Book Title: Adhyatmasara
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Bhadrankarvijay
Publisher: Bhuvan Bhadrankar Sahitya Prachar Kendra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600054/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MANORRENORRORomerememorronomo ||shrii zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / / / / prAtmakamalalabdhi bhavanatilakasUrIzvarebhyo namaH / / pUjya mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAja kRta + adhyAtmasAra // TIkAkAra : pUjya sva. AcArya zrImavijaya labdhisari ma. ke paTTa prabhAvaka pUjya sva. dharmadivAkara AcArya zrImadghijaya bhuvanatilakasUrIzvarajI ma. ke paTTAlaMkAra pUjya karnATaka kezarI AcArya zrImavijaya ___* bhadrakarasUrIzvarajI mahArAja * comenexpecremeconocorrecome MODODemo For Private & Personal use only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka : To. badhyAtmasAra: bhuvana-madrakara sAhitya pracAra kendra Co V. V. VORA No. 34, Krisnappa Naieken Tank st. MADRAS-600079 sabdhi-bhuSama jaina sAhitya sadana C/0 naTavaralAla cunilAla zAha p-chApo, ji.-BARODA (gujarAta) 391740 // 2 // mulya-20 rupaye vIra-saM0 2511 vikrama-saM0 2041 mabdhi-saM 24 -: mudraka : jJAnodaya priTIMga presa, piNDavADA Jain Education Internatio For Private & Personal use only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyAtma pArA kaDo zAhapurA - zrutabhakti dvArA sukRta ke sahayogI ES 3000-zrI prAdinAtha jaina mandira, cIkapeTa baiMgalora pU.paM. ma. padmavijayajI ma. ke sadUpadeza se 1500--zrI jaina zve. mUtiH sagha karADa 100-zrI jaina saMgha, 1500-zrI jaina zrAvikA saMgha 1500-zrI jaina zve. mUti. saMgha islAmapura 10.--sva. pU. rasikavi.ma. evaM sva.pU. guNAkara vi. 2500-zrI prAtmAnanda jaina sevA samiti ma.kI puNya smRti nimitta pra.sAdhvI subatAzrI lakSmIpurI kolhApura evaM sAdhvI umaMgabhI ko preraNA se, 15:8-zrI jaina zve. mati. saMgha zAhapurI guru bhakti priya bahano, 15..-zrI jaina zve. mati. saMgha gujarI , 5.0-pU. mAdhyo aMjanAzrIjI ma. ko 15 bI 1000-sva. pra.ma. vijaya bhuvanatilaka sU. ma ke puNyatithi nimitta sAdhvI0 suvratA thI preraNA sadupadeza se tattvanyAyavimAkara ke graMtha se mAvikoM ke tarapha se, prakAzana meM se, zrI jaina saMgha, koTTara pU. paM. zrI azokavijayajI ma. evaM paM. zrI :-zrI manamohana pArzvanAtha jaina maMdira TrasTa gujarI icalakaraMjI abhayaSijayajI ma. ke sadupadeza se 2180-zrI jaina zvetAmbara saMgha 101-zrI saMbhavajina mahilA maNDala, boTA 1500-zrI jaina zve. mati. saMgha baMgArapeTha 151-zrI vasumati bahana vrajalAla uDhAI sAdhvI 500-zrI jaina zve, mati. saMgha ballAri kuvalayamAlAzrI ke pAMcasoprAyambila nimitta Jain Education Internatio For Private & Personal use only FFlww.jainelibrary.org Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sndhaay'ngkiiy' . 6) prakAzakIya prApake samakSa 'adhyAtmasAra graMtharatna prakAzita karate hue hamArA tanamana meM pAnanda kI lahara maca gii| adhyAtmasAra ko eka hi TIkA thii| ve bhI alabhya mora gahana thii| isa liye pU0 karnATaka kesarI prAcArya deva zrImadvijaya bhaTakarasarIzvarajI mahAgajane apane sva0 sadgurubhagavaMta prAcArya bhagavAna zrImadvijaya bhuvanatilakasUrIzvarajI mahArAja sAhaba ko anta samaya meM vAkadAna rUpa meM do naI TIkA banAne ko kahA~ thA / usa puNya smati meM vaha eka bhuvanasilakAkhya nAmaka adhyAtmasAra kI TIkA mAja prastuta kara rahe hai / aura dusarI prAnaMda kI yaha bAta hai ko bhUvana tilakAsya nAmaka adhyAtmaupaniSata apa ke0 upara bhI navIna TIkA taiyAra huI hai vaha bhI thoDe hI samaya meM prakAzita hogI. isa mahApraya ratna prakAzita karane meM pU. upAdhyAya puNyavijayajI ma., paMnyAsa vIrasena vijayajI ma. evaM munivayaM vikramasena vijayajI ma. kA sahayoga sarAhanIya rhaa| aneka saMgho evaM mahAnubhAvoM ke prAdhika sahakAra prantha ratna ke prakAzana meM bahumalya rakhatA hai| prataH una sabako zrutamakti ko hama bAra anumodanA kara dhanyavAda dete hai / jJAnodaya prinTIMga presa ke menejara karmaTha kAryakara zrI zaMkaradAsajI ne bhI zIghra prapha prAdi bhejakara hame protsAhita banAyA / isaliye yahAM para unako mo kaise bhUle? adhyAtmarasokavarga isa mahAkAya paMcaratna kA bAMcana-parizIlana dvArA pracchA lAbha uThAve aiso zubhAza! rakhate hai| jisase sUtrakAra, TIkAkAra prAdi kA pama kRtArtha bneN| :: prakAzaka: For Private & Personal use only Jain Education Interation! Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 5 // Jain Education Internation * prastAvanA * eN - svatantracicchakti-mudritasva vibhUtaye avyaktavyaktarUpAya, kasmaicinmaMtramUrtaye il jJAnavijJAnayogena tapasA ca AdhyAtmikatA, AnandapradA anubhRtibhUtA cittaraMjanA hi dRzyate / AdhyAtmika prakarSeNa tapaHpUnaH tapasvI tyAgI manISI kimapi vakti tad vareNyatAM variSThatAM viziSTatAM vibudhavinoda mamalaMkaroti / zramaNa saMskRtiSu zrIyazovijaya pramukha vAcakAH gItArthajJAnazauryeNa krameNa nyAyamArgeSu pramethapu japAvanAH babhUvuH / syAdvAda siddhAntasampAdane teSAM pratibhA sadeva svayamprabhA sahajAnandojjvalA jyotimatI jAtA / anyonya darzaneSu pATavaM pratipAdya svopajJagrantheSu yogalatayA taddivyarUpaM hRdayAbjakozadhanaM zAzvatikaM cakrute / zrI - vAcakavallabhAH yazovijayatallAjAH AdhyAtmikatA sAhityamayIM vidhAya jJAnarasapezalena 'adhyAtmamAraH' iti nAmnA nUtanaM granthaM nijAnubhavakamAnaM svAtmabhAsvararUpaM zrutasArazuddhaM caraNakaraNAnuyoga-prathitaM samyaktvasArasvata satyaM sampAdayAzcakrire / namaH 1 // 5 // Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH 'asminnadhyAtmasAre' nimbhikartA lakSyIkRtya dagbhatyAgaduSkaratve prAgalbhyaM puraskRtam - "mutyajaM rasalAmpaTayaM, sutyajaM dehabhUSanam / mutyajAH kAmabhogAdyA, dustyajaM dambhasevanam // " AdhyAtmikAnandadhAmani cidekarase'dvitIye nimagnAnAm nigranthAnAm jIvanaM bandArujanamAnyaM lokapUjyaM bhavati / teSAM mUlottaraguNapAlane kRtArthatA kRtajJatA kovidanA spaSTIkRtA / AtmArthinA tatastyAjyo. dambho'nartha nibandhanam / zuddhiH syAhajubhUtasye-tyAgame pratipAditam // 19 // ___ yathA bhagavatA mahAvIreNa 'uttarAdhyayane' nigaditaM- 'dhammo suddhassa ciTThaI' tathaiva mvIkRtam vAcakavaraH / saMmAge'yaM na sukhamayaH dhRmauSamayo, vahnimayaH, kUTaghaTanAnAm kAgagAraH, pretavana mahazobhAni / kSaNe kSaNe glAni rjAyate, mAnahAni bhavati viSavRkSatulyo'yaM manujalokaH, nAtra mAdhurya na ca dAkSiNyam ! vairAgye yA ratiH, mA nAma AdhyAtmikatA, ramyA, rUcipadA. hRdayaMgamA, yogijanapriyA, bodhapradIpA, prekSaNIyA, mAnanIyacaritA, zrutasaphalakAmA vidyate / tAM svIkRtya mAdhavaH zuSkatakAdikaM nyajanti, zraddhA sevante saumanasyam prasArayanti garvoSmANaM nindanti prazamA'mRtapAbanAH zramaNAH vyAvahArikanaizcayikacAritrayoH mAgeM tAtvikaM prajJAnaM gaNayanti // 6 // Jain Education Interne 12 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: 7 // 'bahinivRtimAtra syAccAritraM vyavahArikam / antaH pravRtisAraM tu, samyaka prajJAna meva hi // janmaviSaye vAcakavibudhavareNyAnAM zrIyazovijayAtallajAnAm kathanaM kamanIyaM vartate "dhato yogona mamatA, hatA na smtaa'htaa| na ca jijJAsitaM tavaM, gataM janma nirarthakam // " adhyAtmavairiNI mamatA yadi na nAzitA samatA ca jIvanasaMkalpa samyaktayA na AhatA, AdhyAtmikatAyAH pIyuSamadhuraM tattvaM na jijJAmitam tarhi mAnupaM janma nirarthakaM niSprayojanam / adhyAtmaprakarSaNa samatA zanaiH zanaiH sAdhyate, sA samatA jJAnavijJAnayo divyAJjanazalAkA mokSasya mArgadarzikA samAdhe rgAmbhIryamayI mudrA / tAM samatAmAsAdayitu cittamya saMzodhanam svAbhAvika / AtmezvarANAM sthairya nirvikalpasya manasaH pAriNAmikamaudAryam vidyate / ataH zrImahopAdhyAyena zAstrAgamavijJena adhyAtmasAre uktaM "galitaduSTa vikalpaparamparaM ghatavizuDimano bhavatIhazAm / dhRtimupetya tatazca mahAmatiH samadhigacchati zubhrayazaHzriyam" 117 // mahAmatiH pratibhApunita vikalpo dhRtimupetya zubhramazaH zriyaM labhate / itthaM 'adhyAtmasAre' zrI Jain Education Intera Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAsasArA // 8 // vAcakavareNa pracura pANDityaM nigamAgamaniSkarSa karmaNaH mauSThavaM, sivAntasya rahasya, Arjavena zAstrIyamaryAdayA sarva samIcInaM-sundaraM-zivamayaM-pratipAditam / ___ ata eva sadAgamaniSNAtanaiSThikaM nirgrandhanayanipuNaM zrIvAcaka pugavaM punaH punaH smRtiSaTale sthApayitvA kimapi vacmi yadabrahmavAdibhirUpAsitavandhapAde vidyA tapo vratanidhau tapasAM variSThe / devAskRtastvandhi mayA vinayopacArastatra prasIda bhgvnnymjliste| "adhyAtmasArasya" suvodhamayI-TIkA AcArya zrI bhadraMkaramUriNA manojJamUrtinA zAstrakalAkovidena sarasatarA kRtA / mahAnubhAvAnAM zrIsUrizekharANAM vAtmalyena mayA yatkimapi likhitaM tatsarva vibu. dhajanabhUSaNAnAM kRte paTIyasI capalatA vidyate / tadapi sAhityamya gauravamanusmRtya viramAmi / dAne zorye kavitve vA, pANDitye sAdhutArjane / suyazaH prapitaM yeSAM, janmavantasta eva ko|| vi0 saM0 2040 - iti nivedayati - kAtiko rAkA mAskara. viduSAmanucaraH paM. govindarAmo vyAsaH vi020-10.83 mu-harajI ji.-jAvAlipura (rAja.) C // 8 // Jain Education Internal For Private & Personal use only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bamAtmA sAra * prAstAvikam * pratyeka-darzanAdi paramparAyAM rUpe dva dRzyete yathA darzane dhamauM vicArAcArI siddhAntavyavahArau parantu bhAratIyArya-saMskRtimadhye uparyuktadvaitasyA pUrvaH samanvayaH samIkSyate. vaidika paramparAyAM pUrvamImAMsA cottaramImAMsA, purvoktatattvameva prakAzayataH, tathA ca pUrvamImAMsA karmArthAdAcAra, uttaramImAMsA tu jJAnayogaM samarpayatazca samarthayataH / pUrvamImAMsA, karmakANDasaMjJayA prasiddhayati, uttaramImAMsA, jJAnakANDa saMjayA prasiddhayati / sAMkhyayoga sambandhe'pyevameva vastutattvama / sAMkhyo jJAnapakSaM yogastvAcArapakSaM vidadhAtIti. sAMkhyaH puruSaprakRtidvayasya bheda-vijJAne balavAn vartate, yogastu cittasya zuddhi ca samAdhi prati, adhikAdhikaM balaM prayuGakte / .: vauddhaparamparA'pi pakSadvaya vibhaktA'sti honayAna-mahAyAna bhedAta, hInayAnapakSo jIvanAcArapakSe bhAraM muJcati, mahAyAna pakSe jIvanavicArapakSe bhoramadhikaM muJcati, parantu pratyekaparamparA kenacidrUpeNa vicAraM 'cAcAraM pratipadyate niyatam / in Edition tema For Private & Personal use only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 10 // jainIyaparamparAyAstu mUlabhUtI vicArAcAraujJAnakriye, yojanAvikAsau ca parasparAbhAve jIvanapurako na bhavataH, anekAntAdhIna vicArasyA hiMsAcInAcArasya samanvita mArgaH, jIvanavikAsa yAcate, AdhyAtmikaM mArgayati / jJAnakriyAbhyAM mokSa iti yata sAramadhyAtmamArgasya tadevAdhyAtmasAramathavA jIvanasya yatsAphalyarUpaM sAraM tadevAdhyAtmasAram / etAdRzasya mahato'dhyAtmasAra nAmaka granthasya nirmAtA, nyAyAcArya kalikAlakevali samAna pU. mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI gariNavaro vijayatetarAm / adhyAtmarUpa paramapAvanI gaGgA yatra pravahamAnA'sti etAdRzApUrva grantharatnasyopari pU. saMskRtavizArada, paMcaprasthAnArAdhaka karNATakakesari AcArya zrImada vijaya bhadraMkarasUrIzvarajI mahArAjenA'tiparizramaM vidhAya govari girAyAM zloke zloke cAruvivecanaM prastutaM kRtaM vidyate, calana calata bho bhI mahAbhAgA ! etAdRza mahAgrantha ratnasyeSa padavyAsvAdanaM kurmo vayamiti ( paM. virasena vi. gaNI. ) // 10 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanyAtma-5 * viziSTaviSayAnukramaH * (racayitA.-pU. zrA. zrI bhadaMkara sU ma.) prathamaH prabandhaH-prathamAdhikAre-jainajagati paJcatI rUpeNa prasiddhAn nAmeyAcireyazaiveyavAmeya. traizaleyasaMjJakAna nIrthakarAna prathamaM praNamyAnyajinAna namaskRtya gurUnapi vanditvA'dhyAtmamAra-prakriyAprakaTakaraNaviSayakotmAhavAnahamammi zAstrataH paritazcayanAnvitA, gaNadharAcAryAdi-dhImata-samyaga sampradAyarUpagarukramaparicitA svamaMvedanAnamararUpayogataH paricitAM apavA prakriyAM kathayita pratijAnIte granthakAra arthAt yenAdhyAtmamAraprakriyA paThanAM vAcakAnAM zAstraparicayaH dhImatsamyaksampradAya-paricayo, 'nubhavayogaparicayaH prApyate ityAzayaH. / eSA prakriyA padyAtmikA yoginItikArikeca. adhyAtmazAstrAsvAdasukha-sAgagagratA, divyAdi-kAmasukhaM vindatalyaM adhyAtmazAstraprayojyA gaNita-sukhazAlI, cakreza-zakrezAdikaM na gaNayati. . * abhyAtmazAstrazikSAzUnyo na paNDito'pitu mRDha eSa. sAralya-mauhArda-samyaktvAdijanakamadhyAtmazAstrameva. Jain Education Intema For Private & Personal use only | Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: * AtmazAstra surAjye-svarAjye vA sarvopadravAbhAvaH. * yadi hadi, adhyAtmazAstrArthatattvaM niSThitaM tadA rAgAdiklezAbhAvaH. * AtmazAstrArthajJAnaM vinA nirdayakAmapIDitaH paNDito'pi bhavet . mano-vardhamAna tRSNA'dhyAtmazAstra-dAtreNa, paramarSi-chedyeca. dhvAnte tejovatkalAvadhyAtmazAstraM sudurlabhaM dhanyaiH prApyata eva. anyazAstravettA klezamanubhavati, adhyAtmazAstrI rasamanubhavatyeva. adhyAtmazAstrajJAstu nirvikAranayanAH manto vadanti. adhyAtmazAstrahamAcalamathitAgamasAgarAd vibudhA guNaratnAni labhante eva. kAme bhogaparyanto rasaH, sadbhakSye bhojanAnto raso'dhyAtmazAstrasevAyAmananto rasaH adhyAtmagranthameSajAda vikAriNI dRSTi nirmalIbhavatyeva. adhyAtmavajitazAstraM pANDityahaptAnAM saMsAravRddhaya eva. antimapreraNA=adhyAtmazAstramevAdhyayana-bhAvanAviSayIkartavyaM punaH punaH, tadarthazcAnuSTheyaH, yogyasya deyaH kasyaciditi // Jain Education Intema Far Private & Personal use only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH dvitIyAdhikAre adhyAtmasvarUpanirNayaH, sarvayogeSvadhyAtmamya vyApakatA / caturdazaguNasthAneSu kramazuddhA kriyA'dhyAtmamayI / adhyAtmavairiNIkriyAvarNanaM, bhavAbhinandi svarUpaM, adhyAtmaguNavardhinI kriyA, kramazo darzyamAnA'dhyAtmakriyAyA asaGkhya karmanirjarAkAritvaM / zuddhajJAnakriyAMzadvayAtmakamadhyAtmam / kutra / * kutra guNasthAne nizcayo vA vyavahAro vA adhyAtmaM manyate / apunarvandhakasya zamayutA kriyA darzanabhedena citrA / dharmavinakSayAya sadAzayAdazuddhA'pi kriyAzuddha kriyAhetu bhavati / mArgapravezAya mithyAzA dravyasamyaktvamAgepya vratadAnam , dIkSA yogyatAyA vaNanaM, azuddhakriyAyA anAdaro'bhyAsadazAyAM na ktrtvyH| dIkSAdAtRviziSTaguge doSA'sambhavaH / viSaya (lakSya) zuddhaM-karma Anma (mvarUpa) zuddhaM karma / anubandha zuddha karma, mojhAzayAd dravyakriyApyAdaraNIyaiva, ante jJAnakriyArUpamevAdhyAtmam // tRtIyo'dhikAra:-dambhAzo'pi mallinAthAdInAM mahatAM strItvarUpAnartha-nivandhanaM bhavati, muktikriyA'dhyAtma sukhajAnavratapratibandhako dambhaH / daurbhAgyakAma-vyasanajanako dambhaH / vratAdidhAraNaM kRtvA | paramapadecchAM dambho niSphalo-karoti / dammo yadi yasya na gatastasya vratatapatrAdi nirarthakaM, bhikSoH zubhAcAraH sarvo dambhena duSyata eka kAmabhogAdiH sarvaH sutyajaH parantu dustyajaM dambhasevanam dambho mUDhAna gauravAdinA pralobhya narakAdidurgatau pAtayati / veSabhRtAM vrataM dambhenA'vrata vRdvayartha bhavati / dambhe dRDhaM vizvastA jAnAnA api mUDhAH pratipadaM skhalanti / dambhena mohena dIkSA lumpanti mUDhAH / dharme dambha upadravaH / sAdhuguNapAlane // 13 // Jan Education Internet For Private & Personal use only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 14 // 'samarthasya sAdhoH suzrAvakatA yuktA na tu dambhena jIvanam / damminAM sAdhanAM nAmA'pi pApAya / ye yatanA na kurvate yati-naste kathaM ? sarvathA hIno'pi dhRtadambhaH vizvaM tRNAya manyate / svotkaratazca paranindAto dambhI yogabAdhakaM nikAcitaM karma vadhnAti / zuddhiH syAdRjubhRtasyAto'nartha hetu dmbhstyaajyH| jina kizcinnAnumataM na niSiddhayapi tu kArye'dalbhena bhAvyamiti pAramezvarItyAjJA / dambhAzo'pi nocitaH samyagagAdInAM // caturthAdhikAre=bhavasvarUpacintanasyamAhAtmyaM / sAgara-bahina-sUnAsthAna-nizAcara-vana-kUTaghaTanA kArAgAra-zmazAna-vipataru-bhinnabhinnaviSamatApUrNasthAna-sukhasthitizUnyagRha grISmatu -ityupamAbhiH saMsArasya tolanam , svArtharatajane saMsAre bhavasukharasikatA kA ? vizvAsaghAtako bhavaH / AzcaryarUpA mohakRtA bhavabhAnaveSamyaghaTanA / apuurvaa'dhyaatmikkuttumbyojnaa| bhave'smina premaviSaye AdimadhyAvamAnA'vasthAsu duHkhAnyeva mohamahArAjasya yuddhabhRmirbhavaH / bhave mohonmAda nirmita viruddha vividhahamanAdi prakAravikArAH / apUrNavidyAdivad brIDAtmaka bhavIyakrIDA tAcikA hRdayaM dahani / vikalpaviratAnAM sthitaprajJAnAM mAdhUnAM svapna vad bhavo'yaM mithyArUpa: pUrva mavarasena sudhAghaTito bhava iti buddhigamIdidAnI jJAta-tatvarahasyAnAmasmAkaM bhave'ratiH svAtmani ratirjAtA'sti / avidyAjanya-bhavaprapaJcebhyaH pUrNavirAmo'stu / tataH svAdhInaM kastyajati // 14 // samvaminachatyatha parama / kati bhavIya parAdhIna yiNi viSayataSNApravAhamaline bhayasthAne sakhe ramante badhA- AI For Private & Personal use only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-15 sAra: tadviparIte, AdhyAtmika-mukhe ramante / jagadabhayadAne zamasukhanidAne bhavasvarUpacinnane sthiro bhavetyante updeshH|| paJcamAdhikAre, dvitIyapravandhaH bhavasvarUpavitrAnajanya-niguNatAjanya-tad dveSarUpa hetudvayAta bhavecchAyA ucchedarUpaM vaigamyaM jAyate / sarvaviSayA-prasiddhitaH viSayasukhasya siddhayA vairAgya prApti khaMDanam / anantazaH prApta kAmabhogeSu (apekSayA sarvaviSaya prAptyA'pi) aprAptatva bhrAntito mUDhAnAM samIhA-zAnti ne bhavati / viSayendhanaH kAmapAvakI vardhamAna zakti yaeva vardhate / viSayeSu pravRttAnAM baiMgagyaM sudurlabham / viSayatyAgA'pathya tyAgaM vinA vairAgyA''rogyaM kutaH ? viSayaviSArate citte vairAgyAmRtaM kutaH 1, amAvAsyAyAM yadInduH syAttadA viSayalagnacittai vairAgya saGkramaH syAt / bhava-naiguNyadarzana jnyvissyaa'prvRttitH| bhavahetUna prati dRDhadveSAn nirAbAdha vairAgyam / vairAgyakramaH bhavanaiguNyadarzanam , tato bhavadveSaH, viSayeSu apravRttiH / viziSTadazAsampanna samyagdRSTipramAtAyanAsaktirUpa vairAgya sambhavaH / vicchinna bhavecchasya viraktasya karma bhAvajanya pravRttirvartate / nikAcita-bhogyAvali-zubhakamoM dayato viSayeSu bAhyataH pravartate na tu manasA ramate / mAyA jalamamAna bhogAna tatvataH pazyana nirAsakatI bhuJjAno'pi paraM padaM prayAti / moga tatvasya na bhavodadhilanam / bhogakardamamagnasyamanAgagi mokSa mArge na gatiH / bhogayogo balIyasI dharmazakti na hantyeva / karma bandhe Atyantika viSayAsakti hetu na viSayAH / karmaNAM bandhe'jJAnamabandhe jJAnaM 1 // 15 // lainelibrary.org Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 16 // Jain Education Internat heturna viSayamAtram / viSayasevanA'sevanavyatikrame paramArthaH, uttamAnAM tIrthakarANAM garbhAdArabhya vairAgyamavicchinnam / satataM viSayebhyo vimukhIkRtendriyaiH prazAnta cittavikArANAM yad vairAgyaM bhavatitaccAruveyameva prApte rAjamArgaH / svayaM tRptaiH viSayanivRttairudIraNA niyaMtraNa rahitairindriyairyad vairAgyaM tasya mArga ekapadI mArgaH / jJAnagarbhavairAgyaM binA kriyAdambhataH, AtmAnaM dhArmikAbhAgAH kSipanti narakAvaTe / indriyavaJcanaprakAravidhiH / zramasaMkalpazUnyaM vairAgyamadbhuta vairAgyaM / yoginAM dAruyaMtrastha- pazcAlI nRtyatulyAH pravRttayo no bAdhAye / iyaM ca yogamAye ti gIyate paraiH / siddhAnte'pavAda pade yogamAyAvat carcA audAsInyaphalaka paripakva jJAnesati caturthaguNasthAne viziSTavairAgyam // SaSThe'dhikAre duHkhagarbha-mohagarbha jJAnagarbha-bhedAttrividhaM vairAgyaM / viSayA'prAptedu 'khagarbhita-vairAgyaM puSTajJAnAbhAvajanya zarIramanasoH khede sati sveSTapadArthalAbhe duHkhagarbha vairAgya vartA vinipAto bhavati / pUrvameva pAtAnantaraM svanivAsAdi-yojanAM kRtvaiva vrataM gRhaNanti / duHkhagarbhiNA tarkavaidyaka jyotiSAdi-granthAmyAsaH / duHkhagarbhiNAM svalpajJAnaM garvoSNatvaM / veSamAtrabhRto duHkhagarbhiNo gRhasthAnnAtirazete / udarabharaNamartho duHkhagarmasya / mohagarmavairAgyaM bAlatapasvinAM / jamAtyAdi-Abhinivezika midhyAnvinAM moha garma - vairAgyam / saMsAramocakAdivatteSAM zubho'pi pariNAmo na tAtrikaH / jinAjJArucisthiterabhAvAt / atri anise doSa-poSAyaiva / mohagarmita vairAgyasyai konaviMzanirlakSaNAni / taccapasvicchedinaH syAdvA // 16 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dinaH mokSamArgamparzinaH tatvadarzinaH jJAnagarbhavairAgyam / mImAMmA-mAMsalA yasya svaparAgamagocarA buddhiadhyAtma-RI mtamya jJAnagarbhamunnataM bhavati / jJAnagIM cAritramya mA zuddhasamyaktvameva prApnoti / bahinivRtimAtraM pAra vyAvahArika cAritraM; antamubIbhyAntaH pravRtti mAraM cAritraM naizcayikamiti tayormeMdaH / zuddha samyaktve marva-dravya paryAyAlocanA / eka dravyaM sarvaparyAyamayaM kathamityAlocanA / paTatvAdiparaparthApA api ghaTasya // 17 // svaparyAyIbhavane yukta-prakriyA / atAdAtmye'pi paraparyAyANAM svatvaM dhanasyaiva vyajyate / minnAapi paryAyA upayogadvArA svakIyA eva / yayoIyoratAdAtmyaM tayoddhayorapi vyavahAropayoginoH satoH sambandhaH / mvA'nyaparyAya-sambandhana pratyeka vastu sarvaparyAyamayamasti / samyagdRSTi mahAtmA, sammukhasthaM paryAyamekamartha vidannapi bhAvAdakhilaM vetti / zraddhAvalena samyagdRSTiH vastuniSThAnanantaparyAyAn manyate'to jAnAti / AgamArthopanayanataH prAjJasya jJAnaM sarvagam / ekAntena jainAmAsasya viraktasyA'pi kugrahaH pApakArI / jJAnagarbha-vairAgyavirodhI kugrahaH / svAgame'nyAgamArthAnAM nAvatArakauzalyaM na tadA jJAnagarbhatA / mamamta nayeSu mAdhyasthyaM na tadA na jJAnagarbhatA / AjJayA yuktito vA sthAne padArthayojanA na na tadA jJAnagarbhatA / mukhyatayA gItArthasyaiva jJAnagarbha-vairAgyaM / jJAnagarbhita-vairAgyasya lakSaNAvalI / nijA dhyAtmapramAdanaH duHkhamohayodrIkaraNataH kadAcit jJAnagarbha vairAgyajanane duHkhagarbha mohagarbhayorupayogaH syAditi / // 17 // Jain Education Intemat Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: / / 18 / / Jain Education Internat saptamo'dhikAraH = viSayaguNabhedAt vairAgyaM dvividhaM prathamamaparaM dvitIyaM paraM / divyamAnuSyaviSayato vairAgyaM / niziSTazabdato vairAgyam / viziSTarUpasaundarya- vairAgyaM / sugandhaviSayato vairAgyaM / zIlasauramaM paraM zAzvataM saurabhaM / viziSTarasato vairAgyaM / rasalominAM madhurarasamApya rasanAjalaM niSpatet / vicArya fauri viratAnAM ca dRzorjalaM patati / viziSTasparzasukhavairAgyaM divya viSaya tyAgarUpaM vairAgyaM / svarge'pi devAnAM duHkhaM / devAnAM hRdayaM cyavanacintA'pi dahati tatra kiM sukham 1 svalabdhirUpa guNaniHspRhatArUpaM vairAgyaM / amaGgA'nuSThAnagatAnAM cetasi zive'pi na lubdhatA | tRtIyaH prabandhaH = aSTamA'dhikAre = vairAgya- sthiratAkAraka mamatAtyAgo'sti viSayatyAgI na tyAgI parantu mamatAtyAgI tyAgyeva / mamatA rAkSasI kaSTa sAdhya praguNita guNagrAmaM yaugapadyena bhakSayati / nara tari ramayati / sarva mambandhakalpako mamatAyA atizayaH / mamatA bIjato bhavaprapaJcamya kalpanA | svajanamamatva tyAgaH / dhana-mamatva tyAgaH / sarvatra jagatyazaraNatA / pApenArjitaidhanaire ko'nyAn puSNannarakaduHkhAnAM moDhA / strImamatvatyAgaH / apatyamamatA tyAgaH / mamatvataH ameye'pi medhyanva / mamatvato'niyata sambandho niyatanvena bhAsate / matyadraSTuH svarUpam | svaparabhedajJAnAdahaMtA - mamatayoH palAyanam / tacca-jijJAsayA mamanAyA asthitiH / taccajijJAsotanvaprApti vinAna kvacid ratiH | tattvajijJAsA pratibandhikA tava buddhiH / tacvajijJAsA-samatArahitasya janma nirarthakaM / jijJAsA-vivekAbhyAM mamataiva vinAzyA / // 18 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra navamo'vikAra:-mamatAnyAgajanyA samatA svataH prathamAnA bhavati / arthagateSTAniSTatva-vyavahArakalpanAnAzena snaiminyaM samatA / arthAn prati vikalpajanyanve rAgAdeH sattA, tadabhAve rAgAderabhAvaH / sakArya middhiH svAdhInA tadA bAhyArthagatamaMkalpasamutthAnaM hatam / svabhAve labdhe bhramakSayAt rAgadveSAbhAva janya mamatA, avicchinnaa| jagajjIveSu karmanirmitadvavidhyaM no bhAti tadA sAmya manAhatam / kUTastha-nityekAnmA'bhinnaguNAdidhyAnataH sAmyamanuttaram / samatAparipAke viSayagraha zUnyatayA nindakamtAvakayostulya-manovRttaH / nitya-vairibaira-zAmaka samatA sAdhoH stumaH / ekaiva samatA sevyA kimanyaiH / samatAyAH sukhaM spaSTaM pratyakSaM / samatA'mRta majjanena kAmaviSakrodhatApAvinayamalAdidoSanAzaH / ekaiva samatAsudhA zAntijanikA / ekasamatA''lambanA mokSAvAptiH / narakadvAra pratibandhamokSamArga prakAza-guNaratnamagrahaphalA mmtaa| AtmarUpa-sAkSAtkAra virodhi doSanAzikA samatA / samatA vAcAmagocara sukhaprApikA / loko yoginAM samatA-sukhaM na vetti / samatA kavacarUpeNa rakSikA / mamatA janmajanmAntaranicita karmakSaya kArikA kSaNAt / samatA ratnatrayaphala jananadvArA bhaavjntaa-jnikaa| nayasthAnAvatAri-jJAnasya phalaM samataiva / cAritra puruSasya prANAH samateva / mamatAM vinA kRtamakRtaM kaSTaM vA bhavati / muktarUpAya ekA samataiva / samatAyAH svAnubhavaH sAmadhya nAmA pAraM prApayati / 15 // 19 // pagatparaM nigUDhaM tacamAtmanaH mamataiva / Jan Education Inteme For Private & Personal use only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma // 20 // dazamo'dhikAraH samatAyA 'andhayAdanuSThAnaM parizuddha bhavati / viSagarAnanuSThAnatade'tvamRtabhedAta paJcavidhaM anuSThAnaM / AhArAdikAmanayA kRtamanuSTAnaM viSAnuSThAnaM / saccitahananAdaihikabhogA''zayA, kRtamanuSTAnaM viSAnuSThAnaM / divyabhogAbhilASataH kRtamanuSThAnaM garAnuSThAnaM / viSagaraniSedhAya sarvatrA'. nidAnanvaM jinendraH pratipAditam / anadhyavamAyena odhaloka saMjJayA kRtamananuSThAnaM / yadi zuddhamapi bhAvarahitaM dravyAvazyakam / gatAnugatikatvataH mUtrakriyAdvayalopaH / gatAnugatyA, mUtravarjitamoghatolokataH kRtamanuSThAnamananuSTAnaM / kAyaklezataH, akAmanirjarAyA aGgamananuSThAnaM / caramAvarte matyAnuSThAnarAgeNa kRtaM tadhetunAmAnuSThAnam / caramAvartakAlo dharmayauvanakAlI yatra satakriyArAgaH / dharmayuvakasya dharmagageNA'satakriyA lajjAye / zuddhakriyAkAriNo dRSTavA bahumAna-prazaMsAbhyAM zuddhakriyAcikIrSA bIjanahetu anuSThAnam / zuddhakriyA-cikIrSAyA nirmalAnubandhaH aGakura tahetuanuSThAnam / zuddhakriyAsaMpAdakopAyAnAM gaveSaNA skandha-tahetuanuSThAnam / madguruyogAdipAyeSu vividhA pravRttiH patrAditahetu anuSThAnam / guruyogAdirUpahetuprAptirUpaM puSpa-tadhetuanuSThAnam / saddezanAdinA samyaktvAdibhAvadharmaprAptirUpaM phalasadahetu anuSThAnam / sahajazuddhasamyaktvAdibhAvadharmagarbhitamanuSTAnamRtAnuSThAnam / jinAjJApUrvakaM cittazuddhi sAkRtAtyanta-saMvega garbhamamRtAnuSThAnam / mamyak sUtrArthavicArapUrvakaM karmaNi praNidhAnaM kAlAdyaGgA'viparyAso'mRtAnuSThAnam / taddhetu amRtanAmakAnuSThAnadvayaM sat , viSagarAnanuSThAnatraya A // 30 // JainEducation Intemale For Private & Personal use only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: / / 21 // mamata / yadye'pi amRtAnuSThAnaM sarvottama moho-praviSanAzanAt / AdaraH, karaNe prItiH, vidhnAbhAvaH, sampadAgamaH, jijJAmA, tajjJaseveti lakSaNaM sadanuSThAnasya / sadanuSThAnaM icchAdibhedabhinnaM yogarUpaM / icchA pravRttisthiratA siddhayo, yogasaMjJitAH / kSayopazamabhedataH zraddhAprItidhRtidhAraNAdiyogena icchAdiyogA, vividhabheda saMpannAH icchAyogagyAnukampA, kAryam / pravRtiyogamya' nirvedaH kAryam / sthiratAyogasya saMvegaH para kAryam / siddhayogasya prazamaH kAryam / yatra zraddhAdibhAvAH santi tatrA'-nuSThAneSvicchAdiyogaH saphalo / bhavati / icchAdileza rahitAnA kAyotsargAdisUtrAdyanuSThAnadAne mahAmRpAvAdaH / icchAdi yoga-lezarahitAnAM kAryotsargAdi kAraNe unbhAgonthApanam / zuddha-cetaska-mahAtmanA tridhA sadanuSThAnamAdeyam // ekAdazo'dhikAra. sadanuSThAnacikIrSaNAM pUrva manaHzuddhiH kAryA, rakte vdiSTe parajane ratyarativikArazunyaM mano nirmalam / iSTA-'prApteSTaprAptapadArthe sati manamA zocati manasA smayate / cAritrayoga zamaramAdi viSaye capalamanaHkape vicitraM cApalyaM / manasturago guNa-niyaMtrito'pi na tiSThati / ahaha ko'pi manaH pavano balI / yadi bhramatyati mattamanogajastadA va kuzalaM / duSTamano dahano vrAtarUm dahati / manonigra hAbhAvajanyaM duranta bhavabhramaNameva / hi mano'nigrahI kuvikalpamAtrato tandulamatsyavannarakagAmI / manazcaMcalataraM svaM vA jagad vaMcayate / manaH zuddhireva zivasundayAM abheSajavazakriyA / uditamadajvaravinAzo 16 // 21 // mahauSadhIbhUtA hRdayazuddhiH / sakalakarma kalaMka vinAzikA manaHzuddhi / manaHzuddharUpAyaHzubhavikalpamayavrata Jain Education Intera Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 22 // sevayA'zabhavikalpa-nivRttiH / pUrvoktadezanivRttirapi manasAprathamaM sphuTA guNakarI | mano yatra zabhapratimAdau lagati tadAlambanaM zubhaM matam / tadanu kAcana nizcayakalpanA bhavati sarvanivRtti-samAdhaye / tato nirvikalpakaM hadayaM prasarati / tato'saMgamantaHkaraNaM bhavati / tato mano'nubhavatyaho galitamohatamaHparamaM mhH| tato nirvikalpazuddha manasaHzubhra yazaH zrIH / / dvAdazo'dhikAra:vAstavI manaH zuddhiH samyaktve satyeva / samyaktva sahitA, dAnAdi kriyaaHshuddhaaH| nAndho jayati vairiNam / mithyASTina siddhayati / sarva-dharma-karmaNAM samyaktvaM saarH| jinazAsane tattva zraddhAnaM samyaktvaM, sUtre sarve jIvAna hantavyA iti tattvamiSTam / dharma rucyAtmakaM samyaktvaM / jJeyatvAdyarthApekSayA navatatva viSayaka zraddhA samyaktvam / jainazAmane zuddhA'himApi tatvamucyatethAta sUtraprAmANya svIkAraH samyaktvam / ahiMsAyAM sarvadarzanAnAmekavAkyatA, tacchUddhatA jJAnaM saMbhavAdi vicArataH / ahiMsAyAM sarvada ninAmekavAkyatA navabhiHzlokaHmAdhyate / zandamede'pi ahiMsAdi dharmeSu aikavAkyatvAta sarvadarzanazAstraM dharmazAstraM kathyate / kutragranthe zuddhA'himA saMbhava iti vicAraNIyam / zuddhAhiMsAnizcaye pramANalakSaNAderupa yogo na |prmaannaani prasiddhAni vyavahArazca tatkRtaH prasiddhaH / ekAntAtma nityatvagadi sArakhyadarzane hiMsAdayaH kathaM dhaTante / / sAMkhyamatA'bhimata viziSTa manoyogadhvaMsarUpa maraNasya khaMDanama / baddhigatadaHkhotpAda hiMsApadArthasya khaNDanam / nAzA'paraparyAyaM hiMsApadaM ekAnta- nityAtmani na ghaTate'nubhava. 1 / 22 // Jain Education Intern For Private & Personal use only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 23 // cApAkatvAta / Atmana ekAnta nityatve zarIreNApi sambandho'sambhavI vibhutve ca saMsArAbhAvaH / adRSTajanya zarIra saMbandhAdi janmopapapayAdi kalpanA-khaNDanam / Atmani kriyAM vinA mitANugrahaNa saMyogabhe dAdi kalpanA kathaM? / kathaMcinmUrtatAsvIkAre vapuH maMkramavyApArayogAvAtmanaH / Atmano niSkriyatvenahananAghamAvena hiMsAdyanupapattiH / aninyai kAntapakSe'pi hiMsAdInAma-'saMbhavaH / santAnavicitratAyA janako hiMsako na / ahiMsAyA abhAve'vaziSTasatyAdIni kutH| jainendrazAsane'hiMsAdi sarva tattvato ghaTate / dravyArthata AtmA nityo'sti paryAyArtha AtmA-'nityo'sti, hiMsaka hiMsya-tattajjanyaphalAnyanubhavatmAtmetyAdi sarva syAdvAde dhaTate / syAdvAde anvayavyatireka viSayako'nubhavaH sAkSI vidyate jaina- dharme tridhA hiMsA na kalpitA'pitu sahetukA / hantuhimanIyahiMsAyAH pApaM kathaM lagena ? / hiMsakAhiMsA padArthasya siddhiH / zrI jainazAsana eva hiMsAnivRttirUpA'hiMsA kathaM ghaTate ? / apavargataro bIja mukhyA'hiMsA / jainazAsana evaM zuddhA'hiMsAsambhavastathA'hiMsAyA anubandhAdizuddhirapyatreva vAstavI / samyagdRSTe mahAtmano jJAnayogena hiMmA na hiMsAnubandhinI / yatanAbhakti zAlinAM jinapUjAdikarmaNi ahiMsAyA anubandhaH / mithyApTerajJAnazakti yogena, hiMsA'hiMse hiMsAnubandhinyau staH / nihnavAdi nAma himA'pi hiMsAnubandhinI / apramattasAdhanAM hiMsApyahiMsAnu bandhinI / ekasyAmapi hiMsAyAmahiMsAyAM sumahadantaram / hiMsA hiMsayorvividha-bandhamapekSya bhedAstathA vipAkamapekSya bhedAHpatanti / jinapUjAdikarmaNi // 23 // Jain Education innale Far Private & Personal use only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAnma mAra // 24 // himA'pyuttarakAlIna viziSTaguNA saMkramAta, tyaktA'vidhyanubandhavAdahimevA'tibhaktitaH / zatameda bhinna zuddhA'hiMsA yatra tatsavAMza-parizuddhaM jinazAmanaM pramANaM / samyaktvasyA''stikyaM paramaM cihanam / zamAdi- . pariSkRtamavicchinnamAstikyaktvaM sthirasamyaktvaM / caturtha prabandhaH trayodazo'dhikAraH mithyAtvatyAgataH samyaktvaM zuddhaM, mithyA tvasya SaT sthAnAni / mithyAtva SasthAnaH zuddhavyavahAravilaMdhanam,sadpaSaTa-padaiH mithyAnvadhvaMsaH, zuddhavyavahAra sNpraaptiH| nAsti svAdi grahe upadezopadezakAbhAvapUrvakopakArAbhAvaH nizcayanayAbhiprAyadarzanapUrvaka vyvhaarnyaabhipraay-drshnm| dAnAdizuddhavyavahAra lope nAstitvaviziSTAnAM paNNAM padAnAM mithyAtvarUpatvaM / nAstyevAtmeti vAdicArvAka mata pratipAdanam / cArvAka-mata khaNDanam / ahaMtA na zarIrasya dharmaH / zarIraM nAtmadravyaM / indriyANi nAtmA gajagDakAdi / vaicitryaM na svAbhAvikamapitvAtmakRta-karmajanyaM / madyA'gebhyo madavyaktirapi melaka vinAno. AgamAdAtmA gamyate / abhrAntAnAM pravRttayo, na viphalAH / saMzayAdevAtmanaH siddhiH / jIva niSedhakAjIvazabdata Atmatva siddhiH / vastuHpadArthaH sarvathA niSidhyate na kintunattamayogAdi niSidhyate / zuddha jIvapadana jIvasiddhiH / bauddhamatasya pratipAdanam / bauddhamatasya khaNDanam / ekadravyAnvayA'bhAvAnna vAsanA saMkramaH / kurvadrupa- vizeSe na pravRttinAnumA / ekatA viSayakaM / pratyabhijJAnaM kSaNikatvaM bAdhata eva / ekAntA 'nityavAde bahun doSAn pradaya kathaM cinnityAtmeti svIkAropadezaH / buddhadarzanamapi tyAjyam / sAMkhya // 24 // For Private & Personal use only Jan Education in www.sainibrary.oru Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mataraya pratipAdanam / sAukhyamatA'bhimata paJcaviMzatistattvAni / purUSasya prakRtezca tattvasya siddhiH / adhyAtma-18 buddhitacamAnyatAyA anirvAryAvazyakatA | ahaGakAra-tatvamya tanmAtrAdi SoDazagaNasya siddhiH / buddhA sAra: pAraH kRtikaraNarUpo'sti etasmA buddhestrayoM'zAH santi / anavacchinnaM caitanyaM mokSaH, katta buddhigate sukhadaHkhe puruSe upacArataH / katI bhoktA ca no tasmAdAtmA nityo nirajjanaH / sAGakhyamatasya khaNDanam / X jaDaprakRtau dhAdisvIkAre ghaTAdo tAdRg dhaunvayaH kathaM na ? / kRti bhogI buddhezcad bandhamokSau nAtmanaH / puruSe bandhamokSayorupacaritatve mokSazAstraM vRthA'khilam / tammAtkApilAnAM mate rati citA / nAsti ni vINamiti yAjJikamata pratipAdanam / jIvakarmaNoranAditve nAnantatvenAtmano mokSo na / yAjJikamata khaNDanam mantAnA'nAditA bIjAMkuravat / anAdi santate nAzaH svarNamalayorikha / jIvakarmaNoH sambandho bhavyeSuanAdisAnto'bhavyeSvanAdyanantaH / jIvatvemamAne'pi bhavyAbhavyabhedaHdravyatva samAne'pi jIvA'jIvatvabhedo yathA / svAbhAvikaM bhavyatvaM tannAzo mokSe / bhavyocchedo na caivasyAdgurvAnannyAnnabhoMzavat / yastu siddhayati so'vazyaM bhavya eveti / pradhvaMsavanmokSasya vartamAnasthiti janyatve'pyanantA / jJAnAdeH karmanAze nAtmano jAyate'dhikam / karmANusambandhAnmuktasya kathaM muktatA ? / yasya tAratamyaM tena prakarpaNa bhAvyam / paSTapadaM-mokSopAyo nAstIti mANDalikamatamaNDanam / niyatA'vadhau samApte, kasmAdeva mokSa iti matasya khaNDanam / mokSo pAyo ratnatrayIrUpa eva sunirNIto'sti / bhavatatkAraNayovirodhi mokSatatkAraNa nishcyH| // 25 // Jain Education Interat Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 26 // Jain Education Inter zivasAdhane dRDhaiva samyaktvAdi kriyopayujyate / tathAbhavyatayA karmalAghavaM tataH samyagdarzanAdiguNAH samuditA ra mokSa kArya janayatyeva / bhava kSayaM prati jJAnadarzanacAritrANi upAyAH samuditAH / mithyAtvajanakAni AtmA nAstItyAdi SaTpadAni tyAjyAni / AtmA'stItyAdi SaT padAni tatpratilomataH samyaktvasya padAni sAdhyAnyeva // caturdazo'dhikAraH = midhyAtvazAmakakadAgraha tyAgo vidheyaH / kadAgrahA'gnau - tavanizcayalatA - prazAntapuSpANi- hitopadeza phalAni kva 1 / jJAnalavadurvidagdhAH kadAgrahataH paMDitamAnino vANIrahasya rahitA bhavanti / kadAgrahibhi manibhirjaDai vitaNDA pANDityena trilokI kadarthyate / kuSNapakSa sthAyI kadAgrahaH / kadAgrahAcchannamatiH kiM pApaM na kuryAt ? / kadAgrahamaye citte sadbhAvavizuddhabodhau na tiSThataH / vratAdi piNDazuddhInAM phalaM nA'bhRnnihanavAnAM tatra kadAgrahasyA'parAdhaH / kadAgrahiNa upadezA'narhAH / gurUkRpayA labhyamAnamartha kadAgrahI na gRhNAti / yo'sadgrahAt pAmara saMgatiM kurvanti teSAM na ratibudheSu / kadAgrahI yatra yuktistatra matiM na yatra ca matistatra yukti niyukte / kadAgrahiNo dIyamAnaM zrutaM na prazasyam / kadAgrahimateH zrutAtpradattAdubhayorvinAzaH / kadAgrahiNe vizadAgamArtha datte sa khidyate / kadAgrahI mahAvivecakatvAbhimAnI bhavati / kadAgrahasthAnAM viparIta sRSTi guNAnAm / kadAgrahiNAM mitramanu maduHkhitaM bhavati / kadAgrahAd guNA vinAzaM yAnti / kadAgrahiNAM svArthaH priyaH, mRTeSu maitrI // paMcama prabandhaH = paMcadazo'dhikAraH, kadAgrahatyAgato midhyAtvatyAgastataH samyagdarzanaM samaktvavato // 26 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 27 // 'dhyAtmazuddhistatoyogaH / karmajJAnabhedena yogo dvividhaH / puNyalakSaNakarmakArakaHsadgagAt karmayogaH / AvazyakAdirAgeNa bhAgavatavANIvAtsalyataH svargakArakaH karmayogaH jJAnayogastu AtmaratilakSaNo mokSasAdhakaH / atra jJAnayoge zubhakriyA'pi vairAgyAd vyAkSepakArikA na / pareSAM sAkSipUrvaka sAdhUnAmapramattAnI kriyA'pi zubhA na niyatA / dhyAnAlambini jJAnayogini harSazokayo vakAzaH / kiyA zubhA jJAnino'saMgAnnaiva dhyAnaghAtinI / phalabhedAdAcArakriyA'pyasya vibhidyate / dhyAnArthA kriyA seyamAtmajJAnAya kalpate / sthirIbhUtamanasaH punazcalatve sthira kriyAM kuyati / nityaM saMyamayogeSu vyA pRtA'tmA bhaved yatiH / nizcayavyavahAradazAsthAnAM kriyAvyavasthA / jJAnayoginaH zraddhAmedhAdiyogataH zuddha karmaNo'pi muktihetutvamakSatam / karmayogajJAnayogayoH sakriyA zamamaryAdA / yogArUDhasya lakSaNam / karmajJAnayogayo guNapradhAnamAvena dazAbhedaH, cittazodhakakarmayogA'nantaraM jJAnayogasyaucityaM / pUrva karmayogaH pazcAcca jJAnayoga iti kramo jinokto'sti / tatkramasya kAraNam / ajJAninAM tu yatkarma na tatazcittazuddhiH / svarUpataH sAvadyatvAt yajJayAgAdi karmayogo vAGamAtrarUpaH / vedavihitamapi svarUpataH / sAvadyaM karmacittazodhakaM na bhavati / sAvadhaM karma nopAdeyaM buddhi-viplavAt / karmA'pyAcarato jJAturmuktibhAvona hIyate / jainamate karmAkarmaviSayakabhaMgAnAM vaicitryaM / jJAnayogI bhogai na lipyate jalajadalamiva jalena / ananyaparamAta sAmyAta jJAnayogIbhavenmuniH / viSayeSu samaM rUpaM vidan vItarAgo jJAnI na lipyate / jJAnayogyevAtmavAn jJAnavAn vedadharmabramamayaH / viSamatAyAdharmabrahmamUlamajJAnayogato nazyati / jJAna. For Private & Personal use only // 27 // Jan Education Intema Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAraH jJAnayogino jyotiSmantaH / sAdhoritthaMbhUtasya payayikrama-vRddhitastejolezyAvRddhiH / viSame'pi samatvadadarzanI jIvanmuktaH / sAmyaviSaye bhagavadgItoktAHzlokAH / karmayogavatyA dazAyAM vaiSamye sAmyadarzanaMdoSAya, jJAnayogavatyAM dazAyAM tadeva rAgadveSakSayAya / raagdvesskssy-pryuktaavissy-shuunytaa-puurnnojnyaanyogii|' zlokASTakaM yAvajjJAnayogamvarUpam / AcArAMgasUtre jJAnayogasya zreSThatvam / jJAnayogasya zreSThataratAyAH kAraNam / abhedopAsanA bhAgavatI sarvabhedopAsanAbhyo garIyasI / jJAnayogino niraJjanAvyayarUpe deve tnmytaa-bhktiH| vizeSA'jJAnataH kugrahavirahataH sarvajJasevI saamaanyyogii| mukhysktaaprtipttiH| sarvajJapratipattirUpAMzAttalyatA sarva yoginAm / madhyasthasarvabudhairiSTA sevA devatA'tizayasya / sAMkhyamatI, kAlAtIto'pi viSaye'mmina saptazlokIM yAvat kathayati / saMkSiptarucijijJAso vizeSAnavalambanaM paramparayAprAnte'tropayujyate / paramAtmatatvajijJAsA'pi satAM nyAyyA / bhagavadgItoktezvaropAsakAnAM caturvidhatvam : jJAnibhaktasya vizeSatA / saMzayA''tmA vinazyati / dhyAnayogisvarUpam / karmayogajJAnayogadhyAnayogAditaHkrameNa muktiyog-praaptiH|| SoDazo'dhikAraH sthirAdhyavasAyo dhyAnam / asthira cittaM bhAvanA'nuprekSA-cintAbhedAta trividhaM / muhRttAntarekArthe manamaH sthitiyA'nam / bahuviSayasaMkrame dIrdhApyacchinnA dhyAnabhedI sNttiH| Artaraudra dharmyazukla-bhedAccaturdhA dhyAnam prathamo dvau bhedo bhavasya kAraNaM / pazcimI dvau mokSasya kAraNam / Artasya // 28 // Jan Education Internatio For Private & Personal use only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 29 // catvAraHprakArAH Arte'zubhalezyA / Artasya liMgAni / kAryabhUnaliMgAni / Atamya vizeSahetavaH ? Artta pramatnAntaM tiryaggatipradam / raudraM ca caturdhA dezaviraniM yAvat / raudre'tisaMkliSTAzubhalezyA / raudragya kAryabhUtaliMgAni / azubhadhyAnaM dugntaM / kRtAbhyAsI zubhadhyAnArAhayogyaH / prazastadhyAnAya cittasya dvAda zabhAvanAdivastubhiH zikSaNam / jJAnAdibhAvanAnAM catasRNAM kramazaH phalAni / bhAvanAbhiH sthiracitto dhyAnayogyaH / eSA vArtA bhagavadgItAyAmukttA'mti / vairAgyAbhyAmau bhAvanAmAvitA'tmani ghaTete / dharmadhyAnasya cittapamAdhipradAveva yogyadezakAlo jitA kApyavasthA dhyAnopaghAtinI na / niyatA yogasumthatA / vAcanAdi kriyA-sad dhamavizyakAni dharmadhyAnAlambanAni sUtrAdivAcanAdyAlambanAzritaH saddhyAnamArohati / AlambanAdarotpanna-vighnavidhvaMsadvArA dhyAnAdhArohaNa-dhvaMso no / jine manorodhAdiko dhyAna-pratipatti kramaH zeSeSu yathA-yogaM manaH samAdhiH / dharmadhyAninAM dhyAtavyaM caturvidham AjJA'pAyavipAkasaMsthAnabhedAt / dhyAtadvAram / sthitaprajJasya lakSaNAvalI bhagavadgItoktA / zukladhyAnasya bhinnabhinnadhyAtA dhyAnasya prANabhUtabhAvanA dhyAnoparame bhAvyA / dharmadhyAninAM lezyAliGagAdiH / dharmadhyAnasya phalaM svarga prAptiH / zakladhyAnasya dhyAtavyadvAraM, dhyAnadvAraM / zuklasya catvArAH pAdAH / zuklamyAca pAdayoHphalaM suralokaprAptirantyayostu mahodayaH / zuklasyAnuprekSAH / zuklasya dvayoH lezyA zuklA, tRtIye paramazuklA, caturtha-pAdo lezyA'tInaH / zuklasya liGagAni / zukladhyAnAbhyAmI kalAvapi saMpUrNA'dhyAtmavid // // 29 // For Private & Personal use only Ww.jainelibrary.org Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: saptadazo'dhikAraH-svaprakAzasukhabodhamayaM tat paripakvaM dhyAnameva bhavanAzitvena bhajadhvam / dhyAnavAneva tRpto viSayarAgaM na prApnoti / yA nizA sarvabhUtAnAM tasyAM jAgati saMyamI / sarvakarmaphalAnA siddhi vyanita vae / sarvathA''tmanilIno dhyAnI srvbaadhaavirhii| dhyAnamastu zivazarmagariSThaM / dhyAninA gpamAtmaprakAzarahasyaM bhAti / dhyAnamitraM ciravirahiNI zamarati preyasI yojayati / dhyAnadhAmni labhate sukhamAtmA, dhyAnadhAmni AtmA'tithipUjA / AtmaparamAtmanoramedakArako dhyAnasandhitaH / mRtyujayA'mRtaM dhyAne'styeva dhyAnakRtanizcalatve'pUrvamadhurarasAsvAdanam / dhyAna eva ratiM kuryAt // SaSThapaSandhaH aSTAdazo'dhikAraH AtmajJAnaM mokSadam / ya AtmAnaM vetti tasya jJeyaM bhUyo nAva. ziSyate / navatasvacAnamAnmajJAnAyaiva / Atma-paramedaM tu kazcana viralo vesi / medAbhedanayata AtmajJAnaM hitAvaham / nizcayanayataH-mAnadibhya AtmA'bhinnaH / jJAnadarzanacAritralakSaNAnAM na bheda aatmnH| vyavahAra AtmalakSaNayomeMdaM manyate / AtmatadguNayo bhedo na tAttvikaH / paddhatibhedena nizcayavyavahArAbhyAmAtmasvarUpAnubhavadarzanam / guNAnA svarUpaM nAtmanaHpRthag caitanyaparasAmAnyAdAtmanaH sarvA''tmamiH mahA'medaH / vyavahArata AtmanA nAnAtvam , nAmakarmaprakRtijo bhUtagrAmAdimedo na tu svabhAvataH / janmAdiko'pi karmaNAM hi niyataHpariNAmaH / karmakRta vikRtimAtmanyAropya jJAnabhraSTA bhramanti bhave / ajJAnI AtmanikarmakRtabhedA'bhimAnI / upAdhikarmajo vyavahAro nAstyakarmaNi / eka kSetrasthito'pyeti For Private & Personal use only Jain Education Intemal Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badhyAtma sAra // 31 // nAtmA, karmaguNasambandham / vyavahArI tvekamevA''tmAnamanekadhA manyate / sadRzatAyA astitvamekamaviruddhamAtmani / darzayatyekatAratnaM satAM zuddhanayamitram / bhinnaiHparyAyahAti naikanvamAtmadravyaM sadA'nvayi / naranArakAdibhAveSu eka evAtmA niraJjana / karma kriyAsvabhAvaM, AtmA tvajasvabhAvavAn / AtmakarmasaMyogaje'pi saMsAre, Atmani saMsArajanakakriyA nAsti / etadviSaye dRSTAntacatuSTayam / zuddhanayA'yattamekatvaM prAptamAtmani zuddhanayA AtmAnaM pratyaga paramAtma (ekazuddha)jyotiSamAhuH prasiddha / bhagavannAtmana zuddharUpaM prakAzayeti prArthanA''tmAnaM prati / vyavahAre dehena sahekatvamAtmanaH / vyavahAreNa kathaMcinmUrta aatmaa| nizcaye mUrta Atmeti bhramaH / yato mUrtalakSaNAbhAvAt / svaprakAzamAtmarUpaM tasya kAnAma mRtA / pazyatyAzcaryavajJAnI, vadatyAzcaryavad vacaH / vedanA mUrttatvAdhInA na, kintrazuddhasvazaktijA / svayaM pariNamatyAtma vedanAmayam / vipAka kAlAprAptyanantaraM vedanApariNAmyAtmA / karmaphalasaMjJAvatI vedanA cetanetivyavahAraH tathA jJAnAkhyA cetanA codhaH, rAgadveSau karmAkhyA cetanA / nA''tmA 'mRtatvaM caitanyaM cAtivartate / manikRSTa-viprakRSTapadArthebhyo bhinnatA''tmanaH / guNamedenAjIvebhya Atmano bhedH| dravyabhAvaprANAbhAvavivakSayA siddhasaMsArijIvayorajIvatvam / dravyaprANAnAM saMkhyA, daza / zuddhajAnAdi bhAvaprANa jIvatyAtmA sdaa| jIvAnAM jIvanapaddhati zcitrA / puNyapApa-tattvato bhinnA AtmA / 15 // 31 // karmaNi pAratantryasAmAnyena phalamedo na sukhuduHkhayo bhedastu nAmApekSayA na tu phalApekSayA / duHkha Jain Education Internal For Private & Personal use only | Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 sAra: pratIkAre vimUDhAnAM sukhatvadhIH / pariNAmAt , tApAt , saMskArAta , guNavRtti virodhAt puNyajaM sukhaM adhyAtma-18 duHkham / bhogabhavavilAsaH sarvo bhayajanakaH / azuddharUpa Atmeti mithyAvaca iti shndnyaaH| phalataH puNyapApayorekatvaM manvAnasya bhavodadhiH sAntaH / duHkhaikarUpayoH puNyapApayo mina evaatmaa| AtmanaH - saccidAnandarUpaM caturthadazAvyaGgyamAvaraNa kSayAt / sAmAnyaM cidAnandarUpaM sarvadazAnvayi / akSajanya // 32 // citra dhI sukhvRttibhirnaatmno'nubhuutipraabhuutii| suSuptau yathA nirahaMkRtaM bhAnamantarAtmanastathA zuddhaviveka tadatisphuTam / zuddhanizcayata AtmA saccidAnandabhAvasya bhoktA, azuddha nizcayata AtmA karmakRta sukhaduHkha bhoktA / nirUpa caritA'sadbhuta vyavahArataH karmaNo bhoktA, AtmA, upacaritA sadbhuta nayataH sragAdi-bhogopabhoga bhoktA / bhavabhavAnta kAraNAzuddha zuddha cittavRttiH / zuddhaparyAyirUpamtadAtmA zuddha mvabhAvakartA / paryAyAstikanayA:samyag darzanAdi dharmANAmutpatti / , dravyastikanayA:samyagada manti, AvaraNatasteSAmavyaktiM kathayanti / yaM yaM bhAvaM yadA yadA mvayameva pariNamati tadA tadA taM taM bhAvaM sa AtmA karotItiparyAyArthika RjutranayaH / mvagataM karma svaphalaM nAti vartate / RjusUtranayaH parabhAvAnAM kartutvaM nA'bhyupagacchati / pramAdi yata-mAnayoreva zarIriNAmavadhavadhayo hiMsAdaye mavataH / karmaNA baddhayate'jJAnI, jJAnAMstu na lipyate / rAgadvepAzayAnA tu karteSTA'niSTavastuSu / rAgadveSA'nuviddhasya karmabandhaH / nizcayato bhAvakarma sRjanAtmA, vyavahArAt pudgala karmakRt / dravyakarmarUpavyApAraH Adi dharmA 39 // 32 // Jain Education Internet Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( G adhyAtmamAraH OOK // 33 // phalaparyantaH paridRSToyadAtmanaH / nA''tmano vikRtiM dattaM tadeSA nayakalpanA / pudgala karmasthA vikriyA''tmani bAlizai-rupacaryate / AtmanaH kalpanA'tItaM rUpamakanpaka eva pazyati / kalpanAmUDhaH prANI viparItadarzanaM karoti / zuddhasvarUpamyAnmano dhyAnaM paramAtmadhyAnaM / zarIrAdimivarNite vItarAgasya vAstavI nopavarNanA / vyavahAra nizcaya stutiH / mukhyagauNa dharmANAM vivekena stutiH kAryA / vastusparzitayA zubhakalpanA nyAyyA'pekSayA / puNyapAparahitamAtmattatvam / AzravasaMvara bhinna aatmaa| mithyAtvAdibhAvAzravaH / bhAvanAdidharmA bhAvasaMvaraH / phalabhedAdAzrava-saMvasyormeMdaH / vyavahAravimUDhastu paraprANigataparyAyAn bAhyarUpAn hiMsA'hiMsAdIn AzravasaMvaratvena manyate, bAhyakriyAratamanA nizcayasyagUDhatatvaM na pazyati / bhAvApekSayA yAvanta AzvAstAvantaH parizravAH / mAvAnAM vaicitryAdAtmaivAzrava-saMvarau / ajJAnAd adhyate na tu viSayaiH jJAnAdvimucyate na tu zAstrAdipudgalAt / zAstrAdikaM vyavahArataH saMvarAGgam / yogAzata AzravaH upayogAMzataH sNvrH| samyaktva-prAptyanantaraM jJAnadhArA zuddhaiva / upayogayogadhArayoH sarvataH zuddhayoH satyoH sarvasaMvaraH / yad yAvacca sthiratvaM saMvaraH, yad yAvad yoga-cAJcalyaM AzravaH / saMmAri-siddhayoH zuddhanayato na bhedaH / zuddhajJAnasamanvitaM dvAdavidhaM sattapaH / yatra kaSAyarodhaH, brahmacarya, jinadhyAnaM tattapaHzaddhaM / nipuNajJAna-tAdAtmyarUpaM tapo nirApadaM nAnyat / karmAtApakaraM jJAnaM tapaH / jJAnatapo yuktaH tatkSaNenaiva sarva karmakSayAya / jJAnayogastapaH zuddham / jJAnamaya zuddha tapasvI bhAvanirjarA / karmAtma // 33 // Jain Education Inter For Private & Personal use only www.inbrary.org Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra // 34 // / saMzleSo dravyabandhaH, tad hetubhUtAdhyavasAyo mAvabandhaH / tathAmavyatayA prerito jantaH pariNAmataH puNyapApabandhakaH / bhavasthityanusAreNAtmano bandhe'pi pravRttiH / tanvaviSayaka avaNa-manana-vAraMvAra smaraNa-sAkSAdanubhavAdiprakriyayA na bandhabuddhirata AtmA'bandhaH prakAzate yoginAM / karmadravyakSayo dravyamokSaH, tadhetubhUtA''tmA ratnatrayA'nvayI bhAvamokSaH / ratnatrayaM mokSastadabhAve na kRtArthatA / bhAvaliGgaratAH sarvasAravidaH siddhayanti / bhAvaliGaga hi mokSAGaga / yathAjAta--dazAliGaga na mokSAGagam / kevalino mUrdhni vastrakSepaNena kevalajJAnapalAyanaM kathaM ? / bhAvaliGagato mokSo dhruno bhinnaliGagepi / zuddhAzuddha-nizcayanayAbhyAmabaddhA'muktI baddhamuktau / anvayavyatirekAmyAmAtmataca vinizcayaM vidvAna kuryAta navatattvebhyo'pi / nizcayata AtmatattvacintanaM paramAmRtajJAnayogarUpaM / jAnAMza-durvidagdhAnAM tattvametadanarthakRta / pUrva vyavahArakuzalo bhUtvA pazcAnnizcaya jijJAsA kaaryaa| kRtavyavahAra-vinizcayaH tataH zuddhanayAzritaH AtmajJAnarato bhUtvA paramasAmyAzrito bhavati / ekonaviMzo'dhikAra:-zrI jinazAsanaM viziSTa jalanidhi zraye / sadA vijayate viziSTa syAdvAdakalpadramaH / vijayate viziSTamandaro jainAgamaH / viziSTa-ravirUpo jainAgamo nandatAt / so'yaM viziSTa jinazAsanA'bhRtaruciH kasyaisi no rucyatAm jainI dRSTIritIha sArataratA pratyakSamudvIkSyate / sarvaparadarzanarUpanayeH sarvathA''daraNIyo'yaM jinendrAgamaH / nAyaM kopakramaH sarvahitAvahe jinamate tatvaprasiddhayarthinAm / nazceto nitamA lInaM jinendrAgame / jainendre tu mate zabdArthaviSayaka saMdehavyathA na jAtyantarArtha 15 // 34 // Jan Education Intel Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badhyAtma sthiteH / lokottarabhaGgapaddhatimayIM syAdvAdamudrA stumaH / taM jainAgama mAkalayya na vayaM vyAkSepabhAjaH kvacit / mAra 18 mulaM sarva-vacogaNasya viditaM jainezvaraM zAsanam / unmAdatyAgapUrvakamanekAnta vAdaracanA zrotavyA'taH siddhAntarahasyavid bhavati / myAdvAdI sarvanayA-na-vibhaktAn kurvan syAdvAda-supathe nivezayana vijayate // saptamapravandhe-viMzatitamo'dhikAraH priyamanubhavaka-vedyaM rahasyam / lInamapyuttaralaM manaH / // 35 // paJcaprakAraM ceto sujJAtayogairabhimataM kSiptamRDha vikSiptekAgra niruddha medAta / viSayAnugataM bahimukhaM . citaM 'kSiptam' / krodhAdimiviruddhakRtyeSu vyAptaM nirvivekaM citaM vikSiptam ' adveSAdi guNavatA khedAdi doSa kSayAtsadRzapratyaya saMgata'mekAgraM' cittam / vikalpavRttizUnyaM dhAraNAdisaMgataM zuddhaM AtmArAmamunInA 'nirUddha' cittam / ekAgranirUddha bheda dvayaM samAdhAvupayogi / vikSipte' kadAcid yogArambhaH. kSiptamaDhayo vyutthAnam / abhyAse calaM mana iSTam / abhyAsadazAyAM yAtAyAtaM sAticAramapi cittamaduSTam / bAhya rathaiH pralomya nigRhNIyAccetaH / abhirUpajinapratimAdirUpasadAlambana vizeSAH kathyante / sadAlambanasya paramaH prabhAva / manaso nirAlambakaraNe viziSTakramollekhaH / manasa upazamane dvitIyaH pnthaaH| zokAdi dopakSayaH AtmanaH sahaja zAntajyotiH prakAzate zAntamanasi / paramAtmA'nudhyeyaH sannihito 01 // dhyAnato bhavati / kAyAdi bahirAtmA / kAyAdyAdhiSThitaH kAyabhinna AtmA antraatmaa| gata niHzeSopAdhiH paramAtmA / AtmaguNamanovRtti-viveka jJAnI kuzalAnubandhI brahmatvaM prApnoti / brahmavidaH vacanenA'pi 5 // Jain Education Internet For Private & Personal use only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: brahma vilAsAnanubhavAmaH / brahmayogI paramaH saH / pUrNa brahmayogini gurutvabuddhitaH sutaraH sNsaarsindhuH| icchAyogAlambana pUrvakaM bhaktyA paramamunimArgAnusaraNam / icchAyoge'lpayatanA'pi nirdamA zubhAnu bndhkrii| paramAlambanabhUto darzanapazo'yamasmAkam / darzanapakSasyAkAraH / icchAyoge vidhikathanAdi kRtyruupshkyaarmbhH| pUrNakriyA'bhilASazceti dvayamAtmazuddhikaram / zakyArammaca zuddhapakSazca shubhaanubNdhii| bAhyakriyayAcaraNA'bhimAnino jJAnino'pi na te bAhyAcAra-mAtra satAM na pramANam / adhyAtmAnubhavajanyanigUDha navanIta zikSArUpa upsNhaarH| ekaviMzatitamo'dhikAra: sajjana stutiH santaH santu mayi prasana manasaH / sajjanAH kRpAtaH sukavikRta granthArthAn prathayanti / suhRdayAnAM sadayAnAM kRpAsannihitAkAryAyato durjanoguNanAzako na bhavet / dRSTAvyavasthAH satAm AdhyAtmikI kathAM zrutvA santaH sukhaM gAinte / na pramadAvahA tanudhiyAM gRDhA kavInAM kRtiH / eSA kavi kRtimahicchannadRzAM tanudhiyAM na cetazcamatkAriNI / sakalaguNanidhIn sajjanAn namAmaH / kAvyameghavarSaNataH suhRdAM manaH saraHpremapU: plAvyate / satkavirlabdhayazaH sazcayaH sahRdaya varNyate / viziSTAmRtaM sarvapeyamiti jJAtvA'titarI smitena modate sjjnH| nipuNa nayena kavIndrakRta zlokAH satparIkSitA dIpyante / ikSadrAkSArasaudharUpaM kavivacanaM mAdakaM pibanti santaH / navyo'smAkaM prabandho'pyanaNuguNabhRtAM satA prabhAvAd vikhyAtaH syAt / bhrAjante te munIndrA nayavijaya budhAH sajjanabAtadhuryAH / prshstiH| asmina graMthe jinAjJAdi viruddhaM syAt tan mithyA me duSkRtam bhUyAd // smaapt| // 36 // Jain Education Intem Far Private & Personal use only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 1 // Jain Education Internal || zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH // eN namaH // sUri zrAtmakamalalabdhibhuvanatilakagurubhyo namaH // nyAyAcArya mahAmahopAdhyAyazrImadyazovijayajI - viracitaH * adhyAtmasAra: vijaya bhadraM karasUrikRta bhuvanatilakA''khyayA saMskRtaTIkayA samalaMkRtaHadhyAtmamAhAtmyanAmakaH prathamo'dhikAraH * maGgalAcaraNam * smRtvA zAnti jagannAthaM, zAntidaM chaNimaNDanam / natvA ca vardhamAnezaM, jinezaM zAsanezvaram // 1 // gautamAdIn gaNezAMzca, praNamya sUripuGgavAn / hemaharipramukhyAMzva prasiddhA'dhyAtmayoginaH // 2 // nyAyAcAryAdinA siddhAn, yazovAcakazekharAn / zrutakevalisAmyAdathAn, smRtvA vAdijayA'zcitAn // 3 // zrI labdhisUripaTTezAn, bhuvanatilakAbhidhAn / sUrIn smRtvA sadA'dhyAtma-sAragranthasya bhaktitaH ||14|| bhuvanatilakA''khyA''DhyA, smArikA gurunAmataH / mayA pratanyate TIkA, bhadraMkareNa sUriNA ||5|| // 1 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 2 // Jain Education Internation // zrI nAbhinandanaprabhustutiH // aindrazreNinataH zrImAnnandatAnnAbhinandanaH / uddhAra yugAdau yo, jagadajJAnapaGkataH // 1 // TIkA:- nAbhinandano nandatAt RSabhasvAmI samRddhimAn bhavatu jayatu iti yAvat, sa kIdRzaH 1 aindrazreNinataH indrasyeyaM zreNi: - aindrazreNiH, tayA nataH = bhaktiprahnacatuSSaSTisurendra manaviSayIkRtaH pUjitapUjyo'taH sutarAM jagatpUjyo devAdhideva ityarthaH, anena vizeSaNena bhagavataH pUjAvizayaH prakaTitaH / sa punaH kIdRza: ? zrImAnitiH zrIH prAtihAryAdirUpatIrthakRllakSmIrvA'STo tarasahasralakSaNaprabhRtyatizayAdirUpazobhA, asti asmin bhagavatIti zrImAn, arthAd bAhyAbhyantararUpAhAryAnAhAryasamasvazrIsampanno varttate'ta eva vizvopakArAyAlaM bhavati, azrIkaH kasyacidupari nopakArI bhavati, anena jJAnAtizayavacanAtizayau pradarzitau, yo - nAbhinandanaH, aindrazreNinataH zrImAn, yugAdau - yaugalika dharma samAptyanantaraM, caturthArakarUSasatyayugasyAdau pUrve tRtIyArakAntarUpe yugAdau uddaghAra jagadajJAnapaGkataH = vizvavizva, AryanItimArga mokSamArgAdi viSayakAjJAnakhpakaddamataH, nItidharmamArgAdiviSayakajJAnaprakAzanadvArA udghRtavAnarthAdanantakaruNArasAkaro bhagavAnAdinAtho vizvasyopari paramapathapradarzanena bodhibodhAdidAnena paramamanantamupakAraM kRtavAniti [ prathamaM tAvat pRthivInAthA'pekSayA bharatAdInAM dvisaptatikalAH, brAhmyAdInAM catuSaSTikalAstathA zilpazatAnyapi zikSitavAniti ] // 1 // // 2 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 3 // || zrI zAntiprabhustutiH // zrIzAntistAntibhid bhUyAd, bhavinAM mRgalAJchamaH / gAvaH kuvalayollAsaM, kurvate yasya nirmalAH // 2 // TIkA:-zrIzAntirbhavinA tAntibhid bhUyAt-zrI zAntinAtho bhavyajIvAnAM bhavasantAnAjJAnAndhakArabhedakArako bhUyAditi saNTaGkaH, kIdRzaH zrIzAntiH ? mRgalAJchanaH svorugatamRgasya lAJchanena viziSTaH, ataH SoDazastIrthakRdeveti vyajyate yato'nyeSAM tIrthakRtAM mRgalAJchanatvaM nAstyeveti, loke tu mRgalAJchanapadena sAkSAcandra iti gRhyate yato yasyA'pi gAvaH-razmayaH, kudalayasya kumudasya kamalasyollAsaMvikAsaM kurvate, tathA'trApi mRgalAJchanapadena jainazAsane zAntinAthaH prabhureva vivakSito'to yasya-zAntinAthasya nirmalA gAvaH [janma-zAsana-samavasaraNAdyapekSayA prakAzarUpA razmayaH, gopadopalakSitacatuSpada dvipadAdi jIvavizeSAH, pravacanavAcaH] kuvalayasya-pRthivImaNDalasya 'tAsthyAttaditi nyAyena pRthvIvartijanagaNasya, ullAsaM kurvate prakAzaM, jAmRti, svAtmavikAsamAnandaM ca janayanti tathA ca garbhApekSayA zAntikaratvena ca cakravartitvena tIrthakRttva prasiddho bhagavAn SoDazastIrthakadahana mRgalAJchanaH san prakAza pRthvIrakSaNapravacanavacananAmakagorUpeNa jaganmaNDalamAnandayan jagato'bhyudayaniHzreyasarUpaM vikAsaM kRtavAniti // 2 // // 3 // Jain Education Internate For Private & Personal use only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 4 // ... shriinemiprbhustutiH| zrIzaiveyaM jinaM staumi, bhuvanaM yazaseva yaH / mArutena mukhotthena, pAJcajanyamapUpurat // 3 // TIkAH-zrIzaiveyaM jinaM staumi-zrIsamanvitaM zivAnandanaM neminAthamahantaM stutiviSayIkaromItyarthaH, yA neminAthaH kaumArye'pi mitramaNDalaprerito lIlAkautukarahito'pi kRSNavAsudevAyudhazAlAyAM vAsudevIyaM pAJcajanyanAmakaM zaGkharAja vadananiHsRtena vAyunA yathA'pUpurata pUritavAn , tathA bAlyato brahmavratasAdhuvRttitIrthaGkaranAmakarmasampAditavizvopakArajanyacandrojjvalena sarvadiggAmukena yazasA bhuvanaM jagat , bharitavAn , tathAca tIrthaGkarANAM bhagavatAM vizvavizvopakArakANAM yazo vaimAnikajyotiSkavyantarabhavanapatisatkadevadevIbhiH paJcakalyANakAdidineSu samahotsavaM gIyate'to bhagavanto bhuvanatrayavyApakamahAyazaso bhavantItyarthaH // 3 // zrIpAzrvaprabhustutiH jIyAt phnniphnnpraant-sNkraanttnurekdaa| uddhartumiva vizvAni, zrIpAzrvo bahurUpabhAk // TIkAH-zrIpAzcoM jIyAditi-trayoviMzatitamastIrthakaraH pArzvanAthasvAmI jayavAn bhUyAdityarthaH, za kIdRzaH zrIpAzvaH ? phaNiphaNaprAntasaGkrAntatanuH-phaNinAM phaNamaNiprAnteSu pratibimbitakAyaH, sa punaH // 4 // Jain Education Internate For Private & Personal use only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 5 // kIdRzaH ? bahurUpabhAgiti ata eva bahUni rUpANi-zarIrANi bhajate iti bahurUpabhAk , nAnAkAyaviziSTaityarthaH, tathA ca phaNimaNidharaphaNaprAnteSu zrIpAzvanAthazarIrasya pratibimbanAva kavirutprekSate, jAne zrIpArzvaH karuNAvaruNAlaya ekadA-yugapad vizvAni-jaganti, uddhattu mupakattu miva bahurUpabhAgiti / yathA samavasaraNasthazcaturmukhatAM dadhajjino bhagavAn yugapaccaturdikasthasaMsArijIvoddhArakaraNacaturo bhavati tathA'trApi yata ekena rUpeNekaM jagaduddhAraviSayakaM tathA bahubhIrUpaivizvAni, uddhAraviSayakANi kathaM na bhaveyuriti ? // 4 // __zrI mahAvIraprabhustutiH jagadAnandanaH svAmI, jayati jnyaatnndnH| upajIvanti yadrAva-madyApi vibudhAH sudhAm // 5 // ___TIkA-svAmI jJAtanandano jayatIti saNTaGgaH, arthAd vardhamAno bhagavAn sarvotkarSeNa varttate, sakIdRzo jJAtanandanaH 1 jagadAnandanaH jagad-vizvamAnandayatIti, dravyabhAvadAnena vAJchitadAnena connati nayatItyarthaH, vinA tIrthaGkaraM nAnyaHkazcit satyArthatayA tribhuvanaM prINayitu prabhavati, tatra hetumAhaadyApi-mahAvIrazAsanasAmrAjyaviziSTavartamAnakAle'pi kalikAle'pi, vibudhAH-devA iva viviktapratibhAprapannAH, puruSapuGgavAH, sudhAmiva pIyUSavat , zAntarasA''svAdamayIM, yadvAcaM yasya-jJAtanandanasya vAcaM-vardhamAnavadanA'ravindato niHsRtAmartharUpAM tadIyagaNadharendreNa racitAM sUtrarUpAM-jinAgamA'bhidhAM, Jain Education Intel For Private & Personal use only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: vibudhAH AcAryAdayo gItArthAH, upajIvanti-jIvantIM kurvate, arthAt svakIyajIvane vIravANImuttArya-ArAdhya, jIvajIvanena jIvanti, jIvanmuktA iva bhavanti, parebhyo'pi dadatItyapi samIcIno'rtho yato vIravANIsudhAM svayaM pibanti, parAnapi dezanAdisAdhanadvArA pAyayantIti upjiivnsaaraaNshH||5|| maGgalAcaraNapUrvakamadhyAtmasArasya prakaTanametAnanyAnapi jinAnnamaskRtya gurUnapi / adhyAtmasAramadhunA prakaTIkartu mutsahe // 6 // TIkAH 'etAni ti nAmagrAhaM gRhItAn paJca tIrthaGkarAn , 'anyAnapi jinAni' ti, guNavattayA samAnAnanyAnajitAdIna jinAn , 'gurUnapI'ti guruguNasampannAn gautamAdIn sarvAn gurUn 'namaskRtyeti mAvamaGgalatvena namaskAryatayA samAnAn sarvajinAn sarvagurUMzca hRdi nidhAya, 'adhune' tyanantaraM, anvarthanAmakaM 'adhyAtmasAraM [adhyAtmameva sAraM-zreSThaM niSkarSo vA yatra tacchAstra] 'prakaTIkatu mutsahe' prAduSkattuM mahopAdhyAyanyAyAcAryayazovijayAbhidhAno'hamapUrvavIryocAsavAnasmItyarthaH // 6 // tribhiHkAraNaiH paricitApUrvaprakriyAyA:prAduSkaraNam zAstrAt paricitAM samyaksampradAyAcca dhImatAm / ihAnubhavayogAcca prakriyAM kAmapi bruve // 7 // For Private & Personal use only Jain Education Internal www.ainer breytt Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH TIkA:-prakriyA kAmapi bruve adbhatAM saMkSiptAM vA'dhyAtmasArakhyA prakriyA-prakaraNaM brave-vakSyAmItyarthaH, kIdRzIM prakiyAM bruve ? iti cedAha 'zAstrAta samyak paricitA' miti, 'zAstrAditi, 'zAsanAt trANazaktezca budhaiH zAstra nirujyate vacanaM vItarAgasya tattu nAnyasya kasyacidityAdiniruktalakSaNaviziSTazAstrAta 'samyagi' ti sampUrNatayA paricayaviSayIkRtAmityarthaH, pu0 kI. prakriyAM bruve ? iti cedAha 'dhImatAM sampradAyAcceti gItArthAnAmanuyogadharANAmAmnAyAcca 'syAt pAraMparyamAmnAyaH sampradAyo gurukramaH' ityabhidhAnakozoktaH, paricitAmityarthaH, pu0 kI. pra. bruve ? iti cedAha, 'ihAnubhavayogAcceti, iha-jainazAsane, adhyAtmaviSaye vA svAtmaniSThatAtparyajanyabodhasvArasyarUpA'nubhavayogAn paricitAmityarthaH // 7 // yoginItipradaM padyamadhyAtmA'mRtamayaM bhavati-- yoginAM prItaye padyamadhyAtmarasapezalam / bhoginAM bhAminIgItaM, saGgItakamayaM yathA // 8 // TIkA:-'yathA bhoginAmiti' bhogopabhogazAlinA [upabhujyate-paunaHpunyena sevyata ityupabhogobhavanavasanavanitAdiH, paribhujyate-sakRdAsevyate iti paribhogaH-AhArakusumavilepanAdiH, vyatyayovA vyA // 7 // Jain Education Internati Far Private & Personal use only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 8 // khyeya iti u060 sU0 a0TI0] evaM paribhogopabhogavatAmapyarthAta kAmabhogAdiviSayarasarasikAnA, 'saGgItakamayaM' rAsAdisahitaM nRtyavAdyAdisahitaM 'bhAminIgItaM'-kAminInAM gAnaM 'prItaye' AnandaphalapradaM bhavati, tathA 'yoginAM yogavatAM (mokSopAyo yogo jJAna-zraddhAnacaraNAtmakaH) ityabhidhAnakozapratipAditayogArthazAlinAmityarthaH / 'mokSeNa sahayojanAdyogaH' ityabhiyuktokteH, mokSayojakasAmagrIsahitayogalagnAnAM 'adhyAtmarasapezalaM, vairAgyazAntarasAdinAnAvidhAtmaguNA'nubhavarasaruciraM 'padyaMprItaye'kAvyaracanAmayaM padyaM mahAnandAya bhavatIti // 8 // vaiSayikasukhAdhyAtmikasukhayormahadantam kAntA'dharasudhA''svAdAda yUnAM yajjAyate sukham / binduH pArve tadadhyAtma-zAstrA''svAdasukhodadheH // 1 // TIkAH-'yUnAmiti-yuvA'vasthAvatA kAmarasalampaTAnA 'kAntA'dharasudhA''svAdAditi-kavikalpanA'pekSayA, kAntAyAH-priyatamAyAH, 'adharasudhAyAH-adhaHsthauSThacumbanarUpasudhAyA AsvAdAd ya Anando jAyate tadadhyAtmazAstrAsvAdasukhodadheH pAveM vinduriti-tata kAmasukhaM, AtmasvarUpaparicAyakazAstrArthapariNamanajanyaprazamasukhasAgarasya samIpe bindurUpaM vaiSayika sukhaM kya, sAgararUpamAdhyAtmikaM sukhaM // 8 // Jan Education Internal For Private & Personal use only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 9 // Jain Education Internatio kva, iti dvayorantaraM mahad bhUtalAkAzayoriva kiJcAssdhyAtmikaM sukhaM sarvasmin kAle jJAnibhiH svatantra - tayA nirbhayatayA''tmanyAtmanA'nubhUyate'taH satyaM nityaM tatprati sadAdRSTi deyA, na punaH parAdhIne kSayiNi samaye paudgalike pazukriyArUpe sukhAbhAse viSayasukhe kadAcidapi dRSTirdeyeti sUcyate 0 // 9 // AdhyAtmika sukhazAlI mahAvaiSayikasukhazAlinaM na gaNayatyevazradhyAtmazAstrasambhUta-santoSasukha zAlino / gaNayanti na rAjAnaM, na zrIdaM nA'pi vAsavam | 10 | TIkAH - adhyAtmazAstrasambhUtasantoSasukhazAlinaH' iti = AtmasvarUpanirUpakazAkhAbhyAsAdidvArA tatsuparicayajanyaparamasantopasu khavanto munayaH, puNyadvArA ko'pi manojJaH pudgala Agatastatra na ko'pi harSotkarSaH, sa na madIyo'pi tu parakIya eveti saMvedanAt pApodayadvArA ko'pi, cArupudgalo gato'thavA'manojJaH prAptastatra nArttadhyAnaM, pApavipAkasya samatayA sahanAt pApA'pagamo bhaviSyatIti saMvedanAt ityAdikA - dhyAtmazAstra zikSaNa jAtA'tyanta zAntisukhadhAriNaH, 'gaNayanti na rAjAnaM na zrIdaM nA'pi vAsavamiti =na rAjAnaM gaNayanti arthAt svasukhasyAgrataH kazcakravartitulyo bhUpatiryato rAjA'pyasantuSTaH, 'na zrIdaM kuberaM gaNayanti - arthAdmatsantoSasukhasyAgrataH kaH zrIdaH 1 yataH sa vAhyazriyA''zrito'pi svAtmazriyA vinAkRtaH, 'nA'pi gaNayanti vAsavamiti mama santoSazamasukhino'grataH ko devendraH 1 yato devAnAM svAmyapi viSayAzAyA dAsa iti manyante // 10 // , // 9 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH 112011 Jain Education Internationa zikSitA'dhyAtmazAstra: paNDito nAnyaH - yaH kilAzikSitA'dhyAtmazAstraH pANDityamicchati / utkSipatyaGagulIM paGguH sa svadrumaphalepsayA ||11|| TIkAH - adhyAtmazAstrA'dhyayana zikSaNazUnyo yaH kazcit pANDityamicchati sa kila paGguH- caraNazaktivikalaH kalpavRkSaphalajighRkSayA'GgulImut kSipati - Urddha vAM karoti tathA cAdhyAtmazAstrazikSaNa janyata - vAntazAlI yaH kazcit tattvAnugapaNDAnAmakapratimApragalbhato bhavati, sa caraNazaktimAniva svadrumaphalechayA kRtena prayatnena phalavAn bhavatIti // 11 // adhya|mazAstrasya guNA: dambhaparvatadambholiH, sauhArdAmbudhicandramAH / adhyAtmazAstramuttAla- mohajAlavanAnalaH // 12 // TIkA dambhaparvata dambholiriti = mAyArUpaparvatasya bhaJjane vajrivajrasamAnamadhyAtmazAstram, 'sauhArdA'mbudhijandramA' iti = suhRdbhAvarUpasamudramuttaraGgIkartuM zazisamAnamadhyAtmazAstram, 'uttAlamohajAlavanA. 'nalaH' iti mahAbhayaGkaramohavAsanArUpendrajAlasadRzavanaM ( moharUpanavakAlikA samudAyAtmakaM vanaM ) dagdhumagnisamAnamadhyAtmazAstraM - AtmasvarUpazAstrIyaM jJAnaM santiSThate eveti // 12 // // 10 // ww.jainelibrary.org Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 12 // adhyAtmazAstrasya svarAjye zivAbhAva:adhvA dharmasya susthaH syAt, pApacauraH palAyate / adhyAtmazAstrasorAjye, na syAtkazcidupaplavaH // 13|| TIkA:-adhyAtmazAstramaurAjye' iti AtmaviSayakazAstrasya nyAyasampannasamyag rAjye (svarAjyatve svasattAyAMvA) ye kecid vasanti teSAM 'anvA dharmasya susthaH syAditi-dharmasya mArgoM nirbhayo'thavA sarvathAsarvavyavasthAsvasthatAsamyanno bhavati, 'pApacauraH palAyate'-sarvAzubhakarmarUpaluNTAkaH palAyanaM kurute , arthAd dharmamArgasusthatayA pApacaurapalAyanataH, adhyAtmazAstrasaurAjyasthitAnAM mahAtmanAM 'na kazciduyaplavaH syA' diti-AdhivyAdhyupadhyAdirUpopadravamAtrasyA'bhAvaH syAditi // 13 // - tattvapariNatajJAninAM sarvaklezA'bhAvaHyeSAmadhyAtmazAstrArtha-tattvaM pariNataM hRdi / kaSAyaviSayAveza kalezasteSAM na kahiMcid / / 14 / / TIkAH-yeSAM hRdi adhyAtmazAstrArthatattvaM pariNatamiti yeSAmantarAtmanAM svayAvadAtmapradezAvacchedena''tmasvarUpanirvAcakazAstrapratipAditArthatAtparya pariNAmarUpeNasthitam , 'teSAM karhicina kaSAyaviSayAveza // 11 // Jain Education Internati For Private & Personal use only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 12 // klezaH' iti teSAM-mahAtmanAM krodhAdikaSAyasya, zabdAdiviSayasya ca, AvezaH tIbrodayastasya kleza:santApo na kadAcid bhavatyeva, atrAtmatattvapariNatiratirevA'vadhAryeti vyajyate // 14 // AtmazAstrajJAnakRpayA kAmacaNDAlapIDAparihAra:nirdayaH kAmacarADAlaH paNDitAnapi pIDayet / yadi nA'dhyAtmazAsrArtha-bodhayodhakRpA bhavet // 15 // TIkAH- 'yadi nAdhyAtmazAsrarthabodhayodhakRpAbhavediti-AtmatattvapratipAdakazAstrapratipAdyA'rthaviSayakayodharUpayodhasya kRpA pramAdo na bhavettadA 'nirdayaH kAmacaNDAlaH paNDitAnapi pIDaye' diti-caturdazavidyAsakalazrutasAgarapAraGgatAn dhurandharAn paNDitAn tattvAnugAmimatirUpapaNDAmaNDitAn api anyeSAM tu kA kathA ! iti, nirdayaH kAmacaNDAlA-krUrakarmakAritvena nirdayaH, vedanAmakamohanIyakarmodayarUpaH kAmaH, sa eva caNDAlaH, yatazcaNDA latunyanIcAtinIcakAryakArI bhavati, tato nirdayaH kAmacaNDAlaH, pIDayet narakAdidurgatau pIDayet-pIDitAna kuryAt pIlayedveti-caturgatirUpayantre mohijanAMzcUrNayet / ato'dhyAtmajJAnaM, atIvA'tIva sarvadAvardhanIyamanyathA krUranIcakAmacaNDAlaviSAktadRSTyA jaDajJAnino mahAmaJchitAH kriyante iti dhanyate // 15 // // 12 // For Private & Personal use only JainEducation Intem www.sanelibrary.or Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: 1 // 13 // adhyAtmajJAnadvArA viSayatRSNAyA ucchedaHviSavallIsamA tRSNAM vardhamAnAM manovane / adhyAtmazAstradAtreNa, chindanti paramarSayaH // 16 // TokAH-paramarSayaH' iti-RSiSu cakravartinaH, 'manovane vardhamAnAmiti-mana eva vanaM, tasminhRdayarUpopavane vRddhi labhamAnAM, viSavallIsamA tRSNAmiti-vipalatAsadRzIM viSamavikAravardhinI kAmabhogAdiviSamayA''zAM 'adhyAtmazAstradAtreNeti-calavadAtmazAstrajanyatIkSNabodharUpadAtreNa, 'chindantIti-vicchedakriyAviSayAM kurvantIti, arthAt kadAcidapi punarutthAnaM na labheteti kurvanti / / 16 // ___kalikAle'dhyAtmavAGmayaM dUrlabhamvane vezma dhanaM dausthye, tejo dhvAnte jalaM mahau / durApamApyate dhanyaiH, kalAvadhyAtmavADmayam // 17 // TIkAH-'vane vezma durApamiti-gahanavane gacchatAM mArgato bhraSTAnAM yathA gRha durlabham , 'tejo dhAnte' iti yathA'sitapakSIyarajanyAM ghoratamasi prakAzakaM tejo durlabham , 'jalaMmarau' iti-mriyate jalenavinA yatra sa maruH, tasmin , yathA marudeze jalaM durlabham , tathA 'dhanyaiH kalau durApamadhyAtmavAGmayamA // 1 // Jain Education Internatie For Private & Personal use only | Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tad pyate' iti-pRNyAnubandhipuNyazAlibhiH, kalikAle, AtmaviSayanirUpakaM zAstraM durlabhaM labhyate; // 17 // adhyAtma adhyAtmazAstravettureva rasAnubhavaH sAraH vedA'nyazAstravit klezaM, rasamadhyAtmazAstravit / bhAgyamRd bhogamApnoti, vahate candanaM kharaH // 18 // // 14 // anyazAstraviditi--AtmazAstrabhinnA'nyazAstravid , 'klezaMvedeti-rasaviruddhacittaklezaM vettyanu bhavati, 'adhyAtmazAstraviditi AtmatatvavidhAyakazAstraparizIlanakArI 'vedeti-aparimeyarasarAjarUpazAntarasamanumavatyeva, vizve'sminnetAdRza eva nyAyo viz2ammaje yathA 'vahate candanaM kharaH' iti-rAsabhazcandanakASThamAramutpATayati parantu 'bhAgyabhRd bhogamApnotIti-bhAgyasambhAramAsvaraH puruSapuGgava eva candanavileenAdibhogaM labhate, atra zAntarasalAlasAnvitairadhyAtmazAstrAdhyayanarasikeranalasaiH sadA sthAtavyamiti vyajyate // 18 // adhyAtmazAstriNAM bhASaNe'pyavikAra:bhujA''sphAlanahastA''sya-vikArA'bhinayAH pare / adhyAtmazAstravijJAstu vadantyavikRtekSaNAH // 1|| // 14 // Jain Education Interation For Private & Personal use only KMww.jainelibrary.org Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka TIkA:-'pare' iti-adhyAtmazAstraviraheNa bhASaNaparAyaNAH, 'bhujA''sphAlanahastA''syavikArA'adhyAtma-rA minayAH' iti-bhujAyA AsphAlanena, hastA'GgulyAyavathavAnAM UrdhvAdhaH karaNadvArA, hAsyAdisahitA sAraH mukhena, vikArasUcakAH ye'minayAstadvanto'nye bhavanti parantu 'adhyAtmazAstravijJAstu' iti Atmatattva rahasyA'bhiprAyakajJAnasampat samanvitAstu 'avikRtekSaNA vadantIti-cAkSuSavikArAMzavirahitAH santa eva mASante, atra nipItA'dhyAtmapIyuSA mahAtmAno'GgapratyaGgavikArAbhinayaM vinA svIyarucirahRdayaGgamanaisargika zelyA etAdRzIM bhAratIjAhmavIM pravAhayanti yathA zrotArastad gaGgAjalena pAvanena plAvitA amRtasnAtA ivA'mandAnandamedurAH santaH prabhAvitA na tadgiraM kadApi vismarantIti dhanyate // 19 // adhyAtmajJAninAmAgamasAgarAt sadguNaratnasamprAptiH adhyAtmazAstrahemAdri- mathitAdAgamodadheH / bhUyAMsi guNaratnAni, prApyante vibudhai na kim // 20 // 'adhyAtmazAstra hemAdrimathitAditi-adhyAtmazAstrarUpasuvarNAcalena daNDarUpeNa manthanaviSayIkRtAt 'Agamodadhe' riti=sadAgamarUpasAgarAt , 'bhUyAsi guNaratnAni prApyante vibudhairna kimi'ti-bahUni // 15|| Jan Education Internal For Private & Personal use only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 16 // vividhAni darzanAdirUpaguNaratnAni, devairiva paNDitaiH kiM na labhyante ? apitu prApyanta eva, purANeSu / / zrUyate yekadA svargibhiH sAgaro mathitastatra meru manthAnadaNDaM vidhAya taddaNDaM nAgarAjavAsukinA baddhvA manthanamArabdhaM samyaGmathanA'nantaraM caturdazamahAratnAni prAdurbhUtAni ca gRhItAnIti, tadvad vibudhA apyevaM kurvanti, adhyAtmazAstrameruNA''gamasAgaraM madhnanti, tadanantaraM te'pyanantakalyANakAriguNaratnAni kiM na prApnuvanti ? api tu prApnuvantyeveti // 20 // adhyAtmazAstrasevAjanyo raso niravadhireSaraso bhogA'vadhiH kAme. sada bhakSye bhojanA'vadhiH / adhyAtmazAstrasevAyAM raso niravadhiH punaH // 21 // vizve'smin jagajjanAnAM trividho raso bhavati, tatra rasadvayaM sA'vadhika, eko so niravadhikaH, prathamaM kSaNikamAvedayani, 'raso bhogA'vadhiH kAme' iti kAmabhogaviSayako rasa-AnandaH, bhogAvadhi bhogaparyantastasyAnto'tyantA'samAdhyuvegAdiduHkharAzido bhavati 'sad bhakSye raso bhojanAvadhiH' iti= / / 16 / / svAdutamasurabhimiSTAnnapakyAnnarUpacArubhakSyabhojyapadArthaviSayako raso yAvad bhojanamarthAdgalAskava Far Private & Personal use only Jan Education Internal Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: lo'dhastAduttIrNo'nantaraM paGke paGkaH patita ivAtyantakSaNiko'yaM rasastatra ko moho yato duHkhapratikArarUpAyAM kriyAyAM sukhA''bhAsarUpo mithyAraso'stIti, 'adhyAtmazAsrasevAyAM raso niravadhiH punaH' iti AtmatatcanidarzakazAstrasyA'dhyayanamananacintanaparizIlanAdirUpasevAyAmArAdhanAyAM prazamAdijanyA''tmikarasa Anando'nantAdirUpaniravadhiko nirupAdhiko bhavati, ato'dhyAtmazAstraM sAtatyena sevanIyaM yataH paramAnando'vazyaM bhavatyeveti // 21 // ___ adhyAtmazAstraM bhAvanetrA'JjanasamAnam kutarkagranthasarvasva- garvajvaravikAriNI / eti haga nirmalIbhAva-madhyAtmagranthabheSajAt // 22 // ___ kutarkagranthasarvasvagarvajvaravikAriNIti-kutsitatarkayuktimato granthasyAdhyayanasya sarvasvabhUta garvarUpajvaravikAravatI, 'dRgiti-AbhyantarakudRSTirUpamidhyAdRSTiH, 'adhyAtmagranthabheSajAditi-Atmatattvabodhakasuyuktimad- granthA'JjanarUpabheSajAt , nirmalIbhAvametIti sahajamalamohadoSavirahaprayuktazuddhatAM prApnoti, zuddhasamyag / dRSTimAnAtmA bhavatIti // 22 // 17 // Jain Education tema For Private & Personal use only . Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 18 // adhyAtmavarjitazAstraM saMsAravardhakaM bhavatidhaninAM putradArAdi, yathA saMsAravRddhaye / tathA pANDityahaptAnAM, zAstramadhyAtmavarjitam // 23 // ___ 'dhaninAM putradArAdi yathAsaMsAravRddhaye' iti yathA samRddhizAlinAM putrazva dArAzcAdinA zarIraparIvArayovanaprabhutAsAMsArikasukhasAdhanasAmagrImAnaM ca, 'yauvanaM dhanasampattiH prabhutvamavivekitA, ekaikamAyanarthAya kimu yatra catuSTayam' iti zlokoktivadanAya-saMsArasya vRddhaye bhavati, 'tathA pANDityadRptAnAmadhyAtmavarjitaM zAstra' miti tathA mithyAtvadazAyAM paNDitatvamadamattAtmahitakAritattvavidhAyakatAzUnyaM zAstraM, bhISaNacAturgatikarUpAnantajanmajarAmaraNAdiduHkhapracurasaMsAracakrasya vRddhaye bhavati, 'punarapi jananaM punarapi maraNaM punarapi jananIjaThare zayana' miti zlokoktivat punaH punarjanmAdicakraM durantaM vardhate // 23 // adhyAtmazAstrAdhyayanasaMskAratadarthAnuSThAnAdiSu satpreraNAdhoSaNA adhyetavyaM tadadhyAtma-zAstraM bhAvyaM punaH punaH / anuSTheyastadarthazca, deyo yogyasya kasyacit // 24 // // 18 // Jain Education Internation For Private & Personal use only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma 'tadadhyAtmazAstraM punaH punaradhyetavyaM bhAvyamiti-tasmAtkAraNAd bhRyobhya AtmahitapradaM zAstra, abhyAsaviSayIkartavyaM, manasi bhAvanA-saMskAraviSayIkartavyaM, 'anupTheyastadarthazceti=kizca zabdarUpA'. dhyAtmazAstrAdhyayanabhAvanAdidvArA labdhatAtparyarUpo'rthaH (AtmapariNatirUpo'rtho'pi) AcAraviSayIkarttavyo'rthAta svajIvanasAt kartavyo 'deyo yogyasya kasyaciditi yato yAdRzatAdRzajanasya pradAnAnmahatI hAnirubhayatra bhavatIti / / 24 // sAraH ityAcArya zrImadvijaya lamdhisUrIzvarapaTTadhara bhuvanatilakasUrIzvarapaTTadharama,karasUriNA kRtAyAmadhyAtmasAragranthe bhuvanatilakAkhyAyAM TIkAyAmabhyAtmamAhAtmyanAmakaH prathamo'dhikAra. samAptaH / // 19 // Jain Education Internati Far Private & Personal use only Al Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 20 // dvitIyo'dhikAro'dhyAtmasvarUpanAmakaHprabho? prathamA'dhikAre bhavadbhiH kathitaM phalarUpamadhyAtmamAhAtmyaM sucArurUpeNA'vagatamapi tu svirUpaM tAvadadhyAtmamiti vizeSato jijJAsA jAgati, yataH phalasvarUpahetutrayavijJAnAdekasminnapi sAdhye kArya sampUrNotsAhena prayatno vidhIyate'tastajjijJAsopazAntaye guruziSyaprakAraH praznottararUpaH prathamaH zlokaH pratanyate / / bhagavan kiM tadadhyAtma, 'yaditthamupavaryate / zRNu vatsa ! yathAzAstra, varNayAmi purastava // 1 // 'bhagavan yaditthamupavarNyate tadadhyAtma kimiti-he pUjya ! etAdRzamanIdRzamadhyAtmamAhAtmyaM bhavadbhiH stRyate tadadhyAtma kiM ? arthAt kiM kriyAmAtralakSaNaM? kiM jJAnamAtra lakSaNaM? kiM jJAnakriyobhayalakSaNaM ? kiMvA'nyalakSaNaM kathyate ? tabhirucyatAM kRpayA, 'vatsa ! zaNu yathAzAstraM varNayAmi purastave'ti-he jijnyaaso| ziSya ! karNa datvA zravaNotsuko bhava tavA'grato'haM zAstramanatikramya tadadhyAsmasvarUpaM kathayannasmIti // 25 // ___ adhyAtmasvarUpanirNaya:-- gatamohAdhikArANA-mAtmAnamadhikRtya yA / pravartate kriyA zuddhA, tadadhyAtma jaga jinAH // 2 // ||2 Jain Education Intemate Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 21 // 'AtmAnamadhikRtyeti saccidAnandamayamAtmAnamuddizya-lakSyIkRtya yA zuddhA='yasmAt kriyAHprati. phalanti na bhAvazUnyAH' iti vacanAd bhAvazuddhimapekSyA'thavA 'vacanasApezavyavahArasAco kahyo ityAnanda dhanamaharSivacanAjjinavacanasApekSasatyavyavahArazuddhimapekSya zuddhA, 'gatamohAdhikAraNAmiti-gato mohasyAdhikAraH-sattA yeSAM, teSAM vinaSTamohamahArAjasatcAkAnAM mandIbhUtamohabalavajanAnAM vA''tmAdhikArapraviSTAnA 'pravarttate kriyA zuddhA tadadhyAtma jagurjinAH' iti-pUrvoktasvarUpA zuddhA kriyA pravarttamAnA yadA bhavati, tadadhyAtmaM, jinAH kathayanti sma tathAca gatamohAdhikArakapuruSakakAtmoddezakajJAnabhAvAdiprayuktakriyAvatvaM bhAvA'dhyAtmalakSaNamAyAtamiti / / 2 / / sarveSu yogeSvadhyAtmatattvavyApakatA vartate sAmAyikaM yathA sarvacAritreSvanuvRttimat / adhyAtma sarvayogeSu, tathA'nugatamiSyate // 3 // yayA sAmAyika sarvacAritreSvanuvRttimaditi sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhikasUkSmasamparAyayathAkhyAtAdisarvacAritrabhedeSu yathA sAmAyikamanuvRttimad-vyAptimad bhavati, 'tathA sarvayogeSvadhyAtmamanugatamiSyate' iti tathA mokSopAyabhUteSu sarveSu bhedaprabhedaminneSu yogeSu, adhyAtmamanugata-mAlAyAM guNavadanusyUtaM vyAptaM manyate iti // 3 // rA // 21 // Jain Education Intematon For Private & Personal use only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 22 // sarvaguNasthAneSvadhyAtmamayakriyAyA vyApakatA apunarbandhakAd yAvad, guNasthAnaM caturdazam / kramazuddhimatI tAvat . kriyA'dhyAtmamayI matA // 1 // ___ 'apunarbandhakAd yAvad guNasthAnaM caturdazamiti prathamaguNasthAnakIyA punarbandhakadazAta Aramya caturdazaguNasthAnaparyantA yAvatI dhArmikI kriyA vidyate sottarottaramadhikA'dhikaM vizuddhathamAnA tAvatI * kramataH zuddhiviziSTA kriyA'dhyAtmaprAcuryavatvena sarvathA'bhISTA-sarvaziSTapuruSapuGgavaiH sammatA // 4 // kA kodazI kena vA kRtA kriyA'dhyAtmavairiNI bhavati tasyA nirUpaNam AhAropadhipUjarddhi-gauravapratibandhataH / bhavAbhibhinaMdI yAM kuryAt kriyAM sA'dhyAtmavairiNI // 5 // 'bhavAbhinandI yA kriyAmAhAropadhipUjaddhiMgauravapratibandhataH kuryAdi'ti-vakSyamANasvarUpo bhavA'minandI vicitrajIvaH, 'AhArataH'-madbhakSyabhojanarasA''saktitaH, 'upadhitaH'vastrapAtrAdirUpopadhimRtiH, 'pRjAtaH sanmAnasatkArAdipUjAbuddhitaH, 'RddhitaH' 'ddhitaH =AmoSadhIprabhatilabdhiRddhInAM // 22 // Jain Education Interation Far Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madataH, RddhirasasAtarUpagauravatrayasya prativandhataH-mamatvataH yA kriyAM kuryAta 'sA'dhyAtmavairiNI' ti= adhyAtmasvarUpamAtrapratibandhikocyate, bhavAminandinA bhautikasukhakAmyayA bAhyAcArarUpA dhArmika kriyA'pi kriyamANA'dhyAtma niyamataHprativaghnAtyeva / / 5 / / adhyAtma sAraH // 23 // bhavA'bhinandinaH svarUpam kSudro lobharatidIMno, matsarI bhayavAn zaTaH / ajJo bhavAbhinandI syAniSphalArambhasaGgataH // 6 // 'kSa'agambhIratAkRpaNatAsaMkucitatA''didoSaduSTaH, 'lomaratiH' sAMsArikasukhatatsAmagrImAtraviSayakA'saMtoSasaMyutaH, 'dIna: iSTasyA'prAptita iSTaviyogatazca dInatAsampannaH, 'matsarI anyasya zubhaMdRSTvA hRdayadAhadagdhaH, 'bhayavAn' pApAcArato nirantaraM bhayazaGkAvyAptaH, 'zaThaH'mAyAkaraNapaTuH, 'ajJaH' morvyato bAlizaH, 'niSphalArambhasaGgataH =kutattvaviSayakAgrahabalena niSphalakriyAsu sarvadhA lagno yo bhavati sa bhavA'bhinandI-bhavaM nisarganiHsAramapi miSTAnAdilalanAdibhogopabhogAbhyAM sArabhUta manyamAnastatraiva rasikatayA ramamANo bhavA'bhindI kathyate // 6 // // 23 // Jain Education Internation For Private & Personal use only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 24 // adhyAtmaguNasya vRddhikArikA kriyA zAnto dAntaH sadA gupto, mokSArthI vizvavatsalaH / nirdambhAM yAM kriyAM kuryAt sA'dhyAtmaguNavRddhaye // 7 // 'zAntaH krodhAdimohenA'saMspRSTaH, 'dAntaH' indriyAdijanyaviSayairaparAjitaH, 'sadAguptaH =surakSitayogatrayo vA guptitrayA'nvitaH, 'vizvavatsala' vizvavarjijIvamAtra prati vAtsalyaparipUtaH, 'mokSArthI' muktimAtraprayojanavAnantarAtmA, yAM dambharahitA kriyAM kuryAt sA'dhyAtmanAmakaguNasya vRddhikArikA bhavediti // 7 // kramazo daryamAnA'dhyAtmakriyAyA asaGkhyakarmanirjarAkAritvam zrata eva janaH TacchotpannasaMjJaH pipRcchiSuH / sAdhupAvaM jigamiSu dharma pRcchan kriyAsthitaH // 8 // pratipitsuH sRjana pUrva, pratipannazca darzanam / zrAddho yatizca trividho'nantAMzakSapakastathA // 1 // // 24 // Jain Education Interatia For Private & Personal use only I Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 25 // Jain Education Internatio mokSapako moha - zamakaH zAntamohakaH kSapakaH kSINamohazca, jino'yogI ca kevalI // 10 // yathA kramamamI proktA zrasaGkhyaguNanirjarAH / yatitavyamato'dhyAtma-vRddhaye kalayA'pi hi // 11 // 'ataeva janaH' = adhyAtmakriyAta vRddhihetutatpratibandhakAdinirUpaNA'nantaramevA'dhyAtmarucirjanaH, samyagdarzanaprAptirUpaprathamaguNazreNyA avAntarabhedarUpAH saptA'dhyAtmakriyA darzyante, tadanantaraM dezavirati - rUpadvitIyaguNazreNyA avAntaravibhAgarUpAstisro'dhyAtmakriyA darzyante, evaM sarvaviratyAdyekAdazaguNazreNiSu darzyamAnA'dhyAtmakriyA asakhyaguNanirjarA iti kramato varNyante tathAhi: - prathamaguNa zreNyA avAntarIbhUtAH saptA'dhyAtmakriyAH - (1) 'pRcchotpannasaMjJa: ' - dharmaM praSTumutpannA jJAnA''tmakasaMjJA yasya sa janaH 'pRcchotpannasaMjJakaH' ucyate (2) 'pipRcchiSu : ' = prAgg jAnAti pazcAdicchati-dharmapraznajJAnAnantaraM dharmapRcchecchA bhavati, praSTuM yecchA, tadviziSTaH, (3) 'sAdhupArzva jigamiSuH = gItArthaguroH sannidhi gantumicchuH (4) 'dharmyaM pRcchan kriyAsthitaH' vinayAdikriyAyAM sthitvA dharmaviSayakaprazna karaNe varttamAnaH, (5) 'pratipitsuH' = samyagdarzanadharmaM pratipattumicchuH, (6) 'sRjan pUrva' = samyag darzanapratipattikSaNe 113411 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 26 // Jain Education Internat samyagdarzanaM pratipadyamAnaH, (7) 'pratipannazca darzanam ' = samyag darzanadharmapratipattiviziSTaH samyag darzanIti prathamaguNazreNiH dvitIyaguNazreNyA avAntarIbhRtabhedarUpAstisro'dhyAtmakriyA :- (1) dezavirati dharmapratipitsuH, (2) dezaviratidharmapratipattiH (3) dezaviratidharmaM pratipannaH iti dvitIyaguNazreNiH / evaM (1) yatidharmapratipitsuH (2) sarvaviratidharmapratipattiH (3) yatidharmaM pratipannaH iti tRtIya guNazreNiH / 'trividho'nantazakSa' pakaH- trividha iti padamagre'pi guNazreNyAM yojyam (1) anantAnubandhikaSAyakSapacchuH (2) tat kSapaNapratipattiH (3) tat kSapaNAM pratipanna iti caturthI guNazreNiH 'dRG mohakSapakaH'= (1) darzana mohakSapaNapratipitsuH, (2) darzanamohakSapaNAM pratipadyamAnaH ( 3 ) darzanamohakSapaNAM pratipannaH, iti dazAtrayavatI paJcamI guNazreNiH, 'mohaza 'makaH' - tadanantaraM mohanIyakarmaNaH zeSaikaviMzatiprakRtInAmupazAmako bhavediti SaSThI guNazreNi: 'zAntamohaka : ' = mohanIyaikaviMzatiprakRtyupazAntinAmakA'vasthAsampanna:, iti saptamI guNazreNi: / ' kSapaka:' - mohanIyai kaviMzatiprakRtikSapaNA karaNaparaH, mohakSapaNAvasthAsampanna ityaSTamI guNazreNiH, 'kSINa moha:'- yadA''tmA mohakSayakArako bhavettadA tasya mahAtmanaH kSINamohAvasthArUpA navamI guNazreNiH, 'jinaH 'sayogI kevalIjinaH iti dazamI guNazreNiH, 'ayogI" ca kevalI = caturdazaguNasthAnavartI, ayogI kevalItikathyate ityekAdazI guNazreNiH, ityevaM pratyekAdhyAtmakriyAyA yA avasthAH proktAstA uttarottaraM ( kramazaH) asakhyAtaguNanirjarAvatyo bhavanti, ato'dhyA ||26|| Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 27 // smavRddhikRte kalayA'pyaMzato'pi sAtatyena prayatnavatA bhAgyavatA bhAvyamityupadezalezaH // 8-9-10-12 / / aMzadvayA''tmakA'dhyAtmasvarUpamjJAnaM zuddhaM kriyA zuddhe-tyaMzo dAviha saGgatau / cakre mahArathasyeva pakSAviva patatriNaH // 12 // 'jJAnaM zuddha' =bhAvAdinA, prakAzakatvAdinA vA samyag jJAna mityekoM'zaH, 'kriyA zuddhA' avidhyAdidoSarahitA kriyA samIcIneti dvitIyo'zaH, ihAMzI dvau saGgato' adhyAtmatattve, zuddhajJAnakriyA''tmako dvitvaviziSTau natvekaH, ato dvAvaMzau-bhedA''tmakapradezI, abhedena yogavanto, zuddhajJAnakriyA''tmakAzadvayA'bhinnamadhyAtmamityAyAtama, 'cake mahArathasyeva' yathA mahArathasya cakradvayaM saGgatamanyathA mahArathasya gatirna syAditi, pakSAviva patatatriNaH =yathA pakSiNaH pakSI saGgatau yataH pakSadvayazUnyatvena pakSiNo vihAyasi gamanamasiddhaM syAditi, tathA zuddhajJAnakriyAdvayAbhAvenA'dhyAtmatattvasyA'siddhireva, zuddhajJAna kriyAdvayasatvenaivA'dhyAtmasattA, nA'nyatheti // 12 // adhyAtmaviSayakamAnyatAyAM nayavibhAgaH tatpaJcamaguNasthAnAdArabhyaivaitadicchati / nizcayo, vyavahArastu pUrvamapyupacArataH // 13 // // 27 // Jain Education Internati Far Private & Personal use only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 28 // 'nizcayaH, tatpazcamaguNasthAnAdArabhyaivaitadicchati' nizcayanayaH, paJcamaguNasthAnAdArabhya zuddhajJAnakriyA''tmakamadhyAtmamasti, tasmAt kAraNAd dezaviratinAmakapaJcamaguNasthAnamavadhIkRtyA'bhivyApya yAvaccaturdazaM, pratyakSato nirUpitamadhyAtmaM manyate, parantu vyavahArastu prathamaguNasthAnIyA punarbandhakAvasthAyAM thaguNasthAnIyA'viratasamyagdRSTidazAyaryA cA'dhyAtmaM manyate, yataH paJcamaguNasthAnAdisatkAdhyAtmakriyArUpaM kArya prati, apunarbandhakIyAviratasamyag dRSTisatkazubhakriyAH kAraNam , ataH kAraNe kAryasyopacAraM kRtvA'dhyAtma manyate iti vyavahAranayamatam / / 12 / / __ vyavahAranayaH svamataM samarthayate caturthe'pi guNasthAne, zuzruSAdyA kriyocitA / aprAptasvarNabhUSArNA rajatA'bhUSaNaM yathA // 14 // 'caturthe'pi guNasthAne zuzruSAdyA kriyocitA' yadyapi viratisambaddhA uccatamakriyA atra na sambhavanti tathA'pi caturthaguNasthAnIyA dharmazAstrazravaNatIvrarAgacAritradharmaviSayakatIvrAbhilASa-jinasAdhusevAniyamAdirUpA ucitA:-zubhakriyAH sambhavantyeva tathA'tra sambhavantIH zubhakiyA niSeddhako'laM prabhavedAnna ko'pi. 'yathA'prAptasvarNabhUSANAM rajatA''SaNaM'sauvarNabhUSaNaprAptizUnyAnAM rajatasatkamAbhUSaNamucitaM // 28 // Jain Education Intemat All Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 29 // tathA'trApi viratisambandhizubhakriyAyA abhAve'pi caturthaguNasthAnIyajainazAsanaprabhAvanAdizubhakriyA yuktiyuktaiveti // 14 // ___punarapi vyavahAranayaH svamataM samarthayate zrapunarbandhakasyA'pi yA kriyA zamasaMyutA / citrA darzanabhedena, dharmavighnakSayAya sA // 15 // yathA caturthe guNamthAne sudevasugurusudharmasevAdikriyArUpamadhyAtma varttate, tathA prathamaguNasthAnIyApunarbandhakA'vasthAsampanna AtmA'pi (ataH paraM bhavacakre kadAcidapi saptatikoTAkoTIsAgaropamapramANAM mohanIyakarmaNa utkRSTasthitiM na punarbadhnAtItyevaM zIlo'punarbandhaka ucyate) zamasaMvegAdirUpAntarakri yAvAn sambhavati, 'citrA darzanabhedena, dharmavidhnakSayAya sA'=sA-zamAdi saMyutA kriyA'pi darzanabhedena citrA anekarUpA satI 'dharmavidhnakSayAyeti'viratyAdirUpadharmaprAptI, AgantukavighnAnAmantarAyANAM dhvaMsakaraNadvArA viratikriyAtmakamadhyAtma prati pUrvoktakriyA kAraNaM bhavati, vyavahArastUpacArapradhAno'sti, tasmAt svamate kAryabhRtaviratikriyArUpA'dhyAtmaM prati tatkAraNabhUtazamAdikriyA'pyadhyAtmA''tmikaiveti manyate vyavahAranayenA'punarbandhakAdAvapyadhyAtmasiddhiH kRteti // 15 // // 29 // Jain Education Interna Far Private & Personal use only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 30 // azuddhA'pi kriyA zukriyAyA apekSayA kAraNam zrazuddhApi hi zuddhAyA kriyAhetuH sadAzayAt / tAmra rasAnuvedhena svarNatvamadhigacchati // 16 // nanu apunargandhakAdyAtmanA kriyA na samyagjJAnapUrvikA, yadazuddhibhUyastvabhRtA'zuddhakriyA, viratidharmarUpazuddhakriyA prati kathaM hetuH syAt , hetorabhAvAt kAraNe kAryopacAranyAyasyApitu kA vAteti cena 'azuddhA'pi hi zuddhAyAH kriyAhetuH sadAzayAt 'mokSaviSayakA'milAparUpazubhAzayaM pratItyA'rthAt saMvegarasAtizayasahitA'zuddhakriyA'pi zuddhakriyAM prati hetu bhavatyeva, yathA tAnaM dhAtuvAdasambandhizAstrokta vidhinA suvarNarasamanuvidhya suvarNabhAvaM prApnoti, tAnaM suvarNa bhavati, tathA'trApi, azuddhakriyAsthAnIyaM tAnaM suvarNarasasthAnIyo mokSA'milApaH, tathA zuddhakriyAsthAnIyaM suvarNa vodhyamiti // 16 // pUrvakathitaM viSayaM draDhayati / zrato mArgapravezAya, vrataM mithyAdRzAmapi / dravyasamyaktvamAropya, dadate dhIrabuddhayaH // 17 // 'ato dhIrabuddhayo mithyAzAmapi' =azuddhA'pi kriyA, sadAzayA , zuddhakriyAhetu bhavatIti vastu / lakSyIkRtya, nizcalabuddhiviziSTA gItArthaguruvaH, mithyAdRSTInAmapi, apinA'nyeSAM tu kA vArtetyarthaH, mArga // 30 // Jain Education Intera For Private & Personal use only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 31 // pravezAye' ti=mokSamArgarUpA'dhyAtmamArge, pravezamuddisya, 'dravyasamyakatvamAropya vrataM dadate' iti-sudevAdeviSayakadravyasamyaktvasyA''ropaNaM kRtvA pazcAdaNumahAvratAdikaM vratamAtramarpayanti nA'nyatheti // 17 // batAya yogyatAvizeSasya varNanam yo buddhavA bhavanairguNyaM, dhIraH syAd vratapAlane / sa yogyo bhAvabhedastu, durlakSyo nopayujyate // 18 // 'yo bhavanaiguNyaM buddhavA vratapAlane dhIraH syAtsa yogya' saMsAro'yamasAraH prakRtito niguNonIrasa iti samyaga jJAnabalena jAnana-jAgrata , vratapAlanaviSaye dhIraH 'viruddha hetau sati vikriyante yeSAM na cetAMsi ta eva dhIrAH' ityabhiyuktopateH, viruddhanimittopasthitAvapi sunizcalacetAH puNyA''tmA vratadAna yogyo bhavati, nA'nyo vairAgyavirahito yo'dhIraH kazcidapi bhavAbhinnadI, nanu viratirUpo'ntaraGgabhAva Atmani spRSTo navAspRSTa iti cintanIya eveti cedAha 'bhAvamedastu durlakSyo nopayujyate' asmAdRzAM chamasthAnAmAntaro bhAvavizeSo jJAtumazakyo'sti, bhAvabhedasya durlakSyatvAd , vrataviSayiNI yogyatAM jJAtu bhAvavizeSo nopayogaviSayo bhavati, ata eva pUrvoktabhavanaiguNyajJAnapUrvakaM vratapAlanadhairya dRSTavaiva vratadAnasya yogyatA nirNayapathaM neyeti // 18 // // 31 // Jan Education Internet For Private & Personal use only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 32 // / bhAvabhedaM saMlakSya dIkSAdAnasya siddhAntIkaraNe pratyuta dokSA'dAnApattiH no ced bhAvA'parijJAnAt, siddhayasiddhiparAhateH / / dIkSA'dAnena bhavyAnAM, mArgocchedaH prasajyate // 16 // prathamaM tAvadabhimukhavyaktau yadA zubha Antaro bhAvo jJAtazcettadA tasya dIkSAdAnaM, na jJAtazcetadA dIkSAyA adAnamityAgrahe sati, asmAdRzAM chahasthAnAmAntaro bhAvo jJAtumazakyatvAd dIkSAyA adAnApattiH, (1) anyattu yasya viratipariNAmo jJAtazcettadA tasya dIkSAdAnaM parantu tatra viratipariNAmo varttate navA tajjJAtumazakyaM, yadyevaM tadA dvidhA kAThinyamApatati, ekaM tAvad , yatrA''tmani viratirUpa Antaro bhAvaH siddhazvettadA tasya dIkSAdAnamanAvazyakam , yato yasya siddhirjAtA, tasya kA sAdhanA 1, sAdhanAtvasiddhasAdhanarUpA, dvitIyaM tAvad yatrA'tmani viratirUpo bhAvo na siddhaH, tasya tu sutarAM dIkSAdAnamazakyaM yata AntaraM bhAvamajJAtvA dIkSAdAnaM bhavanto niSedhayanti, arthAd bhAvasya siddhau cAsiddhau dvidhA manyAnAM dImAdAnasya sarvathA pratibandho'to dIkSAmArgasyocchedApattiH (2) tasmAda vratasya yogyatAyA nirNayo bhAvaparinAnena na karttavyo'pitu bhavanaiguNyavratapAlanadhairyAbhyAM karttavya iti // 19 // // 32 // Jain Education Intemat For Private & Personal use only IO Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 33 // abhyAsadazAyAmazuddha kriyAyA anAdaro na karttavyaH azuddhA'nAdare'bhyAsA-yogAno darzanAdyapi / siddhayenisargajaM muktvA, tadapyAbhyAsikaM yataH // 20 // yadyevaMrItyA'zuddhakriyAyA anAdare bAlajIveSu kriyAyA yo'bhyAsaH so'siddhaH syAd yato'bhyAsakAlInA kriyA tu azuddhaiva syAd yadyevarItyA'bhyAsakAlInakriyA'siddhA bhavettadA naisargikasamyaktvaM vihAya zeSA'dhigamasamyaktvAdyapi, asiddhaM bhaved yato'dhigamasamyakatvAdyapi, abhyAsadazayaiva sAdhyamasti(nisargasamyaktvAdi. tadbhavIyAmabhyAsadAM vinA prApyate) abhyAsakAlInA'zuddhA'pi kriyA'bhyAsadazAyAmAdaraNIyaiva yato mokSA'bhilASarUpasadAzayapUrvikA, azuddhA'pi kriyA, zuddhakriyAM prati hetubhUtvA'dhyAtmasvarUpA bhavati // 20 // dIkSAdAtRtvaviziSTagurau doSasambhavA'bhAvaHzuddha mArgAnurAgeNA-zAnAM yA tu zuddhatA / guNavatparatantrANAM, sA na kvA'pi vihanyate // 21 // dambhinAM dIkSAdAne'thavA'yogyasya yogyakathane gurau kathaM na mRSAvAdo'thavA viratipariNAmA'bhAve nirdambhasyA'pi dIkSAdAne mRSAvAdAdidoSaH kathaM na ? viratipariNAmazUnyasya viratipariNAmabhAvakathanaM kathaM na Jain Education Intemat For Private & Personal use only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-13 sAra: // 34 // mRpAvAdaH ? ityAdipraznAnuttarayati, 'zuddhamArgA'nurAgeNA'zaThAnA yA tu zuddhatA, guNavatparatantrANAM na kvApi vihanyate' iti=jinendrapravacananiSThadRDhatamA'nurAgeNa, ye'zaThA:-mAyAprayogataH zUnyAH saralAH, ye ca guNagaNasampannaguruvargAdiparAdhInAsteSAM viziSTagurUNAM yA nirdoSatA'sti sAkvApi-tAdRzadIkSAdAnAdiprasaGge'pi na vihanyatena vidhAtaviSayA bhavati, arthAdetAdRzagurau mRpAvAdAdidoSarUpA'zuddhirna sambhavatIti // 21 // tridhA karma zuddhaM bhavati / viSayA''tmA'nubandhairhi, tridhA zuddhaM yathottaram / avate karma tatrAdya mukatyartha patanAdyapi // 22 // viSayA''tmA'nubandherhi vidhA yathottaraM zuddhaM karma bruvate'=(1) viSayazuddhaM karma-yasya karmaNo viSayaH (sAdhyo lakSyovA) zuddho bhavati, tatkarma viSayazuddhaM kathyate, yathA mokSaM lakSIkRtya kAzIM gatvA karapatrakamo canAdi, atra karmaNo viSayo mokSo'sti, sa tu zuddha eva, tasmAt karma viSayazuddhaM kathitaM, (2) Atma (svarUpa) taH zuddhaM karma, (3) anubandhazuddhaM karma, anayo dvayo varNanamagre vakSyamANamasti, // 22 // dvitIyamAtmazuddha karma, tRtIyaM cAnubandhazuddha karma ajJAninAM dvitIyaM tu, lokadRSTayA yamAdikam / tRtIyaM zAntavRttyA tat , tattvasaMvedanA'nugam // 23 // // 34 // Jan Education Internal For Pearson Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 35 // 'ajJAninAM dvitIyaM tu lokadRSTayA yamAdikam ' yatkarmaNaH svasvarUpaM lokadRSTayA zuddhamasti, tatkarma, svarUpazuddhaM kathyate, ajJAninA=samyaga jJAnazUnyAnAmAtmanAM yamaniyamAdikarma, tatsarva svarUpazuddhaM' atra yamaniyamAdikarmANi svataH (svarUpataH) zuddhAnyeva (3) 'tRtIyaM zAntavRtyA tat , tattvasaMvedanA'nugam' yatra cittamya prazAntavAhitA syAd , yo jJeyaM jJeyatvena, heyaM heyatvenopAdeyamupAdeyatvena jAnAti, yazca heyamya hAnamupAdeyasyopAdAnaM pratipadyate, tasya sarvaviratasyAtmanaH, tatvasaMvedananAmakatRtIyaM [jJAnapUrvakaM yatkarma, tadanubandhazuddhaM karma, anena karmaNotpadyamAnazubhakarmAdeH paramparA'pi zuddhA bhavati, tasmAdetatkarmA'nubandhazuddhaM kathyate, idamatra hRdayam , tatrA'nubandho nAma bhAvasya bIjabhUtA zaktiH, zubhAnubandho nAma zubhabhAvajanikA bIjaza ktaH, azubhAnubandho nAmAzubhabhAvakArikA bIjabhUjA zaktiH, bhAvA''tmakadharmajanyakarmAnubandhenaiva sthitaprajJatA prApyate, ataevA''dhyAtmikavizAlavattu lasyAtisUkSmo madhyabindustu tadbhAvA''tmakaM zubhaM mana evA'sti yadA yasyAM yAdRzyAM tAdRzyAM puNyapApayo rbAhyakriyAyAmanubandhastu puNyasya satko bhRtvA'ntataH zAnti samAdhi muktiJcAmodhAM dadAtyeva, anyacca kadAcidAtmA karmaNo nikAcitaM bandhaM karoti, tadA te karmabandhA udayA''gamanaM vinA na calanti yato nikAcitavandhasyopari karaNASTakamadhyataH kimapi karaNaM na lagati, parantvanubandhasya vArtA'to viparItaiva, yato nikAcitakarmabandhastu na truTyati, tathA'pi kadAcidasyAnubandhAs truTayanti evamupamitikAreNoktaM hi 'tripRSTha // 35 // Jain Education Internat Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 36 // vAsudevabhavamadhye bhagavatA mahAvIradevA''tmanA zayyApAlakasya karNayo rdhagadhagAyamAnasIsakasya raso nikSiptastadA pApAnubandhipApakarma nikAcitaM kRtaM sa kadAcinikAcitakarmabandha AsIt , tasmAnandanarSisatkapazcaviMzatitamabhavasya dhoratamasAdhanAkAle sa udayaM nAgatazcAtaH saptaviMzatitame bhave kamaitat pUrNavalenodayamAgatazca tataH karNamadhye kIlakA lagnAH, parantu tadA paramAtmanepadapi naiva durdhyAtam , vastuta etatpApakarma, pApAnubandhipApakarmAsIt , arthAdasyodaye'vazyaM durdhyAnaM bhAvyam , parantu paramAtmanA, prAgeva tapastyAgarUpayA ghoratamasAdhanayeSo'nubandhas voTita AsIdevA'ta eva nikAcitapApakarmaNo bandha udayamAgato'pyasya pApA'nuvandho niSphalatAM gataH / tattvasaMvedanajJAnaM yattattvaM yadrapeNAsti tadrapeNa heyahAnAdirUpeNa pariNatimajjJAnaM tattattvasaMvedanarUpajJAnaM sarvaviratasyaiva bhavati // 23 // kiM karmANi trINyeva zuddhAni, athavaikaM vA vyamiti zaGkAyA nirAkaraNam zrAdyAnnAjJAnabAhulyA-nmokSabAdhakabAdhanam / sadbhAvAzayalezeno-citaM janma pare jaguH // 24 // viSayazuddhaM karma, viSayA'pekSayA zuddhamastu, tathA'pi tadadhyAtmasvarUpaM na kathyate; yata etatkarmavatyAtmani, ajJAnasya mAtrA pracurA vidyate'vidyAyAH prabalaH prabhAvo'sti, ato ye mokSasya bAdhakA:pratibandhakA yogAH (saMsArabhAvAH) teSAM bAdhanasya-nirAkaraNasya sAmarthya nAstyeva, yadyetatkarmaNi sAmarthya / // 36 // an Education Internatio aw.jainelibrary.org Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 37 // syAttadA'nubandhazuddhakarmaNaH kAraNabhavanadvAratatkarmA'dhyAtmasvarUpaM bhavet parantvevaM nAstyeva 'sadbhAvAzayalezenocitaM janma pare jagaH' iti--pare-kecidevaM kathayanti hi yadyapi viSayazuddhaM karmaH mokSaM prati svataH kAraNaM na bhavati, tathA'pi tatkarmaNi mokSA'milAparUpamadbhAvAzayalezo vidyate eva tammAjjanmAntare mokSAnukUlakulajAtyAdi viziSTa sthAne janma bhavati, tato mokSaH prApyate, iti mokSA'nukUlakarma prati viSayazuddhakama kathaM kAraNaM na bhavet , iti pareNoktaM vacanaM prati granthakArasya paramA'ruci yate yato viSayazuddhaM karmA'tyantamAvadyaM bhavati tadatyantaniravadyamokSaM prati hetuH kathaM samathoM bhavet , sAmAnyena niravadyakArya prati niravadyakAraNaM bhavati, parantu karmakartaryA''mani, niravadyamokSA'bhilASa eva heturastyevaM katha nIyameva / / 24 // dvitIyAddoSahAniH kodRzo' ? tRtIyAcca doSahAni; kodRzI ? dvitIyAdoSahAniH syAt , kAcinmagaDUkacUrNavat / zrAtyantikI tRtIyAttu, gurulAghavacintayA // 25 // _ 'dvitIyAdoSahAniH syAt , kAcinmaNDUkacUrNava'diti-dvitIyAt svarUpazuddhakarmataH, kAcidaMzato doSahAni bhavati, yathA mRtamaNDUkazarIrasya kRtacUrNa vAlukAsu militamapi yadA yadA megho varSati tadA taccUrNasya pratyekakaNebhya eka eko maNDUko jAyate, evamekamaNDUkasya tatkAlaM vinAze'pi varSAjala // 37 // Jain Education Interati For Private & Personal use only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-1 sAra // 38 // saMsparzena maNDakAnAM lakSamutpadyate'rthAjanmAntareSu nimittaprAptyanantaraM yugapadaneke doSA udbhavanti, parantu 'AtyantikI tRtIyAttu gurulAdhavacintayA' sarvaprayojaneSu tattatkAlAdivalAlocanena prArabdhumiSTeSu prathamata eva matimatA guroH-bhUyaso guNalAbhapakSasya, layozca taditararUpasya bhAvo gurulAghavaM tasya cintayA (tato bahuguNaprayojane pravRttiH 'appeNa bahumesejjA evaM paMDiyalakkhaNaM, savvAsu paDisevAsu eva adrupadaM viU' alpena bahu eSeta, etatpaNDitalakSaNaM sarvAsu pratiSevAsu etadarthapadaM viduH) tRtIyAt anubandhazuddhakarmataH, Atyanniko-sarvathA sarvadopahAniH saJjAyate yato'tra zAstrIyagauravalAghavasambandhijJAnayogo vidyate yathA maNDUkadehacUrNasyAgninA bhasmIkaraNaM tathA lAzo varSAjalasaMyoge'pi eko'pi maNDUko notpatta zavanoti // 25 // svarUpasiddha karmA'dhyAtmasvarUpamapi bhavatiyapi svarUpataH zuddhA, kriyA tasmAd vizuddhikRt / monIndravyavahAreNa, mArgabIjaM dRDhAdarAt // 26 // 'tasmAditi mokSA'bhilASarUpasadAzayAdazuddhA'pi kriyA, zuddhakriyAhetustadA tvA'dhyAtmasvarUpA, tataH kAraNAd yamaniyamAdeH svarUpataH zuddhakriyA'pi mokSaM prati dRDhAdaravazAt , samyag darzanAdirUpa- mokSamArgasya bIjaM bhavati, tasmAd dRDhAdarAnmunIndrajinendradevasatko nizcayamukho vyavahAradharmaH prApyate, // 38 // Jain Education in For Private & Personal use only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IS tAdRzavyavahAradharmata AtmazuddhirjAyate, ityevamanubandhazuddha karmavat , svarUpazuddha karmA'pi paramparayA''tmaadhyAtma- vizuddhikaraM bhavati, tasmAttadadhyAtmasvarUpaM kathyate / / 26 // sAraH sadAzayAd dravyakriyA'pyAdaraNIyaiva tatra heturdazyate gurvAjJApAratantryeNa, dravyadIkSAgrahAdapi / // 39|| vIryollAsakramAprAptA, bahavaH paramaM padam // 27 // azuddhA'pi dravyakriyA sadAzayAdAdaraNIya veti vastu satyamasti yato'nantA etAdRzA apyAtmAno'bhavan yeSu kevalaM gurupAratanyanAmakaH sadAzaya AsId yezca tatsadAzayayogenAgaNitadoSe'pi dravyadIkSA gRhItA, tathApi tatsadAzayakAraNenApUrvavIryollAsA''virbhAvakrameNa zuddhakriyAM prApyAnantA''tmAno muktirUpaM paramaM padaM prAptAH // 27|| ___ adhyAtmA'bhyAsasamaye'pi kriyAjJAnasambhavoktiHadhyAtmA'bhyAsakAle'pi, kriyA kA'pyevamasti hi / zubhaughasaMjJA'nugataM, jJAnamapyasti kiJcana // 28 // adhyAtmA'bhyAsadazAyAmapunarbandhakAdAvapi, zamAdiyatA kAcita , zuddhakriyA sambhavati. jJAnamapi // 31 // Jain Education Intemat For Private & Personal use only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhoghasaMjJAvyAptaM kizcit sambhavati, zubhajJAnamatra vastutattvasya viparyAsavirahitaM jJeyam , oghajJAnamatraadhyAtma-XI vastutattvasya bahUnAM vizeSANAmavadhAraNA'samarthamata eva sAmAnyajJAnamoghajJAnaM kathyate // 28 // sAra: jJAnakiyArUpamevA'dhyAtmam yato jJAnakriyArUpamadhyAtma vyavatiSThate / // 40 // etatpravardhamAnaM syAnnirdambhAcArazAlinAm // 21 // apunarvandhakAdidazAvartiSu jIveSvapi jJAnakriyArUpamadhyAtmaM tiSThati, ata eva sarvatra guNasthAnake jJAnakriyArUpamadhyAtma vyavasthitaM vartate, etadadhyAtma prakarSaNa vardhamAnaM tu nirvyAjAcAraviziSTAnAmeva syAnnatu makapaTAcAravatAM kadApIti vyajyate // 29 // ityAcAryazrImadvijayalabdhimUrIzvarapaTTadharazrImadvijayabhuvanatilakasUrIzvarapaTTadharabhadraGkaramUriNA kRtAyAma'dhyAtmamAragranthe bhuvanatilakAkhyAyAM TIkAyAmadhyAtmasvarUpo dvitIyo'dhikAraH samAptaH // 55|| dambhatyAgarUpastRtIyo'dhikAro'dhikriyate kIdRzo dambhaH ? dambho muktilatAvahirdambho rAhuH kriyAvidhau / daurbhAgyakAraNaM dambho, dambho'dhyAtmasukhAgalA // 1 // 4 // 40 // Jan Education Internal For Private & Personal use only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: 14 // 'nirdambhAcArazAlinA' mityanantarazlokoktavAkyenoktaM hi yo niSkapaTakriyAkArI tasyA'dhyAtma prakarSaNa vardhamAnaM syAnAnyathetyevaM prasaGgamaGganyA granthakAro dambhatyAgAdhikAramupakramate tathAhi (1) dambho hi muktirUpasAdhyabhAvanAmakalatAdahanAyA'laM bhavati, dambhavatAM saMvegaraGgo'dRzyatAM yAti (2) dambho hi kriyArUpacandragrAse rAhubhUto'sti, adhyAtmAMzabhUtakriyAbhaJjanakArI (3) dambho hi daurbhAgyAsAdhAraNakAraNama , mAyayA jano jagati daurbhAgyabhArabhAga bhavati (4) dambho hi adhyAtmajanyasukhaviSaye'rgalA'rthAt pratibandhako bhavati, dambhenA'dhyAtmasukhajAnandasyA'tyantA'bhAvaH // 1 // punaH kIdRzo dambhaH? dambho jJAnAdidambholidambhaH kAmA'nale haviH / / vyasanAnAM suhRd dambho, dambhazcoro vratazriyaH // 2 // (5) dambho hi jJAnarUpaparvatasya cUrNane vajratulyaH, adhyAtmAMzabhRtajJAnavidhvaMsako'sti, (6) kAmarUpA'gnau ghRtAhUtiriva dambhaH, dambhahaviSA kAmanAmako'gniH punaH punarabhivardhate eva, (7) vyasanAnAM vipadAM vedanAnAM vA mitraM dambhaH, dambhena dukhodadhinirmaryAdamucchalatyeva (8) vratarUpAyA lakSmyAzcauro dambhaH, dambho hi mahAdurlabhavratarUpAM mahAlakSmI corayatyeva ato dambhatyAgAyA'dhyAtmAnurAgibhiH prayatitavyam / / 2 / / // 4 // Jan Education Intem For Private & Personal use only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: ||42 // Jain Education Internationa dambhena vratadhAraNaM kRtvA paramapadecchA vandhyA bhavati'dambhena vratamAsthAya yo vAJchati paraM padam / lohanAvaM samAruhya, sodheH pAraM yiyAsati // 3 // yo no dambhapUrvakaM vrataM pratipadya paraM padaM mokSapadaM vAJchati, sa etAdRzo mRDho bhavati hi lohasya nAvaM samArU, andheH- samudrasya pAraM parakUlaM yAtumicchati secchA kadAcidapi pUrNatAM nAyAti pratyuto - nmAdaprakAro bhAtyeva // 3 // dambho jIvan vratatapojapAdikaM niSphalaM karotyevakiM vratena tapobhirvA, dambhazcenna nirAkRtaH / kimAdarzana kiM do-yedyAndhyaM na dRzorgatam // 4 // yadi dambho vratAdirUpajIvanato na niSkAzitastadA vratena kiM tapobhiH kimarthAttapotratAdikaM nirarthakameva tad vastu dRSTAntena draDhayati-yadi nayanayoH sthitamandhatvaM na gataM tadA''darzana -darpaNena kiM, dIpaiH kimarthAd darpaNadIpAdisahakArirUpasAdhanaM nirarthakaM sAdhyasiddhau dambhA'bhAvo mukhyasAdhanaM, tatra tapovratAdikaM sahAyakasAdhanaM draSTavyam, yathA darzanavidhau cakSuH paraM kAraNaM, prakAzakadIpAdikaM nimittakAraNam ||4|| // 42 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 43 // Jain Education Internation dambhena sarvaH zubhAcAro dRSyata eva'kezalocadharAzayyA - bhikSAbrahmatratAdikam dambhena dUyate sarvaM trAsenaiva mahAmaNiH ||5|| TIkA:- kezasya locaH - luJcanaM pRthivyAM zayanaM dharArUpazayyA vA, nirdoSabhikSaNazIlA mikSA, brahmatratAdikaM sarva, AcaraNamekena dambhena dUSyate dUSitaM kriyate, yathA mahAmUlyavAn mahAmaNiH, trAsanAmakamaNidoSeNa dUSitaH san mUlyarahito bhavatIti // 15 // dambhasyAcaraNaM duHkhena tyaktu N zakyate'sutyajaM rasalAmpaTayaM sutyajaM dehabhUSaNam / sutyajAH kAmabhogAdyA, dustyajaM dambhasevanam ||6|| TIkA:- rasanAyA rasaviSayaka paramAsaktiH sukhena tyaktu N zakyate, rasalAmpaTayanivAraNaM suzakam, dehasyAlaGkArAdikabhUSaNaM sukhena tyaktu N zakyate, kAmabhogAdayaH sukhena tyaktu N zakyante'pitu dambhasevanaM mahAduHkhena tyaktu' zakyate, niHspRhatAyogena dambhatyAgo duSkaro'pi sukaro bhavati // 6 // // 43 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-1 mAraH // 44 // mUDhAnAmeva dambhena mahatI kadarthanA'svadoSanihmavo loka-pUjA syAd gauravaM tathA / iyataiva kadarthyante, dambhena bata bAlizAH // 7 // TIkA:-'svadoSanihanavo' AtmanA kRtAnA doSANAmapalApaH sthaganamAvaraNamiti yAvad , eSa doSo dambhena bhavatItyekA viDambanA, dambhena 'lokakRtasatkArasanmAnAdirUpA pUjA bhavatIti dvitIyA kadarthanA, 'syAd gauravaM tathA' yathA pUjA tathA jagati janakRtagurubhAvo, gurureSo'smAkamiti janakRtocatarasthAnateti tRtIyA viDambanA, etAbhistisRbhirviDambanAbhirvAlizA dammena kadarthanAviSayAH kriyante, mahAvRttoM dambho mRDhAna gauravAdinA pralobhya, narakAdidurgatI pAtayatIti, mUDhA gauravAdike pralobhane lundhaprasannA dambhaM zaraNaM gacchanti // 7 // veSadhAriNAM vratamapi dambho'vatavardhakaM karotyeva'asatInAM yathA zIla-mazIlasyaiva vRddhaye / dambhenA'vratavRddhayartha, vrataM veSabhRtA tathA // 8 // TIkA:-yathA'satInAM vezyAnAM kulaTAnAM vA pareSAmAkarSaNahetave pAlitamapi zIlamazIlasya // 44 // Jain Education or For Private & Personal use only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAraH rUpamUlaguNAn karaNasaptatirUpAnuttaraguNAn (athavAmahAvratarUpamUlaguNasahAyakabhAvanAdirUpAnuttaraguNAn) adhyAtma-18 dhatu --pAlayitu nA'laM-nasamarthaH, tasya sAdhoH suzrAddhatA (paramazrAvakoM naMdISaNavat ) yuktisampannA 4parantu dammena-sAdhutAzUnyaveSamAtreNa, jIvana-sAdhuveSeNa jIvanaM marvathA'nucitameveti // 12 // sAdhuveSaparihArA'samarthasya saMvijJapAkSikarUpA sthiti ryaktA-- 'parihatu' na yo liGgamapyalaM dRDharAgavAn / saMvijJapAtikaH sa syAnirdambhaH sAdhusevakaH // 13 // TIkA:-kecidAtmAno bhavantyetAdRzA yato ye sAdhuveSasyopari haDhaM rAgaM bibhrati cAtaH sAdhuveSasya tyajanaM teSAM svazakterbAhya kArya bhavati, astu sAdhuveSastathApi tAdRzaiH sAdhuveSaM vibhradbhiH 'saMvijJa (gna) sAdhu' rUpAM svaprasiddhiM tyaktvA 'saMvijJapAkSika' rUpA svasthitiH karttavyA, tathA suvihitasAdhusevakIbhUya nirdambhatvaM sevanIyam // 13 // saMvijJapAkSikasya svalpA'pi yatanA nirjarA datte-- 'nirdambhasyAbasannasyA-pyasya zuddhArthabhASiNaH / nirjarAM yatanA datte, svalpA'pi guNarAgiNaH // 14 // kara // 45 // // 45 // in d an teman For Private & Personal use only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 46 // durAcArasya vRddhi vidhatta eva tathA veSadhArakANAM vrataM dambhadvArA'vratasyaiva-vratA'bhAvasyaiva vRddhaye bhavatIti dambho vratamavrate parivartayatyeva dambhaH sarvazubhamazubhaM kattu pratyalaH // 8 // dambhe vizvastA bAlizAH pratipadaM svalantyevajAnAnA api dambhasya, sphuritaM bAlizA janAH / tatraiva dRDhavizvAsAH praskhelanti pade pade // 1 // TIkA0 aho kIdRzA mUrkhAH ! mAyAyA prapaJcalIlA jAnanto'pi vAlizAH, tasmin dambha eva dRDhavizvAsAH-dRDhapratIti dhArakAH santaH pade pade-sthAne sthAne praskhalanti-patanaM prApnuvantyeva-hAnimanto, duHkhabhAjo bhavantyeveti || dambho mohasya mAhAtmyaprakaTane sAhAyyaM karotyeva 'aho mohasya mAhAlyaM, dIkSA bhaagvtiimpi| dambhena yadvilumpanti, kajalenaiva rUpakam // 10 // TIkAH-mahadAzcaryamidaM loke, pazyata lokAH / aho ! mohasya mAhAtmyaM-prabhAvo yato bhAgavatIMpAramezvarI pravrajyA dambhena bAlizA vilumpanti-vinAzayanti, yathA kajjalena rUpakaM-zubhacitraM vilopaviSayIbhavati. // 10 // // 46 // Jain Education Intemato For Private & Personal use only | Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-18 sAraH // 47|| SabhirupamAbhi dharme dambha upaplava:'abje himaM tanau rogo, vane vahina dine nishaa| granthe maukhyaM kaliH saukhye. dharme dambha upaplavaH / / 11 / / TIkAH-(1) sahastradale kamale himasya pAto yathopaplavo-mahAbhayam , (2) sauSThavazAlini zarIre rogo yathopaplavo mahAbhayarUpaH, (3) vRzAvalimahAmanohare'pi vane vahinayathopaplavo-mahAbhayam (4) divase bhayaGkarapuSkalavAdalajanitAndhakAranizArUpa upaplavaH, (5) svaviracitapustakarUpagranthe mUrkhatA-buddhivikalatA, upaplavaH, (6) kuTumbisnehijanasatkasukhamamaye snehimiH saha mithaHkAlarupapladhaH, tathA''cArarUpe dharme dambha upaplava upadravabhRtamahAbhayam , ato dharmasambandhicaraNakaraNarUpakriyAmAtre dambhaH samUlamunmUlanIyaH // 11 // mUlottaraguNapAlane'samarthasya sAdhoH suzrAvakatA yuktA'ata eva na yo dhatu, mUlottaraguNAnalam / yuktA suzrAddhatA tasya, na tu dambhena jIvanam // 12 // TIkAH -etAvatI bhayAnakatA dambhasya vidyate'ta evaivaM kathayitu zakyate yato yo sAdhuzcaraNasaptati // 47 // Jain Education Internatio Far Private & Personal use only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-1 mAraH | // 48 // TIkAH-(1) nirdambhasya dambharahitasya, yAdRzaH svayamasti tAdRzasvarUpadarzakasya, (2) zuddhArtha bhASiNaH=jinezvarapraNItapravacanoktasyAta eva zuddhasUtrArthaprarUpakasyArthAcchuddhaprarUpaNAkArakasya (3) guNarAgiNaH-guNavanniSTaguNapakSapAtinaH, asya-saMvijJapAkSikarUpasya, 'abasannasyA'pi' cAritrAcAre zaithilyavato'pi, bakuzakuzIlasadRzasyA'pi, 'svalpA'pi yatanA'-atyantA'lpo'pi zuddhazcAritraviSayakaprayatno 'nirjarA datte-karmanirjarArUpaM phalaM karotyeveti // 14 // dambhinAM yatinAM nAmA'pi pApAya kalpate'vratabhArA'sahatvaM ye, vidanto'pyAtmanaH sphuTam / dambhAda yatitvamAkhyAnti, teSAM nAmA'pi pApmane // 15 // TIkAH-mahAvratAnAM merubhAramutpATayitu svIya AtmA, sarvathAsamarthatvAbhAvavAnastIti samyag jAnanto'pi ye veSaviDambakA vizvaM vazcayitu svaM 'suvihito yatiraha' iti dambhena prakhyApayanti, teSAM nAmA'pi pApAyavA'nyasya tu kA vArtA ? // 15 // ye yatanAM kurvate te yatinaH, ye yatanAM na kurvate te yatinaH kathaMsyuH ? kurvate yena yatanAM samyakakAlocitAmapi / tairaho yatinAmnaiba dAmbhikairvacyatejagat // 16 // // 48 // Jain Education Interation For Prato Paranan * ww.jainelibrary.org Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 49 // TIkA0 "tattatkAlocitAmapi yatanAm-tattatkAlakaraNIyatArUpeNocitaSaDAvazyakAdirUpasAdhukriyApAlanarUpaM prayatnaM samyaga-suvidhinA ye veSaviDambakA na kurvate, aho taimmikai-rvazcaryatinAmnaivanAmamAtrayatizabdenaiva vizvaM vaJcyate // 16 // hIno'pi dambho vizvaM tRNAya manyatedharmItikhyAtilobhena pracchAditanijAzravaH / taNAya manyate vizvaM hIno'pi dhRtakaitavaH // 17 // TIkA:-'dharmIti khyAtilobheneti lokAnAM madhye svaM 'dharmItiprasiddhi prajJApayitu mahattvA''kAGkSayA, 'pracchAditanijAzravaH sthagitanijapApamAlinyaH, kapaTapaTAvRtaH, dharmahIno'pi hInatAbhAgapi, vizvaM-jagata , tRNAya-tRNavattacchaM manyate, zreSThatAhIno'pi svaM zreSThaM gaNayan , vizvaM tRNAya manyate kapaTapaTuH // 17 // __ dambhI yogapratibandhakaM kaThinakarma badhnAtizrAtmotkarSAttato dambhI pareSAM cA'pavAdataH / badhnAti kaThinaM karma bAdhakaM yogajanmanaH // 18 // TIkAH, tataH vizvaM tRNAya manyate kapaTI, tatkAraNAt , AtmotkarSAt='ahamevotkRSTo nA'nyaH' arthAd dambhI svasya mahattvaprazaMsayA, 'pareSAM cApavAdataH' anyeSAM ca nindayA, arthAnmattaH sarvo'pakRSTaH' O // 49 // Jain Education Internet 1095 For Private & Personal use only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: ||50 // iti mAnyatayA 'yogajanmano bAdhakaM karma kaThinaM badhnAti'mokSamArganAmakasamyagdarzanajJAnacAritrA''tmakayogasyotpatti prati pratibandhakaM kaThinaM (nikAcita) karma badhnAtyeveti, dambhinAM mokSamArgayogo durlabhaH // 18 // AtmA'rthinA dambhA''rambhAbhAvaH karttavyaHzrAtmA'rthinA tatastyAjyo dambho'narthanibandhanam / zuddhiH syAdRjubhUtasye tyAgame pratipAditam // 11 // TIkAH=tataH dambhasya mokSamArgarUpayogasya pratibandhakatvAt , 'AtmArthinA=AtmA-svasvarUpaM, arthaH prayojanamastyasminnityAtmArthI, tena, Atmazreyo'rthinetyarthaH, 'anarthaniyandhanaM dambhastyAjyaH' duHkhadurgatyAdirUpA'narthamUlakAraNabhUto dambhastyAgaviSayIkarttavyaH, yata uttarAdhyayanasUtrarUpAgame 'zuddhiH / syAd RjubhUtasyeti saralAtmanyeva dharmaH sthiro bhavatIti pratipAditaM bhUyo bhUyo smarttavyameva // 19 // kA''jJA pAramezvarI? jinai nA'numataM kiJci-niSiddhaM vA na sarvathA / kArye bhAvyamadambhene tyeSA''jJA pAramezvarI // 20 // // 50 // Jain Education Intema For Private & Personal use only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma- sAra: // 51 // TIkAH--jinaH tIrthakaraiH, sarvathA ekAntena 'kiJcinnAnumata'=na kizcid vihitaM, ekAntena kiJcinna niSiddhaM-pratiSiddhaM, parantu paramezvareNaiSA''jJA zAsanaM prakaTitaM, yad yad vihitaM-zAstre vihitaM sarva vidhAtavyam , yad yanniSiddhaM sarva na karttavyamapitu tatra sarvatra kAryAkAryamadhye sarvathA dambharahitena bhAvyaM nA'nyatheti, yadi dambhazcettatra tadA sarva niSphalaM, tasmAd dambhasya tyajanaM sarvasmAt prathamaM nirantaramAvazyakamanivArya kArya tiSThatyeveti // 20 // __ AtmArthinAM svalpo'pi dambho nocitaHadhyAtmaratacittAnAM dambhaH svalyo'pi nocitaH / chidralezo'pi potasya, sindhu laGghayatAmiva // 21 // TIkAH --adhyAtmAmRtabhAve ramamANamAnasAnAM svalpo'pi atyantA'lpo'pi dambho--mAyAbhAvo, nocitaH-naucityamaJcati, sarvathA manasAyasparzanIyo dambho'sti, yathA sindhu-sAgaraM, laGghayatA--pAramuttaratAM sAMyAtrikAnAM vA, potasya-pravahaNasya chidrasya-vivarasya lezo'pi-chidrAMzo'pi nocitaH / / 21 // ___mahatAmapi dambhAMzo mahAnarthahetuH-- 'dambhalezo'pi mallyAdeH, strItvA'narthanibandhanam / atastatparihArAya yatitavyaM mahAtmanA // 22|| // 5 // For Private & Personal use only SAww.jainelibrary.org Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 52 // TIkAH- ekonaviMzatitamatIrthakaramallinAthAdInAM mahatAmapi tvarUpamahA'narthamUlakAraNaM dambhalezo'pi jAtaH, gaNanA'tItadambhasya tu kA vArtetyapi zabdArthaH, ato mahAtmanA'ntarAtmanA, taddambhamAtraparihArAya yatitavyameva, dambhA''rambhajanyaduritadarIkaraNAya sAtatyena yatno vidheyaH // 22 // ___ ityAcAryazrImadvijayalabdhisUrIzvarapaTTagharazrImadvijayabhuvanatilakasUrIzvarapaTTagharabhadraGkaramariNA'dhyAtmasAragranthe bhuvanatilakAkhyAyAM TIkAyA~ dambhatyAgAkhyastRtIyo'dhikAraH samAptaH // 7 // caturtho bhavasvarUpacintA'dhikAraH prastUyate'dhunA-- bhavasvarUpacintanasyApUrvamAhAtmyam-- 'tadevaM nirdambhA''caraNapaTunA cetasi bhavasvarUpaM saMcintyaM kSaNamapi samAdhAya sudhiyA / iyaM cintA'dhyAtmaprasarasarasI nIralaharI, satAM vairAgyA''sthA priyapavanapInA sukhakRte // 1 // TIkAH-tasmAdevaMpaddhatyA dambhasyA''tyantAbhAvapUrvakasadAcaraNe paTunA-kuzalena, sudhiyA--samIcIna- buddhivebhavazAlinA puruSeNa kSaNamapi cetasi--Atmani, samAdhAya-samAhito bhUtvA, bhavasya svarUpa-adhyAtma // 52 // Jain Education Internal For Private & Personal use only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 53 // prasaragarUpasarasyA nIralaharI, vairAgyavidhAyakazraddhArUpapriyapavanena pInA satI satAM sukhakRte eva, yathA sarovarasya nIrataraGgaH, anukUlasumadhurapavanena vilasitaH satAM sukhAya bhavati, tathA bhavasvarUpacintArUpAdhyAtmaprasAraH, vairAgyasamyagadarzanobhayataH paripuSTaH satAmadhyAtmarasikAnAM sukhAya--AnandAya jAyata eveti // 1 // saMsArasAgarasyA'tibhayAnakatA'itaH kAmaurvA'gni jvalati parito duHsaha itaH, patanti grAvANo viSayagirikUTAd vighaTitaH / itaH krodhAvarto vikRtitaTinIsaGgamakRtaH samudra saMsAre tadiha na bhayaM kasya bhavati ? // 2 // TIkAH-itaH, ekato duHsahaH kAmanAmako vaDavAnalaH paritaH-samantAjjvalati, atra kAmarUpavaDavAnalaH, saMsArasAgare mukhyamahAbhairavaH, itaH pazya bhAgyavan ! viSayanAmakagirizikharAd vighaTitAstruTitAH prastarAH patanti, ito vikAranAmakanadInAM saGgamena kRtA-sRSTaH krodharUpa aavtto bhayaGkaraH, tat-tasmAdihasaMsArasAgare kasya jJAnino bhayaM na bhavati 1 arthAt sarvasya samyagdarzino bhavatyeveti / / 2 / / vahmisvarUpasaMsAradarzanam // 53 // Jain Education Internatio For Private & Personal use only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 54 // priyAjyAlA yatrodavamati ratisantApataralA kaTAkSAn dhUmoghAna kuvalayadalazyAmalarucIn / yathA'GgAnyaGgArAH kRtabahuvikArAzca viSayAH dahantyasmin vo bhavavapuSi zarma kva sulabham // 3 // TIkA:-aho ! kiMriziSTo bhavAgniH pradIpto dRzyate ? pazyata bho bhavyA yatra-bhavA'gnau ratijanyasantApena caJcalA satI priyAnAmakajyAlA, nIlakamaladalazyAmalakAntiviziSTAna, kaTAkSanAmakadhamasamadAyAna , udvamati-Urdhva kSipati, 'athA'GgAnyaGgArAH' 'kRtabahu vikArAzcaviSayAH yathA'GgArA aGgAni dahanti tathA viSayarUpA aGgArA, zarIrAdirUpadravyA'GgAdhyAtmikajJAnAdirUpabhAvA'GgAni dahanti, etAdRze'smin saMsArazarIre (rUpe) vamo 'kva zarma sulabham'-kutra kuto vA zarma-sukhaM sulabhaM ? arthAd duHkhameva sulabham // 3 // sasAranAmakavadhasthAnavarNanam'gale dattvA pAzaM tanayavanitAsnehaghaTitam , nipIDyante yatra prakRtikRpaNAH prANipazavaH / // 54 // Jain Education Interation Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 55 // nitAntaM duHkhAtoM viSamaviSaye AMtakabhI rbhavaH sUnAsthAnaM tadahaha mahAsAdhvasakaram // 4 // TIkAH--yatra--bhavarUpe sUnAsthAne putrastrIsambandhisnehena nirmitaM pAzaM gale dattvA 'prakRti kRpaNAH'= nisargato dInaraGkAH, daHkhArtAH, 'prANipazavaH'-jIvarUpAH pazavaH, viSamaviSayanAmakai tikamaTeHsaunikajane nitAntaM-mAtatyena, nipIr3ayante-niviDapIDAviSayIkriyante, tata-tasmAta , ahaheti khede, mahAsAdhvasakaraM-mahAbhayaGkaraM bhavarUpaM sUnAsthAnaM pazyatara bho bho bhavyAH // 4 // bhavarUpanizAcaracitram'avidyAyAM rAtrau carati vahate mUrti viSamam kaSAyavyAloghaM kSipati viSayAsthIni ca gale / mahAdoSAn dantAn prakaTayati vakrasmaramukho na vizvAsArho'yaM bhavati bhavanaktaJcara iti // 5 // TIkAH-aho kIdRzo nizAcaraH ? pazya pazyAdhunA paridayamAnaM vizeSaNa bhavanizAcaraM, (1) eSa bhavanizAcaraH, avidyAyAM AtmaviSayakA'jJAnatAnAmakaghanazyAmAyAM rAtrirUpAyAM, carati-bhramati bhakSa // 55 // Jain Education Internatio Far Private & Personal use only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 56 // Jain Education Internat yati vA, mRrdhni = mastake (mastiSkAntaH) viSamaM kaSAyanAmakasarpasamUhaM vahate dhatte, gale va viSaya nAmakAnyasthIni kSipati-paridhatte, kizca vakraM smara eva mukhaM yasya sa = vakrakAmasaMjJArUpamukhaH san mahAdoSanAmakAn dantAn, prakaTayati--darzayati, etAdRzo'yaM bhavanizAcaraH kathamapi na vizvAsayogyo- prItipratItipAtraM bhavatyeva vizvajanA'vizvanIya evaiSa bhavanaktaJcaraH ||5|| janA asyAM bhavATavyAM vinA sahAyena gamanamanucitam - labdhvA dharmadraviNalavabhikSAM kathamapi vAmAkSIstana viSamadurgasthitikRtA prayAnto viluTyante yasyAM kusumazara bhillena balinA, bhavATavyAM nAsyAmucitamasahAyasya gamanam // 6 // TIkA:--kecijanA mArgadarzakaguroH kasyacit sAhAyyaM vinA bhavavanaM pArayituM sAhasaM kRtavantaH, kathamapi dharma nAmaka dravyalavasya bhikSAM labdhvA prayAntaH, 'vAmAkSIstana viSama durgasthitikRtA- kAminIkAzcanakumbhakalpastanarUpaviSama durganivAsakAriNA 'kusumazarabhillena balinA' = kAmadevanAmakabhillena balavatA, yasyAM bhavATavyAM, viluTayante = cauryaviSayIkriyante, pathikAnAM dharmadhanAdipadArthAH sarve'pahiyante, ato'syAM bhava nAma kATavyAM, sahAya rahitasyaikakasya gamanaM nocitaM // 6 // Use Only // 56 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 57|| ayaM saMsAraH kUTaghaTanApracuraH'dhanaM me gehaM me mama sutakalatrAdikamato viparyAsAdAsAditavitataduHkhA api muhuH / janA yasmin mithyAsukhamadabhRtaH kUTaghaTanA mayo'yaM saMsArastadiha na vivekI prasajati // 7 // TIkAH--dhanaM madIyaM, gRhaM mama, me putravanitAdikaM, 'ato viparyAsAt' mithyAjJAmarUpaviparItayuddhito, muhuH--vAraMvAraM, 'AsAditavitataduHkhAH'bahuvidhavistRtaduHsvaparamparAsampannA janAH, kUTaghaTanAmaye yasmin saMsAre 'mithyAsukhamadabhRtaH sukhAbhAsasya sukhatvenA'bhimAnaM bibhrato bhavanti, tasmAdayaM saMsAraH, 'kUTaghaTanAmayaH asatyaracanA-kalpanAmayaH, kalpito'sti, tato'sad--bhramA''tmake bhave'smin 'vivekI na prasajati' vivekaviziSTo na prakarSaNa sakti karotyeveti // 7 // saMsAro'yaM kArAgAra eva'priyAsneho yasminnigaDasahazo yAmikabhaTo-- pamaH svIyo vargo dhanamabhinavaM bandhanamiva / // 57 // in Eden For Private & Personal use only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma. sAra: // 58 // madAmedhyAppUrNa vyasanavilasaMsargaviSamam , bhavaH kArAgehaM tadiha na ratiH kvApi viduSAm // 8 // ___TIkAH-yasmin saMsArakArAgRhe nigaDasadRzaH premavatyAH sneho'sti prAharikabhaTasthAnIyaH svIyo vargaH svajanavargaH, navInabandhanasthAnIyaM dhanaM varttate 'madAmedhyApUrNa' =abhimAnanAmakApavitrapadArthena, AsamantAt pUrNa, 'vyasanabilasaMsargaviSamam' vipattivArarUpabilAnAM saMsargeNa viSamaM bhavanAmakakArAgehamasti, tat-tasmAdiha-asmin bhavakArAgehe kvApi-kutrA'pi, viduSAM samyagjJAninAM, na ratiH-ramaNatA'sti, vidvAMso bhavacArake kutracidapi na ramante // 6 // zmazAnasamAnasaMsArapradarzanam - 'mahAkrodho gRno'nuparatizagAlI ca capalA, smarolUko yatra prakaTakaTeMzabdaH pracarati / pradIptaH zokAgnistatamapayazo bhasma paritaH, zmazAnaM saMsArastadabhiramaNIyatvamiha kim // 6 // TIkAH-yatra-pretavanabhUtasaMsAre, mahAkrodhanAmakadUradRk , uDDayate, aviratinAmakazRgAlI cApalyavatI satI dhAvantI va TilakAmavAsanArUpA'maGgalakArikAkAriH, apazukanakara kaTuzabdaM prakaTa // 58 // in h ominem For Pratersonen Diww.jainelibrary.org. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 59 // yan pracarAta ca, zokanAmako'gniH pradIptaH, apakIrtirUpaM bhasma, parita:-samantAta , tataM vistRtamasti, etaiH kAraNeH saMsAraH zmazAnameva, tata-tasmAdiha-bhavapretagahe kimabhiramaNIyatvaM? arthAta na kimapyabhito ramaNIyatvamasti / viSavRkSeNa saha saMsArasya tolanam'dhanAzA yacchAyA'pyati viSamamUrchApraNayinI, vilAso nArINAM guruvikRtaye yatsumarasaH / phalA''svAdo yasya prasaranarakavyAdhinivaha stadA'sthA no yuktA bhavaviSatarAvatra sudhiyAm // 10 // TIkA:-yasya-bhavaviSataro rdhanAzAnAmakacchAyA'pi (chAyAta itarasya tu kA kathetyapyarthaH) atyantaviSamamUrchA-(caitanyAmAva) praNayinI 'yatsumarasaH' yasya bhavaviSataro nArINAM-vilAsinInAM hAvabhAvakaTAkSAdirUpavilAsanAmakaH puSparasaH 'guruvikRtaye' anantajanmamaraNAdivardhakatvena durantatvena mahAvikArAya pragalbhate, yasya-bhavaviSataroH prasara-vyApakanarakAntargatakoTikoTimitavyAdhisamudAyanAmako rasAsvAdo nigadyate, tat-tasmAdatra bhavaviSatarau sudhiyAM-samyag jJAnavatA, 'AsthA'-sthitirvizvAso vA, 'no yuktA'-yuktimatI netyrthH| // 10 // // 5 // Jain Education Intemall For Private & Personal use only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma. sAraH // 6 // Jain Education Internatio bhavasyA'nekaraGgatvena vividhaviSamatA'kvacit prAjyaM rAjyaM vvacana dhanalezo'pyasulabhaH, kvacijjAtisphAtiH kvacidapi ca nIcatvakuyazaH / kvacillA va rAya zrI ratizayavatI kvApi na vapuH / svarUpaM vaiSamyaM ratikaramidaM kasya nu bhave ? || 11 | 'kvacit ' = vyakti vizeSe prAjyaM vizAlaM rAjyaM 11 " dhanasya lezo'pi na sulabha :jAteruccavaM yazo vRddhizva nIcajAtitvaM kucazazva kvacid vyaktivizeSe'tizayavatI, rUpalAvaNyazrIH arthAt sarvA'tizAyirUpalAvaNya suSamA, kvacidUvyaktivizeSe kubjaM - lakSaNavihInaM zarIraM varttate jAne na vapuH-na zarIramiva dRzyate, asmin bhave svarUpaM viSamatAmayamidaM kasya - puruSasya ratikaraM - sukhakaraM syAdarthAna kasyApItyarthaH / prakaTasukhara hitabhavanAmakadhAma - // 11 // 'ihoddAmaH kAmaH khanati paripanthI guNamahImavizrAmaH pAzrvasthitaka pariNAmasya kalahaH " 11 "" dw I // 60 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH bilAnyantaHkAmanmadaphaNabhRtAM pAmaramatam , vadAmaH kiM nAma prakaTabhavadhAmasthitisukham // 12 // TIkAH-iha-saMsArarUpagRhe kAmanAmakaH paripanthI-zatruH, uddAmaH-ucchRGkhalaH san / guNarUpapRthivIM khanati, atra jJAnAdiguNakAmayoH parasparaM zatrutvamAveditam , yatra kAmo na tatra jJAnAdiguNa iti bodhyam , kizca 'pArzvasthitakupariNAmasya kalaho'vizrAmaH' prAtivezmikAzubhapariNatirUpakumateH kalaho-vAgayuddha, virAmavirahito vartate, tathAcA'ntaHkAmatAmantaHpravizatAM madASTakarUpANAM phaNinAM pilAni dRzyante, 'pAmaramataM prakaTabhavadhAmasthitisukhaM kiM nAma vadAmaH =ajJAnimirmataM, saMsArarUpagrahasthiteH sukhaM prakaTaM kadAcikimapi netyeva vadAmaH, pAmaramataM na pratipattavyaM, paramapuruSamataM tu mAnanIyameveti // 12 // bhImabhavarUpagrISmatu varNanam'tRSArtAH khidyante viSayavivazA yatra bhavinaH, karAlakrodhArkAcchamasarasi zoSaM gatavati / smarasvedakledaglapitaguNamedasyanudinam , bhavagrISme bhISme kimiha zaraNaM tApaharaNam // 13 // ||6shaa Jain Education Internatio Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: TIkA:-yatra-bhavanAmakagrISme trayoviMzatividhendriyaviSayavivazA bhavinaH, tRSArtAH-tRSNayA tRSitAH, khidyante khinnA bhavanti, 'karAlakrodhA'rkAt pracaNDakrodhanAmakacaNDakiraNAt , 'zamasarasi zoSaM gatavati'= upazamarUpakamalAkare zuSkatA prAptavati, anudina-pratidinaM 'smarasvedakledaglapitaguNamedasi' kAmavAsanArUpasvedAtayA zoSitaguNanAmakamedorUpadhAtuvizeSe, iha bhavanAmake bhISme-bhayaGkare grISme nidAghe tApaharaNaM zaraNaM kiM ? na kimapi zaraNamasti, ato'zaraNo'yaM bhavagrISmaH // 13 // svArthaparAyaNatvena bhavasukhasya rasatyAgaH zreyAn'pitA mAtA bhrAtA'pyabhilaSitasiddhAvabhimato, guNagrAmajJAtA na khalu dhanadAtA ca dhanavAna / janAH svArthasphAtAvanizamavadAtAzayabhRtaH, pramAtA kaH khyAtAviha bhavasukhasyA'stu rasikaH // 14 // TIkA:-'abhilaSitasiddhau' abhISTasvArthasiddhau satyAmeva pitA pitRtvena, mAtA mAtRtvena, bhrAtA bhrAtRtvenA'bhimataH-mAnito nAnyathA, yatra ca vasan dhanavAn na guNagrAmajJAtA khalu-nizcaye na dhanadAtA, yatra 'janAH svArthasphAtau-svArthaddhimapekSya suSTravyavahArakaraNekAbhiprAyavantaH santi, iha-saMsAre bhavasukha // 62 / / in Education teman For Private & Personal use only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 63 // syaitAdRzI khyAtiH-prasiddhirasti tadA kA pramAtA-samyagdRSTirAtmA, bhavasukhasya rasiko'stu ? na ko'pi pramAtA bhavasukharasikaH syAditi ||14|| vizvAsaghAtako'yaM bhavaH'paNaiH prANa gahaNAtyahaha mahati svArtha iha yAna , tyjtyuccailokstRnnvdghnnstaanprthaa / viSaM svAnte vaktre'mRtamiti ca vizvAsahatikRda , bhavAdityuvego yadi na gaditaH kiM tadadhikaiH // 15 // TIkA:-ahahetyAzcarye, iha-saMsAre mahati svArtha upasthite lokaH, paNaiH prANaiH prANAn muktvAvikrIya, yAn-puruSAn gRNAti-svasAt karoti, aparathA svArthasamAptI satyAM lokaH, aghRNaH-nirdayaH san , tAn svArthe siti ye prANavad gRhItAstAn puruSAn uccaiH-sarvathA tRNavat tyajati-kSipatyeva, kiJcaitAdRzadAmbhikahRdaye viSa-halAhalaM mukhe'mRtamiti bhedabhUtamAyAmayAd vizvAsaghAtakAribhavAd yadi nirvedarUpodvego na bhavettadA tato'dhikairgaditaiH ki? arthAdalaM vizeSakathaneneti // 15 / / mohasya bhavabhavanavaSamyaghaTanA'dRzAM prAntaiH kAntaiH kalayati mudaM kopakalitairamIbhiH khinnaH syAd ghanadhananidhInAmapi guNI / / / 63 // Jan Education Internation For Private & Personal use only haw.jainelibrary.oro Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: 64 // upAyaiH stutyAyairapanayati roSaM kathamapI / tyaho mohasyeyaM bhavabhavana vaiSamyaghaTanA // 16 // TIkA:-'dhanadhananidhInAm' =kuberasadRzAM mahatAM zrImatAM dRzAM nayanAnAM 'prAntaH kAntaiH'-saumyaramyaiH prAntabhAgaiH 'api guNI'-guNasampanno'pi mudaM-harSa, kalayati-anubhavati, amIbhiH dRzAM prAntairamIbhiH, kopakalitaiH saddhiH, guNazAlyapi khedasampanno bhavet , tathA ca kathamapi caTulacATuzataiH prazaMsAgarbhita prazastiprabhRtibhirupAyaiH roSamapanayati'-krodhamapAkaroti, 'ityaho mohasyeyaM bhavabhavanavaiSamyaghaTanA' aho ! ityAzcayeM saMsArarUpagRhasya mohanAmnA rAjJA ghaTitA kIzI vaiSamyavaicicyacitritA ghaTanAnATaka naTIpaTikA ? // 16 // apUrvA''dhyAtmikakuTumbakam'priyA prekSA putro vinaya iha putrI guNaratiH, vivekAkhyastAtaH pariNati raniMdyA va jananI / vizuddhasya svasya sphurati hi kuTumbaM sphuTamidam , bhave tanno dRSTaM tadapi bata saMyogasukhadhIH // 17 // 1 // 14 // Jain Education Internation For Private & Personal use only . Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 65 // Jain Education Internation TIkA :- iha - adhyAtmajagati, priyAsthAnIyA tatvacintanarUpA prekSA (buddhivizeSaH) putrasthAnIyo gurujanAdara bahumAnAdirUpo vinayo (dharma prati mUlabhUto vinayo'sti ) putrIsthAnIyA guNaratiH - guNijanagaNaguNA'nurAgaH) 'vivekA''khyastAta : ' = sArAsArAdivivecanazaktirUpaH pitA, 'pariNatira nindyA ca jananI' = pavitraprazastA pariNatiH -- pariNAmadhArA, jananI -mAtRsthAnIyA 'vizuddhasya svasya sphurati kuTumbaM hi sphuTamidaM ' = vizuddhiviziSTasya svasyA''tmanaH, hIti nizvaye, idaM spaSTaM prekSApriyAdirUpaM kuTumbaM sphurati vilasati, tat-- svA''tmakuTumbaM 'bhave no dRSTaM ' = adRSTapUrvamidamAdhyAtmika kuTumbamasti, 'tadapi ta saMyogasukhadhIH' - tathApi khedajanikeyaM kathA yat paudgalikasaMyogeSu duHkhaparamparAjanakeSu sukhAbhAveSu sukhabuddhi bhramAtmikAM jIvaH karoti, pudgaladravyasya na guNaH sukhaM, cetanasya guNaH sukhaM sukhAbhAvavati saMyogAtmaka manojJapudgaladravye sukhakalpanA bhramaH, yathA rajatatvAbhAvavatyAM zuktikAyAM rajatamidamiti buddhi mithyAjJAnA''tmikA bhrAntA // 17 // asmin saMsAre kvacidapi sukhaM na'purA premArambhe tadanu tadavicchedaghaTane, taducchede duHkhAnyatha kaThinacetA viSahate // 65 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasA: // 66 // vipAkAdApAkAhitakalazavattApabahulA jjano yasminnasmin kvacidapi sukhaM hanta na bhave // 18 // TIkA:-purA--prathamaM tAvat premNa Aramme--premasRSTerAdau duHkhAni, tadanu--premA''rambhAnantaraM 'tadaviccheda ghaTane'tasya premNo'vicchedaghaTane-akhaNDitatvakaraNe duHkhAni, atha 'tasya--premNa ucchede-- priyapAtraviyoge sati pApodaye vA parapAkSikapremavinAze duHkhAni kaThinamanA viSahate, 'ApAkAhiMtakalazavat' --iSTakApAkasthAnA'gninA paripakvaraktaghaTavat 'tApabahulAd vipAkAd' pracaNDatAparUpograpApakarmodayAt , yasmin bhave vajavakaThinacetAH san , janastAdRzaduHkhAni, vizeSataH sahate, tasmAdasmin ni hantati kheda, na sukhamAnando'pitu, antato gatvA duHkhameva sarvatra jambhate // 18 // mahAmoharAjamAtrasya raNabhUmi bhava:'mRgAkSIdRgvANairiha hi nihataM dharmakaTakam , viliptA hRdezA iha ca bahulai rAgarudhiraiH / bhramantyUcaM karA vyasanazatagRghrAzca tadiyam , mahAmohakSoNIramaNaraNabhUmiH khalu bhavaH // 19 // // 66 // Jain Education Interne Far Private & Personal use only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra TIkAH-hIti nizcaye, iha-saMsArarUpasamarAGgaNe 'mRgAkSIdRgvANainihataM dharmakaTakam' lalanAnayanA'pAGgadarzanavedhakakaTAkSalajhabANavaNe dharmanAmakaM sarvathA saMrakSaNIyasenAkadambakaM nihataM-khaNDakhaNDazaH kRtaM, 'iha ca bahulai rAgarudhirai viliptA hRddezAH' iha-yatra bhavasamarAGgaNe dharmasainikAnAM hRdayapradezA bahale rAganAmakarudhirai viliptAH-kharaNTitAH, kizca 'vyasanazatagRghrAzca bhramantyUcaM karAH' vipattizatanAmakagRghAH RrAHsanta Urdhva bhramanti, yatra saMsArasamarAGgaNe tata-tasmAdiyaM khalu--nizcaye vijayahetave mahAmoharUpamahArAjasya raNabhUmirUpabhava eveti na saMzayaH // 19 // bhave mohonmAdasya pradarzanam'hasanti krIDanti kSaNamatha ca khidyanti bahudhA' rudanti krandanti kSaNamapi vivAdaM vidadhate / palAyante modaM dadhati pari nRtyanti vivazAH, bhave mohonmAdaM kamapi tanubhAjaH parigatAH // 20 // TIkA:-'bhave kamapi mohonmAdaM parigatAstanubhAjaH'asmin saMsAre vacanA'tItA mohasyonmattatA sarvataH parigatAH zarIriNaH, vivazAH-vihavalAH santaH, kSaNaM isanti-hAsyaM kurvanti, krIDanti-krIDA // 67| // 67 // Jain Education Intemat Far Private & Personal use only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 68 // vidadhati, atha ca kSaNaM bahudhA-bahubhiH prakAraiH khidyanti--viSAdavanto bhavanti, kSaNamapi rudanti, krandantiparidevanaM kurvanti, kSaNaM vivAda-kalahaM vidadhate, kSaNaM palAyante-drutaM drutaM dhAvanti, kSaNaM mohaM--mRDhatAM dadhati dhArayanti, kSaNaM parinRtyanti=vividhaiH prakAra harSeNa nRtyaM kurvantiH // 20 // bhavakrIDA dahati hRdayaM tAttvikadRzAm-- 'apUrNA vidyava prakaTakhalamaitrIva kunayapraNAlIvA''sthAne vidhavavanitA yauvanamiva / aniSNAte patyo mRgaddaza iva snehalaharI, bhavakrIDAbrIDA dahati hRdayaM tAttvikadRzAm // 21 // TIkA:--'apUrNA vidyeva'--pUrNatAvihInajJAnavat (alpajJAnaM mahAhAnikara ), 'prakaTakhalamaitrIva' = nAmA'Gkitadurjanena saha mitratAvat 'kunayapraNAlIvA''sthAne' sabhAyAM nyAyato viparItapaddhativat , 'vidhavavanitAyauvanavat'-mRtapatikAyA vanitAyA yauvanavat 'aniSNAte patyo mRgadRza iva snehalaharI"= zRGgArarasavividhaprakArA'nabhijJe svAmini priyAyAHsnehalaharIvad vrIDA lajjA''tmikA, bhavakrIDA--karmakRtabhavIyavividhalIlA, tAcikA -tatvaparyantagAmukadRSTikAnA, samyagadRzAM, pUrvakathitadRSTAntavad dahati hRdayaM--azAntaM karotyeva, vrIDAtmakamavakrIDAtyAga eva hRdayaM zItaM zAntaM zuddhaM janayatyeveti // 21 // / / 68 // Jain Education Intemato For Private Personal use only ' Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH bhavo'yaM mithyArUpa:'prabhAte saAte bhavati vitathA svApakalanA, dicandrajJAnaM vA timiravirahe nirmaladRzAm / tathA mithyArUpaH sphurati vidite tattvaviSaye, bhavo'yaM sAdhUnAmuparatavikalpasthiradhiyAm // 22 // TIkAH-yathA prabhAte saJjAte svApakalanA=svapnagatasamRddhirvitathA-athavA sundara svapnAnAM samRddhi vitathA'satyA bhavati, yathA vA taimirikarogasya virahe nirmaladRzAM pUrvIthadvicandrajJAnaM mithyA bhavati, tathA tacabhUtaviSaye vijJAte sati, uparatA vikalpA yeSAM te'taeva sthirA dhI yeSAM teSAM sAdhUnAM satpuruSANAM bhavo'yaM mithyArUpo-mAyArUpaH sphurati--bhAsate / / 22 / / idAnIM tu svAtmani ratireva'priyAvANI vINAzayanatanusambAdhanasukhai-- bhavo'yaM pIyUSa ghaTita iti pUrva matirabhUt / // 69 // Jain Education Intem Far Private & Personal use only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH akasmAdasmAkaM parikalitatattvopaniSadA midAnImetasminnaratirapi tu svAtmani ratiH // 23 // TIkAH-preyasImadhurapriyavAcA, vINAvAditrAdizravaNena zayyAkomalasparzena zarIrazuzrUSAsaMskArasugandhaparikarmAdibhiH janyaiH sukhaiH, ayaM saMsAraH, pIyUSairamRtai ghaTito-nirmApito'sti vidhAtreti me-madIyA mati buddhiH pUrvamabhUdAsIt , akasmAd-nisargato, parikalitatacopaniSadA-samyagavagatatattvarahasyAnAma smAkamidAnImadhunA, etasmin pratyakSarUpe'smin bhave na ratI ramaNatA, apitu-parantu, svAtmani svA''tmasvarUpe ratirAnanda eveti // 23 // bhavaprapaJcebhyo viratirastu'dadhAnAH kAThinyaM niravadhikamAvidyakabhavaprapaJcAH pAJcAlIkucakalazavannAtiratidAH / galatyajJAnA'bhre prasamararucAvAtmani vidhau, cidAnandasyandaH sahaja iti tebhyo'stu viratiH // 24 // Jain Education Internet Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 71 // Jain Education Interna TIkA:- avidyAyAM bhavamAvidya', AvidyamevA''vidyakamarthAt, 'nityazucyAtmatAkhyAtira nityAzu cayanA'tmasu, avidyeti lakSaNarUpA'vidyAjanyA bhavaprapaJcAH pAzcAlIkucakalazavat, niravadhikaM - niH sImaM kAThinyaM dadhAnAH, 'nAtiratidAH = atIva ratiM na dadatItyevaMzIlAH, nAtiratidAH, sAmAnyaratikarA bhavanti parantu yadA'jJAnanAmake - vArdale galati sati, prasRmararucau -visArikalAkiraNavati, Atmani vidhau - AtmanAmakacandre (AtmanAmakacandrataH ) cidAnandasyandaH - jJAnA''nandapravAhaH sahajo bhavatIti sthite 'tebhyo'stu virati : ' = avidyAjanyabhavaprapaJcebhyo virAmo bhavatvitIcchA // 24 // ko mUrkhaH svAdhInaM sukhaM tyaktvA parAdhInaM sukhamicchet ? 'bhave yA rAjyazrI jaturagago saGgrahakRtA, na sA jJAnadhyAnaprazamajanitA kiM svamanasi bahiryAH preyasyaH kimu manasi tA nA''tmaratayaH, tataH svAdhInaM kastyajati sukhamicchatyatha param // 25 // TIkA :- bhave saMsAre yA gajaturagagosaGgaha- parigraheNa kRtA rAjyazrIrasti sA rAjyalakSmIH svamanasi jJAnena dhyAnena prazamena janitA kiM na 1 arthAd gajAdiparigrahakRtabhavIyabAhyarAjyalakSmIto jJAnAdi // 71 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 72 // janitAtmIyA''bhyantarIyarAjyalakSmIH zAzvatI satyA svatantraiveti bodhyam , yA bahiH preyasyaH--kAntAstA manasi-Atmani, AtmaratayaH--AtmasvarUparamaNatAnAmikAH preyasyaH kimu na? arthAt , Atmana AtmaramaNatAnAmakapreyasIM muktvA nA'nyA, zAzvatazarmadAyinI preyasI vidyate, tataH tena hetunA svAdhInaM sukhaM karatyajati ? atha paramanyatsukhaM ka icchati ? na ko'pIcchati // 25 // parAdhIne sukhe ko ramate ca svAdhIne sukhe ke ramante ?-- 'parAdhInaM zarma kSayi viSayakAkSaughamalinam, bhave bhIteH sthAnaM tadapi kumatistatra ramate / budhAstu svAdhIne'kSayiNi karaNautsukyarahite, nilInAstiSThanti pragalitabhayA''dhyAtmikasukhe // 26 // TIkAH-bhavIyaM sukhaM vizeSayati, tathAhi-bhave-bhavIyaM zarma (1) parAdhInaM-svAtmabhinnapudgalapadArthasApekSaM, (2) kSayi-kSaNavinazvaraM, (3) viSayakAGkSaughamalinaM-viSayaviSayakarasA''saktito malinam , (4) bhIteH sthAnaM-rogAdidurgatyAdimayasya sthAnamadhiSThAnam , samasti tadapi-tathApi, kumatiH-dRSTadRSTisRSTiviziSTaH, tatra bhavasukhe ramate-ramaNatAM kurute, parantu budhAH-samyagdRSTijJaptisampannAH, (1) svAdhIne // 72 // Jan Education in SA For Private & Personal use only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamAra: svAtmamAtrasApekSe, (2) azayiNi zAzvate (3) karagautsukyarahite-indriyANAmAkulatAmukte (4) pragalitabhayA''dhyAtmikasukhe sarvathAsarvabhayarahitA''dhyAtmikasukhe nilInAstiSThanti-pralagnAH santi // 26 // bhavasvarUpacintAprakaraNasyopasaMhAraH-- 'tadetad bhASante jagadabhayadAnaM khalu bhavasvarUpA'nudhyAnaM zamasukhanidAnaM kRtadhiyaH / sthirIbhUte yasminvidhukiraNakapuravimalA, yazaH zrIHpraudA syAjjinasamayatattvasthitividAm // 27 // TIkA:-ta-tasmAt , kRtadhiyaH vidvAMsaH, khalu-nizcaye, jagadabhayadAnaM jagajjantubhyo'bhayasya dAnaM yasmAttat , saMvegato nirapekSatayA jagati bhayadAnA'bhAvaH, 'zamasukhanidAnaM' zamanAmakasukhasya nidAnaMmUlakAraNaM, vairAgyato-baitRSNyataH prazamA''nandanidAnaM, etadbhavasvarUpA'nudhyAnaM-pratyakSato dRzyamAnaM bhavasvarUpacintanaM bhASante, yasmin-bhavasvarUpacintane manasi sthirIbhUte sati, 'jinasamayatatvasthitividA' =sarvajJapraNItasiddhAntarahasyasthitivettaNAM, vidhukiraNakapUravimalA yazAzrIH prauDhA syAditi // 27 // ityAcAryazrImadvijayalabdhimUrIzvarapaTTagharAcAryazrImadvijayabhuvanatilakasUrIzvarapaTTadharabhadraGkarasUriNA kRtApAmadhyAtmasAragranthe bhuvanatilakAkhyAyAM TIkAyAM bhavasvarUpacintA''khyazcaturtho'dhikAraH samAptaH // // 73 // Jain Education Internal Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 4 // atha pairAgyasambhavAdhikAraH paJcamaH prArabhyate pairAgyazakSaNaM nirUpyate-- 'bhavasvarUpavijJAnAr dveSAnnairguNyadRSTijAt / tadicchocchedarUpaM dAga vairAgyamupajAyate // 1 // ___TIkA:-'bhavasvarUpavijJAnAt'-pUrvAdhikAravarNitabhavasvarUpavijJAnajanyaM, 'naiguNyadRSTijAd dveSAt'=bhavo nirguNaH-sadoSo'stIti dRSTiH saJjAyate, bhavanaiguNyadRSTito bhava-bhavasukhaM tatsAdhanAni prati dveSoaruciH-rasAbhAvo jAyate'ta eva bhavadveSajanyaM, 'tadicchocchedarUpaM vairAgyaM drAg jAyate' naiguNyadRSTijanyabhavadveSajanyaM, 'tadicchocchedarUpaM vairAgyaM drAga jAyate' naiguNyadRSTijanyabhavadveSato saMsArabhogasyecchAnAzo jAyate, bhavecchAnAzarUpaM-mokSatatsAdhanaminnavaiSayikapudgalapadArthamA prati rasAsaktibhAvasya nAzarUpaM cairAgyaM jhaTiti saJjAyate, vairAgyasyotpattikramazcetthaM (1) bhavasvarUpasya vijJAnaM (2) tato bhavaM prati naiguNyadRSTiH (3) tato bhavaM prati pUrNadveSaH (4) tataH bhavIyasukhatatsAdhanabhogecchAnAzarUpaM vairAgyam // -viSayasaukhyasiddhayA vairAgyamiti kamatasya khaNDanam 'siddhayA viSayasaukhyasya vairAgyaM varNayanti ye / mataM na yujyate teSAM yAvadarthA'prasiddhitaH // 2 // // 7 // Jan Education Internatio For Private & Personal use only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 75 // TIkAH kecidevaM kathayanti yat 'bhavasvarUpavijJAnAd vairAgyaM na prAdurbhavati parantu priyaviSayasaukhyasya siddhayA-prAptyA viSayAn prati vairAgyaM bhavati' arthAda ye viSayasaukhyasya siddhayA vairAgyaM varNayanti teSAM mataM na yujyate, kathamiti cet 'yAbadA'prasiddhitaH' yAvanto'yA-viSayAsteSAmaprasiddhito'siddhitaH, arthAta sarveSAmarthAnAmaprAptirUpA'sambhavataH kathaM vairAgyaM bhaveta , kAraNA'bhAvaprayukto'tra kAryA'bhAvo jJeyaH, viSayasaukhyasiddhito vairAgyaM bhavatIti na vaktavyamapitu bhavasvarUpavijJAnAdikramasidbhito vairAgyameva bhavati nA'nyatheti vaktavyamiti // 2 // pUrvakathitaM viSayaM punadayati'aprAptatvabhramAduccai-rakhApteSvapyanantazaH / kAmabhogeSu mUdAnAM samIhA nopazAmyati // 3 // TIkA:-anantabhavA'pekSayA'nantazaH-anantavArAn , kAmabhogeSu pratyekaviSayasukheSu, avApteSuprAptapUrveSu satsu, 'aprAptatvabhramAt' ime kAmabhogA abhinavA mayA prAptA iti mohajanitamahAbhramavazAt , mRdAnAM mohamUDhAnAM 'kAmabhogeSu samIhA nopazAmyati'-anantazaH prAptakAmabhogaviSayakabhavecchA na zAntA bhavati pratyutoddIpyamAnA bhavati // 75 // Jain Education Internation For Private Personal use only W ww.jainelibrary.org Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma bhAra: ||76 // viSayopabhogena punaH kAmo vardhamAno bhavati'viSayaH kSIyate kAmo nendhanairiva pAvakaH / pratyuta prollasacchakti-bhUya evopavarddhate // 4 // TIkAH-indhanaiH pAvako na zAmyati yathA, tathA viSayaiH-kAmabhogaiH kAmaH vedA''khyavAsanA na kSIyate, 'pratyuta prollasacchakti' kAmavAsanAkSayastu dare'stu pratyuta kAmAnAmupabhogena pravardhamAnazaktizAlI kAmanAmakaH pAvako 'bhUya evopavarddhate'-punarevA'bhivardhate, kAmanAzaM prati viSayasiddhi na kAraNam , kAmasyottarottaravRddhi prati kAmopabhogaH kAraNam , // 4 // viSayeSTha pravRttAnAM vairAgyaM durlabham - saumyatvamiva siMhAnAM, pannagAnAmiva kSamA / viSayeSu pravRttAnAM, vairAgyaM khalu durlabham // 5 // ____TI0 'siMhAnAM somyatvamiva'-siMheSu prakRtitaH zAntatvaM nAsti tataH kathyate yathA siMheSu saumya tvaM durlabham , 'pannagAnAmiva samA'-krodhaprakRtInAM sarpANAM kSamA-sahanazIlatA durlabhA, tathA khalu-nizcaye 'viSayeSu pravRttAnAM sparzAdiviSayeSu pravRttizIlAnA, vairAgyaM durlabhaM-duHkhena labhyata' iti // 5 // 76 / Jain Education Internatio For Private & Personal use only ' Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 77 // vairAgyaM prati viSayatyAgaH kAraNam'akRtvA viSayatyAgaM yo vairAgyaM didhIrSati / thapathyamaparityajya, sa rogocchedamicchati // 6 // TIkA:-'akRtvA viSayatyAge' viSayANAmupabhogaM kRtvA 'yo vairAgyaM didhIti' yo vAhyato vairAgyaM didhIti'-dhata micchati, 'so'padhyamaparityajya rogocchedamicchati' =kupathyamatyaktvA sa mRkhoM rogasya samalamucchedamicchati yathA rogasyocchedaM prati kupathyatyAgaH kAraNam , tathA dairAgyaM prati viSayopabhogatyAgaH kAraNam // 6 // viSayA''sakte citte vairAgyaM na tiSThati'na citte viSayAsakte, vairAgyaM sthAtumapyalam / zrayoghana ivottapte, nipatan bindurambhasaH // 7 // TIkA:-'na citte viSayA''sakte vairAgyaM sthAtumayalam'-viSayarasarasike citte-Atmani, vairAgya-bhavecchAnAzarUpaM vairAgyaM sthAtumapi nA'laM-kSaNamapi sthiti kattuM na samartha, 'uttapte'yodhane ambhaso nipatan binduriva'-utkRSTAgnitApatapte lohagolake jalasya bindurnipatanna sthAtu yathA samarthastathA'trApi jJeyam // 7 // // 771 Jain Education Internal For Private & Personal use only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 78|| viSayAdhIne citte vairAgyapratibimbA'bhAvaH'yadInduH syAt kuhUrAtrau, phalaM yadyavakezini / tadA viSayasaMsargicitte vairAgyasakramaH // 8 // TIkA:-'yadInduH kuhUrAtrau syAt' -yadA candro'mAvAsyArAtrau bhavet , 'yadyavakezini phalaM syAt' yadA phalavandhyavRkSe phalaM bhavet , 'tadA viSayasaMsargicitte vairAgyasaGkamaH' viSayarasasampRktamAnase-viSayavAsanAvAsitA'tmapariNAme vairAgyapratibimbasambhavo bhavet , viSayarAgavirAgayoH chAyA''tapavat parasparamekatrA'navasthAnarUpavirodhaH // 8 // nirAdhAdhavairAgyavivecanam'mavahetuSu taveSA-dviSayeSvapravRttitaH / vairAgyaM syAnnirAbAdhaM, bhavanairguNyadarzanAt // 6 // TIkAH-'tad bhavanaiguNyadarzanAt' tasmAt pUrvakathanAnusAreNa bhavagataguNA bhAvasya pratyakSataH, 'bhava-15 hetuSu tadveSAt' saMsArahetubhUtamithyAtvAdIn-saMsArasukhahetUn banitAdIn prati tIvratamatiraskArAt , 'viSayeSvapravRttitaH saMsArasukhajanakaviSayeSu pravRttipratibandhataH, vairAgyaM nirAbAdhaM syAta'bhavasukhecchA // 78 // Jan Education Interation For Private & Personal use only ww.jainelibrary.oro Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 79 // nAzarUpaM vairAgyamavicchinnaM bhavedeva nA'nyathA, nirAbAdhavairAgyaM prati dve hetU sambhavataH, (1) prathamo hetuH, bhavanaiguNyadarzanam (2) dvitIyo hetuH, viSayeSu pravRtterabhAvaH // 9 // bhavanaiguNyadarzanajanyatvarUpavairAgyalakSaNe'nvaya vyabhicAraH'caturthe'pi guNasthAne, nanvevaM tat prasajyate / yuktaM khalu pramAtRNAM, bhavanaiguNyadarzanam // 10 // TIkA: nanu samyaktvanAmakacaturthaguNasthAne'pi bhavecchAnAzarUpaM vairAgyaM prasajyate-atiprasanApannaM bhavati, yataH caturthaguNasthAne pramAtRRNAM samyagdRSTimatAM bhavanaiguNyadarzanaM tu vidyata eva, bhavanaiguNyadarzanaM tu vairAgyarUpakArya prati kAraNamastyeva, sati kAraNe kAryeNa bhAvyam , parantu caturthe guNasthAnake viziSTaviSayavairAgyaM nAstyeva yatastatra viSayeSu pravattirasti viSayeSu pravRttAnAM vairAgyaM kutaH / tathApi bhavanaiguNyadarzanarUpakAraNe vidyamAne tatra bhavecchAnAzarUpavairAgyarUpakAryApattiriti ceta ? anvayavyabhicAradoSanivAraNam-- 'satyaM, cAritramohasya, mahimA ko'pyayaM khalu / yadanyahetuyoge'pi, phalA'yogotra dRzyate // 11 // 1 // 79 // For Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAra: TIkA:-'satyaM' yuSmAkaM kathanaM satyaM yat 'samagrasAmagrIrUpabhavasvarUpavijJAnajanyabhavanairguNyAdiadhyAtma-II sattve'pi vairAgyakAryarUpaphalasyA'bhAvo'tra-caturthaguNasthAne dRzyate ityevaM bhavane ko'pi-mahAbalavAn , cAritramohasya cAritramohanIyakarmaNo mahimA vidyate'rthAt , bhavanaiguNyadarzanarUpakAraNasattAyAmapi vairAgya kArya na niSpadyate tatra teSAM samyagdRSTirUpapramAtRRNAmatyugracAritramohanIyakarmaNa udayaH prabalapratibandhako||8|| 'styeva tathA ca kArya prati sakalakAraNasatve'pi kazcit prapalaH pratibandhaka upasthito bhavettadA sarva kAraNAni sambhUya kArya na janayantyeva tasmAnnaiyAyikaiH pratibandhakA'bhAvo'pi kAraNatvena gaNito'sti, evaM ca samyagdRSTipramAtRgA bhavanaiguNyadarzanam , tato bhavadvepo, vipayeSvapravattirapi ca kAraNAni mAvyAni parantu teSAM samyagdRSTInAM viSayeSu pravRttirasti, bhavanaiguNyadarzanasattve'pi, atyutkaTavairAgyaM nAsti, yatastatra cAritramohanIyakarmaNo valavadudayarUpaH pratibandhako vidyamAno'sti // 11 // viziSTadazAsampanne samyagdRSTipramAtari vairAgsambhavaH dazAvizeSe tatrApi na cedaM nAsti sarvathA / svavyApArahatA''saGga tathAca stavabhASitam // 12 // TI0 ye samyagdRSTayaH SaSThIyogadRSTiprAptirUpA'vasthAsampannAH santi teSu bhavanaiguNyadarzanajanyaM mavecchAnAzasvarUpaM vairAgyaM sambhavatyeva viSayapravRttI satyAmapi, tathAca ziSTa vizadadazA / / 8 / / Jain Education Inter Personal use only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH 118 // yAmapi sarvathA vairAgyamanAsaktirUpaM na bhavatIti nA'pitu bhavatyeva 'svavyApArahatA''saDga' vairAgyavAsitA'dhyAtmakriyAdvArA hata-naSTAsaktirUpaM vairAgyaM viziSTamamyagadRSTipramAtari vidyate evArthAtteSu viSayapravRtteSvapyanAsaktirUpaM vairAgyama pratihataM bhavatyeva, tathAca stavabhASitam' bhagavadbhi hemacandrasUrIzvaraivItarAgastave tathAca bhASitamasti / / 12 / / -vItarAgastavasya sAkSirUpA gAthA - yadA marunnarendrazrIstvayA nAthopabhujyate / yatra tatra rati nAma viraktatvaM tadApi te // 13 // TIkAH-he devAdhideva ? nAtha ! tvayA yadA surendramya narendrasya ca zrIraizvaryamupabhujyate, tadA'pi / yatra tatra ratirnAma viraktatva-vairAgyaM te-tava vidyate'rthAd yA kA'pi rati yetra kutra dRzyate tatra sarvatra paramAtmano vairAgyameva, svakIyasamyamprakRSTadRSTibalAtprabhU rAgasthAnamapi vairAgyasthAne parivarttayate // 13 // viraktasya sarvatra ratiH zubhavedyata eva bhavati bhavecchA yasya vicchinnA, pravRttiH krmbhaavjaa| ratiH sA'sya viraktasya, sarvatra zubhavedyataH // 14 // ML 81 // Jain Education Interna Far Private & Personal use only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAra TIkAH-yasya samyagdRSTeH pramAtu bhavecchA-viSayasukhaviSayiNI lAlasA vicchinnA=vicchedamApanA, adhyAtma-6 tasya bhavecchAvicchedamApannasya viziSTasamyaktvasampannasya, viraktasya-vairAgyavato, viSayeSu pravRtti nikAci takarmodayaprabhAvato bhavati, tata eva kathyate, viraktasya yatra yatra ratibhAvastatra sarvatra zubhavedyato dRzyate, sAtavedanIyakarmaNa udaya eva mukhya kAraNaM bhavati, viziSTajJAnadazAsthitAH samyagdRSTayo nikAcitabhogyA valikarmodayena sAMsArikaviSayeSu bAhyato ramante na tu manasA / / 14 // ||82|| -- asmin viSaye AkSepakajJAnato bhogasAnnidhye'pi na zuddhikSayaH 'zratazcAkSepakajJAnAt kAntAyAM bhogasannidhau / na zuddhiprakSayo yasmAddhAribhadamidaM vacaH // 15 // TIkA:-'atazcAkSepakajJAnAt 'rAgavatyAmavasthAyAM ramamANaM mAnasaM, tata AkSipadAkarSayad viSayAn / prati savivekaM jJAnaM 'AkSepakajJAna' tasmAd , viziSTasamyag dRSTInA 'kAntAyAM bhogasannidhau' kAntAnAmakaSaSThIyogadRSTau kAminyAdibhogopabhogasAmagrayAH sAnnidhye'pi 'zuddhiprakSayo na' vairAgyAdirUpamAnasikanairmalyasya prakarSeNa kSayo na bhavatyarthAd bhogasya pAkheM kAyasya sattAyAmapi manastu mojhAdau ramate, yogadRSTisamuccaye kAntAnAmakaSaSThIyoga dRSTau bhagavato haribhadrasUreridaM vaco'sti tadanetanazlokeSu zrUyatAm // 15 // 82 // in h ominem For Private & Personal use only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: 1831 __ hAribhadravacaHsAkSikagAthA 'mAyA'mbhastattvataH pazyannanudvignastato drutam / tanmadhyena prayAtyeva yathA vyAvAtavarjitaH // 16 // TIkAH-paSThIkAntAdRSTo kathitamasti yanmAyA'mbhaH-mAyArUpajalaM marumarIcikAtatvataH-mAyAjalatvena jalAbhAsatvena, pazyan-samyaga jAnanAtmA, 'anudvignaH udvegazanyaH san , yathA vyAghAtavarjitastato drataM tanmadhyena prayAtyeva'tatastanmAyAjalamadhyena yathA bAdhArahitaH san svakamArge'skhalitagatyA prayANaM karotyeva // 16 // - tadevAdhika spaSTayati-ghaTayati ca - 'bhogAn svarUpataH pazyaM-stathA mAyodakopamAna / bhuJjAno'pi hyasaGgaH san prayAtyeva paraM padam // 17 // ___TIkAH-'tathA mAyodakopamAn' pUrvoktadRSTAntavattena prakAreNa, mAyAjalasadRzAn 'svarUpataH' prakatitaH, bhogAn mAyArUpeNa 'pazyan' tatvadRSTito jAnAno bhuJjAno'pi hi niHsaGgo'nAsaktaH san, paraM padaM prayAtyeva , bhoge rAgarasAbhAvo durlabhaH dazAvizeSe sulabhastato yaH ko'pi niHsaGgaH sa paraM padaM prayAtyeveti niyamaH 'saGgaH sarvA''tmanA tyAjyaH' iti bhagavadgItoktyA'pi tyAga eva zreyAniti // 17 // // 83 // lain Education Interat For Private & Personal use only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: 1184 // bhogA'bhinandino jIvasya bhavasAgaratastaraNaM na bhogatattvasya tu punarna bhavodadhilakhanam / mAyodakadRDhAvezA-tena yAtIha kaH pathA // 18|| TIkA:-punaH kiJca, turbhede, 'bhogatattvasya' bhoga eva tatvaM-sAraM yasya tasya bhogatattvasya, 'mAyodakadRDhAvezAt' mAyAjalarUpabhoge satyajalamukhatvena dRr3ha-paripakvabhramabuddhihetutaH 'na bhavodadhilaGghanam' saMsArasAgarAnistAro na bhavatyeva tasmAdiha jagati kaH, satyajalarUpamokSasukhaviSayakabuddhimAna uttamaH puruSaH, tena mAyodakasamabhogavatA mArgeNa yAti ? na ko'pi satyajJAnI kadAcidapi yAtItyarthaH // 18 // bhogatattva sthitasya jIvasya mokSamArge gatirna 'sa tatraiva bhayodavigno yathA tiSThatyasaMzayam / mokSamArge'pi hi tathA bhogajambAlamohitaH // 11 // TIkA:-mAyAjalaM satyatvena manyamAnaH sa bahirAtmA-bhogatattvaH sabhayaH sodvegaH san , tatraiva= mAyodakAmabhogatattve niHsaMzayaM tathA tiSThatyeva yathA bhogarUpakardame mohamUDhaH san mokSamArge'pi padamapi purato gantu na zaknotIti // 16 // // 84 // Jain Education inte For Private Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 85 // Jain Education Internat - kAntAdRSTisthasamyagdRzAM bhogayogo balIyasIM dharmmazakti na hantyeva 'dharmazakti na hantyatra bhogayogo balIyasIM / hanti dIpAspo vAyurjvalantaM na davAnalam ||20|| AtyantikabalavattvAt, TIkAH dazAvizeSamApannAnAM samyagdRzAM 'mogayogaH' viSayeSu pravRttimAn, AtmIyadharmazakti na hantyeva, bhogayogo dharmazaktiM hantIti sAmAnyam, parantu bhogayogo balIyasIM dharmazakti na hantyeveti vizeSaH, 'yathA dIpApaho vAyuH' alpazaktikaM dIpaM vAyurhanti parantu jvalantaM dAvAnalaM vAyurnahanti tathA'lpazaktivatIM dharmazaktiM bhogayogo'vazyaM hanti parantu balIyasIM na hantyeva // 20 // * karmabandhe viSayAsaktireva heturna viSayamAtram badhyate bADhamAsakto yathA zleSmaNi makSikA / zuSkagolakavadazliSTo, viSayebhyo na badhyate // 21 // TIkA:-viSayeSu bADhamatyantamAsakRtaH karmabhirbadhyate yathA zleSmaNi makSikA, karmabandhaM prati rAga:azliSTo'nAsakto viSayebhyo na badhyate viSayamAtreNa karmabhirna badhyate, yathA zuSkagola snehaH kAraNam, kobA puSkarapalAzavannirlepo bhavatIti // 21 // - ||85|| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -yogasya svAminAM pravRttirapi nivRttiriva no duSTAadhyAtma 'bahudoSanirodhArthamanivRttirapi kvacit / sAra: nivRttireva no duSTA, yogA'nubhavazAlinAm // 22 // TIkA:-'yogAnubhavazAlinAm =yogasya yo'nubhavastadviziSTAnAM 'bahudoSanirodhArtha'bahUnAM do||83|| pANAM nirodhamuddizya, 'anivRttirapi-viSayeSu pravRttirapi 'kvacid' apavAdapade puruSavizeSANAM vA 'nivRtiriva-mahAdoSasya nivRttirikha no duSTA'-no doSAvahA, viziSTA'ntarAtmA viSayeSu pravRtto'pi, anAsaktirUpavairAgyeNa suvAsitastiSThatyeva // 22 // - yena yasya kadAcanA'zuDistena tasya kadAcicchuddhiH'yasminniSevyamANe'pi yasyA'zuddhiH kadAcana / tenaiva tasya zuddhiH syAt, kadAciditi hi shrutiH||23|| TIkAH-zrutAvapi kathitamasti yad yasmin-bhoge niSevyamANe'pi yasyA''tmanaH kadAcanA8 'zuddhiH-karmalepo bhavati, kadAcid viziSTApUrvA'vasthAprAptyanantaraM, tasyA''tmanaH, tena-bhogena, zuddhiH / nirlepatA syAditi // 23 // // 86 // Jain Education Interna l | Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: 1187|| karmavandhaM prati niyamA'niyamavivekaH 'viSayANAM tato bandha-janane niyamo'sti na / ajJAninAM tato bandho jJAninAM tu na kahicit // 24 // TIkAH-tato-tasmAtkAraNAd 'bandhajanane'-karmabandhaM prati viSayANAM-viSayapravRtterna niyamo' rthAd viSayasambandhamAtreNa karmabandho'vazyaM bhavatIti na niyamaH-ekAntaH, parantu 'ajJAninAM-AtmAditattvajJAnavivekarahitAnAM viSayeSu pravRttAvapravRttI kA satyAM karmabandho'vazyaM bhavati, jJAninAM tu, AtmAditattvavizeSajJAninAM tu viSayeSu pravRttAvapravRttau vA satyAM karmabandho'vazyaM kadAcina bhavati, karmabandhA'nandhaviSaye jJAnA'jJAnayoH ko'pyapUrvaH prabhAvaH // 24 // viSayasevanA'sevanavyatikrame paramArthaH sevate'sevamAno'pi sevamAno na sevate / ko'pi parajano na syA-dAzrayana parajanAnapi // 25 // TIkA:-yo mithyAgavAnI viSayAnasevamAno'pi (kAyena) viSayAn sevata eva (manasA) yadA yaH samyag dRg jJAnI viSayAn sevamAno'pi vastuto na sevate, viziSTadazApannaH samyag dRgAtmA / / 87 // JainEducation Intematale For Private & Personal use only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: 1188 // saMsArasyAzrayamAtreNa saMsArI na bhavatyeva, kAraNavazAt , parajanAnapyAzrayan ko'pi parajano na syAdeveti // 25 // uttamottamAnAM sarvatra vairAgyaM na hanyata eva 'ata eva mahApurAya-vipAkopahitazriyAm / garbhAdArabhya vairAgyaM nottamAnAM vihanyate // 26 // TIkA:-'ata eva'-viziSTajJAnI samyagahagAtmA, viSayAna sevamAno'pya sevamAno vairAgyavAna bhavatyata eva 'mahApuNyavipAkopahitazriyA' =puNyAnubandhipuNyaziromaNibhUtatIrthaGkaranAmakarmavipAkata upanItava hyAbhyantaraparamaizvarya-paramavibhUtisampannAnAmuttamAnAM, 'garbhAdArabhya' garbhAvasthAta Arabhya 'vairAbhyaM na vihanyate bhavecchAnAzarUpaM vairAgyamapratihataM vidyata eva / // 26 // __-vairAgyalAbhasya rAjamArga eSa'viSayebhyaH prazAntAnAmazrAntaM vimukhI-kRtaiH / karagauzvAruvairAgya-meSa rAjapathaH kila // 27 // TIkA:-'azrAntaM sAtatyena viSayebhyo-zabdAdiviSayebhyo vimukhIkRtaiH-samAhRtaH, karaNairindriyara: prazAntAnA-upazAntacittavikArANAM, yadvairAgyaM taccAruvairAgyaM bhavatItyeSa kila vairAgyaprApte rAjapathaH-- 1188 // Jain Education Intemat Private Personal use only A ww.jainelibrary.org Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH ||8 // rAjamArga eveti atra granthakAreNa maharSiNaivaM sUcitamasti yadindriyaviSayebhyo nivRttireva vairAgyasya rAjapathaH // 27 // vairAgyalAbhasyaikapadIrUpamArgaH'svayaM nivartamAnasta-ranudIrNairayantritaiH / tRptarjJAnavatAM tat syA-dasAvekapadI matA // 28 // TIkA:-jJAnavatA' =viziSTajJAnAtizayazAlinAM, 'antritaiH viSayAn prati gacchatsvindriyeSu niyantraNarahitaH, 'anudINa viSayebhyaH pratinivRtyartha prayatnarahitaiH, tRptaiH svayaM nivartamAnaistaiH' sadA santuSTaiH svayaM viSayebhyo nivartamAnaistairindriyai yad vairAgyaM syAdasau-vairAgyalAbhasyAyamekapadIrUpomArgaH, rAjamArgaH sarvaiHsAdhAraNatayA sevanIyaH syAt , kvacit kenacit samarthenAmukasaMyogeSu gantu zakyate'sAvekapadImArgaH // 28 // ghalena na karaNAni damanoyAni-- _ 'balena preryamANAni, karaNAni vanebhavat / na jAtu vazatAM yAnti, pratyutA'narthavRddhaye // 26 // Jain Education Internal For Private & Personal use only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA:-balena--balAtkAreNa damanarUpaM niyantraNaM prati preryamANAni karaNAnIndriyANi 'vanebhavat'adhyAtma-17 vanyahastivana kadAcit svaze yAnti pratyutA'narthAnAM vRddhaye bhavanti-bhayaGkarotpAdane kSamANi bhavanti // 29 // sAra: samyagjJAnagarbhitavairAgyaM vinA kriyAdambho narakAyaiva'pazyanti lajayA nIce duniM ca prayuJjate / zrAtmAnaM dhArmikAbhAsAH kSipanti narakAvaTe // 30 // ____TIkA:--'pazyanti lajjayA nIce bahulajjitA sarvathA nIce dRSTvA gacchanti parantu hRdayAntaduni=AttarodrAtmakaM durdhyAnadvayaM 'prayuJjate' prayogaviSayIkurvate'rthAd ye svacittamadhye'rthakAmaviSayakaviSayavAsanAvanisAd bhavanti te 'dhArmikA''bhAsA:'-veSato dambhakriyAto vA dhArmikavad bhAsamAnAH, bAhyato lajjayA nIcaiH pazyanto hRdi ca durdhyAnaM kurvANA dhArmikAbhAsA AtmAnaM narakAvaTe kSipanti--narakakUpake nayanti // 30 // adbhutavairAgyavAne vendriyavaJcako bhavati 'vacanaM karaNAnAM tadviraktaH kata marhati / sadbhAvaviniyogena, sadA svA'nyavibhAgavit // 31 // Jain Education Inten For Private & Personal use only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 9 // TIkA:-'sadA svA'nyavibhAgavi'diti-nirantaraM, kiM svaM ? kiM svato'nyattasya vibhAgaM-bhAvanAdidvArA bhedaM vettItyarthaH, arthAt paraM paratvena svaM ca svatvena vibhajan virakta AtmA, pratibodhayatIndriyANi 'bho indriyavarga ! viSayarUpe paravastuni kathaM tvaM rajyasi tena saha rAgasambadhenA'lamera sambodhyendriyANAM bhogaviSayiNI yAcanAM zamayatItyetad vaJcanaM karaNaiH saha viraktA''tmanAm , prakArAntareNa vendriyANAmAhA. rAdirUpAdiviSayakalobhasyopasthitau vItarAgadevajinavacanAdisadbhAveSu yojanarUpamR/karaNaM karttavyamityevaM viSayapAtravinimayena karaNAni vaJcanIyAnIti cAturyavizeSa darzayati kathamiti ceta 1 sa svA'nya vibhAgavidasti--svaparabhedavijJAnasvAmI vartate yataH // 31 // atyadabhutavirAgatAyA lakSaNam 'pravRttervA nivRttervA na saGkalpo na ca zramaH / vikAro hIyate'kSANAmiti vairAgyamadbhutam // 32 // ____TIkAH-yatra viSayeSu pravRtti vidhAtu saGkalpo-vicAro na, viSayebhyaH karaNAni nivartayitu na zramaHprayAsaH katta yujyate, tathApi nisargatastadvikAro hIyate-kSIyata eva tadvairAgyamadbhatakoTikaM bhavediti, arthAccAruvairAgyasatkarAjapathe, indriyANi viSayebhyo nivartayitu parizramo vidyate, vairAgyasya caikapadImArge viSayeSu pravRtto bhavitu saGkalpo vidyate, dvayamidaM yatra na vidyate tathApi yatra vairAgyaM tadadbhutaM vairAgyaM kathyate // 32 // Jain Education Internation! SAlww.jainelibrary.org Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: / / 92 // jJAninAM lokavartinAM yoginAM viSayagatapravRttayo no vAdhAyai'dAruyantrasthapAJcAlInRtyatulyAH pravRttayaH / yogino naiva bAdhAye, jJAnino lokavartinaH // 33 // TIkAH-saMsArasthA apyAkSepakajJAnasvAminaH kAntAdRpTeravasthAsthAviratasamyagdRSTiyogino viSayabhogAdiviSayakapravRttayaH sarvA api dAruyantrasthapAJcAlInRtyatulyA bhavanti yathA kASThapAJcAlyo nRtyanti krIDanti tiSThanti ca sarvatra kriyAsu hRdaye na hapzoko bhavato yataH sUtradhAreNa preritAH kASThapAJcAlyaH sarvakriyAM kurvate, tathA viziSTajJAnadRSTisampannA yoginastathAvidhA bhavanti, bhogasya sarvapravRttiSu yoginAM ke'pi rAgAdibhAvA na prAyaHspRzanti, parantu nikAcitabhogAvali bhogya)karmarUpasUtradhAreNa preritA yogino bhoga bhogino bhavanti arthAdviSayeSu pravRttI satyA viraktau ca satyAmeteSAM yoginAM bhogabhogapravRttirapi kadAcinna bAdhAya pratyuta karmanAzAyaiva bhavati // 33 // iyaM ca 'yogamAyeti kathyate paraiH-- 'iyaM ca yogamAyeti prakaTaM gIyate praiH| lokAnugrahahetutvAnnAsyAmapi ca dUSaNam // 3 // // 12 // Jain Education Interna For Private & Personal use only KI Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: TIkA paraiH-darzanAntarIyaiH, iyaM ca paramAtmazaktiH, 'yogamAye' ti sandena prakaTaM gIyate-paribhASyate, te kathayanti ca yad duSTaM kaMsaM hantu paramAtmazaktiH kRSNarUpaM pratipadya devakIto janma prApya duSTaM kaMsaM jaghAna atra duSTakamasaMhAradvArA, lokasyoparyanujagrAhaitadanugrahadRSTayaitad duSTavadhapravRttAvapi na kizcipaNam , // 34 // __siddhAntadvAratad viSayasamarthanam 'siddhAnte zrUyate ceyamapavAdapadeSvapi / mRgaparSatparitrAsanirAsaphalasaGgatA // 3 // TIkA:-'iyaM cApavAdapadeSu siddhAnte'pi zrUyate'-duSTabadhAdirUpalokAnugrahakArakapravRttiH siddhAnte'pavAdapadeSu zrUyate, mRgaparSatparitrAsanirAsaphalasaGgatA-dharmamayAnvitAgItArthatA'mamabhAvopetasaMmArasthA''tmarUpamRgaparSadvArA [duSTasamUhadvArA] jainadhAsanasyoparivihitAkramaNaM [paritrAsaH] yadA''gacchecadAtadA''kramaNapratinivartanaphalaM, apavAdapadastha sevanarUpapravRtti, Agacchati, bhagavAn kAlakAcAryaH, sAvyA upari (zAsanasyopari) Agata AkramaNe sati tat pratikArArtha, apavAdapadabhUtA pravRttiH prasiddhaiveti ? (35) (siddhAnte jinakalpasUtre, saptAdhikAzItitamagAthAyAM taccUrNimadhye viSamapavRttau] -caturthaguNasthAne'pi viziSTavairAgyaM viyata eva // 13 // Jain Education Internatie For Private & Personal use only D oww.jainelibrary.org Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 14 // 'zraudAsInyaphale jJAne, paripAkamupeyupi / . caturthepi guNasthAne, tadvairAgyaM vyavasthitam // 36 // TIkA:-audAsInyaphale-svaparavivekajJAnajanyamaudAsInyaM samatA vA mAdhyasthyaM, phalaM yasya tasmin, paripAkamupeyuSi-paripakvA samprApte jJAne sati caturthe'pi guNasthAne pUrvoktasamyaga dRSTimatAmAtmanA viziSTayogadRSTisampannAnAM viSayajanyasukhAdiSu tadviziSTaM vairAgyaM vyavasthitam , arthAdetAdRzodAsInyaprAptyanantaramapi te samyagdRSTimahAtmAno viSayeSu yo pravRtti kurvanti tatra nikAcitabhogyakarmaiva hetu jJeyaH, viSayasukhapravRttAvapi caturthaguNasthAne'pi vairAgyamapratihatameva // 36 // ityAcAryazrImadavijayalabdhisUrIzvarapaTTadharAcAryazrImad vijayabhuvanatilakasUrIzvarapaTTadharabhadraGkaramariNA kRtAyAmadhyAtmasAragranthe bhuvanatilakAkhyAyAM TIkAyAM vairAgyasambhavAkhyaH paJcamo'dhikAraH samAptaH ! zlo. saM. 138 / atha vairAgyabhedanAmakaHSaSTho'dhikAraH prakramyate -vairAgyasya bheSatrayasya varNanamtadavairAgyaM smRtaM duHkha-mohajJAnA'nvayAt tridhaa| tatrAdya viSayA'prApteH, saMsArogalakSaNam // 1 // // 14 // Jain Education Internatio Personal use only Aww.jainelibrary.org Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 15 // TIkAH-tad-pUrvoktalakSaNalakSitaM vairAgyaM duHkhagarbha-mohagarbhajJAnagarbhamedAt tridhA-trividhaM, tatra triviadhyAtma-X dhavairAgyamadhye, Adya-prathamaM duHkhagarbha bairAgyaM, 'viSayA'prApteH' sAMsArikendriyasukhAdisAdhanarUpaviSayANAM sAra: prApterabhAvajanyAd duHkhAt saMsArata udvega-khedalakSaNaM kathyate duHkhagarbhitaM vairAgyamiti // 9 // duHkhagarbhavairAgyavatAM vinipAto'pi jAyate 'atrAgamanasoH khedo, jJAnamApyAyakaM na yat / nijA'bhIpsitalAbhe ca. vinipAto'pi jAyate // 2 // TIkA atra duHkhagarbhavairAgye duHkhAt saMsAraM tyajatAM jIvAnAM kezaluJcanavihArAdikaSTataH kAyasya 1 ca gurvAnApAratantryataH satataM manasaH kheda udvego varttate, yato duHkhabhIrubhyo na kaSTAni rocante, yaki zcicchAstrajJAnamalpIyastaraM prAptamasti, tadapi svAtmAnaM prINayitu nA'lamata evApuSTajJAnaM zarIramanasoviSayAbhAvaprayuktaM khedaM janayitu samartha, kizca duHkhagarbhavairAgyavatA svamanomanISitapadArthasArthasya lAbhe sati 'vinipAto'pi jAyate' tyAgidazAsUcakavepatyAgA'nantaramadhaHpAto'pi jAyate, sarveSAM duHkhagabhitavairAgyavatAM vinipAta eca jAyate ityapi na parantu 'vinipAto'pi' atrApizabdenaivaM sUcitaM yat keSAzcida vinipAto'pi jAyate // 2 // // 9 // Jan Education Interation For Private & Personal use only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra -duHkhagarbhavairAgyavantaH pUrvameva yatkarSanti tavarNanam'duHkhAdira ktAH prAgeve-cchanti pratyAgateH padam / / adhIrA iva samAme pravizanto vanAdikam // 3 // TIkAH 'duHkhAda viraktA--udvignAstyakRtasaMsArA atyantakaSTaM bhaviSyati sambhAvya sAdhuveSapratipatteH pUrvameva sAdhatve yadA kaSTapAto bhavecadA sAdhatvataH pratinidasya 'pratyAgateH padamevecchanti'-pratyAgatya sthiratArtha sthAnaM pUrvameva nidhinvantyeva yathA sajhAme'dhIrAH kAtarA yogyasamayaM prApya tato naMSTvA kutracita pravizya nilIya sthiratArtha yathA kamalavanAdi sthAnaM pUrvameva nizcitaM kurvanti tathA'trApi neyam / / 3 / / duHkhagarmavairAgyavantaH zuSkatarkAdikaM paThinta svArthAya 'zuSkatarkAdikaM kiJcidaidyakAdikamapyaho / paThanti te zamanadI, natu siddhAntapaddhatim // 4 // TIkA:-duHkhagarbhavairAgyaviziSTA jIvAH zuSkatAdikamaho ityAzcarye kiJcid vaidyakajyautipAdikamapi paThanti--maNanti parantu te-duHkhagarmitavirAgiNorazaH, 'amanadIM'camanIramaritanadIrUpAM siddhAntapaddhati zAstrazAsitamArgarUpA praNAlikAM na spRzantyapi // 4 // Jain Education inte For Private & Personal use only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH 118011 Jain Education Internationa granthAnAmuparyuparibodhena duHkhagarbhavirAgiNo garviSThA bhavantigranthapalavabodhena, garvoSmANaM ca vibhrati / tattvAntaM naiva gacchanti, prazamA'mRtanirbharam ||5|| garyoSmANaM- garvasyoSNatAM TIkA:- 'granthapallavabodhena' = granthAnAmuparyapari-antaraGga rahasyarahitabodhena vibhrati dhArayanti parantu ete duHkhagarbhitaverAgyAdhInAH, 'prazamA'mRtanirbharaM' = prazama evAmRtaM tasya nirbharasamaM 'tatvAntaM=granthAnAM sArabhUtamantaM siddhAntabhRtarahasyaM naiva gacchanti' = naiva prApnuvanti // 5 // duHkhagarbhitavairAgyavanto gRhasthAnnAtizerate 'veSamAtrabhRto'pyete, gRhasthAnnA'tizerate na pUrvotthAyino caramA - nnApi pazcAnnipAtinaH // 6 // I TIkAH-'vaiSamAtrabhRto'pyete'-duHkhagarbhitavairAgyAstvete sAdhuvepamAtradhAriNaH sAdhutAzUnyAH 'gRhasthAnnA'tizerate' = gRhasthAdadhikatAM na bhajante, 'yasmAnna pUrvotthAyinaH, gRhasthatvato na pUrvamutthitavanta:gRhasthabhAvato na nirgatA ityarthaH, 'nA'pi pazcAnnipAtina: ' = gRhasthadharmataH pazcAt sAdhudharme na praviSTA hRdayataH, parantu mastakamAtra muNDitaM na mano muNDitamiti rItimantaste || 6 || // 97 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma. sAra: / / 98 / / Jain Education Internation duHkhagarbhavairAgyasya lakSaNam gRhe'nnamAtra daurlabhyaM labhyante modakA vrate / vairAgyasyAyamartho hi duHkha garbhasya lakSaNam // 7 // TIkA:-gRhe'nnamAtrasya durlabhatA, 'vrate' - sAdhutrate modakA labhyante hi vairAgyasyA'yamarthaH ' - vairAgya zabdArthajJAnaM, etAdRzo'rtha eva duHkhagarbhasya lakSaNam // 7 // mohagarbhitavairAgyasya svarUpavarNanam 'kuzAstrA'bhyAsasambhUta-bhavanairgu rAyadarzanAt / mohagarbha tu vairAgyaM mataM bAlatapasvinAm ||8|| TIkA:- bauddhAdInAmekAntavAdinAM kuzAstrANAmekAntanityatvAdivAdasyA'syAsato jAtabhavasya darzanAdyadvairAgyaM bhavet tanmohagarbha vairAgyaM kathyate, atra mohasyArtho'jJAnaM mithyAjJAnaM vA tato niSpannaM vairAgyaM mohagarbha, mohagarbhavairAgyasya svAmino bAlatapasvinaH santi ||8| siddhAntasya nAma gRhItvA viruddhArtha bhASiNAM mohagarbhameva vairAgyam 'siddhAntamupajIvyApa, ye viruddhArtha bhASiNaH / teSAmapyetadeveSTaM kurvatAmapi duSkaram // 6 // / / 98 / / ww.jainelibrary.org Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 19 // TIkA:-'siddhAntamupajIvyApi'='yadahaM kathayAmi tadeva jainamatamastIti rItyA jainasiddhAntasya nAma gahItvaiva 'ye viruddhArthabhASiNaH =ye mohagarmitA jinasiddhAntaviruddhArthapratipAdanaparAH 'teSAmapi duSkaraMkuvaMtAmapyetadeveSTaM' =teSAM siddhAntaviruddhArthabhASiNAmapi, jamAliprabhRtivadAbhinivezikamidhyAtvinA duSkaratapazcaryAbrahmacaryAdikArakANAmapi mohagarmitavairAgyameva matameva nAnyad vairAgyamiti // 9 // AbhinivezikamithyAtvinAM zubho'pi pariNAmo na tAttvikaH 'saMsAramocakAdInA-mivaiteSAM na tAttvikaH / zubho'pi pariNAmo ya-jjAtA nAjJArucisthitiH // 10 // TIkA:--'saMsAramocakAdInAmivaiteSAM zubho'pi pariNAmo na tAtvikaH =yathA saMsAramocakamatAnusAriNAM jIvAnAM jIvadayAdipariNAmaH zubho'pi na tAtvika:--satyaH, tathaiteSAM--AbhinivezikamithyAtvinA mohagabhiMta--vairAgyavatAM bAhyadRSTayA zubho'pi pariNAmo na vAstavikaH, yatasteSAmantarAtmani jinAjJA prati ruci:--zraddhA prItirvA na sthirasthitikA bhavatItyeteSAM tapaAdipravRttirapi svakalpanAkalpitaiva na jinA''jJArucipUrvikaiveti 'saMsAramocakasyaivaM matamasti yat 'pratyekajIvAnAM bhavA niyatA eveti kathanAnusArata eva duHkhArtAnAM zIghramAraNe tasya jIvasyaiko bhavaH zIghratayA samApto maveta , cirakAlaM ca dukhabhogo na // 19 // Jain Education Interation For Private & Personal use only wanenbrot Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 100 // Jain Education Intern bhavedevaMrItyA saMsArAjjIvaH zIghratayA mukto bhavedatra sthUladRSTayaitanmantavyaM jIvadayAbhAvataH preritaM dRzyate tathA'pi vastuto dayAbhAvo nAsti' || 10|| - mohagarbhitavairAgyavatAM prazamo'pi doSapoSAyaiva'zramISAM prazamo'pyuccai rdoSapoSAya kevalam / antarnilIna viSamajvarAnudbhavasannibhaH // 11 // TIkA:--' amISA' - AbhinivezikamidhyAtvavatAM bAhyato dRzyamAnaH 'uccaiH kevalaM doSapopAya' - vastutaH svAtmani doSANAM poSaNamAtraM kattu prazama iti ceducyate ' antarnilIna viSamajvarAnudbhavasannibhaH = rugNasya jvara (ekAntaritajvara) syAprakaTabhAvasamAno bhavati // 11 // 'prazamo'pi - zAntabhAvo'pi, pratyalo bhavati, kiM tulyaH sa zarIrA'ntargata nilIna - guptavipama - mohagarbhitavairAgyasya lakSaNAssvalI'kuzAtrArtheSu dakSatvaM, zAstrArtheSu viparyayaH / svacchandatA kutarkaca, guNavatsaMstavojjhanam // 12 // // 100 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 10 // zrAtmotkarSaH paradrohaH, kalaho dambhajIvanam / zrAzravAcchAdanaM zaktyu-laGghanena kriyA''daraH // 13 // guNAnurAgavaidhuryamupakArasya vismRtiH / anubandhAdyacintA ca, praNidhAnasya vismRtiH // 14 // zraddhAmadutvarmoddhatya-madhairyamavivekitA / vairAgyasya dvitIyasya smRteyaM lakSaNAvalI // 15 // TIkA:-(1) kuzAstrArtheSu dakSatva' adhyAtmazAstraviruddhakutsitazAstrArtheSu nipuNatvaM, (2) 'zAstrArtheSu viparyayaH'-satyazAstrANAmartheSu nai puNyA'bhAvo mithyAmatikalpitatvaM vA (3) 'svacchandatA'-guruzAstrAjJA''dyanupamAlambanasya paratantratAyA abhAvaH, (4) kutarkaH-asattarkAdikaraNe paramapriyatA, (5) 'guNavatsaMstavojjhanam'-ye guNavantaH syusteSAM paricayaparityAgaH, (6) 'AtmotkarSaH-svakIyotkarSasya gAne pUrNaparAyaNatA, (7) 'paradroha'-parasya nIcaiHpAtanasarvavinAzAdikaraNe prasaktatvaM (8) 'kalahaH -nAradavatkalahakaraNakacittatvaM (9) 'dambhajIvanam'-mAyApUrvakA''yuHkAlanirvahaNam , (10) 'AzravAcchAdanam' pApA- nAmAcchAdane prayatnaH, (11) 'zaktyullakAnena kriyAdara:-zaktimatikramya kriyAM kata mAdaraH, (12) ra 101 // Jain Education Intema For Private & Personal use only T Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 10 // 'guNA'nurAgavaidhuryam'-guNavamiSThaguNAn prati prItirahitatvam (13) 'upakArasya vismRti-svAtmAnaM pratyupakArakAriNAmupakArasya mahato'pi vismaraNam (14) 'anuSandhAdhacintA'-mAvinyA anarthaparamparAyAcintAyAH zUnyatvam (15) 'praNidhAnasya vismRti-dharmayoge cittasyaikAgratAyAH smaraNAmAvaH, (16) zraddhAmRdunvam' sAmAnyanimittamApya pratijJAdikhaNDanazIlA zithilIbhRtA zraddhA, (17) 'auddhatyam'namratAyA viruddhatvam (18) 'adhairyam'-viruddhanimittasadbhAve dhIratAyA asadbhAvaH (19) 'avivekitA' sArAsArAdivivecanapaTurUpavivekadIpakavidhyApanam , ityevaM, dvitIyasya-mohagarmitavairAgyasya 'smRneyaM lakSaNAvalI'-ekonaviMzatirlakSaNAni kathitAnIti // 12 // 13 // 14 // 15 // -tRtIyasya jJAnagabhiMtavairAgyasya svarUpavarNanam 'jJAnagarbha tu vairAgya, samyak tattvaparicchidaH / syAvAdinaH zivopAyasparzinastattvadarzinaH // 16 // TIkAH--'samyak tatvaparicchidaH'=sarvajJapraNItatvena samyaktanvaparicchedakasya, 'syAdvAdinaH' syAdavAdapaddhatipUrNaparicayavataH zivopAyasparzinaH'mokSopAyabhUtaratnatrayIsparzakArakasya, 'tattvadarzinaH' satyasAradarzanaparasya, etAdRzavizeSaNaviziSTasyAtmano yadvairAgyaM tajjJAnagarbha vairAgyaM nirucyate // 16 // // 102 // Jain Education Intel For Private & Personal use only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 103 // Jain Education Internati -mImAMsA sudRDhapratibhAvato jJAnagarbhavairAgyavivRddhi:'mImAMsA mAMsalA yasya, svaparAgamagocarA / buddhiH syAttasya vairAgyaM, jJAnagarbhamudaJcati ||17|| TIkA: - 'yasya mImAMsA mAMsalA' - yasyAtmano vicAraNayA paripuSTA, 'svaparAgamagocarA' - svakIya parakIyazAstraviSayiNI, 'buddhi: syAttasya' pratibhA syAttasyAtmanaH, 'jJAnagarbha vairAgyamudaJcati' - jJAnagamita vairAgyamunnatiM gacchatIti // 17 // - svaparAvagAhibuddhirahitAnAM nizcayasAramanuSThAnasya na prApnotina svA'nyazAstravyApAre, prAdhAnyaM yasya karmaNi / nAssau nizcayasaMzuddhaM sAraM prApnoti karmaNaH 118=11 TIkA:- pUrvoktaM yajjJAnagarbhitavairAgyahetoH svaparAgamAvagAhinI pratibhA''vazyakI vidyate, ityeta dvidhAnamanulakSya nizcayanayadRSTayA'tra zloke kathyate, yathAhi 'yasya karmaNi prAdhAnyaM ' 'cAritravata Atmano'nuSThAna eva prAdhAnyaM dRzyate 'na svA'nyazAstravyApAre' - svaparAgamAvagAhanarUpe vyApAre prAdhAnyaM na dRzyate'to'sau - cAritravAnAtmA 'nizcayasaMzuddhaM karmaNaH sAraM na prApnoti - nizcayanayadRSTayAtyantazuddhaM karmaNo'nuSThAnasya sAraM phalaM na prApnotIti // 18 // // 103 // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: ||104 // -tatra kimanuSThAnasya sAraM ? ityetatpraznasya pratyuttaram'samyaktvamaunayoH sUtre, gatapratyAgate yataH / niyamo darzitastasmAt , sAraM samyakatvameva hi // 11 // TIkAH-'sUtre samyaktvamaunayorgatapratyAgate yato niyamo darzitaH =AcArAMganAmake sUtre samyaktvamaunayoH samavyApte niyamo darzito'sti, arthAd yadeva samyaktvaM tadeva munitvaM, yadeva munitvaM tadeva samyaktvamityetaniyamato nizcitamevaM syAd yaccAritrasya sAraM samyaktvameva, idamatrahRdayaM-nizcayanayadRSTayA samyaktvaM saptamaguNasthAna eva sambhavati yataH karmaNaH-cAritrasya sAraM zuddhasamyaktvameva, kiJcaitacchuddhasamyaktvaM svaparAgamAvagAhanajanyabodhaM vinA prAptu na zakyate // 19|| -samyaktvacAritrayoH samavyAptiM samarthayati'anAzravaphalaM jJAna-mavyutthAnamanAzravaH / samyaktvaM tadabhivyakti-rityekatvavinizcayaH // 20 // TI. 'anAzravaphalaM jJAnaM'=(1) anAzravaH phalaM yasya tajjJAnamajjJiAnasya phalamanAzravo virati- rityarthaH, (2) 'avyutthAnamanAzravaH'sarvapApAzraveSvapravRttirarthAccAritraM (3) tadabhivyaktiH samyaktvaM' = // 104 / / Jain Education Inteme For Private & Personal use only. Ol Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 105 // Jain Education Internatio tasya cAritrasyA'bhivyaktiH prAkaTayaM samyaktvameva, 'ityekatvavinizcayaH' ityevaM samyaktvajJAnacAritrANAM trayANAmekatvavinizcayo jJeyaH, idamatra hRdayaM yatra jJAnaM tatra tasya kAryeNa cAritreNa bhavitavyameva, cAritrasya cAbhivyaJjakaM samyaktvamasti tato yatra cAritraM tatra samyaktvasatvameva, abhivyaJjako'pi vinA'bhivyaGgayaM na sambhavati, ato yatra samyaktvasattA tatra cAritrasatcaivetyevaM nizcayanayadRSTayA pUrvazlokadarzitacAritrasamyaktvayoH samavyAptiH sthiratvena samarthiteti ||20|| - vyAvahArika naizcayika cAritrayorbhedato varNanam - 'bahirnivRttimAtraM syA- cAritraM vyAvahArikam 1 antaH pravRttisAraM tu samyaka jJAnameva // 21 // TIkA:- nanu caturthaguNasthAne samyaktvamasti tatra kiM cAritramasti ? saptame ca guNasthAna eva samyaktva cAritra samavyAptirasti tataH SaSThaguNasthAne yaccAritramasti tatra kiM samyaktvaM nAstItIti cenna, sthAne caritramasti tattu bAhyapadArthanivRttimAtra svarUpaM vyavahArataeva cAritraM kathyate, ata eva taccAritraM vyAvahArikamucyate, tatra vyAvahArikaM samyaktvamapi bhavatyeva, tathApi tatra nizcayanayadRSTayA samyaktvaM samyakprajJAnaM bhavituM nArhati yataH samyaktvaM samyakprajJAnaM tu 'antaHpravRttisAraM ' Atmani // 105 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 106 // ramaNataiva sAraM-phalaM yasya tadantaH pravRttisAravatsamyakprajJAnameva samyaktvaM jJeyaM, antaH pravRttistu saptamaguNasthAna eva sambhavati tasmAdvyAvahArikacAritreNa saha nizcayasamyaktvaM na sambhavati, arthAdekatA prAptAni nizcayazuddhAni samyaktvacAritrajJAnAni saptamaguNasthAnata eva sambhavanti tato'dhasteSAmasambhavaH // 21 // -nizcayanayadRSTayaikAntena SaTakAyazraddhAne'pi na zuddhatA'ekAntena hi SaTkAya-zraddhAne'pi na zuddhatA / sampUNaparyayAlAbhAd, yana yAthAtmyanizcayaH // 22 // TIkAH-ekAntena SaD jIvanikAyasya zraddhAnakaraNe nizcayanayasya zuddhasamyaktvaM na sambhavati, (1) 'paDeva jIyAH santi kAyazcAsti' ityetadekAntazraddhAnamasti, yato jIvAnAM ca teSAM kAyAnAM samUhamapekSya tadekaikamevAsti, SaD na santi (2) atha yadi 'SaDjIvanikAyo'sti' ityetasmizraddhAne SaD jIvanikAye jIvatvaM manyeta tadapyasad yato jIvapudgalAH parasparaM kSIranIravadekatvamApannAH santi jIve jIvatvamasti tathA pudgalattamapyasti, (3) SaDjIvanikAyasya zraddhAne 'SaNNAM jIvAnAM samudAye nikAyatvaM yadA manyeta tadapyasad yataH samudAye nikAyatve sati pratyekajIvasya pRthakatvena pradhAnatayA vivakSA kriyeta tadA tepo samUho na bhavedAtteSu tadapezayA'nikAyatvapyAgacchedityevamevakAraM 'SaDjIvanikAye' bhinnabhinnarItyA saMyojya yadyekAnto grAhyastadaitadekAnta zraddhAnameva zuddhasamyakRtvaM nAsti, nizcayanayata eSa AtmA mithyA / / 106 // Jain Education Intemei For Private & Personal use only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 107 // dRSTireva kathyeta, kuta iti ced yataH padArtho'nantaparyAyamayo'sti (1) ataH 'jIve jIvatvasti tathA'jIvatvamapyasti (2) SaDjIvanikAye SaTtvamasti tathaikatvamapyasti (3) nikAyatvamasti tathA'nikAyatvamapyasti, evaM rItyA padArthasya yad yathArthasvarUpaM yat 'padArthaH sarvaparyAyavAnasti tasya nizcayAmAvAdarthAt sampUrNaparyayA'lAbhAd yathArthatvavinizcayAmAvAdetAdRzamekAntatAvat SaDjIvanikAyazraddhAnaM zuddhasamyaktvarUpaM na bhavati // 22 // -jagataH kiJcanA'pyekameva dravyaM sarvaparyAyamayamastIti sAdhanA'yAvantaH paryayA vAcA, yAvantazvArthaparyayAH / sAmpratA'nAgatAtItAstAvad dravyaM kilaikakam // 23 // TIkAH-zabdasamabhirUDhevabhUtanayA athavA zabdAdinayatrayeNa vAcyA vastvaMzA vastuno 'vacanaparyAyAH' saGgrahAdinayA athavA tadvAcyA vastvaMzA vastuno 'arthaparyAyAH' ucyante, pratyekavastuno'nantAnantA vacanaparyAyAH santi, arthaparyAyAzcA'pi santi, yato'tItAdikAlatrayavartinaH sarvaparyAyAH pratyekadravyasya bhavanti, tathAhi ghaTadravyasya kAlatrayavartinaH paryAyAH, yathA vartamAnaghaTadranyasya tathA tasyaiva ghaTadravyasya paTAdisarvadravyAgAM sarvaM paryAyA api santyeva kamiti cet ? paTAdiparyAyA api ghaTAdidravye, nAstitvarUpeNA'nyo'nyamanugatA bhavanti, evamekameva dravyaM sarvadravyANAM sarvakAlInasarvaparyAyamayaM yugapatkrameNA'pi ca bhavati // 23 // // 107 // Jain Education Intema For Private & Personal use only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: ||108 // __ -syAt sarvamayamiti viSayasya pratipAdanam'syAt sarvamayamityevaM, yuktaM svaparaparyayaH / anuvRttikRtaM svatvaM, paratvaM vyatirekajam // 24 // TIkAH-evaM rItyaikaika dravyaM sarvaiH svaparyAyaH sarvezca paraparyAyayuktatvAt sarvaparyAyamayaM bhavati, zaGkA paryAyaniSThaM kiM svatvaM paratvaM ca kiM ? arthAd ghaTasyA'mukAH paryAyAH svatvenAmukAzca paratvena kathyante tat kiM ? samAdhAnaM yeSAM paryAyANAM ghaTe'nuvRttiH (svavRttitva) te paryAyA ghaTasya svaparyAyAH kathyante, kizca ghaTe vRttitvAbhAvajanyA (vyatirekajAH) ghaTasya ye paryAyA bhavanti te paryAyA ghaTasya paraparyAyAH kathyante yathA ghaTe ghaTatvaparyAyo'sti tasminneva ghaTe paTatvaparyAyo'pyasti vizeSastvetAvAneva yadghaTatvaparyAyo ghaTasya svaparyAyo'sti tadA paTatvaparyAyo ghaTasya paraparyAyo'sti ghaTasyemo dvau ghaTasyaiva svaparyAyaparaparyAyau kathyete, arthAd yeSAM paryAyANAM ghaTe'stitvamasti te sarve paryAyA astitvasambandhena ghaTasya svaparyAyA ucyante, yeSAM ca paryAyANAM ghaTe nAstitvamasti te sarve paryAyA nAstitvasambandhena ghaTasya paraparyAyAstathAca yena kenacit sambandhena bhavanto ghaTasya svaparyAyAH paraparyAyAzca sarve ghaTasyaiva paryAyA jAtA ata eva ghaTadravyaM sarvaparyAya nayaM' jAtaM, evaM rItyA pratyekadravyamanuvRttyA (sad bhAvataH) astitvasambandhena, vyatirekatazca (asattvena) nAstitvasambandhena sarvaparyAyamayaM bhavatIti // 24 // ||108 // Jan Education interes For Private Personel Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 109 // - paTatvAdiparaparyAyA api ghaTasya svaparyAyIbhavane siddhiH'ye nAma paraparyAyAH, svA'stitvA'yogato matAH / svakIyA apyamI tyAga-svaparyAyavizeSaNAt // 25 // TIkA:-nanu ghaTasya ye ghaTatvAdiparyAyAH santi, te tu nizcayato ghaTasya svaparyAyAH kathanIyAstattu spaSTaM jJAyate parantu ye paTatvAdiparaparyAyA ghaTasya na santi te tu ghaTasya paryAyAH kathaM kathyante ? paTasvAdayo ghaTasya paraparyAyA iti kathyante ca te ghaTasya paryAyAH kathaM ? yadi ghaTasya paryAyAH syuste ghaTasya paraparyAyAH kathaM? iti ceducyate ghaTasya ye ghaTatvAdiparyAyAH santi, teSAM ghaTe'stitvamasti, tataH kAraNAta svA'stitvasambandhena ghaTatvAdiparyAyA ghaTasya svaparyAyAH kathitAH, ghaTAdanyatra sarveSu paTAdidravyeSu ye paTatvAdayo'nantaparyAyAH santi te yadyapi ghaTe'stitvasambandhena tu na santi tathA'pi ghaTasya ye paraparyAyAste, ghaTasya svaparyAyatyAgarUpavizeSaNavanto bhUtvA ghaTasyaiva svaparyAyA bhavanti-idamatra hRdayamasti-ghaTatvAdayaH paTatvAdayazca sarve ghaTasya svaparyAyAH santi parantu ghaTasvAdisvaparyAyAH svaparyAyasvIkAraviziSTAstadA paTatvAdiparyAyAH svaparyAyatyAgaviziSTAH santi, arthAt svaparyAyasvIkArarUpavizeSaNavanto ghaTatvAdiparyAyA ghaTasya svaparyAyAH kathyante, sva (ghaTatva) paryAyatyAga // 109 // Jain Education Intematic For Private & Personal use only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 110 // Jain Education Internati rUpavizeSaNavantaH paTatvAdiparyAyA ghaTasyaiva svaparyAyAH kathyante, paTatvAdayo nAstitvasambandhena ghaTa eva tiSThantyata eva ghaTasya paryAyA mantavyA eva || 25 || - atAdAtmye'pi paraparyAyANAM svatvaM dhanasyeva vyajyate - 'zratAdAtmye'pi sambandha-vyavahAropayogataH teSAM svatvaM dhanasyeva vyajyate sUkSmayA dhiyA 1 // 26 // TIkA:- nanu ghaTatvAdiparyAyANAntu ghaTe tAdAtmyamasti tasmAd ghaTatvAdiparyAyA ghaTaparyAyAH kathyante taccAru, parantu yeSAM paTatvAdiparyAyANAM ghaTe kimapi tAdAtmyaM nAsti teSAM paTatvAdInAM ghaTasatkasvaparyAyatvakathanaM kathaM cArviti ceTucyate yathA dvayorabhinna ( tAdAtmyavad) vastunoH sambandho bhavati tathA dvayo bhinna (atAdAtmyavad) vastunorapi sambandho bhavatyeva yathAhi = ekaH puruSo'sti tasya ca gRhe puSkalaM dhanamasti puruSaghanayoH sarvathA bhinnayoH satoH 'puruSasya dhana' miti kiM na vyavahriyate 1 tathA ghaTapaTAdiparyAyayoH sarvathA bhinnayoH satoH 'paTatvAdiparyAyA ghaTasyeti kathaM na kathanIyAH syuH 9 eSa viSayaH sUkSmayA buddhayA vyajyate prakaTIkriyate ekaM vastu dvitIyavastuto bhinnaM sadapi tasyopayogi syAttadA tavastu dvitIyavastuno bhavati yathA devadattadhanayo:- sarvathA bhinnayoH sato ryaddhanaM devadattasyopayogyasti taddhanaM devadattasya kathyate evaM rItyA ghaTasya svaparyAyANAM tyAgaviziSTapaTatvAdayaH paraparyAyatvena // 110 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 11 // rUpeNopayogino bhavanti, tathAhi-yadA 'yaTamAnaye' ti vyavahAro bhavati sadA 'ghaTatvavAn ghaTa evA''. nIyate parantu paTAdayo nAnIyante, etasmAd vyavahArAta siddhayati yat paTAdiSu ghaTasya svaparyAyAbhAvaH patitaH, tasmAtte paTAdayastadA nAnIyante, yatra ghaTasya svaparyAyo'sti, tadeva ghaTadravyamevA''nIyate'rthAdebaMrItyA ghaTasya paraparyAyA api ghaTAnayanAdivyavahAre upayujyante tasmAtteSAM paTAdiparaparyAyANa ghaTena saha sambandho bhavati tasmAtte paTAdiparyAcA ghaTasyaiva svaparyAyA ucyante // 26 // -bhinnA api paryAyA upayogadvArA svakIyA eva manyante'paryAyAH syumune ni-dRSTicAritragotrarAH / yathA bhinnA api tatho-payogAd vastuno hyamI // 27 // TIkA:-yathA jJAnadarzanacAritraviSayAH sarve dravyaparyAyA mune bhinnAH santo'pi munereva kathyante kasmAditi ceducyate yatamte dravyaparyAyAH zraddheyatvena kecijjJeyatvena kecana ca tyAgadvAga, ke'pi grahaNadvArA, cAritrakriyAyAmupayogitvena mokSanAmakalakSyasiddhAvupayujyante'rthAt svakAryasiddhAyupayogibhavanadvArA sarve / jJAnAdiparyAyA munerbhinnAH santo'pi munereva paryAyA ucyante tathA ghaTAdivastunaH paTatvAdiparyAyA ghaTAde minAH santo'pi ghaTAdeH svaparyAyANA tyAgaviziSTAH paraparyAyA api vyavahAre upayogibhavanadvArA ghaTAdeH svaparyAyAH kathyante // 27 // Jain Education Internationa kA For Private & Personal use only O w.jainelibrary.org Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 112 // -yayoyoratAdAtmyaM tayoIyorapi vyavahAropayoginoH satoH sambaMdha:'no cedabhAvasambandhA'nveSaNe kA gati bhavet / thAdhArapratiyogitve dviSThe na hi pRthaga dvayoH // 28 // TIkA-yayo dvayo vastunoratAdAtmyamasti, tayodvayo vastunorapi sambandho bhavatItyetaM viSayaM yUyaM na svIkurutha tadA yuSmAkamApattirAgamiSyati, tathAhi ghaTAbhAvavad bhRtalamityatra yUyaM ghaTAbhAvasya bhRtalena saha sambandhaM manyadhve tadA vayaM pRcchAmaH, bhUtalena saha ghaTAbhAvasya sambandhAnveSaNe kA gati bhavet , yadi yuSmAbhiH kathyate ca tAvad ghaTAbhAvasyAdhAro bhRtalamasti, pratiyogI ca ghaTo'sti tasmAd ghaTAbhAva AdhAratAsambandhena bhUtalena saha sambadhnAti, pratiyogitAsambandhena ghaTena saha sambadhnAti yayamatrApi jAnIta yadeSA''dhAratA, pratiyogitA ca krameNAnuyogini ca pratiyogini vartete, arthAd ghaTAbhAvasyAdhAratA, AdhArarUpe bhUtala eva tiSThati, parantu, AdhAratAnirUpakaghaTAbhAve na tiSThati, evaM rItyA ghaTAbhAvasya (ghaTAbhAvanirUpita) pratiyogitA pratiyogini ghaTa evaM tiSThati, parantu pratiyogitAnirUpakaghaTAbhAve na tiSThati, idamatra hRdayam=anuyogitA vA pratiyogitA na dviSTA, parantu AdhAre vA pratiyoginyeva tiSThati, tasmAdAdhAratApratiyogite, AdhAratA nirUpakaghaTAbhAvapratiyogitAnirUpakaghaTAbhAvAbhyAM bhinne eva staH, ghaTAmAvasyAdhAratApratiyogite na ghaTAbhAve tiSThataH, ghaTAbhAvAbhinne staH, tathApi yayamatAdAtmyavatI, AdhAratA pratiyogitAM ca ghaTAbhAvasambandha 112 // Jain Education Intern Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 113 // svarUpaparyAyatvena pratipadyadhve, bhUtale vA ghaTe tAdAtmyavantau santAvapi tena saha sambandhAtmako paryAyau bhavatastadA tau yuSmAkaM matena kayA rItyA bhavataH 1 arthAd yuSmAbhireSa viSayaH sammatazcettadA yayo IyoratAdAtmyamasti tayordvayorapi vyavahAre upayoge sati sambandho bhavitumarhati, evaM sati paTatvAdiparyAyaH saha ghaTasyA'tAdAtmyamasti tathApi ghaTabodhasya vyavahAre paTatvAdaya upayoginaH santi tasmAda ghaTena saha paTatvAdeH sambandhaH kiM sambhavedarthAdete'pekSayA paTatvAdayaH baTasya svaparyAyAH kiM na sambhaveyuH // 28 // -svA'nyaparyAyasambandhena pratyeka vastu sarvaparyAyamayamasti tatra sUtrasya prAmANyaM pradarzyate 'svAnyaparyAyasaMzleSAt , sUtre'pyevaM nidarzitam / / __ sarvamekaM vidan veda, sarve jAnaMstathaikakam // 2 // TIkAH-anayA rItyaikasmin dravye svaparaparyAyasambandhena, zrImadAcArAGgasUtre'pi kathitamasti yat , 'ya ekaM jAnAti sa vastutaH sarva jAnAti, yaH sarva jAnAti sa ekaM jAnAti' iti, kiJcanA'pyekaM vastu svaparaparyAyAnannAtmA lokAlokagataM sarva vastu sarvasvaparaparyAyai yuktaM jAnAti yataH sarvavastUnAM sarvaparyAyaviSayakajJAnaM vinaikaM vastu jJAtumazakyam , pratyekaM vastu sarvasvaparaparyAyamayamasti, atha sarvaparyAyaviSayakajJAnaM vinA sarvaparyAyamaya mekaM vastu kayA rItyA jJAtu zakyate ? sarvaparyAyAn jJAtu sarvavastu jJeyameva, yadyevaM syAtta 113 // Jain Education Internation For Private & Personal use only INJww.jainelibrary.org Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 114 // dekaM vastu jJAtu zakyate, arthAdekaM jAnan sarva jAnAtIti niHzakamevaM kathayitu zakyam , evaMrItyA sarvajAnanne jAnAti, yata ekasyA'pyajJAne sarva jJAtaM na sambhavati, anayA rItyA sarvajJAnaM binA sarvaparyAya mayamekaM jJAtu na zakyate, ekamapi ca na jJAyate, tadA sarva kathaM jJAtuM zakyate proktaM ca 'sarva vidannevaikaM caikaM jAnanneva sarva jAnAti' ||29|| samyagdRSTirAtmA, sammuravasthaM paryAyamekamartha vidannapi bhAvAdakhilaM vetti 'yAsattipATavA'bhyAsa-svakAryAdibhirAzrayan / paryAyamekamapyartha, vetti bhAvAda budho'khilam // 30 // ___TIkA:-yana pUrvoktaM 'samyagdRSTirAtmA pratyekavastuno'nantAn paryAyAn vettyeyaM atrAyaM vizeSaHvivakSitakAle samyagadRSTiAtmA mammukhasthaghaTasya ghaTatvaparyAyaM pazyannapi bhAvatastu tadApi taM ghaTamanantaparyAyamayaM manyAno'sti, mithyASTirevaM na manyate, nanu yadi samyagdRSTirAtmA sammukhasthaM ghaTamanantaparyAyamayaM pazyati, tadAsa sthaladRSTayekaM ghaTatvaparyAyameva svadRSTisammakhasthaM kathaM pazyati ? iti cedacyate, AsattipATavA'bhyAbhasvakAryAdibhirAzrayan' = (1) AsattiH sambandha, yathA chAtravrAhmaNayoradhyayanakriyayA sambhavana sambandhaH chAtropAdhyAya sambandhaH, tena sammukhasthe brAhmaNe sati upAdhyAyatvaparyAyaM puraskRtya 'mama pAThakAH samAgatAH' iti chAtraNocyate (2) buddhipATavam-dvitIyo'pyativuddhizAlI, taM sammukhasthaM // 114 / Jain Education interna For Private & Personal use only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 115 // brAhmaNaM dRSTvA veSadarzanamAtreNa zIghraM kathayati 'epa brAhmaNa AgataH' ityatra brAhmaNatvaparyAyo mukhyo jAtastatra buddhipATabaM kAraNam / (3) abhyAmaH tRtIyo janaH, sammukhasthaM brAhmaNaM pratidinabhikSAdAnAbhyAsAd dRSTvaiva kathayati 'bhikSuka AgataH' ityatra bhikSukatvaparyAyapuramkAre'bhyAsaH kAraNam , (4) caturthena janena kathAkAraNaprayojanena ma brAmaNa Ahato'sti, taM ca pratIkSamANaH sannupaviSTo'sti, taM brAhmaNaM sammukhasthaM nirIkSya vadati 'kathAkAra AganaH' ityatra kathakavaparyAyaH puraskRtastatra prayojanameva heturjAtaH ityevamAsatyAdibhiranantaparyAyamayavastunI ekaH paryAyaH sammukhIbhavati, tadApi samyagdRSTigatmA, bhAvatastu tadvastu, anantaparyAyamayameva jAnAni, parantu mithyA stui tadApi bhAvato'pi vastuna ekameva paryAyaM jAnAti, nAnantaparyAyAniti // 30 // zraddhAghalena samyagdRSTiH pratyekavastuniSThAnanantaparyAyAn bhAvato'vazyameva manyate jAnAti ca antarA kevalajJAnaM, prativyaktena yadyapi / kvA'pi grahaNamekAMza-dvAraM cAtiprasaktimat // 31 // anekAntAgamazraddhA, tathA'pyaskhalitA sadA / samyagadRzastava syAt, sampUrNA'rthavivecanam // 32 // // 11 // For Private & Personal use only Jan Education Intera soww.sanelibrary.or Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 116 // TIkA:-yadyapi kevalajJAnaM vinA, 'vastumAtre'nantaparyAyAH santi' iti pratyakSajJAnaM kasyacidapi na sambhavati anantaparyAyamayavastunazca kvA'pi, ekAMzadvAraM grahaNaM ekAMzaviSayaka-jJAnaM bhavettadA tadatiprasaGgadoSA'nvitaM syAttathApi samyagdRSTerAtmano'nekAntamUlake jinendrAgame sunizcalA zraddhA varttata eva, tayaiva zraddhayA vastumAtraniSThAnanantaparyAyAn bhAvato manyate jAnAti ca, ye padArthA yena rUpeNa kevalinA pratyakSadRSTAstAna padArthAstena rUpeNa samyag dRSTirna sAkSAt pazyati tathA'pi kevalinAM vacaneSu sampUrNazraddhAdvArA sadA-sarvakAle sampUrNArthavivecanam vastumAtrasyA'nantaparyAyamayatAyA vivecanamavazyaM kartu zakyate // 31 // 32 / / ____ AgamArthopanayanadvArA prAjJasya jJAnaM sarvavyApIti 'bhAgamArthopa nayanAd, jJAnaM prAjJasya sarvagam / kAryAdervyavahArastu, niyatollekhazekharaH // 33 // TIkA:- AgamA'rthAn sampUrNazraddhayA saha puraskRrvataH samyagdRSTerAtmano jJAnaM sarvavyApIti kathyate, yathA kevalino jJAnaM sarvapadArthaviSayakamasti samyagdRSTe nimapyAgamArthazraddhAdvArA sarvagatamevAsti, (kevalI sAkSAdadRSTavA-yathA'nantakAye'nantAna jIvAna kathayati kevalivacanazraddhayaivainaM viSayaM samyagadRSTiH kathayati) nanu yadyevaM vastunyanantaparyAyavati jJAte sati sammukhasthe vastuni ghaTa iti vyavahAraH kathamiti | ||116 // in Education Intema Do Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 117 // Jain Education Internationa ceducyate, tatra tatra vivakSitavastuni ghaTAdirUpeNa tatra tatra kAle niyatollekhapradhAno vyavahAro bhavati pUrvoktA''satyAdikAraNena jAyate nizcayanayena nizcitaM yat pratyekavastvanantaparyAya mayatAyA darzanameva samyagdarzanam, tadeva samyag jJAnamasti tAdRzasamyagdarzanAdi, saptamaguNasthAne sambhavati tasmAt samyag darzanaM samyak cAritramasti, trayamekasvarUpaM sthitam ||33|| - ekAntena jainAbhAsasya viraktasyA'pi kugrahaH pApakRt'tadekAntena yaH kazcida viraktasyA'pi kugrahaH 1 zAstrArthabAdhanAt so'yaM, jainAbhAsasya pApakRt // 34 // TIkA:- pUrvoktaM yat SaDjIvanikAyasyaikAntena zraddhAnamapi zuddhasamyaktvaM na kathyate, ityevaM viSayamupasaMhatyA'smina, zloke granthakAro jJApayati yad viraktasyApyekAntena yaH kazcit kugrahaH syAt, so'yaM zAstrArtha bAgha nAjjainAbhAsasya pApakRt = pApakarmabandhakRd bhavati ||34|| - jJAnagarbha vairAgyavirodhI kugrahaH 'utsarge vAspavAde vA vyavahAre'tha nizcaye / jJAne karmaNi vA'yaM cenna tadA jJAnagarbhatA // 35 // // 117 // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma- sAra // 118 // TIkA:-yasya kasyacid viraktasyApi jainAbhAsasya, utsarge'thavA'pavAdaviSaye, vyavahAre'thavA nizcaye, jJAne vA karmaNi-kriyAyAM vA, ekAntena grahazcettadA zAstrArthavAdhanAma jJAnagarbhateti // 35 // -svAgame parAgamA'rthAnAM nAvatArakuzalatvaM tadA na jJAnagarbhatA'svAgame'nyAgamArthAnAM zatasyeva parAyake / nAvatArabudhatvaM cena tadA jJAnagarbhatA // 3 // TIkA:-yathA parAyake parAya'nAmakamahAsaMkhyA zatasya-zatasaGkhyAyA avatAra:-samAvezaH sugamaH, tathA strAgame jainAgame, anyAgamArthAnA=janetarazAkhanirUpitapadArthAnA, avatArabudhatvasamAvezavicakSaNavaM, na cettadA viraktasyA'pi jainAmAsasya jJAnagarbhavairAgyabhAvo neti // 36 // ___-samastanayeSu madhyasthatA na tadA na jJAnagarbhatA'nayeSu svArthasatyeSu, mogheSu paracAlane / mAdhyasthyaM yadi nA'yAtaM, na tadA jJAnagarbhatA // 37 // TIkA:-sarve nayAH svA'bhipretArthapratipAdane lagnAH syustadA teSAM pratipAdanaM satyaM bhAsate parantu Inven tatsammukhaM tasya pratipakSI nayo yadA tasya khaNDanaM kartuM lagettadA pUrvapakSIyo nayo'satyo mAsate yathA / in one For Private & Personal use only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 11 // nizcayanayaH svA'bhiprAya pUrNavalena sthApayati tadA sa eva satyo bhAsate parantu yadA paranayena-vyavahAranayena khaNDyate tadA prAktano nayo'satyo bhAsate, tasmin kAle nayeSu svArthasatyeSu paracAlane-paradvArA khaNDane sati mogheSu-niSphaleSu yadi mAdhyasthyaM-apekSAdvArA samanvaM nA'yAtaM tadA na jJAnagarbhateti // 37 // -AjJayA cA yuktitaH padArthAnAM yojakatvaM na, ma tadA jJAnagarbhatA'zrAjJayA''gamikArthAnAM, yauktikAnAM ca yustitaH / na sthAne yojakatvaM ce-na tadA jJAnagarbhatA // 38 // TIkAH-hetubAdAgamavAdAbhyAM dviviyo vAda ucyate, (1) prathamo hetuvAdastu padArthAnAM siddhikRte pratyakSAdipramANe hetubhizca jAyamAno vAdaH 'yuktivAdaH' (2) dvitIya AgamavAdaH yatrA'gamabhinnapramANAnAM hetUnAM yuktInAM ca nA'vakAzaH, parantu mAtrA''toktirUpAgamavacanaprAmANyena padArthasiddhiryena vAdena jAyate sa 'AgamavAdaH', kecitpadArthA yuktyA sAdhayitu zakyante tatra hetuvAda eva yojyaH, kecit padArthA atIndriyavizeSA--atisUkSmavizeSA AgamavacanamAtrasAdhyAstatrAjJA (Agama) vAdo yojanIyaH, yathA jIvapadArthe caitanyasiddhihetuvAdena kAryA, nigodazarIre tvanantajIvasiddhirAgamavAdena karttavyA, arthAt padArtho'thavA padArthAzo yena vAdena sAdhayitu zakyaH, sa padArtho'thavA padArthAzastena vAdena sAdhanIyaH yogyasthAne yogyavAdena yojayet yauktikapadArthe yuktivAdaH, AgamikapadArthe, AgamavAdo yojyaH parantu // 119 // in Education tema Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 120 // yadi yauktikapadArthe AgamavAdazcettadA vaiparItyaM-na samIcInA padArthasiddhipaddhatiH, AgamikArthe yuktivAdazcettadA caiparItyaM-na samIcInapadArthasiddhipaddhatiH, arthAt viparItapaddhatyA na jJAnagarbhateti // 38 // ___ -gItArthasyaiva jJAnagarbhitavairAgyasyAstitvam'gItArthasyaiva vairAgya, jJAnagarbha tataH sthitam / upacArAdagItasyA-pyabhISTaM tasya nizrayA // 3 // TIkAH-tataH upari niruktavAdayIyogyasthAne niyojanAdikarmakI zaktiH, svaparasamayajJAtari gItArthe sambhavati, nA'nyatra, tata etadvastu sthitaM yajjJAnagarbha vairAgyaM gItArthasyaiveti nizcayanayavArtA, upacArAtvya vahAranayatastu tasya-gItArthasya nizrayA-nizrAM pratipannasyAgItasyA'pi agItArthasyA'pi jJAnagarbha vairAgyamabhISTaM-sammatamastIti / / 39 // -jJAnagarbhitavairAgyaviziSTAnAM mahAtmanAM lakSaNAni'sUkSmekSikA ca mAdhyasthyaM, sarvatra hitacintanam / kriyAyAmAdaro bhUyAn , dharme lokasya yojanam // 4 // ceSTA parasya vRttAnte, mUkA'ndhabadhiropamA / utsAhaH svaguNA'bhyAse. duHsthasyeva dhanArjane // 41 // // 120 // Jain Education Internet Val Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 121 // Jain Education Internation " madasammarda mardanam samatA'mRtamajjanam // 42 // calanaM, cidAnandamayAtsadA vairAgyasya tRtIyasya, smRteyaM lakSaNAvalI svabhAva // 43 // TIkAH-(1) sUkSmekSikA-noparitvena, na sthUlatvena darzanamapitu gambhIratayA sUkSmatayA vastuvivecanam (2) mAdhyasthyaM = ekapakSasthitiviraheNa niSpakSatvam (3) sarvatra hitacintanam - sarvajIva viSayaka hitacita - rUpamaitrIbhAvaH (4) kriyAyAmAdaro bhUyAn = jinapraNItakalyANakArikriyAM prati mahAn bahumAnabhAvaH, (5) dharme lokasya yojanam - dharmavimukhalokasya dharma sammukhIkaraNam, (6) parasya vRttAnte mukA'ndhavadhiropamA ceSTA=Atmavastubhinnasya parasya paudgalikasya padArthasya vRttAnte'rthAt kathane mUkavacceSTA, darzane'ndhavacceSTA, zravaNe vadhivacceSTA, (7) dhanArjane duHsthasyeva svaguNA'bhyAse utsAhaH yathA nirdhanasya dhanArjane utsAtathA''tmano darzanAdiguNagaNa vikAsA'syAse'pUrva vIryollAsarUpa utsAhavizeSaH (8) madanonmAdavamanam = kAmavAsanAyA unmAdasya niSphalIkaraNam (8) madasammardamardanam = mAnasya yuddhasya ca bhaJjanabhAva ityarthaH, (10) asyAtantuvicchedaH - anyaguNadUSaNarUpAsUyAyA athavA mAtsaryerSyAdikasya tanto vicchedaH - vinAzaH madonmAdavana', asUyAtantuvicchedaH // 121 // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 12 // (11) samatA'mRtamajjanam zAntarasarUpasamatAnAmake'mRte snAnam , (12) sadA cidAnandamayAt svabhAvAnaiva calanam sarvakAlA'vacchedena cinmayAdAnandamayAtsvabhAvAdAtmAbhinavizeSopayogAda , AtmasvarUpaviSayakajJAnAt AtmaniSThasvaizcaryapUrNatAdarzanajanyAdakhaNDAnandAna calanaM-cyutiH, iyaM lakSaNAvalIdvAdazalakSaNAni, tRtIyasya-jJAnagarbhavairAgyasya, smRtA-darzitA paramarSibhiH // 40 // 41 // 42 // 43 // -vairAgyabhedasyopasaMhAraHjJAnagarbhamihAdeyaM, dayostu svopamardataH / upayogaH kadAcit syA-nijA'dhyAtmaprasAdataH // 4 // TIkA:-triSu vairAgyabhedeSu nizcayato jJAnagarbhavairAgyamevopAdeyaM, parantu duHkhato vA mohataH saMsAratyAgI bhaveta , sasya iyostu-duHkhagarbhamohagarmavairAgyayoH, svopamadataH duHkhasya vA mohasya dUrIkaraNataH, jJAnagarbhavairAgyaM bhavettadA 'kadAcit nijAdhyAtmaprasAdataupayogaH syAt-duHkhAdigarbhavairAgyasyA'pi kadAcit kasyacid viraktasya jJAnagarbhitavairAgyajanane upayogaH syAt parantu tadartha nijAdhyAtmabhAvamahArAjasya prasAdaHparamAvazyakaH // 44 // ___ ityAcAryazrImadvijayalandhisUrIzvarapaTTagharAcAryazrImadvijayabhuvanatilakasUrIzvarapaTTadharabhadrakaramariNA kRtAyAmadhyAtmasAragranthe bhuvanatilakAkhyAyAM TIkAyAM vairAgyabhedAkhyaH SaSTho'dhikAraH smaayH||18|| Jain Education Inter // 122 // 121 ____ Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma. sAra // 123 // -vairAgyaviSayako'dhikAraH saptamaH -viSayaguNabhedAd vairAgyaM vividham'viSayeSu guNeSu ca dvidhA, bhuvi vairAgyamidaM pravartate / aparaM prathama prakIrtitaM. paramadhyAtmabudhairditIyakam // 1 // TIkAH-indriyaviSayAn prati vairAgyaM-rAgAbhAvo viSayavairAgyamekaM, tapazcaryAsaMyamasAdhanAdijanyA landhIH prati vairAgyaM guNadhairAgyaM, pRthivyAM dvividhamidaM vairAgyaM pravarttamAnamasti, prathamaM vairAgyamaparaM, dvatIyaM vairAgyaM paraM, adhyAtmazAstravizAradaiH prakIrtitamiti / / 1 / / upalambhaviSayAnubhravikarUpeNa viSayA vikAriNo'pi viraktAn na vikurvate 'viSayA upalambhagocarA, api cAnuzravikA vikAriNaH / na bhavanti viraktacetasAM viSadhAreva sudhAsu majjatAm // 2 // TIkA:-indriyajanyapratyakSeNA'nubhUyamAnAH zabdAdiviSayAzcAnuzravikAH-zAstravAkyato vijJAyamAnA devalokagatA divyA viSayAstathA caivaMbhUtA viSayA AtmAnaM prati vikArakaraNazIlA api, vairAgyarasavAsitamanaso na vikAriNo bhavanti, sudhAkuNDe snAnaM kurvatAM yathA viSasya dhArA na vikaroti tathA'trApi jJeyam / / 2 / / // 123 // Jain Education Intemat For Private & Personal use only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: ||124 // - karNendriyaviSayAn prati yoginAM mAnasam - 'suvizAlarasAlamaJjarI-vicaratkokilakAkalIbharaiH / kimu mAdyati yoginAM mano nibhRtA'nAhatanAdasAdaram // 3 // TIkA:-atyantavizAlasyAgrasya maJjarISu vicarataH sata AnandamanubhavataH kokilasya sUkSmamadhurasamahaiH, AtyantikAnAhatanAmakanAdazravaNe sAdaraM sasatkAraM yoginAM manaH kimu mAdyati-pramodamattaM bhavati ? arthAnna bhavatyeveti // 3 // __-punarenaM viSayaM samarthayate'ramaNImRdupANikaGkaNa-kvaNanAkarNanapUrNaghUrNanAH / anubhUtinaTIsphuTIkRta-priyasaGgItaratA na yoginaH // 1 // TIkAH-anubhUtinaTyA=cidAnandarUpasvasvarUpAnubhavanAmakanaTIdvArA spaSTIkRtapriyasaGgIte ratimanto yoginaH, ramaNyAH komalakarasthitakaGkaNAnAM kvaNanasya--zabdasyAkarNanena-zravaNena pUrNaghUrNanAH-mastakadhRnanAdikriyAvanto na bhavantyeveti // 4 // 8 // 124 // Jain Education Internatio Far Private & Personal use only | Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 125 // -karNendriyaviSayavirAgaviSayo vartamAnosti- . 'skhalanAya na zuddhacetasAM, lalanApaJcamacArugholanA / yadiyaM samatApadAvalI- madhurAlAparatena rocate // 5 // TIkA:-zuddhacetasAM nirmalamAnasAnAM yoginA, lalanApazcamacArugholanA-yuvatijanasya paJcamasvareNa kRtA cArusaMgItasya punaH punarAvRttirUpA dholanA, na khalanAya bhavati yad iyaM yata iyaM viziSTagholanA, samatApadAvalImadhurAlAparateH vairAgyottejakasamatAvAcakapadAnAmAvalInAM madhurAlApe rati yasya tasya munerna rocate-ruciviSayA na bhavati // 5 // -cakSurindriyaviSayarUpavairAgyam'satataM kSayi zukrazoNita-prabhavaM rUpamapi priyaM nahi / avinAzinisarganirmala-prathamAnasvakarUpadarzinaH // 6 // TIkA:-zukrazoNitaprabhavaM=pituH zukreNa, mAtuzca zoNitena janitaM mAnavadehasatkaM satataM kSayi= nirantaravinazvaraM rUpasaundraryamapi, avinAzinisarganirmalaprathamAnasvakarUpadarzinaH acyutasvatovizuddhavistRta- svAtmarUpasaunyadarzino yogino nahi priyaM bhavatIti / / 6 / / // 125|| Jain Education Internatione For Private & Personal use only W inelibrary.org Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 126 // - punA rUpavairAgyavarNanam - 'paradRzyamapAyasaGkulaM, viSayo yat khalu carmacakSuSaH / nahi rUpamidaM mude, yathA nirapAyA'nubhavaikagocaraH // 7 // TIkA:-rUpamidaM daihikasaundaryarUpaM, paradRzyaM parairapi darzanIya darzanadvArA sarUpaM bhujyate, apAyasa DakulaM-rogajarAdyapAyaiH sarvakAlaM saMvyAptaM, yatakhalu carmacakSapo viSayaH yato nizcayatazcarmacakSapo-bAhyacakSapo viSayo'sti tato mAnavAdidehagataM rUpaM yoginAM nahi mude-harSAya bhavati, yathA nirapAyA'nubhavaikagocaraH= apAyamAtreNa zUnyaM anubhava nAmakAntaranayanenaikena gamyaviSayarUpaM svAtmasvarUpaM mRzaM harSAya bhavatIti // 7 // -lalanAnAM gatihAsyAdiceSTAsu vairAgyam'gativibhramahAsyaceSTitairlalananAmiha modate'budhaH / sukRtA'dipaviSvamISu no, viratAnAM prasaranti dRSTayaH // 8 // TIkAH-iha-jagati, lalanAnA=krIDAvatInA yuvatInA, mattebhagativibhramavAmanayanasmitahAsyahAvabhAvAdiceSTita mohamUDho modate-harSAnvito bhavati, parantu, amISu gatyAdivikAriceSTiteSu, sukRtAdripaviSu sh||126|| Jain Education Internal Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 127|| puNyanAmakaparvatAnAM bhajane vajrarUpeSu arthAt samupArjitadharmapuNyavinAzakatvena, lalanAnAM gatyAdiceSTiteSu, viratAnA sarvasAvadyayogato viratAnA-vairAgyavatA, dRSTayaH-netrANi, no prasaranti-no gatimApnuvantIti // 8 // ___ -ghANendriyaviSayagandhavairAgyam'na mude mRganAbhimallikA-lavalIcandanacandrasaurabham / viduSAM nirupAdhivAdhita-smarazIlena sugandhivarmaNAm // 1 // TIkAH-'nirupAdhibAdhitasmarazIlena sugandhivarmaNAM viduSAM' sarvopAdhirahitena, kAmecchAmAtrapratibandhakena zIlena-brahmacaryeNa zobhanagandhasurabhitazarIgaNAM vairAgyaviziSTasamyagajJAninAM yoginAM mRganAme:kasturyAH, mallikAyAH-vicakilasya, candanasya, candramya-kapUrasya saurabhaM mude-AnandAya na bhavatIti // 9 // -zIlasaurabhaM hi paraM saurabham'upayogamupaiti yaccira, harate yanna vibhAvamArutaH / na tataH khalu zIlasaurabhA-daparasminniha yujyate ratiH // 10 // TIkA:- upayogamupaiti yaccira' yacchIlanAmaka-saurabhaM ciraM-bahukAlaM yAvat upayogApekSayA svasamIpe IPS ||127 // tiSThati, yataH zIlasaurabhabhinnaM saurabhaM kSaNikam , 'harate yanna vibhAvamArutaH svabhAvabhinnaparabhAvanAmakaH Jan Education Intemat For Private & Personal use only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 128 // pavanaH yacchIlasaurabhaM nAnyatra nayati, yataH zIlasaurabhaM paramasthiraM, na ko'pi tadadhoghaTayitu kSamaH, tataHtasmAcchIlasaurabhAdaparasmin-dvitIyasmin saurabhe iha-saMsAre'smin , nizcayato, ratI rAgo na yujyate // 10 // -rasanendriyaviSayabhUtarasavairAgyam'madhurairna rasairadhIratA, kacanAdhyAtmasudhAlihAM satAm / arasaiH kusumairivA'linA, prasarat padmaparAgamodinAm // 11 // TIkA:-prasarat padmaparAgamodinAM sarvatra vyApakaiH kamalaparAgai (tadrajobhiH) mordazAlinAmalinAbhramarANAM 'yathA'rasaiH kusamaiH-rasarahitaH puSpai na dhIratA'rthAda rasarahitasumanAMsi prati gamanotsukatA na tathA'dhyAtmasudhAlihA satA jJAnagarbhitavairAgyanAmakAdhyAtmA'mRtapAnarasikAnAM viraktAnAM munInAM madhurai 'rasairnA'dhIratA'-madhurarasavatapadArthAna-pudgalavizeSAn prati pAptikRte mAnasika sthiratAyA abhAvo na, bhogopabhogAn prati svautsukyAbhAvaH // 11 // ___-zAntarasasarasi nimagnAnAM rasanArasairalam'viSamAyatibhirnu kiM rasaiH, sphuTamApAtasukhairvikAribhiH / navame'navame rase mano, yadi magnaM satatA'vikAriNi // 12 // // 128 // Jan Education inte al For Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 12 // TIkA:-'satatA'vikAriNi' nairantaryeNa vikAravirahite avikArake vA 'navame'navame rase yadi mano magnaM'-zaGgArAdinavasu raseSu madhye, tRSNAkSayarUpasthAyibhAvajanye zAntarasanAmake navame, sarvottame, rase yadi cittaM magnaM syAttadA, 'sphuTamApAtasukhaiH spaSTaM prArambhe sukharUpaiH 'viSamAyatimiH uttarakAle-bhaviSyakAle viSama bhayaGkaradaHkharUpaiH, 'vikAribhiH' -vikArakAribhiH 'rasanu kiM'-madhurAdirasabha miSTAnna-pakvAmAdibhiH, nIrasIbhAvaM manasi samprApya tyAgabuddhirUpApekSayA kathitaM kiM-paryApta-sRtamityarthaH // 12 // rasaviSaye rasalobhinAM viraktAnAmapi jalaM patati'madhuraM rasamApya niSpateda, rasalobhinAM jalam / paribhAvya vipAkasAdhvasaM, viratAnAM tu tato dRzorjalam // 13 // TIkAH='madhuraM rasamApya'-madhurAdirasaparipUrNAn padArthAn bhojyavastUni prApya 'rasalobhinAM rasanAto jalaM niSpateta' rasalampaTAnAM svajihvAtaH sugandhAgamanA'nantaraM jalaM mukhato bahi nirgaccheta, 'viratAnAM tu'vairAgyavatAM tyAginAM tu, 'paribhAvya vipAkasAdhvasaM'-uttarakAlInamahAbhayarUpaM pariNAma parito vicArya, tataH madhurAdirasavatpadArthaprAptyanantaraM 'dRzorjalam' nayanayugalato jalamazrunAmakajalaM patati yato rasarAgasya kIdRzaH karuNavipAka AgacchatIti // 13 // // 12 // Jain Education Internal Far Private & Personal use only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: P / / 130 // Jain Education Internation - sparzanendriya viSayavairAgyam 'iha ye guNapuSpapUrite, dhRtipatnImupaguhya zerate / vimale suvikalpatarUpake, kva bahiHsparzaratA bhavantu te 113811 TIkA: --- iha saMsAre ye yoginaH guNanAmakapuSNaiH pUrite vimale nirmale suvikalpa talpake- zubhazukladhyAnarUpazayyAyAM ghRtinAmakapatnImupa gujha-parirabhya yoginaH zerate- zayanaM kurvate, 'bahiHsparzaratAH' bAhyajagato lalanAdikomalasparzaparAyaNAste yoginaH 'kva bhavantu' - kutaH kathaM vA bhavantu arthAt kutrApi kathamapi na bhaveyuH // 14 // - sparzanendriyaviSayasparzasatka vairAgyaM vartamAnamasti - 'hRdi nirRtimeva vibhratAM, na mude candanalepanAvidhiH / vimalatvamupeyuSAM sadA, salilasnAna kalA'pi niSphalA // 15 // TIkA:-hRdi - Atmani, nivRtimeva- cidAnandameva bibhratAM dhArayatAM yoginAM candanalepanAvidhiH' - candanadravavilepanakriyA 'na mude' - harSAya na bhavati 'vimalatvamupeyuSAM sadA' - sarvakAlaM brahmacaryAdiparama // 130 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma || zuddhijanyavimalatvaM prAptAnAM yoginAM 'salilasnAnakalA'pi niSphalA' jalIyasnAnasyA'zo'pi nirupa yogyeveti // 1 // sAra: -yoginAM bhoginAM ca dRSTemahadantaram 'gaNayanti januH svamarthavat suratollAsasukhena bhoginH| // 131 madanAhiviSogramUrcchanAmayatulyaM tu tadeva yoginaH // 16 // TIkA:-'bhoginaHsuratollAsasukhena' bhogarasikA jIvAH sparzanendriyajanyaviSayasukhAnubhavajanitollAsasukhena 'svajanurarthavad gaNayanti-svakIyaM janma sArthaka gaNayanti, yoginastu tadeva' tadeva bhogino janma, 'madanAhiviSogramUrchanAmayatulyaM-kAmarUpasarpaviSajAtabhayaGkaramUrchAprAcuryapUrNena sahasamAnaM gaNayantyeva // 16 // ___-aihikapAralaukikaviSayA viraktAnAM harSAya na'tadime viSayAH kilaihikA, na mude ke'pi viraktacetasAm / paralokasukhe'pi niHspRhAH, paramAnandarasA'lasA zramI // 17 // TIkAH-'tadime viSayAH kilaihikAH' tasmAdime-indriyasambandhinaH kilehalaukikAH ke'pi manoharAdyA api viSayA 'viraktacetasA na mude vairAgyavAsitamAnasAnAM na harSAya bhavanti 'amI paramAnandara // 13 Jain Education Intema For Private & Personal use only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: / / 132 / / Jain Education Internationa sAlasAH'=ete jJAnagarbhitavairAgyavantaH paramAdhyAtmikazAntarasajanyAnandarasAsvAdaikalInAH, ata eva 'paralokasukhe'pi niHspRhAH'=pAralaukikasvargAdigatasukhAnandara se'pi spRhAzUnyAH, arthAt sAMsArikasa yogikavaiSayikasukhamAtre niHspRhAH, paramAnandarasAlasatvAnmokSaikakAminaH || 17|| -AnuzravikaviSayatyAgarUpavairAgyavarNanam - 'madamohaviSAdamatsara-jvarabAdhAvidhurAH surA zrapi / viSamizritapAyasAnnavat, sukhameteSvapi naiti ramyatAm // 18 // |TIkA: nanu devalokeSu divyaviSayA indriyajanyAH kimAnandadAyino na ? iti ceducyate 'surA api madamohamatsarajvarabAdhAvidhurAH ' devA api kimutA'nya ityapi zabdArthaH, abhimAnamohanIya karmodayarUpamoherUpajvarajanyapIDAbhiH pIDitAH santi, tAdRzadeveSu divyaviSayasukhaM vAstavikaM sukhaM kathaM 1 yato madAdidoSa prAcuryaM pariNAmakaTutA tatrAsti ata eva 'viSamizritapAyasAmnavat ' = tAlapuTaviSakakhenA'pi mizritapAyasa( payasAniSpanna dugdhapAkarUpa) kSaireyIbhojanatulyaM, 'eteSvapi sukhaM na ramyatAmeti' - devasambandhiviSayeSvapi, kimutA'nyaviSayeSvapizabdArthaH, ramaNIyatArahitasukhaM, arthAd yoginAmAnuSavika devasatkaviSayabhyo vairAgyameva, devasukhaM na ramyasukhamapitu pariNAmato duHkha durgatidatvena duHkharUpameveti yogina eva jAnanti // 18 // / / 132 / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 133 // -svarge'pi devAnAM susvasya sambhavo na'ramaNIviraheNa vahminA, bahubASpA'niladIpitena yat / tridazai divi duHkhamApyate, ghaTate tatra kathaM sukhasthitiH // 19 // TIkAH--bahubASpA'niladIpitena' =bahUNaniHzvAsavAyuprajvalitena ramaNyA viraharUpA'gninA, yat tridazai devaiH divi--svarge duHkhamApyate, ArttadhyAnajanyaM duHkhaM labhyate, tatra kathaM sukhena sthitiyujyate ? // 16 // -devAnAM hadarya vyavanacintA'pi dahati tatra kiM sukha ? 'prathamAnavimAnasampadA, vyavanasyApi divo vicintanAt / hRdayaM nahi yadidIryate, dyu sadA tatkulizANunirmitam // 20 // TIkA:-'prathamAnavimAnasampadA ghusA' vistAravadvimAnasambandhimahezvaryamAhatmyazAlinA nAkinA 'divazcayavanasyA'pi vicintanAt' svargatazcyavanasya--maraNasyA'pi (cyavanabhinnasya tu kA vArtetyapizabdArthaH) kalpanAto hRdayaM yamnahi vidIryate tad hRdayaM vajrasyA'Nubhinirmitamiti mantavyam // 20 // // 133 // Jain Education Internal For Private & Personal use only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-19 sAra: // 134 // -sakalagatigataviSayeSu zivArthino no ratiH'viSayeSu ratiHzivArthino, na gatiSvasti kilA'khilAsvapi / ghananandana-candanArthino, giribhUmiSvaparadrumeSviva // 21 // TIkA:--'zivArthinaH' mokSapuruSArtharUpaprayojanakanizcayapUrNarasazAlino vairAgyamUrte neH 'kilA'. khilAsu gatiSu viSayeSu na ratirasti'-sakaladevAdigatiSu sthiteSu indriyasatkazabdAdiviSayeSu na ratiH-- gmaNatA nAsti yathA 'ghananandanacandanArthinaH'sAndranandanavanacandanaspRhAvataH 'giribhUmiSvaparadrumeSu' parvatIyabhUmigatavivakSitacandanabhinnAparavRkSeSu na ratiH--prema tathAtrA'pi vijJeyamiti // 21 // -svalabdhirUpaguNaniHspRhatArUpaM paravairAgyam'iti zuddhamatisthirIkRtA'paravairAgyarasasya yoginaH / svaguNeSu vitRSNatA''vahaM, parakhairAgyamapi pravarttate // 22 // TIkA-iti zuddhamatisthirIkRtAparavairAgyarasasya yoginaH' pUrvokTarItyA'tyantanirmalamananazIla matibalenakAntasudRDhIkRta viSayavairAgyanAmakamadhyamakoTIkA'paravairAgyarasikatAsa-pannasya sAdhoH, 'svaguNeSu vitRSNatAvaha' sAdhanArUpaprayatnajanyA guNarUpalabdhIHprati tRSNAyA abhAvarUpaM vairAgyaM paramutkRSTavairAgyaM pravartate // 22 // // 134 // Jain Education Inter For Private & Personal use only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 135 // -paravairAgyavatAM vipularDiprabhRtayo labdhayo na madAya'vipuladipulAka cAraNa-prabalA''zIviSamukhyalabdhayaH / na madAya viraktacetasA-manuSaGgopanatAH palAlavat // 23 // TIkAH-vipularddhiviziSTapulAkalabdhizca cAraNalavadhizca prayalAzIvipalabdhizca tA mukhyAH-AdyA labdhayaH vipuladipulAkacAraNaprabalAzIviSamukhyalabdhayaH, anupaGgopanatA:-sAdhakAnAmAnuSaGgikya iti manvAnAnAM viraktacetasA na madAyA'bhimAnAya jAyante, yathA dhAnyarUpamukhyoddezyamuddizya kRSi kurvatA kapivalAnA palAla-tRNAdiprAptirAnuSaGgikI na madAya tathA'trApi jJeyam // 23 // --AtmaratikAriNAM vairAgyA''dayAnAM guNavajo na madakArI-- 'kalitA'tizayo'pi ko'pi no, vibudhAnAM madakRd guNavajaH / zradhikaM na vidantyamI yato, nijabhAve samudaJcati svataH // 24 // TIkA:-vibudhAnAM samyagAtmajJAninA, 'kalitA'tizayo'pi ko'pi guNavajaH'apUrvo'tizayasampanno'pi labdhisamUho 'madakRnno' madakArI na bhavati, 'yataH svato nijabhAve samudazcati' svataH-- AtmataH, AtmaramaNatA- svabhAve vardhamAne vikasati vA sati-Uddharva gate vA sati, amI-jJAnagarbhavairAgya ||135 // For Private & Personal use only w.jainelibrary.org Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 136 // vanto vibudhA adhikaM na vidanti-svarUpasthitimeva jAnanti, AtmaramaNatAjJAnaminajaganmAnanirapekSAH, AtmaramaNatAM vihAyA'dhikajJAne'pekSAyA abhAvaH // 24 // --asaGgA'nuSThAnagatAnAM cetasi zive'pi na kAmanA-- 'hRdaye na zive'pi lubdhatA, sadanuSThAnamasaGgamaGgati / puruSasya dazeyamiSyate, sahajA''nandataraGgasaGgatA // 25 // TIkA:--yadA mahAtmanA sadanuSThAnaM, asaGgAnuSThAne pariNamate'rthAt sadanuSThAnamasaGgamaGgati tadA'sagAnuSThAnavatA 'hRdayena zive'pi lubdhatA'mokSe'pi mokSabhinnaviSaye tu kA kathA ? ityapizabdArthaH, na kAmanA'rthAdasaGgA'nuSThAnataH pUrvakAle vacaAdyanuSThAne zivaviSayakalubdhatA tvAsIdadhunA'tra neti ata evAsaGgA'nuSThAnasvAminaH, 'sahajA''nandataraGga saGga tA puruSasya dazeyamiSyate' svabhAvabhUtacidAnandasya taraGgaH sahAkhaNDasaGgA'bhinneyaM dazA mumukSavizeSapuruSasyeSyate nAnyasyetyarthaH // 25 // -vairAgye vilasaccetasaM yazaH zriyo varItumupayanti'iti yasya mahAmate bhavediha-vairAgyavilAsabhRnmanaH / upayanti varItumuccakai-stamudAraprakRtiM yazaHzriyaH // 26 // // 136 // Jain Education Inter ___ Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 137 // Jain Education Internation TIkAH iti evamiha jagati, yasya mahAmatemu' mujho vairAgyavilAsabhRnmanaH' vairAgye vilAse ratiM vinazcitaM bhavettaM 'vairAgyavilAsicetaskamudAraprakRtiM udAttasvabhAvaM yazaH zriya uccakai varItumupayanti samIpaM yAnti ||26|| ityAcAryazrImad vijayalabdhisUrIzvara paTTadharAcArya zrImad vijayabhuvanatilakasUrIzvara paTTadharabhadraGkarasUriNA kRtAyAmadhyAtmasAragranthe bhuvanatilakAkhyAyAM TIkAyAM vairAgyaviSayAkhyaH saptamo'dhikAraH samAptaH || 208 // atha mamatvatyAganAmakosTamo'dhikAraH - mamatArahitasyaiva vairAgyaM sthiraM bhavati'nirmamasyaiva parityajettataH sthiratvamavagAhate mamatAmatyanarthadAm 113 11 TIkA:- sarvathA mamatArahitamyaiva, mamatAsahitasya netyarthaH, kiM ? pUrvoktajJAnagarbhavairAgyaM, 'sthiratvamagAhate'=sthAyibhAvaM prApnoti, tataH tasmAtkAraNAt, 'prAjJo'tyanarthadA~ mamatAM parityajet' =samyagjJAnasampannaH, balavadanartharUpa narakAdidurgatipradAnadakSAM, mamatAnAmakabhAvarUpa sarvathA tyAgaviSayAM mamatAM kuryAditi // 1 // .. - jAgranmamatAvatA kiM tyaktairviSaya:viSayaH kiM parityaktai rjAgarti mamatA yadi / tyAgAt kaJcukamAtrasya bhujaGgo nahi nirviSaH // 2 // vairAgyaM prAjJo 1 // 137 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 138 // TIkA:--'yadi mamatA jAgarti yadi mamabhAvo mumukSorantaHkaraNe jIvana vidyate tadA 'kiM viSayaiH parityaktaH' cAmaviSayANAM tyAgasya ko'rthaH 1 'bhujaGgo nahi nirviSaH, kaJcukamAtrasya tyAgAt'=sapeM 'hitvagrUpakaJcukamAtrasya tyAgAddhi na nirviSo bhavati, tathA'trApi bahiraGgIyavastutyAgato bAhyavastugatamamatAtyAgarUpo'ntaraGgIyatyAgaH zreSThazreyaskaraH, mamatAtyAgenaiva viSayatyAgasya mokSaphaladAyitvena saphalatA nA'nyatheti // 2 // --mamatArAkSasI guNagrAmaM yogapadyena bhakSayati-- 'kaSTena ' hi guNagrAma, praguNIkurute muniH mamatArAkSasI sarva, bhakSayatyekahelayA // 3 // TIkA:-munisAdhakaH sAdhanAkAle bhayaGkaraHkhAni sahitvA svAtmani guNagaNaM 'praguNIkurute'-ekatritaM karoti piNDitaM vyavasthitaM vA racayati parantu mamatArUpiNI rAkSasI sarvaguNagrAmamekahelayA-ekalIlAmAtreNa sadyo bhakSayati-samUlamunmUlayatyeveti // 3 // --mamatApatnI jIvarUpapati ramayati'jantukAntaM pazUkRtya, drAgavidyoSadhIvalAt / upAyai bahubhiH patnI-mamatA krIDayatyaho // 4 // |138 // Jan Education Intema For Private & Personal use only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 19 // TIkA:-mamatAnAmikA patnI, saTiti, avidyA-atattvabuddhirUpauSadhIbalena, 'pazukRtya jantukAnta'= jIvarUpapati balIvardAdirUpacatuSpadAdinA pazukRtvA'jJAnavantaM dRSTvA nAnAvidhaiH sAdhanaiH krIDayati-ramayati vyaGgayato mArayati veti // 4 // -mamatAyAHsambandhenaiva sarvavAdyasambandhanirmANam-. 'eka: parabhave yAti, jAyate caika eva hi / mamatodekataH sarva, sambandhaM kalpayatyatha // 5 // TIkAH-jIvasya kIdRzI raGkatA pazya 2 ekaka eva jIvo yAti parabhave-bhavAntare, caikaka eva hi jAyate--utpadyate tathApyatha jananamaraNamadhyavartI jIvaH, 'mamatodrekataH mamatAyA AdhikyataH, sarva bAhyasambandhaM kalpayati-nirmimIte nirmApayati ca // 5 // --mamatAnAmakabojato bhavaprapaJcasya racanAsRSTiH'vyApnoti mahatI bhUmi, vaTabIjAdyathA vaTaH / tathaikamamatAbIjAprapaJcasyApi kalpanA // 6 // TIkA:-yathA vaTavRkSo baTabIjA-nmahatIM-vizAlA bhUmi vyApnoti tathA, ekasmAnmamatAnAmakabIjAjjIvasya saMsArarUpaprapazcasya janmAdikarmAdiprapazcasyApi tanmadhyasthasyA'pi kA vArtetyapizabdArthaH // 3 // Jain Education Inte For Private & Personal use only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 140 // -svajanamamatvatyAgaH-- 'mAtA pitA me bhrAtA me, bhaginI vallabhA ca me / putrAH sutA me mitrANi, jJAtayaH saMstutAzca me // 7 // ityevaM mamatAvyAdhi varddhamAnaM pratikSaNam / janaH zaknoti nocchettu, vinA jJAnamahauSadham // 8 // TIkA:-mama mAtA, me pitA, me bhrAtA, me bhaginI, me vallabhA-priyA, me putrAH, me sutA:-puthyaH, me mitrANi, jJAtayo- ekajJAtIyavargAH, me, me saMstutAH--paricitA ityevaM pratikSaNaM barddhamAnaM mamatAnAmakavyAdhi, jJAnarUpaM mahauSadhaM vinA, jana ucchetta na zaknoti--samartho na bhavatIti // 7 // 8 // -dhanamamatvatyAga:mamatveneva niHzaGka-mArambhAdau pravartate / kAlAkAlasamutthAyI, dhanalobhena dhAvati // // TIkAH -svajanAdimamatvahetunA niHzaDakaM prabhupApadurgatiprabhRtibhayaM vinA, jIva ArambhAdau--jIva- hiMsAdighorapApakarmaNi pravartate--pravRtti kurute, 'kAlA'kAlasamutthAyI' kAle kAle ca samutthAnazIlaH, // 14 // Jin Education Inter For Private & Personal use only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 14 // arthAddhanasya kAlo'sti vA'kAlo'stIti kimapyadRSTvaiva, dhanasya lobhena dhAvati-drutaM drutaM gacchatIti // 9 // ___ -azaraNaM jagat'svayaM yeSAM ca poSAya, khidyate mamatAvazaH / ihAmutra ca te na syusrANAya zaraNAya vA // 10 // TIkAH--ca-kica, svayaM yeSAM svajanAdInAM poSAya--poSaNAya mamatAparavazo jIvaH khidyateduHsadAni kaSTAni tIvrAn saMtApatApazci sahate, te svajanAdayaH, iha--asmin vartamAne bhave 'na trANAya zaraNAya vA syuH tasya jIvasya vRddhAdyavasthAto rogAdyApattito rakSaNAya zaraNAya-avalambanAya na bhaveyuH 'amutra'-paraloke -bhavAMtare ca na rakSaNAyAbalambanAya-nirbhayaM jIvanayApanAyAdhArabhUtAya syuriti // 10 // -pApenA'rjitairdhanai reko'nyAnpuSNannarakaduHkhAnAM soDhA'mamatvena bahUna lokAn , puSNAtyekorjitairdhanaiH / soDhA narakaduHkhAnA, tIvrANAmeka eva tu // 11 // TIkAH--mamatAhetunA'STAdazapApasthAnakadvArA'jitairdhanaiH svajanAdIna bahUn lokAnekaH puSNAti, sa tu pApopArjakaH poSaka ekaka eva tIvrANAmatulAnAM narakasambandhidazavidhavedanAduHkhAnAM soDhA-- sahanakartA bhavatyavazyamiti // 11 // X // 14 // JainEducation intent For Private & Personal use only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-18 sAra / / 142 // jAtyandhamamatAndhayo mahadantaram-- 'mamatA'ndho hi yannAsti, tatpazyati, na pazyati / jAtyandhastu yadastyeta-bheda ityanayormahAn // 12 // ___TIkA:-jAtyandhastu--janmanA'ndhastu, vizve'smin yadetad rUpAdikaM rUpAdivavastu 'yadasti'-- yad vidyate tanna pazyati, carmacakSaporabhAvAd, 'mamatAndhastu'rAgAndhastu yanAsti (yathA svajanAdikaM svakIya nAsti tat (svakIyatvena) pazyati bhramAtmakadRSTitvAta , iti anayoH'-jAtyandhamamatAndhayo 'mahAn bhedaH'-mahadantaramiti // 12 // -aho stromamatvaM kIdRzam ? pazya 2 'prANAnabhinnatAdhyAnAt , premabhUmnA tato'dhikAm / prANApahAM priyAM matvA, modate mamatAvazaH // 13 // TIkAH-mamatAvazo jIvaH zarIrAdiprANAn svAtmanA sahAbhinnatAdhyAnAt , prANaiH sahAtmaikatAmanubhavati, athavA svIyapriyA prANAbhinnA kalpate tattu varaM paraMtu 'premabhUmnA tato'dhikA' premNo bAhulyenAdhikyena priyAM prANebhyo'pyadhiko mahatIM, vastutaH 'prANApahA~' prANaharImapi (sUryakAntAvata) matvA mamatAndhaH pati modate iti // 13 // // 142 // Jain Education Internatione Far Private & Personal use only Alww.jainelibrary.org Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 143|| - mamatAmUDhaH strINAmabayavAn kIdRzAn manute 1 pazya 2 - 'kundAnyasthIni dazanAna, mukhaM zleSmagRha vidhu / mAMsagranthI kucau kumbhau, hemno veti mamatvavAn // 14 // TIkAH-aho etasyA mamatAyAH kArmaNaM kIdRzaM vicitram ? 'kundAnyasthIni dazanAn' asthisvarUpAn dantAn kundanAmakapuSpakalikAtvena, zleSmagRhaM mukhaM vidhu' kaphasya gRhaM mukhaM vidhutvena-candratvena, 'mAMsagranthI kucI hemnaH kumbhau'-mAMsakozarUpau kucau-stanau sauvarNakalazarUpatvena mamatvavAna-mamatAzAlI jIvaH, vAstavikatA nihanUya bhramadRSTikatvena parapadArthe'pi kalapanAzIlakavivata, atizayokti kRtvA viSa. rItatattvaM vetti-jAnAtIti // 14 // - mamatvAkrAnto lolA'kSI satItvena manyate - 'manasyanyadacasyanyat, kriyAyAmanyadeva ca / yasyAstAmapi lolAkSI, sAbI vetti mamatvavAn // 15 // TIkA:-yasyAH vilAsavatyAH, manasi-citte'nyadvastu cintyamAnamasti, vacasi-vacane'nyad vastu kathyamAnasti, kriyAyAM-kAyasya pravRttI kriyamANamanyada vastvasti. 'tAmapi'-bhinnabhinnamanovAkAyavatImapi (abhinnamanovAkkAyavatyAH satyAstu kA vArtetyapi zabdArthaH) 'lolAkSI' yatra tatra sarvatra // 143 // Jain Education Interne For Private Personal use only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma. sAraH // 144 // Jain Education Inter lajjAM vihAya netragolakAn bhrAmayantIM capalAkSIM, 'sAdhvIM vetti mamatvavAn' = satItvena rUpeNa jAnAti manAbhUtAviSTaH || 15 | - - mamamvA'ndho duvRttAmapi strIM mugdhAmeva manyate / ropayatyakArye'pi rAgiNaM prANasaMzaye 1 'yA durvRttAM strIM mamatvA'ndha-stAM mugdhAmeva manyate // 16 // TIkA:-arere mamatvAndhasya mahAmUrkhatAM tu pazya 2, yA strI rAgiNaM puruSaM prANasaMzayavatyakArye'pi re. payati = akAryarUpagartAyAM yathA kSipati yatra prANA uDDayeran, tAM duSRtAM durAcAriNIM strIM mamatvAndho, mugdhAmeva saralA bhIrumeva manyate || 13 || - strISu priyatvaM yattanmohanaTanartitam - 'carmAcchAditamAMsA'sthi-virAmUtrapiTarISvapi / vanitAsu priyatvaM yat tanmamatvavijRmbhitam // 17 // TIkA:- carmaNA''cchAditamasA'sthiviSThAmUtrasthAlI bhUtAsu vanitAsu yat priyatvaM - premAspadatvaM 'tanmamatva vijRmbhitaM ' = tanmoharAja nIlAvilAsarUyamiti // 17 // / / 144 / / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH / / 145 / / Jain Education Internation apatya mamatAyAM viparItaM kathana vijJAnaM ca 1 'lAlayan vetti ca bAlakaM tAte-tyevaM brUte mamatvavAn zleSmaNA pUrNA- maGgulImamRtA'JcitAm // 18 // TIkA: - jIva ! pazya 2 kIdRzIyamadbhutatA, yanmamatvavAn jIvaH, bAlakaM - svatandhayaM' snehena lAlayan ramayan 2 bAlaM prati he tAta ! ityevaM viparItaM putraM pitRtvena brUte-kathayati ca kiJca zleSmaNAkaphena pUrNA- bharitAmaGgulImamRtA'zcitAM sudhAsiktAM veti jAnAtIti ||18|| kodRzI mamatAyA lIlA nRtyakalA 'paGkAmapi niHzaGkaH, tamaGkAnna cati / -- tadamedhye'pi medhyatvaM jAnAtyambA mamatvataH // 11 // TIkAH-ambA-mAtA, mamatAbhAvato niHzaGkatayA 'paGkAdramapi ' - kardamakharaNTitamapi sutaM - putraM, aGkAdutsaGgAnna muJcati, tat tasmAtkAraNAt, 'amedhye'pi ' - tasya putrasya viSThAyAmapi medhyatvaM - pavitratvaM jAnAti kA mamatAlIlA ! iti // 19 // - mamatvato'niyatasambandhI niyatatvena bhAsate mamatvataH / ate & Personal Use Only // 145 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmA sAra: // 146 // ___ dRDhabhUmIbhramavatAM naiyatyenAvabhAsate // 20 // TIkAH-mamatvadoSeNa yo mAtApitrAdisambandhaH sarvathA'niyato'sti so'pi niyatatvena-sarvathA sthAyitvenA'vabhAsate tatra kAraNaM tu 'dRDhabhUmIbhramavatAM aniyatavastuni niyatatAyA viparItatA-rUpo bhramo dIrghakAlaparyantaM nairantaryeNA'tyantapremNA sevito'ta eva dRDhA bhUmiryasya bhramasya sa dRDhabhUmIbhramastadvatAM dRDhabhamIbhramavatvena naiyatyena-niyatatvenA'vabhAsate-pazyati jAnAti ca // 20 // -satyasya draSTuH svarUpam-- 'bhinnAH pratyekamAtmAno, vibhinnAH pudgalA zrapi / zUnyaH saMsarga ityevaM, yaH pazyati sa pazyati // 21 // TIkA:-bhinnAH pratyekamAtmAno' =sarve jIvA vyaktimapekSya bhinnAH, 'vibhinnAH pudgalA api'= paramANaskandhAdikA pudgalA api sarve bhinnabhinnavyaktikAH, kena jIvAdinA saha kasyacit pudgalAdikasya ko'pi tAdAtmyalakSaNaH sambandho nAta eva zUnyaHsaMsarga ityevaM yaH pazyati ma pazyati-satyadarzanavAnasti nAnya iti // 2 // -svaparabhedajJAnAdahaMtAmamatayoH palAyanam'zrahantAmamate svatvasvIyatva bhramahetuke / // 146 // Jain Education Interne For Private & Personal use only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhedajJAnAt palAyete, rajjujJAnAdivAhibhIH // 22 // adhyAtma TIkAH-svatvAbhAvavati svatvaviSayakabhramajanyA, 'ahaMtA' =ahaM zarIrI-manuSyo-devaH-zrImAnsAraH rAjA-devendra ityAkArikA, svIyatvAbhAvavati svIyatvaviSayakabhramajanyA-'mamatA' =mamedaM zarIraM-dhanaM ca rAjyaM samagrasukhasAdhanAdikamityAkArikA, te ahaMtAmamate svatvAdibhramAtmakabuddhijanye 'bhedajJAnAt =nAhaM // 147 // na mameti bhedajJAnAt , palAyete-praNazyataH yathA'hibhI:-sarpabhayaM rajjujJAnAt palAyate, tathA'trApi 'ahaM mameti mantro'yaM, mohasya jagadAdhyakRt / ayameva hi napUrvaH, pratimantro'pi mohajit / / ityapi geyamatra // 22 // - apa tattvajijJAsayA mamatAyA asthitiH - 'kimetaditi jijJAsA, tattvA'ntarjJAnasammukhI / vyAsaGgameva notthAtu, datte ka mamatAsthitiH // 23 // ____TIkA:-'kimetaditi jijJAsA'-etajjagadvA vastu kiM svarUpaM ? iti tatvaviSayakAntarjJAnasammukha4 kAriNI, athavA tattvanirNayarUpasamyagdarzanajJAnasammukhakAriNI jijJAsA, 'vyAsaGgameva notthAtu datte' AsaktimutthitAM na kurute-anutthAnahatadazApannarAgabhAvaM karoti, tataH 'kka mamatAsthitiH'rAgabhAvAbhAva kArakajijJAsApratipanne puruSe kutaH mamatAsthitirAna mamatA tiSThatyeveti / / 23 / / ||947 // Jain Education Interatia Far Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: / / 148 // Jain Education Intern --tasvajijJAsostattvaprAptiM vinA na kvacidvati:'priyArthinaH priyAprAptiM, vinA kvApi yathA ratiH / na tathA tattvajijJAso stattvaprAptiM vinA kvacit // 24 // TIkA:- priyAyAH kAntAyA arthinaH - spRhayAloH priyAyAH prAptiM vinA yathA kvA'pi - kvacidapi sthAne vastuni vA na ratI rAgo bhavati, tathA tatvasya jijJAso :- tatvajJAnaviSayakapratralecchoH tattvasya prAptiM vinA kvacinna ratirbhavatIti ||24|| -- tattvajijJAsApratibandhikA mamatvabuddhi:-- 'zrata eva hi jijJAsAM viSTambhati mamatvadhIH / vicitrA'bhinayA''krAntaH, sambhrAnta iva lakSyate // 25 // TIkA:-'jijJAsAM hi mamatvadhIrviSTammati' = tattvajijJAsAM nizvayato mamatvaSuddhiH pratibadhnAti ata eva mamatvAndho jIvaH mAtApitRpatnyAdisambandhivargaM prati 'vicitrA'bhinayA''krAntaH = vividhajAtIyavikAriceSTAbhiH sahitaH 'sambhrAnta iva lakSyate ' = sambhramavAnunmatta iva jJAyate iti // 25 // tatvajijJAsA samatAiyarahitasya mamatAsahitasya janma nirarthakam - // 148 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 149 // Jain Education Internation 'ghRto yogo na mamatA, hatA na samatA''dRtA / na ca jijJAsitaM tattvaM gataM janma nirarthakam // 26 // TIkA:- yena bAhyasaMsAratyAgarUpo yogo dhRtaH patnyAdisambandhaviSayiNI 'mamatA na hatA' - manaH pradezAt pRthakkRtA na, 'samatA ca nAdRtA' - samatAM prati na sadbhAvaH svIkRtaH, 'tattvaM na jijJAsitaM'= svasvabhAvo na jJAnecchAviSayIkRtataH 'tasya janma nirarthakaM gatam ' tasya puruSasya jIvanaM niSphalaM gataM, yoga varasya sarvathA mamatAmAraNasamatAdhAraNa- tatvajijJAsApUrNasya puruSapuGgavasyaiva janma sarvathA saphalameva nA'nyatheti bhAvaH ||26|| - jijJAsAvivekAbhyAM mamataiva vinAzyA 'jijJAsA ca vivekazva, mamatAnAza kAvubhau tastAbhyAM nigRhNIyA-denAmadhyAtmavairiNIm // 27 // TIkA:-- 'jijJAsA ca viveka ' = tattvajijJAsA ca dehAtmabhedajJAnarUpavivekazva, 'ubhau ' = jijJAsAviveko dvau, 'mamatAnAzako ' = mamatAyA vinAzakau kathitau staH, 'atastAbhyAM ' - jijJAsAvivekAya, 'adhyAtmavairiNImena = adhyAtmabhAvasya pratipakSabhUtAmenA-mamatAM nigRhNIyAt nigrahaM nayet // 27 // ityA // 149 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 15 // cAryazrImad-vijayalabdhisUrIzvarapaTTagharAcArya zrImad-vijaya-bhuvanatilakasUrIzvara-paTTagharabhadrakaramariNA kRtAyAmadhyAtmasAragranthe bhuvanatilakAkhyAyAM TIkAyAM mamatvatyAganAmako'STamo'dhikAraH samAptaH / 235 // atha samatAnAmako navamo'dhikAraH - pratibandhakAbhAve samatAyAH svataH prAdurbhAvaH - 'tyaktAyAM mamatAyAM ca, samatA prathate svataH / sphaTike galitopAdhau, yathA nirmalatAguNaH // 1 // TIkAH-mamatAyAM ca tyaktAyAM mamatAyAmtyAge satyeva 'svataH samatA prathate svayameva samatA bilasati vardhate ca, 'galitopAdho sphaTike raktavarNakajapAnAmakapuSSarUpopAdhau galite-vinapTe yathA sphaTike nirmalatAguNaH svato vikasati tathA'trApi vijJeyam , samatA prati mamatArUpa upAdhiH pratibandhakaH, mamatAyA abhAve samatodeti nAnyatheti // 1 // - yAdyapadArthaniSThapriyA'priyatvakalpanAnirAsaH samatA - 'priyA'priyatvayo ryA'rthe rvyavahArasya kalpanA / nizcayAttadvyudAsena, stamityaM samatocyate // 2 // // 150 // Jain Education Internatio BAPERSORRUSSONA vww.jainelibrary.org Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 15 // TIkA:-artha:-padArthaiH saha priyA'priyatvayoH iSTAniSTatvayorvyavahArasya yA kalpanA-sar3akalpaanyAropaNA, 'nizcayAttadvyudAsena' nizcayanayadRSTayA pUrvakathitakanpanAyA nirAsena 'staimityaM samatocyate' cittacaJcalatAyA abhAvarUpaM sthairya samatA kathyate // 2 // nizcayata iSTAniSTatvakalpanA, kalpanAmAtraphalaiva 'teSveva dviSataH puMsasteSvevArtheSu rajyataH / nizcayAtkiJcidiSTaM vA'niSTaM vA naiva vidyate // 3 // TIkAH-ekapuruSApekSayA 'yeSvevA'rtheSu dviSataH pusasteSvevArtheSu rajyataH' yatpadArthaniSTho dveSastatpadArthaniSTho rAgaH, yadrAgadveSakalpanA puruSasya bhavati, yato nizcayataH' nizcayanayataH, vastutaH, kizcidvasta, iSTaM vA'niSTaMvA naiva vidyate' kasyacitpuruSasya kiJcidiSTaM sadA'thavA kizcidaniSTaM niyataM nAstyeva kAlAdibhedeneSTamaniSTaM vA'niSTamiSTaM bhavatIti // 3 // ekasmin viSaye bhavato rAgadveSayoH kAraNam 'ekasya viSayo yaH syA-svAbhiprAyeNa puSTikRt / anyasya daveSyatAmeti sa eva matibhedataH // 1 // // 15 // Jain Education Intemat Far Private & Personal use only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH / / 152 / / Jain Education Inte vikalpakalpitaM tasmAd dvayametanna tAttvikam / vikalpoparame tasya dvitvAdivadupatayaH ||5|| TIkA:- ekasya puruSasya yo viSaya 'svA'bhiprAyeNa puSTikRt ' = cittasyA'bhiprAyeNa rAgasya viSayo bhavati sa eva viSayo'nyasya puruSasya matibhedato-- manaso bhedato 'dveSyatAmeti' = dveSasya viSayo bhavati idamahRdayam = manoniSThA padArthAn prati yA rAgadveSaviSayiNI prakriyA bhavati sA manasaH svavikalpAnavalambyaiva, yadA rAgAdijanakasya vikalpasya nAzo bhavati tadA tasya rAgAderapi nAzo bhavati; udAharaNamatra - sammukhaM pustakadvayaM patitamasti tadA buddhayA (naiyAyikamate pustakadvaye dvitvanAmako guNa utpadyate yadA tatra pustakadvayatvena rUpeNa darzanA -- pekSA nazyati tadA tatra pustakadvaye jAtaM dvitvamapi nazyati, vikalpasattAyAM rAgAdeH sattA, vikalpanAze rAgAdernAzo bhavati, rAgadveSayormadhyAdeko'pi na tAttvikaH- zAzvataH rAgazca dvepavana tAtvikaraft vikalpajAtau sta iti // 45 // - saGkalpasamutthAnanAzasyopAyaH - 'svaprayojanasaMsiddhiH, svAyattA bhAsate yadA / bahirartheSu saGkalpa- samutthAnaM tadA hatam // 6 // // 152 / / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-18 sAra: // 153 // TIkA:-yAvat 'svakAryasaMsiddhi dyapadArthA'valambane' ti buddhiH pravarttate tAvadAtmA bAhyapadArtheSu dhAvati, tadA 'svaprayojanasaMsiddhiH svA''yatteti bhAsate tadA 'bahirartheSu saGkalpasamutthAnaM hatam' bAhyapadArthAnavalambyotthIyamAnasaGkalpA hatA eva yataH svakAryasiddhiH svAdhInaiva na parapadArthasApekSeti // 6 // bhramasya bhaGge rAgadveSAbhAvaprayuktA samatA'pratihatA bhavati-- 'labdhe svabhAve karAThastha svarNanyAyAjhamakSaye / rAgadaveSA'nupasthAnAta , samatA syAdanAhatA // 7 // TIkA-'kaNThasthasvarNanyAyAt' sauvarNa bhUSaNaM kaNThasthaM sadapi yadA yasyAstitvaviSaye bhrama utpadyate tadA sa jIvo'ratimAn bhavati yadA tadbhUSaNaM tu kaNTha eva tiSThadvarttate' tAdRze bhAne jAyamAne bhrame niraste punaH svAsthyamAyAtaM bhavati, vastutastu bhUSaNaM na gatameva parantu naSTasya bhramakSaye jAtAratinazyati, svasthatA sthirA bhavati, evaM rItyA bahirartheSu, iSTAniSTabhrAntiryadA kSINA bhavettadanantaraM rAgadveSavikArAH zAmyanti tatrApratihatA mamatA prAdarbhavati // 7 // -karmanirmita vidhya (paividhya) bhAnAmAve sAmyamanAhatam 'jagajIveSu no bhAti, duvaividhyaM karmanirmitam / yadA zuddhanayasthityA tadA sAmyamanAhatam // 8 // // 153 // Jain Education Intemat Far Private & Personal use only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 154 // TIkAH--sAmAnyataH saMsArijIveSu, jIvasya svakarmaNA nirmitamuJcatvanIcatvarUpaM ziSTatvaduSTatvarUpamityAdinAnArUpaM dvaividhyaM (dvaitabhAvo) bhAsate parantu yadA 'zuddhanayasthityA'nizcayanayadRSTayA sarve jIvAH zuddhAtmasvarUpamayA dRzyante tadetadvaividhyaM na bhAti tadA ca tasya jIvasya sAmyamanAhata-mapratihataM bhavati // 8 // -kUTasthanityAtmadravyaguNAdidhyAnataHsAmyamanuttaram-- 'svaguNebhyo'pi koTasthyAdekatvA'dhyavasAyataH / zrAtmArAmaM mano yasya, tasya sAmyamanuttaram // 1 // TIkA:--eka AtmA nityo'sti, anyajIvebhyazca sadA bhinna eva tathA'pi svajJAnAdiguNebhyo'pi kUTasyanityatvAt , svaguNApejhayA'pi kUTasthanityatvAt , svaguNApekSayA'pi sarvathA zuddha AtmA'sti, ekamevA''tmadravyaM kUTasthanityamasti (apracyutA'nutpannasthirekasvabhAvaHkUTasthaH) ekatvAdhyavasAyataH guNaguNinorabhedanizcayataH, 'AtmArAmaM mano yasya' yasya-yoginaH kUTasthasvaguNA'bhinnA''tmani ramamANaM mano'sti tasya yoginaH mAmyamanuttaraM-paramottamaM bhavati / / 9 // --paripakvAyAM samatAyAM vAsocandanatulyatA'samatAparipAke syAd viSayagraha-zUnyatA / // 154 // Jain Education Internatio For Private & Personal use only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: 1155 // yayA vizadayogAnAM, vAsIcandanatulyatA // 10 // TIkA:--'samatAparipAke syAd viSayagrahazUnyatA'samatvanAmako bhAvo yadA paripAkadazAmApatraH syAttadA viSayaniSTheSTAniSTatAviSayakakalpanAjJAnasyA''tyantikAbhAvaHsyAt , 'yayA vizadayogAnA vAsI-- candana--tulyatA' viSayagrahazUnyatAviziSTasamatayA nirmalatarayogagariSThAnAM mahAtmanAM vAsyA-yena zastravizeSeNa carmacchidyate, athavA candanena lipyate, vAsyA vA candane tulyatA'rthAt , nindkstaavkpurussyostulymnovRttiruupsmtaasiddhiH||10|| __-nityavairivairazAmaka-samatAM sAdhoH stumaH'kiM stumaH samatAM sAdho-ryA svArtha-praguNIkRtA / vairANi nityavairANAmapi hantyupatasthuSAm // 11 // TIkA:--'sAdhoH samatA kiM stumaH 1 kayA rItyA muneH samabhAvaM vayaM stumaH ? 'yA svArthapraguNIkRtA'= svAtmahitAyevAdhikAdhikyena puSTakaraNena pravRddhA samatA, sAdhopAveM upatasthaSAM--upasthitiM kurvatA. 'nityavairANAM'ahinakulAdi-nityaveravatAmapi (nityavairarahitAnAM kA kathetyapi zabdArthaH) prANinAM vairANi-pArasparika--vaimanasyAni hanti-dUrIkaroti, svasya kRte kriyamANA sAdhanA pareSAM vairavinAzAya kalpate // 11 // // 15 // Jain Education Intemat For Private & Personal use only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma. sAraH // 156 / / Jain Education Internation - ekaiva samatA sevyA kimanye: 'kiM dAnena tapobhirvA, yamaizca niyamaizca kim / ekaiva samatA sevyA, tarI saMsAravAridhau // 12 // TIkA:- saMsArarUpavAridhitaraNe tarI- naukArUpA, ekaiva samatA sevyA sevanIyA, samatArahitena kiM dAnenArthAt dAnaphalAbhAvaH, samatArahitaiH kiM tapobhirarthAt tapaH phalAbhAvaH, samatArahitai yamairniyamaizva kimarthAd yamaniyamayoH phalAbhAvaH // 12 // - samatAyAH sukhaM spaSTaM dRSTaM mukti-padavI sA davIyasI dRSTaM spaSTaM tu samatAsukham dUre svargasukhaM manaH sannihitaM TIkA:- svargasya sukhamAnando dUre samasti sA muktipadavI - mokSasthAnaM varttate, parantu manaH sannihitaM manasi sthitaM samatAsukhaM tu spaSTaM dRSTaM sarvathA pratyakSam ||13|| samatA'mRtamajjanena kAmakrodhamadA didoSadhvaMsaH / dRzoH smaraviSaM zuddhayet krodhatApaH kSayaM vrajet / 9 - 1 // 13 // davIyasI - atyantadUre // 156 // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 157 // Jain Education Internation cauddhatyamalanAzaH syAt, samatA'mRtamajjanAt // 14 // TIkA:- samatAnAmakAmRtasnAnena nayanayugalaniSTaM kAmarUpaM viSaM zuSkaM vA zuddhaM bhavet, krodhanAmakastApaH kSayaM vrajet-prApnuyAt, auddhatya- unmAdarUpamalasya nAzaH syAt ||14|| ekA samava sukhAya jAyate 'jarAmaraNadAvA'gnijvalite bhavakAnane / sukhAya samataikaiva, pIyUSaghanavRSTivat ||15|| TIkA:- jarAmaraNarUpa dAvAnalena jvalite dagdhe, bhavarUpe kAnane - vane 'pIyupadhana vRSTivat'- sudhAyA mahAmeghasya vegavaddRSTisamAnA, ekA samateva sukhAya bhavatyeva // 15 // - ekasamatASSlambanA mokSaprAptiH'yAzritya samatAmekAM nivRtA bharatAdayaH nahi kaSTamanuSThAna-mabhUtteSAM tu kiJcana // 16 // 1 TIkA :- 'Azritya samatAmekAM rAgadveSapariNatya bhAvarUpAmekAM samatAmAlambya 'nivRtA bharatAdayaH ' bharata AdiyeSAM te bharatarUpaprathamaca kAryAdayaH, nivRtiM prAptAH 'teSAM tu nahi kizcana kaSTamanuSThAnamabhUt '= teSAM bharatAdInAM tu kiJcidapi bAhyatapa AdirUpaM kaSTakAryanuSThAnaM jAtaM nahi ||16|| // 157 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 158 // -kiMphalA samatA - 'argalA narakadvAre, mokSamArgasya dIpikA / samatA guNaratnAnAM, saGgrahe rohaNAvaniH // 17 // TIkA:--samatA kIdRzI ! 'narakadvAre'rgalA' naraka dvArapratibandha-kI-bhUtapratidhasvarUpA samatA, 'mokSamArgasya dIpikA' mokSamArgaprakAzakadIpikA samatA, jJAnAdiguNaratnAnAM saGgrahaNe rohaNaparva. tasyAvanibhUtA samatA, arthAt narakadvArapratibandha-mokSamArga-prakAza guNaratnasaGagraharUpaphalAni samatayaiva prApyante // 17 // -doSanAzakarI samatA'mohAcchAditanetrANA-mAtmarUpamapazyatAm / divyAJjanazalAkeva, samatA doSanAzakRt // 18 // TIkA='mohAcchAditanetrANAm' mohenAcchAdite netre viveka dRSTirUpe bhAvanetre yeSAM teSAmata evatmarUpamapazyatAM'svA''tmasvarUpasAkSAtkAramakuvaMtAM puruSANAM "divyAJjanazalAkeva'lokottarA'JjanazalAkAsamAnA samatA mohAdirUpadoSanAzakarI bhavatIti // 18 // // 15 // Jain Education Internatione For Private & Personal use only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaSyAtma sAraH // 159 // -samatayA'nirvacanIyamukhasammAptiH'kSaNaM cetaH samAkRSya, samatA yadi sevyate / syAttadA sukhamanyasya, yad vaktu naiva pAryate // 11 // TIkAH-kSaNa-kSaNaparyantaM rAgadveSaparapadArthAdiviSayebhyazceto-manaH, samAkRSya-pratyAhRtya 'yadi samatA sevyate tadA sukhaM syAt' ananyAdRzaM cetazcamatkArimahAnando'nubhUyeta, yatsukhamanyasya janasya vaktu naiva pAryate-pAraM prApyate // 19 // ___ - bhogibhUta saMsArilokaH samatAmukha naiva vetti-: 'kumArI na yathA vetti, sukhaM dayitabhogajam / na jAnAti tathA loko yoginAM samatA-sukham // 20 // TIkAH yathA kumArikA 'dayitabhogajaM sukhaM patimogajanyaM sukhamanubhavA'pekSayA na jAnAti, tathA tathA lokaH-bhogisaMsArI lokaH, yoginAM--adhyAtmayoginAM mahAyogarUpaM--samatAjanyaM sukhamanubhavato na jAnAtyeveti // 20 // . ..samatA, varmaNA saha tolyate. 'natistutyAdikA''zaMsA-zarastIvaH svamarmabhit / Jain Education Internal For Private & Personal use only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma. sAra: // 10 // samatAvarmaguptAnAM, nA'tikRtso'pi jAyate // 21 // TIkA:-tIvraH svamarmabhit , natistutyAdikA''zaMsAzara tIkSNaH, svAtmamarmabhedakaH, janagaNavihitanamana-stavanAdiviSayakalAlasArUpo bANaH, 'samatAvarmaguptAnA' samatA-nAmakavarmaNA rakSitAnAM mahAtmanAM 'so'pi nA''rtikRjAyate' pUrvakathitavANo'pi pIDAkArI na jAyate // 21 // samatA, janmAntarapracitAni karmANi kSiNoti 'pracitAnyapi karmANi, janmanAM koTikoTibhiH / tamAMsIva prabhA bhAnoH, kSiNoti samatA kSaNAt // 22 // ___TIkA:-'janmanAM koTikoTibhiH'-koTibhiguNitAH koTayaH koTikoTayaH, tAbhiH, koTikoTijanmabhiH, 'pracitAnyapi karmANi' AtmasAd kRtAni-baddhAnyapi karmANi yathA bhAnoH prabhA tamAMsi kSaNAta kSiNoti-nAzayati, tathA samatA bhavabhavAMtaramadhye baddhAni karmANi kSayaM prApayati kSaNAta // 22 // samatayaiva bhAvajainatA sidhyati 'anyaliGgAdisiddhAnA-mAdhAraH samataiva hi / ratnatrayaphalaprApteryayA syAd bhAvajainatA // 23 // // 160 // Jain Education Inten For Private & Personal use only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra TIkAH--yayA samatayA darzanajJAna cAritrarUparatnatrayasya phalarUpa siddhAvasthAyAH prAptirbhavati, kicatatprApti vini bhavanahetutvena yA yA, anyaliGgiSu mAvajanatA sA samatevA'nyaliGgagahiliGgAdisiddhAnAmAdhAro bhavatIni // 23 // jJAnasya phalaM samataiva 'jJAnasya phalameSeva, nayasthAnA'vatAriNaH / candanaM vahnineva syAt , kugraheNa tu bhasma tat // 24 // TIkA:-.'nayasthAnA'yatAriNaH' sakalanayAmitaviSayeSu avataraNazIlasya 'jJAnasya phalameSeva'viziSTajJAnasya phalaM samataiva, anyathA--samatAyA abhAve sati, ekasminnapi nayaviSaye 'kugraheNa bhasma tat' kadAgraheNa sundaramapi jJAnaM bhasmasAd bhavati, yathA candanaM zainyamarpayati parantu vaminA saha sambandhena jvalitatvAd bhasma bhavati tathA'trA'pi jJeyam , atra jJAnaM candanamthAnIyaM, kugrahazca valisthAnIyaH // 24 // samatAnAmAnaH, cAritrapuruSaprANAH 'cAritrapuruSaprANAH, samatA'khyA gatA yadi / janA'nudhAvanAvezastadA tanmaraNotsavaH // 25 // // 16 // in Education tema For Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 162 // TIkA:-yadi cAritranAmakapuruSasya prANA: samatAnAmakA gatAH astaM gatA yAvanaSTA stadA 'janAnudhAvanAvezaH'janAnAmanudhAvanasyADambaraH, 'tanmaraNotsavaH samatAkhyaprANa vihInasya tasya maraNamahotsavo jJeyaH // 25 // samatAM vinA kRtamakRtaM kaSTarUpaM vA bhavati'santajya samatAmekAM, syAdyatkaSTamanuSThitam / tadIpsitakaraM naiva, bIjamuptamivoSare // 26 // ____TIkA:-ekA samatA santyajya-vihAya yatkaSTaM yat kaSTakAripharmA'nuSThitaM--kRtaM syAt 'tadIpsitakaraM naiva tatkAryamiSTasiddhikaraM naiva, bIjamaptamivopare uparabhUmyAM nikSiptaM yathA bIjaM kaSTarUpamataeva neSTasiddhikaraM tathA'trApi bodhyam // 26 // muktarupAya ekA samateva 'upAyaH samatevaikA, mukteranyaH kriyAbharaH / tattatpuruSabhedena, tasyA eva prasiddhaye // 27 // TIkA:-'upAyaH samatevaikA, mukteH'-mukte mokSasyopAya ekA samateva, mokSopAyabhUtasamatAyA For Private A Personal use only 162 // Jain Education remati Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyaH kriyAmaraH kimarthamiti ceducyate 'anyaH kiyAbharaH tattatpurupamedena tasyA eva prasiddhaye' - tasya tasya puruSasya bhedena-'minnabhinnavyakti pragahyAnyaH kiyAsamUhaH, samatAyA eva prakarSaNa siddhaye adhyAtma-10 vartate, samatAjanakatvena kriyA sakriyeti sUcyate // 27 // sAra ___ samatAyAH svAnubhava eva pAraM prApayati diGmAtradazene zAstravyApAraH syAnna dUragaH / // 163 // asyAH svAnubhavaH pAraM, sAmarthyAkhyo'vagAhate // 28 // ___TIkA:--'zAstrasya vyApAraH diDamAtradarzane syAnna duggaH =zAstrasya pravartanarUpo vyApAraH, dizAmAtradarzana--sUcane syAtparantu diDmAtramUcanAd dUre'grato na gacchati, ata eva 'asyAH myAnubhavaH'=samatAyAH svAnubhavarUpamAmayanAmakayogaH 'pAramavagAvahane' mAdhyazAstrArthapArAvagAhako bhavati // 28 // parAtparaMnigUDhaM natvamAtmanaH samataiva parAtparameSA yannigUDhaM tattvamAtmanaH / tadadhyAtmaprasAdena, kAryo'syAmeva nirbharaH // 26 // ... TIkA:-'Atmano nigUDhaM tattvaM yat parAtparameSA-Atmasambandhi atyantaM guptaM tattvarUpaM rahasya yat parAtpararUpameSA samateva, tatsamatArUpaM tattvaM vA tataH 'adhyAtma'prasAdena kAryo'syAmeva nirbharaH'-adhyA .... // 163 // Jan Education tema For Private & Personal use only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 16 // tmabodhakRpayA, samatAsiddhAveva pUrNaH prayatna karttavya iti / / 29 // ___ityAcAryazrImad vijayalabdhisUrIzvarapaTTadharAcAryazrImadvijayabhuvanatilakasUrIzvarapaTTadharabhadrakarasUriNA kRtAyAmadhyAtmasAragranthe bhuvanatilakAkhyAyAM TIkAryA samatAnAmako navamo'dhikAraH samAptaH // 254 // sadanuSThAnanAmako dazamo'dhikAraH - zuddhAnuSThAnam - 'parizuddhamanuSThAnaM jAyate samatA'nvayAt / katakakSodasakrAntaH, kaluSaM salilaM yathA // 1 // TIkA:-'anuSThAna' =malinamapi dharmA'nuSThAnaM 'samatA'nvayAt'samatAnAmakapariNAmasya satatasambandhAna , 'parizuddhaM jAyate' parito nirmalaM bhavati 'yathA katakazodasaGkrAnteH kalupaM salilaM parizuddhaM' yathA malayataM jalaM katakIyacUrNasaGkramaNataH parito'tyantaM vA zuddhaM jAyate // 1 // - anuSThAnasya bhedA:viSaM garo'nanuSThAnaM, taddheturamataM param / gurusevAdyanuSThAnamiti paJcavidhaM jaguH // 2 // // 16 // Jain Education Internat For Private & Personal use only www.ainebrar. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH TIkA:-gurusevA''disvarUpamanuSThAnamaihikapAralaukikasukhAdiviSayakAzayamedena paJcavidhaM bhavati tannAmAnImAni yathA-viSanAmaka garAkhyamananuSThAnAbhidhaM taddhetugotrakamamRtasaMjJakaM paJcavidhamanuSThAnam // 2 // -viSanAmakA'nuSThAnavarNanam - 'zrAhAropadhipUjaddhi-prabhRtyAzaMsayA kRtam / zIghra saccittahantRtvAdiSAnuSThAnamucyate // 3 // TIkA:-AhAraviSayakAzaMsayA, upakaraNarUpopadhiviSayakAzaMsayA, pUjAsatkAraviSayakakAmanayA, samR. dvisaMpattimattAdikaviSayakehikaphalAzaMsayA maha kriyamANaguruserAdisvarUpamanuSThAnaM, zIghra-tatkAlaM 'saccittahantRtvAt' =samyagbhAvarUpacittazudbhihananakattatvAdvipAnuSThAnaM kathyate // 3 // - tadeva viSAnuSThAnaM sadRSTAntaM vibhajyate - 'sthAvaraM jaGgamaM cApi, tatkSaNaM bhakSitaM viSam / yathA hanti tathedaM sa-ccittamaihikabhogataH // 4 // yathA sthAvaraM cApi jaGgamamubhayavidhaM viSaM bhakSitaM sat tatkSaNaM dravyaprANAn hanti, tathedaM-vipAnuThAnaM pUrvoktihikabhogecchayA 'saccittaM-bhAvazuddhirUpAna bhAvaprANAna hanti // 4 // Jain Education Internatio Far Private & Personal use only T Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: / / 166 // Jain Education Internation garAnuSThAnasvarUpavarNanam 'divya bhogA'bhilASeNa, kAlAntaraparikSayAt / svAdRSTaphalasampU, garAnuSThAnamucyate // 5 // TIkA:- 'divya bhogA'bhilASeNa ' = pAralaukika devasambandhibhogasyA'bhilASeNa kriyamANaM gurusevAdirUpamanuSThAnaM garAnuSThAnaM kathyate, 'svAdRSTaphalasampUrteH ' = pUrvoktA'nuSThAnajanyaM svakRtAdRSTa-svanirmita puNyakama, tasya bhogasya sampUraNataH, 'kAlAntaraparikSayAt ' = anyakAle devAdibhavakAle cittazuddhirUpabhAvaprANaparikSayato garAnuSThAnamucyate ||5|| - punarapi garAnuSThAnaM sadRSTAntaM darzyate-'yathA kudravyasaMyoga - janitaM garasaMjJitam / viSaM kAlAntare hanti, tathedamapi tattvataH // 6 // TIkA: yathA kAcAnAM zakalAdirUpakutsitadravyANAM saMyoga mizraNato janitaM garasaMjJitaM viSaM kathyate, tAdRzabhakSakasya tAdRzaM viSaM 'kAlAntare' = dvicaturdvAdazamAsAntare hanti, tathA divyabhogAdiprApte niMdAnapUrvakaM kRtamanuSThAnaM vastutaH kAlAntare cittazuddhiM hanti tatastadanuSThAnaM garAnuSThAnaM kathyate // 6 // anidAnatvaM pratipAditameva // 166 // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanyAtmasAra // 167|| 'niSedhAyA'nayoreva. vicitrA'narthadAyinoH / sarvatraivA'nidAnatvaM, jinendraH pratipAditam // 7 // TIkA:-'vicitrAnarthadAyinoH'vividhajAtIyAnarthasArthadAyakayoH 'anayoreva niSedhAya' viSAnuSThAnagarAnuSThAnayoreva pratiSedhAya 'sarvatraiva jinendraranidAnatvaM pratipAditaM sarveSvanuSThAneSvanidAnatvama nAzaMsatvameva jinAnAmindraH pratipAditamasti // 7 // - ananuSThAnasvarUpam - 'praNidhAnAdyabhAvena, karmA'navyavasAyinaH / saMmUrchimapravRttyAbhamananuSThAnanamucyate // 8 // TIkAH-'anadhyavasAyinaH' =adhyavasAyazUnyasyA''tmanaH, 'praNidhAnAdyamAvena' =yai cittaskAgratA''dibhAvasyA'bhAvapUrvakaM 'sammRcchimajIvAnAM pravRttisadRzaM yatkarma tadananuSThAnamucyate // 8 // - ananuSThAnakarmaNi he saMjJe upayujyate - 'zroghasaMjJA'tra sAmAnya-jJAnarUpA nibandhanam / lokasaMjJA ca nirdoSa-sUtramArgA'napekSiNI // 6 // // 16 // Jain Education Intemato For Private & Personal use only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma- sAraH // 16 // TIkA:-atraasyAmananuSThAnakapravRttI saMjJAdvayaM kAraNaM bhavati, prathamaughasaMjhA-sAmAnyajJAnarUpA, dvitIyA lokasaMjJA tu 'nirdoSasUtramArgAnapekSiNI' doSarahitazAstramArgasyA'pekSAzanyetyarthaH // 6 // ___ - oghasaMjJAyAH svarUpanirUpaNam - 'na lokaM nApi sUtraM no guruvAcamapekSate / anadhyavasitaM kiJcita, kurute caughasaMjJayA // 10 // TIkA:-'oghasaMjJayA'nadhyavasitaM kiJcitkurute' cittasya zUnyatayA sahauvasaMjJayA jIvo yatkizcitkaroti natra lokaM nA'pekSate jIvaH, nA'pi sUtraM cA'pekSate, gurorvAcamapi nA'pekSate'rthAt , lokasUtraguruvAkpanirapekSaM sarvathA cittazUnyatApUrvakaM yat kizcidAvazyakAdyanuSThAnamoghasaMjJAyAH prabhAvaH // 10 // - lokasaMjJAsvarUpavarNanam - 'zuddhasyA'nveSaNe tIrthocchedaH syAditi vAdinAm / lokAcArAdarazraddhA lokasaMjJeti gIyate // 11 // TIkAH kecit kathayanti yat 'zuddhAnuSThAnameva yadi dRzyate tadAgrahazcaiva rakSiSyate' tadA tIrthocchedaH prasajyate, yataH zuddhAnuSThAnamazakyaprAya tasmAlloko yathArItyA'vidhivadazaddhamanuSThAnaM kurvannAste tathaiva // 168 // / Jain Education Internation For Private & Personal use only . Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 16 // rItyA punaH punaH karttavyamiti vAdinA lokasyAvidhivatsvAcAreSu bahumAnapUrvikA zraddhA 'lokasaMjJe' ti gIyate, etAdRzyA lokasaMjJayA kriyamANAvazyakAdikarmAnuSThAnamananuSThAnammucyate // 11 // .. azuddhakattavyakriyApakSakhaNDanam .. 'zikSitAdipadopeta-mapyAvazyakamucyate' vyato bhAvanirmukta-mazuddhasya tu kA kthaa||12|| TIkA:-'zizitAdipadopetaM bhAvanimuktaM dravyana Avazyakamucyate' askhalitAdiguNasampannapadaiH mahitaM zuddhamapi bhAvena rahitaM sad dravyAvazyakamucyate, 'azuddhasya tu kA kathA' -pAThoccAraNAdAvapyazaddha syAvazyakakarmaNastu kA kathA ? arthAdetattu dravyAvazyakamapi na kathyate // 12 // zuddhasyaivA''grahe tIrthocchedaprasaGga iti pakSakhaNDanam 'tIthocchedabhiyA hantA-vizuddhasyeva cAdaraH / . sUtrakriyAvilopaH syAd gatAnugatikatvataH // 13 // TIkA:--'zuddhakriyAyA evA''grahe kenA'pi tAdRzakriyAyAH ka mazakyatvAttIrthocchedaH prasakto kI bhaviSyatItyevamuktvA'zuddhakarmaNyAdaraH kArya iti yatkathita' tadatyantA'sambaddhavacanaM yato rItyA'nayA, azuddhau Jain Education Intema For Private & Personal use only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 17 // svoditakriyApAThI eka AtmA kurute, tannirIkSya zrutvA ca dvitIyastathaiva kurute, tathaiva tRtIyAdiH karotyevaM gatA'nugatikatvato'zaddhakriyApAThapravacanapravartanaprasiddhitA sUtrakathitazuddhakriyApAThavilopaH syAta, vastutastu azuddhAdare sUtravihitakriyAvilopadvArA tIrthocchedasaMbhavaH kathaM na 1 // 13 // bahubhiH kRtaM yattatkarttavyamiti matasya khaNDanam 'dharmodyatena karttavyaM kRtaM bahubhireva cet / tadA mithyAdRzAM dharmo tyAjyaH syAnna kadAcana // 14 // TIkAH--bahubhirloke yayA rItyA kRtaM tayA rItyaiva dharmodyatenAtmanA karttavyamiti na samIcInam , yata uktamatasamarthane mithyAzA kriyAkANDarUpo dharmaH sadA sevanIyaH syAta , kadAcanA'pi tyAjyo na myAd yato bahumiloMke sevito'bhimatazceti // 14 // ananuSThAnakarmaNa upasaMhAraH 'tasmAd gatAnugatyA ca, yat kriyAsUtravarjitam / zroghato lokato vA tadananuSThAnameva hi // 1 // TIkAH-'tasmAd' pUrvoktakathanataH, 'odhato lokato vA'=odhasaMjJayA lokasaMjJayA vA yatkarma, // 17 // lain Education Internati For Private & Personal use only D ww.jainelibrary.org Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sUtravarjitaM' sUtravidhAnanirapekSaM 'gatA'nugatyA'cAtAnugatikatvataH kriyate, hi-khalu, tadanuSThAnamananuyasyAsya SThAnameva zeyamiti // 15 // sAra ananuSThAnakarmaNaH phalam 'kAmanirjarAGgatvaM, kAyakalezAdihoditam / // 17 // sakAmanirjarA tu syAt , sopayogapravRttitaH // 16 // TIkAH-iha-asmimananuSThAnakarmaNi, 'kAyakalezAt' kAyasya kaSTarUpatvAt , sopayogapravRttaraIN/ bhAvAta , 'akAmanirjagatvaM' akAmanirjagayAH mAghanatvamuditaM-kathitaM asyA'nanuSThAnasya phalama kAmanirjarA kAyaklezadvArA bhavati, sakAmanirjarA tu mokSAzayapUrvikAyA upayogasahitAyAH pravRttito bhavati nA'nyayeti // 16 // taratunAmakasaknuSThAnasvarUpam 'sadanuSThAnarAgeNa taddheturmArgagAminAm / etacca caramA''varte'nAbhogAde vinA bhavet // 17 // TIkA:-'mArgagAminA' mArgA'nusAriNAM jIvAnAM 'sadanuSThAnagageNa sadanuSThAnaM prati rAgahetunA jAyamAnaM, 'anAbhogAdevinA-anAbhogasahasAkAritAdoSarahitaM taddhetanAmakaM samyaganuSThAnaM 'etacca' 171 // Jain Education Intema Far Private & Personal use only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 172 // Jain Education Internation idamanuSThAnaM ca 'caramAvartte mavet' = caramAvarttakAlapraviSTAnAM jIvAnAM bhavenA'nyeSAmacaramAvarttavartinAm ||17|| satakriyArAgaH kadA 1 asat kriyArAgaH kadA ? bhavacAla dazA'parA 'dharmayauvana kAlo'yaM 1 atra syAt kriyArAgo'nyatra cA'satkriyA''daraH // 18 // TIkA:- caramAvarttakAle pravezA'nantaraM satakriyArAgo jIvasya jAyate yato'yaM caramAvarttakAla ra afer aratni: 'anyatra ' = caramAvarttAdinyatra - acaramAvarttakAle, 'aparA' dvitIyA bhavasya bAladazA bhavati yatastatrA'sakiyAM pratyevA''daro bhavatIti ||18|| dharmayauvanakAlapraviSTAnAM dharmarAgeNA'satukriyA lajjAye 'bhogarAgAd yathA yUno, bAla krIDA khilA hiye / yUnastathA dharmarAgeNA'satkriyA hiye ||11|| dharme TIkA: - yathA yUno bhogarAgAd bAlakrIDA hiye' = yuvAvasthAsampannasya puruSasya bhogarAge jAte sati, samastA bAlyavayaH kAlIna dhUlikrIDAdirUpabAlakrIDA lajjAyeM bhavati, tathA dharmasya yauvanakAle praviSTasyAtmano dharmarAge jAte prAktanyo'satu kriyAH sarvA lajjAkRte'to heyA eva / / 19 / // 172 // Na Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 173|| caramAvarta eca tahetunAmakaM caturthamanuSThAnam 'caturtha caramAvarte tasmAd dharmAnurAgataH / anuSThAnaM vinirdiSTaM, bIjAdikramasaGgatam // 20 // TIkAH-idaM hi-nizcitaM yat sakriyArAgazvaramAvartakAla eva tatazca sakriyArUpamaddharmAnurAgato jAyamAnaM caturtha tadvetunAmakamanuSThAnamapi caramAvartakAlInamevedamanuSThAnaM vakSyamANabIjAdikramamaGgataM vinirdiSTaM vattate // 20 // bIjarUpataHtunAmakAnuSThAnasvarUpam 'bIjaM ceha janAn dRSTavA, zuddhAnuSThAnakAriNaH / bahumAnaprazaMsAbhyAM, cikISA zuddhagocarA // 21 // TIkAH-iha-asmistadhdhetvanuSThAne bIjamitthaM vayete, zuddhiviziSTAnuSThAnakArakAn janAn dRSTavA / hRdayato bahumAnena vAcA prazaM mayA saha 'tAdRzaM zuddhAnuSThAnaM mayA'pi vidheyam ' etAdRzI zuddhaviSayA kattamicchArUpA cikIrSA bIjarUpaM tatvinuSThAnam // 21 // // 17 // Jain Education Intematos For Private & Personal use only Diww.jainelibrary.org. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtna sAraH // 174 // akurarUpaM skandharUpaM ca tadUSetvanuSThAnam 'tasyA evAnubandhazvA-kalaGkaH kItyate'GkaraH / tadhetvanveSaNA citrA skandhakalpA ca varNitA // 22 // TIkA:-'tasyA evA'kalaGko'nubandhaH =zuddhagocarAyAzcikIrSAyA eva nirmalasatataparamparArUpo' kunaH tatvinuSThAna kIya'te-kathyate, kairupAyaiH zuddhA kriyA saMbhavediti vicArya teSAM hetUnA 'citrA'nveSaNA - vividhA nirIkSaNaparIkSaNasamIkSaNarUpA'nveSaNA 'kandhakampA ca varNitA' = skandharUpaM tadghetvanuSThAnamucyate // 22 // patrAdirUpaM puSparUpaM ca tadghatvanuSThAnam 'pravRttisteSu citrA ca, patrAdisadRzI matA / / puSpaM ca guruyogAdi-hetusampattilakSaNam // 23 // TIkA:-zuddhA kriyAM prApta ye ye sadguruyogAdaya upAyAstAnupAyAnupalabdhu citrA vividhA pravRttiH mA patramthAnIyaM taddhatvanuSThAnaM kathyate 'guruyogAdihetusampattilakSaNaM puSpaM ca' -suguruyogAdi. IR // 14 // rUpasampattiprAptirUpaM puSpasthAna yaM taddhatvanuSThAnaM jJeyam // 23 // Jain Education Interation For Private & Personal use only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma. sAraH 1120411 Jain Education Internation phalarUpaM tadughetvanuSThAnasvarUpam 'bhAvadharmmasya sampatti, ryA ca saddazanAdinA / phalaM tadatra vijJeyaM niyamAnmokSasAdhakam // 24 // TIkaH - sadguruyoge sati tanmukhataH saddharmadezanAyAH zravaNato mithyAtvamohanIya karmaNaH kSayopazamAdirbhavettasmAt samyaktvAdibhAvadharmasya yA sampattiH samprAptiH, sA taddhetvanuSThAnasya phalaM vijJeyaM yaniyamAt avazyameva mokSasAdhakam ||24|| amRtAnuSThAnasvarUpam 'sahajo bhAvadharmo hi, zuddha zvandanagandhavat / etadgarbhamanuSThAnamamRtaM sampracakSate // 25 // TIkAH = yathA candanasya gandhaH sahajo guNaH tathA''tmanaH samyaktvAdirUpabhAvadharmaH zuddhaH sahajo guNa ucyate tAdRzabhAvadharma garbhitaM viziSTamanuSThAnamamRtAnuSThAnaM kathyate, evaM taddhetvanuSThAnasya phalamamRtAsuSThAne pariNamate ||25|| amRtAnuSThAnasya prathamaM lakSaNam 'jainImAjJAM puraskRtya pravRttaM cittazuddhitaH 1 1170411 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 17 // sambegagarbhamatyanta-mamRtaM tadido viduH // 26 // TIkAH amRtAnuSThAnaviSayakajJAnavantaH kathayanti yajjinasyAjJA puraskRtya-agrataH kRtvA, cittasya zuddhitaH pravRttaM pravRttiviSayIkRtaM 'atyantaM samvegagarbha = uttarottaravarddhamAnamokSA'bhilASeNa viziSTaM 'amRta' = amRtanAmakamanuSThAnaM tajjJAH kathayanti sma // 26 // ___ amRtA'nuSThAnasya dvitIyaM lakSaNam zAstrArthA''locanaM samyak , praNidhAnaM ca karmaNi / kAlAdyaGgA'viparyAso'mRtA'nuSThAnalakSaNam // 27 // TIkAH-zAstrA'rthA''locanaM samyak praNidhAnaM ca karmaNi' amRtanAmake karmaNi sUtraviSayakasyA'rthasyA'nuprekSaNarUpamAlocanam, cittasyaikAgratA, apramattatA vA praNidhAnaM, kAlavinayAdirUpANAmaGgAnA sAdhanAnAmaviparyAsaH% anyathA''caraNA'bhAvaH, amRtA'nuSThAnasya lakSaNam // 27 // saknuSThAnamasadanuSThAnaM ca vibhajate 'dayaM hi sadanuSThAna trayamatrA'sadeva ca / tatrApi caramaM zreSTha, mohogaviSanAzanAt // 28 // Jain Education Internation For Private & Personal use only I w w.jainelibrary.org Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 177 // TIkAH-atra-anuSThAnapazcakamadhye 'dvayaM hi-taddhetunAmakA'mRtanAmakAnuSThAnadvayaM 'sad' satphalakArakatvena sadeva, 'trayamasadeva' = viSanAmakagaranAmakAnanuSThAnanAmakA'nuSThAnAni trINi, 'amadeva' asataphalajanakatvenAzubhAnyeca, 'tatrASi caramaM zreSTaM' - sadanuSTha nadvayamadhye'pi carama-amRtAnuSThAnaM sarvonamameva yataH 'mohopaviSanAzanAt' % mohanIyakamaNo mithyAtvAdirUpamUlasaMskAraviSarUpasyogaviSamya nAzanAda. mRtaM zreSTaM vartate, atra mithyAtvAdirUpamohogaviSaM nAzyam , amRtA'nuSThAnaM nAzakaM jJeyamiti // 28 // sadanuSThAnasya lakSaNAni 'zrAdaraH karaNe prIti-ravighnaH sampadAgamaH / jijJAsA tajjJasevA ca, sadanuSThAnalakSaNam // 26 // TIkA:- 'AdaraH' = mumukSomokSa eveSTaM vastu, enadiSTAptaye kriyAyA prayatnA'tizayarUpa Adara:: (2) 'karaNe prItiH' - samyaka kriyAyAH karaNe mAnasaM prema (3) 'avighnaH' = puNyAnuvandhipuNyasAmarthyata etankriyAkaraNe na kazcidvidhanAgamaH (1) 'sampadAgamaH zubhabhAvajanyapuNyato'lolatA'niSThuratAdiguNarUpayogasampadAmAgamaH, (5) 'jijJAsA' = bhokSAtmakasyeSTasya svarUpaM jJAtumicchA (5) tajjJasevA' // mokSAtmakasya paramatatvasya jJAtA bhagavA sevAdikaM kRtvA kRpA viziSTA labhyA, ityevaM sadanuSThAnalakSaNAni bodhyAni // 29 // 1 // 17 // in Eduan Internal For Private & Personal use only . Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 178 // 'etat sadanuSThAna yogasvarUpam'bhedaibhinnaM bhavedicchA-pravRttisthirasiddhibhiH / caturvidhamidaM mokSa-yojanAdyogasaMjJitam // 30 // TIkAH-'idaM icchApravRttisthirasiddhibhirbhadai minnaM caturvidha'=idaM sadanuSThAnaM, icchAbhedena. pravRttimedena, sthira bhedana, siddhibhedena, caturbhiH prakAra yuktam , mokSeNa saha yojanAd yogasaMjJAyutaM jJeyam , arthAdicchA yogasadanuSThAnaM, pravRttiyogasadanuSThAnaM, sthirayogamadanuSThAnaM siddhiyogasadanuSThAnameyaM caturvidhamidaM sadanu pThAnam , // 30 // - icchApravRttirUpayogadvayasya nirUpaNam'icchA tatkathAprIti-yuktA'vipariNAminI / / pravRttiH pAlana' samyak sarvatropazamA'nvitam // 31 // TIkAH-(1) icchAyogaH-sthAnavA''lambanapraNidhAnarUpecchA kathyate 'tadvatkathA, prItiyuktA'vipariNAminI'-pUrvoktasarvecchAvanA kathA, prItiyuktA-harvA'nvitA yecchA secchAyogaH, kiJceSecchA, savidhikriyAkArakAmAmupari bahumAnabhAvapUrvakasvonlAmataH, svalpamapi samabhyAsadazAsaka vicitrazubhapariNAmaM dadhatI, idamatrahRdayam dravyakSetrAdisAmagrIpUrNatAyA abhAve'pi zAstrIyakriyAM dRDhatApUrvaka kartumicchayA / 15 // 18 // Jan Education Internati For Private & Personal use only Diww.jainelibrary.org Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 179 // Jain Education Internation saha yathAzakti sthAnAdiyogA AcaraNIyAstasmAtte sthAnAdayaH paJcecchA yogA ucyante, (2) pravRttiyogaH = sarvAsvavasthAsu prazamA'nvitaM yathAzAstravidhisthAnAdiyogAnAM pAlanaM 'pravRttiyogaH', ullAsAtizayamapekSya, sarvANyaGgAni prApya kriyamANA ye sthAnAdayaste pravRttiyeogarUpA jJeyA iti // 31 // - sthiratAsiddhiyamadvayasya svarUpam 'sat kSayopazamotkarSA - daticArAdicintayA rahitaM tu sthiraM siddhiH, 1 pareSAmartha sAdhakam // 32 // TIkA:- yadA sthAnAdi, pravRttiyamarUpamasti, tadaticArasa hitatvena bAdhakacintayA sahitaM bhavati, parantu yadA tatrA'tyantasamyagamyAso bhavettadA'ticAradoSasambhavasya cintA na bhavatyarthAttAdRzabAdhakacintAsuktisambhave, tadeva sthAnAdi, sthairyayamarUpaM kathyate, 'sidviyamaH' - svAtmanyutkRSTakSayopazamAdiphalotpAdakaM tat sarvasthAnAdi, svasannidhAvAgateSu, yogazuddhirahiteSvAtmasvapi svasiddhopazamAdisadRzaphalamutpAdayati tadA tatsthAnAdi, 'siddhiyamatvena kathyate, ata eva yathA paramasatyavAdinAM pArzve'satyapriyo jano'pi, mithyA vaktu N na zaknoti tathA pUrvoktaparamAhiMsAdibhAvayutAnAM yoginAM pArzve hiMsAprakRtayo nityavairiNo jIvA api tatrA'hiMsAbhAvavantaH santa upavizantIti // 32 // // 179 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -kSayopazamabhedata icchAyogAdInAM vicitrabhedAHadhyAtma 'bhedA ime vicitrAHsyuH, kSayopazamabhedataH / sAraH zraddhAprItyAdiyogena, bhavyAnAM mArgagAminAm // 33 // // 18 // TIkA:-icchAdayazcatvAro yogA bhinnA api svasvasthAne teSve kaikasyA'saMkhyAtA bhedA bhavanti, To sthAnAdiyogasyopari zraddhA=idamevamevA'stIti nizcayarUpA, sthAnAdiyogasya prItiH tadAcaraNakartarupari harSodrekaH, tathA dhRtidhAraNAdeyoM gena teSAM 2 jIvAnAM tAdRzastAdRzaH kSayopazamaH prApto bhavati, tat kSayopazamena ca tAdRzaH 2 icchAdiyogaH prApyate, yadi mandazraddhAdi syAttadA mandAdiH kSayopazamo. labhyate, tasmAcca mandakoTika icchAdiyoga AsAdyate, madhyamaddhAdimatA madhyamakoTikazvotkRSTazraddhAdisampannAnA, utkRSTa prakAraka icchAdiyogaH prApyate, eteSAM zraddhAdInAM mandatAdayo'pyasaMkhyabhedabhinnA bhavantiH, tItunA tato jAyamAnAH kSayopazamA apyasaMkhyakA eva; tataste kSAyopazamikA icchAdiyogA apyasaMkhyaprakArakA evA'rthAt zraddhAdiyogA asaMkhyakAsvaddhatunA'saMkhyAnAH kSayopazamAstasmAdevA'saMkhyAtA icchAdiyogAH santiH ityevaMrItyA, inchAdiyogaM prApya ye jIvA mArga prAvatanta, teSAM sUkSmabodhA'bhAve'pi teSA mArgAnumAritA kenA'pi na vAdhyate // 33 // // 18 // in on S-1 For Private & Personal use only wi .jainelibrary.org Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArA // 18 // - icchAdInAM catuNNAM yogAnAmanubhAvA:-kAryANi_ 'anukampA ca nirvedaH, saMvegaH prazamastathA / eteSAmanubhAvAH syu-ricchAdInAM yathAkramam // 34 // TIkAH-eteSAmicchAdInAM yathAkramaM (1) anukampA dravyato bhAvato vA yathAzakti duHkhitasya duHkhaprahANecchArUpA'nukampAH (2) nirvedH| saMsArasya naiguNyajJAnato jAyamAnavirAgatArUpo nirvedaH (3) saMvegaH-mokSapadaviSayako vegavAnabhilASaH, (4) prazamA bhautikatRSNocchalattaraGgopazamarUpAprazamaH: arthAdicchAdiyogAnAmanukampAdyA anubhAvAH kAryANi syuH, idamatra hRdayamsamyaktvaprAptita icchAdiyogapravRttitazva, anukampAdIni catvAri kAryANi niSpadyante, AstikyazUnyAnukampAdikAryANi prati samyaktvarahitecchAdiyogaH kAraNam , AstikyasahitAnukampAdikAryANi prati samyaktvasahitecchAdiyogaH kAraNam , kevalecchAdiyogato mArgAnusAriNi jIve'nukampAdibhAvAH prApyante, samyaktvazAlini jIve, AstikyasahitA'nukampAdibhAvAH prApyante, evamanukampAdIni kAryANi samyaktvazAlinAM ca mArgAnusAriNAM ca bhinnAni bhinnAni yAnIti // 34 // -aSTAdimAvata icchAdiyoge sAphalyam // 18 // Jain Education Internation For Private & Personal use only PAww.jainelibrary.org Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmA sAraH // 182 // 'kAyotsargAdisUtrANAM zraddhAmedhA'dibhAvataH / icchAdiyoge sAphalya, dezasarvavrataspRzAm // 3 // TIkA:-dezaviratAnAM sarvaviratAnAM cecchAdiyogeSu sAphalyaM tadA syAd yadA 'arihaMta cehayANaM... zraddhAe mehAe' ityAdikAyotsargAdisUtreSu zrAvakasAdhUnAM zraddhA-medhA-dhRtidhAraNAdibhAvA bhavanti, yatra zraddhAdibhAvAH santi -----------diyogaH saphalo bhavatIti // 35 // -puruSAntare icchAdibhAvAnAM bhede'pi na doSa:'guDakhaNDAdimAdhuryabhedavatpuruSAntare / bhede'pIcchAdibhAvAnAM, doSo nArthA'nvayAdiha // 36 // TIkAH guDakhaNDAdimadhurapadArtheSu tAratamyena yathA madhuratAbhede'pi mAdharya varttate tathA bhinnabhimapuruSeSu, icchAdibhAvAnA mede'pi sarvatra yogarUpo'rthA'nvayo vartate evA'to na doSaH, idamatrahRdayam= icchAdiyogAnAmalpatve vA'dhikatve bhinnabhinnasthAneSu vidyamAne'pIcchAdiyogaH, sarvatrA'sti, yataH sarvatra yogarUpA'rthasyAnvayo'styevArthAdatyantA'lpazraddhAdijanyacchAdiyogo yatrA'sti tatrecchAdiyogo'lpIyAnapi mana na kazcidapi doSaH // 36 // Jan Education Intemato For Private & Personal use only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyAtma-IN sArA // 183 // -icchAdilezarahitAnAM kAyotsargAyanuSThAnadAne mahAmRSAvAdaH 'yeSAM necchAdilezopi, teSAM vetatsamarpaNe / ___ sphuTo mahAmRSAvAda ityAcAryAH pracakSate // 37|| ___TIkAH-'yeSAM necchAdilezo'pi' yeSAM sthAnAdisvarUpecchAdiyogalezo'pi na sambhavati, teSAM sammRchimajIvavatkAyaceSTAkArakANAM tvetatsamarpaNe' =etatkAyotsargAdisUtrAdyanuSThAnadAne 'sphuTo mahAmRSAvAdaH'='tAvakArya ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM' ityAdipratijJApAThapUrvakakRtakAyotsargAdInAM sthAnAdiyogasya sa AtmA maGgaM karoti, pratijJAyA bhajanametanmahAmRSAvAdarUpameva, ye sthAnAdikaM zuddharUpamanuSThAna na kurvate, paran hikapAralaukikasukhAzaMsAsahitamanuSThAnaM vidadhatA teSAmapi, mokSecchApUrvaka kriyAkaraNapratijJApUrvakANyetAnyanuSThAnAni viparItaprayojanAni bhUtvA viSAdyanuSThAnAni bhavanti tasmAnmahAmRSAvAdAnubandhaM kurvantyato'pi mahAmRSAvAdarUpo'sti, evamAcAryA haribhadrAdisUrayaH, kathayanti // 37 // -icchAdiyogalezarahitAnAM kAyotsargAdikAraNe unmArgotthApanam 'unmAgotthApanaM bADha-masamaJjasakAraNe / bhAvanIyamidaM tattvaM jAnAnairyogaviMzikAm // 38|| // 183 // Jain Education Internation For Private & Personal use only Alaw.jainelibrary.org Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 184 // TokAH-icchAdiyogalezasattArahitAnAmabhavyAdijIvAnAmAdarAdibhAvarahitatvena kAyotsargAdikriyAphArakatvena bADhamasamaJjasakAraNe 'unmArgotthApana' azuddhakriyArUponmArgasya jAgratkAraNaM bhavati, evaM rItyA tu sUtrasya ca kriyAyA nAzo bhavati, 'yogaviMzikA' haribhadrasariracitaM yogiviMzikAkhyaM granthaM jAnAne mahAtmabhiridaM tastra bhAvanIyameveti // 38 // -pavitramAnasena tridhA sadanuSThAnamupAdeyam'tridhA tatsadanuSThAna-mAdeyaM zuddhacetasA / jJAtvA samayasabhAvaM, lokasaMjJAM vihAya ca // 3 // TIkAH-samayasabhAvaM jJAtvA' siddhAntarahasyabhUtamartha jJAtvA, 'lokasaMjJA vihAya ca' lokasaMjJA ca * tyaktvA. 'zaddhacetasA' pavitrabhAvabhAvitena, mahAtmanA "vidhA' manasA, vacasA, vapuSA 'tatsadanuSThAnamAdeyaMpUrvoktaM samyaganuSThAnaM sAdaramAdeyam // 39 // 4 // ityAcAryazrImadvijayalabdhisUrIzvarapaTTadharAcAryazrImadvijayabhuvanatilakasUrIzvarapaTTadharamadraMkara-pariNA kRtAyAmadhyAtmasAragranthe bhuvanatilakAkhyAyAM TIkAyAM sadanuSThAnanAmako dazamo'dhikAraH samAptaH // 303 / Jain Education Internation For Private & Personal use only w ww.jainelibrary.org Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badhyAtmasAra // 185 // -zratha manaHzuddhinAmaka ekAdazo'dhikAra: -manaso nirmalIkaraNamucitamAcaraNaM zubhamicchatAm , prathamato manasaH khalu zodhanam / gadavatAM hyakRte malazodhane, kamupayogamupaitu rasAyanam // 1 // TIkAH-'ucitamAcaraNaM zubhamicchatA' =ucitamata eva sadanuSThAnaM kartumicchAvAM janAnAM 'prathamatomanasaH khalu zodhanam ' pUrva manaH zuddhaM karttavyaM yataH 'manaHpUtaM samAcarediti sUktizcaritArthA bhavet , 'gadavatAM prakRte malazodhane' nizcayataH 'gadavatA-rogavatAM malasya zodhane'kRte sati, 'kamupayogamupetu ramAyanam' rasAyanaM nirupayoga-niSphalaM bhavatIti // 1 // -nirvikAraM mano nirmalaM kathyate'parajane prasabhaM kimu rajyati, dviSati vA svamano yadi nirmalam / virahiNAmarate jaMgato raterapi ca kA vikRti vimale vidhau // 2 // TIkA:-yadi svamano nirmalaM-nirvikAraM tadA prasabhaM parajane rajyati-rAgavati sati vA-athavA dvipatidveSavati sati kimu-kimiti, arthAnmano harSazokavikArAbhyAM na lipyate, yathA vimale vidhau-candra virahavA 185 // Jan Education Interation For Private & Personal use only w.jainelibrary.org Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: / / 186 / / janAnAmaraterapi ca jagataH prItitaH kA vikRtiH, arthAd gaganasthe nirmale candramasi pRthvIsthAna strINAM puMsAM vA virahajanyAratikAraNataH, avirahavato jagato ratirUpahetuto na kA'pi vikRti vaiparItyamapitu prakRtisthitiH 'prakRtivikRtirjAyate nottamAnAmityukteH ||2|| - manaH kRte zokahAsye eva 'rucitamAkalayannanupasthitaM svamanasaiva hi zocati mAnavaH / upanate smayamAnamukhaH punarbhavati tatra parasya kimucyatAm ||3|| TIkA:-ruciviSayamiSTamaprAptaM vastu manyamAno mAnavo hi svamanasaiva zokaM karoti, punarupana te prApte vastuni 'smayamAnamukhaH bhRzaM hasitamukho bhavati tatra - etAdRzavastusthiteH sarjane mana eva kAraNam, tatra parasya kimucyatAM 9 arthAnmanobhinnaparasya nimittaM nocyata eva // 3 // - cAritrazamarasAdiviSaye manaH kapervicitraM cApalyam 'caraNayogaghaTAn praviloThayan zamarasaM sakalaM vikiratyadhaH / S capala eSa manaHkapiruccakaiH, rasavaNig vidadhAtu munistu kim ||4|| 'TIkA: - 'caraNayogaghaTAn praviloThayan ' = saptatividha - cAritravyApArarUpaghaTAn prasphoTayan, 'sakalaM zamarasaM cAritrayogaghaTasthaM samagraM zAntarasaM 'capala eva manaH kapiruccakairadho vikirati' eSa cApalyasampanna // 186 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 187|| manonAmakakapiH, adho-bhumerupari vA'tmabhumeradhastAta prakSipati tatra rasabaNigarUpo munistu kiM karotuH arthAt kimapi kattu nA'laM bhavet // 4 // . -manorUpaturaGgo niyantrita eSa na tiSThati'satatakuTTitasaMyamabhUtalo--tthitarajonikaraiH prathayaMstamaH / atidRDhezca manasturago gugau-rapi niyantrita eSa na tiSThati // 5 // TIkA:-'satatakuTTitasaMyamabhUtalotthitarajonikaraiH' nirantaraM kuTTitaM saMyamanAmakaM bhUtalaM tenothitA rajasAM nikaraH, 'tamaH prathayan'-andhakAraM vistArayana, manonAmakasturagaH 'guNairatidRDherapi niyantrita epa na tiSThati' atyantadRDhaiH guNaiH-rajjubhi, guNarajjubhiH; niyantrita eSa-manasturago na tiSThati parantu dUtaM dhAvatyeveti ||5|| - ahaha ko'pi manaHpavano balI - jinavacodhanasAramalimlucaH, kusumasAyakapAvakadIpakaH / ahaha ko'pi manaH pavano balI, zubhamatidrumasantatibhaGgakRt // 6 // TIkA:-jinavacanarUpakA rapratyutkSepakaH, kAmanAmakapAvaka (vami) dIpakaH, zubhamatirUpavRkSaparamparAbhaJjanajanakaH ahaha ko'pi manorUpapavano balI varttate // 6 // // 187 // Jain Education Intemat For Private & Personal use only N I Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 188 / / Jain Education Internat yadi bhramatyatimattamanogajastadA kva kuzalam 'caraNagopurabhaGgaparaH sphurat, - samayabodhatarUnapi pAtayan / bhramati yadyatimattamanogajaH kva kuzalaM zivarAjapathe tadA // 7 // - TIkAH - 'caraNagopuramaGgaparaH' = cAritrarUpapUrdvAramaJjanaparAyaNaH, 'sphuratsamayabodhatarUnapi pAtayan ' - sphUrtimadAgama - bodharUpa - vRkSAnapi bhUmisAt kurvan, 'zivarAjapathe yadyatimattamanogajo bhramati tadA kva kuzalaM'=zivasya-mokSasya samyagdarzanajJAna cAritrarUparAjamArge yadi, atyantamadayutamano nAmakagajo bhramati-bhramaNaM kurute tadA kva kuzalaM 9 kutaH kSemaM syAditi ||7|| - duSTamanorUpadahano vratatarUna dahati vratatarUn praguNIkurute jano, dahati duSTamanodaddanaH punaH / nanu parizrama eSa vizeSavAn, kva bhavitA suguNopavanodayaH // 8 // TIkA:- ekato munijanaH 'vratatarUn praguNIkurute' = vratanAmakavRkSAn secaMsecaM jJAnakriyArUpajalAdibhiH majjIkaroti--rakSitvA yuvakAn karoti, anyatastadA punarduSTamanonAmakadahano dahati-masmasAta karoti, nizcitaM yadeSa parizramo'dhika evAsti, arthAd vratavRkSAdidahanAnantaraM kRtaH suguNarUpArAmasyodayo bhaviSyatIti, na kuto bhaviSyatyeveti // 8 // - // 188 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 189 // Jain Education Internation - manonigrahasthA'bhAvena durantabhavabhramaNameva 'nigRhItamanA vidadhatparAm, na vapuSA vacasA ca zubhakriyAm / guNamupaiti virAdhanayA'nayA, bata durabhavabhramamaJcati 118 11 , TIkA:-na nigRhItaM mano yasya so'nigRhItamanAH san vapuSA - zarIreNa ca vacasA vacanena, parAmutkRSTAM zubhakriyAM vidadhana-kuna mumukSuH anayA - manaso'nigrahIkaraNarUpayA virAdhanayA-ArAdha nAviruddha kriyayA, 'na guNamupaiti' na lAbhaM prApnoti 'vata' khede pratyuta 'durantamavabhramamaJcati' dukhato nAzyabhavasya bhramaNaM gacchatIti // 9 // -7 manonigrahaNan kuvikalpamAtrato narakagAmI - 'zranigRhItamanAH kuvikalpato, narakamucchati tandulamatsyavat ! iyamabhakSaNajA tadajIrNatA'nupanatArthaM vikalpakadarthanA // 10 // TIkA:- anigRhItamanA mumukSustandula matsyavatkuvikalpajanyapApato narakagate ghoraduHkhAni prApnoti, tasmAdiyaM, binA bhakSaNaM jAtA'jIrNatA, aprApyA'pyupabhogayogyapadArthAn 'vikalpasya kadarthanA' = manomAtra janyA, vicitraviDambanA kIyatI ca kIdRzI ? sA vicAraNIyaiva // 10 // - // 189 // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: - manazcaJcalataraM svaM vA jagadUvaznayate 'manasi lolatare viparItatAm , vacananetrakaregitagopanA / brajati dhUrtatayA hyanayAkhilaM, nibiDadambhaparairmuSitaM jagat // 11 // TIkAH-manasi lolatare'tyantacaJcale sati, 'vacananetrakareGgitagopanA' vacoguptirUpagopanA, netravivikAratArUpagopanA, karasya ceSTAyAM yatanArUpagopanA, 'viparItatAM vrajati' sadgatirUpaphaladAnasyasthAne durgatiphalAsvAdanadvArA sarva yat sattaccaJcalaM mano viparItaM karoti, hi-nizcaye'nayA dhRtatayA 'niviDadambhapareH' = bhayaGkaradAmbhikerakhilaM jaganmuSitaM-coritamiti // 11 // - manaHzuDiregha zivasundaryA anauSadhA vazakriyAmanasa eva tataH parizodhanam , niyamato vidadhIta mahAmatiH / idamabheSajasaMvanana muneH, parapumartharatasya zivazriyaH // 12 // TIkAH- 'tato mahAmatiniyamato manasa eva parizodhanaM vidadhIta' = pUrvakathitavacanato mahAdhImAn, ekAntato mAnasasyaiva parizuddhiH kAryA, 'parapumartharatasya muneH' mokSanAmakaparamapuruSArthe parAyaNasya muneH idaM zivazriyo'bheSajasaMvananaM mokSalakSmyA manasaH parizodhanamidaM, anauSadhaM vazIkaraNamiti // 12 // // 19 // Far Private & Personal use only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badhyAtmasAra // 19 // - atibhayaGkaramadamahAjvaravinAzane mahauSadhobhUtA hRdayazuddhiH - pravacanA'bjavilAsaraviprabhA, prazamanIrataraGgataraGgiNI / hRdayazuddhirudIrNamajvara-prasaranAzavidhau paramauSadham // 13 // TIkA:-jainazAsanarUpakamalavikAse sUryaprabhAsamAnA, prazAntirUpanIrataraGgAnAM nadIrUpA, 'udIrNamadajvaraprasaranAzavidhau' paramauSadham' prakaTitamadanAmakajvaravegasya nAzakriyAyAM paramauSadhIbhUtA hRdyshuddhiH||13|| - sakalakarmakalaMkavinAzinI manaH zuddhiHanubhavA'mRtakuNDamanuttara-vratamarAlavilAsapayojinI / sakalakarmakalaGka-vinAzinI manasa eva hi zuddhirudAhRtA // 14 // TIkA:-anubhavarUpAmRtasya kuNDatulyA, 'anuttaravratamarAlavilAsapayI jinI'mahAvratarUpahaMsarAjasya vilAsAya kamalinIsamAnA, sarvakarmarUpakalaGka-vinAzinI, hi-nizcaye manasaHzuddhirevodAhatA prarUpiteti // 14 // ... - manazuDerupAya: - 'prathamato vyavahAranayasthito'zubhavikalpanivRttiparo bhavet / zubhavikalpamayavratasevayA, harati karATaka eva hi karATakam // 15 // // 19 // lain Education Intema Far Private & Personal use only N.jainelibrary.org Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-10 sAraH // 19 // TIkA:-yazcittazuddhiM katamicchati sa prathamato vyavahAranayamArga sthitaH san , zubhavikalpAnA prAcuryavarya-mahAvatopAsanayA, azubhAnAM vikalpAnA nivRttI parAyaNo bhavet , hi-yato haratyeva kaNTaka kaNTaka iti // 1 // -prathamato manaso dezanivRttirapi sphuTA guNakarI - 'viSamadhItya padAni zanaiH zanaiH, harati mantrapadAvadhi mAntrikaH / bhavati dezanivRttirapi sphuTA, guNakarI prathama manasastathA // 16 // TIkA:-mantrapadAnyadhItya yathA mAntrikaH mantravettA, zanaiH zanaiH 'mantrapadAvadhi' =zarIrasya daSTAvayavasthAne yAvad viSaM harati = anyato viSaM hatvA muzcati, tasminsamaye daSTAvayavasthAne'dyApi viSaM tu vidyata eva, tathA'pi daSTAvayavasthAnavarja samastazarIrato viSaM nivRttameva, etAvatI viSanivRttirapi yathA guNakarI bhavati nathA zamavikalpAnA sevanadvArA mAnasikA'zubhavikalpanivAraNarUpadezanivRttirapi manamaH prathamaM sphUTA guNakarI bhavatIti / 16 // ___ - mano yatra pratimAdau lagati tadA''lambanaM zubhaM matam - 'cyutamasadviSayavyavasAyato, lagati yatra mano'dhisauSThavAt / pratikRtiH padamAtmavadeva vA tadavalambanamatra zubhaM matam // 17 // ||192 / / lain Education Interati For Private & Personal use only w.jainelibrary.org Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 193 // Jain Education Internation TIkA: - 'asadviSayavyavasAyatazcyutam ' = azubhaviSayaviSayakavyApAratacalitam ; 'adhisauSThavAdyatra lagati'=atyantasuSThutvena yatra viSaye mano lagati, 'pratikRtiH padamAtmavadeva vA' sa viSayaH paramAtmanaH pratimArUpo'thavA AtmasambaddhaM padamAdhyAtmikapadamathavA''tmapadasyaiva zuddhamasamastapadaM yathA''tmapadamiti vA tadviSayarUpamavalambanamatra zubhaM matam atropalakSaNataH piNDasthapadasthAdidhyAnasyAlambanAnyapi jJeyAni ||17|| - kAcana nizcayakalpanA bhavati sarvanivRttisamAdhaye - tadanu kAna nizcayakalpanA, vigalitavyavahArapadAvadhiH / na kimapIti vivecanasammukhI bhavati sarvanivRttisamAdhaye ? // 18 // TIkA:- evaM rItyA'zubhavikalpAH zubhairvikalpaiviMjitA apodAnI-mavaziSTazubhavikalpa - viziSTo vyavahArastu saMyamAdijIvane sthito'sti tatastadanu 'vigalitavyavahArapadA'vadhiH kAcana 'nizcayakalpanA'= vyavahAramArgasya sthAnamaryAdAmullaMghamAnA'pUrvakoTIkA nizcayakalpanA sampadyate, atrAdhunA zubhasaGkalpA api na tiSThanti eSA nizcayakalpanA''tmatatvavivecanasammukhI bhavati, arthAt sarva-vikalpamAtra nivRttijanyasamAdhi prApayatyeveti ||18|| // 193 // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 194 // -nirvikalpaM hRdayaM prasarati - 'iha hi sarvabahirviSayacyutam , hRdayamAtmani kevalamAgatam / caraNadarzanabodhaparamparA-paricitaM prasaratyavikalpakam // 19 // TokAH-hi-ekAntenA'tra 'sarvabahirviSayacyutam sakalabAhyaviSayamAtrato virahitaM, 'AgataM kevalamAtmani' cidAnandarUpe cetane kevalaM sthirIbhUtam , 'caraNadarzanabodhaparamparAparicitama' samyagadarzanajJAnacAritraparyAya-paramparayA bhAvitam , 'avikalpakam'-zubhAzubhobhayavikalpazUnyaM, 'hRdayaM prasarati' antaH karaNaM vizuddhaM vikasatitarAmeveti // 19 // - asaGgA'ntaH karaNasvarUpam - 'tadidamanyadupaityadhunA'pi no, niyatavastuvilAsyapi nizcayAt / kSaNamasaGgamudIta-nisargadhIhatabahirgrahamantarudAhRtam // 20 // TIkA:-'niyatavastuvilAsyapi' nityavasturUpAtmani vilAsazIlamapi 'nizcayAt tadidamanyadu-ra paityadhunA'pi tano' nizcaya stadidaM mano'dhunA'pi, anyad-bAhyavastujAtamupaiti no no samIpaM gacchati, etAdRzaM manaH kSaNaM antamuharta yAvata 'asagaM niHsaGgatA prAptaM, 'udItanisargadhIhatabahirgraha' svabhAvaramaNatAviSayakabuddharudayato bAhyapadArthaviSayakajJAnazUnyamantaH karaNaM kathitaM bhavati maharSimiriti // 20 // 194 // lain Education Interati Far Private & Personal use only Mainte bry on Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 195 / / - * manonigrahI galitamohatamaH paramaM maho'nubhavatyaho 'kRtakaSAyajayaH sagabhIrima, prakRtizAntamudAttamudAradhIH 1 samanugRhya mano'nubhavatya ho, galitamohatamaH paramaM mahaH // 21 // , TIkAH - ' kRtakaSAyajayaH - krodhAdikaSAyajayakArI, 'udAradhIH' udArabuddhisvAmI mahAmanA mahAtmA, mano nigRhyAthavA 'sagamIrima' = gambhIratAyutaM, 'prakRtizAntaM ' = svabhAvataH zAntiyutam audAbhyayutamudAtAdRzaM manaH samanugRhya-sampAdya, aho ! 'galitamohatamaH 'paramaM maho'nubhavati' = mohanAmaka mahA'ndhakAraM vinAzya paramaM jyotiranubhavati mana iti ||21|| nirvikalpaM zuddha mano bhavettadA yazaH zrIH 'galitaduSTavikalpaparamparam dhRtavizuddhi mano bhavatIdRzam / dhRtimupetya tatazca mahAmatiH, samadhigacchati zubhrayazaH zriyam // 22 // " - TIkA: - 'galitaduSTavikalpa paramparaM ' - galitA - naSTA duSTAnAM vikalpAnAM paramparA yena tat, 'dhRtavizuddhi' vizuddhiryena tat arthAd zubhavikalpadhArAvinAzavizuddhadhAraNAnantaraM nirvikalpakaM vizuddhamIdRzaM mano yadA bhavati, tadA mahAmatirmahAtmA, dhRtiM- sasthairyadhairyamupetya zubhrayazaH zriyaM samadhigacchati - prApnotIti // 22 // / / 195 / / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 196 // ityAcArya zrImadvijayalabdhisUrIzvarapaTTadharAcAryazrImadvijayabhuvanatilakasUrIzvarapaTTadharamadraGkaramUriNA kRtAyAmadhyAtmasAragranthe bhuvanatilakAkhyAyAM TIkAyAM manaHzuddhinAmaka ekAdazo'dhikAraH samAptaH // 32 // atha samyakatvanAmako dvAdazo'dhikAraH --sati samyaktve manaHzuddhiH samIcInA'manaHzuddhizca samyakatve, satyeva. paramArthataH / tadinA mohagarbhA sA, pratyapAyA'nubandhinI // 1 // TIkAH-nizcayanayadRSTayA pUrvakathitA manaH zuddhiH, samyagadarzanasattAyAmeva, samyagdarzanA'bhAve tu dRzyamAnA manaH zuddhistu mohanAmakA'jJAnagarbhitA'sti, yataH sA 'pratyapAyA'nuvandhinI' =anekAnarthaparamparAsarjikA bhavati // 1 // -samyakatvasahitA eva dAnAdikriyAH zuddhA'samyaktvasahitA eva, zuddhA dAnAdikAH kriyAH / tAsAM mokSaphale proktA, yadasya sahakAritA // 2 // 196 // For Private & Personal use only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-1 sAra // 197 // TIkA:-dAnAdikAH kriyAH samyakanvasahitA eva zuddhA bhavanti, yad-'yatastAsAM mokSaphale = dAnAdikriyANAM mokSanAmakaphale jananIye, asya-samyaktvasya sahakAritA'pekSA kathitA, tasmAta samyaktvaM vihAya dAnAdikAH kriyA mokSaphaladAne na pratyalA iti // 2 // ___ -nA'nyo jayati vairiNam - 'kurvANo'pi kriyAM jJAti-dhanabhogAMstyajannapi / duHkhasyoro dadAno'pi nA'ndho jayati vairiNam // 3 // kurvannivRttimapyevaM kAmabhogAMstyajannapi / duHkhasyoro dadAno'pi, mithyAdRSTirna siddhayati // 4 // (yugmam ) TIkAH 'jJAtidhanabhogAn' =jJAtizca dhanaM ca bhogazca jJAtidhanabhogAstAn , tyajanapi-tyAgaviSayAn kurvanapi, arthAt svajanasampattibhogatyAgyapi, kriyAM kurvANo'pi-kriyAkAryapi, 'duHkhasyoro dadAno'pi' dRDhe norasA duHkhAni prati yoddhasajjaH san pratikaroti tathApyandho vairiNaM na jayatIti // 3 // - evaM mithyAdRSTi na siDayati - evaMrItyA 'kAmabhogAMstyajamapi-zandAdikakAmabhogatyAgyapi, nivRttimArge gantusajjo'pi syAta , AgantukaduHkhAni pratikurvamapi mithyAdRSTirna siddhayati // 4 // // 197 // Jain Education Internati For Private & Personal use only iw.jainelibrary.org Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAraH __ - sarveSAM dharmakarmaNAM sAraH samyaktvamucyate -- adhyAtma-II 'kanInikeva netrasya, kusumasya saurabham / / samyakatvamucyate sAraH, sarveSAM dharmakarmaNAm // 5 // TIkA:-'netrasya kanIniketra'-cakSuSastArAtunyam , kusumasyeva saurabham ' puSyasya surabhisamAna, sarveSAM // 198 // dharmakarmaNAM sArabhRtaM-prANabhUtaM samyakatvamucyate // 5 // ___ - samyakatvasya prathamaM lakSaNam - tattvazraddhAnametacca, gaditaM jinazAsane / sarve jIvA na hantavyAH. sUtre tattvamitISyate // 5 // TIkA:-tatvazraddhAnarUpametat samyaktvaM jinazAsane taccazraddhAnaM samyaktvasya prathamaM lakSaNaM kathitaM vartate, mUtra-AcArAGgAdimUtre 'sarve jIvA na hantavyAH' iti tatvamiSyate-manyate 'taccazraddhAnaM samyakatvamucyate iti / / 6 / / - dharmarucyAtmakamapi samyaktvamucyate - 'zuddho dharmo'yamityetaddharmarucyAtmakaM sthitam / 18 // 198 // For Private & Personal use only . Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 19 // zuddhAnAmidamanyAsAM, rucInAmupalakSaNam // 7 // TIkA:-'ayaM zuddho dharmaH'pUrvokta epo'hiMsAdharmaH, zuddho'sti, ityetaddharmarucyAtmakaM sthitam' = etAdRzI yA dharmAruciH sA dharmarucyA''tmakaM samyaktvamucyate, 'idamanyAsAM zaddhAnA rucInAmupalakSaNam'idaM dharmarucyAtmakaM samyakanvamiti padamanyAsAM zuddhAnAM rucInAmupalakSaNaMbodhaka (svabodhakatve sati svetarabodhakatvamupalakSaNasya lakSaNam) // 7 // - samyaktvasya dvitIyaM lakSaNam - 'athavedaM yathA tattva- mAjJayeva tathA'khilam / navAnAmapi tatvAnA-miti zraddhoditA'rthataH // 8 // TIkA:-athaveti pakSAntare, yathedaM sarve jIvA na hantavyAH' arthAt 'ahiMsA''tmakaH zuddho dharmaH' inIdaM tavaM jinAnAmAjJayava, tathA'khilaM tatvamajjinAmetAdRzyAjJA yad 'sarve jIvA na hantavyA' ata idaM tavaM, tad vidheyabhUto jIva iti tatvam , tathA'rthato-nava jIvAdIni tatvAni jinAjJayaiva tatvAni bhavanti, teSu navatatveSu zraddhA samyaktvamucyate // 8 // - samyakRtvasya tRtIyaM lakSaNama - 'ihaiva procyate zuddhA'-hiMsA vA tattvamityataH / Jain Education Internation For Private & Personal use only Maw.jainelibrary.org Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 20 // ___ samyakatvaM darzitaM sUtra-prAmANyopagamAtmakam // 1 // TIkAH-'ihaiva-asminneva jainazAsane zuddhA'hiMsA procyate'thavA tattvaM procyate'ta IdRzaM jainazAstrameva pramANamarthAcchAstre'smin yaduktaM tadeva pramANaM, evaMvidhasUtraprAmANyasya yaH svIkArastadAtmakaM samyakata, yatra zuddhAyA ahiMsAyAH pratipAdanaM tadviSayakasUtrasya prAmANyameveti // 9 // - atrApyanyo'nyAzrayadoSaM darzayati - 'zuddhA hiMsoktitaH sUtra-prAmANyaM, tata eva ca / ahiMsA zuddhadhIrevamanyo'nyAzrayabhIrnanu // 10 // TIkA:-'nanu zuddhA'hiMsoktitaH prAmANyaM =yadi sUtre zuddhA'hiMsA kathitA bhavettadA tatsUtraprAmANyAtipattiH syAt , parantu yadi sUtra prAmANyasya (idaM sUtraM pramANamiti) pratipattiH syAttadA tasmin kathitA'hiMsA zuddhA'mtyevaM kathanIyaM syAdatha mUtraM pramANamastIti viSayastadaiva siddhayed yadA tasmin sUtre kathinA'mtIti siddhistadA bhaved yadA tatsUtraM pramANabhRtamastIni nizcitaM bhavedarthAta sUtraprAmANyapratipatti vinA sUtroktA'hiMsA zuddhA'stIni pratIti na bhavet , zuddhA'hiMsAyAzca pratIti vinA sUtra. prAmANyaviSayakajJAnaM na bhavena , ato'nyo'nyAzrayadoSamayamupasthitaM kiM na ? arthAdupasthitameveti // 10 // RA // 20 // For Private & Personal use only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 201 // pUrvakathita doSasya nirasanam 'naivaM yasmAdahiMsAyAM tacchuddhatA'vabodhazva, sambhavAdivicAraNAt // 11 // TIkA: - - ' naivaM' - pUrvoktAnyo'nyAzrayadoSapoSakaM kathanaM na samyag, 'yasmAdahiMsAyAM sarveSAmeka vAkyatA ' = 'ahiMsA paramo dharmaH ityetattasye tu sarvadarzanAnAmaikamatvamasti tacchuddhatA'vabodhazca sambhavAdivicAraNAt'-parantu taistairdarzana ra hiMsAgharmasya svarUpaM yat pratipAditaM, tat pratipAdanaM tatra kathitA'hiMsAyAM zuddhatAsAdhakaM bhavati vAnaveti nirNayo'vaziSTaH yatra dharmasUtre zuddhAhiMsAyAH pratipAdanaM kRtaM tatsUtraM pramANanIyaM, athAssmin vidhAne nA'nyo'nyAzrayadoSaH sambhavati, yato'hiMsAyAM zuddhatAyAH pratItiH, ahiMsApratipAdakasUtrasya prAmANyaM na svIkaroti kintu agrato vakSyamANa - 'sambhavAdi- vicAraNAt = yA zAstre kathitA'hiMsA, sambhavAdivicAraNAntaH zuddhA siddhayettadA sUtraM pramANaM bhavet evaM sthite nAnyo'nyAzrayadoSabhayaM tiSThati // 81 // " - - ahiMsAyAM sarvadharmANAmaikamatyaM navabhiH zlokaH samarthayate - 'yathA'hiMsAdayaH paJca vratadharmayasAdibhiH I padaiH kuzala dharmAdyaH kathyante svasvadarzane // 12 // - - sarveSAmekavAkyatA / // 201 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: / / 202 // TIkAH- 'yathA'hiMsAdayaH paJca. vratadharma yamAdibhiH' ahiMmAdayaH paJca, tattadarzanagrantheSu, bhinnabhinna nAmabhiH sambodhitAH santyevaH bhAgavate vratapadena, mAMkhye yamAdipadena, bauddhadharme kuzaladharmapadena, atra yamAdisthitAdipadena brahmapadaM grAhyam . ahiMsAdayo vaidikabrahmapadena mucyante. arthAtsvasvadarzane bhinnabhinnasaMjJAbhirahiMsAdaya ucyante iti // 12 // - bhAgavatapAzupatAbhyAmahiMsAdayo vratayamA''dibhiH sUcyante - 'prAhurbhAgavatAstatra vratopavratapaJcakam / yamAMzca niyamAn pAzu--patA dharmAn dazA'bhyadhuH // 13 // TIkA:-bhAgavatAH paugaNikA ahiMsA''dipazcakaM, 'vratopavratapazcaka'='ahiMsAsUnRtA'steyabrahmA'kizvanatA yamAH' niyamAH zaucamantoSau svAdhyAyatapasI api devatApraNidhAnaM' yamapaJcakaM vratapazcakaM, niyamapaJcakamupavratapazcakaM bhAgavatA bhASante, pAzupatA nyAyikA yamaniyamarUpAn daza dharmAn kathayanti sma // 13 // - ahiMsAdipaJcakamakrodhAdipaJcakaM nAmagrAhaM kathyante - 'ahiMsA satyavacana-mastainyaM cApyakalpanA / brahmacarya tathA'krodho hyArjavaM zaucameva ca // 14 // 202 // Jain Education Intemato For Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 203 / / santoSo guruzuzrUSA, ityete daza kIrtitAH / nigadyante yamAH sAGkhyairapi vyAsAnusAribhiH // 15 // TIkA:-ahiMsA, satyavacanaM, amtainyaM, akalpanA-niSparigrahatA, brahmacarya tathA'krodhaH, ArjavaM, zaucaM, santoSaH, guruzuzrUSeti dazavidhA dharmAH pAzupaterucyante'tha nyAsAnusAribhiH sAGkhyairapi yamA nigadyante // 14, 15 // - vizeSato yamaniyamavarNanam - 'ahiMmA satyamastainyaM, brahmacarya turIyakam / paJcamo'vyavahArazce-tyete paJca yamAH smRtAH // 16 // akrodho guruzuzrUSA zaucamAhAralAghavam / apramAdazca paJcaite. niyamAH parikIrtitAH // 17|| TIkA:-atha vyAsAnusAribhiH mADhayairapi yamA nigadyante tathAhi-ahiMsA, satyamastainyaM, brahmacarya, avyavahArazca paJca yamAH smRtAH / akrodhaH, guruzuzrUSA, zaucaM, AhAralAghavaM, apramAdazca paJca niyamAH smRtAH // 16 // 17 // // 20 // Jain Education Internatione Far Private & Personal use only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 204 // - pauDaH kuzaladharmAzca dazeSyante, tetrocyante -- 'boddheH kuzaladharmAzca dazeSyante yaducyate, / hiMsA'steyA'nyathAkAma, paizunyaM paruSA'nRtam // 18 // sambhinnA''lApavyApAda-mabhidhyAhagaviparyayam / pApakarmeti dazadhA, kAyavAmAnasaistyajet // 11 // TIkAH-cauddhaiH kuzala-dharmAzca dazeSyante, tathAhi (1) hiMsAtyAgaH (2) steya-cauryatyAgaH, (3) (4) pezunya-daujanyatyAgaH (5) paruSAnRta-kaThorAsatyavacanatyAgaH (6) sambhinnAlApa-asambaddha-bhASaNatyAgaH (7) vyApAda-drohacintanatyAgaH (E) abhidhyA-paradhanecchAtyAgaH (1) haga viparyaya-viparItadRSTimithyA'bhinivezatyAgaH (10) pApakarmatyAgaH, manasA, vacasA, vapuSA kArya ityevaM dazavidhAH kuzaladharmA kuzaladharmA jJeyA iti // 18 // 19 // - vaidikarahiMsAdoni brahmAdipadavAcyAnIti kathyante nigamanavAkyama - 'brahmAdipadavAcyAni tAnyAhu vaidikAdayaH / ataH sarveka vAkyatvAda, dharmazAstramado'rthakam // 20 // // 20 // Jan Education Interational For Private & Personal use only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-18 sAra DA // 205 // TIkA:-'tAni vaidikAdayo brahmAdipadavAcyAnyAhuH' tAni-ahiMsAdIni vaidikAdayo brahmAdipadaicyAnIti kathayanti, 'ataH' sarvekavAkyatvAta' asmAt kAraNAdahiMsAviSaye sarveSAM zAstrANAmeka vAkyatvAd 'dharmazAstramado'rthakam ' =ahiMsAdiSadArthanirUpakatvena dharmazAstraM nizcIyata eveti // 20 // - zAstraparIkSA'rthe sarvadharmagraMtheSu kutra zuddhAhiMsAsambhava ityanveSaNIyam - 'kva caitat sambhavo yukta iti cintyaM mahAtmanA / zAstra parIkSamANenA-vyAkulenAntarAtmanA // 21 // TIkA:-'zAstra parIkSamANena'-parvAtmanA zAstrasya parIkSA 'kurvatA 'avyAkulenA'ntarAtmanA mahAtmanA' svasthacittena samyagdRSTiprabhRtiguNavadantarAtmanA mahApuruSeNa 'kva caitatsambhavo yukta iti cintya kasmin dharmagranthe zuddhatvaviziSTAyA ahiMsAyAH sambhavo yuktaH ? iti cintanIyameveti // 21 // - nAtra pramANalakSaNAderupayogaH - 'pramANalakSaNAdestu nopayogotra kazcana / tannizcaye'navasthAnAdanyArthasthiteryataH // 22 // TIkaH--'atra' =kutra dharmazAstra zuddhAhiMsAsambhava iti nirNaye, 'pramANalakSaNAdestu' pratyakSA'numAnA 1 // 205|| in Education tema For Private & Personal use only Howw.jainelibrary.org Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 206 // dIni pramANAnyucyante teSAM lakSaNAni bhinnAni kathyante tathApyatra pramANalakSaNAni nopayujyante kizcit 'tanizcaye'navasthAnAt' yadi pramANanizcAyakapramANanizcayaH kenacidapareNa pramANena nizcIyate, tanizcayo'pareNa kenacita pramANena nizcIyate, tavizvayastRtIyena pramANena kariSyate ityevaM pramANalakSaNanizcaye'navasthAdoSaH, 'anyathA'rthasthiteryataH =yadyanizcitapramANalakSaNena nizcinvatpramANamarthagrahaNe upayujyeta tadA pramANalakSaNena kiM ? vinA pramANalakSaNamarthasiddhi maved yataH-idaM zrI siddhasenadivAkareNoktaM ca tathAhi // 22 // -prasihAni pramANAni, vyavahArazca tatkRtaHprasiddhAni pramANAni, vyavahArazca tatkRtaH / pramANalakSaNasyoktI, jJAyate na prayojanam // 23 // TIkA:-zrI siddhasenadivAkareNokta (zlokasya 'yataH' zabdasyAnusandhAne' ca yat pramANAni tu lokeSu svata eva rUDhAni-prasiddhAni, arthAta pramANalakSaNapraNetA bacanasAdhyAni na, kizca pramANenakRtasnAnapAnAdivyavahArastu pramANalakSaNAnyajAnatsu gopAleSu prasiddhaH, pramANalakSaNasyokto na prayojana jJAyate, zAstrANi tu kaSAdibhiH parIkSyante // 23 // ||206 // Jan Educonin temat For Private & Personal use only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 207|| ekAntanityatvAdisAGkhyadarzane kathaM hiMsAdayo ghaTantAm - 'tatrA''tmA nitya eveti, yeSAmekAntadarzanam / hiMsAdayaH kathaM teSAM, kathamapyAtmano'vyayAt // 24 // TIkA:-'sAGkhyAdirUpapratyekaikAntavAdidarzaneSu tattad darzanAbhipretA'hiMsAyAM zuddharasambhava iti parIkSyamANaviSayaM sAdhayati granthakAro maharSiriti bhUmikArUpakathanam , 'AtmA nitya eva' iti yeSAmekAntapratipAdakaM darzanamasti teSAM sAGkhyAnAM mate na hiMsAdayo ghaTante, yata ekAntanityasyA''tmanaH kadAcinnAzasya na sambhavaH sarvadA'vyayo-avinAzI vidyate, yadi hiMsAyA asambhavazcedahiMsAdidharmasya tu kA vArtA 1 // 24 // -sAkhyamatA'bhimataviziSTamanoyogadhvaMsarUpamaraNasya khaNDanam manoyogavizeSasya, dhvaMso maraNamAtmanaH / hiMsA, taccenna tattvasya, siddherarthasamAjataH // 25 // TIkA:-pUrvapakSa: loke vyakte yanmaraNamucyate tadvyaktezvaramAtmamanaHsaMyogo'thavendriyamanaHsaMyogo'sti tasya yo dhvaMso-hiMsA, sA lokairAtmano hiMsA kathyate, hiMsAkArako hiMsaka ucyate, evamasyA // 207|| Jain Education Intera Far Private & Personal use only T ww.jainelibrary.org Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 208 // Jain Education Internation kalpanAyAM vastu Atmano hiMsA nAsti tathApi hiMsApadArtha upapadyate, tatastAdRzahiMsA'karaNarUpA'hiM sAdharmo'pyasmanmate upapanno bhavati / uttarapakSaH = nedaM samyag yuSmAbhizvaramamanaH saMyogadhvaMsarUpA yA hiMsA kathitA, sA'rthasamAjataH = dvitIyasAmagrIjaH siddhyati, arthAdetaccaramamanaH saMyogato jJAnamutpadyate, tathApi tajjanyasaMskAra to bhAvini na smaraNaM na jAyate, tatkAraNaM tudbodhakA'bhAvo'sti, kiJcaiSa manaHsaMyogadhvaMso jAtaH so'pi bhinnabhinnasaMyogAnAmiva dvitIyakSaNe svata eva nazyati evaM ca tAdRzadhvaMsarUpA hiMsA yadi hiMsAtvena gaNyate tadA tAdRzahiMsAniruktArthasamAjataH siddhA bhavatyataH kazcidanyastu jIvo hiMsako na bhavatyevA'rthAt kazcid hiMsako na kathyate; evaM ca yadi hiMsaiva na tiSThettadA'hiMsAdharmakathanena kiM prayojanam 1 idamatra hRdayaM, kaJcidanyajIvaM binA svata evArthasamAjatazcaramamanaH saMyogadhvaMsarUpA hiMsA siddhayati, tatastAdRzadhvaM prakarttA kazcid vyaktirUpo jIvo na siddhayatyeveti ||25|| sAGkhyamatA'bhimatabuddhigataduHkhotpAdahiMsA padArthasya khaNDanam neti buddhigatA dukhotpAdarUpeyamaucitIm / puMsi bhedAgrahAttasyAH paramArthA'vyavasthiteH ||26|| 1120611 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 209 / / Jain Education Internat TIkA:- pUrvapasaH - pazcaviMzatitazvamadhye buddhinAmakaM yajjaDatazvamasti tadbuddhau dukhotpAdarUpo hiMsApadArtha upapadyate uttarapakSaH - nedamucitaM tathAhi - yuSmanmate puruSe buddheH prativimvaM patati, tatazca puruSa evaM jAnAti 'ahaM buddhizcaikarUpI staH' evaM sthite buddhau yo duHkhotpAdo jAtaH sa puruSasya svasminnaivabhAsate, evaM rItyA puruSe duHkhotpAdarUpA hiMsA sAkSAta na ghaTate parantu buddheH prativimbodayakAraNena jAyamAnameA'grahaNarUpabhrama hetunA duHkhotpAdarUpahiMsAparyAyo buddheH puruSe jJAyate, arthAt vastutastu hiMsA puruSasyeti na siddhaM, anyacca puruSe buddhigataduH khotpAdAtmaka hiMsAyA AropaH kRto yaHsa upacAraH, hiMsArUpavastusvarUpanirNaye nopayujyate // 26 // hiMsApadaM nAzaryAyavAcakaM jIvasyaikAntanityatve jIve na ghaTate, anubhavabAdhaka tvAt na ca hiMsApadaM nAza- paryAyaM kathamapyaho / jIvasyaikAntanityatve'nubhavAbAdhakaM bhavet // 27 // TIkA:- kizva hiMsApadaM tu nAzaparyAyavAcakaM padaM, yadyAtyaikAntanitya eva syAttadA tatra kenacitkArana tasya nAzaparyAya utpattuma zakyastata Atmani hiMsA na ghaTate sarvathA tathApi yuSmAbhirekAntanitya Atmani hiMsAdaM prayujyate, tadanubhavabAdhakatvenai kAntanityasyAtmano nAzo'saMbhavIti // 27 // // 209 // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 21 ekAnta nityatve zarIreNA'pi sambandho'sambhavI, Atmano vibhutve saMsArAbhAvaH zarIreNApi sambandho, nityatve'sya na sambhavI / vibhutve na ca saMsAraH, kalpitaH syAdasaMzayam // 28 // ___TIkA:-AstAM dUre dhanAdinA saha sambandhaH, parantu 'asya' Atmana ekAntanityatve zarIreNa saha sambandho'sambhavI, tyAgA'tyAgarUpavikalpadvayena zarIrasambandho'sambhavI, prathamavikalpe pUrvarUpatyAgakriyA kartuM zaktazcedekAntanityatA kathaM ? yata ekAntanitye tu kriyAmAtrasyA'sambhavaH, dvitIyavikalSe pUrvarUpatyAgaM vinA zarIreNa saha sambandhazcet pUrvasvabhAvena saha virodhasyopasthite zarIreNa saha sambandho'sambhavI, evamAtmana ekAntanityatve zarIreNa sambandho'sambhavI, pUrvapakSaH yathA''tmaikAntanityastathA vibhurapyeva, yaH sarvago bhavati tasyAmakasthAnAt sthAnAntareNa saha sambandhasya prazno'pi kathaM ? evaM kriyAM vinaivAtmana zarIreNa saha sambandhaH sambhavI. uttarapakSaH yadyevamekAntanityAtmano vibhutve saMsArAmAvA''pattiH, yadyAtmanaH sarvagatatve tu tasya paralokagamanaM kutaH, paralokagamanameva tu saMsAraH, tadabhAce tadabhAvaH, cAturgatikasaMsArasvIkArahetuH kalpita eva saMsAro mantavyaH syAt , nirupacaritasaMsArasya siddhayabhAvaH syAt , evamanekApattipAtata Atmana ekAntanityatvaM vibhutvaM ca sarvathA yuktivirahitaM vijJeyamiti // 28 // 210 / / Jain Education Interation For Private & Personal use only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 211 // Jain Education Internatio ekAntaniSkrayatvenA''tmano hananAdyabhAvena hiMsAderanupapattizradRSTAddehasaMyogaH syAdanyatarakarmajaH / itthaM janmopapattizcenna tadyogA'vivecanAt // 21 // TIkAH ekAntenAtmA, niSkriyaH syAttadA tasya zarIreNa sambandho'nupapanno bhavet (1) yadi vibhuzvettadA devAdigatau janmAdiprapaJcasyAnupapattiH, ityApattidvayaM nivAraNAyaivaM brUmaH, (2) AtmanaH kUTastha - nityatvena tatra kriyAyA abhAvaH syAttathApi Atmani, adRSTavizeSo vidyate eva, anenA'dRSTavizeSe yA tattasparamANuSu kriyA bhavatyeva yatparamArazUnAM zarIraM tattadAtmanA sukhAdibhogAya gRhyate, tatparamANuSu kriyotpadyate, tataste paramANavastadAtmanA saha sambadhya tasya zarIraM bhavati evamAtmani kriyAyA asambhavato'pyanyataraparamANoH kriyAsambhavataH zarIreNa sahAtmanaH sambandha utpadyate (3) evaM bhavanena cAturgatikasaMsAre tajjanmopapattirbhaviSyati Atmano vibhutvenordhvalokAdau sarvatra vyAptirasti, tatrApyadRSTavizeSe yA devAdizarIra yogyaparamANubhiH saMyogo bhaviSyati, ata evaM kathyate, yadA''tmA devatvenotpanna evaM rItyA mAnavIya zarIrArambha paramANava vibhorAtmato vibhaktAstadaivaM kathyate, eSa AtmA mAnavatvena mRtaH, evamAtmano vibhutve'vAdhite janmAdyupapattirapi jAyate / ( uttarapakSaH) evaM rItyA''tmanA saha dehasya yaH saMyogaH kathitaH, tatsaMyogasya vivecanamazakyameva, / / 211 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 212 // Jain Education Internation atrabhavantaM pRcchAmo vayaM = kiM dehAtmasaMyogo dehAtmanA saha bhinno vA'bhinnaH ! yadi bhinnaH syAttadA bhinnaH saMyogaH kena sambandhena zarIrAtmani sthito'sti ? yena sambandhena sthito'sti sa sambandhaH kiM bhinno'sti vAsbhinnaH 1 yadi bhinnaH syAttadA tasya sambandhasya vasane ko'pi sambandho vAcyaH syAdevamanavasthAdoSAsspattiH, atha yadyevaM kathyate sa saMyogo dehAtmanA sahAbhibho'sti tadA sa saMyogo deharUpo vA''tmarUpo vA sthitaH, tadanantaraM saMyogasadRzaM kimapi vastu pRthaktvena na labhyate, evaM dehAtmasaMyogasya vivecanameva na zakyate, tataH kalpanaiSA sarvA'saMgateti // 29 // Atmani kriyAM vinA mitANugrahaNAdyanupapatti: zrAtmani kriyAM vinA syA, nmitAgugrahaNaM kathaM ? / kathaM saMyogabhedAdi kalpanA cA'pi yujyate ? // 30 // TIkA:- atha yadyevaM rInyA, Atmani kriyAM vinA; amukazarIrotpAdaka parimitaparamANugrahaNaM kathaM syAt ! kicAtmano vipakSaM sarvairabhiH saha sambho'sti tataH kimarthaH, amukasambaddhAnAmevA'NUna grahaNaM kuryAt ! zeSamambaddhA'NUna grahaNaM na kuryAditi, vastunaH sarvasamyaddhA'NunAM grahaNaM karttavyamathavA kasyacidapi grahaNaM na kartavyamatha sa sarvasambaddhA'NugrahaNaM kuryAttadA tajjanya sarvazarIraiH sahopabhogaH sarvasaMsArijIvaiH kartavyaH syAdeSA mahatyApati: (pUrvapakSa:, sa sa AtmA'dRSTavizeSeNA mukairevA'NubhiH saha sambadhnAti, // 212 // Pw.jainelibrary.org Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 21 // tattadaNujanyatvena caikena zarIreNa sahopabhogaM karoti evameka evA''tmA, amukairaNubhiH saha sambadhnAti athavA'mukA'NanAmeva medaM karoti, ataH zarIrabhogA''pattirnAstyeva (uttarapakSaH) evaM matA'pekSaNetvanantA'NubhiH sahAnantasaMyogasya cAnantabhedasya kalpane gauravaM mahad yadacitaM nAsti, etatsarvA''pattinivAraNAya, AtmanaH kriyAvacca mantavyam // 30 // kathaMzcinmUrtatAsvIkAre vapuHsaMkramavyApArayogaukathaMcinmUrttatA''pattiM vinA vapurasaGakramAt / vyApArA'yogatazcaiva, yatkiJcittadidaM jaguH // 31 // ___TIkAH--Atmani kriyAvaca eva pratiniyatazarIrA''rambhakaparamANugrahaNaM ghaTate, kizcAtmano'vibhutvabhAvo'ta eva mRtatvaM mantavyam , yato mUrtatvasya dve lakSaNe staH, kriyAvad dravyaM mRta ityekaM lakSaNaM, paricchinnaparimANavad dravyaM mUrta iti dvitIyaM lakSaNaM, saMyogabhedAdisaMgrahAyA''tmani mUrtatA kalpanIyA, ato yadyarItyA''tmani kathazcinmUrtatAthA asvIkAre kUTasthanityatAsvIkAre ca zarIre Atmano'saGkamApattirAgacchecca vibhutvapakSe pUrvoktasaMyogamedAdirUpavyApArasyA'bhAvA''pattirAgacchettasmAdevA''tmA kUTasthanityastathA vibhune sviikrnniiyH|| 31 // // 21 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 214 // Atmano niSkriyatvena hananAdyabhAvena hiMsAcanupapattiH niSkiyo'sau tato hanti, hanyate vA na jAtucit / kazcitkenacidityevaM na hiMsA'syopapadyate // 32 // TIkA:-Atmano niSkriyatvena kazcinna hanti, sa jAtucikenacinna hanyate, ityAtmani hiMsAyA anupapattiH, yuSmanmate hiMsA'nupapattAvahiMsA'nupapatyA, sAyazAstroktA'hiMsA nAsti zuddhA'hiMsA, ityekAntanityAtmavAde zuddhAyA ahiMsAyA asambhavo dRzyate // 32 // ekAntA'nityAtmavAdiauDamate'pi zahAhiMsAyA asambhava: anityekAntapakSepi, hiMsAdInAmasambhavaH / nAzahetorayogena, kSaNikatvasya sAdhanAt // 33 // TIkA:-zUnyavAdI mvamataM puSNana vadati kenacidapareNa vastu naikaM vastu na syAdItyetanmataM na vAstavika yathA daNDena ghaTadhvaMso jAyata ityevaM vadataH prati bauddhAH pRcchanti, kiM ghaTadhvaMso ghaTAdbhinno vA'bhinnaH ! yadi bhinnastadA ghaTastadavastha eva bhavet yato ghaTo bhinno, ghaTanAzazca bhinnaH, yadyabhinnastadA ghaTadhaMso ghaTasvarUpa. eva jAta evamubhayathA daNDena ghaTadhvaMmo'sambhavI arthAd ghaTAdimAvAH svabhAvata utpadyante, utpAdA'nantaraM ca vinazyanti, evaM pratikSaNamutpAdavinAzadhArA pracalati, arthAdanityavAdapakSasyaivaM mantavyamasti // 214 // For Private & Personal use only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 215 // cettadA tanmate hiMsAnAmakaH padArthaH kutra sthitaH ? yato na kazcitkazcinnAzayitu zaktaH, kathamiti ced , vastu svayaM vinAzaprakRtikamiti // 33 // __ santAnavicitratAyA janako hiMsako na bhavatyeva 'na ca santAnabhedasya, janako hiMsako bhavet / sAMvRtatvAdajanyatvAd , bhAvatvaniyataM hi tat // 34 // TIkAH-(pUrvapakSaH bauddhaH) padArthamAtraM hi svataH satatamutpAdavinAzazAli, eka rItyA ghaTAdidravyasya sajAtIyavastuni 'ghaTaH, ghaTaH, ghaTaH, ityAdirUpajJAnadhArA pracalati, yadA daNDAdinA sa hanyate, tadA vijAtIyaThikarikA, ityAdirUpA jJAnadhArA pracalati, ghaTAdiviSayakasajAtIyajJAnadhArA truTayati, tAdRzavijAtIyamantAnavizeSa ya utpAdayati sa hiMsaka ityucyate'rthAt sadRzadhArAbhedako visadRzadhArAjanaka eva hiMsaka ucyate, tAdRzavijAtIyadhArotpAda eva hiMsetyarthaH / (uttarapakSaH) nedaM kathanaM samyak tathAhi-santAnabhedastu sAMvRto (kAlpanikaH) bhavati kiJcaiko lubdhakaH sUkaraM hinasti, sa sUkaro mRtvA manuSyo bhavati, yuSmanmata evaM jJApyate ca lubdhakaH sUkarasya sajAtIyadhArAyA medaM kRtvA, manuSyavijAtIyadhArAmutpAdayatyato lubdhako hiMsako jAtaH, parantu lubdhakAdiH sUkarasya dhArAM voTayitvA, manuSyasya vijAtIyadhArAmutpAdayituM na zaknoti, yato bhAvAtmakaM | // 21 // k For Private & Personal use only . Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 216 // vastvevotpadyate. santAnastu kAlpanikaH, ataH zazazRGgavadasannasti, sa kathamutpadyate ? arthAd yaHsAMvRtaH san jAyate yato bhAvAtmakameva vastu jAyate // 34 // etadeva samarthayatrAha'narAdikSaNahetuzca, sUkarAdena hiMsakaH / sUkarA'ntyakSaNenaiva, vyabhicAraprasaGgataH // 35 // TIkA:-kiJca sUkaro mRtvA manuSyAdirUpeNotpadyate tadAsUkaraH3, itirUpasajAtIyadhArA troTayitvA naraH 3, iti vijAtIyadhArA lubdhakenotpAditA'to lubdhako hiMsakaHkathyate, evaM kathite sati tasyArtha evAgato yataH sUkagade hiMsakAsa kathyate, nagadikSaNa (padArtha) sya hetu bhavet , athaivaM rItyA sUkarasyA'ntyakSaNo'sti so'pi narAderbhAviprathamakSaNasya heturamti, tadA tasyA'pi hiMmakatvApattiAd , hiMsakatvaM sUkarA'ntyakSaNe vyabhicaritaM, evaMbhUte narAdirUpasvasya sUkarAdirUpaH sva eva hiMsakaHsyAttato narAdikSaNasya hetubhUto lubdhako hiMsako na kathyate // 35 // " tadeva vizeSeNa nirUpyate'anantarakSaNotpAde, buddhalubdhakayostulA / / naivaM tadviratiH kvA'pi, tataH zAstrAdyasaGgatiH // 36 // // 216 // Jan Education inten For Private & Personal use only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH TIkA:-yadi pUrvoktA''patnaya dRSTApattayaH myumtadA yupmA bhagavAna buddho'pi sUkarahiMsaka Apadyate, yataH sUkarasya vijAtIyadhArArUpanarAdikSaNotpAde yathA tatkSaNapUrvavattI lubdhako'mti anaH ma hetutiH, tathA tankSaNapUrvavatI bhagavAna buddho'pyasti, buddhalubdhakayoyoH ko'pi vizeSo nAsti, evaM buddho'pi sUkaramya himako bhaviSyati etadeva yuSmAkamiSTaM nAmnyeva, arthAd yuSmAbhiH kenA'pi hetunA hiMmAnmakaH padArthaH kathamapi na nizcIyate yadA hiMsA na siddhA, tadA hiMsAviratirUpA''hiMsA kathaM nirUpyate ? tathA yuSmadIyazAstroktaM 'satve'sya saMti daNDAnA mavesi jIviyaM priyaM, attAnaM upamaM kattAneva hanne na ghAtaye iti zAstrAdyasaMgatireva syAt , arthAde kAntAnityavAde'pi hiMmA na sambhavati tadA'hiMsAyAH kunaH mambhavaH ? // 217 // ahiMsAyA abhAve'vaziSTapsatyAdIni kutaH ? 'ghaTante na vinA'hiMsAM, satyAdInyapi tattvataH / etasyA vRtibhUtAni, tAni yad bhagavAna jagau // 37 / / TIkAH-evaM yadA'hiMsA na ghaTate, tadA zeSasatyAdivatAni na ghaTante, yata etAni satyAdivatAnyetasyA ahiMsAyA vRtibhRtAni rakSaNakArakANi santItyevaM bhagavAna jagau-kathayAmAsa, arthAdahiMsAyA anupapattA satyAM zeSasatyAdivajAnAmanupapattiH // 37 / / // 21 // in Education inten For Private & Personal use only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra: / / 218 | ' 1- jainendrazAsane'hiMsAdi sarva tattvato ghaTate'maunIndre ca pravacane. yujyate sarvameva hi / nityAnitye sphuTaM dehAd bhinnAbhinne tathAtmani // 38 // TIkA:- evamekAntanityavAde vaikAntA'nityavAde'hiMsAdi na ghaTate, parantu ahiMsAdi sarvameva maunIndra pravacane- jinendracandrazAsana eva yujyate yato nityAnitya Atmani tathA dehAd bhinnAbhinne Atmani sphuTamahiMsAdi sarva jinendrazAmane ghaTata eva // 38 // - AtmA kathaM nityo vA'nityo vA kathamubhayarUpaH 1'zrAtmA dravyArthato nityaH, paryAyArthAd vinazvaraH / hinasti hanyate tattat - phalAnyapyadhigacchati // 31 // TIkA:- pUrvapakSa:- eka evA''tmA nityo'pi syAdanityazvApi syAt kathaM 1 ekasmina vastuni virodhidharmadvayaM kathaM ghaTeta ? uttarapakSa = ekasmin vastuni virodhidharmadvayaM ekayA'pekSayAna ghaTate'pi tu bhinnabhinnApekSA to'vazyaM virodhidharmadvayaM ghaTate eva tathAhi AtmA dravyArthikanayA'pekSayA nityo'sti, paryAyArthikana yApekSayA cA'nityo'sti, Atmani tattanmanuSyatvAdiparyAyA utpadyante, atastatanmanuSyatvAdiparyAyasvarUpeNa [SStmA vinazyati, tasmAdAtmA'nityo'sti parantu tasmin samaye'pi zuddhAtmadravyama // 218 // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 219 // vinazyadeva tiSThati, tasmAdAtmA nityo'pyasti, arthAdAtmani kasyacid hiMsAkriyAparyAya utpadyate (AnA hinasti kazcit) 'AtmA hanyate kenacit'-Atmani kenacit ghAtanadvArA nAzaparyAyo'pyutpadyate, kiJceSo'nityA''tmA, hiMsA''dijanyAni tattannakAdidurgatyAdiphalAnyadhigacchati-prApnoti // 39 // -nityAnityavAde viziSTAnubhava eva sAkSI'iha anubhavaH sAkSI, vyAvRttyanvayagocaraH / ekAntapakSapAtinyo, yuktayastu mitho hatAH // 10 // TIkAH-asmin pUrvakathitaviSaye viziSTa-vyAvRttyanvayaviSayako'nubhavaH sAkSI-sAkSAdraSTA, . arthAt pratyakSeNaivaivaM dRzyate hi bhUtakAlA'vacchedenaika AtmA, bAlaparyAyavAnAsIta , so'dya bAlaparyAyAnmukto bhUtvA (vyAvRtyA) yuvaparyAyavAn vartate, evamatra bAlaparyAyavattvaviziSTasyAtmano nAzo dRzyate, tathApyubhayAvasthAyAM, Atmadravyantvastyeva, (anvayaH) tasmAdAtmanastu nAzo na dRzyate, ekAntapakSapAtinyo yuktayastu mithaH-parasparaM hatAH-asaGgatA bhRtvA hatA iva hatAH // 40 // -jainadarzane hiMsA kAlpaniko na parantu sahetukA'sti'pIDAkartRtvato deha-vyApattyA duSTabhAvataH / // 219 // tridhA hiMsA''game proktA, na hIthamapahetukA // 41 // For Private & Personal use only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 220|| TIkAH-zaGkA jainadarzane'pyA''tmanaH sarvathA nAzastu nAstyeva, tato vAstavI hiMsA kathaM sambhavet ? samAdhAnaM jinAgame tridhA hiMsA kathitA vartate tathAhi= (1) pIDAkata tvataH anyeSAM pIDAkaraNato hiMsA bhavati (2) dehavyApacyA dehasya vinAzena hiMmA bhavati (3) dRSTabhAvataH ahamanyAna hanyAmiti hiMsA. nmakadRSTabhAvato hiMsA bhavati eSA darzitA trividhA 'nahIthamapahetukA' evaMprakArA hiMsA na kAlpanikI parantu sahetukA-hetujanyA'sti / 41 // - hantu hiMsanIyahiMsAyAH pApaM kathaM lageta?'hantu rjAgrati ko doSo, hiMsanIyasya karmaNi / prasaktistadabhAve cA'nyatrA'pIti mudhA vacaH // 42 // TIkA:-himanIyamma taH karmaNi jAgrati-udayamAgate mani ma mriyate, tadA hiMmakasya hiMsAyAH pApaM kathaM lageta yanaH ma tu namya karmaNA pregnitvAtparatantraH, yadi vinA karmodayameko jano mriyeta, tamya ca himA'nyeSAM sarveSAmahimanIyajIvAnAM himAyAH pApaM tamya kathaM na lagena ? yadyevaM myAttadA himAyA amaMbhAvanA kutracidapi na tiSTheta , nato hiMmAyA amambhAvanApratipAdakaM vaco niSphalaM bhavediti // 42 // -hiMsakahiMsApadArthasya siDi: // 220 // Jain Education Interne Far Private & Personal use only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 221 // yad - duSTAzayanimittatA 9 'hiMsya karmavipAke 1 hiMsakatvaM na tenedaM vaidyasya syAdariporiva // 43 // TIkA:-yadA maMtra : ( hiMsyasya ) AyuSkarmaNo'ntimadalikAnAmudayaHsyAttadA hiMsakamya manasi 'ahametaM hanyA 'miti duSTAzaya utpadyate tatazca taM hinasti, asyAM hiMsAyAM mukhyaM kAraNaM maraNonmukhavyakteH karmodayosstu parantu tasyAM hiMmAyAM hiMsakavyakti duSTAzayadvArA nimittakAraNamavazyaM bhavati, enAM hiMsA prati yo nimittabhAvaH sa eva hiMsakateti kathyate, hiMsAyAM nimittabhUto jIvo hiMsakaH kathyate, yadaivaM duSTAzayadvArA jAyamAnahiMsAyAM nimittabhUto hiMsaka ucyate'ta evaM ripuH - zatru hiMsakaH kathyate parantu tadvad vaidyo hiMsako na kathyate, tad vaidyadvArA kasyacidekasya janasya hiMsA'pi bhavettathApi vaidyarAjasya manasi tad vyakte hiMsAM karttu duSTAbhiprAyo nAsti, arthAd duSTAzayaprayuktahiMsAyAM sa nimittakAraNaM na bhavati // 43 // - zrI jainazAsana eva hiMsAnivRttirUpA'hiMsA kathaM ghaTate !'itthaM sadupadezAdestannivRttirapi sphuTA / sopakramasya pApasya nAzAt svAzayavRddhitaH // 44 // TIkA:- athA'trA'hiMsAM sAdhayati, tathAhi AtmA hi pariNAmI - paryAyavAnasti, atastasya 'hiMsA' // 229 // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 222 / / saJjAtA, tathA (1) hiMsAyAH, tatsvarUpasya tatphalasya ca sadupadezAditaH, AdinA (2) 'mopakramasya pApamya nAzAt apavartanIyAnAM cAritramohanIyapApakarmaNAM nAzAt (3) ahaM kazcinna hanyA' miti svIyazubhAzayavRddhitaH, hiMsAyA nivRttirapi bhavati, eSA hiMsAnivRttirUpA'hiMsA'sti // 44 // -mokSarUpavRkSasya bIjamahiMsA'apavargattarorSIjaM, mukhyAhiMseyamucyate / satyAdIni vratAnyatra, jAyante pallavA navAH // 45 // TIkA:-'apavargataro /ja' mokSarUpavRkSasya bIjabhUtA, 'mukhyA' nirupacaritadharmavizeSarUpeyamahiMsocyate, ahiMsArUpavIjato jAtAni zeSANi satyAdIni vratAni, atrA'hisArUpavRkSe navAH pallavA iva jAyanteutpadyante yAvat sphuTanti // 4 // -zrI jainazAsana eva zuddhA'hiMsAsambhavastathA'hiMsAyA anuSandhAdi-zuddhirapyatraiva vAstavI 'ahiMsAsambhavazcetthaM, dRzyate traiva zAsane / anubandhAdisaMzuddhi-rapyatraivA'sti vAstavI // 46 // TIkA:-'atraiva zAsane cesthamahiMsAsambhavaH' jenetaramate zuddhAhiMsAyA asambhavaM dayitvA, jaina // 222 // For Private & Personal use only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH 1 // 223 / / zAsana eva zuddhAhiMsAsambhavaH sAdhitaH, ahiMsAyA anubandhAdisaMzuddhiratraiva-zrIjainazAsana eva vAstavIsatyA, nA'nyatra // 46 // - samyagadRSTa mahAtmano jJAnayogena hiMsA na hiMsA'nuvandhiI'hiMsAyA jJAnayogena, samyagadRSTe mahAtmanaH / taptalohapadanyAsa-tulyAyA nA'nubandhanam // 47 // TIkA:-ye samyagadRSTayo jJAnayogena mahAtmAnaH zrAvakAdyAH santi te saMsArasatkaM yat kizcidgRhanirmANAdi kArya kurvanti, tad bhRzaM duHkhitahRdayena, yadyatyantamAvazyakaM tadA taptalohe pAdasthApana bat , antarecchAM vinA kRtAyA hiMsAyA anubandho (azubhakarmaparamparA) na bhavati, duSTAzayarUpahiMsA'tra nAsti, parapIDAkaraNaparadehavinAzarUpahiMsAdvayamasti // 47 // -yatanAbhaktizAlinAM jinapUjA''dikarmaNi ahiMsAyA anuSandhaH'satAmasyAzca kasyAzcid, yatanAbhaktizAlinAm / anubandho hyahiMsAyA, jinapUjAdikarmaNi // 4 // TIkA:-jIvAna prati yatanAvatAM jinezvarAnprati bhaktibhAvazAlinA 'satAM' samyagdRzAmantarAtmanAM // 223 // Jain Education Interational Far Private & Personal use only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 224 // jinapUjAdikarmaNi 'asyAzca kasyAzcita' kasyAzcida , hiMsAyAH sadbhAve'pi teSAM gahA''rambhAde hiMsAvana niranubandhamAtrA, apitu sA hiMsA, ahiMsAyA anuvandhaM-svarUpazubhakarma paramparAM janayatyarthAdeSAM hiMmA'pyahiMsAphalAnusandhAnavatyeveti // 48 // -mithyAdRSTerajJAnazaktiyogena, hiMsA'hiMse hiMsA'nubandhinyau staH'hiMsA'nubandhinI hiMsA. mithyAdRSTestu durmateH / ajJAnazaktiyogena, tasyA'hiMsA'pi tAdRzI // 4 // TIkA:-mithyAdRSTestu durmate himA, hiMmA'nubandhinI' ekAntavAdAbhiniviSTabuddhamidhyAdRSTehiMsA, hiMsA'nuvandhaviziSTA bhavati, 'ajJAnazaktiyogena' mithyAjJAnasahita zaktiyogena 'tasya' mithyAdRSTeH 'ahiMsA'pi tAzI' dRzyamAnAhiMmA'pi himAnubandhaviziSTA bhavatIti / / 49 // nivAdInAmahiMsA'pi hiMsAnucandhinI yena syAnivAdInAM diviSadurgatiH kramAt / hiMsaiva mahatI tiryaGa-narakAdi-bhavAntare // 40 // TIkA:-yena nimavAdInAM diviSadurgatiH kramAt' yasmAt kAraNAta , nihmavAnAmabhavyAdInAM sAdhujIvanasya yA'hiMsA'sti, mA'pi devaloke kilbiSikAdijIvanasya duHkhadAM gatiM prApayati tataHkramAt , OCRA ||224|| lain Education Internati Far Private & Personal use only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-1 sAra // 225 // agretanabhave tiryaktvanarakatvAdidurgatimarpayati, eSa marvo'zubhagategnuvandhasteSAmahiMsAtaH prAptaH, azubhA'nubandhaSAtinI sA'hiMsA, hisaiva nAsti parantu mahatI DimevA'sti // 50 // -apramattasAdhUnAM hiMsA'pyahiMsA'nuvandhinI 'sAdhUnAmapramattAnAM. sA cAhiMsA'nubandhinI / hiMsA'nubandhavicchedAda guNotkarSo ytsttH|| 51 // TIkA:-'sAdhanAmapramattAnAM sA cA'hiMsA'nubandhinI' pramAdarahitAnA sopayogayatanAvatA nadyatArAdikriyAyAM yA hiMsA'sti sA'hiMsAyA anubandhaM kArayati, hiMsA'nubandhavicchedAd guNotkarSo yatastataH teSAM tayA'hiMsayA hiMsA'nubandhasya vicchedo bhavati yatastayA'hiMsayA guNasyotkarSobhavatIti // 51 // -mugdhAnAM sA hiMsA kadAcidapi, ahiMsA'nubandhinI na bhavati mugdhAnAmiyamajJatvAt , sA'nubandhA na kahiMcit / jJAnodekApramAdAbhyA-masyA yadanubandhanam // 52 // TIkA:-jJAnodrekApramAdAbhyAmasyA yadanuvandhanam hiMsA'pyahiMsA'nubandhinI tadaiva bhaved yadA nayA hiMsayA saha viziSTakoTikaM jJAnaM pramAdAbhAvazca yujyeyAtA: mugdhAnAmiyamajJatvAta sA'nubandhA na kahi // 225 // Jain Education Intemas Far Private & Personal use only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 226 // cita-ye mugdhAH santi te'jJAnavantaH, atasteSAM hiMsA kadAcidapi ahiMsA'nuvandhaviziSTA na bhavatIti // 52 // -ekasyAmapi hiMsAyAmahisAyAmuktaM sumahadantaram ekasyAmapi hiMsAyA-muktaM sumahadantaram / bhAvavIryAdivaicitryA-dahiMsAyAM ca tattathA // 53 // TIkAH-ekasyAmapi hiMsAyAmuktaM sumahadantaram'-pUrvoktavarNanata idaM phalitaM bhavati yadekavidhA jIva. hiMsAmaneke jIvAH kurvanti, tathA'pi tayA marvayA hiMsayA jAyamAne karmabandhe ca tajjanyaphalavizeSe'tyantaM maha. dantaramApatati yatastatra cittasya duSTaklezasyA'saMkhyeyabhedAstathA vIryAdeglpA'dhikavalatIvratAmandatA''dijJAtA'jJAtAdayo'neke hetavaH sambhavanti, ahiMsAyAmapi samIcInA ete evA'neke bhedA Apatanti // 53 / / -hiMsA'hiMsayovividhayandhamapekSya bhedAstathA vipAkamapekSya bhedAH patanti sadyaH kAlAntare caitad-vipAkenApi bhinntaa| pratipakSA'ntarAlena, tathAzaktiniyogataH // 54 // TIkA:-yathekavidhAyA ahiMsAyA bandhe bhAvavIryAdivecicyAd medAH patanti, kasyacitsadyaH-tatkAlaM phalaM bhavati, kasyacicca kAlAntare bhavati, evaM bhavane, ekaM kAraNametadasti, yata, hiMsAjanitakarmavandhA'. // 226 // Jain Education Intera For Private & Personal use only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 227 // Jain Education Internationa nantaramahiMsApAlanataH, tasyAH phalamapi vipAkamAnayedanantaraM pUrvakRtahiMsAyAH phalodayaH syAttadA hiMsAyAH phalaM kAlAntare AgataM, pratipakSasyAntarAle vyavadhAnaM na syAttadA tasyA hiMsAyAH phalaM prAgAgacchet idaM vastvahiMsAyAmapi jJeyam, anyatkAraNamapyasti yad, hiMsA''deH karmabandhA'vasare badhyamAnaraso'tyantogratAvAnna bhavecadA kAlAntare phalaM dadyAt / / 54 // - jina pUjA''dikriyAhetuto jAyamAnA hiMsA'pyahiMsA'hiMsA'pyuttarakAlIna - viziSTaguNasaGkramAt / tyaktA'vidhyanuvandhatvA- dahiMsaivA'tibhaktitaH / / 55 / TIkA:-jina pUjAdikriyAyAH kAraNena jAyamAnA yA puSpAdijIvahiMsA'sti, tasyAM svarUpato jIvahiMsAyAM satyAmapi vastutastu sA'hiMsaivA'sti yata etasyA hiMsAyA anantaraM jinezvaradevAnAmAtyantikamahAbhaktyA yApUrvI pUjA bhavati, tena kAraNena, bhakterucchalattaraGge jAyamAno'vidhirapi niranubandhoazubha karmAnutpAdako bhavati, ato'hiMsA kathyate, atibhaktito 'hiMsA'pyuttarakAlIna viziSTaguNasaGkramAdahiMsaiva' = tasmAdatibhakta Atmani zuddhasamyaktvAdiviziSTa guNasaGkramaNato hiMsA'pya hiMsA phalaM dadAtyeveti // 55 // - evaMrItyA bhaGgazatabhedopetA'hiMsAvarNanaM yatra tajinazAsanaM pramANam - // 227 // *ww.jainelibrary.org Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra: // 228 // Jain Education Internation 'bhaGgazatopetA'-hiMsA yatropavarAryate 1 sarvAM parizuddhaM tat, pramANaM jinazAsanam // 56 // TIkA:- evaM rItyA'hiMsAyA bhaGgAH - bhedAH zatazaH patanti, etadbhaGgazatapUrvikA'hiMsAyAH, tadanubandhAderyajinazAsane sucArurUpeNa varNanaM kRtaM, tatsarvathA parizuddhaM jinazAsanaM pramANameva, hRdamatra hRdayama, sambhavAnubandhAdivicAraNayA zuddhA'hiMsA, darzitapUrvA, mA zuddhA'hiMsA jinAgama evA'sti, tasmAjjinazAsanapramANabhUtaM, atrAdhikAre dazame zloke yo'nyo'nyAzrayadoSa udbhAvitaH sa dUrIkRtaH, zrImajjinazAsane prAmANyasvIkAra iti viSayaH sthirIkRtaH // 56 // samyaktvasyAssstikyaM paramaM cihna 'artho'yamaparo'nartha iti nirddhAraNaM hRdi / zrAstikyaM paramaM cihna samyaktvasya jagurjinAH // 47 // TIkA:- eSA zuddhA'himaiva tattvamasti, etasya zraddhAnameva samyaktvamasti, samyaktvasya mukhyaM lakSaNamAstikyameva, 'AstikyaM - jinoktavacanamevA'rtharUpaM tadeva paramArtharUpamasti, zeSaM sarva nirarthakamiti hRdaye sarvathA nirdhAraNa - nizcalanizvayaH // 57 // / / 228 / / ww.jainelibrary.org Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanyAtmasAra: // 229 // samyaktvasthiratAprAptivarNanam zamasamveganidA nukampAbhiH pariSkRtam / dadhatAmetadacchinna, samyakatvaM sthiratAM vrajet // 58 // TIkAH-zamasambeganidAnukampArUpa: kAryaiH samalaGkRtaM, 'etadAstikyamacchinnaM =avicchedena- ra sAtatyenA''stikyaM dadhatA janAnAM samyaktvaM sthiratAM brajet-sthiraM bhavedarthAt , zamasamvega--nivedAnukampAbhiH sahitamAstikyaM yadi satataM vartamAnaM tadA samyaktvaM nizcalaM bhavati nA'nyatheti bhaavH|| 58 / / ityAcArya zrImadvijayalabdhimUrIzvarapaTTadharAcAryazrImadvijayabhuvanatilakamUrIzvarapaTTadharabhadra karamUriNA kRtAyAbhadhyAtmasAragranthe bhuvanatilakAkhyAyAM TIkAyAM samyaktvanAmako dvAdazo'dhikAraH samAptaH // 383 // -atha mithyAtvatyAganAmakastrayodazo'dhikAra: -mithyAtvatyAga:mithyAtvatyAgataH zuddhaM, samyakatvaM jAyate'GginAm / atastatparihArAya, yatitavyaM mahAtmanA // 1 // TIkA:-jIvAnAM mithyAtvasya tyAgataH zuddhaM samyaktvaM jAyate-bhavati, atastatparihArAya asmAta // 22 // lain Education Inter Far Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 230 // kAraNAna tanmithyAtvasya parihArArtha mahAtmanA yatitavyam'-uttamA''tmanA, sarvathA prayatnaH kartavyaH // 1 // mithyAtvasya SasthAnA 'nAsti nityo na kartA ca, na bhoktA''tmA na niva'taH / tadupAyazca netyAhu-mithyAtvasya padAni SaT // 2 // ___TIkA:-(1) nAsti jIva iti prathamaM padam pazcabhibhU tevyatiriktaH, bhavAntaragAmI, ko'pi svatantra AtmA nAstIti cArvAkamatam / (2) AtmA nityo netti dvitIyapadam AtmA tvasti kintu nityo nAsti kSaNiko'sti, iti bauddhamatama. (3) AtmA kartA neti tRtIyaM padam AtmA'sti, nityo'sti, parantu karmakartA nAstIti, sAMkhyamatam. (4) AtmA bhoktA neti caturtha padam nityA''tmA nAsti, kartApyasti, bhoktA nAsti yataH kArya kRtvA kSaNAntare vinazyatIti bauddhamatam , athavA nityA''tmA, kartA nAsti, parantu bhoktA'pi nAsti, prakRtivadAtmA kartA, bhoktA tu bhavitu nAhanIti sAGkhyamatam . (5) 'AtmA na nivRtaH' iti paJcamaM padam AtmA, karmaNA na badhyate, tataH kA vArtA mokSasya ? athavA gagAdisvarUpo'yamAtmA'sti, AtmA, nityo'sti, tato rAgAdayo'pi nityAH, ato rAgAdita Atmano mokSo nAstIti yAjJikamatam / X // 230 // Far Private & Personal use only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 23 // (6) tadupAyazca neti SaSTham mokSastu vidyate, parantu tadupAyaH-mokSasyopAyo nAsti, kazcidapi hetu vinAnirhetuko'kasmAdeva mokSo bhavatIti mANDalikamatam / / 2 // iti mithyAtvasya SaT padAnIti. -AtmA nAstItyAdiSaTpadaH zuddhavyavahAravilaGghanam 'etairyasmAd bhavecchuddha-vyavahAravilavanam / zrayameva ca mithyAtra-dhvaMsI sadupadezataH // 3 // TIkA:-AtmA nAstItyAdibhiH pUrvoktaiH SaTapaderdAnAdiviSayakopadeza-viSayakazuddha vyavahArolacanamApadyeta, yato yadyAtmAdirnAsti tadA dAnAdikA dharmAH kimartha ? tadupadezo'pi kimarthakaH 1 'ayameva ca mithyAtvadhvaMsI sadupadezataH =ayamAtmaiva san-asti sa nityo'sti, karmaNaHkartA, karmaphalabhoktA sa nivRtaH nivR terupAyo'stIti sadrapapadAnAM yojanA syAttadA dAnAdyAdyupadezAdizuddhavyavahArA yuktiyuktAH syuH, tato jIvAH zuddhavyavahAraM pAlayeyuH, tataste mithyAtvadhvaMsino bhaveyuH, idamatra hRdayam AtmA nAstItyAdiSaTpadAni, dAnAdikazuddhavyavahAravidhvaMsadvArA mithyAtvajanakAni, AtmA'stItyAdisadpaSaTpadAni dAnAdizuddhavyavahAropapAdanadvArA mithyAtvapradhvaMsakAnIti // 3 // - pUrvoktazuddhavyavahAravilopaviSayaM spaSTayati / in Edane For Private & Personal use only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 232 // 'nAstitvAdigrahe navo-padezo nopadezakaH / tataH kasyopakAraH syAt sandehAdivyudAsataH // 4 // TIkA:-sarvathA''tmA, nAstItyAdiviSayakakadAgrahe sati, 'navopadezo nopadezakastataH'=upadezakopadezau vinA, bhavabhramaNaM kurvatsu jIveSu ka upakAraH sambhavet , yata upakArastu tattajjIvaviSayakAn , AtmAdisambandhitAna saMzayAn nirAkata mupadeza eva sAdhIyAnasti // 4 // - nizcayanayA'bhiprAyadarzanapUrvakaM vyavahAranayA'miprAyadarzanam - 'yeSAM nizcaya eveSTo, vyavahArastu saGgataH / viSANAM mlecchabhASeva, svArthamAtropadezanAt // 5 // yathA kavalamAtmAnaM, jAnAnaH shrutkvlii| zrutena, nizcayAtsarva, zrutaM ca vyavahArataH // 6 // nizcayA'rtho'trano sAkSAdavaktu kenA'pi pAryate / vyavahAro guNadArA, tadarthA'vagamakSamaH // 7 // | // 232 // Jain Education Internatio For Private & Personal use only www.janeibrary.oru Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH / / 233|| prAdhAnyaM vyavahAre cet, tatteSAM nizvaye katham / parArthastrArthate tulye, zabdajJAnAtmanodrayoH // 8 // " TIkA:- 'yeSAM nizraya eveSTaH ' = nizcayanayavAdinAM nizcayanaya eveSTo - abhimataH, vyavahAro nAbhimataH, vyavahArastu viprANAM mlecchabhASeva svArthamAtropadezanAt saGgataH 'vyavahAranayastu nizcayArthamAtrasyopadezana - dvArA saGgataH - upayogI syAt yathA brAhmaNo mlecchabhASAM na bhASete' ti vacanAd, viprA mlecchabhASA na bhASante tathA'pi svabhASayA saMskRtabhASayA sammukhasthamlecchavyakti svA'bhiprAyaM vijJApayituM na zaknuvanti tadA svAbhiprAyaM vyaJjayitu N mlecchabhASopayogaM kuryuH, evaM vyavahAranayo, nizvayArthavijJApana paratvenopayogI bhavediti svapakSasamarthanArthanizcayavAdI sodAharaNaM vadati yad zrutakevalItyukte ko'rthaH ? nizrayo vaktIdaM 'yathA kevalamAtmAnaM jAnAnaH zrutakevalI zrutena" - zrutajJAnabalena yathA kevalaM sampUrNa, AtmAnaM yojAnAti sa zrutakebalItyucyate atha zrutakevalipadArthasya yadidaM zuddhasvarUpamasti tatpratipAdayitumazakyam yataH sampUrNa eka AtmA'nena jJAta iti kayA rItyA kathayituM zakyate ata AtmanastadguNasvarUpazrutajJAnasya bhedaM kRtvA, vyavahAranaya evaM vadati ya AtmA sarvazrutaM jAnAti sa zrutakevalIti kathyate, athaitadbhedaparaM pratipAdanaM tu zakyam, arthAdanayA rItyA nizrayArtharUpa kevalityapratipAdako vyavahAro bhavati, tasmAdetAvadapekSayA vyavahAranasya prAdhAnyaM mantavyam, nizcayanayo vadati vastutastu zrutajJAnasya bhedaM kRtvA tacchrutajJAnaguNadvArA // 233 // Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 234| sa vyavahAranayoH nizcayArthapratipAdanaparo'stu tAvat , tathA'pi zratajJAnamapi vicAryamANaM sad vastuta Atmaiva yato guNastu guNinaH svarUpameva, kizca tatpratipAdanaM nizcaye paryavasyati, antato gatvA vyavahAro nizcayaparyavasAyItyato nizcayo hi mukhyo na vyavahAraH, vyavahAranayavAdI-yadyevaM vyavahAranayaM sarvathA gauNarUpeNA'pi na svIkuryAttadA yuSmanmate nizcayanaye prAdhAnyaM kathamAgaccheta 1 yataH prAdhAnyaM gauNasApekSaM, gauNazce. tadA tadapekSayedaM pradhAnaM vAcyam , yadi vyavahAro gauNo'pi na bhavettadA nizcayaH kasyA'pekSayA pradhAno vAcyaH syAt ? kina jJAnA''tmakanizcayanayasya yAvantaH svArthAH santi te sarve, zandAtmakavyavahAra nayasya padArthAH, anayaiva rItyA vyavahAranayasya yAvantaH svArthAH santi te sarve nizcayanayasya parArthAH evamekaikasya svArthAzca parArthAstulyA bhavanti, atha yo nizcayanayaH svasthAne pradhAno bhavati, tatra tadA vyavahAranayaH gauNo bhavati, tathA vyavahAranayo'pi svasthAne (nizcayasya svArthaH svArthavattvAt) pradhAnobhavati tatra nizcayazca gauNo bhavati, evaM dvo nayo svasvara yAne'tulabalavantau bhavataH, parasthAne sarvathA nirbalo bhAto'to nizcaya evA'sti, vyavahArastu nAstyeva, nizcayaH sarvathA pradhAno'sti, vyavahAraH sarvathA heyaH'evaM vidhAni vidhAnAni satyarahitAnyeveti vaktavyam / 5 // 6 // 7 // 8 // - dAnAdizuDavyavahAralope pUrvoktanAstitvaviziSTAnAM SaNNAM padAnA mithyAtva. rupatA // 234 // in Edanie For Private & Personal use only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 23 // 'prAdhAnyAd vyavahArasya, tatastacchedakAriNAm / mithyAtvarUpataiteSAM, padAnAM parikItiI // 1 // TIkA:-evaM yadA dAnAdizuddhavyavahArANAmapi svasthAne prAdhAnyamastIti viSayaH sthirIkRtaH, tadA saddAnAdivyabahAracchedakAriNAM pUrvoktAnAmekAntenA''tmA nAstItyAdInAM SaNNAM padAnA mithyAsvarUpatA parikIrtitA-kathiteti // 1 // - cArvAkamatapratipAdanam - 'nAstyevA''tmeti cArvAkaH, pratyakSA'nupalambhataH / / zrahaMtAvyapadezasya, zarIreNopapattitaH // 10 // ___TIkA:-AtmA nAstyeva, kathamiti cet , pratyakSapramANenAnupalabhyamAnatvAt , yadyasti cet pratyakSeNopalabhyeta, cAkSaSapratyakSeNA''tmA na dRzyate, ahaM sukhya daHkhItyAdiyo'nubhavo bhavati, tatrA'hampadavAcyaH kaH padArtha iti ceducyate ahaMtAvyapadezasya zarIreNopapattitaH'ahantArUpavyavahAraH, zarIrArthenopapadyate, ahamityukte zarIrameva veyamiti // 10 // - militebhyo bhUtebhyo jJAnA'bhivyakti: - // 235 // Jain Education Internet For Private & Personal use only rww.sainelibrary.org Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 236 // 'madyA'Gagebhyo mada vyaktiH pratyekamasatI ythaa| militebhyo hi bhUtebhyo, jJAnavyaktistathA matA // 11 // TIkAH-yathA pratyekamasatI madyA'Ggebhyo madavyaktirbhavati, tathA pRthivyAdibhUtapaJcake pratyekamamanI jJAnavyakti militebhyo bhRtemyo bhavatIti // 11 // -rAjarakA''divaicitryaM svabhAvajam - 'rAjaraGkA''divaicitryamapi nAtmabalAhitam / svAbhAvikasya bhedasya, grAvA''diSvapi darzanAt // 12 // TIkA:-ayaM gajA, raGko'yamityAdivaicitryaM yad dRzyate tanma karmavadAtmavalena kRtaM parantu yathA grAvA''diSu-kazcita pramtaraH komalasparzaH kazcit karkazasparzI dRzyate, tatra svabhAvakRto bheda eva parijJeyaH, tathA'trApi jJeyaH, karmaNA nAtmA'numIyate anumAnapramANena nAtmA siddhayati // 12 // - nAgamapramANenA'tmasiddhiH 'vAkyairna gamyate cAtmA, parasparavirodhibhIH / dRSTavAnna cako'pyenaM pramANaM yavaco bhavet // 13 // // 236 // Jain Education Intemala For Private & Personal use only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-1 sAra: // 237 // TIkAH 'parampara virodhimirvAkya nA''tmA gamyate' bhaTTo vadati yathA jale bubudo jalAjjAyate, jale ca vilIyate, tathA''tmA bhUtebhya utpadya bhRteSu ca vilIyate paralokAdi na kizcidasti vede'pyuktaM 'AnmA nityo'sti ma svargAdiparaloke yAti tasmAtsvargakAmo'gnihotraM kuryAdityAdibhiH parasparavirodhibhikyinAmA gamyate'taH parasparaviruddhArthapratipAdakA AgamA na pramANabhRtAH, kina 'dRSTavAnnaca ko'pyenaM pramANaM yadvaco bhavet =Agamasya praNetA ko'pyenaM AtmAnaM na dRSTavAn ataH AtmAnamadRSTavato vacaH pramANaM na bhavet , AtmAnaM dRSTavato vacaH pramANaM bhavedanyathA neti // 13 // - bhUtabhinna svatantrAtmapakSakArAH kathaM na vazcakAH - 'yAtmAnaM paralokaM ca, kriyAM ca vividhAM vadan / bhogebhyo bhraMzayatyuccai, lokcittN pratArakaH // 14 // TIkAH-bhUtebhyo bhinnaM svatantramAtmAnaM vadan , svarganarakAdikaM paralokaM vadan , paraloke sukhIbhavitu tyAgatapAdirUpAM vividhAM kriyAM vadan , pratArako-vaJcako, lokasya cittaM bhogebhya uccabhrazayati viyojayatIti // 14 // - bhasmIbhUteSu bhUteSu pratyAgamanaspRhA na kAryA - tyAjyAstannaihikAH kAmAH kAryA nAnAgataspRhAH / // 237 / / Jain Education Internal For Private & Personal use only Kaw.jainelibrary.org Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmA sAraH // 238 // bhasmIbhUteSu bhUteSu, vRthA pratyAgatispRhA // 15 // TIkA:-tat-tasmAtkAraNAt , aihikAH kAmAH ihalokasambandhinaH kAmabhogA na tyAjyAH, 'kAryA nAnAgataspRhA'anAgatAnA = paralokabhAvikAmabhogAnAM spRhA na kAryA, bhasmIbhUteSu bhUteSu vRthApratyAgatisvRhA' bhRteSu paJcasu bhasmAsAd bhRteSu satsu, bhUtA'vyatirikta AtmA'pi bhasmIbhUtaH, pazcAnmanuSyAdisadgatiprAptirUpapratyAgatispRhA vRthA'mudhaiva-nirarthiketi // 15 // -cArvAkamatavaNDanam tadetadarzanaM mithyA, jIvaH patyakSa eva yat / / guNAnAM saMzayAdInA, pratyakSANAmabhedataH // 16 // TIkAH-tadetadarzanaM mithyA-tasmAdetaccAkadarzanaM sarvathA mithyA 'jIvaH pratyakSa eva' jIva Atmani pratyakSa evA'sti; yadguNAnAM saMzayAdInAM pratyakSANAmamedataH' = yato ye saMzayAdijJAnasvarUpA guNAH santi, te pratyakSA:-mbasaMvedanapratyakSA(mAnasapratyakSA) eca, guNAnAntu guNinaH kathaMcidabhedAdAnmano jJAnaguNapratyakSa tu guNirUpa AtmA'pi pratyakSa eveti // 16 // -ahantA na zarIrasya dharma: // 238 // Jain Education Internal Far Private & Personal use only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 239 // Jain Education Internat na cA'hampratyayAdInAM zarIrasyaiva dharmmatA I netrAdigrAhyatAssue--niyataM gauravAdivat // 17 // TIkA: - yadyahamityukte zarIrasya grahaNaM syAttadA'hantA zarIrasyaiva dharmaH syAt, parantu ahampratyayAdau zarIrasyaiva dharmatA na kathamiti ceducyate yathA gurutAlaghutAdayaH zarIrasyaiva dharmAH santi, ye zarIrasyaiva dharmAH santi ye zarIradharmAste sarve netrAdIndriyagrahmAH pratyakSaviSayA bhavanti, yadyahantA'pi zarIrasya dharmaH syAttadA so'pi netrAdIndriyagrAhyo mAnyaH, parantvevaM na bhavatyeva tato'hantA, zarIradharmmatvena na pratipattavyA, 'ahaM sukhI' tyatra sthale yadahampadamasti tanna zarIravAcakamapi tu zarIrA'tiriktaM kimapi dravyamevA'hampadavAcyaM mAnyaM taddravyamAtmaivA'stIti // 17 // - zarIraM nAtmadravyam - 'zarIrasyaiva cA''tmatve, nAnubhUtasmRtirbhavet / latvAdidazabhedA-tasyaikasyA'navasthiteH // 18 // TIkAHzarIrasyAtmatve cAlyakAle bAlena yadanubhUtaM, tadanubhUtasya smaraNaM yuvA'vasthAyAM na bhavedityApattirAgamiSyati yata etAdRzo niyamo'sti yadyo'nubhavati sa eva smarati, yadyeSa niyamo na svI // 239 / / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 24 // kriyena tadA yajJadattenA''mragsA''svAdo'nubhUtaH, mitradatte tadrasA'nubhUtismRterApattirAgaccheva, tata eSa niyamaH pratipattavyaH, atha bAlye yacchadIramasti, tatta yuvA'vasthAyAM nAstyeva; yataH zarIre tu pratikSaNaM kecit pudgasA galanti, kecicu navAH pudgalA milanti, arthAd calyA'vasthAyAH zarIrarUpa AtmA yuSmAbhirabhimato bhinnaH, yuvA'vasthAyAH zarIrarUpa AtmA bhinazca, atha vAlyA'vasthAvaccharIrA''tmanA yo'nubhavaH kRtaH taM yuvA'vasthAsthazarIrA''mA, kathaM smattu zakanuyAd ? enAmApatti dUrIkatta, bAlazarIgyuvazarIrAbhyAM bhinnaH, zarIrayoddhayonivasan , eka eva svatantra AtmA, yuSmAbhirmantavyaH, anenAtmanaiva bAlyazarIre sthitvaikasya vastunaH, anubhavaH kRta AsIda , sa evA''tmA yuvazarIre sthitvA vastvetat smaratIti // 18 // -cakSurAdInIndriyANi nAtmA- nA''tmA'ga, vigame'pyasya tallabdhA'nusmRtiryataH / vyaye gRhagavAkSasya tallabdhArthA'dhigantRvat // 11 // TIkA:-zarIrasya ca cakSarAdhagamadhyAtmapadArthatvena nocyate, vigame'pyasya tallabdhA'nusmRtiryataH' yataH zarIrasyA'gabhUtasya cakSarAdervigame'pi-vinAzAnantaramapi tasyA''tmanastenAGgenA'nubhUtasya pratyakSadRSTasya vastunaH smaraNaM bhavati, yathA kazcid gRhI svapRhagavAkSe sthitvA'mukaM vastu pazyati, tato'ka // 24 // Jain Education Internati Far Private & Personal use only Alw.jainelibrary.org Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 24 // smAdgRha gavAkSa RTite mati, tena gRhagavAkSeNa yadRzyaM cakSuSA dRSTaM tasya gRhiNamtamya smaraNamavazyaM bhavati, prakRte'pyevaM jJeyam , atha cakSarindriyAdyAtmakamaGgamevA''tmA ced bhavettadA tasyAGgasya nAze'pi tenendriyeNA'nubhRtasya smaraNaM bhavitu na zakyate parantu smaraNaM tu bhavatyeva tasmAt taccakSarAdyaGgamapi nAtmA, AtmA tu tadindriyavyatiriktaH svatantra AtmapadArtho'mtIti mantavyameva // 19 // -doSasya parihAro durnivAra: na doSaH kAraNAtkArye, vAsanAsaMkramAcca / / bhra gAsya smaraNApatte-rambAnubhavasakramAt // 20 // TIkA:-nanvastu tAvaca bhRtA'vayavAnAM vinAza::, parantu tena yadanubhRtaM tamya yA vAsanA, tasmin patitA''sIta tasyA vAmanAyAH saGakramo dehe bhavati, tatazca dehamvarUpasyAtmana indriyAdinA'nubhUtasya padArthasya smaraNaM bhavati kAraNabhRtAyA vA sanAyAH kArye saGakramo'vazyaM bhavati kAraNamatra cakSahastAdyaGgaM kAryabhRtaM zarIramiti cenna, evaM kathane tu kAraNamasti mAtA, kArya mamti garbhastho ghAlaH, atha mAtrA cakSurAdinA yadanubhRtaM tasya vAsanA tanmAtuH zarIre patitA; tadvAsanAyAH kAryasvarUpe vAle saGkramo bhaviSyati, yadyevaM bhavettadA mAtrA'nubhRtasya vastunaH, smaraNaM garbhasthabAlasya bhaviSyatItyApattirAgamiSyati tato vAsanAsakramakathanena pUrvoktadoSo durnivAraH // 20 // // 24 // Jain Education Intem Far Private & Personal use only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmA sAraH // 242 / / nopAdAnopAdeyabhAvo yatra tatra vAsanAsakramaH nopAdAnAdupAdeya-vAsanAsthairyadarzane / karAdestu tathAtvenA-yogyatvApteraNusthito // 21 // ___TIkAH nanu yatra kAryakAraNabhAvastatra vAsanAsakrama iti na bamaH parantu yatra kAraNamupAdAnaM kArya copAdeyaM tatra vAmanAmaGkama iti bramaH, mAtRvAlakamadhye kAryakAraNabhAve satyapi nopAdAnopAdeyabhAvo'to na pUrvoktApattiriti cenna kSaNikadarzane tu pUrvasmAtparamANupuJjAduttaraparamANupuJja utpadyate, tatra tu namyopAdAnasya vAmanAyAmtamyopAdeye saMkramo bhaveta, parantu sthiraparamANuvAdapakSa idaM na ghaTate, idamatra hRdayam=paramANava eva tatvamiti mAnyatAyA, 'avayatrIti na vastu. iti vAde, upAdAnasvarUpapUrvaparamANupuJjasya copAdeya uttaraparamANapuJjo'stIti pakSe tadanantaramevamucyate, yatpUrvottaraparamANubhAvo mAtari vAle ca nAsti, tammAttatra vAmanAsaMkramA''pattinAsti, tamna samaJjamam , yataH sthirapakSe paramANustu nitya eva, tatra ca paramANI upAdeyatvaM kathaM ghaTeta ? yannityaM tadupAdeyaM janyaM kathaM bhavet 1 (zaGkA) yatrAvayavAvayavibhAvastatropAdAnopAdeyabhAvo grAhyastatraiva vAsanAmaMkamI vAcyaH, mAtRbAlamadhye'vayavA'vayavibhAvo nAsti, tato vAmanAmaMkramA''pattinAgamiSyatIti ceta (samAdhAnaM) yacchinnahastAdyasti, tatra taddhastAdi, etaccharIrasyopAdAnaM nAsti, evaM tatropAdAnopAdeyabhAvo nAsti, tathApi vicchinnakarAdinA // 242 // Jain Education Intenational For Private & Personal use only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 24311/ 'nubhUtasya khaNDAvayavizarIre smaraNaM bhavatyeva, yatrA'vayavA'vayavibhAvastatratya evopAdAnopAdeyamAve yadi vAsanAmaMkramasya niyamaH syAttadA'tra zarIrasya vicchinnakaganubhRtamya smaraNAbhAvA''pattirAgamiSyati, idamatra mAram =ninya paramANutvena yeSAM sthitistatropAdAnopAdeyabhAvasyaivA'yogyatA'sti, vicchinnakarAdau ca khaNDazarIramyopAdAnatvAbhAvenopAdAnopAdeya bhAva eva nAsti, tatastatrA'mmaraNApattirAgacchet , tataH sthairya darzane, upAdAnopAdeyamAvo vAsanAsaMkramasya nigamako na vaktu zakyate, evaM sthite punarmAturanubhavamya, vAsanAyA bAle saGkrAnto tasya smaraNApattiH sthiteveti // 21 // -madyA'gebhyo madavyaktirapino melaka vinA'madyA'gebhyo madavyakti-pi no melakaM vinaa| jJAnavyaktistathA bhAvyA'nyathA sA sarvadA bhavet // 22 // TIkAH-kizca 'madyA'GgasamudAye sati madazaktivatpazcabhUtasamudAye caitanyamya yo viSayaH pUrvoktaH sa tu na satyaH yato madirAyA upAdAnabhUtA'GgAnAM sattvamAtreNa tatra mado notpadyate'nyathA sarvadA madaH kiM notpadyata ? tatastatrA'pi, eteSAmaGgAnAM melakaH kazcitpuruSo'vazyaM tiSThatyeva, evaMrItyA paJcabhUtAnAM melakArikA kAcijjJAna (cetana) vyaktiravazyaM tiSThatyeva, sa vyaktirUpa Atmaiva, evaM yuSmaddattadRSTAntena pratyuta svatantrasyA''tmanaH siddhirbhavatIti // 22 // // 243 // Far Private & Personal use only www.jainelibrary.oro Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 244 // -rAjarakAdivaicitryaM na svAbhAvikamapyAtmakRtakarmajanyaM'rAjaraGkAdivaicitryaM-mapyAtmakRtakarmajam / sukhaduHkhAdisaMvitti-vizeSo nA'nyathA bhavet // 23 / / TIkAH-tathA ca yuSmAbhI rAjarakAdivaicitryaM svAbhAvikaM kathitaM nanna samacaturasram , yato / yadyamya vaicitryasya pRSThe na ko'pi heturbhavettadA jagataH sarve janA gajAnaH kiM na bhaveyuH? athavA sarve raGkAH kiM na myuH ? idRzaM tu nAstyeva, tato vicitrakArya prati vicitraM kAraNamiti mantavyameva, yatkAraNaM tadeva karma, yAdRzaM yamya karma, tAdRzaM tasya phalam , zarIre'sambhavatkarma, tadadhikaraNaM zarIrAd bhinna Atmaiva hA syAnnA'nyaH, yadyavaM na manyeta tadA bhinnabhinnajIvAnAM sukhadaHkhAdiviSayiNyazcitrA anubhUtayo yA bhavanti tAH mathA na ghaTante, sukhaduHkhAdimaMvittivizeH karmA'numIyate, tatkarmAdhikaraNamAtmA siddhaH // 23 // - AgamAdAtmA gamyate 'yAgamAd gamyate cAtmA, dRSTeSTArthAvirodhinaH / tadraktA sarvaviccaina, dRSTavAnvItakazmalaH // 24 // 244 / Jain Education Internat Far Private & Personal use only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: ||245 // TIka jI.zca 'AgameSu paraspara virodha darzayitvA''gamapramANata AtmA na siddhayatIti yatkathitaM tantra yuktam , yato jinoktamAgamavacanaM raSTeSTArthA'virodhi vartate, sarve dRSTArthAH-pratyakSAdisarvapramANe: prApyArthAH, iSTArthAH AgamavacanataH ete'rthAH kathitAsta iSTArthAH, yadvastu yArazaM dRzyate, tadvastu tAdRzameva zAstroktaM bhavettadA tu vastu dRSTaM cedaM kathyate, dRSTeSTArthA'virodhina Agamasya vaktA sarvajJo'sti, etena vItarAgamarvanA''tmA pratyakSeNa dRSTo'pyasti, evamaviruddhajinAgamapramANato'pyAtmA siddhayati // 24 // -abhrAntAnAM pravattayo na viphalA:'abhrAntAnAM ca viphalA nA''muSmikyaH pravRttayaH / paravaJcanahetoH kaH, svA''tmAnamavasAdayet // 25 // TIkAH-yad yuSmAbhiruktaM ca 'AnmAdimatkavArtAkArakA dhUrtAH santIti tat sarvathA mUlarahitaM yata AtmAditattvapraNetAraH sarvajJA vItarAgA Asana , sarvajJagataM jJAnamabhrAntaM, abhrAntajJAninaH sarvajJAH svargApavargamAdhikAH paralokahitasambaddhapravRtIrupAdizanti, tAH pravRttayo viphalA na bhavanti, kica ye vItarAgAste parAna vaJcayitu kadAcidapi na pravartante, vItarAgatA cetkathaM mAyA, mAyA cetkathaM vItarAgatAM dvayomithA mahAn virAdhaH // 25 // PA // 245|| in Edan in sow.jainelibrary.org Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 246 // -saMzayAdevA''tmanaH siddhi:'siddhiH sthAgavAdivadvyaktA, saMzayAdeva cA''tmanaH / zraso kharaviSANAdo, vyastArthaviSayaH punaH // 26 // TIkA:-niyamaH yasya saMzayastadvastu kvacidapi vidyata eva, dUrasthe vRkSa sthANurvA puruSo veti sandeha enaM viSayaM sAdhayati yata puruSAtmakaM vastu jaganyavazyaM vidyata eva, yadi puruSAtmakaM vastu kutra cinna syAttadA ghRkSe puruSaviSayakaH sandeho na syAt , evaMrItyA 'AtmA'sti kiM navA ? iti saMdehAvasthevaM kathayati AtmA''tmaka vastu svatantratayA kutrA'pyavazyamastyeva nanu jagati 'kharaviSANamasti navA iti saMzayasya viSayaH kharaviSANaM grAmya viSANaM jagati na vidyate. saMzayasya viSayamyAstitvaM kathaM nati cedasya saMzayasya viSayaH kharasya viSANaM nAsti, parantu kharasya mastake viSANasya samavAyo'sti yataH khaviSANamasti navA ? ityetasya praznasyAkAra evaM bhavati yat 'kharasya mastake viSANasya samavAyo'stinavA'? evamatra viSANasya samavAyaviSayakaH saMdeho'sti, etamya sandehasya viSayo viSANasya samavAyo jagati gavAdimastake prasiddho'styeva 'kharaviSANamasti navA ? etAdRzamaMzayaviSaye kharaviSANarUpapadadvayaM mamamtamasti, etatpadadvayasya yojakaH samavAya iti vyastaM padaM, yataH samavAyapadaM pUrvoktamamAsasya padatvena Kath // 246 // Jain Education Intema For Private & Personal use only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH 1247 // na brAyate, etavyastasamavAyapadasyA'rthaH samavAyasambandho'sti, atra vyastArtharUpaviSANasamavAyasambandha viSayakamaMzayo'sti, tasmAdeSa saMzayo vyastArthaviSayakaH kathyate iti // 26 // -jIvaniSedhakA'jIvazandata AtmatvasiddhiH'ajIva iti zabdazca, jIvasattAniyantritaH / asato na niSedho yat , saMyogA''diniSedhanAt // 27 // TIkA:-ajIvazabdo'pi pratiSedhamudrayA jIvasyA'stitvaM sAdhayatyeva, yadi jIvo nAstitvAcchino bhavettadA tasya pratiSedho'jIvapadena na sUnyeta, mato niSedha iti nyAyaH, kenacidevaM na kadAcitkathyate yat 'kharaviSANaM na dRzyate' yataH kharasya viSANamevA'sadasti, asato na niSedho bhavati-avidyamAna vastuno niSeSo bhavitu nAhati, yatastatra tu saMyogAdisambandhasyaiva niSedho bhavati, yathA 'kharaviSANaM nAstyatra kharasya mastake viSANasya samavAyasambandho nAstItyarthaH // 27 // -vastutaH padArthaH savarthA na niSiSyate kintu tattatsaMyogAdiniSidhyate saMyogaH samavAyazca, sAmAnyaM ca viziSTatA / niSiddhayate padArthAnAM, ta eva na tu sarvathA // 28 // / 247 // in an inte For Private & Personal use only oww.jainelibrary.org Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 248 // TIkA:-vastutaH satpadArthasya niSedhaH sarvathA na bhavati parantu vastuniSThasaMyogasamavAyasAmAnyavize SA'nyatamo niSedhaH, tathAhi saMyoganiSedhA-zarIre jIvo nAstIti vAkyaM, sarvathA jIvaM na niSedhati arthAjjagati kutrApi jIvo nAstIti na pratiSedhati, parantu zarIre jIvasaMyogasambandho nAstIti niSedhaM karoti tata evaM siddhayati zarIrAdanyatra jIvo'vazyaM vidyate, samavAyaniSedha ' evameva rItyA kapAle ghaTo nAstItyatrApi kapAle ghaTasya samavAyasambandho nAmti, eSa evArtho bhavati evamatrApi ghaTasya marvathA nidho nAmti paranta ghaTamamavAyasyeva kapAle niSedho jAto'sti 'sAmAnyaniSedhaH =dvitIyacandra AkAze nAstItyatra vidyamAnacandrAdanyatra candrasAmAnyaniSedhaH kriyate, na tu sarveSAM candrANAM sarvathA niSedho jAto'sti, vizeSaniSedhaH =ghaTapramANAni mauktikAni na santi atra ghaTAnAM vA mauktikAnAM na niSedhaH kriyate parantu mauktike ghaTe. yattArUpapramANanAvizeSasyaiva niSedhaHkRtaH, idamatra sAraMpadArthasya niSedho vastutaH padArthasya sarvathA niSedharUpo nAsti parantu padArthasya tattatsaMyogAdisambandhaniSedhaparyavasAyI bhavatIti // 28 // jovapadena jIvasiddhiH'zuddhaM vyutpattimajjIvapadaM sArtha ghaTAdivat / tadarthazca zarIraM no paryAyapadabhedanaH // 21 // // 248 Jain Education Intematid Far Private & Personal use only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra ||249 // TIkA:-yatpadaM vyutpattimAca zuddhaM bhavati. tatpadaM mArtha yathA ghaTAdikaM, ghaTapadaM zuddhaM samAsarahitaM vyutpattimatavyutpattiviziSTaM, yathA ghaTate-ceSTate jalAharaNAdikAyeMSu iti ghaTaH, etAdRzI vyutpatti rghaTasya pramiddhA'sti, tato ghaTapadavAcyo'thoM yo ghaTaH, sa ghaTo jagatpavazyaM vidyate evaM anayaiva rInyA jIvapadamadhyamamamtatvena zuddhapadam , kizcA'jIvajjIvati jIviSyatIti tamya vyutpattirapi bhavati tatojIvapadavAcyo'thoMjIvaH, jagati vidyata eva, DitthaDavitthAdipadAni, amamamtapaDhatvena zuddhAni santyapi teSAM kAcid vyutpattina bhavati, ata etAni yAdRcchikAni padAnyucyante. tato DinthAdipadavAcyaH kazcidartho jagati na vidyate. 'zazazaGgapadaM vyutpatimatpadamasti parantu samastatvena nAsti zuddhaM atastadvAcyabhUtazazazajarUpo'rtho'pi jagati na vidyate, arthAd yacchuddhaM vyutpattimacca padaM bhavati tadvAcyo'thoM jagati vidyamAnaeva jIvapadamapi tArazamevA'sti atastadvAcyo'thoM jagati vidyamAnaH siddhayati. nanu jIvapadavAcyo'rthaH zarIraM kathaM na ? iti cedacyate "nadarthava zarIraM no paryAyapadabhedataH' yadi zarIramevA''nmA syAttadA'bhidhAnakozAdI zarIrAtmAno dvo zabdo paryAyavAcakatvena kathitau syAtAm , tathA to paryAyau na staH, zarIraparyAyavAcakAH zabdA bhinnAH, kathitAstatrAtmarUpazabdo na varNitaH, AtmaparyAyavAcakazabdeSu na zarIrazabda upanyata: 29 // - cArvAkadarzanaM sarvathA tyAjyam 249 // Jain Education Inteme For Private & Personal use only vww.jainelibrary.org Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 25 // thAtmavyavasthitestyAjyaM, tatazcArvAkadarzanam / pApAH kilaitadAlApAH, sadvyApAravirodhinaH // 30 // TIkA:-anayA rItyA yadA zarIrataH kathazcidbhinnasvarUpasya svatantrasyAtmano'stitvaM siddhaM bhavati tadA''tmAnamapahanuvAnaM cArvAkadarzanaM tyAgayogyaM bhavatyeva mokSamAdhakasadanuSThAnavirodhina etasya darzanasya vAsi svarUpataH pApAni pApAnAmAlApAnAM zravaNe'pi pApaM yata etasya phalAni, durgateH pApAnuvandharUpAnyeveti // 30 // bauddhamatasya pratipAdanam - 'jJAna kSaNA''valIrUpo, nityo nA''tmeti saugtaaH| kramAkramAbhyAM nityatve, yujyate'rthakriyA nahi // 31 // svabhAvahAnito'dhauvyaM, krameNArthakriyAkRtau / akrameNa ca tadbhAve, yugapatsarvasambhavaH // 32 // TIkAH-bauddhaH zarIrAdAtmA, svatantraH padArtho'stIti vayamavazyaM svIkurmaH, parantu sa AtmA nityo'stIti na svIkumaH, yata AtmA tu jJAnakSaNAvalisvarUpo'sti, arthAt jJAnakSaNasantAnasvarUpa AtmA'sti, // 25 // Jain Education Intema Far Private & Personal use only Filww.jainelibrary.org Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 25 // yasmin kSaNe eSa Atmotpadyate tasmina kSaNe sa tiSThati dvitIyakSaNe tu sa sarvathA vinazyati evaM kSaNe kSaNe navaM navaM jJAnamutpadyamAnamasti, etAdRzI yA jJAnakSaNAnAM dhArA sa evA'tmA'sti, bauddhaprazna: yuSmadamimatA nitya AtmA'thakriyAM karoti, ma ki krameNa cA'ka meNa karoti ? krameNa kathyamAne prathamakSaNe tasyA'mukakAryakaraNasvabhAvo ya AsIt sa tu naSTo, dvitIyakSaNe ca dvitIyakAryakaraNasvabhAva utpannaH, so'pi pazcAnnaSTaH, tRtIyakSaNe tRtIyakAyakaraNasvabhAva utpannaH, atha yadyanayA rItyA pratikSaNaM svabhAvasya hAnibhavane tu, AtmA svata eva kSaNikaH siddho mavedeva, svabhAvanAza evA''tmanAzaH kathyate yataH svabhAvaM vinA vastunaH sattA bhavitunA'hati, yadi nitya AnmA yogapadyena kArya karoti ityevaM kathanaM bhavettadA prathamakSaNa eva yugapad-akrameNAgretanamarvakSaNAnAmarthakriyAyAM tatraiva pUrNatA''pattirAgaccheta , evaM krameNa vA'krameNA'pi nityA''tmani, arthakriyAkAritvaM na ghaTata eca, tata AtmA kSaNiko mantavyaH // 31 // 32 // - vurvedurUpavizeSite kSaNike na dopaH kSaNike tu na doSo'smin , kurvapavizeSite / dhruve kSaNotthatRSNAyA nivRttezca guNo mahAn // 33 // TIkA:-nanu kSaNika AtmA pratipalaM kiM kAryakaraNasvabhAvavAnasti 1 iti cenA''tmA kudrUpeNa viziSTo yadA bhavati tadeva kAryamutpAdayatyanyathA na, kurvadrUpatvaM tu kAryakaraNazaktilakSaNaM, yasmin kSaNe // 25 // Jan Education Intern For Private & Personal use only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra: // 252 // 'yakriya bhavati, tamyAH pUrvakSaNe, AtmA kudpeNa viziSTho bhavati kina ya AtmAnaM kSaNikatvena na manyata teSAM tu 'ahamasmi' iti tAdRzaM dhravanirIkSaNarUpamAtmadarzanamavazyaM bhavatyeva tathA tasya punarjanmahetubhUnatANA'pi bhaviSyati. arthAttasyA''tmana upari sneho bhAvyeva tataH sa, AtmA sukhasya sAdhanAni prati drutaM 2 gacchatyeva yadyA''tmAnaM ye kSaNikatvena manyante teSAmahamasmIti AtmadarzanaM na bhaviSyati tata Atmopari sneho na bhAvI tataH sukhasAdhanAni prati drutaM 2 na gamanaM bhAvi evaM nityA''tmadarzanaM vairAgyasya vidhi bhavati yadA kSaNikA''tmadarzanaM tRSNAnivRttirUpaM guNaM prApayatyeveti // 33 // bauDamatasya vaNDanam mithyAtvavRddhikRnnUnaM, tadetadapi darzanam / kSaNike kRtahAnirya-tathA''tmanyakRtAgamaH // 34 // TIkA:-'mithyAtvavRddhikRnnanaM tadetadapi dazanam' yathA pUrvoktaM cArvAkadarzanaM mithyAtvaM-mithyAbuddhiM varddhayane, tathaitadapi cauddhadarzanaM mithyAmato vRddhi kagetyeva, yadyAtmA, marvathA kSaNiko bhavettadA'nmukakSaNe yena kRtAni puNyAdikAryANi teSAM phalAnA hAni bhaviSyati, yevAgAmikSaNeSu phalaM bhAvi, teSu kSaNeSu tveSa AtmA na sthita AsIta , kizcA'nantaramaNeSu yo nava Atmotpanna AmIta , tena tu dharmAdikAryANi na kRtAni tathApi tasya sukhAdiphalaprAptirbhaviSyati, evaM prathamakSaNasthena kRtadharmAdikAryeNA''tmanA na ||252 // an Education Interna For Private Personal Use Only w.jainelibrary.org Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAsa // 253 // tatphalaM prApsyate, akRtadharmAdikRtyo nava AtmA, tatsukhAdiphalaM bhokSyati kRtadharmAdikRtajanyaphaladhvaMsa:, dharmAderakaraNe'pi akRtakRtyaphalasvarUpasukhAdiphalAgama iti dvau doSAvAgamiSyataH, iti // 34 / / ekadravyA'nvayAbhAvAna vAsanAsakramaH ekadavyA'nvayA'bhAvAd, pAsanAsaMkramazca na / paurvApayyaM hi bhAvAnAM, sarvatrAtiprasaktimat // 35 // TIkA:-nanu asmAkaM kSaNikA''tmavAdekRtanAzA'kRtAgamarupo dvau doSo nA''gamiSyataH, yato vayaM vAsanAsakramaM manyAmahe tathAhi Atmana ekAntakSaNikatvena pratyekakSaNeSu nAzo bhavatu parantu tattarakSaNarUpa AtmA, svasthAnAM bAsanAnAmuttarottarakSaNeSu saGkramaM karotyeva pUrvakSaNIyadharmAdivAsanArUpe kAraNa Agate, tasyAH mukhAdiphalamavazyaM sa bhukte iti ceducyate; yuSmanmate pratyekakSaNarUpamya pratyekAtmano niranvayanAzo bhavati, atha yadA prathamakSaNIya AtmA, sarvathA naSTastadA tasya naSTasyAtmano vAsanA kathaM dvitIyakSaNe navonA''tmani saGkrAntA bhaviSyati ? yadi pratyekAtmano niranvayanAzo nA'bhaviSyattadA'vazyamAnmadvayamadhye kazcit sambandho'bhaviSyat , tatazca tadvArA vAsanAsakramo'pi syAta , parantu tAdRzaH kazcidekadravyasyAnvayastu nAstyeva, tasmAd vAsanAsakramo'sambhavA''krAntaH, kiJcaikaH pUrvekSaNarUpa AtmA'sti, dvitIyazrottarazaNarUpAtmA'sti, tAdRzaM yadyAtmAdibhAvAnAM paurvAparya yUyaM manyacce tadA tataH 4 // 253 // Far Private & Personal use only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 254 // Jain Education Internation kazcid vAsanAsaGkramo nopapadyate, yato yathA'mukakanAmakAtmana uttarakSaNe tasya kanAmakAtmanaH sajAtIya AtmAssti, tathA dvitIyakhanAmakAdaya AtmAno'pi kuto na santi 1 evaM bhavane kanAmakA''tmakhanAmAtmanormadhye'pi paurvAparyabhAve sati kanAmakrAtmanovAsanAyA, uttarakSaNIyakhanAmakAtmani saGkramA'tiprasaktirUpapattirAgacchet evaM yasmin kasmividuttararUpAtmakSaNe yasya kasyacitpUrvakSaNIyA''tmakSaNasya vAmanAsakamasyA'tiprasaktirUpApattirApadyeteti ||35|| 3 - kuvaMrUpavizeSe ca na pravRttirnavA'numAkudrapavizeSe ca pravRttimA zranizcayAnnavA'dhyakSaM, tathA codayano jagau // 36 // TIkA:- nanu yaH pUrvakSaNIyAtmani, uttarakSaNIyA''tmanaH smaraNAnukUlaH kurvadrUpavizeSo bhavet, tatpUrvakSaNIyA''tmano vAsanAyA eva taduttarakSaNIpatadAtmani saMkramo bhavatIti brUmo yathA kuzUlasthe bIje'GkurotpAdAnukUlakurvadrUpa vizeSo nAsti, yadA kSetrasthe bIje tAdRzaH kurvadrUpavizepo'sti tasmAdevA'karotpAdo bhaviSyati, evaM kuvaMrUpavizeSaviziSTastattanpUrvakSaNIyakSaNika padArthasvIkAre yasya kasyacitpUrvakSaNIyAnmAnubhavasya vAsanAyA yasmin kasmiMzciduttarakSaNA''tmani saGkramA''pattirna bhaviSyatIti cema, kurvadrUpavizeSavati kSaNikapadArthe kazcinna pravarttate idaM kSaNikatrIjaM kurvadrUpavizeSavadasti' iti, tavastasminna // 254 // Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 255 // Jain Education Internat kuroddezena pravRttiM kuryAmiti kasyacidapi na pratibhAti (1) yathA kurvadrUpavizeSavati kSaNikapadArthe na kospi pravarttate tathA kSaNika padArthasya kSaNikatvasyAnumAnaM tatra na pravarttate (2) kSaNikatvaviSayakanizcayaMsavikalpajJAnaM vinA kSaNikatvasya nirvikalpa pratyakSamapi na sambhavatIti (3) evaM kSaNikavAde pravRtterabhAvaH, anumiterabhAvaH, pratyakSasyAbhAvazca manti tataH kayA'pi rItyA padArthe kSaNikatvasya siddhirna bhavatIti // 36 // - udayanAcAryeNa kusumAJjaligranthasya prathamastabake SoDazyAM kArikAyAM yaH zloko racito'sti sa eva zloka upAdhyAyajImahArAjenokta vicArasya sAkSitvenA'thollirUyate'na vaijAtyaM vinA tat syAnna tasminnanumA bhavet / vinA tena na tatsiddhi rnA'vyakSaM nizcayaM vinA ||37|| TIkA :- (bauddhA:) kumUlasthAd bIjAdaGkuro notpadyate tadbIjaM ca kSetre patitaM yadA tato'kura utpadyate tatra kiM kAraNam 1 naiyAyikAH = pRthvIjala pUryakiraNAdisahakArikAraNAni kSetre militAni tAni kAraNAni kusUle na vidyante tataH kSetre tat bIjapatanA'nantaraM tattatsahakArikAraNairaGkuraH sphuTati, kumle tu na (bauddhAH ) - yadi kusUlasthaM bIjaM kSetrasthaM bIjamekameva bhavet tadA tadvIjaM kSetragamanA'nantaraM kathamaGkararUpaM kAryamutpAdayet 1 yadyaGkarotpAdasvabhAvavad bhavettadA prathamata eva kumale tat bIjamAsIt // 255 // sadaiva kimakuraM notpAdayet 1 tato mantavyameva bIjamekaM nAsti, kusUlasthaM yad bIjamasti tadeva bIjaM , Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 256 // kSetre nAsti, parantu bIjadayaM sarvathA bhinnameva, yo jiyorekatAyA yanbAnaM bhavati tad bhramAtmakaM, padArthamAtra kSaNikamasti prathame kSaNe utpadya dvitIyakSaNe sarvathA vinazyati, naiyAyikA:-yadyevaM syAttadA vrata yUyaM kusUlasthAt kSaNikAd bIjAda?rakArya kiM na jAtam 1 vayantu kathayiSyAmastatra bhUjalasaMyogAdirUpasahakArikAraNAbhAva AsIt (bauddhAH) kumlasthe bIje kurvadrUpanAmako'tizayaH (vaijAtyaM) nA''sIta , taddhetanA tato'kurakArya na jAtaM kSetrasthe bIje so'tizaya AsIt , tato'GkurakArya jAtam , naiyAyikA: vaijAtyaM svIkRtya vastumAtre kSaNikatvaM siddhaM kurvadbhirapi vaijAtyasvIkAreNeva kSaNikatvaM sAdhayituna zakyate, tathAhi-yathA dhUmabIjAdikAraNeSu tejAtyamaGgI kRtaM tathA vahni-aGkurAdikAryeSvapi taiveMnAnyaM svIkaraNIyameva, yato vijAtIyadhRmAdibhiryaH kazcidagniH (agni-sAmAnya) utpadyetA'rthAt kAraNa vizeSeNa kAryavizeSa eva jAyeta (kAryamAmAnyaM na) evaM svIkAgapattireva, evaM kAraNavizeSeNa kAryavizeSasyaivA'numAnaM syAditi nizcayo jAto'rthAt kAraNamAmAnyena kAryasAmAnyasyA'numAnocchedo jAtaH, ato'tha prazno bhavati yat kSaNikatvasya siddhiHkayArItyA kAryA ? 'yatsat , tat kSaNikamiti sAmAnya viSayakamanumAnaM tairna kathanIyaM syAt , yad vaijAtyasvIkAraM vinA kSaNikatvaM na svIkaraNIyaM sthAta , tadvai jAtyasvIkAra kRte'numAnoccheda AgataH arthAdanumAnasAmAnyaM vinA kSaNikatvasya padArthe'numAnamapi na bhavediti (bauddhAH)-mA'stu padArthe'numAnataH kSaNikatvasya siddhiH parantu nirvikalpa // 256 // Jain Education Intera For Private & Personal use only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 257 pratyakSatastu kSaNikatvasya middhirbhaviSyati, kathaM na bhaviSyati ? nirvikalpakapratyakSantu vayaM pramANaM manyAmahe naiyAyikA:-vikalpa-nibayaM vinA tu nirvikalpapratyakSaM pramANabhUtaM bhavitunAIti, kSaNikatvasya ca vikalpo-nizcayastu na bhavati, tato nirvikalpakapratyakSeNa padArthe kSaNikatvasya siddhi ne bhavati, ato yuSmadIyaH kSaNikavAdo mithyeti nizcitam // 37 // -ekatAviSayakaM pratyabhijJAnaM kSaNikatvaM bAdhata eva'ekatApratyabhijJAnaM, kSaNikatvaM ca bAdhate / yo'hamanvabhavaM so'haM smarAmItyavadhAraNAt // 38 // TIkA:-kizcA''tmaivamavadhArayati yata 'yo'hamanvabhavaM so'haM smarAmI'tyatra bhUtakAlInavartamAnakAlInA'tmanyekatAyA-abhedasya yo nizcayo bhavati, evamekatApratyabhijJAnamevaM darzayati yadAtmA kSaNiko na bhavati, yadyevaM syAttadA'nubhavakartA, smaraNakartA ca dvau eka eva na bhinnAvityavadhAraNamasammavIti // 38 // -AtmanyekatAviSayasya vAdhAbhAva:'nAsmina viSayabAdho yat, kSaNike'pi yathaikatA / nAnAjJAnA'nvaye taddhat, sthire nAnAkSaNA'nvaye // 3 // // 257 // Jain Education Internatio Far Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 258 // TIkA:-Atmani, ekatAyA viSayasya bAdha:-amAvo nAstyeva, yato yathA yuSmanmate jJAnasya jhaNikatve'pi 'nAnAjJAnA'nvaye anekajJAnasantato yathaikatAyA bhAnaM bAdhitaM nA'sti tathA sthirA''tmabAde'pi 'nAnAkSaNA,nvaye anekajJAnasambandhavati sthira Atmani, ekatA kiM na ghaTetA'rthAt sarvathA ghaTata eva, evaM yadA''tmani, ekatAyAH pratyabhijJAnaM siddhaM jAtaM, atha tatra kSaNikatvaM na sambhavatIti // 19 // -nityA''tmani, arthakriyAkAritvasya syAdvArasaMnivezena virodho na'nAnAkAyaika (kya) karaNasvAbhAvye ca viruddhyate / syAdAdasaMnivezena, nityatve'rthakriyA nahi // 40 // __TIkA:-nanu nityA''tmavAde'rthakriyA na ghaTate iti cenna, 'syAdvAdamanivezena' syAdvAdamAzritya, 'nAnAkAryakakaraNa svAbhAvye anekakAryakaraNe ekaH-kevalaH svabhAva Atmano'sti, arthAdAtmana etAdRzaH kevalasvabhAvo'sti yatso'nekakAryANi krameNa kagetyeva, evamatha nityA''tmani, arthakriyAkAritvanAmakakAryajanakatvarUpasvabhAvasya virodhagandho'pi nAstIti 'tadbhAvA'vyayaM niyamityapi smaraNIyamatra // 40 // ___-ekasmin dravye'nekasvabhAvA yuSmAbhirapi mantavyA:'nIlAdAvapyatabheda-zaktayaH suvacAH katham / pareNApi hi nA'neka-svabhAvopagamaM vinA // 41 // // 258 // JainEducation intern For Private & Personal use only srww.jainelibrary.org Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraH // 25 // TIkA:-kina nityA''tmavAdino vayaM boddhAn pRcchAmaH, yad yadyekasmibhanekasvabhAvasyA'svIkAre, ta yuSmAkamApatirAgamiSyati, tathAhi-nIle nIlabhinnA ye pItAdayaH santi, teSAmanekapItAdInAmanekamedA nIle varttante, etA anekabhedazaktayaH-svabhAvavizeSA nIle kayA rItyA yuSmAbhiH spaSTIkariSyante 1 ata ekasmibhanekasvabhAvA yuSmAbhirapi mantavyA eveti / / 4 / / -anna kSaNikavAde tu premanivRttinAmako guNo'stIti viSayavaNDanam'dhruvekSaNe'pi na prema, nivRttamanupaplavAt / prAhyAkAra iva jJAne, guNastannAtra darzane // 42 // TIkAH-cauddhaH kathitaM yat 'Atmani dhruvatAyA darzanena tadupari rAgo bhavati, kSaNikatAyA darzanena rAgasya nivRttirUpo guNo bhavati' tanna cAru 'dhruvekSaNe'pi na prema nivRttamanupaplavA' Atmani nityatAyAH svIkAre'pi tadupari prema na sambhavati pratyuta saMklezA'mAve satyutpadyamAnavairAgyabhAvanayA premaitabhivRttaM bhavati, etAhakkazciniyamo nAstyekaza AgataM vastu pazcAnna nivartate yathA jJAnasantato bhinnabhinna viSayANA mAkAga grAhyA bhavantIti yUyaM manyacce, te ca mAjhA''kArA nivRttAH kiM na bhavanti ? yathA jJAnasantatA bAgacchamto prAyaviSayANAmAkArA nivRttA bhavanti tathA dhUvA''tmani premA'pi nivRttaM bhavati, arthAta 'asmina kSaNikavAde tu premanivRttinAmakoguNo'sti' iti vastu sarvathA na samaJjasam // 42 // // 259 // For Private & Personal use only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 26 // - ekAntA'nityavAde bahun doSAn pradazyaM kathaMcimityAtmA svIkAyaH - 'pratyutA'nityabhAve hi, svataH kssnnjnurddhiyaa| hetvanAdarataH sarva-kriyAviphalatA bhavet // 43 // TIkA: evamAtmano nityatvasvIkAre tu na kazciddoSa Agacchati, pratyutA''tmAdikasyaikAntA'ninyannasvIkAre bahavo doSA upatiSThante yato'tra lokA evaM manyante yata , AtmA svata utpadyate tadanantaraM svatI vinazyati, arthAdasmadIyahiMsAtaH ko'pi na mriyate, rakSaNAta ko'pi na rakSyate, abhayadAnataH ko'pi na jIvyate kizva-zubhakarmabandhataH sukhaprAptiH, azubhakarmabandhato duHkhaprAptirityAdikA abhiprAyA api bhrAntA bhavanti zubhA'zubhakarmavandhaka AtmA tvanantaraM nazyati; tataH sukhAdikaM ko'nubhaven ? atha yadyevaM sugvAdAvaprApte sati zubhakarmabandhikA dharmakriyA api kaH kuryAta? evaM sukhAdihetubhUnakarmaNo'nAdegsati sarvakriyANAM niSphatvA''pattirapyAgacchati, etat sarvA''pattidarIkaraNa eka evopAyo'sti yat AtmA kaJcitritya iti svIkartavya iti / / 43 / / - buDadarzanamapi tyAjyam tasmAdidamapi tyAjya manityattasya darzanam / nityasatyacidAnanda-padasaMsargamicchatA // 44 // // 26 // Jain Education Intemat For Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma 1261 // TIkA:-tasmAt-pUrvoktakAraNAta , nityasatyacidAnandapadasaMsargamicchatA' avinAzisaccidAnandasvamAvasthAnasambandhaM spRhayatA mumukSaNA 'idamapi tyAjyamanityatvasya darzanam' =pUrvavadidaM zUnyavAdapradhAnaM buddhadarzanaM tyAgayogyamiti / / 44 // - sArUyamatasya pratipAdanam 'na kartA, nA'pi bhoktA''tmA, kApilAnAM nu drshne| janyadharmAzrayo nAyaM, prakRtiH pariNAminI // 45 // TIkAH-sAGkhyA AtmAnaM puruSapadena sambodhayanti, puruSaH zubhA'zubhakarmaNAM kartA na, bhoktA'pi na. kamaladalavanirlepaH, saMsArasya kAraNaM prakRtinAmakaM tattvaM, eSA prakRtiH puruSAt sarvathA bhinnAsti, acetanaprakRteH pratibimba cetane puruSe patati, tata etAdRza evaM puruSasya bhramo bhavati yadaI prakRtirasmi, evaM rItyA prakRtenaM mo bhavati puruSo'hamasmi' evaM sarvathA bhimatAviSayakajJAnasyA'bhAvAt-abhinnatAyA bhramasya hetunA puruSasya saMsAra uttiSThate, yadaitasya bhramasya bhaGgo bhavati, tadA prakRtipuruSo minI bhavataH, eSaiva puruSasya mokSA'vasthA'sti, eSa puruSa ekAntanityatvena sarvathA niSkriyo'sti, tasmin ko'pi janyadharma utpAdA'noM bhavati, jJAnAdayo'khilajanyadharmAstasyA jaDaprakRtereva santi, yataH sA prakRtiH pariNAminI, puruSazcet pariNAmI syAcadA so'nityo bhaveda , so'pariNAmI sarvathA mato'sti, atha pUrvo 4 // 26 // For Private & Personal use only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma RP: // 262 // ktarItyA prativimbodayavazAt, prakRtipuruSayoramedabhramo bhavati, ata eva prakRtau kriyAsukhAdoM jAte sati, puruSasyaivaM mAsate, ahaM kriyAM karomi sukhyasmi prakRtau puruSatvA'bhAve satyapi amedasya bhramahetunA tasyAH prakRterapi evameva bhAsate "kriyA na karomi" ahaM sukhyasmItyAdi, idamatra hRdayam = buddhayahaMkArAdayo me dharmAH prakRteH santi te dharmAH puruSasya nije bhAsante iti bhramo bhavati, puruSe ca yaccaitanyamasti jaDaprakRtau svasyAM mAsanabhramo bhavati etadbhramasya mUlakAraNaM puruSaprakRtayorbhedA'vahaH // 45 // sAyamatA'bhimatAni paJcaviMzatistattvAnyucyante'prathamaH pariNAmossyA buddhirdharmASTakA'nvitA / tato'haGkAratanmAtre-ndriyabhUtodayaH kramAt // 46 // - NAmaH, TIkA:- (1) puruSo'pariNAmI (2) prakRtiH pariNAminI, nityA, (3) buddhi: - prakRteH prathamaH paridharmASTakA'nvitA-dharma-jJAna-vairAgyaizvadharmAjJAnAvairAgyAnaizvaryAtmakadharmASTakA'nvitA, (4) ahaskAraH buddhijanyaM tatvaM (5) SoDaza gaNa: = ahaGkArajanyaH (zabdasparzarUparasagandhAtmikA - tanmAtrA (5) zrotrAdIni paJcendriyANi buddhIndriyANi (5) vAkpANipAdapAyUpasthAtmakAni karmendriyANi (14) saGkalpasvarUpaM manaH (16)pazJcatanmAtrA''tmakazabdasparzarUparasagandhebhyaH kramaza AkAzavAyutejojala pRthivyo jAyante // 46 // // 262 // ainelibrary.org Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badhyAtva // 253 // - puruSasya prakRtema tattvasya siri: 'cipapuruSo buddheH, siddhayai caitanyamAnataH / siddhistasyA viSayAvacchedaniyamAcitaH // 17 // TIkAH-pudI 'ahaM jJAnI-cetana sukhItyAdi yadbhramAtmakaM jJAnaM bhavati, taccetanasya svIkAra binAunapapannaM bhavati, yadi cetanyaM kutrA'pi satyatvena vidyamAnaM na bhavettadA tasya buddhI bhramo bhaveta , yadabasta vA'vidyamAnaM bhavettasya kutrApi bhramI na bhavet , buddhI caitanyasya bhramo jAyate, tadapapazyartha vetanatatvamanivAryatayA mantavyam , nanu buddhaH saveM janyadharmAH sukhAdayazcetana eva svIkartavyAstato buddhikampanamanAvazyakamiti cetra, cetanastu sarvathA niSkriyo'sti, yataH sa ekAntanityo'sti, ardhA cetane bAdhAdiviSayaviSayakavAnAdikriyA na sambhavati, cetanaH kamapi viSayaM nAvacchinatti, 'aviSayA'vacchedaniyamaviSayA'navacchedaniyamo'sti, tathA'pi tasya viSayasyA'vacchedarUpa jJAnakaraNasya bhramastu bhavatyeva, arthA- . tatsarva vastutaH buddhau vidyata eva; evaM svIkAre eva tayA sahAmedabhramahetunA cetane'pi tadubhAsate, evaM cetanasya jAyamAnabhramaupapadyate, tasmAjjanyadharmANAM vAstavikA''zrayarUpeNa buddhitatvamapi mantavyam , idamatra hRdayam vRddhau jAyamAnacaitanyabhramamuSapAdayitu pramA''tmakaM caitanyaM kutrA'pi mAnyameca, yatra caitanyaM satyaM | // 263 // Jan Education Interat For Private & Personal use only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma. sAraH // 264 // Jain Education Internationa sa eva puruSaH puruSe jAyamAnaviSayAtvaccheda bhramamupapAdayitu' pramAtmako viSayAvacchedaH kutra svIkarttavyaH, yatra satyo viSayAvacchedaH, sA buddhiH svIkarttavyeti // 47 // - buddhitatvamAnyatAyA anivAryAvazyakatA - 'hetutve pusprakRtyarthe - ndriyANAmatra nivRttiH / dRSTAdRSTavibhAgazca vyAsaGgazca na yujyate // 48 // TIkA :- (1) viSayAvacchede puruSasya na hetuH = yadi nityaH puruSo nityaM viSayA'vabodhaM kuryAtadA kadAcidapi tasya na mokSa eva na syAd yato viSayA'vabodhakriyAkaraNasya svabhAvaH purUSasya bhavet, svamAya kadApi naSTo na bhavati ( 2 ) prakRtirapi viSayAvacchedaM karttuM na zaknoti = yadi prakRti viSayA'vacchedakaraNasvabhAvA bhavettadA puruSAd viyogarUpo yastasyA mokSo'sti tasyA mokSA'bhavanarUpA''pattirAgacchet, (3) ghaTAdipadArthAzcaitanyasambandhino bhUtvA viSayAvacchedino na bhavanti = yadi ghaTAdipadA svabhAva etAzo'sti, yasmAtsvabhAvAtte sarvapadArthAzcaitanyasambandhino bhavanti, tatpazcAd 'ghaTo mayA dRSTaH ' 'paTo mayA na dRSTaH etAdRzo dRSTAdRSTavibhAgo jagati vidyate, mo'nupapanno bhaviSyati, yato'dhunA tu sarveSAM ghaTapaTAdipadArthAnAM caitanyasambandhitvabhavanasvabhAvAt sarve caitanyasambandhino bhUtvA dRSTA eva bhaviSyanti, na ko'pyadRSTastiSThediti, nanu etaddoSA''pacyA ghaTAdipadArthAn sAkSAccaitanya . // 264 // Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 265 // sambandhitvasvabhAvavato na svIkurmaH parantu, indriyamAtradvArA (manovinA) caitanyasamandhitvasvabhAvavataH svIkurmaH, arthAda ye ghaTAdayo'rthA indriyadvArA caitanyasambandhino bhavanti, te dRSTAH, anye'dRSTA bhaviSyanti evaM dRSTA'dRSTavibhAga upapamo bhaviSyatIti cenna (4) indriyANi viSayAvacchedaM kata' na zaknuvanti yadi kevalendriyadvArA ghaTAdau caitanyasambandhitvaM svIkRtaM syAttadA vyAsaGgo'nupapanno bhaviSyati, vyAsaGgazca jJAnotpattau vilamba ityarthaH, ekamindriyaM ghaTapadArzana saha sambandhaM karoti tadapi ghaTapadArthaviSayakaM jJAnaM na bhavati, kadAcin padArthena sahendriyasambandhe satyapi padArthajJAnotpattI vilambo bhavati, atha yadIndriyadvArAghaTAdipadArthazcaitanyasambandhi-bhavanamvabhAvavAna mavettadA tatkAlameva tamya padArtha jJAnotpattiH syAdevaM ca bhavaneAdetAdRzo jJAnotpattivilambarUpavyAsaGgo'nupapanno mavedityA''pattirAgaccheta , etaM vyAsaGgAbhAvamupapAdayitu mano'pi mantavyaM syAt , yAvanmanaHsahakRtaM na syAttAvattattatpadArthajJAnotpattau vilambaH syAttathApyanayA rItyendriyaM matvA matvA buddhinAmakapadArtho na svIkriyena tathA'pi siddhirna bhavati, yataH - suSuptau indriyamanaso rvyApArAbhAve satyapi tatra zvAsaniHzvAsAdikakriyA bhavati, tasyA nimittatvena buddhinAmaka tatvamavazyaM mantavyam , arthAd viSayAvacchedakAraka buddhitattvaM kathaM na mAnyaM syAt / evaM rItyA vRddhitatvasya siddhi bhavati, puruSaH prakRtizcArthazcendriyANi viSayAvacchedakArakANi neti viSayo'pi sthiro jAta iti // 48 // // 26 // in Education inte For Private & Personal use only sanww.jainelibrary.org Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAH / / 266 // Jain Education Internat ahaGkAratattvasya siddhi: 'svapne vyAghrAdisaGkalpA- naratvA'nabhimAnataH / zrahaGkArazca niyata - vyApAraH parikalpyate // 49 // TIkA:- prasuptasya svapnadazAyAM 'vyAghro'haM varAho'hamityAdimAnA'vasare 'naro'ha' miti mAnaM na bhavati, arthAtrendriyamanaso vrvyApAro'sti, naratvasya svasmin sannidhAnamapyasti tathApi tasya 'naro'hamiti bhAnaM na bhavati, vyAghro'hamathavA varAho'hamiti bhAnaM bhavati, 'naro'ha' miti bhAnAbhAve yasya vyApArasya virahaH kAraNamasti, tasya vyApArasya sadbhAvo 'naro'ha' miti mAnakAraNamasti iti mantavyamevAta evASeGkArapadArthasiddhiH yadi svapnadazAyAmahaGkArasya vyApAraH syAttadA 'naro'hamiti niyataM bhAnaM syAt, ekadaika eva vyApAro niyatastiSThati, evaM niyatavyApAravAna haGkAranAmakaH padArthaH siddhayatIti // 49 // - tanmAtrAdiSoDazagaNasya siDi:'tanmAtrAdikramastasmAtprapacotyattihetave 1 itthaM buddhirjagatkartrI, puruSo na vikArabhAk // 50 // TIkAH- pUrvoktA'haGkAranA makatattvatastanmAtrAdiSoDazatastrAni, pUrvakathitA'nusAreNotpadyante evaM mantavyameva, yatastanmAtrAdikramaM vinA prapaJcarUpasaMsArasyotpattirnaghaTate, evaM pazcaviMzatistattvAnyavazyaM svI // 266 // Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / adhyAtma-IA mAra: // 22 // rA katrtavyAnyeva, anayA rItyA buddhirjagatka tvarUpeNa siddhayati, puruSo nirvikArI apariNAmI samastIti nirvikAratvena puruSaH siddhayati, idamatrahRdayam buddhi ghaTAdijJAnarUpeNa pariNamantI varttate, buddhisambaddho viSayazca svarUpamAcchAdayati, eSaiva puruSasya saMsArA'vasthA, yadA buddharnAzaH samutpano bhavati tadA viSayA'vacchedo na bhavati, arthAt puruSasyoparitanaM tadAcchAdanaM vighaTate, esa eva puruSasya mokSaH, yadA 'ahaM prakRtitaH (buddhitaH) atyantaM mimo'smi, amedamya jJAnametattu bhrAntirUpamasti, tAdRzaM mAnaM puruSasya mavati, tadA nityaprakRtito nityaHpuruSo viyukto mavati, etat prakRtipuruSayo viyogavatyavastheva mokssH||50|| -buddha ApAraH kRtikaraNarUpo'sti etasyA buDekhAyoM'zAHsanti'puruSArthoparAgo dau, vyApArAveza eva ca / yatrAMzo vedamyahaM vastu, karomIti ca dhIstataH // 51 // ___TIkA:-'vemyahaM vastu' tAdRzo'bhyavasAyo buddhe rbhavati, tadanantaraM kRtisatka etAdRzo'dhyavasAyo bhavati yan'mamedaMkartavyamiti (1) 'mame'tyaMzaH puruSoparAgarUpo'sti, yo'tAttviko'sti, yataH puruSeNa saha buddhercastuto bhedo'sti, tathApi tena sahAbheda bhramahetunA buddhe 'mame' tAdRzo'dhyavasAyo bhavati, darpaNe mukhasya sambandharUpoparAgasamAnaH, buddhirUpadarpaNe puruSasya sambandho'sti, vastuto darpaNe mukhasyA'medasya bhAnaM bhrAntamasti, tathA cuDhe puruSAt svayamabhinno'smIti mAnaM bhrAntamasti, tasmAd buddhigato 'mametyaMzo'tAtviko'sti // 267 // For Private & Personal use only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GR mAraH (2) 'idaM' viSayoparAgarUpoM'za eSaH, indriyadvArA puddhirbahinirgatya tattad ghaTAdi viSayarUpeNa pariNaadhyAtma-10 mati, eSA jJAnapariNatistAvikI, dapaNe mukhasya niHzvAsena yanmalinatvaM patati, tad yathA tatvikaM tathA malinatvamamAnA jJAnapariNatirapi tAttvikI, buddhinAmako darpaNo'sti. yasyomayapArzvato vastunaH prativimba pati, ekataH puruSaH pratibimbito bhavati, anyato viSayAH pratibimbataH pariNamanti, (3) 'kartavyamiti tRtIyo'zo vyApArAvezarUpo'sti, arthAt zuddhaH kaneradhyavasAyarUpa eSa vyApArAvezastAviko'sti, yato buddhau kRtiguNo vartate, budrau viSayasya yajjJAnaM bhavati, tad buddhirUpe darpaNe, lagnaM malarUpamasti, puruSa etaddapaNe pratibimbato'sti, arthAt sa malaH puruSasya lagno dRzyate, yathA''darza svamukhasya draSTurdarpaNa lagno malaH babhUkhasyopari bhAsate, vastutastu darzakamyA''syaM svaccha mevA'sti, tathApi, Adarzasthito malo mukhaM malinaM darzayati, tasmAnmukhasyopari lIno malo yathA vastutastu bhrAnto'sti tathA viSayoparAga14 svarUpaM jJAnaM, yanmukhasthAnIya puruSe jJAyate tadatAvikamapti // 51 // -anavacchinnaM caitanyaM mokSa iSyate'cetano'haM karomIti, buddhe bhedA'grahAtsmayaH / etannAze'navacchinnaM, caitanyaM mokSa iSyate // 52 // TIkA:-puruSasyaivaM bhramo jAto'sti, yad 'a buddharamino'smIti buddhayA saha bhedA'grahahetunA | // 268 // JainEducation Inteml For Private & Personal use only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 26 // 'cetano'haM karomIti tasya puruSasya yaH kRteradhyavasAyo'mti, sa bhrAnto'sti, atra cetane caitanyaguNasta varcata eva, tasmAccaitanyAMza eSa tAcciko'sti, kintu 'kRtyaMzamtu' pratAvikaH, yadA buddhiH 'yA'haMkaro. mi, sA'haM cetanaH' evaM vAkyaM vadati, tadA'trA'pi cetanataH svamya yo medo'sti tasyA'jJAnameva, tasyaitAzamAnabhavane heturasti, atra buddhiH svasyA kRtyaMzaM manyate, tatra kA'pi bhAnti rnAsti, parantu svasyA caitanyAMzasyA'bhAve'pi sA 'cetano'haM' miti vadati, tadA tatra tamyA avazyaM bhrAntirasti, ada buddhigdiM vAkyaM yadA vadati tadA caitanyAMzo bhAnto bhavati, kRtyaMzazca tAviko bhavati, puruSasyA'dhyavasAyagaNanAyAM viparItaM bhavati, yadA'medajJAnaM naSTa bhavati, arthAta puruSasyevaM bhavati yad 'ahaM buddhitaH sarvathA bhinno'smi tadaiva 'anavacchinna sakalaviSayaviSayakajJAnarUpA'vacchedasyAtyantAbhAvaviziSTaM caitanyameva puruSasya mokSa iSyata iti // 52 / / -kataMbudhigate sukhaduHsve puruSe upacArataH'kartabuddhigate duHkhasukhe puMsyupatrArataH / naranAthe yathA bhatya--gato jayaparAjayau // 53 // TIkAH-kRtistu buddhe guNo'sti, tasmAd buddhireca kI, tato buddhAveva vastutaH sukhAdirutpadyate parantu tatsukhAderupacAraH puruSa bhavati, yathA yuddhe sainikA jayaparAjayo labhante tathApi tayorupacAro nara // 26 // indian International For Private & Personal use only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 270 // Jain Education Intern nAthe bhavataH, rAjA jayati parAjayate ca tathA vastutastu puruSe sukhAdikaM nAstyevaH tathApyanayA rItyopacAramAtreNa puruSe sukhAdikaM syAditi // 53 // - karttA bhoktA ca no tasmAdAtmA nityo niraJjana:'karttA bhoktA ca no tasmAdAtmA nityo niraJjanaH / zradhyAsAdanyathAbuddhi-stathA coktaM mahAtmanA prakRteH kriyamANAni, guNaiH karmANi sarvathA / grahaGkAravimUDhAtmA, karttA'hamiti manyate / / 55 / / // 54 // TIkA:- tasmAdAtmA no karttA ca no bhoktA parantu nityo niraJjana:- sarvathA rAgAdyaJjanarahitastathA'pi prakRtyA sahAbhedagraharUpA'dhyAsajanyA'nyathAbuddhirevaM bhavati yat 'sukhyahaM duHkhyahaM karomyahaM' ityAdi tathA ca mahAtmanA kapilenoktaM 'prakRteH satvarajastama AdiguNaiH kriyamANAni sarvathA karmANi bhavanti, tathApi, ahaGkAraNa vimUDhA''tmaivaM manyate yat 'tatkarmakarttA'hamasmi', vastutastu puruSaH puSkarapalAzavanirlepo'sti, akarttA'sti, abhoktA'sti, parantu buddhayA sahA' medA'dhyAsAt 'karttA'haM bhoktA'hamiti mUDhatAM karoti // 54 // 55 // // 270 // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 27 // -sADayamatasya khaNDanam'vicAryamANaM no cAru, tadetadapi darzanam / kRticaitanyayoLaktaM, sAmAnAdhikaraNyataH // 56 // TIkA:-pUrvokta bauddhamatavat sAGkhyamatamapi yuktiyuktaM na, yatazcetane caitanyamasti, kRtyAdayazca guNA buddhau' vartante iti vaiyadhikaraNyaM na samyaga , yata etAdRzI niyamo'sti yaccaitanyasya kRtezcaikAdhikaraNavRttitvameva // 56 // -sAMkhyamatakhaNDanambuddhiH kI ca bhokatrI ca nityA cennAsti nirvRtiH| thanityA cenna saMsAraH prAga dharmAdarayogataH / // 57) TIkAH-yadA jaDabuddhiH kI ca bhoktrI tadevaM pRcchayate'smAbhiH, ki sA buddhi nityAvA'nityA? yadi mA buddhinityA syAttadA kadAcidapi purupasya mokSo na bhavedityA''pattirAgamiSyati yato buddhidhvaMse puruSasya mokSaH syAditi bhavadIyaH siddhAnto'sti, yadi buddhidhvaMsasvIkAre 'buddhi nitye' ti siddhAnto vilIno bhavet , atha buddhiraranitye ti pane buddhirutpAdasvabhAvA, yAvad buddhi!tpannA, tAvad buddhi // 27 // Foar Private & Personal use only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 272 // sthAyino dharmA'dharmA''dayo'pinotpatsyante, tadAnIM puruSasya saMsAraH kutaH 1 tathA puruSasya mokSo jAtaH syAda , yato dharmA'dharmAbhyAmeva saMsAraH sambhavati, yadi sa puruSo dharmA'dharmAdizunyaH kadA'pyAsIsadAnIM tasya mokSaH kiM na saJjAtaH ? tasmin samaye enaM puruSa saMsArabhAve gRhItvA pandhanakartA ka AsIt ? iti / / 57 // -prakRtau dharmAdisvokAre ghaTAdau tAdRgadharmA'nvayaH kathaM na ?prakRtAveva dharmAdi-svIkAre buddhireva kA? / suvacazca ghaTAdo syA-dIga dharmA'nvayastathA // 5 // TIkA:-nanu prakRtistu pariNAminItya'sti, tatra dharmA'dharmAdisvIkAre nityasthAyino dharmA''dayo'pi pravAhato nityAH saJjAtA arthAt pUrvoktA''pattirna sthAsyatIti cenna yadi nityaprakRtAveva dharmAdisvIkAraH syAttadA prazna eSo'sti yad dharmAdiguNazUnyA buddhiH kimartha mAnyA syAta ? arthAd buddhitatvamaTTInaM bhavati, kina yadyanayA rItyA jaDaprakRtAvapi dharmA'dharmAdayo guNAH sthAtu zakyA bhaveyustadA ghaTAdijaDapadArthaSvapi dharmAderanvayaH-sambandhI bhavitu zakya evaM suSTu rItyA kathanIyaM syAditi // 5 // // 272 / / Jain Education Intent For Private & Personal use only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11273 / / -kRtibhogau buddhazced pandhamokSau nA''tmana:'kRtibhogau ca buddhezced-bandho mokSazca naatmnH| tatazcAtmAnamuddizya, kUTametadayaducyate // 5 // TIkAH-yadi kattRtvaM ca bhoktRtvaM ca buddhereva guNatvena gaNyete tadA nirupacaritatvena bandhazca mokSo nAtmano bhavetA, tata AtmAnamuddizya kapilena yad vakSyamANamasti tankUTamucyate // 9 // -kapilenAtmAnamuddizya yatproktaM taducyate'paJcaviMzatitattvajJo, yatra yatrA''zrame rtH| jaTI mugaDI zikhI cA'pi, mucyate nAtra saMzayaH // 6 // TIkA:-kapilamuninA kathitaM yad 'paJcaviMzatimakhyAkatatvajJaH san kutracidapi gRhasthAzramAdikAzramacatuSke rataHparAyaNaH, jaTAdhArI syAnnavA, jaTAzUnyo muNDIvA, zikhAdhArI syAnnavA sa puruSo mucyate-mokSavAn bhavati, atra viSaye na saMzayaH, kevalaM paJcaviMzatitatvajJaH puruSo mokSAyeSTa eveti // 10 // -puruSe pandhamokSayorupacaritatve mokSazAstra vRthA'khilam 273 // Jain Education inte Far Private & Personal use only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamAra: // 27 // 'etasya copacAratve mokSazAstraM vRthAkhilam / anyasya ca vimokSArthe, na ko'pyanyaH pravarttate // 6 // TIkA:-nanu puruSasya bandhamokSau tUpacAratvena kathyete vastutastu buddhireva badhyate mucyate ca tathA'pi tayorupacAraH puruSa bhavati, puruSastu sadA mukta eva, puruSasya bandhamAkSI na staH iti cena, yadi puruSe bandhamokSAvupacarito' bhavetAM tadA mokSasya pratipAdanaM kurvatAM bhavatAM mokSazAstra samastaM vRthA-nirarthakaM siddhaM bhavati yataH puruSAd bhinnAyA buddhe nirupacaritamokSAya puruSaH kathaM prayatnaM kuryAt 1 yajJadattasya mokSAya somadattasyAgatapazcaryAdikaM naiva kuryAt tadvadatrApi yodhyamiti // 6 // -tasmAtkApilAnAmasmin mate ratirnavocitA'kApilAnAM mate tasmA-dasminnavocitA ratiH / yatrA'nubhavasaMsiddhaH, kartA bhoktA ca lupyate // 62|| TIkAH-etAdRze sAGkhyAnAM mate'smin ratiH-na ruciH sarvathA nocitA-na yuktA, yato yatrAnubhavapramANena saMsiddhasya karma kartu statphalabhokturAtmano vilopaH kriyate / / 62 // (5) nAsti nirvANamiti yAjJikamatapratipAdanam [ // 274 // Jain Education Interna For Private & Personal use only ___ Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: ||275 // 'nAsti nirvANamityAhu-rAtmanaH ke'pyavandhataH / prApazcAd yugapad vApi, karma-bandhA'vyavasthiteH // 63|| TIkAH-Atmano nAsti nirvANam , yato yo badhyate sa mucyate, AtmA, karmaNA na badhyate eva, tadA tamya mokSastu kathaM bhavet ? yadyAtmA karmaNA badhyamAno bhavettadA praznatrayI upasthIyate tathAhi (1) kimAtmana utpatteH pUrvameva karmotpadyate ? tena karmaNA sa kiM badhyate 1 yadyevaM vastusthitiH syAttadA tatsarvathA'- 6 saMgataM bhavati yata AtmakatvahetunA karmaNi karmatvamAyAti, Atmaiva nAsti tadA kartutvaM vinA, karmavastu, astitvAbhAvavad bhavati, karma vinA''tmano bandho na bhavati, bandhaM vinA mokSo'pi naiva0 (2) kimAnmA, prAgutpadyate ? pazcAttaM karma kiM badhnAti ? eSa viSayo'pi na samIcIno yato, yataH kenA'pi hetunA vinA kathamAtmotpadyate ? utpattI kenA'pi kAragena bhavitavyaM kiM na 1 (3) kimAtmA karmaca yugapadatpadyate? etadapi na samIcInam , yato yugapadutpanne vastudvaye, ekaH kartA, dvitIyaM kArya, evaM katatva kAryatvaM ca na ghaTete, gosambandhizaGgadvaye mithaH kattatvakAryatve na ghaTete evAtmani karmabandhaH kayA'pi rItyA na maJjAghaTIti, Atmano mokSasya vArtA'pi na sambhavatIti // 33 // - jIvakarmaNoranAdi sambandhe'nantatvenA'tmano mokSo-na - 275 // Jain Education Internationa For Private & Personal use only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 276 // 'anAdi-yadi sambandha-iSyate jIvakarmaNoH / ___tadAnantyAnna mokSaH syA-ttadA'tmA''kAzayogavat // 6 // TIkA:-nanu jIvakarmaNoranAditaH sambandho'sti, tataH prApazcAd yugapad viSayakotpatteH prazno na sambhavatIticenna, yadi jIvakarmaNoH sambandho'nAdirbhavettadA sa sambandho'nanto'pi bhavati, yasyA''dina tamyA'nto'pi na bhavati, yathA''tmA''kAzayogaH, yato'nAdirasti tato'nanto'sti, tathA'trApi jJeyamiti mokSo na syAdeveti // 64 // - amokSavAdiyAjJikamata khaNDanam - 'tadetadatyasambaddha, yanmithA hetukAryayoH / santAnA'nAditA bIjA-kuravadehakarmaNoH // 65 // TIkA:-tadetat sarva yAjJikamatamasaGgatam , yA AtmA'heturasti, kamaiMtatkAryamasti, kamaiMtatkAraNa mAtmanazca vibhinnaparyAyAH kAryamasti. karmaNA bhinnabhinnasvarUpA bhavAH prApyante, eteSu ca bhaveSu karma badhyate, punaretena karmaNA bhavAH prApyante, evaM dvayodehakarmaNo dehikarmaNorvA parasparaM kAryakAraNabhAvo'sti, yathA cIjAkurayoH, kAryakAraNabhAvaH santAnataHpravAhato'nAdirasti tathA''tmarmaNodehakarmaNo kAryakAraNabhAvo'pi santAnA'nAdirUpo'sti // 65 // // 276 // Jan Education Intermate Pimate a Personal use only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 277 // - sadRSTAntaM jIvaH karmakartA, tatphalabhoktA ceti nirUpaNam - 'kartA karmA'nvito dehe, jIvaH karmaNi dehayuk / kriyAphalopabhuka kumbhe darADAnvitakalAlavat // 66 // TIkA:-(1) sakarmA jIvo dehasya kartA, (2) sadeho jIvaH karyakartA bhavati, (3) sadehakarmA jIvaH karmaNaH sukhAdiphalasya moktA bhavati, yathA madaNDaH kulAlo ghaTasya katrtA, sakumbhaH kulAlo ghaTaphalabhoktA mavati, tathA jIvaH karmakartA, karmaphalabhoktA ca bhavatIti viSayaH siddho bhavati ||16|| - sodAharaNamanAdisantate zo bhavatIti varNanama - 'anAdisantate zaH, syAd bIjA'Gkurayorikha / kukkuTayarADakayoH svarNa-malayoriva vA'nayoH // 67 // TIkA:-kicAnAdisantateranto na bhavatItyetad yabhirUpita, tanna samyag , bIjA'Gkurayoriva, kukkuTayaNDakayoriva, svarNamalayoriva santateranAditve satyapi vibhinnopAyenAnAdisantate na zo bhavati, tathA prakRte'pi jIvakarmaNoranAdisantateH-pravAhato'nAdi-sambandhasyopAyavizeSeNa nAzo bhavatIti // 17 // - anAdisAnta bhaGgaviziSTavyavasthA bhavyeSveva - // 27 // Jain Education Interne For Private & Personal use only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: 1278|| 'bhavyeSu ca vyavastheyaM, sambandho jIvakarmaNoH / anAdyananto'bhavyAnAM, syAdAtmA''kAzayogavat // 8 // TIkA:-jIvakarmaNoranAdisambandho nAzyo bhavatItyanAdisAntamaGgaviziSTA, pUrvoktavyavasthA bhavyajIveSvevA'sti, yadA'bhavyajIveSu jIvakarmaNoranAdisambandhaH kadAcinnAzyo na bhavatIti jIvakarmaNoH sampandha AkAzA''tmasambandhavadanAdyanantamaGgaviziSTo'sti // 68 // - jIvabhAvasamAne'pi bhavyA'bhavyatvayorbhedaH - 'dravyabhAve samAne'pi jIvA'jIvavabhedavat / jIvabhAve samAne'pi, bhavyA'bhavyatvayo niMdA // 6 // TIkAH-nanu jIvatvaM bhavyAmavyayoH samAnamasti, tathA'pyeko jIvo bhavyo'nyo jIvo'manyaH kabhyate tatra kiM kAraNamiti ceducyate. yathA jIvAjIvayo dravyatvaM samAnamasti, tathA'pyekaM dravyaM jIva anyadravyamajIva iti kathyate, tathA'trApi codhyamiti // 19 // -svAbhAvikaM bhavyatvaM mokSe bhavyatvanAzo bhavati X // 278 // For Private & Personal use only w wwlaneraryong Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 279 // 'svAbhAvikaM ca bhavyatvaM, kalazaprAgabhAvavat / nAzakAraNasAmrAjyAda, vinazyanna viruddhayate // 7 // TIkA:-nanu jIvasya bhavyatvaM-muktigamanayogyatvaM svAbhAvikamasti, tataH pazcAjjIvasya moze jAte tamya bhavyatvasya nAzaH kathaM? kiM svabhAvasya nAzo bhavati iti ceducyate ghaTasya prAgabhAvaH (amAvavizepaH) svAbhAviko'sti tathA'pi tasya prAgamAvasya nAzakAraNAnAM daNDakulAlaghaTAdInAmupasthito tu tava prAgabhAvasya nAzo bhavati tathA prastute'pi bhavyatvanAzakAraNabhUtamuktibhAvasya prAptI bhavyatvanAze na kazcid virodhaH, nanu jIve svAbhAvikaM jIvatvamapyasti, tadA mokSaprAptI kiM jIvatvasyApi nAzo bhavediti ceducyate, jIvatvametadupAdAnakAraNamasti, bhavyatvametacca sahakArikAraNamasti, mokSakAryotpattau matyA bhavyatvarUpasahakArikAraNaM gacchati, jIvatvarUpopAdAnakAraNantu naiva gacchati, yathA ghaTasyotpattI sanyA, ghaTasahakArikAraNabhRtadaNDAdikaM gacchati, parantUpAdAna kAraNIbhUtamRttikA tu saheva tiSThati, arthAdghaTarUpeNa pariNamatIti // 70 // -: bhavyocchedo naivaM syAd gurvAnantyAnabho'zavat :'bhavyocchedo na caivaM syAd , gurvAnantyAnabhoM'zavat / pratimAdalavat kvApi, phalAbhAve'pi yogyatA // 7 // / // 27 // Jan Education Internation For Private & Personal use only w ww.jainelibrary.org Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 280|| ___TIkA :-nanu yadi bhavyeSu mokSagamanayogyatA bhavettadA'nantakAlAnantaramapyetAdRzaH samaya AgamiSyati, tadA'smin saMsAre, eko'pi bhavyo jIvo na sthAsyati, ekAkibhirabhavyajIveM bhRtaH saMsAraH kiM bhaviSyati ? athA'traivaM kadAcitsamAdhAnaM kuryAd yat 'kecid bhavyA mokSagatA bhaviSyanti, kecinna' tadaivaM prazna: syAttadA teSu bhavyeSu sthitasya bhavyatvasya ko'rthaH / bhavyatvasya niSphalatA''patti bhavediti cena yathA''kAzasya pradezAstathA bhaviSyatkAlasya samayA aSTame'nante sthAyino bhavanti teSAM kadAcidapyanto nA''yAti, tathA bhavyajIvA apyaSTame'nante tiSThanti, kasmiMzcidapi kAle bhavyaiH zUnyaH saMsAro bhaviSyatItyApatti na gamiSyati, bhAvinyanantakAle yadA'pi kazcid bhavyA''tmA, kevalinaM bhagavantaM pRcched yat 'adyaparyantAH katipayasaMkhyAkA bhavyA mokSaM prAptAH syuH 1 tasyekamevottaraM sadA dAsyati bhagavAna, yad yAvanto bhavyAH santi, teSAmanantatamo bhAgaH siddhipadaM prApto'sti, kina-ke cidetAdRzA bhavyAH santi, ye jAtyA bhavyAH-jAtibhavyAH kathyante, teSu satyapi bhavyatve te kadAcidapi mokSaM na gamiSyanti, etAvanmAtramapi na parantu te jIvAH pratyekatiryakatvamapi kadAcidapi na prApsyanti, tato manuSyo bhUtvA maMyamavratAdhArAdhya mokSagamanasyApi kA vArtA ? nanu sataH pazcAtteSAM bhavyatvaM kiM na niSphalaM mokSe kadApi na gaccheyustadA te'bhavyAH kiM na kadhyante ? iti cenna, svayaMbhUramaNasamudrasyA'ntastale sthite pApANe pratimAbhavanayogyatA'vazyamasti, astu tAvat pASANataH kadAci // 28 // Jain Education Internation! For Private & Personal use only rww.sainelibrary.org Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH 1281 // pratimA na bhavettathA'pi tasyA yogyatAyAH kathaM nAzaH syAt ? yadA kadA jAtibhavyA mokSasAmagrI prApnuyustadA teSAM mokSaprAptiH syAt , amavyeSu tathA na bhavati, teSAM bAghamokSasAmagrIsamAve'pi mokSo na bhavatIti // 72 // -: yastu sikhyati so'vazyaM bhavya eveti no matam :'netad vayaM vadAmo yad-bhavyaH so'pi siddhayati / yastu siddhayati so'vazyaM, bhavya eveti no matam // 72 // TIkAH-vayametatra vadAmaH 'yAvanto bhavyAH syuste sarve mokSamavazyaM gamiSyantyeva parantu 'ye mokSaM gatAH sarve te bhavyA eveti badAmo vayamA yogyatA'pekSayA tAdRzA api bahavo bhavyAH santi, ye kadAcidapi mokSagamino naiveti // 72 // -: pradhvaMsavanmokSasya vartamAna sthitijanyatve'pyanantA :'nanu mokSepi janyavAda vinAzinI bhavatsthitiH / naivaM, pradhvaMsavattasyA-nidhanatvavyavasthiteH // 73 // TIkAH-nanu mokSe'pi bhavat sthiti janyA'sti, mokSA'vasthAnasyaikadivase nAzo bhaviSyati, yato yajjanyaM tad vinAzIti niyamo vartate, yadi mokSaM bhavat sthitirvinAzinI bhavettadA muktasya. // 281 // For Private & Personal use only T Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-10 sAraH // 282 / punarbhavA''pattiH syAditi cena yathA ghaTAdeva'so janyo'sti tathA'pi sa vinAzI nA'sti, kintu nityo'sti yato dhvaMsasya dhaMso nAstyeva, tasmAttAdRzo niyamo nA'sti 'yaJjanyaM tad vinAzI' ti' evaM mokSe jAyamAnasthiterjanyatve'pi, pradhvaMsavad , anidhanatva-anantatvavyavasthA, tasya-mokSasya vartate, . tasmAnmuktasya na punarbhavA''pattiriti // 7 // ___- jJAnAdeH karmaNo nAze satyAtmani kimadhikaM bhavati ? :'thAkAzasyeva vaivikRtyA, mudgarAde rghaTakSaye / jJAnAdeH karmaNo nAze, nAtmano jAyate'dhikam // 7 // TIkA:- nanu kimA''tmA karmaNo mukto bhavettadA tasmin kimapyadhikaM na bhavatIti cena mudgarAdinA ghaTasya vaMse kRte ghaTAtmakasyA''varaNasya gamane nabho'pi kizcidapi mahanna bhavati tathA jJAnAditaH karmaNo nAze karmanAmakAvaraNe vigate sati, Atmani kimapyadhikaM na bhavati, asyAtmano yadananta. cidAnandamayaM svasvarUpaM prakAzate eveti // 7 // karmanAmakANusambandhAnmuktasya kathaM muktatA? 'naca karmA'NusambandhA-nmuktasyA'pi na muktatA / yogAnAM bandhahetUnA-mapunarbhavasambhavAt // 7 // // 282 // Jain Education Intema Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badhyAtma sAra: 283|| Jain Education Internatio TIkA:- na ca yuSmanmate karmapudgalabhRtA aNavazcaturdazarajjyAtmake loke sarvatra pUrNatayA mRtAH patitAH santi, lokAgre sthitAnAM siddhAnAmapi karmA'NurnA sambandho bhaviSyatyeva tasmAtteSAM karmANusambandhAnmuktAnAM muktatA neti vAcyam, yataH karmabandharhetubhUtA ye rAgAdibhAvA manovAkkAyanAmakA yogAzca syusteSu mukteSu kasyacidapi bandhahetorapunarbhavasambhavAt punaH karmabandhasyA'vakAzo'pi nAstyeva karmANamambandharUpasparzamAtreNa muktA amuktA na bhavantyeveti // 75 || -: yasya tAratamyaM tena prakarSeNa bhAvyam ;'sukhasya tAratamyena prakarSasyA'pi sambhavAt / anantasukhasaMvittirmokSaH siddhayati nirbhayaH // 76 // TIkA:- saMsAre'smin sukhiSu jIveSvapi sukhasya tAratamyaM- nyUnAdhika bhAvo dRzyate, ekasmAd dvitIyo'dhikaH sukhI, dvitIyasmAttRtIyo'dhikaH sukhItyevamuttarottaraM sukhamadhikaM dRzyate, tasmAt sukhasya parAkASThArUpa: prakarSaH kutra sambhAvanIya eva yatra sarvotkRSTa prakRSTA'nantasukhasya saMvedanaM bhavet sa eva mokSaH kathyate nAsnya iti mokSasiddhiH // 76 // - nAstikAbhAnAM bhrAntAnAmAtmasattA niSedhakaM heyaM vacaH 1136311 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: ||284|| 'vacanaM nAstikAbhAnA-mAtmasattAniSedhakam / bhrAntAnAM tena nAdeyaM, paramArthagaveSiNA // 77 // TIkA:-tasmAd bhrAntAnAM nAstikAmAnAM vastutastvAtmasattAniSedhakaM vacanaM paramArthagaveSiNA tena nA''deyam , AtmanaH karmaNo bandhaM ca mokSaM cA'manvAnAH, zrIgranthakAreNa nAstikA iti na kathayatA 'nAstikA''bhA:' kathyante, yata ete jIvAH sthUladRSTayA vicAryamANe tvAtmAnaM manyanta evaM dRzyate, tathA'pi sahava sUkSmadRSTayA vicArayatA granthakAreNa jJAtaM yat , te AtmasattAmeva ca na manyante,yato ye Atmano mokSaM na manyante, ta AtmanaH karmaNo bandhamapi naiva manyante, ata AtmanaH karmabandhahetubhRtaM rAgAdikamapi naiva manyante, evaM sati rAgAdimayasya saMsAriNa AtmanaH sattAyA lopa eva kRtaH, kizca vItarAgasvarUpamAtmAnamapi te na manyante, yata eSA tu Atmano mokSA'vasthA'sti, Atmano mokSaM tu te na manyante, evaM dvidhA phalito bhavati, arthAt sUkSmadRSTayA tu te AtmA'stitvapratiSedhakAH nAstikA eca kathyante, yadA sthUladRSTayA nAstikAmAsAH kathyante, yata AtmAnaM tu manyante iti // 77 / / -SaSThapadaM mokSApAyo nAstIti-mANDalikamatamaNDanam'na mokSopAya ityAhurapare naastikopmaaH| kAryamasti na hetuzcetyeSA teSAM kadarthanA // 78 // X||284 // Jain Education Intema For Private & Personal sen Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma // 285 // TIkAH kecinmANDalikamatA'nuyAyinaH, mokSarUpakArya tu manyante, mokSasyopAyaM na manyante, ete lokA api nAstikasadRzA eva, mokSA''tmaka kArya svIkArya ca tasyoyAyastu na svIkArya ityeSA kIrazI teSAM mohakRtakadarthanA ! eSAM lokAnAmetAdRzaM mantavyamasti yadupAyaM vinaiva mokSaH prApyate, niyatita eva mokSaHsAdhyo'sti, yadi niyatibalIyasI na bhavettadA mokSopAyazatenA'pi kimapi na siddhayatIti // 78 // -niyatAvadhI samApte'kasmAdeva mokSa iti matasya svaNDanam'akasmAdeva bhavatItyalIkaM niyatAvadheH / kAdAcirakasya dRSTavAda , vabhASe tAkiko'pyadaH // 79 // __TIkAH-etanmatA'nuyAyinAmetat kathanamasti yat 'jIvasya mokSagamanAya yo'vadhi niyato'sti tadavadhau samApte'kasmAdeva jIvasya mokSo bhavatIti-atha mANDalikamatakhaNDanam etat pUrvoktaM sarva sarvathA'satyamasti, yataH 'yatkAryasyAvadhiniyato'sti, tatkArya sarva kAdAciskaM bhavati, yatakAyaMkAdAcitkaM (kadAcid bhavata) bhavati, tata sadAkAlaM sahetukaM (hetujanyaM) mavati, eSA vArtA sAphikegodayanAcAryeNA'pi kusumAJjaligranthe kathitA'sti tthaahi-|| 79 // 'hetubhUtiniSedho na svAnupAkhyAvidhina ca / svabhAvavarNanA naiva-mavadheniyatatvataH // 80 // | // 285 // Jain Education Interation For Private & Personal use only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAraH TIkA:-kAryasyA'kasmAd bhavanamityukte ko'rthaH 1 avadheniyatatvataH, pazca vikalpAH prastUyante'tha adhyAtma-19] tAvat , (1) hetuniSedho na-yadi hetvabhAva eva kArya syAttadA sarvadA kArya syAdeva, evantu na bhavati, kadAcideva kArya bhavati, (2) bhUtiniSedho na-akasmAdmavanasyArtho yadi hetujanyakAryabhavanAbhAvo bhave tadA kadAcidapi kArya na bhAvyameva, eSA vArtA'pyubhayamatasammatA nAsti, yataH kArya kadAcittu bhavatyeva // 286 // (3) svavidhi nai akasmAd bhavanamarthAdhetubhinnAt kAryAd bhavanaM-kAryAt kAryasya bhavanamiti svIkAre kAryAtpUrva kAryasthityApattiH syAt , etattu kathaM bhavet 1 kAryotpatteH pUrva kathaM kArya tiSThet ? (4) anupAkhyavidhirna=akasmAd bhavanamarthAd hetuminnAd bhavanaM anupAkhyAdalIkAdbhavanaM, alI. kapadArthAstu sadA vartante, tasmAt prAgeva tAni kAryANi ki na bhavanti ! evaM sthite kAryasya sadAtanabhavanA''pattirbhavet , vastutastvalIka vastu kasyacit kAryasya janakaM na bhavatyeva, yatastasmin kAryajanakatvaM (arthakriyAkAritvaM) nAstyeva sadvastunyeva kAryakAritvaM syAt / (5) svabhAvavarNanA na-svabhAvavarNanataH-kathanataH kArya na bhavatyeva, svabhAva ityukte dharmo vAcyaH syAttadA tviSTApattireva, yataH kAraNatArUpadharmataH kArya bhavatyevaivaM pazcAnAM vikalpAnAmartho na ghaTate eva, yataH pratyeka kArya niyatAvadhimadeva bhavati, tasmAdakasmAnmokSasya bhavana-utpatiriti kathanamanmatta pralApaprArya beyamiti // 8 // // 286 / / Jain Education Internation Far Private & Personal use only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bacyAtma // 287 // x -sarvavyApakamokSasyA'bhAvo yataH saMsAro'pi dRzyate'na ca sArvatriko mokSaH, saMsArasyApi darzanAt / na cedAnIM na tad vyakti-wJjako hetureva yat / / 8 // TIkA:-kina yadi momo'smAdamAvI syAttadA sarvatra sarvadA sarvasya mojho bhatakAle macAto mavedapitu nAstyevaM yataH saMsArijIvAnAmapi saMsAro dRzyate eva, nanu vartamAnakAle mokSamAvasya vyaktistu nAstyeveti cena, astu tAvadatra mokSabhAvo nA'minyajyate parantu mokSasya ratnatrayIrUpo hetu rabhivyajako vidyata eveti / / 81 // -mokSopAyo ratnatrayIrUpa eva suniNIMta eva'mokSopAyo'stu kintvasya, nizcayo neti cenmatam / tanna, ratnatrayasyaiva, tathAbhAvavinizcayAt / / 82 // TIkA:-nanu pratyekadarzanaM, mokSasya vividhAnupAyAn darzayati, tasmAnmokSasyopAyo jagati vidyA mAno'sti, tathApi ko mocasyopAyaH satya iti nizcayo'dya yAvanna jAto'stIti mataM cena, samyagdarzanajhAnacAritrarUpA ratnatrayyeva mokSasyopAyo'sti, yata AptapurupapuGgavaimokSasyopAyatvena ratnatra syaiva vinizcayo nirdiSTo vartate // 82 // | // 287 // Jain Education Intemalt Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 288 // Jain Education Internatio :-bhavatatkAraNayorvirodhimokSatatkAraNanirUpaNam'bhavakAraNa rAgAdi- pratipakSamadaH khalu 1 tad vipakSasya mokSasya kAraNaM ghaTatetarAm // 83 // TIkA :- yadi saMsAro'sti, tasya ca rAgAdimithyAdarzanAdIni kAraNAni santi, yadA ca saMsArasya virodhI mokSo'pyasti tadA saMsArakAraNa mithyAdarzanAdiviruddhena mokSakAraNena bhavitavyam, tatkAraNaM ca samyagdarzanAdiratnatrayameveti yathA rogatatkAraNa kupathyAdivipakSArogyatatkAraNa supathyoSadhAdyapyatra cintyam // 83 // - pUrva sevASS dijanyakarmalaghurtava mokSakAraNamastu kiM ratnatrayeNa -- 'pratha ratna tryaprApteH prAkkarmalaghutA tathA / pazto'pi tathaiva syAditi kiM tadapekSayA // 84 // TIkA:- mokSakArya prati ratnatrayaM kAraNaM mA'stu yato ratnatrayaprApteH prAgapi jIvasya pUrva sevAdikAraNajanyakarmalaghunA bhavantI samAgatA'sIt, tAdRzIM karmalaghutAM vinA ratnatrayaprAptirna bhavati, tato'dhunaiSaiva pUrvasevAdikAraNakarmalaghutA, vardhamAnA 2 yAvat sarvakarmakSayo bhavediti vAcyA, atha sarvakarmakSayakRte ratnatrayaM nAssvazyakaM parantu etatpUrva sevA''dijanyakarma laghutaiva mokSaM prati kAraNa mastviti cet // 84 // // 288 // Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAraH // 289 / / Jain Education Internati - tasmAt samyaktvAdikriyA daiva zivasAdhane naivaM yatpUrva seveva, mRdI no sAdhanakriyA / samyaktvAdikriyA tasmAdeva zivasAdhane // 85 // TIkA:- mArgAnusAritAyA guNaprApikAH pUrvasevAdikriyAH santi tA atizayamRdvayo bhavanti, arers: komalakriyA mokSAya sAdhIyasyo na bhavanti, mokSasya sAdhane tvatyantadRDhA eva kriyA AvazyakyastAdRzyastu ratnatrayasyArAdhanArUpA atidRDhasamyaktvAdikriyA eva tasmAtpUrvasevA dikriyAbhirmokSaprApti rApAsteva // 85 // -atha vetyuktvA pakSA'ntaramAha guNAH prAdurbhavantyucce-rathavA karmalAghavAt / tathA bhavyatayA teSAM kuto'pekSAnivAraNam // 86 // TIkA:- athavA tattajIvAnAM tathAbhanyatvaparipaH kavalataH karmaNo lAghavaM bhavatyeva, karmalaghutAyA balata uccaiH samyagdarzanAdayo guNAH prAdurbhavanti, samyagdarzanAdiguNAnAM valato mokSo bhavati, atha vastusthiti - retAdRzyeva yadA tadA teSAM samyagdarzanAdiguNarUpakAraNAnAM kutaH kasmAdapekSAnivAraNam 9 arthAnmokSakAraNatayA'vazyaM samyagdarzanAdiguNAH sarvathA'pekSitA eveti // 86 // // 289 // Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: ||29|| -anyo'nyasahakAritvena tathAbhavyatvapAka-karmalAghava-sampagudarzanaHviguNAH samuditatvena mokSa prati hetavaH tathAbhanyatayA''kSepAd guNA na ca na hetvH| anyo'nyasahakAritvAda, daNDacakrabhramAdivat // 7 // TIkA:-nanu AkSepakatathAmanyatayA samyagadarzanAdibhAvA AkSipyamANA bhavanti, tathA'pi mokSaM prati tat samyagadarzanAdayaH kathaM kAraNaM ? samyagdarzanAdibhAvAn ya AkSipati sa tathAmavyatvAdireva hetuH / svIkriyatAm . mokSaM prati samyagdarzanAdihetu mA svIkriyatAmiti cenna, tathAbhanyatvaparipAkaH, karmalaghutA ca tathA samyagdarzanAdayazca guNAH sarve'nyo'nyasahakAritvena hetavo bhUtvaiva mokSakAryamutpAdayanti, yathA daNDacakrabhramyAdayaH sarve sambhUya ghaTakAryamutpAdayanti tathA'trApi jJeyam , arthAdghaTaM prati daNDenotpadyamAnAyAzcakra bhramaH kAraNatA na niSecyA, tathA mokSaM prati tathAmavyatvAdito jAyamAnasamyagdarzanAdeH kAraNatA'pi kathaM pratiSecyA myAdapitu neva pratiSecyA syAditi // 87 // -bhavakSayaM prati jJAnadarzamacAritrANyupAyAH // 29 // in Edan inte For Private & Personal use only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 211 // 'jJAnadarzanacAritrA-gayupAyAstadbhavakSaye / etaniSedhakaM vAkyaM, tyAjyaM mithyAtvavRddhikRt // 8 // TIkAH-tat-tasmAdeva sunivitaM sthitaM yat 'mokSo'sti, tasyopAyAH santi' mokSopAyatvena jJAnadarzanacAritrANyeva sunizcitAni yataste upAyA eva saMsArasya kSayaM kattu pratyalAH, evaM nizcaye satyapi yadi yaH kazcididaM satyaM pratikSipettadA taniSedhakaM vAkyaM sadA sarvathA tyAjyaM yata IdRzaM vacanaM mibhyAtvasya vRddhi kurvadA''ste / / 88 // ___ -mithyAtvatyAgasyopasaMhAraH'mithyAtvasya pdaanyetaa-nyutsRjyottmdhiidhnH| bhAvayetrAtilomyena, samyakatvasya padAni SaT // 8 // TIkA:-'uttamadhIdhanaH' =apUrvanirmalabuddhirUpadhanasampano mahAtmA, mithyAtvasyetAni SaT padAnyusajya-vihAya 'prAtilomyena'='AtmA nAstItyAdInAM mithyAtvasya SaNNAM padAnAM pratipakSasvena 'AtmA'stI'tyAdIni samyaktvasya SaTpadAni bhAvayedanuprekSeta-bhAvanApathaM nayediti yAvat // 86 || ityAcArya zrImadvijayalabdhisUrIzvarapaTTadharAcAryazrImadvijayabhavana tilakasUrIzvarapaTTadharabhadraGkarasUriNA kRtAyAmadhmAtmasAragranthe bhavanatilakAkhyAyAM TIkAyAM mithyAtvatyAganAmakasrayodazo'dhikAraH samAptaH / / 472 // // 29 // in Edan Intan For Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra // 22 // - atha kavAgrahatyAganAmakacaturdazo'dhikAra - -kadAgrahatyAgaH sarvathA kartavya:'mithyAtvadAvAnalanokhAhamasadgrahatyAgamudAharanti / zrato ratistatra budhairvidheyA, vizuddhabhAvaiH zrutasAravadbhiH // 1 // ____TIkA:-yatra yatra citte kadAgrahastatra tatra mithyAtvabhAvaH, yatra yatra citte kadAprahatyAgastatra tatra mithyAtvaparihAra iti vyAptiH, mithyAtvarUpadAvAnalaprazamane mahAmeSarUpapuSkarAvarttamasadgrahatyAgamudAharanti-kathayanti maharSipugavA. ataH asmAtkAraNAt , tatra-asadgrahatyAge, 'ratiH' apUrvo'nurAgaH, 'zrutasAravaddhiH jinendrapravacanamaktirUpazrutirahasyasaMpannaH, vizuddhabhAvaiH' maiyAdisudevAditacaviSayakamupavitrAvyavasAyamahaddhika dheH-tattvajJAnibhiSidheyA-kartavyeti // 1 // - kadAgrahajvalitA'ntaHkaraNe lokottaralatApuSpaphalapratyAzA kA ? - 'asadagrahAgnijvalitaM yadantaH, ka tatra tattvavyavasAyavalliH / prazAntapuSpANi hitopadeza-phalAni cAnyatra gaveSayantu // 2 // TIkA:-'asadgrahAgnijvalitaM yadantaH yadantaHkaraNaM kadAgraharUpA'gninA jvalitaM, tabA'ntaHkaraNe ka tattvanyavasAyavali'satyatattvaviSayakanizcayarUpA latA kuto dRzyamAnAsyAt ,'prazAntapuSpANi hito // 2927 Jan Education Interation For Private & Personal use only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAraH // 293 // padezaphalAni ca sva-prazamaramAsvAdakabhAvanAmakapuSpANi kuto dRzyamAnAni syuH 1 ca hitakArakopadezarUpaphalAni kuno dRzyamAnAni myuH 1 arthAtkadAgrahAnvita Anmani nacanizcayaprazamabhAvahitopadezAnAmasammavaH, tasmAdanyatra kadAgraharahita Atmani navanizcayAdIna gaveSayantu-pazyantu, yanastatraiva tatvanizcayAdInAM sammavo'sti / / 2 // jJAnalavadurvidagdhAH kadAgrahiNaH paNDitamAnino vacorahasyarahitA bhavanti / 'adhItya kiJcicca nizamya kiJcidasadagrahAtpaNDitamAnino ye / mukhaM sukhaM cumbitamastu vAcaH, lIlArahasyaM tu na tairjagAhe // 3 // TIkAH-svalpamadhItya ca mvanpaM zrutvA, ye jJAnalavadurvidagdhA 'asadgrahAt paNDitamAninaH' AtmAnaM paNDitamiva manyante ye, 'vAcazcumbigaM mukhaM sukhamastu'-vANyA mukhasyarzajanyasukhamAtramastu parantu vANyAH saGgamajalIlAyA:-krIDAyA rahasyaM te:-paNDitamAnibhi ne jagAhe-nAvagADhamiti // 3 // - kadAgrahibhirmAnibhirjavitaNDApANDityena trilokI viDammyate 'asadgrahotsarpadatucchada-oghAMzatA'ndhIkRtamugdhalokaiH / viDambitA hanta jaDevitagaDApANDityakagaDUlatayA trilokI // 4 // 1293 // Jain Education Intemat For Private Personal use only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-10 // 294 // ____TIkA:-asadgrahotsarpadatucchadaH kadApahocchaladamAnAbhimAnavadbhiH, 'bodhAMzatA'ndhIkRtamugdhalokaiH jAnalavenA'nyIkatA mugdhA lokA yastaiH, 'jaDevitaNDApANDityakaNDalatayA'mukhai nirarthakajanpanAdaviSayakapANDityakaNDUlatayA (kapikacchUnAmakakaNDUlatayA'thavAkaNDUlasya bhAvaH kaNDUlatA, tayetyarthaH) (kaunatibhASAyAM, khAja-khAja iti bhASAyAM) hanteti khede trilokI-tribhuvanaM, viDambitA-kadarthiteti // 1 // - bhasadgrahaH ko'pi kuhUvilAsaH - 'vidhovivekasya na yatra dRSTistamoghanaM tattvaravivilInaH / azuklapakSasthitireSa nUnamasadagrahaHko'pi kuhUvilAsaH // 5 // TIkA:-patra-pasminnasadgrahe tattvarUpo ravivilInaH astaGgataH, yatra tamodhanaM ajJAnarUpaM tamo gADhaM, yatra vivekanAmakacandrasya dRSTirna, nUnameSo'sadgrahaH kadAgrahaH, 'azuklapakSasthitiH' =acaramAvartarUpakRSNapakSe sthitiyamya sa kadAgrahaH, ko'pi-apUrvaH 'kuhUvilAsaH'mA naSTenduHkuhukuhUH' ityabhidhAnakozapramANena candrazanyA'mAvAsyAyA vilAsavad vilAso yasya so'rthAt bhAvaprakAzazUnyaH kadAgrahaH, vastuto'caramAvarte'sadgrado varttate tatra tatvA'darzanavivekalopagADhAjJAnAdayo doSA vilasantIti // 5 // - kadAgrahAcchannamatirmanuSpaH kiM pApaM na kuryAt ! // 294|| Jan Education intema e For Private & Personal use only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 29 // 'kutarkadAtreNa lunAti tattva-vallI rasAt sithati dopavRkSam / kSipatyadhaH svAduphalaM zamAkhya-masadagrahacchannamatirmanuSyaH // 6 // ___TIkAH-'asadgrahacchannamatirmanuSyaH'=kadAgrahAcchAditA (naSTA) matiryasya, sa manuSyaH, 'kutakAtraNa tatvabanlI lunAti' kutarkanAmakadAtradvArA tatvarUpalatAM chinatti, kutarkIbhUtvA rahasyocchedakArI bhavati, rasAta siJcati-doSavRkSaM prAntaramalinabhAvarasa jalAta , doSarUpavRkSaM sithati malinabhAvarUpa. rasadvArA doSavRddhimAn bhavati, 'zamAkhyaM svAduphalamadhaH kSipati' zamanAmakaM sumadhurasvAdaviziSTaM phalamadhastAda kSipati, arthAt kadAgrahI manuSyaH, bhraSTamatiko bhUtvA kutarkanimittadvArA tattvazraddhAhInaH san , rasApekSayA doSavRddhimAn , prazamanAmakaphalazUnpo bhavati // 6 // - kadAgrahanAmakapASANamaye cite sadbhAvaviguruyodhau na bhavataH - zrasadagrahaNAvamaye hi citte, na kA'pi sdbhaavrsprveshH| ihAkurazcittavizuddhabodhaH, siddhAMtavAcAM vata ko'praadhH?||7|| TIkA:-'asadgrahagrAvamaye hi citte' nizcayataH kadAgraharUpapASANaghaTite citte 'na kvApi sadbhAva- rasapravezaH' kutracidapi tAdRze prastaraghaTite citte zomanabhAvarUpadharmabhyAnarUpajalasya pravezo na, 'ihA // 295|| Jain Education Interat For Private & Personal use only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH / / 296 // Jain Education Internation 'kkurazcittavizuddhabodhaH 'iha kadAgraha zilAmaye citte, AdhyAtmikavizuddhabodhanAmakAGkuro nAvirbhavati, tatra 'siddhAntavAcAM - jinendravarAgamavacanAnAM batetinizvaye ko'parAdhaH 1 eSo'parAdha etasyA bhUmereveti // 7 // are: piNDInAM phalaM nA'bhUmivAnAM sa kadAgrahasyA'parAdhaH 'vratAni cIrNAni tapo'pi taptaM kRtA prayatnena ca piNDazuddhiH / zrabhUtphalaM yattu na nihnavAnA-masadagrahasyaiva hi so'parAdhaH // 8 // TIkA:--yairnihnavairvatAni - mahAvratAnyapi cIrNAni AhatAni vihitAni ca tapo'pi taptaM, piNDaso'parAzuddhiH- AhArazuddhiya prayatnena kRtA, yattu teSAM nihnavAnAM vratatapaH piNDa zuddhInAM phalaM nA'bhUt, tho'nugrahasyaiveti // 8 // - kadAgrahiNAM kuna upadeza: ? 'sthAlaM svabuddhiH sugurozca dAtu- rupasthitA kAcana modakAlI / asada, grahaHko'pi gale grahitA, tathA'pi bhoktu N na dadAti duSTaH // 1 // TIkA:- sthAlaM svabuddhi:'= svabuddhi rUpaM sthAlamasti, 'sugurozca dAturupasthitA kAcana modakAlI' = dAnakartta': suguroH prasAdakArakasyApUrvI modakAnAM laDDakAnAmAvalI, upasthitA upadezarUpeNa pratyakSamAgatA, // 296 // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: H297 / / Jain Education Internat tathA'pi ko'pyagraho duSTaH, gale grahitA- galaka etAdRzastena gRhIto yataH sa buddhisthAlasthagurUpadezarUpalaDDakAn bhoktu na dadAti // 9 // - gurukRpayA labhyamAnamarthaM kadAgrahI na gRhNAti - - 'guruprasAdI kriyamANamarthaM, gRhNAti nA'sadgrahavAMstataH kim / drAkSA hi sAkSAdupanIyamAnAH kramelakaH kaNTakabhuDna bhuGkate // 10 // TIkA:- asadgrahavAn 'guruprasAdI kriyamANamartha' = kadAgraha kugrahagrasto gurukRpayA samprApyamANamarthamAna gRhaNAti, tataH kiM 1 satyamasti hi 'sAkSAdupanIyamAnA drAkSA : ' = pratyakSeNa khalu dIyamAnA drAkSAvalI: 'kaNTakasug-'kaNTaka bhojanavyasanI 'kramelakaH' uSTro na bhuDhaphte na makSayati // 10 // asadgrahAt pAmarasaGgati ye kurvanti teSAM na ratibu gheSu 'asadagrahAtpAmarasaGgatiM ye, kurvanti teSAM na rati budheSu / viSThAsu puSTA kila vAyasAno, miSTAnnaniSThAH prasabhaM bhavanti // 11 // -- - TIkA:- 'asadgrahAtpAmarasaGgati ye kurvanti ' = kadAgraha hetunA ye nIcapuruSaiH saha saMgatiM kurvanti, 'teSAM na ratibudheSu ' = kadAgrahiNAM paramapuruSeSu na rati rbhavati, kila 'viSTAsu pRSTA vAyasA' azuciSu puSTA: // 297 // Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra: // 298 // rasnAH kAkAH 'prasabhaM miSTAnaniSThA no bhavanti' =balAdapi miSTAnnaM prati rucimanto no bhavanti // 11 // - yatra yuktistatramatiM na, yatra ca matistatra yukti niyuGkte saH - 'niyojayatyeva matiM na yukto, yukti mato yaH prasabhaM niyuGkate / sadgrahAdeva na kasya hAsyo'jale ghaTAropaNamAdadhAnaH // 12 // ___TIkAH-asadgrahAdeva zAstrayuktau svamati na niyojayati, matau-svabuddhau ca yadUcitaM tadanusAreNa yena kena prakAreNa zAstrayukti niyojayitu yaH prasabhaM prayatate, so'jale-jalarahitamarumarIcikAyAM jalabharaNAya ghaTasya sthApanamAdadhAnaH, kasya hasanayogyo na syAt ? api tu syAdeveti // 12 // ___ - asadgrahagRhItasya dIyamAnaM zrutaM na prazasyam - 'asadgraho yasya gato na nAzaM, na dIyamAnaM zrutamasya zasyam / na nAma vaikalyakalaGkitasya, prauDhA pradAtu ghaTate nRpazrIH // 13 // TIkAH-yasyA'madgraho'sana nArthAd vidyate, tasya kadAgrahiNo dIyamAnaM zAstrasatkaM zrutaM na zreyaskara, zarIrasyA'vayava gatavaikalyena-vikalAGgatvena kalaGkitasya rAjakumArasya proDhA samRddhA, rAjazrIH, pradAtu sarvathA na nAma ghaTate-naucityamaJcati // 13 // // 298 / / Jain Education Internation Al ww.jainelibrary.org Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 29 // - kadAgrahagrastamateH zrutAtpradattAdubhagovinAza: - 'zrAme ghaTe vAri ghRtaM yathA sad vinAzayetsvaM ca ghaTaM ca sadyaH / asadagrahagrastamatestathaiva, zrutAtpradattAdubhayovinAzaH // 14 // TIkAH--yathA''me'paripakve ghaTe vAri-jalaM dhRtaM sat , svaM jalaM ca tadAdhAraM ghaTaM ca sadyaH-tatkSaNAdeva vinAzayettathaivAsadgra hagrastamateH. pradattazrutazAstrAdubhayoH zrutazrutadAtrovinAzo'vazya bhASyeveti // 14 // - asA hA stamatirupadezasyA'na) bhavati - asadgrahAstamateH pradatte, hitopadezaM khalu yo vimuuddhH| zunIzarIre sa mahopakArI, kastUrikAlepanamAdadhAti // 15 // TIkAH-yaH khalu vizeSeNa mUDhaH-vimUDhaH, asadgrahagrastamatehitopadezaM pradatte, sa mahopakArI ? (mahA'pakArI) zUnyAH zarIre kastUrikAlepanamAdadhAti--karotItyarthaH / / 15 // - yo'sadgrahadUSitAya vizadAgamArtha datte sa khidyate - 'kaSTena labdhaM vizadA''gamArtha, dadAti yo'sadgrahadUSitAya / sa khidyate yatnazatopanataM, bIjaM vapannUparabhUmideze // 16 // // 21 // Jan Education Internati For Private & Personal use only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 30 // TIkA:-yo'sadgrahitAya kaSTena landhaM vizadAgamAyaM dadAti, sa khidyate, payoSaramideze pannAnAM zatenopanItaM bIjaM vapana khidhate tathAnApi vijJeyam // 15 // - bhasagrahavAn mahAvivecakatvo'bhimAnI bhavati - 'zRNoti zAstrANi gurostadAA, karoti nA'sadagrahavAna kadAcit / vivecakatvaM manute tvasAra-prAhI bhuvi svasya ca cAlanIvat // 17 // TIkA:-kadAcit kadAgrahI guroH sakAzAcchAsrANi zaNoti, 'tadAjhA kadAcina karoti'=gurorAba kadAcinna pratipadyate, ahameva mahAn vivecako'smItyabhimAnaM kurute, 'asAragrAhI bhuvi svasya ca pAlanIvad vivecakatvaM manute' sAraM tyajannasAraM gRhaNAnaH ko'pUrvo viparIto vivekI arthAt sampUrNo'vi. bekI bhavatyayamiti // 17 // - asadgrahasthAnAM viparItA sRSTiguNAnAm - 'dambhAya cAturyamaghAya zAstra, pratAraNAya pratibhApaTutvam / garvAya dhIratvamaho guNAnA-masadgrahasthe viparItasRSTiH // 18 // TIkA:-kadAgrahiNAM cAturya-caturatA, mAyArUpaphalAya bhavati, zAstramadhAya' dharmazAstramapya // 30 // Jain Education Internat For Private & Personal use only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 301 // bhAya-pApaphalajanaka bhavati, 'pratAraNAya pratimApadutvam'paTupratibhAyA upayogaH pareSAM pratAraNaheturbhavati, 'dhIratvaM garvAya' nizcalatvaM garvarUpaphalajanakaM bhavati. aho ityAzcayeM, 'asagrahasye guNAnAM viparItasaSTiH' kadAgrahiNAM viparItasRSTirnAma guNAnAmapUrvazIrSAsanam // 18 // - kadApahiNAM mitramanupamaduHkhi bhavati - zrasadgrahasthena samaM samantAt, sauhArda bhRduHkhamavaiti tAhag / upeti yAkkadalI vRkSa-sphuTatatruTatkarATakakoTikIrNA // 1 // TIkAH-asadgrahasthena samaM samantAt , sauhArdabhRt-maitrIdharaH, tAdRg duHkhamavaiti-anubhavati, 'yAdRk makakomalataruH sakaNTakavRkSAsambandhahetostataH sphuTatA, truTatAM kaNTakAnA koTibhiH kIrNA cyApnA satI dukha-pAsamupaiti // 19 // . - asagrahAd guNA vinAzaM yAnti - __ 'vidyA viveko vinayo vizuddhiH, siddhAntavAllabhyamudAratA ca / asadgrahAda yAnti vinAzamete, guNAstRNAnIva kaNAda davAgneH // 20 // TIkA:- yathA dabAgneH-dAvAnalasya kaNamAtreNa tRNAni-tRNapujA vinAzaM yAnti, tathA'saddha R // 30 // Jain Education Internati Far Private & Personal use only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 302|| hAn , 'vidyA-abhyAsasAdhyajJAna vizeSaH, vivekaH- sadasadAdipadArthapRthakkaraNazaktivizeSaH, pinayozAstrAnusArinamanavRttiH, vizuddhiH-viziSTAtmAdizuddhiH, 'siddhAntavAlamyaM sarvajJapraNItasiddhAntapriyatA, 'udAratA'-kRpaNatAyA abhAvapUrvakadAnapariNAmaH, ityAdayaH sarve guNA vinAza yAnti-gacchantIti // 20 // - kavAgrahiNAM kaH priyaH ?, keSu maitrI 1, kA sthitiH ? - ___'svArthaH priyo no guNavAMstu kazcinmUDheSu maitro na tu tattvavitsu / zrasadgrahApAditavizramANAM, sthitiH kilAsAvadhamAdhamAnAm // 21 // TIkA:- kadAgrahiNAM svArtha:-svecchitakAryavizeSaH priyo bhavati, parantu kazcid guNavAnAtmA priyo / na bhavati, mRTheSu-kartavyAkartavyamohamaDheSu-murkhajaneSu maitrI-mitratA bhavati, tattvajJAniSu na mitratvaM, asadgrahahetunA ApAdita:-prApitaH svasAdhanAyA itizrIrUpo vizramo-virAmo yeSAM, te 'adhamA'dhamAnAM' adhamebhyo'pyadhamAnA kilA'sau-sthitiretAhazI sthitirvicitrA vartate iti // 21 // - kadAgrahatyAgaviSayaka upasaMhAraH - 'idaM vidastattvamudArabuddhi-rasadgrahaM yastRNavajahAti / jahAti nainaM kulajeva yoSidguNAnuraktA dayitaM yazaHzrIH // 22 // // 302 // Jain Education Interne Far Private & Personal use only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-1 sAraH // 3.3 // TIkA:- ya idaM tattvaM-kadAgrahatyAgA'tyAgAbhyAM kRtaguNadoSAtmakamidaM tatvaM vidan-jAnan , udArabuddhiH' mAgasArasvIkAraparihArasamarthavicArazaktimAn , 'tRNavadasadgrahaM tRNatulyaM kadAgraha, jahAtityajati, ato yathA guNA'nurAgiNI kulajA yoSita-strI, dayitaM-patiM na jahAti, tathainaM kadAgrahatyAginaM mahAtmAnaM yazaHzrI-kIrtilakSmInaM jahAtIti // 22 // ____ ityAcAryazrImadvijayalandhisUrIzvarapaTTadharAcAryazrImavijayabhuvanatilakasUrIzvarapaTTadharabhadraGkarasUriNAkRtAyAmadhyAtmasAragranthe bhuvanatilakA''khyAyAM TIkAyAM kadAgrahatyAganAmakazcaturdazo'dhikAraH samAptaH 464 / - atha yogasvarUpanAmA paJcadazo'dhikAraH - .. - yogasvarUpasya nirUpaNam - 'asadgrahavyayAdvAnta-mithyAtvaviSavipuSaH / samyaktvazAlino'dhyAtmazuddheryogaH prasiddhayati // 1 // TIkAH-pUrvamasadgrahatyAgastataH paraM midhyAtvanAmakaviSavindUnA vamanaM bhavati tataH paraM samyagdarzanaM bhavati kamataH, ataH samyakUtvavato. yA'dhyAtmazuddhiH-zuddhAtmabhAvaH, tato'dhyAtmazuddheH-adhyAtma- zuddhiprayukto yogaH-mokSamArgaH prasiddho bhavatIti // 1 // // 303 // For Private & Personal use only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 304 // .. yogasya kamajJAnabhedena prakAravayam karmajJAnavibhedena sa dvidhA tatra cAdimaH / zrAvazyakAdivihita-kriyArUpaH prakIrtitaH // 2 // TIkAH-sa-yogaH, karmajJAnavimedena dvidhA' ekAkarmayogo dvitIyo jJAnayoga iti medena, prakAraha. yabhinnaH, 'tatra cAdima:-prakAradvayaminne yoge prathamaH 'AvazyakAdivihitakriyArUpaH prakIrtitaHjinezvaradevapraNItAvazyakAdikriyArUpaH karmayogaH, atrA''dipadena mokSahetubhUto yaH kazcidAtmavyApAro bhavet , sa sarvavyApAro yogo'thavA sthAna-padmAsanAdyAsanavizeSaH, varNa:-varNoccArarUpaH, arthaH, pAlambanaM bAhyajina pratimAdyAlambanaviSayakaM dhyAnam , nirAlambanaM-samAdhisvarUpaM dhyAnam , iti yogapazcakamadhye prAktanI ho karmayoge, zeSAstrayo jJAnayoge samAvizanti // 2 // karmanAmakayogasya lakSaNam - 'zArIraspandakamo'tmA, yadayaM purAyalakSaNam / karmA''tanoti sadarAgAt , karmayogastataH smRtaH // 3 // TIkA:-'yat sadrAgAt puNyalakSaNaM karmA''tanoti' yasmAn kAraNAt sudevasuguruprabhRtitAraka ||304 // Jain Education Internatio For Private & Personal use only Rikww.jainelibrary.org Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 305 // sambandhiprazastagagahetujanyaM puNyanAmakaM karma karoti, zArIraspandakarmA''tmA zarIrasambandhicalanarUpakarmasvarUpo'yaM karmayogaH smRta:-kathitaH // 3 // karmayogasya phalam'zrAvazyakAdirAgeNa, vAtsalyAd bhagavagirAm / prApnoti svargasaukhyAni, na yAti paramaM padam // 4 // TIkA:-AvazyakAdikriyAyA upari gagahetunA, 'bhagavagirga vAtmalyAt'jinezvaradevAnAM vAhamayavahamAnarUpAvAtmalyAta , zubhakarma puJjavandhataH, svargasya saukhyAni prApnoti, 'paramaM padaM na yAti = mokSasthAnaM na gacchatIti // 4 // jJAnayogasya svarUpaM phalaM ca 'jJAnayogastapaHzuddha-mAtmaratyekalakSaNam / indriyA'rthonmanIbhAvAt sa mokSasukhasAdhakaH // 5 // TIkA:-indriyANAM viSayebhya unmanIbhAvAnmanobhAvasyAbhAvAt 'AtmaratyekalakSaNaM' saccidAnandamaya rajw305 // Atmani ramaNatArUpaikalakSaNalakSitaM zuddhaM tapaH-'jJAnayogaH kathyate, sajJAnayogomokSasukhasAdhako bhavatIti // 5 // Jain Education Internatio For Private & Personal use only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 306 // 1 - zubhaM karmA'pi naivA'tra vyAkSepAyopajAyate - __ 'na parapratibandho'sminnalpo'pyekAtmavedanAt / __ zubhaM ko'pi nevA'tra, vyAkSepAyopajAyate // 6 // TIkA:-jJAnayogI mahAtmA, ekAtmavedanarUpAtmaramaNatAmAtre sarvathA lIno'sti, asminmahAtmani paradragyamAnaM prati svalpo'pi mamatArUpaprativandho nA'sti, ata evaitasyAvazyakAdikriyAsvapi rAgo na vartate, kadAcid bhikSATanAvazyakAdikriyAkaraNarUpaM zubhaM karma karoti tadapi tata prati vinA rAgabhAvaM karoti yataHzubhakarmakanandho na bhavati. arthAt tadAvazyakAdizubhakarmA'pi ekasyA'tasyA''tmano vedanarUpAnubhavakArya prati vyApAya-bAdhAya nopajAyata iti / / 6 / / pareSAM sAkSipUrvakaM sAdhUnAmapramattAnAM kriyA'pyAvazyakAdikA na niyatA 'nApramattasAdhUnAM kriyA''pyAvazyakAdikA / niyatA, dhyAnazuddhatvAdyadanyairapyadaHsmRtam // 7 // yastvA''tmaratireva syAdAtmatRptazca mAnavaH / zrAtmanyeva ca santuSTastasya kArya na vidyate // 8 // // 306 // For Private & Personal use only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 307 // neva tasya kRtenA'rtho, nA'kRteneha kazcana / na cAsya sarvabhUteSu, kazcidarthavyapAzrayaH // 1 // TIkA:-apramattabhAve ramamANAnAM saptamAdiguNasthAne ca nirvikanpadazAyAM ramamANAnAM jJAnayoginA mahAtmanA, AvazyakAdikriyA na niyatA bhavati, yataste dhyAnasvarUpeNa tapasA zuddhAH santi, aticArarahitatvenA'ticArazuddhikaraNarUpA''vazyakAdikriyAyA niyataM prayojanaM nAsti anyairapi vastvidaM kathitaM svazAstre tathAhi 'yaH tu sAmaya AtmajJAnaniSTha AtmaratiH Atmani eva rati ne viSayeSu yasya sa AtmaratiH, eva syAd bhaved AtmatRptaH ca AtmatRptazca AtmanA evaM tRpto na annarasAdinA mAnavomanuSyaH saMnyAsI, Atmani eva ca santuSTaH / saMtopo hi bAbArthalAme sarvasya bhavati tam anapekSya Atmani saMtuSTaH sarvato vItatRSNa iti etata / ya Iraza Atmavita tasya kArya-karaNIyaM na vidyate-na asti ityarthe 'bhagavadgItAyAM zAkUra-bhASyam' na eca tamya paramAnmagneH kRtena karmaNAM arthaH prayojanaM asti / astu tarhi akRtena akaraNena pratyavAyAkhyaH anarthaH / na akRtena iha loke (tasya) kazcana kazcid api pratyavAyaprAptirUpa AtmahAnilakSaNo vA (anarthaprAptiH) na eva asti / na ca asya sarvabhUteSu brahmAdisthAvarAnteSu bhUteSu kazcid arthavyapAzrayaH (sambandhaH) 'bhagavadgItAyAM zAGkarabhASyam' 'yad yAvanmanuSyaH svacittasyA''tyantikI zuddhiM kRtvA 'sthitaprajJo' na // 307 // Jain Education Internation Far Private & Personal use only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PC adhyAtma sAraH // 308 // bhavati, tAvattasya janmanaH kRtArthatA na prApyate, tAvattasya ca kizcitkarttavyaM kiJcicca na karttavyamiti zeSaM pratibhAti, tathApi yadA sa sthitaprajJo bhavati tadA''tmaratirevAtmatRptazcAtmanyeva santuSTo mAnavo bhavati, tasya kArya na vidyate, karmadvArA prAptavyamavaziSTaM nAsti / tasya ca kRtena karmaNA'kRtena karmaNA neha mAnave kazcanArthaH-prayojanaM phalaM athavA cittazuddhau kAcidvRddhiH, kAcicca hAnirna bhavataH, kizcAsya sarvabhUteSu kazcidarthavyapAzrayo na bhavati, arthAt kAryA'pekSA na bhavatIti // 7 // 8 // 9 // dhyAnAzrayato jJAnayogini harSazokayo vakAza: 'zravakAzo niSiddho'sminnaratyAnandayorapi / dhyAnA'vaSTambhataH kvA'stu, tat-kriyANAM vikalpanam // 10 // TIkAH-eSa AtmaratirAtmA, jJAnayogArAdhanakAle dharmazukladvayA'nyatare dhyAne tAdRzo lIno bhavati, yasmAttasya bhautikapadArthasya gandho'pi nAyAti, ata eva manojJA'manojJapadArtheSpanateSu harSazokayoravakAzo niSiddho-na sambhavatItyarthaH 'kvA'stu tat kriyANAM vikalpanam 'dAvazyakAdikriyAkalApaviSayakamanaHkarmarUpavikalpasya kutaH sambhavaH ? arthAdasambhava eva // 10 // kriyA sA jJAnino'saGgAnnava dhyAnaghAtinI // 308 // Jain Education Internal For Private & Personal use only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 30 // 'dehanirvAhamAtrArthA, yApi bhikSATanAdikA / kriyA, sA jJAnino'saGgAnnaiva dhyAnavighAtinI // 11 // TIkAH-dehanirvAhamAtraprayojanavatI yA'pi bhikSATanAdikA kriyA, vidyate sA'saGgataH-virAgatA. bhAvahetutaH, jJAnino jJAnayoginaH kriyA, 'naiva dhyAnavighAtinI' dhyAnaM hantu naiva zaknoti, yathA vRkSasya paNe nizceSTe satyapi vAyu-vegena vyomnyuTTIya bhramati, prArabdhakarmA''yatto jJAnayogI mikSATanAdiko kriyAM karoti // 11 // - phalabhedAdAcArakriyA'pyasya vibhidyate - 'ratnazikSAganyA hi tanniyojanahag ythaa| phalabhedAttathA''cArakriyA'pyasya vibhidyate // 12 // TIkA:-yathA ratnavaNiputro ratnAni pazyati guNadoSAna jJAtu, tatazca ratnasatkajJAnArjanarUpaM phalaM prApnoti, yadA sa eva putra ApaNa upavizya vyApAra karoti, tadA ratnAni vikratu kazcit puruSastat sabidhAvAgacchati tadA tadratnakrayasamaye'pi prAgayayA rItyA ratnAni pazyati sma, tayA rItyA sa putroratnAni pazyati, tathA'pi pAkatanadarzanadRSTau cA'dhunAsanadarzanaSTo mahadantaraM patati, pUrvIya dRSTau tu ratnAnAM guNa RECa Jan Education Intema For Private & Personal use only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 31 // dopaviSayakajJAnarUpaM phalaM labdhvA viramati, yadA'dhunA tato'pyane gatvA ratnAnAM krayaNAdidvArA dhanArjanarUpaphalalAmasya tasya lakSyamasti, evamubhayasamaye darzanakriyAyAH samAnatve'pi phalamedena kriyAmedo bhavati. tathA'trApi pramattabhAvasyA'bhyAsadazAsatkabhikSATanAdikriyAyAmApramattabhAvIyamikSATanAdikriyAyAHpratyakSatayaikasamAnatve'pi yoHphale medaH patati, pramattabhAvIyA sarAgA'vasthA, apramattabhAvIyaviziSTAvasthAspekSayA'lpanirjarAkArikA pa bahapuNyavandhakArikA bhavati yataH, svargAdisukhaphalaprApikA bhavati-yadA'pramatabhAcIyA saiva kriyA'tyantaprakRSTakarmanirjarAkArikA bhUtvA mokSaphalajanikA bhavatyevaM phalamedenA''cArakriyAyA api medo vijJeya iti // 12 // - dhyAnArSA hi kriyA seyaM - dhyAnArthA 'hi kriyA seyaM, pratyAhRtya nijaM manaH / prArabdhajanmasaGkalpA-dAtmajJAnAya kalpate // 13 // TIkAH-eSA mikSA'TanAdikriyA, dhyAnavikSepikA na bhavati, pratyuta dhyAnaprayojanajanikA bhavati, etAvanmAtramapi no parantu jJAnayogI tu raDhameva vimRzati 'janmatat prArabdhakarmaNA prAptamityevaM viziSTasAkanpabalAnmahAtmA sa svIyaM mano viSayebhyaH pratyAhRtya-samAhatyA'saGgabhAvato bhikSATanAdikA kriyA karoti, tammAtA api kriyA AtmajJAnasampAdikA bhavanti // 15 // For Private & Personal use only // 31 // in Eduan intele w.jainelibrary.org Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 311 // - sthirIbhUtamanasaH punazcatatve sthirIkaraNaprakriyA - 'sthirIbhUtamapi svAntaM, rajasA calatAM vrajet / pratyAhRtya nigRhaNAti, jJAnI, yadidamucyate // 14 // zanaiH zanairuparamed , buddhayA ghRtigRhItayA / zrAtmasaMsthaM manaH kRtvA, na kiJcidapi cintayet // 15 // maga. gI.6-25 yato yato niHsarati. manazvaJcalamasthiram / tatastato niyamyaitadAtmanyeva vazaM nayet // 16 // bha. gI. 6-26 TIkA:-Atmani sthirIbhRtaM mano'pi rajobhAvasyodaye (mohodaye) kadAciccalatA vrajet parantu tadA yo jJAnayogI mahAtmA'sti, ma tu mano viSayebhyaH pratyAhRtya nigRhaNAtyena, anayA rItyA pratyAhAromanasaH karaNIya iti bhagavadgItAyAmuktaM hi-zanaiH zanaiH na sahasA uparamed uparatiM kuryAt / kayA, buddhayA kiM viziSTayA ghRtigRhItayA, dhRtyA dhairyeNa gRhItayA dhRtigRhItayA dhairyeNa yuktayA ityarthaH / AtmasaMstham'-Atmani saMsthitam , AtmA eva sarva na tataH anyat kizcid asti, iti evam AtmasaMsthaM manaH // 311 // lain Education Inter Far Private & Personal use only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: ||312 // Jain Education Internation / / zAGkarabhASyam bhagavadgItAyAM kRtvA na kizcid api cintayed eSa yogasya paramo vidhiH 6 / 25 / tatra evaM AtmasaMsthaM manaH kattu pravRtto yogI 'yato yato yasmAdyasmAd nimittAt zabdAdeH nizvarati nirgacchati svabhAvadoSAd manaH caJcalam - atyartha calaM ata eva asthiraM tataH tataH tasmAt tasmAt zabdAdeH nimittAd niyamya tat tad nimittaM yAthAtmyanirUpaNena AbhAsIkRtya vairAgyabhAvanayA ca etad mana Atmani eva vazaM nayed AtmavazyatAm ApAdayet / evaM yogA'myAvalAd yogina Atmani eva prazAmyati manaH / / zAGkarabhASyam bhagavad gItAyAM / 26 'zanaiH zanaidhRtigRhItayA= dhairyeNa sahitayA buddhayA 'uparamet' = viratikAryaM kuryAt, anayA rItyA mano viSayebhyaH pratyAharaNIyaM tato mana AtmasaMsthaM kRtvA na kizcidapi cintayet / yadA yadA caJcalamasthiraM manaH sad AtmagRhAbhiHsRtya viSayeSu gacchettadA tanmano buddhayA niyamyAtmanyeva vazaM nayet / / 14 / / 15 / / 16 / calacitto mahAmati manovazAya zAstroditAM sakriyAM kuryAt 'ata evA'dRDhasvAntaH kuryAcchAstroditAM kriyAm / sakalAM viSayapratyA- haraNAya mahAmatiH / / 17 // - // 312 // Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 313 // TIkA:-'ata evA'dRDhasvAntaH' zithilamanA nimittavazAccalacitto vA mahAmati viSayapranyAhAramahizya 'zAstrIditA-jinAgamavihitAM 'sakA kriyAM kuryAt'-kartavyabuddhayA sakalA''vazyakAdikA kriyA''caraNIyA tata eva viSayAdito manaHpratyAhAro bhavenAnyatheti // 17 // - nityaM saMyamayogeSu vyApatA''tmA bhaved yatiH - 'zrutvA paizAcikI vArtA, kulavavAzca rakSaNam / nityaM saMyamayogeSu vyApRtA''tmA bhaveda yatiH // 18 // ___TIkA:-'zrutvA paizAcikI bAto' ekamya zreSThina upari prasannena pizAcena kathitaM yat 'yadA kArya' na dAsyati nadA tvAM bhakSayiSyAmIti ekadA kArya sarva samApta, zreSThI bhRzamAkulo jAtaH, tathApi buddhi mAna zreSThayAmI , niHzreNImAnIya pizAcaM datvoktaM yAvad dvitIyaM kArya nA'rpayAmi tAvatvayA niHzreNI punaH punaH AruhyatAmavaruhyatA miti paizAcikI bAtAM zrutvA 'kulavadhvAzca rakSaNam' ekasyA navoDhAyAH pati dezA'ntaraM gato'sti, bahumAsavyayA'nantaraM navoDhA kAmavAsanA''krAntA, zvazurastatpravRttiM jJAtavAn , zvazureNa gRhasya sarvA dAsyo niSkAzitAH, sarvakAryasya bhAro navaracA upari muktaH, nizAyAmApatitAyAmapi kArya samAptaM na bhavati, sarva kArya samApya bhRzaM parizrAntA satI nidrAdhInA jAyate, sA vAmanA // 313 // Jain Education Intema For Private & Personal use only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-IN sAraH // 314 // kutrApi vinaSTA jAteti kulavadhAzca rakSaNaM zrutvA yatimuniH, nityaM saMyamasambandhiyogeSu vyApUtA''tmA' = kriyAvAnAtmA bhaveta , kadApi niSkarmA na tiSThediti // 18 // - nizcayavyavahAradazAyAM kriyAvyavasthAvibhAgaH - 'yA nizcayaikalInAnAM, kriyA nAtiprayojanAH / vyavahAradazAsthAnA, tA evAtiguNAvahAH // 11 // TIkAH-nizcayadharma evA''tmani mAvito yesteSAM nizcayaikalInAnAM mahAtmanA yA AvazyakAdikAH kriyA 'nAtiprayojanAH =atyantaprayojanarahitAH, vyavahAradazAsthAnAM tA eva'=tA AvazyakAdikAH kriyA eva atiguNAvahA:-atyantalAbhakArikA eveti // 19 // __ ahAmedhA''diyogataH zuddhasya karmaNo'pi muktihetutvamakSatam karmaNo'pi hi zuddhasya; shrddhaamedhaa''diyogtH| akSataM muktihetutvaM, jJAnayogA'natikramAt // 20 // TIkA:-nanu kimantato gatvA jJAnayogasyaiva muktihetutvaM na kriyAyA iti cetra zuddhAyAH kAyosargAdirUpakriyAyA api vadhamAna-zraddhA-medhA-dhRti-dhAraNA'nuprekSAsahakRtAyA muktihetutvaM saGgatimaGgati yataH zuddha karmaNi jJAnayogasyA'tikramo na bhavati, jJAnayogasya tu tatrAmatatvaM vartata eveti // 20 // // 314 // Jain Education Internatio For Private & Personal use only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: 5315 / / Jain Education Internationa karmayogajJAnayogayormaryAdA 'zrabhyAse satkriyA'pekSA, yoginAM cittazuddhaye / jJAnapAke zamasyaiva yatparairapyadaH smRtam // 21 // zrArurukSo mune ryogaM karma kAraNamucyate / yogArUDhasya tasyaiva zamaH kAraNamucyate || 22 || TIkAH- yogA'bhyAsakAle yoginAM cittazuddhaye, AvazyakAdikA satkriyA'pekSA varttate, kiza yadA yadA tat sat kriyAyAM satyAM paripakvajJAnadazA (upazAntadazA) punaH punaH kRtAyAmeva prApyate tadA tat satkriyA nA'pekSyate, mAtraM samprAptendriyamanasoH zamanamapekSyate (bhagavadgItAyAM vyAsamuninA'pyuktaM hi-'ArurukSoH AroDhum icchataH anArUDhasya dhyAnayoge avasthAtum azaktasya evetyarthaH, kasya jArurukSoH, suneH karmaphalasaMnyAsina ityarthaH kimArurukSoH yogaM, karma kAraNaM sAdhanam ucyate / yogArUDhasya punaH tasya eva zama upazamaH sarvakarmabhyo nivRttiH kAraNaM yogArUDhatvasya sAdhanam ucyate ityarthaH / yAvad yAvat karmabhya uparamate tAvat tAvad nirAyAsasya jitendriyasya cittaM samAdhIyate / tathA sati sa jhaTiti yogAast bhavati tathA coktaM vyAsena- naitAdRzaM brAhmaNasyA'sti vittaM yathaikatAsamatAsatyatA ca zIlaM sthiti // 315 // Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 316 // daNDanidhAnamArjavaM tatastatazyoparamaH kriyAbhyaH // mahA0 zAnti* 175 / 37 iti* zAGkarabhASyam bhaga: vadgItAyAM // 3 // saGkalpasanyAsarUpayogamArodumicchoH sAdhakamuneH satakriyArUpaM karmakAraNatvenA'pekSitaM yadA yogArahasya tasya muneH karmaNo'pekSA nAsti, parantu karmayogaprApya (prApta) zamasyaivApekSA vartata eva zamayoga eva yogArUDhadazAyAM taM muni sthirIkaroti, yogArUDhasyAtmanaHsarvathA saGkalpA vinAzaM na gatAH santi, parantUpazAntA eva, yataHkSINadoSA yogAtItA ucyante arthAdyogArUDhasyopazAntasaGkalpasya (sannyastasaGkalpasya) punaH saGkanponthAnasya zakyatayA'nutthAnakRte saGkalpasya zamabhAvo'tyantA''vazyaka eveti // 21 // 22 // - yogArUdasya varNanam - 'yadA hi nendriyArtheSu na karmasvanuSajyate / sarvasaGkalpasannyAsI, yogArUdastadocyate / / 23 / / TIkAH-yadA samAdhIyamAnacino yogI hi indriyA'rtheSu indriyANAm arthAH zabdAdayaH teSu indriyArtheSu karmasu baninyanaimittikakAmyapratiSiddheSu prayojanA'bhAvabuddhayA nA'nupajyate anuSaGga kartanyatAbuddhiM na karoti ityarthaH / sarvasaGkalpasaMnyAsI sarvAna sahakalpAn ihAmutrArthakAmahetUna saMnyasitu zIlaM asya iti sarva saGkalpasaMnyAsI, yogArUDaH prAptayoga iti etat tadA tasmin kAle ucyate / sarva // 316 // Jan Education Interc For Private & Personal use only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baNyAtma bAra // 317 // saMkalpasaMnyAmI iti vacanAn marvAn kAmAn sarvANi ca karmANi saMnyased ityrthH| saMkalpamUlA hi sarve kAmAH-saMkalpamUlo kAmo ve yajJAH saMkalpasaMbhavA' (manu0 2 / 3) 'kAma ! jAnAmi te mUlaM saMkalpAcaM hi jAyase / na tvA saMkalpayiSyAmi tena me na bhaviSyasi // ' (mahA0 zAnti0 177125) ityaadismRteH| 'sarvakAmaparityAge ca marvakarmasaMnyAsaH siddho bhavati 'ma yathAkAmo bhavani tat Rtu bhavati, yatkratu bhavati tatkarma kurune (bRha0 5 / 4 / 4 / 5) ityAdizrutibhyaH yadyaddhi kurute karma tattatkAmasya ceSTitam' (manu. // ityAdimmRtibhyaH ca / nyAyAta ca na hi sarvasaMkalpasaMnyAse kazcit spanditum api zaktaH / tasmAt sarvasaMkalpasaMnyAsI iti vacanAt sarvAn kAmAn sarvANi karmANi ca tyAjayati bhagavAn // 6 / // bhagavad gItAyAM zAGkarabhASyam // hItinizcaye, yadendriyANAmartheSu-viSayeSu yo nA'nuSajyate nA''sakto bhavati karmasu (tatkarmaphaleSu ca nAnuSajyate rAgavAnna bhavati, tadA sarvasaMkalpamaMnyAsI yogArUDhaH sa ucyate-upazAntasarvasaMkalpo yonArUDho jJeyaH // 23 // - jJAnakarmayogayoguNapradhAnabhAvena dazAbhedaH - 'jJAnaM kriyAvihInaM na, kriyA vA jJAnavarjitA / guNapradhAnabhAvena, dazAbhedaH kilainayoH // 24 // // 317 // Jan Education Internal For Private & Personal use only | Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAra: // 318 // TIkAH-jAnakriyayo militvaiva-samuditayoktihetutvamAMna kevalaM jJAnaM kriyAvihInaM mukti prati hetuH, na kevalA kriyA jJAnavarjitA mokSaM prati hetuH, parantu 'kilainayoH anayo nikriyayoguNapradhAnabhAvena dazAbhedo vayete, karma yogadazA-yatra kriyAyAH prAdhAnyaM jJAnasya ca guNatvaM (jJAnaM gauNaM) tatra karma pradhAno yogaH karmayogaH / jJAnayogadazA yatra dazAyAM jJAnasya prAdhAnyaM karmaNaca guNatvaM (karma gauNaM) tatra jJAnapradhAno yogo jJAnayogaH, atra karmasvarUpo yogaH karmayogaH jJAnasvarUpo yogo zAnayoga iti vyutpattirna vijJeyA vA kartavyeti tacaM // 24 // - cittazodhakakarmayogA'nantaraM jJAnayogauSitI - 'jJAninA karmayogena. cittazuddhimupeyuSAm / niravadyapravRttInAM, jJAnayogaucitI tataH // 25 // TIkA:-ye karmayogena, cittazuddhiM prApnAsteSAM niSpApapravRttInAM karmayoginAM jJAninAM tataH-karmayogAnantaraM bAnayogaM mAdhayitumucitaM nAnyathA yathA gegiNAmantrANi nirmalAni dRDhAni ca kata'padjalAnantaraM pRSTaye dugdhaM dIyate tathA'trA'pi mudgajalasamaH karmayogaH, dugdhasamo jJAnayogo vijnyyH||25|| ___- pUrva karmayogaH pazcAcca jJAnayoga iti kramo jinokto'sti // 18 // in Edan For Private & Personal use only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH zrata eva hi suzrAddha-caraNasparzanottaram / duSpAlazramaNAcAra-prahaNaM vihitaM jinaiH // 26 // TIkAH-ana eva jinezvaraiH, prAk , suzrAmya-samIcInadezaviratasya-zrAvakasya, samyaktvamUladvAdazavratAdidezaviratirUpacAritrasya mparzanAkAlAdanantaraM duppAlazramaNAcAragrahaNaM vihitaM' duHsAdhyajainasAdhusatkapaMcamahAvratAdipAlanarUpAcAramya grahaNaM nirUpitaM dezaviratasya jIvanamapekSayA karmayogapradhAnamasti, munijIvanamapekSayA jJAnayogapradhAnamasti jJeyamiti // 26 // - evaM niruktakramasya kAraNaM pradaryate - ekodde zena saMvattaM karma yat paurvabhUmikam / doSocchedakaraM tat syAt , jJAnayogapravRddhaye // 27 // TIkA:-evaM kramasya kAraNamasti yad 'viratirUpamekamuddezyaM kRtvA dezaviratirUpapUrvabhUmikAyAM yatkarma saMvRttaM'-sthUlaprANAtipAtAdiviramaNarUpavratapAlanabanyaM yatkarma jAtaM vA pravRttaM tatkarma, purastAt sidhyatajJAnayogasya pravRddhaye, 'doSocchedakaraM syAt' antarAgatya pratibandhakarANAM doSANAmucchedakara bhaved vastusthitiretAdRzyeva, tasmAjyAnayogaM sisAdhayiSubhirvAdhikadoSaprakSAlanAya prAk karmayoga eva pratipattavya iti // 27 // Jain Education Internati Foar Private & Personal use only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 320 // - ajJAninAM tu yatkarma na tatazcittazuddhiH - _ 'zrajJAninAM tu yatkarma, na tatazcittazodhanam / __yAgAderatathAbhAvAt , mlecchAdikRtakarmavat // 28 // TIkA:-atrakaM vastu lakSyaM netavyaM yad yasya kasyacidabhimataH karmayogazcittazodhako na bhavati, yato'jJAninAM karmayogazcittazuddhiM kata nA'laM tatredaM kAraNamasti tathAhi-yajJayAgasnAnazaucAdikarmayogAnAmatyantasAvadyasvarUpatvAccittasya zodhanamakRtvA taccittaM prazamapariNAmavajanayituM na zakyate, yathA mlejchAdijanairdevadevyAdInAM samakSaM bhavatpazuvadhA''dikaM karma cittazodhakaM na bhavitumarhati, yatkarma cittazodhanAya nA'laM tatkarma, karmayogatvena kathayituna pAryate iti // 28 // - svarUpataH sAvadyatvAd yajJayAgAdikarmayogo vAGmAtrarUpaH - 'na ca tat karmayoge'pi, phalasaGkalpavarjanAt / saMnyAso brahmabodhAdA, sAvadyatvAtsvarUpataH // 21 // TIkA:-nanu yajJaNagAdikarmayoge'pi cittadoSatyAgo bhavati, yatastatrApi yadi svargAdiphalasaGkalpavarjanaM bhavedathavA''tmajJAnaM saJjAtaM bhavetsadA doSatyAgaH kiM na syAt / anayA rItyA doSatyAge // 32 // Jain Education Internation For Private & Personal use only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sati cittazuddhirapi bhavettato jJAnayogo'pi prAptaH syAditi cenna yo yajJayAgAdirvAGmAtraH karmayogo'sti adhyAtma-IXI yataH sa AtmA'jJAnabhAvato'thavA svarUpataH (hiMsA''tmakatvena) sAvadyo-avadyasahito'sti, tasmAttato sAra doSasannyAsazcittazuddhizca na bhavitu zakyete yatra cittaM hiMsA''tmakapravRttikaraNasaMkliSTapariNAmo'sti, tatra citte tAdRzyA pravRttyA kutaH zuddhisambhavaH syAd ? iti // 29 // // 32 // - vedavihitamapi svarUpataH sAvayaM karma cittazodhakaM na bhavati - 'no ceditthaM bhavecchuddhiohiMsA''derapi sphuTA / zyenAdvA vedavihitAd vizeSA'nupalakSaNAt // 30 // ___TIkAH-yadi vedamAninAmetAdRza AgrahaH syAd yad 'svarUpataH sAvadyamapi yajJAdikarma cittazuddhi janayatyeveti, tadA sveSTa devatAsamakSaM mlecchAdimi yadgovadhAdikaM karma kriyate tadapi cittazuddhiM kiM na janayeta ? tato jJAnayogo'pi ki na siddhayeta ? tatrA'pi tu yuSmAkamapi niSedho vartate, nanu tatra tu vedavihitaM nAstyato niSedho'sti parantu yatkarma vedavihitaM bhavettatsvarUpataH sAvadyamapi bhavettathA'pi tatazcittazuddhiravazyaM bhavediti cetra, evaM suSTu tathApi zyenayAgastu vedavihito'sti 'yena zatravadhaH karttavyastena zyenayAgaH, kartavyo'sti etAdRzaM vedoktamasti, eSa zyenayAgaH, durgategnubandhasya bhayaMkaratAdiM dRSTvA Jain Education Intemato For Private & Personal use only W ww.jainelibrary.org Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH 22 // 'tinindhakarmatvAyuSmAkaM ziSTapuruSaiH sa heyatvenodghoSito'sti zyenayAgasya karma vedavihitatve'pi picazudina janayatyeva evaM svarUpataH sAvadyakarmarUpA mlecchAnAM gohiMsAzyenayAgAdikarmato'pi cittadoSasaMnyAsaH kathaM bhaveta 1 apitu na sambhavati yato yajJayAgAdau ca gohiMsAdau karmaNi sAvadhatAdRSTyA na kimapyantaramasti ataH svarUpataH sAvadyakarmANi, cittazodhakAni na bhaveyurevaM mantavyameva tato'jJAninA yatrayAgAdikarmANyapi svarUpasAvadyAni santi, tatastAni cittazodhakAni na bhavantIti pratipattavyameva, yAni karmANi cittazodhakAni na bhavanti tAni karmayogatvena na kathyante, karmayogastu cittazuddhibananadvArA jJAnayogasya sAdhako bhavatIti // 30 // - sAvadhaM karma, tasmAnnAdeyaM buriviplavAt / 'sAvadya karma no tasmA-dAdeyaM buddhiviplavAt / karmodayA''gate svasmi-nasaGkalpAdabandhanam // 31 // TIkA:-tasmAd yajJayAgAdi yAvat sA'vadyaM karma nAdeyaM nopAdeyaM yAvanAdaraNIyam yataH buddhiviplavAta' mAvadyAni karmANi citte hiMsA''nmakapariNAmajananadvArA, sadbuddhividhvaMsakArakANi bhavanti, nanu jJAnayogI kadAcidapi sAvadyaM karma na seveteti cetra, asAtavedanIyakarmodayenA'sahyarogAderupadravo yadA''patettadA kadAcidAdhAkarmAdisAvadyakarmasevanasyA'bhiyoga ApatettadA'pi tatsAvadyakarmasevanAya manovRtti Far Private & Personal use only // 322 // Jain Education InternalIQI | Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanyAtya 5323 // stu nAstyeva, mano vinA'pi tatkarma sevanamApatati tasmAttatasAvadyakarmasevanataH pApakarmaNAmanubandho na patati yatkarmaNo'zubhA'nuvandho na patati tatkarmaNaH sAvadyatve'pi vastutaH sAvadhaM na kathyate'zubhatve'pi na vastuto'zubhaM kathyate iti // 31 // - karmA'pyAcarato jJAturmuktibhAvo na hoyate - karmA'pyAcarato jJAturmuktibhAvo na hIyate / tatra saGkalpajo bandho gIyate yatparairapi // 32 // karmaNyakarma yaH pazyedakarmaNi ca karma yH| sa buddhimAna manuSyeSu, sa yuktaH kRtsnakarmakRt // 33 // TIkA:-yo jJAtA'sti tasyApavAdamArgeNa sAvadha karmAcarato'pi muktibhAvo na bAdhyate yata Atmani karmaNo vandho, hiMsAdeH sar3akanpataH patati yatparairapi gIyate bhagavadgItAyAM karmaNi karma kriyate iti vyApAramAtraM tasmin karmaNi akarma karmAbhAvaM yaH pazyed, akarmaNi ca karmAbhAve ka tantratvAt pravRttinivRttyoH / vastu aprApya eva hi sarva eva kriyAkArakAdivyavahAraH avidyAbhUmau eva karmayaH pazyet pazyati sa buddhimAn // 323 // manuSyeSu sa yukto yogI kRtsnakarmakRt samastakarmakata ca sa iti stUyate karmA'karmaNoH itaretaradarzI / Jain Education Intematy Far Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma AR: // 324 // ya evaM (tattvataH) karmA'karmavibhAgajJaH sa buddhimAn paNDito manuSyeSu sa yukto yogI kRtsnakarmakRta ca saH azubhAd mokSitaH kRtakRtyo bhavati ityarthaH / iti bhagavadgItAyAM zAkarabhASyAMzA uddhRtaaH|| 'yaH puruSaH karma cA'karma samyag jAnAti sa yogayuktaH saJjAtepu matkarmasu bandhanaM na pazyati, tasmAt sa karmaNi akarga pazyati, cA'karmaNi karma pazyati, arthAniSkiye'jJAnataH sa bandhanakArakaM kamaiMva jAnAti prAjJA etAdRzAH puruSAH sarvapravRttau pUrNa pratibhAvanto bhavantyato yad vikarma na bhavet tAdRzaM sarva karma yogataH kurvanti // 32 // 33 // - jainamate karmA'karmaviSayakabhaGgAnAM paicitryaM darzayati - 'karmaNyakarma vA karma, karma yasminnubhe zrapi / nobhe vA bhaGgavaicitryA-dakarmaNyapi no mate // 34 // . TIkA:-'no mate' -asmAkaM jainamate pUrvoktau dvau bhaGgo kevalaM na sto'pi tu bhaGgAnAM vaicitryakAraNena vahavo bhaGgA bhavantyeva tathAhi=(1) karmaNi akarmadarzanarUpo yogaH (2) karmaNi karmadarzanarUpo yogaH (3) karmaNi karmA'karmadarzanarUpayogaH (4) karmaNi karmAbhAvA'karmAbhAvadarzanarUpayogaH (5) akarmaNi akarmadarzanarUpayogaH (6) akarmaNi karmadarzanarUpayogaH (7) akarmaNi karmA'karmadarzanayogaH () akaNi karmAbhAvA'karmAmAvadarzanarUpayogaH // 34 // / // 624 // Jain Education Internatio For Private & Personal use only Tww.jainelibrary.org Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyAtma sAra // 325 // - jJAnayogI bhogairna lipyate jalajadalamiva jalena - 'karmanakarmyavaiSamyamudAsIno vibhAvayana / jJAnI na lipyate bhogaiH padmapatramivA'mbhasA // 35 // TIkAH-pUrvakathitakarmA'karmaviSayakabhaGgAnAM vaiSamyaM vibhAvayana-vicAraNe viSayIkuccana jJAnI, kadAcita kriyamANeSu sAMsArikakarmamadAsInastiSThati. tasmAca bhujyamAna bhogana lipyate yathA'mbhamA jalena padmapatra-kamaladalaM na lipyate tathA'trApi jJeyamiti / / 35 // - ananyaparamAt sAmyAt , jJAnayogo bhavenmuniH - 'pApA'karaNamAtrAddhi, na maunaM vicikitsayA / ananyaparamAt sAmyAta, jJAnayogI bhvenmuniH||36 // TIkAH- apavAdamArge AdhAkarmAdisAvadyakarmaNaH sevanamapyApatettathApi yadi tadAnIM citta kazcidrAgAdisaMklezo na bhavet , ananyaparamAta sAmyAna' asAdhAraNotkRSTasamatAsambhRto bhavettadA tajjJAnayogini satyamunitvamavazyaM vAcyaM bhavet , parantu pApaphanarUpadurgatimaMzayamAvataH pApA'karaNa mAtrataH pApasyA'kartari satyamunitvaM na kathanIyaM syAt // 36 // // 325 // Far Private & Personal use only Parl Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 326 // viSayeSu samaM rUpaM vidan jJAnayogI na lipyate 'viSayeSu na rAgI vA dveSI vA maunamaznute / samaM rUpaM vidaMsteSu jJAnayogI na lipyate // 37 // TIkA:-yasya viSayAn prati nAsti rAgo nAsti ca dveSaH, tasyaiva munitvaprAptirvaSatavyA, viSayAsevanarUpapApA'karaNa mAtrAnmunitvasvIkAro nizcayanayato doSAvahaH kathyate, sarveSu pudgaleSu kutrApISTatvavuddhiraniSTatvabuddhirvA naitAdRzaM yaccittasya saMvedanaM sa eva jJAnayogo'sti tAdRzajJAnayogaviziSTo mahAtmA, apavAdamArgeNAssdhAkama disevyapi karmaNA na lipyate / / 37 / / - - jJAnayogyevASStmavAn jJAnavAn vedadharmabrahmayo bhavati 'satatva cintayA yasyA'bhisamanvAgatA ime / zrAtmavAn jJAnavAn vedadharmabrahmamayo hi saH // 38 // TIkA :- yasyA'bhisamanvAgatA ime satavacintayA - yenopanatA viSayabhogAH kevalaM duHkhakAraNatvena parijJayA svabhAvacintanena vijJAtAH, tato yena pratyAkhyAna parijJayA svarUpacintanavalena pratyAkhyAtAstyakanAH, sa AtmA nizcayata AtmavAn (strarUpavAn ) vidyate (1) sa jJAnavAn = vastusvarUpajJAvRtvAjjJAna - // 326 // Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 327 // vAnasti (2) sa vedavAn AcArAGgAdyAgamarUpavedavettRtvAd vedavAnasti (3) sa dharmamayaHsvargA'pavargamArgasvarUpasya durgatipatajjantUnAM rakSakasya ca dharmasya jJAtRtvAddharmavidasti (4) sa brahmamayaH sarvathA niSkala. kasya yogasukhasya jJAtRtvAd brahmavid-brahmamayo'sti, etAdRzabiziSTAtmA'pavAdamArgeNa viSayasya sAvadyakarmaNo vA sevanamAtreNa kathaM karmaNA lipyeta 1 apitu na lipyata eveti / / 38 // - viSamatAthA mUlamajJAnaM jJAnayogena nazyati - vaiSamyabIjamajJAnaM, nighnanti jJAnayoginaH / viSayAMste parijJAya, lokaM jAnanti tattvata / / 31 // TIkA:-viSayaniSTheSTatvA'niSTatvAdivaicitryasya vIjaM mUlakAraNabhUtamajJAnaM AtmAditacAjJAnaM jJAnayogino nighnanti' svapratibhAprakAzena dUrataH kSipanti, ata eSa vaiSamyadarzanaM dare bhavati, evaM sthite iSTasvA'niSTatvabhAnavirahitAste viSayANAM vAstavikI prakRti kSaNavinazvarasvabhAvaM vijJAya mahAtmAnastattvato lokaM jAnanti-samastalokasvarUpamAtrasya jJAtAro bhavantIti // 39 // - jJAnayogino jyotiSmanto bhavanti - itazcApUrvavijJAnAccidAnandavinodinaH / jyotiSmanto bhavantyete, jnyaannissuutklmssaaH|| 40 // // 327 // JainEducation Intematic For Private & Personal use only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-1 sAra: // 328 // TIkAH-tAdRzApUrvavijJAnaprayojyacidAnandavipayakA pUrvavinodapramodavantaH 'jJAnanidhU takalmaSAH' = jJAnavalena pApavAsanAnAM vinAzaM kRtavantaH, ete jJAnayogino mahAtmAno 'jyotiSmanto bhavanti' Atmano vizeSajJAnarUpaprakAzasya dedIpyamAnapuzcamayA bhavantIti // 40 // - paryAyakramavRddhitastejolezyAvivRddhiritthaMbhUtasyaiva - tejolezyAvivRddhiryA, paryAyakramavRddhitaH / bhASitA bhagavatyAdo setthaMbhUtasya yujyate // 11 // ___TIkA:-yathA yathA muneH saMyama paryAyo vardhamAno bhavati, tathA tathA tasya muneruparitanoparitanabaimAnikadevalokasya zuddhazuddhatarazuddhatamatejo (zubha-zuddha) lezyAprayuktAni sAdhyAni cittasya sukhadasaMvedanAni, sAtizaya viziSTAtmatRptisantuSTiM ca jJAnayogyevAnubhavati, evaM zrIbhagavatyAdimUtra yaduktaM tadetAdRzaviziSTajJAnayogani munivare ghaThate nAnyatreti // 11 // - viSame'pi samatvadarzanaM viziSTApUrvaguNAvaham - viSame'pi samekSI yaH, sa jJAtA sa ca pgiddnH| jIvanmuktaH sthiraM brahma tathA cokta parairapi // 42 // 11328 // Jain Education Internation! For Private & Personal use only Riww.jainelibrary.org Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 32 // TIkA:-kanirmitavidyAjAtikulAdirUpa viSame'pi yasamAnatvaM yaH pazyati, sa jJAnI sa ca paNDitaH, sa jIvanmuktaHsAsArikasthitikArakadravyaprANa razcito'pi muvata va muvatAtmA'sti puSkarapalAzanilebo. 'sti, sa eva sthiraM brahmA kUTasthAtmarUpaM) vidyate tathA coktaM parerapi-bhagavahItAyAmuktaM // 42 // vidyAvinayasaMpanne brAhmaNe gavi hastini / zuni caiva zvapAke ca, paNDitAH samadarzinaH // 43 // 10 gI0 5 / 18 TIkA:-vidyAvinayasaMpanne vidyA ca vinayaH ca vidyAdhinayo, vidyA Atmano bodhaH, vinaya upazamaH, tAbhyAM vidyAvinayAbhyAM saMpanno vidyAvinayasaMpanno vidvAna vinItaH ca yo brAhmaNaH tasmina bAmaNaM gavi hastini zani ca eva zvapAke ca paNDitAH samadarzinaH, vidyAvinayasaMpanne uttamasaMskAravati brAhmaNe sAttvika madhyamAyAM rAjasyAM gavi saMskArahInAyAM atyantam evakevala tAmase ca savAdiguNaiH tajjJaH saMskAra tathA rAjasaiH tathA tAmasaiH ca saMskAraiH atyantam eva aspRSTaM samam ekam avikriyaM brahma draSTu' zIlaM yeSAM te paNDitAH samadarzinaH // 18 / / bhagavadgItAyAM zAGkarabhASyam // 43 // 'ihaiva tairjitaH sargo yeSAM sAmye sthitaM manaH / nirdoSaM hi samaM brahma, tasmAd brahmaNi te sthitAH // 44 // bha. gI. 5 / 19 // 329 // Jain Education Internatio For Private & Personal use only Al Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 330 // ___TIkA:-iha eva jIvadbhiH eva taisamadarzibhiH paNDitaiH jito vazIkRtaH soM janma yeSAM sAmye sarvabhUteSu brahmaNi samabhAve sthitaM nizcalIbhUtaM manaH antaHkaraNam / nirdoSaM yadyapi doSavatsu zvapAkAdiSu mRddhe| tadoSaH doSavad iva vibhAvyate tathApi taddoSaiH aspRSTam iti / nirdoSa doSavarjitaM hi yasmAt / ataH samaM brama ekaM ca tasmAd brahmaNi eva te sthitAH tasmAd na doSagandhamAtram api tAn spRzati, dehAdi saMghAtA''tmadarzanA'bhimAnA'bhAvAt iti zAGkarabhASyAMzA bhagavadgItAyAM / 44 // yasmAd nirdoSa samaM brahma AtmA tasmAt'na prahRSyet priyaM prApya, nodijet prApya cA'priyam / sthirabuddhirasaMmUDho, brahmavid brahmaNi sthitaH // 45 // TIkAH-na prahRSyed na praharSa kuryAt priyam iSTaM prApya labdhvA, na udvijet prApya eva ca apriyam anieM labdhvA, dehamAtrA''tmadarzinA hi priyA'priyaprApti haviSAdasthAne na kevalAtmadarzinaH tasya priyApriyaprAptyasaMbhavAt kiJca sarvabhUteSu ekAsamo nirdoSa AtmA iti sthirA niviMcikitsA buddhiryasya sa sthirabuddhiH / asaMmUDhaH saMmohavarjitaH ca syAd yathokto brahmavid brahmaNi sthitaH, akarmakRt sarvakarmasaMnyAsI ityarthaH / / iti zAGkarabhASyam bhagavadgItAyAM 'anayA rItyA yeSAM sAmye sthitaM manaH' yaiHsarvatra brahma raTaM taista ihaiva asmin manuSyajanmani sthitvaiva 'sagoMjitaH' janmamaraNasaMsArarUpasargaH, tIrNa uttIrNaH, arthAt mahA // 33 // jakala Jain Education Inteme For Private & Personal use only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 331 // mRtyusthAnato nirgatyAmRtapadaM prAptam , yataH sarvatra brahma samaM nirdoSa cAsti, epa jJAnayogI sarvatra samatvaMpazyati, 'tasmAd brahmaNi te sthitAH'-tasmAta kAraNAt samatvasvarUpe nidoSe brahmaNi, AtmajJAninaste, sadAsthiratvasampanA vartante iti / TIkA:-"priyaM prApya na prahAyet'-yadiSTa lamvA tasminna lIno bhaved , 'nodvijeda prApya cApriyaM% aniSTa prApya tasmAd dIno na bhavedataeva sa 'sthirabuddhiH sthairyaviziSTavuddhimAn bhavati, "asaMmDhasaMmohA'mAvaviziSTo bhavati 'bramavit' vastutaH Atmano'mRtapadavettA bhavati, 'brahmaNi sthitaH'-cidAnandAdi svarUpe sthiratAvAn bhavatIti // 45 // nirapekSamunInAM tu vaiSamye sAmyadarzanaM rAgoSakSayAya'arvAgadazAyaryA doSAya vaiSamye sAmyadarzanam / nirapekSamunInAM tu rAgadveSakSayAya tat // 46 // TIkA:-nanu tattadAtmani jAtikulAdisatkoccatAnIcatAjanitaviSamatA tu vidyate eva tathA'pi tadviSamatAyA darzanaM na karttavyaM ca sarvatra sarva samatvena darzanIyamityeSa kiM doSo nAsti ? iti cenna vaiSamye sAmyadarzanamityetaddoSarUpaM vidyate 'agdizAyAM doSAya vaiSamye sAmyadarzanam' arthAt pUrvAvasthAyAM karmayogasyArAdhanAyAM tada vaiSamye sAmyadarzanaM doSAya kanpate parantu arvAgadazAmatikramyAgre gatA ye jJAnayoginaH santi // 331 // Jain Education Interational Far Private & Personal use only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 332 // teSAM 'nirapezamunInA =niHspRhiNAM mahAtmanAM tu vaiSamye sAmyadarzanaM doSAya na bhavati pratyuta rAgadveSAjananadvArA guNAyaiva prabhavati // 46 / / rAgadveSakSayaprayuktaviSayazUnyatApUrNo jJAnIbhavati'rAgadveSakSayAdeti jJAnI viSayazUnyatAm chidyate bhidyate vA'yaM, hanyate vA na jAtucit // 47 // TIkAH-vaiSamye sAmyasya darzanaM kurvatAM jJAninAM rAgadveSakSayo bhavati, arthAt teSAM jJAninA hRdayaM viSayAna gahaNAti parantu iSTAniSTatvarUpeNa tAn viSayAn grahItu tu teSAM cittaM sarvathA zUnyaM bhavati, tatpazcAjjJAnayoginaH svasya zarIraM kenacinchidyamAnaM bhidyamAnaM hanyamAnaM bhavettathA'pi tatsarvamaniSTamaniSTatvena taccittaM na gRhAti, arthAt kadAcidapi sa AtmA, vastutastu na cchidyate na bhidyate na hanyate iti // 47 // - zlokASTakaM yAvajjJAnayogisvarUpaM nirUpyate 'anusmarati nAtItaM naiva kAtatyanAgatam / zItoSNasukhaduHkheSu samo mAno'pamAnayoH // 48 // Jain Education Inteme A For Private & Personal use only I Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bacyAtma-1X sArA // 333 / / TIkA:-'nAtItamanummarani'-jJAnayogI pUrvAnumRtaM sukhAdikaM na smarati, 'navA'nAgataM kAmati' = bhAvijanyasukhAdika necchati, zIte coNe, sukhe ca duHkhe, mAne cApamAne sadA mamatAvAna bhavati, kutrA'pi na viSIdati ca na pramIdati // 48 // jitendriyo jitakrodho, mAnamAyA'nupadrutaH / lobhasaMsparzarahito, vedakhedavivarjitaH // 4 // TIkA: 'yo jJAnayogI, indriyaviSayavijetA bhavati, krodhavijetA bhavati ca, lobhasaMsparzena rahito, mAnasya mAyAyAzcopadravazUnyo bhavati, puruSavedAderbhayaMkarodayajanyakhedasya vizeSeNa varjana viziSTo'rthAnmokSa. mArga prati druta gacchatastasya glAni bhavatIti "6 // sanniruddhayA''tmanA''tmAnaM, sthitaH svakRtakarmabhin / haThaprayatnoparataH, sahajA''cArasevanAt // 50 // TIkA:-zuddhopayogasvarUpeNA''tmanA, bhAvamanaHsvarUpasaGkalpAtmakamAtmAnaM samyaktayA nirudaya ca sadA sarvakAlamAtmasvarUpe sthitaH-sthiratAvAn bhavet , 'svakRtakarmabhit' pUrvopArjita-svakarmabhedakArI bhavet , nikAcitakarmabalAt mahajarItyA pravartamAno jJAnayogI, indriyAdInAM pratyAhArAya manasi haThaprayatnarUpabalAtkArapUrvakapravRttitaH sarvathA uparato-virato bhavatyeveti // 50 // // 333 // Jain Education Internatio For Private & Personal use only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-1 sAraH // 334 // lokasaMjJAvinirmukto. mithyAcAraprapaJcahRt / ullasatkarADakasthAnaH, pareNa paramAzritaH // 11 // TIkA: eSa jJAnayogI tu lokasya gatA'nugatikatAyAH sarvathA vinirgataH, tata eva lokAnAM 'mithyAcAraprapaJcahat'apatyabhUtasyAcArasya prapaJcaM haran 'ullasatkaNDakasthAnaH' saMyamadharmasyA'sa khyAtAdhyavasAyasthAnAnAM niHzreNIsopAneSu drataM dratamutplutyottarottaraM vardhamAnatayA gacchannevAsti, utkaTazubhamanoyogenA'tyantojjvalA''tmabhAvaM prAptavAn jJAnayogI vartate // 51 // "zraddhAvAnAjJayA yuktaH, zastrA'tIto yazastravAn / gato'dRSTeSu nirveda-manihanutaparAkramaH // 52 // TIkA:-eva jJAnayogI, jinendrapravacanavacanasyopari nizcalAnanyazraddhAsamRddhaH syAt , jinAjJApAlane'pi prakAmolasitayogasampatsaMpannaH syAt. 'zastrAtItaH' azubhA'dhyavasAyarUpA''tmaghAtitIkSNazastrebhyo'tItaH syAt, ata eva durgatiprApakabAhyAdhikaraNarUpazastrA-bhAvavAn syAt , 'gato'dRSTeSu nirvedam' adRSTasvargA dIcchAzUnyo'ta eva sammukhopanatadhanAdirUpadRSTeSu padArtheSvapi mahAnidai gata udAsInaHsyAt 'aninutaparA- kramaH'nihanavamakRtvA pazcA''cArapAlane-dbhutaparAkramasphUrtisampano bhavediti // 52 // // 33 // Jain Education Intemala For Private & Personal use only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baccAsma-1 'nikSiptadaNDo dhyAnA'gnidagdhapApendhanabajaH / pratisroto'nugatvena, lokottaracaritrabhRt // 53 // TIkAH-eSa jJAnayogI, nikSiptadaNDaH' manovAkkAyaniSThAzubhavyApArarUpadaNDatrayanikSepaNakArI syAt , 'dhyAnA'gnidagdhapApendhanavrajaH' dhyAnanAmakA'gninA pApakASThasamUhaM dagdhaM kRtavAnasti, 'pratisroto'nugatvena lokottaracaritrabhRt'sAMsArikamoharUpAcAranadIpUrasya pravAha prati sammukhagamanasya zikSaNaM pratipanno'sti, yato lokottarAcArarUpacaritrasya svAmI varttate // 53 // 'labdhAn kAmAna bahiSkurvannakurvan bahurUpatAm / sphArIkurvan paraM cakSuraparaM ca nimIlayan // 4 // pazyannantargatAn bhAvAn, pUrNabhAvamupAgataH / bhuAno'dhyAtmasAmrAjyamavaziSTaM na pazyati / / 55 // TIkAH-apUrvadazA gato'yaM jJAnayogI, sammukhamAgatya samupasthitAn 'kAmAn' kAntapriyabhogAn , manaH- 01 sadanato'pi 'bahiskucan' bahiSkArapUrvakaM pRSTataH kurkhan, 'akurvan bahurUpatAm' kSaNaM tuSTaH, kSaNaruSTaH kSaNaM // 335 / / rAgI kSaNaM virAgItyAdIni bahani rUpANi-veSAntarANi na kuna vartate'rthAdekarUpatAM na tyajati 'sphArIkurvana Jain Education Intemall For Private & Personal use only T Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-10 mAraH paraM cakSuraparaM ca nimIlayan' carmacakSuSI nimIlayan , AntaracakSuSI vikAsite udghATite kurvan bhavati, 'antagatAna bhAvAn pazyan pUrNabhAvamupAgataH' = AtmapradezeSu vistAritAn vizaddhAn bhAvAn nirIkSamANo'yaM jJAnayogI pUrNatvaprAptimAn bhavati 'adhyAtmasAmrAjyaM bhuJjAno'vaziSTaM na pazyati' AdhyAtmika cakravartitvasattAM bhuJjAnaH san tato'vaziSTaM-zepIbhRtaM na pazyati, pUrNatA prApto'pUrNa kimapi zeSa nAstIti pazyani-pUrNa dRSTiM dhArayati, sarva prAptavyaM mayA prAptameva nizcinotIti / 54||55 / / -AcArAMgasUtre jJAnayogasya mahAtmyam 'zreSTho hi jJAnayogo'yamadhyAtmanyeva yajjagau / bandhapramokSaM bhagavAn lokasAre sunizcitam // 56 // upayogekasAratvAdAzvasaMmohabodhataH / / mokSA''pte yujyate caitattathA coktaM parairapi // 57 // TIkA:-adhyAtmamArge tveSa jJAnayaMga eva zreSThaH paramomataH, yataH paramAtmanA mahAvIradevenA''cArAMgasUtra lokasAranAmake pazcame'dhyayane, jJAnaM yogAtmakamidaM 'vandhapramokSaM-karmavandhanato'vazyaM mocakamitikathitaM, tatra paramAtmanA mahAvIradevena kathitamasti yat 'upayogakasAratvAta'eSa jJAnayogaH kevalamAnta Jain Education Internal For Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-rA sAraH // 337 // ropayogamayo'mtyatastata eca 'AzvasammohabodhanaH-jhaTini Atmano'bhrAntabodhaprAptirbhavani, tato mokSapadaprAptirbhavanyataH zivapadaprAptyA sahaiva jJAnayogI yujyane'nmokSaNa mahAnmano yojakatvAdayaM jJAnayogo bhavati, nathA coktaM parairapi bhagavadgItAyAmuktaM tathAdi 'tapasvibhyo'dhiko yogI, jJAnibhyopyadhiko mataH / kamibhyAzcAdhiko yogI, tasmAd yogI bhavA'rjuna // 8 // ma. gI. 6 / 48 TIkA:-'tapasvibhyaH aghiko yogI, jAnibhyaH api jJAnam atra zAstrapANDinyaM tadvaddhayaH api mato jJAnaH adhikaH zreSTha iti karmibhyaH agnihotrAdikama tadvadbhayaH adhikI yogI viziSTo yammAta tasmAda yogI bhava ajuna ! itibhagavadgItAyAM zAGkarabhASyam / ThamaH zItoSNAdivedanAmAtrasahiSNubhyastapasvibhya epa jJAnayogI, adhiko-mahAnasti, zAstrAdicarcAkaraNanipuNeH zuSkazadrajJAnibhyo'pyeSa jJAnayogI adhiko mahAnasti, samyagajJAnaM vinA zuSkakriyAkANDibhyo'pi jJAnayogI mahAtmA'dhikaH zreSTho'sti nammAdarjuna ! tvaM yogI--jJAnayogI bhaveni // 56 // 27 // 58 // -jJAnayogasya zreSThatAyAH kAraNaM dazyate P X // 37 // Far Private & Personal use only Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra: // 338 // 'samApattiriha vyaktamAtmanaH paramAtmani / zrabhedopAsanArUpastataH zreSThataro hyayam // 56 // TIkAH-'iha'asmin jJAnayoge 'paramAtmani AtmanaH samApattiya'ktaM' paramAtmanA sahAtmanaH samApatti:- abhedarUpatA (ekatAprAptiH) vyaktaM-spaSTaM yathA syAttathA bhavati, ato'bhedopAsanArUpo jJAnayogamtato'yaM hi zreSThatara sarvayogebhyaH sarvathA zreSThanaraH pragaNyate iti // 59 / - upAsanA bhAgavatI sarvAbhyo'pi garIyasI 'upAsanA bhAgavatI, sarvAbhyo'pi garIyasI / mahApApakSayakarI tathA coktaM parairapi // 6 // yoginAmapi sarvaSAM. madagatenA'ntarAtmanA / / zraddhAvAna bhajate yo mAM, sa me yuktatamo mataH / / 61 // TIkAH-paramA''tmanA saha jAteSA'bhedopAsanA, anyAbhyaH sarvAbhyo bhedopasanAbhyo garIyasIgariSThA'mti, yana epA bhAgavatI-magavadabhinnopAsanava 'mahApApakSayakarI janmajanmAntagagatabhayaGkarapAmakarmajAlanAyakaraNA'laMkarmINA bhavani, 'tathAcoktaM parairapi tathAca bhagavadgItAyAmuktaM hi-'yoginAma // 338.1 Jain Education tematic For Private & Personal use only w.jainelibrary.org Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra: // 33 // api sabapAM rudrA''dityAdidhyAnaparANAM madhye madgatena-mayi vAsudeve mamAhitena antarAtmanA anta:karaNena zraddhAvAn zraddadhAnaH mana bhajate sevate yo mA sa me-mama yuktatamaH anizayena yukto manaH abhiyanaH / bhagavadgItAyAM zAGkaramAdhyamiti mAM yoginAmapi yo madgatenA'ntarAtmanA mAM zraddhAvAn bhajate sa me yuktatamo mato'rthAd bhaktayogI paramezvaramyA'tizayena priyo'sti, sarveSu yogiSu yaH paramezvare cittaM niyojya zraddhAsahitA paramazvarIya bhakniM kaMgani ma paramezvarasya priyatamo'sti. bhaktiM vinA yogo'pi vyartha eveti dhvanyate // 30 // 6 // -jJAnayoginyapi viziSTA bhaktiH prazasyate 'upAste jJAnavAna devaM, yo niraJjanamavyayam / sa tu tanmayatA yAti, dhyAnaniSU takalmaSaH // 62 // TIkA:-yo jJAnavAna-jJAnayogI, niraJjanaM-vItarAgaM avyayaM-avinAzisvarUpaM deva-devAdhidevaM. upAste-abhedopAmanAM kurute, tena svarUpeNa saha matsvarUpamabhinnatayA''gadhayati, 'dhyAnaniyUtakalmapa:'tAdRzaviziSTadhyAnabalaprAbalyataH sarvamalinakarmaparamANana niya, 'sa tu tanmayatAM yAni' sa niraJjanatvenA'vyayatvena devopAsakaH vItarAgaparamAtmasvarUpa lInA bhavati, vInarAgamayo bhavatIti // 32 // -sAmAnyayogirUpajJAnayoginaH svarUpam Jain Education Intemat Far Private & Personal use only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamAraH // 34 // 'vizeSamapyajAnAno yaH kugrahavivarjitaH / sarvajJa sevate so'pi, sAmAnyayogamAzritaH // 63 // TIkA:-vyaktirUpamamukaM sarvajJamajAnAno'pi yaH kadAgrahagrahavirahataH kazcidapyAtmA, kazcidapi sarvajJaM devaM niraJjananirAkArasarvajJatvena jJAtvA sevamAno bhavet , niraJjanatvAdiguNAn vetti guNinaM viziSTavyaktiM na vetti, tathApi sAmAnyato guNAdhAro bhAvya eva yato guNAnAmAdhAraH sarvajJatvena dhAyaH itiso'pi sAmAnyataH sarvajJaM manyamAno'pi sAmAnyayogavAna yogI mahAtmA kathyate iti // 33 // -savajJo mukhya eka eva 'sarvajJo mukhya ekastat , pratipattizca yAvatAm / sarve'pi te tamApannA, mukhyaM sAmAnyato budhAH // 64 // TIkAH-vastuto mukhyaH manastveka evA'mti, bahavaH sarvajJA na santi, arthAt sAmAnyatastu tattaddarzanAnAM ye bhAvukAtmAno budhAHsarvacaM pratipadyante sevanta, te sarve vastutastu mukhyamekaM sarvajJameva svIkurvanti, nanpazcAna kazcinmahAdevanAmnA vA mahAvIgdevanAmnA taM marvajJatvena mbIkuryAt tadvaraM, yadA mukhyaH sarvajJa eko'sti tadA tasya nAmabhedo'stu tathA'pi tataH sarvajJasya nAnAtvaM na bhavati, anekanAmabhirapi sarvanaM. manyamAnA vastutastu mukhyaM sarvanamekameva pratipadyante yato mukhyA-sarvajJastveka eveti // 6 // / 340 // Jain Education Internativ For Private Personal use only Tww.jainelibrary.org Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma // 34 // - pUrvoktaM kathanaM spaSTayati 'na jJAyate vizeSastu, sarvathA'sarvadarzibhiH / ato na te tamApannA, viziSya bhuvi kecana // 65 // TIkA:-kizca tattadarzanA'nuyAyinaH sarvajJA na manti, yad yammAnkAraNAna taM mukhyaM marvajJa. kAli. kAnantaparyAyaviSayakajJAnAdiviziSTatvena speNa te bAta' mamarthA bhaveyaH, ete sarve madarzinaH amarvatrAH santi, tammAnmukhyaM marvanaM vizeSamvarUpaNa tvammina jagati kazcanA'pi prAptu na zaknuyAt . nathA ca sAmAnyatA nAnAvidhanAmabhireva tamevaM mukhyaM marvajJamaneke budhA mAnukAnmAnaH mbIkurvanti tatra kimapinAcaryamini // 65 // -sarvajJapratipattirUpAMzAttulyatA sarvayoginAmasti 'sarvajJapatipattyaMzAttulyatA marvayoginAm / dUrAsannAdibhedastu tadbhUtyatvaM nihanti na // 6 // TIkAH--evaM sarve'pi yoginaH (nAnAnAmabhirapi) sarvajJaM tu mbIkurvantyeva, arthAna sarvayoginAmAtmani sarvajJasya pratipatirastyeva, anena sarvajJapratipatirUNAM'zena sa yoginamtunyA bhavantyeva, astu pazcAnnAmnA I Jain Education Internet For Private & Personal use only Hinww.jainelibrary.org Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma- sAraH // 34 // mukhyaM sarvazaM traikAlikAnantaparyAyaviSayakajJAnAdiviziSTatvena jAnAnA bhagavanmahAvIrAnuyAyinaH syuH athayA mukhyasarvajJasya tAdRzaviziSTa svarUpabodhA'pekSayA'tyantadUrasthAH, mahAdevAdinAmnA sambodhayanto'nye bhAvukAtmAnaH syuH, mukhyasarvajJato dagasthatvasamIpasthatvaviSaye na kizcidvaiziSTayaM vartate, dUrasthA vA nikaTasthA vA ma'pi yoginaH sarvajJasyAvazyamupAsakA evaM kathyante, yathA dezA'pekSayA rAjJaH samIpatve pradhAnAdayaH santi, gajo dUratve dvAHsthAdayaH santyapi ma rAjJaH sevakAH santyeva, yataH marve rAjJa AjJAmAzritAH, pazcAttava samIpasthatvadarasthatvaviSayeNa mevakatve bhedI na patatyeva, pradhAno'pi rAjasevakaH, dvAHstho'pi rAjasevakaH, tathA'nayA rItyA sarvadarzanasya bhagavadbhaktAH, dUrasthA vA samIpasthAH sarve bhaktayoginaH, mukhyamekaM sarvajJamAzrayantaH sarvajJasevakA evocyante // 66 // -madhyasthauH sarvairbudhairiSTA sevA devatA'tizayasya 'mAdhyasthyamavalambyava, devatAtizayasya hi / sevA sarverbu dhairiSTA, kAlA'sIto'pi yajjago // 67 // anyeSAmapyayaM mArgo, muktA vidyAdivAdinAm / zrabhidhAnAdibhedena, tattvanItyA vyavasthitaH // 68 // // 34 // Jain Education Intera Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TAkA adhyAtmasAra // 33 // TIkA-vividhadevAnAM pUjAviSaye mAdhyasthyamavalambyaiva devatattvasyAtizayasvarUpazuddhadevatvasyaiva sevA kartavyA, eSA sabaicu dhariSTaiva mAMkhyamatA'nuyAyI kAlAtIto'pi vakSyamANaiH saptabhiH zlokairenaM viSaya yajjagI tatkathyate tathAhi yo'smAbhirIzvaraH kathyate sa muktAdirUpaibhinnabhinnanAmabhirathavA'nAdizuddhAdisvarUpabhedai bhinnabhinnadArzanikaH pratyAyyate, kizca yadasmAbhirmavakAraNamiSyate, tad-avidyAdimiminnabhinnanAmabhistanadarzanabAdibhiH prajJApyate, sarveSAM ca vAdinAmIzvaraviSaye taccatastu mArga epa vyavasthito'sti yad devatA'tizaya evaikaH sevyo'sti, arthAda, zuddhadevatvasyAtizaya-prakaravAneka eva devo'sti ma evaM mevyaH // 67 / 68 // -IzvarasyA'bhidhAnabhedasya nairarthakyam 'mukto buddhorhan vA'pi, yadezvaryeNa smnvitH| tadIzvaraH sa eva syAta, saMjJAbhedo'tra kevalam // 6 // TIkAH-jhAlAnItaH kathayati yad brahmavAdino yaM 'muktaH' iti kathayanti, bauddhAstu yaM 'buddhaH' iti bravate, jainAmtu yaM 'ahana iti vadanti, yatnatrAmavAnapi ya aizvaryeNa samanvito'sti, sa IzvaranAmA Jan Education Internal For Private & Personal use only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 344 // padArthaH, ma eka eva, muktAdinAmabhedenApi na bhinnaH, anayA rItyA'nekasaMjJayA kimekamIzvaratasvamanekasvarUpaM bhavena ? arthAdeka evezvaraH / / 6 / / -Izvarasya svarUpabhedasya vaiyayam - 'anAdizuddha ityAdi yobhedo yasya kalpyate / tattattantrAnumAreNa, manye so'pi nirarthakaH // 7 // vizeSasyA'parijJAnAd yuktInAM jAtivAdataH / pAyo virodhatazcaiva, phalAbhedAcca bhAvataH // 7 // TIkA: tasyaikasya brahmasvarUpezvarasya bhedaM kurvan , zaivamatAnuyAyI, taM 'anAdizuddhaH' iti kathayati, baudrasta 'pratikSaNaM vinAzI' iti vadati, kazcittaM 'sarvagataH' iti vakti, kazcittaM 'viziSTasthAnasthaH' iti ate. epA sarvA tattadarzanA'nusAreNezvarIyA svarUpabhedAnAM yA kalpanA'sti sA'pi vyartheti manye'ha miti tathA kathane kAraNametadasti yat (1) sarveSAM dArzanikAnAmIzvarasvarUpAdiviSayakaM yajJAnamasti tatta sAmAnyamevezvarIyaM viziSTastrarUpajJAnantu na bhavati (2) svA'bhimatezvarapuSTaye dIyamAnA anumAnAdiyuktayo'siyAdihetunA yuktyAbhAsarUpA (jAtivAdA asanyuktirUpAH) bhavanti (3) vedAntAdidarzaneSu 42 Jain Education Internatif For Private & Personal use only s Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 345 // parasparamIzvarasvarUpanirNayasambandhe virodho dRzyamAno lambate (7) asmin salaNavatpalale ekAntanityatvekAntA'nityAdidharmAn miabhimAna matvA'pi teH kriyamANAyA ArAdhanAyAH phalaM tu bhAvanaH sarvaknezazayarUpamekamevA''yAni, inyataH sarvaiH kAraNavastutastu guNaprakarSavat puruSamya bahumAnameva phala bhavani, etezcaturmiH kAraNa reyaM pratibhAti yana 'prakRSTaguNavat puruSasyaiva sevevocitA, tatra teSAmabhidhAnAdimedaH marvathA vyarthatAmetIti // 70 // 7 // - bhavasya kAraNaviSaye nAmabhevasya vyarthatvam - avidyAklezakarmAdi, yatazca bhavakAraNam / tataH pradhAnamevata-t saMjJAbhedamupAgatam // 72 // ___TIkA:-yazvaramatkAni vividhAni nAmAni kRtAni santi tathA testairdArzanika bhavakAraNabhUtapadArthavAcakAni vividhAni nAmAni vicitAni santi (1) vedAntino bhavahetu 'avidya' ti nAmataH kathayanti (2) mAsyAstaM 'klezeti zandanaH maharalyAnti (3) jainAstaM 'kati saMjJAto jJApayanti (4) Adipadena baudAH 'vAmane' ni padena badanti nama (5) zevAstu 'pAze' ti vacanatazcAcakSate tam , yenakenA'pi nAmnA bhavahetu kathayannu nathApyekamyaiva vastuno bahani nAmAni bhavanti-tainAmabhinAnAvidha nA // 345 // Jain Education Internatio Far Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra: // 346 // vastUni na bhavanti bhavakAraNantvekameva yada bhavakAraNaM tadvayaM 'pradhAne ti nAmadheyena kathayAmo'tastadeSa nAmabhedo'pi nirarthakaH-abhinavArthako netyarthaH // 72 // - bhavakAraNagatasvarUpabhedo'pi nirarthakaH - 'yasyA'pi yo'paro bheda-zcitroMpAdhistathA tathA / . gIyate'tItahetubhyo. dhImatAM so'pyapArthakaH // 73 // TIkA:- avidyAdinAmavatAmeSAM bhavakAraNAnAM vividhAni svarUpANi testairdArzanikaiyante tathAhi= kaMcid bhavahetu mattatvena kecidamRta tvena darzayantyata ete sarve citrA upAdhayo'pi, prastute'dhikAre ekasaprAMtatama zlAka kathitAnAM catuNNA hetUnAmAzrayato viduSAM kRte sarvathA nirarthakA eva sarvANi ca bhavakAraNAni heyatayA'bhimatAni yanasteSAM mRtatAdiviSayiNI cintA nirathikA yathA muktabuddhAdirUpasya devanAvizeSasya cintA vyarthati tathA'trApIti // 73 // .. - devAdibhedAnAM nirUpaNana yAso'yathArathAne'sti - 'tato'sthAnaprayAso'yaM, yattabhedanirUpaNam / mAmAnyamanumAnasya, yatazca, viSayo mataH // 7 // // 34 // Jain Education Intera Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamAraH // 347 // Jain Education Internation TIkA:- kAlAtItaH kathaya = tattaddArzanikAnAM buddhA'IdAdivizeSasya devatA medasya devatvena nirUpaNa - kRte prayAso'sthAne'yogyo'sti devatA svatIndriyaM vastu varttate, tat siddhaye'numAnaM sambhavecca ya aizvaryavAn sa IzvaraH' itIzvaravizeSyakamAmAnyA'numAnaM sambhavet izvaravizeSAnumAnaM na sambhaved yathA dhUmena vahnisAmAnyaviSayakAnumAnaM bhavena tasya vizeSajJAnAya tu vahniviSayakaM pratyakSajJAna mAvazyakaM syAditi // 74 // saMkSiptarucijijJAso vizeSA'navalambanam - saMkSiptarucijijJAso vizeSA'navalambanam I cAri saJjIvanIcAra- jJAtAdatropayujyate // 75 // TIkA evaM saMkSiptarucita IzvarataccaM jJAtumicchumumukSa devavizeSA'valambanaM kuryAcca devasAmAnya sarvadevAn sarvajJatvena rUpeNa seveta, tadA tadapi devavizeSA'navalambanaM 'cArisaJjIvanIcArajJAtAdatroSayujyate' cArisajjIvanI cArarUpo dRSTAnta sopanaya ucyate tathAhi svapatnI vRSabhIbhUtaM svapati sarvA vanaspatI yati, tadantaH patitA''vazyakavanaspatirapi bhakSitA, tatatha vRSabharUpaM tyaktvA punaH puruSaH sajAtaH evaM rItyA devasAmAnyaM sarvajJanvena pUjayan yogI, amukasya mukhyamavajJasya vItarAgasarvajamyA'valambanaM na gRhNIyAt tadapi varaM tathA'pi paramparA'pekSayA tu tadavalambanaM tasya prAptaM bhavedeva tatastasya devavizeSasyAnavalamvanamapi prAnte tUpayujyata eveti // 75 // - // 347 // Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 348 // - paramAtmatatvajijJAsA'pi satAM nyAyyA - 'jijJAsA'pi satAM nyAyyA, yatpare'pi vadantyadaH / jijJAsurapi yogasya, zabdabrahmAtivartate // 7 // TIkAH-yogasya sAdhanA'nIva sundarA'sti parantu yogaM jJAtumicchA'pi sundarA'sti bhagavadgItAyAmapyuktaM hi 'jijJAsurapi yogasya zabdabrahmA'tivartate' zabdazAstriNaH paNDitA vizeSa catuga bhaveyumtathA'pi cAturya zAbdikamAtrameva, tebhyo'pi yogasAdhanAyA jijJAsurapi zreSThataro'sti yato yogajijAsa yogadizaM prani kAzcita pragatiM kurvannAste, yadA mAtrazabdazAstrI-zabdabrahmavAdI kAzcidadhyAtmagati kanana prabhavanIti yogamya jijJAsurapi zabdabrahmato'tivartate iti // 76 // - IzvaropAsakAnAM caturvidhatvaM bhagavadgItAkathitaM paryate - thArto jijJAsurarthArthI jJAnI ceti caturvidhAH / upAsakAstrayastatra dhanyA vastuvizeSataH // 77 // ___TI. (?) AtaH saMmAraduHkhadAvAnaladagdho jIvo'thavA paramAtmatatvapnAptaye vedanA''nuraH (2) | jijJAsuH niSkAmaH san paramAtmano'nugrahaM prApya paramAtmatatvaviSayakajJAnecchuH (3) arthArthI arthasya * ||348 // Jain Education Intemat For Private & Personal use only w ww.jainelibrary.org Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 349 // ghanasyA'thavA paramAtmatasvarUpasyaikasya sAdhyasyArthI jIvaH (4) jJAnI-karmabhaktiyogAbhyAM paramAtmAnameva paramasatyatvena svIkRtya tasyaivA'stitvaM jagati vartate. etAdRzajJAnasampamo jJAnI caturvidhevizvaropAsakeSu prAthamikAstrayo dhanyAH sukRtino'to dhanyavAdArhAH, yatasteSAM trayANAmupAsakAnAM vastulakSyarUpaM vasta paramAtmA'sti, arthAdamuvastuvizeSamapekSya prAthamikAskhayo dhanyAH santi atredaM neyaM dhanAdInAmarthe paramAtma maktiM kurvatAM bhaktirUpamanuSThAnaM viSA'nuSTAnaM bhavati tathA'pyatra sa eva dhanArthI bhakto dhanyatvena kathyate yadyapi dhanyateSA, dhanArthitvena nAsti parantu vastu-vizeSato'sti, dhanasyArthitve'pi janasyaitasya dhanAya nA'nyatra kutra yAcA kurvataH paramAtmani bhaktirananyA'sti, arthAttatraitena yallakSyaM gRhItamAsIttadevatasya dhanyatAyA nimitaM vartate no dhanArthitA, yasya paramAtmato dhanasyopari rAga Atyantiko vartate sa dhanAya yadi paramAtmabhaktiM kuryAttadA mA bhaktiviSAnuSThAnarUpA kathyeta nA'nyatheti // 77 // - caturthasthAnIyajJAnirUpopAsakasya varNanam - 'jJAnI tu zAntavikSepo, nityabhakti viziSyate / atyAsanno hyamo bhartu-rantarAtmA sadAzayaH // 78|| TI. caturthasthAnIyezvaropAsako jJAnItu kIdRzo'yaM jJAnI ? iti ceducyate 'zAntavikSepaH rAgAdirUpacikSepANAmupazAntiviziSTaH, punaH kI. saH ! 'nityabhaktiH' nirantarabhaktiyogaviziSTaH, vizeSaNadvayaviziSTo 1 Al // 34 // Jan Education interes For Private & Personal use only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra: // 35 // bAnI, pUrvoktebhyastribhya IzvaropAsakebhyoviziSyate'tizAyI bhavati, eSo'tyantaviziSTakoTika IzvaropAsako'sti, yato dehAdibAhyapadArtheSu sAkSitvena sthitaH, 'antarAtmA'samyagdarzanAdiguNasampannaH, sadA zayaH'prazastamanA bhUtvA bhataratyAsana'brahmasvarUpasya paramA''tmano'tyantasamIpastho bhavatIti // 78 // - ajJazcAzraddadhAnazca saMzayA''tmA vinazyati - . karmayogavizuddhastatjJAne yuJjIta mAnasam / ajJazcA'zraddadhAnazca saMzayA''tmA vinazyati // 71 / / TI0 tat-tasmAt karmayogato vizuddho mahAtmA, jJAne-jJAnayoge mAnasa-cittaM yujIta-nivezayet, yo jJAnayogI bhavati sa eva paramA zAntimadhigacchati yo jJAnI nA'sti, sa ca dharmatatvamazraddadhAnaH saMzayA''nmA vinazyati-vinAzamaznute 'ajJazcA'zraddadhAnaH ca saMzayA''mA ca vinazyati 'ajJAzraddadhAnau yadyapi vinazyataH tathApi na nathA yathA saMzayA''tmA, saMzayAtmA tu pApiSThaH sarveSA' zADakarabhASye idam // 79 // - dhyAnayoginaH svarUpaM darzayati - 'nirbhayaH sthiranAsAgra-dattadRSTivrate sthitaH / sukhAsanaH pramannA'syo dizazcAnavalokayan // 8 // ||350|| lain Education Interati For Private & Personal use only s Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dehamadhyazirAgrIvamavakaM dhArayan budhaH / / dantarasaMspRzan. dantAna , suzliSTAdharapallavaH // 8 // dhArtarAdre parityajya. dharme zukle ca dattadhIH / / apramattA ratAdhyAna, dhyAnayogI bhavenmuniH // 8 // TI. karmayoga saMsAdhya jJAnayogI yo jAtaH sa mahAnmA. yadA dhyAnayogaM prApnuyAcadA ma nibhayo bhavana , kina nAmikAyA agrabhAgasyopari dasasthira dRSTiko bhaveta , vrate sthito bhavet sukhAsanaH myAta, prasannavadanA maveta , dizazcAnavalokayana . (kaTirUpaM) dehamadhyaM zirazca grIvA ca-dehamadhyazirogrIvaM, avarkamaglaM dhAgyana badhaH, dantai dantAnasaMmpRzana. suzliSTAdharapallavaH sana . ArtagaidrAne parityajya dharma ca zukle bhyAne dattadhI:-viniviSTayuddhakaH, apramato-pramAdaparAGmukhaH dhyAne rataH-sadAparAyaNaH, muni nayogI bhavet 80 // 81 // 82 / / -: sakrama karmAdiyogAn prapadyate yogA :'kameyAgaM samabhyasya, jJAnayogamamAhitaH / dhyAnayogaM mamAlaya, muktiyogaM prapadyate // 83 // // 351 // Jain Education Intera For Private & Personal use only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAraH ||35saa TIkA:- samyag rItyA karmayoga samabhyasya-punaH punaH pravRttau muktvA karmayogasya siddhyanantaraM, jJAnayoge samyak prAptapamAdhirmahAtmA, tato dhyAnayogaM samAruhya-dhyAnayoge samArUDho bhUtvA muktiyogaM muktyA maha mAdyanantamarUpeNa sambandhaM prapadyate, prakarSeNa svIkaroti, eSa karmayogo'bhyAsadazArUpeNa, jJAnayogaH mamAdhidazArUpeNa, dhyAnayogaH kSapakazreNIgatasAdhanArUpeNa bhUtvA'ntato siddhiprAptirUpo muktiyogo jAyate iti // 8 // ityacArya zrImad vijayalabdhisUrIzvarapaTTagharAcArya zrImad vijayabhuvanatilakasUrIzvarapaTTadharabhadraMkara suriNA kRtAyAmadhyAtmasAragranthe bhuvanatilakAkhyAyAM TokAyaryA yogasvarUpanirU . paNanAmakaH paJcadazo'dhikAra samApta // 577 // - atha dhyAnasvarUpanAmakaH SoDazo'dhikAra Arabhyate - dhyAnasya sabheda lakSaNam 'sthiramadhyavasAnaM yat. tad dhyAnaM cittamasthiram / bhAvanA cA'pyanuprekSA cintA vA tat tridhA matam // 1 // TIkA:-yacittasya sthiramadhyavasAnaM tad dhyAnaM lakSyate, yadasthiraM cittaM tad bhAvanA'nuprekSAcintAbheTana tridhA matamarthAd (1) bhAvanAdhyAnaviSayakA'bhyAsakriyA (2) anuprekSA-smRtidhyAnAd bhraSTasya cinamya tatra pratinivartanam (3) uktaprakAradvavarahitaM cintanamiti // 1 // A // 352 // Jain Education Internation For Private & Personal use only P ww.jainelibrary.org Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra: // 353 // __- dhyAnasya kAlasthitiH - muhartA'ntarbhavet dhyAnamekArthe manasaH sthitiH / bahyarthasakrame dIrghA'pyacchinnA dhyAnasantatiH // 2 // TIkA-ekasminnartha-viSaye'ntarmuhUrta yAvanmanasazcittasya sthitiyAnamucyate, bahavayasakrame nAnAvidheSu viSayeSu saGkrAmantI cittasya dIrghasthitikA yA'vicchimadhyAnaparamparA sA dhyAnasantatiH kthyte||2|| - caturvidheSTha dhyAneSvAyavyamantimavayaM ca bhavasya ca mokSasya kAraNam - 'thAH rodraM ca dharma ca zuklaM ceti caturvidham / tat syAda bhedAvida do do kAraNaM bhavamAkSayoH // 3 // TIkA:-AtaM raudraM ca dharma ca zukla ca caturvidhaM dhyAnaM, caturSa cyAneSu madhye AdyadvayamA rodra ca dhyAnaM bhavasya kAraNaM, antimadvayaM ca dharma ca zukla bhyAnaM mokSasya kAraNam // 3 // - catuSprakArakasyAtadhyAnasya varNanam - 'zabdAdInAmaniSTAnAM viyogAsamprayogayoH / cintanaM vedanAyAzca, vyAkulatvamupeyuSaH // 4 // // 35 // Jain Education Internal Far Private & Personal use only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra: / / 354 // iSTAnAM praNidhAna ca, samprayogAMriyogayoH / nidAnacintana pApamArttamitthaM caturvidham // 5 // TIkA (1) aniSTasaMyogaviyogacintA=(1) aniSTaprAptazabdAdiviSayakaSiyogacintA (ii) aniSTA prAptazabdAdiviSayakasaMyogo mA bhUdini cintA vattamAnakAlaviyaNI prathamA, dvitIyA bhaviSyat kAlaviSayiNI. yo'niSTaviSayasya viyogo jAtaH, kizca yasya saMyogo bhUtakAle nA''sIt , tadviSaye 'etadvaraM jAta' mevaM vicAraNaM tadatItakAlavirSAyaNI cintA, prastutAttadhyAnaprathama bhedasya trayo vibhAgAH, (2) gaMgacintA rogAdijanyavyAkulatAyAM vedanAyAzcintanam yathA vedaneSA kadA zamiSyatIti, vedanAyo zAntAyAM punabhavanAbhAvasya cintA, vedanopazame 'varametajjAtaM' iti cintA, (3) iSTasaMyogaviyogacintA=aprApteSTaviSayANAM maMyogo bhavatviti cintA, prApteSTaviSayANA viyogo mA bhUditi cintA, (4) nidAnacintA tapaH saMyamAdeH phalarUpeNA'jJAnAdiyogataH svagadiH samRddheH prArthanA, etasyAM catuSprakArAyAM cintAyAmAce dve cinte, dveSamAlinyajanye, tRtIyA cintA gagamAlinyajA, caturthI cintA mohamAlinyajanyeti // 4 // - ArsadhyAne'pyazubhalezyAsambhavaH - kApotanIlakRSNAnAM lezyAnAmatra sambhavaH / // 354 // Jan Education Intemate For Private & Personal use only Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra // 355 // zranatikliSTabhAvAnA karmaNAM pariNAmataH // 6 // TI. gadradhyAnivadArtadhyAnati kApotanIlakRSNAnAmazamalezyAnAM sambhavaH, tathApi tA lezyA gedradhyAnivadanimaMkliSTapariNAmavatyo na bhavanti, yatastA anatikliSTamAvarUparasavatAM karmaNAM pariNAmasvarUpiNyo bhavanti // 6 // ___-- ArtadhyAnasya liGgAni - 'kandana rudanaM proccaiH, zocane paridenavam / tADanaM lucanaM ceti, liGagAnyasya vidurbudhAH // 7 // TI. yatrA''dhyAnaM tatra prAccaiH krandana rudanaM ca zocanaM, paridevanaM-vilApaH, mastakatADanaM, mamta kezAnAM luJcanaM-karpaNaM, vAstADanamityAdIni, asya-AtaMdhyAnamya liGgAni-jJApakacihAni vibudhAH-paNDitAH jJApayanti mmeti // 7 // - anyAnyapi kAryabhUtAni ligAni kathyante - 'moghaM nindan nijaM kRtyaM, prazaMsan parasampadaH / vismitaH prArthayannetAH prasaktazcaitadarjane // 8 // // 355 // Jain Education Intemat For Private & Personal use only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAnA mAra // 356 // TI. zilpavANijyAdisambandhi nijaM kRrtya-kArya moghaM sat nindana, pareSA botkRSTAH sampadaHvibhUtI: prazaMsana, vismitaH sannetA:-parasampattIH prArthayAmilapana, 'etadarjane prasaktaH parasampadAmajane prakarSaNa pagayaNa iti kAryAlaGgAnIti // 8 // ___- ArtadhyAnasya hetavaH - 'pramattazcendriyArtheSu, gRddho dhamaparAGmukhaH / jinoktamapuraskurvannATayAne pravartate // 6 // TI, indriyANAmaSu-viSayeSu pramattaH-prakareMNa madAnvitaH, ata eva gRddhaH utkRSTatvena lundhaH, 'dharmaparAGmukhaH' kalyANakAgdhirmataH parAGmukhaH-vimukhaH, 'jinoktamapuraskurvan' jinazAsanarUpajinavacanamagratA nahi kurcana-jinavacanamanapekSya mbamatikalpanA purataH kurvanAdhyAne pravarttamAno bhavatIti, arthAdAtadhyAnano dgataH sthAtumicchatA tasyemAni vizeSakAraNAni harttavyAnIti / / 9 / / AsadhyAnaM tiyagagatipradatvAtsarvapramAdamUlatvAtatyAjyama - 'pramattA'ntaguNasthAnA-nugataM tanmahAtmanA / sarvapramAdamUlatvAttyAjyaM tiryagagatipradam // 10 // Jan Education internal For Private & Personal use only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TI0 pramattanAmakapaSThaguNasthAnakaparyantavyAptimat , marveSAM pramAdAnAM mUlatvAta tiryagagatiM pradadAtyevaM IX zIlaM, tadAttanAmaka vyAnaM mahAtmanA-sarvavirativareNa tyAjyamiti // 10 // adhyAtma-IN - caturbhedaM raudradhyAna varNyate - sAra: 'nirdayaM vadhabandhAdi-cintanaM nibiDadhA / pizunA'mabhyamithyAvAka. praNidhAna ca mAyayA // 11 // 11357 // cauryadhInirapekSasya, tIvrakrodhA''kunamya ca / sarvA'bhizaGkAkaluSaM, vittaM ca dhanarakSaNa // 12 // TI. (1) hiMsA'nubandhiraudradhyAnaM 'nibiDakradhA' gADhatamakrodhena, nirdayaM dayArahitaM yathA syAtathA, pazvAdInAM vadhabandhanamAraNAdiviSayiNI cintA'rthAta nabhya sarvasya kadAcidakaraNe'pi tAdRzakaraNe dRDhaH saGkalpaH, etAdRzA'dhyavasAyaviziSTo jIvo'tikrodhI bhaveta , duSTavipAkAn prApnuvannasti (2) mRSA'nubandhirodradhyAnam 'pizunA'mabhyamithyAvAk praNidhAnaM ca mAyayA paizUnyaviziSTo'sabhyatAviziSTo'satyavacanaviSayako'dhyavasAyaH 'jahi' 'mAraya' 'kRntetyAdivacanoccAraNam , etAdRza AtmA'timAyAvI, gRDhapApavAna , tathA''tmazlAghI ca paranindako bhavediti0 (3) steyAnuvandhigedradhyAnaM pAralaukikA'pAyataH sarvathA nirapekSamya pracaNDakrodhA'gninA vyAkulasya, samaye jIvadhAtakaraNe'pi samagra Far Private & Personal use only // 357 // Jain Education Intemat A , Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bacAtma // 358 // tatparatAsampanamanaso mAlinyena saha cauryakaraNaviSayako'bhyavasAyaH (4) parigrahAnubandhiraudradhyAnam sarvasya svajanAderupari 'kiM te mama dhanaM hariSyantI' ti svarUpayA zaGkayA teSAM sarveSAM hiMsAkaraNakakaluSitacitte vanarakSaNaviSayakacinteti // 11 // 12 // __ - raudradhyAnasyopasaMhAraH - 'etat sadoSakaraNa-kAraNA'numatisthiti / dezaviratiparyantaM, gaidradhyAnaM caturvidham // 13 // TI0 etad gaidradhyAnaM sadoSasya-doSayuktahiMsA''dikAryasya karaNena, kAraNenA'nurmAtidvArA, tiSThatijAyate,pUrvoktaM caturvidhaM-catuSprakAraM raudradhyAnaM, dezaviratinAmakaM paJcamaguNasthAnakaM yAvad vidyate iti||13|| - raudradhyAne'zubhalezyAsambhavaH - kApotanIlakRSNAnAM lezyAnAmatra sambhavaH / / atisaMkliSTarUpANAM karmaNAM pariNAmataH // 14 // TI* atraudradhyAne'smina , tadvati vA, atyantasaMklezaviziSTarasavatAM karmaNA pariNAmato labhyatIvarasavatInA kApotanIlakRSNA'nyatamalezyAnAM sambhava iti // 14 // ||358 // Jain Education Intemat For Private & Personal use only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1359 // - raudradhyAnasya kAryabhUtAni liGgAni - 'utmannabahudoSatvaM nAnAmAraNadoSatA / himA''diSu pravRttizca, kRtvA'dhaM smayamAnatA // 15 / / nirdayatvA'nanuzayo bahumAnaH parApadi / liGgAnyatretyado dhIra-styAjyaM narakaduHkhadam // 16 // TI(1) himAdyanekadoSavanyatamadoSasya sevanA'nantaraM punaH punaH taddoSasevanam (2) hiMsAdhanakapaHpasthAnevanakazaH pravartanam , (3) hiMsA''derupAyabhRtanvak chedanAdyanekadoSeSu pravRttiH, (4) mammasvastho jano yAvanna mriyata tAvatsamya zastrAdinA mAraNam (5) adhaM pApaM kRtvA smayamAnatA hAsyamadAbhimAnAdiprakaTanam (6) pagana prati dayAzUnyatA (7) kRtapApaviSayakapazcAttAparahitatvam (8) paraganavipattA satyAM bhRzamAntaganaMdataralatA, aMtyetAni marvANi raudradhyAnasya kAryaliGgAni jJeyAni, tammAnarakaHkhapadametad gedradhyAnaM dhIre-dheyamampabapuruSaH sadA tyAjya meveti // 15 // 16 // - azubhadhyAnasya durantatA zubhadhyAnasya ca yogyatA - 'yaprazaste ime dhyAne, durante cirasaMstute / 1135 // Jain Education Inteme Far Private & Personal use only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAraH ||360 // prazastaM tu kRtA'bhyAso, dhyAnamAroDhumarhati // 17 // ___TI. AttaraudranAmake dve dhyAne aprazaste ciraparicayavazAdurante du khenAntatAviziSTe-duSpraNAze mtaH, yena bhAvanAdibhizcittaM bhAvitaM-punaH punaH zikSitamata eva kRto'bhyAso yena sa kRtAbhyAsaH prazamtaM dhyAnaM dharmazuklA'nyatarad dhyAnamAroDhumArohaNaM kartumarhati-yogyo bhavatIti // 17 // - prazastadhyAnayogyatAyai cittasya dvAdazabhirbhAvanAdivastubhiH zikSaNam - bhAvanA dezakAlo ca, svAsanA''lambanakramAn / dhyAtavyadhAtranuprekSA. lezyA liGgaphalAni ca // 18 // TI0 cittasya dvAdaza zikSAH= (1) jJAnAdirUpAzcaturvidhA bhAvanAH, (2) dharmadhyAnocito dezaH (3) dharmAdidhyAnAdyacitaH kAlaH (4) dharmAdidhyAnocitaM svAsanam (5) dharmAdicyAne vAcanAderA lambanam (5) manonirodhAdeH kramaH, (7) AjJAvicayAdirUpeNa dhyAtavyam (8) apramAdAdiguNayuto dhyAtA (9) anuprekSAyA anityatvAdibhAvanAyA Alocanam (10) zubhalezyA (11) zraddhAdiliGgAni (12) mvargA'pavAdirUpaM phalamityAdidvAdaza vastUni nAmamAtreNa nirdiSTAni santIti // 18 // - bhAvanArUpaM cittasya prAk zikSaNam - 'jJAtvA dhayaM tato dhyAyeccatasrastatra bhAvanAH / // 36 // Jan Education Internal For Private & Personal use only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 36 // jJAnadarzanacAritravairAgyA''khyAH prakIrtitAH // 16 // TI. tataH-dvAdazabhAvanAdivastubhiH cittasya zikSaNA'nantaraM dharmAdanapetaM dhayaM dharmadhyAnaM jJAtvA dhyAyeta-jJAnAnantaraM tadeva jJAnameva sthiraM sad dhyAnaM bhavatIti sUcitam , 'tatra'=dharmadhyAne, 'catasro jJAnadarzanacAritravairAgyAkhyA bhAvanA prakIrtitA': jJAnanAmakabhAvanAdarzananAmakabhAvanAcAritra-nAmaka bhAvanAvairAgyanAmakabhAvanA evaM catuHsaGakhyA anuprekSAH prakIrtitAH // 19 // - pUrvoktAnAM catasRNAM bhAvanAnAM kramazaH phalAni - 'nizcalatvamasaMmoho, nirjarA pUrvakarmaNAm / saGagA''zaMsAbhayocchedaH, phalAnyAsAM yathAkramam // 20 // ___TI0 (1) jJAnabhAvanAphalam-nizcalatvam-samyak zrutajJAnamArAdhayannAtmA, azubhayogato mano niruddhaya, zubhe cittamyAvasthApanakaraNarUpAM viziSTa bhAvanAM spRzatyeva, mUtrAoM zodhayati, bhavanirveda prApnonyatI bhyAtuzcittaM nizcalaM bhavatyeva (2) darzanabhAvanAyAH phalamasaMmohaH darzanabhAvanAyA abhyAsAta zaGkAdipaNahInaH sana, prazamasthairyAdiguNa viziSTa AnmA, taccaviSayakabhrAntizUnyo bhavati (3) cAritrabhAvanAyAH phalaM pUrvakAlInakarmanirjarA-etasyA bhAvanAyAH paripAkAmavAnAM karmaNAmagrahaNaM purANa // 36 // Jan Education Intemar For Private & Personal use only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 36 // karmaNA nijaraNaM ca zumAnubandhikarmagrahaNamanAyAsena prApyate (4) saGgAzaMsAmayocchedarUpaM vairAgya bhAvanAyAH phalama , lokasvabhAvaM samyaga jAnanAtmA, vairAgyabhAvanAyA punaH punarAvRttyA niHsaGgo bhavati jIvitamaraNAghAzaMsAvihIno bhavati. ihalokAdimayasaptakAnmukto bhavatIti // 20 // bhAvanAjanyacittasthaiyadhArA dhyAnasya yogyo bhavati 'sthiracittaH kiletAbhiryAti dhyAnasya yogyatAm / yogyataiva hi nA'nyasya, tathA coktaM parairapi // 21 // TI0 kiletAbhiH pUrvoktajJAnAdikacaturvidhabhAvanAbhiH sthiracitta AtmA, dhyAnasya-zubhadhyAnasya yogyatA-pAtratA yAti-gacchati 'anyasya hi yogyataiva nabhAvanAbhiraspRSTasyA'sthiracittamya yogyataiva nA''yAti tathA noktaM parapi bhagavadgItAyAmapyeSeva vArtA kathitA'sti vakSyamANazlokatra yeNeti // 21 // bhagavadgItoksAilokatrayI caJcalaM hi manaH kRSNa ! pramAthi balavad dRDham / tasyA'haM nigrahaM manye, vAyoriva suduSkaram // 22 // // 2 // Jain Education Internatio For Private & Personal use only Pl Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAraH 363 / / Jain Education Internatio zrasaMzayaM mahAbAho | mano durnigrahaM calam / zrabhyAsena tu kaunteya! vairAgyeNa ca gRhyate // 23 // saMyatAtmanA yogo duSprApa iti me matiH / vazyA''tmanA tu yatatA, zakyo'vAptumupAyataH || 24 || TI0 'caJcalaM hi manaH kRSNa iti kRpateH vilekhanArthasya rUpaM bhaktajana pApAdidoSakarpaNAta kRSNa ! kevalam atyarthaM caJcalaM pramAthi ca pramathanazIlaM pramathnAti zarIram indriyANi ca vizcipati paravazIkaroti / kiJca balavadna kenacid niyantu N zakyam / kizva dRDhaM tantunAgavad acchedyama / tasya evaMbhUtasya manasaH ahaM nigrahaM nirodhaM manye vAyoH iva / yathA vAyoH duSkaro nigrahaH tataH api manaso duSkaraM manye ini abhiprAyaH ||3 | 34 // 'asaMzayaM na asti saMzayo mano dunigrahaM calam ityatra he mahAbAho / kintu abhyAsena tu abhyAso nAma fan kacit samAnapratyayA''vRttiH cittasya / vairAgyaM nAma dRSTA'dRSTeSTa bhogeSu doSadarzanA'bhyAsAdvaitRSNyaM tena ca vairAgyeNa gRhyate nigRhyate nirudhyate ityarthaH / / 6 / 35 / / asaMyatAtmanA abhyAmavairAgyAbhyAm asaMyata AtmA antaHkaraNaM yasya saH ayam, asaMyatAssmanA, yogo duSprApo duHkhena prApyate iti me matiH / yaH tu punaH vazyAtmA, abhyAsavegagyAbhyAM vazya // 36 // Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra: // 364 // tvam ApAdita AtmA mano yasya saH ayaM vazyA''tmA, tena vazyAtmanA tu yatatA bhRyaH api prayatna kurvatA zakyaH avAptu yoga upAyato yathoktAd upAyAt // 6 // 36 // iti zAGkarabhASyam 'ajuna uvA ca he kRSNa ! hi manazcazcalamatyantacapalam , pramAthi AtmAnaM prakaNa manAtItyevaM zIlaM, dRDhaM dRDhatAsampannaM pUrNahaThatvApanna, balavata ghorasAmarthya viziSTaM vartate'to'haM tasya-manaso nigrahaM vazayogyatvaM vAyoriva nigrahaM suduSkaraM manye / he mhaabaaho| asaMzayaM-saMzayarahitaM yathA syAttathA, calaM manonigraha-dakhena nigrahItu zakyaM vartate. tu parantu he kaunteya kuntIputra ! abhyAsena vaira gyeNa gRhyate-nigrahaviSayIkriyate he arjuna ! asaMyatAtmanA asvavazIkRtacittena, sAmyabuddhipo yogaH suduSprApa iti me-mama matirasti parantu svavazIkRtacittena, yogaprayatnazIlena bhAvanAyupAyato yogaH sulabhI bhavatIti / 22 // 23 // 24 // bhAvanAbhAvitA''tmani dharmadhyAnayogyamana Adi sarva ghaTata eva / sadRzapratyayA''vRttyA, vaitRSNayAd bahirarthataH / etacca yujyate sarva, bhAvanAbhAvitA'tmani / / 25 // TI. 'sadRzapratyayA''vRtyA'='ahamityAdimamAnavAnarUpapratIteH paunaHpunyenA'bhyAsataH vaitRSNayAd bahirarthana:' caitanyazanyavApadArtha-vipayaviSayakakRSNAyA atyantAbhAvataH, pUrvoktabhAvanAbhirbhAvita Atmani // 364 Jain Education Internation For Private & Personal use only N ebraron Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 365 // Jain Education Internation 'etacca sarva' =jJAnAdibhAvanA'bhyAsavairAgyAdidvArA dharmadhyAnayogyacittAdi sarvaM yujyata eva // 25 // dharmadhyasya yogyo deza: 'strI zuklIvaduH zIla- varjitaM sthAnamAgame / sadA yatInAmAjJaptaM dhyAnakAle vizeSataH sthirayogasya tu grAme'vizeSaH kAnane vane tena yatra samAdhAnaM sa dezo vyAyato mataH // 27 // / // 26 // TI0 vijAtIya strIbhiH pazubhirna sake~ duHzIlaizya varjitaM sthAnameva yatInAM sAdhUnAM dhyAnasya kAle sadA vizeSata Agame jinerAjJaptaM - AjJAviSayIkRtaM, dharmazuklarUpadhyAnasya prArambhikadazAkAle, parantu mahAtmA yoge sthiracittaH saJjAtaH, tasya tu sajane vijane vane vopavane vizeSo na bhavati, arthAd yasya yatra kutracidapi cittamya samAdhirvarttate, tasya kazcidapi dezo dhyAtu yagyio mataH ||26||27|| - dharmadhyAnasya vidhAturiSTaH kAlaH 'yatra yogasamAdhAnaM kAlo'pISTaH sa eva hi / dinarAtri caNAdInAM dhyAnino niyamastu na // 28 // // 365 // Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 366 // TI. yasmin kAle yogaviSayakaH samAdhirakhaNDo bhavati sa dharmadhyAnasyeSTaH kAlo jJeyaH, dhyAnakatumtudinarAtrikSaNAdInAM na niyamaH, arthAt kAlabandhanaM dhyAninAM na sambhavatItI // 28 // -jitA yA kApyavasthA dhyAnopaghAtinI na bhavatiyaivA'vasthA jitA jAtu, na syAddhyAnopaghAtinI / tayA dhyAyenniSaNNovA, sthito vA zayito'thavA // 26 // TI0 yA''manamudrAdyavasthAnarUpA'vasthA jitA-svavazIkRtA yAvat siddhA, tadA jAtu-kadAcidapi 'bhyAnopaghAtinIdhyAnavikSepiNI na syAt, tadanantaraM tayA'vasthayA, vIrAsanAdau niSaNNaH kAyonmageM sthito vo sthito athavA daNDavacchayitaH suptaH san dhyAyet dhyAnamAcaret // 26 / / -dhyAnAya dezakAlA'vasthAsu niyamo na kintu niyatA yogasusthatA 'sarvAsu munayo dezakAlAvasthAsu kevalam / prAptastanniyamo nA''sAM, niyatA yogasusthatA // 30 // TI. 'sarvAsu dezakAlA'vasthAsu arthAt sarvasmina kAle sarvasmin deze sarvasyAM mudrA''sanAdyavasthAyAM manayo'tItA'nantakAlAvacchedena kevalajJAnaM prAptAH-prAptavanto'to dhyAnAya dezakAlavasthAnAM // 366 // Jan Education international For Private Personal Use Only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 367 // bandhanaM na bhavitumarhati, atraitAvAnetra niyamo'sti yat pratyekayoginAM svayoge susthatA-mamAdhiH, avazyamAvazyakI yena vyaktivizeSeNa yaddezAdyAzritya yoge susthatA samprApyate tasya vyaktivizeSasya taddezAdeniyamo'styeveti vAcyam // 30 // -dharmadhyAnAya yogayo''lambanAni'vAcanA caiva pRcchA ca, parAvRttyanucintane / kriyA cA''lambanAnIha, saddharmA''vazyakAni ca // 31 // TI0 (1) vAcanArUpA''lambanama-sUtrArthobhayadAnarUpA vAcanA (2) pRcchArUpA''lambanam sati saMzaye tadapanodAya pracchanam (3) parAvRttirUpA''lambanam-paThitasyA'vi smaraNAya ca karmanirjaraNAya punaH punaH parAvartanam (4) anucintanarUpA''lambanam=pUrvakRtapAThasyA'vismaraNAya sUtrArthobhayasmaraNAnu cintanarUpAnuprekSaNam (5) pratyutprekSaNAdipratilekhanAdirUpakriyAlambanam pratilekhanAdirUpA kriyA ca sAmAyikAdisaddharmA-vazyakAni, iha-dharmadhyAne, AlambanAni yAni, vAcanAdIni catvAryAlambanAni zrutadharmA'ntargatAni, pratyutprekSaNAdikriyA''tmakaM sAmAyikAdisaddharmAvazyakAtmakaM ca cAritradhamo'ntargatamAlambanam // 31 // -sUtrAdyAlambanA''zritaH saddhyAnamArohati'Arohati dRDha-dravyA-lambano viSamaM padam / // 367 // Jain Education Internal For Private & Personal use only ___ Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 368 // Jain Education Internation tathA''rohati saddhyAnaM, sUtrAdyA''lambanA''zritaH // 32 // TI0 yathA surajjvAdirUpadravyA''lambanavAn, viSamaM padamArohati tathA sUtrAdivAcanA''dirUpapUrvoktA''lambanAzritaH puruSo dharma- zuklarUpaM saddhyAnamArohatIti // 32 // - AlambanAdarajanya vighnavidhvaMsadvArA dhyAnA''rohaNA'khaNDitayAzrAlambanAdarodbhUta- pratyUhakSayayogataH I dhyAnAdyArohaNa zo, yoginAM nopajAyate // 33 // TI0 pUrvoktasUtravAcanAdirUpA''lambanAni prati bhaktibahumAnarUpAdareNa vizuddhabhAvena 'udbhUtapratyUhakSaya yogataH ' utpannavighnavidhvaMsayogataH, dhyAnAdiyogamArohatAM mahAtmanAM tato'dhaHpAto nopajAyate iti // 33 // - jine manonirodhAdiko dhyAnapratipattikramo na zeSeSu'manorodhAdiko dhyAnapratipattikramo jine / zeSeSu tu yathAyogaM, samAdhAnaM prakIrtitam // 34 // TIkA0 muktigamanakAle'ntimA'ntamuhUrte sayogikevalI bhagavAn prAgU cAdarakAyayogena bAdaravacana // 368 // Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAraH 1361 // yogAdikrameNa yoganirodha kageti yAvadantimazukladhyAnasya caturthabhedaM caturdaza guNasthAne prApnoti, eSa bhyAnanipattikramI jine-kevalini bodhyaH, anyeSAM jIvAnAM viSaye tu tadadhyAnapratipattimo nA'sti, yamya yankramaNa mana AdenirodhadvArA yoge sthaya bhavena , sa tasya dhyAnapratipanikramo vijaya ini ||34|| dharmadhyAnagatamanasAM dhyAnayogyaM catuSprakAraM dhyAtavyamzrAjJA'pAyavipAkAnAM saMsthAnasya ca cintanAt / dharmadhyAnopayuktAnAM, dhyAtavyaM syAccaturvidham // 35 // TIkA-dhyAtamyadvAram dharmadhyAnopayuktena mahAtmanA (1) devAdhidevamyAjJA punaH punarmananIyA (2) rAgAdirUpA apAyA vicArapathaM neyAH (3) karpaNAM vicitro vipAko bhAvanIyaH (4) lokasaMsthAnamvarUpaM mAnase smaraNIyam // 35 // AjAvicayanAmakaH prathamo dharmadhyAnaprakAra: 'nayabhaGgapramANA''DhayAM, hetUdAharaNA'nvitAm / zrAjJAM dhyAyejjinendrANAmaprAmANyA'kalaGkitAm // 36 // TIkA-sAbhinayaH saptabhirbhagaH pratyakSaparokSarUpeNa pramANadvayenA''DhayAM, hetubhizvodAharaNairanvitAm , Jain Education Internatio For Private & Personal use only Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAraH // 370 // Jain Education Internation 'aprAmANyA'kalaGkitAm = pUrNatayA prAmANyasamanvitAM 'jinendrANAmAjJAM dhyAyet ' = samagraM sarvamaGgalakalyANakAraNaM jinazAsanaM dhyAnavipayIkuryAditi / 36 / / apAyaviSayanAmako dvitIyo dharmadhyAnabhedaH 'rAgadeSakaSAyAdi- pIDitAnAM januSmatAm / aihikAmuSmika stastAn nAnA'pAyAn vicintayet ||37|| TIkA- rAgeNa dveSeNa kapAyAdibhiH pIDite' janmibhiranubhUyamAnAna aihikAna- ihalaukikAn, AmuSmikAn- pAralaukikAn tAMstAna = sarvAn tattattrAsAdikAna nAnAspAyAn = anekavidhahAnimahAhAnirUpAnapAyAna vicintayediti / / 37 / / " vipAkavinAmakastRtIyo dharmadhyAnabhedaH dhyAyetkarmavipAkaM ca taM taM yogAnubhAvajam / prakRtyAdicaturbhedaM zubhAzubha vibhAgataH // 38 // TIkA-manoyogAdirUpayogasyAnubhAvena prabhAveNa jAtaM, prakRtisthitirasapradezA''rUpa caturbhedabhinnaM are, as varganarakAdirUpaH 'zubhAzubhavibhAgataH =ayaM svagAdirUpaH zubho vipAkaH sukhada udayaH, eSa 1139011 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badhyAtmamAraH // 371 // narakanigodAdirUpo'zumo vipAko duHkhada udaya iti vibhajya taM taM karmavipAkaM dhyAyeta-cintanaviSayIkAditi // 38 // -ilokAnAM dAviMzatyA saMsthAna vicayanAmakacaturthabhedabhinnasya dharmadhyAnasya varNanam 'utpAdasthitibhaGgAdiparyAyarlakSaNaiH pRthak / bhedairnAmAdibhirlokasaMsthAnaM cintayedbhutam // 31 // TIkA-utpAdasthiti-bhaGga(vinAza) prabhRtiparyAyairlakSaNarUpai tam , nAmAdibhirbhedaiH pRthak-nAmalokasthApanAlIka-dravyaloka-bhAvalokaiH pRthaka-bhinna lokasaMsthAnaM cintayediti // 39 // -lokasthajIvadravyasya cintanam 'cintayettatra kartAraM bhoktAraM nijakarmaNAm / arUpamavyayaM jIvamupayogasvalakSaNam // 40 // TIkA-tatra loka nijakarmaNAM kartAraM, moktAraM-karmaphalamya bhoktAraM, arUpaM rUparasagandhasparzAdirUpa. pudgalarUparahitam , avyayaM svasvarUpAdanam , upayogasvalakSaNam =jJAnadarzanarUpopayoganAmakambakIyalakSaNavantaM jI-jIvatvaviziSpaM cintayed-bhAvayaditi // 10 // Jan Education Intera ! For Private & Personal use only Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra: -paJcabhiHzlokaH saMsArasAgarasya dustaratvena varNanam'tatkarmajanitaM .. janma-jarAmaraNavAriNA / pUrNa mohamahAvartakAmaurvAnalabhISaNam // 41 // zrAzAmahA'nilApUrNa-kaSAyakalazocchalat / zrasadvikalpakallola-cakraM dadhatamuddhatam // 42 // hRdi srotasikAvelAsampAtaduratikramam / prArthanAvIcisaMtAna.. duSpUraviSayodaram / / 43 // ajJAnadurdinaM vyApad-vidyutpAtodbhavadbhayam / kadAgrahakuvAtena, hRdayokampakAriNaM // 44 // vividhavyAdhisambandha-matsyakacchapasaMkulam / cintayecca bhavA'mbhodhiM caladoSA'dvidurgamam // 45 // TIkA-bhavA'mbhodhiM cintayet saMsArasAgaraM (vizeSyapadaM) cintayeta , kI0 bha0 1 (1) tatkarmajanitam Jain Education Interati For Private & Personal use only Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 373 // tattajjIvasya tattatkarmahetunotpannam pu0 kI0 bha0 1 (2) janmajarAmaraNavAriNA pUrNam janmajarAmaraNarUpaduHkhA'vasthArUpajalena sarvato bhRtam , pu0 kI0 bha0 1 (3) mohamahAvartakAmaurvA'nalabhISaNam-mohanAmakamahAvartena ca kAmanAmakavaDavAnalena mayA''vaham , pR0 kI. bha. 1 (4) AzAmahAnilA''pUrNakaSAyakalazocchaladasadavikalpakallolacakraM dadhatamudatam AzAnAmakapracaNDapavanenA''samantAta pUrNa bhAratakaSAyanAmakapAtAlakalazebhya ucchaladuSTavikalpanAmakakallolacakraM dadhatamata evodbhutamunmattam , pu0 kI0 ma01 (5) hRdi sonasikAvelAsampAtaduratikramamamanasi jAtendriyabAmanArUpasrotasikA (doSa-aticAra-skhalanA rUpasrotamikA) nAmakajalavRddhisampAtena durlaGghanIyam , pu. kI. ma 1 (6) prArthanAvIcisantAnam = viSayasuvAdiviSayakayAcanAdilaharIparamparonnatam pu. kI0 bha0 (7) 'duSpUraviSayodarama'dakhena pUraNIyaviSayanAmakodaramadhyabhAgavantam , pu. kI ma0 (8-8) ajJAnadurdinaM vyApadvidyut pAtodbhavadbhayam' ajJAnanAmakameghajanitAndhakAraviziSTamata eva vividhavipattinAmakavidyatAM patanena jAyamAnamayavantam , pu0 kI. bha. ? (10) kadAgrahakuvAtena hRdayotkampakAriNam' kadAgrahanAmakakutsitapavanena hRdayasyokampanakAriNam pu0 kI0 bha0 (11) 'vividhavyAdhisambandhamatsyakacchapasaGakulam nAnAvidharogasambandhanAmakarmatsyaiH kacchapaizca saMvyAptam , pu0 kI0 bha0 ? (12) caladdoSAdridurgamam' jaGgamadoSanAmakaH parva taheM tubhidurgamam-duSpravezam - bhavAmbhodhiM cintanamArga nayediti // 41 // 42 // 43 // 44 // 45 // // 373 // in Edan inte For Private & Personal use only M w .jainelibrary.org Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAraH // 374 // -paJcabhiH zlokaH saMsArasAgarasantaraNopAyo daryate 'tasya santaraNopAyaM samyaktvadRDhabandhanam / bahuzIlA'GgaphalakaM jJAnaniryAmakA'nvitam // 46 // saMvarAstAzravacchidra, guptiguptaM samantataH / zrAcAramarADapoddIptA-pavAdotsargabhUdvayam // 47 // amaGkhayairdudharyodhai dudhRSyaM sadAzayaH / sadyogakUpastambhAna-nyastA'dhyAtmasitAMzukam // 48 // tapo'nukUlapavanodabhUtasaMvegavegataH / vairAgyamArgapatitaM, cAritravahanaM zritAH // 41 // sadabhAvanAkhyamaMjUSA-nyastasaccittaratnataH / yathA'vighnena gacchanti, nirvANanagaraM budhAH // 50 // TI0 'tasya' saMsArasAgarasya santaraNopAyabhUtaM cAritranAmakavahanaM zritA iti vizeSyapadam , punaH kIdRzaM // 374 // For Private & Personal use only Jain Education Internati www.ainen brero Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-18 sAra // 375 cAritravahanaM 1 (1) samyaktvadRDhavandhanam =zuddhasamyaktvanAmakarajjvAdidRDhabandhanaviziSTama , pu. kI. cA0 va01 bahuzIlAGgaphalakam =aSTAdazasahasrazIlAGganAmakaphalakaviziSTam , pu. kI. cA0va0 jJAnaniryAmakA'ndhitam'-jJAnanAmakena niryAmakena-nAvikena saMyutam , pu. kI. cA. va01 saMvarA'stAzravacchidam' =saptapazcAzadmabhinnena saMvareNa sampUrNapUrNAzravanAmakacchidraviziSTam , pR0 kI0 cA0va0 ? guptiguptaM samantataH samantAnmanoguptyAdiguptibhiguptam-rakSitam , pu0 kI. cA0va0 ? AcAramaNDapoddIptApavAdotsargabhRdvayam'jJAnAcArAdipaJcA cAranAmakamaNDapenoddIpta-dedIpyamAnotsargApavAdanAmakabhUmikAdvayam , pR0 kI. cA0 50 1 asaGkhyairdu dherai ryodhaiH sadAzayadu pradhRSyam' =zubhA'dhyavasAyanAmakai rasaGkhyaidu dherai yodhaiheM tubhiH,, rAgAdigpuigaNa raparAjeyam , pu0 kI. cA0 20 1 sadyogakUpastambhA'nanyastA'dhyAtmasitAMzukam' = zubhayoganAmakakUpastambhasyA'grabhAge nyasta-jJAnakriyA''tmakA'dhyAtma-nAmakasitAMzukam , pu0 kI. cA0va0? 'tapo'nukUlapavanoddhatasaMvegavegato vairAgyamArgapatitaM' = taponAmakAnukUlapavanato jAtasaMvega ( mokSA'bhilApa ) nAmakavegataH, vairAgyamArga patita-caTitaM, etAdRzacAritranAmakaM pravahaNaM zritAH-tadAzrayeNa sthitA budhAH paNDitAH, sadbhAvanA''khyamaJjUSAnyastasaccittaratnataH' = samIcInabhAvanAnAmikAyAM maJjUSAyAM sthApitaM yata saccitta-sadAzayanAmakaM ratnaM tasmAta , avidhnenavighnasyA'tyantA'bhAvapUrvakaM, agre vakSyamANaH zlokeryathA nirvANanagaraM gacchanti tathA mahAtmabhi vicinta // 375 // Jan Education Interation *w.jainelibrary.org Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 376 // nIyamiti prastoSyamANaikAdazazlokagaNena saha sambandho yojyaH // 46 // 4748146 / 50 // -- arthakAdazabhiHzloka moharAjasyA''kramaNaparAjayayorvarNanam'yathA ca mohapallIze, labdhavyatikare sati / saMsAranATakocchedA-zaGkApakA''vile muhuH // 51 // majjIkRtasvIyabhaTe, nAvaM durbuddhinAmikAm / zrite durnItinauvRndA--rUDhazeSabhaTA'nvite // 52 // zrAgacchatyatha dharmeza-bhaToghe raNamaNDapam / tatvacintA'di-nAgaca-sajjIbhUte samAzrite // 53 / / mitho lagne raNA''veze, samyag darzanamantriNA / mithyAtvamantrI viSamAM prApyate caramAM dazAm // 54 // lIlayaiva niruddhayante kaSAyacaraTA api / prazamAdimahAyodhaiH zIlena smarataskaraH // 55 // Jain Education Inter For Private & Personal use only Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhyAtma sAraH 1139911 Jain Education Internati hAsyAdiSaTkaluNyAka- vRndaM vairAgyasenayA nidrAdayazca tADhyante zrutodyogAdibhirbhayaiH bhAbhyAM dharmazuklAbhyA - mArttaraudrA'bhidho bhaTau / nigrahaNendriyANAM ca jIyate drAgasaMyamaH kSayopazamatacakSudarzanAvaraNAdayaH nazyantya sAta sainyaM 1 | // 56 // 112011 saha ca puNyodayaparAkramAt // 58 // gajendre, rAgakesariNA tathA / sutena mohabhUpo'pi dharmabhUpena hanyate // 56 // tataH prAptamahAnandA, dharmabhUpaprasAdataH yathA kRtArthA jAyante, sAdhavo vyavahAriNaH vicintayettathA sarvaM dharmadhyAnaniviSTadhIH ganyadapi nyastamartha jAtaM I dAga ||60|| ||61|| 1139611 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra: // 378 // TI. 'cAritravahanaM zritA budhA nirvANanagaraM gacchantIti labdhavyatikare-samprAptavattAnte sati 'muhuH saMsAranATakocchedAzaGkApakA''vile mohapallIze sati' punaHpunaH saMsAranAmaka-nATakasyocchedasyAzakA-cintAnAmakapaGkena maline mohanAmakapallIpatI sati, pu0kI mo0pa. ? sajjIkRtasvIyabhaTe durbuddhinAmikA nAvaM thite, 'durnItinauvRndArUDha-zeSabhaTA'nvite'mbIyabhaTAnAM sajjIkaraNAnantaraM duSTalezyAnAmakanAvaM zrine, duSTa nItinAmaka-nausamRhArUDhazeSasubhaTaiganvite mohapallIpatI, Agacchati sati, athetyanantara-mito 'dharmezabhaToghe 'tatvacintAdinArAca-sajjIbhUte raNamaNDapaM samAzrite' tattvacintA''di-nAmakasutIkSNabANAvalIbhiH sajjIbhUte dharmamahArAjasya bhaTAnAmodhe-samudAye yuddhamaNDapaM samAzrite sati 'mitho lagne raNA''veze' parasparaM raNasya raGge lagne sati. samyagdarzananAmakamantriNA, mithyAtvanAmako mantrI, viSamA caramA daza prApyate-gamyate prApitazca kriyate. 'lIlayaiva prazamAdimahAyodhaH kaSAyacaraTA api niruddha yante zIlena mmarataskara:-krIDAmAtreNa kaSAyanAmakAzcaraTA:-corAH prazamavinayAjavamArdavanAmake mahAyodhai niruddhayante, zIlanAmakena mahAyodhena kAmanAmako'pi taskaro niruddhayate, tathA vairAgyanAmakasenayA hAmyAdiSaTaka luNTAkavRndaM niruddhayate, zrutaviSayakodyogAdi-nAmake bheTe niMdrAdayastAbyante, dharmazuklanAmakazubhadhyAnamaTAbhyAmAgedranAmako bhaTo jIyete 'indriyANAM nigraheNa ca jhaTiti jIyate'maMyamo bhaTaH, kSayopazamanAmakabhAvabhaTatazcakSurdarzanA''varaNAdayo nazyanti, amAtavedanIyanAmakaM sainyaM ca. puNyodayasya parAkramAnazyati, dveSagajendreNa sutena tathA rAgakesariNA sutena maha mohabhRpo'pi dharmabhRpena // 378 // in Education tema For Private & Personal use only Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 379 // hanyate inanaviSayIkriyate, tato dharmamahAgajasya prapAdata:-kRpayA, samAramahodadheH pAraM gantucAritravahanaM zritAH sarve vyavahAriNaH prAptamahAnandAH sajAtAH, yathA dharmarAjamya prasAdataH sarve sAdhavo vyavahAriNaH kRtArthA:-kRtakRtyA amRtapadArUDhA jAyante, tathA 'dharmadhyAnaniviSTadhIH'dharmadhyAnakasthApitabaddhiH, mahAtmA sarva vicintayen / etAvanmAtramapi na parantu Idaganyadapi, apramattatA''dibhAvasya kathanaM, yanAgadattakathAdvArA 'yadAgama= AvazyakamUtrAdirUpe jinAgame nyastamarthajAtaM tadapi dharmadhyAnadhyAyinA mahAtmanohanIyamityatra dhyAtavyanAmakaM maptamaM dvAraM samAptam // 51152153/54155 / 5635758 / 59/60 / 6 / / athASTamaM dhyAtRdvAraM kathyate 'manamazcendriyANAM ca jayAdyo nirvikAradhIH / dharmadhyAnasya sa dhyAtA, zAnto dAntaH prakIrtitaH / / 62 / / TI. manamazcendriyANAM jayAd' cittasya cendriyANAM saMyamanarUpajayadvArA 'yo nirvikAradhI:vikArazUnyabuddhisamRddhimAn 'zAnto dAntaH' sa dharmadhyAnasya dhyAtA, zamadamaguNasampano-dharmadhyAnasya dhyAtarUpo'dhikArIti kathyate / / 62 // parA'bhimatasthitaprajJasya lakSaNaM dharmadhyAnadhyAtari ghaTate iti varNanam sh||379|| For Private & Personal use only Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAraH // 380 // Jain Education Internation parairapi yadiSTaM ca sthitaprajJasya lakSaNam / ghaTate hyatra tatsarvaM tathAcedaM vyavasthitam // 63 // prajahAti yadA kAmAn, sarvAn pArtha ! manogatAn / AtmanyevA''tmanA tuSTaH sthitaprajJastadocyate // 64 // TI0 parairdarzanA'ntarIyairapi yat sthitaprajJasyA''tmano lakSaNamiSTaM tatsarvamaMtra - dharmadhyAna kartaryAtmanighaTate'rthAddharmadhyAnI sthitaprajJa ucyate tathA cedaM bhagavadgItAyAM vyavasthitaM taddarzyate / , prajahAti prakarSeNa jahAti parityajati yadA yasmin kAle sarvAn samastAn kAmAn icchAbhedAn he pArtha! manogatAn manasi pravRSTAn hRdi praviSTAn / sarvakAmaparityAge puSTi - kAraNAbhAvAt zarIradhAraNanimittazeSe sati unmattapramattasya iva pravRttiH prAptA iti ata ucyate-Atmani eva pratyagAtmasvarUpe eva AtmanA svena evaM bAhyalAbhanirapekSaH tuSTaH paramArthadarzanA'mRtarasalAbhena, anyasmAd alaMpratyayavAn sthitaprajJaH sthitA pratiSThitA AtmAnAtmavivekajA prajJA yasya sa sthitaprajJo vidvAn tadA ucyte| tyaktaputravicaloka eSa saMnyAsI AtmArAma AtmakrIDaH sthitaprajJa ityarthaH / iti zAGkaramANyam ||380|| Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 38 // pArtha ! he arjuna ! manogatAna-manasi jAtAna sthitAn sarvAn kAmAna-mano'bhISTamogamanorathAna , yadA prajahAti-apunarbhavatvena rUpeNa jahAni-pratyajati, Atmanyeva-svAtmadravye, AtmanA-svabhAvarUpA''''nmanA, tuSTa:-pramantraH, tadA sthitaprajJa ucyate // 63 // 64 // punarapi bhagavadgItoktazlokatrayI kathyate 'duHkheSvanudvignamanAH, sukheSu vigataspRhaH / vItarAgabhayakrodha sthitadhImunirucyate // 65 // yaH marvatrA'nabhisneha-stattat prApya zubhA'zubham / nA'bhinandati na voSTi, tasya prajJA pratiSThitA // 66 // yadA saMharate cA'yaM, kUmo'GgAnIva srvshH| indriyANIndriyArthebhya stasya prajJA pratiSThitA // 67 // TI0 duHkheSu-kAryakAraNarUpadukheSupasthiteSu anudvignaM mano yasya so'nudvigmanA arthAd duHkhasya kAraNAni prApya na dIno, mano'pekSya, sukheSu kAryakAraNarUpeSu sukheSu vigataspRhaH spRhArahitaH, arthAt sukhasukhasAdhanAni prati niHspRhaH-alInamanAH, 'vItarAgabhayakrodhaH'rAgeNa bhayena, krodhena zUnyaH cita // 381 // Far Private & Personal use only Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 382 // Jain Education Internation doSarUparAgabhayakrodharahito muniH sthitaprajJa ucyate // 65 // ' tattatprApya zubhAzubham ' = iSTA'niSTavastumAtraM prApya yaH sarvatra zubhAzubhA''tmake vastunyanabhisnehaH- vItarAga udAsInaH samaH san nAbhinandati=na rakto bhavati, na dveSTi=na dviSTo bhavatyatastasya = samatAlaGkRtasya prajJA pratiSThitA = pratiSThA prAptA, sthiratA prAptA kathyate // 66 // 'kUrmo'GgAnIva sarvazaH' yathA kUrmo'GgAnyupAGgAni sarvataH saMharate - saGkocayati tathA cAyaM muniH, indriyaviSayebhya indriyANi saMharate - pratyAharati sa muniH sthitaprajJa ucyate ||67 || 'zAGkarabhASyamatra = duHkheSu AdhyAtmikAdiSu prApteSu na udvignaM na prakSubhitaM duHkhaprAptau mano yasya saH ayam anudvignamanAH / sukheSu prApteSu vigatA spRhA tRSNA yasya na agniH iva indhanAdyAdhAne anuvate sa vigataspRhaH / vItarAgabhayakrodho rAgaH ca bhayaM ca krodhaH vItA vigatA yasmAtsa vItarAgabhayakrodhaH, sthitadhIH sthitaprajJo muniH saMnyAsI tadA ucyate ( 256) 'yo muniH sarvatra dehajIvitAdiSu api anabhisnehaH abhisnehavarjitaH tattat prApya zubhAzubhaM tattat zubhaM azubhaM vA labdhvA na abhinandati na dveSTi zubhaM prApya na tuSyati na ruSyati azubhaM ca prApya na dveSTi ityarthaH / tasya evaM harSaviSAdavatasya vivekajA prajJA pratiSThitA bhavati || 2|57 // 'yadA saMharate samyag upasaMharate ca ayaM jJAnaniSThAyAM pravRtto yatiH kUrmaH aGgAni iva sarvazo yathA ||382 / Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyAsmasAraH / / 383 // kUrmo bhayAn svAni aGgAni upasaMharati sarvata evaM jJAnaniSTha indriyANi indriyArthebhyaH sarvaviSayebhya upasaMharate / tasya prajJA pratiSThitA iti uktArthavAkyam (2058) -siDasya hi svabhAvo yaH saiva sAdhakayogyatA 'zAnto dAnto bhavedIha-gA''tmArAmatayA sthitaH / siddhasya hi svabhAvo yaH, saiva sAdhakayogyatA // 6 // ___TI0 evaM ya AtmA zAnto bhavet , dAnto bhavet , anayA rItyA cA''tmArAmatayA sthito bhavet , sa evA''tmA, dharmadhyAnadhyAtA bhavitu yogyo'sti, yato'pramattasaptamAdiguNasthAnasthitasya siddhayogino yaH svabhAvo'sti sa evetasya sAdhakasya yogyatA (bIjarUpatA) jJeyA'rthAt , siddhayogini yA guNAnAM pUrNatA bhaveta , teSAmeva guNAnAmaMzAnA-aMzarUpaguNAnAmastitvarUpayogyatA sAdhake sambhAvanIyeti // 6 // -zukladhyAnasya ko dhyAtA ?'dhyAtAdhyameva zuklasyA-pramattaH pAdayorddha yoH / pUrvavid yogyayogI ca, kevalI parayostayoH // 6 // Jain Education Internation For Private & Personal use only weinelibrary.ro Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 384 // Jain Education Internation TI0 yo dharmadhyAnasya yogyo dhyAtA kathitaH so'yameva zukladhyAnasya caturSu pAdeSu madhye pAdayo dvayoH pUrvayorapramatta AtmA dhyAtA'dhikArI bhavettadA sa pUrvadharo mahAtmaiva jJeyaH, zukladhyAnasya tRtIyapAdadhyAtA yogI kevalI bhavati, caturthapAdabhyAtA'yogI kevalI bhavatIti // 66 // - navamadvArabhUtA dharmadhyAninAmanuprekSA:'zranityatvAdyanuprekSA, dhyAnasyoparame'pi hi bhAvayennityamabhrAntaH prANA dhyAnasya tAH khalu // 70 // TI0 'dhyAnasyoparame hi' - asmAd dhyAnayogAbhivRttiH syAttadA abhrAntaH sadAzramA'nAkrAntaAtmA, anityatvAdirUpA anuprekSA bhAvanA bhAvayedyataH 'dhyAnasya tAH khalu prANA: ' = bhAvanA dhyAnasya prANa ucyanteH truTitAmapi dhyAnadhArAmanusandhAtu bhAvanAH prabhavantIti // 70 // - dharmadhyAninAM lezyA dazamadvArabhUtAH - 'totrAdibhedabhAjaH syurlezyAstisra ihottarAH 1 liGgAnyatrA''gamazraddhA vinayaH sadguNa stutiH // 71 // TI0 'tIvrAdimedabhAjaH spurlezyAstisra ihottarAH ' = dharmadhyAninAM munInAM pariNAmApekSayA tIvratIvratara - tIvratama prakArabhinnA stejaH padmazuklA''khyAstisro lezyA bhavanti atra dharmadhyAnaprasaGge dharmadhyAni | // 384 // Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ P4 adhyAtma sAraH // 385 / / nAmekAdaza (11) dvArabhRtAni trINi liGgAni manti tadyathA (1) AgamazraddhA-sarvajJapraNItAgamaprarUpitadravyapaTaka-pazcAstikAyanavanavAdimavataccapadArtheSu nirupamA'pratihatazraddhA. (2) sudevasugurvAdipUjyamAnaM prati abhyutthAnAdinA''dagbahumAnAdikagNasvabhAvo "vinayaH' (3) sadguNastutiH-sudevAdipUjyAnAM madsamyaga ( vidyamAna ) guNAnAM stavanarUpA stutiH etAni zrINi dharmadhyAnina kAyaliGgAni jJeyAni, yasmina dharmadhyAnamamti tasmina liGgatrayaM dRzyate // 71|| __-dvAdazadvAgbhUtaM dharmadhyAnamya phalaM kathyate'zIlasaMyamayuktasya, dhyAyato dharmyamuttamam / svargaprAptiM phalaM prAhuH, praudapuNyAnuvandhinIm // 72 // TI0 zIlena saMyamena ca yukto mahAtmatAdRzaM dhamyadhyAnaM yo dhyAyati tasya 'prauDhapuNyA'nubandhinI svargaprAptiM phalaM prAhuH' antato gatvA zivasampatkArakapuNyAnubandhipuNyajanyasvargaprAptirUpaM phalaM kathayantimaharSayaH / / 72|| -atha zukladhyAnanirUpaNam'dhyAyecchuklamatha tAnti-mRdutvArjavamuktibhiH / chadmastho'No mano dhRtvA, vyapanIya mano jinaH // 73 // 1385 // ind ian Internati For Private & Personal use only Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 386 // TI. zrImAna granthakAra: zukladhyAnanAmake viSaye pUrvoktadvAdazadvArANi nirUpayati tatra dvAdazadvAreSu pUrvANi catvAri dvArANi dharmadhyAnatulyAnyeva tasmAtta nyakathayana paJcamAdyAlambanAdidvArANyavatArayati (5) pazcamamAlambanadvAram jinendrANAM mate pradhAnabhRtAna kSamA-mArdavAvanirlobhatAdiguNAnAlammya chadmastho dhyAtA zukladhyAnazikharamAgehati, (6) SaSTha kramA''khyaM dvAgma-chadmasthasyA''tmana pUrva manastu trINi bhuvanAni viSayIkRtyA'pi tataH kramatastanmanamo viSayAna saMkSipan 2 AtmA, paramANo mana AnIya muzcati. evaM rItyA zukla dhyAnaM dhyAyati, yadA jino-kevalI manoyogaM niruddhaya zuklaM dhyAnaM dhyAyeta , brahmasthamya zukladhyAnaM maptamAdiguNasthAnavartino bhaveta , yadA jinasya zukladhyAnaM trayodazaguNasthAnasyA'ntaparyantama , tathA caturdazaguNasthAne bhavet // 73 // - saptama dhyAtavyadvAraM tathA'STamaM dhyAtRdvAram'savitarka savicAraM, sapRthakatvaM tadA''dimam / nAnAnayA''zritaM tatra vitarkaH pUrvagaM zrutam // 7 // arthavyaJjanayogAnA, vicAro'nyo'nyasakramaH / pRthakavaM dravyaparyAya-guNA'ntaragatiH punaH // 7 // |386 // Jan Education Intema For Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 387 || Jain Education Internation triyogayoginaH sAdho -vitarkAdyanvitaM hyadaH ISaccala taraGgA'bdheH kSobhAbhAvadazAnibham // 76 // TI0 zukladhyAnasya catvAraH pAdA dhyAtavyAsteSAM catuSNAM pAdAnAM nAmAni yathA ( 1 ) savitarka vicAraM pRthaktvam, (2) savitarka savicAramekatvam (3) sUkSmakriyA'nivRtti, (4) mamucchinnakriyamapratipAti tatra savitarkasavicAra- sapRthakatvarUpaprathamapAdasya varNanam = tatra vitarkaH = anekanayA''zritaM pUrvAnumAritaM vitarka ucyate, vicAra:- 'arthavyaJjanayogAnAmanyo'nyasaGkramaH' = arthataH zabde, zabdato dravye, manoyogato vacanayoge vA kAyayoge'thavA vacanayogato mana Adiyoge, evaM mitho jAyamAnaH saGkramo vicAra ucyate, pRthaktvamadravyaparyAyaguNAntaragatiH, pRthaktvamarthAd dravyato dravyAntare gamanaM, paryAyato'tha paryAyAntare gamanam guNato guNAntare gamanam pRthaktvamucyate, zukladhyAnasya prathame pAde vitarkavicArapRthaktvarUpAstrayo viSayA gocarIkriyante'tastaddhyAnaM savitakaM savicAraM sapRthaktvamucyate, manovacaH kAyayogarUpayogatrayavyApAravato mune vitarkavicArapRthakRtvA'nvitaM hi dhyAnamidaM ( manaidamekAgratAyutaM ) 'ISaccalattaraGgAndheH kSobhA'bhAvadazAnibham' = kizcit kizciccala taraGgavato'pAM pateryA kSobhazUnyA dazA, tatsamAnaM dhyAnaM vA mano bhavatIti // 74 // 76 // 76 // - zukladhyAnasya dvitIyapAdarUpasya savitarkasa vicArakatvasya varNanam - I // 387 // Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 388 // 'ekatvena vitarkeNa, vicAreNa ca saMyutam / nirvAtasthapradIpA''bhaM, dvitIyaM tvekaparyayam // 77 // TI. atra vitarkavicArI pUrvavad mAvyau parantu dravyaparyAyaguNA'ntaragatirUpaM pRthaktvaM na, ekatvena saMyutaM vitaNa maMyutaM, vicAreNa saMyutaM dhyAnaM mavitakaM savicAramekatvaM, dvitIyaM zukladhyAnamekapayAyavata mana , nirdhAnamthapradIpA''bhaM' pavanarahitamthAnasthadIpakatulyaM nizcalaM jJeyamiti // 77 // -zukladhyAnasya tRtIyapAdarUpaM sUkSma kriyA'nivRtti dhyAnam'sUkSmakriyA'nivRttyAkhyaM, tRtIyaM tu jinasya tat / zraddharuddhA'Ggayogasya, ruddhayogadayasya ca // 78|| ... TI. 'ruddhayogadvayamya' =ruddhaM sUkSmavacana manAyogA''tmakayogadvayaM yena ma tamya, 'arddharuddhA'Gga yogasya ca' mUkSmavAdagbheTadvayayata kAyayogamadhyAdarddhapakAyayogo ruddho yena mo'ruddhA'GgayogastamyA'saddhA'Ggayogamya ca jinamya, arthAd yatrAcanvAmAdirUpAyAH mUkSmakAyayogamya kriyAyA anivRttiH (mattA ) agti, ataH mUkSmakriyA'nivRttinAmaka dhyAnaM tRtIyaM trayodazaguNasthAnasyA'ntimA'ntamuhanasthasya kevalinI bhagavatI bhavatIti / / 78 / / / / 388 // lain Education Internati Far Private & Personal use only " Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-1 sAra // 38 // - zukladhyAnasya caturthapAdarUpaM samucchinnakriyA'pratipAnidhyAnam - 'turIyaM tu samucchinna-kriyamapratipAti tat / zailavaniSpakampasya, zailezyAM vizvavedinaH // 7 // TI0 'samRcchinnakriyam samucchinA-nivRttA, ucchyAmAdirUpA sUkSmakAyikakriyA yammAd dhyAnA tata 'samucchinnakriyama apratipAti' siddhAvasthAprAptiparyantaM pratipatanA'bhAvAdapratipAti, zukladhyAnasya caturthapAdarUpaM navyAnaM zailezyavasthAyAM zailavaniprakampasya vizvavedina:-caturdazaguNasthAnasthasyA'yoginaH kevalino bhagavato bhavatIni // 79 // -pathamapAdadvayasya cA'ntimapAdayasya kiM phalam :'etaccaturvidhaM zukladhyAnamatra dvayoH phalam / zrAdyayoH suralokApti-rantyayostu mahodayaH // 8 // TI0 caturvidha prakAracatuSTayA'vacchinnamenacchukladhyAnamasti 'atra'caturvidhazukladhyAne dvayorAdyayoH savitakamavicArasapRthaktvamavitarkasavicArakatvayoH, chaasthasya phalaM suralokAptiH-devalokaprAptiH, 'antyayo- Iyostu'-mUkSmakriyA'nivRttisamucchinnakriyA'pratipAtinoIyostu phalaM mahodayaH niHzreyasa prAptiriti // 8 // // 389 / / Jain Education Intemat For Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra // 39 // -navamadArabhUtAH zukladhyAnasyA'nuprekSA:'zrAzravA'pAyasaMsArA-nubhAvabhavasantatIH arthe vipariNAmaM vA'nupazyecchuklavizrame // 1 // ____TI0 (1) AzravA'pAyamanupazyet=mithyAtvAdyAzravajanyAn apAyAn ( AtmahitarUpahAnimahAhAnirUpAn ) anuprakSeta, (2) saMsArAnubhAvamanupazyet karmarUpamya vA tajjanitajanmajarAmaraNarUpasya saMsAramyAnubhAvaM-ramaM prabhAvamanuprekSata (3) bhavasantatimanupazyena bhavasyA'nuvandhaparamparAM-uttarottararUpajanmA''vivAhaM vicArayet , (4) arthe vipariNAmamanupazyeta-indriyaviSaye, pudgalAdipadArthe'thavA svIputrAdiprayogAdAvarthe viparIta-vicitrapariNAmamanuprekSeta, etatsarva zukladhyAnAd vizrAme prApte sati cintanIyam , etAzcatastro'nuprekSAH, zukladhyAnasya prathamadvitIyapAdadhyAnAd viramaNA'nantaraM sambhavanti, yataH zeSA'ntimapAdadvayamya dhyAnantu virAmaM vinaiva mukti prApayatIti // 1 // -dazamadvArabhUtAH zukladhyAnasya leiyA:'drayoH zuklA tRtIye ca, lezyA sA paramA matA / caturthazuklabhedastu, lezyA'tItaH prakIrtitaH // 2 // // 39 // lain Education Internatio For Private & Personal use only Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 31 // zukladhyAnamya prathamapAdadvaye zuklalezyA vartate. tRtIyapAdasya dhyAne paramA zuklalezyA vidyate, caturthapAdasya tu dhyAnaM kuna mahAtmA 'lezyA'tItaH' lezyAtaH paraH kathyate // 82 // - ekAdazadvArabhUtAni zukladhyAninAM catvAri liGgAni kAryarUpANi - 'liGga nirmalayogasya. zukladhyAnavato'vadhaH / zramammoho vivekazca, vyuttargazcA'bhidhIyate // 3 // TI. 'zukladhyAnavato nirmalayogasya'=zukladhyAnazAlinaH paramapavitramanovacaHkAyayogasya liGga mucyate tad yathA (1) avadhaH (2) asammohaH (3) vivekaH (4) vyutsarga ityeteSAM catuNNAM liGgAnA vivecanamagrato vakSyamANamasti / / 3 / / -vivicyante kAryaliGgAni zukladhyAninAm'zravadhAdupasargebhyaH kampate na bibheti ca / zrasammohAnna sUkSmA'rthe, mAyAsvapi na muhyati // 4 // vivekAta sarvasaMyogA-bhinnamAtmAnamIkSate / dehopakaraNA'saGgo, vyutsargAjAyate muniH // 5 // ga 311 // Jain Education Intem For Private & Personal use only . Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAraH 1 // 312 // TI. (1) abadhAd-ahiMsA''tmakakAryaliGgAd , zukladhyAnI, devAdikRtegya upasargebhyo na kampate. ca na vimati, niSpakampo nirbhayazca bhavatIti (2) asammohAta-mithyAtvAdisammohA'bhAvarUpakAryaliGgAt 'mujhamAuthe' =atIndriyagahananigodAdisUkSmA'the. devAdikRtAsu mAyAsvapi 'na mudyati'= zukladhyAnI na mohamApnoti (3) vivekAna heyopAdeyavive vanajanyahAnopAdAnarUpavivekAt bAdhA'. bhyantararUpazarIrakarmAdipudgalasaMyogarUpasaMyogAd , bhinna-pRthagarUpamAtmAnaM-svadravyamIkSane-pazyati zukladhyAnI. (4) vyunmAMtavizegana unmarjanarUpanyAgAta , dehe copakaraNe'saGganAvAna-nirapekSatAvAna , muniH zukladhyAnI jAyane iti / / 84 // 85 // --dvAdazadvArabhUtaM zukladhyAnasya phalam-- 'etaddhyAnaphalaM zuddhaM, matvA bhagavadAjJayA / yaH kuryAdetadabhyAsa, sampUrNA'dhyAtmavidabhavet // 86 // TI. 'bhagavadAjayA'-je nazAmanA'nusArataH, etamya zukladhyAnamya zuddhaM krama-vidhi matvA-jJAtvA zraddhAya vA, yaH, enamya zukladhyAnasyA'bhyAsa-punaH punaH pratidinakartavyarUpamabhyAsaM kuryAt , sa IM392 // zukladhyAnA'bhyAmI, kalAvapi maMpUrNatayA-mAGgopAGgatayA'dhyAtmavid bhavediti // 86 // Jain Education Interatia For Private & Personal use only Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 393 // -ityAcAryazrImadvijayalabdhisUrIzvarapaTTadharAcAryazrImadvijayabhuvanatilakasUrIzvarapadRvarabhadragsUriNA kRtAyAmadhyAtmasAragranthe bhuvanatilakAkhyAyo kAryA dhyAnamvarUpanAmakaH SoDazo'dhikAraH samAptaH // 663 // -atha dhyAnastutinAmakaH saptadazo'dhikAraH-dhyAnameva bhavanAzi bhajadhvam'yatra gacchati paraM paripAka, pAkazAsanapadaM tRNakalpam / svaprakAzasukhabodhamayaM tat , dhyAnameva bhavanAzi bhajadhvam // 1 // To. 'yatra parva paripAkaM gacchati'-yadA dhyAnayogaH prakRSTA'vasthArUpaM paripAkaM prApnoti tadA 'pAkazAsanapadaM tRNakalpaM' purandara-indra padaM tRNatulyamevA'vabhAsate svajyotirmayaM svAnandamayaM svarodhamayaM sadhyAnameva bho bhavyA bhavanAzitvena rUpeNa bhajacam-sevadhvam --dhyAnavAneva tRptaH viSayarAgaM na prApnoti'zrAturairapi jaDairapi sAkSAt , sutyajA hi viSayA na tu rAgaH / dhyAnavA~stu paramadya tidarzI, tRptimApya na tamRcchati bhUyaH // 2 // // 3933 // Jain Education Internati Far Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma. sAraH // 394 // Jain Education Internati TI0 pAravazyenAturA api = pAndyamApannA api, jahA :- mUrkhatvamApannA api 'sAkSAt ' = pratyakSata indriyaviSayAna- bhautikavAdyavibhavAdana sukhena pratyajanti parantu viSayagagaM tyaktu nAlaMkarmINAH, dhyAnavA~stu paramadyunidarzI=paramAtmanaH paramajyotirdraSTA san paramAM tRptimAtmani prApya bhUyaH - punaH, taMviSarrAgaM na labhata iti // 2 -- yA nizA sarvabhUtAnAM tasyAM jAgarti saMyamI 'yA nizA sakalabhUtagaNAnAM, sarvataH sakalakarmaphalAnAm / yatra jAgrati ca te'bhiniviSTA, ghyAnino bhavati tatra suSuptiH ||3|| TI0 prANigaNAnAM tvandhakAramayI bhavati, tata evaM kathyate te sakalabhUtagaNA tattvadRSTirUpanizAyAM nidrAyamANA eva tiSThanti parantu tasyAmeva tattvadRSTau dhyAnI-saMyatAtmA, jAgradasti, tadarthe tu mA dRSTi dinamadotmanasamA vidyate, ye'bhiniviSTA yasyAM mithyAdRSTau saMsAriNo jAgrati-nirnidrA bhavanti, tasyAM midhyAro dhyAninaH - maMyamino bhavati suSuptiH, tanmithyAdRSTito dhyAnI parAGmukhaH man santiSThate tatra nidrAyamANa ivA''mna iti bhAvaH // 3 // [ yA nizA rAtriH sarvapadArthAnAm avivekakarI tamaHsvabhAvatvAt kiM tat paramArthatantram sthitaprajJasya viSayaH / yathA naktaMcarANa ahaH eva sad anyeSAM nizA bhavati tadvad naktaMcarasthAnIyAnAM ajJAnAM // 394 // Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 395 // sarvabhUtAnAM nizA iva nizA paramArthatatvam agocaratvAd atabaddhInAm / tamyAM paramArthanavalakSaNAyAm ajJAnanidrAyAH prabuddho jAgarti maMyamI-saMyamavAna jitendriyo yogI ityarthaH / yasyAM grAhyagrAhakamedalakSaNAyAM avidyAnizAyAM prasuptAni eva bhRtAni jAgrati iti ucyate, yamyAM nizAyAM prasuptA eva svapnadRzaH mA nizA avidyArUpavAna , paramArthatatvaM pazyato muneH ataH karmANi avidyA'vasthAyAm eva codyante na vidyA'vasthAyAM / vidyAyAM hi matyA udite savitari zArvaram iva tamaH praNAzam upagacchati avidyA / bha.gI. zAGkarabhASyam 169] -sarvakarmaphalAnAM siddhi Anata eva bhavati-- samplutodakamivAndhujalAnAM, sarvataHsakalakarmaphalAnAm / siddhirasti khalu yatra taduccaiH, dhyAnameva bhavanAzi bhajadhvam // 4 // dI. khalu-nizcaye, yatra-yasmin dhyAne sati, 'sarvataH sakalakarmaphalAnAM siddhirasti' samantAt marvakriyAphalAnAM middhirasti 'samplutodakamivAndhujalAnAM' kUpe jalamidvibhUmo vahamAnocchalajjala nijharaNaprabhAvato bhavati tathA'trApi dhyAnapravAhata eva sarvakarmaphalasiddhiH / pAThAntareNA 'dhyAnameva paramArthanidAnam' tad uccaiAnameva paramapadasya mUlakAraNamiti // 4 // // 395 // Jain Education Internation For Private & Personal use only Siw.jainelibrary.org Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra: - sarvathA''tmani lIno dhyAnavAn sarvavAdhAvihIno'sti'bAdhyate na hi kaSAyamamutthaiH, mAnasai nai tatabhUpanamadbhiH / atyaniSTaviSayairapi duHkhai-AnavAnnibhRtamAtmani lInaH // 5 // .TI. dhyAnavAna mahAtmA nibhRtamAnmani lIna:, 'kaSAyamamurmAnasarnahi bAdhyate' krodhAdi kaSAyajanyairmanovikArna bAdhyate, 'tatabhUpanamadbhiH'mahadbhi vizAla bhUpairnamadbhirna vAdhyate, 'anyaniSTa. vipayapi daHkhaH-balabadaniSTAnubandhinvena atyantA'niSTaviSayayogajanyaistIbaduHkhairapi na vAdhyate iti // 5 // - zivazamaMgariSThaM dhyAnamastuspaSTadRSTasukhamambhRtamiSTaM dhyAnamastu zivazarmagariSThama / nAstikastu nihato yadi na syAdevamAdinayavAGamayadarADAt // 6 // TI. dhyAnaparamabalena 'mparNa pratyakSa' miti pratyakSatayA'nubhUnasukharUpAnandena mamyaga bhRtaM dhyAnaM, punaH kI.dhyA? zivazarmagariSTaM' aMzato mokSasukhA'nubhavA'pekSayA guruvaraM dhyAnaM, pu. kI. dhyA.? 'iSTaM' paramecchAviSayamamtu-pUrNapremAmpadamastu 'evamAdinayavAGamayadaNDAta' ityAdina yarmitavANImayazAstradaNDAna , yadi nAstikamtu nihato na syAna bhavedAnmanizcayI, arthAda dhyAnayogaprabhAvataH sva Jain Education Intema For Private & Personal use only Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badhyAtma sAra // 397 // saMvedanAtmakapratyakSapramANopalabhyAtmAdipadArthopalabdhina AtmA''nando'paryAdo bhavati-pUrvoktadaNDAnihato nAstiko'pi dhyAnavalAdAstiko bhavatIti // 6 // ___ paramAtmaprakAzarahasya ghyAninAM bhAtiyatra nArkavidhutArakadIpa-jyotiSAM prasaratAM nAvakAzaH / dhyAnabhinnatamamAmuditAtmajyotiSAM tadapi bhAti rahasyam / / 7 / / TIkA. yatra-paramAtmajyotipi, pramaratA-calatA mUryacandratArakadIpakajyotiSAM nA'vakAzaH, 'dhyAnabhinnatama mAmuditA''nmajyotiSA' =dhyAnena bhinna-hatamA'tmAjJAnarUpaM tamo yeSAM teSAM dhyAnabhinnatamamA. uditaM Anmano jJAnarUpaM jyotiyeMpo, tepAM-uditAtmajyotiSAM tad rahasyaM bhAtI'ti-tata paramAtmajyotipo rahasyaM bhAmane iti // 7 // ___- dhyAnamitra ciravirahitAM prazamarati preyasI yojayati - yojayatyamitakAlaviyuktAM, preyasI zamarati tvaritaM yat / dhyAnamitramidameva mataM naH, kiM parai jagati kRtrimamitraiH / / 8 / / TI. na:-ammA, idaM-pratyakSaM dhyAnanAmakaM mitrameva matamiSTamicchAviSayabhUtaM jagati-loke // 397 // Jan Education Intemat For Private & Personal use only Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 398 // kimalaM kRtrimamitraH paraH yad-yato'mitakAlaviyuktA'anantakAlato virahiNI, zamaratinAmikA preyasIMpriyatamA tvaritaM-vinA vilambana yojayatyAnmanA saha dhyAnamitramiti // 8 // -dhyAnanAmake dhAmni labhate susvamAtmA'vAritasmarabalAtapacAre, zIlazItalasugandhiniveze / ucchite prazamatalpaniviSTo, dhyAnadhAmni labhate sukhamAtmA // 1 // TI. dhyAnarUpagehe labhate sukhamAnmA, kI. dhyA. dhAmni ? 'vAritasmarabalAtapacAre' vAritaH smarabalakAmabalarUpAtapamya cAge-ganiyasmistatra, pu. kI.dhyA dhA. 1 zIlazItalasugandhiniveze-zIlameva zItalamugandhi vastu vartane tamya nivezo-racanA yasmistatra, pu. kI0yA0dhA ? 'ucchtei ' ekAgratA'pekSayA, kIdRza AnmA? 'prazamatalpaniviSTaH' upazamanAmakamahAzayyAyAM niviSTaH-sthitaH, arthAta tAzavizeSaNaviziSTa dhyAnadhAmni labhate sukhamAtmeti // 9 // --dhyAnadhAmni sphuTamAtmana AhUtapUtaparamA'tithipUjA bhavati-- 'zIlaviSTaradamodakapAdyapAtibhAgesamatAmadhupakaiH / dhyAnadhAmni bhavati sphuTamAtmAhUtaptaparamA'tithipUjA // 10 // // 398 // Jain Education Intemat For Private & Personal use only Janww.jainelibrary.org Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-15 sAra // 39 // TI. zIlanAmasiMhAsanena. dama-dandriyadamananAmakodakarUpapAdyenA'rthAta pAdaprakSAlanajalena, kevalajJAnAdhastanavartizuddhiprakAprAptamatijJAnasvarUpaprAtibhanAmakAjalarUpAdhyeNa mamatAnAmakadadhyAdimizritamadhurUpamadhuparkeNA'rthAcchIla viSTagdamodakapAdyaprAtibhAdhyamamatAmadhuparkaH, AtmA'bhidhAno ya AhRnaHAmantritazca pUnaH-pavitro'nithivizeSo'sti, tasya pUjA, dhyAnadhAmni sphuTaM bhavatIti / / 10 / / ___- AtmaparamAtmanorabhedakArako dhyAnanAmakaH sandhidUtaH - 'zrAtmano hi paramA''tmani yo'bhUda. bhedabuddhikRta eva bhedaH / dhyAnasandhikadamu vyapanIya, dAgabhedamanayorvitanoti // 11 // TI. hIti nizraye, Atmano yaH paramA''tmani bhedajJAnena kRta eva vivAdo yo'bhUt , parantu dhyAnanAmakasandhikAraH sandhidtaH, 'amu"-bhedabuddhikRtameva vivAdaM vyapanIya-dUrIkRtya drAga , anayorAtmaparamAtmanorabheda-bhedAbhAvamekatvaM, vitanoti-karotye veti // 12 // __-mRtyuJjayAmRtaM dhyAna evAsti'kvA'mRtaM viSabhRte phaNiloke, kaya kSayigayapi vidhau tridive vaa| kvA'psaroratimatAM tridazAnAM, dhyAna eva tadidaM budhapeyam // 12 // // 39 in Eda For Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TI0 (1) 'viSamate phaNiloke kvA'mRtaM ?' viSeNa bhUte nAgaloke kuto'mRtaM ! yato viSAmRtayoadhyAtma-IAL rekara sthiti viruddheti nAmRtasambhavo'pi0 (2) 'kva jhayiNyapi vidhau'-kSayazIle'pi candre kuto'mRtaM ? sAraH sitA'sitapakSayoH kramazaH kSayabhAji candramami sudhAlezasambhavo'pi na yato'mRtatvakSayayorvirodhAta (3) 'apsaroratimA tridazAnAM vA kSayiNi tridive' apsarobhI rati-krIDAM kurvatAM tridazAnAM tRtIyadazAvizi STAnAM tridive-svarge kSayazIle kuto'mRtatvamajarA'maratvaM sambhavet , yadi tridive'mRtaM syAttadA mvarvadhUbhiH // 40 // saha ratikaraNA'nantaraM tridazAnAmatRpti na syAttato'mRtaM kutrA'sti ? iti prazmasya pratyusaraM granthakAraH karoti yathA 'dhyAna eva tadidaM budhapeyam' arthAt yoginAmekAgratAsahitajJAnarUpacyAnavatA paramapriyaM mAdakapAnamiva dhyAnarUpA'mRtapAnamasti yataH, tatvAnA'nantaraM samyag dhyAnino mRtyu jayantyeveti // 12 // - dhyAnajanyanizcalatAyAmapUrvamadhurarasA''svAdanam - 'gostanISu na sitAsu sudhAyAM nA'pi nA'pi vanitAdharavimbe / taM rasaM kamapi vetti manasvI, dhyAnasambhavaghRtau prathate yaH // 13 // ____TI. 'dhyAnasambhavadhRto' ekAgratApUrvakajJAnarUpadhyAnajanyanizcalatAnAmakadhRto yo'nupamo rasaH prathate-vistAraM prApnoti, taM-viziSTaM, kamapi-lokottaraM rasaM manasvI prazastamanojanyazumadhyAnI, vetti // 20 // Jan Education Intema For Private & Personal use only Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNyAstha sAraH 180211 Jain Education Internatio jAnAti nAnyaH, tAdRzo'pUrvamadhuraraso na gostanISu - drAkSAsu nApi sitAsu zarkarAsu, nA'pi sudhAyAM - amRne, nApi vanitAsdharabimbe sambhavatIti // 13 // dhyAnastutinAmakASdhikArasyopasaMhAraH - 'ityavetya manasA paripakvacyAnasambhavaphale garimANam / tatra yasya ratirenamupaiti praudadhAmabhRtamAzu yazaH zrIH || 14 || - TI0 ityevaMrItyA pUrvoktaM 'paripakva dhyAna sambhavaphale' = paripAkaviziSTadhyAnajanyaphalaviSayakaM garimANaM mahatvaM manasA - hRdayena, avetya-jJAtvA tatra = mahimazAlini dhyAne, yasya janasya, ratiHrAgo bhavati enaM - dhyAnaviSayakarAgavantamimaM janaM, 'prauDhadhAmabhRtaM ' = vizAlatejodhAriNamAzu yazaH zrIH = kIrtilakSmIH upati=samIpaM yAtIti0 // 14 // ( rathoddhatAcchando'tra 'ranaralgArathoddhatA' chando'nuzAsane) ityAcArya zrImadvijayalabdhi sUrIzvara paTTadharAcArya zrImadvijayabhuvanatilaka sUrIzvarapaTTgharabhadraGkareNa sUriNA kRtAyAmadhyAtmasAragranthe bhuvanatilakAssvyAyAM TIkAyAM dhyAnastutinAmakaH saptadazo'dhikAraH samAptaH ||677 || AtmanizcayanAmako'STAdazo'dhikAraH - - 1182911 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH / / 402 // - AtmajJAnaM ca mokSavam - "yAtmajJAnaphalaM dhyAna-mAtmajJAnaM ca muktidam / thAtmajJAnAya tannityaM, yatnaH kAryo mahAtmanA // 1 // TI. nanu kimAtmA, jJAnaprabhRtito bhinno'thavA'bhinno'sti ? ajIvAdito'pyAtmA, kiM mino vA 2 'bhinno'sti ? iti ced vyavahAranayamatenA''tmA, jJAnAdito minno'sti, zuddhanizcayanayamatenA''tmA, jJAnAdinA sahA'bhinno'sti, ajIvAdito bhinno'stIti, anyadapi kiyajjJAtavyamatrollikhyate (1) dravyAthikanayaM manyamAnena zuddhanizcayanayenA''tmA, paryAyamayo'sti, sukhamayo'sti, kartA ca bhoktA nAsti iti iti svIkriyate, (2) paryAyArthika-nayaM manyamAnena cAzuddhanizcayanayenAtmA, paryAyavAnasti, gagAdiparyAyataH sukhAdimAnasti / kartA ca bhoktA'stIti svIkriyate / (3) anuparitavyavahAranayamatenA''tmA, karmamayo'sti, karmataH sukhaduHkhavAnasti, puNyAdikarmaNa: kartA ca tatphalabhoktA'mtIti (4) upacaritavyavahAranayamatenA''tmA, dehamayo'sti, zarIradhanAditaH sukhaduHsvavAnamti. zarIgadeH kartA ca bhoknA'mtIti kizcijjJAtavyaM vijJApya zlokA'rtho'dhunA kathyate TI. 'AtmajJAnaphalaM dhyAnam'AtmajJAnaM phalaM yasya tadAtmajJAnaphalaM dhyAnamarthAt prAktanA'dhikArakathitadhamyazukladhyAnata AnmajJAnarUpaM phala prApyate dhyAnaM vinA''tmajJAnaM na bhavati AtmajJAnarUpaM 402 // Jain Education Internationa For Private & Personal use only As.w.jainelibrary.org Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 40 // kArya prani dhaHzukladhyAnaM kAraNaM bhavati, tathAcA''tmajJAnaM muktidam' kRtsnakarmakSayajanyasvamvarUpA'vasthAnarUpA mukti dadAnIni muktidam , arthAdAtmajJAnena muktiH prApyate, tat-tasmAta kAraNAn mumukSuNA mahAtmanA AnmajJAnAya-Anmatacca sambandhijJAnamya hetave, nityaM-nairantaryeNa yatnaH-vIrthollAsapUrvakaH prakRSTo yatnaH kArya-kartavya iti ||2| - ya AtmAnaM jAnAni tamya jJAnavyaM nA'nyadavaziSyate - 'jJAte hyAtmani no bhRyo, jJAtavyamavaziSyate / ajJAte punaretasmin , jJAnamanyannirarthakam // 2 // TI-yenA''nmA jJAtaH sarvA''tmanA tena sarva jJAtamanyata kimapi jJAtavyaM nA'vaziSTamasti, punaratasminnAtmanyajJAte sarvamanyajjJAtamapyajJAtamivAniSTakArakatvAta svapUrNa kAryA'mAdhakam // 2 // __ - navatatvaviSayakajJAnamapi sampUrNA''tmajJaptaya eva - 'navAnAmapi tattvAnAM jJAnamAtmaprasiddhaye / yenAjIvAdayo bhAvAH, svabhedapratiyoginaH // 3 // TI0 navasaGkhyAkanavAnAmapi jJAnamAtmaprasiddhaye-AtmanaH prakaNa-sarvataH siddhaya eba, yata // 4.3 // Far Private & Personal use only Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 404 // Jain Education Internation ekAtmatatvajJaptaye jIvasya medavanto-- yatra jIvatvaM nAsti tAni sarvANyajIvAdirUpANi tattvAni boddhavyAni, jIvo'jIvAdirUpetarebhyo bhidyate, jJAnAdicaitanyavattvAditi samAsata AtmAnaM sarvAtmanA jJAtumajIvAdita - viSayakaM jJAnamAvazyakamajIvAdInajJAtvA jIvasya pUrNa svarUpamajJeyaM syAdeva, 'ghaTo na paTa iti vajjIvo nAjIvAdirityajIvAdibhya itarebhyo bhidyate, ajIvAdibhedavAn jIvo'sti, jIve'jIvAde bhedo'sti, tasmAd bhedasya pratiyoginaH (yasyAbhAva: sa pratiyogI) ajIvAdayo'bhavana, svapadenA'jIvAdayo grAhyAH, teSAM bhedasya (jIvo nAjIvAdaya iti bhedasya ) pratiyogino'jIvAdayo jAtAH, arthAt, svabhedapratiyogitvena rUpeNA'jIvAdayo bhAvA varttante'to'jIvAdi medajJAnapUrva kamA''tmajJAnaM karttavyamato navAnAmapi taccAnAM jJAnamAtmaprasiddhaye iti vAkyaM vyavasthitaM saJjAtameveti // 3 // Atmapara bhedaM tu kazcana viralo veti - 'zruto hyAtmaparA'bhedo'nubhRtaH saMstuto'pi vA 1 nisargAdupadezAdA, vetti bhedaM tu kazcana 11811 TI0 hIti kala, Atmanazca parasya - dehAdipadArthasya abhedaH = AtmaparA'bhedaH, bhUtakAlA'vacchedena zrutaH zravaNaviSayIkRtaH, anubhUtaH = anubhavaviSayIkRtaH, saMstuto vA ciraparicito vA, parantu 'Atmapara - vipayakabhedaM' = Atmano dehAdiH paro bhinno'sti dehAdirUpaparata AtmA, bhinno'stIti bhedaM, 'nisargAdupade zAdvA' = svabhAvato'thavA gurvAdijanopadezAt, 'kathana' = ko'pi virala AtmA 'vetti ' = jAnAti nAnya iti // 4 // ||404 / / Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 405 // Jain Education Internation * bhedanayatazcAbhedanayata AtmajJAnaM hitAvaham- 'tadekatva pRthakatvAbhyAmAtmajJAnaM hitAvaham 1 vRthaivA'bhiniviSTAnA-manyathA-dhI viDambanA // 5 // TI. tat tasmAtkAraNAt ekatvapRthaktvAbhyAm = medAbhedAbhyAM bhedapradhAnanayato'bhedapradhAnayatazvA'tmajJAnaM' = AtmasvarUpA'vacchinA''tmajJAnaM 'hitAvahaM ' = hitapradaM kalyANakAryeva jJeyam, anyathA = bhedA'bheda nayapUrvakamAtmajJAnaM na syAttadA 'vRthaivA'bhiniviSTAnA' mudhaivaikAntavAdaka dAgrahagRhItA ghI' rjJAnaM, viDambanA- kaSTarUpaiveti atredambodhya meSo'khilo'dhikAraH prAyo nizcayanayadRSTayA''tmasvarUpanizcayaviSayako'sti, vyavahAranayastvAtmAnaM svajJAnAdiguNebhyazca nArakAdiparyAyebhyo bhinnaM manyate etAvanmAtramapi na parantu sarvA'tmasu pratyekaM parasparaM bhedamapi manyate, vyavahAranayato bhinnaM kathayati, nizcayastathAhi - (1) AtmA, jJAnAdiparyAyebhyo bhinno nAsti, guNaguNinorabhedAd, jJAnA''tmanoraikyam (2) eka AtmA'sta, anyAsstmabhyo bhinno nAsti yataH svarUpaM caitanyaparasAmAnyamekamasti 0 vyavahAranayamatam nizcayanayamatam (1) AtmA, jJAnAdibhyo bhinno'sti (2) AtmA, anyAsssmabhyo bhinno'sti [1] AtmA, jJAnAdibhyo'bhinno'sti, [2] AtmA, anyAtmabhyo'bhibho'sti // 405 // / Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka adhyAtma sAraH // 406 // [3] AtmA, dehakarmA'jIvapuNyapApAH | [3] AtmA, dehakarmAjIvapuNyapApAzrava. zravasaMvarAdibhyo'bhinno'sti saMvarAdibhyo bhinno'sti -jJAnAdibhya AtmA'bhinna:'eka eva hi tatrA''tmA, svabhAvasamavasthitaH / jJAnadarzanacAritra-lakSaNaH pratipAditaH // 6 // TI. hIti nizcaye, tatrA''tmanizcayA'dhikAre, nizcayanayApekSayA''tmA tveka eva svabhAve sthirIbhRtaH, jJAna-darzanacAritrarUpalakSaNasampannaH (atrA'sAdhAraNadhoM hi lakSaNam ) paramarSibhiH pratipAdito'sti. // 6 // -jJAnadarzanacAritrarUpalakSaNAnAM na bheda Atmana:"prabhAnairmalyazaktInAM, yathA ratnAnna bhinnatA / jJAnadarzanacAritra-lakSaNAnAM tathA''tmanaH // 7 // TI. yathA ratnAta maNitaH, svabhUtaratnasya prabhAyAH kAntirUpAyAH, narmalyasya-nirmalatAyAzca jvaraharaNAdirUpANAM zaktInAM bhinnatA-bhedo na, tathA jJAnarUpalakSaNasya, darzanarUpalakSaNasya, cAritrarUpa // 406 // Jain Education Internatio For Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 407 // lakSaNasyAnmanaH jIvAna bhedo'pi tvabhedaH, yato lakSaNalakSaNavatodharmadharmiNorabhedAn // 7 // -vyavahAra AtmalakSaNayo bhedo manyatedhAtmano lakSaNAnAM ca, vyavahAro hi bhinnatAm / SaSThayAdivyapadezena, manyate na tu nizcayaH // 8 // TI. hIni kila, ' Anmano lakSaNAnAM ca bhinnatAM, piThyAdivyapadezena' bhedadarzakaSaSThIvibhaktiprayogeNa, vyavahAranayoM manyane yathA mama gRhama , atrA''tmagRhayormeda ivA''tmalakSaNayo bhedaH, parantu zuddhanizcayanayastvAtmalakSaNayorabhedaM manyate, vyavahArasta jIvasya jJAnaM, jIvasya darzanaM cAritraM ca vyavaharati, nizcayanayaratu Atpaiva jJAnaM Atmaiva darzanaM Atmaya cAritramiti brUte // 8 // ___-AtmatadguNayo bheMdo na tAttvikaH / 'ghaTasya rUpa mityatrayathA bhedo vikalpajaH / zrAtmanazca guNAnAM ca, tathA bhedo na tAttvikaH // 9 // TI0 yathA vyavahAreNa kathyate yad 'ghaTasya rUpamityatra prayoge SaSThIvibhaktito yo ghaTarUpayormadhye bhedaH sUcitaH, vikalpajanyo'thavA buddhijanyo'sti, tathA''tmanazca guNAnAM bhedo vikalpa-manojanito. // 407 // Jain Education Internatio Far Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-12 sAra: // 408 // 'sti na tAcikaH, yataH yathA ghaTarUpayorabhedo'sti, tathA''tmaguNayoramedo'sti zuddhanizcayastvatAcikaM. na manyate // 6 // . -paDatibhedena nizcayavyavahArAbhyAmAtmasvarUpAnubhavadarzanam 'zuddhaM yadA''tmano rUpaM, nizcayenA''nubhUyate / vyavahAro bhidAdArA-nubhAvayati tatparam // 10 // TI. nizcayanayena, yadpamAtmanaH zuddhamabhedenA'nubhUyate, tadeva zuddhajJAnAdimayaM svarUpaM, vyavahAranayo bhedadvArA, paraM-bhinnaM zuddhajJAnAdisvarUpamastItyanubhave kAraNaM bhavatIti, AtmA, jJAnAdimayo'stIti nizcayo manyate, AtmA, jJAnAdimAnastIti vyavahAro manyate iti // 10 // -guNAnAM svarUpaM svA''tmano na pRthaka'vastutastu guNAnAM tad-rUpaM na svAtmanaH pRthaka / zrAtmA syAdanyathA'nAtmA, jJAnAdyapi jaDe bhavet // 11 // TI. vastutastu svarUpabhUtA guNA athavA guNAnAM svasvarUpaM svA''tmanaH-svabhRtA''smadravyato na pRthaga-bhinnam , anyathA yadyAtmanaH sarvathA svajJAnAdiguNA minAHsyustadAnmA, jJAnAdiguNazUnyatva 408 // Jain Education Intera For Private & Personal use only Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 409 / / mApnuvana anAtmA syAna-ghaTAdivajjaDo bhavecca jJAnA''dayo'pi, AtmarUpAdhArataH pRthagabhRtAH manto jaDA athavA jaDAzrayA bhaveyuH, jaDaM sacetanaM myAta . sacetano jaDo bhavediti durnivArApaniH syAt // 11 // -AtmanaHsarvA''tmabhiH sa haikatvam caitanyaparasAmAnyAt , sarveSAmekatA''tmanAm / nizcitA, karmajanito, bhedaH punarupaplavaH // 12 // TI0 yathA''tmA, jAnAdiparyAyarabhinno'sti tathA''nmA paga''nmabhiH maHmahA'pi caitanyarUpaparasAmAnyApekSayA, (zuddhasaMgrahanayA'pekSayA) abhinno'mnyeva, tattatkarmahetunaH sarvAtmarUpakAtmani bhinna 2 AtmA yo manyamAno'sti, tanmantavyaM tu vyavahAranayA''pAdinA kevalA bhrAntirevA'sti, ajJAnambhitanATakamiveti // 12 // - vyavahAranayAbhipretamAtmanAM nAnAtvam'manyate vyavahArastu, bhUtagrAmAdibhedataH / janmAdezva vyavasthAto, miyo nAnAtvamAtmanAm / / 13 / / TI0 vyavahArana yastu 'bhUtagrAmAdibhedataH'=ekendriyAdisamUha bhedena jIvAnAM caturdazabhedatvaM, gati zA ||409 // Jain Education Intematic For Private & Personal use only Jww.jainelibrary.org Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAraH 1182011 Jain Education Internation catuSTaya kAya paT kendriyapaJcakabhedena jIvAnAM paJcadaza- medatvam ca, janmamaraNAdivyavasthAM (vividhAvasthAM ) kRtvAssenri mitho nAnAtvamanantatvaM manyate // 13 // - nAmakarmakRtijo bhUtagrAmAdibhedo na tu svabhAva:'na caitannizvaye yuktaM bhUtagrAmo yato'khilaH / nAmakarmaprakRtijaH svabhAvo nA''tmanaH punaH || 14 || TI0 nizvayanayo vyavahAramataM na manyate'tastasyaivaM kathanamasti yat - bhUtagrAmAdInAM bhedata ekAssnmano'nantabhedAH pAtitAste bhUtagrAmAdayastu nAmakarmaprakRtibhirjAtAH karmasvabhAva eSa:, Atmana eSa svabhAva eva nAsti, tasmAt parasvabhAvata Atmani kazcidbhedaH kathaM pAtyeta tataH, zuddhAtmA sveka eveti // 14 // - janmAdikospi karmaNAM hi niyataH pariNAmaH'janmAdiko'pi niyataH pariNAmo hi karmaNAm / na ca karmakRto bhedaH syAdAtmanyavikAriNi // 14 // TI0 kizca janmamaraNAdihetunA, ekasminnAtmani nAnAbhedAH pAtitAste'pi na vAstavikAH, yataste janmAdayo'pi, AyurAdikarmaNAM pariNAma:- vipAkaH, ete sarve karmaNAM bhedAH santu parantu tattatkarmabalena kazcida vikAro nirvikAriNayAtmani bhavitu' na zakyastasmAdAtmaika eva // 15 // // 410 // Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 411 // -karmakRtavikRtimAtmanyAropya jJAnabhraSTA bhramanti saMsAre'yAropya kevalaM karmakRtAM vikRtimAtmani / bhramanti bhraSTavijJAnA bhIme saMsArasAgare // 16 // TI. AyurAdikarmakRtAM janmAdivikRti vikAravirahita Atmani kevalamAropya-vikalpya, viziSTajJAnAdbhraSTAH, vikAgabhAvavatyAtmani vikAravikalpakalpanA'pyanyAyyA, ato bhIme-bhayaGkare caturgatirUpe vA janmAdirUpe vA saMsAramAgare bhramanti bhramAtmajJAnajakama mahApagadhi prANinaH // 16 // -ajJaH karmakRtabheSamAnmanyevA'bhimanyate'upAdhibhedajaM bhedaM vettyajJaH sphaTika yathA / tathA kamakRtaM bheda-mAtmanyevA'bhimanyate // 17 // TI. kopyajJo jano raktapItA''divarNavatAM pATalacampakAdipuSpANAM bahunikaTatvasambandhavazAd dhavale mphaTike raktatvapItatvAdivarNa vikalpayati, evamatrApi svabhAvato nirmalatAjanitazvetavarNa eva parantu puSpopAdhivizeSato dRzyamAnaraktatAdivarNa kalpate, evaMrItyA karmaNA kRtaM bhedamajJo jana Atmanyeva kalpayitu-moha mUDhaH kattu tvarate, tathApi karmANi, bhinnAni santi, tataH kimAtmA bhinnaH syAt / tata Atmaika // 41 // 1 // -For Private & Personal use only Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAraH eva, ataH kiM nArakAtmA, devA''tmA, puruSAtmA, sIrUpAtmA, devadattAtmA, yajJadattAtmA ityAdikA adhyAtma8 aneke bhedAH pAtayitu zakyAH 1 arthAd karmakRtabheda AtmabhedaM kattuM na pratyala iti / / 17 / / -upAdhikarmajo vyavahAro nAstyakarmaNi 'upAdhikarmajo nAsti, vyavahArastvakarmaNaH / // 412 // ityAgamavaco lupta-mAtmavairUpyavAdinA // 18|| TI. 'AtmavarUpyavAdinA=ya AtmanyanekarUpatAM manyate, tenAtmarUpyavAdinA, AcArAMgamatrarUpAgamavaco luptam yana 'uddezo pAsagamsa natthi' arthAt ; akarmaNa Atmana upari upAdhirUpakarmaNA jAto devamAnavAdirUpavyavahAge (zabdaprayogo'pi) nAsti nizcayanayadRSTayA tu, AtmA, akarmA-kamarahito'sti, tamminnakarmaNyAtmani karmajo vyavahAro na yuktaH / ['uddezo pAsagassa natthi' uddizyate nArakAdivyapadezenetyudda zaH ma 'pazyakasya' paramArthadRzo na vidyate' A. lokavijayAdhyayane SaSThIddezakaH) // 18 // -ekakSetrasthito'pyeti nAtmA, karmaguNasambandham'ekakSetrasthito'pyeti, nA''tmA karmaguNA'nvayam / tathA'bhavyasvabhAvatvAcchuddho dharmA'stikAyavat // 11 // // 41 Jan Education Intemato For Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 413 // TI* yasminnAkAzapradeze, karmaparamANurasti, tasminnevAkAzapradeze, AtmA'pyasti, nathApi karmaNA jAyamAnatattadpAdi-ganyAdirUpadharmA'tmakakarmaguNasyAnvayaM-mambandhaM 'natyAnmA'-nA''tmA, prApnoti yataH 'tathA'bhavyasvabhAvatvAn'=mvasvarUpataH parasvarUpe tamyA''tmanaH pariNamanasvabhAvo nAsti tasmAt kAraNAd dharmA'stikAyavata, zuddha eka AtmA'sti-svabhAvA'vyayavAnamti, yathA jIvapudgalAbhyAM dharmA'stikAyaH saMyuktaHsana jIvapudgalaguNA'nvayaM na karoti tathA'trApi prakRte'pyAtmanaH karmasambandhe jJeyam , tathA'bhavyasvabhAvA''tmA'stItyapi jJeyam // 16 // -vyavahAravAdI tvekamAtmAnamanekatvena pazyati'yathA taimirikazcandra-mapyekaM manyate dvidhA / anizcayakRtonmAdastathA''tmAnamanekadhA // 20 // TI0 yathA''kAze, taimirikaH-timirAkhyanetrarogI ekameva, candraM santamanekaM candradayaM pazyati, tathA''tmani viSaye yathArthanizcayAbhAvabalato jAyamAnonmAdahetunA, ekamevA''tmAnaM vyavahAravAdI vanekatvena manyate iti // 20 // -sadRzatAyA astitvamekamaviruddhamAtmani // 413 // Jain Education Internati Far Private & Personal use only Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 414 // 'yathA'nubhUyate hya ke svarUpA'stitvamanvayAt / sAdRzyA'stitvamadhyeka-maviruddhaM tathA''tmanaH // 21 // TI0 yathA vyavahAranayenA'pi devadattena bAlya-kaumAryavArdhakyAdirUpAsu bhinnabhinnAvasthAsu pRthaktvaM nAnubhUyate svamekamanubhUyate arthAt sarvAsvavasthAsu devadatto'haM devadattohamiti pratIyate athavA yathA'tratAsu sarvA'vasthAsu anvayAt' =AtmAdisambandhasabhAvAt , svarUpA'stitvamekamevA'nubhUyate, tathA sarvA''tmasu' Atmatvasya-caitanyarUpaparasAmAnyasya, anvayasambandhabhAvAta , teSAM sarveSAM sAdRzyasya-sadRzatAyA astitvamapi virodhAbhAvapUrvamekamanubhUyate pratItiviSayIbhavatyeva // 21 // -darzayatyekatAratnaM satAM zaDanayamitrama 'sadasaddhAdapizunAt , saGgopya vyavahArataH / darzayatyekatAratna, satAM zuddhanayaH suhRta // 22 // TI. 'sadasadvAdapizunAdvyavahArataH' AtmA, kathaMcit sannasti, AtmA kathaMcidasannasti, bhedAbhedavAdasUcakAd , upacaritA'nupacaritavyavahAranayataH sakAzAta , dagto nItvA, zuddhanizcaya- X414 // svarUpaM mitraM, AtmanaH ( caitanyA'pekSayA) ekatArUpaM ratnaM satAM darzayatyeveti // 22 // JainEducation intematia For Private & Personal use only Parl Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAraH // 415 // bhinnaiH paryAya jahAti naikatvamAtmadravyaM sadA'nvayi nanArakAdiparyAyai-ravyutpannavinazvaraiH / bhinne jahAti naikatva-mAtmadravyaM sadA'nvayi // 23 // TI. varaM santvAnmano naranArakAdayaH paryAyAH, te paryAyA utpannavinazvarAstathA'pi tepA paryAyANAM bhinnatvenA''tmA, bhinno na bhavati, svagatamekatvaM na jahAti, ajahadekatvavAnAtmA'sti, yato naranArakAdiparyAyapu Atmadravyasya sadA'nvayitvena-nityasambandhitvenaikatvamajahana siddham // 23 // -naranArakAdibhAveSu eka evA'tmA niraJjana:yathaikaM hema keyUrakugaDalAdiSu vartate / nRnArakAdibhAveSu, tathA''tmaiko niraJjanaH // 24 // TI0 yathA suvarNasya vikAreSu-keyUgkuNDalAdiSu hema-suvarNamekaM vartate, tathA naranArakAdibhAvarUpeSu paryAyapu, niraJjana:-nirvikAra AtmA tveka evA'vatiSThate, te paryAyA bhidyante tadbhadenA''tmA, na bhidyate eveni // 24 // ma, kriyAsvabhAva, yadAtmA tvajasvabhAvavAna // 415 // Jan Education International Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 416 // 'karmaNaste hi paryAyA nA''tmanaH zuddhasAkSiNaH / karma kriyAsvabhAvaM yadAtmAtvajasvabhAvavAn // 25 // TI0 hIti nizcaye, tennaranArakAdiparyAyAH, 'karmaNaH karmopAdAnakAraNajanyAH, AtmA tu zuddhasAkSirUpo'sti, tasmAdete paryAyA nA''nmanaH zuddhasAkSiNaH, yat-yataH 'karma, kriyAsvabhAvaM' kriyeva svabhAvo yasya tat karma, kriyAsvabhAvamarthAd bhinna bhinnaparyAyotpAdakaraNarUpakriyAyAH svabhAvaH karmaNo'sti, 'AtmAtvajasvabhAvavAna =sarvathA kriyArUpajanmAdAnAbhAvarUpasvabhAvavAnAtmA'sti, arthAt karmaNaH paryAyA nA''tmano bhavitumarhAH, tasmAta karmaparyAyasthabhedenA'pi, nA''tmani bhedaH pAtyate iti // 25 // -bhavasagaH kayaM 'nA'NUnAM karmaNo vA'sau, bhavasargaH svabhAvajaH / ekaikavirahe'bhAvAnna ca tattvA'ntaraM sthitam // 26 // TI. nanvAtmasambandhaM vinA kevalakarmaNA janmaraNAdiH kathaM ghaTeteti cennaiSa janmamaraNAdirUpo yaH maMmAro'sti sa kevalakarmaparamANakriyAsvabhAvena janayitu na zakyate, tathA jIvasvabhAvamAtraNA'pi na janayitu zakyate yato dvayormadhye ekasyA'pi virahe saMsAro'sambhavataH, tasmAd dvayoH saMyogenaiva saMsAro // 416 // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyAtma-10 sAraH // 417 // tpAdaH, tathA'pi na ca taccA'ntaraM sthitam'janmAdisaMsAnaM prati karpagaramANajIvayoH saMyogaH kAraNamata eva karmajIvayoH saMyogAd bhinnaM tattvAntaraM-dvitIyaM tatvaM-pRthakatacaM nAstyeva jainapravacane, taccAntaramAnyatAyAM tu niSkriyacenane'pi kriyAsvabhAvatvamApayeta, etadvastUdAharaNa nAgAmini zloke mAdhyata iti // 26 // ___-AtmakarmasaMyogaje saMsAre'pi, Atmani saMsArotpAdikAkriyAyA asinDi: 'zvetadravyakRtaM zvaityaM, bhittibhAge yathA drayoH / bhAtyanantarbhavacchUnyaM, prapaJco'pi tathekSyatAm // 27 // TI0 yathetyudAhaNe, bhittibhAge zvetadravyarUpasudhAkRtaM vatyaM-dhavalatA, dvayo-bhittibhAge ca sudhAyAM dRzyate, yataH sudhAyA bhitibhAgena saha saMyogo jAtastathA'pi mA dhavalatA bhittibhAgasya na bhavati, bhittigatA mA dhavalatA'vihitA'pi, sudhAyA dhavalatA bhitto, yA, dRzyate, sA, bhramA'smikA'sti, tathA''tmanA maha karma saMyogo jAto'sti. atI yA saMsArotpAdikA kriyA jAnA, mA kriyA, kevalakarmaNo'sti, (yathA 'dhavalatA, kevalasudhAyAH eva) Atmanastu nAstyeva evamevA''tmakarmasaMyogaH, 11 // 417 // saMsArotpAdako'sti, tathApyAtmani saMsArotpAdikA kriyA na siddhayatIti // 27 / / 42 Jain Education Intemat Far Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 418 // -bitIyamudAharaNam'yathA svapnA'vabuddho'rtho, vibuddhena na dRzyate / vyavahAramataH sargo, jJAninA na tathekSyate // 28 // TI. yathA svapnamadhye dRSTo'rthaH, vibuddhena-jAgratA na dRzyate-na cakSargocaratAM yAti, 'vyavahAramataH sargaH'-suSuptA'vasthAtulyAyo vyavahAradRSTau yaH saMsAra Atmani dRzyate sa jAgradayasthAtulyAyAM nizcayadRSTau jJAninA na tathekSyate'pi tu tasyA''tmA karmamuktaH zuddhasvarUpamayo bhAsate, vastusthitireSeva // 28 / / -tRtIyamudAharaNammadhyAhane mRgatRSNAyAM, payaHpUro yathekSyate / tathA saMyogajaH sargo, vivekAkhyAtiviplave // 21 // TI. nidAghe madhyAhane ravikaranikarasambandhAnantaraM dUrasthagNabhUmo-mRgatRSNAyAM payaHpUro yathekSyate, tathA vivekAkhyAtiviplave sati-vivekAmAvarUpAjJAnotpAte jAte sati, jIvakobhayakriyAsambandhena jAno'yaM maMmAra iti bhramo jAyate, vastutaH zuddhaniSkriyajIvena saMsArotpAdo na bhavatIti // 29 // - caturthamudAharaNam // 418 // Jain Education Intema For Private & Personal use only Pl Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 419 // 'gandharvanagarAdInA-mambare Dambaro yathA / tathA saMyogajaH sargo vilAso vitathA'kRtiH // 30 // TI0 yathA sAyaM samaye gagane meghamAlAniSpanagandharvanagarAdInAmADambara:-AbhAso dRzyate, sa bhramAtmakaH, bastuto gandhavanagarAdirnAsti, tathA saMyogajaHsargaH-saMsAraH (sarvo) bilAmaH-lIlAmvarUpaH, vitathA''kRtiH mithyA''kAramayo'stIti // 30 // - iti zuddha nayA''yattamekatvaM prAptamA''tmani'iti zuddhanayA''yatta-mekatvaM prAptamAtmani / aMzAdikalpanA'pyasya, neSTA yatpUrNavAdinaH // 31 / / TI0 ityevaM zuddhanizcayanayena siddhaM bhavati, yad 'Atmani jJAnAdezcA'nyAtmanAM yo bhedo vyavahAranayena mato'sti sa bhrAnto'sti, Atmani tu jJAnAdezcA'nyA''tmanAmekatvameva prAptaM bhavati, kiJceSa nayastu pUrNasvarUpameva svarUpatvena vadana vartate'to'syA''tmanaH pradezarUpAMzAdikalpanA'pi 'neSTA' =na sammativiSayIkRteni zuddhanayastu pUrNavAdyeva bhavatIti // 31 // // 419 // Jain Education Intema Far Private & Personal use only | Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 420 // -zuddhanayA AtmAnaM pratyagajyotiSamAhuH'eka zrAtmeti sUtrasyA-pyayamevAzayo mataH / pratyagajyotiSamAtmAnamAhuH zuddhanayAH khalu // 32 // TI. zrIsthAnAMgasUtre'pi yaduktaM 'ege AyA' arthAdAtmA tveka evA'stInyasya sUtrasyA'pyaya mevA ''zayo mataH, khalu-nizcaye, zuddhanayA:-nizcayanayavizeSazuddhasaMgrahanayAdyA bandhamokSAdizUnyazuddharUpapratyagajyotiSamAtmAnameva pratipadyante, etadvinA''tmanaH svarUpaM nAstItyeteSAM matamamastIti // 32 // -he bhagavannAtman prasIda prakAzaya zuddharUpam'prapaJcasaJcayakliSTA-nmAyArUpAda bibhemi te / prasIda bhagavannAtman , zuddharUpaM prakAzaya // 33 // TI0 granthakAraH zrImAna svamAtmAnaM prArthayate, yad 'bho bhagavannAtmana mayi prasIda-prasayo bhava, tetava, saMmAgatmakaprapazcasazcayena 'kliSTAta' klezavizeSamahitAta , kapaTAtmakamAyAsvarUpAdahaM vimemibhayavAna bhavAmi, tammAt kAraNAta bhavantaM vijJapayAmyahaM mo pUjyarUpa bho bhagavana bhavataH zuddhaM-karmAnAvilaM maulikasvarUpaM prakAzaya-prAduSkRtaM kuru kuru // 33 // // 420 // Jain Education Interne Far Private & Personal use only Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 42 // - athA''gAmiSu zlokeSu vyavahAranayasammataM, Atmano dehakarmadhana puNyAdibhiH sahA'bhinnatvamasti, tannirAkRnya dehAdibhiH sahAnmanaH pRthakatvaM sAdhayitu nizcayanayaH sajjo bhavati, asmina nizcayanayamatapratipAdane zeSo'dhikAraH pUrNA bhaviSyati vyavahAranayasammatadehena sahAtmana ekatvamaNDanam'dehena samamekatvaM, manyate vyapahAravit / kathaJcinmUrnatApatte vedanAdimamudbhavAt // 3 // TI. vyavahAranayaH- vyavahAravit'vyavahAranayavettA, dehena sahAtmana ekatvaM manyate, arthAd vyavahAranayaH dehena sahA''nmA'bhinno'sti, yato yadA dehe daNDAdinA ghAto lagati tadA tajjanyavedanA''. tmanyudbhavati, yatra vedanAderudbhavo bhavati, tatra mRtataiva syAta , amUrtatA tu naiva, ebamAtmani kathaMcinmUsaMtA bhavecca tanmUttatA hetunA''nmA dehena mahA'bhinno mantavyaH, tathApratipattiM vinA''tmani mRtatA, nAgacchediti // 34 // -vyavahArasammatakathaM cinmUrtatAM nizcayaH khaNDayati'tanizcayo na sahane, yadamUrtI na mUrttatAm / aMzenA'pyavagAheta, pAvakaH zItatAmiva // 35 / / / 421 // Jain Education Internat For Private & Personal use only snaww.jainelibrary.org Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 422 // TI. 'tanizcayo' AtmanaH kathaMcinmUrtatAM nizcayanayo na sahate nizcayo brUte-yato'mRrtatA AtmA kadAcidaMzenA'pi mUrtatAM 'nAvagAheta'-na gacchet , 'iva'-yathA pAvako'gniH, aMzenA'pi zItatAM nAvagAheta-na gacchettathA'trApi jJeyam // 35 // -AtmA mUrta iti bhramaH'uSNasyA'gneryathA yogAd , ghRtamuSNamiti bhrmH| tathA mUrtA'GgasambandhA-dAtmA mUrta iti bhramaH // 36 // TI0 yathoSNasyA'gne yogAd-saMyogAta , 'uSNaM ghRta' miti bhramaH-bhrAntiH, tathA 'mRrtA'GgasambandhAt'= rUpabadehamayogasambandhAta , mUrta:-rUpI, AtmA-jIva iti bhramaH-bhAntirUpaM mithyAjJAnamiti // 36 // -Atmani mUrtalakSaNasyA'saMbhava:'na rUpaM na raso gandho, na na sparzo na cA''kRtiH / yasya dharmo na zabdo vA, tasya kA nAma mUrtatA // 37 // TI0 yasya-AtmanaH sakAze, sarvathA 'na rUpa-rUpamAtrAbhAvaH, 'na rasaH' rasaguNaparyAyAbhAvaH, 'na gandhaH gandhaguNaparyAyA'bhAvaH, 'na sparzo' sparzaguNaparyAyAbhAvaH, 'na cAkRtiH AkAramAtrAbhAvaH, // 422 // Jain Education Interes Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jadhyAtmamA: // 42 // (na dharmaH' mUrtaniSThadharmarUpamUrttatAmvabhAvA'bhAvaH, athavA mUrtadharmavizeSazabdAbhAvaH, 'tasya kA nAma mRrtatA' tasyA''nmanaH sarvathA rUpitvAbhAvenA'mRrttatA'sti // 37 // -yadrUpaM svaprakAzaM tasya kA nAma mUrtatAdRzA'dRzyaM hRdAgrAhya, vAcAmapi na gocaraH / svaprakAzaM hi yadrUpaM, tasya kA nAma mUrtatA // 38|| TI. 'dRzA'dRzya' carma cakSuSA na dRzyamAnam , 'hRdA'grAhayaM =manasA grahaNA'yogyaM 'vAcAmapi na gocaraH' zabdavizeSarUpavacanAnAmapi na viSayaH, 'hIti nizcaye 'yadrapaM'-yasyAtmano rUpaM-sahajaM svarUpaM, svaprakAzaM svamya svarUpasya vA prakAzo yatra tadrapaM-strasvAmikajJAnaprakAzaM, svarUpaM paramajJAna--jyotirmayo'yamAtmA'sti, tasyA''tmanaH kA nAma marnatA-pudgalatA ? arthAttasya jJAnAtmakasyA''tmano no rUpitA saMbhavatIti // 38 // -kiMviziSTo'yamAtmAstIti cet sa vizeSyate'zrAtmA satyacidAnandaH, sUkSmAtsUkSmaH parAtparaH / spRzatyapi na mUrttatvaM, tathA coktaM parairapi // 3 // // 423 // ***** Jain Education Internal For Private & Personal use only 2F Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 424|| TI. kIdRzo'yamAtmA =ayamAtmA, satyo'sti-kAlatrayA'vacchedenAstitvavAnata eva satyonityo'sti pu. kI. A. iti ceccidrapo'yamAtmA, samyakasampUrNakevalajJAnamayo'yamAtmA, pu. kI. A. iti cedAnanda:-pUrNAnandamayo'yamAtmA, pu. kI. Atmeti cet 'mUkSmAt sUkSmaH' sarvasUkSmapadArthebhyaH sUkSmaH, yasmAta parataH ko'pi sUkSmo nAsti, sarvazreSThasUkSma iti yAvat pu0 kI. Atmeti cet 'parAtparaH = sarvotkRSTebhyo'pyutkRSTaH-utkarSA''zrayaH, etAdRza AtmA, mUtvaM-rUpitvaM, na spRzatyapi-gacchatyapi, 'tathA coktaM parerapi tathA ca bhagavadgItAyAM vyAsamuninA yaduktaM tadAgAmizloke kathyamAnamasti // 39 // -bhagavadgItokto'yaM zlokaH'indriyANi parAgayAhu-rindriyebhyaH paraM manaH / manaso'pi parA buddhi-yo buddhaH paratastu saH // 40 // TI. zarIramaparamazreSThamasti, tataH zarIrata indriyANi parANi-zreSThAnyAhuH, indriyebhyaH cakSurAdijJAnendriyebhyaH, manaH. paraM-zreSThaM, 'manaso'pi-antaH karaNato'pi buddhiH, parA-zreSThA, 'yo buddheH paratastu saH taccavicAraNaphalavatyA buddheH paraH zreSTho yo'sti sa Atmaiva idamatra hRdayam-zarIrasyoparIndriyANAM mattA'mti, indriyANAmupari manasaH svAmitvamasti, manasa upari buddharadhikAro'sti, buddhepari zAsanamAnmano vidyate, evaM sarvoparisattAdhIza AtmA'sti, asyA''tmanaH zAsakasattAmanubhRya, AtmAnaM zAntaM For Private & Personal use only 424 // DO lain Education Inter Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 425 // Jain Education Internatio vAya sAdhakena jagadvijayisvavairismararAjo vijetavya eveti // 40 // - pazyatyAzcaryavajjJAnI vadatyAzcaryavadvacaH-'vikale hanta loke'sminnamUrte mUrttatAmramAt / pazyatyAzvarya vajjJAnI, vadatyAzcaryavadavacaH // 41 // TI. hanteni khede, 'vikale loke'smin ' = vivekarahite saMsAre'smin 'amUrtte mUrttatAbhramAt ' -arUpi - yAtmani mRttAyA bhramAd bhrAntitaH amRrttA''tmani mUrttatAbhrAnti jJAnI, 'Azcaryavad- Azcarya samAnAM pazyati jAnAti, zRNotIti yAvad, jJAnI, AzcaryatulyaM vacanaM 'aho aho amUrttA''tmani mRrttatAyA bhAnaM kIdRzaM vicitramiti vadati / (Azcaryavad Azcaryam adRSTapUrvam adbhutam akasmAddazyamAnaM tena tulyam Azcaryavad Azcaryam iva enaM AtmAnaM pazyati kazcid / Azcaryavad enaM vadati tathA eva ca anyaH / Azcaryatrat ca enam anyaH zRNoti / zrutvA dRSTvA uktvA api enaM veda na ca eva kazcit / athavA yaH ayam AtmAnaM pazyati sa Azcaryatulyo yo badati yaH ca zRNoti saH anekasahasreSu kazcid eva bhavati, ano dudha AtmA iti abhiprAya: // bha.gI. zAGkarabhASyam 2 - 26) / 41 // - vedanA: pi na mUrttatvanimittA sphuTamAtmana: - // 425 // Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH / // 426 // vedanA'pi na mUrttatva-nimittA sphuTamAtmanaH / pudgalAnAM tadApatte, kintazuddhasvazaktijA // 42 // ___TI0 vyavahAranayena yaduktaM 'Atmano vedanAdiviSayAnubhavastasmAdAtmani mUrtatA kalpanIyeti tannizcayo na sahate'pita vakti ca 'mRtatA bhavettadeva vedanAdiviSayako'nubhavo bhavedevetyAgrahazcettadA paramANvAdipudgaleSvapi mUrtatA'sti tadA teSu pudgaleSu. AghAtAdau jAyamAne vedanAdikAnubhavasyApattirAgamiSyati, arthAt sukhAdiviSayakAnubhavamAtreNAtmani na mRrttatA mantavyA nanvevaM satyAtmani sukhAdiveDhanAyA anubhavaH kuto bhavatIti ceta kintvazuddhasvazaktijA' azuddhA yA svasyAtmanaH zaktistajanyA azuddhasvazaktijA vedanA arthAt karmasaMyogopAdhivazAd, vizuddhazaktirUpazuddhopayogo malinaH sajjAtastato'zuddhasvazaktito vedanAyA anubhavo bhavati, parantu murtatvAdhIno no vedanA'nubhava iti / 42 // -svayaM pariNamatyayamAtmavedAnAma'akSadvArA yathA jJAnaM, svayaM pariNamatyayam / tatheSTAniSTaviSaya-sparzadvAreNa vedanAm // 43 / / // 426 // Jain Education Internatio For Private & Personal use only Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 427 // Jain Education Internat TI0 yathA, 'akSadvArA 'indriyadvArA jAyamAnaM ghaTAdiviSayakapratyakSajJAnamAtmA, svayamAtmani parimayati 'ghaTAdijJAna pariNAmavAnahamiti - tathA, iSTAniSTAH - anukUla pratikUlA ye viSayAsteSAM mpadvAreNa prAptidvArA jAyamAnAmanubhavarUpAM vedanAmAtmA svayamAtmani pariNamayati yathA 'sukhAdiviSayakA nubhava vedanA pariNAma pariNato'hamiti atra jJAnAdipariNAme zuddhasvazaktiH kAraNam vedanAdipariNAme zuddhasvazaktiH kAraNam ityantaraM vijJeyam arthAd vedanAnAmaka pariNAmaM prAptavanyAtmani, vedanAnimitta mUrtatAyA mataM egastamiti // 43 // - vipAkakAlaprAptyanantaraM vedanApariNAmyAtmA vipAkakAlaM prApyAssau, vedanApariNAmabhAk / " mUrta nimittamAtraM, no, ghaTe davadava ||24|| TI. yadA tattadvedanA pariNAma bhogakAlarUpavipAkakAla AyAti tadA tadA tattadvedanA pariNAmamAtmA, vedayate, asyAM vedanAyAM mRrttadravyarUpaM karma, nimittamAtramasti, parantu tatkarmAtmanA sakatvaM prAptamityuktvA karmaNo vedanAbhogasyA'nvayi - upAdAnakAraNaM karma kathayituM na zakyate / yathA ghaTaM prati mRttikopAdAnakAraNamavazyamasti, kintu daNDa upAdAnamanvayikAraNaM nAsti, tathA mUrttakarmA'pi vedanA bhogaM prati upAdAnamanvayikAraNaM nAstyeveti // 44 // // 42 // Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 428 // -vedanAyA vizeSArtha:jJAnAkhyA cetanA bodhaH, karmA''khyA dissttrkttaa| jantoH karmaphalA''khyA sA, vedanA vyapadizyate // 15 // TI0 jantorAtmano jJAnA''khyA-jJAnalakSaNA cetanA bodha iti vyapadizyate, Atmano dviSTaraktatArAgadveSarUpA 'karmA''khyA karmalakSaNA cetanetikathyate jIvasya yA karmakalAkhyA-karmaphalanAmikA cetanA'sti mA vedanArUpeNa vyapadizyate-vyavahiyate arthAjjIvasya tRtIya bhedarUpA cetanava vedanocyate tasmAd vedanAyA udbhavahetu nA''tmani mRrttatvakalpanA kapolakalpanAmAtraiva // 45 / / -nA''tmA'mUrttatvaM caitanyaM cAtivartate'nA''tmA tasmAdamUrttatvaM, caitanyaM cAtivartate / zrato dehena naikatvaM, tasya mUrtena kahiMcit // 46 // . TI. AtmA, amUrttanAmulladhya mRttoM na bhavati, tathA cetanyamulladhya kadAciJjaDadeharUpo dehAdabhiH no na bhavati tasmAdevA''tmA, mRAda dahAda mino'sti. ataH kutrA'pi-kadAcinmalena dehena samamekatvaM na tasyA''tmanaH, kadApi tAdRzamana dahena saha tasyAtmano'bhinnatA-tAdAtmyaM na sambhavatIti / / 46 / / ||428 // Jain Education Interation For Private & Personal use only I w.jainelibrary.org Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma M429 // -sannikRSTaviprakRSTapadArthebhyo bhinnatA''tmanaHsannikRSTAnmanovANIkarmAderapi pudgalAt / viprakRSTAd dhanA''dezva, bhAvyaivaM bhinnatA''tmanaH // 47 // TI. 'AtmanaH sannikRSTAva-mamIpasthAna pudgalAta-martapudgalapariNAmAt , manaso, vacasaH, karmAderapi bhinnatA''tmano bhAvyA, tathA cA''smano viprakRSTAta-darasthAd dhanAdeH pudgalapariNAmAd bhinnatA''tmano bhAvyeti // 47 // -guNabhedena pudgalA''tmano bheMdo daryate'pudgalAnAM guNo mUtti-rAtmA jJAnaguNaH punaH / pudgalebhyastato bhinnamAtmadravyaM jagujinAH // 4 // TI0 'pudgalAnAM guNo mUrtiH'-ye manovargaNAdyAH pudgalAH santi teSAM guNA mUrtiH rUparasagandhasparzAdirUpA mUrtirucyate 'rUpiNaH pudgalAH' rUpitA-rUpaM-pUrtatvaM-matiH-pudgalatvamityAdayaH paryAyazabdAH / 'punarAtmA jJAnaguNa:' =jJAnaM guNo yasya ma AtmA jJAnaguNa ucyate, Atmano guNo rUpAdi styeva, parantu jJAnaM guNo'styeva, tataH tasmAtkAraNAta , pudgalebhyaH paramANaskandhatatpariNAmebhyaH 'bhinnamAtma // 429 // Jain Education Intemallina For Private & Personal use only | Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-1 sAra: // 430 // dravyaM jagujiMnAH'=guNabhedaprayuktapudgaladravyabhitramAtmAtmanAmakadravyaM, jinAH-rAgadveSajetAraH sarvajJAH kathitavanta iti // 48 // -dharmAstikAyAtmadravyayo guNabhedena bhedaH'dharmasya gatihetutvaM, guNo jJAnaM tathA''tmanaH / dharmA'stikAyAttadbhinna-mAtmadravyaM jagurjinAH // 4 // TI0 dharmA'stikAyasya gatihetutvaM varttate tathA''tmanaH guNo jJAnamasti, yathA samastadhanAdirUpAjIvadravyapagaladravyata AtmadravyaM bhinnamasti, tathA dharmAstikAyadravyAd bhinnamAtmadravyaM jagurjinAH / / 46 // -adharmA'stikAyA''tmadravyayo guNabhedena bhedaH-- 'adharme sthitihetutvaM, guNo jJAnaguNo'sumAn / tato'dharmAstikAyA'nyadAtmadravyaM jagurjinAH // 50 // TI0 adharmAstikAyasya guNaH sthitihetutvamasti, yadA'sumAn-jIvo jJAnaguNo'sti, adharmA'stikAyanAmakAjIvadravyato'pi, Atmadravyamanyad-bhinnaM jagurjinA iti // 10 // -AkAzA'stikAyA''ramadravyayoguNabhedena bhedaH-- ||430 // Jain Education Intemer For Private & Personal use only Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 431 // 'zravagAho guNo vyomno, jJAnaM khalvAtmano guNaH / vyomA'stikAyAttadbhinnamAtmadravyaM jagurjinAH // 51 // TI. 'vyomnaH' AkAzA'stikAyasya guNo'vagAho'vakAzadAnarUpo'sti, Atmano guNo jJAnamasti, tana-tata AkAzA'stikAyanAmakAjIvadravyato bhinnamAtmadravyaM jagurjinAH // 51 // -kAladravyAtmadravyayo guNabhedena bhedaH-- zrAtmA jJAnaguNaH siddhaH, samayo vartanAguNaH / tadbhinnaM samayadravyA-dAtmadavyaM jagurjinAH // 52 // ____TI0 varttanA guNo yasya sa varttanAguNaH samayaH, vartanAnAmakaH pariNAma-vizeSaH,-navapurANabhAvakaraNarUpaH-paurvAparyabhAvakAraNarUpaH, yadA''tmA, jJAnaguNaH siddhaH, tat-tasmAtkAraNAt , kAlanAmakAjIvadravyato'pyAtmadravyaM bhinnaM jagujinAH // 52 / / 'vyaktibhedanayA''dezAjjIve'pyajIvatvamapISyate-- 'zrAtmanastadajIvebhyo, vibhinnatvaM vyavasthitam / vyaktibhedanayAdezAdajIvatvamapISyate // 53 // 431 // Jain Education Internat For Private & Personal use only KI Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 432 // TI. anayA zailyA 'pudgalAdipazcakAjIvadravyata AtmA bhinno'stItyetadvastu nizcayanayamatena sthirIbhRtamasti arthAdAtmani jIvatvameva, ajIvatvaM nAstyevetyetadvastu sthitameva parantu 'vyaktibhedanayAdezAta vyaktInAM bhedo yatra sa nayaH vyaktibhedanayaH, tasyAdezAdapekSayA tu Atmani, ajIvatvamapi manyate, arthAd vyaktInAM bhedaM pAtayannayarUpAdezo vyavahAranaya ucyate nizcayadRSTayA tu siddhasaMsArirUpavyaktidvayasvarUpo bhedo na patati parantu vyavahAgnayaH-jIvo dvividhaH siddhasaMsAribhedAdityevaM vyaktibhedaM pratipadyane, tasmAttadapekSayA siddhe ca saMmAriNi jIve'jIvatvamapi sAdhyamAnamamAstIti / / 53 / / -dravyabhAvaprANAbhAvavivakSayA sihasaMsArijIvayorajIvatvam-- 'yajIvA janminaH zuddhabhAvaprANavyapekSayA / siddhAzca nirmalajJAnA dravyaprANavyapekSayA // 54 // TI. zuddhA (nirAvaraNA-nidopA:-kevalA) ye bhAvaprANAH zuddha-jJAnAdiguNA ucyante, indriyAdyA daza dravyaprANA ucyante yadi jJAnAdiguNasvarUpa-zuddha-kevala-bhAvaprANA'pekSayA jIve jIvatvaM gaNyamAnaM cenadA middheSu jIveSveva jIvatvaM gaNyena, janmidhu-saMsAriSu jIveSvajIvatvaM gaNyeta, yato janminAM, zuddhajJAnAdiguNAnAmaprAdurbhAvAtteSAM jJAnAdayaH zuddhabhAvarUpA na santi, kizca yadi dravyaprANai rjIve jIvatvaM // 32 // Jain Education Interne For Private & Personal use only Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: ||433|| Jain Education Internati gaNyamAnaM bhavettadA saMsAriSu jIveSveva jIvatvamAgacche nirmalajJAneSu siddhAtmasu dravya (apradhAna) prANAbhAvAt ajIvatvamAgacchet // 54 // - nAmabhiH saha dravyaprANAnAM saGkhyA 'indriyANi balaM zvAsocchvAso hyAyustathA paraM / dravyaprANAzcaturbhedAH paryAyAH pudgalA''zritAH / / 55 / / TI0 caturdhA dravyaprANAH mUlabhedA: 1 indriyANi 2 balaM 3 zvAsocchvAsaH 4 AyuH avAntarabhedAH 5 sparzanAdIni paJcendriyANi 3 manovacaHkAya medAtrividhaM balam 1 ekavidhaH 1 ekavidham 10 ete caturbhedA dravyaprANAH pudgalA''zritAH - paudgalikAH paryAyAH - pariNAmavizeSA ityarthaH // 55 // / / 433 // Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAraH // 434 / / -vikAribhirdravyaprANarAtmano nAsti svabhAvajIvanam-- 'bhinnAste hyAtmano'tyantaM, tadetairnAsti jIvanam / jJAnavIryasadA''zvAsa-nityasthitivikAribhiH // 56 // TI. 'te'=niruktAzcaturbhedA dravyaprANAH, hIti nizcaye, 'Atmano'tyantaM minnAH svA''tmadravyataH marvathA bhinnAH, 'tata' tasmAta 'etaiH'dravyaprANairetarAtmano nAsti jIvanama , kathamiti ceta-te dravyaprANA AtmasthajJAnAdicatuHzaktivizeSANAM vikArarUpAH santi tathAhi-jJAnavIryasadA''zvAsanityasthitivikAribhiH = (1) indriyanAmakadravyaprANAH, zrAtmanaH zudbhajJAnazaktisambandhivikArarUpAH (jJAnendriyANi pazca) (2) manovacovapubhedabhinnA balanAmakaprANAH Atmano'nantavIryanAmakazakte vikArarUpAH (3) zvAsocchavAsanAmakaprANAH, 'AtmanaH sadA''zvAsaH'sansu AzvAso-vizvAsaH, tatvanirNayarUpaM jhAyika samyaga darzanam * athavA sadA'zvAsaH sadA zvAsakriyAyA abhAvaH arthAdupalakSaNataH sadAkriyA'bhAvarUpasthiratAmvarUpasthiratAnAmaka nizcayAtmakaM cAritram , kSAyikadarzanasya vikArarUpA athavA sadAzvAsAbhAvarUpaniSkriyatAsthiratArUpacAritrasya vikArarUpAH, (5) AyurnAmakadravyaprANAH, 'Anmano nityasthiteHsAdhanantarUpanityasthitervikArasvarUpA vijJayAH AtmA tu puSkarapatravanirvikAro'sti, ata ete vikArarUpA dravyaprANA Atmano na bhavanti, tata evA''tmano'tyantaM bhinnA eva manti, ye prANA Atmano bhinnAH // 434 // Jain Education Intemala For Private & Personal use only | Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 435111 syUstarAtmano jIvanaM na sambhavediti // 56 // -zuddhajJAnAdibhAvaprANa jIvatyAtmA sadA'etat prakRtibhUtAbhiH zAzvatIbhistu zaktibhiH / jIvatyAtmA sadetyeSA, zuddhadravyanayasthitiH // 57 // ___TI0 etata prakRtibhUtAbhiH' etAbhi navIrya sadA'zvAmanityasthitibhiH, athavaitazyA''tmanaH prakRtibhUnAbhiH, zAzvatIbhiH, zaktibhiH, jJAnavIryasadA'zvAsanityasthitirUpAbhirAtmA sadA jIvati, na tu vikArasvarUpa dazabhirdravyaprANaH zaktirUpairiti, 'epA zudravyanasthitiH' nizcayanayavizeSasaMgraha-- nayAdirUpazuddhadavyArthikanayAnAM sthitimaryAdeti // 7 // __ -jIvAnAM jIvanacaritraM citrarUpaM dRzyate'jIvo jIvati na prANe-vinA taireva jIvati / idaM citraM caritraM ke hanta ! paryanuyuJjatAm // 5 // TI. asmin saMsAraparyAye jIvo thai dravyaprANe vinA na jIvatyeva, te dravyaprANe vinA siddhatvaparyAye jIvo jIvati, tathA yeH zuddhabhAvaprANe vinA siddhajIvo na jIvatyeva, taiH zuddhakevalabhAvaprANe vinA // 435 // Tein Education Internation For Private & Personal use only T w w.jainelibrary.org Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 436 // saMsArI jIvo jIvatyapi idaM jIvAnAM jIvanasambandhi citraM caritra ke paMDitA 'hanta ! paryanuyuJjatAm'= idRzaM kathamiti prazna katta samarthA bhavantu ! api tu na ke'pi praSTuM samarthA bhaveyuriti, [ atra jIvasyA'jIvAt navatattveSu dvitIyatatvato bhedanirUpaNaM nizcayanayadRSTayA pUrNa jAtamiti // 58|| -AtmanaH puNyapApatattvato bhinnatvaM dayate'nA''tmA puNyaM navA pApa-mete yatpudgalAtmake / zrAdyabAlazarIrasyo-pAdAnatvena kalpite // 11 // __TI. prAtmA, na puNyaM karma navA pApaM karma, yat-yata ete puNyapApakarmaNI dve pudgalAtmake-paudgalike staH, mAtaH zarIramadhye bAlarUpA''tmanaH sarvaprathamaM zarIrabandho-zarIraracanA bhavati, tasyopAdAnakAraNatvena puNyapApakarmaNI kalpite-abhimate staH, arthAdetatpuNyapApamayakArmaNazarIreNaiva, tadbAlA''nmanaH zubhA'zubhA''tmakaM zarIraM vizyamAnamasti // 56 // -puNyaM karma zubhaM kathaM ?-- 'puNyaM karma zubhaM proktaM, azubhaM pApamucyate / tatkathaM tu zubhaM jantUn , yatpAtayati janmani // 6 // // 436 // JainEducation Intemaste For Private & Personal use only Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 437 // Wei Lai Wei Lai Fei Ben Wei Lai Zhong Wei Wei Zhong Fei Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Fei Shi TI. vyavahAranayamatena, puNyaM karma zubhaM proktaM, pApaM karmAzubhamucyate, nizcayanayavAdibhirucyate ca 'yadasmAbhirna jJAyate kathaM puNyaM karmA'pi zubhaM kathyate ? yat-yato jantUna duHkharUpe janmani pAtayati puNyamapi karme ti // 6 // - karmaNi pAratamyasAmAnyena phalabhedo na-- 'na hyA va sasya bandhasya, tapanIyamayasya ca / pAratantryA'vizeSeNa, phalabhedo'sti kazcana // 61 / / ___TI. hi-kila, Ayasasya-lauhamya ca 'tapanIyamayasya' sauvarNasya bandhasya nigaDarUpabandhasya, 'pAratacyAvizeSeNa'lohe vA sauvaNe bandhe paratantratAyA vizeSasyA'bhAvena kazcana phalasya bhedo nAstyeva, atrApi prakRte'pi puNyapApakarmaNoH sauvarNalauhanigaDasamAnayoH, janmasatkapAratantryasya vizeSA'bhAvena phalasya bhedo nAstyeveni // 61 // -sukhaduHkhayo |dastu nAmApekSayA natvarthA'pekSayA-- 'phalAbhyAM sukhaduHkhAbhyAM, na bhedaH purAyapApayoH / duHkhAnna bhidyate hanta ! yataH purAyaphalaM sukham // 62|| // 437 // Jain Education Internation For Private & Personal use only F ww.jainelibrary.org Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAma / / 438 // .TI. nanu vyavahAranayA'pekSayA 'pApasya phalaM duHkhamasti, puNyasya ca phalaM sukhamastIti phala bhedena puNyapApe bhinne eveti cennizcayanayaH prativadati, hanteti khede, yat puNyasya phalaM sukhamasti tad duHkhAnna bhidyate, arthAd duHkhAdIpadapi bhinna nAstyeva, sukharUpamanoharanAmadAnena duHkhatvadhvaMso na bhavatIti // 6 // -karmodayakRtatvarUpahetunA puNyaphalaM duHkhamiti sAdhyate-- 'sarvapurAyaphalaM duHkhaM, kamoMdayakRtatvataH / tatra duHkhapratIkAre vimUDhAnAM sukhavadhIH // 63 // TI. 'karmodayakRtatvataH karmaNa udayena kRtatvataH-janyatvAdodayikatvAt sarvapuNyasya phalaM vastutastu duHkhaM duHkharUpam / idamatra hArdam-pUrva tAvat kSudhAdilaM duHkhamudbhavati pazcAt sa duHkhAvyAkulI bhavati, tatazca bhojanadvArA taduHkhaM pratikRtaM bhavati, svayaM manyate ca sukhyahaM saJjAta iti 'sukhya saJAta ityukte 'utthitamAtraduHkhasya pratikAra eva kRtaH eSo'thoM vijJeyaH, kSudhA''tapaparizramAdInAM duHkhaM yAvatpuSkalaM tAvadeva bhojanacchAyAzrayasukhagrahaNAdidvArA viziSTaM pratikRtaM bhavatyarthAt sarvaduHkhAnA pratikAre sukhamiti viparyasyati matiH, vAGmAtraM puNya janyaM sukhamapyetad duHkhapratikArarUpamevAsti, nAsti kiJcidanyada, ammina mithyAsukha-sukhAbhAse bhrAntA vimUDhAH sukhaM kalpanta bho karmalIle ! tava kIdRzIyaM mAyA // 6 // // 438 // Jain Education Intema For Private & Personal use only Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma pAraH // 439 // (1) puNyajaM sukhaM duHsatvena pariNAmAdihetubhizcaturbhiH sAdhyate'pariNAmAcca tApAcca saMskArAcca budhai matam / guNavRttivirodhAcca, duHkhaM purAyabhavaM sukham // 4 // TI0 yudhaiH yAjJapuruSaiH pariNAmAcca tApAcca saMskArAcca guNavRttivirodhAcca puNyabhavaM sukhaM duHkhaMduHkhanvena matamabhipretamiti // 14 // -pariNAmataH puNyabhavaM sukhaM duHkhameva-- 'dehapuSTe narAmartya-nAyakAnAmapi sphuTam / mahA'japoSaNasyeva, pariNAmo'tidAruNaH // 65 / / TI. 'narAmartya nAyakAnAmapi' naranAyakAnA-cakravAdInAM nirjaranAyakAnAM-surendrANAM, api:anyasya ca kA vArtA ? sphuTa-spaSTatayA, 'dehapuSTeH' paugalikaviSayasukhabhogapuSTihetutaH, 'pariNAmo'tidAruNaH =atyantabhayaGkaranarakAdidurgatiduHkhaprAptirUpA''yatiphalarUpapariNAmo bhavati 'mahA'japoSaNasyeva' yathA sAnikagahe pUrvamanukUlabhojanadvArA'ja mahAntaM sonikaH karoti, pazcAnmahA'tithimamAgamanA'nantaraM ekadA mahA'jagale'titIkSNakRpANapatanA'nantaramanantaM duHkhaM mahA'jo'nubhavati, pazya 2 kIdRkSo'yaM sukhapariNAmaH, tathA'trApi prakRte saGgamanIyamiti // 65 // // 43 // Jain Education Interation Far Private & Personal use only Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 44 // -sodAharaNaM puNyasukha duHkhamiti viSayaM draDhayati'jalUkAH sukhamAninyaH pibantyo rudhiraM yathA / bhuJjAnA viSayAn yAnti, dazAmante'tidAruNAm // 66 // TI0 yathA rudhiraM pibantyaH 'sukhamAninyaH' =sukhaM manyamAnA jalUkAH, ante'tidAruNAM dazA yAnti, idamatra hRdayam-zarIrasthamapavitraM raktaM bahiniSkAsayitu tatra tatra sthAne vaidyA jalUkA- upavezayanti, tA jalUkA rudhiraM pibanti, tasminnavasare bhRzamAnandamanubhavanti, pazcAdraktaM pItvA jAtAH sthUlA jalUkA raktato riktAH kurvanti, yadA tadA bhRzaM duHkhinyo jAyante, rudhirapAnajanyaM sukhaM duHkhe pariNatameva, tathA viSayasukhabhogakAle sukhaM manyamAnA jIvA ante-pariNAme, narakAdidurgatimadhye'tibhayaGkaradazAmanubhavanti, tasmAtkAraNAt kathyate, puNyaphalatvena labhya mAnasukhe pariNAme duHkhatA vidyata eveti // 66 // (2) tApA'pekSayA puNyaphalasukhaM dukhameva'tIvA'gnisaGgasaMzuSyat-payasAmayasAmiva / yatrotsukyAtsadA'kSANAM, taptatA tatra kiM sukham // 67 // TI0 iva-yathA, 'tIvA'gnisaGgamazupyatpayasAm'-tIvrasyAgneH saGgena saMzuSyatpayo-jalaM yeSu teSA // 440 // Jain Education Internatet For Private & Personal use only H Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 44 // mayamAma , arthAna tIvA'gnisaMyogAttaptvA sarvathA mahAraktabhRte'yasi jalasekena, jalaM sarvathA zuSyatyeva, lohaM 2 jAne tAdRzaM pUrvavattaptameva tiSThati tathA 'yatronsukyAtsadA'kSANAM taptatA'=sadendriyaviSayANAM tIvrabhogakAmanArUpotsukyAd yatrendriyeSu tapatA tatra kiM ? api tu na kizcidapi sukham , arthAdanayA rItyaiva, indriyaviSayamakatIvrabhogautsukyarUpA'gninA tanvA mahAraktabhRtendriyANAM manAga ratirUpajalakSepi tajjalaM kutrApi zuSkaM jAtaM, 'tathA'pi tappanA tu pUrvavattAdRzI, tAdRzyetra sthitA. IpatsukhA'nubhavakAle'pIndriyANAM tathArUpe tApe sati kiM sukhaM ? na kimapi sukhaM tu duHkhameva // 37 // -tApaduHkhatAmeva dradayati-- 'prAkapazcAccAratisparzAt puTapAkamupeyuSi indriyANAM gaNe tApavyApa eva na nirvRtiH // 68 / / - TI0 puTapAkamupeyupi' yatroSadhI kSiptvA samantAdAho dIyate sa puTapAkaH kathyate, tAdRze indriyANAM gaNe mati, 'prApazcAJcAratisparzAt' =pUrva viSayasukhAnubhavaprAptaye'ratisatkapracaNDatApo bhavecca tatprAptyanantaraM punastatprAptyarthakatIvecchAjanyaH pracaNDastApastUsthita evA'sti, yathArthatayendriyANAM gaNaH puTapAkasamAna evA'sti, yena samantataH pracaNDastApo'nubhUyata evA'rthAt tApavyAptiviziSTe'kSANAM gaNe sati nitiH -zAntireva neti // 6 // // 44 // Jan Education Internatio For Private & Personal use only A ww.jainelibrary.org Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 442 // -sukhA'nubhavakAle'pi tApanihataM manaH-- 'sadA yatra sthito veSollekhaH svapratipanthiSu / sukhA'nubhavakAle'pi tatra tApahataM manaH // 66 // TI. indriyANAM sukhA'nubhavakAle'pi 'yatra svapratipanthiSu'svasukhasAdhanazvarUpeSu duHkhasAdhaneSu 'dveSollekhaH sadA sthitaH'tIvradveSarUpA'rucibhAvaH satataM sadA sthita eva bhavati, tatraitadveSollekharUpasaMklezatApena 'hataM manaH =dagdhaM punarapi dagdhaM cittamavazyaM bhavati, tatra tAdRzasthitau satyAmindriyaiH sukhAnubhavaH kathaM kriyate'rthAna kriyata eveti // 6 // 3-puNyajanitamukhe saMskAraduHkhatA sAdhyate-- skandhAt skandhAntarArope bhArasyeva na tattvataH / akSA''halAde'pi duHkhasya saMskAro vinivartate // 7 // TI0 bhAramutpATyakasmin skandhe khinne jAte taM bhAraM dvitIyasmin skandhe sthApayetsadaivaM bhAsate 'yad bhArastu jAne dUre gataH, parantu vastutastadbhArasaMskArastu na dare gataH anayA rItyaiva 'akSA''hlAde'pi' indriyANAM viSayasukhopabhogakAle'pyevaM pratibhAsate'taH paraM duHkhaM dIbhRtamapi tu vastutaH svA''nmani navInaduHkhamAlAyA bhUmikaina viracyate'rthAd duHkhasya saMskArastu na re jAtaH, sukhAnu Far Private & Personal use only // 442 // kaina viruNa atibhAsate'tare gataH Jan Education Interation Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 443 // bhavena yo vAsanAsaMskAra utpannaH, sa bhaviSyatkAle rAgaM smArayatyeva, tato viSayAn prati rAgo jAyate, tathA sthite manoyogAdiyogA viSayeSu pravarttante, sA pravRttirazubhakarmAzayamutpAdayatyeva, tatazca janmajarAdiduHkhAni prApyante, evaM viSayasukhAnubhavodbhUtaH saMskAro duHkhasyaiva janako bhavatyeva, tata indriyasukhaM manyamAnAnAM janAnAM tatra sukhAnubhavasya bhrama eva bhavatyevevaM kathyate yato vastuto duHkhasya saMskAro na nazyatyeveti // 7 // (4) puNyajanitasukhe svAbhAvikaduHkhatA'sukhaM dukhaM ca mohazca, tisro'pi guNavRttayaH / viruddhA api vartante, duHkhajAtyanikramAt // 71 // TI. atra pUrvoktAH pariNAmaduHkhatAcAstisra aupAdhikya Asana , arthAttatrA'nyanimittena janitapuNyasukhe duHkhatA''sIta , yadaiSA caturthI duHkhatA svAbhAvikI vartate, satvarajastama AdhAstrayo guNAH santi, sukhaM duHkhaM mohazca tisro guNavRttayaH, sattvaguNasya kArya sukhaM, rajoguNasya kArya duHkhaM, tamoguNasya kArya mohazca, yadA trayo guNAH mamA bhavanti tadA paraspara viruddhA bhavantyarthAdekasyA'vasthAne zeSau dvau na tiSThataH, etaddRSTayA te parasparaM viruddhAkadhyante, parantu yAvatte viSamA'vasthAsthAyinaH syustadA te trayo In453 // guNA ekasminneva sthAne tiSThanti, etasyAM sthitau yadyapi sattvaguNena sukhA'nubhavo bhavati tathA'pi tatsukha in Edale For Private & Personal use only Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 444 // Jain Education Internatio muddhRtasacvaguNena, sAMsArika sukhAnubhavo na bhavati, parantvetatsukhAnubhavaM pratyanudbhUtarajastamoguNAvapi kAraNe bhavata eva evaM bhavanenaitasmin sukhe rajoguNakAryaM duHkhaM tamoguNa kArya bhUto mohava milata evArthAdetasmin sukhe yathA sukhatvamasti tathA duHkhatvA'dyapyastyeva, evaM sattvAdyA guNAH samAvasthAyAM parasparaM viruddhAH santo viSamA'vasthAyAM sahaiva trayastiSThanti, arthAt trayANAM kAryANi sukhaduHkhamoharUpANi yugapat prAdurbhavanti, ataH sukhA'nubhavakAle'pi tatsukhe duHkhatva jAtistu vartata evAnatikramAd evaM svAbhAvikI duHkhatA'pi puNyajasukhe sidhdeveti // 72 || sarvo'pi bhogavilAso bhayaheturvivekinAm- 'kruddha nAgaphaNAbhogo - pamo bhogod bhavo'khilaH / vilAsazcitrarUpo'pi, bhayahetu vivekinAm // 72 // 0 'akhila citrarUpo'pi bhogod bhavovilAsaH = samasto nAnAvidhatA sampanno'pi zabdAdiviSayabhogajanyaH sukhAnubhavarUpavilAsaH, ApAtato darzanamAtraH sundaro'pi pariNAmato vivekinAM 'kruddhanAgaphaNA bhogopamaH" = kopAssTopaparItasya sarpasya phaNAnAM vistArasya sAdRzyaM yasya so'khila bhogavilAso vivekabalazAlinAM sajjana ziromaNInAM bhayasya heturevA'rthAt sarva sAMsArika bhogavilAsaH kruddhasarpavad bhayaGkaro bhAsate vivekanAm, sarpato'pi mahAbhayaGkaraH pApajanako bhogavilAsaH, bhogato'to bhetavyam // 72 || // 444 // Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 545 // -phalataH puNyapApayorekatvaM jAnAnasya bhavodadhiH sAnta:'itthamekatvamApannaM, phalataH purAyapApayoH / manyate yo na mUDhA''tmA, nA'ntastasya bhavodadheH // 73 // TI. zrIgranthakAra upasaMharana kathayani-puNyamya phalaM mukhamapi pariNAmAdibhizcaturbhiH kAraNe dakharUpamevA'sti, tammAta puNyapApA''tmakayoH karmaNoH phalA'pekSayA'bheda sidhdhyana mana puNyapApayoH karmaNo dvayorekatvameva bhavati, evaM sthite'pi ye 'nayA rItyA tayoH phalasyA'bhinnatA na manyante, te puNyasya phalaM sakhatvena matyA puNyaM puna:punaH kRtvA saMsAre saMsaranyeva teSAM mUDhA''tmanA saMsAro'ntarahito bhavatIti // 73|| -duHkhakarUpayoHpuNyapApayo bhinna evA''tmA-- 'duHkhaikarUpayo bhinnastenA''tmA purAyapApayoH / zuddhanizcayataH satya-cidAnandamayaH sadA // 74|| TI0 puNyaM ca pApaM ca, puNyapApe dve eva duHkhaikaphale middhe evA'taH, zuddhanizcayanayadRSTayA''tmA, puNyapApAtmakakarma mAtrato bhinno'sti, aya mAnmA tu 'sadA satyacidAnandamayaH' =satyaghanaH, ciddhanaH AnandaghanazcAtmaiva // 7 // // 415 // Jan Edeboninen For Private & Personal use only Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 446 // -AtmanaH saccidAnandarUpaM caturthadazAvyaGgyamAvaraNakSayAt'tat turIyadazAvyaGgyarUpamAvaraNakSayAt / bhAtyuSNodyotazIlasya, dhananAzAiverikha // 7 // ___TI. nanvAtmanaH saccidAnandamayaM svarUpaM kathaM nA'nubhUyate ? iti ced , ghAtikarmanAmakajJAnAvaraNAdInAM kSayAdujjAgaranAmakacaturthadazAvyaGgyaM tat saccidAnandarUpaM bhAti-prAdurbhAvena prakAzate yathA 'ghananAzAta'-meghanAmakAvaraNakSayAta , 'uSNodyotazIlasya raveriva'-uSNasvabhAvasya prakAzasvabhAva sya ca sUryasya rUpaM bhAti tathA'trApi vijJeyam // 7 // -sAmAnyaM tu cidAnandarUpaM sarvadazA'nvayi'jAyante jAgrato'kSebhyazcitrA dhIsukhavRttayaH / sAmAnyaM tu cidAnanda-rUpaM sarvadazA'nvayi // 7 // TI. 'jAgrato'kSebhyazcitrA dhImukhavRttayo jAyante' dravyanidrAto muktasyA''tmano, indriyajanyA nAnAvidhA bauddhikamAnasikasukhAdikAnubhUtirUpadhIsukhavRttayo jAyante, tadA'pi svA''tmanaHmaccidAnandamayaM svarUpamastyeva, 'sAmAnyaM tu cidAnandarUpaM sarvadazA'nvayi Atmanastu cidA''nandarUpaM-caitanyAdi // 446 // in Eda For Private & Personal use only Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: 447|| rUpaM sarvAsu dazAsu, anvayi-anugatamata eva, sAmAnya-vyApakaM, cidAnandarUpasya kutrA'pi kAcidapi bAdhA-hAnirna bhavatIti // 76 // ___-nA'nubhUtiparAbhUtI akSajanyacitradhIsukhapattibhirAtmanaH-- 'sphuliGagairna yathA vahinIpyate tApyate'thavA / nA'nubhUtiparAbhUtI tathaitAbhiH kilA''tmanaH // 7 // __TI0 yathA sphuliGgaH-agnikaNe vailina dIpyate-na dIpyamAno bhavati, athaveti-pazcAntare na tApyate kizcidapi na tApyamAnaM vastu bhavati / tathetAbhiH kilA''tmano nAnubhUtiparAbhUtI' sphuliGgasthAnIyA akSajanyacitradhIsukhavRttayo jJeyAH, etAbhirAnmanaH ko'nubhavaH 1 kaH parAbhavaH ? ko lAbhaH ? kA hAniH ? arthAnnAnubhUtiparAbhUtI bhavataH atitucchamindriyasukhaM kamapyAnandaM na dadAti, kizca viSayaviyogajanyaM kizcid duHkhaM, AtmanaH kazcidapi parAmavaM na tanoti, arthAdA''tmA tu svakIyasaccidAndarUpe sadA magno bhavatIti // 7 // -antarAtmanaH suSuptau nirahaMkRtaM bhAnaM zuddhaviveke'tisphuTaM bhavati-- 'sAkSiNaH sukharUpasya, suSupto nirahaGkRtam / yathA bhAnaM tathA zuddha-viveke tadatisphuTam // 7 // // 447 // Jain Education Internativ C ww.jainelibrary.org Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: / / 448 / / Jain Education Internat TI0 svApasuSuptijAgarojjAgara medAccatasro dazA bhavanti, sukharUpasya sAkSiNa:- sAkSAd draSTurantarA''tmanaH suSuptidazAyAM yathA 'nirahaMkRtaM ' = ahaGkArazUnyaM mAnaM bhavati, tadeva bhAnamatyantaspaSTarUpeNa 'zuddhaviveke' nirmalatama vivekadazAyAM bhavatIti // 78 // -zuddhAzuddhanizcayanayAbhyAM kasyAtmA bhokteti pRthak kriyate-'saccidAnandabhAvasya bhoktA''tmA zuddhanizvayAt / zuddha nizcayAt karma - kRtayoH sukhaduHkhayoH // 79 // TI0 (1) zuddha nizcayanayaH - zuddhanizcayanayA'pekSayA, AtmA sva saccidAnanda bhAvarUpa svarUpasya bhoktA - anubhavitA bhavati (2) azuddha nizvayanayaH - azuddha nizcayanayApekSayA, karmakRtayoH sukhaduHkhayo bhaktA''tmA bhavati, yato'zuddha nizcayanayastu kevalamAtmAnaM nirupAdhikajJAnAdisvarUpamAtraM na manvAnaH karmopAdhikRtasukhaduHkhAdiparyAyamayamapi manyate, zuddhanizcayastu karmopAdhikRta rAgAdiparyAyamayaM vA sukhAdiparyAyamayamAtmAnaM na manyate, azuddha nizcayanayastUpAdhikRta bhAvamayamAtmAnaM manyate zuddhAzuddha nizcayanayorabhedaparatvamevAsnayo nizcayatvamasti jJAnavAnAtmA'thavA rAgAdisukhAdimAnAtmeti nizcayanayapakSe ko'pi na manyate tanmayatvaM nizcayanayo vadati, tadvatvaM vyavahAranayo vadatItyanayorbhedaH sutarAM dRzyate // 76 // ||448 // Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 449 // Jain Education Internat vyavahArataH karmaNo'pi ca sragAde bhogasya bhoktAsmA'karmaNo'pi ca bhogasya srugAde rvyavahArataH naigamAdivyavasthApi bhAvanIyA'nayA dizA 1 115011 TI0 nirupacaritA'sadbhUtavyavahAranayatastu karmaNo'pi cAtmA, bhoktA'sti, upacaritA'saddhRtanayatastu srugAde bhogasyopalakSaNato bhUSaNAderupabhogasyA'pi bhoktA'sti, ekazo bhogyaM bhogaH, anekazo bhogyamupabhogaH ityanayo bhedaH, vyavahAranayastu bhedapradhAno'sti, ata evA''tmanaH karma, AtmanaH puSpAdikamityAdayo dadhAnA vyavahArAH sampadyante tatrApyAtmano'maddhRtavasturUpaM karma, nirupacaritatvenAmIyaM karmeti nirupacaritA sadbhUtavyavahAranayastu manyate, epa nirupacaritA'sadbhUtavyavahAraH, puSpamAlAmAtmIyAM na manyate, yataH sA''tmana upacArato'sadbhUtaM vastvasti yadopacaritA'madbhUtavyavahArastu puSpamAlAmanyAtmano manyate, ata eva nirupacAritA'sadbhUtavyavahAranayamatenA''tmA, karmaNo bhoktA bhavati, yadoSacaritA sadbhUtavyavahAranayatastvAtmA, puSpamAlA''dikasyApi bhoktA bhavati 'naigamA''di vyavasthA'pi bhAvanIyA'nayA dizA' = naigamAdinayebhyo'pyA''tmano bhoktRtvaviSayiNI vicAraNA karttavyA tathAhi = (1) naigamanayato dUrasthasya vA samIpasthasya, paugalikasyA''tmikasya kasyacidapi bhogyavastu AtmA, bhovatA'sti ( 2 ) saMgrahanayataH = sarva bhogyavastu maGgraharUpasyaikasyaiva bhogasyA''tmA, bhoktA - // 4499 // Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 450|| stIti (3) vyavahAranayasammataM bhoktRtvaM pUrvoktameva (4) jusUtranayataH yaH padArtho yadA bhujyamAno'. sti, tasya padArthasya tadA sa AtmA moktA'sti, (5) zandanayataH sAmAnyataH puSpamAlA''dikamAnAyya tattatpadArthasyA''tmA bhoktA bhavati, (6) samabhirUDhanayataH puSpamAlAyAH pRthak pRthaga puSpANAM pRthak pRthaga bhoktA'sti (7) evaMbhRtanayataH yadA yasyAH puSpamAlAyA athavA tatpuSpANAM sAkSAd bhogaH kriyamANaH syAttadA''tmA, tatpadArthasya bhoktA'sti // 8 // -kartA'pi zuddhabhAvAnAmAtmA, zuddhanayAdvibhuH-- 'kartA'pi zuddhabhAvAnAmAtmA, zuddhanayAdavibhuH / pratItya vRttiM yacchuddhakSaNAnAmeSa manyate // 1 // TI0 zuddhanayAd vibhu ( sakalazuddha-mbamvarUpa-vyApI) rAtmA, zuddhabhAvAnAM kartA'pyasti, yatyataH, epa:-zuddhanayaH, 'zuddhakSaNAnAM vRtti pratItya manyate-Atmano vartanAM paryAyamAzrityedRzaM mataM dhArayate idamatrahRdayam-zuddhanayaH paryAyArthikanayo'sti, arthAt zuddhasaNAnA (Atmano) paryAyAnapekSya vicArayate, paryAyastu pratikSaNaM svayameva svazuddhabhAvAnAM kartA (utpAdako) bhavatIni, anyatroktaM hi nizcayato yadyAnmA, pandravyasvarUpakartA bhavettadeSa AtmA, niyamataH paradravyamayo bhaved , api tu paradravya For Private & Personal use only // 45 // Jain Education Internal Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 451 / / mayastu na bhavatyevAnmA, yataH kimapi dravyaM paradravyamayaM / bhavettadA tadvyasya so bhavatyeveti niyamo'sti arthAdevaM bhavane Atmadranyasya nAzabhavanA''pattirAgacchena , tata AtmA, paradravyasvarUpasya kA nAsti, zuddhabhAvamAtramya kartA'mtIti // 8 // -AtmA, zudvasvabhAvAnAM jananAya pravartate'anupaplavasAmrAjye visabhAgaparikSaye / thAtmA, zuddhasvabhAvAnAM, jananAya pravartate // 2 // TI. 'anupaplavasAmrAjye bhrAntirUpopadravA'bhAvarUpasAmrAjye sati, arthAd yadA bhrAntadazAyA dAre gamanaM syAccA'bhrAnta-satyapadArthajJAnamyA''tmana upari sAmrAjyaM vyApakaM bhaveta yadA 'visabhAgaparikSaye' =visabhAga-vibhAvadazAyAH-kapAyAdisvarUpasyA''tmano dhArAyAH yo bhavettadA''tmA, zuddhastrabhAvAnAM (samAna-bhAgamaMtatInAM) jananAya pravarsate // 8 // -saMsArabhavAntakAraNA'zazaDacittasya varNanam'cittameva hi saMsAro, rAgaklezAdivAsitam / tadeva te vinimuktaM, bhavAnta iti kathyate // 8 // // 45 // Jain Education Interation |soww.jainelibrary.org Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DXN adhyAtma- sAraH // 452 // TI. hIti nizcaye, 'rAgaklezAdivAsitaM cittameva saMsAraH =nizcayanayato rAgadveSamUlakakarmAdirUpaklezAdivAsanAsahitaM cittameva, na tu cittabhinna vibhAvarUpaM saMsAranAmakatacyam , 'tai vinimuktaM tadeva bhavAnta iti kathyate'-rAgaklezAdimi vinimuktaM cittameva bhavAntarUpo mokSaH kathyate, arthAda yathA yathA samaklezAdizUnyA cetanA bhavettathA tathA''tmA, jJAnAdizuddhabhAvAnAM kartA bhavatIti // 83 // -yazca cittakSaNaH kliSTo nA'sAvA''tmA virodhataH-yazca cittakSaNaH kliSTo nA'sAvAtmA virodhataH / ananyavikRtaM rUpa-manvathaM hyadaH-padam // 4 // TI0 'ananyavikRtaM rUpaM nA'nyena vikRtaM-vikRtimad rUpaM-svarUpamavasthAvizeSo bhavati, atrA'nanyavikRtaM rUpaM cittaM, cetanA, Atmeni kathyate evaM cittapadamanvartha-arthagambhIraM vartate, DitthaDavitthA''diyadabannArtharahitamasti, atra zabdanayaH kathayati-zrata eva yaH zuddhaH-asaMkliSTaH-nirvikAro bhavetsa evA''nmA, kathyate yazcittakSaNa:-AtmA. rAgAdiktIzaH saMkliSTo jAto bhavet , sa AtmA-cittameva na kathyate, arthAdAtmA, ca sa klezA'bhibhUta iti dRyaM viruddhaM, ekasmin viruddhaM dvayaM na saMbhavati, azuddhaAnmA, AtmA neti nomataM, zuddha AtmaivA''tmetyasmAkaM matamiti // 4 // A||452 // Jain Education Interna For Private & Personal use only Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra: // 45 // -azuddharUpa Atmeti midhyAvaca iti zabdanayaH'zrutamanupayogazcetyetanmithyA yathA vacaH / tathA''tmA'zuddharUpazcetyevaM zabdanayA jaguH // 5 // TI0 'yathA zrutamanupayogazcenyetanmidhyAvacaH' yathA zrutajJAnaM nopayogaH-anupayogaH, arthAt , zratajJAnavAna upayogazUnyo na sambhavati, tathA'pi ko'pi jalped, 'zratamanupayogazceti vaco mithyAasatyaM bhavati, tathA''nmA'zaddharUpazcetyevaM zabdanayA jaguH' tathA ya AtmA syAt sa rAgAdiklezato'. zaddharUpazcetyevaM kathanaM mithyAvacorUpamityevaM zabdanayA:-zabdapradhAnA nayA jaguH-kathitavanta iti // 85 // -AtmA, zaddhaparyAyarUpaH zuddhasvabhAvakartA-- 'zuddhaparyAyarUpastadAtmA, zubhasvabhAvakRt / prathamA'prathamatvAdi-bhedo'pyevaM hi tAttvikaH // 86 // TI. 'zuddhaparyAyarUpastadAzuddhasvabhAvakRta' =tasmAt kAraNAd yadA''tmA zuddhaparyAyarUpo'sti tata eva zaddhasvabhAvAnAM kartA'sti, paryAyA''tmaka AtmA, pratikSaNaM navo natra utpadyate, 'prathamA'prathamasvAdibhedopyevaM hi tAttvikaH zAstreSvanyatra prathamamamayasiddho'prathamasamayasiddha ityAdiyoM bhedaH patati, // 423 // For Private & Personal use only Jan Education Intel Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 454 // tasya nirUpaNaM dravyArthikanayadRSTayA tatra tatra vihitamasti athavA'mukasamayavivakSayA tatraiva samaye siddhAni sarvANyAtmadravyANi prathamasamayasiddhAni kathyante ca tadvivakSitasamayAdanyasamayeSu siddhAnyAtmadravyANya prathamamamayasiddhAni kathyante, idAnImatrA''tmadravyeSu yaH prathamAprathamasiddhatvaviSayako bhedaH pAtitaH sa kAlasya vipakSayA patito'sti evamatra siddhatvena dravyatvena sarveSAM siddhAnAM samAnatve'pi kAlopacAreNa tepu siddhadravyeSu bhedaH pAtitaH arthAd dravyArthikanayadRSTayA bhavannetAdRzaH prathamA'prathamasiddhatvamedaH kAlopa cArikaH saJjAto yadA paryAyArthikana yadRSTayA tu zuddhaparyAyarUpo ya AtmA, yadA syAttadA tatra prathamasamayasiddhatvamAyAccA'nantaraM sa evA''tmA, dvitIyAdikSaNe nAsti, kintvaparazaddhaparyAyA''tmakA AtmAnaH santi, eteSu sarvesvAtmasvaprathamasamayamiddhatvamAyAta , evamatrA'mukakAlavivakSAvidhAnaM nAsti, tasmAdetatparyAyArthikana yadRSTayeva zaddhaparyAyasvarUpo'yamAtmeti, ata eva prathamAprathamatvAdibhedastAtviko navopacAriko bhavatIti // 86 // -dravyArthikanayataH zuddha svabhAvakartA''tmA'stIti digambaroyamatakhaNDanam'ye tu dikapaTadezIyAH, zuddhadravyatayA''tmanaH / zudbhasvabhAvakartRtvaM, jaguste'pUrvabuddhayaH ||87 // // 454 // Jain Education Internatie For Private & Personal use only Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAraH // 455 // TI. prAktanazlokeSu parasu. asmAbhitiM ca yad 'zabdanayApekSayA''tmA, zaddhasvabhAvakartA bhavati' parantu zuddhanizcayanayataH zuddhadravyArthikanayata AtmA, zuddhasvabhAvasyA'pi kartA bhavitu nArhati, tathA'pyatra digambarIyAH kecita kathayanti, yat 'AtmA, zaddhadravyArthikanayataH zuddhasvabhAvakartA'sti' ityetad digambarIyANAM kathanaM matyataH sveSAmapUrvabuddhimattAyAH spaSTaM pradarzanaM kRtamiti dRzyate // 7 // -AgAmiSu SaTsu ilokeSu digambarIyamatakhaNDanam - 'dravyAstikasya prakRtiH, zuddhA saGagrahagocarA / yenoktA sammato zrIma-siddhasenadivAkaraiH // 8 // ___TI0 zrImadbhirbhagavadbhiH siddhasenadivAkarasUrIzvaraiH 'sammatau' sammanitarkagranthe kathitamasti yad / 'saGgrahanayo dravyA''stikanayasya zuddhAM prakRti pratipadyate' arthAd dravyArthikanayamya yA zuddhA prakRtiH sA saMgrahanayena viSayIkriyate // 8 // -tanmate ca na kartRtvaM bhAvAnAM sarvadA'nvayAt'tanmate ca na kartRtvaM bhAvAnAM sarvadA'nvayAt / kUTasthaH kevalaM tiSThatmAtmA sAkSitvamAzritaH // 1 // // 45 // For Private & Personal use only ___ Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-rA / / 456 // TI0 zuddhaprakRtisaGgrAhakasaGgrahanayasya mate tu 'AtmA, sadAzuddhasvabhAva eva kathito'sti, yataH 'AtmA zuddhasvabhAva eSa eka eva vastu varttate, AtmA, sarvadA bhAvA'bhinno'sti, evaM sthityA zuddhasvabhAvasya kattatvaM zuddhadravyArthikanayena tu na zakyam , kiJcaitanmate tvA''tmA, kUTasthanityaH-apracyutA'nutpanna sthiraikasvabhAvarUpaH, arthAt sAkSitvamAtramAzritaH kUTasthaH kevalaM tiSThatyAtmA'taH kAraNAdA''tmanyasmin zasvabhAvasyotpattikriyAyA asambhava eveti // 89 // -kattuM vyApriyate nA'yamudAsIna ica sthitaH'kattu vyApriyate nAyamudAsIna iva sthitaH / thAkAzamiva paGkena lipyate na ca karmaNA // 10 // TI0 zuddhadravyAthikamate tu sarvathA''tmodAsIno'sti, sa kimapi kattuM na pravartata eva, yathA''kAzaM marvathA niSkriyamasti, tata AkAze paGkalepo na lagati, tathA sarvathA nirvyApAra Atmani karmalepo na lagatIti // 9 // -svarUpaM tu na karttavyaM jJAtavyaM kevalaM svataH'svarUpaM tu na karttavyaM, jJAtavyaM kevalaM svataH / dIpena dIpyate jyotirna tvapUrva vidhIyate // 11 // // 456 // Jain Education Interna 101 For Private & Personal use only Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sArA // 457 // TI. anena dravyArthikazuddhasaGgrahana yenevaM kathayitu na zakyate eva yat 'AtmA svarUpasya kartA'. sti' yataH svarUpaM tu tanmane karttavyaM nA'mtyeva, tatta svataH kevalaM jJAtavyamevA'mti, yathA dIpena dIpyate jyotirapi tu na kizcinnavaM kriyate-nanvapUrva vidhIyate evamAtmA, jJAnA''tmaka eva tiSThati, sa tu kizci navaM na karotyeva, tamya navInaM kAraNaM nAstyeva // 1 // ___-na ca hetusahasraNA'pyAtmatA syAdanA''tmana:'anyathA prAganAtmA syAt, svarUpA'nanuvRttitaH / na ca hetusahasreNA-pyAtmatA syAdanAtmanaH // 12 // TI. yadyAtmA, svarUpasya kartA bhavettadA yatra kSaNe tenA''nmanA tasyA''nmanaH svarUpamtpAditam , tataH pUrvakSaNeSu tu tatsvarUpamyA'nuvRtti vidyamAnatA, nAmnye vevaM nizcIyamAne sati, pUrvakSaNeSu niHsvarUpaH sa AtmA jaDo bhavetatazca hetUnAM sahasraNA'pyAtmatA na syAdanAtmanaH etadApattinirAsAyA''tmA, zuddhadravyArthikanizcayanayataH mvarUpamya kati-na matiH mthApyeti // 2 // -zuddhadravyArthikanayamatena zuddhabhAvaM vimAtmA'naye teneha no kartA, kintvAtmA zuddhabhAvabhRtupacArAtu lokeSu, . tatkartRtvamapIpyatAm // 13 // 11457 // For Private & Personal use only Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 458 // TI. 'naye teneha no kartA' pUrvoktena tena kathanenAsmina zuddhadravyArthikanizcayanaye, AtmanaHzuddhabhAvamya, kattatyaM neSTaM, kevalamAtmA zuddhabhAvaM bibhartyava, parantu "lokeSUpacArAttu tatkattatvamiSyatAm'= vyavahAranayAdito lokeSu teSAM-zuddhabhAvAdInAM kartRtvamapi (bhana tvaM vastyevA'pizabdArthaH) iSyatAM-iSTaM . bhavatu arthAdevaM nizcitaM jAtaM yad 'AtmA, zabdanayaH zuddhasvabhAvasya kartA bhavati, parantu zuddhadravyArthikanizcayanayato naiva svarUpasya karteti // 13 // (athedaM pUrvoktaM vidhAnaM manasikRtya granthakAge maharSiH, paryAyAstikaRjumUtrAdinayadvArA vividhanyA''-mani tattatakA tvaM darzayati, kizca tena sahA''tmani tadA tadA bhinna bhinna dharmA manti vA prAdubhavantIni tadviSayamapyAgAmiSu zlokeSu darzayiSyati ityavataraNikA) ___ -utpattimAtmadharmANAM vizeSagrAhiNo jaguH'utpattimAtmadharmANAM, vizeSagrAhiNo, jaguH / avyaktirAvRtesteSAM, nAbhAvAditi kA pramA // 4 // TI. vizeSAH paryAyAH, vizeSamAtragrahaNazIlAH. vizeSagrAhiNa:-paryAyA''stikanayAH kathayanti yad ) 'Atmani samyaga darzanAdayo guNA navanvenotpadyante' mAmAnyagrAhiNo dravyAstikanayA:kathayanti yada X // 458 // 'AtmAna sadA samyagadazanAdayo guNAH manti, teSAM guNAnAM vyaktatvenA'darzanasya kAraNantu teSAM in an inte For Private & Personal use Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 459 / / Jain Education Internationi guNAnAmupariSTAta, AgataM karmAssvaraNamagti paryAyA''stikanayAstu - pUrva jIvasya saMsAranAmaka paryA tadguNA'bhAvaprayuktaM tadguNAdarzanaM, atha jIvasya siddhatva paryAye te guNA utpannA ata eva jJAtA ityasmAkamupapAdanaM prati na ko'pi prativAdaH prAmANikaH ata eva na vAcyam 'pUrva guNA Asannapi tu na dRzyamAnA jJAyamAnA Asana, tatrA'darzane AvaraNaM kAraNamasti // 64 // - AtmA dhruvo'sti tadbhinnaM santAnanAmakavastu nAsti, nata Atmano jJAnAdikaguNA utpAdazIlA iti mantavyam - 'sattvaM ca parasantAne, nopayuktaM kathaJcana 1 santAninAmanityatvAtsantAno'pi na ca dhruvaH ||15|| TI0 ( manasi dhAryatAM cedaM = AtmasankajJAnAdiguNAnanityatvena vadanto vAdinaH AtmAnaM tu nityameva manyante tathA tasya jJAnAdiguNAn bauddhAnAmiva kSaNikatvena na manyante) AtmaguNotpattivAdinaH, bauddhAn prati kathayanti yathAhi bhavanto jJAnAdiguNAn kSaNikatvena manyante, tatasteSAM niranvayanAzataH paurvAparyakramasmaraNAdikaM nopapadyate, tadupapAdayitu bhavanto jJAnAdisantAnaM kalpante, epa santAno'smadabhimatA''tmapadArthato bhinno'sti, bhavanto jJAnAdisantAnaM svIkurvate, tathApi, AtmAnaM na pratipadyante iti // 459 // Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 460 // Jain Education Internation pradarzanam / atha bauddhamatakhaNDanaM tathAhi bhavadbhirAtmanaH paro yo jJAnAdisantAno'bhimataH, tasya ko'pyevopayogo nAsti, jJAnAdisantAno'styarthAjjJAnAdimantAnaviSayaka sattAsvIkArato na kimapi phalaM varttate, yataH santAnanAmakaM kimapi vastu nAstyeva, tathApi santAnasya vastutvena svIkAre prazno bhavati, kiM santAnaH kSaNiko'sti vA'kSaNikaH ? yadi kSaNikaH ma syAttadA jJAnAdiguNAnAmiva sa santAno'pi kSaNajIvI jAtaH, tAdRzaH santAno jJAnAdInAM paurvAparyakramaM kathamupapAdayitumalaMsyAt ? yadi santAno'. kSaNikastadA bhavatAM kSaNikavAdaH kSaNikaH san vinaSTo bhaviSyati, evamubhayathA parasantAnaviSayakamattA'nAvazyakyeva kiJca santAnijJAnAdiguNA anityAH santi tataH santAno'pyanityaH syAdarthAdetAdRzA'nityamantAnataH pratikSaNaM nimnvayanAzazAlijJAnA''diguNAnAM madhye pauvAparyabhAvaH kathaM ghaTeta 1 tasmAt parasantAnamattA'nicchanIyA, santAnA'bhAve jJAnAdiguNAni prasantAnitvAbhAvaH sutarAM siddhaH / idamatra hRdayam = AtmA, dhruvo'sti tadbhinnaM paraM kimapi santAnavadvastu nAsti tadAtmano jJAnAdikaguNA utpAdazIlAH santi etAvadeva mantavyamiti // 65 // -nityatA nASStmadharmANAM vyomadRSTAntabalAdapi -- 'vyomA'pyutpattimattattadavagAhAtmanA tataH nityatA nA''tmadharmANAM - 1 taddRSTAntaca lAdapi 118 11 ||460 // Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: TI. 'tattadavagAhA''gmanA vyomA'pyutpattima' AkAzadravyamapi (nityadravyarUpamAkAzadravyamapi) tattadghaTAdidravyANAmavagAharUpeNa-avagAhadAnarUpeNotpattimad bhavati [ghaTAkAzamutpadyate, paTAkAzaM vinazyati ca) evamAkAzasya dRSTAntabalAdapi, AtmadharmA jJAnAdikaguNAH maviSayakA nityA na santi parantUtpattimanto'ninyAH santi (amukaparyAyaviSayA''tmanotpadyate, amukaparyAyaviSayAtmanA vinazyati c)||96|| -RjusUtranayastatra kattatAM manyate'RjusUtranayastatra, kartRtAM tasya manyate / svayaM pariNamatyA''tmA, yaM yaM bhAvaM yadA gadA // 17 // . TI. AtmanaH kartRtvaviSaye paryAyArthika-RjusUtranayastu kathayati yad 'svayaM pariNamatyAtmA, yaM yaM bhAvaM yadA yadA' yaM yaM bhAvaM yadA yadA svayameva pariNamati tadA tadA taM taM bhAvaM sa AtmA karotyeveti // 7 // -RjusUtranayaH parabhAvAnAM kartRtvaM nA'bhyupagacchati'kartRtvaM parabhAvAnA-masau nA'bhyupagacchati / kriyAdayaM hi naikasya, dravyasyA'bhimataM jinaiH // 18|| // 46 // Jain Education Interna Far Private & Personal use only Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 462 // ____TI0 eSa RjumUtranAmakaH paryAyArthikanaya Atmani svabhAvAnAM kartRtvamabhyupagacchati, paramAvAnAM podgalikabhAvAnAM kartatvamAtmani nA'bhyupagacchati, yato yadyAtatmA, svabhAvAnAM ca paramAvAnAM, utpatti kriyArUpakattvavAnastIti mate 'ekasminnAtmani kriyAdvayasyApattirAgacchet , kiJca jinaiH-sarvajJairekasya dravyasya kriyAdvayaM nAbhimatamarthAdAtmanyekasmin svabhAvakriyAparabhAvakatvarUpakriyAdvayaM jinairnAbhimamiti, ata evAtmani svabhAvakattatvaM manyate'yaM nayaH ||8|| ___- RjusUtranaye svA''tmadravye navanavaparyAyabhavanarUpakriyA-- 'bhUtiryA hi kriyA saiva, syAdekadravyasantatau / na sAjAtyaM vinA ca syAt, paradravyaguNeSu sA // 11 // TI. atredaM smaraNIyaM yad etasya RjusUtranayasya mate paryAyA''tmaka AtmA pratikSaNaM vinAzyasti, tasminnAtmani yA svabhAvotpattirUpakriyA, kathitA pUrvazloke sA kriyA-svA''tmadravyasya navanavaparyAyA''tmanA, yA bhUti bhavanaM, maivA'sti, eSA kriyA, ekasyA''tmadravyasyaiva santato bhavati, pratyekakSaNA'vacchedenAtmadravye, svadravyatvamasti, arthAta svadravyatvajAtyapekSayA, tatsarvakSaNasambandhinyAtmadravye sAjAtyaM vartane, yadA parapodgAlikadravyaguNe tu svAnmadravyatvasya sAjatyaM nAsti, tasmAtAdRzaM sAjAtyaM vinA tasya paradravyasya tathA paradravyaparyAyANAM katta tvaM svAtmani na ghaTamAnamastIti / 99 // // 462 // Jain Education Trem Far Private & Personal use only Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma. dhAraH // 463 / / Jain Education Internationa KOCXCX - AtmanaH parabhAvA'karttRtve kathaM hiMsAdInAmupapattirbhaved-'nanvevamanyabhAvAnAM na cetkarttA paro janaH 1 hiMsAdayAdAna - haraNAdyavasthitiH tadA // 100 // TI0 zaGkA = yadyanayA rItyA paramAvAnAM karttA''tmA, na bhavedarthAn mAtrasvabhAvAnAmeva karttAsstmA bhavettadA paradravyA'pekSayA hiMmA dayA dAna- haraNAdibhAvAnAM karttavaM svA''tmani matamastIti laukikI vyavasthA varttane sA'nupapannA bhaviSyati tasya kiM pratyuttaraM ? evaM matasthitau paradravyagatahiMsAdikriyAyAH karttA''tmA, na bhavettadA hiMsAdikattAraM lakSyIkRtyA'muko hiMsako dAtetyAdi kathanasyAnupapattireva syAd ! bhavanmate kiM ko'pi hiMsa ko nAsti ? kiM ko'pi coro nAsti 1 kiM ko'pi dAtA nAsti ? kizca yadyAtmA, parasya hiMsAdikamakurvvamasti tadA tasya karmaNo durgatyAdikaphalamapi sa kathaM prApsyati ? arthAd, hiMsAdikasyAvyavasthiti bhAvinIti // 100 // - svagataM karma svaphalaM nAtivarttate- 'satyaM parAzrayaM na syAt phalaM kasyA'pi yadyapi / tathA'pi svagataM karma, nA'tivarttate // 101 // , svaphalaM *** // 433 // Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra: // 46 // TI. satyamiti svIkAre, yadbhavadbhiruktaM, tatsatyaM yat 'para-vadhyadravyagatahiMsAdi bhavati, tasya sAkSAta kartA''tmA nAsti, tasmAdetasya parasya hiMsAdeH phalaM kizcidapi svAtmani nAyAti, tathApyetasmAd , hiMsAdikAdAtmani yaH zabhA'zamAtmakapariNAmo jAyate, tataH karma samutpadyate tasya phalaM na parAzrayaM syAdarthAt parAzritahiMsAdikriyAkAle jAyamAnakarmapariNAmebhyaH samutpadyamAnaM karma tyAtma nyevA'sti tadA tatra tasya phalamapi bhavedeveti // 10 // -hinasti na paraHko'pi nizzrayAnna ca rakSati-- 'hinasti na paraH ko'pi, nizcayAna ca rakSati / / tadA''yuHkarmaNo nAze, matirjIvanamanyathA // 102 // TI. 'nizcayAtparaH ko'pi na hinasti ca ko'pi parona rakSati'nizcayanayA'bhiprAyeNa ko'pi prANI kamapi paraM prANaviyuktaM kattana samartho'sti ca kamapi paraM prANinaM ko'pi prANI jIvanarakSaNapravaNo na bhavati, yato yadA yasyA''yuHkarmaNo nAzo bhavati tadA tasya mRtireva-prANaviyogo bhavatyevA. 'nyathA AyuHkarmaNaH sattAyAM prANayogarUpaM jIvanaM vartate arthAta , hiMsAdiviSayiNI laukikI vyavasthA kathaM syAt ? // 10 // 46 // in Education Inteme Far Private & Personal use only Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 465 // Jain Education Internation - phalaM vicitramApnoti, parApekSAM vinA pumAn / 'hiMsAdayAvikalpAbhyAM svagatAbhyAM tu kevalam / phalaM vicitramApnoti, parA'pekSAM vinA pumAn // 103 // TI0 yadA hiMsA'thavA dayA kriyate tadA''tmani hiMsAyA vA dayAyAH pariNAma utpadyate ca sa pariNAma eva sadasatphalAni tamAtmAnaM darzayati, 'parA'pekSAM vinA pumAn, phalaM vicitramApnoti' =atra paradravyasya kA'pyapekSA nAstyevA'rthAt ko'pi kamapi na hinasti, ko'pi kamapi na rakSati, tathA'pi hiMsakasya rakSakasya vA hiMsAyA vA rakSAyAH phalaM yad bhavati, tatta tAdRzatAdRzapariNAmadvAraiva bhavati, paradravyasya bhAvAbhAvayorapi hiMsAdayAdivikalparUpapariNAmo bhavettadA hiMsAdInAM sadasatphalaM bhavatyavazyameveti // 103 // - pramAdiyatamAnayoreva zarIriNAmavadhavadhayohiMsAdaye bhavataH - 'zarIrI priyatAM mA vA, dhruvaM hiMsA pramAdinaH / dayaiva yatamAnasya vadhe'pi prANinAM kvacit // 104 // 0 nizvayanayavAdI vadati, yat sammukhasyo jIvo mriyato vA mA priyatAM parantu pramAdI - kaSAya // 465 // Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 466 // viSayavikathAnidrAdipaJcakayuk pramAdI syAttasya tvavazyaM hiMsApApaM lagatyeva, yatastasya tadA kapAyAdi pramAdo'sti, pramAdaH svaphalaM pramAdinaM prApayatveva kizcA'kasmAtkadA zarIrI mriyate tadApi yo yatanAyA upayogadharma pariNata AtmA'sti, tasya tu dayAyAH phalaM bhavati, tasmAttadA sa tu dayAlurevA'bhidhIyate, etad vivecanata idaM phalitaM bhavati yad himAdipariNAma eva hiMsAdirasti, tatphalaprAptirasti parantu himAdinanphalaprAptiH paravyaktighAtAdisvarUpakriyAto nAsti, tasmAdathAtmA, hiMsAdikriyAyAH kartava nAsti, tathA'pi tAdRzatAzapariNAmasya kartA'sti, tataH pariNAmA'nusAreNa sadasatphalasya bhoktA bhavatItyetat sunizcitamiti // 10 // -parasya yujyate dAnaM haraNaM vA na kasyacit'parasya yujyate dAnaM, haraNaM vA na kasyacit / na dharmasukhayo yatte, kRtanAzAdidASataH // 10 // hI0 parasya kasyacid dravyadAnena dharmo na bhavani, parasya kasyacid dravyaharaNe na svasya mukhaM na bhavati. yadyayaM bhavettadA tu svamatkarmaNA yaddhanaM labdhaM tat parasya dAnenArthAttaddhanena yA bhogaprAptiH svasya bhAvinyAsIttasyA nAzana kRtanAzanAmakadoSA''pattirAgaccheta , evaM ca kazcit satkarmANya kRtvA parasya Far Private & Personal use only // 466 // Jain Education Interati Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 467|| dhanaM hanvA tad dhanena bhogaprAptiM kuryAdarthAdakRtAgamadoSA''pattirAgaccheta , tato dAnaharaNakriyAbhyAM dharmA'dharmoM bhavata iti vArtA'pyayogyaveti // 1.5 // -AtmabhinnAbhyAM bhaktavittAdipudgalAbhyAM dAnaharaNe kutaH ? - 'bhinnAbhyAM bhaktavittAdipudgalAbhyAM ca te kutaH / svatvotpattiryato dAna, haraNaM svatvanAzanam // 106 // ____TI. nizcayanayo vadati-yad bhojanadhanAdirUpapudgala padArthA AtmanaH sarvathA minnAH, te AtmIyAH kathaM bhavitumarhanti ? yadyete pudgalA Atmano no bhaveyustadA''tmani, eteSAM pudgalAnAM svAmitvaM pudgaleSu AtmanaH svatvameva nAsti tasmAt pudgaladAnaM svatvotpattisvarUpamasti, haraNantu svatvanAzanasvarUpamasti, etedve ca dAnaharaNe na saGgacchete, arthAta parabhAvaviSayakadAnaharaNayoH kat tvamAtmani na sambhavatIti // 16 // -karmodayAca taddAnaM haraNaM vA zarIriNAma-- 'karmodayAzca tadAnaM, haraNaM vA zarIriNAm / / puruSANAM prayAsaH ka-statropanamati svataH // 107 // // 437 // in cutian Internation For Private & Personal use only wi .jainelibrary.org Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-4 sAra // 468 // __TI. 'zarIriNAM karmodayAcca tadAnaM haraNaM vA' jIvaniSThatAdRzatAdRzakarmaNAmudayahetunA, parajIvoparivattamAnAnugrahabuddhayA, svasya svakIyazubhopayogaM dadAti, athavA parasyopari, upaghAtabuddhadyA svayameva svakIyazubhopayogaM svasya harati, evaM karmodayahetunA tadAnaharaNarUpA kriyA, svata Atmani pariNamati, tatra tadA puruSANAM kA prayAsa upanamati-upanato bhavati ? arthAna kazcitprayAsaH // 10 // -paranirapekSAvevAnugrahopaghAtI bhavataH-- 'svagatAbhyAntu bhAvAbhyAM kevalaM dAnacoryayoH / anugrahopaghAto staH, parApekSA parasya na // 18 // TI. parasya dAnaharaNa bhAvamAtreNa svasyopariSTAdAtmA, anugrahopaghAtau karoti, aba parasya kA'pyapekSA nAsti arthAdarthadAnena parasyoparyanugraho bhavecca haraNena parasyopayupighAto bhavatItyAdivAyA avakAza eva na idamatrahRdayam-dAnAdikriyAmAtmA na karotyeva, yatastathAkaraNe tasya prayojanaM na dRzyate kevalaM dayAhimAdeH zabhAzubhA''tmakapariNAmAveva phaladAne pratyalAviti // 108 // -karmaNA SaDayate'jJAnI jJAnavAMstu na lipyate-- 'parAzritAnAM bhAvAnAM, kartavAdyabhimAnataH / karmaNA baddhayate'jJAno, jJAnavAMstu na lipyate // 10 // // 4680 Jain Education Internal For Private & Personal use only W ww.jainelibrary.org Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TI0 yadaivaM sunizcitaM yad 'AtmA, parAzrita bhAvAnAmathavA parabhAvAnA kataiva nAsti, tathA'pi adhyAtma To yadi ko'pi bhramAtmakAjJAnena, parabhAvakartRtvAdi, manyeta, sakartRtvabhoktRtvAdyabhimAnI, ata evA'jJAnI, sAra: karmaNA baddhathane, abhrAnto jJAnI tu karmaNA saha na lipyate // 109 / / __-rAgadveSAzayAnAM tu karteSTa 'ni TavastuSu-- // 46 // _'kartavamAtmano purAya-pApayorapi karmaNoH / rAgadveSAzayAnAM tu, karteSTA'naSTavastuSu // 110 // TI. yathA''tmA, pagazritabhAvAnAM karttA nAsti, puNyapApayorapi karmaNorevaM kartA''nmA nAsti / parantu iTA'niSTavastuSu jAyamAnAnAM gagadveSAzayAnAM kartA'sti // 11 // -AtmakRta rAgadveSapariNAmataH karmabhramAdAramani yujyate-- 'rajyate veSTi vA'rtheSu, tattatkAryavikalpataH / zrAtmA yadA tadA karma-bhramAdAtmani yujyate // 11 // TI0 'yadAtmA bhramAn' -viSayamvarUpasya mohamUDhatvena tanansukhAdikAryavikalpataH, aSu-manojJAmanojJapadArtheSu, rajyate vA dveSTi rAgadveSA'nyatarapariNAmavAn bhavati, tadA tamminnAtmani, karmabandho bhavati, yAdRzo'yamAtmano rAgAdirUpaH pariNAmaH, tAdRzaH karmabandho bhavatIti ||111 . // 46 // Jain Education Interational For Private & Personal use only Ajainelibrary.org Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma // 47 // -sodAharaNaM rAgadveSA'nu viDasya karmavandhavarNanam'snehA'bhyaktatanoraGga, reNunA zliSyate yathA / rAgadveSA'nuviddhasya, karmabandhastathA mataH // 112 // TI0 yathA 'snehA'bhyaktatanoH' tai lA'bhyajanayuktazarIravato'Ggamavayavo vA zarIraM, reNunArajasA, zlipyate-zliSTaM bhavati, tathA rAgadveSA'nuvedhayuktasyA''tmanaH karmabandho mataH // 11 // ___ -sadRSTAntaM svakriyayA citraM karmA'bhyetyAtmasannidhau iti varNanam-- 'lohaM svakriyayA'bhyeti, bhrAmakopalasannidhau / yathA karma tathA citraM, raktadriSTA''tmasannidhoM // 113 // TI0 yathA 'bhrAmakopalasannidhau lohacumbakasannidhau jaDaM lohaM mbakriyayA'bhyeti' lohacumbakamabhigacchati-Agacchati, tathA rAgadveSasampannAnmamanidhI citraM-nAnAvidhaM karma, raktadviSTAtmAnamabhi, Agacchati-lagati, valgati nata Atmani, myakarmabandhanakiyAmatamanAvazyakameveti // 11 // -rAgadveSA''zayaM sRjanAtmA, karmopAdAnagogeSTa na vyApriyate-- 2187 // Jan Education Internal For Private & Personal use only Adiww.jainelibrary.org Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAramA sAra: // 47 // zrAtmA na vyAptastatra, rAga SA''zayaM sajan / tannimittopanameSu, karmopAdAnakarmasu // 14 // TI0 AtmA tu bhAvakarmarUparAgadveSAzayaM majana , tannimittopanamrapu'-rAgadvepA''zayaM nimittIkRtyopanamanazIleSu 'kopAdAnakarmasa' manovAkakAyakriyA''tmakayogakarmarUpopAdAnajanyadravyakarmarUpapudagaleSa 'na vyApUnaH'vyApArAbhAvavAnAtmA bhavati, yAvat trayodazaguNasthAnaM manovAkkAyAnAM yogo'styata| stAvadeva karmaNo grahaNaM bhavati, tataH karmaNa upAdAnaM yogarUpaM kamaiMTa kathyate // 114 // -apekSayA bhAvakarma sajannAtmA, pudgalakarmakRt kathyate'vAri varSana yathA'mbhodo, dhAnyavarSI nigadyate / bhAvakarma sRjanAtmA, tathA pudgalakarmakRt // 115 / / TI0 yathA'mbhodo-meghaH, vAri-jalaM varSana , dhAnyavarSI-dhAnyaM varSana , nigadyate-kathyate tathA rAgAdirUpaM bhAvakarma sRjanAtmA, dravyakarmaNaHsraSTA kathyate yataH kAraNe kAryopacAro bhavati, vyavahAranayata AtmA, dravyakarmakartA, azuddhanizcayanayatastu rAgAdirUpabhAvakarmakarteti // 115 // , -phalaM yAvadavyApAra: paridRSTo yadA''tmana:-- // 47 // in Edan For Private & Personal use only w.jainelibrary.org Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 47 // 'nagamavyavahArau' tu, bataH karmAdikartRtAm / vyApAraH phalaparyantaH, paridRSTo yadA''tmanaH // 11 // TI0 pUrva tAvannizcayanayadRSTayA''tmani karmAdeH kartutvam niSiddham , naigamavyavahAranayadRSTayA tvAsmA. rAgAdevi ko derapi kartA bhavatyeva, naigamavyavahArau tvatra hetu darzayantAvAhatuH 'vyApAra: phalaparyantaH paridRSTo ghadAnmanaH' AtmA, yadrAgAdi vidadhAti tasya phalaM sAmAnyato'vyavahitaM nAyAti, atha yadi kAlAntare phalamAyAti, tato gagAditatphalarUpobhayamadhyakAle tAdRzaH ko'pi vyApAro mantavyo yad yaH phalAnyAvattiSThena , kiJca tayA rItyA sukhAdikaphalaM prati rAgAdeH pUrvavRttitArUpakAraNatAmapi saMgkSeta , eSa vyApAra sa evA'tra dravyakarma, AtmA pUrva rAgAdikaM janayeta , pazcAttato dravyakarma janayeta , tatazca dravyakarmadvArA, phalasya vipAkaM prApnuyAdevaM rAgAditatphalarUpadvayamadhye zRGkhalArUpavyApArasya matamyA'. nivAryatA bhavati // 11 // -anyo'nyAnugatajaladugdhavad rAgAdiparyAyakarmapudgalayorbhedaH sukaThina:'zranyo'nyAnugatAnAM kaH tadetaditi vA bhidA / tAvaccaramaparyAya, yathA pAnIya-dugdhayoH // 117|| 472 / / Jain Education Internation For Private & Personal use only K hw.jainelibrary.org Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 473|| TI. naigamavyavahArana yo kathayatazca yad , Anmani rAgAdeH paryAyAH karmapudgalAzceti dvayaM pAnIyadagdhavadanyo'nyAnugataM ekAtmatAM gataM, nayoyotrikarmadravyakarmaNobhiMdA-bhedo'tyantakaThino'sti, arthAd yadyAtmA, rAgAdeH kartA myAttadA karmaNo'pi kartA kathaM na syAta? yAvadAtmanazcaramaparyAyarUpA'ntimamokSaparyAyo na bhavettAbadepA vastusthinirvatamAnA tiSThatyeva, arthAdAtmA, dravyakarmAdegapi kartA'bhyupagantavya eveti // 117 // - etA navanavAnAM nayAnAM kalpanA AtmavikRtikAriNyo na'nA''tmano vikRtiM datta, tadeSA nayakalpanA / zuddhasya rajatasyeva, zuktidharmaprakalpanA // 11 // TI. nanvetAstu kiyajjAtIyA nayakalpanAH kalpitAH ? kazcit kasyacit kartatvaM na manyate, kazcica zuddhasvabhAvasyA''tmani kattu tvaM manyate, gagAderakata tvaM manyate kazcicca rAgAderapi kartatvaM manyate, kazcitakamAderapi katta tvaM manyate kimidaM ? kizcinna jJAyate ? iti cenna, yAvatyastAvatyo bhUyasyo nayakalpanA bhavantu, parantu tato nirvikArAtmanyAtmani kAcidapi vikRti yAti, yathA kazcijjanaH zuddhe rajate zuktitvarUpazuktidharmasya kalpanA kuryAttataH kiM rajate kizcidapi zuktitvamAyAti ? apitu nAyAtyeva, tathA // 473 // Jain Education Interation Far Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 474 // zuddhanizcayanayatastu sadA nirvikArasvarUpa evA''tmani, tadepA nathAnA kalpanA nAtmano vikRti datte yataH paradharmaprakalpanA svAtmani kalpanArUpaiva na vAstavikaphalapradAtrIti // 118 / / -pudgale karmaNi gato vikAro pAlizairAtyanyupacaryate"muSitatvaM yathA pAntha-gataM pathyupacaya te / tathA pudgalakarmasthA, vikriyA'tmani bAlizaiH // 11 // TI0 yathA mArge gacchantaH kecidadhvagAzcore pitAstadA 'mArgeNa vayaM muSitAH' iti yathopacAreNa taiH kathyate, tathA'jJAnino bAlizA jIvAH, karma pudgalA vikRtimantaH santaH, tathApyAtmAnaM vikAravantaM kathayantIti parantu satyaM manAgapi bAlizA apalapitu nezAH, satyamidaM 'mArgeNa na muSitA vayaM cauremupitA vayam' iti tathA nA'tmA vikArI bhavati, vikAri bhavati hi karmeti // 119 // -rAgI dveSI cAtmA, puNyapApayoH saMsarga:da bhavati-- 'kRSNaH zoNo'pi copAdhe-nAzuddhaH sphaTiko yathA / rakto dviSTastathaivA''tmA, saMsargAt purAyapApayoH // 120 // TI0 yathA sphaTikaH, kRSNaraktapadArthopAdhisannidhAnataH, kRSNarUpavatA vA zoNarUpavatA sannihito'pi For Private & Personal use only // 474 // Jain Education Internatiot Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 475 // sphaTiko varNerazuddho na bhavati, tathA puNyapApa-zubhAzubhakarmopAdhisahacarita AtmA, rAgI dveSI cA''tmA dRzyate, vastutastu zuddha evA'sti, rAgAdivirahita eveti // 12 // -AtmanaH kalpanA'tItaM rUpamakalpaka eva paigati'seyaM naTakalA tAvad, yAvadvividhakalpanA / tadrUpaM kalpanA'tItaM, tattu pazyatyakalpakaH // 121 // TI. ajJAnavazena yAvad vividhakalpanA, mAnasamAnamamadhye samuttiSThate, tAvat seyaM pratyakSA vividhakalpanA, naTakalA-naTamAyArUpo'yamakhilasaMsAraH, 'tapaM kalpanA'tIta AtmanaH kalpanA'tI rUpaM yannirajananirAkArasvarUpamasti 'tatta' tadrUpa-svarUpamAtmanaH 'pazyatya kalpakaH = vividhakalpanAvirahito nirvikalpakapUrNadazAprAptaH, pazyAta-AtmapratyakSajJAnataH pazyatIti // 12 // -- kalpanAmUDhaH prANI viparItadarzanaM karoti'kalpanAmohito jantuH zuklaM kRSNaM ca pazyati / tamyAM punarvilInAyAmazuklA'kRSNamIkSate // 122 // TI. 'kalpanAmohito jantuH' mohajanitakalpanAkaraNato jantuH svaM zuklaM-zuklabarNarUpiNaM ca kRSNaM-kRSNavarNarUpiNaM pazyati-bahirAtmabhAvajanyavahidRSTayA carmacakSupA vA pazyati, 'tasyA punarvilInAyA'= // 475 // Jain Education Internatione For Private & Personal use only Ow.jainelibrary.org Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 476 // mohanirmitakalpanAyAM vinaSTAyAM satyAM 'azuklA'kRSNamIkSate' zuklavarNarahitaM kRSNavarNarahitaM yAvadarUpiNaM saccidAnandasvarUpazAlinamIkSate-sUkSmAntadRSTayA vivekajanyadRSTayA pazyati // 122 / / - zuddhAtmasvarUpasya cintanameva paramAtmadhyAnAdikam'tavyAnaM sA stuti bhaktiH saivoktA paramAtmanaH / puNyapApavihInasya yadrUpasyA'nucintanam // 123 // TI0 tasmAdeva paramAtmanastadeva satyaM dhyAna, sA ca satyA stutiH, maiva satyA bhaktiH, 'puNyapApavihInasya'-kAMzamAtrarahitasya yathA paramAtmanaH, tathA'tmano yadrUpaM-svarUpaM, tasya zuddha svarUpasyA'nucintanamiti // 123 // __-zarIrAdibhirvaNite vItarAgasya vAstavI nopavarNanAzarIrarUpalAvaNya-vapracchatradhvajAdibhiH vaNitai vItarAgasya, vAstavI nopavarNanA // 124 // TI. zrImato vItarAgadevasya nirAmayatvasvedamalojjhitatvAdbhanarUpagandhavaviziSTa zarIraNAlAMki karUpeNAnupamalAvaNyenApUrvavatra yeNa, chatratrayeNa ratnamayadhvajenetyAdinA, cAmIkarapaGkajAdibhirvaNite // 406 // Jain Education Internation! For Private & Personal use only Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-12 mAra: // 477 // na vAstavI mnutirasti, paramA''tmano'tyantabhinnaH zarIrasamavasaraNAdibhiryA paramAtmanaH stutiH kriyate sA nizcayanayasammatA vAstavI kathaM? arthAda vyAvahArikyeva // 14 // -vyavahAra-nizcayanayastutivarNanam'vyavahArastutiH seyaM, vItarAgAtma-vartinAm / jJAnAdInAM guNAnAM tu, varNanA nizcayastutiH / / 125 / / TI. 'seyaM zarIgadivipayiNI stutiH, vyavahAgnayasammatA'na evaM vyavahArastutiH kathyane, vItarAgA''tmavartinAM jJAnAdInAM guNAnAM tu varNanA nizcayastutiH'vItarAgatvaviziSTa Atmani vartamAnAnAM kevalajJAnAdInAM guNAnA-viziSTadharmANAM stuti nizcayanayasammatA ta evaM nizcayastutiH kathyate // 12 // __ -purAdivarNanAdrAjA stutaH syAdapacArataHpurAdivarNanAdrAjA, stutaH syAdupacArataH / tattvataH zoryagAmbhIrya-dhairyAdiguNavarNanAt // 126 // TI0 nagarodyAnAdivarNanato, upacArataH-vyavahArataH, rAjA, stutaH syAt , parantu zauryagAmbhIryadhairyAdInAM guNAnAM varNanAt stuto rAjA, tatvato vastutaH stuta inyucyate // 126 / / // 477 // Far Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 478 // -mukhyagauNadharmANAM vivekena stutiH kartavyA'mukhyopacAradharmANA-mavibhAgena yA stutiH / na sA cittaprasAdAya, kavitaM kukaveriva // 127 // TI0 paramA''tmanaH svarUpaM lakSyAkRtyA'nanta catuSTayAdyA mukhyA guNasvarUpadharmAH santi te mukhyadharmAH, 'zarIgadInanulakSya cASTamahApAtihAryAdikasamRddhirUga ye upacArAH mahApuNyajanyA dharmA atizayavizeSAH manti, teSAmubhayadharmANAM kazcidvibhAgamakanvA yA kriyamANA paramAtmastutiH cittasya prasannatAyaimanamaH zuddhaye naiva bhavati idamatrahRdayamprabhugataguNAnAM stutistu nirupa caritaptutitvenA'STamahAprAti hAryAdivarNanadvAga jAyamAnA paramAtmastutistUpacaritastutitvena bhedaH kAryaH pratipattavyazca, yAmupacarita stuti nirupacaritastutitvena matvA kriyamANA stutiH kadAcidAnandAya na bhavati, evameva yAM nirupaca ritastutimupacaritamtutinvena matvA kriyamANA stutirapi kathamAnandAya bhavediti ? chando'nuprAsAdimizraNataH kriyamANaM kukaveH kavitvaM kasyA'nandAya bhaved ? na kamyA'pyAnandAya bhavatIti / / 127 / / -anyathA''grahataH pratyutA'nIya kalpate'anyathA'bhinivezena, pratyutA'narthakAriNI / sutIkSNakhaDgadhAreva, pramAdena kare ghRtA // 128|| // 478 // Jain Education Interne For Private & Personal use only Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 479 // Xing Xing Xing Xing Wei Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai TI. nanvaSTamahApAtihAryAdirUpagauNadharmANAmupacaritastutiM nirupacaritastutitvena matAgrahazcettadA 'pratyutAnarthakAriNI' durnayagrahagrastastutInAmanarthakAritvaM kathaM na bhavet ? yathA sutIkSNakhaDgadhArA, pramAdena kare ghRtA, pratyutAnarthakAriNI tathA'trApi jJeyam // 128 // ___ -maNiprabhAmaNijJAnanyAyena zubhakalpanA nyAyyA. 'maNiprabhAmaNijJAna-nyAyena zubhakalpanA / vastusparzitayA nyAyyA, yAvannA'naJjanaprathA // 12 // TI0 maNiprabhAmaNijJAnanyAyena, maNijJAnaM prati maNiprabhAjJAnaM kAraNamasni, maNiprabhAjJAnamya maNijJAne kAraNatvena zubhakalpanA, maNirUpavastusparzitayA nyAyyA, prAthamikA'vasthAyAM vyavahArastutanirupacaritastuti prati kAraNatvena nirupacaritastutitvena rUpeNa buddhI zubhakalpanA, tIrthakararUpavastusparzitayA nyAyyA-nyAyAdanapetA, 'yAvannA'naJjanaprathA' nirvikalpadazA vA vItarAganirAvaraNazaddhAvasthA yAvanna bhavati tAvad vastusparzitayA stutyAdi gatA zabhakalpanA nyAyyA, tatphalarUpaniraJjanAvasthAprAptyanantaraM kathaM nyAyyA? yathA maNiprApyanantaraM maNijJAnAdirUpakAraNatA'nAvazyakI athavA niraJjana viSayakastutyAdirUpajJAnAdiguNastutirUpaprathA yAvanna bhavati tAvadvastumparzita yA vyavahArastutigata- IA||479 // nizcayakalpanArUpazubhakalpanA nyAyyA kAraNe kAryopacArApekSayeti // 126 // in Edale For Private & Personal use only Alww.jainelibrary.org Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 48 // -puNyapApAbhyAM rahitamAtmatattvam'puNyapApavinirmukta, tattvatastvavikalpakam / nityaM brahma sadA dhyeya-meSA zuddhanayasthitiH // 130 // TI0 zaddha nizcayanayasya sthitireSA'sti yataH, AtmanA tatvataH puNyapApanimuktaM vikalpataH zUnyaM nityaM brahma-AtmasvarUpaM sadA dhyeya-dhyAnaviSayIkartavyamiti // 130 // -AtmA tvAzravasaMvarAbhyAM bhinna:'thAzravaH saMvarazcApi, nA'tmA vijJAnalakSaNaH / yatkarmapudgalAdAna-rodhAvAzravasaMvarau // 131 / / TI. AzravaH saMvasthA'pi nA''tmA, yata AtmA, vijJAna-caitanyarUpalakSaNo'sti, yataH karmanAmakapudgalamya grahaNamAzravatatvam , karmanAmakapudgalamya nirodharUpaM saMvarataccam , tayomina AtmA'sti // 13 // -mithyAtvA'viratikaSAyayogAste bhAvAzravAH'thAtmA''datte tu ye rbhAvaH, svatantraH karmapudgalAn / mithyAtvA'viratI yogAH kaSAyAste'ntarAzravAH // 132 // ilg80 // in Edan For Private & Personal use only KIw.jainelibrary.org Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 48 // TI. ya bhAvaH svatantra AnmA, kampudgalAnAdatte-gRhaNAti, te-mithyAtvamaviratiyogAzca kapAyA antarAzravAH-bhAvAzravAH, azunizcayanayatamta eva vastuta AzravAH // 132 // -Azravocchedino dharmA Atmano bhAvasaMvarAH'bhAvanAdharmacAritra-parISahajayAdayaH / zrAzravocchedino dharmA, zrAtmano bhAvasaMvarAH // 133 // TI. pUrvoktamyAzravasya nirodhaM kurvata Atmano bhAvanAmAdhudharma cAritraparIpahajayAdayo bhAvarUpadharmA bhAvasaMvagnvenocyante, azuddhanizcayanayatastveSa bhAvasaMvara eva, vastutaH saMvaro'sti, vyavahAranayasya mate'sminneva dravyanA bhAvatazcaivaM dvau bhedau patata iti // 13 // -AzravaH saMgharo na syAt , saMvarazvAzravaH kvacit'zrAzravaH saMvaro na syAt , saMvarazvAzravaH kvacit / bhavamokSaphalA'bhedo'nyathA syAddhetusaGkarAt // 13 // TI. AzrayaH saMvaro na bhavati, saMvaracAzravo na bhavati, anyathA-yadyevamapi bhavedarthAdekasya ca parasya hetUnAM, ekasmin parasmizca sAGkaryeNa, Azrayasya phale bhavasthAne mozo bhaveta , saMvaramya ca phalaM 1481 // Jain Education Internatif For Private & Personal use only Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma. sAra: // 482 // Jain Education Interna saMsAro'pi bhavet samAsata AzravasaMvaraboramede jAyamAne sati, tatphalarUpayo bhavamokSayorabhedApattirbhavediti // 134 // -Azravan karma, saMvRNvan karma, bhinnairnijAdhyavasAyaizcAtmaiva'karmA''sravan ca saMvRgavan, cAtmA bhinnai rnijAzayaiH / karoti na parApekSA malambhUSNuH svataH sadA // 135 // TI0 bhinnaiH - nAnAvidhaiH, nijAzayaiH - svakIyairadhyavasAyairAtmA, svayamevAzravan kurvvan karma, saMvRNvana-nirundhan karma, tathAkaraNe - Azrava saMvarakaraNe cAtmA, svataH svayameva sadA'lambhRSNaH nityasamarthaH, parApekSAM - parapadArthasyA'pekSAM na karotIti // 135 // - sarvAH kriyA AtmanaH svatantra vyApAre nimittamAtrAH santi.. 1 'nimittamAtrabhUtAstu hiMsA'hiMsAdayo'khilAH ye paraprANiparyAyA, na te svaphalahetavaH // 136 // TI0 AtmanaH svatantra vyApAraM prati hiMsA'hiMsAdapo'khilAH kriyA nimittamAtrabhUtAH santi, hiMsAdayaH paraprANiparyAyAH santi yataH hiMsAdayaH - paraprANinAM prANAnAM nAzAdayaH, te tu paraprANigatA eva // 482 // Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 583 // tiSThanti, 'ye paraprANiparyAyA na te svaphalahetavaH' =ye paraprANigatAH paryAyAste svAtmano duHkhAdikaphalaM prati hetavaH kathaM syuH ? yatra kArya bhavet tatraiva kAraNena bhAvyam , AtmagataduHkhAdiphalaM prati tu, Atmanaeva kazcita paryAyaH kAraNaM sambhavet tata AtmanaH svamya zabhAzamapariNAmasvarUpaparyAyavizeSAvAzravasaMvarIvAcyo, yato yo AtmagataduHkhAdiphalahetu staH, arthAt , hiMsAdayo bAhyakriyA AzravasaMvaratvena, vAcyatvena, na yuktAH / / 136 / / -jaDamAtrakriyAparAyaNacetAstattvaM nigUDhaM na pazyati'vyavahAravimUDhastu hetUMstAneva manyate / bAhyakriyAratasvAnta-stattvaM gUdaM na pazyati // 137 // TI. vyavahAravimUDhastu jIvaH, tAneva hetUna manyate' paraprANigataparyAyAna bAhyarUpAn hiMsA'hiMsAdIn , AzravasaMvaratvena manyate, ca tAneva mokSAdikaphalaM prati hetUna manyate, ata eva dharmAdyartha, ahiMsAdibAhyakriyAprItamanAH, nizcayanayasya nigUDha tatva-viziSTabhAvatattvaM na pazyatyapIti // 137 // -yAvanta AzravAH prAktAstAvanto hi parizravAHhetutvaM pratipadyante, naivaite'niyamaspazaH / yAvanta zrAzravAH proktAstAvanto hi parizravAH // 138|| // 483 // lain Education Interati For Private & Personal use only Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 484 // To paramANigataparyAyasvarUpahisA'hiMsAdInAM kRte tAdRza aikAntiko niyama eva nAsti, yada bhavahetu-himeyAzrayo'mti, mokSaheturahiMsaiva saMvaro'sti yataH zrImadAcArAgasatre spaSTaM kathitamasti, 'je AsavvA te parisacyA je parimavvA te AsanyA' iti, tataH paraM, adhunA tu hiMsAdikaH kathamAzravarUpaH kathyeta ! yataste mokSasyA'pi hetutva-bhavanazakya yogyatAvantaH syuH, arthAt vyavahAravimRDhAtmanAM bAhyahiMsAdikriyAmAzrityA zravasaMghararUpapa sasvIkAravRttiH sarvathA bhrAntimatIti // 138 // ___-bhAvAnAM vaividhyAdAtmaivAzravasaMvarI'tasmAdaniyataM rUpaM, bAhyahetuSu sarvathA / niyatau bhAvavaicitryA-dAtmaivAzravasaMvarau // 13 // sI0 etad vastu nizcitameva jAtaM yad bAhyakiyArUpAyAM hiMsAyAM cAhiMsAyAmAzravatvasya saMvaratvagya niyamo nAmnyava, niyamastvetAvAneva sthitaH, yad 'bhAvAzravaH evAzravo, ataH sa niyamataH saMsArasya hetumti tathA bhAvavara eva saMvaro'sti, yataH sa niyamato mokSasyaiva heturasti, evaM tasya tasya bhAvamya cicyaNAnmevAzravasaMbarI bhavana iti // 139 // -jJAnA'jJAnAbhyAM muktibandhau na tu zAstrAdiviSayAbhyAm 1484 // Jain Education Internation For Private & Personal use only Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 485 // 'ajJAnAda viSayAsakto badhyate viSayaistu na / jJAnAdvimucyate cAtmA, na tu zAstrAdipudgalAt // 140 // TI0 ajJAnAta-AtmA'jJAnAn , 'viSayAsaktaH' indriyamankaviSayasukharasiko jIvo vadhyate-karmaNA saha baddho bhavati, na tu viSayamAtreNa, 'jJAnAd'AtmajJAnAccAnmA, kamaNA mukto, bhavati, parantu zAstraveSavAdyakriyAviSayapudgalAta na mukno bhavati, satyajJAnavAna-anAsaktayogI viSayabhogopabhogasAdhanasannidhAne'pi karmaNA na badhyate. sthUla dRSTayA zAstrANyadhIyAno'pi, ajJAnI bhavA'bhinandI karmato mukto na bhavatIni // 14 // -vyavahAra vizAravasammatAni saMvarAGgAni kathyante'zAstraM gurozca vinayaM, kriyAmAvazyakAni ca / saMvarAGgatayA prAhu-rvyavahAravizAradAH // 11 // TI. zAstra' ca gurozca vinayaM, pratilekhanAdibAhyakriyAmAnaM cA''vazyakAni saMvarasthA'Ggatvena vyavahAravizAradAH prAhu:-kathayantIti, nizcayanayastvevaM na manyate yato vyavahArasammatAni saMvarAGgAni sarvANi sevamAno'bhavyAdirAtmA, mokSaM na labhate, tasmAdAntaramAvarUpasaMbara eva saMvara ucyate pUrvakathitA bAhyacyApAga saMvaraM prati na nizcitahetavastasmAnizcayanayatastu te saMvaratvena na kathyante // 141 // // 485 // Jain Education Internation For Private & Personal use only Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 486 // -nizcayanayasammataM saMvaratvaM samucyate'viziSTA vAktanusvAnta-pudagalAste'phalAvahAH / ye tu jJAnAdayo bhAvAH, saMvaratvaM prayAnti te // 142 // TI. nizcayanayatastu pUvoktazAstrAdau manovacaHkAyasatkapudgalA ye bAhyavyApAraviziSTA bhavanti te saMvararUpaphalaM prati na janakA bhavanti, ye tu jJAnAdirUpA Antaga bhAvAH syuste, saMvaraphalaM janakatvena saMvaratvaM prayAnti-prApnuvantIti // 142 // -vyavahAriNa AropitasaMvaratvaM vyavasthApya sagarvA bhavanti'jJAnAdibhAvayukteSu, zubhayogeSu tadgatam / saMvaratvaM samAropya, smayante vyavahAriNaH // 13 // TI0 yat saMvaratvaM vastuta AtmaniSThajJAnAdibhAveSu vartate, tasyA''ropaM vyavahAranayo jJAnAdibhAvayukteSu bAhyazubhayogeSu karoni, tayA rItyA teSu bAhyazubhayogeSu saMvaratvamuktvA, mithyA garva dhArayati, api casa jAnAti yad bAhyayogeSu saMvaratvaM kathayitu kathamapi na yujyate yato cAhyayogasevanamAtreNa mokSo na bhavati, tatastena 'jJAnAdibhAvayuktateti vizeSaNamuktamarina vizeSaNa mattAyAM cAhayoge saMvaratvamAgatam , yadi ca // 486 // For Private & Personal use only Filww.jainelibrary.org Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sArA // 487 // tena jJAnAdibhAnarUpavizeSaNena bAhyayogo viziSTo bhavettadA tena zuddhana kevalena bAdyayogena saMvaro na bhavediti vyavahAranayena pratipannam , nizcayanaya evaM kathayati yad , jhAnAdibhAve satyeva bAhyazAstrAdhyayanAdikriyA, saMvaratvamApannA bhavati, asati jJAnAdibhAve mA kriyA, maMvage na bhavati, evaM sthite jJAnAdi bhAvA eva saMvararUpA iti mantavyam , jJAnAdibhAvayuktA bAhyakriyA saMvagnvena manvA mithyA'bhimAnaM vyavahAranayaH kimartha dhArayate? so'bhimAnastyAjya eva / / 143 / / -vyavahAriNo vadanti yad 'sarAgacAritrAdau zubhAzravatvamAropya phalabhedaH' 'prazastarAgayukteSu, cAritrAdiguNeSvapi / zubhAzravatvamAropya, phalabhedaM vadanti te // 14 // TI0 prazastarAgayukteSu cAritrAdiguNeSvapi [ye vyavahAraNa saMvaratvena vyavahiyamANeSu cAritrAdiguNeSvapi] 'zubhAzravatvamAropya vyavahAriNaH phana bhedaM te badanti' cAritramAnaM saMvaratvena na hi kathayantaH sarAgacAritraM zubhAzravanvena-puNyAnubandhipuNyakarmabanthakatvena kathayanti // 14 // -bhavasya nirvANasya ca hetUnAM vastuto na viparyayaHbhavanirvANahetUnAM vastuto na viparyayaH / zrajJAnAdeva tadbhAnaM, jJAnI tatra na muhyati // 145 / / 487 // Jan Education Internal For Private & Personal use only swwjainelibrary.oro Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 488 // TI0 vastutastu ye bhavasya hetavo bhaveyuste bhavasyaiva hetavo bhavanti ye cAritrAdayo mokSasya hetavaH syuste mokSasyaiva hetavo bhavanti, kAryakAraNayogamadhye'smin pUrvoktarItyA sarAgatA nimittIkRtya cAritrAdau zubhAzravatvamAropya bhavahetutvakalpanArUpo viparyayo na kadAcidapi zakyaH, arthAttattvatastu, ajJAnahetunevaM viparItabhAnaM bhavatyeva, nA'nyathA tatra-bhavanirvANahetaviSayaniNaye, jJAnI-nizcayavyavahArabhedajJAnI na muhyatIti // 145 // zAstraM jinanAmakarma hetuH samyaktvaM, AhArakanAmakarma heturapramattacAritraM sarAgatapaHsaMyamau svargasya hetu iti yatkathitaM tatkathaM samaJjasamiti zaGkAyAH samAdhAnAya dvau zloko viracyete 'tIrthakRnnAmahetutvaM, yat samyaktvasya vAryate / yaccAhArakahetutvaM, saMyamasyA'tizAyinaH // 146 / / tapaH saMyamayoH svargahetutvaM yacca pUrvayoH / upacAreNa tadayuktaM, syAd ghRtaM dahatItivat // 147|| TI0 yata tIrthakaranAmahetutvaM samyaktvamya maMvararUpamya varNyate, yadAhAraka-nAmakarma hetutvaM 'saMyamasya atizAyina''apramattasya maMyamasya saMvararUpasya vayete, yana pUrvayoH-prazastarAgayuktayostapaH saMyamayoH 48 // in Edan In For Private & Personal use only rww.jainelibrary.org Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma bhAra: // 489 // saMvararUpayoH mvagahetutvaM vayete, tadupacAreNoktaM yuktaM myAna , yathA 'ghRtaM dahanIti vadupacAreNetat sarva kathitaM jeyamini vastutastu samyaktvAdayaH marve saMvarUpAH // 146 / / 147 // -yogopayogAbhyAmaMzA''tmakAbhyAmAzravasaMvarI'yenAMzenA''tmano yogastenAMzenAzravo mataH / yenAMzenopayogastu, tenAMzenA'sya saMvaraH // 148 // TI. nizcayanayenaivaM kathyate yad yenAMzena-yAvatAMzenAtmano yogo-manaHkAyAdivyApAge maveda, tenAM'zena-tAvatAMzenA''tmanaH karmAzravaH syAdeva, yenAMzena-yAvatAMzenopayogo-jJAnAdibhAvastenAMzenatAtratAMzenAnmanaH karmasaMvaraH myAdeva, evamAzravasaMvaradvayaM yogapadyena tattadaMzeSu bhavati, arthAd bAhyahiMsAdikasyAmakasyAzrayatvenaiva kathanaM ahiMmAdikasyaiva ca saMvaratvena kathanamanucitaM, tathaiva saMvararUpasya sarAgacAritramya zubhAzravatvena kathanamanucitaM, cAritrAdo tu sarAgamana Adiyoga evAzravaH, upayogabhAva eva saMvaraH, idamatra hRdayam =cAritrAdayaH sarve kathyamAnAH zubhAzravA AzravarUpA na santi parantu tasya cAritrAdeH pAlane yo yogabhAvo'mti, sa Azrayo'sti, yazcopayogabhAvo'sti ma saMvaro'sti, evaM cAritrAdizubhAzravANAmAzravasaMvarobhayabhAvavAnAtmA, bhavatIti // 148 // -aMzavyAptAvAzravasaMvarI vibhradA''tmA'sti // 48 // Jain Education Internation Far Private & Personal use only Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 49 // 'tenA'sAvaMzavizrAntau, bibhradAzrava-saMvarau / bhAtyAdarza iva svacchAsvaccha-bhAgadvayaH sadA // 14 // TI0 tena tasmAt kAraNAdasau, tattadaMzavizrAntAvAzravasaMvarau-yogAMzopayogasaMvyAptAvAzravasaMvaratavadvayaM vibhradU-dhArayantrAtmA, 'svAcchAsvaccha-bhAgadvayaH pavitrA'pavitrAMzadvayarUpabhAgaAdarza iva' darpaNa iva sadA saMsAraparyAye bhAti-dRzyate // 149 // -zuddhava jJAnadhArA syAt , samyaktvaprApyanantaram --- zuddhaiva jJAnadhArA syAt-samyaktvaprAptyanantaram / hetubhedAdicitrA tu, yogadhArA pravartate // 15 // TI0 zuddhasamyaktvasya prApteranantaraM zuddhaiva-azuddhatvAbhAvaviziSTazuddhamAtrA, jJAnadhArA-upayogAtmakajJAnadhArA syAt , parantu mana AdiyogadhAga tu. hetubhedAd-bhinnabhinnanimittavazAta , zuddhA'pi zuddhA'zuddhA'pi, azuddhA'pi pravartate-pravattamAnA bhavati, aviratasya samyaktvavatastu manovacaH kAyamatkA yogadhArA, azuddhA syAd , yadA sarvaviratasya samyaktvavato yogadhArA zuddhA'pi bhavediti // 150 // / R // 49 // En Eda For Private & Personal use only Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 411 // -samyagdRzo mRdumadhyAdibhAvastu kriyAvaicitryato bhaved'samyagadRzo vizuddhatvaM, sarvAsvapi dazAsvataH / mRdumadhyAdibhAvastu kriyAvaicitryato bhavet // 151|| TI. 'saryAsvapi dazAsu'-karmakAlAdikRtAsu sukhaduHkhAdidvandvA''krAntAsu mAsvapi dazAsu 'samyag dRzo samyagaNTe vizuddhatvaM prathamapakSe. athavA caturthaguNasthAnakAdArabhya, caturdazaguNasthAnakaM yAvat , samyagadRSTaH mAsu bAhyazubhAzubhapravRttiA jJAnadhAga vizuddheva, dvitIyapakSa ataH kriyAcitrya-nimitta vazAd , mandamadhyamotkRSTAdibhedabhinnaH kSayopazamAdibhAvamta bhaved prathamapakSe tathApyatastamyAM vizuddhA brAhyakriyAyA vividhatArUpanimittabalAna , mandatA-madhyamatA-utkRSTatA'vazyaM bhaved , aviratamya samyaktvavato jJAnadhArAyA mandavizuddhiH, adhikA'dhikA prabalA bhavitumarhati, yathA yathopayogadhAga, adhikA'dhikA'vizuddhA bhavati, tathA tathA yogadhArA'pyadhikA'dhikA bhavatIti dvitIyapakSe // 15 // -upayogayogadhArayAH sarvataH zuddhayoH satyoH sarvasaMvaraH'yadA tu sarvataH zuddhi, rjAyate dhArayo dayoH / zailezAsaMjJitaH sthairyAt , tadA syAt sarvasaMvaraH // 152 // * * * * * // 49 * * * Jain Education Intemat Far Private & Personal use only Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 492 // TI. yadA tu dvayo dhariyoH sarvataH zuddhi rjAyate' yammin kAle yogopayogadhArayoH sarvataHmampUrNA zuddhiH karmarAhityarUpA nirmalatotpadyate vA'virbhavati, tadA-tasmin kAle merusadRzA'pUrvasthairyasvarUpanaizcalyAd , 'zailezIsaMjJitaH' zailezInAmakaH sarvasaMvaraH syAditi // 15 // ___-Atmano yAvad yogacAMcalyasthairvakRtAzravasaMvarau'tato'rvAga yacca yAvacca, sthiratvaM tAvadA''tmanaH / saMvaro, yogacAJcalyaM, yAvattAvaktilAzravaH // 53 // TI. zailezInAmakamarva saMvaraprAptaH pUrvasmina kAle yaH kazcita saMvarabhAvo bhavati, sa dezata eva bhavati, yanacaturdazaguNasthAnakAdadhamtanaguNasthAnakeSu nAdRzaviziSTApUrvastha ye na sambhavati, Atmano yacca yAvaraca yogacAzcalyAbhAvarUpaM sthiratvaM, ma tAvAna maMvaraH, yacca yAvaraca yogacAzcalyaM tAvAnevAzrava iti // 15 // -saMsAriNAM ca siDAnAM na zuddhanayato bhidA-- 'azuddhanayatazcaivaM, saMvarAzravasaGkathA / saMsAriNAM ca siddhAnAM, na zuddhanayato bhidA // 154 // // 49 // in Edan Intan For Private & Personal use only Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-100 mAraH TI. evaM pUrvoktaM sarva vivaraNamazuddhanizcayanayaM pratItya vijJeyaM yataH sa eva naya AtmAnamAzravasaMvaraparyAyamayaM manyate, zuddhanizcayanayastvAtmAnaM kevalaM zuddhajJAnAdimayaM manyate'rthAttanmanena, saMmAriNAM Tel ca siddhAnAM na midA-bhedo vattate, AtmA'dvaitavAdI zuddhanizcayanayo'sti // 15 // -yena nirjIyate karma, sa bhAvastvAtmalakSaNam nirjarA karmaNAM zATo, nAtmA'sau karmaparyayaH / // 493 // yena nirjIyate karma, sa bhAvastvAtmalakSaNam // 15 // __TI nirjarA-AtmataH karmapudgalAnAM durgabhavanaM nirjarocyate, karmaNAM zATo, nAtmA AtmasvarUpa18 rUpo nAsti, parantu karmaparyAyo'sti, tathA'pi yena nirjIyate karma, sa bhAvo'zuddhanizcayanayataH-AtmasvarUparUpo'sti // 155 // -sattapo dvAdazavidhaM, zaddhajJAnasamanvitam'sattapo dvAdazavidhaM, zuddhajJAnasamanvitam / zrAtmazaktisamutthAnaM, cittavRttinirodhakRt // 156 / / TI0 'zuddhajJAnasamanvitam' zuddhena jJAnena samanvitaM dvAdazavidhaM sanapo bhavettadA''tmanaH zakte runyAnaM bhavatyeva, cittasya vRttinirodho bhavatyeveti // 156 / / / // 493 // Jan Edutamine For Private & Personal use only Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-1 sAra // 494 // -zuddhatapaso lakSaNapUrvakaM vivecanam'yatra rodhaH kaSAyANAM, brahma dhyAnaM jinasya ca / jJAtavyaM tattapaH zuddhamavaziSTaM tu lavanam // 157 / / TI0 yatra-tapasi, krodhAdInAM kaSAyANAM rodho-viSkambhanam , 'brahma' yatra tapasi maithunatyAgarUpasya brahmacaryasya pAlanam , 'dhyAnaM jinasya ca' yatra tapasi bhagavato'hato dhyAnamarthAd bhagavati jinezvare viSaye, ekaviziSTajJAnadhArA. kaSAyanirodhabrahmacaryajanadhyAnatrayI, yatra tapasi vartate tattapaH zaddhaM jJAtavyaMvijJeyam , 'avaziSTaM tu laGghanam-kaSAyarodhAditrayIzUnyamavaziSTaM zeSa, azaddhaM tapo laGghanamucyate, tapo'pi ca na kathyate, tapo laGghanamucyate, tapo laGghanavizeSAbhAvAditi // 157 / -dehakRzatvAdibhistapAna lakSyate'bubhukSA dehakAya vA, tapaso nAsti lakSaNam / titikSAbrahmaguptyAdi-sthAnaM jJAnaM tu tadrapuH // 158|| TI0 bubhukSAyAH kSadhAyA mAtrasahanamathavA zarIrasya kRzatvaM tapaso nAsti lakSaNamasAdhAraNasvarUpaM titikSA-sati mAmayeM kSamA, brahmaguptayaH brahmacaryasya navaguptayaH, athavA brahmacarya manoguptyAdi // 494|| lain Education Interat For Private & Personal use only T Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 495 / / Jain Education Internation zuddhadharmasya sthAnamAdhAraH 'jJAnaM tu tadvapuH ' = jJAnaM tasya tapaso lakSaNaM vijJeyaM nAnyaditi / / 158|| - viziSTameva tapo nirjarAhetu rna vilakSaNamnipuNenaikya-mAptaM candanagandhavat 1 nirjarAmAtmano datte tapo nAnyAdRzaM kvacit // 156 // 'jJAnena dI0 'candanagandhavat'=abhedasambandhA'nvita candanagatagandhatulyaM, 'nipuNena jJAnenaikyamAptaM'= samartha sUkSmajJAnena sahaikatvaM prAptaM tapo nirjarAmAtmano datte - tAdRzatapasA nirjarAlAbhAnvita AtmA bhavati, 'nAsnyAdRzaM kvacid' - nipuNajJAnatAdAtmyA'prAptaM anyAdRzaM vilakSaNaM tapo nirjagaM kvacidapi na datte iti // / 159 / / - prazasta kAryaspRhastapasvI, vipulaM puNyaM badhnAti - 'tapasvI jinabhaktyA ca zAsanodbhAsanecchukaH / purAyaM badhnAti vipulaM, mucyate tu gataspRhaH // 160 // TI0 tapaHpratApI, jainazAsanaprabhAvanAviSayaka spRhAvAn, jinezvara devaviSayakaparamabhaktikaraNakAraNAnumatidvArA 'vipulaM puNyaM badhnAti = viziSTapuNyAnubandhi puNyaM badhnAti 'mucyate tu gataspRhaH'= tAdRzaspRhArahitazcettapasvI, karmamAtrabandhanato mukto bhavatIti / / 160 / / / / 495 // Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra 496 // -yattApayati karma tajjJAnaM tapa eva'karmatApakaraM jJAnaM, tapastannaiva vetti yaH / prApnotu sa hatasvAnto, vipulAM nirjarAM kathaM ? // 161 // TI. 'yajjJAnaM kama tApayati tajjJAnameva tapaH, ityAdikaM yaH puruSo neva jAnAti, ajJAnatI hataM svAntaM yasya ma hatasvAnto-hatapratihatamanAH san kathaM vipulA nirjarAM prApnuyAditi ? // 161 / / -jJAnatapasvI viziSTakarmakSayAya kSamo bhavati'yajJAnI tapasA janma-koTibhiH karma yannayet / antaM jJAnatapoyuktastatkSaNenaiva saMhareta // 162|| TI ajJAnI-jinAjJA'nusAritArahito'ta evAjJAnI, 'janmanAM koTibhiH-bhavakoTyAdi yAvat tapasA yat karmA'ntaM-nAzaM nayeta-prApayet , tatkarma, kSaNena-ghaTikAyAH paSTa-bhAgaspakAlavizeSaNava, jJAnatapoyukto mahAtmA, maMhared vinAzaM kuryAditi / / 162 / / - jJAnayoga eva tapaH zuDam POLI496 // Jain Education Internation Alww.jainelibrary.org Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ O adhyAtma sAra: // 497 // 'jJAnayogastapaH zuddha-mityAhumunipuGgavAH / tasmAnikAcitasyA'Ni karmaNo yujyate kSayA // 163|| yadihApUrvakaraNaM, zreNiH zuddhA ca jAyate / dhruvaH sthitikSayastatra, sthitAnAM prAcyakarmaNAm // 16 // dI jJAnayoga eca zuddhaM tapa iti munipuGgavAH-gaNadhagadayo munIzvarA AhuH kathayanti, tasmAt jJAnayogarUpAtapasaH, nikAcitasyA'pi-apinA'nikAcitamya tu kA katheti kathyate, karmaNaH kSayo yujyate-yukto bhavatIti kathamiti cet ucyate yad-yata iha-jJAnayoga evApUrvakaraNaM dvitIyA'pUrvakaraNaM ca zaNi :-kSapakaNi rjAyate--utpadyate, tatra--apUrvakaraNakSapakatheNimadhya eva, sthitAnA--sthitimA prAcyakarmaNAM sthiteH kSayo bhravaH--nizcayato bhavatIti // 163-164|| -jJAnamayaH zuddhastapasvIbhAvanirjarA'tasmAjjJAnamayaH zuddhastapasvI bhAva nirjarA / zudbhanizcayatastveSA, sadA zuddhasya kA'pi na // 165|| // 497 // Jan Education in For Private & Personal use only Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAra // 198 // TIkA-tasmAditi- pUrvakathita carcAsAravazAta , azuddhanizcayanayasya dRSTayA, jJAnamayaH--zuddhastapasyAu adhyAtma-II nvita Atmaiva bhAvanirjarA kathyate. zuddhanizcayanayasya dRSTayA tvAtmA, sadA zuddha evA'sti, tanmate bhAvanijarA'pi na saMbhavatIti / / 165 / / -pandhaH karmA''tmasaMzleSaH'bandhaH karmA''tmasaMzleSaH, dravyataH sa caturvidhaH / ta tvadhyavasAyA''tmA, bhAvatastu prakIrtitaH // 166 // TIkA karmaNa AtmanA saha yaH saMzleSarUpaH sambandhaH ma bandho lakSyate, sa dravyato bandhaH, prakRtisthitirama--pradezabhedAccaturvidhaH, tad dravyavandhasya hetubhRto'dhyavamAyarUpo bandhaH, bhAvataH prakIrtito'yAda bhAvavandha ucyate / / 166 // -tattadbhAvaiH pariNato baghnAtyAtmAnamAtmanA'veSTayatyA''tmanA''tmAnaM, yathA sarpastathA'sumAn / tattadbhAvaiH pariNato, baghnAtyAtmAnamAtmanA // 167|| TI. azuddhanizcayanayo nirUpayati yad 'AtmA, dravyakarmasvarUpo nAstyeva, tAdRzadravyakarmaNA sa Tog98 // Jain Education Intera For Private & Personal use only Al Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: / / 499 / / Jain Education Internati vadhyamAno nAsti, AtmA tu pUrvoktabhAvabandhasvarUpa evA'sti yathA sarpaH svazarIreNa svaM veSTayati, tathA'sumAn = jIvo'pi tattadbhAvaiH saha pariNanaH = ekatAM gataH svaM AtmAnaM svena bhAvabandhasvarUpeNa banAtIti / / 167 // - anyodAharaNapUrvakaM pUrvokta viSayasamarthanam'nAti svaM yathA kozakArakITaH svatantubhiH / zrAtmanaH svagatai rbhAva, bandhane sopamA smRtA // 168 // TI0 yathA kozakArakITaH svatantubhiH = svamukhadvArA, tanturUpAbhi nissAritalAlAbhiH svaM badhnAti, tathA''tmA'pi svata utpAditavibhAvarUpeM mAMge --rAtmano bandhane 'sopamA' - tadudAharaNaM ' smRtA' kathitamiti karmAdivAhyabandhanaistu sa AtmA na badhyamAno'sti // 168 || -sAparAdhAnAM jantUnAM vandhakAro nahIzvaraH'jantUnAM sAparAdhAnAM bandhakArI nahIzvaraH I tadbandhakA'navasthAnAdavandhasyA'pravRttitaH // 166 // TI0 astu tAvat sAparAdhamAtmAnaM dravyakarma na badhnIyAtparantu tamAtmAnaM baddhumIzvaraH kathaM nezvara : 1 azuddhanizcayaH pratyuttarayati 'yadi 'sA'parAdhajantubandhakArIzvaro'stIti matasvIkAre sA'parAbandhaka / / 499 / / Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH Izvaro'pi sAparAva ucyate, tad bandhakezvaramanya Izvaro baddhaM kariSyati evaM bhavane tadbandhakA'navasthA bhaviSyani, kizca ya Izvaro'bandho'sti, sa kamapi baghu kathaM pravaHteti ? // 166 / / -natvajJAnapravRttyarthe jJAnavanodanA dhruvA'na tvajJAnapravRtyarthe, kSAnavannodanA ghuvA / buddhipUrvakAryeSu, svapnAdau tadadarzanAt // 170|| rI. yadIzvaraH mAkSAta kizcitkatta mIzvarazcenadA'jJAnajanitapApAdikAryeSu jJAnavato nodanA-- preraNA na vA yataH, yathA svapnAdAvajJAnato yAdRzakAyANi kagetyAnmA, natra kasyacijjJAnavataH puruSamya nodanA na dRzyate, nadvadabuddhipUrvakakRtakAryeSu jJAnavannodanA na dhruvA'rthAMdIzvaraprerito jantuH zubhA'. zabhAni karmANi karotInyapi na kathanIyamiti // 170 / / -tathAbhavyatayA jantu noMditazca pravartate'tathAbhavyatayA jantu-auditazca pravarttate / baghnan purAyaM ca pApaM ca, pariNAmAnusArataH // 17 // // 50 // Jain Education Intema Far Private & Personal use only Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma- TI. jInastu svasvatathAbhavyatayA noditaH--preritaH, zubhA'zabhAtmakAdhyavasAyamutpAdayati, tanapariNAmA'numArataH, puNyaM--puNyakarma, ca pApaM--pApakarma ca banana-bandhaM kurvannamtIti bodhyam / / 171 // -zuddhanizcayanayA'pekSayA''tmA na yaDa:'zuddhanizcayatastvAtmA, na baddho bandhazaGkayA / bhayakampA''dikaM kintu, rajjAvahimateriva // 172|| TI0 eSA yA sarvA vArtA kRtA, sA'zuddhanizcayanayato jJeyA, zuddhanizcayanayatastu sa AtmA, na badhyate, kadAcidAtmani bandhazaGkAyAM satyAM tasya bhayena kampAdikaM jAyate, yathA rajjo sarpasya buddhe bhaMyakarapAdikaM jAyate tathA'trApIti / / 172 / / -bhavasthityanusAreNa pariNAmataH karmabandhaH'rogasthityanusAreNa, pravRttI rogiNo yathA / bhavasthityanusAreNa, tathA bandhe'pi varyate // 173 // TI0 yathA rogasthityanusAreNa rogavataH pravRttiH, tathA svasvabhavasthityanusAreNA''tmA'pi, tattatpariNAmAnutpAdayati, tatazca zubhA'zubhAtmakakarmANi badhnAtIti // 173 / / 501 // Jain Education Internal For Private & Personal use only Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: ||502 // -adhyAtmazAstramicchanti zrotu vairAgyarucaya:'dRDhA'jJAnamayIM zaGkAmenAmapaninISavaH / adhyAtmazAstramicchanti zrotu vairAgyakAkSiNAH // 17 // TI. 'kimA''tmA baddho'sti ? tAdRzI 'dRDhA'jJAnamayIM' gADhAvidyApracurga zaGkAmenAmapanetukAmA 'vairAgyakAlikSaNa: saMsArA'sAratArUpavairAgyavAJchakA Atmano'dhyAtmazAstraM zrotavyameveti manasikRtya zrotu kAmayanta iti // 174 / -pratyakSaviSayAM zaGkA na hi hanti parokSadho:-- 'dizaH pradarzakaM zAkhA-candranyAyena yatpunaH / pratyakSaviSayAM zaGkAM, nahi hanti parokSadhIH // 17 // ___TI. parantu tairAtmabhireSA cAtAM manAma rakSaNIyA yadadhyAtmazAstraM zAkhAcandranyAyena, punarevakArArthakaH kevalaM dizaH pravartakaM kintvatIndriyapadArthAna varNayadetat parokSajJAnarUpAdhyAtmazAstramAtmano bandhaviSaye panitA pratyAzaGkAmapanetu mAmadhyaM na dhArayatyeva, cAlasya candradarzane candrasya paGktAvAyAntI vRkSamya zAkhA darzanIyA, naikaTyena zAgyo tatkAlameva vAlo draSTuM zaknoti, tamyA darzanadvArA candradarzanadizaM prApnotIti / / 175 / / / // 50 // Jain Education Interact Far Private & Personal use only Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: 3503 // HERERREERENA -zAstrajJAne'pi mithyAdhIsaMskArAd bandhadhI:'zaGakhezvaityAnumAne'pi, doSArapItatvadhIryathA / zAstrajJAne'pi mithyA-dhIsaMskArAd bandhadhIstathA // 176 / / / TI. 'zaH zveta eva' etAdRzamanumAne'pi spaTaM jJAnaM jAnatA'pi kamalIdoSeNa yathA pratyakSeNa'zaGkaH pItaH' iti jJAyane, tathA''tmA'baddho'ntIti zAstrajJAnasattve'pi mithyAvuddhisaMskArAta 'ma AtmA baddho'stIti pratyakSaM pratibhAsate'rthAdenA pratyakSaviSayAM zaGkA zAstrajJAnamAtraM dIkarnu na prabhavatIti // 17 // -ye tattvaM sAkSAdanubhavanti teSAM na pandhadhIrAtmA'pandhaHprakAzatezrutvA matvA muhuHmmRtvA, sAnAdanubhavanti ye / tattvaM na bandhadhAsteSAmAtmA'bandhaHprakAzate // 177 // TI. ye viziSTazAstrasya tatva-rahasyaM punaH punaH zaNvanti, tathaiva mananti ca muhamuhaH smaranti sAkSAdanubhavanti svasaMvedananaH, teSAM mahAtmanA 'AtmA, baddho'sti vA badhyate' iti bandhaviSayiNI buddhi na bhavati, antata AtmA'bandhaH-bandhamukto'snIti thI buddhiH prakAzate, AnmA, bandhatattvato bhinno'. 11503 // stIti vicAraH samAmaH // 17 // Jain Education Internal Far Private & Personal use only Adi Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 504 // -bhAvamokSastu taheturAtmA, ratnatrayA'nvayo'dravyamokSaH kSayaH karma-dravyANAM nA''tmalakSaNam / bhAvamokSastu taddhaturAtmA ratnatrayA'nvayI // 178|| TI. azuddhanizcayanayaH kathayati yat 'karmarUpadravyANAM kSayaH-AtmadravyoparitaH kSayo dravyamokSaH, sa Atmano lakSaNaM na-svarUpaM na, yataH sa dravyamokSastu karmaNaH paryAyaH, ya AtmanaH sarvathA bhinna evA'sti, parantu nadravyamokSaM prati hetubhRto ratnatrayAnvita AtmA, bhAvamokSa ucyate, sa ca dravyamokSato bhinna eveti / / 578 // -karmANi kupitAnIva bhavanyAzu tadA pRthaga'jJAnadarzana-cAritrairAtmaikyaM labhate yadA / kamANi kupitAnIva bhavantyAzu tadA pRthak // 176 / / TI. yidA''nmA, jJAnadarzanacAritreH mahakyaM =yasmin kAle ratnatrayeNa saha tAdAtmyaM labhata AtmA'jjJiAnadarzanacAritramayo bhavettadA-tasmina kAle 'kupitAnInyAdi' jAne Atmana upari kopa 504 // Jain Education Internal For Private & Personal use only Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArA By05 // hinAnIva podgalikakarmANi mavanti-tatkSaNa evAtmanaH sakalAnmapradezebhyaH pRthag bhavanti-vayavadava sthAvanti bhavanti / / 179 // -: ato ratnatrayameva mokSastadabhAce kRtArthatA na :zrato ratnatrayaM mokSastadabhAve kRtArthanA / pApaNDigaNaliGgazca gRhiliGgazca kApi na // 18 // ____TI. 'ataH'-dravyamokSarUpakAryajanakatvenA''manaH karmabhedakatvena ratnatrayameva mokSo'sti, tadabhAve pApaNDigaNaliGagaizca gahiliGgazca na kA'pi kRtArthatA-ratnatrayamyA'bhAve sati, kasyA'pi darzanamya dharmazAstreNa darzitasya veSamya paridhAnaM nirarthaka, jainaliGgamapi parihitaM bhavedathavA gahiliGgamapi dhArita bhavena tato'pi kA'pi kRtArthatA prAptA na bhavatIti // 18 // -: samayasArasya jJAtAro na pAlavuDayaH :'pApaNDigaNaliGgeSu, gahiliGgeSu ye ratAH / na te samayasArasya, jJAtAro bAlabuddhayaH // 18 // TI0 ye pApaNDinAM gaNasya liGgeSu gRhiNAM liGgeSu ratAH-ratimantaH syuste bAlabuddhayo +NENER 5.5 // Jain Education Intem For Private & Personal use only Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 506 // Jain Education Internation ajJAnatAviziSTamatimanto jIvAH - AtmAno samayasArasya zAstrarahasyasya jJAtAro-vedino na jJeyAH, (paNDito'pi bhavenmUrkho yasya buddhirna tAtvikI iti vAkyamapi na vismaraNIyam // 181 // -: bhAvaliGgaratA ye syuH sarvasAravido hi te : 'bhAva liGgaratA ye syuH sarvasAravido hi te / liGgasthA vA gRhasthA vA siddhayanti dhRtakalmaSAH // 182 // TI0 'bhAvaliGgaratA' iti - ye bhAvaliGge - ratnatrayarUpe bhAvaliGge parAyaNAH syuH bhaveyuste sarvazAstrasya sAraM rahasyaM vidantIti sarvasAravidaH kathyante hi yataH liGgasthA athavA gRhasthA bhAvaliGgasthA ata eva sarvasAravidaH santaH 'dhRtakalpaSAH' - karmarahitAH - kSINakRtsnakarmANaH siddhayantIti--siddhA-bhavantIti / / 182 // -: Atyantika kAntikatvena bhAvaliGgametra mokSAGgam :'bhAvaligaM hi mokSAGgaM dravyaliGgamakAraNam dravyaM nnAtyantikaM yasmA - nApyaikAntikamiSyate // 183 || TI hotinizvaye, ratnatrayarUpaM bhAvaliGgameva mokSaM pratyavyavahitakAraNaM dravyaliGgaM na kAraNamakAraNaMkAraNatArahitaM (apekSAto'nyathAsiddha) yato dravyaM nAtyantikaM na nityaM nA'pyaikAntikaM = niyamato na // 506 // Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 5.7 // kAraNamarthAta dravyalige mani mokSo'vazyaM mavedevenyapi na, dravyaliGgAbhAve bhokSo na bhavattInyapi na parantu ratnatrayarUpabhAvaliDo mati mokSo bhavatyeva, bhAvaliGge'mati mokSo na bhavatIti mokSa pranyanyayanyanirekAmyAM bhAvaliGgameva kAraNamiti viziSTa kAryakAraNabhAvo vijJeya iti // 18 // -: digambarAbhimata matakhaNDanam :'yathAjAtadazAliGgamarthAdavyabhicAri cet / vipakSabAdhakAbhAvAttaddhetutve kA pramA // 184|| TI. nanu 'yathAjAtadazAliGgama'-yA janmakAlInasarvathAnagnA'vasthArUpaM liGga arthAdavyabhicAri= mokSaM prati vyabhicArazUnyaM kAraNaM kathaM neti cet , yuSmAkaM virodhe kazcidyAn nigranthamuniliGgameva mokSakAraNamastIti tanmammukhe pratyuttarAya kA'pi bAdhakayuktirasti ? arthAd vipakSe bAdhakAmAvAna taddhetutve kA pramA? yadi nAmti vipakSe bAdhakayuktistadA tu yathAjAtaliGgasya mokSasya kAraNamya kathane kimapi pramANaM nAstyeveti // 18 // -: tadevA'ne spaSTayati :'vastrAdidhAraNecchA cenAdhikA tasya tAM vinA / dhRtasya kimavasthAne, karAderiva bAdhakam // 185 / / Pol1507 // Jain Education Intema Far Private & Personal use only Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / adhyAtmamAra: // 508 // ___TI0 nanu yuSmAkaM virodhe pratyuttarAya yuktirasti yathA 'muniliGgameva moSasya kAraNaM cettadA vastrAdi dhArayitumicchA bhavedevecchA ca mocapratibandhikaivamiccheca yuSmadIyavipakSaM cAdhitaM kathaM na. kurvIteti cettAdRzavasvAdiviSayakecchA vinaiva munirvastrANi dhArayettadA na tasya vastradhArakasya munermokSaprAptI na kazcit prativandhako'sti ? yathA vinecchA hastapAdAdidhAraNe kimapi bAdhakaM nAsti tathA'trApIncho vinA vastrAdidhAraNe mokSajanane kimapi bAdhakaM nAstyeveti // 18 // - punarapi tanmatavAnaM vizadayati - 'svarUpeNa ca vastraM cet kevalajJAnabAdhakam / nadA dikapaTanItyaiva, tattadAvaraNaM bhavet // 18 // TI. nanu astu nAvadicchA vinA vastraM parihitaM nathA'pi zarIre tiSThad vastraM kathaM kevalajJAnapratibandhakaM na ? iti ced dhanyavAdAhA aho apUrvA vArtA kathaM kUta upanItA ? yad yathA kevalajJAnaM prani kevalajAnAvaraNAkhyaM karma pranibandhakaM sarvasammatamasti parantu navInadikapaTanInyeva kevalajJAnaM prati vakhAvaraNaM karmA'laukikaM vAdhakaM mRSTaM tadazrutapUrvamAcinapUrva zAstre tatra dikpaTanIno zobhAspadaM nA'nyatreti // 186 // -: yadi ko'pi kevalini paTaM kSipet tadA tasya kevalitvaM na syAdeva : an508 // Jain Education Intema For Private & Personal use only Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 509 // Jain Education Internation 'itthaM kevalinastena mUrdhni kSiptena kenacit / kevalitvaM palAyetetyaho kimamamaJjasam // 187 // " TI0 hai dikUpaTa ! yadi paTa eca kevalajJAnaM pratibadhnIyAttadA (dikapaTa) kevalino mRdhni kenacid bhaktena kSiptena paTena tatkAlameva kevalitvaM palAyeta na niSThediti, aho ityAzcarye 'kimasamaJca' aho kimayuktamapramANakam atrAdhyAtmavAdaH kutra gato - nizvayavAdaH kutra gataH 1 vAdyena kadAci dAntaro bhAvo na vAdhyate eva, yadi bAdhyeta tadA zarIreNa kevalajJAnaM bAdhanIyameva, yato vastrAtaH zarIraM nikaTatamamevAsti, are / zarIrato'pyatyanta nikaTavartijaDamRtAghAtikarma saMsparzana kathaM kevalajJAnaM na pAyeneti prazno dikparTa prati madIyo'sti // 187 // - bhAvaliGgAttato mokSo bAhyabhinna 2 liGageSvapi dhruvaH 'bhAvaliGgAttato mokSo bhinnaliGgeSvapi dhruva : kadAgrahaM vimucyaitad bhAvanIyaM manasvinA // 188 // TI0 gRhiliGgAdisamastabhedabhinnayathAjAtadazAdikasampannasya kasyacinmokSajanane ekAntaniyamo nAsti, parantu niyamastvetAvAneva yad yatra kutrApi liGage satyapi dazAyAM vA satyAmapi ratnatrayarUpabhAva / / 509 // Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: liGge satyeva mokSo bhavatyeva, ratnatrayarUpamAvaliGgAbhAve mokSo na bhavatyeva, atra granthakArA manamvinaH prati nivedayati sasnehaM bho bhrAtaH kadAgrahaM vimucya, eSA satyavastusthiti vanIyA, bhavatA manasvinAprazastamanaHzAlineti // 188 // -zuddhAzuddhanayAbhyAmabaddhamuktau SaDamuktAviti sthiti:'zrazuddhanayato hyAtmA, baddho mukta iti sthitiH / na zuddhanayatastveSa, badhyate nApi mucyate // 18 // TI. azuddhanizcayanayato hyAtmA, zubhAzubhamAva vadhyate, ca zuddhabhAvai mucyate, zuddhanizcayanayatastu kenacidapyAtmA, na badhyate'ta eva na mucyate atrA'tmano mokSataccato bhedavicAraH pUrNo jAtaH, tena sahA''nmano'jIvAdyaSTatavebhyo bhedanirUpaNaM pUrNa saJjAtamiti // 189 // -Atmatatvavinizcayameca kuryAdvicakSaNaH'anvayavyatirekAbhyAmAtmatattvavinizcayam navabhyo'pi hi tattvebhyaH, kuryAdevaM vicakSaNaH // 110 // TI. evaM rItyA zuddhanizcayanayato'jIvAnyajIvAditatvebhyo vivakSitA''tmano vyatireko bhedo vicAraNIyo, vyavahAranayAditazcAtmano'nvayo'bhedaH parAmarzanIyo vicakSaNena puruSeNeti // 16 // For Private & Personal use only 510 // Jain Education Interati | Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamArA // 511 // -nizcayadRSTayA''tmatattvavicAramahimA'idaM hi paramAdhyAtma-mamRtaM hyada eva ca / idaM hi paramaM jJAna, yAgo'yaM paramaH smataH // 11 // TI. 'idaM hi' nizcayadRSTayA''tmatatvacintanam, 'paramAdhyAtma' ato vizeSato'dhyAnmamanyannA. sti, sarvA'dhyAtmasArvabhaumamadhyAtma 'hyada eva paramamRtaM' sarvA'mRtA'tizAyisudhAmvarUpaM-sarvotkRSTamamRnamamRtapadakAritvAdeva, 'idaM hi paramaM jJAna =ammijJAne sarva jJAtaM, ammizcAjJAte sarvamajJAtameca, 'ayaM paramo yogaH'asmAd viziSTaH ko'pyanyo yogo nAsti, yato mozeNa sahA'vyavahitatvena yojanAditi / / 16 / / -pUrvoktaviSayameva punaDhayati'guhyAd guhyataraM tattvaM-metatasUkSmanayAzritam / na deyaM svalpabuddhInAM, te hyetasya viDambakAH // 112 // TI. zuddhanizcayarUpamUkSmanayadRSTayA zuddhAtmasvarUpacintanametad 'guhyAdguhyataraM tavama atyantagUDhAtigRDhataraM tatvamasti, ata evetad vidvadbhiH svalpabuddhInAM-atitucchamatInAM na deyam , hiryata etasyanigUDhatatvasya te-tucchabuddhayaH, viDambakAH viDambanAkAriNaH syuriti / / 11 / / 511 // Far Private & Personal use only Jw.jainelibrary.org Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 512 // Jain Education Internation - janAnAmalpabuddhInAM naitattatvaM hitAvaham - 'janAnAmalpabuddhInAM, naitattattvaM hitAvaddam / nirbalAnAM kSudhArttAnAM bhojane cakriNo yathA // 113 // TI0 'alpabuddhInAM janAnAmetattattvam' tattvagAmibuddhizUnyAnAM janAnAM zuddhanizcayanayA'pekSitazuddhAtmasvarUpatattvaM na hitAvaha' - na hitakAri yathA aerssrttAnAM nirbalAnAM mandajaTharAgnInAM= 'cakriNo' = cakravartino bhojanaM na hitAvahaM tathA prakRte'pi jJeyamiti / / 193 // -jJAnavadurvidagdhAnAM tasvametadanarthakRt'jJAnAMzadurvigdhAnAM tatvametadanarthakRt phaNiratnagraha yathA 1 zuddha mantrapAThasya, // 164 // 0 pustakAnAmupayuparitanIyajJAnalavena paNDitamAninAmetattatvamanarthakAri bhavati yathA'zuddho mantrapATo dhamya tasyA'zuddhamantrapAThasya, phANinI ratnasya grahaNamanarthakArIti tathA'trApi jJeyam // 164 // -: pUrva vyavahArakuzalo bhUtvA pazcAnnizcayanayajijJAsA kAryA : / / 5.12 // Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra 11513 // 'vyavahArA'viniSNAto yo jIpsati vinizcayam / kAsArataraNA'zaktaH, sAgaraM sa titIrSati // 115 / / TI. yo vyavahAga'viniSNAtaH'vyavahAranayarUpadRSTi pUrNatayA na jJAtu vyavahana' vA na vizeSeNa niSNAna: mana vinizciyaM viziSTanizcayanayaM jIpmati-jAtumicchani, sa puruSaH, kAsAramya-saramyAstaraNe'zayA-zAnirahitaH sana sAgaraM titIpati-targatumicchati, kramazaH pUrva vyavahAgnayena vyavaharnavyaM nano'mya paripAka eva nizcayanayatatvaviSayakajJAnayogya bhUmikArUpo bhavatIni // 15 // -: vyavahAraM vinizcitya zuddhanayA''zraya :'vyavahAraM vinizcitya, tataH zuddhanayA''zritaH / yAtmajJAnarato bhUtvA, paramaM sAmyamAzrayet // 116|| TI nataH tasmAt kAraNAd vyavahAranayaM jIvanasAna kRtvA, yo'ntarAtmA. zuddhanizcayanayamammatadRSTirahasyAnyAzrayate, so'ntarAtmA, AtmajJAnarataH AtmaviSayaka jJAne parAyaNo vA ratimAn bhRtvA 'paramaM sAmpamAzrayet paramazuddhasamatArUpaM niHzreyasamAzrayeta-Azrito bhavediti // 16 // ityAcArya zrImadvijayalabdhimUrIzvarapaTTadharAcAryazrImadvijayabhuvanatilakasUrIzvarapaTTadharabhadrakaramUriNA kRtAyAmadhyAtmasAragranthe bhuvanatilakAkhyAyAM ttiikaayaamaatmnishcynaamko'ssttaadsho'dhikaarsmaaptH||873|| // 513 // Jan Education Intema For Private & Personal use only Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 514 // -: zrI jinamatastunirUpa ekonaviMzo'dhikAraH : zrI jinazAsanaM jalanidhimAzraye (zArdUlavikrIDitam) utsarpadavyavahAranizcayakathAkallolakolAhalatrasyadurnayavAdikacchapakulaM bhrazyatkupakSA'calam / udyA ktinadIpravezasubhagaM syAdAdamaryAdayA, yuktaM zrIjinazAsanaM jalanidhi muktvA paraM nAzraye // 1 // TI. 'zrIjinazAsanaM jalanidhi muktvA paraM nAzraye iti saNTaGkaH, kIdRzaM jinazAsanaM jalanidhi ? iti prazna Aha-'unsarpadAditaH kulaparyantaM' unmapantaH-ucchalanto ye vyavahAranizcayakathArUpAH kallolAH mahAtaraGgAsteSAM kolAhalana-avyaktakalakalamahAdhvanivizeSeNa, trasyanto-bhayabhItA ye darnayavAdirUpAH kacchapAH kumAsteSAM kulaM majAnIyasamudAyarUpaM) yatra taM, punaH kI. zrIjina. jalanidhi ityAha 'bhrazyatakupakSA'calam'-truTyantaH kupakSA evAcalA girayo yatra tamiti, punaH kI. zrIjina jala.? inyAha-udyadyaktinadIpravezamubhaga'-abAdhyayuktirUpANAM nadInAM pravezena paramazobhAvantamini* pu. kI. zrI ji. ja.? myAdvAdamaryAdayA yuktaM' anekAntavAdarUpayA samudrataTasya pRthivyA zobhinamini. // 514 // Jan Education Internation For Private & Personal use only ww.jainelibrary.oru Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-10 dhArA etAdRzavizeSaNacatuSTaya viziSTaM zrIjinazAmanarUpaM jalanidhi muktvA paraM kamapi zAsanajalanidhi nAzraye na zaraNaM gacchAmIti || ___ - sadA vijayate syAdvAdakalpadrumaH :* pUrNaH puNyanayapramANaracanApuSpaiH sadA''sthArasaiH * tattvajJAnaphalaH sadA vijayate syAdAdakalpadrumaH / etasmAt patitaiH pravAdakusumaiH SaDdarzanA''rAmabhUH, bhUyaH saurabhamudramatyabhimatairadhyAtmavA lavaiH // 2 // TI0 sadA vijayate myAdvAdakalpadruma iti maNTaGkaH kI0 syA0 ka0 ? ityAha-'madAsthAsai:' = samyagdarzanarUpogso yatra teH, 'puNyanayapramANaracanA puSpaiH pUrNaH' nidoSANAM nayAnAM pramANAnAM ca racanA:strarUpalakSaNavibhAgAdibhirnirUpaNarUpA racanAstadrUpaiH puSpairitaH, pu0 kI0 syA0 ka0 ? ityAha-'tattvajJAnaphala:'tAtparya viziSTatatvajJAnarUpaM phalaM yatra sa iti, pu. kI0 syA0 ka.? ityAha 'etasmAna'= etasmAdvAdarUpakalpadrumAt , 'abhimatairiSTeH 'adhyAtmavArtAlavaiH' =adhyAtmaviSayakavA yA lezo yatra taiH, patitaH pravAdakusumaiH' tAdRzadrumAdadhaHpatitaH nirgatairvA prakRSTavAdanAmakapravAdakusumaiH 'SaDdarzanA // 515 // Jain Education Inteme For Private & Personal use only Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 516 // Jain Education Internation rAmabhUH darzanapaTkarUpasyArAmasyopavanasya bhRH pRthivI. 'bhRyaH saurabhamudvamati' - punaH punaH puSkalaM vA saurabhamutkarSaNa prasArayatyeveti // 2 // vijayate jainAgamo mandaraH citrotsargazubhApavAdaracanAsAnuzriyA'laGkRtaH, zraddhAnandanacandanadrumanibhamajJollasatsaurabhaH / bhrAmyadbhiH paradarzanagrahagaNai rAsevyamAnaH sadA, tarkasvarNazilocchrito vijayate jainAgamo mandaraH ||3|| TI0 vijayate jainAgamo mandara iti saNTaGkaH kI. je0 mandaraH ? ityAha 'citrAditaH zriyAlaGkRtaH iti yAvat = vaividhyaviziSTasyotsargamArgasya zubhatvazobhitasyApavAdamArgasya ca viziSTaprarUpaNaracanArUpazikharANAM zriyA mamalaGkRto'yam, pu0kI0 je0ma0 1 ityAha zraddhAnandana candanadrumanibhaprollasansArabhaH samyakva nAmakanandanavanastha candanatarusAmAnasamyagjJAnadvArA prasAritaparimalavAnayam pu0 kI 0 jai0 ma0 1 ityAha 'bhrAmyadbhiH paradarzanagraha gaNeza sevyamAnaH madA' pradakSiNayA bhramaNaM kurvaddhiH paradarzanarUpe grahANAM gaNaiH sadAsssevyamAnaH AdhAratayA''rAdhyamAno'yam, pR0 kI. je0 mandaraH 9 ityAha 'tarkasvarNa - - / / 516 // Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAsmamAra // 517 // zilocchinaH' manyanyAyayuktirUpAbhiH savargazilAbhirmahocato'yamiti nAzavizeSaNacatuSTayaviziSTo jainAgamarUpI mandage-meru vijayane iti // 3 // -ravijainAgamo nandatAta'syAdoSApagamastamAMsi jagati kSIyanta eva kSaNAt, zradhdhAno vizadIbhavanti nibiDA nidA dRzo rgacchati / yasminnabhyudite pramANadivasaprArammakalyANinI, prauDhatvaM nayagau dadAti sa ravi nAgamo nandatAt // 4 // TI. sa ravi nAgamo nandatAditi maNTaGka:- (1) 'yasminnamyudite jagati doSApagamaH syAditiyamminagyAvudite mani bAhyajagati dopAyA gatrepagamaH syAt parantu jainAgamarUparavAvudite AtmarUpajagati moharUpadoSamyAgamo vinAzaH syAta (2) 'tamAMsi kSaNAdeva zrIyante yathA bAhyatamAMsi kSIyante bAhya jagani nathAntarajagani gApAjJAnatamAMsi ekakSaNa evaM pranaSTAni bhavanti / (3) 'ayAno vizadIbhavanti' sUryapakSe bAhyamAgAH spaSTIbhavanti, jainAgamapakSe mokSamArgAH prakaTIbhavanti (4) dRzo nibiDA nidrA gachati' sUryapakSe carmacakSaporgADhA nidrA darIbhavati, jainAgamapakSe samyagdarzanajJAna ||517 // For Private & Personal use only W w.jainelibrary.org. Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 518 // rUpayo rvyavahAranizcayarUpayo jJAnakriyArUpayorutsargApavAdarUpayo vinayanayo mithyAtvamoharUpA gAdanidrA nigacchati (5) 'pramANadivasaprArambhakalyANinI prauDhatvaM nayagaurdadAtIti-mUryapakSe pramANapUrvaka divasasya prArambhataH kalyANa-ArogyapradakiraNAvalI vRddhi dadAti jainAgamapakSe, pratyakSAdipramANapUrvakajJAnadivasamya prArambhataH bhAvArogyapradanayagarmitavANI vRddhi dadAtyena etAdRzavaiziSTayapazcakadarzako jainAgamarUpo ravi nandatAt-samRddhivijayavAn bhavatAditi // 4 // -so'yaM zrIjinazAsanA'mRtaruci kasyati no rucyatAm / 'adhyAtmAmRtavarSibhiH kuvalayollAsaM vilAsargavAm / tApavyApavinAzibhirvitanute, labdhodayo yaH sadA / narkasthANuziraHsthitaH parivRtaH, sphArairnayastArakaiH, mo'yaM zrIjinazAsanA'mRtaruciH kasyati no rucyatAm // 5 // TI0 (1) 'yaH sadA labdhodayaH sana , adhyAtmA'mRtavarSibhiH, tApavyApavinAzibhirgavAM vilAsaiH / kuklayonlAmaM vitanute'yo nirantaraM (mAtrazuklapakSe na) udayasampAH sana , adhyAtmarUpAmRtavArSibhiH, AdhyAdirUpatApavyAptivinAzibhiH, 'gAvilAsaH' vAcAM vA rucA vA viceSTiteH, pRthvIvalayasya vA kamalasya // 518 // Jan Education Intema For Private & Personal use only Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 519 // Jain Education Internati vA vikAsaM kurute (2) pu kI. zrI ji0 amRtaruciH 1 ityAha 'tarkasthANuziraH sthitaH' nyAyayuktiviziSTa tarkarUpazaGkaramya zirzasa - mastake bhUSaNarUpaH (3) pu. kI. zrIji. a. 1 ityAha nayarUpaistArakaiH parivRtaH, etAdRzaH so'yaM zrIjinazAmanAmRtaruciH- zrIjinazAsanarUpazcandraH kasyeti no rucyatAm' kasya puruSasya ruciviSayatAM naiti ? arthAt sarvajanasya so'yaM jinazAsanacandra Ananda viSayatAmetyeveti ||5|| - jainI dRSTiritIha sArataratA pratyakSamudIkSyate'bauddha nAmajusUtrata matamabhUd vedAntinAM saGagrahAt sAGkhyAnAM tata eva naigamanayAda yogazca vaizeSikaH / zabdahmavido'pi zabdanayataH sarvarnayegumphitA jainI dRSTiritIha sArataratA pratyakSamudbhIkSyate // 6 // TI0 sUtrayato bauddhAnAM mataM- darzanamabhRta saMgrahanayato vedAntinAM ca sAGkhyAnAM kApilAnAM mataM- darzanaM prakaTitaM, naigamanayato yogaH--naiyAyikaH, vaizeSikazca prakaTito, zabdanayataH zabdabrahmavido matama bhUta tattvataH sabai gumphitA jainI dRSTi rvarttate, sarvanayaviSayakaracanAviziSTaM jainaM darzanaM vidyate 2 // 319 // Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAraH // 52 // iti-asmAtkAraNAdiha-jainadarzane sArataratA-AtyantikasAravattA, pratyakSaM sAkSAd udvIkSyate-dRzyate // 6 // -sarvaparadarzanarUpanayaiHsarvAdaraNIyo'yaM jinendrAgamaH'USmA nArkamapAkaroti dahanaM, naiva sphuliGgAvalI, nAbdhi sindhujalaplavaH suragiri grAvA na cAbhyApatan / evaM sarvanayaikabhAvagarimasthAnaM jinendrAgamam , tattadazanasaGkathAMzaracanArUpA na hantu kSamA // 7 // TI. UpmA (uSNavastu bAppo vA) nA'kana sUryamapAkaroti, yatastajjanakaH mUryo'sti, sphuliGgAvalI--agnikaNAvalI, dahanamagni nevA'pAkageti, yatastajjanako'gnisti, abdhi--mAgaraM, mindhujalaplava:nadIjalapUrI nA'pAkageti, yataH mananpatiramti 'na cA'bhyApatana grAvA' gaNDazailarUpo grAcA prastaraH, abhita Apatana , suragiri-merugiri nA'pAkaroti yanaH ma tamyA''zrayo'sti, evamanayA rInyA 'sarvanayakabhAvagarimasthAnaM sarveSAM nayAnAmekabhAvena-ekatvena gurutAyAH mthAnaM-mukhyamUlasthAnaM jinendrAgama-jainapravacanaM, 'aMzaracanArUpA' jinendrAgamatoM'zaM gRhItvA prarUpaNArUpA, tattadarzanasaGkathA, darzanavizeSANAM mamyakakathanarUpamakathA, sajanakA''dhArapanivizeSarUpaM na hantu --niramkana samA--mamarthA bhvtiiti||7|| // 20 // Jain Education Internal For Private & Personal use only | Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAraH // 521 / / Jain Education Internati - nA'yaM kopakramaH sarvahitAvahe jinamate tattvaprasiDayarthinAm 'du:mAdhyaM paravAdinAM paramatakSepaM vinA svaM matam, tatkSepa cakaSAyapaGka kaluSaM cetaH samApadyate so'yaM niHsvanidhigrahavyavasitaH vetAlakopakramaH, nA'yaM sarvahitAvaha jinamate, tattvaprasiddhayarthinAm ||8|| TI0 parava dinAM pareSAM matasya kSepaM khaNDanaM binA svaM mataM duHsAdhyaM duHkhena sthApanIyaM bhavatyarthAdasAdhyaM bhavati, tatkSape - parama khaNDane ca kapAyarUpapaDkena kaluSaM malinaM, cetaH vittaM samApadyate samApannaM bhavati, so'yaM =paramata tiraskAra ( dirUpo vyApAro'yaM, 'niHsvanidhigraha vyavamitaH 'nirdhanasya nidhAnasya grahaNe vyavasAyavAn -- udyamavAn 'vetAlakopakramaH ' = vetAla pizAcAdikasya krodhavidhitulyo bhavati, parantu ayaM paramatatiraskAra-dveSAdivyApAraH, sahatakArake jinamataM tattvasya prasiddheH prakRSTasiddherathinAM na dRSTipathArho'pi bhavatIti // 8 // -nazcetA ninamAM lInaM jinendrA''game'vArttAH santi sahasrarAH pratimataM jJAnAMzabaddhakramAH, cetastAsu na naH prayAti nitamAM lInaM jinendA''game / I // 121 // Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAnma mAH // 522 // notsarpanti latAH kati pratidizaM puSpaiH pavitrA madhau, tAbhyo naiti ratiM rasAlakalikAraktastu puskokilaH // 6 // TI. jJAnasyAMzena badbhaH kramaH (anukramo vidhirvA) yAsAM tA vArtAH pratimataM--mate mate sahasrazaH-- mahasapramANAH santi, tathA'pi jinendrAgame jenendrapravacane, nitamA--sutarAM, lInaM--nimagnaM nazcetaH-. asmAkaM manaH 'tAsu vArtAsu na prayAti'-tA vArtA:prati na prakarSeNa yAti yataH sarvajJazAsanIyavArtA avisaMvAdinyaH madhI- vasantatI pratidize--dizi dizi kati latA:- banlayaH puSpaiH pavitrA notsarpanti na vardhante ? apitu vardhamAnA evaM tiSThanti tathApi 'ramAlakalikAraktaH'cArucUtamaJjarImadhuratAmattaHpuskokilaH, tAmyo latAbhyo naiti rati-prItigmaM na prApnotIti // 6 // - jainendre tu mate zabdArthaviSayakasaMdehavyathA na jAtyantarArthasthiteH - zabdo vA matirartha eva vasu vA jAtiH kriyA vA guNaH / zabdAthaH kimiti sthitA pratimataM sndehshngkuvythaa| jainendre tu mate na sA pratipadaM jAtyantarArthasthite, sAmAnyaM ca vizeSameva ca yathA-tAtparyamanvicchati // 10 // 11522 // Jain Education Internet For Private & Personal use only Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 523 // Jain Education Internati TI0 zabdArthaH kiM ? zabdasvarUpaH ! matisvarUpaH 1 arthasvarUpaH ? dravyasvarUpaH 1 jAtisvarUpaH 1 kriyAsvarUpaH ? guNasvarUpaH ? zabdArthaH kimiti, pratimataM- mate mate sandeharUpazaGku - (dAruvikAravizeSa) vyathA sthitA varttate tu parantu jainendre mate, sA-sandehavyathA, nAsti, yataH pratipadaM - pade pade jAtyantarArthasthite:, arthAjjainamate sA vedanA nAsti yataH pratyekapadArthe jAtyantaravaiziSTayaM manyamAnamasti yathA padArthaH kiM zabdarUpo vA'rtharUpo vA'sti ? iti prazne sati tatpratyuttaradAnamevamasti kathaMcicchandarUpaH, kathaMcidarUpaH padArtho'sti padArthoM kevalA na zabdatvajAti na'pyarthatvajAtirapitRbhayato bhinnajAtyantarasvarUpaviziSTo'yaM padArthaH, yathA zuNThIguDobhayasaMyogajAtA. guTikA na zuNThImAtrA, nA'pi guDamAtrA kathyate'pi tu vilakSaNajAnyantararUpA, guTikA kathaMcid zuNThIsvarUpA, kathaMcid guDasvarUpA'pi mukhyato jAtyantarasvarUpaviziSTA kathyate, tathA prakRte'tra sujJeyam 'yathA tAtparya ' = tAtparya manatikramya - tAtparyAlambanaviziSTaM sAmAnyaM ca vizeSa mevAnvicchati, tAtparya sahitaM sAmAnyaM vizeSaM cAnveSaNAnvitaM karoti, jainamataM tAtparyarahitaM sAmAnyaM trizeSaM ca padArthatayA na manyate tAtparyasahitaM sAmAnyaM ca vizeSa padArtha tayA manyate tAtparyasya sphoTo'gre spaSTo bhaviSyatIti // 10 // -lokottara bhaGgapaddhatimatroM syAdvAdamudrAM stumaH'yatrArpitamAdadhAti guNatAM mukhyaM tu vastvarpitam, tAtparyA'navalambanena tu bhavedabodhaH sphuTaM laukikaH 1 // 523 // Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma // 524 // sampUrNa tvavabhAsate kRtadhiyAM kRtsnA vivakSA kramAt , tAM lokottarabhaGgapaddhatimayIM syAvAdamudrAM stumaH // 11 // ___TI0 yatra-yamyAM myAdvAdamudrAyAM anarpita (asAjhAd) bhAvaviziSTaM vastu 'guNatAmAdadhAti' gauNabhAvaM vibhani, tu-parantu arpita-arpitabhAva (sAkSAd) viziSTaM vastu mukhyaM samucyate parantu tAtparyAvalabanAbhAvapUrvako ghaTAdipadArthaviSayako bodhaH mphuTaM lokikaH kathyate yatra tAtparyasyA'valambanaM kriyate tatra kRtadhiyAM-vyutpannAnAM sakalavivakSANAM kramato yaH padArthabodho jAtaH sampUrNatayA'vabhAsate, tAdRzI tAM lokotarabhaGgAnAM paddhatimayIM--praNAlikAmayIM syAdvAdamudrAM stumaH stutiviSayAM kurmaH, anantaparyAyA''tmakaM vastvevaMbhRtatAtparyamavalambya ghaTatvadharma mukhyaM kurvana , ghaTasya cA'nyadharmAn goNIkRtya samyagdRSTiganmA, ghaTasya ghaTatvadharmasya mukhyatayA vivazzAM karoti, tasmAt samyagRhapTe rjAyamAno ghaTabodhaH sampUrNo bhavati, epa bodhaH myAdvAdapaddhatyA jAyane tato granthakAraH zrImAna syAdvAdamudrAyAH stuti vidadhAnAni // 11 // ___-taM jainAgamamAkalayaga na vayaM gAkSepabhAjaH kvacit'yAtmIyA'nubhavA''zrayArthaviSayo'pyuccairyadIyakramo, glecchAnAmiva saMskRtaM tanudhiyAmAzcaryamohAvahaH / // 524 // Jain Education Intematic For Private & Personal use only Vaiww.jainelibrary.org Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 525 // vyutpattipratipattihetu - vitatasyAdvAdavAggumphitam, taM jainAgamamA kalayya na vayaM, vyAkSepabhAjaH kvacit ||12|| TI. 'AnmIyA'nubhAzrayArthaviSaya:' AtmakRtA'nubhavAtmakapramANabhRtajJAnarUpAdhi karaNa kapadArtharUpaviSayavAn, svAnubhava pratItyArthAnurUpaprarUpakaH, 'uccairyadIyakramaH ' -uccakoTiko yajjainAgamasya vyavasthArUpakramo'pi mlecchAnAmiva saMskRtaM tanudhiyAmAzcaryamohAvahaH ' -anAryANAM AryabhASArUpasaMskRtabhASA yathA Azcarya mohakAriNI bhavati tathA svalpabuddhInAmAzrayamohakArako bhavatu tathApi sUkSmatIkSNamadhyasthadhiyA rajmohakArako na bhavatIti vyutpattibhiH pratipattibhi rhetubhi vitatA - vistRtA yA syAdvAdasya vAg-vANI, tathA gumphitaM--praNItaM, taM jainAgamaM sarvathA jJAtvA pratipadya ca, na vayaM kvacit-- kutracidapi vyAkSepabhAja:-- matimadyavanto bhavAma iti // 12 // - mUlaM sarvavacogaNasya viditaM jainezvaraM zAsanam - 'mUlaM savavacogatasya viditaM, jainezvaraM zAsanam, tasmAdeva samutthitairnayamataiH, tasyaiva yat khaNDanam / etat kiJcana kauzalaM kalimalacchannA''tmanaHsvA''zritAm / zAkhAM chettumivodyatasya kaTukodaya takarthinaH || 13|| // 525 // Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 526 // Jain Education Interna TI sarvanayarUpasarvaca cogaNasya ( gatasya - jJAnasya ) mUlaM jainezvaraM zAsanaM viditaM - prasiddha masti, tasmAdeva jainezvarazAmanAdeva, samutthitai- jAte rnayamataiH -- nayarUpAbhiprAyavizeSaH, tasyaiveti--jainezvara zAsanasyaiva yatkhaNDanaM 'kalimalacchannA''tmanaH etatkiJcana kauzalaM' -klezarUpamalenA''cchAditajIvasyaitatkauzalaM kiJcana - kIzaM vicitraM 1 yataH svAzritAM zAkhAM chettumudyatasyaiva tarkArthinaH 'kaTukodarkAyatArkikasya kaTukottarakAlInaphalAya bhavatIti // 13 // - unmAdatyAgapUrvakamanekAntavAdaracanA zrotavyA'taH siddhAntarahasyaM vetti'tyaktonmAda vibhajyavAda racanAmAkarya karNAmRtam, siddhAntArtha rahasyavit kva labhatAmanyatra zAstre ratim / yasyAM sarvanayA vizanti na punarvyasteSu teSveva yA, mAlAyAM mAyo luThanti na punavyasteSu mAlA'pi sA // 14 // TI0 yastyaktonmAdarUpakadAgrahAMH 'vibhajyavAdaracanAM karNAmRtamAkarNya = anekAntavAdasya racanAsvarUpaM karNAmRtaM vA pItvA siddhAntasya gambhIrArtharahasyasya jJAtA, kva - kuto'nyatra zAstraratiM ruci labhatAm ? arthAt kutrApi zAstre na rucyatAM labhate, vinA jainazAstraM yasyAM vibhajyavAdarUpAne kAntavAda ||526 // Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-4 sAraH // 527 // racanAyAM ma nayA vizanti-pravizanti-samAvizanti, punazca vyasteSu-pRthaka pRthagabhUteSu teSu'=marvanayeSu yA-anekAntavAdaracanA nevA'mti, yathA mAlAyAM maNayo luThanti-niSThanti, punarapitu, vyasteSu bhinnabhinneSu-vikIrNeSu maNipu sA mAlA naiva vidyate, tathA'trApi suSThunayA vijJeyamiti // 14 // -syAdvAdI sarvanagAnavibhaktAn kurvan syAdavAdasupathe vinivezayan vijayate'anyo'nyapratipannabhAvavitathAna ,svasvArthasatyAna nayAna , nApekSAviSayagrahai (yAgrahai) vibhajate mAdhyasthyamAsthAya yaH / syAdavAde supathe nivezya harate, teSAM tu diGmUDhatAm , kundendupratimaM yazo vijayina stasyaiva saMvarddhate // 15 // TI0 anyo'nyasya pratipakSabhAvena parasparaM prati parasparabhinnabhinnadRSTayA vitathAn-anyathArUpAna , 'svasvArthasatyAna' svasvadRSTayA jAyamAnArthasaGkaTanayA satyAna , nayAna-sarvanayAna ya: syAdvAdI 'mAdhyasthyamAsthAya' madhyasthabhAvaM pratipadya, tattadapekSAyA viSayANAmAgraharvA grahai --jJAnaH, 'na vibhajate' na vibhaktAn kurune parantu 'syAdvAde supathe nivezya'=anekAntavAdarUpe sanmArge samyakasthApayitvA, 'teSAM tu diGmUDhatAM'nayAnAM tu dizo'jJAnatAM harate'--darIkaroti, tasyaiva--syAvAdina eva vijayinaH, kundendu // 527 // Jain Education Interne Far Private & Personal use only Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra: 11528 // sadRzaM nirmalaM yazaH saMvarddhate -vardhamAnaM sadA vilasatIti // 15 (atra zloke zrIgranthakArasya nAma garmitaM tathA kAzImadhye paMDitamabhAyAM syAdvAdadvAreva mahApaMDitavijayI jAta iti svA'nubhavo'pi garbhito dRzyate) ityAcAryazrImadvijayalabdhimUrIzvarapaTTadharAcArya zrImadvijaya bhuvanatilakasUrIzvarapaTTadharabhadraGkaramUriNA kRtAyAmadhyAnmasAragranthe bhuvanatilakAkhyAyAM TIkAyAM jinamatastutinAmaka ekonaviMzo'dhikAraH mmaaptH||888|| atha viMzatimo'dhikAraH anubhavasvarUpa-nAmakaH -priyamanubhavaikavedya rahasyamA'virbhavati'zAstropadarzitadizA, galitA'sadgrahakaSAyakaluSANAm priyamanubhavaikavedya rahasyamAvirbhavati kimapi // 1 // dI. zAstreNIpadarzitayA dizA-diGamAtreNa mArgeNa, galitamasagraheNa-kadAgrahajanitaM kaSAyasya kalueM- kaluSanvaM yeSAM te--galitA'sadgrahakapAyakaluSANAM mahAtmanAmanubhavaikavedyaM-svAnubhUtimAtragamyaM, priyaM pramA''spadaM, rahasya- guhyamadhyAnmamAraM kimapi kizcidapyapUrvamapi, Avirbhavati prAdurbhavatIni // 1 // -lInamapyuttaralaM manaH kurune'prathamA'bhyAsavilAsAdAvibhU yaiva yatkSaNAllInam / caJcattarUNI-vibhramasamamuttaralaM manaH kurute // 2 // // 528 // Jain Education Intemat For Private & Personal use only Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sArA // 529 // TI. 'anubhavaikagamyaM rahasyamAvirbhavani parantu rahasyametatmadya Atmani lInaM-nilInaM bhavati, cirAta-- sthiraM na niSThati, yataHprAthamikakakSAyA abhyAsasyA'yaM vilAso'sti, tathApyevaM rItyA lInaM jAtametatpriyaM rahasyaM 'mana uttaglaM kurune' cittaM bhRzamutsukaM vidadhAti, punaHpunaretadrahasyaM labdhupracaNDaM manorathaM jAgarayatyeveti / __'cazcattarUNIvibhramasamaM yathA taralalocanAyA taruNyA eka eva kaTAkSavizikho yunaH puruSamya manaH mAtanyana mantApayati tAdRzIdazA rahasyA'bhilASiNo yogino manaso bhavatyeveti // 2 // -suviditayogairiSTa pazcaprakAraM cetaH'suviditayogairiSTaM, kSiptaM mUDhaM tathaiva vikSiptam / ekAgraM ca niruddhaM, cetaH paJcaprakAramiti // 3 // TI0 susamyaktayA vidito yogo yestaiH-suviditayogaH, kSiptaM, mUDhaM, tathaiva vikSipta, ekAgraM ca niruddhamiti cetaH, pazna prakArA yasya tatpazcaprakAramityucyate // 3 // -kSiptasya cittasya lakSaNam 'viSayeSu kalpiteSu ca puraHsthiteSu ca nivezitaM rjsaa| sukhaduHkha-yug bahirmukha-mAmnAtaM kSiptamiha cittam // 4 // ||529 // Jain Education Intemat Far Private & Personal use only | Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-161 sAra TI. sumdatvena kalpiteSu-kanpanAmAtreNa zilpiteSu puraH sthiteSu-svasyA'grata upanateSu, etAdRzazabdAdiviSayeSu, rajoguNA'valambanato nivezitaM sthApitaM, viSayA'nubhave yata sukhaduHkhasaGkIrNatvaM tadanubhavayukta bahimukhacittamiha kSiptaM kathyate // 4 // -mUDhasya cittasya lakSaNamkrodhAdibhiniyamitaM, viruddha kRtyeSu yattamobhUmnA / kRtyAkRtyavibhAgA-saGgatametanmano mUDham // 5 // __0 tamoguNabahutvenomaya-lokaviruddhakRtyeSu, krodhAdibhiryanmano vyAptaM bhavati, 'kRtyA'kRtyavibhAgA'maGgataM' kartavyAkartavyaviSayaka-vivekajJAnarahitametanmano mUDhamucyate iti // 5 // -vikSiptasya cittasya lakSaNam'sattvodekAt parihRtaduHkhanidAneSu sukhanidAneSu / zabdAdiSu pravRttaM sadaiva cittaM tu vikSiptam // 6 // TI. 'sattvodrekAt' =sattvaguNaprAkaTyAnizayAta parihRtaduHkhanidAneSu'-dIkRta-duHkhamUlasAdhaneSu 'sukhasAdhaneSu' bhautikasukhasAdhaneSu zabdAdiviSayeSu pravRttaM-pravRttimaccittaM tu vikSiptamucyate iti // 6 // Jain Education Internatione For Private & Personal use only Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasArA // 53 // __ -ekAgrasya cittasya lakSaNam-- 'zradveSAdiguNavatAM, nityaM khedAdidoSaparihArAt / sadRzapratyayasaGgata-mekAgraM cittamAmnAtam // 7 // TI. 'advaipAdiguNavatA' mokSatatasAdhanadarzakAdIna prati rucibhAvo'dveSaH, tadAdirUpAmayAdiguNavatA mahAtmanA, khedaH jinendrapraNItasakriyAkaraNe khinnatA-parizramastadAdidopANAM parihArAta , 'sadRzapratyayamaGgala' ekasadRzazumAlambanarUpaviSayasaGgamavade kAgraM cittamAmnAtaM--AmnAyaviSayIbhUtamiti // 7 // ___-niruDasya cittasya lakSaNamuparatavikalpavRttika-mavagrahAdikramacyutaM zuddham / 'zrAtmArAmamunInAM, bhavati niruddhaM sadA cetaH // 8 // TI0 (1) uparatA:--viratA ArtaraudrA''tmakavikalparUpA vRttayo yasmistat-cetaH 'uparata vikalpavRttikam ' (2) 'avagrahAdikramacyutam' avagrahehAdikramato rahitamarthAd dhAraNAdisambandhi, (3) 'zuddhama'-zuddhatA-madhyasthatAsahitam (4) 'sadA''tmArAmamunInA' nirantaramAtmaniSThasthiratAvA. manInAM ceto niruddhamucyate // 8 // EE532 // Jain Education h al Far Private & Personal use only Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAH // 532 // -ekAgraniruddhabhedadvayaM samAdhAvupayogi bhavati'na samAdhAvupayoga, tisrazcetodazA iha labhante / / mattvotkarSAt sthairyAdubhe samAdhisukhAtizayAt // 1 // TI0 kSiptamUDhavikSiptAkhyAstinazcetodazA iha samAdhau-samAdhiprAptAvupayogaM na labhante, ubhe-ekAgraniruddhabhedadvayaM cittasya, satvaguNasyotkarSarUpahetoH-sthiratArUpahetoH, samAdhimukhasyA tizayAda'-yogyatA hetoH samAdhAvupayogaM labhete // 9 // -vikSipte kadAcida yogArambhaH, kSipte ca mUDhe vyutthAnam'yogA''rambhastu bhavedikSipte manasi jAtu sA''nande / kSipte mUDhe cAsmin , vyutthAnaM bhavati niyamena // 10 // TI. jAta-kadAcidAnandasahite manasi sati vikSipte tu yogArambhaH-samAdhiprApnerupAyAnAmArambho bhaved , kSipte ca mUDhe cittaM gagAdivAmanApracaNDatANDavADambarakalahamahAkalirUpayuddhe jAyamAne niyamenaikAntena mamAdhito 'vyutthAna' manaso viparInavRttirUpaM-manamo viparItagatirUpaM vyutthAnaM bhavatIni // 10 // -abhyAsakAle yogasAdhanAyAM calamiSTaM manaH Far Private & Personal use only // 532 // Jan Education Internatio Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: B533 // 'viSayakaSAyanivRtta, yogeSu ca saJcariSNu vividheSu / gRhakhelabAlopamamapi calamiSTaM mano'bhyAse // 11 // TI0 (1) viSayataH kaSAyatazca nivRtta-virataM manaH, (2) mokSasyopAyabhUtasamyagdarzanajJAna cAritrAdirUpeSu yogeSu vividheSu saJcaraNazIlaM manaH, (3) gRhe khelato vAlamyopamA-sAdRzyaM yamya tat gRhakhelad bAlopamAdantamukhaM bhavanmanaH, etAdRzaM cittaM calamapyabhyAsakAlIna yogasAdhanArtha yoginAma pISTamicchAviSayIbhRtaM bhavatIti // 11 // -abhyAsadazAyAM yAtAyAtaM mano'dRSTam'vacanAnuSThAnagataM yAtAyAtaM ca sAti-cAramapi / ceto'bhyAsadazAyAM gajA'GakuzanyAyato'duSTam // 12 // TI0 vacananAmakatRtIyA'nuSThAnagataM tatazca 'yAtAyAtaM-punaH punarvahirgatvA'ntarAgacchan , 'sAti cAramapi aticArasahitamapi ceto'bhyAsadazAyAM 'gajA'kuzanyAyato' yathonmArgastho gajoMkuzena svasthAna mAgacchati, vikSiptaM cittamaduSTa-doSarahitamiSTamiti / / 12 / / -atha pralobhya yAyai nigRhaNIyAttathA ceta: // 33 // Jain Education Internation For Private & Personal use only T Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAra: // 54 // 'jJAnavicArAbhimukhaM yathA yathA bhavati kimapi sAnandam / arthaH pralobhya bAhayai-ranugRhaNIyAttathA cetaH // 13 // TI* yathA yathA jJAnapUrvakavicArasya-divyavicArasyA'bhimukhaM sat sAnandaM kimapi bhavati, tathA tathA'sadA''lambanato dUrIkaraNArtha 'vAyarathaiH pralobhya' bAhyasundarasadAlambanAni prati pralobhya ceto'nugRhNIyAt'-cetonigraharUpo'nugrahaH karttavyaH / cetaso'sat pAtrANi parivartya cetoviSayarUpasatpAtrarUpovIkaraNaM vidhAtavyamiti // 13 // sadA''lambanavizeSAH kathyante'abhirUpajinapratimAM, viziSTapadavAkyavarNaracanAM ca / puruSavizeSAdikamapyata evA''lambanaM truvate // 1 // TI0 bAhyazubhArtharUpAlambaneSu cittaM nItvA cetasa UrvIkaraNarUpo nigrahaH katta yujyate, ata eva sadA''lambanAni-(1) abhirUpajinapratimA manaHprasannatAheturUpacArutamA'nimeSadarzanIyajinapratimA, (2) viziSTapadavAkyavarNaracanA='jayani jagadgurujinaH' ityAdivad viziSTasya padasya vAkyasya ca racanAm / (3) puruSavizeSAdikaM-puruSavizeSarUpAn-gaNadharAdIn bhagavataH Adipadena- jainazAsanadAnajainajanatAsamAdhibodhidAnasamarthAn puruSavizeSAn , AlambanaM bruvate // 14 // LXI||531 // Jain Education Intematic For Private Personal use only Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 535 // -sadAlambanasya paramaprabhAva:'zrAlambaneH prazastaiH, prAyo bhAvaH prazasta evaM yataH / iti mAlambana-yogI, manaH zubhAlambane dadhyAt // 15 // TI0 prazastairAlambanaH prAyo-bhRmnA bhAvo'dhyavasAyaH prazastaH--puNyAnubandhipuNyajanakazubho jAyate ataH kAraNAt , sAlambanayogI, zubhe'bhirUpajinapratimAdirUpe prazaste Alambana etra manazcittaM, daddhyAna--muJcediti // 15 // -manaso nirAlampanatvakaraNe prakriyAmArgo daryate'sAlambanaM kSaNamapi, kSaNamapi kuryAnmano niraalmbm| ityanubhavaparipAkAdAkAlaM syAnnirAlambam // 16|| TI. kSaNaM yAvatsAlambanaM kuryAnmanaH, tadanantaraM kSaNaM yAvanirAlamba--svAtmanilInatvena nirAlambasvAtmabhinnavAhyaprazastAlambananirapekSaM manaH kuryAt , ityevaM punaH punarabhyAsakaraNadvArA yadA svAtmA'lambanAbhyAsajanyAnubhavaH paripakvadazA''pano bhaviSyati tadA manaH AkAlaM-sadAkAlaM mano nirAlamba syAdeveti // 16 // // 535 // Jan Education Internati For Private & Personal use only P w w.jainelibrary.org Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAraH // 536 // -manasa upazamane dvitIyA paddhati rdazyate'bAlambyaikapadArtha, yadA na kiJcidvicintayedanyat / anupanatendhanavahnivadupazAntaM syAttadA cetaH // 17 // ____TI0 ekapadArthamAlambya-ekamabhirUpajinapratimAdirUpaM padArthapratyayamAlambya, yadA na kiJcidanyad vicintayeda-vicArayettadA cetaH, na upanatAni=anupanatAni indhanAni yatra mo 'nupanatendhanazcAsau vanizca, anupanatendhanabahaneriva aprakSiptendhanAgnivadupazAntaM myAdeva, ekapadArthAlambano'nanyamanAH san indhanaprakSepAbhAvaprayukto vahmiryathA zAmyati tathA ekAlambanayuktaM viruddhAnyAlambanAbhAvaprayuktaM zAntaM manaH syAdini / / 17 / / -zokAdidoSAH kSIyante zAntahRdAmanubhava evAtra sAkSI na:'zokamadamadanamatsarakalahakadAgrahaviSAdavairANi / kSIyante zAntahRdA-manubhava evA'tra sAkSI naH // 18 // TI. 'zAntahRdA' =upazAntacetasAM yoginAM, zokazca madazca matsarazca kalahazca viSAdazca vairaM ca= zocanamunmohasammedAbhimAnamanmAdurjananAvividhajAtIyayuddhA'madgrahavigaMdharUpA doSAH kSIyante-praNa In536 // zyanti atrAnubhavaH sAkSI-sAkSAdraSTA no'smAkamini // 18 // Jain Education in For Private & Personal use only Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma pAra: // 537 // -AtmanaHsahajaM zAntaM jyotiH prakAzate zAnte manasi'zAnte manasi jyotiH prakAzate zAntamAtmanaH sahajam / bhasmIbhavatyavidyA, mohadhvAntaM vilayameti // 11 // TI0 zAnte-nirvikAre manasi sati, AnmanaH sahaja mvAbhAvikaM, zAnta-zItalaM jyotiH prakAzate, 'bhasmIbhavatyavidyA' avidyA-viparItajJAnaM 'nityazucyAtmatAkhyAtinityAzucyanAtmasu avidyA' iti zAstrapramiddhAvidyA, bhammIbhRtA bhavati, mohanAmakabhAvAndhakAraM vinAzaM prApnotIti // 19 // --paramAtmA'nudhyeyaH sannihito dhyAnato bhavati'bAhyAtmano'dhikAraH, zAntahadAmantarAtmanAM na syAt / paramA''tmA'nudhyeyaH, sannihito dhyAnato bhavati // 20 // TI. zAntaM hRda yeSAM teSAmupazAntacetasA antarAtmanAM, bAhyadehAdisvarUpasya bAdyAtmanaH bAhyadehAdisvarUpasya bAhyAtmanaH vAhyAtmasambandhI adhikAraH-zAsanAdiko na syAdeva, anudhyeyaH-smartavya paramAtmA, (paramAtmasvarUpaM) dhyAnataH, sannihitaH-svasamIpastha eva bhavatIti // 20 // // 537 // Jain Education Intemato For Private & Personal use only Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mA: -kAyAdirSahirAtmAkAyAdibahirAtmA, tadadhiSThAtAntarAtmatAmeti / gataniHzeSopAdhiH, paramAtmA kIrtitastajjJaH // 21 // TI0 paramparAto'pi pararUpasaMyogikAyagRhadhanAdiH, bahirAtmetikathyate yato bAhyaparavastu , AtmA'jJAnataH AtmanA''tmatvena manyate, 'tadadhiSThAtA'ntarAtmatAmeti' tasya kAyAderadhiSThAtRtvena-kAyAdito bhinnaH sankAyAdikamadhiSThAya karmayogena, AtmAdhiSThitakAyAdiceSTAprerakatvena AtmasaMcAlitakAyAditvena satyamvarUpAtmatatvajJAtRtvena sa evAtmA, antarAtmAti samucyate, 'gataniHzeSopAdhiH' gataH-kSINaH upAdhiH kamatadvikArarUpa sa gataniHzeSopAdhiH, 'tajjJaiH' paramAtmasvarUpapratyakSajJAnibhiH sarvajJaiH 'paramAtmA kIrtitaH"sa evAtmA sarvakamarahitatvena sarvaparamaguNAvasthAdimAn paramAtmetyucyate, kAyAdAvevAtmatattvamatenAtmA bahigatmA, kAyAdigatAdhiSThAtRtvena kAyAdibhinnatvenAtmanatvamatenAntagatmA, niHzeSopAdhikSayavatvena paramaguNAvasthAzaktimattvena paramAtmeti bhedaviveko jJeyaH // 21 // -vyaktabahirAtmasvarUpam'viSayakaSAyA''vezaH, tattvA'zraddhA guNeSu ca dveSaH / zrAtmA'jJAnaM ca yadA, bAhyAtmA syAttadA vyaktaH // 22 // // 538 // Jan Education international For Private & Personal use only Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH / / 539 / / Jain Education Internati TI0 (1) yatra viSayasya pAyasya cAssvezaH- AvegaH, (2) jinokteSu tatreSu azraddhA - zraddhAyA abhAva:, (3) guNeSu = guNinAM guNAn prati dveSaH - aruci:, (4) AtmA'jJAnaM yadA satyamUlabhRtA''tmano jJAnAbhAvaH syAttadA kAyAdibhedenA''tmA vyaktaH syAditi // 22 // -vyaktasyA'ntarAtmanaH svarUpam - 'tattvazraddhAjJAnaM, mahAvratAnyapramAdaparatA ca 1 mohajayazca yadA syAt, tadA'ntarAtmA bhavedravyaktaH // 23 // TI0 (1) jinapraNItatacce zraddhAsahitaM jJAnaM, (2) mahAnti ca vratAni = mahAvratAni, AcAraviSaye, (3) apramAdaparatA ca = pramAdA'bhAvakaraNe parAyaNatA, (4) mohajayaH - midhyAtva cAritra mohaviSayaka saMskAramAtraso, yadA syAt pUrvoktaM sarve tadA'ntarAtmA bhavedvayaktaH // 23 // - vyakta paramASStmasvarUpam yoganirodhaH samagrakarmmahatiH / 'jJAnaM kevala saMjJaM siddhinivAsazva yadA, paramAtmA syAttadA vyaktaH ||24|| TI0 kramazaH prathamaM (1) kevalajJAnaM ghAtikarmakSayajanyA sarvajJatA (2) tato manovacaH kAyA''tmakayoganirodha:- sarvasaMvaraH ( 3 ) tataH samagrakarmahatiH = sattAto'pi sarvAMzataH sakalakarmakSaya: ( 4 ) siddhinivAsaH = // 539 // Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: 1540|| siddhigatinAmakasthAnavizeSarUpAyAM, sadApUrNazuddhasvarUpasthitirUpAyAM, siddhatvaparyAyarUpAya middhau nivAsa:aparyavamita-nityasthitiH, yadA syAttadA vyaktaH paramA''tmA syAditi // 24 // -kuzalAnuSandhayuktaH prApnoti brahmasAyujyamasau'yAtmamanoguNavRttI-vivicya ya:pratipadaM vijAnAti / kuzalAnubandhayuktaH, prApnoti brahmabhUyamasau // 25 // TI. 'AnmamanoguNavRttI' =Atmano jJAnAdiguNAna , manasaH sAvikavRttitrayaM (vRttIH) 'vivicya yaH pratipadaM vijAnAti yaH sAdhaka AnmA, pade pade guNAnAM ca vRttInAM ca mAmyamya vA vaiSamyamya nAnAvidhaM (eSa AtmaguNaH, eSA manovRttiriti bhedarUpaM) svarUpaM, vivekataH samyaktayA jAnAti-dRSTau rakSati, jAgradAnmA, kuzalAnuvandhayuktaH puNyAnubandhipuNyarUpakAryayukto bhavati, tattata kuzalAnuvandhikamadvArA 'aso brahmabhyaM prApnoni' eSa mahAtmA brahmasvarUpaM mokSaM labhate iti // 25 // -brahmavidAM vacanenA'pi brahmavilAsAnanubhavAmaH'brahmastho brahmajJo, brahma prApnoti tatra kiM citram / brahmavidAM vacasA'pi, brahmavilAsAnanubhavAmaH // 26 // ||540 // Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 54 // TI. brahmastho brahmajJaH zuddhajJAnopayogena paramAtmanA mahA'bhinnaH, zuddhatanyambamAcaM jAnAno mahAtmA, zuddhasvabhAvarUpaM brahma pApnoti tatra kiMcitramAzcarya ? yataH, 'brahmavidAM vacamA'pi brahmavilAsAnanubhavAmaH vayantu vizuddhacetanyasvarUpavidAmupadezavacanato'pi zuddhacaitanyarUpabrahmAvilAsAna-sahajazAnta zItalasvaprakAzAnanubhavAmaH, tadA brahmasthAnAM brahmajJAnAM tu kA bAleti // 26 // -sa yogI brahmaNa: parama:'brahmAdhyayaneSu mataM brahmASTAdazasahasrapadabhAvaiH / yenA''ptaM tat pUrNa, yogI sa brahmaNaH paramaH // 27|| TI. zrImadAcArAMgasUtrasya brahmAdhyayaneSu ("nava caMbhacerA paNNattA, taMjahA-matthapariNNA ? logavijao 2 sIosaNijja 3 sammattaM 4 AvaMtI 5 dhutaM 6 vimohAyaNaM, uvahANamuyaM 'maha pariNAha" samavAyAMgasUtra | "nava vaMbharA paNNatA, taMjahA matthaparinnA, logavijao jAva uvahANasuyaM mahapariNNA // " -sthAnAMgasUtra / aSTAdazasahasrapadabhAva matamiSTaM brahma (zIlaM brahmacaryAdi) yena-mahAtmanA tat pUrNamAptaM prAptaM, sa brahmaNaH paramo yogI--paramabrahmayogIti kathyate // 27 // -pUrNabrahmajJAtari gurutvavahitaHsutaraH saMsArasindharapi // 541 // Jain Education Inten For Private & Personal use only Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAraH // 542 // 'dhyeyo'yaM sevyo'yaM kAryA bhaktiH sukRtadhiyA'syaiva / / asmin gurutvabuddhayA, sutaraH saMsArasindhurapi // 28 // TI* ayaM--jJAtaprApnapUrNatramA'ntarAtmA muniH, dhyeyaH-dhyAnakriyAyA viSayaH kartavyaH, ayaM aSTAda zamahasrapadabhAvamiddhazIlarUpabrahmastho'ntarAtmA muniH. sevyaH--AradhanAyA yogyaH, 'asyaiva sukRtadhiyA bhaktiH kAryA' pUrNabrahmajJAnasthitimato'syaiva sukRtabuddhayA sevAbhaktiH kartavyA, asmina--pUrNabrahmajJAna sthitimati, gurutvabuddhathA maMsAsindhurapi sutaraH-sukhena taraNayogyo bhavatIti / / 28 // -icchAyogamAlambya paramamunInAM bhavatyA mArgA'nusaraNam'avalambyecchAyogaM, pUrNAcArA'sahiSNavazva vayam / bhaktyA paramamunInAM tadIyapadavImanusarAmaH // 26 // TI. 'abalambyecchAyogaM pUrNAcArAsahiSNavo vayaM zAstrayogApekSayA saMpUrNAcArapAlane'samarthAzca vayaM, icchAyogA''lagbanaM svIkRtya, 'paramamunInAM mArgamanumarAmo vayamiti // 29 // -icchAyoge'lpayatanA'pi nidaMbhA zubhAnubaMdhinI (2 // 54 // Jain Education Internat For Private & Personal use only O Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 543 // 'alpA'pi yAMtra yatanA, nirdambhA sA shubhaanubndhkrii| ___ ajJAnaviSavyayakad, vivecanaM cA''tmabhAvAnAm // 30 // TI. 'yA'trA'lpA'pi yatanA' icchAyoge'sminnalpA'pi (analpAyAstu kA vAtyapi zabdArthaH) yA yatanA-ratnatrayIviSayakaprayatnavizeSAmikA'thavA jIvadayApAlanAmikA 'nirdabhA'mAyAtmakazanyazunyA, tadA mA yatanA, zubhAnubandhakarI avazyameva puNyA'nubandhakarI bhavati, ca:--kizcA'sminicchAyoge, 'AtmabhAvAnA ajJAnaviSavyayakRdvivecanaM' caitanyAdirUpazubhazuddhapariNAmAnAM tathA tadviparItAzuddhAzumabhAvarUpa vibhAvAnAM rakSaNIyA'rakSaNIyAdirUpavibhAgavivekarUpaM vivecanaM bhavati athavA, AtmaniSThAtmI ya bhAvAnAM prasAdataH AtmA'jJAnarUpAjJAnAtmakabhAvaviSasya vyayarUpavinAzakArivivekadIpako dIpyate icchAyoge'smin yatanA [bahudoSavastuvarjanA'lpadoSagrahaNarUpA) dvArA puNyAnubandhipuNyarUpaM cA''tma ya bhAvavivekadvArA'jJAnarUpaviSakSayarUpaM phalaM prApyata iti // 30 // ___-paramA''lambanabhUto darzanapakSo'yamasmAkama'siddhAntatadaGgAnAM, zAstrANAmastu paricayaH zaktyA / paramAlambanabhUto, darzanapakSo'yamasmAkam // 31 // 2||543 // in Eduan For Private & Personal use only Alow.jainelibrary.org Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 544 // Jain Education Internat TI0 'siddhAntatadaGgAnAM mUghAdirUpa siddhAntasya ca tasya siddhAntasya TIkA mAdhyanirukticUrNirUpapaJcAGgarUpANAM 'zAstrANAM'-- sadAgamAnAM bodharUpaH paricayastu zaktyA yathAzakti, astu, asmAkaM mokSAya tu paramAlambanabhUto darzana pakSa evaM zAstra siddhatacca zraddhAnamatarUpapakSa evAsti, idamatra hRdayam = zAstrIyajJAnamasmatpArzve yathAzakti sadapi zAstrayaugikaM jIvanaM nAstyeva, evaM satyapi zAstroktasyaitasya tattvasya zraddhAnantu, asmAsu vidyata eva tathA tadevA'smAkaM kRte paramAlambanabhUtameveti // 31 // - darzana pakSasyA'bhinayaH pradarzyate vidhikathanaM vidhirAgo, vidhimArgasthApana vidhIcchUnAm | pravidhiniSedhazceti, pravacanabhaktiH prasiddhA naH ||32|| TI0 sudarzana pakSo'yamasti tathAhi = (1) vidhikathanaM = vidhipaddhatimArgaH kathanIyaH, (2) vidhirAgaH = vidhimArga prati bahumAnA maktidharyA, (3) vidhIcchUnAM vidhimArgasya jijJAsUnAM purato vidhimArgasya kriyAsAdhanAdarzanapUrvaM sthApanaM kAryam (4) avidhiniSezvazva= vizvivipakSe'vivipakSasya niSedhaH karttavyaH, iti ityAkAricaiva no- asmAkaM prasiddhA pravacanabhaktirastyeva yataH pravacanAnumAritvena janmayApanAya ( jIvanAya ) asmAsu zAstrayogarUpapratra canabhaktistu nAsti | |32|| ||544|| Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma mAraH // 545 // -icchAyoge vidhikathanAdikRtyarUpazakyArambhaH, pUrNakriyA'bhilASazceti dvayamAtmazuhikaram 'adhyAtmabhAvanojjvalacetovRttyocitaM hi naH kRtyam / pUrNakriyA'bhilASazceti dvayamAtmazuddhikaram // 33|| TI. yA vidhikathanAdirUpA pravacanabhaktiH kathitA'sti, tatkRtyamicchAyoginAmasmAkaM kRte samu. citameva gataH icchAyoge'dhyAtmayogabhAvanAyogI bhavatazva tAbhyAM yogAbhyAmujjvalasyA'mmadIya cetaso vRttyA yuktamicchAyogavatAmasmAkaM kRtya-vidhikathanAdirUpaM karttavyamucitam , evamicchAyoge yavidhika thanAdikRtyaM zakyamasti, tasyA''rambhaM kurmo vayametAvadapi na parantu sAmarthyayogasya pUrNA kriyA yA'. smatakRte'dyA'zakyA'sti tAmabhilaSAmaH, yathAzakyA'rambhazvA'dhunA'zakyapUrNakriyA'bhilASazceti dvayamA''nmazuddhikaramastyeveti // 33 // __ adhunA zakyA'rambhazca zuddhapakSazca zubhAnuvandhaH'dvayamiha zubhA'nubandhaH, zakyArambhazca zuddhapakSazca / ahito viparyayaH punarityanubhavasaGgataH panthAH // 34 // A545 // TI0 yasyA'nuSThAnAdeH zaktirasti, tasya zakyasyArambhaH karttavyaH, yadazakyaM bhavetAdRzazuddhasampUrNA Jain Education Intemall For Private & Personal use only Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 546 // 'nuSThAnasya pakSe sthAtavyam , zakyA''rambhaH, zuddhapakSa iti dvayamiha-icchAyoge zubhA'nuvandhaH puNyA'nubandhakArI zakyArambhaH zuddhapakSazva, 'ahito viparyayaH punaH'kizca zakyArammazuddhapakSobhayato viparyaya:azakyArambho'zuddhapakSazcetyubhayarUpo viparyayaH, ahito-ahitakArI bhavatItyevamanubhavena saha saGgati mAn panthAH-mArgaH iti // 34 // __-bAhyakriyayA caraNA'bhimAnino jJAnino'pi na te'ye tvanubhavA'nizcitamArgAzcAritrapariNatibhraSTAH, bAhyakriyayA caraNA'bhimAnino jJAnino'pi na te // 3 // TI. tuH--kizca svakIyA'nubhavenA'nizcito'dhyAtmamArgo yeSAM te--svakIyAnubhavAnizcitamArgAH, ata eva cAritraviSayakapariNatirUpapariNAmena bhraSTAH, ye syuste, 'bAhyakriyayA' bahirAcaraNena, 'caraNA'bhimAninaH' =mbaM saMyamitvena manyamAnAH, vastutaH saMyamino na santi yanaH samyag jJAne dambho na yujyate'rthAcaraNa viSayako mithyA'bhimAno na ghaTate (bhAvacAritrapariNatibhraSTAH manto bAhyakriyAveSamAtreNa cAritrAbhimAninaH samyagazraddhAbhraSTAH samyagavAnabhraSTAH kathaM na ?) // 35 / / --bAhyAcAramAtraM satAM na pramANam // 54 // Jain Education Intemalla Far Private & Personal use only | Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAraH // 547 // lokeSu bahirbuddhiSu vigopakAnAM bahiSkriyAsu ratiH / zraddhAM vinA na caitAH, satAM pramANaM yato'bhihitam // 36 // bAlaH pazyati liGga madhyamabuddhirvicArayati vRttam / zrAgamatattvaM tu budhaH, parIkSate sarvayatnena // 37 // __TI. 'lokeSu bahiyu dviSu sthUlabuddhiSu lokeSu satsu ata eva 'vigopakAnAM'--veSamAtrabhRtAM dAmbhikAnAM bAhyakriyAsu sthalavuddhinvena bAhyabuddhijanamanami ratiH-prema dRzyate yato lokA bahiyaM yaH santi, parantu teSAM tu yAvatta vyavyaktInAM tattadvAhyakriyAsu mokSaprApakasAmarthyasya zraddhA na prabhavettA vadetA bhAvazUnyAH kriyAsteSAM na pramANaM yato'bhihitamasti 'bAla:'--sthUlabuddhiko lokaH, liGga-veSamAtraM dRSTvaiva namati, 'madhyamabuddhirvicArayati vRttam' madhyamabuddhiko loko veSeNa saha vRttaM--mahAvratAdirUpaM sadAcAraM vicArya namati 'vRdhastu vepamahAvratAdyAcAreNa sahAgamatatvaM parIkSate sarva yatnena, bAhyAcAraprarUpaka zAstratatvaM kapacchedatApAdibhiH parIkSate'rthAcchAstramAzritya kriyamANe bAhyAcAre budhapuruSasya zraddhotpadyeta yat 'eSa vAdyAcAro'vazyaM mokSaprApako'sti iti zraddhAyAM jAyamAnAyAM satyAM budhapuruSaH 'sabhAva eSa bAhyAcArApramANamiti matvA namatIti // 36 // 37 // // 4 // Jain Education Internation Far Private & Personal use only l Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-IA sAra: 11548 // -hitakArI jJAnavatAmanubhavavedyaH prakAro'yam-adhyAtmAnubhavajanyanigUDhanavanItahitazikSArUpeNa granthasyopasaMhAraH 'nindyo na ko'pi loke, pApiSTheSvapi bhavasthitizcintyA / pUjyA guNagarimAkhyA, dhAryo rAgo guNalave'pi // 38 // nizcityAgamatattvaM, tasmAdutsRjya lokasaMjJAM ca / zraddhAvivekasAraM, yatitavyaM yoginA nityam // 3 // grAhayaM hitamapi bAlAdAlAparna durjanasya dveSyam / tyaktavyA ca parAzA, pAzA iva saMgamA jJeyAH // 40 // stutyA smayo na kAryaH, kopo'pi ca nindayA janai kRtyaa| sevyA dharmAcAryAstattvaM jijJAsanIyaM ca // 4 // zaucaM sthairyamadaMbho, vairAgyaM cAtmanigrahaH kAryaH / / dRzyA bhavagatadoSAzcintyaM dehAdivarUpyam // 42 // IA548 // Jain Education Internet For Private & Personal use only Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 549 // bhakti bhagavati dhAryA, sevyo dezaH sadA viviktazca / sthAtavyaM samyaktve, vizvasyo na pramAdaripuH // 43 // dhyeyA''tmabodhaniSThA, sarvatraivAgamaH puraskAryaH / tyaktavyAH kuvikalpAH, stheya vRddhAnuvRttyA ca // 44|| sAkSAtkArya tattvaM, cida pAnandamedurai rbhAvyam / / hitakArI jJAnavatA-manubhavavedyaH prakAro'yam // 45 // (1) 'loke na ko'pi nindyaH' jagati vA jagadvartini jane kasyacidapi nindA-paraparIvAdo mAtsaryamizritaM parAkSa parasya doSakIrtanaM vA na karttavyam , (2) 'pApiSvapi bhavasthitizcintyA' krUraghorapApakarmakArakAtmasvapi tiraskAraM tiraskRtya 'teSAM tAdRzI bhavasthitirastIti manasi parAmarzaH kAryaH, yataH yathA bhavasthiti jIvaH karma karoti, karmakRti prati bhavasthiti hetu bhavati (3) 'pUjyA guNagarimADhyAH' guNAnapekSya gurutvasamRddhAH pUjyA:-yathAzAstraM pUjanIyAH, ata eva kathyate 'guNAH pUjAsthAnaM guNiSu na ca liGgaM na ca vayaH' (4) dhAryoM rAgo guNalave'pi'=guNasya lavo-lezo yatra tatra guNalave'pi puruSe, paramANurUpe // 549 // Jain Education Inter For Private & Personal use only www.iainelibrary.oro Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 55 // paraguNe'pi vA rAgaH-prema, dhArya:-manasi dhAraNIyaH, ataH kathyate ca 'guNAnurAgAd guNaprAptiH', tathA'dhikaguNeSu sunarI hRdayato gago vidhAtavya eva, // 38 // (5) 'nizcityAgamatatvaM'jinapraNItazAstrasya sAraM nirNIya tasmAniItA''gamatattvato 'loka-. saMjJA cotsRjya'= gatAnugatikatA tyaktvA 'zraddhAvivekasAraM zraddhAyAzca vivekasya pradhAnatApUrvaka 'yoginAM yogadhArakeNa-mozasAdhanabAnAdiratnatrayIsamArAdhanapareNa 'nityaM yatitavyam' nirantaraM yogaviSaye prayatnaH karttavyaH // 39 // (6) bAlAdapi hitaM grAhyam' vayo'pekSayA bAlakAdapi yadyaddhitaM-hitakAri-vacanamArgadarzanAdikaM tattad grADyaM hAparna dveSyama' majjanatArahitasya duSTajanasyAlApaiH-gAlyAdivacanavizeSa hetubhiH 'na dveSyam' durjanaM prati dveSo na karttavyaH, (8) 'tyaktavyA ca parAzA' kalyANa mitrAdibhinnAnA dehyAdInAM dehAdInAM paravastUnAM sakAzAdAzA-prAptirakSaNAdiviSayakA''zA, tyAgayogyA, yo'nAtho'sti svayaM, sa parAna kathaM nAthatvena rakSeta / __(8) 'pAzA ica saGgamA breyA: pAzA:-bandhanavizeSA iva adhyAtmAmRtadAvizeSAdisaMyogabhinnavAhasaMyogavizeSA jJeyAH // 40 // 11550 // Jain Education Internation For Private & Personal use only Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-I sAra: // 551 // (10) 'stutyA smayo na kAryaH parakRtaprazaMmAgabhiMtaprazastitaH, smayaH-amimAnavizeSo na karttavyaH (12) 'janaiH kRtayA nindayA kopo'pi cana kAryaH'budhaziSTasajjanabhinna janaiH kRtayA vigAnarUpanindayA kopo'pi ca na karaNIyaH, arthAd vyaktimapekSya stutinindAkAle samatA dhAryA, smayakopA'bhAvataH (12) 'sevyA dharmAcAryAH'-dharmadAnApekSayA''cAryAH dharmasyAcAryA gaNadharAdayazcAcAryAH sevyAHArAdhyA ityarthaH (13) 'tacaM jijJAsanIya' jinapraNItajIvAditattvAnekAntAditatvaviSayiNI jijJAsA karttavyA (14) zauca-sarvaprakArakaM pAvitryaM rakSyaM (15) sthairya caJcalatA'bhAvena prasannatA''gamanaM, tataH svasanidhisthanidhidarzakatvAtsvagatapariNAmasya sthairya kAryam , (16) adammAmAyAzalyazUnyatA karttavyA, (17) vairAgyaM-abhayarUpaM bhavanaiguNyaviSayakajJAnajanyo bhavIyasukhatatsAdhanagatarAgAbhAvo vairAgyam (18) 'AtmanigrahaH kArya:nAgadveSamohAdirUpavibhAvAtmakA''tmano nigrahaH-zubhazuddhabhAvarUpasvabhAvAtmako bhUtvA paragrahaNopari zatrAvica nigrahaH kAryaH / (19) dRzyA bhavagatadoSAH janmajarAmaraNarUpabhavagataduHkhamAtradAnAdidoSAH bhAvanetrapathaM neyAH, 'janma duHkhaM jarAduHkhaM, mRtyuduHkhaM punaH punaH, saMsArasAgare duHkhaM, tasmAjjAgRta' arthAt saMsAramAvAn-prati // 55 // Jain Education Internal For Private & Personal use only I Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dopadRSTi vidheyA (20) 'cintyaM dehAdivairUpyam' jAtyAdyapekSayA navAdisacchidradvArai niryadazucipravAhA' pekSayA, adhyAtma mAraH |552 // rogavizeSAdiprabhavApekSayA, zarIrAMgoMpAGgAdigataM vaiSamyaM-vaicitryaM citte dhAraNIyama , (21) 'bhaktibhagavati dhAryA paramaizcaryAdisakalaguNA'tizayavati bhagavati paramaparameSThirUpe paramezvare bhaktiH AtmAdisarvasamarpaNazaraNAgatibahamAnahArdikavinayAdivizeSarUpA bhaktirdhAryA antaHkaraNe pratipattavyA (22) sevyo dezaH sadA viviktazca'--sarvathA strIpazunapuMsakAdirahitaH san vivikto dezaH sadai. kAntasthAnavizeSaH sevyaH-svIkaraNIyaH (23) sthAtavyaM samyaktve-cintAmaNikalpapAdapA'dhike, tatvArthazraddhAna-tatvanirNayarUpe ahaMdAdi sudevAditattvatra yazraddhAnalakSaNe, nirvighnatvenAjagamasthAnaprApake samyaktve AtyantikaikAntikasthiratA kartavyA (24) vizvasyo na pramAdaripuH-kadAcidapi viSayAdipramAdapaMcakasyAtmavaMcakasya bhAvamahAzatrona vizvAsaH karaNIyaH (25) 'dhyeyA''nmayodhaniSThA=AtmajJAne nitarAM sthitirathavA''tmajJAne pUrNatA dhyAnaviSayA kartavyA (26) sarvatraivA''gamaH puraskArya:-marvakAryakriyAdAveva zAstramagrataH karttavyam (27) tyaktavyAH kuvikalpAH prAtare dradhyAne tyAgaviSayIkartavye, dharmazukladhyAne karaNIye For Private & Personal use only // 552 // Jain Education Intema Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAra // 553 // (28) gtheyaM vRddhAnuvRttyA ca'AptavRddhapuruSamArgadarzanAnusAreNa pravartitavyaM 'mahAjano yena gataH sa panthAH' ityabhiyuktokteH (29) sAkSAtkArya tatva AtmAdi tatvaM prati svasaMvedanakajhIkarttavyaM - mAnasapratyakSIkAryam (30) nidrupA''nandamedurai bharbhAvyam-cideva rUpaM yasya tena cidrUpAnandena dRDhapuSTairAtmabhirbhAvya-bhAvanA viSayIkartavyam , athavA cidrUpAnandaviSayakapuSTAnubhUtipare rbhAvyam , ayaM prakAro jJAnavatAmanubhavavedyo hitakArI // 41-42-43-44 // 45 // ityAcAryazrImadvijayalabdhimUrIzvarapaTTadharAcAryazrImadvijayabhuvanatilakasUrIzvarapaTTadharAcAryabhadrakarasUriNAkRtAyA madhyAtmasAragranthe bhuvanatilakAkhyAgA TIkAyAmanubhava svarUpo viMzatitamo'dhikAraH smaaptH||933|| // 55 // lain Education Interational For Private & Personal use only Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 554|| -athaikaviMzatitamo'dhikAraH sajjanastutinAmakaH -santaH santu mayi prasannamanasa:'yeSAM kairavakundavRndazazabhRt--karizubhrA guNAH, mAlinyaM vyapanIya cetasi nRNAM vaizadyamAtanvate / santaH santu mayi prasannamanasaste ke'pi gauNIkRta svArthA mukhyaparopakAravidhayA'tyucchRGakhalaiH kiM khalaiH // 1 // ___TI0 yeSAM satAM 'kairavakundavRndazazabhRt kapUrazubhrA guNAH'=zcetakamalavat , kundavRndavada , candravat , ghanasAravad dhavalA-nirmalA guNAH, 'vyapanIya mAlinyaM nRNAM cetasi vezadyamAtanvate' manogatalinatA darIkRtya narANAM mAnase nirmalatAM kurvate 'mukhyaparopakAravidhayA gauNIkRtasvArthAH' -mukhyatayA parArthakaraNasya vidhayA prakAreNa, parityaktasvArthAH, 'ke'pi te ye ke'pi santaH santo mayi prasannamanasaH santu-bhavantu, "kimatyucchaGkalaiH khalai': atyantasvacchandavRttibhidurjanairaprasannaiH kim ? atikapaTakalAkuzaladurjanAnAM no na bhayaM kizcit // 1 // // 554 // Jan Education International For Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badhyAtma // 555 // -sajjanAH kRpAtaH sukavikRtagranthArthAn prathayanti'granthArthAn praguNIkaroti sukaviH, yatnena teSAM prathAmAtanvanti kRpAkaTAkSalaharIlAvaNyataH sajjanAH / mAkandadrumamaMjarIM vitanute, citrA madhuzrIstathA / saubhAgyaM prathayanti paJcamacamatkAreNa puskokilAH // 2 // TI. 'sukaviH' kAvyakaraNadakSo'pi sadguNA'nvitaH, 'yatnena granthArthAn praguNIkaroti' kAvyamadhye granthaviSayakArthAna yatnapUrvakaM sacinoti-samuditAna karoti, tadanantaraM 'sajjanAH kRpAkaTAkSalaharIlAvaNyatamtepA prathAmAtanvanti' saujanyaviziSTAH ziSTAH puruSAH kRpAkaTAkSarUpalaharIjAtavAtsalyarUpalAvaNyAstepA-granthArthAnAM prathA-prasiddhiM kurvanti ____ 'citrA madhuzrIH mAkandadrumamaJjarI vitanute adbhutA vasantatu suSamA sahakArataruvare maJjarI karoti-utpAdayati, tataH 'puskokilAH paJcamacamatkAreNa saubhAgyaM prathayantiH puMstvaviziSTAH kokilAH, paJcamasvarasya camatkAreNa-tanmaJjarIhetu kapaJcamasvaraniSThamAdhuryAtizayena sahakArasya saubhAgyaM-subhamatAyA mahimAnaM vistArayanti // 2 // // 555 // Jain Education Intemayo For Private & Personal use only Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: // 556 // -sahRdayAnAM satAM kRpA sannihitA kAryA yato durjano guNanAzako na bhavet 'doSollekhaviSaH khalAnanavilAdutthAya kopAjjvalan , jihvA'hirnanu ke guNaM na guNinAM. bAlaM kSayaM prApayet / na syAccetprabala prabhAvabhavanaM divyoSadhiH sannidhau / zAstrArthopaniSadidAM zubhahRdAM, kAruNyapurAyapathA // 3 // TI0 dopollekhavipaH kopAjvalan'-doSANAM prakAzanarUpaviSasampannaH, koparUpajvalanena jvalan , 'khalAnanavilAdutthAya' durjanamukhavivarAnnirgatya, 'jihvA'hi nanu guNinA ke guNaM vAlaM na kSayaM prApayet' = nizrayato rasanArUpaH sarpaH, guNavatA ke bAlarUpaM guNaM (navInaM guNavA) na ayaM-vinAzaM prApayet-nayet arthAd guNiniSTaguNarUpabAla dopaprakAzanadvAga kopadagdhaH san durjanamukhabilavAmI rasanAniSThadurvacananAmakaH marpaH, bhayaM prApayatyeva parantu kadA na pApakSayaM ? praznamenamuttasyatyuttarArddha 'zubhahRdAM zAstrArthopaniSadvidAM kAruNya-puNyaprathA' paropakaraNakaraNapravaNahRdayavAM siddhAntIyArtha rahamyavedinAM kAmaNyena pavitraprathArUpA, "prabalaprabhAvabhavanaM divyoSadhiH sannidhau cenasyAt' balavatprabhAvamya bhavanarUpA divyA-devavaccamatkAriNI, auSadhiH sarmApe yadi na syAd-bhavettadopayuktoktiH maphalA bhavedanyathA neti // 3 // // 556 // Jain Education Internet For Private & Personal use only Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamAga // 557 // -dRSTA vyavasthAH satAm - uttAnArthagirAM svato'pyavagamAt , niHmAratAM menire, gambhIrArthasamarthane bata khalAH, kAThinyadoSaM daduH / tatko nAma guNo'stu kazca sukaviH, kiM kAvyamityAdikAM, sthityucchedamati haranti niyatAM, dRSTA vyavasthAH satAm // 4 // TI0 khalAH-durjanA, uttAnArthagi =maglArthAnAM vANInAM 'svato'pyavagamAt'=nirapekSatayA sva. syApi jJaptisambhavAta 'niHsAratAM menire' kAvyagatavacayAM sArazUnyatAM manyante sma, 'gambhIrArthasamarthane' kAvyagatavacamAM gUDhagambhIrArthasamarthane sati 'bata khalAH kAThinyadoSaM daduH' khalu darjanAH 'idaM kAvyaM kliSTaM' iti kAvyavacanagatakAThinyAtmaka doSa prakaTayanti sma, tata-tasmAtkAraNAta 'ko nAma guNo'stu ?' arthAjjagati kAvyajagati guNAbhAvaH marvatra ?, 'kazca sukaviH' arthAjjagati sukavInAmasambhavaH', 'kiMkAvyam'? kavikarmAbhAvaH sUcyate ? ityAdikAM evaM bhUtAM kavinAmakajagataH sthite:-astitvasyocchedarUpapralayaviSayaNI mati niyatAM haranti satAM vyavasthA dRSTAH' arthAd yadA satAM zuddhasaujanyabhRtAH kAvyaguNasukavitvAdivyAkhyAprabhRtikA vyavasthA vayaM pazyAmastadA'maGgalamatistatakSaNAdeva vinazyatIti // 4 // // 55 // Jain Education Internet For Private & Personal use only www.iainelibrary.oro Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra // 558 // -AdhyAtmikI kathAM zrutvA santaH sukhaM gAhante'adhyAtmA'mRtavarSiNImapi kathA-mApIya santaH sukham , gAhante viSamugiranti tu khalA, vaiSamyametatkutaH / nedaM cAdbhutamindudIdhitipibAH prItAzcakorA bhRzam , kiM na syurbata cakravAkataruNAH, tvatyantakhedAturAH // 4 // TI. adhyAtmanAmakadivyAmRtavarSiNImapi 'kathAmApIya' kalyANIrUpA kA zrutvA 'santaH sukhaM gAhante'-amandAnandamedurAH santo bhavanti, parantu khalA:-durjanA doSollekhitakaTutara sarasvatIgrahArarUpaM viSamugiranti-vamanti punaH punaH, 'etadvaiSamyaM kutaH? kasmAtkAraNAdeSA viSamatAsajjanadurjanamadhye bhedarekhA samutpannA 1 tatra pratyuttaramidam='nedaM cA'dbhutam' idaM cAzcaryajanakaM na yataH indudIdhitipivAH, bhRzaM prItAzcakorA:-candrakiraNAmRtapAyino'tyantamAnandaprItipramodapramedurAzcakoranAmakapakSiNo bhavanti, baneti khede, amRtakiraNodaye'pi taruNAzcakravAkanAmakapakSiNamtu kimatyanta zokAturAH na syuH 1, arthAt prAcuryeNa khedaduHkhino bhaveyureveti // 5 // -na pramadAvahA tanudhiyAM gUDhA kavInAM kRtiH For Private & Personal use only // 558 // Jain Education Internal Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra // 559 // 'kizcitsAmyamavekSya ye vidadhate, kAcendranIlA'bhidAm , teSAM na pramadAvahA tanudhiyAM gUDhA kavInAM kRtiH / ye jAnanti vizeSamapyaviSame, rekhoparekhAMzataH, vastunyastu satAmitaH kRtadhiyAM, teSAM mahAnutsavaH // 6 // ____TI0 ye kizciccAkacikyarUpaM sAmya-samAnadharmamavekSya-jJAtvA 'kAcendranIlA'bhidA vidadhate' = kAnasya ca nIlamaNezcAbhedaM kubate-manyante arthAdanyagranthaH sahetasyAdhikRtasya granthasya varNAdiracanA'pekSayA kizcitsAmyamavalokya ye sarvagranthaM samAnaM manyante, 'teSAM tanudhiyA~' parvagrantha samAnavAdinAM svalpabuddhInAM jIvAnAM. 'na pramadAbahA gUDhA kavInAM kRtiH' =viziSTakAvyakartaNAM gUDhArtha-marmArthato mahatI kRtiHcanA na pramodakAriNI bhavati / 'ye vizeSamaviSame'pi jAnanti rekhoparekhAMzato vastuniracanAviziSTe citrAdivastuni, viSamatArahite'pi, tatsthamUkSmAtisUkSmaviSayANAM vizeSa, citramadhye sUkSmA'tisUkSmarekhoparekhAMzagrahaNasamarthadRSTi bad gahaNanti teSAM kRtadhiyAM satAM gUDhA kavInAM kRtirastu mahAnutsavaH' teSAM saMskRta-nipuNapratibhAvatAM vizeSajJAninAM satAmevaiSA gUDhA kavikRtiH mahAnAnandarUpa utsavo'stu iti // 6 // Jain Education Internatio! For Private & Personal use only ' Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amyAnma mAra: 1560 // -eSA kavikRtirmohacchacadRzAM tanudhiyAM na cetazcamatkAriNI-- 'pUrNA'dhyAtmapadArthasArthaghaTanA, cetazcamatkAriNI, mohacchannadRzAM bhavettanudhiyAM, no paNDitAnAmiva / kAkuvyAkulakAmagarvagahana - prodAmavAkacAturI. kAminyAH pramabhaM pramodayati na, grAmpAn vidagdhAniva // 7 // TI. 'pUrNA'dhyAtmapadArthamArthaghaTanA' nizcayavyavahAranayamApekSadravyabhAvomayajJAnakriyobhayarUpasavAMzata: pUrNA'dhyAtmapadArthaviSayakA viziSTa kavikRtirUpA ghaTanA, paNDitAnAmiva moharamanazAM nanudhiyAM na cetazcamatakAriNI bhaveta' tatvAnugAmibuddhizAlinAM yathA cetazcamatakAriNI bhavati tathA mohAcchA dinadRSTInAM mbanpamatInAM cetazcamatakAriNI na bhaveta , yathA 'kAminyAHkAkuvyAkulakAmagarvagahanagrohAmavAkcAturI'kAmazAstraprasiddhadhvani-vikAra vizeSarUpavyAkulA'na eva kAmasambandhimadamattA'ta eva niraGakuzA vAcAM cAturI, yathA vidagdhAna-kAmAdizAstravicamaNAna pramodayati-Anandayati tathA grAmyAna-kAmazAstrAnabhijJAna grAmavAstavyAna prasabhaMcAlAdapi na pramodayatIti // 7 // X1560 // Jain Education Intemat For Private & Personal use only Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amAtmasAra: -sakalaguNanidhIna sajjanAn namAma:snAtA siddhAntakugaDe vidhukaravizadAdhyAtmapAnIyapUre tApaM saMsAraduHkhaM kalikaluSamalaM lobhatRSNAM ca hitvA // jAtA ye zudrarUpA zamadamazucitA-candanA''liptagAtrAH zIlA'laGkAramArA: makalaguNanidhIna, sajjanAMstAnnamAmaH ||8|| TI. ye 'vidhukaravizadA'dhyAtmapAnIyapUre siddhAntakuNDe snAtvA' candrakiraNanirmalo'dhyAtma nAmakajalasamUho yatra tAdRze jinAgamanAmaka kuNDe mnAnaM kRtvA-samyagadhItya-samyagjJAnI bhRtvA, 'tA saMsAraduHkhaM kalikaluSamalaM lobhatRSNAM ca hitvA' saMsArasya duHkhaM tApakatvAttApaM maMmAradaHkharUpaM tApa kalikaluSarUpamalaM, lobharUpatRSNAM ca hitvA-tyaktvA, ye zuddha rUpaM yeSAM te-zuddhasvarUpA jAtAH, tataH 'zamadamazucitA''litagAtrA'zAntatAdAntatApavitratArUpacandanenA''samantAliptaM gAtraM-bhAvazarIraM yeSAM te zamadamazucitAcandanAliptagAtrAH, tataH zIlA'laGkAramArA:-zIlarUpaparamabhUSaNapradhAtAH jAtAH, tAn sakalaguNanidhIna sarvaguNavizeSatAnidhAnAna sajjanazigemaNIna namAmaH-namaskAraM kurmahe vamiti // 8 // -kAvyameghavarSaNataH suhRdAM manaHsaraH premapUraiH plAvyate an Education Internal For Private & Personal use only Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: - // 56 // Jain Education Internati 'pAthodaH padyabandhai rvipularasabharaM varSati granthakarttA, premNAM pUraistu cetaH sara iha suhRdAM plAvyate vegavadbhi truTyanti svAntabandhAH punarasamaguNadeSiNAM durjanAnAm / citraM bhAvajJanetrAt praNayarasavazAt niHsaratyazrunIram // 1 // TI0 ' granthakarttA pAthodaH padyabandhe vipularasabharaM varpati' - pranthakacaiva sukavimeSaH padyabandhaiH- zlokAtmakaracanAvizeSaiH, vipularasAnAM jalAnAmiva bharaM samUhaM varSati vRSTiM karoti yadeha suhRdAM = samyakcetasAM satAM manaHsarastu vegavadbhiH-vegapUrvakaM premNAM pUraiH vAtsalyajalapUraiH plAvyate-ucchalat kriyate, tadaiveha citramA yadbhavati tannizamyatAM, 'punarasamaguNadveSiNAM durjanAnAM svAntabandhAs truTyanti' = nirupama guNa dviSatAM duSTajanAnAM hRdayasya bandhanAni bhavanti bhavanti parantu 'praNayarasavazAd bhAvajJanetrAdazranIraM niHsarati ' = kAvyasyopari viziSTapremarasAdhInatvena kAvyAntargatabhAvasya jJAtavatAM nayanata AnandAzranIraM niHsaratIti citramidaM kutra bandhAstruTitAH kuto nIraMniHsRtamiti // 9 // - satkavirlabdhayazaH saJcayaH sahRdaye vaNyate'uddAma granthabhAvaprathanabhava yazaH saJcayaH satkavInAm kSIrAbdhirmadhyate yaH sahRdayavibudhaiH meruNA varNanena / // 5625 / / Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etaDirADIrapirADA bhavati vidhuruceH, maNDalaM vigruSastAH, adhyAtma tArAH kailAsazailAdaya iha dadhate, vIcivikSobhalIlAm // 10 // sAraH ___TI. yaH 'uddAmagranthabhAvaprathanabhavayazAsanayaH sankavInAM jhIrAndhirmadhyate sahRdayavibudhairuNA 2) varNanena' granthakartaNAM satkavInAM gUDhArthakagranthabhAvaprasAraNajanyayazaHmaJcayarUpakSIrasAgaraH sajjanajanarUpa nirjaraH prazaMsArUpamerudaNDena, madhyate-manthana kriyAviSayIkriyate, 'etahiNDIrapiNDo bhavati vidhuruce maNDalaM viprapastArAH tasmAta kSIrAbdhimathanAta DiNDIrapiNDa:-phenasamudAyaH, ucchalan vyomani gatvA candrajyotsnAmaNDalaM bhavati-utpadyate. tAH pitA utkSiptAH satyo vipraSaH-jalavindavaH vyomni tArA bhavanti, 'kailAsazailAdaya iha dadhate vIcibicobhalIlA' kailAsaH-sphaTikAcalazaila Adi ryeSAM te'thavA kailAsazelaprabhRtayaH parvatAsaMthanakAle (iha) samudrataraGgavikSobhAnakAriNo bhavantIti / / 10 / -viziSTAmRtaM sarvapeyamiti jJAtvA'titarAM smitena modate sajjanaH'kAvyaM dRSTvA kavInAM hRtamamRtamiti, svaHsadApAnazaGkI, khedaM dhatte tu mUrnA mRdutarahRdayaH, sajjano'vyAdhutena / SARDAROO // 563 // Far Private & Personal use only T Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-11 mAra: 11564 // jJAtvA sarvopabhogyaM prasamaramatha tat-kIrtipIyUSapUram, nityaM rakSApidhAnAniyatamanitarAM modate ca smitena // 11 // TI0 'kAvyaM dRSTvA kavInA hatamamRtamiti svaHsadApAnazakI' yadA sajjanaH kavInAM kAvyaM pazyati tadevaM pratibhAsate yadaho kavibhistu vaHsadA-devAnAmamRtamapahataM ! athAtaH paraM sudhAbhujaH kiM pAsyanti ? tAdRzApAnaviSayakazaGkAkArga sajjano bhavati tadAnIM 'khedaM dhatte tu mUrnA mRdutarahRdayaH sajjano'vyAdhutena, komalatarahadayaH sajjanaH stabdhamastakaH sana glAniM dadhAti, pazcAt jJAtvA sarvopabhogyaM prasamagmatha natkIrtipIyUSapU' atha sajjano yadA jAnAti yat kAnyakIrtirUpasudhAyA vahamAnapUramAtraM na kavimAtrApabhogyamapi tu devAdInAM sarveSAmupabhogyamamti vizAlavikAsiprakRtikamasti 'nityaM rakSApidhAnA'niyana' arthAt tankIrtipIyUSapUropari na kasyaciniyatasvAmitvamasti, rakSAya pidhAna niyataM nAsti, etadamRtaM marvathA marvavyApi bandhananimuktamata eva 'atitarAM modate ca smitena tadA sa sajjanaH smitena hasadAsye nA'tyantamAnandito bhavatIti // 11 // -nipuNanayena kavIndrakRtazlokAH satparIkSitA dIpyante'niSpAdya zlokakumbhaM nipuNanayamRdA, kumbhakArAH kavIndAH / dADhyaM cAropya tasmin kimapi paricayAt , satparIkSA'rkabhAsAm // // 564 // Jain Education Internation For Private & Personal use only w.jainelibrary.org. Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra 1.565 // pakvaM kuvanti bAdaM guNaharaNamati-prajvaladoSadRSTi jvAlAmAlAkarAle khalajanavacana-jvAlajive nivezya // 12|| TI. 'kavIndrAH kumbhakArA nipuNanayamRdA zlokakumbhaM niSpAdya' kavIndrarUpakumbhakArA naipuNyapuNyanayarUpamRttikayA, zlokarUpakumbhaM niSpannaM kRtvA, 'maparIkSA'bhAmA paricayAtammina kimapi dADhya cAgepya' =matA guNadoSavivekaparIkSArUpamUrya tejasA muTusambandhAna tammina zlokakumbhe sUryatejaHparicayarUpaM kimapi- apUrva dRDhatvaM racayitvA, guNaharaNa maniprajvaladdopadRSTinAlAmAlAbhiH karAle-guNApahAra (sthagana) prakRtikamatidvArA, prakarSeNa jvaladdoSagrAhidRSTirUpajyAlAmAlAbhiH karAle-bhayaMkare khalajanavacanajvAlajive pAkasthAne'gnI nivezya zlokakumbhaM pakvaM kurvanti, kavIndrakumbhakArAH, evaM durjanA api ki nopakurvanti ? vyaGgyoktiriti iti / / 12 / / -ikSudrAkSArasaugharUpaM kavivacanaM mAdakaM pibanti santa: icudAkSArasaughaH kavijanavacanaM, durjanAsyAgniyantrAt / nAnArthadravyayogAt samupacitaguNo madyatAM yAti sadyaH / in Eduany For Private & Personal use only T ww.jainelibrary.org Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra: 11566 // santaH pItvA yaduvrdadhati hRdi mudaM, ghUrNacantyakSiyugmam , svairaM harSaprakarSAdapi ca vidadhate, nRtyagAnaprabandhAna // 13 // (TI0) 'ikSudrAkSArasaughaH kavijanavacanaM durjanAsyAgniyantrAt' kavijanavacanarUpa ikSudrAkSArasasamadAyaH, durjanamukharUpAgniyantrata uSNatage bhUtvA, 'nAnArthadravyayogAt samupacitaguNo madyatAM yAti sadyaH' bhinnabhinnArthakadravyANAM yogataH saMvRddhaguNo madyatAM yAti arthAdikSudrAkSAramogho vidhikramato madyo bhavati, 'santaHpItvA yaduracairdadhati hRdi mudaM pUrNayantyakSiyugmam' yadviziSTakoTika madyaM pItvA / hRdayamadhye mudamAnandaM santo dadhati-dhArayanti, 'svairaM harSaprakarSAdapi ca vidadhate nRtyagAnaprabandhAna'-ca-kiMca, svecchApUrva kamutkRSTaharSavazAt , nRtyaprabandhAna gAnaprabandhA~ca kurvate // 13 // 'navyo'smAkaM prabandho'pyanaNuguNabhRtAM satAM prabhAvAvikhyAtaHsyAt navyo'smAkaM prabandho'pyanaNuguNabhRtAM sajjanAnA prabhAvAt / vikhyAtaHsyAddhi santo hitakaraNavidhau prArthanIyA na kiM naH / niSNAtA vA svataste ravirucaya ivAmbhoruhANAM guNAnAM ullAse'pekSaNIyA na khalu pararuciH, kvApi-teSAM svbhaavH||14|| // 56 // Jain Education Intemato For Private & Personal use only Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA sAraH // 567 // (TI0) asmAkameSa prabandho navyaHsannapi 'anaNuguNabhUtA=niHsakhyaparamaguNazAlinA 'sajjananAnA prabhAvAt ' satAM zaktimahimnAM vikhyAnaHsyAt' prasiddho bhavet 'hi santaH' yataHkAraNAt sajjanAH, 'hitakaraNavidhI na naH prArthanIyAH kima' paropakaraNakaraNe'mmAkaM prArthanAviSayAH kiM na ? arthAdavazyameva santaH prArthanIyAH vA-athavA yathA (vinA prArthanA) ravirucayaH sUryakiraNA 'ambhorUhANAM' kamalAnAmullAse-vikAsane svataste niSNAtA:-samarthAH, tathA te-santI guNAnA-pagguNAnAM prasAraNe svataH-nisargato niSNAtA:-naipuNyazAlino'taH, prArthanA (dInatAkhyA) anAvazyakI kathaM na ! 'apekSajIyA na khalu pararuciH kvA'pi teSAM svabhAvaH, parahitakaraNayogye kvApi-kasmizcita puruSe pareSA / ruciH khalu-nizcayato'pekSAviSayIbhUtA neti teSAM-sajjanAnAM svabhAvaH-prakRtiH, 'prakRtivikRtirjAyate nottamAnA. mityapyatra smaraNIyamiti // 14 / / / bhrAjante te munIndrA nayavijayabudhAH sajjanavAtadhuryA: 'yatkIrtisphUrtigAnAvahitasuravadhU-vRndakolAhalena, prakSubdhasvargasindhoH patitajalabharaiH kSAlitaH zaityameti / azrAntabhrAntakAntagrahagaNakiraNa-stApavAn svarNazailo, bhrAjante te munIndrA nayavijayabudhAH sajjanatrAtadhuryAH // 15 // 1567 // in Education Intematon For Private & Personal use only Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 538 // Jain Education Internation ( TI0) 'azrAntabhrAntakAntagrahagaNakiraNaistApavAn svarNazaila : ' = avirataM bhramaNaM kRtavantaH kAntAHtejasA manoharA grahANAM gaNAsteSAM kiraNaistaptaH (tApitaH) svarNazailo - meruH 'yatkIrtisphUrtigA nAvahitasuradhuvRndakolAhalena prakSubdhasvargasindhoH patitajala bharaiH kSAlitazaityameti' - yeSAM yazomAhAtmyagAne sAbadhAnatridazavadhUsamudAyasya kalakalena prakRSTakSobhavat svargaGgAtaH patitairjalapUraiH kSAlitaH = prakSAlanaviSayIbhUtaH san zItatAM prApnoti sajjanagaNa dhurandharAste munIndrA nayavijayanAmakapaNDitA bhrAjante - zobhante / / 15 / / prazasti : 'cakre prakaraNametatpadasevAparo yazovijayaH / adhyAtmadhRtarucInA -- midamAnandAvahaM bhavatu // 16 // TI0 etatpad sevAparaH'=majjana dhuryamunIndraguruvaryanaya vijaya paNDitacaraNasevAparAyaNaH, 'yazovijayaH' nyAyAcAryanyAyavizArada zrutake valikalpa mahApAdhyAya zrImad yazovijaya mahArAjaH, idaM prakaraNaM cakre' zrI adhyAtmasAragranthanAmakaM prakaraNa mekaviMzatyadhikArA'laDakRtaM kRtavAn 'adhyAtmadhRtarucInAmAnandAvahaM bhavatu ' adhyAtmI-AtmahitakArijJAnakriyAtmaka dharmeruciryeSAM teSAM dhRtarucInAM pramodaprakarSakara mastu || 16 || // 568 // Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: // 569|| Jain Education Internat hatyAcAryazrImadvijayAnanda kamalalabdhisUrIzvarapaTTadharAcArya zrImadvijayabhuvanatila kasUrIzvara paTTadharabhadrasUriNA kRtAyA madhyAtmasAragranthe bhuvanatilakAkhyAyAM TIkAyAM sajjanastutinAmakaekaviMzatitamo'dhikAraH samAptaH // 949 // TIkAkArasyaprazastiH kiJcinivedanarUpA pradhyAtmasAra granthe'syA bhuvanatilakAkhyAyA: saMkSiptaTIkAyAH bhadraGkarasUrikRtAyA prArambha kararNATakIyabellUranagare kAlavacanavyomahastapramite (2033) me varSe poSazuklapakSe tRtIyasyAM titho jagavallabhapArzvanAtha maNDite kolhApura mahAnagarani kaTasthe mahArASTradezadivyabhUSaNaM kumbhojagirimahAtIrthe samitikAlAkAzaka ramite (2035) vaikrame varSe samAptiH saMjjAttA, vijayatAM yAvaccandradivAkarau. samAsa. / / 569 // Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zuddhi darzanam . lAIna peja.naM peja naM. lAIna 2 adhyAtma sAraH azuddha pAkha adhyAma kAlikA 23 12 11 azuddha RddhitaH bhindI bhUta sannidhi kensala minandI bhUtaM sannidhi caturtha // 570 // zuddha pAva adhyAtma kalikA zAstra madhyA sampanno paplavaH pAdhyAdi zAstrArya karhi zAstrAtha SaNa bhUSaNaM kri guruvaM guravaM dizya nadI anvA samyanno yaplava: padhyAdi zAstrArtha kA zAstra zAsra tRSNAyA mahau patyAna putrakha mavAmimi naMdI abhyAsa kIdRzI tRSNAyA marI pakvAnata azvAsa kIdRzI dopa dradhya galA doSa dravya gelA dukho putrazva 1811570 // mavAmi 43 For Private & Personal use only duSita dUSita lain Education Internatio Salww.jainelibrary.org Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 571 // Jain Education Internation 44 = = = = 5 21 20 9 1 1 1 x x 9 a wv.2** * d b c d e s t t is k 45 "1 11 46 " 48 49 51 52. " 55. 60 " 63 6 13 4 7 1 13 6 9 10 13 vau 12 45 yakti haDha 46 tasthin 40 yena dambho tvarUpa beNa pazyatara kuca siti vaSamya saGgada mbh rbb raa wH bhaa tshaa sthaa nndd bh, kri ndr / nn lH bhaa m strItvarUpa ,,, = if f = = = = = = 77 85 93 4 5. 11 5 9 14 7 10 8 10 10 12 3 7 8 4 bAhya saGkamaH matra guNA mAvasya guNya pravatti mave vartI golaka ng eSa dRSTa pratikArArtha 2 katAH tArtha paThinta papari caramA bAhyato saGkramaH bhava guNA'mAvasya pravRtti mave martI gola berAgyaM eSaH duSTa pratikArAcaM raktAH vArtha paThanvi para yasmA // 571 // www.jaintelibrary.org Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tvamoM cittaM svamI zAstra zAstra adhyAtma magAhate viSayaH mavagAhate viSayaH sArA neva mAraM sampUrNa svamasti sammumba // 572 // vaha 666-5... 1425 cakSa mbakIya 'dhikA mAraM sampUrNa svasti sammakha dRsti paryAyAna padArthA saundarya saurya mRrza lalananA yaphicara moda pAna paryAyAna padArthA saundarya cakSa svakIyaM 'dhikA kalpa rUpa strISu strISu lalanA yapicaraM mAna kathana kayanaM svatandhayaM stanandhayaM cati muzcati puruSe puddhiH 1572 // pAna hRdayaM puruSa Jain Education Internatia Far Private & Personal use only Inww.jainelibrary.org Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRnataH kRtaH arthaH arthaH bamAtma 182 hmakRte RER Mmmnk I573 // 11 SThAna mokSA mokSA mAgharya mAdhuyaM kRte strINAM strINAM sthitA tthitaH dhana ghana vrata vana bata dukhato netrani ziva ziva madhara madajvara 1888 1866 kama niSThA niSThAna sadA yadA ekatma evAsma kuvatAM kurvatAM yogirnA yoginAM kalupaM kaluSa vi virSa kama SThAnana mucyate SThAnamucyate kensala kAgratA mya kAmanA sahauva sahadha dRzyate zazyate kriyA sakriyA kutaH tatrASi tatrApi dukhato netravi 10 1913 172 174 tano nizcaya kusumasya kama nizcayata kusumasyeva kama // 573 // 148 Jain Education Internati Far Private & Personal use only iww.jainelibrary.org Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 adhyAtmasAra 24 // 574 // 213 dharbhaH dharmaH svokAra svIkAra vicAraNAntaH vicAraNAtaH sAdimiH mAdimiH doni dIni vAkyama vAkyam sarvaka sarvaka padArtha padArtha nyArtha / nyathArtha tRNAM taNAM na jAyate jAyate dukho bhavA bhava paryAya niSkraya niSkriya vizeSe vizeSaNa 224 225 samyaddhA sambaddhA sambhavaH sambhavaH syAdI syAdi hiMsakA hisakA vatIM vartI brajA vratA mAtmA mAtmA kAlpaniko kAmpanikI nita nika bhavepu bhaveSu mahisava ahiMsava sanya tajjanya samkA samyaka dyA kensala nayoH nayo padAnA padAnAM rupatA rUpatA kIrti kIrtitA 209 11 paryAya 231 234 // 574 // kimarthaH kimartha Jain Education Interati Far Private & Personal use only Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAraH // 575 // Jain Education Internation 236 13 238 238 25 "2 236 240 31 11 ** 242 245 21 247 12 13 2 4 13 10 2 3 wr 4 14 3 12 13 11 = 19 bhIH caMkI kAmAM svRddA bhasmA Atmani mAjhA : yacchadIra pudgasa keci balyA bhinazca svapRdda sthito rupA rAgatAM sa Syate bhi: cako kAmAH spRhA bhasma AtmAni grAhyAH yaccharIra pudgalA kecittu bAlyA bhinnazca svagRha sthitau rUpa rAgatA sarvathA dhyate 250 251 252 253 254 258 29 260 " " 31 262 263 39 264 19 265 6 10 11 6 8 1 5 8 " 10 5 3 9 1 2 1 nyeveti daupaH Stmuka sakukramaH navA kAryaka bauddheH svIkAyaH bahavo bandhaka maben dera vahaH ccitaH niyama vaccheda 93 samandhi yeveti doSaH Smuka saGkramaH rnavA kAryeka bauddhaH svIkArya : bahavo bandhaka bhavet dare grahaH nvitaH niyamo baccheda " sambandhi // 575 // ww.jainelibrary.org Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 adhyAtma sAra: arthAtra bhAnti mAnto dhuddhirara ghaTAdo dina mAnne bhrAnti bhrAnto buddhira ghaTAdau dina FREE:: : ruSo // 576 // ''tmamaNo ''tmakarmaNo mokSA mokSo yAyastu pAyastu proDhA prauDhA dukhaM yogA'bhyA yogA'bhyAsa sapA hareNa sajAtepu sakhAteSu rUpo kamAMdi karmAdi brahamayo brahmamayo valena balena vipayakA viSayakA ghaThate ghaTate sa.sArika sAMsArika bAhamaNe sarvaSAM sarveSA pasanA makarma pakame yukti yukti rathAne ki ratnatra ratnatraya vayo nyo vala to banato dazama darzana kaNDala kaNhUla caitAni bratAni tapaH vapa, pAsana 1576H / : * sthAne For Private & Personal use only oww.jainelibrary.org Jan Education Intemat Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRSTAntaH yogayA dRSTAnta rAdra tayA badhyAtmasArA bahyartha bahvartha // 577 // yogyA tatA dhyAye duHkhena duHkheSU pratiSThA sthiratA chana arth mAkSayoH denavam dhama yAne dhyAna ti dhAtra dunigraha 356 dhyAye dukhena dukheSU pratiSThA sthiratA chahama svama pathama R mokSayoH devanam dharma dhyAne dhyAnaM mati dhyAtra durnigrahaM sarva strIbhiH M0.16 zuddha .. ANGANW prathama phalaM zuddha mitraM mAdhya vattvA mitra bhAdhya katvA bhado srIbhiH bhaMda gyo 404 407 411 415 kama gyio tItI kAla // 577 // tIti jahAti bhAva kama jahAti mAvaM kAlA Jain Education Intere st Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 kAraNaM karaNaM yastha raNAdiH yasva maraNAdiH : 78 adhyAtma maveta sAra 20. maveta katRtvaM guNA tatmA kattatvaM 421 // 578 // 426 vedAnAma wr pauddA guNa smA paudra mAjAtyaM dyavyava sAjatyaM dAba 4 463 436 ba.gho ca 43 matamama matama 456 vyapa vyatra vedanAma mAtmAtma mAtma mAnamamA mAnama damyA dranyA bandhaH nati bhanna mina bhedaH carinA caritA mitya zuma 454 svAtma vAtma 45513 tmAtmA tyAtmA Far Private & Personal use only ni 2 yA OM 461 niSTa kiyA 452 453 kriyA rAtma saMsargAda kalpanA rAtya saMsargad kalpanA A ||578 / 475 Jain Education Internatio Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'tI 'nIta natya nAtya abhyAraNasAra: 11 syA nizcaya hiya bagha payogAMza brAhaya bandhane parAdha .579 // 511 sthA nizcaya hiya bantha payoga brAhya bandhane parA jJAna hitA manaH kapaSAH 00. in com samaJca samaJjasaM kiza kIdRza vastrAta: vastrataH yAgo yogo tatva phANino phaNino sAmAna samAna jenA jainA zabdAyaH zamdAtha: grahA: grahaH viMzatimo viMzatitamo 515 522 6 sahitA smanaH kalmaSAH 528 Jain Education Internatione For Private Personal use only w w.jainelibrary.org Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAra: guru guNa gItam 11580|| yeSAM subuddhivibhayA hatavAdivRndam , cumvatyavazyamanizaM caraNAravindaM / SaDdarzanAgama-vido vijayanta eva, AnandasurivRSabhA vijayAdimAzca // 2 // (va. ti. vR.) saddharmarakSA sunibaddhakakSAH, svAdhyAyadakSA jinazAstra lakSAH / jayanti jaine jagati prasiddhAH, sUrIzvarAH zrIkamalAbhidhAnAH // 2 // (upa.) ghipaNayA viSaNaM bhuvi bhUSaNam , jayati yo jina-dRSTivibhUSayA / pramuditaH praNamAmi sadA mudA, vijayalabdhikavIzvararipam // 3 // (dru. vi.) pibanprekSApAryA pravacanavacaH sundarasudhA, upAdhyAdhi-vyAdhi-prazamanakarI zarmajanikAm / samAlambyA''bAlyAd gurucaraNasevA'tulabalaM, bhuvizlAdhyaH sUribhuvanatilakAkhyo vijayate // 4 // (ziravariNI) 4580 // in an interna For Private & Personal use only M ainelibrary.org