Book Title: Vaidik kosha
Author(s): Bhagwaddatta, Hansraj
Publisher: Vishwabharti Anusandhan Parishad Varanasi
Catalog link: https://jainqq.org/explore/016086/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnapura (vArANasI) vizvabhAratI anusandhAna pariSad | paM0 bhagavaddatta evaM haMsarAja IVEDIC-KOSHA caidika-kozaH 66-60 50-600000 0-0-0-0-00-00 00-0-0000-0 0-0-000-00-0 1000-0-0-0-0-02-00-00-0-0-00 2-00-00-00-00200-00-00-00 9-0-00-00-00-0156.000-00-0-0 000000000 0000-00-00-0 600-0-00-00-0 6-0-0-000-00-4 0000000 4-0000000 00000000 -0-00-000-00 1-00000000 10-00-00-0-0-OH -999900090 000000000 9-0-0-0-0-0-0-0-0-0-00-00-001 0000000OK 1-0-00-000-00 -0-0-0-0-00-00 0000 0-00-00-00-00 500000000 000000000 D0000-00-00.. 00-0000-00 00000000 HO-0-0-0-029-09-09097 0-00-0000 -0-0-0-0 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IT IS A REPRODUCTION OF EARLIER EDITION OF VEDIC KOSA vaidika koSaH lekhaka haMsarAja evaM bhagavaddatta vizvabhAratI anusandhAna pariSad jJAnapura (vArANasI) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VEDIC KOSA By HAMSARAJA & BHAGAVAD DATTA The Publication has been brought out with financial assistance from Government of India, Ministry of Human Resource Development. If any defect is found in this book, please return the copy by V.P.P.to the publisher for exchange free of cost and postage. ISBN 81-85246-35-1 Reprint : 1992 Price : Rs. 78.00 Published by: VISHVA BHARATI RESEARCH INSTITUTE GYANPUR (VARANASI), U.P., INDIA Printed at : Ratna Printing Works, Kamaccha, Varanasi Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * o3ma * HRSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS vaidika kopaH dayAnandamahAvidyAlayamthAnusandhAnavibhAgamya pustakAdhyakSeNa haMsarAjena saMgRhItaH bhagavaddatta-kRtayA brAhmaNa-granthetihAsa-prakAzikayA bhUmikayA sahitaH / prathamo bhAgaH aba pacadazamadita brAhmaNagrAdhAntargavaidikazabdAnAmardhA nirvacanAni ca, tattaddevatAnAM viziSTa kArmAdIni, yaunasambandhAni vizavaktavyAni, vividhaviyAnAmAcArANAzca mUlabhU tAnyANi vacAMsi ca saMgRhItAni / RssidyaanndsrsvtiijnmshtaabdyphaarH| Arya samvat 1960853026 vikrama saM0 1982 / san 1926 10 / dayAnandAbdaH 101 prathama saMskaraNa HSSSSSSSSSSSSSSRHI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM VEDIC KOSA by HAMSARAJA Librarian, Research Library, D. A. V. College, LAHORE. WITH AN ELABORATE INTRODUCTION on the HISTORY OF THE BRAHMANA LITERATURE by BHAGAVAD DATTA VOLUME I. Comprising a concordance of all the etymologies, meanings of Vedic words, attributes of different devatas, scientific and moral passages and other useful material contained in the 15 printed Brahmanas of the Vedas. L.DWARKA DASS MEMORIAL VOLUME First Edition FEB. 1926. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * o3m vizvAni deva savitarduritAni parAsuva / yadbhadraM tanna Asuva / / yju0|| * prAkkathana * granthArambha kA itihAsa / kAleja meM adhyayana karate samaya meM RSi dayAnanda sarakhatI praNIta veda-bhASya kA khAdhyAya kiyA karatA thaa| zrI svAmI jI mahArAja apane veda-vyAkhyAna meM sthala sthala para brAhmaNagranthoM ke pramANoM ko uddhRta karate haiN| inhIM pramANoM ke bala para unhoMne veda-mantroM ke aneka sAra-garmita artha darzAe haiM / mare mana meM aneka vAra yaha kAmanA uThatA thI ki akhila jJAta brAhmaNa-granthoM ke aise hI vAkyoM kA yadi akArAdi-krama se saMgraha ho jAya, to vedAbhyAsiyoM ko bar3I sugamatA hogI / punaH san 1916 meM maiM nirUta kA pATha kiyA karatA thaa| niruta meM iti ha vijJAyate / iti brAhmaNam / kaha kara kaI sthaloM para brAhmaNagranthAntargata vaidika-zabdoM kA nirvacana bhI diyA huA hai / usa nirvacana se vedArtha meM bar3I sahAyatA milatI hai| usa se yaha bAta hRdayaMgama huI ki brAhmaNa-granthoM meM Aye hue vaidika-padoM ke nirvacana kA bhI akArAdi kama se saMgraha honA cAhiye / san 1917 meM RSi dayAnanda sarasvatI ke patra aura vijJApana ' bhAga prathama chApate samaya merA dhyAna unake eka patra* kI ora AkRSTa huA / usa meM likhA hai ___" nighaNTa sUcIpatra ke sahita tumhAre pAsa bheja diyA hai / aura nirukta tathA brAhmaNoM ke prasiddha zabdoM kI saMkSipta sUcI bhI banAkara bhejeMge so nighaNTu kI sUcI ke anta meM chapavAnA / " / * dekho-RSi dayAnanda ke patra aura vijJApana bhAga prathama, patra (44) / + maiMne isa grantha kA anveSaNa kiyA / mujhe isakA patA na lagA / hAM, mArca san 1921 meM paNDita rAmagopAla zAstrI ne ajamera samAjotsava se Akara mujhe sUcita kiyA ki unhoMne zrIsvAmI jI ke kAgajoM ke eka baNDala meM isa grantha ko khoja liyA hai| -- --- Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ san 1918 meM paM0 haMsarAja isa pustakAlaya ke pustakAdhyakSa bane / maiMne brAhmaNa-granthoM meM se pUrvokta donoM prakAra ke vAkyoM kA saMgraha karane ke sambandha meM una se bAta kI / ve mujhe hI kArya bhAra lene ke liye kahate the / anta ko hama donoM eka nizcaya para pahuMca gaye / tadanusAra paM0 haMsarAja ne san 1918 ke anta meM saMgraha kA kAma Arambha kara diyA / taba se ve yaha kAma karate hI Aye haiM / una ke isa avizrAnta parizrama kA phala aba vaidika vidvAnoM ke sammukha upasthita kiyA jAtA hai / maiM bhI samaya 2 para unake kArya kA nirIkSaNa karatA rahA huuN| mujhe sadA hI atyanta prasannatA hotI thI, jaba maiM unake saMgraha meM prAyaH saba hI Avazyaka zabdoM ko AyA huA pAtA thA / para itane bar3e kAma meM truTiyoM kA honA bahuta sAdhAraNa bAta hai / hameM svayaM isakI aneka nadiyoM kA jJAna hai / para dhanAbhAva meM hama isase adhika acchA kAma nahIM kara sakate the / u granthanAma / hama ne isa saMgraha kA nAma vaidikakoSa rakhA hai / sambhava hai aneka vidvAn prazna kareM ki yaha vedAntargata pratyeka zabda kA koSa to hai nahIM, puna: isakA aisA nAma kyoM ? hamArA vicAra hai ki jaise yAskIya-nighaNTu vaidikakoSa kahA jAtA hai, vaise yaha bRhatsaMgraha bhI vaidikakoSa kahalA sakatA hai / vizeSatA isa meM yaha hai ki isa meM nirvacanAdi kA saMgraha honese yaha nimnAdi kA bhI mUla kahA jA sakatA hai / koSArtha prayukta brAhmaNa-granthoM ke nAma / aba taka jitane brAhmaNa grantha mudrita ho cuke haiM, unase hI koSa ke isa prathama-bhAga kI racanA huI hai / unake nAmAdi aura saMskaraNa jo samaya 2 gaye nimnalikhita haiM / paravarta RgvedIya brAhmaNa / (1) ka - aitareya brAhmaNam -Martin Haug dvArA gavarnameNTa dvArA prakAzita / san 1863 | Vol. I. kha- aitareya brAhmaNam - sAyaNabhASya sametam / satyavrata sAmazramA dvArA sampAdita | Asiatic Society of Bengal. Calcutta. samba 1952-1962. Vol. I-IV. ga- aitareya brAhmaNam / sampAdita / mumbaI Das Aitareya Brahmana sampAdaka Theodor Aufrecht. Bom san 1879 / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gha-aitareya brAhmaNama-sAyaNamAnya sametam / sampAdaka-kAzInAtha zAstrI AnandAzrama pUnA / san 1896 / Vol. I. II. (2) ka-kauSItaki brAhmaNam-sampAdaka-B. Lindner. Jena. san 1887 kha-zAGkAyana brAhmaNama-sampAdaka-gulAbarAya bajezaMkara AnandAzrama pUnA / sana 1911 / yajurvedIya brAhmaNa / (3) ka-zatapatha brAhmaNam...mAdhyandinIyam / sampAdaka A. Weher. Reprint. lAipaz2iga / san 1924 / kha-zatapatha brAhmaNama-mA yandirnAyam / ajamera saMvat 1959 / ga-zatapatha brAhmaNam-sAyaNabhASya sahitam kANDa 1-3,5-7,9 sampA daka satyavrata sAmazramI / san 1903.1911 / Asiatic Society of Bengal, Calcutta. Vols. 1-VII. (4) ka-taittirIya brAhmaNama-sAyaNabhASya sahitam sampAdaka rAjendralAla mitra / Asiatic Society of Bengal, Calcutta. san 1859-1890 // 'ols. I-III. kha-taittirIya brAhmaNama-sAyaNabhASya sahitam / sampAdaka-nArAyaNa shaastrii| bhAga 1-3 / AnandAzrama pUnA / san 1899 / ga-taittirIya brAhmaNam-bhaTTabhAskara bhASyayutam / sampAdaka-mahAdeva zAstrI tathA zrInivAsAcArya / san 1908-1921 / maisUra : sAmavedIya brAhmaNa / (5) tANDyamahAbrAhmaNama-sAyaNabhASya sahitam / sampAdaka-Anandacandra vedAntavAgIza Asiatic Society of Bongal, Calent ta. san 1870 / (6) (7) ka-daivatabrAhmaNam-tathA SAvizayAhmaNam-sAyaNabhASya sAhatam sampAdaka jIvAnanda vidyAsAgara, kalakattA / san 1881 / kha-SaDaviMzabrAhmaNama-vijJApanabhASya sahitama | sampAdaka-H. F. Eelsingh:. lAIDana / san 1908 / ga-paDviMzabrAhmaNam-sAyaNabhASya sahitam / prathamaH prapAThakaH / sampAdaka Kurt Klemm. Gutersloh. san 1894 / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) ka-mantrabrAhmaNama-sampAdaka satyavrata-sAmazramI / saMvat 1947 / klkttaa| kha-mantrabrAhmaNama-prathamaH prapAThakaH / sampAdaka Heinrich Stonner. Halle. san 1901 / (9) saMhitopaniSada brAhmaNama-bhASyasahitam / sampAdaka-A. C. Burnell. maMgalora / san 1877 / (10) ArSeya brAhmaNama-sampAdaka A. C. Burnell. maMgalora / san 1876 // (11) vaMzabrAhmaNama-sAyaNabhASya sahitam / sampAdaka-satyavrata sAmazramI / kalakattA / saMvat 1949 / / (12) ka-sAmavidhAnabrAhmaNam-sAyaNabhASya sahitam / sampAdaka-satyavrata sAmazramI / kalakattA / saMvat 1951 / kha-sAmavidhAnabrAhmaNama-sAyaNabhASya sahitam / sampAdaka A. C. Burnell. laNDana / san 1873 / (13) jaimini upaniSada brAhmaNama-sampAdaka-Hanns Octel. deva nAgarI saMskaraNa / lAhaura / san 1921 / (14) jaimini ArSeya brAhmaNam-sampAdaka-A. C. Burnell. magalora / san 1878 / atharvavedIya brAhmaNa / (15) ka-gopatha brAhmaNam-sampAdaka-haracandra vidyAbhUSaNa / kalakattA / san 1870 / kha-gopatha bAhmaNama-sampAdaka-Dr. Dieuke Gaastra. lAIDana san 1919 / koSa meM saMgraha kiye hue vAkyoM kA viSaya / __ jaisA pUrva kahA jA cukA hai, isa koSa meM brAhmaNAntargata vaidika-padoM kA nirvacana tathA artha to mukhyatayA ekatra kiyA hI gayA hai, para isake atirikta vaidika devatAoM ke guNa, karma, svarUpAdi ke sambandhI vAkyaH aneka upayogI vaijJAnika vAkyaH tathA yajJasambandhI vizeSa bAteM, vA anveSaNopayogI aneka prakAra ke vAkya bhI gaMgata nige gaye haiN| Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koSAntargata vAkya krama / vAkyoM ke saMgraha hojAne para unako krama dene kA kAma baja kaThina thA / bahuta vicArAnantara yahI nizcita kiyA gayA ki yadi kisI zabda kA nirvacana brAhmaNa granthoM meM vidyamAna hai, to vaha Arambha meM dharanA cAhiye / antataH aisA kiyA bhI gayA hai / tatpazcAt aneka sadRza vA samAnArtha vAkya ekatra rakhe gaye haiM / yaha zailI brAhmaNa-granthoM ke bhAvI sampAdakoM ke liye bar3I upayogI hogI, eka hI dRSTi se unheM tulya-vAkyoM vA bhraSTapAThoM kA jJAna hojAyagA / mADarna rIvyU akatUbara san 1924 meM hamAre koSa kI samAlocanA karate hue paM0 vidhuzekhara bhaTTAcArya ne likhA thA ki 'ye vAkya bhI akArAdi krama se dene cAhiye the / ' yaha prastAva sarvathA anucita pratIta hotA hai / hamArA pUrva-pradarzita abhiprAya isase pUrNatayA siddha nahIM hotA thA / hamAre sAmane yaha vicAra AyA thA, parantu atiupayogI na hone se isako kArya meM nahIM lAyA gayA / koSa ke sambandha meM itanA likhane ke uparAnta brAhmaNoM ke itihAsa sambandha meM bhI brAhmaNoM kI bhUmikA rUpa meM kucha likhanA Avazyaka hai / anusandhAna vibhAga dayAnanda aiMgaloM vaidika kAleja, lAhaura / / 20 agasta 1925 bhagavaddatta Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA / brAhmaNa-granthoM kA itihAsa / (1) saGkalana kAla brAhmaNa granthoM kI maulika sAmagrI prAcInatama kAloM se calI AI hai / zatapatha 10|6|5|9||14|7|3|28 || vA bRhadAraNyaka 416 | 3 || 6 |5|4|| ke vaMza brAhmaNoM ke anusAra brAhmaNa - vAkyoM kA Adi- pravacanakartA brahmA = svayambhu brahma huA hai| prajApati*, mnvaadi| maharSiyoM ne bhI aneka brAhmaNa - vAkyoM kA pravacana kiyA thA / aise hI anya RSi loga bhI samaya 2 para ina brAhmaNoM ke aneka pAThoM kA pravacana karate Aye haiM / ina saba kA saMkalana mahAbhArata-kAla arthAt dvApara ke anta yA kali ke Arambha meM bhagavAn kRSNa dvaipAyana veda vyAsa vA unake ziSya praziSyoM ne kiyA thA / isameM pramANa bhI hai / zatapathAdi brAhmaNoM meM aneka sthaloM para una aitihAsika vyaktiyoM ke nAma pAye jAte haiM, jo mahAbhArata kAla se kucha hI pahile ke the / dekho-- tena haitena bharato dauH SantirIje... tadetad gAthayAbhigItam aSTasaptatiM bharato dauH SantiryamunAmanu / gaGgAyAM vRtrane vanAt paJcapaJcAzataH hayAn // iti // 11 // zakuntalA nADapityapsarA bharataM dakSe // 13 // * AdhAnaM brAhmaNaM prajApateH / iSTibrAhmaNAni prajApateH || cArAyaNIya mantrASadhyAyaH 9, 11 // + Apo vA idaM niramRjan / sa manurevodaziSyata / sa etA miSTimapazyattAmAharattayAyajata kAThaka saM0 11 | 2 || tathA dekho tai0 saM0 3 | 1 | 9 | 30 // * * mahAbhArata kAla se hamArA abhiprAya mahAbhArata yuddha ke lagabhaga 100 varSa pUrva aura 100 varSa uttara kA hai / mahAbhArata yuddha vikrama saMvat se 3000 varSa se kucha pUrva huA thA / 11 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahadadya bharatasya na pUrve nApare janAH / divaM martya iva bAhubhyAM nodApuH paJcamAnavAH // iti // 14 // zatapatha 131514 // tathA ca etena ha vA aiMdreNa mahAbhiSekeNa dIrghatamA mAmateyo bharataM dauSyantimabhiSiSaca / .........."tadapyete zlokA abhigItAH / hiraNyena parIvRtAn kRSNAn zukladato mRgAn / maSNAre bharato 'dadAcchataM baddhAni sapta ca // bharatasyaiSa dauSyanteragniH sAciguNe citaH / yasmintsahasraM brAhmaNA badazo gAvi bhejire / / aSTAsaptatiM bharato dauSyantiyamunAmanu / gaGgAyAM putrane 'banAt pacapazcAzataM hayAn / / trayastriMzacchataM rAjA 'zvAn badhvAya madhyAn / dauSyantiratyagAdrAjJo mAyAM mAyAvattaraH / / mahAkarma bharatasya na pUrve nApare janAH / divaM martya iva hastAbhyAM nodApuH paJca mAnavAH // iti aitareya bA. 8123 // ina gAthAoM yakSagAthAoM zlokoM meM vartamAna dauSyanti bharata aura zakuntalA nAma spaSTa mahAbhArata kAla se kucha hI pahale hone vAle vyaktiyoM ke haiM / ataH zatapathAdi brAhmaNa mahAbhArata-kAla meM hI saMkalita hue, aisA mAnanA yuktiyukta hai / prazna-(ka) ye saba nAma yaugika hone se apane dhAtvartha mAtra kA nirdeza karate haiM / (kha) duHbhyanta, bharata, zakuntalA Adi nAma vyakti-vAcI nahIM hai, pratyuta jAtivAcI * etareya 8 // 23 jise zloka kahatA hai zatapatha 131 5 / 4 / 14 // use gAthA kahatA hai, aura jaiminIya 1 / 258 // jise zloka kahatA hai, aitareya 343 // use hI yakSagAthA kahatA hai| ataeva zloka gAthA aura yakSagAthA, yaha tInoM zabda paryAya hI haiN| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 haiM / jaise gau, azva, puruSa, hasti Adi nAma jAtivAcI haiM, aise hI aneka kalpoM meM hone vAle duSyanta, bharata AdikoM ke liye, yaha bhI jAtivAcI nAma haiM / ataeva aise nAmoM ke brAhmaNoM meM Ane se brAhmaNa-grantha mahAbhArata kAlIna nahIM kahe jA sakate | uttara (ka) jo yajJagAdhAyeM hamane pramANArtha uddhRta kI haiM, ve saba pauruSeya haiM / unake pauruSeya hone meM jo pramANa haiM, ve Age "kyA brAhmaNa veda haiM" isa prakaraNa meM diye jAyeMge | ataH pauruSeya vAkyoM ko " zratisAmAnyamAtra" mAna kara artha karanA kalpanAmAtra ke atirikta aura kucha nahIM / mantra -saMhitAoM meM jo niyama caritArtha hote haiM ve manuSya racita granthoM meM nahIM ho sakate / (kha) duHSyanta, bharata ja zabdoM ko hama jAtivAcI bhI nahIM mAna skte| kyoMki vahAM bhI vahI pauruSeya kI Apatti AyegI / jina navIna mImAMsakoM ne "vedoM" meM vizvAmitra Adi zabdoM ko jAtivAcI mAnA haiM, unhoMne bhI apauruSeya vedA meM hI mAnA hai / aura hama to unakI isa kalpanA ko bhI nirAdhAra hI mAnate haiM / -- 8 prazna- - aneka loga nimnalikhita gAthAstha nAmoM ko bhI mahAbhArata kAlIna hI mAnate haiM, kyA yaha satya haiM ? etena hendroto daivApaH zaunakaH janamejayaM pArikSataM // 1 // yAjayAM cakAra tadetadgAthayAbhigatim - .. AsandIvati dhAnyAda: rukmiNa: haritasrajam / avanAdazvara sAraMga devebhyo janamejayaH // iti // 2 // zatapatha 13/5/4 // tathA ca etena ha vA aiMdreNa mahAbhiSekeNa turaH kAvaSeyo* janamejayaM pArikSitamabhiSiSeca / .... tadeSAbhi yajJagAthA gIyateAsaMdIvati dhAnyAdaM rukmiNaM haritasrajam / azvaM babaMdha sAraMga devebhyo janamejayaH // iti aitareya 8|21|| * isI turaH kAvaSeya kA ullekha zatapatha 9 | 4 | 3 | 15 || maiM hai | Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara ----- yadyapi mahAbhArata kAla meM bhI pANDavoM kI santati meM "pArikSita janamejaya" thA, tathApi yaha vyakti usase pUrvakAlIna pratIta hotA hai / dekho mahAbhArata*, zAntiparva adhyAya 149 meM kahA hai--- bhISma uvAca-. atra te vartayiSyAmi purANamRSisaMstutam / indrotaH zaunako vipro yadAha janamejayam // 2 // AsIdrAjA mahAvIryaH pArikSijanamejayaH / tathA adhyAya 21 evamukA tu rAjAnamindroto janamejayam / yAjayAmAsa vidhivat vAjimedhena shaunkH||38|| yahA~ bhISma mahArAja yudhiSThira ko kaha rahe haiM ki"mahAvIryavAn rAjA pArikSita janamejaya huA thA / " ataH brAhmaNAntargata gAthAstha 'pArikSita jnmejy'| mahAbhArata-kAla se kucha pahale ho cukA thaa| prazna-atharvaveda 20 / 127 / 7-10 // meM mahArAja parikSiA kA varNana hai / use kauravya bhI kahA hai / paM0 bhagavAna dAsa pAThaka bhI apane grantha HinduAryan Astronomy and Antiquity of Aryan Race (san 1920) pR0 46 para atharvaveda ke mahAbhAratottara kAlIna hone meM yaha eka yukti dete haiM / to kyA vastutaH yaha bAta ThIka hai ? / uttara-atharvaveda ke jisa sUkta meM parikSit zabda AyA hai vaha kuntApa sUktoM meM se pahalA hai / kuntApa sUkta atharva saMhitAntargata nahIM haiM / ina sUktoM kA padapATha bhI nahIM hai / anukramaNikA meM inheM khila kahA hai| ina sUktoM meM parikSit zabda ke AjAne se sArI saMhitA mahAbhAratottara-kAlIna nahIM kahI jA sakatI | aura vastutaH *mahAbhArata ke saba pramANa kumbhaghoNa ke saMskaraNa se diye gaye haiM / yadyapi mahAbhArata ke saba saMskaraNa prakSepoM se bhare hue haiM, tathApi hamane apane die hue pramANoM kI tulanA dUsare saMskaraNoM se karake pramANa kA kucha 2 nizcita rUpa hI upasthita kiyA hai| ___+gopatha brAhmaNa pUrvabhAga 2 // 5 // meM jisa janamejaya pArIkSita kA varNana AyA hai, vaha bhI yahI vyakti pratIta hotA hai| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ina mantroM meM bhI parikSit Adi padoM kA artha saMvatsara tathA Agne hI hai / dekho ai0 brA0 6 / 32 // aura go. u. 6 / 12 // yahAM kisI rAjA Adi kA varNana nahIM hai| vistarabhaya se mantrArtha nahIM kiye gye| brAhmaNa-granthoM ke mahAbhArata-kAlIna* hone meM aura bhI pramANa dekho | (ka) mahAbhArata Adiparva adhyAya 64 meM likhA haibrahmaNo brAhmaNAnAM ca tathAnugrahakAGkSayA / vivyAsa vedAn yasmAt sa tasmAdvayAsa iti smRtaH // 130 // vedAnadhyApayAmAsa mahAbhAratapaJcamAn / sumantuM jaimini pailaM zukaM caiva khamAtmajam // 131 // prabhurvariSTho varado vaizaMpAyanameva ca / saMhitAstaiH pRthaktvena bhAratasya prakAzitAH // 132 // . arthAt vedavyAsa ke sumantu, jaimini, vaizaMpAyana, paila cAra ziSya the / inhIM cAroM ko unhoM ne mukhyata. se vedAdi par3hAye / vaizaMpAyana ko hI caraka kahate haiM / kAzikAvRtti 4 / 3 / 104 // meM likhA hai vaizaMpAyanAntevAsino nava / . . . . . . caraka iti vaizaMpAyanasyAkhyA / tat saMbandhana sarve tadantevAsinazvarakA ityucyante / *mahAzaya L. A. Waddell apane pustaka Indo-Sumerian Seals Deciphered (san 1925) pR0 3 para mahAbhArata-yuddha kA kAla batAte hue saba pAzcAtya lekhakoM ko mAta kara gaye haiN| ve likhate haiM. . . . . . . . . . . . at the time of the Mahabharata War about 650 B. C., was the Bharat Khattiyo (kSatriya) King Dhritarashtra, . . . yaha likhate samaya ve usa bhAratIya aitihya ko bhUla gaye haiM, jisa para apane pustaka ke anya sthaloM meM ve bar3I zraddhA dikhAte haiN| kyA unheM itanA bhI smaraNa nahIM rahA ki dhRtarASTra to gautama buddha ke kAla se saikar3oM hI nahIM, sahasroM varSa pUrva huA thA / samasta bhAratIya rAja-vaMzAvaliyAM isa bAta kA akATya pramANa haiN| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 punaH mahAbhAya 4 / 3 / 104 // para pataJjali muni likhatA haivaizaMpAyanAntevAsI kaThaH / kaThAntevAsI khADAyanaH / vaizaMpAyanAntevAsI klaapii| yaha ziSya-paramparA nimnalikhita prakAra se suspaSTa hojAyagI / vaizaMpAyana(caraka) khADAyana (1) Alambi (8) kaTha (19) kalApI (2) palaMga (3) kamala (4) RcAma ridra tumbaru ulka chagalin (5) AruNi (6) tANDyaka (7) zyAmAyana ina meM se 1-3 prAcya; 4-6 urdAcya aura 7-9 mAdhyama haiM / dekho mahAbhASya 4 / 2 / 138 / aura kAzikAvRtti 4 / 3 | 104 // + pUrvokta nAmoM meM se (1) hAridraviNaH / (2) taumburvinnH| (3) aarunninH| ye tIna mahAbhASya 4 / 2 / 104 // meM brAhmaNa-grantha pravacanakartA kahe gaye haiN| ataH yaha nirvivAda hai ki sAmpratika saba brAhmaNa-grantha mahAbhArata-kAla meM hI saMgRhIta hue| ___*paM. zrIpAda kRSNa belvalkara ne jo Four Unpublished Upanisadic Texts (san 1925) meM chAgaleyopaniSad chApA hai| vaha isI kASa kA pravacana pratIta hotA hai| isa upaniSad ke ArSa hone meM koI sandeha nahIM / pANini sUtra "chagalino Dhinuk" 4 / 3 / 109 / / meM isI RSi ke prokta-brAhmaNa kA varNana hai| + vAyupurANa pU0 60 / 7-9 // meM isa se svalpabheda hai| + yahI hAridravika haiM jinakI saMhitA vA brAhmaNa kA pramANa nirukta 10 // 5 // meM aise diyA hai-"yadarordAt tadrudrasya rudratvam" iti hAridravikam // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna-sumantu, jaimini, vaizaMpAyana, paila kisI pahale yuga vAle vyAsa ke ziSya the | ve pArAzarya vyAsa ke ziSya na the, ataH yahI brAhmaNa-grantha mahAbhArata se bahuta pahale kAla ke haiN| ___uttara-aisI nirAdhAra kalpanA mata karo / yaha AryetihAsa ke viruddha hai / dekho mahAbhArata, zAntiparva, adhyAya 335 meM kahA hai vivikta parvatataTe pArAzaryo mhaatpaaH| vedAnadhyApayAmAsa vyAsaH ziSyAn mahAtapAH // 26 // sumantuM ca mahAbhAgaM vaizaMpAyanameva ca / jaimini ca mahAprAjJa pailaM cApi tapasvinam // 27 // yahAM spaSTa hI kahA hai ki ye sumantvAAda pArAzarya vyAsa ke ziSya the / aura kyA ye saba brAhmaNa-granthoM ke pravacanakartA the, ataH brAhmaNa-grantha dvAparAnta meM hI ekatra kiye gaye the / (kha) yAjJavalkya mA mahAbhArata-kAlIna hI hai / mahAbhArata sabhAparva, adhyAya 4 meM likhA hai-- bako dAlbhyaH sthUlazirAH kRSNadvaipAyanaH zukaH / sumantujaiminiH pailo vyAsaziSyAstathA vayam // 17 // tittiriAjJavalkyazca sasuto romaharSaNaH / arthAt ye saba mahAzaya RSi mahArAja yudhiSThira kI sabhA ko suzobhita kara rahe the| zatapatha bA0 yAjJavalkya-prokta hai / usake viSaya meM kAzikAvRtti 4 / 3 / 105!! para likhA hai--- brAhmaNeSu tAvat-bhAllavinaH / zATyAyaninaH / aitareyiNaH / * * * purANaprokteSviti kim / yAjJavalkAni brAhmaNAni / . . . . . / yAjJavalkyAdayo 'cirakAlA ityAkhyAneSu vArtA / jayAditya kA yaha lekha mahAbhASya se viruddha hai / hama apane "Rgveda para vyAkhyAna" pR0 58 para yaha batA cuke haiM / jayAditya ke sandeha kA kAraNa koI prAcIna "AkhyAna" hai / parantu usase jayAditya kA AbhaprAya siddha nahIM hotA / brAhmaNa granthoM ke avAntara bhAgoM ko bhI bAhANa kahate haiN| zatapatha brAhmaNa ke aneka Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avAntara brAhmaNa atyanta prAcIna haiM / ve brAhmaNa prajApati Adi RSiyoM ne kahe the / unakI apekSA yAjJavalkya prokta brAhmaNa navIna haiM / AkhyAnAntargata lekha kA abhiprAya samagra zatapatha brAhmaNa se nahIM, pratyuta usake avAntara brAhmaNoM se hai| zatapatha brAhmaNa kA pravacana to tabhI huA thA jaba ki bhAllavi, zATyAyana aura aitareya Adi brAhmaNoM kA pravacana huA thA / ina meM se aitareya brAhmaNa kA pravacanakartA mahidAsa sumantu Adi se kucha uttarakAlIna hai / dekho AzvalAyana gRhyasUtra 3 / 4 / 4 // yahAM aitareya Adi sumantu Adi se uttara gaNa vAle hone se uttara kAlIna haiM / bhagavAn yAjJavalkya inhIM kA sahakArI hai / ataH yAjJavalkya aura tatprona zatapatha brAhmaNa bhI mahAbhArata-kAlIna hI hai / prazna--isa pakSa ko svIkAra karane meM eka bhArI Apatti hai / usakI upekSA bhI nahIM ho sakatI / tadanusAra zatapatha brAhmaNa mahAbhArata-kAla kA to kyA, usa se lAkhoM varSa purAnA arthAt atyanta prAcIna hai| mahAbhArata zAntiparva adhyAya 315 meM kahA haibhISma uvAca atra te vartayiSyAmi itihAsaM purAtanam / yAjJavalkya sya saMvAdaM janakasya ca bhArata // 3 // yAjJavalkyamRSizreSThaM daivarAtirmahAyazaH / papraccha janako rAjA prazna praznavidAMvaraH // 4 // tathA adhyAya 323yAjJavalkya uvAca yathArSeNeha vidhinA caratA'vamatena ha / mayA''dityAdavAptAni yaja'Si mithilAdhipa // 2 // sUryasya cAnubhAvena pravRtto'haM narAdhipa // 22 // kartu zatapathaM cedamapUrvaM ca kRtaM mayA / yathAbhilaSitaM mArga tathA taccopapAditam // 23 // arthAt zatapatha brAhmaNa ke pravacanakartA bhagavAn yAjJavalkya kA saMvAda daivarAti janaka se huA thA / vAlmIki rAmAyaNa bAlakANDa, sarga 71* meM likhA hai asIrAmapura saMskaraNa, san 1806, sarga 58 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suketorapi dharmAtmA devarAto mahAbalaH / devarAtasya rAjarSebRhadratha iti smRtaH // 6 // arthAt devarAti bRhadratha janaka thA / yaha janaka sItA ke pitA mahArAja sIradhvaja janaka se bhI bahuta prArcAna huA hai| isI ke sAtha zatapatha ke pravacana-katI yAjJavalkya kA saMvAda huA, ataH zatapatha brAhmaNa ati prAcIna-kAla kA grantha hai| uttara---aisA bhrama mata karo / daivarAti janaka aneka ho sakate haiM / mahAbhArata-kAla meM bhI to eka prasiddha janaka thaa| usI se vaiyAsaki zuka kA saMvAda huA / daivarAti janaka vahI yA usa se kucha hI pUrvakAlIna hosakatA hai, kyoMki mahAbhArata meM isI prakaraNa kI samApti para bhISma jI kahate haiM ki yAjJavalkya aura daivarAti janaka ke saMvAda kA tathya unhoMne svayaM devarAti janaka se prApta kiyA thaa| bhISma uvAcaetanmayA''ptaM janakAt purastAt tenApi cAptaM nRpa yAjJavalkyAt / jJAtaM viziSTaM na tathA hi yajJA __ jJAnena durga tarate na yajJaiH / / 109 // zAntiparva, a0 323 // zAntiparva ke upadeza ke samaya bhISma jI kA Ayu 200 varSa se kucha kama hI thA / isa gaNanAnusAra daivarAti janaka mahAmagarata-yuddha se 150 varSa ke andara 2 hI hosakatA hai / ataeva zatapatha brAhmaNa bhI mahAbhArata kAla meM hI prokta' huA thA, isa meM aNumAtra bhI sandeha nhiiN| (ga) zatapatha brAhmaNa aura usakA pravacana-kartA yAjJavalkya mahAbhArata kAlIna hI haiM, aura kisI pahale yuga ke nahIM, isa meM zatapathAntargata eka aura bhI sAkSya hai / dekho atha pRSadAjyaM tadu ha carakAdhvaryavaH pRSadAjyamevAgre 'bhidhArayanti prANaH pRSadAjyamiti vadantastadu ha yAjJavalkyaM carakAdhvaryuranuvyAjahAra // zatapatha 3 / 8 / 2 / 24 // tA u ha carakAH / nAnaiva mantrAbhyAM juhvati prANodAnau Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA 'syaitau nAnAvI? prANodAnau kurma iti vadantastadu tathA na kuryAt / zatapatha 4 / 1 / 2 / 19 // yadi taM carakebhyo vA yato vAnubruvIta // zatapatha 4 / 2 / 4 / 1 // tadu ha carakAdhvaryavo vigRhNanti / zatapatha 4 | 2 | 3 | 15 // prAjApatyaM carakA Alabhante // zatapatha 6 / 2 / 2 / 1 // iti ha mAha mAhitthirya carakAH prAjApatye pazAvAhuriti zatapatha 6 / 2 / / / 10 // tadu ha carakAdhvaryavaH // zatapatha 8 | 1 / 3 / 7 // ityAdi sthaloM meM jo "caraka" athavA "carakAdhvayu" kahe gaye haiM, ve saba vaizaMpAyana-ziSya haiM / hama pUrva pradarzita kara cuke haiM ki caraka-vaizapAyana mahAbhAratakAlIna thA, ataH usakA vA usake ziSyoM kA ullekha karane vAlA grantha mahAbhAratakAla se pahale kA nahIM ho sakatA / vaha mahAbhArata kAla kA hI hai| (gha) yAjJavalkya aura zatapatha brA0 ke mahAbhArata-kAlIna hone meM eka aura pramANa bhI hai mahArAja janaka kI sabhA meM yAjJavalkya kA RSiyoM ke sAtha jo mahAn saMvAda huA thA, usakA varNana zatapatha kANDa 11-14 meM hai / RSiyoM meM eka vidagdha zAkalya 11 / 4 / 6 / 3 // thaa| yAjJavalkya ke eka prazna kA uttara na dene se usakI mUrdhA gira gaI 14 / 5 / 7 / 28 // yaha zAkalya Rgveda kA prasiddha AcArya huA hai / yahI padakAroM meM sarvazreSTha thA ! isakA pUrA nAma devamitra zAkalya *dekho vAyupurANa pU0 adhyAya 62brahmahatyA tu yaivIrNA caraNAccarakAH smRtaaH| vaizaMpAyanaziSyAste carakAH smudaahRtaaH||23|| vAyupurANa, pU0 60 / 63 // "pdvittmH"| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thA | brahmavAhasuta yAjJavalkya (vAyupurANa, pUrvArdha 6141 / / ) ke sAtha isakA jo vAda huA thA, usakA ullekha vAyupurANa pUrvArdha adhyAya 60 zloka 32-60 meM bhI hai / vAyupurANa ke pUrvArdha adhyAya 60 ke anusAra isa devamitra zAkalya (vidagdha ) ke pUrvottara kucha RgvedIya AcAryoM kI guruparamparA kA citra nimnalikhita hai / paila (RgvedAdhyApaka) indrapramati bApkala mArkaNDeya / agnimAThara pArAzara yAjJavalkya satyazravAH satyahita satyazriya devamitrazAkalya rathAntara bASkAle bharadvAja mudgala golaka khAlIya matsya zaizirI paila ke ziSya prazaSya hone se ye zAkalya Adi AcArya mahAbhArata-kAlIna ho haiM / ina meM se zAkalya kA vistRta varNana zatapatha meM milatA hai / aura zatapatha ke pravacana kartA yAjJavalkya ke sAtha isakA saMvAda. bhI huA thA, ataH yAjJavalkya aura zatapatha donoM mahAbhArata-kAlAna haiN| ___ isa viSaya meM aura bhI aneka pramANa diye jA sakate haiM, para vidvAnoM ke liye itane hI paryApta hoNge| ___ (Ga) brAhmaNa granthoM kA saMkalana mahAbhArata kAla meM huA, isa meM eka aura pramANa hai / kAThaka saMhitA 10 // 6 // ke Arambha kA yaha vacana hai naimiSyA vai satramAsata ta utthAya saptaviMzatiM kurupaJcAleSu vatsatarAnavanvata tAnbako dAlbhirabravIyamevaitAn vibhajadhvamimamahaM dhRtarASTraM vaicitravIryaM gamiSyAmi / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isI kathA kA uddekha mahAbhArata zalya parva adhyAya 41 meM haiyayau rAjaMstato rAmo bakasyAzramamantikAt / yatra tepe tapastInaM dAlbhyo baka iti zrutiH // 32 // nathA adhyAya 42 meMyatra dAlbhyo bako rAjanpazvartha sumahAtapAH / juhAva dhRtarASTrasya rASTra kopasamanvitaH // 1 // tAnabravIddhako dAlbhyo vibhajadhvaM pazUniti // 5 // isa se nizcaya hotA hai ki kAThaka saMhitA meM vicitravIrya ke putra dhRtarASTra kA varNana hai / vaha bhI lagabhaga mahAbhArata-kAlIna hI thA / usakA ullekha karane vAlI saMhitA aura taduparAnta pravacana hone vAlA brAhmaNa avazya mahAbhArata kAla ke haiM / prazna-dhRtarASTra vaicitravIrya koI purAkAla kA rAjA hosakatA hai / usI kA yahAM varNana hai| uttara-yaha kalpanA asatya hai / kAThaka saMhitA meM dhRtarASTra vaicitravIrya ke sAtha jisa RSi "bako dAlbhya" *kA kathana hai, vaha mahArAja yudhiSThira ke samaya meM vidyamAna thA / dekho mahAbhArata vanaparva, adhyAya 26 athAbravIdvako dAlbhyo dharmarAja yudhiSTiram / sandhyAM kaunteyamAsInamRSibhiH parivAritam // 5 // ityAdi / aura manu ke RSayo dIrghasandhyatvAt dIrghamAyuravApnuyuH / 4 / 94 // isa vacana ke anusAra yadyapi RSi jana dIrghajIvI the, tathApi unakA Ayu 100 varSa se lekara 300 yA 400 varSa taka hI hotA thA / yadi isa se adhika Ayu hotA to bhagavAn pataali yaha kyoM likhatA * sambhavataH yahI bako dAlbhya chAndogya upaniSad 1 // 12 // 1 // meM smaraNa kiyA gayA hai / isI bakodAlbhya kA varNana jai0 upaniSad brAhmaNa 1 / 9 / 3 // 4 / 712 // meM bhI hai| / api hi bhUyAsi zatAvarSembaH puruSo jIvati / zatapatha 1 / 9 / 3 / 19 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiM punaradyatve yaH sarvathA ciraM jIvati sa varSazataM jIvati / __ (mahAbhASya kIlahAna saM0 prathama bhAga pR. 5) aura bhagavAn kAtyAyana yaha kyoM likhatAsahasrasaMvatsaramamanuSyANAmasambhavAta* // 138 // nAdarzanAt // 143 // zrautasUtra adhyAya // arthAt manuSya kA sAmAnya Ayu 100 varSa hI zruti Adi meM dikhAI detA hai / isaliye jaba bako dAlbhya yudhiSThira kAlIna hai, to isI bako dAlbhya kA yudhiSThira ke pUrvaja dhRtarASTra vaicitravIrya se vArtAlApa huA thA / ataH usakI kathA kA prasaMga kaThasaMhitA meM AjAne se kaThabrAhmaNa dhRtarASTra ke kucha pIche arthAt mahAbhArata-kAla meM saMkalita huaa| hama kaha cuke haiM ki saba brAhmaNa granthoM kA saGkalana eka samaya meM huA thaa| ataH yadi kaThabrAhmaNa mahAbhArata kAlIna ho, to dUsare brAhmaNa bhI usI kAla meM saMgRhIta hue| (ca) AraNyaka grantha yA to brAhmaNoM ke vibhAga haiM, yA una ke sAtha ke hI grantha haiM / taittirIya AraNyaka, taittirIya brAhmaNa kA sAthI grantha hai / isa meM 1 / 9 / 2 // para pArAzarya vyAsa kA eka mata uddhRta kiyA hai / taittirIya AraNyaka kA pravaktA tittirirI bhI mahAbhArata kAlIna thA, ataH tittiri kA pravacana hone vA pArAzarya vyAsa kA kathana karane se taittirIya Adi brAhmaNa vA AraNyaka mahAbhArata kAlIna hI haiN| (cha) bhagavAn jaimini sAmaveda kI jaimini saMhitA kA pravaktA he / yahI jaimini pArAzarya vyAsa kA priya ziSya thA / ise hI vedavyAsa ne sAma zAkhAoM kA sabase pahale pATha pddh'aayaa| isI ne talavakAra-jaumini brAhmaNa kA pravacana kiyA thA / pArAzaya vyAsa ziSya hone se yaha mahAbhArata-kAlIna hai aura isakA pravacana kiyA huA yahAM manuSya zabda kA prayoga deva ke mukAbale meM hai| devI sRSTi meM to kalpa paryanta hI yajJa horahA hai| manuSya meM RSiyoM kI gaNanA bhI hai| mImAMsAsUtra 6 / 7 / 31-40 // kA bhI yahI abhiprAya hai| + isI tittiri kA ullekha aSTAdhyAyI 4 / 3 / 102 // tittirivaratantukhaNDikokhAcchaN / meM hai / isI ke kahe hue kinhIM zlokaviSezoM ke sambandha meM patamAle 4 / 2 / 66 / / para kahanA hai--ticiriNA proktAH zlokA iti / * dekho sAmavidhAna brAhmaNam-vyAsaH pArAzaryo jaiminaye / 3 / 9 / 3 // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brAhmaNa bhI mahAbhArata kAlIna hI hai / jaimini brAhmaNa meM bhI aneka nAma aise haiM jo kevala mahAbhArata kAlIna hI haiM | vistarabhaya se yahAM nahIM diye gae / vidvAn loga unheM svayaM dekhleN| inhIM bhagavAn jamini ne mImAMsA zAstra bhI banAyA thA / isI kAraNa jaimini brAhmaNa ke kaI hastalekhoM ke prArambha meM prAcIna paramparAgata aitiyakA dyotaka yaha zloka vidyamAna hai uahArAgamAmbhodheryo dharmAmRtamaJjasA / nyAyanirmathya bhagavAn sa prasIdatu jaiminiH|| prazna-ilaiNDa ke prasiddha saMskRtajJa Arthara bairIDela kAtha apane pustaka 'The Karma Mimansa (san 1921) pR 4---5 para likhate haiM A Jaimini is credited with the authorship of a Sranta and a Grhya Sutra, and the name occurs in lists of doubt. ful anthenticity in Asvalayana and Sankhayana Grhya Sutras; a Jaiminiya Samhita and a Jaiminiya Brahmana of the Sama Veda are extant It is, then, il plausible conclusion that the Mimansa Sutrar does not. date after 2010 A. D., but that it is probably not much earlier. . . . . . . . . . . . . . . . unake isa lekha ke bhAvAnusAra( 1 ) jaimini brAhmaNa kA pravattA jaimini, mImAMsA sUtroM kA praNetA nhiiN| ( 2 ) mImAMsA sUtra IsA kI pahalI yA dUsarI zatAbdI meM hI bane the / ityAdi kyA kItha mahAzaya kA yaha saba bhAva satya hai ? uttara--kItha mahAzaya kA yaha kathana satya to kyA, satya se kosoM dUra hai| kyoMki (1) jaimini brAhmaNa ke aneka hastalekhoM ke Arambha meM Ane vAlA jo loka hama pUrva uddhRta kara cuke haiM, vaha paramparAgata aiti kA spaSTa dyotaka hai / aura AryAvarta ke paNDita Aja taka avicchinna rUpa se ise mAnate Aye haiM ki talavakAra brAhmaNa kA pravaktA, bhagavAn vedavyAsa kA ziSya jaimini hI mImAMsA sUtroM kA praNetA thA | kItha sAheba ke bhrama kA kAraNa yaha hai ki ve mImAMsA sUtroM ko IsA kI pahalI va dUsarI zatAbdI meM racA gayA mAnate haiM / | Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) mAmAMsA sUtra IsA se saiMkar3oM varSa pahale vidyamAna the / zaGkara, vedAnta. sUtra 3 / 3 / 53 // ke pramANa se kItha svayaM mAnatA hai ki bhagavAna upavarSa ne mAmAMsA sUtroM para bhASya likhA / zaGkara hI nahIM kauzika sUtra paddhatikAra AtharvaNika kezava bhI mAmAMsA bhASyakAra upavarSa kA smaraNa karatA hai upavarSAcAryeNoktaM / mImAMsAyAM smRtipAde kalpasUtrAdhikaraNe ............iti bhagavAnupavarSAcAryeNa ()pratipAditaM / ( kauzikasUtra, pR0 307) yaha bhagavAn upavarSa pANini se pahale ho cukA thA / kathAsaritsAgara Adi ke anusAra to yaha pANini kA guru vA gurubhrAtA thA / upavarSa pANini se pUrva ho cukA thA, isa meM eka aura bhI pramANa hai / rAjazekhara (navama zatAbdI ) apanI kAvyamImAMsA pR0 55 meM likhatA hai zrUyate ca pATaliputre zAstrakAraparIkSAatropavarSavarSAviha pANinipiGgalAviha vyADiH / bararucipataJjalI iha parIkSitAH khyAtimupajagmuH / / isa zloka meM sAre zAstrakAroM ke nAma kAla-krama se hI Aye haiM pataJjali se pahale vararuci, aura usase kucha pahale hone vAle vA sAthI pANini aura piGgala* the| inase kucha pahale varSa, aura upavarSa the / yahI upavarSa zAstrakAra hai| isI ne mAmAMsA sUtroM para Adi bhASya likhA thA / prazna-yaha upavarSa koI aura zAstrakAra hogaa| uttara---yadi yaha koI aura zAstrakAra hai, to isa ke zAstra kA koI uddharaNa koI patA, koI cinha cakra batAo / jaba tuma yaha batA hI nahIM sakate, to aisI alIkatama kalpanAoM se pare rahI / prazna-rAjazekharapradarzita zloka meM Ane vAle nAma kAla-kramAnusAra nahIM haiN| . uttara-aime hI pUrva pakSoM se tumhArA haTha aura durAgraha siddha hotA hai / jaba zeSa saba nAma kAla-kramAnusAra hai, to pahale do nAmoM ke aisA hone meM kyA sandeha hai ? aura jaba Adyanta Arya aitidha bhI yahI mAnatA hai, to tumhAre isa kahane se kyA ? yorUpa meM tuma paNDita bane raho / AryAvattIya vidvAn tumhArA kucha sammAna na kreNge| * AcArya pijhala pANini kA kaniSTha bhrAtA thA / dekho ! merA lekha, mAsika patra Arya, ASADha 1122 pR. 26-29, lAhaura / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra jaba mAmAsA sUtroM kA bhASyakAra hI itanA purAnA hai, to mUla sUtra kyoM navIna hoMge? hama pANiAne ko kaliyuga kI laga bhaga dUsarI zatAbdI meM mAnate haiN|* pAzcAtya lekhaka vikrama se cAra zatAbdI pahale mAnate haiM / ataH pAzcAtyoM ke anusAra bhI jaimini sUtra vikrama kI pAMcavIM zatAbdI se pahale honA cAhiye / isa se yaha spaSTa hogayA ki kItha kA lekha bhramapUrNa hai aura vyAsa ziSya jaimini hI mImAMsA mUtra kA kartA vA talavakAra brAhmaNa kA pravanA hai ! isa liye do talavakArAdi brAhmaNa mahAbhArata kAlIna haiN| (ja) chAndogya upaniSad, chAndogya-tANDya brAhmaNa kA antima bhAga hI hai / chAndogya-upaniSad 3 | 16 / 6 // meM kahA hai etaddha sma vai tadvidvAnAha mahidAsa aitareyaH / ...... / sa ha SoDaze varSazatamajIvat / yahI mahidAsa aitareya, aitareya brAhmaNa kA pravacanakartA hai / AzvalAyana gRhya sUtra 3 / 4 / 4 // meM bhI isI kA ullekha hai / / mahidAsa aitareya vyAsa aura zaunaka tathA AzvalAyana ke bIca meM AtA hai / pANinIya sUtra--- zaunakAdibhyazchandasi // 4 / 3 / 106 // se hama jAnate haiM ki zaunaka kisI zAkhA vA brAhmaNa kA pravacanakartA hai / sambhavataH * prazna-pATaliputra bahuta purAnA nagara nahIM hai / isa mahArAja ajAtazatru (vikrama se lagabhaga 500 varSa pUrva ) ne basAyA thA / jaba yaha nagara hI bahuta purAnA nahIM, to usameM parIkSA dene vAle zAstrakAra pANini Adi kaise kaliyuga kI dUsarI zatAbdI meM ho sakate haiM ? uttara-yathApe pATaliputra navIna nagara hai, tathApi magadha deza meM isase pahale girivraja rAjadhAnI thI / girivraja ke samrATa hI pahale zAstrakAroM kI parIkSA karAyA karate the / rAjazekhara ke kAla meM pATaliputra nAma prasiddha ho cukA thA, ataH usa ne yahI likha diyA / rAjazekhara kA vAstavika abhiprAya samrAT se hai, nagara se nahIM, yaha usake pUrvApara prakaraNa ko dekhane se spaSTa ho jAtA hai| / pUrvota ( pR0 19 ) vAkya meM kItha sAheba AzvalAyana gRhyasUtra kI ina sUciyoM ko prakSipta sA mAnate haiM / aitareya AraNyaka pR0 17 ( san 1909 ) ke prathama TippaNa meM bhI ve ina sUciyoM ko "sambhavataH nayA" mAnate haiN| svaprayojana siddha hotA na dekha kara hI, ve aisA mAnane para bAdhita hue haiM, anyathA ina vAkyoM ke anyAntargata hone meM kaI sandeha nahIM / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha zAkhA AtharvaNoM kI thI |* AzvalAyana isI zaunaka kA ziSya thA | zaunaka ziSya hone se hI AzvalAyana apane zrItasUtra vA gRhyasUtra ke anta meM namaH zaunakAya / namaH zaunakAya // likhatA hai| zAkhA pravartaka hone se bhagavAn zaunaka vyAsa kA samIpavartI hI hai / ataeva mahidAsa aitareya bhI kRSNa-dvaipAyana vyAsa se anatidara hai| isa mAhedAsa aitareya kA pravacana hone se aitareya brAhmaNa mahAbhArata-kAlIna hai / aura isI mahidAsa kA ullekha karane se chAndogya upaniSad vA brAhmaNa bhI mahAbhArata kAlIna haiM / hAM, upaniSada bhAga kucha pIche kA bhI ho sakatA hai / yAjJavalkyAdi RSiyoM ne eka dina meM hI to sArA brAhmaNa nahIM kaha diyA thA / ina ke pravacana meM kaI kaI varSa lage hoNge| isa se pratIta hotA hai ki tANDaya Adi RSi jaba chAndogyAdi upaniSadoM kA pravacana abhI kara rahe the, to mahidAsa aitareya kA dehAnta hocukA thaa| mahidAsa ina dusare RSiyoM kI apekSA kucha kama hI jiyA / jaimini upaniSada. brAhmaNa 4 / 2 / 11 // ke nimnalikhita vAkya kI bhI yahI saMgAte hai etaddha tadvidvAn brAhmaNa uvAca mAhidAsa aitreyH| ...... / sa ha SoDazazataM varSANi jijIva / aitareya AraNyaka aitareya brAhmaNa kA hI antima bhAga hai / usa meM bhI mahi. dAsa aitareya kA nAma AyA hai etaddha sma vai tadvidvAnAha mahidAsa aitreyH|2|1|8|| isase hamArA pUrvokta kathana hI siddha hotA hai| * zaunaka kA ziSya AzvalAyana, pradhAnatayA RgvedI hai / zaunaka ne Apa bhI aneka Rgveda sambandhI grantha likhe the / isa se yaha sandeha na honA cAhiye ki usane AtharvaNa zAkhA kA pravacana kaise kiyA / mahAbhArata kAla ke AcArya kisI zAkhAvizeSa se hA sambaddha na rahate the / zaunika-ziSya kAtyAyana ne cAroM hI vedoM para apane grantha likhe haiN| + dekho SaDguruziSya kRta sarvAnukramaNI vRtti kI bhUmikAzaunakasya tu ziSyo'bhUt bhagavAnAzvalAyanaH / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna-isI AraNyakastha vAkya ke anuvAda ( pR0 210 TippaNI 2 ) ke eka noTa meM kItha mahAzaya likhate haiM This mention is enongla till prove that Mahidasa did not write the Aranyaka. But it is quite probable that he was the redactor of the Brahmuna, in its form of forty chapters." kyA unakA abhiprAya vizvasanIya hai| uttara-kItha sAheba kA yaha lekha sarvathA bhramapUrNa hai / saba vidvAn isa viSaya meM sahamata haiM ki zatapatha brAhmaNa kA pravacana yAjJavalkya ne hI vi" thA / jaba usI zatapatha brAhmaNa meMtadu hovAca yAjJavalkyaH / 1 / 3 / 4 / 21 / / 2 / 31121 // 2 / 4 / 3 / 2 // 12 / 4 / 1 / 10 // iti ha smAha yAjJavalkyaH / 313 / 3 / 10 // sa hovAca yAjJavalkyaH / 12 / 6 / 3 / 2 / / ina lekhoM ke Ane se kisI vidvAn ko zatapatha brAhmaNa ke yAjJavalkya prokta hone meM sandeha nahIM huA, to aitareya AraNyaka meM mahidAsa kA nAma A jAne se kItha ko sandeha na honA cAhiye thA / anekoM pAzcAla lekhaka aisI hI bhramamUlaka kalpanAeM kara ke bahuta logoM ko bhrama meM DAlate vA svayaM saMzaya meM par3e rahate haiM / aura yadi yaha kaho ki grantha-kartA svayaM apane ko "vidvAn" kaise kaha sakatA hai, to itanA zabda usake kisI samIpavartI ziSya ne dhara diyA hai, aisA mAnane meM koI hAni nhiiN| prazna----chAndogya upaniSad ke vAkya kA artha 116 varSa nahIM, pratyuta 1600 varSa hai| tadanusAra mahidAsa aitareya 1600 varSa jIvita rahA / na jAne usane aitareya brAhmaNa kA pravacana itane lambe jIvana ke kisa bhAga meM kiyA / ataH usa ke pravacana kiye hue brAhmaNa ko mahAbhArata kAlIna mAnanA ucita nahIM / manu 1 / 83 // para bhASya karate hue medhAtipi likhatA hai Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 nanu "sa ha SoDazaM varSazatamajIvat" iti paramamAyurvede bhUyate / isa kA abhiprAya 1600 varSa pratIta hotA hai / mahAmahopAdhyAya paM0 gaGgAnAtha jhA medhAtithibhAdhya ke aGgarejI anuvAda meM likhate haiM ___ "But we find the highest age described as 16t)) years, in the Chhandogya Upanisad (3:16. 71. where it is said the lived for sixteen hundred years." rAjendralAla mitra bhI aitareya AraNyaka ke Introduction pR0 3 ke noTa meM chAndogya ke vAkya kA artha 'for sixteen hundred years' karate haiM / itane bar3e 2 vidvAnoM kA artha kaise azuddha ho sakatA hai ? uttara-"SoDaza varSazataM" kA artha 116 varSa hI hai| paM0 gaGgAnAtha jhA naM anuvAda meM bhUla kI hai| vahI bhUla rAjendralAla mitra ne dikhAI hai / medhAtithi kA abhiprAya bhI paM0 gaGgAnAtha jhA vAlA nahIM hai / vahAM artha to liyA hI nahIM | yaha kalpanA jhA mahAzaya kI apanA hI hai / chAndogya ke upasthita vAkya kA artha saba prAcIna AcAryoM ne bhI 116 varSa hI kiyA hai / dekho-- SoDazottaravarSazatam-zaGkara / SoDaSAdhikaM varSazatam-rAmAnuja / SoDazottaraM zatam-madhva / maiksamUlara kA bhI yahI artha hai / jaimini upaniSad brAhmaNa meM Haunt 0ertel ne mI 116 varSa hI artha kiyA hai| bahuta kheMca tAna karake 1600 artha yadi kara bhI leM to eka aura Apatti A par3atI hai| chAndogya ke isa prakaraNa meM puruSa ko yazarUpa mAna kara use savanA se tulanA dI hai | tAnoM savanoM ke kula varSa bhI 24+44+48=116 hI banate haiM / ataH 1600 varSa artha prakaraNAnukUla bhI nahIM jhA mahAzaya yahI nahIM, anyatra bhI aise hI artha karate haiM / medhAtithi ke zAkhAbheTnirUpaka-- eka shtmdhveNnnaaN| vAkya kA artha "a hundred Recensions'' karate haiM / parantu samasta Arya vAGmaya meM aise vAkya kA artha 101 hI liyA gayA hai| ataH aise anuvAdoM ke liye zA. mahAzaya ko hI sAdhuvAda / una kI bhUla se hama. 1.16 se 1600 kA asambhava artha nahIM mAna sakate / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (jha) sAmAvidhAna brAhmaNa 3 / 9 / 3 / / meM eka vaMza kahA hai / vaha nimnalikhita prakAra se haiM--- (1) prajApati (2) bRhaspati (3) nArada (4) viSvaksena (5) vyAsa pArAzarya (6) jaimini (7) pApiNDya (8) pArAzAyaNa (1) bAdarAyaNa (10) tANDi (11) zATyAyani inhIM antima do vyaktiyoM ne tANDya aura zATyAyana brAhmaNoM kA pravacana kiyA thA / ye AcArya pArAzarya vyAsa se kucha hI pIche ke haiM / ataH inake kahe hue brAhmaNagrantha bhI mahAbhArata kAlIna hI haiM / sambhavataH zatapatha 6 / 1 / 2 / 25 // meM atha ha smAha tANDyaH / jisa tANDya kA kathana hai, vaha isI kA sambandhI hai / (Ja) paM. abhayakumAra guha ne san 1921 meM eka grantha likhA thA / nAma hai usakA Jivatman in the Brahma Sutras. isa grantha meM eka viSaya kA bar3A acchA pratipAdana hai / guha mahAzaya ne yaha siddha kara diyA hai ki kRSNa dvaipAyana veda vyAsa aura bAdarAyaNa eka hI vyakti the| hama isa viSaya meM guha kI yuktiyoM se pUre sahamata haiM / vedAntasUtra, vedavyAsa kA antima grantha pratIta hotA hai / vedAnta sUtroM meM upaniSadoM, AraNyakoM, brAhmaNoM aura mantra saMhitAoM kA spaSTa kathana kiyA gayA hai dekho1-IkSaternA zabdam / 1 / 1 / 5 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 2-zrutatvAcca / 1 / 1 / 11 // 3-mAntravarNikameva ca gIyate / 1 / 1 / 15 // 4-antaryAmyadhidaivAdiSu taddharmavyapadezAt / / 2 / 18 // 5-zArIrazcobhaye'pi hi bhedenainamadhIyate / 1 / 2 / 20 // 6-Amananti cainamasmin / 1 / 2 / 32 // 7-parAta tacchruteH / 2 / 3 / 41 // 8-agnyAdigatizruteriti cenna bhAktatvAt / 3 / 1 / 4 // 9-puruSavidyAyAmiva cetareSAmanAmnAnAt / 3 / 3 / 24 // 10-zabdazcAto'kAmakAre / 3 / 4 / 31 // ___ ina sUtroM meM chAndogya upa0, zvetAzvatara upa0, tettirIya upa0, bRhadAraNyaka upa0, kANva aura mAdhyandina zatapatha brA0, jAbAla upa0, koSItaki upa0, bRhadAraNyaka upa0, tANDI aura paiGgI brAhmaNa, tathA kAThaka saMhitA kI zrutiyoM kA kramazaH varNana hai| hama kaha cuke haiM ki vyAsa aura una ke ziSya praziyoM ne hI brAhmaNoM kA saGkalana Arambha kiyA thA / vedAnta sUtrA meM ina saba ke pramANa A jAne se yaha nizcaya hotA hai ki vyAsa jI ke jIvana kAla meM hI yaha saGkalana samApta ho cukA thA / vedAnta pUtra bhagavAn vyAsa kA antima grantha pratIta hotA hai / isa prakAra bhI yahI nizcaya hotA hai ki brAhmaNa grantha mahAbhArata kAla meM hI saGkalita hue| prazna-vedAnta sUtra 3 | 4 | 30 // 3 / 4 / 38 // ityAda meM manusmRti kA ullekha hai / manusmRti to bahuta nayA grantha hai / pAzrAtya lekhaka ise IsA kA prathama zatAbdI ke samIpa kA mAnate haiM / manu kA ullekha karane se vaMdAntasUtra bhI bahuta nIna haiM / aise sUtroM ke sAkSya ke AdhAra para brAhmaNa-granthoM kA kAla nizcaya karanA kyA bhUla nahIM hai| uttara-manusmRti ke kucha zloka avazya navIna haiM, parantu mUla grantha mahAbhArata se sahasroM varSa pUrva kA hai / isa liye aisI kalpanAaiM nirarthaka haiN| ( Ta ) mahAbhArata Adi parva adhyAya 63 meM kahA hai pratIpastu khalu zaivyAmupayeme sunandI nAma / tasyAM trIna putrAnutpAdayAmAsa / devApiM zantanuM bAlakiM ceti / 47 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 pratIpa ke isa sire putra bAhalIka kA varNana zatapatha brAhmaNa meM milatA haitadu ha balhikaH prAtipIyaH zuzrAva kauravyo raajaa| 12 / 9 / 3 / 3 // yaha vyakti mahAbhArata kAlIna hI hai, aura isakA ullekha karane se zatapatha bhI lagabhaga usI kAla kA haiM / prazna-aura to saba bAteM ucita pratIta hotI haiM, para vAlmIki rAmAyaNa meM eka aisA sthala hai jo brAhmaNa granthoM ko mahAbhArata kAlIna mAnane nahIM detaa| dAzarathi rAma kA kAla mahAbhArata se lAkhoM varSa pahale kA hai / kaTha, kAlApa aura taittirAya Adi loga jaba rAma ke kAla meM the, to ye brAhmaNa grantha jo inhIM RSiyoM kA pravacana haiM, mahAbhArata kAla ke kaise ho sakate haiM / dekho rAmAyaNa ayodhyAkANDa sarga 32 ( dAkSiNAtya saMskaraNa ) meM kyA likhA hai kausalyAM ca ya AzIbhirbhaktaH paryupatiSThati / AcAryastaittirIyANAmabhirUpazca vedavit // 15 // pazukAbhizca sarvAbhirgavAM dazazatena ca / ye ca me kaThakAlApA bahavo daNDamANvAH // 18 // uttara--ye zloka avazyameva prakSipta hai / vaGgIya vAlmaki rAmAyaNa sarga 32 meM ye aise haiM suhRnmAM parayA bhaktayA ya upAste tu devalaH / AcAryastaittirIyANAM tamAnaya yatavratam // 17 // ye ca me vandinaH santi ye cApi paricArakAH / sarvAMstarpaya kAmaistAn samAhUyAzu lakSmaNa // 20 // aura pazcimottarIya vAlmIki rAmAyaNa sarga 35 meM yaha zloka aise vaiM / suhRnmAM parayA bhaktayA ya upAste sadaiva saH / AcAryastauttirIyANAM tamAnaya yatavratam // 17 // ye ca me vandinaH santi ye. cAnye pricaarikaaH| sarvAstaparya kAmaistAn samAhUyAzu lakSmaNa // 20 // ina do zlokoM meM se pahalA zloka tInoM pAThoM meM kucha 2 milatA hai| parantu Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 lAhaura saMskaraNa ke sarvottama koSa meM yaha nahIM hai / aura dUsarA zloka kevala dAkSiNatya pATha meM hI hai / usa ke sthAna meM dUsare donoM pATha kucha aura hI likhate haiN| isa kA prakSipta honA nirvivAda hai| pahalA zloka aura usa meM "taittirIyANAM" pATha kisI kRSNa-yajurveda-bhakta dAkSiNAtya kA milAyA huA pratIta hotA hai / mahAbhArata aura mahAbhASya ke pramANa saM* hama batA cuke haiM ki brAhmaNakAra tittiri aura kaTha Adi AcArya mahAbhArata kAla meM hI the, ataH una ko rAma ke kAla meM kahane vAlA zloka kisI itihAsAnabhinna vyAtti kA milAyA huA hai| prazna-hama to brAhmaNa-granthoM ko bahuta purAnA samajhate the, purAnA hI nahIM, kAla kI rASTa se vedoM ke samIpatama samajhate the / AryoM kA itihAsa mahAbhArata-kAla se bhI lAkhoM varSa pahale kA hai / veda bhI tabhI se cala Aye haiM / yadi brAhmaNa-grantha mahAbhArata kAla ke haiM, to ina lAkhoM varSoM meM agrA-buddhi rakhane vAle brahmavarcasvI, sarvavidyAvit RSiyoM ne kyA koI bhI grantha na banAye the| uttara-hama ne kaba kahA hai ki brAhmaNa-granthoM kI saba sAmagrI mahAbhArata kAla hI meM banI / isa ke viparIta hama kaha cuke haiM ki brahmA ke kAla se hI brAhmaNa vAvayoM kA pravacana honA Arambha ho gayA thA / vaha pravacana ina lAkhoM varSa paryanta hotA rahA / tadanantara mahAbhArata kAla meM kucha nayA pravacana huA / aura saba pravacana kA Adyanta saMgraha karake mahAbhArata kAlIna RSiyoM ne ye sAmpratika brAhmaNa-grantha bnaaye| mahAbhArata ke pUrva lAkhoM varSoM taka ina brAhmaNa-granthoM kI maulika sAmagrI kA hI kevala pravacana nahIM huA, pratyuta Arya RSi muni saba hI vidyAoM ke grantha banAte rahe haiM / isa meM pramANa bhI dekho / nyAya bhASyakAra mahAmuni vAtsyAyana nyAya sUtra 4 / 1 / 62 // para bhASya karate hue kisI brAhmaNa-grantha kA yaha pramANa dete haiM pramANena khalu brAhmaNenetihAsapurANasya prAmANyamabhyanujJAyate / te vA khalvete atharvAGgirasa etaditihAsapurANamabhyavadan ............ya eva mantrabrAhmaNasya draSTAraH pravaktArazca te khalvitihAsapurANasya dharmazAstrasya ceti / *jaba tittiri hI vaizaMpAyana kA praziSya hai to naittirIya loga rAma-kAla meM kese ho sakate haiM / dekho kANDAnukramaNikA vaizampAyano yAskAyaitAM prAha paiGgaye / yAskastittiraye prAha ukhAya prAha tittiriH // 15 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ punaH sUtra 2 / 2 / 67 // para likhate haiM ya evAptA vedArthAnAM draSTAraH pravaktArazca ta evAyurvedaprabhRtInAmiti / kisI vilupta brAhmaNa, vA vAtsyAyana ke isa lekha se spaSTa pratIta hotA hai ki mahAbhArata-kAla se bahuta pahale, Adi sRSTi arthAt atharvAGgirasa RSiyoM ke kAla se hI, tathA mantrArthadraSTA RSiyoM ke kAla meM bhI ye grantha vidyamAna the| 1-itihAsa 2-purANa-sRSTyutpatti Adi viSayaka bAteM / 3-dharma zAstra-mAnavAdi / 4-Ayurveda zatapatha brAhmaNa 11 / 5 / 6 / 8 // meM jo nimnalikhita vAkya haiM, usa ke anusAra ina brAhmaNa-granthoM ke saGkalana se pahale ye grantha bhI vidyamAna the / yadanuzAsanAni vidyA vAkovAkyamitihAsapurANaM gAthA nArAzasyaH / arthAt5-anuzAsana grantha 6-vAkovAkya , 7-gAthA , 8-nArAzaMsI , tathA zatapatha 14 / 6 / 10 // 6 // ke anusAra itihAsaH purANaM vidyA upaniSadaH zlokAH sUtrANyanuvyAkhyAnAni vyAkhyAnAni / 9-upaniSad ( maulika upaniSad ) 10-zloka-grantha 11-sUtra grantha 12-anuvyAkhyAna 13-vyAkhyAna tathA chAndogya upaniSad 7 / 2 // ke anusAra---- itihAsapurANaM paJcamaM vedAnAM vedaM brahmavidyAM bhUtavidyA kSatra Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyAM nakSatravidyAM sarpadevajanavidyAmetadbhagavo'dhyemi / 14- bhUta vidyA 15 - kSatra vidyA 16 - nakSatra vidyA 17 - sarpadevajanAdi vidyA 30 aura muNDakopaniSad 1 / 5 ke pramANa se -- zikSA kalpo vyAkaraNaM niruktam chando jyotiSam iti / 18 - zikSA 19- kalpa 20- vyAkaraNa 21 - nirukta 22 - chandaH zAstra 23- jyotiSa tathA taittirIyAraNyaka 2 / 9 / ke anusAra brAhmaNAnItihAsAn purANAni kalpAn gAthA nArAzaM sIriti / 24 - brAhmaNa ( maulika brAhmaNa ) / bhAkavi ko hama bahuta prAcIna mAnate haiM / kaI vidvAn use navIna bhI mAnate haiM / para eka bAta nizcita hai / koI vidvAn nATakakAra, aura phira bhAsa jaisA kavi apane pAtra ke mukha se asamayocita zabda nahIM nikalavA sakatA / pratimA nATaka meM jo vAkya rAvaNa ke mukha se kahAyA gayA hai vaha mahAbhArata kAla se sahasroM varSa pahale kA itihAsa batAtA hai / tadanusAra rAvaNaH - " ... kAzyapagotro'smi sAGgopAGgaM vedamadhIye, mAnavIyaM dharmazAstraM, mAhezvaraM yogazAstraM, bArhaspatyamarthazAstraM, medhAtithe nyAyazAstra, prAcetasaM zrAddhakalpaM ca / pratimA nATaka pR0 79 - 25-upAGga grantha 26 - mAhezvara yogazAstra 27 - bArhaspatya arthazAstra 28 - nyAya zAstra medhAtithi viracita Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 21-pAcetasa zrAddha kalpa vAlmIki rAmAyaNa nizcaya hI mahAbhArata se bahuta pahale kAla kA grantha hai / ataH -- 30-vAlmIki rAmAyaNa* ---ityAdi / kahAM taka ginAva mahAbhArata kAla se sahasroM lAkhoM varSa pahale AryoM ke vAGmaya meM prAyaH saba hI vidyAoM ke grantha the / AryoM meM jaba koI nAvidvAn / *mahAzaya hemacandra rAya caudhurI apana grantha Political listory of Ancient India (san 1923) meM likhate haiM-but large portions of which ( Ramayana etc.), in the opinions of competent crities, belong to the post-Bimbasurian period. The present Ramayana not only mentions Budiha Tathagat ( II. 109.3.4) etc. P. iii. caudhurI mahAzaya jaise vidvAnoM ko itanI zIghratA se sammati na denI cAhiye thA / rAmAyaNa ke kucha zloka prakSipta to avazya haiM, para rAmAyaNa kA adhikAMza bhAga aisA nahIM / na hI rAmAyaNa mahAbhArata kAla se pIche kA grantha hai / jo zlokayathA hi coraH sa tathA hi buddhaH tathAgataM nAstikamatra viddhi : unhoM ne pramANarUpeNa uddhRta kiyA hai, vaha vaGga zAkhIya vA pazcimottara rAmAyaNoM meM nahIM hai / dekho donA rAmAyaNoM kA ayodhyAkANDa, kramazaH sarga 118 aura 122 / aise hI caudhurI mahAzaya pR0 11 para rAmAyaNa ayodhyAkANDa (II.61.42) kA pramANa "janamejaya" ke viSaya meM dete haiN| yAM gatiM sagaraH zaivyo dilIpo janamejayaH / yaha zloka bhI donoM anya zAkhAoM meM nahIM milatA / dekho kramazaH sarga 66 aura 70 / vinA pUrA pramANa dekhe, isI prakAra sammatiyAM banA lenA vidvAnoM ko ucita nahIM hai| vAlmIki rAmAyaNa bAlakANDa 6 // 8 // chAndogya upaniSad 5 / 11 // 5 // mahAbhArata zAntiparva 77 // 9 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 avidvAn hI na thA, to punaH vidyA sambandhI granthoM kA kyA kahanA / ataH aisA prazna nirarthaka hai| prazna-ina brAhmaNoM kI bhASA vadoM ke bahuta samIpa hai| ataH prAhmaNoM se pahale laukaka bhASA meM granthoM kA honA eka asambhava bAta hai| uttara--yaha bhI tumhAre mithyA bhrama kA hI kAraNa hai| pazcima ke kucha vidvAnoM ke darzAye hue asatya-bhASA vijJAna (Philology) ko satya mAnakara par3hane se hI aise sArahAMna prazna utpanna ho sakate haiM / lo isakA uttara suno / brAhmaNagranthoM meM anekoM aisI gAthAyaM aura zloka haiM. jo sarvathA lokabhASA meM haiM / usake kucha udAharaNa dekho tadeSa zloko'bhyuktaHtadvai sa prANo'bhavan mahAbhUtvA prajApatiH / bhujo bhujiSyA vitvaitad yat prANAn prANayat puri / / zatapatha 7 / 5 / 1 / 21 // tadeSa zloko bhavatiantaraM mRtyoramRtaM mRtyAvamRtamAhitam / / mRtyurvivasvantaM vaste mRtyorAtmA vivasvati / / zatapatha 10 / 5 / 2 / 4 // tathA anya zlokoM ke liye dekho zatapatha 10 | 5 | 2 | 18 // 10 / 5 / 4 | 16 // 11 / 3 / 1 / 5, 6 // 11 / 5 / 4 / 12 // 11 / 5 / 5 / 12 // 12 / 3 / 2 / 7, 8 // ityAdi terahaveM aura caudahave kANDa meM bhI bahuta se zloka haiM | gAthAoM ke kucha udAharaNa hama pRSTha 6-7 para decuke haiM / aise hI anya brAhmaNoM meM bhI zloka Adi pAye jAte haiM / ye saba zloka vA gAthAeM bhASA arthAt lokabhASA meM hI haiM / aura Upara bhI hama bArhaspatya arthazAstra Adi nAma ke jo grantha ginA cuke haiM, ve bhI saba lokabhASA meM hI haiM / isa se jJAta hotA hai ki pravacana kI bhASA ke sAtha hI sAtha, lokabhASA bhI sadA se vidyamAna rahI hai| adhika vicAra karane para vidvAn loga svayaM isI vicAra para pahuMca jAveMge | ___* isa arthazAstra ke kaI lamba 2 uddharaNa vizvarUpAcArya praNIta yAjJavalkyasmRti kI bAlakrIDA TIkA meM pAye jAte haiN| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 zaGkara bAlakRSNa dIkSita ne jyotiSa zAstra kA itihAsa marAThI bhASA meM likhA hai / usa meM unhoMne brAhmaNa-granthoM ke kAla nirUpaNa kA bhI yatna kiyA hai / zatapatha brAhmaNa 2 | 1 | 2 | 3 || me aisA pATha hai etA (kRttikAH ) ha vai prAcyai dizo na cyavante | sarvANi ha vA anyAni nakSatrANi prAcyai dizazcyavante || isa pATha meM kahA hai ki nakSatrasaMsAra meM kabhI aisI avasthA thI, jaba ki kRttikA nakSatra ko chor3a kara zeSa saba nakSatra prAcI dizA meM jAte the / dIkSita mahAzaya ne jyotiSa ke anusAra gaNanA kara ke yaha dikhAyA hai ki aisI avasthA aneka vAra ho cukI hogI / parantu antima dazA jo isa samaya se pahale ho cukI hai vikrama se lagabhaga 3000 varSa pahale huI thI / zatapatha Adi brAhmaNoM meM isI kA ullekha hai / ataH zatapathAdi brAhmaNa avazya hI itane purAne haiM / jo pariNAma hamane aitihAsika dRSTi se nikAlA hai, vahI pariNAma dIkSita mahAzaya ne jyotiSa kI gaNanAoM se nikAlA hai / brAhmaNa granthoM meM aura bhI aise aneka pATha haiM, jinheM yadi jyotiSa kI dRSTi se dekhA jAMba, to hama isI pariNAma para pahuMcAte haiM / ataeva brAhmaNa-granthoM kA saGkalana mahAbhArata kAla meM huA, aisA kahanA nirvivAda hai / pAzcAtya lekhakoM meM se rotha, vebara, maiksamUlara, maikaDAnala, blUmaphIlDa kItha Adi sajjanoM ne bhI brAhmaNoM ke kAla para lekha likhe haiM / una saba lekhoM kA AdhAra una kI nija kI kalpanAyeM haiM / kalpanAeM pramANa nahIM huA karatIM / isa liye hama ne una sabako upekSA-dRSTi se dekhA hai / hamArA sArA kathana Arya aitihya ke anukUla hai / aitihya ko tyAga kara kalpanA kA AdhAra lenA pAzcAtyoM ko hI priya hai / vidvAn isakI avahelanA hI karate haiM / 1 brAhmaNa-grantha brahmA ke kAla se banane Arambha hue aura una kA antima saMgraha mahAbhArata kAla meM huA, isa viSaya meM bhagavAn dayAnanda sarasvatI svAmI kI bhI yahI sammati haiM / ve RgvedAdibhASyabhUmikA ke bhAgyakaraNazaGkAsamAdhAnAdiviSaya ke Arambha meM likhate haiM yAni pUrvairdevairviddharbrahmANamArabhya yAjJavalkya - vAtsyAyana jaiminyantairRRSibhizcaitareya - zatapathAdIni bhASyANi racitAnyAsan / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) kyA brAhmaNa veda haiM ? zabara, pitRbhUti, zakkara, kumArila, vizvarUpa, medhAtithi, karka, vAcaspatimizra, rAmAnuja, uvvaTa, sAyaNa prabhRti savahIM bar3e 2 AcArya mantra brAhmaNa donoM ko veda mAnate Aye haiM / gata 3000 varSa meM AryAvarta ke kisI vidvAn ko isa bAta kA sandeha nahIM huA ki brAhmaNa grantha veda nahIM haiM / itane kAla se AryoM ke hRdayoM meM brAhmaNoM kI zrutiyoM kA utanA hI mAna rahA hai, jitanA saMhitAoM ke mantroM kA / AryoM ke samasta zrautakarma ina donoM ko tulya mAna kara hI hote cale Aye haiM / __yaha saba kucha hI thA, para isa bIsavIM zatAbdI vikrama meM dayAnanda sarasvatI ne ina saba ke viruddha isa bAta kA prakAza kiyA ki brAhmaNa-grantha veda nahIM haiM / ve RSiprokta haiM, Izvarokta nahIM / ityAdi / dayAnanda sarasvatI ne svapakSa poSaNArtha aneka yuktiyAM diiN| ve yuktiyAM isa bAta ko siddha karane ke liye paryApta hI haiM / una ke viruddha jo ucita pUrvapakSa uThAyA gayA hai, hama usakA uttara to deM hI ge, para kucha eka sarvathaiva naye pramANa bhI prastuta karate haiM / ina pramANoM se brAhmaNoM kA anIzvarokta honA siddha hojAyagA / anta meM hama yaha bhI batAveMge ki itane bar3e 2 purAne AcAryoM ko isa bAta meM kyoM bhrama hogayA / lo aba pramANoM ke bala ko dekho, aura satya ko grahaNa kro| (ka) gopatha brAhmaNa pU0 2 / 10 // meM kahA hai-- evamime sarve vedA nirmitAH sakalpAH sarahasyA:* sabrAhmaNA:* sopaniSatkAH setihAsAH sAnvAkhyAnAH sapurANAH sasvarAH sasaMskArAH saniruktAH sAnuzAsanAH sAnumAnAH savAkovAkyAH / yahAM brAhmaNakAra svayaM kaha rahe haiM ki (1) kalpa (2) rahasya (3) brAhmaNa (4) upAnaSat (5) itihAsa (6) anvAkhyAna (7) purANa (8) svara- (grantha ) (9) saMskAra (grantha) (10) nirukta (11) anuzAsana (12) anumArjana aura (13) vAkovAkya Adi grantha veda nahIM haiM / jaba brAhmaNakAra svayaM inheM veda nahIM mAnate, to phira hama kyoM inheM veda mAne / * pratIta hotA hai, ina sAmpratika brAhmaNoM se pahale, rahasya arthAt AraNyakAdi aura upaniSad brAhmaNoM kA bhAga nahIM the| praatishaakhyaadi| - Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 (kha) parama vidvAna, vedavid bhagavAn manu apane dharmazAstra meM kahate haiMupanIya tu yaH ziSyaM vedamadhyApayed dvijaH / sakalpaM sarahasyaM ca tamAcArya pracakSate / / 2 / 140 // isa zloka meM rahasya zabda AyA hai / "rahasya" zabda AraNyaka athavA upaniSad kA dyotaka hai / upaniSad aura AraNyaka Ajakala brAhmaNoM kA bhAgamAtra haiM / manu inakA veda se pRthaG nirdeza karate haiM / ataeva manu jI kI dRSTi meM brAhmaNa veda nahIM haiM / medhAtithiprabhRti manu ke TIkAkAra svapakSa meM isa Apatti ko dekha kara aneka kalpanAeM uThAte haiM, para ve saba kalpanAeM aisI hI haiM jo kisI asatya pakSa ko chipA to sakatI haiM, haTA nahIM sakatIM / prazna -- mahAmohavidrAvaNa ke likhAne vAle rAmamizra zAstrI Adi tathA usa kA likhakara prakAzita karane vAlA mohanalAla svagrantha ke prathama prabodha meM kahatA haiM"tathA hi SaSThe'dhyAye manuH etAzcAnyAzca seveta dIkSA vipro vane vasan / vividhAzrapaniSadIrAtmasaMsiddhaye zrutIH // 29 // atra "aupaniSadIH zrutIH" ityuktayA upaniSadAM zrutizabdavAcyatvaM zrutizabdasya vedAnnAyapadapayatvam / yathAha manureva --- zrutistu vedo vijJeyo dharmazAstraM tu vai smRtiH / 2 // 10 // ataeva - dazalakSaNakaM dharmamanutiSThan samAhitaH / vedAntaM vidhivacchrutvA saMnyasedanRNo dvijaH / / 6 / 94 // ityAdi mAnavazAstre vedAntapadenopaniSadAM parigrahaH / " iti uttara - jisa brAhmaNa ko pUrvapakSI veda mAnatA hai, jaba vahI brAhmaNa rahasya, upaniSad aura brAhmaNa ko veda nahIM mAnatA, to manujI usake viruddha kaise kaha sakate haiN| aura manujI ke apane lekha meM bhI paraspara virodha nahIM honA cAhiye / ata eva manuM adhyAya 2 ke zloka 8-15 taka kA yahI samanvaya hai ki smRti ke pratipakSa meM: zruti * vedAntAcArya mohanalAla ke mitra vA adhyApaka zrI pUjya svA0 acyutAnandajI ne yaha ta hama se kahI thI / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 aura veda zabda yahAM prayukta hue haiM / smRti veda ke utanI samIpa nahIM jitane ki brAhmaNa upaniSad Adi / vedavyAkhyAna hone se, ye veda ke bahuta samIpa haiM / isI liye inheM veda vA zruti kahA gayA hai| phira bhI upaniSad ko utanA U~cA pada nahIM diyA | spaSTa manu kaha rahA hai ki "aupaniSadIH zrutI : " / zruti zabda kA sarvatra vedArtha hai bhI nahIM / mahAbhArata Adi granthoM meM laukika aitihya ko bhI zruti kahA hai| dekhoyatra tepe tapastIvraM dAlbhyAM baka iti zrutiH // zalyaparva 41 | 32 // isI prakAra upaniSad meM hone vAlI paramparA se sunI huI saccAI ko "A~pa - niSadI zrutI: kahA hai / jo aisA na mAnoge, to manu meM paraspara virodha Ane se manu kA hI pramANa na rahegA / aura manu 6 / 94 // meM jo " vedAnta" zabda AyA hai, to vahAM "anta" kA artha samIpa hI hai / ataeva hamAre siddhAnta meM koI Apatti nahIM AtI / (ga) mahAbhASyakAra pataJjali muni bhI kahate haiM saptadvIpA vasumatI / trayo lokAH / catvAro vedAH / sAGgAH sarahasyAH / 1 / 1 / 1 / (kIlahAna saM0 pu0 ) yahAM para pataJjali bhI rahasya arthAt upaniSad ko vedoM se pRthaka mAnatA hai| jaba upaniSat Adi brAhmaNa bhAga vedoM se pRthak haiM aura veda nahIM haiM, to brAhmaNa granthoM ko veda mAnanA ajJAna hI hai / prazna - mahAbhAgya meM to vede khalvapi - " payovrato brAhmaNo yavAgUvato rAjanya AmikSAvato vaizyaH" ityucyate / 1 / 1 / 1 // - (kIla0 saM0 pu0 8 ) punaH vedazabdA apyevamabhivadantiyo'gniSTomena yajate ya u cainamevaM veda / yo'gniM nAciketaM cinute ya u cainamevaM veda ( kIla0 saM0 pR0 10 ) * taittirIya bA0 3 | 14 | 8 | 5 || ityAdi / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA--- vaMde 'pi ya evaM vizvasRjaH sattrANyadhyAsta iti teSAmanukurvastadvat sattrANyadhyAsIta so'pyabhyudayena yujyate // ( kIla0 saM0 pR. 20) ityAdi pATha hai / ye pATha brAhmaNoM meM hI milate hai / ina se spaSTa ho jAtA hai ki pataJjali muni brAhmaNoM ko veda mAnate the / uttara-brAhmaNoM kI bhASA vaha nahIM, jo mantroM kA bhASA hai / na hI brAhmaNAM kI bhASA sarvathA laukika hai / brAhmaNoM kI bhASA pravacana kI bhASA hai / brAhmaNa veda. cyAkhyAna haiM / veda-vyAkhyAna hona se tathA pravacana kI bhASA meM hone se hI inheM veda ke atyanta sApa mAnA jAtA hai| jisa prakAra se isa samaya bhI hama kalpoM ko vaidika to mAnate haiM para sAkSAt IzvaraprAMta veda nahIM, vaise hI prAcIna loga bhI brAhmaNoM ko vaidika tathA aupacArika dRSTi se veda kaha dete the| ___ mahAbhASya ke prastuta vAkya meM bhI pataJjali kA yahI abhiprAya hai / pataJjali isa se pUrva kAtyAyana kA vAkya par3hatA hai---- yathA laukikavaidikeSu / isI para calate 2 vaha loka ke pratipakSa meM brAhmaNoM ko vedavat mAnakara una kA pramANa uddhRta karatA hai / isa meM aura koI bAta nahIM / mahAbhApya meM anyatra bhI aisA hI smjhnaa| * sAyaNa Adi pUrvapakSI loga bhI aisA hI mAnate haiM tatra zatapathabrAhmaNasya mantravyAkhyAnarUpatvAd vyAkhyeyamantrapratipAdakaH saMhitAgranthaH pUrvabhAvitvAt prathamo bhavati / ___ kANvasaMhitA bhAgyam pR0 8 / tathA ca yadyapi mantrabrAhmaNAtmako vedastathApi brAhmaNasya mantravyAkhyAnarUpatvAnmantrA evAdI samAnAtAH / taittirIyasaMhitA bhASyam pR0 7 / AnandAzrama saM0 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 (gha) aitareya brAhmaNa 7 // 18 // meM likhA hai* -- omityUcaH pratigara evaM tatheti gaathaayaaH| omiti vai daivaM, tatheti mAnuSam / punaH kAThaka sAhatA 14 / 5 !! meM kahA hai--- anRtaM hi gAthAnRtaM naaraashNsii| aura zaMtapathabrAhmaNa 1 / 1 / / 4 // meM kahA haianRtaM manuSyAH / isa se nizcaya hotA hai ki jo bAta pUrvokta aitareya brA0 ke pramANa se spaSTa hotI hai, vahI siddhAnta kAThaka saMhitA se prakAzita kiyA gayA hai / aitareya brA0 meM *zrautasUtroM meM bhI yahI bAta kahI gayI hai / AzvalAyana zrautasUtra 9 / 3 // meM kahA hai omityacaH pratigara evaM tatheti gAthAyAH / omiti vai daivaM tatheti mAnuSam // zAGkhAyana zrautasUtra meM aneka gAthAoM ko uddhRta karake 15 / 27 // meM kahA hai tadetacchaunAzepamAkhyAnaM para zatapathamaparimitam / ......hiraNyakazipAvAsInaH pratigRNAti omityUcaH pratigaraH / evaM tatheti gAthAyAH / omiti vai daivaM tatheti maanussm|| kAtyAyana zrautasUtra adhyAya 15 meM kahA haizaunaHzeSazca preSyati // 154 // o3mityUcAM pratigarastatheti gAthAnAm // 156 // Apastamba zrautasUtra 18 / 19 // meM likhA haizaunaH zepamAkhyAyate / Rco gAthAmizrAH paraHzatAH paraHsahasrA vA // 10 // hiraNyakUrcayostiSThanadhvaryuH pratigRNAti // 12 // omityUcaH pratigaraH / tatheti gAthAyAH // 13 // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 kahA gayA hai ki amuka yaza meM baiTha kara gAthA ke uttara meM ' tathA ' kahe / yahA~ ' tathA ' mAnuSa haiM, yaha svayaM brAhmaNa meM svIkAra kiyA gayA hai / RcaH ke pratipakSa meM gAthA kA ullekha spaSTa karatA hai ki jahAM RcA devI = IzvarIya hai, vahAM gAthA manuSyakti hai / zatapatha brA kahatA hai ki manuSya anRtarUpa haiM, aura kAThaka saMhitA ne kahA hai ki gAthA aura nArAzaMsI bhI anRta haiM, arthAt mAnavIya haiM / pRSTha 8 paMkti 5 meM hama ne jo pratijJA kI thI pUrvokta pramANoM se vaha siddha ho gaI, arthAt gAthAeM pauruSeya haiM / yahI pauruSeya gAthAeM brAhmaNa-granthoM meM aneka sthaloM para uddhRta kI gaI haiM / dekhA- zatapatha 13 | 5 | 4 | 2, 3, 6, 7, 9, 11 // ityAdi / ye gAthAeM sarvathaiva laukika bhASA meM hI haiN| jina pranthoM meM laukika bhASA vAlI pauruSeya gAthAeM pAI jAveM aura pAI ho na jAeM kintu uddhRta kI gaI hoM, ve grantha veda arthAt IzvarIya nahIM ho sakate / brAhmaNa-granthoM meM yaha pAI jAtI haiM, ataeva brAhmaNagrantha veda nahIM / yadi brAhmaNa-manthoM ko veda mAnAge, to brAhmaNoddhRta "anRta" gAthAeM IzvarakRta mAnanI par3egI / yaha brAhmaNa ke hI viruddha hai / brAhmaNa to gAthAoM ko manuyakRta kaha rahA hai, phira brAhmaNa ko veda mAnanA apane hI ajJAna kA prakAza karanA hai| (Ga) taittirIya brAhmaNa 1 / 3 / 2 / 6 // meM kahA hai yad brahmaNaH zamalamAsIt sA gAthA nArAzasyabhavat / artha -- jo veda kA mala thA vaha gAthA, nArAzaMsI bana gayA / isa hInopamA se bhI gAthA, nArAzaMsI Adi ko brahma arthAt veda ke tulya nahIM mAnA gayA / (ca) taittirIyAraNyaka 29 // aura AzvalAyanagRhyasUtra 3 / 3 / 1-3 // meM kramaza: kahA haiM brAhmaNAnItihAsAn purANani kalpAn gAthA nArAzaMsIH / yad brAhmaNAni kalpAn gAthA nArAzaMsIritihAsapurANAnIti / / yahAM itihAsa, purANa, kalpa, gAthA, nArAzaMsI ko brAhmaNoM kA vizeSaNa mAnA | trAhmaNapada saMjhI aura itihAsAdi usakI saMjJA haiM / isa vAkya se yahI pratIta hai ki brAhmaNa granthoM meM prAcIna itihAsoM, purANoM (jagadutpatti sambandhI bAtoM), kalpoM, gAthAoM aura nArAzaMsI Adi kA hI saMgraha hai / ye kalpa Adi bhI manuSya praNIta hI the, ataH brAhmaNa-grantha jo unakA saMgrahamAtra haiM, Izvarota nahIM ho sakate / prazna - nirukta adhyAya 4, khaNDa 6 meM kahA hai Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 tatra brahmetihAsAmizramRmizraM gAthAmizraM bhavati / yahAM kahA hai ki veda meM itihAsa aura gAthA Adi mizrita haiN| isa se kyA yaha siddha nahIM hotA ki veda bhI manu-ya-rAcata hai, tathA vaMda aura brAhmaNa meM koI bheda nhiiN| uttara--nahIM, isa se yaha siddha nahIM hotA / yahAM "tatra" pada ke sAtha niruttastha pUrva vAkya se "sUna." pada kA anuvRtti AtI hai / isakA abhiprAya yaha hai ki Rgveda ke "usa sUkta (1 / 1. 1) meM brahma arthAt veda meM hI kucha mantra aise haiM, jo nitya itihAsa ko kahate haiM, aura kucha mantra aise haiM jina kI pAribhASikI saMjJA gAthA hai / gAthA unheM isa liye kahate haiM ki gAthArUpa meM AlaGkArika taura para una meM kucha tathyoM kA varNana hai| prazna- yA to gAthAeM laukika ho sakatI hai, yA baMda kI RcAoM ko hI gAthA kahA jA sakatA hai / hama gAthA ko donoM prakAra kA kaise mAna sakate haiM / uttara--jaise zloka zabda sAdhAraNa zloka ke liye bhI prayukta hotA hai, aura vedamantroM ke liye bhI prayukta ho jAtA hai, vaise hI gAthA zabda kA bhI dvayarthaka prayoga hai / zatapatha brA0 14 / 7 / 2 / 11, 12, 13 // meM nimnalikhita yAjuSa mantra ko zloka kahA gayA hai-- andhantamaH pravizanti ye'sambhUtimupAsate / tato bhUya iva te tamo ya u sambhUtyA ratAH // 40 / 9 / / aura sAdhAraNa zlokoM ko bhI zatapatha meM hI zloka kahA gayA hai, aisA hama pRSTha 32 para likha cuke haiN| gAthAeM laukika hai, isakA brAhmaNAntargata pramANa hama pahale kaha Ae haiM / aba dUsare AcAryoM ke pramANa suno / yAjJavalkyasmRti kA TIkAkAra AcArya vizvarUpa 1 / 45 // zloka para likhatA hai 'nArAzaMsyaH pauruSeyyo yajJagAthAH / gAthA AtmavAdazlokAH / puruSakRta eva gAthA ityanye / ' medhAtithi manu 9 / 42 // para likhatA haigAthAzabdo vRttvishessvcnH| paramparAgatAH shlokaaH|| vAlmIki rAmAyaNa pazcimottara zAkhA ayodhyAkANDa adhyAya 25 meM kahA haiapi ceyaM purAgItA gAthA sarvatra vizrutA / manunA mAnavendreNa tAM zrutvA me vacaH kuru // 11 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurorapyavaliptasya kAryAkAryamajAnataH / kAmacArapravRttasya na kArya bruvato vacaH // 12 // * isase spaSTa hotA hai ki puruSakRta zlokoM ko gAthA kahate haiM / kAThaka gRhyasUtra 25 / 23 // tathA pAraskara gRhyasUtra 1 / 7 / 2 // se mpaSTa hotA hai ki mantroM ko bhI gAthA kahA gayA hai / aitareya brA0 6 / 32 // meM AtharvaNa 20 / 128 / 120 || Adi kuntApa RcAoM ko gAthA kahA hai| ataeva hamArA kathana saba pramANoM se paripuSTa hI hai| prazna--AzvalAyana zrautasUtra kA TIkAkAra nArAyaNa to saba gAthAoM ko RcA hI mAnatA hai / AzvalAyana zrautasUtra 5 / 6 // meM AI huI eka yajJagAthA kA vaha isa prakAra artha karatA hai gAthAzabdena brAhmaNagatA Rca ucyante / yajJArthA gAthA yjnygaathaa| AzvalAyana gRhyasUtra 3 / 31 // para vRtti likhate samaya vaha phira kahatA haigAthA nAma RgvizeSAH / kyA ina prakaraNoM meM usakA aisA kathana satya hai ? uttara-jaba nArAyaNa TIkA likha rahA thA, to usake hRdaya meM hamAre vAlA satya pakSa avazya upasthita huA hogA / usI se bhayabhIta hokara hI usane yaha likha diyaa| jaba brAhmaNa svayaM aisI gAthAoM ko mAnavI kahatA hai to nArAyaNa ke kahane kA kauna pramANa karegA / nArAyaNa vAlI bhUla hI sAyaNa ne taittirIya AraNyaka 2 / 9 // ke bhASya meM kI hai, jaba vaha "gAthAH mantravizeSAH" kahatA hai / yahA~ to "yad brAhmaNAni" kaha kara zeSa itihAsa, gAthA Adi ko unakA vizeSaNa mAnA hai / ataH mAnavI gAthA hI abhipreta haiM | prazna---isa pUrvokta "yada brAhmaNAni" vAkya ke saMjJAsaMjJibhAva-yukta artha karane meM kyA pramANa hai| * vaGgazAkhA, adhyAya 22 // pAThAntara-kAmakAra0 / paJcatantra, pUrNabhadra ke pATha meM yaha zloka aise haigurorapyavaliptasya kAryAkAryamajAnataH / utpathapratipannasya daNDo bhavati zAsanam // 1 / 169 // yahI loka mahAbhArata meM kucha pAThAntara se AyA hai| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara-AzralAyana gRhyasUtra meM isase pUrva RgAdi cAroM vedoM ke sAtha 'yada' zabda par3hA hai / vaise hI "yada" zabda "brAhmaNAni" pada ke sAtha bhI par3hA hai| anya itihAsa Adi ke sAtha "yad" zabda nahIM par3hA / isase jJAta hotA hai ki satrakAra kI dRSTi meM itihAsAdi brAhmaNAntargata bAtoM kA nAma bhI mAnA jAtA thA / isa liMya isa sthAna meM itihAsAdi ko svatantra na mAnakara unheM brAhmaNoM kI saMjJA banA diyA hai / prazna-brAhmaNoM kI itihAsAdi, saMjJA meM kyA koI aura bhI pramANa hai / uttara--hama pahale prakaraNa meM likha cuke haiM ki brAhmaNa granthoM meM RSiyoM vA anya janoM ke nAma lekha pUrvaka una ke itihAsAdi kahe haiN| brAhmaNoM meM utane hI nahIM, aura bhI sahasrA aise hI sthala haiM / dekho atha ha yAjJavalkyasya dve bhArye babhUvatuH / maitreyI ca kAtyAyanI ca / zatapatha 14 / 7 / 3 / 1 // tasya ha naciketA nAma putra Asa / taittirIya brA0 3 / 11 / 8 / 14 // ityAdi / ina vAkyoM kA itihAsa se bhinna artha ho bhI nahIM sktaa| aura nizcaya hI ina logoM se pahale ye grantha bhI na the / ataeva itihAsAdi yuna hone se hI ina brAhmaNoM kI bhI itihAsAdi saMjJA avazya hai| prazna-~-aneka mantroM meM bhI to aisA hI itihAsa hai| punaH mantrasaMhitAoM kI itihAsa saMjJA kyoM nahIM maante| uttara--mantroM meM sAmAnya itihAsa hai / ninAdi ArSa zAstroM meM jo bahudhA tatretihAsamAcakSate / 2 / 10 // ityatihAsikAH / 2 / 16 // aisA kahA gayA hai, to isakA abhiprAya bhI nitya sAmAnya itihAsa se hai / hAM, kahIM 2 mantrArtha meM to nahIM, para mantra ke tattva ko spaSTa karane ke lie laukika itihAsa bhI kahA gayA hai| madhyama-kAlIna sAdhAraNa bhASyakAroM ne ina lekhoM kA abhiprAya na samajha kara vedArtha ko dUSita kiyA hai / mantroM ke pada yaugika vA yogarUDha haiN| aisA hI saba vedavit mAnate Aye haiM | bhagavAn jaumini kahate haiM paraM tu zrutisAmAnyamAtram / 1 / 31 // arthAt mantrAntargata saba nAma sAmAnya haiM , parantu brAhmaNAdikoM meM esI bAta Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 nahIM hai / brAhmaNoM meM to RSiyoM kI vaMzAvaliyAM dI haiM / putra, pautra, prapautra Adi kA itihAsa hai| ataeva brAhmaNoM kI itihAsAdi bhI saMjJA hai, aura brAhmaNa veda nhiiN| (cha) brAhmaNoM kI itihAsAdi saMjJA meM aura bhI pramANa dekho / maharSi gotamaH kahate haiMstutirnindA parakRtiH purAkalpa ityrthvaadH| 2 / 1 / 64 // purAkalpa zabda para bhAthyakartA vAtsyAyana likhatA haiaitihyasamAcarito vidhiH purAkalpa' iti / tasmAdvA etena brAhmaNA bahiSpavamAnaM saamstommstaussn| yoneryazaM pratanavAmahA ityevamAdiH / arthAt aitiza arthAt itihAsayukta kathana purAkalpa kahAtA hai / vAtsyAyana purAkalpa ke udAharaNa meM kisI brAhmaNapATha ko hI uddhRta karatA hai| yahAM prakRta viSaya bhI zabda vizeSa parIkSA prakaNa meM brAhmaNa-vAkya-vibhAga kA cala rahA hai / ataeva jaba vAtsyAyana Adi muni brAhmaNoM meM svayaM itihAsa ko mAnate haiM to hama yadi una ko itihAsa bhI eka saMjJA mAna leM, to isa meM kyA doSa hai| prazna-jaba aneka RSi muni mantra brAhmaNoM ko veda mAnate Ae haiM, to phira tuma aisI ApattiyAM uThA ke kyA siddha karanA cAhate ho / dekho ___ * vaMza Adi varNana purANa kA eka aMga hai / yaha brAhmaNoM meM prAyaH milatA hai| isI liye purANa zabda kahIM 2 brAhmaNoM kA vizeSaNa hai| + gotama sAdhAraNa andhakAra nahIM, pratyuta RSi hai / ataeva mahAbhArata-kAla kA vA usa se bhI bahuta pahale kA hai| vAtsyAyana 2 / 1 / 57 / / sUtra para svayaM kahatA hai tasyeti zabdavizeSamevAdhikurute bhagavAnRSiH / pAzcAtya lekhaka vA una ke katipaya etaddezIya ziSya jo gotama-sUtroM ko IsA kI prathama zatAbdI ke samIpa kA mAnate haiM, to yaha unakI sarAsara bhUla hai| IsA se sahasroM varSa pahale to nyAya bhASyakAra vAtsyAyana hI ho cukA thaa| * tulanA karo mahAbhASya ( kIla0 saM0 bhAga 1 pR0 5) purAkalpa etadAsIt-saMskArottarakAlaM brAhmaNA vyAkaraNaM smaadhiiyte| tulanA karo vAkyapadIya TIkA 1 / 156 / / zrUyate hi purAkalpe / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 mantrabrAhmaNayorvedanAmadheyam / Apastamba zrautra sUtra 24 / 1 / 31 // satyASADha zrautasUtra / / / / 7 // kAtyAyana pariziSTa pratijJAsUtra | bodhAyana gRhyasUtra 2 / 6 / 3 // tathA-- mantrabrAhmaNaM veda ityAcakSate / bAMdhAyanagRhyasUtra 2 / 6 | 2 || punaH AmnAyaH punamantrAzca brAhmaNAni ca / ___kauzika sUtra : / 3 // ityAdi ArSa pramANoM ke hote hue kauna yaha kahane kA sAhasa kara sakatA hai ki brAhmaNa veda nahIM haiN| uttara- zrautasUtroM kA janmadAtA jaba brAhmaNa svayaM kaha cukA hai ki vaha vaMda nahIM, to kalpasUtroM ke ina smArta pramANoM kA kyA mUlya ho sakatA hai / jaimini muni mImAMsA darzana ke smRtipAda* meM balapUrvaka kahate haiM ki kalpasUtra smArta haiM / unakA utanA hI pramANa hai, jitanA smRti kA | smRti parataH pramANa hai / usakI apekSA parataH pramANa hote hue bhI brAhmaNa sahasroM guNA adhika pramANa hai / nahIM nahIM, vedavyAkhyAna hone se atyanta pUjya hai / ve RSi jo ina brAhmaNoM kA pravacana kara cuke the, kadApi inake viruddha pratijJA nahIM kara sakate / isa liye jaba kucha eka AcAryoM ne mantra brAhmaNa ko veda kahA hai, to vaha aupacArika bhAva se hI haiM / jaise Ayurveda, dhanurveda Ada veda 0.hAte haiM, aura jaise tantroM kI uktiyoM ko bhI mantra kahA gayA hai, punaH jaise zatapatha 13 | 4 / 3 / 12, 13 // meM itihAso vedH| purANaM vedH| ityAdi, ina sabako aupacArika bhAva se baMda kahA gayA hai, vaise hI ApastambAdi zrautasUtroM meM yaha aupacArika lakSaNa hai / aura yaha bhI to abhI nizraya nahIM ki bodhAyanAdi sUtroM meM yaha vAkya unhIM RSiyoM kA hai athavA paramparA meM Ane vAle unake ziSya praziSyoM kA / prazna-brAhmaNa to svayaM itihAsa aura purANa ko apana se pRthak mAnatA hai| phira itihAsa aura purANa brAhmaNoM kI saMjJA kaise ho sakatI hai / dekho vAtsyAyana nyAyabhASya meM kyA kahatA hai * 1 / 3 / 11-14 / / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ pramANena khalu brAhmaNanetihAsapurANasya prAmANyamabhyanujJAyate / 4 / 1 / 62 // arthAt pramANarUpa brAhmaNa se itihAsa aura purANa kI prAmANikatA jJAta hotI hai| phira zatapatha brA0 13 / 4 / 3 / 12, 13 // meM kahA haiathASTamehan / 'kiMciditihAsamAcakSIta / atha navame'han / 'tAnupadizati purANaM vedaH so'yamiti kiMcit purANamAcakSIta / uttara-hama ne kaba kahA hai ki ina brAhmaNoM se pUrva koI itihAsa aura purANa na the / pratyuta hama to pR0 29 para svayaM aneka pramANoM se ina kA astitva svIkAra kara cuke haiM / inhIM kI bahuta sI sAmagrI kA pravacana kI bhASA meM ina brAhmaNoM ma samAveza kiyA gayA hai / isI kAraNa ina brAhmaNoM kI itihAsAdi bhI saMjJA hai| aura isI kAraNa purANa zabda anaka sthaloM meM vizeSaNarUpa se brAhmaNoM kA dyotaka banA / yAskAcArya ne nirakta 3 | 18 || meM--- purANaM kasmAd / purA navaM bhavati / purAne athavA purANa kA yaha nirvacana kiyA hai ki."prathama hote samaya nayA ho / " aisI vArtAeM bAhmaNoM meM sarvatra pAI jAtI haiM / isa liye bhI purANa kA lakSaNa brAhmaNa meM caritArtha ho jAtA hai / mantroM meM saba sAmAnya varNana hai| ataH brAhmaNa Adi vaMda nahIM ho sakate / mantrasahitAeM hI veda haiM / (ja) bhagavAn pANini ne apana aSTaka meM ye mUtra kahe haiMdRSTaM sAma / 4 / 2 / 7 // tena proktam / 4 / 3 / 101 // purANaprokteSu brAhmaNakalpeSu / 4 / 3 / 105 // upajJAte / 4 / 3 / 115 // kRte granthe / 4 / 3 / 116 // inakA abhiprAya yaha hai ki1-mantra dRSTa haiN| 2-zAkhAeM ( mRla baMdoM ko chor3a kara ), brAhmaNa aura kalpa prokta haiN| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 3-pANini Adi ke grantha sphUrti se prakaTa hue haiN| 4-sAdhAraNa grantha kAMTa chAMTa ke banAye jAte haiM / yahAM bhI brAhmaNoM ko mantroM jaisA UMcA pada nahIM diyA gayA / mantra dRSTa haiM aura brAhmaNa prona haiM / Aja taka kisI vidvAn ne brAhmaNAM kI RSi Adi anukramaNI nahIM sunI / hAM saMhitAoM kI RSi anukramaNI to hotI hai / aura jo saMhitAeM zAkhA nAma meM vyavahRta hotI haiM, tathA jina meM brAhmaNa bhAga sammilita haiM, una kI anukramaNikAoM meM bhI brAhmaNa bhAgoM ke RSi nahIM diye / hAM prajApati ko saba brAhmaNoM kA RSi to kahA hai, arthAta prajApati paramAtmA ne hI vedArtha sujhaayaa| tanika vicAro jo cArAyaNIya saMhitA kA ArSAdhyAya hai, usa mantrASIdhyAya kahate haiM / usa meM brAhmaNa bhAga ke eka do sAmAnya RSi to kahe gaye haiM, para vase brAhmaNa bhAga ke RSi nahIM diye gaye / sthAnaka 18 se Aga usa meM aisA pATha hai brAhmaNAH prajApateH / brAhmaNapaThitAn mntraanthodaahrissyaamH| yahAM sAmAnyarUpa se brAhmaNoM kA prajApati RSi kahakara brAhmaNAntargata mantroM ke to RSi diye haiM, para brAhmaNoM kA koI RSi nahIM diyA / prajApati nAma paramAtmA ke Atirikta RSivizeSa kA bhI hai / vaha brahmA kA samIpavatI hI thA / kahIM 2 brahmA kA nAma hI prajApati hai / vahI brAhmaNoM kA Adi pravacanakartA hai / brAhmaNarUpa meM vedavyAkhyAna karane se hI use kahIM 2 brAhmaNoM kA RSi kahA gayA hai / jahAM aura do cAra sthaloM meM brAhmaNoM ke RSi kahe gaye haiM, ve bhI isI gauNa bhAva se kahe gaye haiN| prazna-vAtsyAyanamuni to spaSTa hI brAhmaNoM ke bhI kASa mAnate haiM / vahAM unhoM ne gauNa mukhya bhAva bhI nahIM kahA / phira tumhArA pakSa kaise mAnA jAve / dekho vAtsyAyana kA lekha-- ya eva mantrabrAhmaNasya draSTAraH pravaktArazca te khalvitihAsapurANasya dharmazAstrasya ceti / 4 / 1 / 62 // uttara-yadi tuma vAtsyAyana bhASya ko ArSa rIti se par3he hote to kabhI aisA prazna na karate / vAtsyAyana to spaSTa hI hamArA pakSa kaha rahA hai / sUtra 2 / 2 / 67 para vaha likhatA hai ya evAptA vedArthAnAM drssttaarH| ataeva donoM vAkyoM kI tulanA se "brAhmaNasya draSTAraH" kA artha "vaMdArthAnAM draSTAraH" hI hai / hama prAhmaNoM ko vedavyAkhyAna kaha hI cuke haiM / hAM, usa vyAkhyAna Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 ke sAtha 2 RSiyoM ne itihAsa, purANAdi kA bhI pravacana kara diyA hai| nirukta meM bhI kahA hai--- RSerdRSTArthasya prItirbhavatyAkhyAnasaMyuktA 10|10||10|46 ityAkhyAnam 11 / 19 / / 11 / 25 / / 11 / 34 / / isa kA bhI yahI abhiprAya haiM ki jaba vedArtha itihAsAdi se saMyukta kahA jAtA hai, to vaha priya aura rucikara lagatA hai / astu ! yadi brAhmaNoM ko bhI veda mAnoge to unakA artha kina granthoM meM batAoge / mantrArtha to brAhmaNa meM vidyamAna hai, para brAhmaNArtha kahIM nahIM / ataH mantra hI veda hai, aura brAhmaNa unakA vyAkhyAnamAtra hai | RSiyoM ko vedArtha kA jJAna to paramAtmA ne hI karAyA / taba RSiyoM ne usa artha ko AkhyAnAdi ke sAtha pravacana kI bhASA meM kahA / vahI vedArtha brAhmaNa huA | isI liye vAtsyAyana ne vedArthadraSTA kaha kara sArI bAta ko khola diyA hai / aura bhI jahAM kahIM ArSa granthoM meM brAhmaNa vAkyoM ke sAtha "apazyat " Adi kriyApada lagA kara unakA dekhanA kahA hai, to vahAM bhI pUrvokta bhAva se hI kahA hai / vedArtharUpa brAhmaNoM ke una bhAvoM ko hI RSiyoM ne mantroM meM dekhA thA / tatra pravacana kI bhASA meM RSiyoM ne una tathyoM ko kahA / brAhmaNa vAkya jaise ke taise dekhe nahIM gaye / mUla mantra hI nitya-AnupUtra ke sAtha dekhe gaye haiM / isI abhiprAya se nirukta 2|11|| meM nimnalikhita brAhmaNa vAkya uddhRta haiM tad yadanAMstapasyamAnAn brahma svayambhvabhyAnarSata RSayo SbhavaMstadRSINAmRSittvam / iti vijJAyate / brahma nAma veda arthAt mantroM kA hI hai / isI brahma kA brahmA Adi dvArA vyAkhyAna hone se brAhmaNa nAma pdd'aa| ataeva brahma ko to RSiyoM ne spaSTa dekhA, brAhmaNoM ko vaise nahIM | jaisA hama pUrva kaha cuke haiM, brAhmaNoM kA bhAvamAtra dekhA gayA thA / isa * yaha mImAMsAdi sarva zAstrakAroM kA mata hai brAhmaNa to kyA sAdhAraNa zAkhAoM meM nitya AnupUrvI nahIM hai / isa liye ye veda kaise ho sakate haiM / zAkhA AdikoM meM AnupUrvI anitya hai, isakA pramANa mahAbhASya 4 | 3|101 || para dekhoyadyapyartho nityo yA tvasau varNAnupUrvI sAnityA | tadbhedAzcaitadbhavati kAThakaM kAlApakaM maudakaM paippalAdakamiti // + tulanA karo taittirIyAraNyaka 2 | 9 || Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ma pramANa bhI hai / gopatha brAhmaNa pU0 1 / 12 // meM kahA hai sa etaM trivRtaM saptatantumekaviMzatisaMsthaM yajJamapazyat / yahA~ yajJa kA dakhanA kahA hai / yajJa kriyA hai / isa kriyA kA bhAva RSiyoM ne mantroM meM dekhA / vaise hI brAhmaNa vAkyoM kA bhAva bhI unhoM ne jAnA thA / punaH jaisa mahAbhASya Adi meM pazyati tvAcAryaH / (kIla0 saM0 bhAga 1 pR0 24) saikar3oM vAra aisA pATha zraddhA se kahA gayA hai, vaise hI kahIM 2 arthavAdarUpa se brAhmaNoM ke liye "za" dhAtu kA prayoga huA hai / prazna-mahAmAhAvedrAvaNa kA kartA kahatA hai kiJca paramarSirgotamo vedaprAmANyanirUpaNAvasare sthUNAni khanananyAyena vedanAmANyaM draDhayitumevA''zazaGke "tdpraamaannymnRtvyaaghaatpunruktdossebhyH|" tasya vedasyAprAmANyamanRtavyAmatapunaruktadoSebhyaH tatrAnRtaM yathA "putrakAmaH putraSTayA yajat" anuSThitAyAmapi ceSTau na yujyante puruSAH puriti draSTArthasyAsya vAkyasyA'prAmANye "'grihotraM juhuyAtsvargakAma" ityadRSTArthakasya vAkyasya prAmANye kathamAzvAsaH / atra hi sUtrasthatatpadana parAmraSTumiSTasya vedasyA'prAmANyamAzaGkamAnaH "amihotraM juhuyAtsvargakAma" iti brAhmaNasyAprAmANyaM darzayAmAsa gotamaH / yAda nAma brAhmaNaM na vedastahi vaMdAprAmANyasAdhanAvasare brAhmaNasyAprAmANyapradarzana karNasparza kATacAlanAyitaM syAt / na hi prekSAvAn 'maitravAkyaM na vizvasihI' ti kazcana bodhayazcatravAkyasya mithyAtva prasAdhayeta tadavazyaM brAhmaNaM veda iti paramaSiranumanyata iti / naca sUtrasthatatpadana paramarSiAbhipreti nirdeSTam "AmihotraM juhuyAtsvargakAma' iti brAhmaNavAkyam / Apatu yatkiJcidanyadeva saMhitAvAkyamiti sarva sikatAkRpAyitamiti vAcyam / * "tadaprAmANyam ," isa nyAya sUtra se veda kA pramANa siddha karane ke liye pUrva pakSa kiyA hai / usa para bhASyakAra maharSi vAtsyAyana jI ne brAhmaNa pustakoM ke udAharaNa die haiM / isase nyAyakartA mahArSe kA AbhiprAya prasiddha hai ki brAhmaNa pustaka bhI veda hI hai kyoMki veda kA pramANa siddha karane meM anya kA udAharaNa denA nahIM bana * RSi dayAnanda sarasvatI ne gotama ke pramANa se brAhmaNoM kA veda na honA siddha kiyA thaa| usakA yaha uttara mohanalAla ne likhA | isakA ucita, para punarunadoSa-pUrNa uttara bhImasena ne AyIsaddhAnta caitra saMvat 1945 bhAga 1, aGka 11, pR. 166, 167 para diyA / usI uttara ko kucha kATa kara, hama ne yahAM dharA hai| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakatA isa para hama pUchate haiM ki mahAmohaviSArNava kA jI ! kahiye to sahI nyAyadarzana meM yaha kauna prakaraNa hai ? kyA Apane isako vedaprAmANya parIkSA prakaraNa samajhA hai ? vA anya koI / yadi veda parIkSA prakaraNa samajhA hai to kahiye ki veda parIkSA prakaraNa ke hone meM kyA niyama hai ? tat zabda se pUrva pratipAdita viSaya lenA yaha to saba ApoM kA siddhAnta ho hai para Apa kahiye ki " tad prAmANyam 0 " isa sUtra se pahile vedazabda kisa sUtra meM par3hA hai ? jo tat zabda se lenA cAhiye / ___... ina logoM ne vizvanAtha bhaTTAcArya kRta nyAsUtra kI vRtti bhI nahIM dekhI ? jo prakaraNa kA nAma to mAlUma ho jAtA / ... vizvanAtha ne isa prakaraNa kA nAma "zabdavizeSaparIkSA" prakaraNa rakkhA hai / so nyAyabhASya ke anukUla hai / * aura bhASyakAra vAtsyAyana RSi ne bhI likhA hai ki "tasya zabdasya pramANatvaM na sambhavati" usa pUrvokta zabda kA pramANa mAnanA ThIka nahIM hai arthAt ukta sUtra meM tat zabda karake zabdapramANa kA AkarSaNa karanA cAhiye, aura pUrva se zabdaparIkSA kA prasaGga bhI calA hI AtA hai| yadyapi zabda pramANAntargata veda bhI AtA hai isI liye hama yaha pratijJA nahIM karate ki zabda vizeSa parIkSA kahana meM veda kI parIkSA na AvegI parantu yaha pratijJA avazya karate haiM ki zabda vizeSa parIkSA meM kevala mUlaveda hI liye jAveM aura brAhmaNAdi na liye jAveM yaha koI siddha nahIM kara sakatA kyoMki zabda sAmAnya meM hama logoM ke vizvAsa yogya vyavahAra ke zabda bhI A sakate haiM aura zabda vizeSa kahane se zruti smRti hI lI jAveMgI / isa meM bhI mUla veda sUrya ke samAna svataH prakAza svarUpa hai usa kI parIkSA karanA sarvAza meM ThAka nahIM / jaise sUrya ko dekhane ke liye dvitIya sUryya vA dIpakAdi kI apekSA nahIM hotI vaise kisI anya pramANa se veda kI parIkSA karanA nahIM banatA / isI kAraNa zabda vizeSa parIkSA meM maharSi vAtsyAyana jI ne vizeSa kara brAhmaNa bhAgoM ke udAharaNa diye haiM / jo kucha veda parIkSA ho sakatI hai to veda se hI ho sakatI hai / aura bar3A bhArI Azcarya to yaha hai ki mahAmohaviSArNavakartA jina nyAyakartA maharSi ke pramANa se apane pakSa ko siddha karanA cAhate haiM unhIM RSi ke usI pramANa se ina kA pakSa khaNDita hotA hai kintu siddha kucha bhI nahIM hotA / sUtrakAra aura bhASyakAra RSiyoM ne " tada prAmANyam 0 ' isa sUtra se pUrva kahIM bhI veda zabda kA nAma nahIM liyA / isI se isa sUta meM tat zabda se veda kA parAmarza nahIM kiyA kintu zabda kA parAmarza kiyA / aura RSi loga aisA aprasaGga varNana ina logoM ke tulya * vAtsyAyana bhASya ke bhI aneka chape granthoM meM isa prakaraNa ko "zabdavizeSa parIkSA praka..ga hI likhA hai / bha0datta / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 kyoM kareM ? kyoMki RSiyoM meM pakSapAtAdi doSa nahIM hote haiM / RSi logoM ne kahIM 2 veda vicAra prakaraNa meM brAhmaNa pustakoM ke vAkya bhI rakkhe haiM so vyAkhyAna vyAkhyeya kA tAdAtmya sambandha mAna ke "" tadeva sUtraM vigRhItaM vyAkhyAnaM bhavati " kahA hai arthAt vyAkhyeya mUla pustaka meM jo pada haiM unhIM ko lauTa pauTa kara vA upayogI anya pada lagA kara anvita kara denA vyAkhyAna kahAtA hai / isa kAraNa brAhmaNa vAkya veda vicAra prakaraNa meM lenA anucita nahIM athavA brAhmaNa vAkyoM ko veda ke tulya mAnakara udAharaNa denA bana sakatA hai / "chandovat sUtrANi bhavanti" isa ke anusAra jaba vyAkaraNAdi ke sUtroM meM veda ke tulya kArya hote haiM to veda ke ati nikaTavarttI brAhmaNoM meM veda tulya kArya hoveM to kucha Azcarya kI bAta nahIM hai / yadi veda meM jaise kArya hote haiM vaise brAhmaNoM meM hone se unako mUla veda mAna liyA jAve aura manuSya buddhiracita na mAnA jAve to sUtrAdi ko bhI RSi racita na mAnanA cAhiye kyoMki vahAM bhI chandovat kArya hote haiM to unako bhI veda mAna liyA jAve ? jaba aisA nahIM hotA to brAhmaNa bhI mUla veda nahIM hosakate aura brAhmaNa kA manuSyabuddhiracita honA unhIM ke pada vAkyoM kI racanA se siddha ho jAtA hai kisI anya pramANa kI AvazyakatA nahIM / " iti / isake Age sUtra 2 / 1 / 61 // meM jo vAtsyAyana kA lekha hai, usase bhI brAhmaNa-granthoM kA veda na honA hI siddha hotA hai / vAtsyAyana kahatA haiMpramANaM zabdaH / yathA loke / vibhAgazca brAhmaNavAkyAnAM trividhaH / arthAt - zabda - pramANa mAnanA hI par3egA / jaise vyavahAra meM zabda pramANa mAne vinA kAma nahIM calatA, vaise hI AptoM ke upadeza ko bhI pramANa mAnanA cAhiye / aura jaise vyavahAra meM trividha vAkya vibhAga hai, vaise hI brAhmaNoM meM bhI hai / jaise vyavahAra meM purAkalpa Adi haiM, vaise hI brAhmaNoM meM bhI haiM / parantu zruti sAmAnya haiM / isake viparIta brAhmaNa meM itihAsa hai / ataeva itihAsAdi hone se brAhmaNoM ke zabda mantroM kI apekSA laukika hI haiN| isa liye brAhmaNa veda nahIM | prazna - mohanalAla kahatA hai pUrvokta vAkya kA bhAva aise kahanA cAhiye"pramANaM zabdo yathA loke" iti sAdRzyArthaka yathApadaghaTitaM brUte ca tatheti / loke yathA zabdapramANaM tathA vedepItyadhyAhAryam / vede brAhmaNarUpe brAhmaNasaMjJakAnAM vAkyAnAM vibhAgastrividhaH ityarthasya tAtparyaviSayatvAt / " Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 uttara -- - yaha bhI mohanalAla kI bhUla hI hai / yahAM "loka" zabda laukika pranthoM ke liye prayukta nahIM huA / pratyuta vyavahAra meM prayukta hone vAle zabdoM ke liye huA hai | ataH tathA ke sAtha veda pada kA adhyAhAra nirarthaka hI hai / aura 2 / 1 / 65 / / sUtra para jo vAtsyAyana likhatA hai yathA laukike vAkye vibhAgenArthagrahaNAta pramANatvamevaM vedavAkyAnAmapi vibhAgenArthagrahaNAt pramANatvaM bhavitumarhatIti / isakA yahI abhiprAya hai ki yadyapi vAtsyAyana ne " vedavAkyAnAm " pada ke Age "brAhmaNa" pada nahIM par3hA, tathApi yahAM aupacArika bhAva se hI veda zabda kA prayoga huA hai / aupacArika bhAva se itanA kaha dene se hI brAhmaNa veda nahIM mAne jAsakate / prazna - tumhAre pAsa kyA pramANa hai ki yahAM veda zabda kA prayoga aupacArika bhAva se hai / uttara - vAtsyAyana Adi muni jo veda, brAhmaNa ko jAnate the, ve unake viruddha nahIM kaha sakate the| hama siddha kara cuke haiM ki brAhmaNa apane ko veda se bhinna vA manuSyakRta batAtA hai| punaH vAtsyAyana isake viruddha kaise samajha sakate the / ataH unakA prayoga aupacArika hI hai / brAhmaNa granthoM ke veda na hone meM aura bhI pramANa dekho / (jha) zatapatha brAhmaNa 14 | 6 | 10 | 6 // meM kahA hai Rgvedo yajurvedaH sAmavedo 'tharvAGgirasa itihAsaH purANaM vidyA upaniSadaH zlokaH sUtrANyanuvyAkhyAnAni vyAkhyAnAni vAcaiva samrAT prajAyante / laga bhaga aisA hI pATha zatapatha 14 / 5 / 4 / 10 // meM bhI AtA hai / yahAM sUtrAdivat upaniSadoM ko spaSTa vedoM se pRthak mAnA hai / jaba brAhmaNakAra svayaM brAhmaNa vibhAgoM arthAt upaniSadoM ko veda nahIM mAnate, to phira brAhmaNa grantha veda kaise ho sakate haiM / * * ArSa granthoM kA to kyA kahanA, usa smRti meM bhI jo yAjJavalkya ke nAma mar3hI jAtI haiM, isI vicAra ke cinha pAye jAte haiN| dekho adhyAya 3yato vedAH purANaM ca vidyopaniSadastathA / - zlokAH sUtrANi bhASyANi yatkiJcidvAbhayaM kvacit / / 181 / / becArA vizvarUpa isa Apatti ko dekha kara kahatA hai upani pradAM pRthagvacanaM vedabhAgAntarasya tAdardhyapradarzanArtham / ---- Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna-sanAtanadharmoddhAra kA kartA nakachedarAma khaNDa 2 pR0530 para likhatA hai __"jahAM kevala mantroM ko kahanA hotA hai vahAM kevala Rk Adi zabdoM hI kA prayoga hotA hai jaise 'ahe bubhiya' ityAdi mantroM meM aura jahAM mantra aura brAhmaNa ke samudAya ko kahanA hotA hai vahAM kevala Rk Adi zabda kA prayoga nahIM hotA kintu Rgveda Adi zabdoM hI kA prayoga hotA hai jaise 'evaM vA are.' ityAdi pUrvokta brAhmaNa vAkya meM / " kyA yaha lekha ucita hai| uttara-aise lekha prakaTa karate haiM ki lekhaka vaidika vAGmaya se aparicita hI hai| madhyama-kAlIna mImAMsakoM ke kucha bhramotpAdaka lekha par3ha kara hI usane aisA likha diyA hai / nakachedarAma ne jo pramANa 'evaM vA are' zatapatha se uddhRta kiyA hai, use hI nahIM dekhA | vahAM bhI to RgvedAdi se upaniSadoM ko pRthak kahA hai| kAzI ke pANData ne apane diye pramANa ko hI jaba pUrA nahIM vicArA, to aura vaha kyA likhegaa| Rk pada mantroM ke liye Ave, aura RgvedAdi mantra brAhmaNa ke samudAya ke liye varte jAveM, aisA koI niyama nahIM / ye donoM zabda mantrasaMhitA ke liye hI prayukta hote rahe haiM / isameM prAcIna brAhmaNoM ke pramANoM ko dekho| zatapatha brAhmaNa 13 | 4 | 3 // kI anekoM kaNDikAoM meM kramazaH kahA haitAnupadizati-Rco vedaH....... 'RcAe sUktaM vyAcakSaNa // 3 // tAnupadizati-yajUSi vedaH yajuSAmanuvAkaM vyAcakSaNa // 6 // tAnupadizati-AtharvaNo vedaH 'atharvaNAmekaM parva vyAcakSaNa // 7 // tAnupadizati-sAmAni vedaH 'sAmnAM dazataM brUyAt // 14 // aba vicArana kI vArtA hai, ki yahAM veda zabda kevala RgAdi ke liye hI prayukta huA hai / RgAdi mantra haiN| aura RgvedIya Adi brAhmaNoM meM sUna Adi avAntara vibhAga hai bhI nahIM / isa liye RgvedAdi zabda bhI mantra saMhitAoM ke liye hI varte gaye haiM, brAhmaNoM ke liye nahIM, aisA mAnanA hI yuktiyukta hai| zatapatha ke isI prakaraNa kI 8, 9, 10 kaNDikAoM meM jo aGgiraso veda, sarpavidyA veda, devajanavidyA veda, saMkSAeM haiM, to yaha atharvaveda ke avAntara vibhAgoM ke hI nAma haiN| ina saba meM 'parva' vidyamAna haiN| zeSa mAyAveda, itihAsAveda, purANa veda, paramparA se Ane vAle saMgrahamAtra haiM / ye pUre prandharUpa meM nahIM haiM / athavA inakA avAntara vibhAga nahIM hai / isI liye inake sAtha kahA hai Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAMcinmAyAM kuryAt / 11 // kaMciditihAsamAcakSIta / 12 // kiJcit purANamAcakSIta / 13 // ina tInoM ke sAtha, jaisA hama pUrva kaha cuke haiM, vedapada kA aupacArika prayoga hai / isase Age 15vIM kaNDikA meM kahA hai AcaSTe sarvAn vedAn / arthAt saba veda kahe / yahAM brAhmaNoM kA svarUpa bhI kathana nahIM kiyA gayA, aura vAstavika tathA aupacArika bhAva se veda bhI kaha diye / isa liye jJAta hotA hai ki yAjJavalkya Adi RSi svapna meM bhI brAhmaNoM ko veda na mAnate the / isI prastuta viSaya meM, hamAre siddhAnta ko puSTa karane vAle aura bhI pramANa dekho / prAyaH sAre hI brAhmaNoM meM prajApati arthAt paramAtmA se veda ke prakAzita hone ke sambandha meM kucha vAkya Aye haiM / katipaya brAhmaNoM ke ve vAkya nIce diye jAte haiM "sa etAni trINi jyotISyabhyatapyata so 'gnereva! 'sRjata vAyoryajUMSyAdityAt sAmAni / sa etAM trayIM vidyAmabhyatapyata / / athaitasyA eva trayyai vidyAyai tejorasaM prAvRhat / eteSAmeva vedAnAM bhiSajyAya sa bhUrityacAM prAvRhat / kau0 6 / 10 // sa imAni trINi jyotISyabhitatApa / tebhyastaptabhyastrayo vedA ajAyantAgreRgvedo vAyoryajurvedaH sUryAt sAmavedaH // 3 // sa imAMstrIn vedAnabhitatApa / tebhyastaptabhyastrINi zukrANyajAyanta bhUrityagvedAt // 4 // za0 11 / 5 / 8 // __sa etAstisro devatA abhyatapat / tAsAM tapyamAnAnAM rasAn prAbRhat / ametraco vAyoryajUSi sAmAnyAdityAt // 2 // sa etAM trayIM vidyAmabhyatapat / tasyAstapyamAnAyA rasAn prAbRhat / bhUrityagbhyaH ||3||chaandogy u0 4 / 17 // isa viSaya ke aura bhI brAhmaNa vAkya diye jA sakate haiM, para itanoM se hI yatheSTa abhiprAya nikala par3atA hai| yahAM RcaH ora Rgveda zabda paryAyavAcI hI hai / 'bhU' lyAiti RcAoM se utpanna huI athavA Rgveda se, isa kahane meM koI bheda Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM / Rk, yaju aura sAma, ina tInoM kA samUha trayI vidyA hai| inhIM ko zatapatha ke pramANa meM Rgvada, yajurveda Ara sAmaveda kahA hai / isI se spaSTa hai ki Rk Adi sanda RgvedAdi ke paryAyavAcI haiN| prazna-tInoM pramANoM ko samatA meM rakhanA ucita nhiiN| zatapatha meM mantra brAhmaNa samudAya kA kathana hai aura kauSItAka Adi meM mantramAtra kA / uttara-aisA nimUla kalpanA nirarthaka hai / jaba isa prakaraNa meM eka sAmAnya viSaya kA kathana hai, aura pUrva pradarzita saMgAta bhI eka hI hai, to tumhArI bAta ko koI vidvAn na mAnagA / aura brAhmaNa-grantha to Adi sRSTi meM prakaTa bhI nahIM hue| ve kAla, kAla para banate cale Aye haiM / unakA saGkalana mahAbhArata kAla meM huA hai| yaha brAhmaNa-grantha samagrarUpa se bahuta purAne nahIM haiM / ataH Adi sRSTi ke kAla ke kathana meM veda zabda se brAhmaNa kA bhI abhiprAya lanA anucita hI nahIM, sarAsara khecatAna hai / jaba ina prakaraNoM meM veda zabda se brAhmaNa nahIM liyA gayA, to anyatra bhI ArSa vAGmaya meM aisA hI samajhanA / prazna-kaTha Adi brAhmaNoM ko navIna nahIM samajhanA cAhiye / mImAMsA sUtra 1 / 1 / 28 // para zabara ne brAhmaNoM ke pramANa dekara, Age sUtra 30-32 taka yahI siddha kiyA hai ki brAhmaNAdi bhI apauruSeya haiM / sUtra 30 para vaha kisI purAne zAstra kA pramANa aise dharatA hai smayate ca-vaizampAyanaH sarvazAkhAdhyAyI / kaThaH punarimAM kevalA zAkhAmadhyApayAM babhUva, iti / arthAt kaThAdi zAkhA vA brAhmaNa kaThAdi RSiyoM se pahale bhI vidyamAna the / uttara-zabarasvAmi ne mImAMsA, tarkapAda ke isa vada-apauruSeyatA AdhikaraNa meM jo aneka udAharaNa diye haiM, ve ucita nahIM haiN| zabara to brAhmaNoM ko veda mAnatA thA / ataH usana aise udAharaNa de diye / anyathA aise saba udAharaNa mantroM se dene cAhiye the| ___ kaThazAkhA vA prAhmaNa, vaizampAyana ke samIpa bhale hI hoM, para vyAsa se pahale nahIM the | Adi sRSTi meM brAhmaNa to kyA, zAkhAyeM vA unakA sAmagrI bhI nahIM thI taba to mUla mantra saMhinAeM hI thiiN| isa viSaya kA pramANa Age diyA jAtA hai / usa * dekho sAbara mImAMsAbhASya mantrAzca brAmaNazca vedaH / 2 / 1 // 33 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se yaha bhI siddha hogA ki mantra samUha hI veda haiM, brAhmaNa Adi nahIM | * gopatha brAhmaNa pU0 1 / 5 // meM kahA haiyAn mantrAnapazyat sa AtharvaNo vedo 'bhavat / kyA isa se bar3ha ke aura spaSTha pramANa kI bhI AvazyakatA hai| yahAM sArA siddhAnta vivAda se Upara kara diyA gayA hai / mantra samUha kA hI nAma veda hai, aura vahIM Adi sRSTi meM prakAzita huA | vahI apauruSeya hai| usakI AnupUrvI nitya hai / zeSa zAkhAyeM kRta to nahIM, para AnupUrvI anita hone se prokta haiM | prazna--caraNavyUha kaNDikA dvitIya meM yaha kyA likhA hai ki mantra brAhmaNa veda hai| dekho triguNaM paThayate yatra mantrabrAhmaNayoHsaha / yajurvedaH sa vijJeyaH zeSAH zAkhAntarAH smRtAH // uttara-sAmpratika dazA meM caraNavyUha koI vizvasanIya grantha nahIM haiM / isa ke ATha nau bheda to hama ne hI dekhe haiM / vaibara sAhaba kA caraNavyUha aura, kAzI kA chapA aura / hastalikhito ke bheda kA to kahanA hI kyA / aisI avasthA meM kauna kaha sakatA hai ki mUla grantha kitanA thA / aura yaha zloka to kisI taittirIyasAkhA-bhakta kA milAyA huA pratIta hotA hai / caraNavyUha kA TIkAkAra mahidAsa isa zloka ko aise par3hatA haimantraMbrAhmaNayorvedaH triguNaM yatra paThyate / yajurvedaH sa vijJeya anye zAkhAntarAH smRtAH / / * yadyapi bauddha granthA kA hama sAMga pramANa nahIM karata, to bhI mahAvastu meM "brAhmaNavedeSu" pada bahuta spaSTa hai / isase jJAta hotA hai ki bauddha vidvAnI ko jo paramparA vidita thI, tadanusAra brAhmaNa veda nahIM the / dekho __ tasya rAjJo purohito brahmAyuH nAma trayANAM vedAnAM pArago sanighaNThakaiTabhAnAM itihAsapaMcamAnAM akSarapadavyAkaraNe anlpko| so'yamAcAryaH kuzalo brAmaNavedeSu pi zAstraSu dAnasaMvibhAgazIlo daza kuzalakarmapathAM samAdAya vartati / bhAga 2 | pRSTha 77 / paMkti 8-11 / mahAvastu meM aisA hI prayoga kaI sthaloM para AyA hai| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jahAM mUla meM pUrvoddhata zloka chapA hai vahAM usa ne usakI vyAkhyA bhI nahIM kii| usa se bahuta Aga yaha zloka svayaM likha kara vaha TIkA karatA hai / isa se bhI mUla pATha meM zloka kA prakSipta honA pAyA jAtA hai / zloka kA artha karake anta meM mahiMdAsa likhatA hai etAdRzapaThanaM zAkhAyA adhyayanaM [ yatra ] sa yajurvedaH / taca taittirIyazAkhAyAmevAsti / isI liye hama ne kahA thA ki yaha zloka kisI tattirAMya-zAkhA-bhakta kA milAyA huA pratIta hotA hai / (ba ) brAhmaNa granthoM ke RSi prokta hone meM aura bhI pramANa hai / mImAMsA sUtra 12 / 3 / 17 // aise par3hA gayA hai mantropadezo vA na bhASikasya prAyopapatterbhASikazrutiH / isI ke bhAgya meM zabara kahatA haibhASAsvaro brAhmaNe pravRttaH / jaba brAhmaNa kA svara hI bhASA svara arthAt lokika svara hai, to vaha Izvara prokta kaise ho sakatA hai / yaha bAta zikSA granthA vA bhASika sUtra se siddha hotI hai / vistarabhaya se adhika nahIM likhA gayA / satyavrata sAmazramI jI ne trayI paricaya meM ise bhale prakAra likhA hai| (Ta) brAhmaNAdi granthoM meM mantroM kI prakei dhara ke "iti" kaha kara na kevala mantroM kA vyAkhyAna hI kiyA hai, pratyuta una ke RSi devatA Adi bhI diye haiM / brAhmaNoM ke pramANoM se hama vedoM kA Adi sRSTi meM honA kaha cuke haiN| mantrArtha draSTA RSi usa se bahuta pIche hue haiM / unakA ullekha karane vAle grantha usa se bhI pIche ke hoNge| ina mantrArtha draSTA RSi vizeSoM ke nAmoM kA sAmAnyArtha ho bhI nahIM sakatA / ataH brAhmaNAdi grantha bahuta naye aura RSi-prokta hI haiM / isa ke udAhAraNa kAThaka saMhitA meM dekho mahi trINAmavo 'stu / ( kA0 saM0 7 / 2 // ) ityeSa prAjApatyastricaH / 7 // 9 // sa vAmadeva ukhyamanimavibhastamavaikSata sa etat sUktamapazyat kRNuSva pAjaH prasitiM na pRthvIm, iti / kA0 saM0 10 // 5 // ityaadi| Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 aise hI aSTAdhyAyI Adi anya granthoM meM bhI brAhmaNoM ko veda nahIM mAnA / isa ke udAharaNa hama ne pANinIya sUtroM se pahale de diye haiM / pUrvapakSiyoM ke aSTAdhyAyIstha pramANa itane nirbala haiM ki vidvAn svayaM una kA uttara de sakate haiM / isa sAre lekha se yaha jJAta ho cukA hai, ki mantra saMhitAeM hI veda haiM / vahI apauruSeya haiM / mahAbhAratottara-kAla meM eka yAcika kAla AyA / usa meM brAhmaNoM kA atyanta upayoga hone vA ati mAna hone se, brAhmaNoM ko aupacArika dRSTi se veda kahA. gayA / * samaya ke vyatIta hone para zabara Adi navIna AcAryoM ne usa aupacArika bhAva ko bhulA kara inheM veda hI kahanA Arambha kara diyA / isa liye janasAdhAraNa bhI inheM veda samajhane laga par3e / basa yahI sArI bhUla kA kAraNa thA / RSi dayAnanda sarasvattI ne yaha bhUla dekhI aura isI liye aneka yukti pramANoM ke anantara apanI RgvedAdibhASya bhUmikA ke " vedasaMjJAvicAra viSaya" meM yaha likhA ityAdi bahubhiH pramANairmantrANAmeva vedasaMjJA na brAhmaNagranthAnAmiti siddham / * gautama dharmasUtra kA TIkAkAra maskarIyatra cAmnAyo vidadhyAt / 1 / 51 / / sUtra para TIkA karate hue kahatA hai athavA - AmnAyazabdena manurucyate / arthAt AmnAya zabda se manusmRti kA bhI grahaNa ho sakatA hai| jaba AmnAya pada kisI dharmazAstrI kI dRSTi meM apane mUla - manusmRti ke liye upacAra se prayukta ho sakatA hai, to yAzikoM kI dRSTi meM yajJakriyApradhAna granthoM ke liye upacAra se vedra zabda prayukta hogayA, isa meM aNumAtra bhI Azcarya nahIM / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) brAhmaNa aura vedArtha / nirukta aura nighaNTu kA AdhAra brAhmaNa haiM / nirukta saba se purAnA grantha hai, jo isa samaya milatA hai, aura jisa meM vedArtha kA vistRta nidarzana hai / 'yaha RgvedIya logoM ke paThitavya daza granthoM meM se eka hai / ' dAkSiNAtya RgvedAdhyAyI isa samaya bhI isa kA pATha karate haiM / isa nirukta se pahale bhI aise hI aneka nirukta grantha the, para ve aba luptaprAyaH haiM / * nirukta kA mUlanighaNTu hai / nirukta aura nighaNTu donoM yAska -praNIta haiM / nighaNTu prAcIna vaidika koSoM kA namUnA hai / isa nighaNTu se pahale aura bhI anekoM nighaNTu the / nirukta 7 | 13 | meM yAska svayaM unakA svarUpa kathana karatA hai 1 | athAtAbhidhAnaiH saMyujya havizvodayati - indrAya vRtraghne / indrAya vRture | indrAyA~homuce, iti / tAnyapyeke samAnanti / bhUyAMsi tu samAmnAnAt / yatta saMvijJAnabhUtaM syAt prAdhAnyastuti tat samAne / arthAt - 'kaI eka AcArya aisA samAmnAya karate haiN| jo pradhAna stutivAlA ( ani Adi ) devatA - nAma hai, usakA maiM samAnAya karatA hUM / ' kautsavya praNIta nirukta-nighaNTu bhI jo AtharvaNa pariziSToM meM se eka hai, purAne nighaNTu-granthoM kA hI namUnA mAtra hai / yAskIya nighaNTu aura isa AtharvaNa nighaNTuM ke dekhane se nizcaya hojAtA hai ki prAcIna nighaNTu granthoM kA AdhAra pradhAnatayA brAhmaNa hI the / nighaNTu-paThita artho aura brAhmaNAntargata arthoM kI nimnalikhita tulanAtmaka sUcI se yaha bAta bahuta hI spaSTa hojAyagI / patA nighaNTu 1|14|| atyaH azva 3|17|| adhvaraH yajJa 58 brAhmaNa atyo'si (azva) adhvaro vai yazaH * G. Oppert ke sUcI patra II. 610 para dakSiNa meM kisI ghara meM upamanyu kRta nirukta kA astitva batAyA gayA hai / + dekho merA lekha, mAsika patra jyoti vaizAkha saM0 1977, lAhaura / * isakA devanAgarI saMskaraNa ArSa granthAvalI, lAhaura meM chapa cukA hai| patA tai0 3|8|9|1|| za0 1|4|1|38 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patA nighaNTu brAhmaNa 1 / 12 / / annam udaka anaM vA 'ApaH 1 // 10 // abhram megha abhrAd vRSTiH 2 / 7 // arkaH anna annamarkaH 3 / 4 // astam gRha gRhA vA'stam 1114 // arvA azva (azva vaM ) arvA'si 2111 // aditiH gau aditirhi gauH 1 / 1 // , pRthivI iyaM vai pRthivyaditiH 2111 // , vAk vAgvA aditiH 1110 // adriH megha girirvA'AdriH 5 / 5 // abhIzavaH razmi abhAzavo vai razmayaH 1111 / / anuSTup vAk vAgvA anuSTup / 12 // 3 // amRtam hiraNya amRtaM vai hiraNyam 2| 7|| AyuH anna annamu vA'AyuH 2 / 7|| iSam anna anaM vA iSam 2 // 1 // iDA pRthivI iyaM (pRthivI) vA iDA 2 / 7|| iDA ana annaM vA ilA 2 // 11 // iDA gau gaurvA'iDA 3130 // uvIM pRthivI yatheyaM pRthivyuvI 2) 7 // U anna annaM vA UrgudumbaraH 1111 // Rk vAgevarcaH 3110 // Rtam satya satyaM vA'katam 2 // 9 // ojaH bala ojaH sahaH 3 // 6 // kam sukha mukhaM vai kam 13 7|| kSapA rAtri rAtrayaH kSapAH 2 // 1 // kSAmA pRthivI ime vai dhAvApRthivI thAvAkSAmA 3| 3|| gamIraH mahAn gamIramimaM mahAntamimaM 1111 // gIH vAk vAgvai gIH 1 // 2 // candram hiraNya candra hiraNyam // 3 // jantavaH manuSya manuSyA bai jantavaH patA za0 131819 // za0 53/5/17 // za0 111114 // za0 215 / 2 / 29 // taa03171|| za0 2 / 3 / 434 // za0 111/4/5 // za0 6/5/220 // za0 7/5/2118 // za0 5 / 4 / 3 / 14 // za0 1131216 // za0 9/4/4/5 // za0 9/2/316 // kau0 28 // 5 // kau0 92 // ai0 8 // 26 // za0 3 / 3 / 114 // za0 2111428 // za0 3 / 2 / 1 // 33 // 20416711 // sh073|1123|| kau0 3.5 // go0 u06|3|| ai0 113 // sh067/23|| za0 2 / 9 / 4 / 5 // za0 2 / 2 / 5 // tai0 11763 // 2073 / 132 // vAk Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patA nighaNTu brAhmaNa patA 3 // 4 // duryAH gRha gRhA vai duryAH za0 11112 / 22 // 1111 // dhiSaNA vAk vAgvai dhiSaNA sh065/4/5|| 1417 // dhenuH vAk vAgvai dhenuH tA. 1819/21 // 2 // 7 // namaH anna annaM namaH za0 6 / 3 / 1 / 17 // 23|| naraH manuSya manuSyA veM naraH za0 7/5/2/39 // 1 // 1 // nitiH pRthivI iyaM (pRthivI ) vai niti : za0 523 // 3 // 2 // 10 // nRmpam dhana nRmNAni " dhanAni za0 14/2 // 2 // 30 // 1112 // paryaH udaka Apo hi payaH kau0 5/4 // 2 // 7 // payaH anna paya evAnnam za0 2 / 5 / 1 // 6 // 1112 // pavitram udaka pavitra vA 'ApaH za0 1111111 // 2 // 7 // pituH anna annaM vai pituH za0 119/2/20 // 3 // 1 // puru bahu purudasmaH bahudAnaH za0 4/5/2 // 12 // 1 // 1 // pUSA pRthivI iyaM vai pRthivI pUSA za0 2 / 5 / 4|7|| 2117 // pRtanA saMgrAma yudho vai pRtanA za0 5/24 // 16 // 1 // 3 // pRthivI antarikSa iyaM (pRthivI) antarikSama ai0 3 // 31 // 2 // 2 // prajA apatya prajA vai tokA za0 7/5/2 // 39 // prajA vai sUnuH za0 7111127 // 3217" prajApatiH yajJa / yajJaH prajApattiH za0 1116 / 3 / 9 // 312kA pralam purANa pratna sanAtana za0 64|4|17 // 2 // 20 // paratuH vajra vajro vai parazuH za0 3 / 6 / 4 / 10 // 3117|| makhaH yajJa yajJo vai makhaH tai0 3 / 28 // 3 // 3. 6 // mayaH sukha yadvai zivaM tanmayaH tai0 212 / 5 / 5 // 1 // 5 // marIcipAH razmi ye razmayaste devA marocipAH za0 4 / 1 / 1 / 25 // / 1 // mahI pRthivI iyaM (pRthivI) eva mahI jai0 u0 3/4/7 // 2 / 7 // rasA aba rasenAnnena za0 72 / 2 / 10 // 1 / 12 // rasaH udaka raso vA'ApaH sa0 3 / 3 / 3118 // 2 // 12 // retaH udaka Apo hi retaH tA0 879 // 330rodasI cAvApRthivI yAvApRthivI vai raudasA ai0 2141 // // zrI vAjaH ana annaM vai vAjaH za. 5/14/3|| . Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azva udaka azva patA nighaNTu brAhmaNa patA 2 // 9 // vAjaH vAyaM vai vAjaH za. 33147 // 1114|| vAjI vAjinI hyazvAH za. 5/14/15 // 3 / 17 // viSNuH viSNuvai yajJaH ai0 1115 // 2 // 9 // zavaH calaM vai zavaH za0 73 / 1129 // // 12 // zukram zukrA hyApaH tai0 1763 // 1 / 12 // satyam Apo hi vai satyam / za. 74|116 // 1114 // saptiH (azva tvaM) saptirasi tA. 117/1 // 1111 // sarasvatI vAk vAgvai sarasvatI za0 25/46 // 1112 // sarvam udaka Apa eva sarvam go0 pU0 5 / 15 // 2 / 9 // sahaH bala balaM vai sahaH za0 6 / 6 / 2114|| 1 / 6 // haritaH dizA dizo vai haritaH za0 2 / 5 / 15 / ityAdi / isa choTI sI bhUmikA meM vistaramaya se adhika zabdoM ke arthoM kI tulanA nahIM kI jA sakatI / hamAre koSa ko dhyAnapUrvaka dekhane se vidvajjana svayaM sArI tulanA kara sakeMgeM / hamane isa sUcI meM adhikAMza pramANa zatapatha se hI diye haiN| koSa kI sahAyatA se zeSa brAhmaNoM meM se bhI bahuta se aise hI vAkya mila jaayeNge| yadi saiMkar3oM brAhmaNa grantha lupta na hojAte to Aja bhI nighaNTu ke prAyaH sAre hI nAma una meM se nikAle jA sakate the| yahI avasthA nirukta kI hai| nirukta meM to yAska svayaM iti brAhmaNam / iti ha vijJAyate / kaha kara apane artha kI puSTi brAhmaNa vAkyoM se karatA hai / isa liye hama nizcayAtmaka rUpa se kaha sakate haiM ki yAskIya nirukta, nighaNTu kA pradhAnatayA mUla brAhmaNa grantha hI haiN| isa koSa meM aneka padoM ke ve artha bhI haiM, jo ki isa nighaNTu yA nirukta meM nahIM milate / ho sakatA hai, unheM aura nighaNTukAroM ne ekatra kiyA ho / phira bhI jaisA yAskaHne kahA hai bhUyAMsi tu samAnanAt 713 // una prAcInoM se bhI kaI raha gaye hoM / hamAre isa koSa meM una saba ke ho saMgraha kA prayatna kiyA gayA hai| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 brAhmaNa- pradarzita ina vaidika zabdoM ke artho kA kyA AdhAra hai / brAhmaNa granthoM ne ina meM se bahuta se artha sAkSAt mantroM se liye haiM / samAdhistha RSiyoM ke niSkalaMka manoM meM bahuta sA artha paramAtmA kI kRpA se bhI prApta huA hai / vaha bhI inhIM brAhmaNoM meM banda hai / RSi-prokta vA parataH pramANa hote hue 1 mI vedArtha kA parama tatva inhIM brAhmaNoM se jAnA jA sakatA haiM / aisA hI AryAvarta ke saba vidvAn mAnate Aye haiM / hAM, navIna pAzcAtya lekhaka isa ke viparIta kahate haiM / hama pahale unhIM kI pratijJA kA nirAkaraNa kareMge / boDana kA vayovRddha saMskRtAdhyApaka Arthara enarthAni maikaDAnala likhatA hai* The investigation of the Brahmans has shown that. being mainly concerned with speculatian on the nature of sacrifice, they were already far removed from the spirit of the composers of the Vedic hymns, and contain very little capable of throwing light on the original sense of those hymns. They only give occasional explanations of the sense of the Mantras and these explanations are often very fanciful. How completely they can misunderstand the meaning intended by the seers appears sufficiently from the following two examples. The Satapatha Brahmana (vii. 4, 1, 9 ) in referring to the refrain of Rv. X. 121. kasmai devAya haviSA vidhema L 'to what god should we offer worship with oblation. says 'Ka is Prajapati : to him let us offer oblation. Another Brahmana passage, in explaining the epithet ' golden-handed ' ( hiraNya - pANi) as applied to the sun. remarks that the sun had lost his hand and had got instead one of gold. Quite apart from the linguistic evidence. such interpretations show that there was already a considerable gap between the period of the Brahmanas and that of the Mantras.. Bhandarkar commemoration Volume Poona 1917. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 isa lekha meM kisI na kisI prakAra se jo pratijJAyeM kI gaI haiM, hama unheM pRthak 2 [ganaga | 1 - pAzcAtya lekhakoM ne brAhmaNoM meM anveSaNa kiyA hai / 2 - brAhmaNoM kA pradhAna viSaya yajJa = sacrifice ke svarUpa kI kalpanA karanA hai / 3-----vaidika-sUktoM ke kartAoM ke bhAva se brAhmaNa bahuta pare haTe hue haiM / 4- -- vedoM ke mUlArtha para prakAza DAlane yogya sAmagrI kA brAhmaNoM meM abhAva hI hai / '5 - brAhmaNoM meM kahIM 2 hI mantroM ke bhAva kA vyAkhyAna hai / 6 - yaha vyAkhyAna prAyaH atyanta kAlpanika hote haiM / 7---- - RSiyoM ko jo artha abhipreta thA, brAhmaNa una se sarvathaiva ulaTA artha samajhate haiM / isa ke spaSTa karane vAle do udAharaNa nimnalikhita haiM(ka) kasmai devAya haviSA vidhema | itanA RcA kA bhAga Rgveda 10 / 121 // meM vAra 2 AtA hai | usa kA artha hai 'hama kisa deva kI havi se pUjA kareM / ' isakA zatapatha 7 | 4 | 1 | 9 || meM vicitra vyAkhyAna hai, arthAt ka hI prajApati hai, use hama apanI havi deM / (kha) eka aura brAhmaNa meM hiraNyapANi suvarNa hAtha vAlA zabda AyA hai / vahAM use sUrya para lagAyA gayA hai, tathA kahA hai ki sUrya kA hAtha naSTa hogayA thA, usa ke sthAna meM use eka sone kA hAtha mila gayA / 8 -- bhASA sambandhI sAkSya ko pRthak rakhakara bhI aise vyAkhyAna batAte haiM ki brAhmaNa - kAla se mantra kAla kA bar3A antara ho cukA thA / aba adhyApaka maikaDAnala ke kathana kI parIkSA hotI hai / 1 - mArTina haoNga, ApharekhaTa, liNDanara, vaibara, barnala, arTala, DayUka gasaTara Adi ne aitareya Adi brAhmaNoM ke acche saMskaraNa nikAle haiM, isa meM koI sandeha nahIM / ina ke liye hama unakA dhanyavAda karate | parantu unhoMne yA zatapathAnuvAdaka egaliGga vA taittirIya saMhitA anuvAdaka bai0 kAtha ne brAhmaNoM meM koI santoSajanaka anveSaNa kiyA hai, aisA mAnanA hAsyAspada bananA haiM / Adhunika kaimisTarI kA vijJAna naSTa Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hone para yadi koI thor3I sI AGgala bhASA jAnane vAlA kisI bRhat kaimisTarI ke grantha meM laiDa-cembara-vidhi (Lead-chamber-method) se gandhaka ke tejAba ke tayyAra hone kA varNana par3he aura usa vidhi ko usa ne kabhI dekhA sunA na ho / na hI usane kabhI gandhaka vA gandhakAmala dekhA ho, to niHsandeha vaha usa sAre varNana ko mUoM kA kathana samajhegA / svAbhimAna meM vaha apanI bhUla kadApi svIkAra na karegA / aise hI vinA yajJAdi kriyA ke sIkhe, aura vinA bhUmaNDalastha sUrya, candra, nakSatragaNa, vidyuta AkAza, megha, vAyu, agni, jala Adi saba sthUla padArthoM kA jJAna kiye, jo bhI anadhikArI brAhmaNoM kA pATha karegA vaha inheM mUrkha lIlA samajhegA, pramattagIta kahegA / jaisA ki maiksamUlara apane prAcIna saMskRta sAhitya ke itihAsa pR0 389 para likhatA hai The Brahmanas represent no doubt a most interesting phase in the history of the Indian mind, but judged by themselves, as literary productions, they are most disappointing. No one would have supposed that at so early a period, and in so primitive a state of society, there could have risen up a literature which for pedantry and downright absurdity can hardly be matched anywhere. There is no lack of striking thoughts, of bold expressions, of sound reasoning, and curious traditions in these collections. But these are only like the fragments of a 'torso' like precious.gems, set in brass and lead. The general character of these works is marked by shallow and insipid grandiloquence, by priestly conceit, and antiquarion pedantry. It is most important to the historian that he should know how soon the fresh and healthy growth of a nation can be blighted by priesteraft and superstition. It is most inportant that we should know that nations are liable to these epidemios in their youth as well as in their dotage. These works deserve to be studied as the physician studies the twaddle of idiots, and the raving of madmen* * maikasa mUlara yahAM vaisI bhASA kA hI prakAza karatA hai, jaisI matAndha vyAkta vartA karate haiN| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hama yaha nahIM kahate ki hama nAmoM sanasta arthoM ko samajha gaye haiM,parantu hama yaha jAnate haiM ki jaba AryAvartayi sAyaNa prazAMta bhI ina ke artha kA pUrA nahIM samajhe, to pAzcAtya loga bhalA kyA samajha hAMge / brAhmaNoM meM sthala sthala para rUpakAlaMkAra kI kathAyeM bharI par3I hai / dekho zatapatha 1 / 7 // 4 // meM kahA hai prajApati ha vai svAM duhitaramabhidadhyau / divaM voSasaM vA mithunyenayA syAmiti tA sambabhUva // 1 // ....." sa vai yajJa eva prajApatiH // 4 // * isa prakaraNa meM prajApati nAma sUrya kA hai| brAhmaNagrantha svayaM kahate haiMyo hyeva savitA sa prajApatiH / za0 12 / 3 / 5 / 1 / / prajApatirvai savitA / tA0 16 / 5 / 17 // prajApatirvai suparNo garutmAneSa savitA / za0 10 / 2 / 74 // arthAt savitA = sUrya = Aditya hA prajApAte hai| yaha prajApati hA yantra hai| yaha bAta pUrvotta caturtha kaNDikA meM kahI hai| anyatra bhI brAhmaNagrantha aisA hI kahate haiM / dekho yajJa uvai prajApatiH / kau0 10 // 1 // prajApatirvai yjnyH| tai0 1 / 3 / 10 / 10 // arthAt yakSa prajApati hai / yaha yaza hI sUrya haiyajJa eva savitA / go0 pU0 1 // 33 // sa yaH sa yajJo 'sau sa AdityaH / za0 14 / 1 / 1 // 6 // savitA ko yajJa isa liye kahA hai ki isI viSNu sUrya meM hamAre saura jagat ke sAre amihotrAdi mahAkArya ho rahe haiN| isI savitA = prajApati kI div = prakAza aura uSA kanyA samAna haiM / yahI savitA prajApati anya devoM kA janaka hai| kyoMki-- savitA vai devAnAM prasavitA / za0 // 1 // 3 // 6 // kahA hai, ki mAvatA paramAtmA aura yaha sUrya devoM kA utpAdaka hai / aisA * tulanA karo ai. 33 // tAM0 812110 // galiGga isa kA artha Impeller karatA hai / yaha yukta artha nhiiN| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 hI taittirIya brAhmaNa 2 / 2 / 9 / 5-8 // meM kahA hai saH (prajApatiH) mukhAddevAnasRjata / ___arthAt usa prajApati = paramAtmA ne mukha = mukhya Ameya paramANuoM se devoM ko utpana kiyA / aura Adhidaivika prakaraNa meM isI kA yaha artha haiM ki sUrya ke hI prabhAva se saba Agneya paramANu ekatra hue aura bhinna 2 devoM ke rUpa meM prakaTa hue / nirukta 38 // meM bhI kisI prAcIna brAhmaNa kA pATha isI abhiprAya se dharA gayA hai 'sordevAnasRjata tat surANAM suratvam / asorasurAnasRjata tadasurANAmasuratvam' iti vijJAyate / __ arthAt prakAzamaya paramANuoM se devoM ko racA aura andhakAra yukta paramANuoM se asuroM ko rcaa| kAThaka saMhitA 9 / 11 // meM bhI aisA hI kahA hai ahnA devAnasRjata te zuklaM varNamapuSyan / rAnyA surA~ste kRSNA abhavan / * zatapatha 11 / 1 / 6 / 7 // meM kahA hai| saH (prajApatiH) Asyenaiva devAnasRjata / yahAM Asyena tRtIyAnta prayoga hai / egaliGga isakA anuvAda karatA hai By ( the breath of ) his mouth he created the gods. yaha anuvAda ThIka nhiiN| prANoM se devoM kI utpatti hamAre dekhane meM kahIM nahIM AI / pratyuta do cAra sthaloM meM prANa svayaM deva to kahe gaye haiM tasmAt prANA devAH / za0 7 // 5 // 1 // 22 // anyatra prANa asura hI haiN| prANoM kI utpatti prAyaH tama ke paramANuoM se kahI gaI hai| yahAM hetvartha meM tRtIyA kA yahI abhiprAya hai ki prakaraNAbhipreta devoM kI utpatti meM sUkSma ani ke paramANu hI mukhya kAraNa haiN| tRtIyA ke artha ke sAtha 2 pazcamI kA artha bhI le lenA cAhiye, kyoMki sa (prajApatiH) Animeva mukhAjanayAM cakre / za0 shshaa|| aise saba sthaloM meM paJcamI se bhI abhiprAya spaSTa hotA hai| artha--usa prajApati = paramAtmA ne isa bhautika ami ko mukhya prakAzamaya paramANuoM se banAyA / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAna pitA hone se ye dil aura uSA ina devoM kI bahana-samAna haiM / isI sAre rahasya kA anya gambhIra AzayoM ke sAtha ina zAtapathIya kaNDikAoM meM rUpakAlaGkAra* ke rUpa meM varNana hai| isa sArI kathA kA vizeSa varNana RSi dayAnanda praNIta RgvedAdibhASyabhUmikA ke granthaprAmANyAprAmANya viSaya meM dekho / bhaTTa kumAralasvAmikRta tantravArtika 5 / 3 / 7 || meM bhI aisA hI mAtra likhA hai-- ___prajApatistAvat prajApAlanAdhikArAdAditya evocyate / sa cAruNodayavelAyAmuSasamudyannabhyait / sA tadAgamanAdevopajAyata iti taduhitRtvena vyapadizyate / tasyAM cAruNakiraNAkhyabIjanikSepAt strIpuruSayogavadupacAraH / / *rUpakAlakAra se jar3a jagat kI jo kathAeM veda aura brAhmaNAdi granthoM meM varNana kI gaI haiM, una ke saba aMza AryajanoM meM anukaraNIya nahIM haiM / ye rUpakAlakAra to prAyaH Adhidaivika tathyoM ko batAne ke liye hI kahe gaye haiM / jaise dekho zatapatha 1 / 3 / 1 / 15|| Adi meM kahA hai iyaM pRthivyaditiH seyaM devAnAM ptnii| ki yaha pRthivI devoM kI patnI hai / to kyA aneka manuSyoM kI eka panI ho sakatA hai / nahIM, nhiiN| brAhmaNoM meM svayaM kahA hai nakasyai bahavaH shptyH| ai03|23|| na haikasyA bahavaH shptyH| go0 u03|20|| eka strI ke eka kAla meM aneka pati nahIM hote / ( bhinna kAloM meM niyoga ke rUpa se hosakate haiN| aise hI prajApati kA apanI kanyA ke sAtha sambandha jar3a jagat kI vArtA hai, AryoM kI sabhyatA kA ciha nhiiN| bhaTTa kumArilakhAmi ke aise yathArtha artha para maiksamUlara vismita hotA hai / vaha apane prAcIna saMskRta sAhitya ke itihAsa pR0 529 para kahatA hai Sometimes, however, we feel surprised at the precision with which even such modern writers as Kumarila are able to read the true meaning of their mythology. maiksamUlara ko yaha bAta nahIM ki isa kathA kA vAstavika artha zatapatha mAhmaNa meM hI anyatra khola diyA gayA hai Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aba isa prakaraNa ke sAyaNAdi etadezIya tathA egalizAdi videziyoM ke bhAgya vA anuvAda dekho / kisI sthAna meM bhI isa rUpakAlaMkAra ko yajJa savitA ma ghaTA kara spaSTa nahIM kiyA gyaa| vinA marma vA bhAva ko samajhe samajhAye anuvAda mAtra kara denA paryApta nahIM / aura jisa anuvAda se samajha kucha na Aye, usa meM azAddhayA bhI to kama nahIM ho sakatI / ataH hamArA yahI kahanA hai ki brAhmaNoM kA anveSaNa to abhI Arambha bhI nahIM huaa| pAzcAtya jo yaha samajhate haiM ki ve ina meM anveSaNa kara cuke haiM, ve bhUla se hI aisA kahate haiM / yadi saba niSpakSa hokara hamAre lekha para dhyAna deMge, to ve svayaM bhI aisA mAna jaayNge| ___jisa prakAra pUrvokta zAtapAya prakaraNa kI caturtha kaNDikA meM prajApati kA artha kholA gayA hai, vaise hI anyatra bhI bhinna 2 prakaraNoM ke anta meM kucha saketa Ate haiM / jaba taka una saGketoM kA pUrva sthaloM meM AkarSaNa karake artha na ghaTAyA jAvegA, taba taka artha samajhanA asambhava hogA / isa liye saba pakSapAta chor3a kara pahale ina granthoM kA artha samajhanA cAhiye / tadanantara koI sammati nirdhArita hosakatI hai / aura jo pazcimIya loga vA sAyaNAnuyAyI abhimAna vA bhUla se samajha baiThe haiM, ki ve artha jAna cuke haiM, unheM yaha haTha chor3anA hI pdd'egaa| 2-brAhmaNoM kA pradhAna viSaya yajJa ke svarUpa kI kalpanA karanA hai| 2-Arya loga yajJa ko sacrifice nahIM samajhate / yaha to isa zabda kA paurANika kAla kA atyanta saMkucita aura bhrAntiprada artha hai / ise hI pAzcAtyoM ne svIkAra kiyA hai / ataH ina zabdoM ke ese pUrvakalpita (preconceived) arthoM ko lekara jaba va brAhmaNA kA pATha karate haiM, to unheM brAhmaNa samajha hI nahIM A sakate / kisI grantha kA kSudra zabdArtha ve bhale hI karaleM, para samajhanA una se bahuta dUra hai / dekho AGgalabhASA meM eka prAsaddha vAkya hai sa (prajApatiH saMvatsaraH vAyuH) Adityena divaM mithuna samabhavat / 6 / 1 / 2 / 4 // griphiya kA haTha hai ki vaha apane RgvedAnuvAda meM isa kathA sambandhI mantroM kA vyAkhyAna ucita sthala meM na karaka, unheM azlala samajha pariziSTa meM laiTina bhASA meM unakA anuvAda karatA hai | griphitha kA kathana nirarthaka hI hai ki The whole passage is difficult and obscure. *dekhA gurudatta lekhAvalI pR0 881 ( Works of Pt. Guru Datta.) Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 "I want to answer the call of nature." isa kA zabdArtha hogA-"maiM prakRti ke bulAne kA uttara denA cAhatA hUM / " parantu saba jAnate haiM ki zabdArtha hote hue bhI yaha anuvAda bhAva se bahuta dUra hai / aise hI anuvAda ina pAzrAtyoM ne veda, brAhmaNAdi granthoM ke kiye haiN| tadanusAra hI ye yajJa ko sacrifice samajha baiThe haiM / yajJa zabda ke artha bar3e vistRta haiM / isa koSa meM yajJa zabda dekho| una vistRta arthoM meM jo yajJa kA svarUpa hai, usa kA varNana karate hue hI brAhmaNoM meM adbhuta vijJAna aura sRSTi-cakra kA varNana kiyA hai / usa ko na samajha kara hI pAzcAtya loga brAhmaNoM meM apanI pUrvakAlpata (preconceivel) sacrifice DhUMDhate rahate haiM / 3-vaidika sUktoM ke kartAoM ke bhAva se brAhmaNa bahuta pare haTe hue hai| prathama to hama yaha kahaMga, ki vaidika sUktoM ke kartA nahIM haiM / jo ina ke kartA mAnate hai, una kI yuniyAM kA khaNDana hama apana Rgveda para vyAkhyAna pR0 45 -76 para kara cuke haiN| pUrvapakSiyoM ne hamAra lekha para koI Apatti nahIM uThAI / isa liye abhI isa para aura na likheMge / hAM, dUsare pakSa kA uttara avazya dage / brAhmaNoM kA bhAva mantroM se bahuta pare haTA huA nahIM hai, pratyuta brAhmaNa to mantrA ke sAkSAt artha kA darzana karAte haiM / kalpavidyA aura nitya zabdArthasambandha vidyA se aparicita hone ke kAraNa pAzcAtyAkaM manameM bhaya par3a gayA hai ki eka zabda kA eka hI artha sarvatra lenA cAhiye / artha bane yA na bane, ve usI eka artha se sarvatra kAma calAnA cAhate haiM / brAhmaNoM meM eka 2 zabda ke anaka artha dekhakara ve ghabarA jAta hai / yaha satya hai ki bahubhaktivAdIni hi brAhmaNAni / nirukta 7 / 2 // 'brAhmaNagrantha guNoM kI sadRzatA kA bahuvibhAga karake anaka zabdoM ko paryAya banAte haiM,' para smaraNa rahe ki isa guNA kA sadRzatA kA vibhAga kiye binA kabhI kAma cala hI nahIM sakatA / vaidabhASA to kyA, saMsArastha laukika bhASAoM meM bhI bahudhA guNoM kI sadazatA kA vibhAga karane se hI paryAya bana haiM / veda meM svayaM vizeSya vizeSaNa kI rAti se isa guNa vibhAga ke karana kA prakAra Arambha kiyA gayA hai| dekhotvaM mahImavanim / R0 4 / 19 / 6 // uvA pRthvii| R0 11185/7 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 urvI pRthvii| R067|1|| uvauM pRthvIm / 30 738 / 2 // pRthivi bhUtamurvI / R06|6814|| unatti bhUmi pRthivImuta dyAM / R0 5 / 85 / 4 // bhUmi pRthivIm / a0 12 // 17 // yatheyaM pRthivI mahI dAdhAra / R0 1060 // 9 // pRthivIM mAtaraM mahIm / tai0brA0 2 / 4 / 6 / 8 // zukrAya bhAnave / R074|1|| sUryasya hritH| R0 5 / 29 / 5 // indraM maghavAnamena / R0 7 / 285 // tokAya tanayAya / R. 6 / 1 // 12 // adbhirH| R06|4||6|| A mahI rodasI pRNa / R0 9/41 // 5 // mahI apAre rjsii| R0 9 / 68 // 3 // rodasI mhii| R0 9 / 18 // 5 // bRhatI mhii| R0 9/5/6 // atyaM na vAjinam / R0 12129/2 // azvaM na vAjinam / R0 771 // atyaM na sapti / " 3 // 22 // 1 // tarase blaay| " 3 // 18 // 3 // nighaNTu 1111 // meM vAk ke 57 nAma Aye haiN| una meM dhArA, mandrA, sarasvatI, jihvA, Rka, anuSTup Adi nAma par3he gaye haiN| ina meM se kucha brAhmaNoM meM bhI isI artha meM milate haiN| pahale cAra nAma to vizeSya vizeSaNa bhAva se spaSTa hI veda meM ina athoM meM mila jAte haiM / yathAmandrayA soma dhaaryaa| R0 9 / 6 / 1 // atra mandrA giro devyntiirupsthuH| , 718 // 3 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 mandrayA deva jihvayA / 5 / 26 / 1 // yaM yAcAmyahaM vAcA sarasvatyA / 5|7|5|| ** aba rahe Rk aura zloka (di zabda / inake viSaya meM maikaDAnala mahAzaya ne bhI svasaMdeha prakaTa kiyA hai / 'bhaNDArakara kamemorezana vAlyUma' vAle apane lekha meM ve likhate haiM "Thus among the synonyms of vae 'speech' appear such words as sloka, nivid. re. gatha, anustubh which denote different kinds of verses or compositions and can never have been employed to express the simple meaning of 'speech." arthAt yaha zabda racanAvizeSa ke liye A sakate haiM, sAdhAraNa vAk ke liye nahIM / aba hama dekheMge ki veda vA zAkhA pranthoM meM, nighaNTu vA brAhmaNoM meM Aye hue ye zabda ina arthoM meM milate haiM yA nahIM / RcA girA maruto devyadite / RcaM vAcaM prapadye / Rco giraH suSTutayaH / RcaM gAthAM brahma paraM jigAMsana / 99 R0 8|27|5|| ya0 36 / 1 // R0 91 / 12 / / kau0 sU0 13579 ina pramANoM meM Rk zabda vAkU ke vizeSaNoM meM AyA hai / ataH isakA vAgartha honA sandeha se pare hai / zloka zabda racanA-vizeSa ke liye to AtAM hai, para vANI ke liye bhI Rgveda meM vartA gayA hai, isa meM koI sandeha nahIM / dekho yajurveda meM eka mantra haiM"vibhAhi / zrotramme zlokaya / 14 / 8 // cakSurma arthAt -- mere netroM ko prakAzita aura karNa ko zravaNayukta kara / yahAM zlokaya kriyApada spaSTa karatA hai, ki loka zabda racanAvizeSa ke liye hI nahIM AtA, pratyuta sAdhAraNa vANI = zabda = zravaNa ke sambandha meM bhI AtA hai| punaH RgvedIya mantra bhI yahI spaSTa karate haiM -- Rtasya loko badhirA tatarda karNAH |4| 23 |9 // arthAt - satya kI vANI badhira kAnoM kA nAza karatI hai / mimIhi lokamAsye | 1|38|14|| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praite vadantu pU vayaM vadAma grAvabhyo vAcaM vadatA vadayaH / yadadrayaH parvatAH sAkamAzayaH zlokaM ghoSaM bharathendrAya sominH|| 10 / 94 / 1 // isa Antama mantra meM to zloka aura ghoSa ko vizeSya vizeSaNa banA kara sArA vivAda miTA diyA hai / arthA / zlAka, ghoSa athavA vANI kA paryAya hai / zeSa zabda bhI veda meM hI vANI ke arthoM meM mila jAte haiM / hamAre isa lekha se yaha na samajhanA cAhiye ki mandrA, dhArA, jihvA, sarasvatI, aura RgAdi zabda ora arthoM meM nahIM A sakate / vedoM meM zabdoM ke yaugika hone se prakaraNAnukUla hI artha hotA hai| vaha artha mUlataH dhAtu sambandha se eka vA aneka prakAra kA hai / para una saba meM vaha yogarUDha banate samaya prakaraNavaza kucha hI arthoM meM raha gayA hai / ve saba artha bhAthyakartA ke dhyAna meM rahane cAhiyeM / jo jahAM saMgata ho vaha use vahIM lagAve | hamAre pUrvokta kathana para pAzcAtya loga kaI tarka kareMge / ataH una ke saba takoM ke uttara ke lio hama eka aise zabda para vicAra karanA cAhate haiN| jisa se sAre aise takoM kA anta ho jAve / aura vaha vicAra yaha bhI siddha kara deM ki brAhmaNArtha veda kA yathArtha artha hai vaha veda se bahuta pare haTA huA nahIM, aisA zabda adhvara hai| nighaNTu 3 / 17 // meM adhvara ko yakSa kA paryAya kahA gayA hai| zatapathAdi brAhmaNoM meM bhI bahudhA aisA kathana milatA hai| dekho isa koSa meM avara zabda / brAhmaNoM ne kyoM yaha paryAya banAyA, isakA kAraNa veda ke andara hI milatA hai / Rgveda meM AyA hai-- agne yaM yajJamadhvaraM vizvataH paribhUrasi / / 1 / 4 // arthAt-he prakAzasvarUpa paramAtman jisa hiMsAdi doSa rAhata yajJa ko Apa sarvatra sarvopari hokara virAjate ho / yahAM adhvara zabda yajJa kA vizeSaNa hai / vizeSaNa hone se yahI zabda anyatra yajJavAcI bana gayA hai| prazna-kyA sAre hI vizeSaNa paryAya bana jAte hai| uttara--nahIM | jina vizeSya, vizeSaNoM ke guNa kI.vizeSa samAnatA hojAve, ve hI paryAya banate haiN| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aba dekho pAzrAtya loga isI bAta se bhayabhIta hokara isa mantra ke artha meM kaisI kalpanA karate haiN| 1-harmana olDanabarga S. B. E. vol. XLVI, Hymms to Agni, pR. 1 para likhatA hai Agni, whatever sacrifice and worship' thou encompassest on every side, ___Note 1. 'Worship' is a very inadequate translation of adhvara, which is nearly a synonym of yajJa.. . . . . . . . Prof. Max Muller writes: 'I accept the native explanation a-dhvara, without a law, perfect whole, holy.' ___2-griphitha apane vedAnuvAda meM likhatA hai Agni, the perfect sacrifice which thou encompassest about. 3-Arthara enani maikaDAnala apanI Vedic Reader pR0 6 para likhatA hai O Agni, the worship and sacrifice that thou encompassest on every side, 794 374424-again coordination with ca; the former has a wider sense-worship (prayer and offering); the latter-sacrificial act. yahAM olDanabarga aura prAyaH usI kI pratidhvani karane vAlA maikaDAnala ca kA adhyAhAra karate haiM / ve donoM isa sthAna meM adhvara aura yajJa ko vizeSya vizeSaNa nahIM maante| griphitha mahAzaya bhArata meM rahe / ve kAzIstha paNDitoM se sahAyatA bhI lete the| isI liye unheM pAzcAtya paddhati sarvatra rucikara nahIM lagI / ve adhvara ko yahA~ vizeSaNa hI mAnate haiM / maiksamUlaravat ve isakA artha perfect = pUrNa karate haiN| griphitha mahAzaya ke sambandha meM hama itanA hI kaheMge ki jaise isa adhvara vizeSaNa ko anya sthaloM* meM ve yasavAcI hI mAna kara artha karate haiM, vaise yadi anya vizeSya vizeSaNoM meM se prakaraNAnukUla kucha vizeSaNoM ko una ke vizeSyoM kA paryAya hI mAna lete, to isa meM kyA Apatti thii| yadi hamArI bAta jo sarvathaiva yuktiyukta hai *30 2 / 18 // 1 / 14 / 11 // ityAdi / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIkAra kI jAva, to brAhmaNAntargata vedArtha kI kitanI satyatA prakAzita hotI hai| dekho nimnalikhita sthala azmAnaM citsvarya1 parvataM girim / R0 5 / 56 / 4 // maiksamUlara*-the rocky mountain (cloud) griphitha-the rocky mountain. parvato giriH / R0 11377 // maiksamUlara-the gnarled cloud, yadadrayaH parvatAH / R0 1094 // 1 // zatapatha meM kahA haigirirvA adriH / 7 / 5 / 2 / 18 // tathA Rgveda meM kahA haivarAhaM tiro adrimastA // 26117 // griphitha-... . the wild boar, shooting through the mountain. ataH nighaNTu 1 / 10 // meM bhI kahA haiadriH / parvataH+ / giriH| vraahH| iti meghanAmAni / isa liye inako paryAya mAnane meM griphitha ko Apatti na mAnanI cAhiye thii| tathA ya.de Rgveda meM indreNa vAyunA / 1 / 14 / 10 // eSa indrAya vAyave svarjitpari Sicyate / 9 / 27 // 2 // aise matra AjAveM, jinameM nizcaya hI indra ko vAyu kA vizeSaNa banAyA gayA hai, to kaI sthaloM ma indra kA artha vAyu bhI hosakatA hai| brAhmaNa meM bhI yahI kahA hai yo vai vAyuH sa indro ya indraH sa vAyuH / sh04|1|3|19|| * S. B. E. vaidika himsa pR0 337 / * yadi maikaDAnala apanI Vedic Reader 1185/10 // meM parvatam kA mUla meM hI mountain kI apekSA cloud-megha artha karatA aura TippaNa meM cloud mountain likhane kA kaSTa na uThAtA, to usakA anuvAda, isa aMza meM yukta hojaataa| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 ayaM vA indro yo 'yaM pavate / za0 14 / 2 / 26 // aba rahe olDanabarga aura maikaDAnala / ye donoM paraspara pUrNa sahamata nahIM / olDanabarga yajJa kA sacrifice aura adhvara kA worship artha karatA hai| isa ke viparIta maikaDAnala yajJa kA worship aura adhvara kA sacrifice artha karatA haiN| khinnamanA olDanabarga dhImI svara se ina donoM ko paryAya bhI mAnatA hai / yadi vaha paryAya na mAnatA, to bhArI Apatti se baca bhI na sakatA / isI liye Age cala kara vaha artha palaTatA hai| satyadharmANamadhvare / R0 1 / 12 / 7 / / whose ordinances for the sacrifice are true. AniryajJasyAdhvarasya cetati / R0 11128 // 4 // Agni watches sacrifice and service.* yajJAnAmadhvarazriyam / R0 1144 // 3 // the beautifierf of sacrifices. aba rahe, hamAre pUrvapakSI maikaDAnala mahAzaya / ye zrImAn yajJa kA worship aura adhvara kA sacrifice artha mAnate haiM / para ina kA bhI isa se kAma nahIM calA / dekho yajJasya devamRtvijAm / / 1 / 1 // the divine ministrant of the sacrifice. yajJaiH vidhema / R0 2 / 35 / 12 // we offer worship with sacrifices. yajJasya hi stha RtvijA / R0 8 / 38 / 1 // ye two (Indra-Agni) are ministrants of the sacrifice. I ina mantroM meM inheM yajJa kA sacrifice hI artha mAnanA pdd'aa| aba yadi brAhmaNa ne adhvaro vai yjnyH| sh01|2|4|5|| * yaha anuvAda mAvazUnya hai| + adhvarazriyam, dvitIyAntapada hai| kyA isakA yaha artha pAzcAtyoM kI zobhA bar3hAtA hai| * yaha mantrabhAga maikaDAnala ne R0 1 / 1 / 1 // ke TippaNa meM uddhRta kiyA hai| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahA, to brAhmaNa to svayaM veda ke anukUla aura samIpa haiM, na ki dUra / . bAta vastutaH yaha hai ki vedoM ke zabda yaugika vA yogarUDha haiN| isIliye vizeSya, vizeSaNa kI rIti se vizeSaNa dhAtvartha mAtra hI detA hai| vahIM vizeSaNa dUsare sthAna para svayaM nAma arthAt yogarUDha bana jAtA hai| zrAhmaNoM meM isI abhiprAya se vaidika zabdoM ke artha kahe haiM / anityetihAsapriya pAzcAtyoM ko yaha acchA nahIM lagatA, ataH unhAne vinA brAhmaNoM ke samajhe unheM vedArtha se pare haTA huA kahA hai / upaniSad meM yathArtha kahA hai_ yathoNenAbhiH sRjate gRhNate ca / muNDaka 1 / 7 // pahale pAzcAtyoM ne do, ar3hAI sahasra varSa purAtana bhASAoM ke adhUre bhASAvijJAna ko banA liyA, phira use lAkhoM varSa purAnI brAhmaNa-bhASA vA nitya vedabhASA se samatA meM rakha kara saba ko eka saMga tolA / jaba unakA svaprayojana siddha nahIM huA, to svayaM hI brAhmaNAdi granthoM ko svalpa mUlyavAn kaha diyA | aho ! Azcarya isa nirAdhAra kalpanA para / Apa hI eka siddhAnta banAyA aura svayaM use satya mAna liyA / phira aura saba kucha to azuddha honA hI thA / 4-vedoM ke mUlArtha para prakAza DAlane yogya sAmagrI kA brAhmaNoM meM abhAva hI hai| 5-brAhmaNoM meM kahIM 2 hI mantroM ke bhAva kA vyAkhyAna hai| 6-yaha vragakhyAna prAyaH atyanta kAlpanika hote haiN| __4-pazcima meM rotha, vaibara, maiksamUlara, olDanavarga, gailanara, biTane, maikaDAla prabhRti ne jo anuvAda vedArtha ke nAma se chApe haiM, ve vedArtha to hai nahIM, una ke apane manoM kI kalpanAeM avazya haiM / jaba unako vedArtha kA patA hI nahIM lagA, to ve usakI tulanA brAhmaNAntargata vedArtha se kaise kara sakate haiN| apane 'Rgveda para vyAkhyAna' pR063 para hamane sarvAnukramaNI ke AdhAra para tIna RSi-kuloM ke pAMca 2 nAma vaMza-krama se likhe the| una meM se eka vaMzAvalI yaha hai brahmA vasiSTha zakti parAzara vyAsa Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 ina pAMcoM meM se pahale cAra to aneka RgvedIya sUktoM ke draSTA haiN| aura antima vyAsa jI saba zAkhAoM ( cAroM vedoM ko chor3a kara ) aura brAhmaNoM ke pradhAna pravaktA haiM | inhIM vyAsa jI ke samakAlAna yAjJavalkya Adi haiM / ye bhI brAhmaNoM ke pravaktA haiM / aisA hama brAhmaNoM ke saGkakalana-kAla prakaraNa meM spaSTa kara cuke haiN| isa viSaya ke aura pramANa nimnalikhita haiM __ (ka) zatapatha brAhmaNa 11 / 6 / 2 | 1 // meM kahA hai--- janako ha vai vaideho brAhmaNairdhAvayadbhiH samAjagAma zvetaketunAruNeyena, somazuSmeNa sAtyayajJinA yAjJavalkyena | tAn hovAca-kathaM kathamagnihotraM juhutha-iti / isa se spaSTa nAta hotA hai ki(1) jnk| (2) zvetaketu AruNeya / (3) somazuSma sAtyayani* | aura (4) yAjJavalkya samakAlIna the| yahI pariNAma aura prakAra se bhI nikalatA hai| (kha) zatapatha brAhmaNa 14 / 9 / 3 / 15-20 // meM nimnalikhita vAkya se Arambha karake eka guru-ziSya paramparA dI hai-- ta haitamuddAlaka AruNiH vAjasaneyAya yAjJavalkyAyAntevAsina uktvovAca isa paramparA kA citra nIce diyA jAtA hai 1-uddAlaka AruNi 2-vAjasaneya yAjJavalkya (4) 3-madhuka painggy| (6) * sambhavataH isI sAtyayanni kA ullekha zatapatha 13 / 5 / 3 // 9 // meM hai tadu hovAca saatyykssiH| * sambhavataH yahI peya zatapathAdi brAhmaNoM meM uddhRta haiN| dekho zatapatha 12 / 3 / 1 / 8 // tathA madhuka nAma se isI kA ullekha ko0 19 / 9 // meM hai pataddha sma vai tadvidvAnAha. paiGgyaH / yaha jAnate hue peGagya bolA / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4-cUDa bhAgavitti (7) 5-jAnaki AyasthUNa . 6--satyakAma jAbAla 7-aneka antevAsI saMkhyA (2) kA zvetaketu AruNeya saMkhyA (5) ke uddAlaka AruNi kA putra hai / ataH vaha yAjJavalkya kA guru-putra hone se bhrAtA* hI hai| (ga) isa meM pramANa chAndogya upaniSad kA hai.---- zvetaketurhAruNeya Asa / tara pitovaac...|6|1|1|| uddAlako hAruNiH zvetaketuM putramuvAca / 6 / 8 / 1 // (gha) janaka kI mahatI sabhA meM guru uddAlako bhI ziSya yAjJavalkya se prazna pRchatA haiatha henamuddAlaka AruNiH papraccha yaajnyvlkyaash014|6|7|1|| (Ga) saMkhyA (9) kA satyakAma jAbAla' hI janaka ko kucha upadeza de gayA thA / usI upadeza ko yAjJavalkya janaka se suna rahA hai abravInme satyakAmo jAbAlaH / zatapatha 14 / 6 / 10 / 14 // (ca) isI saMkhyA (9) vAle satyakAma jAbAla kA eka gurusa (satyakAmo jAbAlaH) ha hAridrumataM gautamametyovAca / chAM0 u0 4 / 4 // 3 // * yAjJavalkya ke samAna yaha bhI saMnyAsI hogayA thaa| dekho jAbAla upaniSad - paramahaMsAnAma saMvartaka-AruNiHzvataketuH // 6 // isI uddAlaka ko citra gAryAyANi ne svayajJArtha varA thAcitro ha vai gAAyaNiryakSyamANa AruNiM vave / sa ha putraM zvataketuM prajigAya yAjayeti / kauSItaki upa0 21 // isI kA pitA aruNa aupavAza thA / dekho zatapatha 14 / 9 / 4 / 33 / / tathAaitaddha sma vA AhAruNa aupaveziH / mai0 saM0 1 / 4 / 10 // 36 // 4 // + isI kA kathana zatapatha 13 / 5 / 3 / 1 // meM kiyA gayA haiiti ha smAha satyakAmo jAbAlaH / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) hAridrumata gautama thaa| (cha) zvetaketu AraNeya hI (11) pazcAlAdhipati pravAhaNa jaibali ke samIpa gayA 5 / zvetaketurhAruNeyaH paJcAlAnA samitimeyAya / taraha pravAhaNo jaibaliruvAca / chA0 u0 5 / 3 / 1 / / * lagabhaga aisA hI pATha bRhadAraNyaka 6 / 2 / 1 // meM bhI hai / (ja) yahI zvetaketu jaba brahmacArI thA, taba (12) azvidvaya ne isakI cikitsA kI thI / dekhA vizvarUpAcArya kRta bAlakrIDA TIkA 9 // 32 // para carakoM kA pATha tathA ca carakAH paThanti zvetaketuM hAruNeyaM brahmacarya carantaM kilAso jagrAha / tmshvinaavuuctuH| 'madhumAMsau kila te bhaiSajyam' iti / (sa) saMkhyA (11) vAle pravAhaNa jaibAla kA, (13) zilaka zAlAvatya, aura (14) caikitAyana dAlbhya se paraspara saMvAda huA thA / kyoMki bRhadAraNyaka meM nimnalikhita vAkya se Arambha kara ke una kA saMvAda kahA hai trayo hoDIthe kuzalA babhUvuH / zilakaH zAlAvatyaH / cakitAyano dAlbhyaH / pravAhaNo jaivaliH / 6 / 2 / 3 // (a) saMkhyA (14) vAle cakitAyana kA bhrAtA (15) bako dAlbhya pratIta hotA hai / (Ta) isa baka dAlbhya tathA (16) glAva maitreya ullekha chAndogya upaniSad meM hai athAta zauva udgIthaH / taddha bako dAlbhyo glAvovA maitreyaH svAdhyAyamuhabAja / 1 / 12 / 1 // (Tha) inhIM (14) aura (15) sakhyA vAle donoM vyaktiyoM kA bhrAtA * tulanA karo zatapatha 14 / 9 / 1 / 1 // + isI vyakti kA kathana chA0 u0 181 // meM kiyA gayA hai| Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) kezI dArya pratIta hotA hai| kezI ha dAbhyo dIkSito niSasAda / kau0 7 / 4 / / (Da) isI kezI dArya ko (18) kezI sAtyakAmiH ne upadeza diyA thA / (Dha) isI kezI dArya ne (19) SaNDika audbhAAre ko parAbhUta kiyA thA / (Na) saMkhyA (5) vAle uddAlaka ANi kA vicAra(20) zaunaka svedAyana se huA thA / dekhA uddAlako haarunniH...| hantainaM brahmodyamAhvayAmahA iti / kena vIreNeti / svadAyaneneti / zaunako ha svaMdAyana Asa / __ zatapatha 11 / 4 / 1 / 1 // (ta) isI uddAlaka AruNi ke samIpa(21) zoceya prAcInayogya AyA thAzauceyo ha prAcInayogyaH / uddAlakamAruNimAjagAma / za0 11 / 5 / 3 / 1 // (tha) isI uddAlaka ke samIpa (22) prAti kauzAmbeya kausurAbandi ne brahmacarya vAsa kiyA thA protirha kauzAmbeyaH / kausurubindiruddAlaka AruNau brahmacayamuvAsa / za0 12 / 2 / 2 / 13 / / (da) isa proti kosurubindi kA pitA (23) kusurubind| uddAlaka kA putra vA ziSya hI thA / kyoMki taittirIya saMhitA meM nimnalikhita vAkya milatA hai kusurubinda auddAlakirakAmayata / 7 / 2 / 2 // (dha) isI uddAlaka AruNi ke samIpa * dAlabhya aura dAbhyaM meM koI bheda nahIM hai| dezavizeSoM meM granthoM ke likhe jAne ke kAraNa hI yaha l aura ra kA bheda ho gayA hai| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) prAcInazAla aupamanyava / (25) satyayajJa* pauluSi / (26) indradyumna bhAllaveya / (27) jana zArkarAkSya / (28) buDila AzvatarAzvi / / ye pAMca mahAzrotriya gaye the| kyoMki chAndogya upaniSad meM likhA hai prAcInazAla aupamanyavaH satyayajJaH paulupirindradyumno bhAllavayo janaH zArkarAkSyo buDila AzvatarAzviH // 1 // te ha saMvAdayAM cakruruddAlako vai bhagavanto'yamAruNiH saMpratIbhamAtmAnaM vazvAnaramabhyeti // 2 // 5 // 11 // (na) ina pAMcoM ko sAtha lekara uddAlaka AruNi (29)* mahArAja azvapati ke samIpa gaye the-- tAn hovAcAzvapatirvai bhagavanto'yaM kaikeyaH saMpratImamAtmAnaM vaizvAnaramadhyeti / chA0 u0 5.11 // 4 // aba kahAM taka likheM / saikar3oM aura nAma bhI likhe jA sakate haiN| ye unAsa * saMkhyA (3) vAlA somazuSma isI satyayana kA putra pratIta hotA hai / + isI kA saMkhyA (1) vAle janaka se saMvAda huA thA / dekhoetaddha vai tajanako vaideho buDilamAzvatarAzvimuvAca / za . 14 / 8 / 15 / 11 // * ina meM se kucha nAma pArajiTara ne apane grantha A.I.II. Tradition pR. 327 aura 328 para diye haiM / $udAharaNArtha (30) hiraNmaya zakuna ( kau0 7 / 4 // ) (31) Asolo vANivRddha (32) iTan kAvya / (33) zikhaNDI yAzasena / " (34) gauzra / ( kau0 19 / 9) madhuka se vArtAlApa karane se| . (35) upakosala kAmalAyana / chAM. upa. 4 / 10 1 // satyakAma jAbAla kA ziSya hone se / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 mahAzrotriya, satyavaktA mahAzaya lagabhaga samakAlIna the / inhIM se do, cAra, cha: pIDhI pahale aneka vaidika RSi ho cuke the / ina RSiyoM dvArA vedArtha kA pracAra nirantara hotA rahatA thA | aura do cAra pIDhiyoM meM vaha artha bhUla bhI nahIM sakatA thA / vizeSataH jaba paramparA avicchinna thii| aisI avasthA meM jo pAzcAtya ghara baiThe hI mantroMkA anRta artha karake apane ko vedajJa mAnate haiM aura brAhmaNAdi-granthoM ke artha ko anartha samajhate haiM, ve bhrama se hI apane bahumUlya jIvanoM ko yathArtha vedArtha se vazcita kara rahe haiN| hama pahale bhI pR0 28, 29 para kaha cuke haiM ki maulika brAhmaNoM ke pravaktA hI vedArtha ke draSTA hote rahe haiM / vahI maulika brAhmaNa ina brAhmaNoM meM mahAbhArata-kAla meM samAviSTa kiye gaye / ataH inhIM brAhmaNoM ke andara vedoM ke mUlArtha ko prakAza karane vAlI sAmagrI vidyamAna hai / ina meM kahIM 2 hI mantroMke bhAvoM kA vyAkhyAna nahIM, pratyuta sArA brAhmaNa-vAGmaya hI mantrArtha prakAzaka hai / brAhmaNoM meM alpAbhyAsa ke kAraNa hI pAzcAtyoM ne ina ke ThIka abhiprAya ko nahIM samajhA / itane lekha se hI maikaDAnala kI tIsarI, cauthI aura pAMcavI pratijJA kA uttara samajha lenaa| 6-yaha vyAkhyAna prAyaH kAlpanika hote haiM / zrAhmaNoM ke vyAkhyAna yathArtha haiM, yaha to brAhmaNa aura veda ke gambhIrapATha se hI jJAta ho sakatA hai / hAM, udAharaNa mAtra hama azvin zabda ko lete haiN| pUrvapakSa (ka) maikaDAnala apanI Vedic Mythology pR0 53 (san 1898) para likhatA hai "As to the physical basis of the Acvins tlie language: of the Rsis' is so vague that they themselves do not seem to have understood what phenomenon these deities represented." (kha) maikaDAnala ne apanI Vedic Reader. pR0 128 para bhI aisA hI likhA hai / yahI mahAzaya pR0 129 para punaH likhate haiM "The physical basis of the Asvins has been a puzzle ___ *epha0 i. pArajiTara mahAzaya apane grantha Ancient Indian Historical Tradition (san 1922) meM mahAbhArata-kAla ko IsA se lagabhaga 1000 varSa pUrva hI mAnate haiM / yaha unakI sarAsara kheMcatAna hai| isakA savistara uttara hama anyatra dene kA vicAra rakhate haiN| Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ from the time of the earliest interpreters before Yaska, who offered varions explanations, while modern scholars alsu lave suggested several theories. The two most prohable are that the Asvins represented either the morning twilight, is half light and lialf dark, or the morning and the evening star.' (ga) ghATe mahAzaya apane Lectures on Rigveda pR0 173-174 para likhate haiM "But these theories (awn and the spring) cannot fully explain all the details connected with these legends." (gha) veda meM azvina aura nAsatya vizeSya vizeSaNa bhAva se prAyaH ekArtha vAcI Ate haiM / yathA 1234|7|| meM nAsatyA....' azvinA / isI bhAva se jaba vedamantroM para devatA likhe jAte haiM to kaI AcArya nAsatyau likha dete haiM aura koI azvinau devate / udAharaNArtha R0 1115 // 11 // ke devate bRhaddevatA meM nAsatyau haiM aura RSi dayAnanda ke bhASya meM azvinau / ___ isI nAsatya zabda para likhate hue zrI aravinda ghoSa apane Arya ke "prathama" varSa ke pR0 531 para likhate haiM--- . "Nasatya is supposed by some to be a patronymie, the old grammarians ingeniously fabricated for it the sense of "true not talse" but I take it from nas' tv move. .... They show that the Aevins are twin divine powers whose special function is to perfect the nervous or vital being in man in the sense of action and enjoyment. But they are also prowers of truth, of intelligent action, of right enjoyment." ___Barth Adi faizca lekhakoM ne bhI anya pazcimIya vidvAnoM ke samAna hI likhA hai| uttara pakSa maikaDAnala ne apane ajJAna ke chipAne kI acchI vidhi nikAlI hai, jaba vaha kahatA hai ki vaidika RSi azvidvaya ke Adhidaivika arthoM ko svayaM bhI na samajhe hue pratIta hote hai / vaidika RSi to kyA, yAska prabhRti zAstrakAra aura unakI kRpA se Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 hama bhI azviya ke vAstavika Adhidaivika arthoM ko jAnate haiN| Rgveda meM svayaM azvina zabda ke dhAtu kA nirdeza hai pUrvIraznantAvazvinA / 8 / 5 / 31 / / arthAt - aznantau azvinau vyApanazIla azvidvaya / isI vyutpatti ko dhyAna meM rakha kara zatapatha meM kahA gayA hai azvinAvime hI sarvamAzvAtAm / 4 / 1 / 16 // isa vyutpatti batAne ke anantara hama kahanA cAhate haiM ki - azvidvaya kA jo artha nirukta aura bRhaddevatA meM kahA gayA hai, vahI brahmaNoM aura zAkhAoM meM bhI milatA hai / nirukta meM vyutpatti bhI veda aura brAhmaNa vAlI hI kahI gaI hai / dekho azvinau yad vyaznuvAte sarvaM rasenAnyo jyotiSAnyaH tatkAvazvinau / dyAvApRthivyau ityeke / sUryAcandramasau ityeke / rAjAnau puNyakRtau ahorAtrau ityeke / ityaitihAsikAH // ni0 12 / 1 / / nAsatyau cAzvinau / satyAveva nAsatyau, ityArNavAbhaH / satyasya praNetArau, ityAgrAyaNaH / nAsikAprabhavau babhUvaturiti vA / / ni0 6 / 13 / / aurNavAbho dvace tvasminn azvinau manyate stutau // 125 // 8 sUryAcandramasau tau hi prANApAnau ca tau smRtau / ahorAtrau ca tAveva syAtAM tAveva rodasI // 126 // aznuvAte hi tau lokAn jyotiSA ca rasane ca / pRthakpRthak ca carato dakSiNenottareNa ca // 127 // bR0 adhyAya 7 // yahI pUrvokta bhAva brAhmaNoM aura zAkhAoM meM milate haiM / dyAvApRthivI vA azvinau / kAThaka saM0 13 / 5 // ime ha vai dyApRthivI pratyakSamazvinau / za0 4 / 1 / 5 / 16 / / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahorAtre vA azvinau / mai0 sN03|4 / 4 // tathA Rgveda meM kahA haiRtA / 1 / 46 / 14 // RtAvRdhA / 1 / 47 / 1 // arthAt azviddhaya = nAsatya, satya svarUpa haiM / ve hI satya se bar3hane vA bar3hAne vAle bhI haiN| yAska ne nAsatyoM ko nAsikAprabhava isa liye likhA hai ki usa kA abhiprAya prANApAna se hai / ye prANApAna nAsikA se hI utpanna hote haiN| brAhmaNoM meM azvidvaya ko adhvardU bhI kahA haiazvinAvadhvayU / za0 1 / 1 / 2 / 17 // aura kyoMki rASTrarUpa mahAyajJa ke ardhvayU sabhAdhyakSa vA senAdhyakSa bhI hote haiM, ataH nirukta meM azvidvaya kA artha puNyazIla do rAje bhI kahA hai / RgvaMda 1039 / 19 // meM to spaSTa hI rAjAnau azvidvaya kA vizeSaNa hai| / ye sAre artha eka hI bhAva ko kaha rahe haiM / vaha bhAva hai vyApanazIlatA kaa| yadi ye sAre artha na mAne jAveM, to aneka mantroM kA artha khulatA hI nhiiN| isa se bhale prakAra jJAta hotA hai ki brAhmaNAntargata, mantra, aura unake padoM kA vyAkhyAna atyanta yukta hai / yAska ne bhI vahI vyAkhyAna svIkAra kara liyA hai / jo pAzcAtya yAska ke, aura brAhmaNa ke vyAkhyAnoM ko kAlpanika kahate haiM, unheM veda samajha hI nahIM AyA / 7-RSiyoM ko jo artha abhipreta thA, brAhmaNa una se sarvathaiva ulaTA artha samajhate haiM / jaisekasmai devAya haviSA vidhema / hiraNyapANi kA artha brAhmaNoM meM vicitra hai| 7-aba maikaDAnala mahAzaya udAharaNa-vizeSoM se brAhmaNoM ke vicitra artha kA pradarzana karAte haiM / ataH hama una ke isa kathana kI parIkSA karate haiN| kaH kA prajApati artha brAhmaNoM meM hI nahIM kiyA gayA, pratyuta maitrAyaNI Adi zAkhAoM ke brAhmaNapAThoM meM bhI kiyA gayA hai / jaise kantvAya kAyo yadvai tadaruNagRhItAbhyaH kmbhvttsmaatkaayH| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajApati kH| prajApati, tAH prajA varuNenAgrAhayadyatkAya Atmana evainA varuNAnmuJcati / mai0 saM0 1 / 10 / 10 // kantvAya kAyo yadvA aabhystdvrunngRhiitaabhyH| kamabhavattasmAtkAyaH / prajApatirvai tAH prajA varuNenAgrAhayatprajApatiH kH| AtmanaivainA varuNAnmuzcati / kAThaka saM0 36 / 5 // pUrvoddhRta vAkyoM meM prajApati kA nAma ka isa liye kahA gayA hai ki yaha sukhasvarUpa hai / ka kA artha sukha hai, aisA mAnane meM kisI pAzrAtya ko bhI sandeha nahIM honA cAhiye / Rgveda meM jo-- nAkaH / 10 / 121 / 5 // pada AtA hai, usa ke svarUpa para vicAra karane se nizcaya hotA hai ki ka kA artha sukha hai| __ aba kaI eka esA kahate haiM ki yadi kasmai kA artha sukhasvarUpAya prajApataye kiyA jAya to vyAkaraNa bAdhA DAlatA hai / sarvanAnaH smai // aSTA0 7 / 1 / 27 // smai pratyaya sarvanAmoM ke sAtha hI lagatA hai, ataH kasmai pada sarvanAma hai, nAma nahIM / * ye mahAzaya nahIM jAnate ki veda meM laukika vyAkaraNa ke niyama kAma nahIM dete / dekho vizva pada sarvanAma hai| parantu Rgveda meM vizvAya / 1 / 50 / 1 // vizvAt / 1 / 189 / 6 // vizve / 4 / 56 / 4 // isI zabda ke ye tIna rUpa nAma-pratyayAnta Aye hai| itanA hI nahIM, Rgveda meM nAma bhI sarvanAma pratyayAnta Aye haiM / jaise R0 1108 // 10 // * maiksamUlara isa viSaya meM eka lambA lekha likhatA hai dekhoVerlic Hymns Part I. 1891. P. 11-13. maikaDAnala A Vedic Grammar for students, 120b. meM yahI svIkAra karatA hai / yadi use hamAre isa sAre kathana kA dhyAna A gayA hotA to vaha avazya koI aura kalpanA upasthita karatA / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadindrAgnI paramasyAM pRthivyAM madhyamasyAmavamasyAmuta sthaH / isa mantra meM-paramasyAm / madhyamasyAm / avamasyAm / ina nAmavAcI padoM ke sAtha sarvanAma pratyaya haiM, ata: prajApativAcaka ka ke sAtha yadi smai pratyaya A jAya aura brAhmaNAdi usako nAma mAna kara artha kareM, to yaha anucita nahIM, pratyuta ucitatama hai / pAzcAtya vedArtha ko bhraSTa karanA cAhate haiN| una kA abhiprAya yahI hai ki saMsAra veda kA gauravayukta artha jAna hI na sake / ataH ve veda kA yathAsambhava aisA artha cAhate haiM, jisa se yahI bAta ho ki AryoM ko vedamantroM se parabrahma kA bhI jJAna nahIM hosakA / ve sadA prazna hI karate rahe, ki "hama kisa deva kI havi se pUjA kareM / " do cAra alpapaThita bhAratIya una kI bAteM suna kara bhale hI yaha kaha deM ki brAhmaNoM meM kasmai kA azuddha artha kiyA gayA hai varan Arya vidvAn aise AkSepoM para ha~sa chor3ane kI apekSA aura kyA kaha sakate haiM / bhASyakAra pataJjali muni kasyeta / 4 / 2 / 25 // sUtra para vyAkhyA karate hue isa AkSepa kA aura hI samAdhAna karate haiM / vaha bhI dekhane yogya hai sarvasya hi sarvanAma saMjJA kriyate / sarvazca prajApatiH / prajApatizca kH| likhA to bahuta kucha jA sakatA hai, parantu vidvAn itane se hI jAna sakate haiM ki brAhmaNArtha ko dUSita kahane vAle pAzrAtya jana svayameva veda vidyA meM alpazruta haiN| (kha) isa ke anantara mekaDAnala mahAzaya hiraNyapANi zabda aura usa ke brAhmaNAntargata artha para vicAra karate haiM / hama kahate haiM, ki unhoM ne hiraNyapANi zabda hI kyoM liyA / ve trizIrSa tvASTra, dadhyaG AtharvaNa, rudra Adi koI zabda bhI le lete / ina meM se pratyeka zabda ke sAtha brAhmaNa meM koI na koI kathA alaGkArarUpa se kahI gaI hai / hama bhI ina sArI kathAoM kA samucita artha abhI taka nahIM samajha sake / parantu hama yaha nahIM kahate ki yala karane para bhI ina ke andara se koI gambhIra Adhidaivika tatva na nikalegA / ataH hama pUrvavat apane pAzcAtya mitroM se yahI prArthanA kareMge, ki ve ina granthoM kA artha samajhane meM hamArA sAtha deM, na ki samajhane ke sthAna meM ina kI ora upekSA dRSTi kreN| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8-bhASA sambandhI sAkSya ko pRthak rakhakara bhI aise vyAkhyAna batAte haiM ki brAhmaNa-kAla se mantra kAla kA baDA antara hocukA thaa| 8-cAroM vedoM kA prakAza Adi sRSTi meM RSi-janoM ke hRdaya meM huA / unhIM dinoM se brahmA Adi maharSiyoM ne brAhmaNoM kA pravacana Arambha kara diyA / vahI pravacana kula paramparA vA guruparamparA meM surakSita rahA / usa ke sAtha navIna pravacana bhI samaya 2 para hotA rahA / yaha sArA pravacana mahAbhAratakAla meM ina brAhmaNoM ke rUpa meM saGkalita huA / yaha sArI paramparA anavacchinna thI / ataH kAla kI dRSTi se, brAhmaNoM kA kucha aMza to mantroM kI apekSA navIna hosakatA hai, saba nahIM / aura jo mahAzaya bhASA ke sAkSya para bahuta bala dete rahate haiM, unhoMne brAhmaNAntargata yajJagA. thAyeM nahIM dekhIM / yadi dekhIM bhI haiM, to una para dhyAna nahIM diyA / ye saba gAthAyeM sarvathaiva laukika bhASA meM haiN| aisA hama pUrva dikhA bhI cuke haiN| vahI RSi brAhmaNoM kA pravacana karate the, aura vahI dharmazAstrAdi kA bhI / * ataH bhASA ke sAkSya para koI bAta siddha nahIM kI jA sktii| jina pAzcAtyoM ne suvistRta ArSa vAGmaya kA dIrgha abhyAsa nahIM kiyA, ve apane kalpita bhASA-vijJAna para nirarthaka bahuta bala dete rahate haiN| isase ve kucha nirNIta nahIM kara sakate / bhASA to viSayAnusAra bhI bhinna 2 prakAra kI hosakatI hai / ataH maikaDAnala sAheba kI AThavIM pratijJA bhI nirmUla hai / adhika likhane se kyA / hamAre pUrva lekha meM bhI isakA acchA khaNDana hocukA hai / phalataH hama sudRDha rUpa se kaha sakate haiM ki brAhmaNa pradarzita vedArtha hI hameM veda ke yathArtha tattvoM taka paMhucA sakatA hai / ataH brAhmaNa kahatA hai yathatathA brAhmaNam / za0 12 / 5 / 2 / 4 // etadartha RSi dayAnanda sarasvatI ne apane vedabhASya ke vijJApana meM kahA thA ___"idaM vedabhASyamapUrva bhavati / kutaH / mahAviduSAmAryANAM pUrvajAnAM yathAvadvedArthavidAmAptAnAmAtmakAmAnAM dharmAtmanAM sarvalokopakArabuddhInAM zrotriyANAM brahmaniSThAnAM paramayoginAM brahmAdivyAsaparyyatAnAM munyUSINAmeSAM kRtInA sanAtanAnAM vedAnAnAmaitareyazatapathasAmagopathabrAhmaNapUrvamImAMsAdizAstropavedopaniSacchAkhAntaramUlavedAdisatyazAstrANAM vacanapramANasaMgraha lekhayojanena pratyakSAdipramANayunathA ca sahaiva racyate ytH|" ___ * vistarArtha D. A. V. College U. Magazine, Feb. 1925 meM dekho hamArA lekha-"Classical Sanskrit is as old as the Brahmanas." + mASA sambandhI sAkSya para Dr. R. Zimmermann kA lekha A Second Selection of Hymns from the Rigveda, 1922 pp. cxxxII(xxsVIII para dekhane yogya hai / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lupta vA aprakAzita brAhmaNa-grantha / brAhmaNa granthoM ke pATha ke liye yaha Avazyaka hai ki hama isa vAGmaya ke adhika se adhika granthoM kA paricaya kareM / prAcIna kAla se lekara bauddha-kAla taka sahasroM brAhmaNa grantha vidyamAna the, isa meM aNumAtra bhI sandeha nhiiN| isa samaya jo pandraha brAhmaNa-grantha chapa cuke haiM, una ke nAma hama prAkathana meM likha cuke haiN| ina ke AtArakta jina lupta brAhmaNoM kA ullekha saMskRta-sAhitya meM milatA hai, una kA nAma hama nIce dete haiM / sambhava hai, isa sUcI meM se kucha nAma raha gaye hoN| jina vidvAnoM ko aisA patA kahIM mile, ve kRpayA hameM sUcita kareM / ve brAhmaNa jina ke hastalekha mila cuke hai| (1) kANvIya zatapatha brAhmaNa ( yajurvedIya ) / yaha aba lAhaura meM hI chapa rahA hai| (2) jaiminIya brAhmaNam-talavakAra brAhmaNaM vA / (sAmavedIya ) isa kA saMskaraNa hamAre hAM paM0vaMda vyAsa ema0 e0 kara rahe haiN| aprApta parantu sAhitya meM uddhata brAhmaNa / (1) caraka brAhmaNa / ( yajurvedIya ) vizvarUpAcAryakRta bAlakrAMDA TIkA meM uddhRta / bhAga prathama pR0 48, 80 / bhAga dvitIya pR0 86 / bhAga 2, pR0 87 para likhA hai tathA agnISomIyabrAhmaNe carakANAm / yAjuSa caraka zAkhA kA yaha pradhAna brAhmaNa thA / isa ke AraNyaka kA eka prAcIna hastalekha (saM0 175 ) hamAre pustakAlaya meM hai / yaha AdhakAMza meM sapta prapAThakAtmaka mainyupaniSad se milatA hai| (2) zvetAzvatarabrAhmaNa / ( yajurvedIya ) bAlakrIDA TIkA bhAga 1, pR0 8 para uddhRta / zvetAzvataropaniSad isI ke AraNyaka kA bhAga pratIta hotA hai / (3) kAThaka brAhmaNa / ( yajurvedIya ) taittirIya brAhmaNa ke chucha antima bhAgoM ko bhI kaTha vA kAThaka brAhmaNa kahate haiM / parantu yaha kAThaka brA0 usa se mina hai| yaha carakoM ke dvAdaza avAntara vibhAgoM meM se eka hai| isa ke AraNyaka kA kucha bhAga hastalikhita rUpa meM yorupa ke kucha pustakAlayoM meM vidyamAna hai / zrInagara kazmIra meM eka brAhmaNa ne hama se kahA thA ki isakA hastalekha mila sakatA hai / epha0 o0 zreDara sampAdita, "mAInara upaniSads" prathama bhAga pR031-42 taka jo Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 kaThazrutyupaniSat chapA hai, vaha isI brAhmaNa kA koI antima bhAga athavA khila pratIta hotA hai / usa ke vacanoM ko yatidharma saMgraha kA kartA vizvezvara sarasvatI AnandAzrama pUnA ke saMskaraNa (san 1909 ) ke pR0 22 paM0 26, pR0 76 paM0 9 Adi para kAThaka brAhmaNa ke nAma se bhI uddhRta karatA hai / ( 4 ) maitrAyaNI brAhmaNa / (yajurvedIya ) baudhAyana zrautasUtra 30 | 8 || meM uddhRta | nAsika ke vRddha se vRddha maitrAyaNI zAkhA adhyetR brAhmaNoM ne kahA thA ki unheM isa ke astitva kA koI jJAna nahIM rahA / unake kathanAnusAra una kI saMhitA meM hI brAhmaNa sammilita hai / parantu pUrvokta baudhAyana zrauta kA pramANa mudrita grantha meM nahIM milA / isaliye brAhmaNa pRthak hI rahA hogA / maitrAyaNI upaniSad kA astitva bhI isa brAhmaNa kA honA batA rahA hai| phira bhI pUrA nirNaya hone ke liye maitrA0 saMhitA kA punaH chapanA Avazyaka hai / bar3odA ke sUcIpatra ( san 1925 ) saM0 79 meM kahA gayA hai ki unakA hastalekha mudrita mai0 saM0 se kucha bhinna hai / bAlakar3A bhAga 2 pR0 27 paM0 3 para eka zruti uddhRta hai / usI zruti ko vizvezvara yatidharmasaMgraha pR0 76 para maitrA0 zruti ke nAma se uddhRta karatA hai / ( 5 ) bhAllavi brAhmaNa / bRhaddevatA 5 | 23 || bhASika sUtra 3 | 15 || nArada zikSA 1 | 13 || mahAbhASya 4 / 2 / 104 // meM isa kA mata vA nAma kahA hai| (6) jAbAla brAhmaNa / (yajurvedIya ) jAbAla zruti kA eka lambA uddharaNa bAlakrIDA bhAga 2, pR0 94, 95 para uddhRta hai| yaha sambhavataH brAhmaNa kA pATha hogA / bRhajjAbAlopaniSad navIna hai, parantu jAbAla upa0 prAcIna pratIta ho hai / isa zAkhA kA eka gRhya ( jAbAli gRhya ) gautama dharmasUtra ke maskarI bhASya ke pR0 267, 389 para uddhRta hai 1 ( 7 ) paidrI brAhmaNa / isakA hI dUsarA nAma paiGgaya brA0 vA paiGgAyani brA0 bhI hai / yaha Apastamba zrauta 5 | 18 | 8 || 5 | 29 | 4 || meM uddhRta hai AcArya zaGkarasvAmI bhI ise zArIrika sUtra bhASya meM uddhRta karate haiM / paiMgI kalpa kA ullekha mahAbhASya 4 / 2 / 66 // para hai | 1 (8) zATyAyana brAhmaNa / (sAmavedIya ? ) Apastamba zrauta 10 / 12 | 13, 14 || 21 | 16 | 4, 18 // puSpasUtra 8 / 8 / 184 // meM uddhRta hai| sAyaNa apane Rgveda bhASya aura tANDya brAhmaNa bhASya ma ise bahuta uddhRta karatA hai / isI kA kalpa bAlakrIDA bhAga 1, pR0 38 para uddhRta hai 1 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 9 ) kaMkati brAhmaNa / Apastamba zrauta 14 / 20 / 4 // para uddhata hai| mahAbhASya 4 / 2 / 66 / / kIlahAna saM0 pR0 286, paM0 12 para kAMkatAH prayoga hai / isa se bhI kaMkati zAkhA ke astitva kA patA lagatA hai| (10) saulabha brAhmaNa / mahAbhASya 4 / 2 / 66 // 4 / 3 / 105 // para isakA ullekha hai| (11) kAlabavi brAhmaNa / (sAmavedIya ) Apastamba zrauta 20 / 9 / 9 // para uddhRta hai / puSpasUtra prapAThaka 8 / 8 / 284 // para bhI yaha uddhRta hai|| (12) zailAli brAhmaNa / Apastamba zrauta 6 / 4 / 7 // para uddhRta hai / (13 ) rautAkai bAhmaNa !* gobhilagRhya sUtra 3|25|pr uddhRta hai| (14) khANDikeya brAhmaNa / ( yajurvedIya ) bhASikasUtra 3 / 26 // para uddhRta hai| (15) aukheya brAhmaNa / ( yajurvedIya ) bhASika sUtra 3 | 26 / / para uddhRta hai| ( 16 ) hAridravika brAhmaNa / ( 17) tumbaru brAhmaNa / (18) AruNeya brAhmaNa / ye antima tInoM brAhmaNa mahAbhASya 4 / 3 / 104 // para ullikhita haiN| hamArA dRr3ha vizvAsa hai ki yana karane para ina meM se bhI kucha brAhmaNoM ke hastalekha abhI prApta hosakate haiN| yadi kahIM se dhana mila jAve, to una ke khojane ke liye yatna kiyA jA sakatA hai| 5-mudrita brAhmaNoM meM bhrssttpaatth| mudrita brAhmaNoM meM bhraSTapATha paryApta haiM / gopatha ke yorupIya saMskartA ne yadyapi bahuta parizrama se lAIDana saMskaraNa chApA hai to bhI abhI taka usa meM azuddhiyoM kI kamI vahIM / tulanA karo gopatha u03 / 3 // se ai0 3 / 7 // kI ityAdi / ai0 3 / 11 // meM eka pATha haisauryA vA etA devatA ynividH| yahA~ devatA ke sthAna meM devatayA pATha brAhmaNa zailI ke Adhika samIpa hai| * kyA dharmaskandha brA0, antaryAmI bA0, divAkIrtya brA0, dhiSNaya yA0, ziMzumAra yA0, Adi ke samAna yaha bhI kisI brAhmaNa kA avAntara vibhAga to nahIM hai| Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kItha mahAzaya ne bhI isa bAta para dhyAna nahIM diyA / dekho nimnalikhita brAhmaNapATha aindro vai devatayA kSatriyo bhavati / ai07|13|| Ageyo vai devatayA kSatriyo dIkSito bhavati / ai0 7 // 24 // prAjApatyo hyeSa devatayA yad droNakalazaH / tAM0 6 / 5 / 6 / / punaH aitareya 7 / 11 // meM eka pATha hai / yAM paryastamiyAdabhyudiyAditi sA tithiH| isI kA dUsarA rUpAntara kauSItaki 3 / 1 // meM aise haiyAM paryastamayamutsaditi sA sthitiH / isa sambandha meM RgvedIya brAhmaNoM ke anuvAda meM kItha kA TippaNa 2, pR0 297 para dekhane yogya hai / hama apanI sammati abhI nahIM de sakate / gopatha aura kauSItaki meM samAna prakaraNa meM kramazaH eka pATha hai amRtaM vai praNavaH / u0 3 / 11 // amRtaM vai prANaH / 11 / 4 // yahAM kauSItaki kA pATha ThIka pratIta hotA hai / aise hI ina donoM brAhmaNoM meM eka aura pATha hai apsu vai marutaH zitAH / kau0 5 / 4 // apsu vai marutaH zritaH / go0 u0 1 / 22 // ra donoM sthaloM meM zritAH pATha yukta pratIta hotA hai / kItha mahAzaya ne yahAM koI TippaNI nahIM dI / punarapi ayasmayena caruNA tRtIyAmAhuti juhoti / Ayasyo vai prajAH / za0 13 / 3 / 4 / 5 // ayasmayena kamaNDalunA tRtIyAm / Ahuti juhoti / AyAsyo vai prjaaH| tai0 brA0 3 / 9 / 11 / 4 // yahAM tai0 prA0 ke pATha meM AyAsyaH pATha nizcaya hI cirakAla se azuddha ho gayA hai| maTTa mAskara aura sAyaNa donoM hI azuddha pATha ko mAnakara artha meM eka kliSTa kalpanA karate haiM / arthAt ayAsya RSi se utpanna kI gaI prajAyeM haiN| yahAM bhayAsya RSi kA koI prakaraNa hI nahIM / zatapatha spaSTa karatA hai ki prajAyeM Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (AyasyaH ) arthAt AyasI = loha sambandhI haiM / prakaraNa bhI donoM sthaloM meM pUrva paThita ayasmaya pada se loha viSayaka hI hai / zatapatha meM viza etadrUpaM yadayaH / 13 / 2 / 2 / 19 // se pahale yaha kaha hI diyA gayA hai ki viz=prajA loharUpa hai / aba na jAneM bhAskara, sAyaNa AdikoM ne tulanAtmaka vidhi se kyoM lAbha nahIM uThAyA, aura bhraSTa pATha ko hI svIkAra kara liyaa| ___ hamAre isa koSa se aise aura bhI sthala spaSTa hoMge / vijJa pAThaka una saba se lAbha uThAveM / / brAhmaNoM meM prkssep| brAhmaNa parataH pramANa haiM, aisA hama pUrva siddha kara cuke haiM / jisa prakAra brAhmaNoM ke aneka pATha bhraSTa hogaye haiM, vaise hI kucha pATha ur3a gaye hoM, athavA naye mila gaye hoM, isa meM aNumAtra bhI sandeha nahIM / parantu prakSepoMke jAnane ke liye abhI bhArI anusandhAna kI AvazyakatA hai / isI liye kaI prakaraNoM ko vedAnukUla na mAnate hue bhI unakA koSa meM samAveza kiyA gayA hai| koSa meM abhI kaI truTiyAM raha gaI haiM, jinheM hama svayaM jAnate haiM / parantu samayAbhAva tathA dhanAbhAva se isa se acchA kAma nahIM hosakatA thaa| vidvAn mahAzaya una bhUloM ko dhyAna meM na rakha kara isa ke upayogI aMzoM se lAbha uThAveM, aura vaidika anusandhAna meM Age bar3heM ! ina zabdoM ke sAtha hama koSa ke isa prathama bhAga ko vidvAnoM kI bheMTa karate haiN| koSa ke dvitIya bhAga meM veda kI taittirIya, kAThaka Adi zAkhA, jaiminIya aura kANvIya zatapatha brAhmaNa, aitareya Adi AraNyaka, ApastambAdi zrautasUtra, yAska tathA kautsavyakta nirukta aura upaniSadAdi vaidika granthoM se isI prakAra kA saMgraha hogA / pAThaka usa kI pratIkSA kareM / alamativistareNa vedAnusandhAnapareSu // mAgha zudi 10 zani, vi0 saM0 1982 bhagavadatta Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMketa sUcI aitrey%ai0| kaussiitki-kau0| zatapatha =za taittirIya = tai| taannddy-taaN| pddviNsh=10| jaiminIya (talavakAra ) upaniSad brA0 = jai0 u0| mNtr-mN0| ArSeya = aa0| ( jaiminIya ) ArSeya =jai0 A0 / saMhitopaniSad DrA0saM0 / vNshvN0| saamvidhaan=saa| devatAdhyAya =de| gopatha pUrvabhAga=go0 puu0| gopatha uttarabhAga go0 u0 / Rgvd%R0| yajurveda yju0| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vaidika koSaH Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o3m vaidikakoSaH prathamo bhAgaH (a) akUdhIcyaH prANo vA akUdhIcyaH / kau08 / 5 // akSarapaGktayaH prANApAnau vA akSarapaGktayaH / kau0 16 // 8 // , pazavo vA akSarapaGktayaH / kau016|8|| akSarapaGktiH sumatpadvagda (su, mat, pad, vag, de) ityeva vai yajJo'kSa rapaMktiH / ai02 // 24 // akSarapaGktizchandaH ( yajuH 15 / 4) asau vai loko'kssrpngktishchndH| za0 8 / 5 / 2 / 4 // akSaram tadyadakSarattasmAdakSaram / sh06|1 / 3 / 6 // , yadakSaradeva tasmAdakSaram / jai0 u01|24|1|| yadvevAkSaraM nAkSIyata tasmAdakSayam / akSayaM ha vai naamaitt| tadakSaramiti prokssmaacksste| jai0 u01| 24 / 2 // katamattadakSaramiti / yatkSaranA'kSIyateti / indra iti / jai0 u01|43 / 8 // , akSareNaiva yajJasya chidramapidadhAti / taaN08|6|13|| , virAjo vA etadrUpaM yadakSaram / tAM0 8 // 6 // 14 // akSaryA akSaryayA (svarga lokaM ) RSayonunAjAnan / tAM* 857 // akSi yadetanmaNDalaM tapati yazcaiSa rukma idaM tacchaklamakSannatha yade tadArcardIpyate yazcaitatpuSkaraparNamidaM tatkRSNamakSannatha ya eSa etasminmaNDale puruSo yazcaiSa hiraNmayaH puruSo'yameva sa yo'yaM dakSiNe'kSanpuruSaH / za0 10 / 5 / 2 / 7 // Jain Edacation International Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [agniH akSi sa eSa evendraH / yo'yaM dakSiNe'kSanpuruSo'theyamindrANI (yo'ysvye'kssnpurussH)| za. 10 / 5 / 2 / 9 // " (yo'yaM dakSiNe'kSanpuruSaH) tasyaitanmithunaM yo'yasavye'kSanpu. russH| sh010| 5 / 2 / 8 // akSitiH zraddhaiva sakRdiSTasyAkSitiH sa yaH zraddadhAno yajate tasyeSTaM na kSIyate / kau0 7 // 4 // , puruSo vA'akSitiHza0 14 / 4 / 3 / 7 // , Apo'kSitiryA imA eSu lokeSu yAzcemA adhyAtman / kau07|4|| agnayaH catvAro ha vA'agnayaH / Ahita uddhRtaH prahRto vihtH| za0 11 / 8 / 2 / 1 // , te vA'ete prANA eva yad ( AhavanIyargAhapatyAnvAhArya pacanAkhyAH ) agnyH|02|2|2| 18 // agnApUraNI sa AgnApoSNamekAdazakapAlaM puroDAzaM nirvapati / za0 5 / 2 / 5 / 5 // agnAviSNU agnAviSNU vai devaanaamntbhaajau| kau0 16 // 8 // , AgnAvaiSNavamekAdazakapAlaM puroDAzaM nirvpti| sh03| 1 / 3 / 1 // 5 / 2 / 3 / 6 // agniH sa yadasya sarvasyAgramasRjyata tasmAniragriha vai tamagni rityAcakSate paro'kSam / sh06|1|1| 11 // ,, tadvA'enametadane devAnAM (prajApatiH) ajanayata / tasmA dagniragriha vai nAmaitadyadagniriti / za0 2 / 2 / 4 / 2 // ,, yadvevAha svarNadharmaH svAhA svArkaH svAhetyasyaivaitAni (dharmaH, __ arkaH, zukraH, jyotiH, sUryaH) agnernAmAni / za0 9 / 4 / 2 / 25 // tAnyetAnyaSTau ( rudraH, sarvaH = zarvaH, pazupatiH, ugraH, azaniH, bhavaH, mahAndevaH,IzAnaH) agnirUpANi / kumAro navamaH / za. 6 / 1 / 3 / 18 // Agnirvai sa devastasyaitAni nAmAni, zarva iti yathA prAcyA AcakSate bhava iti yathA vAhIkAH pazUnAM patI rudro'niriti| Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagniH ] agniH tAnyasyAzAntAnyevetarANi nAmAnyagnirityeva zAntatamam / za0 1 / 7 / 3 / 8 // yo vai rudraH so'gniH / za 0 5 / 2 / 4 / 13 // agnirvAsarkaH 39 "" 99 "" 93 33 " 37 "" 99 "3 31 d " 39 95 39 39 " 11 33 "" 79 >> ( 3 ) : / za02 / 5 / 1 / 4 / 10 / 6 / 2 / 5 // ayaM vA'agnirarkaH / za08 / 6 / 2 / 19 / / 9 / 4 / 2 / 18 // agnivI aruSaH / tai0 3 19 / 4 / 1 // agnirvai pazUnAmI / za0 4 | 3 | 4 | 11 // asete sarve pazavo yadagniH / za0 6 / 2 / 1 / 12 // agniSa yatpazavaH / za0 6 / 2 / 1 / 12 // pazureSa yadagniH za0 6 / 4 / 1 / 2 // 3 / 2 / 17 // 7 / 2 / agnirhi devAnAM pazuH / ai0 1 / 15 // te devA abruvanpazurvA'agniH / za0 6 / 3 agnirvai devAnAmavameo viSNuH paramaH / ai0 1 1 // agnirvai devAnAmavarAya viSNuH parArdhyaH / kau0 7 / 1 // agnirvai yazasyAva rAya viSNuH parArdhyaH / 1 // 5 / 1 / 3 / 6 // za0 3 / 1 / 3 ete vai yazasyAntye tanvau yadagnizca viSNuzca / ai0 1 / 1 // agnirvai devAnAM vasiSThaH / ai0 1 / 28 // 4 / 30 // 7 / / 1 / 22 // zira evAgniH / za0 10 / 1 / 2 / 5 // zira etadyazasya yadagniH / za0 9 / 2 / 3 / 31 / / agnirvai yoniryazasya / za0 1 / 5 / 2 / 11, 14 // 3 / 1 3 / 28 / / 11 / 1 / 2 / 2 // agnirvai yajJamukham / tai0 1 / 6 / 1 / 6 // 1 agniH sarvA devatAH / ai0 2 / 3 // tai0 1 / 4 / 4 / 10 // agnirvai sarvA devatAH / ai0 1 / 1 // za0 1 / 6 / 2 / 8 // 3 / 1 / 3 / 1 / / tAM0 9 / 4 / 5 / / 18 / 1 | 8 || 50 3 / 7 // go0 u0 1 / 12, 16 // sarvadevatyo'gniH / za0 6 / 1 / 2 / 28 // agnerSA etAH sarvAstanvo yadetA (vAyvAdayaH) devatAH / ai03 | 4 // agnirvai sarveSAM devAnAmAtmA / za0 14 / 3 / 2 / 5 / / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ agniH agniH sarveSAmu haiSa devAnAmAtmA ydgniH| sh0| 7 / 4 / 1 / 25 // 9 , AtmaivAgniH / sh06|7|1|20 // 10 / 1 / 2 / 4 // ,, AtmA vaa'agniH| sh07|3|1 / 2 // / , prajApatirdevatAH sRjamAnaH / agnimeva devatAnAM prathamamasRjata / tai02|1 / 6 / 4 // saH (prajApatiH) agnimabravItvaM ghe me jyeSThaH putrANAmasi / tvamprathamo vRNISveti / saH (agniH ) abravInmandraM sAno vRNe 'nnAdyamiti / jai0 10 1 / 51 / 5-6 // agnimukhA vai devatAH / tAM 25 / 14 / 4 // agninA vai mukhena devA asurAnukthebhyo nirjanuH / ai. 6 / 14 // ,, tasmAddevA agnimukhA annamadanti sh07|1|2|4|| , agni devAnAM mukham / kau03|6|| 5 / 5 // taaN06|1| 6 // go0 u01|23 // agni devAnAM mukhaM suhRdayatamaH / ai0 7 / 16 // , agnirve devatAnAM mukhaM prajanayitA sa prajApatiH / za0 3 / 9 / 1 / 6 // agnirvai devayoniH / ai01 / 22 // 2 // 3 // agni devAnAM mRduhRdayatamaH / za0 1 / 6 / 2 / 10 // , agni devAnAmannAdaH / tai0 3 / 1 / 4 / 1 // ,, sa yo haivametamagnimannAdaM vedAnnAdo haiva bhavati / za0 2 / 2 / , annAdo'gniH / sh02|1|4|28 // 2 / 2 / 4 / 1 // , (prajApateryA ) annAdA ( tanUH ) tadagniH / ai0 5 / 25 // , agnau hi sarvAbhyo devatAbhyo juhvati za0 1 / 6 / 2 / 8 // , agnirdevAnAM jaTharam / tai0 5 / 7 / 12 / 3 // ,, sarva vA'idamagnerannam / za0 10 / 1 / 4 / 13 // ,, agnirvai sarvamAdyam / tAM0 25 / 9 / 3 // ,, eSa u ha vAva devAnAmmahAzanatamo yadagniH / jai0 u0 2 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agniH ] AgniH sarvato mukho'ymgniH| yato hova kutazcAnAvabhyAdadhati tata eva pradahati tenaiSa sarvatomukhastenAnnAdaH / za0 2 / 6 / ,, agnirannAdo'napatiH / tai0 2 / 5 / 7 / 3 // annAdo vA eSo'nnapatiryadAgniH / ai018|| eSa ( agniH ) hi vAjAnAM patiH / ai0 2 // 5 // agniA annAnAM zamayitA / kau06|14|| agniH prajAnAM prajanayitA / tai0 1 / 7 / 2 / 3 // agnirvai mithunasya kartA prjnyitaa| sh03|4|3|4 // agnirvai retodhaa| tai0 2 / 1 / 2 / 11 // 3 / 7 / 3 / 7 // prajananaM vA agniH / tai0 1 / 3 / 1 / 4 // iyaM (pRthivI) hyagniH / sh06|1|2|14||6|1|1|26|| ,, iyaM ( pRthivI) vA'agniH / sh07|3|1 / 22 // ,, ayaM vai (pRthivI-) loko'gniH / za0 14 / 9 / 1 / 14 // ,, ayaM vA agnilokaH / sh01|9|2|13|| saMvatsara esso'gniH| sh06|7|1|18|| ,. saMvatsaro'gniH / sh06|3|1|25 // saMvatsara evaagniH| za0 10 / 4 / 5 / 2 // __ agnimeM vAci zritaH / tai03|10| 8 / 4 // vaagevaagniH| sh03|2|2|13|| sA yA sA vAgAsItso'gnirabhavat / jai0 u0 3 / 2 / 1 // agnestejasendrasyendriyeNa sUryasya varcasA taaN01|3|5|| , tejo vA'agniH / za0 2 / 5 / 4 / 8 // 3 / 9 / 1 / 19 // tai03|9|5|2|| agnirvai jyotI rakSohA / sh07|4|1 / 34 // , te ( devAH) 'viduH| ayaM ( agniH) cai no virkssstmH| sh03|4|3|8|| , agnirhi rakSasAmapahantA / za0 1 / 2 / 1 / 6,9 // 1 / 2 / 2 / 13 / / , agnirvai rakSasAmapahantA / kau0 8 / 4 // 10 // 3 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ agniH agniH agniru sarveSAM pApmanAmapahantA / za0 7 / 3 / 2 / 16 // , agnivai paapmno'phntaa| sh02|3|3|13|| , tapo vA'agniH / za0 3 / 4 / 3 / 2 // ,, tapo me tejo me'namme vAGme / tanme tvayi ( agnau)| jai0 u03 / 20 / 16 // ,, agnirevainaM gArhapatyenAvati / tai0 1 / 7 / 6 / 6 // agnirevainaM gRhapatInAM suvate / tai01|7|4|1|| __ agnirvai devAnAM vrtptiH| za0 1 / 1 / 1 / 2 // 3 / 2 / 2 / 22 // agni devAnAM yaSTA / 3 / 3 / 7 / 6 // , agni devAnAM hotaa| ai01|28 // 3 / 14 // , agnirhotA pazcahotRNAm / tai03|12|||2|| , tasya ( yazasya ) agnihotA''sIt / go0 pU0 1 / 13 // , ubhayaM vA'etadagnirdevAnA hotA ca dUtazca / za0 1 / 4 / 5 / 4 // , sa (agniH ) hi devAnAM dUta AsIt / za0 1 / 4 / 1 / 34 // ,, agnireva devAnAM dUta Asa / za0 3 / 5 / 1 / 21 // atha yo'gnirmRtyussH| jai0 u01|25| 8 // so (agniH = mRtyuH ) 'pAmannam // za0 14 / 6 / 2 / 10 // puruSo'gniH / za. 10 / 4 / 1 / 6 // , puruSo vA'gniH / za0 14 / 9 / 1 / 15 // yoSA vA 'agniH / sh014|9|1|16 // yoSA vA'Apo vRSAgniH / sh01|1|1 / 18 // .. yoSA vA'ApaH / vRSAgniH / za0 2 / 1 / 1 / 4 // yoSA vai vedivRSAgniH / sh01|2|2|15 // , agniru sarve kAmAH / za010 / 2 / 4 / 1 // mana evAgniH / sh010|1|2|3|| prANo vA agniH / sh09||1|68|| vIrya vA agniH / tai0 1 / 7 / 2 / 2 // go0 u06 / 7 // ,, gAyatrachandAgniH / taaN07|8|4|| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / agniH ] agniH gAyatrachandA agniH / tAM016 / 5 / 19 // , agnivai gAyatrI / sh03|4|1|19 // , gAyatrI vA agniH / sh01|8|2|13| , yo vA atrAgnirgAyatrIsa nidaanen| sh01|8|2|15|| , yasmAdvAyatramukhaH prathamaH (trirAtraH) tsmaaduuvaa'gnirdiidaay| taaN010|5|2|| , agnirha vAva rAjan gAyatrImukham / jai0 u0 4 / 8 / 2 // , eSa u ha vAva devAnAM nediSThaHmupacayoM yadagniH / jai0 u02| 14 / 1 // ,, agni devAnAM nediSThaH / sh01|6|2|11|| agnibrahmAgniryazaH / za0 3 / 2 / 2 / 7 // .. ayaM vA'agnibrahma ca kSatraM ca / sh06|6|3 / 15 // agnireva brahma / za0 10 / 4 / 1 / 5 // , brahma vA agniH / kau09 / 1,5 // 12 // 8 // sh.2|5|4| 8 // 5 / 3) 5 / 32 // tai0 3 / 9 / 16 / 3 // brahmAgniH / za0 1 / 3 / 3 / 19 // , mukhAtadagneryad brahma / sh06|1|1|10|| ,, brahma vA AgniH kSatraM somaH / kau0 9 / 5 // ,, parjanyo vA'agniH / za0 14 / 9 / 1 / 13 // agnirvA 'ahaH / za0 3 / 4 / 4 / 15 // ", aziSTo vagnistasmAdAhAzItameti / sh01|9|2 / 20 // , dizo'gniH / sh06|2|2|34|| .. agniI vai brahmaNo vatsaH / jai0 u02|13|1|| agni svargasya lokasyAdhipatiH / ai03 / 42 // agnirdevatAnAM (st)| taaN04|8|10|| , AyurvA'agniH / za0 6 / 7 / 3 / 7 // videvagnirnabhonAmAgne 'aGgira AyunA nAmnehIti / za0 3 / 5 / 1 / 32 // , agnirvA'AyuSmAnAyuSa ISTe / za0 13 / 8 / 4 / 8 // agnimatithi jamAnAm / tai02|4|3|6|| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [agniH agniH sarveSAM vA eSa (agniH) bhUtAnAmatithiH / sh06| 7 / 3 / 11 // , agnirvai patho'tivoDhA / za0 13 / 8 / 4 / 6 // , agnirvAva pavitram / tai03|3|7|10|| agnivai devatAnAmanIkam / sh05|3|1|1|| agni devAnAM gopAH / ai01 / 28 // agnirvasubhirudakrAmat / ai. 1 / 24 // trivRdagniH / sh06|3|1| 25 // ,, trivRddhA agniraGgArA arcidhUma iAte / kau0 28 // 5 // ,, dyaurvA asya (agneH) paramaM janma / sh09|2|3| 39 // , agnirvai dAtA / sh05|2|5|2|| agniramAdyasya pradAtA / tAM0 17 / 9 / 2 // svAhAgnaye kavyavAhanAya / maM0 2 / 3 / 2 // , agni himasya bheSajam / tai03|9|5|4|| . agnirvA azvamedhasya yoniraaytnm| tai039|21|2,3|| Agneyo vA ajaH / go0 u03 / 19 // , (prajApatiH) Agneyama (aalipst)| sh06|2|115|| Agneyo vA 'anaDvAn / sh07|3|2|16|13||4|6|| , (he'gne ) citro'sIti sarvaNi hi citraannyaagniH| za0 6 / 1 / 3 / 20 // , agne mahAM Asi brAhmaNa bhaart| kau0 3 / 2 // sh01|4| 2 / 2 // tai03|5|3|1|| , Adityo vA'asya (agneH ) divi varcaH / sh07|1|1| 23 // ( yajuH0 11 / 31) asau vA'Aditya eSo'gniH / za0 6 / 4 / 1 / 1 // 6 / 4 / 3 / 9,10 // agnirha vA abandhuH / jai0 u03|6|7|| __ agni devAnAmaddhAtamAm / sh01|6|2|9|| , eSA ha vAsya (agneH) sahasraM bharatA yadenaM eka santaM __ bahudhA viharanti / ai0 1 / 28 / / , eSa vai devAnanuvidvAnyadagniH (agne naya0 yjuH040|16) sh01|5|1|6|| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agniH ] agniH agneva eSA tanUH / yadoSadhayaH / tai0 3 / 2 / 5 / 7 // amRto hyagnistasmAdAhAdandhAyaviti / za0 1 / 9 / 2 / 20 // ime vai lokA eSo'gniH / za0 6 / 7 / 1 / 16 // 7 / 3 / 1 / 13 / / 33 "" " 55 " " 33 39 "" "" 99 dd 1) " "" 39 39 :) 97 AgneyaM kratumanvAha tadimaM (bhU-) lokamApnoti / kau0 11 / 2 / / 18 / 2 // agne pRthivIpate / tai0 3 / 11 / 4 / 1 // ayaM vAva loko'gnizcitaH / za0 10 / 1 / 2 / 2 // agnirAse pRthivyAthaM zritaH / antarikSasya pratiSThA / tai0 3 / 11 / 1 / 7 // yunajmi te pRthivImagninA saha / tAM0 1 / 2 / 1 // agnirjyotirjyotiragniriti tadimaM (bhU) lokaM lokAnAmAproti prAtaHsavanaM yajJasya / kau0 14 / 1 // agnervai prAtaH savanam / kau0 12 | 6 || 14 | 5 || 28 | 5 || dadA iti ha vA ayamagnidapyate / jai0 u0 3 / 6 / 2 // dIdAvAgnirvaizvAnaraH / tAM 13 | 11 | 23 // 1 I taM (agni) naiva hastAbhyAM spRzenna pAdAbhyAM na daNDena / jai0 u0 2 / 14 / 3 // sa (agniH ) etAH ( pavamAna pAvakazucyAkhyAH) tisraH (AmIya(H) tanUreSu lokeSu (= pRthivyantarikSayalokeSu yathAkramaM ) vityadhatta / za0 2 / 2 / 1 / 14 // agnirdevebhyo nilAyata / AkhUrUpaM kRtvA sa pRthivIM prAvizat / tai0 1 / 1 / 3 / 3 // agnirdevebhyo nilAyata / azvo rUpaM kRtvA so'zvatthe saMvatsaramatiSThat / tai0 1 / 1 / 3 / 9 // agnirvA arvA / tai0 1 / 3 / 6 / rohito hAgnerazvaH / za0 6 | 6 | 3 | 4 // 1811 tadebhyaH ( devebhyo'gniH ) sviSTamakarottasmAt (agnaye ) sviTakRta iti ( kriyate ) / za 1 | 7 | 3|9 // Ahutayo vA'asya (agneH ) priyaM dhAma / za0 2 | 3 | 4 | 24 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [agnirnAciketaH (10 ) amiH agneH puurbaahutiH| tai0 2 / 1 / 7 / 1 // ,, trayodazAgnezciAtapurISANi / sh09|3|3|9|| , yadvai zuSka yajJasya tadAgneyam / sh03|2|3|9 / / ,, maruto'dbhiragnimatamayan / tasya tAntasya hRdayamAcchindana sA'zanirabhavat / tai01|1|3|12 // ,, . tasmAdagnaye sAyaOM hUyate sUryAya prAtaH / te0 3 / 1 / 2 / 6 // / paJcacitiko'gniH / sh06|3|1|25|8|6|3|12|| , sptcitiko'gniHsh06|6|1|14|9|1|1|26|| Agneya ekakapAlaH (puroddaashH)| tAM0 21 / 10 / 23 // , Agneyo'STakapAlaH puroDAzo bhavati / sh02|5|1|8|| , tasmAdanUcAnamAhurAgnikalpa iti / 206 / 1 / 1 / 10 // " sa yadvazvadevena yajate / agnireva tahiM bhavatyagnereva sAyujya salokatAM jayati / 202 / 6 / 4 / 8 // agniH kAmaH agni kAmo devAnAmIzvaraH / kau0 19 / 2 // agniH pavamAnaH pazavo vA agniH pavamAnaH / tai01|1|6|2|| agniH pAvakaH Apo vA agniH pAvakaH / te0 1 / 1 / 6 / 2 // agniH zuciH aso vA Adityo'gniH zuciH / tai0 1 / 1 / 6 / 2 // agniH supamid vAyurvA agniH suSamidvAyurhi svayamAtmAnaM samindhe svayamidaM sarva yadidaM kiJca / ai02 / 34 // agniH sviSTakRt rudro'gniH sviSTakRt / tai0 3 / 9 / 11 / 3, 4 // agnicityA sarva vA agnicityA / kau0 19 / 5, 7 // bhaniranIkavAn asau vA Adityo'gniranIkavAn / tai01|6| bhagnirapanagRhaH iyaM (pRthivI) vA agnirapannagRhaH / tai03|3| 9 / 8 / agni ciketaH saMvatsaro vA agnirnAciketaH / tai0 3 / 11 / 10 / 2, 4 // hiraNyaM vA agnenAciketasyAyatanaM pratiSThA / tai03 / 11 / 7 / 3 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agniSTomaH] agnirnAciketaH hiraNyaM vA agne ciketasya zarIram / tai0 3 / 11 / 7 / 3 // ayaM vAva yaH ( vAyuH ) pavate / so'gnirnaaciketH| tai03 / 11 / 7 / 1 // agnivaizvAnaraH saMvatsaro'gnirvaizvAnaraH / ai03|41 // ( yajuH 14 / 7) saMvatsaro vA'agnirvaizvAnaraH / za. 6 / 6 / 1 / 20 // 8 / 2 / 2 / 8 // iyaM vai pRthivyagnirvaizvAnaraH / za0 3 / 8 / 5 / 4 // iyaM ( pRthivI ) vA agnirvaizvAnaraH / tai03| 8 / 6 / 2 // 3 / 9 / 17 / 3 // eSa vA agnirvaishvaanrH| yad braahmnnH| tai02|1|4|5|| tad ( hiraNyaM ) Atmanneva hRdyayegnau vaizvAnare (= "jATharAgnau" iti sAyaNaH) prAsyAt / tai03|11| 8 // 7 // agniSTut jyotiSTomenAgniSTutA yajJavibhraSTo yajeta / taaN017|8|1|| yo'pUta iva syAdagniSTutA yajetAgninaivAsya pApmAnamapahatya trivRtA tejo brahmavarcasaM dadhAti / taaN017|5|3|| saptadazenAgniSTutAnAdhakAmo yajeta / taaN017|9|1|| tena ( agniSTutA ) enaM ( indraM) ayAjayattenAsya (indrasya) azlIlAM (= pApAM) vAcamapAhan / tAM0 17 / agniSTomaH savAeSognireva yadagniSTomastayadastuvaMstasmAdagnisto mastamagnistomaM sNtmgnissttommityaacksste| ai.3|43 // agniragniSTomaH / ai03 / 41 // agnirvA'agniSTomaH / sh03|9|3|32|| yo vA eSa ( sUryaH)tapatyeSo'gniSToma eSa sAhnaH / ai0 3 / 44 // yo ha vA eSa (sUryaH) tapatyeSo'gniSToma eSa sAhnaH / go0 u04|10|| kanInike agniSTomau / tAM0 10 / 4 / 2 // brahma vA agniSTomaH / kau0 21 // 5 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ agniSThA ( 12 ) agniSTomaH brahmavarcasaM vA agniSTomaH / tai0 2 / 7 / 1 / 1 // AtmA vA agniSTomaH / tAM0 19 / / / 11 // vIrya vA agniSTomaH / taaN04|5| 21 // pratiSThA vA agniSTomaH / kau0 25 / 14 // trivRdagniSTomaH / ss03|9|| puruSasaMmito vA'agniSThomaH / sh03|9|3|32|| jyotirvA agniSTomaH / kau0 25 / 9 // jyotivI eSo'gniSTomo jyotiSmantaM puNyaM lokaJjayati ya evaM vidvAnetena yajate / tAM0 19 / 11 / 11 // eSA vAva yajJasya mAtrA yadagniSTomaH / tAM0 20 / 11 / 8 // sa vA eSa saMvatsara eva yadagniSTomazcaturvizatyardhamAso vai saMvatsarazcaturviMzatiragniSTomasya stutazastrANi, taM yathA samudraM srotyA evaM sarve yazakratavo'piyati / agniSTomo vai sNvtsrH| ai04|12|| dvAdazAgniSTomasya stotrANi / tai0 1 / 2 / 2 / 1 // taaN04|2|12|| jyeSThayajJo vA eSa yadagniSTomaH / tAM0 6 / 3 / 8 // eSa vAva yajJaH ( = "mukhyo yajJaH" iti sAyaNaH ) yadagnipTomaH, ekasmA anyo yajJaH kAmAyAhiyate sarvebhyo'gniTomaH / taaN06|3|1-2|| agniSTomo vai yajJAnAM mukham // kau0 19 / 8 // yajJamukhaM vA agniSTomaH / tai0 1 / 8 / 7 / 1 // tAM. 18 / 8 / 1 // agniSTomena vai devA imaM lokaM ( bhUlokaM) abhyajayan / tAM0 9 / 2 / 9 // 20 / 1 / 3 // imameva loka pazubandhenAbhijayati / atho agniSTomena / tai03|11| 5 / 6 // eSa vai yajJaH svagryo yadagniSTomaH / taaN04|2|11 // agniSThA yajamAno vA'agniSThA / sh03|7|1 / 13 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 13 ) agnihotram] agnihotram ( gauH) agnerhatAdajanIti / tadagnihotrasyAgnihotra tvam / tai0 2 / 1 / 6 / 3 // mukhaM vA'etayazAnAM yadagnihotram / sh014|3|1|29 // , etadvai jarAmarya sattraM yadagnihotraM jarayA vA dhevA smAnmucyante mRtyunA vaa| za0 12 / 4 / 1 / 1 // tasmAdapatnIko'pyagnihotramAharet / ai07|9|| . sAyaMprAtahagnihotrAhutI juhvati / za0 10 / 1 / 5 // 2 // ( agnihotraM ) paya eveti // yatpayo na syAt / kena juhuyA iti vrIhiyavAbhyAmiti yavrIhiyavau na syAtAM kena juhuyA iti yA anyA oSadhaya iti yadanyA oSadhayo na syuH kena juhuyA iti yA AraNyA oSadhaya iti yadAraNyA oSadhayo na syuH kena juhuyA iti vAnaspatyeneti yadvAnaspatyaM na syAtkena juhuyA ityadbhiriti yadApo na syuH kena juhuyA iti // sa hovAca / na vA'iha tarhi kiM canAsIdathaitadahyataiva satyaOM zraddhAyAmiti / za0 11 / 3 / 1 / 2-4 // , dugdhena sAyaM prAtaragnihotraM juhuyAt / kau 4 // 14 // yavAgvaiva sAyaMprAtaragnihotraM juhuyAt / kau04|14|| vatso vA agnihotrasya prAyaNam / agnihotraM yajJA nAm / tai02|1|5 / 1 // , asasthito vA eSa yakSaH / yadagnihotram / tai0 2 / 1 / 4 / 9 // gaurvA agnihotram / tai02|1|6|3|| sarvAbhyo vA eSaM devatAbhyo juhoti yo'gnihotraM juhoti / tai02|1|8|3|| kindevatyamagnihotramiti / vaizvadevamiti vrayAt / tai02| 1 / 4 / 6 // , prAjApatyamagnihotram / za0 12 / 4 / 2 / 1 // sUryo ha vA'agnihotram / za0 2 / 3 / 1 / 1 // prANa evAgnihotram / za0 11 / 3 / 1 / 8 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... nAha [ agnISomo ( 14 ) agnihotram reto vA etadvAjinamAhitAgneH / yadagnihotram / tai0 3 / 7 / 3 / 6 // ,, iyaM (pRthivI) evAgnihotrasthAlI / za0 12 / 4 / 1 / 11 // , sa yo haivaM vidvAnagnihotraM ca juhoti darzapUrNamAsAbhyAM ca yajate mAsi mAsi haivAsyAzvamedheneSTaM bhavati / za0 11 / 2 / 5 / 5 // svayaM vA' etadyadagnihotram / za0 12 / 4 / 2 / 7 // nArha vA'eSA svaryA / yadagnihotraM tasyA'etasyai nAvaH svA yA AhavanIyazcaiva gArhapatyazca naumaNDe 'athaiSa eva nAvAjo yatkSIrahotA / za0 2 / 3 / 3 / 15 // agnihotrI ( gauH ) vAghadhA 'etsyaagnihotrsyaagnihotrii| sh011| 3 / 1 / 1 // dyaurvA'etasyAgnihotrasyAgnihotrI / za0 12 / 4 / 1 / 11 // iyaM (pRthivI) vA agnihotrI / tai01|4|3|1|| agnIt yazamukhaM vA agnIt / go0 u03|18|| ,, agnItpatnISu reto dhatte / go0 u0 4 / 5 // agnISomo prANApAnAvagnISomau / ai01|8|| cakSuSI agnISomau / ai0 1 / 8 // yacchuklaM tadAgneyaM yatkRSNaM tatsaumyaM yadi vetarathA yadeva kRSNaM tadAgneyaM yacchuklaM tatsaumyaM (rUpaM) yadeva vIkSate tadAgneya rUpa zuSka iva hi vIkSamANasyAkSiNI bhavataH zuSkamiva hyAgneyaM yadeva svapiti tatsaumya rUpamA 'zva hi suSupuSo 'kSiNI bhavata Ardra iva hi somaH / za. 1 / 6 / 3 / 41 // / dvayaM vA idaM na tRtIyamasti / Adra caidha zuSkaM ca yaccha___ kaM tadAgneyaM yadA tatsaumyam / za0 1 / 6 / 3 / 23 // sUrya evAgneyaH / candramAH saumyo' harevAgneya rAtriH saumyA ya evApUryate 'rddhamAsaH sa Agneyo yo'pakSIyate sa saumyaH / za0 1 / 6 / 3 / 24 // , Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGgirAH] agnISomau ahorAtre yA agnISomau / kau010|3|| , agnISomIyamekAdazakapAlaM puroDAzaM nirvapati / za0 5 / 2 / 3 / 7 // agnISomAbhyAM vA indro vRtrmhnniti| tai01|6|1|6|| agnISopau vai devAnAM mukham / go0 u0 1 / 20 // tasmAdyasyai kasyai ca devatAyai ivinirvapanti tatpurastA dAjyabhAgAvagnISomAbhyAM yajanti / sh01|6|3|19|| , atha yadagnISomo prathamo devatAnAM yajati dArzaNairNamA. sike vA ete devate / kau* 5 / 2 // agreguvaH (yaju. 1 1 12) tAH (ApaH) yat samudraM gacchanti tenAgre guvaH (ucyante) / sh01|1|3 / 7 // agrepuvaH (yaju0 1 / 12) tAH (ApaH) yat prathamaH somasya rAjJo bhakSayanti tenAgrepuvaH (ucyante) / za01 / 1 / 3 / 7 // aGka chandaH (yaju0 15 / 5) Apo vA'aGkAGka chandaH / za0 8 / 5 / 2 / 6 akupaM chandaH yju015| 4)Apo vA'akupaM chndH| sh08||2|4|| aGgAni na vai sakRdevAgre sarvaH saMbhavatyekaikaM vA aGgaM saMbhavataH saMbha vatIti / ai06|31|| na ha vai sakRdevAne sarva sambhavati, ekaikaM vA aGgaM sambhavataH sambhavati / go0 u0 6 / 9 // , aSTAvaGgAni / / 09 / 2 / 2 / 6 // aGgirasaH ye'gArA AsaMste'giraso'bhavan / ai03| 34 // aGgArebhyo'GgirasaH (samabhavan ) / sh04|5|1|8|| , ye'GgirasaH sa rsH| go0 puu034|| , tasmAdaGgiraso'dhIyAna UrdhvastiSThati / go0 pU0 1 / 2 // aGgirasAmanukrIH etena yA aGgirasa AdityAnApnuvan / tAM0 16 / 14 / 2 // aGgirAH taMvaruNaM mRtyumabhyazrAmyadabhyatapatlamatapattasya zrAntasya tapta sya saMtaptasya sarvebhyo'Ggebhyo raso'kSarat so'Ggaraso'bhavattaM Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ajaH vA etamaGgarasaM santamaGgirA ityAcakSate / parokSeNa parokSa priyA iva hi devA bhavAnta pratyakSadviSaH / go0 puu01|7|| AGgirAH (R0 6 / 16 / 11) aGgirA u hyagniH / za0 1 / 4 / 1 / 25 // (=agniH) agni purISyamaGgirasvadacchema ityagniM pazavya magnivadacchema ityetat / sh06|3|3|3|| ,, (yaju011 / 45) aGgirA vA'agniH / sh06|4|4|4|| prANo vA aGgirAH / za06 / 1 / 2 / 28 // 6 / 5 / 2 / 3,4 // acchAvAkaH aindraagno'chaavaakH| sh03|6|2 / 13 // mithunaM vA acchAvAka aindrAno hyacchAvAkaH / sh04| 3 / 1 / 3 // vIryavAnvA eSa vaco yadacchAvAkaH / go0 u0 5 / 15 // pratiSThA vA acchAvAkaH / kau0 30 / 9 // aindrAvaiSNavamacchAvAkasyokthaM bhavati / go. u04| 14 // 5 // 10 // raivatamacchAvAkasya / kau0 25 / 11 // , bharadvAjAdacchAvAkaH (na prcyvte)| go0 u03| 23 / / acchidram (sAma) yadvA etasya (aSTamasya) azchidramAsIttaddevA acchidreNApyauhastadachidrasyAchidratvam / tAM. 14 / 9 / 36 // acchidraM pavitram (yaju01 / 12) yo vA'ayaM ( vAyuH) pavata 'eSo 'cchidraM pavitram / sh01|1|3|6|| alau vA Adityo'cchidraM pavitram / tai0 3 / 2 / 5 / 2 // acyutaH (=agniH ) te (devAH) yAtUnabhihvayamAnA athAgnimAyata naannaacyaavyNstsmaadgnircyutH|sh01|6|1|6|| aja ekapAt tasUrya devamajamekapAdam .. / tai0 3 / 1 / 2 / 8 // majaH atha yaH kapAle raso lipta AsItso 'jo 'bhavat / sh06| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 17 ) aJjayo vAghataH ] ajaH atha yaH sa kapAle raso lipta AsIdeSa so 'jH| za0 6 / 3 / 1 / 28 // , tasyAkSibhyAmeva tejo'sravat / so'jaH pshurbhvdhuumrH| za0 12 / 7 / 1 / 2 // ". (prajApatiH) vAco'jam (nirmimiit)| sh07||2|6|| , vAgvA'ajaH / sh07|4|2|22 / ,, Agneyo vA'ajaH / sh06|4|4|25|| go0 u03 / 19 // " brahma vA 'ajaH / sh06|4|4|15|| , brAhmaNaM (anu) ajaH / sh06|4|4| 12 // , ajogniissomiiyH| tAM022 / 14 / 11 / , eSa eteSAM pazUnAM prayuktatamo yadajaH / ai02|| 8 // , ajehi sarveSAM pazUnA7rUpam / sh06|5|1|4|| ajarSabhaH prajApatirvA'eSa yadajarSabhaH / sh05|2|1|24 // ajastraH ( yajuH 12 / 18) agnirajanaH / sh06|7|4|3|| ajA AjA ha vai nAmaiSA yadajaitayA hyenaM ( loma) antata Ajati tAmetatparo'kSamajetyAcakSate / sh03|3 / 3 / 9 // , prajApaterve zokAdajA (6) samabhavan / sh06|5|4|16 // , yajJasya zIrSachinnasya zugudakrAmattato'jA samabhavat / sh014| 1 / 2 / 13 / / , tapasI ha vA'SA prajApateH sambhUtA yadajA tasmAdAha tapa sastanUrasIti / sh03|3|| 3 / 8 // AgneyI vA eSA yadajA / te0 3 / 7 / 3 / 1 // , ajA ha sa oSadhIratti / sh06|5|4|16|| , sA (ajA) yat triH saMvatsarasya vijAyate tena paramaH pazaH sh03|3|3|8|| ajAvayaH tasmAdetAH ( ajAvayaH) triH saMvatsarasya vijAyamAnA dvau trIniti janayanti / sh04|5|5|6|| bhaJjayo vAghataH ( yajuH 11 / 42) razmayo vA'etasya ( Adityasya) aJjayo vaaghtH| sh06|4|3|10|| , chaMdAMsi yA aMjayo vAghatastairetahevAn yajamAnA viDyaMte mama yajJamAgacchata mama yajJAmiti / ai02|2|| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ atithiH aJjaliH daza vaa'anyjlerNgulyH| sh09|1|1|39|| ,, tasmAdu haitad bhIto'JjaliM karoti / sh09|1|1|39|| aJjaskIyAH etena vai namI sApyo vaideho rAjAasA svarga lokamaida asAgAmati tadaJjaskIyAnAmaJjaskIyatvam / tAM0 25 / atigrahAH aSTAvatigrahAH (apAnaH, rasaH, nAma, rUpam , zabdaH, kAmaH karma, sprshH)| za0 14 / 6 / 2 / 1 // atigrAhyAH ( grahAH ) te (agnIndrasUryAH) etAnatigrAhyAndahazu stAnatyagRhata tadyadenAnatyagRhata tasmAdatigrAhyA nAma / sh04|5|4|2|| ( grahAH ) devA vai yadanyai grahairyajJasya nAvArundhata tadati. grAritigRhyAyArundhata / tadatigrAhANAmatigrAhyatvam / tai01|3|3|1|| aticchandaH udaramaticchandAH pazavo vai chandAsyannaM pazava udaraM vA'annamatyudarahi vA'annamatti tasmAdodaramannaM prApnotyatha tajjagdhaM yAtayAmarUpaM bhavati tadyadeSA pazU chandAsyatti tasmAdaticchandA atticchandaH ha vai tAmaticchandA ityAcakSate paro'kSam / za0 8 / 6 / 2 / 13 // ( Rk ) ati vA eSA (Rk ) anyAni undAsi yadatichandAH / tAM. 5 / / 11 // chandasAM vai yo raso'tyakSaratso'tichaMdasamabhyatyakSarattadatichaMdaso'tichaMdastvam / ai04|3|| aticchando vai chandasAmAyatanam / go0 pU0 5 / 4 // varma vA eSA chandasAyada ticchndaaH| tai01|7|9|6|| eSA vai sarvANi chandAsi ydticchndaaH| sh.3| 3 / 2 / 22 // 4 / 4 / / 7 // aticchandAvai sarvANi chandAsi / tai01|7|9|6|| ime vai lokA atichandAH / taaN04|9|2|| atithiH yathA rAjJe vA brAhmaNAya vA mahAkSa vA mahAjaM vA pacet / (pazyata-dhasiSThadharmasUtram 4 / 8 // yAjJavalkya smR01| 109) sh03|4|1|2|| Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atyAyupAtram ] bhatithiH atithiduroNasat / sh05|4|3|22 / bhatithiduroNasat eSa (sUryaH) vA atithirduroNa sat / ai04|20|| bhatipuruSaH ya Aditye so'tipuruSaH / jai0 u0 1 / 27 / 2 // atimAnaH tasmAnAtimanyeta parAbhavasya haitanmukhaM ydtimaanH| za0 5 / 1 / 1 / 1 // 11 / 1 / 8 / 1 // atirAnaH bhUtaM pUrvo'tirAlo bhaviSya duttaraH pRthivI pUrvo'tirAtro dyauruttaro'gniH pUrvo'tirAtra Aditya uttaraH prANaH pUrvo 'tirAtra udAna uttaraH / tAM0 10 / 4 / 1 // ,, cakSuSI atirAtrau / taaN010|4|2|| ( yajJaH) saMvatsarasya vA etau daMSTrau yadatirAtrau tayorna svaptavyaM saMvatsarastha daMSTayorAtmAnandapidadhAnIti / tAM0 10 / 4 / 3 // pratiSThA vA'atirAtraH / sh05| 5 / 3 / 5 // ,, svaratirAtreNa (abhijayati) tai03 / 12 / 5 / 7 // ,, (devAH) atirAneNAmuM(dhulokamabhyajayan ) taaN09|2|| 9 // ativAdaH zrIrvA ativAdaH / go0 u06|13|| , ativAdena vaidevA asurAnatyudyAthainAnatyAyan |ai06||33|| bhatUrtI hotA ayaM vA agniratUrto hote ha na kazcana tiryacaM tarati / ai02| 34 // .. na gheta (agniM ) rakSAsi taranti tasmAdAhAtoM hoteti / sh0|1|4|2|12|| 'bhattA sa vai yaH so'ttAgnireva saH / za. 10 / 6 / 2 / 2 // prANo vA attA tsyaannmevaahityH| sh010|6|2|4|| vAsyaH (he 'zva tvaM ) atyoti / tAM0 1 / 7 / 1 // (yajuH 22 / 19) tasmAdazvaH pazUnatyeti tasmAdazvaH pazUnAM zreSTayaM gacchati / sh013|1|6|1|| E, (= azvaH) atyo'sItyAha / tasmAdazvaH sarvAn pazUnatyeti tasmAdazvaH sarveSAM pazUnA zreSThayaM gcchti|03|8|9|1|| upAyupAtram yadAhAtyAyupAtramityati hyetadanyAni pAtrANi yat droNakalazo devapAtraM droNakalazaH / tAM0 6 / 5 / 7 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ adAbhyaH ( 20 ) atiH tadvaitaddevAH / retaH ( vAcaH sakAzAtpatitaM garbha) carmanvA yasminvA babhrustaddha sma pRcchantyaleva tyA 3 diti tato'triH sambabhUva za0 1 / 4 / 5 / 13 / / vAgevAtrirvAMcA hAnnamadyate'ttirha vai nAmaitadyadatririti / za0 14 / 5 / 2 / 2 // atriNaH atriNo vai rakSArthasi / pa0 3 / 1 // pApmAno'triNaH / Sa0 3 | 1 // rakSAMsi vai pApmatriNaH / ai0 2 / 2 // athanidhanam ( sAma ) ( devAH ) brahmavarzvasamathanidhanenAvArundhata / tAM* 10 / 12 / 3 // atharvavedaH tAnatharvaNa RSInAtharvaNAMzcArSeyAnabhyazrAmyadabhyatapat samatapat tebhyaH zrAntebhyastaptebhyaH santaptebhyo yAn mantrAnapazyat sa AtharvaNo vedo'bhavat / go0 pU0 1 / 5 // zanno devIrabhiSTaya ityevamAdiM kRtvA atharvavedamadhIyate / go0 pU0 1 / 29 // 1 atharvaNAM candramA devataM tadeva jyotiH sarvANi chandAMsyApaH sthAnam / go0 pU0 1 / 29 // ye'tharvANastadveSajam / go0 pU0 3 / 4 // "" atharvaNAmaGgirasAM pratIcI ( dik ) / tai03 / 12 / 9 / 1 // atharvA tadyadvravIdathAvaGenametAsvevApsvanviccheti tadatharvA'bhavat tadatharvaNo'tharvatvam / go0 pU0 1 / 4 // (yajuH 11 / 32) - prANo vA'atharvA / za0 6 / 4 / 2 / 1 // prANo'tharvA / za0 6 / 4 / 2 / 2 // atharvAGgirasaH atharvaNAmekaM parvavyAcakSANa ivAnudravet / za0 13 / "" " "" " 95 23 "" "" 33 " 4 / 3 / 7 // aGgirasAmekaM parvavyAcakSANa ivAnudravet / za0 13 | 413 / 8 // meda Ahutayo ha vA'patA devAnAm / yadatharvAGgirasaH / za0 11 | 5 | 6 / 7 // adAbhyaH ( grahaH ) te ( devAH) UcuH / abhAma vADaenAn (asurAn ) iti tasmAdadAbhyo na vai ( asurAH) no'dabhanniti tasmAdadAbhyo vAgvA'adAbhyaH / za0 11 / 5 / 9 / 5 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 21 ) adhidevanam ] adAramRt (sAma) divodAsaM vai bharadvAjapurohitannAnA janAH paryyayata nta sa upAsIdadRSe gAtumme vindeti tasmAetena sAnA gAtumavindagAtuvidvAetatsAmAnena dAre nAsRnmati tadadArasRto'dArasRtvaM vindate gAtunna dAre dhAvatyadArasRtA tuSTuvAnaH tAM0 15 / 3 / 7 // bharadvAjasyAdArasRdbhavati / tAM0 15 / 3 / 6 // aditiH sarva vA'attIti tadaditeradititvam / sh010| 6 / 5 / 5 // , (yajuH 13 / 18) iyaM (pRthivI ) vA'aditiriya hIda sarva dadate / za0 7 / 4 / 2 / 7 // ,, iyaM (pRthivI ) vA aditiH| kau0 7 / 6 // tai0 1 / 1 / 6 / 5 // go0 u0 1 / 25 // , iyaM (pRthivI ) cai devyaditiH / tai0 1 / 4 / 3 / 1 // , iyaM (pRthivI) hyaditiH / ai0 1 // 8 // ,, iya (pRthivI ) hyevAditiH / sh03|2|3|6|| iyaM vai pRthivyaditiH / za0 1 / 1 / 4 / 5 // 2 / 2 / 1 / 19 // 3 / 3 / 1 / 4 // iyaM vai pRthivyaditiH seyaM devAnAM patnI / sh05|3| 1 / 4 // ( yajuH 38 / 2) aditihi gauH / sh014|2|1|7|| aditirhi gauH| sh02|3|4|34 // mA gAmanAgAmaditiM vadhiSTa / maM0 2 / 8 / 15 // vaagvaa'aditiH| sh06|5|2|20 // aditirasyu payazISrNI (vAk) iti / sh03|2|4|16|| , AdityA ( AditerutpannAH) vA imAH prajAH / tAM013 / 9 / 5 // 18 / 8 / 12 // adriH ( yajuH 13 / 42) girirvA'adriH / za0 7 / 5 / 2 / 18 // adrimAH eSa (sUryaH) vA adrijaaH| ai04|20|| adharauSThaH ayaM vai (bhU.) loko'dharauSThaH / kau 3 / 7 // adhidevanam adhidevanaM vA'agnistasyaite'aGgArA yadakSAH / za05 / 3 / 1 / 10 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ anaDvAn ( 22 ) adhipatiH (yajuH 14 / 9)prjaaptirvaa'adhiptiH|sh08|2|3|12|| adhya.Dam ( sAma) (devAH) pratiSThAdhyaddheDana vyajayanta / tAM0 10 / 12 / 4 // adhyardhaH (vAyuH) yadayameka eva pavate'tha kathamadhya iti yadasminnida sarvamadhyAttinAdhya iti| za. 14 / 6 / 2 / 10 // adhriguH Adhrigurvai devAnAM zamitA / ai0 2 / 7 // adhvaraH deghAnha vai yajJena yajamAnAntsapatnA asurA dudhUrSAJcakaH 1 = hiMsitumicchAM kRtavantaH) te dudhUrpanta eva na zekudhUSituM te parA babhUvustasmAdyazo'dhvaro nAma / sh01|4|1 / 40 // ,, (R03| 27 / 4 // ) adhvaro va yajJaH / sh01|4|1 / 38,39 // ,, adhvaro cai yjnyH| sh01|2|4|5||1|4|5|3| 2 / 3 / 4 / 10 // 3 / 5 / 3 / 17 // 3 / 9 / 2 / 11 // , prANo'dhvaraH / sh07|3|1| 5 // , raso'dhvaraH / sh07|3|1|6|| adhvaryuH pUrvArdhA vai yajJasyAdhvaryurjaghanArdhaH ptnii| sh01|9|2|3|| ,, pratiSThA vA eSA yajJasya yddhvryuH| te0 3 / 3 / 8 / 10 // __ vAyurvA adhvaryuradhidaivaM prANo'dhyAtmam / go0 pU0 4 / // vahniradhvaryuH / tai01 / 1 / 6 / 10 // ,, mano'dhvaryuH / sh01|5|1|21 // mano vA'adhvaryuH / za0 12 / 1 / 1 / 5 // cakSuradhvaryuH / kau017 / 7 // rAjyaM vA adhvaryuH / tai03|8|5|1|| prANodAnau vA'adhva! / za05 / 5 / 1 / 11 // anaH bhUmA vA anaH / sh01|1 / 2 / 6 // yajJo vA'anaH / sh01|1 / 2 / 7 // 3 / 9 / 3 / 3 // anaDvAn agnireSa yadanavAn / za0 7 / 3 / 2 / 1 // , Agneyo vA'anaDvAn / sh07|3|2|16 // 13 / 8 / 4 / 6 // , vahnirvA anaDvAn / tai01 / 1 / 6 / 10 // 1 / 8 / 2 / 5 // " Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) anIkam] anadA puruSaH ko'naddhA puruSa iti na devAnna pitRnna manuSyAniti / ai0 7 // 9 // eSa ha vA' anaddhApuruSo yo na devAnavati na pitRnna manuSyAn / sh06|3|1| 24 // anI anI prehIti / asapatnena prehItyevaitadAha / sh03||23|| anaznansAMgamanaH atha ya eSa sabhAyAmagniH / eSa evAnaznansAMgama nastadyadetamanazitvevopasaMgacchaMte tasmAdeSo'naznan / za0 2 / 3 / 2 / 3 // anAtmA anAtmA hi martyaH / sh02|2|2|8|| anAdRSTaM chandaH (yajuH 14 / 9) virADvA'anAdhRSTaM chandaH / sh08| 2 / 4 / 4 // anAdRSTA (prajApatestanUvizeSaH) ayaM vA agniranAdhRSTaH / kau0 27 // 5 // anAdhRSyA (prajApatestanUvizeSaH) anAdhRSyA tadagniH / ai0 5 / 25 // asaavaadityo'naadhRssyH| kau027|5|| anAptA (prajApatestanUvizeSaH ) anAptA tatpRthivI / ai05|25 // iyaM vai pRthivyanAptA / kau0 27 / 5 // anApyA (prajApatestanUvizeSaH) anApyA tayoH / pe0 5 // 25 // asau dyauranApyA / kau0 27 // 5 // anAzakaH ( = anazanam ) etadvai sarva tapo yadanAzakastasmAdupavasathe nAznIyAt / sh09|5|1|6|| aniruktam anirukta hi mano'nirukta hyetadyattaSNIm / sh01| 4 / 4 / 5 // , svaa'aniruktm|sh01|3|5|10|| 1 / 4 / 1 / 21 // 2.2 / 1 / 3 // 10 / 1 / 3 / 11 // , aparimitaM vA'aniruktam / sh05|4|4| 13 // aniruktaH anirukto hyeSa (antarikSa.) lokaH / sh01|4|1|26|| anilayA (prajApatestanUvizeSaH) anilayA tadvAyuna hyeSa kadAcanelayati ai05 / 25 // anilayA tadvAyuna hyeSa ilayati / kau027|5|| amIkam senAyA vai senAnIranIkam / za0 5 / 3 / 1 / 1 // " Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ anurUpaH ( 24 ) anukhyAtA Adityo'nukhyAtA / tai0 3 / 7 / 5 / 4 // 23 Adityo vA anukhyAtA / go0 u0 2 / 19 // 4 / 9 // anupAnIyAH etAbhirvA indrastRtIyasavanamanvapibat tadanupAnIyAnAmanupAnIyAtvam / ai0 3 / 38 // 29 anumatiH iyaM ( pRthivI ) vA'anumatiH sa yastatkarma zaknoti kartuM yacikIrSatIya hAsmai tadanumanyate / za0 5|2| 3 | 4 | iyaM (pRthivI ) vA anumatiH / iyamevAsmai rAjyamanumanyate / tai0 1 / 6 / 1 / 4-5 / / iyaM (pRthivI ) vA anumatiH / tai0 1 / 6 / 1 / 1 // yA pUrvA paurNamAsI sAnumatiH / ai0 7 / 11 // pa0 4 // 6 // go0 u0 1 / 10 // "" "" yAnumatiH sA gAyatrI / ai0 3 / 47, 48 // anumatyai haviraSTakapAlaM puroDAzaM nirvapati / za05 / 2 / 3 / 2 // anumlocantI (apsarAH) (yajuH 15 | 17 ) " pramlocantI " zabda pazyata / anuyAjA tadyattAsu sarvAsviSTAsu ( devatAsu ) athaitatpazcevAnuyajati tasmAdanuyAjAH nAma / za0 1 / 8 / 2 / 7 // chandAMsi vA' anuyAjAH / za0 1 / 8 / 2 / 8, 14 // chandArthasyanuyAjAH | 0 3 / 9 / 3 / 8 // chandAMsi hyanuyAjAH / za0 1 / 3 / 2 / 9 // pazavo vA'anuyAjAH / za0 3 / 8 / 4 / 8 // retodheyamanuyAjAH / kau0 10 / 3 // prajAnuyAjAH / ai0 1 / 11 // ye ( prANAH ) avAJzJcaste 'nuyAjAH / ai0 1 / 17 // apAnA anuyAjAH / kau07 // 1 // 10 // 3 // za0 11 / 2 / 7 / 27 // azanireva prathamo'nuyAjaH / hAvunirdvitIya ulkuSI tRtIyaH / za0 11 / 2 / 7 / 21 // na vA'atra devatAstyanuyAjeSu / za0 1 / 8 / 2 / 15 // dw "" " "" "" " "" 33 23 35 23 " "" anurUpaH sa yo'yaM ( puruSaH ) cakSuSyeSo'nurUpo nAma / anvaG hyeSa sarvANi rUpANi / jai0 u0 1 / 27 / 4 // pUrvamu caiva tadrUpamapareNa rUpeNAnuvadati yatpUrvaM rUpamapareNa 33 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anutu rUpeNAnuvadati tadanurUpasyAnurUpatvamanurUpa enaM putro jAyate ya evaM veda / taaN012|1|5||12|7|7|| 13 / 1 / 9 // 13 / 7 / 7 // anurUpaH prajA anurUpaH / go0 u03 / 21,22 // prajA vA anuruupH| ai03 / 24 // ,, prjaa'nuruupH| ai03|23|| kau0 15 / 4 // 22 // 8 // jai0 u03|4|3|| , agnirnuruupH| jai0 u03|4|2|| anuvatsaraH vaayurnuvtsrH| taaN017|13|17||te01|4|10|1|| anuvaSaTkAraH sNsthaanuvssttkaarH| kau0 23 / 5, 8 // 16 / 1, 2 // go0 u03|7|| ,, saMsthA vA eSA ydnuvssttkaarH|02|28||32|| anuvAkyA hRyAti vA anuvAkyayA / sh01|7|2| 17 // ,, . asau ( dhulokaH ) hyanuvAkyA / / 01 / 4 / 2 / 18 // , asau ( dyauH) vA anuvAkyA / za0 1 / 7 / 2 / 11 // anuSTuk (chandaH) vAgvA anuSTuk / tai03|3|10|3|| , pratiSThA vA anuSTuk / t03|3|9|1|| anuSTup (chandaH) anuSTubanustobhanAt / de0 3 / 7 // anvastauditi hi brAhmaNam / da0 3 / 8 // yasyASTau tA anuSTubham / ko09|2|| dvAtriMzadakSarA'nuSTup / kau0 26 / 1 // tai0 1 / 7 / 5 / 5 // taaN10|3|13|| anuSTummitrasya ptnii| go0 u02|9|| gAyatrI sAyAnuSTup / kau010|5||14||2|| 28 // vAgavAsI prathamAnuSTup / kau0 15 / 3 // 16 // 4 // vAganuSTup / kau05|6|| 7 // 9 // 26 / 1 // 27 // 7 // za. 10 / 3 / 1 / 1 // te0 18 / 8 / 2 // taaN05|7|1|| (yajuH 15 / 5)-ghaagnussttupchndH| sh08|5|2|5 // vAganuSTup sarvANi chandAsi / tai0 1 / 7 / 5 / 5 // vAgdhyanuSTup / sh03|1|4|2|| vAgvA anuSTup / ai01 / 28 // 3 / 12 // 6 // 36 // sh01|3|2|16||8|7|2|6|| go. u06 / 16 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ bhanUpandhyA amuSTup anuSTubbhi chandasAM yoniH / tAM0 11 / / / 17 // jyaiSThayaM vA anuSTup / taaN08|7|3||8|10|10|| paramaM vA'etacchando yadanuSTup / za0 13 / 3 / 3 / 1 // anto vA anuSTup chandasAm / tAM0 19 / 12 / 8 // , tasmAdAnuSTubhaM chandAsi nAnuvyUhanti / taaN06|1|11|| , anuSTup chandasAm (ptmaaditymaanshe)| taaN04|6|7|| iyaM (pRthivI) vA'anuSTup / sh01|3|2|16|| taaN087|2|| pAdAvanuSTup / ss023|| prajApatirvA anuSTup / taaN04|8|9|| AnuSTubho vai prajApatiH / taaN04|5|7|| AnuSTubhaH prajApatiH / tai03|3|2|1|| yasya te (prajApateH) 'haM (anuSTup) svaM cho'smi / ai03| 13 // anuSTup somasyacchandaH / kau0 15 / 2 // 16 // 3 // vizvedevA anuSTubhaM samabharan / jai* u01|18|7|| AnuSTubho rAjanyaH / tai0 1 / 8 / 8 / 2 // tAM0 18 / 8 / 14 // , AnuSTubho vA'azvaH / za0 13 / 2 / 2 / 19 // Apo vA anuSTup / kau0 14 / 4 // anuSTup ca vai saptadazca samabhavatAm / tAM0 10 / 2 / 4 // AnuSTubhI vai vRSTiH / tAM0 12 / 8 / 8 // AnuSTubhI vai raatriH| ai04|6|| anuSTubudIcI (dik)| sh08|3|1|12|| AnuSTubhaiSA (uttarA) dik / za0 13 / 2 / 2 / 19 // satyAnRte vA anuSTup / tai01|7|10|4|| , AnuSTubhaM vai caturthamahaH / ko0 22 / 7,8 // , sakthyAvanuSTubhaH / sh08|6|2|9|| anUkam bRhatIchando bRhaspatidevatAnUkam / za0 10 / 3 / 2 // 3 // bhavandhyA caturthamevaitatsavanaM yavanUbandhyA tasmAdacyutA bhavati / kau018 / 11 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 27 ) antarikSam ] manarAdhAH (nakSatram ) anveSAmarAtsameti / tadanUrAdhAH / tai. 1 / 5 / 2 / 8 // ( nakSatriyasya prajApateH) pratiSThA'nUrAdhAH / tai015|2|2|| mitrasyAnUrAdhAH / tai0 1 / 5 / 1 / 3 // 3 / 1 / 2 / 1 // anRtam amedhyo vai puruSo yadanRtaM vadati / tena puutirntrtH| za01 / 1 / / 1 // 3 / 1 / 2 / 10 // , anRte khalu vai kriyamANe varuNo gRhvAti / tai01 / 7 / 2 / 6 // , tasmAdu hetaca AsaktyanRtaM vadatyUSa haveva pisyatyAgya iva bhavati parA ha tvevAntato bhavati / sh09|5|1|17|| , etavAcazchidraM yadanRtam / taaN08|6|13|| , anRtaM ( vA etat) yadA tapati varSati / tai017||3|| ,, satyameva devA anRtaM manuSyAH / za0 1 / 1 / 1 / 4 // 1 / 1 / 2 / 17 // 3 / 3 / 2 / 2 // antaH anto vai kssyH| kau08|1|| , anto vai pAsonta urdkH| go0 u03|16||4||4||4||18|| antaHsadasam yA imA (puruSasya) antardevatAste'ntaHsadasam / kau0 17 / 7 // antaka: eSa (saMvatsaraH) hi mAnAmahorAtrAbhyAmAyuSo'ntaM gaccha tyatha niyante tasmAdeSa evAntakaH sa yo haitamantakaM mRtyu, saMvatsaraM veda / za. 10 / 4 / 3 / 2 // antarikSam tadyadasminnidaM sarvamantastasmAdantaryakSam / antaryakSa havai nAmaitat / tadantarikSamiti parokSamAcakSate / jai0 u01|20|4|| antareva vA idamiti tadantarikSasyAntarikSatvam / taaN020|14|2|| saha haivemAvagrelokAvAsatustayoviyatoryo'ntareNAkAza AsIttadantarikSamabhavadIkSa haitannAma tataH purAntarA vAdamIkSamabhUditi tasmAdantarikSam / za0 7 / 1 / 2 / 23 // , antarikSAyatanA hi prajA / tAM0 4 / 8 / 13 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ antarikSam ( 2 ) antarikSam antarikSaM vai sarveSAM devAnAmAyatanam / sh015| 3 / 2 / 6 // vaizvadevo'yamantarA lokaH (= antarikSam) / jai0 u0 1 / 37 / 4 // madhyaM vA'antarikSam / sh07|5|1|26 // abaliSTa (avariSTa iti pAThAntaram ) iva vA ayammadhyamo lokaH / taaN07|3|18|| anirukto hyeSa (antarikSa-)lokaH / za0 1 / 4 / 1 / 26 // tasmAdeSAM lokAnAmantarikSalokastaniSThaH / za0 7 / 1 / 2 / 20 // chidramivedamantarikSam / taaN03|10|2||21 / 7 / 3 // sandhirasyantarikSAya tvAMtarikSaM jinva (aakaashHsndhiH| tai0 up01|3|1) / taaN01|9 / 4 // etena (antarikSaNa) imau lokau (= dyAvApRthivyau) viSkandhau / jai0 u01|20|3|| antarikSaNa hIme dyAvApRthivI viSTabdhe / sh01|2|1|16|| UdharvA antarikSa (dyAvApRthivyAkhyau) stanAvabhito nena (pRthivIrUpeNa stana) vA eSa devebhyo dugdhe'munA (dhulokarUpeNa stanena) prajAbhyaH / tAM0 24 / 1 / 6 // antarikSeNeda sarva pUrNam / tAM0 15 / 12 / 5 // mahaddhIdamantarikSam / kau0 26 // 11 // antarikSaMvAavara sadhastham / sh09|2|3139|| antarikSaM vA'apAsadhastham / sh07|5|2|57|| ( asurAH) rajatAM (purI) antarikSam (akurvt)| ai01 / 23 / / ( asurAH ) rajatAM (purI) antarikSaloke ( akurvt)| kau0 8 / 8 // rajatA ( purI ) antarikSam / go0 u02|7|| ayamma AkAzaH sa me tvayi ( antarikSe) / jai0 u0 3 / 21 / 14 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 29 ) bhandhaH ] antarikSam yAnyeva babhrUNIva harINi ( lomAni) tAnyantarikSasya rUpam / sh03|2|1|3|| antarikSaM pRthivyAm (pratiSThitam ) / ai03|6|| 0 u03|2|| antarikSamasyagnau zritam / vAyoH pratiSThA / tai03 / 11 / 1 // 8 // vAyunAntarikSeNa vayobhistenaiSa lokstrivRdyo'ymNtraa| taaN010|1|1|| ya evAyampavate ( vAyuH ) etadevAntarikSam / jai0 u0 1 / 20 / 2 // atha yatkapAlamAsIttadantarikSamabhavat / za0 6 / 1 / 2 / 2 // ( devAH ) antarikSaM pazumadbhiH (y1rbhyjyn)| tAM0 17 / 13 / 18 // atha dvitIyayA'' vRtedamevA'ntarikSaM jayati yducaantriksse| tadetaizcainaM chandobhissamaddhayati yAnyabhisambhavati / etAM cAsmai dakSiNAmprayacchati yAmabhijAyate / jai0 u03 / 11 / 6 // antaryAmaH(grahaH) taghadasyaiSo (udAnaH ) 'ntarAtmanyato yadvenenemAH prajA yatAstasmAdantaryAmonAma / sh04|1|2|2|| (yajJasya) udAna evAntaryAmaH / 04 / 1 / 1 / 1 // antaryAmo'pAna eva / kau0 12 / 4 // aso (dyauH) evAntaryAmaH / sh04|1 / 2 / 27 // antaryAmapAtramevAnvavayaH prajAyante / sh04|5| 5 / 3 // antaryAmI vettha nu tvaM kApya tamantaryAmiNaM ya imaM ca lokaM paraM ca loka sarvANi ca bhUtAnyantaro yamayatIti / za. 14 / 6 / 7 / 3 // adhiH (-sa) (yajuH 16 / 47 // ) adhisaspata'iti somasyapatas ityetat / sh09|1|1 / 24 // ahavyoM andhaH / tAM0 12 / 3 / 3 // andho rAtriH / tAM09 / 1 / 7 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . [ annam andhAhiH yattejanaM so'ndhaahiH| ai03|26 // annapatnI (prajApatestanUvizeSaH ) annapanI tadAdityaH / ai05|25 // asau (dhauH) anapatnI / kau027|5|| annam arko vai devAnAmannam / za0 120 8 / 1 / 2 // tai0 1 / 1 / 8 / 5 // annaM vai devA arka iti vadanti / tAM0 15 / 3 / 23 // annaM vA arkaH / tAM05 1 / 9 // 14 / 11 / 9 // 15 // 3 // 34 // go0 u04|2|| annamarkaH / sh09|1|1|4|| annaM vaivAjaH / taaN013|9|13, 21 / / 15 / 11 / 12 // 18 / 6 / 8 // tredhA vihita hyannam / za0 8 / 5 / 3 / 3 // trivRddhayannam / sh03|2|1 / 12 // 3 / 7 / 1 / 20 // trivRddhA'annaM kRSivRSTiIjam / sh08|6|2|2|| virUpaM (= nAnArUpam ) annam / tAM0 14 : 9 / 8 // pAtaM hyannam / taaN05|2|7|| sapta vA annAni / tai01|3|8|1|| sarvamvetadanaM yaddadhimadhughRtam / za09 / 2 / 1 / 11 // etadu paramamannaM yaddadhimadhughRtam / sh09|2|1|12|| yaduvA'AtmasaMmitamannaM tavati tana hinasti yadbhayo hinasti tadyatkanIyo na tadavati / sh07|5|1 / 14 // 9 / 2 / 2 / 2 // artnimaatraaddhynnmdyte| sh07|5|1|13|10|2| 2 / 7 // dviH saMvatsarasyAnnaM pacyate / sh06|5|4|9|| zAntirvA annam / ai05 / 27 // 7 // 3 // annaM vai sarveSAM bhUtAnAmAtmA / go0 u0 1 // 3 // vaizvadevaM vA annam / tai01|6|1|10|| annaM vA'Ayatanam / sh06|2|1|| 14 // , annajIvanahadi sarvam / za0 7 / 5 / 1 / 20 // " Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 31 ) anyAhAryapacanaH] amam annaM praannmnnmpaanmaahuH| annaM mRtyu tamu jIvAtumAhuH / annaM brahmANo jarasaM vadanti / annamAhuH prajananaM prjaanaam| 028 / 8 / 3 // annameva grhH| anena hIda, sarva gRhItam / za0 4 / 6 / 5 // 4 // tasmAtprANo'nena gRhIto yo dhevAnnamatti sa prANiti / sh07|5 / 1 / 16 // tasmAtprANenAnnaM gRhItaM yo hyeva prANiti so'namatti za0 7 / 5 / 1 / 17 / / annaM prANaH / tai03|2|3 / 4 / / annAhe prANaH / sh03|8|4| 8 // 4 / 3 / 4 / 25 / / tAH (prajAH ) annAdava sambhavanti tasmAnnameva prajAH / za0 2 / 5 / 1 / 6 / / anaM pazavaH / ai05 / 19 // reto vA annam / go0 pU03 / 23 / / annamu zrIH / sh.8|6|2|1|| annaM vai brahmaNaH purodhA / tAM0 22 / 8 / 6 / / 13 / 9 / 27 // 14 / 9 / 38 // annamazItayaH / sh09|1 / 1 / 21 / / annamazItiH / sh08|5 / 2 // 17 // anna vai candramAH / tai03|2|3|4|| ,, annaM vA'apAM pAthaH / sh07|5 / 2 / 60 // annAdaH annAdo'gniH / / 02 / 1 / 4 / 28 / 2 / 2 / 4 / 1 / / amAdA ( pramApatestanUvizeSaH ) annadA tadagniH / ai05 / 25 / / bhannAdI (prajApatestanUvizeSaH) iyaM (pRthivI) vA annAdI / __ kau0 27 / 5 // anvAhAryaH tadyadetaddhInaM yazasyAnvAharati tasmAdanvAhAryoM nAma / za0 11 / 1 / 8 / 6 / / bhanbAhAya'pacanaH (agniH) putro'svAhAryapacanaH / ai0 8 / 24 // vyAno'svAhAryapacanaH / za0 2 / 2 / 2 / 18 / / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ apAM yoniH ( 32 ) anvAhAryyapacanaH (agniH ) dama ityanvAhAryapacanaH / jai0 u0 4 / 26 / 15 / / athaiSa bhrAtRvyadevatyo yadanvAhArya pacanaH / za02 / 3 / 2 / 6 // antarikSaloko vA anvAhAryapacanaH / Sa0 1 / 5 / / anvitiH ( yajuH 15 | 6 ) annamanvitiH / za0 8 / 4 | 3 | 3 // apabhayA ( prajApatestanU vizeSa: ) apabhayA tanmRtyuH sarve hyetasmAdvIbhAya / ai0 5 / 25 // 33 9 39 "" apabhayA tanmRtyurnatyeSa bibheti / kau0 27 / 5 / / apabharaNI : ( nakSatram ) apasaraNISvapAvahan / tai0 1 / 5 / 2 / 9 // yamasyApabharaNIH / tai0 1 / 5 / 1 / 5 // 3 / 1 " 1 / 2 / 11 // aparapakSaH prastutaM viSTutaM sutAsunvatIti / etAvanuvAkAvaparapakSasyAhorAtrANAM nAmadheyAni / tai03 / 10 / / 10 / 2 // aparAjitA dik te ( devAsurAH) udIcyAM prAcyAM dizyayatanta meM tato na parAjayanta saiSA digaparAjitA / ai0 1 / 14 // aparAhnaH bhagasyAparAhnaH / tai0 | 1 | 5 | 3 | 3 // aparimitam aparimitaM bhavyam / ai04||6|| aparodho'naparuddhaH ( = prANaH ) eSa (prANaH) hyanyamaparuNaddhi naitamanyaH / jai0 u02 / 4 / 8 // apakSayaH ( yajuH 13 / 53 ) cakSurvA'apAM kSayastatra hi sarvadaivApaH kSiyanti / za0 7 / 5 / 2 / 54 / / apAM jyotiH ( yajuH 13 | 53 ) vidyudvA 'apAM jyotiH / za0 7 / 5 / 2 / 49 // apAM pAthaH ( yajuH 13 / 53 ) annaM vA apAM pAthaH / za 0 7 / 5 / 2 / 60 // apAM purISam (yajuH 13 / 53 ) sikatA vA apAM puraSim / za0 7 / 5 / 2 / 59 // apAM bhasma (yajuH 13 / 53) abhraM vA 'pAM bhasma / za07 / 3 / 2 / 48 / / apAM yoniH ( yajuH 13 / 53 ) samudro vA apAM yoniH / za0 7 / 5 / 2 / 58 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apAmArgaH] apAM sadanam ( yaju0 13 / 53) dyaurvA'apArtha sadanaM divihyApaH snnaaH| sh07|5|2| 56 // apAM sadhastham ( yaju, 13 / 53) aMtarikSaM vA'apA sadhastham / sh07|5|2| 57 // apAM sadhiH zrotraM vA apA sadhiH / sh07|5|2|55|| apAna: apAno vA etavAn (AgamanaviziSTatvAdAkAropasarga vAniti saaynnH)| sh01|4|3|3|| antarvApAnaH / taaN07| 6 / 14 // , apAnena hi gandhAaighrati / sh014|6|2|2|| tasmAdvahu kiMca kiMcA'pAnena jighrati / jai0 u01|60| 5 // antaryAmo'pAna eva / kau0 12 // 4 // , apAnena hi manuSyA annamadanti / za010 / 1 / 4 / 12 // agnirapAnaH / jai0 u0 4 / 22 / 9 // apAnA anuyAjAH / kau07|1 / / 10 / 3 // za. 11 / 2 / 7 / 27 // ghoSIva hyayamapAnaH / ss02|2|| (prajApatiH) apAnAdantarikSalokaM (praavRht)| kau06|10|| (ayAsya AGgirasaH) apAnena manuSyAnmanuSyaloke ( adadhAt.) / jai0 u02|8|3|| catvAra Rtubhiriti ( yajanti.) apAnameva tadyajamAne ddhti| kau0 13 / 9 // apAnaH pratyAzrAvitam / tai0 2 / 1 / 5 / 9 // taM (pazuM saMjJataM ) pratIcIdigapAnetyanuprANadapAnamevAsmista. vadadhAt / za0 11 / 8 / 3 / 6 // pApaH apApo ( devAnAM) nigrbhiitaa| ai02|7|| apAmayanam (yaju. 13 / 53) iyaM (pRthivI) vA'apAmayanamasyA hyApo yanti / sh07|5 / 2 / 50 // apAmArgaH apAmArgarapamujate / za0 13 ! 8 / 4 / 4 // , athApAmArgahoma juhoti / apAmArga devA dikSu nASTrA rakSAsvapAmRjata te vyjynt| sh05|2|4|14 // " yadapAmArgahomobhavatirakSasAmapahatya / tai01|7|1|8|| , pratIcImaphalo vA apaamaargH| sh05|2|4|20|| Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ apsarAH ( 34 ) apAmema (yaju0 13 | 53) vAyurvA apAmema yadA hyevaiSa itazcetazca vAtyathApo yanti / za07 / 5 / 2 / 46 // apAmo (yaju0 13 / 53) oSadhayo vA'apAmoza yatra hyApa undantyastiSThanti tadoSadhayo jAyante / za0 7 / 5 / 2 / 47 // azirvarANi (chandAMsi ) apizarvaryA anusmasItyabravannapizarvarANi khalu vA etAni chaMdAMsIti ha smAhaitAni handriM rAtrestamaso mRtyorbibhyatamatyapArayaMstadapizarvarANAmapirzarvaratvam / ai0 4 / 5 // tadyadapizarvaryA apismasItyabravaMstadapi - zarvarANAmapizarvaratvaM zarvarANi khalu 6 vA asyaitAni chandAMsIti ha smAdvaitAni ha vA indraM rAtryAstamaso mRtyorabhipatyAvArayaMstadapizarvarANAmapizarvaratvam / go0 u05 / 1 // dvAdazastotrANyapizarvarANi / ai0 4 / 6 // apUpaH indriyamapUpaH / ai0 2 / 24 // 55 apUrvA (prajApatestanUvizeSa: ) apUrvA tanmanaH / ai0 5 | 25 // kau0 53 99 1027 / 5 // aptoryAmaH yad (viSNuH pazUn ) Amot / tadaptoryAmasyAptoryAmatvam / tai0 0 2 / 7 / 14 / 2 // asoryAmA tAH ( prajAH) yadApavAyacchadato vA atoryAmA | go0 u05 / 9 // yaM kAmaGkAmayate tametenApnoti / tadaptorthyAno'toyyamatvam / tAM0 20 / 3 / 4-5 // apratiSTaSyA (prajApatestanUvizeSaH) apratidhRSyA tadAdityaH / ai0 5 / 25 // apsarAH gandha ityapsarasaH ( upAsate ) / za0 10 | 5 | 2 | 20 // kiM nu te'smAsu ( apsarassu ) iti / haso me krIDA me mithunamme / jai0 u0 3 / 25 / 8 // 25 tsu Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhijit ] apsarAH somo vaiSNavo rAjetyAha tasyApsaraso vizastA imA Asata iti yuvatayaH zobhanA upasametA bhavanti tA upadizatyaGgiraso vedaH so'yamiti / za0 13 / 4 / 3 / 8 // (yaju0 18 / 38) tasya (agneH) oSadhayo'sarasaH / sh09|4|1|7|| (yaju0 18 / 39) tasya (sUryasya) mriicyo'psrsH| sh09|4|1|8|| (yaju. 18 / 40) tastha (candramasaH) nakSatrANyapsarasaH / sh09|4|1 / 9 // 18 / 41) tasya (vAtasya) aapo'psrsH| sh09|4|1|10|| (yaju0 18 / 42) tasya ( yazasya ) dAkSiNA apsrsH| sh09|4|1 / 11 // , (yaju0 18 / 43) tasya (manasaH) RksAmAnyapsarasaH / sh09|4|1 / 12 // bhabjAH epa (sUryaH) vA abjA abhyo vA eSa prAtarudetyapaH sAyaM pravizati / ai0 4 / 20 // abhayam (yju012|48) svargo vai loko'bhayam / za0 12 / 8 / 1 / 22 / / abhicAraH naina zatam / nAbhicaritamAgacchati ya evaM veda / tai03|12| 5 / 1 // bhabhijit (nakSatram ) devAsurAH saMyattA Asan / te devAstasminna: kSatre'bhya jayan / yadabhyajayan tadabhijito 'bhijisvam / tai01|5 / 2 / 3-4 // yasminbrahmAbhyajayat sarvametat / amuJca lokamidamU ca sarvam / tanno nakSatramabhijidvijitya zriyaM dadhAtvahaNIyamAnam / tai0 3 / 1 / 2 / 5 // abhijinnAma nakSatramupariSTAdaSADhAnAmavastA cchoNAyai / te. 1 / 5 / 2 / 3 // abhijit (yajJaH) abhijitA vai devA abhyajayannimAMstrIllokAn / kau024|1|| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ abhilayaH abhijit ( yajJaH ) abhijitA dhai devA imAn lokAnabhyajayan / tAM0 22 / 8 / 4 // abhijitA vai devA asurAnimAn lokAnabhyajayan / tAM0 20 / 8 / 1 // so (indraH) 'kAmayata yanme'nabhijitaM tadabhijayeyamiti sa etamabhijitamapazyatsenAnabhijitamabhyajayat / taaN016|4|6|| yadabhijidbhavatyanabhijitasyAbhijityai / tAM0 16 / 4 / 7 // agnirevAbhijidagnihIMdaM sarvamabhyajayat / kau024|1|| aMtha yadabhijitamupayanti / Agnimeva devatA yajante / sh012| 1 / 3 / 12 // sa vA abhijidamayasAmA sarvastomo bhavati / kau0 34 / 1 // ekAho vA abhijit / kau0 25 / 2 // abhitaSTIyam (sUktam ) prajApativI abhitaSTIyam / kau0 29 / 7 / / bhabhitRNNavatyaH (RcaH) indro vai prAtaHsavane na vyajayata sa etA. bhireva mAdhyandinaM savanamabhyatRNadhadabhyataNattasmAdetA abhitRNNavatyo bhavanti / ai06|11|| tadyadetAbhiH (indraH) mAdhyandinaM savanamabhyatRNattasmAdetA abhitRNNavatyo bhavanti / go0 u02||21|| abhidyavaH (30 3 / 27 ! 1 ) arddhamAsA vA' abhidyavaH / sh01| 4 / 1 / 9 // mAsAdevA abhidyvH| go0 puu05|23|| abhinidhanam (sAma) abhinidhanena vA indro vRtrAya vajaM prAharatta mastRNutastRNute bhrAtRvyamabhinidhanena tuSTuvA nH| taaN014|4|5|| bhAbhiplayaH (paMDahaH) (AdityAH) svarga lokamabhyaplavanta yadabhyaplavanta tasmAdabhiplavaH / go0 pU04 / 23 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amIvataH ] abhiplavaH (pAhA) ta'AdityAH / caturbhistomaizcaturmiH pRSThalaghubhiH sAmAbhiH svarga lokamabhyavanta yadabhyaplavanta tasmAdabhiplavAH / za0 12 / 2 / 2 / 10 // yadveSa SaDahaH punaH punarabhiplavate tasmAdabhiplavo nAma / kau021 / 6 // te (devAH) etenAbhiplavenAmiplutya mu.yuM pApmAnamapahatya brahmaNaH salokatAM sAyujyamApuH / kau0 21 / 1 // ,, (= pariplavaH) tadyadabhiplavamupayanti saMvatsarameva tadyajamAnAH samArohanti / kau0 20 // 1 // ime vai lokA abhiplavAH / za0 12 / 2 / 2 / 1 // pitA vA abhiplavaH putrHpRsstthyH| go0 puu04|17|| zrIrvA abhiplavAH / ko021 / 5 // pazavo vA abhiplavAH / kau0 21 // 5 // abhibhUtayaH undAsi vA abhibhUtayaH / taaN09|4|7|| abhimAtiH [yaju0 9 / 37 // 38 // 8 // ] sapano vaa'amimaatiH| sh03|9|4|9||5| 2 / 4 / 16 // 24 / 2 / 2 / 8 // abhimAtipAda: [bahuvacane [yaju. 12 / 113] saMvRSNAnyabhimAtiSAha iti saretAsi pApmasaha ityetat / za0 7 / abhiSekaH zIrSato cA'abhipicyamAno'bhiSicyate / za0 9 / 3 / abhIvarI (yaju0 28 / 6) senA gh| abhItvarI / kau0 28 // 5 // abhIvataH (brahmasAma) abhIvartana vai deghAH svarga lokamabhyavartanta / taaN04|3|2|| abhIvarsena vai devA asurAnabhyavartanta yadabhIvoM brahmasAma bhavati vAvyasyAbhivRtyai / taaN.8|28|| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ amAvAsyA ( 38 ) abhIvataH (brahmasAma) vRSA vA eSa retodhA ydiivtH| taaN04|3|8|| abhIvoM brahmAsAma bhavatyekAkSarANidhanaH pratiSThAyai / tAM0 15 / 10 / 11 // bhabhIvataH saviMzaH (yaju0 14 / 23) saMvatsarovA' abhIvataH savicha zastasya dvAdazamAsA sapta'rtavaH saMvatsara evAbhIvartaH savichazastayattamAhAbhIvarta iti saMvatsaro hi savANi bhUtAnya bhivrtte| sh08|4|1 / 15 // abhram bhatha yadyabhraM syAdetaddhA asya tadrUpaM yena prajA bibharti / kau0 18 // 4 // , agne dhUmo jAyate dhuumaadbhrmbhraavRssttiH| sh05|3|17|| , abhraM vA apAM bhasma / sh07|5|2|48|| , (vasordhArAya) abhramUdhaH / sh09|3|3|15|| bhabhrAtRvyA (prajApatestanUvizeSaH) abhrAtRvyA tatsaMvatsaraH / ai0 5 / 25 / / kau0 / 27 / 5 // abhiH vAgvA'abhiH / sh06|4|1 / 5 // , vajro vA abhriH / sh03| 5 / 4 / 2 // 6 / 3 / 1 / 39 // amatiH ( R0 3 / 8 / 2) azanAyA vai pApmA 'mtiH| ai02|2|| , (yajuH 17 / 54) azanAyA vA'amatiH / za0 9 / 2 / 3 / 8 // amAvAsyA taM ( candramasaM) devA indrajyeSThAH somapAzcAsomapAzca yathA pitaraM pitAmahaM prapitAmahaM vA vRddhaM pralayamupagacchamAnaM vyAdhigataM mariSyatIti vA tAM rAtri vasante tadamAvAsyAyA amAvAsyAtvam / p04|6|| sa yatraiSa (candramAH ) etA rAtri na purastAna pazcAdahaze tadimaM lokamAgacchati sa ihaivApazcauSadhIzca pravizati sa vai devAnAM vasvanna gheNaM tathadeSa etA7 rAtrimihAmA vasati tasmAdamAvAsyA nAma / sh01| 6 / 4 / 5 // te devA avavan / amA ( = saha ) _ no'dya vasuH (indraH) vasati yonHpraavtsiiditi| sh01|6|4|3|| Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 39 ) amRtam ] amAvAsyA indro vRtraM hatvA asurAn parAbhAvya / so'mAvAsyAM pratyAgacchat / tai0 1 / 3 / 10 / 1 // candramA amAvAsyAM rAtrimAdityampravizatyA dityo'gnim / jai0 0 u0 1 / 33 | 6 // tasya (saMvatsarasya) etad) dvAraM yadamAvAsyA / candramA eva dvArapidhAnaH / za0 11 / 1 / 1 / 1 // brahma vai paurNamAsI kSatramamAvAsyA / kau0 4 / 8 // kAmo vA amAvAsyA / tai0 3 / 1 / 5 / 15 / / aindrAgna N hyamAvAsya havirbhavati / za0 1 | 8 | 3 | 4 // sAnAyyabhAjanA vA'amAvAsyA / za0 2|4|4| 20 // " amRtam amRtAnmRtyuH ( nivartate ) / za0 10 | 2 | 6 | 19 // etadvai manuSyasyAmRtatvaM yatsarvamAyureti / za 0 9 / 5 / 1 / 10 // etadvAva manuSyasyAmRtatvaM yatsarvamAyureti / ta0 22 / 12 / 2 // 23 / 12 / 3 // 39 "" "" 35 " 17 " 33 :" 39 " 7 "" "" 93 " 91 "1 99 33 "" " ya eva zataM varSANi yo vA bhUyAMsi jIvati sa haivaitadamRtamApnoti / za0 10 / 2 / 6 / 8 // vai prANAH / za09 | 3 | 3 | 13 | amRtamu amRtaM vai prANAH / go0 u0 1 / 13 // amRtaM vai prANaH ( prANa ityasya sthAne " praNavaH " go0 u0 3 | 11 ) / kau0 11 / 4 // 14 // 2 // amRtaM hi prANaH / za0 10 / 1 / 4 / 2 // prANo vA' amRtam / za0 14 / 4 / 4 / 3 // amRtamApaH / go0 u0 / 1 / 3 // amRtatvaM vA ApaH / kau0 12 / 1 // amRtA hyApaH / tai0 1 / 7 / 6 / 3 // yadbheSajaM tadamRtaM yavamRtaM tadbrahma / go0 pU0 3 / 4 // amRta hyetadamRtena krINAti yatsomaM hiraNyena / za0 3 / 3 / 3 / *6 // amRtaM hiraNyam / tai0 1 / 7 / 6 / 3 // 1 / 7 / 8 / 1 // amRtaM hiraNyamamRtameSa ( AdityaH) / za0 6 / 7 / 1 / 2 // Adityo'mRtam / za0 10 | 1 | 6 | 16 // agniramRtam / za0 10 / 2 / 6 / 17 / / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ asA amRtam amRtamebhyaH (vizvasabhyaH ) udagAyat / sahasraH pari vatsarAn / tai0 3 / 12 / 9 / 3 // amRtaH ( yaju0 11 / 5) prjaaptirvaa'amRtH||06|3|1|17 // te (devAH) hocuH (he mRtyo) nAto'paraH kazcana saha zarIreNAmRto'sadhadaiva tvametaM bhAga harAsA' atha vyAvRtya' zarIreNAmRto'sadyo 'mRto'sadvidhayA vA karmaNA veti yadai tasvavanvidyayA vA karmaNA vetyeSA haiva sA vidyA yadagniretadu haiva tatkarma yadagniH / sh010|4|3|9|| amRtasya putrAH ( yajuH0 11 / 15) prajApatiA'amRtastasya vizve devAH putrAH / sh06|3|1|17|| amedhyam asti vai puruSasyAmedhyaM yatrAsyApo nopatiSThante kezazma zrIca yA asya nakheSucAponopatiSThante tatkezazmazru ca varate nakhAni ca nikRntate medhyo bhUtvA dIkSA iti / sh03|1|2|2|| , asti vai patnyA amedhyaM yadavAcInaM naabheH| za0 1 / 3 / amemiH ( yaju0 38 / 14 ) amenyasme nRmNAni dhArayetyakradhyanno dhanAni dhAsyetyevaitadAha / za0 / 14 / 22 // 30 // ambayaH (20 1 / 23 / 16 ) Apo vA ambyH| kau0 12 / 3 // ambikA zaradvA asya (rudrasya) ambikA svsaa| tai0 1 / 6 / 10 / 4 // ambhAsi ayaM vai (bhuu-)loko'mbhaasi| tasya vasavo'dhipatayaH / tA / / 18 / 1 // apA (prajApatiH) azmano 'yaH ( asRjt)| za0 6 / 1 / 3 / 5 // dizo vA ayasmayyaH (suucyH)| tai03|9|6|5|| , asya vai (bhU.)lokasya rUpamayasmayyaH (suupr)|03| 9 / 6 / 5. // , (asurAH ) ayasmayomeva (purI) asmilloke (cakrire) / 20 3 / 4 / 4 / 3 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ v arAvANaH ] ayaH viza etad rUpaM yadayaH / sh013|2|2|19 // ayanAmi tadAhuH kasmAdayanAnIti gamanAnyeva bhavanti kAmasya kAmasya svargasya ca lokasya / kau0 6 / 15 / / ayavAH (yajuH0 14 / 26) (aparapakSA hIda sarva) ayuvate / za0 8 / 4 / 2 / 11 // " aparapakSA ayavAH za0 8 / 4 / 2 / 11 // , yo'surANAm (ardhamAsaH = kRSNapakSaH) so'yavA na hi tenA surA ayuSata( = "samasRjyanta" iti sAyaNaH ) / za01 / 7 / 2 / 25 // ,, atho'htrthaahuH| ya eva devAnAm ( ardhamAsaH = zuklapakSaH) AsItso 'yavA na hi tamasurA ayuvata / sh017|2|26 / / bhayAT (yajuH0 38 / 10) vizvAndevAnayADiheti sarvAndevAnayAkSI diheSaitadAha / za0 14 / 2 / 2 / 16 // ayAsyaH te (asurAH ) abruvannayaM vA Asya iti / yadabravannayaM vA Asya iti tasmAdayamAsyaH / ayamAsyo ha vai nAmaiSaH / tamayAsya iti parokSamAcakSate / jai0 u0 2 / 8 / 7 // sa eSa evA'yAsyaH (= annAdyam) | Asye dhIyate / tasmAdayAsyaH / yaddhavA( 'yam ) Asye ramate tasmAdvevA'yA syaH / jai0 u02|11| 8 // , kanu so'bhUdyo na itthamasaktetyayamAsye 'ntariti so'yA syH| sh014|4|1|9|| , sa prANo vA ayAsyaH / jai0 u02|8|8|| ayAsya AzirasaH "AGgirasaH" zabda pazyata / araNI devaratho vA arnnii| ko02|6|| araNye'nUcyaH ( puroDAzaH) vAgvA' arnnye'nuucyH| za0 9 / 3 / 2 / 4 // araniH bAhurvA'araniH / sh06|3|1|33||6|7|1|14|| 14 / 1 / 2 / 6 // araru: ararahekai nAmAsurarakSasamAsa taM devA asyAH (pRthivyAH) apAnata / / 01 / 2 / 4 / 17 // , bhrAtRvyo vA arrut03|2|9|4|| bharAvANaH arAvANo vApate ye'nRtmbhishNsnti| saaN06|10|7|| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ arkaH ( 42 ) ariSTanemiH (yajuH 15 / 8 ) "tArkSyaH" zabda pazyata / ariSTanemiH pRtanAja AzuH ( R0 10 178 | 1 // ) eSa ( tArkSyaH vAyuH ) vA ariSTanemiH pRtanAjidAzuH / ai04 / 20 // ariSTam ( sAma ) anena ( ariSTena sAmnA ) nAriSAmeti tadarie - syAriSTatvam / tAM0 12 | 5 | 23 || devAzca vA asurAzcAsparddhanta yaM devAnAmaghnanna sa samabhavadyamasurANArthaM saMso 'bhavante devAstapo'tapyanta ta etadariSTamapazya stato yaM devAnAmannat ( aghnnan ? ) saso 'bhavadyamasurANAnna sa samabhavat / tAM0 12 / 5 / 23 // arIH prajA vA arIH / za0.3 / 9 / 4 / 21 // aruNadUrvA : epa vai somasya nyaGgo yadaruNadurvAH / za0 4 | 5 | 10 | 5 || aruSaH agnirvA aruSaH / tai03 / 9 / 4 / 1 // arkaH annaM vai devA arka iti vadanti / tAM0 15 / 3 / 23 // arko vai devAnAmannam / za0 12 / 8 / 1 / 2 // tai0 1 / 1 / 8 // 5 // annaM vA arkaH / tAM05 / 1 / 1 / 14 / 11 / 9 / 15 | 3 | 34 // . go0 u04 / 2 // 37 " 33 39 "" "" 33 33 "" 39 59 93 " 79 29 annamarkaH haH / za0 9 / 1 / 1 / 4 // Adityo vA'arkaH / za0 10 / 6 / 2 / 6 // ava cakSustadasau sUryyaH / tai0 1 / 1 / 7 / 2 // sa eSa evArko ya eSa (sUryaH) tapatei / ayaM vA 'agnirarkaH / za0 8 / 6 / 2 / za0 10 / 4 / 1 / 22 // 19 / / 9 / 4 / 2 / 18 // agnirvA'arkaH / za0 2 | 5 | 1 | 4 || 10 | 6 | 2 / 5 // sa eSo'gniraka yatpuruSaH / za0 10 | 3 | 4|5 // Apo vA'arkaH / za0 10 | 6 | 5 | 2 // prANo vA' arkaH / za0 10 / 4 / 1 / 23 / / 10 / 6 / 2 / 7 // prANApAnau vA etau devAnAm / yadarkAzvamedhau / tai0 3 / 9 / 21 / 3 // ojo balaM vA etau devAnAm / yadarkAzvamedhau / tai0 3 / 9 / 21 / 3 // betthArkamiti puruSaM haiva taduvAca / vetthArkaparNe'iti karNau Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 43 ) arNavaH ] deva taduvAca vetthArkapuSpe 'ityakSiNI haiva taduvAca vetthAphakozyAviti nAsikai haiva taduvAca vetthArkasamudAvityoSThI haiva taduvAca vetthAdhAnA iti dantAnhaiva taduvAca vetthArkASThIlAmiti jihvArtha haiva taduvAca vetthArkamUlami tyanna haiva taduvAca / sh010| 3 / 4 / 1 // arkaH (sAmavizeSaH) dIrghatamaso'rko bhavati / tAM0 15 / 3 / 34 // arkapuSpam (sAma) annaM vai devA arka iti vadanti rasamasya puSpa. miti sarasamevAnnAdyamavarundhe'rkapuSpeNa tuSTuvAnaH tAM0 15 / 3 / 23 // arkAzvamedhau ojo balaM vA etau devAnAm / yadarkAzvamedhau / tai0 3 / 9 / 22 / 3 // . , prANApAnau vA etau devAnAm / ydrkaashvmedhau| tai0 3 / 9 / 21 / 3 // artham arcate vai me kamabhUditi tadevAryasyArkatvam / sh010|6||5||1|| ,, sa eSa evaarkH| yametamatrAgnimAharAnti tasyaitadannaM kyaM yo 'yamamizcitastadaya' yajuSTaH / za0 10 / 4 / 1 / 4 // , tasya ( arkasya - sUryasya ) etadannaM kyameSa candramAstadarya yajuSTaH / za0 10 / 4 / 1 / 22 // arjunaH arjuno ha vai nAmendraH / pANDava arjuno'pi indraputratvena pra siddhaH-kumbhaghoNasthamadhvavilAsapustakAlayAdhipatinA pra. kAzite mahAbhArata AdiparvaNi a0 63 zlo. 65) za. 2 / 1 / 2 / 11 // , arjuno ha vai nAmendro yadasya guhyaM nAma / sh05|4| 37 // arjunAni (puSpANi ) ( somasya hriyamANasya ) yAni puSpANyavA zIyanta tAnyarjunAni / tAM0 8 / 4 / 1 // ,, yadi somaM na vindeyuH pUtIkAnabhiSaNayarya dina pUtIkAnarjunAni |taaN09 ! 5 / 3 // indro vRtramaha stasya yo nastaH somaH sama. dhAvattAni bbhrtuulaanyrjunaani| taaN09|5|7|| marNavaH (yaju0 13 / 53) prANo vA arNayaH / sh07|5 / 2 / 51 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ arvAvasuH (44 ) arddhamAsAH pavitraM pavayiSyantsahasvAntsahIyAnaruNo'ruNarajA iti / ete 'nuvAkA arddhamAsAnAca, mAsAnAzca nAmadheyAni / tai03|10|10|3|| kiM nu te'smAsu ( ardhamAseSu) iti / imAni kSudrANi parvANi / jai0 u03|23| 4 // devAzca vA'asurAzca / ubhaye prAjApatyA prajApateH pitu. yamupeyuretAvevArdhamAsau (= zuklakRSNapakSI) / sh.1| 7 / 2 / 22 // arddharcaH pratiSThA vA arddharcaH / go0 u05 / 10 // arbudam vAgvA arbudam / tai0 3 / 8 / 16 / 3 // bharyamA yo vA aryamA / tai02|3 / 5 / 4 // ___ aryamati tamAhuryo dadAti / tai0 1 / 1 / 2 / 4 // tato vai sa (aryamA) pazumAnabhavat / tai0 3 / 1 / 4 / 9 // ___ eSA vA UrdhA bRhaspaterdiktadeSa upariSTAdaryamNaH panthAH / za0 5 / 5 / 1 / 12 // arvA ( = azvaH ) yacchvayadarAsIt / tasmAdA nAma / tai03| 9 / 21 / 2 // , (he'zva tvaM ) avAsi / tAM01 / 7 / 1 // sh013|1|6| 1 // tai03|8|9|2|| ., agnivA arvA / tai01|3|6| 4 // ,, arvA (bhUtvA) asurAn (avahat ) / sh010|6|4|1|| ,, pumA so 'rvantaH / sh03|3|4|7|| arvAgbilazcamasa UrdhvabudhnaH arvAgbilazcamasa UrdhvabunaH idaMtacchi raH / za0 14 / 5 / 2 / 5 // agvisuH (= parjanyaH, yju015| 12). atha yadarvAgvasurityAhAto (parja nyAt ) harvAgvasu vRSTiranna prajAbhyaH pradIyate / sh08| 6 / 1 / 20 // , arvAgvasurha vai devAnAM brahmA parAgvasurasurANAm / go. u01 / 1 // arvAvasuH arvAvasurha vai devAnAM brahmA / kau06|13|| " arvAvasurvai nAma devAnA hotaa| za01 / 5 / 1 / 24 // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 45 ) avAntaradizaH ] bhalammaH ( pArijAnataH = parijAnataH putraH ) tam (RSayaH) abravan konvayaM kasmA alamityalannu vai mahAmiti (sAmAbravIt) tadalammasyAlammatvam / tAM0 13 / 10 / 8 // avakAzAH prANA vaa'avkaashaaH|kau08|6|| sh014|1|4|1|| prANA avakAzAH / za0 14 / 2 / 2 / 1 // avakAH atha ( ApaH) yadavannavAGnaH kamagAditi to avAkA abhavannavAkkA ha vai tA avakA ityAcakSate paro'kSam / sh09|1|2|22|| , Apo vA avakAH / za0 7 / 5 / 1 / 11 // 8 / 3 / 2 / tasmAdavakA apAmanupajIvanIyatamA yAtayAmanyo hi tAH / sh09|1|2|24|| bhavadAnam sa yena devebhya RNaM jAyate / tadenAMstadavadayate yadyaja te'tha yadagnau juhoti tadenAMstadavadayate tasmAdyatki ucAgnau juhvati tadavadAnaM nAma / za01 / 7 / 2 / 6 // avabhRthaH tadyadapo'bhyavaharanti tasmAdavabhRthaH / sh04|4|5|1|| yohavA'ayamapAmAvartaH sa hAvabhRthaHsa haiSa varuNasya putro vA bhrAtA vA / sh012|9|2|4|| varuNyo vA'avabhRthaH / sh04|4|5 / 10 // samudro'vabhRthaH / tai0 2 / 1 / 5 / 2 // bhavaraM sadhastham ( yaju0 17 / 75) antarikSa vA'avara sadhastham / sh09|2|3|39|| avarodhAH ( nyagrodhasya ) teSAM camasAnAM raso'vAtta'varodhA abha vannatha ya UrdhvastAni phalAni / ai07|31|| avasAnam pratiSThA vA avasAnam / kau0 11 // 5 // go0 u03|11|| avasyuH ( yajuH 38 / 7 ) ayaM vA' avasyurazimido yo'yaM (vAtaH) pavate / za014 / 2 / 2 / 5 // avasyUrduvasvAn ( yaju0 18 / 45) ayaM vailoko'vasyUrduvasvAn / za0 9 / 4 / 2 / 7 // bhavAGprANaH kiM chandaH / kA devatA yo'yamavAD prANa iti yajJAyaH ziyaM chando vaizvAnaro devatA / za. 10 / 3 / 2 / 8 // bhavAntaradizaH sarvata iva hImA avaantrdishH| za0 2 / 6 / 1 / 11 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyaH ( 46 ) bAva: iyaM ( pRthivI ) vA' aviriyaM hImAH sarvAH prajA avati / za0 6 / 1 / 1 / 33 / / :" "" " "1 "" 95 antaryAma pAtramevAnvavayaH prajAyante / za0 4 / 5 / 5 / 3 // avyayam sadRzaM triSu liGgeSu sarvAsu ca vibhaktiSu / vacaneSu ca sarveSu yanna vyeti tadavyayam / go0 pU0 1 / 26 / / azaniH maruto'dbhiragnimatamayan / tasya tAntasya hRdayamAcchindan sA'zanirabhavat / tai0 1 / 1 / 3 / 12 / vidyudvA'azaniH / za0 6 / 1 / 3 / 14 / / ( prajApatiH ) zrotrAdavim (niramimIta) | za07 | 5 | 2 | 6 // nAlikAbhyAmevAsya vIryamastravat / so'viH pazurabhavanmeSaH / za0 12 / 7 / 1 / 3 / / vAruNI ca hi tvASTrI cAviH / za0 7 / 5 / 2 / 20 / / tasmAdetAH ( ajAvayaH ) triH saMvatlarasya vijAyamAnA dvau trIniti janayanti / za0 4 / 5 / 5 / 6 // yadazanirindrastena / kau0 6 // 9 // " azastiH pApmA vA' azastiH / za0 6 / 3 / 2 / 7 // azimidaH ( yaju0 38 | 7 ) ayaM vA' avasyurazibhido yo'yaM (vAtaH) pavate / za0 14 / 2 / 2 / 5 / / azItiH annamazItiH / za0 8 / 4 / 2 / 17 / / annamazItayaH / za0 9 / 1 / 1 / 21 / / " "" azmA atha yadathu saMkSaritamAsItso'zmA pRnirabhavadazrurha vai tamazme tyAcakSate paro'lam | za0 6 / 1 / 2 / 3 // zarkarAyA azmAnam ( asRjata ) tasmAccharkarAzmaivAntato bhavati / za0 6 / 1 / 3 / 5 // sthiro vA' azmA / za0 1 / 1 / 2 / 5 // azmA pRzniH atha yadakSu saMkSaritamAsItso 'imA pRznirabhavadaI vai tamasmetyAcakSate paro'kSam / za0 6 / 1 / 2 / 3 // aso vA Adityo 'zmA pRzniH / za29 / 2 / 3 / 14 // athaH prajApaterakSya zvayat / tatparApatattato'zvaH samabhavadyadazvayattada zvasyAzvatvam / za0 13 / 3 / 1 / 1 // 29 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 47 ) abhvaH ] azvaH prajApaterakSyazvayat / tatparApatat tadazvo'bhavat tadzvasyAzvatvam / tai0 0 1 / 1 / 5 / 4 // prajApaterdhA akSyazvayattatparApatattadazvo'bhavattadazvasyAzvatvaM " 33 " 39 "" " "" 33 "" " 23 d. "" "" "" taddevA azvamedhena pratyadadhuH / tAM0 21 / 4 / 2 // ( prajApatiH ) cakSuvA 'zvam ( niramimIta ) / za0 7 / 5 / 2 / 6 // varuNo ha vai somasya rAjJo'mIvAkSi pratipipeSa tadazvayattato'zvaH samabhavattadyacchvayathAtsamabhavattasmAdazvo nAma / za0 4 / 2 / 1 / 11 tAn ( asurAn ) azvA bhUtvA ( devAH ) padbhiyAta yadazvA bhUtvA paGgirapAghnata tadazvAnAmazvatvamaznute yadyatkAmayate ya evaM veda / ai0 5 | 1 // yadazru atha cakSate paro'kSam / za0 6 / 1 / 1 / 11 // dvai tadazru saMkSAratamAsIdeSa so'zvaH / za0 6 / 3 / 1 / 28 // saMkSaritamAsItso'thurabhavadathurha vai tamazva ityA apsujA u vA' azvaH / za0 7 / 5 / 2 / 18 // apsuyonirvA azvaH / tai03 | 8 | 4 | 3 // 3 / 8 / 19 / 2 // 3 / 8 / 2014 // adbhayo ha vA'agre'zvaH sambabhUva so'dbhayaH sambhavanna sarvaH samabhavadasoM hi vai samabhavattasmAnna sarvaiH padbhiH pratitiSThatyekaikameva pAdamudacya tiSThati / za0 5 | 1 | 4 | 5 // abhvosyatyAsi mayosi hayosi vAjyasi saptirasyavAsi vRSAsi / tAM0 1 / 7 / 1 // ( he 'zva tvaM ) avvasi / tAM 1 / 7 / 1 // za0 13 | 1 / 6 / 1 // tai0 3 | 8 | 9 / 2 // atyo'sItyAha / tasmAdazvaH sarvAn pazUnatyeti / tai0 03 / 8 / 9 / 1 // tasmAdazvaH sarveSAM pazUnA zreSThayaM gacchati / tai0 3 | 8|9 | 1 // tasmAdazvaH pazUnAM javiSThaH / ai0 5 / 1 // AzuH saptirityAha / azva evaM javaM dadhAti / tasmAtpurAzurazvo SjAyata / tai0 3 / 8 / 13 / 2 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [azvaH azvaH azvaH pazUnAM tviSimAn harakhitamaH / tai03|8|7|3|| , azvaH pazUnAmAzuH sArasAritamaH / tai03|8|7|2|| , tasmAdazvaH pshuunaamaashisstthH| sh013|1|2||7|| ,, azvaH pazUnAM yshkhitmH| za0 13 / 1 / 2 / 8 // tai03| 8 / 7 / 2 // ,, tasmAdu haitadazvaH pazUnAM bhagitamaH / sh06|3|3|13|| paramo'zvaH pazUnAm / za0 13 / 3 / 3 / 1 // anto vA azvaH pazUnAm / tAM0 21 / 4 / 6 // , azvaH pazUnAmapacitatamaH / tai03|8|7|2|| ,, tasmAdazvaH pazUnAmojasvitamaH / za013 / 1 / 2 / 6 // ,, azvaH pazUnAmojiSThA baliSThaH / tai03|8|7|1|| , tasmAdazvaH pazUnAM vIryavattamaH / za013 / 1 / 2 / 5 // ,, azvaH pazUnAmannAdo vIryAvattamaH / tai03| 8 / 7 / 1 // ,, vIrya vA azvaH / sh02|1 / 4 / 23, 24 // , kSatraM vA 'anvazvaH / sh06|4|4 / 12 // ., kSatraM vA' azvo viDitare pazavaH / sh013|2|1 / 15 / / ... yajamAno vA azvaH / tai03|9|17|4,5|| .. vajro vA' azvaH / sh04|3|4|27 // 6 / 3 / 3 / 12 // , vajro'zvaH / za0 13 / 1 / 2 / 9 // ., vajI vA eSaH / yadazvaH / tai01|1|5| 5 // ., vajrI vA azvaH prAjApatyaH / tai03|8|4|2|| ,, indro vA azvaH / kau0 15 / 4 // ,, asau vA Adityo'zvaH / tai03|9|23|2|| , asau vA'Aditya eSo (zuklaH) 'zvaH / sh07|3|2|10|| .. tasmA (AyAsyAyodgAtre ) amumAdityamazva zvetaM kRtvA (AdityAH ) dakSiNAmAnayan / tAM0 16 / 12 / 4 // te'Ggirasa Adityebhya amumAdityamazva zvetaM bhUtaM dakSiNA manayan / tai0 3 / 9 / 21 / 1 // , te (mAdityAH) azvaM zvetaM dakSiNAM ninyuretameva ya eSa (sUryaH) tapati / kau0 30 / 6 // ... tasya (sauryasya haviSaH) azvaH zveto dakSiNA / tadetasya rUpaM Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azvaH ] kriyate ya eSa ( sUryaH ) tapati yadyazva zvetaM na vindedapi gau reva zvataH syAt / sh02|6|3|9|| azvaH atha yo'sau ( sUryaH ) tapatI/3 eSo 'zvaH zveto rUpaM kRtvA 'zvAbhidhAnyapihitenAtmanA praticakrAma / ai06 / 35 // , agniA azvaH zvetaH / sh03|6|2|5|| , agnireSa yadazvaH / sh6|3|3|22 // so'gnirazvo bhUtvA prathamaH prajigAya / go0 u0 4 / 11 / / / azvo na devavAhanaH (R03 / 27 / 14) iti / azvo ha vA 'epa (agniH) bhUtvA devebhyo yajJaM vhti| sh01|4|1|30|| , yasmAtprajApatirAlabdho'zvo'bhavat / tasmAdazvo nAma / tai0 39 / 21 / 4 // 3 / 9 / 22 / 1, 2 // ,, prAjApatyo vA azvaH / sh06|5|3|9|| tai03|8|22||3|| 3 / 9 / 16 / 1 // , prAjApatyo'zvaH / sh013|1|1|1|| tai01|1|5 / 5 // 3 / 2 / 2 / 1 // ., sauryo vA ashvH| go0 u03| 19 // , vAruNo hi devatayA'zvaH / tai01 / 7 / 2 / 6 // , vAruNo vA azvaH / tai02|2|5 / 3 // 3 / 8 / 20 / 3 // 3 / 9 / 16 / 1 // ,, vAruNo hyazvaH / sh07|5|2|18|| , vaizvadevo vA azvaH / za013 / 2 / 5 / 4 // tai03|9|2| 4 // 3 / 9 / 11 / 1 // ,, azve vai sarvA devatA anvaayttaaH| tai03|8|7|3|| , azvazcatukhizaH / tai02|7|1|3|| ,, azvazcatutrizo dakSiNAnAm / tAM0 17 / 11 / 3 // azvo ( bhUtvA ) manuSyAn (avht)| za0 10 / 6 / 4 / 1 // , apUto vA'eSo'medhyo yadazvaH / sh013|1|1|1|| ,, tasmAdazvatribhiH (padbhiH) tiSThastiSThati / za0 131217 // 6 // ,, tasmAdazvaH zukla uduSTamukha ivAtho ha durakSo bhaavukNH| sh07| 3 / / 14 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 azvamedhaH ( 50 ) azvaH razminA vA azvo yata Izvaro vA azvo'yato'dhRto'pratiSThitaH parAM parAvataM gantoH / za0 13 / 3 / 3 / 5 // Izvaro vA azvaH pramuktaH parAM parAvataM gantoH / tai0 3 / 8 / 9 / 3 // 316 / 12 / 2 / 3 / 9 / 13 / 2 // azvatarI ashvtriirthenaagnir| jimadhAvattAsAM prAjamAno yonimakUlyattasmAttA na vijAyante / ai0 4 / 9 // azvatthaH prajApatirdevebhyo nilAyata / azvo rUpaM kRtvA / so'zvatthe saMvatsaramatiSThat / tadazvatthasyAzvatthatvam / tai0 3 / 8 / 12 / 2 // "" dd 19 "" 11 d "" " azvamedhaH tato'zvaH samabhavadyadazvattanmedhyamabhUditi tadevAzvamedhasyAzvamedhatvam / za0 10 / 6 / 5 / 7 // asAvAdityo'zvamedhaH / za0 9 / 4 / 2 / 18 // asau vA 'Aditya ekavizaH so'zvamedhaH / za0 13 / 5 / 1 / 5 // eSa vA'azvamedho ya eSa ( sUryaH ) tapati / za0 10 / 6 / 5 / 8 // eSa evAzvamedho yazcandramAH / za0 11 / 2 / 5 / 1 / rASTramazvamedhaH / za0 13 / 2 / 2 / 16 // "" 33 "" "" agnirdevebhyo nilAyata / azvo rUpaM kRtvA / so'zvatthe saMvatsaramatiSThat / tadazvatthasyAzvatthatvam / tai0 1 1 3 9 // tvaca evAsyApacitirasravatso'zvattho vanaspatirabhavat / za0 12 / 7 / 1 / 9 // " tejaso yA eSa vanaspatirajAyata yadazvatthaH / ai07 / 32 // sAmrAjyaM vA etadvanaspatInAm ( yadazvatthaH ) / ai0 7 / 32 // 8 / 16 // I AzvatthaM ( pAtraM ) bhavati / tena vaizyo'bhiSiJcati sa yadevAdo'zvatthe tiSThata indro maruta upAmantrayata / za0 5 / 3 / 5 / 14 / / Azvatthena ( pAtreNa ) vaizyaH ( abhiSiJcati ) tai01 / 7 / 8 / 7 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azvamedhaH ] azvamedhaH rASTra vA ashvmedhH| za0 13 / 1 / 6 / 3 // tai03|8| 9 // 4 // 3 / 9 / 4 / 5 // zrI raassttmshvmedhH| za0 13 / 2 / 9 / 2 // 3 / 9 / 7 / 1 , yajamAno vA'azvamedhaH / sh013|2|2|1|| rAjA vA'eSa yakSAnAM yadazvamedhaH / za0 13 / 2 / 2 / 1 // vRSabha eSa yazAnAM ydshvmedhH| sh013|1|2||2|| RSabha eSa yajJAnAm / ydshvmedhH|03||3|3| azvamedhe sarvA devatA anvAyattAH / sh013|1|2|9| prANApAnau vA etau devAnAm / yadarkAzvamedhau / tai03|9| 21 / 3 // ojo balaM vA etau devAnAm / yadarkAzvamedhau / tai03| 9 / 21 / 3 // eSa (azvamedhaH) vai brahmavarcasI nAma ykssH| tai03|9| 19 / 3 // eSa (azvamedhaH) vai tejasvI nAma ykssH| tai03|9|19|3|| eSa (azvamedhaH) vA ativyAdhI nAma yasaH / tai03| 9 / 19 / 3 // eSa (azvamedhaH) vA UrjasvAnAma ykssH| tai:3|9|19|1|| eSa (azvamedhaH) vai pratiSThito nAma yshH|03|9|19||2|| eSa (azvamedhaH) vai lapto nAma yjnyH| tai03|9|19|3|| eSa (azvamedhaH) vai dI? nAma yshH|03|9|19|3|| eSa (azvamedhaH)bai vidhRto nAma yjnyH| tai0319|19|2|| eSa (azvamedhaH) vai vyAvRtto nAma ykssH| tai03|9|19|2|| eSa (azvamedhaH) vai payasvAnnAma ykssH|03|9|19|1|| eSa (azvamedhaH) vaivibhUrnAma yjnyH| tai03|9|19|1|| eSa (azvamedhaH) vai prabhUrnAma yazaH / tai03|9|19|1|| prajApati sarvaGkaroti yo'zvamedhena yajate / tAM 21 / 4 / 2 // tarati sarva pApmAnaM tarati brahmahatyAM yo'zvamedhena yjte| za013 / 3 / 1 / 1 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azvinau ] azvamedhaH yo'zvamedhena yajate / devaanaamessaaynenaiti| tai0 319 / 22 / 3 // tejasA vA eSa brahmavarcasena vyudhyate / yo'zvamedhena yjte| tai03|9|5|1|| sa yo haivaM vidvAnagnihotraM ca juhoti darzapUrNamAsAbhyAM ca yajate mAsi mAsi haivAsyAzvamedheneSTaM bhavati / za0 11 / 2 5 / 5 // , nirAyatyAzvasya ziznaM mahiNyupasthe nidhatte vRSA vAjI retodhA reto dadhAtviti / za0 13 / 5 / 2 / 2 // azvayujau ( nakSatram ) azvayujorayuJjata / tai01|5|2|9|| , ashvinorshvyujau| tai01|5|1|5||3|1|2|10|| azvastomIyam azvasya vA Alabdhasya medha udakrAmat / tadazvasto mIyamabhavat / tai03|9|12 / 1 // , azvo vA azvastomIyam / tai03|9|12|3| medho'zvastomIyam / tai03|9 / 12 / 1 // azvavAlAH yajJo ha devebhyo 'pacakrAma so'zvo bhUtvA parAGAdhavarta tasya devA anuhAya vAlAnabhipedustAnAlulupustAnA. lupya sArddha saMnyAsustata patA oSadhayaH samabhavan yadazvavAlAH / sh03|4|1|17|| azvinau ime ha vai dyAvApRthivI pratyakSamazvinAvime hIda sarvamA inuvAtAM puSkararajAvityagnirevAsyai (pRthivyai) puSkaramA dityo'muSya (dive ) / sh04|1 / 5 / 16 // ,, zrotreazvinau / za0 12 / 1 / 1 / 13 // ,, nAsikeazvinau / za0 12 / 9 / 1 / 14 // , tadyau havA'smau purussaavivaakssyoH| etaavevaashvinau| sh015| 9 / 1 / 12 // , azvinAvadhva! | ai0 1 / 18 // sh01|1|2|17||3|| 9 / 4 / 3 // tai03|2|2|1|| go0 u02|6|| azvinau vai devAnAM bhissjau| ai01|| 18 // kau0 18 / 1 // te01|7|3: 5 // go0 u02|6|| 5 / 10 // , mukhyo vA'azvinau ( yajJasya) / sh04|1|5 / 19 // , zyetAviva hyazvinau / za05 / 5 / 4 / 1 // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 53 ) aSTa ] azvinau sayonI vA azvinau / za0 5 / 3 / 1 / 8 // azvinAviva rUpeNa ( bhUyAsam ) / maM0 2 / 4 / 14 // AzvinaM dvikapAlaM puroDAzaM nirvapati / za05 | 3 | 1 | 8 // Azvino dvikaSAlaH ( puroDAzaH ) / tAM0 21 vasantagrISmAvevAzvinAbhyAm ( avarundhe ) | | 10 | 23 | za0 12 / 93 "7 " " " 93 39 " "" 33 " " imameva lokamAzvinena ( avarundhe ) | za0 12 / 8 / 2 / 32 // AzvinamanvAha tadamuM lokaM ( divaM ) Apnoti / kau0 11 / 2 / 18 / 2 // aSADhA (iSTakA ) ( devAH ) tAM (iSTakAM) upadhAyAsurAntsapatnAn yadasahanta tasmAdaSADhA | bhrAtRvyAnasmAtsarvvasmAdasahanta 39 " " 6 / 2 / 34 // azvibhyAmdhAnAH / tai0 1 | 5 | 11 | 3 // atha yadenaM (agni) dvAbhyAM bAhubhyAM dvAbhyAmaraNIbhyAM manthanti dvau vA azvinau tadasyAzvinaM rUpam / ai0 3 | 4 // devasya tvA savituH prasave / azvinorbAhubhyAm / tai02 | 6 / 5 / 2 // gardabharathenAzvinA udajayatAm / ai0 4 / 9 tadazvinA udajayatAM rAsabhena / kau0 18 / 1 // " " za07 / 4 / 2 / 33 // ete sarve prANA yadaSADhA / za0 7 / 4 / 2 / 36 // 29 aSADhA ( nakSatram ) yannAsahanta / tadaSADhAH / grIvA aSADhA / za07 / 5 / 1 / 35 / / iyaM ( pRthivI) vA'aSADhA / za0 6 / 5 / 3 / 1 // 7 / 4 / 2 / 32 / / 8 / 5 / 4 / 2 // vAgaSADhA / za0 6 | 5 | 3 | 4 // 7 / 5 / 1 / 7 // vAgvA'aSADhA za0 7 / 4 / 2 / 34 // 8 / 5 / 4 / 1 // 01 / 5 / 2 / 8 // apAM pUrvASADhAH / tai0 1 | 5 | 1 | 4 // 3 / 1 / 2 / 3 // vizveSAM devAnAmuttarAH ( aSADhAH ) / tai0 1 / 5 / 1 / 4 // 3 / 1 / 2 / 4 // yadaSTAbhiH (RgbhiH) avArundhatASTAbhirAznuvata tadaSTAnAmaSTatvam / ai0 1 / 12 // ku Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ asuraH ( 54 ) 75 aSTakA prAjApatyametadaharyadaSTakA / za0 6 | 2 | 2 | 23 // parvaitatsaMvatsarasya yadaSTakA | za0 6 / 2 / 2 / 24 // aSTarAtaH aSTarAtreNa vai devAH sarvamAznuvata / tAM 22 / 11 / 6 // aSTAcatvAriMzaH : ( stomaH) anto vA aSTAcatvAriMzaH / tAM0 3 / 12 / 2 // "vivarto'STAcatvAriMzaH " zabdaM pazyata // "" "" aSTAdazaH ( stomaH ) pazya " pratUrtiraSTAdazaH / aSTAdarzanaH saMvatsarasya vA eSA pratimA / yadaSTAdazinaH / dvAdazamAsAH paJcarttavaH / saMvatsaro'STAdazaH / tai03|9|1|1-2|| asat mRtyurvA'asat / za0 14 / 4 / 1 / 31 // tadAhuH kiM tadasadAsIditkRSayo vAva ta'gre'sadAsIt / za0 / 6 / 1 / 1 / 1 // 39 atha yadasatsark sA vAk so'pAnaH / jai0 u0 1 | 53 / 2 // asanpAMsavaH atha yadetadbhasmoddhRtya parAvapantyeSa evAsanpArthasavaH / za02 / 3 / 2 / 3 // 39 asamarathaH ( yajuH 15 / 17 ) pazya " rathaprotaH / asitagrIvaH ( yajuH 23 | 13 ) agnirvA'asitagrIvaH / za0 13 | 1 | 7 / 2 // asiH vajro vA'asaH / za0 3 / 8 / 2 12 // asuH tasyA etasyai vAcaH prANA evA'suH / eSu hIdaM sarvamasteti / jai0 u0 1 / 40 / 7 // "" prANo vA'asuH / za0 6 | 6 | 2 | 6 // 29 asuraH tenAsunAsurAnasRjata / tadasurANAmasuratvam / tai02 / 3 / " 39 39 8 // 2 // tvamagne rudro asuro maho divaH / tai0 3 / 11 / 2 / 1 // asito dhAnvo rAjetyAha tasyAsurA vizasta'hama Asata Siti kusIdina upasametA bhavanti tAnupadizati mAyAvedaH so'yamiti / za0 13 | 4 | 3 | 11 // divA devAnasRjata naktamasurAn yaddivA devAnasRjata tahevAnAM devatvaM yadasUryyaM tadasurANAmasuratvam / Sa0 4 / 1 // vAzca vA asurAzca / ubhaye prAjApatyAH prajApateH piturdAyamuneyuretAvevArdhamAsau ( = zuklakRSNapakSau ) / za0 1 / 7 / 2 / 22 // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (55 ) asthi ] asuraH devAzca vA asurAzca prajApateyAH putrA Asan / tAM0 18 / 1 / 2 // te' surA bhUyAlo balIyAsa (prajApateH putrAH) Asan / tAM0 18 / 1 / 2 // __ kanIyasvina iva vai tarhi (yuddhasamaye) devA Asana bhaya svino'suraaH| tAM0 12 / 13 / 31 // , kAnIyasA eva devA jyAyasA asuraaH| sh014|4|1|1|| (asurAH) sveSvevAsyeSu juhvtshceruH| za0 11 / 1 / 8 / 1 // mAyetyasurAH ( upaaste)| za0 10 / 5 / 2 / 20 // ,, asuramAyayA / kau0 23 / 4 // AsurI mAyA svadhayA kRtAsIti prANo vA'asustasyaiSA mAyA svadhayA kRtA / sh06|6|2|6| (prajApatiH) tebhyaH (asurebhyaH) tamazca mAyAM ca pradadau / sh0|2|4|2|5 // , aharvai devA azrayanta rAtrImasurAH / ai041 5 // ahaH devA Azrayanta rAtrImasurAH / go0 u05 / 1 // ( asurAH prajApatimabravan ) dayadhvamiti na Attheti / za014 / 8 / 2 / 4 // yo'pakSIyate taM ( ardhamAsaM) asurAH upAyan / za0 1 / 7 / 2 / 22 // , asurA vA eSu lokeSvAsastAndevA Urddhasabhanena (sAmanA) ebhyo lokebhyaH prANudanta / tAM 9 / 2 / 11 // tano'surA eSu lokeSu purazcakrire'yasmayImevAsmilloke rajatAmantarikSe hariNIM (= suvarNamayIM) divi / sh03| 4 / 4 / 3 // , arvA ( bhUtvA ) asurAn ( avahat) / sh010|6|4|1|| asuram mano vA asuram / taddhayasuSu ramate / jai0 u03|35 // 3 // bhastam gRhA vA astam / sh02|5 / 2 / 29 / mAsthi na jharvasthArtikacana varSIyo'sthyasti / za0 8 / 7 / 2 / 17 // , SaSTizca ha vai trINi ca zatAni puruSasyAsthIni / za0 10 / 1 / 4 / 12 // .. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " [ahuraH asthi sapta ca ha vai zatAni viMzatizca saMvatsarasyAhAni ca rAtra- yazcetyetAvanta eva puruSasyAsthIni ca majAnazcetyatra tatsamam / go0 puu05|5|| asthi vA etat / yatsamidhaH / tai0 1 / 1 / 2 / 4 // asmayuH agniM bharantamasmayumityagniM bharantamasmatpreSitamityetat / sh06|3|2| 3 // anIvayaH (yaju0 14 / 18) annamasrIvayastadyadeSu lokeSvannaM tada. strIvayo'tho yadebhyo lokebhyo'nna sravati tadanIvayaH / sh08|3|3|5 // ahaH yajamAnadevatyaM vA ahaH / bhrAtRvyadevatyA raatriH| tai0 2 / 2 / 6 / 4 // ,, aindramahaH / tai01|1|4|3|1 / 5 / 3 / 4 // , maitraM vA ahaH / tai01| 7 / 10 / 1 // ,, sa yadAditya udeti / etAmeva tatsuvarNA kuzImanusameti / tai0 1 / 5 / 10 / 7 // ,, ahareva suvarNA (kuzI ) abhavat / tai0 1 / 5 / 10 / 7 // ahalyA ( indra !) ahalyAyai jAti / sh03|3|4|18|| Sa. 1 / 1 // (taittirIyAraNya ke 1 / 12 / 4 // lATyAyanIta sUtre 1 / 3 / 1 // ) ,, ahalyAyA ha maitreyyAH ( indraH) jAra Asa / 101 / 1 // ahirbudhnyaH eSa ha vA ahirbudhnyo yadagnirgArhapatyaH / ai03 / 36 // , agni, ahirbudhnyaH / kau0 16 / 7 // ahInam sarvAn lokAnahInena (abhijyti)| tai03|12|5|7|| ra ahInAni ha vA etAnyahAni na hyeSu kiMcana hIyate / ai0 6 / 18 // bhahutAdaH ( devAH yajuH 17 / 13) ahutAdo hi praannaaH| za0 9 / 2 / 1 / 14 // athaitA (prajAH) ahutAdo yadrAjanyo vaizyaH shuudrH| ai0 *7 , bhAraH adura dadaM te paridadAmi / maM0 1 / 6 / 21 // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 57 ) AkUpAram ] aheDamAnaH (yaju0 18|49 ) aheDamAno varuNeha bodhItyakrudhyanno varuNe bodhItyetat / za0 9 / 4 / 2 / 17 // * ahorAtre sa ( prajApatiH ) etamatirAtramapazyantamAharattenAhorAtre prAjanayat / tAM* 4 / 1 / 14 // ahorAtre vA azvasya medhyasya lomanI / tai0 23 / 1 // pate ha vai saMvatsarasya cakre yadahorAtre / ai0 5 / 3* // ahorAtre pariveSTrI / za0 11 / 2 / 7 / 5 // tamasmA akSitimahorAtre punardattaH / jai0 u0 3 / 22 / 8 // mRtyorha vA etau vrAjabAhU yadahorAtre | kau0 2 / 9 // ahorAtrANISTakAH (saMvatsarasya) / tai0 3 | 11 | 10 // 4 // " " "" 33 " 31 " 39 99 ( A ) A ( =arvAk ) - preti ( " " iti ) vai prANa eti ('A' iti ) udAnaH / 30 1 / 4 / 1 / 5 // preti pazavo vitiSThanta'pati samAvartante / za0 1 / 4 / 1 / 6 // patyapAnastadasau ( - ) lokaH / jai0 u02 / 9 / dya 5 "" preti vai retaH sicyata'pati prajAyaMta / za0 1 / 4 / 1 / 6 // AkAzaH--sa yasla AkAza Aditya eva saH / etasmin hyudite sarvamidamAkAzate / jai0 u0 1 / 25 | 2 // sa yassa AkAza indra eva saH / jai0 u0 1 / 28 / 2 // 1 / 31 / 1 / 1 / 32 / 5 / / AkUpAram ( sAma ) - A tR. na indra bhumantamityAkRpAram | tAM0 9 / 2 / 13 // akUpAro vA etena kazyapo jemAna mahimAnamagacchajjemAnammahimAnaM gacchatyAkRpAreNa tuSTuvAnaH / tAM0 15 / 5 / 30 // akUpArAGgirasyAsIttasyA yathA godhAyAstvagevaM tvagAsItAmetena viH sAnnendraH pUtvA sUryyatyaca samakarodvAva sA tarhyakAmayata yatkAmA etena sAmnA stuvate sa ebhyaH kAmaH samudhyate / tAM0 9 / 2 / 14 // 39 19 3. 1 9 / // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ AgrayaNaH ( 58 ) AkSAram (sAma)-ebhyo vai lokebhyo raso'pAkrAmattaM prajApati rAkSAreNAkSArayadyadAkSArayattadAkSArasyAkSAratvam / tAM. 11 / / 5 / 10 // tasmAdyaH purA puNyo bhUtvA pazcAt pApIyAn syAdAkSAraM brahmasAma kurvItAtmanyevendriyaM vIryya rasamAkSArayati / tAM0 11 / 5 / 11 // , te devA asurAn kAmadughAbhya AkSAraNAnudanta nudate bhrAtRvyaM kAmadughAbhya AkSAreNa tussttuvaanH| taaN011|5|9|| khuH Akhuste (rudrasya) pazuH / za0 2 / 6 / 2 / 10 // tai. 1 / 6 / 10 / 2 // AgA: tadyAstina AgA ima eva te lokAH / jai0 u01|20||7|| AgItAni atha yAni trINyAgItAnyagnirvAyurasAvAditya etAnyA gItAni / jai0 u0 1 / 20 / 8 // AgUH AgUrvajaH / ai0 2 / 28 // AgnIdhraH AgnIdhe jhadhArayaMta yadAgnIdhe'dhArayanta tadAgnIdhrasyAnI dhratvam / ai02|36|| " dyAvApRthivyo vA'eSa yadAgnIdhraH / za0 1 / 8 / 1 / 41 // AgnIdhram antarikSamAgnIdhram / tai02|1|5|1|| , antarikSaM vA'AgnIdhram / sh09|2|3|15 // AgnIdhrIyaH bAhU'evAsya ( yazasya) AgnIdhrIyazca mArjAlIyazca / sh03|5|3|4|| Agneyam (sAma )agniH sRSTo nodadIpyata taM prajApatiretena sAmro pAdhamat sa udadIpyata dIptizca vA etatsAma brahmavarcasaJca dIptizcaivaitena brahmavarcasaJcAvarundhe / tAM0 13 / 3 / 22 // triNidhanamAneyaM bhavati pratiSThAyai / tAM0 13 / 3 / 21 / / AgneyI (AgA) sA yA mandrA sA''yI (AgA) / tayA prAtassa vanasyodreyam / jai0 u01| 37 / 2 // AgrayaNa: yAM vA'amUMgrAvANamAdadAno vAcaM yacchatyatra vai sAgre'va. dttdytsaatraagre'vdttsmaadaagrynnonaamaash04|2|2|6|| , AtmAgrayaNaH / sh04|4|1|5|| , AramA vA AgrayaNaH / sh04|1|2||5||4|5|4|6|| Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Acamanam ] bhAgyaNam aprathamiva hIdam (AgrayaNAkhyaM htiH)| za0 2 / 4 / 3 / 13 // saMvatsarAdvA etadadhiprajAyate yadAgrayaNam / go0 u0 1 / 17 // AgrayaNenAnAyakAmo yajeta / kau0 4 / 12 // etena vai devAH / yajJeneSTvobhayInAmoSadhInAM yAzca manuSyA upajIvanti yAzca pazavaH kRtyAmiva tvadviSamiva tvadapajaghnustata AznanmanuSyA Alizanta pazavaH / za0 2 / 4 / 3 / 11 // AglAgRdhaH-taM vA etamAglAhataM saMtamAglAgRtha ityAcakSate parokSeNa parokSapriyA iva hi devA bhavanti pratyakSadviSaH / ya eSa brAhmaNo gAyanovA nartano vAbhavati tamAglAgRdha ityA cakSate / go0 pU0 21 21 / / AdhAra:-ziro vA etadyakSasya yadAdhAraH / tai03|3|7|10|| prANa aadhaarH|03|3|7|9|| AGgirasaH-so'yAsya aanggirsH| aGgAnA hi rasaH prANo vA' aGgAnAtharasaH / sh014|4|1 / 21 // AGgiraso'GgAnA hi rasaH / sh014|4|1|9|| sa eSa evA''GgirasaH ( annAdyam ) / ato hImAnyanAni rasaM laante / tasmAdAGgirasaH / yadvevaiSAmaGgAnAM rasasta smaadvvaa''nggirsH| jai0 u02| 11 / 9 // AGgirasam (sAma)-caturNidhanamAGgirasaM bhavati catUrAtrasya dhRtyai| taaN012| 9 / 18 // Aziralo vedaH-tAnaGgirasa RSInAGgirasAMzcArSeyAnabhyazrAmyadabhyata patsamatapattebhyaH zrAntebhyastatebhyaH santaptebhyo yAn mantrAnapazyatsa AGgiraso vedo'bhavat / go0 pU0 1 / 8 // Acamanam tadvidvAsaH shrotriyaaH| aziSyanta AcAmantyazitvA cAmantyetameva tadanamanagnaM kurvanto manyante / za0 14 / 9 / 2 / 15 // , tadyathA bhokSyamANo'pa eva prathamamAcAmayedapa upariSTAt / go0 puu0219|| . Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Ajyam ( 60 ) AcAryyAH saMsthAnAdhyAyina AcAryAH pUrve babhUvuH zravaNAdeva pratipadyante na kAraNaM pRcchanti / go0 pU0 1 / 27 // AcchacchandaH (yaju0 15 | 45 // ) annaM vA'AcchacchandaH / za0 8 / 5 / 1 / 3, 4 // Ajigam (mAma ) AjigaM bhavatyAjijityAyai / tAM0 15 / 9 / 6 // AjijJAsenyAH ( Rca: ) AjijJAsenyAbhirvai devA asurAnAjJAyAthainAnatyAyan / ai0 6 / 33 // AjizAnyAmiI vai devA asurAnAjJAyAthainAnatyAyan / go0 u0 6 | 13 // athAjijJAsenyAH zaMsatIhettha prAgapAgudAgadharAgiti / go0 u0 6 / 13 / / bhAjyadohAni ( sAmAni ) etairvai sAmabhiH prajApatirimAn lokAn sarvAn kAmAn dugdha yadAcyAdugdha tadAcyAdohAnAmAcyA dohatvam / tAM0 21 / 2 / 5 / / jyeSThasAmAni vA etAni ( AjyadohAni ) zreSThasAmAni prajApatisAmAni / tAM0 21 / 2 / 3 // AjyapAH ( devAH ) prayAjAnuyAjA vai devA AjyapAH / za0 1 / 5 / 3 / 23 / 1 / 1 / 1 / 10 // bhAjya bhAgaH vAyavya AjyabhAgaH / tai0 3 / 9 / 17 / 4, 5 // dd " cakSuSI ha vA ete yajJasya yadAjyabhAgau / za0 1 / 6 / 3 / 38 // cakSuSI vA'pate yazasya yadAjyabhAgau / za0 11 / 7 / 4 / 2 / 14 / 2 / 2 / 52 / / cakSurvA AjyabhAgau / kau0 3 / 5 // "" a. jyam mahiSyabhyanakti / tejo vA Ajyam / tai0 3 / 9 / 4 / 6 // tejo vA Ajyam / tAM0 12 / 10 / 18 // " 59 9 " 39 " 39 95 teja Ajyam / tai0 1 | 6 | 3 | 4 // 2 / 1 / 5 / 5 // 2 / 7 / 1 / 4 // agnervA etadrUpam | yadAjyam / tai0 3 / 8 / 14 / 2 // devaloko vA Ajyam | kau0 16 / 5 // etadvai devAnAM priyatamaM dhAma (yaju0 1 / 31 ) yadAjyam / za0 1 / 3 / 2 / 17 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ajyam ] Ajyam etadve devAnAM priyaM dhAma yadAjyam / sh013|3|6|2|| ,, Ajyam (=vilInaM sarpiH) vai devAnAM surabhi / ai01|3|| ,, eSA hi vizveSAM devAnAM tanUH yadAjyam / tai03|3|4|6|| ,, etadvai juSTaM devAnAM yadAjyam / za01 / 7 / 2 / 10 // patachai saMvatsarasya svaM payaH yadAjyam / sh01|5|3|5|| rasa Ajyam / za03 / 7 / 1 / 13 // ,, Ajya hvaa'anmoryaavaapRthivyoHprtykssrsH| za0 4 / 3 / 10 // pazava Ajyam / tai01|6|3|4|| yo vA Ajyam / tai03|3|4|1|| yajamAno vA Ajyam / tai03|3|4|4|| vajo hyAjyam / sh01|3|2|17 // vo vA'AjyaM vajreNaivaitadrakSAsi nASTrA apahanti / sh07|4|1|34|| vo vA 5 AjyaM tadvajeNaivaitannANTrArakSAsyavabAdhate / sh03|6|4|15|| vajo vA Ajyam / kau013|7|| sh01|5| 3 / 4 // 3 / 3 / 1 / 3 / 3 / 4 / 3 / 11 // tai03|8 / 15 / 1 // kAma Ajyam / tai03|1|4|15 // 3 / 1 / 5 / 15 // satyamAjyam / za0 11 / 3 / 2 / 1 // prANo vA Ajyam / tai03|8|15| 2.3 // reto vA'Ajyam / za0 1 / 9 / 2 / 7 // 3 / 6 / 4 / 15 // 6:3 / 3 / 18 // reta Ajyam / sh01|3|1 / 18 // 1 / 5 / 3 / 16 // tai0 3 / 8 / 2 / 3 // chandAsi vA Ajyam / te0 3 / 3 / 5 / 3 // ayAtayAma hyAjyam / sh01|5 / 3 / 25 // , traiSTubhamayanaM bhavatyojaskAmasyAthakAraNidhanamAjyanAmumi loka upatiSThate / tAM0 13 / 4 / 10 // Izvaro vA eSo'ndho bhavitoH / yazcakSuSAjyamavekSate / nimIlyAvakSeta / tai03|3|| 2 // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ AtmA AjyAni (zastrANi, stotrANi ) Ajyena vai devAH sarvAn kAmAna jayantsarvamamRtatvam / kau0 14 / 1 // te vai prAtarAjyairevAjayaMta Ayan yadAjyairevAjayaMta AyaMstadAjyAnAmAjyatvam / ai02|36 // te (devAH) AjimAyanyadAjimAyaOM stadAjyAnAmAjyatvam / taaN07|2|1|| nahA iMdaM SaDvidhamAjyaM tUSNIMjapastUSNIMzaMsaH puroruksU ktamukthavIrya yAjyati / kau0 14 / 1 // ,, AtmA vai yajamAnasyAjyam / kau0 14 / 4 // vAgevAjyam / kau0 28 / 9 // , sarvANi svarANyAjyAni (stotrANi) / tAM07 / 2 / 5 // AJjanam tejo vA etadakSyoryadAJjanam / ai01|3|| tapavAH (ApaH) tejazca ha vai brahmavarcasaM cA''tapavA aapH| ai08|8| bhAtAnaH yajJo vA'AtAnaH / sh03|8|2|2|| Atithyam ziro vA etadyakSasya yadAtithyam / ai0 1 / 17, 25 // ko08|1|| , atha yadAtithyena yajante / viSNumeva devatAM yajante / za0 12 / 1 / 3 / 4 // AtISAdIyam (sAma)-- AyurvA AtISAdIyamAyuSo'varudhyai / tAM0 12' 11 / 15 // AramA AtmA hRdaye (shritH)| tai03|10|8|9|| AtmA vai tanUH / sh06|7|2|6|| madhyato hyayamAtmA / sh06|2|2|| 13 // 8 / 1 / 4 / 3 // Atmano hyevAdhyaGgAni prarohanti : sh08|7 / 2 // 15 // Atmano vA'imAni sarvANyaGgAni prabhavanti / sh04|2| 2 // 5 // ,, saptapuruSo hyayaM puruSo yaJcatvAra AtmA trayaH pakSapucchAni / sh06|1 / 1 / 6 / / , caturvidhoAyamAtmA / za. 7 / 1 / 1 / 18 // (=zarIram ) pAGakta itara AtmA lomatvaGmAsamasthi majA / tAM. 5 / 1 / 4 // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 63. ) AtmA ] AramA SaDaGgo'yamAtmA SaDvidhaH / kau0 2013 // , sa pazvaviza AtmA / sh010|1|2|8|| tasmAditara AtmA medyati ca kRzyati ca / taaN05|1|7|| AtmAhi prathamaH sambhavataHsambhavati / sh010|1|2|4|| , AtmA hyevAgre sambhavataH sambhavati / sh07|1|1 / 21 // AtmA hyevAgne sambhavataH sambhavatyatha dakSiNaM pakSamatha pucchamadhAttaram / sh08|7|2|13|| (zarIram ) tasmAdimAnyanvaJcica tiryazci cAtmanasthIni / sh08|7|2|10|| bhUmo'raSo'GgAnAM yadAtmA / za. 6 / 6 / 1 / 10 // sarva 7 hyayamAtmA / sh04|2|2|1|| ( = zarIram) tasmAdaya sarva evAtmoSNastadvaitadeva jIviSyatazca mariSyatazca vijJAnamuSNa eva jIviSyaJchIto mariSyan / sh08|7|2|11|| ( =zarIram ) ta tsavaM AtmA vAcamapyeti vAGmayo bhavati / ko0217|| etanmayo vA'ayamAtmA vAGmayo manomaya prANamayaH / za. 14 / 4 / 3 / 10 // bAhyo hyAtmA / sh06|6|2|16 // AtmA yajamAnaH / kau017| 7 // go0 u0 / 5 / 4 // AtmaivokhA / sh06|5|3|4|6|6|2|15 // avinAzI vA'are'yamAtmAnucchittidharmA / za0 14 / 7 / 3 / 15 // yathA vrIhirvA yavo vA zyAmAko vA zyAmAkataNDulo vaivamayamantarAtmanpuruSo hiraNmayo yathA jyotiradhRmamevaM jyAyAndivo jyAyAnAkAzAjyAyAnasyai pRthivya jyAyAnlsave. bhyo bhRtebhya sa prANasyAtmeSa ma'Atmaitamita AtmAnaM pretyAbhisambhavipyAmIti yasya syAdaddhA na vicikitsAstIti / sh010| 6 / 3 / 2 // atha yo haivaitamagni sAvitraM veda / sa evAsmAllokAtpretya / AtmAnaM veda / ayamahamasmIti / tai0 3 / 10 / 11 / 1 // Atmano vA'are darzaneja zravaNena matyA vijJAnene sarva piditam / za0 14 / 5 / 4 / 5 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mAdiH ( 64 ) AsmA yazcAyamadhyAtma zArIrastejomayo'mRtamayaH puruSo'yame va sa yo'yamAtmedamamRtamidaM brahmadarcha sarvam / sh014| AleyI ( = mRtagarbhA rajasvaleti sAyaNaH ) tasmAdapyAneyyA yo. SitA (saha sambhASaNAdi kurvan puruSaH) enakhI (bhvti)| sh01|4|5 / 13 // AtharvaNam (sAma) AtharvaNaM lokakAmAya brahma sAma kuryAt / taaN08|2|5|| AtharvaNo vA etallokakAmAH sAmApazyale stenAma] lokamapazyan yadetatsAma bhavati svargasya lokasya prajAtya / taaN08|2|6|| caturNidhanamAtharvaNaM bhavati catUrAtrasya dhRtyai / tAM0 12 / 9 // 8 // bheSajaM vA AtharvaNAni / tAM0 12 / 9 / 10 // bheSajaM vai devAnAmatharvANo ( atharvaNA RSiNA hA mantrAH) bheSajyAyaivAriSTayai / tAM0 16 / 10 / 10 / / AdArAH yatra vA'enaM (viSNuMgharza ) indra ojasA paryagRhAttadasya parigRhItasya raso vyajharatsa pUyannivAzetaso'bravIdAdIyeva bata ma'eSa raso'stASIditi tasmAdAdArA atha yatpU. yannivAzeta tasmAtpUtIkAstasmAdagnAvAhutirivAbhyAhitA jvalanti tasmAdu surabhayo yajJasya hi rasAtsambhUtAH / za0 14 / 1 / 2 / 12 // yatra vai yajJasya ziro'cchidyata tasya yo raso vyapraSyattata AdArAH samabhavan / sh04|5|10|4|| , gAyatrIya somamAharat tasya yo'zuH parApatat ta A. . dArA abhavan / tai0 1 / 4 / 7 / 5-6 // bhAdiH (sAma ) indra AdiH / jai0 u01 / 58 / 9 // , AsaMgavamAdiH / jai0 u0 1 / 12 / 4 // , ima eva lokA AdiH / jai0 u0 1 / 19 / 2 // ,, (prajApatiH ) Adi vayobhyaH (prAyacchat ) / jai0 u01| 11 / 7 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdityaH AdiH (sAma) atha yatpratIcyAM dizi tatsarvamAdinApnoti / jai0 u01| mAdityaH yadasurANAM lokAnAdatta / tasmAdAdityo nAma / tai03| 9 / 21 / 2 // teSAM (nakSatrANAM ) eSa ( AdityaH ) udyanneva vIrya kSatramAdatta tasmAdAvityo nAma / sh02|1|2|18 // tasya yat (prajApateH ) retasaH prathamamudadIpyata tadasAvAdityo'bhavat / ai03 / 34 // tasya ( prajApateH ) zocata Adinyo mUnoM'sRjyata / tAM0 6 / 5 / 1 // tat (chinnaM viSNozizaraH) patitvAsAvAdityo'bhavat / za0 14 / 1 / 1 / 10 // Adityo vA arkaH / sh010|6|2|6|| parjanya AdityaH / go0 puu04|3|| jyotiH zukramasau ( AdityaH ) / ai0 7 / 12 // (he Aditya tvaM ) vyuSi savitA bhavasyudeSyan viSNuru dhanpuruSa udito bRhaspatirabhiprayanmaghavendro vaikuNTho mAdhyandine bhago'parAla ugro devo lohitAyanastamite yamo bhavasi // anasu somo rAjAnizAyAmpitRrAjassvapne manudhyAnpravizasi payasA pazUn / virAtre bhavo bhavasyapararAtre'DirA agnihotravelAyAmbhRguH / jai0 u0 4 / 5 / 1-3 // sa vA epa indro vaidha udyan bhavati saSitodito mitrassaM. gayakAla indro vaikuNTho madhyandine samAvarttamAnazzarva ugro devo lohitAyan prajApatireva saMveze'stamitaH / jai0 u04|10|10|| aso vA'Adityo'zmA pRzniH / za09 / 2 / 3 / 14 // apratidhRSyA ( = prajApatestanUvizeSaH ) tadAdityaH / ai05|25|| eSa ( AdityaH ) vA abjA abhyo vA eSa prAtarudatyapaH sAyaM pravizati / ai04 / 20 // , masau vA Aditya eSo azvaH / sh06|3|1 / 29 / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 AdityaH ( 66 ) bhAdityaH AdityastripAttasyeme lokAH pAdAH / go0 pU0 2 / 218(9) // atha yattazcakSurAhat sa Adityo'bhavat / jai0 u0 2 / 2 / 3 // cakSurAdityaH / sh03|2|2|13|| Adityo vA udgAtA'dhirdavaM cakSuradhyAtmam / go0puu04||3|| kiM nu te mayi (Aditye) iti / ojo me balamma cakSumeM / jai0 u03|27|8|| prANa AdityaH / tAM016 / 13 / 2 // athaiSa vAva yazaH ya eSa ( AdityaH) tapati / za0 14 / 1 / 1 / 32 // eSa (AdityaH) vai yazaH / sh06|1 / 2 / 3 // Adityo'li divi zritaH / candramasaH prtisstthaa| te0 3 / 11 / 1 / 11 / / eSa ( AdityaH) svargo lokH| tai03|8|10 / 3 // 3 / 8 / 17 / 2 // 3 / 8 / 20 / 2 // ( AdityalokaM prazaMsati-) tadaivyaM kSatram / sA zrIH / tadhnasya viSTapam / tatsvArAjyamucyate / tai03 / 8 / 10 / 3 // devaloko vA AdityaH / kau0 5 / 7 // go0 u01 / 25 // Aditya eSAM bhuutaanaamdhiptiH| ai07|| 20 // alAvAdityaH ziraH prajAnAm / tai01|2|3|3 // sarvatomukho vA asAvAMditya eSa vA'Ada sarva nirdhayati yadidaM kiJca puNyati tenaiSa sarvatomukhastenAnAdaH / sh02|6|3|14|| Adityo vA udAtA / go0 puu02|24|| Aditya udgIthaH / jai0 u01 / 33 // 5 // , Aditya udayanIyaH / sh03|2|3|6|| ,, . asI vA Aditya ekAkI carati / tai0 3 / 9 / / 4 / / Adityastveva sarva'RtavaH / yadaivodetyatha vasanto yadA saMgavo'tha grISmo yadA madhyandino'tha varSA yazaparAho'tha paravadevAstametyatha hemantaH / 20 2 / 2 / 3 / 9 // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AditvA AdityaH triha vA eSa (maghavA = indraH = AdityaH) etasyA muhUrta syemAmpRthivIM samantaH paryeti / jai0 u01|44|9|| eSa ha vA ahnAM vicetA yA'sau ( sUryaH) tapati / go0 u06|14|| eSa ( AdityaH) ha vA ahnAM vicetayitA / ai06|| 35 // aso vA' AdityaH pApmano 'phntaa| sh013|8| sa vA eSa ( AdityaH) na kadAcanAstamayati nIdayati / tadyanaM pazcAdastamayatIti manyante ahna eva tadantaM gatvAthAtmAnaM viparyasyateharevAdhastAkRNute rAtrI parastAt / go0 u04 / 10 // sa vA eSa ( AdityaH) na kadAcanAstameti nodeti taM yadasta metIti manyate'hna eva tadantamitvA'thAtmAnaM vipa. yasyate rAtrimevAvastAta kurute'haH parastAdatha yadenaM prAtarudetIti manyate rAtrareva tadantabhitvAthAtmAnaM viparyasyate 'harevAvastAtkurute rAtri parastAtsa vA eSa na kadAcana nimrocati / ai03|44|| tasya ( asya-Adityasya ) etadannaM kyameSa candramAstadaya yajuSTaH / za0 10 / 4 / 1 / 22 // prAG cArvAG cAdityastapati / tAM0 12 / 10 / 6 // yasmAdAyatrottamastRtIyaH (trirAtraH) tasmAdAditya. stapati / taaN010| 5 / 2 // sahasraM haita Adityasya razmayaH / jai0 u01|4|5 // sa eSa (AdityaH) ekazatavidhastasya razmayaH zata vidhA eSa evaikazatatamo ya eSa tapati / sh010|2|4|3|| SaSTizca ha vai trINi ca zatAnyAdityasya razmayaH / za. 10 / 5 / 4 / 4 // SaSTizva ha vai trINi ca zatAnyAdityaM nAvyAH samantaM pari. 'yanti / sh010| 4 / 14 // zatayojane ha vA eSa (AdityaH) itastapati / ko.83|| (sAvitramani) sa (bharadvAjaH) viditvA / amRto Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ bhAdityAH bhuutvaa| svarga lokamiyAya / Adityasya sAyujyam / .3 / 10 / 11 / // AdityagrahaH savanatatirvA AdityagrahaH / kau016 / 1 // ___ , atheSa saraso graho yadAdityagrahaH / kau0 16 // 1 // AdityazvaraH viDeSa AdityazcaruH / sh06|6|1|7|| Adityasya padam etadvA Adityasya padaM yabhUmiH / go0 pU0 2 / 18 / AdityAH aSTau ha vai putrA aditeH / yAMstvetadevA AdityA ityA cakSate sapta ha vai te'vikRta hATamaM janayAMcakAra mArtaNDam / sh03|1|3|3|| tadabhyanUktA / aSTI putrAso aditerye jAtAstanvaM paridevA upaprait saptabhiH parA mArtaNDamArayaditi / taaN024|| 12 / 5-6 // etAbhirvA AdityA dvaMdvamA nuvanmitrazca varuNazca dhAtA cAryamA cA zazca bhagazcendrazca vivasvAMzca / tAM0 24 / 12 / 4 // katama'AdityA iti / dvAdaza mAsAH saMvatsarasyaitA. dityA ete hIda sarvamAdadAnA yanti te yadida, sarvamAdadAnA yanti tasmAdAdityA iti / za0 11 / 6 / 3 / 8 // saptAdityAH / tAM023 / 15 / 3 // bhUmo'eSa devAnAM yadAdityAH / sh06|6|1|8|| prANA vA AdityAH / prANA hIdaM srvmaaddte| jai0 u04| ghRtabhAjanA hyAdityAH : sh06|6|1 / 11 // AdityAstvA jAgatena chandasA saMmRjantu / taaN01|2|7|| varSAbhirRtunAdityAH stome saptadaze stutaM vairUpeNa vizautasA / 202 / 6 / 19 / 1-2 // sarva vA'AdityAH / za0 5 / 5 / 2 / 10 // AdityA vai prjaaH| tai01|8|8|1|| ete khalu vAdityA yahAhmaNAH / tai0 1 / 1 / 9 / 8 // pazava AdityAH / tAM023 / 15 // 4 // sA vA AdityAH / tAM0 25 / 15 / 4 // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mApA ] Adityo garbhaH (yaju0 13 | 43) Adityo vA'eSa garbho yatpuruSaH / sh07|5|2|17|| AdhItayajUMSi tadyadasyatA AtmandevatA AdhItA bhavanti tasmAdA dhItayajUSi nAma / sh03|1|4 / 14 // tato yAni trINi sraveNa juhoti / tAnyAdhItayajU,. pItyAcakSate / za0 3 / 1 / 4 / 2 // Anansyam prajApatirakAmayatAnantyamaznUyeti / go0 pU05 // 8 // AnUpam ( sAma)- etena vai vadhrayazva AnUpaH pazUnAM bhUmAnamAznuta pazUnAM bhUmAnamaznuta AnUpana tuSTuvAnaH / taaN013|3| bhAndhIgavam ( sAma)- athaitadAndhIgavamandhIguvvA etatpazukAmaH sA mApazyattena sahasraM pazUnasRjata yadetatsAma bhavati pazU nAM puSTayai / taaN08|5 / 12 // bhApaH tadyAt (brahma) AbhirvA ahamidaM sarvamAsyAmi yadidaM kiMcaMti tasmAdApo'bhavaMstadapAmaptvamAmoti dhai sa sarvAn kAmAn yAn kAmayate / go0 puu01||2|| , seva sarvamAmodyadidaM kiM ca yadApnottasmAdApaH / sh06| ,, adbhirvA'hada sarvamAptam / za0 1 / 1 / 1 / 14 // 2 / 1 / 1 / 4 // 4 / 5 / 7 / 7 // ,, Apo ha vA'idamagre salilamevAsa / tA akAmayanta kathaM nu prajAyamahIti / za012 / 1 / 6 / 1 // , azmano hyApaH prabhavanti / sh09|1|1|4|| tasmAtpuruSAttaptAdApo jAyante / za06 / 1 / 3 / 1 // , tA vA'ratAH (sArasvatIH, UrmI, syandamAnAH, apayatIH, samudriyAH,niveSyAH, sthAvarAH, AtapavAH vazantIH ,kRpyA , aNvAH, madhavyAH, gorulbyAH, payasyAH, ghRtAtmikA) saptadazApaH sambharati / sh05| 3 / 4 / 22 // ,, prANA vA aapH|03|2|5|2|| taaN09|9|4|| " Apo va prANAH / 203 / 8 / 2 / 4 // " prANo zApaH / jai0 u03|10|9|| Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ApaH ( 70 ) ApaH tasmAdimA ubhayatrApaH prANeSu cAtmaMzca / za0 7 / 2 / 4 / 10 // amRtaM vA'ApaH / sh01|9|3|| 7 // 4 / 4 / 3 / 15 // ., amRtatvaM vA ApaH / kau0 12 / 1 // amRtA hyApaH / sh03|9|4|16|| , amRtaM vA etadasmin loke yadApaH / ai08|20 // ,, Apo vA'utsaH (utsA -yaju0 12 / 19) / za0 6 / 7 / 4 / 4 // Apo 'kSitiryA imA eSu lokeSu yAzcemA adhyAtman / kau0 7 / 4 // zAntirApaH / za0 1 / 2 / 2 / 11 // 1 / 7 / 4 / 9, 17 // 1 / 9 / 3 / 2,4 // 2 / 6 / 2 // 18 // 3 / 3 / 1 / 7 // ,, zAntiA ApaH / ai07|5|| ,, Apo hi zAntiH / taaN08|7|8|| zAntirvai bheSajamApaH / ko. 3 / 6, 7, 8, 9 // go0 u0 1 / 25 // Apo ha vA'oSadhInA rasaH / / 03 / 6 / 1 / 7 // raso vA'ApaH / sh03|3|3|18||3|9|4|7|| Apo vai sarvasya zAntiH pratiSThA / ss03|1|| Apo vA 'asya sarvasya pratiSThA / za0 4 / 5 / 2 / 14 // 6 / 8 / 2 / 2 // 12 / 5 / 2 / 14 // ApaH satye (prtisstthitaaH)| ai03|6|| go0 u03|2|| zraddhA vA ApaH / tai03|2|4|1 // medhyA vA ApaH / sh01|1 / 1 / 1 // 3 / 1 / 2 / 10 // medhyA vA'etA Apo bhavanti yA Atapati varSanti ! za05 / 3 / 4 / 13 / pavitraM vA'ApaH / sh01|1|1|1||3|1|2|20|| Apo vai kSIrarasA Asan / taaN013|4|8|| UvI Apo rasaH / kau0 12 // 1 // annaM vA aapH| sh02|1|1 / 3 // 7 / 4 / 237 // 8 / 2 / 3 / 6 // tai03|8|2|1||3|8|17| 5 // ., annamApaH / kau0 12 / 3, 8 // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaH ] r: Apo'nam / ai06|30|| tadhAstA Apo'naM tat / jai0 u01|25|9|| tadyattadanamApastAH / jai0 u0 1 / 29 / 5 // Apo va rakSonIH / tai03|2|3|12||3|1|4|2||3| 2 / 9 / 14 // (indraH ) etAbhiH ( adbhiH ) hyenaM (vRtra) ahan / za0 1 / 1 / 3 / 8 // vajro vA'ApaH / za0 1 / 1 / 1 / 17 // 3 / 1 / 2 / 6 // 7 // 5 / 2 / 41 // tai03|2|4 / 2 // vIrya kA ApaH / za. 5 / 3 / 4 / 1 // Apo vA arkaH / sh010|6| 5 / 2 // tathA bhokSyamANe:'ra para prathamamAcAmayedapa upariSTAt / go. pU0 2 / 9 // maruto'dbhiragnimatamayan / tasya tAntasya hRdayamAcchindana sA 'zanirabhavat / tai0 1 / 1 / 3 / 12 // apsuyonirvA' azvaH / za0 13 / 2 / 2 / 19 // tai0318| 4 / 3 // 3 / 8 / 19 / 2 // 3 / 8 / 20 / 4 // adbhayo ha vA'agre'zvaH sambabhUva so'dbhyaH sambhavannasarvaH samabhavadasoM hi vai samabhavattasmAnna sarveH padbhiH pratitiSThatyephaikameva pAdamudacya tiSThati / za0 5 / 1 / 5 / 5 // Apo vA avakAH / za0 7 / 5 / 1 / 11 // 8 / 3 / 2 / yadApo'sau ( dyauH) tat / za0 14 / 1 / 2 / 9 // devyo hyApaH / sh01|1|3|7|| yajJo vA ApaH / ko012 / 1 ||sh0 1 / 1 / 1 / 12 // tai. 3 / 2 / 4 / 1 // Apo vai yjnyH| ai0 2 / 20 // Apo hi ykssH| sh03|1|4| 15 // Apo retaH / za0 3 / 8 / 4 / 11 // 3 / 8 / 5 / 1 // reto vA ApaH / ai01|3|| pAyo pA pate pdaapH| ai0 1 / 8 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ AmAnam: ( 72 ) bhApaH tejazva ha vai brahmavarvasaM cAtapavA ApaH / ai08|8|| ,, Apo vai savA devtaaH| ai02|16 // kau0 11 / 4 / 03 / 2 / 4 / 3 / 3 / 3 / 4 / 5 / 3 / 7 / 3 / 4 // 3 / 9 / 715 // Apo vai sarve kAmAH / za0 10 / 5 / 4 / 15 // .. Apo vai sarve devAH / za010 / 5 / 4 / 14 // Apo vai devAnAM priyaM dhAma / tai0 3 / 2 / 4 / 2 // saumyA hyApaH / ai01|7|| tasmAtpratIcyo'pyApo bayaH syandanta, saumyA hyApaH / ai. varuNAya vai suSuvANasya bho 'pAkrAmatsa dhApatad bhRgustu. tIyamabhavacchAyantIyaM tRtIyamapastRtIyaM prAvizat / tAM. 18 / 9 / 1 // , Apo varuNasya panya Asan / te.1|||3|8|| ., agninA vA'ApaH supatnyaH / sh06|8|2|3|| asti vai caturthI devaloka ApaH / kau0 18 // 2 // apsu pRthivI (prtisstthitaa)| ja0 u01 / 10 / 2 // ApaH stha samudra zritAH / pRthivyAH pratiSThA / tai0 3 / 11 / ,, prAtaHsavanarUpA vApaH / kau0 12 / 3 // atha yadyapaH zUdrANAM sa bhakSaH / ai07|29|| , yoSA vA Apo vRSAgniH / sh01|1 / 1 / 18 // 2 / 1 / 1 // 4 // bApazcandrAH ( yaju. 12 / 102) manuSyA vA'ApazcandrAH / za0 7 // 3 / 1 / 20 // ApUNasva (yaju0 17 / 79) ApRNasvetyAprajAyasvetyetat / / 09 / 2 / 3 / 44 // AprayAH ta (AptyAH ) indreNa saha ceruH / sh01|2|3|2|| , tataH (="niSThIvanalakSaNavIryyadhAraNAt tAbhyo 'nyaH sakAzAt" iti sAyaNaH) AptyAH sambabhUvukhito dvitaH ekataH / sh01|2|3|1|| bhAmAnam te'ntareNa cAtvAlotkarA upaniSkAmanti taddhi yakSasya tIrthamAmAnaM nAma / kau018||9|| Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmahIyavam ] mApriyaH (va:) tavAmINAti tasmAdAniyonAmA kau0 10 // 3 // , AprIbhirApnuvan / tadAprINAmAmitvam / tai0 2 / 2 / , tadyadenaM ( pazuM) etAbhirAprImirAmINAttasmAdApriyo nAma / za0 11 / 8 / 3 / 5 // yadetAnyApriya AjyAni bhavantyAtmAnamevaitairAmINAti / tAM0 15 / 8 / 2 // 16 / 5 / 23 // , prANA vA ApriyaH / kau0 18 / 12 // , tejo vai brahmavarcasamApriyaH / ai0 3 / 4 // AbhIkam (sAma ) AbhIka bhavatyabhikrAntyai / tAM0 15 / 9 / 8 // , arisastapastepAnAH zuvamazocasta etatsAmApazya stAnabhIke'bhyavarSattena zucamazamayanta yadabhIke 'bhyavarSa tasmAdAbhIkam / taaN015| 9 / 9 // AbhUtiH (= prANaH ) prANaM vA anu prajAH pazava Abhavanti / jai. u02|4|4|| bhAmayAvI (= rogI) etasya ( yajJasya ) evaikavizamagniSToma sAma kRtvAmayAvinaM yAjayet / tAM0 16 / 13 / 1 // apa vA etasmAdannAcaM kAmati ya AmayAvI / tAM0 16 / prANaireSa vyadhyate ya aamyaavii| tAM0 16 / 13 / 2 // AmayAvinaM yAjayet / prANA vA etamatipavante ya AmayAvI yatIbasomena yajate pihityA evAchidratAya / tAM0 18 / 5 / 11 // apratiSThito vA eSa ya AmayAvI / tAM 16 / 13 / 4 // mAmahIyavam (sAma) tAH (prajAH prajApatinA) sRSTA amahIyanta yadamahIyanta tasmAdAmahIyavam / taaN07|5|1 / / prajApatirakAmayata bahusyAM prajAyeyeti sa zocannamahIyamAnaH (= apUjyamAna iti sAyaNaH ) atiSThatsa etadAmahIyavaM ( sAma) apazyattanemAH prajA asRjata / taaN07|5|1|| prajAnAJca vA eSA sRSTiH pApavasIyasazca vidhRtiryadAmahIyaSam / taaN07|5|4|| Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ AyAsyam 7) AmahIyam (sAma) AmahIyavaM bhavati klRptizvAnnAdyazva samAnaM vadantISu kriyata idamitthamasaditi / tAM0 11 / 11 / 7 // AmadIyavaM bhavati kluvizva (nAdyazca klRptizcaivaitenAnnAdyaJcAbhyuttiSThanti / tAM0 15 / 9 / 5 // AmAd (yaju0 1 / 17 ) ayaM ( agniH ) vA'AmAdyenedaM manuSyAH paktvAznanti / za0 1 / 2 / 1 / 4 // AmikSA ANDasya vA etadrUpaM yadAmikSA / tai0 1 / 6 / 2 / 4 // vaizvadevyAmikSA bhavati / tai0 1 / 6 / 2 / 5 / 1 / 7 / 10 / 1 // "" "" Ayatanam mano vA'Ayatanam / za0 14 / 9 / 2 / 5 // AyatiH prANo vA AyatiH / go0 u0 2 / 3 // AyAstram (sAma) - ayAsyo vA AGgirasa AdityAnAM dIkSitA 35 "" "" "" ") nAmannamAznAt sa vyabhrazata sa etAnyAyAsyAnyapazyatairAtmAnaM samazrINAdvibhraSTamiva vai saptamamahayyadeta - tsAma bhavatyahareva tena saMzrINAti / tAM0 14 / 3 / 22 / / ( AdityAH ) tasmA ( aya / syAyogAle ) amumAdityamazvaM zvetaM kRtvA dakSiNAmAnayastaM pratigRhya vyabhrathaMzata sa etAnyAyAsyAnyapazyattairAtmAnaM samazrINAt / tAM0 16 / 12 / 4 // ayAsyo vA AGgirasa AdityAnAM dIkSitAnAmannamA nAtaM zugArthatsa tapo'tapyata sa pate AyAsye apazyatAbhyAM zucamapAhatA pazucarthahata AyAsyAbhyAM tuSTuvAnaH / tAM0 11 | 8 | 10 // yadAyAsyAni bhavanti bheSajAyaiva zAntyai / tAM0 16 / 12 / 5 // AyAsyambhavati tirazcInanidhanaM pratiSThAyai / tAM0 14 / 3 / 21 // annAdyaM vAva tadebhyo lokebhyo'pAkrAmattavAsya AyAsyAbhyAmacyAvavat vyAkyatyannAdyamAyAsyAbhyAM tuSTuvAnaH / tAM 11 | 8 | 12 // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 75 ) ArambhaNIpam AyAsyam (sAma) ebhyo vai lokebhyo vRSTirapAkAmattAmayAsya AyAsyA bhyAmacyAvayat cyAvayati vRSTimAyAsyAbhyAM tussttuvaanH| tAM0 11 / 8 / 11 // AyuH ( ekAhaH)--AyuSA devA asurAnAyuvatAyute bhrAtRvyaM ya evaM veda / tAM016 / 3 / 2 // AyuH urvazI vA'apsarAH purUravaH patiratha yattasmAnmithunAdajAyata tadAyuH / za0 3 / 4 / 1 / 22 // varuNa evaayuH| sh04|1|4|10|| ,, (yaju0.12 / 65) agnirvA'AyuH / / 06 / 7 / 3 / 7 // 7 // 2 / 1 / 15 // ,, ani AyuSmAnAyuSa ISTe / sh013||48|| saMvatsara AyuH / sh04|1|4|10|4|2|4|4|| , yazo cA AyuH / tAM0 6 / 4 / 4 // asau loka ( = dulokaH) aayuH| ai04|15 // asAvuttamaH (lokaHkharlokaH) AyuH (stomH)| taaN04| 1 / 7 // , annamu vaa'aayuH| sh09|2|3|16|| ,, AyurvI udgAtA / AyuH kssttsNgRhiitaarH| tai0 3 / 8 / 5 / 4 // prANo vA AyuH / ai0 2 // 38 // , yo vai prANaH sa AyuH / sh05|2|4|10|| , AyurvA uSNika / ai01|1|| ,, sa yo haivaM vidvAntsAyamprAtarAzI bhavati sarva haivaayureti| , ya evaM vidvAnsyAna mRNmaye bhujiit| tathA hAsyAyurna riSyeta tejazva / AM0 1 / 1 // mAyutam AyutaM ( = ISadvilInaM sarpiH) pitRNAm (surabhi ) / ai0 nAyuvaH (apsarasaH, yaju0 18 / 39) AyuvAnA iva hi marIcayaH plavante / sh09|4|1| / bhArambhaNIyam (ahaH)-taM caturvizenAramante tadArammaNIyasyArambha. NIyasvam / kau0 19 / 3 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ AzleSA ArambhaNIyam (ahaH) caturvizametadaharupayaMtyArambhaNIyametena vaimaMgharasa ramArabhaMta / etena stomAMzca chandAMsi caitena sarvA devatA anArabdhaM vai tacchaMdo'nArabdhA sAdevatA yadetasminnahani nArabhaMte tadArambhaNIyasyArambhaNIyatvam ai04||12|| vAgavArambhaNIyamaharvAcA hyArabhante yadyadArabhante / za. 12 / 2 / 4 / 1 // Arvijyam amAnuSa iva vA'etalavAte yadArSijye pravRtaH / sh01| 9 / 1 / 29 // AnaMdAnuH (yaju0 18 / 45)-eSa (vAyuH) hyA vadAti / sh09| 4 / 2 / 5 // ArdrA ( nakSatravizeSaH)-ArdrayA rudraH prathamAna pati / tai03|1| Arbhavam zrotramArbhavam / kau0 16 // 4 // ArSabham (sAma)-abhi tvA vRSabhAsuta ityArSabhaM kSatrasAma kSatrama vaitena bhavati / taaN09|2| 15 // bhAvapanaM mahat ayaM vai ( bhU-)loka AvapanaM mahat / tai03|9| AzA 'AzA vA idamagra AsIdbhaviSyadeva / jai0 u04| 22 // 1 // AzApAlAH zataM vai talpyA rAjaputrA AzApAlAH / sh013|1| ,, athaite devAH (AzApAlAH) ApyAH sAdhyA anyAdhyA mrutH| za0 13 / 4 / 2 / 16 // Azu (sAma)-aharvA etadavlIyata tahevA AzunAbhyadhimya sta dAzorAzutvam / tAM0 14 / 9 / 10 // , Azu bhArgavaM bhavati / taaN014|9|9|| AzrAvaNam sa yadAdhAvayati / yakSamevaitadanumanvayata A naH zRNUpa na Avartakheti / sh01|5|2|7|| , yo vA AzrAvaNam / za0 1 / 4 / 1 / 1 // 11 9 // AzrAvitam prANo vA agnihotrasyA''dhAvitam / tai0 2 / 1 / 5 / 1 // AzleSAH (nakSatravizeSaH)-sarmANamAzleSAH / tai0 1 / / 1 / 2 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AsandI bhAzvam (sAma)-azvo vai bhUtvA prajApatiH prajA asRjata sa prajAyata bahurabhavatprajAyate bahurbhavatyAzvena tuSTuvAnaH / tA0 11 / 3 / 5 // bhAzvasUktam (sAma)-gauSUktizcAzvasUktizca bahupratigRhya garagirAva manyetAM tAvate sAmanI apazyatAM tAbhyAM grnirnaataam| tAM0 19 / 4 / 10 // AzvinaH (grahaH) zrotramAzvinaH / kau0 13 / 5 // ., zrotraM cAtmA cAzvinaH / ai0 2 / 26 // bhAdhinam (zastram) yadazvinA udajayatAmazvinAvAznuvAtAM tasmA. detadAzvinamityAcakSate / ai04|8|| teSAM (devAnAM) azvinau prathamAvadhAvatAntAvanvavadan saha no'stviti / tAvavratAGkino tataH syAditi yatkAmayethe ityabruSastAvatAmasmaddevatyamidamukthamucyAtA iti tasmAdAzvinamucyate / taaN09|1 / 36 // , dvAbhyAM hyAzvinamityAkhyAyate / kau0 18 / 5 // bhASkAraNidhanam (sAma)-ASkAraNidhanaM kANvaM pratiSThAkAmAya brahmA sAma kuryAt / taaN08|2|1|| ASTAdaMSTra ( sAmanI)-aSTAdazeSTro vairUpo'putro'prajA ajIryyatsa imAn lokAvicichidivAM amanyata sa ete jarasi sAmanI apazyattayoraprayogAdavibhet seo'bravIdhanavadyome sA. mabhyA stavAtA iti / tAM0 8 / 9 / 21 // ASTAdaSTre RddhikAmAya kuryAt / tAM0 8 / 9 / 20 // bhAsajanam Aditya AsaJjanamAditye hIme lokA digmirAsaktAH / sh06| 7 / 1 / 17 // candramA AsaJjanaM candramasi hAya saMvatsara RtubhirA saktaH / za06 / 7 / 1 / 19 // , annamAsaJjanamanne hyayamAtmA paannairaasktH| sh06|7 / bhAsandI saiSA (AsandI) khAdirI vitRNA bhavati / za0 5 / 4 / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ AhavanIyaH ( 78 ) AsandI iyaM ( pRthivI ) vA'AsandyasyAM hIdaM sarvamAsannam / za0 6 / 7 / 1 / 12 // Asitam (sAma) - asito vA etena daivalastrayANAM lokAnAM dRSTimapazyat trayANAGkAmAnAmavarudhyA AsitaM kriyate / tAM 14 / 11 / 19 // AskanAhutiH atha yasyAjyamanutpUtaM skandatyasau vA askannAnAmAhutiH / Sa0 4 / 1 // AhavanIyaH (agni: ) dyaurAhavanIyaH / za0 8 | 6 | 3 | 14 // yadvA'AhavanIyamupatiSThate / divaM tadupatiSThate / za0 2 / 3 / 4 / 36 / / "" "" " " 35 "" 37 " <3 " "" " "" 33 ,, 17 eSa vai sa yajJaH / yena taddevA divamupodakrAmanneSa AhnavanIyo'tha ya ihAddIyata sa gAIpatyastasmAdetaM (AhavanIyaM) gArhapatyAtprAJcamuddharanti / za0 1 / 7 / 3 / 22 // yajJeo vA AhavanIyaH svargo lokaH / ai0 5 / 24, 26 // svargo vai loka AhavanIyaH / Sa0 1 / 5 // tai0 1 / 6 / 3 // 6 // devayonirvA'eSa yadAhavanIyaH / za0 12 / 9 / 3 / 10 // indro hyAhavanIyaH / za0 2 / 6 / 1 / 38 // 1 tasya (rAjJaH) purohita evAhavanIyo bhavati / ai08 | 24 // zama ityAhavanIyaH / jai0 u0 4 / 26 / 15 // prANodAnAvevAhavanIyazca gArhapatyazca / za0 2 / 2 / 2 / 18 // yajJa AhavanIyaH / za0 1 / 7 / 3 / 26 // yajamAna AhavanIyaH / tai0 3 / 3 / 7 / 2 // etadAyatano yajamAno yadAhavanIyaH / tAM0 12 / 10 / 16 / yajamAnadevatyo vA AhavanIyaH / tai0 1 / 6 / 5 / 3 / / yadvA aahvniiymuptisstthte| pazUMstadyAcate / za0 2 / 3 / 4 / 32 // yonirvai pazUnAmAhavanIyaH / kau0 18 / 6 // go0 u04 // 6 // AhavanIyo vA AhutInAM pratiSThA / za0 2 / 4 / 3 / 10 // sAmavedAdAhavanIyaH ( ajAyata ) / pa0 4 / 1 / / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 79 ) iDA mAhavanIyaH ziro yazasyAhavanIyaH pUrvo 'oM vai ziraH pUrvArdhamevaita. dyakSasya kalpayati / sh01|3|3|12|| AhavanIyo vai yazasya ziraH / za0 6 / / 2 / 1 // (puruSasya ) mukhamevAhavanIyaH / kau0 17 // 7 // , mukhamevAsya (yazasya) aahvniiyH||03|5|3|3|| AhAvaH vAgAhAvaH / ai04|21 / / , brahma vA aahaavH| ai02|33|| mAhitAniH devAnvA'eSa upAvartate ya AhitAgnirbhavati / sh03| 4 / 2 / 11 / / 2 / 6 / 1 / 37 // mAhutiH tadyadAyati tasmAdAhuti ma / za0 11 / 2 / 2 / 6 // Ahatayo vai nAmaitA yadAhutaya etAbhivai devAn yajamAno hRyati tadAhutInAmAhutitvam / ai0 1 / 2 // tasminagnau yatkicAbhyAdadhatyAhitaya evAsya tA Ahitayo ha vai tA Ahutaya ityAcakSate paro'kSam / za0 10 // 6 // 2 // mAjhaMsAni vA 'AhutayaH / sh09|2|3|46 // , na ha vai tA Ahutayo devAnagacchanti yA avaSaTkRtA vA (5) svAhAkRtA bhavanti / kau0 12 // 4 // (i) d ( yaju038 / 14) vRSTathai tadAha yadAheSa pinvasveti / za0 14 / 2 / 2 / 27 // bhaH (bahu 30)-anaM vA iDaH / ai02||4||6|| 15 // prajA vA'DDaH / sh01|5|4|3|| varSA vA iDa iti hi varSA iDA yadidaM kSudra sarIsRpaM prISmahemantAbhyAnityaktaM bhavati tadvarSA IDitamivAnnamicchamAnaM carati tasmAdvarSA iDaH / sh01|5 / 3 // 11 // baDo yajati parSI eva varSAbhirhIDitamannAdyamuttiSThati / ko 3 // 4 // kA iyaM (pRthivI) vA iDA / kau09| 2 // / gaussaaNshddaa| sh03|3|1|4|| Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ itarA giraH iDA yA vA sA (iDA-) sIgauvai sAsIt / / 01 / 8 / 1 / 24 // ,, (yaju0 38 / 2)-iDAhi gauH / za02 / 3 / 4 / 34 // 14 / 2 / 1 / 7 // , (yaju012 ! 51) pazavo vA iddaa| kau0317||5|| 7 // 29 / 3 // za0 1 / 8 / 1 / 22 // 7 / 1 / 1 / 27 // ss02|2|| tAM 7 / 3 / 15 // 14 / 5 / 31 // go0 u01| 25 // tai01|6| 6 / 6 // ai0 2 / 9, 10,30 // ,, (=pazavaH )-atheDAM pazUnla mavadyati / sh01|7|4|9|| ,, annaM pazava iDA / kau0 13 / 6 // ., annaM vA iLA / ai08|26 // kau03|7|| ,, zraddheDA / za0 11 / 2 / 7 / 20 / / ,, uta maitrAvaruNI ( iDA) iti / yadeva ( iDA ) mitrAvaruNAbhyA samagacchata / za0 1 / 8 / 1 / 27 // ,, yadevAsyai (iDAyai ) ghRtaM pade samatiSThata tasmAdAha ghRtapadI (iDA) iti / sh01|8|1|26 // ,, iDA vai mAnavI yajJAnUkAzinyAsIt / tai0 1 / 1 / 4 / 4 / / ,, sA (manorduhitA) eSA nidAnena yadiDA / sh01| 8 / 1 / 11 // etaddha vai manurbibhayAMcakAra / idaM vai me taniSThaM yazasya yadiya. miDA paakyjnyiyaa| sh01|8|1|16|| ,, manuhyetAmagre'janayata tasmAdAha mAnavI ( iDA ) iti / za0 1 / 8 / 1 / 26 // , sA ( iDA) vai paJcAvattA bhavati / sh01|8|1 / 12 // iDAdadha: ( yajJaH)-sa eSa (iDAddhaH ) pazukAmasyAnnAdyakAmasya yakSaH / ko04|5|| iDAnA, saMkSAraH (sAmavizeSaH )-pazava iDAnA saMkSAraH / tAM. 16 / 11 // 7 // huNDave (dvi0 va.)-imA'u lokAviNDve / sh06| 7 / 1 / 26 // , ahorAtre'iNDve / za0 6 / 7 / 1 // 25 // hatarA giraH (R06 / 16 / 16)-AsuryA ha vA itarA gir| ai0 3 / 49 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 81 ) indraH ] idAvatsaraH candramA idAvatsaraH / tAM0 17 / 13 / 17 // , candramA vA idAvatsaraH / tai01|4|10|1|| idhmaH indhe ha vA etddhvryuH| idhmenAgni tasmAdidhmo nAma / za0 , vanaspataya idhmAH / ai05 / 28 // , vanaspataya idhmaH / tai02|1|5|2|| , AtmA vA idhmaH / tai03|2|10|3|| induH ( yaju0 13 / 43)-somo vA'handuH / sh02|3|3|23 // 7 / 5 / 2 / 19 // , somo vai rAjenduH / ai0 1 / 29 / indraH indho vai nAmaiSa yo'yaM dakSiNe'kSanpuruSastaM vA'etamindha santamindra ityAcakSate paro'kSeNeva / za0 14 / 6 / 11 / 2 // , asminvA idamindriyaM pratyasthAditi / tadindrasyendratvam / tai0 2 / 2 / 10 / 4 // , tasya (kSatriyasya) ha dIkSamANasyeMdra eveMdriyamAdatte / ai0 7 / 23 // indrasyedriyeNAbhiSiMcAmi / ai08|7|| ,, indrasyandriyeNa ( tvaabhissishvaami)| sh05|4|2|2|| , (devasya tvA savituH prasave) indrasyendriyeNa / tai02|6| indrasyendriyeNa / tAM0 1 / 3 / 5 // ,, indriyaM ( Atmandhatte) aindreNa (pazunA) / tai01|3|4|3|| , indramacchasutA ima itIndriyasya vIryasyAvarUdhyai / tAM0 11 / 10 / 4 // (yaju0 38 / 16)-madhu hutamindratame'agnAviti madhu huta mindriyatame'gnAvityevaitadAha / za0 14 / 2 / 2 / 4 // , ( = indriyavAn ) sakhAya indramUtaya'itIndriyavantamUtayaH ityetat / za0 6 / 3 / 2 / 4 // , indraH ( evainaM) indriyeNa (avti)| tai0 1 / 7 / 6 / 6 // , indrasya tvendriyeNa vratapate vrtenaaddhaami|01|1|4|| , dadhAtvindra indriyam / tAM0 1 / 3 / 5 // " mayIdamindra indriyaM dadhAtu / za0 1 / 8 / 1 / 42 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) indraH ('indriyamindraliGgamindradRSTamindrasRSTamindrajuSTamindradattamiti vA' iti pANinIyASTAdhyAyyAm 5 / 2 193 // 'indra AtmA' iti kAzikAyAm ) , yuktA hyasya ( indrasya ) harayaH zatAdazeti / sahalaM haita A dityasya razmayaH (indraH- aadityH)| jai0 u01|44|5|| , indra iti hotamAcakSate ya eSa (sUryaH) tapati / / 04 / 6 // 7 / 11 // , eSa vai zukro ya eSa (sUryaH) tapatyeSa (sUryaH) u evendraH / / 4 / 5 / 5 / 7 // 4 / 5 / 9 / 4 // sa yassa indra eSa eva sa ya eSa (sUryyaH) eva tapati / jai0 u01|28|2|1 / 32 / 5 / atha yaH sa indro'sau sa AdityaH / sh08|5|3|2|| eSa vA'indro ya eSa (sUryaH) tpti| za0 2 / 3 / 4 / 12 // 3 / 4 / 2 / 15 / / ,, eSa evendraH / ya eSa (sUryaH) tapati / sh01|6|4|18|| , (indraH sUrya iti sAyaNaH / tAM0 14 / 2 / 5 bhASye / ) , sa yassa AkAza indra eva sH| jai0 u0 1 / 28 / 2 // 1 / 31 / 1 // 1 / 32 / // ,, atha yatratatpradIpto bhvti| ucairdhUmaH paramayA jUtyA balbalIti tarhi haiSa (agniH ) bhavatIndraH / sh02|3|2|11|| " indro vAgityu vA'AhuH / sh01|4|5|4|| , tasmAdAhurindro vAgiti / za011 / 1 / 6 / 18 // , atha ya indrassA vAk / jai0 u01| 33 / 2 // ,, vAgvA indraH / kau0 217 // 13 // ,, vaagindrH| sh08|7|2|6|| ,, (yaju038 / 8) ayaM vA'indro yo'yaM (vAtaH) pavate / za0 14 / 2 / 2 / 6 // " yo vai vAyuH sa indro ya indraHsa vAyuH / sh04|1|3|19|| ,, sarva vA'idamindrAya tasthAnamAsa yadidaM kiMcApi yo'yaM (vAyuH) pavate / sh03|9|4|14 // ,, sa eSa evendrH| yo'yaM dakSiNe'kSanpuruSo'theyamindrANI (yos yasavye'kSanpuruSaH) / za0 10 / 5 / 2 / 9 // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indraH ] indraH yo'yaM cakSuSi puruSa eSa indrH| jai0 u01|43 // 10 // , tataH prANo'jAyata sa (prANaH) indrH| sh014|4|3|19|| " prANa evendra: / sh012|9|1|14|| " prANa indraH / sh06|1|2|28|| ,, sa yo'yaM madhye prANaH / eSa evendrastAneSa prANAnmadhyata indri yeNaincha yadancha tasmAdindha indho ha vai tamindra ityAcakSate paro'kSam / sh06|1|1|2|| , hadayamevendraH / sh012|9|1 / 15 // , yanmanaH sa indraH / go0 u04|11 // " mana evendraH / za0 12 / 9 / 1 / 13 // rukama evendraH / za0 10 / 4 / 1 / 6 // ,, eSa vA patIndro yo yajate / tai01|3|6|3|| , indro vai yajamAnaH / sh02|1| 2 // 11 // 4 / 5 / 4 / 8 // 5 / 1 / 3 / 4 // , eSa vA'anendro bhavati yadyajamAnaH / sh03|3|3|10|| , yajamAno vai sve yajJa'indraH / sh08|5|3|8|| dvayena vA'eSa indro bhavati yaJca kSatriyo yadu ca yajamAnaH / sh05|3|5|27|| aindro dhai rAjanyaH / tai0 3 / 8 / 23 / 2 // , indraH kSatram / sh010|4|1|5|| ,, kSatraM vA indraH / kau0 12 // 8 // tai03 / 9 / 16 / 3 // za0 205 / 2 / 27 // 2 / 5 / 4 / 8 // 3 / 9 / 1 / 16 // 4 / 3 / 3 / 6 // , azvarathenendra AjimadhAvattasmAtsa uccai?Sa upabdimAnkSa prasya rUpam / ai04|9 // atha yA ghoSiNyupabdimatI saindrI ( aagaa)| tayA mAdhyandi nasyoreyam / jai0 u01|37|3|| ,, atha yadurghoSa stanayanyavadhA kurvanniva dahati yasmAdbhUtAni vijante tadasya ( agneH) aindra rUpam / ai03|4|| ,, yadazanirindrastena / kau06|9|| , stanayitnurevendraH / za0 11 / 6 / 3 / 9 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ indraH ( 84 ) indraH tasmAdAhendro brahmeti / kau0 6 / 14 // 93 03 "" "3 "" "" 33 99 "" " "" " "" " >> 33 "" " 33 "" 99 63 "" yatparaM bhAH prajApatirvA sa indro vA / za0 2 / 3 / 1 / 7 // devaloko vA indraH / kau0 16 // 8 // indro balaM balapatiH / za0 11 | 4 | 3 | 12 // tai02 / 5 / 7:4 // indro me bale zritaH / tai0 3 | 10 | 8 | 8 // I vIryyaM vA indraH / tAM0 9 / 7 / 5, 8 // go0 u0 6 / 7 // vIryyamindraH / taiM 0 10 1 / 7 / 2 / 2 // indriyaM vIryamindraH / za02 | 5 | 4 | 8 // indriyaM vai vIryamindraH / za0 3 / 9 | 1 | 15 || 5 | 4 | 3 | 18 // ziznamindraH / za0 12 / 9 / 1 / 16 // reta indraH / za0 12 / 9 / 1 / 17 / / vRSA vA indraH / kau0 20 / 3 // arjuno ha vai nAmendraH ( mahAbhAratasya kumbhaghoNasaMskaraNe 'pANDavaH' arjuno'pi indraputratvena prasiddhaH - AdiparvaNi a0 63 lo0 65 // ) / za02 / 1 / 2 / 11 // arjuno ha vai nAmendro yadasya guhyaM nAma / za0 5 / 4 / 3 / 7 // eSa evendraH / yadAhavanIyaH / za0 2 / 3 / 2 / 2 / indro hyAhavanIyaH / za0 2 / 6 / 1 / 38 // sa yassa indrassAmaiva tat / jai0 u0 1 / 31 / 1 // Rcazca sAmAni cendraH (svabhAgarUpeNAbhajata ) / 6 / 7 / 3 // saH (indraH ) abravIdugraM sAno vRNe zriyamiti / jai0 u0 1 / 51 // 5 // za0 4 / indra eSa yaduGgAtA / jai0 u0 1 / 22 / 2 // sa yaH sa indraH / eSa so'pratirathaH / za09 / 2 / 3 / 5 // indra AsItsIrapatiH zatakratuH / tai02 / 4 / 8 / 7 // sa prajApatirindraM jyeSThaM putramapanyadhatta nedenamasurA balIyAM - so'hananniti / tai0 1 / 5 / 9 / 1 // 1 te ( devAH ) hocuH / indro vai no vIryavattamaH / za0 4 | 6 / 3 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indraH sa (indraH) etamindrAya jyeSThAyai ( = jyeSThAnakSatrAya) puroDA zamekAdazakapAlaM niravapanmahAbIhINAM / tato vai sa jyaiSThayaM devAnAmabhyajayat / tai03|1|5|2|| ,, indraH (eSainaM) jyeSThAnAM (suvte)| tai01| 7 / 4 / 1 // ,, so (prajApatiH) 'kAmayatendro me prajAyA zreSThaH syAditi tAmasmai stra pratyamuJcattato vA indrAya prajAH zraSThayAyAtiSThanta tacchilpaM pazyantyaH / taaN016| 4 / 3 // , indraH khalu vai zreSTho devatAnAmupadezanAt / tai02|3|1|3|| hai indraH so devatA indrazreSThA devAH / sh03|4|2|2|| , atha yadindre sarve devAstasthAnAH / tasmAdAhurindraH sarvA devatA indra zreSThA devA iti / sh01|6|3 / 22 // , tato vA indro devAnAmadhipatirabhavat / tai02|2|10|3|| , so (indraH) 'graM devatAnAM paryat / agacchat svArAjyam / tai0 1 / 3 / 2 / 2 // , sa (indraH) vai devAnAM vasurvIro hyeSAm / sh01|6|4|2|| , indro dhai devAnAmojiSTho baliSThaH sahiSThaH sattamaH pArayiSNu tmH| ai07| 16 // 8 / 12 // // indro vai devAnAmojiSTho baliSThaH / kau06|14 // go. u. 1 / 3 // , indraujasAM pate / tai0 3 / 11 / 4 / 2 // , indro mRdhAM vihantA / kau0 4 / 1 // - indrAyAthahomuce / tai0 1 / 7 / 3 / 7 // indrAya sutrAmNe / tai0 1 / 7 / 3 / 7 // vRddhAnAmindraH pradApayitA / tai01|7|2|3|| mokAsArI haivaiSAmindro bhavati yathA gauH prajJAtaM goSTham / go0 u06|4|| mokAsArI vA indraH / ai0 6 / 17, 22 // go0 u05|15|| indro vai trizirasaM tvASTamahan / tAM0 17 / 5 / 1 // 5 indro vRtra hatvA devatAbhizcendriyeNa ca vyArdhat / tai01| indro marudbhiH (vydrvt)| sh03|4|2|1|| indro rudraiH (udkraamt)| ai01| 24 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indraH indrasya puroDAzaH / sh04|2|5|22|| ,, yadindro'pibacchacIbhiH / tai01|4|2|3|| , indro yajJasya netaa| sh04|1|2|15 // , tadAhuH kindevatyo yajJa iti / aindra iti vayAt / go0 u0 3 / 23 // ,, indro yajJasyAtmendro devatA / sh09|5|1|33|| ,, aindro vai yjnyH| ai06| 11 // ,, aindro hi yajJakratuH / kau05| 5 // 28 / 2.3 // ,, indro yajJasya devatA / ai0 5 / 34 // 6 // 9 // za0 2 / 1 / 2 / 11 / / ,, indro vai yakSasya devatA / za0 1 / 4 / 1 / 33 / / 1 / 4 / 5 / 4 // 2 / 3 / 4 / 38 // na ha vA indraH kaMcana bhrAtRvyampazyate / jai0 u0 1 / 45 / 6 / / RksAme vA indrasya hrii| ai02|24 // te01|6|3|9|| , indrasya vai harI bRhdrthntre| taaN09|4|8|| senendrasya patnI / go0 u02|9|| yatsAkamedhairyajata'indra eva tarhi bhavatIndrasyaiva sAyujya salokatAM jayati / sh02|6|4|8|| aindrA vai pazavaH / ai0 6 / 25 // , etadvA indrasya rUpaM yadRSamaH / za02 5 / 3 / 18 // ,, (prajApatiH)aindramRSabha ( aalipst)| sh06| 211 / 5 // aindramRSabha sendratvAya (aalbhte)| tai01|8|5|6|| , sa hyendro yadRSabhaH / za0 5 / 3 / 1 / 3 // , indro vA azvaH / kau0 15 // 4 // aindraM mAdhyandinam / go0 u01| 23 // , aindro madhyandinaH / kau0 5 / 5 // 22:7 // aindro vai mdhyndinH| ai06 / 30 // aindro vai mAdhyandinaH / go0 u06|9|| madhyastho vA indrH| kau0 5 / 4 // hai (antarikSasthAnaH-) indro jyotijyotirindraiti tadantarikSa lokaM lokAnamAmoti mAdhyandinaM savanaM yazasya / kau014|1|| Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrAmistomaH] indraH sa (indraH) etaM mAhendra grahamabata mAdhyandinaM savanAnAM nike valyamukthAnAM triSTubhaM chandasAM pRSThaM sAnAm / ai03 / 21 / / , Rbhavo vA indrasya priyaM dhAma / taaN014|2|5|| , aindraM vai sutyamahaH / kau04|4|| (prajApatiH) agnihotreNa darzapUrNamAsAbhyAmindramasRjata / kau06|| 15 // aindra ekAdazakapAlaH (puroDAzaH) / tAM0 21 / 10 / 23 // , aindramekAdazakapAlaM puroDAzaM nirvapati / za05 / 3 / 1 / 3 // , hemantazizirAvendrAbhyAm (avrundhe)| za0 12 / / , divamaindreNa ( avrundhe)| za0 12 / 8 / 2 / 32 // , athendrAya jyeSThAya / hAyanAnAM caruM nirvapati / sh05|3| 3 / 6 // , yabai kiMcana pItavatpadaM tadaindraM rUpam / ai06|10|| , yat (akSyoH ) zuklaM tadaindram / za0 12 / 9 / 1 / 12 / , indraghoSastvA vasubhiH purastAtpAtu / sh03|5|2|4|| indaturIyam sa indrasturIyamabhavat / yadindrasturIyamabhavat / tadindra turIyasyendraturIyatvam / tai0 1 / 7 / 1 / 3 / / indranihavaH mana indranihavaH / kau0 15 / 3 // indrazatruH atha ( tvaSTA) yadabravIdindrazatravarddhasveti tasmAdu haina mindra eva jaghAnAtha yaddha zazvadavakSyadindrasya zatrapaI. sveti zazvadu hasa evendramahaniSyat / za0 1 / 6 / 310 // indrastomaH ( kratuH ) etena vA indro'tyanyA devatA abhavadatyanyAH prajA bhavati ya evaM veda / tAM0 19 / 16 / 2 // indrAmistomaH ( kratuH ) adhaiSa indrAgnyoH stoma etena vA indrAnI atyanyA devatA abhavatAmatyanyAH prajA bhavati ya evaM veda / tAM0 19 / 17 // 1 // purodhA-( = rAjapaurohityamiti sAyaNaH / kAmo (indrAgnistomena ) yajeta / tAM0 19 / 17 / 7 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ indrAmI indrAgnI prANodAnau vA'indrAgnI / 0 2 / 5 / 3 / 8 // , indrAgnI hi prANodAnIza0 4 / 3 / 1 / 22 / / prANApAnau vA indrAgnI / goDa-2 / 1 // prANApAnau vA etau devAnAM ydindraagnii| tai01|6|4|3|| balaM vai teja indrAgnI / go. u01 / 22 // brahmakSatre vA indrAgnI / kau0 12 // 8 // amRta indrAgnI / sh0.10|4|1|6|| indrAgnI va devAnAmayAtayAmAnI / tai0 1 / 1 / 6 / 5 // 1 / 2 / 5 / 1 // indrAgnI va devAnAM mukham / kau04 / 14 // tasmAdAhurindrAgnI'eva devAnA zreSThAviti / sh013|| indrAgnI va devAnAmojasvitamau / za0 13 / 1 / 2 // 6 // indrAgnI vai devAnAmojiSThau / tAM0 24 / 17 / 3 ||ss037|| indrAgnI iva balena ( bhUyAsam ) / maM0 2 / 4 / 14 // ojo balaM vA etau devAnAM yadindrAgnI / tai01|6|4||4|| ___indrAgnI vai devAnAmojiSThA baliSThau sahiSThI sattamau pAra yiSNutamau / ai02|36|| indrAgnI vai devAnAmojiSThau baliSThI / tai03|8|7|1|| etAbhirvA indrAgnI atyanyA devatA abhavatAm / tAM0 24 / 17 / 2 // indrAgnI vai vizvedevAH / za0 10 / 4 / 1 / 9 // , indrAgnI vai sarve devaaH| kau0 12 / 6 // 16 / 11 // za. 6 / 1 / 2 / 28 // indrAgnI vA idacha sarvam / sh04|2|2 / 14 // asti vai chandasA devatendrAgnI / sh01|8|2|16 // pratiSThe vA indrAgnI / ko03|6|| 5 / 4 // kSatraM vA indrAgnI / sh02|4|2|6|| jyotirindrAgnI / za0 10 / 4 / 1 / 6 // aindrAgnaM vai sAmatastRtIyaM savanam / kau04|4|| tasmAdaindrAno dvAdazakapAlaH puroDAzo bhavati / za. 1 / 6.4 / 3 // , aindrAgno dvAdazakapAlaH puroDAzo bhvti||02|2||| Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sam ] indrAnI aindrAgnAni hakthAni / sh04|2|5|14||4|6|3|3|| , darzapUrNamAsayorve devate sta indrAgnI'eva / za0 2 / 4 / 4 / 17 // indrANI indrANI havA' indrasya priyA patnI tasyA uSNISo vizva ruuptmH| za0 14 / 2 / 1 / 8 // , sa eSa evendrH| yo'yaM dakSiNe'zanpuruSo'theyamindrANI (yo'ysvye'kssnpurussH)| sh010|5|2|9|| imbrAmarato aindrAmArutA umANaH / tAM.21 / 14 / 12 // indrAzunAsIraH saMvatsaro vA indrAzunAsIraH / tai01|7|6|1|| indrAya zunAsIrAya (zuno vAyuH sIra Aditya iti sAyaNaH-tai0 2 / 5 / 8 / 2 bhASye) puroDAzaM dvAdaza kapAla nirvapati / tai01 / 7 / 1 / 1 // imnipaM vRhat ( yaju0 38 / 27 ) etadvA'indriyaM bRhadya eSa (sUryaH) tapati / sh014|3|1|31|| indriyAvAn vIryavAnityevaitadAha yadAhendriyAvAniti / sh03|9| 3 / 25 // , vIryavata ityevaitadAha yadAhendorindriyAvata iti / za0 4 / 4 / 2 / 12 // inno maghavA virapzI iyaM (pRthivI) vA indro maghavA virapzI / ai0 invakAH (mRgazIrSasaMghagatAstArakAH) somsyenvkaaH| tai0 1 / 5 / 11 // irajyan (yaju0 12 / 109) (=dIpyamAnaH) irajyannane prathayasva jantu bhiriti / manuSyA vai jantavo dIpyamAno'ne prathasva manuSyai. rityetat / sh07|3|1|| 32 // irA rA patnI vizvasRjAm / tai03|12|9|5|| ichAndam (sAma) irAnnaM vA etat / tAM05 / 3 / 2 // , etadvai sAkSAdannaM yadilAndam / taaN05| 3 / 2 // ilavardaH saMvatsaro vA iluvardaH / tai03|8|20| 5 // iSaH (yaju0 21 / 47) prajA vaaissH| za0 1 / 7 / 3 / 14 // 4 / 1 / 2 / 15 // iSam (R0 7 / 66 / 9) ayaM vai loka iSamiti / ai06|7|| " annaM vA iSam / kau0 28 / 5 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ iSTi ( 90 ) iSaicorjezca etAveva zAradau ( mAsau ) sa yaccharavyUsa oSadhayaH pacyante teno haitAviSazcorjazca / za0 4 / 3 / 1 / 17 // iSiraH ( yaju0 18 / 40 ) iSira iti / kSipra ityetat / za0 9 / 4 / 1 / 10 // iSIkAH amRtaM vA iSIkAH / tai0 3 | 8 | 4 | 3 // AyurvA iSIkAH / tai0 3 | 8 | 4 | 3 // " iSuH vIrye vA'iSuH / za0 6 | 5 | 2 | 10 // rudrasya hISuH / za0 2 / 6 / 2 / 3 // tasmAdiSuhato vA daNDahato vA dazamIM ( rAtri ) nairdazyaM (- duHkhanivRtti ) gacchati / tAM0 22 | 14 | 3 // iSovRdhIyam (sAma) methI ( = gavAM bandhane nikhAtasthAnaM) vA iSoSudhIyam / tAM0 13 / 9 / 17 // pazavo vA iSovRdhIyam / tAM0 13 / 9 / 9 // 29 iSkartA (yaju0 12 / 110 ) iSkarttAramadhvarasya pracetasamiti / adhvaro vai yajJaH / prakalpayitAraM yazasya pracetasamityetat / za0 7 / 3 / 1 / 33 // iSTakA tadyadiSTAtsamabhavaMstasmAdiSTakAH / za0 6 / 1 / 2 / 22 // yadiSTvApazyattasmAdiSTakA | za0 6 / 3 / 1 / 2 // tadyadiSTvA pazunApazyat / tasmAdiSTakAH / za0 6 / 2 / 1 / 10 // " " 99 " "" " " asthISTakA | za0 8 / 1 / 4 / 5 || 8 | 7 | 4 | 19 // ahorAtrANi vA'iSTakAH / za0 9 / 1 / 2 / 18 // 33 iSTaH iSTurgo vA RtvijAmadhvaryuH / tai0 1 / 4 / 6 / 4 // iSTApUrtam ayajatetyadadAditi brAhmaNo gAyatISTApUrta vai brAhmaNasya / za0 13 | 1 | 5 | 6 // iSTiH yajJo vai devebhya udakAmattamiSTibhiH preSamaicchatyadiSTibhiH praiSamaicchaMstadiSTInAmiSTitvam / ai0 1 / 2 // eSThayo ha vai nAma tA iSTaya ityAcakSate parokSeNa / parokSamiyA iva hi devAH / tai0 1 / 5 / 9 / 1 / 3 / 12 / 2 / 1 / 3 / / 12 / 4 / 1 // 18 tadyadasmA'iSTe kamabhavattasmAdveveSTakAH / za0 6 / 1 / 2 / 23 // asthIni vA' iSTakAH / za0 8 / 7 / 2 / 10 // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 91 ) zAnaH ] iSTiH ( devAH) taM (indraM ) iSTibhiranvaicchan / tamiSTimiranyAvinda - n / taviSTInAmiSTitvam / tai0 1 / 5 / 9 / 2 // , taM (svarga lokaM) iSTibhiranvaicchat / tamiSTibhiranvavindat / tadiSTInAmiSTitvam / tai03|12|2|1||3| 12 / 4 / 1 // , (prajApatiH) taM (azvamedhaM) iSTibhiranvaicchat / tamiSTi mirandhavindat / taviSTInAmiSTitvam / tai0 3 / 9 / 13 // 1 // zAnidhanam ( sAma ) ( devAH ) asminneva loka ihanidhanena pratyati Than / tAM0 10 / 12 / 3 // iheram ( sAma) (devAH) asminneva loka iheDena pratyatiSThan / taaN010| 12 / 4 // iheha ayaM pe loka iheha / ai04|30|| IrenyaH vAgghIdacha sarvamITTe vAcedacha sarvamIDitam / sh01|4| 3 / 5 // , manuSyA vA'IDenyAH / za0 1 / 5 / 2 / 3 // , (R03|27 / 13) IDenyo hyeSaH (agniH ) / za01 / 4 / 1 / 29 // , vAgvA' IDenyA / za0 1 / 4 / 3 / 5 // nyaH (yaju0 17 / 55) IDya iti yaziya ityetat / za09 / 2 / Inidhanam ( sAma) antarikSamInidhanam / tAM0 21 / 2 / 7 // (devAH) amRtatvamInidhanenAgacchan / taaN.10| 12 // 3 // IzAnaH Adityo vA'IzAna Adityo hyasya sarvasyeSTe / 206 / 1 / 3 / 17 // ,, etAnyaSTau (rudraH, sarvaH = zarvaH, pazupatiH, ugraH, azaniH, bhavaH, mahAndevA, IzAnaH) agnirUpANi / kumAro navamaH / sh06|1|3|18|| , IzAno me manyau shritH| tai03|10|8|9|| " sahasa (asuH) IzAno nAma / sa dazadhA bhavati / sa eSa patasya (Adityasya) razmirasubhUtvA sarvAsvAsu prajAsu pratyavasthitaH |.u01|29 / 3,4 // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ uktham ( 92 ) IzAnaH dakSiNato vAsIzAno bhUto vAsi / jai0 u03 / 21 / 2 // , yadIzAno'gnaM tena / kau06 / 8 // (u) upayam prANa u' evoktasyAnnameva thaM tdukthmRktH| za0 10 / 4 / 1 / 23 // , eSa (agniH) u'evoktasyaitadanaM 5 tadukthamuktaH / za0 10 / 4 / 1 / 4 // agnirvA'uktasyAhutaya eva tham / za0 10 / 6 / 28 // Adityo vA uka / tasya candramA eva tham / za0 10 / 6 / 2 / 9 // , prANo vA'ktasyAnameva tham / sh010|6|2|10|| (devAH somaM ) ukthairudasthApayan / tadukthAnAmukthatyam / tai02|2|8|7|| (vAgiti) etadeSAM (nAnAM) ukthamato hi sarvANi nAmAnyuttiSThanti | za0 14 / 4 / 4 / 1 // ghAguktham / ss01|5|| annamukyAMni / kau0 11 / 8 // 17 / 7 // prajA vA ukthAni / te01|8|7|2|| pazava ukthAni / ai04|1, 12 // go0 u0 6 / 7 // te. 1 / 8 / 7 / 2 // pazavo vA ukthAni / kau028 / 10 // 29 // 8 // pa0 / / 11 // tai01|2|2|2|| tAM04 15 / 18 // 16 / 10 / 2 // 19 / 6 / 3 // , vidukthAni / taaN018|8|6|| 19 / 16 // 6 // , aindrAmAni sakthAni / 204 / 2 / 5 / 14 // 4 / 6 / 33 // (devAH) antarikSamukthena ( abhyajayan ) / tA09 / 2 / 9 // " (devAH) ukthairantarikSaM (lokamabhyajayan ) / tAM0 20 / ,, apacchidiva vA etadyakSakANDaM yadukthAni / tAM011 / 11 / 2 // 13 / 6 / 2 // 14 / 6 / 1 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ubAranam ] uktham yadukthAni bhavantyanusantatyA eva / tAM0 1818 / 6 // ukyaH (kratuH) ukthaH SoDazimAn bhavati / tAM0 19 / 6 / 3 // upabhyam annaM vA ukthya m / go0 puu04|20|| , pazaSa ukthyAni / kau0 21 / 5 // , antarikSamukthye na ( abhijayati ) / tai03| 12 / 5 / 7 // ukthyaM vacaH yakSiyaM vai karmokthyaM vcH| ai0 1 / 29 // ukthyaH annaM vA'ukthyaH / za0 12 / 2 / 2 / 7 // rakSA aindrAmArutA ukSANaH / tAM0 1 / 14 / 12 // ukhA etadvai devA etena karmaNaitayAvRtemAllokAnudakhanan pradudakhanaM. stasmAdutkhokhA ha vai tAmukhetyAcakSate paro'kSam / sh06| 7 / 1 / 23 // ,, AtmaivokhA / sh06|5|3|4||6|6|2|15 // zira etadyasya ydukhaa| za0 6 / 5 / 3 / 8 / 6 / 5 / , udaramukhA / sh07|5|1|38|| , yonirvaa'ukhaa| sh07|5|2|2|| ime cailokA ukhaa| sh06|5|2|17 // 6 / 7 / 1 / 22 // 7 / 5 / 1 / 27 // ,, prAjApatyametatkarma ydukhaa| sh06|2|2|23|| ,, parvaitadagneryadukhA / 6 / 2 / 2 / 24 // ukhyaH (yaju. 14 / 1) ayaM vA'gnirukhyaH / sh08|2|1|4|| sanaM vacaH azanAyApipAse ha vA ugraM vcH|01|5|9|6|| umaH vAyuvA'ugraH / sh06|1|3|13|| , etAnyaSTau ( rudraH, sarvaH =zarvaH, pazupatiH, ugraH, azAnaH, bhavaH, mahAndevaH, IzAnaH) agnirUpANi / kumAro navamaH / sh06|1|3 : 18 // umo devaH yaduno deva oSadhayo vanaspatayastena / ko0 6 / 5 // saracATanam haritAlena gohRdayazoNitena cetyuttareNa sannayedyaM dvi pyAtpramahiSThIyenAsya zayyAmavakiradagAraM ca bhasmanA naikaprAme basati / saa02|6|6|| Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ utsedhaH ( 94 ) ut uditi so'sAvAdityaH / jai0 u0 2 / 9 / 8 // uttaraM sadhastham ( yaju0 15 / 54 // 17 / 73 ) dyaurvA'uttaraM sadhastham / za0 8 | 6 / 3 / 23 // 9 / 2 / 3 / 35 n uttaraH teSu hi vA eSa etadadhyAhitastapati sa vA eSa ( sUrya : ) uttaro'smAtsarvasmAdbhUtAdbhaviSyataH sarvamevedamatirocate yadidaM kiMca / ai0 4 / 18 // ( yaju0 38 | 24 ) ayaM vai ( bhU--) loko'Ggya uttaraH / 14 / 3 / 1 / 28 // 33 uttara AdhAraH ziro vai yajJasyottara AdhAraH / za0 1 / 4 / 5 / 5 // uttaranAbhiH vAgvA'uttaranAbhiH / za0 14 | 3 | 1 | 16 // uttaravediH nAsikA 6 vA 'eSA yajJasya yaduttaravediH / atha yadenAmuttarAM vederupakirati tasmAduttaravedinama / za0 3 / 5 // 1 / 12 / / "" " " 13 "" dyauruttaravediH / za0 7 / 3 / 1 / 27 // yonirvA'uttaravediH / za07 / 3 / 1 / 28 // yoSA vA'uttaravediH / za0 3 / 5 / 1 / 33 // pazavo vA uttaravediH / tai0 1 / 6 / 4 / 3 // khala uttaravediH / tAM0 16 | 13 | 7 // " uttarA devayajyA yasya hi prajA bhavatyamuM lokamAtmanaityathAsmiloke prajA yajate tasmAtprajottarA devayajyA / za0 1 / 8 / 1 / 31 / / uttaroSThaH asau loka uttaroSThaH / kau0 3 / 7 // na bhagIrasaH iyaM ( pRthivI ) vA uttAna AGgirasaH / tai0 2 / 3 / 2 / 5 // 2 / 3 / 4 / 6 // utthAnam yatato yajJasyohathaM gatvottiSThanti tadutthAnam / za0 4 / 6 / 8 / 6 // 1 itsaH ( yaju0 12 / 19 ) Apo vA'utsaH / za0 6 / 7 / 4 / 4 // : ( sAmavizeSaH ) utsedhena vai devAH pazunudazedhan / tAM0 15 / 9 / 11 // za0 utsedhaniSedhau brahma sAmanI bhavata utsedhenaivAsmai pazUnutsibhya niSedhena parigRhNAti / tAM0 19 / 7 / 4 // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udIcA vika] udayanIyam atha yadatrAvabhRthAdudatya yajate tasmAdetadudayanIyam / sh04|5|1|2|| , ghAgudayanIyam / pho07||9|| prANodAnAveva yatprAyaNIyodayanIye / kau0 7 / 5 // udayanIyaH (yAgaH) Aditya udayanIyaH / za. 3 / 23 / 6 // , udAna udayanIyaH / ai0 1 17 // udaram udaramekavizaH / vizativI antarudaMre kuntApAnyudarame kavizam / sh012|2|4 / 12 // ., udaramukhA / sh07|5|1|38|| . udaraM vA' upayamanyudareNa hIda sarvamannAdyamupayatam / sh014|2|1 / 17 // udakaH raso vA udarkaH / kau0 11 / 5 // udAnaH udAno yantaryAmo 'mu (divaM) hyeva lokamudanannabhyuda niti / sh04|1|2|27 // (yajJasya) udAna evAntaryAmaH / sh04|1|1|1|| ,, tadyadasyaiSo (udAna:) 'ntarAtmanyato yadvenenemAH prajA yatAstasmAdantAmo nAma / sh04|1|2|2|| , udAna udyniiyH| ai01|7|| udasta iva hyayamudAnaH / pa0 2 / 2 // taM (saMkSaptaM pazuM) udIcI digudAnetyanuprANa dudAnamevAsmi. stadadadhAt / za0 11 / 8 / 3 / 6 // candramA udAnaH / jai0 u04|22| 9 // ,, udAno paitrikakupchandaH / za08 / 5 / 2 / 4 // , udAno vai niyutH| sh06|2|2|6|| udIcI dik eSA (udIcI) vai manuSyANAM dik / te. 1 / 6 / 9 / 7 // udIcI hi manuSyANAM dik / za0 1 / 2 / 5 / 17 // 1 / 7 / 1 / 12 // udIcImAvRtya dogdhi manuSyalokamava tena jayati / tai0 2 / 1 / 8 / 1 // 3 / 2 / 1 / 3 // tasmAnmAnuSa'udIcInavazAmeva zAlAM vA vimitaM yA mindhanti / sh03|1|1 / 7 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ udIcI vika ( 96 ) udIcI dik eSA ( urdAcI ) vai devamanuSyANArtha zAntA dik / tai0 2 / 1 / 3 / 5 // uttarA ha vai somo rAjA / ai01|8|| yaduttarato vAsi somo rAjA bhRto vaasi| jai0 u03| 21 / 2 // udIcInadazaM vai tatpAvatraM bhavati yena tatsomarAjAna. 7 sampAvayanti / sh01|7|1|13|| uttarArdhe juhotyeSA (udIcI) ghetasya devasya (rudrasya) dik / sh01|7|3|20|| eSA (udIcI)otasya devasya (rudrasya) dik / za0 2 / 6 / 2 / 7 // eSA ( udIcI) vai rudrasya dik / tai01|7|8|6|| yadudazcaH paretya tryambakaizcaranti rudrameva tatsvAyAM dizi prINanti / kau0 5 / 7 // eSA ( uttarA = udIcI) hi dik svissttkRtH| za02 / 3 / 1 / 23 // eSA ( uttarA) vai varuNasya dik / tai0 3 / 8 / 20 // 4 // udIcI dik / mitrAvaruNo devatA / tai0 3 / 11 / / / 2 // mitrAvaruNau tvottarataH paridhattAM dhraveNa dharmaNA vizva syAriSTayai ( yaju0 11 / 3) / sh01|3|4|4|| nakSatrANAM vA eSA digydudiicii| ss03|1|| sAnAmudIcI mahatI digucyate / tai03|12|9|1|| udIcyudgAtuH (dik ) / za0 13 / / 4 / 24 // ayAsyenA''Ggirasena (udgAtrA) manuSyA uttarataH (api. tvmessire)| jai0 u02|7|2|| tasmAdudvAtA vRta uttarato nivezanaM lipseta / jai0 u0 2 / 8 / 2 // udIcImeva dizam / pathyayA svastyA prAjAnan / za0 3 / 2 / 3 / 15 // sA (pathyA svastiH) udIcI dizaM prAjAnAt / kau0 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 97 ) udIcI dika] udIcI dik udIcImAroha / anuSTuptvAvatu vairAja sAmaikavi za stomaH zarahatuH phalaM draviNam / za0 5 / 4 / 1 / 6 // mitrAvaruNaneprebhyo vA marunetrebhyo devebhya uttarAsa yaH svAhA / sh05|2|4|5|| vizva tvA devA uttarato'bhiSiJcantvAnuSTubhena chndsaa| sai02|7|15| 5 // athainaM (indra) udIcyAM dizi vizve devA......abhyaSican......vairAjyAya / ai08|14|| vizvakarmA tvAdityairuttarataH pAtu / za0 3 / 5 / 2 / 7 // tasmAduttarataH pazcAdayaM bhUyiSThaM pavamAnaH (vAyuH ) pavate savitRprasUto hyeSa etatpavate / ai01|7|| (vAyuH) yaduttarato vAti / savitaiva bhUtvottarato vAti / te02|3|9|| 7 // (he devA yUyaM ) savitrodIcI (dizaM prajAnAtha ) / ai0 sa hAniruvAca / ( asurAH) udaJco vai naH palAyya mucyanta iti / sh01|2|4|10|| prathaitasyAmudi (dI)cyAndizi bhUyiSThaM vidyotte| ss02||4|| tasmAdetasyAM (udIcyAM) dizi prajAH azanAyukAH / za0 7 / 311 / 23 // tasmAdetasyAM (udIcyAM ) dizyetau pazU ( azvazcAvizca) bhuuyisstthau| sh07|5|2|15|| atha yadudIcyAM dizi tatsarvamudgIthenApnoti / jai0 u0 1 / 31 / 6 // uttarata Ayatano vai hotaa| tai03|9|5|2|| udIcyeva yazaH / go pU05 // 15 // zamImayaM (zaDU) uttarataH, za me'saditi / za. 13 / 8 / tasmAdetasyAmudInyAM dizi ye ke ca pareNa himavantaM janapadA uttarakurava uttaramadrA iti vairAjyAyaiva te'bhi Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ udumbaraH (58) picyante viraaddityenaanbhissiktaanaacksste| ai0 8 / 14 // udIcI dik tasmAdudIcyAM dizi prazAtatA vAgucata udazca u eva yanti vAcaM zikSituM yo vA tata Agacchati tasya vA zuzrUSanta iti / kau0 7 / 6 // udIcImeva dizam / pathyayA svastyA prAjAnaMstasmAda ttarAhi vAgvadatiM kurupazcAlanA / sh.32|3|15|| udIcI prAcI dik) etasyAha ( udIcyAM prAcyAM ) dizi svarga sya lokasya dvAram / sh06|6|24|| eSA hobhayeSAM devamanuSyANAM digyadudIcI praacii| za6 / 4 / 4 / 22 // udubrahmIyam ( sUktam ) Rtavo vA udubrahmIyam / kau0 29 / 6 // udumbaraH sa (prajApatiH) abravIt ayaM vAva mA sarvasmAtpApmana udabhA diti yadavIdudabhArSInmeti tasmAdudumbhara udumbharo ha vai tamudumbara ityAcakSate paro'kSam / sh07|5|1 / 22 // ,, athAsya (prajApateH) indra oja AdAyodabudakAmatsa udumbaro 'bhavat / za0 7 / 4 / 1 / 39 // ,, audumbaraM (yUpam) annAdyakAmasya / Sa0 4 / 4 // " audumbareNa ramjanyaH ( abhiSiJcati ) / UrjamevAsminnannAcaM dadhAti / tai01| 7 / 8 / 7 / / , UrvA annAdhamudumbaraH / ai05 / 24 // 8 / 8,9 // kau0 25 / 15 // 27 // 6 // , UrvA udumbaraH / te01 / 1 / 3 / 10 // tAM0 5 / 5 / 2 // , annaM vA' uurgudumbrHsh03|2|1|33|| 33 // 4 // 27 // , UrvA annamudumbaraH / 01 / 2 / 6 / 5 // UrgudumbaraH / tAM0 6 / 4 / 11 // 16 / 6 / 4 // ,, prajApati devebhya Urja vyabhajattapta udumbaraH samabhavat / taaN06|4|1|| yadvaitaddevA iSamUrja vyabhajanta tata udumbaraH samabhavattasmAsa triH saMvatsarasya pacyate / ai0 5 / 24 // , te ha sarva eva vanaspatayo 'surAnabhyupeyurudumbaro haiva devAnna Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( haha) jahau te devA asurAn jitvA teSAM vanaspatInavRJjata / za0 6 / 6 / 3 / 2 // udumbara: gRhapatiraudumbarIM dhArayati gRhapatirdhva UrjA yantorjame vaibhyo yachati / tAM 4 / 9 / 15 // " 39 39 99 13 " "" " 99 udgAtA sUrya ugAtA / go0 pU0 1 / 13 // " 39 " w 19 " " " mAsebhya evAsyorgastravatsa udumbaro'bhavat / za012|7|1|9|| UrjA vA eSo'nAdyAdvanaspatirajAyata yadudumbaraH / ai07|32|| tadyeSu vanaspatipUgya rasa AsIdudumbare tamadadhustayaitadUrjA sarvAnvanaspatInprati pacyate tasmAtsa sarvadArdraH sarvadA kSIrI tadetatsarvamannaM yadudumbaraH sarve vanaspatayaH / za0 6 / 6 / 3 / 3 // atho sarvas pate vanaspatayo yadudumbaraH / za0 7 / 5 / 1 / 15 // bhaujyaM vA etadvanaspatInAM (yadudusvaraH) / ai0732 || 8 | 16 // prAjApatyo vA udumbaraH / tAM0 6 / 4 / 1 // prAjApatya udumbaraH / za0 4 / 6 / 1 / 3 // udgAtA ] Adityo vA udgAtA'dhidaivaM cakSuradhyAtmam / go0 pU0 4 | 3 // saurya ugAtA / tAM0 18 / 9 / 8 // parjanyo vA' udgAtA / za0 12 / 1 / 1 / 3 // varSA udgAtA tasmAdyadA balavadvarSati sAmna ivopabdiH kriyate / za011/2/7/32 // prANa udgAtA / kau0 17 / 7 // go0 u0 5 // 4 // te ya eveme mukhyAH prANA eta evodgAtArazcopagAtArazca / je0 u0 1 | 22 | 5 // devAnAM vai SaDuGgAtAra Asan vAk ca manazca cakSuzca zrotraM cADapAnazca prANazca / jai0 u02 / 1 / 1 / etadvA udg| tRNA hastakAyyaM yatpavitrasya vigrahaNam / tAM0 6 / 6 / 12 / / anabhijitA vA eSodgAtRNAM digyatprAcI / tAM0 6 / 5 / 20 // tasmAdudvAtA vRta uttarato nivezanaM lipseta / je0 u0 2 / 6 / 2 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ udgIthaH (100) udAtA ayAsyenA''Ggirasena (udAtrA dIkSAmahA iti) manuSyA utsarataH (Agacchan / jai0 u02|7||2|| udIcyudgAtuH ( dik ) / sh013|5|4|24|| .. eSa vai yajamAnasya prajApatiyadudgAtA / taaN07|10|16|| , prajApatirvA'udgAtA / sh04|3|2 // prAjApatya udaataa| taaN06|4|1||6|5|18|| ,, udgAtava yazaH / go0 puu05|15|| udgItha: so'sAvAdityarasa eSa eva udagnireva gI candramA eva tham / sAmAnyeva uddaca eva gI yajUpayeva zamityadhidevatam / athAdhyAtmam / prANa eva udvAgeva gI mana eva yam / sa eSo 'dheidavataM cA'dhyAtma codIthaH / jai0 u01| 57 / 7-8 // ,, prANo vAvodvAggI sa udvIthaH / jai0 u04|23|2|| eSaH (prANa:) u vA'udgIthaH / prANo bA'utprANena hIda sarvamuttabdhaM vAgeva gIthocca gIthA ceti sa udiithH| sh014| 4 / 1 / 25 // eSa vazI dIptAna udgItho ytpraannH| jai0 u02|4|1|| (prajApatiH) prANamudgItham (akrot)| jai0 u0 6 13 5 // Aditya udgIthaH / jai0 u01| 33 / 5 // prajApatirudgIthaH / tai03| 8 / 22 // 3 // ( prajApatiH ) sAmAnyudgItham (akarot ) / jai001 // 13 // Rtava udgIthaH / 03 / 1 // varSA udgIthaH / ss03|1|| (prajApatiH ) varSAmudgItham (akarot ) / 001127 // (prajApatiH) stanayitnumudgItham (akarot ) / jai0 u01| mAdhyandina udgIthaH / jai01|12|4|| ,, somavRhaspatI udgIthaH / jai0 u01| 58 / 9 // eSa (vAyuH) vai somasyogIyo yatpavate / tAM06 / 6 / 18 // puruSo hodgIthaH / jai0 u04 / 9 / 1 puruSa udgIthaH / jai0 u01|33|9|| Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 101 ) udgItha: mAMsamudgIthaH / jai0 u0 1 | 36 | 6 // 29 17 ". 1 / 11 / 8 // atha yadudIcyAM dizi tatsarvamudrIthenApnoti / je0 u0 1 / 31 / 6 // udbhida (:) yadudbhidA yajate balamevAsmai (yajamAnAya vicyAvayati / tAM0 19 / 7 / 3 // udezIyam (sAma) pRSThAni vA asRjyanta teSAM yattejo raso 'tyaricyata tadevAH samabharastadudva 17 zIyamabhavat / tAM0 "" zraddhA, yazo, dakSiNA eSa udgIthaH / jai0 u0 1 / 19 / 2 // ( prajApatiH ) udgIthaM devebhyo'mRtam ( prAyacchat ) / jai0 u0 "5 8 / 9 / 7 // ujra : antarikSa hyeSa uddhiH / za0 6 16 / 2 / 4 // upa iyaM (pRthivI) vA'upa / dvayeneyamupa yaddhIdaM kiMca jAyate'syAM tadupajAyate'tha yantryRchatyasyAmeva tadupopyate / za0 2 / 3249 // upa vai rathantaram ( 'upazabdasambaddhaM hi rathantarapRSThaM jyotiSTome" iti sAyaNaH) / tAM0 16 | 5 | 14 // " upadravaH | upagAtAraH tasmAddu catura evopagAtRn kurvIta / jai0 u0 1 | 22 | 6 // ArttavA upagAtAraH / tai0 3 / 12 / 9 // 4 // " 8 1916 // sarveSAM vA etatpRSThAnAM tejo yadudvazIyam / tAM0 taya eveme mukhyAH prANA eta evodgAtArazcopagAtArazca / jai0 u0 1 / 22 / 5 // upaguH (sauzravasaH) upagurve sauzravasaH kutsasyauravasya purohita AsIt / tAM0 14 / 6 / 8 // upadIkAH imA vai vamrayo yadupadIkAH / za0 14 / 1 / 1 / 8 // upadezanavantaH (stomAH) prANo meM trivRdarddhamAsaH paJcadazaH saMvatsaraH saptadaza Aditya ekaviza ete vai stomA upadezanayantaH / tAM0 6 / 2 / 2 // upadravaH vizve devA upadravaH / jai0 u0 1 / 68 / 9 // ( prajApatiH) upadravaM gandharvApsarobhyaH (prAyacchat) / jai0 u0 1 / 12 / 1 // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [upazrotA (102) upadravaH ApaH prajA oSadhaya eSa upadravaH / jai0 u01|16|2|| , yadupAstamayaM lohitAyati sa upadravaH / jai0u01 / 12 // 4 // , atha yadantarikSa tatsarvamupadraveNApnoti / jai0 u01|31|8|| upadraSTA agniI upadraSTA / go0 u04|9|| tai0 3 / 7 / 5 / 4 // ., brAhmaNo vA upadraSTA / go0 u02|19 // upabhRt athedamantaritamupabhRt / sh01|3|2|4|| ,, antarikSamupabhRt / tai03|3|1|2||3|3|611|| ,, bhrAtRvyadevatyopabhRt / tai03|3|5|4|3|3 / 7 // , sAvitryupabhRt / tai03|3|7|6|| , upabhRtsavyaH (hastaH) / tai03|3|1|5|| , attava juhUrAdya upabhRt / sh01|3|2|11|| upayajaH yadyajantamupayajati tasmAdupayajo nAma / sh03|8|4|10|| upayamanI udaraM vA'upayamanyudareNa hIda sarvamannAdhamupayatam / 10 14 / 2 / 1 / 17 // . antarikSa vA' upayamanyantarikSaNa hIda7 sarvamupayatam / za0 14 / 2 / 1 / 17 // upayAma (grahaH)iyaM (pRthivI ) vA' upayAma iyaM vA'idamannAdyamupayacchati pazubhyo manuSyebhyo vanaspatibhyaH / sh04|1|2|8|| upavasathaH yadaharasya zvo 'gnyAdheya syAt / divaivAnIyAnmano ha ye devA manuSyasyAjAnanti te'syaitaccho'gnyAdheyaM viduste'sya vizve devA gRhAnAgacchanti te'sya gRhepUpavasanti sa upavasathaH / sh02|1|4|1|| te (vizve devAH) etaddhaviH pravizanti ta'etAsu dhasatIva. rISUpavasanti sa upavasathaH / sh03|9|2|7|| upavAkAH yachleSmaNastA upavAkAH (abhvn)| 2012 / 7 / 1 / 3 // upaveSaH upeva vA'enenaitadveveSTi tasmAdupaveSo naam| za0 112 / 1 // 3 // , pariveSo vA eSa vanaspatInAm / yadupaveSaH ! tai03|3|11|1|| , dhRSTiA upaveSaH / tai03|3| 11 / 2 // upazrotA vAyurvA upazrotA | go0 u0 2 // 19 // 4 / 9 // tai03| 7 / 5 / 4 // Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (103 / upAMzuH] upasadaH te (devAH) etAbhirupasadbhipAsIdastadyadupAsIdastasmAdupa sado nAma / sh03|4|4|4|| ,, Rtava upasadaH / za0 10 / 2 / 5 / 7 // " mAsA upasadaH / sh010|2|5|6|| , ardhamAsA upasadaH / za0 10 / 2 / 5 / 5 // ahorAtrANi vA' upasadaH / sh010|2|5! 4 // ime lokA upasadaH / za010 / 2 / 5 / 8 // etadu ha yajJe tapaH / yadupasadastapo vA' upasadaH / za0 10 // 2 / 5 / 3 // , tapo psdH| sh03|6|21 11 // , grIvA vai yajJasyopasadaH / za. 3 / 4 / 4 / 1 // (yazastha) grIvA upasadaH / ai0 1 / 25 // patAbhirve devA upasadbhiH / puraHprAbhinda nimAlokAn prAja. yan / sh03|4|4|5|| ., vajrA cA' upasadaH / sh010|2|5|2| ,, jitayo vai nAmatA ydupsdH| ai01 / 24 // , tA (upasadaH vA Ajyahavipo bhavanti / za0 3 / 4 / 4 / 6 // , vA etAM devAH samaskurvata yadupasadastasyAH agniranIka mAsIt somaH zalyo viSNustejanaM varuNaH parNAni ai01||25|| upahavyaH (ekAhaH) te devAH prajApatimupAdhAvan sa etamupahavyamapazyat / tAM0-18 / 1 / 2 // indro yatIn sAlAvRkeyebhyaH prAyacchattamazlIlA vAgabhyavadat sa prajApatimupAdhAvattasmA etamupahavyaM prAyacchattaM vizve devA upAhvayanta, yadupAhvayanta tasmA dupahavyaH / tAM0 18 / 1 // 9 // upahitam pAgupahitam / sh06|1 / 2 / 15 // , aGgAnyupahitam / sh06|1|2|15|| upAMzu aniruktaM vA' upA7zu / sh01|3|5 / 10 // , sa yadupAzu tatprAjApatya rUpam / sh01|6|3| 27 // upAMzuH (praha) prANo ha vA' asya (yajJasya) / upAzuH / sh04| 1 / 1 / 1 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ulbama (104) upAMzuH (gahaH) athavA upAMzuH prANa eva / kau0|12|4|| , yazamukha vA upAzuH / za05 / 2 / 4 / 17 // iyaM (pRthivI) ha vA'upAzuH / sh041|2|27|| , upAMzupAtramevAnvajAHprajAyante / / 04 / 515 // 2 // upAMzuyAja: kSatramupAzuyAjaH / za0 11 / 2 / 7 / 15 // upAMzusavanaH AtmA vA upAMzusavanaH / ai02|21|| (yajJasya) AtmopA7zusavanaH / sh04|1|2|25 // (yazasya) vyAna upAya zusavanaH / sh04|1|1|1|| vyAno jhupA 5zusavanaH / sh04|1|2|27|| antarikSamevopAzusavanaH / sh04|1|2|27 // upAMzvantaryAmI (ghau| prANApAnA upaaNshcntryaamii| ai02|21 // prANApAnau vA upAMzvantaryAmI / kau0 11 / 8 // vaya iva ha vai yajJo vidhIyate tasyopA zvantayomAveva pakSAvAtmopA zusavanaH / sh04|1| 2 / 25 // uraH tasmA ururabhavat / tadurasa urastvam / jai0 u04|24|2|| ,, uraH saptadazaH (stomaH) / aSTAvanye jatravo 'TAvanyA uraH saptada. zam / za0 12 / 2 / 4 / 11 // , uratriSTupu / p02|3|| , urastriSTubhaH / sh08|6|2|7|| ,, uraH sAntapanIyA (iSTiH) urasA hi samiva tapyate / za0 11 / 5 / 2 / 4 // urvI yatheyaM pRthivyuvryevamurubhUyAsam / sh02|1|4|28|| ulUkhalam (prajApatirabravIta) uru me karaditi tasmAdurukaramurukara ha vai tadulUkhalamityAcakSate paro'kSam / za0 7 / 5 // 11 22 // , antarikSaM vA' ulUkhalam / sh07|5|1|26|| , yonirulUkhalam......ziznaM musalam / sh07|5|1|38|| ulbam ulvaM ghRtam / sh06|6|2|15 // , ulyaM vA' USAH / sh07|3|1|11|| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 105 ) uSAsAnaktA] ulbam ulpamUSAH | 207 / 1 / 1 / 8 // uzan uzannuzantamiti priyaH priyamityevaitadAha / za0 3 3 / 3 // 0 // , vAyuryA uzan / sAM07 / 5 / 19 // uzanA: (kAvyaH) uzanasA kAvyena (udgAtrA) asurAH pazcAt (A gcchn)| jai0 u02|7|2|| , uzanA vai kAvyo 'surANAM purohita AsIt tAM. 7 / 5 / 20 // uzInarA: smAdasyAM dhruvAyAM madhyamAyAM pratiSThAyAM dizi ye ke kuru paJcAlAnAM rAjAnaH savazozInarANAM rAjyAyaiva te 'gi Sicyante rAjetyenAnabhiSiktAnAcakSate / ai0 8 / 14 // uSA: rAtrirvA ussaaH| te 3 / 8 / 16 / 4 // , yoSAH sA raakaa| ai0 3 / 48 // , bhUtAnAM patigRhapatirAsIduSAH patnI / sh06|1 / 3 / 7 // tAnImAni bhUtAni ca bhUtAnAM ca patiH saMvatsara' upasi reto siJcatsa saMvatsare kumAro 'jAyata so'rodItU... yadarodItU tasmAddraH / sh06|1|3|8-10|| prajApati svAM duhitaramabhyadhyAyaddivamityanya AhuruSasamityanye / ai03 / 33 // prajApatiha 4 svAM duhitrmbhiddhyau| divaM voSasaMvA mithunyenayA syAmiti tA sambabhUva / za01 / 7 / 4 / 1 // prajApatiruSasamadhyet svAM duhitaraM tasya retaH parApatattadasyAM nyaSicyata tadazrINAdidaM me mA duSaditi tatsadakarot pshuunev| tAM08 // 2 // 10 // tAn dIkSitAMstapAnAn (agnivAyvAdityacandramasaH) uSAH prA. jApatyA 'psarorugaM kRtvA purastAtpratyudaittasyAmeSAM manaH samapatatte relo 'siJcanta te prajApatiM pitaramatyAbravanneto vA prasicAmA idaM no mAmuyA bhUditi / kau06 / 1 // gobhiraruNaruSA AjimadhAtU / ai04|9|| // uSasthamanvAha tadantarikSalokamApnoti / kau0 11 / 2 // 18 // 2 // uSAmAnaktA ahorAtra vA uSAlAnatA / ai02|4|| Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Urpha ( 106 ) uriNak chandaH) uSNigutsnAnAt snihyatervA kAntikarmaNo'pi voSNI piNo vetyaupa makam / de0 3 / 4 // yasya sapta tA uSNiham / ko09, 2 // aSTAviMzatyakSaroSNik / ka.0 26 / 1 // auShio vai puruSaH / ai04|3|| AyurvA uSNika / ai01 / 5 // grIvA uSNihaH / sh08|6|2 / 11 // cakSuruSNika / sh010|3|1|1|| pazavo vA uSNika / taaN08|10|4|| ajAvikamevoSNika / kau0 12 // 2 // yajamAnacchandasamevoSNika / kau0 17 / 2 // uSNikakubhau prANA vA uSNikakubhau / tAM0 8 / 5 / 5 // nAsike vA ete yajJasya yaduSNikakubhau / tAM0 815 // 4 // uSNikakubbhyAM vA indro vRtrAya vajaM prAharat kakubhi parAkramatoSNihA prAharat / taaN08|5|2|| (U) Uti: UtayaH khalu vai tA nAma yAbhirdevA yajamAnasya havamAyanti / ye va paMthAno yAH stratayastA vA Utayasta u evaitatsvagaMyANA yajamAnasya bhavanti / ai01|2|| ,, UnAtiriktAni (zarIrasya ) nyUnAkSarI chanda Apo devatonA tiriktAni / za0 10 / 3 / 2 / 13 // UmA: UmA vai pitaraH prAtaHsavana UrvA mAdhyandine kAvyAstRtIya savane (UmAH = RtuvizeSaH, taittirIyasaMhitAyAm 4 / 4 / 7 / 2 // 5 / 3 / 11 / 3 // sAyaNabhASyamapi drssttvym)| ai87 / 34 // UrU anuSTupchando vizve devA devatosa / za0 10 / 3 / 2 / 6 // urka UrjadadhAthAmiti rasaM dadhAthAmityevaitadAha / sh03|6|4|18|| ,, Urvai rasaH / sh05|1|2| = // ,, rasavatIrityevaitadAha yadAhorjasvatIriti / sh05|3|4|3|| , Urje tveti ( yaju0 1 // 30 // ) yo vRSTAdUmraso jAyate tasmai tadAha / za0 1 / 2 / 2 / 6 // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / ( 107 ) UrdhvA (dik) ] U UrvA pApo rsH| kau0 12 // 1 // ,, ( yaju. 18 / 41) Apo vA' UrjA 'dbhayo hyUrjAyate / sh09| 4 / 1 / 10 // , yadvataddevA iSamUrja vyabhajanta tata udumbaraH samabhavat / ai0 5 / 24 // prajApatirdevebhya Uja vyabhajattata udumbaraH samabhavat / tAM0 6 / 4 / 1 // ,, Urgiti devAH ( upaaste)| sh010|5|2|20 // ,, audumbareNa rAjanyaH (abhiSiJcati ) / urjamevAsminnanAya ___ dadhAti / tai0 1 / 7 / 8 / 7 // ,, UrvA udumbaraH / tai0 / / 1 / 3 / 10 // taaN05||2|| ,, uurgudumbrH| taaN06|4|11 // 16 / 6 / 4 // ,, annaM vA' UrgudumbaraH / sh03|2|1|33||3|3|4|27|| / U annamudumbaraH / tai0 1 / 2 / 6 / 5 // ,, UrvA annaacmudumbrH| ai0 5 / 24 // 6 // kau0 25 / 25 // 27 // 6 // ,, UrvA mujAH / te. 3 / / 1 / 1 // , UgvirAda / tai01|2|2|2|| Urjam annamUrjam / kau0 28 / 5 // UNanAbhiH ye ( kAlakajAkhyA asurAH ) 'vAkIryanta / ta UrNanAbhayo ___'bhavan ( maitrAyaNIsaMhitA 1 / 6 / 6 // kAThakasaMhitA / 1 // ityapi draSTavyam ) / tai0 111 / 2 / 5 // UrNAyuH (yaju013 / 50) imamUrNAyumityUrNAvalamityetat / sh07|5| 2 / 35 // Usajhanam (sAma) asurA vA eSu lokeSvAsa 5 stAndevA Urddhasamane nabhyo lokebhyaH prANudanta / taaN04|2|11|| U.Dam (sAma) (devAH) aU (svarga lokaM) UddheDena (abhyajayan ) / tAM0 10 / 12 / 4 // UrdhA (dik) eSorkhA bRhaspaterdigityebAhuH / sh05|1|1|4|| Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ USAH (108) UrdhvA (dik) arthatandantarikSam (= UrdhA dika) eSA hi dig vRha. spateH / sh02|3|4|36 // eSA vA UrdhvA bRhaspaterdiktadeSa upariSTAdaryamNaH pnthaaH| za0 5 / 5 / 1 / 12 // U rdhA dik / bRhaspatirdevatA / tai0 3 / 11 / 5 / 3 // bRhaspatistvopariSTAdabhiSiJcatu pAMktena chandasA / tai0 2 / 7 / 15 / / / UrdhAmAroha / paMktistvAvatu zAkcararaivate sAmanI triNavatrayastri-zau stomau hemantazizirAvRtU ghoM draviNamiti / sh05|4|1|| 7 // paMktirUvardhA dik / za0 - / 3 / 1 / 12 // yadupariSTAdavavAsi prajApatirbhUto vivaasi| jai0 u0 3 / 21 / 2 // somanetrebhyo devebhya uparisadbhayo duSasvadbhayaH svAhA / sh05|2|4|5|| athainaM (indra) UrdhvAyAM dizi marutazcAGgirasazca devAH... ......abhyaSizcan ........pArameSTayAya mAhArAjyAyA' dhipatyAya svaavshyaayaa''tisstthaay| ai0 - / 14 // UrdhvAmeva dizaM adityA prAjAnaniyaM (pRthivI) vADa aditistasmAdasyAmUrdhA proSadhayo jAyanta' UrdhA ghanaspatayaH / za0 3 / 2 / 3 / 16 // sA (aditiH) UvAM dizaM prAjAnAt / kau0 7 // 6 // svayaivordhA dik| ai01| - // UrvAH (pitaraH) UmA vai pitaraH prAtaH savana UrvA mAdhyandine kAvyA. ratRtIyasabane / ai07|34|| USAH tasmAtpazavyamUSaram (sthAna) ityaahuH| sh02|1|1|6|| ,, saMjJAna hotatpazUnAM yadUSAH / tai0 / / 1 / 3 / 2 // , pazavo vA' USAH / sh05|2|1|16|| ., pazaSa USA: sh07|1|1|6||7|3|118|| USo hi poss|ai4|27|| Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 106 ) USAH puSTirvA eSA prajananaM yadUSAH / tai0 reto vAs USAH prajananam / za0 ete hi sAkSAdannaM d "" 39 59 ,, ulbamUSAH / za0 7 / 1 / 1 / 8 // se ( USA ) smutaH ( dyulokAt ) zrAgatA zrasyAM pRthivyAM pratiSThitAstamanayordyAvApRthivyo rasaM manyante / za0 2 / 1 / 128 // "" " (R) Rk athemAni prajApati RkpadAni zarIrANi saJcityA 'bhyarcat / yadabhyarcattA evarco 'bhavan / jai0 u0 1 / 15 / 6 // ( yaju0 13 / 36 ) prANo vA' Rk prANena hyarcati / za0 7 / 5 / 2 / 12 // .. 39 " "" 39 19 " " 99 " 99 " " 1 / 1 / 3 / 1 // 13 / 8 / 1 / 14 // yadUSAH / tai0 1 / 3 / 7 / 6 // ullaM vA' USAH za0 7 / 3 / 1 / 11 // 99 brahma vA Rk / kau0 7 / 10 // vAgRk / jai0 0 u0 4 / 23 // 4 // vAgityuk / jai0 u0 1 / 6 / 2 // sA / jai0 u01 / 25 / 8 // vAgevazca sAmAni ca 1 mana eva yajuSi / 204 | 6 | 7 / 5 // Rprathantaram | tAM0 7 / 6 / 17 // amRtaM ghA Rk / kau0 7 / 10 // asthi vA RkU / za0 7 / 5 / 2 / 25 / / asthi ghRk / za0 1 / 6 / 3 / 26, 30 // Rk zatapadI / Sa0 1 / 4 // tasya (dakSiNanetrasya) yacchukkaM tadRcAM rUpam / jai0 u04|24|12 // RksAmayorhete (zuklakRSNe ) rUpe / za0 6 / 7 / 1 / 7 // etAvadvAva sAma yAvAn svaraH / RgvA eSarte svarAdbhavatIti / jai0 u0 1 / 21 / 6 // Rdhi sAma gIyate / za0 8 / 1 / 3 / 3 // sAma vA RcaH patiH / za26 / 1 / 3 / 5 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ RgyajuSI ( 110) Rka paya zrAhutayo ha vA' etA devAnAm / ydRcH| sh011|5|6|4|| , zromityacaH pratigara evaM tatheti gAthAyA omiti vai daivaM tatheti mAnuSam / ai07|18 // ., Rgbhyo jAtaM vaizyaM varNamAhuH / te0 3 / 12 / 6 / 2 // RcAM prAcI mahatI digucyate / RgbhiH pUrvAhna divi deya Iyate / tai03|12||1|| Rgbhyo jAtA sarvazo mUrtimAhuH / tai0 3 / 12 / / 1 // sa (prajApatiH ) RcaivAzaMsadyajuSA prAcarat sAnogAyat / kau06 / 10 // ukthamiti vahvacAH ( upAsate ) / za. 10 / 5 / 2 / 20 // ,, mahadukthamRcAm (smudrH)| sh6||2| 12 // , yadetanmaNDalaM ( AdityaH ) tapati / tanmahadukthaM tA RcaH sa RcAM lokaH / za0 10 / 5 / 2 / 1 // (zrAdityasya) maNDalamevArcaH / za0 10 / 5 / 1 / 5 // ,, vIrya vai devata'rcaH / za. 1 / 7 / 2 / 20 // , tadvai mAdhyandine ca savane tRtIyasavane ca nho 'parAdho'sti / jai0 u01|16 / 5 // ,, atha yadanace devatAsu prAtaHsavanaM gAyati tena svarga lokameti / jai0 u0 1 / 16 / 5 // RkSAH saptarSInu ha sma vai purA ityAcakSate / za0 2 / 1 / 2 / 4 // RksAme RksAme vA indrasya harI / ai02|24 // tai01|6|3|6|| ksAme ve harI sh04|4|3|6|| RksAme vai sArasvatAbutsI / tai01|4|4|6|| RksAmAni vA eSTayaH (apsarasaH, yaju0 18 / 43) RksAmai hyAzAsata' iti no 'stvitthaM no 'stviti / za0 hai|4|1|12|| gyajuSI (= amAnuSI vAk ) sa (brahmA ) yadi purA mAnuSI vAcaM vyAharet / tatro vaiSNavImRyaM vA yajurvA japedyajJo vai viSNustadyazaM punarArabhate tasyoM haiSA prAyazcittiH / za0 17.4 // 20 // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 111 ) Rtanidhanam ] RgvedaH agnimIle purohitaM yshsydevmRtvijN| hotAraM ratnadhAtama mityevamAdiM kRtvA RgvedamadhIyate / go0 pU0 1 / 26 / / sa Rco vyauhat / dvAdaza bRhatI sahasrANi ( 1200.436 =432000 akSarANi) etAvatyo hoM yAH prjaaptisRssttaaH| sh010|4|2|23 // manurvaivasvato rAjetyAha / tasya manuSyA vizaH.....Rco vedaH..."RcA sUktaM vyAcakSANa ivAnudravet / za0 13 / 4 / 3 / 3 // dhAgevarvedaH / za0 14 / 4 / 3 / 12 // RgvedAgArhapatyaH (ajAyata ) / pa0 4 / 1 / / ,, bhUrityagbhyokSarat so 'yaM ( pRthivI-)loko 'bhavat / Sa. 1 / 5 // sa ( prajApatiH) bhUrityevarvedasya rasamAdatta / seyaM pRthivyabhavat / tasya yo rasaH prANedat so'gnirabhavadrasasya rasaH / jai0 u01|1|3 // RcAmagnivataM tadeva jyotirgAyatraM chandaH pRthivI sthAnam / go0 puu01|26|| agnerRgvedaH (ajaayt)| za0 11 / 5 / - / 3 // ayaM (bhU. )loka RgvedaH / pa0 1 / 5 // ,, imameva lokaM ( pRthivIM) RcA jayati / sh04|6|7|2|| RksaMmitA vA ime lokA ayaM lokaH pUrvo 'rthoM 'sau loka uttage'tha yadardharcAvantareNa tadidamantarikSam / kau0 11 11 // ,, Rgvedo vai bhargaH / za. 12 / 3 / 4 / // ., Rgveda eva bhargaH / go0 puu05| 15 // RjuH (yaju0 37 / 10) asau vai loka RjuH satya juH satyameSa ya e (sUryaH) tapati / za0 14 / 1 / 2 / 23 // RNam RNa 7 ha jAyate yo sti / sa jAyamAna eva devebhya RSibhyaH pitRbhyo manuSyebhyaH / sh01|6|2|1|| RtajAH RtajA ityeSa ( sUryaH) vai satyajAH / ai0 4 / 20 // Rtanidhanam ayaM ( bhUlokaH ) evartanidhanam / tAM0 21 / 2 / 7 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [navaH Rtam (yaju0 121105 // 38.20 // ) satyaM vA Rtam / sh07||3|| 1 / 23 // 14 / 3 / 1 / 18 // tai03||3|4|| ( yju012| 14 ) Rtamiti satyamityetat / za0 6 / 7 / 3 / 11 // tamityeSa ( sUryaH) vai satyam / ai0 4 / 20 // agnirvA Rtam / tai02|1|11 / 1 // Rtameva parameSThi / tai015|5|1|| caturvA RtaMtasmAdyataro vivadamAnayorAhAhamanuSThayA cakSuSAdarza miti tasya zraddadhati / ai0 2 / 40 // mano vA Rtam / jai0 u0 3 / 36 / 5 // brahma vA' Rtam / za0 4 / 1 / 4 / 10 // zromityetadevAkSaramRtam / jai0 u03|36|| 5 // (yaju0 11 / 47) ayavA' agnirRtamasAvAdityaH satyaM yadivAsAvRtamaya( agniH ) satyamubhayamvetadayamagniH / sh.6|4|4|10|| , Rtenaivaina svarga lokaM gamayanti / tAM0 18 / 2 / / RtavaH dvau dvau hi mAsAvRtuH / tAM0 10 / 12 // , dvau hi mosaavRtuH| sh07| 4 / 2 / 29 // , (Rtu:-catavAromosAH) viMzati zataM vA Rtorhaani| kaura 11 / 7 // prayo vA' RtavaH sNvtsrsyaash03|4.4|17||11:5411 // , pazcAtavaH / tAM 12 / 4 / 813 / 2 / 6 // , pazca vA' RtavaH / sh02|2|3| 14 // , pazvarttavaH saMvatsarasya / sh06|5|2|16 // 3 / 1 / 4 / 20 // ., pazca vA RtavaH saMvatsarasya / sh03|1|4|5|| , pazcartavo hemantazizirayoH samAsena / ai. 1 / 1 // , SaDvA RtavaH / go0 u0 1 / 24 // , SaDA Rtava saMvatsarasya / za. 1 / 2 5 / 12 // ,, vasanto grISmo varSAH, te devA RtavaH / zaraddhemanta ziziraste Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 213 ) RtaSaH] pitaraH (atvH)| sh02|1|3|1|| RtavaH yASaD vibhUtaya RtaSaste / jai0 u01 / 21 / 1 // , tadhAni tAni bhUtAni Rtavaste / sh06|1|3| - // , sapta'rtavaH / sh06|5| 2 / 8 // , sapta chataSaH / sh06|3|1|16 // 1, sapta'rtavaH sNvtsrH| sh06|6|1 / 14 // 7 / 3 / 2 / 6 // 6 / 1 / 1 / 26 // , tasmAdekaikasminnRtau sarveSAmRtUnA rUpam / sh0817|1|4|| , agnayo pA' RtavaH / sh06|2|1|36 // , Rtadho hate yadetAzcitayaH / / 06 / 2 / 1 / 36 // tava upsdH| za0 10 / 2 / 5 / 7 // , tava udgIthaH / ss03|1|| // tavo vA udubrahmIyam (sUktam ) / kau0 29 / 6 // , Rtavo vai devaaH| sh07|2|4|26 // ., Rtabo ve somasya rAjJo rAjabhrAtaroyathA mnussysy|ai01|13|| , RtaSo ha vai prayAjAH / tasmAtpaJca bhavanti paJca qhtavaH / sh01|5|3|1 // RtaSo vai pryaajaaH| kau0 3 / 4 // , Rtavo hi pryaajaaH| sh01|3|2|| ,, Rtavo ce pryaajaanuyaajaaH| kau0 1 // 4 // , Rtavo vai pRSThAni / tai03|6|6|1|| sh013| 3 / 2 / 1 // atavaH pitrH| kau0 5 / 7 // za0 2 / 4 / 2 / 24 // 2 / 6 / 1 / 4 // go0 u01|24||6||15|| , Rtava eva pra vo vAjAH / go0 puu05|23|| RtaSo vAva hotrAH / go0 u0 6 / 6 // , tavo hotrAzaMsinaH / kau0 26 // 8 // , sadasyA Rtage 'bhavan / tai03|12|6|4|| , Rtadhobai dizaH prajananaH / go0 u06|| 12 // , Rtavo vai vizve devAH (yaju. 12 / 61) / za 7 / 1 / 1 / 43 // Rtavo vai bAjinaH / kau05|2|| za0 2 / 4 / 4 / 22 // go0 u01|| 20 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rtasad ( 114 ) RtavaH RtavaH zikyamRtubhirhi saMvatsaraH zaknoti sthAnaM yacchakroti tasmAcchikyam / za0 6 / 7 / 1 / 18 // RSabho vA eSa RtUnAm / yatsaMvatsaraH / tasya trayodazA mAso viSTapam / tai0 3 | 8 | 3 / 3 // seyaM vAgRtuSu pratiSThitA vadati / za0 7 / 4 / 2 / 37 // tasmAdyathartvAdityastapati / tAM0 10 / 7 / 5 // tasmAdyathartu vAyuH pavate / tAM0 10 / 6 / 2 // tasmAdyatharvoSadhayaH pacyante / tAM0 10 / 6 / 1 // "9 99 39 " 94 49 "> 3 / 4 / 7 // yo vai priyatas Rtavoha tasmai vyuhyante / za0 6 / 7 / 1 / 11 // RtusaMdhiSu hi vyAdhirjAyate / kau0 5 | 1 // 33 " RtusandhiSu vai vyAdhirjAyate / go0 u0 1 / 16 // kiM nu te 'smAsu (RtuSu) iti / imAni jyAryAsi parvANi / jai0 0 u0 3 / 04 / 4 // 39 " 7 Rtavo vA ida sarvamannAdyaM pacanti / za0 4 / 3 / 3 / 12 // RtavaH samiddhAH prajAzca prajanayantyoSadhIzca pacanti / za0 1 / 39 mukhaM vA etadRtUnAM yadvasantaH / te 0 1 / 1 / 2 / 6-7 // anta RtUnA hemantaH / za0 1 | 5 | 3 | 13 // RRtavyA: (iSTakAH) Rtava ete yaddatavyAH / za0 8 / 7 / 1 / 1 // " agniSToma ukathyo 'gnituH prajApatiH saMvatsara iti / ete nuvAkA yazakratUnAzcartanAJca saMvatsarasya ca nAmadheyAni 1 tai0 3 / 10 / 10 // 4 // saMvatsaro vAs RtavyAH / za0 8 / 6 / 1 / 4 // 8 / 7 / 1 / 1 // kSatraM vAs RtavyA viza imA itarA iSTakAH / za08 / 7 / 1 / 2 / / ime vai lokA RtavyAH / za0 8 / 7 / 1 / 12 // kakudamRtavye (iSTake) / za0 7 / 5 / 1 / 36 // Rtasad (yaju0 12 / 14) Rtasaditi satyasadityetat / za0 6 / 7 / 3 / 11 / / 99 37 " 99 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhaH ] ( 115 ) Rtasad RtasadityeSa (sUryaH) vai satyasat / ai0 4 / 20 // Rtasya yoni: (yaju0 11 / 6) yazo vA Rtasya yoniH / za0 1 / 3 / 4 / 16 // RsupAtrama RtupAtramevAnvekazarpha prajAyate / za0 4 | 5 | 6 | 8 // RtupraiSAH vAgvA RtupraiSAH / go0 u0 6 / 10 // RtuyAjAH Rtavo vA RtuyAjAH / go0 u03 // 7 // prANA vA RtuyAjAH / ai0 2 / 26 // go0 u0 3 / 7 // kau0 13 // 6 // RtvijaH sa (prajApatiH) zrAtmannRtvam (RtvaM = Rtau RtukAle bhavaGgarbhasya kAraNaM bIjamiti sAyaNaH) apazyattata Rtvijo 'sRjata yaddatvAdasRjata tadRtvijAmRtviktvam / tAM0 10 / 3 / 1 // RRtava RtvijaH / za0 11 / 2 / 7 / 2 // Rtvijo haiva devayajanam / 2 3 / 1 / 1 / 5 // eta eva saradho madhukRto yahatvijaH / za0 3 / 4 / 3 / 14 // Rtvijo vai mahiSAH (yaju0 16 / 32 ) / za 0 12 / 1 / 2 // 8 / AtmA vai yazasya yajamAno 'GgAnyutvijaH / za06 | 5|2| 16 // RddhiH agnimukhA vRddhiH / tai0 3 / 3 / 8 / 6 // bhavaH prajApatirvai pita RbhUnmayantsato martyAn kRtvA tRtIyasavana Abhajat / ai0 6 / 12 // Rbhavo vA indrasya priyaM dhAma / tAM0 14 / 2 / 5 // 1 zAradena cunA devA ekavize ( stome) RbhavaH stutaM vairAjena zriyA zriyam / havirindre vayo dadhuH / tai0 2 / 6 / 19 / 2 // (Rbhavo razmaya iti sAyaNabhAdhye) / tAM0 64 / 2 / 5 // RSabhaH RSabho vA pazUnAmadhipatiH / tAM0 16 / 12 / 3 // 39 RSabho vai pazUnAM prajApatiH / za05 | 2 | 5 | 17 // aindramRSabha sendratvAya ( zrAlabhate / tai0 1 | 8 | 5 | 6 // RSabhamindrAya sutrAm zrAlabhate / za0 5 / 5 / 4 / 1 // ru. hondro yahaSabhaH / za0 5 / 3 / 1 / 3 // "9 29 "" 39 " 39 29 " 33 " "9 " Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaviMzaH ( 116 ) RSabhaH vRSA (=gharSaNazIlaH-retaHsika) vA RSabho yoSA subrhmnnyaa| ai06||3|| ., bIyyaM vA RSabhaH / tAM0 18 / 9 / 14 / / RSayaH te yatpurAsmAtsarvasmAdidamicchantaH zrameNa tapasAriSaMstasmA dRSayaH / za0 6 / 1 / 1 / 1 // yo vai zAto 'nUcAnaH sa RSirAyaH / sh04|3|4|16|| ,, ete vai viprA yadRSayaH / za0 1 / 4 / 2 / 7 // atha yadevAnubravIta / tenarSibhya RNaM jAyate tavyebhya eta. karotyaSINAnidhigopa iti hynuucaanmaahuH| sh01| 7 / 2 / 3 // prANA RSayaH / sh07|2|3|5 // prANA u vA RSayaH / sh08|4|1|5|| 1, ( yaju015 / 10) prANA vA RssyH| sh06|1|1|1|| / 6 / 11 / 14 / 5 / 2 / 5 // ai02|27|| (e) eka: prajapatirvA ekH| te0 3 / - / 16 // 1 // ekatrikaH (yajJavizeSaH) athaiSa ekatrikaH prajApaterudbhit / etena vai prajApatireSAM lokAnAmuda bhinat / taaN016|16| ekatriMzaH (stImaH) "kraturekatrizaH " ityetaM zabdaM pshyt| ekapAtinyaH (RcaH) prANo 'pAno vyAna iti tina ekapAtinyaH / kau0 15 // 3 // 16 // 4 // ekapAd vAyurekapAttasyAkAzaM pAdaH / go0 puu02|| ekaviMzaH (stomaH) ekaviMzo vai catuSTomaH stomAnAM prmH| kau0 11 / 6 // 14 / 5 // 16 // 7 // pratiSThakaviMzaH / ai0 8 / 4 // taaN016| 13 // 4 // 20 / 10 / 1 // pratiSThA vA ekavizaH stomAnAm / taaN03|7|2|| 5 / 1 / 17 // 6 / 1 / 11 // ekaSizo vai stomAnAM prtisstthaa| sh013|5|1|7|| Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 117 ) ekaviMzaH ] ekaviMzaH (stomaH) ekaviMza eva ( stomaH) sarvam / go0 pU0 5 / 15 // ekavizo vai svargo lokaH / za0 10 | 5|4|6 // eka vizo vA itaH svargo lokaH / tai0 3 / 12 / 5 / 7 // ekaviMzo vA eSa ya eSa (sUryyaH) tapati / kau0 25 // 1 // vaikavi zo ya eSa ( sUryaH ) tapati / za05 / 5 / 3 / 4 // 39 "' 99 35 $1 99 * 39 19 19 " "" "" "" 35 " ::: / ekavizo vA bhuvanasyAdityaH / tAM0 4 / 6 / 3 // eka vizo hyeSa (Aditya) / za0 6 / 7 / 1 / 2 // sau vA Aditya ekavizaH / tai0 1 / 5 / 10 / 6 // 3 / 12 / 5 / 8 // tAM0 6 / 2 / 2 // dvAdaza vai mAsAH saMvatsarasya pazJcarttavastrayo lokAstadvizatireSa' evaikavizo ya eSa (sUryaH) tapati / saiSA gatireSA pratiSThA / za0 1 / 3 / 5 / 11 Aditya evaikaviMzasyAyatanaM dvAdaza mAsAH paJcarttavastraya ime lokA asAvAditya ekaviMzaH / tAM0 10 / 1 / 10 // dvAdaza mAsAH paJcarttavastraya ime lokA asAvAditya ekaviMzaH / tAM0 4 / 6 / 4 // ekaviMzo vai prajApatirdvAdaza mAsAH paJcartavastraya ime lokA sAvAditya ekaviMzaH / ai0 1 / 30 // ekaviMzo vai puruSaH / tai0 03 / 3 / 7 / 1 // ekaviMzo'yaM puruSo daza hastyA aGgulayo daza pAdyA zrAtmaikaviMzaH / ai0 1 / 16 // ekaviMzo vai puruSo daza hastyA aGgulayo daza pAdhA AtmaikaviMzaH / za0 13 | 5 | 1 | 6 // kSatraM vA ekaviMzaH / tAM0 18 / 1 / 5 // 10 / 6 / 16 / kSatra mekavizaH / tAM0 2 / 16 / 4 // viD vA ekaviMzaH / tai0 1 | 8 | 8 | 5 // zaudro varNa ekaviMzaH / ai0 8 | 4 // 1 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ekASTakA (198) ekaviMzaH (stomaH) pazcadazazcaikaviMzazca vAhato to gauzcAvizvAvasujye. tAM tasmAtto bAhataM prAcIna bhaamkurutH| taaN010| taM (ekaviMzastoma) u devatalpa ityAhuH / tA0 10 / 1 / 12 / / ekavizo 'gnissttomH| tAM016 / 13 // 4 // tAn ( pazana ) viSNurekaSizena stomenApnot |te. 2 / 7 / 14 / 2 // yadekavi zo yadevAsya (yajamAnasya) padoraSThIpatora pUtaM tattanApayanti (? aphnti)| tAM0 17 / 5 / 6 // ekavIraH eko ha tu sandhIro vIryavAn bhavati / jai0 u0 2 6 // , eko hyeSa vIro yatprANaH / jai0 u02|5|1|| ekazapham pazavI vA ekazapham / tai0 3 / 3 / 11 / 4 // , zrIrvA ekazapham / tai0 3 / 6 / / 2 // ekastomaH yadimamAhurekastoma ityayameva yo'yampavate ( vaayuH)| jai0 u03|4|12|| ekAtithiH eSa (sUryaH) ha vai sa ekAtithiH sa eSa juhvatsu vasati / ai05|30|| ekAdazinI prajApati kAdazinI / za0 13 / 6 / 1 / 6 // eSa vai samprati svargoM loko yadekAdazinI / za0 13 / 2 / 5 / 2 // , ekAdazinI vA' ida sarvam / za. 13 / 6 / 1 / 6 // prajA vai pazava ekAdazinI / sh013|2|5|2|| 3 / 9 / 2 / 3 // ekASTakA (= mAghakrapNASTamI' iti sAyaNa:) eSA vai saMvatsarastha panI yadekASTakA / taaN05|6|2|| saMvatsarastha yA patnI (ekASTakArUpA) sA no astu sumAlI (athrv03|10|2)| maM0 2 / 2 / 16 // saMvatsarasya pratimA yAM (ekAekArUpAM) vA rAtri yajAmahe / mN02|2|18|| Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 116 ) pendrAmam ] ekAhaH pratiSThA vA ekaahH| ai06|8|| kau0 24 / 2 // 25 // 11 // 27 / 2 // 26 / 5 // , jyotirvA ekAhaH / kau0 25 / 3 // ena: niruktaM vA' enaH kanIyo bhavati satya hi bhavati / sh02| 5 / 2 / 20 // ,, tasmAdayAtreyyA (sutagarbhayA rajasvalayA) yoSitA (saha sambhASaNAdi kurvan puruSaH) enasvI (bhvti)| za0 shaa||13|| evayAmarut (ekyAmarudAsyarSiNA dRSTaM sUktam ) pratiSThA pA eSayA __ marut / ai06|30|| go. u068,6|| , yadyavayAmarutaM ( evayAmarutasyAntarAya), pratiSThAyA enaM ( yajamAnaM ) cyAvayehaivyai ca mAnuSyai ca / ai05 / 15 // eTayaH (apsarasaH, yaju. 18 / 43 ) RksAmAni vA'paSTaya aksAmai zAsata' iti no 'stvitthaM no 'stviti / sh06|4|1| 12 // evazchandaH ( yaju0 15 / 4) bhayaM vai (pRthivI-)loka evshchndH| za0 / 5 / 2 // 3 // aikAhika savanam ete vai zAnte klapne pratiSThite savane ydekaahike| ai0 1 // aikAhikA: (hotrAH) etA vai zAntAH kRptA hotrA yadekAhikAH / ai0 / 4 // aiDam (sAma) (devAH pratiSThAmiDAbhiraiDenAvArundhata / taaN010||12||4|| aiThatam (sAma) invA etena kAvyo 'asA svarga lokamapazyat svargasya lokasyAnuNyAtyai svargAlokAna cyavate tuSTuvAnaH / taaN014|6|16|| aitasapralApaH prAyurSA aitshprlaapH| ai06 / 33 // endravAyaSaH (prahaH) vAk ca praannshcndrvaayvH| ai02|26|| aindrAgnam (bhAjyastotram) iyaM vAmasya manmana ityendrAgnam / tA0 12 / / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ zrom ( 120 ) aizigm (sAma) aiziraM bhavati prajAtirvA aizirANi prajAyate bahurbhavatyaizireNa tuSTuvAnaH / tAM0 14 | 11 | 20 || ( zro) oka: gRhA vA ookaH / ai0 8 / 26 // zrajaH zrojaH sahaH saha zrojaH / kau0 3 / 5 // vajro vA' zrojaH / za0 8 / 4 / 1 / 20 // 99 tato 'smin (indre) etadoja zrAsa / za0 4 / 6 / 4 / 4 // zrajastriNavaH (yaju0 14 / 23) saMvatsaro vA zrajastriNavastasya catuvizatirardhamAsA dve ahorAtre saMvasara evaujastriNavastadyantamAhauja iti saMvatsaro hi sarveSAM bhuutaanaamojsthitmH| " za0 8 / 4 / 1 / 20 // prodanaH parameSThI vA eSaH / yadodanaH / tai0 1 / 7 / 10 6 // prajApatirvA' zrodanaH / za0 13 / 3 / 6 / 7 // tai0 3 / 6 / 53 2 / 3 // 3 / 6 / 18 / 2 // reto vA odanaH / za0 13 / 1 / 1 / 4 // tai0 3 | 8 | 2 | 4 // om ( oGkArasya ) ko dhAturityA pRdhAturavatimapyeke rUpasAmAnyAdartha sAmAnyannedIyastasmAdAperoGkAraH sarvamApnotItyarthaH / go0 pU0 1 / 26 // ko vikArI vyavate / prasAraNamAnoterAkArapakArau vikAryAvAdita oGkAro vikriyate / dvitIyo makAra evaM dvivarNa ekAkSara zromityoGkAro nirvRttaH / go0 pU0 1 / 26 // te ( devAH ) zroGkAraM brahmaNaH putraM jyeSThaM dadRzuH / go0 pU0 1 / 23 // lAtavyo gotro, brahmaNaH putro, gAyatraM chandaH, zuklo varNaH, puMso vatso rudro devatA oGkAro vedAnAm / go0 pU0 1 / 25 // tAsAmabhipIDitAnAM ( vyAhRtInAM ) rasaH prANedat / tadetada kSaramabhavadomiti yadetad / jai0 u0 1 / 23 / 7 // tAni (bhUrbhuvaH svaH' ) zukrANyabhyatapattebhyo'bhitaptebhyastrayo varNA ajAyantAkAra ukAro makAra iti tAnekadhA samabharantadetado3miti / ai0 5 / 32 // dw 99 12 59 " Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 121 ) prom ] zrom athaikasyaivA'kSarasya rasaM ( prajApatiH) nA'zaknodAdAtum / omityetasyaiva / seyaM vAgabhavat / omeva nAmaiSA / tasya uprANa eva rasaH / jai0 u01|1 / 6,7 // .. promiti vai sAma / jai. u.1|6|2|| , promiti manaH / jai0 u01|6|2|| , promityatharvaNAM zukram / go0 puu02|24 // , promitiindrH| jai0 u0 1 / 6 / 2 // omityasau yo 'sau ( sUryaH ) tapati / ai0 5 / 32 // , hanteti candramA zromityAdityaH / jai0 u03|6|2|| omiti vai svargo lokaH / ai0 5 / 32 // , omityetdevaakssrmRtm| jai0 u0 3 / 36 // 5 // tadetatsatyamakSaraM yadomiti / tasminnApaH prtissttitaaH| jai0 u0 1 / 10 / 2 // , tasmAdoimityeva pratigRNIyAttaddhi satyaM taddevA viduH| za. 4 / 3 / 2 / 13 // ,, promitya'caH pratigara evaM tatheti gAthAyA zromiti vai daivaM tatheti mAnuSam / ai0 7 / 18 // , yadvai netyacyomiti tat / sh01|4|1|30|| ,, etaddha vA (omiti ) akSaraM vedAnAM trivissttpm| jai. u0 3 / 19 / 7 // etat (promiti) evAkSaraM prayI vidyA / jai0 u0 1 / 18 / 10 // sa ( brahmA ) omityetadakSaramapazyad dvivarNazcaturmAnaM sarvavyApi sarvavibhvayAtayAma brahma / go0 pU01 / 16 // ., eSa omityakSaram) u ha ghAva srsH| jai0 u01|8|5,11|| " yathA sUcyA palAzAni santRSNAni syurevametena (momiti) akSaraNeme lokAssantRSNAH ! jai0 u0 1 / 10 / 3 // , tadetataraM (oGkAraM )brAhmaNo yaM kAmamicchet trirAtropoSitaH / prAGmukho vAgyato barhiSyupavizya sahasrakRtva Avartayet siddhantyasyArthAH sarvakarmANi ca / go0 pU0 1 / 22 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [moSadhaya ( 122) proma evamevaivaM vidvAn zromityetadevAkSaraM samAruhya yadado 'mRtaM tapati tatprapadya tato mRtyunA pApmanA vyAvartate / jai0 u01| 18 / 11 // praNavazabdamapi pshyt|| bhoSadhayaH (prajApatiH) tAM (Ahutim ) vyautat ( =anAvatyajat) proSaM dhayeti tata proSadhayaH samabhavaMstasmAdoSadhayo nAma za0 2 / 2 / 4 / 5 // prajApatevisastasya yAni lomAnyazIyanta tA imA moSadhayo 'bhavan / za07 / 4 / 2 / 11 // duyyo vA oSadhayaH puSpebhyo 'nyAH phalaM gRhNanti / mUlebhyo 'nyAH / tai03||17|4|| ubhayyo ( oSadhayaH ) 'smai svaditAH pacyante 'kRSTapacyAdha kRSTapacyAzca / taaN06|6|6|| ,, tato'surA ubhayIroSadhIryAzca manuSyA upajIvanti yAca pazavaH kRtyadeva tvadviSeNeva tvatpralilipurataivaM cidevAnabhibhavemeti tato na manuSyA Azurna pazava prAlilizire tA hemAH prajA manAzakena notparAbabhUvuH" te ( devAH ) hocurhantedamAsAm (oSadhInAm ) apajighAMsAmeti keneti yajJenaiveti / za0 2 / 4 / 3 / 2-3 // etaddhatAsAthai (oSadhInAM) samRddhartha rUpaM yatpuSpavatyaH pipplaaH| sh06|4|4|17|| vAgdevatyaM sAma vAco mano devatA manasaH pazavaH pazUnAmo. Sadhaya oSadhInAmApaH / tadetadadbhayo jAtaM sAmA'psu prati SThitamiti / jai0 u01| 56 / 14 // ., bhApoha vA' oSadhInA rsH| za0 3 / 6 / 1 / 7 // . , . apAmoSadhayaH ( rasaH / oSadhInAM puSpANi ( rasaH) puSpANAM phalAni (rasa:) |sh0 14 / 6 / 4 / 1 // tasmAdoSadhayaH kevalyaH khAditA na dhinvantyoSadhaya uhApA rasastasmAdApaH pItAH kevalyo na dhinvanti yadevobhayyaH samRSTA bhavantyathaiva dhinvanti / sh03|6|1|7|| , moSadhaya u hApA rsH| za0 3 / 6 / 1 / 7 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 123 ) oSadhayaH] proSadhayaH eSa ha vai sarvAsAmoSadhInAM raso ytpyH| kau02|1|| , tasmAdakSiNato ' oSadhayaH pacyamAnA AyantyAgneyyo yo. ssdhyH| ai01|7|| ,, agne eSA tnuuH| yadoSadhayaH / tai 3 / 2 / 5 / 7 // yaduno deva bhoSadhayo vanaspatayastena / kau06|5|| oSadhayo vai pazupatistasmAcadA pazava moSadhIlabhante 'tha patIya nta / sh06|1|3|12|| , proSadhayo vai mudaH (apsarasaH, yaju018 / 38) proSadhi bhihIdacha sarva modate / sh06|4|17|| , oSadhayo vahiH / ai05 / 28 // za0 1 / 3 / 3 / 6 // 1 / 8 / 2 // 11 // 1 / / 2 / 26 // tai02|1|5|1|| moSadhayaH khalu vai vaajH| tai01|3|7|1|| moSadhayo madhumatIH / te 3 / 2 / - // 2 // raso vA eSa oSadhivanaspatiSa ynmdhuH| ai0 - / 20 // oSadhInAM vA' eSa paramo raso yanmadhu / sh011|5|4|10 saumyA possdhyH| za0 12 / 1 / 1 / 2 // soma prossdhiinaamdhiraajH| go0 u01|17|| somo vai rAjauSadhInAm / ko04|12|| tai03||17|1|| yA oSadhIH somarAjJIH / maM0 2 / / 3, 4 // auSadho hi somo rAjA / ai03|40 // (prajApatiH) viSNoradhyoSadhIrasRjata / tai02|3|2|4|| proSadhiloko vai pitrH| za0 13 / / 1 / 20 // , jagatyaH ( yaju0 1 / 21) shrossdhyH| sh01|2|2|2|| sapta grAmyA oSadhayaH saptAraNyAH / tai01|3||1|| varSavRddho vA prossdhyH| tai03|2|2|5||3|2|5|10|| moSadhayo vai devAnAM patnyaH / sh06|5|4|4|| , tasmAccharadamoSadhayo 'bhisaMpacyante / tAM0 21 / 15 // 3 // zaradiha khalu vai bhUyiSThA bhoSadhayaH pacyante / jai0 u01| 35 / 5 // . Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [auzanam ( 124) proSadhayaH sainAnyaM vA etadoSadhInAM ydyvaaH| ai0 8 / 16 // , sAmrAjyaM vA aitadoSadhInAM ynmhaavriihyH| ai08|16|| oSadhivanaspatayaH oSadhivanaspatayo me lomasu shritaaH|03|10| 8 / 7 // (o ) aukSaNoldhe ( sAmanI ) udaNorandhro bA etAbhyAGkAbhyo 'asA svarga lokamapazyat svargasya lokasyAnulyAtyai svargA lokAnna cyavate tussttuvaanH| taaN013| 6 / 16 // audalam ( sAma ) udako vA etena vaizvAmitraHprajApatiM bhUmAnamagacchat prajAyate bahurbhavatyaudalena tussttuvaanH| tAM0 14 / 11 / 33 / / audmabhaNAni ( havIMSi ) zraudanabhaNaidevA AtmAnamasmAllokAtsvarga lokamabhyudagRhNata yadudagRhNata tasmAdaunabha NAni / sh066|1|12|| aurNAyavam ( sAma ) aGgiraso vai satramAsata teSAmAptaH spRtaH svargo loka AsIt panthAnantu devayAnanna prAjAnaste. SAGkalyANa AGgiraso 'dhyAyamudavrajan sa UrNAyuGgandharvamaplarasAmmadhye preyamANamupaisaIyAmiti yo yAmabhyadizatsanamakAmayata tamabhyavadatkalyANA3 ityApto vai vaH spRtaH svargo lokaH panthAnantu devayAnanna prajAnItheda, sAma svayaM tena stutvA svarga lokameSyatha mA tu ghocohama darzamiti / tAM0 12 / 11 / 10 // auzamam (sAma) vAyurvA uzastasyaitadozanam / tAM 7 / 5 / 16 // uzanA vai kAvyo 'surANAM purohita AsIttaM devAH kAmadudhAbhirupAmantrayanta tasmA etAnyauzanAni prAyacchan / taaN07|5|20|| uzanA vai kAvyo :kAmayata yAvAnitareSAM ka.vyAnAM loka stAvanta spRNuyAmiti sa tapo 'tapyata sa . Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 125 ) karavarathantaram ] etadozanamapazyattena tAvantaM lokamaspRNodyAvAnitareSAM kAvyAnAmAsIttadvAva sa tahakAmayata kAmasani sa.mauzanaM kAmamevaitenAvarundhe / tAM0 14 / 12 // 5 // auzanam (sAma) razmI vA etau yajJasya yadauzanakAve ( saamnii)| tAM0 8 / 5 / 16 // kAmadughA vA auzanAni / taaN07| 5 / 20 // prANA vA auzanam / taaN07|5|17|| kaH sa prajApatirabravIdatha kohamiti yadevaitadavoca ityabravIttato vai ko nAma prajApatirabhavatko cai nAma prajApatiH / ai03 / 21 // ,, ko hi prajApatiH / sh06|2|2|5|| , ko vai prjaaptiH| po0 u06|3|| ,, ( yaju0 11 1 36 / / 12 / 102 // ) prajApati kaH / ai0 2 / 38 / / 6 / 21 // kau0 5 / 4 // 24 / 4, 5,6 // taaN0718|3|| sh06|4|3|4|| 7 / 3 / 1 / 0 // tai02|2|5|5|| jai0 u03|2|10|| go0 u01|22|| ,, prANo vAva kaH / jai0 u04 / 23 / 4 // , kAya ekakapAlaH puroDAzo bhavati / sh02:5|2|13|| kakup (chandaH) kakup ca kubjazca kujateojatervA / de0 3 / 6 // kakupa kakudrUpiNItyaupamikam / de0 3 / 5 // uSNikakubhyAM vA indro vRtrAya vajraM prAharakakubhi parAkramatoNihA prAharat / tAM0 8 / 5 / 2 // (yaju0 15 / 4)prANo vai kkupchndH|sh0 / 5 / 2 // 4 // kIkasA kakubhaH / za0 8 / 6 / 2 / 10 // puruSo vai kkup| taaN08|10|6|| 13 / 6 / 4 // 16 / 11 / 7 // 16 // 34 // 20 / 4 / 3 // karavarathantaram (mAma) tejo vA etadrathantarasya yatkaravarathantaram / tAM0 14 / 3 / 16 // pazavo vai karavarathantaram tAM0 18 / 4 / 6 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma (126) kaH (mAyA) iyaM (pRthivI) kdruuH| sh03|6|2|2|| kanInakaH zuSNo dAnavaH pratyaG patitvA manuSyANAmakSINi praviveza sa eSa kanInakaH kumAraka iva paribhAsate / sh03|1|3111|| kapijala: (pakSivizeSaH) sa yatsomapAnaM (vizvarUpasya mukham) bhAsa / tataH kapijalaH samabhavattasmAtsa babhraka iva babhrariva hi somo raajaa| sh01|6|3|3|| 5 / 5 / 4 / 4 // kaMvai prjaaptiH| za0 2 / 5 / 2 / 13 // , annaM vai kam / ai06|| 21 // go0 u06|3|| , sukhaM vai kam / go0 u06||3|| , atho sukhasyaivaitannAmadheyaM kamiti / kau05||4|| ,, atho sukhasya vA etannAmadheyaGkamiti / go0 u0 1 // 22 // kayAzubhIyam (sAma) yat kayAzubhIyaM zasyate zAntyA ess| tAM0 21 / 14 // 6 // agastyasya kayAzubhIya shsym| taaN06|4|17|| karambA: (-AjyamizritAH saktavaH) vizveSAM vA etaddevAnA rUpam / yatkarambAH / tai03|8|14|4|| karamma (=yavapiSTamAjyasaMyutamiti sAyaNaH) pUSNaH karambhaH / tai01| 5 / 11 / 3 // za0 4 / 2 / 5 / 22 // , tasmAdAhuradantakaH pUSA karambhabhAga iti / kau06|13|| , te devAH sabhya bhASAbhya Ajye karaMbhaM niravapan / tAn (asurAn ) etAbhireva devatAbhirupAnayan / te0 3 / 1 / 4 / / karIrANi kaM mukha) vai prajApatiH prajAbhyaH kriirairkurut| sh02| 5 / 2 / 11 // , saumyAni vai karIrANi / tai01|6|4|5|| karISam purISya iti vai tamAhuryaH zriyaM gacchati samAna vai purISaM ca karISaM ca / sh02|1|1|7|| karkandhu yatsnehastatkandhu / za0 12 / 7 / 1 / 4 // karNakAH pazavo vai karNakAH / sh06|2|3|40|| karma yajJo vai karma / sh01|1|2|1|| Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 127 ) kaviH1 meM puNyo vai puNyena karmaNA bhavati pApaH pApeneti / sh014|6| 2 / 14 // , bIrya vai karma za0 11 // 5 / 4 / 5 // , koNi dhiyaH (pazyata-R03 / 62 / 10 sAyaNabhASyam ) / go0 pU01 / 32 // bhasminyAme vRSaNvasU' ( yaju0 11 / 13) ityasminkarmaNi vRSaNvasU' ityetat (yaamH-krm)| za0 6 / 3 / 2 / 3 // , yo vAva karma karoti sa eva tasyopacAraM veda / 206 / 5 / " 4 / 17 // kalaviGkaH (pakSivireSaH) atha yatsurApANaM (vizvarUpasya mukham ) Asa / tataH kalaviGkaH samabhavattasmAtsobhimAdhaka iva padatyabhimAdyanniva hi surAM pItvA vdti| sh01|6|3|4|| 5 / 5 / 4 / 5 / / kalaza: yasya kalaza upadasthati kalazamevAsyopadasyantaM prANo nUpadasyati / taaN06|6|1|| kaliH (yugam ) kaliH zayAno bhavati / ai07|15 / / ,, atha ye paJca (stomAH) kaliH saH / tai0 1 / 5 / 11 / 1 // eSa vA' ayAnabhibhUryatkalireSa hi sarvAnayAnabhibhavati / za. 5 / 4 / 4 / 6 // kalpAH prANAvai kalpAH / sh06|3|3 / 12 // kalyANa: ( AGgirasaH) teSAM (aGgirasAM) kalyANa prAGgiraso'dhyAya muvrajan sa UrNAyuGgandharvamapsarasAmmadhye presayamANamupait / tAM 12 / 11 / 10 // (svargAllokAt ahIyata kalyANo 'nRtaM hi so'vadat / tAM0 12 / 11 / 11 // kalyANI (prajApatestanUvizeSaH ) kalyANI tatpazavaH / ai0 5 // 25 // kau0 27 / 5 // kaviH ye vA anUcAnAste karayaH / ai0 21 2, 38 // ,, pate vai kavayo yahaSayaH / za. 1 / 4 / 2 / / , (R03 / 38 / 1 / ye vai te na RSayaH pUrva pretAste vai kvyH| ai06 / 20 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ kArmaryaH ( 128 ) kaviH ye ha vA anena pUrva pretAste vai kavayaH / go0 u06||2|| ,, zuzruvAchamo vai kavayaH / te0 3 / 2 / 2 / 3 // , (yaju0 12 / 67) ye vidvA saste kavayaH / sh07|2|2||4|| , (yaju. 12 / 2) aso vA' AdityaH kaviH / sh067|4|| kAkSIvatam ( sAma ) kakSIvAnvA etenauzijaH prajAti bhUmAnayagacchara prajAyate bahurbhavati kAkSIvatena tuSTavAnaH / tAM0 14 / 11 / 17 // kAevam ( sAma ) vayama tvA tadidA iti kAravam / taaN03|2|5|| , etena vai kaNva indrasya sAMvidyamagacchat / taaN06|2|6|| kApivano dvirAtaH etena vai kapivano bhauvAyana iSTA rUkSatAmagacchat / arUkSo bhavati ya evaM vidvAnetena yjte|taaN020|13|4-5|| kAmaH kAmo hi dAtA kAma: pratigRhItA / tai02|2|5|6|| samudra iva hi kAmaH / naiva hi kAmasthAnto'sti na samudrasya / tai02|2|5|6 // , zraddhA kAmasya mAtaraM haviSA vaddhayAmasi / tai0 2 / = = 1 kAmadharaNam pazavaH kAmagharaNam / sh07|1|1|8 // kAmapram amRtaM vai kAmapram / za0 10 / 2 / 6 / 4 / / kArNazravasam (sAma) karNazravA vA etadAGgirasaH pazukAmaH sAmApazyattena sahasraM paznasRjata yadetatsAma bhavati pazUnAM puSTayai / tAM0 13 / 11 / 14 // kArNazravasaM bhavati zRNvanti tuSTuvAnam / tAM0 13 / 11 / 13 // kAttiyazam (sAma) apa pApmAna hate kArttayazena tuSTuvAnaH / tAM014 / 5 / 23 // kArNAyasam lohAyasena kArNAyasam ( sNddhyaat)| jai0 u0 3 / kArmaryaH yatra vai devA agre pazumAlebhire tadudIcaH kRSyamANasyAvAGa medhaH papAta sa epa vanaspatirajAyata tadyatkRSyamANasthAvAGa patattasmokAmaH / sh03|8|21 17 // prajApatethisrastasyAgnisteja zrAdAya dakSiNAkarSaso'trodaramadyatkRSTvodaramattasmAtkArmaryaH / sh07|4|1 / 36 // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 126 ) kAleyam (sAm) ] kArya: devA ha vA' etaM vanaspatiSu gakSonaM dadRzuryatkArmaryyam . (bhadraparNIti saaynnH)| za0 3 / 4 / 1 / 16 // , te (devAH) eta rakSohaNaM vanaspatimapazyankArmaryam / za0 7 / 4 / 1 / 37 // kAlakAH (asurAH) kAlakA vai nAmAsurA Asan / te suvargAya lokaayaagnimcinvnt| puruSa iSTakAmupAdadhAtpuruSa iSTakAM / sa indro brAhmaNo bruvANa iSTakAmupAdhatta / eSA me citrA naameti| te suvargalokamAprArohan / sa indra iSTakAmAvRhat / te 'vAkIryanta / ye 'vAkIryanta / ta UrNanAbhayo 'bhavan / dvAvudapatatAM tau divyau zvAnAvabhavatAm ( kAlakAjA vA asarA iSTakA acinvata divamArokSyAmA iti tAnindro brAhmaNo bruvANa upatsa etAmiSTakAmapyupAdhatta prathamA iva divamAkramantAtha sa tAmAvRhatte 'surAH pApIyAMso bhavanto 'pAbhraMzanta yA uttamA prAstAM tau yamazvA abhavatAM ye 'dhare ta UrNAvAbhayaH / -maitrAyaNIsaMhitAyAm 1 / 6 / 6 // kAlakAjA vai nAmAsurA zrAsaMsta iSTakA acinvata tadindra iSTakAmapyupAdhatta teSAM mithunau divamAkrametAM tatastAmAvRhatte 'vAkIryanta tA etau divyau zvAnau / -kaThasaMhitAyAm = / 1 // [ahamindraH] pRthivyAM kAlakAjAn [atRNamhiMsitavAn ] // -zaGkarAnandoyaTIkAyutAyAM kaupItakibrAhmaNopaniSadi 3 / 1 // ) / te. 1 / 1 / 2 / 4-6 // kAlayam ( sAma) (devAH) tena ( kAleyena sAnA ) enAn ( asurAn ) ebhyo lokebhyo 'kAlayanta yadakAlayanta tasmAtkA. leyam / taaN08|3|1|| yatkAleyaM bhavati tRtIyasavanamya santanyai / tAM0 / 3 / 5 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ kumAraH ( 130 ) "" kAlaya (zAma) kAleyamallAvA kalAma bhavati / 0 15 | 10 | 14 // pazavaH kAleyam / tAM0 11 | 4| 10 | 15 | 10 | 15 // kAdam ( sAma ) abhipriyANi pavata iti kAvaM prAjApatyaM sAma // prajA vai priyANi pazavaH priyANi prajAyAmeva pazuSu pratitiSThiti / tAM0 8 / 5 / 14-15 / / " razmI vA etau yajJasya yadauzanakAve / tAM0 8 | 5 | 16 // vindate lokaM kAvena tuSTuvAnaH / tAM0 11 | 5 | 25 // kAvyaM chandaH ( yaju0 15 / 4 ) trayI vai vidyA kAvyaM chandaH / za0 8 / 5 / 2 / 4 // kAvyAH ( pitaraH ) UmA vai pitaraH prAtaHsavanaUrjA mAdhyandine kAvyAstRtIyasavane / ai0 7 / 34 // kASThA suvargo vai lokaH kASThA / tai0 1 / 3 / 65 // kimpuruSaH athainamutkrAMtamedhaM ( puruSaM devAH ) atyArjanta sa kimpuruSaH ( = kinnaro vAnarajAtIya iti sAyaNaH) zrabhavat / ai0 2 / 8 // kimpuruSo vai mayuH (yaju0 13 / 47 ) [ amarakoSe, svargavarge, zlo074] / 0 7 / 5 / 2 / 32 // >: "" kirikA: (yaju0 16 | 46 ) namo vaH kirikebhya iti / ete hIda sarvaM kurvanti / 06 / 1 / 1 / 23 // kilviSastRta eSa (somaH) u eva kilviSaspRt / ai0 1 / 13 // kutsa: (auravaH) upagurvai sauzravasaH kutsasyauravasya purohita AsIt / tAM0 14 | 6 | 8 // kunakhI yaddhastena mUlaM) chinyAn / kunakhinIH prajAH syuH / tai0 3 / 2 / 6 / 10 // kuntAyA: kuyaM ha vai nAma kutsitaM bhavati tadyacapati tasmAtkuntApAH, tatkuntApAnAM kuntApatvam / go0 u0 6 / 12 // kuberaH kubero vaizravaNo rAjetyAha tasya rakSArthasi vizaH / za0 13 / 4 / 3 / 10 // ( aiSaM-zAGkhAyanazrautasUtram 16 / 2 / 16-17) kumAraH etAnyaSTau ( rudraH, sarvaH = zarvaH, pazupatiH, ugraH, azaniH, bhavaH, mahAndevaH, IzAnaH ) zragnirUpANi / kumAro navamaH (kumAra:= rudraputro'gniputrazca - amarakoSe 1 / 1 / 42-43 // mahabhArate, Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumAraH] ( 131) vanaparva0 225 / 15-16 // kumAra:-agniH R05|2|1 sAyaNabhASye / asya sUktasya devtaa-agniH| RSiH--kumAra AtreyaH // R0 10 / 135 ityasya sUktasya devatA ymH| RSiH--kumAro yAmAyanaH / pazyata kaThopaniSadi nAciketopAkhyAnam -yamaH kumArAya [ kaTha0 1 / 2] naciketase nAciketAkhyam 'agni" [ kaTha 1 / 18 // 2 / 10] provAca // tathA tai03|11|8|15|| R07|109, 102 ityanayAH sUkta yordayatA parjanyaH / RSiH-kumAra AgneyaH // vatsaH (=ku. mAraH ?) vaidhutAgniriti sAyaNa:-R07 / 101 / 1 bhASye / / kumAraH skandaH pAemAturaH kaartikeyH-amrkosse1|1| 41-43 // kRttikAnakSatrasya devatA--agniH, tasmin SaT tArA bhavanti // SaT kumArA:-SaD RtavaH--mahAbhArata, Adiparva0 3 / 144 // skandaH vAlagrahavizeSaH-suzrute, uttarataMtra 27 / 2--3 // skandaH sanatkumAra:--chAndogyopaniSadi / 26 // 1 // mahAbhArata, zalyaparva0 46 / 68 // brahmasUtrasya zAMkarabhASye 3 // 3 // 32 // pAraskaragRhyasUtre 11624-kumArastha zunakasya mAtA saramA zunI, pitA sIsaraH, bhrAtarau zyAmazabastI // skandasya mAtA pUtanA-mahAbhArate vanaparva0 230 27 // ) / sh6|1|3|18|| kumAraH tAnImAni bhUtAni (=SatavaH ) ca bhUtAnAM ca patiH saMva. sara' upasi reno 'sizcanta saMvatsare kumAro 'jAyata so 'rodIt / ...' yadarodIt tasmAt ( sa kumAraH) rudraH / za. 6 / 1 / 3 / 0-10 // ,, tasmAtkumAraM jAtaM ghRtaM vaivAne pratilehayanti stanaM dhAnudhA payanti / za. 14 / 4 / 3 / 4 // , kumAre sadyojAta eno na ( bhavati ) / tAM0 18 / 1 / 24 // . saMvatsara eva kumAra uttiSThAsati / za0 11 / 1 / 6 / 5 // ,, tasmAdu saMvatsara' eva kumAro vyAjihoti / za0 21 / 1 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [. kurupAJcAlAH ( 132 ) kumAraH tasmAtsaMvatsara velAyAM prajAH (= zizavaH) vAcaM pravadanti / za0 7 / 4 / 2 / 38 // tasmAdekAkSaradvayakSarANyeva prathamaM vadankumAro vadati / za0 11 / " 1 / 6 / 4 // kumArI kumArI rUpaM ( gacchati ) / go0 pU0 2 / 2 // etadu haivovAca kumArI gandharvagRhItA / ai0 5 / 26 // etadeva kumArI gandharvagRhItovAca / kau0 2 / 6 // tasya ( pataJjalasya kAvyasya ) zrAsId duhitA gandharva gRhItA / za0 14 / 6 / 311 // kumcyA ( kuMvyA ? ) (=vadhyarthavAdAtmakaM brAhmaNavAkyamiti sAyaNaH ) svAdhyAyo 'dhyetavyastasmAdapyUcaM vA yajurSA sAma vA gAthAM vA kuMvyAM vAbhivyAharedra vratasyAvyavacchedAya ( sAyaNakRtaitareyAraNyakabhASye 2 / 3 | 6: - zrAcArazikSArUpA ' kumbyA' / tadyathA brahmacAryasyApo 'zAna karma kuru divA mA svAsIrityAdiH ) / za0 19 / 5 / 7 / 10 // kuravaH tasmAdetasyAmudIcyAM dizi ye ke ca pareNa himavantaM janapadA uttarakurava uttaramadrA iti vairAjyAyaiSa te 'bhiSicyante virArADityenAnabhiSiktAnAcakSate / ai0 8 / 14 // " 23 "" kurukSetram te devA abruvannetAvatI vAva prajApatervvediyavat kurukSezrabhiti / tAM0 25 / 13 13 // tasmAdAhuH kurukSetraM devAnAM devayajanamiti / za0 14 / 1 / 1 / 2 // kurupaJcAlAH tasmAjjaghanye naidAghe pratyaJcaH kurupaJcAlA yanti / tai0 1 0 1 / r 99 " 8 / 4 / 2 // tasmAcchizire kurupaJcAlAH prAJco yanti / tai0 1 / 6 / 4 / 1 // tasmAdasyAM dhavAyAM madhyamAyAM pratiSThAyAM dizi ye ke ca kurupaJcAlAnAM rAjAnaH svazozInarANAM rAjyAyaiva te miricyante rAjetyenAnavidhAnAcakSate / ai 8 / 14 // Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 133 ) kUrmaH kurupazcAlA: udIcImeva dizam / pathyayA svastyA prajAnaMstasmAdatrA ttarAhi vAgvadati kurupnycaaltraa| sh03|2|3|| 15 // kulAyaH (kratuH) athaiSa indrAgnyoH kulAyaH prajAkAmo vA pazukAmo vA yajeta / tAM016 / 15 / 1 // prajA vai kulAyampazavaH kulAyam / tAM0 2 / 3 / 2 // prajA vai kulAyaM pazavaH kulAyaM gRhAH kulAyaM kulAya meva bhavati / tAM0 16 / 15 / 1 // kuvalam yadazrubhyaH (tejo 'sravat ) tatkuvalam ( abhavat ) / za012 / 7 / 1 / 2 // kuzA: Apo hi kuzAH / za0 113 / 113 // kusuruvindo dazarAtraH yaH kAmayata vahu syAM (putrapautradvArA svayameva bahuvidhaH syAmiti sAyaNaH) iti sa etena yajeta / tAM0 22 / 15 / 2 // etena vai kusuruvinda bahAlakiriSTA bhUmAnamA. znuta / tAM022 / 15110 // kuhUH yottarA ( amAvAsyA ) sA kuhuuH| ai07|11 // ,, yottarA amAvAsyA sA kuhUH / go0 u0 1 / 10 ||ss04|| 6 // , yA kuhUH sAnuSTup / ai0 3 / 47, 48 // kUrmaH sa yatkUrmo nAma / etadvai rUpaM kRtvA prajApatiH prajA asRjata yadasRjatAkarottadyadakarottasmAtkUrmaH kazyapo vai kUrmastasmAdAhuH sarvAH prajAH kAzyapya iti / za0 7 / 5 / 1 / 5 // tA(pRthivIM) saMklizyApsu prAvidhyattasyai yaH parA so 'tyakSaratla kUmo 'bhavat / sh06|1|1|12|| , yo dhai sa eSAM lokAnAmapsu praviddhAnAM parAGso 'tyataratsa eSa kUrmaH / za0 7 / 5 / 1 / 1 // , resobai kUrmaH / sh07|5|111|| , sa ya sa kUrmo 'sau sa AdityaH / za0 6 / 5 / 1 // 6 // 7 // ,, prANo vai kUrmaH prANo hImAH sarvAH prajAH karoti / sh07|5| Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRmakuM: ( 134 ) kUrmaH ghAvApRthivyA hi kurmaH / sh07|5| 1 / 10 // , ziraH kuurmH| sh07|5|1|35 // kRtam (yugam) ye vai catvAraH stomAH kRtaM tat / tai0 1 / 5 / 11 // 1 // , kRtaM saMpadyate caran / ai07 / 15 // kRttikAH (nakSatrama) mukhaM vA etannakSatrANAM ytkRttikaaH| te0 1 / 1 / 2 // 1 // etadvA agnernakSatraM yat kRttikAH / tai0 1 / 1 / 2 / 1 // 1 / 5 / 1 / 1 // 3 / 1 / 1 / 1 // etA vA agninakSatraM yatkRttikAH / sh.2|1.| 2 / 1 // pura etAH (kRttikA udyanti ) / agnirvA' etAsAM (kRttikAnAM) mithunam / za. 2 / 1 / 2 / 5 // agnaye svAhA kRttikAbhyaH svAhA / (kRtti keti saptAnAM nakSatramUrtInAM sAdhAraNaM nAma / ambAdulAdIni vizeSanAmAnIti sAyaNaH ) ambAyai svAhA dulAyai svAhA / nitalyai svAhA bhrayantyai svAhA / meghayantyai svAhA varSayantyai svAhA / cupuNIkAyai svAheti / te 3 / 1 / 4 / 1 // ekaM ve trINi / catvArIti vA anyAni nakSatrAeyathaitA eva bhUyiSThA ykRttikaaH| sh021|2|2|| etA (kRttikAH) ha vai prAcya dizo na cyvnte| sarvANi ha vA anyAni nakSatrANi prAcya dizazya bante / za0 2 / 1 / 2 / 3 // kRtyadhIvAsaH antarikSasya (rUpaM) kRtyadhIvAsaH / tai0 3 / 6 / 20 / 2 // kRtyA yadA vai kRtyAmutkhanantyatha sAlasA moghA bhavati tatho'evaiSa etadyayasmA pratra kazcid dviSan bhrAtRvyaH kRtyAM balagAnni khanati tAnevaitadutkirati / za0 3 / 5 / 4 / 3 // kamukaH (="dhanuSa upAdAnabhUtaH sAravAn vRkSavizeSaH" iti sAyaNa:) tasmAtsa svAdUraso hi tasmAdu lohito 'cihi sa ego 'gni reva yakRmukaH / sh06|6|2|11|| Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (135 ) kRSNAjinam ] kapiH annaM vai kRSiH / sh07|2|2|6|| , aSTau ga etAH ( gAyatrItriSTabAdyA iti sAyaNaH ) kAmadudhA bhAsaratAsAmekA samazIrdIta sA kRSirabhavahadhyate 'smai kRSau ya evaM veda / tAM0 11 // 5 // 8 // , sarvadevatyA dhe kRSiH / sh07||2||2||12|| kRSNaH kRpaNo haitadAGgiraso brAhmaNAcchaMsIyAyai tRtIyasavanaM dadarza (tatada ghora AGgirasaH kRSNAya devakIputrAyotkovAca... / chAMdogyopaniSadi 3 / 17 / 6 // ) / kau030|9|| kRSNaH zakuniH anRta strI zudraH zvA kRSNaH zadunistAni na prekSeta / sh014|1|1 / 31 // kRSNama (rUpama) pArtamvetadrUpaM yatkRSNam / sh08|7|2|16 // , taddhi vAruNaM yat kRSNam / sh05|2|5|17|| atha yatkRpaNaM tadapAM rUpamannasya manaso yajuSaH / jai. u: 1 / 29 // 6 // kRSNAviSANA yo sA yoniH sA kRpaNaviSANA / sh03|2|1|28 // kRSNAjinama brahma vai kRSNAjinam / kau04|1|| brahmaNo vA etadrayaM yatkRSNAjinam / tai02|7|1|4|| brahmaNo vA etahaksAmayo rUpaM yatkRSNAjinam / te0 2 / (yajamAnaH) kRSNAjine 'dhyabhiSicyata etad (kRSNAjinaM) va pratyakSaM brahmavarcasam / tAM017 / 11 / - // sa (brahmacArI) yanmRgAjinAni yaste tena tadU brahmavarcasamavarandhe / go0puu02||2|| kRSNAjinaM ye sukRtasya yoniH (yaju0 11 / 35) / sh06| 4 / 16 // kRSNajina hotRpadanam (yaju0 11 / 36) / sh06|4| 2 / 7 // tasya (agneH ) eSa svI loko yatkRSNAjinam / sh06| 4 / 2 / 6 // yaM (pRthivI) vai kRSNAjinam / za0 6 / 4 / 1 / 9 // , Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [kaulmalavarhiSama ( 136 ) kRSNAjinam yazo vai kRSNAjinam / za0614 / 1 / 6 // yajJo hi kRSNAjinam / sh03|2|1||| yajJo hi kRSNaH ( mRgaH ) sa yaH sa yazastatkRSNAjinam ( "kRSNasArastu carati mRgo yatra svbhaavtH| sa zeyo yaziyo dezo mlecchadezastvataH paraH" // manusmRtI 2 / 23 // ) / sh03|2|1|28|| kRSNA vrIhayaH sa (indraH) etaM varuNAya zatabhiSaje bheSajebhyaH puroDAzaM dazakapAlaM niravapat kRSNAnAM briihiinnaam| tato vai sa dRDho 'zithilo 'bhavat / tai03|1|5|6|| kRSNA zuklavatsA ( gauH) rAtri kRSNA zuklavatsA tasyA asAvAdityo / vatsaH / sh06|2|3|30|| ketaH annaM ketaH / za0 6 / 3 / 1 / 16 // kezavaH na vA' eSa strI na pumAn yatkezavaH puruSo yadaha pumAMstena na kho yadu kezavastena (u) na pumAn / sh05| 1 / 2 / 14 // 5 / 4 / 1 / 2 // kosalA: (=kosaladezaH) saiSA (sadAnIrA nadI) apyetarhi kosalavi. dehAnAM maryAdA / sh01|4|1| 17 // kautsam (sAma) kutsazca luzazcendra vyahvayetA sa indraH kutsamupAvartata ta zatena vArDIbhirANDayorabadhnAttaM luzo 'bhyavadat pramucyasva pari kutsAdihAgahi kimu tvAvAnAeDayoddha AsAtA iti tAH saMcchidya prAdravatsa etat kutsaH sAmApazyattenainamanvavadatsa upAvarttata / taaN06|2|22|| etena vai kutso 'ndhaso vipAnamapazyat sa ha sma vai surAdatinopavasathaM dhAvayatyubhayasyAnAdyasyAvarudhya kausaM kriyate / tAM014 / 12 / 26 // indra suteSu someSviti kautsam / taaN06|2|21 // yadetatsAma bhavati sendratvAya / taaN06|2 / 23 // kaulmalavahiSam ( sAma ) kulmalavahirvA etena prajApati bhUmAnamagacchat prajAyate bahurbhavati kaulmalavarhiSeNa tussttuvaanH| taaN015| 3 / 21 // para yadatattA Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 137 ) krodhaH] kauzika: matha yarasuvarNarajatAbhyAM kuzIbhyAM parigRhIta aasiit|saasy (AdityarUpasya cAtvAlasya ) kaushiktaa| tai 1 / 5 / 10 / 2 // kauSItakiH etena ca (stomena) zamanIcImer3hA ayajanta teSAM kuSItakaH sAmazravaso gRhapatirAsIttAn luzAkapiH khArgaliranuvyAharadavAkIrSata kanIyAsau stomAvupAguriti tasmA. kauSItakonAna kazcanAtIva jihIte (atIvAzrayo na gaccha tIti sAyaNaH) yazAvakIrNa hi / tAM0 17 / 4 / 3 // kratuH sa yadeva manasA kAmayata' idaM me syAdidaM kurvIyeti sa eva krtuH| sh04|1|4|1|| . ,, (yju04|31||) turmanojavaH / za0 3 / 3 / 4 / 7 // " itsu hyayaM kratumanojavaH praviSTaH / za0 3 / 3 / 4 / 7 // , 'kratuM dakSaM varuNa saMzizAdhi' ( R0 8 / 42 / 3) iti vIrya prajJAnaM dharuNa saMzizAdhIti (krtuH-viirym)| ai01 / 13 // ., mitra eva kratuH / sh04|1|4|1|| kraturekatrizaH (yaju0 14 / 23) saMvatsaro vAva kraturekatrizasta sya caturvizatirardhamAsAH SaDtavaH saMvatsara eva RturekatrizastayattamAha kraturiti saMvatsaro hi sarvANi bhUtAni karoti / sh08|4|1|21|| kratusthalA ( yaju0 15 / 15) "puJjikasthalA" zabdaM pazyat / kamukaH eSA vA agneH priyA tanUryat kramukaH / tai0 1 / 4 / 7 / 3 // kayaH atha yatkrayeNa caranti / somameva devatAM yajante / za0 12 / 1 / 3 / 3 // kravyAd (amiH, yatnu0 1 / 17 ) atha yena puruSaM dahanti sakravyAd / sh01|2|1|4|| krivayaH (bahuvacane) krivaya iti ha vai purA pnycaalaanaacksste| za0 13 / 5 / 4 / 7 // krUram (yaju0 1 / 28) salAmo vai karam / za0 1 / 2 / 5 / 16 // .. krodhaH atha ya ene (zraddhA'zraddhe) so 'ntareNa purussH| kRSNaH piGgAto daNDapANirasthAtkrodho cai so 'bhUt / za0 11 / 6 / 1 / 13 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [kSatram , kSatriyaH (138 ) krodhaH varAhaM krodhaH (gcchti)| go0 puu02|2|| krozam (sAma) etena vA indraH indrakoze vizvAmitrajamadagnI imA gAya ityakrozat pazUnAmavarudhyai krozaM kriyate / tAM0 13 / 5 / 15 // krauzcam (sAma) kuSyamaharavindadeSyamiva vaiSaSThamaharaharevaitena vindanti / tAM013 / / / 11 // 13 / 11 / 20 // rajjuH krauJcam / tAM0 13 / / / 17 // vAgvai krauJcam / tAM0 11 / 10 / 16 // sa ( bRhaspatiH prajApati ) abravItkrauJcaM sAmro pRNe brahmavarcasamiti / jai0 u01| 51 / 12 // klomA klomA varuNaH / za0 12 16 / 1 / 15 // kSattA prasavitA vai kSattA / sh05|3|1|7|| kSatram, kSatriyaH prANo hi vai kSatraMtrAyate hainaM prANaH kSaNitoHpra kSatramAtra mApnoti kSatrasya sAyujyaOM salokatAM jayati ya evaM veda / za0 14 / 8 / 14 / 4 // kSatraM raajnyH| ai08|6||sh05|1|5|3|| 13 / 1 / 5 / 3 // kSatrasya vA' etadrUpaM yadrAjanyaH / za0 13 / 1 / 5 / 3 // projaH kSatraM vIrya rAjanyaH / ai08|2,3,4|| kSatraM hi rASTram / ai07|| 22 // Adityo vai daivaM tatramAditya eSAM bhuutaanaamdhiptiH| ai07|| 20 // kSatraM vA etadAraNyAnAM pazUnAM yavyAghraH / ai08|6|| kSatraM vA etadvanaspatInAM yanyagrodhaH |ai07|31|| / 16 // kSatraM vA etadoSadhInAM yada biihyH| ai0 8 // 16 // kSatraM vA etadoSadhInAM yahA / ai0 8 / 8 // kSatraM vai payaH / za. 12 / 7 / 3 / 8 // " tatrasyaitadrUpaM yaddhiraNyam / za0 13 / 2 / 2 // 17 // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 136 ) kSatram, kSatriyaH ] catram, catriya: brahmaNo vai rUpamahaH kSatrasya rAtriH / tai0 3 | hA 14 / 3 // kSatrasya vA etadrUpaM yadvAtriH / za0 13 / 1 / 5 / 5 // kSatraM paJcadazaH (stomaH) / ai0 8 / 4 // kSatraM hi grISmaH | za0 2 / 1 / 3 / 5 // zrayaM vA zragnirbrahma ca kSatraM ca / za0 6 / 6 / 3 / 15 / / brahma vA zragniH kSatraM somaH / kau0 9 // 5 // kSatraM somaH / ai0 2 / 38 // " "" " d "" " 99 " " " dw 99 w "" "" kau07 | 10 | 10 | 5 // 12 // 8 // kSatraM vai somaH / za0 3 | 4 | 1 | 10 | 3 | 6 | 3 | 3, 7 // 5 / 3 / 5 / 8 // ( yaju0 14 / 6 ) prajApatirvai kSatram / za0 8 / 2 / 3 / 11 // mitraH kSatraM kSatrapatiH / tai 2 / 5 / 7 / 4 // 0 11 / 4 / 3 / 11 // kSatraM varuNaH / kau0 7 | 10 | 12 | 8 // za 0 4 / 1 / 4 / 1 // go0 u0 6 / 7 // kSatraM vai varuNaH / za0 2 / 5 / 2 / 6, 34 // kSatraM vA' indraH / kau0 12 / 8 // tai0 3 / 6 / 16 / 3 // za02 / 5 / 2 / 27 / / 2 / 5 |4 | 6 || 3 |6| 1 / 16 // 4 / 3 / 3 / 6 kSatramindraH kSatriyeSu ha pazavo 'bhaviSyan / za0 4 / 4 / 1 / 18 // tasmAdu kSatriyo bhUyiSThaM hi pazUnAmISTe / go0 u0 6 / 7 // kSatraM vai vaizvAnaraH / za0 6 / 6 / 1 / 7 // 6 / 3 / 1 / 13 // yAnyetAni devatrA kSatrANIndro varuNaH somo rudraH parjanyo yamo mRtyurIzAna iti kSatrAtparaM nAsti tasmAbrAhmaNaH kSatriyamadhastAdupAste rAjasUye / za0 14 / 4 / 2 / 23 // Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [kSatram kSatriyaH (140 ) kSatram , kSatriyaH kSatraM vai sviSTakRt / za0 12 / / 3 / 16 // kSatraM triSTup / kau0 3 / 5 // za0 3 / 4 / 1 / 10 // brahma hi pUrva kSatrAt / tAM0 11 / 1 / 2 // saiSA kSatrasya yoniryabrahma / za0 14 / 4 / 2 / 23 // brahaNaH kSatraM nimmitam / tai02||18|| tadyatra brahmaNaH kSatraM vazameti tadrASTra samRddhaM tadvIravadAhAsmin vIro jAyate / ai0|6|| abhigantaiva brahma kartA kSatriyaH / sh04|1|4|1|| etaddha tvevAnavaktaptaM yatkSatriyo 'brAhmaNo bhavati tasmAdu kSatriyeNa karma kariSyamANenopasartavya eva brAhmaNaH / sh04|1|4|6|| kSatraM vai hotaa| ai06 / 21 // go0 u06|3|| kSatraM mAdhyandinaM savanam / kau0 16 // 4 // bhuva iti ( prajApatiH) kSatram (ajnyt)| sh02| 1 / 4 / 12 // yajurvedaM kSatriyasyAhurthonim / te0 3 / 12 / / / 2 // kSatraM vai sAma / za0 12 / / 3 / 23 // go0 u0 5 / 7 // kSatraM vai stotram / 101 / 4 // kSatraM vai lokampRNA ( iSTakA) viza imA itraaissttkaaH| sh08|7|2|2|| kSatraM vai lokampRNA (issttkaa)| 20 / 4 / 3 / 5 // kSatramupAzuyAjaH / za0 11 / 2 / 7 / 15 // kSatraM vai prastaraH / sh01|3|4|10| yastAntavaM vaste kSatraM varddhate na brahma / go0 puu0|2|4 // brahma vai paurNamAsI ksstrmmaavaasyaa| kau04 / / etAni kSatrasyAyudhAni yadazvarathaH kavaca iSudhanya / ai07| 19 // annaM vai kSatriyasya viT / sh03|3|2|| tasmAna kadA cana brAhmaNazca kSatriyazca vaizya ca zuddha ca pazcAdandhitaH / sh06|4|4|13|| Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 141 ) khadira: 1 kSetram kSatriyaH tasmAtkSatriyaM prathamaM yantamitare trayo varNAH pazcAdanuyanti / za0 6 / 4 / 4 / 13 // tasmAdu kSatriyamAyantamimAH prajA vizaH pratyavarohanti tamadhastAdupAsate / za0 3 / 6 / 3 / 7 // kSatriyo 'jani vizvasya bhUtasyAdhipatirajani vizAmattA 'janyamitrANAM hantA 'jani brAhmaNAnAM goptA 'janIti / ai0 8 / 17 // etadvai parArdhyamannAdyaM yatkSatriyaH / kau0 25 / 15 // niruktamiva hi kSatram / za0 6 / 3 / 1 / 15 // aparimito vai kSatriyaH / ai0 8 | 20 // 1 kSatraM bRhat (sAma) / ai0 8 / 1,2 // yatsurA bhavati kSatrarUpaM tadatho annasya rasaH / ai0 8 / 8 // athAsya (kSatriyasya) eSa svo bhakSo nyagrodhasyAvarodhAzca phalAni caudumbarANyAzvatthAni sAkSANyabhiSuNuyAsAni bhakSayetso'sya svo bhakSaH / ai07 / 30 // rAjanyazabdamapi pazyata // d. "" 36 "3 39 33 ""> 39 "" kSapA rAtrayaH kSapAH / ai0 1 / 13 / / kSayaH anto vai kSayaH / kau0 8 / 1 // kSayo vai devAH / go0 u0 2 / 13 // 1 "" citram yadvai kSipraM tattUrttam / za0 6 / 3 / 2 / 2 // sumA (iSuH ) atha yayApaiva rApnoti sA tRtIyA sAsau dyauH seSA tumA nAma / za0 5 13 / 5 / 26 / / kSuronajazchandaH (yaju0 15 / 4 ) sau vA zrAdityaH turo bhrajazchandaH / za0 8 / 5 / 2 / 4 // kSetram iyaM vai kSetraM pRthidhI | kau0 30 | 11 // go0 u05 / 10 // (kha) khadiraH khadireNa ha somamAcakhAda / tasmAtkhadiro yadenenAkhidat / za0 3 / 6 / 2 / 12 // asthibhya evAsya (prajApateH) khadiraH samabhavat / tasmAtsa dAruNo bahusAraH / za0 13 / 4 / 4 / 6 // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [gandharvAH (142) khadiraH khAdiraM (yUpaM karoti ) balakAmasya / 50 4 / 4 // , SaT khAdirAH (yuupaaH)| tejaso 'varudhthe / tai03|8|20|1|| ,, khAdiraM ( yUpaM kurvIta ) svargakAmaH / kau0 10 // 1 // khama chidraM khamityuktam / go0 u0 2 / 5 // khalaH khala uttrvediH| tAM0 16 / 13 // 7 // khAdaH antau vai khAdaH / ai0 5 / 12 // khilam yadvA urvarayorasaMbhinnaM bhavati khilamiti ('khila iti' iti zAtapathaH pAThaH ) vai tadAcakSate / kau0 30 / 8 // za0 / 3 / 4 / 1 // gaNDUpadaH yAni nAvAmi te gaNDUpadAH (abhvn)| ai0 3 / 26 // gatanidhanam (sAma) gatanidhanaM vAbhravaM bhavati gtyai| tAM0 15 // 3 // 12 // ghabhrurvA etena kaumbhyo 'asA svarga lokamapazyat svargasya lokasyAnukhyAtyai svargAlokAna cyavate tussttuvaanH| tAM0 15 13 / 13 // gandhaH somo gandhAya / tAM0 1 / 3 / 6 // saa03|8|1|| , soma iva gandhena (bhuuyaasm)| maM0 2 / 4 / 14 // gandharvA: varuNa Adityo rAjetyAha tasya gandharvA vizasta' imA Asataiti yuvAnaH zobhanA upasametA bhavanti tAnupadizatyatharvANo vedaH so 'ymiti| ( pazyata-zAMkhAyanauta. sUtram 16 // 28 // zrAzvalAyanazrautasUtram 10 / 7 / 3 // ) / sh013|4|3 / 7 // , gandho me modo me pramodo me / tanme yuSmAsu ( gndhrssessu)| jai0 u03|25|4|| , gandhena ca vai rUpeNa ca gandharvApsarasazcaranti / sh06|4| 1 // 4 // rUpamiti gandharvAH (upaaste)| za0 10 / 5 / 2 / 20 // yoSikAmA vai gandharvAH / za0 3 / 2 / 4 / 3 // 3 / 6 / 3 / 20 // , strIkAmA vai gandharvAH / ai0 1 // 27 // , ta (gandharSAH) u ha striikaamaaH| kau0 12 / 3 // Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 143 ) gabhIraH] gandharvAH tasya ( pataJjalasya kApyasya ) AsIhitA gndhrvgRhiitaa| za014 / 6 / 3 / 1 // etadeva kumArI gandharvagRhItovAca / kau0 2 / 3 // etadu haivovAca kumArI gndhrvgRhiitaa| ai05 // 26 // tamete gandharvAH somarakSA jugupurime dhiSNyA imA hotraaH| sh03|6|2|6|| (yju018|41) vAto gndhrvH| sh06|4|1|10|| prANo vai gandharvaH / jai0 u0 3 / 36 // 3 // , (yju018|43) mano gndhrvH| sh06|4|1|12|| ( yju018|42) yazo gndhrvH| sh09|4|1|11 // , (yju018|38) zragnirha gandharvaH / sh06|4|1|7|| ,, (yaju0 18 / 40 ) candramA gndhrvH| sh06|4|1|| , (yaju018 / 36) sUryo gndhrvH| sh06|4|1|8|| ,. aso vA'zrAdityo divyo gndhrvH| sh06|3|1|16|| ,, (yju06|7) gandharvAH saptavizatiH (gandharvAHmakSa prANi-iti sAyaNo mahIdharazca ) / sh05|1|4|8|| ,, (azvo) vAjI (bhUtvA) gandharvAn (avht)| za0 10 // 6 / 4 / 1 // gandharvApsarasaH atho gandhena ca vai rUpeNa ca gandharvApsarasazcaranti / sh04|4|1|4 // (prajApatiH) upadravaM gandharvApsarobhyaH (prAyacchat / / jai0 u01 / 12 / 1 // gandharvApsaraso vai manuSyasya prajAyA vA prajastAyA vezate / tAM0 16 / 3 / 2 // gabha: ( yaju0 23 / 22) vir3e gabhaH / za0 13 / 2 / / 6 // tai03| 6 / 7 / 3, 5 // gabharitaH pANI vai gabhastI / sh04|1|1|6|| gabhIraH (=mahAn ) gabhIramimamadhvaraM kRdhIti / adhvaro vai yajJo mahAntamimaM yajJaM kRdhItyevaitadAha / sh03|6|4|5|| Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [garbhaH gayaH sa yadAha gayo 'sIti somaM vA etadAhaiSa ha vai candramA bhUtvA savAllokAngacchati tadyadgacchati tasmAdyassadyasya gayatvam / go0 pU0 5 / 14 // , prANA vai gyaa| sh014| 8 / 15 / 7 // gayaraphAna: prataraNa: ( R0 1 / 61 / 16) gayasphAnaH prataraNaH sudhIra iti gavAM naH sphAvayitA pratArayitaidhItyAha / ai01|| gataH pitRdevatyo vai gataH / sh05|2|1|7|| , puruSo gartaH / sh05|4|1|15 // gardabhaH tasmAtsa (gardabhaH) dviretA ghAjI / ai04|3|| , atha yadAsAH pAsava (1) paryaziSyanta / tato gardabhaH sama bhavattasmAdyatra pAmulaM bhavati gardabhasthAnamiva vatetyAhuH / 204 / 5 / 1 / 6 // garbhaH eSa vai garbho devAnAM (yaju0 37 / 14 // ) ya eSa (sUryaH) tapatyeSa hIdacha sarva gRhNAtyetenedartha sarva gRbhItam / za0 14 / 1 // 42 // ,, (yaju023 / 16) prajA va pazavo grbhH| sh013|2|815|| tai0 3 / 6 / 6 / 4 // basmAtparAJco garbhAH sambhavanti pratyazvaHprajAyante / tAM015 / 5 / 16 // , vAyavyA grbhaaH| tai03|1|17|5|| puruSa u garbhaH / jai0 u0 3 / 36 // 3 // indriyaM vai grbhH| te 1 / - / 3 / 3 // viSurUpA iva hi garbhAH / sh04|5|2 / 12 / / nyakAkulaya iva hi garbhAH / sh03|2|1|6|| ,, uttAneva vai yonirgameM vibharti / sh03|2|1|26|| , prAvRtA vai garbhAH uldheneva jarAyuNe / za0 3 / 2 / 1 / 16 // , yaza vai garbhaH samRddho bhavati prajanena vai sa tarhi prtykRti| Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (145) gAyatram sh04|5|2|3|| garbhaH yadA vai garbhaH samRdo bhavatyatha dazamAsyaH / sh04|5|2|4|| , SaNmAsyA vA antamA garbhA jAtA jIvanti / za0 / 5 / , garbhaH samit / sh06|6|2| 15 // , saMvatsaro dhAva garbhAH paJcaviezaH ( yaju014 / 23) tasya caturvizatirardhamAsAH saMvatsara eva garbhAH paJcavizastadhattamAha garbhA iti saMvatsaroha trayodazo mAso garbho bhUtva tinpravizati / sh08|4|1 / 16 // gavAzI: gvaashojgtii| tAM0 12 / 1 / 2 // gavaMdhukAH yajJasya zIrSacchinnasya raso vyakSarattata etA oSadhayo ( gavedhukAH ) jakSire / za014 / 1 / 2 / 16 // , yatra vai sA devatA ( rudraH ) visastAzayattato gavedhukAH samabhavantsve naivainam (rudram) etadbhAgena svena rasena zrINAti (yjmaanH)| sh06|1|1|8|| , raudro gAvedhukazvaraH / sh05|2|4|11, 13 // mAtuH gAtuM vittveti yajJaM vittvetyevaitadAha / za0 1 / 6 / 2 / 28 // 4 / 4 / 4 / 13 // gAtuvidaH gAtuSido hi devAH / sh04|4|4 / 13 // gAthA yabahmaNaH zamalamAsIt sA gAthA nArAzasyabhavat / tai01|| 3 // 2 // 6 // , omityucaH pratigara evaM tatheti gAthAyA promiti vai daivaM tatheti mAnuSam / ai07|| 18 // gAnam tasmAdu gAyatAM nA 'znIyAt / malena hote jIvanti / jai0 u0 1 / 57 / 1 // gAyatrapArvam (sAma) maharvA etadalIyata taddevA gAyatrapAna sama tanvastasmAdAyatrapArzvam / tAM0 14 / 6 / 26 // gAyatram (sagama) tametadeva ( gAyatraM) sAma gAyanatrAyata / yadrAyannatrAyata tadvAyatrasya gAyatratvam / jai0 u0 3 / 3 / 4 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ gAyatrI ( 146 ) gAyatram (sAma) tasya ( mahAvratasya ) gAyatra ziraH / tAM0 16 / 11 / 11 // ime vai lokA gAyatram ( sAma ) / tAM0 7 / 1 / 1 // gAyatrI (chandaH ) sA haiSA (gAyatrI) gayAMstatre / prANA vai gayAstatprANAM statre tadyadrayAMstatre tasmAdgAyatrI nAma / za0 14 / 8 / 15 / 7 // gAyatrI gAyateH stutikarmmaNaH / de0 3 / 2 // gAyato mukhAdudapataditi ha brAhmaNam / de0 3 | 3 // seya sarvA kRtsnA manyamAnAgAyadyadmAyattasmAdiyaM (pRthivI ) gAyatrI / za0 6 / 1 / 1 / 15 // yA vaisA gAyatryAsIdiyaM vai sA pRthivI / za0 1 / 4 / 1 / 34 // iyameva (pRthivI) gAyatrI / jai0 u01 / 65 / 3 // iyaM (pRthivI ) vai gAyatrI / tAM0 7 / 3 / 11 // 14 / 1 / 4 // sA vai gAyatrIyaM (pRthivI) / za0 1 / 7 / 2 / 15 // atest ars iyaM ( pRthivI ) / za0 4 / 3 / 4 / 6 // 5 / 2 / 3 / 5 99 'aa "" "" 95 ,, 33 " 99 " "" " dw " 39 49 93 pRthivyAM viSNurvyakrarthasta / gAyatreNa chandasA tato nirbhako yo 'smAndveSTi yaM ca vayaM dviSmaH / za0 1 / hai / 3 / 10 / / gAyatro 'yaM (bhU-) lokaH / kau0 86 // ayameva (bhUlokaH) gAyatrI / tAM0 7 / 3 / 6 // gAyatre 'smi~lloke gAyatro 'yamagniradhyUDhaH / kau0 I 14 // 3 // prANo gAyatrI prajananam / tAM0 16 / 14 / 5 // 16 // 16 / 7 / / 19 / 5 / 6 / / 66 / 7 // 7 // prANo gAyatraM (sAma) / tAM0 7 11 / 6 // 7 / 37 // tatprANo vai gAyatram / jai0 10 u0 1 / 37 // 7 // prANo vai gAyatryaH / kau0 15 // 2 // 16 // 3 // 172 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 147 ) gAyatrI ] gAyatrI (chandaH) prANo vai gAyatrI / za0 6 / 4 / 2 / 5 // Sa03 | 7 // prANo gAyatrI / za0 6 / 2 / 1 / 24 // 6 / 6 / 2 / 7 / / 10 / 3 / 1 / 1 // tAM0 7 / 3 / 8 // 16 // 36 // yo vai sa prANa eSA sA gAyatrI / za0 7 / 5 / 1 / 21 // 31 "" " " 39 " " 97 39 " " dw .. " "" " " dw 39 " " gAyatrI vai prAsaH / za0 1 / 3 / 5 / 15 // gAyatra u vai prANaH / kau0 8 | 5 // tai0 3 / 3 / 5 / 3 gAyatraH prANaH / tAM0 20 | 16 | 5 // agnirSe gAyatrI / za0 3 | 4 | 1 | 16 // 3 / 6 / 4 / 10 / 6 / 6 / 2 / 7 // gAyatrI vA' zragniH / za0 1 / 6 / 2 / 13 // gAyatro vA zrabhiH / kau0 1 / 1 / 3 / 2 // 612 // 16 // 4 // tai0 1 / 1 / 5 / 3 // agnirgApatraH / za0 16 / 1 / 1 / 15 // gAyatrachandA hyagniH / tAM0 7 / 8 / 4 // gAyatramagnezchandaH / kau0 10 | 5 || 14 | 2 || 28 / 5 // gAyatraM vA' agnezchandaH / za0 1 / 3 / 5 / 4 // gAyatra chandA zragniH / tAM0 16 / 5 / 16 // yo vA trAgnargAyatrI sa nidAnena / za0 1 / 8 / 2 / 15 // gAyatro vai brAhmaNaH / ai0 1 / 28 // gAyatranRndA vai brAhmaNaH / tai0 1 / 1 / 6 / 6 // brahma hi gAyatrI / tAM0 11 / 11 // 6 // brahma u gAyatrI / jai0 u0 1 / 1 / 8 // 1 brahma vai gAyatrI / ai04 / 11 // kau0 3 / 5 // 1 brahma gAyatrI / za0 1 / 3 / 5 / 4 // brahma gAyatrI kSatraM triSTup / za0 1 / 3 / 5 / 5 // gAyatrI brahmavarcasam tai0 5 / 1 / 9 // 2 / 7 / 3 / 3 | tAM0 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [gAyatrI ( 148 ) gAyatrI (chandaH) tejo vai brahmavarcasaM gaaytrii| ai01|5, 28 // go. u05||5|| tejo brahmavarcasaM gAyatrI / kau0 17 / 2, 6 // tAM0 15 / 18 // tejo vai gAyatrI chandasAm / tAMka 15 / 10 / 6 // tejo vai gAyatrI / go005||3|| tai03|6| tejasA vai gAyatrI prathama virAtraM vAdhAra padaidvitIyamakSaraistRtIyam / tAM0 10 / 5 / 3 // jyotirvaM gAyatrI chandasAm / tAM0 13 / 7 / 2 // jyotirvai gAyatrI / kau0 17 // 6 // davidyutatI vai gaaytrii| tAM0 12 / 1 / 2 // gAyatryeva bhrgH| go0 puu05| 15 // ete vAva chandasAM vIryavattame yadAyatrI ca triSTupa yA tAM0 20 / 16 / - // ghIyaM vai gAyatrI / taaN07|3|13|| vIrya gAyatrI sh01|3|5|4||1|4|1|17|| yAtayAmAnyanyAni chandAsyayAtayAmA gaaytrii| tAM013 / 10 // 1 // ziro gaaytrii| ss02||3|| ziro gaaytryH| za* / 6 / 2 / 3 // gAyatrahi ziraH / sh0|6|2|6|| gAyatrI chando 'gnirdevatA shirH| za0 10 / 3 / 2 / 1 // mukhameva gAyatrI / kau0 11 / 2 // mukhaM gAyatrI / tAM. 7 / 3 / 7 // 14 / 5 / 28 // 16 / 11 / 4 // gAyatrI chandasAM (mukham ) / taaN06|1|6|| agnirha vASa rAjana gAyatrImukham / jai0 u0 4 / F2 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (146) gAyatrI] gAyatrI (chandaH) yasmAdvAyatramukhaH prathamaH (trirAtraH) tasmAdvoM 'gnirdIdAya / tAM0 10 // 5 // 2 // tripadA gAyatrI / tAM0 10 // 5 // 4 // tA vA etA gAyatryo ytripdaaH| tA0 16 / 11 / trivR? gaaytryaastejH| tAM0 10 // 5 // 4 // maSTAkSarA gaaytro| ai02|17 // 3 // 12 // kau0 4 / 216 / 4 // tai0 1 / 1 / 5 / 3 // taaN06| 3 / 13 // jai0 u01|1|8|| go0 puu04|24|| go0 u03|10|| aSTAkSarAvai gaaytrii| sh01|4|1|36 // naSAdarA vai gAyatryaSTau tAni yAnyanvAha praNavo navamaH / sh03|4|1 / 15 // caturvizatyatarA veM gAyatrI / ai03|36|| za0 3 / 5 / 1 / 10 // caturSizatyakSarA gAyatrI kau0 12 // 3 ||jai0 u0 1 / 17 // 2 // gAyatrI vai prAcI dik / sh08|3|1|12 // prAcImAroha gAyatrI tvAvatu rathantara sAma trivR. stomo vasanta Rturbrahma draviNam / za0 5 / 4 / 1 // 3 // vasavastvA purastAdabhiSizcantu gAyatreNa chndsaa| tai02|7|15| 5 // basavaratvA gAyatreNa chandasA saMmRjantu / ta0 1 / 2 // 7 // ghasavo gAyatrI samabharan / jai0 u01|18||4|| gAyatrI vasUnAM patnI / go0 u02||6|| gAyatraM sAma / jai0 u01|1|8|| gAyatraM vai rathantaram / 05 / 1 / 15 // gAyatraM vai rthntrNgaaytrchndH| tAM0 15 // 10 // 6 // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [gAyatrI ( 150) gAyatrI (chandaH) gAyatrI vai rathantarasya yoniH| tAM0 15 / 10 / 5 // yA hi kA ca gAyatrI sA revtii| tAM0 16 / 5 / 27 // gAyatrI vai revtii| tAM016 / 5 / 16 // gAyatraH saptadazastomaH / taaN05|1|15|| gAyatrImAtro vai stomaH / kau0 16 / gAyatro maitrAvaruNaH / taaN05|1|15 // pUrvAdhoM va yajJasya gAyatrI sh03|5|1|10|| 3 / 6 / 4 / 20 // yajJo vai gaaytrii| sh04|2|4|20 // gAyatro yazaH / go0 pU0 4 / 24 // gAyatraM vai prAtaHsavanam / ai06| 2,8||ss01| 4 // taaN06|3|11|| gAyatramprAtassavanam / jai0 u04|2|2|| gAyatraM hi prAtaHsavanam / go0 u03|16 // gAyatro vai purussH| ai04||3|| gAyatrAH pazavaH / tai03|2|1|1|| etaddhi ( gAyatrI-) chandaH AziSTham / za0 - / 2318 // ime ve lokA gaaytrii| taaN015| 10 / / gAyatryA vai devA imAn lokAn vyApnuvan |taaN016| eSA vai gAyatrI pakSiNI caSmatI jyotiSmatI bhAsvatI yada dvAdazAhastasya yASabhito 'tirAtrI tau pakSI yAvantarAgniSTomaute cakSuSI ye'STau madhya ukthyAH sa aatmaa| ai04|23 // takai kaniSThaM chandaH sad gAyatratI prathamA chandasA yujyate tadu tadvIryeNaiva yacchayeno bhUtvA divaH somamAharat / sh01||2|10|| yadvAyatrI zveno bhUtvA divaH somamAharasena sA zyenaH / sh03|4|1|12 // Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 151 ) gArhapatyaH] gAyatrI (chandaH ) tRtIyasyAmito divi soma AsIt / taM gAyatryA harat / tai0 1 / 1 / 3 / 10 // 3 / 2 / 1 / 1 // sA gAyatrI samiddhAnyAni chandAsi samindhe / sh01|3|4|6|| gAyatrI vAva sarvANi chandAsi / tAM // 4 // 4 // sA gAyatrI gAthayA 'punotaa| jai0u01 / 57 // 1 // yA dhauH sA 'numatiH so eva gaaytrii| ai03|4|| gAyatryAvai devAH pApmAnaM shmlmpaant| ai02|17 // gAram (sAma) idaM vaso sutamandha iti gArametena vai gara indramaprINA tprIta evAsyaitenendro bhavati / taaN06|2|16 // gAIpatyaH (agniH) RgvedAgarhapatyaH (ajaayt)|04|1|| gRhA vai gArhapatyaH / sh01|1|1|16|1|| 3 / 18 // 2 / 4 / 1 / 7 // 4 / 6 / 4 / 2 // jAyA gaarhptyH| ai08|24|| prajApati gaarhptyH| kau0 27 / 4 // athaiSa eva gArhapatyo yamo rAjA / sh02|3| 2 // 2 // annaM vai gArhapatyaH / sh0|6|3|5|| karmeti gArhapatyaH / jai0 u0 4 / 26 // 15 // bhayaM vai (bhU-loko gaarhptyH| sh07|1|1| 6||8|6|3|14||ss01|5|| yadrArhapatyaM (upatiSThate) pRthivIM tad ( uptisstthte)| sh02|3|4|36 // prANodAnAvevAhanoyazca gArhapatyazca / za. 2 / 2 / 2 // 10 // apaNo vai gaaiiptyH| kau02||1|| yajamAnadevatyo vai gArhapatyaH / sh02|3|2|6|| padArhapatyaM ( upatiSThate) puruSAMstavAcate / sh02| 3 / 4 / 32 // ya ihAhIyata sa gaarhptyH| sh01|7|3|22|| gArhapatyo yA agneyoniH / tai01|4|7|4|| Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [gRhapatiH (152 ) gArhapatyA citiH yoni gArhapatyA citiH| sh07|1|1|8||8| 6 / 3 / / girazchandaH (yaju0 15 / 5) annaM vai girshchndH| sh08|5|2|5|| giriH tasya (vRtrasya ) etaccharIraM yadriyo yadazmAnaH / za0 3 / 4 / 3 // 13 // 3 / 3 / 4 / 2 // 4 / 2 / 5 / 15 // girvA indro vai girvA / sh03|6|1 / 24 // gIH (yaju0 12 / 68) vAgvai giiH| sh07|2|2|5|| ,, vizo girH| za0 3 / 6 / 1 / 24 // guggulu tasya (agneH) yanmArthasamAsIttada gugguruvabhavat / tAM0 24 // 13 // 5 // ("gulgulu" zabdamapi pazyata) gudaH prANo vai gudaH / sh03|8|4|3|| guggulu mAsa haivAsya (agneH) gulgulu / za0 3 / 5 / 2 / 16 // ("guggulu" zabdamapi pazyata) gardaH (sAmavizeSaH) gaupAyanAnAM vai satramAsInAnAM kirAtakulyAvasura mAye antaHparidhyasUna prAkiratAnte 'gne tvanno antama ityagnimupAsIdachastenAsUnaspRNvastadvAva te tabakAmayaMta kAmasani sAma gUIH kAma mevaitenAvarundhe / taaN013|12|5|| gRbhIta: (yaju0 17 // 54) gRbhIta iti dhArita ityett| sh06|2| 36 // gRhapatiH asAveva gRhapatiryo 'sau (sUryaH) tapatyeSa (sUryaH) hi gRhANAM patistasyartava eva gRhaaH| kau0 27 // 5 // , asau vai gRhapatiryo 'sau (sUryaH) tapatyeSa (sUryaH) patirbha to gRhaaH| ai0 5 / 25 // ayaM vai (pRthivI-)loko gRhptiH| sh012| 1 / 1 / 1 // go0puu04|1|| atha yadagniM gRhapatimantato yajati / kau0 3 // 8 // agnihapatiriti haika bAhuH so'sya lokasya (pRthivyAH) gRhapatiH / ai05|25|| , tapa AsId gRhptiH| tai0 3 / 12 / 6 / 3 // Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 153 ) gopAH ] gRhapatiH vAyurgRhapatiriti haika zrAhuH so'ntarikSasya lokasya gRhapatiH / ai0 5 | 25 // gRhamedhIyaH puSTika vA etadyad gRhamedhIyaH / kau0 5 // 5 // puSTikarmma vai gRhamedhIyaH / go0 u0 / 1 / 23 // gRhAH gRhA vai pratiSThA / za0 1 / 1 / 1 / 19 // / 4 / 1 / 7 // "" " gRhA vai pratiSThA sUktam / ai0 3 / 24 // gRha vai sUktam / go0 u0 3 | 21; 22 // "" OM gRhAH sUktam / ai0 3 / 23 // " gRhA vai duryAH / ai0 1 | 13 || za0 1 / 1 / 2 / 22 / / 3 / 3 / 4 / 30 // Rtavo gRhAH / ai0 5 / 25 // " go'yuSI ( stomo ) atha yaGgo'AyuSI upayanti / mitrAvaruNAveva "" " d. zd "" "" 1 / 9 / 3 / 16 // 2 // "" gojAH eSa (sUryyaH) vai gojAH / ai0 4 / 20 // godhUmAH yatpakSmabhyaH ( tejo 'sravat ) te gAMdhUmAH ( abhavan ) / za0 12 / 7 / 1 / 2 // so 'yaM ( puruSa ) avagate vai puruSasyauMdhapInAM nediSThatamAM godhUmAsteSAM na tvagasti / za05 | 2 | 1|6 // gopA: (yaju0 37 | 17) eSa vai gopA ya eSa ( sUryaH ) tapatyeSa da sarva gopAyati / za0 14 / 1 / 4 / 6 // prANo ye gopAH / sa hIdaM sarvamanipadyamAno gopAyati / jai0 u0 3 | 37 // 2 // (01 / 89 / 1 // ) indro vai gopAH / fo 6 / 10 // go0 u0 2 / 20 // devate yajante / za0 12 / 1 / 3 / 16 / / prANApAnau ve goAyuSI / kau0 26 / 2 // dyAvApRthivI vai goAyuSI / kau0 26 / 2 // ahorAtre vai moAyuSI / kau0 26 / 2 // yadevedaM dvitIyamaharyazva tRtIyamete vA u goAyuSI / kau0 26 / 2 // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [gauH (154) gopAH (R52|6 / 2) agnirve devAnAM gopAH(= goptaa)| ai01 // 28 // gomRgaH pazavo vai gomRgaH / tai03|6|11|3|| goTomAtirAtraH (kratuH) gavA ( goSTomAtirAtreNa) vai devA asurAnebhyo lokebhyonudanta / taaN020| 7 / 1 // gosavaH (kratuH) athaiSa gosavaH svArAjyo yajJaH ! tAM0 16 / 13 / 1 // gauH ime vai lokA gauryaddhi kiM ca gacchatImAMstallokAn gacchati / 6 / 1 / 2 / 34 // , ime lokA gauH| sh06|5|2|17|| , ayammadhyamo (lokaH antarikSam) gauH / tA0 4 // 17 // ,, antarikSaM gauH| ai04|15|| " gAvo vA aadityaaH| ai04|17 // , annamu gauH| sh07|5|2|19 // , annaM vai gauH| te0 319 / 8 / 3 // ,, annahi gauH| sh04|3|4|25|| jai0 u03|3|13|| , yazo oveyaM ( gauH) no chute goryajJastAyate ina hyeveyaM (gauH) yadi kiM cAnaM gaurava taditi / sh02|2|4|13|| , yajJo vai gauH| te0 3 / 9 / 8 / // ,, (prajApatiH)prANAnAm (nirmimiit)| sh07|5|2|6|| ,, prANI hi gauH| sh04|3|4|25|| , indiyaM vai vIrya gAvaH / sh05|4|3|10|| , mukhAdevAsya balamatravat / sa gauH pazurabhavaSabhaH / za0 12 / 7 // 1 // 4 // , iDe rante havye kAmye candre jyote 'diti sarasvati mahi vizruti / etA te'nye (devatrA) nAmAni / sh04|5|8|10|| , iDA hi gauH / / 02 / 3 / 4 / 34 // 14 / 2 / 117 // , sarasvatI (yju038|| 2) hi gauH / za0 14 / 2 / 1 / 7 // , mahya iti havA' etAsAmeka nAma yadvAm / sh01|2|1| 22 // 3 / 1 / 3 / 6 // " yA goH sA sinIvAlI so eva jgtii| ai03|48 // " virAD (yaju013 43) vai gauH / za0 7 / 5 / 2 / 16 // Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (155) gauH virAjo vA etadrapaM ydgauH| taaN04|6|3|| , gaurve sArparAjJI / kau0 27 // 4 // ,, sAhasro vA' eSa zatadhAra utsaH (yaju013 / 49) yagauH / za0 7 / 5 / 2 / 34 // , sa haiSa somo 'jasro ( yaju013 / 43) ydgauH| sh07|5| 2 / 19 // , gaurve nacaH / tai0 3 / 3 / 5 // 4 // ,, gauhiM devAnAM manotA / ai02|10 // ,, gaurva devAnAM mnotaa| kau010|6|| , vaizvadevI vai gauH / go0 u0 3 / 16 // ,, mAtA rudrANAM duhitA vasUnA, svasAdityAnAmamRtasya naabhiH| pra nu vocaM cikituSe janAya mA gAmanAgAmaditiM vadhiSTa / m02| 8 / 15 // , yadaustena raudrI / sh05|2|4|13|| ,, raudrI goH| tai02|2|5|2|| ,, Agneyo vai gauH / sh07|5|2|16|| , gaurvA' idacha sarva vibharti / sh03|1|2:14|| mahAMstveva gohimetyadhvaryuH (Aha) // gorve pratidhuk / tasyai zRtaM tasyai zarastasyai dadhi tasyai mastu tasyA' pAtaJcanaM tasyai navanItaM tasyai ghRtaM tasyA' AmikSA tasyai ghAjinam / za03 / 3 3 // 2 // , manuSyANA ghetAsu (goSu kSIradadhyAdiviSayAH) kAmAH praviSTAH / sh02|3|4| 34 // ,, sarvasya vai gAvaH premANaM sarvasya cArutAM gatAH / ai04|17|| , apazavo vA ete / yadajAvayazcAraNyAzca / ete vai sarve pazavaH / yadvyA iti / tai03|6|6|2|| ,, nete sarve pazavo yadajAvayazcAraNyAzcaite vai sarve pazavo yadavyA iti / za. 13 / 3 / 2 // 3 // ,, tasmAdAdurgAva: puruSastha rUpamiti / za0 12 / 6 / 1 / 4 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ gaurIvitam ( 156) gauH no hAnte gArnagnaH syAt / veda ha gaurahamasya tvacaM bibharmIti sA vibhyatI trasati tvacaM ma' prAdAsyata' iti tasmAdu gAvaH su. vAsasamupaiva nizrayante / sh03|1|2|17|| sA yA babhUH piGgAkSI ( gauH ) / sA somakrayaNyatha yA rohiNI sA vAnI yAmida rAjA saMgrAma jitvodAkurute 'tha yA rohiNI zyetAkSI sA pitRdevatyA yAmidaM pitRbhyo pranti / za0 3 / 3 / 1 / 14 // , SaTtriMzadavadAnA gauH / go0 pU0 3118 // 4 // 12 // , tasmAdu saMvatsara' eva strI vA gaurSA vaDavA vA pijAyate / za. 11 / 1 / 6 / 2 // ,, AgrayaNapAtramukthyapAtramAdityapAtrametAnyeSAnu gAvaH prajA yante / za0 4 / 5 / 5 / / , gAM cAjaM ca dakSiNata etasyAM tahizyetau pazU dadhAti tasmAde. tasyAM dizyetau pazU bhUyiSThau / sh07|5|2|16 // (dhenuzanda mapi pazyata) gauH (ekAhaH) yadvai tadevA asurAnebhyo lokebhyo goSaya ( guptAM. stirohitAn kurvaniti sAyaNaH)stagorgotvam / tAM0 16 / 2 / 3 // gavA vai devA asurAnebhyo lokebhyo 'nudantaibhyo lokebhyo bhrAtRvyannudate ya evaM veda / taaN016|2|2|| gauvam ( sAma ) agnirakAmayatAnnAdaH syAmiti sa tapo'tapyata sa etadgauzavamapazyattenAnAdo 'bhavadyadannaM vitvA (vittvA) gaI padagaGgayattagauGgavasya gauGgayatvam / tA0 14 / 3 / 16 // annAdyasyAvarudhyai gauGgavaM kriyate / taaN014|3|16|| gautamam (sAma) svargAllokAna cyavate (gautamena sAnA) tussttuvaanH| tAM0 11 / 5 // 22 // gaurIvitam (sAma) gaurIvitiH (RSivizeSaH) vA etacchAktayo brahmaNo 'tiriktamapazyattad gaurIvitamabhavat / tAM0 11 / 5 / 14 // 12 / 13 / 10 // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 157) grahaH ] gaurIvitam (sAma) atiriktaM gaurIvitam / tA0 18 / 6 / 16 // atiriktaM vai gaurivItam / tai0 114 / 5 / 2 // devA vai vAcaM vyabhajanta tasyAH (ghAcaH) yo raso'tyaricyata tagaurIvitamabhavat / tAM 5 / 7 / 1 // brahma yaddedAvyakuvata tato yadatiricyata tadgaurIvitamabhavat / taaN06|23|| prava indrAya mAdanamiti gaurIvitam / tAM0 6 // 2 // 2 // vRSA vA etadvAjisAma ( gaurIvitam ) / vRSabho retodhA adha stuvanti zvaH prajAyate / taaN011||5|| 16 // etadvai yajJasya zvastanaM yadgaurIvitam / taaN057|5|| 15 / 4 / 7 // tejo vai brahmavarcasaM gaurIvItam / ai0 4 // 2 // gauSUktam (sAma ) gauSaktizcAzvasUktizca bahu pratigRhya garagirAvamanyetAM tApte sAmanI apazyatAM tAbhyAM garabhiraghnAtAm / taaN016|4|10|| gnAH chandA7si vai gnAzchandobhirhi svarga lokaM gacchanti / sh06| 5 / 4 / 7 // pranthiH varuNyo vai pranthiH / sh01|3|1|16 // , gharuNyo hi pranthiH / sh05|2|5|17|| gRhaH yad gRhNAti tasmAdrahaH / sh010|1|1|5|| ,, atha grahAmgRhNAti / sh04|5|6|3|| , taM (soma) anan / tasya yazo vyagRhNata / te grahA abhavan / ta hANAM prahatvam / tai0 2 / 2 / / 6 // , tavadenaM pAyaMgRhNata tasmAdrahA nAma / sh04|1|3||5|| ,, (prajApatiH) tau ( darzapUrNamAsau) praheNAgRhNAt / tadahasya praha svam / tai0 2 / 2 / 2 / 1 // , yadvittaM (yajJa) grahaiya'gRhNata tadhANAM grahatvam / ai0 3 / 6 // , sAn purastAt pavitrasya vyagRhNAt te pahA prabhavan / tabahANA prahatvam / tai01|4|1|1|| Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [prAvANaH (158) gaha: te (devAH) somamanvavindan / tamanan / tasya yathAbhijJAyaM ta nUrvyagRhNata / te grahA abhavan / tanahAnAM grahatvam / tai0 1 // 3 // 1 // 2 // ,, eSa vai grahaH / ya eSa (sUryaH) tapati yenemAH sarvAH prajA gRhI. taaH|sh04|6|5|1|| aSTau grahAH (prANaH, jihvA, vAk, catuH, zrotram, manaH, hastau, tvak ) / sh014|6|2|1|| ,, prANA vai grahAH / sh04|2|4|13 // 4 / 5 / 6 / 3 // , annameva grhH| annena hIda savaM gRhItam / sh04|| 6 // 4 // ,, nAmaiva grhH| nAmnA hIda sarva gRhItam / za04 6 / 5 / 3 // , vAgeva grahaH / vAcAhIda sarva gRhotam / sh04|6|5|2|| ,, aGgAni vai grahAH / sh04|5 / 11 // , sAma grahaH / za0 4 / 2 / 317 // prAmaNI: vaizyo vai grAmaNIH / za0 5 / 3 / 1 / 6 // prAvastotrIyA mano vai prAvastotrIyA / ai06|2|| prAvANa: ( yaju038 / 15) prANAce praavaannH| za014 // 2 // 2 // 33 // vajro vai grAvA / za0 11 / 5 / 6 / 7 // pazavo vai grAvANaH / taaN06|6|13|| viDai grAvAnaH / tAM06 / 6 / 1 // vizo graavaannH| sh03|6|3|3|| jAgatA vai prAvANaH / kau0 26 / 1 // bAhatA grAvANaH / sh012||2||14|| mArutA (=maruddevatyAH)vai prAvANaH taaN06||14|| vidvAso hi grAvANaH / sh03|6| 3 / 14 // yadi grAvApizoryate pazubhiryajamAno vya. dhyate / taaN06|6|13|| yaM dviSyAdvimukhAn grAnnaH kRtvedamahamamuSyAyaNamamuSyAH putramamuSyA vizo 'muSmAdannAdhAnikahAmIti nikaheviza Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvA: grIvA uSNihaH / za0 8 / 6 / 2 / 11 // , uSNik chandaH savitA devatA zrIvAH / za0 10 / 3 / 2 / 2 // ( yazasya ) zrIvA upasadaH / ai0 1 / 25 // grIvA vai yajJasyopasadaH / za0 3 | 4 | 4 | 1 // zrISAH paJcadazaH / caturdaza vA etAsAM karukarANi vIyyaM paJcadazaM tasmAdetAbhirarAvIbhiH satIbhirguruM bhAraM harati / za0 12 / 2 / 4 / 10 // prIyAH paJcadazazcaturdaza hyevaitasyAM karUkarANi bhavanti vIryaM paJcadazam / tasmAdAbhirarAvIbhiH satIbhirguru bhAraM harati / go0 pU0 5 / 3 // grISmaH (RtuH) etau ( zukrazca zucizca ) eva praiSmI ( mAsau ) la yadetayorbaliSThaM tapati teno haitau zukrazca zucizca / za0 " " 29 " "" 55 " " . " " " ( 156 ) grISmaH ] evainamannAdyannirUhati / tAM0 6 | 6 | 2 // 4 / 3 / 1 / 15 // tasya ( vAyoH ) rathasvanazca rathecitrazca ( yaju0 15 / 15 ) senAnIgrAmaNyAviti zreSmau tAvRtU / za0 8 / 6 / 1 / 17 // I anirukta RtUnAM grISmaH | jai0 u0 1 / 35 / 3 // yatstanayati tad grISmasya ( rUpam ) / za0 22|3|8|| grISma eva mahaH / go0 pU0 5 / 15 // grISmeNa devA RtunA rudrAH paJcadaze yazasA balam / havirindre vayo dadhuH 16 / 1 // tasmAtkSatriyo grISmaH zradadhIta kSatraM hi grISmaH / stutam | bRhatA / tai0 2 / 6 / za0 2 / 1 / 3 / 5 // grISmo vai rAjanyasyartuH / tai0 1 / 1 / 2 / 7 // ( rAjanyasya ) grISma RtuH / tAM0 6 / 116 // grISmaH ( saMvatsarasya ) dakSiNaH pakSaH / tai0 3 / 11 / 10 // 3 // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [dhRtam bhISmaH ( 160) grISmo 'dhvaryustapta iSa vai grISmastaptamivAdhvaryuniSkAmati / za011 / 2 / 7 // 32 // tanunapAtaM yajati grISmameva, grISmo hi tanvaM tpti| kau03|4|| grISmo vai tanUnapAda grISmo hyAsAM prAjAnAM tnuustpti| sh01|5|3|10|| SaDraiindraiH ( pazubhiH ) grISme ( yajate ) / za0 13 / 5 / 4 / 28 // (prajApatiH) grISmamprastAvaM (akArot) / jai0 u0 1 / 12 / 7 // prISmaH prstaavH|03|1|| dharmaH tadyada (chinnaM viSNozizaraH) ghRGityapatattasmAd dharmaH / za. 14 / 1 / 1 / 10 // ,, asya (agneH ) evaitAni ( dharmaH, arkaH, zukraH, jyotiH, sUryaH) nAmAni / sh06|4|2|25 // .. agnirvai dhrmH| sh011|6|2|2|| .. tapta iva vai dhrmH| sh014|3|1||33|| Adityo vai dharmaH / za0 11 / 6 / 2 / 2 // ,, ( yaju018 / 50) aso vA' prAdityo dharmaH / sh06|4| 2 / 16 // asau vai dharmo yo 'sau ( sUryaH) tapati / kau02||1|| ... eSa vai dharmo ya eSa ( sUryaH) tapati / za014 / 1 / 3 / 17 // , devamithunaM vA etad yad dhrmH| go0 u02|6|| ,, tadetaddevamithunaM yad dharmaH sa yo dharmastacchiznam / ai01||22|| ghRtama ghRtaM (=ghanIbhUtaM sarpiH) manuSyANAm (surbhi)| ai01||3|| , annasya ghRtameva rsstejH| maM. 2 / 6 / 15 / , tejo pA etatpazUnAM yad ghRtam / ai0 8 / 20 // .. AgneyaM vai dhRtam / sh07|4|1|41||6||2||23|| Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 161 ) ghoraH (AGgirasaH)] ghRtam etabA agneH priyaM dhAma yadU ghRtam / tai01|1|||6||1|| 4 / 4 / 4 // , ghRtabhAjanA hyaadityaaH| sh06|6|1 / 11 // " ghRtaM devAnAM phANTaM manuSyANAm / sh03|1|3|| ., ghRtaM vai devA vagaM kRtvA somamanan / go0 u014|| , devavrataM vai ghRtam / taaN018|2|6|| bahudevatyaM vai ghRtam / kau020 // 4 // ,, sarvadevatyaM vai ghRtam / kau0 21 // 4 // , (yaju017 / 76), retovai ghRtm| sh06|2|3|44|| retaHsikki ghRtam / kau0 16 // 5 // , ulkhaM ghRtam / sh06|6|2 / 15 // , ghRtamantarikSasya (ruupm)| sh07|5|1|3|| " etadvai pratyakSAdyakSarUpaM yad ghRtam / za0 12 / 8 // 2 // 15 // , tabai supUtaM yaM ghRtenApunan / sh03| 1 / 2 / 11 // pRtazcyutaH (bahuvacane) pazavo vai ghRtshcyutH| taaN06|1|17 // pratAcI (apsarAH, yaju0 17 / 56) "vizvAcI" zabdamapi pazyata / " (dhRtamazcati prAmototi ghRtAcIti sAyaNaH) ghRtAcyasi juhU nAMnA (yaju0 11 // 6 // ) / sh01|3|4|14|| , ghRtAcyasyupabhRtAmA / sh01|3|4|14|| // dhRtAcyasi dhruSA nAmnA / za0 1 / 3 / 4 / 14 // , (yaju015 / 18) ghagghRtAcI / za0 8 / 6 / 1 / 16 // , (yaju0 17 / 58) sa vizvAcIrabhicaSTe ghRtAcIriti sacasvai. tavedIzcAha (ghRtAcI-buka ) / sh0.6|2|3 / 17 // ghora: (pAGgirasa:) ta prAdityA (bhagni) UcurathAsmAkamadya mutyA teSAM nastvameva hotAsi bRhaspatimAyAsya udAtA ghora mAgiraso'dhvaryuriti (tabaitaddhAra prAkirasaH kRSNAyadevakIputrAyoktovAca.......-chAndogyopaniSadi 3 / 17 / 6) / ko0 30 / 6 // ghora aanirso'dhvyyuH| (somasya vaiSNavasya mA. kirasodhedoghedaHso'yamitighoraM nigadeta-zAlAyana Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 162) zrautasUtre 16 / 2 // 12 // tathaiva-AzvalAyanazrautasUtre 10 / 7 / 4 // ) / kau0 30 / 6 // cam vaz2ovai cakram / tai01|4|4|10|| bannuH cakSurvA zrutaM tasmAdhataro viSadamAnayorAhAhamanuSThayA cakSuSA darzamiti tasya dhadhati / ai02||40|| , satyaM vai dhanuH satya hi cai cakSustasmAdyadivAnI dvau viSada mAnAveyAtAmahamadarzamahamazrauSamiti ya eSa byAvahamadarzamiti tasmA' eSa zradhyAmA sh01|3|1|27|| , etakha manuSyeSu satyaM nihitaM yshckssuH| ai01|6|| , patake manuSyeSu satyaM yacatuH / go0 u02|23 // , satyaM vai canuH / za0 4 / 2 / 1 / 16 // , catubai satyam / tai0 3 / 3 / 5 / 2 // , vanivit / jai0 u03|4|3|| , tasmAdekaM sacaDhedhA / ai02|| 32 // trivRddha catuH zukraM kRSNaM lohitamiti / kau0 3 / 5 // , tasmAda vimapaM cakSuH kRSNamanyacchukamanyat / ss0212|| ,, cakSuIdaye (thitam ) / tai0 3 / 10 / - 15 // zazvara retasaH siktasya catuSI eva prathame sambhavataH / za0 4 / 2 / 1 / 28 // cakSuH puruSasya prathama sambhavataH sambhavati / ai03 // 2 // cakSurvaM ruk / sh06|3|3 / 11 // cakSa vicakSaNaM cakSaSA hi vipazyati / kau07|3 // , caturvai vicakSaNaM vi honena pazyatIti / ai01|6|| , yazcakSuH sa bRhsptiH| go0 u04|11 // cakSurvai jamadagniSiH ( yaju0 13 156) yadenena jagatpazya tyatho manute tasmAcakSarjamadagniSiH / sh08|1|2 / 3 / / ,, cakSuSI vai rauhiNI ( puroddaashau)| za0 14 / 2 / 1 / 5 // , caturmaitrAvaruNaH / kau0 13 // 5 // " catuzca manazca maitrAvaruNaH / ai02|| 26 // Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (163) caturtham ] catuH cakSuradhvaryuH / go0 u05|4|| , caturvaM yaasyaadhvryuH| sh014|6|1|6|| , cakSuravodvAtA / go0 pU02 / 10 (11) / , cakSubrahmA / tai02|1|5|9|| " caturve brahma / sh014|6|10|8|| , cakSurbrahma / go0puu02|10 (11) // caturdevaH / go0 pU0 2 / 10 (11) // yadvai cakSustaddhiraNyam / go0 pU0 2 / 21 // , sUryo me cakSuSi shritH| te0 3 / 10 / / 5 // ckssuraadityH| jai0 u03|2|7|| , tattacakSurAdityassaH / jai0 u01|28|7|| ,, yattazcakSurasau sa AdityaH / za0 10 / 3 / 3 / 7 // , arkazcakSustadasau sUryaH / tai01|1|712|| ,, cakSurvA' apAM kSayastatra hi sarvadaivApaH kSiyanti / za0 7 / 5 / 2 / 54 // , catureva caraNaM cakSuSA mayamAtmA carati / sh010|3|5||7|| , caturuNika / za0 10 / 3 / 1 / 1 // ., zreSTubhaM cakSuH / tAM0 20 / 16 // 5 // , caturve pratiSThA / sh014|6|213|| , caturvAva sAno 'pacitiH / jai0 u01| 36 / 5 // , caturyazaH / sh012|3|4|10|| , catureva yazaH / go0 pU0 5 / 15 // catuHsUktiH / yaju038 / 20) eSa vai catuHsaktirya eSa (sUryaH) tapati dizo hotasya sakayaH / za0 14 / 3 / 1 / 17 // baturuttarANi chandAMsi pazavo vai caturuttarANi chndaasi| tAM0 / / 4 / 6 // satuSam yata caturtha tatturIyam / sh04|1|3| 14 // 5 / 2 / 4 / 13 // 14 / / 15 / 4 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturhotA] (164) caturthamahaH vairAja hi caturthamahaH / ko0 26 // 5 // , AnuSTubhametadaharyacaturtham / tA0 12 / / - // 12 // 6 // 6 // , janabadvA etadaryacaturthamantrAyalanayati virAjajanayatyekavi zastomAnayati / tAM0 12 / 7 / 6 // 12 / 8 / 2 // prAyatamiva bai caturthamahaH / tAM0 12 / 10 / 1 // caturthI citiH yaha eSa caturthI citiH| za0 - 17 / 4 / 15 // , yadhvaM madhyAdavAcInaM prIbhyastacaturthI citiH / za0 / 7 / 4 / 21 // caturvizaH (stomaH) caturviza eva stomo bhavati tejase brahmavarSa. sAya / tAM015 / 11 / 16 // tejazcaturviza stomAnAm / tAM0 15 / 10 / 6 // caturvizo vai saMvatsaro 'nnaM paJcavizam / tAM0 4 / 2 / 5 // " yonizcaturvizaH "zabdamapi pshyt| caturvizam ( ahaH ) caturvizaH stomo bhavati tacaturvizasya caturSizatvaM caturvizatirvA ardhamAsAH / ardhamAsaza eva tatsaM vatsaramArabhante / ai04 / 12 // , mukhaM vA etatsaMvatsarastha yazcaturvizam / kau016|| caturhotA tasmai (brahmaNe) caturtha itaH pratyazRNot / sa catuIto 'bhavat / catuIto ha vai nAmaiSaH / taM vA etaM catuIta santaM catuoMtetyAcakSate parokSaNa parokSapriyA iva hi devAH / te. 2 / 3 / 11 // 4 // yadeveSu caturdhA hotAraH / tena ctu:taarH| tasmAcaturhAtAra ucyante / tacatujhetRNAM catujhetRtvam / tai02|3|1|1|| , etadvai devAnAM paramaM guNaM brahma yacatu:tAraH / 0 2 / 2 / 1 / 4 / 2 / 2 / 6 / 3 // , brahmavai ctuhotaarH| tai03|12|5|1|| , devAnAmeva tapakSiyaM gucha nAma yctuhauNtaarH|ai05|| 23 // prajApati caturhotA / tai02|3|3|5|| // indro vai catu)tA / 02 / 3 / 1 / 3 // Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 165 ) caturhotA somo vai caturhotA / tai0 2 / 3 / 1 / 1 // yAm / tai0 3 | 12 | 5 | 1 // pRthivI hotA somazcaturhotRRNAM hotA / tai0 2 / 3 / 5 / 6 // somavaturhotrA / tai0 2 | 2 | 6 |4 // yazo vai caturhotA / tai0 2 / 2 / 6 / 2 // 1 darza pUrNamAsI caturhotuH (nidAnam ) / tai02 / 2 / 11 / 6 // yA idaM kiJca / tatsarvaM caturhotAraH / 2 / 3 / 5 / 5 // 19 catuSTomaH yaccatuSTayA devAzcaturbhiH stomairastuvaMstasmAccatuH stomastaM catuHstomaM saMtaM catuSTomamityAcakSate / ai0 3 / 43 // pratiSThA catuSTomaH / za0 8 | 1 | 4 | 26 // pratiSThA vai catuSTomaH / tAM0 6 / 3 / 16 // paramazvatuSTomaH stomAnAm / za0 13 / 3 / 3 / 1 // antazcatuSToma stomAnAm / tAM0 21 / 4 / 6 // saraghA vA azvasya lakdhyAbRhattaddevAzcatuSTomena pratyadadhuryyazratuSTomo bhavatyazvasya sarvatvAya / tAM0 21 / 4 / 4 // "dhanaM catuSTomaH" zabdamapi pazyata / 1 catuSpatham etakha vA asya (rudrasya) jAndhitaM prajJAtamavasAnaM yacatuSpatham / za0 2 / 6 / 2 / 7 // catuSpAd catuSpAdaH pazavaH / go0 u0 1 / 4 // 3 / 16 // tai0 2 / 1 / 3 / 5 // dr 33 99 "" " "1 99 "" " 99 " , 20 22 catuSpAdAH pazavaH / tAM0 3 / 8 / 3 // tapAdA vai pazavaH / ai0 2 | 18 || 3 | 31 // 53 // 5 / 17 // 5 / 16 // catuSTayA 28 / 10 // 26 // 8 // tasmAd dvipAcatuSpAdamanti / tai0 2 / 1 / 3 / 6 // 3 / 6 / 12 / 3 // catustriNaH (stomaH ) tasya catustriyo 'gniSTomaH prajApatizcatustribhaM zo devatAnAm / tAM0 22 / 7 // 5 // abhyazcatustriMzo dakSiNAnAM prajApatizcatukhi 12 catustrizaH ] vai pazavo 'tho 'catuSpAdAH | kau0 0 16 / 3, 11 // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [candramAH zodevatanAm / to017 // 11 // 3 // __ "anasya viSTapaMcaturvizaH" ityetaM zabdamapi pshyt|| candraH asau vai candraH pazustaM devAH paurNamAsyAmAlabhante / sh06| 2 / 2 / 17 // , asau vai candraH prjaaptiH| sh06|2|2|16|| . ,, candra eva savitA / jai0 u04 / 27 / 13 // ,, candra hiraNyam / te. 1 / 7 / 6 / 3 // , candra otaJcandreNa krINAti yatsoma, hiraNyena (candra:= somA, cndrN-hirnnym)| sh0.3|3|3|6|| , candrA hyApaH / tai01|7|6|3|| candramAH sa (indraH) candraM ma mAhareti praalpt| tshcndrmsshcndrmstvm| tai02|2|10|3|| , candramA vai mA mAsaH / tasmAnmatyAha / bhA iti haitatparokSaNeSa jai0 u03|12|6|| somo vai candramAH / kau016 / 5 // tai01|4|10|7|| za012 / 1 / 1 / 2 // candramA u vai somaH / sh06|5|1|1|| somo rAjA cndrmaaH| sh010|4|2|1|| aso vai somo rAjA vicakSaNazcandramAH / kau0 4 / 4 // - etadvai devasomaM yshcndrmaaH| ai07|11|| candramA vA asya (somasya) divi zrava uttamam (yju012| 113 // ) sh07|3|1|46 // yadudrazcandramAstena / kau06|7|| (prajApatiH)taM ( rudraM ) anadhInmahAndevo 'sIti / taghadasya tamAmAkarocandramAstadrUpamabhavatprajApatiH candramAH prajA. patirvai mahAndevaH / sh06|1|3| 16 // (indraH) taM (vRtraM) dvedhAnvabhinattasya yatsaumyaM nyaktamAsa taM candramasaM cakArAtha yadasyAsuryamAsa tenemA:prajA udrennaavidhyt| sh01|6|3|17|| Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (167 ) candramA candramA: artheSa eva putro yshcndrmaaH|01|6|4| 13, 18 // , candramA eva mnthii| sh04|2|1|1|| .. candramA vai ghrennym| jai0 u04|28|1|| ,, candramA dvipAsasya pUrvapakSAparapakSI pAdau / go0 pU02 // candramA bai paJcadazaH / eSa hi paJcadazyAmapakSIyate pazcadazyAmApUryate / te0 1 / 5 / 10 / 5 // atho candramA vai bhAntaH paJcadazaH sa ca paJcadazAhAnyApUryate paJcadazApakSIyate tadhattamAha bhAnta iti bhAti hi cndrmaaH| za0 / 4 / 1 / 10 // SoDazakalo vai candramAH / ss04|6|| , etada devasatyaM yacandramAH / kau0 3 / 1 // , candramAH punrmuH| tai02|5|7|3|| , candramA bai jAyate punaH / 03 / / 5 / 4 // mano me reto me prajA me punassambhUtimeM tanme tvayi (cndrmsi)| jai0 u03|27 / 14 // nakSatrANi stha candramasi zritAni / saMvatsarasya pratiSThA / te. 3 / 11 / 1 / 13 // candramA asyAditye dhitaH / nakSatrANAM pratiSThA / tai0 3 // 11 // [sUryarazmiH (yaju018 / 40) candramAH] sUryasyeva hi candra maso razmayaH / sh06|4|1|9|| ,, candramA eva savitA / go0 puu01|| 33 // , candramA me manasi thitH| te 3 / 10 / / 5 // tpsnmnshcndrmaassH| jai0 u01|28|5|| , matha yattanmana pAsIt sa candramA abhavat / jai0 u02| 2 // yasammana eSa sa candramAH |sh010|3|3|7|| ,, mnshcndrmaaH| jai0 u03|26|| ,, eSa the (candramAH) retH| sh06|1|2|4|| ,, sa (candramAH) vai devAnAM vasvanna TeSAm / sh0||65|| 2 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [candramAH ( 168) candramAH annamu cndrmaaH| sh0|3|3|11|| ,, manamuvai cndrmaaH|jai0 u01|3|4|| , tasya (arkasya sUryasya) etadanaM kyameSa cadramAstadarya yajuSTaH / sh010|4|1|22 // candramA khetasyAnnaM ya eSa (sUryaH) tapati / sh04|6| 7 // 12 // , candramA vai praannH| jai0 u04|22 // 11 // asau vai candraH prjaaptiH| sh06|3|2|16 // prajApati cndrmaaH| sh06|1|3 / 16 // candramA vai dhAtA / ss04|6|| candramA eva dhAtA ca vidhAtA ca / go0 u01|10|| candramA vai brahma / ai02||41|| candramA vai brahmA / sh012|1|1|2|| go0 pU03 / 24 // candramA brahmA (aasiit)| go0puu01|13|| candramA vai brahmA'dhidaivaM mano dhyAtmam / go0 puu04||2|| candramA vai brahmA kRSNaH ( yaju0 23 / 13) / za0 13 / 2 / / 7 // 7 // yadadazcandramasi kRSNaM pRthivyA hadaya dhitam / mN01| 5 // 13 // sa yadasyai pRthivyAH anAmRtaM devayajanamAsIttacandramasi nyadadhata tadetazcandramasi kRSNam / sh01|2|5 / 18 // , yadasyAH (pRthivyAH) yahIyamAsIttadamujyAM (vidhi) adadhAt / tadadazcandramasi kRSNam / tai01|1|3|3|| etadvA iyam (bhUmiH) amuSyAM (divi) devayajanamadadhAyadetaba. ndramasi kRSNamiva / ai04|27 // , candramA eva (saMvatsarasya) dvArapidhAnaH / za0 11 / 1 / " rAtri candramA sh012|4|4.7|| , candramA udAnaH jai0 u04|22| Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 166) cAturmAsyAni / candramAH amAvAsyAyAM saH (candramAH ) asya (sUryasya ) vyAvaM (=vivRtaM mukhamiti sAyaNa) Apadyate / (sUryaH) taM (candramasaM) prasitvodeti / sa ( candramAH) na purastAna pshcaahrshe| sh01|6|4|18-19|| ,, candramA vA amAvAsyAyAmAdityamanupravizati / ai0 - 28 // atheSa candramA dakSiNenaiti / 10 2 / 4 // tasmAdimau sUryAcandramasau pratyaJcau yantau sarva eSa pazyati / sh04|2|1|18|| , candramA manuSyalokaH / jai0 u03|13 / 12 // , vAgdha candramA bhUtvopariSTAttasthau / za0 - / 1 / 2 / 7 // vAgiti candramAH / jai0 u0 3 / 13 / 12 // hanteti candramA promityAdityaH / jai0 u03|6|2|| , candramA cai hikAraH / jai. u0 1.3 // 4 // , candramA eSa vikaarH| jai0 u01|33|5|| candramAH pratihAraH / jai0 u01| 36 // 9 // // candramA ke yajJAyaziyaM yo hi kazca yajJaM saMtiSThata etameva tasyAhutInA raso'pyeti tadyadetaM yazoyazo 'pyeti tasmA candramA yajJAyaziyam / sh06|1|2|36 // , candramA vai bhargaH / jai0 u04|28||2|| , vAyuropazcandramA ityete bhRgavaH / go0pU021- (8) // , vRdhaii pRSThA candramasamanupravizati / ai0 8 // 28 // , candramA eva sarvam |go0 pu05| 15 // caraNam catureva carakhaM cakSuSA hyayamAtmA gharati / za0 10 // 3 // 57 // " Aditya eva caraNaM yadA hovaiSa udetyatheda sarva carati / 2010 / 3 / 5 / 3 // caran vAyurvaM caran / tai03|6|4|1|| caraH modano hicruH| sh04|4|2|1|| cAturmAsyAni bhaiSajyayakSA vA ete yazcAturmAsyAni tasmAtusaMdhiSu . prayujyanta RtusaMdhiSu hi vyaadhirjaayte| phau05|1|| , bhayo bhaiSajyayakSA kA ete yacAturmAsyAni / tasmAtu Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [citpatiH (170) sandhiSu prayujyanta RtusandhiSu vai vyAdhirjAyate / go0 u01|14|| cAturmAsyAni virAjo vA eSA vikraantirycaaturmaasyaani| tai0 1 / 4 / 6 / 5 // sa vA eSa prajApatizcaturvizo yacAturmAsyAni / go0 u01||26|| utsanayajJa iva vA' eSa yazcAturmAsyAni / sh02|5| 2 // 48 // 2 / 6 / 2 / 16 // cAturmAsthAni paJcahotuH (nidAnam ) / tai0 2 / 2 / 116 // va cAturmAsyAni / go0 u01|26|| ajJayyartha ha vai sukRtaM cAturmAsyayAjino bhavati / sh02|6|3|1|| sa paramameva sthAnaM paramAM gatiM gacchati caaturmaasyyaajii| sh02|6|4| / devAnAM vA eSa AnIto yazcAturmAsyayAjI / tai0 1 / 5 / 6 / 7 // cAsvAla: agnireSa yshcaatvaalH| za0 71|236||haa||1942|| , eSa vAva sa smudrH| yazcAtvAlaH / te01|5|10|1|| cikitvAna ( yju011| 35) cikitvAniti vidvAnityetat / sh06| 4 / 2 / 6 // citiH yaha tayamAnA apazyaMstasmAzcitayaH / sh06|2|2|6|| ,, tadyatpaJca citIzcinotyetAbhirevainaM tattanUbhizcinoti yazci. noti tsmaashcityH| sh06|12|17 // , paJca ote 'nayo ydetaashcityH| sh06|2|1|16|| , paJca tanvo vyana santa loma tvaG mA samasthi majA tA evaitAH paJca citayaH / za0 6 / 1 / 2 / 17 // , Rtavo haite ydetaashcityH| za0 6 / 2 / 1 / 36 // , saptayonI ( yaju0 17 / 76) iti citIretadAha / sh06|2| 3 / 44 // citpatiH prajApatiH citpatiH / sh03|1|3|22|| Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 171 ) citya: cetavyo hyAsIttasmAzcityaH / za0 6 / 1 / 2 / 16 // 35 cetavyo hAsya bhavati tasmAdveva cityaH / za0 6 / 1 / 2 / 16 // citram sarvANi hi citrANyagniH / za07 / 4 / 1 / 24 // citrA (nakSatram ) te ha devAH sametyocuH / citraM vA' abhUma ya' iyataH sapatnAnadhiSpreti tadvai vitrAyai citrAtvaM citraM ha bhavati hanti sapatnAnhanti dviSantaM bhrAtRvyaM ya evaM vidvA~zcitrAyAmAdhatte tasmAdetatkSatriya eva nakSatramuperlejighAMsatI hyeSa sapatnAnvIva jigISate / sh02|1|2 / 17 // citrA ziraH ( nakSatriyasya prajApateH ) / tai0 | 1 | 5 / 2 / 2 // indrasya citrA ( ''indraH = tvaSTA" iti sAyaNaH - - tai0 1 / 5 / 1 / 5 bhASye ) / tai0 1 / 5 / 1 / 3 // tvaSTA nakSatramabhyeti citrAm / tai0 3 / 1 / 1 / 6 // cakSurvA etatsaMvatsarasya yaccitrApUrNamAsaH / tAM0 5 / 6 / 11 // citrAvasuH rAtrirvai citrAvasuH sA hIya saMgRhyeva citrANi vasati / 39 " 35 99 sh02|3|4 / 22 // cUDa yadu vA atiriktaM cUDaH saH / za0 8 / 6 / 1 / 14 // cakitAnaH ( yaju0 15/41 ) " satpatizcekitAnaH " ityetaM zabdaM pazyata // caitraratha dvirAtra: etena vai citrarathaM kApeyA zrayAjaya stamekAkinamanAdyasyAdhyakSamakurvvastasmazcitrarathInAmekaH kSatrapatirjA cyAvanam ] yate tulam iva dvitIyaH / tAM0 20 / 12 / 5 // cyavanaH vyavano vai dAdhIco 'zvinoH priya AsItso 'jIryyametena ( bIjena ) sAmnApsu vyaikayatAntaM punaryudhAnamakurutAm / tAM 14 / 6 / 10 // sA ( sukanyA ) hovAca / he 'zvinau ) pati ( cyavanaM ) nu me punarbhuvANaM kurutam / za0 4 / 1 / 5 / 11 // vyAvanam ( sAma ) ebhyo vai lokebhyo vRSTirapAkrAmattAM prajApatizcyAvanemAcyAvayadyaduSyAvayasakarUyAvanasya vyAvanatva Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [chandAMsi ( 172) ucyAvayati vRSTi'cyAvanena tussttuvaanH| tAM0 13 / cyAvanam (sAma ) prajApati cyAvanaM prajAyate badurbhavati cyAvanena tuSTuvAnaH / taaN013|5|12 // , prajApatiH cyAvanam / tAM0 16 / 3 / 6 // (cha) chadizchandaH (yaju0 14 / 6) aticchandA vai chadizchandaH sA hi sarvANi chandAsi chAdayati / za0 8 / 2 / 4 / 5 // " (yju015| 5) antarikSaM vai chadizchandaH / sh08|5| chandasyam anaMyA ekaJchandasyamabhokaM bhUtebhyazchadayati / mN02| chandAMsi chandAMsi chandayatIti vA / de03|16|| , tAnyasmai ( prajApataye) acchadayaMstAni yadasmA' accha dayaMstasmAcchaMdAsi / za0 / 5 / 2 / 1 // ( devAH ) taM ( somaM) chandobhirasuvanta tacchandasAM chandastvam / tai02|2||7|| na vA ekenAkSareNa chandAMsi viyaMti na dvAbhyAm / ai016|| 2 // 37 // nAtarAcchando vyatyekasmAna dvAbhyAM na stotriyayA stomaH / sh012|2|3|3|| na honAkSareNAnyacchando bhavati no dvAbhyAm / kau0 2711 // chandAti vA asya sapta dhAma priyANi (yaju0 17 / 76) sh06|2|3|44|| sapta vai chandAMsi / kau014|5|| 17 // 2 // sapta chandAsi / sh09|5||8|| , chandAsi vai hAriyojanA (grhH)| za0 4 / 4 / 3 / 2 // chandAsi vai saMveza upveshH| tai0 1 / 4 / 6 / 4 // , chandAsi vrajo gosthaanH| tai03|2|6|3|| Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 173 ) chandAMsi chaMdAMsi chandAli vai vAjinaH / go0 u0 1 // 20 // tai0 1 / 6 / 3 // pazavo cai chandAsi / za0 7 / 5 / 2 // 42 // - / 3 / 1 / 12 // pazavazchandAMsi / ai0 4 / 21 // kau0 11 / 5 // tAM0 16 / 5 / 11 // pazavo vai devAnAM chandAsi / sh04|4|3|1|| ,, pazavo dhai devAnAM chandAsi tadyathedaM pazavo yuktA manuSyebhyo pahantyevaM chandAthesi yuktAni devebhyo yajJaM vahanti / za0 1 / 8 / 28 // chandAsi vai dizaH / za0 8 / 3 / 1 / 12 // 4 / 5 / 1 / 36 // , rasobai chandAsi / sh07|3|1|37|| indriyaM vIrya chandAsi / taaN06|6|26 // , prANA vai chandAMsi / kau07|| 6 // 11 // 8 // 17 // 2 // chandAMsi | daivAni pavitrANi / taaN06|6|6|| chandAsi devyaH / sh06|5|1|36 // chandAMsi vaidevikAH / kau016|7|| chandAMsi vai sAdhyA devAste 'gre 'minAnimayajanta te svarga lokamAyan / ai0 1 // 16 // chandAsi ve devAH prAtaryAvANaH / 203 / / 3 / / chandAsi vai devA dhayonAdhAH ( yju014|7||) chando. bhihIda, sarva vayunaM naDam / za0 - 12 // 28 // chandAsi vai mAzchandobhirhi svarga lokaM gacchanti / za0 6 / 5 / 4 / 7 // devA vai chandAsyabruvan yuSmAbhiH svarga lokamayAmeti / taaN07|4|2|| , sadhaiM chandobhiriSThA devAH svarga lokamajayan / ai011|| yAtayAmAni vai devaizchandAsi chandobhirhi devAH svarga loka samAzvata / sh03|6|3|10|| Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ chandomAH ( 174 ) kaMdAMsi chandobhirvai devA zrAditya17 svarga lokamaharan / tAM0 12 / 10 // 6 // chandobhirhi svarga lokaM gacchanti / za0 6 / 5 / 4 / 7 // prAjApatervA etAnyaMgAni yacchandAMsi / ai02 / 18 // yAni kSudrANi chandAsi tAni marutAm / tAM0 17 / "" 34 31 39 "" " d bRhatI vAva chandasAM svarAT / tAM0 10 | 3 |8 // svArAjyaM chandasAM bRhatI / ta0 64 / 6 / 3 // zrIrve yazazchandasAM bRhatI / ai01 / 5 // 1 chandAMsi sAvitrI / go0 pU0 1 / 33 // jai0 u0 4627|7|| paJcacchandAMsi rAtrau zaMsatyanuSTubhaM gAyatrImuSNihaM triSTubhaM jagatImityetAni vai gatricchandAMsi / kau0 30 1.11 // chandomA ( stomavizeSAH ) tadyacchandobhirmitAstasmAcchandomAH / kau0 1 " "" " " 1 3 // ekAkSaraM vai devAnAmavamaM chanda zrAsItsaptAkSaraM paramannadhAkSaramasurANAmavamaM chanda AsIt paJcadazAkSaraM paramam / tAM0 12 / 13 / 27 // chandAsi samiddhAni devebhyo yajJaM vahanti / za0 1 / 3 / 4 / 6 // hiraNyayImiti hiraNmayI hoSA vA chandomayI / sh06|3| 1 41 // hiraNyamamRtAni chandA 10si : 20 6 / 3 / 1 / 42 // chandAsi vai lomAni / za0 6 / 4 / 1 / 6 // 6 / 7 / 1 / 6 // 6 | 3 | 4 / 10 // "" 11 dw 14 26 // 7 // zrastomA vA ete ya chandomAH / tAM0 3 | hI 3 // pazavo hi chandomAH / ta 0 0 / 1 / 21 // pazavazchandomAH / ai0 5 / 16, 17, 18, 16 // tAM0 14 / 7 / 6 // pazavo vai chandomAH / kau0 26, 6, 12, 16, 17 // 0 3 / 8 / 2 // Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 175 ) chAyA ] homA: ( stomavizeSAH) tAn ( chandomAn ) u puSTirityAhuH / tAM0 10 // 1 // 21 // abhyAghAtyasAmAno hi chndomaaH| tAM0 14 / 8130 // kiMchandasazchandomA iti puruSazchandasa iti brUyAt / tAM0 14 / 5 / 26 // 14 / 11 / 35 // 15 // 5 // 32 // kiMchandasazchandomA ityetavchandaso yadetA akSarapaGgaya iti brUyAt / tAM0 14 / 11 / 5 // 15 // 5 // 5 // tama iva vA etAnyahAni yacchandomAstebhya etena ( bhAsena ) sAnA vivAsayati / tAM0 14 / 11 / 15 // nAthavindUnyetAnyahAni yat chandomA nAthamevaitairdivandate / tA0 14 / 11 / 23 // ugragAdhamiva vA etadyacchandomAstadyathAda ugragAdhe vyatiSajya gAhanta evamevaitadrUpe vyatiSajati chandomAnAmasaMvyAthAya / tAMka 14 / 8 / 4, 8 // 15 / 2 / 6,6 // chandAMsyeva chandomAnAmAyatanam / tAM0 10 / 1 / 16 // atha yacchandomAnupayanti / imAneva lokAndevatA yajante / za0 12 / 1 / 3 / 16 // ayaM (bhU-)lokaH prathamazchandomo 'ntarikSaloko dvitIyo 'sau (-)loka uttamaH / kau0 26 // 11 // chAyA mRtyurvaM tmshlaayaa| ai07|| 12 // Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [jagatI ( 176 ) jagat sarva vA idamAtmA jagat / sh04|5|6|| jagatI (chandaH) jagatI gatatamaM chandojajagatirbhavati kSipragatibrajmalA kurvannasRjateti hi brAhmaNam / de0 3 / 17 // tadina savaM jagadasyAM teneyaM jagatI / sh01|| iyaM (pRthivI)vai jagatyasyA hIda sarva jgt| sh06|2|1|26||612|2|32|| iyaM (pRthivI ) cai jagatI / za012 / / 2 // 20 // jagatI hIyam (pRthivI ) / za0 2 / 2 / 1 / 20 // yA sinIvAlI sA jagatI / ai03|47|| yA gauH sA sinIvAlI so eva jagatI / ai03|48|| brahma ha vai jagato / go0 u05|5|| (yju01|21) jagatya ossdhyH|sh01|2|22|| pazavo vai jgto| go. u05|5| pazavo jagatI / kau016|2|| 17 // 2,6 // 16 // 6 // ss02|1||sh 3 / 4 / 1 / 13 // =13 / 3 / 3 // tai0 3 / 21 / 2 // jAgatA vai pshtrH| ai0 1 / 5, 21, 28 // 3 // 18 // 4 // 3 // 5 // 6 // jAgatAH pazavaH / kau0 30 / 2 // 103 / 7 // go. u04|16|| jagatI vai chandasAM paramaM poSaM puSTA / tAM011 104 // jAgato 'zvaH prAjApatyaH / tai0 3 / / / 4 // jAgato vai vaizyaH / ai01|28 // jagatIchandA vai vaizyaH / tai01|1||7|| tA vA etA jagatyo yad dvAdazAkSarANi padAni / tato 16 / 11 / 10 // yasya dvAdaza tA jagatIm / kau / / 2 // Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 177) jagatI] jagatI (chandaH) dvAdazAkSarapadA jagatI / 102 / 1 // dvAdazAkSarA jagatI / taaN06|3|13 // dvAdazAkSarAve jagatI |ai0 3 / 12 // go0 u03 / 10 // tai0 3 / . 12 // 2 // za0 4 / 1 / 1 / 12 // 6 / 2 1 / 26 // aSTAcatvArizadakSarA vai jagatI / za0 6 / 2 / 2 // 33 // bhraSTAcatvAri zavakSarA jgtii| tai03||8|4|| jai0 u04|2|| 8 // jagatI sarvANi chandAsi / sh06|3|1|30|| jagatI pratIcI (dik)| sh08|3|1|12|| pratIcImAroha / jagatI tvAvatu vairUpa sAma saptadazastomo varSA RturviD draviNam / za0 5 / 4 / 1 / 5 // AdityAstvA pazcAdabhiSiJcantu jAgatena chandasA / te 1 / 7 / 15 / 5 // AdityA jagatIM samabharan / jai0 u01|18|6|| jagatyAdityAnAM patnI / go0 u02|6 // asau jagatI / jai0 u0 1 // 55 // 3 // jAgato 'sau (dhu-)lokaH / kau0 8 / 6 // sAnAmAdityo devataM tadeva jyotirjAgataMcchando cauH sthAnam / go0 puu01|26|| jAgate 'mudhmilloke jAgato 'sAvAdityo 'dhyUDhaH / kau014|3|| jAgato vA eSa ya eSa ( sUryaH ) tapati / kau0 25 / zreSTabjAgato vA aadityH| taaN04|6|23|| jagatI chanda prAdityo devatA shronnii| za0 10 / 3 / 2 / 6 // zroNI jagatyaH / za0 / 6 / 2 / 8 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anitram ] ( 17 ) jagatI (chandaH) anUkaM jagatyaH / sh0|6|2|3|| yo 'yamavAGa prANa eSa jagatI / sh010|3|1|1|| gvaashiijgtii| taaN012|1|2|| madhyaM jgtii| pa0 2 / 3 // balaMvaiSIya jagatI / kau011 / 2 // balaM vIryamupariSTAjagatI / kau0 11 / 2 // raibhyA jagatI ( apunIta ) / jai0 u01 / 57 // 1 // jAgataM dhotram / tAM020 / 16 // 5 // jAgatamuvai tRtIyasabanam / go0 u02||22|| jAgataM vai tRtIyasavanam / ai06|2, 12 // jAgataM hi tRtIyasavanam / kau0 16 // 1 // 101 / 4 // taaN06|3|11|| go0 u04|18|| jAgatA vai prAdhANaH / kau0 26 // 1 // jagatyeva yazaH / go0puu05| 15 // jaTharam ( yaju0 12 / 47 ) madhyaM vai jaTharam / sh07|1|1|22|| janakalpA: prajA vai janakalpAH / ai06|32|| janako vaidehaH jamako ha vaidehaH / ahorAtraiH samAjagAma / 03 / 10 / jana samAhirasaM vedamabhyazrAmyadabhyatapatsamatapasasmAcchAntAsatA santaptAjanaditi baitamakSaraM vyabhavat / go0puu018|| , janadityakSirasAm (zukram ) / go0 30224 // aniH ( yaju0 11 / 61) nakSatrANi vai janayo ye hi janAH puNyakRtaH svarga lokaM yanti teSAmetAni jyotiissi| sh06|5|4|| , (yaju012 / 35) Apo vai janayo 'dbhyo hIdacha sarva jaayte| sh06||2||3|| anitram ( yaju0 14 / 24) viDbai janitram / sh08|4|2|5|| vasiSThoSA ete (janitre)putrahataH sAmanI apazyat sa prajayA pazubhiH prAjAyata / taaN016|318|| Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 176 ) jAtavedasyAH ] janitram (sAma) vasiSThasya janitraM prajAkAmAya brahmalAma kuryyAt / taaN08|2|3 // antavaH ( yaju0 12 / 106 ) manuSyA vai jantavaH / za0 7 / 3 / 1 / 32 // janyAni ( R0 4 / 50 / 7) sapanA vai dviSanto bhrAtRvyA janyAni / ai0 8 | 26 // japaH brahma vai japaH / kau0 3 / 7 // jamadagni: ( yaju0 13 / 56 ) cakSurvai jamadagnirRRSirya denena jagatpazyasyatho manute tasmAccakSurjamadagnirRSiH / za0 8 / 1 / 2 / 3 // prajApatirvai jamadagniH / za0 13 / 2 / 2 / 14 // " jarAbodhIyam ( sAma ) jarAbodhIthaM bhavatyannAdyasyAvarudhyai / tAM0 14 / 5 / 27 // annaM vai jarAbodhIyam / tAM0 14 / 5 | 28 // 99 jarAyu zaNA jarAyu / za0 6 / 6 / 2 / 15 // jaritA (04 / 17 / 20) yajamAno jaritA / ai0 3 | 38 // jatilA: ubhayamvetadannaM yajartilA yazca grAmyaM yazcAraNyaM yadaha tilAstena prAmyaM yadaSTe pacyante tenAraNyam / za0 6 / 1 / 1 / 3 // jarbhurANa: ( yaju0 11 / 24 ) nAbhimRze tambA jarbhurANa iti na hyetro ( zragniH ) 'bhimRze tanvA dIpyamAno bhavati / za0 6 / 3 / 3 / 20 // jayaH vIyaM vai jayaH / za013 | 4 / 2 / 2 // jahUnuH jaivRcoSanto (= 'jahoH putrA RcIvazAmakAH' iti sAyaNaH) mAhiMsanta sa vizvAmitro jAhavo rAjaitam ( catUrAtram ) apazyat sa rASTramabhavada rASTramitare / tAM0 21 / 12 / 2 // adhIyata devarAto rikthayorubhayorRSiH / jahUnAM cA''dhi 99 patye deve vede ca gAthinAm / ai07 / 18 // jAgaritam jyotirSe jAgaritam / kau0 17 // 6 // jAtaH kumAraH yathA kumArAya vA jAtAya batlAya vA stanamapidadhyAt / za02 / 2 / 1 / 1 // jAvedasyAH (RcaH ) svastyayanaM vai jAtavedasyAH / ai0 4 | 30 // 1 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ jAyA ( 180 ) jAtavedAH so 'bravIjAtA vai prajA zranenAvidamiti yadabravIjAttA vai prajA anenAvidamiti tajjAtavedasyamabhavattajjAtavedaso jAtavedastvam / ai0 3 | 36 // prANo vai jAtavedAH sa hi jAtAnAM veda / ai0 2 / 36 // tadyajjAtaM jAtaM vindate tasmAjjAtavedAH / za0 9 / 5 / 1 / 68 // vAyurvai jAtavedA vAyuhIdaM sarvaM karoti yadidaM kiM / pe0 99 39 39 2 / 34 // jAmadagnyaH ( RcaH ) sarvarUpA vai jAmadagnyaH sarvasamRddhAH / ai0 4 / 26 // jAyamAnaH zIrSato vai mukhato jAyamAno jAyate / za0 6 / 5 / 2 / 2 // jAyA patirjAyAM pravizati garbho bhUtvA sa mAtaraM tasyAM punarnavo bhUtvA dazame mAsi jAyate tajjAyA jAyA bhavati yadasyAM jAyate punaH / ai0 7 / 13 // ,, tadyadabravIt (brahma) zrabhirvA zrahamidaM sarvaM janayiSyAmi yadidaM kiJceti tasmAjjAyA abhavaMstajjAyAnAM jAyAtvaM yacAsu puruSo jAyate / go0 pU0 1 / 2 // I adha ha vA eSa zrAtmano yajjAyA tasmAdyAvajjAyAM na vindate naiva tAvatprajAyate 'sarvo hi tAvad bhavatyatha yadaiva jAyAM vindate 'tha prajAyate, tarhi hi sarvo bhavati sarva etAM gatiM gacchAnIti tasmAjjAyAmAmantrayate / za0 5 / 2 / 1 / 10 / / ya evaM veda, zrabhi dvitIyAM jAyAmaznute / tai0 1 / 3 / 10 / 3 // tasmAdekasya bahayo jAyA bhavanti na haikasyA bahavaH sahapatayaH / go0 u0 3 / 20 // 1 tasmAdekasya bahrayo jAyA bhavanti naikasyai bahavaH sahapatayaH / ai0 3 / 23 // tasmAdapyekasya puMso bahrayo jAyA bhavanti / za0 6 / 4 / 16 // ,, tasmAdapi svayA jAyayA tira ivaiva vivariSati / zu0 6 / 4 / 4 / 16 // dw "" ;" 99 " Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 181 ) jyotiH ] jAyA tasmAjjAyAyA zrante nAznIyAdvIryavAnhAsmAjjAyate vIryavantamu ha sA janayati yasyA ante nAznAti / za0 10 / 5 / 2 / 6 // jAyA gArhapatyaH (agni) / ai0 8 / 24 // " jitam zranto vai jitam / ai05 | 12, 21 // jinda ( yaju0 16 | 33 ) ( = prINIhi ) jinva yajamAnaM madeneti tena prINIhi yajamAnaM madenetyevaitadAha / za0 jilhA jilhA sarasvatI / za0 12 / 6 / 1 / 14 // jidvaiva zamyA / za0 1 / 2 / 1 / 17 / / " jImUta: ( prajApatiH) jImUtAn prastAvam ( akarot ) / jai0 u0 1 / 13 / 1 // jumbakaH varuNo vai jumbakaH / za0 13 / 3 / 6 |5 // tai0 3 / 6 / 15 / 3 // juSANa : brahma vai juSANaH / kau0 3 / 5 // juhUH asau (dyauH) vai juhUH / tai0 3 / 3 / 1 / 1 / 3 / 3 / 6 / 11 // tasyAsAveva dyaurjuhUH / za0 1 / 3 / 2 / 4 // yajamAnadevatyA vai juhUH / tai03 | 3 | 5 | 4 // 3 / 3 / 7 / 39 ," " 39 12 / 8 / 1 / 4 // 37 dr 6 // 3 / 3 / 9 / 7 // ataiva juhUrAdya upabhRt / za0 1 / 3 / 2 / 11 // juhUrdakSiNo hastaH / tai0 0 3 / 3 / 1 / 5 // AgneyI vai juhUH / tai0 3 / 3 / 7 / 6 // 1 jU: (yaju0 4 / 17) jUrasItyetaddha vA asyAH ( vAcaH ) ekaM nAma / za0 3 / 2 / 4 / 11 // jyeSThaghnI (jyeSThA nakSatram) jyeSThameSAmavadhiSmeti / tajjyeSThaghnI / tai0 1 / 5 / 2 / 8 // jyeSThA (naccatram) indro jyeSThAmanu nakSatrameti / tai0 3 / 1 / 2 / 1 // jyotiH (yaju0 18 | 50 ) zrayamagnirjyotiH / za0 6 / 4 / 2 / 22 // asya (agne) evaitAni (dharma, arkaH, kSatraM vai juhUviMza itarAH srucaH / za0 1 / 3 / 4 / 15 // / " Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ jyotiSTomaH ( 182 ) zukraH, jyotiH, sUryaH ) nAmAni / za0 hai / 4 / 2 / 25 // jyotiH (yaju018 | 50 ) sudhargo vai loko jyotiH / tai0 1 / 2 / 2 / 2 // ayameva (bhUlokaH) jyotiH / tAM 2 4 / 1 // 7 // zrayaM vai ( pRthivI ) loko jyotiH / pe0 "" "1 35 "" d. 55 " " " " " 46 4 / 15 // iyaM (pRthivI) vai jyotiH / tAM0 16 / 1 / 7 // jyotireSa ya eSa ( sUrya : ) tapati / kau0 25 / 3, 6 // jyotistena sUrya asau ( sUryaH ) yA nAtizaMsati / ai0 4 / 10, 65 // ahajyotiH / za0 10 / 2 / 6 / 16 / / jyotirhiraNyam / go0 pU0 2 / 21 // jyotirhi hiraNyam / za0 4 / 3 / 4 / 21 // jyotirvai hiraNyam / sAM0 6 / 6 / 10 // 18 / 7 / 8 // tai0 1 / 4 / 4 / 1 // za 6 / 7 / 1 / 2 // 7 / 4 / 1 / 15 // go0 ! u05 // 8 // jyotirvai zukraM hiraNyam / ai.07 / 12 // saM jyotiSAbhUmeti saM devairabhUmetyevaitadAha / 20 1 / 6 / 3 / 14 // 6 / 3 / 2 / 14 // jyotiSTomaH atha yadenamUrdhva saMtaM jyotirbhUtamastuSaM stasmAjjyotiH - stomastaM jyotiH stomaM saMtaM jyotiSTomamityAccakSate ai0 3 | 43 // kijyotiSTomasya jyotiSToma tvamityAhurvirAja sastutaH sampadyate virAD vai chandasAM jyotiH / t06|3|364 jyotiramRtam / za0 14 / 4 / 1 / 32 / / ( yaju0 14 / 17 ) prANo vai jyotiH / za Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) tanUnaptA zAka jyAtiSTomA ya? tajjyotirabhavatsat jyotiSo jyotiSTam (jyotiH= jyotiSTomA ) / tAM0 16 / 1 / 1 // tasmAdyo virAja stomaH sampadyate taM jyotiSTomo 'gniSToma ityAcakSate / tAM 10 / 2 / 2 // eSa vAva prathamo yajJAnAM ya etenAniSvAthAnyena yajate kartapatmeSa tajIyate vA pravA miiyte| tA0 16 // 1 // 2 // svA .pA ete stomA yat jyotirbhavati (jyotiHjyotiSTomaH ) jyotireSAsmai ( yajamAnAya ) sa purastA sarati / tAM0 16 / 3 / 7 // jyotiSmantaH panthAna: devayAnA dhai jyotiSmantaH pnthaanaaai03|38 // taNDulAH vasUnAM vA etadrUpam / yttnnddulaaH| te0 3 / 4 / 3 // taturiH upahateDA tatuririti / tadenAM pratyakSamupahvayate tatuririti sarvoSA pApmAnaM tarati tasmAdAha tatuririti / sh01| / 1 / 22 // tathA tatheti vAyuH pavate / jai0 u03|6|2|| tanuH ( yaju0 12 / 105 // 13 // 47 // ) AtmA vai tanUH / sh06|7| 2 / 6 // 7 / 3 / 1 / 23 // 7 / 5 / 2 / 32 // sanUnapAcchAkara: yo vA' ayaM (vAyuH) paSate eSa tanUnapAcchAkara so 'yaM prajAnAmupadraSTA praviSTastAvimo praannodaanii| za0 3 / 4 / 2 / 5 // sanUnapAt prANo vai tanUnapAt sa hi sanvaH pAti / ai02||4|| prImo vai tanUnapAda prISmo khAsA prajAnAM tanUstapati / 20 1 / 5 / 3 / 10 // , tanUnapAtaM yajati prISmameva prISmo hi tanvaM vapati / kI0 3 / 4 // , reto vai tanUnapAt / 201 / 5 / 4 / 2 // tanUnaptA zAkaraH yo vA ayaM (vAyuH) paSata' eSa tanUnamA shaakrH| 203 / 4 / 2 / 11 // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [tamaH ( 184) tantuH prajA vaitntuH| ai0 3 / 11, 38 // tantrAyI ( yaju0 38 / 12) eSa vai tantrAyI ya eSa ( sUryaH) tapatyeSa hImA~llokAMstantramivAnusaMcarati / za. 14 / 2 / 2 / 22 // tandra chandaH (yaju0 14 / // 15 // 5) paMktirvai tandra chandaH / za. 8 / / 4 / 3 // / 5 / 216 // tapa: aso vA prAdityastapaH / sh08|7|1|5 // , tapaH sviSTakRt / za0 11 / 2 / 7 / 18 / / , tapo vA'gniH / sh.3|4|3|2|| , tapo me tejo me 'namme vAG me / tanme tyayi (agnau)| jai0 u0 3 / 20 / 16 // tejo'si tapasi zritam / samudrasya pratiSThA / tai0 3 / 11 / 1 // 3 // ., brahma tapasi (pratiSTitam ) / ai03|6|| go0 u03|2|| ., tapo 'si loke zritam / tejasaH pratiSThA / tai0 3 / 11 / 1 / 2 // ,, tapa AsId gRhapatiH / 0 3 / 12 / 6 / 3 // ,, etadvai tapo yo dIkSitvA payovrato'sat / sh06|5|1|8|| , tapo dIkSA sh03|4|3|2|| , pramANasAzyanubate tapasvyanuvA' iti sh014|1|1|26 // , tasmAttapyamAnasya bhUyasI kIrtirbhavati bhUyo yazaH / jai0 u0 , tapasAce lokaM jayanti / sh03|4|4|27|| tapaH, tayasyaH ( mAsau ) etau ( tapazca tapasyazca ) eva zauzirI (mAsau) sa yadetayobaliSThaM zyAyati teno haitau tapazca tapasyazca / sh04|3|1|16 // * tapo navadazaH ( yajuH 14 / 23) saMvatsaro dhASa tapo navadazastasya dvAdaza mAsAH Sar3atavaH saMvatsara eva tapo navadazastayattamAha tapa iti saMvatsaro hi sarvANi tpti| za0 8 / 4 / 1 / 14 // vamaH kRSNamiSa hitamaH / taaN06|6|10|| Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 185) tittiriH] tamaH kRSNaM ve tmH| sh05|3|2|2|| , mRtyu tamaH / sh014|4|1|| 32 // go0 u05|1|| , mRtyurve tmshchaayaa| ai07|12|| ., pApmA baitamaH / za0 12 / 6 / 28 // taraH stomo vai trH| tAM0 11 / 4 / 5 // 15 / 10 / 4 // ,, stomovai deveSu taro naamaasiitaataaN08|3|3|| tarutA ( R0 10 / 178 | 1) eSa (tAryaH vAyuH) vai rUhAvAMstastaiSa hImAllokAnsadyastarati / ai04 / 20 // talpaH mAnage vai talpaH / te02|2|5|3|| tAnUnaptram te yavaruNasya rAzo gRhe tanUH sanyadadhata tattAnUna tramabha. vatsattAnUnaptrasya tAnUnaptratvam / ai0 1 / 24 // yattanvaH samavAdyanta tattAnUnaptrasya tAnUnaptratvam / go0 u0212|| tArakam salilaM vA idamantaH (=antarikSe) zrAsIt / yadataran tattArakANAM tArakatvam / tai0 1 / 5 / 2 / 5 // tAryaH vAyurvaM taaryH| kau030| 5 // , ayaM vai tAkSyoM yo 'yaM ( vAyuH) pavate, eSa svargasya loka syAbhivoDhA / ai0 4 / 20 // ,, (yaju015 / 18) tasya ( yazasya ) tAya'zcAriSTanemizca senAnIgrAmaNyAviti zAradau tAvRtU / za0 8 / 6 / 1 // 16 // , tAdayoM pazyato rAjetyAha tasya vayAMsi vizaH......purANaM veda / za0 13 / 4 / 3 / 13 // , svastyayanaM ca tAryaH (=taayNdevtaakmNtrH)| ai04|24|| tApam yajJo vai tAryam / tai0 1 / 3 / 7 / 1 // 3 / 6 / 20 / 1 // , asya vai ( bhU-) lokasya rUpaM tArNyam / tai03|6|20|2|| tittiriH atha yadanyasmA azanAya ( vizvarUpasya mukham) Asa / tatastittiriH samabhavatsasmAtsa vizvarUpatama iva, santyeva ghRtastokA iva tvanmadhustokA iva tvatparNeSvAzcutitA evara rUpamiva hi sa tena (mukhena ) azanamAvayat / za0 1 / 6 / 3 / 5 // 5 / 5 / 4 / 6 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [turAyaNayakSaH (186) tithiH yAM paryastamiyAdamyudiyAditi sA tithiH (1 sthiti:-'yo paryastamayamutsaditi sA sthitiH' iti kau031)| ai07||11|| tiSyaH ( nakSatram ) bRhsptestissyH| te01|5|1|2|| 3 // 11 // 5 // , sa (bRhaspatiH) pataM vRhaspataye tiSyAya naivAraM caLaM payasi niravapat / tai03|1|4|6|| tisro devyaH prANo vA apAno vyAnastisro devyH| ai0 2 / 4 // tIbasomaH ( ekAhaH ) chidra iva vA eSa yaOM somo 'tipavate yattIna somena yajate pihityA evAchidratAyai / tAM018 / 5 // 4 // viDvA etamatiparvate yo rAjAvarudhyate yattInasomena yajate pihityA evAchidratAyai / tA0 18 / grAmo vA etamatipavate yo 'laM prAmAya san prAmanna vindate yattIsomena yajate pihityA pavAchidratAyai / tAM018 / 5 // prajA vA etamatipavate yo pulaM prajAyAH san prajAnna vindate yattIsomena yajate pihityA evAchidratAyai / taaN018|5|6|| pazavo vA etamatipayante yo 'laM pazubhyaH san pazutra vindate yattIsomena yajate pihityA evAchidratAyai / tthaaN018|5|10|| mAmayAvinaM yAjayet prANApA patamatipaSante ya bhAmayAvI yatsIprasomena yajate pihityA eSA chidratAya / tAM018 / 5 / 11 // tIrtham - tIrthena hi prataranti tadyathA samudraM tIrthena pratareyuH / go0 pU0 , tadyatmAyaNIyamatirAtramupayanti yathA tIrthena samudraM prasnAyustA raktat / sh012|2|1|1|| tuthaH brahma veM tuthaH / sh04|3|4|15 // turAyaNayajJaH sa eSa svargakAmasya yjnyH| kau04|11 // Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 187) tRtIyasavanam] turIyam yaddha caturtha tatturIyam / sh04|1|3 / 14 // 5 / 2 / 4 / 13 // 14 / / 15 / 4 // tulA tulAyA ha vA' amuSkaeNilloka' prAdadhati yataradhasyati tadanveSyati yadi sAdhu vAsAdhu veti| za0 11 / 2 / 7 / 33 // tUrNiH sarvASa pApmAnaM tarati tasmAdAha tUrNihavyavADiti / sh01|4|2|12|| , ghAyurve tUrNiAyuhIdaM sarva sadyastarati yadidaM kiMca / ai02| tUrtam ya kSipraM tattUrtam / za0 6 / 3 / 2 / 2 // tUSNIzaMsaH mUlaM vA etadyakSasya yattUSNIMzaMsaH / ai02|| 32 // , cakSurvA etayajJasya yattUSNIMzaMsaH / ai02|| 32 // , cakSuSi vA etAni sapanAnAM yttuussnniiNshNsH| ai0 2 // 32 // , tUSNIMsArovA eSa yttuussnniiNshNsH| ai02 // 31 // haSaH antarikSadevatyastuco bhavati / taaN012|1|8|| , ime hi lokAstRcaH / taaN02|1|4|| 2 // 2 // 1 // 2 // 3 / 5 // tRtIyaM rajA ( yaju0 12 / 20) dyauH tRtIya rajaH / za0 6 / 7 / dvatIyamahaH unadvA etadaharyyatRtIyam / tAM0 13 / 3 / 2 // ., uvA etat trivadaharyat tRtIyam / tAM0 12 // 5 // 2 // bahudevatyaM tRtIyamahaH / kau0 20 // 4 // antarikSadevatyametadaharyyatRtIyam / tAM0 12 / 1 / / 12 / 2 / 7 // 12 // 3 // 16 // 12 // 5 // jAgatametadaharyyatRtIyam / tAM0 12 // 7 // 3 // ustamiva bai tRtIyamahaH / tAM0 12 // 4 // 4 // manto pe tRtIyamahaH / taa0|12|5|4|| , antastRtIyamahaH / ko0 22 / 5, 6 // tRtIyasavanam maddhi tRtIyasavanam / kau016 / 1, 2, 3, 4 // go0 u04|16, 17 // ., mana tRtIyasavanam / ai04|4|| Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [tRtIyasavanam tRtIyasavanam makai tRtIyasavanasya ruupm| ai03|26 // madadvad vai rasavattRtIyasavanam / tAM0 11 / 5 / 1 // 11 10 / 2 // 12 // 6 // 3 // athaitanirdhAtazukraM yattRtIyasavanam / za. 4 / 3 / 3 / 16 // 4 / 3 / 5 / 17 // dhotarasaM vai tRtIyasavanam / ai06|12|| dhItarasaMvA etatsavanaM yattRtIyasavanam / kau 16 // 1 // 30 / 1 // go0 u04 / 18 // vizveSAM devAnAM tRtIyasapanam / kau0 14 / 5 // vizve devA dvAdazakapAlena tRtIyasapane (mAdityamabhiSajyan) / tai01|5|11 // 3 // vaizvadevaM vai tRtIyasavanam / ai0 6 / 15 // sh01|7| 3 / 16 // 4 / 4 / 1 / 11 // jai0 u01|37|4|| tayA (vaizvadevyA''gayA) tRtiiysghnsyodgeym| je0 u01|37||4|| tRtIyasavanaM vai sviSTakRt / sh01|7|3|16 // mAdityaM hi tRtIyasaghanam / taaN06|7|7|| prathemaM viSNu yajJaM tredhA vyabhajanta / yasavaH prAtaHsaSana rudrA mAvyandina savanamAdityAstRtIyasavanam / za. 14 / 1 / 1 / 15 // mAdityAnAM tRtIyasavanam / kau0 16 / 1 // 30 // 1 // sh04|3|5|1|| dhaurvaM tRtIyasavanam / sh012| / 2 / 10 // asau bai (ghu-)lokastRtIyasapanam / go0 u04|18 // vidavasu vai sRtIyasavanam / ta0 8 / 3 / 6 // jAgataM hi tRtIyalavanam / kau0 16 ||1||ss01|| 4 // taaN06|3| 11 / / go0 u04|18|| viTa tRtIyasavanam / kau0 16 // 4 // citraSat tRtIyasavanam / taaN018|6|7|| Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2=6 ) tairazvayam (sAma) ] tRtIyasavanam astaMyantaM (sUrya) tRtIya saghanena ( Ipsanti ) / kau0 18 // 6 // kAvyAH (pitaraH) tRtIyasavane / ai0 7 / 34 // (puruSasya) ye 'vAJcaH (prANAH) tattRtIyasavanam | kau0 3. " tRtIyA citiH madhyameva tRtIyA citiH / za0 8 / 7 / 4 / 21 // dyaureva tRtIyA citiH / za0 8 | 7|4|14 // " tejaH tejo vA' abhiH | 20 2 | 6 |4 | 6 || 3 || 1 | 16 // tai0 33 3 / 3 / 4 / 3 / 3 / 6 / 5 / 2 // tapo me tejo me 'nnamme vAG me / tanme tvayi (agnau ) / jai0 u0 3 / 20 / 16 / / tejo'si tapasi zritam / samudrasya pratiSThA / tai0 3 / 11 / 13 // samudro'si tejasi zritaH / tai0 3 / 11 / 1 / 4 // tejo vai vAyuH / tai03|2|6|1|| teja eva zraddhA / za 0 11 / 3 / 1 / 1 // ( yaju0 1 / 31 ) tejo'si zukramasyamRtamasi ( zrAjya ! ) / za0 " 90 " "" 99 39 zw ,, 25 / 12 // caturvizekaviMzau ( stomI) tRtIyasavanam (vahataH ) / tAM0 16 / 10 / 5 // 1 / 3 / 1 / 28 // teja bhAjyam / tejo hiraNyam / tai 103 / 12 / 5 / 12 // tejo vai hiraNyam / tai0 1 | 8 | 6| 1 // 13 tejanI (= azvarudhirasya dhArayitrIti sAyaNaH ) pApmA vai tejanI / tai038| 16 / 2 // tai0 3 / 3 / 4 / 3 // 3 / 3 / 6 / 3 // tairazvayama ( samma ) aGgirasaH svarga lokaM yanto rakSArthasyanvasacanta tAnyetena tirazvyAGgirasastiryyaGa paryyavaidyattiryyaGa paryyavaittasmAttairazcyaM pApmA ghAva sa tAnasacata tantairazyenApAnatApapApmAna tuSTuvAmaH / tAM 12 / 6 / 12 // hate tairazcyena Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ trayastriza ( 160 ) tokm ( yaju013 | 52 // ) prajA vai tokam / za0 7 / 5 / 1 / 36 // taurazravase ( sAmanI ) turazravasazca vai pArAvatAnAJca samau sasutAvAstAntata ete turazravAH sAmanI apazyattAbhyAmasmA indraH zalmalinAM yamunAyA havyaM virAyahacattaurazravase bhavato havyamevaiSAM ( yajamAnAnAM vidviSANAmiti sAyaNaH ) vRte / tAM0 6 / 4 // 10 // trapu sIsena trapu ( sandadhyAt ) / go0 pU0 1 / 14 // ,, rajatena trapu ( sandadhyAt ) / jai0 u0 3 / 17 / 3 // " trapuNA lohAyasam ( sandadhyAt ) / jai0 u0 3 / 17 / 3 / / trayatriMza: ( stoma : ) trayastrizo vai stomAnAmadhipatiH / tAM0 6 / >> " " 99 dr >> zr 39 36 " " 2 / 7 // vai eSa samRddhaH stomo yat trayastrikuzaH / tAMo 15 / 12 / 6 / jyotitryatriMzaH sta/mAnAm / tAM 13 / 7 / 2 // trayastrikuzaH stAmAnAM (sat) / tAM0 4 / 8 / 10 sat (= utkRSTamiti sAyaNa: ) trayatrizaH stomA nAm / tAM0 15 | 12 / 2 / / anto vai trayastrikuzaH paramo vai trayastriMza stomAnAm / to0 3 / 3 / 2 // dharma vai trayastrizaH / tAM0 16 / 10 / 10 // tam (trayastriMzaM stomaM ) u nAka ityAhuH / tAMo 10 / 1 / 18 / / devatA eva trayastri zasyAyatanam | tAM0 10 / 1 / 16 // anukaM trayastrizaH / dvAtriMzadvA' etasya karUkarArAyanUkaM trayastriMzam / za0 12 / 2 / 4 / 14 // saMvatsaro vASa ' pratiSThA trayastriMzaH' ( yaju0 14 / 23 ) tasya caturviMzatirardhamAsAH paDatavo ahorAtre saMvatsara eva pratiSThA trayastriMzasta Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 161 ) trayI vidyA ] dhattamAha pratiSTheti saMvatsaro hi sarveSAM bhUtAnAM pratiSThA / za0 8 / 4 / 1 / 22 // trayastriMzaH (smaH) trayastriMza eva stomo bhavati pratiSThAyai / tAM0 65 | 12 | 8 // trayI vidyA athAha | stomazca yajuzva'Rk ca sAma ca bRhazca rathantaraM veti trayI hai| vidyAnnaM vai trayI vidyA / za0 6 / 3 / ,, ", "" dw "" " 99 " 33 " ." 34 " 3 / 94 / / jayI vai vidyA / Rco yajuSi sAmAni / za04 / 6 / 7 // 1 // sevA trayI vidyA ( = RksAmayajUMSi) yazaH / za0 1 / 1 / 4 / 3 // bhUrbhuvassvariti sA trayI vidyA / jai0 u02|9 // 7 // evamevaitA / bhUrbhuvaH svariti ) vyAhRtayatrayyai vidyAyai saMSiyaH / kau0 6 / 12 // I sa (prajApatiH) zrAntastepAno brahmaiva prathamamasRjata trayImeSa vidyAm / za0 6 / 1 / 1 / 8 // tadyattatsatyam / zrayI sA vidyA / za0 6 / 5 / 1 / 18 // rita vidyA kAvyaM chandaH / za0 8 / 5 / 2 // 4 // trayI vidyA nirvapaNam / za07 / 5 / 2 / 52 // tasya ( ekaviMzasAmnaH ) trayyeva vidyA hiGkAraH / jai0 u0 1 / 16 / 2 / / manaso vai samudrAdvAcAbhrapA devAstrayIM vidyAM nirakhanan | za0 7 / 5 / 2 / 52 // sevA trayI vidyA saumye 'dhvare prayujyate / za04 / 6 / 7 // 1 // trayyAM ghAva vidyAyA sarvANi bhUtAni / za0 10 / 4 / 2 / 22 // prajApatikAyyA vidyayA sahApaH prAvizat / za0 6 / 3 / 1 / 10 // ( 'vedAH' ityetaM zabdamapi pazyata ) Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [f: (mg:) ( 162 ) trayoviMza: ( stomaH ) " sambharaNastrayoviMzaH ityetaM zabdaM pazyata / trikakuta ( parvataH ) yatra vA' indro vR'tramahaMstasya yadayAsIttaM giriM trikakudamakarot / za0 3 / 1 / 3 / 12 // trikaku'chandaH ( yaju0 15 / 4 ) udAno vai trikakupchandaH / za0 8 / 5 / 2 / 4 // triva: ( stomaH ) vajrastriNavaH / za0 8 | 4 | 1 | 20 // pa0 3 | 4 // vajro vai triNavaH / za0 13 / 4 / 4 / 1 // tAM0 3 | 1 / 2 // 1 yattiNavo (bhavati) vajraM bhrAtRvyAya praharati / tAM0 16 / 18 / 3 // ime vai lokAstrivaH | tAM0 6 / 2 / 3 // 16 // 10 // 6 // pArzve triNavaH / trayodazAnyAH pazavastrayodazAnyAH pa. trive / za0 12 / 2 / 4 / 13 // trivRdeva triraNavasyAyatanam | tAM0 10 / 1 / 13 // taM (triNavastomaM ) puSTirityAhustrivRdhyecaiSa pueH / tAM0 10 / 1 / 15 // trivRzca triNavazca rathantarau tAvajazcAzvazcAnvasRjyetAM tastAttau rAdhantaraM prAcInaM pradhUnutaH / tAM0 10 / 2 / 5 // " z "" 39 dr " , d "noja striNavaH " zabdamapi pazyata / triNidhanam (sAma) etena vai mAdhyandina savanaM pratiSThitaM yattiNidhanam / tAM0 7 / 3 / 2 // dyaustriNidhanam / tAM0 21 / 2 / 7 // tripAd zrAdityastripAttasyeme lokAH pAdAH / go0 pU0 2 | = // tripuram tasmAdu haitatpurAM parama rUpaM yatti pugm / sh06|3|3|25 // trirAtraH (RtuH ) ime lokAstrirAtraH / tAM0 16 / 61 / 4 / / 21 / 7 // 2 // mUrddhA vA eSa divo yastRtIyastrirAtraH / tAM0 14 / 2|2 // antastrirAtro yajJAnAm / tAM0 21 / 4 / 6 // "" 95 " Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 193) trivRt (stomaH) 1 vigatraH (kratuH ) tasyAH (zabalyAH) trirAtro vatsaH / tAM0 21 / 3 / 1 // vAgvai trirAtraH / tAM0 20 / 15 // 2 // tadyathA ado manau ( ? maNau ) sUtramotamevameSu lokeSu trirAtra zrotaH, zobhate 'sya mukha ya evaM veda / tAM0 20 / 16 // 6 // trivRta (stomaH) ghAyurvA' AzustrivRtsa eSu triSu lokeSu vartate / za0 / 4 / 1 / 6 // tAn (pazana ) agnistrivRtA stomena nApnot / tai. 2 / 7 / 14 / 1 // trivRdagniH / za06 / 3 / 1 / 25 // agni trivRt / tai0 1 / 5 / 10 / 4 // trivRddhA agniraGgArA arcidhuma iti / kau0 2815 // tejo vai trivRt / taa02|17 // 2 // tejo vai stomAnAM trivRt / ai0 // 4 // tejo cai trivRd brahmavarthasam / tAM0 17 // 6 // 3 // 20 // 10 // 1 // trideva stomo bhavati tejase brahmavarcasAya / tAM0 11 / 117 // brahmavarcasaM trivRt / tai02|7|1|1|| trivRdeSa bhargaH / go0 pU05 / 15 // brahmavai stomAnAM trivRt / ai08|4|| brahma vai trivRt / tAM0 2 / 16 / 4 // 16 // 17 // 3 // 23 / 7 // 5 // zira eva trivRt / go0 50 5 / 3 // tasmAt trivRt stomAnAM mukham / taaN06|1|6|| mukhaM pai trivRtstomAnAm / tAM0 17 / 3 / 2 // yattivRdbhavati yadevAsya ( yajamAnasya) mukhato'pUtaM tattenApahanti / tAM0 17 / 5 / 6 // prANau paitrivRt / tAM0 22 // 636815 // Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ {triSTupa ( 164 ) trivRta (stomaH) prANA vai trivRt / tAM0 2 / 15 / 3 // 3 / 6 / 3 // prANA vai trivRt stomAnAM pratiSThA / taa06|3|4 // eSa (privRt ) hi stomAnAmAziSThaH / za0 8 / 4 / 1 / 6 // trivRdvai stomAnAM kSepiSTaH / 103 // tAM0 17 / 12 / 3 // vajo vai trivRt / ss03| 3,4 // trivRddhahirbhavati / tai01|6|3|1|| vasantena nA devA vasavastrivRtA stutam / rathantaraNa tejasA / havirindre dhayo dadhuH / tai0 2 / 6 / 16 / 1 // nivRcca triNavazca rAthantarau tAvajazcAzvazcAnvasRjyetAM tasmAttaurAthantaraM prAcInaM prdhuunutH| taaN010|215|| trizreNi: ( amiH ) trizreNiriticchandAMsyeva shrenniirkurt| ai0 3 / 39 // viSatyA: triSatyA hi devAH / ss01|1|| tai0 3 / 2 / 3 / 8 // triSTuk ( chandaH) indriyaM vai triSTuk / tai0 3 / 3 / 6 / // triSTup (chandaH) triSTup stobha ityuttarapadA kA tu tritA sthAttIrNatamaM chando bhavati / de03|14, 15 // trivRddhajastasya stobhamivetyaupamikam / de0 3 / 16 // vajastena yattriSTup / ai0 2 / 16 // vajrastriSTup / kau07|2|| sh03|6|4|21 // traiSTubho vajraH / go0 u01|18 // triSTubindrasya vajraH / ai02|2|| traiSTabha indraH / kau03|2||23 / 7 // indrastriSTup / sh06|6|2|7|| aindraM traiSTubhaM mAdhyandinaM savanam / go0 u. 4 / 4 // aindraM hi traiSTabha mAdhyandinaM savanam / kau0 26 / 2 // traiSTubhaM vai mAdhyandinaM savanam / ai06|| 11 // traiSTubhaM mAdhyandinaM savanam / 10 1 // 4 // ete gAva chandasAM vIryavattame yadAyatrI ca triSTup ca / taaN020|16||| Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 165 ) triSTup ] triSTup (chaMdaH) SIyyaM vai triSTup / ai0 1 / 21 // 4 / 3, 11 // 6 // 15 // pa0 3 / 7 // balaM vai vIyyaM triSTup / kau0 7 / 2 // 8 12 // 11 / 2 / / 16 / 1 // go0 u05 / 5 // dd "" " dw .. " dw 46 "" " ,. :" dz 39 3. r .. 93 93 39 01 33 " " " balaM vIryyaM purastAtiSTup / kau0 11 / 2 // zrojo vA indriyaM vIryaM triSTup / ai015, 28 // 6 / 2 // indriyaM vai vIryaM triSTup / tai0 1 / 7 / 6 / 8 // indriyaM vai triSTup / tai0 1 1 7 / 6 / 2 // urastriSTup / 60 2 / 3 // urastriSTubhaH / za0 8 / 6 / 2 / 7 // vRSA triSTup / kau0 20 // 3 // triSTupchandA vai rAjanyaH / tai0 1 / traiSTubho vai rAjanyaH / ai0 1 / 28 // 1 / 6 / 6 // = | 2 // ( rAjanyasya / triSTup chandaH / tAM 6 | 1 | 8 // kSatrasyaivaitacchando yattriSTup / kau0 10 // 5 // kSatraM vai triSTup / kau0 7 / 10 // brahma gAyatrI kSatraM triSTup / za0 1 / 3 / 5 / 5 // kSatraM triSTup / kau0 3 | 5 // za0 3 / 4 / 1 / 10 // athaitadadhItarasaM zukriyaM chando yattiSTup / ai0 6 / 12 / / triSTubeva mahaH / go0 pU0 5 / 15 // yA rAkA sA triSTup / ai0 3 | 47, 48 // triSTumbhIyam pRthivI ) / za02 / 2 / 1 / 20 // vaiSTubho hi vAyuH / za0 8 / 7 / 3 / 12 / / traiSTubhe 'ntarikSaloke traiSTubho vAyuradhyUDhaH / kau0 14 | 3 || yajuSAM vAyurdevataM tadeva jyotistraiSTubhaM chando'ntarikSa sthAnam / go0 pU0 1 / 26 // 1 traiSTubho mtarikSalokaH / kau0 86 // bhaiSTubhamantarikSam / za08 | 3 | 4 | 11 // antarikSaM triSTup / jai0 u0 1 / 5 5 / 3 // Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [triSTupa ( 196 ) triSTup (chaMdaH) antarikSama vai triSTup / za01 / / / 2 / 12 // antarikSa viSNurvyasta traiSTubhena chandasA tato nirbhakto yo 'smAndveSTi yaM ca vayaM dviSmaH / za0 1 / hai|3|10|| triSTubasau (dhauH)| sh01|7|2|15 // asAvuttamaH ( lokaH dhulokaH ) triSTup / tH07| 3 // traiSTubho vA eSa ya eSa ( sUryaH) tapati / kau0 25 // 4 // zreSTubjAgato vA prAdityaH / taaN04| 6 / 23 // traiSTubhAH pshvH| kau0 / 1 // 10 // 2 // apAnatriSTup / taaN07||3 // ya' evAyaM prajananaH prANa eSa triSTup / za0 10 / 3 / 1 / 1 // traiSTubhaM ckssuH| tAM0 20 / 16 / 5 // AtmA vai triSTup / sh06|4|2||6|| AtmA triSTup / za0 6 / 2 / 1 / 24 // 6 / 6 / 2 // 7 // prAtmA triSTubhaH / sh0|6|2|3|| traiSTubhaH paJcadazastomaH / taaN05|1|14|| etadai bRhataH svamAyatanaM yattriSTup / taaN04|4|10| zreSTumaM vai bRhat / taaN05|1|14|| traiSTubho brAhmaNAcchasI / taaN05|1|14 // nArAsa~syA triSTup (apuniit)| jai0 u0 1 / 57 // 1 // triSTubdakSiNA ( dik ) / za0 8 / 3 / 1 / 12 // triSTu drANAM patnI / go0 u023|| rudrAstriSTubhaM samabharan / jai0 u01|18|5|| yasyaikAdaza tAstriSTubham / kau04|2|| ekAdazAkSarAvai triSTupa / kau03|2||10||2|| tAM. 6 / 3 / 13 // ai03 / 12 // 12 // sh01| 3 / 5 / 5. tai03|12|1|| go0 u0 1118 // 3 // 10 // Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 167 ) sva] triSTup (daH) catuzcatvArizadakSarA vai triSTup / za0 8 / 5 / 1 / 11 // , catuzcatvAriMzadakSarA triSTup / kau0 16 // 7 // jai0 u0 4 / 2 / 5 // zrINi rocanAni savanAni vai trINi rocanAni / za0 - / 7 / 3 / 21 // tretA (yugam) uttiSThastA bhavati / ai07 / 15 // kakubham ( sAma) tAthastrikakubadhinidhAyA caratsa etatsAmApazya dyastrikakubapazyattasmAttraikakubham / taaN08|14|| traikakubhaM pazukAmAya brahmasAma kuryyAt "tvamaGga praza17siSa" ityetaasu| taaN08|1|3|| trivIyaM dhA etatsAma trIndriyamaindraya Rca aindra sAmandreti nidhanamindriya eva vIrye pratitiSThati / taaN08|1|7|| projasyeva tadvIye pratitiSThatyojo vIyaM traikakubham / tAM0 15 / 6 / 5 // traitam ( sAma) nAthavindu (traitaM) sAma vindate nAtham (=yAcitaphala. miti saaynnH)| tAM014 / 11 // 23 // ghetaM bhavati pratiSThAyai / tAM0 14 / 11 / 11 // aMzokam (sAma) traizokaM jyogAmayAvine brahmasAma kuryyAt / taaN08| 1 // ime vai lokAH sahAsaste 'zoca chasteSAmindra etena sAnA zucamapahanyattrayANAM zocatAmapAhastasmAstraizokam / tAM0 8 / 1 / 6 // apa pApmAna hate traizokena tuSTuvAnaH / tAM012 / 10 / 22 // yanIkaH (amiH) vyanIka iti savanAnyevAnIkAni / ai. 3 / 36 // tryambakaH ambikA ha vai nAmAsya (rudrasya) svasA, tayAsyaiSa saha bhAga stadyadasyaiSa striyA saha bhAgastasmAt tryambakAH puroDAzAha) nAma za0 2 / 6 / 26 svak svak prastAvaH / jai0 u01|| 36 // 6 // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 168 ) tva tvaksUdadohAH / za0 8 | 1 | 4|5 // tvaSTA vAgvai tvaSTA vAgdhIdaM sarvaM tASTIva / ai0 2 / 4 // [ tvASTrIsAma 33 39 "" " " " "" dr " 39 " 22 39 " 19 39 39 tvaSTRrha vai putraH / trizIrSA SaDakSa zrAsa tasya trINyeva mukhAnyAsustadyadevaMrUpa Asa tasmAdvizvarUpo nAma / za0 1 / 6 / 3 / 1 // 5 / 5 / 4 / 2 // 1 , tvASTraM dazakapAlaM puroDAzaM nirvapati / za0 5 | 4 | 5 | 8 // (zrIH) tvASTraM dazakapAlaM puroDAzaM ( apazyat ) / za0 11 / 4 / 35 // " (R0 1 / 12 / 6) indro vai tvaSTA / ai0 6 / 10 // tvaSTA vai pazUnAmaSTe / za0 3 / 7 / 3 / 11 // tvaSTurhi pazavaH / za0 3 / 8 / 3 / 11 // tvaSTA pazUnAM mithunAnA rUpakRdrUpapatiH / tai02|5|7|4|| rUpakRt / tai0 3 / 8 / 11 / 2 // tvaSTA vai pazUnAM mithunAnA tvaSTA vai pazUnAM rUpANAM vikarttA / 0 6 / 10 / 3 // tvaSTA hi rUpANi vikaroti / tai0 2 / 7 / 2 / 1 // tvASTrANi vai rUpANi / za0 2 / 2 / 3 / 4 // tvaSTA vai rUpANAmIze / tai0 1 / 4 / 7 / 1 // tvaSTA vai rUpANAmISTe / za0 5 / 4 / 5 / 8 // tvaSTA rUpeNa / tai0 1 | 8 | 1 | 2 // tvaSTA (zriyaH) rUpANi (Adatta) / za0 11 / 4 / 3 / 3 / / tvaSTA vai retaH siktaM vikaroti / kau0 3 / 6 // tvaSTA 'vai sikathaM reto vikaroti / za0 1 / 6 / 2 / 10 // 3 / 19 7 12 / 8 // 4 / 4 / 2 / 16 / / retaH siktarvai tvASTraH / kau0 16 // 6 // tvaSTaH samidhAM pate / tai0 3 / 11 / 4 / 1 / 1 " ( prajApatiH) tvASTramavi (zralipsata) | za0 6 / 2 / 1 / 5. // vAruNI ca hi tvASTrI cAviH / za0 7 / 5 / 2 / 20 // tvASTraM vaDavamAlabheta prajakAmaH / go0 u02 / 1 // 19 tvASTrIsAma indraM vA zrakSyAmayiNaM bhUtAni nAsvApayastametena tvaSTraur searpayastadvAva tAstarhyakAmayanta // kAma Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 166 ) dakSiNA] sani sAma tvASTrIsAma kAmamevaitenAvarundhe / tAM0 12 / 5 / 16-20 // svASTIsAma indro vRtrAdibhyadgAM prAvizattaM tvASTrayo 'vaanayAmeti tametaiH samAbhirajanayajAyAmahA iti vai satramAsate jAyanta eva / tAM0 12 / 5 21 // veSa vacaH enazca vairahatyaJca tveSaM vacaH / tai 1 / 5 / / 6 // sveSa: ( yaju0 12 / 48 ) (=mahAn ) tveSaH sa bhAnurarNavo nRcakSA iti mahAntsa bhAnurarNavo nRcakSA ityetat / za. 7 / 1 / 1 / 23 // dakSaH dakSo ha vai pArvatiretena yajJeneSvA sarvAn kAmAnApa |kau0 4 / 4 // , sa (prajApatiH) vai dakSo nAma / za0 2 / 4 / 4 / 2 // , 'RtuM dakSaM varuNa saMzizAdhi' (R0 / 42 / 3) iti dhIya prajJAnaM varuNa saMzizAdhIti / ai01|13|| ,, ( yju064|3) (vIryam ) svairdavairdakSapiteha sIdeti / svena vIryeNeha sIdetyetat / za0 8 / 2 / 1 / 6 // , atha yadasmai tatsamRdhyate sa dkssH| sh04|1|4|1|| " gharuNo dkssH| sh04|1|4|1|| dakSaNidhanam (sAma) (prajApatiH) tAsu (prajAsu) etena (dakSaNidhanena ) __ sAnA dakSAyatyojo vIryamadadhAdyadetatsAma bhava tyoja eva vIryyamAtmandhatta / tAM0 14 // 5 // 13 // dakSiNa: (arddhaH) dakSiNo vA arddha zrAtmano (zarIrasya) vIryavattaraH / taaN05|1|13 // dakSiNA taM (yazaM) devA dakSiNAbhiradakSayaMstadyadenaM (yazaM) dakSiNA bhiradakSayaratasmAikSiNA naam| za0 2 / 2 / 2 / 2 // 4 / 3 / 4 / 2 // taghadakSiNAbhirya dakSayati tasmAddakSiNA nAma / kau0 15 // 1 // , dakSiNA vai yajJAnAM purogaSI / ai06|35 // Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ dakSiNA dika (200 ) dakSiNA eSA ha vai yajJasya purogavI ykssinnaa| go0 u0 6 // 14 // zubho vA etA yajJasya ydkssinnaaH| tAM016 / 114 // zleSma vA etadyajJastra ydkssinnaa| tAM0 16 / 1 / 13 // yajJo'dakSiNo riSyati tasmAdAhurdAtavyaiva yaze dakSiNA bhavatyalpikApi / ai06|35 // tasmAnAdakSiNena haviSA yajeta / sh01|2|3|4|| nAdakSiNa haviH syAditi hyAhuH / za011 / 1 / 3 / 7 // 11 // 1 / 4 / 4 // tasmAdRtvigbhya eva dakSiNA dadyAnAnutvigbhyaH / sh04|3|4|5|| ardhA ha sma vai purA brahmaNe dakSiNA nayantIti / ardhA itarebhya RtvigbhyaH / jai0 u03 / 17 / 5 // tasmAdAtreyAya prathamadakSiNA yajJe dIyante / go0 puu02|17|| catasro vai dakSiNAH / hiraNyaM gaurvAso 'zvaH / za0 4 / 3 / 4 / 7 // annaM dakSiNA / ai06|3|| dakSiNA vai stAvAH (apsarasaH, yaju0 18 / 42) dakSiNAbhirhi yajJa stUyate 'tho yo vai kazca dakSiNAM dadAti stUgata' eva saH / sh06|4|1|11|| dakSiNAH sAvitrI / go0 pU0 1 // 33 // dakSiNAsu tveva na saMvaditavya saMvAdenaivavijo 'lokA iti / sh06|5|2|16|| yanmAdhyandine savane dakSiNA nIyante svarga etena loke hiraNyaM haste bhavati / go0 u03 / 17 // dakSiNA dik pitRNAM vA eSA digyadakSiNA / ss03|1|| eSA vai ( dakSiNA) dik pitRNAm / sh01|2|5|17 // dakSiNAsaMstho vai pitRyazaH / kau0 5 / 7 // go0 u01|| 25 // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 201 ) dakSiNA dik ] dakSiNA dik dakSiNata upasRjati / pitRlokameva tena jayati / tai0 2 / 1 / 6 / 1 // manojavAstvA pitRbhirdakSiNataH pAtu / za0 3|5|226 // bammA''dviSeNa ( udgAtrA dIkSAmahA iti ) pitaro dakSiNataH ( zrAgacchan ) / jai0 u02 / 7 / 2 // ghorA vA eSA digdakSiNA zAntA itarAH / go0 pU0 2 / 16 // kidevato 'syA dakSiNAyA dizyasIti / yamadevata iti / za0 14 / 6 / 6 / 22 // yamanebhyo devebhyo dakSiNAsadbhayaH svAhA / za05 | 2 | " 35 15 31 " 39 " 19 wr dw "1 " 39 ", " wr 4 / 5 // athainaM (indra) dakSiNasyAM dizi rudrA devAH. bizcan...... bhaujyAya / ai0 8 14 // rudrAstvA dakSiNato 'bhiSiJcantu traiSTubhena chandasA / tai0 2 / 7 / 15 / 5 // 1 (vAyuH) yaddakSiNato vAti / mAtarizvaiSa bhUtvA dakSiNato vAti / tai0 2 / 3 / 6 / 5 // I tasmAdeva ( vAyuH) dakSiNaiva bhUyiSThaM vAti / za0 8 / 1 / 1 / 7 / 8 / 6 / 1 / 17 // dakSiNato vAsIzAno bhUto vAsi / jai0 u0 3 / 21 / 2|| taM ( saMzaptaM pazuM ) dakSiNA digvyAnetyanuprANapAnamevAsmi~stadadadhAt / za0 11 | 8 | 3 | 6 // dakSiNA dik / indro devatA / tai0 3 / 11 / 5 / 1 // atha dakSiNaM paridadhAti / indrasya bAhurasi dakSiNo vizvasyAriSTya (yaju0 11 / 3 ) / za0 1 / 3 / 4 / 3 // ato hIndrastiSThandakSiNato nASTrA rakSArthasyapAhan / za0 1 / 4 / 5 / 3 // etadvai devA abhiyuryadvai no yajJaM dakSiNato rakSArthasi nASTrA na hanyuriti / za0 7 / 4 / 1 / 37 // vRtrazaGkaM dakSiNato 'dhasyaivAnatyayAya / 2013 28|4|1|| ..abhya Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [dadhi (202) dakSiNA ki dakSiNAmeva diza somena prAjAnan / za0 3 / 2 / 3.17 , sa (somaH) dakSiNa dizaM prAjAnAt / kau0 7 // 6 // (he devA yUyaM) agninA dakSiNAM (dizaM prjaanaath)| ai. 1 // 7 // dakSiNA (dik ) brahmaNaH / za013 / 5 / 4 / 24 // dakSiNAmAroha triSTuptvAvatu bRhatsAma paJcadaza stomo grISma RtuH kSatraM draviNam / sh05|4|1|4|| dakSiNAmAhuryajuSAmapArAm / te0 3 / 12 / / 1 // triSTubdakSiNA ( dik ) / sh08|3|1 / 12 // tasmAdetasyAM (dakSiNasyAM ) dizyetau pazU (gauzcAjazca) bhUyiSThau / sh07|5|2|16 // dakSiNaiva (dika) sarvam / go0 puu05|15 / / tasmAdetasyAM dakSiNasyAM dizi ye ke ca satvatAM rAjAno bhaujyAyaiva te 'bhiSicyante bhojatyenAnabhiSiktAnAca. ksste| ai0 / 14 // dakSiNAgniH yajurvedAikSiNAgniH (ajaayt)|04|1|| ., bhrAtRvyadevatyo dakSiNaH (agniH) / tai0 1 / 6 / 5 // 4 // daNDaH (daNDaH) mukhasaMmito bhavati / sh03|2|1|34|| , ghajo vai daNDo viratastAyai / sh03|2|1| 32 // , tasmAdiSuhato vA daNDahato vA dazamI (rAtri) nairdazyaM (=duHkhanivRtti) gacchati / tAM0 22 / 14 / 3 // daSi (indraH) yadadhIcinoti meti tasmAdadhi / za0 1 / 6 / 4 / / , aindraM vai dadhi / sh07|4|1|42|| , atha yadanaDubai ghahalAyA' aindraM dadhi bhavati sa indrasya caturthI bhaagH| sh05|2|4|13|| , indriyaM vai dadhi / tai02|1|5|6|| ,, indriyaM vA etadasmin loke yahadhi / ai0 8 / 16 // , dadhi haivAsya lokasya rUpam / sh07|5|1|3|| // atha yadi dadhi (prAharet) vaizyAnAM sa bhkssH| ai07 // 26 // " UrvA annAdya dadhi / tai02|7|2|2|| Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dadhi somo vai dadhi / kau0 86 // sarasvatyai dadhi / za0 4 / 2 / 5 / 22 // 33 dadhikrA (Rk ) devapavitraM vai dadhikrA / ai0 6 / 36 // " annaM vai dadhikA / go0 u0 6 / 16 // ,, dadhyaG: indro dadhIco asthabhirvRtrANyapratiSkutaH / jaghAna navatIrnagha / OM 0 1 | 5 | 6 | 1 // dw (yaju0 11 / 33) vAgvai dadhyaGGkAtharvaNaH / za06 / 4 / 2 / 3 // danAyu:, danuH zratha (vRtraH) yadapAtsamabhavattasmAdahistaM danuzca danAyuzca mAteva ca piteva ca parijagRhatustasmAddAnava ityAhuH / za0 1 / 6 / 3 / 6 // " 99 ( 203 ) "" dantAH yasmAdadhare (dantAH) evAgre jAyante 'thottare yasmAdaNIyAM - sa evAdhare prathIyAsa uttare yasmAddaMSTrA varSIyA so yasmAtsamA eva jambhyAH / za0 11 / 4 / 1 / 5 // dandazUkAH naite krimayo nAkrimayo yaddandazUkAH / za0 5 / 4 / 1 / 2 // lohitA iva hi dandazakAH / za0 5 / 4 / 111 // darbhastambaH zragmivAn vai darbhastambaH / tai02 / 2 / 1 / 5 / / 3 / 7 / 3 / 3 // darbhAH ubhayamvetadannaM yaddarbhA zrApazca hotA zroSadhayazca yA vai vRtrAd bIbhatsamAnA Apo dhanva dRbhantya udAyaMste darbhA abhavanya bhantya udAyaMstasmAdarbhAstA haitAH zuddhA medhyA Apo vRtrAbhiprakSaritA yaddarbhA yadu darbhAstenauSadhayaH / za0 7 / 2 / 3 / 2 // te ( darbhAH ) hi zuddhA medhyAH / za07 / 3 / 1 / 3 / / 6 / 2 / 1 / 12 // medhyA vai darbhAH / za0 3 / 1 / 3 / 18 / / 5 / 2 / 116 // Apo darbhAH / za0 2 / 2 / 3 / 11 // Apo vai darbhAH / tai0 3 / 3 / 2 / 1 // 1 dd #9 " , durbhAH ] dadhyaG vA zrAGgiraso devAnAM purodhAnIya zrAsIt / tAM0 12 / 8 / 6 // apAM vA patatejo varcaH / daddarbhAH / tai0 2 / 7 / 6 / 5 // pavitraM vai darbhAH / za0 3 / 1 / 3 / 18 // tai0 1 / 3 / 7 / 1 // 3 / 6 / 2 / 3 // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ dazahotA ( 204) darzapUrNamAsau eSa vai puurnnmaaH| ya eSa (sUryaH) tapatyaharahovaiSa pUrNo 'thaiSa eva darzo yaccandramA dadRza iva dvessH| atho'starathAhuH / eSa eva pUrNamA yazcandramA etasya chanu pUraNaM paurNamAsItyAcakSate 'thaiSa eva darzo ya eSa (sUryaH) tapati dadRza iva hyessH| za0 11 / 2 / 4 / 1-2 // savRta(? samRta-yajJo vA eSa yaharzapUrNamAsI / go0 u02||24|| darzapUrNamAsau vA azvasya madhyasya pde| tai0 3 / 9 / 23 // 1 // sa yo haivaM vidvAnagnihotraM ca juhoti darzapUrNamAsAmyA ca yajate mAsiM mAsi haivAsyAzvamedheneSTaM bhavati / za0 11 / 2 / 5 / 5 // davidyutatI davidyutatI vai gAyatrI / tAM0 12 / 1 / 2 // zapeyaH atha yahazame 'hanprasUto bhavati tasmAdazapeyo 'tho yahaza dazai kaikaM camasamanu prasRtA bhavanti tasmAdveva dshpeyH| sh05| 4 / 5 / 3 // dazamamahaH atha yahazamamaharUpayanti / saMvatsarameva devatAM yjnte| za0 12 / 1 / 3 / 20 // zrI dazamamahaH / ai0 5 // 22 // ,, mitametadevakarma yahazamamahaH / kau 27 // 1 // , pratiSThA dshmmhH| kau027|2|| 26 / 5 // , anto ghA eSa yajJasya ydshmmhH| tai0 2 / 2 / 6 / 1 // dazarAtraH atha yahazarAtramupayanti / vizvAneva devAndevatAM yajante / za0 12 / 1 / 3 / 17 // daza vIrAH ( yaju0 16 / 48 // ) prANA vai daza vIrAH / za0 12 / / 1 // 22 // dazahotA tasmai (brahmaNe) dazama hUtaH prtyshRnnot| sa dazahUto'bhavat / dazahUto ha vai nAmaiSaH / taM vA etaM dazahUta, santaM dazahote tyAcakSate parokSaNa, parokSapriyA iva hi devAH / tai0 2 / 3 / 11 / 1 // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (205 ) divA] dazahotA vAcaspatihotA dazahotRNAm / te 3 / 12 / 5 / 1 // ', prajApatiH dazahotaNA, hotA / tai0 2 / 3 / 5 / 6 // ra prajApatiH dazahotA / te. 2 / 2 / 1 / 1 // 2 / 2 / 3 / 2 // 2 // 2 // 8 // 5 // 2 / 2 / / 3 // ,, yazovai dazahotA / tai0 2 / 2 / 1 / 6 // ,, agnihotraM vai dazahoturnidAnam / tai0 2 / 2 / 11 / 6 // dazAhAni virAD vA eSA samRddhA yaha zAhAni / tAM0 4 / 8 / 6 // dasthuH ta ete 'ndhrAH puNDrAH zabarAH pulindA mUtibA ityudantyA bahavo vaizvAmitrA dasyUnAM bhUyiSThAH / ai07 / 18 // dAkSAyaNayajJaH ( iSThiH ) dakSo ha vai pArvatiretena yazeneSvA sarvAn kAmA nApa / kau04|4|| sa (prajApatiH) vai dakSo nAma / tadyadenena so ' 'yajata tasmAdAkSAyaNayakSo nAmotaimameke ghasiSThayakSa ityAcakSate / za0 2 / 4 / 4 / 2 // dAtA bhagni dAtA sa evAsmai yajJaM dadAti / kau04|2|| dAru kArNAyasena dAru ( saMdadhyAt ) / jai0 u03 / 17 / 3 / / , dAru ca carma ca zleSmaNA (saMdadhyAt ) / jai0 u0 3 / 17 // 3 // dArupAtram agnivadvai dArupAtram / te0 3 / 2 / 3 / 8 // dAvasunidhanam ( sAma ) AziSamevAsmA etenAzAste / tAM0 15 / 5 // 13 // dAzaspatyam (sAma) yAM vai gAM prazAsanti dazaspatyeti tAM praza santvaharevaitena prazasanti / tAM0 13 / 5 / 27 / / dAzvAna ( yaju0 / 12 / 106 // 13 / 52 // ) yajamAno vai dAzvAn / sh02|3|4|38,40|| 7 / 3 / 1 / 26 // 7 // 5 / 2 / 36 // dinidhanam ( devAH) antarikSaM dinidhanena ( abhyajayan ) / tAM0 10 / 12 / 3 // diSavaH iSavo vai didyavaH / sh05|4|2|2|| diva UdhaH ( yaju0 12 / 20) Apo diva UdhaH / sh06|7|4|5|| divA vyuSTi vivA, dhyeyAsmai vAsayati / tA0 8 / 1 // 13 // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dizaH] ( 206) dicAkIya'm ( ahaH) ziro vai divAkIrtyam / tA. 24 / 14 / 4 // 25 // 8 // divAkIAni ( sAmAni) razmayo vai divAkIAni / ai04|16|| tai0 11.2 / 4 / 2 // razmayo vA eta Adityasya yahivAkIAni / taaN04|6|13|| svarbhAnurvA pAsura zrAdityantamasAvidhyattasya devA divAkItyaistamopAghnan / tA0 4.6133 divi zrava uttamam ( yaju0 12 / 113 ) candramA vA asya (somasya ) divi zrava uttamam / sh07| 3 / 1 / 46 // divo'rNa: ( yaju0 12 / 46) Apo vA' asya ( agneH ) divo'rNaH / sh07|1|1|24|| divyaM nabhaH pApo vai divyaM namaH / za0 3 / - / 5 / 3 // divyaM rocanam asau dhA' Adityo divya rocanam / za2 6 / 2 / 1 / 26 // divyAni dhAmAni ( yaju0 11 / 5 : ime ve lokA divyAni dhAmAni / sh06|3|1 / 17 // divyo gandharvaH ( yaju0 11 / 7 ) aso vA' Adityo divyo gndhrvH| sh06|3|1|16 // divyau zvAnau (, kAlakajAkhyAnAmasurANAMmadhye ) dvAvudapatatAM / to divyo zvAnAvabhavatAm / ( pazyata-maitrAyaNIsaMhitAM 1 / 6 / 6 / kaatthksNhitaaN|1||)| tai 1 / 1 / 2 / 5-6 // dizaH paJca vai dizaH / za0 5 / 4 / 4 / 6 // ,, paJca vA imA dizazcatasrastirazca eko / ai06|32|| ,, tadyA amuSmAdAdityAdarvAcyaH paJca dizastA nAkasadaH / sh0| 6 / 1 / 14 // ,, yAH (amuSmAdAdityAt ) parAcyaH ( paJca dizaH) tA: paJca cUDAH / za0 = / 6 / 1 / 14 // , sapta dizaH / sh06|5|2|| ,, dizaH saptahotrAH ( yaju0 13 / 5) / za0 7 / 4 / 1 / 20 // Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 207) dishH| diza: nava dishH| sh06|3|1 / 21 // 6 / / 2 / 10 // , daza dishH| sh06|3|1|21 // 4 / 2 / 13 // , dizo vaisanAkaH svagoM lokH| sh08|6|1|4|| ,, svargo hi loko dishH| sh0811|2|4|| , tA vA etA devyaH / dizo htaaH| sh09|5|1 / 36 // , dizo'gniH / sh06|2|2|34||6|3|1|21 // 6 / / 2 / 10 // ,, 'vizve tvA devA vaizvAnarAH kRNvantvAnuSTubhena chandasAGgirasvat ( dhruSAsi dizo 'si'-yaju0 11 / 58 ) iti dizo haitadyajuretadve vizve devA vaizvAnarA eSu lokeSUkhAyAmetena caturthena yajuSA dizo 'ddhuH| sh06|5|2||6|| , tA ( dizaH ) u eva vizve devAH / jai0 u0 2 / 2 / 4 // 2 // " sa (prajApatiH ) vizvAndevAnasRjata tAndithupAdadhAt / sh06| 1 / 2 / 6 // , vAyurdizA yathA grbhH| sh.14||4|21|| , dizo logeSTakAH / sh07|3|1|13, 27 // , dizo vai haritaH / sh02|5|1|5|| , dizaH zikyaM digbhi me lokAH zaknuvanti sthAtuM yacchaknu panti tasmAcchikyam / sh06|7|1|16 // Rtavo vai dizaH prajananaH / go0 u06|12|| . , dizo me zrotra dhitAH / tai03|10|8|6|| , atha yattacchotramAsIttA imA dizo 'bhavan / jai0 u02| 2 // 4 // , tadyattacchrotraM dizastAH / jai0 u0 1 / 2818 // , yattacchotraM diza eva tat / sh010|3|3|7|| zrotraM dizaH / jai. u0 3 / 2 / 8 // dizo vai zrotraM dizaH para rajaH / sh07|5|2|20 // , dizo vai lohamayyaH (suucyH)| za0 13 / 2 / 10 / 3 // , dizo vA ayasmayyaH (sUcyaH) / te0 3 / 6 / 6 / 5 / / Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ dIkSA ( 208 ) diza: zravAntaradizo rajatAH (sUcyaH) / za0 13 / 2 / 10 / 3 // ,, avAntaradizA rajatAH (sUcyaH) / tai0 3 / 6 / 6 / 5 / dizo vA sya (sUryasya) budhnyA upamA viSThAH ( yaju0 13 / 3) / za0 7 / 4 / 1 / 14 // chandAsi vai dizaH / za0 83|1| 12|||5|1|39 // dizo vai viSTArapaGkizchandaH ( yaju0 15 / 4 ) // za0 8 / 5 / "" 39 99 "9 .9 ", dizaH paridhAnIyA / jai0 u0 3 / 4 / 2 // " ,, dizo vai prANaH / jai 0 u0 4 / 22 / 11 // dizaH samAnaH / jai0 u0 4 / 22 / 6 // dizAM vA etatsAma yadvairUpam / tAM0 12 / 4 / 7 // 33 " aparimitA hi dizaH / za0 6 / 5 / 2 / 7 // tadvedevA imA~lokAnukhAM kRtvA digbhiradaha digbhiH paryatanvan / za0 6 / 6 / 2 / 11 / / dIcA phAlgune dIkSeran / tAM0 5 | 6 | 7 // yA vai dIkSA sA niSat / tatsatraM tasmAdenAnAsa dityAhuH / za0 4 / 6 / 6 / 1 // prANA dIkSA / za0 13 / 1 / 7 / 2 / / tai0 3 | 8 | 10 12 // vAgdIkSA | tayA prANo dIkSayA dIkSitaH / tai0 3 / 7 / 7 / 7 // vAgdIkSA | kau0 7 / 1 // zrApo dIkSA / tayA varuNo rAjA dIkSayA dIkSitaH / tai0 3 // 7 / 7 / 6 // dizo dIkSA / tayA candramA dIkSayA dIkSitaH / tai0 3 / 7 / / 7 // 6 // pRthivI dIkSA / tayAgnidakSayA dIkSitaH / tai0 3 / 7 / 7 / 99 " "" "" 39 33 37 2 / 4 // dizo vai paribhUzchanda: ( baju0 15 // 4 // ) / za0 6 | 5 | 2 / 3 // dr dizaH paridhayaH / tai0 2 / 1 / 5 / 2 // ai0 5 // 28 // / " 4-5 // antarikSaM dIkSA | tayA vAyudakSayA dIkSitaH / tai0 3775 // 1 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 206) dIkSitaH dIkSA dhaurdIkSA / tayAdityo dIkSayA dIkSitaH / tai03|7|7|5|| , moSadhayo dIkSA / tayA somo rAjA dIkSayA dIkSitaH / 03 / 7 / 7 / 6-7 // . ataM vAva dIkSA satyaM dIkSA / ai. 1 // 6 // , satye va dIkSA pratiSThitA bhavati / za. 14 / 6 / / 24 // , etaddIkSAyai (rUpaM) yacchA / sh012| / 2 / 4 // ., tapo dIkSA / sh03|4|3|2|| , prajApatirakAmayatAzvamedhena yajeyeti / sa tapo 'tapyata / tasya tepAnasya / saptAtmano devatA udakrAman / sA dokSAbhavat / te. 3 / 8 / 10 / 1 // , dIpA somasya rAjJaH ptnii| go. u02|6|| rIkSitaH sabai dhIkSate / vAce hi dhItate yajJAya hi dhIkSate yazo hi pAgadhIkSito havai nAmaitadyadIkSita iti / za0 3 / 2 / 2 // 30 // ,, kasya sviddha todIkSita ityAcakSate zreSThAM dhiyaM tiyatIti / go0 pU0 3 / 16 // , naha vai dItito'gnihotraM juhuyAna paurNamAsena yajJena yajeta ... na mithunaM caret... kRSNAjinaM vasIta kurIraM dhArayenmuSTI kuryAdaGguSTaprabhRtayastitra ucchyenmRgazRGge gRhNIyAttena kaSeta / go0 pU03 // 21 // atha na dIkSitaH kASThena vA nakhena pA kaNDUyeta / za03 / 2 / 1 / 31 // tasmAddIkSitaH kRSNaviSANayaiva kaNDUyeta nAnyena kRSNaviSA. nnaayaaH| sh03|2|1 / 31 // ,, nainaM (dIkSitaM) anyatra carantamabhyastamiyAt / na svapanta manyudiyAt / za0 3 / 2 / 2 / 27 // bhaya yhiikssitH| bhavatyaM vA vyAharati krudhyati dhA tanmithyA karoti / sh03|2|2|24|| ,, sayaH satyaM vadati sa diikssitH| kau07|3|| Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / dIkSitaH ( 210) dIcitaH atha ya etametahIkSayanti tadU dvitIyamghriyate / dhapanti kezazamadhUNi / nikRntanti nakhAn / pratyaJjantyaGgAni / pratyacatyaGgalIH / apavRto'paveSThita zrAste / na juhoti / na yajate / na yoSitaM carati / amAnuSarSI vAcaM vadati mRtasya vAvaiSa tadA rUpambhavati / jai0 u03|6|4|| yahAdu ha vA eSa punarjAyate yo diiksste| ai07| 22 // evaM vA' eSa yakSa sambharati yo dIkSate / za0 3 / 2 / 23 // yadaha dIkSate tadviSNurbhavati / sh03|2|1|17 // ubhayaM vA' eSo'tra bhavati yo dIkSate viSNuzca yajamAnazca / sh03|2|1|17|| , yadvai dIkSante / agnAviSNU eva devate yajante / za0 12 / 1 / amISomo vA' etamantarjambha' prAvadhAte yo dItate / za. 3 / 3 / 4 / 21 // 3 / 6 / 3 / 16 // havirSA' eSa devAnAM yo dIkSate tadenamantarjambha' prAdadhAte tatpazunAtmAnaM niSkINIte / sh03|3|4|21 // udbhapIte vA' eSo 'smAllokAddevalokamabhi yo dIkSate / sh03|1|4|1|| devAnvA' eSa upotkrAmati yo dIkSate / sh03|1|1|1|| devAnvA eSa upAyartate yo dIkSate sa devAnAmeko bhavati / sh03|1|1|8,6|| devagarbho vA eSa yaddIkSitaH / kau0 7 // 2 // garbho vA eSa bhavati yo dIkSate chandAsi pravizati tasmAnnyanAGgaliriva bhavati / za0 3 / 2 / 1 / 6 // garbho ( yazasya ) dIkSitaH / za. 3 / 1 / 3 / 28 // sa ( kSatriyaH) ha dokSamANa eva brAhmaNatAmabhyupaiti / ai0 7 / 23 // tasmAdapi (dIkSitaM) rAjanyaM ghA vaizyaM yA brAhmaNa ityeva brUyAd brAhmaNo di jAyate vo yahAjAyate / za0 32 // 1 // 40 // , Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (211) duSTaraH] dIkSitaH siSAsavo (="lubdhakAmAH phalArthinaH" iti sAyaNaH) vA ete yhiikssitaaH| ai06|| 7 // dIkSitasyaiva prAcInavazA (zAlA) nAdIkSitasya / za. 3 / 1 / 1 / 7 // . (atharva0 11 / 5 / 6 // ) eSa (AdityaH ) dIkSitaH / go0 puu0211|| ,, yo vai dIkSitAnAM pApaM kIrttayati tRtIyaM (aMzam ) eSArtha sa pApmano haratyannodastRtIyaM pipIlikAstRtIyam / tA0 5 / 6 / 10 // doSatama (R03|27|15) caturve dIdayeva / sh01|4|3|7|| dIpyamAnaH "vi pAjasA pRthunA zozucAnaH" ( yaju0 11 / 46) iti / vi pAjasA pRthunA dIpyamAna ityetat ( zozucAnaH dIpya maanH)| za0 6 / 4 / 4 / 22 // dIrgham ( sAma ) Ayurvai dIrgham / tAM0 13 / 11 / 12 // dIrghazmazruH (athava0 11 / 5 / 6 ) eSa (AdityaH) dIrghazmazruH / go0 puu02|1|| dundubhiH paramA vA eSA vAgyA dundubhau / tai01|3|6|2-3|| , eSA vai paramA vAgyA saptadazAnAM dundubhInAm / sh05|1| duraH vRSTivai durH| ai02||4|| durAdhyaH ye pai stenA ripavaste durAdhyaH / tA0 4 / 7 / 5 // duroNasat ( yaju0 12 / 14) duroNasaditi viSamasadityetat / za0 6.7:3 / 11 // duryAH gRhA vai duryaaH| ai011 13 // za0 1 / 1 / 2 / 22 // 3 / 3 / 4 // 30 // duvasyata ( yaju0 12 / 30 ) samidhAniM duvasyateti / samidhAni nama. syatetyetat / sh06|8|1|6|| duzcIratam vRjinamanRtaM duzcaritam / te. 3 / 3 / 7 / 10 // duSTara: duSTarastarabharAtIriti dustaro dheSa rakSobhirnASTrAbhiH / za0 5 / 2 / 4 / 16 // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ devatA ( 212 ) dUrohaH sau vai dUroho yo 'sau (sUryyaH) tapati / ai0 4 // 20 // dRrohaNam ( yaju0 15 | 5 ) asau vA zrAdityo dUrohaNaM chandaH / za 8 / 5 / 2 / 6 // svargo vai loko dUrohaNam / ai0 4 / 20, 21 // dUrvA sa ( prajApati: ) abravIt / zrayaM (prANa:' bAva mAdhUrvIditi yadavadhUrvInmeti tasmAd dhUrvA, dhUgaM ha vai tAM dUrvetyAcakSate paro'kSam | za0 7 / 4 / 2 / 12 // kSatraM vA etadoSadhInAM yad dUrvA / ai0 88 // tadetatkSatraM prANo hyeSa raso ( yad dUrvA ) lomAnyanyA zroSadhayaH, etAM (dUrvA ) upadadhatsarvA zroSadhIrupadadhAti / za07 / 4 / / 12 // dUrveSTakA prANo dUrveSTakA | za0 7 / 4 / 2 / 20 // " 99 pazavo vai dUrveSTakA / za0 7 / 4 / 2 / 10, 16 // bA (iSuH sa yayA prathamayA (iSvA) samarpaNena parAbhinatti saikA seyaM pRthivI saiSA dabA nAma / za0 5 / 3 / 5 / 26 // dRzAna: ( yaju0 11 | 23 ) vyaciSTamannairabhasaM dRzAnamityavakAzavantamannairannAdaM dIpyamAnamityetat / za0 6 / dw dw 3 / 3 / 16 / / dRSadupale hanU eva dRSadupale / za0 1 / 2 / 1 / 17 // deva kSetram devakSetraM vA pate bhyArohanti ye svarNidhanamupayanti / tAM 5 / 7 / 8 // devatA yAM vai devatAmRgabhyanUktA yAM yajuH saiva devatA saksa devatA tadyajuH / za0 6 | 5 | 1 | 2 // 7 / 5 / 1 / 4 // trayastrizad devatAH / tAM0 4 / 4 / 12 // agnirvai devAnAmavamo viSNuH paramastadantareNa sarvA abhyA devatAH / ai0 1 / 1 / Apo vai saoaf devatAH / ai0 2 / 16 // kau0 11 / 4 // tai0 3 / 2 / 4 / 3 // 3 | 3 | 4|5|| 3 | 7 | 3 | 4 | 3 |6| 75 // " " Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 213 ) devalokaH] devatA atho khalbAhuryasyai vAva kasyai ca devatAyai pazurAlabhyate saiSa medhapatiriti / ai02|6|| ,, devataiya medhapatiriti / kau010|| 4 ||"devaaH" zabdamapi pazyata / devapAtram devapAtraM vA' eSa yadagniH / sh01|4|2|13 // devapAtraM dronnklshH| taaN06|5|7|| , devapAtraM vssttkaarH| go0 u03|1|| , devapAtraM vA etadviSaTkAraH / ai0315 // devapAtraM vA eSa yadvaSaTkAraH / za01 / 7 / 2 / 13 / / devayajanam bhaumaM devayajanam / go0 pU02 / 14 // , devayajanaM vai gharaM pRthivyai / ai01|13|| Rtvijo devjynm| go0 puu02|14 // , zraddhA devayajanam / go0 302 / 14 // , prAtmA devayajanam / go0 puu02| 14 // devayAna: devayAnA vai jyotiSmantaH panthAnaH / ai0 3 // 38 // ,, prayo vai devayAnA panthAnaH / go. u01|1|| ,, ye catvAraH pathayo devayAnA antarA dyAvApRthivI viyanti / mN02|1|10|| , yamAduraryamnaH panthA ityeSa vAva devayAnaH pnthaaH| tAM0 25 / 12 // 3 // devayoniH agni devyoniH| ai0 1 / 22 / 2 / 3 // devarathaH iyaM ( pRthivI ) vai devarathaH / taaN07|7|14|| , devaratho vai rathantaram / taaN07| 7 / 13 // , devaratho vA eSa yadyazaH / kau07|7|| ai0 2 / 37 // ., devaratho vA agnayaH / kau0 5110 // devarAtaH (=zunaHzepaH) neti hovAca vizvAmitro devA vA imaM mahama rAsateti sa ha devarAto vaizvAmitra zrAsa / ai0 7 / 17 // devalokaH prayo vai devalokAH / go0 u01|1|| ,, sapta vai devalokAH / ai01|17|| , sapta devalokAH / / 06 / 5 / 2 // Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [devasthAnam ( 214 ) devalokaH catastro dizastraya ime lokA ete vai sapta devalokAH / za 10 / 2 / 4 / 4 / ekaviMzatirvai devalokAH / dvAdazamAsAH paJcarttavaH / zraya ime lokAH / zrasAvaditya ekaviMzaH / tai0 3 | 8 | 10 | 31 35 33 "" " "3 " 3 // 3 / 6 / 7 / 2 / 3 | 8 | 20 | 2 // vedirvai devalokaH / za0 8 / 6 / 3 / 6 // devaloko vA eSa yadviSuvAn / tAM0 4 / 6 / 2 // uttaro vai devalokaH / za0 12 / 7 / 3 / 7 // devaloko vA indraH / kau0 16 // 8 // devaloko vA zrAdityaH / kau0 5 / 7 // go0 u0 1 / 25 // zrAditya eva devalokaH / jai0 u0 3 | 13 | 12 // vidyayA devaloka : ( jayyaH ) / za0 14 / 4 / 3 / 24 // davamaM devavarma vA etadyatprayAjAzvAnuyAjAzca / ai0 1 / 26 // $3 devavAhanaH (R0 3 / 27 / 14) mano vai devavAhanaM mano hIdaM manasvinaM bhUyiSThaM vanIvAhyate / za0 1 / 4 / 3 / 6 // devavizaH maruto ha vai devavizo 'ntarikSabhAjanA iishvraaH| kau0 7 / devasatyam etadvai devasatyaM yaccandramAH / kau0 3 / 1 // devasaMsphAnaH Adityo vai devasaMsphAnaH / go0 u0 4 / 6 // devasavaH yo vai somena sUyate / sa devasavaH / yaH pazunA sUyate sa devasavaH / tai0 2 / 7 / 5 / 1 // devasurabhINi agnirvai devAnAthaM hautramupaiSyaJzarIramadhUnuta tasya yanmArthasamAsIttad guggulvabhavadyat snAva tatsugandhitejanaM (= tRNa vizeSa iti sAyaNa: ) yadasthi tat pItudAryetAni vai devasurabhINi / tAM0 24 / 13 / 5 // davasU: patA ha vai devatA: savasyezate / tasmAddevasvo nAma tadenametA eva devatAH suvate tAbhiH sUtaH zvaH sUyate / za05 / 3 / 3 / 13 // devasomam etadvai devasomaM yacandramAH / ai0 7 / 11 devasthAnam ( sAma ) varuNAya devatA rAjyAya nAtiSThanta sa etadevasthA namapazyattato vai tAstasmai / rAjyAyAtiSThanta tiSThante Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (215 ) devAH 'smai samAnA: zreSTapAya / kSatrasyevAsya prakAzo bhavati ya evaM veda / tAM0 15 / 3 / 30-31 // devasthAnam (sAma) devasthAnena vai devAH svarga loke pratyatiSThan / tAM0 15 / 3 / 26 // devasthAnaM bhavati pratiSThAyai / tAM 15 / 3 / 28 // devA apAvyAH prANA vai devA pAvyAH / te0 3 / 8 / 17 / 5 // devA abhidyava: mAsA devA abhidhavaH / go0 puu05|23 // davA prAjyapA: prayAjAnuyAjA vai devA prAjyApAH / za01 / 4 / 2 / 17 // 1 / 7 / 3 / 11 // devA pAzApAlA: zataM vai talpyA rAjaputrA devA pAzApAlAH / tai03| 018 3 // devAH divA vai no'bhUditi / tadU devAnAM devatvam / 0 2 / 2 / 6 // , divA devAnasRjata natamasurAn yahivA devAnasRjata tad devAnAM devatvam / ss04|1|| , tasmai manuSyAnsasRjAnAya ( prajApataye) divA (=divasaH) devatrA (dhotanazIla iti sAyaNaH ) abhavat / tadanu devAna sRjata / tad devAnAM devatvam / tai02|3||3|| , tadU devAnAM devatvaM yadU divamabhipadhAsRjyanta / za0 11 / 1 / 67 // tadeva devAnAM devatvaM yadasmai sasRjAnAya divevaas| za0 11 / 1 / 6 / 7 // , mA ha vA' agre devA aasuH| sa yadaiva te saMvatsaramApurathA mRtA bhAsuHza0 11 / 1 / 2 / 12 // , mA havA' apre devA pAsuH / sa yadaiva te brahmaNApurathAmRtA aasuH| za0 11 / 2 / 3 / 6 // , (yathA vai manuSyA evaM devA agra Asan......ta etaM caturvi. zatirAtramapazyantAharantenAyajanta tato vai te'vati pApmAnaM mRtyumapahatya daivI sadamagacchan-taittirIyasaMhitAyAm 7 / 4 / 2 / 1 // ) , etena 2 (aSTarANa) devA devatyamagacchan / devatvaM gacchati ya evaM veda / vAM0 22 / 11 / 2-3 // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ devAH ( 116) devA: ubhaye ha vA' idamane sahAsurdevAzca manuSyAzca / za02 / 3 / 4 / 4 // , ubhayamvaitat prajApatiryazca devA yaJca manuSyAH / za06 / / 1 // 4 // , prAcInaprajananA vai devAH pratocInaprajanannA manuSyAH / za. 7 / 4 / 2 / 40 // , prAcI hi devAnAM dik / sh01|2| 5 / 17 // devAnAM vA eSA digyatprAcI / 103 // 1 // yadvai manuSyANAM pratyakSantad devAnAM parokSamatha yanmanuSyANAM parokSanta devAnAM pratyakSam / tAM 22 / 10 / 3 // ,, tasmai / candramase ) ha sma pUrvAhe devA prazanamabhiharanti madhya dine manuSyA' aparAhne pitrH| za. 1 / 6 / 3 / 12 // , drAdhIyo hi devArA hasIyA manuSyAyuSam / za0 7 / 3 / 1 / 10 // , devAnAM vai vidhAmanu manuSyAH / za0 6 / 7 / 4 / 6 // 9 / 1 / , sa (sUryaH) yatrodaDAvarttate / deveSu tarhi bhavati devAMstavabhi gopAyatyatha yatra dakSiNAvarttate pitRSu tarhi bhavati pitRstahapa. bhigopAyati / sh.2|1|3|3 // , devAzca vA asurAzca prajApateyAH putrA Asan / taaN01| 1 // 2 // , ubhaye vA ete prajApateradhyasRjanta / devAzcAsurAzca / tai01| 4 / 1 / 1 // , saH (prajApatiH)......akAmayata prajAyeyeti / sa tapo'tapyata / . so'ntarvAnabhavat / sa jaghanAdasurAnasRjata......sa mukhAddevAna. sRjata / tai02|2||5-8 // ,, saH (prajApatiH) Asthenaiva devAnasjata......tasmai sasRjAnAya divevaas| ...... atha yo 'yamavAk prANaH, tenAsurAnasjata / ......tasmai sasujAnAya tama vAsa / za011 / 1 / 6 / 7-8 // , (prajApateH) kanIyAsaH (putrAH) devAH / tAM0 18 / 1 / 2 // Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) devAH devAH kAnIyasA eva devA jyAyasA asurAH / za0 14 / 4 / 11 // ,, kanIyasvina iva vai tarhi ( yuddhasamaye ) devA zrAsana bhUyasvinI 'surAH / tAM0 12 / 13 / 31 // te devAzcakramacaraJchAlam (=cakravyatiriktaM sAdhanamiti sAyaNaH, tatsAdhanA) asurA zrAsan / sh06|8|1|1|| ekAtaraM devAnAmavamaM chanda pAsItsaptAkSaraM paramannavAkSarama surANAmavamaM chanda pAsIt paJcadazAkSaraM paramam / tAM0 12 / / uttarAyatoM vai devA pAhutimajuhavuH / prvaacomsugH| tai02| 1 / 4 / 1 // " devAnAM vai yajJarakSA syajidhAlan / tAM0 141127 // , prayA devAH / vasavo rudrA aadityaaH| sh04|3|5|1|| , pate vai prayA devA yasavo rudrA AdityAH / za0 1 / 3 / 4 / 12 // 1 / 5 / 1 / 17 // 1 3 // katame te prayo devA iti / ima eva trayo lokA paSu hIme sarve devA iti katamau va dvau devAdhityannaM caiva prANazceti katamo'dhyardha iti yo'yaM pavata iti katama eko deva iti prANa iti / sh011| 6 / 3 / 10 // (devatA) prayastrizadU devatAH / taa04|4|11 // , prayalizadvai devatAH / tai01|2|2|5|| 1 / - / / 1 // 2 / 7 / 1 / 3-4 // ,, prayastriMza sarvA devatAH / kau0 // 6 // ,, ayaliza devAH prajApatizcatusrizaH / za0 122661 / 37 // / , prayavid devatAH prajApatizcatukhizaH / tAM0 10 / 1 / 16 // 12 / 13 // 24 // , aSTau basavaH / ekAdaza rudrA dvAdazAdityA ime' eva dhAvA - pRthivI vyakhizyo prayabiza devAH prajApatizcatuvizaH / sh04|5|712|| , devatA pAva trayaSiyo'STau ghasaSa ekAdaza rudrA dvAdazA. Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [devAH (218) dityAH prajApatizca vaSaTakAraca ! taa06|3|5|| devAH (prayastriMzat-) aSTau basava ekAdaza rudrA dvAdazAdityA prajApatizca vaSaTkArazca / ai02|18, 37 // 322 // ,, aSTau vasava ekAdaza rudrA dvAdazAdityA dhAgdvAtriMzI svaraskhaya khizastrayastriMzad devAH / go0 u02 / 13 // , prayastriMzadvai devAH somapAtrayastriMzadalomapA aSTau ghasava ekA daza rudrA dvAdazAdityAH prajApatizca vaSaTakArazcaite devAH somapA ekAdaza prayAjA ekAdazAnuyAjA ekAdazopayAjA ete 'somapAH pazubhAjanAH / ai02 / 18 // akhizadvai somapA devatA yAH somAhutoranvAyatsA aSTau ghasava ekAdaza rudrA dvAdazAdityA indro dvAtriMzaH prajApatistrayali. shstrystriNshtpshubhaajnaaH| kau0 12 // 6 // katame te ( devAH) trayanizadityaSTau vasava ekAdaza rudrA dvAdazAdityAsta' ekatrizadindrazcaiva prajApatizca / 20 11 / 6 / 3 / 5 // ,, katame te ( devAH) prayazca trI ca zatA prayazca trI ca sahasrati // sa ( yAjJavalkyaH ) hovAca / mahimAna evaiSAM / devAnAM) pate prayastrizattveva devA iti / za0 11 / 6 / 3 / 4-5 // pazcadhA vai devA vyutkrAman anirvasubhiH, somo rudraH, indro maruni, dharuNa mAdityaiH, vRhsptishcaiirdevaiH| go0 u02||2|| tasya vA etasya vaassH| agneH paryAso bhavati vAyoranuchAdo nIviH pitRNA saNAM praghAto vizveSAM devAnAM tantava bhArokA nakSatraNAmeva hi vA' etatsarve devA anvaayttaaH| sh.3|1|2|1|| , anirvAyurAditya etAni hatAni. devAnA dayAni ( yaju0 16 / 46) / sh06|11| 23 // ,, agni devAnAmavamo viSNuH paramastadantaraNa sarvA anyA devtaaH| ai011|| , taghadetasminnAke svarga loke devA asIdastasmAddevA nAkasadaH / sh08|6|1|1|| Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (216) devAH ] devAH paurva sarveSAM devAnAmAyatanam / sh014|3|2|8|| , pRthivI vai sarveSAM devAnAmAyatanam / za0 14 / 3 / 2 / 4 // , devagRhAce nakSatrANi / te 1 / 5 / 2 / 6 // , naroghe devAnAM grAmaH / taaN06|6|2|| , sa yadeva yajeta / tena devebhya bhaNaM jAyate taddhayebhya etatkaroti yadenAnyajate yadebhyo juhoti / sh01|7|2|2|| , devA yjnyiyaaH| sh01|5|2|3|| , divaM tRtIyaM devAnyazo 'gAt / ai07 // 5 // , yaha u devAnAmAtmA / za0 8 / 6 / 1 / 10 // , yahove devaanaamaatmaa| sh06|3|2|7|| . sarveSAM pA' eSa bhUtAnA sarveSAM devAnAmAtmA yadyakSaH / za0 14 / 3 / 2 / 1 // etadvai devAnAmaparAjitamAyatanaM yadyazaH / tai0 3 / 3 / 7 / 7 // , yakSa u devAnAmannam / sh08|12|10|| , tato devA yajJopavItino bhUtvA dakSiNaM jAndhAcyopAsIdan (prajApatiH) tAn ( devAn) apravId yazo vo 'samamRtatvaM va UrvaH suyyoM vo jyotiriti / sh02|4|2|1|| , kiM nu te 'smAsu ( deveSu ) iti / amRtamiti / jai0 u03| 26 / 8 // ,, Urgiti devAH ( upaaste)|sh010|5|2|20 // , sAma devAnAmanam / taaN06|4|13|| , etadvai devAnAM paramamannaM yatlomaH / etanmanuSyANAM ytsuraa| tai01|3|3|2-3|| , eSa somo rAjA devAnAmAnaM yacadramA / sh01|6|4| 5 // 2 / 4 / 2 / 7 // 11 / 1 / 4 / 4 // , havirva devAMnA somaH / za0 315 / 3 / 2 // etadai devAnAM paramamannaM yatrIvArAH / tai013|6|| itA (haviH-) pradAnAdi devA upajIvanti / za01 / 2 / 5 / 24 // , ubhaye devamanusyAH pazanupajIvanti / sh06|4|4|22|| Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devAH ] ( 220 ) devA: tasyai ( vAce) dvau stanau devA upajIvanti svAhAkAra ca vaSaTkAraM ca / za0 14 / 8 / 6 / 1 // jIvaM vai devAnA haviramRtamamRtAnAm / za0 1 / 2 / 1 / 20 // ekaM vA etaddevAnAmahaH yatsaMvatsaraH / tai0 3 / 6 / 22 / 1 // saMvatsaro vai devAnAM gRhapatiH / tAM0 10 / 3 / 6 // 1 19 " "" dw "3 :3 "1 :, " *" -, " 39 "" " 19 dw 39 29 saMvatsaro vai devAnAM janma / za0 8 / 7 / 3 / 21 // saMvatsaraH khalu vai devAnAM pUH / tai0 1 / 7 / 75 // sa (yasya zraGgirasaH) prANena devAn devaloke 'dadhAt / jai0 0 u02 / 8 / 3 // . prANena vai devA zrannamadanti / zragniru devAnAM prANaH / za0 10 / 1 / 4 / 12 / / gAtuvido hi devAH / za0 4 / 4 / 4 / 13 // 39 ,, devAnAM vA etadyaziyaM guhyaM nAma yazcaturhotAraH / ai0 5 | 23 // antu tvA mahato vizvavedasa iti yuJjantu tvA devA ityevaitadAha ( marutaH = devAH - zramarakoSe 3 / 3 / 58 ) / za0 5 / 1 / 4 / 6 // devA mahimAnaH (yaju0 31 / 16 ) / za0 10 / 2 / 2 / 2 // na ha vA anArSeyasya devA havirakSanti / kau0 3 / 2 // I na hi devA zrahutasyAznanti / tai0 1 | 6 | 6 | 4 // na ha vA zravratasya devA havirakSanti / ai0 7 / 11 // kau0 3 // 1 // sUryo vai sarveSAM devAnAmAtmA / za0 14 / 3 / 2 / 6 // yazo vai svaH (yaju0 1 / 11 ) zrahardevAH sUryyaH / za0 1 / 1 / 2 / 21 // devA vai svaH / za0 1 / 6 / 3 / 14 / / ahareva devAH / za0 2 / 1 / 3 / 1 // aharve devA zrazrayanta rAtrImasurAH / ai0 4 / 5 // harvai devA Azrayanta rAtrImasurAH / go0 u0 5 / 1 // 1 devA vai nRcakSasaH (yaju0 14 / 24 // ) / za0 8 / 4 / 2 / 5 // zramRtA devAH / za0 2 / 1 / 3 / 4 // devA vai mRtyoravibhayuste prajApatimupAdhAvastebhya etena Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 221 ) devAH ] navarAtreNAmRtatvaM prAyacchat / tAM0 22 / 12 / 1 // devA: devA vai sarpAH / teSAmiyaOM (pRthivI ) rAzI / te0 2 / 2 / 6 / 2 // , viprA viprasya ( yaju0 11 / 4 ) iti prajApati vipro devA viprAH / sh06|3|1|16 // ,, sa ha sa na manuSyo ya evaM vihevAnA haiva sa ekaH / sh010| 3 / 5 / 13 // , atha haite manuSyadevA ye braahmnnaaH| ss01|1|| ,, ete ve devA ahutAdo yad brAhmaNAH / go0 u01|| 6 // ,, brAhmaNo vai sarvA devatAH / tai01|4|42, 4 // ,, Ahutibhireva deghAnprINAti dakSiNAbhirmanuSyadevAnbrAhmaNAMchu bhraSuSo 'nUcAnAn / za0 2 / 2 / 2 / 6 // , yA vai devAH / aheva devA bhatha ye brAhmaNAH zuzruvA,so 'nUcAnAste manuSyadevAH / sh02|2|2|6||4|3|4|4|| , vidvAso hi devAH (devaH-suraH vibudhaH-amarakoSe 1 / 1 / 7 // vibudhaH paNDitaH-vaijayantIkoSetrayakSarakAMDe pu~lliGgAdhyAye zlo0 66 // medinIkoSe dhAntavarge zlo0 36 // ) / za0 3 / 7 / 3 / 10 // dharma indro rAjetyAha tasya devo vizasta' ima pAsata iti zrotriyA apratigrAhakA upasametA bhavanti tAnupadizati sAmAni vedaH so 'yamiti ( ayameva bhAvaH-zAlAyanazrautasUtre 16 / 2 / 28-30 // AzvalAyanazrautasUtre 10 / 718) / za0 13 / 4 / 3 / 14 // ( yaju0 12 / 75 ) Rtavo vai devaaH| sh07|2|4|26|| ghasanto grISmo vrssaaH| te devA tavaH sh02|1|3|1|| , tasmAtprANA devAH / sh07|5|1|21|| ,, prANA devAH / sh06|3|1|15|| ,. cturdevH| go0 puu02|10 (11) // , mano devaH / go0 pU02 / 10 // ,, manovai devavAhanaM mano hIdaM manasvinaM bhUyiSThaM vanIvAyate / za0 1 / 4 / 3 / 6 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [devAH ( 222) devAH vAk ca vai manazca devAnAM mithunam / ai05|23 // , vAgeva devaaH| sh014|4|3|13|| , vAgdevaH / go0 puu02||10|| , vAgvai devAnAM purAnamAsa / tai01|3|5|1|| ,, vAgiti sarve devAH / jai0 u01|6|2|| , ghAyurvaM devaH / jai0 u03|4|8|| " sA yA pUrvAhutiH / te devaaH| sh02|3|2|16|| , ahaH pUrvAhe devAH / sh02|1|3|1|| , tasmai (vRtrAya ) ha sma pUrvAhe deghAH / azanamabhiharanti / 20 1 / 6 / 3 / 12 // , ya evApUryate 'rdhamAsaH sa devaaH| sh02|1|3|1|| , ya evApUryyate taM (ardhamAsaM) devA upAyan / za0 1 / 7 / 2 / 22 // ,. ardhamAse devA ijyante / tai01|4|6|1|| , devAzca vA asurAzca / ubhaye prAjApatyAH prajApateH pituya mupeyuretAvevArdhamAsau ( shuklkRssnnpkssau)| sh01|7|2|22|| yazo devaaH| sh02|1|4|6|| , tasmAd ( devAH) yazaH / sh03|4|2|| , devA vai yazaskAmAH satramAsata / to07|5|6|| , te (devAH ) prAsata | zriyaM gacchema yazaH syAmAnAdA: syAmeti / sh014|1|1|3|| , zrIdevAH / sh.2|1|4| / , sarve vai devAstviSimanto harasvinaH / tai0 3 / / 7 / 3 // ., tira iva vai devA manuSyebhyaH / za. 3 / 1 / 1 // 33 // 4 / 6 // paro'taM vai devAH / sh03|1|3|25 // ., paro'kSakAmA hi devaa| sh06|1|1|2||7|4|1|10|| ,, parokSapriyA iva hi devA bhavanti pratyakSadviSaH / gopU02 // 21 // , yaha kiM ca devAH kurvate stomenaiva tatkurvate yahove stomo yajhenaiva tatkurvate / za0 - / 4 / 3 / 2 // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (223 ) devAH ] devAH manohavai devA manuSyasyAjAnanti / sh02|1|4|1||2| . 4 / 1 / 11 // , mamo devA manuSyasyAjAnanti / sh03|4|2|6|| " (devAH prajApatimayan ) zamyateti na prAtyeti / za0 14 / / 2 // 2 // , jAprati devAH / sh02|14|7|| , nave devAH svapanti / za0 3 / 2 / 2 / 22 // , yo vai devAnAM pathaiti sa Rtasya pathaiti / sh04|3|4|16|| , ekaha devA vataM caranti satyameva / sh03|4|28 // ekahabai devA vrataM caranti yatsatyaM tasmAdu satyameva vadet / za0 14 / 1 / 1 / 33 // " satyameva devA anRtaM manuSyAH / sh01|1|1|4 // 1 / 1 / 5 / 17 // 3 / 3 / 2 / 2 // 3 / 6 / 4 / 1 // , satyasaMhitA pai devAH / ai0 1 // 6 // ,, satyamayA u devaaH| kau02||8|| zaizireNa nA devAH / trayalize 'mRta stutaM satyena revatIH kSatram / havirindra payo ddhuH| tai0 2 / 6 / 16 / 2 // viSatyA hi devAH / ss01|1|| tai03|2|38|| , apahatapApmAno devAH / sh02|1|3|4|| , atha devAH / anyo 'nyasminneva juhnatazcerustebhyaH prajApati rAtmAnaM pradadau / za. 5 / 1 / 1 / 2 // 19 // 1 // 8 // 2 // te devAH prajApatimevAbhyayajanta / anyo'nyasyAsannasurA majuhavuH / ...."prajApatirdevAnupAvartata / go0 u0 1 / 7 // atha devA UdhvaM pRSThebhyo 'pazyan / ta upapakSAvagre 'vapanta / atha zmabhUNi / atha kezAn / tataste 'bhavan / suvarga lokamA. yan / yasyaivaM dhapanti / bhavatyAtmanA / atho suvarga lokameti / tai01|5|6|2|| , devA vai chandAsyagrupan yupmAbhiH svarga lokamayAmeti / tAM0 7 / 4 / 2 // Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ devAH ( 224 ) devAH chandobhirhi devAH svarga lokaM samAznuvataH / za0 3 / 9 / 3 / 10 // ,, sarvairve chandobhiriSThA devAH svarga lokamajayan / ai01|6|| ,, yajhena vai devA divamupodakAman / za0 1 / 7 / 3 / 1 // ,, ( yakSena vai devAH suvarga lokamAyan / taittirIyasaMhitAyAm 6 / 3 / 4 / 7 // pazunA vai devAH suvarga lokamAyan / tai. saM. 6 / 3 / 10 / 2 // ) , yazena vai taddevA yazamyajanta yadagninA 'gnimayajanta te svarga lokamAyan / ai01 / 16 // taM (ani) devA rohiNyAmAdayata tato vai te srvaanohaanrohn| hai01|1|212|| ,. dhAnandAtmAno haiva sarva devAH / za. 10 / 3 / 5 / 13 // ,, indro vai devAnAmojiSTho blissttH| kau06 / 14 // go0 u0 ., indrAnI vai devanAmojiSTau / tAM0 24 / 17 / 3 // 10 3 / 7 // . indrAgnI vai sarva devAH / ko0 12 // 6 // 16 // 11 // za06 / 1 / 2128 // havyavAhano vai (agniH ) devAnAm / sh02|6|1|30 // abhirve devAnAM hotaa| ai01 / 28 // 3 / 15 // , agnireva devAnAM dUta mAsa / sh03|5|1|21 // . varuNo vai devAnA rAjA / za. 12 / 8 / 3 / 10 // , tasmAdAhurviSNurdevAnA zreSTha iti / za0 14 / 1 / 1 / 5 // ,, rudro vai jyeSThazca zreSThazca devAnAm / kau0 25 / 13 // vizva vai devA devAnAM yazasvitamAH / tai0 3 / 81712 // za. 13 / 1 / 2 / 0 // , iyaM pRthivyaditiH seyaM devAnAM panI / za. 1 / 3 / 1 / 15, 17 // 5 / 3 / 1 / 4 // , oSadhayo vai devAnAM patnyaH / sh06|5|4|4|| ,, devAnanu vayA'syoSadhayo panaspatayaH / sh.1|5|2|4|| " bhavimuha vai devAnAM brahmA ! kau0 6 / 13 // , agvisurha vai devAnAM brahmA parAgvasurasurANAm / go03011|| Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devAH ( 225) devAH vRhaspatiha va devAnAM brahmA / kau0 6 // 13 // , vRhaspati devAnAM brahmA / za0 1 / 7 / 4 / 21 // 4 / 6 / , vRhaspatirvA mAGgiraso devAnAM brahmA / go0 u01|1|| , bRhaspati devAnAM purohitaH / ai0 / 26 // , bRhaspati devAnAmudrAtA / tAM. 6 / 5 / 5 // " taM ( zarthAtaM [ ? zAMti ] mAnavaM ) devA vRhaspapinodgAtrA dIkSAmahA iti purastAdAgacchan / jai0 u02|7|2|| ,, maruto vai devAnAM vishH| ai0 1 / 6 // taaN06|10| 10 // 18 / 1 / 14 // , adhiguvApApazca / ubhau devAnA shmitaarii| te0 3 / 6 / 6 / 4 // , ghRtaM vai devAnAM phANTaM manuSyANAm / za0 3 / 1 / 3 / - // ,, ghRtaM vai devA ghanaM kRtvA somamanan / go0 u02|4|| , devavrataM cai ghRtam / tAM018 // 2 // 6 // ( guggulu, sugandhitejanam, pItudAru ceti / etAni vai deva surabhINi / tAM0 24 / 13 / 5 // , devAnAM yA etadrUpaM yatsatavaH / sh013|2|1|3|| devAnAM vA' etadrUpaM yaddhiraNyam / za0 12 / 8 / 1. / 15 / / taddhi devAnAM yacchatam / za0 3 / / 3 / 7 // ztakAmA iva hi devAH / tai0 3 / 2 / 8 / 12 // taM ca devAnA havi zRtam / sh03|2|2 / 10 // kRtikAH prathamaM / vizAkhe uttme| tAni devanakSatrANi / tai0 1 / 5 / 2 // 7 // , devakSetra vA etadyaSaSThamahaH / ai05|6|| devakSetraM ca SaSThamahaH / go0 u06|10|| . ,, sarvadevatyaM SaSThamahaH / kau021 // 4 // devAyatanaM SaSThamahaH / kau 23 / 5 // , gRhA ye devAnAM dvAdazAhaH / taaN010|5|16 // ,, yo bhUtvA devAnavahat / sh010|6|4|1|| , meSatAyatanAni kampante daivatapratimA hasanti rudanti nRtyanti sphuTanti khicantyunmIlanti nimIlanti / Sa05 / 10 // Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ devAtitham ( 226) devAH prAtaryAvANaH ete vAva devA prAtaryAvANo yadamiruSA azvinI / ai0 2 / 15 // , chandAsi vaidevAH praatryaavaannH| za. 3 / 9 / 3 / 8 // devA draviNodAH ( yaju0 12 / 2) prANA vai devA draviNodAH / za0 6 / 7 / 2 / // devA dhiSNyAH ( yaju0 12 / 46 ) prANA vai devA dhiSNyAste hi sarSA ghiya iSNanti / za07 / 1 / 1 / 24 // devA marIcipAH tasya ( sUryasya ) ye razmayaste devA marIcipAH / za. 4 / 1 / 1 / 25 // devA vayonAdhAH ( yaju0 14 / 7 ) prANA vai devA vayonAdhA prANahIda sarva vayunaM naramatho chandAsi vai devA vayonAdhAzchandobhihIMda sarva ghayunaM naddham / sh08|2|2| - // devAvyam ( yaju0 118) devAvyamiti yo devAnadityetat / za06 / 3 / 1 / 20 // devikA prANo vA apAno vyAnastimro devyaH / ai02|| 4 // , athaiSa kaH prajApatistadyadevyazca kazca tasmAdevikAH, pazca bhavanti paJca hi dizaH / za0 6 / 5 / 1 / 39 // , tA vA etA devyaH / dizo hotA (devyA= daza diza:-hari vaMzapurANe 25 // 6 // ) / sh06|5|1 / 39 // , chandAMsi vai devikaaH|kau0 19 / 7 // , chandAsi devyaH / za09 / 5 / 1 / 39 // antarikSa devI / jai0 303 / 4 / 8 / / devI " devikAH" zabdaM pazyata / dairghazravasam ( sAma ) dIrghazravA vai rAjanya RSiyogaparukho 'zanAya - zvaran sa etadairghazravasamapazyattana sarvAbhyo digbhyo 'nnAdyamavArundha sarvAbhyo dibhyo 'nnAdyamadharundha dairghazravasena tussttuvaanH| tAM0 15 / 3 / 25 // devAtiyama ( sAma) devAtithiH saputro 'zanAyazcarannaraNya uA rUNyavindattAnyetena sAnopAsIdattA asmai gAva: Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 227 ) dyAvApRthivyau ] pRznayo bhUtvodatiSThan yadetatsAma bhavati pazUnAM puSTayai / taaN09|2| 19 // devAtiyam ( sAma) AtvetA niSIdateti devAtitham / taaN09|2|18|| daivAni pavitrANi chandAMsi vai devAni pavitrANi / taaN06|6|6|| daivI sabhA taM vAgeva bhUtvA 'gniH prAvizanmano bhUtvA candramAzcakSubhUtvA ''dityaznotrambhUtvA dizaH prANo bhUtvA vAyuH // eSA vai devI pariSadevI sabhA devI saMsata / jai0 u0 2 / 11 / 12-13 // devodAsam ( sAma ) ayansa indra moma iti daivodAsam / tA0 9 / 21 // devyA adhvaryavaH ghatsA vai daivyA adhvaryavaH / sh01|8|1 / 27 // daivyo hotAraH devyA vA' ete hotAro yatparidhayo 'nayo hi / sh01| 8 / 3 / 10,21 // prANApAnau dhai daivyA hotArA (=hotaarau)| ai0 2 / 4 // debhyo vizaH daivyo vA' etA vizo yatpazavaH / za03 / 7 / 3 / 9 // doha: " sUdadohAH" zabdaM pazyata / / pAvAkSAmA ( yaju012 / . ) ime vai dyAvApRthivI dhAvAkSAmA / za. 6 / 7 / 2 / 3 // pAvApRthivIyam ( sUktam ) cakSuSI dyAvApRthivIyam / kau016 // 4 // pAvApRthivyau ime vai dhAvApRthivI rodasI ( yaju. 11 // 43 // 12 / 107 // ) / sh06|4|4|2|| 6 / 7 / 3 / 2 / / 7 / 3 / 1 / 30 // ime ( dyAvApRthivyau ) ha vAva rodasI / jai0 u0 1 / 32 / 4 // dyAvApRthivI dhairodasI / ai0 2 / 41 // (rodasI) yadarodIt (prajApatiH) tadanayoH (dhAvAprathinyoH ) rodastvam / tai02|2|9|4|| ( vAyo) menakA ca sahajanyA (yaju015 / 16) cApsarasAviti dik copadizA ceti ha smAha mAhithirime tu te dhAvApRthivI / za0 8 / 6 / 1 / 17 // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [cAvApRthivyau ( 228 ) bAvA pRthivyau imau vai lokau (= dyAvApRthivyau) zaihiNau (puroddaashau)| sh014|2|114|| ime ( "dyAvApRthivyauM" iti sAyaNaH ) vai harI vipakSasA ( yaju0 23 / 6) / 03 / 9 / 4 / 2 // ime dhai dyAvApRthivI parIzAsau / za0 14 / 2 / 1 / 16 // dyAvApRthivI vai goAyuSI / kau0 26 / 2 // ime vai dyAvApRthivI' dyAvAkSAmA (yaju0 12 / 2 // ) / sh06|7|2|3|| upahUte dyAvApRthivI pUrvajetAvarI devI devaputre iti / tadime dhAvApRthivI'upahvayate yayorida, sarvamadhi / sh01|8|1|26|| imau vai lokau retaHsicAvimau kheva lokau reta siJcata ito vA' ayaM (loka) Urdhvacha retaH siJcati dhUma sAmutra vRSTirbhavati tAmasAvamuto vRSTiM tadimA antareNa prajAyante / sh07|4|2|22|| yadA vai dyAvApRthivI saJjAnAthe'atha varSati / za0 1 / 8 / 3 / 12 // ( yaju038 / 15) prANodAnau vai dyAvApRthivI / za0 14 / 3 / 2 / 36 // ime hi dyAvApRthivI prANodAnau / sh04|3|1|22|| dyAvApRthivI vai mitrAvaruNayoH priyaM dhAma / tAM0 14 / 2 // 4 // dhAvApRthivI vaidevAnAM havirdhAne AstAm / ai0126|| ghAvApRthivI vai ssysaadhyitryau| kau04|14 // dyAvApRthivyorvA eSa garbho yatsomo rAjA / ai01|26 // dhAvApRthivI vai prtisstthe| ai04|10|| pratiSThe vaidhaavaapRthivii| kau03 |||2 // 1 // pratiSThe vai ghAvApRthivyau / go. u01|20 // ghAvApUthivya ekakapAlaH puroDAzo bhavati / sh02| 5 / 1 / 17 // Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 226 ) pI: ] tAna mArutaH yo vA zrayaM ( vAyuH ) pavata' eSa tAno mArutaH / za0 3 / 6 / 1 / 16 // tAno mArutasteSAM ( devAnAM vrAtyAnAmiti sAyaNaH ) gRhapatirAsIt / tAM0 17 / 1 / 7 // dyumattamA (yaju0 27 / 11 ) ghumattameti vIryavattametyetat / za0 6 / 2 / 1 / 32 / / atadivayA ada iti taddivo divatvam / tAM0 20 | 14 | 2 // atha yatkapAlamAsItsA dyaurabhavat / za0 6 / 1 / 2 / 3 // " " ( prajApatiH ) vyAnAdamuM ( - - ) lokam ( prAvRhata ) / kau0 6 / 10 // dw dd . 4 | 3 // (asurAH) hariNAM divam ( akurvata ) / ai0 1 / 23 // hariNI (= suvarNamayI) dyauH / go0 u02 / 7 // hariNIva hi dyauH / za0 14 / 1 / 3 / 29 // sau (dyauH ) hariNI / tai0 1 / 8 / 9 / 1 // divo (rUpaM ) hariNyaH ( sUcyaH ) / tai0 3 / 9 / 6 / 5 // divo (rUpaM ) hiraNyakazipu / tai0 3 / 9 / 20 // 2 // ( yaju0 12 / 18 ) prANo vai divaH / za0 6 / 7 / 4 / 3 // 35 " .. " 39 "" " " dw " " ,, "" I ( asurAH) hariNI ( puraM ) hAdo divi cakrire / kau0 8 | = // ( asurAH) hariNI ( purIm ) divi ( cakrire ) / za0 3 | 4 | prANo 'sau (dhu-) lokaH / za0 14 / 4 / 3 / 11 // asau ( dyauH ) jagatI / jai0 u0 1 / 55 / 3 // jAgato 'sau (dhu-) lokaH / kau0 8 / 9 // divi viSNurvyakrasta jAnatena chandasA tato nirbhako yo 'smA dveSTi yaM ca vayaM dviSmaH | za0 1 / 9 / 3 / 10 // asau bai (-) loko 'kSarantizchandaH (yaju0 15 / 4) / za0 8 / 5 / 2 / 4 // asau vai (-) loko viSpardhAzchandaH ( yaju0 15 15 ) / za0 8 / 5 / 2 / 6 // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ dyauH (230) yauH dyauH zambhUzchandaH (yaju0 15 // 4 // ) / sh08|5|2|3|| ,, triSTubasau (dyauH)| sh01|7|2 / 15 // ,, asAvuttamaH ( lokaH dhulokaH) triSTup / tAM0 7 // 3 // 9 // , yA dyauH sA 'numatiH so eva gAyatrI / ai0 3 / 48 // ,, aso vai (dhu-) loko bRhacchandaH (yju015| 5) / sh08| 5 / 2 // 5 // ,, upahUta bRhatsaha divA / tai0 3 / 5 / 8 / 1 // za0 1 / 8 / 1 / 16 // dyaurvRhat / tAM0 16 / 10 / 8 // , dyaurva vRhad / sh06|12|37 // , bRhaddhayasau (dhauH)| sh01|7|2|17 // , asau (dhu-) loko bRhat / ai08||2|| ,, asau (dhauH) bRhat / kau03|5|| tai0 1 / 4 / 6 / 2 // tAM07 / 6.17 // asau (dyauH) evAntaryAmaH / sh04|1|2|27 // ,, asau ( dyauH) vizvakarmA / tai0 3 / 2 / 3 / 7 // ,, ayaM vai (pRthivI-) loko mitro 'sau(dhulokaH) varuNaH za0 12 / 6 / 2 / 12 // ,, dyAvApRthivI vai mitrAvaruNayoH priyaM dhAma / taaN014|2|4|| , eSa vA atiSThA vaizvAnaraH ( yad dyauH)| sh010|6|1|6|| ., asau vai (dhu-) lokaH samudro nabhasvAn (yju018|45)| za0 / 4 / 2 // 5 // ,, ado vai branasya viSTapaM (R0 | 667) yatra (vidhi) aso (sUryaH) tapati / kau0 17 // 3 // ,, vAgiti dhauH| jai0 u04|22 // 11 // ,, mUrdhA tvA'eSa vaizvAnarasya (yad dyauH ) / za0 10 / 6 / 1 / / / ,, dhaurmahaduktham / sh010|1|2|2|| ,, yata (agneH) zuci (rUpaM ) tadivi (nyadhasa) |sh 02 / 2 / 1 / 14 // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 231 ) dhAH ] auH yAni zuklAni (lomAni) tAni divo rUpam / sh03|1|1|3|| , (yadi vetarathA) yAnyeva kRSNAni (lomAni) tAni divo rUpam / sh03|2|1||3|| ,, dhaurvA asya ( agne ) paramaM janma / sh06|2|3 / 36 // , dhauH sAvitrI / go0 pU0 1 / 33 // jai0 u04|27 // 11 // , asau vai (dhu-) loka svarAT (yajura 13 / 24) / za0 7 / 4 / 2 / 23 // / ,, sa suvariti vyAharat / sa divamasRjata / agniSTomamukthyamati raatrmRcH| te 2 / 2 / 4 / 3 // , svarityasau (dhu-) lokaH / za0 8 / 7 / 4 / 5 // , prasau ( dhu-) lokaH svaH / ai06 / 7 // ,, (prajApatiH / svarityeva sAmavedasya rasamAdatta / so 'sau dhaura bhavat / tasya yo rasaH prANedat sa Adityo'bhavadrasasya rasaH / jai0 u01|1|5|| ,, ( sUryo dhusthAna:- ) sUryo jyotijyotiH sUrya iti tadamuM borpha (=dhuloka) lokAnAmApnoti tRtIyasavanaM yazasya / kau0 14 // 2 // ,, ghorve tRtIyasavanam / za0 12 / / 2 / 10 // ,, asau vai (ghu-) lokastRtIyasavanam / go0 u04|18 // ,, sAnAmAdityo devataM tadeva jyotirjAgataMcchando dyauH sthAnam / go0 puu01|| 26 // , Adityena divA nakSatraistanAsau lokatrivRt / tAM0 10 / 1 / 1 // , caurasi pAyo dhitaa| Adityasya pratiSThA / te0 3 / 11 / 1 / 10 // ,, vAyurasyantarikSa shritH| dikaH pratiSThA / tai03|11|1|6|| , dhaurantarikSa pratiSThitA / ai03|6 // go0 u03/2|| ,, yAni puNDarIkANi tAni divo rUpam / sh05|4|5|14|| , sAma yA asau (dhu-) lokaH / Rgayam (bhuulokH)| taaN04||3||5|| , divamaya sAnA (jayati / sh04|6|7|2|| , asau (dhau:) vai juhUH / tai03|3|1|1||3|3|6|11|| ,, asau (ghu-) loka uttrausstthH| kau0 3 / 7 // , dhaurdhA' uttara sadhastham (yaju015 / 54 // 17 / 73 // ) / za0 8 / 3 / 23 // 6 / 2 / 3 / 35 // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ dyauH ( 232 ) dyau dhaurutaravediH / za07 | 3 | 1 | 27 // #1 " *7 " ,, * dyaurvA apA sadanaM divi hyApaH sannAH / za07 / 5 / 2 / 56 // , yadApo 'sau (dyauH) tat / za0 14 / 1 / 2 / 9 // " 39 " 29 " varSatu te dyauriti (yaju0 1 / 25) / za0 1 / 2 / 4 / 16 // tasyai vA etasyai vasordhArAya / dyaurevAtmA / za09 / 3 / 3 / 15 // kiM nu te mayi (divi) iti / tRptiriti / jai0 u03 / 26 / 4 // " " tanmAtA pRthivI tatpitA dyauH / tai0 2 / 7 / 16 / 3 // 2 / 8 ", " 6 / 5 // 3 / 7 / 5 / 4-5 / / 3 / 7 / 6 / 15 / / asau (dyauH) pitA / tai0 3 / 8 / 9 / 1 // za0 13 / 1 / 6 / 1 // , upahUto dhauSpitA / za0 1 / 8 / 1 / 42 // dyauryazaH / za0 12 1 3 / 4 / 7 // dyaureva yazaH / go0 pU0 5 / 15 // ata sarveSAM devAnAmAyatanam | za0 14 / 3 / 2 / 8 // "" " " dyaureva tRtIyA citiH / za0 8 / 7 / 4 / 14 // ata tRtIya rajaH (yaju0 12 / 20 // ) / za0 6 / 7 / 4 / 5 // atha tRtIyAssvRtA'numeva lokaM (divaM) jayati yaducA'muSmi~loke / tadetayA cainaM zraddhayA samadhayati yayaivainametacchraddhayA'gnAcamyAdadhati samayamito bhaviSyatIti / etaM cAsmai lokampracchati yamabhijAyate / jai0 u03 / 11 / 7 // I 99 dyaurhavirdhAnam / tai0 2 / 1 / 5 / 1 // caurasUktam | jai0 u0 1 0303 / 4 / 2 // dw 99 Apo vai dyauH / za0 6 / 4 / 1 / 9 // dyaurvai vRSTiH pUrvacittiH / za0 13 | 2 | 6 | 14 || tai03 | 9|5|2|| 3 / 3 / 9 / 4 // 36|5|2-3 // dRSTivai dyauH / tai0 3 / 2 / 6 / 3 // ' / *pendra sau (-) loka: / jai0Da0 1 / 37 / 3 // caurindreNa garbhiNI | za0 14 / 6 / 4 / 21 // pandrI dyauH / tAM 15 // 4 // 8 // dyaurbrAhmaNI / jai0 u0 3 / 4 / 1 // prajApati svAM duhitaramabhyadhyAyaddivamityanya ADuruSasamityanye / ai0 3 / 33 // Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 233) droNakalaza:] auH prajApati vai svAM duhitaramabhidadhyau / divaM poSasaM vA mithunya nayA syAmiti sA sambabhUva / za0 1 / 7 / 4 / 1 // ,, asau (ghalokaH) bhaviSyat / tai0 3 / 8 / 18 // 6 // , sarveNAtmanAtimAriSyasi kSipre'muM lokaM (ghaloka) eSyasIti (palokagamanama-maraNam) / / 01 / 4 / 3 / 21 // ,, apratiSThito daridraH kSipre 'muM (dhu-lokamaSyasi / sh01| 6 / 1 / 18 // , (devAH) amuM (ghaloka) bahirNidhanena ( abhyajayan ) / tAM0 10 / 12 / 3 // ,, caurloka dhulokaM zasyayA (jyti)| za0 14 / 6 / 1 / 9 // cautAnam ( sAma) dhutAno mArutasteSAM (devAnAM prAtyAnAmiti sAyaNaH) gRhapatirAsItta etena stomenAyajanta te sarva Arnuvan yadetatsAma bhavatyadhyA eva / tA0 17 / drapsaH ( yaju0 13 / 5) aso vA Adityo drapsaH / za0 7 / 4 / 1 // 20 // , stoko vai drpsH| go0 u0 2 / 12 // dravadiDam (sAma) imaM vAva devA loka dravadiDenAbhyajayan / tAM0 10 / 12 // 4 // praviNodAH ( yaju0 11 / 21) draviNodA iti draviNa vebhyo dadAti / sh06|3|3|13|| iSTA agniA draSTA / go0 u02|19 // dru bamaspatayo vai cha / tai01|3|9|1|| droNakalaza: devapAtraM droNakalaza: / taaN06|57|| prAjApatyo zeSa devatayA yad droNakalazaH / tAM. 6 / prAjapasyo dronnklshH| taa06|5|18 // prajApati droNakalazaH / za0 4 / 3 / 1 / 6 // 4 / 5 / yahovai droNakalaza: / 04 / 5 / 8 / 5 // Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (videvatyAH ( 234 ) droNakalaza; rASTra droNakalazaH / taaN06|6|1|| , prANA vai droNakalazaH / taaN06|5|15 // , yasya kAmayedasuryamasya yajJaM kuyyAM vAcaM dhRJjIyeti droNakalazaM prohanbAhubhyAmakSamupaspRzet / taaN06|5|15|| dvaMdvam vai vIryam / kau0 8 / 7 // sh014|1|3|1|| dvAdaza rAtrayaH saMvatsarasya pratimA vai dvAdaza raatryH| tai0 1 / 116 / 7 // 1 / 1 / 9 / 10 / / dvAdazAhaH tantra vA etadvitAyate yadeSa dvAdazAhastasyaite mayUkhA yadAya vyasaMvyAthAya / taaN010|5|6|| oko vai devAnAM dvAdazAho yathA vai manuSyA imaM lokamAviSTA evaM devatA dvAdazAhamAviSTA devatAvatAha vA etena yajate ya evaM vidvAn dvAdazAhena yajate / tAM0 10 / 5 / 15 // , vAga dvAdazAhaH / tAM 11 / 10 / 19 // 12 / 5 / 13 // gRhA vai devAnAM dvAdazAhaH / tAM0 10 / 5 / 16 // " SaTtriMzadaho vA eSa yad dvAdazAhaH / ai04|24|| , bRhatyA vA etadayanaM yad dvAdazAhaH / ai0 4 / 24 // , jyeSThayajJo vA eSa yada dvAdazAhaH / ai04|25 // , prajApatiyajJo vA eSa yad dvAdazAhaH / ai04 / 25 // dvAparaH ( yugam ) sajihAnastu dvaaprH| ai07|| 15 // vA OMzaH ( stomaH ) " vargoM dvAviMzaH" zabdaM pazyata dvitIyaH dvitIyavAn hi vIryavAn / za03 / 7 / 3 / 8 // dvitIyamahaH kSatraM dvitIyam (ahaH) / tAM0 11 / 11 / 9 // , vRSaNvadvA etadaindra zreSTubhamaharyat dvitIyam / tAM0 11 / 6 3 // 11 // 8 // ., padma dvitIyamahaH / tAM0 11 / 6 / 4 // dvitIyA citiH yadUrva pratiSThAyA' avAcInaM madhyAt / tad dvitIyA citiH / za0 8 / 7 / 4 / 20 // , antarikSameva dvitIyA citiH| za0 8 / 7 / 4 / 13 // dvidevatyAH (grahAH) (yajamAnasya) prANAH dvidevatyAH / kau0 13 // 5,6 // prANA vai dvidevtyaaH| ai02|28 // : Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 235 ) dvipadA : (RcaH) puruSo dvipadAH / tai0 3 / 6 / 12 / 3 // dvipada dvipAdvA' ayaM puruSaH / za0 2 | 3 | 4 | 33 // dr dr 31 93 " dvipratiSThaH dvipratiSThaH puruSaH / go0pU0 4 / 24 // go0 u06 | 12 // dvipratiSThaH (puruSaH) / tai0 3 / 9 / 12 / 3 // " dvipratiSTho vai puruSaH / ai0 2 | 18 || 2 | 31 // 5 / 3 / 6 / 2 // dviyaju: ( iSTakA ) zroNI dviyajuH / za0 7 / 5 / 1 / 35 / / yajamAno ve dviyajuH / za0 7 / 4 / 2 / 16, 24 // fars: vyuSTirvA eva dvirAtraH / tai0 1 / 8 / 10 / 3 // dvaigatam ( sAma ) dvigadvA etena bhAMgavo dviH svarga lokamagacchadAgatya punaragacchad dvayoH kAmayoravarudhyai dvaigataM kriyate / tAM0 14 / 9 / 32 // dvayudAsam (sAma) dvayudAsaM bhavati svargasya vA etau lokasyAvassAnadezau pUrveNaiva pUrvvamahaH saMsthApayantyuttareNotaramaharabhyativadanti / tAM0 5 / 7 / 4 // (dha) dhanam anyasme numNAni dhArayetyakrudhyanno dhanAni dhArayetyevaitadAha / (nRmNAni dhanAni ) / za0 14 / 2 / 2 / 30 // ihaiva rAtayaH santu ' ( yaju0 38 / 13 ) itIhaiva no dhanAni santvityevaitadAha ( rAtayaH = dhanAni ) / za0 14 / 2 / 2 / 36 // rASTrANi vai dhanAni / ai0 8 / 26 // " 19 dvipAdvai puruSaH / ai04 | 3 // 5 / 17,16,21 // go0puu04|24 // go00 6 / 12 // tai0 3 / 9 / 12 / 3 // dvipAdyajamAnaH / kau0 16 / 11 // tAM0 4 / 4 / 11 // tai0 / 1 / 7/4/4 // candramA dvipAttasya pUrvapakSAparapakSau pAdau / go0 pU0 2 | 8 // tasmAd dvipAccatuSpAda manti / tai0 2 / 1 / 3 / 9 // ( d. dharuNaH ] tasmAddhiraNyaM kaniSThaM dhanAnAm / tai0 3 / 11 / 6 / 7 // " dhanuH vArdhanaM vai dhanuH / za0 5 | 3 | 5 | 27 // dharaNaH dharuNo mAtaraM dhayanityagnimevaitatpRthivIM dhayantamAha / za0 4 / 6 / 6 / 6 // Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [dhAtA ( 236) dharuNaH ( yaju014 / 23) asAvevAdityo dharuNa ekavi zastaca ttamAha dharuNa iti yadA hoveSo 'stametyathedaOM sarva ghiyate / sh08|4|1|12|| dharuNA ( yaju0 13 / 16 ) pratiSThA vai dharuNam / sh07|4|2|5|| dham ( yaju0 14 / 23) vAyurvAva dharSa catuSTomaH sa prAbhizcatas. bhirdigbhiH stute / za0 - / 4 / 1 / 26 // , pratiSThA vai dharmam / za0 8 / 4 / 1 / 26 // dharma dharma ( sAma ) bhavati dharmasya dhRtyai| tAM0 14 / 11 / 34 // ,, varuNaH ( evainaM ) dharmapatInAm (suvte)| tai01|7|4|2|| ,, varuNa dharmaNAM pate / tai03|11|4|1|| dharmaH ( yaju038 / 14) eSa dharmo ya eSa (sUryaH) tapatyeSa hIda sarva dhArayatyeteneda, sarva dhRtam / za0 14 / 2 / 2 / 26 // ,, yo vai sa dharmaH satyaM vai tattasmAtsatyaM vadantamAhurdharma padatIti dharma vA padanta, satyaM vadatIti / sh014|4|2|26 // ,, tasmAsAtparaM nAsti / sh014|4|2|23 // , dharmo hainaM (brahmacAriNaM ) gupto gopAyati (dharmo rakSati rakSitaH manusmRtau / 15 // ) / go0 pU0 2 / 4 // , dharmo vA adhiptiH| tai0 3 / / / 16 / 2 // ,, dharmo manuSyaH / go0 u0 2 / 13 // ,gha hyApaH / sh011|1|6|24|| pavitrANi prANA vaidhavitrANi / 14 / 3 / 1 / 21 // dhAtA yat (prajApatirdiA pratiSThAyedacha sarva ) dadhanidadhadatiSThatta. smaakhaataa| sh06|5|1|35|| , prjaaptirdhaataa| sh06|5|1|38|| , sayaH sa dhAtAsau sa mAdityA 1 sh06|5|1|37|| // yaH sUryaH sa dhAtA sa u eva vssttkaarH| ai03|48|| , yo dhAtA sa vssttkaarH| ai03|47 // , agnirve dhAtA / te. 3 / 3 / 10 / 2 // , mRtyustaSakhAtA / tai03|12|6|6|| , candramA dhaataa|04||| Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 237 ) dhAyyA] dhAtA candramA eva dhAtA ca vidhAtA ca / go0 u01|10|| , iyaM ( pRthivI) dhai dhAtA / te0 3 / - / 23 / 3 // , saMvatsaro vai dhaataa| tai0 1 / 7 / 2 / 1 // / , dhAtA SaDDhotRNA hotA / tai02|3|5|6|| ,, dhAtA SaDDhotA / tai0 2 / 3 / 1 / 1 // , dhAtA SaDDhotrA / tai02|2| 4 // .. dhAtraH SaTkapAlaH (puroddaashH)| tAM0 21 / 10 // 23 // dhAnAH nakSatrANAM vA etadrUpam / yaddhAnAH / tai0 318 / 14 / 5 // , ahorAtrANAM vA etadrUpaM yadyAnAH / za0 13 / 2 / 1 / 4 // ,, pazavo vai dhAnAH / kau0 18 / 6 // go0 u04|6|| , hordhAnAH / sh04|2|5 / 22 // dhAnyam dhAnyamasi dhinuhi devAniti (yju.1|20) dhAnya hi devAdhinapavityu hi haghiyate / sh01|2|1|18 // , daza prAmyANi dhAnyAni bhavanti / vrIhiyavAstilamASA aNupriyaMgayo godhUmAzca masUrAzca khalvAzca khalakulAzca / za0 14 / 6 / 3 / 22 // dhAmacchad vAgdhAmacchadU / sh010|1|3|10 // bhAgyA ( k ) yatra yatra vai devA yajJasya chidraM nirajAnaMstaddhAyyAbhira pivadhustaddhAyyAnAM dhAyyAtvam / ai03|18|| thAyyAbhirve prajApatirimA~lokAnadhayacaM yaM kAmamakAmayata / ai03 / 18 // patnI dhAyyA / ai0 3 // 23 // go0 u0 3 / 21, 22 // patnI vai dhAyyA / ai0 3 / 24 // mahiSI dhaayyaa| kau0 15 // 4 // prANo vai dhaayyaa| kau0 15 // 4 // prANo dhAyyA / jai0 u03|4|3|| vaayurdhaayyaa| jai0 u03|4|2|| taddhake / purastAd dhAyye dadhatyannaM dhAyye, mukhata idamabhAyaM dadhma iti vadantastadu tathA na kuryAt / sh01|| 4 / 1 / 37 // , syUmahaitavakSasya yazAyyAH / ai0 3 // 1 // Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [dhUmaH ( 238 ) dhArakA dhArakA ha vai nAmabaitayA ha vai prajApatiH prajA dhArayAzcakAra / za011 / 6 / 2 / 10 // dhArA tadyabravIt ( brahma ) zrAbhirvA ahamidaM savaM dhArayiSyAmi yadidaM kiceti tasmAt dhArA abhavaMstaddhArANAM dhArAtvaM yaccAsu dhriyate / go0 puu01|2|| dhiyaH prANA dhiyaH / sh06|3|1|13 // , kammINi dhiyaH ( R0 3 / 62 / 10 sAyaNabhASyaM pshyt)| go0 pU01 // 32 // dhiSaNA ( yaju0 11 / 61) vAgvai dhissnnaa| sh06|5|4|5|| ,, vidyA vai dhiSaNA / tai0 3 / 2 / 2 / 2 // , anto vai dhiSaNA / ai05|2|| dhiSNyA: etAni ( svAnaH, bhrAjaH, avAriH, bambhAriH, hastaH, suhastaH, kRzAnuH) vai dhiSNyAnAM nAmAni / za0 3 / 3 / dhUH tena puruSeNAsurAnadhUrvan yadadhUrvastaddharAM dhUstvam / Sa0 2 / 3 // 3 prANA vai dhuraH / taaN014|6|18|| (prajApatiH tebhyaH (devebhyaH ) etAn dhuraH prANAnprAyacchanmanaH prathamamatha prANamatha caturatha zrotramatha vAcaM tAbhyaH paJcabhyo dhUrya: puruSaJca pazUzca nirabhimota / Sa0 2 / 3 // , agnirhi vai dhUH / sh01|1|26|| .. ( yaju018 ) eSa vedhuryo 'gniH / 03 / 2 / 4 / 3 // / agnirvA' eSa dhuryaH (=yugasya dhuri bhava iti saaynnH)| sh01| - 1 / 2 / 10 // dhUmaH " divya suparNa vayasA bRhantam " ( yaju0 13 / 51 ) iti divyo vA' eSa (agniH) suparNo vayasobRhandhUmena (dhyH-dhuumH)| sh06|4|4|3|| , pRthu tirazvA vayasA bRhantam" ( yaju0 21 / 23 ) iti pRthurvA' eSa (agniH ) tiryaGa vayaso vRhandhUmena payaH dhuum.)| sh06|3|3|16 // .dhUmo vA' asya (agneH) zravo vayaH ( yaju0 12 / 106) sa nimamumijhoke (zrAvayati ) / sh07|3|1 / 26 // Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navA] ( 236) dhRtavataH eSa (rAjA) ca zrotriyazcaitau ha vai chau manuSyeSu dhRtvtii| sh05|4|4|5|| dhati: kSemo vai dhRtiH / za0 13 / 1 / 4 / 3 // dhanA ( yaju0 13 / 38) annaM vai dhenAH / sh07| 5 / 2 / 11 // ,, dhenA bRhaspateH patnI / go. u02|6|| dhenu: Apo vai dhenava Apo hIdaM sarvaM hinvanti / kau0 12 / 1 // . ., mAtA dhenuH / sh02|2|1|21||5|3|1|4|| , iyaM ( pRthivI ) vai dhenuH / za0 12 / 6 / 2 / 11 // ,, vAgvai dhenuH / tAM0 18 / 6 / 21 // go0 puu02|21 // ,, vAcameva taddevA dhenumakurvata / sh06|1|2|17 // ., vAcaM dhenumupAsIta / za0 14 / 8 / 6 / 1 // ,, sa dhenvai cAnaDuhazca ( mAMsaM ?) nAznIyAddhenvanaDuho vA' ida ____ sarva vibhRtH| za03 / 1 / 2 / 21 // , taduhovAca yAjJavalkyo 'znAmyevAhaM (dhenvanaDuhomAMsam ?) asalaM cedbhavatoti ( pazyata-kA0 zrau0 sU07 / 53 // bhasyopari yAzikadevakRtA TIkA'pi draSTavyA // idaM brAhmaNavAkyaM dharmaviruddham / athavA kenacidatra prakSiptaM syAt ) / za0 3 / 1 / 2 / 21 // "gaura" zabdamapi pazyata // dhruvaH ( prahaH ) tathadetaM (asurAH) na zekurudhantuM tasmAd dhruvo nAma / sh04|2|4|16|| dhruvam yaddhai sthiraM yatpratiSThitaM tad dhruvam / za0 8 / 2 / 1 / 4 // , dhruvA sIdeti sthirA sIdetyetat / za0 6 / 1 / 2 / 28 // dhruvA yazcaturbuvAyAM gRhNAtyanuSTubhe tad gRhNAti............iyaM (pRthivI) pA' anuSTuSasyai vA' idacha sarva prabhavati tasmAdu dhruvAyA eva sarvo yajJaH prabhavati / (dhruvApRthivI-yAdavaprakAzakRte vaijayantIkoSe yakSarakANDe nAnAliGgadhyAye zlo044) / sh01| 3 / 2 / 16 // , iyaM (pRthivI) eva dhruyA (dhruvaa=sthiraa-aclaa-pRthivii|| amarakoSe 2 / 1 / 2 // ) / sh01|3|2|4|| Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ nakSatrANi dhruvA pRthivI dhruvA / tai0 3 / " dd 39 Atmaiva dhruvA ( yazasya ) / za0 1 / 4 / 5 / 5 // zrAtmaiva vA tadvats Atmana evemAni sarvANyaGgAni prabhavanti tasmAdu vAyA eva sarvo yajJaH prabhavati / za0 1 / 3 / 2 / 2 // dhruvA dik (=" madhyadezaH " iti sAyaNaH ) zrathainaM (iMdra) asyAM vAyAM madhyamAyAM pratiSThAyAM dizi sAdhyavA''patyAzca devAH ... .. abhyaSiJcan ....... rAjyAya ( sAyaNakRte 'tharvavedabhASye 3 / 27 / 5-dhruvA dikU = adho dik ) / ai0 8 / 14 // tasmAdasyAM dhruvAyAM madhyamAyAM pratiSThAyAM dizi ye ke ca kurupaJcAlAnAM rAjAnaH savazozInarANAM rAjyAyaiva te 'bhiSicyante rAjetyenAnabhiSiktAnAcakSate / ai0 8 | 14 // iyaM dik (dhruvA dik = "adharA dik" iti sAyaNaH) / aditiH (= "bhUmiH" iti sAyaNaH ) devatA / tai0 3 / w " 33 dr d. " yajamAno vai bhruSA / za0 1 | 8 | 1 | 39 // AtmA vA / tai0 3 / 3 / 1 / 5 / / 3 / 3 / 7 / 10 // ( 240 ) 3 / 1 / 2 // 3 / 3 / 6 / 11 // na ( = iva) viyatsUryo na rocate bRhadbhA iti (yaju0 12 / 34) viyatsUrya iva rocate bRhadbhA ityetat / za0 6 / 6 / 1 / 14 // (R0 1 / 36 / 13) "Urdhva U Su Na Utaye tiSThA devo na savite" ti yadvai devAnAM neti tadeSAmo3miti tiSTha deva iva savitetyeva / ai02 / 2 // dvai tyRcyamiti tat / za0 1 / 4 / 1 / 30 // 1 naktoSAsA (yaju0 12 / 2) ahorAtre vai nakoSAsA za0 6 | 7 | 2|3 // nakSatrANi navA imAni kSatrANyabhUvanniti / tannakSatrANAM nakSatratvam / tai02|7 | 18 | 3 // te ha devA UcuH / yAni vai tAni kSatrANyabhUSaNa vai tAni kSatrANyabhUvanniti / tadve nakSatrANAM nakSatratvam / za0 1 / 2 / 2 / 16 // 33 11 / 5 / 3 // kidevato 'syAM dhruvAyAM dizyasIti / agnidevata iti / za0 14 / 6 / 6 / 25 // (12) Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 241 ) nakSatrANe ] nacatrANi yo vA iha yajate / amu sa lokaM nakSate / tanakSatrANAM nakSa tvam / tai0 1 | 5 | 2 / 5 // nakSatrANAM nakSatratvaM yana kSiyanti / go0 u0 1 // 8 // (bhekuro 'ptarasaH / yaju0 18 / 40 ) bhAkura yo ha nAmaite bhAU hi nakSatrANi kurvanti / za0 6 / 4 / 1 / 6 // nakSatrANi vai janayo ye hi janAH puNyakRtaH svargaM lokaM yanti teSAmetAni jyotI Si / za0 6 | 5 | 4 | 8 || "9 95 12 39 39 " " z 39 * " 19 w "" " 99 " " nakSatrANi vairocanA divi (yaju0 23 / 5) / tai0 3 | 6| 4 | 2 // atha yannakSatrANItyAkhyAyate tallokampRNA (iSTakA) / za0 10 / 5 / 4 / 5 // nakSatrANAM vA etadrUpaM yalAjAH / za0 13 / 2 / 1 / 5 // nakSatrANAM vA etadrUpam / ddhAnAH / tai0 3 / 8 / 14 / 5 // tAni (puNDarIkANi) nakSatrANArthaM rUpam / za05 | 4 | 5 | 14|| devagRhA vai nakSatrANi / tai0 1 | 5 | 2 | 6 || I 1 yAni vA pRthivyAzcitrANi tAni nakSatrANi / tai0 1526 // yathaivAsI sUrya evam (nakSatram ), teSAm (nakSatrANAm ) e (sUryyaH ) udyanneva vIyyaM kSatramAdanta / za0 21 2 18 // jyotirvai nakSatrANi / kau0 27 / 6 // I zatirna kSatrANi / tAM0 23 / 23 / 3 // saptavi tAni SA' patAni saptaviMzatirnakSatrANi saptaviMzatiH saptaviMzatirhopanakSatrANyekaikaM nakSatramanUpatiSThante / za0 10 / 5 / 4 / 5 // brAhmaNo vA aSTAviMzI nakSatrANAm / tai0 1 | 5| 3 | 4 || yAvantyetAni nakSatrANi tAvanto lomagartA yAvanto lomagartAstAvantaH sahasrasaMvatsarasya muhUrtAH / za010 / 4 / 4 / 2 // kRttikAH prathamaM / vizAkhe uttamaM / tAni devanakSatrANi / tai0 1 / 5 / 2 / 7 // 1 yAni devanakSatrANi tAni dakSiNena pariyanti / tai01 |5|2|7|| Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [nabhA, nabhasyaH (242) nakSatrANi ekaM ve trINi / catvArIti pAu bhanyAni nakSatrANyathaitA evaM bhUyiSThA ytkRttikaaH| sh02|1|2|2|| , anurAdhAHprathamam / apabharaNIruttamam / tAni yamanakSatrANi / tai01|5|2|7|| yAni yamanakSatrANi tAnyuttareNa (priynti)| tai 1 / 5 / 2 / 7-8 // tasmAtsomo rAjA sarvANi nakSatrANyupaiti / 103 / 12 // nakSatrANi stha candramasi zritAni / saMvatsarasya pratiSThA / te0 3 / 11 / 1 / 13 // . saMvatsaro 'si nakSatreSu dhitaH / RtUnAM prtisstthaa| te0 3 / 11 / 1 / 14 // (nakSatrANi) saMvatsarasya pratiSThA / tai0 3 / 11 / 1 / 13 // , nakSatrANAM vA eSA digyadudocI / ss03|1|| yAnyeva devanakSatrANi / teSu kurvIta yatkArI syAt / puNyAha eva kurute / tai01|5|2| / yat puNyaM nakSatra / tadvaSaTkurvItopavyuSaM / yadA vai sUrya udeti / atha nakSatraM naiti / yAvati tatra sUryo gacchet / yatra jaghanyaM pazyet / tAvati kuti / yatkArI syAt / puNyAha eva kurute / tai0 1 / 5 / 2 // 1 // naciketA: uzan ha vai vAjazrayasaH sarvavedasandadau / tasya ha naciketA nAma putra Asa / te0 3 / 11 / 8|1||(kaatthkopnissdi 1 / 1 / 1 // mahAbhArate, anuzAsanaparvaNi, bha071 // ) naDaH (=nalaH) athaiSa eva naDo naiSidho (?Sayo) yadanvAhAryapacanaH / sh02|3|2|2|| nadI tasmAyA etAsAM nadInAM pibanti ripratarA zapanatarA pAhanasya. vAditarA bhavanti / sh06|3|1 / 24 // nadIpatiH apAM dhA' eSa patiryazradIpatiH / sh05|3|4|10|| mapuMsakam yadvidhutA tena napusakam / 10 1 // 2 // nabhaH, nabhasyaH (yju07|30|| 14 / 15 // ) etau ( nabhazca nabhasyazca) eva vArSiko ( mAsau ) amuto vai diyo varSati teno haitau nabhazca nabhasyazca / sh04|3|1|16 // Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 243 ) namuciH ] namaH, namasyaH videdamirnabho nAmAgne zraGgira zrAyunA nAsnehi ( yaju0 5 / 9 // ) iti / za0 3 / 5 / 1 / 32 // ". 99 3 / 8 / 18 / 1 // nabhasaspatiH vAyurvai nabhasaspatiH / go0 u0 4 / 6 // anirvai nabhasaspatiH / go0 u0 4 / 6 // "" namaH (yaju 0 11 | 5 ) annaM namaH / za0 6 / yazo vai namaH / za0 2 / 4 / 2 / 24 // hai / 1 / 1 / 16 // ( yaju0 13 / 8 ) yajJo vai namaH / za0 7 / 4 / 1 / 30 // " ,, tasmAdu ha nAyajJiyaM brUyAnnamasta' iti yathA hainaM (ayajJiyaM ) brUyAdyajJasta iti tAdRktat / za0 7 / 4 / 1 / 30 // namasyaH ( R03 / 27 / 13 ) namasyo hyeSaH (agniH ) | za0 1 / 4 / 1 / 26 / / pitaro namasyAH / za0 1 / 5 / 2 / 3 // " namuci: ( asura: ) ' apAM phenena namuce (:) zira indrodavartayaH, vizvA yakSa jaya (:) spRdhaH' (R0 8 / 14 / 13 ) iti pApmA vai namuciH / za0 12 / 7 / 3 / 4 // indrasyendriyamannasya rasa somasya bhakSayaM surayAsuro namuciraharatso ( indra: ) 'zvinau ca sarasvatI khopAdhAvacchepAno 'smi namucaye na tvA divA na nakkathaM hanAni na daNDena dhanvanA na pRthena na muSTinA na zuSkeNa nArdreNAtha maS idamahArSIdidi ma AjiddIrSatheti // te ( azvinau sarasvatI ca ) abruvan / astu no 'trApyathAharAmeti saha na patadathAharatesvIditi // tAvazvinau va sarasvatI ca / apa phenaM vajramasiJcana zuSko nAI iti tenendro mamucerAsurasya vyuSTAyAM rAtrAvanuditaH zrAditye na divA na naktamiti zira udvAsayat / za0 12 / 7 / 3 / 1-3 // antarikSaM vai nabhAMsi / tasya rudrA zradhipatayaH / tai0 I 1 " 3 / 1 / za0 2 / 17 // 6 / 1 / 42 // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [naraH ( 244) namuciH ( asuraH) yuSa surAmamazvinA namucApAsure sacA / vipi. pAnA zubhaspatI indraM karmasvAyatam (R0 10 / 131 / 4 // yju010| 33 / / ) ityAdhAvyAhAzvinI sarasvatImindra sutrAmANaM yajeti / sh05|5| 4 / 25 // " yamazvinA namucerAsurAdadhi" (yaju0 16 / 34) ityazvinau hataM (somaM ) namuceradhyAharatA "sara. svatyamunodindriyAya" iti... | za0 12 / / 1 // 3 // ( namuciH) tasya ( indrasya ) etayaiva surayendriyaM vIrya somapIthamanAcamaharatla ha nyarNaH zizye / za0 12 / 7 / 1 / 10 // tasya ( namuceH) zIzchimne lohitamidhaH somo 'tiSThat / za0 12 / 7 / 3 / 4 / / (namuciruvAca-) na mA zuSkeNa nATTaiNa hanaH / na divA na nakamiti / sa etamapAM phenamasizcat / na pA eSa zuSko nAdro vyuSTAsIt / anuditaH sUrya: / navA etadvidhA / na naktaM / tasya ( namuceH) eta. smiloke / apAM phenena zira udadhartayat / tai01| 7 / 1 / 6-7 // indrazca dhai namucizcAsuraH samadadhAtAnna nau nakkAna vivAhamantrANa na zuSkeNeti tasya vyuSTAyAmanudita prAditye 'pAM phenena ziro 'chinat |taa 12 / namucirha vai nAmAsura pAsa tamindro niSivyAdha tasya padA ziro 'bhitaSTau sa yadabhiSThita udayAghAta sa uccastasya padA ziraH praciccheda tato rakSA samabhavat / sh05|4|1|| mara: ( yaju013 / 52 ) manuSyA vai nrH| sh07:5| 2 / 36 // , manuSyA narama / sh06|7|3|11 // , pumAMso naraH khiyo naaryH| ai03 / 34 // Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ( 245) nAka:] naraH prajA nrH| ai02|4||6|27, 32 ||sh01|5|1|20|| 1 / / 2 / 12 // go0 u06 // , naro devAnAM prAmaH / tAM0 6 / / 2 // narakaH daza puruSe svarganarakANi tAnyenaM svarga gatAni svarga gamayanti narakaM gatAmi narakaM gamayanti / jai0 u0 4 / 25 / 6 // ,, mano narako pAGga narakaH prANo narakacaturnarakazzrotraM narakastva narako hastau narako gudaM narakrazziznaM narakaH pAdau narakaH / 10 u04|26|1|| narAzaMsa: manuSyA ghe narAzasaH / tai0 2 / 7 / 5 / 2 // " prajA vai naro vAk shNsH| ai02|4 / 6 / 27, 32 // go0 u06|0|| , prajA bainarastA antarikSamanu vAvadyamAnAH prajAzcaranti yaha padati zasatIti vai tadAhustasmAdantaritaM narAzasaH / sh01||2|12 // , antarikSaM cai narAzasaH / sh01| 8 / 2 / 12 // narAzaMsapaGktiH chinArAzaMsaM prAtaHsavanaM dvinArAzaMsaM mAdhyandinaM sadhanaM sakRnArAzaMsaM tRtIyasavanameSa yajJo narAzaMsapa GktiH / ai02|24|| nala: " naDaH " zabdaM pazyata / navadazaH ( stomaH , "tapo navadazaH " zabdaM pazyata / , yannavadazaH prajananaM tena (avrundhe)| tAM0 16 / 18 / 3 // mavanItam navanItaM garbhANAm (surbhi)| ai01|3|| navarAtraH (prajApatiH) tebhyaH ( devebhyaH) etena navarANAmRtatvaM prAya. cchat / tAM0 22 // 12 // 1 // mavAhaH navAhovai saMvatsarasya prtimaa| ss03|12|| nAkaH tam / anizaM stomaM ) u nAka isyAhuna hi prajApatiH kasmai canAkam (prakam = duHkhaheturiti sAyaNaH ) / taaN010|1|10|| ,, na hi tatra gatAya kasmai canAkaM mavati / sh0|4|1||24|| , na tA jagmuSekcinAkam / tAM0 21 / / / 4 // Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [nAbhiH ( 246) nAkaH nAka rohati svargameva talloka rohati / tAM0 1817 // 10 // " ( yaju0 12 / 2 // ) svargo vai loko nAkaH / za0 6 / 3 / 3 / 14 // 6 / 7 / 2 / 4 // nAkaH SaTtriMza: (yaju0 14 / 23) saMvatsaro vAva nAkaH patrizasta sya caturvizatirardhamAsA dvAdaza mAsAstadyattamAha nAka iti na hi tatra gatAya kasmai canAkaM bhavati / za. 8 / 4 / 1 / 24 // nAkaH svargo lokaH dizo vai sa nAkaH svargo lokaH / za0 - / 6 / 14 // nAkrasadaH ( iSTakA ) tadyadetasminnAke svarge loke devA asIdastasmAre vA nAkasadaH / sh08|6|1|1|| prAtbhA vai nAkasadaH / sh08|6|1| 11, 13 // yA ime catvAra vijo gRhapatipazcamAste nAkasadaH / za0 / 6 / 1 / 11 // tathA amuSamAdAdityAdarvAcyaH pazcadizastA nAka. sadaH / sh00|6|1|14|| nAmadam (sAma) so (vRtra indreNa) 'bhihato vyanavadyad vyanadasamAnada sAmA'bhavattannAnadasya nAnavatvam / ai04|2|| indraH prajApatimupAdhAva vRtrahanAnIti tasmAetAmanuSTubhamapaharasaM prAyacchattayA nAstRNuta yadastRto vyanadattanAnadasya nAnadatvam / taaN012|| 13 // 4 // abhrAtRvyaM vA etad bhrAtRvyahA sAma yannAnadam / ai0 bhAbhAnediSThaH reto vai naabhaanedissttH| ai06 / 27 // go006| // nAbhAnediSTham (sUktam) sa eSa sahasrasanimaMtro yanAbhAnediSTham / ai0 5 / 14 // yadi nAmAnediSThaM reto 'syAMtariyA |ai0 5 / 15 / / reto hi nAbhAnediSThIyam / tAM0 20 / 6 / 2 // nAbhiH prANo vA ayaM satrAbheriti tasmAnAbhistanAbhernAbhitvam / ai. 1 // 20 // ..............(nAbhiH) dazamI prANAnAm / ta0 / nava prANA... Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 247 ) nArI] nAbhiH nAbhivaghnA (bhAsadI) bhavati / patra (nAbhipradeze) vA' annaM pratitiSThati......atro'eva retasa prAzayaH / sh03|3|4|28 // , eva haiSa gudaH prANaH samantaM nAbhi paryaknaH / za0 8 / 1 / madhyaM vai nAbhirmadhyamabhayam / sh01|1|2|23 // etadvai pazormedhyataraM yaduparinAbhi purISasahitataraM yadavA nAbhaH / sh06|7|1|10|| yadvai prANasyAmRtamUvaM tannAbherurvaiH prANairuJcaratyatha yanmatyaM parAktannAbhimatyeti / sh06|7|1 / 11 // nAma tasNatputrasya jAtasya nAma kuryAtpApmAnamevAsya tadapahatyapi dvitIyamapi tRtIyamabhipUrvamevAsya tatpApmAnamapahanti / za0 6 / 1 / 3 / 6 // ,, rAdhnoti haiva ya evaM vidvAnvitIyaM nAma kurute| za0 3 / 6 / 2 // 24 // nArAyaNaH puruSo ha nArAyaNo 'kAmayata / atitiSTheya sarvANi bhU. tAnyahameveda sarva0 syAmiti sa etaM puruSamedhaM pazcarAtraM yazakratumapazyattamAharasenAyajata teneSvAtyatiSTatsarvANi bhU. tAnIdaOM sarvamabhavadatitiSThati sarvANi bhUtAnIdacha sarva bhavati ya evaM vidvAn puruSamedhena yajate yo vaitadeyaM veda / (paJcarAtram-vaiSNavagranthavizeSaH // viSNu nArAyaNa:-amara koSe 1 / 1 / 18 // ) / za0 13 / 6 / 1 / 1 // , puruSaM ha vai nArAyaNaM prajApatiruvAca / go0 pU0 5 / 16 // za0 12 / 3 / 4 / 1 // nArAzaMsam athaitanmRddhiva chandaH zithiraM yannArAzaMsam / ai06|16 // ,, vikRtiH nArAzaMsaM kimiva ca vai kimiva ca reto vi. kriyate tasadA vikRtaM prajAtaM bhavati / ai06|16|| nArAzaMsI yaDrahmaNaH zamalamAsIt sA gAthA nArAzasyabhavat / tai. 1 / 3 / 2 / 6 // nArI pumAMso vai naraH khiyo naary| ai03 / 34 // Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ nidhanam ( 24 ) nArmedhasam (sAma) nRmedhasamAGgirasa satramAsIna zvabhirabhyAhvayan so 'gnimupAdhAvatpAhi no agna ekayeti taM vaizvAnaraH paryudatiSThattato vai sa pratyatiSThattato gAtumavindata / tAM0 8 | = | 22 // nAsikA nAsike'u vai prANasya panthAH / za0 12 / 6 / 1 / 14 // madhyametatprANAnAM yannAsike / za0 13 / 4 / 416 // nAsike vA ete yajJasya yaduSNikkakubhau / tAM08 | 5 | 4 // nikAyazchandaH (yaju015 / 5) vAyurvai nikAyazchandaH / 065 25 // nigadaH Urvai raso nigadaH / kau0 12 / 1 // ,, " niprAbhyAH tadyadenA urasi indraH) nyagRhNIta tasmAnnigrAbhyA nAma / za0 3 / 6 / 4 / 15 nicAyya ( =STrA) agnejyotirnicAyyetyagnejrjyotirhaSTretyetat / za0 6 | 3 / 1 / 13, 41 // nicat (chandaH) nivRnipUrvasya nRteH / de0 3 / 20 // nidAghaH nidAghe vA ni no 'yaM dhIyAtA'iti / za0 13 | 8 | 1 / 4 // nidhana kAmam. (sAma) athaitagnidhana kAmaM ssarveSAM kAmAnAmavarudhyai / tAM0 12 / 9 / 12 // nidhanam (sAma) anAyatanaM vA etatsAma yadanidhanam / tAM 5 | 25 // atha yadasyAM dizi (= pRthivyAM ) yA devatA ye manuSyA ye pazavo yadannAdyaM tatsarvaM nidhanenApnoti / jai0 u0 1 31 / 6 // I 39 "" "" "3 99 " "" astamitaH ( zrAdityaH ) eva nidhanam / jai0 u0 1 12 / 4 // candramA nakSatrANi pitara aitanidhanam / jai0 u0 1 / 16 / 2 / (prajApatiH) nidhanampitRbhyaH ( prAyacchat ) / jai0 u0 1 / 12 / 2 // amAvAsyA nidhanam / Sa0 3 / 1 // prajApatireva nidhanam / jai0 u0 1 / 58 / 6 // (prajApatiH) hemantaM nidhanaM / akarot ) / jai0 u0 1 / 12 / 7 // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 256) nitiH] nidhanam (sAma) hemanto nidhanam / ss03|1|| " (prajApatiH) chando nidhanam (akrot)| jai. u01| 13 // 3 // (prajApatiH) zrotraM nidhanam (akrot)| jai0 u0 1 / 13 // 5 // (prajApatiH) vRSTiM nidhanam ( akarot ) / jai0u01 / 13 / 1 // ,, viza eva nidhanam / jai0 u01 / 36 / 6 // " majA nidhanam / jai0 u01| 36 // 6 // , vIyaM vai nidhanam / tAM07 / 3 / 13 // , pratiSThA vai nidhanam / kau0 27 / 6 // 26 // 3 // nidhA pAzA vai nidhaa| ai03 / 16 // nidhiH prathivI hoSa nidhiH| za06 / 5 / 2 / 3 // ninadaH balaM ninadaH / go0 u06 / 12 // nimeSa: nimeSo vpdaarH| tai0 2 / 1 / 5 / 6 // niyutaH pazavo vai niyutaH / taaN04|6| 11 // sh04|4|1|17|| , udAno bai niyutH| sh06|2|2|6|| niruktam (gAnam) etabai gAyatrasya karaM yanniruktam (gAnam ) / tAM0 7|1|uccairniruktmnubyaadetddh vA ekaM vAco 'nanvavasitaM pApmanA yaniruktaM tasmAniruktamanunayAdyajamAnasyaiva pApmano 'phtyai| kau011 / 1 // parimitaM vai niruktam ||sh05|4|4|13|| niruktA hi vAG nirukto hi mantraH / sh01||4||46|| nirgatiH iyaM (pRthivI) vai nitiriyaM vai taM nirarpayati yo nirmaccha. ti / sh07|2|1|11|| , iyaM (pRthivI) nitiH / sh05|2|3|3|| iyaM (pRthivI) nirgatiH / tai01|6|1|1|| nirvatyai mUlavarhaNI (mUlanakSatramiti saaynnH)| tai0 1 / 5 / 1 / 4 // (3 / 1 / 2 / 3 // ) , pApamA nitiH / sh07|3|1|1|| Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , [niSkevalyam ( 250 ) nitiH ghorA vai nitiH / / 07 / 2 / 1 / 11 // .. tigmatejA vai nirRtiH / za0 7 / 2 / 1 / 10 // , kRSNA vai niRtiH / sh07|2|1|7|| nairRto vai pAzaH / sh07|2|1|15 // nairmatA vai tuSAH / sh07|2|1|7|| nirdhatervA etanmukhaM yadvayAMsi ycchkunyH| ai02| 15 // , yA vA' aputrA patnI sA nitigRhItA / sh05|3|1|13|| nividaH nividbhirtyavedayantannividA nivittvam / tai02|2|8|5|| ,, (deyAH) nividbhiryavedayan / sh03|4|3|28 // taM (yazaM) vittvA nividbhinyavedayanyadvitvA nividbhiryaveda yaMstanividA nivittvam / ai03|6|| , atho annaM nivida ityAhuH / kau0 15 / 3, 4 // prANA vai nividaH / kau0 15 / 3,4 // svargasya haiSa lokasya roho yannivid / ai0 3 // 16 // sauryA vA etA devatA yanividaH / ai03|11|| AdityA nivit / jai0 u0 3 / 4 / 2 // atha vai nividasAveva yo 'sau (sUryaH) tapatyeSa hIdaM sarva nivedayannati / kau014|1|| cakSurnidhit / jai0 u03|4|3|| yadantarAtmaratanniyit / kau015 / 3 // go0 u03|21-22 // ,, garbhA vA eta ukthAnAM ynividH| ai03|10|| , pezA vA pata ukthAnAM ynnividH| ai03|10|| , kSatraM nivid / ai02 / 33 // 3 / 16 // niSadhaH (sAmadhizeSaH) niSedhana (vai davAH pazUn) paryagRhaNan / taaN015|| utsedhaniSedhau brahmasAmanI bhavata utsedhenavAsma pazUnutsidhya niSedhena parigRhNAti / tAM0 19 / 7 / 4 // nikavalyam (zastram) niSkevalyaM bahvayo devatAH prAcyaH zarayante bahvaya UrdhvAH,athaitadindrasyaiva niSkevalyaM taniSkevalyasya niSkevalyatvam / kau0 15 // 4 // Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 251 ) nRmNam ] niSkevalyam(zastram)AtmA yajamAnasya niSkevalyam / ai08||2|| niSTyA ( nakSatram ) niSTyA hRdayam (nakSatriyasya prjaapteH)| tai0 1 / 5 / 2 // 2 // (="svAtiH" iti sAyaNaH) vAyoniSTayA / tai0 1 / 5 / 1 / 3 // 3 / 1 / 1 / 10 // yAM kAmayeta duhitaraM priyA syAditi / tAniSTyAyAM dadyAt / (patyuH) priyaiva bhavati / naiva tu (pitugu haM) punarAgacchati / tai01|5|2|3|| nivaH (sAmavizeSa:) RSayo vA indraM pratyakSanApazyan sa vasiSTho'kA mayata kathamindraM pratyataM pazyeyamiti sa etannihavamapazyattato vai sa indra pratyakSamapazyat / tAM0 15 / 5 // 24 // sendraM vA etatsAma yadetatsAma bhavati sendratthAya / tAM015 / 5 / 24 // mihayo bhavatyanAdyasyAvaruSya / tAM0 15 / 5 22 / / nihavAnaM chandaH etadvai nihnavAnaM chando yanna zaMsiSamiti / taaN08|612|| nIvArAH sa (bRhaspatiH) nIvArAgniravRNIt / tannIvArANAM niivaartvm| tai01|3|6 / 7 // atha bRhaspataye vAce / naiSAraM caruM nirvapati / za0 5 / 3 / 3 / 5 // sa (bRhaspatiH) etaM bRhaspataye tiSyAya naivAraM caru payasi niravapas / tai03|1|4|6|| patajhai devAnAM paramamannaM yanIvArAH / te 1 / 3 / 6 / - // ete brahmaNA pacyante yniivaaraa| sh05|1 / 4 / 14 // ,, ete vai brahmaNA pacyante ynniivaagHsh05|3|3|5|| nacakSA: (yju012|20) prajApati nRckssaa| sh06|7|4|5|| ,, (yaju014 / 24) devA va nRcksssH| sh08|4|2|5|| nRmNam (yaju0 38 / 14) amenyasme mumNAni dhArayetyakrudhyanno dhanAni dhArayasyevaitadAha / (nRmnnaanidhnaani)| za0 14 // 2 // 2 // 30 // " annaM vai namNam / kau027|| 5 // Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [nyagrodha: ( 252) nRmaNA (yaju0 12 / 18) prajApati nRmaNA / sh06|7|4|3,5|| nRvAhasA (yaju0 23 / 6) ahorAtre vai navAhasA (nRvaahso)|03| 9 / 4 / 3 // nRSad (yaju0 12 / 14) prANo vai nRSanmanuSyA narastadho 'yaM manuSyeSu prANo'gnistametadAha / sh06|7|3|11|| , (yju017| 12) prANo vai nRSad / sh09|2|1|8|| ,, eSa (sUryaH) vai nRSat / ai04|20 // neSTA patnIbhAjanaM vai neSTA / ai06|3|| go0 u04|5|| 1. agnihi devAnAM pAtnIvato neTartidhAm / kau0 28 / 3 / / naipAtitham (brahmasAma) sAmAHyayat svargAya yujyate svargAllokAnna dhya vate tussttuvaanH| tAM0 14 / 10 / 5 // naimizIyAH etena (dvAdazasaMvatsarAkhyena satreNa) dhai naimizIyAH sarvA mRddhimArnuvan / tAM0 25 // 6 // 4 // naiSAdaH etadvA avarAyamanAcaM yatraiSAdaH / kau0.25 / 15 // naudhasam (sAma) devA vai brahma vyabhajanta tAnnodhAH kAkSIvata Agacchate 'bruvannRSina Agastasmai brahma dadAmeti tasmA etatsAma prAyacchanyodhase prAyacha staramAnaudhasam / taaN07|10| 10 // bRhadadhyetatparokSa yaudhsm| taaN07|10|8|| brahma vai naudhasam / tAM07 / 10 / 10 // 11 / 4 / 9 // brahmavarcasakAma etena (nausena) studhIta / tAM0 7 / 10 / 11 // nyagrodhaH te yannyazco 'roIstasmAnya rohati nyanoho nyagroho ve mAma tamprohaM sansaM myagrodha ityAcakSate / ai07|30|| nyaJco nyagrodhA rohanti / sh013|2|7|3|| adhi devA yajJaneSTA svarga lokamAyastaMtratAMzcamasAmmyujarata nyagrodhA abhayan nyujamA iti hApyemAnetAAcakSate kurukSetra teha prathamajA nyagrodhAnAM tebhyo hAmye 'dhijaasaaH| ai0 7 // 30 // asthibhya evAsya svadhAnavarasa nyagrodho 'bhavat / zA0 12 / Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 253 ) paGkiH ] nyagrodhaH teSAM camasAnAM raso 'vaGitte (nyagrodhasya) 'varodhA abha vannatha ya UrdhvastAni phalAni ai0 7 // 31 // parokSamiva ha vA eSa somo rAjA yannyagrodhaH / ai0 7 // 31 // , kSatraM vA etadvanaspatInAM ynygrodhH| ai0 7 / 31 // 8 // 16 // nayamodhena janyaH (abhissinycti)| mitrANyevAsmai klpyti| 01 / 7 / 8 / 7 // nyarbudam yo bai bAco bhUmA / tannyarbudam / tai0 3 / 8 / 16 / 3 // nyujaH "nyagrodhaH" zabdaM pazyata / myUnaH bhalaM myU khaH / ko022|6,8|| 25 // 13 // 30 // 5 // " mana nyU~khaH / ai05|3|| 6 / 29, 30, 36 // go0 u0 6 / 8,12 // pakSiNaH ye bai vidvA saste pakSiNo ye 'vidvAsaste 'pakSAtri vRtpazavazASeSa stomo pakSau kRtvA svarga lokaM prayanti / sAM0 14 / 1 / 13 // pacau vRhadrathamsare chando cAvApRthivI devate pakSau / za0 10 / 3 / 2 // 4 // paGktiH (chandaH ) paGkiH pacinI paJcapadA / 30 3 // 13 // paJcapadA paGkiH / ai05|18,16, 21 / / 6 / 20 // kau01| 3,4 // 11|2||13||2||sh09|2| 3 / 41 // tAM0 12 / 1 / 6 // go0 pU04 / 24 // go004|4|| atha yA paGkSipazcapadA saptadazAkSarI sadhaiyaryajamAnaM svarga lokamabhivahantI vidyAt... go0 puu03|8|| pazcAkSarA paGgiH / tai0 2 / 7 / 10 / 2 // yasya daza tAH paDim / kau06|2|| catvAriMzadakSarA pddddiaa| kau0 17 // 3 // paMktirviSNoH pattI / go0 u02|| paNindo maruto devatA DIvantau / 2010 / 3 / 2 // 10 // Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [patiH paktiH (chandaH) paDi ( 254) tandraM chandaH / sh08|2|4|3 // 8 / pRthuriva vai paGkiH / za0 12 / 2 / 4 / 6 // go0 pU0 5 // 4 // pakSau paDyaH / sh08|6|2|3, 12 // zrotraM pani / sh010|3|1|1 // paDilardhA ( dik )|sh 8 / 3 / 1 / 12 // pAi hyantram (azyaM khAdha copyaM leAM peyamiti saaynnH)| taaN05|2|7|| pAGgamannam / tAM0 12 / 1 / // paDi; annam / ai06|| 20 // annaM va paGkiH / go0 u06 / 2 // pratiSThA vai paGkiH / kau0 11 / 3 // 17 // 3 // pAGga itara AtmA loma tvaG mA samasthi mjaa| taaN05|1|4|| pAGgo 'yaM puruSaH paMcadhA vihito lomAni tvaG mAMsamasthi majjA / ai02|14 // 6 / 29 // pAGkaH puruSaH / kau0 13 / 2 // tAM0 2 / 4 / 2 // go0 u04|7|| yajamAnacchandasaM ptiH| kau0 17 / 2 // pAGgaH pshuH| sh01|5|2|16|| pADAH pshvH| ai0 3 // 23 // 4 / 3 // 5 / 4, 6, 18, 19 // kau0 13 / 2 // te0 1 / 6 / 3 / 2 // tAM0 2 / 4 / 2 // go0 u03|20||4|7|| pAMkto yjnyH| za. 1 / 5 / 2 / 16 // go0 pU0 4 / 24 // go0 u02|3||3|| 20 // 4 / 4, 7 // pADo vai yaH / ai0 1 / 5 // 3 / 23 // 5 // 4, 18,19 // kau0 1 / 3,4 // 2 // 1 // 13 // 2 // tai01|3|3|1|| tAM06 / 7 // 12 // pAhi paJcamamahaH / kau0 26 // 5 // Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 255 ) pazcadazaH] paJca cUDAH ( iSTakA: ) hotrAH paJca cuuddaa| za0 8 / 6 / 1 / 11 // yAH (amuSmAdAdityAtU) parAcyaH (paJca dizaH) tAH paJca cuuddaaH| sh08|6|1|14|| mithunaM paJca cUDAH / sh08|6|1|12|| prajA paJca cUDAH / sh08|6|1|13|| pazca janA: devamanuSyANAM gandharvApsarasAM sarpANAM ca pitRNAM caiteSAM vA etatpazcajanAnAmuktham (yadvaizvadevam )|ai03|31|| vizve devA aditiH paJca janA iti / ye devA asurebhyaH pUrve paJca janA Asan ya evAsAvAditye puruSo yazcandramasi yo vidyuti yo 'psu yo 'yamakSannantareSa eva te / tadeSA (aditiH ) eva / jai0 u01 / 41 / 7 // paJcadazaH ( stomaH) kSatraM vA etadaharabhinirvadati yatpaJcadazam / tAM0 11 / 11 / 8 // kSatraM paJcadazaH / ai0 8 / 4 // tAM0 16 / 17 / 3 // taramAdrAjanyasya paJcadaza stomaH / taaN06|1|8|| tAn ( pazUn ) indraH pazcadazena stomena nApnot / te 2 / 7 / 14 / 2 // grISmeNa devA RtunA rudrAH paJcadaze stutam / vRhatA yazasA balam / havirindre vayo dadhuH / tai0 2 / 6 / 19 / 1 // ojo vA indriyaM vIrya paJcadazaH / ai0 8 / 3, 4 // Ajo vIrya paJcadazaH / tAM0 11 / 6 / 11 // 11 // 11 / 14 // 20 / 10 / 1 // taM (paJcadazaM stomaM ) vojo blmityaahuH| taaN010| vIrya paJcadazaH / ai08|4|| zreSTubhaH paJcadazastomaH / taaN05|1|14 // pazcadazo ve vjrH|ko07|2|| 15 // 4||ss03| 4 // 02 / 2 / 7 / 2 // tAM0 2|4|2||sh01| 3 / 5 / 7 // 3 / 6 / 4 / 25 // Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pazcacyAhatayaH ( 256 ) paJcadazaH (stomaH) pazcadazo hibajraH / sh04|3|3.14|| vajo ve paJcadazaH / taaN016|2|5|| paJcadaza eva mahaH / go0puu05|15|| candramA vai paJcadazaH / eSa hi paJcadazyAmapakSIyate paJcadazyAmApUryate / tai01|5|10|5|| ardramAsa: paJcadazaH / taaN06|2|2|| arddhamAsa eva pazcadazasyAyatanam / tAM0 10 / 1 / 4 // yatpazcadazo yadevAsya ( yajamAnasya ) urasto bAhrorapUtaM tattenApahanti / tAM0 17 / 5 / 6 // grIvAH paJcadazazcaturdaza vitasyAM karUpharANi bhavanti vIrya paJcadazam / go0 puu05|3|| prANo vai trivRdAtmA paJcadazaH / taaN016|11|3|| paJcadazazcaikaviMzazca bA~tau tau gauzcAvizvAnvasRjyatAM tasmAttau bArhataM prAcIna bhAskurutaH / tAM0 pazcabila: sadyatpazca havI7Si bhavanti teSAM paJca bilAni tasmAcaruH paJcabilo nAma | sh05|5|1|1|| pazcamamahaH pAjhaM hi pazcamamahaH / kau029 / 5 // , pazavaH paJcamamahaH / kau0 23 / 4 // , viSuvAnve paJcamamahaH / tAM0 13 / 4 / 16 // 13 / 5 / 10 // paJcamI citi: yajamAna eva paJcamI citiH / za0 - / 7 / 4 / 16 // , prIvA eva paJcamI citiH| za0 8 / 7 / 4 / 21 // paJcaviMzaH (stomaH) etena vai gaurAGgirasaH saMrva pApmAnamataratsarvaM pApma nantaratyetena stomena tuSTuvAnaH / tai0 16 / 7 / 7 // caturvizI cai saMvatsaro 'naM pazcavizam / taaN04|10|5|| "garbhAH paJcaviMzaH" zabdamapi pazyata / paJca vyAhRtayaH tA vA etAH paJca vyAhRtayo bhavantyo zrAvayAstu zrISa Dyaja ye yajAmahe vauSaDiti / za0 1 / 5 / 2 / 16 // " Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 257 ) patiH ] paJca vyAhRtayaHo zrAvayeti vai devAH / virAjamabhyAjuhuvurastu auSa Diti vatsamupAvAsRjana yajetyudajayanye yajAmaha' ityupAsIdanvaSaTkAreNaiva virAjamaduhateyaM (pRthivI) bai virADasyai vA' eSa dohaH / sh01|5|2|20 // o zrAvayeti vai devAH / purovAta sasRjire 'stu auSaDityabhrANi samaplAvayanyajeti vidyutaM ye yajAmaha iti stanayitnuM vaSaTkAreNeva prAvarSayan / sh01|5| 2 // 18 // paJcahotA tasmai (brahmaNe) paJcama hUtaH pratyaNot / sa pazcahUto 'bhavat paJcahUto ha vai namiSaH / taM vA etaM pazcahUta santaM paJcahotetyAcakSate parokSapriyA icha hi devaaH| ta0 2 / 3 / 11 / 3-4 // saMvatsaro vai pazcahotA / tai0 2 / 2 / 3 // 6 // , atiH paJcahotrA / 02 / 2 / 8 / 4 // , agniH paJcahotA / tai02|3|1|1|| agniH paJcahotRNA hotA / tai02|3|5|6|| , suSagaryo vai paJcahotA / tai0 2 / / 8 / 2 // cAturmAsyAni pazcahotuH (nidaanm)| tai02|2|11| dhA paJcAlAH kriSaya iti ha vai purA pazcAlAnAcakSate / za0 13 / 5 / " tasmAdasyA dhruvAyAM madhyamAyAM pratiSThAyAM dizi ye ke ca kurupakSAlAnAM rAjAnaH savazozInarANAM rAjyAyaiva te 'bhiSicyante rAjetyenAnabhiSiktAnAcakSate / ai0 8 / 14 // patAH pataniSa zreSvanemvati rthmudiiksste| pataGga ityAcakSate / jai. u03|35 / 2 // , (R0 10 / 177 / 1) prANo cai patana / kau0 8||je. u03|35 / 2 // 3 // 36 // 2 // patiH tasmAdekasya bayo jAyA bhavanti naikasyai bahavaH sahapatayaH / ai03|23 // , tammAdekasya bahayo jAyA bhavanti na hephasyA bahavaH shptyH| go0 u03|20|| Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pathyA svastiH ( 258 ) patnI zriyai vA' etadpaM yatpatnyaH / za0 13 / 2 / 6 / 7 // ., zriyA vA etadrapam / yatpatnyaH / tai03| / 4 / 7-8 // , gRhA vai palyai pratiSThA / sh03|3|1|10|| ,, gArhapatyabhAjo vai patnyaH / kau03|6|| , ayazo vA eSaH / yo'patnIkaH / tai02|2|2|6|| tasmAdapatnIko 'pyagnihotramAharet / ai07|6|| ,, atho aryo vA eSa praatmnH| yatpatnI / tai03|3|3|5|| ,. jaghanA? vA eSa yajJasya yatpatnI / sh01|3|1|12||2|| 5 / 2 / 26 // 3 / 8 / 22 // , pUrvAdhoM vai yajJasyAdhvaryurjaghanArdhaH patnI / sh01|9|2|3 // , patnI dhaayyaa| go0 u03 / 21, 22 // ai03|23 // ,, patnI sthAlI / tai0 2 / 1 / 3 / 1 // ,, patnIbhAjanaM vai neSTA / ai06|3|| go0 u04|5|| .. antabhAjo vai patnyaH / kau016 / 7 // , catalo jAyAH (=palya:) upakaptA bhavanti / mahiSI vAvAtA parivRktA pAlAgalI / za0 13 / 4 / 1 / 8 // , sA (sukanyA) hovAca yasmai mAM pitA 'dAmnavAhaM taM jIvantara hAsyAmIti / sh04|1|5|9|| ("jAyA," "yoSA," "strI" ityetAnapi zabdAn pazyata) pathikRt agni pathikRt / kau0 4 / 3 // , agni pathaH kartA / za0 11 / 1 / 5 / 6 // pathyA svastiH vAgvai pathyA svastiH / kau07|6 // sh03|2|3|8|| 4 / 5 / 1 // 4 // vAghyeSA (pathyA svastiH ) nidAnena / za0 3 / 2 / 3 / 15 // sA (pathyA svastiH) udIcI dizaM prAjAnAt / kau0 udIcImeva dizam / pathyayA vastyA prAjAnaMstasmAdatrIsarAhi vAgvadati kurupazcAlanA / za0 3 / 2 / 3 / 15 // (he devA! yUyaM) mayaiva (pathyayA) prAcI dizaM prjaanaath| Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 256 ) payaH] pathyA svastiH yatpathyAM (aditi) yajati tasmAdasau ( AdityaH)pura udati pazcA'stameti pathyAM hyeSo 'nusaMcarati / ai0 1 / 7 // pathyA pUSNaH patnI / go0 u0 2 / 6 // padanidhanam ( sAma) imaM vAva devA lokaM padanidhanenAbhyajayan / tAM 10 / 12 // 3 // padapaGktizchandaH ( yaju0 15 / 4) atyaM vai lokaH padapazchindaH / za0 8 / 5 / 2 / 4 // padam AtmA vai padam / kau0 23 // 6 // padastobhaH (sAmavizeSa:) padoruttamamapazyattatpadastobhasya padastobhatvam / tAM0 13 / 5 / 24 // indro vRtrAya vajramudayachattaM SoDazabhirbhogai: paryyabhujatsa etaM padastobhamapazyattenApAveSTayadapaveSTayanniva gAyat pApmano 'pahatyai / taaN013| 5 / 22 // padyA ( virAT ) padyayA vai devAH svarga lokamAyan / taaN08|5| 7 // payaH ytpystdrtH| go0 u02|6|| ,, payo hi retH| sh06|5|1| 56 // ,, retaH pyH| zaM0 12 / 4 / 1 / 7 // ,, ( agniH ) tAM ( gAM) sambabhUva tasyA (gavi) retaH prAsiJca ttatpayo 'bhavat / sh02|2|4|15|| tasmAtprathamadugdhaM ( payaH ) uSNaM bhavatyagnehi retaH / za0 2 / 2 / 4 / 15 // ,, samAnajanma vai payazca hiraNyazcobhaya hyagniretasam / za0 3 / 2 / 4 / 8 // ,, kSatraM vai payaH / za0 12 / 7 / 3 / 8 // , ( yajJasya) prANaH payaH / sh06|5|4|15||2|3| 32 // , antarhitamiva vA etdytpyH| taaN06|6|3|| , (yaju0 12 / 113 // ) raso vai pyH| za0 4 / 4 / 4 / - // 7 // 3 / 1 / 46 // Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ paramaM vyoma ( 260 ) payA: Apo hi payaH / kau05 // 4 // go0 u0 1 / 22 / / apAmeSa oSadhInA raso yatpayaH / za0 12 / 8 / 2 / 13 // eSa ha vai sarvAsAmoSadhInAM raso yatpayaH / kau0 2 / 1 // payo vA oSadhayaH / tai0 3 / 7 / 1 / 5, 6, 7, 8 // somaH payaH / za0 12 / 7 / 3 / 13 // "" 23 " 99 99 99 19 99 99 4 / 6 // vaizvadevaM hi payaH / go0 u0 1 / 17 // pitRdevatyaM payaH / kau0 10 // 6 // vAyavyaM payo bhavati / za0 2 / 6 / 3 / 6 // sa (vanaspatiH ) u vai payobhAjanaH / kau0 10 / 6 // "" payayA yadasmAt ( prajApateH ) tadvetaH parApatadeSA sA payasyA maitrA " "" 20 varuNI / za0 6 / 5 / 1 / 56 // maitrAvaruNI pavasyA | za0 2 / 4 / 4 / 14 // maitrAvaruNI payasyA bhavati / za0 5 / 5 / 1 / 1 / / mitrAvaruNayoH payasyA / za0 4 / 2 / 5 / 22 // etadvai mitrAvaruNayoH svaM haviryatpayasyA / kau0 18 / 12 // saMsthitAyAM codavasAnIyAyAM maitrAvaruNyA payasyayA yajeta tasyA uktaM brAhmaNaM naitayAniSTvAgnicinmaithunaM careteti / kau0 19 / 7 // yoSA payasyA reto vAjinam / za0 2 / 4 / 4 / 21 // 2 / 5 / 1 / 16 // paraM rajaH (yaju0 13 / 44 ) zrotraM vai para rajo dizo ne zrotraM dizaH paraM rajaH / za0 7 | 5 | 2 / 20 // paramaM vyoma ( yaju0 13 / 42, 44 ) ime vai lokAH paramaM vyoma / za0 7 / 5 / 2 / 189, 20 // "" 333 39 sauyyai payaH / tai0 3 / 9 / 17 / 4 // jAgatamayanaM bhavati pazukAmasyeDAnidhanaM payasAmuSmi~loka upatiSThate / tAM0 13 / 4 / 10 // I " aindraM payaH / go0 u0 1 / 22 // tadyadevAtra payastammitrasya, soma eva varuNasya / za0 4 / 1 / 91 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 261 ) parANi paramapuruSaH yo vidyuti sa paramapuruSaH / jai0 u01|27 // 2 // paramama anto vai paramam / ai05|21|| paramA parAvat anuSTupa vai paramA parAvat / ai03|15 // parameSTI ( yju014|9) Apo vai prajApatiH parameSThI tA hi parame sthAne tiSThanti / sh08|2|3|13|| ,, tata etaM parameSThI prAjApatyo yajJamapazyadyadarzapUrNamAsau tAbhyA mayajata......sa Apo 'bhavata...... paramAdvA' etatsthAnAdvarSati yaddivastasmAtparameSThI nAma / za0 11 / 1 / 6 / 16 // ,, ayaM vA idaM paramo 'bhUditi / tatparameSThinaH parameSThitvam / te 2 / 2 / 10 / 5 // parameSThI vA eSaH / yadodanaH / tai0 1 / 7 / 10 // 6 // , Rtameva parameSThi / tai01|5|5|1|| ,, parameSThI khArAjyam / parameSThitAM gacchati ya evaM veda / tAM0 19 / 13 / 3, 4 // 22 // 18 / 4,5 // , prajApati vighastaM devatA AdAya vyudakrAmastasya (prajApateH) parameSThI zira AdAyotkramyAtiSThat / za0 8 / 7 / 3 / 15 // parazuH dhano vai parazuH / sh03|6|4|10|| parAka: (trirAtraH) yadvA etasyAkantadasya parAk tat parAktasya parA katvam / tAM0 21 / 8 / 3 // parAvaitena svarga lokamAkramate / tAM0 21 // 8 // 2 // parAkeNa vai devAH svarga lokamAyan / svargakAmo yajeta / tAM0 21 / / / 2 // parAgvasuH agvimuI bai devAnAM brahmA parAgvasurasurANAm / go0 u0 (" parAvasuH" zabdamapi pazyata ) parANi (paraHsAmAkhyAnyahAni ) paraiH devA AdityaM suvarga lokamapArayan yadapArayan tat parANAM paratvam / tai0 1 / 2 / 4 / 3 // parairve devA Aditya svarga lokamapArayanyadapArayastatparANAM paratvam / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [parimAdaH ( 262 ) ( "sparANi" zabdamapi pazyata ) / tAM0 4 / 5 / 3 // parAvataH ( R0 10 / 63 / 1 ) anto vai praavtH|ai05|2|| kau0 22 // 5 // 23 / 7 // parAvasuH parAvasurha vai nAmAsurANA hotA / za0 1 / 5 / 1 / 23 // ("parAgvasuH" zabdamapi pazyata ) parikSit agniImAH prajA parikSetyagniM hImAH prajAH parikSiyanti / ai0 ., agnirva parikSit / ai06| 32 // go0 u06|12|| , saMvatsaro vai parikSita saMvatsaro hIdaM sarva parikSiyatIti / go0 u06 / 12 // ,, saMvatsaro vai parikSit / ai06|| 32 // paricarA yajamAna: paricarA / taaN03|1|3||3|3|2|| 3 / 8 / 3 // 3 // 12 // 3 // paritasthuSaH ime vai lokAH paritasthuSaH / tai03|1|4|2|| paridhayaH paridhIna paridadhAti / sh01|3 / 3 / 13. // ,, dizaH pridhyH| ai0 5 / 28 // tai02|1|5|2|| , ime vai lokAH paridhayaH / tai0 3 / 8 / 18 // 4 // , guptyai vA abhitaH paridhayo bhavanti / sh01|3|4|8 // paridhAnIyA dizaH paridhAnIyA / jai0 u03|4|2|| , zrotramparidhAnIyA / jai0 u03|4|3|| , pratiSThA paridhAnIyA / kau0 15 / 3 // 16 // 4 // , pratiSThA vai paridhAnIyA / go0 u03|21, 22 // paripatiH mano vai paripatiH / go0 u0 2 / 3 // pariplavam devacakraM vA etatpariplavam / kau0 20 / 1 // paribhUzchandaH ( yaju0 15 / 4) dizo vai pribhuushchndH| za0 8 / 5 / 2 / 3 // parimaraH yo ha vai brahmaNaH parimaraM veda paryenaM dviSanto bhrAtRvyAH pari sapatnA mriyante / ai0 8 / 28 // parimAdaH (bahuvacane) tvak ca vA etalloma ca mahAvratasya ytprimaadH| taaN05|6|11 // Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 ( 263 ) parivatsaraH sUryaH parivatsaraH / tAM0 17 / 13 // 17 // AdityaH parivatsaraH / tai0 1 / 4 / 10 / 1 // parivatsaro valivardaH / tai0 3 | 8 | 20 | 5 // parivApa: ( =lAjA iti sAyaNaH) bhAratyai parivApaH / tai0 1 / 5 / >> 11 / 2 // praznameva parivApaH / ai0 2 / 24 // " parivRktI (= parivRktA ) yA vA aputrA patnI sA parivRttI ( parivRktI ) / za05 / 3 / 1 / 13 // suvariti parivRktI / tai0 3 / 9 / 4 / 5 // 1 "" parizrita yonirvai parizritaH / za0 7 / 1 / 1 / 12 // 39 "" " "" 39 J. " parIzAsI ] parizridbhirevAsya rAtrIrApnoti / za0 10 / 4 / 3 / 12 // paricita eva zrIstaddhi rAtrINA" rUpam / za0 10 / 2 / 6 / 17 // asthInyeva zrIstaddhi parizritA17 rUpam / za0 10 / 2 / 6 / 18 // asthIni vai parizritaH / za0 7 / 1 / 1 / 15 // lomAni vai parizritaH / za0 6 / 1 / 1 / 10 // tasya ( asya lokasya ) Apa eva paricitaH / za0 10 / 5 / 4 / 1 // ApaH parikSitaH / za0 7 / 1 / 1 / 13 / / 6 / 2 / 1 / 20 // Apo vai paricitaH / za0 6 | 4 | 3 | 6 // pariSTubdheDam ( sAma ) ( devAH ) antarikSaM pariSTubdheDena ( abhyajayan ) / tAM0.10 / 12 / 4 // pariSTobhantI pariSTobhantI triSTup / tAM0 11 / 1 / 2 // parisArakam tasmAddhApyetarhi parisArakamityAcakSate yadenaM sarasvatI samaMtaM parisasAra | ai0 2 / 16 // parisruta ziznAdevAsya raso 'snuvatsA parinadabhavat / za0 12 / 7 / 1 / 7 // " naiSa somo na surA yat parit / za0 5 / 1 / 2 / 14 // parIzAsau ime vai dyAvApRthivIM parIzAsau / za0 14 / 2 / 1 / 16 // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ parNaH ( 264 ) parucchepaH asurIndraM pratyakramata parvanparvanmuSkAnkRtvA tAmindraH pratijigISanpavanparvaJchepAMsyakuruta / kau0 I 23 // 4 // indra u vai parucchepaH / kau0 23 | 4 // " paro rajAH eSa vAva sa paro rajA iti hovAca / ya eSa (sUryaH) tapati / tai0 3 | 10 | 9 // 4 // parjanya: ( arvAgvasuH = parjanyaH, yaju0 15 / 19 ) atha yadarvAgvasurityAhAto ( parjanyAt) hArvAgvasu vRSTiranaM prajAbhyaH pradIyate / 39 39 99 "" 99 dd "" 39 " dw za0 8 / 6 / 1 / 20 // parjanyo me mUrdhni zritaH / tai0 3 | 10 |8|8 // parjanyo vA udgAtA / za0 12 / 1 / 1 / 3 // krandatIva hi parjanyaH / za0 6 / 7 / 3 / 2 // parjanyaH sadasyaH / go0 pU0 1 / 13 // parjanyaH ( saMvatsarasya ) vasordhArA / tai0 3 | 11 | 10 | 3 // tAn ( devAn ) AdityaH parjanyaH purobalAko bhUtvA 'bhiprettAn dRSTyA 'zanyA vidyutA 'han / Sa0 1 / 2 // parjanyo vai bhavaH parjanyAddhIda sarve bhavati / 0 6 | 1 | 3 / 15 / / parjanyo vA agniH / za0 14 / 6 / 1 / 13 // pabhiH parjanyairvA mArutairvA ( pazubhiH ) varSAsu ( yajate ) / za0 13 / 5 / 4 / 28 // tau ( anaDvAhau ) yadi kRSNau syAtAmanyataro yA kRSNastatra vidyAdvarviSyatyaiSmaH parjanyo vRSTimAn bhaviSyatIti / za0 3 | 3 / 4 / 11 // parNaH (= palAzaH) tasya ( somasya ) parNamacchidyata tatparNo bhavat tatpa rNasya parNatvam / tai01 / 1 / 3 / 10 / 3 / 2 / 1 / 1 // tRtIyasyAmito diSi soma AsIt / taM gAyatryAharat / tasya parNamacchidyata / tatparArNo 'bhavat / tatparANasya parNatvam / tai0 1 / 1 / 3 / 10 // 3 / 2 / 1 / 1 // " Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 265 ) palAzaH] paNaH (=palAzaH) yatra vai gAyatrI somamacchApatattadasyA' prAharantyAs apAdastAbhyAyatya parNa praciccheda gAyatryai vA somasya vArAzastatpatitvA parNo 'bhavattasmAtparNo naam| gAyatro vai parNaH / tai0 3 / 2 / 111 // somo vai prnnH| sh06|5|1|1|| brahma vai pararNaH / tai01|7|1|6||3|2|1 / 1 // devA vai brahmannavadanta / tatparNa upATaNot / suzravA vai nAma / te0 1 / 1 / 3 / 11 // devAnAM brahmavAdaM vadatAM yat / upANoH suzravA vai shruto'si| tato mAmAvizatu brahmavarcasam / tai0 1 / 2 / 1 / 6 // praarnnmyenaadhvryurbhissinycti.| tai0 1 / 7 / 8 / 7 // ("palAzaH" zabdamapi pazyata ) paryAyaH yatparyAyaH paryAyamanudanta tatparyAyANAM pAyatvam / ai0 , yatparyAyaiH paryyAyamanudanta tasmAtparyAyAH tatparyyAyANAM pAyatvam / go0 u05|1 // ., (devAH ) tAn (asurAn ) samantaM paryAyaM prANudanta yatpa vyaM prANudanta tatparyAyANAM paryAyatvam / taaN06|1|3|| paryAsaH pratiSThA vai paasaaH| kau0 25 : 15 // parzavaH ( bahuvacane ) tasmAdimA ubhayatra parzavo baddhAH kIkasAsu ca jatruSu ca / za0 -1.6 / 2 / 10 // parzava u ha vai pakrayaH / kau010| 4 // , parzavo bRhtyH| za0 8 / 6 / 2 / 10 // palAzaH mAsebhya evAsya (prajApateH) palAzaH samabhavat tasmAtsa bahurasa lohitarasaH / za0 13 / 4 / 4 / 10 // sarveSAM vA eSa vanaspatInAM yoniyNtplaashH| ai02|1|| tejo bai brahmavarcasaM vanaspatInAM plaashH| ai02||1|| , pAlAzaM (yUpaM kurvIta ) brhmvrcskaamH| kau0 10 / 1 // , brahma vai palAzasya palAzam (=parNam ) / sh02|6|2|8|| Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pazaSaH (266) palAza: brahma vai palAzaH / sh01| 3 / 3 / 16 // 5 / 2 / 4 / 18 // 6 / 6 / 3 / 7 // ,, pAlAzaM (zaGka) purastAda, brahma vai palAzaH / za013 / / 4 / 1 // somo vai palAzaH / kau02||2||sh06|6|3|7|| ,, pAlAzaM (yUpaM ) puSTikAmasya (kroti)|04|4|| ("parNaH" zabdamapi pazyata) pavamAnaH yo vA agniHsa pavamAnastadapyetadRSTiNoktamagniRSiH pavamAna iti / ai02| 37 // prANo vai pavamAnaH / sh02|2|1|6|| ayaM vAyuH pavamAnaH / sh02|5|15|| (ghAyuH) yatpazcAdvAti / pavamAna eva bhUtvA pazcAdvAti / te. 2 / 3 / 6 / 6 // tasmAduttarataH pazcAdayaM ( vAyuH) bhUyiSThaM pavate savitRprasUto hoSa etatpavate / ai. 1 / 7 // AtmA vai yajJasya pavamAnaH / tAM07 / 3 / 7 // somo ve pavamAnaH / za0 2 / 2 / 3 / 22 // , mAdhyandinasya pavamAnaH ( svayaM: ) / taaN07|4|1|| , pavamAnokthaM vA etadyadvaizvadevam (shstrm)| kau0 16 / 3 // patrim pavitraM vaidrbhaaH| sh03|1 / 3 / 18 // tai0 1 / 3 / 7 / 1 // 3 / 8 / 2 / 3 // pavitraM vA praapH| sh01|1|1|1||3|1|2|10|| agnirvAva pavitram / tai0 3 / 3 / 7 / 10 // ( yaju0 1 / 12) ayaM vai pavitraM yo 'yaM ( vAyuH ) pavate / sh01|1|3|2|| 1 / 7 / 1 / 12 / / .., pavitraM vai vAyu / tai 3 / 2 / 5 / 11 // , prANApAnau pvitre| tai03|3|4|4||3|3|6|7|| prANodAnI pavitre / za0 1 / 8 / 1 / 44 // pazaSaH (agniH) etAnpazca pazUnapazyat / puruSamazvaM gAmadhimajaM yadapazyattasmAdete pazavaH / sh06|2|1|2|| , (prajApatiH) teSu (pazuSu) etaM (agni) apazyattasmAdvevate pshssH| sh06|2|1|4|| Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 267 ) pazava.] pazavaH agnidhai pazunAmISTe / sh04|3|4|11|| , ta' ete sarve pazavo yadagniH / sh06|2|1|| 12 // , Agneyo vAva sarvaH pshuH| ai0 2 / 6 // ,, AgneyAH pazavaH / tai01|1|4|3|| , agniISa yatpazavaH / sh06|2|1|12|| , agnireSa yatpazavaH / sh06|3|2|6|| , pazureSa yadagniH / sh06|4|1|2 // 7 / 2 / 4 / 30 // 7 // 3 / 2 / 17 // te devA anuSanpazuo' agni / za0 6 / 3 / 1 / 22 // , agnirhi devAnAM pazuH / ai0 1 / 15 // , yonirdhe pazUnAmAhavanIyaH (agniH)| kau0 18 / 6 // go0 u0 4 / 6 // ,, raudrAce pazavaH / sh06|3|2|7|| , rudraH (ecainaM rAjAnaM ) pazUnAM ( subte)|te. 1 / 7 / 4 / 1 // , rudra ! pazUnAM pate / tai03|11|4|2|| , rudra hi nAti pazaSaH / sh03|2|4|20 // , tato vai sa (aryamA) pazumAnabhavat / tai03|1|4| / , etAbhiH ( ekonaviMzatibhI rAtribhiH) vAyurAraNyAnAM pazUnAmA dhipatyamAznuta / tAM023 / 13 / 2 // te (pazavaH) anuSandhAyu asmaakmiishe| jai0 u01|52|| 4 // , ghAyupraNetrAvai pazavaH / sh04|4|1|15|| ,, te vAyuzca pazavazcAbruSabhiraktaM sAmro vRNImahe pazavyamiti / jai. u01| 52 // 4 // tvaSTA vai pazanAmISTe / 203 / 7 / 3 / 11 // , tvaSTA pazUnAM mithunAnA ruupkRdrpptiH|02|5|7|4|| " tvaSTurhi pazavaH / za0 3 / / 3 / 11 // .. pazavo vai saSitA / sh03|2|3|11|| , antarikSadevatyAH khalu vai pazaSaH / tai0 3 / 2 / 1 / 3 // , pazavo vai vaizvadevam (shlm)| kau0 16 // 3 // ,, daivyo vA' patA vizo ytpshssH| sh03|7|318 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pazavaH ( 268 ) pazavaH sapta grAmyAH pazavaH saptAraNyAH / za0 3 / 8 / 4 / 16 // 6 / 5 / 2 / 8 // ,, asmai vai lokAya grAmyAH pazava pAlabhyante / amuSmA aarnnyaaH| tai03|4|3|1|| nAnArUpA grAmyAH pazavaH / taaN068|12|| vizvarUpaM vai pazUnA rUpam / tAM0 5 / 4 / 6 // , sapta grAmyAH pazavaH / taaN0.2|7|8||2|14|2||3|3|2|| sapta hi grAmyAH pazavaH / sh06|3|1|20|| sapta vai grAmyAH pazavaH (ajA 'zvo gaurmahiSI gharAho hastyazvatarI ca // athavA-ajAvikaM gavAzvaM ca grdbhossttrnrstthaa)| ai02|| 17 // ekarUpA mAraNyAH pazavaH ( gomAyugaumRgo gavaya uSTraH zarabho hastI markaTa iti sapta saMkhyAkA iti sAyaNaH ) / tAM0 6 / apazavo vA pate / yadajAvayazcAraNyAMzca / ete vai sarve pshvH| yadavyA iti / tai03|4|6|2|| hai apazavo vA ete / yadAraNyAH / tai03|3|3|3|| ,, yo ha tvAva (?) pazavo 'medhyAH / durvarAha aiDakaH zvA / za0 12 / 4 / 1 / 4 // tasmAdazvaH pazUnAM yazasvitamaH / za0 13 / 1 / 2 / 8 // tai0 3 / 8 / 7 / 2 // / pazavo ve ghRtazcyu taH / taaN04|1|17 // pazavo vai haviSmantaH (R03|27 / 1) / sh01|4|1|6|| pazavo vai haviSpaGkiH / kau0 13 / 2 // ,, havirhi pazavaH / ai05|| 6 // sarvAsAhi devatAnA haviH pshuH| sh03||3|14|| , pazavaH somo rAjA / tai01|4|7|6|| ,, pazavo hi soma iti / za0 12 / 7 / 2 / 2 // ,, pazuvai pratyakSa somaH / sh05|1|3|7 / / ,, soma evaMSa pratyakSaM yatpazuH / kau0 12 // 6 // Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 266 ) pazavaH pazavaH pazavo vai hrishriyH| taaN015| 3 / 10 // , zrI pazavaH / tAM0 13 / 2 / 2 // , zrIrhi pazavaH / za0 1 / 8 / 1 / 36 // , pazavo yazaH / sh012||3|1|| go0 u05|6|| eSa vAva suvIro yasya pshvH| taaN013|1|4|| tasmAdyasya pazavo bhavantyapaiva sa pApmAna hate / za0 8 / 2 / 3 / 14 // pazavo vai mahastasmAdyasyaite bahavo bhavanti bhUyiSThamasya kule mahIyante / za0 11 / 8 / 1 / 3 // ,, yo vai pazUnAM bhUmAnaGgacchati sa svArAjyaM gacchati / tAM0 24 / ,, zAntiH pazavaH / taaN04|5|18 // 4 / 6 / 11 // 5 // 3 // 12 // , indriyaM vai vIrya rasaH pazavaH / tAM0 13 / 7 / 4 // ., pazavo vai vasu / taaN07|10| 17 // 13 // 11 // 2 // pazavo vasu / sh03|7|3|11, 13 // pazavo vai rayiH / t01|4|4|9|| , pazavo vairaayaa| sh03|3|1|8||4|1|2|15|| , pazavo vai rAyaspoSaH / sh03|4|1|13 // puSTiH pazavaH / sh03|1|4|6|| pauSNAH pazavaH / sh05|2|5|6|| , pUSA ghe pazUnAmISTe / sh013|3|8|2 // , pUSA pazubhi (avti)| tai01|7|6|6||3|1|5|12|| , pazavo vai pUSA / sh03|1|4|9 // 3 / 6 / 1 / 10 // 5 // 3 / 5 / 8,35 // tai03|8|11|2|| tAM0 18 / 1 / 16 // , pazavo vai pUSA ( yaju0 22 / 20) / za0 13 / 1 / 8 / 6 // , pazavo hi pUSA / sh05|2|5|8|| ,, pazavaH puussaa| ai02|24|| tAM0 23 / 16 / 5 // " sAhalAH pshvH| kau0 21 / 5 // " pazavaH sahasam / tAM0 16 / 10 / 12 // kalyANI (prajApatestanUH) tatpazavaH / ai05 / 25 // kau0 27 / 5 // Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pazavaH ( 270) pazavaH eSA vai prajApateH pazuSThA tanUryacchipiviSTaH / taaN018||6||26|| ,, pazava zipiH / tai01|3|8|5|| , pazavo vai marutaH / ai0 3 // 19 // , pazuvai medhH| ai02|6|| ,, vAjo vai pazavaH / ai0 5 / 8 // pazavo vai vAjinam / tai01|6|3|10|| annaM pazavaH / sh06|2|1|15||7|5|2|| 42 // annaM vai pshyH| sh06|8|2|7|| pazurvA' annam / sh05|1|3|7|| , pazavo vA' annam / sh04|6|9|1|| pazavo hyannam / sh03|2|1 / 12 / / annamu pazormA sam / sh07|5|2|42|| pazavo vai dhAnAH / go0 u04|6|| kau0 18 // 6 // pazavo vA iddaa| ko03 / 7 // 5 / 7 // 29 / 3 // sh01|| 1 / 12 // 7 / 1 / 1 / 27 // ss02|2|| tAM0 7 / 3 / 15 // 14 / 5 / 31 // go. u01|25 // tai0 1|6|6|6||ai0 2 / 9, 10, 30 // tasmAdAhuH prANAH pazavaH / sh07|5|26|| , prANAH pshvH| tai03|2|8||8|| , sa (prajApatiH) prANebhya evAdhi pazUniramimIta / sh07| 5 / 2 / 6 // ,, gRhA hi pazavaH sh01|8|2|14|| ,, pazavo vA uttaravediH / tai01|6|4|3|| , pazavo vai caturuttarANi chandAsi / taa04|4|6|| .. havirvA' eSa devAnAM yo dIkSase tadenamantajaMmbha' AdadhAte tat (agnISomIyeNa) pazunAtmAnaM niSkrINAti / sh03|3|4 / 21 // ,, AtmA vai pshuH|kau0 12 / 7 // , yajamAnaH pazuH / tai02|1|5|2||2|2||2|| ,, vajro vai pazavaH / za0 6 / 4 / 4 / 6 // 8 / 2 / 3 / 14 // , pazavo vai prAvANaH / taaN06|9|13 // Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (271 ) pazavaH] pazavaH pazavo vA ukthAni / kau0 28 // 10 // 29 // 8 // tai01|2| 2||2||ss03|11|| taaN04|5|18 // 19 / 6 / 3 // , pazavo vA ukyAni pazavo vizvaM jyotiH / tAM016 / 10 // 2 // ,, pazava ukthAni / ai04|1, 12 // go0 u06|| 7 // tai0 1 / / 7 / 2 // kau0 21 / , pazava USAH / sh07|1|1|6|| 7 / 3 / 1 / 8 // pazavo vA USAH / za0 5 / 2 / 1 / 16 // , saMjJAna hatatpazUnAM yduussaaH| hai01 / 1 / 3 / 2 // pazavo vai niyutaH / tAM0 416 / 11 // za0 4 / 4 / 1 / 17 // " prajA pazavaH sUktam / ko014|4 // " stomo hi pazuH / taaN05|10|8|| ,, pazavo pai saptadazaH / tAM0 16 / 10 / 7 // " pazavo vai samISantI (vissttutiH)| tAM0 3 / 11 // 4 // , (prajApatiH) khariti pazUn (ajnyt)| sh02|1|4|13|| " saMvatsaraM pazavo 'nu prajAyante / tAM0 18 / 4 / 11 // , na ha yA anRSabhAH pazavaH prajAyante / tAM013 / 5 / 18 // 13 / 10 / 11 / / 15 / 3 / 17 // ,, tasmAt pazojAyamAnAdApaH purastAdyanti / t02|2|9|3|| , tasmAjAtaM putraM pazavo'bhihirvanti / tAM0 12 / 10 / 14 // " (pazubhyaH prajApatiH) hiGkanaramprAyacchat / jai0 u0 1 / 11 / 5 // ,, (prajApatiH)pratibharamAraNyebhyaH pazubhyaH (praaycchtuu)| jai0 u01|| 11 // 9 // ,, pazavo vai pratihA / tAM. 6 / 7 / 15 // humbo iti pazukAmasya / bo iti ha pazavo vAzyante / jai0 u0 3 / 13 / 2 // pazavaH svrH| go0 u03|22||4|2|| 'pazavo vai svarA / ai03 / 24 // ,, pazavo vai bRhadrathantare / taaN07|7|1|| ,, pazavo vai zyaitam (saam)| tAM07 / 10 / 13 // , pazukAma etena ( zyatena sAnA ) stuvIta! tA0 7 / 10 / 14 // Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pazavaH ( 272 ) pazavaH pazavo vai vAmadevyam ( sAma ) | tAM0 4 / 8 / 15 // 7 / 6 / 6 // / 11 / 4 / 8 / / 14 / 6 / 24 // vAmaM hi pazavaH / ai0 5 / 6 // pazavo vai vAravantIyam ( sAma ) / tAM0 5 | 3 | 12 || ( viSNuH pazUn ) vAravantIyena ( sAnA ) avArayata / tai0 2 / 19 39 " "; " " " 19 " "" dw " " " " "1 55 " 35 ,, dz 99 29 35 95 7 / 14 / 2 // pazavo vai vairUpam ( sAma ) / tAM0 14 / 6 // 8 // pazavo vai loma ( sAma ) | tAM0 13 / 11 / 11 // pazavo vai rauravam ( sAma ) / tAM0 7 / 5 / 8 // pazavo 'nnAdyaM yajJAyajJIyam ( sAma ) | tAM0 15 / 9 / 12 // pazavo vai yaNvam ( sAma ) | tAM0 13 / 3 / 6 // pazavo vai zraddhayaM (sAma ) pazUnAmavarudhyai / tAM0 15 / 5 / 34 // pazavaH sadovizIyam (brahmasAma ) | tAM0 18 / 4 / 6 // pazavo vai surUpaM (sAma) pazUnAmavarudhye | tAM0 14 / 11 / 11 // pazava: kAleyam (sAma) | tAM0 11 / 4 / 10 / / 15 / 10 / 15 // pazUn mahyamityatravIt (indra) rAyovAjastasmA etena rAyovAjIyena (sAmnA) pazUn prAyacchat pazukAma eMtana stuvIta pazumAn bhavati / tAM 13 / 4 / 17 / / pazavo vai rayiSTama ( sAma ) | tAM0 14 / 11 / 31 // pazavaH zakkarthyaH / tAM0 13 / 1 / 3 // pazavo vai zakkaryaH / tAM0 13 | 4 | 13 || 13 | 5 | 18 // pazavo vai zakkarIH / tai0 1 / 7 / 5 / 4 // pazavaH zakkarI | tAM0 16 / 7 / 6 // pazavo vai revatyo madhupriyama | tAM0 13 / 7 / 3 // pazavo vai revatyaH / tAM0 13 | 10 | 11 // pazavo vai revatyaH / tAM0 13 / 7 / 3 / / 13 / 6 / 25 // revanto hi pazavaH / za0 2 | 3 | 4 | 26 // revantaM hi pazavastasmAdAha revatI ramadhyama ( yaju0 6 | 8 ) iti / za0 3 / 7 / 3 / 13 // katamo yajJa iti pazava iti / za0 11 | 3 | 3 | 6 // pazavo hi yajJaH / za0 3 / 1 / 4 / 6 // Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazavaH pAvaH pazavo mazaH / sh03|2|3|| 11 // " pazavo vai barhiH / ai02||4|| , pazavo vai yUpamucchrayanti / sh03|7|2|4|| ,, pshvshchndomaaH| ai05|16, 17,18,19 // taaN014|7|6|| , pazavo vai chandA'si / sh07|5|2|42|| 8 // 3 / 1 / 12 // pazavazchandAMsi / ai04|21 // kau0 11 / 5 // tAM0 16 / pAGakA ve pazavaH / sh01|8|1|12|| , pAinaH pazavaH / ai03|23||4|3 // 5 // 4, 6, 18, 19 // kau013|2|| 1 / 6 / 3 / 2 // tAM0 2 / 4 / 2 // go. u03|20||4||7|| " pADU pazuH / sh01|5|2|16 // 3 / 1 / 4 / 20 // , gAyatrAH pazavaH / tai03|2|1|1|| " zreSTabhAH pazavaH / ko08|1|| 10 // 2 // pazavo jagatI / kau016|2||17 / 2,6 // 16 // 6" . 2 // 1||sh03|4|1|13||1313|3||03|2|8||2|| jAgatAH pshvH| kau030||2||ss0317|| go0 u04|16|| , pazavo vRhtii| ko017||2||29||3||ss03|10|| , pazavo vai vRhtii| tAM0 16 / 12 // bAhatAH pshvH| ai04|3||5||6|| kau0 23 / 1 // 26 // 3 // tai01|4|5|5||sh013|4|3| 15 // pazavo vA uSNika / taaN08|10|4|| pazavo vAlakhilyAH / tAM0 20 / 6 / 2 // , pazavo thA akssrpttttyH| kau016|| 8 // ,, pazavaH pRSThyAni / kau02115|| pazava prgaathH| ai03|19, 23, 24 // 6 // 24 // go0 u03| 21, 22 // 4 // 2 // , pazavo vai pragAthaH / kau0 15 / 4 // 18 // 2 // , pazavo vai pryaajaaH| kau0 3 / 4 // , pazavaH primaadH| za0 10 // 1 // 2 // 8 // Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pazavaH ( 274 ) pazavaH atha yasraci parizinaSTi te pazavaH / sh02|3|2|16|| " pazavo vai purISam ( yaju0 13 / 31 // ) / za0 1 / 2 / 5 / 17 // 6 / 3 / 1 / 38 // 7 / 5 / 1 / 9 // ,, pazavaH purISam / sh08|7|4|12|| ,, pazavo vai vayAsi / sh09|3|3|| 7 // , vapurhi pshvH| ai05|6|| tasmAdupakSudrAH pazavaH / taaN013|4|5|| aSTAzaphAra pshvH| taaN015|1|8|| , tasmAdU yopazAH (= dviGgA iti sAyaNaH) pshH| taaN013|| SoDazakalA vai pazavaH / za0 12 / 8 / 3 / 13 // 13 // 3 // 6 // 5 // SoDazakalAH pazavaH (ziro prIvA madhyadehaH puchamiti catvANGgAni ca catvAraH pAdAH praSTau zaphA ityevaM SoDazasaMkhyAkA iti saaynnH)| taaN03|12|2||19|6|2|| tasmAdasaMzliSTA (khecchAcAriNa iti sAyaNaH) pazavaH / tAM0 13 / 4 / 6 // , etadvai pazUnAM bhUyiSTha rUpaM yadrohitam / tAM0 16 / 6 / 2 // , tasmAdubhayataH prANAH pshvHtaaN07|3|28|| , trirahaH pazavaH prerate / prAtaH saMga sAyam / te01|4|6|2|| " trivR? pazuH pitA mAtA putro 'tho garbha ulvaM jarAyu / za0 8 / 6 / 2 / 2 // , tasmAdyadA varSatyatha pazaya: pratitiSThanti / sh0|23|| , (saH) cakSureva pazUnAmAdatta / tasmAdete cAkazyamAnA ivaiva na jAnamtpatha yadevopajighransyatha jAnanti / za0 11 / 8 / 3 / 10 / / , vAcA pazUndAdhAra tasmAdvAcA sikhA vAcAhUtA Ayanti tasmAdu nAma jAnate / taaN010|3|13|| , manuSyAnanu pazavaH / sh015||2||4|| , vAgdevatyai sAma vAco mano devatA manasA pazavaH pazUnAmoSadhaya auSadhInAmApa: / tadataradrayo jati sAmA'psu pratiSThitamiti / jai0 u1| 56 / 14 // Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 279) pazupati pazavaH hai (pazu) devA abruvannahi svarga vai tvA loka gamayiSyAmaH / ai02|6 // prAtaH pazumAlabhante tasya vapayA pracaranti / taaN05|10|6|| , prAtaH pazUnAlabhante / za0 3 / 7 / 2 / 4 // , athetatpazu nanti yatsaMjJapayanti / sh038|2|4 // yatpazu saMjJapayanti vizAsati tattaM nanti / za0 2 / 2 / 2 / / 1 // 11 // 1 / 2 / 1 // , pavizatirasya (pazoH) vngkyaa| 3 / 6 / 6 / 3 // , khAdidhA vai deveSu pazaSa Asan' madiSpA asureSu / tAM / tasmAdadyamAnAH pacyamAnAH pazavI nakSIyante / sh07|5| 2 / 2 // , tasmAdumaye devamanuSyAH pazanupajIvanti / za0 6 / 4 / 4 / 22 // " puruSaH pazUnAm (adhiptiH)| taaN06|217|| , tathA havA asmiloke manuSyAH pazUnacanti yathaibhibhuAta evamevAmugmiloke pazavo manuSyAnaznantyevamebhirbhujate / kau0 .. sarva pazubhirvindate / tAM0 13 / 1 / 3 // . vizva hi pazubhirvindate / taaN013| 1 / 7 // pazupatiH oSadhayo ghe pazupatistasmAghadA pazava oSadhIlabhante 'tha pattIyanti / 206 / 1 / 3 / 12 // " etAnyaSTau (rudraH, sarvaH-zarvaH, pazupatiH, una:, azani, bhavaH, mahAndevA, IzAnaH) agnirUpANi / kumAro navamaH / za. 6 / 1 / 3 / 18 // agni sa devastasyaitAni nAmAni, zarva iti yathA prAcyA AcakSate bhava iti yathA vAhIkAH pazUnAM patI rudro'gniriti / sh01|7|3| - // agnirve pazUnAmITe / za04 / 3 / 4 / 11 // devaM vA etaM (pazupati) mRgayuriti vadanti ("mRgavyAdhaH" zabdamapi pshyt)taaN014|4|10|| , yatpazupatirghAyustena / kau0 6 / 4 // Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pAtrANi ( 276 ) pazubandhaH imameva (bhU-lokaM pazudhandhenAbhijayati / atho agniSTo. mena / te0 3 / 12 / 5 / 6 // sa yatpazubandhena yajate / AtmAnamedhaitanikrINIte / za0 11 / 7 // 13 // pazubandhaH SaDDhotuH (nidAnam ) / tai0 2 / 2 / 11 / 6 // SaTsu SaTsu (mAseSu) pazubandhayAjI ( ashnaati)| za 10 / 1 / 5 / 4 // .. ubhaya sautrAmaNISTizva pazubandhazca / sa0 12 / 7 / 2 / 21 // atheSAjyAhutiryaddhaviryako yatpazuH (=panuyajJaH) / za0 1 / 7 / 2 / 10 // pazumAn (pazupatiH) sa (rudraH) etameva paramavRNIta pazUnAmAdhipatyaM tadasyatatpazumanAma / ai03|33|| pazyataH aso vA AdityaH pazyataH / eSa eva tadajAyata / etena hi __ pazyati / jai0 u01 56 // 6 // pasaH (yaju023 / 22)rASTra psH| za0 13 / 2 / / 6 // tai0 3 / 9 / 74 // pasyAH vizo vai pastyAH / za05 / 3 / 5 / 16 // za0 5 / 4 / 4 / 5 // pAkayajJa: sAyaprAta)mau sthAjIpAko navazca yaH / balizca pitRyajJa vATakA saptamaH pazurityete pAkayajJAH / go0 puu05|| 23 // " pazavyo hi pAkayazaH / za0 2 / 3 / 1 / 21 // pAcajanyaH (yaju018 / 67)(ye 'gnayaH pAJcajanyAH%)ye kecAnayaH paJcacitikAH / / 09 / 5 / 1 / 53 // pAthi: pANI vai gbhstii| sh04|1|1|6|| pAtu ( yju.5|11) indraghoSastvA vasubhiH purastAtpAtvitIndragho paratvA vasubhiH purastAdopAyatvityevaitadAha / sh03|5|2||4|| pAnIvataH ( prahaH) retaHsikti pAnIvatagrahaH / kau0 16 / 6 // , retI vai pAnIvataH / go0 u04|5|| ai06|3|| , agnihi devAnAM pAnIvato neTavijAm / kau028||3|| pAtrANi kati pAtrANi yajJa vahantIti prayodazeti brUyAtU......, (prajA patiH) prANApAnAbhyAmevopAzvantaryAmI niramimIta / vyAnAdupAzusavanaM / vAca aindrAyavaM / dakSatubhyAM Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (277) pApmA ] matrAvaruNaM / zrotrAdAzvinaM / cakSuSaH zukrAmanthinau / Atmana AgrayaNaM / aGgabhya upathyaM / AyuSo dhruvaM / pratiSThAyA Rtu pAtra / tai01|5|4|1,2|| pAtrANi dvaMdvaM pAtrANyudAharati zUrpa cAgnihotrahavIM ca sphayaM ca kapAlAni ca zamyAM ca kRSNAjinaM colUkhalamusale dRSadupale tahaza / sh01|1|1|22 // pAthyo vRSA (yju011| 34) mano vai pAthyo vRSA / za0 6 / 4 / 2 // 4 // pAdaH pratiSThA vai paadH| za0 13 / / 3 / 8 // pAntam (R0 8 / 62 / 1 // ) ahaH pAntam / taaN06|1|7|| pApam (karma) tadyathA zva: preSyan pApAtkarmaNo jugupsetaivamevAharahaH pApAtmaNo jugupsatAkAlAt / jai0 u0 4 / 25 // 4 // pApmA pApmA vA' azastiH (yaju011 / 15) / sh06|3|2|7|| , pApmA vai sptH| sh08|5|1|6|| , pApmA vRssH| sh011|1|5|7||13|4|1|13|| " putrahaNaM puraMdaramiti ( yaju0 11 / 33) pApmA vai vRtraH pApma hanaM puraMdaramiti (vRtraapaapmaa)| sh06|4|2|3|| , sathaivataghajamAnaH paurNamAsenaiva vRtraM pApmAna hatvApahata pApmai tatkArabhate (vRtr:=paapmaa)| sh06|2|2|16|| , prane tvaM tarA mRdhaH (yaju011 / 72) ityagne tvaM tara sarvAnpA mana ityetat / sh06|6|3|4|| " pApmA vai mRghaH (yju011|18)|sh06|3|3|8|| " varuNo vA etaM gRhNAti yaH pApmanA gRhIto bhavati / za0 12 // 7 / 2 / 17 // , aGge aGge the puruSasya pApmopazliSTaH / te0 3 / 8 / 1714 // * bhramovai paapmaa| sh06|3|3|7|| , viveva (divasA iva puNyarUpeNa tejasA yuktA iti sAyaNaH) pahatapApmAnaH / tama iva AnapahatapApamAnaH / ai04|25|| " zriyaM pApmA (nivrtte)| za0 10 / 2 / 6 / 16 // , sa yathAhistvaco nirmucyetaiva sarvasmAtpApmano nirmucyate / sh04|4|5|23 // (praznopaniSadi 5 / 5 // ) Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pAvakaH (278 ) pApmA te devA yatheSIkAM muzAdvibahedeva sarvasmAtpAmano vyavRhan / sh04|3|3 / 16 // ( kaThopaniSadi 2 / 3 / 17) , tadyathAhirjIrNAyAstvaco nirmucyeta iSIkA vA mujAta / evaM haivaite sarvasmAtpApmanaH sampramucyante ye zAkalAM juhvati / go0 u04|6|| pArameSTyam athainaM ( indraM ) UrdhvAyAM dizi marutazcAGgirasazca devA.... abhyaSizcan.........pArameSThanyAya mAhArAjyAyA''dhipatyAya svAvazyAyA''tiSThAya / ai08|14 // pAriplavam ( AkhyAnam ) tadyatpunaH punaH (saMvatsaraM ) pariplavate tasmA tpAriplavam / za0 13 / 4 / 3 / 15 // pArucchepam rohitaM vai namitacchando yatpArucchepam / go0 u06|10|| , ejena (pArucchepena) ha vA indraH sapta khAllokAnArohat / go0 u06|10|| pArtham ( sAma) etena vai pRthI (sh05|3|5|4|| pRthuH 1) dhaimya ubhayeSAM pazUnAmAdhipatyamAbhutobhayeSAM pazUnAmAdhi. patyamazrute pArthanA tuSTavAnaH / taaN013|5|20|| pArthAni (havIMSi) saMvatsaro vai pArthAni / sh06|3|4|18 // pAthurazmam ( sAma ) kSatrammahyamityabravIt (indra) pRthurazmistasmA patena pArtharazmana kSatraM prAyacchata, kSatrakAma etena stuvIta kSatrasyevAsya prakAzo bhavati / tAM0 13 / 4 / 17 // pAthurazma rAjanyAya brahmasAma kuryAt / tAM0 13 / 4 / 18 // pAlAgala: (dUtaH) prayo dhai pAlAgalo 'dhyAnaM vai prahita pati / zaka pAvakaH ( yaju017 / 9) yaziva zAnta tatpAvakam / za0 / / 1 / 2 / 30 // , yat ( agne) pAvakaM (rUpam ) tadantarikSa (nydhtt)| za0 2 / 2 / 1 / 14 // , ajhaM vai pAvakam / sh02|2|1 // Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (276 ) pitaraH] pAvamA yaH ( Rca: ) pavitraM vai pAvamAnyaH / kau0 8 / 5 // 30 // 8 // go0 u06|16 // pAvIravI vAgvai sarasvatI pAvIravI / ai03| 37 // pAza: ghAruNo va pAzaH / tai0 3 / 3 / 10 / 1 // sh06|7|3|8|| ,, naiRto vai pAzaH / sh07|2|1|15 // pAThauham ( sAma ) paSThavAD vA etenArasazcaturthasyAhno vAcaM vadantI mupAzRNotsa hovAgiti nidhanamupaisadasyAbhyuditaM tadaharavasat / tAM0 12 / 5 / 11 // pitaraH so (prajApatiH) 'surAn saSTavA pitevAmanyata / tadanu pitRnasa jata ! tatpitRNAM pitRtvam / tai0 2 / 3 / / 2 // , agnimukhA eva tatpitRlokAjIvalokamabhyAyanti / za0 13 / 8 / 4 / 6 // .. manuSyAce jAgaritaM pitaraH suptam / sh012|3|2|1|| , rAtriH pitrH| sh02|1|3|1|| tattamasaH pitRlokAdAdityaM jyotirabhyAyanti / za0 13 / 8 / ,, tira iya ye pitaro manuSyebhyaH / sh02|4|2|21|| tira iva cai pitrH| sh02|6|1 / 19 // 13 // 8 // 32 // ,, antarhito hi pitRloko manuSyalokAt / tai0 1 / 6 / 8 / 6 // , madha iva hi pitRlokaH / za0 14 / 6 / 1 / 10 // __ avAntaradizo vai pitaraH / za0 1 / 8 / 1 / 40 // 2 / 6 / 1 / 10, 11 // , ubhe dizAvantareNa vidadhAti prAcI ca dakSiNAM caitasyAha vizi pitRlokasya dvAram / sh013|8|1|5|| , dakSiNAvRddhi pitRNAm / 01 / 6 / 8 / 5 // , pitRNAM vA eSA digyahakSiNA / ss03|1|| , bambenA''jadviSeNa ( udAtrA dIkSAmahA iti ) pitaro dakSiNataH (bhAgacchan ) / jai0 u02|7|2|| . , dakSiNAsaMstho pityshaa| kau05||7||gii. u01|| 25 // Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pitaraH (280) phtiraH sa (sUryaH) ytrodaavrtte| deveSu tarhi bhavati devAMstarvAmi gopAyatyatha yatra dakSiNAvartate pitRSu tarhi bhavati pitRstIbhigo pAyati / sh02|1|3|3|| , manojavAstvA pitRbhidakSiNataH pAtu / sh03|5|2|6|| athainaM (prajApati) pitaraH / prAcInAvItinaH savyaM jAmvAcyopAsIdastAn (prajApatiH ) abravImmAsi vo 'zana svadhA vo manojavo vazcandramA vo jyotiriti / / 02 / 4 / 2 / 2 // mAsi pitRbhyaH kriyate / tai01|4|6|1|| , tRtIye hi loke pitaraH / taaN09|8|5|| tRtIye vA ito loke pitaraH / tai01|3|10|5||1|| 8 / 7 // , antarikSa tRtIya pitRnyajJo'gAt / ai0715|| ,, pitaro namasyAH / sh01|5|2||3|| , yAnagnirava dahantsvadayati te pitaro'gnijvAttAH / sh02|6| 1 / 7 // ye vA ayajvAno gRhamedhinaH / te pitaro'gnivAttAH / te01|| 6 / 9 / 6 // arddhamAsA vai pitaro'gniSvAttAH / tai01|6|8|3|| .. atha pitRbhyo 'gnissvaattebhyH| nivAnyAya dugdhe sakRdapamAthata ekazalAkayA mantho bhavati / sh01|6|1|6|| atha ye dasena pakkena lokaM jayanti te pitaro barhiSadaH / sh02| 6 / 1 / 7 // , ye vai yajvAnaH / te pitaro barhiSadaH / tai01|6|9|6|| , mAsA vai pitaro barhiSadaH / te 1 / 6 / 8 / 3 // 3 / 3 / 6 // 4 // pitRbhyo brhissdbhyH| anvAhAryapacane dhAnAH kurvanti tato'rdhAH piSantyardhA ityeva dhAnA apiSTA bhavanti tA dhAnAH pitRbhyo brhissdbhyH| sh02|6|15|| Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 281 ) pitaraH ] pitaraH tadye somenejAnAH / te pitaraH somavantaH / za02 / 6 / 1 / 7 // sa pitRbhyaH somavadbhyaH / SaTkapAlaM puroDAzaM nirvapati / za0 2 / 6 / 1 / 4 // somayAjA hi pitaraH / tai0 1 | 6 | 6 |5 // indaya iva hi pitaraH / mana iva / tAM0 6 / hai / 16-20 // "" "3 93 "" 99 " 23 " ,, ,, 31 ", 99 " 99 99 pitRdevatyaH somaH / za0 3 / 2 / 3 / 17 // pitRlokaH somaH / kau0 16 // 5 // pitRdevatyo vai somaH / sh02|4 / 2 / 12 // 4 / 4 / 2 // 2 // svAhA somAya pitRmate / maM0 2 / 3 / 1 // somAya vA pitRmate ( SaTkapAlaM puroDAzaM nirvapati ) / za0 2 / 6 / 1 / 4 // saMvatsaro vai somaH pitRmAn / tai0 1 / 6 / 6 / 2 // 1 / 6 / EUR1411 oSadhiloko vai pitaraH / za0 13 / 8 / 1 / 20 // SaD vAs RtavaH pitaraH / za0 6 / 4 / 3 // 8 // 1 RtavaH pitaraH / kau0 5 | 7 // za0 2 / 4 / 2 / 24 // 2 / 6 / 1 / 4 // go0 u0 1 / 24 // / 6 / 15 // taSo vai pitaraH / za0 2 / 6 / 1 / 32 // yahatavaH pitaraH prajApatiM pitaraM pitRyazenAyajanta tatpituyazasya pitRyajJatvam / tai0 1 / 4 / 10 / 8 // zarakhemantaH ziziraste ( RtavaH ) pitaraH / za0 2 / 1 / 3 // 1 // 31 RtavaH khalu vai devAH pitaraH / RtUneva devAn pitRRn prINAti / tAn prItAn / manuSyAH pitaro 'nu prapipate / tai0 1 / 3 / 1015 // yamo baivasvato rAjetyAha tasya pitaro vizasta ima' ghAlata' iti sthAvarA upasametA bhavanti tAnupadizati yajuSi vedaH so 'yamiti ( bhAzvalAyana zrautasUtre 10 / 7 / 2 // zAGkhAyanazrautasUtre 16 / 2 / 4-6 // ) / za0 13 / 4 / 3 / 6 // ," kSatraM vai yamo vizaH pitaraH / za0 7 / 1 / 1 / 4 // Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (pitaraH ( 282) pitaraH pitRloko ymH| kau016 // 8 // , (prajApatiH) nidhanampitRbhyaH (prAyacchata ) tasmAdu te nidha nasaMsthAH / jai0 u01|12|2|| yAnevaiSAM tasmintsaMgrAme 'naMstApitRyajJena samarayanta pitaro vai ta' AsaMstasmAtpitRyajJo nAma / sh02|6|1|1|| yaH ( ardhamAsaH ) apakSIyate sa pitrH| sh02|1|3|1|| , apatnayabhAjo vai pitrH| kau05|6|| ,, aparAhaH pitaraH / sh02|1|3|1|| tasmai ( candramase ) ha sma pUrvAhna devA azanamabhiharanti madhyandine manuSyA' aparAhe pitaraH / sh01|6|3|12|| aparAhabhAjo vai pitarastasmAdaparAhe pitRyajJena caranti / go0 u01| 24 // antabhAjo vai pitaraH / kau016| 8 // , yadi nAnAti pitRdevatyo bhavati / za0 11 11 / 7 / 2 // ,, mAH pitrH| sh02|1|3|4|| anapahatapApmAnaH pitr| sh02|1|3|4|| , pitRlokaH pitaraH / kau05|7|| go u01|25|| pitRdevatyo vai kUpaH khAtaH / za0 3 / 6 / 1 / 13 // 3 / 7 / 1 / 6 // pitRdevatyA vai niiviH| sh02|4|2|24||2|6|1|42|| atha yA rohiNI zyetAtI ( gauH) sA pitRdevatyA yAmidaM pitRbhyo nanti / sh03|3|1|14 // atha yadhvaryuH pitRbhyo nipRNAti, jIvAneva tat vitRnanu manuSyAH pitaro 'nupavahanti / go0 u01 / 25 // , pitRNAM maghAH (nakSatram) / tai0 1 / 5 / 1 / 2 // 3 / 1 / pitaraH prajApatiH / go0 u06|15|| , manaH pitrH| sh014|4|3|13 // gRhANA ha pitara Izate / sh02|4|2|24|| , gRhANA hi pitara Izate / sh02|6|1|42 / / Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 283 ) pitarA yuvAnA] pitaraH sarvataH pitaraH / sh02|6|1|11 // , sakRdu kheva parAJcaH pitaraH / sh02|4|2|4||4|4|2|3|| ,, sahadiva vai pitaraH / kau0 5 / 6 // 10 // 4 // , parAJca u vai pitrH| kau0 5 / 6 // , hIkA hi pitaraH / tai01|3|10||6||1|6|9|7 // " haraNabhAgA hi pitrH| te 1 / 3 / 10 / 7 // USmabhAgA hi pitrH| te 1 / 3 / 10 / 6 // " devA vA ete pitaraH / kau05|6|| " devA vA ete pitrH| go0 u01| 24 // , viSTakRto vai pitrH| go0 301 // 25 // , trayA vai pitaraH (somavantaH, barhipadaH, agniSvAttAH) / za0 / 5 / 4 / 28 // 14 / 1 / 3 / 24 // ,, UmA vai pitaraH prAtaHsavana UrvA mAdhyandine kAvyAstRtIya savane (UmAH=RtuvizeSaH, taittirIyasaMhitAyAm 4 / 4 / 7 / 2 // 5 / 3 / 11 / 3 // sAyaNabhASye 'pi)| ai07|34|| etaddha vai pitaro manuSyalokA' AbhaktA bhavanti yadeSAM prajA bhavati / za013 / 8 / 1 / 6 // ( ayAsya AGgirasaH) vyAnena pitRRn pitRloke ( adadhAt ) / jai0 u02|8|3|| , kavyavAhanaH (vA' agniH) pitRNAm / sh02|6|1|30|| atha yadeva prajAmicchet / tena pitRbhya' RNaM jAyate taddhayebhyaH etatkaroti yadeSA santatAvyavacchinnA prajA bhavati / sh01| 7 / 2 / 4 // ,, yatpItatvaM tatpitagAm / ss04|1|| ,, khadhAkAro hi pitRNAm / tai01|6|9|5||3|3|6|4|| ,, khadho vai pitRNAmannam / sh013| 8 / 1 / 4 // ,, svadhAkAraM pitarA ( upajIvanti ) / za0 14 / 8 / 6 / 1 // " karmaNA pitRlokaH ( jayyaH / za. 14 / 4 / 3 / 24 // pitarA yuvAnA ( yaju0 15 / 53) bAka ca vai manazca pitarA yuvaanaa| sh08|6|3|22 // ! Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pitAm (24) pitA prANo vai pitA / ai02 // 38 // ,, (yaju0 37 / 20) eSa ve pitA ya eSa (sUrya) tapati / za0 14 / 1 / 4 / 15 // ., sA(sukanyA) hovAca yasmai mAM pitAdAtraivAhaM taM (pati) jIvanta hAsyAmIti / / 04 / 1 / 5 / / pitA vaizvAnaraH saMvatsaro ve pitA vaizvAnaraH prjaaptiH| za0 1 / / pituH ( yaju02 / 20 // 12 / 65 // ) annaM vai pituH / sh01|9| 2 // 20 // 7 / 2 / 1 / 15 // , parthava pituM me gopAyetyAha / annamevaitena spRNoti / tai01|1| 10 / 4 // " annaM vai pitu| ai01|13|| ". dakSiNA vai pitu / ai01|13 // pitupaNi: pituSaNirityannaM vai pitu dakSiNA vai pitu tAmenena (somena) sanotyabhasanirmavainaM (soma) satkaroti / ai0 1 / 13 // pitRmAnpaitamatyaH yo vai jJAto jJAtakulInaH sa pitRmAnpaitRmatyaH / za0 4 / 3 / 4 / 16 // pinvansyapIyA (Rk) tadyadeva vRtraM hatamApI vyAyan yatprApinvaMstasmA pinvnsypiiyaa| kau0 15 // 3 // pinvantyapo marutaH sudAnava iti pinvantyapIyApo vai pinvantyapIyA / kau0 15 // 3 // pipIlikamadhyA ( anuSTup ) indro vRtraM hatvA nAstRSIti manyamAnAM parAM parAvatamagacchat sa etAM (pipIlikamadhyAM) anuSTumaM vyauhattammadhye vyayAsarpadigdragRhe vA eSobhaye yajate 'bhaya uttiSThati ya evaM vidvAnetAsu (pipIlikamadhyAsu) stute / tAM0 15 / 11 // 6 // pipIlikAmadhyetyaupamikam / de03|10|| pipIlikA pipIlikA peltergtikrmnnH| de0 3 / 9 // piptAm ( yaju0 13 / 32) pipRtAM no bharImabhiriti bibhRtAM no Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 285 ) putraH] bharImabhirityetat / sh07|5|1|10|| pilippilA zrIvaM pilippilaa| tai0 3 / 9 / 5 / 3 // za0 13 / 2 / pizaGgilA rAtri pizaGgilA / te0 3 / 9 / 5 / 3 // , ahorAtra 4 pishNgile| za0 13 / 2 / 6 / 17 // pizAbaH atha yaH kAmayeta pizAcAn guNIbhUtAna pazyayamiti...... / sA0 vi0 3 / 7 / 3 // pItudAru (="udumbara iti keciddavadAruranye" iti sAyaNaH) (agne) yadasthi tatpItudAru / tAM0 24 / 13 / 5 // ,, zarIra devAsya (agne) pItudAru / sh03|5|2|15|| , atha (prajApateH)yadApomayaM teja AsIt / yo gandhA sa sArdha samavahutya cakSuSTa udabhinatma eSa vanaspatirabhavatpItudArustasmAtsa surabhirgandhAddhi samabhavattasmAdu jvalanastejaso hi samabhavat / sh013|4|4|7|| pubhijakasthalA ( yaju015 / 15) (agne:) pujikasthalA cakratu sthalA cApsarasAviti dik copadizA ceti ha smAha mAhitthiA senA ca tu te samitizca / / 08 / 6 / 1 / 16 // puNDarIkama ahirasa: suvarga lokaM yantaH / apsu dIkSAtapasI prAveza __ yan / tatpuNDarIkamabhavat / tai01 / 8 / 211 // ___ yAni puNDarIkANi tAni divo rUpam / tAni nakSatrANA) rUpam / sh05|4|5|14 // , "puSkaram" zabdamapi pazyata / puNyaM karma puNyaM karma sukRtasya lokH| tai03|3|10|2|| , ye hi janAH puNyakRtaH svargaloka yanti teSAmetAni (nakSatrANi) jyotI Si / za0 6 5 / 4 / 8 // putraH punnAma nazkamanekazatatAraM tasmAt prAti putrastatputrasya putta tvam / go0 puu01|2|| , putro vai vIraH ( yju04|23)| sh03|3|1|12|| ... AtmAsi putra mA mRthAH sa jIva zaradaH shtm|mN01|5|18|| , putro hi hadayam / t02|2|7||4|| Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [purazcaraNam (286 ) putraH nAputrasya loko 'sti / ai07| 13 / / , tasmAduttaravayase putrAnpitopajIvatyupa havA' enaM pUrvavayase putrA jIvanti / za0 12 / 2 / 3 / 4 // ,, upa ha vA enaM pUrva vayasi putrAH pitaramupajIvantyupottame vayasi putrAn pitopajIvati / go0 pU04 / 17 // ,, anurUpa enaM putro jAyate ya evaM veda / tAM0 11 / 6 / 5. // , pratirUpo haivAsya ( yajamAnasya ) prajAyAmAjAyate nApratirUpa____ stasmAtpratirUpamanurUpaM kurvanti / go0 u0 3 / 22 // puna:padam prANAH punaHpadam / kau 23 // 6 // punaHstomaH ( RtuH) yo bahupratigRhya garagIriva manyate sa etena ( puna: stomena ) yajeta / tAM0 16 / 4 / 2 // punarjanma te ya' evametadviduH / ye vaitatkarma kurvate mRtvA punaH sambhavanti te sambhavanta evAmRtatvamabhisambhavantyatha ya' evaM na vidurye vaitatkarma na kurvate mRtvA punaH sambhavanti ta etasya (mRtyoH) evAnnaM punaH punalevanti / za0 10 / 4 / 3 / 10 // punarvasU ( nakSatravizeSaH ) adityai punarvasU / tai0 1 / 5 / 1 / 1 // , evA na devyaditiranA / vizvasya bhI jagataH prtissttaa| punarvasU haviSA vrdhyntii| tai0 3 / 1 / 1 / 4 // pazcitiH tadyaJcita santaM punazcinoti tasmAtpunazcitiH / za0 / 6 / 3 / 13 // pumAn vIyyaM pumAn / za0 2 / 5 / 2 / 36 // puraH ( yaju013 / 54 // ) agni purastadyattamAha pura iti prAJca hmagnimuddharanti prAzcamupacaranti / za0 8 / 1 / 14 // ,, agnireva puraH / za0 10 / 3 / 5 / 3 // ,, mana eva purH| mano hi prathama prANAnAm / za0 10 / 3 / 5 / 7 // purandhirthopA ( yaju0 22 / 22) purandhiryoSeti / yoSityeva rUpaM dadhoti tasmAdUpiNI yuvatiH priyA bhAvukA / za0 13 / 1 / 6 / 6 // purazcaraNam "puraH" "caraNam" cetyetau zabdAvapi pazyata / , arthataM viSNu yazam / etairyajurbhiH pura ivaiva bibhrati tasmA. byurazcaraNaM nAma / sh04|6|7|4|| Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 287) puruSaH] purazcaraNam tadvA' etadeva purazcaraNam / ya eSa (sUryaH)tapati / sh04| 6 / 7 / 21 // purISam annaM puroSam / sh08|1|4|5||8|7|3|2|| " annaM ca purISam / za08 / 5 / 4 / 4 // 8 / 6 / 1 / 21 // 14 / 3 / 1 / 23 // , mAsaM purISam / za0 8 / 7 / 4 / 16 // mANasaM vai purISam / za. 8 / 6 / 2 / 14 // 8 / 7 / 3 / 1 // purISya iti vai tamAhuryaH zriyaM gacchati samAnaM vai parISaM ca karIpaM ca / sh02|1|1 / 7 // sa eSa prANa eva yatpurISam / za0 - / 7 / 3 / 6 // puroSaM ghA' iyam (pRthivii)| za0 12 / 5 / 25 / / , aindra hi purISam / sh08|7|3| 7 // ,, pratha yatparISa sa indraH / za0 10 / 4 / 1 / 7 // , dakSiNAH puroSam / sh08|7|4|15|| ,, devAH puroSam / za0 8 / 7 / 4 / 17 // ,, nakSatrANi purISam / za0 8 / 7 / 4 / 14 // bayAsi parISam / za. - / 7 / 4 / 13 // , prajA puroSam : sh08|7|4|16|| , prajA pazavaH puroSam / tai03|2|8|6||3|2|| 12 // ( yaju0 13 / 31 ) pazavo vai purISam / sh07|5|1| / 1 / 2 / 5 / 17 // 6 / 3 / 1 / 38 // , pazavaH purISam / za0 - / 7 / 4 / 12 // , goSThaH purISam / taaN013|4|13|| " purotatpuroSam / za0 - / 5 / 4 / 6 // purISyAparISya iti vai tamAhuryaH zriyaM gacchati / sh02|1|1|7|| pururasmaH bahudAna iti haitadhadAha purudasma iti / sh04|5|2|12 // puruSaH saghAu ayaM puruSaH sarvAsu pUrSu purizayaH / za0 14 / 5 / 5.18 // , ime bai lokA pUrayameva puruSo yo 'yaM ( vAyuH) pavate so 'syAM puri zete tasmAtpuruSaH / za0 13 / 6 / 2 / 1 // Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ puruSaH ( 288 ) puruSaH prANa eSa sa puri zete saM puri zeta iti purizayaM santaM prANaM puruSa ityAcakSate / go0 pU0 1 / 36 // sa yat pUrvo 'smAt / sarvasmAtsarvAnpApmana auSattasmAtpuruSaH / za0 14 / 4 / 2 / 2 // atha yaH puruSassa prANAstatsAma tadbrahma tadamRtam / jai0 u01 / 25 / 10 // , puruSo vA' akSitiH / za. 14 / 4 / 3 / 7 // , puruSo vai sahastrasya pratimA ( yaju0 13 / 41) / za0 7 / 5 / 2 / 17 // ,, (prajApatiH) manasaH puruSam ( niramimIta ) / za0 7 / 5 / 2 / 6 // ,, prAjApatyo ve puruSaH / 0 2 / 2 / 5 / 3 // , puruSo vai prajApaternediSTam / sh04|3|4|3 // , puruSaH prajApatiH / sh6|2|1|23 // 7 / 1 / 1 / 37 // , puruSo hi prajApatiH / sh07|4|1 / 15 // ,, vaiSNavAH purussaaH| sh05|2|5|2|| (prajApatiH) vaizvakarmaNaM puruSaM (aalipst)| za0 6 / 2 / 1 // 5 // saumyo vai devatayA puruSaH / tai01|7||3|| puruSa prathamamAlabhate / puruSo hi prathamaH pazUnAm / sh06|2| puruSaH pazUnAm ( adhipatiH ) / tAM06 / 2 / 7 // , pazavaH puruSaH / tai0 3 / 3 / 8 / 2 // puruSastena yajJo yadenaM puruSastanuta eSa vai tAyamAno yAvAneva puruSastAvAn vidhIyate tasmAt puruSo yazaH / za. 1 / 3 / 2 // 1 // , puruSo yajJaH / za0 3 / 1 / 4 / 23 // , puruSo vai yajJaH / kau0 67 / 7 // 25 // 12 // 18||sh01|| 3 / 2 / 1 // 3 / 5 / 3 / 1 // tai0 3 / / 23 / 1 // go0 pU0 4 24 // gA0 u06 / 12 // Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 286) puruSaH] puruSaH puruSo vai ykssH| tasya yAni caturviMzatirvarSANi tatprAtaHsava nam |...ath yAni catuzcatvAriMzataM varSANi tanmAdhyandinaM saghanam ...atha yAnyaSTAcatvAriMzataM varSANi tattRtIyasavanam |...s (mahidAsa aitareyaH) SoDaza zataM(24+44+4=116) varSANi jijIva / ( evaM chAMdogyopaniSadi 3 / 16 // 1-7) / jai0 u0 4 / 2 / 1-11 // puruSo vai yajJastenedaM sarva mitam (taittirIyasaMhitAyAm 5 / 2 5|1:-yshen vai puruSaH smmitH||)| za0 10 / 2 / 1 / 2 // puruSasammito yjnyH| sh03|1|4|23 // , apAGgarbhaH puruSaH sa yajJaH / go0 pU01 / 36 // , puruSa udrIthaH / jai0 u01|| 33 // 6 // , puruSo hogIthaH / jai0 u0 4 / 6 / 1 // , puruSo 'gniH / za0 10 / 4 / 1 / 6 // puruSo vA' agniH / sh014|9|1 / 15 // puruSo pai smudrH| jai0 u0 3 / 35 / 5 // , puruSaH suparNaH ( yaju0 13 / 16) / sh07|4|2|5|| , puruSo vAva sNvtsrH| go0puu05| 3, 5 // , puruSo vai saMvatsaraH / za0 12 / 2 / 4 / 1 // puruSa eva savitA / jai0 u04 / 27 / 17 // .. puruSo ghAva hotA / go0 u0|6|6|| puruSa eva sssstthmhH| kau0 23 // 4 // , athaiSa eva puruSo yo 'yaM cakSuSi / jai0 u01|| 27 // 2 // , puruSa have nArAyaNaM prajApatiruvAca / go0 pU0 5 / 11 // za0 12 / 3 / 4 / 1 // SoDazakalo vai puruSaH / te0 17 / 5 / 5 // za0 11 / 1 / 6 / - 36 // jai. u03 / 34 / 1 // saptadazo vai puruSo daza prANAzcatvAryaGgAnyAtmA paJcadazo grIvA SoDazyaH ziraH saptadazam / za0 6 / 2 / 2 / 6 // , ako hyayaM puruSaH / za0 14 / 7 / 1 / 17 // , kAmamaya evAyaM puruSa iti sa yathAkAmo bhavati tathAkaturbhavati Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [puruSaH ( 260 ) yathAkratubharvati tatkarma kurute yatkarma kurute tadabhisampadyate / za0 14 / 7 / 2 / 7 // puruSaH atha khalu kratumayo 'yaM puruSaH sa yAtkraturayamasmAllokAtpretye vakraturhAmuM lokaM pretyAbhisambhavati / za. 10 / 6 / 3 / 1 // vyAmamAtro vai puruSaH / za0 7 / 1 / 1 / 37 // dvipratiSTo vai purussH| ai02|18||3|| 31 // 5 / 3 // 6 // 2 // ,, dvipratiSThaH puruSaH / go0e04|24|| go0 u06|12|| dvipratiSThaH (puruSaH / te03|3|12|3|| , dvipAdvai purussH| ai04|3||5| 17, 16, 21 // go0 pU0 4 / 24 // go0 u06|12|| tai0 3 / 6 / 12 / 3 // , puruSo vai kakup / tAM0 = / 10 / 6 // 13 / 6 / 4 // 16 / 11 / 7 // 14 / 3 / 4 / 20 / 4 / 3 // , vairAjo vai puruSaH / taaN02|7|8||16|4|5|| tai03|| 8 / 2 // , gAyatro vai puruSaH / ai04|3|| auSNiho vai purussH| ai04|3|| pAMktaH puruSaH / kau013 // 2 // taaN02|4|2|| go074|7|| pAzro 'yaM puruSaH paMcadhA vihito lomAni tvaG mAMsamasthi majjA / ai02||14||6|| 26 // pAGgo hyayaM puruSaH paJcadhA vihito lomAni tvagasthi majA mastiSkam / gA0 u06|6| - // , pAGko vai puruSo loma tvaG mA samasthi majA / za0 10 / 2 / 3 / 5 // , tvaG mAsa snAyavasthi majA / etameva tatpazcadhA vihita. mAtmAnaM varuNapAzAnmuJcati ( yajamAnaH puruSaH) / tai01| 5 / 6 / 7 // , SaDvidho vai puruSaH ssddnggH| ai02| 36 // , saptapuruSo hyayaM puruSo yaJcatvAra AtmA trayaH pakSapucchAni / za0 6 / 1 / 1 / 6 // , etAvantaH ( 720) eva puruSasyAsthIni ca majjAnazca......, Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 261 ) puruSaH etAvantaH (1440)eva puruSasya sthurAmAMsAni......,etAvanta:(2880) eva nAvA bandhyAH ......,etAvantaH (10800 ) eva puruSasya pezazamarA: / go0 pU0 5 / 5 // puruSaH avachito ha vai purussH| tasmAdasya yatraiva kvaca kuzo vA yadvA vikRntati tata eva lohitamutpatati tasminnetAM tvacamadadhurvAsa eva tasmAnnAnyaH puruSAvAso bibhayaMtA hyasmiMstvacamadhustasmAdu suvAsA eva bubhUSetvayA tvacA samRdhyA' iti tasmAdapyazlIla suvAsasaM didRkSante khayA hi tvacA samRddho bhavati / sh03|1|2|16|| " dve vai puruSakapAle / kau0 30 / 4 // , vidalasahita iva dhai puruSastaddhApi syUmeva madhye zIrthoM vijJAyate / ai04 / 22 // , vizo vai puruSo daza hi hastyA aGgulyo daza paadyaaH| tAM0 23 / 14 / 5 // " caturvizo vai puruSo daza hastyA aGgalayo daza pAdyAzcatvArya GgAni / sh06|2|1| 23 // ,, etAvAnpuruSo yadAtmA prajA jAyA / tAM0 3 / 4 / 3 // 3 / 13 / 3 // ,, zatAyurvai purussH| kau0 11 // 7 // ,, zatAyurve puruSaH zataparvA zatavIryaH zatendriya upa ya ekazatatamaH sa AtmA / kau0 18 // 10 // ,, zatAyurvaM puruSaH zatapardA zatavIryaH zatendriya upa yaikazatatamI ( Rk ) sa yajamAnalokaH / kau0 25 // 7 // , zatAyurve puruSaH zatavIryyaH / te. 3 / 8 / 15 / 3 // 3 // 8 // 16 // 2 // taaN05| 6 / 13 // .. zatAyuH puruSaH zatavIryaH / AtmaikazataH / 201 / 7 / 6 / 4 / ., zatAyuH puruSaH shtendriyH| tai0 1 / 3 / 7 / 7 // 1 / 7 / 6 / 2 // 1 / 7 / 8 / 2 // 1 / 7 / 10 / 6 // , zanAyurvaM puruSaH zatavIryaH shtendriyH| ai02|17||4|19|| Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ puroDAzaH ( 262) puruSaH so 'ya (puruSaH ) zatAyuH zatatejAH zatavIryaH / za0 4 / 3 / 4 / 3 // , zatAyurvA' ayaM puruSaH zatatejAH zatavIryyaH / za0 5 / 4 / 1 / 13 // , api hi bhUyAsi zatAdvarSebhyaH puruSo jIvati / za0 1 / 9 / 3 / 26 // , yadvai puruSavAnkarma cikIrSati zaknoti vai tatkartum / za0 5 / 2 / 5 / 4 // __ " anaddhA puruSaH" zabdamapi pazyata / puruSamedhaH tasya ( puruSamya vAyoH) yadeSu lokeSvannaM tadasyAnnaM medha stadyadasyaitadannaM medhastasmAtpuruSamedho 'tho yadasminmadhyAnpuruSAnAlabhate tasmAdveva puruSamedha: (zAkhAyanazrautasUtre 16 / 10 / 6 // 16 / 12 / 17, 21 // vaitAnasUtre 37 / 15, 16, 18, 16, 23-26 // ) / sh013|6|2|1|| azvamedhAtpuruSamedhaH / go0 pU0 5 / 7 // ime vai lokA puruSamedhaH / za0 13 / 6 / 1 / 6 // sarva puruSamedhaH / za0 13 / 6 / 1 / 6 // puruSaM vai devAH pazumAlabhanta tasmAdAlabdhAnmadha udakAmatso 'zvaM prAvizat / ai02|8|| sA (prajApatiH) puruSamedheneSTvA virADiti nAmAdhatta / go0 puu05|| 8 // puruSo ha nArAyaNo'kAmayata / atitiSTheya sarvANi bhUtA. nyahamevedara sarvacha syAmiti sa etaM puruSamedhaM paJcarAtraM yazakatumapazyattamAhAttenAyajata teneSvAtyatiSThatsarvANi bhUtAnIda7 sarvamabhavadatitiSThati sarvANi bhUtAnIda, sarva bhavati ya evaM vidvAn puruSamadhena yajate yo vaitadevaM veda / sh013|6|1|1|| puroDAzaH saH ( kUrmarUpeNAcchannaH puroDAzaH ) vA ebhyaH (manuSyebhyaH) tatpuro'dazayat / ya ebhyo yazaM prArocayattasmAtpuroda'zaH purodAzo ha vai mAmaitadyatpuroDAza iti / za0 1 / 6 / 2 / 5 / / Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 263) puroruk puroDAza: puro vA etAndevA akrata yatpuroDAzastatpuroDAzAnAM puro DAzatvam / ai02|23|| yajamAno vai puroDAzaH / tai0 3 / 2 / 8 / 6 // 3 / 3 / / 7 // AtmA vai yajamAnasya puroddaashaaH| kau0 13 / 5, 6 // " pazorve pratimA puroDAzaH / tai0 3 / 2 / 818 // , pazuha vA eSa Alabhyate yatpuroDAzaH / za01 / 2 / 315 // sa vA eSa pazurevAlabhyate yatpuroDAzastasya yAni kiMzArUNi tAni romANi ye tuSAH sA tvagye phalIkaraNAstadae. gyatpiSTa kisAstanmAMsaM yatkiMcitkaM sAraM tadasthi sarveSAM ghA eSa pazUnA medhena yajate yaH puroDAzena yajate / ai0 21 // pazavo vai puroddaashaaH| tAM0 21 / 10 / 10 // tai01|8| medho vA eSa pazUnAM yatpuroDAzaH / kau010||5|| tatirva yajJasya puroddaashH| kau010| 5 // ziro ha vA' etadyakSasya yatpuroDAzaH / za0 1 / 2 / 1 / 2 // tasya ( yajJasya) etcchir|| yatpuroDAzaH / tai0 3 / 2 / 8 / 3 // mastiSko vai puroDAzaH / tai03|2|817|| , viDuttaraH puroDAzaH / za0 11 / 2 / 7 / 16 // " AgneyaH puroDAzo bhavati / za0 2 / 4 / 4 / 12 // indrasya puroDAzaH / sh04|2|5| 22 // purodhAtA pRthivI purodhAtA / ai0 8 / 27 // ., antarikSaM purodhaataa| ai08|27 / / , dhoH purodhAtA / ai08 // 27 // puro'nuvAkyA ( Rk ) prANa eva puro'nuvAkyA / za0 14 / 6 / 1 / 12 // pRthivIlokameva puro'nuvAkyayA (jyti)| sh014|6|1|6|| puroruk ( devAH ) purorugbhiH prArocayan / za0 3 / 9 / 3 / 28 / / Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ puSkaraparNam ( 264) puroruk taM ( yajJa ) purorugbhiH prArocayanyatpurorugbhiH prArocaMyastatpu. rorucAM puroruktam / ai0 3 / 4 // " atha vai purorugasAveva yo 'sau (sUrya) tapatyeSa hi purastAM drocate / kau0 14 / 4 // , atha vai purorugAtmaiva / kau0 14 / 4 // " atha va puroruk prANa eva / kau014|4|| ,, vIryya vai puroruk / za0 4 / 4 / 2 / 11 // , purorugve vAk // kau014|5|| purovAtaH saH (prajApatiH) purovAtameva hiGkAramakarot / jai0 m01| 12 // 6 // purohitaH na ha vA apurohitasya rAjJo devA annamadanti tasmAdrAjA ___ yakSyamANo brAhmaNaM puro dadhIta / ai0 8 / 24 // Adityo vAva purohitaH / ai0 8 / 27 / / vAyurvAva purohitH| ai08|27|| agnirghAva purohitaH / ai0 8 / 27 // agnirvA eSa vaizvAnaraH paJcameniryatpurohitaH / ai0 8 / 25 // agnirvA eSa vaizvAnaraH paJcameniyaMtpurohitastasya vAcyevaikA menirbhavati pAdayorekA tvacyekA hRdaya ekopastha ekA tAbhirvvalantIbhirdIpyamAnAbhirupodeti rAjAnam / ai0 8 / 24 // atha yadasya ( rAjJaH ) aniruddho vezmasu (purohitaH ) vasati tenAsya tAM zamayati yA 'syopasthe menirbhavati / ai06 / 24 // ardhAtmo ha vA eSa kSatrayisya ytpurohitH| ai0 7 / 26 // puSkaraparNam Apa: puSkaraparNam / za0 6 / 4 / 1 / 6 // 10 / 5 / , A prApo vai puSkaraparNam / sh06|4|2|2 // 7 / 3 / 1 / 9 // 7 / 4 / 1 / 8 // dyauH puSkaraparNam / sh06|4|1|9|| iyaM (pRthivI) va puSkaraparNam / za0 7 / 4 / 1 / 12 // pratiSThA va puSkaraparNam / sh07|4|1|12|| vAka puSkaraparNam / za0 6 / 4 / 1 / 7 // Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 265 ) [pUrNam puSkaraparNam yonirva puSkaraparNam / za0 6 / 4 / 1 / 7 // 6 / 4 / 3 / .6 // 8 / 6 / 3 / 7 // puSkaram indro vRtra hatvA nAstRSIti manyamAno 'paH prASizattA abravIdvibhemi vai puraM me kuruteti sa yo 'pA rasa AsIttamUrkha samudauhaMstAmasmai puramakurvastadhadasmai puramakurvastasmAtpUSkaraM pUSkara ha vai tatpuSkaramityAcakSate paro'kSam / za. 7 / 4 / 1 / 13 // brahma ha vai brahmANaM puSkare sasRje / go0 pU0 1 // 16 // , (=puNDarIkama) indro vRtramahaMstasyeyaM (pRthivI) citrANyu paidrUpANyasau (dyauH) nakSatrANAmavakAzena puNDarIkaJjAyate yat puSkaranajaM pratimuzcate vRtrasyaiva tadrUpaM kSatram pratimuJcate (Compare vaidikanighaTu 1 / 3-puSkaram antarikSam ) / na. 18 / 6 / 6 // , Apo vai puSkaram / sh06|4|2|2||7|4|1|8|| puSTiH sarasvatI puSTiH puSTipalI / tai0 2 / 5 / 7 / 4 // ,, sarakhatI puSTiM ( puSTiH) puSTipatiH / sh011|4|3|16|| pU: AtmA (=zarIraM) vai pUH / sh07|5|1|21 // , lekhA hi puraH / sh06|3|3|25 // , te devAH pratibudhyAgnimayIH puratripuraM paryAsyanta / ai02|| 11 // pUtabhRt vaizvadevo vai pUtabhRt / za0 4 / 4 / 1 / 12 // pUtIkA: gAyatrI somamaharattasyA anuvisRjya somamarakSiH parNamacchi nattasya yogazuH parApatatsa pUtIko 'bhavattasmin devA UtimavindannUtIko vA eSa yatpUtIkAnabhiSuNvantyatimevAsmai vindanti / taaN03|5|4|| , tasya (somasya ) ye hriyamANasyA7zavaH parApataste pUtIkA abhavan / tAM0 8 / 4 / 1 // yadi soma na vindeyuH pUtIkAnabhiSuNuyuryadina pUtIkAna - nAni / taaN06|5 / 3 // ,, "AdArAH " zabdamapi pazyata / pUrNa sarva vai pUrNam / sh04|2|2|2||5|2|3|1|| Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pUSA ( 266 ) pUrNama sarva vai tadyatpUrNam / sh04|2|3|2|| , sarvametadyatpUrNam / sh09|2|3|43|| pUrNAhuti: iyaM (pRthivI ) vai pUrNAhutiH / za0 13 / 1 / 8 / 8 // te. 3 / 8 / 10 / 5 // ___sarva vai pUrNAhutiH / tai03|8|10|5|| pUrvacittiH dyaurve vRSTiH pUrvacittiH / te0 3 / 6 / 5 / 2 // za0 13 / 2 / 6 / 14 // pUrvapakSaH sajJAnaM vijJAnaM darzAdRSTeti / etAvanuSAko pUrvapakSasyAhotrANAM nAmadheyAmi / tai0 3 / 10 / 10 / 2 // pUrvamahaH brahma vai pUrvamahaH / tAM0 11 / 11 / 9 // pUrvavATa nyAhavanIyo gArhapatyamakAmayata / ni gArhapatya AhavanIyaM / tau vibhAjaM nAzaknot / so '6 : pUvvavAD bhUtvA / prAca pUrvamudavahat / tatpUrvavAhaH pUrvavATtvam / tai0 1 / 1 / pUrvAhutiH ane pUrvAhutiH / tai02|1|7|1|| ,, eSa vA agnihotrasya sthANuH / ytpuurbaahutiH| tai02|1| 4 / 3 // pUSA sa zaudraM varNamasRjata pUSaNamiyaM (pRthivI ) vai pUSeya hIda sarva puSyati yadidaM kiM ca / za0 14 / 4 / 2 / 25 // ,, iyaM vai pRthivI pUSA / za0 2 / 5 / 4 / 7 // 3 / 2 / 4 / 16 // ,, iyaM ( pRthivI) vai pUSA / / 06 / 3 / 28 // 13 / 2 / 2 / 6 // 13 / 4 / 1 / 14 // tai0 1 / 7 / 2 / 5 // " (yaju038 / 3,15 ) ayaM vai pUSA yo 'yaM ( vAtA) pavataH eSa hI sarva puSyati / sh014|2|1|6|| 14 / 2 / 2 / 32 // , pUSNaH poSeNa mahaM dIrghAyutvAya zatazAradAya zata zarabhya AyuSe varcase / tai0 1 / 2 / 1 / 19 // , pUSA 'poSayat / tai0 1 / 6 / 2 / 2 // , puSTivai pUSA / tai02|7|2|1|| sh03|1|4|9|| ,,, asau vai pUSA yo 'so (sUryaH) tapati / kau0 5 / 2 // go0 u0 1 / 20 // Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35. / pUSA ( agne !) tvaM pUSA vidhataH pAsi nu tmanA / tai03 / 11 annaM vai putrA / kau0 12 / 8 // te0 1 / 7 / 3 / 6 23 / 2 // // " ,, pazavaH putrA / ai02 / 24 // tAM0 23 / 16 / 5 // pazavI hi pUSA / za05 | 2 | 5 | 8 // " ,, ( yaju0 21 / 20 ) pazavo vai pUSA / za0 13 | 1 | = | 6 // " pazavo vai pUSA / za0 3 / 1 / 4 / 6 // 3 / 9 / 1 / 10 / / 5 / 3 / 5 / 8, 35 // tai0 3 | 8 | 11 | 2 || tAM0 18 / 1 / 16 // pauSNAH pazavaH / za0 5 | 2 | 5 | 6 // "" " pUSA vai pazUnAmITe | za0 13 | 3 | 8|2 // ,, cUSA pazubhiH (aghati ) / tai01 | 7 | 6 | 6 || 3 | 1 | 5 | 12 // pUSNo revatI (nakSatram ) / gAvaH parastAdvatsA bhavastAt / tai0 1 / 5 / 1 / 5 // pUtrA revatyanveti panthAma / te0 3 / 1 / 2 / 9 // 33 ,, pUtrA vizAM vipatiH / tai0 2 / 5 / 7 / 4 // 99 39 prajananaM ve pUSA / za0 5 | 2 | 5 | 8 // 31 ,, pUSA vai pathInAmadhipatiH / za0 13 / 4 / 1 / 14 // yasya (doSasyeti sAyaNaH ) bhiSak / tai0 3 / 6 / 17 / 2 // pUSA 2, pUSA ( zriyaH ) bhagam ( Adatta / za0 11 / 4 / 3 / 3 // " pUSA bhagaM bhagapatiH / za0 11.1 4 / 3 / 15 // 99 31 (634) " 39 " pUSA ] " 2 / 1 // 318 | pathyA pUSNaH patnI / go0 u02 / 6 // yogA vai sarasvatI vRSA pUSA / za0 2 / 5 / 1 / 11 // pUSA bhAgadudho 'zanaM pANibhyAmupanidhAtA / za0 1 / 1 / 2 / 17 // pUSA vai devAnAM bhAgavudhaH / za0 5 | 3 | 1 / 9 // putrA bhAgadudhaH / za0 3 / 6 / 4 / 3 // (devasya tvA savituH prasave ) pUSNo hastAbhyAm / tai02 / 6 / 5 / 2 // tasya ( pUSNaH ) dantAnparobApa tasmAdAhuradantakaH pUSA karambhabhAga iti / kau0 6 / 13 // Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pRthivI (268) pUSA tasmAvAhuradantakA pUSeti / sh017|4|7|| , tasmAdAhuradantakaH pUSA piSTabhAjana iti / go0 u012|| " tasmAdyaM pUSNe caruM kurvanti prapiSTAnAmeva kurvanti yathAdantakAyai vam / sh01|7|4|7|| , pUSNaH karambhaH (=yavapiSTamAjyasaMyutamiti sAyaNaH ) / te. 1 / 5 / 11 / 3 // sh04|2|5| 22 // , sa hi pauSNo yacchayAmaH ( gauH ) / sh05|2|5| 8 // ,, agnApauSNamekAdazakapAlaM puroDAzaM nirvapati / za0 5 / 2 / 5 / 5 / pRtanA yudho vai pRtnaash05|2|4|16 // pRtanyuH (=pAppA, yaju0 15 / 51) adhaspadaM kRNutAM ye pRtanyava ityadhaspadaM kurutA sarvAnpApmana ityetat / sh08|6| 3 / 20 // pRthivI tA (bhUmi) aprathayatsA pRthivyabhavat / sh06|1|1 / 15 // 6 / 1 / 3 / 7 // " sa (prajApatiH) varAho rUpaM kRtyopanyamajat / sa pRthivImadha Archas tasyA upahatyodamajat tatpuSkarapaNe prathayat tatpRthivyai pRthivitvam / 01 / 1 / 3 / 6-7 // iyatI ha vA' iyamale pRthivyAsa prAdezamAtrI tAmebhUSa iti gharAha ujaghAna so 'syAH (pRthivyAH) patiH prjaaptiH|sh0 14 / 1 / 2 / 11 // azyA ha vA' iyaM (pRthivI) bhUtvA manumuvAha so 'syAH patiH prajApatiH / za0 14 / 1 / 3 / 25 // " prAjApatyo dhA ayaM (bhU-) lokaH / tai01|3|7|5|| ,, iyaM (pRthivI) yamI / sh07|2|1|10|| go0 u04|8|| , yamo ha vA' asyAH (pRthivyAH ) avasAnasyepTe / sh07|1|| 1 // 3 // , AgneyI pRthivI / tAM0 15 / 4 / 8 // , pRthivyagneH ptnii| go0 u02|9|| " seyaM (pRthivI) devAnAM patnI / sh01|3|1|15. 17 // Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 268 ) pRthivI ] pRthivI iyaM (pRthivI) hyagniH / za0 6 / 1 / 1 / 14 // 6 / 1 / 2 // 26 // , iyaM (pRthivI) vA' agniH / za0 7 / 3 / 1 / 22 // ,, ayaM vA' agnirlokH| za0 1 / 6 / 2 / 13 // , ayaM vai (pRthivI-) loko 'gniH / za. 14 / 61 / 14 // , Agneyo 'yaM (pRthivI-) lokH| jai0 u01 / 37 / 2 // . " AgnigarbhA pRthivI / sh014|9|4|21 // , sA ( aditiH pRthivI ) agniM garbhe vibhartu / za0 6 / 5 / 1 / 11 // " iyaM vai pRthivyaditiH / sh02|2|1|16||3|3|1| / , iyaM (pRthivI) vA aditiH / go0 u01|25 // , iyaM (pRthivI ) vA' aditirmahI ( yaju0 11 / 56 ) |sh06| 5 / 1 / 10 // , iyaM (pRthivI ) eva mhii| jai0 u03|4|7|| , pRthivIM mAtaraM mahIm / ta0 2 / 4 / 6 / 8 // , upahUtA pRthivI mAtA / za. 1 / / 1 / 41 // ,, iyaM (pRthivI) vai mAtA / te03|8|9|1|| za0 13 / 1 / " "namo mAtra prathinyai" ( yju06|22)| za0 5 12 / , tanmAtA pRthivI tapitA dyauH / tai0 2 / 7 / 16 / 3 // 2 // 8 // 6 / 5 // 3 / 7 / 5 / 4-5 / / 3 / 7 / 6 / 15 // " mAteva yA iyaM (pRthivI) manuSyAnbibharti / za0 5 / 3 / 1 / 4 // , dhenuriva vA' iyaM (pRthivI) manuSyebhyaH sarvAnkAmAnduhe mAtA dhenurmAteva vA' iyaM (pRthivI) manuSyAnbibharti / za0 2 / 2 / 1 / 21 // " iyaM (pRthivI ) vai dhenuH| sh012|6|2|11|| ,, iyaM (pRthivI) vai vizvAyuH / tai03|2|317|| (=vizvadhAyAH) asyA (pRthivyAM ) hIda sahitam / sh07|4|2|7|| Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pRthivI ( 300 ) pRthivI iyaM ( pRthivI ) vai devyaditirvizvarUpIM / tai0 1 / 7 / 6 / 7 // iyaM ( pRthivI ) vai pRzniH / tai0 1 / 4 / 1 / 5 // iyaM ( pRthivI ) vai vazA pRzniH / za0 1 / 8 / 3 / 15 // iyaM ( pRthivI ) ve vazA pRzniryadidamasyAM mUli cAmUlaM cAznAdyaM pratiSThitaM teneyaM vazA pRzniH / za0 5 / 1 / 3 / 3 // iyaM ( pRthivI) vA agnihotrI ( gau: ) / tai01 / 4 / 3 / 1 // 33 33 "" " mahiSI hIyam (pRthivI ) / za0 6 / 5 / 3 / 1 // 33 " iMya ( pRthivI ) vA aviri hImAH sarvAH prajA bhavati / zaM0 6 / 1 / 2 / 33 // 39 iyaM vai pRthivI devI devayajanIM / za0 3 / 2 / 2 / 20 // pRthivI vai sarveSAM devAnAmAyatanam / za0 14 / 3 / 2 / 4 // , bhUriti vA' ayaM ( pRthivI ) lokaH / za0 8 | 7 | 4|5 // bhUH (yaju0 13 | 18 ) hIyam (pRthivI ) / za07 / 4 / 2 / 7 // sa bhUriti vyAharat / sa bhUmimasRjata / agnihotraM darzapUrNamA sau yajuSi / tai0 2 / 2 / 4 / 2 // "1 "2 sa (prajApati ) bhUrityevagvedasya rasamAdanta / seyaM pRthivya bhavat / tasya yo, rasaH prANedat so 'gnirabhavadrasasya rasaH / jai0 u0 1 / 1 / 3 // 99 " 10 " ,, " 91 99 " ayaM (bhU- ) loka RRgveda / pa0 1 5 // bhUrityugbhyo kSarat so 'yaM ( pRthivI ) loko 'bhavat / 1 / 5 // bhUmi: ( yaju0 13 / 18 ) hIyam (pRthivI ) 2 / 7 // 10 iyaM ( pRthivI ) vai bhUmirasyAM vai sa bhavati yo bhavati / za0 7 / 2 / 1 / 11 // bhayaM vai ( pRthivI-) loko bhUtam / tai0 3 / 8 / 18 / 5 // iyaM vai pRthivI bhUtasya prathamajA ( yaju0 37 // 4 ) | za0 14 | 1 / 2 / 10 // ime ( pRthivI ) u vA eSAM lokAnAM prathamAsujyata / 0 6 / 5 / 3 / 1 // 10 7 14 / Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 301) pRthivI] pRthivI iyaM ( pRthivI ) vai nirRtiH / za0 5 / 2 / 3 / 3 // tai0 1 / , iyaM (pRthivI) kdruuH| sh03|6|2|2|| ,, 'iyaM (pRthivI ) vai sArparAjJIyaM hi sarpato rAzI / kau027|4|| , iyaM (pRthivI) vai sArparAjJI / taaN04|9|6|| , iyaM vai pRthivI sarparAjJI / za0 2 / 1 / 4 / 30 // 4 / 6 / 6 / 17 / / , iyaM (pRthivI ) vai sarparAjJIyaM hi sarpato raajnyii| ai0 5 / 23 // tai0 1 / 4 / 6 / 6 // ,, devA vai sarpAH / teSAmiya (pRthivI) rAzI / tai02|2|6|2|| ayaM vai (pRthivI-) lokaH sukSitiH (yaju0 37 / 10) asminhi loke sarvANi bhUtAni kSiyanti / za0 14 / 1 / 2 / 24 // , iyaM (pRthivI ) dhai saraghA / tai0 3 / 10 / 10 / 1 // , ayaM 4 (pRthivI-) loko mitro 'sau (yulokA ) vrunnH| za0 12 / 6 / 2 / 12 // cAvApRthivI vai mitrAvaruNayo priyaM dhAma | taaN014|2|4|| ,, iyaM (pRthivI ) vAmabhRt / sh07|4|2|35 / / iyaM (pRthivI) vai variSThA saMvat (yaju0 11 / 12) / sh06| 3 / 2 / 2 // praya vai pRthivI-) loko'vasyUTuvasvAn / sh09|4|2|7|| , bhayaM vai ( pRthivI-) loko bhdrH| ai0 1 / 13 // ayaM loko bardiH (R06|16 / 10) / za. 1 / 4 / 1 / 24 // , ayaM vai (pRthivI-) loko barhiH / za0 1 / 8 / 2 / 11 // 1 // 6 / 3 / 29 // iyaM (pRthivI ) vai satyA varSaNIdhRdana (R04|17|20)| ai03|38|| " iyaM (pRthivI ) eva satyamiyacha viSAM lokAnAmaddhAtamAm / sh07|4|1| / , ayaM vai (pRthivI-) loko vizAla chandaH ( yju015| 5) / / 08 / 5 / 26 // Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pRthivI ( 302) pRthivI ayaM vai ( pRthivI-) loko rathantaraM chandaH ( yju015|5)| za0 815 / 2 / 5 // , iyaM vai pRthivI rathantaram / ai0 8 / 1 // , iyaM ( pRthivI ) vai rathantaram / kau0 3 / 5 // 102 / 2 // te. 1 / 4 / 6 / 2 // taaN06|8|15 // 15 / 10 / 15 // sh05| 5 / 3 / 5 // 9 // 1 / 2 / 36 // ayaM vai ( pRthivI-) loko rathantaram / ai0 / 3 // " rathantarahIyam (pRthivii)| za01 / 7 / 2 / 17 // upahUta rathantara saha pRthivyA / sh01|8|1 / 16 // te. 3 / 5 / / 1 // ,, rAthantaro vA ayaM (pRthivI-) lokaH / tai0 1 / 1 / 8 / 1 // , ayaM vai (pRthivI-) loka evazchandaH ( yaju. 1514) / za0 8 / 5 / 2 / 3 // , ayaM vai (pRthivI-) loko virATa ( yaju0 13 / 24) / za0 7 / 4 / 2 / 23 // , iyaM (pRthivI) vai virATa / za0 12 / 6 / 1 / 40 // go0 u0 " birAr3a DhIyam (pRthivii)| sh02|2|1|20|| , iyaM (pRthivI) vai dhAtA / tai03| - / 23 / 3 // , iyaM (pRthivI ) vai savitA / za. 13 / 1 / 4 / 2 // tai03| 6 / 13 // 2 // 1. pRthivI sAvitrI / jai0 u04 / 27 // 1 // go0 puu01| 33 // , iyaM (pRthivIM)vaimAhinam ( R04|17|20)| ai03|38|| , eSa ve pratiSThA vaizvAnaraH ( ytpRthivii)| za0 10 / 6 / 1 / 4 // , iyaM (pRthivI) vai vaizvAnaraH / za0 13 / 3 / 8 / 3 // , pAdau tvA'etau vaizvAnarasya ( yatpRthivI) / za. 10 / 6 / 1 // 4 // , pRthivI vediH / ai05|| 28 // tai0 3 / 3 / 6 / 2 // .. iya (pRthivI) vai vediH / za07 / 3 / 1 / 15 // 7 // 5 // 2 // 31 // , etAvatI ke pathivI / yAvatI vedi .3 / 2 / 9 / 12 // Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthivI ] pRthivI tasmAvAhuryAvatI vedistAvatI pRthivIti / sh01|2|5|7|| ,, yAvatI vai vedistAvatI pRthivI / za0 3 / 7 / 2 / 1 // ., yAvatI vai vedistAvatIyampRthivI / jai0 u01|5| 5 // ,, vedi| paro 'ntaH pRthivyAH / tai0 3 / 6 / 5 / 5 // ,, tasyAH (pRthivyAH) etatparimitaM rUpaM yadantarvedyatheSa bhUmA 'parimito yo bahirvedi / ai0 8 / 5 // , iyaM (pRthivI ) dhai khayamAtRNNA ( issttkaa)| za0 7 / 4 / 2 / 1 // , iyaM (pRthivI) vai zrIH / ai08||5|| " zrIrvA' iyaM (pRthivI ) tasmAdyo 'syai bhUyiSThaM vindate sa eva zreSTho bhavati / za0 11 / 1 / 6 / 23 // , tasmAdyo 'sya ( pRthivyai) bhUyiSThaM lamate sa eva zreSTho bhavati / za0 12 / 6 / 1 / 4 // , tasya puthivI sadaH / tai02|1|5|1|| , yammRdiyaM (pRthivI ) sat / za0 14 / 1 / 2 / 6 // , iyaM ( pRthivI ) vai vlmiikvpaa| za0 6 / 3 / 3 / 5 // zrotra yatatpRthivyA yavalmIkaH / tai0 1 / 1 / 3 // 4 // // iyaM (pRthivI) yaajyaa| sh01|7|2| 11 // ., iya (prathivI) hi yaajyaa| sh01|4|2|16 // , ghAgiti pRthivI / jai0 u0 4 / 22 / 11 // , iyaM (pRthivI ) ce vAk / sh04|6||16|| ,, bAgevAyaM (pRthivI-) lokaH / za0 14 / 4 / 3 / 11 // , iyaM (pRthivI) vai dhAgado ( antarikSam ) mnH| ai0 5 / 33 // , pRthivI bhuvA (dhruvA=sthirA-acalA=pRthivI // zramarakoSe 2 / 1 / 2 / 03 / 3 / 1 / 2 // 3 / 3 / 6 / 11 // iyaM (pRthivI) eva dhruvA / ( dhruvApRthivI-vaijayantIkoSe dvapakSarakAMDe nAnAliGgAdhyAye zloka 44 // ) / za0 1 / 3 / 2 / 4 // ,, iyaM ( pRthivI ) dhai jagatyasyAtha hIda sarva jagat / za6 / 2 / 1 / 26 // 6 / 2 / 2 / 32 // Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pRthivI ( 304 ) pRthivI jagatI hIyam ( pRthivii)| sh02|2|1 / 20 // " iyaM ( pRthivI ) vai gAyatrI / taaN07|3| 11 // 14 / 1 / 4 // " gAyatro 'yaM ( bhU-) lokaH / kau 8 // , gAyatrI vA' iyaM pRthivI / sh04|3|4| 5 / 2 / 3 / 5 // ,, iyaM (pRthivI) ghA dhanuSTup / za0 1 / 3 / 2 / 16 // t0| 7 // 2 // , yA pathivI sA kuhuu| so evAnuSap / ai03|48|| triSTubhIyam (pRthivI ) / za0 2 / 2 / 1 / 20 / / " iyaM (pathivI) vA' anumatiH / za0 5 / 2 / 3 / 4 // te0 1 / 6 / 1 / 1,4 // ,, iyaM (pRthivI ) cA uttAna aanggiirsH| tai0 2 / 3 / 2 / 5 // 2 / 3 / 4 / 6 // , sa yayA prathamayA (iNyA ) samarpaNena parAbhinatti saikA seyaM pathivI saiSA ibA nAma / sh05|3|5|26|| iyaM (pRthivI) ghA' aSADhA / za0 6 / 5 / 3 / 1 // 7 / 4 / 2 / 32 // / 5 / 4 / 2 // , yatheyaM pathivyuvryevamulaMyAsam / za0 2 / 1 / 4 / 28 // ,, iyaM (pRthivI) vai puSA / te. 1 / 7 / 2 / 5 // sh06|3|2| // 13 / 2 / 2 / 6 // 13 / 4 / 1 / 14 // , bhayaM (bhUlokaH) evartanidhanam / tAM0 21 / 2 / 7 // " iyaM (pRthivI ) vA' upayAma iyaM dhA' idamantrAdhamupayacchati pazubhyo manuSyebhyodhanaspatibhyaH / sh04|1|2||| ,, iya (pRthivI) ha vA' upAzuH / za0 4 / 1 / 2 / 27 / / , iyaM ( pRthivI) eva sta.triyaH / jai0 u03|4|2|| ,, iyaM vai kSetraM pRthivI / kau0 30 / 11 // go0 u0 5 / 10 // , iyaM (pRthivI ) vai devarathaH / taaN07|7| 14 // , ayameva ( bhU-) loko jyotiH / ai0 4 / 15 // , iyaM vai (pRthivI) jyotiH / tAM0 16 / 1 / 7 // , ayaM vai (pRthivI-) loko bhargaH / za012 / 3 / 4 / 7 // , pazigyeca bhargaH / go0 pR05|| 15 // Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 305 ) pRthivI] pRthivI bhayaM vai (pRthivI-) loko gRhapatiH / za0 12 / 1 / 1 / 1 // go0puu04|1|| , ayaM vai (bhU-) loko gArhapatyaH / za0 7 / 1 / 1 / 6 // / 6 / 3 / 14 ||ss01|5|| , iyaM (pRthivI) vai puurnnaahutiH| tai03||10|5|| za0 13 / 11 // . sarva vA iyam (pRthivii)| sh04|2|2|1 // ,, iyaM vai prathivI pratiSThA / sh01|9|1|26 // 1 / 5 / 3 / 11 // , iyaM (pRthivI) vA' asya sarvasya prtisstthaa| za. 4 / 5 / 2 / 15 // , pratiSThA vA ayaM lokaH / kau06|4|| 14 / 3 // , iyaM (pathivI) khalu vai pratiSThA / ai.8|| 1 // , seyaM ( pRthivI) pratiSThA / sh02|2|1|16 // pRthivyAmime lokAH (pratiSThitAH ) / jai0 u01 / 10 / 2 // ,, iyaM (prathivI) vai svargasya lokasya pratiSThA / go0 u06|2|| ,, antarikSaM prathivyAM (pratiSThitam ) / ai03|6||go0 u0 3 // 2 // , iyaM (pRthivI) antarikSam (pRthivI-antarikSam-vaidikani ghaNTau 1 / 3) / ai0 3 / 31 // ,, trivRddhoyam (pRthivo)| sh06|5 / 3 / 2 // .. abhinA pRthivyauSadhibhistenAyaM (pRthivI-) lokanivRt / tAM0 10 / 1 / 1 // prajAtirvA bhayaM lokaH / kau014|3|| ,, yoni'yam (pRthivii)|sh012|4|1|7|| ,, iyaM vai pratiSThA janUrAsAM prajAnAm / sh.3|6|3|2|| , nAma me zaroramme pratiSThA me| tanme tvayi ( pRthivyAm ) / jai. u03|20|8|| pRthivI me zarIre zritA / tai03|10||7|| , pRthivI vA annAnAM shmyitrii| kii06|14|| " nyaM (pRthivI) vA (prajApateH) annAdo ( tnuu)| kau0 27 // 5 // Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pRthivI ( 306 ) pRthivI pRthivI zeSa nidhiH / za0 6 / 5 / 2 / 3 // 39 " 99 " 92 99 19 " 13 99 " 99 pRthivI hotA caturhotRNAm / tai0 3 | 12 | 5 | 1 // yAni kRSNAni ( lomAni ) tAnyasyai ( pRthivyai rUpam ) / za0 3 / 2 / 1 / 37 ( yadi vetarathA ) yAni zuklAni ( lomAni ) tAnyasyai (pRthivyai rUpam ) / za0 3 / 2 / 1 / 3 / yAni bisAni tAnyasyai pRthivyai rUpam / za0 5 / 4 / 5 / 14 // dadhi haivAsya ( bhU- ) lokasya rUpam / za0 7 / 5 / 1 / 3 // iyaM ( pRthivI ) u vai yajJo 'syA hi yazastAyate / za0 6 / 4 / 1 / 6 // " havizeve~ devA imaM ( pRthivI) lokamabhyajayan / ta d 31 99 " ayaM vai loko dakSiNaM havirdhAnam | kau0 6 / 4 // >> chAyaM cai ( pRthivI - ) lokaH prAtaH savanam / za0 12 / 6 / 2 / 8 // go0 u0 3 / 16 // ayameva (bhU - ) lokaH prathamA citiH / za0 8 | 7 / 4 / 12 // (asurAH) ayasmayIM ( puraM ) asmin (pRthivIloke 'kurvata ) / kau0 88 // te (asurAH) vA ayasmayImevemAM ( pRthivIM ) akurvata / pe0 1 / 23 // ayasmayI pRthivI / go0 u02 / 7 // asya vai (bhU - ) lokasya rUpamayasmayyaH ( sUcyaH ) / tai0 3 / 9 / 6 / 5 // rajataiva hIyaM pRthivI / za0 14 / 1 / 3 / 14 // iyaM ( pRthivI ) vai rajatA / tai0 1 / 8 / 6 / 1 // 17 / 13 / 18 // iyaM ( pRthivI ) vA' upa / dvayeneyamupa yaddhIdaM kiM ca jAyate 'syAM tadupajAyate 'tha yanmyadyatyasyAmeva tadupoSyate / za0 2 / 3 / 4 / 6 // parimaNDalaH (= golAkAra : ) u vA' ayaM (pRthivI - ) loka: za0 7 / 1 / 1 / 37 // Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 307 ) pRSadAjyam] pRthivI atha yatkapAlamAsItsA pRthivyabhavat / sh06|1|1|11|| , samudrohImA ( pRthivIM ) abhitaH pinvate / sh07|4|1|6|| , pRthivyapsu ( prtisstthitaa)| ai03|6|| go0 u03|2|| , prathivayasyapsu zritA / agne pratiSThA / tai03|11|1|6|| " tasya prathamayA''vRtemameva lokaM jayati yadu cAsmi~lloke / tadetena cainamprANena samardhayati yamabhisambhavatyetAM cA'smA mAzAmprayacchati yAmabhijAyate / jai0 u03|11|5|| , asurANAM vA iyaM ( pRthivI) agra AsIt / te. 3 / 2 / 3 / 6 // , tisro vA' imAH pRthivya iyamahakA che'masyA pare / za0 5 / 1 / 5 / 21 // pRthI, pRthiH, pRthuH pRthiInyaH / abhyaSicyata / tai01|7|7|4|| pRthuI cai dhainyo manuSyaNAM prathamo 'bhiSiSi / sh05| 3 / 5 / 4 // etena (pArthena sAnA ) ve pRthI vainya ubhayeSAM pazanA. mAdhipatyamAznuta / tAM0 13 / 5 / 20 // taca pRthurcenyo divyAn vAtyAn papraccha / jai0 u0 1 / 10 // 9 // 1 / 34 / 6 // 1 // 45 // 1 // pRthu (106 / 16 / 12) bhado (ghusthAnaM-ghulokaH)vai pRthu yasmi. devaa||sh01|4|1|27 // pRthukAH rudrANAM yA etadrUpam / yatpRthukAH / tai0 3 / 8 / 14 / 3 // pRthu vAyyam (06 / 16 / 12) zrotraM prathu bhraSAyyam / zrotraNa hIdamuru pRthu zRNoti / sh01|4|3|4|| pRzni annaM ghe devA pRnIti vadanti / tAM0 12 / 10 // 24 // , annaM ca pRzni / za0 - 17 // 3 // 21 // tai0 2 / 2 / 6 / 1 // , iyaM ( pRthivI ) dhai pRzniH / tai01|4|1|5|| pRSadAjyam bhanna hi pRSavAjyam / za0 3 / / 4 / 8 // , prANo hi pRSadAjyam / za038 / 4 / 8 // , prANaH pRSadAjyam / sh03||3| , payaH pRSadAjyam / sh03||4|8|| , pazavo pRSadAjyam / tai01|6|3|2|| Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [paurumadam ( 300 ) pRSTayaH pRSTayo vai retaHsicau / sh07|5|1|13|| / 6 / 2 / 7 // , uro vai prati pRSTayaH / za0 = / 6 / 2 / 7 // pRSThAni pRSThaivai devAH svarga lokamaspRkSan / kau0 24 / 8 // pRSThAni vA asUjyanta tairdevAH svarga lokamAyan / tAM0 7 / 7 / 17 // , svargo lokaH pRSThAni / tAM0 16 / 15 // 6 // ,, tadAhu nAlokAni paSThAni / tAM0 16 / 15 / 6 // , etAni khalu vai sAmAni yatpRSThAni / tai01 / = I = |3 // svarANi pRSThAni bhavanti / kau0 24 / 8 // sarvANi hi pRSTAnIndrasya niSkevalyAni / tAM 7 / = / 5 // ,, pitA vai vAmadevyaM putrAH pRSThAni / taaN07|6|1|| , AtmA ve pRSThAni / ko025 / 12 // taaN022|6|4|| ,, Rtavo vai pRSThAni / sh013|3|2|1|| tai0 3 / 6 / 6 / 1 // , sapta pRSThAni / sh06|5|2|8 // , annaM pazavaH pRSThAni / tAM016 / 15 / 8 // , annaM pRSThAni / taaN016||4|| , vIyaM vai pRSThAni / taaN04||7|| 18 / tejo brahmavarcasaM pRSThAni / tAM0 16 / 15 / 7 / / .. zrIrve pRSThAni / ai06|5|| go0 u05|11 // prayaH anvazca ivaanggirsH| sarve stomaiH sarvaiH pRSThairgurubhiH sAmabhiH svarga lokamaspRzanyadaspRzaMstasmAtpRSThyaH / za0 12 / 2 / 2 // 11 // , (AzirasAH ) sarvaiH pRSTyaiH svarga lokamabhyaspRzanta yadabhyaspR. zanta tasmAtspRzyastaM vA etaM spRzyaM santaM pRSTya ityAcakSate parokSaggu / go0 puu04|23|| ,, pitA vA abhiplaveH putraH pRSThyaH / go0 pU04 / 17 // pRSThyAne zrIH pRSThyAni | kau0 21 / // , pazavaH pRSThyAni / kau0 21 / 5 // paurumadram ( sAma ) devAzca vAsurAzcAspardhanta te devA asurANAM paurumaddena puro 'majayanyat puro 'majayaratasmAtpaurumadram / tAM0 12 / 3 / 14 // Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 306 ) pauramadgam ( sAma ) maharvA etadalIyamAnaM tadrakSAsyasacanta tasmA hevAH paurumaddana rakSAsyapAnanapa pApmAna hate paurumaddena tuSTuvAnaH / tAM0 12 / 3 / 13 // pauruhanmanam ( sAma ) puruhanmA vA etena vaikhAnaso 'asA svarga loka mapazyat svargasya lokasyAnukhyAtyai svargAllokAnna vyavate tuSTavAna: / taaN014|3|26|| paurNamAsam ( haviH ) savRta ( ? samRta-) yazo vA eSa yhrshpuurnnmaasii| go0 u02|24|| yAtraghnaM vai paurNamAsaM ( haviH) / indro hotena vRtramahan / sh01|6|4|12|| tathaivaitadyajamAnaH paurNamAsenaiva vRtraM pApmAna hatvApahatapApmaitatkarmArabhate / sh06|2|2|16|| agnISomIya hi paurNamAsa havirbhavati / za0 1 / 8 / 3 / 2 // athaiSa klaptaH pratiSThito yajJo yatpaurNamAsam / za0 2 / 5 / 2 / 48 // 2 / 6 / 2 / 14 // pratiSThA vai paurNamAsam / kau0 5 / 8 // 18 // 14 // go0 u01 / 26 // paurNamAsaH sarasvAn / go0 u01 / 12 // paurNamAsI ( rAtriH) asau vai candraH pazustaM devAH paurnnmaasyaamaalbhnte| sh06|2|2|17 // ... brahma vai paurNamAsI ksstrmmaavaasyaa| kau04|| kAmo vai paurNamAsI / tai0 3 / 1 / 4 / 15 // paurNamAsyaH prtihaarH| p03|1|| pokalama ( sAma ) athaitatpauSkalametena vai prajApatiH puSkalAnpazUna sRjata teSu rUpam dadhAyadetatsAma bhavati pazuSveva rUpaM dadhAti / tAM0 8 / 5 / 6 // H(=parAka) preti vai prANa eti ('A' iti) udAnaH / za0 1 / 4 / 1 / 5 // prANo vai pra prANaM hImAni sarvANi bhUtAnyanuprayaMti / ai0 2 / 40 // Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pracetAH ( 310 ) pra (= parAk) tadyatpreti tatprANastadayaM (bhU-) lokaH / jai0 u02 / 6 / 4 // prANo vai pravAn / za0 1 / 4 / 3 / 3 // preti pazavo vitiSThanta' pati samAvartante / za0 1 14 / " "" 22 19 99 "3 29 praGagam ( uktham ) tA amuto safcyo devatAstRtIyasavanAtprAtaHsavanamabhiprAyuJjata tadyadabhiprAyuJjata tatpraugasya praugatvam / kau0 14 / 5 // grahokthaM vA etadyatpraugam / ai0 3 / 1 // tadetatpavamAnokthameva yatpraugam / kau0 14 // 4 // prANAnAM vA etadukthaM yatpraugam / ai0 3 | 3 // prANAH praugam / kau0 14 / 4 // 28 // 6 // tasmAdU bahUvyo devatAH prauge zasyante / kau0 14 / 5 / / 28 / 6 // I zrAticchandasaH praugaH | kau0 23 / 6 // "" "" 39 " 39 " pragAH ye daza pragA ima eva te daza prANAH / jai0 u0 1 / 21 / 3 // pragAthaH prANApAnau vai bArhataH pragAthaH / kau0 15 / 4 / 18 / 2 // pazavo vai pragAthaH / kau0 15 // 4 // 18 // 2 // pazavaH pragAthaH / ai0 3 / 16, 23, 24 // 6 // 24 // go0 u0 3 / 21, 22 // 4 // 2 // " 1 / 6 // preti vai retaH sacyata' eti prajAyate / za0 1 / 4 / 1 / 6 // antarikSaM vai prAMtarikSa hImAni sarvANi bhUtAnyanuprayaMti / ai0 2 / 40 // pravadvai prathamasyAhno rUpam | kau0 20 | 2 // 99 antarikSampragAthaH / jai0 u0 3 / 4 / 2 // I manaH pragAthaH / jai0 u0 3 / 4 / 3 // ,, praca ca etadvai sarvaM svastyayanaM yatpra ca ca / ai0 3 / 26 // pracetAH pracetAstvA rudraiH pazcAtpAtu / za2 3 / 5 / 2 / 5 // pracchacchandaH ( yaju0 15 / 5) annaM pracchacchandaH / za0 6 5 / 2 / 4 // Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 311 ) pUjA: ] prajananaH prANaH kiM chandaH / kA devatA yasmAdidaM prANAdretaH sicyata' ityaticchandAzchandaH prajApatirdevatA / za0 10 / 3 / 2 / 7 // prajananam saMvatsaro vai prajananam / go0 pU0 2 / 15 // agniH : prajananam / go0 pU0 2 / 15 // " prajAH yajJAdvai prajAH prajAyante / za0 4 / 4 / 2 / 6 // "" "" "1 99 13 ,, 29 " " 99 19 99 99 prajA zastram / 205 / 2 / 2 / 20 // prajA pazavaH sUktam / kau0 14 / 4 // prajA vA ukthAni / tai0 1 | 8 | 7 | 2 // ". "D "3 99 yajJaM vA' anu prajAH / za0 1 / 8 / 3 / 27 // prajA vai tokam (yaju0 13 / 52 // ) / za0 7 / 5 / 2 / 36 // pranA vai sUnuH ( yaju0 12 / 51 ) / za0 7 / 1 / 1 / 17 // tantuH / ai0 3 | 11, 38 // prajA prajA vA apaturityAhuH / go0 u0 5 | 6 // prajA vai vizvajyotiH / za0 6 / 5 / 3 / 5 / / 7 / 4 / 2 / 26 // 6 / 3 / 2 / 2 // prajA vA' zrarIH ( yaju0 6 / 36 ) / za0 3 / 6 / 4 / 21 // prajA vA' iSaH / za0 1 / 7 / 3 / 14 / 4 / 1 / 2 / 15 // prajA vai bhUtAni / za0 2 / 4 / 2 / 1 / 3 / 5 / 2 / 13 // 4 / 99 5 / 3 / 1 // prajA vai barhiH / kau0 5 | 7 || 18 | 10 || tai0 1 | 6 | 3 | 10 // za0 1 / 5 / 3 / 16 // 2 / 6 / 1 / 23, 44 || 4|4|15| 14 // go0 u0 1 / 24 // prajAnurUpaH / ai0 3 / 23 // kau0 15 | 4 || 22 | 8 // jai0 u0 3 / 4 / 3 // prajAH sato bRhatI / go0 u0 6 | 8 // tasmAtpazcAdvarIyasaH prajananAdimAH prajAH prajAyante / za0 3 / 5 / 1 / 11 // nyUnAdvA' imAH prajAH prajAyante / za0 11 / 1 / 2 / 4 // tasmAtprajA dazamAso garbha bhRtvaikAdazamanu prajAyante tasmAda Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ prajApatiH 13 // grajAH saMvatsaraM hi prajAH pazavo 'nu prajAyante / tAM0 10 / 1 / 6 // eSa vai prajanayitA yanmuSkaraH / za0 3 / 7 / 2 / 8 // zrarddhamAsazo hi prajAH pazava zrojo balaM puSyanti / tAM0 10 / 1 // 6 // 353 "" , "" 33 "9 "" "" "" " prajAti: reto vai prajAtiH / za0 24 / 6 / 2 / 6 // "" trivRddhi prajAtiH pitA mAtA putro 'dho garbha ullaM jarAyu / za0 6 / 5 / 3 / 5 // prajApati: tadyadabravIt (brahmA ) - prajApateH prajAH sRSTvA pAlayasveti tasmAtprajApatirabhavat tatprajApateH prajApatitvam / go0 pU0 1 / 4 // eSa vai prajApatiH / yadagniH / tai0 1 / 1 / 5 / 5 // prajApatireSo 'gniH / za0 6 / 5 / 3 / 7 // 6 | 8 | 1 // 4 // prajApatirvA' zragniH / za02 / 3 / 3 / 18 // prajApatiragniH / za0 6 / 2 / 1 / 23, 30 // 6 / 5 / 3 / 6 // 7 / 2 / 2 / 17 // devatAnAM mukhaM prajanayitA sa prajApatiH / za0 2 / "" "" 99 ( 392 ) dvAdazanAbhyartiharanti dvAdazena hi parigRhItAH / tAM0 6 | 33 325 * yasya hi prajA bhavatyeka zAtmanA bhavatyathota dazadhA prajayA haviSkriyate / za0 1 18 / 1 / 34 // yasya hi prajA bhavatyamuM lokamAtmanaityathAsmi loke prajA yajate tasmAtprajottarA devayajyA | 20 1 | 8 | 1 | 31 // zradityA ( =aditerutpannAH ) vA imAH prajAH / tAM0 18 / 8 / 12 // dvayyo ha vA idama majA AsuH / zrAdityAzcaivAGgirasazca / za0 3 / 5 / 1 / 13 // vaizvadevyo vai prajAH / tai0 1 / 6 / 2 / 5 // 1 / 7 / 10 / 2 // Ayasyo vai prajAH / za0 13 / 3 / 4 / 5 // zrAyAsyo ( ? zrAyasyaH ) vai prajAH / tai0 10 3 / 6 / 11 / 4 // zrAdyA hImAH prajA vizaH / za0 4 / 2 / 1 / 17 // " 5 |1| 8 // 3 / 6 / 1 / 6 // Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 313 ) pUjApatiH ] prajApatiH sa yaH sa prajApatirvyasraMsata / zrayameva sa yo 'yamagnivIyate 'tha yA asmAttAH prajA madhyata udakrAmannetAstA vaizvadevya iSTakAH / za0 8 / 2 / 2 / 6 // yo ha khalu ghAva prajApatiH sa u cevendraH / tai01 | 2|2| 5|| eSa prajApatiryahRdayam / za0 14 / 8 / 4 1 1 // yaH prajApatistanmanaH / jai0 u01 / 33 / 2 // prajApatirvai manaH / kau0 10 | 1 || 26 / 3 // sA01 / 1 / 1 // tai0 0 3 / 7 / 1 / 2 // za0 4 / 1 / 1 / 22 // prajApatirvai manazchandaH (yaju0 15 / 4) / za0 8 | 5 | 2|2|| mana iva hi prajApatiH / tai0 2 / 2 / 1 // 2 // apUrvA (prajApatestanUvizeSaH ) tanmanaH / ai0 5 / 25 // kau0 27 / 5 // vAgvai prajApatiH / za0 5 | 1 | 5 | 6 || 13 | 4 | 1 | 15 // vAgvi prajApatiH / za0 1 / 6 / 3 / 27 // tai0 0 1 | 3 | 4 | 5 // prajApatirhi vAkU / vAgvA asya ( prajApateH ) svo mahimA | za0 2 / 2 / 4 / 4 // 1 / 4 / 2 / 17 ( agne ? ) // prajApatirvA idameka AsIttasya vAgeva svamAsIdvAgU dvitIyA sa aikSatemAmeva vAcaM visRjA iyaM ghA idayaM sarva, vibhaSantyeSyatIti sa vAcaM vyasRjata ( kAThakasaMhitAyAm 12 / 5 // 27 / 13 - prajApatirvA idamAsIttasya vAgU dvitIyAsItAmithunaM samabhavatsA garmamadhatta sAsmAdapAkrAmatsemAH prajA asRjata sA prajApatimeva punaH prAvizat ) / tAM0 20 / 14 / 2 // (prajApatiH) vAcamayacchatsa saMvatsarasya parastAdvayAharada dvAdazakRtvaH / ai0 2 / 33 // "" 39 93 .3 " 99 "" 39 99 " 99 " " d ", 99 39 * sa (prajApatiH) saMvatsare vyAjihIrSat / za0 11 / 1 / 6 / 3 // prajApatirvai vAkpatiH (yaju0 4 / 4) / za0 3 / 1 / 3 / 22 // prajApatirvai vAcaspatiH / za0 5 / 1 / 1 / 16 / / sa (prajApatiH) haiSaM SoDazadhA ''tmAnaM vikRtya sArdhaM samet / jai0 ja0 1 / 4 / 7 // Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [prajApatiH ( 314) prajApatiH tadvai lometi dve' akSare / tvagiti dve 'sRgiti dve meda iti dve mArthasamiti dve nAveti dve' asthIti dve majjeti dve tAra SoDaza kalA atha ya etadantare prANaH saJcarati sa eva saptadazaH prajApatiH / sh010|4|1|17|| tasmA' etasmai saptadazAya prajApataye / etatsaptadazamanna samaskurvanya eSa saumyodhvaro 'tha yA asya tAH SoDaza kalA ete te ssoddshvijH| sh010|4|1 / 16 // SoDazakalaH prajApatiH / sh07|2|2|17 // , sa eSa saMvatsaraH prajApatiH SoDazakalaH / za0 14 / 4 / 3 / 22 / prajApati saptadazaH / tAM0 2 / 10 / 5 // 17 / 6 / 4 // go0 u02 / 13 // 5 / - // tai01|5|10|6|| saptadazo vai prjaaptiH| ai0 1 / 16 // 4 / 26 // kau0 / 2 // 10 / 6 // 16 4 // sh0.1|5|2|17|| 5 / 1 2 // 11 // go0 u01|16|| saptadazaH prajApatiH / tai01|3|3|2|| dvAdaza dhai mAsA: saMgharasarasya pazcartava eSa eva prajApatiH saptadazaH / za0 1 / 3 / 5 / 10 // saptadazo vai prajApatirdvAdazamAsAH paMcartayo hemantazizirayoH samAsena tAvAntsaMvatsarA saMvatsaraH prajApatiH / ai0 11 1 // saMvatsaro vai prjaaptirekshtvidhH| tasyAhorAtrANyardhamAsA mAsA Rtava SaSTirmAsasyAhorAtrANi mAsi vai saMvatsarasyAhorAtrANyApyante caturvizatirardhamAsastrayodaza mAsAlaya RtayastA zatavidhAHsaMvatsara evaikazatatamI vidhA / za0 10 / 2 / 6 / 1 // prajApateha vai prajAH sasRAnasya parvANi visana suH sabai saMvatsara evaM prajApatistasyaitAni parvANyahorAtrayo sandhI paurNamAsI cAmAvAsyA ca' mukhAni / sa visastaiH / na zazAka sahAtuM tametehaviryasaMvA abhiSajyannagnihotreNepAhorAtrayoH sandhI tatpa,bhiSajyastatsamadhuH paurNamAsyena Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 315 ) prajApatiH / caivamAvAsyena ca paurNamAsIM cAmAvAsyAM ca tatparvAbhiSajyaMstatsamadadhuJcaturmAsyaireva tumukhAni tatparvAbhiSajyaMstasa tsamadadhuH / za0 1 / 6 / 3 / 35, 36 // prajApati: ( prajApatiH prajAH sRSTA sarvamAjimitvA vyassraMsata / za0 6 / 1 / 2 / 12 // 19 "" " 39 " " 99 " 93 " 35 39 31 " " 2. 39 prajApatiM visrastaM devatA AdAya vyudakrAmaMstasya ( prajApateH ) parameSThI zira pradAyotkramyAtiSThat / za0 8 / 7 / 3 / 15 // tata etaM parameSThI prAjApatyo ( = ApaH ) yajJamapazyadyaddarzapUrNamAsau / za0 11 / 1 / 6 / 16 / / saMvatsaro vai pitA vaizvAnaraH prajApatiH / za0 1 / 5 / 1 / 16 // sa (saMvatsaraH ) eva prajApatistasya mAsA eva sahadIkSiNaH / tAM0 10 / 3 / 6 // saMvatsaro vai prajApatiH / za0 2 / 3 / 3 / 18 // 3 / 2 / 2 / 4 // 5 / 1 / 2 / 9 // saMvatsaraH prajApatiH / ai0 2 / 17 // tAM0 16 / 4 / 12 // go0 u0 3 / 8 // prajApatiH saMvatsaraH / ai0 4 / 25. // sa eSa prajApatireva saMvatsaraH / kau0 6 / 15 // saMvatsaro yajJaH prajApatiH / za0 2 / 2 / 2 / 4 // eSa vai pratyakSaM yajJo yatprajApatiH / za0 4 / 3 / 4 / 3 // sa vai yajJa eva prajApatiH / za0 1 / 7 / 4 / 4 // yajJa utre prajApatiH / kau0 10 | 1 || 13 | 1 || 25 | 11 // 26 / 3 // tai0 3 / 3 / 7 / 3 // yazaH prajApatiH / za0 11 / 6 / 3 / 6 // prajApatiryajJaH / ai0 2 / 17 // 4 / 26 // 13 // 1 / 6 / 2 / 17 / / 3 / 2 / 2 / 4 // tai0 1 // go0 u0 3 | 8 // 4 / 12 // 6 // 1 // prajApatirvai yajJaH / go0 u0 2 / 18 // tai0 1 / 3 / 10 / 10 // prAjApatyo yajJaH / tai03 / 7 / 1 / 2 // prajApatirazvamedhaH / za0 13 / 2 / 2 / 13 | 13 |4| 1 / 15 // za0 1 / 1 / 1 / 3 / 2 / 3 / Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ prajApatiH ( 316 ) prajApatiH eSa ha prajAnAM prajApatiryadvizvajit / go0 pU0 5 / 10 // prajApatirvizvajit / kau0 25 / 11, 12, 15 // yo hyeva savitA sa prajApatiH / za0 12 / 3 / 5 / 1 / go0 pU0 5 / 22 / / prajApatirvai savitA | tAM0 16 | 5 | 17 // prajApatiH savitA bhUtvA prajA asRjata / tai0 1 / 6 / 4 / 1 // prANa hi prajApatiH prajApatiM veda sarvamanu (prajAyate) / za0 4 / 5 / 5 / 13 // atha yassa prANa AsItsa prajApatirabhavat / jai0 u0 2 2 6 // prANA u vai prajApatiH / za0 8 / 4 / 14 // prANaH prajApatiH / za0 6 | 3 | 1 | 9 // atha ya patadantareNa prANaH saMcarati sa eva saptadazaH prajA patiH / za0 10 / 4 / 1 / 17 / / tasmAdu prajApatiH prANaH / za0 7 / 5 / 1 / 21 / / prAjApatyaH prANaH / tai0 3 / 3 / 7 / 2 // anna vAS ayaM prajApatiH / za0 7 / 1 / 2 / 4 // praznaM vai prajApatiH / za0 5 / 1 / 3 / 7 // vAyu ai04|26 // sa yo 'yaM ( vAyuH ) paghate sa eSa eva prajApatiH / jai0 u0 1 / 34 / 3 / ardhaM ha prajApatervAyuradhaM prajApatiH / za0 6 / 2 / 2 / 11 // etadvai prajApateH pratyakSaM rUpaM yadvAyuH / kau0 16 / 2 // sa eSa vAyuH prajApatirasmitraSTubhe 'ntarikSe samantaM paryanaH / za0 8 | 3 | 4 | 15 // prajApatiH praNetA / tai02 / 5 / 7 / 3 // prajApatirvai bhUtaH 1 tai0 2 / 1 / 6 / 3 // prajApatirbandhuH / tai0 3 / 7 / 5 / 5 // prajApatirUnAtiriktayoH pratiSThA / ai0 5 | 24 // 31 43 "" 30 "> 99 39 39 33 99 "" "9 .) " " 97 "" 93 ". "" 91 prajApatistaduktamRSiNA pavamAnaH prajApatiriti / Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pUjApatiH ( 31 ) prajApatiH prajApati vyomA ( yaju0 14 / 23) / 08 / 4 / 1 / 11 // prajApati suparNo garutmAn ( R0 10 / 149 / 3) / za0 10 / 2 / 214 // prajApati mUrdhA ( yaju0 146) / za0 - 2 / 3 / 10 // vayunAvidityaSa (prajApatiH) hIdaM vayunamavindat / sh06| 3 / 1 / 16 // prajApativa yuJjAnaH ( yaju0 11 / 1)sa mana tasma kamegA 'yuGka | sh06|3|1|12 // prajApati viSTambhaH (yju014|6)| sh08|2|3|12|| prajApatirvA odanaH / sh013|3|6|7||tai0 3 / 8 / 2 / 3 // 3 / 6 / 18 / 2 // prajApatervA etadrUpam / yatsaktavaH / te03|8|14| 5 // prajApatiH svrH|03|7|| prajApatiH svrsaamaanH| kau024|4,5,6|| prAjApatyaM vai vAmadevyam / taaN04|| 15 // 11 / 4 / 8 // prajanana vai vAmadevyam (saam)| sh05|1|3 / 12 // prajApatirvai vAmadevyam (saam)| za0 13 / 3 / 3 / 4 // yacchayaitena (sAnA) hiDuroti prajApatireva bhUtvA prajA abhijighrati / taaN07|10| 16 // prajApatirvai hingkaarH| taaN06|8|5|| sarvANi chandAsi prajApatiH / za0 6 / 2 / 1 // 30 // prajApatervA etAnyaGgAni yacchandAMsi / ai02|18 // pAGga prajApatiH / za. 10 / 4 / 2 / 23 // AnuSTubhaH prjaaptiH|03|3|2|1|| aticchandA vai prajApatiH / kau023 / 4,8 // prajApatervA etadukthaM yatprAtaranuvAkaH / ai02| 17 // " prajApatirvai prAtaranuvAkaH / kau0 11 / 7 // 25 // 10 // prAjApatyaM vai SaSThamahaH / kau0 23 // 8 // 25 / 11, 15 // prajApatiyajJo vA eSa yad dvAdazAhaH / ai04|25|| athAsya (prajApateH) indra oja AdAyodakuzkAmarasa udumbarI 'bhavat / sh07|4|1| 36 // Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (316) pUjApatiH prajApatiH prAjApatyo vA udumbaraH / tAM0 6 / 4 / 1 // ,, prAjApatya udumbrH| sh04|6|1|3 // prAjApatyo 'zvaH / za0 13 / 1 / 1 / 1 // tai0 1 / 1 / 5 / 5 // 3 / 2 / 2 / 1 // prAjApatyo vA' azva: / za0 6 / 5 / 3 / 9 // tai0 3 / 8 / 22 / 3 // 3 / 6 / 16 / 1 // prajApatirAlabdho 'zvo 'bhavat / tai0 3 / 9 / 21 / 1 // 3 / hai| 22 / 1, 2 // prajApateruttarA (aahutiH)| tai02|1|7|1|| prAjApatyametatkarma yadukhA / sh06|2|2|23|| niSTyA ( nakSatraM ) hRdayam (nakSatriyasya prajApateH) / tai0 1 / 5 / 2 // 2 // sa yadupAzu tatprAjApatya rUpam / sh01|6|3|27|| tasmAt patkica prAjApatyaM yaze kriyata' upAzveva takriyata -'havyavADhi vAka prajApatayaH AsIt / za0 1 / 4 / 5 / 12 // sa (prajApatiH) tUSNIM manasA dhyAyattasya yanmanasyAsIttadU bRhatsamabhavat / taaN07|6|1|| (prajApati) zrotrAdavim ( niramimIta ) / za0 7 / 5 / 2 // 6 // (yo 'yaM cakSuSi puruSA) eSa prajApatiH / jai0 u01|43|| 10 // 4 / 24 / 13 // , prajApatiH sadasyaH / go0 u0 5 // 4 // prajApatirvA' udAtA / sh04|3|2||3|| eSa pai yajamAnasya prjaaptirydudgaataa| taaN07|10|16|| prAjApatya udAtA | ai06 / 4 / 1 // 6 / 5 / 18 // prajApatirudrIthaH / tai038 / 21 / 3 // atharvA vai prajApatiH / go0 pU0 1 / 4 // eSa dhai prajApateH pratyakSatamAM yadrAjanyastasmAdekA sanbahUnAmISTe yazava caturakSara prajApatizcaturakSaro rAjanyaH / za0 5 / 1 / 5 / 14 // Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [prajApatiH ( 320) prajApatiH satyahi prajApatiH / za0 4 / 2 / 1 / 26 // prajApati gArhapatyaH / kau0 27 / 4 // prajApatervA etau stanau yad ghRtazcyunidhanaJca ( sAma ) madhuzcyunnidhanaJca (sAma), yajJo vai prajApatistametAbhyAM dugdhe yaGkanamaDUnmayata tandugdhe / tAM0 13 / 11 / 18 // ghRtazca 2 madhu ca prajApatirAsIt / te03|3|4|1|| prajApatiAtmA / sh06|2|2|12|| AtmA hyayaM prajApatiH / za0 4 / 6 / 1 / 1 // 11 / 5 / AtmA vai prajApatiH / sh04|5|9|2|| puruSaH prajApatiH / sh06|2|1| 23 // 7 / 1 / 1 / 37 // puruSo hi prajApatiH / sh07|4|1 / 15 // prAjApatyo vai puruSaH / te0 2 / 2 / 5 / 3 // puruSo vai prajApatenediSTham / za. 4 / 3 / 4 / 3 // 5 / 1 / , eSa u eva prajApatiyoM yajate / ai0 2 / 18 // __ yajamAno hova sve yajJe prajApatiH / sh01|6|1|20|| pitaraH prajApatiH / go0 u0 6 / 15 // , azuvai nAma prahaH sa prajApatiH / sh04|1|1 / 2 // prajApItarvA' eSa yada zuH ( prahaH ) / sh04|6|1|1|| prajApatiha vA eSa yadachazuH (grahaH) / za0 11 / 5 / RSabho vai pazUnAM prajApatiH / za0 5 / 2 / 5 / 17 // prajananaM prjaaptiH| sh05|1|3|10|| ". sa prajApatirabravIdatha kohamiti yadevaitadavoca ityatravIttato vai ko nAma prajApatirabhavatko vai nAma prajApatiH / ai0 3 / 21 // ko hi prjaaptiH| za06 / 2 / 2 / 5 / / ko vai prajApatiH / mo0 u0 6 // 3 // .. prajApatirve kaH / ai0 31 38 // 621 // ko0 5 / 4 // Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 321 ) prajApatiH] 24 / 4, 5,9 // tAM0 7 / 8 / 3 // za0 6 / 4 / 3 / 4 // 7 / 3 / 1 / 20 // tai0 2 / 2 / 5 / 5 // jai0 u03|2| 10 // go0 u01|22 // prajApatiH phaM ye prajApatiH / za0 2 / 5 / 2 / 13 // prajApatirve bharataH (yaju0 12 / 34) sa hIdacha sarva bibharti | za0 5 / 8 / 1 / 14 // sa (prajApatiH) u vAva bhuvanasya gopA / jai0 u0 3 / 2 / 11 // prajApati bRhdukssH| sh04|4|1|14|| prajApati bRhanvipazcit (yaju0 11 / 4) |sh06|3| viprA viprasya (yaju0 11 / 4) iti prajApati vipro devA viprAH / sh06|3|1|16|| prajApati nRmaNA (yaju0 12 // 18 // ) | sh06|7| 4 / 3,5 // prajApatirSe nRcakSAH ( yaju012 / 20 // ) / za0 6 / 7 / prjaaptirdhaataa| sh06|5|1|38|| prajApati jamadagniH / sh013|2|2|14|| bhUto vai prjaaptiH| tai0 3 / 7 / 1 / 3 // 3 / 7 / 2 / 1 // prajApati caturhotA / tai02|2|3|5 // prajApati dazahotA / tai0 2 / 2 / 1 / 1 // 2 / 2 / 3 / 2 // 2 / 2 / 8 / 5 // 2 / 2 / 6 / 3 // , prajApati dazahotaNA hotA / tai02|3|5|6|| prajApatirphe dronnklsh|| za0 4 / 3 / 1 / 6 // 4 / 5 / 5 / 11 // prAjApatyo hyeSa devatayA yad dronnklshH| taaN06|5|6|| prajApatireva nidhanam / jai0 u0 1 / 58 // 6 // prajApatirvai kSatram / za0 / 2 / 3 / 11 // ,, prajApatirphe citpaliH / sh03|1|3|22 // Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (prajApatiH ( 322 ) prajApatiH ime lokAH prjaaptiH| sh07|5|1|27 // , prajApatirvA' pratImAn ( trIn ) lokAMzcaturthaH / za0 4 / 6 / 1 / 4 // dyAvApRthivI hi prjaaptiH| sh05|1|5|26 // prAjApatyo dA' ayaM ( bhU- ) lokaH / tai0 1 / 3 / 7 // 5 // prajApati pRthivyai janitA / za. 7 / 3 / 1 / 20 // saptavidho vA' agre prajApatigsRjyata / za0 10 / 2 / 3 / 18 // sa eva puruSo prajApatirabhavat / salapuruSo hyayaM puruSaH (prajApatiH ) yazcatvAra AtmA traya: pakSapucchAni / sh06| 1 / 1 / 5-6 // yAnvai tAntsapta puruSAn / ekaM puruSamakurvantsa prajApatirabhayat / za0 10 / 2 / 2 / 1 // eka u vai prajApatiH / kau0 29 // 7 // prajApatirvA ekaH / tai03|8|16 / 1 // eko vai prjaaptiH| tAM0 16 / 16 / 4 // prajApatirvA idameka AsIt / taaN016|1|1|| prajApati vA idamapra eka evAsa / sh02|2|4|1|| prajApatirvA idamana AsIdeka ev| sh07|5|26|| prajApati, idameka evAna Asa / so 'kAmayata prajAyeya bhUyAntsyAmiti / ai02| 33 / / / prajApatirvA idameka asItU sokAmayata bahu syAM prajAyeyeti / taaN04|1|4|| prajApatirvAvedamana AsIt / so 'kAmayata bahussyAmprajA. yeya bhUmAna gaccheyamiti / jai0 u01 / 46 / 1 // prajApatirakAmayata bahu syAma prjaayeyeti| taaN06|1|1|| 6 / 5 / 1 // 7 / 5 / 1 // 7 / 6 / 1 // 10 / 3 / 1 // sa (prajApatiH) tUSNI manasAdhyAyasasya yanmanasyAsIttada vRhatsamabhavat / sa AdIdhIta garbho ke me 'yamantahiMtastaM vAcA prajanayA iti / sa vAcaM vyasRjata (maitrAyaNIsaMhitAyAm 4|2|1:-s manasAtmAnamadhyAyat so 'ntrvaannbhbtuu)| taaN07|6|1-3|| Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 313) pUjApatiH] prajApatiH sA(prajApatiH) ....... akAmayata prajAyeyeti / sa tapo 'tapyata / so 'ntarvAnabhavat / sa jaghanAdasurAnasRjata...... sa mukhAddevAnasRjata / te 2 / 2 / 9 / 5-8 // sa (prajApatiH) Asyenaiva devAnasRjata...."tasmai samR. jAnAya divevAsa / ...... "atha yo 'yamavAGprANaH, tenA. suraansRjt| .." tasmai sasRjAnAya tama ivAsa / za0 11 / 1 / 6 / 7-8 // ubhaye vA ete prajApaterasRjanta / devAzcAsurAzca / tai0 , devAzca vA asurAzca / ubhaye prAjApatyAH prajApateH pitu. yamupeyuretAdhevArdhamAsau (=shuklkRssnnpkssau)| za0 1 / 7 / 2 / 22 // devAzca vA' asurAzca / ubhaye prAjApatyA: paspRdhire / za. 1 / 5 / 4 / 6 // tasya (prajApateH) vizve devAH putrAH / sh06|3|1|17|| prajApatiH sarvA devtaaH| te0 3 / 3 / 7 / 3 // prajApatimu vA' anu sarve devAH / za0 13 / 5 / 3 / 3 // ubhayamdhetatprajApatiryazca devA yazca manuSyA: / za0 6 / / 1 / 4 // prajApate tvaM nidhipAH purANaH / devAnAM pitA janitA prajA. nAm / patirvizvasya jagataH paraspAH / tai0 218 / 1 / 3 // sa eSa (prajApatiH) pitA putraH / yadaSo (prajApatiH) 'gnimasRjata tenaiSo 'gneH pitA yadetamagniH samadadhAttenaMtasyAgniH pitA yadeSa devAnasRjata teneSa devAnAM pitA yadetaM devAH samadadhustenaitasya devAH pitaraH / sh06|1|2|26|| saH (prajApatiH ) agnimabravIttvaM vai me jyeSThaH putrANAmasi / jai0 u01| 51 / 5 mAteva ca piteva ca prajApatiH / sh05|1|5|26 // rUpaM vai prajApatiH...nAma vai prajApataH / te02|2|7|1|| sarvamu veda prajApatiH / sh05|1|1|4|| , ,, , , Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [prajApatiH ( 324) prajApatiH sarvamu hIdaM prjaaptiH| za0 10 / 2 / 3 / 18 // , sarvahi prajApatiH / sh013|6|1|6|| ,, sabai vai prajApatiH / za0 1 / 3 / 5 / 10 // 4 / 5 / 7 / 2 // go0 u01|26|| kau06|15 // 25 // 12 // prajApatireva sarvam / kau06 / 15 // 25 // 12 // aparimito vai prjaaptiH| ai02|17||6 / 2 // aparimita u vai prajApatiH / kau0 11 / 7 // aparimito hi prajApatiH / go0 u01|7|| ubhayambetatprajApatiniruktazcAniruktazca parimitacAparimitazca tadyA yajuSkRtAyai karoti yadevAsya niruktaM parimita rUpaM sadasya tena saMskarotyatha yA ayajuSkRtAyai yadevAsyAniruktamaparimita rUpaM tadasya tena saMskaroti / za0 6 / sA (prajApatiH) abravIda nirujha sAno pRNe svaya'miti / jai0 u01| 53 / 6 // sA(prajApatiH) aikSata yaniruktamAhariSyAmyasurA me yaha haniSyantIti so 'niriktam (=parokSama ) Aharat / tAM0 18 / 1 / 3 // ___ anirukto vai prajApatiH / ai06 / 10 // tai01|3|8|5|| sh01|1|1|13 // 6 / 2 / 2 / 21 // taaN014|6|8|| anirukta u vai prajApatiH / kau0 23 / 2,6 // 26 / 7 // tAM0 tadAhuH / kindevatyAnyAjyAnIti prAjApatyAnIti ha brUyAda niruktovai prajApatiraniruktAnyAjyAni / sh01|6|1|20|| , . prajApati devAnAmannAdo vIryavAn / tai0 3 / 8 / 7 / 1 // prajApati 4 devAnAM vIryavattamaH / sh013|1|2|5|| atha yatparaM bhA(sUryasya) prajApatirvA saH / sh01|| 3 / 10 // yatparaM bhAH prajApatirvA sa indro vA / sh02|3|1|7|| ,, prajApatirvA amRtaH / sh06|3|1|17 // Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 325) pUjApatiH] prajApatiH yAvAndai prajApatirdadhvaratAvAstiryyaG / tAM0 18 / prajApatizcatustrizo devatAnAm / tAM0 17 / 11 / 3 // 22 / 7 / 5 // trayastrizaddha devatAH / prjaaptishctustrishH| tai01| 8 / 7 / 1 // 2 / 7 / 1 / 3-4 // pUrNa iva hi prajApatiH / tai0 2 / 2 / 1 / 2 // prajApatirhi svArAjyam / tAM0 19 / 13 / 3 // 22 // 18 // 4 // anto ghe prajApatiH / za0 5 / 1 / 3 / 13 // prAjApatyo vai valmIkaH / tai0 3 / 7 / 2 / 1 // tadetA vA' prasya (prajApateH ) tAH paJca mAstanva AsaM. loma tvaG mAMsamasthi majAthaitA amRtA mano vAka prANazcakSuH zrotram / za0 10 / 1 / 3 / 4 // . (prajApate kSatriyasya ) UrU vizAkhne (nakSatravizeSaH) / 01 / 5 / 2 / 2 // hastA (nakSatram ) evAsya ( nakSatriyasya prajApateH) hastaH / 01 / 5 / 2 / 2 // prajApatervA etadudaraM yatsadaH / tA0 6 / 4 / 11 // prajApatervA etAni zmazrUNi yadvedaH / tai03|3|6|11|| prAjApatyo vedaH (=darbhamuSTiH ) / tai0 3 / 3 / 2 / 1 // prAjApatyo vai vedaH / te0 3 / 3 / 7 / 2 // 3 / 3 / 8 / 6 // tasya (prajApate) yaH zleSmAsItsa sArdha samavadrutya madhyato masta udabhinatsa eSa vanaspatirabhavadrajjudAlastasmAtsa zleSmaNaH zleSmaNo hi samabhavat / sh013|4|4|6|| prajApatervA' ete' andhasI yatsomazca surA ca / sh05|1| 2 / 10 // sa ( prajApatiH) sarvANi bhUtAni pRSTvA riricAna iva mene sa mRtyorbibhayAMcakAra / 2010 / 4 / 2 / 2 // tadabhyamRzadastvityastu bhUyo 'stu ityeva tadabravIt (prajApatiH) tato brahmaiva prathamamasRjyata trayyeva vidyA / za0 6 / 1 / Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pUjApatiH prajApatiH prajApatiH prajA asRjata tA asmai zreSThyAya nAtiSThanta sa AsAndizAM prajAnAJca rasaM prabRya sAjaM kRtvA pratyamuzcata tato 'smai prajAH zreSThayAyAtiSThanta / tAM0 16 / 4 / 1 // tAH (prajAH) asmAt (prajApate) sRSTA apAkrAmastAsAndivisadbhamyAdada iti prANAnAdatta tA enaM prANeSvAtteSu punarupAvartanta / taaN07|5|2|| prajApatiH pazUnasRjata te 'smAtsRSTA apAkrAmastAnetena (zyaitena) sAnnAbhivyAharatte 'smA atiSThanta / tAM07 / 10 / 13 // (rudraH) taM (prajApatim ) abhyAyalyAvidhyat / ai0 3 / 33 // , ta(prajApati ) rudro 'bhyAyatya vivyAdha / za0 1 / 7 / prajApate rohiNI (nksstrm)| tai01|5|1|1|| yA (prajApaterduhitA) rohita (raktavarNA mRgI) sA rohiNI ( abhUt ) / ai03 / 33 // rohiNI devyudagAt purastAt......varddhayantI / tai03|11|2|| virAda sRSTA prajApateH / uurdhvaarodrohinnii| yoniraH prati. SThitiH / te 1 / 2 / 2 / 27 // sa (prajApatI rudreNa) viddhaH Urdhva udaprapatattametaM mRgaH (mRgazIrSanakSatram ) ityAcakSate / ai0 3 / 33 // etadvai prajApateH ziro yanmRgazIrSam / za0 2 / 1 / 2 / 8 // sa (prajApatiH ) puruSamadhe neSvA virADiti nAmAvatta / go. pU.5 // prajApatirvarAjam ( saam)| ta016 / 5 / 17 // vAjapeyayAjI vAva prajApatimAno ta tAM 18 / 6 / 4 // prajApati svAM duhitaramabhyadhyAyadivamityanya Ahurupasamityanye / ai03 / 33 // prajApati vai svAM duhitaramabhidadhyau / divaM voSasaM vA mithunyenayA syAmiti tA sampabhUdha / 201 / 7 / 4 / 1 // Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 327 ) pUtigara prajApatiH prajApatiruSasamadhyet svAM duhitaraM,tasya retaH parApatattadasyAM nyaSicyata tadazrINAdida me mAduSaditi tatsadakarotpazUneya / tAM08 / 2 / 10 // yadasmAt (prajApateH ) tadrataH parApatadeSA payasyA maitraavrunnii| sh06|5|1156|| tAn ( agnivAyyAdityacandramasaH) dIkSitAMstepAnAnuSAH prAjApatyA 'psarorUpaM kRtvA purastAtpratyudaittasyAmeSAM manaH samapatate reto'siJcanta te prajApatiM pitarametyAbruvan reto vA asiMcAmahA idaM no mAmuyA bhUditi / kau06|1|| sA ( sItA sAvitrI) ha pitaraM prajApatimupasasAra / ta hovAca / namaste astu bhgvH| tai02|3|10|1|| prajApati somAya rAze duhitaraM prAyacchatsUryA sAvitrIm / ai0 4 / 7 // praNavaH praNavenaiva sAno rUpamupagacchatyo3m ozmityeteno hAsyaiSa sarva eva sasAmA yajJo bhavati / za0 1 / 4 / 1 / 1 // yacchuddhaM praNayaM kurvanti tadasya (bhU-) lokasya rUpaM yanmakA rAntaM tadamuSya ( dhuloksy)| kau014 / 3 // , amRtaM vai praNavaH / go0 u0 3 / 11 // ("praNavaH" ityasya sthAne " prANaH" iti-kau0 11 / 4 // ) , brahma vai prnnvH| kau0 11 / 4 // , brahma ha vai praNavaH / go0 u0 3 / 11 / / (" om" zabdamapi pazyata) praNItA: ( prApa: ) yadApaH prANayaMstasmAdApaH praNItAstatpraNItAnAM praNItAtyam / sh012|6|3|8|| praNIyajJAnAm vAyu praNIryazAnAM yadA hi prANityatha yazo 'thAgniho pram / ai02|34|| prataraNa : ( R0 1161 / 16 ) (prataraNaH=) pratArayitA / ai01|13|| pratigaraH gRNAti ha vA' etaddhotA yaccha sti| tasmA etad gRNate pratyavAdhvaryurAgRNAti tasmAtpratigaro nAma / za0 4 / 3 / 2 / 1 // ____ Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pratiSThA trayastriMzaH ( 328 ) pratigaraH mado vai pratigaraH / sh04|3|2|5|| pratigrahaH yo bahu pratigRhya garagIriva manyate sa etena (punaHstomena) yajeta / tAM0 16 / 4 / 2 // pratiprasthAtA kRtAnukara eva pratiprasthAtA / za0 2 / 5 / 2 / 34 // pratimA ( yaju. 14 / 18 ) asau vai lokaH pratimeSa hyantarikSaloke pratimita iva / sh08|3|3|5|| pratiravA: ( yaju0 38 / 15) prANA vai pratiravAH prANAnhIda, sarva pratiratam / za014 / 2 / 2 / 34 // pratirAdha: pratirAdhena vai devA asurAnpratirAdhyAthainAnatyAyan / ai0 6 / 33 // tA vai pratirodhaH pratyarA vana tatpratirAdhaiH pratyarAnuSan / tasmAtpratirAdhAstatpratirAdhAnAM pratirAdhatvam / go0 u0 pratirUpaH ya Aditye (puruSaH ) sa pratirUpaH / pratyaG zeSa sarvANi rUpANi / jai0 u01|27|| 5 // pratiSThA (=pAdaH) dvipado chando viSNurdevatA pratiSThe (=paadau)| sh010|3|2|11|| , iyaM vai pRthivI pratiSThA / za0 1 / 6 / 1 / 26 // 1 / / / 3 / 11 // gRhA ye pratiSThA / za0 1 / 9 / 3 / 18 // yAzcatasraH pratiSThA imA eva tAzcataso dizaH / jai0 u0 1 / 21 / 2 // , cakSurva pratiSThA / za0 14 / 4 / 2 / 3 // pratiSThA vai sviSTakRtU / koN03|8||ai02|10|| ,, pratiSThA vai svaahaakRtyH| ai02|4|| ,, pratiSThA vA avasAnam / kau0 11 / 5 // go0 u03|11|| pratiSThA caritram ( yaju0 14 / 12 // 15 / 64 // ) ima' u lokAra pratiSThA caritram / sh08/3||||10||8|7|3| 19 // pratiSThA trayastriMzaH ( yaju014 / 23) saMvatsaro vAva pratiSThA prayastri zastasya caturvizatiraghamAsAH Sar3asavo ' Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ za0 8 / 4 / 1 / 22 // pratisarA: (yaju0 13 / 9-13 ete paJca maMtrAH pratisarAkhyAH) rAkSoghnA vai pratisarAH / za0 7 / 4 / 1 / 33 // pratihattI vyAnaH pratiharttA / kau0 17 // 7 // go0 u0 5 / 4 // 39 " "" 99 EUR 1 3 11 pratihAra: azvinau pratihAraH / jai0 u0 1 / 58 / 6 // candramAH pratihAraH / jai0 u0 1 | 36 | 6 // 1 39 d ,, "" " " "" 36 " 99 (BRE) pUtihAra: ] ahorAtre saMvatsara eva pratiSThA trayastriMzastadyatamAha pratiSTheti saMvatsaro hi sarveSAM bhUtAnAM pratiSThA / " pazavo vai pratiharttA / tAM0 6 | 7 | 65 // raudro vai pratiharttA / go0 u0 3 / 16 // bhaviSyatprati cAharat ( = pratihartA ''sIt ) / tai0 3 / 12 / ( prajApatiH ) zaradampratihAram ( akarot ) / jai0 u01 / 12 / 7 // zaratpratihAraH / Sa0 3 / 1 // paurNamAsyaH pratihAraH / Sa0 3 / 1 // ( prajApatiH) vidyutampratihAram ( akarot ) / jai0 u0 1 / 13 / 1 // aparAhnaH pratihAraH / jai0 u0 1 / 12 / 4 // ( prajApatiH) stomampratihAram ( akarot ) / jai0 u0 1 / 13 / 3 // ( prajApatiH ) cakSuH pratihAraM ( akarot ) / jai0 u0 1 / 13 / 5 // asthi pratihAraH / jai0 u0 1 / 36 / 6 // ( prajApatiH ) pratihAramAraNyebhyaH pazubhyaH ( prAyacchat ) / jai0 u0 1 / 11 // 6 // dizo 'vAntaradiza AkAza eSa pratihAraH / jai0 u0 1 / 16 42 // atha yadamuSyAM dizi ( divi ) tatsarvampratihAreNApnoti / jai0 u0 1 / 31 // 7 // Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pratIcI dik (330) pratIkam mukhaM pratIkam / za0 14 / 4 / 3 / 7 // pratIcI dik manuSyANAM vA eSA digytprtiicii| Sa03 // 1 // pratIcyadhvaryoH (dika ) / za013 / 5 / 4 / 24 // yatpazcAdvAsi varuNo rAjA bhUto vAsi (pratIcI die varuNo'dhipatiH pRdAkuH (=sarpavizeSaH ) rakSitA-atharvaghede / / 27 / 3 // ) / jai0 u0 3 // 21 // 2 // yA pratIcI (dika ) sA sarpANAm / sh03|1|1|7|| pratIcI dika / somo devatA / tai03|11|5|2|| (he devA yUyaM ) somena pratIcI (dizaM prjaanaath)| ai0 1 / 7 // (vAyu) yatpazcAdvAti pavamAna eva bhUtvA pazcAdvAti / 02 / 3 / 9 / 6 // sa ( savitA) pratIcI dizaM prAjAnAt / kau07|6|| pratIcImeva diza7 savitrA prAjAnan / za0 3 / 3 / tasmAduttarataH pazcAdayaM bhUyiSTha pavamAnaH (vAyu) pavate savitRprasUtA hyeSa etatpavate / ai01|| 7 // athainaM ( indraM ) pratIcyA dizyAdityA devAH...abhyaSizcan ...svArAjyAya / ai0 8 / 14 // AdityAstvA pazcAdabhiSiJcantu jAgatena chandasA / tai0 2 / 7 / 15 / 5 // jagatI pratIcI dik / za0 8 / 3 / 1 / 12 / / pratIcImAroha / jagatI tvAvatu vairUpa sAma saptadazastomo varSA RturviD draviNam / sh05|4|1|5|| vizvadevanetrebhyo devebhyaH pazcAtsadbhayaH svAhA / sh05| 2 / 4 / 5 // atharvaNAmagirasA pratIcI (dika ) / tai0 3 / 12 / uzanasA kAvyena ( udAdhA dIkSAmahA rati ) pramurAH Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 331 ) prathamA citiH ] pazcAt ( Agacchan ) / jai0 u0 2 / 7 / 2 // pUtIcI dik tasmAdu ha na pratIcIna zirAH zayIta / neddevAnabhiprasArya zayA' iti / za0 3 / 1 / 1 / 7 // vAraNaM (zaGkaM ) pazcAdatraM me vArayAtA' iti / za0 13 / 8 / 4 / 1 // pratIcyeva mahaH / go0 pU0 5 | 15 // tasmAddhedaM pratyazci dIrghAraNyAni bhavanti / ai0 3 | 44 // go0 u0 4 / 10 // tasmAdetasyAM pratIcyAM dizi ye ke ca nIcyAnAM rAjAno ye spAcyAnAM svArAjyAyaiva te 'bhiSicyante svarADityenAnabhiSiktAnAcakSate / ai0 8 / 14 // pratIcIneDamU (khAma) parAcIbhirvA anyAbhiriDAbhIreto dadhadetyathaitatpratIcIneDaGkAzItaM prajAtyai / tAM0 15 / 5 / 16 // pratUrtam ( yaju0 11 / 12 ) yadvai kSipraM tattUrtamatha yatkSiprAtkSepIyasta pratUrtam / za0 6 / 3 / 2 / 2 // pratUrtiraSTAdaza: ( yaju094 / 2 / 3) saMvatsaro vAva pratUrtiraSTAdazastasya dvAdaza mAsAH paJcatavaH saMvatsara eva pratUrtiraSTAdazastadyatamAha pratUrtiriti saMvatsaro hi sarvANi bhUtAni pratirati / za0 8 / 4 / 1 / 13 // " " 39 "" pratUn (yaju0 11 / 15 ) ( =tvaramANa:) pratUrvanedyavakrAmannazastIriti pApmA vA prazastistvaramANa ehyavakrAman pApmAnamityet / za0 6 / 3 / 2 / 7 // pratnam (yaju0 11 / 48 ) ( = sanAtanam ) ayaM vo garbha RtviyaH pratnaM savasthamAsadadityayaM vo garbha RtavyaH sanAtanaM sadhasthamAsadadityetat / za0 6 / 4 / 4 / 17 // pratyakSam pratyakSaM vai tadyatpazyati / za0 6 / 2 / 1 / 6 // pratyAzrAvaNam atha yatpratyAzrAvayati yaza' evaitadupAvarttate 'stu tatheti / za0 1 / 5 / 2 / 7 // pratyAzrAvitam apAnaH pratyAzrAvitam / tai0 2 / 1 / 5 / 6 // prathamA citiH ayameva (bhU-) lokaH prathamA citiH / za08 / 7 / 4 / 12 // Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayAjAH ( 332 ) prathamA citiH yaiveyaM pratiSThA yazcAyamavAGa prANastatprathamA citiH| za0 / 7 / 4 / 16 / / pradaraH prahAdo vai kAyAdhavaH / virocanaM khaM putramudAsyat / sa pradaro 'bhavat / tasmAtpradarAdudakaM nA ''cAmet / tai01|5 / 10 / 7 // pradAtA indro vai pradAtA sa evAsmai yajJaM prayacchati / kau04|2|| pradAvyaH eSa ha vA agnirvaizvAnaro yatpradAvyaH / go0 u04||| prapothAH (somasya hiyamANasya) yatprAgrothatte pramothA: / tAM0 8 / 4 / 1 // prabhUtiH (=prANaH) prANaM vA anu prajA pazavaH prabhavanti / jai0 u03| pramaMhiSThIyam ( sAma)pramA7hiSThIyena vAindro vRtrAya vajraM prAvarttayattamasta. guta / tAM0 12 / 6 / 6 // pramA ( yaju0 14 / 18 ) antarikSaloko vai pramAntaritaloko yasmA lokAtpramita iva / za0 8 / 3 / 35 // pramAyukaH eSa ha vai pramAyuko yo 'ndho vA badhiro vaa| za0 12 / 2 / 2 / 4 // go0 pU0 4 / 20 // pramlocantI (yaju0 15 / 17) ( Adityasya) pramlocantI cAnumlo cantI cApsarasAviti dik copadizA ceti ha smAhamAhi. sthirahorAtre tu te, te hi praca mlocato 'nu ca mlocataH / za0 8 / 6 / 1 / 18 // prayAjAH tato devAH / arcantaH zrAmyantazcerusta' etAnprayAjAn dahazu stairayajanta tairRtUntsaMvatsaraM prAjayannRtubhyaH saMvatsarAtsapanAnantarAyastasmAtprajayAH, prajayA ha vai nAmaitadyatprayAjA iti / sh01|5|3|3|| , te ( prayAjA) vA' prAjyahaviSo bhavanti / za0 1 / 5 3 / 4 // " Rtavo ha vai prayAjAH / tasmAtpazca (prayAjA) bhavanti paJca ghRtvH| 01 / 5 / 3 / 1 // , Rtavo hi prayAjAH / sh01|3|2|8|| , Rtavo vai prayAjA kau034|| Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 333 ) pravaryaH] prayAjA: prayAjA prAJco hUyante taddhi prANarUpam / za0 11 / 2 / 7 / 27 // " ya ime zIrSanprANAste pryaajaaH| ai01 / 17 // , prANA vai pryaajaaH| ai01 / 11 / phau07 / 1 // 1 / 3 // za011 / 2 / 7 / 27 // ,, retAsicyaM vai prayAjAH / kau0 10 / 3 // " pazavo vai pryaajaaH| kau0 3 / 4 // prayAjAnuyAjA: prANA vai pryaajaanuyaajaaH| za014 [2 / 2 / 51 // Rtavo vai pryaajaanuyaajaaH| kau01|4|| prayAjAnuyAjA vai devA AjyapA: / sh01|4|2|17|| 1 / 7 / 3 / 11 // pravataH zazvatIrapaH saMvatsaro vai pravataH zazvatIrapaH / taaN04|7| 6 // pravaryaH atha yat prAvRjyata tasmAtpravargyaH / sh014|1|1|10|| , taM na sarvasmA' iva pravRjyAtU / sarva vai pravaryaH / . za014 / 2 / 2 / 46 // , sasya ( makhasya-viSNoH ) dhanurAlirdhA patitvA ziro chinatsa pravaryo 'bhavat / tAM07 // 5 // 6 // ime vai lokAH pravargyaH / za0 14 / 3 / 2 / 23 // anirvAyurAdityastadete pravAH / / 09 / 2 / 1 / 21 // " etA bai devatAH pravargyaH / agnirvAyurAdityaH / za0 14 / 3 / 2 / 24 // eSa (AdityaH) u pravargyaH / sh014|1|1|27 // AdityaH prvryH| za0 10 / 2 / 5 / 4 // atha yatpravaryeNa yajante / Adityameva devatAM yajante / za0 12 / 1 / 3 / 5 // eSa (vAyu:) u pravaryaH / sh014|2|1|6|| saMvatsaro vai pravargyaH / za0 14 / 3 / 2 / 22 // agnihotraM vai pravargyaH / / za0 14 / 3 / 2 / 26 // yajamAno vai pravaryaH / shN014|3|2|25 // ziraH pravaryaH / sh03|4|4|1|| 14 / 3 / 1 / 5 // 14 / 3 / 1 / 16 // Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pUstAva: ( 334 ) pravargyaH zira etadyazasya yatpravayaiH / za0 6 / 2 / 1 / 22 // ziro 6 vA etadyajJasya yatpravagyaiH / go0 u0 2 / 6 // samrAT pravargyaH / za0 14 / 1 / 3 / 12 // ('dharmaH' zabdamapi pazyata ) 37 "" pravahnikA: ( RcaH ) pravahnikAbhirvai devA asurAnpravahayAnAnatyAyan / ai0 6 / 33 // tadyathAbhirha vai devA asurANAM rasAn pravavRhustasmAtpravahnikAH / tatpravahnikAnAM pravahnakAtvam / go0 u0 6 / 13 // pra vA vAjAH Rtava eva pra vo vAjAH / go0 pU05 | 23 // praSTivAhI praSTivAhI vai devarathaH / tai0 1 | 3 | 3 | 4 || 1 | 7 / 6 / 1 // prastaraH ayaM vai stupaH (= Urdhvabaddha kezasaMghAtAtmaka iti sAyaNaH ) 19 99 " " "" prastAva : mukhaM hi sAmnaH prastAvaH / tAM0 12 / 10 / 7 // 92 99 "9 " :9 9: "" " " prastaraH / za0 1 / 3 / 3 / 7, 12 // / 1 / 3 / 4 / 10 // yazo vai prastaraH / za0 3 / 4 / 3 / 16 // yajamAno vai prastaraH / ai0 2 / 3 // za 0 1 / 8 / 1 / 44 // 1 / 8 / 3 / 11, 14, 16 // tai0 3 / 3 / 6 / 7, 8 // 3 / 3 / hA 2, 3 // tAM0 6 / 7 / 17 // kSatraM vai prastaraH / za0 1 / 3 / 4 / 10 // agnirvAyurasAvAditya eSa prastAvaH / jai0 u0 1 / 16 / 2 // ardhoditaH ( AdityaH ) prastAvaH / jai0 u0 1 / 12 / 4 // agniH prastAvaH / jai0 u0 / 33 / 5 // grISmaH prastAvaH / Sa0 3 / 1 // (prajApatiH) grISma prastAvam (akarot ) / jai0 u0 1 / 12 / 7 // bharddhamAsAH prastAvaH / 50 3 / 1 // ( prajApatiH ) jImUtAn prastAvam ( akarot ) / jai0 u0 1 / 13 / 1 // tvak prastAvaH / jai0 u0 1 / 36 / 6 // ( cakSuSaH ) kRSNaM prastAvaH / jai0 u0 1 / 34 / 1 // maNDalamprastAvaH / jai0 u0 1 / 33 / 9 // Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 335 ) pUstAva: anirukto vai prastAvaH / jai0 u0 1 / 35 / 3 // ( prajApatiH ) RcaH prastAvam ( akarot ) / jai0 u0 1 / 13 / 3 // ( prajApatiH ) vAcaM prastAvam ( akarot ) / jai0 u0 1 / 13 / 5 // ( prajApatiH) prastAvammanuSyebhyaH ( prAyacchat ) / jai0 u0 1 / 11 / 6 // yaha dikSaNAyAM dizi tatsarvaM prastAvanApnoti / jai0 u0 1 / 31 // 4 // prastotA apAnaH prastotA / kau0 17 / 7 // go0 u0 5 / 4 // prahAdaH prahAdo vai kAyAdhavaH / virocanaM khaM putramudAsyat / sa pradaro 'bhavat / tai0 1 / 5 / 10 / 7 // prahAdo ha vai kAyAdhavo virocanaM khaM putramapanyadhatta / nedenaM devA ahananniti / tai0 1 / 5 / 9 / 1 // I pAcI dik prAcImeva dizam / agninA prAjAnan / za0 3 / 2 / 3 / 16 // sa (agni) prAcIM dizaM prAjAnAt / kau0 7 / 6 // 99 99 "" 3+ " "" 99 " "" " " 33 .. 19 " 33 prAcI dik ] prAcI hi digagneH / za0 6 | 3 | 3 |2 // prAcI dika / agnirdevatA / tai0 3 / 11 / 5 / 1 // agninetrebhyo devebhyaH puraHsadbhayaH svAhA / za0 5 / 2 / 4 / 5 // yatpurastAdvAsIndro rAjA bhUto vAsi / jai0 u0 3 / 21 / 2 // (he devA ! yUyaM ) mayaiva ( pathyayA) prAcIM dizaM prajAnAtha / ai0 1 / 7 // yatpadhyAM (=aditiM) yajati tasmAdasau (Aditya) pura udeti pazcA'stameti pathyAM hyeSo 'nusaMcarati / ai0 1 / 7 // prAcomAvarttayati / devalokameva tena jayati / tai02 / 1 / 8 / 1 / 3 / 2 / 1 / 3 // purastAdvai devAH pratyaJco manuSyAnabhyupAvRttAstasmAttebhyaH prAG tiSThanjuhoti / za0 2 / 6 / 1 / 11 // prAcI hi devAnAM dika / za0 1 / 2 / 5 / 17 // devAnAM vA eSA digyatprAcI / Sa0 3 // 1 // Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [prAcI dika prAcI dik athainaM (indra) prAcyAM dizi vasavo devA....abhyaSiJcan... sAmrAjyAya / ai08 / 14 // vasavastvA purastAdabhiSiJcantu gAyatreNa chandasA / tai0 2 / 7 / 15 / 5 // prAcImAroha gAyatrI tvAyatu rathantara sAma trivRtsnomo vasanta Rturbrahma draSiNam / za0 5 / 4 / 1 / 3 // gAyatrI vai prAcI dika / za0 8 / 3 / 1 / 12 // sa (vAyuH) yutpurastAdvAti / prANa eva bhUtvA purastAdvAti / tasmAtpurastAdvAntaM sarvAH prajAH pratinandanti / tai0 2 / 3 / 6 / 4-5 // anabhijitA vA eSodgAtRNAM digyat praacii| taaN06|5|20|| taM (zaryAtaM [ ? zaryAti ] mAnava ) devA bRhaspatinogAthA dIkSAmahA iti purastAdAgacchan / je0 u02|7|2|| tasya sAna iyameva prAcI digghiGkAraH / jai0 u0 1 // 31 // 2 // prAcI digdhotuH / sh013|5|4|24|| RcAM prAcI mahatI digucyate / tai03 / 12 / 6 / 1 // prAJco 'nya Rtvija mAtvijyaM kurvanti tasmAdeSA dizA vIryavattamaitA hi bhUyiSThAH prINanti / taaN06|4|14 // tejo vai brahmavacaMsaM prAcI dika / ai01|| 8 // pAlAzaM ( za9) purastAdU, brahma vai plaashH| sh013| 8 / 4 / 1 // tasmAdimAH prajAH prAcyaH sarpanti / za0 11 / 1 / 6 / 21 // dIkSitasyaiva prAcInavazA (zAlA) naadiikssitsyaash03| 1 / 1 / 7 // prAcyeva bhargaH / go0 pU0 5 / 15 // tasmAddhedaM prAcyo grAmatA bhulaavissttaaH| ai03 / 44 // go0 u04| 10 // tasmAdetasyAM prAcyAM diziye ke ca prAcyAnAM rAjAnaHsAmrAjyAyaiva te 'bhiSicyante samrADisyenAnabhiSiktAnAcakSate / ai00|14|| Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 337 ) prANaH prAjApatyo yajJaHprAjApatyenaiva yajJena yajate kAmapreNa / apunAra (=puna maraNarahitAmavasthAm ) eva gacchati / tai0 3 / 6 // 22 / 4 // pAgA: yava prANenAnamAtmanpraNayate natprANasya prANatvam / za. 12 / 4 / 1 / 14 // , preti ('pra' iti ) vai prANa eti ('pA' iti ) udAnaH / za. 1 / 4 / 1 / 5 // ,, udyannu khalu vA mAdityaH sarvANi bhUtAni praNayati tasmAdenaM prANa ityAcakSate / ai0 5 / 31 // , tadasau vA mAdityaH praannH| jai0 u04|22 // 9 // , Adityo vai prANaH / jai0 u04|22|11|| " udyata iva hAyaM praannH| ss02|2|| , prANo vA' arka: / za0 10 / 4 / 1 / 23 // 10 / 6 / 2 / 7 // prANo vai savitA / ai01|16 // , prANo havA' asya savitA / sh04|4|1|5|| prANa eva savitA / za0 12 / 9 / 1 / 16 // go0 pU0 1 // 33 // ,, prANo ve sAvitragrahaH / kau016 / 2 // , prANaH somaH / sh07|3|1|2|| prANaH ( yajJasya) somaH / kau06|6 // prANo hi somH| taaN09|6|1, 5 // , prANI ve somaH / za0 7 / 3 / 1 / 45 // , candramA ghe prANaH / jai0 u04|22| 11 / , prANo pA' agniH / sh02|2|| 2 // 15 // 4 / 5 / 1 / 68 // , sadagni prANaH / jai0 u04 / 22 / 11 // " prANA aniH / sh06|3|1|21 / / 6 / 8 / 2 / 10 // " te dhA' ete prANA eva yadU (AhavanIyagArhapatyAnvAhAryapacanA khyAH ) agnayaH / sh02|2|2|18 // " prANo 'mRtaM tavacane rUpam / sh010|2|6|18|| " amRtamu vai praannaash06|1|2132|| , prAyo bai jAnalevAH sa hi jAnAnAM veda ai02|39 // Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ prANaH ( 338 ) prANaH vAyurve prANaH / kau0 8 / 4 // jai0 u0 4 / 22 / 11 // vAyurhi prANaH / ai0 2 / 26 // 3 / 2 // prANo hi vAyuH / tAM0 4 / 6 / 8 // prANo vai vAyuH / kau0 5 | 8 // 13 // 5 // 4 / 1 / 15 / / 6 / 2 / 2 / 6 // go0 u0 1 / 26 // "" 99 93 "" " 33 "3 33 97 21 39 31 39 27 "" }} < "" ?" "" "" "" d 23 prANA u vA vAyuH / za0 8 | 4 | 1 | 8 // yaH sa prANo 'yameva sa vAyuryo 'yaM pavate / za0 10 | 3 | 3 / 7 // yassa prANo vAyussaH / jai0 u0 1 / 26 / 1 // s| 'yaM ( vAyuH ) puruSe 'ntaH praviSTastrevA vihitaH prANa, udAno vyAna iti / za0 3 / 1 / 2 / 20 // sa (vAyuH ) yatpurastAdvAti prANa eva bhUtvA purastAdvAti / tai0 2 / 3 / 9 / 4 -: // vAyurme prANe zritaH / tai0 3 / 10 / 8 / 4 // prANApAnau me zrutame / tanme tvayi ( vAyau ) / jai0 u0 3 | 30 // 5 // za0 4 // 21 / 10 // vicchandArachando vAyurdevatA prANAH / za0 10 | 3 | 2 | 12 | yo vai prANaH sa vAtaH / za0 6 / 2 / 4 / 9 // prANo vai vAtaH / za0 1 / 1 / 2 / 14 // prANA vai vAtahomAH / za0 9 / 4 / 2 / 10 / prANo mAtarizvA / ai0 2 / 38 // prANA vai mArutAH / za0 9 / 3 / 1 / 7 // prANo vai marutaH svApayaH / ai0 3 / 16 // prANo vanaspatiH / kau0 12 / 7 // prANo vai vanaspatiH / ai0 2 / 4, 10 // yaH prANaH sa varuNaH / go0 u0 4 / 11 // katame rudrA iti / dazeme puruSe prANA AtmekAdazaH / za0 11 / 6 / 3 / 7 / / prANA vai rudrAH / prANA hIdaM sarvaM rodayanti / jai0 u0 4 2 / 6 // prANA vai vasavaH / tai03 |2| 3 | 3 | 3 / 2 / 6 / 2 // Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 336 ) prANaH] pANa: prANA vai vsvH| prANA hIdaM sarva vakhAdadate / jai0 u04| , prANo vai mitraH (yaju0 11 / 53 // 14 // 24) / za0.6 / 5 / / 5 // 8 / 4 / 2 / 6 // 12 / 3 / 2 / 12 // , prANo dhai hariH sa hi harati / kau 17 / 1 // , prANA sAdhyA devAH ( yaju031 / 16) ta' etaM (prajApati) agra' evamasAdhayam / sh010|2|2|3|| prANA vai devA draviNodA ( yaju0 12 / 2 // ) / sh06| 7 23 // , prANA vai devA dhiNyAste hi sarvA dhiya iSNanti / za0.7 1 / 1 / 24 // , praNA dhiyaH / sh06|3|1 / 13 // . " prANA cai devA dhayonAdhAH (yaju. 14 / 7 // ) prANahIrda sarve SayunaM nazam / za0 8 / 21218 // , prANA vai devA apAvyAH / 03 / 8 / 17 / 5 // tasmAtprANA devAH / sh07J5|1|21 // , prANA devAH / sh06|3|1|15|| prANA vai vizve devAH ( yaju0 38 / 15) / za0 14 / 2 / 2 // 37 // , prANA vA RSayaH ( yaju015 / 10 // ) / ai0 21 27 // za0. 6 / 1 / 1 / 1 // 8 / 6 / 1 / 5 / 14 / 5 / 2 // 5 // " prANA u vA RSayaH |sh08|4|1|5 // " prANA RssyH| 207 / 2 / 3 / 5 // , prANo ve vasiSTha RSiH ( yaju0 13 / 54 ) / sh08|1 , tadannaM vai vizvamprANo mitram / je0 u03|3|6|| , prANA vaalvilyaa:| kau0 3018||ai06|26|| ,, prANA vai vAlakhilyAH / ai0 6 / 28 // go0 u06 - // , yadi vAlakhilyA(RcaH) prANAnasyAMtariyAtU / e05|15|| vA mAtrAdu heme prANA aptambhinnAste yadvAlamAtrAdasambhinnAstasmAdvAlakhilyA sh.8|3|4|1|| Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 prANaH ( 340 ) prAyaH vAlamAtrA u hameM prANA asaMbhinnAstadyada sabhinnAstasmAdvAla khilyAH / kau0 30 // 8 // prANo vA' Rk prANena hyarcati / za0 7 / 5 / 2 / 12 // "" 91 "1 21 "3 w" 99 " " >> " ** " "1 99 99 33 39 99 99 35 97 " prANa eva yajuH / za0 10 / 3 / 5 // 4 // prANo vai yajuH prANe hI mAni sarvANi bhUtAni yujyante / za0 14 | 8 | 14 |2 // prANA vai gayAH / za014 | 8 | 16 | 7 // prANA vai prANA razmayaH / tai0 3 / 2 / 5 / 2 // surabhayaH / taiM * 03 / 6 / 7 / 5 // prANo vai vayaH (R0 3 / 29 / 8 ) ai0 1 / 28 // prANApAnau vA akSarapaGkayaH / kau0 16 | 8 // prANo vai hiMta prANAM hi sarvebhyo bhUtabhyo hitaH / za0 6 / 1 2 / 14 // prANo va hotA / ai0 6 / 8, 14 // go0 u0 5 / 14 // atha ve haviSyaGgiH prANa eva / kau0 13 / 2 // prANA eva saptamI citiH / za0 8 / 7 / 4 / 21 // prAyA satyam / za0 14 / 5 / 1 / 23 // prANo mahAvratam | za0 10 | 1 | 2 | 3 // prANA 'vai mahiSAH ( yaju0 12 / 20 ) / za0 6 / 7 / 4 / 5 // prANa eva mahAn / za0 10 / 4 / 1 / 23 / / prANA eva mahaH / go0 pU0 5 / 15 / / prANo mahaH / za0 12 / 3 / 4 / 10 // prANo vai saMvatsaraH / tAM0 5 / 10 / 3 // prANA vai sajAtAH prANairhi saha jAyate / za0 1 / 6 / 1 / 15 // prANA vai sItAH / za0 7 / 2 / 3 / 3 // prANo vai sindhuzchandaH ( yaju0 15 / 4 ) / za0 8 | 5 |2| 4 // eSa ( yo 'yaM dakSiNe 'kSanpuruSo mRtyunAmA saH) u eva prANaH / eSa hImAH sarvAH prajAH praNayati tasyaite prANAH svAH sa yadA svapityathainamete prANAH svA apiyanti tasmAtsvApyayaH svApyayo vaita svapna ityAcakSate paro'kSam / za0 10 | 5 | 2 / 64 // Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 349 ) prANaH prANaH sarve ha vA' ete svapato 'pakrAmanti prANa eva na / za0 3 | za 2 / 23 // tadAhuH ko 'svaptumarhati yadvAva prANo jAgAra tadeva jAgaritamiti / tAM0 10 // 4 // 4 // 19 prANo vai svayamAtRSNA ( iSTakA ) prANo hyevaitatsvayamAtmana AtRRnte / za0 7 / 4 / 2 / 2 // " prANo vai svayamAtRSNA ( iSTakA ) / za0 8 / 7 / 2 / 11 // prANA vai svAziraH | tAM0 14 / 11 // 9 // prANA vai vAmam / za0 7 / 4 / 2 35. / / prANo vA asya ( yajamAnasya ) sA ramyA tanUH / za0 7 / 4 / 1 / 16 // prANo vai yuvA suvAsAH ( R0 3 / 8 / 4 ) / ai0 212 // yo 'yamaniruktaH prANaH sa surUpakRtnuH / kau0 16 // 4 // prANo vai susandRk / tai0 01 / 6 / 6 / 6 // prANo vai suzarmA supratiSThAnaH / za0 4 / 4 / 1 / 14 // prANo vai sUdadohAH / za0 7 / 1 / 1 / 26 // prANaH sUdadohAH / za0 7 / 1 / 1 ,, "2 ," 99 39 19 " "" 35 30 33 "3 "" " " 10 .. "" 33 15 / / 7 / 3 / 1 / 45 // prANaH sruvaH / za0 / 6 / 3 / 1 / 8 / / prANo vai sruSaH / tai0 3 / 3 / 1 / 5 // I prANa eva sruvaH so 'yaM prANaH sarvANyaGgAnyanutraJcarati / tasmAdu sruvaH sarvA anu srucaH saJcarati / za0 1 / 3 / 2 / 3 // prANAH zikyaM prANairhyayamAtmA zaknoti sthAtuM yacchaknoti tasmAcchikyam / za0 6 / 7 / 1 / 20 // prANA vai zAkalAH / za0 14 / 2 / 2 / 31 // zaNAH zAkalAH / za0 14 / 2 / 2 / 51 / / prANAH zilpAni / kau0 25 | 12, 13 // prANo vai madhu (yaju0 37 / 13 ) | za0 14 / 1 / 3 / 30 // prANo vairaM prANe hImAni sarvANi bhUtAni ratAni / za0 14 / 8 / 13 / 3 // Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [prANaH ( 342) prANaH prANA vai daza vIrAH ( yaju. 16 / 48 // ) / za0 12 / / 1 / 22 // , prANo vai divaH / sh06|7|4|3|| , prANA vai prahA: / sh04|214|13|| 4 / 5 / 9 / 3 // . ",, prANo vai jyotiH ( yaju0 14 / 17) / za0 8 / 3 / 2 / 14 // ,, prANo vai vizvajyotiH (issttkaa)| za0 7 / 4 / 2 / 28 // 8 // 3 / 2 / 4 // 8 / 7 / 1 / 22 // , prANo va hiraNyam / sh07|5|28|| , prANo vai ruka ( yaju013 / 39) prANena hi rocate / za07 / 5 / 2 / 12 // , prANo vAva kaH / jai0 u04|23|4|| , prANo hi prajApatiH / sh04|5|5|13|| ,, prANA u prajApatiH / sh08|4|1|4|| prANaH prjaaptiH| sh06|3|1|9|| " tasmAdu prajApatiH prANaH / sh07|5|1|21 // " bhatha yassa prANa AsItsa prajApatirabhavat / jai0 u02|2|6|| atha ya etadantareNa prANaH saMcarati sa eva saptadazaH prjaaptiH| sh010|4|1|17|| prAjApatyaH praannH| tai03|3|7|2|| , prANoM ke karmaH prANo hImAH sarvAH prajAH karoti / za0 7 / prANo hi vai kSatraM prAyate hainaM prANa kSaNitoH / za0 14 / / 14 / 4 // , prANo vai tanUnapAt sa hi tanvaM pAti / ai02||4|| , prANo vai gopArAsa hIdaM sarvamanipadyamAno goMpAyati / jai0 u0 3 / 37 // 2 // ,, prANo vai pitaa| ai0 2 / 38 // , prANo vai nRSad ( yaju0 12 // 14 // 17 / 12 // ) / za06 / 7 / 3 / 11 / 9 / 2 / 18 // , tasyA etasyai vAcA prANA evaa'suH| jai0 u01|4|7|| Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . M ( 343 ) prANaH] prANaH prANo vA asuH| sh06|6|2|6|| , prANo vA' aGgirAH / za0 6 / 5 / 2 / 3, 4 // " prANA indriyANi / taaN02|14| 2 // 22 / 4 / 3 // ,. (=mukhAdyavayavAH); sa ( somaH ) asya (indrasya) viSvava prANebhyo dudrAva mukhA vAsya na dudrAvAtha sarvebhyo 'nyebhyaH prANebhyo 'dravat / za0 1 / 6 / 3 / 7 // prANo vai samazcanaprasAraNaM yasminvA' aGge prANo bhavati tatsaM cAzcati praca sArayati / za0 8 / 1 / 4 / 10 // , prANo vA' arNavaH ( yaju013 / 53 // ) / sh07|5|2|22|| , anahi prANAH / sh04|3|4|25 // , anna hi praannH| za0 2 / 2 / 1 / 6 // , annaM praannH| kau025 / 13 // , prANo ve bhakSaH / za0 4 / 2 / 1 / 29 // " prANo vai sakhA bhakSaH / za0 1 / 8 / 1 / 23 // prANa eSa sa puri zete saM puri zeta iti purizayaM santaM prANaM puruSa ityAcakSate / go0 puu01|36|| prANo ve pataGgA ( R010|177|1||)| kau08||4|| u03|35 / 2 // 3 / 36 / 2 // , prANAM vai pratiravAH ( yaju038 / 15) prANAnhIda sarva prati ratam / za0 14 / 2 / 2 / 34 // , (prajApatiH) prANamudgItham ( akrot)| jai0 u01|13||5|| eSa vazI dIptAna udgItho yatprANaH / jai0 u0 2 / 4 / 1 // , prANo vai yjnysyodraataa| sh014|6|1|| , prANa udAtA / kau0 17 // 7 // go0 u05||4|| te ya eveme mukhyAH prANA eta evodrAtAracopagAtArazca / jai. u01 / 22 // 5 // prANaH sAmavedaH / sh014|4|3|12|| , sa yaH prANastatsAma / jai0 u01|25 / 10 // , tasmAtprANa eva sAma / jai0 u03|1|18|| , prANo vai sAma gaNe hImAni sarvANi bhUtAni samyazci / za0 14 / 8 / 14 / 3 // Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANa ( 344) pANaH prANA vai sAmAni / sh06|1|2| 32 // , prANo vAva sAmnassuvarNam / jai0 u0 1 / 36 / 4 // ,, prANo vai vAmadevyam / sh06|1|2|| 38 // , prANo vai hiGkAraH / sh04|2|2|11 // prANo hi vai hiGkArastasmAdapigRhya nAsike na hiDantu zaknoti / za. 1 / 4 / 1 / 2 // prANo vai svaraH / tAM0 24 / 11 / 6 // prANaH svaraH / tAM07 / 1 / 10 // 17 // 12 // 2 // , prANAH svarasAmAnaH / tAM0 24 / 4 / 4 // 25 / 1 / 8 // , prANo vai stavaH / kau08|3 // ,, prANA vai stomAH / za0 8 / 4 / 1 / 3 // .. prANo vai vssttkaarH| sh04|2|1|29|| , prANA vai svAhAkutayaH / kau0 10 // 5 // , prANo 'sau (dhu-) lokaH / za0 14 / 4 / 3 / 11 // prANo bharataH / ai0 2 / 24 // , eSa ( agniH) u vA' imAH prajAHprANo bhUtvA bibharti tasmA dvevAha bharatavaditi / sh01|5|1|8|| (-bhUtiH) prANaM vA anu prajAH pazavo bhavanti / ja0 u02| 4 / 7 // (-prabhUtiH) prANaM vA anu prajAH pazavaH prabhavanti / jai0 u0 2 / 4 / 6 // prANA u ha vAva rAjan manuSyasya sambhUtireveti / jai0 u04| 7 / 4 // prANaM vA anu prajAH pazavarasambhavanti / ja0 u02|4|5|| , prANA vai brahma / te0 3 / 2 / 8 / 8 // , prANA uvai brahma / sh08|4|1|3|| , prANo vai brahma / sh014|6|10|2|| jai0 u0|3|3|2|| prANo vai samrAT ! paramaM brahma / za. 14 / 6 / 10 / 3 // " prANo vai brahma pUrvyam ( yaju0 11 / 5.) / sh06|3|1|17|| 1, prAthA vai htyH| ai03 / 14 // Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 / 6 / 26 // ( 345 ) prANaH prANo bRhat / tAM0 7 / 6 / 14, 17 // eSa ( prANaH) u eva bRhaspatiH / za0 eva ( prANaH ) u' patra brahmaNaspatiH / vAgvai brahma tasyA eva patistasmAdu ha brahmaNaspatiH / za0 14 / 4 / 1 / 23 // 14 / 4 / 1 / 22 // prANo vai vAcaspatiH / za0 4 / 1 / 1 / 6 // 91. 39 " " ," "" " " :9 " 3+ 39 " " :9 "3 99 99 " 99 prANo vAcaspatiH ( yaju0 11 / 7 ) / za0 6 / 3 / 1 / 16 // vAgvA idaM karma prANo vAcaspatiH ( yaju0 30 / 1) / za0 6 | 3 / 1 / 16 // namo vAce prANapatnyai svAhA / pa0 2 / 6 // vAfa ca vai prANazca mithunam / za0 1 / 4 / 1 / 2 // tasmAtsarve prANA vAci pratiSThitAH / za0 12 / 8 / 2 / 25 // tasyAH ( vAcaH ) u prANa eva rasaH / jai0 u0 1 / 1 / 7 // yA prANeSvApo bhavanti tAvadvAcA vadati / za0 5 / 3 / 5 / 16 / / prANA vA ApaH / tai03 |2| 5 | 2 // tAM0 6 / 9 // 4 // sAha vAguvAca / ( he prANa ! ) yA ahaM vasiSThAsmi tvaM tadvasiSTho 'sIti / za0 14 / 9 / 2 / 14 // tayoH (sadasatoH ) yat sat tatsAma tanmanassa prANaH / jai0 50 1 / 53 / 2 // arddhabhAgvai mamaH prANAnAm / ba0 1 | 5 | mano vai prANAnAmadhipatirmanasi hi sarve prANAH pratiSThitAH / za0 64 / 3 / 2 / 3 // manasi vai sarve prANAH pratiSThitAH / za07 | 5 | 26 // prANadevatyo vai brahmA / pa0 2 / 6 // prANA se bhujaH / za0 7 / 5 / 1 / 21 // prANA vA RtuyAjAH / ai0 2 / 26 // kau0 13 | 6 // go0 u0 3 / 7 // prANo vai dhAyyA / kau0 15 // 4 // prANo dhAyyA / jai0 u0 3 / 4 / 3 // prANa: ] ,, " dizo ve prAyAH / jai0 u0 4 / 22 / 11 // Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 346 ) [ prANa: prANaH prANA vai dhuraH / tAM0 14 / 9 / 18 // prANA vA avakAzAH / kau0 8 / 6 // za0 14 | 1 | 4 | 1 // 99 39 99 "3 "; "" 93 " "" " 39 "" "" 99 39 49 "" " "" ** 31 33 45 36 prANA avakAzAH / za0 14 / 2 / 2 / 51 / / prANA dIkSA / tai0 3 | 8 | 10 | 2 // za0 13 | 117 // 2 // prANo vai kakupchandaH / za0 8 | 5|2| 4 // prANA vA uSNikkakubhau / tAM 8 | 5 | 6 // prANo vai gAyatrI / za0 6 / 4 / 2 / 5 // Sa0 3 // 7 // prANo gAyatrI / za0 6 / 2 / 1 / 24 // / 6 / 6 / 2 / 7 // 10 // 3 / 1 / 1 / / tAM0 7 / 3 / 8 / 16 / 3 / 6 // prANo vai gAyatryaH / kau0 15 | 2 | 16 | 3 || 17 | 2 // tatprANo vai gAyatram ( sAma ) / jai0 u0 1 / 37 // 7 // prANA vai dhavitrANi / za0 14 / 3 / 1 / 21 // prANo vA prakUtrIcyaH / kau0 8 / 5 // prANA vai prAvANaH (yaju0 38 / 15 ) / za0-14 / 2 / 2 / 33 // sa eSo'zmA ''khaNaM yatprANaH / sa yathA azmAnamAyaNamutvA loSTo vidhvaMsata evameva sa vidhvaMsate ya evaM vidvAMsamupavadati / ja0 u0 1 / 60 / 7-8 // ya ime zIrSanprANAste prayAjAH / ai0 1 / 17 // prayAjAH prAJco hUyante taddhi prANarUpam / za0 11 / 2 / 7 // 27 // prANA vai prayAjAH / ai0 1 / 11 // kau0 7 / 1 // 10 // 3 // za0 11 / 2 / 7 / 27 / / prANA vai prayAjAnuyAjAH / za0 14 / 2 / 2 / 51 // prANo vai prAyaNIyaH ( yAgaH ) / ai0 1 / 7 // prANaH sarva RtvijaH / me0 6 / 14 // prANAH pazavaH / tai0 3 / 2 / 6 / 6 // prANo manuSyAH / za0 prANo ve pavamAnaH / 14 / 4 / 3 / 13 // 02 / 2 / 1 / 6 // pra. yo vai mAdhyandinaH pavamAnaH / za0 14 / 3 / 1 / 29 // ( puruSasya ) ye vAcaH ( prANAH ) tatRtIyasavanam / kau 25 / 12 / / prANA vai yazo vIryam / za0 10 / 6 / 5 / 6 // Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (347 ) prANaH] prAyaH prANAyazaH / sh0|14|5|2|5|| " aya yatprANA abhayanta tasmAdu prANA dhiyaH / za0 6 / 1 / 1 / 4 // " prANA dvidevatyAH / ai02|28|| , prANAdridevatyAH / kau0 13 / 5, 6 // " prANo ha vA' asya ( yajJasya ) upAzuH / sh04|1|1|1|| " athavA upAMzuH prANa eva / kau0 12 // 4 // , prAyo chupA zurimA (pRthivIM) va prANAnabhiprANiti / sh04|1|2|27 // " upAzvAyatano bai prANaH / sh010|3|5|15 / / , prANA vai trivRt / taa02|15|3||3||6||3|| , viddha mnnH|03|2|3|3|| ., jaya ime puruSe praannaa| sh01|3|5|13|| " sapA bhayaM zredhA vihitaH prANA, prANo 'pAno vyAna iti / kau013|6|| .. yo vai prANAprANa udAno vyAnaH / sh06|4|2|5|6| 4 / 2 / 10 / / , prANo vA apAno jyAnastisro devyaH / ai02|4|| .. pAdhA vihito vA'bhayartha zIrSanprANo mano vAk prANazcakSuH bhotram / / 04 / 2 / 2 / 5 // ,, pastuneti yajanti prANameva tayajamAne dadhati / kau0 13 // 9 // , paravA ime zIrSanprANA sh012|6|1|6 // 14 / 1 / 3 // 32 // , paDhi prANaE IN06 / 7 / 1 / 20 // , sapta zirasi prANA: / taaN03|14 / 2 // 22 / 4 / 3 / / , sptshiirssnpraannaaH| sh04|5|28|| , sapta veshiissmaannaaH| ai01|17 // tai01|2|313|| , bhttaupraannaa09|2|2|6|| ,, maramANA | za0 6 / 3 / 1 / 21 / / 6 / 8 / 2 / 10 // tA0 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [prANaH / 348) prANaH nava vai prANAH / ai04|16 // go0 pU0 4 / 6 // kau0 7 / 10||ss03|12|| taaN04|5|21 // 14 / 7 / 6 // , nava vai prANAH sapta zIrSanavAJcau chau / sh06|4|2|5|| 8 / 4 / 3 / 7 // ,, navema puruSe prANA: / sh01|5|2|5|| , nava vai puruSe prANA nAbhidazamI / tai0 1 / 3 / 7 / 4 // 2 / 2 / 1 / 7 // nava prANA:.......(nAbhiH) dazamI prANAnAm / taaN06| 8 / 3 // , daza prANAH / sh06|3|1|21 // ,, dazeme prANAH / kau028 / 8 // , daza vai puruSe prANAH / go0 u06|2|| , daza vA' ime puruSe prANA AtmaikAdazo yasminete prANAH pratiSThitAH / sh03|8|1|3|| dvAdazeme puruSe prANA: / go0 pU0 5 / 5 // , trayodazeme puruSe prANAH / go0 puu05|5|| ,, prayodazeme puruSe prANA nAbhistrayodazI / za0 12 / 3 / 2 / 2 // ., etAvantaH ( trINi ca zatAni SaSTizca ) eva puruSasya praannaaH| go0 pU0 5 / 5 // ekaputra iti caikitAneyaH / eko khevaiSa putro yatprANaH // sa u eva dviputra iti / dvau hi prANApAnau // sa u eva triputra iti / trayo hi prANo 'pAno vyAnaH // sa u eva catuSputra iti / catvAro hi prANo 'pAno vyAnassamAnaH // sa u eva paJcaputra iti / paJca hi prANo 'pAno vyAnassamAno 'vAnaH // sa u eva SaTputra iti / SaDhi prANo'pAno vyAnassamAno 'vAna udAnaH // sau eva saptaputra iti sapta hIme zIrSaNyA prANAH // sa u eva navaputra iti sapta hi zIrSaNyAH prANA dvAvavAcau // sa u eva dazaputra iti / sapta zIrSaNyA prANA dvAvavAcau nAbhyAM dshmH|| sa u eva bahuputra iti / etasya hIyaM sarvAHprajAH (1) / jai. u0 2 / 5 / 2-11 // ko hitadveda yAvanta ime 'ntraatmnpraannaash07|2|2|20|| Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 346) prANaH ] prANa: bahudhA hovaSa niviSTo yatprANaH / jai0 u03|2|13 // " tasmAtsarve prANAH prANodAnayoreva pratiSThitAH / sh012|| .. na ghAu asthiSu prANo'sti / za0 7 / 1 / 1 / 15 // , prANo vai hRdayamato hyayamUrdhvaH prANaH saMcarati / za0 3! 8 / ., prANo hRdaye (shritH)|03|10||5|| tasmAdayamAtmanprANo madhyataH / 207 / 3 / 1 / 2 // , nAsike'u vai prANasya panthAH / sh012|6|1 / 14 // , vahihi prANaH / tAM0 7 / 6 / 14 // " taM (pazusaMzaptaM ) prAcI dik| prANetyanuprANatprANamevAsmista. dadadhAt / za011 / 8 / 3 / 6 // ,, purastAtpratyaka prANo dhIyate / sh07|5|17|| ,, prANo hi priyaH prajAnAm / prANa iva priyaH prajAnAM bhavati / ya evaM veda / ta0 2 / 3 / / 5 // , prANo vai jyeSThazca zreSThazca / sh014||2|1|| " taM (prANaM) pApmA nA 'nyasRjyata / na hyetena prANena pApaM vadati ma pApaM dhyAyati na pApampazyati na pApaM zRNoti na pApaM gandhamapAniti / tenA'pahatya mRtyumapahatya pApmAnaM (devAH) svarga lokamAyan / jai0 u02|1|19-20 // prANA vai samidhaH / ai0 2 / 4 // za0 1 / 5 / 4 / 1 // , prANA ve samidhaH ( yaju017 / 79) prANA hyeta samindhate / sh09|2|3|44 // ,, prANe yayaM puruSaH samiddha: / sh01|5|4|1|| , yadu the prANo 'Gga nAbhiprApnoti zuSyati dhAvatana lAyati dhaa| za0 8 / 7 / 2 / 14 // ,, yatrAyaM puruSo mriyatA udasmAtprANA: kAmantyAho neti, neti hovAca yAjJavalkyo 'traiva (prANA:) samavanIyante / sh014| 6 / 2 / 12 // , prAdezamAtraM hIma Atmano 'bhi prANA / kau02|2|| Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [prANApAnI ( 350) prANaH prANo vai pravAn / sh01|4|3|3|| " (prajApatiH ) prANAdevemaM loka (pRthivIM) prAvRhat / kau0 " lekhAsu hIme praannaaH| za0 7 / 2 / 2 / 18 // " Ayata iva hyayamavAGprANaH / ss02|2|| ziro vai prANAnAM yoniH / sh07|5|1| 22 / / , prANo hi retasA dhikartA / sh013|3||1|| " prANo retaH / ai021.38 // " adhruvaM vai tadyatprANaH / sh010|2|6| 19 // prANabhRta: ( iSTakAH) anaM prANabhRdannahi prANAnyimati / za0 8 / ___ aGgAni prANabhRntyaGgAni hi prANAndhiprati / za0 8 / 1 / 3 / 1 // prANApAnau zata zatAni puruSA samenASTau zatA yanmitaM tadanti / ahorAtrAbhyAM puruSaH samena tAvatkRtvaH prANiti cApa cAnitIti / za0 12 / 3 / 2 / 8 // prANApAnau pavitre / tai03|3|4|4||3|3|6|7|| prANApAnau mitrAvaruNau / te0 3 / 3 / 6 / 6 // taaN06|10| 5 / / 8 / 16 // mitrAvaruNau ( evainaM ) prANApAnAbhyAm (prytH)|01| 7 / 6 / 6 // prANApAnAvevAdharmya / go0 puu02|10|| prANApAnau devaH / go0 puu03|10|| prANApAnau brahma / go0 pU0 2 / 10 (11) // prANApAnau vai bRhadrathantare / taaN07|6 / 12 // prANApAnau vA etau devAnAm / yadAzvamedhau / te0 3 / / 21 // 3 // prANApAnA upAMzvantaryAmI ( prhii)| ai02|21 // prANApAnau vA upAMzvantaryAmau ( prhau)| kau0 11 // 8 // 12 / 4 // Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 351) prAtaHsavanam / prANApAnau prANApAnau dhai go aayussii| kau0 26 // 2 // , prANApAnAveva yatprAyaNIyodayanIye / kau07||5|| , prANApAnau vai daivyA hotaa| ai02||4|| prANApAnau vA akSarapaGkayaH / kau0 16 // 8 // , prANAprAnau vai bAhaMtaH pragAthaH / kau0 15 // 4 // 18 // 2 // , pAka ca vai prANApAnau ca vaSaTkAraH / ai0 3 / 8 // , vAka ca ha vai prANApAnau ca vaSaTkArA / go0 u0 3 / 6 // prAyodAno so 'yaM ( vAyuH) puruSe 'ntaH praviSTaH prAG ca pratyaka ca tAvimau prANodAnI / za0 1 / 1 / 3 / 2 // 1 / 8 / 3 / 12 // te (pavitre-yaju01 / 12)vai dve bhvtH| ...."tAvimau prANodAnau (zvAsaprazvAsau rudhirAdinAM shodhkaavityrthH)| sh01|1|3|2|| prANodAnau pavitre / sh01||1|44|| ime hi cAvApRthivI praannodaanau| sh04|3|122|| , prANodAnau dhaavaapRthivii| s014|2|2|36 // prANodAnau mitrAvaruNau / sh03|2|2|13|| prANodAnI cai mitrAvaruNau / / sh01|| 8 // 3 // 12 // 3 // 6 / 1 / 16 // 5 / 3 / 5 / 34 // 815 / 1 / 56 // " prANodAnI vA' adhva! / za0 5 / 5 / 1 / 11 // prANodAnAveva yatprAyaNIyodayanIye / kau07||5|| " prANodAnAvevAhavanIyazca gArhapatyazca / sh02|2|2|18|| , prANodAnA' ubai retA siktaM vikurutaH / za0 9 / 5 / prAtaH devasya savituH prAtaHprasavaH prANaH / te0 1 / 5 / 3 / 1 // prAtaHsavamam agne prAtaHsavanam / kau012| 6 // 145 // 28 // 5 // prAya prAtassaghanam / jai0 u01 / 37 // 1 // , vasUnAM vai prAtAsavanam / kau0 16 // 1 // 30 // 1 // basUnAmeva prAtaHsavanam / sh04|3|5|1|| ta (mAditya) vasavo 'NakapAlena (puroDAzena ) prAtaHsabane 'bhiSajyan / 01 / 5 / 11 // 3 // Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAMtaryAvANa ( 352 ) prAtaHsavanam athemaM viSNu yazaM tredhA vyabhajanta / vasavaH prAta:savana rudrA mAdhyandina savanamAdityAstRtIyasavanam / za0 14 / 1 / 1 / 15 // gAyatraM hi prAta.savanam / go0 u03|16|| gAyatraM vai prAtaHsavanam / e06 / 2, 6 / / pa0 1 / 4 // taaN06|3|11 // ayaM vai lokaH ( pRthivI ) prAtAsavanam / za0 12 / 8 / 2 / - // go. u0 31 16 // tasya (puruSasya ) ya UrdhAH prANAstatprAtaHsavanam / kau0 25 / 12 // brahma va prAtaHsavanam / kau016 / 4 // trivRtpazcadazI ( stomau) prAtaHsavanam (vahataH) / tAM0 16 / 10 / 5 // aniruktaM prAtaHptavanam / tAM018 / 6 // 7 // pItavaTai prAtaHsayanam / ai04|4|| vyuddhaM vA etadapazavyaM yatprAtaHsavanamaniDa hi / tAM0 6 / 9 / 23 // UmA vai pitaraH prAtAlavane / ai07 / 34 // ekacchandaH prAta:savanam / ss01|3|| udyantaM ( sUryamIpsanti ) prAtaHsavanena / kau0 18 19 // prAtaranuvAkaH prAtarva sa (prajApatiH) taM devebhyo 'nvanavIyatprAtaranya bravIttatprAtaranuvAkasya prAtaranuvAkatvam / ai02|15|| yadevanaM prAtarandhAha tatprAtaranuvAkasya prAtaranughAkatvam / kau011 / 1 / / sarva prAtaranuvAkA / kau0 11 // 7 // prajApati prAtaranuvAkA / kau0 11 / 7 // 25 // 10 // prajApatervA etadukthaM yatprAtaranuvAkaH / ai0 2 // 17 // vAka praatrnuvaakH| kau011 / - // ziro vA etadyajJasya yatprAtaranughAkaH / ai02|21 // prAtaryAvANaH ete vAva devA prAtaryAvANo yadamiruSA azvinau / ai0 2 / 15 // Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 353 ) priyaGgavaH ] prAyaNIyaH (yAgaH ) svarga vA etena lokamupaprayaMti yat prAyaNIyastatprAyaNIyasya prAyaNIyatvam / ai0 1 7 // Aditya eva prAyaNIyo bhavati / za0 3 / 2 / 3 / 6 // atha yat prAyaNIyena yajante / aditimeva devatAM yajante / za0 12 / 1 / 3 / 2 / / prANo vai prAyaNIyaH / ai0 1 / 7 // prAyaNIyam (grahaH ) prAyaNIyena vA ahnA devAH svarga lokaM prAyanyat prAyastat prAyaNIyasya prAyaNIyatvam / tAM0 4 / 2 / 2 // 39 "1 "" 33 "9 "" 66 ::: 39 " prANApAnAveva yatprAyaNIyodayanIye / kau0 7 / 5 // 99 prAthaNIyodayanIyau ( yazasya ) bAhU prAyaNIyodayanIyau / za0 3 / 2 / 3 / 20 // yadamutra rAjAnaM preSyannupapreSyanyajate / tasmAtprAyaNIyaM nAma / za0 4 | 5 | 112 // Prg prAyaNIyamahaH / tAM0 10 / 5 / 4 // trivRtmAyaNIyamahaH / tAM0 10 | 5 | 4 // prAvitram yajJo vai prAvitram / za0 115 / 2 / 1 // prAvRT tasmAtprAvRSi sarvA vAco vadanti / tai0 1 | 8 | 4 | 2 // prAzitrama lokaH prAzizram / za0 11 / 2 / 7 / 16 / / prAsahA semA vA indrasya priyA jAyA bAvAtA prAsahA nAma / ai0 3 / 22 // brahma prAyaNIyamahaH / tAM0 11 / 4 / 6, 6 // tatirvai yajJasya prAyaNIyam / kau0 7 // 6 // senA ha nAma pRthivI (= vistIrNeti sAyaNa: ) dhanaJjayA vizvavyacA aditiH sUryatva / indrANI devI prAsahA dadAnA / tai0 2 / 4 / 2 / 7 // indro vai prAsahaspatistuviSmAn / ai0 3 / 22 // "" priyaGgavaH priyaGgataNDulairjuhoti / priyAGgA ha ve nAmete / paterve devA abhvasyAGgAni samadadhuH / tai0 3 / 8 / 64 / 6 // sa (rudraH) etaM rudrAyA''rdrAya maiyaGgavaM caruM payasi niraSapat / tato vai sa pazumAnabhavat / tai0 3 / 1 / 4 14 // Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ phalgunyaH ( 354 ) priyaGgavaH bhaujyaM vA etadoSadhInAM yatpriyaGgavaH / ai0 8 / 16 // priyam prajA vai priyANi pazavaH priyANi / tAM0 8 | 5 | 15 // preti: ( yaju0 15 | 6 ) anaM pretiH / za0 8 | 5 | 3 | 3 // preSAH yajJo vai devebhya udakrAmattaM praiSaiH preSamaicchan tatpreSANAM preSatvam / ai0 3 / 6 // taM devAH praiSaiH preSaM (prakRSTaM somasyAnveSaNamiti sAyaNa ) aicchan / tatpreSANAM praiSatvam / tai0 2 / 2 / 6 / 9 // 1 1 ., ( devAH ) praiSaireva preSamai chan / za0 3 / 9 / 3 / 28 // bArhatA vai preSAH / za0 12 | 8 | 2 | 14 // 39 1 // prokSaNaya: ( bahuvacane ) divyA ApaH prokSaNayaH / tai0 2 / 1 / 5 procaNI ApaH prokSaNyaH / ai0 5 | 28 // proSThapadAH ( nakSatram ) ( devAH ) proSThapadeSUdayacchanta ( svakIyAnyAyudhAnyasurayodhanAyodyatavantaH) / tai0 10 1 / 5 / 2 / 9 // abhiyasyottare ( proSThapadAH) / tai0 1 / 5 / 1 / 5 // 3 / 1 / 2 // 9 // ajasyaikapadaH pUrvve proSThapadAH / tai0 1 / 5 / 1 / 5 / / 3 / 1 / 2 / 8 // " "" plavaH tasyAvAGa medhaH papAta / sa eSa vanaspatirajAyataM taM devAH prApazyaMstasmAtprakhyaH prakhyo he vai namitadyatlakSaH / za0 3 18 / 3 / 12 // 29 w 99 svArAjyaM ca ha vA etadvairAjyaM ca vanaspatInAm (yatplukSaH) / ai0 7 / 32 / / 8 / 16 // yazaso vA eSa vanaspatirajAyata yatplukSaH / ai0 7 / 32 // plava: ( sAmavizeSa: ) yatplavo bhavati svargasya lokasya samaSTaye | tAM0 14 / 5 / 17 // "" presa (preTsa: ) preGkhamArA hotA zaMsati mahasa eva tadrUpaM kriyate / tAM0 5 | 5 | 6 // maho vai pleGkhaH / tai0 1 / 2 / 6 / 6 // (pha) phalgunyaH ( nakSatram ) arjunyo vai nAmaitAstA etatparo'kSamAcakSate phalgumya iti / za0 2 / 1 / 2 / 11 // Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 355 ) phAlgunAni ] phalgunya: (nakSatram ) bharyamNo vA etannakSatraM yatpUrve phalgunI / tai0 1 / 1 / 2 / 4 // 1 / 5 / 1 / 2 / 3 / 1 / 1 / 8 // bhagasya vA etannakSatraM yaduttare phalgunI / tai0 1 / 1 / 2 / 4 // 1 / 5 / 1 / 2 / 3 / 1 / 1 / 8 // patA vA' indranakSatraM yatphalgunyaH / za0 2 / 1 / 2 / 11 // .. 99 "1 -B 99 "3 39 33 39 mukhamuttare phalgU pucchaM pUrve / kau0 5 / 1 mukhai (saMvatsarasya ) uttare phalgunyau pucchaM pUrve / go0 u0 1 / 12 // eSA vai jaghanyA rAtriH saMvatsarasya yatpUrve phalgunI / hai0 1 / 1 / 2 / 9 // manuSyANAm / za0 3 | 1|3 | 6 // 39 eSa vai prathamA rAtriH saMvatsarasya yaduttare phalgunI / tai0 1 / 1 / 2 / 9 // phANTam phATa phAlgunAni (haimantAni tRNAni ) eSA ha saMvatsarasya prathamA rAtriryatphAlgunI paurNamAsI yottaraSottamA yA pUrvA mukhata eva tatsaMbasaramArabhate / za0 6 / 2 / 2 / 18 // mukhaM vA etatsaMvatsarasya yatphAlgunI paurNamAsI / kau0 4 / 4 // 5 / 1 / / tAM0 5 / 9 / 8 // go0 u0 1 / 19 // indro vRtramahan tasya valkaH parA 'patat tAni phAlgunAnyabhavan / tai0 10 1 14 / 7 / 6 // dvayAni vai phAlgunAni / lohitapuSpANi cAruNapuSpANi ca sa yAnyaruNapuSpANi phAlgunAni tAnyabhiSuNuyAdeSa vai somasya bhyaGgo yadaruNapuSpANi / za04 | 5 / 10 / 2 // pazavo vai phAlgunAni / taiH 1 / 4 / S 7 // 6 // Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [balam (356 ) phenaH sa (phenaH ) yadopahanyate mRdeva bhavati / 206 / 1 / 3 / 3 // ('namuciH' zabdamapi pazyata ) (ba) badaram yatsIhA tad badaram ( abhavat )|sh0 12 / 7 / 1 / 3 // babhraH ( yaju0 12 / 75) somo vai babhraH / sh07|2|1|26 // bambaH (bhAjadviSaH ) bambenA''jadviSeNa (udAtrA dIkSAmahA iti) pitaro dakSiNataH (Amacchan ) / jai0 u0 2 / 7 // 2 // barhiH prajA ve bahiH / kau0 5 / 7 // 18 / 10 // tai01|6|3|10|| sh01|5|3|16 // 2 / 6 / 1 / 13, 44 // 4 / 4 / 5 / 14 // go0 u01|24 // pazavo vai brhiH| ai02||4|| , oSadhayo brhiH| ai05|28||sh0 1 / 3 / 3 / 6 // 18 // 2 / 11 / 1 / 9 / 2 / 26 // tai02|1|5|1|| , (R06 / 16 / 10) ayaM loko barhiH / sh01|4|1|24|| " ayaM vai loko bahiH / sh01||2|11|1|4|2126|| , bahiryajati zaradameva, zaradihi bahiSThA oSadhayo bhavanti / ko 3 // 4 // zaraI barhiriti hi zarada bahiryA imA oSadhayo prImahemantAbhyAM nityaktA bhavanti tA varSA varddhante tAH zaradi barhiSo rUpaM prastIrNAH zere tasmAccharad barhiH / za0 1 / 5 / 3 / 12 // ,, kSatraM vai prastaro viza itaraM barhiH / sh01|3|4|10|| , bhUmA vai barhiH / sh01|5|4|4|| barhiSadaH ( pitaraH ) mAsA vai pitaro barhiSadaH / te0 1 / 6 / 8 / 3 // balabhid ( kratuH) yad balabhidA ( yajate ) balamevAsmai bhinatti / tAM0 19 / 7 // 3 // balam balaM vai sahaH / sh06|6|2|14|| , balaM vai zavaH ( yju012| 106 // 18 // 51) / sh07||3|| 1 // 26 // 9 / 4 / 4 / 3 // Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 357 ) balam balaM haraye (zritam) / te0 3 / 10 / 8 // , indro balaM balapatiH / za0 11 / 4 / 3 / 11 // 1. 2 / 5 / 7 / 4 // balivardaH parivatsaro balivardaH / 0 3 / 8 / 20 / 5 // bahiSpavamAnaH ( stotram ) mukhaM vA etadyakSasya yadU bhisspvmaanH| ai0 2 / 22 // bahiSpavamAnena vai yajJaH (agniSTomAitisAyaNaH) sRjyate / taaN06|6|22 // bahippavamAnyaH (stotrIyAH) khiyo bahiSpavamAnyaH / taaN06|8|5|| bahu anto vai bahu / ai05|215 // bAdarAyaNa: viSvakseno vyAsAya pArAzaryAya vyAsaH pArAzoM jaimi naye jaiminiH pauSpiNDyAya pauSpiNDyA pArAzaryAyaNAva pArAzaryAyaNo bAdarAyaNAya bAdarAyaNastANDizATyAya nibhyAM tANDizATyAyaninau bhubhyH| sA0vi0 3 / 3 / 3 // vAIduktham ( sAma; bRhaduktho vA etena vAyo 'nasya purodhAmAga chada vai brahmaNaH purodhaanaadhsyaavrubhyai| tAM0 14 / 6 / 30 // bAIdviram ( sAma ) brahmavarcasammahamityapravIt (indra) vRhadviristasmA etena bAIdvireNa brahmavarcasaM prAyacchadU brahmavarcasa. kAma patena stuvIsa brahmavarcasI bhavati / tAM013 / 4 / 17 // , bAha diraM brAhmaNAya (kuryaat)| taaN013|4|18|| mAhuH bAhus araniH / za0 6 / 3 / 1 / 33 // 6 / 7 / 1 / 15 // 14 / 1 / 2 / 6 / , paJcadazau hi bAhU / za0 8 / 4 / 4 / 6 // , vIrya vA etadrAjanyasya yduubaahuu| sh05|4|1|17|| tasmAdu bAhurSAyyoM (rAjanyaH) bAhubhyAhi khaataaN06| tasmAdrAjA bAhubalI bhAvukaH / sh013|2|2||5|| " bAhUbai mitrAvaruNau / za. 5 / 4 / 1 / 15 // , bAhU vai acau / sh07|4|1 / 36 // Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ bRhat ( 358 ) 1 bAhU (="ArdrA nakSatram" iti sAyaNa: ) rudrasya bAhU / tai0 1 / 5 / 1 / 1 // bilvaH atha (prajApateH) yatkuntApamAsIt / yo majjA sa sAdhaka samavadrutya zrotrata udabhinatsa eSa vanaspatirabhavadvilvastasmAttasyAntarataH sarvameva phalamAdyaM bhavati tasmAdu hAridra iva bhAti / za0 13 | 4 | 418 // 79 5. bailvaM (yUpaM ) brahmavarcasakAmasya (karoti ) / 0 4 / 4 // belvA : (yUpAH) bhavanti / brahmavarcasasyAvaruddhya / tai0 3 | SaD 8 / 20 // 1 // nisAni yAni bisAni tAnyasyai pRthivyai rUpam / za0 5 | 4| 5 | 14 // buddhi: bRhaspatiriva buddhayA ( mUyAsam ) / maM0 2 / 4 / 14 // budhaH mahIndIkSArthaM saumAyano (=somaputraH ) budho yavudayacchadanandatsarvamAmonmammAM se medodhA iti / tAM0 24 / 18 / 6 // bujhyA upamA viSThA: (yaju013 | 3) dizo vA' asya (sUryasya) budhnyA upamA viSThAH / za0 7 / 4 / 1 / 14 // bRhacchandaH ( yaju0 15 / 5 ), asau vai (cu-)loko bRhacchandaH / za0 6 / 5 / 2 / 5 // " bailvaM (yUpaM kurvIta ) annAdyakAmaH / kau0 10 // 1 // bilvaM jyotiriti vA AcakSate / ai0 2 // 1 // , bRhacchocA: udAno vai bRhacchocAH / za0 1 / 4 / 3 / 3 // bRhajjyotiH asau vA Adityo bRhajjyotiH / za0 6 / 3 / 1 / 15 // bRhata (sAma) bRhanmayryyA 66 10 sa jyogantarabhUditi tad bRhato bRhatstvam / tAM0 7 / 6 / 5 // tvAmiddhi havAmahe [ R0 6 / 46 / 1 ] ityasyAmRcyutpanaM sAma bRhat iti 'ai0 4 / 13' bhASye sAyaNaH) // sAma vai bRhat / tAM0 7 / 6 / 17 / / " 2 "7 "" 3, " bhAradvAjaM vai bRhat / ai0 8 / 3 // bRhatA vA indro vRtrAya vajraM prAharantasya tejaH parApatattatsaubharamabhavat / tAM0 8 16 16 // bRhato hyetattejo yatsaubharam / sAM0 8 / 8 / 10 // saubharaM bhavati bRhatastejaH / tAM0 12 / 12 / 7 // Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 359 ) bRhat (sAma) vayakSaraM bRhat / te0 2 / 1 / 5 / 7 // " ," " ,, " d. " #1 33 99 91 39 d. 39 19 39 " " 33 "P 93 " dr 12 bRhaddhi pUrva rathantarAt / tAM0 11 / 1 / 4 // yasvaM tadrathantaraM yaddIrghe tad bRhat / kau0 3 / 5 // yad bRhattadaivatam | ai0 4 / 13 // bRhadetatparokSaM yadvairUpam (sAma) | tAM0 12 / 8 / 4 // yad bRhatta rAjam (sAma) / ai0 4 / 13 // anto bRhatsAmnAm / tAM 16 / 12 / 8 // zreSThayaM vai bRhat / ai0 8 / 2 // jyaiSThayaM ve bRhat / ai0 = 12 // yathA vai putro jyeSTha evaM bRhatprajApateH / tAM0 7 / 6 / // Urddhamiva hi bRhat / tAM0 8 / 6 / 11 // bRhat ] bRhad / za09 / 1 / 2 / 37 // dyaurbRhat / tAM0 16 / 10 / 8 // bRhaddhayasau ( dyauH ) / za0 1 / 7 / 2 / 17 // asau ( dyauH ) bRhat / kau0 3 / 5 // tai0 1 / 4 / 6 / 2 // tAM0 7 / 6 / 17 // asau (-) loko bRhat / ai0 8 | 2 // upahataM bRhatsaha divA / tai0 3 | 5 | 6 | 1 // 8 / 1 / 16 // svargo loko bRhat / tAM0 16 / 5 / 65 // bRhadvai suvargo lokaH / tai0 1 / 2 / 2 / 4 // tAM0 6 / 1 / 31 // bRhatA vai devAH svarga lokamAyan / tAM0 18 | 2 | 8 // Adityo bRhat / ai0 5 / 30 // prANo bRhat / tAM0 7 / 6 / 14, 17 || 18 | 6 | 26 // kSatraM bRhat / ai0 8 / 1,2 // mano vai bRhat / tAM0 7 / 6 / 17 / / mano bRhat / ai0 4 / 28 // za0 1 / sa (prajApatiH) tUSNIM manasA dhyAyattasya yanmanasyAsIsa bRhatsamabhavat / tAM0 7 / 6 / 1 // Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRhatI ( 360) bRhata (sAma) varma vai bRhat / tAM0 11 / 6 / 4 // aivai vRhat / saaN07|6|17|| vRhavirAT / tai0 1 / 4 / 4 / 6 // etadvai bRhataH svamAyatanaM yattriSTup / tAM0 4 / 4 / 10 // traiSTubhaM vai bRhat / tAM0 5 / 1 / 14 // sa bRhadasajata tatstanayitno?SonvasRjyata / taaN07| -10 // maharhitam / ai0 5 / 30 // bahatI (chandaH) vRhatI vRhatervRddhikarmaNaH / de0 3 / 11 // vRhatI maryA yayemAn lokAn vyApAmeti tad hatyA vRhattvam / taaN07|4|3|| yasya nava tA vRhatIm / kau06|2|| zidakSarA vRhatI / za0 - / 3 / 3 / // te. 3 / 6 / 12 / 1 // tAM0 10 // 3 / 6 // go0 puu0||12|| triMzadakSarA vai bRhtii| ai04|24|| 7 // 1 // za0 3 / 5 / 1 / 6 // tA vA etA vRhatyo yat SaTUtrizadakSarAH / tAM016 / 12 / 10 // etayA hi devA imA~llokAnAcavata te vai dazabhirevAkSararima lokamAznuvata dazabhirantarikSaM dazabhirdivaM ca. turbhizcatamro dizo dvAbhyAmevAsmilloke pratyatiSThastasmAdetAM vRhatItyAcakSate / ai04|24|| paJcadazakaviMzazca bAhato to gauzcAvizdhAnSasajyetAM tasmAtto bAhataM prAcIna bhAskurutaH / tAM0 10 // 2 // 6 // go'zvameva hi vRhatI / kau0 11 / 2 // pazavo bhtii| kau017|2|| 26 // 3||ss03|| 10 // pazavo vai vRhtii| tAM016 / 12 // 6 // pAhatAH pazavaH / ai04|3|| 5 // 6 // kau0 23 // 1 // 26 / 3 // 01 / 4 / 5 / 5 // za0 13 // 4 // 3 // 15 // vRhatI vAva chandasAM kharAT / taaN010|3| // Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 361 ) bRhatI (chandaH ) svarAjyaM chandasAM bRhatI | tAM0 24 / 6 / 3 // zrI bRhatI / kau0 28 // 7 // 26 // 5 // "" " " " "" "" 19 93 n 19 99 . 19 19 A "" 19 " 31 ,, 19 " 33 " 99 zrI yazazchandasAM bRhatI / ai0 1 / 5 // bRhatyAM vA asAvAdityaH zriyAM pratiSThAyAM pratiSThitastapati / go0 u0 5 / 7 // bAto vA etra ya eSa (sUryaH) tapati / kau0 15 | A 25 // 4 // go0 u0 3 / 20 // bRhatI svargo lokaH / za0 10 | 5 | 4 | 6 // bRhatyAmadhi khargo lokaH pratiSThitaH / za0 13 / 5 / 4 / 28 // bAto vA asau (svargaH ) lokaH / tai0 1 / 1 / 82 // bAIto vai svargo lokaH / go0 pU0 4 / 12 // bArhatAH svarga lokAH / ai0 7 / 1 // bRhatyA vai devAH svarga lokamAyanU / tAM0 16 / 12 / 7 // pavamAnasya bRhatI ( svargya ) / tAM0 7 / 4 / 1 // ayaM madhyamo ( loka = antarikSaM ) bRhatI | sAM0 7 / 3 / 6 // bRhatI hi saMvatsaraH / za0 6 / 4 / 2 / 10 // vAgvai bRhatI / za0 14 / 4 / 1 / 22 // yahasyai vAco vRhatyai patistasmAd bRhaspatiH / jai0 u0 2 / 2 / 5 // mano bRhatI / za0 10 / 3 / 1 / 1 // prANA vai bRhatyaH / ai0 3 / 14. dhyAno bRhatI / tAM0 7 / 3 / 8 // bRhatI ] AtmA vai bRhatI / pe0 6 / 28 // go0 u0 6 // 8 // bAta hi mAdhyandinaM savanam / tAM0 9 / 7 / 7 // bArhatA va praiSA bAtA prAvANaH / za0 12 / 8 | 2 | 14|| bRhatyA vA etadayanaM yad dvAdazAhaH / ai0 4 / 24 // etadvai rathantarasya svamAyatanaM yad bRhatI / tAM0 4 / 4 / 10 // * Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ bRhan ( 362 ) bRhatI (chanda: ) bRhatyAM bhUyiSThAni sAmAni bhavanti / tAM0 7 | 3 | 16|| sA bRhatyabhavattayemAn lokAn ( devAH ) vyApnuvan / tAM0 7 / 4 / 2 // eSA vai pratiSThitA bRhatI yA punaHpadA || tAM0 17 / wr 99 1 / 13 // parzavo bRhatyaH / za0 8 / 6 / 2 / 10 // bRhaducaH prajApatirvai bRhadukSaH / za0 4 / 4 / 1 / 14 // bRhaddhAH suvargo vai loko bRhadbhAH / tai0 3 / 3 / 7 / EUR // bRhadrathantare ( sAmanI ) anaDavAhau vA etau devayAnau yajamAnasya yad bRhadrathantare / tAM0 12 / 4 / 14 // bRhadrathantare chando dyAvApRthivI devate pakSau / za0 10 / 3 / 2 / 4 // ete vai yajJasya nAva saMpAriNyau yad bRhadrathantare tAbhyAmeva tatsaMvatsaraM taranti / ai0 4 / 13 // pAdau vai bRhadrathantare zira etad (ArambhaNIyam ) ahaH / ai0 4 / 13 // pakSau vai bRhadrathantare zira etadU (ArambhaNIyam ) ahaH / ai0 4 / 13 // bRhadrathantare ( mahAvratasya ) pakSau | tAM0 16 11 / 11 // 31 99 99 99 93 "" ubhe bRhadrathantare bhavatastaddhi svArAjyam / tAM0 19 / 13 / 5 / / pazavo vai bRhadrathantare / tAM0 7 / 7 / 1 // prANApAnau vai bRhadrathantare / tAM0 7 | 6 | 12 // jyogAmayAvine ubhe (bRhadrathantare ) kuryyAdapakrAntau vA etasya prANApAnau yasya jyogAmayati prANApAnAvevAsmindadhAti / tAM0 7 / 6 / 12 // bRhadaya: azvo mai bRhadvayaH / tai0 3 | 6| 5 | 3 || za0 13 / 2 / 6 / 15 / / " " .. 99 vRhan eSa te zukro ya eSa ( sUryaH ) tapatyeSa upava bRhan / za0 4 / 5 / 6 / 6 // Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 363) bRspatiH bahanvipazcit ( yaju0 11 / 4) prajApati bRhandhipazcit / za0. 6 / 3 / 1 / 16 // bRhaspatiH vAgvai vRhatI tasyA eSa patistasmAdu bRhaspatiH / 2014 / 4 / 1 / 22 // , yadasya vAco hatyai patistasmAd vRhaspatiH / jai0 u02| 2 / 5 // vRhaspatiH ( evainaM ) vAyAM ( subate ) / tai0 1 / 7 / 4 / 1 // atha vRhaspataye vAce / nadhAraM caraM nirbapati / za0 5 / 3 / ye ( prajApate retapiNDA dagdhAH santaH / tArA Asaste 'giraso 'bhavanyadaGgArAH punaravazAntA udadIpyanta tadU vRhaspatirabhavat / ai03|34|| la (bRhaspatiH) etaM vRhaspataye tighyAya nevAraM ca payasi niravapat / tato vai sa brahmavarSasyabhavat / 03 / 1 / 4 / 6 // pRhaspatestiyaH (nakSatravizeSaH) / te. 115 / 1 / 2 // 3 / 1 / 1 / 5 // ( yaju0 3810) ayaM vai gRhaspatiyoM 'yaM (vAyuH) pavate / sh014|2|2| 10 // eSa (prANaH) u eSa bRhaspatiH / sh014|4|1 / 22 // pratha yasso 'pAna AsItsa vRhaspatirabhavat / jai0 u02| 2 / 5 // yacakSuH sa vRhaspatiH / go0 u04 / 11 // yuna hi vRhaspatiH / sh03|1|4|16 // , vRhaspatiriva duddhacA (bhuuyaasm)| maM0 2 / 4 / 14 // vRhaspatirve sarva brahma / go0 u01 / 3. 4 // , brahma vai vRhaspatiH / ai01|13 // 1 / 19 // 2 // 38 // 4 / 11 // kau07|10|| 12 // 8||18||2||sh03|1|4| 15 // 3 / 9 / 1 / 11 // jai0 u0 1 / 37 // 6 // brahma bahaspatiH / go0 u06||7|| brahma pai devAnAM paraspatiH / tai0 1 / 3 / 8 / 4 // 1 / / Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ bRhaspatiH ( 364 ) I bRhaspatiH bRhaspatirbrahma brahmapatiH / tai0 2 / 5 / 7 / 4 // bRhaspate brahmaNaspate / tai0 3 / 11 / 4 / 2 // "" "" " 53 23 " " 94 99 95 99 " * "3 54 " "5 "" 99 95 bRhaspatirvai devAnAM brahmA / za0 1 / 7 / 4 / 21 // 46 // 6 // 7 // bRhaspatirha ve devAnAM brahmA / kau0 6 / 13 // bRhaspatirvA prAGgiraso devAnAM brahmA / go0 u0 1 / 1 // te 'Ggirasa zrAdityebhyaH prajiSyuH zvaH sutyA no yAjayata na iti teSAM hAnirdUta Asata AdityA UcurathAsmAkamadya sutyA teSAM nastvameva ( agne !) hotAsi, bRhaspatirbrahmA 'yAsya udgAtA, ghora zraGgiraso 'dhvaryuriti / kau0 30 // 6 // bRhaspatirvai devAnAmudgAtA / tAM0 6 / 5 / 5 // taM (zaryAtaM [ ? zaryAtiM ] mAnavaM ) devA bRhaspatinodrAtrA dIkSAmahA iti purastAdAgacchan / jai0 u02 / 7 / 2 // bRhaspatiH pura etA / tai02 / 5 / 7 / 3 // bRhaspativa devAnAM purohitaH / ai0 8 / 26 // dhenA bRhaspateH patnI / go0 u02 / 6 // bRhaspatirvizvairdevaiH ( udakrAmat ) / ai0 1 / 24 // yajamAnadevatyo vai bRhaspatiH / tai0 1 / 8 / 3 / 1 // bArhaspatyo vA eSa devatayA yo vAjapeyena yajate / tai0 1 / 3 / 6 / 6-6 // I bArhaspatyaSTakapAlaH (puroDAzaH ) / tAM0 21 / 10 / 23 // eSA vA UrdhvA bRhaspaterdika / za0 5 / 5 / 1 / 12 // bRhaspatiH ( zriyaH ) brahmavarcasam ( Adata ) | za0 11 / 4 / 3 / 3 // saH (bRhaspatiH prajApati ) zrabravItkrau sAno vRNe brahmavarcasamiti | jai0 u0 1 / 51 / 12 // / bRhaspatermadhyandinaH / tai0 10 1 / 5 / 3 / 2 // mitrAbRhaspatI vai yajJapathaH / za0 5 / 3 / 2 / 4 // zaMyurha vai bArhaspatyaH sarvAn yazAsmayAMcakAra / kau0 3 // 8 // Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 365.) bahma ] bRhaspatiH zaMyuha vai bArhaspatyo 'asA yazasya sasthAM vidAMcakAra sa . devalokamapIyAya / tattadantarhitamiva manuSyebhya Asa / sh01|4|1|24|| bRhaspatisavaH sa eSa bRhaspatisavo, bRhaspatirakAmayata devAnAM purodhAM (= paurohityaM ) gaccheyamiti sa etenAyajata sa devAnAM purodhAmagacchat / tAM0 17 / 11 / 4 // bekurA tasyai (vAce ) juhuyAd bekurA nAmAsi / taaN06|7|6|| anaH aso vA prAdityo praznaH / te0 3 / 6 / 4 / 1 // badhnasya viSTaram ( R0 8 / 66 / 7) (= dyoH), ado vai branasya viSTa yatrAsau ( sUryaH ) tapati / kau0 17 // 3 // , svargo vai loko badhnasya viSTapam / ai04|4|| adhnasya viSTapaM caturviMzaH (yaju014 / 23) saMvatsaro vAva banasya viSTa catunizastasya . caturvizatirardhamAsAH sapta'rtayo ke ahorAtre saMvatsara eva anasya viSTapaM catudhi zastadyattamAha vradhnasya viSTapamiti svArAjyaM vai badhasya viSTapa, svArAjyaM catumizaH / za0 / 4 / 1 / 23 // adhno ruSa: ( yaju0 25 / 5) aso vA'zrAdityo badhno'ruSaHza013 / brahma ( vAgiti) etadeSAM (nAnAM) brahmataddhi sarvANi nAmAni bibhrti| za0 14 / 4 / 4 / 1 // , vAgbala / go0puu02|10 (11) / ., vAgvai brahma / ai06|3|| sh02|1|4|10|| 14 / 4 / / " 23 // 14 / 6 / 10 / 5 // ,, dhAgdhi brahma / ai02|15 // 4 / 21 // ,, vAgiti tabrahma / jai0 u02||| 6 // ,, sA yA sA vAgnISa tat / jai0 u02|13 // 2 // , brahma vaigacaH paramaM vyom|03|4|5|5|| , tasyai vAcaH satyameva brahma / sh02|1|4|10|| , satyaM brahma / za0 14 / - / 5 / 1 // Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ bala ( 366 ) bahma brahma vA' Rtam / za0 4 / 1 / 4 / 10 // mano brahma / go0 pU0 2 / 10 ( 11 ) // manovai Sa0 19 19 "" 95 35 39 "" samrAT ! paramaM brahma / za 14 / 6 / 10 / 12 // 'zrotraM vai brahma zrotreNa hi brahma zRNoti zrotre brahma pratiSThitam / ai02 / 40 // brahma vai gAyatrI / ai0 4 / 11 // kau0 3 / 5 // 35 " . brahma hi gAyatrI / 0 11 / 11 / 6 // " brahma gAyatrI / za0 4 / 4 / 1 / 18 // brahmavai praNavaH / kau0 11 / 4 // 19 samrAT ! paramaM brahma / za0 14 / 6 / 94 " brahma ha vai praNavaH / go0 u0. 3 / 11 // bhUriti vai prajApatiH brahmAjanayata / za0 2 / 1 / 4 ! 12 // 31 ,, sa ( prajApatiH ) bhrAntastapAno brahmaiva prathamamasRjata trayIbheva hRdayaM vai samrAT ! paramaM brahma / za0 14 / 6 / 10 / 18 // cakSurbrahma | go 2 / 10 ( 11 ) // pU0 cakSavai brahma / za0 14 / 6 / 10 / 8 // zrotra vai 13 "" hurbrahmAsya sarvasya prathamajamiti / za0 6 / 1 / 1 / 10 // ,, brahma vA Rk / kau0 7 / 10 // 5. brahma vai mantraH / za0 7 / 1 / 1 / 5 / / ,, brahma ( = mantra iti sAyaNaH ) hi devAn pracyAvayati / za0 3 / 3 / 59 1 / 5 // 10 / 15 // 4 / 17 // vedo brahma / "" ( = vedA: ) satAkSaraM vai brahmargityekAkSaraM yajuriti dve sAmeti dve'tha yadato 'nyad brahmeva tad, dvayakSaraM vai brahma tadetatsarva vidyAm | za0 6 / 1 / 1 / 6 // tataH (prajApatiH) brahmaiva prathamamasRjyata trayyeva vidyA tasmAdA jai 0 u04 / 25 / 3 // saptAkSaraM brahma / za0 10 / 2 / 4 / 6 // etadve yajuH ( urvantarikSamanvemIti ) brahma rakSohA / za0 4 / 1 / 1 / 20 // brahma vai prajApatiH / za0 13 / 6 / 2 / 6 // Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahma brahma vai bRhsptiH| kau07|10||12|| - // 1 / 2 // ai01| 13 // 1 / 16 // 2 // 38 // 4 // 11 // za0 3 / 1 / 4 / 15 // 3 / 4 / 1 / 11 // jai0 u01|| 37 // 6 // ,, brahma bRhaspatiH / go0 u06|7|| ,, brahma vai devAnAM vRhaspatiH / tai01|3| / 4 / 1 / / 6 / 4 // ., bRhaspati sarva brahma / go0 u01| 3, 4 // ., bRhaspatirbrahma brhmptiH| tai0 2 / 5 / 7 / 4 // ,, brahma vai brahmaNaspatiH / kau0 8 / 5 // 4 / 5 // taaN016|5|8 // / brahma brahmA 'bhavatsvayam / tai0 3 / 12 / / / 3 // , brahma ha vai brAhmasaM puSkare sasRje / go0 pU01 / 16 // , candramA vai brahma / ai02 / 41 // ,, Adityo vai brahma / jai0 u0 3 / 4 / // ( yaju013 / 3) asau ghA' zrAdityo brahma / za0 7 / 4 / 1 / 14 // 14 / 1 / 3 / 3 // ,, brhmaaniH| sh01|3|3 / 16 // , brahma vA aniH / kau06|1,5|| 12 // - // za0 2 / 5 / 4 / 8 // 5 / 3 / 5 / 32 // tai0 3 / 6 / 16 // 3 // " brahma niHza 1 / 5 / 1 / 11 // ,, agniru vai brahma / za0 - / 5 / 1 / 12 // , agnireva brahma / za0 10 / 4 / 1 / 5 // , ( yju017|14) ayamagnibrahma / sh06|2|1|15 // , agnihaM vai brahmaNo vatsaH / jai0 u02|13 // 1 // ,, brahma ghamistasmAdAha brAhmaNeti / sh01|4|2|2|| , mukha hotadanayaMdU brahma / sh06|1|1|10|| ,, atha yatraitadaGgArAzcAkAzyanta' iva / tarhi haiSa (agniH) bhavati brahma / sh02|3|2|13 // , ayaM vA' agnibrahma ca kSatraM ca / sh06|6|3 / 15 // , amibrhmaaniryshaash03|2|2|7|| ,, brahma vai yamaH / ai07|23 // , brahma hi ykssH| sh05|3|1|4|| Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ brahma ( 368) brahma brahma yakSaH / za0 3 / 1 / 4 / 15 // , tasmAdapi (dIkSitaM) rAjanyaM vA vaizyaM vA brAhmaNa ityeva dhyAda brahmaNo hi jAyate yo yajJAjjAyate / sh03|2|1|4|| , brahma vai vaajpeyH|01|3|2|4 // ,, ayaM vai brahma yo 'yaM ( vAyuH ) pavate / ai08|28 // ,, prANo vai samrAT ! paramaM brahma / za. 14 / 6 / 10 // 3 // , tadyadvai brahma sa prANaH / jai0 u01 / 33 / 2 // prANA vai brahma / tai0 3 / 2 / 8 / 8 // prANo vai brahma / sh014|6|10|2|| jai0 u03 // 38 // 2 // , prANA uvai brahma / za0 -4 / 1 / 3 // , prANApAnau brahma / go0 puu02|10| (11) / ,, brahma hi pUvaM kSatrAt / tAM0 11 / 1 / 2 // , saiSA kSatrasya yoniya brahma / za0 14 / 4 / 2 / 23 // , brahmaNaH kSatraM nimmitam / te 2 / = IIEI tadyatra vai brahmaNaH kSatraM vazameti tadrASTra samRddhaM tadvIravadAhAsmin vIro jAyate / ai0 8 // .. abhigantava brahma kartA kSatriyaH / sh04|1|4|1|| , brahma vai brAhmaNaH / tai0 3|4|14|3||sh013 / 1 / 5 / 3 // " brahma hi brAhmaNaH / sh05|1|5|2|| ,, brahmaNo. vA etadrUpaM yhaahmnnH| za0 13 / 1 / 5 / 2 // , brahma hi vasantaH (RtuH)| sh02|1|3|5|| , brahma vai rathantaram / ai0 / 1, 2 // tAM0 11 / 4 / 6 // , vidyuddhayeva brahma / za0 14 / 8 / 7 / 1 // , brahmaiva mitrH| sh04|1|4|1|| , brahma hi mitraH / sh04|1|4|10||5| 3 / 2 / 4 // , brahma vai parNaH / te. 1 / 7 / 1 / 6 // 3 / 2 / 1 / 1 // , devAnAM brahmavAdaM ghadatAM yat / upAzRNoH ( he parNa ! tvam ) suzravA vai zrutosi / tane mAmAvizatu brahmavarcasam / te0 1 / 2 / 1 / 6 // Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bala ] brahma prama vai plaashH| za. 1 / 3 / 3 / 16 // 5 / 214 / 28 // 6 / 6 / 3 / 7 // ., brahma vai paurNamAsI kSatramamAvAsyA / kauH 4 / // , yadamRtaM tabrahma / go0 pU0 3 / 4 // , atha yadrahma tadamRtam / jai. u01|| 25 // 10 // ,, abhayaM vai brahmAbhayahi vai brahma bhavati ya evaM veda / za. 14 / 7 / 2 / 31 // ,, brahma vai bhUtAnAM jyeSTha tena ko 'haMti sparddhitum / tai0 2 / / / 10 // , tasmAdAbrova devAnA zreSThamiti / sh0-4|1|3.|| ,, tadetad brahma yazazzriyA parivRDham / brahma ha tu san yazasA zriyA parivRDho bhavati ya evaM veda / jai0 u04|24 / 11 / , SoDazakalaM vai brahma / jai0 u0 3 / 3-1 // ,, sacA'sacA'saca saca vAk ca manazca [ manazca ] pAk ca cakSazca zrotraM ca zrotraM ca cakSazca zraddhA ca tapazca tapazca zraddhA ca tAni SoDaza / SoDazakalambrahma / sa ya evametatSoDazakalambrahma baMda tamevaitatvoDazakalambrahmApyeti / jai. u04|25 / 1-2 // katama eko deva iti sa brahma tyadityAcakSate / sh014|6|3|10|| ,, brahma devAnajanayat / tai 2 / - / - / 9 // , brahmaNo vai rUpamahaH kSatrasya raatriH| tai0 3 / 6 / 14 / 3 // ., brahmaNo vA' etadrUpaM yadahaH / za0 13 / 1 / 5 / 4 / ,, dve vai brahmaNo rUpe mUtaM caivAmUrtazca / za. 14 / 5 / 3 / 1 // ,, tadetanmUrtam / brahmaNo rUpam ) yadanyadvAyozcAntarikSAzca / za0 14 / 5 / 3 / 2 // , idameva mUtaM (brahmaNo rUpam ) yadanyatprANAJca yazcAyamantarAtmanA kAzaH / za. 14 / 5 / 3 / 6 // ,, athAmUrtam (brahmaNo rUpam / / vAyuzcAntarikSaM ca / za0 14 / 5 / 3 / 4 // , prathAmUrtam (brahmaNo rUpam ) / prANazca yazcAyamantarAkAzaH / 2014 / 5 / 3 / / Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [brahmacArI (370) brahma pradeva sarvam / go0 pU05 / 15 / / ., tasmAdAhubrahmaNA dyAvApRthivI viSTabdhe'iti / za0 - / 4 / 13 // ,, tad (brahma ) idamantarikSam / jai0 u0 2 / 6 / 6 // ,, brahma vai trivRt / tAM0 2 / 16 4 // 19 / 17 / 3 // 23 / 7 / 5 // jai. u03|4|.11 // , brahma tapasi (pratiSThitam ) / ai03|6|| go0 u03|2|| , (he rAjan ) tvaM brhmaasiitiitr| (Rtvik ) pratyAha varuNo'si satyaujA iti / za. 5 / 4 / 4 / 10 // , sa hovAca gaargyH| yazcAyamAtmani (zarIre) puruSaH etamevAha brahmopAsa' iti sa hovAcAjAtazatrurmA maitasmintsaMvadiSThA AtmanvItivA' ahametabhupAsa' iti| za014 / 5 // 1 // 13 // ('bAhmaNaH' zabdamapi pazyata) brahmacaryam tasmA etatprovAcASTAcatvAriMzadvarSa sarvavedabrahmacarya. tacca tu. vedeSu vyUhya dvAdaza varSa brahmacarya dvAdaza varSANyavarArthamapi stAyaMzcaredyathAzaktayaparam / go0 pU0 2 / 5 // brahmavArI atha haitadevAnAM paripUtaM yadbrahmacArI / go0 puu02|7|| sa (brahmavArI ) yanmRgAjinAni vaste......sa yadaharaharAcAryAya karma karoti......sa yatsuSupsunidrA ninayati. sa yatkrukhopAcAna kaMcana hinasti puruSAtpuruSAtpApIyAniva manyamAnaH......athAdbhiH zlAghamAno na mAyAt.........tAM (kumArI) nagnAM nodIkSeteti veti vA mukhaM viparidhApayet ......tAsAM (oSadhInAM) puNyaM gandhaM pracchidya nopjiyet| go0 pU0 2 // 2 // brahmacArI bhekSaM carati / sN05|| sa (brahmacArI ) evaM vidvAnyasyA eva bhUyiSTha zlAgheta tAM bhikSatetyAhustallokyamiti sa ( brahmacArI ) yacanyAM bhikSitavyAM na vindedapi svAmevAcAryAyAM bhikSetAtho svAM mAtaraM naina (brahmacAriNaM ) saptamI (rAtriI) abhikSitAtIyAsamavaM vidvAsameva caranta sarve ghedA Avizanti yathA ha vA' agniH samiddho rocatA evaha vai sa nAtyA rocate yA evaM vidvA brahmacarya crti| za0 11 / 3 / 3 / 7 // Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 371 ) brahmacArI vRhmacArI saptamI nAtinayetsaptamImatinayanna brahmacArI bhavati, sami dbhakSe saptarAtramacaritavAn brahmacArI punarupaneyo bhavati / go0 puu02|6|| (brhmcaar|) mahIbhUtvA bhikSate ya evAsya mRtyau pAdastameva tena parikrINAti tathaM saMskRtyAtmandhatte / za0 11 / 3 / brahma vai mRtyave prajAH prAyacchat / tasmai brahmacAriNameva na prAyacchatso (mRtyuH ) 'bravIdastu mahyamapyetasminbhAga iti yAmeva rAtri samidhaM nAharAtA' iti tasmAdyAM rAtri brahmacArI samidhaM nAharatyAyuSa eva tAmavadAya vasati tasmAdrahmacArI samidhamAharenedAyuSo 'dhadAya vasAnIti | za0 11 / 3 / 3 / 1 // brahma ha vai prajA mRtyave sammAyacchatu, brahmacAriNameva ma sampradadau, sa hovAcAsyAmasminniti kimiti yA rAtrI samidhamanAhasya vasettAmAyuSo 'varundhIyeti, tasmAdrahmacAryaharahA samidha Ahatya sAyaM prAtaragniM paricaret / go0 pU0 2 / 6 // (brahmacArI)na zmazAnamAtiSThetU. sa cedabhitiSThedudakaM hasta kRtvA / go0 puu02|7|| (brahmacArI) adha evAsIta, adhaH zayIta, adhastiSThedadhI prajedevaM ha sma tatpUrve brAhmaNA brahmacarya caranti / gI0 pU0 2 / 4 // ( brahmacArI ) noparizAyI syAna gAyano , narsano na saraNo ma niSThIvet / go0 puu02|7|| sadAhuH / na brahmacArI sanmadhvanIyAdoSadhInAM vA' eSa paramo raso yanmadhu nedanAdyasyAntaM gacchAnItyatha ha smAha zvetaketurAruNeyo brahmacArI sanmadhvazraMkhayyai vA etadvidyAyai ziSThaM yanmadhu...yathA ha vA RcaM vA yajurvA sAma vAbhi. vyAharettAhata evaM vidvAnbrahmacArI sanmadhvabhAti tasmAd kamamevAbhIyAt / za0 11 / 5 / 4 / 18 // Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , [ bahmavedaH ( 372) brahmacArI tasmAduta brahmacArI madhu nA'zrIyAvadasya plAva iti / kAmaM ha tvAcAryadattamaznIyAt / jai0 u0 11 54 / 1 // tasmAbrahmacAriNa AcArya gopAryAnta / gRhAnpazUnneno 'paharAniti / za. 3 / 6 / 2 / 15 // , pratha (prAcArya:) asmai ( brahmacAriNe) sAvitrImanvAha / za021 / 5 / 4 / 6 // , paJca ha vA ete brahmacAriNyamayo dhIyante dvau pRthagyastayoMmukhe hRdaya upastha eva paJcamaH / go0 pU0 2 / 4 // brahmaNaspatiH eSa (prANA) uDaera brahmaNaspatiH / vAgvai brahma tasyA eSa patistasmAdu ha brahmaNaspatiH / sh014|4|1|23|| (yaju0 37 / 7) eSa vai brahmaNaspatirya eSa (sUryaH) tapati / za0 14 / 1 / 2 / 15 // bRhaspate brahmaNaspate / tai03|11| 4 / 2 // brahma vai brahmaNaspatiH / kau08|| 5 // 9 // 5 // tAM0 16 // 5 // 8 // " zrotra brAhmaNaspatyaH (pragAthaH ) / kau0 15 // 3 // brahmaNo varasa: agnirha vai brahmaNo vtsH| jai0 u02|13|1|| brahma pUrvyam (yaju0 11 / 5)prANo vai brahma puurnnym| sh06|3|1|17|| bahmayajJa: svAdhyAyo vai bahmayajJaH / za011 / 5 / 6 / 2 // , tasya vA etasya brahmayakSasya vAgeva juhUrmana upabhRzcakSurdhavA medhA va satyamavabhRthaH svargo loka udayanam / za0 11 / 5 / 6 / 3 // tasya pA' etasya brahmayajJasya catvAro vaSaTkArA yahAto pAti yadvidyotate yatstanayati yadavasphUrjati tasmAdevaMvidvAte vAti vidyotamAne stanayatyavasphUrjatyadhIyItaiSa yaSaTkArANA macchambaTArAya / sh011|5|6| 6 // (Apa0 dharmasUtre / 1 / 4 / 12 // manu0 2 / 106 // ) 'svAdhyAyaH zabdamapi pazyata // brahmavarcasama humbhA iti brahmavarcasakAmasya / bhAtIva hi brahmavarcasam / jai003|13|1|| , brahmavarcasaM vai rathantaram / te. 2 / 7 // 11 // brahmavadaH brahmavedaH ( = atharvavedaH) eva sarvam / go0 pU0 5 / 15 // ('atharvavedaH' zabdamapi pshyt)| Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bUlA ( 373) brahmahatyA eSa ha vai saakssaanmRtyurybrhmhtyaa| sh013|3|5||3|| brahmA yamevAmaM ayyai vidyAyai tejo rasaM prAvRhattena brahmA brahmA bhavati / kau06 / 11 // ,, atha kena brahmatvaM kriyata iti trayyA vidhayeti / ai. 5 // 33 // ,. atha kana yUhmatvaM ( kriyate ) ityanayA (RgyajuHsAmAkhyayA) trayyA vidyayeti / yAt / za0 11 / 5 / 8 / 7 // , tasmAdyo brahmaniSThaH syAttaM brahmANaM kurvIta | gAM0 u0 1 // 3 // , eSa ha vai vidvAntsarvavid brahmA yad bhRgvAGgirovid (pratharva vedavid ) / go0 pU02 / 18 // 5 // 11 // yajJasya haiSa bhiSagyad brahmA yajJAyaiva tadbheSajaM kRtvA harati / ai0 5 / 34 // , brahmA pA' RtvijAM bhiSaktamaH / za0 1 / 7 / 4 / 19 / / 14 / 2 / 2 / 16 / / ,, sa ( brahmA ) yadata UrdhvamasasthitaM yasya tadabhigopAyati / sh01|7|4|10|| ,, bRhmA vai yamasya dakSiNata Aste 'bhigoptA / za. 17 / 4 / 1 / / , brahmA hi yazaM dakSiNato 'bhigopAyati / za 5 / 4 / 3 / 26 // ,, brahmA vai yajJasya dakSiNata Aste brahmA yajJaM dakSiNato gopAyati / sh0|15| 6 / 1 / 38 // ,, dakSiNata Ayatano vai brahmA / tai03|9|5|1 / , tasmAtsa (prAmA) tUSNImAste / jai0 u03|16|2|| , brahmA vA RsvijAmaniruktaH / tAM0 18 // 1 // 23 // , bRhaspatiI ve devAnAM brahmA / kau06 / 13 // , bArhaspatyo brahmA / sh013|2|6|6|| , bArhaspatyo ve brahmA / t03|6|5||1|| , avimuha vai devAnAM brahmA / kau06 / 13 // , arvAgvasuI ve devAnA brahmA parAgyasurasurANAm / go0u01||1|| , zaramA tasmAcadA sasyaM pacyate brahmaNyatyaH prajA ityaahuH| sh0.11|2|7|32|| , candramA brahmA (maasiit)| gI0 pU01 / 13 // Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [brAhmaNa ( 374 ) brahmA candramA vai brahmA / za0 12 / 1 / 1 / 2 // go0 pU0 2 / 24 // ,, candramA vai brahmA 'dhidaivaM mano'dhyAtmam / go0puu04|2|| , tasya (puruSasya) mana eva brahmA / kau017|| 7 // , mana eva brahmA / go0 puu02|10|| go0 u0 5 / 4 // , mano brahmA / go0 puu02|10 (11) // , mano vai yakSasya brahmA / za0 14 / 6 / 1 / 7 // , hRdayaM (vai yajJasya) brahmA / za0 12 / 8 / 2 / 23 // , cakSubrahmA / tai02|1|5 // ,. agnivaM brahmA / ss01|1|| , balaM vai brahmA / tai0 3 / 815 / 2 // brahma brahmA 'bhavatsvayam / tai 3 / 12 / 6 / 3 // ,, brahma ha vai brahmANaM puSkare sasRje / go0 pU0 1 / 16 // , yA sA prathamA (oDUgarasya) mAtrA brahmadevatyA raktA dharNena yastAM dhyAyata nityaM sa gacchedrAmaM padam / go0 pU01 / 25 // prajApati brahmA / go0 u05| 8 // , prAjApatyo brahmA / tai0 3 / 3 / 8 / 3 // , prAjApatyo vai brahmA / go0 u03|18|| prANadevatyo vai brhmaa|02|6|| / tato brahmA janaka: (vaidehaH) Asa / sh011|6|2|10|| brahmA kRSNa: (yaju0 23 / 13) candramA vai brahmA kRSNaH / za0 13 / 2 / 7 / 7 // brAhmaNaH brAhmaNo vai sarvA devtaaH| tai01|4|4|2, 4 // ete vai devA mAtAdo yadU brAhmaNAH / go0 u01|6|| , etA vai prajA hutAdo yadU braahmnnaaH| ai07|| 16 // , atha haite manuSyadevA ye bAhmaNAH / Sa. 1 / 1 // ('devA' zabdamapi pazyata) daivyo vai varNo brAhmaNaH / te01|2|6|7|| AhutirvA eSA yahAhmaNasya mukham / tAM0 16 / 6 / 14 // - Agneyo brAhmaNaH / tAM015 / 4 / 8 // , AgneyoM va brAhmaNaH / lai02|7|3 / 1 // Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 375 ) bAhmaNaH] bAhmaNa: eSa vA pragniHzvAnaraH / ydraahmnnH| te03|7|3|3|| eSa ha vai sAntapano'gniryad brAhmaNo yasya garbhAdhAnapuMsavanasImantonnayanajAtakamanAmakaraNaniSkramaNAnaprAzanagodAnacUDAkaraNopanayanAplavanAgnihotravatacaryAdIni kRtAni bhava nti sa sAntapanaH / go0 pU02 / 23 // " agne mahA~ asi brAhmaNa bhArata / kau0 3|2||sh01|4| 2 / 2 // tai03|5|3|1|| brahmago vA' etadrUpaM yad brAhmaNaH / za013 / 1 / 5 / 2 // brahma va brAhmaNaH / te0318| 14 / 2 // sh013|1|5|3|| brahma hi brAhmaNaH / za. 5 / 1 / 5 / 2 // ___ eSa vo 'mo rAjA somo usmAkaM bAhmaNAnA rAjA ( yaja0 10 / 18) iti ... tasmAda bAhmaNo nAdyaH somarAjA hi bhavati / sh05|4|2|3|| . saumarAjAno brAhmagAH / tai01|7|4|2|| 1 / 7 / 6 / 7 // saumyo hi brAhmaNaH / 02 / 7 / 3 / 1 // somo vai brAhmaNaH / tAM0 23 / 16 / 5 // sa yadi soma, brAhmaNAnAM sa bhakSI brAhmaNAMstena bhakSaNa jinviSyasi brAhmaNakalpaste prajAyAmAjaniSyata AdAyyApAyyAvasAyI yathAkAmaprayApyo yadA pekSa trayAya pApaM bhavati brAhmaNakalpo 'sya prajAyAmAjAyata izvaro hA'smAd dvitIyo vA tRtIyo vA brAhmagatAmabhyupaitoH sa brahmabandhave na jijyU. SitaH / ai07 / 26 // aziva iva pA' eSa bhakSo yatsurA brAhmaNasya / za0 12 / sa (patriyaH) ha dIkSamANa eva brAhmagatAmabhyupaiti / ai0 7 / 23 // tasmAdapi (dIkSita) rAjanyaM vA vaizya vA brAhmaNa ityeva dhyAd brahmaNo hi jAyate yo yazAjAyate / sh03|| 2 // 1 // 40 // ya uvai kazca yajate brAhmagIbhUyevaiva yajate / 20 13 / 4 / 1 // 3 // Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [bAhmaNaH ( 376 ) brAhmaNaH tasmAd brAhmaNo naiva gAyenna nRtyenmAglAgRdhaH syAt / go0 puu01| 21 // tarayeva brAhmaNeneSTavyaM yabrahmavacasI syAditi / za01 / 6 / 3 / 16 // yo vai brAhmaNAnAmanUcAnatama sa eSAM vIryavattamaH / sh04| 6 / 6 / 5 // idaM vayasminvasati brAhmaNo vA rAjA vA zreyAnmanuSyo nveva tameva nArhati vaktumidaM me tvaM gopAya prAhaM vatsyAmIti / sh02|4|1|10|| tasmAdrAhmaNaM prathamaM yantamitare trayo varNAH pazcAdanuyanti / sh06|4|4|13|| tasmAnna kadAcana brAhmaNazca kSatriyazca vaizyaM ca zuddhaM ca pshcaadnvitH| sh06|4|4|13 // yo vai rAjA brAhmaNAdayalIyAnamitrebhyo vai sa balInyA bhavati / sh05|4|4|15 // pratilomaM tadyadrAhmaNaH kSatriyamupeyAt / za0 14 / 5 / 1 / 15 // tattadavaklaptameva / yad brAhmaNo 'gajanyaH syAdyadhu rAjAnaM __ labheta saMmRddhaM tat / sh04|1|4|6|| , tasmAdeSa brAhmaNayajJa eva yatsautrAmaNI / sh012|6|1|1|| iSTApUrta vai brAhmaNasya / te0 3 / 9 / 14 / 3 // za013 / 1 / 5 / 6 // . yaca uvAca brAhmaNasyaiva tRptimanu tRpyeyamiti / sh01| 7 / 3 / 28 // etAni vai brahmaNa AyudhAni yadyajJAyudhAni / ai. 7 / 19 // tasya brAhmaNasyAnagnikasya naiva devaM dadyAnna pitryaM na cAsya khAdhyAyAziSo na yajJa prAziSaH svargaGgamA bhavanti / go0 puu02|23|| sarvasyaiSa na veda yo vAhmaNaH sannazvamedhasya na veda, so 'bAjhaNaH / sh013|4|2|17|| Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (377) bAhmaNI ] jAhmaNaH yahANA ( yAmaNanakSatram ) eva rohiNI / tasmAdeva / sai03|7|6|4|| brAhmaNo vA aSTAvizo nakSatrANAm / te0 1 1 5 / 3 // 4 // gAyatroM vai bAhmaNaH / ai0 1 // 28 // gAyatrachandA vai brAhmaNaH / tai01|1|6|6|| tasmAd brAhmaNo mukhena vIryyaDaroti mukhato hi sRSTaH / tAM0 6 / 1 / 6 // brAhmaNo manuSyANAM (mukham ) / taaN06|1|6|| , asya sarvasya bAhmaNo mukham / za0 3 / 4 / 1 / 14 // ghAlaNo vA upadraSTA / go0 u02 // 16 // ,, brAhmaNo vai prajAnAmupadraSTA / tai02|2|1| 3, 5 // , bAmaNo hi rakSasAmapahantA sh01|1|4|6 // 1 // 2 // 1 // 1 / 3 / 4 / 13 // vasanto vai baahmnnsytuH| tai01|1|3|6|| za0 13 / tasmAd brAhmaNo vasanta' AdadhIta bUla hi vasantaH (Rtu:) / sh02|13|5|| sAmavedoghAhmaNAnAM prsuutiH| te0 3 / 12 / 9 / 2 // , bAIdviraM (sAma) bAmaNAya (kuryAt ) / tAM0 13 // 4 // 18 // dhAmaNeSuha pazavo 'bhaviSyan / sh04|4|1|18|| ('bUma' zabdamapi pazyata) brAhmaNAsI aindrAbAIspatya yAhmaNAcchasina ukthaM bhavati / go0 u0 4 / 14,16 // aindro bAmaNAcchaMsI / tai0 117|6|1||sh09|4|317 bhAramA the bAmaNAcchaMsI / kau0 28 / // rUpaM dhAmaNAcchaMsinaH / kau0 25 // 11 // dhasiSThAbrAhmaNAcchaMsI ( na prcyvte)| go0 u03 // 23 // , beSTubho brAhmaNAccha sii| taaN05|1|14 // bAmaNI paukSiNI / jai0 u03| 4 / 4 // Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [bharataH / 378 ) (bha) bhakSaH prANo vai bhkssH| sh04|2|1 / 29 // bhaga: (yaju011 / 7) yajJo bhgH| sh06|3|1|16|| .. tasya (bhagasya) cakSuH parApatattasmAdAhurandho vaibhaga iti / go. u01|2|| , tasya (bhagasya) akSiNI nirjaghAna tasmAdAhurandho bhaga iti / kau06| 13 // ,, tasmAdAhurandho bhaga iti / za0 1 / 7 / 4 / 6 // " bhagasya vA etannakSatraM yaduttare phlgunii| tai01|1| 2 / 4 // 1 / 5 / 1 / 1 // 3 / 1 / 1 // bhadraH (atharva07 / 9 / 1) ayaM vai loko bhadraH / ai0 1 / 13 // bhadram ( yaju0 19 / 11) annaM vai bhadram / tai01|3|3|6|| ,, bhadramebhyo 'bhUditi kalyANamecaitanmAnuSyai ghAco dhadati / za0 4 / 6 / 9 / 19 // bhadrama (sAma) gotamasya bhadraM (sAma) bhavati / tAM0 13 / 12 // 6 // AziSamevAramA ( yajamAnAya ) etena ( bhadreNa sAmnA) prAzAste / tAM013 / 1217 // ., etena vai gotamo jemAnaM mahimAnamagacchat tasmAdye ca parAzcogotamAye cArvAzcasta ubhaye gotama RSayo bruvte| tAM013 / 12 / // bhadrA (prajApatestanUvizeSa:) bhadrA ttsomH| ai05|| 25 // kau0215|| bharataH (yaju0 12 / 34) prajApati bharataH, sa hIdaOM sarva vibharti / sh06||1|14|| , sa haiSa (sUryaH) bhartA / sh04|6|7|21|| agnirve bharataH sa vai devebhyo havyaM bharati / kau0 3 / 2 // eSa (agniH) hi devebhyo havya bharati tasmAdbharato'gnirityAga sh01|4|2|2||1|5|1|8|| ,, eSa (agniH) u vA'hamAH prajAH prANo bhUtvA vibharti tasmAddhe. vAha bharatavaditi / za0 1 / 5 / 1 // .! prANo bhrtaa| ai02 // 24 // Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 376 ) bhargaH bharataH (doSantiH) tasmAdu bharato doSantiH samantaM sarvataH pRthivIM * jayanparIyAyAzvairu ca medhyaigaije / ai. - / 23 // ,, aSTAsaptati bharato daussssntirymunaamnu| gaGgAyAM vRtraghne (badhnA tpazcapazcAzataM hayAn / ai08 / 23 // za0 13 / 5 / 4 / 11 / / , zakuntalA nADapityapsarA bharataM dadhe paraH sahasrAnindrAyA. zvAnmadhyAnya Aharadvijitya pRthivI srvaamiti| 2013 // 5 // 4 / 13 // , zatAnIkaH samantAsu medhya sAtrAjito hayam / pAdatta yajJa kAzInAM bharataH satvatAmiva / za0 13 / 5 / 4 / 21 // bharatAH tato vai vasiSThapurohitA bharatAH prAjAyanta / tAM01515124 , tasmAkhApyetarhi bharatAH satvanAM ( ? satvatAM ) vitti prayanti turIye haiva saMgrahItAro vadante ('bharata' zabdamapi pazyeta) / ai02 // 25 // , tasmAddhadaM bharatAnAM pazavaH sAyaMgoSThAH samto madhyandine saMga vinImAyati / ai0 3 / 18 // bharadvAjA ( yaju013 / 55) manobai bharadvAja RSiranaM jo yo vai mano vibharti so'naM vAjaM bharati tasmAnmano bharadvAja RssiH| / sh08|1|1|6|| bharadvAjasya vAjabhRdvAjakarmIyaM vA ( sAma) / ArSeya vA0 1 / 1 / 1 / 2 / 2 // bharadvAjo cai tribhirAyubhibrahmacaryamuvAsa / ta ha jIrNa sthavira zayAnamindra upavrajyovAca / 'anantA vai vedAH / tai03|10|11|3|| bhagaH ayaM vai / pRthivI-) loko bhargaH / za0 12 / 3 / 4 / 7 // , pRthivyeSa bhargaH / go. pU. 5 / 15 // , bhUgvedo vai bhrgH| za0 12 / 3 / 4 / 6 // .. Rgveda eva bhargaH / go0 puu05| 15 // , hotaiva bhagaH / go0 pU0 5 / 15 // , pranirve bhrgH| za0 12 / 3 / 4 / // jai0 u04|28|2|| , agnireva bhargaH / go0pU0 5 / 15 // Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [bhAnuH (30) bhargaH vasaSa eva bhargaH / go0 puu05|| 15 // , bAgvai bhrgH| za012 / 3 / 4 / 10 // , vAgeva bhargaH / go0 puu05|15|| , basanta eSa bharga: / go0 puu05|15 // , gAyatryeva bharga: / go0 puu05| 15 // prAcyeva bhrgH| go0 puu05| 15 // ,. Adityo vai bhrgH| jai0 u04 / 28 / 2 // ,, candramA vai bhargaH / jai. u04|28|2|| " (R0 3 / 62 / 10) bhargo devasya kavayo 'namAhuH / go0 puu01| 32 // ,, vIrya vai bharga eSa viSNuryakSaH / za0 5 / 4 / 5 / 1 // , trivRdeSa bhargaH / go0 puu05|| 15 // bhavaH parjanyo vaibhavaH parjanyAcIda sarva bhavati / sh06|1|3|15|| , yadrava mApastena (bhavaH janma-amarakoSe 3 kAMDe,205 zloke // janma-mApa:-vaidikanighaMTo 1 / 12 // ) / ko06||2|| , agnivai sa devastasyaitAni nAmAni, zarva iti yathA prAcyA mAcakSate bhava iti yathA vAhIkA: pazUnAM patI rudro 'gniriti / 201 / 7 / 3 / 8 // ,, etAnyaSTau ( rudraH, sarvaH-zarvaH, pazupatiH, upraH, prazamiH, bhadhA, mahAndevaH, IzAnaH ) agnirUpANi / kumAro navamaH / za0 6 / 1 / 3 / 18 // bhaviSyat asau (lokaH) bhaviSyat / tai0 3 / 8 / 18 / 6 // , bhaviSyatprati cAharat (pratihartA ''sIt ) / tai03 / 12 / .83 // bhavyam parimitaM vai bhUtamaparimitaM bhavyam / ai04|6|| bhAH aso vA Adityo bhA iti / jai0 u0|1|4|1|| ,, zrI bhaaH| jai0 u01|4|1|| bhAnuH prajaneNa bhAnunA dIyatamityajatreNArciSA dIpyamAnamityetat / sh06|4|1|2|| Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 361) bhuvaH] bhAntaH paJcadazaH (yaju0 14 / 23) dhajo vai bhAnto vajaH paJcadazo 'tho candramA vai bhAntaH paJcadazaH sa ca paJcadazAhAnyApUryate paJcadazApakSIyate tadyattamAha bhAnta iti bhAti hi candramAH / za0 - / 4 / 1 / 10 // bhAraH (yanu0 23 / 26) zrI rASTrasya bhaarH| za013 / 2 / 3 / 3 // ,, rASTra vai bhAraH / tai03|6|7||1|| bhArataH eSa (agni:)u ghA' imAH prajAH prANo bhUtvA bibharti tasmA dveSAha bhArateti / sh01|4|2|2|| " agne mahA~ bhasi bAhmaNa bhArata / kau03|2| // za0 1 / 4 / 2 // 2 // tai03 / 5 / 3 / 1 // bhAratI bhAratyai parivApaH (= lAjA iti sAyaNaH ) / tai01|5|11|2|| bhArgavam (sAma) pravadbhArgavaM bhavati / prapatA (sAnA ) vai devAH svarga lokaM prAyannuvratodAyan / tA0 14 / 3 / 23, 24 // bhAsam (sAma) svarbhAnurvA bhAsuramAdityaM tamasAvidhyat sa na vyarocata tasyAni lena tamo'pAhan sa vyarocata yadvai tadbhA abhavattadAsasya bhAsatvam / taaN014| 11 / 14 // ... bhAsaM bhavati bhAti tuSTuvAnaH / tAM014 / 11 / 12 // bhujaH prANAce bhujaH / sh07|5|1|21|| bhujighyA: annaM bhujiSyAH / sh07|5|1 / 21 // bhujyuH (yaju0 18 / 42) yazo vai bhujyuryazo hi sarvANi bhUtAni bhuna kti / sh06|4|1 / 11 // bhuraNyuH (yaju0 15 / 51) bhuraNyuriti bhartetyetat / sh08|6|3|20 // , (yaju013 / 43) bhuraNyumiti bhAramityetat / za07 5 / 2 / 16 / / bhuvaH ( yaju0 13 / 54 ) agnivaM bhuvo 'nahIMda sarva bhavati / za0 8 / 1 / 1 / 4 // , bhuva ityantarikSalokaH / sh0|7|4|5 // ,, sa bhuva iti vyAharat / so 'ntarikSamasRjata / cAturmAsyAni sAmAni / tai0 2 / 2 / 4 / 2-3 // " bhuvariti yajuryokSarat so 'ntarikSaloko 'bhavat / ss01||5|| Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUtam ( 382) bhuvaH (prajApatiH) bhuva ityeva yajurvedasya rasamAdatta / tadidamanta rikSamabhavat / tastha yo rasaH prANedat sa vAyurabhavadrasasya rsH| jai0 u01|1|4 // , bhuva iti (prajApatiH) kSatram ( ajanayata ) / za0 2 / 1 / 4 / 12 // ,, bhuva iti ( prajApatiH ) prajAm ( ajanayata ) / za0 2 / 1 / bhuvanapatiH ( yaju0 11 / 2 // ) etAni va teSAmagnInAM nAmAni yadbhavapatirbhuvanapatirbhUtAnAM patiH / sh01|3|3|17|| bhuvanam yajJo vai bhuvanam / tai0 3 / 3 / 7 / 5 // , yajJo vai bhuvanasya nAbhiH / tai0 3 / / 5 / 5 // bhuvanasya gopAH sa ( prajApatiH ) u vAva bhuvanasya gopAH / jai0 u0 bhuvapatiH ( yaju0 11 / 2) etAni vai teSAmagnInAM nAmAni yadbhava patirbhuvanapatirbhUtAnAM patiH / za0 1 / 3 / 3 / 17 // bhuvaspatiH pracyavasva bhuvaspata' iti bhuvanAnA hyeSa ( somaH) ptiH| sh03|3|4|14|| bhUH ( yaju0 13 / 18) bhUhIyam (pRthivI ) / za0 7 / 4 / 2 / 7 // , sa (prajApatiH) bhUrityevarvedasya rasamAdatta / seyaM pRthivyabha vat / tasya yo rasA prANedat so 'gnirabhavadrasasya rasaH / jai0 u01|1|3|| , bhUrityagbhyotarat so 'yaM (pRthivI-) loko'bhavat / ss01|5|| , sa bhUriti vyAharat / sa bhUmimasRjata / agnihotra darzapUrNamAsI yajUSi / tai02|2|4|2|| , bhUriti vA' ayaM ( pRthivI-) lokaH / sh08|7|4|5|| , bhUriti vai prajApatiH brahmAjanayata / sh02|1|4| 12 // ,, bhUriti vai prajApatiH / AtmAnamajanayata / za0 2 / 1 / 4 / 13 // bhUtaH prajApati bhUtaH / tai02|1|13|| bhUtam ayaM vai (pRthivI-loko bhUtam / te0 31 / 18 / 5 // , bhUta ha prastoteSAM (vizvasRjAm ) AsIt / tai0 3 / 12 / Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 383) bhUmiH ] bhUtam parimitaM vai bhUtamaparimitaM bhavyam / ai04|6|| bhUtavAn ( bhUtapatiH rudraH) teSAM (devAnAm ) yA eva ghoratamAstanva AsaMstA ekadhA samabharaMstAH saMbhRtA eSa devo ( rudraH) 'bhavattadasyaitadbhUtavannAma, bhavati vai sa yo 'syaitadevaM nAma gheda / ai03|33|| bhUtasya prathamajA ( yaju0 37 / 4) ithaM vai pRthivI bhUtasya prathamajA / za0 14 / 1 / 2 / 10 // bhUtAnAM patiH ( yaju0 11 / 2 // ) etAni vai teSAmagnInAM nAmAni / yadbhavapatirbhuvanapatirbhUtAnAM patiH / sh01|3|3|17|| bhUtAnAM patirgRhapatirAsIduSAH patnI / za0 6 / 1 / yaH sa bhUtAnAM patiH satvasaraH saH / sh06|1|3|8|| bhatAni prajA vai bhUtAni / sh02|4|2|1||3|5|2|13 // 4 // 5 / 3 / 1 // , tadyAni tAni bhUtAni Rtavaste / za0 6 / 1 / 318 // bhUtiH (=prANa:) prANaM vA anu prajAH pazavo bhavanti / jai0 u02| 4 / 7 // bhUtecchadaH ( RcaH ) tayadetAn ( asurAn / ime devAH sarvebhyo bhUtebhyo 'chAdayaMstasmAd bhUtechadasta bhUnechadAM bhUtechadatvam / go0 u0 , teSAM vai devA asurANAM bhUtechadbhireva bhUtaM chAdayitvA 'thainA natyAyan / ai06 / 36 // ,' ime vai lokA bhUtechadaH / go0 u06|14|| bhUmA zrIvai bhUmA / sh03|1|1|12|| " puSTi bhUmA / tai0 3 / 6 / 8 / 3 // , bhUmAghe sahalam / sh03|3|3|| ,, ajAvI Alabhate bhUne / tai03|6||3|| bhUmiH abhUdiva vA idamiti tadbhUmebhUmitvam / tAM0 20 // 14 // 1 // " abhUkhA idamiti tadbhUmya bhUmitvam / tai01|1|3|7|| , abhUbA iyaM pratiSTheti / tadbhamirabhavat / sh06|1|1|15|| 6 / 1 / 3 / 7 // Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ bhaujyam ( 384 ) bhUmi: iyaM ( pRthivIM ) vai bhUbhirasyAM vai sa bhavati yo bhavati / za07 / 2 / 1 / 11 // 21 ( yaju0 13 / 18 ) bhUmirhoyam (pRthivI) / za0 7 / 4 / 2 / 7 // bhUrija: bharaNAd bhUrija ucyate / de0 3 / 21 // bhUrbhuvarasvaH bhUrbhuvassvariti sA trayI vidyA / jai0 u0 2 / 9 / 7 // etA vai vyAhRtayaH (=bhUrbhuvassvariti ) sarvaprAyazcittayaH / jai0 u0 3 / 17 // 3 // bhRguH tAbhyaH zrAntAbhyastaptAbhyaH saMtaptAbhyo ( adbhyaH ) yadreta AsItadabhRjyata yadabhRjyata tasmAd bhRguH samabhavat tad bhRgormRgutvam / go0 pU0 1 3 // ,, "" " 93 tasya ( prajApateH ) yadU retasaH prathamaM mudadIpyata tadasAvAdiyo 'bhavadyad dvitIyamAsIttadbhRgurabhavattaM varuNo nyagRhNIta tasmAtsa bhRgurvAruNiH / ai03 | 34 // bhRgvaGgirasaH athAGgArairabhyUhati / bhRgUNAmaGgirasAM tapasA tapyadhvam ( yaju0 1 / 18 ) ityetadvai tejiSThaM tejo yadbhagvaGgirasAm | za0 1 / 2 / 1 / 13 // z 1 vAyurApazcandramA ityete bhRgavaH / go0 pU0 2 / 8 (1) // varuNasya vai suSuvANasya bhargo 'pAkrAmatsa vApatadbhRgustRtIyamabhavacchrAyantIyaM ( sAma ) tRtIyamapastRtIyaM prAvizat / ta 18 / 6 / 1 // eta bhUyiSThaM brahma yad bhRgvaMgirasaH / go0 pU0 3 | 4 // bhekurayaH ( apsarasaH, yaju0 18 / 40 ) ( = nakSatrANi) bhAkurayo ha nAmate bhAM hi nakSatrANi kurvanti / za0 6 / 4 / 1 / 6 // bheSajam yad bheSajaM tadamRtam / go0 pU0 3 | 4 // zAntirvai bheSajamApaH / kau0 3 / 67, 8, 9 // go0 u0 1 / 25 // " " bhaujyam tasmAdetasyAM dakSiNasyAM dizi ye ke ca satyatAM rAjAno bhaunyAyaiva te 'bhiSicyante bhojatyenAnabhiSiktAnAcakSate / ai0 8 / 14 // athainaM (indra) dakSiNasyAM dizi rudrAM devAH... abhyaSiJcan... bhaujyAya / pe0 8 / 14 // 1 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 385.) maghavAn ] bhaujyam UrjI vA epo 'nnAdyAdvanaspatirajAyata yadudumbaro bhaujyaM vA etadvanaspatInAm / ai0 7 / 32 // prajazchandaH ( yaju0 15 / 5) agnirve bhrajazchandaH / za08 / 5 / 2 / 5 // bhrAjaH anejasA ( tvAbhiSiJcAmIti ) / za0 6 / 4 / 2 / 2 // " tato 'smin (sUrye) etad bhrAja grAsa / za0 4 | 5 | 4 | 5 // bhrAT bhrAjaM gaccheti somo vai bhrAT / za0 3 / 2 / 4 / 6 // bhrAtRvyaH bhrAtRvyo vA araruH / tai0 3 / 2 / 614 // imaM devAH | asapanaM suvadhvamitImaM devA abhrAtRvyaM subadhvamityevaitadAha / za0 7 / 4 / 2 / 3 // tvayAyaM vRtraM badhediti (yaju0 10 / 8 ) tvayAyaM dviSantaM bhrAtRvyaM badhedityevaitadAha ( vRtraH = bhrAtRvyaH ) / za0 5 / 3 / 5 / 28 / / sa yo bhrAtRvyavAntsyAtsa sautrAmaNyA yajeta / za0 12 / 7 / 3 / 4 // bhUmahatyA amRtyurvA anyo bhrUNahatyAyA ityAhuH / bhrUNahatyA vAva mRtyuriti / tai0 3 | he | 15 | 2 // (ma) 19 33 r $1 mayaH makha ityetadyajJanAmadheyaM chidrapratiSedhasAmarthyAt, chidraM khamityukaM tasya mati pratiSedhaH / mA yajJaM chidraM kariSyatIti / go0 302 / 5 // yajJo vai makhaH / tai0 3 |2| 8 | 3 || tAM0 7 / 5 / 6 // za0 6 | 5 | 2 | 1 // sa u eva makhaH sa viSNuH / za0 14 / 1 / 1 / 13 // ( yaju0 37 / 11 ) eSa vai makhAM ya eSa ( sUryaH ) tapati / za0 14 / 1*13 / 5 // 99 " ("viSNu" zabdamapi pazyata ) 19 maghavAn sa u eva makhaH sa viSNuH / tata indro makhavAnabhavanmakhavAnha ye se maghavAnityAcakSate paro'kSam / za0 14 / 1 / 1 / 13 // " indro vai maghavAn / za0 4 / 1 / 2 / 15, 16 // Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [madhu ( 386) maghAH ( nakSatravizeSaH) pitRNAM mghaaH| te 1 / 5 / 1 / 2 // 3 / 1 / 16 // majjA hAridra iva hi majjA / sh013|4|4 // , SaSTizca ha vai trINi ca zatAni puruSasya majAnaH / za0 10 // 5 / 4 / 12 // ,, majA yajuH / sh0|1|4|5|| majAnojyotistaddhi yajuSmatInA, rUpam / za0 10 / 2 / 6 / 18 // maNDUkaH etadvai yatraitaM prANA RSayopre 'ni samaskustamadbhiravo jhastA ApaH samaskandaste maNDUkA abhadhan / sh09|1| 2 // 21 // , tasmAnmaNDUkA pazUnAmanupajIvanIyatamo yAtayAmA hi sH| sh06|1|2|24 // matiH ( yaju0 13 / 58 ) dhAgvai matirvAcA hI sarva manute / 20 8 / 1 / 2 / 7 // matsyaH matsyA sAmado rAjetyAha tasyodakecarA vizasta ima AsatA iti matsyAzca matsyahanazdhopasametA bhavanti tAnupadizatIti. hAso ghedaH so'yamiti / za0 13 / 4 / 3 / 12 // madaH yo vA' Rci mado yA sAmanaso vai saH / za04 / 3 / 2 / 5 // madintamaH ( yaju06 / 27) madintama iti svAdiSTha ityavatadAha / za0 3 / 6 / 3 / 25 // madrAH tasmAdetasyAmudIcyAM diziye ke ca pareNa himavantaM janapadA uttarakurava uttaramadrA iti vairAjyAyava te 'bhiSicyante ghirA DityenAnabhiSiktAnAcakSate / ai08|14 // madhu ( yaju037 / 13) prANo vai madhu / sh014|1|3|30|| " ( yaju011 / 38) rasoI madhu / za0 6 / 4 / 3 / 2 // 7 // 5 / 1 / 4 // , bhapo devA madhumatIragRbhNannityapo devA rsvtiirgRhnnityeve| tadAha / za0 5 / 3 / 4 / 3 // , auSadhInAM vA' eSa paramo raso yanmadhu / sh04|5|4|18|| Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 387 ) madhuraso vA eSa oSadhivanaspatiSu yanmadhu / ai0 8 / 20 // " tasmAduta striyo madhu nAznanti putrANAmidaM vrataM carAma iti vadantI / je0 u0 1 / 55 / 1 // yo 19 4 / 18 // " yathA ha vA' RcaM vA yajurvA sAma vAbhivyAharettAraktadya evaM vidvAnbrahmacArI sanmadhvaznAti / za0 11 / 5 / 4 / 18 // / 15 // 39 etadvai pratyakSAtsomarUpaM yanmadhu | za0 12 / 8aa annaM vai madhu | tAM0 11 / 10 / 3 // " paramaM vA etadannAdyaM yanmadhu | tAM0 13 / 11 / 17 // mahatyai vA etaddevatAyai rUpam / yanmadhu / tai0 3 / 6 / 14 / 2 // " ,, madhvamuSya ( svargasya lokasya rUpam ) / za0 7 | 5 | 1 | 3 // ,, gAyatramayanaM bhavati brahmavarcasakAmasya svarNidhanammadhunAmumiloka upatiSThate / tAM0 13 / 4 / 10 // sarve vA idaM madhu yadidaM kiM ca / za0 3 / 7 / 1 / 11 // 14 // 1 / 3 / 13 // ,, (eka Ahu) na brahma trAI sanmadhvanIyAdoSadhInAM vA eva paramo raso yanmadhu nedannAdyasyAntaM gacchAnIti / za0 11 / 5 / "} madhusAragham ] madhu: ( mAsa: ) etau (madhuzca mAdhavazca ) eva vAsantika (mAsa) sa yavasanta' oSadhayo jAyante vanaspatayaH pacyante teno haitau madhuzca mAdhavazca / za0 4 | 3 | 1 | 14 // madhukRtaH yA etAH pUrvapakSAparapakSayo rAtrayaH / tA madhukRtaH / tai0 10 / 10 / 1 // 10 3 / madhudevyama etadvai madhuvaivyaM yadAjyam / ai0 2 / 2 // madhuparka: eSa vAraNyAnAM rasaH / kau0 4 / 12 // I madhupriyam pazavo vai revatyo madhupriyam / tAM0 13 / 7 / 3 // madhumatI oSadhayo madhumatIH / tai0 3 / 2 / 8 / 2 // I madhuvRSA: (pUrvapakSAparapakSayoH ) yAnvahAni te madhunuSAH / tai0 3 / 10 // 10 // 1 // madhusAraghama yazo ha vai madhusAradham / za0 3 / / / 3 / 13 // Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [manaH (38 madhyandina: AtmA madhyandinaH / kau0 25 / 12 / / 28 // 9 // prAtmA yajamAnasya madhyandinaH |ai03 / 18 // ,, madhyandino manuSyANAm / sh02|4|2|8|| , madhyandine manuSyAH (vRtrAyAzanamabhiharanti) / sh01| 6 / 3 / 12 // , vRhaspatemadhyandinaH / tai01|5|3|2|| madhyama (yaju023 / 26) zrIdhai rASTrasya madhyam / sh013|2|9| 4 // . 3 / 6 / 7 / 1 // " prajA va pazavo madhyam / sh01|6|1|17|| " triSTup chanda indro devatA madhyam / za0 10 / 3 / 2 / 5 // madhyamA citiH antarikSa vai madhyamA citiH| za0 - / 7 / 2 / 18 // , udaraM madhyamA citiH / za0 8 / 7 / 2 / 18 // manaH mamo vRhat / taaN07|6 / 17 // ,, mano gRhat / ai04|28|| " mano vRhtii| za. 10 / 3 / 1 / 1 // , mano brahma / go0 puu02|10 (11) // ss015|| , manodhai samrAT ! paramaM brahma / za. 14 / 6 / 10 / 15 // mana eva brahmA / go0 puu02|10|| go0 u05||4|| , mano brahmA / go0 puu02|10(11) / , manodhai yajJasya brahmA / za0 14 / 6 / 1 / 7 // .. tasya (puruSasya) mana eva brahmA / kau017 // 7 // mano hotA / tai02|1|5|9 // .. manobai yajJasya maitrAvaruNaH / ai02|5, 26, 28 // , manovai pAthyo vRSA (yaju0 11 / 34 // ) / sh06|4|2|| .. manovai paripatiH / go0 u02|3|| tadetA vA' asya (prajApate.) tAH paJca mAstandha AsaMloma tvaGmAMsamasthi majAthaitA amRtA mano SAk prANazcakSuH shrotrm| sh010|1|3|4|| ,, apUrvA (prajApatestanUvizeSaH) tanmanaH / ai05 // 25 // ko. 27/5 // Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) manaH mana iva hi prajApatiH / tai0 2 / 2 / 1 / 2 / yaH prajApastinmanaH / jai0 u0 1 / 33 / 2 // I 59 " 91 " "1 ,, 19 ,, " " "" 99 " " " " 29 19 w " 13 39 " 92 prajApatirvai manaH / kau0 10 | 1 // 26 // 3 // gha0 4| 1| 1| 22 | mano vai prajApatiH / tai0 3 / 7 / 1 / 2 // mano hi prajApatiH / sA0 1 / 1 / 1 // mana eva sarvam / go0 pU0 5 / 15 // mano vai bharadvAja RSinaM vAjo yo vai mano vibhati so 'naM vAjaM bharati tasmAnmano bharadvAja RSiH ( yaju0 13 / 55 ) / za0 8 / 1 / 1 / 1 mano 'ntarikSalokaH / za0 14 / 4 / 3 / 11 // manaH pitaraH / za0 14 | 4 | 3 | 13 // manoha vAyurbhUtvA dakSiNatastasthau / za0 8 / 1 / 1 / 7 // na vai vAtAt kiJcanAzIyo 'sti na manasaH kiJcanAzIyo 'sti manaH ] tasmAdAha vAto vA mano veti / za0 5 / 1 / 4 / 6 // mana evAgniH / za0 10 / 1 / 2 / 3 // mano ha vA asya savitA za0 4 / 4 / 1 / 7 // mana eva savitA / go0 pU0 1 / 33 // jai0 u0 4 / 27 / 15 // 1 mano vai savitA / za0 6 / 3 / 1 / 13, 15 // manaH sAvitram | kau0 16 / 4 // yanmanaH sa indraH / go0 u04 / 11 // manaH pragAthaH / jai0 u0 3 | 4 | 3 // mana eva vatsaH / za0 11 / 3 / 1 / 1 // mamo ha bA aMzuH ( graha: ) / za0 11 / 5 / 6 / 2 // mano vA Rtam / jai0 u0 3 | 36 | 5 // mano vai sarakhAn / za0 7 / 5 / 1 / 31 / 11 / 2 / 4 / 6 // sa eSa idaH kAmAnAmpUrNo yanmanaH / jai0 u0 1 / 58 / 3 // mamo vai samudraH (yaju0 13 / 53 ) / za0 7 / 5 / 2 / 52 / mano ve samudraumyaH ( yaju0 15 / 4 ) / za0 8 / 5 / 2 / 4 // vAgvai samudro manaH samudrasya vakSuH / tAM0 6 / 4 / 7 // Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [manaH (360) manaH tasya (manasaH) eSA kulyA yadvA / jai0 u0 1 / 58 // 3 // , mano vai grAvastotrIyA / ai06|2|| ,, kAmaH saMkalpo vicikitsA zraddhA 'zraddhA dhRtiradhRtihIMI. bhIrityetatsarve mana eva / sh014|4|3|6 // neva hi sanmano nevAsat / 'za0 10 / 5 / 3 / 2 // , anirukta hi mano 'nirukta hyetadyattUSNIm / za0 1 / 4 / 4 / 5 // aparimitatAmiva hi manaH parimitatareva hi vAka / sh01| 4 / 4 / 7 // ,, mano vA etadyadaparimitam / kau0 26 / 3 // , anantaM vai manaH / sh014|6|1|11|| , mano devaH / go0puu02|10|| , vRSA hi manaH / 201 / 4 / 4 / 3 // ,, vAka ca vai manazca devAnAM mithunam / ai0 5 / 23 // , vAgiti manaH / jai0 u04|22 / 11 // , pAka ca vai manazca havirdhAne / kau09|3|| / mano hi pUrva vAco yadi manasAbhigacchati tahAcA vadati / taaN011| 1 / 3 // vAgvai manaso hasIyasI / sh01|4|4|7|| .. vAco manI devatA manasaH pazavaH / jai0 u01|5|14|| , iya ( pRthivI) vai vAgado ( antarikSam ) manaH / ai05 / 33 // alagla(na)miva ha vai vAgdhadevanmano na syAttasmAdAha dhRtA manaseti / sh03|2|4|11|| na hayuktena manasA kiM cana samprati zaknoti kartum / za0 6 / 3 / 1 / 14 // anyatramanA abhUva nAdarzamanyatramanA abhUvaM nAauSamiti manasA zeva pazyati manasA zRNoti / sh014| 4 / 3 / / ardhabhAgvai manaH prANAnAm / ss01|| 5 // ,, manasi vai sarve prANAH pratiSThitAH / sh07|5|2|6|| . , mano vai prANAnAmadhipatirmanasi hi sarve prANAH prtisstthitaaH| sh014|3|3|3|| Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 361 ) manuH] manaH manI yajamAnasya ( rUpam )za12 / 8 / 2 / 4 // " manasA vA idacha savamAptam / za0 1 / 7 / 4 / 22 5 / 4 / 3 / 9 // , asaMpreSitaM vA idaM manaH / ai06|2|| , mano hRdaye (zritam ) / te03|10| 8 / 6 // , kasminnu mana pratiSThitaM bhavatIti hRdaya iti / 2014 / 6 / 9 / 2 // , manAsa hyayamAtmA prtisstthitH| za06 / 7 / 1 / 21 // , vAgevarcazva sAmAni ca mana eva yajUzraSi / za0 4 / 6 / , atha yanmano yajuSTat / jai0 u01|25|4|| , mano vai yjuH| sh07|3|1|40|| , mano yajurvedaH / za014 / 4 / 3 / 12 // , mano adhvaryuH / za0 1 / 5 / 1 / 21 // ,, mano vAva sAnazzrIH / jai0 u01|36|2|| ,, tayoH (sadasato) yat sat tatsAma sanmanassa praannaa| jai0 u01|| 53 // 2 // .. sa (prjaapti|) mana eva hikAramakarot / jai u01 / 13 // 5 // " candramA me manasi sthitaH / 03 / 10 / 8 / 5 // " manazcandramA / jai0 u03|2|6|| ,, tadhattanmanacandramAssaHjai0 u01| 2815 // yasammana eSa sa candramA: / sh010|3|3|7|| , manova devavAhanaM mano hIdaM manakhinaM bhUyiSThaM vanIvAhyate / za0 ., atha yatkRSNaM tadapA rUpamantrasya manaso yjussH| jai0 u01| 25 // 6 // manazchandaH ( yaju0 15 / 4) prajApati manazchandaH / za0 8 / 5 / manuH prajApati manuH sa hodacha sarvamamanuta / za0 6 / 6 / 1 / 16 // , (yaju0 37 / 12) aA ha vA' iyaM (pRthivI) bhUtvA manu. mukhAha so 'syAH patiH prjaaptiH| sh014|1|3|25 // Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ manuSyAH ( 362 ) manu: (yaju 15 / 49 ) ye vidvAsaste manavaH / za0 8|6| 3 / 18 // prAyurvai manuH / kau0 26 / 17 // manuH ya evaM manuSyANAM manuSyatvaM veda / manasyeva bhavati / naina (= mananazaktiriti sAyaNaH ) jahAti / tai0 2 / 3 / 6 / 3 // " (= manuSyaH ) agnirhotA manuvRto 'yaM ( agniH ) hi sarvato manuSyairvRtaH / ai0 2 | 34 // manurvaivasvato rAjetyAha / tasya manuSyA vizaH / za0 13 | 4 | 3 // 3 // manorya ityu vA' AhuH / za0 1 / 5 / 1 / 7 // manurha vA agre yazeneje tadanukRtyemAH prajA yajante / za0 1 / 5 / 1 / 7 // 39 99 99 19 "' 39 39 "9 (manumatsyakathA -- ) tasya ( manoH ) prathanenijAnasya matsyaH pANI'grApede / sa hAsmai vAcamuvAda / vibhRhi mA pArayiSyAmi zveti kasmAnmA pArayiSyasItyaudha imAH sarvAH prajA nirvoDhA tatastvA pArayitAsmIti / za0 1 / 8 / 1 / 1--2 // sA ( manorduhitA ) eSA nidAnena yadiDA / za0 1 / 8 / 1 / 11 / / ( 'iDA' zabdamapi pazyata ) manurve yatkiJcAvadasadveSajambheSajatAyai / tAM0 23 | 16 | 7 // athaitanmanuvaM mithunamapazyat / sa imazrUNyagre 'vapata / athoMpapakSau / atha kezAn / tato vai sa prAjAyata / prajayA pazubhiH / yasyaivaM vapanti / pra prajayA pazubhirmithunerjAyate / te0 1 / 5 / 6 / 3 // manuSyalokaH so 'yaM manuSyalokaH putreNaiva jayyo nAnyena karmaNA / za0 14 / 4 / 3 / 24 // udIcImAvRtya dogdhi manuSyalokameva tena jayati / tai0 2 / 1 / 8 / 1 / 3 / 2 / 1 / 3 // "3 manuSyasavaH ya dRSTyA sUyate sa manuSyasavaH / tai0 2 / 7 / 5 / 1 // manuSyAH sa (prajApatiH) pitRntsRSTvA manasyet / tadanu manuSyAnasRjata / tanmanuSyANAM manuSyatvam / ya evaM manuSyANAM manuSyarathaM Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 363 ) manuSyAH ] veda / manasyeva bhavati / nainaM manuH (=mananazaktiriti sAyaNA) jahAti / tai0 2 / 3 / - / 3 // manubhyAH puruSo (=manuSyA) va prajApatenediSTham / / 02 / 5 / 1 / 1 // ubhayamvatat prajApatiryazca devA yazca manuSyAH / za0 6 / 8 // 14 // ubhaye ha vA' idamane sahAsurdevAzca manupyAzca / za0 2 / 3 / 4 / 4 // devAnAM vai vidhAmanu manuSyAH / za0 6 / 7 / 4 / 1 // 6 / 1 / 1 / 16 // manuSyAnanu pazavaH, devAnanu vayAMsyoSadhayo vanaspatayaH / za0 1 / 5 / 2 / 4 // drAdhIyo hi devAyuSa isIyo manuSyAyuSam / sh07| 3 / 1 / 10 // ubhaye devamanupyAH pazUnupajIvanti / sh06|4|4|22|| etadvai devAnAM paramamannaM ytsomH| etanmanuSyANAM ytsuraa| tai01|3|3| 3 // satyameva devA anRtaM manuSyAH / za0 1 / 1 / 1 / 4 / / 1 / 2 / 17 // 3 / 3 / 2 / 2 // 3 / 1 / 4 / 1 // anRtasaMhitA vai manuSyA iti / 10 1 // 6 // .. , manuSaivasvato rAjetyAha tasya manuSyA vizasta ima' Asanara ityazrotriyA gRhamedhina upasametA bhavanti tAnupadizanyaco vedaH / sh013|4|3|3|| manupyA va jantavaH / za0 7 / 3 / 1 / 32 // viraho manuSyebhya upahiyate prAtazca mAyaJca / 101 / 4 / 6 / 2 // athainaM (prajApati) mnussyaaH| prAvRtA upasthaM kRtvopAsIdastAn ( prajApatiH ) abravIt sAyamprAtarvo 'zanaM prajA vo mRtyuryo 'gnivo jyotiriti / sh02|4|2|3|| naiva devAH (prajApaterAzAma ) pratikAmanti / na pitaro na pazavo manuSyA evaMke 'tikAmanti tasmAdyo manuSyANAM Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ manuSyAH ( 364) medyatyazubhe medyati viharcchati hina chayanAya cana bhavatyanRtathe hi kRtvA medyati tasmAdu sAyamprAtarAzyeva syAt sa yo haivaM vidvAn sAyamprAtarAzI bhavati sarva haivAyureti / za0 2 / 4 / 2 / 6 // manu yAH phANTaM manuSyANAm / sh03|1|3|8|| hantakAraM manuSyAH (upajIvanti ) sh014|||1|| , rayiriti manuSyAH (upaaste)| sh010|5|2|20|| madhyandino manuSyANAm / za0 2 / 4 / 2 / 8 // tasmai (vRtrAya ) ha sma pUrvAhna devA prazanamabhiharanti madhyandine manuSyA' aparAhe pitaraH / sh01|6|3|12|| (asya bhUlokasya) manuSyA yajuSmatyaH (iSTakAH) / za0. manuSyANAM vA eSA digytprtiicii|03|1|| prAcInaprajananA vai devAH pratIcInaprajananA manuSyA: / za0 7 / 4 / 2 / 40 // eSA ( udIcI ) vai devamanuSyANA zAntA dika / te0 2 / udIcI hi manuSyANAM dik / sh01|2|5 / 17 // 1. 7 / 1 / 12 // eSA ( udIcI ) vai manuSyANAM dik / tai0 1 / 6 / 9 / 7 // udIcImAvRtya dogdhi manuSyalokamegha tena jayati / te0 2 / 1 / 8 / 1 // 3 / 2 / 1 / 3 // tasmAnmAnuSa' udIcInavazAmeva zAlAM vA vimitaM vA minvanti / 203 / 1 / 1 / 7 // atha yottarA ( AhutiH ) te manuSyAH / sh03|3|2|16|| (manuSyAH prajApatimabruvan--) datteti na Attheti / za014 / / 2 / 3 // atha yadeva vAsyeta / tena manuSyebhya RNaM jAyate taddhayebhya etatkaroti yadenAnbAsayate yadebhyo 'zanaM dadAti / sh01| 7 / 2 / 5 // Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 365 ) manviddhaH ] manuSyAH ( prajApatiH ) prastAvammanuSyebhyaH ( prAyacchat ) / jai0 u0 1 / 11 / 6 // manojavAH manojavAstvA pitRbhirdakSiNataH pAtu / za0 3 | 5 | 1 | 6 // manotA tipo vai devAnAM manotAstAsu hi teSAM manAMsyotAni vAgvaM devAnAM manotA tasyAM hi teSAM manAMsyotAni gaurhi devAnAM manotA tasyAM hi teSAM manAMsyotAni, anirvai devAnAM manotA tasminhi teSAM manAMsyotAnyagniH sarvA manotA anau manotAH sagacchante / ai0 2 / 10 // ,9 93 39 " "" mantraH vAgvai mantraH / za0 6 / 4 / 1 / 7 // vAgdhi mantraH / za0 1 / 4 / 4 / 11. // brahma ve mantraH / za0 7 / 1 / 1 / 5 / / yAMzca grAme yAMzcAraNye japanti mantrAn nAnArthAn bahudhA janAsaH... / gau0 pU0 5 | 25 // mantrakRt eSa vAva pitA yo mantrakRt / tAM0 13 / 3 / 24 // manthAvalaH ( jIvavizeSa: ) yAni parNAni te manthAvalAH ( prabhavan ) / ai0 3 / 26 // " " 99 agnirvai devAnAM manotA tasmin hyeSAM manAMsyotAni bhavanti / 10 // 6 // agniH sarvA manotA / kau0 10 | 6 || vAgvai devAnAM manotA | ko0 10 // 6 // gaurve devAnAM manotA / kau0 10 / 6 // manthI attaiva zukra Adyo manthI / za0 4 / 2 / 1 / 3 // Adya vai manthI / za05 / 4 / 4 / 21 // candramA eva manthI / za0 4 / 2 / 1 / 1 // 99 mandasva ( yaju0 12 / 108 ) mandasva dhItibhirhita iti dIpyasva dhItibhirhita ityetat / za0 7 / 3 / 1 / 31 // manyuH pazU vA eSa manyuH / yadvarAhaH / tai0 1 / 7 16 // 4 // varAhaM krodhaH ( gacchati ) / go0 pU0 2 |2 // 21 manviddha: ( ama: ) ime ( agni ) hi manuSyA indhate / ai0 2 | 34 // manurkhetama' aindra tasmAdAha manbiddha iti / za0 1 / 4 / 2 / 5 // $3 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ marutaH ( 366 ) mayaH yadvai zivaM tanmayaH / tai0 2 / 2 / 5 / 5 // ( he 'zva ! tvaM ) mayo 'si / tAM 1 / 7 / 1 // 39 mayandam ( yaju0 14 / 6 ) yadvA' aniruktaM tanmayandam / za0 = 12 3 / 11 // mayuH ( yaju0 13 | 47 ) kimpuruSo vai mayuH ( amarakAMpe kAM0 1 svargavarga lo074 ) | za0 7 | 5 | 2 / 32 // marIciH etA vA grApaH svarAjAM yanmarIcayaH / za0 5 | 3 | 4 | 21 // yaH kapAla raso lipta AsIttA marIcayo 'bhavan / za0 6 | 1 / 2 / 2 // marutaH marutI razmayaH nio 14 / 12 / 9 // ye te mArutAH (puroDAzAH ) razmayaste / za0 9 / 3 / 1 / 25 // guJjantu tvA maruto vizvavedasa iti guJjantu tvA devA ityaMvanadAha ( marutaH devAH - amarakoSe 3 / 3 / 58 ) / za0 5 / 1 / 46 // 23 79 15 31 99 33 "" zd w * 3 " 59 "" 59 39 29 gaNazo hi mahataH / 0 19 / 14 / 2 // maruto gaNAnAM patayaH / tai0 3 | 11 | 4|2 // sama hi mAruto gaNaH / za0 2 / 5 1 / 13 // sapta vai mAruto gaNaH / za0 5 / 4 / 3 / 17 // sapta gaNA vai marutaH / tai0 1 / 6 / 2 / 3 / 2 / 7 / 2 / 2 // 80- sapta sapta hi mArutA gaNAH ( 7X7= 49 -- yaju0 17 / 85 // 36 // 7 // ) / za0 6 / 3 / 1 / 25 // mArutaH saptakapAlaH ( puroDAzaH ) / tAM0 21 / 10 / 23 / / mArutastu saptakapAlaH ( puroDAzaH ) / za0 2 / 6 / 1 / 12 // mArutathaM saptakapAlaM puroDAzaM nirvapati / za0 5 / 3 / 1 / 6 // maruto vai devAnAM bhUyiSThAH / tAM0 14 / 12 | 6 || 21 | 14 | 3 // maruto hi devAnAM bhUyiSThAH / tai0 2 / 7 / 10 // 1 // maruto ha vai devavizo 'ntarikSabhAjanA IzvarAH / kau0 7 / 8 // vijJo vai maruto devavizaH / 2 / 5 / 1 / 12 // marutAM vai devAnAM vizaH / ai0 116 // tAM0 6 / 10 / 10 // 18 / 1 / 14 // Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (317 ) marataH] marutaH AhutAdo vai devAnAM maruto viT / sh04|5|2|16|| , ghiDvai marutaH / tai01|8|3|3|| 27 // 2 // 2 // vizo marutaH / sh02|5|2|6, 27 // 4 / 3 / 3 / 6 // , vizo marutaH / sh03|6|1|17 // ,, mAruto hi vaizyaH / tai02|7|2|2|| kInAzAH (=kRSo kammakarA iti sAyaNaH) AsanmarutaH suvAnavA (suSTu dAtAra iti saaynnH)| tai0 2 / 4 / 8 // 7 // pazavo vai marutaH / e03|16|| ,, annaM vai marutaH / tai01|7|3|5||1|7|5|2||1|7| 7 / 3 // , prANA vai maarutaaH| sh06|3|1|7|| , mArutA vai prAvANaH / saaN09|6|14|| , maruto vai devAnAmaparAjitamAyatanam / tai01|4|6|2|| ,, apsu vai marutaH zitAH ( ? shritaaH)| kau0 5 // 4 // ,, apsu vai marutaH zritaH (shritaaH)| go0 u01|22|| .. Apo vai marutaH / ai06 / 30 // kau0 12 // 8 // , maruto 'dbhiragnimatamayan / tasya tAntasya hRdayamAcchindana sA 'zanirabhavat / tai0 1 / 1 / 3 / 12 // , maruto vai varSasyezate / sh06|1|2|5|| , SaDabhiH pArjanyairvA mArutairvA (pazubhiH ) varSAsu ( yjte)| za0 13 / 5 / 4 / 28 // , indrasya vai mrutH| kau05|4, 5 // ,, athainaM (indraM ) UrdhAyAM dizi marutazcAGgirasazca devAH...... abhyaSiJcan...pArameSThayAya mAhArAjyAyA''dhipatyAya khAva zyAyA''tiSThAya / ai08|14|| ,, hemantenAnA devA marutastriNave (stome ) stutaM balena zakkarI sahaH / havirindra vayo ddhuH| te02|6|19 / 2 // ., mArutyo vatsataryyaH / tAM0 21 / 14 / 12 // ,, pazchindo maruto devatA SThIvantau / za0 10 / 3 / 2 / 10 // ,, marutstomo vA eSaH (SoDazaH stomH)| tAM0 17 / 1 / 3 // Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ mahaH (368) marutaH krIDinaH maruto ha vai krIDino vRtra haniSyantamindramAgataM tamabhitaH pari cikrIDurmahayantaH / sh02|5|3|| 20 // te (marutaH ) enaM (indraM) adhyakrIDan tatkrIDinAM krIDitvam / tai01|6|7|5 // indrasya vai marutaH kriiddinH| kau05 // 5 // indro vai marutaH krIDinaH / go0 u01 / 23 // marutaH sAntapanAH maruto ha vai sAMtapanA madhyandine vRtra santepura sa saMtapto 'nanneva prANanparidIrNaH zizye / za0 2 / 5 / 3 / 3 // ,, indro vai marutaH sAntapanAH / go0 u01|23|| marutaH svatavasaH ghorA vai marutaH khtvsH| kau0 5 / 2 // go0 u0 1 / 20 // marutaH svApayaH prANo vai marutaH svApayaH / ai03|16 // mahatvatIyagrahaH savanatatiH marutvatIyagrahaH / kau0 15 // 1 // marutvatIyam ( zastram ) pavamAnokthaM vA etadyanmarutvatIyam / ai0 8 / 1 // kau015|2|| , tadetadvAnamevokthaM yanmarutvatIyametena hendro vRtramahan / kau0 15 / 2 // tadetatpRtanAjideva sUktaM yanmarutvatIyametena hendraH pRtanA ajayat / kau0 15 / 3 // marutstomaH athaiSa marutstoma etena vai maruto 'parimitAM puSTimapuSyantra parimitAM puSTiM puSyati ya evaM veda / tAM0 19 / 14 / 1 // martyaH anAtmA hi martyaH / sh02|2|2|| 8 // bhasUsyAni (dhAnyavizeSaH) sarvAsAM vA etaddevatAnA rUpam / yanmasU. syAni / tai03|8|14|6|| mahaH pazavo vai mahastasmAdyasyaite bahavo bhavanti bhUyiSThamasya kule mahIyante / za011 / 8 / 1 / 3 // ,, yajJo vai devAnAM mahaH / sh01||1|11 // , adhvaryureva mahaH / go0 puu0.5|15 // " yajurvedo mahaH / za012 / 3 / 4 / 9 // Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 366 ) mahAn mahaH yajurveda eva mahaH / go0 puu05|| 15 // ,, antarikSaloko mahaH / za0 12 / 3 / 4 / 7 // , antarikSa eva madaH / go0 u05|15 // , vAyumaMhaH / za0 12 / 3 / 4 / 8 // ,, vAyureva mahaH / gopU05 / 15 // , prANo mahaH / za0 12 / 3 / 4 / 10 // 1, prANA egha mahaH / go0 pU05 // 15 // , pratIcyeva mahaH / go0 pU0 5 / 15 / / , suvargoM vai loko mahaH / te0 3 // 8 // 18 // 5 // aso vai ( svargo) loko mahAsi / tasyAdityA adhiptyH| tai03|8|18|2|| , rudrA eva mahaH / go0 pU0 5 / 15 // prIma eSa mahaH / go0 puu05|15|| , triSTuSeya mahaH / go0 puu05|15 // ,, paMcadaza eva mahaH / go0 pU0 5 / 15 // mahata mahadvA antarikSam / ai05|18, 19 / / , anto vai mahat / ai05|2,12|| mahaduktham azItibhirhi mahadukthamAkhyAyate / sh010|1|2|6|| , mahadukthamRcAm (smudrH)| sh09|5|2|| 12 // ,, sarvA haitA Rco yanmahaduktham / za0 10 / 1 / 1 / 5 // 10 / 4 / 1 / 13 // yadetanmaNDalaM ( sUryaH ) tapati / tanmaha dukthaM tA RcaH sa RcAM lokaa|sh0 10 / 5 / 2 / 1 // dhaumahaduktham / sh010|1|2|2|| " AtmA mahaduktham / sh010|1|2|5|| vAGmahaduktham / sh010|1|2|3|| mahavika azvasya vA Alabdhasya mahimodakAmat / sa mahatvijaH prAvizat / tanmahatvijAM mahatviktvam / te0 3 / / 2 / 4 // mahAdivAkIya'm etada pratyakSa sAma yanmahAdivAkIrtyam / kau0 25 // // mahAn prajApatirvAva mahAn / taaN04|10|2|| Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mahAvIraH (400 ) mahAn agni mahAn / jai0 u03|4|7|| " eSa ( agni) eva mahAn / sh010|4|1|4|| ,, prANa eva mahAn / za0 10 / 4 / 1 / 23 // mahAn devaH etAnyaSTau (rudraH, sarvaH zarvaH, pazupatiH, ugraH, prazaniH, bhavaH, mahAndevaH, IzAnaH) agnirUpANi / kumArI navamaH / sh06|1|3|18|| (-rudraH) sa eSo 'TanAmASTadhA vihito mhaandevH| kau0 6 / 9 // (apamUrtiH=mahAdevA-rudraH-amarakoSe kANDe 1, svrgveg| zlo0 37 // ) (prajApatiH) taM (rudraM) abravInmahAndavo 'sIti / tadyadasya tannAmAkarozcandramAstadrUpamabhavatprajApati candramA prajApatirvai mahAndevaH / za0 6 / 1 / 3 / 16 / yanmahAndeva Adityastena / kau06|| 6 // eSa ha vai mahAndevo yadyazaH / go0 puu02|16|| 'pazupatiH, 'pazumAn,' 'bhUtavAn,' 'rudraH,' ityetAnapi zabdAn pazyata / mahAnAmnyaH (RcaH); indro vA etAbhirmahAnAtmAnaM niramimIta tasmA nmahAnAmnyaH / ai05|| 7 // mahAnAmnIbhirvA indro vRtramahan / kau0 23 / 2 // (vRtravadha samaya) mahAn ghoSa AsIt tanmahAnAmnyaH (shkkryyH)| taaN013|4|1|| vajro vai mahAnAmnyaH / Sa03 // 11 // , atho ime vai lokA mahAnAmnya ime mhaantH| ai05| 7 // mahAyajJAH pazcava mahAyajJAH / tAnyeva mahAsatrANi bhUtayazo manuSya - yazaH pitRyajJo devayajJo brahmayajJa iti / za0 11 // 5 // 6 // 1 // mahAvIrA te devA abruvan / mahAnbata no vIro 'pAditi tasmAnmahA viirH| sh014|1|1|11|| , sa eSa mahAvIro madhyandinotsargaH / kau08|7|| " ziro vA etadyAsya yanmahAvIraH / kau0 8 / 3 // Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 401 ) mahAnatam ] mahAvIraH aso ve mahAvIro yo 'sau (sUryaH) tapati / kau0 8 / 3, 7 // ('dharmaH' zabdamapi pazyata) mArivAmitram (sAma) pApmAna hatvA yadamahIyanta tat mahAvai. zvAmitrasya mahAvaizvAmitratvam / tAM0 13 / 6 / 12 // mahADammam (sAma) mahAvaiSTambha brahmalAma bhavatyanAthasyAvarUdhyai / tA0 12 / 4 / 19 // mahAnyAhatapaH sa tAn paMca vedAn (sarpavedaM pizAcavedamasuravedami tihAsavedaM purANavedamiti) abhyazrAmyadabhyatapatsamatapattebhyaH zrAntabhyastaptebhyaH santaptebhyaH paJca mahAnyAhatIniramimIta vRdhat karad guhan mahat taditi / go0 puu01|10|| ki sarvaprAyazcittimiti mahAvyAhatIreva maghavaniti / p01||6|| mahAnatam mahanma- vrataM yadimamadhinvIditi tanmahAvatasya mahAba tatvam / taa04|10|1|| taM devA bhUtAnA rasaM tejaH sambhRtya tenainaM (prajApati) mabhiSajyan mahAnavavartIti / tanmahAvatasya mhaavttvm| te01|2|6|1|| mahad vrtmiti| tanmahAvatasya mahAnatatvam / te01|2| mahato vratamiti / tammahAvatasya mahAvatatvam / te01| prajApatirvAva mahAstasyaitad vratamannameva / tA0 / / 10 / 2 // matha yanmahAvatamupayanti / prajApatimeva devatAM yajante / sh012|1|3|21|| eSa (agniH) eva mahAstasyaitadanaM vrataM tanmahAbata sA. mataH / 2010 / 4 / 1 / 4 // Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mahi ( 402 ) mahAmatam prANa eva mahAMstasyAnameva prataM tanmahAvata sAmataH / sh010|4|1|23|| prANo mahAvatam / sh010|1|2|3|| sarvANi tAni sAmAni yanmahAvatam / za0 1. / 1 / 1 / 5 // atha yadetadarciIpyate tanmahAvataM tAni sAmAni sa sAmnAM lokaH / sh010|5|2|1|| mahAvata sAmnAm (smudrH)| sh09| 5 / 2 / 12 // vRhadrathantare ( mahAvatasya ) pakSau / tAM0 16 / 11 / 11 // vAmadevyamAtmA ( mhaavtsy)| tAM0 16 / 11 / 11 // yazAyazIya (sAma ) hyeva mahAtasya puccham / tAM0 5 / yazAyazIyaM (sAma) pucham ( mhaamtsy)| tAM0 16 / 11 / 11 // mantarikSa mahAvatam / sh010|1|2|2|| __ atyetadanyAnyahAmyahar2yAnmahAnatam / tAM0 5 / 2 / 19 // " bhanto mahAnatam / tAM0 5 / 6 / 12 // mahAmatIyaH (mahA) mahadvA'daM vratamabhUyenAya samahAstati tasmA. mahAvratIyo nAma / sh04|6|4|2|| mahAmIhayaH sAmrAjyaM vA etadoSadhInAM ynmhaaviihyH| ai0 8 // 16 // mahAhaviH mahAhaviSA ha vai devA vRtraM jannuH / sh02|5|4|1|| , mahAvihA~tA satahotRNAm / te0 3 / 12 / 5 / 2 // mahimA ( pshu03|16) devA mahimAnaH / za010 / 2 / 2 / 2 // ..., ( yaju. / / 6) yazo vai mahimA / sh06|3|1|18|| " rAjA mahimA sh013|2|11|2|| tai03|9|10| / mAdakaH ( yazu. 12 / 105 ) agnirve mahiSaH sa hIdaM jAto mahA sarvamaiSNAt / sh07|3|1|23 // , (yaju. 12 ) agni mhissH| za0 7 / 3 / 1 / 34 // , (ba. 12|20)praannaavai mahiSAH / sh06|7|4|5|| " (baha 9 / 32) Rtvijo baiM mhissaaH| za0 12 ! 8.1.2 // Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 23 23 33 " hI (baju0 11 / 56 ) iyaM ( pRthivI ) vA' aditirmahI / za0 6 / 5 / 1 / 10 // iyaM ( pRthivI ) eva mahI / jai0 u0 3 / 4 / 7 // " pRthivIM mAtaraM mahIm / tai02 / 4 / 6 // 8 // ( baju0 1 / 20 ) mahya iti 6 vA' patAsAmekaM nAma yadbhavAm / " za0 1 / 2 / 1 / 22 // 3 / 1 / 3 / 9 // "" mahendra yanmahAnindro'bhavantanmahendrasya mahendratvam / ai0 3 / 21 // indro vA eSa purA vRtrasya vadhAvatha vRtraeM hatvA yathA mahArAjo vijigyAna evaM mhendr| 'bhavat / za0 1 / 6 / 4 / 21 // 2 / 5 / 4 / 9 // 4 / 3 / 3 / 17 // "" ( 403 ) mAsam ] yaiva prathamA vittA ( bhAryyA) sA mahiSI / za0 6 | 5 | 3 | 1 // mahiSI hIyaM ( pRthivI ) / za0 6 | 5 | 3|1 // mahiSI hi vAk / za0 6 | 5 | 3 | 4 // mahAH (zakara) mahatyA makarottanmahvayAH / tAM0 13 / 4 / 1 // ( baju0 14 / 18 // ) ayaM vai ( pRthivI - ) loko mAyaM hi lokAM mita iva / za0 8 / 3 / 3 / 5 // " mahiSI dhAyyA | kau0 15 // 4 // bhUriti mahiSI / tai0 sam patadu ha vai paramamannAdyaM yanmAsam / za0 11 / 7 / 1 / " annamupazormAsam / za0 7 / 5 / 2 / 42 // mAsa vai purISam / za0 8 | 6 | 2 | 14 || 8 | 7 | 3 | 1 // " 30 3 / 9 / 4 / 5 // " mAsaM purISam / za0 8 | 7 | 4 | 19 // mAlaM sAdanam / za0 8 / 1 / 4 / 5 // mAsayati ha vai jur3ato yajamAnasyAgnayaH / za0 11 / 7 / 1 / 2 // mAsIti vA AhitAgneranayaH / go0 u0 2 / 1 // ('agnayo mAMsakAmAca ityapi zrUyate zrutiH' iti nIlakaNThIyaTIkAyute mahAbhArate dhanaparvaNi a0 208 0 11 // kumbhaghoNasaMskaraNeM-ma0 21210 // manu 4 / 27-28 // Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mAdhyamdinaM savanam ( 404 ) mAsam (mAhodanikasya rakSaNakartA ) na mA samabhIyAt / na liya. mupeyAt / ynmaasmniiyaat| yattiyamupeyAt / nivArya: syAt / nainamAgnirupanamet / tai0 1 / 1 / 9 / 7-8 // ( yajamAnaH) ahataM vasAno 'vabhRthAduvaiti caturo mAso na mAsamanAti, na niyamupaiti / taaN017| 13 / 6, 11, 14 // " mamAsAzyanute tapasvyanupravA' iti / sh014||| 1 / mAH candramA vai mA mAsaH / jai0 u03 / 12 / 6 // mASaH mAghe vA mA no 'ghaM bhUditi / sh013| 8 : 1 / 4 // mAtariyA prANo mAtarizvA / ai02138 / , ayaM vai vAyurmAtarizvA yo'yaM pyte| za0 6 / 4 / 314 // atha yadakSiNato vAti / mAtarizvaiSa bhUtvA dakSiNato vAMti / tai0 2 / 3 / 9 / 5 // sarva dizo 'nuvivAti / sarvA vizo 'nusaMvAtIni / sa vA eSa mAtarizvaiSa / tai0 2 / 3 / 9 / 6 // , antarikSaM vai mAtarizvano dharmaH / tai03|2|3|2|| mAtA na hi mAtA putra hinasti na putro mAtaram / za0 5 / 2 / 1 / 18 // mAtrA yadeva mimIte tasmAnmAtrA / sh03|9|4|8|| mASavaH (mAsaH ) etau (madhuzca mAdhavazva) eva vAsantikau (mAsI) sa yadvasanta' oSadhayo jAyante vanaspatayaH pacyante teno haitI madhuzca mAdhaSazca / sh04|3|1 / 14 // mApugchandasam (sAma ) ida gandhojaseti mAdhucchandasa prajApate. rvA eSA tanUrayAtayAnI prayujyate / taaN09|2|17| , mAdhucchandasaM bhavati sAmAyavat svargAya yujyate svargAllokAnna cyavate tuSTuvAnaH / tAM0 11 / 9 / 6 // mAdhyandinaM savanam rudrANAM mAdhyandinaM savanam / kau0 16 / 1 // 30 / 1 // sh04|3|5|1|| rudrA ekAdazakapAlena mAdhyandine sakne ( ami. pjpn)|01|5 / 11 / 3 // Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 405 ) mAdhyandinaM sapanam ] mAdhyAgdinaM savanam athema viSNuM yahaM tredhA vyabhajanta / vasaSaH prAta: saghana rudrA mAdhyandina savanamAdityAstRtI. yasavanam / sh014|1|1 / 15 // UrvAH (pitaraH) mAdhyandine (svn)| ai0 // 34 // marutvaddhi mAdhyandina savanam / taaN09|7| 2 // 13 / 9 // 2 // indrasya mAdhyandinaM savanam / kau0 14 / 5 // aindraM vai mAdhyandinaM savanam / jai0 u0 1 / 37 / 3 // patadvA' indrasya niSkevalya sayanaM yanmAdhyandina savanaM tena vRtramajighAMttana yanigISata / sh04|3| / 6 // endraM traiSTubhaM mAdhyandinaM savanam / go0 u04||4|| aindraM hi traiSTubhaM mAdhyandinaM savanam / ko0 29 // 2 // traiSTubhaM vai mAdhyandinaM savanam / ai0 6 // 11 // zreSTubhaM mAdhyandinaM savanam / 10 1 / 4 // . antarikSaloko mAdhyandinaM savanam / go0 u0 4 / 4 // antarikSaM vai mAdhyandina savanam / za0 12 / 8 / 2 / 9 // kSatraM mAdhyandinaM savanam / kau0 16 / 4 // svargoM pe loko mAdhyandinaM savanam / go0 u. 3 // 17 // etakai yajJasya svayaM yanmAdhyandina savanam / taaN07|4|1|| sAdhyA vai nAma devA Asaste 'vachidya vatIyasavanammAdhyandinena savanena sahasvargalokamAyan / tAM0 8 // 3 // 5 // 8 // 4 // 9 // madhye santaM (sUrNyamIpakhanti ) mAdhyandinena saba nena kau0 18 / 9 // Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ { mAjAlIyaH ( 406 ) mAdhyAgdinaM sabanam saptadazapaJcavizI (stomo) mAdhyadina saba. nam (vhtH)| tA0 16 / 10 / 5 // bAjavanmAdhyandina savanam / taaN018|6|7|| etena vai mAdhyandina savanaM pratiSThitaM yattriNidhanam / taaN07|3|2|| bAItaM hi mAdhyandinaM satranam / nA0 9 / 7 / 7 // mAdhyandinaH pavamAnaH prANo vai mAdhyandinaH pavamAnaH / za0 14 / 3 / vicchandA mAdhyandinaH pavamAnaH / p013|| mAmavam ( sAma ) etena vai manuH prajAti bhUmAnamagacchatprajAyate bahurbhavati mAnavana tuSTuvAnaH / tAM0 13 // 3 // 1 // mAnuSam yadabruvanmedaM prajApate reto duSaditi tanmAduSamabhavattanmA duSasya mAnuSatvaM mAduSaM ha vai nAmaitadyanmAnuSaM tanmAduSaM sammAnuSamityAcakSate (idaM me mAduSat / taaN08|2|10)| ai03 / 33 // mAmahAmaH ( yaju0 17 / 55) yajamAno ve mAmahAnaH / sh09|2| 3 / 9 // mAraNam trirAtropoSitaH kRSNacaturdazyA zavAvatAramAhatya catuSpathe bAdhakAmadhmamupasamAdhAya baitikena suveNa sarvapatailenAhutisahasraM juhuyAtsammIlyena yatra vRzcazabdaH syAttatra puruSaH zUlahasta uttiSThati taM yAdamujahIti hantyenam / sA0 3 / mAito marutAM gaNaH ( yaju. 18 / 45) antarikSaloko vai mAruto . marutAM gaNaH / za0 9 / 4 / 2 / 6 // mArgIyavam ( sAma ) devaM vA etaM (pazupati ) mRgayuriti vadantyetena (mArgIyaveNa ) vai sa ubhayeSAM pazUnAmAdhipatyamAznutomayeSAM pazUnAmAdhipatyamaznute mArgI yaveNa tuSTuvAnaH / tAM0 14 / 9 / 12 // mAjAtIyaH (puruSasya) pAhUmArjAtIyavAnIdhISamA ko0 17 // 7 // Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAsA] mAjAMdhIyaH bAhueSAsya ( yajJasya ) AgnIdhrIyazca mArjAlIyaca / za. 3 / 5 / 3 / 4 / / , yAmena mAAlIyamupatiSThante pitRlokameva tajayanti / tAM0 mArtaNDaH ( aditiH) avikRta hASTamaM ( putraM ) janayAJcakAra mArtaNDa saMdegho haivAsa yAvAnevodhastAvAMstiyaG puruSa saMmita ityu haika' AhuH / sh03|1|3 3 // , tadabhyanUktA / ( pazyata R0 10 / 72 / 8-) aSTau putrAso aditeya jAtAstanvaM paridevA~ upaut saptabhiH parA mAta- NDamAsyaditi / tAM0 24 / 12 / 5-6 // ye (mArtaNDaM) u ha tadvicakraH (devA AdityAH), sa vivasvA nAdityastasyemAH prajAH / za0 3 / 1 / 3 / 4 // mASAH taduha smAhApi bakurvASrNo mASAnme pacata na vA pateSA havihantIti / / 01 / 1 / 1 / 10 // mAsAH mAsAH (saMvatsarasya) karmakArAH / tai0 3 / 11 / 10 // 3 // ,, mAsA vai razmayaH / tAM014 / 12 // 9 // ,, mAlA havI zraSi / za0 11 / 2 / 7 / 3 // yavyA maasaaH| sh01|7|2|26|| mAsA vai devA abhidhvH| go0 puu05|23|| mAsA vai pitaro barhiSadaH / tai0 1 / 6 / 8 // 3 // 3 // 3164 mAsA upasadaH / za0 10 / 2 / 5 / 6 // udAnA maasaaH| tAM0 5 / 10 // 3 // pavitra pavayiSyantsahasvAnsahInAruNo 'ruNarajA iti / ete nuvAkA arghamAsAnAJca mAsAnAca nAmadheyAni / tai* 3 / 10 / 10 / 3 // kiM nu te 'smAsu (mAseSu) iti / imAni sthUlAni parvANi / jai.203|23|8|| Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mitraH ( 408 ) mAhArAjyam athainaM (indra) UrdhAyAM dizi marutabhAgirasazca devAH... abhyaSican......... pArameSThayAya mAhArAjyAyA''dhi. patyAya svAvazyAyA''tiSThAya / ai0 8 // 14 // mAhinam iyaM (pRthivI) vai mAhinam / ai0 3 / 38 // mitraH sarvasya hova mitro mitram / za0 5 / 3 / 2 / 7 // ,, mitraH (evainaM) satyAnAM (suvate) / tai0 1 / 7 / 4 / 1 // , mitra! satyAnAmAdhipate / tai03|11|4|1|| ,, brahmaiva mitraH / / 04 / 1 / 4 / 1 // brahma hi mitraH / sh04|1|4|10|| 5 / 3 / 24 // , mitraH kSatraM kSatrapatiH / za0 11 / 4 / 3 / 11 // tai0 2 / 5 / 7 / 4 // , mitraH (zriyaH) kSatram (aadtt)| za0 11 / 4 / 3 / 3 // // atha yatratatpratitarAmiva tirazcIvArciH saMzAmyato bhavati tarhi haiSa (aniH) bhavati mitraH / sh02|3|2| 12 // ,, taM yad ghorasaMsparza santaM (amiM) mitrakatyevopAsate tadasya maitraM rUpam / ai0 3 / 4 // ,, (yju015| 53 // 14 / 24 // ) prANo vai mitraH / sh06| 5 / 1 / 5 // 4 / 2 / 6 // 12 / 9 / 2 / 12 // ,te hame lokA mitraguptAstasmAdeSAM lokAnAM na kizana miiyte| sh06|5|4|14|| (yaju0 11164) ayaM vai vAyurmitro yo 'yaM pavate / za0 6 / 5 / 4 / 14 // , mitrasya saGgavaH (kAlavizeSaH) / tai0 1 / 5 / 3 / 1 // , ahammitraH / tAM0 25 // 10 // 10 // ., mahA mitraH / ai04|10|| ,, maitraM vA aahH| tai01|7|10|1|| , varuNyA vA' patA oSadhayoyAHkRSTe jAyante 'thate maitrA yamA mbAH / 205 / 3 / 3 / 8 // varuNyA vA' eSA (zAkhA) yA parazuvRSaNAthaiSA maitrI (zAkhA) yA svayamprazIrNA / sh05|3|25|| Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 406 ) mitrAvadaNau ] mitra: varuNyo vA eSa yo 'gninA bhRto 'thaiSa maitro ya USmaNA bhUtaH / sh05|3|2|8 // varuNyaM vA' etadyanmathitaM ( AjyaM ) athaitanmaitraM yatsvayamuditam / za0 5 / 3 / 2 / 6 // maitro vai dakSiNaH / varuNaH sabhyaH / tai0 1 / 7 / 10 / 1 // tadyadevAtra payastanmitrasya, soma eva varuNasya / za0 4 / 1 / 49 // "1 d " " , 39 " 31 mitram prANo mitram | jai0 u0 3 / 3 / 6 // mitrAbRhaspatI mitrAbRhaspatI vai yajJapathaH / za0 5 / 3 / 2 / 4 // .. faureent prANApAnI mitrAvaruNau / tAM0 6 / 10 / 5 // 9 / 8 / 16 // tai0 3 | 3 | 69 // ( yaju0 14 / 24 ) prANo vai mitro 'pAno varuNaH / za0 8 / 4 / 2 / 6 // 12 / 9 / 2 / 12 // "" 19 :::: yaH (arddhamAsaH) ApUryate sa mitraH / tAM0 25 | 10 | 10 // yo ( ardhamAsaH ) 'pakSIyate sa mitraH / za0 2 / 4 / 4 / 99 18 // yadvA' IjAnasya sviSTaM bhavati mitro 'sya tad gRhAti / za0 4 / 5 / 1 / 6 // mitreNaiva yazasya sviSTaH zamayati / tai0 1 / 2 / 5 / 3 // maitro navakapAlaH (puroDAzaH ) / tAM0 29 | 10 | 23 // "" mitrAvaruNau ( evainaM ) prANApAnAbhyAm (bhavataH ) / tai0 1/7/6 / 6 // prANodAnau vai mitrAvaruNau / za0 1 / 8 / 3 / 12 // 3 / 6 / 1 / 16 // 5 / 3 / 5 / 34 // 9 / 5 / 1 / 56 // prANodAnau mitrAvaruNau / za0 3 / 2 / 2 / 13 // ahorAtrau vai mitrAvaruNau / tAM0 25 / 10 / 10 // airvai mitro rAtrirvaruNaH / ai0 4 / 10 // bharddhamAsI (zurukRSNapakSI) ve mitrAvaruNI / tAM0 25 / 10 / 10 // Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mithunam mitrAvaruNau bhathaitAvevArdhamAsau mitrAvaruNau, ya evApUryate sa varuNo yo'pakSIyate sa mitraH / sh02|4|4|18|| bAha vai mitrAvaruNau / za0 5 / 4 / 1 / 25 // ayaM vai ( pRthivI-) loko mitro 'sau (ghulokA ) vrunnH| za012 / 9 / 2 / 12 // dhAvApRthivI vai mitrAvaruNayoH priyaM dhAma | tAM0 14 / 24 // gosaMstavau vai mitrAvaruNau / kau0 18 / 13 / atha yadro'AyuSI (stomo) upayanti / mitrAvaruNA. veva devate yajante / za0 12 / 1 / 3 / 16 // atha ( agniH ) yaduzca hRSyati ni ca dRSyati tadasya maitrAvaruNaM rUpam / ai0 3 / 4 // etadvai mitrAvaruNayoH svaM hvirytpysyaa| kau0 18 // 12 // maitrAvaruNI payasyA / za0 2 / 4 / 4 / 14 // 5 / 5 / maitrAvaruNI vA anUbandhyA / kau0 4 / 4 // yadA na kazcana rasaH paryaziSyata tata eSA maitrAvaruNI ghazA samabhavattasmAdeSA na prjaayte| sh04|5|1||9|| sA hi maitrAvaruNI yvshaa| sh05|5|1 / 11 // udIcI dik / mitrAvaruNo devatA / tai0 3 / 11 / 52 // mitrAvaruNo tyottarataH paridhattAM dhruveNa dharmaNA vizvasyAriSTathai ( yaju0 11 // 3) / sh01|3|4|4|| mitrAvaruNanetrebhyo vA marunnetrebhyo vA devebhya uttarAsa. yaH svAhA / sh05|2|4|5|| " mitrAvaruNo tvA vRSzyAvatAm (yaju02 / 16) / za0 1 / 8 / 3 / 12 // SabhimatrAvaruNaiH (pazubhiH) zaradi (yajate) / za0 13 / / 4 / 28 // . miDanam iMdaM vai mithunam / 13 / 50 // za0 11 / 1 / 2 // 6 // Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtA ( 411 ) mithunam tasmAyaH kazca mithunamupati gandhaM caiva sa rUpaM kAmayate / sh09|4|1|4|| , tadyathA haivedaM mAnuSasya mithunasyAntaM gatvA saMvida iva bhava. ti / za0 10 / 5 / 2 / 11 // __, vyakhaM vA' etanmithunaM yadanyaH pazyati / za0 4 / 67 // 9 // , mithunaM vai pazavaH / ai04|21 // 5 / 16, 17,1819 // mimikSatAm ( yaju0 13 / 32) imaM yajJaM mimikSatAmitImaM yahamavatA mityetat / za0 7 / 5 / 1 / 10 // mukham mukhaM pratIkam / za014 / 4 / 3 / 7 // mumjaH agnirdevebhya udakrAmatta mujhaM prAvizattasmAtsa suSiraH / za0 6 / 3 / 126 // ,, saiSA yoniragneyanmuJjaH / sh06|3|1 / 26 // ,, yoniressaagnerynmukhH| sh06|6|1|23|| ., yonimunAH / sh06|6|2|15 // ., yaziyA hi mujAH / sh012| 8 / 3 / 6 // , arvA mukhAH / tai0 3 / 8 / 1 / 1 // mudaH ( apsarasaH, yaju0 18 / 38 ) oSadhayo vai mudaM oSadhibhihIdacha sarva modate / sh09|4|1|7|| mumpayanayazaH sa eSa sarvakAmasya yazaH / kau04|10|| muSkaraH (pazuH) prajananaM vai muSkaraH / za0 5 / 1 / 3 / 10 // muSTiH (yaju0 23 / 25) rASTra muSTiH / za0 13 / 2 / 9 / 7 // tai0 3 / 9 / 7 / 5 // musabam yonirulUkhalam......ziznaM muslm| za0 7 / 5 / 1 / 38 // muhartAH sa (prajApatiH) paJcadazAho rUpANyapazyadAtmanastanbo muhartA lokampRNAH pazcadazaiva rAstayanmuhu prAyante tsmaanmuhrtaa| za. 10 / 4 / 2 / 18 // lokampRNAbhiH (iSTakAbhiH) muhUrtAna (aamoti)| za0 10 / 4 / 3 / 12 // atha yatkSudrAH santa imA~lokAnApUrayanti tasmAt (mArzaH) lokampaNAH (iekaa)| sh010|4|2|18 // Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mRta muhUrtAH citraH keturzatA pradAtA savitA prasavitAbhizastAnumanteti aita 'nuvAkA muhartAnAM nAmadheyAni / tai0 3 / 10 / 50 // 3 // sI (pa. 5 / 5) prajApati muurdhaa| za0 8 / 2 / 3 / 10 // , eSa vai mUrdhA ya eSa (sUryaH) tapati / za0 13 / 4 / 1 / 13 // , mUrdA hRdaye (zritaH) / tai0 3 / 10 // 8 // 9 // ,, sa yo ha tatrAznIyAdvA bhakSayedvA mUrghA hAsya vipatet / za. 3 / 6 / 1 / 23 // , mUrdhAsya vipategha enamupavalheteti / za0 11 / 4 / 1 / 9 // ,, mUrddhA te vyapatiSyat / te0 3 / 10 / 9 / 5 // mUlabarhaNI (=mUlanakSatram) mUlameSAmavRkSAmeti / tanmUlavarhaNI / te. 1 / 5 / 28 // , nityai mulavahaNI / tai01|5|1|4||3|1|2|3|| mRgayuH devaM vA etaM ( pazupati) mRgayuriti vadanti / sAM0 14 / 9 / 12 // 'mRgavyAdhaH' zabdamapi pazyata / mRgavyAdhaH (=Dog-star) ya u eva mRgavyAdhaH sa (rudraH) u eva saH (mRgavyAdha ekAdazarudreSvanyatamaH-nIlakaNThIyaTIkAyute mahAbhArata AdiparvaNi adhyAye 66, zlo0 2||)|ai03 / 33 // 'mRgayuH' zabdamapi pazyata / sagazIrSam (nakSatram) etadvai prajApateH ziro yanmRgazIrSam / sh02|| 1 / 2 / 8 // , sa (prajApatI rudraNa) viddha Urya udaprapatatsametaM mRgaH (mRgazIrSanakSatram) ityAcakSate / ai0 3 // 33 // , somo rAjA mRgazIrSeNa Agan / tai03|1|1|2|| , sa (somaH) eta somAya mRgazIrSAya zyAmAkaM ca payAsa niravapat / tato vai sa oSadhInA rAjyamabhyajayat / tai03|1|4|3|| sat sa (phenaH) yadopahanyate mRdeva bhavati / sh06|1|3|3|| " sampadiSaM tat (pRthivii)| za0 14 / 1 / 2 / 9 // Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matuH sa samudrAvamucyata sa mucyurabhavattaM vA etaM mucyu santaM mRtyu rityAcakSate parokSeNa parokSapriyA iva hi devA bhavanti pratyA madviSaH / go0 pU0 1 // 7 // eSa vai mRtyuryatsaMvatsaraH / eSa hi mAnAmahorAtrAbhyAmAyuH kSiNotyatha niyante / za0 10 / 4 / 3 / 1 // eSa eva mRtyuH / ya eSa (sUryaH) tapati / za0 2 / 3 / 3 / 7 // sa eSa (AdityaH) mRtyuH / za0 10 / 5 / 1 / 4 // ,, sa eSa eva mRtyuH / ya eSa etasminmaNDale puruSaH / sh010| 5 / 2 / 3 // sa eSa eva mRtyuH / ya eSa etasminmaNDale puruSo yazcAya dakSiNa 'kSanpuruSastasya haitasya hRdaye pAdAvatihatau tau haitavAcchidyotakAmati sa yadotkrAmatyatha haitatpuruSo mriyate / za0 10 / 5 / 2 / 13 / / ,, ani mRtyuH / kau0 13 / 3 // sh015| 6 / 2 / 10 // , yo 'gnimRtyussaH / jai0 u0 1 // 25 // 8 // 2 // 13 // 2 // ,, so (agni-mRtyuH ) 'pAmannam / za014 / 6 / 2 / 10 // athaita eva mRtyavo yadagnivAyurAdityazcandramAH // te ha puruSa jAyamAnameva mRtyupAzairabhidadhati / jai0 u0 4 / 9 / 12 // , mRtyustadabhavaddhAtA / zamitoyo vizAMpatiH / te0 3 / 12 / , mRtyuH shmitaa| tAM0 25 / 18 // 4 // , eko vA amuSmilloke mRtyuH| azanayA mRtyureva / tai0 3 / 9 / 15 / 1-2 // , azanAyA hi mRtyuH / sh010|6|5|1|| , amRtyurvA anyo bhrUNahatyAyA ityAhuH / grUNahatyA vAva mRtyuriti / te* 319 / 15 // 2 // tasya (anervaizvAnarasya) eSa ghoSo bhavati yametatkarNAvapi dhAya zRNoti sa yadotkamiSya bhavati naitaM ghoSavaM zRNoti / za014 / 8 / 10 / 1 // Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mevapatiH (ste ) mRtyuH mRtyubai tamaH / za. 14 / 4 / 1 / 32 // go. u05|1|| , mRtyubai tamazchAyA / ai07 // 12 // " amRtAnmRtyuH (nivartate) / sh010|2|6| 19 // mRdhaH (yaju0 // 72)agna tvaM tarA mRdha ityane tvaM tara sAmpApmana ityetat / sh06|6|3|4|| ,, (yaju0 11 / 18) pApmA vai mRdhaH / za0 6 / 3 / 31 8 // mesalA sA (mekhalA) vai zANI bhavati / sh03|2|1|11|| , tatho'evaiSa etAM (mekhalA) madhyata bhAtmana Urja ghasa samAti tayA samApnoti / za. 3 / 2 / 1 / 10 // medaH medo vai medhaH / za0 3 / 8 / 4 / 6 // meSaH (yaju0 13 / 47) (=annaM) medhoyatyatrAyatyetat / za0 7 / 5 / 2 32 // , puruSaM vai devAH pazumAlamanta tasmAdAlabdhAnmedha udAkrAmatso 'zvaM prAvizat......te 'zvamAlabhanta......te gAmAlabhanta... sa (medho devaiH) anugato vohirabhavat / ai02|| 8 // puruSa ha vai devAH / agre pazumAlebhire tasyAlabdhasya medho upacakrAma so 'zvaM praviveza te 'zvamAlabhanta......te gAmA. labhanta ......te 'vimAlabhanta......te 'jamAlabhanta......tA. vimo vrIhiyo (medhaH) / sh01|2|3| 6,7 // (devAH) taM (medham ) khananta ivAnvISustamanvavindaMstAvimau vrIhiyavau / sh01|2|3 / 7 // sarveSAM vA' eSa pazUnAM megho yahIhiyayau / za0 3 // 8 // 31 // medo vai medhH| za0 3 / 8 / 4 / 6 // , pazuvai medhaH / ai02|6H , megho vA eSa pazUnAM yatpuroDAzaH / kau0 10 // 5 // , medho vA Ajyam / tai0 3 / 9 / 12 / 1 // medhapatiH yajamAno medhptiH| ai02||6|| , yajamAno vai medhapatiH / kau0 10 14 // , devava meSapattiriti / kau0 10 // 4 // Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 415 ) maidhAtitham ] medhapatiH atho khalvAturyasyai vAgha kasyai ca devatAyai pazurAlabhyate saiva medhapatiriti / ai0 2 / 6 // neer medhyA vA ApaH / za0 1 / 1 / 1 / 1 / 3 / 1 / 2 / 10 / / menakA (yaju0 15 / 16) (vAyoH) menakA ca sahajanyA cApsarasAviti dikU copadizA ceti ha smAdda mAhitthirime tu te dyAvApRthivI / za0 8 / 6 / 1 / 17 // vRSaNazvasya ha menasya menakA nAma duhitA sa tArthaM dvendracakame / Sa0 1 / 1 // meni: (krodharUpA zaktiriti ai0 8 / 24 bhASye sAyaNaH) amenyasme nRmNAni dhAraya' (yaju0 38 / 14 ) itykudhyne| dhanAni dhArayetyevaitadAha / za0 14 / 2 / 2 / 30 // tA vA etA aGgirasAM jAmayo yanmenayaH / go0pU0 1 / 9 // 31 meSaH sa hi pratyakSaM varuNasya pazuryammeSaH / za0 2 | 5 | 2 | 16 // sArasvataM meSam (Alabhate / tai0 1 | 8 | 5/6 // maitrAvaruNaH (RtvigvizeSaH) praNetA vA eSa hotrakANAM yanmaitrAvaruNaH / : 19 ,, z 31 " " " 30 " "" ai0 6 | 6 // go0 u0 5 / 12 / / yato vai maitrAvaruNaH / kau0 13 / 2 // mano vai yazasya maitrAvaruNaH / ai0 2 / 5, 26, 28 // mano (ve yazasya) maitrAvaruNaH / za0 12 / 8 / 2 / 23 // vakSuca manazca maitrAvaruNaH / ai0 2 / 26 // cakSu maitrAvaruNaH / kau0 12 / 5 // gAyatro ne maitrAvaruNaH / tAM0 5 / 1 / 15 // tasmAnmaitrAvaruNo vAmadevAnna pracyavate / go0303 / 23 // vAmadevyaM maitrAvaruNasAma bhavati / za0 13 | 3 | 3 | 4 // zAkaraM (pRSThaM) maitrAvaruNasya / kau0 25 / 11 // pedrAvaruNaM maitrAvaruNasyokthaM bhavati / go0 u04 / 14 // 21 maidhAtitham (sAma) etena vai medhAtithiH kANvo vibhindukA DyUnIrgA udasRjata pazUnAmavarudhyai maighAtithaM kriyate / tAM 15 / 10 / 11 // Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pajamAnaH mchaH te 'surA Asavacaso he 'lavo he 'lava iti (hailo haila iti' iti kANvazAkhIyazatapathapAThaH-See footuote No. 3. in the Taqu translated by Prof. Eggeling. 'helayo helaya iti' iti mahAbhASye 1 / 1 prathamAlike) vada. ntaH parAyabhUvuH // tatraitAmapi vAcamUduH upajijJAsyAsa mlecchastasmAnna brAhmaNo mlecchedasuryA haiSA vAk / sh03| 21 / 23-24 // yakRt yakRt savitA / za0 12 / 9 / 1 / 15 // yakSaH yakSamiva cakSuSaH priyo vo bhUyAsam / maM01 / 7 / 14 // yajatram yajatramiti yajhiyamityetat / za0 6 / 6 / 3 / 6 // pajamAnaH yadyajate taghajamAnaH / za0 3 / 2 / 1 / 17 // , eSa u eva prajApatiyoM yajate / ai02|18|| yajamAno hyeva sve yo prajApatiH / za0 1 / 6 / 1 / 20 // indro vai yajamAnaH / sh02|1|2 / 11 // 4 / / / 8 // 5 / 1 / 3 / 4 // yajamAno meghptiH| ai02|6|| yajamAno vai meghapatiH / kau0 10 // 4 // yajamAno hi yazapatiH / sh04|2|2|10|| yajamAno vai yajJapatiH (yju01|2)|01|1|2| 12 // 1 / 2 / 2 / 8 // 1 / 7 / 1 / 11 // yajamAno 'gniH / sh06|3|3| 21 // 6 / 5 / 1 / 8 // 7 / 4 / 1 / 21 / / 9 / 2 / 3 / 33 // sa u'paya yajamAnastasmAdAgneyo bhavati / sh03|6| AhavanIyabhAgyajamAnaH / kau0 319 // mano yajamAnasya ( rUpam ) / za0 12 / 8 / 2 / 4 / / yajamAno vai dAzvAn (yaju0 12 / 106 // 13 // 52) / za0 2 / 3 / 4 / 38, 40 // 7 / 3 / 1 / 29 // 7 // 5 // Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yajamAnaH] yajamAnaH yajamAmo vai mAmahAnaH (yaju0 17 / 55) / sh09|2| 3 / 6 // ,, yajamAno vai sumnayuH (R03|27|1)| sh01|4| 1 / 21 // yajamAno vai havyadAtiH (R0 6 / 16 / 10) / za0 1 / 4 / 1 / 24 // yajamAnaH pazuH / tai0 211 / 5 / 2 // 2 / 2 / 8 // 6 // yajamAno vai yUpaH / ai0 2 / 3 // za0 13 / 2 / 6 / 6 // papa vai yajamAno yapaH / te01|3|7|3|| yajamAno vA' epa nidAnena yApaH / sh03|7|1|11|| yajamAnadevatyo vai yUpaH / tai0 3 / 6 / 5 / 2 // yajamAno meM prastaraH / e02|3 / / sh01|8|1|44|| 1 / 8 / 3 / 11, 14, 16 // tai03|3|6| 7, 8 // 3 / 3 / 9 / 2,3 // taaN06|7|17 // yajamAno yazaH / sh013| 2 / 2 / 1 // yajamAno va yazaH / ai01| 28 // AtmA ke yazasya yajamAno 'nggaanyutvijH| za0 / / saMvatsaro yajamAnaH / za0 11 / 2 / 7 / 32 // eSa vai yajamAno yatsomaH / tai0 1 / 3 / 3 / 5 // __ yajamAno vA' agnisstthaa| sh03|7|1|16|| yajamAno hi sUktam / ai06|6 // yajamAnaH nacaH / tai0 3 / 3 / 6 / 3 // yajamAnadevatyA vapA / tai0 3 / 9 / 10 / 1 // yajamAnacchandasamevoSNika / kau0 17 // 2 // yajamAnacchandasaM paMktiH / ko0 17 // 2 // yajamAnacchandasaM dvipadA ( Rk ) / kau0 17 / 2 // yajamAno vaidviyajuH (issttkaa)| sh07|4|2 / 16,24 // ( yajamAnaH) mahataM ksAno 'vabhRthAdudaiti caturo mAso namasamabhAti na striymuriiti| taaN016|13|6, 11, 14 // Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [yahurvedaH (58) pajamAnaH yAM vai kAzca yahas Rtvija' AziSamAzAsate yajamAna syaiva sA / za016 / 1 / 21 // svaGmAsa snAyavasthi majjA / etameSa tatpazcadhA vihitamAtmAnaM varuNapAzAnmuzcati ( yajamAnaH) / tai01! 5 / 6 / 7 // saha sarvatanUreva yajamAno 'musmiloke sambhavati ya evaM vidvAniSkrItyA yajate / za0 11 / 1 / 8 / 6 // yajamAnabhAgaH yajamAno vai yajamAnabhAgaH / ai07 / 26 // , yajJo vai yjmaanbhaagH| ai07 / 26 // pajurvedaH yajo ha vai nAmaitadyadyajuriti / za0 4 / 6 / 7 / 13 // , eSa (vAyuH ) hi yanneveda sarva janayatyetaM yantamidamanu prajAyate tasmAdvAyureva yajuH // ayamevAkAzo jUH / yadidamantarikSameta hyAkAzamanu javate tadetadyajurvAyuzcAnta. rikSaM ca yaca jUzca tasmAdyajuH / za0 10 / 3 / 5 / 2 // " ......yajurityeSa (puruSaH) hIda sarva yunakti / sh010| 5 / 2 // 20 // prANo vai yajuH prANe hImAni sarvANi bhUtAni yujyante / za0 14 / 8 / 14 / 2 // prANa eva yajuH / za0 10 / 3 / 5 / 4 // iSe tvorje tvA vAyavastha devo vaH savitA prArpayatu bheSTha. tamAya karmaNa ityevamAdiM kRtvA yajurvedamadhIyate / go pU01 / 29 // maSTau (vRhatIsahasrANi-~-8000436-288000 akSarANi) . yajuSAm / sh010|4|2|24|| , vyuddhamu vA' etadyajJasya / yadayajuSkeNa kriyate / za0 13 / 1 / 2 / 1 // (prajApatiH ) yajuryo 'dhi viSNum ( asRjata ) / tai0 2 / 3 / 2 / 4 // ., yajUSi viSNu (svabhAgarUpeNAbhajata )|10 4 / 6 / Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yajurvedaH] paDadaH AjyAhutayo ha vA' etA devAnAm / yadyapi / za0 11 / 5 / 6 / 5 // " annameva yjuH| sh010|3|5|6|| ,, (sUryaH) yajurveda tiSThati madhye ahnaH / tai03 / 12 // 9 // 1 // :, (AdityasthaH ) puruSo yajUSi / sh010| 5 / 1 / 5 // AdinyAnImAni zuklAni yajUSi vAjasaneyena yAtravalkyenAlyAyante / za014 / / / 4 / 33 // AdityAnImAni yathSItyAhuH / za0 4 / 4 / 5 / 19 // atha ya eSa etasminmaNDale puruSaH soDagnistAni yajU'pi sa yajuSAM lokaH / za. 10 / 5 / 2 / 1 // agniryajuSAm (smudrH)| sh09|5|2|12|| , mano 'dhvaryuH (=yajurvitvik ) / sh01|5 / 1 / 21 // atha yanmano yajuSTat / jai0 u01|25| 6 // , mano yjurvedH| za0 14 / 4 / 3 / 12 // mana eva yajUSi / za0 4 / 6 / 7 / 5 // mano vai yjuH| sh07|3|1|40|| , vAgevarcazva sAmAni c| mana eva yajUSi / za0 4 / 6 / 7 / 5 // .. (prajApatiH ) bhuva ityeva yajurvedasya rasamAdatta / tadidamanta. rikSamabhavat / tasya yo rasaH prANedat sa vAyurabhavadrasasya rsH| jai0 u01|1|4|| bhuvariti yajuryokSarat so 'ntarikSaloko 'bhavat / ss.1||5|| yajuSAM vAyurdevataM tadeva jyotistraiSTubhaM chando 'ntarikSaM sthA nam / go0 pU01 / 29 // , vAyoryajurvedaH ( ajAyata ) / za0 11 / 5 / 8 / 3 // antarikSa vai yajuSAmAyatanam / go0 pU0 2 / 24 // , antarikSaloko yajurvedaH / 10 1 / 5 // ,, antarikSa yajuSA ( jayati ) / za0 4 / 6 / 7 / 2 // ,, jurvedaM kSatriyasyAhuryonim / tai0 3 / 12 / 6 / 2 // , dakSiNAM (dizaM) AryajuSAmapArAm / tai03 / 12 / 6 / 1 // Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [yakSaH ( 420 ) yajurvedaH sarvA gatiryAjuSI haiva zazvat / tai03 / 12 / 9 / 1 // yajurvedo mahaH / sh012| 3 / 4 / 9 // yajurveda eva mahaH / go0 pU0 5 / 15 // , addhA vai tdydyjuH| za0 13 / 8 / 2 / 7 // tasmAdyajUdhaSi niruktAni sntyniruktaani| za04 / 6 / 7 / 17 // majjA yajuH / za0 8 / 1 / 4 / 5 // (dakSiNanetrasya) yadeva tAmramiva babhrariva tayajuSAm (ruupm)| jai0 u04|24 / 12 // ,, atha yatkRSNaM tadapAM rUpamannasya manaso yajuSaH / jai0 u0 1 // 25 / 9. // , sa ( prajApatiH) yajUMSyeva hiGkAramakarot / jai0 u0 1 / 13 // 3 // tasya ( yamasya ) pitaro vizaH....."yajUSi vedaH ........ yajuSAmanuvAkaM vyAcakSANa svAnudravet / sh013|4|3||6|| , bahI vai yajuHSvAzIH / sh01|2|1 / 7 // 3 / 5 / 2 / 11 // 3 / 6 / 1 / 17 // manu masyaH (iSTakA:) yjussmtiibhirhaanyrghmaasaanmaasaanRtuun(aamoti)| sh010| 4 / 3 / 12 // , annaM vai yajuSmatya iSTakAH / sh08|| 7 2 // 8 // , yajuSmatyo jyotistaddhayA rUpam / sh010|617|| majAno jyotistaddhi yajuSmatInAI rUpam / za0 10 / 2 / 6 / 18 // , (asya lokasya) manuSyA yjussmtyH| sh010| 5 / 4 / 1 // pazaH sa (somaH ) tAyamAno jAyate sa yanjAyate tasmAdyo yo vai nAmaitadyadyama iti / sh03|6| 4 / 23 // , prANaH (yajJasya) somH| kau09 / 6 // ,, adhvaro vai yjnyH| sh01|2|4 / 5 // 1 / 4 / 1 / 38-39 // 1 / 4 / 5 / 3 // 2 / 3 / 4 / 10 // 3 / 5 / 3 / 17 // 3 // 9 / 2 / 11 // Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 421 ) yaH ] yajJaH yajJo vai makhaH / za06 / / 2 / 1 // tai0 3 / 2 / 8 / 3 // saaN07|5|6|| ., makha ityetadyajJanAmadheyam / go0 u02||5|| , yajJo vai namaH ( yaju0 13 / 8 // ) / sh07|4|1 / 30 // , yajJo vai namaH / sh02|4|2 / 24 // 2 / 6 / 1 / 42 // 9 1 / 1 / 16 // ,, yajJo vai svAhAkAraH / sh03|1|3|27 // ., yazo vai bhujyuH ( yaju0 18 / 42) yo hi sarvANi bhUtAni bhunakti / sh06|4|1 / 11 // , yajJo bhagaH ( yaju0 11 / 7) / sh06|3|1|19|| ,, gAtuM vittveti yajJaM vittvetyevaitadAha / ( gAtu: yshH)| za0 1 / 9 / 2 / 28 // 4 / 4 / 4 / 13 // ,, yajJo vA' Rtasya yoniH (yaju0 11 / 6) / sh01|3|4|16|| .. yo ha vai madhusAradham / sh03| 4 / 3 / 13 // , yo vai mahimA ( yaju0 11 / 6) / sh06|3|1|| 18 // ,,. yajJo vai devAnAM mahaH / za0 1 / 9 / 1 / 16 // , eSa ha vai mahAndevo yadyazaH / go0 pU0 2 // 16 // , yajJo vai bRhanvipazcit / za0 315 / 3 / 12 // ,, yazo vA aryamA ! tai02| 3 / 5 / 4 // ,, yo vai tArNyam / tai0 1 / 3 / 7 / 1 // 3 / 9 / 20 / 1 // , yajJo vai vasuH (yaju0 1 / 2) / sh01|7|1| 9, 14 // " yajJo vivsuH| tAM0 15 / 10 / 4 // , yajJo dhai vidavasuH / tAM0 11 / 4 / 5 // , yajJo 'sureSu viddvsuH| tAM0 8 / 3 / 3 // ,, yatsaMyanuH ( yaju0 15 / 18) ityAha yahi saMyantItIdaM vasviti / za0 8 / 6 / 1 / 16 // , yajJo vai sutarmA nauH kRSNAjinaM vai sutarmA naurvAgvai sutarmA nauH| ai01|13|| , yajJo vai svaH ( yaju0 1 / 11 ) ahardevAH suuryH| za0 1 ! 1 / 2 // 21 // Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / yasa ( 422 ) yazaH yajJo vai sunnam (yaju0 12 / 67, 111 ) / za0 7 / 2 / 2 / 4 // 7 / 3 / 1 / 34 // , yajJo vai zreSThatama karma (yju.1|1)| sh01|7|1|5|| , yazo hi zreSThatama karma / te0 3 / 2 / 1 / 4 // ,, yazo vai vid ( yaju038 / 19 ) / za014 / 3 / 1 / 9 // ,, yajJo vai vizo yaze hi sarvANi bhUtAni viSTAni / za0 8 / 7 / 3 / 21 // " brahma yjnyH| sh03|1|4|15 // * brahma hi yajJaH / za0 5 / 3 / 2 / 4 // ,, brahma vai yjnyH| ai07| 22 / / , saiSAtrayA vidyA (RksAmayajUMSi) yazaH / za0 1 / 1 / 4 / 3 // ,, eSa vai pratyakSaM yajJo yatprajApatiH / za0 4 / 3 / 4 / 3 // , yanaH prajApatiH / za0 11 / 6 / 3 / 9 / / ,, yajJa u vai prajApatiH / kau0 10 / 1 // 13 // 1 // 25 // 11 // 26 / 3 // tai0 3 / 3 / 7 / 3 // sa vai yakSa evaM prjaaptiH| za. 1 / 7 / 4 / 4 // ,, prjaaptiryshH| ai02|17 // 4 / 26 // za0 1 1 / 1 / 13 // 1 / 5 / 2 / 17 // 3 / 2 / 2 / 4 // tai03|2|3|1|| go0 u0 3 / 8 // 4 // 12 // 6 / 1 // , prajApatirvai yjnyH| go0 u02|| 18 // tai01|3|10|10|| , prAjApatyo yajJaH / tai03 / 7 / 1 / 2 // " indro yajJasyAtmA / za09 / 5 / 1 / 33 // , indroyakSasya devtaa|ai05|34|| 6 // 9 // za0 2 / 1 / 2 / 11 // , indro vai yakSasya devtaa| za0 1 / 4 / 1 / 33 // 1 / 4 / 5 / 4 // 2 / 3 / 4 / 38 // ,, tadAhuH kindevatyo yajJa iti / aindra iti brUyAt / go0 u03|23|| " ete vai yasyAntye tanvau yadagnizca viSNuzca / ai0 1 / 1 // ,, viSNuryakSaH / go0 u01 / 12 // tai0 3 / 3 / 7 / 6 // ,, yo vai viSNuH sa yajJaH / sh05|2|3|6|| " sa yaH sa viSNuryazaH sH| sa yaH sa yazo 'sau sa AdityaH / .. za014 / 1 / 1 / 6 // Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 521 ) yadyA sAH viSNurvai ymH| ai01 / 15 // yajJo viSNuH / tAM0 13 / 3 / 2 // go0 u0 6 // 7 // , pavitra stho vaiSNavyo' ( yju01|12) iti yajJo vai viSNurya liye stha ityevaitadAha / sh01|1|3|1|| , yahovai viSNuH (yaju022 / 20) / sh013|1|818|| , yo vai viSNuH / kau0 4 / 2 // 18 / 8, 14 // tAM09 . 6 / 10 // sh01|1|2|13|| 3 / 2 / 1 / 38 // go0 u04| 6 // tai01|2|5|1|| , yahovai viSNuH zipiviSTaH / tAM0 9 // 7 // 10 // , viSNave hi gRhAti yo yajJAya (haviH) gRhAti / sh.3|4| , athemaM viSNuM yazaM tredhA vyabhajanta / vasavaH prAtaHsavana rudrA mAdhyandinathe savanamAdityAstRtIyasavanam / za0 1411 / 6 / 15 // , tadyanena ( yajJena viSNunA ) imAce sarvA (pRthivIM ) sama vindanta tasmAdvedirnAma / za0 1 / 2 / 5 / 7 // // taM (ya) vedyAmanvavindan / ai0 3 // 9 // , yajJo vaiSNuvAruNaH / kau016|8|| " mitrAvRhaspatI vai yakSapathaH / za0 5 / 3 / 2 / 4 // , yajJo vai devebhyo 'pAkrAmatsa suparNarUpaM kRtvAvarat taM devA etaiH (saupaNaiH ) sAmabhirArabhanta / tAM014 / 3 / 10 // , ghaya iva ha vai yo vidhIyate tasyopAzvantaryAmAveva pakSA pAsmopA,zusavanaH / sh04|1|2|25|| , yakSamukhaM dhA' upAzuH / sh05|2|4|17|| , devA ykssiyaaH|01|5|2|3|| ,, eta? devAnAmaparAjitamAyatanaM yadyazaH / te0 3 / 3 / 7 / 7 // . sarveSAM vA' eSa bhUtAnA sarveSAM devAnAmAtmA yyaaH| sh014|| 3 / 2 / 1 // , yaha u devAnAmAtmA / sh08|6|1|10|| , yo bai devAnAmAtmA / sh09|3|2|7|| " (prajApatidevAnabravIt-) yaso po'nam / za0 2 / 4 / 2 / 1 // Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 424 ) yajJaH yajJa u devAnAmabham / sh08|1|2|10|| ,, devaratho vA eSa yadyazaH / ai0 2 / 37 // kau0 7 / 7 // ,, ete vai yakSamavanti ye brAhmaNAH zuzruvAuMso 'nUcAnA ete honaM tanvataH eta' enaM janayanti / sh01|8|1||28|| , etaihAtra (yaze) ubhayairoM bhavati yaddevaizca brAhmaNaizca / za0 3 / 3 / 4 / 20 // ,, sa haiSa yana uvAca / nagnatAyA vai vibhemIti kA te 'nagnatetya bhita eva mA paristRNIyuriti tasmAdetadagnimabhitaH paristaNanti tRSNAyA vai vibhemIti kA te tRptiriti brAhmaNasyaiva tRptimanutRpyeyamiti tasmAtsasthite yajJe brAhmaNaM tarpayitavai zrUyAdyazamevaitattaprpayati / za0 1 / 7 / 3 / 28 // ,, yadvai yajJasya nyUnaM prajananamasya tadatha yadAtariktaM pazavyamasya tadatha yatsakasukazriyA' asya tadatha yatsampanna svaya'masya tat / sh011|4|4|8|| trivRddhi yjnyH| sh01|1|4|23|| 1 / 2 / 5 / 14 // 3 // 2 / 1 / 32 // , trivRtprAyaNA hi yazAstrivRdudayanAH / za0 2 / 3 / 4 / 17 // , te vai pazcAnyad bhUtvA paJcAnyad bhUtvA kalpetAmAhAvazva hiMkArazca prastAvazca prathamA ca RgudgIthazca madhyamA ca pratihArazcottamA ca nidhanazca vaSaTkArazca te yatpazcAnyadbhUtvA pazcAnyadbhUtvA kalpetAM tasmAdAhuH pAGkto yajJaH pAGktAH pazava iti / ai0 3 // 23 // go0 u03 / 20 // , pAto yazaH / za0 1 / 5 / 2 / 16 // 3 / 1 / 4 / 20 // go0 puu04|24|| go0 u02|3||3|| 20 // 4 / 4, 7 // , pAto vai yajJaH / ai0 1 / 5 // 3 / 23 // 5 / 4, 18, 19 // kau0 1 / 3, 4 // 2 // 1 // 13 // 2 // tai01|3|3|1|| sh01|1|2|16 // tAM06 / 7 / 12 // ,, yo vA AzrAvaNam / za01 / / 1 / 1 // 1 / 8 / 3 / 9 // ,, eSa vai yo yadagniH / za0 2 / 1 / 4 / 10 // , agniryazaH / za0 3 / 2 / / 2 / 7 // Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 425 ) pazaH aniru vai yazaH / za05 / 2 / 3 / 6 // , agnivai yakSaH / za0 3 / 4 / 3 / 19 // tAM0 11 : 5 / 2 // , ani yoniyazasya / sh01|5|2 / 11, 14 // 3 / 1 / 3 / ___28 // 11 // 1 / 2 / 2 // " zira etadyajJasya yadagniH / sh09|2| 3 / 31 / / , agnirvai yajJamukham / tai0 1 / 6 / 1 / 8 // ,, eSa hi yajJasya sukratuH (R0 11 12 / 1) yadagniH / sh01| , vAgdhi yjnyH| sh01|5|2|7|| 3 / 1 / 4 / 2 // ,, vAgvai yajJaH / ai05|24|| sh01|1|2|2||3|1|3 27 // 3 / 2 / 2 / 3 // ,, vAgu vai yjnyH| sh01|1|4|11|| , vAgyajJasya (rUpam) za0 12 / 8 / 2 / 4 // , ayaM vai yaho yo'yaM (vAyu) pavate / ai0 5 / 33 // sh01|9| 2 / 28 // 2 / 1 / 4 / 21 // 4 / 4 / 4 / 13 // 11 // 1 / 2 / 3 // , ayaM vAva yaso yo 'yaM (vAyuH) pavate / jai0 u03|16 // 1 // ,, ayamu vaiyaH (vAyu) pavate sa yajJaH / go0 puu03|2||4||1|| , vAto vai ymH| sh03|1|3|26|| , saMvatsaro yajJaH prjaaptiH| za0 2 / 2 / 2 // 4 // " saMvatsaro yamaH / za0 11 // 2 // 7 // 1 // saMvatsarasaMmito vai yamaH paJca vA' RtavaH saMvatsarasya taM pazcabhirAmoti tasmAtpaJca juhoti / za0 3 / 1 / 4 / 5 // , yajJa eva savitA / go0 puu01|33|| jai0 u04|27|| 7 // " sa yaH sa yo 'sau sa AdityaH / za0 14 / 1 / 1 / 6 // , yajJo vai yajamAnabhAgaH / ai0 7 // 26 // , yajamAno vai yjnyH| ai01|28|| ., yajamAno yahaH / sh013|2|2|1|| " AtmAvaiyakSasya yajamAno 'naanytvijH| sh09|5|216|| , bhAtmA bai yahaH / 206 / 2 / 1 / 7 // Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ yazaH ( 426 ) yajJaH puruSo vai yajJastasya zira eva havirdhAne mukhamAhavanIya udaraM sado 'nnamukthAni bAhU mArjAlayizvA''gnIzrIyazca yA imA antardevatAste antaHsadasaM dhiSNyA pratiSThA gAIpatyavratazravaNAviti / kau0 17 // 7 // ", "" " :? 99 99 95 " "" 99 w "" 39 "" " " ". puruSo vai yajJastasya zira eva havirdhAnaM mukhamAhavanIyaH udaraM sadaH, antarukthAni, bAhU mArjAlIyazcAgnIdhIyazca, yA imA devatAste'ntaH sadasa~ dhiSNyAH, pratiSThe gAIpatyavratazrapaNAviti / go0 u05 // 4 // puruSo vai yajJaH / kau0 17 | 7 || 25 | 12 // 28 // 9 // za0 1 / 3 / 2 / 1 // 3 / 5 | 3 | 1 // tai0 3 | 8 | 23 | 1 // jai0 u0 4 / 2 / 1 // go0 pU0 4 / 24 // go0 u0 6 / 12 // puruSo yajJaH / za0 3 / 1 / 4 / 23 // sa (puruSaH) yazaH / go0 pU0 1 / 39 // puruSo vai yajJastenedaM sabai mitam ( taittirIya saMhitAyAm 5 / 2 / 5 / 1: - yazena vai puruSaH sammitaH // ) / za0 10 / 2 / 1 / 2 // puruSasammito yazaH / za0 3 / 1 / 4 / 23 // pazavo yajJaH / za0 3 / 2 / 3 / 11 // pazavo hi yazaH / za0 3 / 1 / 4 / 9 // katamo yaza iti pazava iti / za0 11 / 6 / 3 / 9 // zatonmAno vai yajJaH / za0 12 / 7 / 2 / 13 // yazo vai bhuvanajyeSThaH / kau0 25 / 11 // yajJo vai yazo vai nAbhiH / tai0 bhuvanasya tai0 bhuvanam / yazo vA anaH / za0 1 / 1 / 2 / 7 // 3 / 3 / 3 / 3 // Apo vai yazaH / ai0 2 | 20 || za0 3 / 8 / 5 / 1 // yazo vA' ApaH / kau0 12 / 1 // za0 1 / 1 / 1 / 12 // tai0 0 3 / 9 / 5 / 5 // 103 / 3 / 7 / 5 // 3 / 2 / 4 / 1 // adbhiryajJaH praNIyamAnaH prAG tAyate / tasmAdAcamanIyaM pUrvamAhArayati / go0 pU0 1 / 39 // Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 427 ) yahA] H: RtarakSA yjnyH| ai0 2 / 7 // , paro'kSaM yjnyH| sh03|1|3| 25 // , bhajAto ha vai tAvatpuruSo yAvanna yajatesa yadhenaiva jAyate / jai. u03|14| 8 // , tanna sarva vAbhiprapayeta brAhmaNo vaiva rAjanyo vA vaizyo vA te hi yaziyAH / sh03|1|1|9|| ayajJo vA essH| yo 'patnIkaH / tai02|2|2|6|| " pUrvArdho vai yajJasyAdhvaryurjaghanArdhaH patnI / za0 1 / 9 / 2 / 3 / / , jaghanA? vA' eSa yakSasya yatpatnI / za01 / 3 / 1 / 12 // 2 / 5 / 2 / 29 // 3 / 8 / 2 / 2 // ,, atha trINi vai yakSasyendriyANi / adhvaryuhotA brahmA / tai01| 8 / 6 / 6 // // manoryaza' ityu vA' AhuH / za0 1 / 5 : 1 // 7 // , manuI vA' agre yakSeneje tadanukRtyamAH prajA yajante / sh01| 5 / 1 / 7 // , jyeSThayazo vA eSa yad dvAdazAhaH / ai04 / 25 // ,, yarza vA anu prajAH / sh01|8|3|27|| , yajJAdvai prajAH prajAyante / sh04|4|2|9 // ,, reto vA' atra yazaH / sh07| 3 / 2 / 9 // , (yajJasya) prANo dhUmaH / sh06||3|8 // , etacchiro yazasva yadviSuvAn / kau026|1|| " ziro vai yajJasyAtithyam / bAhU prAyaNIyodayanIyau / za0 3 / 2 / 3 / 20 // ,, ziro vA etadyakSasya yadAtithyam |ai0 / / 17,25 // kau0 8 // 1 // , ziro vai yamasyAhavanIyaH pUrvo 'dho vaiziraH pUrvAdhamevaitadyajJasya kalpayati / za0 1 / 3 / 3 / 12 // , etadvai yajJasya ziro ymmntrvaanbrhmaudnH| go0 pU0 2 / 16 // ,, ziroghe yAsyottara aaghaarH| sh01|4|5|5||3|7| " uttarata upacArohiyAH / sh08|6|1|19 // Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [yajJa. (428. ) yajJaH cakSuSI vA' ete yazasya yadAjyabhAgau / za0 11 / 7 / 4 / 2 // 14 / 2 / 2 / 52 // " etabai pratyakSAdhakSarUpaM yad ghRtam / za0 12 / 8 / 2 / 15 // ,, mRgadharmA (=palAyanazIlaH ) vai yjnyH| tAM0 6 / 7 / 10 // , yajJo vai maitraavrunnH| kau0 13 // 2 // " mano (vai yajJasya) maitraavrunnH|sh0 12 / 8 / 2 / 23 // , mano vai yajJasya maitraavrunnH| ai0 2 / 5, 26, 28 // , virAD vai yjnyHsh01|1|1 / 22 // sh02|3|1|18|| 4 / 4 / 5 // 19 // ,, vairAjo yajJaH / go0 pU0 4 / 24 // go0 u06 / 15 // , yadu ha kiM ca devAH kurvate stomenaiva tatkurvate yajJo vai stomo yakSenaiva tatkurvate / za0 8 / 4 / 3 / 2 // , nAsAmA yajJo 'sti / / 01 / 4 / 1 / 1 // ,, ete vai yajJA vAgantA ye yazAyajJIyAntAH / taaN08|6 / 13 // , zrAyantIyaM yajJavibhraSTAya brahmasAma kuryAt / tAM0 8 / 2 / 9 // , yajJasya zIrSacchinnasya (raso vyakSaratsa) pitRnagacchat / sh014|2|2|11|| (viSNuzabdamapi pazyata) , dakSiNato vai devAnAM yajJaM rakSAsyajighAMsan / go0 u0 1 // 18 // 2 / 16 // , rakSAsi yajhaM na hi syuriti / sh01|8|1|16 // , devAnAM vai yajJa rakSAsyajighAsan / tAM0 14 / 12 / 7 // , halati vA' eSa yo yazapathAdetyeti vA' eSa yazapathAghadayokSa yAnyanena prasajatyayaziyAnvA etadyakSena prasajati zudrAMstva dhAMstvat // za0 5 / 3 / 2 / 4 // ,, yadvai yakSasyAnyUnAtiriktaM tacchivam / za0 11 / 2 / 3 / 9 // , yadvai yajJasyAnyUnAtirikta tasviSTam / za0 11 / 2 / 3 / 6 // , viSNurvai yakSasya duriSTaM pAti / ai0 3 / 38 // 7 // 5 // " yabai yazasya duriSTaM tavaruNo gRhAti / taaN013|2|4|| 15 / 1 / 3 // , varuNena (yAspa) duri ( zamayatti ) / te0 1 / 2 / 5 / 3 // Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yahA ( 429 ) spa (jAnasya) duriSTaM bhavati varuNo 'sya tad gRhAti / sh04|5|1|6|| , baraNaH (yajJasya ) sviSTam ( pAti ) / ai0 3 / 38 // 7 / 5 // , bhakSareNaiva yazasya chidramapidadhAti / taaN08|6|13 // , yaho yazasya praayshcitiH| ai07||4|| / yadyo 'bhirUpaM tatsamRddham / kau0 9 / 6 // go0 u0 4 / 18 // , patadvai yajJasya samRddhaM yadrUpasamRddhaM yatkarma kriyamANamRgabhiva dati / ai01|4, 13, 16, 17 // , vyakhamu vA' etadyakSasya / yadayajuSkaNa kriyate / za0.13 / 1 / 2 / 1 // , vyUddhaM vai tadyajJasya yanmAnuSam / za0 1 / 4 / 1 / 35 // 1 / 4 / 3 / 35 // 1 / 8 / 1 / 29 / / 3 / 2 / 2 / 15 // 3 / 3 / 4 / 31 // , sa etaM trivRtaM saptatantumekaviMzatisaMsthaM yajJamapazyat / go pU01 / 12 // , sapta sutyAH sapta ca pAkayajJAH haviryazAH saptatathaikaviMzatiH / sarve te yazA aGgiraso 'piyanti nUtanA yAnRSayo sRjanti ye ca sRSTAH purANaiH / go0 pU0 5 / 25 // athAto yajJakramA agnyAdheyamagnyAdheyAtpUrNAhutiH pUrNAhuteragnihotramagnihotrAdarzapUrNamAsau darzapUrNamAsAbhyAmAprayaNamAprayaNAcAturmAsyAni cAturmAsyebhyaH pazubandhaH pazubandhAdagniTomo 'gniSTomAdrAjasUyo rAjasUyAvAjapeyo vAjapeyAdazvamedho 'zvamedhAtpuruSameghaH puruSamedhAtsarvamedhaH sarvamedhAikSiNAghanto dakSiNAvadbhayo 'dakSiNA adakSiNAH sahasradakSiNe pratyatiSThaste yA ete yazakramAH / go0 pU0 5 / 7 // , agniSToma ukthyo 'gnirRtuH prajApatiH saMvatsara iti / ete 'nu vAkA yajJakratUnAzcatUMnAJca saMvatsarasya ca nAmadheyAni / tai03| 10 / 10 / 4 // ,, habISi ha vA AtmA yajJasya / sh01|6|3| 39 // , Ahutirhi yjnyH| sh03|1|4|1|| Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [yahaH (430 / yajJaH vanaspatayo hi yahiyA na hi manuSyA yajeran yavanaspatayo na syuH / sh03|2|2|9|| yadi pAlAzAn (paridhIna) na vindet / atho'api vaikakatA syuryadi vaikaGkatAnna vindedatho'api kArmayamayAH syuryadi kA. maryamayAna vindedatho'api vailvAH syuratho vAdirA atho'au dumbarA ete hi vRkSA yaziyAH / za0 1 / 3 / 3 / 20 // ,, tasmAdeSa (vikaGkataH) yaziyo yajJapAtrIyo vRkSaH / za0 2 / 2 / 4 / 10 // ,, yazo vikngktH| za0 14 / 1 / 2 / 5 // ,, kulAyamiva hotadya kriyate yatpaitudAravAH paridhayo guggula rNAstukAH sugaMdhitejanAnIti / ai0 1 / 28 // sa yaH zradhAno yajate tasyeSThaM na kSIyate / kau0 7 / 4 // ., yajJo vA avati / taaN06|4|5|| , itaHpradAnA vai vRSTirito hyagnirvRSTiM vanute sa (aniH) etaiH (ghRta-stokairetAntstokAn vanute ta' ete stokA varSanti / sh03|8 / 2 / 22 / tato 'surA ubhayIroSadhIryAzca manuSyA upajIvanti yAzva pazavaH kRtyayeva tvadviSeNeva tvatpralilipurutaivaM ciddevAnabhibhaSemeti tato na manuSyA Azuna pazava Alilizire tA hemAH prajA bhanAzakena notparAbabhUvuH...te ( devAH) hocurhantedamAlAmapajighAMsAmeti keneti yajhenaiveti / za0 2 / 4 / 3 / 2-3 // etena vai devAH / (AprayaNAkhyena) yakSeneSTrobhayAnAmoSadhInAM yAzca manuSyA upajIvanti yAzca pazavaH kRtyAmiva tvadviSamiva tvadapajannustata AnanmanuSyA Alizanta pshvH| sh02|4| , bhaiSajyayajJA vA ete yazcAturmAsyAni tasmAhatusaMdhiSu prayujyaMta RtusaMdhiSu vai vyAdhirjAyate / go0 u0 1 / 19 // , bhaipajyapakSA vA ete yacAturmAsyAni tasmAhatusaMdhiSu prayujyanta RtusaMdhiSu hi vyAdhirjAyate / kau05|1|| Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 431 ) yAyanIyam ] paH eSa ha vai yajamAnasyAmuhimaloka' AtmA bhavati yadyamaH saha - sarvatanUreva yajamAno 'muSmilloke sambhavati ya evaM vidvAni. krItyA yajate / za0 11 // 1 // 8 // 6 // , yona vai devA divamupovakrAman / sh01|7|| 3 // 1 // ,, svargoM ke loko yjnyH| kau014|1|| ., (yazena vai devAH suvarga lokamAyan-taittirIyasaMhitAyAm 6 / 3 / 4 / 7 // ) ,, yajhena vai tahevA yajJamayajanta yadagninA 'gnimayajanta te svarga __lokamAyan / ai01|16|| pazapatiH yajamAno hi yjnyptiH| za0 4 / 2 / 2 / 10 // , (yju01|2||) yajamAno vai yajJapatiH / sh01|1| 2 / 12 // 1 / 2 / 2 / 8 // 1 / 7 / 1 / 11 // , vatsA u vai yajJapati vardhanti yasya hyete bhUyiSThA bhavanti sa hi yakSapatirvardhate / za0 1 // 8 // 1 // 28 // pajJAvazIyam (sAma ) yoni yakSAyajhIyametasmAdvai yoneH prajApati yazamasRjata yadyazaM yajJamasjata tsmaadyjnyaayjhiiym| taaN08|6|3|| candramA vai pakSAyajhiyaM yo hi katra yazaH satiSThatas etameva tasyAhutInA raso'pyoti tadyadetaM yo yajJo 'pyeti tasmAcandramA yajJAyaziyam / za0 9 / / 2 / 39 / devA vai brahma vyabhajanta tasya yo raso 'tyaricyata tadyAra:yajhIyamabhavat / taaN08|6|1|| eSA pratyakSamanuSTubyavazAyajhIyam / taaN015|9|15|| yazAyazIya hyeva mahAvatasya puccham / tAM0 5 / 1 / 18 // yahAyahIyaM pucham ( mahAvratasya ) / tAM0 16 / 11 / 11 // bhatizayaM vai dvipadA yazAyajJIyam / taaN05|1 / 19 // vAco raso yajJAyacIyam / tAM0 18 / 5 / 21 // 18 // 11 / 3 / / Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [yatiH ( 432 ) yajJAyajJIyam vAgyajJAyajhIyam / taaN05|3|7|| 11 / 5 / 28 // ete vai yakSA vAgantA ye yjnyaayshiiyaantaaH| taaN08| 6 / 13 // eSA vai zizumArI yazapathe 'pyastA yajJAyazIyaM yadvirAgiretyAhAtmAnaM tadudgAtA girati / tAM0 8 / 6 / 9 // pazavo 'nnAdhaM yajJAyajhIyam / tAM0 15 / 9 / 12 // panthA vai yajJAyazIyam / taaN04|2| 21 // kathamiva yajJAyazIyaneyamityAhuryathA 'naDvAn pranA vayamANa itthamiva cetthamiva ceti / taaN08|7|4|| ,, svargo vai loko yajJAyaziyam / za0 6 / 4 / 4 / 10 // yaNvam (sAma ) pazavo vai yaNvam / tAM0 13 / 3 / 6 // yatiH indro yatIn sAlAvRkeyebhyaH prAyacchattamazlIlA vAgabhyavada. slo 'zuddho 'manyata sa etacchuddhAzuddhIyamapazyattenAzuddhayat (indro yatInsAlAvRkebhyaH prAyacchattAndAkSiNata uttaravedyA Adan-taittirIyasaMhitAyAm 6 / 2 / 7 / 5 // ) / tAM0 14 / 11 / 28 // indro yatIna sAlAvRkeyebhyaH prAyacchattamazlIlA vAgabhyavadatso 'zuddho 'manyata sa ete zuddhAzuddhIye ( sAmanI) apazyattAbhvAmazuddhayat / tAM0 19 / 4 / 7 // indro yatIn sAlAvRkeyebhyaH prAyacchatsamazlIlA vAgabhyavadatla prajApatimupAdhAvattasmA etamupahavyaM prAyacchat / tAM018 / , indro yatIn sAlAvRkayebhyaH prAyacchatteSAM traya udaziSyanta pRthurazmiva'hadgirI rAyovAjaH / tAM0 13 / 4 / 17 // ,, indro yatIn sAlAvRkebhyaH prAyacchatteSAM praya udaziSyanta rAyovAjo bRhagiriH pRthurazmiH / tAM0 8 // 1 // 4 // , (indraH) yatInsAlAvRkebhyaH prAdAt [ (ahamindraH ) yatIn sAlAvRkebhyaH prAyaccham-zaGkarAnandIyaTIkAyutAyAM kauSI. takibrAhmaNopaniSadi 3 // 1 // ] / ai07 // 28 // Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 433 ) yamI] . tiH (meghaH / iti sAyaNaH-R0 10 / 72 / 7 bhASye ) prAviDIyam ( sAma) brahmayazasaM vA etAni sAmAnyUcA zrotrI. yANi brahmayazasI bhavati yadvAhiSThIyena tuSTuvAnaH / tAM0 15 / 5 / 26 // bamtA (203 / 3 / 3) apAno vai yaMtA 'pAnena hyayaM yataH prANo na parAG bhavati / ai02||40|| , vAyurvaM yaMtA vAyunA hIdaM yatamantarikSaM na samRcchati / ai02|| 41 // pamaH ( yaju0 37 / 11) eSa vai yamo ya eSa ( sUryaH) tapatyeSa hIda OM sarva yamayatyetenetha savai yatam / sh014|1|3|4|| , athaiSa eva gArhapatyo yamo rAjA / za0 2 ! 3 . 2 / 2 // ,, agnirvAva yamaH / go0 u04|8|| , (yju012|63 ) agnivai yama iyaM (pRthivI ) yamyAmyA hI. va sarva yatam / za07 / 2 / 1 / 10 // , yamo ha vA' asyAH (pRthivyAH) avasAnasyeSTe / sh07| 1 / 1 / 3 // ., ( yaju0 38 // 9 // ) ayaM vai yamo yo ' (vAyuH) pavate / sh014|2|2|| 11 // , yamaH panthA / tai0 2 / 5 / 7 / 3 // , ( yamAya ) daNDapANaye svAhA / ss.5|4|| , yAmaM zukaM haritamAlabheta / go0 u02|| 1 // ,, kSatraM vai yamo vizaH pitaraH / sh07|1|1|| 4 // ,, yamo vaivasvato rAjetyAha tasya pitaro vishH| za013 / 4 / 3 / 6 // , pitRloko yamaH / kau0 16 // 8 // ,, kiMdevatosyAM dakSiNAyAM dizyasIti / yamadevata iti / za014 / 6 / 9 / 22 // ,, anurAdhAH prathamaM apabharaNIruttamaM tAni yamanakSatrANi / tai01|| 512 // 7 // yamI iyaM (pRthivI) yamI / sh07|2|1|10|| go0 u04|||| Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ yavAH ( 434 ) yayuH yayurnAmAsItyAha / etadvA azvasya priyaM nAmadheyam / tai0 3 / 8 / 9 / 2 // yavAH tato devebhyaH sarvA evauSadhaya IyuryavA haivaibhyo neyuH / tadvai devA aspRNvata / ta etaiH sarvAH sapatnAnAmoSadhIrayuvata / yadayuvata tasmAdyavA nAma / za0 3 / 6 / 1 / 8-9 // nirvvaruNatvAya (= varuNakRtabAdhaparihAra rAya ' iti sAyaNaH ) eva yavAH / tAM0 18 / 9 / 17 / / varuNyo yavaH / za0 4 / 2 / 1 / 11 // varuNyo ha vA agre yavaH / za0 2 / 5 / 2 / 1 // 99 39 " " "9 19 " 39 "7 "" "3 39 19 " : vAruNaM yavamayaM caruM nirvapati / tai0 1 / 7 / 2 / 6 // vAruNo yavamayazcaruH / za0 9 / 2 / 4 / 11 // tasya (somasya ) azru prAskandattato yavaH samabhavan / za04 / 2 / 1 / 11 // sa yaH sarvAsAmoSadhInA rasa AsIttaM yaveSvadadhustasmAarters oSadhayo glAyanti tadete modamAnA varddhante / za0 3 / 6 / 1 / 10 // sainAnyaM vA etadoSadhInAM yadyavAH / ai0 8 / 16 // ( devAH ) taM ( megham ) khananta ivAnvISustamanvavindastA vimau vrIhiyavau / za0 1 / 2 / 3 / 7 // sarveSAM vA eSa pazUnAM medho yad vrIhiyavau / za0 3 | 4 | 3 | 1 // ( yaju0 23 | 30 ) viD vai yavaH / za0 13 / 2 / 9 / 8 // rASTraM yavaH / tai0 3 | 9 / 7 / 2 // atha ye phenAste yavAH / za0 12 / 7 / 1 / 4 // ( yaju0 14 / 26 ) te ( pUrvapakSA ) hIdaM sarva yudhate / za0 8 / 4 / 2 / 11 // sa yo devAnAm (ardhamAsaH = zuklapakSaH ) AsIt / sa yavA yuvata ( = " samasRjyanta iti" sAyaNaH) hi tena devAH / za0 1 / 7 / 2 / 25 // ( athos itarathAhuH ) yo 'surANAm (ardhanAsaH = kRSNapakSaH ) sa vAyukta hi taM devAH / za0 1 / 7 / 2 / 26 // Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 435 ) yazaH] pavAH ( yaju0 14 / 26) pUrvapakSA vai yavAH / za0 8 / 4 / 2 / 11 // yaviSThaH ( yaju0.13 / 52 ) etaddhAsya (agneH) priyaM dhAma padyaviSTha iti yadvai jAta ida sarvamayuvata tasmAdyaviSThaH / za07 / 5 / 2 / 38 // yaviSThyaH (R0 6 / 6 / 11) yaviSTho (-yuvatama iti sAyaNaH) hyagniH / sh01|4|1|26 // mambAH yanyA mAlAH / za0 1 // 7 / 2 / 26 // yazaH sAmaveda eva yazaH / go0 pU05 / 15 // ,, sAmavedo yazaH / sh012|3|4|9|| ,, udgAtaiva yazaH / go0 pU0 / 15 // , Adityo yazaH / za0 12 / 3 / 4 / 8 // ,, Aditya eva yazaH / go0 pU0 5 / 15 // ,, cakSuryazaH / za0 12 / 3 / 4 / 10 // cakSureva yazaH / go0 pU0 5 / 15 // , prANA ce yazaH / sh014| 5 / 215 // , dhauryshH| sh012|3|4|7|| ,, dhaurava yshH| go0 pU0 5 / 15 // ,, varSA eva yazaH / go0 pU05 / 15 // ,, jagatyeva yazaH / go0 pU0 5 / 15 // , saptadazaH (stomaH) eva yshH| go0 pU05 / 15 // , uddIcyeva yazaH / go0 pU0 5 / 15 // " pazavo yazaH / sh012| 8 / 3 / 1 // , (R0 10 / 72 / 10 // ) yazo vai somo raajaa| ai0 1 / , yazo vai somH| sh04|2|4|6|| , somo vai yazaH / tai02|28|8|| ,, yaza uvai somo rAjAmAdyam / kau0 / / 6 // ,, yazo hi surA / za0 12 // 7 / 3 / 14 // , yazo vai hiraNyam / ai07|18|| ... Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [yujAnaH yazaH yazo devAH / sh02|1|4|9|| " tasmAd (devAH) yazaH / za0 3 / 4 / 2 / 8 // yAjyA iyartha (pRthivI) hi yAjyA / sh01|4|2|19 // , iyaM (pRthivI) yaajyaa| sh01|7|2|11|| , antarikSalokaM yAjyayA ( jyti)| sh014|6|1|9|| , kRSTi yAjyA vidyudeva vidyuddhIdaM vRSTimannAdhaM saMprayacchati / ai02141|| , annaM vai yAjyA go0 u03|22||6||8|| , anaM yaajyaa| kau0 15 / 3 // 16 // 4 // go0 u03|21 // apAno yAjyA / sh014| 6 / 1 / 12 // AsIno yAjyAM yajati / sh01|4|2|16 // , prayacchati (haviH) yAjyayA / sh01|7|2|17 // , pratti yAjyA puNyaiva lakSmIH / ai0 2 / 40 // pAtuH (=yo 'yaM dakSiNe 'kSanpuruSaH) etena hIda sarve gatam / sh010|5|2|20 // yAmaH ( yaju0 / / 13) asminyAme vRSaNvasU 'ratyasminkarmaNi vRSaNvasU' ityetat / sh06|3|2|3|| pAmam ( sAma) etena vai yamo 'napajayyamamuSya lokasyAdhipatyamA znuta / tAM0 11 / 10 / 21 // , etena vai yamI yama svarga lokamagamayat svargasya loka. syAnukhyAtyai svargAt lokAnna vyavate tuSTuvAnaH / tAM0 11 // 10 / 22 // yAmi ( gaju0 18 / 49) tatsvA yAmi brahmaNA vandamAna iti tattvA - yAce brahmaNA vandamAna ityetattadAzAste / ( athApi varNalopo bhavati tattvA yAmIti-nirukte 2 / 1) / za0 9. / 4 / 2 / 17 // yAvihotram yavA ca hi vA' ayavA yavetIvAtha yenaiteSA hotA bhavati tadyAvihotramityAcikSate / / 01 / 7 / 2 / 26 // yuktiH ( mahInasya ) tadyazcaturvize 'hanyujyaMte sA yuktiH| ai06||23|| yuAnaH ( yaju0 11|1)prjaapti yuAnaH sa mana etasmai karmaNe 'yukta / za0 6 / 3 . 1 / 12 // Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 437 ) yuddham nArAjakasya yuddhamasti / tai0 1 / 5 / 9 / 1 // yuddhaM vai rAjanyasya / tai0 3 / 9 / 14 / 4 // 1 " 99 yuddhaM vai rAjanyasya vIryam / za0 13 / 1 / 5 / 6 // yudhAjita indro vai yudhAjit / ta0 7 / 5 / 14 // yuvA suvAsAH ( R0 3 / 8 / yUna sAma vai yUnarvvA / yUpaH (devAH) taM vai ( yajJaM) yUpenaivAyopayaMstadyUpasya yUpatvam / 4 ) prANo vai yuvA suvAsAH / ai02|2|| 0 6 / 4 / 8 // ai0 2 / 1 // " (devA) yadanena ( yUpena yajJaM ) ayopayaMstasmAtRpo nAma / za0 1 / 6 / 2 / 1 / 3 / 1 / 4 / 3 / 3 / 2 / 2 / 2 // " tasmAdyUpa eva pazumAlabhante narte yUpAtkadAcana / za0 3 | 7 / 3 / 2 // parAve vai yUpamucchrayanti / za0 3 / 7 / 2 / 4 // gartavAnyUpo'tIkSNAgro bhavati / za0 5 / 2 / 1 / 7 // aSTAzriryUpo bhavati / za0 5 / 2 / 1 / 5 // saptadazAraniryUpo bhavati / tai0 1 / 3 / 7 / 2 // khAdiro yUpo bhavati / za0 3 / 6 / 1 / 12 // "" " stupa evAsya ( yajJasya ) yUpaH / za0 3 | 4 | 3 | 4 // 31 31 "" 33 " yUpa sthANuH / za0 3 | 6 | 2 | 5 // khalevAlI yUpo bhavatyetayA hi ta rasamutkRSanti / tAM0 16 / 13 // 8 // " 13 33 39 "9 "" 11 yUpaH ] vaiSNavo hi yUpaH / za0 3 / 6 / 4 / 1 // aso vA asya ( agnihotrasya kartuH ) Adityo yUpaH 1 ai0 5 / 28 // Adityo yUpaH / tai0 2 / 1 / 5 / 2 // jo yUpaH / za0 3 / 6 / 4 / 16 // vajro vA eSa yadhUpaH / kau0 10 / 1 // ai0 2 / 1, 3 // 0 4 / 4 // jo vai yUpazakalaH / za0 3 | 8 | 1 | 5 // I Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ yoSA ( 438 ) yUpaH (catu vibhaktasya vajrastha ) yUpastRtIyaM (tRtIyo'zaH) vA yAvadvA / sh01|2|4|1|| ,, eSa vai yajamAno yacUpaH / tai01|3|7|3|| ,, yajamAno vai yUpaH / ai02 / 3 // sh013|2|6|9|| .. yajamAnadevatyo vai yuupH| tai03|9|5|2|| , yajamAno vA' eSa nidAnena yadyUpaH / za03 / 7 / 1 / 11 // yogaH yadyoktam / sa yogaH / tai0 3 / 3 / 3 / 3 // yogakSemaH yadyoktuM sa yogaH / yadAste sa kSemaH / yogakSemasya kluptyai / tai03|3|3|3|| yoniH yonirulUkhalam.........ziznaM musalam / sh07||| 1 / 38 // , yonirvA' ukhA / sh07|5|2|2|| ., yonirvA' uttaravediH / sh07|3|1|28 / / ,, yonirvai gArhapatyA citiH| sh07|1|1|8|| 8 // 6 // 38 // ,.. yonireva varuNaH / za0 12 / 9 / 1 / 17 // , yoni puSkaraparNam / sh06|4|1|7|| , yonirmujAH / sh06|6|2|15 // , parimaNDalA hi yoniH / sh07|1|1 / 37 // .. andhamiva vai tamo yoniH / jai0 u03|9|2|| ,, mAsena vA' udaraM ca yonizca sahite / za0 8 / 6 / 2 // 14 // yonizcaturvizaH ( yaju0 14 / 23 ) saMvatsaro vAva yonizcaturvicha. zastasya caturvizatirardhamAsAstadyattamAha yoniriti saMvatsaro hi sarveSAM bhUtAnAM yoniH / za0 8 / 4 / 1 / 18 // yoSA yoSA vA' iyaM vAgyadenaM na yuvati / sh03|2|1|22|| ,, yoSA hi vAk / za0 1 / 4 / 4 / 4 // ,, vAgiti strI (=yossaa)| jai0 u04|22 // 11 // , yoSA vai vediH / sh01|3|318|| , yoSA vai vodarvRSAgniH / sh01|2|5 / 15 // yoSA pA' agniH / sh014|9|1|16 // " yoSA hisaka! sh01|4|4|4|| Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 439 ) yaudhAjayam ] poSA yoSA vai samvRSA navaH / za0 1 / 3 / 1 / 9 // .. yoSA vai patnI / / 01 / 3 / 1 / 18 // , na vai yoSA kaMcana hinasti / sh06|3|1 / 39 // " tasmAtpumAndakSiNato yoSAmupazete / jai0 u01|3|3|| , dakSiNato vai vRSA yoSAmupazete / sh06|3|1|30|| 7 / 5 / 1 / 6 // , aranimAtrAddhi vRSA yoSAmupazete / sh06|3|1 / 30 // , pazcAdvai parItya vRSA yoSAmadhidravati tasyA retaH siJcati / sh01|4|4|23|| rakSAsi yoSitamanusacante taduta rakSAsyeva rata Ada. dhati / za0 3 / 2 / 1 // 40 // , tasmAdyadA yoSA reto dhatte 'tha payo dhtte| sh07|11|44|| , purandhiryoSA (yaju0 22 / 22) iti / yoSityeva rUpaM dadhAti tasmAdUpiNI yuvatiH priyA bhaavukaa|sh0 13 / 1 / 9 / 6 // " purandhiryotyAha / yoSityeva rUpaM dadhAti / tasmAtrI yuvatiH priyA bhAvukA / tai 3 // 8 // 13 // 2 // evaMmiva hi yoSAM prazasanti pRthuzroNirvimRSTAntarArthasA madhye saMprAtyeti / za0 1 / 2 / 5 / 16 // pazcAdarIyasI pRthuzroNirita vai yoSAM prazaMsanti / za0 3 / 5 / 1 / 11 // " yoSA vai sinIvAlI (vaju0 11.56) etadu vai yoSAyai samRddha rUpaM yat sukapahI sukurIrA svaupazA / za06 / / 110 // " ('jAyA, 'patnI,' 'strI' ityetAnapi zabdAn pshyt)| paukAzcam (sAma) yuktAzvo vA AGgirasaH zizu jAtau viparyahara tasmAnmantropAkrAmatsa tapo 'tapyata sa etadyoktAzvamapa. zya mantra upAvartata tadvAva sa tAkAmayata kAmasani sAma yoktAzvaM kAmamevaitenAvarundhe / tAM0 11 / 8 / 8 // dhAjayam ( sAma) yudhA maryA ajaiSmeti tasmAdyaudhAjayam / tAMka 7 / 5 / 15 // indro vai yudhAjittasyaitadyaudhAjayam / tAM. 7 / / 14 // Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [rakSAMsi ( 440 ) yaudhAjayam vajro vai yaudhAjayam / taaN07| 5 / 12 / / rakSAsi devAnha vai yajhena yajamAnAMstAnasurarakSasAni rarakSurna yakSyadhya iti tadyadarakSastasmAdrakSAsi / sh01|1|1 / 16 // devAnha vA' agnI ( gArhapatyAyanIyau) AdhAsyamAnAn / tAnasurarakSasAni rarakSunA'gnirjaniSyate nA'nI AdhAsyadhvaDa iti tadyadarakSastasmAdrakSAMsi / sh02|1|4|15 // rakSAsi yajJaM na hi syuriti / za. 1 / 8 / 1 / 16 // etadva devA abibhayuryadai no yajJaM dakSiNato rakSArthasi nASTrA na hanyuriti / sh07|4|1| 37 // atA hIndrastiSThandakSiNato nASTrA ranAsyapAhan / za0 1 / 4 / 5 / 3 // dakSiNato vai devAnAM yajJaM rakSAMsyajighAMsan / go0 u01||18|| tuSaiH phalIkaraNairdevA haviryakSebhyo rakSAMsi nirabhajannatA mahAyajJAtsa yadanA rakSaH saMsRjatAdityAha rakSAMsyeva tatsvena bhAgadheyena yajJAniravadayate / ai02|| 7 // tato devA sarve yajJa saMvRjyAtha yatpApiSThaM yakSasya bhAgadheyamAsIttenainAn (asurAn-rakSAMsi) nirabhajananA ( rudhireNa) pazoH, phalIkaraNairha viryazAt sunirbhaktA asan / sh01|| 2 // 35 // asRgbhAjanAni ha vai rakSAMsi / kau0 10 / 4 // rakSA bhAgo 'si (yaju0 6 / 16 ) iti rakSasA hyeSa bhAgo yadasaka / za03 / 8 / 2 / 14 // rakSasAM hi sa bhAgaH (aspruup.)| sh01|6|2 35 // rakSAsi yoSitamanusacante taduta rakSAsyeva reta Ada. dhati / sh03|2|1|40|| tira ivaitadyadrakSAMsi / ai02|7|| , amUlaM vA' idamubhayataH paricchinna rksso'ntrikssmnucrti| sh03|1|3|| 13 // Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 441 ) rakSAMsi rakSAsi agnihi rakSasAmapahantA / za0 1 / 2 / 1 / 6, 6 // 1 / 2 / 2 / 13 // , ani rakSasAmapahantA kau08|| 4 // 10 // 3 // , agni jyotI rakSohA / za0 7 / 4 / 1 / 34 // te (devAH) 'viduH / ayaM ( agniH ) vai no virakSastamaH / za0 3 / 4 / 3 / 8 // anervA etadreto yaddhiraNyaM nASTrANA rakSasAmapahatyai / za0 14 / 1 / 3 / 29 // sUryo hi nASTrANA rakSasAmapahantA / za0 1 / 3 / 4 / 8 // (indraH) tat (rakSaH) sIsenAvajaghAna / tasmAtsIsaM mRdu satajava hi / sh05|4|1|10|| te (devAH ) eta rakSohaNaM vanaspatimapazyankArmaryyam / sh07|4|1|37|| devA ha vA' etaM vanaspatiSu rAkSAnaM darazuryatkArmaya'm (bhadraparNAti sAyaNaH) / za0 3 / 4 / 1 / 16 // yadapAmArgahomo bhavati rakSasAmapahatyai / tai01|7|1|8|| apAmArgabai devA dikSu nASTrA rakSAsyapAmRjata / sh05| 2 / 4 / 14 // brAhmaNo hi rksssaamphntaa| sh01|1|4|6|| sAma hi nASTrANA rakSasAmapahantA / sh04|4|5|6|| 14 / 3 / 1 / 10 // aGgirasaH svarga lokaM yato rakSAsyanvasacanta tAnyetena harivo 'pAhanta yadetatsAma bhavati rakSasAmapahatyai / taaN08| sa yAM vai hapto vadati yAmunmattaH sA vai rAkSasI vAk / ai03|7|| Apo vai ramonI / tai03|2| 3 // 12 // 3 / 2 / 4 / 2 // 3 / 2 / 3 / 14 // athodakayatottAnena pAtreNa (pAtrasthaM dadhimizritaM kSIraM) apidadhAti / nedenadupariSTAnnASTrA rakSArthasyavamRzAniti Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ rajjuH vano vA' ApastadvajeNaivaitannASTrA rakSAsyato 'pahanti / (rakSAMsi-Germs in the air ?) za0 1 / 7 / 1 / 20 // rakSAsi kubero vaizravaNo rAjetyAha tasya rakSAsi vizastAnImA bhyAsata' iti salagAH pApakRta upasametA bhavanti tAnupadi. zati devajanavidyA vedaH so 'yamiti devajanavipAyA ekaM parSa vyAcakSANa ivAnudravet ( evaM-zAhAyanazrautasUtre 16 / 2 / 16-18 // Azva0 zrI. suu010|7|6||)| sh013|4| 3 / 10 // rajatam etat ( rajataM ) rAtrirUpam / ai0 7 / 12 // atha yadastameti ( AdityaH ) / etAmeva tadrajatAM kuzImanu. savizati / (rajatA kushii-raatriH)|01|5|10| 7 // rajatA (kuzI ) rAtriH ( abhavat ) / tai01|5 / 10 / 7 // rajataiva hIyaM pRthivI / za0 14 / 1 / 3 / 14 // iyaM (pRthivI) vai rajatA / tai0 1 / 8 / 9 / 1 // avAntaradizA rajatAH / tai0 3 / / / 6 // 5 // avAntaradizo rajatAH ( suucyH)| za0 13 / 2 / 10 / 3 // antarikSasya (rUpaM rajatAH (suucyH)| tai0 3 / 6 / 6 / 5 // (asurAH) rajatAM (purI) antarikSe (ckrire)| sh03|4| suvarNena rajatam ( saMdadhyAt) / ( evaM chAndogyopaniSadi 4 / 17 / 7) / jai0 u03 / 17 / 3 // go0 puu01|14|| , rajatena vapu (saMdadhyAt ) / (evaM chAndogyopaniSadi 4 / 17 7) / jai0 u03 / 17 / 3 // , . rajatena loham (sandadhyAt ) / go0 puu01|| 14 // rajAsi ime vai lokA rajAsi (yaju0 11 / 6) / za0 6 / 3 / 1 / 18 // , dhau tRtIya rajaH / sh06|7|4|5|| rajjaH varuNyA (="varuNapAzAtmikA" iti sAyaNaH) rjjuH| sh01|| , varuNyA vA' eSA yadrajjuH / za0 3 / 2 / 4 / 18 // 3 / Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 443 ) . raH varuNyA vai yajJe rajjuH / za0 6 / 4 / 3 / 8 // rajjuH tasya ( prajApateH ) yaH zleSmAsItsa sArdha samabadrutya madhyato nasta udabhinatsa eSa vanaspatirabhavadvajjudAlastasmAtsa zleSmaNaH laSmaNo hi samabhavat / 4 / 6 // 20 13 | 4 | rakhadhA ( yaju0 38 | 5 ) yo ratnadhA vasuvidyaH sudatra iti yo dhanAnAM dAtA vasuvipaNAya ityevaitadAha / za0 14 / 2 / 1 / 15 / rathaH taM vA etaM rasaM santaM ratha ityAcakSate / go0 pU0 2 / 21 // rasaMtama ha vai tadrathantaramityAcakSate paro'kSam / za0 9 / 1. 2 / 36 // tasmAdrathaH paryuto darzanIyatamo bhavati / za0 13 / 2 / 7 / 8 // vajro vai rathaH / tai0 1 / 3 / 6 / 1 / 3 / 12 / 5 / 6 // "" " 11 33 " yAvadvA / za0 1 / 2 / 4 / 1 // asau vA Aditya eSa rathaH / za0 9 / 4 / 1 / 15 / / vaizvAnaro vai devatayA rathaH / tai02 / 2 / 5 / 4 // 31 rathagRhasaH (yaju0 15 | 15 ) tasya ( agneH ) rathagRtsazca rathaujAica senAnIgrAmaNyAviti vAsantikau tAvRtU / za0 8 | 6 | 1 / 16 // rathantaram ( sAma ) rasaMtama ha vai tadrathantaramityAcakSate paro'kSam / za0 6 / 1 / 2 / 36 // rathamaH kSeplAtArIditi tadrathantarasya rathantaratvam / tAM0 7 / 6 : 4 // sa (prajApatiH) rathantaramasRjata tadrathasya ghoSo 'nvasRjyata / tAM0 7 / 8 / 6 // ( abhi tvA zUra nonumaH [ R0 7 / 32 / 22 ] ityasyAmRtryutpannaM sAma rathantaram - ai0 4 / 13 sAyaNa mAdhye ) ( yaju0 15 / 5 ) ayaM vai ( pRthivI - ) loko rathantaraM chandaH / za0 8 / 5 / 2 / 5 // iyaM vai pRthivI rathantaram / ai0 8 / 1 // "" 13 " 19 " rA0 5 1 | 4 | 3 // : ( caturddhAvibhaktasya vajrasya ) rathastRtIyaM (= tRtIyo'zaH ) vA rathatara ] Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [rathantaram rathantaram iyaM (pRthivI ) vai rathantaram / kau0 3 / 5 // 102 / 2 // tai01|4|6|2|| tAM06 / 8 / 18 // 15 / 10 / 15 // sh05|5|3|5|| 9 // 1 / 2 / 36 // ayaM vai (pRthivI-) loko rathantaram / ai08|2|| rAthantaro vA ayaM ( bhU-) lokaH / tai0 1 / 1 / 8 // 1 // rathantara hIyam (pRthivii)| sh01|7|2|17|| upahUta rathantara saha pRthivyA / tai03|5|8|1|| za0 1 / 8 / 1 / 19 // vAgvai rathantaram / ai04|28|| vAgrathantaram / taaN07|6|17 // . brahmavarcasaM vai rathantaram / tai0 2 / 7 / 1 : 1 // brahma vai rathantaram / ai0 8 / 1, 2 // tAM0 11 / 4 / 6 // , Rgrathantaram / tAM0 7 / 6 / 17 // apAno rathantaram / tAM0 7! 6 / 14. 17 // yasvaM tadrathantaraM yadIrgha tad bRhat / kau0 3 / 4 // ,, devaratho vai rathantaram / tAM0 7 / 7 / 13 // , annaM vai rathantaram / ai08|1|| rAthantarI vai rAtrI / ai05| 30 // gAyatrI vai rathantarasya yoniH / tAM0 15 / 10 / 5 // , gAyatraM vai rathantaram / taaN05|1 / 15 // gAyatraM vai rathantaraM gAyatrachandaH / tAM015 / 10 / 9 // etadvai rathantarasya svamAyatanaM yad bRhtii| taaN04|4|10 agnirvai rathantaram / ai05| 30 // upa vai rathantaram ( "upazabdasambaddhaM hi rathantarapRSTha jyo. tiSTome" iti saaynnH)| tAM0 16 / 5 / 14 // aiDa rathantaram / taaN07| 6 / 17 // trivRva triNavazca rAthantarau tAvajavAzvazcAnvalajyetAM tasmAttI rAthantaraM prAcInaM pradhUnutaH / tAM0 10 / 2 / 5 // " caturakSara rathantaram / tai0 2 / 1 / 5 / 7 // , prajananaM vai rathantaram / taaN07|7|16 // yadrathantaraM tacchAkarama / ai04|13 // Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rayi] rathantaram rathantarametatparokSaM yacchakkaryaH / tAM0 13 / 2 / 8 // , yaha rathantaraM tadvairUpam (saam)| ai04|13|| rathantarametatparokSaM yavairUpam (saam|| tAM0 12 ! 2 / 5 6 // , rathantara hyetatparokSaM yachayaitam ( yacchayaitaM saam)| tAM0 7 / 10 / 8 // ( sAmaveda uvAca-) rathaMtaraM nAma me sAmAghoraJcArazca / go0 puu02|18|| vasantena nA devA vasavatrivRtA stutam / rathantareNa tejsaa| havirindra vayo dadhuH / tai0 2 / 6 / 16 / 1 // tejo gthantara, sAnAm / tAM0 15 / 10 / 6 // ,, rathantara sAnAm (pratiSThA ) / tAM0 9 // 3 // 4 // // rathantaraM vai samrAT / tai0 1 / 4 / 4 / 6 // rathaprotaH ( yaju0 15 / 7) tasya (Adityasya) rathaprotazvAsamaratha zva senAnIgrAmaNyAviti vArSiko tAvRtU / za0 8 / 6 / 1 / 18 // rathasvanaH, rathecitraH ( yaju0 15 / 15) tasya ( vAyoH) rathasvanazca rathecitrazca senAnIgrAmaNyAviti graiSmI taavRtuu| za0 8 / 6 / 1 / 17 // rayojAH ( yaju. 15 / 15) tasya ( agneH) rathagRtlazca rathaujAzca senAnIgrAmaNyAviti vAsantiko tAvRtU / za0 8 / 6 / ramasaH ( yaju0 11 / 23 ) vyaciSThamannai rabhasaM dRzAnamityavakAzavanta. mantrairanAdaM dIpyamAnamityetat / sh06|3|3| 19 // ram prANo vairaM prANe hImAni sarvANi bhUtAni ratAni / za0 14 / 8 / 13 / 3 // ramyA tanUH prANo vA' asya ( yajamAnasya) sA ramyA tanUH / za07 / rayiH rayiriti manuSyAH ( upAsate ) / za0 10 / 5 / 2 / 20 // , vIrya vai rayiH / za0 13 / 4 / 2 / 13 // ,, puSTaM vai rayiH / za0 2 / 3 / 4 / 13 // , pazaSo bai rathiH / tai01|4|4|6|| Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [razmayaH (446 ) rayiH eSa vai rayirvaizvAnaraH (=ApaH ) / za0 10 / 6 / 1 / 5 // ,, rayi, somo ravipatirdadhAtu / tai0 2 / 8 / 1 6 // rayiSTham ( sAma) pazavo vai rayiSThaM pazUnAmavarudhyai / tAM0 14 / razmayaH atha yaH kapAle raso lipta AsItte razmayo 'bhavan / za06 / 1 / 2 / 3 // yuktA masya ( indrasya ) harayaH zatAdazeti ( R0 6 / 47 / 18) / sahastraM haita Adityasya razmayaH (hryaa-rshmyH)| jai0 u01|44 / 5 // ,, abhIzavo vai rshmyH| za0 5 / 4 / 3 / 14 // razmayo hAsya (sUryasya) vizve devAH / za03 / 9 / 2 / 6,12 // tasya ( sUryasya ) ye razmayaste vizve devaaH| za0 / / 3 / 1 / 26 // ete dhai vizve devA razmayaH / za0 2 / 3 / 1 / 7 // ete vai raznayo vizve devAH / za0 12 / 4 / 4 / 6 // , tasya ( sUryasya ) ye razmayaste suktH| sh01|| 310 // , razmaya eva hingkaarH| jai. u. 1 / 33 / 2 // razmayo vAva hotrAH / go0 u06|6 // razmayo vai divAkI ni ( sAmAni ) / tai01|2|4|2|| razmayo vA eta Adityasya yadivAkI|ni / tAM0 4 / tasya ( sUryasya ) ye razmayaste devA marIcipAH / sh04|1 / mAsA vai razmayo maruto razmayaH / tAM0 14 / 12 // 9 // ye te mArutAH (pugeDAzAH) razmayaste / za0 9 / 3 / 1 / 25 // (yju04|6||) anna razmiH / sh08|5|3|3|| prANA rshmyH| tai0 3 / 2 / 5 / 2 // (yaju0 1 / 12) ete vA' utpavitAro yatsUryasya rshmyH| sh01|1|3| / ete vai pavitAro yatsUryasya razmayaH / sh03|1 / 3 / 22 // Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 447 ) rAjabhyaH ] . razmayaH tadyadekaikasya razmedvau dvau varNau bhavataH / go0 u0 6 | 6 // ( savitA ) razmibhirvarSa ( samadadhAt ) / go0 pU0 1 / 36 // rasaH raso vai madhu / za0 6 | 4 | 3 |2 // 7 15 / 1 / 4 // 39 bhapo devA madhumatIragRbhNannityayo devA rasavartI ragRhNannityeveMtadAha ( madhu = rasaH ) / za0 5 | 3 | 4 | 3 // svadhAyai tveti rasAya tvetyevaitadAha ( svadhA = rasaH ) | za0 5 / 4 / 3 / 7 // raso vA' ApaH / za0 3 | 3 | 3 | 18 || 3 | 3 | 4 / 7 // " 39 " rahasyuH ( devamalimluG ) tAn ( vaikhAnasAnuSIn ) rahasyurdevamalimluG munimaraNe 'mArayat / tAM0 14 / 4 / 7 // rAkA yottarA ( paurNamAsI) sA rAkA | ai0 7 | 11 || 50 4 // 6 // go0 u01 / 10 // yoSAH sA rAkA | ai0 3 | 48 // " " yA rAkA sA triSTup / ai0 3 / 47, 48 // rAjanam (lAma ) etadvai sAkSAdanaM yadrAjanaM paJcavidhaM bhavatei pA hyanam / tAM0 5 / 2 / 7 // rAjabhyaH eSa vai prajApateH pratyakSatamAM yadrAjanyastasmAdekaH sambahUnAmIDe yadveva caturakSaraH prajApatizcaturakSaro rAjanyaH / za0 5 / 1 / 5 / 14 // 31 "" dr 93 31 "" :) 33 91 tasmAdu vADuvIyoM ( rAjanyaH ) bAhubhyAM hi sRSTaH | tAM0 6 / 1 / 8 // kSatraM rAjanyaH / ai0 8 | 6 // za0 13 | 1 | 513 // kSatrasya vA' etadrUpaM yadrAjanyaH / za0 13 / 1 / 5 / 3 // ojaH kSatraM vIryyaM rAjanyaH / ai0 8 / 2, 3, 4 // vRSA vai rAjanyaH | tAM0 6 / 10 / 6 // yuddhaM vai rAjanyasya vIryam / za0 13 / 1 / 5 / 6 // yuddhaM vai rAjanyasya / tai03 / 9 / 14 / 4 // tasmAdrAjanyasya paJcadaza stomastriSTup chanda indro devatA grISma RtuH / 0 6 / 1 / 8 // triSTupa chandA vai rAjanyaH / tai0 1 / 1 / 9 / 6 // Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [rAjA (448 ) rAjanyaH AnuSTubho rAjamyaH / tai0 1 / 8 / 8 / 2 // tAM0 18 / 8 // 14 // aindro vai rAjanyaH / tai0 3 / 8 / 23 / 2 // aindro rAjanyaH / tAM0 15 / 4 / 8 // , audumbareNa rAjanyaH abhipizcati / tai0 1 / 7 / 8 / 7 // , pAthurazmazrAjanyAya brahmalAma kurvIta / taaN013|4| 18 // tasmAdapi (dIkSitaM ) rAjanyaM vA vaizyaM vA brAhmaNa ityeva brUyAt brahmaNo hi jAyate yo yazAjAyate / za0 3 / 2 / 1 / 40 // (kSatrazabdamapi pazyata ) rAjasUyaH ( yajJa ) rAjA vai rAjasUyaneSThaH bhavati / za05 / 1 / 1 / 12 // 9 / 3 / 4 / 8 // , sa rAjasUyeneSThA rAjeti nAmAdhatta / go0 pU0 5 / 8 // rAjJa eva rAjasUyam / za0 5 / 1 / 1 / 12 // , yo rAjasUyaH / sa vrunnsvH| tai02|7|6|1|| , varuNasavo vA eSa yadrAjasUyam / sh05|3|4|12|| // tasmAdrAsUpenejAnaH sarvamAyureti / tai0 1 / 7 / 7 / 5 // rAjA sa rAjasUyeneSvA rAjeti nAmAdhatta / go0 pU0 5 / 8 // ,, rAjA vai rAjasUyeneSTuA bhavati / / 05 / 1 / 1 / 12 // 6 / 3 / 48 // . , rAkSa eva rAjasUyam / sh05|1 / 1 / 12 // ,, yo vai rAjA brAhmaNAdabalIyAnamitrebhyo vai sa balIyAn bhavati / sh05|4|4|15 // ,, tasmAdrAjA bAhubalI bhAvukaH / za0 13 / 2 / 2 / 5 // ,, tasmAdrAjorubalI bhaavukH| za0 13 / 2 / 2 / 8 // ,, rAjAno vai rASTrabhRtaste hi rASTrANi bibhrati / za0 9 / 4 / 1 / 1 // ,, nA'rAjakasya yuddhamasti / tai01|5|9|1|| ,, tadyathA mahArAjaH purastAtsainAnIkAni pratyudyAmayaM pandhAnamA nviyAt / ko0515|| ,, yathA rAkSa AgatAyodakamAharet / sh03|3|4|31|| , tasmAdrAjAdaNDayaH ['tatra rAjA bhaveddaNDyaH (!) sahastramiti dhAraNA' iti manu0 8 / 336 // ] / za0 5 / 4 / 4 / 7 // Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 449 ) rAtriH ] 1 rAjA rAjA mahimA / tai0 3 / 9 / 10 / 1 // za0 13 | 2 | 11 | 2 // rAjyam athainaM (indra) asyAM dhruvAyAM madhyamAyAM pratiSThAyAM dizi . abhyaSiJcan. sAdhyAzcA''ptyAzca devAH ai0 8 / 14 // 93 avarathaM hi rAjyaM paraM sAmrAjyam / za0 5 / / 1 / 13 // zataba: ( baju0 38 | 13 ) ihaiva rAtayaH santvitIhaiva no dhanAni santvityevaitadAha ( rAtayaH - dhanAni ) / za0 14 / 2 / 2 / 26 // 79 rAtriH andho rAtriH ( andhaH - R0 8 / 92 / 1 // ) / tAM0 9 / 1 / 7 // tamaH pApmA rAtriH / kau0 19 / 6, 9 // go0 u0 5 / 3 // tama iva hi rAtrirmRtyuriva / ai0 4 / 5 // mRtyostama iva hi rAtriH / go0 u05 / 1 // rAtrirvvaruNaH / ai0 4 / 10 // tAM0 25 | 10 | 10 // " " 33 "" 39 " " "" 93 13 " 93 19 31 "" " 19 * rAjyAya / *****. vAruNI rAtriH / tai0 1 / 7 / 10 / 1 // / sagarA rAtriH ( sagaraH = RtuvizeSaH - taittirIya saMhitAyAM 4 / 4 / 7 / 2 / 5 / 3 / 11 / 3 // sAyaNabhASye 'pi ) / za0 1 / 7 / 2 / 26 // aharvai zabalo rAtriH zyAmaH / kau0 2 / 6 // rAtrireva zrIH zriyArthaM dvaitadrAtryA sarvANi bhUtAni saMvasanti / za0 10 | 2 | 6 | 16 | rAtrirvai vyuSTiH / za0 13 / 2 / 1 / 6 // rAtriH sAvitrI / go0 pU0 1 / 33 // rAtrirvai kRSNA zuklavatsA tasyA asAvAdityo vatsaH / za0 6 / 2 / 3 / 30 // rAtrirvAtpram (sUktam ) / za0 6 / 7 / 4 / 12 // ahorAtre vAtsaprabhU ( sUktam ) / za0 6 / 7 / 4 / 10 // rAtri pizaGgilA / tai0 3 / 9 / 5 / 3 // rAtrayaH kSapAH / ai0 1 / 13 // rAtrirvai saMyacchandaH ( yaju0 15 / 5 ) / za0 8 / 5 / 2 / 5 // rajatA ( kuzI ) rAtriH ( abhavat ) / tai0 1 / 5 / 10 / 7 / / atha yadastameti ( AdityaH) / etAmeva tadrajatAM kuzImanuruM vezati ( rajatA kuzI=rAtriH ) / tai0 1 / 5 / 10 / 7 // Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [rASTram (450 ) rAtriH etat( rajataM / rAtrirUpam / ai07|12|| , somo rAtriH / sh03|4|4|15 // , kSemo rAtriH / sh013|1|4|3|| , brahmaNo vai rUpamahaH kSatrasya rAtriH / tai03|6|14|3|| ,, yajamAnadevatyaM vA ahaH / bhrAtRvyadevatyA rAtriH / tai02|2| 6 / 4 // AgneyI vai rAtriH / tai01|1|4|2||1|5|3|4||2|| 1 / 2 / 7 // , rAthantarI vai raatrii| ai0 5 / 30 // ,, paJcacchandAMsi rAtrau zaMsatyanuSTubhaM gAyatrImuSNihaM triSTubhaM jagatImityetAni vai rAtricchandAMsi / kau0 30 / 11 // rAtriH (=rAtripAyaH) eSA vA agniSTomasya sammA ydraatriH| dvAdaza stotrANyagniSTomo dvAdazastotrANi rAtriH / tAM. 6 / / 23-24 // eSA vA ukthasya sammA yadrAtriH (=sndhistotraanni)| trINyukthAni, ( agniruSA azvinAviti) tridevatyaH sandhiH / taaN09|1|25-26 // rAmaH ( mArgaveyaH ) rAmo hAsa mArgaveyo 'nUcAnaH zyAparNIyaH / ai0 7 / 27 // rAyaH pazavo vai raayH| za0 3 / 3 / 1 / 8 // 4 / 1 / 2 / 15 // rAyaspoSaH pazavo vai raayspossH| sh03|4|1|13|| ,, bhUmA vai rAyaspoSaH / za0 3 / 5 / 2 / 12 // rAyovAjIyam ( sAma) yovAjIyaM vaizyAya ( kuryAt ) / tAM0 13 / 4. 18 // pazUn saMyamityabravIt (indraM ) rAyovAjastasmA etena rAyovAjIyena pazUn prAyacchat / pazukAma etena stuvIta pazumAn bhavati / tAM0 13 / 4 / 17 // rASTrabhRtaH ( havIMSi ) rAjAnI vai rASTrabhRtastehi rASTrANi bibhrti| za0 9 / 4 / 1 / 1 // rASTram ( yaju0 13 | 1) zrI rASTram / za0 6 / 7 / 3 / 7 // Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ruk] rASTram zrIvai rASTrasya madhyam / tai0 3 / 9 / 7 / 1 // za0 13 / 2 / 9 // 4 // " zrIvai rASTramazvamedhaH / sh013|2|9|2|| tai0 3 / 9 / 7 / 1 // , rASTraM vA' ashvmeghH| za0 13 / 1 / 6 / 3 // tai0 3 / / 9 / 4 // , rASTra sAnAyyam ( haviH) / za0 11 / 2 / 7 / 17 // aSTau vai vIrArASTra samudyacchanti rAjabhrAtA ca rAjaputrazca purohitazca mahiSI ca sUtazca grAmaNI ca kSattA ca saMgrahItA caite the vIrA rASTra samudyacchantyeteSvevAdhyabhiSicyate / tAM0 19 / 1 / 4 // , kSatraM hi rASTram / ai07 / 22 // , rASTraM pasaH ( yaju0 23 / 22 // ) / tai0 3 / 9 / 7 / 4 // za. 13 / 2 / 9 / 6 // , rASTraM muSTiH (yaju0 23 / 24 ) / za0 13 / 2 / 9 / 7 // tai. 3 / 6 / 7 / 5 // rASTra hariNaH ( yaju0 23 / 30) / sh013|2|9|8|| " rASTrANi vai vishH| ai08|26 // , rASTra saptadazaH ( stomaH) / tai01|8|8|5|| , savitA rASTra, raassttrptiH| za0 11 / 4 / 3 / 14 // tai0 2! 5 // 7 // 4 // rASTrI vAgvai rASTrI / ai01||9|| samaH yadarasadiva sa rAsabho 'bhavat / sh06|1|1|11|| ., yattadarasadivaiSa rAsabhaH / sh06|3|1|28|| , vaizyaM ca zaddhaM cAnu rAsabhaH / sh06|4|4|12|| rAkhA hiro (hiram mekhalA' iti sAyaNaH ) cai rAnA (="razanA" iti saaynnH)| sh01|3|1|15|| ripam tadamebhyaripraM tat / za0 3 / 1 / 2 / 11 // (yaju0 18148 // ruka-dIptiH) amRtatvaM vai ruk / sh09|| 2 // 14 // Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ rudraH ( 452 ) ruk amRtaM vai ruk / za0 7 / 4 / 2 / 21 // ( yaju0 13 | 39 ) prANo vai ruk prANena hi rocate / za0 7 / 33 39 rukmaH asau vAs Aditya eSa rukma eSa hImAH sarvAH prajA atirocate roco ha vai ta rukma ityAcakSate paro'kSam / za0 7 / 4 / 1 / 10 // Adityasya (rUpaM ) rukmaH / tai0 3 / 9 / 20 // 2 // asau vars Aditya eSa rukmaH / za0 6.711 / 3 // tasya ( azvasya zvetasya) ruSamaH purastAdbhavati / tadetasya rUpaM kriyate ya eSa ( AdityaH ) tapati / za0 3 / 5 / 1 / 20 // 95 33 19 91 99 99 >> 93 5 / 2 / 12 // cakSurvai ruk / za0 6 | 3 | 3 | 11 // "" satyaM dvaitadyadrukmaH / za0 6 / 7 / 1 / 1-2 // rujA ( iSuH ) atha yayA viddhaH zayitvA jIvAte vA mriyate vA sA saiSA rujA nAma / za0 5 / 3 / 5 / 29 // dvitIyA tadidamantarikSa rudraH yadarodIttasmAdrudraH / za0 6 / 1 / 3 / 10 // agnirvai rudraH / za05 | 3 | 1 : 10 // 6 // 1 / 3 / 10 // * tadyattatsatyam / asau sa AdityaH / prajAtistejo vIrya rukmaH / za0 6 / 7 / 1 / 9 // rukmo vai samudraH (yaju0 13 / 16 ) / za0 7 / 4 / 2 / 5 // ...... "" ( tvamagne rudraH. R0 2 / 1 / 6 // ) ... rudro 'gniH / tAM0 12 / 4 / 24 // 1 yo vai rudraH so 'gniH / za0 5 | 2 / 4 / 13 // 99 ,, eSa rudraH / yadagniH / tai0 1 / 1 / 5 / 8-9 / / 1 / 1 / 6 // 6 // 1 / 1 / 8 / 4 // 1 / 4 / 3 / 6 // ***** tAnyAnyaSTau (rudraH sarvaH = zarvaH, pazupatiH, ugraH, azani:, bhavaH, maddAndevaH, IzAnaH ) agnirUpANi kumAro navamaH (rudra:zivaH = aSTamUrttiH - amarakoSe 1 / 1 / 36 // kumAraH =skandaH = rudraputro 'gniputrazca - amarakoSe 1 / 1 / 42-43 // mahAbhArate, vanaparvaNi 225 / 15-19 ) / za0 6 / 1 / 3 / 18 // Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rudrA mA anirvai sa devastasyaitAni nAmAni, zarva iti yathA prAcyA Aca sate bhava iti yathA vAhIkAH pazUnAM patI rudro 'niriti / za. 1 / 7 / 3 // 8 // , atho'bhAraNyeveva pazuSu rudrasya hetiM dadhAti (hetim rudrasya Ayudham // rudraH agniH // amarakoSe 1 / 1 / 60-hetiH ane. th: || Monier-Williams' Sanscrit-English Diotion. 'ary-heti:-agni's weapon, flame eto., etc.) / za0 12 / 7 / 3 / 20 // ,, atha yatraitatprathama samiyo bhavati / dhUpyata' iva tarhi haiSa (a. niH) bhavati rudrH| sh02|3|2|9|| , rudra pazUnAM pate / tai03|11|4|2|| " rudraH ( evainaM rAjAnaM ) pazUnAM ( suvte)| tai01|7|4|1|| , rudrahi nAti pshvH| sh03|2|4|20|| , raudrA vai pazavaH / sh06|3|2|7|| , raudrI vai gauH / tai0 2 / 2 / 5 / 2 // " yadgaustena raudrI / sh05|2|4|13| / yadrazcandramAstena / kau0 6 // 7 // , yajhena vai devaaH| divamupodakAmanatha yo 'yaM devaH (rudraH) pazanA. bhISTe sa ihAhIyata tasmAdvAstavya ityAhustio hi tadahIyata / sh01|7|3|1|| " vAstavyo vA' eSa devaH (rudraH) / za0 5 / 2 / 4 / 13 // 5 / 3 / 3 / 7 // , ya u eva mRgavyAdhaH (=3Dog-ster ) sa (rudraH) u eva sa (mRgavyAdha ekAdazarudrevanyatamaH-nIlakaNThIyaTIkAyute mahA. bhArate, AdiparvaNi, abhyAye 66, zlo0 2-3) / ai0 3 // 33 // , rudro vai viSTakRt / kau0 3 / 4, 6 // // rudraH khiSTakRt / za0 13 / 3 / 4, 3 // , rudriyaH (=hadradevatyaH) viSTakRt (yAgaH) / sh01|7|3|21 // , rudro vai jyeSThazca zreSThazca devAnAm / kau0 25 / 13 // . ghoro vai rudaH / kau0 16 // 7 // Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ rudraH ( 454 ) rudraH rudroha vA eSa devAnAma zAntaH sazcito bhavati tamevaitacchamayAte / kau 0 " ( rudrasya ) yo evetrikANDA so eveSutrikANDA ( trizUlIzivaH = rudraH - iti vAcaspatyakoSe ) / pe0 3 / 33 // " zUlapANaye ( rudrAya ) svAhA / Sa0 5 / 11 // " 99 99 " 99 10 19 // 4 // ,, ( zatarudriyahome ) arkapatreNa juhoti / za0 6 / 1 / 1 / 4,9 // " " etasya vai devasya ( rudrasya ) AzayAdarkaH samabhavatsvenaivainam ( rudram ) etadbhAgena svena rasena prINAti ( yajamAnaH ) / za0 9 / 1 / 1 / 9 // " ( zatarudriyahome ) gavedhukAsaktubhirjuhoti / yatra vai sA devatA ( = rudraH ) vinastAzayasato gavedhukAH samabhavantsvenaivainam ( rudram ) etadbhAgena svena rasena prINAti ( yajamAnaH ) / 20 9 / 1 / 1 // 8 // raudro gAvedhukazcaruH / za0 5 / 2 / 4 / 11, 13 // sa ( rudraH ) patathaM rudrAyA''drayai preyaGgavaM caruM payasi niravapat / tato vai sa pazumAnabhavat / tai0 3 / 1 / 4 // 4 // prajApatirvai rudraM yajJAnnirabhajat ("devA vai yazAmudramantarAyan"iti taitirIyasaMhitAyAm 2 | 6 | 8 | 3 || 'dakSaH (prajApatiH) uvAca - savrveSveva hi yajJeSu na bhAgaH parikalpitaH / na mantrA bhAryayA sArddhaM zaGkarasyeti nejyate " iti kUrmapurANe pUrvabhAge, adhyAye 15, zlo0 8 // ) / go0 u0 1 / 2 // ambikA ha vai nAmAsya ( rudrasya ) svasA / za0 2 / 6 / 2 / 9 // 1 / 6 / 10 / 29 zaradvA asya ( rudrasya ) ambikA svasA / tai0 4 // (pariziSTabhAge " ambikA" zabdamapi pazyata ) Akhuste ( rudrasya ) pazuH ( AkhuyAnaH = gaNezaH = rudra putra : - vaijayantI koSe, svargakANDe AdidevAdhyAye, lo0 54 // ) | za0 2 / 6 / 2 / 10 // tai0 1 / 6 / 10 / 2 // uccheSaNabhAgoM vai rudraH / tai0 1 / 7 / 8 / 5 // "" ( rudraH ) taM ( prajApatim ) abhyAyatyAvidhyat / ai0 3 | 33 // " ta ( prajApatim ) rudro 'bhyAyasya vivyAdha / za0 1 / 7 / 3 3 // Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 455 ) rudrAH ] rudraH la ( rudraH ) yazamabhyAyamyAvidhyat / ( sa yajJamavidhyat - iti taitirIya saMhitAyAm 2 | 6 | 8 | 3 || ) | go0 u0 1 / 2 // tadyaduditAtsamabhavaMstasnAdrudrAH so 'ya zatazIrSA rudraH sahasrAkSaH zateSudhiradhijyadhanvA pratihitAyI bhISayamANoM 'tiSThadannamicchamAnastasmAddevA avibhayuH / za09 / 1 / 1 / 6 // eSA ( udIcI) vai rudrasya dik / tai0 1 | 7 | 8 | 6 // eSA ( udIcI) hyetasya devasya ( rudrasya ) trikU / za0 2 / 6 / 2 / 7 // uttarArdhe juhotyeSA hyetasya devasya ( rudrasya ) dik / za0 1 | 7 / 3 / 20 // " yadudaJcaH pretya tryambakaizcaranti rudrameva tatsvAyAM dizi prINanti kau0 5 / 7 // " rudrasya bAhU (= "ArdrA nakSatram" iti sAyaNaH ) / tai0 1 / 5 / 1 / 1 // raudro vai pratiharttA / go0 u0 3 / 16 // 99 " etaddha vA' asya ( rudrasya ) jAndhitaM prajJAtamavasAnaM yaccatuSpatham / za0 2 / 6 / 2 / 7 // 'pazupatiH', 'pazumAn', 'bhUtavAn', 'mahAndevaH' ityetAnapi zabdAn pazyata / rudrAH tadyadruditAtsamabhavaMstasmAdrudrAH / za0 9 / 1 / 1 / 6 // prANA vai rudrAH / prANA hIdaM sarva rodayanti / jai0u0 4 / 2 / 6 // katame rudrA iti / dazeme puruSe prANA AtmaikAdazaste yadasmAmartyAccharIrAdutkAmantyatha rodayanti tadyadrodayanti tasmAmudrA iti / za0 11 / 6 / 3 / 7 // 99 99 99 " 19 "" 99 ( mRgavyAdhaMzca sarpazca nirRtizca mahAyazAH / ajaikapAdahirbudhanyaH pinAkI ca paraMtapaH // dahano 'thezvarazcaiva kapAlI ca mahAdyutiH / sthANurbhagazca bhagavAn rudrA ekAdaza smRtAH- iti nIlakaNThIyaTIkAyute mahAbhArata AdiparvaNi, 66 / 2-3 // ) " rudrA ekAdazakapAlena mAdhyandine sabane ( abhiSajyan ) / tai0 1 | 5 | 11 | 3 // 19 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rita (456 ) rudrAH rudrANAM mAdhyandinaM savanam / kau0 16 / 1 // 30 // 1 // za0 4 / 3 / 5 / 1 // , athemaM viSNuM yakSaM predhA vyabhajanta / vasavaH prAtaHsavana rudrA mAdhyandina, savanamAdityAstRtIyasavanam / za0 14 / triSTubudrANAM patnI / go0 u02|6|| " rudrAstriSTubha samabharan / jai0 u01|18|5|| , rudrAstvA traiSTumena chandasA saMmRjantu / taaN01|2|7 // ,, rudrAstvA dakSiNato 'bhiSiJcantu traiSTumena chndsaa| tai0 2 / 7 / 15 / 5 // , athainaM ( indraM) dakSiNasyAM dizi rudrA devAH..... abhyaSi. can"bhaujyAya / ai08|14|| , grISmeNa devA RtunA rudrAH paJcadaze stutam / vRhatA yazasA balam / havirindre vayo dadhuH / tai0 2 / 6 / 19 / 1 // , rudrA eva mahaH / go0 pU0 5 / 15 // ,, vasavo vai rudrA AdityAH ssraavbhaagaaH|03|3|9| 7 // , somo rudraH (vyadravat ) / za0 3 / 4 / 2 / 1 // , rudrANAM vA etadrapam / ytpRthukaaH| tai038:14|| 3 // rUpam annaM vai rUpam / za0 6 / 2 / 1 / 12 // , kumArI rUpaM (gcchti)| go0 puu02||2|| , yoSityeva rUpaM dadhAti / sh013|1|9|6|| tai0 3 / 8 / 13 / 2 // lA agnive ruurH| taaN07|5|10|| 12 / 4 / 24 // teH retaH puruSasya prathama sambhavataH sambhavati / ai0312|| , reto hadaye (zritam ) / tai03|10|8|7|| " avAgvai nAbhe retaH / sh06|7|1||9|| , nAbhidanA ( AsandI) bhavati / atra (nAmipradeze) vA anaM . pratitiSThati..."matro'eva retasa AzayaH / za0 31314 // 28 // , reto vai nAbhAnediSThaH / ai06 / 27 // go0 70 6 // 8 // Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ retaH reto vai vRSNya m (paju0 12 / 112) / sh07|3|1|4| " somo vai vRSNo azvasya retH| tai0 3 / 9 / 5 / 5 // , retaH somH| sh03|3|2|1||3|3|5|28||3 // 3 / 11 // tai02|7|4|1|| kau0 13 // 7 // , reto vai somaH / sh01|9|2|6|| 2 // 5 // 19 // 3 // / 5 / 2 // , somo reto 'dadhAt / tai01|6|2|2||1|7|2|3,4|| 1 / / 1 / 2 // , Apo retaH prajananam / te0 3 / 3 / 10 / 3 // ,, Apo me retasi dhitAH / tai0 3 / 10 / 8 / 6 // , Apo hiretH| taaN08|7|9|| , reto vA aapH| ai01||3|| " ytpystdretH| go0 u02|6|| , payo hi retH| sh09|||1|56 // ,, retaH payaH / sh012| 4 / 1 / 7 // , reto ve ghRtam (yaju0 17 / 79) / sh09|3|3|44|| Ajyazabdamapi pazyata // reta mAjyam / sh01|3| 1 / 18 // (ghRtazabdamapi payazta) ,, etdretH| yadAjyam / tai0 1 / 1 / 9 / 4 // , reto vA' odanaH / za0 13 / 1 / 1 / 4 // tai0 3 // 8 // 14 // ,, reto vA annam / go0 pU0 3 // 23 // , prANo retH| ai02|| 38 // , reto tanUnapAdA sh01|5|4|2|| , reto hiraNyam / tai0 3 / 8 / 2 // 4 // " ghaaguhiretaa| sh01|5|2|7|| " vAtaH / 01 / 7 / 2 / 21 / " zulaM vairetaa| ai02|14|| , yoSA papasyA reto vAjinam shi.2|4|4|2|15| , reto vAjinam / / 1 / 6 / 10 // Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (458 / retaH retaHsiktirvai pAnIvataprahaH / kau0 16 / 6 // , reto vai pAnIvataH (grhH)| ai06 / 3 // go0 u04|5|| , reto vA acchidram / ai0 2 / 38 // , saurya retaH / tai03|6|17|5|| , drapsIva hi retH| sh011|4|1|15|| " trivRddhi retaH / taaN08|7|14|| , paJcavizahi retaH / sh07|3|1|43|| reto vA' atra ykssH| sh07|3|2|9|| , saMvatsare saMvatsare vai retaHsiktirjAyate / kau016 / 6 // , yasmAtkumArasya retaH siktaM na sambhavati yasmAdasya madhyame vayasi sambhavati yasmAdasya punaruttame vayAsa na sambhavati / sh011|4|1|7|| ,, kaamaato vai retaH siJcati / go0 u0 6 // 15 // ,, ANDau ghe retaHsicau, yasya hyANDau bhavataH sa eva retaH siJcati / sh07|4|2|24 // pRSTayo vai retaasicau| sh07|5|1|13|| 8 / 6 / 2 / 7 // , dakSiNato hi retaH sicyte|taaN08|7|10|| 12 / 10 / 12 // , dakSiNato vA' udagyonau retaH sicyte| sh06|4|2|10|| ,, AnutunnAddhi reto dhiiyte| tAM0 12 / 10 / 11 // " hiMkRtAchi reto dhIyate / taaN08|7|13|| , upAzuvai retaH sicyate / sh09|3|12|| , upAMzviva vai retasaH siktiH / ai03 // 38 // , yadA vai striyai ca purvAsazca saMtapyate 'tha retaH sicyate / za. 3 / 5 / 3 / 16 // , antato hi reto dhIyate / sh06|5||56|| , yadvai retaso yonimatiricyate 'muyA tavatyatha yannyUna vyUkhaM tadetadvai retasaH samRddhaM yatsama bilam / 206 / 3 / 3 / 26 // , vAyu retasAM vikartA / 201313 / 8 / 1 // , prANo hiretasAM vikrtaa| sh013|3|| " prANodAnA' u vai retaHsiktaM SikurutaH / sh09|5|1|6 , reto vai prajAtiH / sh014|9|216|| Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rebhI] retaH ubhayataH parigRhItaM vai retaH prajAyate / sh02|3|1|33|| retAsicI (iTake) pRSThayo vai retHsicii| za0 7 / 5 / 1 / 13 // 8 / 6 / 2 / 7 // ANDau vai retAsicau, yasya hyANDau bhavataH sa eva retaH siJcati / sh07|4|2 / 24 // revatI ( nakSatram ) revatyAmaravanta / tai01|5 / 2 // 9 // , pUNo revtii| gAvaH parastAdvatsA avastAt / te.1|| , pUSA revatyanveti panthAm / te03|1|2|9|| revatyaH ( raivataM sAma) sa (prajApatiH) revatIrasjata tadravAM ghoSo 'ndhakhajyata (revatInaH sadhamAde [ R0 1 / 30 / 13] ityasyAM gIyamAnaM raivataM sAma-iti ai04|13 bhApye saaynnH)| taaN07|| 8 // 13 // jyotI revatI sAnAm / tAM0 13 / 7 / 2 // , yad yahacadravatam / ai04 / 13 // ., gAyatrI kai revtii| taaN016|5 / 19 // yA hikAca gAyatrI sA revtii| tAM0 16 / 5 / 27 // , revatyo maatrH| tAM0 13 / / / 17 // , revatInAraso yadvAravantIyam / tAM0 13 / 10 / 5 // " (yA. 1 / 21) revatya ApaH / sh01|2|2|2|| Apo vai revatIH / 03 / 2 / 8 / 2 // Apo vai revaatyH| taaN07|9|20 // 13 / 9 / 16 // apAM vA eSa raso yadravatyaH / tAM0 13 / 10 // 5 // " (yju06|| 8 // ) revanto hi pazavastasmAdAha revatI ramabhva. miti / sh01|7|3|13|| pazavo vai revatyaH / tAM0 13 / 7 / 3 / 13 / 9 / 25 // pazavo vai raivatyaH / tAM0 13 / 10 / 11 // , vAgvai revatI / sh03|8|1|12|| , revatyaH sarvAH devtaaH| ai02|16 // raimI (Rk ) rebhanto vai devAzcarSayazca svarga lokamAyan / go0 30 // Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [rohiNI ( 430 ) rocanaH ( yaju0 11 // 49) rocano ha nAmaiSa loko yauSa (sUryaH) etattapati / sh07|1|1|24|| , (yaju0 23 // 5 // ) nakSatrANi vai rocanA divi / 03 / rodasI badarodakSat (prajApatiH) tadanayoH (dhAvApRthivyoH ) roda stva m / tai0 2 / 2 / 9 / 4 // , (yaju0 11 / 43 // 12 / 107 // ) ime vaidyAvApRthivI rodsii| sh06|4|4|2||6|7|3|2|| 7 / 3 / 1 / 30 // , ime (dyAvApRthivyau)havAva rodsii| jai0 u01|12|4|| , yAvApRthivI vairodsii| ai02|41|| rohaH ( yaju013 / 51 ) svargovai loko rohaH / sh07|5|2|36|| rohiNI (nakSatram ) sA (virAT ) tata uurdhaaroht| sA rohiNya. bhavat / tadrohiNyai rohiNitvam / tai01|1|10| 6 // virAT sRSTA prjaapteH| uurdhvaarohdrohinnii| yoniraH pratiSThitiH / tai01|2|2 / 27 // . yamu haiva tatpazavo manuSyeSu kAmamarohastamu haiva pazuSu kAma rohati ya evaM vidvAnohiNyAM (agnI) aadhte| sh02|1|2|7|| prajApatI rohiNyAmagnimajata taM devA rohiNyAmAvata tato bai te sarvAnohAnarohana tadrohiNyai rohiNitvam / tai. 1 / 1 / 2 / 2 // tA asya (prajApateH) prajAH sRSTA ekarUpA upastamdhAstasthU rohiNya ivaiva ta, rohiNyai rohiNIsvam / sh02|1| yA (prajApaterduhitA) rohit (raktavarNA mRgI) sA rohiNI ( abhUt ) / ai03 / 33 // prajApate rohiNI / tai0 1 / 5 / 1 / 1 // rohiNI devyudagAt purastAt..."prajApati haviSA varddhayantI / tai03|1|1|2|| , indrasva rohiNI (jyeSThAnakSatramiti sAyaNaH) / tai01| Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 461 ) lakSmI ] rohiNI AtmA vai prajA pazavo rohiNI / za0 11 / 1 / 1 / 7 // yad brAhmaNaH (=brAhmaNanakSatram ) eva rohiNI / tasmAdeva / tai0 2 / 7 / 6 / 4 // 39 rohitakulIyam (sAma) patena vai vizvAmitro rohitAbhyAM rohitakUla Ajimajayat / tAM0 14 / 3 / 12 // vizvAmitro bharatAnAM manasvatyAyAt saudantibhirnAma janatayAMzaM prAsyatemAmmAM yUyaM vasnikAJjayAyemAni mahyaM yUyaM pUrayAya yadImAvida rohitAvazmacitaM kUlamudvaddAta iti sa ete sAmanI apazyattAbhyAM yuktvA prAsedhatsa udajayat / tAM0 14 | 3 | 13 // rohitakulIyaM bhavatyAjijityAyai / tAM0 14 / 3 / 11 // 1 rohitam ( chandaH ) rohitaM vai nAmaitacchando yatpArucchepametena vA indraH sapta svargalokAnarohat / ai0 5 / 10 // rauravam (sAma) te ( asurAH) pratyuSyamANA aravanta yadravanta tasmAdrauravam / tAM0 7 / 5 / 11 // 99 " " 38 rohiNI (puroDAzau ) agnizca ha vA Adityazca rauhiNAvetAsyAtha hi devatAbhyAM yajamAnAH svarga loka rohanti / za0 14 / " " agnirvai varastasyaitadrauravam / tAM0 7 / 4 / 10 // pazavo vai rauravam / tAMM 7 / 5 / 8 // 2 / 112 // ahorAtre vai rohiNI | za0 14 / 2 / 1 / 3 // imau vai lokau ( dyAvApRthivyau ) rohiNI / rA0 14 / 2 / 1 / 4 // cakSuSI vai rohiNau / za0 14 / 2 / 1 / 5 // ( la ) lakSaNam yadvai nAsti tadalakSaNam / za0 7 / 2 / 1 / 7 // lakSmIH tasmAdyasya mukhe lakSma bhavati taM puNyalakSmIka ityAcakSate / 308 / 4 / 4 / 11 // Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ lokspRNAH ( 462 ) lakSmIH tasmAdyasya dakSiNato lakSma bhavati taM puNyalakSmIka ispAcakSate / za0 8 / 4 / 4 / 11 // tasmAdyasya sarvato lakSma bhavati taM puNyalakSmIka ityAcakSate / za0 6 / 5 | 4 | 3 // lavaNam lavaNena suvarNaM sandadhyAt / go0 pU0 1 / 14 // jai0 40 3 / 17 / 3 // lAjAH AdityAnAM vA etadrUpam / yallAjAH / tai0 3 / 8 / 14 / 4 // nakSatrANAM vA etadrUpaM yallAjAH / za0 13 / 2 / 1 / 5 // kAtavyaH lAtavyo gotro, brahmaNaH putraH ( oGkAraH ) / go0 pU0 1 / 33 25 // "" " svAhA vai satyasambhUtA brahmaNo duhitA brahmaprakRtA lAtavyasagotrA trINyakSarANyekaM padaM trayo varNAH zuklaH padmaH suvarNa iti / Sa0 4 / 7 // etaddha sma vA Aha kuzAmbaH svAyavo brahmA lAtavyaH kathaM svidadya zizumArI yazapathe 'pyastA riSyati / tAM0 8 | 6 | 6 kAmagAyanaH svAhA vai satyasambhUtA brahmaNA prakRtA lAmagAyana sagotrA dve akSare ekaM padaM trayazca varNAH zuklaH padmaH suvarNa iti ( lAtavyazabdamapi pazyata ) / go0 pU0 3 / 16 // 39 aar (iSTikAH ) ( =muhUrtA:) atha yatkSudrAH santa imA~ lokAnApUrayanti tasmAt (muhUrtA:) lokaspRNAH / za0 10 / 4 / 2 / 18 // lokampRNAbhirmuhUrtAn ( Apnoti ) / za0 10 / 4 / 3 / 12 / / aso vA Adityo lokampRNaiSa hImAMllokAnpUrayati / za0 8 / 7 / 2 / 1 // asau vA Adityo lokampRNA / za0 8 / 5 / 93 34 " "9 :9 22 4 // 5 // indro lokampRNA / za0 8 / 7 / 2 / 6 // AtmA lokampRNA / za0 8 | 7 |2| 8 // vAgvai lokampRNA / za0 8 / 7 / 2 / 7 // Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 463 ) lokAH] kokApaNAH (iSTikAH) kSatraM vai lokampRNA / za0 6 / 4 / 3 / / kSatraM vai lokampRNA viza imA itarA issttkaaH| sh08|7|2|2|| atha yannakSatrANAyAkhyAyate tallokampRNA / sh010|5|4|5|| hokAH traya ime lokaaH| tAM0 16 / 16 / 4 // ,, prayohIme lokAH / taaN07|1|1|| , trayo vA ime lokAH / sh01|2|4|20|| , etA vai (bhUrbhuvaH svariti ) vyAhRtaya ime (pRthivyAdayaH) lokAH / tai0 2 / 2 / 4 / 3 // , trayo vAva lokaaH| manuSyalokaH pitRloko devaloka iti / sh014|4 / 3 / 24 // , uttara eSAM lokAnAM jyAyAn / tAM0 16 / 10 // 3 // , ime vai (prayaH) lokA divyAni dhAmAni / sh06|3| 1 / 17 // , ime vai ( pRthivI, antarikSaM dyozceti trayaH) lokA rajAsi ( yaju0 11 / 6) / sh06|3| 1 / 18 // , ime vai lokA vizvA samAni ( yaju0 12 / 13) / za0 6 / 7 / 3 / 10 // , sa yaH sa vaizvAnaraH / ime sa lokA iyameva pRthivI vizvamaminaro 'ntarikSameva vizvaM vAyunaro dhaureva vizvamAdityo naraH / / 06 / 3 / 1 / 3 // , ime lokaasviraanH| tAM016 / 11 / 4 // 21 / 7 / 2 // ,, imedhai lokAstriNavaH (stomH)| taaN06|2|3 // 19 / 10 / . 6 // , ime ve lokA ukhA / sh06|5|2|17||67|1 / 22 // 7 / 5 / 1 / 27 // ., ime bailokA upasadaH / za0 10 / 2/15 , ime vai (yo ) lokA bhUtecha / mo0 u0 6.14 // Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [lomeSTakAH ( 464 ) lokAH ima' u lokAH pratiSThA caritram (yaju0 14 / 12 // 15 // 64 // ) / za0 8 / 3 / 1 / 10 // 8 / 7 / 3 / 16 // ,, ime vai lokAH sariram (yaju0 13 / 49 // 15 / 52 // ) / 207 / 5 / 2 / 34 // 8 / 6 / 3 / 21 // " tadAhuH kiM tatsahasram (kra. 6 / 69 / 8) itIme lokA ime vedA atho vAgiti zrUyAt / ai0 6 / 15 // , ime vai lokAH sarpAste hAnena sarveNa sarpanti yadi kiM ca / sh07|4|1|15 // , ime lokAH suruvaH (yaju013 / 3) / sh07|4|1|14 // " ime ve lokAH srucaH |tai03|3|1|2||3|3|9|2|| , ime vai lokAH svayamAtRNNAH / sh07|4|2 // , ime vai lokAH srsaamaanH| ai04|16 // ,, ime vai lokAH satazca yonirasatazca ( yaju0 13 / 3) yava hasti yazca na tadebhya eva lokebhyo jAyate / sh07|4|1| 14 // . ime vai lokA viSNorvikramaNaM viSNorvikrAntaM viSNoH kraantm| za0 5 / 4 / 2 / 6 // , sa (viSNuH) imaoNllokAnvicakrame 'tho vedAnatho vAcam / / ai06 / 15 // , ima' u lokAH saMvatsaraH / sh08|2|1 / 17 // , eta' uvAca lokA yadahorAtrANyardhamAsA mAsA RtaSaH saMva. tsaraH / za0 10 / 2 / 6 / 7 // , te heme lokA mitraguptAH / sh06|5|4|14|| , saha prjaaptiriikssaaNcke| kathaM vime (prayo) lokA bhuvAHprati. pitA syuriti sa ebhizcaiva parvatarnavAbhidhemAm (pRthivIm) ahahayobhizca marIcibhizcAntarikSa, jImUtaizca nakSatraizca divam / za0 11 / 8 / 1 / 2 // , yAvanta ime lokA jAssAvantastIrya (tiryazcaH) / taaN018|6|| kogeTakA dizI logeSTakA 713 / 1 / 13 // 27 // Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 465 ) vajraH ] koma (sAma ) bharadvAjasya loma ( sAma ) bhavati / tAM0 13 / 11 / 11 // tadu (lomasAma ) dIrghamityAhuH | tAM0 13 / 11 / 12 // pazavo vai loma sAma ) | tAM0 13 / 11 / 11 // komAni lomAni hRdaye ( zritAni ) / tai0 3 / 10 / 8 / 8 // chandAsaM vai lomAni / za0 6 / 4 / 1 / 6 // 6 / 7 / 1 / 6 // 9 / 3 / 4 / 10 // oSadhivanaspatayo me lomasu zritAH / tai0 3 / 10 / 8 / 7 // lomaiva hiGkAraH / jai0 u0 1 / 36 / 6 // "" 99 koham rajatena loham ( sandadhyAt ) / go0 pU0 1 / 14 // lohena sIsam (sandadhyAt ) / go0 pU0 / 1 / 14 // 19 " " dizo vai lohamayyaH ( sUcyaH ) / za0 13 / 1 / 10 / 3 // kohAyasam trapuNA lohAyasam ( saMdadhyAt ) / jai0 u0 3 / 17 / 3 // lohitatUlAni ( arjunAni ) ( indro vRtramahaMstasya ) yo vapAyA utlinnAyAH ( somaH samadhAvat ) tAni lohitatUlAni / tAM0 9 / 5 / 7 // " 39 ( va ) vakrayaH (=vakANi pArzvasthIni ) SaDviMzatirasya (pazoH ) vaGkrayaH / tai0 3 | 6 | 6 | 3 // parzaSa u ha vai vakrayaH / kau0 10 10 // 4 // 39 bajraH vajro vA' aniH / za0 3 / 5 / 4 / 2 || 6 | 3 | 1 | 39 // vajro vai parazuH / za0 3 / 6 / 4 / 10 // vajraH zAsaH / za0 3 / 5 / 1 / 5 // trivRdvai vajraH / kau0 3 / 2 // 33 ( devAH ) etaM triH samRddhaM vajramapazyannApa iti tatprathamaM vajrarUpaM sarasvatIti tad dvitIyaM vajrarUpaM paJcadazarca bhavati tattRtIyaM vajrarUpametena vai devAkhiH samRddhena vajreNaibhyo lokebhyo 'surAnanudanta / kau0 12 / 2 // vajro vA ApaH / za0 1 / 1 / 1 / 17 // 1 / 7 / 1 / 20 // 3 / 1 / 2 / 6 // 7 / 3 / 2 / 41 // tai0 3 / 2 / 4 / "" "" 99 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [bajA ( 466 ) vanaH paJcadazaH (stomaH) vai vjH| za0 1 / 3 / 5 / 7 // 3 / 6 / 4 / 25 // kau07|2|| 15 // 4||ss03|4|| tai02|2|7|2|| taaN02|4|2|| , paJo vai bhAnto ( yaju0 14 / 23) vajaH paJcadazaH ( yaju0 14 / 23) / sh08|4|1|10|| ,, indro ha yatra vRtrAya vajaM prajahAra / sa prahatazcaturdhA 'bhavattasya sphayastRtIyaM vA yAvA yUpastRtIyaM vA yAvadvA rathastRtIya vA yAvadvAtha yatra prAharattacchakalo 'zIryata sa patitvA zaro 'bhavattasmAccharo nAma yadazIryataivamu sa caturdhA vano'bhavat / sh01|2|4|1|| ,, vano vai sphayaH / tai01|7|10|5||3|2|9 / 10 // 3 // 2 / 10 / 1 // sh01|2|5|20|3|3|1|5||5|4| 4 / 15 // " vajo vai zaraH / za0 3 / 1 / 3 / 13 // 3 / 2 / 1 / 13 // , vajro yUpaH / za0 3 / 6 / 4 / 19 // , vajro vA eSa yadyapaH / kau010|1|| ai02|1, 3||ss04||4|| , vajro vai yUpazakalaH / sh03|8|1|5|| , vaz2o vai rathaH / tai01|3|6|1||3| 13 / 5 / 6 // za05 / 1 / 4 / 3 // , vajro vai vikngktH| sh05|2|4|18|| ,, vajro vai pazavaH / sh06|4|4|6 // 8 // 2 3 / 14 // ,, vajo vA' azvaH / / 04 / 3 / 4 / 27 // 6 / 3 / 3 / 12 // , vajro vai cakram / tai01|4|4|10|| ,, vajro vai grAvA / za0 11 / 5 / 9 / 7 // . vajro vA' Ajyam / za0 1 / 4 / 4 / 4 // , vajrastena yadaponaptrIyA vanastena yatriSTumvanastena yadvAk / ai02|16 // ,, vajo vai triSTup / sh07|4|2|24|| " baja eva vAk / ai0 2 // 21 // ,, vAgdhi vajaH / ai04|2|| Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 467 ) vaDavA] panaH vaz2o vai vssttraarH| ai0 3 / 8 // kau0 3 / 5 // za01 / 3 / 3 / 14 // go0 u03|1, 5 // , vano vA eSa ydvssttraarH| ai0 3 / 6 // ,, vo vai hingkaarH| kau0 3 / 2 // 11 // 1 // , hiGkAreNa ghnnaa'smaallokaadsuraannudt| jai0 u02|8|3|| , bajro vai mahAnAmnyaH (RcaH) / Sa03 / 11 // , vajro vai sAmidhenyaH / kau. 3 / 2,3 // 7 // 2 // , vajo vai vaizvAnarIyam (sUktam ) / ai03|14 // ,, ghajo vai yaudhAjayam (saam)| taaN07|5 / 12 // ,, zAkaro vajraH / tai0 2 / 1 / 5 / 11 // , vajrA vA' upasadaH / sh010|2|5|2|| , vajro vai triNavaH ( stomaH) / tAM0 3 / 1 / 2 // ,, AnuSTubho vA eSa vajro yatSoDazI (zastram) . kau0 17 // 1 // ,, vajro vA eSa yatSoDazI / ai04|1|| ,, vajraH SoDazI / ss03|11 // ,, vajro vai ssoddshii| go0 u02|13|| tAM0 12 / 13 / 14 // 19 / 6 / 3 // , saMvatsaro vjrH| sh03|6|4|19|| ,, saMvatsaro hi vjH| sh03|4|4|15|| , vIrya vajraH / sh01|3|5|7|| ,, vIrya vai vjrH| sh07|3|1 / 19 // ,, vo vA' ojaH / za0 8 / 4 / 1 / 20 // , aSTAdhi vajaH ai02|1|| , puro gururiSa hi vjH| tAM0 8 / 5 / 2 // , evameva vai vajaH sAdhuryadArambhaNato 'NIyAn praharaNataH sthavI yAn / pa0 3 / 4 // ., dakSiNata udyAmo hi vjH||08|5|1|13|| ,, vajeNaivaitadrakSAsi nASTrA apahanti / sh07|4|1|34|| paravA tasAdu saMvatsara' eka strI vA gaurvA bakhvA vA vijaarte| sh011|1|6|2|| Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vapanam vassaH vatsA vai daivyA adhvaryavaH / sh01|8|1|27 // " mana eva vatsaH / za011 / 3 / 1 / 1 // , ayameva vatso yo 'yaM (vAyuH) pavate / za0 12 / 4 / 1 / 11 // , amiha vai brahmaNo vatsaH / jai0 u02|13|1|| , batsA u vai yakSapatiM vardhanti yasya yete bhUyiSThA bhavanti sa hi yajJapatirvardhate / sh01|8|1|28|| bassatarI mArutyo vatsataryaH / tAM0 21 / 14 / 12 // badati yadvai vadati zasatIti vai tadAhuH / / 01 / 8 / 2 // 12 // vadhakAH ye vadhakAste 'ntarikSasya rUpam / sh05|4|5|14|| vanaspatayaH vanaspatayo vaidU / tai0 1 / 3 / 9 / 1 // , yaduno deva oSadhayo vanaspatayastena / kau0 6 // 5 // , bhojyaM vA etavanaspatInAM ( ydudumbrH)| ai07 // 33 // 8 // 16 // atho sarva' pate vanaspatayo yadudumbaraH / za07 / / / 1 // 15 // tejohavA'etadvanaspatInAM yadvAthAzakalastasmAcadA bAyA. zakalamapatakSNuvantyatha zuSyanti / sh03|7|18|| ghanaspatayo hi yakSiyA na hi manuSyA yajeran yavanaspatayo na syuH| sh03|2|29|| banaspatiH agni vnsptiH| kau0 10 // 6 // , prANo vnsptiH| kau012|| 7 // , prANo vai vanaspatiH / ai02|4, 10 // , sa (vanaspatiH) uvai payomAjanaH / kau0 10 // 6 // bandAru (paju0 12 / 42) vandAruSTe tanvaM vande'agna iti vanditA te 'haM tanvaM vande ma' ityetat / / 06 / 8 / 2 / 6 // apamam te'surA UrdhvaM pRSThebhyo nA'pazyan / te kezAnapre'vapanta / atha zmazrUNi / athoppkssii| tataste 'vAzva Ayan / parAbhavan / yasyaivaM vapanti / avADeti / atho paraiva bhvti|01|5| 6 / 1-2 // " arthatanmanurpAne mithunamapazyat / sa zmabhUNyapre'vapata / atho. papakSau / atha kezAn / tato vaisa praajaayt| prajayA pshubhiH| Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vayAMsi] vapanam yasyaivaM vapanti / pra prajayA pazubhirmithunarjAyate / tai0 1 / , atha devA Uce pRSThabhyo 'pazyan / ta upapakSAvapre 'vapanta / atha zmabhUNi / atha kezAn / tataste 'bhavan / suvarga lokmaayn| yasyaivaM Sapanti / bhvtyaatmnaa| atho suvarga lokameti / 01 / 5 / 6 / 2 // bapA zuklA vpaa| ai02114|| " AtmA dhapA / kau0 10 / 5 // " yajamAnadevatyA vai vapA / tai03|9|10|1|| , hutvA vapAmevAne 'bhidhArayati / za0 3 / 8 / 2 / 24 // ,, prAtaH pazumAlabhante tasya vapayA pracaranti / taaN05|10|9|| bapApaNI kArmaryamayyo vapAzrapaNyau bhavataH |sh03|8|2|17|| vapuH vapurhi pazavaH / ai05|6|| banayaH imA vai vanayo yadupadIkAH / sh014|1|1|| 8 // vayaH (103 / 29 / 8) prANo vai vyH| ai0 1 / 28 // " "pRthu tirazvA vayasA bRhantam" (yaju0 11 / 23) iti pRthurvA eSa (agniH) tirya vayaso bRhandhUmena (vaya dhuumH)| sh06|3|3| 19 // (yaju0 12 / 106) dhUmo vA' asya ( agneH) zravo vayaH sa nimamuSmiAloke zrAvayati / sh07|3|1 / 29 // "divya suparNa vayasA bRhantam" (yaju0 18 // 51) iti divyo vA' eSa (agniH) suparNo vayasobRhandhUmena (vayaH dhuumH)| sh09|4|4|3|| aparachandaH (yaju0 15 / 5) annaM vai vayazchandaH / sh08|5|2|6| vayaskRSchandaH (yju015|5) agnirve vayaskRcchandaH / sh08|5|2|6|| kyAsi atha yavanu saMkSaritamAsIttAni vayAsyabhavan |sh06|1||22|| , tAyo pazyataH rAjetyAha tasya SayAsi vizaH ....." purANaM vedaH / za013 / 4 / 3 / 13 // , urasa evAsya (indrasya) hadayAsviSirasavatsa zyeno 'pAThi. hAbhavazyasA rAjA / za0 12 / 7 / 1 / 6 // Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ varAhaH ( 470 ) jayasi etadvai vayasAmAjiSThaM baliSThaM yacchayenaH / za0 3 | 3 | 4 | 15 // sa ( zyenaH ) hi vayasAmAziSThaH / tAM0 13 / 10 / 14 // zyeno vai vayasAM kSepiSThaH / Sa0 3 | 8 // pazavo vai vayAMsi / za0 9 / 3 / 3 / 7 // nirRtervA etanmukhaM yadvayAMsi yacchakunayaH / ai0 2 / 15 // nirNAmau hi vayasaH pakSayorbhavato vitRtIye vitRtIye hi vayasaH pakSayornirNAmau bhavato 'ntare vitRtIye 'ntare hi vitRtIye vayasaH pakSayornirNAmau bhavataH / za0 10 | 2| 1 | 5 // devAnanu vayAM syoSadhayo vanaspatayaH / za0 1 / 5 / 2 / 4 // vayunAvid (yaju0 11 | 4 ) vayunAvidityeSa (prajApatiH) hIdaM vayunamavidant / za0 6 / 3 / 1 / 16 // "" varaH sarvaM vai varaH / za0 2 / 2 / 1 | 4 || 5 | 2 | 3 | 1 || 13 | 4 / 1 / 10 // AtmA hi varaH / tai0 3 / 12 / 5 / 7 // 99 varaNaH (vRkSavizeSaH) vAraNaM (zakuM ) pazcAdadhaM me vArayAtA' iti / za0 13 | 8 | 4 / 1 // tasmAdvaraNo bhiSajya etena hi devA AtmAnamatrAyanta tasmAt (varaNavRkSasyAgnyupazamanahetutvAt ) brAhmaNo vAraNena ( varaNavikAreNa pAtreNa ) na pibed vaizvAnarabhecchamayA iti / tAM0 5 / "" "" "" "" 99 " 3 / 10-11 // varasad eSa (sUryaH) vai varasad varaM vA etatsannanAM yasminneSa Asannastapati / ai0 4 / 20 // barAhaH agnau ha vai devA dhRtakumbhaM pravezayAMcakrustato varAhaH sambabhUva tasmAdvarAho meduro ghRtAddhi sambhUtastasmAdvarAhe gAvaH saMjAnate svamevaitadrasamabhisaMjAnate / za0 5 / 4 / 3 / 19 // pazUnAM vA eSa manyuH / yadvarAhaH / tai0 1 / 7 / 9 // 4 // varAhaM krodhaH (gacchati ) / go0 pU0 2 / 2 // "" " "" " tAM (prAdezamAtra pRthivIM ) emUSa iti varAha ujjaghAna so SsyAH (pRthivyAH ) patiH prajApatiH / za0 14 / 1 / 2 / 11 // sa (prajApatiH) vai varAho rUpaM kRtvA upanyamajjat / tai0 1 / 1 / 3 / 6 // Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 471 ) varuNaH ] variSazchandaH ( yaju0 15 / 4 ) antarikSaM vai varivakhandaH / za0 8 5 / 2 / 3 // variSThA saMvat (yaju0 11 / 12 ) iyaM ( pRthivI ) vai variSThA saMkt / za0 6 / 3 / 2 / 2 // varuNaH ( ApaH ) yazca kRtvA 'tiSThastadvaraNo 'bhavattaM vA etaM varaNaM santaM varuNa ityAcakSate parokSeNa / parokSapriyA iva hi devA bhavanti pratyakSadvipaH / go0 pU0 1 / 7 // "1 36 " " " 93 " " .19 "3 39 " 33 "" " 33 55 " varuNo vai jumbakaH ( yaju0 25 / 9 ) / za0 13 / 3 / 6 / 5 // tai0 3 / 9 / 15 / 3 // rAtrirvaruNaH / ai0 4 / 10 // tAM0 25 10 | 10 // vAruNI rAtriH / tai0 1 7 / 10 / 1 // / yaH prANaH sa varuNaH / go0 u0 4 / 11 // yo vai varuNaH so 'gniH / za0 5 / 2 / 4 / 13 // yo vA agniH sa varuNastadapyetadRSiNokaM tvamagne varuNo jAyase yaditi / ai0 6 / 26 // atha yatraitatpradIptataro bhavati / tarhi haiSa ( agniH ) bhavati varuNaH / za0 2 / 3 / 2 / 10 // sa yadagnirghorasaMsparzastadasya vAruNaM rUpam / ai0 3 | 4 // varuNyo vA eSa yo 'gninA to 'thaiSa maitro ya USmaNA zvataH / za0 5 / 3 / 2 / 8 // yaH (arddhamAsaH ) apakSIyate sa vrunnH| tAM0 25 | 10 | 10 // yaH (ardhamAsaH) evApUryate sa varuNaH / za0 2 / 4 / 4 / 18 // klomA varuNaH / za0 12 / 9 / 1 / 15 / zrIvai varuNaH / kau0 18 / 9 // varuNaH ( zriyaH ) sAmrAjyam (Adatta) / za0 11 / 4 / 3 / 3 // dyAvApRthivI vai mitrAvaruNayoH priyaM dhAma / tAM0 14 / 2 / 4 // ayaM vai (pRthivI ) loko mitro 'sau (culokaH ) varuNaH / za0 12 / 9 / 2 / 12 // spAno varuNaH / za0 12 / 9 / 1 / 16 // Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [varuNaH ( 472 ) varuNaH (yaju0 14 / 24) apAno varuNaH / za0 8 / 4 / 2 / 6 // 12 / 9 / 2 / 12 // , yonireva varuNaH / sh012|9|1|17|| , varuNo dkssH| sh04|1|4|1|| varuNa eva savitA / jai0 u04| 27 // 3 // sa vA eSo (sUryaH)'paH pravizya varuNo bhavati / kau018|| _varuNa AdityaiH (udkraamt)| ai01|| 24 // varuNa AdityaiH (vydrvt)| za0 3 / 4 / 2 / 1 // saMvatsaro varuNaH / za0 4 / 4 / 5 / 18 // saMvatsaro hi vrunnH| za0 4 / 1 / 4 / 10 // kSatraM varuNaH / kau07|10|| 12 // 8 // sh04|1|4|1|| go0 u06|7|| kSatraM vai varuNaH / sh02|5|2|6, 34 // kSatrasya rAjA varuNo'dhirAjaH / nakSatrANAM shtbhissgvsissttH| tai03|1|2|7|| indrasya (= "varuNasya"iti sAyaNaH) zatabhiSacha (nksstrm)| tai01|5|1|5|| indra uvai varuNaH sa u vai payobhAjanaH / kau0 5 / 4 // ,, indro vai varuNaH sa u vai payobhAjanaH / go0 u0 1 // 22 // , tadyadevAtra payastanmitrasya soma eva varuNasya / za0 4 / 1 / 4 / 1 // vAruNaM yavamayaM caruM nirvapati / te01|7|2|6|| vAruNo yavamayazvaruH / sh05|2|4| 11 // , varuNyo ha vA' agre yavaH / sh02|5|2|1|| varuNyo yavaH / / 04 / 3 / 1 / 11 // nivaruNatvAya (= "varuNakRtavAdhaparihArAya" iti sAyaNaH) eva yvaaH| t018|9|17|| (upasahevatArUpAyA iSoH) varuNaH parNAni / ai01|25 // yatpazcAdvAsi varuNo rAjA bhUto vAsi (pratIcI dig varuNo 'dhipatiH -atharvavede 3 / 27 / 3) / jai0 u03 / 21 // 2 // // eSA ( uttarA) vai varuNasya dicha / te 3 / 8 / 20 / 4 // Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 473 ) gharuNaH] paNaH ya? yajJasya duriSTaM tadvaruNo gRhNAti / tAM0 13 / 2 / 4 // 15 / 1 / 3 // yasya (IjAnasya ) duriSTaM bhavani varuNo 'sya tad gRhAti / 04 / 5 / 1 / 6 // varuNena ( yajJasya ) duriSTaM (shmyti)| tai01|2|5|3|| varuNaH ( yajJasya) sviSTam (paati)|ai03| 38 // 7 // 5 // satyAnRte vrunnH| tai01|7|10|4|| anRte khalu vai kriyamANe varuNo gRhAti / tai01|7|2|6|| varuNo vA etaM gRhNAti yaH pApmanA gRhIto bhavati / za0 12 / 7 / 2 / 17 // varuNyaM vA' etattrI karoti yadanyasya satyanyena carati / za0 2 / 5 / 2 / 20 // (anaDahI vahalA) yatnI satI vahasyadharmeNa, tadasyai vAruNa rUpam / 205 / 2 / 4 / 13 // varuNa ! dharmaNAM pate / te0 3 / 11 / 4 / 1 // varuNa (evainaM) dharmapatInAM (suvte)| tai01|7|4|2|| varuNo vA' ArpayitA / sh05|3|4|31|| , savo vai devAnAM varuNaH / sh05|3|1|5|| varuNo 'napatiH / za0 12 / 7 / 2 / 20 // varuNaH samrA sannATpatiH / tai0 2 / 5 / 7 / 3 // za0 11 / 4 / 3 / 10 // varuNo vai devAnA rAjA / za0 12 / 8 / 3 / 10 // virAra varuNasya pattI / go0 u02|9|| atha yadapsu varuNaM yajati sva evainaM tadAyatane prINAti / kau0 / 4 // apasu vai vrunnH| te01|6| 5 / 6 // tasya (prajApateH ) yad retasaH prathamamudadIpyata tadasAvAdityo 'bhavadyad dvitIyamAsIttad bhRgurabhavattaM varuNo nyagRhIta tasmAtsa bhRgubAruNiH / ai03| 34 // , varuNasya vai suSuvANasya bhagoM 'pAkrAmassa dhApatad bhRgusta. Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [varuNaH ( 474 ) tIyamabhavacchrAyantIyaM tRtIyamapastRtIyaM prAvizat / tAM0 18.9.1 // gharuNaH yo ha vA' ayamapAmAvataH sa hAvabhRthaH sa haiSa varuNasya putro vA bhrAtA vA / sh012|6|2|4|| varuNyo vA' avbhRthH| sh04|4|5|10|| , etA vA' apAM varuNagRhItA yAH syandamAnAnAM na syndnte| sh04|4|5|10|| varuNyA vA' etA Apo bhavanti yAH syandamAnAnAM na syandante / sh05|3|4|12|| varuNasya vA abhiSicyamAnasyApa indriyaM vIrya niranan / ta. suvarNa hiraNyamabhavat / tai0 1 / 8 / / / 1 // , varuNyo vai granthiH / sh01|3|1|16|| varuNyo hi granthiH / sh05|2|5|17|| varuNyA vA' eSA yadrajjuH / sh03|2|4|18||3|| 7 // 4 // 1 varuNyA vai yajJe rjjuH| sh06|4|3|8|| varuNyA (='varuNapAzAtmikA' iti sAyaNaH) rajjuH / sh01|3|1 / 14 // vAruNo vai pAzaH / tai0 3 / 3 / 10 / 1||sh06|7|3|8|| atheyameva vAruNyAgA 'gItA / jai0 u01 / 52 // 9 // vAruNa ekakapAlaH puroDAzo bhavati / sh04|4|5|15|| ( zrIH) vAruNaM dazakapAlaM puroDAzaM (apshyt)| za0 11 / 4 / 3 / 1 // vAruNo dazakapAlaH ( pugeddaashH)| tAM0 21 / 10 / 23 // sa ( indraH) etaM varuNAya zatabhiSaje bheSajebhyaH puroDAzaM dazakapAlaM niravapat kRSNAnAM vIhINAm / tai03|1|5|9|| taddhi vAruNaM yatkRSNaM (vaasH)| sh05|2|5|17|| varuNasya sAyam kAlaH) Asavo 'pAnaH / tai01|5|3|1|| khalaterSiklidhasya zuklasya piGgAkSasya mUrkhana juhoti etabai varuNasya rUpam / tai0 3 / 9 / 15 / 3 // Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 475 ) varuNapradhAsAH] baruNaH zuklasya khalaterviklidhasya piGgAkSasya mUrdhani juhotyetadvai varuNasya rUpam / za0 13 / 3 / 6 / 5 // vAruNo vA azvaH / tai0 2 / 2 / 5 / 3 // 3 / 8 / 20 / 3 // varuNo ha vai somasya rAjho 'bhIvAkSi pratipipeSa tadazvayattato 'zvaH samabhavat / sh04|2|1|11|| (prajApatiH) vAruNamazvaM (aalipst)| sh06|2|1|5|| sa hi vAruNo yadazvaH / za0 5 / 3 / 1 / 5 // eSa vai pratyakSaM varuNasya pazuryanmeSaH / za0 2 / 5 / 2 / 16 // , vAruNI ca hi tvASTrI cAviH / za0 7 / 5 / 2 / 20 // , yazo vai vaissnnuvaarunnH| kau016 / 8 // ,, . varuNasavo vA' eSa yadrAjasUyam / za0 5 / 3 / 4 / 12 // , yo rAjasUyaH / sa varuNasavaH / tai0 2 / 7 / 6 / 1 // maitro vai dakSiNaH / vAruNaH savyaH / tai0 1 / 7 / 10 1 // gharuNyA vA' etA oSadhayo yAH kRSTe jAyante 'thaite maitrAyannA myAH / sh05|3|3|8|| " varuNyA vA' eSA (zAkhA) yA parazuvRkNAthaiSA maitrI (zAkhA) yA khayamprazarNAi / za0 5 / 3 / 2 / 5 // varuNyaM vA' etadyanmathitaM (AjyaM) arthatantraM yatsvayamuditam / za0 5 / 3 / / 6 // etadvA' avaruNyaM yanmaitram / za0 3 / 2 / 4 / 18 // , sa (varuNaH) abravIdyaho na kazcanA'vRta tadahamparihariSya iti / kimiti / apadhvAntaM sAmro vRNe 'pazavyamiti / jai0 u01| 52 // 8 // baruNapraSAsAH tadyanyeva (prajApatinA sRSTAH prajAH) varuNasya yavAn prAdastasmAdaruNapraghAlA nAma / za0 2 / / 2 / 1 // yadAdityo varuNarAjAnaM vrunnprghaasryjt| tabaruNa praghAsAnAM varuNapraghAsatvam / tai0 1 / 4 / 10 / 6 // varuNaghAla prajApatiH / prajA varuNapAzAtprAmucatA asyAnamIvA akilviSAH prajA: prAjAyanta [ sh02| 5 / 3 / 1 // Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [varSAH ( 476 ) varuNapraghAsAH ayameva dakSiNa uruvrunnprghaasaaH| za0 11 / 5 / 2 / , yavaruNapraghAsairyajate varuNa eva tarhi bhavati varuNasyaiva sAyujya salokatAM jayati / sh02|6|4|8|| varuNasAma etena vai varuNo rAjyamAdhipatyamagacchadrAjyamAdhipatyaM gacchati varuNasAnA tuSTuvAnaH / tAM0 13 / 9 / 23 // vastrayaH ahorAtrANi vai varUtrayo'horAtraihIda sarva vRtam / sh06| 5 / 4 / 6 // vareNyam agnirvai vareNyam / jai0 u04 / 28 // 1 // , Apo vai vareNyam / jai0 u0 4 / 28 / 1 // , candramA vai vareNyam / jai0 u0 4 / 28 / 1 // varSaH sUryasya vaca'sA / taaN01|3|5||1| 7 / 3 // , sUryasya varcasA (tvAbhiSizvAmIti ) / za0 5 / 4 / 2 / 2 // , tato 'smin ( agnau) etadvarva Asa / sh04|5|4|3|| , varko vA' etadyaddhiraNyam / sh03|2|4|9|| ,, vargoM vai hiraNyam / tai0 1 / 8 / 9 / 1 // ,, yadvai varcasvI karma cikIrSati zaknoti vai tatkartum / za05 / 2 / 5 / 12 // voM dvAviMzaH ( yaju. 14 / 23) saMvatsaro vAva vargoM dvAvichazastasya dvAdazamAsAH sapta'rtavo dve'ahorAtre saMvatsara eva voM dvAvi-zastadyattamAha varca iti saMvatsaro hi sarveSAM bhUtAnAM varcasvitamaH / sh08|4|1|16 // varNAH catvAro vai varNAH / brAhmaNo rAjanyo vaizyaH zUdraH / za0 5 / / 4.9 // varSAH (RtuH) yadvarSati tadvarSANAm (ruupm)| za0 2 / 2 / 3 // 8 // , tasya ( Adityasya) rathaprotazcAsamarathazca (yaju0 15 / 17) senAnIgrAmaNyAviti vArSiko tAvRtU / sh08|6|118|| , yadA vai varSAH pinvante 'thainAH sarve devA sarvANi bhUtAnyupa. jIvanti / za0 14 / 3 / 3 / 22 // , mallo vai varSasyezate / sh09|1|21|| Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 477 ) au] varSA: SabhiH pArjanyairvA mArutairvA (pazubhiH) varSAsu (yjte)| za013 / 5 / 4 / 28 / / , varSa sAvitrI / go0 pU0 1 1 33 // , varSA vai sarva RtavaH / sh02|2|3|7|| , varSA ha tveva sarveSAmRtUnA rUpam / za0 2 / 2 / 3 / 7 // , varSAH puccham (sNvtsrsy)| tai03 / 11 / 10 / 4 // , varSA uttaraH (pakSaH sNvtsrsy)| tai03 / 11 / 10 / 3 // , varSA eva yazaH / go0 puu05|15|| ,, varSA udAtA tasmAdyadA balavadvarSati sAmna ivopabdiH kriyate / za011 / 2 / 7 / 32 // ,, (prajApatiH) varSAmudgItham ( akarot) / jai0 u01 / 12 / 7 , varSA udgIthaH / Sa03 / 1 // , varSAzaradau sArasvatAbhyAm (avrundhe)| za0 12 / 8 / 2 / 34 // , varSAbhirRtunAdityAH stome saptadaze stutaM vairUpeNa vizaujasA / tai02|6| 16 / 1-2 // , varSA hyasya (vaizyasya ) RtuH / tAM06 / 1 / 10 // ,, tasmAdvaizyo varSAsvAdadhIta / viDDhi varSAH / (vRSTizabdamapi pshyt)| sh02|1|3 / 5 // ,, zrotra yetat pRthivyA yvlmiikH| tai01|1|3|4|| . Urja vA eta rasaM pRthivyA upadIkA udvihanti yavalmIkam / mniit01|1|3|4|| , prAjApatyo vai valmIkaH / te03|7|2|1|| valmIkavapA iyaM (pRthivI) vai valmIkavapA / sh06|3|3|5|| pazA yazamasravatsA vazA 'bhavattasmAtsA haviriva / ai0 3 / 26 // ,, yadA na kazcana rasaH paziSyata tata eSA maitrAvaruNI vazA samabhavattasmAdeSA na prajAyate rasAddhi retaH sambhavati retasaH pazavastadyadantataH samabhavattasmAdantaM yajJasyAnuvartate / za0 4 / 5 / 1 / 9 // " sA hi maitrAvaruNI yvshaa| sh05|5|1|19|| , vazAmanUbandhyAmAlabhate / za0 2 / 4 / 4 / 14 // Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vaSaTkAraH ( 478 ) vazA vazAmAlabhante / tAmAlabhya saMjJapayanti saMjJapyAha vapAmutkhi. detyutkhidya vapAmanumarza garbhamaSTavai brUyAtsa yadi na vindanti kimAdriyeran yadhu vindati tatra prAyazcittiH kriyate / sh04|5|2|1|| , iyaM (pRthivI) vai vazA pRzniH / za0 1 / 8 / 3 / 15 // ,, iyaM (pRthivI) vai vazA pRznididamasyAM mUli cAmUlaM cAnnAcaM pratiSThitaM teneyaM vazA pRzniH / 05 / 1 / 3 / 3 // vazIkaraNam ( bhUtavazIkaraNAt ) paJca hAsya kArSApaNA bhavanti vyayakRtAzca punarAyanti mUlamazUnyaM kuryAt / sA0vi0 (vazIkRtAH) jambhakAH bhUtavizeSAH) hAsya sArva.. kAmikA bhavanti / saa0vi03|7:5|| tena (dravyeNa) anulimpedavAMzaM (liGga) ca ni tvA nakSya vizpata ityetenAsya vezasthAH (=vezyAH) pravajitA: (patikulAnnirgatAH svairAcAriNyaH) ca vazyA bhavanti / sA0 vi02|6|4|| vaSaTkAraH sa vai paugiti karoote / vAgvai vaSaTkAro vAto reta evaitasiJcati SaDitya'tavo vai SaT tahatuSvevaitadretaH sicyate tahatavo retaH siktamimAH prajAH prajanayanti tasmAdeSaM vaSaTkaroti / za0 1 / 7 / 2 / 21 // vAk ca vai prANApAnau ca vaSaTkAraH / ai0 3 // 8 // vAk ca ha vai prANApAnau ca vssttkaarH| go0 u03|6|| tasyai (vAce) dvau stanau devA upajIvanti svAhAkAraM ca vaSaTkAraM ca / za0 14 / 8 / 9 / 1 // prANo vai vssttkaarH| sh04|2|1 / 29 // eSa eva vaSaTkAro ya eSa (sUryaH) tapati / sh01|7| 2 // 11 // eSa vaM vaSaTkAro ya eSa (sUryaH) tapati / za0 11 / 2 / 2 / 5 // yaH sUryaH sa dhAtA sa u eva vaSaTkAraH / ai0 3 / 48 // , yo dhAtA sa vaSaTkArA / ai0 3 / 47 // Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 472 ) vaSaTkAraH nimeSo vaSaTkAraH / tai0 2 / 1 / 5.9 // " " 39 99 "" "" :: 99 17 15 39 vasantaH ] zrayo vai vaSaTkArA vajro dhAmacchadritaH / ai0 3 / 7 // zrayo vai vaSaTkArA vajro dhAmacchadritaH / sa yadevozcairbalaM vaSaTkaroti sa vajraH... atha yaH samaH saMtato nirmANacchatsva dhAmacchat .. atha yenaiva SaT parApnoti sa riktaH / go0 u03 / 3 // vajro vai vaSaTkAraH / ai0 3 / 8 // kau0 3 / 5 // za0 1 / 3 / 3 / 14 / / go0 u0 3 / 1,5 // vajro vA eSa yadvaSaTkAro yaM dviSyAttaM dhyAyedvaSaTkariSyaMstasminneva taM vajramAsthApayati / ai0 3 // 6 // "" ......... deveSurvA eSA yadvaSaTkAraH / tAM0 8 / 1 / 2 // devapAtraM vA' eSa yadvaSaTkAraH / za0 1 / 7 / 2 / 13 // devapAtraM vA etadyadvaSaTkAraH / ai0 3 / 5 // devapAtraM vai vaSaTkAraH / go0 u0 // 1 // ai0 3 | 8 // tasya vA' etasya brahmayajJasya catvAro vaSaTkArA yadvAto vAti yadvidyotate yatstanayati yadavasphUrjati tasmAdevaMvidvAte vAti vidyotamAne stanayatyavasphUrjatyadhIyItaiva vaSaTkArANAmacchamkedakArAya / za0 11 | 5 | 6 / 9 // vaSaTkAro haiSa paro'kSaM yadveTakAraH / za09 | 3 | 3 | 14 // vasatIvaryaH (ApaH ) tadAsu vizvAndevAnsaMvezayatyete vai vasatAM varaM tasmAdvasatIvarSo nAma / za0 3 / 9 / 2 / 16 // "" ete eva vaSaTkArasya priyatame tanU yadojazca sahazca / kau0 3 / 5 // ojazca ha vai sahazca vaSaTkArasya priyatame tamvau / vasantaH (RtuH ) etau (madhuzca nAdhavazca ) eva vAsantiko ( mAsau ) sa yadvasanta' oSadhayo jAyante vanaspatayaH pacyante teno haitau madhuzca mAdhavazca / za04 3 / 1 / 14 // tasya (agneH ) rathagRtsazca rathaujAzca (yaju0 15 / 15) senAnIgrAmaNyAviti vAsantiko tAvRtU / za0 8 / 6 / 1 / 16 // Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vasavaH ( 480 ) vasantaH yadeva purastAdvAti tadvasantasya ruupm| sh0212|| 3 // 8 // , tasya (saMvatsarasya) vasanta eva dvAra hemanto dvAraM taM vA'eta saMvatsara svarga lokaM prapadyate / sh01|6|1|19|| mukhaM vA etahatUnAM yadvasantaH / tai01|1|2|6-7|| tasya (saMvatsarasya) vasantaH ziraH / tai03 / 11 / 10 / 2 // Urvai vsntH| ai04|26|| vasanta AgnIdhrastasmAdvasante dAvAzcarAnta tayagnirUpam / za0 11 / 2 / 7 / 32 // vasantaH samiddho 'nyAnRtUnsAmandhe / za0 1 / 3 / 4 / 7 // vasanto vai samit / zaM0 1 / 5 / 3 / 9 // samidho yajati vasantameva vasante vA idaM sarva samidhyate / kau034|| vasanto hiGkAraH / Sa0 3 / 1 // sa (prajApatiH) vasantameva hikAramakarot / jai0 u0 1 / 12 // 7 // SabhirAgneyaH (pazubhiH) vasante (yajate ) / za0 13 / 5 / 4 / 28 // vasantena nA devA vsstrivRtaastutm|rthntrenn tejasA / havirindre vayo ddhuH| tai0 2 / 6 / 19 / 1 // vasanta eva bhargaH / go0 pU0 5 / 15 // , vasantovai braahmnnsytuH| tai01|1|2||6||sh013|4|1|3|| , tasmAbrAhmaNo vasanta' AdadhIta brahma hi vasantaH / za0 2 / vasavaH katame vasava iti / agnizca pRthivI ca vAyuzcAntarikSaM cAdi tyizca dyozca candramAzca nakSatrANi caite vasava ete hIda sarva vAsayante te yadidasarva vAsayante tasmAdvasava iti / / 011 / 6 / 3 / 6 // prANA vai vasavaH / prANA hIdaM sarva vasvAdadate / jai0 u04 / 2 // 3 // , prANA vai vasavaH / tai032|3|3||3|2|5|2|| Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 481 ) vasiSThaH basavaH gAyatrI vasUnAM patnI / go0 u0 2 ! 9 // " vasavastvA gAyatreNa chandasA saMmRjantu / tAM0 1 / 2 / 7 // , ghasavo gAyatrI samabharan / jai0 u0 1 / 18 / 4 // ,, vasavastvA purastAdabhiSiJcantu gAyatreNa chandasA / tai0 2 / 7 / 15 / 5 // athainaM (indra) prAcyAM dizi vasavo devAH......abhyaSiJcan... sAmrAjyAya / ai08|14|| agnirvasubhirudakAmat / ai0 1 / 24 // vasava eva bhargaH / go0 pU0 5 / 15 // vasUnAmeva prAtaHsavanam / za0 4 / 3 / 5 / 1 // vasUnAM vai prAtaHsavanam / kau0 16 / 1 // 30 // 2 // athemaM viSNuM yajJaM tredhA vyabhajanta / vasavaH prAtaHsavana rudrA mAdhyandina savanamAdityAstRtIyasavanam / za0 14 / 1 / 1 / 15 // taM ( AdityaM) vasavo 'STakapAlena ( puroDAzena ) prAtaHsavane 'bhiSajyan / tai0 1 / 5 / 11 / 3 // vasantena nA devA vasavastrivRtAstutam / rathantareNa tejasA / havirindre vayo dadhuH / tai0 2 / 6 / 19 / 1 // , vasUnAM vA etadrUpam / yattaNDulAH / tai0 3 / 8 / 14 / 3 // ,, vasavo vai rudrA AdityA straavbhaagaaH|tai0 3131917 / / , vasUnA zraviSThAH (nakSatram ) / tai0 1 / 5 / 1 / 5 // aSTau devA vasavaH somyAsaH / catasro devIrajarAH zraviSThAH / te yazaM pAntu rajasaH purastAt / saMvatsarINamamRta, svasti / tai03|1|2|6|| 'sA paramaM vA etadannAdyaM yadvasA / za0 12 / 8 / 3 / 12 // 'siSThaH ( yaju* 13 / 54 ) yadvai nu zreSThastena vasiSTo'tho yadvastRtamo vasati teno'eva vasiSThaH / za0 8 / 1 / 1 / 6 // ,, yena vai zreSThastena vasiSThaH (hiGkAraH) go0 u0 3 / 6 // , Sa (prajApatiH) vai vasiSThaH (=sarvazreSTha iti saaynnH)| sh02|4|4|2|| Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vasordhArA ( 482 ) vasiSThaH prajApatirvai vasiSThaH / kau0 25 / 2 / / 26 / 15 // ,, (yaju0 13 / 54) prANo vai vasiSTha RSiH / sh08|1|1|6|| , sA ha vAguvAca / (he prANa) yadvA' ahaM vasiSThAsmi tvaM tadvasiSTho 'sIti / za0 14 / 9 / 2 / 14 // (R0 2 / 6 | 1) agni devAnAM vsisstthH| ai01 / 28 // vasiSTho vA etaM (indrakratunna Abhareti pragAthaM) putrahato (nIlakaMThIyaTIkAyute mahAbhArate, AdiparvaNi, a0 176) 'pazyat la prajayA pazubhiH prAjAyata |taaN04|7|3||824|| vasiSThasya janitre (sAmanI ) bhavato vasiSThovA ete putrahataH sAmanI apazyat sa prajayA pshubhiHpraajaayt|taaN0 19 / 3 / 8 // , tato vai vasiSThapurohitAbharatAH praajaaynt| tAM0 15 / 5 / 24 // vasiSThayajJaH "dAkSAyaNayajJaH" zabdaM pshyt|| vasiSThA vAgvai vasiSThA / sh014|9|2|2|| vasu pazavo vasu / sh03|7| 3 / 11, 13 // ,, pazavo vai vasu / tAM0 7 / 10 / 17 // 13 / 11 / 2 // vasuH (yaju. 1 / 2) yajJo vai vsuH| sh01|7|1|6, 14 // " sa eSo ( agniH) 'tra vasuH / sh09|3|2|1|| ,, vasurantarikSasat (yaju0 12 / 14) / sh0514|3 / 25 // vasurantarikSasat (yaju0 12 / 14) vAyurvai vasurantarikSasat / za0 6 / 7 / 3 / 11 // , eSa (sUryaH) vai vasurantarikSasad / ai0 4 / 20 // vasudheyaH indro vsudheyH| za0 1 / 8 / 2 / 16 // vasuvaniH agnirve vasuvaniH / sh.1|8|2|16|| vasordhArA atraiva sarvo 'gniH saMskRtaH sa eSotra vasustasmai devA etAM dhArAM prAgRhaMstayainamaprINastadyadetasmai vasavaH etAM dhArAM prAgRhaMstasmAdenAM vsodhrityaacksste|sh09|3|2|1|| tadyadeSA vasumayI dhArA tasmAdanAM vsordhaaretyaacksste| sh09| 3 / 2 / 4 // agnAviSNU iti vasodhArAyAH (rUpam ) / tai0 3 // 1 // 9 // 9 // tasyai vA' etasyai vasordhArAyai / dhauravAtmA / za0 9 / 3 / 3 / 15 // Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (483 ) vAk basodhIrA ( vasordhArAyai ) abhrmuudhH| za0 9 / 3 / 3 / 15 // , (vasodhIrAyai) vidyutstanaH / sh09|3|3| 15 // bahiH vahirvA anavAn / tai0 1 1 / 6 / 10 // 1 / 8 / 2 / 5 // pAH yadavRNottasmAdvAH (jalam) / sh06|1|1|9|| pAka vAgvai gIH (yju012| 68) / sh07|2|2|5|| " vAgvai dhenuH / go0 pU0 21 21 // tAM0 18 / 9 / 21 // ,, vAcaM dhenumupAsIta / tasyAzcatvAra stanAH svAhAkAro vaSa TkAro hantakAraH svadhAkArastasyai dvau stano devA upajIvanti svAhAkAraM ca vaSaTkAraM ca hantakAraM manuSyAH svadhAkAraM pita rastasyAH prANa RSamo mano vatsaH / sh014| 8 / 9 / 1 // ., vAgvai zabalI (= 'kAmadhenuH' iti saaynnH)| tAM0 21 / 3 / 1 // ,, vAk srsvtii| za0 7 / 5 / 1 / 31 // 11 / 2 / 4 / 6 // 12 / 9 / 1 / 13 // , vAktu sarasvatI / ai03 : 1 // , vAgeva sarasvatI / ai0 2 / 24 // 6.7 // , vAgghi srsvtii| ai03|2|| , vAgvai srsvtii| kau0 5 / 2 // 12 // 8 // 14 / 4 // taaN06| 7 / 7 // 16 / 5 / 16 // za0 2 / 5 / 4 / 6 // 3 / 9 / 1 / 7 // tai01 / 3 / 4 / 5 // 3 / 8 / 11 / 2 // go0 u0 1 // 20 // , vAgvai sarasvatI pAvIravI / ai0 3 / 37 // , sarasvatI vAcamadadhAt / tai0 1 / 6 / 2 / 2 // , atha yatsphUrjayanvAcamiva vadandahati tadasya ( agneH ) sAra svataM rUpam / ai03 / 4 // , sA ( vAk ) UodAtanodyathApAM dhArA saMtataivam ( sarasvatI [nadI]-vAk // sarasvatIzabdaM pazyata ) / tAM0 20 / 14 // 2 // , vAgvai smudrH|07|7|9|| , vAgvai samudro manaH samudrasya ckssuH| taaN06|4|7|| , bAgvai samudro (R04|58/1) na vai vAkkSIyate na samudra kssiiy| ai05|16|| ,, bAgvaisarindrA (yju011|)|08|5|2|4|| Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ vAk (484 ) vAk vAgvai sariram ( yaju0 13 / 53 ) / za0 7 / 5 / 2 / 53 // ,, vAgvai somakrayaNI (gauH) nidAnena / sh03|2|4|10, 15 // ,, vAgvA' eSA nidAnena yatsAhasrI ( gauH ) tasyA etat sahasraM vAcaH prajAtan / sh04| 5 / 8 / 4 // , tadAhuH kiM tatsahasram (R06| 69 / 8) itIme lokA ime vedA atho vAgiti brUyAt / ai06 / 15 // ,, vAgvai sinIvAlI ( yaju011 / 55 ) / sh06|5|1|6|| ,, vAk sAvitrI / go0 pU0 1 / 33 // jai0 u0 4 / 27 / 15 // ,, vAgvai sArparAjJI / kau0 27 / 4 // , vAgava suparNI ( maayaa)| za0 3 / 6 / 2 / 2 // ,, vAgvAva zatapadI pa0 1 // 4 // ,, vAgvai revatI / za0 3 / 8 / 1 / 12 // , vAgaSADhA / sh06|5 / 3 / 4 // 7 // 5 // 1 // 7 // " vAgvA' aSADhA / sh07|4|2| 34 // 8 / 5 / 4 / 1 / , vAgvai pathyA svastiH / kau0 7 / 6 // za0 3 / 2 / 3 / 8 // 4 // 5 / 1 / 4 // , vAgdhyeSA (pathyA svastiH ) / za0 3 / 2 / 3 / 15 // ,, jUrasi (yaju0 4 / 17), (jUH) ityetat ha vA asyAH (vAcaH) ekaM nAma | sh03|2|4|11|| , tasyai (vAce) juhuyAd bekurA nAmAsi / taaN06|7|6|| , vAgvai dhiSaNA (yaju0 11 / 61) / sh06|5|4|5|| ,, vAgvai tiH (yaju013 / 58) vAcA hadI sarva manute / sh08|1|2|7|| " vAgva bRhtii| sh014|4|1| 22 // , yadasyai vAco bRhatyai patistasmAd bRhaspatiH / jai0 u0 2 / 2 / 5 // , bRhaspatiH (pavainaM) vAcAM (suvate) / te01|7|4|1|| ,, atha bRhaspataye ghAce / nevAraM varu nirvapati / za0 5 / 3 / 3 / 5 // , vAgvai rASTrI / ai0 1 // 16 // ,, iyaM (pRthivI) vai vAgado (antarikSama) mmH| ai0 5 / 33 // , iyaM (pRthivI) vai vAk / za0 4 / 6 / 9 / 16 // Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 485 ) vAk] vAk vAgiti pRthivI / jai0 u0 4 / 22 // 11 // , vAgevAya (pRthivI-) lokaH / sh014| 4 / 3 / 11 // , vAgityantarikSam / jai0 u04 / 22 / 11 // ,, vAgiti dyauH| jai0 u04|22| 11 // , vAgvai lokampRNA (issttkaa)| sh08|7|2|7|| , vAgvai virAT / za0 3 / 5 / 1 / 34 // , vAgvai vizvAmitraH / kau0 10 / 5 // 15 // 1 // 29 // 3 // vAgvai vizvakarma'rSiH ( yaju0 13 / 58) vAcA hIdacha sarva kRtam / sh08|1|2|6 // vAgeva sazrastupchandaH (yaju0 15 / 5) / sh.8|5|2|5|| vAgvA anuSTup / ai01| 28 // 3 / 15 // 6 / 36 // sh01| 3 / 2 / 16 // 8 / 7 / 2 / 6 // go. u06|16|| , vAganuSTup / kau0 5 / 6 // 7 / 9 // 26 // 1 // 27 / 7 // za0 10 / 3 / 1 / 1 // tai0 1 / 8 / 8 / 2 // tAM0 5 ! 7 // 1 // ,, mahiSI hi vAk / sh06|5|3|4|| 5. vAgityak / jai0 u01|9|2|| , vAgRka / jai0 u0 4 / 23 / 4 // ,, sA yA sA vaugRk sA / jai0 u0 1 ! 25 // 8 // , vAgeva'gvedaH / sh014|4|3|12|| ,, vAgeva'rvazca sAmAni ca / mana eva yajUSi / sh04|6| vAgbrahma / go0 pU0 2 / 10 (11) // ,, vAgghi brahma / ai02|| 15 // 4 / 21 // ,, vAgvai brahma / ai06|3|| za0 2 / 1 / 4 / 10 // 14 / 4 / 1 / 23 // 14 / 6 / 10 / 5 // , vAgiti tad brahma / jai0 u0219|6|| , sA yA sA vAgbrahmaiva tat / jai0 u02|13|2|| , brahmaiva vAcaH paramaM vyoma / te0 3 / 9 / 5 / 5 // " vAgvai brahma ca subrama ceti / ai06|3|| , vAgvai subrhmnnyaa| ai06|3|| " vAguktham / ss01|5|| Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vAra vAk vAgdhi zastram / ai0 3 / 44 // ,, vAk zaMsaH / ai0 2 / 4 // 6 / 27, 32 // go0 u06 / 8 // " vAgvai rathantaram / ai04 / 28 // " vAgrathantaram / taaN07|6|17|| , vAgvai tvaSTA vAgdhIdaM sarve tASTIva / ai02|4|| , vAgvai dadhyaGGAtharvaNaH ( yaju0 11 / 33 // ) / sh06|4| ,, vAgvA arbudam / tai036 816 // 3 // ,, vAgvai bhargaH / za0 12 / 3 / 4 / 10 // , vAgeva bhargaH / go0 pU0 5 / 15 // ., vAgvA uttaranAbhiH / za0 14 / 3 / 1 / 16 // " vAgudayanIyam / kau07 // 9 // " vAgvAmabhRt / za07 / 4 / 2 / 35 // ,. vAgvai zarma (R03|13|4)| ai02| 40 // , vAgvai strak / za06 / 3 / 1 // 8 // , vAgevAdAbhyaH (grahaH) / za0 11 / / 6 / 1 // , vAgvai sItAsamaraH / za07 / 2 / 3 / 3 // , vAgitiM zrotram / jai0 u0 4 / 22 / 11 // , vAgvA indrH| kau02|7||13||5|| , vAgdhyaindrI / ai02|26 // , etaddha vA indrAgnyoH priyaM dhAma yadvAgiti / ai06 / 7 // go0 u05|13|| ,, animeM vAci shritH| tai0 3 / 10 / 8 // 4 // ,, sA yA sA vAgagnissaH / jai0 u01|28|3|| , sAyA sAvAgAsItso 'gnirabhavat / jai0 u02|2|1|| ,, yA vAk so 'gniH / go0 u04|11|| , bAgevAniH / sh03|2|2|13|| , vAgvA agniH / sh06|1|2|28|| jai0 u03|2|5|| , tapo me tejo meM unmmevaadd'me| to tvayi (apnii)| jai0 u. 3 / 20 / 16 // , bAgvAM asya ( agneH 1) svo mahimA ||2|17 // Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 487 ) vA] mAda vAgvA' asya (prajApateH) svo mhimaa| za0 2 / 2 / 4 / 4 // , prajApatirvA idameka AsIttasya vAgeva svamAsIdvAga dvitIyA sa pekSatemAmeva vAcaM visRjA iyaM vA ida, sarva vibhavantyeSyatIti sa vAcaM vyasRjata (kAThakasaMhitAyAm 12 / 5 // 27 / 1:-prajApatirvA idamAsIttasya vAg dvitIyAsIttAsmithunaM samabhavatsA garbhamadhatta sAsmAdapAkrAmatlemAH prajA asRjata sA prajApatimeva punaHprAvizat) / tAM0 20 14 / 2 // ,, prajApatirhi vAk / tai01|3|4|5|| , vAgdhi prjaaptiH| sh01|6|3| 27 // ,, vAgvai prajApatiH / za0 5 / 1 / 5 / 6 // 13 / 4 / 1 / 15 // , prajApatirvai vAkpatiH / (vAcaspatizabdamapi pazyat ) / za. 3 / 1 / 3 / 22 // ,, tadetA vA' asya (prajApateH ) tAH paJca mAstanva AsaM loma tvaG mAMsamasthi majjAthaitA amRtA mano vAk prANazcakSuH zrotram / sh010|1| 3 / 4 // , ( yaju0 30 / 1) vAgvA' idaM karma prANo vAcaspatiH / sh06| 3 / 1 / 19 // ,, namo vAce prANapatnyai svAhA / ss02|9|| , vAk ca vai prANazca mithunam / sh01|4|1|2|| ,, sAhavAguvAca / ( he prANa !) yadvA' ahaM vasiSThAsmi tvaM tasiSTho 'sIti / za0 14 / 6 2 / 14 // ., vAgvAtasya patnI / go0 u0 2 / 9 // , vAgvai vaayuH| tai0 1 / 8 / 8 / 1 // tAM0 18 / 8 / 7 // ,, tasmAtsarve prANA vAci pratiSThitAH / za0 12 / 8 / 2 / 25 // ., tasyAH ( vAcaH) u prANa eva rasaH / jai0 u01|1 / 7 // ,, yAvara prANeSvApo bhavanti tAvadvAcA vadati / sh05|3| ,, vAk ca vai manazca devAnAM mithunam / ai05 // 23 // , tasya (manasaH) eSA kulyA yadvA / jai0 u0 1 / 18 / 3 // , vAgdevatyaM sAma vAco mano devatA / jai0 u0 146 / 14 // Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vAk ( 488 ) vAk vAgvai manaso hrasIyasI / za0 1 / 4 / 4 / 7 // , aparimitataramiva hi manaHparimitatareva hi vAka / sh014||7|| , mano ha pUrva vAco yaddhi manasAbhigacchati tadvAcA vadati / tAM0 1 / 1 / 1 / 3 // , alagla(na)miva ha vai vAgvadedyanmano na syAttasmAdAha dhRtA manaseti / sh03|2|4| 11 // " vAgiti manaH / jai0 u04 / 22 / 11 // ,, vAk ca vai manazca havirdhAne / kau0 9 // 3 // ,, yunajmi vAca saha sUrayeNa / tAM0 1 / 2 / 1 // ,, sA yA sA vAgasau sa AdityaH / za0 10 / 5 / 1 / 4 // ,, vAgiti candramAH / jai0 u03|13 / 12 // ,, vAggha candramA bhUtvopariSTAttasthau / za0 8 / 1 / 2 / 7 // ,, vAgvai devAnAM manotA / ai02|10|| kau010| 6 // ,, vAgyajJasya (ruupn)| sh012| 8 / 2 / 4 // ,, vAgghi yajJaH / sh01|5|2|7|| 3 / 1 / 4 / 2 // , vAgvai yjnyH| ai05 / 24 // za0 1 / 1 / 2 / 2 // 3 / 1 / 3 / 27 // 3 / 2 / 2 / 3 // . vAgu vai ykssH| za01 / 114 / 11 // ,, vAco raso yazAyajJIyam (sAma) / tAM. 1813 / 21 // 18 / ,, vAgyazAyajhIyam / saam)| taaN05|3 / 7 // 11 / / / 28 // , vAgvairUpam (saam)| taaN016| 5 / 16 // , vAgyajJasya hotA / ai0 2 / 5, 28 // " vAgvai yajJasya hotaa| sh012| 8 / 2 / 23 // 14 / 6 / 15 // ,, vAgdhotA / sh01|5|1 / 21 // go0 u05|4|| , vAgeva hotA / go0 pU0 2 / 10 // go0 u03|8|| ,, vAgvai hotA ( yaju013 / 7) / kau0 13 / 9 // 17 // 7 // , vAgdhotA SaDDhotRNAm / tai 3 / 12 / 5 / 2 // ,, agni hotAdhidevataM vAgadhyAtmam / sh012|1|1|4|| go0 puu04|4|| " vAgvai haviSkRt / sh01|1|4|11 // Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (489 ) vAk] . vAk udgAtAro vai vAce bhAgadheyaM kurvanti / tAM0 6 / 7 / 5 // ., vAk sarva RtvijaH / go0 u0 3 / 8 // ,, vAcA pazUndAdhAra tastrAvAcA siddhA vAcAstA Ayanti tasmAdu nAma jAnate / tAM0 10 / 3 / 13 / / ,, jyAvRddha vAk / tAM0 10 / 4 / 6 9 // ,, tredhA vihitA hi vAg-Rco yajUSi sAmAni / za0 6 / 5 / 3 / 4 // ,, sA vA' eSA vAk tredhA vihitaa| Rco yajUSi sAmAni / sh010|4|5|2|| ,. vAgiti sarve devAH / jai0 u0 1 / 9 / 2 // , vAgeva devAH / za0 14 / 4 / 3 / 13 // , vAgdevaH / go0puu02|10|| , vajra eva vAk / ai02|21|| , vAgghi vjH| ai04|1|| , vajrastena yadvAk / ai0 2 / 16 // , vAk ca ha vai prANApAnau ca vaSaTkAraH / go0 u03|6|| , vAk ca vai prANApAnau ca vaSaTkAraH / ai0 3 / 8 // , vAgvai vaSaTkAro vAtaH / sh01|7|2|21 // ,, vAgu hi retH| za0 1 / 5 / 2 / 7 // zINoM hIyamadhivAgvadati / sh01|4|4|11 // ,, vAgvRdaye (shritaa)| tai0 3 / 10 / 8 / 4 // , tadetatturIyaM vAco niruktaM yanmanuSyA vadantyathaitatturIyaM vAco 'niruktaM yatpazavo vadantyathaitatturIyaM vAco 'niruktaM yadvayAsi vadantyathaitatturIyaM vAco 'niruktaM yadidaM kSudra sarIsRpaM vadati / sh04|1|3|16 // , vAgvai devAnAM purAnnamAsa / tai0 1 / 3 / 5 / 1 // ,, vAgvai vAjasya prasavaH / tai01|3|2|5|| ., vAgyoniH / ai0 2 // 38 // ,, udIcImeva dizam / pathyayA svastyA prAjAnaMstasmAdatrottarAhi vAgvadati kurupcaaltraa| sh03|2|3|15 // Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ vAkpatiH ( 490 ) vAk tasmAdudIcyAM dizi prajJAtatarA vAguvata udaJca u eva yanti vAcaM zikSituM yo vA tata Agacchati tasya vA zuzrUSanta iti / kau0 107 / 6 // ayAtayAmnI vA iyaM vAkUM / za0 4 / 5 | 8 | 3 // 31 " vAgu sabai bheSajam / za0 7 / 2 / 4 / 28 // prAdezamAtra hIdamabhi vAgvadati za0 6 / 3 / 1 / 33 // seyaM vAgRtuSu pratiSThitA vadati / za0 7 / 4 / 2 / 37 // tasmAtsaMvatsara velAyAM prajAH (= zizavaH ) vAcaM pravadanti / 3. " 57 93 " vAk saMvatsaraH / tAM0 10 / 12 / 7 // sarvA vAcaM puruSo vadati / tAM0 13 / 12 / 3 // " tAM vanaspatayazcaturddhA vAcaM vimyadadhurdundubhau vINayAmakSe tUNave tasmAdeSA vadiSSA valgutamA vAgyA vanaspatInAM devAnAM hyeSA vAgAsIt / tAM0 6 | 5 | 13 // paramA vA eSA vAgyA dundubhau / tai0 1 / 3 / 6 / 2-3 // " 75 39 99 33 99 39 99 d. 99 za0 7 / 4 / 2 / 38 // sa (prajApatiH ) vAcamayacchatsa saMvatsarasya parastALyAharad dvAdazakRtvaH / ai0 2 / 33 // "" eSa vai paramA vAgyA saptadazAnAM dundubhInAm / za0 51 56 // etadvAcazchidraM yadanRtam / tAM0 8 / 6 / 13 // vAco vA etau stanau ( yadadhike dve akSare ) / satyAnRte vAva te / go0 0 u04 / 19 // vAco vAva tau stanau satyAnRte vAva te / ai04 / 1 // // etadvai vAco jitaM yaddadAmItyAha / ai0 8 ekAkSarA vai vAk | tAM0 4 | 3 | 3 // yoSA hi vAk / za0 1 / 4 / 4 / 4 // yoSA vA' iyaM vAgyadenaM na yuvitA / za0 3 / 2 / 1 / 22 / / vAgiti strI / jai0 u0 4 / 22 / 11 // 1 vAkovAkyam yaddha vA' ayaM vAkovAkyamadhIte kSIrodanamA saudanau haiva tau / za0 11 / 5 / 7 15 // vAkpatiH (yaju0 4 / 4)prajApatirvai vAkpatiH / za0 3 / 1 / 3 / 22 // Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAjapeyam ] vAcaH sAma niSkirIyAH satramAsata te tRtIyamaharna prAjAnastAne tatsAma gAyamAnA vAgupAlavat tena tRtIyamahaH prAjAna. ste 'nuvAbhiyaM vAva nastRtIyamaharadIdRzaditi tRtIyasyai vaiSAho dRssttiH| tAM012 5 / 14 // vAcaspatiH (yaju0 11 / 7) prANo vAcaspatiH / sh06|3|1 / 19 // prANo vai vaacsptiH| sh04|1|1|6| , prajApatirvai vAcaspatiH (vAkpatizabdamapi pshyt)| za0 5 / 1 / 1 / 16 // vAcaspati hotA dazahAtRNAm / tai0 3 / 12 / 5 / 1 // vAco 'pram zrI vAco 'grama / tA0 6 / 6 / 12 // .. mukhaM vA etatsaMvatsarasya yadvAcogram / tAM0 4 / 2 / 17 // vAjaH annaM vai jAjaH / t01|3|6|2, 6 // 1 / 3 / 8 / 5 // za0 5 / 1 / 4 / 3 // 6 / 3 / 2 / 4 // tAM0 13 / 6 / 13, 21 // 15 / 11 / 12 // 18 // 6 // 8 // annaM vAjaH / sh05|1|1 / 16 // 8 / 1 / 1 / 1 // (R03 / 27 / 1) annaM vai vAjAH / sh01|4|1|9|| ,, vIrya vai vAjAH / sh03|3|4| 7 // , oSadhayaH khalu vAjaH / te0 1 / 3 / 7 / 1 // vAjo vai pazavaH / ai05||8|| ,, vAjo bai svargo bokaH / tAM 1817||12||go0 u05|8|| , vAgbai vAjasya prasavaH / tai01|3|2|5|| vAjajit (sAma) vAjajidbhavatiH sarvasyAptyai sarvasya jityai / tAM0 13 / 9 / 20 // taaN015| 11 / 12 // vAjadAvaryaH (bahuvacane; sAmavizeSaH) utso vaajdaavryH| taaN013||9||17|| vAjapatiH eSa (agniH) hi vAjAnAM ptiH| ai0 2 / 5 // vAjapeyam (yajJavizeSaH) anaM vA' eSa rajayati yo vAjapeyena yajate usapeyara habai nAmaitaghadvAjapeyam / sh05|1|3|3|| prajApatirakAmayata vAjamApnuyAtha svarga lokamiti sa etaM vAjapeyamapazyadvAjapeyo vA eka vAjamevaitena svarga Sa (1) lokamAmoti / taaN017|7|1|| , bAjyevainaM (soma) pItvA bhavati / te01|3|2||4|| Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vAjI ( 492 ) vAjapeyam vAja hyetena (vAjapeyena) devA aipsan / tai01 / 3 / 2 // 3 // bArhaspatyo vA eSa devatayA yo vAjapeyena yajate / te0 1 / 3 / 6 / 8-9 // vAjapeyayAjI vAva prajApatimApnoti / tAM0 18 / 6 / 4 // , yo vai vaajpeyH| sa samrATsavaH / tai01|7|6|1|| samrADAjapeyena (iSTrA bhvti)| sh05|1|1 / 13 // 9 / 3 / 4 // 8 // sa vAjapeyeneSTvA samrADiti nAmAdhatta / go0 pU0 5 / 8 // , sa vA eSa brAhmaNasya caiva rAjanyasya ca yazaH / taM vA etaM vAjapeya ityAhuH / tai0 1 / 3 / 2 / 3 // somo vai vAjapeyaH / tai0 1 / 3 / 2 / 3 // , annaM vai vAjapeyaH / tai0 1 / 3 / / 4 / / , brahma vai vAjapeyaH / tai0 1 / 3 / 2 / 4 // , vAjapeyo vA eSa ya eSa (sUryaH) tapati / go0 u0 5 / 8 // vAjinam (R0 10 / 72 / 10) indriyaM vai vIrya vAjinam / e0 11.3 // ,, yoSA payasyA reto vAjinam / za0 2 / 4 / 4 / 21 // 2 / ,, reto vAjinam / tai0 1 / 6 / 3 / 10 // pazavo vai vAjinam / tai0 1 / 6 / 3 / 10 // vAjI yatsadyo vAjAntsamajayat / tasmAdvAjI nAma / tai03|9| 21 / 2 // ., (he 'zva tvaM) vAjyasi / tAM0 1 / 7 / 1 // ,, vAjino hyazvAH / sh05|1|4|15 // ,, (azvo) vAjI (bhUtvA) gandharvAn (avahat) / za0 106 // 4 // 1 // devAzvA vai vAjinaH / kau0 5 / 2 // devAzvA vai vAjino 'tra devAH sAzvA abhISTAH prItA bhavanti / go0 u01|| 20 // ,, agnirvAyuH suuryH| te vai vaajinH| tai01|6|3|9|| " Adityo vAjI / tai01|3|6|4|| // indro vai.vAjI / ai0 3 / 18 // Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAtsapram ] vAjI pazavo vai vAjinaH / go0 u01 / 20 // , Rtavo vai vAjinaH / kau0 5 / 2 // sh02|4|4|22|| go0 u01||20|| ,, chandAsi vai vAjinaH / go0 u0 1 // 20 // tai0 1 / 6 / 3 / 9 // " ukthyA vAjinaH / go0 u0 1 // 22 // vAjI devajUtaH (R0 10 / 178 / 1) eSa (tArkSyaH vAyuH) vai vAjI devjuutH| ai04|10|| vANa: (-mahAvINA) (vANaH) zatatantrIko bhavati / tAM0 5 / 6 / 13 // ,, anto vai vANaH (vaadyaanaam)| tAM0 5 / 6 / 12 // 14 / 7 / 8 // vAtaH (yaju0 15 / 62) vAto hi vAyuH / za0 8 / 7 / 3 / 12 // ,, yo vai prANaH sa vAtaH / za0 5 / 2 / 4 / 9 // ., prANo vai vaatH| za. 1 / 1 / 2 / 14 // ,, (-vizvavyacA:-yaju. 18 / 41) eSa (vAtaH) hIda sarva vyacaH karoti / sh09|4|1 / 10 // . na vai vAtAt kiJcanAzIyo 'sti na manasaH kizcanAzIyo 'sti tasmAdAha vAto vA mano veti / za0 5 / 1 / 418 // ,, vAto vai yajJaH / sh03||3|26|| ,, yukto vAtontarikSeNa te saha / taaN01|2|1|| , vAgvAtasya ptnii| go0 u0219|| ,, tasmAdeSo'rvAcInameva vAtaH pvte| sh08|7|3|9|| vAtahomAH vAyurvAtahomAH / sh09|4|2|1|| ., praann| vai vAtahomAH / sh09|4|2|10|| vAtApiH indra u vai vAtApiHsa hi vAtamAptA zarIrANyahanpratipraiti / ko027||4|| vArasamam (sAma) vatsanI landanaH zraddhAnAvindata sa tapo 'tapyata sa etadvAtsapramapazyatsa zraddhAmavindana zraddhAM vindAmahA iti vai satramAsate vindate zraddhAm / tAM0 12 / 11 / 25 // , yaveva vatsaM spRzati tasmAdvAtsapram sUktam / kau02|4|| , rAtrirvAtsapram / sh06|7|4|12|| ahorAtra vAtsapram / sh06|7|4|10|| Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vAmadevyam ( 494 ) vAssapram sa haiSa dAkSAyaNahastaH / yadvAtsapraM tasmAdyaM jAtaM kAmayeta sarvamAyuriyAdili vAtsapraNainamabhimRzettadasmai jAtAyA yuSyaM karoti / sh06|7|4|2|| , pratitiSThati vAtsapreNa tuSTuvAnaH / tAM0 12 / 11 / 24 // " pratiSThA vai vAtsapam / za06 / 7 / 4 / 15 // , devamavasAnaM yadvAtsapram / sh06|8|1 / 3 // vAtsam (sAma) vAtsena (sAmrA) vatso (agniM) vyat (="prAvizat" iti sAyaNaH) maidhAtithena medhAtithistasya (vatsasya) na loma ca nauSattadvAva sa tahakAmayata, kAmasani sAma vAtsaM, kAmamevaitenAvarundhe / taaN014|6|6|| vAmaH yaM vai gAM yamazvaM yaM puruSaM prazasanti vAma hAta taM praza. santi / tAM0 13 / 3 / 16 // vAmadevyam (kayA nazcina A bhavat-R0 4 / 31 / 1-3 // ) to (mitrA. vrunnau| abRtAM vAma mA idaM deveSvAjanIti tasmAdvAmadevyam (sAma) / tAM0 7 / 8 / 1 // pitA vai vAmadevyaM putrAH pRSThAni / tAM0 7 / 9 / 1 // vAmadevyaM vai sAnA sat / taaN04|8|10|| sat ( = utkRSTamiti sAyaNaH) vai vAmadevya sAnAm / taaN015|| 12 // 2 // vAmadevyamAtmA (mhaavrtsy)| tAM0 16 / 11 / 11 // zAntirvai vAmadevyam / tai01|1|8|2|| zAntirvai bheSajaM vAmadevyam / kau0 27 // 2 // 29 / 3,4 // sarvadevatyaM vai vAmadevyam / tAM078 // 2 // prAjApatyaM vai vAmadevyam / taaN04|| 8 // 15 // 11 / 4 / 8 // prajApatirvai vAmadevyam / za0 13 / 3 / 3 / 4 // prajananaM vai vAmadevyam / sh05|1|3 / 12 // vAmadevyaM maitrAvaruNasAma bhavati / za0 13 / 3 / 3 / 4 // prANo vai vAmadevyam / sh09|1|2| 38 // pazavo vai vAmadevyam / tAM0 4 / 8 / 15 // 7 / 9 / 9 // 11 / 4 / 8 // 14 / 9 / 24 // Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 495 ) vAyuH ] nAmadevyam idaM vA vAmadevyaM yajamAnalo ko 'mRtalokaH svargo lokaH / ai0 3 | 46 // upahRtaM vAmadevya sahAntarikSeNa / za0 1 / 8 / 1 / 16 // antarikSaM vai vAmadevyam / tai0 1 / 1 / 8 / 2 // 2 / 1 / 5 / 7 // tAM0 15 / 12 / 5 / / vAmanaH vAmano ha viSNurAsa / za0 1 / 2 / 5 / 5 // sa hi vaiSNavo yadvAmanaH 31 " 39 "" " ,, 13 vAmabhRt iyaM ( pRthivI ) vAmabhRt / za0 7 / 4 / 2 / 35 // vAgvAmabhRt ' za0 7 / 4 / 2 / 35 // 59 vAmam prANA vai vAmam / za0 7 / 4 / 2 / 35 // vAmaM hi pazavaH / ai0 5 // 6 // 19 vAm ( sAma ) ( vAnaM ) sAmArSeyeNa prazastaM yaM vai gAM yamazvaM yaM puruSaM prazaMsanti vAma iti taM prazaMsanti / tAM0 13 / 3 / 19 // vAyuH ayaM vai vAyuryo 'yaM pavate / za0 2 / 6 / 3 / 7 // ayaM vai vAyuryo 'yaM pavatas eSa vA ida sarve vivinakti yadidaM kiJca vivicyate / za0 1 / 1 / 4 / 22 // vAto (yaju0 15 | 62 ) hi vAyuH / za0 8 / 7 / 3 / 12 // vAyurvAta homAH / za0 9 / 4 / 2 / 1 // vAyurvA uzan | tAM0 7 | 5 | 19 / / vAyuranuvatsaraH / tAM0 17 / 13 / 17 // tai0 1 / 4 / 10 / 1 // vAyurvai nikAya chandaH (yaju0 15 / 5) / za0 8 / 5 / 2 / 5 // ayaM vA' avasyurazimido yo 'yaM (vAyuH ) pavate / za0 14 / 39 ." 99 35 33 "" "3 5. ( gauH ) / za0 5 | 2 | 5 | 4 // vaiSNavo vAmanaH ( pazuH ) / za0 13 / 2 / 2 / 1 // vaiSNavaM vAmanaM (pazum ) Alabhante / tai0 1 / 2 / 5 / 1 // 2 / 2 / 5 // vAyurvai devaH / jai0 u03 | 4 / 8 // 1 ayaM vai brahma yo 'yaM ( vAyuH ) pavate / ai0 8 | 28 // ayaM vai bRhaspatiH (yaju0 38 / 8 ) yo 'yaM ( vAyuH ) pavate / za0 14 / 2 / 2 / 10 // Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pAyuH ( 496 ) vAyuH ayaM vai pavitraM ( yaju0 1 / 12) yo 'yaM ( vAyuH) parvate / za0 1 / 1 / 3 / 2 // 1 / 7 / 1 / 12 // , pavitraM vai vAyuH / tai03|2|5|11 / / " ayaM vAyuH pavamAnaH / za02 / 5 / 1 / 5 // , (vAyuH) yatpazcAdvAti / pavamAna eva bhUtvA pazcAdvAti / tai0 2 / 3 / 9 / 6 // ,, vAyuhyeva prajApatistaduktamRSiNA pavamAnaH prjaaptiriti| ai04 / 26 // , sa yo 'yaM ( vAyuH) pavate sa eSa eva prajApatiH / jai0 u01| 34 / 3 // , sa eSa vAyuH prajApatirasmistraiSTubhe 'ntarikSe samantaM prynH| sh08|3|4|15|| , etadvai prajApateH pratyakSa rUpaM yadvAyuH / kau0 19 / 2 // , ardha ha prajApatervAyurardha prajApatiH / za0 6 / 2 / 2 / 11 // ,, yo vai vAyuHsa indro ya indraH sa vaayuH| sh04|1|3|19 // ,, ayaM vai vAyumitro ( yaju0 11 / 64) yo 'yaM pavate / sh06| 5 / 4 / 14 // ayaM vai yamo ( yaju0 38 / 6 ) yo 'yaM (vAyuH ) pavate / za0 14 / 2 / 2 / 11 // vAyurvai yaMtA (30 3 / 13 / 3) vAyunA hIdaM yatamantarikSa na samRcchati / ai0 2 / 41 // ayaM vai vAyurmAtarizvA yo 'yaM pavate / sh06|4|3|4|| ,, (vAyuH) yadakSiNato vAti / mAtarizvaiva bhUtvA dakSiNato vAti / tai02|3|9|5|| , vAyurvai jAtavedA vAyuhIdaM sarva karoti yadidaM kiMca / ai02||34|| , vAyu, agneH svo mahimA / kau03|3|| ,, tejo vai vAyuH / tai03|2|9|1|| , bhayaM vai pUSA (yaju0 38 / 3, 15) yo 'yaM (vAyuH) pavata' eSa hIda sarva pussyti| sh014|2|1|914|2|2|32|| , yo vA' ayaM pavata' eSa dhutAno mArutaH / sh03|6 / 1 // 16 // Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 " " " " "" " " * dy epa (vAyuH ) hi sarveSAM bhUtAnAmAziSThaH / za0 8 / 4 / 1 9 // vAyurve tUrNiyA yurdevebhyo havyaM vahati / e0 2 / 34 // 19 vAyurvai tUrNirva yuhIdaM sarvaM sadyastarati yAdedaM kiM / ai0 2 / 34 // , vAyuH saptiH / tai0 1 / 3 / 6 / 5 // 1 25 75 dr "" "" " ( 497 ) vAyuH ] yo vA ayaM ( vAyuH ) pavata evaM tanUnapAcchAkaraH so 'yaM prajAnAmupadraSTA praviSTastAvimau prANodAnau / za0 3 | 4 | 2|5 // yo vA' ayaM (vAyuH) pavata' evaM tanUnaptA zAkaraH / za0 29. 3 / 4 / 2 / 11 // vAyurvai tAkSyaiH / kau0 30 // 5 // ayaM vai tAkSyoM yo 'yaM (vAyuH) pavate evaM svargastha lokasyAbhivoDhA / ai04 | 20 // eSa (tAH = vAyuH) vai sahAvAMstatA (R0 10 / 178 / 1 ) eSa hImAllokAntadyastarati / ai0 4 / 20 // vAyuvais AzustrivRtsa eSa triSu lokeSu vartate / za 0 84 // 6 // 9 // vAyurvai devAnAmAzuH sArasAritamaH / tai0 3 | 8 | 7 1 1 // vAyurve devAnAmAziSThaH / za0 13 / 1 / 2 / 7 // ( vAyo !) tvaM vai naH (deva nAm / AziSTho DAse / za0 4 1 3 | 3 || vAyurvai caran / tai0 3 / 9 / 4 / 1 // ayaM vai sariraH (yaju038 / 7) yo 'yaM (vAyuH) pavata etasmAdvai sarirAt sarve devAH sarvANi bhUtAni saherate / za0 14 / 2 / 2 / 3 // ayaM samudraH (yaju0 38 | 7) yo 'yaM (vAyuH) pavata' etasmAdvai samudrAtsarve devAH sarvANi bhUtAni samudravanti / za0 14 / 2 / 2 / 2 // ya evAyaM (vAyuH) pavata eSa eva sa samudra etaM hi saMdravantaM sarvANi bhUtAnyanudravanti / je0 u0 1 / 25 // 4 // ayaM vai sAdhuH (yaju0 37 / 10) yo 'yaM ( vAyuH ) pavata epa hama lokAnsaddho 'nupavate / za0 14 / 1 / 2 / 23 // vAyureva savitA / go0 pU0 1 / 33 // jai0 u0 4 / 27 / '5 // ayaM vai savitA (yaju0 38 / 8) yo 'yaM (vAyuH) pavate / za 14 / 2 / 2 / 9 // Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vAyuH ( 498 ) bAyuH (vAyuH) yaduttarato vAti / savitaiva bhUtvottarato vAti / tai0 2 / 3 / 9 / 7 // ,, tasmAduttarataH pazcAdayaM bhUyiSThaM pavamAnaH (vAyuH) pavate savitaprasUto hyeSa etatpavate / ai0 1 // 7 // vAyurvai vasurantarikSasat (yaju0 12 / 14) / sh06|7|3|11|| ,, ayameva vatlo yo 'yaM (vAyuH)pavate ' za012 / 4 / 1 / 11 // yo 'yaM vAyuH pavata' e somaH / za0 7 / 3 / 1 / 1 // ,, eSa (vAyuH) vai somasyodgIthA yatpavate / taaN06|6|18 // ,, ayaM vai vAyurvizvakarmA (yaju0 13 / 55 // 15 / 16) yo 'yaM pavata' eSa hIda sarva karoti / sh08|1|1|7||8|6|1|17|| eSa vai pRthagvA vaizvAnaraH (ydvaayuH)| za. 10 / 6 / 1 7 // ,, prANastvA'raSa vaizvAnarasya (yadAyuH) / sh010|6|1 / 7 // ,, vAyurvaM madhyamA vizvajyotiH (issttkaa)| za0 8 / 3 / 2 / 1 // vAyurvai vikarNI (issttkaa)| za0 8 17 / 3 / 2. // tasmAdvAyureva sAma / jai0 u03|1 / 12 // , ayameva sravo yo 'yaM ( vAyuH ) pavate / za. 1 / 3 / 25 // , vAyurvai stotA / tai0 319 / 4 / 4 // sh013|2|6|2|| , vAyureva hingkaarH| jai0 u01|36 / 9 // 1 // 58 // 9 // , vAyurekapAttasyAkAzaM pAdaH / go0 puu02|8|| " vAyurdhArayA / jai0 u0 3 / 4 / 2 // ., vAyurApazcandramA ityete bhRgavaH / go0 pU02 / / (9) // .. yassa prANo vAyussaH / jai0 u0 1 / 29 // 1 // , prANA ughA vAyuH / za0 8 / 4 / 1 / // ,, vAyurvaM prANaH / kau0 8 // 4 // jai0 u0 4 / 22 // 11 // , vAyurhi prANaH / ai02|26||32|| ., prANo hi vaayuH| taaN04|6|8|| ,, prAgo vai vAyuH / kau0 5 / 8 // 13 // 5 // 30 // 5 // sh04|| 4 / 1 / 15 // 6 / 2 / 2 / 6 // go0 u01|| 26 // , yaH sa prANo'yameva sa vAyuyoM 'yaM pvte| za0 10 // 3 // 7 // , prANo vai vAyavyA (Rk) / kau016 / 3, 4 // Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 499 ) vAyuH] bAtuH vAyumeM prANe shritH| tai03|10|8|4|| , prANApAnau me zrutamme / tanme tvAya (vaayau)| jai0 u03 21 // 10 // ,, sa (vAyuH) yatpurastAdvAti / prANa eva bhUtvA purastAdvAti / tasmAtpurastAdvAntaM sarvAH prajAH pratinandanti / tai02|3| 9 / 4-5 // , vAyu praNoryazAnAM yadA hi prANityatha yazo 'thAgnihotram / ai02|| 34 // , vAyupraNetrA vai pazavaH / za0 4 / 4 / 1 // 15 // , yatpazupatirvAyustena / ko0 6 // 4 // , te (pazavaH) abruvanvAyuvI asmaakmiishe| jai0 u0 1 / 52 // 4 // , etAbhiH (ekonaviMzatibhI rAtribhiH) vAyurAraNyAnAM pazunAmA dhipatyamAznuta / tAM0 23 / 13 / 2 // ,, vAyurvA' ugraH / sh06|1|3|13|| " vAyuvi purohitaH / ai0 8 / 27 // 1, vAyuSI upazrotA go0 u02|| 19||4||9||tai0317||5||4|| " vAyureSa mahaH / go0 puu05|15|| " vAyumehaH / za0 12 / 3 / 4 / 8 // ,, mano ha vAyubhUtvA dakSiNatastasthau / za0 8 / 1 / 1 / 7 // , ime vai (trayo) lokA pUrayameva puruSo yo 'yaM (vAyuH) pavate so 'syAM puri zete tasmAtpuruSaH / sh013| 6 / 2 / 1 // ,, ayaM vai yajJo yo 'yaM (vAyuH) pavate / ai0 5 / 33 // sh01| 9 / 2 / 28 // 2 / 1 / 4 / 11 // 4 / 4 / 4 / 13 // 11 // 1 // 2 // 3 // ,, ayaM vAva yajJo yo'yaM (vAyuH) pvte| jai0 u0 3 / 16 // 1 // , ayamuve yaH ( vAyuH) pavate sa ykssH| go0 pU0 3 / 2 // 4 // 1 // ,,' vAgvai vaayuH| tai01|8|8|1|| taaN018|8| 7 // , vAyurvai retasAM vikartA / za0 13 / 3 / / 1 // , vAyuce payasaH pradApayitA / tai03|7|1|5|| ,, vAI sarveSAM devAnAmAtmA / za0 14 / 3 / 2 // 7 // sarveSAmu haiSa devAnAmAtmA ydvaayuH| sh09|1|2|38|| Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ vAyuH ( 500 ) vAyuH ekAha vAva kRtsnA devatA 'rdhadevatA evA 'nyAH / ayameva (vAyuH) yo 'yampavate / jai0 u03|1|1|| ,, dyaurasivAyau shritaa| tai0 3 / 11 / 1 / 10 // ,, vAyurasyantarikSe shritH| divaH pratiSThA / te0 3 / 11 / 1 / 9 // , vAyurvai nabhasaspatiH / go0 u0 4 // 9 // ,, vAyurvA antarikSasyAdhyakSAH / tai0 3 / 2 / 1 // 3 // , (prajApatiH) bhuva ityeva yajurvedasya ramamAdatta / tadidamantarikSamabhavat / tasya yo rasaH prANedat sa vAyurabhavadrasasya rsH| jai0 u0 1 / 1 / 4 // ., vAyurdizAM yathA garbhaH / za0 14 19 / 4 / 21 // , vAyureva yajuH / za0 10 / 3 / 5 / 2 // , vAyoyajurvedaH (ajAyata) / za0 11 / 5 / 8 / 3 // ,, yajuSAM vAyurdevataM tadeva jyotistraSTubhaM chando 'ntarikSa sthAnam / go0 puu01|| 29 // , traiSTubho hi vAyuH / sh08|7| 3 / 12 // " vAyuradhvaryuH / go0 pU0 1 // 13 // " vAyurvA adhvaryuH / go0 pU0 2 // 24 // , vAyurvI etaM (Aditya) devatAnAmAnaze / tAM0 4 / 6 / 7 // , tadasAvAditya imAllokAntsUtre samAvayate tadyattatsUtraM vAyuH saH / za0 8 / 7 / 3 / 10 // , eSa vA apA7 raso yo 'yaM payate sa eSa (vAyuH ) sUrye samAhitaH sUryAtpavate / sh05|1|2| 7 // ayaM vai vAyuryo 'yaM pavata' eSa vA' ida sarva prapyAyayati yadidaM kiMca varSatyeSa vA' etAsAM (gavAM) prpyaayyitaa| sh01| 7 / 1 / 3 // ayaM vai varSasyeSTe yo 'yaM ( vAyuH) pavate / za0 1 / 8 / 3 / 12 // ,, tasmAdyAM dizaM vAyureti tAM dizaM vRSTiranveti / za0 8 / 2 / yasmAdgAyatramadhyo dvitIyaH (trirAtraH) tasmAttiryaG vAyuH pavate / taaN010|5|2|| Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 501 ) vAravantIyam ] bAbuH tasmAdeSa (vAyuH) dakSiNaiva bhUyiSThaM vAti / za08 / 1 / 1 / 7 // 8 / 6 / 1 / 17 // zuklo hi vAyuH / za0 6 / 2 / 2 / 7 // tatheti vAyuH pavate / jai0 u0 3 | 6 | 2 // aniruko hi vAyuH / za0 8 | 7 | 3 | 12 | zAntirhi vAyuH / tAM0 4 / 6 / 9 // vAyorniSTyA (= "svAtiH" iti sAyaNaH) / tai01 / 5 / 1 / 3 // 3 / 1 / 1 / 10 // 19 99 " 95 "1 55 33 17 " ( vAyoH) menakA va sahajanyA (yaju0 15 | 16) cApsarasAviti dik copadizA ceti ha smAha mAhitthirime tu te dyAvApRthivI / za0 8 / 6 / 1 / 17 // tasya (vAyoH ) rathasvanazca rathevitrazna ( yaju0 15 / 15 ) senAnIgrAmaNyAviti preSmau tAvRtU / za0 8 / 6 / 1 / 17 // tam (vAyu) etAH paJca devatAH parimriyante vidyudraSTizcandramA Adityo 'gniH / ai0 8 | 28 // so'yaM (vAyuH) puruSe 'ntaH praviSTastredhA vihitaH prANa udAno vyAna iti / za0 3 / 1 / 2 / 20 // dAravatIyam (sAma) agnirvA idaM vaizvAnaro dahanaittasmAddevA abhiyustaM varaNazAkhayA 'vArayanta yadavArayanta tasmAdvAravantIyam / tAM0 5 / 3 / 9 // so (agniH ) 'zvo vAro bhUtvA parAjet / taM vAravantIyenAvArayata / tadvAravantIyasya vAravantIyatvam / tai0 1 / 1 / 6 / 3 // 31 "S , 79 yadavArayan (= devA AdityasyAdhaH pAtaM nivAritavantaH ) tadvAravantIyasya vAravantIyatvam / tai0 1 / 5 / 12 / 1 // (viSNuH pazUn ) vAravantI yenAvArayata / tai02 / 7 / 14 |2 // pazavo vai vAravantIyam | tAM0 5 | 3 | 12 | vAravantIyamagniSTomasAma kAryyaM yajJasyaiva chidraM vArayate ! tAM0 9 / 6 / 11 // Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vAlakhilyAH ( 502 ) vAravantIyam vAravantIyamagniSTomasAma kAryAmindriyasya vIryyasya pari. gRhItyai / taaN09|5|9|| vAravantIyamAgniSTomasAma bhavatIndriyasya vIryasya parigRhItyai / tAM0 18 / 6 / 16 // kezine vA etaddAlbhyAya sAmAvirabhavat / tAM0 13 / 10 / 8 // , revatInAthaM raso yadvAravantIyam / tAM0 13 // 10 // 5 // vArcanne sAmanI aiyAhA iti vA indro vRtramahannaiyAdoho veti nyagRhA dvAnne sAmanI vIryavatI / oja evaitAbhyAM vIryamava rundhe / tAM. 11 / 11 / 12, 13 // bArzam ( sAma) vRzo vaijAnastrayaruNasya traidhAtvasyaizvAkasya purohita AsItsa aikSvAko 'dhAvayat brAhmaNakumAra rathena vyachinala purohitamabravIttava mA purodhAyAmidamI gupAgAditi tametena sAnA samairayattadvAva sa tarI. kAmayata, kAmasani sAma vArza, kaammevaitenaavrundhe| tAM0 13 / 3 / 12 // cAlasilyA: (caH) yadvA urvarayorasaMminnaM bhavati khilamiti vai tadAcakSate vAlamAtrA u heme prANA asaMbhibhAstacada. sNminnaastsmaadvaalkhilyaaH| kau0 30 / 8 // prANA vai vAlakhilyAH prANAnevaitadupadadhAti tA yadvAlakhilyA nAma yahADa urvarayorasambhinaM bhavati khila iti vai tadAvakSate vAlamAtrAdu heme prANA asambhinnAste yadvAlamAtrAdasambhizAstasmAdvAlAvilyAH / za0 8 / 3 / 4 / 1 // prANA vaalkhilyaaH| ai06 / 26 // kau0 30 / 8 // prANA vai vAlakhilyAH / ai06|28 // go0 u06|| 8 // yadi vAlakhilyAH prANAnasyAMtariyAt / ai05|| 15 // pazavo vAlakhilyA: / tAM0 20 / 9 / 2 // pragAthA vai vAlakhilyAH / ai06|28|| aindrayo vAlakhilyAH (RcaH) / ai0 6 / 26 // Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 503 ) viMzatiH] bAbAtA (patnI) bhuva iti vAvAtA / tai03|9|4|5|| bAsaH rUpaM vA etatpuruSasya yadvAsaH / sh013|4|1|15|| , tasmAdu suvAsA eva bubhUSet / sh03|1|2|16|| ., oSadhayo vai vAsaH / za0 1 / 3 / 1 / 14 // , sarvadevatya vai vaasH| te01|1|6| 11 // 1 / 3 / 7 / 3 // ,, saumya hi devatayA vaasH| tai01|6|1|11 // 2 / 2 / 5 / 2 // tasya vA etasya vaassH| agneH paryAso bhavati vAyorana. chAdo nIviH pitRNA saNAM praghAto vizveSAM devAnAM tantava ArokA nakSatrANAmeva hi vA' etatsarve devA anvA. yattAH / sh03|1|2| 18 // tvagdhi vAsaH / sh04|3|4|26|| ,, tadvai niSpeSTava brUyAdyadavAsya ( vAsasaH ) atrAmedhyA (strI) kRNatti ( =Spins ) vA vayati vA tadasya ( vAsasaH) medhya. masaditi / za0 3 / 1 / 2 / 19 // vAsiSTham (sAma ) vasiSTho vA etena vaDavaH stutvAJjasA svarga loka mapazyat svargasya lokasyAnukhyAtyai svargAlokAna cyavate tuSTuvAnaH / tAM0 11 / 8 / 14 // vAstavyaH (rudraH) yazena vai devaaH| divamupodakAmanatha yo 'yaM devaH (rudraH) pazUnAmISTa sa ihAhIyata tasmAdvAstavya ityAhuvAstau hi tadahIyata / sh01| 7 / 3 / 1 // vAstavyo vA' eSa (rudraH) devaH / sh05|2|4|13 // 5 / 3 / 3 / 7 // vAstu vAstu hi tayakSasya yaddhRteSu haviHSu ( avshissyte)| za. , vAstvanuSTubvAstu sviSTakRt / sh01|7|3|18|| , pesukaM vaivAstu pisyati ha prajayA pazubhiryasyaivaM viduSo 'nuSdhabhau bhavataH / sh01|7|3|18 // , avIyaM vai vAstu / za0 1 / 7 / 3 / 17 // vi annaM vai vyane hImAni sarvANi bhUtAni viSTAni / sh014|8|13||3|| viMzatiH prajApatervisastAdApa AyaMstAsvitAsvavizadyadaSizattasmA. vidhezatiH / sh07|5|25|| Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vidadvasuH ( 504 ) vikakRtaH (vRkSavizeSaH) prajApati- prathamAmAhutimajuhotsa hutvA yatra nyamRSTa tato bikaGkataH samabhavat / za0 6 / 6 / 3 / 1 // sa (prajApatiH) hutvA nyamRSTa / tato vikataH samabhavattasmAdeSa yaziyA yajJapAtrIyo vRkSaH / / 02 / 2 / 4 / 10 // yazo vikaGkataH / za0 14 / 1 / 2 / 5 // ., agnesRSTasya ytH| vikaGkataM bhA Acchat / tai0 11 // 3 // 12 // yatte sRSTasya yataH / vikaGkataM bhA ArchajAtavedaH / te0 12 / 1 / 7 // saiSA prathamAhutiyadvikaGkataH / sh06|6|3|1|| , vajro vai vikaGkataH / za0 5 / 2 / 4 / 18 // vikarNI (iSTakA) vAyurvai vikarNI / za0 8 / 7 / 3 / 9 // ,, Ayurvai vikrnnii| za0 8 / 7 / 3 / 11 // viSanaH (kratuH) indramadevyo mAyA asacanta sa prajApatimupAdhAvatta. smA etaM vighanaM prAyacchattana sarvA mRdho vyahata yasyahata tadvighanasya vighanatvam / tAM0 19 / 19 / 1 // indro 'kAmayata pApmAnaM bhrAtRvya vihanyAmiti sa etaM vidha. namapazyattena pApmAnaM bhrAtavyaM vyahan vi pApmAnaM bhrAtRvyaM hate ya evaM veda / tAM0 19 / 18 / 2 // (indra.) taM (vidhana) Aharat / tenAyajata / tenaivAsA (vizAM) ta sastambhaM vyahan / tadvidhanasya vighanatvam / tai0 2 / 7 / 18 // 1 // vicakSaNam cakSu vicakSaNaM vi honena pazyatIti / ai0 1 // 6 // , cakSurvai vicakSaNaM cakSuSA hi vipazyati / kau07||3|| vitastiH hasto vitastiH / sh010|2|2|8|| vittam etAvAnkhalu vai puruSo yAvadasya vittam / tai0 1 / 4 / 7 / 7 // vidadvasuH yazo 'sureSu vidadvasuH / tA0 8 / 3 / 3 // , yo vai vidadvasuH / tAM0 11 / 4 / 5 // hai yajJo viddvsuH| taaN015| 10 / 4 // ,, vidadvasu vai tRtIrapavanam / tAM0 8 / 3 / 6 // Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 505 ) vidyut ] vidAmaH (yaju0 / / 36) vidAna iti vidvAnityetat / za0 6 / 4 / 2 / 7 // videhAH saiSA (sadAnIrA nadI ) apyetarhi kosalavidehAnAM maryAdA / sh01|4|1|17|| vidhA vidyA vai dhiSaNA / tai03|2|2|2|| , vidyA ha vai brAhmaNamAjagAA I tavA'hamasmi tvaM mA pAlayasvAunahate mAnine naiva mA dA gopAya mA zreyase te 'hamasmIti vi. dyayA saha mriyeta na vidyAmUSare vaped brahmacArI dhanadAyI medhAvI zrotriyaH priyo vidyayA vA vidyAM yaH prAha tAni tIrthAni SaNmameti (nirukte a0 2 khN04|| manusmRtau 2 / 112-11.) / saMhito0 kh03|| vidyayA devalokaH (jayyaH) devaloko vai lokAnA zreSThastasmA. vidyAM prazAsanti / 2014 / 4 / 3 / 24 // vidyut (prajApatiH) tAn ( devAn ) vyadyat (=pApmanaH sakAzAd "vi. yogitavAn" iti sAyaNaH) / yadyadyat / tasmAdvidyut / tai0 3 / 10 / 9 / 1 // vidyubrahmetyAhuH / vidAnAdviAdvidyatyena sarvasmAtpApmano ya evaM veda vidyubrahmeti vidyuddhayeva brahma / za0 14 / 8 / 7 / 1 // , vidyadvA' azAnaH / sh06|1|3|14|| , vidyatsAvitrI / jai0 u04|27 // vidyudeva savitA / go0 pU0 1 / 33 // athaitasyAmudIcyAndizi bhUyiSThaM vidyotate / 102 // 4 // , vRSTivai yAjyA vidyudeva, vidyuddhIdaM vRSTimannAdyaM samprayacchati / ai02| 41 // vRSTivai virAT tasyA ete ghore tanvau vidhudha dvAdunizca / za0 12 / 8 / 3 / 11 // , vidyudA' apAM jyotiH ( yaju013 / 53) / za0 7 / 5 / 2 // 49 // , (valo(rAya) vidyutstanaH / za6 | 33115 // , yo vidhuti (puruSA) sa srvruupH| sarSANi letasmiA ruupaanni| jai0 201 / 27 / 6 // Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [virATa ( 506 ) vidvAMsaH ye vai vidvAsaste pakSiNo ye 'vidvAtaste 'pakSAkhi vRtpaJcadazAveva stomo pakSau kRtvA svarga lokaM prayanti / tAM0 14 / 1 / 13 // , vidvAso hi devAH / za0 3 / 7 / 3 / 10 // vidharma (sAma) vidharma bhavati dharmasya vidhRtyai / tAM0 15 / 5 / 31 // vidhAH (yaju0 14 / 7) Apo vai vidhA adbhihIdacha sarva vihitam / sh0.8|2|2|8| vidhAtA candramA eva dhAtA ca vidhAtA ca / go0 u01|10|| vibhUtI (dvivacane) tasmAt (dve tRNe) tirazcI nidadhAti tasmAdvava _ (anayoH) vidhRtI (iti) nAma / za. 1 / 3 / 4 / 10 // vipazcit yajJo vai bRhanvipazcit / za0 3 / 5 / 3 / 12 // vipraH (yaju0 11 / 4) viprA viprasyati prajApati vai vipro devA vidhaa| sh06|3|1:16|| ,, ete vai viprA ydRssyH| za01 / 4 / 2 / 7 // vibhAvasuH ( yaju. 12 / 106 ) (=prabhUvasuH) mahi bhrAjante arcayo vibhAvasaviti maMhato bhrAjante 'rcayaH prabhUvasavityetat / sh07|3|1|29|| vibhunayaH yASSaDvibhUtaya Rtvste| jai0 u0 1 // 21 // 5 // nidaH (=vimadena dRSTaM sUktam / R0 10 / 21 // ) vimadana cai devA asurAnvyamadan / kau0 22 // 6 // vimuktiH (ahInasya) atha yatpurastAdudayanIyasyAtirAtrasya vimucyante sA vimuktiH| ai06 // 23 // viyacchandaH (yaju0 15 / 5) ahavai viycchndH| za0 8 / 5 / 2 / 51 virAT (chandaH) virAd viramaNAdvirAjalavA / de0 3 / 12 // ,, vRSTivai virAT tasyA pate ghore tanvau vidyudha dvAdunizca / za. 12 / 8 / 3 / 11 // " virADagniH / za0 6 / 2 / 2 / 34 // 6 / 3 / 1 / 21 // 6 // 8 / 2 / 12 / 9 / 1 / 1 / 31 // , vAgdai virAT / sh0-3|5|1 / 34 // , virADhIyam (pRthivI) / 202 / 2 / 1 / 20 // Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 507 ) virATa] virAT iyaM (pRthivI) vai virAT / sh012|6|1 / 40 // go0u06||2|| , (yaju0 13 / 24) ayaM vai ( pRthivI- ) loko virAT / za0 7 / 4 / 2 / 23 // , (yaju0 13 / 43) virALe gauH / sh07|5|2|19 // ,, eSAvai stanavatI virADyaGkAmaGkAmayate tametAM dugdhe ("tasyA tha kAmadhugdhenurvasiSThasya mahAtmanaH / uktA kAmAnprayacchati sA kAmAnduyate sdaa||" iti nIlakaMThIyaTIkAyute mahAbhArata AdiparvaNi 175 / 6 // 'vizvarUpI' 'zabalI' ityetau zabdA vapi pshyt)| tAM0 20 / 1 / 5 // , annaM virAT / kau0 9 / 612 // 3 // tai0 1 / 6 / 3 / 4 // 1 / 8 / 2 / 2 // taaN04|8|4|| , annaM virAT tasmAdyasyaiveha bhUyiSThamannaM bhavati sa eva bhUyiSThaM loke virAjati tadvirAjo virATtvam / ai01|5|| ,, annaM vai virAT / sh07|5|2 / 19 // ai01|5||4|| 12 // 5 / 19 // 6 // 20 // , annaM vai zrIvirAT / go0 puu05|4|| go0 u01|19 // , zrIvirADanAdham / kau01|1||2||3||12|2|| 15 // zrIvai virAha yazo 'nnAdyam / go0 pU0 5 / 20 // go0 u0 etadvai kalamannAdhaM yadvirAT / kau0 14 / 2 // ,, virADamAdyam / ai0 4 / 16 // 8 // 4 // , virAT / tai01|2|2|2|| , vairAjI; ApaH / kau0 12 // 3 // , vairAjo vai purussH| taaN02|7| 8 // 19 / 4 / 5 // tai0 / / 9 / 8 / 2 // , virAD vai yamaH / za01 / 1 / 1 / 22 // 2 1 3 / 1 / 18 // 4 / 4 / 5 / 19 // , vairAjoM yajJaH / go0 pU04 / 24 // go0 u06|| 15 // , virAi vA agniSTomaH / kau015|2|| , vairAjaH somaH / kau0 / / 6 // sh03|3|2|17||3! 9 / 4 / 16 // Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [virAda ( 508 ) virAT virAD varuNasya patnI / go0 u0 2 / 9 // ,, athetadvAme 'kSaNi puruSarUpam / eSAsya (dakSiNe 'kSaNi varta mAnasyendrAkhyasya puruSasya) patnI virAT ! za0 14611 // 3 // , sA (virAda ) tata UdhvArohat / sA rohinnybhvt| tai0 1 / 1 / 10 // 6 // , virAT sRSTA prjaapteH| uurdhvaarohdrohinnii| yoniragneH pratiSThi tiH| tai01|2|2|27|| ,, sarvadevatyaM vA etacchando yadvirAT / sh013|4|6|13 // , sat (utkRSTamiti sAyaNaH) virAT chndsaam| taaN015|12|2| virAT chandasAM (sat) / tAM0 4 / 8 / 10 // , virAD vai chandasAM jyotiH taaN06|3|6|| , virADhi chandasA jyotiH / tAM. 10 / 2 / 2 // virAjo vA etadrUpaM yadakSaram / tAM0 8 / 6 / 14 // ,, dazAkSarA vai virAT / sh01|1|1|22|| ,, dazAkSarA virAT / ai06|20 // go0 pU04 / 24 // go0 u0 1 / 18 // 612, 15 // taaN03|13| 3 // ,, dazadazinI virAT / kau0 2 / 3 // 17 / 3 // 16 / 5, 7 // ,, daza ca ha vai caturvirAjo 'kSarANi / go0 puu05| 20 // , triMzadakSarA vai virAT / ai04|16|| 8 // 4||sh03|5|1|7|| trizadakSarA virAT / tai0 3 / 8 / 10 / 4 // tAM0 10 / 3 / 12 // tai01|6|3|4|| sA virAT trayastriMzadakSarA bhavati / ai02:37 // ,, trayastriMzadakSarA vai virAT / kau0 14 / 2 // 18 // 5 // za0 3 / 5 / 1 / 8 // , eSA ve paramA virATa yazcatvArizadAtrayaH paGktiH paramA virAT / tAM0 24 / 10 / 2 // ,, sahasrAkSarA vai paramA virAT / tAM0 25 / 9 / 4 // , virAr3a vA' anAdhRSTaM chandaH / yju014|9) za0 8 / 2 / 4 / 4 // ,, sa (prajApatiH) puruSamedheneSTvA virADiti nAmAdhatta / go0 puu05| 8 // Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 509 ) vizaH] virAT vRdvirAda / tai01|4|4|9|| virocanaH prahlAdo ha vai kAyAdhavo virocana svaM putramapanyadhatta / nedenaM devA ahananniti / tai01|5|9|1|| ,, prahlAdo vai kAyAdhavaH virocanaM svaM putramudAsyat / sa pradaro 'bhavat / tai0 1 / 5 / 10 / 7 // vilampasAparNam ( sAma ) yadantarAtmA pakSau vilambate tasmAdvilamba sauparNam / taaN014|9| 20 // vivadhazchannaH (yaju0 15/5) antarikSaM vai vivadhazchandaH / za0 815 / 215 // vivarto 'STAcatvAriMzaH ( yaju0 14 / 23) saMvatsaro vAva vivto 'STA catvArizastasya SaDavizatirardhamAsAstrayodaza mAsAH sapta'rtavo dve ahorAtre tadyattamAha vivarta iti saMvatsarAddhi sarvANi bhUtAni vivrtnte| sh08|4|1 / 25 // vivalaM chandaH (yaju0 14 / 9) ekapadAvai vivalaM chandaH / za0 8 / 2 / / vivasvAn aso vA' Adityo vivasvAneSa hyahorAtre vivaste tameSa vaste sarvato hyenena privRtH| za010 / 5 / 2 / 4 // , vivasvannAdityaiSa te somapIthaH / sh04|3|5|18 // ,, (devA AdityAH) yaM ( mArtaNDaM ) u ha tadvicakruH, sa vivasvAnAdityastasyemAH prajAH / sh03|1 / 3 / 4 // vivAhaH tasmAdu samAnAdeva puruSAdattA (=bhartA) cAdyaH (bhArthyA) ca jAyate'idaI hi caturthe puruSe tRtIye saGgacchAmaha' iti videvaM dIvyamAnA jAtyA'Asate / za0 1 / 8 / 3 / 6 // , sA (sukanyA) hovAca yasmai mAM pitAdAvAhaM taM jIvanta. hAsyAmIti / sh.4|1 / 5 // 2 // vizaH yajJo vai vizo yajJa hi sarvANi bhUtAni viSTAni / za0 8 / 7 / / (yaju038 / 19) yajJo vai vida / za0 14 / 3 / 1 // 9 // , viDukthAni / tAM018 / 8 / 6 // 12 / / 6 / 6 // ., vid zastram / ss01|4|| Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ vizaH ( 510 ) viza: viT sUktam / ai0 2 / 33 || 3 | 12 // vizo grAvANaH / za0 3 / 9 / 3 / 3 // viDe grAvAnaH / tAM0 6 // 61 // 99 " 99 "" "" " "" 55 "" 21 "" , 35 vizo cai sUcyaH / za0 13 / 2 / 10 / 2 // vizo hotrAzaMsinaH / ai0 6 / 21 // viT saptadazaH / tAM0 18 / 10 / 9 // viD vai saptadazaH | tAM0 2 / 7 / 5 // 2 / 10 / 4 // vizaH saptadazaH / ai0 8 / 4 // varSAbhirRtunAdityAH stome saptadaze stutaM vairUpeNa vizaujasA / tai0 2 / 6 / 16 / 1-2 // rASTrANi vai vizaH / ai0 35 " vid surA / za0 12 / 7 / 3 / 8 // AdyA hImAH prajA vizaH / za0 4 / 2 / 1 / 17 // annaM vai vizaH / za0 4 | 3 | 3 | 12 || 5 | 1 | 3 | 3 || 6 | 7 / 3 / 7 // dy 39 "" 29. " " " "" 19 dd tai0 viD vai gabhaH / za0 13 / 2 / 9 / 6 // vidvai zakuntikA (yaju0 23 / 22) / za0 35 tai0 3 / 9 / 7 / 3 // vidvai hariNI / tai0 3 / 9 / 7 / 2 // vizo vizve devAH / za0 2 | 4 | 3 | 6 // 3 / 2 / 1 / 16 // vizo vai vizve devAH / za0 5 / 5 / 1 / 10 // vizo vai pastyAH / za0 5 / 3 / 5 / 3 / 9 / 7 / 35 // 13 / 2 / 9 / 6 // 8 / 26 // 19 // 5 / 4 / 4 / 5 // go0 u0 6 / 3 // annaM vizaH / za0 2 / 1 / 3 / 8 // annaM vai kSatriyasya viT / za0 3 / 3 / 2 / 8 // tasmAdrASTrI vizaM ghAtukaH / za0 13 / 2 / 9 / 6 // tasmAdrASTrI vizamanti / za0 13 / 2 / 9 / 8 // daivyo vA etA vizo yatpazavaH / za0 3 / 7 / 3 / 6 // aparajanA ha vai vizo 'devIH / go0 u0 6 / 16 // kSatraM vai prastaro viza itaraM barhiH / za0 1 / 3 / 4 / 10 // tasmAd brahma ca kSatraM ca vizi pratiSThite / za0 11 / 2 / 7 / 16 // Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvakarmA] vizaH svariti (prajApatiH) vizam (ajnyt)| za0 2 / 1 / 4 / 12 // ,, sa vizamasRjata yAnyetAni devajAtAni gaNaza AkhyAyante vasavo rudrA AdityA vizve devA maruta iti / sh014aabaa2|24|| , pUSA vizAM vittptiH| tai02|| 714 // , tasyAH (vizaH ) rAjA garbhaH / taaN02|7|5 // , AhutAdo vai vizaH / sh02|5| 2 / 24 // , bhUmo vai viT / za0 3 / 6 / 1 / 17 // *, anirukteva hi vid / sh09|3|1|15 // vizAkhe ( =nakSatravizeSaH ) indrAgniyorvizAkhe / te0 1 / 5 / 1 / 3 // , nakSatrANAmadhipatnI vizAkha / dheSTAvindrAgnI bhuvanasya gopau| tai0 3 / 1 / 1 / 11 // , (prajApate kSatriyasya ) UrU vizAkhe / tai01|5|2|2|| vizAlaM chandaH (yaju0 15 / 5) ayaM cai ( pRthivI- )loko vizAlaM chandaH / za0 8 / 5 / 2 / 6 // , ( yaju014 / 9) dvipadA vai vizAlaM chandaH / za0 8 / 2 / 4 / 2 // vizovizIyam (sAma) agnirakAmayata vizo vizo 'tithiH syAM vizo viza AtithyamaznuvIyeti sa tapo 'tapyata sa eta. dvizovizIyamapazyattena vizo vizo 'tithirabhavat vizo viza AtithyamAznuta vizo vizA jatithibhavati vizo viza zAtithyamaznute vizovizIyena tuSTuvAnaH / tAM0 14 / 11 / 37 // vizvakarmA atho vizvakarmaNe / vizvaM vai teSAM karma kRtaM sarva jitaM bhavati ye saMvatsaramAsate / sh04|6|4|5|| , (yaju0 13158) vAgvai vizvakarma'rSiAcA hIda sarva kRtam / sh08|1|2|9 // ( yaju0 13 / 16 // 14 / 5, 9) prajApati vishvkrmaa| za0 7 / 4 / 2 / 5 // 8 / 2 / 1 / 10 // 8 / 2 / 3 / 13 // saMvatsaro vizvakarmA / pre04|22|| , asau nai vizvakarmA yo 'sau (sUrya) tapati / kau 515 // go0 u01|23|| Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ vizvajit ( 512 ) vizvakarmA vizvakarmA tvAdityairuttarataH pAtu / za0 3 / 5 / 2 17 // asau (dyauH) vizvakarmA / tai03 / 2 / 3 / 7 // tasya ( indrasya ) asau ( - )loko nAbhijita AsIttaM (indraH) vizvakarmA bhUtvAbhyajayat 1 tai0 10 1 / 2 / 3 / 3 // indro vai vRtraM hatvA vizvakarmA bhavaprajApatiH prajAH sRSTrA vizvakarmA 'bhavat / ai0 4 / 22 // vizvakarmAyamagniH / za09 / 2 / 2 / 2 || 6 | 5 | 1 | 42 // ( yaju0 13 | 55 || 15 | 16 ) ayaM vai vAyurvizvakarmA yo 'yaM pavata eSa hI sarva karoti / za0 8 / 1 / 1 7 // 8 ! 6 / 1 / 17 // vaizvakarmaNa ekakapAlaH puroDAzo bhavati vizvaM vA etatkarma kRta sarvajitaM deva (nAprAsItsaka mevai rojAnAnAM vijigyAnAnAm / za02 / 5 / 4 / 10 / / ( prajApatiH) vaizvakarmaNaM puruSaM ( Alipta ) / za0 6 / 2 / 1 / 5 // vizvajita (yajJa) (devAH) vizvajitA vizvamajayan / 0 228|5 // vizvajitA vai prajApatiH sarvAH prajA ajanayatsarvamudajayantasmAdvizvajit / kau0 25 | 13 // eSa ha prajAnAM prajApatiryadvizvajit / go0 pU0 5 / 10 // prajApatirvizvAjet / kau0 29 / 11, 12, 15 // tato vA idamindro vizvamajayadyadvizvamajayattasmAdvizvajit / tAM0 16 / 4 / 5 / ,, 23 !, 31 39 " ". "" 11 " 33 31 5) " ET 39 " indro vizvajidindro hIdaM sarvaM vizvamajayat / kau0 24 // 1 // atha yadvizvajitamupayanti / indrameva devatAM yajante / za 12 / 1 / 3 / 15 // sarve vizvajit / kau0 25 / 14 // sarva vai vizvajit / za0 10 / 2 / 5 / 16 // sa vA eSa vizvajidyaH sahasrasaMvatsarasya pratimA grA0 pU0 5 / 10 // ekAho vai vizvajit / kau0 25 / 11 Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 513 ) vizvarUpaH ] vizvajit sa kRtsno vizvajidyo 'tirAtraH / ko0 25 / 14 // , cakrIvAnvaH eSa (vizvajit yajJaH kAmAya / taaN016| 15 // 4 // vizvajyotiH ( ukthyaH sAhastra ekAhaH) pazavo vA ukthAni pazavo vizvaM jyotirvizva eva jyotI pazuSu pratitiSThati / tAMka 16 / 10 / 2 // ( iSTakA ) etA hyeva devatAH ( agniH, vAyuH, AdityaH) vizvaM jyotiH / sh06|3|3|4|6|5|3|3|| agnivai prathamA vishvjyotiH| sh07|4|2|25 // vAyurvaM madhyamA vizvajyotiH / za0 8 / 3 / 2 / 1 // prANo vai vishvjyotiH| za0 7 // 4 / 2 / 28 // 8 / 3 / 2 / 4 // 8 / 7 / 1 / 22 // prajA vai vishvjyotiH| sh07|4|2| 26 // 8 / 3 / prajA vai vizvajyotiH prajA hyeva vizvaM jyotiH| sh06| / kIkasA vishvjyotiH| za0 7 / 5 / 135 // vizvadhAyAH ( yaju0 13 / 18 ) (pRthivI) asyA, hIda sarva hitam / sh07|4|2|7|| , vRSTivai vishvdhaayaaH| tai03|2|3|2|| vizvaprIH ( anuvAkaH ) sapta te agne samidhaH sapta jihvA iti vizvaprIH / tai03| 11 / 9 / 9 // vizvam yadvai vizva sarva tat / za0 3 / 1 / 2 // 11 // , tadanaM vai vizvamprANo mitram / jai0 u03|3|6|| vizvarUpaH tvaSTurha vai putraH / trizIrSA SaDakSa Asa tasya trINyeva mukhA. nyAsustadyadevarUpa Asa tasmAdvizvarUpo nAma / za0 1 / 7 / 3 / 1 // 5 / 5 / 4 / 2 // , tasya (vizvarUpasya ) somapAnamevaikaM mukhamAsa / surApANamekamanyasmA' azanAyaikaM tamindro didveSa tasya tAni zIrSANi praciccheda / za0 1 / 6 / 3 / 2 // sa ( indraH) yatra trizIrSANaM svASTra vizvarUpaM jaghAna / za0 1 / 2 / 3 / 2 / / Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vizvarAjA ( 514 ) vizvarUpI (kAmadhenuH ) iyaM ( pRthivI) vai devyaditirvizvarUpI (vizvarUpAdhenuH kAmadudhA me astu-atharva0 4 / 34 // 8 // vizvarUpA dhenuH kAmadudhA 'syekA-atharva0 9 / 5 / 10 // pazcimA vAruNI dikca dhAryate vai subhadrayA / mahAnubhAvayA nityaM mAtale vizvarUpayA // sarvakAmadudhA nAmadhenurdhAra yaMta dizam / uttarAM mAtale dhA tathailavilasaMzitAm // iti mahAbhArate udyogaparvaNi 102 / 9-10 // atharvavede 12 / 1 / 61 // pRthivIsUkte-tvamasyAvapanI janAnAmaditiH kAmadudhA paprathAnA....'atra pRthivI-kAmadudhA ) / tai01|7|6| 7 // 'zabalI' 'virAT' ityetAvapi zabdo pazyata // vizvavyacAH (yaju0 13 / 56 // 15 / 17) aso vA' Adityo vizva vyacA yadA hovaiSa udetyarthadarcha sarva vyaco bhvti| sh08| 1 / 2 / 1 // 8 / 6 / 1 / 18 // . ( aju. 18 / 41 // vAta: // ) eSa ( vAtaH ) hIda sarva vyacaH karoti / sh09|4|1|10|| antarikSa vizvavyacAH / tai0 3 / 2 / 3 / 7 // vizvasRjaH etena (sahasrasaMvatsarasatreNa) vizvasRja idaM vizvama sRjanta / ydvishvmsRjnt| tasmAdvizvasRjaH (='tapaH' 'brahma' 'satyam' ityevmaadyH)| tai03|12| / / 8 // yadhizvamasUjanta tasmAdvizvasRjaH ('tapaH' 'brahma' 'irA' 'amRtam' ityevamAdayaH) / tAM0 25 / 18 // 2 // ( vizvasRjo daza-atharva0 11 / 9 / 4 // manusmRtau / 34-35:-ahaM prajAH sisRkSustu tapastaptvA suduzcaram / patInprajAnAmasaja maharSInAdito daza / marIcimavyaGgirasau pulastyaM pulaha kratum / pracetasaM vasiSThaM ca bhRguM nAradameva ca // ) satya ha hoteSAmAsIt yadvizvasRja Asata / te0 3 / 12 / 9 / 3 // Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 515 ) vizve devAH vizvAcI (apsarAH nediH / yaju0 17 / 59) vizvAcIrabhicaSTe ghRtAcI riti cazcaitadvedIzcAha / sh09|2|3 / 17 // , (yaju0 15 / 18) vedireva vishvaacii| sh08|6|1||19|| vizvAni dhAmAni ( yaju0 4 / 34 ) aGgAni vai vizvAni dhAmAni / sh03|3|4|14|| vizvAmitraH vizvasya ha vai mitraM vizvAmitra Asa vizvaM hAsmai mitraM bhavati ya evaM veda / ai06120, 21 // (yaju0 13 / 57 ) zronaM vai vizvAmitra RSiryadenena sarvataH zRNotyatho yadasme sarvato mitraM bhavati tasmAcchrotraM vizvAmitra RSiH / za0 8 / 1 / 216 // tadannaM vai vizvamprANo mitram / jai0 u0 3 / 3 ! 6 // vAgvai vizvAmitraH / kau010| 5 // 15 // 1 // 26 / 3 // janhucIvanto (? ='jahnoH putrA RcIvannAmAkAH' iti sAyaNaH ) rASTra AhiMsanta sa vizvAmitro jAhnavo rAjaitam (catUrAtram ) apazyat sa raassttrmbhvdraassttrbhitre| tAM0 21 // 12 // 2 // vizvAyuH iyaM (pRthivI ) vai vizvAyuH / 0 3 / 2 / 3 / 7 // vizvA samAni ( yaju. 12 / 13) ime vailokA vizvA sadmAni / mA0 6 / 7 / 3 / 10 // vitra devAH ete vai sarve devA yadvizve devAH / kau04|| 14 // 5 // 2 // . ete vai vizve devA yatsarve devaaH| go0 u0 1 // 20 // . yadasminvizve devA asIdastasmAtsado nAma ta' u'evA sminnete brAhmaNA vizvagotrAH sIdanti ! sh.3|5|3| 5 // 3 / 6 / 1 / 1 // razmayo basya (sUryasya ) vizve devaaH| za0 3 / 9 / 2 / tasya (sUryasya ) ye razmayaste vizve devAH / / 04 / 3 / 1 / 26 // ete vai vizve devA razmayaH / sh02|3|1|7|| pate vai rakSmayo vizve devaaH013|4|4|6|| , , Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ vizve devAH ( 516 ) vizve devAH prANA vai vizve devAH ( yaju0 38 | 15 ) | za0 14 / 2 / 2 / 37 // Rtavo vai vizve devAH (yaju0 12 / 62 ) / za0 7 / 1 / " "" , " 91 33 11 " "3 33 13 11 dd z 99 " 1 | 43 // indrAgnI vai vizve devAH / za0 2 / 4. 4 / 13 // idvAgnI hi vizve devAH / za0 3 / 9 / 2 / 14 // atha yadenaM ( agnim ) ekaM santaM bahudhA viharanti tadasya vaizvadevaM rUpam / ai0 3 | 4 // zrotraM vizve devAH / za0 3 / 2 / 2 / 13 // tA ( dizaH) u evaM vizve devAH / jai0 u02|2 / 4 // 2 / 11 / 5 / / sa (prajApatiH) vizvAndevAnasRjata tAndikSUpAdadhAt ! za0 6 : 1 / 2 / 9 // 'vizve tvA devA vaizvAnarAH kRNvantvAnuSTubhena chandasAGgi rasvat ( dhruvAsi dizosi' yaju0 11 / 58) iti dizo haitajuretadvai vizve devA vaizvAnarA eSu lokeSUkhAyAmetena caturthena yajuSAdizo 'dadhuH / za0 6 | 5 | 2 | 6 | vizve tvA devA vaizvAnarA dhUpayantvAnuSTubhena chandasAGgirasvat (yaju0 11 / 60 ) | za0 6 / 5 / 3 / 10 // vizve devA upadravaH / jai0 u0 1 / 58 / 9 // vaizvadevo vai pUtabhRt / za0 4 / 4 / 1 / 12 // tasya ( prajApateH) vizva devAH putrAH / za0 6 / 3 / 1 / 17 // vaizvadevo hi vaizyaH / tai02 / 7 / 2 / 2 // viDu vizva devAH / za0 10 / 4 / 1 / 9 11 vizAM vizve devAH / za014 | 3 | 6 // 3 / 9 / 1 / 16 // vizo vai vizve devaH 1 0 5 / 5 / 1 / 10 // vezvadevyo vai prajAH / tai0 1 / 6 / 2 / 5 // 1 / 7 / 10 12|| tAn ( pazUn ) vizve devAH saptadazena stomena nApnuvan / tai0 2 / 7 / 14 / 2 // - pazavo vai vaizvadevam ( zastram ) / kau0 16 / 3 // Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 517 ) vizve devAH] vizve devAH vaizvadevo vA' azvaH / za0 13 / 2 / 5 / 4 // tai0 3 / 9 / 24 // 3 / 9 11 // 1 // vaizvadevI vai gauH / go0 u03 / 19 // vaizvadevaM vA annam / tai01|6| 1 / 10 // vizveSAM vA etaddevAnA, rUpam / ytkrmyaaH| tai0 3 / 8 / 14 / 4 // sarvamidaM vizve devAH / sh0319|1|14||4|4|1|9,18|| sarva vai vizve devAH / za. 1 ! 7 / 4 / 22 // 3 / 9 / 1 / 13 // 4 / 2 / 2 / 3 // 5 / 5 / 2 / 10 // vizva devA eva sarvam / go0 puu05|15|| anantA vizve devAH / sh014|| 1 / 11 // vizva vai devA devAnAM yazasvitamAH / za013 : 1 / 2 / 8 // te 3 / 8 / 7 / 2 // bRhaspatirvizvairdevaiH (udakrAmat) / ai.1 / 24 // vaizvadevAni hAGgAni / ai03|2|| te ( vizve devAH ) abruvanyaizvadevaM sAno vRNImahe prajanana* miti / 0 u. 2 52 / 2 // vaizvadevau vA' ambhRNAvato hi devebhya unnayantyato manuSyebhyo 'taH pitRbhyaH / sh04|5|6|3|| atha yddshraatrmupynti| vizvAnava devAndevatAM yajante / za0 12 / 1 / 3 / 17 // vaizvadevo dvAdazakapAlaH (puroddaashH)| tAM021 / 10 / 23 // vizva devA dvAdazakapAlena tRtIyasavane (AdityamAbhiSa. jyan) / tai0 15 // 11 // 3 // vaizvadevaM vai tRtIyasavanam / ai0.6 / 15 // sh01|7|3| 16 // 4 / 4 / 1 / 11 // jai0 u0 11.3 / 4 // atha yAM vIvayanniva prathayanniva gAyati sA vaizvadevI (AgA) / tayA etIyasavanasyodneyam / jai0 u01|| 37 // 4 // athainaM (indra) udIcyAM dizi vizedevAH ......abhyASican dharAjyAya / ai0 8 / 15 // Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [viSNuH ( 518 ) vizve devAH vizve tvA devA uttarato 'bhiSiJcantvAnuSTubhena chndsaa| tai02|7|15| 5 // vizvadevanetrebhyo devebhyaH pazcAtsadbhanyaH svAhA / sh05| 2 / 4 / 5 // viSam yavamAtraM vai viyasya na hinasti / go0 u0 1 // 3 // viSuvAn devaloko vA eSa yadviSuvAn / tA0 4 / 6 / 2 // viSuvAnyai pazcamamahaH / tAM0 13 / 4 / 16 // 13 / 5 // 10 // ... AtmA vA eSa saMvatsarasya yahi SuvAn / taaN04|7|1|| AtmA va saMvatsarasya viSuvAnaGgAni mAsAH / za0 12 / 2 / 3 / 6 // AtmA vai savatsarasya viSuvAnaGgAni pakSau (dakSiNaH pakSa uttaraH pakSazca ) / go0 puu04|18 // etacchiro yajJasya yadviSuvAn / kau0 26 / 1 // , atha yadviSuvantamupayanti / Adityameva devatAM yajante / za0 12 / 1 / 3 / 14 // viSTambhaH (yaju0 14 / 9) prajApati viSTambhaH / za0 8 / 2 / 3 / 12 // viSTArapaGktizchandaH ( yaju0 15 / 4 ) dizo vai viSTArapaGktizchandaH / sh0815|214|| viSNuH tadyadevedaM krIto vizatIva tadu hAsya (somasya) vaiSNavaM ruupm| kau08||2|| ,, yo vai viSNuH sa yjnyH| za0 5 / 2 / 3 / 6 // ,, viSNuryajJaH / go0 u01 / 12 // tai03|3|7|6|| , viSNuvai yjnyH| ai01|15 // ,, 'pavitre stho vaiSNavyau' ( yaju0 1 / 13) iti yahI vai viSNurya ziye stha ityevaitadAha / sh01|1|3|1|| , (yaju0 22 / 20) yajJo vai viSNuH / za013 / 1 / 81 // / yo vai viSNuH / kau0 4 / 2 // 18 / 8, 14 // tAM0 2 / 6 / 10 // za0 1 / 12 / 13 // 3 / 2 / 1 // 39 // go0 u04||6|| tai01|2|| ., yazo vai viSNu zipiviSTaH / tA hai / 7 / 10 // Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSNuH] viSNuH yazo vai vaissnnuvaarunnH| kau0 16 / 8 // ,, yo viSNuH / za. 1 / 6 / 3 / 9 // taaN013|3|2|| go0 u06 / 7 // , viSNave hi gRhNAti yo yajJAya (haviH) gRhnnaati| sh03|4|1.14|| ,, athemaM viSNuM yajJaM zredhA vyabhajanta / vasavaH prAtaHsavana rudrA mAdhyandina savanamAdityAstRtIyasavanam / za014 / 1 / 1 // 15 // , (AdityaH)sa yaH sa viSNuryajJaH sa / sa yaH sa yazo 'sau sa AdityaH / za0 14 / 1 / 1 / 6 // ,, sa u eva makhaH sa viSNuH / za0 14 / 1 / 1 / 13 // ,, (prajApatiH) yajubhyo 'dhi viSNuM ( asRjata ) / tadviSNuM yaza Archat / taM (viSNu) Alabhata / viSNoradhyoSadhIrasRjata / tai0 2 / 3 / 2 / 4 // , yajUSi viSNuH (svbhaagruupennaabhjt)| sh04|6|7|3|| , yo vai viSNuH somaH saH / sh03|3|4|21|| 3 // 6 // 3 // 19 // " juSTA viSNava iti / juSTA somAyetyevaitadAha (viSNuH lomaH) / sh03|2|4 / 12 // , yattadannameSa sa viSNurdevatA / za0 7 / 5 / 1 / 21 // ,, vIrya viSNuH / tai0 1 // 7 // 2 // 2 // , prAdezamAtrovaigarbho vissnnuH| sh06|5|2|8||6|6|2|12|| 7 / 5 / 1 / 14 // AgnirvA' ahaH somo rAtriratha yadantareNa ( ahno rAtrezca yo 'ntarAlaH kAlaH) tadviSNuH / sh03|4|4|15 // yadaha dIkSate tadviSNurbhavati / za0 3 / 2 / 1 / 17 // viSNuH sarvA devatAH / ai01|1|| tasmAdAhurviSNuvAnA zreSTha iti / za0 14 / 1 / 1 / 5 // , agnirve devAnAmavamo viSNuH paramaH / ai0 1 // 1 // , anto viSNudaivatAnAm / tAM0 21 / 4 / 6 // ,, agni devAnAmavarAyo viSNuH parAyaH / kau0 7 // 1 // , agnirve yajJasyAvarAryo viSNuH parAyaH / sh05|2|3|6|| , ete cai yasyAntye tanvau yadagnizca viSNuzca / ai01|1|| Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ viSNuH ( 520 ) 1 viSNuH agnAviSNU vai devAnAmantabhAjau / kau0 16 // 8 // AgnAvaiSNavamekAdazakapAlaM puroDAzaM nirvapati / za0 3 / 1 / 3 / 1 // 5 / 2 / 3 / 6 // yajJo viSNuH sa devebhya imAM vikrAnti vicakrame yaiSAmiyaM vikrAntiridameva prathamena padena paspArAthedamantarikSaM dvitIyena divamuttamena / za0 1 / 9 / 3 / 9 yajJo vai viSNuH sa devebhya imAM vikrAnti vicakrame yaiSAmiyaM vikrAntiridameva prathamena padena paspArAthedamantarikSaM dvitIyena divamuttamatAmvevaiSa etasmai viSNuryajJo vikrAnti vikramate / za0 1 / 1 / 2 / 13 // ime vai loka viSNorvikramaNaM viSNorvikrAntaM viSNoH krAntam / za0 5 / 4 / 2 / 6 // sa (viSNuH ) imA~lo kAnvicakrame 'tho vedAnatho vAcam / ai0 6 / 15 // " , " " 39 31 " zd ,, F 55 33 59 vAmano ha viSNurAsa (viSNupurANe 3 / 1 / 42-43 :- manvantare tu saMprApte tathA vaivasvate dvija / vAmanaH kazyapAdviSNuradityAM saMbabhUva ha // tribhiH kramairimA~llokAJjitvA yena mahAtmanA / purandarAya trailokyaM dattaM nihatakaMTakam // ) | za0 1 / 2 / 5 / 5 // sa hi vaiSNavo yadvAmanaH ( gauH ) / za0 5 / 2 / 5 / 4 // vaiSNavaM vAmanaM (pazu) Alabhante / tai0 1 / 2 / 5 / 1 // vaiSNavo vAmanaH (pazuH ) / za0 13 / 2 / 2 / 9 // cakrapANaye ( viSNave ) svAhA / pa0 5 / 10 // viSNuvai devAnAM dvArapaH / ai0 1 / 30 // viSNavAzAnAM pate / tai0 3 / 11 / 4 / 1 // tasya (viSNoH ) upaparAsRtya / ( vamrayaH ) jyAmapijastasyAM chinnAyAM dhanurAmya viSphuranthyau viSNoH ziraH pracicchidatuH (viSNorhayagrIvAvatArakathA :- devIbhAgAvate 1 / 5 / 19, 25, 26, 30, 42 // 1 / 6 / 8-9 // hayazirA viSNuH - nIlakaMThIyaTIkAyute mahAbhArate zAntiparvaNi, 347 / 48 // ) | za 14 / 1 / 1 / 9 // Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 521 ) viSNuH] viSNuH tasya (makhasya-viSNoH) dhanurAnirdA patitvA ziro'china tsa pravaryo 'bhavat / tAM0 7 / 5 / 6 // ,, ( vadhyaGkAtharvaNaH ) tau ( azvinau ) ha (chinnasya viSNuzirasaH punaHsandhAnavidyA'dhyApanArtha) upaninye to yadopaninye 'thAsya ( dadhIca AtharvaNasya ) zirazchitvAnyatrApanidadhaturathAzvasya zira AhRtya taddhAsya prtiddhtuH| za0 14 / 1 / 1 / 24 // .. viSNurve yajJasya duriSTaM pAti / ai03|38||7|| 5 // , pahirviSNoH ptnii| go0 u02|9|| ,, zRNvanti zroNAmamRtasya gopaaN|......mhiiN devIM viSNupatnImajU ryAm / tai0 3 / 1 / 2 / 5-6 // , viSNoH zroNA ( =zravaNa nakSatramiti sAyaNaH ) / tai0 1 / 5 / 1 / 4 // ,, yacchrotraM sa viSNuH / go. u04 / 11 // vaiSNavAH purussaaH| sh05|2|5|2|| , vaiSNavo hi yUpaH / za0 3 / 6 / 4 / 1 // ,, vaiSNavatrikapAlaH (puroddaashH)| tAM0 21 / 10 / 23 // .. atha ydvaissnnvH| trikapAlo vA puroDAzo bhavati carurvA / za0 / 2 / 5 / 4 // ,. tAn (pazUna ) viSNurekavizezena stomenApnot / tai0 2 / 7 / 14 / / , ( upasahevatArUpAyA iSoH ) viSNustejanam / ai0 1 / 25 // , tathaivaitadyajamAno viSNurbhUtvamAllokAn kramate / sa yaH sa viSNuryajJaH sH| za0 6 / 7 / 2 / 10-11 // tadhadenena ( yakSena viSNunA ) imAthe sarvArtha (pRthivIM) sama vindanta tasmAdvodina ma / za0 1 / 2 / 5 / 7 // ,, yanvevAna viSNumanvavindastasmAdvedirnAma / sh01||2||5||10|| , vaiSNava hi havirdhAnam / za0 3 / 5 / 3 / 15 // ,, yA sA dvitIyA (oGkArasya) mAtrA viSNudevatyA kRSNA varNena yastAM dhyAyate nityaM sa gacchedvaiSNavaM padam / go0 pU0 1 / 25 // Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ vRkaH ( 522 ) viSNukramAH etadvai devA viSNurbhUtve mAMllokAnakramanta yadviSNurbhUtvA kramanta tasmAd viSNukramAH / za0 6 / 7 / 2 / 10 // tadvA' ahorAtre'eva viSNukramA bhavanti / za0 6 / 7 / 4 / 10 // aharve viSNukramAH / za0 6 / 7 / 4 / 12 // "" vipazchandaH (yaju0 15 / 5) asau vai (-) loko viSpardhA chandaH / 208 / 5 / 2 / 6 // viyam (sUktam ) jamadagnezca vA RSINAJca somau sasutAvAstAM tata etajjamadagnirvihavyamapazyattamindra upAvartata yadvivyaM hotA zaMsatIndramevaiSAM te tAM0 6 / 4 / 14 // bIim (sAma) cyavano vai dAdhIco 'zvinoH priya AsItmo jIryyasametena sAmnApsu vyaiGkayatAntaM punaryuvAnamakurutAM tadvAva tau (azvina) takAmayetAM kAmasani sAma vIUM kAmamevaitenAvarundhe : tAM0 14 / 6 / 10 // vINA zriyai vA' etadrUpaM yadvINA / za0 13 | 1 | 5 | 1 // zriyA vA etadrUpam / yadvINA / tai03 / 9 / 14 / 1 // 93 93 " " zrIti: (yaju0 11 / 46) agna AyAhi vItaya' ityaSitava' itye tat / za0 6 / 4 / 4 / 9 // vIraH (4 ju0 4 / 23) putro vai vIraH / za0 3 / 3 / 1 / 12 // ( vIratA - yaju0 7 / 12) atA hi vIraH / za0 4 / 2 / 1 / 9 // " prANA vai daza vIrAH (yaju0 10 19 / 48) / za0 12 / 8 / 1 / 22 // vIryam vIyyaM viSNuH / tai0 1 / 7 / 2 / 2 // vIrya vA indraH / ta0 9 / 7 / 5, 8 // go0 u0 6 | 7 // "" "" 45 99 99 yadA vai puruSaH zriyaM gacchati vINAsmai vAdyate / za 13|1|5|1 || a 95 vIrya vA agniH / tai0 1 / 7 / 2 / 2 // go0 u0 6 / 7 // 1 vIryya SoDazI / za0 12 / 2 / 2 / 7 // indriyaM vIryya SoDazI / to0 21 / 5 / 6 // indriyaM vai vIryyaM vAjinam (R0 10 / 72 / 10) / ai0 1193 // vIrye triSTup / za0 7 | 4 | 3 | 24 // tiSThanvai vIryavattaraH / za0 6 / 6 / 2 / 1 ma 39 vRkaH atha yatkarNAbhyAmadravattato vRkaH samabhavat / za0 225|4|10 // Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 523 ) vRtraH] kA mUtrAdevAsyojo 'sravat / sa vRko 'bhavadAraNyANAM (-nAM)pazU: - nAM jUtiH / za0 12 / 7 / 1 / 8 // vRkSasyApram zrI vRkSasyAgram / nai03|9|7|4|| patraH vRtro ha vA ida- sarva vRtvA zizya / yadidamantareNa dyAvA pRthivI sa yadi sarva vRtvA zizye tasmAd vRtro nAma / za0 1 / 1 / 3 / 4 // ,, sa yadvartamAnaH samabhavat / tasmAd vRtrH| sh.1|6|3|9|| , tathaivaitadyajamAnaH paurNamAsenaiva vRtraM pApmAna hatvApahatapA maitatkArabhate / sh06|2|2|19 // ,, pApmA vai vRtH| za0 11 / 1 / 5 / 7 // 13 / 4 / 1 / 13 // ,, (yaju0 11 / 33) vRtrahaNaM puraMdaramiti pApmA vai vRtraH pApamahanaM purandaramityetat / sh06|4|2|3|| ,, indro vai vRtrhaa| kau0 4 / 3 // ,, vRtrazakuM dakSiNato 'ghasyaivAnatyayAya / za0 13 / 8 / 4 / 1 // ,, (yaju0 10 / 8) tvayAyaM vRtraM Sadhediti tvayAyaM dviSantaM bhrAtRvyaM bdhedityevaitdaah| za0 5 / 3 / 5 / 28 // yadimAH prajA azanamichante 'smA'evaitad vRtrAyodarAya bali haranti / za01 / 6 / 3 / 17 // (indraH) taM (vRtraM ) vedhAnvabhinattasya yatsaumyaM nyaktamAsa taM candramasaM cakArAtha yadasyAsuryamAsa tenemAH prajA udareNAdhi dhyat / sh01|6|3| 17 // ,. vRtro pai soma AsIt / sh03|4|3 / 13 // 3 // 9 // 4 // 2 // 4 / 2 / 5 / 15 // athaiSa eva vRtro yacandramAH / za0 1 / 6 / 4 / 13, 18 // / thAnaM vai paurNamAsaM ( haviH) / indro ghetena vRtramahannathaitadeva vRtrahatyaM yadAmAvAsyaM ( haviH) vRtra yasmA' etajanuSA ApyAyanamakurvan / sh01|6|4|12|| , mahAnAnIbhi indro vRtramahan / kau023 2 // .. (indraH) etAmiH (aniH ) khenaM (vRtra) mahAn / za01 / 1 // 38 // Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vRSabhaH ( 524 ) vRtraH vRtraturaH (yaju0 6 / 34) iti vRtraM hyetAH ( ApaH ) aghnan / zaH 3 / 9 / 4 / 16 // Apo ha vai vRtraM jaghnu stena vetadvIryeNApaH syandante / 19 39 39 39 " " 11 "" "1 maruto ha vai krIDino vRtraM haniSyantamindramAgataM tamabhitaH paricikroDurmahayantaH / za0 2 | 5 | 3 | 30 // sayo haivametaM vRtramannAdaM vedAnnAdo haiva bhavati / za0 1 : 6 / 3 / 17 // vRtrannaH yA rohiNI (gauH) sA vArtraghnI yAmida rAjA saMgrAmaM jitvodAkurute / za0 3 / 3 / 1 / 14 // vArtraghnaM vai dhanuH / za0 5 | 3 | 5 | 17 || 11 vRtraturaH (yaju0 6 / 34) vRtratura iti vRtra thaM hotA ( ApaH ) aghnan / za0 3 / 6 / 4 / 16 // 3 / 6 / 4 / 14 // mahAhaviSA ha vai devA vRtraM jaghnuH / za0 2 / 5 / 4H 1 // tairvai (sAkamedhaiH ) devAH vRtrapaghnannetairvaiva vyajayanta yeyameSAM vijitistAm / za0 2 / 5 / 3 / 1 // 29 za0 ( vRtrasya vadhasamaye) mahAn ghoSa AsIt / tAM0 13 / 4 / 1 // atha (vRtraH) yadapAtsamabhavattasmAdahistaM danuzca danAyuzca mA teva ca piteva ca parijagRhatustasmAddAnava ityAhuH / za0 1 6 / 3 / 9 // 1 tasya (vRtrasya) etaccharIraM yadvirayo yadazmAnaH / za0 3 | 4 | 3 / 13 / / 3 / 9 |4| 2 || 4 / 2 / 5 / 15 / / vRtrasya hyeSa kanInakaH ( yadAJjanam ) / za0 3 / 1 / 3 / 15 // maruto ha vai sAMtapanA madhyandine vRtra saMteSuH sa saMtapto 'naneva prANanparidIrNaH zizye / za0 2 / 5 / 3 / 3 // vRSaH vRSo 'gniH samidhyate (R0 3 / 27 / 14) / za0 1 / 4 / 1 / 29 // vRSabhaH (R0 2 | 12 | 12) vRSabha iti / eSa (AdityaH) hyevA''sAprajAnAmRSabhaH / jai0 u0 1 / 29 / 8 // sa eSa (AdityaH) saptarazmivRSabhastuviSmAn (R0 2 / 12 / 12) / jai0 u0 1 / 28 / 2 // Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRSTiH / pRSA (yaju0 38 / 22) eSa vai vRSA harirya eSa (mUryaH) tapati / za0 14 / 3 / 1 / 26 // ,, indro vai vRSA / tAM / 9 / 4 / 3 // // indro vRSA ! sh01|4|1|33|| , samagniridhyate vRSA (R03 27 / 13) / sh014|1 20. // .. yoSA vai vedirvRSAgniH / za0 1 / 2 / 5 / 15 // ,, vRSA hi manaH / / 01 / 4 / 4 / 3 // ,, yoSA vai RgvRSA suvaH / za0 1 / 3 / 1 // 9 // " vRSA hi vaH / sh01|4|4|3|| , vRSA vai rAjanyaH / tAM / / 10 / 9 // .. he 'zva tvaM ) vRSAsi / tAM0 1 / 7 / 1 // .. ANDAbhyAsa hi vRSA pinvata / za. 14 / 3 : 1 / 22 // ,, pAdai parItya vRSA yoSAmAdhi dravati tasyA rataH siJcati / sh02|4|4|23|| ,, vRSA hiGkAraH / go0 pU03 // 23 // vRSAkapiH tadyakampayamAno reto varSati tasmAdvaSAkapiH, tadvaSAkape vRSAkapitvam / go0 u0 6 / 12 // Adityo vai vRSAkapiH / go0 u06|12|| AtmA vai vRSAkapiH ai0 6 / 29 // go0 u0 6 / 8 // , (hotA) yadi vRSAkapim (vRSAkapidRSTam R0 10 / 86 / 1-53 etatsUktamantariyAt-lopayettadAnIm ) AtmAnam ( =" madhyadeham" itisAyaNaH) asya (yajamAnasya) antariyAt / ai0 5 / 15 // vRSTiH / prajApatiH) taM (pApmAnaM / avRzcat / ydvRshct| tsmaavRssttiH| tai0 3 / 10 / / , (savitA) razmibhirvarSe (samadadhAt ) / go0 pU01 / 36 // ,, vRSTivai yAjyA vidyudeva vidyuddhIdaM vRSTimantrAcaM saMprayacchati / ai02||41|| , vRSTi virAT tasyA ete ghore tanvau vidyucca hAdunizca / za0 12 / 8 / 3 / 11 // Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vetasaH ( 526 ) vRSTiH tau (anaDvAhI ) yadi kRSNau syAtAmanyataro vA kRSNastatra vidyArSiSyatyaiSamaH parjanyovRSTimAnbhaviSyatItyetadu vijnyaanm| za0 3 / 3 / 4 / 11 // ,, annaM vRSTiH / go0 pU0 4 / 4 / 5 // ., vRSTivai vishvdhaayaaH| tai03 / 2 / 3 / 2 // , ayaM vai varSasyeSTe yo 'yaM (vAyuH) pakte / za0 1 / 8 / 3 / 12 // ., tasmAdyAM dizaM vAyureti tAM dizaM vRssttirnveti| za0 8 / 2 / 3 / 5 // ,, mitrAvaruNo tvA vRSTyAvatAm ( yaju02 / 16) / 01 / 8 / 3 / 12 // itaHpradAnA vai vRSTirito hyagnivRSTiM vanute sa etaiH (ghRta-) stoMkairetAnastAkAn vanute ta' ete stokA varSanti / za0 3 / 8 / 2 / 22 // , arvAcInAgrA ('avAcInAmA' iti bhAskarasammataH pAThaH) hi vRSTiH / tai031311/3|| "varSAH" ityetamapi zabdaM pazyata / ., vRSTiH sammAjanAni / tai0 31 3 / 1 / 2 // ,, yadA vai dyAvApRthivI saJjAnAthe'atha varSati |sh09|8:3|| 12 // ... vRSTi vRSTvA candramasamanupravizati / ai0 8 // 28 // vRSTivaniH ( yaju0 38 / 6) sUryasya ha vA' eko razmiSTivanirnAma yenamAH sarvAH prajA bibharti / za0 14 / 2 / 1 / 21 // vRSNyam ( yaju. 12 / 112) reto vai vRSNyam / za0 7 / 3 / 1 / 46 // veTakAraH vaSaTkAro haiSa paro'kSaM ya dvedakAraH / za0 6 / 3 / 3 / 14 // veNuH saiSA yoniragneya dveNuH / za06 / 3 / 131 // ,, agnidevebhya udakAmala veNuM prAvizattasmAtsa suSiraH / za. vetasaH tAH ( ApaH ) prajApatimabruvan / yadai naH kamabhUdavAktadagAditi so 'bravIdeSa va etasya vanaspatirvettviti vetu saMvetu so 'ha vaitaM vetasa ityAcakSate paro'kSam / sh09|1|2 / 22 // apsuyonirva vetsH| za012 / 8 / 3 / 15 // , apsujA vetsH| za013 / 2 / 2 / 19 // ,, apsujo vetasaH / tai0 3 / 8 / 4 / 3 // 3 / 8 / 19 / 2 // 3 / 8 / 20 // 4 // Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedAH] vetasaH tasmAvatamo vanaspatInAmanupajIvanIyatamo yAtayAmA hi sH| sh09|1|2|24|| bedaH ( -darbhamuSTiH) prAjApatyo vedaH / tai0 3 / 3 / 2 / 1 // ., prAjApatyo vai vedaH / te. 3 / 3 / 7 / 2 // 3 / 3 / 8 / 9 // , prajApate; etAni zmazUNi yadvedaH / tai0 3 / 3 / 9 / 11 / ., yoSA vai vediSA baMdaH / sh01|9|2 / 21, 24 // ,, vRSA vai vedo yoSA ptnii| kau0 3 / 9 // vedAH sa imAni trINi jyotISyamitatApa / tebhyastatebhyastrayo vedA ajAyantAgnekragvedo vAyoryajurvedaH sUryAtsAmavedaH / za0 11 / 5 / 8 // 3 // ,, catvAro vA ime vedA Rgvedo yajurvedaH sAmavedo brahmaveda iti / go pU0 2 // 16 // ., catvAro 'syai ( svAhAyai ) vaMdAH zarIra SaDaGgAnyanAni / p04|7|| .. te sarve prayo vedAH / daza na mahasrANyaSTau ca zatAnyazItInAM (10800480 = 864000 akSarANi) abhavan / za0 10 / 4 / 2 / 25 // ,, evamima sarve vadA nirmitAH sakalpAH sarahasyAH sabrAhmaNAH sopaniSatkAH setihAsAH sAnvyAkhyAnAH sapurANAH sasvarAH sasaMskArAH saniruktAH sAnuzAsanAH sAnumArjanAH savAko pAkyAH / go0 pU0 / 10 // ,, vedo brahma / jai0 u04|25|3|| ,, vedA eva savitA / go0 pU0 1 / 33 // ., tadAhuH kiM tatsahasram (R06|6|9|8) itIme lokA ime vedA ayI vAgiti zrUyAt / ai06|15 // , (indro bharadvAjamuvAca-) anantA bai vedaaH| tai03|10| ,, matho sarveSAM vA eSa vedAnAM raso yat sAma / za0 12 / 8 / 3 / 23 // go0 u05|7|| Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ vediH . ( 028 ) vedAH so 'pahatapApmAnantAM zriyamaznute ya evaM veda yazcaivaM vidvAneva - metAM vedAnAM mAtaraM sAvitrIM sampadamupaniSadamupAste / go0 pU0 1 / 39 / etAni ha vai vedAnAmantaHzleSaNAni yadetA ( bhUrbhuvaH svariti ) vyAhRtayaH | 205 / 33 // 33 nAvedavinmanute taM bRhantam / tai0 3 / 12 / 9 / 7 // ( " trayI vidyA" zabdamapi pazyata ) " vediH taM ( yajJaM ) vedyAmanvavindan yadyAmanvavindastadvedevaiditvam / ai0 3 / 9 // "" "" "" 94 ." 99 31 "" 3. 99 " " zd 99 " yannvevAtra viSNumanvavindaMstasmAdvedirnAma | za0 1 / 2 / 5 / 10 // tadyadenena ( yajJena viSNunA / imAM sarvA ( pRthivIM ) sama. vindanta tasmAdvedinI / za0 1 / 2 / 5 / 7 // vedidevebhyo 'nilAyata / tAM vedenAnvavindan / tai0 3 | 3 | 9 / 10 // pRthivo vediH / ai0 5 | 28 // tai0 3 | 3 | 6 / 2,8 // 1 iyaM ( pRthivI ) vai vediH / za0 7 / 3 / 1 / 15 / / 7 / 5 / 2 / 31 // / 12 // etAvatI vai pRthivI / yAvatI vediH / tai0 3 / 2 / 9 yAvata vai vedastAvatI pRthivI / za0 3 / 7 / 2 / 1 // tasmAdAhuryAvatI vedastAvatI pRthivIti / za0 1 / 2 / 5 / 7 // yAvata vai veditavatIyampRthivI / jai0 u0 1 / 5 / 5 // tasyAH ( pRthivyAH ) etatparimitaM rUpaM yadantarvedyathaiSa bhUmA parimito yo bahirvedi / ai0 8 |5 // vedi paro 'ntaH pRthivyAH / tai 3 | 3 | 5 | 5 // urvarA vedirbhavatyetat ( sthAnaM ) vA asyAH ( pRthivyAH ) vIryavattamam / tAM0 16 / 13 / 6 // vedivai devalokaH / za0 8 / 6 / 3 / 6 // vedirvai salilam / za0 3 / 6 / 2 / 5 vedireva vizvAcI ( apsarAH / yaju0 15 | 18 ) / za0 8 / 6 / 1 / 16 // Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 529 ) vaikhAnasAH] vediH sa vizvAcIrabhicaSTe ghRtAcIH ( yaju0 17 / 59 ) iti saca zvaitavedIcAha ( vizvAcI vediH / ghRtAcI-sak) / za09 / 2 / 3 / 17 // yoSA vai vediH / za0 1 / 3 / 3 / 8 // , yoSA vai vedirvaSA vedaH ( drbhmussttiH)| sh01|6|2 / 21, 24 // ,, yoSA vai vediSAgniH / sh01|2|5 / 15 // ,, sA vai ( vediH ) pazcAdvarIyasI syAt / madhye sartha bAritA punaH purastAdurvI / za0 1 / 2 / 5 / 16 // ,, vyAmamAtrI ( vediH ) pazcAtsyAdityAhuH / etAvAnvai puruSaH puruSasammitA hi vyaraniH praacii| sh01|2|5|14|| ,, tasmAtyaMgulA vediH syAt / za0 1 / 2 / 5 / 9 // ,, (vediH) caturaMgulaM khayA / tai0 3 / 2 / 9 / 11 // , sA vai ( vediH) prAkpravaNA syAt / za0 1 / 2 / 5 // 17 // ., atho (vediH) udkprvnnaa| sh01|2|5 / 17 // vedhAH (R0 8 / 43 / 11) indro vai vedhaaH| ai06 / 10 // go0 u0 2 / 20 // venaH (R0 10 / 123 / 1) ayaM vai veno 'smAdvA UrdhvA anye prANA venantyavAJco'nye tasmAdvenaH (=nAbhiH, praannH?)| ai01:20|| ( yaju0 13 / 3) asAvAdityo veno yadai prajijaniSamANo 'venttsmaadvenH| sh07|4|1 / 14 // ., (R0 10 / 123 / 1 ) indra u vai venaH / kau08|5 // , AtmA vai venaH / kau0 8 // 5 // beSaH veSAya vAmiti veveSTIva hi yajJam / za0 1 / 1 / 2 // 1 // vaikhAnasam (sAma) (indraH) tAn (mRtAn vaikhAnasAnRSIn) etena ( vaikhAnasAkhyena ) sAnA samairayat ( =punaH prANaistAn samayojayaditi sAyaNaH) tadvAva satahakAmayata kAmasani sAma vaikhAnasaM kAmamevaitenAvarundhe / tAM0 14 / 4 / 7 // vaikhAnasAH (RSayaH) vaikhAnasA vA RSaya indrasya priyA AsastAn rahasyurdeSamalimluG munimaraNe'mArayat / tAM0 14 // 4 // 7 // Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bairUpam ( 530 ) baitahavyam (sAma) vItahavyaH zrAyaso jyogniruddha etatsAmApazyatso 'vagacchatpratyatiSThadavagacchati pratitiSThatyetena tuSTuvAnaH / tAM0 9 / 1 / 9 // "pAntamAvo andhasaH " ( R0 8 92 / 1 ) iti vaitahavyam / tAM0 9 / 2 / 1 / vaidambitAni ( sAmAni ) vidanvAnvai bhArgava indrasya pratyahaM staM zugArthat sa tapo'tapyata sa etAni vaidanvitAnyapazyantaiH zucamapAhatA pazuvaM hate vaidanvitaistuSTuvAnaH / tAM0 13 / 11 / 10 // vaiyazvam ( sAma ) vyabhvo vA etenAGgiraso 'asA svarga lokamapazyat svargasya lokasyAnukhyAtyA etatpRSThAnAmantataH kriyate / tAM0 14 / 10 / 9 // vairAjam (sAma) (pivA somamindra mandatu tvA [ R0 7 | 22 / 1] ityasyAmRcyutpannaM vairAjaM sAma- iti ai0 4 / 13 bhASye sAyaNaH) sa vairAjamasRjata tadagnerghoSo 'nvasRjyata / tAM07 / 8 / 11 // yad bRhattadvairAjam / ai0 4 / 13 // 93 " 39 prajApatirvairAjam / tAM0 16 | 5 | 17 // vairAjyam athainaM (indraM) udIcyAM dizi vizve devAH. .... vairAjyAya / ai0 8 / 14 // .... abhyaSiJcan yazaso vA eSa vanaspatirajAyata yatplakSaH svArAjyaM ca ha vA etadvairAjyaM ca vanaspatInAm / ai0 7 / 32 // tasmAdetasyAmudIcyAM dizi ye ke ca pareNa himavantaM janapadA uttarakurava uttaramadrA iti vairAjyAyaiva te 'bhiSicyante virADityenAnabhiSikAnAcakSate / ai0 8 / 14 // vairUpam (sAma) devA vai tRtIyenAhnA svarga lokamAyastAnasurA rakSAMsyanvavArayanta te virUpA bhavata virUpA bhavateti bhavaMta AyaMste yadvirUpA bhavata virUpA bhavateti bhavaMta AyaMstadvai rUpaM sAmA'bhavadvairUpasya vairUpatvam / ai0 5 / 1 // .. "" " ( yad dyAva indra te zatam [R0 8 / 70 | 5] ityasyAmRcyutpannaM rUpaM sAma - iti ai0 4 / 13 bhASye sAyaNaH ) Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaizyaH ] rUpam yadvai rathantaraM tadairUpam / ai0 4 / 13 // rathantarametatparokSaM yadvairUpam / tAM0 12 / 2 / 5,9 // , bRhadetatparokSaM yadvairUpam / tAM0 12 / 8 / 4 // , vAgvairUpam / tAM0 16 / 5 / 16 // " pazavo vai vairUpam / tAM0 14 / 2 / 8 // , dizAM vA etatsAma yadvairUpam / tAM0 12 / 4 / 7 // varSAbhirRtunAdityAH stome saptadazestutaM vairUpeNa vizaujasA! tai02|6| 19 / 1-2 // , AdityAstvA jAgatena chandasA saptadazena stomena vairUpeNa sAnA''rohantu tAnantArohAmi svArAjyAya / ai0 8 / 12 // (ai08|17 api pazyata) vaizyaH vaizyo vai puSyatIva / kau0 25 / 15 // , vaizyo vai grAmaNIH / sh05|3|1|6|| ,, jagatIchandA vai vaizyaH / tai01|1|9|7|| , jAgato vai vaizyaH / ai0 1 / 28 // , vaizvadevo hi vaizyaH / tai0 2 / 7 / 2 / 2 // , vidhu vizve devAH / sh010|4|1|9|| , zaradvai vaizyasyartuH / tai0 1 / 1 / 2 / 7 // , tasmAdu bahupazurvaizvadevo hi jAgato (vaizyaH) varSA hyasya (vaizyasya) RtustasmAd brAhmaNasya ca rAjanyasya cAdho 'dharI hi sRSTaH / taaN06|1|10|| , tasmAdvaizyo varSAsvAdadhIta viDDhi varSAH / za0 2 / 1 / 3.5 // " tasmAddhaizIputraM nAbhiSiJcati / sh013|2|9| 8 // , atha yadi dadhi, vaizyAnAM sa bhakSo vaizyAMstena bhakSeNa jinviSyasi vaizyakalpaste prajAyAmAjaniSyate 'nyasya balikRdanyasyA''dyo yathAkAmajyeyo yadA vai kSatriyAya pApaM bhavati vaizyakalpo 'sya prajAyAmAjAyata Izvaro hAsmAd dvitIyo vA tRtIyo vA vaizya tAmabhyupaitoH sa vaizyatayA jijyUSitaH / ai07|| 26 // , tasmAdapi (dIkSitaM) rAjanyaM vA vaizyaM vA brAhmaNa ityeva yAd brahmago hi jAyate yo yazAjAyate / sh0.3|2|1|10|| , vaizyaM ca zadraM cAnu rAsabhaH / sh06|4|4|| Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vaizvAnaraH ( 532 ) vaizyaH mAruto hi vaizyaH / tai0 2 / 7 / 2 / 2 // ,, etadvai vaizyasya samRddhaM (= samRddhiritisAyaNaH ) yat pazavaH / tAM0 18 / 4 / 6 // , vivai yavaH / za0 13 / 2 / 9 / 8 // ,. Rgbhyo jAtaM vaizyaM varNamAhuH / tai0 3 / 12 / 2 / 2 // ,, vid tRtIyasavanam / kau0 16 / 4 // , rAyovAjIyaM ( sAma ) vaizyAya (kuryAt ) / tAM0 13 / 4 / vaizvadevam (parva) yadvizve devAH samayajanta tadvaizvadevasya vaizvadeSa tvam / tai01|4|10| 5 // , prajApatirvai vaizvadevam / kau0 5 // 1 // " ( zastram ) pAMcajanyaM vA etadukthaM yadvaizvadevam / ai0 3 // 31 // ,, pavamAnokthaM vA etadyavaizvadevam / kau0 16 / 3 // ,, pazavo vai vaizvadevam / kau0 16 // 3 // vaizvamanasam ( sAma ) vizvamanasaM vA RSimadhyAyamudabrajita rakSo 'gRhAt / tAM0 15 / 5 / 20 // , apapApmAna hate vaizvamanasena tuSTuvAnaH / tAM0 15 / / 20 // vaizvAnaraH sa yaH sa vaizvAnaraH / ime sa lokA jhyameva pRthivI vizva magnirnaro 'ntarikSameva vizvaM vAyunaro dyaureva vizvamAdi tyo naraH / za0 6 / 3 / 1 / 3 // , iyaM ( pRthivI) vai vaizvAnaraH / za0 13 / 3 / 8 / 3 // eSa vai pratiSThA vaizvAnaraH (ytpRthivii)| sh010|6|1|4|| pAdau tvA'etau vaizvAnarasya ( yatpRthivI ) / za0 10 / 6 / 1 / 4 // , eSa vai rayirvaizvAnaraH ( ydaapH)| sh010|6|1|5|| vastistvA'eSa vaizvAnarasya ( yadApaH ) / za0 10 / 6 / 1 / 5 // " eSa vai bahulo vaizvAnara ( ydaakaashH)| za0 10 // 6 // Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 533 ) vaizvAnaraH] vaizvAnaraH AtmA tvA'eSa vaizvAnarasya ( ydaakaashH)| za0 10 / , eSa vai pRthagvA vaizvAnaraH (ydvaayuH)| sh010|6|1|7|| prANastvA'eSa vaizvAnassya yadvAyuH / sh010|6|1|7|| ,, asau vai vaizvAnaro yo 'sau (AdityaH) tapati / kau04| 3 // 19 // 2 // sa yaH sa vaizvAnaraH / asau sa AdityaH / za09 / 3 / 1 / 25 // (sUrya:) vaizvAnaro razmibhirmA punAtu / tai0 1 4 / 8 // 3 // eSa vai sutatejA vaizvAnaraH (yadAdityaH) / za0 106 / 18 // , cakSustvA'etadvaizvAnarasya ( yadAdityaH) / za0 10 / 6 / 1 / 8 // eSa vA' atiSThA vaizvAnaraH (yada dyauH)| za0 106.19 // , mUrdhA tvA' eSa vaizvAnarasya ( yad dyauH) / za0 10 / 6 / 1 / 9 // , sa eSo 'gnirvaizvAnaro yatpuruSaH / sh010|6|1 / 11 // ayamanirvaizvAnaro yo 'yamantaH puruSa yenedamannaM pacyate yadidamadyate tasyaiSa ghoSo bhavati yametatkarNAvapidhAya zRNoti sa yadokramiSyanbhavati naitaM ghoSa zRNoti / za0 14 / 8 / 10 / 1 // vaizvAnara iti vA agneH priyaM dhAmaH / tAM0 14 / 2 / 3 // vaizvAnaro vai sarve 'gnayaH / sh06|2|1|35|| 6 / 6 / , saMvatsaro 'gnirvaizvAnaraH / ai0 3 / 41 // saMvatsaro vA agnizvAnaraH / tai0 1 / 7 / 2 / 5 // sh06| 6 / 1 / 20 // saMvatsaro vaizvAnaraH / za0 5 / 2 / 5 / 15 // 6 / 2 / 1 / 36 // 6 / 6 / 1 / 5 // 7 3 / 1 / 35 // 9 / 3 / 1 / 1 // saMvatsaro vai vaizvAnaraH / za0 4 / 2 / 4 / 4 // 5 // 2 // Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vyAghraH vaizvAnaraH saMvatsaro vai pitA vaizvAnaraH prjaaptiH| za0 1 / 5 / 1 // 16 // , vaizvAnaraM dvAdazakapAlaM puroDAzaM nirvapati / za0 5 / 2 / 5 / 13 // , vaizvAnaraM dvAdazakapAlaM (pureDAzaM) nirvapati / tai017||2||5|| vaizvAnarodvAdazakapAlaH (puroddaashH)| sh06|6 / 1 / 5 // vizve tvA devA vaizvAnarAH kRNvantvAnuSTubhena chandasAli rasvat (yaju0 11 / 58) / sh06|5|2|6|| ,, vizve tvA devA vaizvAnarA dhUpayantvAnuSTubhena chandasAGgira svat ( yaju0 11 / 60) / za06 / 5 / 3 / 10 // zira eva vaizvAnaraH / sh06|6|1|9|| zirovai vaizvAnaraH / sh09|3|1| 7 // kSatraM vai vaishvaanrH| sh06|6|1|7||9| 3 / 1 / 13 // vaizvAnaro vai devatayA rathaH / tai0 2 / 2 / 5 / 4 // , vajro vai vaizvAnarIyam (sUktam ) / ai0 3 // 14 // vaiSTambham (sAma ) aharvA etat (tRtIyam ) alIyata taddevA vaiSTambha - yaSTabhnuvazestadvaiSTambhasya vaiSTambhatvam / tAM0 12 / 3 / 10 // vauSaT asau (AdityaH) vAva vAvRtavaH SaT / ai0 3 / 6 // go0 u0 3 / 2 // , vauSaDiti vaugiti vA' eSa ( agniH) SaDitIdacha Sacitika. mantram / sh010|4|1 / 3 // gyacazchandaH (yaju. 15 / 4) aso vA' Adityo vyacazchandaH / za0 8 / 5 / 2 / 3 // jyacasvat (yaju0 11 / 30) vyacasvatI saMvalAthAmityavakAzavatI saM. vasAthAmityetat / sh06|4|1|10|| vyaciSThaH (yaju0 11 / 23 ) vyaciSThamantrairabhasaM dRzAnamityavakAzavanta manarannAdaM dIpyamAnamityetat / sh06|3|3|19|| gyacyamAnaH (yaju0 13 / 49) =upajIvyamAnaH)vyacyamAna sarirasya madhya 'itIme vai lokAH sariramupajIvyamAnameSu lokeSvi tyetat / sh07|5|2 / 34 // vyathA ( AtiH) anAtya tvetyevaitadAha yadAhAvyathAyai tyeti / za05 ! 4 / 3 / 7 // gyAH kSatraM vA etadAraNyAnAM pazUnAM yatyAghraH / ai0|6|| Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 535 ) vyAhatayA] gyAghraH UvadhyAdevAsya manyurasravatsa vyAghro 'bhavadAraNyAnAM pazUnA rAjA / za0 12 / 7 / 1 / 8 // gyAdhiH RtusaMdhiSu hi vyAdhirjAyate / kau05|1|| ., RtusandhiSu vai vyAdhirjAyate / go0 u01| 19 // jyAnaH vyAno hyapAzusavano 'ntarikSa hova vyanannabhivyaniti / sh04|1|2|27|| , (yazasya) vyAna upAzusavanaH / sh04|1|1|1|| , vyAno varuNaH / za0 12 / 9 / 1 / 16 / / vyAnaH pratihA / kau0 17 / 7 // go0 u0 5 / 4 // ,, vyAno bRhatI / taaN07|3| 8 // ,, Apo vyAnaH / jai0 u04|22| 9 // ,, (prajApatiH) vyAnAdamuM (dhu-) lokam (prAvRhat / kau0 6.10 // (taM saMjJaptaM pazuM) dakSiNA digvyAnetyanuprANadvayAnamevAsmi~stadadadhAt / za0 11 / 8 / 3 / 6 // dvituneti ( yajanti ) upariyAdvayAnameva tadyajamAne dadhati / kau0 13 / 9 // , nikrIDita iva hyayaM vyAnaH / ss02||2|| , vyAnaH zasyA (Rk) / za0 14 / 6 / 1 / 12 // jyAnaTa (yaju. 121102) =asRjata) yo vA diva satyadharmA vyAna Diti yo vA diva satyadharmAsRjatetyetat / za0 7 / 3 / 1 / 20 // gyAhRtayaH etAni ha vai vedAnAmantaHzleSaNAni yadetA (bhUrbhuvaH sva riti) vyaahtyH| ai0 5 / 33 // evamevatA ( bhUrbhuvaH svariti ) vyAhRtayastrayyai vidyAyai saMzleSiNyaH / kau06 / 12 // saiSA sarvaprAyazcittiyadetA vyaahRtyH| ai0 5 / 33 // etA vai vyAhRtayaH (bhUrbhuvassvariti) sarvaprAyazcittayaH / jai0 u0 3 / 17 // 3 // etA vai ( bhUrbhuvaH svariti ) vyAhRtayaH imeM lokAH / tai0 2 / 2 / 4 / 3 // .. tA vA etAH paMca vyAhRtayo bhavantyo zrAvayAstu zrauSajyaja ye yajAmahe vauSaDiti / go0 pU0 5 / 21 // Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ mAtyAH ( 536 ) vyAhRtayaH tA etA vyAhRtayaH / pretyeti vAgiti bhUrbhuvaH svarityuditi (pra, A, vAk, bhUrbhuvassvaH, ut) / jai0 u0 2 / 9 / 3 // sarvAptirvA eSA yadetA vyAhRtayaH / ai0 8 / 7 // "" vyuSTiH vyuSTirvai divA, vyevAsmai vAsayati / tAM0 8 / 1 / 13 // vyuSTivardhA eSa dvirAtro vyavAstai ( yajamAnAya ) vAsayati / tAM0 18 / 11 / 11 // aharvyuSTiH / tai0 3 / 8 / 16 / 4 // rAtrirvai vyuSTiH / za0 13 / 2 / 1 / 6 // 29 "" ,, vyomasad eSa (sUryyaH ) vai vyomasad vyoma vA etat sadmanAM yasmineya Asannastapati / ai04 / 20 // vyomA (yaju0 14 | 23) vyomA hi saMvatsaraH / za0 8 / 4 / 1 / 11 // prajApatirvai vyomA / za0 8 / 4 / 1 / 11 // 11 vrajo gosthAnaH chandArthaM si vai vrajo gosthAnaH / tai03 / 2 / 9 / 3 // vratapatiH agnirvai devAnAM vratapatiH / go0 u0 1 / 14 // vratabhRt Agnarvai devAnAM vratabhRt / go0 u0 1 / 15 // I vratam ( yaju. 13 / 33 ) annaM vai vratam / za0 7 / 5 / 1 / 25 // tAM0 22 / 4 / 5 // annaM vratam / tAM0 23 / 27 / 2 // annaM hi vratam / za0 6 / 6 / 4 / 5 // tadu hASADhaH sAvayaso 'nazanameva vrataM mene / za0 1 / 1 / 1 / 7 // etatkhalu vai vratasya rUpaM yatsatyam / za0 12 / 8 / 2 / 4 // saMvatsaro vai vrataM tasya vasanta RturmukhaM grISmazca varSAzca pakSI zaranmadhyaM hemantaH puccham / tAM0 21 / 15 / 2 // " vIrya vai vratam / za0 13 / 4 / 1 / 15 // 39 KHz " 91 " ,, " amAnuSa iva vA' etadbhavati yad vratamupaiti / za0 1 1 9 | 3 | 23 // na ha vA avratasya devA haviraznanti / ai0 7 / 11 // kau0 3 / 1 // trAtaH viSama iva vai vrAtaH (= vAtyasamudAyaH iti sAyaNaH ) / tAM 17 / 1 / 5 11 // prAsyAH 'boDazastomaH' zabda pazyata / Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 537 ) zakvaryaH ] mohayaH majjabhya evAsya bhakSaH somapItho 'sravatte bahiyo 'bhavan / za0 12 / 7 / 1 / 9 // , sa ( medho devaiH ) anugato bIhirabhavat / ai0 2 / 8 // ( devAH ) taM ( medham ) khananta ivAnvISustamanvavindastA vimau grIhiyo / sh01|2|3|7|| , sarveSAM vA eSa pazUnAM medho yad vIhiyavau / sh03|8| " kSatraM vA etadoSadhInAM yada vrIhayaH / ai0 8 / 16 // zaMyuH zaMyuha vai bArhaspatyaH sarvAn yajJAU chamayAMvakAra tasmAcchaM. yorvAkamAha / kau0 3 / 8 // ., zaMyaha vai vAhaspatyo 'JjasA yazasya sastha vidAMcakAra sa devalokamapIyAya / tattadantarhitamiva manuSyebhya Asa / za. 1 / 6 / 1 / 24 // zaMyorvAkaH zaMyuha vai bArhaspatyaH sarvAn yajJAJchamayAMcakAra tasmAcchaM rAkamAha / kau03| 8 // pratiSThA vai zaMyorvAkaH / kau03| 8 // , pratiSThA zamyorvAkaH / za011 / 2 / 7 / 26 // zaMsaH vAk zaMsaH / ai02||4|| 6 / 27, 32 // go0 u06| 8 // zaMsati yadvai vadati zasatIti vai tadAhuH / sh01| 8 / 2 / 12 // zakuntalA zakuntalA nADapityapsarA bharataM dadhe paraH sahasrAnindrA yAzvAnmadhyAnya Aharadvijitya pRthivI sarvAmiti / za0 13 / 5 / 4 / 13 // zakuntikA (yaju* 23 / 22) viTTai zakuntikA / sh013|2|6|6|| tai0319:7|3|| zakaryaH (kacaH ) yadimAllokAnprajApatiH sRSTedaM sarvamazaknodyadidaM kiMca tacchakkoM 'bhavaMstacchakkarINAM zakarItvam / ai0 5 / 7 // indraH prajApatimupAdhAvad vRtra hanAnIti tasmA etaccha. ndobhya indriyaM vIryya nirmAya prAyachadetena zaknuhIti taccha. karINA zakarItvam / tAM0 13 / 4 / 1 // Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ zatapadI ( 538 ) zAkartyaH etAbhirvA indro vRtramazakaddhantuM tadyadAbhitramazakaddhantuM ta. smaacchkvryH| kau0 23 / 2 // , etAbhiH (bhurigbhiH zakkarIbhiH) vA indro vRtramahan kSipraM vA etAbhiH pApmAna hanti kSipraM vasIyAn bhavati / tAM0 12 / 13 / 23 // pazavaH zakkaryaH / tAM0 13 / 1 / 3 // pazavo vai shkkryH| taaN013|4|13 // 13 // 5 // 18 // pazavo vai shkkriiH| tai0 1 / 7 / 5 / 4 // pazavaH zakarI / tAM012 / 7 / 6 // zrIH zakkaryaH / taaN013|2|2|| zAkaro vajraH / tai02|1|5|11 // vajraH zakvaryaH / tAM0 12 / 13 / 14 // rathantarametatparokSaM yacchakcaryyaH / tAM0 13 / 2 / 8 // brahma zakkaryaH / tAM0 16 / 5 / 18 // ___ saptapadA vai teSAM ( chandasAM ) parArdhyA zakarI / za0 3 / 9 / 2 / 17 // ,, saptapadA zakkarI / tai02|1 / 5 / 11 // tAM0 16 / 7 / 6 // ,, sa (prajApatiH) zakkarIrasRjata tadapAghoSo 'nvasRjyata ('zAkaram' zabdamapi pazyata ) / tAM0 7 / 8 / 12 // ku (sAma ) tad ( zaGka sAma ) u sIdantIyamityAhuH / tAM0 11 / 10 / 12 // , zaGku bhavatyahno dhRtyai yadvA adhRta zaGkhanA tahAdhAra / tAM0 11 / 10 / 11 // zaNAH yatra vA prajApatirajAyata garbho bhUtvaitasmAdyajJAtasya yanediSTha mulbamAsItte zaNAstasmAtte pUtayo bhavanti / za03 / / 1 / 11 // " zaNA jarAyu / sh06|6|2|15 // zatakratuH indra AsItsIrapatiH zatakratuH / tai0 2 / 4 / 17 // zatapadI vAgvAva zatapadI / 101 / 4 // , Rk zatapadI / 101 / 4 // Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 539 ) zam zatabhiSaka (nakSatram ) yacchatamabhiSajyan / tacchatabhiSak / tai01| 5 / 2 / 9 // kSatrasya rAjA varuNo 'dhiraajH| nakSatrANAM shtbhissgvsisstthH| tai0 3 / 1 / 2 // 7 // indrasya (varuNasyeti sAyaNaH) zatabhiSak / tai01|5| pAtam eSA vAva yajJasya mAtrA yacchatam / tAM0 20 / 15 / 12 // zatarudrIyam tadyadeta zatazIrSANa rudrametenAzamayaMstasmAcchata zIrSarudrazamanIya zatazIrSarudrazamanIya ha vai tacchata. rudriyamityAcakSate paro'kSam / za0 9 / 1 / 1 / 7 // te ( devAH)'bruvan / annamasmai (rudrAya ) sambharAma te naina zamayAmeti tasmA' etadanna samabharajchAntadevatyaM tenainamazamayaMstadyadetaM devametenAzamayaMstasmAcchAntadevatyartha zAntadevatya ha vai tacchatarudriyamityAcakSate paro'kSam / sh09|1|1|2|| tvamagne rudra iti zatarudrIyasya rUpam / te03 / 11 / 9 / 9 // , ahorAtre (saMvatsarasya ) zatarudrIyam / tai0 3 / 11 / 10 / 3 // zabalaH maharvai zabalo rAtriH zyAmaH ( atharvavede, kAM08, sU0 1, maM09:-zyAmazca tvA mA zabalazca preSitau yamasya yau pathi rakSI shvaano......)| kau02|9|| zabalI vAgvai zabalI (="kAmadhenuH" iti sAyaNaH / vAlmIkIyarA. mAyaNe bAlakANDe 53 / 1:--evamuktA vasiSThena zabalA zatrusUdana / vidadhe kAmadhukkAmAnyasya yasyapsitaM yathA // ) tasyAstrirAtro vatsastrirAtro vA etAM pradApayati // tadya evaM veda tasmA eSA 'prattA dugdhe ('vizvarUpI' pRzniH' 'virATa' ityetAnapi zamdAn pazyata ) / tAM0 21 / 3 / 1-2 // zam tAbhyaH zrAntAbhyastaptAbhyaH saMtaptAbhyaH ( vRdhadAdibhyaH paMcamahA- vyAratibhyaH) zamityUrvamakSaramudakAmatsa ya icchetsarvAbhi retAbhirAvadbhizca parAvadbhizca kurvIyetyetayaiva tanmahAvyAhatyA Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ zarada ( 540 ) kurvIta / go0 puu01|| 11 // zamanIcAmer3hANAM stomaH athaiSa zamanIcAmedANA stomo ye jyeSThAH santo vrAtyAM pravaseyusta etena yajeran / taaN017|4|1|| zamitA adhriguzcApApazca / ubhau devAnAtha shmitaarau| tai0 3 / 6 / 6 / 4 // , mRtyustadabhavaddhAtA / zamitogrA vizAM patiH / tai0 3 / 12 / mRtyuH zamitA / tAM0 25 / 18 / 4 // zamI ( vRkSaH ) prajApatiragnimasRjata so 'bibhetpra mAdhakSyatIti ta zamyAzamayat / tacchamyai zamitvam / tai0 1 / 1 / 3 / 11 // , tadyadeta zamyAzamayaMstasmAcchamI / sh09|2 / 3 / 37 // ,, zamImayaM ( zaGka) uttarataH, zaM me 'saditi / za0 13 / 8 / 4 / 1 // , zaM vai prajApatiH prajAbhyaH zamIpalAzairakuruta / za0 2 / 5 / 2 / 12 // ,, yayAte sRssttsyaagneH| hetimshmytprjaaptiH| tAmimAmapradAhAya zamI zAntyai harAmyaham / tai0 1 / 2 / 1 / 6-7 // zambhUra ndaH ( yaju0 15 / 4 ) dyaurvai zambhUzchandaH / za0 8 / 5 / 23 // zamyA jihvava zamyA / za0 1 / 2 / 1 / 17 // zaraH atha (indraH) yatra ( vajra) prAharattacchakalo 'zIryyata sa patitvA zaro 'bhavattasmAccharo nAma yadazIryata / sh01| 2 / 4 / 1 // , vano vai zaraH / za0 3 / 1 / 3 / 13 // 3 / 2 / 1 / 13 / zarad ( RtuH ) zaradvai bahiriti hi zaradarhiyA imA oSadhayo grISma hemantAbhyAM nityaktA bhavanti tA varSA varddhante tAH zaradi barhiSo rUpaM prastIrNAH zere tasmAccharadarhiH / za0 1 / 5 / 3 / 12 // bahiryajati zaradameva zaradi hi barhiSThA oSadhayo bhavanti / kau0 3 / 4 // Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 541 ) zarma] zarad zaradi ha khalu vai bhUyiSThA oSadhayaH pacyante / jai0 u0 1 / 35 / 5 // ,, tasmAccharadamoSadhayo 'bhisaMpacyante / tAM0 21 / 15 / 3 // ,, svadhA vai zarad / za0 13 / 8 / 1 / 4 // ,, zaratpratihAraH / Sa0 3 / 1 // ( prajApatiH) zaradampratihAram ( akrot)| jai0 u0 1 / 12 // 7 // , zaradvai vaizyasyartuH / te0 1 / 1 / 2 / 7 // zaradvA asya (rudrasya ) ambikA svalA ( pariziSTabhAge 'ambikA' zabdamapi pazyata ) / tai0 1 6 / 10 / 4 // , zaraduttaraH pakSaH (saMvatsarasya ) / tai0 / 3 / 11 / 1014 // ,, zaratpuccham ( saMvatsarasya / / tai03| 11 / 10 / 3 // ,, yadvidyotate taccharadaH ( rUpam ) / sh02|2|3|8|| ,, SabhimatrAvaruNaiH / pazubhiH) zaradi ( yjt)| za0 13 / 5 / 4 / 28 // varSa zarada sArasvatAbhyAm ( avrundhe)| za0 12 / 8 / 2 / 34 // 1, zarabrahmA tasmAdyadA sasyaM pacyate brahmaNvatyaH prajA ityAhuH / za0 11 / 2 / 7 / 32 // ., zaradeva sarvam / go0 pU0 5 / 15 // zarIram atha yatsarvamasminnazrayanta tasmAdu zarIram / za06 / 1 / 1 / 4 // ,, azarIraM vai reto 'zarIrA vapA yadvai lohitaM yanmAMsaM taccharI. ram / ai02|14|| , zarIraM hRdaye (zritam ) / tai0 3 / 10 / 8 / 7 // zarkarAH tAM ( pRthivIM ) zarkarAbhiradRhat zaM vai no 'bhUditi taccha. karANA zarkaratvam / tai01|1|3 / 7 // ,, sikatAbhyaH zarkarAmasRjata ! za06 / 1 / 3 / 5 // . ,, zarkarAyA azmAnam ( asRjata) tasmAcchakarAzmaivAntato bhavati / sh06|1 / 3 / 5 // zarma carma vA' etatkRSNasya (mRgasya ) tanmAnuSa, zarma devatrA / sh03|2|1|8|| Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ zAkaram ( 542 ) zarma (R0 3 | 13 | 4 ) vAgvai zarma / ai02 / 40 // ( R0 3 | 13 | 4 ) agnirvai zarmANyannAdyAni yacchati / ai0 2 / 41 // zarvaH yacchaa sgnistena / kau0 6 / 3 // agnirvai sa devastasyaitAni nAmAni, zarva iti yathA prAcyA AcakSate bhava iti yathA vAhIkAH, pazUnAM patI rudro 'gniriti / za0 1 / 7 / 3 / 8 // Apo vai sarvaH (= zarvaH = rudraH ) adbhyo dIda sarva jAyate / za0 6 / 1 / 3 / 11 // bhavaH, etAnyaSTau ( rudraH, sarvaH = zarvaH, pazupatiH, ugraH, azaniH, mahAndevaH, IzAnaH ) agnirUpANi / kumAro navamaH / za0 6 / 1 / 3 / 18 / / zammaliH zalmalirvanaspatInAM varSiSTaM vardhate / za0 23 / 2 / 7 // 4 // zalyakaH 'tasyAH (gAyatryAH) anu visRjya kRzAnuH somapAlaH savyasya pado nakhamacchidattacchalyako 'bhavattasmAtsa nakhamiva / ai0 3 / 26 // zavaH (s) (yaju0 12 / 106 || 18 | 51) balaM vai zavaH / za0 7 // 3 // 1 / 29 // 9 / 4 / 4 / 3 // zastram tadyadenacchyati tasmAcchatraM nAma / za0 4 / 3 / 2 / 3 // vid zastram / pa0 1 / 4 // " 99 "" " 99 prajA zastram / 205 / 2 / 2 / 20 // vAgdhi zastram / ai0 3 | 44 // " zasyA (Rk ) dyaurloka (dyulokaM zasyayA (jayati) | za0 14 | 6 | 1 // 9 // 39 vyAnaH zasyA / za0 14 / 6 / 1 / 12 // 33 zAkalam (sAma) etena vai zakalaH paJcame 'hni pratyatiSThat pratitiSThati zAkalena tuSTuvAnaH / tAM0 13 / 3 / 10 // zAkalAH prANA vai zAkalAH / za0 14 / 2 / 2 / 31 // prANAH zAkalAH / za0 14 / 2 / 2 / 51 // " zAkSaram (sAma) (proSvasmai puroratham [ R0 10 / 133 / 1] ityasyAM gIyamAnaM zAkaraM sAma - ai0 4 / 13 bhASye sAyaNaH) Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 543 ) zipiviSTaH] zAkaram zAkara maitrAvaruNasya / kau0 25 // 11 // , yadrathantaraM tacchAkaram ('zakarya' zabdamapi pazyata) / zAntiH zAntirApaH / za0 1 / 2 / 2 / 11 // 1 / 7 / 4 / 9, 17 // 1 / 6 / 3:2,4 // 2 / 6 / 2 / 18 // 3 / 31 / 7 // zApaH naina zaptam / nAbhicaritamAgacchati ya evaM veda / te03| 12 // 5 // 1 // zAmmadam (sAma) zammadvA etenAGgiraso 'asA svarga lokamapazyat svargasya lokasyAnukhyAtyai svargAllokAnna cyavate tussttuvaanH| tAM0 15 / 5 / 11 // zArkaram (sAma) sa (zarkaraH zizumArarSiH) etat sAmApazyattenApo na samAznuta tadvAva sa tIkAmayata kAmasani sAma zArkaraM kAmamevaitenAvarUdhe / tAM0 14 / 5 / 15 // zArdUlaH mRtyorvA eSa varNaH / yacchArdUlaH / tai0 1 / 7 / 8 // 1 // zAlA yathA zAlAyai pakSasI madhyama vazamabhisamAyacchanti / tai0 1 / 2 / 3 / 1 // zAsaH vajaH zAsaH / sh03|8|1||| , asiM vai zAsa ityAcakSate / sh03|8|1|4|| zikyam vizaH zikyaM digmiIme lokAH zaknuvanti sthAtuM yaccha knuvanti tasmAcchikyam / za0 6 / 7 / 1 ! 16 // RtavaH zikyamRtubhirhi saMvatsaraH zaknoti sthAtuM yacchakkoti tasmAcchikyam / sh06| 7 / 1 / 18 // , prANAH zikyaM prANairSayamAtmA zaknoti sthAtuM yacchakkoti tasmAcchikyam / za0 6 / 7 / 1 / 20 // zipiH pazavaH zipiH / te01|3|8|5|| zipiviSTaH yamutsIttamapArApsIttacchipitamiva yajJAya bhavati ta smAcchipiviSTAyeti / za011 / 1 / 4 / 4 // eSA vai prajApateH pazuSThA tanUryacchipiviSTaH (eSA vai prajApateH pazuSThAstanUryA zipiviSTavatI-kAThakasaMhitA. yAm 14 // 10 // ) / taaN018|6|26|| . yo vai viSNuH shipivissttH| tAM09 / 7 / 103. Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ziraH ziraH yacchriya samudauhaMstasmAcchirastasminnetasminprANA azra. yanta tasmAdvavaitacchiraH / sh06|1|1|4|| ziro vai prANAnAM yoniH / za0 7 / 5 / 1 / 22 // ,, prANo 'gniH zIrSam / kau08|| 1 // , gAyatrIchando 'gnirdevatA ziraH / sh010|3|2|1|| , gAyatra hi ziraH / zaH 8 / 6 / 2 / 6 // zirassUktam / jai0 u03|4 / 3 // vidhAtu hi zira iti / tai0 3 / 3 / 71 11 // , trivRddhi ziraH / za0 8 / 4 / 4 / 4 // 8 / 6 / 216 // , trivRddhayeva ziro loma tvagasthi / tAM0 5 / 13 // zira evAsya trivRt / tasmAttattrividhaM bhavati tvagasthi mastiSkaH / za012 / 2 / 4 / 9 // ., trivRtaM hyeva ziro bhavati tvagasthi majA mastiSkam / go. puu05||3|| ,, ziro vA agre sambhavataH sambhavati caturdA vihitaM cai ziraH prANazcakSuH zrotraM vAg / tAM0 22 / 9 // 4 // ziro hi prathamaM jAyamAnasya jAyate / za0 8 / 2 / 4 / 18 // 10 / 1 / 2 / 5 // , zIrSato vA' agre jAyamAno jAyate / za0 3 / 4 / 1 / 19 // , yasmAcchIrSaNyevAgre palito bhavati / sh011|4|1|6|| , dvikapAla hi ziraH / za0 10 / 5 / 4 / 12 // tasmAdaSTAkapAlaM puruSasya shirH| tai0 3 / 2 / 7 / 4 // prAdezamAtramiva hi shirH| za0 7 / 5 / 1 / 23 // 14 / 1 / 2 // 17 // , madhye saMgRhItamiva hi ziraH / za0 14 / 1 / 2 / 17 // ., tasmAcchi!GgAni medyanti nAnumedyati na kRzyantyanuruzyati / tAM0 5 / 1 / 6 // , arvAgbilazcamasa UrdhvabudhnaH / idaM tacchiraH / 2014 / 5 / 2 / 5 // , zira etadyajJasya yadukhA / sh06|5 / 3 / 8 // 6 // 15 // ,, zira eva SaSThI citiH / za0 8 / 7 / 4 / 21 // ,, zrIH (=utkRSTaM vastu) vai ziraH / za. 1 / 4 / 5 // 5 // 2 / 1 / Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zukraH 2 / 8 // 4 / 2 / 4 / 20 // zilpAni (zastrANi) prANAH zilpAni / kau0 25 ! 12, 13 // __ AtmasaMskRtirvAva zilpAni chandomayaM vA etairyajamAna A tmAnaM saMskurute / ai0 6 / 27 / / , AtmasaMskRtirvai zilpAni / go0 u06|7 // yadvai pratirUpaM tacchilpam / sh03|2|1|5|| vivRdvai zilpa nRtyaM gItaM vAditamiti / kau0 29 // 5 // tau vA etAvindrastomo ( abhijidvizvajitau ) vIryavanto zilpaM vA etau nAma stomAvAstAm / tAM0 16 / 4 / 8 // zivaH (yaju0 12 / 17) ziva ziva iti zamayatyevainaM (agnim) etadahisAye tatho haiSa (agniH) imAMllokAJchAnto na hinaH sti (zivaH rudraH zAnto 'gniH)| za0 6 / 7 / 3 / 15 // ziziraH SaDbhiraindrAbArhaspatyaiH ( pazubhiH ) zizire ( yajate ) / za0 13 / 5 / 4 / 28 // zizuH ayaM vAva zizuryo 'yaM madhyamaH prANaH / za0 14 / 5 / 2 // 2 // ziznam ziznaM vai zociSakeza (R0 3 / 27 / 4)zizna hIda zizninaM bhUyiSTha shocyti| za0 1 / 4 / 3 / 9 // , vRttamiva hi ziznam / sh07|5|1 / 38 // , yonirulUkhalam .....ziznaM musalam / za07 / / / 1 / 38 // zItam ( yaju0 23 / 26) kSemo vai rASTrasya zItam / za0 13 / 2 / 9 // zIto vAtaH kSemo vai rASTrasya zIto vaatH| tai0 3:9 / 7 / 2 // zukaH yAmaM zukaM haritamAlabheta / go0 u02|1|| zukraH ( yaju0 18 / 50 ) aso vA AdityaH shukrH| za0 9 / 4 / 2 / 21 // tAM0 15 / 5 / 6 // ,, eSa vai zukro ya eSa (AdityaH) tapati / za0 4 / 3 / 1 / 26 // 4 / 3 / 3 / 17 // , eSa vai zuko ya eSa (AdityaH) tapatyeSa u'eva bRhan / za0 4 / 5 / 6 / 6 // , ta' eSa eva zukro ya eSa (AdityaH) tapati tadyadeSa tapati tenaiSa zukraH / sh04|2|1|1|| Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zuddhAzuddhIyam zukraH tatra hyAdityaH zukrazcarati / go0 puu02|6 // , asya ( agneH) evaitani (dharmaH, arkaH, zukraH, jyotiH, sUryaH) nAmAni / sh09|4|2|25|| , attA va zukraH (grahaH) / sh05|4|4|20|| , ataiva zuka Adyo manthI (grhH)| sh04|2|1|3|| ,, zukraH (=nirmala iti sAyaNaH) somaH / tA0 6 / 6 / 9 // (za0 3 / 3 / 3 / 6 api pazyata) ,, etau (zukrazca zucizca ) eva gRSmo ( mAsau) sa yadetayo liSThaM tapati teno haito zukrazca zucizca / sh04|3|1|15| zukrapAtram zukrapAtramevAnu manuSyA jAyante / sh04|5|5| 7 // zukram jyotiH zukramasau ( aadityH)| ai07 / 12 // , zukra hiraNyam / te01|7|6|3|| ,, jyotirvai zukraM hiraNyam / ai07|| 12 // , zukra hyetacchukreNa kroNAti yatsoma, hiraNyena / sh03|3| 3 / 6 // ( yaju 1 / 31 ) tejo 'si zukramasyamRtamasi ( Ajya !) / sh01|3|1|28|| / zukrA hyaapH| tai01|7|6|3|| ,, satyaM vai zukram / za0 3 / 9 / 3 / 25 // zuklam tadyacchuklaM tadvAbo rUpamRco 'gne mRtyoH / jai0 u01 // 25 // 8 // zuciH etau (zukrazca zucizca ) eva traiSmau (mAsau) sa yadetayobaliSThaM tapati teno haitau zukrazca zucizca / sh04|3|1|15 // ,, yat ( agneH ) zuci ( rUpam ) tadivi ( nyadhatta ) / za02 / 2 / 1 / 14 // ,, vIrya vaizuci yadvA' asya ( agneH) etadujjvalatyetadasya vIrya zuci / za0 2 / 2 / 1 // 8 // zuddhAzuddhIyam (sAma) indro yatIn sAlAvRkeyebhyaH prAyacchattamazlIlA vAgabhyavadatso 'zuddho 'manyata sa etacchuddhAzuddhIyamapazyattenAzudhyacchudhyati zuddhAzuddhIyena tuSTuvAnaH / tAM0 14 / 11 / 28 // Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 547 ) zudraH] nam yadai samRddhaM tacchunam / sh07|2|2|9|| yA vai davAnA zrIrAsIt sAkamedhairIjAnAnAM tacchunam / sh02|6|3|2|| enaskarNastomaH etena vai zunaskarNo vASkiho 'yajata tasmAcchuna skarNastoma ityAkhyAyate / tAM0 17 / 12 // 6 // yaH kAmayetAnAmayatAmuM lokamiyAmiti sa etena yajeta / tAM0 17 / 12 // 1 // prANAnevAsya ( yajamAnastha ) bahirNirAdadhAti ( sa yaH jamAnaH ) tAjaka (tasminneva kAle ) pramIyate / nAM. 17 / 12 / 2 // bhArbhavapavamAne stUyamAna audumba- dakSiNA prAvRto (veSTitasarvadehaH) nipadyate tadeva (tadAnImeva ) saMga cchate (mriyate iti saaynnH)| tAM0 17 / 12 // 5 // zunAsIraH atha yasmAcchunAsIryeNa yajeta / yAvai devAnA, zrIrAsIt sAkamedhairIjAnAnAM vijigyAnAnAM tacchunamatha yaH saMvatsarasya prajitasya rasa AsIttatsIram / sh02|6|3|2|| saMvatsaro vai zunAsIraH / go0 u0 1 / 26 / / , zAntirvai bheSajaM shunaasiirau| kau0 5 / 8 // ,, zunAsIryoM bAdazakapAlaH puroDAzo bhavati / sh0216| 3 / 5 // zuSNaH ( dAnavaH ) zuSNo dAnavaH pratyaG patitvA manuSyANAmakSINi praviveza sa eSa kanInakaH kumAraka iva pribhaaste| za03 / 1 / 3 / 11 // zUdaH sa patta eva pratiSThAyA ekavidhezamasRjata tamanuSTup chando 'nvasRjyata na kAcana devatA zUdo manuSyastaramAcchUdra uta bahupazurayajhiyo videvo hi, na hi taM kAcana devatAndhasUjyata tasmAtpAdAvanajyanAtivarddhate patto hi sRSTaH / taaN06|1|11|| , ayakSiyAnvA etadyakSena prasajati zudrAMstvadyAMstvat / sh05| 3 / 2 / 4 // " tha yadyapaH zudANAM sa bhakSaH zUdrAMstena bhakSeNa jinviSyasi zUdrakalpaste prajAyAmAjaniSyate 'nyasya preSyaH kAmotyApyo Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [zozucAnaH ( 548 ) yathAkAmavadhyo, yadA vai kSatriyAya pApaM bhavati zUdrakalpo 'sya prajAyAmAjAyata Izvaro hAsmAda dvitIyo vA tRtIyo vA zUdra tAmabhyupaitoH sa zUdratayA jijyuupitH| ai07|26 // zUdraH asato vA eSa sambhUtaH / ycchdrH| tai03|2|3|9|| ,, anRta strI zUdraH zvA kRSNaH zakunistAni na prekSeta / za0 14 / 1 / 1 / 31 // ,, asuryyaH zUdraH / te01|2| 7 // ., tapo vai zUdraH / sh013|6|2||10|| ,, vaizyaM ca zUdraM cAnu rAsabhaH / / 06 / 4 / 4 / 12 // ,, tasmAtpurastAtpratyaJcaH zudrA avasyanti / tai03|3|11|2|| ,, ma zIdraM varNamasRjata pUSaNamiyaM ( pRthivI ) vai pUpA / 10 14 / 4 / 2 / 25 // zRNavada "zravadva indraH zRNvadvo 'gniH" ( yaju0 28 / 6) zRNotu va indraH zRNotvagnirityAziSameva tadvadate / kau0 28 // 6 // zRtam atha yadena (indra devAH ) zRtenaivAzrayaMstasmAcchRtam / za0 1 / 6 / 4 / 8 // zaizavam (sAma) zizarvA AGgiraso mantrakatA mantrakRdAsIt sa pitRna putrakA ityAmantrayata taMpitaro'nnadharmakaroSi yo naH pitRn sataH putrakA ityAmantrayasa iti so 'bravIdahaM vAva pitA 'smi yo mantrakRdasmIti te deveSvapRcchanta te devA aghuvaneSa vAva pitA yo mantrakRditi tadvaisa udajayadujayati zaizavena tuSTuvAnaH / (manusmRtau a02| zlo. 151 // tantravAttike 1 / 3 / 10 // ) / tAM013 / 3 / 24 // zociSkezaH (R03|27|4) ziznaM vai zociSakeza zizna hIda zizninaM bhUyiSTha zocayati / za0 1 / 4 / 3 / 9 // zocIMSi (yaju0 27 / 11)=acauSi) UrdhA zukrA zocIpyagneri tyU ni hyetasya (agneH) zukrANi zocI vya/Si bhavanti / sh06|2|1 / 32 // zozucAnaH (yaju0 11 / 46) (=dIpyamAnaH ) vipAjasA pRthunA zogu. cAna iti / vipAjasA pRthunA dIpyamAna ityatat / za. 6:4 / 4 / 21 // Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zyAmAkA: zoktam ( sAma ) zaktirvA etenAGgiraso 'asA svarga lokamapazyat svargasya lokasyAnukhyAtyai svargAllokAnna cyavate tussttuvaanH| tAM0 12 / 5 / 16 // zonakaya jJaH sa eSa (zonakayajJaH ) tustUrSa mANasya yajJaH / kau04|7|| mASTam ( sAma) nuSTiA etenAGgiraso 'JjasA svarga lokapapazyat svargasya lokasyAnukhyAtyai svargAt lokAnna cyavate tussttuvaanH| tAM013 / 11 / 22 // ,, agnevA etat (znauSTaM) vaizvAnarasya sAma / tAM0 13 / 11 / 23 // imazAnam athAsmai zmazAnaM kurvanti gRhAnvA prajJAnaM vA yo ve kazca mriyate sa zavastasmA' etadannaM karoti tasmAcchavAna zavAnaH ha vai tacchmazAnamityAcakSate parokSa ima zA u haiva nAma pitRRNAmattAraste hA'muSmilloke 'kata. zmazAnasya sAdhukRtyAmupadambhayanti tebhya etadannaM karoti tammAcchmazAna zmazAna ha vai tacchmazAnamityAcakSate paro'bham / za0 13 / 8 / 1 / 1 // zyAmaH dve vai zyAmasya (pazoH) rUpeH zuklaM caiva loma kRSNaM ca / za0 5 / 1 / 3 / 9 // 5 / 2 / 5 / 8 // , sa pauSNo yacchayAmaH (pazuH) / 205 / 2 / 5 / 8 // , ahavai zabalorAtriH zyAmaH(zabalazabdamapi pshyt)| kau02|9|| zyAmAkA: lomabhya evAsya cittamamravat / te zyAmAkA abhavan / za0 12 / 7 / 1 / 9 // tAsAM (oSadhInAM) eSa uddhAro yacchayAmAkaH / go0 u0 1 / 17 // saumyaM zyAmAkaM caruM nirvapati / tai0 1 / 6 / 1 / 11 // atha somAyaM vanaspataye zyAmAkaM caruM nirvapati / za0 5 / 3 / 3 / 4 // sa (somaH) eta somAya mRgazIrSAya zyAmAkaM caruM payasi niravapat / tato vai sa oSadhInA rAjyamabhyajayat / tai03|1|4|3|| ete vai somasyauSadhInAM pratyakSatamAM yacchyAmAkAH / za0 5 / 3 / 3 / 4 // Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ fagr: ( 550 ) zyAvAzvam ( sAma ) zyAvAzvamArvanAnasa satramAsInaM dhanvodavahan sa etatsAmApazyattena vRSTimasRjata tato vai sa pratyatiSThatato gAtumavindata gAtuvidvA etatsAma / tAM0 859 // zyenaH yadAha zyeno 'sIti somaM vA etadA hai ha vA agnirbhUtvA Ssmilloke saMzyAyati / tadyatsaMzyAyati tasmAcchayenastacchayenasya zyenatvam / go0 pU0 5 / 12 // I urasa evAsya (indrasya) hRdayAttviSirasravatsa zyeno 'pASTihAbhavadvayasAM rAjA / za0 12 / 7 / 1 / 6 // " 99 35 13 zyaitam (sAma) iyaitena zyetI kurute / tai0 1 / 1 / 8 / 3 // "9 te ( prajApatinA 'bhivyAhRtAH pazavaH) zetyA abhavan yacchetyA abhavaMstasmAcchayaitam / tAM0 7 / 10 / 13 // pazukAma etana (iyaitena sAmnA) stuvIta / tAM0 7 / 10 / 14 // pazavo vai zyaitam / tAM0 7 / 10 / 13 // 19 rathantaraM hyetatparokSaM yachayaitam (yaccha caitam) / tAM07|10:8 // zraddhA zraddhA patnI satyaM yajamAnaH / ai0 7 / 10 // zraddhAM kAmasya mAtaraM haviSA varddhayAmasi / tai0 2 | 8 | 8 | 8 // etaddIkSAyai ( rUpaM ) yacchraddhA / za0 12 / 8 / 2 / 4 // teja eva zraddhA / za0 11 / 3 / 1 / 1 // zraddhaiva sakRdiSTasyAkSitiH sa yaH zraddadhAno yajate tasyeSTaM na kSIyate / kau0 7 / 4 // 99 99 " 59 ,. sa ( iyenaH ) hi vayasAmAziSThaH / tAM0 13 / 10 / 14 // zyeno vai vayasAM kSepiSThaH / Sa0 3 | 8 // etadvai vayasAmojiSThaM baliSThaM yacchayenaH / za0 3 | 3 | 4 | 15 // "" ,, zraddhA vA ApaH / tai0 3 / 2 / 4 / 1 // zraddhA vai sUryasya duhitA ( yaju0 19 / 4 ) / za0 12 / 7 / 3 / 11 // zravad zravadva indraH zRNvadvAgniriti ( yaju028 / 6) zRNotu vai indraH zRNotvagnirityAziSameva tadvadate / kau0 28 / 6 // zraviSTAH ( nakSatram) yadazRNot tacchraviSThAH (= dhaniSThA iti sAyaNaH) / tai01 / 5 / 1 / 9 // 35 Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5.1 ) zrIH] zraviSTAH vasUnA zraviSThAH / te. 1 / 5 / 1 // 5 // " aSTau devA vasavaH somyaasH| catasro devIrajarAH zraviSThAH / ne yajJaM pAntu rajasaH purastAt / saMvatsarINamamRta sva. sti / tai0 3 / 1 / 2 / 6 // bhayo vayaH (yaju0 12 / 106) dhUmo vA' asya ( agneH) zravo vayaH sa hyenamamumilAke srAvayati / (zrAvayati ) / sh07|3| 1 / 29 // bhAyantIyam (brahmasAma ) yad ( devAH sUrya saptasu chandaHsu) azrayan / tacchAyantIyasya zrAyantIyatvam / tai01|5|12|1|| prajApatiH prajA asRjata sa dugdho ziracAno 'manyata sa etacchrAyantIyamapazyattenAtmAnaM samazrINAtprajayA pazubhirindriyeNa / taaN09|6|7|| varuNasya vai suSutrANasya bhargo 'pAkAmatsa tredhApatad bhRgustRta yamabhavacchrAyantIyaM tRtIyamapastRtIyaM prAvizat / nAM0 18 / 9 / 1 // yacchrAyantIyaM brahmasAma bhavati punarevAtmAna sazrI. NAti / tAM0 18 // 11 // 1 // yacchAyantIyaM brahmasAma bhavati zrINAti caivaina, ( yajJavibhraSTaM ) saca karoti / tAM0 8 / 2 / 11 // zrAyantIyaM yajJavibhraSTAya brahmasAma kuryAt / tAM08 / 20 // , zrI. zrAyantIyam / tAM0 15 / 4 / 5 // zrIH atha yatprANA azrayanta tasmAdu prANAH shriyH| sh06|1|1|4|| ,, iyaM (pRthivI ) vai zrIH / ai0 8 // 5 // , tasyAH (zriyaH) agnirannAdyamAdatta / somo rAjyaM varuNaH sAmrAjyaM mitraH kSatramindro palaM bRhaspatirbrahmavarcasa savitA rASTra pUSA bhagarcha sarasvatI puSTiM tvaSTA rUpANi / za0 11 / 4 / 3 / 3 // , zrIrvA ekazapham (azvAzvataragardabharUpam ) / tai0 3 / 9 / Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ zreSThatamaM karma ( 552 ) zrIH zrIvai pazavaH zrIH zakkaryaH / tAM0 13 / 2 / 2 // zrI zrAyantIyam ( sAma ) / tAM0 14 / 4 / 5 // zrIH pRSThyAni / kau0 21 // 5 // zriyai vA etadrUpaM yadvINA / za0 13 / 1 / 5 / 1 // yadA vai zriyaM gacchati vINAsmai vAdyate / za0 13 / 1 / puruSaH 5 / 1 / zrI svaraH / za0 11 / 4 / 2 / 10 // rAtrireva zrIH zriyAM dvaitadrAjyArthaM sarvANi bhUtAni saMvasanti / za0 10 / 2 / 6 / 16 // zrI rASTram | za0 6 / 7 / 3 / 7 // ,, >> "" "" "" "2 " dy 23 " "" 93 39 99 " zrI rASTrasya bhAraH / za0 13 / 2 / 9 / 3 // zrI rASTrasyAgram / za0 13 / 2 / 9 / 7 // zrIrvai pilippilA / za0 13 | 2 | 6 | 16 || tai0 3 / 9 | 5 | 3 || zrIrvai varuNaH / kau0 18 / 9 // ( savitA ) zriyA striyam (samadadhAt ) / go0 pU0 1 / 34 // zrIdevAH / za0 2 / 1 / 4 / 9 // zriyai pApmA ( nivartate ) / za0 10 2 / 6 / 19 // 1 bahidhaiva vai zrIH / jai0 u0 1 / 4 / 6 // 1 ekasthA vai zrIH / kau0 18 / 9 // 29 // 5 // 99 " ekastA (? ekasthA ) vai zrIH / go0 u0 6 / 13 // zraddhayam ( sAma ) prajApatiH pazUnasRjata te 'smAt sRSTA apAkrAmajstAnetena sAmnA zradhiyA ehiyetyanvahvayatta enamupAvarttanta yadetatsAma bhavati pshuunaamupaavRtyai| tAM0 15 / "9 5 / 35 / / pazavo vai zraddhayaM pazUnAmavarudhyai / tAM0 15 / 5 / 34 // zruSTi: ( yaju0 12 / 68 ) annaM zruSTiH / za0 7 / 2 / 2 / 5 // zreyAn ( atharva0 7 / 9 / 1 ) tasmAt ( bhUlokAt ) asAveva (svargo) lokaH ( zreyAn ) / ai0 1 / 13 // zreSTatamaM karma (yaju0 1 / 1 ) yazo hi zreSThatamaM karma / tai0 3 / 2 / 1 // 4 // Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 553 ) imaM kammaM yajJo vai zreSThatamaM karma / za0 1 / 7 / 1 / 5 // zreSTho razmiH (yaju0 2 / 26 ) eSa vai zreSTho razmiryatsUryyaH / za0 1 / 9 / 3 / 16 // loNA ( =zravaNanakSatramiti sAyaNaH ) yadazlot / tacchroNA / tai0 1 / 5 / 278, 6 // zRNvanti zroNAmamRtasya gopAM mahIM devIM viSNupatnI majU ryAm / tai0 3 / 1 / 2 / 5-6 // I viSNoH zroNA / tai0 1 / 5 / 1 / 4 // I " zroNI jagatI chanda Adityo devatA zroNI / za0 10 / 3 / 2 / 6 // zroNI dviyajuH (iSTakA) / za0 7 | 5 | 1 | 35 // "3 39 zrotram zrotraM hRdaye (zritam) / tai0 3 / 10 / 8 / 6 // :) 31 " " ::: 99 " " 99 " 32 .9 , zrautakakSam 1 " zrotraM vai brahma zrotreNa hi brahma zRNoti zrotre brahma pratiSThitam / ai0 2 / 40 // zrotraM vai samrAT ! paramaM brahma / za0 14 / 6 / 10 / 11 // zrotraM vA apAM sadhiH (yaju0 13 / 53) / za0 7/5/2/55|| zrotraM vai para rajo dizo vai zrotraM dizaH paraM rajaH / za0 zrotraM paGktiH / za0 10 / 3 / 1 / 1 // zrotraM vai sampacchrotraM hIme sarve vedA abhisampannAH / za0 14 / 9 / 2 / 4 // zrautakakSam (sAma) indrAya madvane sutamiti zrautakakSaM kSatralAbha prakSetra mevaitena bhavati / tAM0 9 / 2 / 7 // 7 / 1 / 2 / 20 // yattacchrotraM diza eva tat / za0 10 | 3 | 3 | 7 // tadya sacchrotraM dizastAH | jai0 u0 1 / 28 / 6 // zrotraM vai vizvAmitra RSiyedenena sarvataH zRNotyatho yadasmai sarvato mitraM bhavati tasmAcchrotraM vizvAmitra RSiH (yaju0 13 / 57) / za0 8 / 1 / 2 / 6 // zrotraM vizve devAH / za0 3 / 2 / 2 / 13 // vizvaM hi zrotram / za0 7 / 5 / 2 / 12 // yacchrotraM sa viSNuH / go0 u0 4 // 11 // vAgiti zrotram / jai0 u0 4 / 22 / 11 // Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [SaSThamahaH ( 554 ) lokAnuzloko zlokAnuzlokAbhyA* (sAmavizeSAbhyAM) havirbhAne upa tiSThante kIrtimeva tajjayanti ( zlokaH kIrtim yazaH / amarakoze kAM0 3 / naanaarthvrge| zlo. 2) / tAMka 5 / 4 / 10 // H na zvaH zvamupAsIta ko hi manuSyasya zvo veda / za0 2 / 1 / 319 // zvA anRta. strI zUdraH zvA kRSNaH zakunistAni na prekSeta / za0 14 / 1 / 1 / 31 // pAtrAH (yaju0 5 / 34) zivA hyApastasmAdAha (he Apo yUyaM) zvAtrA sthati (zvAtrAH zivAH) / za0 3 / 6 / 4 / 16 // SaTtriMzaH ( stomaH ) "nAkaH SaTtriMzaH" ityetaM zabdaM pazyata / SaTpAdaH agniH SaTpAdastasya pRthivyantarikSa dyaurApa oSadhivanaspa. __ taya imAni bhUtAni pAdAH / go0 pU0 2 / 9 // paramAni (vedAnAm) catvAro 'syai (svAhAyai) vedAH zarIra SaDalA. nyaGgAni / 104 / 7 // ,, tasmAtkAraNaM bamo varNAnAmayamidaM bhaviSyatIti SaDAvida stattathA 'dhImahe / go0 puu01|27 // parahaH paDaho vA u sarvaH saMvatsaraH / kau0 19 / 10 // paDhotA tasmai (brahmaNe) SaSTa hUtaH pratyazRNot / sa paDhto 'bhavat SaDto ha vai nAmaiSaH / taM vA eta, SaDdRta santaM Sada. DhotetyAcakSate parokSeNa parokSapriyA iva hi devAH / tai0 2 / 3 / 11 / 2-3 // dhAtA SaDDhotA / tai0 2 / 3 / 1 / 1 // " dhAtA SaDDhotrA / tai02|2|8|4|| " dhAtA SaDDhAtRNA hotA / tai02|3|5|6|| , vAgghotA SaDDhotRNAm / tai0 3 / 12 / 5 // 2 // , pazubandhaH SaDDhotuH (nidaanm)| tai02 / 2 / 11 // 6 // SaSThamahaH devAyatanaM vai SaSThamahaH / kau0 23 / 5 // " svargoM vai lokaH sssstthmhH| ai0 6 / 26, 36 // go0 u. Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 555 ) SoDaza kalAH ] SaSThamahaH devakSetraM vA etadyaSaSThamahaH / ai0 5 / 6 // , devakSetraM vai SaSTamahaH / go. u06|10|| ,, sarvadevatyaM SaSThamahaH / kau0 21 / 4 // , prAjApatyaM vai SaSThamahaH / kau0 23 / 8 // 25 / 11, 15 // , puruSa eva SaSThamahaH / kau023|4|| sarvarUpaM vai SaSThamahaH kau0 21 // 4 // 23 // 7 // " AticchandasaM vai SaSThamahaH / kau 23 / 6, 8 // 26 // 5 // , antaH SaSThamahaH / kau0 23 / 7 // 26 // 8 // SaSTho citiH svarga eva lokaH SaSThI citiH / za0 8 / 7 / 4 / 17 // , zira eva SaSThI citiH / za0 8 / 7 / 4 / 21 // poDazaH ( stomaH ) hInA vA ete hIyante ye vrAtyAM pravasanti na hi brahmacayyaMJcaranti na kRSinna vANijyA, SoDazo vA eta stomaH samAptumarhati / tAM017 / 1 / 2 // .. marutstomo vA eSaH ( SoDazaH stomaH ) / tAM0 17 / 13 // poraza kalA: SoDazakalaM vai brahma ! jai0 u0 3 / 38 // 8 // saJcA'saJcA'saca saca vAk ca manazca [ manazca | vAk ca cakSuzca zrotraM ca zrotraMca cakSuzca zraddhA ca tapazca tapazca zraddhAca tAni SoDaza ||ssoddshklmbrhm / jai0 u04|25 / 1-2 // SoDazakalaH prjaaptiH| sh07|2|2|17|| sa ( prajApatiH ) haivaM SoDazadhA ''tmAnaM vikRtya sAdhaM samait / jai0 u01 / 48 / 7 // sa eSa saMvatsaraH prajApatiH SoDazakalaH / sh014|4| 3 / 22 // sa (prajApatiH ) SoDazadhA ''tmAnaM vyakuruta (1) bhadraM ba (2) samAptizcA (3) ''bhUtizca (4) sambhUtizca (5) bhUtaM ca (6) sarva ca (7) rUpaM cA (8 'parimitaM ca (6) zrIzca (10) yazazva (11) nAma cA (12) 'yaM ca (13) sajAtAbha (17) payazca (15) mahIyA ca (16) rasamA jai0 u01|46|2|| Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ SoDazI ( 556 ) SoDaza kalAH tasmA' etasmai saptadazAya prajApataye / etatsaptadazamanaM samaskurvanya eSa saumyodhvaro 'tha yA asya tAH SoDaza kalA ete te SoDaza'rtvijaH / za0 10 / 4 / 1 / 16 / / tasya ( saMvatsarasya prajApateH ) rAtraya eva paJcadaza kalA dhruvaivAsya SoDazI kalA | za0 14 | 4 | 3 | 22 // 39 " " "" 15 " 32 " 14 39 11 39 SoDazI (yaju0 15 / 3) ekAdazAkSarA vai triSTuptraiSTubhamantarikSaM vatasro dizaH eSa eva vajraH paJcadazastasyAsAvevAdityaH SoDazI vajrasya bharttA / za0 8 / 5 / 1 / 10 // aso vai SoDazI yo 'sau ( sUryyaH ) tapati / kau0 17 // 1 // SoDazakalo vai candramAH / Sa0 4 / 6 // SoDazakalo vai puruSaH / za0 11 | 1 | 6 | 36 || tai0 1 | 7 / 5 / 5 // yo vai kalA manuSyANAmakSaraM taddevAnAm // tadvai lAmeti asakSare / tvagati dve'asRgiti dve meda iti dve mA samiti dve strAveti dve'asthIti dve majeti dve tAH SoDaza kAlA atha ya etadantareNa prANaH saMcarati sa eva saptadazaH prajApatiH : / za0 10 / 4 / 1 / 17 // aSTAvevAsya ( prajApateH ) kalAH sAvitrANyaSTau vaizvakarmaNAnyatha yadetadantareNa karma kriyate sa eva saptadazaH prajApatiH / za0 10 / 4 / 1 / 16 / / SoDazakalA vai pazavaH / za0 11 | 8 | 3 | 13 // 13 // 3 / 6 / 5 // SoDazakalAH pazavaH (ziro grIvA madhyadehaH pucchamiti catvAryyaGgAni ca catvAraH pAdAH aSTau zaphA ityevaM SoDanasaMkhyAkA iti sAyaNaH) / tAM0 3 | 13 | 2 || 16 | 6|2|| SoDazakalaM vA idaM sarvam / kau0 8 / 1 // 16 // 4 // 17 / 1 // 22 // 6 // 0 13 / 2 / 2 / 13 // indro Da vai SoDazI / za04 / 5 / 3 / 1 // indro hi SoDazI / za0 4 / 2 / 5 / 14 // indra u ne SoDazI | kau0 17 / 1, 4 // Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 557 ) saMkRti] pozI ( zastram , stotram , grahaH ) atho SoDazaM vA etatstotraM SoDazaM zakhaM tasmAtSoDazItyAkhyAyate / kau017 // 1 // , SoLaza stotrANAM SoDaza zastrANAM ghoLazabhirakSarairAdase SoLazabhiH praNauti ghoLazapadAnividaM dadhAti tatvoLazinaH SoLazitvam / ai04|1|| kiM SoDazinaH SoDazitvaM SoDaza stotrANi SoDaza zastrANi SoDazabhirakSarairAdatte / go0 u04 / 19 // ,, vRSaNvabai poLazino rUpam / ai0 4 / 4 // sarvebhyo vA eSa savanebhyaH sannirmito yatSoLazI / ai04||4|| sarvebhyo vA eSa chandobhyaH sanirmito yaSoLazI / ai04|3,4|| sarvebhyo vA eSa lokebhyaH sannirmito yat poLazI / ai04aa4|| trivRddha SoDazI / kau0 17 / 3 // AnuSTubho vai ssoddshii| kau0 17 / 2,3 // AnuSTubho vA eSa vajro yatSoDazI / kau0 17 / 1 // vajro vA eSa yatSoLazI / ai.4|1|| vajro vai SoDazI / tAM0 12 / 13 / 14 // 19 / 6 / 3 // go0 u02 / 13 // vajaH ssoddshii| ss03|11|| indriyaM vArya SoDazI / tAM0 21 / 5 / 6 // vIrya SoDazI / za. 12 / 2 / 2 / 7 // atirikto vai SoDazI / taaN06|1|5|| , apachadiva vA etayakSakANDaM yat SoDazI (sAma) / tAM0 18 / 6 / 23 // , ekaviMzAyatano vA eSa yat poDazI sapta hi prAtaHsavane hotrA vaSaT kurvanti sapta mAdhyandine sapane sapta tRtIye savane / tAM0 12 // 13 // 8 // hIvantI paGktizchando maruto devatA SThIvantau : za0 10 13 / 2 // 10 // (sa) saMkRti (sAma) saMkRti bhavati sa kRtyai| tAM0 15 / 3 / 28 // , mahA etadaSlIyata tahevA devasthAne tiSThantaH saMkRtinA samaskurva stara saMkRteH saMkRtitvam / tA0 15 / 3 / 19 // Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [saMvatsaraH ( 558 ) saMkrozaH ( sAmavizeSaH , etena vA aGgirasaH saMkrozamAnAH svarga loka... mAyan svargasya lokasyAnukhyAtyai svargAllokAnna cyavate tuSTuvAnaH / tAM0 12 / 3 / 23 // saMjJapanam yatpazuOM saMjJapayanti vizAlati tattaM nanti (pazyata-ai0 2 / 6,7 // 7 / 1 // kau010|4,5 // go0 puu03|18|| go0 u02|1||)| sh02|2|2|1|| 11 / 1 / 2 // 1 // " athaitatpazughnanti yatsaMjJapayanti yadvizAsati / sh03|8| 2 // 4 // , nanti vA etatpazum / yadena saMjJapayanti / sh013|2| 8 // 2 // saMyacchaMdaH ( yaju. 15 / 5) rAtri saMyacchandaH / za0 8 / 5 / 2 / 5 / / saMyadvasuH ( yaju0 15 / 18) yatsaMyadvasurityAha yahi saMyantItIdaM vasviti / za0 8 / 6 / 1 / 19 // saMyAjye pratiSThe vai saMyAjye / kau07|6 // saMvatsaraH sa aikSata prjaaptiH| sarva vA' atsAriSaM ya imAdevatA asU. kSIti sasarvatsaro 'bhavat sarvatsaro ha vai nAmaitadyatsaMvatsara iti / za0 11 / 1 / 6 / 12 // yaH sa bhUtAnAM patiH saMvatsaraH saH / sh06|1 / 3 / 8 // saMvatsaro vai prjaaptiH| sh02|3|3| 18 // 3 / 2 / / 4 // 5 // 1 / 2 / 9 // / saMvatsaro vai prjaaptirekshtvidhH| sh010|2|6|1|| saMvatsaraH prjaaptiH| ai01 / 1, 13, 28 // 3 // 17 // tAM0 16 / 4 / 12 // go0 u03 / 8 // 6 // 1 // tai0 1 / 4 / 10 / 10 // sa (saMvatsaraH) eva prajApatistasya mAsA eva shdkssinnH| taaN010|3|6|| savai saMvatsara eva prjaaptiH| sh01|6|3|35 // , prajApatiH saMvatsaraH / ai0 4 / 25 / / sa eSa prajApatireva saMvatsaraH / kau06 / 15 // meM saMksa ro yakSA prajApatiH / sh01|2|5|12|2|2| Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 559 ) saMvatsaraH] saMvatsaraH saMvatsaro vai yakSaH prjaaptiH| tasyaita(da) dvAraM yadamAvAsyA candramA eva dvArapidhAnaH / za0 11 // 1 / 1 / 1 // saMvatsaro yazaH / za0 11 / 2 / 7 / 1 // saMvatsarasaMmito vai yajJaH paJca vA' RtavaH saMvatsarasya taM paJcabhirApnoti tasmAtpaJca juhoti / sh03|1|4|5!! , saMvatsaro vai paJcahotA / tai0.2 / 2 / 316 // saMvatsaro vAva hotaa| go0 u06 / 6 // " saMvatsarAva hotA / kau029 / 8 // , saMvatsaro vai dhAtA / tai0 1 / 7 // 2 // 1 // , puruSo vaM saMvatsaraH / za0 12 / 2 / 4 / 1 // , puruSo vAva saMvatsaraH / go0 pU0 5 / 3, 5 // ,, prANo vai saMvatsaraH / tAM0 5 / 10 / 3 // , vAk saMvatsaraH / tAM0 10 / 12 / 7 // , vRhatI hi sNvtsrH| sh06|4|2|10|| tadAhussaMvatsara eva sAmeti / jai0 u01 / 35 // 1 // " saMvatsaraH svgaakaarH| tai02|1|5|2|| , agniH saMvatsaraH / taaN017| 13 / 17 // ,, agniva saMvatsara / tai 1 / 4 / 10 / 1 // , saMvatsaro 'gniH / sh06|3|1 / 25 // 6 / 3 / 2 / 10 // 6 / 6 / 1 / 14 // tAM 10 / 12 / 7 // saMvatsara evAgniH / za0 10 / 4 / / 2 // , saMvatsara eSo 'gniH / sh06|7|1 / 18 // , saMvatsaro vA agnivaishvaanrH| tai01|7|2|5|06| 6 / 1 / 20 // saMvatsaro 'gnirvaizvAnaraH / ai0 3 / 41 // ,, saMvatsaro vaishvaanrH| za0 5 / 2 / 5 / 15 // 6 / 2 / 1 / 36 // 6 / 6 / 1 / 5 // 7 / 3 / 1 / 35 // 1 / 3 / 1 / 1 // saMvatsaro vai vaishvaanrH| sh04|2|4|4||5|2|5|14|| ,, saMvatsaro vai pitA vaizvAnaraH pajApatiH / sh01|| 1 / 16 // , saMvatsaro vai somo rAjA (R.4|53 / 7) / kau07|10|| Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [saMvatsaraH ( 560 ) saMvatsaraH saMvatsaro vai somaH pitRmAn / tai01|6| 8 / 2 // 1 / 6 / 9 // 5 // saMvatsaro vA indrAzunAsIraH / tai0 1 / 7 / 1 / 1 // , indrAya zunAsIrAya (saMvatsarAya) puroDAzaM dvAdaza kapAlaM nirvapati / tai0 1 / 7 / 1 / 1 // saMvatsaro vai zunAsIraH / go0 u0 1 // 26 // , sa yaH sa saMvatsaro 'sausa aadityH| sh010|2|4|3|| , eSa vai saMvatlaro ya eSa ( AdityaH) tapati / za0 14 / 1 / 1 // 27 // eSa vai mRtyuryatsaMvatsaraH ! eSa hi mAnAmahorAtrAbhyAmAyuH kSiNotyatha niyante / sh010|4|3|1|| ,, saMvatsaro vizvakarmA / ai04 / 22 // ,, saMvatsarovaruNaH / sh04|4|5|18|| , saMvatsaro hi varuNaH / sh04|1|4|10|| vyomA (yaju0 14 / 23) hi saMvatsaraH / sh08|4|1|11|| , sumekaH saMvatsaraH sveko ha vai nAmaitadyatsumeka iti / za0 1 / 7 / 2 / 26 // saMvatsarovai samastaH sahasravAMstokavAnapuSTimAn / ai0 2031 // saMvatsaro vai parikSit , saMvatsaro hImAH prajAH parikSeti, saMvatsaraM hImAH prajAH parikSiyanti / ai0 6 / 32 // saMvatsaro vai parikSit saMvatsaro hIdaM sarva parikSiyatIti / go0 u06|12|| , saMvatsaro vai pravataH zazvatIrapaH / tA0 4 / 7 / 6 // ,, saMvatsaro vjrH| za0 3 / 6 / 4 / 19 // ,, saMvatptaro hi vjH| za0 3 / 4 / 4 / 15 // saMvatsaro yajamAnaH / za0 11 / 2 / 7 / 32 // ,, abhrAtRvyA (prajApatestanUvizeSaH) tatsaMvatsaraH / ai05| 25 // ko027|5|| aniSToma ukthyo 'gnirRtuH prajApatiH saMvatsara iti / ete 'nuvAkA yajJakratUnAzcartanAzca saMvatsarasya ca nAmadheyAni / tai03|10|10| 4 // Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvatsarA] saMvatsaraH saMvatsaro vai devAnAM janma / za0 8 / 7 / 3 / 21 // ,, saMvatsaraH khalubai devAnAM pUH / nai0 1 ! 717 // 5 // , tasya (saMvatsarasya / varanta eva dvAra hemanto dvAraM taM vA' eta saMvatsara, svarga lokaM prapadyate / za0 1 // 6 / 1 / 16 // , saMvatsaraH suvargo lokaH / tai0 2 / 2 / 3 / 6 // 39 / 2 / 2 // za0 8 / 4 / 24 // 8 / 6 / 1 / 4 // tAM0 18 / 24 // madhye ha saMvatsarasya svargo lokaH / sh0|7|4|11 // , saMvatsaro vAya nAkaH patrizastasya caturvizatiradha. mAsA dvAdaza mAlAstayattamAha nAka iti na hi tatra gatAya kasmaicanAkaM bhavati / za0 8 / 4 / 2 / 24 // " saMvatsaro vai devAnAM gRhptiH| tAM0 10.3 // 6 // , ekaM vA etaddevAnAmahaH / yatsaMvatsaraH / tai03|9|22|2|| ., sadyo vai devAnAM saMvatsaraH / tAM016 / 6 11 // ,, hama u lokAH sNvtsrH| sh08|2|1|17|| ., sarvavai saMvatsaraH / sh01|1|1|16|2 / 7 / 2:24 / / 4 / 2 / 2 / 7 // 10 / 2 / 5 / 16 // 1 / 1 / 2 // 12 // , saMvatsara ida sarvam / za. 8 / 7 / 1 / 1 // " saMvatsaro vA' RtavyAH (iSTakAH): sh08|6|14|| 8 / 7 / 1 / 1 // ,, RnavaH maMvatsaraH / tai0 3 / 9 / 9 / 1 // , RSabho vA eSa RtUnAm / yatsaMvatsaraH / tasya trayodazo mAso viSTapam / 203 / 8 / 3 / 3 / / , prayo vA RtavaH saMvatsarasya / za0 3 / 4 / 4 / 17 // 11 / / 4 / 11 // , tredhA vihito vai saMvatsaraH / ke0 16 / 3 // , paJca'rtavaH saMvatsarasya ! za0 1 / 5 / 2 / 16 // 3 / 1 / 4 / 20 // ,, SahavA' RtavaH saMvatsarasya / sh01|2|5 / 12 // // sapta'rtavaH saMvatsaraH / 206 / 6 / 1 / 14 // 7 / 3 / / 9 // 9 // 1 / 1 / 26 // Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ saMvatsaraH ( 562 ) saMvatsaraH dvAdaza vA vai trayodaza vA saMvatlarasya mAsAH / za0 2 1 2 / 3 / 27 // za05 / 4 / 5 / 23 // saMvatsarasya pratimA vai dvAdaza rAtrayaH / tai0 1 / 1 / 6 / 7 // 1 / 1 / 6 / 10 // trayodaza vai mAnAH saMvatsarasya / za0 3 / 6 / 4 / 24 // etAvAnvai saMvatsaro yadeva trayodazo mAsastatraiva sarvaH saMvatsara Ato bhavati / kau0 19 / 2 // etAvAn saMvat yadeSa trayodazo mAsastadatraiva sarvaH saMvatsara Apto bhavati / kI0 5 | 8 // sa eSa saMvatsaraH prajApatiH SoDazakalaH / za0 14 / 4 / 99 dy 39 " 19 19 " 19 13 ." 3 / 22 / / saMvatsaraH sptdshH| tAM0 6 / 2 / 2 // tada vai saMvatsaro dvAdaza mAsAH paJcartayaH / za0 6 | 2 / 2 / 8 // saMvatsara evaM maptadazasyAyatanaM dvAdaza mAsAH paJcartava etadeva saptadazasyAyatanama / tAM 10 / 1 / 7 // dvAdaza vai mAsAH saMvatsarasya paJcataMva eSa eva prajApatiH saptadazaH / za0 1 | 3 | 5 | 10 // saptadazo vai prajApatidaza mAsAH paMcatavo hemantazizirayoH samAsena tAvAntsaMvatsaraH, saMvatsaraH prajApatiH / ai01 / 1 / saMvatsaro vA pratUrtiraSTAzaH (yaju0 14 / 23) tasya dvAdaza mAsAH paJcartavaH saMvatsara eva pratUrtiraSTAdazastadyattamAha pratUrtiriti saMvatsaro hi sarvANi bhUtAni pratirati / za0 8 / 4 / 1 / 13 // saMvatsaro vAva tapo navadazaH (yaju0 14 / 23 // ) tasya dvAdaza mAsAH SaD RtavaH saMvatsara eva tapo navadazastadyattamAha tapa iti saMvatsaro hi sarvANi bhUtAni tapati / za0 8 / 4 / 1 / 14 // saMvatsaro vAva va drAvizaH (yaju 0 14 / 23) tasya dvAdaza mAsAH sapta'rtavo dve'ahorAtre saMvatsara eva vaca Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 163 ) saMvatsaraH] dvAvidhezastadyattamAha varca iti saMvatsaro hi sarveSAM bhUtAnAM varcasvinamaH : 08 / 16! saMvatsaraH saMvattarI vAva sambharaNastrayovizaH ( yaju 14 / 23) tasya trayodaza mApAH sapta'tayo 'ahorAne saMvatsara eva sammaraNastrayodhi zastadyattamAha sambharaNa iti saMvatsarI hisarvANi bhUtAnilambhRtaH ' za0 8 / 4 / / 17 // caturvizAsaMvatsaraH / taaN04|10|| , caturvizatyardhamAso va saMvatsaraH / ai0 8 / 4 // ,, saMvatlage vAva garbhAH paJcavizastasya caturvizatiradhamA. sAH saMvatsara eva garbhAH paJcavizaH / za0 8 / 4 / 1 / 16 // ,, saMvatlarA vAva pratiSThA trayastrizaH ' (yaju0 14 / 23) tasya caturdizatirardhamAsAH SaD Rtavo dve'ahogaH saMva. nsara eva pratiSTA trayastrizastadyattamAha pratiSTheti saMvasaro hi sarva bhUtAnAM pratiSThA / za0 8 ! 4 / 1 / 22 // saMvatsarA vAva banA viSTa catustri zastasya caturvitha. zatiradhamAsAH sapta'tavAda ahorAtra saMvatsara eva pradhnasya viSTa catustriyazaH (yaju, 14 / 23) / sh08|4|1|23 / / saMvatsaro vAva vivau 'TAcatvaritaH (yajuH 14 . 23) SaDizatirarthamAsAstraye daza mAsAH sata'rtavoDhe ahorAtra tadyattatAha vivarta iti saMvatsarAddhi sarvANi bhUtAni viva. tante / za0 8 / 4 / 1 / 25 // trINi vai paSTi zatAni saMvatsarasthAhAm / ko0 11 / 7 // zrINi ca ha vai zatAni Sadhizva saMvatsarasyAhorAtrANi / mo0 puu05|1|| / etAvAndai saMvatsaro yadahorAtre / ko0 1715 // , virUpaH ( =nAnArUpaH) saMvatsara / tAM0 14 : 98 // yasmAdeSA samAnA satI SaDahavimAkarnAnArUrA tasmAdvirUpaH sNvtsrH| tAM0 10 / 6 / 7 / / " paDaho vA u sarvaH sNvtsrH| ko0 19 / 10 // , navAho Sai saMvatsarasya pratimA / 203 / 12 / Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [saMvatsaraH saMvatsaraH saMvatsarasya pratimA yAM ( ekAkArUpAM) tvA rAtriM yajA. mahe / maM0 21 2 18 // . saMvatsarastha yA patnI ekAekArUpA) sA no astu su. maGgalI ( arthv.3|10|2)| maM0 2 / 2 / 16 // eSA vai saMvatsarasya patnI ydekaassttkaa| tAM / 5 // 9 // 2 // , mukhaM vA etatsaMvatsarasya yatphAlgunI paurnnmaasii| kau04| 4 // 1 // taaN05| 9 1 8 // go0 u0 1 / 19 // ,, mukhaM ( saMvatsarasya ) uttara phalgunyA pucchaM pUrve / go0 u0 ., epA ha saMvatsarasya prathamA rAtriryatphAlgunI paurnnmaasii| za06 / 2 / 2 / 18 // . eSA ve prathamA rAtriH saMvatsarasya yaduttara phalgunI / 0 / / 1 / 209 / eSA vai jaghanyA rAtriH saMvatsarasya yatpUrva phalgunI / te0 1 / kiM nu te mayi (saMvatsare ) iti / ayamma aatmaa| sa (AtmA) meM tvayi (sNvtsr)| je0 u03|24|8|| AtmA vA eSa saMvatsarasya yodvaSuvAn / tA0 4 / 7 / 1 // , AtmA se saMvatsarasya viSuvAnahAni pakSI (dakSiNaH pakSa uttaraH pakSazca ) / go0 pU0 4 // 18 // AtmA vai saMvatsarasya viSuvAnaGgAni maasaaH| za0 12 / atha ha vA' eSa mahAsuparNa eva yvtsrH| tasya yAnpu. rastAhiSuvataH SaNmAsAnupayanti so 'nyataH pakSo 'tha yAnpaDapariSTAtso 'nyatara AranA viSuSAn / za0 12:2 / , saMvatsaro vai vrataM tasya vasanta Rturmukha grISmazca varSAca pakSau zaranbhadhya hemantaH puccham / tA0 26 / 15 // 2 // tasya / saMvatsarasya ) vasantaHziraH ! tai0 3 / 11 / 10 / 2 // varSA uttaraH ( pakSA saMvatsarasya ) / te 3 / 11 ! 10 13 // Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhapaH] saMvatsaraH varSA puccham / maMvatsarasya ) / te0 3 / 12:10 / 4:: .. saMvatpara saMvatso vai retaH khitaM jAyate / ai. 4 . 14 // ,, saMvatra saMvatsare va retaHsiktijIyate / kau0 19 // 1 // ,, saMvatsaro vai prajananam go0 pU0 2 // 1 // saMvatsaraM hi prajAH pazava 'nupajAyante / nAM. 10 / 1 / 9 // tasmAdu saMvatpara' eva strI vA govI vaDavA vA vijAyate / za0 11 / / 6 / 2 // .. saMvatsara' eva kumArAvyAjihoSati / sh013||||3|| .. tasmAtmavasAvalAyAM prajAH ( zizavaH) vacaM pravadanti / za0 7 / 4 / 2 / 38 // ,, cakSurvA etatsaMvat parasya yAJcatrApUrNa mAmaH / tA0, 19 / 11 // prajApateha vai prajAH maMsRjanasya paNi visana suH / sa vai saMvatmara' eva prajApatistasyaitAni parvANyahA. rAtrayoH sandhI paurNamAsI cAmAvAsyA cattuMmukhAni ' za. saMvatsaro li nakSatreSu shritH| RtUnAM pratiSThA / te. 3 / 11 / 1 / 14 // ,, / nakSatrANi ) saMvatsarasya pratiSThA / te0 3 / 21 / 1 / 13 / / ., tasmAda huH saMvatsaraH sarve kAmA ite / sh.10|214:1|| , saMvatsaro vai maryasya zAntiH / tAM / / 8 // 13 // saMbaMza upavezaH chandAsi vai saMveza upveshH| te0 1 / 4.6 / 4 / / saMzAnAmi (mAmAmi ) atha yasmAtAmAni nAma / etairve sAma bhirdevA indramindriyAya vIryAya samazyan ! za0 12 / / / 3 // 26 // ,atha kasmAtsaMzyAnAni nAma etairve sAmabhivA indrami ndriyeNa vIryeNa samazyan / go0 u0 5 / 7 saMsapaH (devatAH, havIMSi) varuNasya suvuyANasya dazadhAndrayaM vIrya parA. patat / tatla sAjharanusamarpat / tattazrasRpA sasapva m / tai0 1811 // , tadyAnamatAbhirdevatAbhiranusamarpat / tasmAtso nAma! zaH 51511.1 Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sajAtA: saMskAraH yasya (brAhmaNasya ) garbhAdhAnapuMsavanasImantonayanajAtakarma nAmakaraNaniSkrama gAnaprAzana godAnacUDAkaraNopanapanAplavanAgnihotravatacaryAdIni kRtAni bhavanti sa sAntapanaH / gA0 pU03 / 23 / saMstupchandaH (yaju, 15 / '.) bAgeva sstupchndH| sh08| saMsthAH yAsmata saMsthA yA evetAssapta hotrAH prAviSaTkurvanti tA eva tAH / jai0 u01|21 // 4 // saMsthitayaSi ( devAH) yatsamamthApayaMstasmAtmasthitayajUpi / za. / / 1 / 29 // saMsravabhAgAH vasayo ve rudrA AdityA satrAvabhAgAH ( 'sanava bhaagaa'-yju02|18 // vilInamAjyaM saMnava iti mahI dharaH) te0 3 / 3 / 9 / 7 // sahitaH ( yaju0 18 / 39. ) aso vA AdityaH sahita eSa hya ho rAtra saMdadhAti / sh09|4||8|| saMhitam ( sAma ) tahevAH sAhatena samadadhuryyatsamadadhustasmAtsaMhi. tam / taaN8|4|9|| .. sahitaM bhavati yakSaraNidhanaM pratiSThAya pratiSThAyava satra mAsate / tAM0 11 / 5 / 4 // ,, sahitaM bhavati yakSaraNidhanaM pratiSThAyai / tAM015 / 11 / 3 / / sakavaH devAnAM va etadrUpaM yatsaktavaH / za0 13 // 2 // 1 // 3 // " prajApatarvA etAm / yatsaktavaH / tai03|8|14| 5 // sakhA sakhAyaH saptapadA abhUma / tai0 3 / 7 / 7 / 11 // sakhA bhakSaH prANo vai sakhA bhkssH| za01 ! 8 / 1 / 23 // sagarA sagarA rAtriH ( sagaraH RtuvizeSaH-taittirIyasaMhitAyAM 4: 4 / 7 / 2 // 5 / 3 / 11 / 3 // sAyaNamASye 'pi ) / za. 11 7 / 2 / 26 // saGgavaH ( kAlavizeSaH ) mitrasya snggyH| te. 1 / 5 / 3 / 1 // sajAtAH (= 'zAtayaH" iti sAyaNaH // yaju. 1617) bhUmA vai khjaataa| sh01|2|1|7|| Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( .67 ) satyam sajAtAH prANA vai sajAtAH prANairhi saha jAyate / za. 1 / / majU: ( yaju0 14 / 7) athaivaitadyajamAna enAbhidevatAbhiH (RtvA. dibhiH) sayugbhUtvaitAH prajAH prajanayati tasmAdu sarvasveva sajaH sajUrityanuvartate / za0 8 / 2 / 2 / 7 // saayam (sAma) te devA asurAn saJjayana samajayan yatsamajaya. stasmAnsa ayampazUnAmavarudhya saJjaya kriyana / tAM013 sat tayoH ( sadasato. ) yata sat namAma tanmanassa ANaH ! jai. u0 1 / 13 / 2 // ,, sadamRtam / sh014|4|1|31|| satamA yonirasatazca (yaju0 13 / 3) ime vai lokAH satazca yonirasatazca yazca hyasti yazca na tadebhya eva lokebhyo jAyate / sh07|4|1|14|| khatohatI zithilariva vA etacchando ytmnobRhtii| taaN015||10||3|| zithilamiva vA etat chandazcarAcaraM yat stbRhtii| tAM0 17 / 1 / 12 // satovRhatyA vai davA imAn lokAn vyApnuvannimAnevaitAbhillokAn vyApnoti / tAM0 16 / 11 / 9 // prANAH staabRhtii| ai26|28 // go0 u06|8|| pazavaH snobRhtii| ai06|28 // go0 u06|8|| prajAH sanobRhatI / go0 u06|8|| saspatizcekitAnaH ( yaju. 15 / 51) sarapAtezcekitAna ityayamagniH satAM patizcetayamAna ityetat / za0 8 / 6 / 3 // 20 // satyam tadetatyakSa satyamiti sa ityakamakSaraM tItyekamakSarama ma tyekamakSaraM prathamottane akSare satyaM madhyato'nRtam / za014 / 8 / 6 / 2 // ., tadyattatsatyam / trayI sA vidyA / sh09|5 / 1 ! 18 // ,, satyaM vA Rtam / sh07|3|1|23 // 14 / 3 / 118 // tai03|8|3|4|| Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [satyam ( 568 ) satyam Rtamiti ( yaju. 12 / 14 ) satyamityatat / sh06|7 3 / 11 // ,, yo vai dharmaH satyaM vai tattasmAtsatyaM vadantamAhurdharma vadatIti dharma vA vadanta satyaM vadatIti / za0 14 / 4 / 2 / 26 // .. satyaM vai sukRtasya lokaH / tN03|3|6|11|| ,, etatkhalu vai vratasya rUpa yatsatyam / za. 12 / 8 / 2 / 4 // ,, eka ha vai devA vrataM caranti satya neva / sh03|4|2|8|| ,, eka ha vai devA vrataM caranti yatsatya tasmAd satyameva vdet| sh014| 1 / 1 / 33 // ,, satyasaMhitA vai devaaH| ai01|6|| ., satyamayA u devAH / kau0 2 / 8 // , satyameva devA anRtaM manuSyAH / sh01|1| / 4 / 1 / 2 // 17 // 3 / 3 / 2 / 2 // 3 / 6 / 4!1 // , eva ha vA' asya jitamanapajayyamevaM yazo bhavati ya evaM vidvAntsatyaM vadati / za0 3 / 4 / 2 / 8 // sa yaH satyaM vadati yathAni samiddhataM ghRtenAbhiSiJcedeva hai. nartha sa uddIpayati tasya bhUyo bhUya eva taMjo bhavati zvaH zvaH zreyAnbhavatyatha yo 'nRtaM vadAta yathAna samiddhaM tamuda kenA. bhiSizcedeva haina sa jAsayati tasya kanAyaH kanIya evaM tejobhavati zvaH zvaH pApIyAnbhavati tasmAdu satyameva vdet| sh02|2|2| 19 // tasmAdu haitadya Asakti satyaM vadatyaiSAvIratara ivaiva bhavatyanAtyatara-iva sa ha tvevAntato bhavati devA vAntato bhvn| sh09|5|1|16 // ( uhAlakaH ) tasmai (prAcInayogyAya ) haitA zokanagaM vyAhatimuvAca yatsatyaM tasmAdu satyameva vadet / za0 11 / / / 3 / . ., sa yaH satyaM vadati sa dIkSitaH kau07|3|| ,, satye hova dIkSA pratiSThitA bhavati / za014 / 6 / 9 / 25 // , tasyai vAcaH satyameva brahma / sh0211|4|10|| Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyAzIH] satyam satyaM brahma / za0 14 / 8 / 5 / 1 // ., satyaM brahmaNi (pratiSThitam ) / ai0 3 / 6 // go0 u0 3 / 2 // ,, ApaH satya (pratiSThitAH ) / ai0 3 / 6 // go0 u03|2|| ,, tadyattatsatyam Apa eva tadApo hi vai satyam / sh07|4| ,, satyaM vA etat / yarSati / te 1 / 7 / 5 / 3 // , asAvAdityaH satyam / tai02|1 / 11 / 1 // , tadyatsatyam / alosa AdityaH / sh06|7|1|2|| tadyatatsatyam / asau sa Adityo ya eSa etasminmaNDala puruSaH / sh014| 8 / 6 / 3 // ,, satyameSa ya eSa (AdityaH) tpti| sh014|1|2|22|| (yaju0 11 / 17) ayaM vA' agnitamasAvAdityaH satyaM yadi vAso ( AdityaH) Rtamaya ( agniH) satyamubhayamvetada. yamagniH / sh06|4|4|10 // ,, satyaM vai zukram / sh03|6|3|22|| ,, satyaM vai hiraNyam / go0 u03|17 / / .. prANA vai satyam / sh014|5|1 / 23 // .. cakSu satyam / tai03|3|5|2|| " etadva manuSyeSu satyaM yaccakSuH / go0 u02|23|| iyaM (pRthivI) eva satyamiya hovaiSAM lokAnAmaddhAtamAm / sh07|4|1|8|| ,, nAmarUpe satyam / za014 4 / 4 / 3 // , zraddhA patnI satyaM yjmaanH| ai07 // 10 // ,, satya ha hotaiSAmAsIt yadvizvasRja aast| tai03 / 12 9 // 3 // satyAcarSaNIdanA ( R0 4 / 17 / 20 ) iyaM (pRthivI ) vai satyAvarSa NIdhadanA / ai03| 38 // satyAnRte vAco vA etau stanau, satyAnRte vAva te (dva akssr)| go0 u04|19|| satyAzIH sAma hi satyAzIH / tAM0 11 / 10 // 10 // 13 / 12 / 7 // 15 / 5 / 13 // Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sadasyaH ( 570 ) satram AtmadakSiNa vai satram / kau0 15 // 1 // , AtmadakSiNaM vA etadyatsatram / tAM046 9 / 19 // ,, sarvAn lokAnahInena / atho satreNa (abhijayati ) / tai0 3 / 12 / 5 / 7 // satrAsAhIyam (sAma ) yadvA asurANAmasoDhamAsIttaddevAH satrAsAhI yenAsahanta satrainAnalakSmahIti tatsatrAsAhIyasya satrAsAhIyatvam / tAM0 12 / 9 / 21 // satrA bhrAtRvya sahate satrAsAhIyena tuSTuvAnaH / tAM. 12 / 1 / 12 // satvantaH (bahuvacane ) zatAnIkaH samantAsu medhya sAtrAjito hym| Adatta yazaM kAzInAM bharataH satvatAmiveti / za0 13 / 5 / 4 / 21 // tasmAddhApyetarhi bharatAH satvanA ( ? satvatAM) vittiM prayanti turIye haiva saMgrahItAro vadante / ai02 / 25 // , tasmAdetasyAM dakSiNasyAM dizi ye ke ca satvatAM rAjAno bhaujyAyaiva te 'bhiSicyante bhojetyenAnabhiSiktAnAcakSate / ai08|14|| sadaH yadasminvizve devA asIdastasmAtsado nAma ta' u'evAsinete gAhmaNA vizvagotrAH sIdanti / sh03|5|3|5 // 3 / 6 / 1 / 1 // ,, udaraM vai sadaH / kau0 11 / 8 // ,, udaramevAsya ( yajJasya) sadaH / sh03|5 / 3 / 5 // ,, (puruSasya) udaraM sadaH / ko017 // 7 // , prajApatervA etadudaraM yatsadaH / tAM0 6 / 4 // 11 // tasmAtsadaszakasAmAbhyAM kurvantyendra hi sdH| za0 4 / 6 / ,, aindra hi sadaH / za0 3 / 6 / 1 / 22 // , tasmAdudIcInavaza sado bhavati / sh03|6|1|23|| ,, tasya pRthivI sadaH / tai02|1|5|1|| sadasyaH (puruSasya) prajAtiH sdsyH| kau017 / 7 // (puruSasya) prajApatiH (? prajAtiH) sdsyH| go0 u05||4|| Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 571 ) [sapanaH sadasyaH sadasyA Rtavo 'bhavan / tai0 3 / 12 / 6 / 4 // sadAnIrA ( nadI ) saiSA (sadAnIrA ) apyetarhi kosalavidehAnAM maryAdA / sh01|4|1 / 17 // sadovizIyam (brahmasAma ) pazayaH sadovizIyam / tAM0 18 / 4 / // sacaHkIH ( ekAhaH sAmayogaH ) ta' etena sadyaHkriyAGgirasa AdityAna yAjayan / za0 3 / 5 / 1 / 17 // , asmAbhiH ( aGgirobhiH) epa pratigRhIto ya eSa ( sUryaH) tapatIti tasmAtsadyaHkriyo 'zvaH zvato dakSiNA / sh03| 5 / 1 / 16 // sadhamAdaH ( yaju0 10 / 7) ananimAninya ityevaitadAha yadAha sadhamAda iti / za05 / 3 / / 19 // sadhasthaH ( yaju* 18 / 59 ) svargo vai lokaH sadhasthaH / za0 6 / 5 / 1 // 46 // sanAtanaH pRNakSi sAnAsi kratum ( yaju0 12 / 109 ) iti pRNakSi sanAtanaM katumityetat / za0 7 / 3 / 1 / 32 // sandhiH ( stotram ) eSA vA ukthasya sammA yadrAtriH (=sandhisto. tram ), trINyukthAni. ( agniruSA azvinAviti) tridevatyaH sandhiH / tAM09 / 1 / 25-26 // sandhyopAsanam yatsAyazca prAtazca sandhyAmupAste..... / 04 / 5 // tasmAd brAhmaNo 'horAtrasya saMyoge sandhyAmupAste sa jyotiSyAjyotiSo darzanAt so 'syAH kAlaH / 10 brahmavAdino vadanti kasmAd brAhmaNaH sAyamAsInaH sandhyAmupAste kasmAtprAtastiSThan / pa0415 // atha (sandhyAyAM) yadapaH prayuGkte tA vimuSo vajI bhavanti tA vipuSA vajrIbhUtvA 'surAnapAnanti / ss04|5|| sapanaH imaM devAH / asapatna suvadhvamitImaM devA abhrAtRvya suva. dhvamityevaitadAha / za0 5 / 4 / 2 / 3 // , pApamA vai sapatnaH / sh01|5|1|6|| Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptadazaH ( 572 ) sapanaH sapatno vA' abhimAtiH ( yajuH 9 / 37 // 38 : 8 // ) : za0 3 / 9 / 4.9 // 5 / 2 / 4 / 16 // 14 / 2 / 2 / 8 // saptadazaH ( stomaH) prajApati sptdshH| go0 u0 2 / 13 // 5 / 8 // tai0 1 / 5 / 10 / 6 // tAM. 2 / 10 / 5 // 17 / 9 / 4 // saptadazaH prajApatiH / tai0 1 / 3 / 3 // 2 // , saptadazo vai prjaaptiH| ai01|16|| 4 / 26 // kau08| 2 // 10 / 6 // 16 4 // za01 / 5 / 2 / 17 // 5 / 1 / 2 / 12 // go0 u0 1 / 19 // ,, saptadazo vai prajApatirdvAdaza mAsAH paMcatavo hemantazizirayoH samAsena tAvAnta paMvatsaraH saMvatsaraH prajApatiH / ai01 / 1 // dvAdaza vai mAsAH saMvatsarasya paJcartava eSa evaM prajApatiH sptdshH| sh.1|3|5|10|| saMvatsara eva saptadazasyAyatanaM dvAdaza mAsAH paJcattava eta. deva saptadazasyAyatanam / taaN010|1| 7 // saptadazo vai saMvatsaro dvAdaza mAsAH paJcartavaH : sh06| 2 / 2 / 8 // , saMvatsaraH saptadazaH / taaN06|2|2|| , tasmA' etasmai saptadazAya prajApataye / etatsaptadazamanna samaskurvanya eSa saumyodhvaro 'tha yA asya tAH SoDaza kalA ete te SoDazarvijaH / sh010| 4 / 1 / 16 // tadvai lometi dve'akSare / tvagiti dve'asRgiti dve meda iti dve mAuMsamiti dve snAveti dve'asthIti dve majjeti dve tAH SoDaza kalA atha ya etadantareNa prANaH saJcarati sa eva saptadazaH prajApatiH / sh010|4|2 / 17 // annaM vai sptdshH| taaN02|7 / 7 // 17 / / / 2 // 19 / 11 // 4 // 20 / 1011 // 25 / 6 / 3 // satadaza hyannam ! za0 8 / 4 / 4 / 7 // prajAtiH sptdshH| ai08|4|| taM ( saptadazastomaM ) u prjaatirityaahuH| tAM0 10 // 1 // 9 // , saptadaza eva stomo bhavati pratiSThAyai prajAtyai / tAM0 12 / Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 573 ) saptarAImA sadazaH viT saptadazaH / tAM0 18 / 10 / 9 // ,, viD vai saptadazaH / tAM0 2 / 7 / 5 // 2 / 10 / 4 // vizaH saptadazaH / ai0 8 / 4 // ., pazavo vai matadazaH / tAM016 / 101 7 // , tAn ( pazUn ) vizve devAH satadarzana stomena nApnuvan / tai0 2 / 7 / 14 // 2 // , saptadazo vai puruSo daza prANAzvatvArthaGgAnyAtmA paJcadazo grIvAH poDazyaH ziraH saptadazam / sh06|2|2|9|| uraH saptadazaH / aSTAvanye jatravo 'STAvanya' uraH saptadazam / mA0 12 / 2 / 4 / 11 // varSAbhirRtunAdityAH stome satadaze stutaM vairUpeNa vizaujasA / tai02|6|16 ! 1-2 // gAyatraH saptadazastomaH / tAM0 5 / 1 / 15 // ,, udaraM vA eSaH stomAnAM yatsaptadazaH / taaN.4|5| 15 // rASTra saptadazaH tai0 1 / 8 : 8 / 5 // sanadazaH ( stomaH ) eva yazaH / gA0 puu05|15 // yat saptadazo yadevAsya ( yajamAnasya ) madhyato 'pUtaM tatte. nApahanti / taaN017|56|| , sarvaH saptadazo bhavati / tAM0 17 / 9 / 4 // sadhAma priyANi (yaju. 17 / 71) chandAsi vA' asya sapta dhAma priyANi / za.2 | 2 / 3 / 44 // saptamamahaH tatireva sptmmhH| kau0 26 / 8 // . caturviMza saptamamahaH / tAM 10 / '5 / 4 // saptamI citiH amRtameva saptamI citiH ! sh.8|7|4 / 18 // , prANA eva saptamI citiH| za0 8 / 7 / 4 / 21 // sapta yonayaH ( agneH, yaju0 17 / 79 ) sapta yonIriti citIretadAha / sh09|2|3|44|| satarazmiH ( R0 2 / 12 / 12 ) yaspaptarazmiriti / sapta hyeta Adi. tyasya razmayaH ( saptararAzimA indraH AdinyaH) / jai0 u0 1 / 26 / 8 // Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sabheyo yuvA ( 574 ) saptarazmiH sa eSa ( AdityaH ) saptarazmivRSabhastuviSmAn / jai0 u0 1 / 28 / 2 // saptarSayaH saptarSInu ha sama vai pura'kSA ityAcakSate / sh05|| 1 // 1 // 4 // " amI hyuttarAhi saptarSaya udyanti / za0 2 / 1 / 2 / 4 // saptahotA tasmai (brahmaNe ) saptama itaH pratyazRNot / sa saptahato 'bhavat / saptahUto ha vai nAmaiSaH / taM vA eta saptahata santam / saptahotetyAcakSate parokSeNa / parokSapriyA iva hi devaaH| tai02|3 / 11 / 2 // ,, indriyaM vai saptahotA / tai0 2 / 2 / 8 / 2 // ,, indraH spthotaa| tai02|3|1 / 1 // indraH saptahotrA / tai0 2 / 2 / 8 // 5 // , saumyo'dhvaraH saptahotuH (nidaanm)| tai02|2|11|6|| " aryamA saptahotRNA hotA / tai0 2 / 3 / 5 / 6 // sapta hotrAH (yaju0 13 / 5) dizaH sata hotrAH / sh07|4|1|20|| sapti. (he 'zva tvaM) saptirasi / taaN01| 7 / 1 // , AzuH saptirityAha / azva eva jayaM dadhAti / tasmAtpurAsura zvo 'jAyata / tai03|8|13| 2 // , vAyuH saptiH / tai01|3|6|4|| sapham (sAma) saphena vai devA imAn lokAn samApnuvan yat samA. pnuvastatsaphasya saphatvam / tAM0 11 / 5 / 6 // 15 // sandam sabdamahaH (sabda RtuvizeSaH, taittirIyasaMhitAyAm 4 / 4 / 7 / 2 // 5 / 3 / 11 / 3 // sAyaNabhASye 'pi) / za01 / 7 / 2 // 26 // sabhAsAhaH sakhA (R0 10 / 71 / 10) eSa vai brAhmaNAnAM sabhAsAhaH sakhA yatsomo raajaa| ai0 1 / 13 // sabheyo yuvA (yaju0 22 / 22) eSa vai sabheyo yuvA yaH prathamavayasI tasmAtprathamavayasI strINAM priyo bhAvukaH / za0 13 / 1 / 98 // yo vai pUrvavayasI / sa sabheyo yuvA / tasmAbuvA pumAn priyo bhAvukaH / tai03|8|13 // 3 // Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 575 ) samudraH ] samantam (sAma) samantena pazukAmaH stuvIta purodhAkAmaH samantena stutrIta / tAM0 15 / 4 / 7 // samAnaH taM ( saMzaptaM pazu) UrdhvA diksamAnetyanuprANatsamAnamevAsmi~stadadadhAt / za0 11 / 8 / 3 / 6 // dizaH samAnaH / jai0 u0 4 / 22 / 9 // niruktAnirukta iva hAyaM samAnaH / pa0 1 / 2 // 39 samidha: (yaju0 17 / 79) prANA vai samidhaH prANA hotav samindhate / za09 / 2 / 3 | 44 // prANA vai samidhaH / ai02 / 4 // za0 / 5 / 4 / 1 // yadenaM samayacchat tatsamidhaH samittvam / tai0 2 | 1 | 3/8 // samidho yajati vasantameva vasante vA idaM sarvaM samidhyate / kau0 3 | 4 // vasanto vai samit / za0 1 / 5 / 3 / 9 // garbhaH samit / za0 | 6 | 6 / 2 / 15 // asthIni vai samidhaH / za09 | 2 | 3 | 46 // samiSTayajUMSi ( devAH) yatsamayajaMstasmAtsamiyajUMSi za0 9 / " 59 "" " " "" 93 5 / 1 / 29 // atha yasmAt samiSTayajurnAma | yA vA' etena yajJena devatA yati yAbhya epa yajJastAyate sarvA vai tattAH samiSTA bhavanti tadyattAsu sarvAsu samiSTAsvathaitajjuhoti tasmAtsamiSTayajurnAma / za0 1 / 9 / 2 / 26 // yA vA' etena yajJena devatA hvayati yAbhya eSa yajJa yajJastAyate sarvA vai tattAH samiSTA bhavanti tadyattAsu sarvAsu samiprAsvathaitAni juhoti tasmAtla miSTayajUOMSi nAma / 20 4 / 4 / 4 / 3 // ana samiSTayajuH / za0 11 / 2 / 7 / 30 // anto hi yazasya samiSTayajuH / za0 3 / 1 / 3 / 6 // samiSTayajUMSi hyevAnto yazasya / za0 4 / 4 / 5 | 2 // samIpatI pazavo vai samISantI (viSTutiH) | tAM0 3 / 11 / 4 // samudraH (yaju0 38 / 7) ayaM vai samudro yo 'yaM (vAyuH ) paghata eta. :) 29 35 " 29 Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samudraH smAdvai samudrAtsarve devAH sarvANi bhUtAni samudravanti / za0 14 / 2 / 2 / 2 // samudraH ya evAyaM (vAyuH ) pavata eSa eva sa samudra etaM hi saMdravantaM sarvANi bhUtAnyanu saMdra vanti / jai0 u0 1 / 25 / 4 // tadyat (ApaH) samadravanta tasmAtsamudra ucyte| go0 puu01||7|| ,, tadvastimabhinat / sa samudro 'bhavat / tasmAtsamudrasya (jalaM) na pibanti / prajananamiva hi manyante / tai0 2.219 / 2-3 // , Apo vai samudraH / sh038|4|21 // 3 / 9 / 3 / 27 // 12 / 9 / 2 / 5 // samudrA vA' apAM yoniH / za. 7 / 5 / 2 / 58 / / samudro vA' abhRyH| te0 2 / 5 / 5 / 2 // ( yaju0 13 / 53 ) mano vai samudraH / za0 7 / 5 / 2 / 52 / / 1. vAgvai samudro manaH samudrastha cakSuH / taaN06|4|7|| (R0 4 / 58 / 5) vAgvai samudro na vai vAk kSIyate na samudraH kSIyate / ai0 5 // 16 // vAgvai samudraH / tA0 7 / 7 / 9 // ,, puruSo vai smudrH| jai0 u03|3|5|| __(yaju013 / 16) rukmA va samudraH / sh07|4|25|| eSa vAva sa samudraH / yazcAtvAlaH / te01|5|10|2|| tejo 'si tapasi zritam / samudrasya pratiSThA / tai03 / 11 / 1 / 3 // samudro 'si tejasi zritaH / apAM prtipaa| te0 3 / 11 / 114 // , samudra evAtya ( azvasya medhyasya ) vandhuH samudro yoniH ( indrAvasyAMccaiHzravasaH kSIrasAgarAdutpattiH-mahAbhArata AdiparvaNi, 18 / 37 // ) / za0 10 / 6 / 4 / 1 // , tasmAdimaM lokaM (pRthivIM) dakSiNAvRttamudraH payati / za0 7 / 1 / 1 / 13 // , tasmAdimA~llokAndAkSiNAvRtsamudraH payati / sh09|1|3|3|| ,, tasmAdimaM lokaH (=pRthivIM) sarvataH samudraH paryeti / za0 Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 577 ) sambhUtiH] samudraH tasmAdimAMllokAntsarvataH samudraH paryeti / sh09|1|2|3|| samudrazchandaH (yaju0 15 / 4) mano vai samudrazchandaH / sh08|5|2|4|| samudro nabhasvAn ( yaju* 18 / 45 ) asau vai (dhu-)lokaH samudro nabhasvAn / sh09| 4 / 2 / 5 // samRddhaH yo vai jJAto 'nUcAnaH sa samRddhaH / sh03|6|1|29 // samRddhiH tadvai samRddhaM yasya kanIyAsobhAryAH (=poSyAH)asanbhUyA, saH pshvH| za0 2 / 3 / 2 / 18 // sampad zrotraM vai sampacchrotre hIme sarve vedA abhisampannAH / za0 14 / 9 / 2 / 4 // sampAtAH (sUktavizeSAH ) samrAtaivai devAH svarga lokaM samapatan / kau0 22 // 1 // tAn kSipraM samapatadyakSipraM samapatattatsaMpAtAnAM saMpAtatvam / ai06|18|| etairdai sampAtaireta RSaya imAllokAntsamapataMstadyatsamapataMstasmAt sampAtAH, tatsampAtAnAM sampAtatvam / go0 u06|1|| vAmadevo vA imAllokAnapazyattAntasaMpAtaiH samapatadyatsaMpAtaiH samapatattatsaMpAtAnAM saMpAtatvam / ai04|30 // tAnvA etAntsaMpAtAnvizvAmitraHprathamamapazyattAnvizvAmi treNa dRSTAnvAmadevo'sRjata / ai06|18|| go0 u0| 6 / 1 // sambharaNastrayoviMzaH ( yaju0 14 / 23) saMvatsaro vAva sambharaNatrayo vizastasya trayodaza mAsAH sapta'rtavo dve'aho rAtre saMvatsara eva sambharaNatrayovizastadyattamAha sambharaNa iti saMvatsaro hi sarvANi bhUtAni sambhRtaH / za0 8 / 4 / 1 / 17 // sambhAraH sa yadvA' itazcetazca sambharati / tatsambhArANA sambhAra* tvam / sh02|1|1|1|| . tametAvacchaH samabharan yatsambhArAH / tai02|2|2|6 // sambhUtiH (=prANaH) prANaM vA anu prajAH pazavarasambhavanti / jai0 u0 2 / 4 / 5 // Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sarasvatI ( 578 ) sambhUtiH prANA u ha vAva rAjan manuSyasya sambhUtireveti / jai0 u0 4 / 7 / 4 // sammArjanAni vRSTiH sammArjanAni / tai0 3 / 3 / 1 / 2 // annaM sammArjanAni / tai0 3 | 3 | 1 | 5 // "" samrAT sa yadAha samrADasIti somaM vA etadAhaiSa ha vai vAyurbhUtvAntarikSaloke samrAjati tadyatsamrAjati tasmAtsamrAT tatsaM* mrAjasya samrATtvam / go0 pU0 5 | 13 || tasya yo raso vyakSarataM pANibhiH samamRjustasmAtsamrAT / " 39 "3 sa vAjapeyeneSTvA samrADiti nAmAdhatta / go0 pU0 5/8 // yo vai vAjapeyaH / sa samrATtsavaH / tai0 2 / 7 / 6 / 1 // tai0 1 / 4 / 4 / 9 // 93 samrAT / rathantaraM vai saraghA iyaM ( pRthivI ) vai saraghA / tai0 3 / 10 / 10 / 1 // saraghAM madhukRtaH eta' eva saragho madhukRto yadRtvijaH / za0 3 | 4 | 3 / 14 // sarasvatI yuvaM surAmamazvinA namucAvAsure sacA / vipipAnA zubhaspatI indraM karmasvAvatam (R0 10 | 131 / 4 // yaju0 10 | 33 // ) ityAzrAvyAhAzvinau sarasvatImindrathaM sutrAmANaM yajeti / za0 5 | 5 | 4 | 25 // vAk sarasvatI / za0 7 / 5 / 1 / 31 / / 11 / 1 / 4 / 6 // 12 / 9 / 1 / 13 // vAgvai sarasvatI / kau0 5 | 2 || 12 | 8 / / 14 / 4 // tAM0 6 / 7 / 7 / / 16 | 5 | 16 || za0 2 | 5 | 4 | 6 || 3 / 9 / 1 / 7 // tai0 1 / 3 / 4 / 5 / / 3 / 8 / 11 / 2 // go0 u0 1 / 20 // vAgvai sarasvatI pAvIravI / ai0 3 / 37 // vAgeva sarasvatI / ai0 2 / 24 / 6 / 7 // vAgghi sarasvatI / ai0 3 / 2 // .. 39 37 "" za0 14 / 1 / 1 / 11 // samrAD vAjapeyena (iSTvA bhavati / za0 5 / 1 / 13 // 9 / 3 | 4 | 6 // 33 Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 579 ) sarasvatI vAktu sarasvatI / ai0 3 | 1 // " "" "" 39 " " "" y " 75 39 33 93 21 31 " 3) " 19 " 99 sarasvatI vAcamadadhAt / tai0 1 / 63 / 2 / 2 // 1 "} atha yatsphUrjayatvAcamiva vadandahati tadasya (agneH) sArasvataM rUpam / ai0 3 | 4 // sA (vAk) UrdhvadAtanodyathApAM dhArA saMtataivam ( sarasvatI [ nadI ] = vAk ) / tAM0 20 | 14 / 2 // jihA sarasvatI / za0 12 / 9 / 1 / 14 // (yaju0 38 | 2) sarasvatI hi gauH / za014 : 2 1 1 / 7 // amAvAsyA vai sarasvatI / go0 u0 1 / 12 // "namuci" zabdamapi pazyata // parasvAn mano vai sarasvAn / za0 7 / 5 / 1 sarasvAn ] sArasvataM metram (Alabhate / tai0 1 | 8 | 5 | 6 // avirmalhA ( = "galastanayutA" iti sAyaNaH ) sArasvatI / 205 / 5 / 4 / 1 // varSAzarada sArasvatAbhyAm (avarundhe) / za012 | 8 | 2|34|| yoSA vai sarasvatI vRSA pUSA / za0 2 / 5 / 1 / 11 // sarasvatI ( zriyaH) puSTim (Adatta) / za0 11 / 4 / 3 / 3 // sarasvatI puSTiH puSTipatnI | tai02 | 5 | 7 | 4 // sarasvatI puSTi (STiH puSTipatiH / za0 11 / 4 / 3 / 16 // sarve (dvaiSAH) sArasvatA annAdyasyevAvaruddhyai / za0 12 / 8 / 2 / 16 // eSA vA apAM pRSTha yatsarasvatI / tai0 1 / 7 / 5 / 5 // RksAme vai sArasvatAvutsau / tai0 1 / 4 / 4 / 9 // sarasvatyai dadhi / za0 4 / 2 / 5 / 22 // antarikSaM sArasvatena ( avarundhe) / za0 12 | 8 | 2 / 32 // sarasvatIti tad dvitIyaM vajrarUpam / kau0 12 / 2 // atha yat ( akSyoH ) kRSNaM tatsArasvatam / za0 12 / 9 / 1 / 12 // svargo lokaH sarasvAn / tAM0 16 | 5 | 15 // paurNamAsaH sarakhAn / go0 u0 1 / 12 // / 31 || 11 | 2 | 49 // Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sarpAH ( 580 ) sariraH (yju038|7||) ayaM vai sariro yo 'yaM (vAyuH) pavata etasmA hai sarirAtsarve devAH sarvANi bhUtAni saherate / za0 14 / 2 / 2 / 3 // sariram (yaju0 13 | 42) Apo vai sariram / za0 7 / 5 / 2 // 18 // (yaju0 13 / 49 // 15 / 52) ime vai lokAH sariram / za0 7 / 5 / 2 / 34 // 8 / 6 / 3 / 21 // ,, (yaju013 / 53) vAgvai sariram / sh07|5 / 2 / 53 // ., (yaju0 15 / 4) vAgvai sariraM chandaH / za0 8 / 5 / 2 / 4 // salilazabdamapi pazyata / / sapanAmAni ('namo 'stu sarpebhyaH... .. yaju0 13 / 6 // ' ityAcA mantrAH) te (devAH) etAni sarpanAmAnyapazyan / tairupAtiSThanta tairasmA' imAMllokAnasthApayaMstairanamayanyadanamayaMstasmA sarpanAmAni / za0 7 / 4 / 1 / 26 / / sarparAjJI iyaM (pRthivI) vai sarparAzIyaM hi sarpato raashii| ai0 5 / 23 // tai01|4|6| 6 // , iyaM vai pRthivI sarparAjI / za0 2 / 1 / 4 / 30 // 4 / 6 / 9 / 17 // , devA vai srpaaH| teSAmiyA ( pRthivI ) rAzI / tai0 2 / 2 / 6 / 2 // sArparAkSA RgbhiH stuvanti / arbudaH (bharbudaH) sarpa etAbhibhRtAM tvacamapAhata mRtAmevaitAbhistvacamAnate / tAM09 / 87-8 // sarpAH ime vai lokAH saste hAnena sarveNa sarpanti yadidaM kiM ca / sh07|4|1|25|| devA vai saH / teSAmiya (pRthivI) rAjJI / tai0 2 / 2 / 6 / 2 // arbudaH kAdraveyo rAjetyAha tasya sarpA vizaH....."sarpavidyA vedaH...' sarpavidyAyA ekaM parva vyAcakSANa ivAnudravet / za0 13 / 4 / 3 / 9 // ,, te devAH sarpebhya AzreSAbhya Ajye karaMbhaM niravapan / tAn ( asurAn ) etAbhireva devatAbhirupAnayan / tai03|1|4|7|| , yA pratIcI (dik) sA saNAma / sh03|1|1|7|| Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvam ] sarpAH rajjuriva hi sarpAH kRpA iva hi sarpANAmAyatanAnyasti vai manuSyANAM ca sarpANAM ca vibhrAtRvyam / sh04|4|5|3|| sarvaH (zarvaH rudraH) Apo vai sarvo'dbhanyo hIda sarva jaayte|sh0 6 / 1 / 3 / 11 // , tAnyetAnyaSTau ( rudraH, sarvaH zarvaH, pazupatiH, ugraH, azaniH, bhavaH, mahAndevaH, IzAnaH, agnirUpANi kumAro navamaH / za. 6 / 1 / 3 / 18 // sarvajit ( yajJaH ) sarvajitA vai devAH sarvamajayan sarvasyAptayai sarvasya jityai sarvabhevatenApneti sarvaJjayati / tAM0 16 / 7 / 2 // ,, (devAH ) sarvajitA sarvamajayan tAM0 22 / 8 / 4 // sarvajyotiH ( yajJaH ) athaipa sarvajyotiH savasyAptiH sarvasya jitiH sarvamevaitenApnoti sarvaJjayati / taaN016|9|1|| , paramo vA epa yajJaH ( srvjyotiH)| tAM0 16 / 92 // sarvam yadai vizva sarva tat / sh03|1|2|11|| , sarva vai tadyattahasram / kau0 11 // 7 // 25 // 14 // ,, sarva vai sahasram / za0 4 / 6 / 1 / 15 // 6 / 4 / 2 / 7 // , SoDazakalaM vA' ida sarvam / za0 13 / 2 / 2 / 13 // kau0 8 / 2 // 16 // 4 // 17 // 1 // 22 // 9 // , prajApatireva sarvam / kau06|15 // 25 // 12 // brahmaiva sarvam / go0 pU0 5 // 15 // candramA eva sarvam / go0 pU0 5 / 15 // mana eva sarvam / go0 pU0 5 // 15 // , vizve devA eva sarvam / go0 puu05|15|| sarva vai vizve devAH / sh01|7|4| 22 // 31961 / 13 // 4 / 2 / 2 / 3 // 5 / 512 // 10 // ,, sarvamidaM vizve devaaH| sh03|9|1 / 14 // 4 / 4 / 1 / 9,18 // , brahmaveda ( =atharvavedaH ) eva sarvam / go0 pU0 5 / 15 // , Apa eva sarvam / go0 pU0 5 / 15 // , Apo vA' asya sarvasya prtisstthaa| sh04|5|2|14||6| 8 / 2 / 2 // 12 // 5 / 2 / 14 // , zaradeva savam / go0 pU0 5 / 15:! Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sarvizaH ( 582 ) sarvam dakSiNaiva (dik ) sarvam / go0 pU0 5 / 15 // , ekaviMza eva (stomaH) sarvam / go0 pU0 5 / 15 // anuSTubeva sarvam / go0 pU0 5 / 15 // ,, etAvadvA' ida sarva yAvadrapaM caiva nAma ca / za0 1112 / 316 // , etAvadvA' idartha sarva yAvadime ca lokA dizazca / sh06| 2 / 22 // catuSTayaM vA idaM sarvam / kau0 2 / 1 // 3 // 2 // 3 // 7 // 19 / 4 // 28 / 7 // etAvadvA' idacha sarvayAvabrahma kSatraM vid / sh08|2|2|14|| , sarva vA' aniruktam / sh01| 3 / 5 / 10 // 1 / 4 / 1 / 22 // 2 / 2 / 1 :3 // 7 / 2 / 2 / 14 // 10 / 1 / 3 / 11 // 12 / 4 / 2 / 1 // sarva vA' akSayyam / sh01|6|1 / 19 // 11 // 1 / 2 / 12 // sarvamedhaH puruSamedhAtsarvamedhaH / go0 pU0 5 / 7 // , sa sarvamedheneSTrA sarvarADiti nAmAdhatta / go0 pU0 5 / 8 / ,, paramo vA' eSa yazakratUnAM ytplvmedhH| za0 1317 // 2 // sarvarAT sa sarvamedheneSTvA sarvarADiti nAmAdhatta / go0 pU0 5 / 8 // sarvarUpaH yo vidyuti (puruSaH) sa sarvarUpaH / sarvANi hotAsman rUpA Ni / jai0 u01| 27 / 6 // sarvastomo 'tirAtraH (kratuH ) sarvastomenAtirAtreNa bubhUSanyajeta sarva syAptyai sarvasya jitya sarvamevaitenApnoti srvnyjyti| taaN020|2|2|| salilam Apo ha vA idamagre salilamevAsa / za0 11216 // , Apo vA idamagre salilamAsIt / tai01 / 1 / 3 / 5 // ,, Apo vAidamagre mahatsalilamAsIt / jai0 u01|16|1|| , vedirvai salilam / za0 3 / 6 / 2 / 5 // sarirazandamapi pazyata / savamapatiH pazurupavasathe, trINi savanAni, pazuranupandhya ityeSa bai yajJaH savanapaMktiH / ai02|24 // sabaryaH te (AdityAH ) abruvan / yanno 'neSTa (ashvm)| sa vyo 'bhU. diti / tasmAdazva savayetyAhvayAnta / t03|6 / 21 // 1 // sAveMzaH ( stomaH ) "abhIvartaH saviMzaH" ityetaM zabdaM pazyata / Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savitA] ( 583 ) savitA savitA vai devAnAM prasavitA / za0 1 / 1 / 2 // 17 // jai0 u03|18|3|| , savitA vai prasavitA / kau06|14|| , savitA vai prasavAnAmIze / ai0 1 // 30 // 7 // 16 // , savitA prasavAnAmIze / kau05|2|| , etAbhirve (rAtribhiH) savitA sarvasya prasavamagacchat / tAM0 24 / 15 / 2 // Aditya eva savitA / go0 pU0 1 / 33 // jai0 u0 4 / 27 / 11 // ., asAvAdityo devaH savitA / sh06|3|1 / 18 // , asau vai savitA yo 'sau ( sUryaH) tapati / kau0 7 // 6 // go0 u0 1 // 20 // , eSa vai savitA ya eSa (sUryaH ) tapati / sh03|2 / 3 // 18 // 4 / 4 / 1 / 3 // 5 // 3 / 1 / 7 // , eSa vAva sa sAvitraH / ya eSa (sUryya:) tapati / tai0 3! 10 / 9 / 15 // agnireva savitA / jai0 u04| 27 / 1 // go0 pU0 1 // 33 // yo hova savitA sa prajApatiH / za0 12 / 3 / 5 / 1 // go0 pU0 5 / 22 // .. prajapatirva svitaa| tAM016 / 5:17 // , prajApatiH savitA bhUtvA prajA asRjata / tai01|6|4|1|| ... savitA prAjanayat / tai0 1 / 6 / 2 / 2 // , varuNa eva savitA / jai0 u04 / 27 / 3 // " vidhudeva savitA / go0 pU0 1 / 33 // stanayitnureva savitA / jai0 u0 4 / 27 / 9 // , vAyureva savitA / go0 pU0 1 / 33 // jai0 u0 4 / 27 / 5 // (yaju0 38 / 8) ayaM vai savitA yo 'yaM (vAyuH ) pavate / sh014|2|2|9|| ., candramA eva savitA / go0 puu01|33|| candra eva savitA / jai0 u0 4 / 27 / 13 // . yaha eva savitA / go0 pU0 1 33 // jai0 u04|27 17 // iyaM (pRthivI) vai savitA / za013 / 1 / 4 / 2 // tai03| 9 / 13 / 2 // Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ savitA ( 584 ) savitA abbhrameva savitA / go0 pR0 1 / 33 // vedA eva savitA | go0 pU0 1 1 / 33 // ahareva savitA / go0 pU0 1 / 33 // 1 puruSa eva savitA | jai0 u0 4 / 27 / 17 // pazavo vai savitA / za0 3 / 2 / 3 / 11 // prANo vai savitA | ai0 1 / 19 // 99 99 31 " 33 " " 45 35 "3 31 " 39 33 39 "" " "" ,, "" ". 3. SP prANa eva savitA za0 prANo ha vA asya savitA / za0 4 / 4 / 1 / 5 // 12 / 9 / 1 / 16 // go0 pU0 1 / 33 // mano vai savitA / za0 6 / 3 / 1 / 13, 15 // 1 mana eva savitA / go0 pU0 1 / 33 // jai0 u0 4 / 27 / 15 // mano ha vA asya savitA / za0 4 / 4 / 1 / 7 // manaH sAvitram | kau0 16 // 4 // yakRtsavitA / za0 12 / 9 / 1 / 15 / / savitA ( zriyaH ) rASTram ( Adatta) / za0 11 | 4 | 3 | 3 // savitA rASTra rASTrapatiH / tai0 2 / 5 / 7 / 4 // za0 11 / 4 / 3 / 64 // 1 tasmAt (savitA ) hiraNyapANiriti stutaH / kau0 6 / 13 // go0 u0 // 2 // uSNameva savitA / go0 pU0 1 / 33 // ( savitA ) razmibhirvarSe ( samadadhAt ) / go0 pU0 1 / 36 // tadvai supUtaM yaM devaH savitApunAt / za0 3 / 1 / 3 / 22 // devasya saviturhastaH nakSatram ) / tai0 / 5 / 1 / 3 // dAtAramadya savitA videya yo no hastAya ( nakSatrAya) prasuvAti yajJam / tai0 3 / 1 / 119 // sa ( savitA ) etaM savitre hastAya puroDAzaM dvAdazakapAlaM niravapadAzUnAM (= SaSTidinaiH zIghraM pacyamAnAnAM ) vrIhINAm / tato vai tasmai ( savitre ) zraddevA adadhata / savitAbhavat / tai0 3 / 1 / 4 / 11 // sAvitraM dvAdazakapAlaM vASTAkapAlaM vA puroDAzaM nirvapati / za0 | 5 | 3 | 1 / 7 // atha sAvitraH / dvAdazakapAlo vASTrAkapAlo vA puroDAzo bhavati / za0 2 / 5 / 1 / 10 / / Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahajamyA ] savitA sAvitraH paJcakapAlaH (puroDAzaH ) / tAM0 21 / 10 / 23 // (vAyuH ) yaduttarato vAti / savitaiva bhUtyottarato vAti / tai02|3|| 7 // ,, (he devA yUyaM ) sadhitrodIcI (dizaM prajAnAtha): ai01|| 7 // tasmAduttarataH pazcAdayaM bhUyiSThaM pavamAnaH (vAyuH ) pavate savitRprasUto hyeSa etatpavate / ai0 1 / 7 // , pratIcImeva diza savitrA prajAnan / sh03|2|3|18|| ,, sa ( savidA ) pratIcI dizaM prAjAnAt / kau0 7 / 6 // ,, savitRprasUtaM vA idamannamadyate / kau0 12 // 8 // sAvitryupabhRt / tai0 3 / 3 / 7 / 6 // atha yatra ha tatsavitA sUryA prAyacchatsomAya rAjJa / kau0 ,, prajApati somAya rAjJa duhitaraM prAyanchatsUryA sAvitrIm / p04|7|| saviturvareNyam ( 30 3 / 62 / 10 ) vedAzchandAMsi saviturvareNyam / go0 pU0 / 32 // samRtaH soma va savRtaH ( ? samRtaH-taittirIyasaMhitAyAM 1 / 6 7 / 1 ) iti / go0 70 2 / 24 // 1. savRta( ? samRta-)yajJo vA eSa yadarzapUrNamAsI / go0 u0 2 // 24 // sahaH balaM vai saMhaH / sh06|6|2 / 13 // ,, ojaH sahaH saha ojaH / kau0 3 / 5 // , etau ( sahazca sahasyazca ) eva haimantiko (mAsau ) sa yo manta imAH prajAH sahaseva svaM vazamupanayate tano haitau sahazca sahasyazca / sh04|3|1|18|| ,, sahasaH svajaH =ubhayataHzirAH sarpa iti sAyaNaH] (abhvt)| ai03|26|| sahacarANi ( zilpAni ) tAnyetAni sahacarANItyAcakSate nAbhAnediSThaM vAlakhilyA vRSAkapimevayAmarutam / ai06|30|| sahajamyA ( yaju0 15 / 16) (vAyoH) menakA ca sahajanyA cApsa rasAviti dik copadizA ceti ha smAha mAhitthirime tu te dyAvApRthivI / sh08|6|1|17 // Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sahAvAMstarutA ( 586 ) sahasyaH (mAsaH ) etI (sahazca sahasyazca) eva haimantikau (mAsI) sa yaddhemanta imAH prajAH sahaseva svaM vazamupanayate teno hai| to sahazca sahasyazca / sh04|3|1|18|| sahasram sarva vai tadyatsahasram / kau011| 7 // 25 // 14 // sarva vai sahasram / sh04|6|1 / 15 // 6 / 4 / 2 / 7 // bhUmA vai sahasram / sh03|3|3||8|| , parama sahasram / taaN016|9|2|| (R06| 66 / 8) tadAhuH kiM tatsahasamitIme lokA ime vedA atho vAgiti brUyAt / ai0 6 / 15 // , AyurvaM sahasram / tai03|8|15|3||3|8|16|2|| , pazavaH sahasram / tAM0 16 / 10 / 12 // sahanambharaH eSA ha vA' asya (agneH) sahasrambharatA yadenamekaM santaM bahudhA viharanti / ai0 1 / 28 // . sahasrayojanam (yaju0 16 / 54 // ) ayamagniH sahasrayojanam / za0 9 / 1 / 1 / 29 // etaddha paramaM dUraM yatsahastrayojanam / za. 9 / 1 / 1 / 28 // sahasravartani sAma vai sahasraparsani ( sahasravA sAmavedaH-iti pAtAlamahAbhASyasya a0 1 pA. 1 prthmaalike)| ss014|| sahasavAMstokavApuSTimAn ( 0 3 / 13 / 7) saMvatsaro vai samastaH sahasravAMstokavAnpuSTimAn / ai02| 41 // AtmA vai samastaH sahasravAMstokavAnpuSTi mAn / ai0 2 / 40 // sahayasya pratimA ( yaju0 / / 1) puruSo vai sahasrasya pratimA / sh07|5|2|17|| sahaniyo bAjaH ( yaju0 12 / 17) Apo vai sahaniyo vAjaH / za0 7 / 1 / 1 / 22 // sahAvAMstarutA ( R0 10 / 178 / / ) eSa (tAyaH vAyuH) vai sahAvAMstarutaiSa hImAllokAnsacastarati / ai04||20|| Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdanam sAmaraH matsyaH sAMmado rAjetyAha tasyodakecarA vizaH / za0 13 / 4 / 3 / 12 // sAMvatam (sAma ) devAnAM vai yakSa rakSArthasyajighAsastAnyatena indraH saMvarsa ( pralayamiti sAyaNaH ) upAyapadyat saMvatamupAyapattasmAt sAMvaH pApmA vAva sa tAnasacata (tamagRhAditi sAyaNasammataH pAThaH) taM sAMvattenApAna tApa pApmAna hate sAMvattena tuSTuvAnaH tAM0 14.12 7 // sAkaMprasthAyyaH (yajJaH) tadyatsAkaM saMpratiSThante sAkaM samprayajante sAkaM bhakSayante tasmAtsAkaMprasthAyyaH / kau0 4 / 9 // , sa eSa zreSThayakAmasya pauruSakAmasya yajJaH / kau04||9|| sAkamazvam (sAma) te ( devAH) 'gnimmukhaM kRtvA sAkaM (sArddha) azvena (azvarUpeNAgninA) abhyakrAman yatsAkamazve. nAbhyakrAmastasmAt sAkamazvam / tAM0 818 // 4 // yadagnirazvo bhUtvA 'bhyatyadravattatmAkamazvaM sAmA'bhavatatsAkamazvasya sAkamazvatvam / ai03| 49 // . yadagnirazvo bhUtvA prathamaH prajigAya tasmAt sAkamazvam / go0 u04|11 // sAkamazvaM bhavatyukthAnAmabhijityA abhikrAntyai / etena hyagra ukthAnyabhyajayantenAbhyakrAman |taaN011|11|5,6|| prajApatiH prajA asRjata tAn prAjAyanta sa etatsAmA pazyattAH (prajAH prajApatiH) azvo bhUtvAbhyajighrattAH prAjAyanta prajanaM vA etat sAma / to0 20 / 4 / 5 // - tat (sAkamazvam ) u dhurA sAmetyAhuH / tAM0 15 ! sAkamedhAH aindro vA eSa yakSakraturyat saakmedhaaH| kau 5 / 5 // go. u01|| 23 // , etairve (sAkamedhaiH) devA vRtramananetaiva vyajayanta yeyameSAM vijitistAm / sh02|5|3|1|| sAMgrahaNI ( iSTiH ) sAMgrahaNyeSTayA yajate / imAM janatA saMgRhAnIti / tai03|8|1|1|| sAdanam mAIsa sAdanam / sh08|1|4|5|| Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sAnnAyyam (588 ) sAdhuH ( yaju, 37 / 10 ) ayaM vai sAdhuryo 'yaM ( vAyuH ) payata' paSa hImAllokAntsiddho 'nupavate / za014 / 1 / 2 / 23 / sAdhyA devAH ( yaju0 31 / 16 ) prANAvai sAdhyA devAsta' etaM (prajA patiM ) agra' evamasAdhayan / sh010|2|2|3|| chandAMsi vai sAdhyA devAste 'gre 'gninAgnimayajanta ne svarga lokamAyan / ai01 / 16 // mAdhyA vai nAma devebhyo devAH pUrva Asasta etat ( zatasaMvatsaraM ) matrAyaNamupAya stenAvaste sagavaHsapu. ruSAH sarva eva saha svargalokamAyana tAM025 // 8 // 2 // sAdhyA vai nAma devA Asaste 'vachidya tRtIyasava. nammAdhyandinena savanena saha svarga lokamAyan ! tAM0 8 / 3 / 5 // 8 / 4 / 6 // sAdhyAzca tvA ''ptyAzca devAH pAktenacchandasA triNavena stomena zAkvareNa sAmnA ''rohantu tAnanvArohAmi rAjyAya / ai0 8 / 12 // athaina (indra) asyAM dhruvAyAM madhyamAyAM pratiSThAyAM dizi sAdhyAzcA''ptyAzca devAH......"abhyaSizcan....rA. jyAya / ai0 8 // 34 // sAdhram (sAma) mAdhaM bhavati siddhayai / tAM0 15 / 5 // 28 // sAna.seH yaju0 12 / 109) (=sanAtanaH) pRNakSi sAnasiM tumiti pRNakSi sanAtanaM kratuAmetyetat / za0.7 / 3 / 1 / 32 // sAntapanIyA (iSTiH) uraH sAntapanIyorasA hi samiva tapyate / za0 11 / 5 / 2 / 4 // sAntapano 'gniH eSa ha vai sAntapano 'gniryada brAhmaNo yasya garbhAdhAna puMsavanasImantonnayanajAtakarmanAmakaraNaniSkramaNAnaprAzanagodAnacUDAkaraNopanayanAplavanAgnihotravatacaryA dIni kRtAni bhavanti sa sAntapanaH / go0 pU0 2 / 23 // sAmAgyam (haviH) tamoSadhibhyazca vanaspatibhyazca gobhyazca pazubhyazcA dityAca brahma ca brAhmaNAH sannayante tatsAnnAyyasya sAnA. dhyatvam / 04 / 6 // Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 589 ) sAmavedaH] sAnAsyam tasmAdapyasomayAjI sameva nayet / sh01|6|4|11|| somaH khalu vai sAnnAyyam / tai0 3 1 2 / 3 / 11 / / " AmAvAsyaM vai sAnnAyyam / sh02|4|4|15 // , aindra sAnnAyyam / sh0214|4|12|| rASTra sAnnAyyam / za0 11 / 2 / 7 / 17 / / sAmarAjam (sAma) sAmrAjyamAdhipatyaM gacchati sAmarAjJA tuSTuvAnaH / taaN015|3|35|| sAmavedaH ( devAH soma) sAnA samAnayan / tatsAmnaH sAmatvam / tai0 2 / 2 / 8 / 7 // ,, sa (prajApatiH) haivaM SoDazadhA ''nmAna vikRtya sArdhaM samait / tatsAdha samait tatsAmnassAmatvam / jai0 u01|47|| nadyat sametya sAma prAjanayatAM tatlAnnassAmatvam / jai0 u0 1 1 51 / 2 // tA vA patA devatA amAvAsyAM rAtri saMyanti / candramA amAvAsyAM rAtrimAdityampravizatyAdityo 'gnim / tadyatsaM. yanti tasmAtsAma / jai0 u01|33| 6, 7 // samA u ha vA asmi zchandAsi sAmyAditi natsAmnaH sAmatvam / sA0 1 / 1 / 5 // ,, tadyadeSa (AdityaH) sarvokaissaprastasmAdeSa ( AdityaH ) eva sAma / jai0 u0 1 / 15 / 5 // (tametampuruSaM) sAmota chandogAH ( upAsata), etasmin hIdacha sarva samAnam / sh010|5|2|20||| yo vai bhavati yaH zreSTatAmaznute sa sAmanbhavatyasAmanya iti hinindanti / ai0 3 / 23 // __ sAmanbhavati zreSThatAM gacchati yo vai bhavati sa sAmanmayatya sAmanya iti ha nindante / gA0 u03 / 20 // tadyatsA cA'mazca tatsAmA'bhavat natsAnaslAmatvam / jai0 u01| 53 / 5 // , yadvai tatlA cAmazca samavadatAM tatsAmAbhavattatlAmnaH sAma. tvam / go0 u03| 20 // Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sAmavedaH ( 590 ) sAmavedaH yadvai tatsA cA'mazca samabhavatAM natsAmA'bhavattatlAna: sAmatvam / ai03 / 23 // saiva nAmargAsIt / amo nAma sAma / go0 u0 3 / 20 // , prANo vAvAmA vAka sA, tatsAma / jai0 u04|23|3|| Rk ca vA idamane sAma cAstAM saiva nAma RgAsIdamo nAma sAma / ai03|23 // , eSa (prANaH) u'eva sAma / vAgvai sAmaiSa sA cAmazcati ta. lAmnaH sAmatvaM yadveva samA gluSiNA samo mazakena samo nAgena sama ebhitribhirlokaH samo 'nena sarveNa tasmAdeva sAma / sh014|4|1|24|| prANo vai sAma prANe hImAni sarvANi bhUtAni samyazci / za0 10 / 8 / 14 / 3 // prANA vai sAmAni / za0 6 / 12 / 32 // ,, prANaH sAmavedaH / sh014|4|3| 12 // sa yaH prANastatsAma / jai0 u0 1 / 25 // 10 // tasmAtprANa eva sAma / jai0 u03|1|18|| prANo vAva sAmnassuvarNam / jai0 u01|| 39 // 4 // (vAgiti ) etadeSA (nAmnAM ) sAmaitaddhi samibhiH samam / za0 13 / 4 / 4 / 1 / tadyadetatsarva vAcamevA'bhisamayati tasmAdAgeva sAma / jai0 u01|40|6|| etadu ha vAva sAma yadvA / jai0 u02|15| 4 // vAgevarcazca sAmAni ca mana eva yajUSi / za0 4 / 6 / 7 / 5 // , vAgvAva sAmnaH pratiSThA / jai0 u01| 39 / 3 // vAgdevatyaM sAma, vAco mano devatA, manasaH pazavaH, pazUnAmoSadhaya oSadhInAmApaH / tadetadadbhayo jAtaM sAmA'psu pratiSThitamiti / jai0 u01 / 59 / 14 // , divameva sAnA (jyti)| sh04|6| 7 / 2 / / , svago lokA sAmavedaH / ss01|5|| Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmavedaH] sAmavedaH (prajApatiH) svarityeva sAmavadasya rasamAdatta / so 'sau dyaurabhavat / tasya yo rasaH prANedat sa Adityo 'bhavadrasa. sya rsH| jai0 u01|1|5|| svariti sAmabhyo 'kSarat svaH svargaloko 'bhavat / 10 1 // 5 // sAma vA asau (dhu-)lokaH / Rgayam ( bhUlokaH ) / tAM0 4 / 3 / 5 // sAnAmAdityo devataM tadeva jyotirjAgataMchando dyauH sthAnam / go0 pU0 1 / 29 // sUryAtptAmavedaH (ajAyata / za. 11 / 5 / 8 !3 // (Adityasya ) arciH sAmAni / za0 10 / 5 / 1 / 5 // ,, tasmAdvAyureva sAma / jai0 u0 3 / 1 / 12 // catvAri (bRhatIsahasrANi-4000436144000 akSa. rANi) sAnAm / za0 10 / 4 / 2 / 24 // __ agna AyAhi vItaye gRNAno havyadAtaye / ni hotA satsi barhiSItyevamAdiM kRtvA sAmavedamadhIyate / go0 puu01||29|| sAma cai sahasravarsani ( sahasravarmA sAmavedaH-iti pAta. alamahAbhASyasya a0 1 pA01 prathamAhnike ) / p01|| 4 // sAma vA' RcaH patiH / za0 8 / 1 / 3 / 5 // Rci sAma gIyate / sh08|1|3|3|| etAvadvAva sAma yAvAn svaraH / RgvA eSataM svarAva. tIti / jai0 u01 / 21 // 9 // tasya (sAnaH) vai svara eva svam / sh014|4|1 / 27 // gAyanti hi sAma / sh04|4|5|6|| na vA' ahikRtya sAma gIyate / sh01|4|1|1|| mukha hi sAnaH prastAvaH / tAM0 12 / 10 / 7 // tAni vA etAni trINi sAmna udgItamanugItamAgItam / tadyathedaM vayamAgAyogAyAma etadudgItam / atha yadyathAgItaM tadanugItam / atha yatkiceti sAnnastadAgItam / jai0 u0 1 / 55 / 14 // , punarAdAyaM vai sAmagAH stupate / kau0 18 / 2 // Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | sAmavedaH sAmavedaH sarveSAM vA' epa vedAnA raso yatsAm / za0 12 / 8 / 3 / 23 // go0 u05|7|| sAma hi nASTrANA rksssaamphntaa| sh04|4||6|| 14 / 3 / 1 / 10 // , nAsAmA yajJo 'sti / sh01|4||1|| somAhutayo ha vA' patA devAnAm / yatsAmAni / za0 11 tasmAdAhuH sAmaivAnamiti / saa01|1|3|| so (prajApatiH) 'bravIdekaM vAcadamannAdyamasRkSi sAmaiva / jai0 u01 / 11 // 3 // sAma devAnAmannam / taaN06|4|13 // , kSatraM vai sAma / sh012| 8 / 3 / 23 // go0 u0| 7 // sAmrAjyaM vai sAma / sh012|8|3|23 // go0 u0 5 / 7 // sAmaveda eva yazaH / go0 puu05|15|| sAmavedo yazaH / za0 12 / 3 / 4 / 9 // tadAhussaMvatsara eva sAmeti / jai0 u01 / 35 / 1 / / sarva tejaH sAmarUpya ha zazvat / tai0 3 / 12 / 9 / 2 // bandhumatsAma / jai0 u03 / 6 / 7 // (prajApatiH ) sAmAnyudgItham ( akarot ) / jai0 u01 / 13 / 3 / / ( dakSiNanetrasya ) yakRSNaM ( rUpaM ) tatsAmnAm / jai0 u0 4 / 24 / 12 // sAma hi satyAzIH / tAM0 11 / 10 / 10 // 13 / 12 / 7 // 15 / 5 / 13 // , tayoH ( sadasatoH) yat sat tatsAma tanmanassa praannH| jai0 u0 1 / 53 / 2 // ,, mano vAva sAmaradhIH / jai0 u01 : 39 / 2 // zrotraM vAva sAmnazrutiH / jai0 u0 1 / 39 / 6 // , cakSurvAca sAnnI 'pacitiH / jai0 u0 1 // 39 // 5 // sAmavedo brAhmaNAnAM prasUtiH / tai03| 12 / / / 2 // Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 593 ) sAmrAjyam ] sAmavedaH vAmadevyaM vai sAnA sat / taaN04|8|10|| , sat ( utkRSTamiti sAyaNaH ) vai vAmadevya, sAnAm tA0 15 / 12 / 2 // " bRhatyAM bhUyiSThAni sAmAni bhavanti / taaN07|3|16|| manto bRhatlAnAm / tAM0 19 / 15 / 8 // // atha yadetadarciIpyate tanmahAvrataM tAni sAmAni sa sAnAM lokaH / za0 10 / 5 / 2 // 1 // mahAvrata sAnAm (smudrH)| sh06||2|12|| , sAmavedenAstamaye mahIyate / tai0 3 / 12 / / / 1 // sAnAmudIcI mahatI digucyate / tai0 3 / 12 / 9 / // dharma indro rAjetyAha tasya devA vizaH 'sAmAni vedaH ....."sAnAM dazataM (dazati) brUyAt / sh013|4|3|14|| , aksAmayohate (zuklakRSNe ) rUpe / sh06|7|1|7 // , sAmavede 'tha khilazrutiH brahmacaryeNa caitasmAdatharvAGgiraso ha yo veda sa veda sarvamiti / go0 pU0 1 / 29 // sAminI (mAda) etA hivA'ida, sarvasamindhata' etAbhirida sarva samiddhaM tasmAtsAmidhenyo nAma / za0 11 / 2 / samindhe sAmidhenIbhirhotA tasmAt sAmidhenyo nAma / za01 / 3 / 5 / 1 // paJo vai sAmidhenyaH / kau03|2,3||7||2|| sAmrAjyam tasmAdetasyAM prAcyAM dizi ye ke ca prAcyAnAM rAjAnaH sAmrAjyAyaiva te 'bhiSicyante samrADityenAnabhiSiktA nAcakSate / ai0 8 // 14 // mathainaM (indraM ) prAcyAM dizi vasavo devAH ....... "abhyavizana"""sAmrAjyAya / ai08|1|| sAmrAjyaM vai sAma / za0 12 / 8 / 3 / 23 // go0 u05|7|| tejaso vA eSa vanaspatirajAyata yadazvatthA, sAmrAjya vA etadvanaspatInAm / ai07|32|| asara hirAjyaM parasAmrAjyam / sh05|1|1|13|| " sAdhAya khagoM lokaH / 04 / 6 / 24 // , Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sAlAvRkaH ( 594 ) sAyam (kAlaH) varuNasya sAyamAsavo 'pAnaH / tai0 1 / / / 3 / 1 // sAparAzI iyaM (pRthivI )vai sArparAjJIyaM hi srptoraashii| kau027||4|| , iyaM ( pRthivI) vai sArparAjJI / tAM. 4 / 9 / / / , vAgvai sArparAjJI / kau0 27 / 4 // gauvai sArparAjJI / kau0 27 / 4 // sArvasaniyajJaH sa eSa prajAtikAmasya yjnyH| kau04|| sAlAvRkaH indrA yatIna sAlAvRkebhyaH prAyacchattaga traya udaziSyanta rAyovAjo bRhagiriH pRthurazmiH / nAM0 8 / / / 4 // indro yatIna sAlAvRkriyebhyaH prAyacchattaSAM traya udaziSya nta pRthurazmiva'hagirI rAyAMvAjaH / nAM0 13 / 4 / 17 // indro yatIna sAlAvRkayebhyaH prAyacchattamazlIlA vAgabhyavadat sa prajApatimupAdhAvattasmA etamupahavyaM prAyacchat / taaN018|1|9 // indro yatIn sAlAvRkayebhyaH prAyacchattamazlIlA vAga. bhyavadatso 'zuddho 'manyata sa ete zuddhAzuddhIye (sAmanI) apazyattAbhyAmazudhyat / tAM019 / 417 // indro yatIna sAlAvRkeyebhyaH prAyacchattamazlIlA vAgabhya. vadatso'zuddho'manyata sa etacchuddhAzuddhIyaM ( sAma) apa. zyattenAzudhyat (indro yatIntsAlAvRkebhyaH prAyacchattAnda. kSiNata uttaravedyA Adan-taittirIyasaMhitAyAm 6 / 2 / 7 / 5 // atharvavede 2 / 2715:-tayAhaM zatrUntsAkSa indraH sAlAvRkA iva // R0 10 / 71|3:-tvmindr sAlA. kaantshsrmaasnddhiss||) tAM0 14 / 11 / 28 // yondraM devatAH ( yajJeSu ) paryavRJjan , yataH sa indraH) vizvarUpaM tvASTramabhyamaMsta vRtramastRta yatIntsAlAvRkamyaH prA. dAdarumaghAnavadhId bRhaspateH pratyavadhIditi tandraH somapIthena vyArddhata [taM (pratardana) hendra uvAca mAmeva vijAnI. hyetadevAhaM manuSyAya hitatamaM manye yanmAM vijAnIyA. trizIrSANaM tvASTramahanamarunmukhAn yatIn sAlAvRkebhyaH prAyacchaM bar3I samdhA atikramya divi prahAdIyAnatRNamahamantarikSe paulomAn pRthivyAM kAlakAjastasya me tatra na Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 595 ) sAvitrI] loma ca nAmIyata sa yo mAM ( indraM ) veda na ha vai tasya kena cana karmaNA loko mIyate na steyena na bhrUNahatyayA na mAtRvadhana na pitRpaMdhana nAsya pApaM cakRSo mukhAnIla vetIti-zaGkarAnandAyaTIkAyutAyAM kauSItakibrAhmaNopa. niSAda 3 / 1 // / ai0 7 / 28 // sAvitraH ( agniH ) sa yadete devate antareNa tatsarva sIvyati / tasmAt sAvitraH / te 3 / 10 / 11 7 // , epa vAva sa sAvitraH / ya eSa (sUryaH) tapati / tai0 3 / sAvitragrahaH prANo mAvitragrahaH kI0 16 5 2 // sAvitrI (Rka / atha AcAryaH) asma (brahmacAriNe) sAvitrIma. nvAha / za0 11 / 5 / 4 // mmo 'pahatapApmAnantAM zriyamaznute ya evaM veda yazcaivaM vidyAnavamatAM vedAnAM mAtaraM mAvitrI saMpadamupaniSadamupAste / go0 pU0 1 / 30. // dyauH sAvitrI / go0 pU01 / 33 // jai0 u0 4 / 27 / 11 // / antarikSa sAvitrI / go0 puu01|33|| nakSatrANi saavitrii| gA.pU. 1 : 33 // jai0 u04|27|13|| vAka sAvitrI / go0 pU0 / 33 // jai0 u04 / 27 / 15 // pRthivI sAvitrI / jai0 u04|27 : 1 // go0 pU0 1 // 33 // rAtriH sAvitrI / go0 pU01 // 33 // stanayitnuH saavitrii| go0 pU0 1 / 33 // vidyutsAvitrI / jai0 u0 4 / 27 // 9 // varSa sAvitrI / go0 pU0 1 // 33 // " ApassAvitrI / jai0 u0 4 / 27 // 3 // anaM sAvitrI / go0 pU0 1 / 33 // dakSiNAH sAvitrI / go0 pU0 1 / 33 // chandAMsi sAvitrI / go0 pU0 1 // 33 // jai0 u0 4 / 2017 // zItaM sAvitrI / go0 pU01 // 33 // AkAzassAvitrI / jai0 u0 4 / 27 / 5 // Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (sinIvAlI sAvitrI strI sAvitrI / jai0 u0 4 / 27 // 17 // ,, yo vA etAM sAvitrImevaM vedA'pamRtyaM tarati sAvitryA evaM salokatAM jayati / jai0 u0 4 / 28 // 6 // sAhanaH hotA hi sAhanaH / za0 4 / 5 / 8 / 12 // , sAhasrAH pazavaH / kau0 21 // 5 // sAhasraH zatadhAra utsaH ( yaju0 13 / 49 ) sAhasro vA' eSa zatadhAra utso yadgauH / sh07|5|2|34|| sAhanI (gauH ) va.gvA' eSA nidAnena yatsAhanI tasyAetat sahana vAcaH prajAtam / za0 4 / 5 / 8 / 4 // siMhaH lohitAdevAsya saho 'sravatsa siMho 'bhavadAraNyAnAM pazUnA. miishH| sh012|7|1|8|| / sa yannasto 'dravat / tataH siMhaH samabhavat / za0 5 / 5 / 4 / sikatAH sA (mRt) atapyata sA sikatA asRjata / sh06|1| 3 / 4 // sikatAbhyaH zarkarAmasRjata / sh06|1|3|5| / .. ve hi sikate zuklA ca kRSNA ca / / 07 / 3 / 1 / 43 // alaMkAro nveva sikatA bhrAjanta iva hi sikatA agnervA etadvaizvAnarasya bhasma ytsiktaaH| sh03|5|1|| 36 // agneretadvaizvAnarasya bhasma yattikatAH / sh07|1|19|| ,, agretadvaizvAnarasya reto ytsiktaaH| sh07|1|1|10|| ,, retaH sikatAH / sh07|1|1|| 11 // ,, sikatA vA apAM purISam / sh07|5|2| 59 // sinIvAlI yA pUrvA'mAvAsyA sA sinIvAlI / ai07|| 19 // 104 / 6 // go0 u01 / 10 // (yaju0 11 / 55) vAgvai siniivaalii| za0 6 / 5 / 1 / 9 // " yA gauH sA sinIvAlI so eva jagatI / ai03|48 // yA sinIvAlI sA jagatI / ai03 / 47 // ( yaju0 11 / 56 ) yoSA vai sinIvAlI / za0 6 / / 1 / 10 // Jain. Education International Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 597 ) sIsam ] 0 1 / 12 / 12 ) tadyadetairidaM sarvaM sitaM tasmAtsindhavaH / jai0 10 u0 1 / 29 / 9 // sindhuzchandaH ( yaju* 15 / 4 ) prANo vai sindhuzchandaH / za0 8 | 5 | sindhavaH 2 / 4 // simAH (= zAkaraM sAma, mahAnAmnyaH ) ( indro vRtrasya ) sImAnamabhinattatsimA | tAM0 13 / 4 / 1 // tA UrdhvAH sIno 'bhyasRjata yadUrdhvAH sIno 'bhyasRjata tatsimA abhavaMstatsimAnAM simAtvam / ai0 5 / 7 // mahyo hi simAH / tAM0 13 / 5 / 3 // 99 sotA bIjAya vA eSA yoniSkriyate yatsItA yathA ha vA' ayonau retaH sizcedevaM tadyadaSTe vapati / za0 7 / 2 / 2 / 5 // prANA vai sItAH / za0 7 / 2 / 3 / 3 // " "" sA ( sItA sAvitrI) ha pitaraM prajApatimupasasAra ta ho - vAca / namaste astu bhagavaH / tai0 2 / 3 / 10 / 1 // sItAsamaraH vAgvai sItAsamaraH / za0 7 / 2 / 3 / 3 // sImsIyam (=zaGkusAma ) etena ( sIdantIyena) vai prajApatirUddhva imAn lokAnasIdadyada sIdattat sIdantIyasya sIdantIyatvamUrdadhva imAn lokAn sIdati sIdantIyena tuSTuvAnaH / tAM0 11 / 10 / 12 // 99 " sImA (yaju0 13 / 3) madhyaM vai sImA / za0 7 / 4 / 1 / 14 // sIrapatiH indra AsItsIra patiH zatakratuH / tai0 2 / 4 / 4 / 7 // sIram sera haitadyatsIramirAmevAsminnetaddadhAti / za0 7 / 2 / 2 / 2 // sIsam nAbhyA evAsya zUSo 'navat / tatsIsamabhavannAyo na hiraNyam / za0 12 / 7 / 1 // 7 // etadayo na hiraNyaM yatsIsam / za0 5 | 1 | 2 | 14 // 31 * lohena sIsam (sandadhyAt ) / go0 pU0 1 / 14 // (saMdadhyAt ) / go0 pU0 1 / 14 // sIsena 39 " " tabU ( zaGkulAma ) u sIdantIyamityAhuH / tAM0 11 / 10 / 12 // ( indraH ) tat ( rakSaH) sIsenApajaghAna / tasmAtsIsaM mRdu sutajayaM hi / za05 / 4 / 1 / 10 / / Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [suparNaH ( 598 ) sukIrtiH (="apa prAca ityAdi sUktam" iti sAyaNaH) devayoni sukiirtiH| ai06|29 // go0 u018, 12 // sukRtaH tasya sUryasya ye razmayaste sukataH / za0 1 / 9 / 3 // 10 // sukRtasya yoniH ( yaju0 11 35 ) kRSNAjinaM vai sukRtasya yoniH / za0 / 4 / 2 / 6 // sukRtasya lokaH satyaM vai sukRtamyaM lokaH / na. 3 / 3 / 6 / 11 // , puNyaM karma surUtasya lokaH / tai03|3|10|2|| sukSitiH ( yaju. 37 / 10 ) ayaM vai (pRthivI-)lokaH sukSiti rasminhi loke sarvANi bhUtAni kSiyanti / za0 14 // 1 / 2 / 24 // atho'agnive suzitiragniIvAsmilloke sarvANi bhUtAni kSiyati / za0 14 / 1 / 2 / 24 // sukham sukhaM vai kam / go0 u06|3|| , atho sukhasya vA etannAmaveyaGkamiti : go0 u01 22 // , atho sukhasyaivaitannAmadheya kamiti / kau0 5 / 4 // sugandhitejanam (tRNavizeSa iti sAyaNaH) (agneH) yat snAva (AsIt) tatsugandhitejanam ( abhavat ) / tAM024 / 13 / 5 // , gandho haivAsya ( agneH ) sugandhitejanam / za03 / 5 / 2 / 17 // sucaritam Rjukarma, satya sucaritam / tai0 3 / 3 / 7 / 10 // suvarmA nauH yajJo vai sutarmA nauH kRSNAjinaM vai sutarmA naurvAgvai sutarmA nauH| ai0 1 / 13 // susyAH agniSTAmo 'tyAgnaSToma upathyaH ssoddshimaaNsttH| vAjapeyo tirAtrazcAptoryAmAtra saptama ityete sutyAH / go0 pU0 5 / 23 // sunAmA RSabhamindrAya sutrAmNa' Alabhate ! sh05|14|1|| subatraH (baju0 38 / 5) "ratnadhA" ityetaM zabdaM pazyata / suparNaH vayo ( rakSI ) vai suparNaH / kau0 18 // 4 // , atha ha vA' eSa mahAsuparNa eva ytsNvtsrH| tasya yAnpura. stAviSuvataH SaNmAlAnupayanti so 'nyataraH pakSo 'tha yApaparizasso 'nyatara AtmA viSuvAn / za0 12 / 2 / Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ surA] suparNaH ( yaju0 13 / 16) puruSaH suparNaH / za07 / 4 / 2 / 5 // , yajJo vai devebhyo 'pAkrAmatsa suparNarUpaM kRtvAcarat taM devA etaiH ( saupaNaiH) sAmabhirArabhanta / tAM0 14 / 3 / 10 // , prajApatirvai suparNo garunmAn (R. 10 / 149 / 3 ) / za. 10 / 2 / 2 / 4 // "vIya vai suparNo garutmAn / sh06| 7 / 216 // suparNI (mAyA ) vAgeva supI / sh03|6|2|2|| subrahma asAvAdityaH subrahma / pa0 / 1 // , vAgvai brahma ca subrahma ceti / ai06|3 // subrahmaNyA (=indrA''gaccha hariva AgacchetyAde nigadaH) brahma vai subrahmaNyA / kau0 27 / 6 // tadAhuH ki subrahmaNyArya subrahmaNyAtvamiti bAgeveti bRyAchAgvai brahma ca subrahma ceti / ai0 6 / 3 // vAgvai subrhmnnyaa| ai06|3 // brahmazrI nAmaitatsAsa ynsubrhmnnyaa| pa0 1 // 2 // sumekaH sumekaH saMvatsaraH sveko ha vai nAmaina dyasumeka iti / za0 sunnam ( sAdhu ) sumne sthaH sunne mA dhattamiti sAdhvyau sthaH sAdhau mA dhattamityevaitadAha / za0 1 / 8 / 3 / 27 / / , prajA vai pazavaH sumnam / tai0 3 / 3 / 6 / 9 // , (yaju0 12 / 67, 111) yajJo vai sumnam / sh07|2| 2 / 4 // 7 / 3 / 1 / 34 // sumnayuH ( R0 3 / 27 ! 1 ) yajamAno vai sumnyuH| za0 1 / 4 / 1 / 21 // surabhayaH prANA vai surbhyH| tai0 3 / 9 / 7 / 5 // surA anRtaM pApmA tamaH suraa| za. 5 / 1 / 2 / 10 // 5 / 1 / // 28 // , AbhamAdyanniva hi surAM pItvA vadati / sh01|6|3|4|| , tasmAtsurAM pItvA raudramanAH / 2012 / 7 / 3 / 20 // Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [suzastiH / 600 ) surA sphigIbhyAmevAsya bhAmo 'sravatsA surAbhavadanasya rasaH / za0 12 / 7 / 1 / 7 // , yatsurA bhavati kSatrarUpaM tadatho annasya rsH| ai0818|| , apAMca vA' eSa oSadhInAM ca raso ytsuraa| za0 12 / 8 / 14 // , annasurA / tai0 1 / 3 / 3 / // , yadannasya (zamalamAsIt ) sA surA ( abhavat ) / tai. 3 / 2 / 6 // 1 / 3 / 3 / 3, 6 // , prajApatervA ete'andhasI yatsomazca surA ca / sh05|1| , etadvai devAnAM eramamannaM ytsomH| etanmanuSyANAM yatsuram / tai01|3|3| 3 // ,, pumAn vai somaH strI surA / tai0 1 / 3 / 3 / 4 // , viT surA / za0 12 / 7 / 3 / 8 // ,, yazo hi surA / za012 / 7 / 3 / 14 // ,, aziva iva vA' eSa bhakSoyatsurA braahmnnsy| za01218 1 // 5 // ,, surAvAnvA' eSa barhiSadyo ytsautraamnnii| za0 12 / / 1 // 2 // surucaH (yaju. 13:3) ime lokAH surucaH / sh07|4|1|14|| surUpakRranuH yo 'yamaniruktaH prANaH sa suruupkRtnuH| kau016|4|| surUpam (sAma) pazavo vai surUpaM pazUnAmavarubhyai / taaN014|11|| 11 // , annaM vai surUpam / kau0 16 // 3 // suvarNam lavaNena suvarNa saMdadhyAt / jai0 u03 / 17 / 3 // go0 pU0 1 / 14 // , suvarNena rajatam (saMdadhyAt) / jai0 u03 / 17 / 3 // go0 puu01|14|| (evaM chAndogyopaniSadi 4 / 17 / 7i) suvIraH eSa vAva suvIro yasya pazavaH / tAM0 13 / 1 / 4 // suzarmA supratiSThAnaH prANo vai suzI suprtisstthaanH| sh04|4|1|14|| mulastiH (gaju0 12.8) (-suSTutiH) UjoM napAjAtavedaH suza. stibhiriti / UjoM napAjAtavedaH suSvRtimirityetat / Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 601 ) sadadohAH] supastiH (pazu0 // 1) ye voDhAraste sushstyH||06|4|3||6|| sugAvAH devA vai brahmannavadanta / tatparNa (palAzaH) upAzRNot / suzravA vai nAma / tai01|1|3 / 11 // devAnAM brahmavAdaM vadatAM yat / upAzRNoH, (tasmAttvaM he parNa) suzravA vai zruto 'si / tato mAmAvizatu brahmavarcasam / te. 1 / 2 / 1 / 6 // suSadaH ( yaju0 / / 44) pRthurmuva suSadastvamajheH purISavAhaNa iti pRthurbhava suzImastvamagneH pazavyavAhana ityetat (suSadA sushiimH)| sh06|4|4|3|| 2 // suSumNaH ( yaju* 18 / 40 ) suSumNa iti suyakSiya ityetat / sh09| 4 / 1 / 9 // suSeNaH ( yaju0 15 / 19) tasya (parjanyasya ) senajiJca suSeNaca senAnIprAmaNyAviti haimantiko tAvRtU / za0 8 / 6 / 1 / 20 // susamak prANoghe susanhA / tai01|6|9|9|| sUktam yajamAno hi sUktam / ai0 6 // 9 // , AtmA sUktam / kau014|4|| 15 / 3 // 16 // 4 // 23 // 8 // , dhaurasUktam / jai0 u03|4|2|| " zirassUktam / jai0 u03|4|3|| gRhAH sUktam / ai0 3 / 23 // ,, gRhA ce sUktam / go0 u03|21,22 // , gRhA vai pratiSThA sUktam / ai0 3 // 24 // " viT sUktam / ai02|| 33 // 3 / 19 // " prajA pazavaH sUktam / kau0 14 // 4 // sUktavAkaH saMsthA sUktavAkaH / za011 / 2 / 7 / 28 // , pratiSThA vai sUktavAkaH / kau03|8|| sUcI vizo vai sUcyaH / za0 13 / 2 / 10 / 2 // sUtaH savo vai suutH| sh05|3|1|5|| sUdadohAH Apo vai sUdo 'naM dohaH / za0 8 / 7 / 3 / 21 // // mANaH sUkhadohAH / / 07 / 1 / 1! 15 // 7 / 3 / 1 / 15 // Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [sUryaH ( 602 ). mudadohAH prANI vai sUdadohAH / za0 7 / 1 / 1 / 26 // __, tvaksUdadohAH / za0 8 / 1 / 4 / 4 // sUnuH ( yaju0 12 / 51 ) prajA vai sUnuH / sh07|1 / 1 / 27 // sUraH anto vai sUraH (=sUrya iti saaynnH)| nAM0 15 / 4 / 2 // 15 / 11 / 14 // sUryaH taM (indraM devA abruvan suvIryo maryo yathA gopAyata iti / tatsUryasya sUryyatva ra / tai02 / 2 / 10 / 4 // , asau vai sUryo yo 'sau tapati / kau05| 8 // go0 u01|| 26 // , eSa vai sUryo ya eSa tapati / sh02|6 / 3 / 8 // ,, (yju018|10) aso vA' AdityaH sUryaH / sh09|4| 2 // 23 // ,, eSa vai zukro ya eSa (sUryaH) tapatyeSa u'eva bRhan / za0 4 / , eSa vA' indro ya eSa ( sUryaH ) tpti| sh02|3 / 4 / 12 // 3 / 4:2 / 15 // ,, asau vai pUSA yo 'sau ( sUryaH) tapati / go. u0 1 / 20 // kau05|2|| ,, asau vai savitA yo 'sau (sUryaH) tapati / kau07|6|| go0 u01|| 20 // ., eSa vai savitA ya eSa tapati (sUryaH) / za03 / 2 / 3 / 18 // 4 / 4 / 1 / 3 // 5 / 3 / 1 / 7 // ,, eSa vAva sa sAvitraH / ya eSa (sUryaH ) tapati / tai0 3 / 10 / 9 / 15 // , yaH sUryaH sa dhAtA sa u eva vapadAraH / ai03 / 48 // , eSa eva vaSaTkAro ya eSa (sUryaH ) tapati / za0 1 / 7 / 2 / 11 // , eSa vai vaSaTkAro ya eSa (sUryaH ) tapati / za0 11 / 2 / 2 // 5 // , eSa vai svAhAkAro ya eSa (sUryaH) tapati / za0 14 / 1 / 3 / 26 // Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 603 ) sUryaH ] sUryaH eSa vai brahmaNaspatiH ( yaju0 37 / 7 ) ya eSa ( sUryaH ) tapati / za0 14 / 1 / 2 / 15 // sa vA epo (sUryaH) 'paH pravizya varuNaM / bhavati / kau0 18 / 9 // arkazcakSustadasau sUryaH eSa vai makho (yaju 37 / 12 ) ya epa ( sUryaH ) tapati / w :) " 31 35 19 "" " "" 19 59 "" 35 "3 "} " " tai0 10 1 / 1 / 7 / 2 // za0 14 / 1 / 3 / 5 // eSa vai pitA (yaju0 37 / 20 ) ya eSa ( sUryaH ) tapati / 2 / 21 // asau (sUryaH ) vAva kharDakena sUrya nAtizaMsati / ai0 4 / 10 // asau vai vizvakarmA yo 'sau ( sUryaH ) tapati / kau0 5 / 5 // go0 u01 / 23 // " eSa ( sUryaH ) vai varasad varaM vA etatsadmanAM yasminneSa Asanastapati / ai0 4 / 20 // za0 14 / 1 / 4 / 14 // sa pa ( sUryaH ) bhartA / za0 4 / 6 / 7 / 21 // eSa vai grahaH / ya epa ( sUryaH ) tapati yenemAH sarvAH prajA gRhItAH / za0 4 / 6 / 5 / 11 eSa ( sUryaH ) vai gAMjAH / ai04 | 20 | eSa vai gopAH (yaju0 37 / 17 ) ya eSa ( sUryaH ) tapatyeSa sarva gopAyati / za0 14 / 1 / 4 / 9 // hI eSa vai tantrAyI (yaju0 38 / 12 // ) ya epa ( sUryaH ) tapatyeSa hI mA~llokAMstantramivAnusaMcarati / za0 14 / 2 / 2 / 22 // atha cai nividAveva yo 'sau ( sUryaH ) tapatyeSa hIdaM sarva nivedayanneti / kau0 14 // 1 // Adityo (=sUryaH ) nivit / jai0 u0 3 / 4 / 2 // sau vA etA devatA yannividaH / ai0 3 // 11 // yajJo vai svaH (yaju0 1 / 11 ) ahardevAH sUryaH / za0 1 / 1 / eSa (sUrya) vai vasurantarikSasad / ai0 4 / 20 // eSa (sUryyaH ) vai vyomasad vyoma vA etat sadmanAM yasmineSa Asanastapati / pe0 4 / 20 // Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (sUryaH (604 ) sUryaH eSa ( sUryaH ) vai nRSat / ai04|20 // " eSa (sUryaH ) vai hotA vediSad (R04|40 / 5) / ai0 4 // 20 // , asau vai hotA yo 'sau (sUryaH ) tapati / go0 u06|6|| , asau vai dUroho yo 'sau (sUryaH) tapati / ai0 4 / 20 // ,, asau vA' Adityo (sUryaH) dUrohaNaM chandaH (yaju0 15. 5) / za0 8 / 5 / 2 / 6 // , eSa vai yamo ( yaju0 37 / 11 ) ya eSa (sUryaH) tapatyeSa hIda, ___ sarva yamayatyetenedacha sarva yatam / za0 14 / 1 / 3 / 4 // , sa eSa (sUryaH / mRtyuH / sh010|5|1|4|| ,, eSa eva mRtyuH / ya eSa (sUryaH) tapati / za0 2 / 3 / 3 / 7 // , sUryyaH parivatsaraH / tAM0 17 / 13 / 17 // , AdityaH (-sUryaH) parivatsaraH / tai01|4|10|1|| ,, asau vai mahAvIro yo 'sau ( sUryaH) tapati / kau0 8 / 3, 7 // ,, eSa vaicatuHsraktirya eSa (sUryaH) tapati dizo khetasya suuktyH| za0 14 / 3 / 1 / 17 // , atha vai purorugasAveva yo 'sau ( sUryaH) tapatyeSa hi purastAdo____ bte| kau0 14 / 4 // ,, tadA' etadeva purazcaraNam / ya eSa ( sUryaH) tpti| za0 4 / . 6 / 7 / 21 // ,, eSa vAva sa parorajA iti hovAca / ya eSa (sUryaH) tapati / te0 3 / 10 / 9 / 4 // , vAjapeyo vA eSa ya eSa (sUryaH) tapati / go0 u05||8|| , asya ( aneH) evaitAni (dharmaH, arkaH, zukraH, jyotiH, sUryaH) nAmAni / sh09|4|2|25 // , eSa vai garbho devAnAM (yaju0 37 / 14 // ) ya eSa (sUryaH) tapa. tyeSa hIda sarva gRhAtyaMteneda sarva gRbhItam / sh014|1| 4 // 2 // ,, aso vA' Adityo (sUrya:) bRhjjyotiH| sh06|| 3 // 1 // 15 // ,, masI (sUryaH) vAva jyotistena sUrya nAtizaMsati / ai04| Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 605 ) sUryaH sUryaH jyotireSa ya eSa (sUryaH ) tapati / 25 / 3,9 // , eSa vai zreSTho razmiH (yaju0 2 // 26 // ) yatsUryaH / sh01|1| 3 / 16 // , yadetanmaNDalaM (sUryaH) tapati / tanmahadukthaM tA RcaH sa RcAM lokaH / za0 10 / 5 / 2 / 1 // " bAhato vA eSa ya eSa (sUryaH) tapati / kau0 15 / 4 // 25 / 4 // go0 u0 3 / 20 / / , bRhatyAM vA asAvAdityaH (=sUryaH ) zriyAM pratiSThAyAM pratiSThita. stapati / go0 u0 5 / 7 // ,, jAgato vA eSa ya eSa ( sUryaH) tapati / kau0 25 / 4, 7 // , zreSTubho pA eSa ya eSa ( sUryaH ) tapati / kau0 25 // 4 // ,, ya AdityaH (sUryaH ) svara eva saH / jai0 u03|33|1|| " sa yadAha svaro 'sIti somaM vA etadAhaiSa ha vai sUryo bhUtvA 'muSmiloke kharati tadyatsvarati tasmAtsvarastatsvarasya svaratvam / go0 puu05|14|| , eSa vai mUrdhA ya eSa (sUryaH ) tapati / za0 13 / 4 / 1 / 13 // ., (esthAnaH) sUryo ?tijyotiH sUrya iti tadamuM lokaM (=dhulokaM) lokAnAmAmoti tRtIyasavanaM yajJasya ! kau0 14 / 1 // , (yaju0 20 / 21) svargo vai lokaH sUryo jyotiruttamam / za0 11 / / / 2 / 8 // ., eSa ( AdityaH) skhoM lokaH / tai03|8|10|3|| 3 / 8 // 17 // 2 // 3 / 8 / 20 / 2 // , arkoditaH (AdityaH sUryaH) prastAvaH / jai0 u01||12||4|| , sUryo vai sarveSAM devAnAmAtmA / za0 14 / 3 / 2 / 9 // , atha sUryamudIkSate / saiSA gatireSA pratiSThA / za0 1 / / 3 // 15 // , te ( devAH) sUrya kASThAGkRtvAjimadhAvan / tAM0 9 / 1 // 35 // , etadA' anaparAkhaM nakSatraM yatsUryaH / sh02|1|3| 19 // ,, sUryo 'meryonirAyatanam / tai03 / / / 21 / 2. 3 // , sUryasya varSalA / sh05|4|2|2|| tAM013 // 1 // Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sUryaH ( 606 ) sUryaH tasmAdagnaye sAya5 hayate sUryAya prAtaH / 202 / 1 / 2 / 6 / / ,, teSAM ( nakSatrANAM ) papa ( mayaH ) udyannava vIrya kSatramAdatta / sh02|1|2|18 // ,, sa ( sUryaH ) yatrodaiDAvarttate / deveSu tahi bhavati devAMstAMbhigogAyanyatha yatra dakSiNAvarttate pitRSu tarhi bhavati pitR stahabhigopAyaryAta / za0 2 / / / 3 / 3 // ., sUryo hi nASTrANA rakSasAmapahantA / za0 1 / 3 / 4 / 8 // , sUryo mA divyAbhyo nASTrAbhyaH pAtu / tAM0 1 / 3 / 2 // ,, yunajima yAca saha sUryeNa / tAM0 1 / 2 / 1 // ,, sUryo vai prajAnAM cakSuH / za0 13 / 3 / 8 / 4 // ,, sUyA me cakSuSi zritaH / tai0 3 / 10 / 8 / 5 // , svarbhAnurha vA' AsuraH / sUrya tamasA vivyAdha sa tamasA viddho na vyarocata tasya somArudrAvevaitattamo 'pAhatA sa eSo 'pahatayApamA tapati / za. 5 / 3 2 / 2 // ,, svarbhAnurvA Asura AdityantamasA 'vidhyat / tAM04 / 5 // 2 // ,, svarbhAnuryA AsuriH sUryyantamasAvidhyat / go. u03 / 19 // . sUryasya ha va!5 eko razmiva'STrivaniH ( yaju, 38 ) nAma yenemAH sarvAH prajA vibharti / za014 / 2 . 1 / 21 / / , sUryAya puroDAzamakakapAla (nirvapati ) / ai03 / 48 // , saurya ekakapAlaH puroDAzo bhavati / za0 2 / 6 / 3 / 8 // , asau vAya ( sUryaH ) marcayati ( gacchati ) iva / ai0 4 / 10 // , sa ( sUryaH) udyannevA (divaM) adhidravatyastaMyanimAM ( pRthivIM) adhidravati / sh01|7|2| 11 // ., sauryo vA azvaH / go0 u03|16 // ,, asmAbhiH ( aGgirobhiH ) eSa pratigRhIto ya eSa (sUryaH ) tapatIti tasmAtsadyaHkriyo 'zvaH zveto dakSiNA / sh03| 5 / 1 / 19 // ,, zyeta iva hyeSa (sUryaH) yanbhavati tsmaacchyeto'nvaandkssinnaa| sh05|3|1|7|| / sUrya udgAtA / go0 pU0 1 / 13 // : saurya udAtA / tAM0 18 / 98 // Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (607 ) somaH sUryaH saurya rataH / 30 3 / / / 17 / // ,, sUryAtsAmavedaH ( ajAyata ) / za0 11 / 5 / 8 / 3 // ,, eSa vA' apA' raso yo 'yaM ( vAyuH) pavate sa eSa mUrye samAhitaH sUryAtpavate / sh05|1|2|7|| ,, Adityazabdamapi pazyata // sUryarazmiH ( yaju0 18 / 40 ) ( candramAH ) sUryasyeva hi candramaso razmayaH / sh09|4|1|9|| saryasya duhitA ( yaju0 19 / 4) zraddhA vai mUryasya duhitaa| za0 12 / 7 / 3 / 11 // sUryA atha yatra ha tatsavitA sUryA prAyacchansomAya rAkSe / kau0 18 // 1 // , prajApatirvai somAya rAjJe duhitaraM prAyacchatsUryA sAvitrIm / ai04|7|| semajit ( yaju0 15 / 19) tasya (parjanyasya ) senajizca suSeNazca ___ senAnIgrAmaNyAviti haimantiko tAvRtU / za08 / 6 / 1 20 // senA senendrasya patnI / go0 u0 2 / 9 // saimbhukSitam (sAma ) sindhukSidvai rAjanyarSiyogaparuddhazcaran sa etatsai ndhukSitamapazyat so 'vAgacchat pratyatiSThadavagacchati pratitiSThati saindhukSitena tuSTavAnaH / tAM0 12 // 12 // 6 // somaH svA vai ma'eSeti tasmAtsomo nAma / za. 3 / 9 / 4 / 22 // ., satyaM ( vai) zrI jyotiH somaH / sh04|1|2|10| / 1 / 5 / 28 // , zrI somaH / sh04|1|3|6|| ,, somaH (zriyaH) rAjyam ( Adatta) / za0 11 / 4 / 3 / 3 // , rAjA vai somaH / za0 14 / 1 / 3 / 12 // , somo rAjA rAjapatiH / tai0 2 / 5 / 7 / 3 // , asau vai somo rAjA vicakSaNazcandramAH / kau0 4 / 4 // 7 // 10 // somo rAjA candramAH / za. 10 / 4 / 2 / 1 // , candramA vai somaH / kau0 16 / 5 // tai01|4|10| 7 ||shk 12 / 1 / 1 / 2 // Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [somaH ( 608 ) somaH candramA u vai somH| sh06|5|1|1|| , sa yadAha gayo 'sIti soma vA etadAhaiSa ha vai candramA bhUtvA sarvAllokAngacchati / go0 pU0 5 / 14 // , candramA vA' asya (somasya ) divi zravaM uttamam ( yaju0 12 / 113 // ) / sh07|3|1|46 // (indraH ) taM (vRtraM ) dvedhA vibhinatasya yatsaumyaM nyaktamAsa taM candramasaM cakArAtha yadasyAsuryamAsa tenemAH prajA udareNA vidhyat / za0 1 / 6 / 3 / 17 // ,, vRtro vai soma AsIt / sh03|4|3|13 // 3 / 9 / 4 / 2 // 4 / 2 / 5 / 15 // pitRlokaH somaH / kau0 16 // 5 // , pitRdevatyo vai somaH / sh02|4|2|12||4|4|2|2|| , pitRdevatyaH somaH / sh03|2|3|17 // , svAhA somAya pitRmate / mN02||3||1|| saumyazcatuSkapAlaH ( puroddaashH)| tAM0 21 / 10 / 23 // somAya vA pitRmate (SadakapAlaM puroDAzaM nirvapati ) / za. 2 / 6 / 1 / 4 // saMvatsaro vai somaH pitRmAn / tai0 1 / 6 / 8 / 2 // 1 / 6 / (R04 / 53 / 7 ) saMvatsaro vai somo rAjA / kau0 7 // 10 // ,, Rtavo vai somasya rAjho rAjabhrAtaro yathA manuSyasya / ai0 1 / 13 // , pracyavasva bhuvasvata' iti bhuvanAnA kheSa (somaH) ptiH| za0 3 / 3 / 4 / 14 // somo hi prajApatiH / sh05|1 / 5 // 26 // , somo vai prajApatiH / sh05|1|3 / 7 // , yaha zyeno 'sIti somaM vA etadAhaiSa ha yA anirbhUtvA 'smiMlloke saMzyAyati / tadyasaMzyAyati tasmAcchapenastacchaghenasya zyenatvam / go0 pU0 5 / 12 // Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 609 ) somaH] somaH somo vaiSNavo rAjetyAha tasyApa taraso vizaH / za0 13 / 4 / 3 // 8 // , yo vai viSNuH somaH saH / sh03|3| 4 / 21 // 3 / 6 / 3 / 19 // ,, juSTA viSNava iti / juSTA somAyetyevaitadAha (viSNuH somaH) / sh03|2|4 / 12 // , tadyadevedaM krIto vizatIva tadu hAsya ( somasya ) vaiSNavaM rUpam / ko08|2|| .. somo vai pavamAnaH / za0 2 / 2 / 3 / 22 // " yo 'yaM vAyuH pavata' eSa somaH / zA0 7 / 3 / 1 / 1 // ,, sa yadAha samrADasIti somaM vA etdaahai| ha vai vAyubhUtvA 'ntarikSaloke samrAjati tadyatsamrAjati tasmAt samrATa tatsamrAjasya samrATtvam / go0 pU0 5 / 13 // . , eSa (vAyuH) vai somasyodgItho yatpavate / taaN06|6 / 18 // ,, tasmAtploma sarvebhyo devebhyo juhvati tasmAdAhuH somaH sarvA devatA iti / sh01|6| 3 / 21 // ,, somaH sarvA devatAH / ai02|3|| ,, somo vA induH / sh02|2|3|23|| 7 : 5 / 2 / 19 // ,, somo rAtriH / sh03|4|4|15 // soma eva savRtaH (?samRtaH-taittirIyasaMhitAyAm 1 / 6 / 7 / 1) iti / go0 u02|25 // , somo vai catu)tA / tai0 2 / 3 / 1 / 1 // , somo vai parNaH / sh06|5|1|1|| somo vai palAzaH / kau0 2 / 2 // za0 6.6 / 3 / 7 // ,, yadi somaM na vindeyuH pUtIkAnabhiSuNuyuryadi na pUtIkAnarju nAni / tAM0 9 / 5 / 3 // , indro vRtramahastasya yo nastaH somaH samadhAvasAni babhrutUlAnyarjunAni / taaN09| 5 / 7 // , (somasya hriyamANasya ) yAni puSpANyavAzIyanta tAnyarju. nAni / taaN08|4|1|| ,, eSa vai somasya nyaGgo ydrunnduurvaaH| za0 4 / 5 / 10 / 5 // , parokSamiva ha vA eSa somo rAjA yannyagrodhaH / ai07|| 31 // Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [somaH ( 610 ) somaH pazu pratyakSa somaH / za0 5 / 1 / 3 / 7 // , soma evaiSa pratyakSaM yatpazuH / kau0 12 / 6 // , pazavaH somo. rAjA / tai0 1 / 4 / 7 / 6 // ,, pazavo hi soma iti / sh012|7|2|2|| somo vai dadhi / kau0 8 / 6 // eSa (somaH ) u eva kilviSaspRt / ai01 / 13 // sa yadAha svaro 'sIti soma vA etadAhaiSa ha vai sUryo bhUtvA 'mugmilloke svarati tadyatsvarati tammAtsvarastatsvarasya svaratvam / ge:0 pU0 5 / 14 // , eSa vai yajamAno yatsomaH / tai0 1 / 3 / 3 / 5 // , dyAvApRthivyo vA eSa garbho yatsomo rAjA / ai0 1 / 26 // , somAsya tvA dhunenAbhiSiJcAmIti / sh05|4|2|2|| ,, bhrAjaM gaccheti somo vai bhrAT / za0 3 / 2 / 4 / 2 // ,, varcaH somaH / sh05|21|10, 11 // ., kSatraM somaH / ai02|| 38 // kau0 7 1 10 // 9 // 10 // 5 // 12 // 8 // , kSatraM vai somaH / za0 3 / 4 / 1 / 10 // 3 / 9 / 3 / 3, 7 // 5 / 3 / 5 / 8 // , yazo vai somaH / za0 4 1 2 / 4 / 9 // , yazo ( R0 10 / 72 / 10) vai somo raajaa| ai01 / 13 // , somo vai yazaH / tai0 2 / 2 / 8 / 8 // yaza u ve somo rAjAmnAdyam / kau0 6 / 6 // , prajApateA' ete'andhaso yatlomazca surA ca / za0 5 / 1 / - 2 / 10 // .. anaM somaH / kau0 9 6 // za0 3 / 3 / 4 28 // taaN06| 6 / 1 // , annaM vai somaH / sh03|6|1| 8 / / 7 / 2 / 2 / 11 // ., etadva devAnAM paramamannaM yatsomaH / tai01 / 3 / 3 / 2 // ,, etadvai paramamannAdyaM yatsomaH / kau0 13 / 7 / / , eSa vai somo rAjA devAnAmannaM yaccandramAH / za0 1 / 6 / 4 / 5 // 2 / 4 / 2 / 7 // 11 / 1 / 4 / 4 // Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 611 ) somaH havi devAnAM somaH / za0 3 / 5 / 3 / 2 // uttamaM vA etaddhaviryatsomaH / za0 12 / 8 / 2 / 12 // eSo ha paramAhuttiryatsomAhutiH / za0 6 / 6 / 3 / 7 // somaH khalu vai sAnnAyyam ( haviH ) / tai0 3 / 2 / 3 / 11 // somAhutayo ha vA etA devAnAm / yatsAmAni / za0 11 / 5 / 6 / 6 // d. 39 ,, "" " " 9: " "1 39 32 33 z, 99 " " ," 99 "" eSA kevala yatsomAhutiH / za0 1 / 7 / 2 / 10 // athaiva kRtsnA devayajyA yat laumyo 'dhvaraH / kau0 10 | 6 // prANaH somaH / za0 7 / 3 / 1 / 2 // prANo vai somaH / za0 7 / 3 / 1 / 45 // prANo hi somaH / tAM0 9 / 9 / 1,5 // prANa: ( yajJasya ) somaH / kau0 9 / 6 // somo vai vAjapeyaH / tai0 1 / 3 / 1 / 3 // I somaH ] eSa vA uttamaH paviryatsomaH / za0 3 / 9 / 4 retaH somaH / kau0 13 / 7 // tai02 / 7 / 4 / 1 // za0 3 / 3 / / 5 // 2 / 1 / 3 / 3 | 4 | 18 || 3 | 4 | 3 | 11 // reto vai somaH / za0 1 / 6 / 2 / 9 // 2 / 5 / 1 / 6 // 3 / 8 / 5 / 2 // somo reto'dhAt / tai01 / 6 / 2 / 2 // 1 / 7 / 2 / 3, 4 // 1 / 6 / 1 / 2 // somo vai vRSNo azvasya retaH / tai0 3 / 9 / 5 / 5 // / ete somAMzavaH pratnoM'zuryametamabhiSuNNvanti tRpto'zurApI rasoMzuvahirvRSo'zuryavaH zukroM'zuH payo jIvoM'zuH pazuramRtoM'zurhiraNyamRgaMzuryajuraMzuH sAmAMzurityete vA u daza sAmAMzavo yadA vA ete sarve saMgacchante 'tha somo 'tha sutaH / kau0 13 // 4 // somasya vA abhiSUyamANasya priyA tanUrudakrAmat tatsuvarNathaM hiraNyamabhavat / tai0 1 / 4 / 7 / 4-5 / / 1 candrathaM hotaJcandreNa krINAti yatsomaM hiraNyena ( candra:= somaH, candra = hiraNyam ) / za0 3 | 3 | 3 | 6 // Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ somaH somaH zukra otacchukreNa krINAti yastoma hiraNyena / za0 3 / 3 / 3 / 6 // , zukraH ( =nirmala iti sAyaNaH ) somaH / taaN06|6|9|| ,, sa yat somapAnaM (vizvarUpasya mukhaM) Asa / tataH kapijalaH samabhavattasmAtsa vacaka iva babhruriva hi somA rAjA / sh01| 6 / 3 / 3 // 5 / 5 / 4 / 4 // , somo vai babhruH ( yaju0 12 / 75) / za0 7 / 2 / 4 / 26 // , sa hi saumyo yadvadhruH / gauH) / sh05|2|5 / 12 // , somo gandhAya / taaN01|3|6 // sA0 3 / 8 / 1 // ., soma iva gandhena ( bhUyAsam ) 1 maM0 2 / 4 / 14 // ,, rasaH somaH / za0 7 / 3 / 1 / 3 // ,, vAjyevainaM ( somaM ) pItvA bhavati / tai01|3|2|4|| , bhadrA (prajApatestanUvizeSaH ) tatsomaH / ai0 5 / 25 // kau0 27 / 5 // , (upasaddevatArUpAyA iSoH) somaH zalyaH / ai0 1 / 25 // tiro ahnayA hi somA bhavanti / kau0 18 / 5 // 30 // 11 // , tadyattadamRta somaH saH / sh06|5|1|8|| sarva hi somaH / za0 5 / 5 / 4 / 11 // ., tasmAtsomo rAjA sarvANi nakSatrANyupaiti / Sa0 3 / 12 / / zyeno bhUtvA (gAyatrIdivaH somamAharat / za0 1 / 8 / 2 // 10 // ,, yadgAyatrI zyeno bhUtvA divaH somamAharattena sA zyenaH / za0 3 / 4 / 1 / 12 // ,, tRtIyasyAmito divi soma AsIt / taM gaaytryaahrt| tai01| 1 / 3 / 10 // 3 / 2 / 1 / 1 // ,, antarikSadevatyo hi somaH / go0 u02|4|| ,, giriSu hi somaH / sh03|3|4|7|| , nanti vA enaM (somaM ) etadyadabhiSuNvanti / za0 3 / 3 / 2 / 6 // ., pranti khalu vA etatsomaM yadabhiSuNvanti / tai0 2 / 2 / 8 // 1 // , somo rAjA mRgazIrSaNa Agan / tai0 3 / 1 / 1 / 2 // Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 613 ) somaH] somaH sa ( somaH ) eta somAya mRgazIrSAya zyAmAkaM caru payasi niravapat / tato vai sa oSadhInA rAjyamabhyajayat / tai0 3 / 1 / 4 / 3 // ,, saumyaM zyAmAkaM cakai nirvapati / tai0 1 / 6 / 1 / 11 // ., ete vai somasyauSadhInAM pratyakSatamAM yacchayAmAkAH / za05 / 3 / 3 / 4 // atha somAya vanaspataye / zyAmAkaM cahaM nirvapati / sh05| 3 / 3 / 4 // tasya (somasya) aY prAskandattato yavaH samabhavat / za0 4 / 2 / 1 / 11 // soma vIrudhAM pate / tai0 3 / 11 / 4 / 1 // auSadho hi sono rAjauSadhibhistaM bhiSajyati yaM bhiSajyaMti somameva rAjAnaM kroyamANamanu yAni kAni ca bheSajAni tAni sarvANyagniSTomamapiyati / ai03| 40 // somo vA aSTapacasya rAjA / tai0 1 6 / 1 / 11 // ,, soma oSadhInAmadhirAjaH ! go0 u0 1 / 17 // somo vai rAjauSadhInAm / kau0 4 / 12 // tai03 / 9 / 17 // 1 // saumyA oSadhayaH / za) 12 / 1 / 1 / 2 // ., somaH ( evainaM ) vanaspatInAM (suvate ) / tai01|7|4|1|| ,, eSa vai brAhmaNAnAM sabhAsAhaH sakhA (R0 10 / 71 / 10 // ) yatsomo rAjA / ai0 1 / 13 // ,, somarAjAno brAhmaNAH / te01|7|4|1||1|7|6|7|| ,, eSa vo 'mI rAjA somo 'smAkaM brAhmaNAnA, rAjeti / ....."tasmAd brAhmaNo nAdyaH somarAjA hi bhavati / sh05| 4 / 2 / 3 // .. brAhmaNAnAM sa ( somaH) bhkssH| ai07|| 29 // ,, somo vai brAhmaNaH / tAM0 23 / 16 / 5 // ,, saumyo hi brAhmaNaH / tai02|7|3|1|| ,, tasya (namuceH) zIrSazchinne lohitamizraH somo 'tiSThat / ("namuci"zabdamapi pazyata) / sh012|7|3|4|| , zobhana yetasya (somasya) vAsaH / za03 / 3 / 3 / 3 // Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [somaH ( 614 ) somaH saumya hi devatayA vaasH| tai0 1 / 6 / 1 / 11 // 22: 5 / 2 // , (he devA yUyaM somena pratIcI (dizaM prjaanaath)| ai017 // ,, pratIcI dik / somo devatA / tai0 3 / 11 / 5 / 2 // , uttarA ha vai somo rAjA / ai0 1 // 8 // , yaduttarato vAsi somorAjA bhUto vAsi |jai0 u03 / 21 / 2 // , udIcInadazaM vai tatpavitraM bhavati yena tatsoma rAjAna sampAvayanti / sh01|7|1|13|| ,, sa ( somaH) dakSiNAM dizaM prAjAnAt / kau07|| 6 // , dakSiNAva diza somena prAjAnan / sh03|2|3|17|| ,, saumyo vai devatayA puruSaH / tai0 1 / 7 / 8 / 3 // , saumyo 'dhvaraH saptahotuH (nidAnam ) / tai0 2 / 2 / 11 // 6 // yadvA' AI yajJasya tatsaumyam / za0 3 / 2 / 3 / 10 // somaH payaH / za0 12 / 7 / 3 / 13 // saH ( somaH ) abravIdvalgu sAno vRNe priyamiti / jai0 u0 , somo rudraiH ( vyadravat ) / sh03|4|2|1|| ,, ApaH somaH sutH| sh07|1|1 / 22 // ,, Apo hyetasya ( somasya ) lokaH / za0 4 / 4 / 5 / 21 // ,, tadyadevAtra payastanmitrasya soma eva varuNasya / sh04|1| 4 / 9 // ,, varuNo ha vai somasya rAzo 'bhIvAkSi pratipipeSa tadazvaya. ttato 'zvaH samabhavat / za0 4 / 2 / 1 / 11 / / ,, dIkSA somasya rAjJaH patnI / go0 u0 2 / 9 // / atha yatra ha tatsavitA sUryA prAyacchatsomAya rAze / kau0 18 / 1 // ,, prajApati somAya rAkSe duhitaraM prAyacchatsUryA sAvitrIm / ai04 / 7 // ., mahIndIkSA saumAyano ( =somaputraH) budho yadudayacchada. nandatsarvamAnonmanmA se medodhA iti / tAM024 / 18 / 6 // . pumAn vai somaH strI surA / tai01|33|4|| Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 615 ) sautrAmaNI somaH rayi somo rayipatirdadhAtu / tai02 / 8 / 1 / 6 // ', vairAjaH somaH / kau09 : 6 // za0 3 / 3 / 2 / 17 // 3 / 9 / somakrayaNI (gauH ) sA yA babhruH piGgAkSI (gauH) sA somakrayaNI / sh03|3|1|14|| ,, vAgvai somakrayaNI nidAnena / sh03|2|4|10, 15 // somapIthaH indriyaM somapIthaH / tai0 1 3 / 10 / 2 // somayAgaH saMvatsare saMvatsare somayAjI ( aznAti) ! za0 10 / 1 / 5 / 4 // (sutyAzabdamapi pazyata) somarAjJI yA oSadhIH somarAzIH / maM0 2 / 8 / 3, 4 // somavAmI sa yo vA' alaM bhUtyai sanbhUtiM na prApnoti yo vAlaM pazubhyaH sanpazUna vindate sa somavAmI / za0 12 / 7 / 2 / 2 // somasAma yathA vA imA anyA oSadhaya eva soma AsIt sa tapo 'tapyata sa etatsAmApazyattena rAjyamAdhipatyamagacchadyazo 'bhavadrAjyamAdhipatyaGgacchatei yazo bhavati soma sAmnA tussttuvaanH| tAM012 / 3 / 9 // somo 'janaH (yaju0 11 / 43) sa haiSa somo 'jasro yadgauH / sh07| 5 / 2 / 16 // sautrAmaNI tAvazvinau ca sarasvatI.ca / indriyaM vIrya namucerAhatya tadasminpunaradadhustaM pApmano 'trAyanta sutrAtaM batainaM pApmano 'trAsmahIti tadvAva sautrAmaNya bhavattatsautrAmaNyai sautrAmaNItvam / za0 12 / 7 / 1 / 14 // te devA agruvan / sutrAtaM batainamatrAsatAmiti tammAtsau. trAmaNI nAma | sh05|5|4|12| aindro vA eSa yajJakraturyat sautraamnnii| kau0 16 / 10 // go0 u05|7|| ., aindro vA' eSa yajJo yatsautrAmaNI / za. 12 / 8 / 2 24 // , ubhaya sautrAmaNISTizca pazubandhazca / za0 12 / 7 / 2 / , devastho vA' eSeSTiyatsautrAmaNI / sh05| 5 / 4 / 14 // Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ saumitram ( 616 ) sautrAmaNI tasmAdeSa brAhmaNayaza eva yatlautrAmaNI / za0 12 / 9 / surAvAnvA' eSa barhiSadyazo yatsautrAmaNI / za0 12 / 8 / 1 / 2 // somo vai sautrAmaNI / za0 12 / 7 / 2 / 12 // pavitraM vai sautrAmaNI / za0 12 / 8 / 1 / 8 // sa yo bhrAtRvyavAntsyAtsa sautrAmaNyA yajeta / za0 12 / sauparNam (sAma ) yajJo vai devebhyo 'pAkAmasa suparNa rUpaM kRtvA carattaM devA etaiH sAmabhirArabhantA yajJa iva vA eSa yacchandomA yajJasyaivaiSa ArambhaH / tAM0 14 / 3 / 10 // sauparNa bhavati svargasya lokasya samaSTayai / tAM0 14 / 3 / 9 // saubharam (sAma) tAH (prajAH) abruvan subhRtanno 'bhAriti tasmAtsaubharam / taaN08|8|16|| bRhatA vA indro vRtrAya vajraM prAharattasya tejaH parApatatta. saubharamabhavat / tAM 818 9 // bRhato hyetattejo yatsaubharam / tAM. 8 / 8 / 10 // , saubharaM bhavati bRhatastejaH / tAM0 12 / 12 / 7 // , yaH svargakAmaH syAdyaH pratiSThAkAmaH saubhareNa stuvIta pra svarga lokaM jAnAti pratitiSThati / taaN08|8 / 13 // yo vRSTikAmaH syAdyo 'nnAdyakAmo yaH svargakAmaH saubha reNa stuvIta / taaN08|8|18|| . sarve vai kAmAH ( sarvakAmasAdharma ) saubharam / tAM0 8 / 8 // 20 // saumitram ( sAma ) sumitraH san krUramakarityenaM ( kutsaM ) vAgabhyava. datta zugArthatsa tapo 'tapyata sa etatsaumitramapazyattana zucamapAhatApa zucaH hate saumitreNa tuSTuvAnaH / tAM. 13 / 6 / 10 // , tadvAva tau ( indrazca sumitraH kutsazca)tIkAmayetAM kAma sani sAma saumitraM kAmamevaitenAvarundhe / tAM0 13 / 69 // Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [stoniyA somedham (sAma ) yoge yoge tavastaramiti saumedha rAtriSAma . rAvereva samRddhayai / tAM09 / 2 / 20 // saubhavasam ( sAma ) taM (chinnaziraskaM sauzravasaM) etena sAnA (indraH) samairayat (saGgatAvayavamakaroditi sAyaNaH) satarSakAmayata kAmasani sAma sauzravasaM kAmamevaitenAvalamdhe / taaN014|6|8|| sauhaviSam ( sAma ) suhavirvA AGgiraso 'JjasA svarga lokamapazyat svargasya lokasyAnukhyAtyai svargAllokAnna cyavate tuSTu vAnaH / taaN014|5|25 // , yajJAyazIyanidhana sauhaviSaM bhvti| tAM0 15 / 11 // 10 // sahutiH atha yasyAjyamutpUta skandati sAvai sknnaanaamaahutiH| ss04|1|| stanayitnuH katamastanayitnuritya niriti / za. 11 / 6 / 3 / 9 // , sa vRhadasRjata tatstanayitno?SonvasRjyata / tAM0 7 / 8 / 10 // n (prajApatiH) stanayitnumudgItha p ( akarot ) / jai0 u0 1 / 13 / 1 // , stanayitnuH sAvitrI / go0 puu01| 33 // , stanayitnureva savitA / jai0 u04|27|| 9 // stavaH prANA vai stavaH / kau0 8 // 3 // stAvAH ( apsarasaH, yaju0 18 / 42 ) dakSiNA vai stAvA dakSiNAbhi yakSa stUyate 'tho yo vai kazca dakSiNAM dadAti stUyata' eva saH |za0 9 / 4 / 1 / 11 // stokaH stoko vai drapsaH / go0 u02 / 12 // stotA vAyurva stotaa| za0 13 / 2 / 6 / 2 // tai03|6|4||4|| stotram kSatraM vai stotram / 101 / 4 // , AtmA vai stotram / za05 / 22 / 20 // stotriyaH iyaM (pRthivI ) eva stotriyaH / jai0 u03|4|2|| , Atmaiva stotriyaH / jai0 u03|4|3|| , AtmA vai stotriyaH / ai0 3 / 23, 24 // 6 // 26 // kI0 15 // 4 // 22 // 8 // go0 u0 3 / 22 // Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [strI ( 618) stotriyAnurUpau AtmA vai stotriyAnurUpau / kau0 30 / 8 // stobhau yo dvau stobhAvahorAtre eva te / jai0 u01| 21 / 5 // stomaH sapta stomAH / za0 9 / 5 / 2 / 8 // ,, trivRtpaJcadazaH saptadaza ekaviMza ete vai stomAnAM vIryyava ttamAH / taaN06| 3 / 15 // yadu ha kiM ca devAH kurvate stomenaiva tatkurvate yajJo vai stomo yajJenaiva tatkurvate / za0 8 / 4 / 3 / 2 // stomo vai deveSu taro nAmAsIt / tAM0 8 / 3 / 3 // , stomo vai taraH / tAM0 11 / 4 / 5 / / 15 / 10 / 4 // stomA vai paramAH svargA lokAH / ai04 / 18 // stomA vai trayaH svargA lokAH / ai04 / 18 // , stomo hi pazuH / taaN05|10|8|| ,, annaM vai stomAH / za0 9 ! 3 / 3 / 6 // ,: prANA vai stomAH / za0 8 / 4 / 1 / 3 // , vIrya vai stomaaH| tAM0 2.5 / 4 / 2 / 11 / 2 // vArajananaM vai stomaH / tAM0 21 / / / 3 // , gAyatrImAtro vai stomaH / kau0 19 // 8 // , nAkSarAcchando vyetyekasmAna dvAbhyAM na stotriyayA stomaH / za0 12 / 2 / 3 / 3 // devA vA Adityasya svargAllokAdavapAdAdabibhayustametaiH stomaiH saptadazairahahanyadete stomA bhavantyAdityasya dhRtyai| taaN04|5|6 // stomabhAgAH stomo vA eteSAM bhAgaH, tatstomabhAgAnAM stomabhAga tvam / go0 u02|13|| . Aditya stombhaagaaH| sh08|5|4|2|| " hRdaya stomabhAgAH / sh08|5|4|3|| hRdayaM vai stomabhAgAH za0 8 / 6 / 2 / 15 // kI ( savitA) zriyA striyam ( samadadhAt ) / go0 puu01|| 34 // , strI sAvitrI / jai0 u0 4 / 27 / 17 / / , tasmAdu strI pusopamantritA nipalAzamivaiva vadati / za0 3 / 2 / 1 / 20 // Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [strI zrI tasmAtstrI purusopamantritArakAdivaivAgre 'sUyati / za0 3 / 2 / 1 / 19 // , tasmAdu strI pumAsa hvayata' evottamam / sh03|2|1|21|| , uttarata AyatanA hi strI / za0 8 / 4 / 4 / 11 // , uttarato hi strI pumA samupazete / za0 1 / 1 / 1 / 20 // 2 / 5 / 2 / 17 // 4 / 4 / 2 / 16 // ,, tasmAdu strI pumAsa saskRte tiSThantamabhyeti / za0 3 / 2 / 1 / 22 // , tasmAtnayantarvanI hariNI satI zyAvA bhavati / tai0 2 / 3 / . 8 / 1 // , tasmAdu nathanurAtrampatyAvicchate / ai031 22 // , tasmAdimA mAnuSyastriyastira ivaiva puthalo jighatsanti sh01|| 9 / 2 // 12 // ,, tasmAdu saMvatsara' eva strI vA gaurvA vaDavA vA vijAyate / za0 11 / 1 / 6 / 2 // , anRta strI zuddhaH zvA kRSNaH zakunistAni na prekSeta / za0 14 / 1 / 1 / 31 // , tasmAdapyetarhi moghasahitA eva yoSAH / sh03|2|4|6|| , tasmAdya eva nRtyati yo gAyati tasminnevaitAH ( yoSAH) nimizla tamA iva / sh03|2|4|6|| ,, karma vA' indriyaM vIrya tadetadutsanna strISu / za0 12 / 7 / 2 // 11 // ,, avIryA vai strI / za0 2 / 5 / 2 / 36 // ,, tadvA' etatstrINAM karma yadUrNAsUtram / za0 12 / 7 / 2 / 11 // ,, patayo hyeva striya pratiSThA / sh02|6|2|14|| ,, tasmAstriyaH puso 'nuvAno bhAvukAH / za0 13 / 2 / 2 // 4 // , na vai striyaM nanti / za0 11 / 4 / 3 / 2 // , yad vRSTayA yadaznyA tena strii| ss01|2|| , etadvai palyai vratopanayanam (yadyoktreNa saMnahnam ) / tai0 3 / 3 / 3 / 2 // Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sphyiH ( 610 ) bI yadyapi bahAya iva khiyaH sArdhaM yanti ya eva tAsvapi kumAraka iva pumAn bhavati sa eva tatra prathama etyanUcya itarAH / sh01| 3 / 1 / 9 // , (maitrAyaNIsaMhitAyAm 4 / 6 / 4 yatsthAlI riJcanti na dArumaya tasmAtpumAndAyAdaH syadAyAdatha yatsthAlI parAsyanti na dArumayaM tasmAtriyaM jAtAM parAsyanti na pumArthasamatha striya evAtiricyate // kAThakasaMhitAyAm 27 / 9:-parA sthAlImasyanti na vAyavyaM tasmAtriyaM jAtAM parAsyanti na pumA~sam // yAskIye nirukte 3 / 1 / 4.-tasmAtpumAndAyAdo 'dAyA strIti vijJAyate tasmAstriyaM jAtAM parAsyanti na pumAMsamitica) ,, na vai straiNa sakhyamasti (na vai baiNAni sakhyAni santi / R0 10 / 95 / 15) / za0 11 / / / 1 / 6 // , varuNyaM vA etatkhI karoti yadanyasya satyanyena carati / sh02| 5 / 2 / 20 // ,, (maitrAyaNIsaMhitAyAm-1 / 10 / 11 anRtaM syanRtaM vA eSA karoti yA patyuH krItA satyathAnyaizcarati / ) , ('jAyA', 'patnI', 'yoSA' ityetAnapi zabdAn pazyat ) sthANuH yUpaM sthANuH / sh03|6|2|5|| sthA kI patnI sthAlI / tai02|1|3|1|| sthitam anto vai sthitam / ai0 5 / 13, 20 // snuSA tadyathaivAdaH snuSA zvazurAlajamAnA niliiymaanaiti| ai0 3 // 22 // sparANi ( ahAni ) sparaivai devA AdityaM suvarga lokamaspAravan yada spArayan tatsparANA sparatvam / tai0 1 / 2 / 4 / 3 // rupayaH khAdira sphyH| sh03|6|2|12|| ,, tasya (caturddhA vibhaktasya vajrasya ) sphayastRtIyaM (tRtIyoM 'zaH) vA yAvA / sh01|2|4|1|| , vajro vai sphayaH / za0 1 / 2 / 5 / 20 // 3 / 3 / 1 / 5 // 5 / 4 / 4 / 15 // tai01|7|10|5||3|29|10" 3 / 2 / 10 / 1 // Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 621 ) mukaH / sphyaH sa yatsphayamAdatte / yathaiva tadindro vRtrAya vajramudayacchadeva mevaiSa etaM pApmane dviSate bhrAtRvyAya vajramudhacchati tasmAdvai sphayamAdatte / za0 1 / 2 / 4 / 3 // syonaH syona : syonamiti zivaH zivamityevaitadAha / za0 3 / 3 / 3 / 10 // , syonAmAsIda suSadAmAsIdeti zivAra zagmAmAsIdetyayaH tadAha / sh05|4|4|4|| sara sugghRtAcI ( apsarAH, yaju0 15 / 18 ) / za0 8 / 1 / 1 / 19 // , sa vizvAcIrabhicaSTe ghRtAcIH ( yaju0 17 / 59) iti sacazcaitavedIzvAha ( vizvAcI [ apsarAH ] vediH| ghRtAcI [ apsarAH ]mrak ) / za0 9 / 2 / 3 / 17 // , yoSA hi sak / za0 1 / 4 / 4 / 4 // ,, yoSA vai sragvRSA sravaH / sh01|3|1|9|| , yujo ha vA' gate yazasya yatnucau / za0 1 / 8 / 3 / 27 // " bAhU vai mucau / sh07|4|1 / 36 // " vAgvai suk / za0 6 / 3 / 1 / 8 // , gauH sracaH / tai0 3 / 3 / 5 / 4 // , yajamAnaH sUcaH / tai0 3 / 3 / 6 / 3 // ime vai lokAH sacaH / tai0 3 / 3 / 1 / 2 // 3 / 3 / / / 2 // ayameva suyo yo 'yaM ( vAyuH ) pavate / za. 1 // 3 // 2 // 5 // prANaH suvaH / za0 6 / 3 // 1 // 8 // , prANo vai sravaH / tai03|3|1|5|| prANa eva navaH / so 'yaM prANaH sarvANyaGgAnyanu saJcarati / tasmAdu suvaH sarvA anu sucaH saJcarati / za0 1 / 3 / 2 // 3 // ., vRSA hi svH| sh01| 4.4 / 3 // " yoSA vai vagvRSA suvaH / 201 / 3 / 119 // Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [svanaH ( 622 ) savaH sa pAlAze vA srave vaikaGkate vaa| apAmArgataNDulAnAdatte / sh05|2|4|15|| svaH svariti sAmabhyo 'kSarat svaH svargaloko'bhavat / ss01||5|| .. (prajApatiH) svarityeva sAmavedasya rasamAdatta / so 'sau dyaurabhavat / tasya yo rasaH prANedat sa Adityo 'bhavadrasasya rasaH / jai0 u01|1|5|| ,, sa suvariti vyAharat / sa divamasRjata / agniSTomamukthyamati rAtramRcaH / tai0 2 / 2 / 4 / 3 / / ,, asau (yu-) lokaH svH| ai06 / 7 // ,, svarityasau (dhu-) lokaH / za0 8 / 7 / 4 / 5 // , (yju01|11) yajJo vai svarahardevAH sUryaH / za0 1 / 1 / 2 / 21 // , devA vai svaH / sh01|9|3 / 14 // , svariti (prajApatiH) vizam (ajanayata) 1 sh02|1|4|12|| ,, svariti ( prajApatiH) pazUn (ajanayata) / sh02|2|4 / 13 // ,, anto vai svaH / ai0 5 / 20 // svagAkAraH saMvatsaraH khagAkAraH / tai0 2 / 1 / 5 / 2 // svajaH (=ubhayataHzirAH sarpa iti sAyaNaH ) sahasaH khajaH ( abhavat )! ai03 / 36 // svadhA svadhAyai tveti rasAya tvetyevaitadAha / za0 5 / 4 / 3 / 7 // , svadhAkAro hi pitRNAm / tai01|6|9|5 // 3 / 3 / 6 / 4 // , svadho vai pitRRNAmannam / za0 13 / 8 / 1 / / 4 // , svadhAkAraM pitaraH ( upajIvanti ) / za0 14 / 8 / 9 / 1 // ., svadhA vai zarad / za0 13 / 8 / 1 / 4 // svapnaH tau (yo 'yaM dakSiNe 'kSanpuruSo yazca savye 'kSanpuruSaH) hRdaya syAkAzaM pratyavetya / mithunIbhavatasto yadA mithunasyAntaM gacchato 'tha haitatpuruSaH svapiti / za0 10 / 5 ! 2 ! 11 // ,, tasmAdu ha svapantaM dhureva na bodhayet / za0 10 / 5 / 2 // 12 // taM ( suptaM ) nAyataM ( =na sahasA bhRzaM) bodhayeditya hurbhiSa. jya hAsmai bhavati yameSa (AtmA) na pratipadyate / za0 14 / 7 / 1 / 15 // Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 623 ) svarasAmAnaH] svamaH tasmAdu haitatsuSupuSaH zleSmaNamiva mukhaM bhavati / za0 10 / 5 / 2 // 12 // , ajagaraM svapnaH (gcchti)| go0 pU0 2 / 2 // ( 'svApyaya' zabdamapi pazyata) svayamAtRSNA (iSTakA) prANo vai svayamAtRNNA prANo vitatsvayamAtmana AtRnte / sh07|4|2|2|| prANo vai khayamAtRNNA / za0 8 / 7 / 2 / 11 // annaM vai svayamAtRNNA / sh07| 4 / 2 / 1 / / , iyaM (pRthivI) vai khymaatRnnnnaa| sh07|4|2|1|| , ime vai lokAH svayamAtRNNAH / sh07|4|2|8 // svaraH sa yadAha svaro 'sIti somaM vA etadAhaiSa ha vai sUryo bhUtvA 'muSmilloke svarati tadyatsvarati tasmAtsvarastatsvarasya svara tvam / go0 pU0 5 / 14 / / ,, ya Adityassvara eva sH| jai0 u03 / 33 / 1 // ,, prANaH svaraH / taaN07|1|10|| 17 / 12 / 2 / / ,, prANo vai svaraH / tAM0 24 / 11 / 9 // , pazavaH svaraH / go0 u.3|22||4||2|| ,, pazavo vai svrH| ai03|24 // ,, zrIvai svaraH / za0 11 / 4 / 2 / 10 // ,. prajApatiH svaraH / ss.3|7|| ,, yathA svareNa sarvANi vyaJjanAni vyAptAnyava sarvAnkAmAnAmoti ___ yazcaivaM veda / saMhito0 kh02|| ,, tasmAdyane svaravantaM didRkSanta' eva / sh014|4|1|27|| ,, ananto vai svaraH / tAM0 17 / 12 / 3 // svarasAmAnaH ( maharvizeSAH ) imAndai lokAnsvarasAmabhiraspRNvaMstatsva rasAnAM svarasAmatvam / ai04|19 / / .. etairha vA atraya AdityaM tamaso 'paspRNvata tadyadapaspR. Nvata tasmAtsvarasAmAnaH / kau0 24 / 3 // svarbhAnurvA Asura AdityantamasA 'vidhyattaM devAH svarairaspRNvanyat svarasAmAno bhavantyAdityasya spRtyai / tAM0 4 / 5 / 2 // Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [svargo lokaH ( 624 ) svarasAmAnaH prajApatiH svrsaamaanH| kau0 24 / 4, 5, 9 // ime vai lokAH svarasAmAnaH / ai04 / 19 // svo vai lokaH svarasAma / kau012 / 5 // ApaH svarasAmAnaH / kau024|4||' atha yat svarasAna upayanti / apa eva devatAM yajante / za0 12 / 1 / 3 / 13 / / prANAH svarasAmAnaH / tAM0 24 / 14 / 4 // 25 / 1 / 8 // trayaH svarasAmAno vizvajinmahAvratazcAtirAtrazca / 10 3 | 12 // svarAT ( yaju0 13 / 24 ) asau vai ( yu-) lokaH svarAT / za0 7 / 412 / 22 // ,, svarADvaitacchando yatkiJca catustrizadakSaram / kau0 17 // 1 // ,, so 'zvamedheneSTvA svarADiti nAmAdhatta / go0 pU0 5 / 8 // svaruH etasmAd (yUpAt ) vA' eSo (zakalaH ) 'pachidyate tasyai tatsvamevArurbhavati tasmAtsvarurnAma | sh03|7| 1 / 24 / / svargo lokaH uparIva suvargo lokaH / te0 3 / 2 / 1 / 5 // 3 / 2 / 2 / 6 // 3 / 2 / 3 / 12 // , parovA asmAllokAtsvargo lokH| ai0 6 / 20 // go0 u0 sadiva hi suvargoM lokaH / tai01|6|3|6|| sakRddhIto 'sau (svargaH) parAG lokH| taaN06|8|15|| parAG hIto 'sau (svargaH ) lokaH / tAM0 9 / 8 / 6 // parAGiva vai svargoM lokaH / za013 / 1 / 3 / 3 // pratikUlabhiva hItaH svargo lokaH / tAM0 6 / 7 / 10 // ekavizo vA itaH svargoM lokaH / te0 3 / 12 / 5 / 7 // sahasrasamito vai svargoM lokaH / za0 13 / 1 / 3 / 1 // sahastrasammitaH suvargo lokH| tai03 / 9 / 4 / 6 // 3 / 12 / 5 // 8 // yAbadvai sahasranAva uttarAdharA ityAhustAvadasmAt lokAt svargoM loka iti tasmAdAhuH sahasrayAjI vA imAn lo. kAn prApnoti / tAM0 16 / 8 / 6 // Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 625 ) svoM lokaHj svoM lokaH sahasrAvIne vA itaH svargo lokaH / ai0 2 / 17 // , catuzcatvArizadAzvInAni sarasvatyA vinazanAt plakSaH prAsravaNastAvaditaH svargo lokaH sarasvatIsammitenAdhvanA svarga lokaM yanti / tAM0 25 / 10 / 16 // alammitaH ( =aparimitaH) hyasau ( svargo) lokH| taaN06|8|14 // aparimito vai svargoM lokaH / ai0 6 / 23 / go0 u0 6 / 5 // tai0 3 / 8 / 6 / 2 / ananto 'sau ( svargaH ) lokH| tAM0 17 / 12 // 3 // sAmrAjyaM vai svanI lokaH / tAM0416 / 24 // svargo lokaH sarasvAn / tAM0 16 / 5 / 15 // stomA vai paramAH svargA lokAH / ai0 4 / 18 // stomA vai trayaH svargA lokAH / ai0 4 / 18 // svoM vai lokaH sUryo jyotiruttamam (yaju. 20 / 21) / za0 12 / 6 / 2 / 8 // eSa ( AdityaH) svargoM lokaH / te0 3 / 8 / 10 // 3 // 3 / 8 / 17 / 2 // 3 / 8 / 20 / 2 // ahaH svargaH / za0 13 / 2 / 1 / 6 // ahavai svargoM lokaH / ai05|24 // svargoM vai loko badhnasya viSTapam / ai04||4|| svargoM vai loko nAkaH ( yaju0 12 / 2 // ) / sh06| 3 / 3 / 14 // 6 / 7 / 2 / 4 // dizo vai sa nAkaH svargo lokaH / za0 8 / 6 / 1 / 4 // svargo hi loko dizaH / sh08|1|2|4|| kho ve lokaH sadhasthaH ( yaju0 18 / 59) / sh09| atha yatparaM bhAH ( sUryAsya) prajApatirvA sa vargoM va lokaH / za0 1 / 9 / 3 / 10 // suvargo vai loko bRhadbhAH / te0 3 / 3 / 7 / 9 // suvoM pai loko mahaH / tai03|8|18|5|| Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ svargo lokaH ( 126 ) svago lokaH asau vai (svargo) loko mahAkasi / tasyAdityA adhipatayaH / tai0 3 / 8 / 18 / 2 // , agniH svargasya lokasyAdhipatiH / ai03 / 42 // eSa vai svargoM loko yatra pazuI saMjhapayanti / za0 13 / 5 / 2 / 2 // svargo vai loka AhavanIyaH / 101 / 5 // tai0 1 / 6 / 3 / 6 // omiti vai svargo lokH| ai05 / 32 // svariti sAmabhyo 'kSarat svaH svargaloko 'bhavat / Sa0 1 5 // svargo lokaH sAmavedaH / Sa0 1 / 5 / idaM vA vAmadevyaM yajamAnaloko 'mRtalokaH svargo lokaH / ai03|46|| svargo vai loko yajJAyaziyam (sAma ) / sh09|4| 4 / 10 // bRhadai svargoM lokH| tai0 1 / 2 / 2 / 4 // tAM0 / / 1 / 31 // bRhatA ( sAmnA ) vai devA svarga lokamAyan / tAM0 18 / 2 // 8 // svargoM loko bRhat / tAM0 16 / 5 / 15 // bAhato vA asau (svargaH ) lokaH / tai01|1||2|| bAIto vai svargoM lokaH / go0 puu04|12|| bAhatAH svargA lokaaH| ai07 // 1 // bRhatyAmadhi svargo lokaH prtisstthitH| sh013|| 5 // 4 // 28 // bRhatyA vai devAH svarga lokamAvan / tAM016 / 12 / 7 // vRhatI svargoM lokaH / za0 10 / 5 / 4 / 6 // svargoM vai lokaH svarasAma / kau0 12 / 5 // svargo vai lokaH sssstthmhH| ai06| 26, 36 // go070 6 / 16 // " svargaH eva lokaH SaSThI citiH|08|7|4|17|| Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 627 ) svargo lokaH ekavRdvai svargo lokaH / za0 13 / 2 / 1 / 5 // " 39 "" , 11 "" ,, 99 "> "" 99 "" " 99 svargo lokaH ] vAjo vai svargo lokaH / tAM0 18 / 7 / 12 // go0 u0 5 // 8 // tasmAt ( bhUlokAt ) asAveva (svargo) lokaH zreyAn ( atharva 0 7 / 9 / 1 ) / ai0 1 / 13 / / svargo vai loko bhayam / za0 12 / 8 / 1 / 22 // amRta suvargo lokaH / tai0 1 / 3 / 7 / 7 // amRtamiva hi svargo lokaH / tai01 / 3 / 7 / 5 // svarga loko devo devatA bhavati / go0 pU0 4 8 // svargo vai loko dUrohaNam / ai0 4 / 20, 21 // svargasya haiSa lokasya roho yannivid / ai0 3 / 16 // svargo vai loko rohaH ( yaju0 13 / 51 ) / za0 7 / 5 / 2 / 36 // saMvatsaraH suvargo lokaH / tai0 2 / 2 / 3 / 6 // 3 | 6 | 2 / 2 // za0 8 | 4 | 1 | 24 // 8|6 / 1 / 4 // tAM0 18 / 2 / 4 // madhye ha saMvatsarasya svargo lokaH / za0 6 / 7 / 4 / 11 // tasya ( saMvatsarasya ) vasanta eva dvAra hemanto dvAraM taM vA eta saMvatsara svarga lokaM prapadyate / za0 1 / 6 / 1 / 19 // tA vA etAH paJca ( iSTayaH ) svargasya lokasya dvAraH / apAdyA anuvittayo nAma / tapaH prathamAM rakSati / zraddhA dvitIyAm / satyaM tRtIyAm / manazcaturthIm / caraNaM pazcamIm / tai0 3 / 12 / 4 / 7 // tA vA etAH sapta ( iSTayaH ) svargasya lokasya dvAraH / divaH zyenayo 'nuvittayo nAma / AzA prathamAM rakSati / kAmo dvitIyAM brahma tRtIyAm / yazazcaturthIm | ApaH paJcamIm / agnirbalimAn SaSTIm / anuvittiH saptamIm / tai0 3 / 12 / 2 / 9 // Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [svargo lokaH ( 628 ) svargo lokaH etasyA ha (udIcyAM prAcyAM ) dizi svargastha lokasya dvAram / sh06|6|2|4|| vargo vai loko yakSaH / kau0 14 / 1 // vargakAmo yajeta / taaN016| 15 / 5 // tathA ha yajamAnaH sarvamAyurasiMlloka etyAmotyamRtatvamakSitiM svarga loke / kau0 13 / 5, 6 // 14 // 4 // Rtenaivaina svarga lokaM gamayanti / tAM0 18 / 3 / 9 // chandobhirhi svarga lokaM gacchanti / za0 6 / 5 / 4 / 7 // sarva chandobhiriSTA devAH svarga lokamajayan / ai01|9|| chandobhirvai devA Aditya svarga lokamaharana / tAM0 12 / chandobhirhi devAH svarga lokaM samAznuvata / za0 3 / 9 // 3 / 10 // devA vai chandAsyabruvan yuSmAbhiH svarga lokamayAmeti / taaN07|4|2|| sAdhyA vai nAma devA Asaste 'vachidya tRtIyasavanammAdhyandinena savanena saha svarga lokamAyan / taaN08|3| 5 // 8 / 4 / 9 // devA vA asurairvajigyAnA UrdhvAH svarga lokamAyan / ai03 // 42 // devA vai yazena zrameNa tapasAhutibhiH svarga lokamajayan / ai02|13|| ye hi janAH puNyakRtaH svarga lokaM yanti teSAmetAni na. kSatrANi jyotIpi / sh06||4|8|| akSairyayA ( svarga lokaM ) RSayo 'nuprAjAnan / tAM0 8 / 5 / 7 // pRSThevai devAH svarga lokamaspRkSan / kau0 24 / 8 // pRSThAni vA asRjyanta tairdevAH svarga lokamAyan / tAMka . 7 / 7 / 17 // svargo lokaH pRSThAni / tAM016 15 // 6 // Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 629 ) svargo lokaH] svargo kokaH svaryA vA ete stomA yat jyotirbhavati ( jyotiH= jyotiSTomaH) / tAM0 16 / 3 / 7 // madhunAmugin (svarge) loka upatiSThate / tAM0 13 / 4 / 10 // madhvamuSya (svargasya lokasya rUpam ) / sh07|5|1 / 3 // ( devAH ) somaiH ( somayAgaiH) amuM (svarga lokamabhya. jyn)| tAM0 17 / 13 / 18 // 18 / 2 / 14 // svargoM vai loko mAdhyandinaM savanam / go0 u03|17 // etadvai yajJasya svayaM yanmAdhyandina savanam |taaN07 : avastAtprapadano ha svargo lokH| za0 8 / 6 / 1 / 23 // etena (pArucchepena rohitAkhyana chandasA) vA indraH sapta svargAllokAnarohat / ai0 5 / 10 // nava svargA lokAH / ai04|16 // 1 / 2 / 2 / 1 // daza svargA lokaaH| go0 u06|2|| daza puruSa svarganarakANi tAnyenaM svarga gatAni svarga gamayanti narakaM gatAni narakaM gamayanti / jai0 u04| 25 !6 // iyaM (pRthivI) vai svargasya lokasya pratiSTA / go0 u0 6 / 2 // na cai manuSyaH svarga lokamaJjasA vedAbhyo vai svarga lokamajasA veda / za0 13 / 2 / 3 / 1 // asamAyI vaisvargo lokaH kazcidvai svarge loke smetiiti| ai0 6 / 26, 36 / / asamAye ( ? asamAyI) vai svargo lokaH kazcidvai svarga loke zamayatIti ( ? sametIti ) / go0 u0 6 / 16 // ya evaM veda sazarIra eva svarga lokameti / tai0 3 / 11 / 7 / 3 // atha ya evametamukthasyA''tmAnamAtmanpratiSThitaM veda sa haivA'muSmilloke sAGgastatanussassambhavati / jai0 u0 Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ svAdhyAyaH ( 630 ) svargo lokaH sAdhyA vai nAma devebhyo devAH pUrvA Asasta etat ( zatasaMvatsaraM ) satrAyaNamupa (yastenArbhavaste sagavaH saMpuruSAH sarva eva saha svarga lokamAyan / tAM0 25 / 8 / 2 // "3 23 4 / 4 // "" suvargoM vai lokaH kASTA / tai0 1 / 3 / 3 / 5 // svarNidhanam devakSetraM vA ete 'bhyArohanti ye svarNidhanamupayanti / 05 / 7 / 8 // svarDak* asau (sUryaH) vAva svarDa tena sUrya nAtizaMsati / ai04. 10 / svamanuH, svarbhAnurha vA' AsuraH / sUrya tamasA vivyAdha / za0 5 / 3 / 2 / 2 // svarbhAnurvA Asura AdityantamasA 'vidhyat / tAM0 4 / 5 / 2 // svarbhAnuva AsuriH sUyyaintamasA vidhyat / go0 u0 3 19 // svarvid ( yaju* 17 / 12 ) ayamagniH svarvid / za0 9 / 2 / 1 / 8 // svAdhyAyaH athAtaH svAdhyAyaprazasA / priye svAdhyAya pravacane bhavato yuktamanA bhavatyaparAdhIno 'harahararthAntsAdhayate sukha svapiti paramacikitsaka Atmano bhavatIndriyasaMyamazcaikArAmatA va prajJA vRddhiryazo lokapaktiH / sh011| 5 // 7 // 1 // yadi ha vA adhyabhyaktaH / alaMkRtaH suhitaH sukhe zayane zayAnaH svAdhyAyamadhIta' A haiva sa nakhAgrebhyastapyate ya evaM vidvAntsvAdhyAyamadhIte (manusmRtau 2 / 167:A haiva sa nakhAgrebhyaH paramaM tapyate tapaH / yaH sragvyapi 19 te (devAH ) enaM (RcAmadhye tAraM ) tRptAstarpayanti yogakSemeNa prANena retalA sarvAtmanA sarvAbhiH puNyAbhiH sampadbhirghRtakulyA madhukulyAH pitRRntsvadhA abhivadanti (pazyata - atharva0 4 / 34 / 6 / za0 19 / 5 / 6 / 7 // duha vA evaMvittapa (tapas) tapyata A maithunAtsarva hAsya tatsvarge lokamabhisambhavati / za0 10 / 4 / 33 35 Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 631 ) svAhAkAraH ] dvijo 'dhIte svAdhyAyaM zaktito 'nvaham // ) / za0 11 / 5 / 7 / 4 // svAdhyAyaH sa ya evaM vidvAnanuzAsanAni vidyA vAkavAkyamitihAsapurANaM gAthA nArAzaMsI rityaharahaH svAdhyAyamadhIte madhvAhutibhireva taddevAMstarpayati / za0 11 : 5 / 6 // 8 // eva deva tadabrAhmaNo bhavati yadahnaH svAdhyAyaM nAdhIte tasmAtsvAdhyAyo 'dhyetavyastasmAdapyRcaM vA yajurvA sAma vA gAthAM vA kuMtryAM vAbhivyAhared vratasyAvyavacchedAya / za0 11 / 5 / 7 / 10 // ( 'brahmayajJa 'zabdamapi pazyata ) e (yo 'yaM dakSiNe 'kSanpuruSAM mRtyunAmA saH ) u eva prANaH / eSa hImAH sarvAH prajAH praNayati tasyaite prANAH svAH sa yadA svapityathainamete prANAH svA apiyanti tasmAtsvApyayaH svApyayo ha vai tathaM svapna ityAcakSate paro'kSam / za0 10 | 5 | 2 : 14 // 33 svApyayaH "" svArAjyam athainaM ( indraM ) pratIcyAM dizyAdityA devAH * abhyaSiJcan . svArAjyAya / ai0 8 / 14 // tasmAdetasyAM pratIcyAM dizi ye ke ca nIcyAnAM rAjAno ye SpAcyAnAM svArAjyAyaiva te 'bhiSicyante svarADityenAnabhiSiktAnAcakSate / ai0 8 / 14 // yazaso vA eSa vanaspatirajAyata yatlakSaH svArAjyaM va ha vA etadvairAjyaM ca vanaspatInAm / ai0 7 / 32 // " "" ... svAvazyam athainaM (indra) UrdhvAyAM dizi marutazcAGgirasazca devAH . abhyaSiJcan pArameSThayAya mAhArAjyAyAss dhipatyAya svAvazyAyA''tiSThAya / ai0 8 / 14 // svAziraH prANA vai svAziraH / tAM0 14 / 11 / 6 // ****** ****** svAzirAmarka : (sAma vizeSaH) anaM vA arko 'nnAdyasyAvarudhyai prANA vai svAziraH prANAnAmavarudhyai / tAM0 14 / 11 / 6 // svAhAkAraH sa prajApatirvidAMcakAra vo vai mA mahimAheti sa svAhe svA juhotasmAdu svAhetyeva hUyate / za0 112 / 4 6 // Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sviSTakRt ( 632 ) svAhAkAraH hemanto vA RtUnA svAhAkAro hemanto hImAH prajAH svaM vazamupanayate / sh01|5|4|5|| svAhA vai satyasambhUtA brahmaNo duhitA brahmaprakRtA lA. tavyasagotrAtrINyakSarANyekaM padaM trayo varNAH zuklaH pannaH suvarNa iti / ss04|7|| ___ svAhAvai satyasambhUtA brahmaNA prakRtA lAmagAyanasagotrA dve akSare ekaM padaM trayazca varNAH zukla: padmaH suvarNa iti| go0 pU0 3 / 16 // eSa vai svAhAkAro ya eSa (sUryaH) tapati / za0 14 / anna hi svAhAkAraH / sh06|6|3|17 // annaM vai svaahaakaarH| sh09|1|1 / 13 // tasyai (vAce ) dvau stanau devA upajIvanti svAhAkAraM ca vaSaTkAraM ca / za0 14 / 8 / 9 / 1 // anirukto vai svAhAkAraH / sh02|2|1|3|| ahutamivaitAdasvAhAkRtam / sh04|5 / 2 / 17 // yajJo vai svaahaakaarH| sh03|1| 3 / 27 // anto vai yajJasya svAhAkAraH / sh01|5|3| 13 // , anto vai svAhAkAraH / ai05 / 20 // svAhAkRtayaH prANA vai svAhAkRtayaH / kau010|5|| , pratiSThA vai svaahaakRtyH| ai0 2 // 4 // svAhAkRtimAn svAhAkRtimantaM yajati hemantameva hemante vA idaM sarva svAhAkRtam / kau0 3 / 4 // sviSTakRt (agniH) tadebhyaH (devebhyo 'gniH) khiSTamakarottasmAt ( agnaye) khiSTakRta' iti (kriyte)| za011 7.3 // 6 // agnirhi viSTakRt / za0 1 / / / 3 / 23 // agnivai sviSTakRt / kau0 10 // 5 // rudraHsviSTakRt / za0 13 / 3 / 4 / 3 // rudro vai sviSTakRt / kau0 3 / 4,6 // .. rudriyaH (=rudradevatyaH) sviSTakRt (yAgaH) / za017 3 / 21 // . Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 633 ) sviSTakRt kSatraM vai sviSTakRt / za0 12 / 8 / 3 / 19 / / " 19 39 ,, " " " 99 9 "" sviSTam yadvai yazasyAnyUnAtiriktaM tatsviSTam / za0 11 / 2 / 3 / 9 // svedaH tadyadabravInmahadvai yajJaM suvedamavidAmaha iti tasmAtsuvedI 'bhavantaM vA etaM suvedaM santaM sveda ityAcakSate / go0 pU0 11 // (ha) haMsaH zuciSad (R0 4 / 40 / 5 ) eSa ( AdityaH ) va haMsaH zuci. Sad | ai0 4 | 20 // 1 tapaH sviSTakRt / za0 11 / 2 / 7 1 18 // ayamevAvAG prANaH sviSTakRt / za0 11 / 1 / 6 / 30 // tRtIyasavanaM vai sviSTakRt / za0 1 / 7 / 3 / 16 // vAstu sviSTakRt / za0 1 / 7 / 3 / 18 // ( yaju0 12 / 14 ) asau vA' Adityo haMsaH zuAMcaSat / za0 6 / 7 / 3 / 11 // hantakAraH hantakAraM manuSyAH ( upajIvanti ) / za0 14 | 8 | 6 | 1 // hanteti candramA omityAdityaH / jai0 u0 3 / 6 / 2 // 99 hama ( he 'zva tvaM ) hayo 'si / tAM0 1 / 7 / 1 // yo bhUtvA devAnavat / za0 10 / 6 / 4 / 1 // 39 haraH ( yaju0 13 | 41 ) ( = arciH ) parivRgdhi haralA mAmimasthA iti paryenaM vRGgdhyarciSA mainaM hi sIrityetat / 30 7 / 5 / 2 / 17 // vIrya vai hara indro 'surANArthaM sapatnAnAM samavRGka / sh04| hariH ] vAstu vA' etadyajJasya yatsviSTakRt / za0 1 / 7 / 3 / 17 // pratiSThA vai sviSTakRt / ai0 2 / 10 // kau0 3 // 8 // eSA (uttarA= udIcI) hi dik sviSTakRtaH / za0 2 / 3 / 1 / 23 // 15 5 / 3 / 4 // hariH prANo vai hariH sa hi harati / kau0 17 / 1 // ( = pApahartA ( mRtyuH ) iti sAyaNabhASye tai0 3 | 10 | 8 | 1 // ] (yaju0 38 / 21 ) eSa vai vRSA harirya eSa (AdityaH ) tapahi / za0 14 / 3 / 1 / 26 // Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [haSirdhAnam ( 634 ) hariH (R06 / 47 / 18) yuktA hyasya (indrasya ) harayazzatAda zeti sahasraM haita Adityasya rshmyH| te 'sya yuktAstairidaM sarva harati / tadyadetairidaM sarvaM harati / tasmAdharayaH ( rshmyH)| jai0 u01|44|5|| harikezAH (yaju. 15 / 15) yaddharikeza ityAha haririvaM pagniH / sh08|6|1| 16 / / . hariNaH ( yaju0 23 / 30) rASTra, hariNaH / za0 13 / 2 / 9 / 8 // hariNI ( sUcI ) U; hariNyaH ( sUcyaH ) / tai03| 9 / 6 // 5 // za0 13 / 2 / 10 / 3 // , hariNI ( =suvarNamayI) dyauH| go0 u0 2 / 7 // ,, asau (dyauH) hariNI / tai01|8|9|1|| , divo / rUpaM ) hariNyaH (suucyH)|03|6|6|5|| , hariNIva hi dyauH| sh014|1|3|26 / , viha vai hariNI / tai0 3 / 9 / 7 / 2 // haritaH dizo vai haritaH / sh02|5|1|5|| harizriyaH pazavo vai harizriyaH / tAM0 15 / 3 / 10 // haridhInidhanam ( sAm ) pazUnAmavaruSya, zriyazca harazvopaiti tussttuvaanH| taaN015| 3 / 10 // harI (indrasya ) RksAme vaiH harI / sh04|4|3|6|| " RksAme kA indrasya harI / ai02|| 24 // tai01|6|3|9|| , pUrvapakSAparapakSau vA indrasya harI tAbhyAcha hI sarva harati / ss01|1|| , hordhAnAH / sh04|2|5 / 22 // harI vipakSasI ( yaju0 23 / 6.) ime ("dyAvApRthivyo" iti sAyaNaH) . vai harI vipksssaa| tai03|9|4|2|| havi aktahi haviH / za0 2 / 6 / 2 / 6 // , havI7Si ha vA AtmA yajJasya / 1 / 6 / 3 / 36 // , jIvaM vai devAnA haviramRtamamRtAnAm / sh01|2|1 / 20 // ., mAsA havI7Si / za0 11 / 2 / 7 / 3 // havirdhAnam atha yadasminsomo bhavati havirve devAnA somastasmA. virthAnaM maam| za0 3 / 5 / 3 / 2 // , vaiSNava hi havirdhAnam / 10 / / 15 // Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 635 ) [ vidhyaH virbhAvam etadvai devAnAM niSkevalyaM yaddhavirdhAnam / za0 3 / 6 / 6 / 23 // zira evAsya ( yazasya ) havirdhAnam / za0 3 / 5 / 3 / 2 // ziro vA etadyajJasya yaddhavirdhAne / kau0 118 // tasya (puruSasya ) zira eva havidhIne / kau0 17 // 7 // 1 vidhanam / tai0 2 / 1 / 5 / 1 // 11 39 " dhAmApRthivI vai devAnAM havidhIne AstAm / ai0 1 / 29 // vAk ca vai manazca havirdhane / kau0 9 / 3 // ayaM vai loko dakSiNa havidhAnam / kau0 9 // 4 // 39 haviryajJaH akRtsnaiva vA eSA devayajyA yaddhaviryazaH / kau0 10 / 6 // akRtsnA vA eSA devayajyA yaddhaviryazaH / go0 u0 2 / 17 // agnyAdheyamagnihotraM paurNamAsyamAvAsye / naveSTizvAturmA syAni pazubandho 'tra saptama ityete iviryajJAH / go0 pU0 99 39 93 93 5 / 23 // catvAro hyete iviryazasvartvijaH / brahmA hotA'dhvaryuranIt / tai0 3 / 3 / 8 / 7-8 // athaiSAjyAhutiryaddhaSiryazaH / za0 1 / 7 / 2 / 10 // 39 afadot] devA imaM lokamabhyajayan / tAM0 17 / 13 / 18 // haviSkRt vAgvai haviSkRt / za0 1 / 1 / 4 / 11 // haviSpaktiH dhAnAH karaMbhaH parivApaH puroDAzaH payasyetyeSa vai yazo haviSpaMktiH / ai0 2 | 24 // tAni vai paJca havIMSi bhavanti dadhi dhAnAH sakaSaH puroDAzaH payasyeti / kau0 13 / 2 // 1 atha vai haviSpaGktiH prANa eva / kau0 13 / 2 // pazavo vai haviSpaGktiH / kau0 13 / 2 // . viSpAtrANi ardhamAsA haviSyAtrANi / za0 11 / 2 / 7 / 4 // iviSprantaH (590 3 / 27 / 1) pazavo vai haviSmantaH / za 0 1 / 4 1 / 9 // " "" 39 3: arddhamAsA haviSmantaH / go0 pU0 5 | 23 // 1 "" haviSyaH yo va UrmiviSya iti yo UrmiyaMziya istadA / za / 9 / 3 / 25 // 4 Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hAviSkRtam / 636 ) hamyavAtiH (R0 6 / 16 / 10) yajamAno vai havyavAtiH / za0 1 / 4 / 1 / 24 // havyavAda vAyurve tUrNihavyavAsAyurdevebhyo havyaM vahati / ai02 / 34 // , eSa hi hvyvaaddydgniH| sh01|4|1| 39 // havyavAhanaH eSa hi havyavAhano yadagniH / sh01|4|1| 39 // rastaH hasto vitastiH / za0 10 12 / 2 / 8 // hastaH (nakSatram ) devasya saviturhastaH / tai0 1 / 5 / 1 / 3 // " dAtAramadha savitA videyayo no hastAya prasuvAti yakSam ! tai03|1|1|6|| , hasta evAsya (nakSatriyasya prajApateH) hastaH / tai0 1 / 5 / 2 // 2 // stI (devA mAdityAH ) taM (mArtaNDaM) vicakraryathAyaM puruSo vika tastasya yAni mAsAni saMkRtya saMnyAsustato hastI samabhaMvattasmAdAhuna hastinaM pratigRDIyAtpuruSAjAno hi hastIti / sh03|1|3|4|| hAyanAH (= saMvatsarapakkA vrIhayaH) atiSThA vA' patA oSadhayo ydyaaynaaH| sh05|3|3|6 // hArAyaNam ( sAma) indrastajaskAmo haraskAmastapo'tapyata sa eta. ddhArAyaNamapazyattena tejo haro 'vArundha tejakhI harakhI bhavati hArAyaNena tuSTuvAnaH / tAM0 14 / 9 / 34 // haripojanaH (prahaH) chandAsi vai hAriyojanaH / za0 4 / 4 / 3 / 2 // hArivarNam (sAma ) harivo vA etatpazukAmaH sAmapahAram sahastraM pazUnasRjata yadetatsAma bhavati pazUnAM puSTai (1 puSTya ) / taaN08|9|4|| aGgirasaH svarga lokaM yato rakSAsyanvasacanta tAnye. tena harivoM 'pAhanta yadetatsAma bhavati rakSasAmapahatyai ! taaN08|9|5|| , apa zuca hate hArivarNasya nidhanena, zriyazca haracopaiti tuSTuvAnaH / tAM0 12 / 6 / 10 // hAviSkRtam (sAma ) dvAviSkRtaM bhavati pratiSThAyai / tAM0.15 / 5 / 17 // Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 637 ) [hiGkAraH hAviSmatam ( sAma ) haviSmAzca vai haviSkRzvAGgirasAvAstAM dvitIye. 'hani haviSmAnarAdhanonavame'hani haviSkRt / tAM011 / 10 // 9 // bihAra: hikAreNa vajeNA'smAlokAdasurAnanudata / jai0 u0 2 / 8 / 3 // vajo vai hingkaarH| kau03|2|| 11 // 1 // , zuklameva hingkaarH| jai0 u01| 34 / 1 // vAyureva hiGkAraH / jai0 u01 / 36 / 9 // 1 // 58 // 9 // sa (prajApatiH ) purovAtameva hikAramakarot / jai0 u01| , prANo vai hiGkAraH / sh04|2|2|| 11 // prANo hi vai hikArastasmAdapigRhyanAlike na hikA zaknoti / sh01|4|1|2|| , prajApati hingkaarH| taaN06|8|5|| tebhyaH (pazubhyaH prajApatiH) hikAram yacchat / jai0 u0 1 / 11 / 5 // lomaiva hikAraH / jai0 u0 1 36 / 6 // sa (prajApatiH) mana eva hiGkAramakarot / jai0 u01| 13 // candramA eva hiGkAraH / jai0 u01 // 33 // 5 // candramA vai hikAraH / jai0 u0 1 // 3 // 4 // tasya sAna iyameva prAcI digghiGkAraH / jai0 u01|| 31 // 2 // yavanuditaH ( AdityaH) sa hingkaarH| jai. u01 / 12 / 4 // razmaya eva hikAraH / jai0 u01 / 33 / / / ahorAtrANi hingkaarH|03|1|| sa (prajApatiH) vasantameva hiGkAramakarot / jai0 u01|| 12 // 7 // , vasanto hingkaarH| ss03|1|| ., vRSA hikAraH / go0 puu03|23 // , sa (prajApatiH) yajUMSyeva hiGkAramakarot / jai0 u01| Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hiraNyam ( 638 ) hikaraH tasya (ekaviMzasAnaH ) ayyeva vidyA hingkaarH| OM u. 1 / 19| 2 // , eSa cai sAnA raso yaddhiGkAraH / tAM06 / 8 / 7 // hikRtya gAyati tatra hi sarva kRtsna sAma bhavati / za0 9 / 1 / 2 / 34 // , tadetadyajJasyAgre geyaM yddhingkaarH| go0 u. 3 / 9 // , na vA' ahiMkRtya sAma gIyate / sh01|4|1|1|| ,, hiGkAro vai gAyatrasya pratihAraH / taaN07|1|4|| ,, zrIrvai sAno hiGkAraH / jai0 u01|4|6|| ., zrIrvA eSA prjaaptissaamroyddhikaarH| jai0 u03|12||3|| , eSa vai stomasya yogo yaddhiGkAraH / tAM0 6 / 8 // 6 // ,, yena vai zreSThastena vasiSThaH (hiGkAraH) / go0 u03|1|| hitam prANo vai hitaM prANo hi sarvebhyo bhUtebhyo hitaH / za0 6 / 1 / 2 / 14 // himasya jarAyu (yaju0 17 / 5) yadvai zItasya prazItaM taddhimasya jraayu| sh09|1|2|26 // himAH ( yaju. 2 / 27 ) zata himA iti zataM varSANi jIvyAsa. mityevaitadAha / za0 1 / 9 / 3 / 16 // hiraH hiro (hira"mekhalA' iti sAyaNa.) vai rAsnA (="razanA" iti sAyaNaH) / za0 1 / 3 / 1 / 15 // hiraNyakazipu divo ( rUpaM ) hiraNyakazipu / tai03 / 9 / 20 / 2 // hiraNyagarbhaH prajApatiH hiraNyagarmaH / za0 6 / 2 / 2 / 5 // hiraNya pANiH tasmAt (savitA) hiraNyapANiriti stutaH / kau0 6 / 13 // go0 u01||2|| hiraNyam tadyadasya (prajApateH) etasyA ramyAyAM tanvAM devA ara* manta tasmAddhiramya hiraNya ha vai taddhiraNyAmityAca kSate paro'kSam / sh07|4|1 / 16 // ,, (artha05 / 28 / 6-tredhA jAtaM janmanedaM hiraNyamagnirakaM priyatamaM babhUva somasyaikaM hiMsitasya parApatat / aprAmekaM vedhasAM reta Ahustat te hiraNyaM trivRdastvAyuSe // ) Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 639 ) hiraNyam hiraNyam agniha vA apo'bhidadhyau mithunyAbhiH syAmiti tAH samba bhUva tAsuraMtaHprAliJcattaddhiraNyamabhavattasmAdetadAgnasaMkAzamamehi retastasmAdapsu vindantyapsu hi praasinyct| za0 2 / 1 / 15 // ( agnerapatyametadvai suvarNamiti dhAraNA-mahAbhArate, anu0 parvaNi a0 85 / 147 // a086 api draSTavyaH) . AgneyaM vai hiraNyam / tai0 5 / 2 / 5 / 2 // ,, tasya ( agneH ) retaH parApatat / taddhiraNyamabhavat / tai0 1 / 1 / 3 / 8 // agne reto hiraNyam / za0 2 / 2 / 3 / 28 // ,, agnarvA' etadreto yaddhiraNyaM nASTrANA rakSasAmapahatyai / za0 14 / 1 / 3 / 19 // samAnajanma vai payazca hiraNyazcobhaya hyagniretalam / za0 3 / 3 / 4 / 8 // ,, azvasya vA Alabdhasya reta udakAmat / tatsuvarNa hira Nyamabhavat / tai03 : 8 / 2 / 4 // za0 13 / 1 / 1 / 3 // " reto hiraNyam / te0 3 / 8 / 2 / 4 // ,, (prajApatiH ) ayaso hiraNyaM ( asRjata ) tasmAdayo bahu. dhmAta hiraNyasaMkAzamivaiva bhavati / za0 6 / 1 / 3 // 5 // , kSatrasyaitadrUpaM yaddhiraNyam / za0 13 / 2 / 2 / 17 // ,, Ayu hi hiraNyam / sh04|3|4 / 24 // , ( AyuSyaM varcasya rAyaspoSamaudbhidam / idaOM hiraNyaM varcasvajjaitrAyAvizatAdu mAm / yaju0 34 / 50 / / nainaM ra. kSAMsi na pizAcAH sahante devAnAmojaH prathamajaM hotat / yo bibharti dAkSAyaNaM hiraNyaM sa jIveSu kRNute dIrghamAyuH // 2 // apAM tejo jyotirojo balaM ca vanaspatInAmuta vI. ryANi / indra ivendriyANyadhi dhArayAmo asmin tad dakSa mANo bibhraddhiraNyam // 3 // atharva0 1 / 35 / 2, 3 // ) ., AyurvaM hiraNyam / te01|8|9|1|| / yahiraNyaM dadAti Ayustena varSIyA kurutegI0 u03|19|| Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hiraNyam ( 640 ) hiraNyam amRtamAyurhiraNyam / za0 3 / 8 / 2 / 27 // 4 / 5 / 2 za 10 // 4 / 6 / 1 / 6 // amRta hiraNyam / tai0 1 / 7 / 6 / 3 // 1 / 7 / 8 / 1 // " za0 10 | 4 | 1 | 6 || tAM0 9 / 9 / 4 // , ( yaju0 18 / 52 // ) amRtaM vai hiraNyam / za09 / 4 / 4 / 5 // tai01 / 3 / 7 / 7 // prANo vai hiraNyam / za0 7 / 5 / 2 / 8 // "" " " 19 " "" >" " " "3 candraM hyetazcandreNa krINAti yatsomaM hiraNyena ( candraH =somaH, candraM = hiraNyam ) / za0 3 | 3 | 3|6 // " zukraM hiraNyam / tai0 1 | 7 | 6 | 3 // zukra hotacchukreNa krINAti yatsoma hiraNyena / za0 3 / 3 / 3 / 6 // *9 " " 99 93 " somasya vA abhiSUyamANasya priyA tanUrudakrAmat tatsuvarNaM hiraNyamabhavat / tai0 1 / 4 / 7 / 4-5 // " varuNasya vA abhiSicyamAnasyApa indriyaM vIrya nirannan / tatsuvarNa hiraNyamabhavat / tai0 8 11 / 9 / 1 // varSo vai hiraNyam / tai0 1 / 8 / 9 / 1 // 1 baccoM vA etadyaddhiraNyam / za0 3 / 2 / 4 / 9 // tejo hiraNyam / tai0 3 | 11 | 5 | 12 // tejo vai hiraNyam / tai 0 1 / 8 / 9 / 1 // candraM hiraNyam / tai0 1 / 7 / 6 / 3 // jyotirvai zukraM hiraNyam / ai0 7 / 12 // jyotirhiraNyam | go0 pU0 2 / 21 // I jyotirhi rhiraNyam / za0 4 / 3 / 1 / 21 // jyotirvai hiraNyam / tAM0 6 | 6 | 10 || 18 | 7 | 8 // tai0 1 / 4 / 4 / 1 // za0 6 / 7 / 1 / 2 / 7 / 4 / 1 / 15 // go0 u05 // 8 // yazo vai hiraNyam // e0 7 / 18 // satyaM vai hiraNyam / go0 u0 3 / 17 // 1 devAnAM vA etadrUpaM yaddhiraNyam / za0 12 / 8 / 1 / 15 // Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1 ) [hadayam hiraNyam pavitraM vai hiraNyam / te 01 / 7 / 2 / 6 // . , tasmAdhiraNyaM kaniSThaM dhanAnAm / tai0 3 / 11 / 8 / 7 // hutAdaH (devAH ) etA vai prajA hutAdo yad brAhmaNAH / ai07| 19 // , ete vai devA ahutAdo yad brAhmaNAH / go0 u0 1 // 6 // hum bag hum bagiti zrIkAmasya / bagiti ha zriyampaNAyanti / jai0 u0 3 / 13 / 3 // humyo dumbo iti pazukAmasya / bo iti ra pazavo vAzyante / jai0 u0 3 / 13 / 2 // humbhA humbhA iti brahmavarcasakAmasya / bhAtIva hi brahmavarcasam / jai0 u03 / 13 / 1 // hRdayam tadetat tryakSara hRdayamiti ha ityekamakSaramabhiharantyasamai svAzcAnye va ya evaM veda ityekamakSaraM dadantyasmai svAzcAnye ca ya evaM veda yamityekamakSarameti svarga lokaM ya evaM veda / sh014|8|4|1|| , tasmAdidaM guheva hRdayam / za0 11 / 2 / 6 / 5 // " mULa hRdaye (shritH)|03|10| 8 // 9 // , AtmA vai mano hRdayam ! sh03|8|3|8|| , kasminnu manaH pratiSThitaM bhavatIti hRdaya' iti / za0 14 / 6 / 9 / 25 // ,, manodaye (dhitam ) / tai03|10|8|6 // , retodaye (zritam) / tai0 3 / 10 / 8 / 7 // , bhodaye (shritm)| tai03|10|8|6|| vAgvRdaye (shritaa)|03|10| 8 // 4 // , zarIraM hRdaye (bhitam ) / tai03|10| 8 / 7 // , hitA nAma nADyo dvAsaptatiHsahasrANi hRdayAtpurItatamabhipra. tiSThante tAbhiH pratyavalupya purItati zete / za0 14 / 5 / 1 / 21 // , eSa prajApatiryaddhRdayam / sh014|8|4|1|| , hRdayaM vai samrAT ! paramaM brahma / za014 / 6 / 10 / 28 // ,, putro hiradayam / tai0 2 / 2 / 7 / 4 // , aso vA' Adityo hadayam / sh09|1|3|40|| Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hemantaH ( 642 ) sdayam prANo vai hRdayamato hyayamUrdhvaH prANaH saMcarati / za0 3 / 8 ! ,, hRtsu hyayaM kraturmano javaH praviSTaH / za0 3 / 3 / 4 / 7 // ,, parimaNDala hRdayam / sh09|1|2|40 // , nikale nikale hi hRdayaM, dakSiNe nikale to hi hRdayaM ne. dIyaH / sh06|1| 2 / 40 // " zlakSNa hRdayam / sh09|1|2|40|| ,, hRdayaM vai stomabhAgAH / / 08 / 6 / 2 / 15 // , hRdaya stomabhAgAH / sh08|5|4|3|| hek upahUtathe hegiti taccharIramupahvayate / za0 1 / 8 / 1 / 23 // itiH (=agnerAyudham ) yayA te sRSTasyAgneH / hetimazamayatprajApatiH ....... ( hetiH jvAlA-amarakoze, nAnArthavarge, zlo0 70 ) / tai01|2|1|6|| ., (= rudrasya Ayudham ) rudrasya hetiM dadhAti / za0 12 / 7 / 3 / 20 // hemantaH (RtuH ) etau (sahazca sahasyazca) eva haimantikau (mAsau) sa yaddhemanta imAH prajAH sahaseva svaM vazamupanayate teno haito sahazca sahasyazca / sh04|3|1 / 18 // tasya (parjanyasya) senajizva suSeNazca senAnIgrAmaNyAviti haimantikau tAvRtU / sh08|6|1|20|| hemanto hotA tasmAddhemanvaSadkRtAH pazavaH sIdanti / za0 11 / 2 / 7 / 32 // hemanto hImAH prajAH svaM vshmupnyte| sh01|5|4| 5 // __ SaDbhiraindrAvaiSNavaiH ( pazubhiH / hemante ( yajate / / sh013| 3 / 4 / 28 // " hemanto madhyam (saMvatsarasya ) / tai03|11 / 10 / 4 // tasya (saMvatsarasya) vasanta eva dvAra hemanto dvAraM taM . vA etathe saMvatsara svarga lokaM prapadyate / sh01|6| 1 / 19 // Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 643 ) hotA] hemantaH yad vRSTvodgRhNAti taddhemantasya ( rUpam ) / 202 / 2 / 3 / 8 // hemanto nidhanam / ss03|1|| (prajApatiH) hemantaM nidhanaM ( akarot ) / jai0 u01| 12 / 7 // anta RtUnA, hemantaH / za0 1 1 5 / 3 / 13 // hemanto vA' RtUnA svAhAkAro hemanto hImAH prajAH svaM vazamupanayate / sh01|5|4|5|| , svAhAkRtimantaM yajati hemanta meva. hemanta vA idaM sarva svAhAkRtam / kau0 2 / 4 // hotA yadvA sa tatra yathAbhAjanaM devatA amumAvadAmumAvatyAvAhayati tadeva hotujhetRtvam / ai0 1 // 2 // madhyaM vA etadyakSasya yaddhotA / te0 3 / 3 / 8 10 // , AtmA vai hotaa| ai06|8|| kau0 21 / 8 // go0 u05||14|| , AtmA vai yajJasya hotA / kau09|6|| Agneyo hotA / tAM0 18 / 9 / 6 // Agneyo cai hotA / tai01|7|6|1||3|9|5|2|| za0 13 / 2 / 6 / 6 // , (R0 6 / 16 / 10 // yaju0 11 / 35 // ) agni hotaa| sh01|4|1|24||6|4|2|6|| go0 puu02||24|| anirvaM devAnAM hotaa| ai0 1128 // , tasyAgrihotAsIt / go0 pU0 1 // 13 // agni hotA 'dhidaivaM vAgadhyAtmam / za0 12 // 1 / 1 / 4 // go0 puu04|4|| vAgghotA / 201 / 5 / 1 / 21 // go0 u05|4|| , vAgeva hotA ! go0 pU0 2 // 10 // go0 u.318|| , vAgvai hotA ( yaju0 13 / 7) / kau0 13 // 9 // 17 // 7 // , vAgyajJasya hotA / ai02|5, 28 // , vAgvai yakSasya hotA / za0 12 // 8 // 2 // 23 // 14 // 6 // 11 // " vAgyotA SaDhotRRNAm / tai0 3 / 12 // 5 // 2 // Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hotrAzaMsinaH ( 644 ) hotA manI hotaa|02|1|5|9|| , prANo vai hotaa| ai06| 8, 14 // go0 u05|14 // , asau vai hotA yo 'sau (sUryaH) tapati / go0 u06|3 // ,, puruSo vAva hotA / go0 u06 / 6 // , kSatraM vai hotA / ai06 / 21 // go0 u06|3|| , saMvatsaro vAva hotA / go0 u0 6 / 6 // , saMvatsaro vai hotA / kau0 29 / 8 // , hemanto hotA tasmAddhemanvaSatAH pazavaH sIdanti / za. 11 / 2 / 7 / 32 // ,, hotaiva bhargaH / go0 pU0 5 / 15 // , hotA hi saahsraaH| sh04|| 8 / 12 // , prAcI digdhotuH / za0 13 5 / 4 / 24 // , uttarata AyAtano (? Ayatano )vai hotA / te0 3 / 9 / 5:2 // hotA vediSad (R0| 40 / 5) eSa ( sUryaH) vai hotA vediSad / ai04| 20 // (yaju012 / 14) agniva hotA vediSat / / 06 / 7 / hotRcamasaH AtmA hotacamasaH / ai0 2 / 30 // hotRpadanam ( yaju0 / / 35) kRSNAjina hotRSadanam / sh06| 4 / 2 / 7 // hotrakAH aGgAni hotrakAH / ai06|| 8 // go0 u05|14 // hotrAH Rtavo vAva hotrAH / go0 u0 6 // 6 // ,, razmayo vAva hotraaH| go0 u06|6|| ,, anAni vAva hotrAH / go0 u06|6|| hotrAzaMsinaH (RvijaH ) aGgAni hotraashNsinH| kau017|| 7 // 26 / 8 // go0 u05|4|| , vizo hotrAzaMsinaH / ai06|21 // go0 u06|3|| " to hotrAzaMsinaH / kau0 29 // 8 // Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMzuH ( grahaH ) prANa evA dAbhyaH ( grahaH ) / za0 11 / 5 / 9 / 2 // mano ha vA' aMzuH ( grahaH ) / za0 11 / 5 / 9 / 2 // prajApatirvA eSa yadaMzuH / za0 4 / 6 / 1 / 1 // azuvai nAma grahaH sa prajApatiH / za0 4 prajApativais eSa yadazuH so 'dhya Atmaiva / za0 4 / 6 / 1 / 1 // / 1 / 112 // - yajamAnasya ) eSa prajApatirha vA eSa yadazuH / so 'sya ( yajamAnasya ) eSa Atmaiva / za0 19 / 5 / 9 / 1 // admAviSNU agnAviSNU iti vasodhIrAyAH / rUpa ) / tai0 3 / 11 / "" " 31 79 ** 9 // 9 // agniH tejo vA agniH / tai0 3 | 3 | 4 | 3 // tato 'smin (agnau ) etadvarca Asa / za0 4 | 5 | 4 | 3 // ani prathamA vizvajyotiH ( iSTakA ) | za0 7 / 4 / 2 / 25 // agnirvai bhargaH / za0 12 / 3 / 4 / 8 // jai0 u0 4 / 28 / 2 // agnireva bhargaH / go0 pU0 5 / 15 // 1 33 " " ,, anirvai dharmaH / za0 11 / 6 / 2 / 2 // agnirvA Rtam / tai0 2 / 1 / 11 / 1 // 1 ayaM SA' agnirRtamasAvAdityaH satyaM yadivAsAvRtamayaM ( agniH ) satyamubhayamvetadayamagniH / za0 6 / 4 / 4 / 10 // agnirvai draSTA / go0 u0 2 / 19 // agnivI upadraSTA / go0 u04 / 9 // tai0 3 / 7 / 5 / 4 // agnirhi sviSTakRt / za0 1 | 5 | 3 | 23 || agnirvai sviSTakRt / kau0 10 / 5 // yacchadha 'gnistena / kau0 6 13 // 94 " rudro 'gniH / tAM0 12 / 4 / 24 // ,, 35 " 33 "1 pariziSTam ( a ) zurudAno 'dAbhyazcakSurevAzuH zrotrama - " 99 Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [agniH agniH ( tvamagne rudraH... | R02|1|6||) " agniveM rudrH| sh05|3|1 / 10 // 6 / 1 / 3 / 10 / / , eSa rudraH / yadagniH / tai01|1|5|8-9 // 1 / 1 / 6 / 6 // 1 / 1 / 8 / 4 // 1 / 4 / 3 / 6 // // atha yatratatprathama samiddho bhavati / dhUpyata' eva tarhi haiSa ( agniH ) bhavati rudraH / jJA0 2 / 3 / 2 / 9 // zivaH ziva ( yaju0 12 / 17 ) iMti zamayatyevainaM ( agnim ) etadahi lAyai tatho haiSa ( agniH) imAllokAJchAnto na hinasti / za06 / 7 / 3 / 15 // , saMvatsara evAgniH / za0 1014:5 / 2 // , saMvatsaro 'gniH / 206:3 / 1 / 25 // 6 / 3 / 2 / 10 // 6 / 6 / 1 / 14 // tAM0 10 / 12 / 7 // , prajApatireSo 'gniH / za0 6 / 5 / 3 / 7 // 6 / 8 / 14 // , prajApatiragniH / sh06|2|1| 23, 30 // 6 / 5 / 3 / 6 // 7 / 2 / 2 / 17 // ,, agni devatAnAM mukhaM prajanayitA sa prajApatiH / sh02|5| 18 // agniH prajananam / go0 pU0 2 / 15 // , agnirhi devAnAM pAnIvataH (grhH)| kau0 28 / 3 // ,, vizvakarmAyamagniH / sh09|2|2 2 // 9 / 5 / 1 / 42 // , agnivaidhAtA / tai0 3 / 3 / 10 / 2 // , ( agne ! ) tvaM pUSA vidhataH pAsi nu tmnaa| tai0 3 / 11 / 2 // 1 // ,, atha yatratatpratitarAmiva tirazcIvArciH saMzAmyato bhavati tarhi haiSa ( agniH ) bhavati mitrH| za0 2 / 3 / 2 / 12 // . ,, taM yad ghorasaMsparza santaM ( agniM ) mitrakRtyevopAsate tadasya (agneH) maitraM rUpam / ai03|4|| , yo vai varuNaH so 'gniH / sh05|2|4|13|| ,, yo vA agniH sa varuNastadapyetaSiNoktaM tvamavaruNojAyase __ yaditi / ai06|| 26 // Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 647 ) agniH ] * agniH atha yatratatpradIptataro bhavati / tarhi haiSa ( agniH ) bhavati varuNaH / sh02|3|2|10|| ,, yadagni?rasaMsparzastadasya vAruNaM rUpam / ai03|4|| , atha ( agniH) yaduzca hRSyati ni ca hRSyati tadasya maitrAva ruNaM rUpam / ai0 3 / 4 // ,, agnireva savitA / go0 pU0 1 // 33 // jai0 u04|27||1|| ,, sa eSo ( agniH ) 'tra vasuH / za0 9 / 3 / 2 / 1 // .. agnivai vasuvaniH / za0 1 / 8 / 2 / 16 // ., agnirvAva yamaH / go0 u04|8|| agnirvai yamaH / yaju. 12 / 63 ) iyaM ( pRthivI) yamyAbhyA hIdacha sarva yatam / za0 7 / 2 / 1 / 10 // ,, agnirvai mRtyuH / sh014|6|2|10|| kau0 1313 // " yo 'gnimRtyussaH / jai0 u02|| 13 // 2 // ,, agni nabhasaspatiH / go0 u04|9|| , agni vnsptiH| kau0 10 // 6 // , aGgirasAM vA eko 'gniH / ai06 / 34 // agnirvai bharataH sa vai devebhyo havyaM bharati / kau0 3 / 2 // , eSa ( AgnaH ) hi devebhyo havyaM bharati tasmAdbharato 'gniri tyAhuH / sh01|4|2|2|| 1 // 5 / 1 / 8 // ,, eSa (agniH ) u vA imAH prajAH prANo bhUtvA vibharti tasmAdve. vAha bhArateti / sh01|4|212|| Agneyo brAhmaNaH / tAM 15 / 4 / 8 / / Agneyo vai brAhmaNaH / tai0 2 / 7 / 3 / 1 // ,, brahma hyagnistasmAdAha brAhmaNeti / sh01|4|2|2|| " ayamagnibrahma ( yju017|14)| sh06|2|1| 15 // agniru vai brahma / za0 8 / 5 / 1 / 12 // , brahma hyagniH / sh01|5|1| 11 // , atha yatadArAzcAkAzyanta' iva / tarhi haiSa (agniH bhavati brahma / sh02|3|2|13|| , agnirvai brahmA / ss01|1|| " ani parikSit / ai06|| 32 // go0 u06 / 12 / Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 648 ) agniH [ agniH praH yadAha zyeno 'sIti somaM vA etadAhaiSa ha vA agnirbhUtvA Ssmiloke saMzyAyati tasmAcchayenastacchayenasya zyenatvam / go0 pU0 5 / 12 // satpatizcekitAnaH naH (yaju0 15 151 ) ityayamagniH satAM patizcetayamAna ityetat / za0 8 | 6 | 3 | 20 // atho'gnirvai sukSitiragniyaiva smi~lloke sarvANi bhUtAni kSiyati / za0 14 / 1 / 2 / 24 // ayamagniH svarvid (yaju0 17 / 12 ) / za0 9 / 2 / 1 / 8 // agnirvai vayaskRcchandaH ( yaju0 15 / 5 ) / za0 8 / 52 / 6 // " " agnirvai bhrajazchandaH / za0 8 | 5 | 2 / 5 // " 93 " 91 39 99 59 99 29 " -" 93 39 29 29 " "2 " agnirvai pathikRt / kau0 4 | 3 // agnirvai pathaH kartA / za0 11 | 1 | 5 | 6 // agnirvai rUraH / tAM0 7 / 5 / 10 / / 12 / 4 / 24 // agnirvai mahAn / jai0 u0 3 / 4 / 7 // eSa (agniH ) eva mahAn / za0 10 / 4 / 1 / 4 // agnirvai mahiSaH (yaju0 12 / 105, 111 ) | za0 7 / 3 / 1 / 23, 34 // agnirvAs AyuH (yaju0 12 / 65 ) | za0 6 / 7 / 3 / 7 // 7 / 2 / 1 / 15 // agnirvai bhuvo'gnerhI sarva bhavati / za0 8 / 1 / 1 / 4 // etAni vai teSAmanInAM nAmAni yadbhuvapatirbhuvanapatirbhUtAnAM patiH / za0 1 / 3 / 3 / 17 // agnirhi vai dhUH / za0 1 / 1 / 2 / 9 // eSa vai dhuryo 'gniH / tai0 3 / 2 / 4 / 3 // anirvAis eSa dhuryaH (= yugasya dhuri bhava iti sAyaNaH ) / za0 1 / 1 / 2 / 10 // agnirvai dAtA sa evAsmai yajJaM dadAti / kau0 4 / 2 // agnirvAva purohitaH / ai0 8 27 // etaddha vA indrAnayoH priyaM dhAma yadvAgiti / ai0 6 / 7 // go0 305 / 13 // Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aniH ] agniH sA yA sA vAgAgnissaH / jai0 u01|| 28 // 3 // , vAgvA agniH| sh06|1|2|28 // jai0 u03|25|| , yA vAk so 'gniH / go0 u04|11|| , agnivai ghareNyam / jai0 u04|28|1|| " tasyAH ( zriyaH) agnirannAdyamAdatta / za0 11 / 4 / 3 / 3 // " ayamagniH sahasrayojanam / sh09|1|1|29 // , agnivai rathantaram / ai05 / 30 // , eSa hi yasya sukraturyadagniH / za0 1 / 4 / 1 / 35 // ,, agniH prastAvaH / jai0 u01|33|5|| , ayaM vA' agnirukhyaH ( yaju0 14 / 1) / za0 8 / 2 / 1 / 4 // , parvatavAryadukhA / sh06|2|2|24 // , Agna hotA (R0 6 / 16 / 10 // yaju0 11 / 35) / za0 1 / 4 / 1 / 24 // 6 / 4 / 2 / 6 // go0 pU0 2 // 24 // ., agni hotA vediSat (yaju012 / 14) / za0 6 / 7311 // , agniI hotA 'dhidaivaM vAgadhyAtmam / za0 12 / 1 / 1 / 4 // go0 puu04|4|| te 'zirasa AdityebhyaH prajidhyuH zvaH sutyA no yAjayata na iti teSAM hAmita Asa ta AdityA UcurathAsmAkamadha sutyA teSAM nastvameva (agne!) hotAsi, bRhaspatirbrahmA 'yAsya udAtA, ghora AGgiraso adhvaryuriti / kau0 30 // 6 // , agniH pazcahAtaNA hotA / tai02|3|5|6|| , amiH paJcahotA / tai0 2 / 3 / 1 / 1 // , Aneyo hotaa| ta0 18 / 6 / 9 // , Ameyo cai hotaa| tai01|7|6|1||3|9|5|2|| za0 13 / 2 / 6 / 9 // ,, eSa hi havyavAhano yadagniH / sh01|4|1|39 // " havyavAhano vai ( agniH) devAnAm / sh02|6|1|30|| , eSa hi havyavADyadagniH / sh01|4|1 / 39 // , agni devAnAM vratabhRt / go0 u01|| 15 // , mami devAnAM vratapatiH / go0 u01 / 14 // " amira devAnAM prANaH / 2010 / 1 / 4 / 12 // Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 650 ) [agniH bhagniH tadagniH prANaH / jai0 u0 4 1 22 / 11 // ., prANA agniH / za0 6 / 3 / 1 / 21 // 6 / 8 / 2 / 10 // ,, agni devAnAM manotA / ai02|10|| kau0 10 // 6 // " devapAtraM vA' era yadagniH / za01 / 4 / 2 / 13 // devaratho vA agnayaH / kau0 5 // 10 // , agniH sA devatAH / za. 1 / 6 / 3 / 20 // , eSa vai yajJo yadagniH / sh02|1|4|19 // 1. agniru vai yjnyH| sh05|2|3|6|| , agnivai yazaH / sh03|4|3| 19 / / tAM011 / 5 / 2 // yajamAno 'gniH / sh06|3|3|21||6|5|1:8||7| 4 / 1 / 22 / / 9 / 2 / 3 / 33 // ,, sa u'eva yajamAnastasmAdAgneyo bhavati / sh03|9|1|6|| " agniryajuSAm (smudrH)|06| 5 / 2 / 12 // , vRSo 'gniH samidhyate (R03|27|14)| sh01| 4. 1 // 29 // ,, samagniridhyate vRSA (R03:27 / 13) / sh01|4|1|29 / / ,, pRthivyagneH patnI / go0 u0 2 // 9 // , agnirha vA' apo'bhidadhyo mithunyAbhiH syAmiti tAH lambabhUva tAsu retaH prAsiJcattaddhiraNyamabhavattasmAdetadagnisakAzamorTi re stismAdapsu vindantyapsu hi (retaH) prAliJcat / sh02|1| 1 / 5 // , abhyo vA eSa (agniH) prthmmaajgaam| sh06|7|4|4|| , tasya ( agneH) retaH parApatattaddhiraNyamabhavat / tai0 1 / 1 / 3 / 8 // AgneyaM vai hiraNyam / te0 2 / 2 / 5 / 2 // " agne reto hiraNyam / sh022|3| 28 // agne: etadreto yaddhiraNyam ( mahAbhArate, anuzAsanaparvaNi 86 // 33 // ) / za0 14 / 1 / 3 / 29 // , samAnajanma vai payazca hiraNyazcobhaya hyagniretasam / za0 3 / 2 / 4 / 8 // , (agneH) yadAstha ( AsIt ) tat pItudAru ( abhavat ) / taaN024| 13 / 5 // Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agniH ] agniH gandho haivAsya (agneH) sugandhitejanam / za0 3 / 5 / 2 / 17 // ,, ( agneH) yatnAva tatsugandhitejanam / tAM0 24 / 13 / 5 // , saiSA yoniragneya dveNuH / sh06|3||| 32 // , agnidevebhya udakrAmatsa veNuM prAvizattasmAtsa suSiraH / za061 3 / 1 / 31 // , saiSA yonirnmerynmunyjH| za0 6 / 3 / 1 / 26 // yonireSAgneryanmuJjaH / sh06|6|1 / 23 // ,, agnirdevebhya udakrAmatta mujhaM prAvizattasmAla suSiraH / za0 ,, sUryo 'gneyonirAyatanam / tai0 3 / 9 / 21 / 2, 3 // ,, agniH SaTmAdastasya pRthivyantarikSaM dyaurApa oSadhivanaspataya imAni bhUtAni pAdAH : go0 pU0 2 / 6 // ,, SaDbhirAgneyaH ( pazubhiH) vasante ( yajate ) / za. 13 / 5 / 4 / 28 // , tasya (agneH) rathagRtsazca rathaujAzca ( yaju0 15 / 15) senA nIgrAmaNyAviti vAsantiko tAvRtU / sh08|6|1|16 // ( agneH ) puJjikasthalA ca kratusthalA ( yaju015 / 15 // ) cApsarasAviti dik copadizA ceti ha smAha mAhitthiH senA ca tu te samitizca / za0 86 / 1 / 16 // sapta te agne samidhaH sapta jihvAH ( yaju0 17 / 79 // ) iti (muNDakopaniSadi 1|2|5:-kaalii karAlI ca manojavA ca sulohitA yA ca sudhUmravarNA // sphuliGginI vizvarucI ca devI lelAyamAnA iti sapta jihvaaH|| ) / tai0 3 / 11 / 2 / 9 // yayA te sRSTasyAmeH / hetimazamayatprajApatiH ...... ( hetiH= agnerAyudham ) / tai0 1 / 2 / 1 / 6 // , vAyurvI agneH vo mahimA / kau0 3 / 3 // ,, (upasadevatArUpAyA iSoH)agniranIkam =mukhamiti saaynnH)| ai01|| 25 // ., agnirvai gAyatrI / sh03|9|4|10|6|6|2|7|| , gAyatrI chando 'gnirdevatA ziraH / za0 10 / 3 / 2 / 1 // Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ agniH (652 ) agniH gAyatro vA agniH : kau0 1 / 1 // 3 // 2 // 9 / 2 // 16 // 4 // tai01|1|5|3|| ,, virADagniH / 206 / 2 / 2 / 34 // 6 / 3 / 1 / 21 // 6 / 8 / 2 / 12 // 9 / 1 / 1 / 31 // " virAT sRSTA prajApateH / UrdhArohadrohiNI / yoniragneH prati. SThitiH / tai0 1 / 2 / 2 / 27 // , prajApatI rohiNyAmagnimasRjata taM devA rohiNyAmAdadhata tato vai te sarvAnohAnarohan / tai01|1|2|2|| , tamu haiva pazuSu kAma rohati ya evaM vidvAn rohiNyAm ( agnI) Adhatte / sh02|1|2| 7 // agnizca ha vA Adityazca rauhiNAvetAbhyA hi devatAbhyAM yajamAnAH svarga loka rohanti / za7 14 / 2 / 1 / 2 // , agnireSa yatpazavaH / sh06|3|2|6|| , Agneyo vAva sarvaH pazuH / ai02|| 6 // , AgneyAH pazavaH tai01:1|4|3|| , Agneyo vA ajaH / sh06|4|4|15|| , sa eSo 'gnireva yat kRmukaH (vRkSavizeSaH) / za0 6 / 6 / 2 / 11 // , AgneyI vai rAtriH / tai0 1 / 1 / 4 / 2 // 1 / 5 / 3 / 4 // 2 / 1 / 2 / 7 // , AgneyaM vai prAtassavanam / jai0 u01|| 37 // 2 // , tAna ( pazUna ) agninivRtA stomena nApnot / tai0 2 / 7 / 14 / 1 // 1, AgneyaH puroDAzo bhavati / sh02|4|4|12|| ,, sa ( AgnaH) prAcI dizaM praajaanaat| kau0 7 / 6 // ,, prAcI va dizam / agninA prAjAnan / za0 3 / 2 / 3 / 16 // , prAcI dik / agnidevatA / tai03|11 / 5 / 1 // , prAcI hi digagnaH / sh06|3|3|2|| " agninetrebhyo devebhyaH puraHsaGgyaH svAhA / sh05|2|4|5|| " agnireSa pur| sh010|3||3|| Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 653 ) agnihotram / amiH agnidhaiM purastadyattamAha puraH (yaju0 13 / 14 // ) iti prAzca hyagnimukharanti prAzcamupacaranti / za0 8 / 1 / 1 / 4 // ,, agnerRgvedaH ( ajAyata ) / za0 11 / 5 / 8 / 3 // ,, sa (prajApatiH) bhUrityevarvedasya rasamAdatta / seyaM pRthivya. bhavat / tasya yo rasaHprANedat so'gnirabhavadrasasya rsH| jai0 __ u01|1|3|| agnicit zate zate saMvatsareSvagnicitkAmamaznAti kAmaM na / za0 10 / 1 / 5 / 4 // bhagnirvaizvAnaraH saMvatsaro vA' agnirvaishvaanrH| te0 1 : 7 / 2 / 5 // ayamagnirvaizvAnaro yo 'yamantaH puruSe yenedamannaM pacyate yadidamadyate, tasyaiSa ghoSo bhavati yametatkarNAvapidhAya zRNoti sa yadotkramiSyanbhavati naitaM ghoSa, zRNoti / sh014|8|10|1|| eSa vA agnirvaizvAnaraH / yadrAhmaNaH / tai0 3 / 7 / 3 / 2 // eSa ha vA agnirvaizvAnaro ytprdaavyH| go0 u04|| 8 // vaizvAnara iti vA agneH priyaM dhAma / tAM0 14 / 2 / 3 // vaizvAnaro vai sarve 'gnayaH / sh06|2|1 / 35 // 6 // agneretavaizvAnarasya reto ytsiktaaH| za0 7 / 1 / 1 / 10 // agneretadvaizvAnarasya bhasma yatsikatAH / za0 7 / 1 / 1 / 9 // agnervA etadvaizvAnarasya bhasma ytsiktaaH| za0 3 / / 1 / 36 // agnervA etat vaizvAnarasya ( nauSTaM ) sAma / tAM0 13 / 11 / 23 // AmiSTomaH dvAdazastotrANyagniSTomaH / taa09|1|24 // , virAlA ariSTomaH / kau0 15 // 5 // bhaniSThA yajamAno vA' agniSThA / za0 3 / 7 / 1 / 16 // bhagnihotram agnihotraM vai dazahoturnidAnam / tai0 2 / 2 / 11 // 6 // Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ aGgirasaH ( 654 ) agnISomo agnISomIya hi paurNamAsathaM havirbhavati / za 0 1 | da 3 // 2 // aGgAni aGgAni hotrakAH / ai0 6 | 8 ! " "3 "" 79 ,, ,, aGgirasaH dvayyo ha vA idamagre prajA AsuH za0 3 / 5 / 1 / 13 // 5) " ,, " "" "" " // go0 u05 | 14 || aGgAni vAva hotrAH / go0 u0 6 / 6 // aGgAni hotrAzaMsinaH / kau0 17 / 7 // 26 // 8 // go0 u0 5 / 4 // aGgAni vai vizvAni dhAmAni ( yaju0 4 / 34 ) / za0 3 / 3 / 4 / 14 // vaizvadevAni hAGgAni / ai03 // 2 // AdityAzcaivAGgirasazca / AdityAzcAGgirasazcaitat satraM samadadhatA dityAnAmekavi zatiraGgirasAM dvAdazAhaH / tAM0 24 / 2 / 2 // tehAdityAH pUrve svarga lokaM jagmuH pazcevAGgirasaH payAM vA varSeSu / ai0 4 / 17 // ( AdityAH ) svarga lokamAyannahIyantAGgirasaH / tAM0 16 / 12 / 1 / / anvaJca ivAGgirasaH sarvaiH stomaiH sarvaiH pRSTairgurubhiH sAmabhiH svarga lokamaspRzan / za0 12 / 2 / 2 / 11 // aGgirasaH svarga lokaM yato rakSArthasyanvasacanta / tAM0 8 | 9 // 5 // ta etena sadyaH kriyAGgirasa AdityAnayAjayan / za0 3 | 5 / 1 / 17 // tAn hAdityAnaGgiraso yAjayAJcakuH / go0 u0 6 / 14 // karNazravA etadAGgirasaH pazukAmaH ( kArNazravasaM ) sAmApazyattena sahasraM pazUnasRjata / ( aSTau cAGgirasaH putrA vAruNAste 'pyudAhRtAH / bRhaspatirutathyazca payasyaH zAntireva ca // ghoro virUpaH saMvartaH sudhanvA cASTamaH smRtaH // iti mahAbhArate udyogaparva0 85 / 130-131 // / tAM0 13 / 11 / 14 // aGgirasAM vA eko 'gniH / ai. 6 / 34 // Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 655 } ajAvayaH aGgirasaH te aGgirasa AdityebhyaH prajighyuH zvaH sutyAno yAjayata na iti teSAM hAgnirdUta Asa ta AdityA UcurathAsmAkamadya sutyA teSAM nastvameva ( agne !) hotAsi, bRhaspatirbrahma / 'yAsya udgAtA, ghora aGgiraso 'dhvaryuriti / kau5 30 // 6 // teSAM (aGgirasAM ) kalyANa AGgiraso 'dhyAyamudavrajan sa UrNAyuGgandharvamapsarasAmmadhye preGkhayamANamupait / tAM0 12 / 93 11 / 10 // athainaM ( indraM ) UrdhvAyAM dizi marutazcAGgirasazca devAH ... * abhyaSiJcan. .... pArameSThayAya mAhArAjyAyA''dhipatyAya svAvazyAyA''tiSThAya / ai0 8 / 64 // $96001 somo vaiSNavo rAjetyAha tasya / saraso vizastA imA Asata iti yuvatayaH zobhanA upasametA bhavanti tA upadizatyaGgiraso vedaH soyamityaGgirasAmekaM parva vyAcakSANa ivAnudravet ( ghoraM nigadet - zAMkhAyana zrautasUtre 16 / 2 / 12 / za0 13 | 4 | 3 | 8 // videdagnirnabha nAmAgne'aGgira AyunA nAmnehi (yaju0 5 / 6 ) iti / za0 3 / 5 / 1 / 32 // aja ekapAd ajasyaikapadaH pUrve proSThapadAH / tai0 1 / 5 / 1 / 2 // 3 / 1 / 2 / 8 // "" ekapadA hai bhUtvAjA uccakramuH / za0 8 / 2 / 4 / 1 // ajaH gAM cAjaM ca dakSiNata etasyAM taddizyetau pazU dadhAti tasmAdetasyAM dizyetau pazU bhUyiSThau za0 7 / 4 / 2 / 16 // 1 tAbhyAmeta yathA jJAtibhyAM vA sakhibhyAM vA sahAgatAbhyA sa 43 95 99 " .......... mAnamodanaM pacedajaM vA / za0 1 / 6 / 4 // 3 // te ( ajAH ) suzrapatarA bhavanti / za0 5 : 5 / 4 / 1 // 35 ajagara : ajagaraM svapnaH ( gacchati ) / go0 pU0 2 / 2 // ajA sA (ajA) yattriH saMvatsarasya vijAyate tena prajApatervarNaH / za0 3 / 3 / 3 / 8 // upAMzupAtramevAnvajAH prajAyante / za0 4 / 5 / 5 / 2 // " ajAvayaH tasmAdu sadda sato 'jAvikasyobhayasyaivAjAH pUrvA yantyanUcyo 'vayaH / za0 3 / 5 / 5 / 4 // Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ aditiH ajAvayaH ajAvI Alabhate bhUnne / tai03|9|8|3|| , ajAvikamevoSNik / kau0 11 / 2 // atithiH tadyathaivAdo manuSyarAja Agate 'nyasminvA ItyukSANaM pA vehataM vA kSadante / ai0 1 / 15 // atirAtraH sa kRtsno vizvajidyo 'tiraatrH| kau0 25 / 14 // bhattA Adityo vA' attaa| tasya candramA evAhitayaH : sh010|6| 2 / 3 / / atharvavedaH baruNa Adityo rAjetyAha tasya gandharvA vizasta' imas Asata' iti yuvAnaH zobhanA upasametA bhavanti tAnupa. vizatyatharvANo vedaH so'yamityatharvaNAmekaM parva vyAcakSANa ivAnudravet (bheSajaM nigadet-zAlAyanazrautasUtre 16 / 2 / 9) / sh013| 4 / 3 / 7 // , brahmaveda (=atharvavedaH) eva sarvam / go0 pU0 5 / 15 // athavA atharvA vai prajApatiH / go0 puu01|4|| mahAbhyaH ( prahaH ) vAgevAdAbhyaH / za0 11 / 5 / 9 / 1 // " prANa evA zurudAno 'dAbhyazcakSurevAzuH zrotramadAbhyaH (grahaH) 2011 / 5 / 6 / 2 // aditiH iyaM ( pRthivI ) vA' aditirmahI ( yaju0 11 / 56 ) / za0 6 / 5 / 1 / 10 // ,, iyaM ( pRthivI ) vai devyaditirvizvarUpI / tai01|7|6|7|| , aditya punarvasU (nksstrvishessH)| tai0 1 / 5 / 1 / 1 // evA na devyaditiranA / vizvasya bhI jagataH pratiSThA / punarvasU haviSA vrdhyntii| priyaM devAnAmapyetu paathH| tai03| 1 / 1 / 4 // aditirvai prajAkAmaudanamapacattata ucchiSTamAznAt sA garbhamadhatta tata AdityA ajAyanta / go0 pU02 / 15 // aditiH putrakAmA sAdhyebhyo devebhyo brahmaudanamapacat / tasyA uccheSaNamadaduH / tatprAznAt sA reto 'dhatta / tasyai dhAtA cAryamA cAjAyetAm / ......... mitrazca varuNazcAjAyetAm / .........aMzazca bhagazcAjAyetAm / .........indrazca vivavAMzcAjAyetAm / tai01|1|9|1-3|| Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuSTupa pAritiH atha yat prAyaNIyena yjnte| aditimeva devatAM yjnte| za0 12 / 1 / 3 / 2 // , tasmAdAdityazcaruH prAyaNIyo bhavatyAditya udayanIyaH / . ai0 1 / 7 // , U meva dizaM adityA prAjAnanniyaM (pRthivI) vA' adi. tistasmAdasyAmUddhA oSadhayo jAyanta' Uo vnsptyH| sh03|2|3 / 16 // " sA ( aditiH ) UvA dizaM prAjAnAt / kau0 7 // 6 // madhiguH adhriguzcApApazca / ubhau devAnA shmitaarau| tai03|6| 6 / 4 // madhvaryuH azvinAvazva! / ai0 1 / 18 // sh01|1|| 17 // 3 / 9 / 4 / 3 // tai0 3 / 2 / 2 / 1 // go0 u02|6|| prANApAnAvevAdhva! / go0 pU0 2 / 10 // . vAyurvI adhvaryuH / go0 puu02|24|| vAyuradhvaryuH / go0 pU0 1 / 13 // " adhvaryureva mahaH / go0 pU0 5 / 15 // , tametamagnirityadhvaryava upAsate / yajuriti / za0 10 / 5 / 2 // 20 // ., pratIcyadhvaryoH (dik)| za0 13 / / / 4 / 24 // , parNamayenAdhvaryurabhiSiJcati / tai0 1 / 7 / 8 // 7 // madhvA yojanazo hi mimAnA adhvAnaM dhAvanti / sh05|1|5 / 17 // mAnahAn (-sUryaH ) zyeta iva hyeSa ( sUryaH ) udyazvAstaM ca yanbhavati tasmAcchayeto 'nnggaandkssinnaa| sh05|3|1|7|| anirutam aniruktAnyAjyAni / za0 1 / 6 / 1 / 20 // ,, anirukto vai prjaaptiH| sh01|6|1 / 20 // , anirukto hi vaayuH| sh08|7|3|12|| anumatiH yA cauH sA 'numatiH so eva gAyatrI / ai0 3 / 48 // bhanuSTup (chandaH) AnuSTubho vai SoDazI / kau0 17 / 2, 3 // , AnuSTubho vA eSa vajro yssoddshii| kau017|1|| vizve tvA devA vaizvAnarAH kRNvantvAnuSTubhena chandasAGgira* spat (yaju0 11 / 58) / za06 / 5 / 2 / 6 // Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ antarikSam ( 658 ) anuSTup vizve tvA devA vaizvAnarA dhUpayantvAnuSTubhena umdA Ggirasvat (yaju011 / 60 ) / za0 6 / 5 / 3 / 10 // vizve tvA devA uttarato 'bhiSiJcantvAnuSTubhena chandasA / tai02 / 7 / 65 / 5 // "" 99 35 39 " 39 35 anuSTubeva sarvam | go0 pU0 5 / 15 // anubandhyA maitrAvaruNI vA anubandhyA / kau0 4 // 4 // I anUrAdhA: ( nakSatram ) anUrAdhAH prathamam / apabharaNIruttamaM tAni yamanakSatrANi / tai0 1 / 5 / 2 / 7 // anRtam atha yo 'nRtaM vadati yathAgni samiddhaM tamudakenAbhiSiJzcedevaM hainaM sa jAsayati tasya kanIyaH kanIya eva tejo bhavati zvaH zvaH pApIyAn bhavati tasmAdu satyameva vadet / za0 2 | 2 / 2 / 19 // "" " antarikSam antarikSaM gauH / ai0 4 / 15 // "" " " udIcImAroha / anuSTuptvAvatu / za0 5 / 4 / 1:6 // vAstvanuSTup / za0 1 / 7 / 3 / 18 // yA kuhUH sAnuSTup / ai0 3 | 47, 48 // eSA vai pratyakSamanuSTuvyadyajJAyazIyam (sAma) / tAM0 15 / 6 / 15 // anuSTum vai paramA paratvat / ai0 3 / 15 // 39 "3 anRtaM hi kRtvA medyati / za0 2 / 4 / 2 / 6 // anRtaM strI zUdraH zvA kRSNaH zakunistAni na prekSeta | za0 14 / 1 / 1 / 31 // ghRtamantarikSasya rUpam / za0 7 / 5 / 1 / 3 // tad (brahma) idamantarikSam | jai0 u02 / 9 / 6 // antarikSaM vai pra, antarikSaM hImAni sarvANi bhUtAnyanuprayanti / ai0 2 / 41 // antarikSaloko vai pramA (yaju0 14 / 18) antarikSaloko hyasmAllokAtpramita iva / za0 8 / 3 / 3 / 5 // antarikSaM yacchAntarikSaM dRhAntarikSaM mA hisIH ' (yaju0 14 / 12) ityAtmAnaM yacchAtmAnaM dahAtmAnaM mA hiMsIrityetat (antarikSam = AtmA) | za0 8 | 3 | 119 // iyaM (pRthivI ) antarikSam (pRthivI = antarikSam - vaidikanighaNTau 1 / 3) / ai0 3 | 31 // ( Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 659 ) [ antarikSam ambarikSam antarikSameva vizvaM vAyurnaraH / za0 9 / 3 / 1 / 3 // antarikSaM vizvavyacAH / tai0 3 / 2 / 3 / 7 // 'antarikSasya pRSThe vyavasvatIM prathasvatami' (yaju0 14 | 12) ityantarikSasya hyetatpRSThaM vyavasvatprathasvat / sa0 8 / 3 / 1 / 9 // antarikSaM sAvitrI / go0 pU0 1 / 33 // antarikSaM vai namAsi / tasya rudrA adhipatayaH / tai0 3 / 8 / 18 / 1 // antarikSaM purodhAtA / ai0 8 / 27 // antarikSaM nArAzaMsaH / za0 1 / 8 / 2 / 12 // antarikSamAgnIdham / tai02 | 1 | 5 | 1 // antarikSaM vA' AgnIdham / za0 9 / 1 / 3 / 15 // " ""> 39 " " 33 15 39 ,, "" "" 99 13 " 95 39 "" 99 99 . 99 " antarikSaM vA' upayamanyantarikSeNa hIda za0 14 / 2 / 1 / 17 // antarikSamupabhUt / tai0 3 | 3 | 1 | 2 // 3 / 3 / 6 / 11 // antarikSaM vA' ulUkhalam / za0 7 / 5 / 1 / 26 // antarikSa hyeSa uddhiH / za0 6 / 5 / 2 / 4 // sarvamupayatam / atha yayA viddhaH zayitvA jIvati vA mriyate vA sA dvitIyA (iSuH ) tadidamantarikSa saiSA rujA nAma (iSuH ) / za0 5 / 3 / 5 / 26 // antarikSasya (rUpaM) rajatAH (sUcyaH) / tai0 3 / 9 / 6 / 5 // ( asurAH) rajatAM ( purIM ) antarikSe ( cakrire ) / za0 3 / 4 / 4 / 3 // antarikSa mevopAMzusavanaH / za0 4 / 1 / 2 / 27 // ayamantarikSaloko niruktaH samnaniruktaH / za04 / 6 / 7 / 17 // mano 'ntarikSa lokaH / za0 14 | 4 | 3 | 11 // iyaM ( pRthivI ) vai vAgado ( antarikSam ) manaH / ai0 5 / 33 // vAgityantarikSam / jai0 u0 4 / 22 / 11 // antarikSaM deSI / jai0 70 3 | 4 | 8 // 1 Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ antarikSam ( 660 ) antarikSam antarikSaM vai varivazchandaH (yaju0 15 / 4) / za0 8 / 5 / 2 // 3 // antarikSa vai vivadhacchandaH ( yaju0 15 / 5) / za0 8 / 5 / 2 / 5 // antarikSaloko mahaH / za0 12 / 3 / 4 / 7 // antarikSa eva mahaH / go0 pU0 5 / 15 // mahadvA antarikSam / ai05|18, 19 // antarikSaM mahAvratam / za0 10 / 1 / 2 / 2 // antarikSaM ve tRtIyA citiH / sh08:4|1|1|| antarikSaM vai madhyamA citiH / sh08|7|2|18|| ayaM madhyamo (lokaH antarikSaM) bRhatI / taaN07|3|9|| antarikSaloko mAdhyAndanaM savanam / go0 u0 4 / 4 // antarikSaloko vai mAdhyandina savanam / sh012|8 / 2 // 9 // antarikSampragAthaH / jai0 u03 / 4 / 2 // antarikSaM vai vAmadevyam ( sAma) / tai0 1 / 1 / 8 / 2 // 2 / 1 / 5 / 7 // tAM0 15 / 12 / 5 // upahUtaM vAmadevya (sAma ) shaantrikssnn| sh01|8| 1 / 19 // ye vadhakAste 'ntarikSasya rUpam / za0 5 / 4 / 5 / 14 // antarikSadevatyo hi somaH / go0 u02|4|| vasurantarikSasat (yaju0 12 / 14) / sh05|4|3|22|| uSasyamanvAha tadantarikSalokamApnoti / kau0 11 / 2 / 18 // 2 // ( devAH ) antarikSa dinidhanena ( abhyajayan ) / tAM / 10 / 12 / 3 // atha yadantarikSe tatsarvamupadraveNAmoti / jai0 u01|31 // 8 // antarikSaM sArasvatena (avrundhe)| sh012|8|2| 32 // antarikSalokaM yAjyayA (jayati ) / za0 14 / 6 / / 6 // (devAH) antarikSamukthena (abhyajayan )|taaN09|2||9|| (devAH) ukthairantarikSaM (lokamabhyajayan) / tAM0 2011 // 3 // Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 661 ) antarikSam ] antarikSam antarikSamukthye na ( abhijyti)|03|12|5|7|| antarikSaM.yajuSA ( jayati ) / za0 4 / 6 / 7 / 2 // antarikSaloko yajurvedaH / ss01|5|| antarikSaM vai yajuSAmAyatanam / go0 pU02 / 24 // yajuSAM vAyurdeva tadeva jyotispaiSTubhaM chando 'ntarikSaM sthAnam / go0 pU01 / 29 // antarikSaM triSTupa / jai0 u0 1 / 55 / 3 // antarikSamu vai triSTup / za0 1 / 8. / 2 / 12 // traiSTunamantarikSam / sh08|3|4|11 // traiSTubho 'ntarikSalokaH / kau08||9|| antarikSa viSNuLakasta zreSTumena chandasA / za0 1 // 9 // (prajApatiH) bhuva ityeva yajurvedasya rasamAdatta / tadidamantarikSamabhavat / tasya yo rasaH prANedat sa vAyurabhavadra. sasya rasaH / jai0 u0 1 / 1 / 4 // ayamevAkAzo jUH / yadidamantarikSameta hyAkAzamanu jayate tadetadyajurvAyuzcAntarikSaM ca / za0 10 / 3 / 5 / 2 // bhuvariti yajuryo 'kSarat / so 'ntarikSaloko 'bhavat / ss015|| bhuva ityantarikSalokaH / za0 8 / 7 / 4 / 5 // sa bhuva iti vyAharat / so 'ntarikSamajata / cAturmAsyAni sAmAni / tai02|2|4|2-3|| vAyurasyantarikSe zritaH ! divaH pratiSThA / tai03|1: paurantarikSe pratiSThitA / ai03|6|| go0 u03|2|| saha prajApatirIkSAMvake / kathaM vime (prayo) lokA bhruvAH pratiSThitAH syuriti sa ebhizcaiva parvatairnadIbhizcemAm (pRthivIm ) ahahahayobhizca marIcibhizcAntarikSa jImUtaizca nakSatraizca divam / za0 11 / 8 / 1 / 2 // vAyu, antriksssyaadhykssaaH| tai03|2|1|3|| yuko vAtontarikSeNa te saha / tAM0 1 // 2 // 1 // Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [annam ( 662 ) antarikSam antarikSaM vai mAtarizvano dharmaH / tai0 3 / 2 / 3 / 2 // , antarikSaloko vai mAruto marutAM gaNaH / sh09|4| antarimadevatyAH khala vai pazavaH / tai03|2|1|3|| annam annaM bai prajApatiH / za. 5 / 1 / 3 / 7 // annaM vA' ayaM prajApatiH / sh07|1|2|4|| " yattadannameSa sa viSNudevatA / sh07|5|1 / 21 // annaM vai vyanne (vi, anne ) hImAni sarvANi bhUtAni viSTAni ! za0 14 / 8 / 13 / 3 // annaM vai puussaa| kau0 12 // 8 // tai0 1 / 7 / 3 / 6 // 3 // 8 // 23 / 2 // annaM vAjaH / sh05|1|1|16|| 8 // 1 / 1 / 9 // annaM vai vAjaH / tai01|3|6 / 2, 6 // 1 / 3 / 8 / 5 // za0 5 / 1 / 4 / 3 // 6 / 3 / 2 / 4 // annaM vai vAjAH (03 / 27 / 1) / za0 1 / 4 / 1 / 9 // annaM vai vAjapeyaH / tai01|3|2|4|| annaM namaH ( yaju. 11 / 5) / sh06|3|1|17 // anna hi svaahaakaarH| sh06|6|3| 17 / / , annaM vai svAhAkAraH / za09 / 1 / 1 / 13 // anna zruSTiH (yju012| 68) / sh07|2|2|5|| ,, anna razmiH ( yaju0 15 / 6) / sh08|5|3|3|| , annaM vai nRmNam / kau0 27 // 4 // bhargo devasya ( R03 / 62 / 10 ) kavayo 'namAhuH / go0 pU0 1 / 32 // , annaM vai bhadram ( yaju0 19 / 11) / tai0 1 / 3 / 3 / 6 // , (medhaH) medhAya (yaju0 13 / 47) ityanAyetyetat / / 07 / 5 / 2 / 32 // ,, annaM pretiH (yju015| 6) / za0 8 / 5 / 3 / 3 // , annaM vai pituH (yaju02 / 20 // 12 / 65 // ) / sh01|9| 2 // 20 // 7 / 2 / 1 / 15 // Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 663 ) [ annam sam atharva pituM me gopAyetyAha / annamevaitena spRNoti / tai0 1 | 1 / 10 / 4 // 99 " "D 39 39 19 +9 " " "" ") "" 15 " . , " " "" 99 "" :9 "" 19 "" anaM vai pitu / ai0 1 / 13 // annaM vai devAH pRnIti vadanti / tAM0 12 | 10 | 24 // annaM vai pRzni / tai02 / 2 / 6 / 1 // za0 8 1 7 / 3 / 21 // 1 amnaM vai rUpam / za0 6 / 2 / 1 : 12 // aznaM vai surUpam | kau0 16 / 3 // atha yatkRSNaM tadapAM rUpamannasya manaso yajuSaH / jai0 u0 1 / 25 / 9 // annaM vai vayazchandaH ( yaju0 15 / 5) / za08 | 5 | 2 | 6 // annaM vai giraichandaH ( yaju0 15 / 5 ) | za0 8 | 5 | 2 | 5 | 15 / 5 ) / za08 | 5 | 2 | 4 // anaM pracchacchandaH ( yaju0 anaM ketaH / za0 6 | 3 | 1 | 19 // anaM purISam / za0 8 / 1 / 4 / 5 / / 8 / 7 / 3 / 2 // annaM va purISam / za0 14 / 3 / 1 / 23 // 8 | 5 | 4 / 4 // 8 / 6 / 1 / 21 // anaM vai kam / ai0 6 | 21 || go0 u0 6 / 3 tadanaM vai vizvamprANo mitram | jai0 u0 3 | 3 / 6 // annaM vratam / tAM0 23 / 27 / 2 // annaM hi vratam / za0 6 / 6 / 4 / 5 // anaM vai vratam / tAM0 22 / 4 / 5 // 0 7 / 5 / 1 / 25 / / anaM bhujiSyAH / za0 7 : 5 / 1 / 21 // annaMhi gauH / za0 4 | 3 | 4 | 25 // jai0 u0 3 / 3 / 13 // annaM vai gauH / tai0 3 / 9 / 8 / 3 // I anaM pazavaH / za0 6 / 2 / 1 / 15 || 7 | 5 | 2 | 42 // Apo vai sUdo 'nnaM dohaH / za0 8 / 7 / 3 / 21 // annaM somaH / kau0 9 / 6 // za0 3 | 3 |4| 28 // tAM0 6 | 1 61 // annaM vai somaH / za0 3 / 9 | 1 | 8 // 7 / 2 / 2 / 11 // etadvai paramamannAdyaM yatsomaH / kau0 13 / 7 // / Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [annam / 664 ) bhanam yaza vai somo rAjAnAdyam / kau0 9 // 6 // , eSa vai somo rAjA devAnAmannaM yazcandramAH / sh01|6|4| // 2 / 4 / 2 / 7 // 11 / 1 / 4 / 4!! , anna surA / tai01| 3 / 3 / 5 // , annaM vizaH / sh02|1|3|8 // , anaM vai vishH| za0 4 / 3 / 3 / 12 / 5 / 1 / 3 / 3 // 6 / 7 / 3 / 7 // .. annaM vai zrIvirATa / go0 pU0 5 / 4 // go0 u01 / 19 // , zrIrvirADannAdyam / kau0 1 / 1 // 2 // 3 // 12 // 2 // , zrI virAD yazo'nnAdyam / go0 pU0 // 20 // go0 u0 6.16 // virADanAdyam / ai04| 16 // 8 // 4 // etadvai kRtsnamannAdyaM yadvirAT / kau0 14 / 2 // , anaM virAT / kau09 ! 6 // 12 // 3 // tai0 1 / 6 / 3 / 4 // 1 / 8 / 2 / 2 // taaN04| 8 / 4 // annaM virAT tasmAdyasyaiveha bhUyiSThamannaM bhavati sa eva bhUyiSTha loke virAjati tadvirAjo virATtvam / ai0 1 / 5 // , annaM vai virAT / ai01|5||4|11||5|| 19 // 620 // sh07|5|2|19 // , annaM vai paGktiH / go0 u06|2|| paGktiI annam / ai0 6 / 20 // pAtamannam / tAM0 13 / 1 / 9 // pAGkta paJcavidham ) hyannam ( azyaM khAdyaM coSyaM leya peyamiti saaynnH)| taaN05|2 / 7 // annaM pA iDA / ai0 8 // 26 // kau0 3 / 7 // manaM vA ApaH / za0 2 / 1 / 1 / 3 // 7 / 4 / 2 / 37 // 8 // 2 / 3 / 6 // tai03|8|2|1||3|8|17|4|| annaM vRSTiH / go0 pU0 4 / 4, 5 // , saptadaza na m / sh08|4|4|7|| , mannaM vai sptdshH| tAM0 2 / 7 / 7 // 17 / 6 / 2 // 19 / 11 / 4 // 20 / 10 / 1 // 25 // 6 // 3 // Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 665 ) matram bhanam atraM sAvitrI / go0 pU0 1 // 33 // , annaM vai svayamAtRNNA (issttkaa)| sh07|4|2|1|| " anna smissttyjuH| za0 11 / 2 / 7 / 30 // ,, annaM vai yajuSmatya iSTakAH / sh08|7|2||8|| annameva yjuH| sh010|3|5|6|| , akaM yAjyA / kau0 15 / 3 // 16 / 4 // go0 u03| 21 // annaM vai yAjyA / go0 u0 3 / 22 // 68 // atho annaM nivida ityAhuH / kau0 15 / 3, 4 // annamukthAni / kau0 11 // 8 // 17 // 7 // , asaM vA ukthya m / go0 puu04| 20 // anaM vA' ukthyaH / za0 12 / 2 / 2 / 7 // anaMbai stomAH / sh06|3|3|6|| " agaM pRSThAni / tAM016 / 9 / 4 // , anaM nyUjaH / kau0 22 / 6, 8 // 25 / 13 // 30 // 5 // annaM vai nyUjaH / ai05 / 3 // 6 / 29, 30, 36 // go0 u06| 8, 12 // tasmAdAhuH sAmaivAnamiti / sA0 1 / 1 / 3 // sAma devAnAmannam / tAM0 6 / 4 / 13 // so ( prajApatiH )'bravIdekaM vAvedamannAdhamasRkSi sAmaiva / jai0 u01|11|3|| eta sAkSAdanaM yadrAjanaM (sAma), paJcavidhaM bhavati pAtaM dhanam / taaN03|2|7|| acaM vai rathantaram / ai08||1|| a vai marutaH / te. 1 / 7 / 3 / 5 // 1:7 / 5 / 2 // 1 // 7 / 7 / 3 // ayaM vai gArhapatyaH / za0 8 / 6 / 3 / 5 // ,, ete hi sAkSAdazaM yadUSAH / tai01|3|7|6 // , ajaM vA' uugudumbrH| sh03|2|1|33||3|3|4|27|| anna sammArjanAni / tai0 3 / 3 / 1 / 1 // nAbhivaghnA (AsandI) bhavati / atra (nAbhipradeze) vA' ane pratitiSThati .....mano'eva retasa bhAzayA| |2 // Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 666 ) bhavam varuNo 'napatiH / za0 12 / 7 / 2 / 20 // , tapo me tejo me'nnamme vAG me / tanme tvayi ( agnau ) / jai0 u03|20| 16 // anAdaH prajApati devAnAmannAdo vIryavAn / tai0 3 / 8 / 7 / 1 // , sa yo haivametaM vRtramannAdaM vedAnnAdo haiva bhavati / sh01|6| .3 // 17 // manAyam audumbaraM ( yUpam ) annAdyakAmasya / 10 4.4 // " sarve (praiSAH ) sArasvatA annAdyasyaivAvaruddhayai / za0 12 / 8 / 2 / 16 // amvAhAryapacanaH ( agniH ) athaiSa eva naDo naiSidho yadanvAhAryapacanaH / za0 2 / 3 / 2 / 2 // apabharaNyaH (nakSatram ) anUrAdhAH prathamam / apabharaNIruttamaM tAni yamanakSatrANi / tai0 1 / 5 / 2 / 7 // aparAha: aparAhaH pratihAraH / jai0 u0 1 / 12 / 4 // apAnaH apAno varuNaH (yaju0 14 / 24) / sh08|4 / 2 // 6 // 12 / 9 / 2 / 12 // , varuNasya sAyam ( kAlaH) Asavo 'pAnaH / tai0 1 / 5 / 3 / 1 // , apAnaH prstotaa| kau0 17 // 7 // go0 u05|4|| ,, apAnastriSTup / taaN07|3| 8 // , apAno rathantaram / tAM 7 / 6 / 14, 17 // , apAno yaajyaa| za0 14 / 6 / 1 / 12 // ,, pratyaJco 'nuyAjAH (iyante) tadapAnarUpam / za0 11 / 2 / 7 / 27 // , apAno vai yamtA ( R0 3 / 13 / 3) 'pAnena dhayaM yataH prANo na parAG bhavati / ai02|40 // apApaH adhiguzcApApazca / ubhau devAnA shmitaarii| tai03|6| 6 / 4 // aponamA vanastena yadaponaptrIyA (Rk ) / ai. 2 // 16 // sApa, prajA vA anturityAhuH / go005||9|| Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 667 ) [mamRtam bhatAryAmA prajA vA anurityAhuH / prajAnAM yamana iti / go0 u0 5 / 9 // asarAH gandhena ca vai rUpeNa ca gandharvApsarasazcaranti / sh06|4| 14 // abhIzuH abhIzavo vai razmayaH / sh03|4|3| 14 // abhram abhrameva savitA / go puu01| 33 // amAvAsyA candramA vA amAvAsyAyAmAdityamanuprAvezati |ai08|28|| athaitadeva vRtrahatyaM yadAmAvAsyaM ( haviH) vRtrAsmA' etajanuSa' ApyAyanamakurvan / za0 1 / 6 / 4 / 12 // AmAvAsyaM vai sAnnAyyam / za0 2 / 4 / 4 / 15 // amAvAsyA vai sarasvatI / go0 u01 / 12 // ,, tasmAdamAvAsyAyAM nAdhyetavyaM bhavati / ss04|6|| amRtaH amRtA devAH / za0 2 / 1 / 3 / 4 // amRtam amRtaM vA' aapH| za016 / 3.7 // 4 / 4 / 3 / 15 // ,, tadyatsadamRta somaH saH / sh06|5|1|8|| ,, amRtaM vai hiraNyam (yaju0 18 / 52 ) / sh09|4|4| 5 // tai01|3|7| 7 // ,, amRta hiraNyam / sh010|4|1|6|| taaN09|9|4|| , (yaju0 1 / 31 ) tejo 'si zukramasthamRtamasi ( aajy!)| sh01|3|1| 28 // ,, prANo 'mRtam / za0 10 / 2 / 6 / 18 // ,, amRtamu vai prANAH / sh09|1 / 2 / 32 // sadamRtam / sh014|4|1 / 31 // // atha yad brahma tadamRtam / jai0 u01| 25 / 10 // , amRtaM vA Rk / kau07|10|| , amRtaM vai ruk (-dIptiH ) / za0 7 / 4 / 2 / 21 // ,, amRtatvaM vai ruk ( yaju0 18 / 48) / sh09|4|2|14|| , amRtameva saptamI citiH| sh08|7|4|18|| amRtamiva hi svargo lokaH / tai0 1 / 3 / 7 / 5 // kiM nu te 'smAsu (deveSu) iti // amRtamiti / jai0 u03| 26 // 8 // Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (maviH ( 668 ) amedhyam tadyadamedhya ripraM tat / sh03|1|2|11|| bhastrikA ambikA ha vai nAmAsya (rudrasya) svsaa| za0 2 / 6 / 2 // 9 // (maitrAyaNIsahitAyAm 1 / 10 / 20:-zaradai rudrasya yoniH svasAmbikA......... ...ambI vailI bhaganAnI tasmAttyambakAH // kAThakasaMhitAyAm 36 / 14:-zaradai rudrasya svasAmbikA ........ ambI vai strI bhagAnAnI tasmAttya mbkaaH||) bhambhRNaH (pAtravizeSaH, vaizvadevau vA' ambhRNAvato hi devebhya unnayantya to manuSyebhyo 'taH pitRbhyaH / za0 4 / 5 / 6 / 3 // bhayaH (prajApatiH / ayaso hiraNyaM ( asRjata) tasmAdayo baha. dhmAta hiraNyasaMkAzamivaiva bhavati / sh06|1|3|5| bhayanam iyaM (pRthivI) vA' apAmayanamasyA yApo yanti / sh07| 5 / 2 // 50 // bhayAsyaH (bhAGgiAsaH) ayAsya udAtA / ai07|16|| te 'Ggirasa AdityebhyaH prajiSyuH zvaH sutyA no yAjayata na iti teSAM hAgnita Asa ta AdityA UcurathAsmAkamadha sutyA teSAM nastvameva ( agne ) hotAsi bRhaspatirbrahmA 'yA. sya ugAtA ghAra AGgiraso'dhvaryuriti / kau0 30 / 6 // " ayAsyanA''Ggirasena (udgAtrA dakSiAmahA iti) manuSyA uttarataH (Agacchan / / jai0 u02 / 7 / 2 // markaH asya ( agneH) evaitAni ( dharmaH, arka, zukraH, jyotiH sUryaH) nAmAni | sh09|4|2| 25 // , etasya vai devasya (rudrasya) AzayAvarkaH samabhavatsvenaivainam (rudram / etadbhAgena svena rasena zrINAti ( yajamAnaH) / za0 9 / 1 / 1 / 6 // marSiH ajastreNa bhAnunA dIdyatamityajaneNArciSA dIpyamAnamityetat / sh06|4|1|2|| , "parigdhi harasA mAbhimasthAH " (yaju0 13 / 41) iti paryenaM vRnadhyarciSA maina hi sIrityetat (hara:=arciH / 207 / 5 / 2 // 17 // Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 669) avi: ] mArca: ( zocaSi = acaSi) "UrdhvA zukrA zocIMSyagneH " ( yaju0 27 / 11) ityUrdhvAni hyetasya (agneH) zukrANi zocIMSyacIMSi bhavanti / za0 6 | 2 | 1 | 32 // arjubhyaH (nakSatram) arjunyo vai nAmaitAstA etatparo'kSamAcakSate phalgunya iti / za0 2 / 1 / 2 / 11 // arddhamAsaH arddhamAsI (- zuklakRSNa pakSI) vai mitrAvaruNau ! tAM0 25 10 / 10 // athaitAvevArdhamAsau mitrAvaruNau ya evApUryate sa varuNo yo pakSIyate sa mitraH / za0 2 / 4 / 4 / 15 // ardhamAsA upasadaH / za0 10 / 2 / 5 / 5 // arddhamAsAH prastAvaH / Sa0 3 / 1 // arddhamAsaH paJcadazaH / tAM0 6 / 2 / 2 // 39 " " " "9 17 "" " 'sarpa arbudaH arbudaH kAdraveyo rAjetyAha tasya sarpA vizaH sarpavidyAyA ekaM parva vyAcakSANa ivAnu vidyA vedaH dravet / arthamA arthyamA saptahotRRNAM hotA / tai0 2 / 3 / 5 / 6 // aryamNo vA patannakSatraM yatpUrve phalgunI / tai0 1 / 1 / 2 / 4 // 1 / 5 / 1 / 2 / 3 / 1 / 1 / 8 // 99 " 99 arddhamAsa eva paJcadazasyAyatanam | tAM0 10 / 1 / 4 // ardhamAsA haviSyAtrANi / za0 11 / 2 / 7 / 4 // ardhamAsA haviSmantaH / go0 pU0 5 | 23 // arddhamAsazeo hi prajAH pazava ojo balaM puSyanti / tAM 10 / 1 / 6 // aviH avirmalhA (= "galastanayutA" iti sAyaNaH) sArasvatI / za 5 / 5 / 4 / 1 // azvaM cAvi cottarata etasyAM taddizyetau pazU dadhAti tasmA detasyAM dizyetau pazU bhUyiSThau / za0 7 / 5 / 2 / 15 // / za0 13 | 4 | 3 |9 // ajAvI Alabhate bhUmne / tai0 3 / 9 | 8 | 3 // tasmAdu saha sato 'jAvikasyobhayasyaivAjAH pUrvA yantyanUcyo 'yayaH / za0 4 | 5 | 5 | 4 // Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [azvaH " azanam (prajApatiH) tAn (manuSyAn) abravIt sAyamprAto naM prajA vo mRtyuryo 'gnirvI jyotiriti / za0 2 / 4 / 2 / 3 // sa yo haivaM vidvAn sAyamprAtarAzI bhavati sarva haivaayureti| sh02|4|2|6|| , dviraho manuSyebhya upahiyate prAtazca sAyazca |tai0 1 / 4 / 6 / 2 // tasmai (vRtrAya) ha sma pUrvaDhei devA azanamabhiharanti madhya ndine manuSyA' aparAhne pitaraH : sh01|6|3 / 12 // azamAyA eko vA amusmilloke mRtyuH / azanayA mRtyureva / tai0 3 / 9 / 15 / 1-2 // ,, azanAyA hi mRtyuH / sh010| 6 / 511 // bhazaniH katamastanayitnurityazaniriti / za011 / 6 / 3 / 6 // , etAnyaSTI (rudraH, sarvaH zarvaH, pazupatiH, ugraH, azaniH,bhavaH, mahAndavaH, IzAnaH) agnirUpANi / kumAro navamaH / za0 6 / 1 / 3 // 18 // azmA tasya (vRtrasya) etaccharIraM yadriyo yadazmAnaH / sh03|4| 3 / 13 // 3 / 9 / 4 / 2 // 4:2 / 5 15 // azvaH yayurnAmAsItyAha / etadvA azvasya priyaM nAmadheyam / te0 3 / 8 / 9 / 2 // ., azvo vai bRhadyaH / tai03|9|5!3|| za013 / 2 / 6 / 15 // ,, (he 'zva tvaM ) hayo 'si / tAM. 1 / 7 / 1 // , (he 'zva tvaM ) saptirasi / taaN.1| 7 / 1 // , (he 'zva tvaM) vRssaasi| taaN01| 7 / 1 // , vAjino hyshvaaH| sh05|14| 15 // ,, (azvo) vAjI (bhUtvA) gandharvAn (avahat) / za0 10 / 6 / .4 / 1 // , (he 'zva tvaM ) vaajysi| tAM0 1 / 7 // 1 // , te ( AdityAH) abuvan / yam ( azvam ) no'neSTa / saryo 'bhUditi / tasmAdazva savaryetyAhvayanti / tai0 3 / 9 / 21 / 1 // , samudra evAsya (azvasya medhyasya) vandhuH samudro yoniH (indrA zvasyoccaiHzravasaH kSIrasAgarAdutpattiH-mahAbhArata AdipavaNi, 18 / 37) / 2010 / 6 / 4 / 1 // Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 671 ) [ naSTa adhaH na vai manuSyaH svarga lokamaJjasA vedAzvo vai svarga lokamaasA veda | za0 13 / 1 / 3 / 1 // tasya ( azvasya zvatasya ) rukmaH purastAdbhavati / tadetasya rUpaM kriyate ya eSa AdityaH ) tapati / za0 3 / 5 / 1 / 20 // jAgato 'zvaH prAjApatyaH / tai0 3 | 8 | 8 | 4 // "S 99 12 ". '" "" "" 29 "" 3 / 9 / 9 / 2 / abhvaM cAvi cottarataH, etasyAM taddizyetau pazU dadhAti tasmAdetasyAM dizyetau pazU bhUyiSThau / za0 7 | 5 | 2 | 15 // azrameSaH prajApatirazvame traH / za0 13 / 2 / 2 / 13 // 13 | 4 | 59 "" 35 ( prajApatiH) vAruNamazvaM ( Alipsata ) / za0 6 / 2 / 1 / 5 // sa hi vAruNo yadazvaH / za0 5 / 3 / 1 / 5 // somo vai vRSNo azvasya retaH / tai0 3 / 91585 // azvasya vA Alabdhasya reta udakrAmat / tatsuvarNa hiraNyamabhavat / tai0 3 | 8 | 2 | 4 // 0 13 / 1 / 1 :3 // " azvamAlabhate zrI ekazapham / zriyamevAvarundhe / tai0 1 99 vimau yuva surAnamazvinA namucAcAsure sacA vipipAnA zubhaspatI indraM karmasvAvatam (R0 10 | 131 / 4 // yaju0 10 / 33 // ) ityAzrAvyAhAzvinau sarasvatImindra sutrAmANaM yajeti / za05 | 5 | 4 | 25 || ...... 1 / 15 / / I agnirvA azvamedhasya yonirAyatanam / tai03 / 9 / 21 / 2,3 / / so 'zvamedheneSTrA svarADiti nAmAdhatta / go0 pU0 5 / 8 sarvasyaiSa na veda yo brAhmaNaH sannazvamedhasya na veda, so brAhmaNaH / za0 13 / 4 / 2 / 17 // AzvinaM dhUmramAlabhate / tai0 1 | 8 | 5 | 6 // I lodditaH (aja) Azvino bhavati / za0 5 / 5 / 4 / 1 // sarve (praiSAH) AzvinA bhavanti / bhaiSajyAya / za012 | 8 | 2 / 16 // "namuci" zabdamapi pazyata // " aha aSTarAtreNa vai deSAH sarvamanuvata / tAM0 22 / 113 6 // Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [masura ( 672 maTakA saMvatsarasya pratimAM yAM (ekASTakArUpAM) tvA rAtri yajAmahe / maM0 2 / 2 / 18 // , eSA vai saMvatsarasya patnI ydekaassttkaa| taa05|9|2|| ,, saMvatsarasya yA patnI (ekASTakArUpA) sA no astusumngglii| (athrv03|10|2) / maM0 2 / 2 / 16 // bhaTarAnaH etena vai aSTarAtreNa) devA devatvamagacchan devatvaM gacchati / ya evaM veda / tAM0 22 / 11 / 2-3 // bhasat asadvA' idamagra' AsIt / sh06|1|1|1|| , idaM vA agre naiva kiMcanAsIt / na dyaurAsIt / na pRthivI / nAntarikSam / tadasadeva sanmano 'kuruta syAmiti / te02|2| 6 / 1 // masamarathaH ( yaju0 15 / 17 ) tasya ( Adityasya ) rathaprotazcAsamara thazca senAnIgrAmaNyAviti vArSikI tAvRt / sh08|6| 1 / 18 // bhasiH asiM vai zAsa ityAcakSate / za0 3 / 8 / 1 / 4 // masitaH asito dhAnvo rAjetyAha tasyAsurA vishH| za0 13 / 4 / 3 / 11 // asuraH ubhaye vA ete prajApateradhyasRjanta / devAzcAsurAzca / tai01| 41 / 1 // saH (prajApatiH) ......akAmayata prajAyeyeti / sa taNe 'ta. pyata / so 'ntarvAnabhavat / sa jaghanAdasurAnasRjata...... sa mukhAddevAnasRjata / tai0 2 / 2 / 6 / 5-8 // sa (prajApatiH ) AsyenaiSa devAnasRjata ...... tasmai sa. sRjAnAya divevaas| ...... atha yo 'yamavA prANaH, tenAsu. raansRjt| ...... tasmai sasRjAnAya tama ivAsa / za0 11 / 1 / 6 / 7-8 // te devAzcakramacaramchAlam (-cakravyatiriktaM sAdhanamiti sA. yaNaH) asurA Asan / za06 / 8 / 1 / 1 // , te devAH prjaaptimevaabhyyjnt| anyo'nyasyAsannasurA mhpur| ...... prjaaptirdessaanupaassrtt| go0 u0 10 // " Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 673 ) mahaH] bhasuraH ekAkSaraM vai devAnAmavamaM chanda AsItsaptAkSaraM paramantravAkSara. masurANAmavamaM chanda AsIt paJcadazAkSaraM paramam / tAM0 12 // 13 / 27 // te 'surA Urva pRSThebhyo nA 'pazyan / te kezAnagre 'vapanta / atha zmaNi / athopapakSI / tataste 'vAca Ayan / parAbhavan / yasyaivaM vapanti / avAti / atho paraiva bhavati / tai0 1 / 5 / 6 / 1-2 // yazo 'sureSu viddvsuH| taaN08|3| 3 // tato'surA ubhayIroSadhIryAzca manuSyA upajIvanti yAzca pazavaH kRtyayeva tvadvireNeva tvatpraliliyurutaivaM ciddevAnabhi. bhavemeti tato na manuSyA Azunai pazava AliliziretA hemAH prajA anAzakenotparAbabhUvuH ...... te (devAH) hocurhantedamAsAmapajighAMsAmeti keneti yajhenaiveti / za0 2 / 4 / 3 / 2-3 // te vA asurA imAneva lokanpuro 'kurvata / ai01|| 23 // , asurANAM vA iyaM (pRthivI) agra AsIt / tai03|2|9|6|| " arvAgvasuI vai devAnAM brahmA parAgvasurasurANAm / go. u0 , parASasuI vai nAmAsurANA, hotaa| za0 1 / 5 / 1 / 23 // uzanA vai kAvyo 'surANAM purohita AsIt / tAM0 7 / 5 / 20 // bhama rakSasAM bhAgo 'si (yaju06 / 16) iti rakSasA hoSa bhAgo yadakhA / sh03|8|2| 14 // , sa yadanA rakSaH saMsRjatAdityAha rakSAMsyeva tatsvena bhAgadheyena (asUpeNa ) yajJAniravadayate / ai0 2 / 7 // masthi asthIni vai samidhaH / za0 6 / 2 / 3 / 46 // , asthISTakAH / sh08|1|4|5|8|7|4|16 // , asthi prtihaarH| jai0 u01 / 36 / 6 // bhAH ahamitraH / tAM0 25 / 10 / 10 // , aba mitrH| ai04 / 10 // ,, ahareva savitA / go0 pU0 1 // 33 // ;, yo vai khaH (yaju0 1.11) ahardevAH suuryH| sh01|1|2|2|| Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / ahorAtre ( 674 ) mahaH ahaH svargaH / za0 13 / 2 / 1 / 6 // , ahaH svargo lokaH / ai05| 24 // , agnirvA' ahaH somo rAtriH / sh03|4|4 / 15 // ,, yajuSasatyaH ( iSTakAH ) jyotistaddhayA rUpam / sh01012| , aharva pAntam (R0 8 / 92 / 1 // ) / tAM0 2 / 1 / 7 // , ahadhai zavalo rAtriH zyAmaH / kau0 2 / 9 // , aharyuSTiH / tai0 3 / 8 / 16 / 4 // , ahavai viyacchandaH (yaju0 15 / 5) / za0 8 / 5 / 2 / 5 // ,, sabdamahaH (sabdaHRtuvizeSaH, taittirIya laMhitAyAm 4 / 4 / 7 / 2 // 5 / 3 / 11 / 3 // sAyaNamApye 'pi ) / sh01|7|2|26|| ,, ( pUrvapakSAparapakSayoH ) yAnyahAni te madhuvRSAH / tai0 3 / 10 10 / 1 // ,, ahA viSNukramAH / sh06|7|4|12|| ,, brahmaNo vA etad yadahaH / za0 13 / 1 / 5 / 4 // ,, brahmaNo cai rUpamahaH kSatrasya raatriH| tai0 3 / 6 / 14 / 3 // ,, aharbArhatam / ai0 5 / 30 // ahiH atha (vRtraH) yadapAlamabhavattasmAdahistaM danuzca danAyuzca mAteva ca piteva ca parijagRhatustasmAddAnava ityAhuH / sh01|6| ahirbudhnyaH ahirbuniyasyottare (prosstthpdaaH)| tai0 1 / 5 / 1 / // ahorAtre ahorAtre vA upAsAnatA ! ai0 2 / 4 // , ahorAtre vai naktoSAsA ( yaju0 12 / 2 // ) / za0 6 / 7 / 2 / 3 // ahorAtre vai goAyuSI / kau0 26 / 2 // ahorAtre vai nRvAhasA / tai0 3 / 6 / 4 / 3 // ( Adityasya) pramlocantI cAnumlocantI cApsarasau (yaju0 15 / 17 ) iti dik copadizA ceti ha smAha mAhitthirahorAtre tu te, te hi praca mlocato 'nu ca mlocataH / sh08| Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 675 ) [Ajyam ahorAne tadvA' ahorAtre' eva viSNukramA bhavanti / sh06|7| 4 / 10 // ,, ahorAtre vAtsapram ( sUktam ) / sh6|7| 4 / 10 // yau dvau stobhAvahorAtre eva te / jai. u0 1 / 11 / 5 // ahorAtra vai rohiNI ( puroDAzau ) / za. 14 / 2 / 1 / 3 // ahorAtrau vai mitrAvaruNau / tAM0 25 / 10 / 10 // ahorAtre vai pizaMgile / za0 13 / 2 / 6 / 17 / / ahorAtrANi vA upasadaH / sh010|2|14|| ahorAtrANi hiGkAraH / Sa. 3 / 1 // ahorAtrANi ve varUtrayA 'hArAhI sarva vRtA / sh06| ahorAtrANAM vA' etadrUpaM yaddhAnAH / za0 1312 / 1 / 4 // (A) AkAzaH AtmA tvA'eSa vaizvAnarasya ( yadAkAzaH) / za0 10 / 6 / 1 / 6 // ., eSa vai bahulo vaizvAnaraH ( yadAkAzaH) / za0 10 / 6 / , AkAzassAvitrI / jai0 u04|27 / 5 // bhAmIghraH vasanta AgnIdhrastasmAdvasanteM dAvAzcarAnti taddhayanirUpam / za0 11 / 2 / 7 / 32 // AmIdhIyaH ( puruSasya ) bAhU mArjAlIyazcAgnIdhrIyazca / kau017 // 7 // bhAjyam teja Ajyam / tai03|3|4|3||3|3|9|3|| , ( yaju0 1 / 31) tejo'si zukramasyamRtamasi (aajy!)| za0 1 / 3 / 1 / 28 // , etdretH| ydaajym| tai01|1|9|4|| , medho vA Ajyam / tai03|9|12|1|| , etadvai madhudaivyaM yadAjyam / ai02|2|| (=vilInaM sarpiH) tadAhuH / kindevatyAnyAjyAnIti prAjApasAnIti ha zrUyAiniruto vai prajApatiraniruktAnyAjyAni / sh01|6|1|20|| Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ bhAramA ( 676 ) bhAjyam athaiSAjyAhutiryaddhaviryajJo yatpazuH (= pazuyajJaH ) / za0 1 | 7 / 2 / 10 // bhAjanam vRtrasya hyeSa kanInakaH ( yadAanam ) / za0 3 / 1 / 3 / 15 // bhANDau ANDau vai retaH sicau, yasya hyANDau bhavataH sa eva retaH si. zJcati / za0 7 / 4 / 2 / 24 // 33 ANDAbhyAM hi vRSA pinvate / za0 14 / 3 / 1 / 22 // Atithyam ziro vai yajJasyAtithyam / za0 3 / 2 / 3 / 20 // bhAtiSTham athainaM ( indraM ) UrdhvAyAM dizi marutazvAGgiralazca devAH..... abhyaSiJcan... pArameSThayAya mAhArAjyAyA''dhipatyAya svAvazyAyAsstiSThAya / ai0 8 / 14 // AmA AtmA hyayaM prajApatiH / za0 4 / 6 / 1 / 1 / 11 / 5 / 9 / 1 // AtmA tanUH / za07 / 3 / 1 / 23 // 7 / 5 / 2 / 32 // AtmA (= zarIram ) vai pUH / za0 7 / 5 / 1 / 21 // 'antarikSaM yacchAntarikSaM dRhAntarikSaM mA hiMsIH' (yaju0 14 / 12 ) ityAtmAnaM yacchAtmAnaM dRhAtmAnaM mA hiMsIrityetat ( antarikSam = AtmA ) | za0 8 / 3 / 1 ! 6 // AtmA vai vRSAkapiH / ai0 6 / 29 // go0 u0 6 1 8 // (hotA) yadi vRSAkapim (vRSAkapidRSTam -R0 10 / 86 / 1 - 23 etatsUktamantariyAt-lopayettadAnIm ) AtmAnam ( = madhya dehamiti sAyaNaH ) asya ( yajamAnasya ) antariyAt / ai05 / 15 // "" " 59 "" ,, 39 99 93 " "" " w Ca AtmA vai venaH (R0 10 / 123 / 1 ) / kau0 8 / 5 // AtmA vai samastaH sahasravastokavAn puSTimAn / ai02 / 40 // AtmA sUktam / kau0 14 / 4 / 15 / 3 // 16 // 4 // 23 // 8 // AtmA vai stotram / za0 5 / 2 / 2 / 20 // Atmaiva stotriyaH / jai0 u0 3 | 4 | 3 // AtmA vai stotriyaH / kau0 15 | 4 || 22 | 8 | ai0 3 / 23, 24 // 6 // 26 // go0 u0 3 / 22 // AtmA vai stotriyAnurUpau / kau0 30 // 8 // AtmA mahaduktham / za0 10 / 1 / 215 // Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 677 ) AtmA AtmA upAMzusavanaH / ai0 2 / 21 // " " 33 99 "" 14 AtmA vai yajJasya hotA / kau0 9 / 6 // AtmA hotRcamasaH / ai0 2 / 30 // AtmA vai brAhmaNAcchaMsI / kau0 28 / 9 // "" bhAdityaH alau vA Adityo vivasvAneSa hyahorAtre vivaste tameSa (mRtyuH) vaste sarvato honena parivRtaH / za010 / 5 / 2 / 4 // vivasvannAdityaiSa te somapIthaH / za0 4 / 3 / 5 / 18 // yaM ( mArtaNDaM ) u ha tadvicakuH ( devA AdityAH, ) sa vivasvAnAdityastasyemAH prajAH / za0 3 / 1 / 3 / 4 // asau vA' AdityaH sUryaH (yaju0 18 / 50 ) / za0 9 / 4 / 2 / 23 // "" 39 d. "" " 19 "" 39 "" 99 " 99 AtmA lokampRNA ( iSTakA ) / za0 8 / 7 / 218 // AtmA vai bRhatI / ai0 6 / 28 // go0 u0 6 | 8 // AtmA triSTup / za0 6 / 2 / 1 / 24 / 6 / 6 / 2 / 7 // AtmA vai hotaa| kau0 22 / 8 // ai0 6 / 8 // go0 u0 5 / Adisya ] asAvAdityo devaH savitA / za0 6 / 3 / 1 / 18 // Aditya eva savitA / go0 pU0 1 1 33 // jai0 u0 4 / 27 / 11 // dhAtAsau sa AdityaH / za0 9 / 5 / 1 / 37 // sa eSa (AdityaH ) saptarazmirvRSabhastuviSmAn ( R0 2 / 12 / 12 ) / jai0 u0 1 / 28 / 2 / "yastaptarazmiH" (R0 2 / 12 / 12 ) iti / sapta hota Adityasya razmayaH / jai0 u0 1 / 29 / 8 // "yuktA hAsya ( indrasya ) harayazzatAdaza" (R0 6 / 47 / 18 ) iti sahasraM haita Adityasya razmayaH / te 'sya yuktAstairidaM sarvaM harati / tadyadetairidaM sarve harati / tasmAddharayaH ( = razmayaH ) / jai0 u0 1 / 44 / 5 // sa yaH sa viSNuryazaH saH / sa yaH sa yakSo 'sau sa AdityaH ( viSNu. = AdityaH ) / za0 14 / 1 / 1 / 6 // eSa vai vRSA hari: (yaju0 38 | 22 ) ya eSa ( AdityaH ) tapati / za0 14 / 3 / 1 / 26 // Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ AdityaH ( 678 ) AdityaH asau vai vaizvAnaro yo 'sau ( AdityaH ) tapati / kau0 4 | 3 / 16 / 2 / / sa yaH sa vaizvAnaraH / asau sa AdityaH / za09 | 3 | 1 / 25 // 71 91 " 33 33 . "" 39 "1 "" "" 34 33 35 "1 " " cakSustvA'patadvaizvAnarasya ( yadAdityaH ) | za0 10|6|1| 4 || eSa vai sutatejA vaizvAnaraH ( yadAdityaH ) / za0 10 / 6 / 168 // "vRSabhaH " ( R0 2 / 12 / 12 ) iti / eSa ( AdityaH ) hyevA''sAmprajAnAmuSabhaH / jai0 u0 2 / 29 / 8 / / Adityo bAjI / tai0 1 / 3 / 6 / 4 / 1 asau vA Adityo bradhno 'ruSaH / za0 13 / 2 . 6 1 // asau vA Adityo braghnaH / tai03 / 9 / 4 / 1 // Adityo vai vRSAkapiH / go0 u0 6 / 12 // asAvAdityo veno yadvai prajijaniSamANo 'venattasmAdvenaH / za07 14 / 1 / 14 // sayasa kUrmo 'sau la AdityaH / za0 7 / 5 / 1 / 6 // 6 / 5 / 1 / 6 // asau vai SoDazI yo 'sau ( AdityaH ) tapati / kau0 17 / 1 // asAvAdityaH SoDazI ( yaju0 15 / 3 ) / za0 8 / 5 / 1 / 10 // eSa ( AdityaH ) dIkSitaH ( atharva0 119 / 516 // ) / go0 pU0 2 / 1 // asau vA Adityo divya rocanam / za0 6 | 2/1,26 // asau vA Adityo divyo gandharvaH (yaju0 11 / 7 // ) / za0 6 / 3 / 1 / 19 // asau vA Adityo vizvavyacAH (yaju0 13 / 56 / / 15 / 17) yadA hovaiSa uddetyatheda sarve vyatro bhavati / za0 8 / 1 / 2 / 1 / / 8 / 6 / 1 / 185 // asau vA' Adityo vyacacchandaH (yaju0 15 / 4 ) / za0 8 / 5 / 2 / 3 // Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 679 ) AdityaH] bhAdityaH asau vA Adityo bhA iti / jai0 u0 1 / 4 / 1 // , asau vA Adityo hasaH zuciSat ( yaju0 12 / 14) / za0 6 / 7 / 3 / 11 // ,, eSa ( AdityaH) vai haMsaH zuciSada (R.4|10|5)| ai0 4 / 20 // aso vA AdityastapaH / za0 8 / 7 / 1 // 5 // ( AdityasthaH) puruSo yajUSi / za0 10 1 5 / 1 / 5 // atha ya eSa etasmin ( Aditya-)maNDale puruSaH so 'gnistAni yajUSi sa yajuSAM lokaH / za0 10 / 5 / 2 / 1 // aso vA Aditya eSo 'gniH ( yaju0 11 / 31) / za0 6 / 4 / 1 / 1 // 6 / 4 / 3 / 9, 10 // Adityo vA' asya (agneH) divi vrcH| za0 7 / 1 / 1 / 23 // ayaM vA' agnitamaMsAvAdityaH satyaM yadi vAsAvRtamaya7 ( agniH ) satyamubhayamvetadayamagniH / za06 / 4 / 4 / 10 // eSa ( AdityaH) vai satyam / ai04 / 20 // satyameSa ya eSa (AdityaH) tpti|sh0 14 / 1 / 2 / 22 // asAvAdityaH satyam / tai02|1 / 11 / 1 // tadyattatsatyam / asau sa Adityo ya eSa etasminmaNDale puruSaH / za0 14 / 8 / 6 / 23 // _ satya haitadyadrakamaH / ..........tadyattatsatyam / asau sa AdityaH / sh06|7|1|1-2|| / tasya (azvasya zvatasya) rukmaH purastAdbhavati / tadetasya rUpaM kriyate ya eSa ( AdityaH) tpti| sh03|11|20|| aso vA' Aditya eSa rukmaH / za0 6 / 7 / 1 / 3 // , Adityasya (rUpaM) rukamaH / tai0 3 / 9 / 20 / 2 // aso vA' Aditya eSa rukma eSa hImAH sarvAH prajA atirocate / sh07|4|1|10 // ___ Adityo vai bhargaH / jai004|28 // 2 // , Aditya eva caraNaM yadA hvaiSa udetyathedacha sarva carati / za0 10 / 3 / 5 / 3 // Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [AdityaH ( 680 ) AdityaH aso vA' Adityo hRdayam / za09 / 1 / 2 / 40 // , aso vA' Adityo drapsaH ( yaju0 13 / 5 // ) / za07 / 4 / 1 / 20 // aso vA' AdityaH sahitaH ( yaju. 18 / 39) eSa hyahorAtre saMdadhAti / sh09|4|1|8|| asau vA Aditya eSa rathaH / sh09|4|1| 15 // tasya (Adityasya) rathaprotazcAsamarathazva (yju015| 17 ) senAnIgrAmaNyAviti vArSikau tAvRtU / za0 8 / 6 / 2 / 18 // tadyadeSa ( AdityaH) svailokaissmstsmaadess (mAdityaH) eva sAma / jai0 u01 / 12 / 5 / / (prajApatiH) svarityeva sAmavedasya rasamAdatta / so 'sau dhaurabhavat / tasyaM yo rasaH prANedat sa Adityo 'bhavadrasasya rasaH / jai0 u01|1|| 5 // sAnAmAdityo devataM tadeva jyotirjAgatacchando dyauH sthAnam / go0 pU0 1 // 26 // yadanuditaH ( AdityaH ) sa hingkaarH| jai0 u0 1 / 12 // 4 // asAvAditya stomabhAgAH / za0 8 / 5 / 4 / 2 // sa yaH sa yakSo 'sau sa AdityaH / za0 14 / 1 / 1 / 6 // eSa vai saMvatsaro ya eSa ( AdityaH) tapati / za0 14 / 1 / 1 / 27 // , sa yaH sa saMvatsaro 'sau sa AdityaH / za0 10 / 2 / 4 / 3 // , Aditya eva prAyaNIyo bhavati / sh032|3|6|| tadasau vA AdityaH prANaH / jai0 u0 4 / 22 // 9 // Adityo vai prANaH / jai0 u04 / 22 / 11 // udyannu khalu vA AdityaH sarvANi bhUtAni praNayati tasmA. denaM prANa ityAcakSate / ai05 / 31 // aso vA' AdityaH kaviH / za0 6 / 7 / 2 / 4 // __ Adityo vai dharmaH / za011 / 6 / 2 / 2 // " asau vai dharmoM yo 'sau (AdityaH) tapati / kau02|1|| Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (681 ) AdityA mAdityaH Adityo nivit / jai0 u03|4|2|| , yanmahAndeva Adityastena / kau0 6 / 6 // , aso vA' AdityaH zukraH ( yaju0 18 / 50) / za0 9 / 4 / 2 / 21 // eSa vai zukro ya eSa ( AdityaH) tapati / za0 4 / 3 / 1 / 26 // 4 / 3 / 3 / 17 // yadvA' eSa eva zukro ya eSa ( AdityaH ) tapati tadyadeSa tapati tenaiSa zukraH / sh04|2|1|1|| , tatra hyAdityaH zukrazcarati / go0 pU0 2 // 9 // aso vA AdityaH zukraH / tAM0 15 / 5 // 9 // Adityo vAva pugohataH / ai08 / 27 // Adityo vai devasaMsphAnaH / go0 u04|9|| aso vA Adityo lokampRNA (iSTakA) / za0 854 // 8 // ___ aso vA' Adityo lokampRNaiSa hImAllokAnpUrayati / za0 8 / 7 / 2 / 1 // vAyurvA etaM ( AdityaM ) devtaanaamaanshe| taaN04|6|7|| tadasAvAditya imAlokAntsUtre samAvayate tadyattatsUtraM vAyuH saH / sh08|7|3|10|| sA yA sA vAgasau sa AdityaH / za0 10 / 5 / 14 // Aditya eva yazaH / go0 pU0 5 / 15 // Adityo yazaH / sh012|3|4|8|| Adityo yUpaH / tai0 2 / 1 / 5 / 2 // aso vA asya ( agnihotrasya kartuH ) Adityo yuupH| ai0 5 / 28 // atha yadviSuvantamupayanti / Adityameva devatAM yajante / za0 12 / 1 / 3 / 14 // Adityo bRhat / ai0 5 / 30 // aso vA' Adityo brahma ( yaju0 13 / 3) / sh07|4| 1 / 14 // 14 / 1 / 3 / 3 // , Adityo vai brahma / jai0 u03|4|9|| " asAvAdityaH subrahma / 101 / 1 // Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( AdityAH (682 ) mAdityaH hanteti candramA omityAdityaH / jai0 u03 / 6 / 2 / / , omityAdityaH / ja0 u0 3 / 13 // 12 // omityasau yo 'sau ( AdityaH ) tapati / ai0 5 / 32 // yadetat ( Aditya-)maNDalaM tapati / tanmahadukthaM tA RcaH sa RcAM lokaH / za0 10 / 5 / 2 / 1 // ( Adityasya ) maNDalameva'rcaH / za0 10 / 5 / 1 / 5 // , agnizca ha vA Adityazca rauhiNAvetAbhyA7hi devatAbhyAM yajamAnAH svarga loka rohanti / sh014|2|1|2|| chandobhirve devA Aditya svarga lokamaharan / tA0 12 / traiSTubho vA eSa ya eSa (AdityaH) tapati / kau0 25 / 4 // , traiSTubjAgato vA AdityaH / taaN04|6 / 23 // , jagatI chanda Adityo devatA zroNI / za0 10 / 3 / 2 / 6 // , sa ( AdityaH ) udyannevAmUm (divam ) adhidravatyastaM yannimAm ( pRthivIm ) adhidravati / za0 1 / 7 / 2 / 11 // ,, sUryazabdamapi pazyata // mAdityAH aditiH putrakAmA sAdhyebhyo devebhyo brahmaudanamapacat / tasyA uccheSaNamadaduH / tatprAznAt sA reto 'dhatta / tasyai dhAtA cAryamA cAjAyetAm / " mitrazca varuNazcAjAye. tAm / ... aMzazca bhagavAjAyetAm / ... indrazca vivasvAMzcAjAyetAm / tai01|1|9|1-3 / / aditirvai prajAkAmaudanamapacattata ucchiSTamAznAt sA garbhamadhatta tata AdityA ajAyanta / go0 pU02 / 15 // (prajApate retasa utpannaM ) yattRtIyamadIdediva ta AdityA abhavan / ai0 3 / 34 // dvayyo ha vA idamagre prajA aasuH| AdityAzcaivAGgirasazca / sh03|5|1|13|| vizvakarmA tvAdityairuttarataH pAtu / za0 3 / 5 / 2 / 7 // varuNa AdityaiH ( udakrAmat ) / ai01 / 24 // , varuNa AdityaiH (vyadravat ) / sh03|4|2|1|| Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 683 ) AdityAH] mAdityAH AdityAstvA pazcAdabhiSiJcantu jAgatena chandasA / tai0 217 / 15 / 5 // , athainaM ( indraM ) pratIcyA dizyAdityA devAH ... abhyaSi. can ... svArAjyAya ! ai0 8 / 14 // gAvo vA AdityAH / ai0 4 / 17 // AdityA eva yazaH / go0 pU0 5 / 15 // AdityAnImAni yajUSItyAhuH / za0 4 / 4 / 5 / 19 // AdityAnImAni zuklAni yajUSi vAjasaneyena yAkSavalkye nAkhyAyante / za. 14 / 9 / 4 / 33 // AdityAnAM tRtIyasavanam / kau0 16 / 1 // 30 / 1 // za0 4 / 3 / 5 / 1 // AdityaM hi tRtIyasavanam / taaN09|7|7!! , athemaM viSNuM yajJaM tredhA vyabhajante / vasavaH prAtaHsavana rudrA mAdhyandina savanamAdityAstRtIyasavanam / sh014| 1 / 1 / 15 // jagatyAdityAnAM patnI / go0 u02 / 6 // , AdityAnAM vA etadrapam yallAjAH / tai03|8|14|4|| vasavo vai rudrA AdityA sAvabhAgAH / tai03|3| 9 / 7 // " tAn hAdityAnaGgiraso yAjayAJcakaH / go0 u0 6 / 14 // ta etena sadyaHkriyAGgirasa AdityAnayAjayan / za0 3 / 5 / 1 / 17 // AdityAzvAGgirasazcatat satra samadadhatAdityAnAmekavi. zatiraGgirasAM dvAdazAhaH / tAM0 24 / 2 / 2 // AdityA vA ita uttamAM suvarga lokamAyan / te vA ito yantaM pratinudante / tai0 1 / 1 / 9 / 8 // ( AdityAH ) svarga lokamAyanahIyantAGgirasaH / tAM0 16 / 12 // 1 // te hAdityAH pUrva svarga lokaM jagmuH pazvAGgirasaH SaSTayAM vA varSeSu / ai04| 17 // , tata u hAdityAH svarIyuH / kau 30 / 6 // Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ApaH ( 684 ) AdityAH ta' AdityAH / caturbhi stomaizcaturbhiH pRprairlaghubhiH sAmabhiH svarga lokamabhyaplavanta / za0 12 / 2 / 2 / 10 // tasya ( svargasya lokasya ) AdityA adhipatayaH / tai0 3 | 8 | 18 | 2 // "" Adhipatyam athainaM ( indra ) UrdhvAyAM dizi marutazvAGgirasazca devAH ......abhyaSiJcanpArameSTayAya mAhArAjyAyASSdhipatyAya svAvazyAyA''tiSThAya / ai / 8 / 14 // ApaH Apo vai sariram (yaju0 13 / 42 ) / za0 7 / 5 / 2 / 18 // Apo vA idamagre salilamAsIt / tai0 1 / 1 / 3 / 5 // Apo vA idama mahatsalilamAsIt / jai0 u0 1 / 56 / 1 // Apo ha vA idamagre salilamevAsa / tA ( ApaH ) akAmayanta ( tA Apa pekSanta bahvayaH syAma prajAyemahIti / chAndogyopaniSadi 6 / 2 / 4 // ) kathannu prajAyemahIti tA azrAyastAstapo'tapyanta tAsu tapastapyamAnAsu hiraNmayamANDa* sambabhUvAjAto ha tarhi saMvatsara Asa tadidaOM hiraNmayamANDaM yAvatsaMvatsarasya velA tAvatparyaplavata // tataH saMvatsare puruSaH samabhavat / sa prajApatiH ("Accordidg to the writings of the Egyptions, there was a time when neither heaven nor earth existed, and when nothing had being except the boundless primeval water, which was, however, shrouded with thick darkness. [nAsadAsIno sadAsIttadAnIM nAsIdrajo no vyomA paro yatR0 10 / 129 / 1 // tama AsIttamasA gUDhamatre 'praketaM salilaM sarvamA idam R010 : 129 / 3 // ] At length the spirit of the primeval water felt the desire for creative activity, and having uttered the word, the world sprang straightway into being in the form which had already been depicted in the mind of the spirit before he spoke the word which resulted in its creation. "" " 95 Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 685 ) ApaH] [so 'po 'sRjt| vAca eva lokAvAgevAsya saasRjyt206|1|1|9|| so 'kAmayata / Abhyo 'dbhyo 'dhi. prajAyeyeti so 'nayA ayyA vidyayA sahApaH prAvizattata ANDa samavartata tadabhyamRzadastvityAtu bhUyo 'stvityeva tadabravIttato brahmaiva prathamamasRjyata trayyeva vidyaa-sh06|1| 1 / 10 The next act of creation was the forma. tion of a germ, or egg, from which sprang Ra, the Sun-god, within whose shining form was embodied the almighty power of the divine spirit." See " Egyption Ideas of the Future Life" by E. A. Wallis Budge, pages 22 and 23. [Sun=savitA-prajApatiH-prajApatirvai savitA / taaN016||| 17 // ] / za0 11 / 1 / 6 / 1-2 // bhApaH eSa vai rayirvaizvAnaraH ( ydaapH)| sh010| 6 // 1 // 5 // , vastistvA'eSa vaizvAnarasya (ydaapH)| za0 10 / 6 / 1 / 5 // , Apo vyAnaH / jai0 u04|22 / 9 // , zukrA hyApaH / tai0 1 / 7 / 6 / 3 // , candrA hyApaH / tai0 1 / 7 / 6 / 3 // ,, Apo vai janayo (yju012|35) 'dbhayo hIdacha sarva jAyate / za0 6 / 8 / 2 / 3 // ,, yadbhava Apastena (bhavaH janma-amarakoSa, 3 kANDe, nanArtha varga, 205 zloke // janma-ApaH-vaidikanighaNTau 1 / 12) / kau0 6 / 2 // ApassAvitrI / jai0 u04 / 27 / 3 // , Apo vai puSkaram / sh06|4|2|2|| 7 / 4 / 1 / 8 / / , Apo vai puSkaraparNam / za0 7 / 3 / 1 // 9 // ,, ApaH puSkaraparNam / sh.6|4|1|9|| 10 / 5 / 2 / 6 // ,, Apo vai prajApatiH parameSThI ( yaju0 14 // 9 // ) tA hi parame sthAne tiSThanti / / 08 / 2 / 3 / 13 / Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ApaH ( 686 ) ApaH sa ( parameSThI prAjApatyaH ) Apo 'bhavat tsthAnAdvarSati yaddivastasmAtparameSThI nAma | 6 // 16 // 99 39 99 "" 93 99 99 "" 33 "" "3 " 53 39 35 29 3" "3 99 " "" " Apo hi payaH / kau0 5 / 4 // go0 u0 1 // 22 // paramAdvA eta za0 11 / 1 / apAmeSa oSadhInAM raso yatpayaH / za0 12 / 6 / 2 / 13 // vAgdevatyaM sAma vAco mano devatA manasaH pazavaH pazUnAmoSadhaya oSadhInAmapaH / tadetadadbhayo jAtaM sAmA'psu pratiSThitamiti / jai0 u0 1 / 59 / 14 / / 13 / 53) / yatra hyApa unda oSadhayo vA apAmojha ( yaju0 ntyastiSThanti tadoSadhayo jAyante / za0 7 / 5 / 2 / 47 // Apo hyetasya ( somasya ) lokaH / za0 4 / 4 / 5 / 21 // Apo hi retaH / tAM0 8 / 7 / 9 // Apo retaH prajananam / tai0 3 | 3 | 10 | 3 // Apo me retasi zritAH / te 3 | 10 | 8 | 6 // dharmo hyApaH / za0 11 | 1 | 6 | 24 // ApaH prokSaNyaH / ai0 5 | 28 // divyA ApaH prokSaNayaH / tai0 2 / 1 / 5 / 1 // Apo vai sUdo 'nnaM dohaH / za0 8 / 7 / 3 / 21 // ApaH kharasAmAnaH / kau0 24 / 4 // atha yat svarasAmna upayanti / apa eva devatAM yajante / za0 12 / 1 / 3 / 13 // revatyaH ( yaju0 1 / 21 ) ApaH / za0 1 / 2 / 2 / 2 // Apo vai revatyaH / tAM0 7 / 9 / 20 // 13 / 9 / 16 // Apo vai revatIH / tai03 | 2 | 8 | 2 // apAM vA eSa raso yadrevatyaH / tAM0 13 10 / 5 // vajro vA' ApaH / za 0 1 / 7 / 1 / 20 // Apa iti tat prathamaM vajrarUpam / kau0 12 / 2 // Apo ha vai vRtraM jaghnustenaivaita dvIryeNApaH syandante / za0 3 1 9 6 4 / 14 // vRtraturaH ( yaju 0 6 / 34 ) iti vRtraM hotA: (ApaH ) annan / za0 3 / 6 / 4 / 16 // Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 687 ) [ ApaH ApaH Apo vai vidhAH (yaju0 14 / 7) adbhihIdacha sarva vihitm| . za0 8 / 2 / 2 / 8 // , Apo vai dyauH| sh06|4|1|1|| ,, dyaurvA' apA sadanam ( yaju013 / 53) / za0 7 / / 2 / 56 // Apo diva UdhaH ( yaju0 12 // 20 // ) / sh.6|7|4|5|| , Apo vai divyaM namaH / sh03|8|5|3|| ,, Apo vai vareNyam / jai0 u04|28 // 1 // ,, vAyurApazcandramA ityete bhRAvaH / go0 pU0 2 / 8 (2.) // , Apo vai sarvaH ( =zarvaH rudraH) adbhayo dIda5 sarva jAyate / za0 6 / 1 / 3 11 // Apa eva sarvam / go0 pU0 5 / 15 // ,, eSa vA' apAra raso yo 'yaM ( vAyuH ) pavate / sh05|1| 2 / 7 // vAyurvA' apAmema ( yaju0 13 / 53 ) yadA havaiSa itazcetazca vAtyathApo yanti / za0 7 / 5 / 2 / 46 // apaH zlAghA (gacchati ) / go0 pU0 2 / 2 // sa vA eSo (sUryaH)'paH pravizya varuNo bhvti| kau0 1819 // atha yadapsu varuNaM yajati sva evaina tadAyatane prINAti / kau0 5 / 4 // apsu vai varuNaH / tai0 1 / 6 / 5 / 6 // yo ha vA' ayamapAmAvataH sa hAvabhRthaH sa haiSa varuNasya putro ghA bhrAtA vA / za0 12 / 9 / 2 / 4 // varuNasya vA abhiSicyamAnasyApa indriyaM vIrya niranan / tatsuvarNa hiraNyamabhavat / tai0 1 / 8 / 6 / 1 // agnirha vA' apo'bhidadhyau mithunyAbhiH syAmiti tAH sambabhUva tAsu retaH prAsiJcattaddhiraNyamabhavattasmAdetadagnisaMkAzamagnehi retastasmAdapsu (hiraNyaM) bindantyapsu hi (retaH) prAsizcat / sh02|1|1|| 5 // , adabhyo vA eSa (agniH)prathamamAjagAma / sh06714|||| Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ApaH ( 688 ) ApaH Apo vA' asya (agne) divo 'rNaH / za0 7 / 1 / 1 / 24 // antarikSaM vA apArthaM sadhastham (yaju0 13 / 53) / za0 4 / 5 / 2 / 57 // Apo vai marutaH / ai0 6 / 30 // kau0 12 / 8 // " " " 39 33 "3 "1 33 91 99 "" " "3 "" " $1 33 " " 19 apsu vai marutaH zritaH ( zritAH ) / go0 u0 1 / 22 // vai marutaH zitAH ( ? zritAH ) / kau0 5 / 4 // apsu atha yatkRSNaM tadapAM rUpamannasya manaso yajuSaH / je0 u0 1 / 25 / 9 // annaM vA apAM pAthaH ( yaju0 13 / 53 ) / za0 7 | 5 | 2 | 60 // Apo vai sahasriyo vAjaH ( yaju0 12 / 47 ) / za0 7 / 1 / 1 / 22 // giridunA u vA ApaH / za0 7 / 4 / 2 / 18 // vairAjIva ApaH / kau0 12 / 3 // adbhiryajJaH praNIyamAnaH prAG tAyate / tasmAdAcamanIyaM pUrvamA. hArayati / go0 pU0 1 / 36 // apsuyonirvai vetasaH / za0 12 / 8 / 3 / 15 // apsujA vetasaH / za0 13 / 2 / 2 / 19 // apsujo vetasaH / tai0 3 / 8 / 4 / 3 / 3 / 8 / 19 / 2 // 3 / 8 / 20 / 4 // tadyattatsatyam | Apa eva tadApo hi vai satyam / za0 7 / 4 / 1 / 6 // tadetatsatyamakSaraM yadomiti / tasminnApaH pratiSThitAH / jai0 u0 1 / 10 / 2 // pRthivyapsu zritA / tai0 3 / 11 / 1 / 6 // 1 pRthivyapsu ( pratiSThitA ) / ai0 3 / 6 // go0 u03 / 2 // iyaM ( pRthivI ) vA apAmayanam (yaju0 13 / 43 ) asyAM hyApo yanti za0 7 | 5 |2| 50 // samudro vA apAM yoniH ( yaju0 13 / 53 ) / za0 7 / 5 / 2 / 58 // samudro 'si tejasi zritaH / apAM pratiSThA / tai0 3 | 11 | 1/4 // / Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 689 ) mAyuH] bhApA vidhudvA' apAM jyotiH ( yaju0 93 / 53) / sh07|5 / 2 / 46 // , abhraM vA' apAM bhasma (yaju0 13 / 53) sh07|5|2|48|| " sikatA vA apAM purISam (yaju0 13 / 53) / sh07|5 / 2 / 59 // , cakSuSo' apAM kSayaH ( yaju0 13 / 53) tara hi sarvadevApaH kSiyanti / sh07|5|2|| 54 // // zrotraM vA apA sadhiH (yaju0 133 53) sh07|5|2|55|| bhApamAH ( devAH ) sAdhyAzca tvA ''ptyAzca devAH pAtanacchadasA triNavena stomena zAkaraNa sAnA rohantu tAnanvArohAmi rAjyAya / ai08|12|| athaina (indraM ) asyAM dhruvAyAM madhyamAyAM pratiSThAyAM dizi sAdhyAzcA''ptyAzca devAH .....abhyaSizcan......rAjyAya / ai08|14|| bhApriyaH (acA) tametAbhirAprIbhirApyAyayanti tadyadApyAyayanti tasmAdAgriyo nAma / sh03|8|1|2|| ,, AprIbhirAmINAti / ai02|4|| kau0 10 // 3 // bhAmayAvI traizokaM jyogAmayAvine brahmasAma kuryAt / tAM0 8.11 // jyogAmayAvine ubhe (bRhadrathantare) kuryAdapakrAnto vA etasya prANApAnau yasya jyogAmayati prANApAnAvevArisa ndadhAti / taaN07|6| 15 // mAyuH bhAyubai vikarNI (issttkaa)| za0 8 / 7 / 3 / 11 // , bhAyubai sahasram / tai03|8|15|3 // 3 / 8 / 16 // 2 // , vivedamina bho nAmAne'ahira AyunA nAnnehi (yju05|9) iti / sh03|5|1|| 32 // " amRtamAyurhiraNyam / za0 3 / 8 / 2 / 27 // 4 / 5 / 2 / 10 // 4 / 6 / 1 / 6 // , Ayurhi hiraNyam / sh04|3|4|24|| , bAyubai hiraNyam / te01|8|6|1|| , yadhiraNyaM vadAti mAyustena varSIyaH kurute / go0 u0 3.19 // . Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [indraH (690 bhAti: anAyeM tvetyevaitadAha yadAhAvyathAyai veti ( vyathA aati)| 205 / 4 / 3 / 7 // mAnA (nakSatram ) sa (rudraH) eta rudrAyA''yai praiyA carka payasi niravapat / tato vai sa pazumAnabhavat / tai0 3 / 1 / 4 / 4 // mAtrAH viSNavAzAnAM pate / tai03|11|4|1|| bhASIH bahI vai yjuHssvaashiiH| sh01||1|7||3|5|2|11|| 3 / 6 / 1 / 17 // mAzunivRt (yaju0 14 / 23) vAyu'' AzutrivRtsa eSu triSu lokeSu vartate / za0 8 / 4 / 1 / 9 // mAhavanIyaH ( agniH ) AhavanIyabhAgyajamAnaH / kau03|6 // bhAhitAniH no ghanAhitAgnervatacaryAsti / sh02|1|4|7|| mAhutiH se vA AhutI somaahutirevaanyaajyaahutirnyaa| za0 1 / 7 / 2 / 10 // " Ahutirhi ykssH| sh03|1|4|1|| ikA aiDa rathantaram / taaN07|| 6 // 17 // indraH sa vA eSa (AdityaH) indro vaimRdha udyan bhavati ..... indro vaikuNTho madhyandine / jai0 u04|10|10|| , indramadevyo mAyA asacanta sa prajApatimupAyAvattasmA etaM viyanaM (kratuM) prAyacchattana sarvA mRdho vyahata / tAM0 19 / " indro vai maghavAn / sh04|1|2|15, 16 // , sa u eva manaH sa viSNuH / tata indro makhavAnabhavanmakhavAda vaitaM maghavAnityAcakSate paro'kSam / sh014|1|1|13|| , indro vsudheyH| sh01|8|2|16|| ,, indra u vai venaH / ( R0 10 / 123 / 1) / kau0 8 // 5 // .. indro vai vedhAH (08 / 43 // 11 // ) / ai06|10|| go0 u02|20|| , indro hi ssoddshii||04|2|5|14|| // indro ha vai SoDazI / sh.4|5|3 / ndra uvai SoDazI / kaura 17 // 1,4 // Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 191 ) ma etada vA indrAgnyoH priyaM dhAma yadvAgiti / ai06 / 7 // go0 u05|13|| , vaagdhyendrii| ai0 2 // 26 // " vAhaca prANazvendravAyavaH (prhH| indrHmyaakssaayu-praannH)| ai02|26|| athaitadvAme 'kSaNi puruSarUpam / eSAsya (dakSiNe 'kSaNi vartamAnasya puruSasyendrAkhyasya ) patnI virAT / za0 14 / 6 / 11 // 3 // indro vRSA / sh01|4|1| 33 / / , indro vai pRssaa| taaN09|4|3|| , indro vai vAjI / ai03|18 // . indro vai gopAH ( R0 1 / 86 / 1) / ai06|10|| go0 u. 2 // 20 // // indra uvai parucchepaH / kau0 23 // 4 // ., etena (pArucchepena rohitAkhyena chandasA) vA indraH sapta svargAllokAnarohada / ai05|10|| , indro vai ctuhotaa| tai0 2 / 3 / 1 / 3 // ,, indraH saptahotA / tai0 2 / 3 / 1 / 1 // , indraH saptahotrA / tai02|2|815|| " yanmanaH sa indrH| go0 u04| 11 // , indro vai pradAtA sa evAsmai yakaM prayacchati / ko04|2|| , yo khalu vAva prajApatiH sa u vevendraH / tai01|2|2||5|| , indro vai tvA (01 / 22 / 1 // ) / ai06|10|| , indra uvai vAtApiH sa hi vAtamAptvA zarIrANyahanpratipaiti / kau0 27 // 4 // , katamattadakSaramiti / yatkSaranA'kSIyateti / indra iti / jai. u01|43 // , indra ubai varuNaH sa u vai payomAjanaH / kau0|4|| , indro vai varuNaH sa uvai payobhAjanaH / go0 u01|| 22 // , indrasya ("varuNasya" iti sAyaNaH ) zatabhiSaka (nksstrm)| 2015 Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ndaH ( 692 ) inyaH indro lokampRNA / sh08|7|2|6|| ,, yatpurastAvAsIndro rAjA bhUto vAsi / jai0 u0 3 // 21 // 2 // , dakSiNA dik / indro devatA / tai0 3 / 11 / 5 / 1 // , atha yadvizvajitamupayanti / indrameva devatAM yajante / sh012| 1 / 3 / 15 // " indro vizvajidindro hIdaM sarva vizvamajayat / kau0 24 / 1 // , tato vA idamindro vizvamajayadyadvizvamajayasamAdvizvajit / tAM0 16 / 4 / / , indro vai yudhAjit / taaN07|5|14|| , vRSaNazvasya ha menasya menakA nAma duhitAsa tAhendrazcakame / 101 / 1 // ,, indro vai prAsahaspatistuviSmAn / ai0 3 / 22 // , senA vA indrasya priyA jAyA vAvAtA prAsahA nAma / ai03| 22 // , senA ha nAma pRthivI (=vistIrNeti sAyaNaH) dhanajayA vizvavyacA aditiH| sUryatvak / indrANI devI prAsahA dadAnA / tai02|4|2|7|| " vaikhAnasA vA RSaya indrasya priyA Asan / tAM0 14 / 4 / 7 // , indro yatIn sAlAvRkeyebhyaH prAyacchattamazlIlA vAgabhya vadatto 'zuddho. 'manyata sa etacchuddhAzuddhIyamapazyattenAzudhyat (indro yatIntsAlAvRkebhyaH prAyacchattAndAkSiNata uttara. vedyA Adan-taittirIyasaMhitAyAm 6 / 2 / 7 / 5 // atharvavede 2 / 27 / 5:-tayAhaM zatrUntsAkSe indraH sAlAvRkA~ iss|| R. 10173 / 3.-tvamindra saalaavRkaantshsrmaasmddhisse||)| taaN014| 11 / 28 // , indro yatIn sAlAvRkayebhyaH prAyacchattamazlIlA vAgabhyavada raso 'zuddho 'manyata sa ete zuddhAzuddhIye (sAmanI ) apa. iyattAbhyAmazudhyat / tAM0 19 / 4 / 7 // " yatrendraM devatAH ( yajJeSu) paryavRjan , (yataH sa indraH) vizva apaM svASTramabhyamasta putramastRta yatIsAlAvRkebhyaH prAdA Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darmaghAnavadhId bRhaspateH pratyavadhIditi tatrandraH somapIthena vyAIta [taM (pratardanaM ) hendra uvAca mAmeva vijAnI tadevAhaM manuSyAya hitatamaM manye yanmAM vijAnIyAtrizIrSANaM tvASTramahanamarunmukhAn yatIn sAlAvRkebhyaH prAyacchaM bahvIH sanyA atikramya divi prahAdIyAnatRNamahamantarikSa paulomAn pRthivyAM kAlakAjAMstasya me tatra na loma ca nAmIyata sa yo mAM (indraM ) veda na ha vai tasya kena cana karmaNA loko mIyate na steyena na bhrUNahatyayA na mAtRbadhena na pibadhena nAsya pApaM cakRSo mukhAntrIlaM vetIti-zaMkarAnandIyaTokAyutAyAM kauSI. takibrAhmaNopaniSadi 3 / 1 // ] / ai07 / 28 // emaH kAlakA vai nAmAsurA Asan / te suvargAya lokAyAgnima cinvata / puruSa iSTakAmupAdadhAt puruSa iSTakAm / sa indro brAhmaNo yuvANa iSTakAmupAdhatta / eSA me citrA nAmeti / te suvargalokamAprArohan / sa indra iSTakAmavRhat / te 'vAkAryanta ye 'vAkIryanta / ta UrNanAbhayo 'bhavan / dvAvudapatatAm / to divyau zvAnAvabhavatAm (pshyt-maitraaynnsNhitaa1|6|9|| kAThakasaMhitA 8 / 1) / tai0 1 / 1 / 2 / 4-6 // ,, indro yatIn sAlAvRkayebhyaH prAyacchattamazlIlA vAgabhyavadat sa prajApatimupAdhAvattasmA etamupahanyaM prAyacchat / tAM0 18 / ., indro yatIn sAlAvRkebhya mAyacchatteSAM traya uziSyanta rAyo pAjo vRhadviriH pRthurazmiH / taaN08|1|4|| .. indro yatIn sAlAvRkayebhyaH prAyacchatteSAM traya udaziSyanta pRthurazmighahadvirI rAyovAjaH / tAM0 13 / 4 / 17 // , yuvacha surAmamazvinAnamucAvAsure scaa| vipipAnA zubhaspatI indraM karmakhAvatam (R. 10 / 131 // 4 // yaju0 10 // 43 // ) ityAzrAvyAhAzvinau sarasvatImindra sutrAmANaM yajeti / za0 5 / 5 / 4 / 25 // ,, (namuciH) tasya (indrasya) etayaiva surayendriyaM vIrya soma pIthamamAyamaharatsa ha nyarNaH zizye / za0 12 / 7 / 1 / 10 // Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 694 ) indraH 'apAM phenena namuce(6) zira indrodavartayaH' vizvA pavajaya(). spRdhaH ( R0 8 / 14 / 13) iti pApmAvai namuciH / za0 12 7 / 3 / 4 // , indrazca vai namucizcAsuraH samadadhAtAnna nau maruna divAhana nATTaiNa na zuSkaNeti tasya vyuSTAyAmanudita Aditye 'pA phenena ziro 'chinat / tAM0 12 / 6 / 8 // , namuciha vai nAmAsura Asa tamindro nivivyAdha tasya padA ziro 'bhitaSTau sa yadabhiThita udabAdhata sa ucchvakastasya padA ziraH praciccheda tato rakSaH samabhavat / sh04|4|1|9 // " "namuci"zabdamapi pazyata // , taM (trizIrSANaM tvASTraM vizvarUpaM) indro vizeSa tasya tAni zIrSANi praciccheda / sh01|6|3|2|| , sa (indraH) yatra trizIrSANaM tvASTraM vizvarUpaM jaghAna / za0 1 / 13 / 2 // , indro vai vRtrahA / kau04|3|| ,, mahAnAnIbhirvA indro vRtramahan / kau0 23 / 2 // , indro vA eSa purA vRtrasya vadhAdatha vRtra hatvA yathA mahA jo vijigyAna evaM mahendro'bhavat / sh01|6| 4 / 21 // 4 / 3 / 3 / 17 // , indro vai vRtraM hatvA vizvakarmA 'bhavat / ai0 4 / 22 // " tasya (indrasya) asau (dhu-loko nAbhijita AlI (indraH) vizvakarmA bhUtvAbhyajayat / tai01|2|3|| , maruto ha vai krIDino vRtra haniSyantamindramAgataM tamAbhitaH paricikrIDamahayantaH / za0 2 / 5 / 3 / 20 , te (marutaH) enaM (indraM ) adhyakIDan / tai016 / 715 // , indro vai marutaH kroddinH| go0 u01|23|| , indro vai marutaH sAntapanAH / go0 u0 1 / 23 // ,, indrasya vai marutaH / kau0 5 / 4,5 // , dharma indro rAjesyAha tasya devA vizaH / za. 15417 // Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 695 ) indraH etadvA' indrasya niSkevalya, savanaM yanmAdhyandina sa vanaM tena vRtramajighAMsattena vyajigISata / sh04|3|3|6|| , aindraM vai mAdhyandinaM savanam / jai0 u01| 37 / 3 // , indrasya mAdhyandinaM savanam : kau0 14 / 5 // , aindraM hi traiSTubhaM mAdhyandinaM savanam / kau0 29 // 2 // . , aindraM traiSTubhaM mAdhyandinaM savanam / go0 u04|4|| zreSTubha indrH| kau0 3 / 2 // 22 // 7 // , indraH (zriyaH) balam ( aadtt)| za0 11 / 4 / 3 / 3 // tAn ( pazUna ) indraH paJcadazena stomena nApnot / tai0|2|7| 14 / 2 // ,, aindro rAjanyaH / taaN015|4|8|| ,, (rAjanyasa ) indro devatA / taaN06|1|| 8 // ,, hariva Agaccheti pUrvapakSAparapakSI vA indrasya harI tAbhyA hIdacha sarva harAte / 101 / 1 // aindrI dhIH / tAM0 14 / 4 / 8 // dhaurindraNa garbhiNI / za0 14 / 9 / 4 / 21 // aindra hi purISam / sh08|7|3 / 7 // atha yatpurISa sa indraH / sh010|4|1|7 // aindrayo vAlakhilyAH (RcH)| ai06 / 26 // aindro vA eSa yksskturytsaakmedhaaH| kau0 5 / 1 // go0 u0 1 // 23 // , indro jyeSThAmanu nakSatrameti / tai0 3 / 1 / 2 / 1 // ,, indrasya rohiNI (=jyeSThAnakSatramiti sAyaNaH) / tai01|5|| 1 / 4 // , etA vA' indranakSatraM yatphalgunyaH / sh02|1|2|11|| , aindra sAnAyyam ( haviH) / sh02|4|4| 12 // aindraM vai dadhi / sh07|4|1|42 // , aindro brAhmaNAcchaMsI / sh09|4 / 3 / 7 // tai01|7|6|1|| ,, aindrAbAIspatyaM brAhmaNAcchaMsina uphdhaM bhavati / go0 u04| Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ukthyo / 696 ) indraH aindro vA' eSa yazo yatsautrAmaNI / za0 12 / 8 / 2 / 24 // ,, aindro vA eSa yajJakraturyat sautrAmaNI / kau0 16 / 10 // go0 u05|7|| ,, RSabhamindrAya sutrAmaNa' Alabhate / za. 5 / 5 / 4 / 1 // ,, tasmAtsadasyuksAmAbhyAM kurvantyaindra hi sdH| sh04|6| 7 / 3 / / , aindra hi sadaH / sh03|6|1|22|| indrAgnI indrAgnI vai vizve devAH / sh02|4|4|13 // ,, indrAgnI hi vizve devAH / za0 2 / 9 / 2 / 14 // , nakSatrANAmadhipatnI vizAkhe / zreSThAvindrAgnI bhuvanasya gopii| tai0 3 / 1 / 1 / 11 // , indrAgniyorvizAkhe (=nakSatravizeSaH) / tai0 1 / 5 / 1 / 3 // , etaddha vA indrAgnyoH priyaM dhAma yadvAgiti / ai06|7|| go0 u0 5 / 13 // indrAvRhaspatI SaDbhiraindrAbArhaspatyaiH (pazubhiH) zizire (yajate, / za. 13 / 5 / 4 / 28 // indrAviSNU SabhiraindrAvaiSNavaiH (pazubhiH) hemante (yajate / sh013| 5 / 4 / 28 // indriyANi prANA indriyANi / tAM02114 / 2 // 22 // 4 // 3 // , jAyamAno ha vai brAhmaNaH saptendriyANyabhijAyate brahmavarca sazca yazazca svapnaM ca krodhaM ca zlAghAMca rUpaM ca puNyameva gaMdhaM saptamam / go0 pU05 // 2 // irA airaM vai bRhat / tAM07 / 6 / 17 // iSuH catuHsaMdhihIMSuranIkaM zalyastejanaM parNAni / ai0 1 / 25 // , iSaMvo vai didyavaH / sh05|4|2|2|| IzAnaH yA sA tRtIyA (oGkArasya) mAtraizAnadevatyA kApalA varNena yastAM dhyAyate nityaM sa gacchedezAnaM padam / go0 puu01|25| uktham (tametampuruSa) ukthamiti bacAH ( upAsate)eSa hIva sarvamutthApayati sh010| / / 2 // 20 // kalyaH ukthyA vAjinaH / go0 u01 / 22 // Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 697 ) uttarakuravaH kuravaH " ityetaM zabdaM pazyata / uttaremadrAH " madrAH " ityetaM zabdaM pazyata / udaram (indraH) taM ( vRtraM ) dvedhAnyabhinattasya yatsomyaM vyaktamAsa taM candramasaM cakArAtha yadasyA suyryamAsa tenemAH prajA uda reNAvidhyat / za0 1 / 6 / 3 / 17 // yadimAH prajA azanamicchante 'smA'evaitadvRtrAyodarAya baliM haranti : 0 1 / 6 / 3 / 17 // " " 19 99 " 21 (6 "" prajApatervvA etadudaraM yatsadaH / tAM0 6 / 4 / 11 // ( puruSasya ) udaraM sadaH / kau0 17 // 7 // udaramevAsya ( yajJasya ) sadaH / za0 3 | 4 | 3 |5 // udaraM vai sadaH / kau0 11 / 8 // .. udaraM madhyamA citiH / za0 8 udAna: preti ( 'pra' iti ) vai prANa pati 1 / 4 / 1 / 5 // udAno vai bRhacchocAH / za0 1 | 4 | 3 | 3 // udAnA mAsAH | tAM0 5 / 10 / 3 // upanayanam etadvai patnyai vratopanayanam ( yadyoktreNa saMnahanam ) / tai0 kuntApasUtAni ] 7 / 2 / 18 // ( 'A' iti ) udAnaH / za0 3 / 3 / 3 / 2 // RSiH pate vai kavayo yadRSayaH / za0 1 / 4 / 2 / 8 // ye vai te na RSayaH pUrve pretAste vai kavayaH (R0 3 | 38 / 1) / ai0 6 / 20 // kazyapaH kazyapo vai kUrmaH / za0 7 / 5 / 1 / 5 // kAmadhenuH 'vizvarUpI ' ' zabalI ' ' virAT ' ityetAJchandAn pshyt| kumtApam vizatirvA antarudare kuntApAnyudara me kavizam / za0 12 / 2 / 4 / 12 // kuntAprasUtIni (atharvavede 20 / 127-136 ) athaitatkuntApaM yathAcha ndasaM zaMsati sarveSAmeva kAmAnAmAptyai nArAzaMsIH (atharSa 0.20 / 127 / 1-3) raibhI: ( atharva 0 20 | 127| 4-6 // ) kAravyAH ( atharva0 20 / 127 / 11-14 ) (adya020 / 128 | 2-16) bhUtechadaH indra Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [parnataH (athrv020|135| 11-13 // ) pArikSitIH (atharva0 20 / 127 / 7-10 // ) etazapralApam ( athrv020| 129 // ) iti / kau0 30 / 5 // kSatriyaH sa (kSatriyaH ) ha dIkSamANa eva brAhmaNatAmabhyupaiti / ai07| 23 // kSemaH yadAste / sa kSemaH / tai0 3 / 3 / 3 / 3 // garbhaH prAdezamAtro vai garbho vissnnuH| za0 7 / 5 / 1 / 14 // giriH giri' adriH (yaju0 13 | 42) / za0 7 / / / 2 / 18 // __, giribudhnA u vA ApaH / sh07|5|2|18|| jAyA (taittirIyasaMhitAyAm 6 / 6 / 4 / 3. yadekasminyUpe che razane parivyayati tasmAdeko dve jAye vindate yanmekA razanAM dvayo!payoH parivyayati tasmAnnaikA dvau patI vindate / / kAThakasaMhitAyAm: --29 ! :-dve ve razane yUpamucchrita. stasmAtstriyaH pu~so 'tiriktAstasmAdutaiko bahIrjAyA vi. ndate naikA bahUnpatIn // maitrAyaNIsaMhitAyAm 4 / 7|9:tsmaastriyH puso 'tiricyante 'tha va ekasya razane dve ekasya tasmAstriyaM jAtAM parAsyanti na pumA sam // ) tRtIyA citiH antarikSaM vai tRtIyA citiH / za0 8 / 4 / 1 / 1 // triSTup (chandaH) vajro va triSTup / sh07|4|2|24|| , vIrya triSTup ! sh07| 4 / 2 / 24 // vambakAH (puroDAzAH) " ambikA" zabdaM pazyata // ) devayajanI iyaM vai pRthivI devI devayajanI / za03 / 2 / 2 / 20 // devI iyaM vai pRthivI devI devayajanI / za0 3 / 2 / 2 / 20 // cauH (prajapatiH) jImUtaizca nakSatraizca divam ( ahNht)| za0 11) 8 / 1 / 2 // parvataH sa (prajApatiH) ebhizcaiva parvatainaMdIbhizcemAm (pRthivIm ) adRhat / za011 / 8 / 1 / 2 // (prajApatervA etajjayeSThaM toka yatparvatAste pakSiNa Asa. chaste parApAtamAsata yatra yatrAkAmayantAya kAyaM (prathivI) tarhi zithirAsItaSAmindraH pakSAmachimatterimAm (pRthivIm / Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 659 ) [bahirNidhanam ahahat-maitrAyaNIsaMhitAyAm 1 / 10 / 13 // ayameva bhAvaH-kAThakasaMhitAyAm 36 // 7 // pRthivI sa (prajApatiH) ebhizcaiva parvatairnadIbhizcamAm (pRthivIm ) ahahat (yaH pRthirdhI vythmaanaamht-R02| 12 // 2 // ) , parvatazagdamapi pazyata // pahinidhanam ( devAH) amuM (dhulokaM) bahirNidhanena ( abhyajayan ) / taaN010|12|3|| Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamAre pramukha prakAzana zodha-grantha atharvaveda kA sAMskRtika adhyayana DaoN0 kapiladeva dvivedI 125.00 smRtiyoM meM rAjanIti aura arthazAstra DaoN0 pratimA Arya 75.00 smRtiyoM meM nArI DaoN. bhAratI Arya 80.00 kAvya-grantha rASTragItAMjaliH DaoN0 kapiladeva dvivedI 20.00 bhakti-kusumAMjaliH DaoN0 kapiladeva dvivedI 50.00 zarmaNyAH prAcyavidaH DaoN0 kapiladeva dvivedI 40.00 DaoN0 kapiladeva divedI kRta vedAmRtam-granthamAlA (40 bhAgoM meM prakAzya) vedAmRtam bhAga (sadhaH prakAzita) 1. sukhI jIvana 20.00 2. sukhI gRhastha 25.00 3. sukhI parivAra 20.00 4. sukhI samAja 20.00 5. AcAra-zikSA 20.00 6. nIti-zikSA 20.00 7. vedoM meM nArI 25.00 8. vaidika manovijJAna 25.00 6. yajurveda-subhASitAvalI 25.00 10.sAmaveda-subhASitAvalI 25.00 11.atharvaveda-subhASitAvalI 35.00 12.Rgveda-subhASitAvalI 50.00 13-16vedoM meM Ayurveda 80.00 THE ESSENCE OF THE VEDAS By:Dr. K. D. Dvivedi The book contains 150 topics and more than 1500 Mantras from all the Vedas. The Mantras are given in Roman Script with English Translation. A unique book of this kind in the world. Demy Size, Pages. 351 Rs. 200.00 - vizvabhAratI anusaMdhAna pariSad jJAnapura (vArANasI) . For P ate & Rersonal Use Only Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamAre pramukha prakAzana zodha-grantha atharvaveda kA sAMskRtika adhyayana padmazrI DaoN0 kapiladeva dvivedI smRtiyoM meM rAjanIti aura arthazAstra DaoN0 pratibhA Arya smRtiyoM meM nArI DaoN0 bhAratI Arya nATyazAstra meM AGgika abhinaya DaoN0 bhAratendu dvivedI kAvya-grantha rASTragItAMjaliH padmazrI DaoN. kapiladeva dvivedI bhakti-kusumAMjaliH padmazrI DaoN0 kapiladeva dvivedI zarmaNyAH prAcyavidaH padmazrI DaoN. kapiladeva dvivedI padmazrI DaoN0 kapiladeva dvivedI kRta vedAmRtam granthamAlA (40 bhAgoM meM prakAzya) vedAmRtam bhAga (sadyaH prakAzita) 1. sukhI jIvana 2. sukhI gRhastha 3. sukhI parivAra 4. sukhI samAja 5. AcAra-zikSA 6. nIti-zikSA 7. vedoM meM nArI 8. vaidika manovijJAna 6. yajurveda-subhASitAvalI 10.sAmaveda-subhASitAvalI 11.atharvaveda-subhASitAvalI 12.Rgveda-subhASitAvalI 13-16.vedoM meM Ayurveda THE ESSENCE OF THE VEDAS By : Padmashree Dr. K. D. Dvivedi The book contains 150 topics and more than 1500 Mantras from all the Vedas. The Mantras are given in Roman Script with English Translation. A unique book of this kind in the world. Demy Size, Pages. 351 vizvabhAratI anusaMdhAna pariSad jJAnapura (vArANasI) www.Jaime library.org