Book Title: Nitishastra Pravesh
Author(s): Gordhandas Kahandas Amin
Publisher: Gurjar Granthratna Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005588/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza anuvAdaka: goradhanadAsa kahAnadAsa amIna sANada sAgara gajI ke DAra. 2.30 For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 0 0 .. . . 0 0 anuvAdakanAM anya pustake 1. dA. bUkara TI. voziMgTana 1-4-0 2. pratijJApAlana - -6- 3. abhuta AgaboTa : 1-0-00 4. dA. dAdAbhAI navarojI, -3-0 5. yurepane raNuMraMge . 2-0-0 6. chatrapati rAjArAma " 7. jarmanInI unnati ka20 8. dakSiNane vAgha " 3-0-0 9. subodha puSpavATikA 1-8-0 10. jagatane mahAnapuruSa (gAMdhIjI) 1-4-0 11. jJAnezvarI 12. mahAtmA ya 2-12-0 13. durbhAgI dArA 3-8-0 14. pATaliputranI paDatI 4-8-0 For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. gAMdhI sAMkaLacaMda narasiMhadAsa smArakamALA pu. 2 nItizAstra praveza anuvAdaka: goradhanadAsa kahAnadAsa amIna gujaragraMtharatna kAryAlaya amadAvAda For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArtika 1994: pahelI AvRtti 1937 kiMmata 3-8-0 mudraka: pA. 1thI 320: bAlubhAI maganalAla desAI, maNi mudraNAlaya, amadAvAda bAkInuMH jIvaNajI DAhyAbhAI desAI, navajIvana mudraNAlaya, amadAvAda For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sava. gAMdhI sAMkaLacaMda narasiMhadAsa avasAna janma vaizAkha suda 2, 1917 mAgazara suda 6, 1988 For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smArakamALA aMgenuM nivedana amArA vaDIla sva. zrI. sAMkaLacaMda narasiMhadAsa gAMdhI jemaNe pitAnA AkhA jIvana daramiyAna pramANikatA ane ApabaLane mekhare rAkhI pitAnuM temaja anya jananuM hita sApyuM che, temanuM tarpaNa karavAnI abhilASAthI amee A smArakamALA zarU karI che. A mALAnuM prathama pustaka "bhUkhamarAno upAya ke prasiddha thayA pachI A bIjuM pustaka lagabhaga be varSe bahAra pADI zakAya che. tenAM bIjAM kAraNe hovA uparAMta mukhya kAraNa te yogya pustaka meLavavAnI muzkelI ja hatI. A bIjuM pustaka "nItizAstrapraveza' guragraMtharatna kAryAlaya taraphathI chapAtuM hatuM. A vastunI jANa thatAM, te kAryAlayanA saMcAlaka sAthe vATAghATa karIne tathA pustakanA anuvAdakanI saMmati meLavIne prastuta pustaka amo amArI smArakamALA mATe meLavI zakayA, te amAre mana khUba AnaMdanI vAta che. * mULa lekhaka: piTara kopaTakina; prakAzaka: prasthAna kAryAlaya, amadAvAda, For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama pustakanA nivedanamAM jaNAvyA mujaba A mALAmAM Arthika ane vyApArI praznone lagatAM lakhANo ApavAno hetu rAkhyo hato. e dRSTie tapAsatAM kadAca A pustaka pUrepUruM baMdhabesatuM nahi hoya; paraMtu vizALa daSTie jotAM jaNAze ke janatAne navI daSTi ApavA, athavA potAnI daSTi barAbara karavAmAM madadarUpa thAya e keTInuM A pustaka che ja. Ama, AvA samartha vicArakonAM lakhANa sAthe mahemadAvAda jevA eka nAnA gAmamAM lagabhaga adhI sadI mahenata karI, pitAne roTalo meLavanAranuM nAma joDAya, ethI harakoIne Azcarya thAya to navAI nahi. paNa, sArA ane pragatikArI vicAro prasiddha karavA e ja mukhya hetu hoya to e kayA nimitte prasiddha thAya che e tarapha dhyAna ApavApaNuM sAmAnya rIte bahu ochuM hoya che. A pustakanA viSaya bAbatamAM kaMI lakhavAnuM na ja heya. vidvAna lekhakanA pitAnA ja zabdomAM enuM UMDANa ApaNane samajAze. te uparAMta mu. zrI. kAkAsAhebe aneka rokANa ane aneka agavaDo hovA chatAM pustakanI prastAvanA lakhI ApI che, te vAMcIne paNa ApaNane A viSayanuM mahattva samajAze. mALAnA pahelA pustakamAM jaNAvyA mujaba, eka ja icchA ane AzA rahe che ke, A mALA mAraphate samAjane upayogI ane mArgadarzaka sAhitya ApavAnuM bane ane tenA saMcAlako ane lekhakonI mahenata bara Ave. temAM ja amAruM samAdhAna che ane amArA vaDIla pratyenA RNamAMthI mukti che. A nivedana pUruM karatAM pahelAM A pustakanA prakAzaka zrI. zaMbhulAla jagazI zAha, anuvAdaka zrI. goradhanadAsa kahAnadAsa amIna, tathA prastAvanAlekhaka mu. zrI. kAkAsAheba pratye kRtajJatAnI lAgaNI vyakta karavAnI rajA laIe chIe. kAraNa ke, emane kAraNe ja A pustaka jevuM che tevuM banyuM che. kArataka suda 5 '94 mahemadAvAda maNilAla sAMkaLacaMda gAMdhI For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viveka nItizAstrapraveza' e marAThI pustaka mArI najare caDhayuM meM tenAM pAnAM pheravyAM ane AkhuMye pustaka vAMcavAnI IcachA thaI. saLaMga pustaka vaMcAI rahetAM gujarAtI bhASAmAM A viSayanA vivecanavALuM koI pustaka che ke kema te jANavAnI jijJAsA thaI upalabdha sAdhanono upayoga karI jotAM tevuM kaI pustaka hovAnuM jaNAyuM nahi. AthI A pustakano anuvAda gujarAtImAM Avazyaka lAgyo. paNa AvA viSayanAM pustaka Arthika dRSTie prakAzakane upayogI na thaI zake evo abhiprAya keTalAka mitrone thayo. vAta sAcI hatI; paNa nIti viSenuM vivecana mane eTaluM te upayogI lAgyuM ke prakAzakanA abhAve anuvAda paDI rahe te bhale ema mAnIne anuvAdanuM kAma hAtha upara lIdhuM. kAma pUrNa thayuM eTale prakAzaka mATe prayatna zarU karyo prayatna saphaLa thayo nahi ane lakhANa paDI rahyuM. e vAtane varSa vItyAM ane aMte gayA varSe zrI. gopALadAsa jIvAbhAInA hAthamAM avalokanArthe lakhANa mUkyuM. emane e gamyuM ane tenA pariNAme temaNe zrI. zaMbhulAlane pustaka prasiddha karavA salAha ApI. emane paNa Arthika bAbatane vicAra For Personal & Private Use Only WWW.jainelibrary.org Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. L - 1 paDatI he nathI Avyo ema nahi kahI zakAya; te paNa viSayavivecananuM mahattva svIkArI sAhasa karavAnI vRttine e vaza thayA che. A gujarAtI anuvAda zrI. kAkAsAheba kAlelakaranI prastAvanA meLavavAne bhAgyazALI banyo che tethI AnaMda thAya che. zrI. kAkAsAhebane mULa marAThI pustaka bahu gamyuM hatuM e vAta A pustakanuM upayogIpaNuM siddha karavAne pUratI che. marAThI pustakanA lekhaka zrI. vAmana malhAra jozI ema. e. eka samartha lekhaka che. emanAM bIjAM keTalAMka pustakanA gujarAtImAM anuvAda thayA paNa che. A pustaka gujarAtImAM utAravA mATe emaNe niHsvArthapaNe paravAnagI ApI che te mATe huM AbhArI chuM ane sAthe sAthe gujarAtanA vAcaka vargane paNa. kAraNa ke, samartha vivecakanA hastathI lakhAyeluM koI maulika gujarAtI pustaka astitvamAM na Ave tyAM sudhIne mATe to A pustaka vizeSa upayogI gaNAze evI mArI samaja che. anuvAda thayA pachI tenuM avalokana karI jaI ghaTatI sUcanA ane salAha snehI bhAIzrI chaganalAla narottamadAsa dIvALAe ApI che te mATe temane ane bhAIzrI gopALadAsa jIvAbhAI paTele prakAzana, joDaNI vagere sarva kArya para je snehabhAva darzAvyuM che te mATe temane "AbhAra' mAnI laI, temanA niHsvArtha snehanuM mUlya AMkavAnI IcchA nathI. zArIrika durbaLatA ane AMkhonA daradane lIdhe kupha vagere bAbatamAM jAte IcchA mujaba kaMI karI zakyo nathI. e mATe bhinna bhinna vyaktionI mitrabhAve sahAya maLI che te mATe te sarvane AbhAra mAnuM chuM. sinera: "nUtanavarSa-pratipadA" 94. ge, ka. amIna For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcArano pAyo pitAnI svataMtratA jALavatAM chatAM lokapriya thavuM, sarvamAnya thavuM e mahArASTramAM saheluM nathI. eTale mULa marAThI graMthanA vidvAna lekhaka mArA mitra vAmanarAva jezI badhA ja pakSomAM priya che ane mAnya che ema huM kahuM, te emanI zaktine meM pUro paricaya Apyo ema mAnavuM joIe. A jezI kuTuMba saMskAritA ane vidyAparAyaNatA mATe paMkAyeluM che. vAmanarAvanA moTAbhAI mahAdeva malhAra junAgaDhamAM prophesara hatA eTale ghaNuM gujarAtIo emane viSenAM pitAnAM saMsmaraNe ApI zake ema che. huM bhUlato na houM te zrI. dhUmaketu mahAdeva malhAranA ThIkaThIka prasaMgamAM AvyA hatA. dhUmaketunI ucca rasikatA ane sAhityaparAyaNatA mahAdeva malhAranA sahavAsamAM khIlI hoya te emAM Azcarya nathI. vAmanarAvanA bIjA bhAI nArAyaNa mahAra bhArata sevaka samAjanA eka pramukha kAryakatA che ane majUrenA sevaka che; e jANItI vAta che. vAmana malhAra pote dArzanika tattvajJAnI che ane zikSaNazAstrI che paNa Adhunika yuganA rivAja pramANe emaNe pitAnI zakti potAnI saMskArasuMdara navalakathAmAM vyakta karI che. emanA nibaMdhomAM paNa emanI pratibhA aneka rIte svairavihAra kare che ane emAMthI tattvajJAnanI sugaMdha aneka rIte maheke che. For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa tattvajJAnanI emaNe sIdhI sevA karI te A "nItizAstrapraveza" mAraphate ja. "sokreTisanA saMvAda" e paNa tattvajJAna upara ja graMtha gaNAya. grIka bhASAmAMthI atyaMta rasika aMgrejImAM je vastune anuvAda thaI cUkayo che, tene marAThI rUpa ApavA mATe tattvajJAna ane bhASA banne viSayo upara kAbU dharAvanAra mANasanI ja jarUra hatI. vAmanarAve "sekreTisanA saMvAda'no anuvAda saphaLa rIte karyo che ane eka caritrAtmaka prastAvanA lakhI e graMthanI upayogitA vadhArI paNa che. vAmanarAvanI e kRtine paNa gujarAtImAM anuvAda thAya e IcchavA jevuM che. nItizAstra praveza" marAThI bhASAmAM potAnI kaTine advitIya graMtha che. dALakaramALAnA graMthe pachI prophesara bhAnue pAzcAtya tattvajJAna marAThI bhASAmAM saMkSepamAM utAravAno prayatna karyo hato. lokamAnya tilake paNa pitAnA "gItArahasya'mAM pAzcAtya tattvajJAnanI jhAMkhI TUMkAmAM karAvI che. paNa nItizAstra e viSaya zo che, kaI kaI zaMkAo ane carcAo laIne e viSaya pravRtta thayo che e viSe sAMgopAMga ane zAstrazuddha vivecana to vAmanarAvanI A kRtimAM ja maLe che. murabbI prinsipAla bhATee A graMthanI prastAvanAmAM lakhyuM che tema "rA. jozIe pitAnA graMthamAM yuropiyana zAstrIya vivecanapaddhatino upayoga karyo che ane ApaNe tyAMnI ghaNIkharI nIti viSayaka kalpanAo emAM parevI kADhI che." ema jotAM te nItizAstra ane dharmazAstra eka ja vastu hovAM joIe; paNa ApaNe tyAM smRtiomAM ja ane saMtavANImAM ja nItinAM vacane jaDI AvavAthI dharmane Adarza sAmAnya mANasa na ja ghaDI kADhI zake, evI mAnyatA lokomAM phelAI che. RSimunio ane sAdhusaMto kyAMkathI adhikAra meLavIne ApaNI vacce vicAre che ane ApaNo jIvanakrama kevo hovo joIe e ApaNane batAvI de che, evI mAnyatA jyAM sudhI hoya, tyAM sudhI sadAcAra eTale zuM ane amuka raheNIkaraNIne sadAcAranuM nAma zA mATe apAya che enI carcAmAM For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UtaravA karatAM zAstravacanono artha zI rIte kare ane e vacano pramANe cAlavAnI zakti zI rIte meLavavI, enI carcAmAM ja jUnA graMtha kRtArtha thAya che. cahya strI tarca morachA nirca veva mAmU? evI dalIla ApIne potAnI vAta ThasAvavAno prayatna A zAstragraMtha kare te bahu thayuM. kharuM jotAM zAstraprAmANyathI prAraMbha karavAne badale buddhiprAmANya ane tarkanI kasoTIthI ja prAraMbha karavo mANasanI svataMtratAne vadhAre chAje evI vAta che. pAzcAtya vivecanazailI svIkAryA pachI vAmanarAve emAM pitAnI adhyApanakaLA ane bhASAprabhutva umerI A bALabedha graMtha badhI rIte prasanna, samarpaka ane tRptikAraka banAvyA che. saphaLa zikSakane hAthe ja AvA graMtho taiyAra thaI zake che. AvA graMthe potAnI bhASAnA ane enA sAhityanA meMghA alaMkArarUpa hoya che. AvI zailInA adhyayanathI vidyArthIomAM sAhityarasiktA ane tattvavivecanazakti pragaTa thayA vagara rahetI nathI. ane tethI ja saMskAravAMcchu yuvAnone huM haMmezAM A graMthanI bhalAmaNa karato Avyo chuM. A Akho graMtha vAMcyA pachI vAcakoe vAmanarAvanA moTAbhAIe lakhelI nAnI paDI "Adhunika zikSitenuM vedAnta' vAMcI javI ane tene aMte A be bhAIo vacce je praznottarI thaI che tene ucca AsvAda laI levo, evI mArI bhalAmaNa che. vAmanarAvanI zailInI eka khUbI saheje dhyAna kheMce che. teo lekhaka paNa che ane adhyApaka paNa che. ane temanI vidvattA sAva ekAMgI nathI. pariNAme jyAre jyAre teo lakhe che, tyAre tyAre comAsAnI nadI jema bane bAjunA kAMThAne ghasatI jAya che ane AsapAsanAM kotarone pANIthI bharI de che, tema pitAnA viSayanuM vivecana karatAM karatAM AsapAsanA aneka viSayane sparza karyA vagara teo AgaLa cAlI zakatA ja nathI. pIDha adhyApaka jyAre lekhaka bane che, tyAre sAmAnya lekhaka karatAM vAcakonI bhUmikA e vadhAre samajI zake che. sAmAnya lekhakanA manamAM potAnA viSaya pratye ja prema ane utsAha hoya che, jyAre For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 0 adhyApaka lekhaka viSaya pratye te utsAha rAkhe che paNa enAmAM potAnA vAcake pratye vAtsalyayukta samabhAva ane akhUTa dhIraja bane hoya che. pAzcAtya zAstro ane pAzcAtya paddhatino ApaNA lokone jyAre paricaya karAvavAno hoya che, tyAre adhyApaka lekhakanI A zakti vizeSa kAmamAM Ave che. saMskRta sAhityanuM ane ApaNuM zAstronuM rahasya yuropiyana lokone samajAvatI vakhate paNa tyAMnA lekhakone tyAMnA vAcakonI zakti ane maryAdA e ja rIte dhyAnamAM rAkhavAM paDe che. jemanAmAM e zakti hoya che, evA aMgreja lekhaka ja tyAMnA samAja upara potAnI asara pADI zakyA che. e zakti jenI hoya te ja saMskRtinA elacI thaI zake che. nIti eTale sadAcAra. nItinuM zikSaNa juduM ane enI mImAMsA judI e prathamathI dhyAnamAM levuM joIe. nItinuM zikSaNa mATe bhAge raheNIkaraNInA Agraha dvArA puruSanA sahavAsa dvArA, ziSTAcAranA pAlana dvArA, gharmazAstranI AjJA dvArA ane saMtavANInA sevana dvArA apAya che. moTerAo Ama kare che mATe kare, samAjane pasaMda che mATe kare, dharmazAstromAM lakhyuM che mATe kare, bhagavAnane priya che mATe karo, marI gayA pachI uttama gati maLaze mATe karo, dIna ane dukhiyAM lokone AzIrvAda maLaze mATe karo, kuLanI pratiSThA che pitaronI ANa che mATe kare, e rIte nItizAstra ke sadAcArane upadeza thAya che. Ama jevAM kAraNo "karavA' mATe apAya che evAM ja "na karavA mATe paNa apAya che. vidhi ane niSedhanA rUpamAM ja sadAcArane pracAra thAya che. nItizAstranI mImAMsA judI ja rIte pravRtta thAya che. nItinA zikSake bilakula nathI pasaMda karatA ke sadAcAranA niyamo sAme ke rivAjo sAme "kema" evo koI prazna pUche. koI chokarI mAtAne pUche ke mAre svachaMdathI kema na vartavuM ? te e kevaLa svAbhAvika ane yogya dharmajijJAsA che ema mAtA to nahi ja mAne. Avo savAla puchAya ja kema, Avo savAla pUchavAnI dhRSTatA je chokarI karI zake che te bagaDavAnI taiyArImAM For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ema ja e mAnI leze ane ciMtA ane duHkhathI baLI jaze. gharanA mahemAnone khAtara huM agavaDa zA mATe veThuM evo savAla gharano chokaro je pitAne pUche, to pitA potAnA dIkarAne samAjaracanAzAstrano pATha ApavAnI eka suMdara taka maLI che ema samajI dIkarAne Atithya saMsthAnuM rahasya samajAvavAne badale, "tArI khAnadAnI kyAM gaI? ke Avo savAla pUche che, ema kahI dIkarAnI jhATakaNI ja kADhaze. moTA moTA paMDita paNa mAne che ke sadAcAranI zakti, - jene ApaNe sattva ke sata kahIe chIe te - tArkika mImAMsAthI vadhatI nathI. e to bhAvanAnI utkaTatAne jore ja TakI zake. mATe sadAcAranI mImAMsA jeTalI ochI karIe teTalI sArI. jema iDuM bhAMgavAthI aMdaranA jIvano nAza thAya che, tema ja lajajA, zarama, vIDA ke saMkoca rUpI kavaca dUra karavAthI - ane e kavaca dUra karyA vagara nItizAstranI mImAMsA saMbhavatI ja nathI, - sadAcArano prANa nIkaLI jAya che. pachI e mImAMsAne pariNAme Adhibhautika sukhavAda prasthApita karo athavA AdhyAtmika Atmaupamya ane Atmakya prasthApita karo. nAgI mImAMsA AvI ke bhAvanA zithila thaI ja samajavI. A dalIlamAM vajUda nathI ema nathI. chatAM amuka uMmare mANasajAta potAnA jIvanakrama upara tarka, buddhi ane mImAMsAne prakAza pADyA vagara rahevAnI ja nathI. ane eka vAra e prakAza paDe eTale koI paNa vastu kevaLa bhAvanAne jere TakAvI zakAya nahi eTaluM ja nahi paNa jIvanamAM bhAvanAnuM sthAna zuM che, enI upayogitA keTalI che ane jIvanasiddhi mATe bhAvanAvika che ke bAdhaka che enI paNa mImAMsA karyA vagara chUTake nathI raheto. ane tethI ja khIMTI halAvI halAvIne jema majabUta karAya che, tema aneka jAtanI zaMkAkuzaMkAo uThAvIne jIvana paratvenI eke eka vastune pAyo majabUta karavo emAM ja DahApaNa che. saMskRtamAM ene pUNAnikhanananyAya kahe che. A nyAyathI prerAIne ja nItizAstra lakhAya che. zAstrIya mImAMsA AhavAna AdhAra levA taiyAra nathI hotI. vavanAtravRttiH vananivRttiH e niyama For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazAstrane bhale anukULa hoya, nItimImAMsAne e anukULa nathI ja. ene te mAtmanaH tuSTi vagara cena paDe ja nahi. mAruM spaSTa mAnavuM che ke AvI nItimImAMsA mANasanI keLavaNInuM eka uttama sAdhana che. bALapaNamAM nItinuM zikSaNa bhAvanA dvArA, lAgaNIo dvArA ane AcaraNa dvArA ApavuM e ja yogya che. paNa e rIte hRdaya ane jIvanamAM saMskAro dRDha thayA pachI jyAre mImAMsAbuddhino udaya thAya che, tyAre nyAya, samAjahita ane AtmavikAsanI dRSTie ekeeka rivAja ane mAnyatAno UhApoha thavo ja joIe, jethI mANasa vyaktigata temaja sAmAjika jIvanano pAyo zuM che e jANI laI ene majabUta karI zake che. murabbI bhATee kahyuM che ke, A nItizAstra praveza kaoNlejanI keLavaNImAM pAThyapustaka tarIke uttama kAma Apaze, e vAta to sAcI che ja; paNa huM mAnuM chuM ke dareka saMskArI vyaktinA jIvanamAM jIvanapraveza tarIke AvI copaDInuM avalokana, temaja A viSayanuM adhyayana Avazyaka gaNAvuM joIe. vAmanarAva tarkavAdI che, buddhiupAsaka che, zaMkAo uThAvavAmAM ane aneka bAjuthI vicAra karavAmAM kuzaLa che. je pramANamAM mANasa zaMkAvIra hoya te ja pramANamAM je e prayogavIra na hoya, te e nirNayakuzaLa na thaI zake. mATe AvI cepaDIo sAthe vidyArthIonuM adhyayana samApta na thavuM joIe. khIMTIo halAvI halAvIne pAyAmAM nabaLAI kyAM che e ApaNe tapAsIe chIe kemake ApaNe nabaLAInuM jokhama kheDavA nathI mAgatA; paNa khIMTI jema vadhAre halAvIe tema tenA mAthA upara hathoDAnA prahAra karI karI ene majabUta karavI ghaTe che, khIMTI halAvIne DhIlI kare ane hatheDAnA prahAra karavAnI bAbatamAM gaphalatamAM rahe, te evA kArIgare potAnuM kAma kuzaLatAthI karyuM ema koI kahe nahi. jamIna kheDe te ja vAve nahi, te te pApa kare che; vAvavuM hoya to ja kheDANa karAya, e ApaNo jUno Adarza bauddhika kheDANane paNa barAbara lAgu paDe che. A cepaDImAM kheDANa te suMdara che ja. jeTalI vAvaNI emAM karI che teTalI suMdara thaI che; paNa nItizAstrapravezamAM For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 vAvaNI ochI hAya teA graMthakAraneA vAMka na kaDhAya. e to kevaLa praveza che, praveza thayA pachI bAkInA je puruSArtha karavAnA rahe che, te tA dareke peAtAnI meLe ja karavA joi e. adharAmAM adharI vastu teA pravezanI che te ATalI sahelAIthI thayA pachI kRtajJatApUrvIka jIvanavIre AgaLa ane AgaLa dhapavuM joI e. meTerAMonAM vacane pramANu gaNavAM e bALakAnA parama dharma che. paNa bALako haMmezane mATe bALako rahI zakatAM nathI, pote moTerAM thayA pachI paNa vacanaprAmANyamAM ja mANasa sAI rahe, te enAmAM bAlizatA ja rahI jAya. eTaluM dhyAnamAM rAkhI A graMthanuM adhyayana thavuM joI e. 3 marAThI, gujarAtI, hiMdI, baMgALI ityAdi bhASAe eTalI badhI najIka che ke bhASA upara sArA kAbU dharAvanAra mANasa mATe anuvAda e ramata jevI vAta che. mULa lekhakanI zailI, enI khUkhI ane ene vinAda paNa bhASAMtaramAM ANI zakAya. bhASAmAM jenuM AkarSaNa vadhAre che paNa jenuM mahattva nahi jevuM che evA zabdAlaMkArAnI bAbatamAM anuvAdaka nahi phAvI zake e samajAya evI vastu che, chatAM tyAM paNa A badhI ja bhASAe saMskRtanA vArasAne lIdhe paripuSTa thayelI hAvAthI ghaNuM sAmya dharAve che. tethI uparanI dezI bhASAonA anuvAda kevA thayA che e nakkI karatAM AkarAmAM AkarI kasATI rAkhavAnA ApaNane haka che. anuvAdaka mULa lakhANunI sUkSmAtisUkSma chaMTA pakaDI zakyA che ke nahi ane tene potAnI bhASAmAM anuvAda karatAM potAnI bhASAnI zuddhi ane samRddhine vaphAdAra rahyA che ke nahi, e paNa tapAsavuM joI e. eka jamAnA evA hatA ke jyAre gujarAtImAM a dugdha chUTathI bhASAne bagADI zakatA hiMdImAMthI anuvAda karavAmAM AvazyakatA vadhAre manAtI; paNa A chellAM vIsa varSAmAM bhASAMtaranI lekhakoe ane vidyAvyAsaMgIoe loko game tevA anuvAdo karIne hatA. baMgALI, marAThI ane yogyatA karatAM dhRSTatAnI ja have e jamAne rahyo nathI. kaLA khUba khIlI che. sama For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 e kaLAnuM gaurava jALavavAnA prayatna karyAM che. anuvAdanI kasaNI AkarI rIte thavI joI e. jANavuM joIe ke pote kASTha vaitaruM karanAra majUra nathI. e samAja, e sAhitya ane e saMskRti vaccenA pAte vaNajArA athavA elacI che. zuM levuM ane zuM na levuM ane je lIdhuM che te kayA rUpamAM rajU karavuM enA ucca viveka eNe jALavavA joI e. nahi teA anuvAdanI pravRtti cepI roga jevI vinAzaka nIvaDavAnI. prastuta pustaka marAThI sAhityanuM maMgalamaya ghareNuM che. enI pasaMdagI karavAmAM / anuvAdake peAtAnI suMdara abhirucinA paricaya ApyA ja che. anuvAda mULa sAthe sarakhAvavAnI navarAza mArI pAse na hatI paNa eka e prakaraNA sAMbhaLI jatAM eTalI teA khAtarI thaI gaI ke anuvAdanA pravAha ekadhArA cAle che. mULa graMthakArane ke anuvAdanI bhASAne kAMya anyAya na thAya eTalI kALajI anuvAdake lIdhI che. mULa lakhANa jo bahu agharuM hoya te anuvAdake tene haLavuM karavAnI chUTa levAmAM vAMdho nathI. paraMtu jo mULa lakhANa zailInI dRSTie vakhaNAtuM hoya teA anuvAdake mULa lekhakanI zailI, enA zabdaprayAge ane enI paribhASAnI cUMTaNI paNa banatA sudhI evI ne evI ja jALavavI joI e. utkRSTa sAhityanA anuvAdo dvArA paNa ApaNe ApaNI bhASAne samRddha karI zakIe chIe e bhulAvuM na joI e. jyAM sudhI ApaNA badhA ja prAMtA aMgrejI ke saMskRtanA anuvAda upara jIvatA hatA, tyAM sudhI prAMta prAMta vacce sAhityika Apale karavAnI garaja jaNAtI na hatI. have bhAratIya jAgRtinA divasA UgyA che. dareka prAMtamAM have jIvananA temaja sAhityanA maulika prayogA thavA lAgyA che. have AMtaraprAMtIya Apale calAvavAmAM artha AvyA che ane enuM mahattva paNa vadhyuM che. Ave vakhate sAhityika elacIenI saMkhyA ane ceAgyatA vadhavAM ja joI e. A diSTae paNa A anuvAdane huM vadhAvI lauM chuM. vardhA 28-10-37 dattAtreya bAlakRSNa kAlelakara For Personal & Private Use Only tethI paNa have bhASAMtarakAre e Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marAThI pustakane upaghAta [ Aii. goviMda cimaNajI bhATe ] muMbaI vizvavidyAlayanA abhyAsakramamAM phakta ema. e. nI para kSAmAM ja merumaNi pramANe marAThIne praveza thayo che. kevaLa alaMkArarUpa saMkucita praveza karatAM vizeSa pramANamAM marAThIne sthAne maLavA viSenI sUcanAne seneTa samakSa vicAra cAlate hato. e kAma mATe maLelI seneTanI eka sabhAnI beThaka pUrI karI huM ghara tarapha jatA hatA te vakhate eka vidvAna ane bahuzruta sabhAsade mane kahyuM: "prophesara sAheba, tame marAThInA moTA bhakta kahevaDAvo che tathA vizvavidyAlayamAM marAThIne vizeSa pramANamAM sthAna maLavuM joIe; eTaluM ja nahi paNa aMgrejI sivAyanA anya viSaya marAThImAM zIkhavavAnI paravAnagI ApavI e abhiprAya dharAvo cho; paNa zuM tamane kharekhara ema lAge che ke, hamaNAM tame tarkazAstra, nItizAstra ane tattvajJAna jevA gahana viSaya aMgrejImAM zIkho cho te marAThImAM zIkhavI zakaze?" A acAnaka ane aNadhArI rIte thayelA praznano meM zAMtipUrvaka uttara Apyo : "hAlamAM e prazna nathI. paNa rAva sAheba, tame amane saMdhi, savaDa ane savalata Ape. pachI ame For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 batAvI ApIzuM ke tamane azakya lAgatI vAta zakaya koTInI che. gayAM pacAsa sATha varSamAM marAThInuM sAmarthya puSkaLa vadhyuM che. puSkaLa marAThI jUnuM sAhitya upalabdha thayuM che ane thAya che. arvAcIna sAhitya taiyAra thAya che. saMskRta sAhityamAM paNa puSkaLa zeAdha thaI che ane thAya che. A sa`nuM pariNAma e AvyuM che ke, bhalene -- tene kaMI khyAla nahi hoya, paNa marAThI bhASAnI vicArapradarzananI zakti puSkaLa vadhI cUkI che; ane tethI Aje je duMTa lAge che te teTaluM duSTa nathI evuM anubhavAya che.''amArI A vAta ghera javAnA rastA badalAyAthI eTalethI ja aTakI hatI. (6 Aje jo e gRhastha heta (kudaive keTalAka vakhata para te gujarI gayA che) teA e saMbhASaNa AgaLa calAvI. meM kahyuM rAva sAheba, hAthakAMkaNune ArasInI zI jarUra che? le A 'nItizAstrapraveza' ane marAThIdvArA nItizAstra zIkhavavAnuM zakya che ke nahi te Apa ja ApanA mana sAthe nakkI karo.'' hAta : rA. vAmanarAva ozIe nItizAstra viSenuM peAtAnuM pustaka chapAvavAnA AraMbha karyo tyAre temaNe mane kahyuM : "tame mArA pustakanA upodghAta lakhA evI mArI icchA che." rA. jozI ane mArAmAM vicArasAmya, vyavasAyasAmya ane vizeSata: tattvajJAna viSenA sAhityanI abhirucinuM sAmya dhaNuM ja che. AthI me AnaMdapUrvaka temanA prastAvane samati ApI. pustakanuM chApakAma pUruM thayuM tyAre temaNe tenAM chUTAM kAma lAvIne mane ApyAM, huM te sa kALajIpUrvaka vAMcI gayA ane e pustaka mATe mArA je anukULa abhiprAya thayA te yAda AvelI vAtarUpe ApavAthI manamAM sArI rIte hasaze ema lAgavAthI prAraMbhanI sahaja navIna paddhati meM svIkArI che. kharekhara rA. jozInuM pustaka bahu sAruM banyuM che. aMgrejImAM dara varSe nItizAstra viSenAM je eka be sArAM pustaka prasiddha thAya che, tenI ceAgyatAnuM A pustaka che ema kahevAmAM mane zaMkA lAgatI nathI. rA. vAmanarAve kaMI ja pustakane vinayathI peAtAnA For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "nItizAstra-praveza" nAma ApyuM che, paNa e pustaka kevaLa upadhAtAtmaka ke saMkSipta vivecana karanAruM pustaka nathI. ApaNA vizvavidyAlayamAM bI. e.nI parIkSAmAM nItizAstrane acchika viSaya lenAra vidyAthIne jeTalo abhyAsa karavo paDe che, teTaluM viSayapratipAdana rA. vAmanarAvanA pustakamAM AveluM che. vaLI kolejamAM viSaya zIkhavavAmAM je vivecanapaddhati svIkAravAmAM Ave che, te ja vivecanapaddhati potAnA pustakamAM rA. jozIe svIkArelI che. AthI mane lAge che ke, bI. e. nA vidyArthIne svabhASAdhArA nItizAstranuM jJAna meLavavAmAM A pustaka sAruM upayogI thaI paDaze. rA. vAmanarAvanA puratakanA sAmAnya svarUpa tathA te viSe mArA thayelA anukULa abhiprAyanuM digdarzana karyuM. have e pustaka parathI sUjhatA ane e ja pustakanA yogathI jene saMtapakAraka nirNaya AvI zake che tevA eka vAdagrasta praznane vicAra ahIM karavAmAM Avaze to kAMI khoTuM thaze nahi. A vAdagrasta prazna e che ke, ApaNAM bhinna bhinna zAstronI pragati kevI rIte ane kyAM sudhI thayelI hatI; vizeSataH ApaNe tyAM nItizAstrano keTale sudhI vicAra thayelo che? A saMbaMdhI kadI kadI paraspara virodhI mata sAMbhaLavAmAM Ave che. ekamata A cheH "ApaNe tyAM nItizAstra bilakula nathI. e zAstrano udaya ane vistAra yuropamAM ja thayo che. ApaNI nIti viSenI kalpanA "vatirmabanyo dharma niSiddhananyosdharma eTalI ja che. ahIM nIti viSenA praznane vicAranI kasoTIe caDhAvavAmAM AvyA ja nathI. dharmagraMthamAM vihita hoya te sAruM ane niSiddha hoya te kharAba. arthAta A kalpanA zAstra racAtA pUrvenA samAjanI bAlyAvasthA darzAve che. eTale ApaNe tyAM nIti viSayaka kalpanAne zAstrIya daSTie vicAra thayelo nathI ane tethI ja ApaNe tyAM nItizAstra nathI ema kahIzuM te cAlaze." bIje mata kahe che ke, "ApaNe tyAM nItizAstra zikhare pahoMceluM che. ApaNuM nItizAstrane jeTale UMDe ane mULa tattvane pahoMcatA vicAra thayo che teTalo yuropamAM bilakula thayuM nathI. yurepanuM For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra eTale cekho sukhavAda; tyAMnI nItinI kalpanA eTale viSayasukha Ape te sAruM; duHkha de te kharAba". yuropI zAstronI daSTi cokhkhI aihika ane bahirmukha che. ApaNA nItizAstranI dRSTi pAramArthika ane aMtarmukha che. eTale ApaNuM nItizAstra AgaLa yuropI nItizAstra kaMI ja visAtamAM nathI -eka kSudra padArtha che." A be mata lalakanA be cheDA jeTalA para para dUra che. paraMtu lolakanA be cheDAmAM virodha hoya che to paNa lolaka kramasara eka cheDAthI bIjA cheDA sudhI hAlatuM hoya che ane tyAM te ati alpakALa Take che; UlaTuM lolaka madhya sthaLe ja vizeSa Take che ane te sthaLanuM madhya e ja tenuM sthira biMdu hoya che. A ja vAta, vicAra ane mata athavA AdhyAtmika vAtane lAgu paDe che. uttara ane dakSiNa dhruva jevA atyaMta viruddha matamAM satyAMza ocho hoya che ane evA mata cirakALa Take tevA nathI hotA. satya madhyavata hoya che ane evA mata ja vizeSa cirasthAyI hoya che. gheDA aitihAsika siMhAvalokanathI nItizAstra mATe evA paraspara viruddha mata kema ane kevI rIte astitvamAM AvyA che tene nirNaya thavA je che. tethI tevuM siMhAvalokana karavAnI AvazyakatA che. ApaNe tyAM aMgrejI vidyAno AraMbha thavAthI te vakhatanA aMgrejIne abhyAsa karanAra suzikSita mATe yuropanA jJAnabhaMDAranAM dvAra e bhASAdvArA khullAM thayAM hatAM. yuropanA jJAnabhaMDAranI vizALatA, bhaMDAranA bhinna bhinna kamarA, pratyeka kamarAne apAyelAM nAma, pratyeka kamarAmAM eka ja jAtinAM ratnothI taiyAra thayelAM suMdara tathA dRSTimanohara toraNa e advitIya dekhAvathI te kALanA suzikSitenI dRSTi aMjAI gaI hoya to temAM navAI zI che ? e suzikSita maMDaLa e pracaMDa jJAnabhaMDAramAM praveza karI tenA bhinna kamarA tathA temAMnI vastuonuM DuM ghaNuM nirIkSaNa karavA lAgyuM. A nirIkSaNa pachI jyAre teo jUnA saMskRta jJAna bhaMDAra tarapha vaLyA, tyAre temane yuropanA jJAnabhaMDAra karatAM te ghaNo ja For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 nAne lAgavA mAMDyo. prathama to temane A jJAnabhaMDAramAM kamara ghaNA ja ochA dekhAyA. vaLI e kamarAone vyavasthita rIte nAma apAyelAM najare paDyAM nahi. koI koI sthaLe nAma hatAM; paNa kadI kadI te nAma ane oraDAnI vastuomAM kaMI paNa meLa jaNAya nahi. temaja pratyeka kamarAmAM game tevI vastuonI khIcaDI thayelI tathA keTalAkamAM vastuone mAtra Dhagalo ja paDelo jaNA; e uparAMta pratyeka kamarAmAM kacaropUje tathA nirupayogI DhephAM paNa daSTie caDyAM. A sarva dekhAvathI A jJAna bhaMDAra mATe temano abhiprAya ghaNo ja pratikULa thaye. (pariNAme ) " ApaNe tyAM zAstranI bilakula pragati thaI nathI ane vizeSata: ApaNe tyAM nItizAstra bilakula che ja nahi; ApaNA sAhityamAM ghaTapaTAdikane mAtra vyartha baDabaDATa ghaNo che," e mata te kALe prAdurbhata thayo ane te sarva suzikSitonI saMmati paNu pAmyo. pachI ApaNAmAM aMgrejI vidyAne lIdhe svatva ane dezAbhimAnanI lAgaNI utpanna thaI. ApaNane yuropiyanee karelA saMskRta sAhityanA vyavasthita abhyAsanI mAhitI thavA lAgI temaja aMgrejI sAhityanA ciraparicayathI te sAhitya viSenuM advitIya Azcarya asta pAmyuM. svatva ane dezAbhimAnanI daSTie keTalAka suzikSito ApaNA sAhitya tarapha jovA lAgyAthI jema jema sUkSma nirIkSaNa thatuM gayuM, tema tema prathamane pratikULa graha badalAto gayo ane lolakane bIjI bAjunI gati maLI ane te TheTha bIjA cheDe pahoMcyuM. " ApaNAmAM sarva kaMI che, ApaNuM sAhitya paripUrNa che ane ApaNuM nItizAstra sarva karatAM UMcuM che," e mata prabaLapaNe AgaLa AvavA lAgyo ane hAlamAM janamanapara tenI sattA beThelI jaNAya che. ATalA aitihAsika siMhAvalokana pachI have ApaNe e matanA satya tarapha vaLIzuM. banne matamAM asatyokti tathA atizayoktino ghaNo ja bhAga che. A lekhakano mata evo che ke, kharuM satya madhyavatI che. e mata che ane kevI rIte sAce che teno have vicAra karIe. For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 yurepiyatA hamezAM itihAsanA traNa bhAga pADe che. eka purAtana kALa, eTale grIka ane rezamanAnA sudhArAtA kALa; bIjo madhyakALa, eTale rAmanakaeNthalika dharmanA varcasvane kALa ane trIjo arvAcIna kALa, eTale yureApanAM bhinna bhinna rASTrAnI pratinA kALa. grIkaloka mahAbuddhizALI, vizeSataH vivAdapriya hatA tethI temanA sAAhatya ane zAstranI alpakALamAM vilakSaNa pragati thaI hatI. arvAcInakALanAM ghaNAMkharAM zAstrAne pAye temaNe nAkhelA che. zAstra eTale anubhava tathA vicAra e e sAdhanathI ekAda viziSTa viSayanuM prApta thayeluM vyavasthita ane ane saMkalita jJAna; e zAstrakalpanA grIAnI che. temaNe ja bhinna bhinna zAstranI vyAkhyA ane maryAdA dharAvI sa mAnavI zAstronuM vargIkaraNa karyu che. nItizAstra tA grIkonA jamAnAmAM lagabhaga pUrNa avasthA pAmyuM hatuM. prathamataH grIka nItizAstrajJAe sa nItiniyamane pAyeA manuSyanuM sukhavana che e mata sthApita karyo che. paNa temanuM nItiviSayaka tattva eTaluM ja hatuM ema kaI nathI. A tattva e nItine zAstrIya vicAra karatAnI sAthe prathamataH manamAM utpanna thatuM tattva che. paNa nItine pAye jJAna che. nItinA pAyA mAnavI paripUrNatA, sarva nItine sAra eTale AdhyAtmika vikAsa vagere uddAtta tattvo prasthApita karavAne prayatna grIkAe ja karyo che. yuropamAM khristI dharmanA pracAra thayA tyAre grIka ane rAmana saMskRtinI vRddhi aTakI gaI hatI. khristIdhame mukhyatve grIka ane rezamana saMskRtine ajJAta evI kalpanA AgaLa karI. te kalpanA eTale khristIdharma e Isu athavA IzvaranA putre pracalita karelA dha che ane bAyabala e dharmanuM IzvarapraNIta pustaka che. e bAyabalamAM Izvara viSe vivecana che, temAM sRSTinI utpattinuM vivecana che, temAM manuSya ane Izvara saMbaMdhI vivecana che, temAM mAnavakatavyanuM vivecana che; sArAMza, sAmAnyataH mANasane jarUranI sarva vAtanuM jJAna eka sthaLe e pramANabhUta pustakamAM hAvAnI samaja khristIdhame peAtAnA phelAvA sAthe pracalita karI. e kALe sAmAnya lAkanI bhASA tathA dharmopAdhyAya For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane suzikSitonI bhASA bhinna bhinna hatI. (grIka kALamAM kadI paNa evI sthiti na hatI) AthI sarva jJAna lekone aparicita evI bhASAmAM rahyuM. arthAta te kALe AptavAkya ja jJAnanuM mukhya sAdhana banyuM tathA "zabda" pramANane mahattva maLyuM. amuka pustakamAM amuka lakhyuM che mATe te kharuM evuM mAnavAnI pravRtti vadhI. grIkane vicAra kivA anubhava sivAya kevaLa zabdapramANunI khabara ja na hatI. paraMtu A madhyakALanA yuropamAM zabdapramANane vizeSa mahattva maLavAthI anubhava ane vicArapramANane gauNatva prApta thayuM. ethI e kALamAM grIkonA pramANuzAstranI vRddhi thaI nahi; UlaTuM, pustaka para TIkA lakhavI, jUnAM pustakonuM spaSTIkaraNa karavuM ane temAMnA matanuM vicAra tathA vAdavivAdathI samarthana karavuM e ja suzikSitonuM mukhya dhyeya banyuM. ene atireka eTalo thayo ke, pratyakSa anubhava ane yukti karatAM graMthanA matane vizeSa bhAna maLavA lAgyuM tathA sarva matane dhArmika bAbatamAM aMtarbhAva thavAthI e matone khoTA kahevA e dhArmika gunA jevuM lAgavA mAMDayuM. paraMtu yuropanA sudave e vakhate hokAyaMtranI zodha thaI ane jaLa pravAsane nizcitatA maLI; laMbase amerikA zedhI kADha, chApakaLA zodhAI ane pustaka soMghAM thayAM. A ja arasAmAM musalamAnoe kanTenTanopala zahera kabaje karyuM ane grIka tathA romana vidvAnone gAmegAma pharI potAnA jJAnano anyane lAbha ApI te upara nirvAha calAvavAno vakhata Avyo. A sarva saMkalita kAraNonuM pariNAma e AvyuM ke romana ketholika dharma ane tenA upAdhyAyonuM varcasva ochuM thayuM. lokone dharmo batAvelA matonuM asatyatva cekhe cokhkhuM dekhAvA lAgyuM. A yogathI zabdaprAmANya hAlI UyuM. e ja kALane yuropana punarajajIvanana kALa kahevAmAM Ave che. A punarAjajIvane yuropanI mAnavI buddhine grIka kALa jevuM pUrNa svAtaMtrya ApyuM ane tyArathI arvAcIna yuropamAM anubhava tathA vicAranA pAyA para racAyelAM zAstrono jhapATAbaMdha udaya tathA vikAsa thayo tathA bhinna bhinna zAstronI pragatine prAraMbha thayo. anubhava tathA vicAra jIvaMta jharA sarakhA che. tethI e jharAmAMthI nIkaLelI For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 zAstrarUpI nIkono pravAha ekasarakho vadhato rahe e svAbhAvika che. zabdapramANu saMgrahI rAkhelA pANInA TAMkA samAna che tethI spaSTa che ke temAMthI nipajAvelo zAstrarUpI pravAha hameza TakanAre kivA akhalita vahenAro hoya nahi. hiMdustAnanA itihAsamAM AvA bhinna bhinna svarUpanA viziSTa kALa daSTie paDatA nathI. eka daSTie RgavekAlina Aryo hiMdamAM AvyA tyArathI temanI saMskRti ekasarakhI cAlI rahelI che. kahevAno artha evo nathI ke A sarva kALamAM krAMtikAraka bhAMgaphoDa thaI nathI. Aryoe hiMdamAM hamezane mATe vasavATa karyo ane temaNe potAnA devone vakhato vakhata karelI prArthanAone saMgraha vedamAM karyo ane tyArathI vedane mahattva maLyuM. veda apauruSeya che, arthAta te mAnavakRti nathI tathA svataH pramANa che evI samajane pracAra thayo tathA zabdapramANane mahattva prApta thayuM. AthI ApaNI sarva saMskRtimAM zabdapramANu e eka mahattvanuM pramANu gaNatuM gayuM. ApaNuM lokee anubhava tathA vicArane bilakula mAnyA nathI ema nathI; paNa anubhava tathA vicAra karatAM ApaNuM loko zabdapramANane vizeSa vaLagI rahyA emAM zaMkA nathI. A vAta zAstra zabda parathI ja siddha thAya che. pAchaLa kahyA pramANe yuropamAM zAstrano artha anubhava tathA vicAranA mege prApta thayelA vyavasthita jJAnanA saMgraha" evo che; tyAre ApaNe tyAM zAstra eTale "adhikArI vANIthI uccArAyelAM vAkya e che. zAMkara bhASyamAM A artha vAraMvAra daSTie Ave che. jyAM jyAM "zAstra pramANa' evo ullekha Ave che tyAM tyAM upaniSad vAkya tarapha AMgaLI karavAmAM Ave che. tethI ja kabUla karavuM joIe ke, ApaNA sAhityanI vRddhi sUtra, bhASya, TIkA vagere svarUpamAM thaI che; yurepanI zAstrIya vivecanapaddhatithI sAhityanI vRddhi thayelI nathI. have yuropanI zAstrIya vivecanapaddhatinuM TUMkAmAM digadarzana karavuM iSTa che. A paddhatimAM prathama zAstranI vyAkhyA TharAvavAmAM Ave che. eTale te zAstramAM kayA viSayane aMtarbhAva thAya che tathA For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 tenI maryAdA keTalI che te prathama nakkI karavAmAM Ave che. pachI te zAstrane bIjAM tenA jevAM zAstro sAthe kevA prakArano saMbaMdha che tenuM vivaraNa karavAmAM Ave che. pachI te viSayanI sAdI tathA saraLa ka95nAonI vyAkhyA karavAmAM Ave che, pachI te kalpanAnA mULamAM rahelA tattva athavA to UhApoha karavAmAM Ave che tathA te tattvanA yogathI te viSayanA bhinna bhinna prazna kevI rIte cheDI zakAya che kivA te viSayanI sAmAnya kalpanAnuM samarthana kaI rIte karI zakAya che tenuM pratipAdana karavAmAM Ave che. ane pachI te zAstrane upayoga, tenAM dhyeya ane tenI bhAvI rithati kivA pragatinuM vivecana karavAmAM Ave che. A sarva vivecana anubhava tathA yuktine mAnya thAya tevI rIte kareluM hoya che. evAM vivecanamAM anya lekhakanA utArA lIdhelA nathI hotA kiMvA prathamanAM pustakono ullekha bilakula nathI hota ema nathI. pUrvamatanA khaMDana mATe ghaNI vakhata evA ullekha thAya che. potAnA matanA samarthanAthe paNa utArA karavAmAM Ave che; paraMtu te vicArane mAnya thanAra hoya che tethI AgaLa mUkavAmAM Ave che. zabdapramANa tarIke rajU thayelA nathI hotA. rA. jozIe A ja zAstrIya paddhatine potAnA pustakamAM upayoga karyo che. nItizAstranA prazna viSenA pratyakSa vivecanamAM temaNe vAraMvAra saMskRta utAra ApyA che. sthaLe sthaLe temaNe ApaNuM sAhityamAM nItizAstra viSe keTalo vicAra thayo che te paNa darzAvyuM che. rA. jozInuM pustaka vAMcavAthI ApaNA sAhityanI nItika95nA keTalI udAtta hatI ane tene keTalo UMDo vicAra thayo hato tenI sArI mAhitI maLaze e viSe zaMkA nathI. temaja pAchaLa kahyA pramANe A pustakanA yogathI ApaNAmAM nItizAstra hatuM ke nahi e praznane saMtoSakAraka rIte nirNaya Avaze. ApaNuM sAhityamAM ThekANe ThekANe nItiviSayaka puSkaLa udAtta to tathA vicAra ApelA che. A dRSTie ApaNe tyAM nItizAstra hatuM; paNa yuropamAM paripakava sthitie pahoMcelI viziSTa zAstrIya vivecanapaddhati ApaNe tyAM na hatI. A dRSTie ApaNuM sAhityamAM nItizAstra na hatuM ema paNa For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahI zakAze. 2. jozIe pitAnA pustakamAM yuropI zAstrIya vivecanapaddhatino upayoga karyo che tathA ApaNe tyAMnI nIti viSenI ghaNIkharI kalpanA temAM ekatra karI che. jhINI jhINI hIrAkaNIne vyavasthitapaNe gALAmAM goThavavAmAM Ave che to tenI suMdara mudrA taiyAra thaIne temAM kaNIonuM teja ekatra thaI jhaLake che tathA AbhUSaNane advitIya suMdaratA prApta thAya che, paNa temAM hIrAkaNIe nirmANa karela suMdaratA keTalI tathA gALAe nirmANa karelI keTalI te kahevAnuM kAma kaThina che. te ja pramANe rA. jozIe ApaNuM sAhityanI nItiviSayaka kalpanAonI hIrAkaNIo yuropamAM taiyAra thayelA zAstrIya paddhatirUpa gALAnA marAThI sAMcAmAM besADI ApI che. ethI ApaNI nItiviSayaka kalpanAo uThAvadAra jaNAya che e vAta kharI che, paNa temAM hIrAkaNIone pitAne guNa keTale ane gALAono guNa keTalo te samajavuM muzkela che. ra. jozInA pustakamAM ekaMdara soLa prakaraNa ane te uparAMta sAta puravaNI paNa che. e sarvamAM nIti viSenA ghaNA kharA praznono UhApoha thayelo che. bhinna bhinna mane vicAra karavAmAM, temanuM khaMDana maMDana karavAmAM, pUrva ane pazcimanA vicAranI tulanA karavAmAM ane tenA guNadoSa darzAvavAmAM rA. jozIe samatolapaNuM, nirabhimAna ane satyaprema darzAvI ApyAM che. A ja kharI zAstrIya vRtti che ane ekaMdara vivecana vikAra ke durabhimAnanA doSathI mukata che. temanA pustakanAM keTalAMka prakaraNa taddana svataMtra rIte lakhAyelAM che. dAkhalA tarIkeH dharmaniSThA ane nItiniSThA, kArya akArya TharAvavAnI kasoTI, vikAsavAda ane nItizAstra e prakaraNo sarasa banelAM hoI temAM rA. jozIe pitAne mata spaSTa rIte kahyuM che tathA temAM ane vizeSataH vikAsavAdamAM adyatana mAhitI tathA matone saMgraha karI Ape che. ekaMdare AkhuM pustaka ja sarasa banyuM che eTale vizeSa pasaMdagI nApasaMdagI darzAvavAnuM kAma kaThina che. rA. jezIe ati zrama laIne nIti viSenuM A paheluM For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 marAThI pustaka prasiddha karyuM che te mATe temane abhinaMdana ApuM chuM. rA. jezInA kAmanI kadara karavI e marAThI vAcakanuM kAma che. rA. jozIe pitAnuM kartavya uttama rIte banAvyuM che. teTalI ja uttama rIte vAcaka varga potAnuM kartavya karma bajAve evI IcchA pradarzita karI utAvaLathI lakhelI prastAvanA pUrNa karuM chuM. For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * re . . . 15 24 61 75 M anukramaNikA smArakamALA aMgenuM nivedana * * viveka sadAcArane pA-zrI kAkAsAheba kAlelakara . marAThI pustakano upaghAta . . 1. pUrvakathana 2. dharmaniSThA ane nItiniSThA. 3. nItizAstrane anya zAstra sAthe saMbaMdha 4. naitika dRSTie sAruM narasuM kone kahevuM? . 5. sAdhutva, sauMdarya ane satya . . 6. abuddhipuraHsara ane buddhipuraHsara karma . 7. AtmasvAtaMtrya . . 8. kAryakArya karAvavAnI kasoTI . . 9. nItiprAmANya athavA nIti samarthana 10. sadvivekabuddhino vikAsa ane udaya . 11. nItina deha ane nItine AtmA * 12. naitika gRhIta siddhAMta ane tArkika purAvA 13. vikAsavAda ane nItizAstra . 14. AtmAnuM amaratva * * * 15. jJAna, karma, bhakti ane vega 16. nItizAstrano upayoga . . us. 111 137 238 254 . ra79 294 308 373 408 432 For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 449 458 414 pariziSTo 1. vaiSamya-naizya-prasaMgAta . 2. satya sAdhana ke sAdhya? . 3. pitAne svayaMvara . 4. Adhibhautika zAstra ane vedAMta 5. vaita ane advaita . 6. vanaspatine saMvedanA hoya che? 7. AnuvaMzika saMskAra . 8. kAryAkArya vyavasthA-ma 9. kAryAkAryavyavasthAmA * 10. dharma ane nIti . 473 500 * 507 519 527 * * , 530 For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parvakathana manusmRti athavA anya koI paNa smRtinuM avalokana karavAmAM Avaze, to temAM dareka prakAranA viSayanuM Alekhana jaNAze. dharma, nIti, rAjanIti, vyavahAra - kAyadAkAnUna, Arogya vagere viSayonI smRtiomAM carcA thayelI jaNAI Ave che. ane eka rIte e yogya ja che. dharmane nIti sAthe, rAjanIti sAthe, Arogya sAthe, TUMkamAM sarva bAbata sAthe saMbaMdha che. evuM kaMI nathI ke, mANase pUjApATha karatI vakhate ja dharma pALavo ane anya samaye adharmAcaraNa karavuM kiMvA dharmAdharmane vicAra karavo nahi. kharuM kahIe te manuSyanI pratyeka ghaDI - pratyeka paLa dharmavihita AcaraNamAM vyatIta thavI joIe. kAyA, vAcA manathI je kaMI kArya athavA AcaraNa thAya, te sarva dharmane anusarIne ja thavAM joIe. kapaTapracura rAjanItimAM paNa dharma prati daSTi rAkhIne ja vartavuM joIe. kAyadAkAnUna paNa evA hovA joIe, ke jethI dharmanI abhivRddhi thAya. zArIramArca rava dharmasAdhanam e tattva dhyAnamAM rAkhIzuM te ApaNe samajI jaIzuM ke, ArogyazAstranA niyama zA che, te jANI laI tadanusAra vartana rAkhavuM e kartavyaka che, ApaNe dharma che. ane ema paNa lAgaze ke, ArogyazAstranA niyama dharmazAstramAM Ave che te eka rIte khoTuM nathI. For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza AvA prakAranA vistRta arthanI daSTie sarva zAstra bahudhA paraspara nikaTa saMbaMdhamAM che. dehanA pratyeka avayavamAM jema paraspara anyonyAzraya athavA parasparAvalaMbanatva che, temaja pratyeka zAstranuM che, te paNa vyavahAramAM cakSu, karNahasta, pAda, udara vagere avayava jema bhinna mAnIe chIe, temaja viSayavicAranI saraLatA mATe. zAstra bhinna ane svataMtra che. evI kalpanA karI cAlavuM paDe che. judAM judAM zAstranuM ati vistRta ane sUkSma jJAna prApta thAya che eTale e saghaLA bhedabhAva vizeSa daggAcara bane che. nAnA sarakhA keLanA aMkuramAM pAna, puSpa ane keLAM supta dazAmAM hoya che, paNa te keLane sAro vikAsa thAya che eTale e viziSTa aMge bhinnarUpe dekhAvA lAge che. e ja pramANe jema jema mAnavajAtinA jJAnane vikAsa thate jaze, tema tema bhinna bhinna zAstronA marma tene samajAtA jaze. keLAne vRkSanA mULa sAthe, thaDa sAthe, pAna sAthe ane anya avayava sAthe saMbaMdha rahele che, eTaluM ja nahi paNa, tenuM jIvana e sarva para ochA vattA pramANamAM avalaMbI raheluM hoya che, tathApi aMkurAvasthAnA bhedarahita artha ane vikasitAvasthAnA pariphuTa - bhedAtmaka ajyamAM pharaka pUrve dharmazAstra ane nItizAstra eka ja gharamAM AnaMdathI baMdhubhAvathI - bhAInI mAphaka, daitabhAva segyA sivAya rahetAM hatAM. have temanAmAM daita utpanna thayuM che ane have te vibhakta rahe che. ema kema thAya che? keTalAka kahe che ke Adhibhautika zAstronI zodhathI lekenuM dila dharmazAstra viSe kaluSita banyuM che ane teNe ja A zAstro vacce kalaha utpanna karyo che. A vAta cheDA aMze kharI paNa che. sUkSmadarzakayaMtramAMthI athavA dUrabInamAMthI netra phADI phADIne jovA chatAM kyAMye prabhudarzana thatuM nathI, tethI prabhu ja nathI ema keTalAka kahetA thayA che. aneka jaMgalI jAtinA vilakSaNa dharmanI hakIkata have upalabdha thaI che tethI dharmamAM amuka eka tattva sarvamAnya ke sArvatrika che ema kahevuM muzkelIbharyuM banavA lAgyuM che; ane "dharma eTale mAnavasamAjanI ajJAnayukta For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvakathana bAlyAvasthAno theDIghaNI ghelI samajane bajAra' evI kalpanA rUDha thavA Icche che. keTalAka Adhibhautika zAstrone AzA rahe che ke, prabhunA nAmane uccAra karyA sivAya pote sarva jagatanuM kokaDuM kAryakAraNabhAvanI cIthI ukelI zakaze. baka, besTIana vagere zAstrajJoe bATalIomAM viziSTa dravya bharI kRtrima rIte chatpatti karavAno prayatna kare che ane teo kahe che ke "amane thoDAka vijaya maLe che. spensara vagerenA vikAsavAda pramANe manuSya vAMdarathI, vAMdara masyathI, matsya "molaskathI, "molazka' sUkSma jIvajaMtuthI, sUkSma jIvajaMtu jaDathI, jaDa dravathI ane drava vAyuthI utpanna thayela che evI paraMparAne prAdurbhAva thavAthI, ema ja kahevAno vakhata Ave che ke, ApaNe sarva hanumAnanI mAphaka eka rIte vAyusuta chIe. atyAra sudhI ApaNe kahetA hatA ke, dhamI tarave niruta guDhAyAma; paNa guphAmAM bharAI rahelAM gUDha dharmata para vikAsavAdane vidyaprakAza pheMkI kalpanAnA kurabInathI tenuM nirIkSaNa karyA pachI ghaNAne lAgavA mAMDayuM che ke, RSikuLanI mAphaka dharmakuLa vizeSa sUkSma rIte jovA jevuM nathI. ekaMdare kahIe te Adhunika susaMskRta mANasanA manamAM saMsAranA vilakSaNa, bhayaMkara trAsajanaka prakAra joI je vidhavidha prazna utpanna thAya che, tene uttara "dhama ApI zakatA nathI; UlaTuM dharma, eTale zuM? tenI yogyatA zI?" ema kahevAnuM dhAjIrtha ghaNAmAM jaNAI Ave che. jyAM evo ja prazna thAya che ke, "dharma eTale zuM?" tyAM dharmamAM amuka kahyuM che ane tamukano saMtoSakAraka uttara che, " e kathana lekene keTale daraje race athavA pasaMda paDe ? jyAM dharma ja avizvasanIya manAya, tyAM dharmanI sAkSIne zo upayoga ? jyAre hAlamAM dharma saMzayane viSaya thaI paDayo che, tyAre e saMzayI TharelA sAkSInI jubAnIne koNa mAna Ape? A kathanane artha e na karavo joIe ke, vartamAna samayamAM adhArmikatva vadheluM che. keTalIka pracalita rUDhinI mAnyatA viSe saMzaya utpanna thayelo che ane keTalIka tyAjya manAtI jAya che, e khare che; paNa viziSTa rItarivAja e to dharmanAM vastra - For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza pizAka che, AtmA nathI. e vastro ke tene kaMI bhAga kAlAnusAra badalAya, te tethI dharmane AtmA kaMI dUSita banate nathI. UlaTuM jJAnasUryanI adhika samIpatAthI ane apUrva tIvra tejathI RtumAnamAM tathA havAmAM je parivartana thAya che, tene anurUpa rItarivAjanA pizAkamAM pheraphAra karavAmAM ja dharmanuM sajIvatva, sujJatva ane hitakaratva - athavA zrImadda zaMkarAcAryanI bhASAmAM amyudaya-nizreyasakaratva dRSTie paDe che. game tema he, vyavahAramAM ApaNe jene dharma kahIe chIe, tenI mAnyatAmAM dinapratidina UNapa AvatI jAya che emAM kaMI TuM nathI. dharmabhraSTa evuM niMdAtmaka vizeSaNa keTalAkane asara karI zakatuM nathI, eTaluM ja nahi paNa keTalAka te abhimAnapUrvaka kahe che ke "ame dharmabarma kaMI samajatA nathI. hA, je temane anItimAna kahIe chIe, te te kaMIka temane aThIka lAge che. dharma ane nItimAM A udbhavelo bheda iSTa ke hamezane mATe che ke nahi e prazna jude che. eTaluM nirvivAda che ke bheda paDe che. amuka mANasa lucce che, amuka pAjI che, phalANAe ema karyuM te sAruM karyuM. DhAMkaNAe tema karyuM te kevaLa nIcatAryuM che, meM A vAta karI che te buddhithI karI che, teNe te vAta karI te kharAba dhAraNAthI karI che, amuka paristhitimAM vidhavAe punarlagna karyuM hoya te te kSamya che. amuka saMjogavazAta karyuM hoya te te akSamya che, evA evA prakAranAM ApaNe je vidhAna karIe chIe ane ApaNA pitAne kiMvA anyanA vartananI je stuti ke niMdA karIe chIe, tenA mULamAM kayAM tattva hoya che teno vicAra nItizAstramAM thayeluM hoya che. e to UDe vicAra karavA lAgyA pachI prabhu che ke nahi. AtmA nAmaka kaI vastu che ke nahi ane hoya te tenuM svarUpa zuM che. manuSyane pravRtti svAtaMtrya che ke te sarvataH prakRtine athavA nasIbadevIne svAdhIna che, svAdhIna Izvara jyAre sarva kartAhartA che tyAre mAnava pApanI javAbadArI prabhu upara ja che ke zuM, vagere prazna udbhave che; ane nItizAstrane pravAha chevaTe adhyAtmazAstranA athavA dharmazAstranA sAgarane jaI maLe che. te paNa nItizAstra koI paNa dharmagraMthane For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUvakathana ke dharmasaMsthApakane pramANabhUta nahi mAnatAM susaMskRta manuSyanI buddhine je ruce te parathI ja nItitattvane nirNaya karavA icche che. A parathI ema kaMi nathI siddha thatuM ke, nItizAstrane dharmazAstra adhyAtmazAstranI jarUra nathI, ke darakAra nathI athavA tenAM tattva mAnya nathI. hA, eTaluM mAtra kAMIka kharuM che ke, ApaNe kAInA vana viSe janasamAjamAM ke manamAM je niMdAprazaMsAtmaka vidhAna karIe chIe, tenA ja mu khyatve AdhAra pakaDI, vivekabuddhi anusAra nItizAstra peAtAnAM tattva niyata kare che. e zAstra AptavAye! ' nA AdhAra grahaNa kare che; paNa e AdhArane mukhya sthAna ApatuM nathI. dharmanI vyApaka kalpanAmAM cAra bAbatane aMtarbhAva thAya che. 6. eka prakAranI uccatama vRtti. 2. tattvajJAna, 3, dhArmika vidhi, pUjanaarcIna, lagnAdi saMskAra kANe, kyAre, kAnI sAthe, kevI paddhatithI karAvavA vagerenI mImAMsA, 4. prabhu ane mAnava tathA viSNu, ziva ane brahmA, krAIsTa ane AkAzamAMnA pitA emane paraspara kave! sabaMdha che, prabhue kyAre ane kevA avatAra dhAraNa kayAM, tathA te vakhate je AcAra karyA te kema ane kevI rIte yeAgya hatA vagere praznonA zAstrajJAe je niya ApelA hoya che tene vicAra. AmAMnA cothA aMgane aMgrejImAM thiyolaoNjI ( Theology) kahe che ane ApaNe tene kSaNavAra ' devamImAMsA dharmA " kahIzuM. e te khulluM ja che ke, devajJAnAtmaka dharma jANanArA mANasa dhArmika ja hAya che evuM kaI nathI hotuM. tA mANasAnA dharma saMbaMdhI kevA vicAra che tenI tene sArI mAhitI hAya che ane temAM samabheda kayA che tathA tenI ekavAkyatA zakya che ke nahi vagere bAbatenuM te ati vidvattApracura vivecana karI zakaze, paNa tenI vRtti dhArmika ja haze ema kahI zakAze nahi. bIjuM, dharma eTale pavitrottama vRtti ema kahevAmAM Ave, te eka sIla khristI manuSyane dhama' ane hindI gRhasthane ' dhama 'eka ja hAi razake; paNa ubhayanA laukika dha bhinna che. eka musalamAna sudhdhAM hindu tathA khristI dharmAMzAstromAM nipuNa hAI zake che. kAraNa e vidvattAne prazna che, zIla ke * For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza vartanane nahi. dharmanuM je tattvajJAnAtmaka aMga che, tenI paNa evI ja sthiti che. eka hiMdu oNphesara - adhyApaka - khristI dharmanA mULabhUta tatva para vyAkhyAna ApI zake che, paNa tethI te khristI bane che kiMvA tenAmAM krizciyana vRttine saMcAra thAya che evuM kaMI kahevAya nahi. e eka dhyAnamAM rAkhavA jevuM che ke, dhArmika vidhinI bAbatamAM ane (1) tattvajJAnAtmaka dharma, kiMvA (2) "devamImAMsA' kiMvA (3) dhArmika vRttimAM eka mahattvane bheda raheluM che. eka hiMdu adhyApakane khristI dharmanAM tattvonI khabara hoya athavA te pasaMda hoya to paNa te khristI gaNAtuM nathI; te khristI prajAnA dhArmika paMthanA ItihAsano jANakAra hoya, temAM rahelA vAdagrasta praznone te jJAtA hoya ane evI ja anya zAstrIya mAhitI tene hoya te paNa te khristI banate nathI; tenI vRtti khristI leka jevI (ene artha game te ho) hovA chatAM te khristI tarIke oLakhAto nathI; paNa te je lagnasaMskAra pAdarI dvArA karAve che te tarata ja ApaNe tene vaTalAyo ema kahIe chIe. khristI vRttithI athavA tattvajJAnathI khristItva prApta thatuM nathI, paNa pAdarInA hAthanA pANIthI - beTIjhamathI prApta thAya che e eka ati Azcaryajanaka vAta che. hiMdutvanI vAta paNa evI ja samajavI. enI biseMTa ke sisTara niveditA jevI strIe vRttithI, vicArathI, jJAnathI, hiMdu karatAM paNa vizeSa hiMda hoya to temane hiMdutva prApta thatuM nathI. hiMdutva kiMvA khristItva saMskAra para avalaMbI rahela che. sAvAra: prathama dhama. ema je kahevAya che, temAM rahele eka prakArano marma vAcakanA lakSamAM have Avaze. vedAMta kaMI hiMdutvanuM lakSaNa nathI; hiMduvRtti paNa nathI; hiMdu purANanA kiMvA zAstranA viSNu, ziva vagerene paraspara zuM saMbaMdha che vagere vAtanuM jJAna e hiMdutvanuM lakSaNa nathI; paNa hiMdu AcAra e ghaNAonA abhiprAya pramANe vizeSa athavA prathama dharma che.* * hiMdu kone kahevo e eka ati mane rajaka paNa vAdagrasta prazna che: (1) sAmAnya lokonA mata pramANe hiMdu mAbApane peTe jene janma thAya che (ane je vaTalAyelo nathIte hiMdu :(2) vaTalAIne musalamAna, For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvakathana have ApaNe TUMkAmAM dharmanAM uparokta cAra aMgane ane nItizAstrane kevo saMbaMdha che te joIzuM. nItino UMDo UhApoha karyA pachI jeno vicAra karavo paDe che te tattvajJAna ane dharmaviSayaka tattvajJAnamAM vizeSa bhinnatA nathI. koI paNa daSTie UDe vicAra karyA pachI ApaNe eka ja sthaLe pahoMcIe chIe. devajJAnAtmaka dharma (Theology) ane nItizAstrane vizeSa saMbaMdha nathI. je zAstrane dhArmika vidhimAM samAveza thAya che (eTale kahIzuM ke pUrvamImAMsAne), tene ane nItizAstrane paNa vizeSa saMbaMdha nathI. hA, kaI paNa AcAra athavA vidhi, kiMvA kaI paNa dhArmika vicArane vegya TharAvavA sAru te nItimaya che ke anItiyukta che te dhAraNata: jevuM ja paDe che. pratyeka mANasa samajI zake tema che ke, naitaka vikAsa thayA pachI dhArmika AcAra ke vicAramAM ucita pheraphAra thAya che; paNa saMskAranI yogyatA tenI khristI vagere dharmAntara karI cUkelA hiMduone vidhipUrvaka zuddha karI levAmAM AvyA che temane hiMdu mAnavAne keTalAka taiyAra che ane keTalAka nathI. (3) keTalAkanuM kahevuM evuM che ke koIne paNa hiMdu banAvI zakAya che. (4) je potAne hiMdu kahevaDAve te hiMdu, evo nRsiMha ciMtAmaNi keLakarane mata che. (5) lokamAnya tilakano abhiprAya prathama nIcenA mUka pramANe hatuM : prAmANyabuddhirvedeSu sAdhanAnAmanekatA / upAsyAnAmaniyama etaddharmasya lakSaNam // paraMtu mAMDalenI jelamAMthI mukta thaIne AvyA bAda "citramaya jagata" mAM lakhelA lekhamAM temaNe bIjAM vadhArAnAM lakSaNa puravaNuM dAkhala ApyAM che: dhamamenaM samAlaMbya vidhibhiH saMskRtastu yaH / zrutismRtipurANoktaiH kramaprAptairathApi vA // sva sve karmaNyabhirataH zraddhAbhaktisamanvitaH / zAstroktAcArazIlazca sa vai hinduH sanAtanaH // (6) vinAyakarAva sAvarakarane mata nIce pramANe che: A sindhu-sindhu-payatA yasya bhAratabhUmikA / pitRbhUH puNyazcaiva sa vai hinduriti smRtaH // For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza nItimattA karatAM anya bAbata para vizeSa avalaMbI rahelI hoya che. amuka strI sAthe amuka paristhitimAM lagna karavuM ke nahi tene nirNaya nItizAstra Apaze; paNa upAdhyAye saptapadInA samaye kayo maMtra bhaNavo te nItizAstra nakkI karI zakaze nahi. e ja pramANe anya vidhi viSe samajavAnuM che. koI paNa vidhi kiMvA saMskAra kyAre ucita che te ApavAkaya - zAstravAkya uparathI athavA rItarivAja uparathI TharAvavAmAM Ave che, nItizAstra parathI nahi, jyAre kaI vidhi ati galIca athavA trAsadAyaka hoya che, kiMvA (paristhiti badalAvAthI) bane che ke thavA lAge che, tyAre ja nItizAstra pite e viSayamAM praveza kare che. e sivAyanA prasaMge e zAstrane gharanI bahAra ja besI rahevuM paDe che. dhArmika vicAranA itihAsa viSe paNa nItizAstra vizeSa belI zakatuM nathI. A viSayamAM pratyeka dharma pitApitAnA adhikArI-zAstrakArone ja bolavAnI rajA Ape che. ziva, viSNu ane brahmA e traNa hoI trimUrti eka ja kevI rIte kahI zakAya, e prazna viSe koI khristI pAdarIno abhiprAya letuM nathI. tevI ja rIte AkAzamAM rahele pitA, teno putra ane pavitra AtmA (Foly Ghost) e trimUrtinuM aikya kevI rIte gaNavuM, te samajavA koI khristI kAzInA vidvAna zAstrIne bolAvaze nahi. AvI bAbato mATe jemaNe jemane pitAnA adhikArI athavA ta-I mAnyA che, temane ApaNe zAstrakAra kahIzuM. e zAstrakAroe je vivecana kareluM hoya che, tenAthI viruddha vicAra ke AcAranuM avalaMbana levAnI temane rajA hatI ja nathI. jyAM spaSTa ullekha hoto nathI tyAM ja mAtra svataMtra buddhine potAnI zakti batAvI ApavAno avakAza maLe che. e sivAyanA prasaMge te zAstrakArone svAdhIna hoya che. nItizAstra, zAstravAkyane athavA zAstrakArone mAna Ape che; paNa nItizAstra kahe che ke, aMtima nirNaya jeNe teNe potAnA svAnubhava parathI, manaHpravRtti parathI ane vivekabuddhinuM kathana sAMbhaLI laI rasvataMtratApUrvaka karavo joIe. nItizAstranAM to zAstravAkyanuM (eTale Authority )nuM vivaraNa karIne nahi, paNa AtmanirIkSaNathI (Self-introspection) For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 pU kathana vidhAna kayu che. tenI vizeSa satya vavuM e tattva zAstramAM che. mATe svIkAravuM joIe ema kahe che ke, tame AtmanirIkSaNa karaze! te jaNAze ke, satya vavuM sAruM che ane asatya vacana kharAba che, mATe sarca praddei tattva svIkAravuM joi e. mAtRlevo marye, pitRdevo matra, svAdhyAyAnmA pramadaH * mAtApitAnI harAvavAnAM che, evA arthonuM upara rIte spaSTatA karavAnI jarUra che. kahyuM che athavA amuka gurue kahyuM nItizAstra kahetuM nathI. nItizAstra 7 ArAdhanA kara ane temane saMtuSTa rAkha, tAruM Adhyayana ka yaza nahi, vagere upadeza sadupadeza hAvAnI mananI khAtarI che tethI ja nItizAstra e upadezane puSTi Ape e zAstra kadI ema nathI kahetuM ke, eupaniSadakathana che eTalA ja kAraNathI tenA viSe vizeSa vicAra karyA vagara e upadezane svIkAra kare. upaniSada jevA graMthe! vicArathI bharelA heAvAthI tenAM vacana ane tattvane vicAra karavA e nItizAstranuM kartAvya che, paNa tenuM birada e che ke aMtima nirNaya AtmanirIkSaNa dvArA nizcita karaveza. kahevAmAM ghaNA anubhava samAyale! hAya che tethI nItizAstra tene paNa upayoga karaze; samAjanA rItiravAjo athavA kAyadAmAM sudhdhAM samAjane anubhava, jJAna, naitika pravRtti ane naitika vicAranuM pratyakSa svarUpa dekhAtuM hAvAthI tene vicAra paNa nItizAstrane Avazyaka che; ane anya samAjanI bhASAne dharmanA, nA, kAyadAne tulanAtmaka abhyAsa paNa tene upayAgI che: paraMtu e sarvAM sahAya gauNa pade che. kharuM mahattva ane kharI sattA AtmanirIkSaNanI ja che. have kAnA AtmanirIkSaNane pramANabhUta mAnavuM e eka vicAra karavA jevA prazna che. nAnA bALakanA AtmanirIkSaNane vicAra karIe. tene bhaNavA karatAM bhaTakavuM ~ ramavuM sAruM ema ja lAgaze: paNa e tattva nItizAstra svIkAre tema nathI. kharuM kahIe te! jenI naitika dRSTi pUrNa unnati pAmelI che, nItizAstranAM tattva paramAOtaH samajAze ane teNe ja te karavAM teI e. nAnAM bALakAne vaya, jJAna athavA nigrahanI daSTie nAnAM hoya temane -- nItitattvane nizcaya karavAne tene ja For Personal & Private Use Only nakkI iMdriya Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 nItizAstra praveza adhikAra nathI. te adhikAra che tene ja che ke je AtmA eTale zuM, tenAM aMga karyA che, temanuM ekabIjAnA pramANamAM ochuMvatuM mahattva zAthI che, e zravaNa, manana, nididhyAsanathI samaje che; je Atmanigraha karI zake che, je mohamatsAdine bhegA thaI paData nathI ane jenI dRSTi pratyeka prakAranA zAstrajJAnathI, tAttvika ciMtanathI ane vyAvahArika anubhavathI eka rIte vizALa tathA sukSma thayelI che. evA ja mANasane naitika viSaya saMbaMdhI nizcayAmaka abhiprAya ApavAno adhikAra che. e te pratyekane svIkAravuM paDaze ke, AvA mANase maLI AvavA ati durghaTa che. pratyeka dharmamAM evA keTalAka mANase hoya che ke jemane potapotAnA dharmagraMtha - dAkhalA tarIke bAIbala, kurAne, veda - pratyakSa prabhue nahi paNa upara nirdiSTa karelI asAdhAraNa ane Izvara mAnelI vyaktie nirmANa karelA che ema lAge che. AvI zraddhAvALA mANasone potapotAnA dhamagraMthanA vacananI bahAra javAne vizeSa kAraNa nathI. vizeSa kahevAnuM kAraNa eTaluM ja che ke, potAnuM kartavya zuM che ane zuM nathI e viSe zAstravacanano nirNaya evA mANasone che ke sAmAnya rIte upayogI hoya che, te paNa keTaleka prasaMge zAstravacana saMdigdha ane paraspara viruddha jaNAtAM hovAthI keTalIka vAra aMte temane AtmanirIkSaNano AdhAra levo paDe che. viziSTa zAstra ke viziSTa gurunA kathana viSe jemanA manamAM saMzaya ja uddabhavato na hoya, temanI vAta judI che. temane sAmAnyataH AtmanirIkSaNa karI nItitattva nakkI karavAnI jarUra nathI. paNa ghaNAnI zAstra ke sAdhusaMta para eTalI nisIma bhakti hotI nathI. jenA vacana viSe kadI paNa manamAM saMzaya udbhave nahi, te saguru maLatuM hoya te ghaNuM tene Icche che; paNa evA sadUguru paTela talATInI mAphaka gAmegAma hotA nathI. te te hIrA mANekanI mAphaka kvacita kaI sthaLe jhaLake che. vaLI e saddagurunuM sattva TharAvavAnuM kAma AtmanirIkSaNane ja mAthe hoya che. tethI samAjanA ghaNAkharA mANasone AtmanirIkSaNanA mArganuM avalaMbana karyuM ja chUTake thAya che. For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvakathana samAja ke mANasanuM jema jema Atmavikasana thatuM jaze, tema tema tenA naitika vicArono paNa vikAsa thato javAne ja. prAcInakALanA jaMgalI mANasane strIne jhUDavAmAM, mAMsa khAvAmAM ke zatrunuM mastaka chedavAmAM vizeSa kaMI lAgatuM nahatuM, paNa hAlanA susaMskRta mANasane e sarva niMgha lAge che. mahAbhAratanA keTalAka vIranArane 25nya kuTuMbanI ja bALAne baLAtkArathI laI javAmAM ane tene patnI pade sthApavAmAM kaMI ayogya jaNAtuM nahatuM; paNa hAlamAM e vAta tiraskArabharI lAge che. mAla vecanAre AphatamAM hoya che tyAre tene mAla yogya mUlya karatAM ochA mUlya levAmAM ApaNane kaMI vizeSa lAgatuM nathI; paNa bhaviSyamAM kadAcita e gIMNIya gaNaze. majUra athavA nokara mAMdagImAM paDatAM tene nokarInA divasone pagAra ApI nokarI parathI dUra karI denAra ghaNuM saMgrahastha hAla dRSTie paDe che; paNa bhaviSyamAM kadAca e anItimAna gaNAze. 9 ApaNane harIphAInA tattva para vyApAra calAvavAmAM kaMI vizeSa anucita lAgatuM nathI; paNa have pachI AvanAra yugamAM harIphAInuM tattva kadAca niMdya manAI sarvane lAgaze ke sahakAranA tatva para cAlavuM joIe. A uparathI je ke ema jaNAya che ke, jeno AtmavikAsa pUNa sthAe pahoMcyo nathI, teNe niyata karelAM nItitattva keTalAka aMze anitya che; te paNa ethI evuM siddha nathI thatuM ke, teNe A dizAmAM prayatna kare nahi. pratyeka samAjanA sAdhAraNa saMskArI mANase A viSaya saMbaMdhI vicAra karavAnI khAsa agatya che. kemake tema na bane te tenI naitika zakti aMdhatva, anizcitatA ane avivekane prApta thAya tema che. mANasanuM Atmavikasana thayeluM na hoya to paNa, teNe svazakti anusAra yathAyogya vicAra kare joIe; zAstra, sAdhusaMta, kavi ane anya zAstrakAro je kaMI kahe tene marma samajavA zrama levo joIe ane pitAnA manane je mArga zreyaskara jaNAya te pramANe vartavAne nizcaya kare joIe. kubera bhaMDArInuM dhana pAse na hoya tethI khIssAmAM paDelA paisAne pheMkI na devAya; tema ja paripUrNa jJAna na hoya mATe jJAnano paNa upayoga ja For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza mAnyAtA ke vicAra kevaLa tyAjya che. pUrNajJAnane pizAka jyAre prApta thAya, tyAre te AdaraNIya ja che; paNa tenI prApti thatA sudhI nagna rahevAne sthAne game tevAM vastra dhAraNa karavAM e ja yogya che. pahADanI bIjI bAjue kaMI joI zakAtuM nathI, tethI zuM keIe potAnAM netra phADI nAkhyAM che ? sAmAnya jananI nItidaSTi sthitaprajJa samAna vizALa na hoya, ke sUkSma na hoya mATe nItidaSTie aMdha banavuM e zAstra kyAMthI AvyuM? hA, jemanI dharmagraMtha ke satpuruSa para eTalI prabaLa AsthA hoya - jemane pitAnAM cakSu mIMcI daI temanI najare jevAne harakta jaNAtI na hoya - temaNe khuzIthI e mArganuM avalaMbana karavuM; paNa jemanI zraddhA eTalI niHsIma paMktinI na hoya, temaNe pitAnI daSTi saMkucita che evI samajathI nirAza banavAne badale, namratAthI paNa nizcayapUrvaka svacakSu khullAM rAkhI tarapha lakSa ApI kramaNa karavuM e ja zreyaskara mArga che. keTalAka kahe che ke, nItizAstraviSayaka UMDI carcA karavAnI zI jarUra che? tenAthI zo lAbha che? keTalAka AkSepa kare che ke, evA prakAranI carcAthI pracalita rUDhi saMbaMdhe anAdara ubhave che ane mANasa adhArmika - nAstika eTaluM ja nahi paNa anItimAna banavAno saMbhava rahe che. naitika UhApohathI keTalIka rUDha thayelI kalpanAne ucheda thAya che e vAta khoTI nathI; paNa vAyunA vahanathI vRkSanAM pAkI gayelAM pAna kharI paDe che athavA saDI gayelI DALIo tUTI paDe che tethI ApaNe ema nathI kahetA ke vAyuvyavahAra baMdha thavo joIe. e ja nyAya naitika viSayanI carcAne lAgu pADavo joIe. koI paNa zAstrano vicAra karazo to samajAze ke, tenAthI keTalIka rUDhi ane mAnyatA saMkucita athavA mithyA Thare che ja. sAmAnya mANasenA vicAra susaMbaddha, nyAyazuddha ke pakava hatA nathI tethI te zAstranI AvazyakatA che. zAstra cALaNI jevAM che. te je te viSayanI sAmAnya mAnyatA cALIne khoTI bAbato kAMkarAnI mAphaka TALI nAkhe che. zAstra uparathI samajAya che ke, kaI vAta anuSagika ane kaI Avazyaka che, kaI gauNa ane kaI mukhya che, kaI nitya ane kaI anitya che, kaI zA sAra grAhya ane For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 pUrvakathana kaI zA mATe tyAjya che. arthAta sAmAnya najare je AnuSaMgika ke grAhya athavA nitya jaNAya te zAstrone kadAca tevAM nahi jaNAya. ayogyano nAza karavA ane yogyanuM sthApana karavA to zAstrane avatAra che. paNa e daSTie zAstranuM eka aMga jeke vighAtaka svarUpanuM haze to paNa gyatAne navo mahela bAMdhavA mATe e vidhAtaka kArya karavAnI tene zira anivArya pharaja rahelI che. astu. A praznane adhika savistara vicAra AgaLa eka prakaraNamAM karyo che, tethI tenI ahIM carcA karI punarukti karavAnI jarUra nathI. keTalAka kaheze ke vaLI tame A nItizAstranuM zuM tophAna jagAvyuM che? sAruM zuM ane khoTuM zuM te vicAra karavAnI takalIpha lIdhA vagara amAruM mana athavA vivekabuddhi jANI zake che. kharuM beTuM TharAvavAmAM zAstranI zI jarUra che? vAta ThIka che, paraMtu pratyeka zAstra saMbaMdhI evo ja AkSepa thaI zakaze. vyAkaraNane abhyAsa nahi karIe te tethI ApaNe zuddha bolI zakIzuM nahi ema kahI zakAze nahi; athavA ApaNe vyavahAra kaMI aTakavAnuM nathI. zuddha kema belivuM ane lakhavuM e chokarAM paNa samajI zake che te pachI meTA mANasone vyAkaraNanI zI jarUra che? tevI ja rIte ApaNI bhUkha maTI che ke nahi e ApaNe ApoApa samajI zakIe chIe, zuM khAvAthI zuM thaze te paNa anubhavathI ApaNe jANIe chIe, te pachI amuka vakhate amuka khAvuM ane amuka nahi khAvuM vagere vAta kahenAra vaidyakazAstranI zI jarUra che ? kahevAnuM eTaluM ja che ke, AvA prakAranI vAte bALakabuddhinI che. zAstra vagara koInuM aTakI paDatuM na hoya to paNa zAstra jJAnane nizcayAmaka, vyavasthita ane susaMbaddha banAve che, mATe tene vaMdanIya gaNavuM joIe. bIjuM e che ke, sAruM narasuM zuM che te tatkALa mana kahe che e vAta ja beTI che. ApaNuM mana ghaNI vakhata A prazna viSe goTALAmAM paDe che tethI ja A badhI paMcAta che. mANasa je pazu jevo hota, to tene nItizAstranI jarUra na hatI; athavA te mukta hota te tene jarUra jaNAI na heta; paraMtu manuSya pazu nathI tema mukta nathI. pazune nIti - anItinI For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza darakAra hotI nathI, kalpanA ja nathI hotI; tethI te eka rIte sukhI che, paNa sAmAnya manuSyane nIti-anItine bheda samajAya che ane anItiyukta AcaraNa najare paDatAM tene mATha lAge che. chatAM kaI vAta nItimaya che ane kaI anItimaya che te paNa keTalIka vakhata spaSTa samajAtuM nathI; tethI te samaye te duHkhI athavA samAdhAnazUnya bane che; ane evI asamAdhAnanI sthitimAMnI jijJAsA ja nItizAstrane pravartAve che. kArya karyuM, akArya karyuM - karma zuM akarma che, te jANavAnA traNa mArga che ema upara jaNAvyuM che. 1. dharmagraMthAdanAM vacanonI arthamImAMsA. 2. ekAgra ane zAMta citte kareluM AtmanirIkSaNa. 3. aMtaHkaraNanI pravRttinI sAkSI. ApaNe joI zakyA chIe ke AmAMne pahele mAga sarvanI pasaMdagI meLavI zake tema nathI. keTalAka mAne che ke, dharmagraMthanI AjJA anullaMdhya ane avicAraNIya che; evI AzA "kema" karI che tene vicAra ApaNe karavAnuM nathI. paraMtu AvuM kahenArAonI saMkhyA divase divase ochI thatI jAya che. Adhunika mANasone pratyeka bAbatamAM "kema?' evo prazna kare yogya lAge che ane tene saMteSakAraka uttara maLatuM nathI te te AjJAne vaza thavAmAM kiMvA tene ravIkAra karavAmAM nAnama samaje che. nidAna eTaluM to kharuM che ke, AjJAnI AvazyakatA - sayuktikapaNuM samajAya che to tenA pAlanathI je AnaMda ane saMtoSa thAya che, te AnaMda ane saMte ekAda AjJAnI AvazyakatA samajAvAne sthAne amuka graMthamAM ema kaheluM che, athavA prabhue te amuka dvArA pradarzita karI che. evI mAnyatA mAtrathI AcAramAM mUkvAmAM Ave che, te prApta thato nathI. ahIM ema nathI kahevAmAM AvatuM ke, A jJAnA marmanuM bhAna thayA sivAya te svIkAravI nahi. sadga che ke satapuruSonI AjJAne bhaktipUrvaka koI pAlana kare to temAM puNya ja che. pApa nathI. paraMtu ApaNAM zAstrIe kahyuM che ke, Izvara sAthe paNa ApaNe sevya - sevaka bhAva nitya hovo na joIe, ApaNuM ane tenuM - jIvazivanuM akya thavuM joIe, ekabIjAnuM haMgata ekabIjAne samajAya to ja sAyujyatA prApta thaI zake. For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pU kathana AthI spaSTa thAya che ke, ApaNA manane samajAyA sivAyanI zAstrayukta ke para MparAgata prabhunI AjJA mAnavAmAM pUrNa kRtA tA rahelI nathI. zAstramAM kahelA vidhi, AcAra ke ka zA mATe karAM te pUchavAne adhikAra kAne che, e prazna vAdagrasta che; paraMtu e vAdI vicAra karyA vinA vamAna jagatanA mANasA pratyeka ArasanuM svAgata jAheramAM nahi teA nidAna manamAM paNa --'kema?' eve! prazna karIne ja kare che. ane manane na samajAya tevI AjJA pALavI e eka prakAranI gujJAnI che; e gunnAmI kadAca hitakArI ane Avazyaka paNa haze ~~~ paNa gulAmI te gulAmI ja, ema dhRNA mAne che. eTaluM ja kahI e prazna ahIM cheADI daIzuM, te rIjha thaze. mArU hRdaya mane kahe che mATe e vAta sArI che, ema kahevAmAM paNa susaMskRta mANasanA mananuM pUrNa samAdhAna thatuM nathI. tene lAge che ke, e paNa eka jAtanI gulAmI che. viveka svIkAyuM na hoya tevuM zAstra, mahat puruSa, mahAtmA ke prabhu -- temaNe nivikAra khudathI ane svArahita daSTithI kareluM anuzAsana pALavAmAM jo gumI hoya, te je te samayanI anitya evI aMtaHkarNa pravREttanuM athavA 'mana' nuM anuzAsana pALavAmAM tethI paNa adhika gulAmI che. kAraNa ke ApaNI AMtara pravRtti svAMmRtraka mehatA bhAga thaI paDanArI, adraSTiyukta ane keTalIka vakhata ghAtaka hoya che; ane evI yajamAnapattInI sevA karavI e te nirvikAra tathA sujJa zAstravAkayanI sevA karatAM cita vizeSa nirdedya che. vaLI aMtaHkaraNa pravRttinI AjJA tattvarahita, ekabIjA sAranA sabaMdha vagaranI ane mananI lahera pramANe thayelI hAya che ema bhAse che. e mAte A eka bIjo doSa che. kAI eka dhanavAna jIlakSI hAya che, paNa tenA julamamAM tattva, sukSmagati ane nityatA hoya che. paraMtu pratyeka prakAranA naitika prazna viSe manaH sAkSI levA besIe chIe, te pratyeka prasa'ganI jubAnImAM kaMI tattva ke paraspara madha athavA susaMgati prathama dAne te najare paDatAM nathI. dAkhalA tarIke maMdiramAMthI maLelA prabAdanA lADu mANasa ekalA khAi jate! nathI; bALakane ApavA . 17 For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza te ghera laI jAya che; paraMtu rastAmAM sudhAthI vyAkuLa thaI rahelA bhikhArIne te kaMI ApatuM nathI A vRttimAM zuM tattva che te kahevuM muzkela che. sAcuM bolavAnA niyama sAme aneka apavAda aMtaHkaraNapravRtti upasthita kare che; paNa e apavAdanuM tattva zuM che te viSe te kaMI ja kahetI nathI. mane eka vakhata bALakane prasAda ApavAnuM zIkhave che ane tarata ja maraNonmukha sthitimAM paDelA mANasane sudhdhAM te nahi ApavAne kaThera upadeza kare che; eka vakhata sAcuM bolavAnuM kahe che, puna: khoTuM bolavA kahe che. vRddha purUSane pitAnA pAMcamA lagna mATe kaMI anucita lAgatuM nathI; paNa te ja vRddhanA manane bAlAvidhavAnuM purlana kheMcavA lAge che. mananI mAnyatAmAM visaMgati ane tattvahInapaNuM ja jaNAya che, eTale aMtaHkaraNapravRttine anusarI naitika to nakkI karavAne mArga vivekI mANasane pasaMda paDe zakya nathI. keTalIka vAra zuM karavuM ane zuM nahi, e bAbatane mana ja nizcaya karI zakatuM nathI, ane evA prasaMge naitika praznano ukela karavAnA anya koI mArga che ke zuM tenI ja zodhamAM te paDe che. A mArga te zAMta AtmanirIkSaNa che ema manane jaNAI Ave che, ane pachI te tenuM varcasva svIkAre che. mATe have ApaNe e mArgane vicAra karIzuM. A mArga svIkAravAmAM upara jaNAvelA mArgamAMnI gulAmIna doSa nathI; kAraNa ke nirlobha, mohahIna ane dUradaSTiyukta vivekane yogya lAge te ja nirNaya ApavAne zAMta AtmanirIkSaNane buddhipura:sara prayatna hoya che. nItizAstranAM to koI Izvare ApaNA para baLAtkAre nAkhyAM che ema nathI, paNa te ApaNuM hita sAru ja che ema vivekabuddhine samajAvavAnI khAtarI karI ApavAnI A trIjA mArganI pravRtti che. tevI ja rIte sAcuM belavuM, popakAra kare, bane tyAM sudhI ekapatnIvrata svIkAravuM, vyabhicArane sarvadA niMgha mAna, dezAbhimAnI thavuM vagere naitika to asaMbaddha nathI; eTaluM ja nahi paNa te maNakAnI mAphaka eka ja nItisUtramAM parovAya tevAM banI zake tema che; kiMvA adhika samarpaka upamA ApIe te - susaMbaddha tathA suMdara evA eka For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvakathana naitika zarIranAM, eTale Moral System nAM te bhinna bhinna paNa anya saMbaMdhayukta evAM aMga che - ema darzAvI ApavAno A mArgano prayatna che. e prayatnane jeTale Adhaka yaza maLaze teTaluM tene adhika zAstra prApta thaze. hAlanuM nItizAstra aDa daSTie pUrNa paNe yazasvI baneluM nathI; te paNa ApaNuM naitika vicAra vikhkhalita nathI, kiMvA julamathI koIe ApelA nathI, kiMvA paddhati ke rIta ke tatvane vicAra karyA vinA keIe ApaNuM manamAM ghusADI dIdhelA nathI, te eka susaMgata ane suramya paddhatinA avayavarUpa che, te vivekane rUce tevA che, te kaI paNa samaju mANasa svakhuzIthI mAnya kare tevA che, ema. batAvavAmAM nItizAstrane ghaNe yaza maLyo che. emAM kaMI ja zaMkA nathI. upara kahyuM ja che ke nItizAstrano viSaya e ja che ke, manuSyanA manamAM hareka prasaMge udbhavatA niMdA-prazaMsAtmaka praznone naitika vicAra karavo. A vicAronuM 1. varNana, 2. vagIkaraNa ane 3. temane paraspara saMbaMdha darzAvI tathA susaMgata karI temane kAryakAraNa saMbaMdha ke che, temane artha zuM che, temanomAM tattva zAM che enuM vivaraNa karavuM e nItizAstranuM kArya che. kaI paNa zAstra juo, tenAM 1. varNanAtmaka, 2. vargIkaraNAtmaka ane 3. susaMgataartha-vivaraNAtmaka evAM traNa aMga hoya che. dAkhalA tarIke, tiSazAstramAM prathama bhinna bhinna tAronuM kivA tArakapujanuM, tenI bhinna dizAnuM ane jhaDapanI gatinuM, dUrabInamAMthI najare paDatA tenA bhinna raMganuM ane AkAranuM yathAtathya varNana karavAno prayatna kareluM hoya che. sAmAnya lekenuM jJAna aspaSTa, saMdigdha, skUla ane keTalIka vAra bhUla bhareluM hoya che; paNa zAstranuM varNana spaSTa, asaMdigdha, sUkSma ane yathAtathya hoya che. AvA prakAranuM kevaLa yathAtathya varNana ApavAthI zAstrane zAstratva prApta thatuM nathI. varNavelA viSayanuM sUkSma tathA yathAtathya varNana ApI temAM jaNAI AvatuM mahattvanuM sAmya-vaiSamya zA batAvavuM joIe ane te bAbatenuM bodhaprada tathA saraLa vadhIkaraNa karavuM joIe. zAstranuM kAma e ja che ke, sAmAnya mANasanI dRSTie jyAM anaMta For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke nItizAstrapraveza vAtonI gUMcavaNa jaNAI Ave che, tyAM vargIkaraNa karI tene kArya kAraNa bhAva, artha ane tatva joI gUMcavaNa e kharekhara gUMcavaNa na hoI ajJAnapaNAthI suvyavasthAne ApaNe gUMcavaNa - goTALe samajIe chIe, ema batAvI ApavuM AkAzamAM anaMta tArA jaNAya che, temAMnA keTalAka Aje ahIM te kAle tahIM dekhAya che, keTalAka Aje jaNAya che te cAra mahine adazya thAya che, keTalAka Aje dUra dekhAya che te kAle najIka dekhAya che. Aje nAnA dekhAya che te kAle meTA dekhAya che, vagere prakAranI gUMcavaNa yA te goTALo ApaNI najare lAge che; paNa jyotiSazAstro sthira tArA, nakSatra, grahonI cotarapha pharanAra caMdra (Satellites ) vagere prakAranuM vargIkaraNa karI, tenI bhinna bhinna prakAranI dekhAtI gatimAM paNa kaMI niyamitapaNuM hetAnuM batAvI Ape che, paraMtu eTalAthI jyotiSazAstranuM kAma cAlI zakatuM nathI. amuka tArA amuka sthaLe amuka divase Ave che, caMdranI pRthvI pradakSiNA amuka divasamAM pUrI thAya che, pRthvInI pradakSiNA amuka divase pUrNa thAya che, sUrya tarapha dUrabInamAMthI jotAM amuka raMganA ane amuka prakAranA thara jaNAya che. guru tarapha dUrabIna lagADI tenAM kiraNonuM viziSTa yaMtrathI pRthakakaraNa karatAM amuka raMga amuka krame jaNAya che vagere prakAranuM sAMgopAMga varNana ApavAthI jetapazAstrane pUrNa rIte zAstra prApta thatuM nathI. A sarva mAhitI e zAstranI devaDI che, devAlaya nathI. caMdra amuka dizAo ane vegathI kema phare che, nakSatra amuka sthaLe amuka samaye kema Ave che, tArA eka bIjA sAthe athaDAI paDatA kema nathI, lezamAtra paNa mArgaphera kema thatuM nathI, amuka tArAnAM kiraNanA amuka raMga amuka krame ja kema jaNAya che, vagere bAbatone kAryakAraNAtmaka saMbaMdha darzAvI Apo ane nirgaNanI gatima, skilyantaramAM, raMgamAM, rUpAMtara vageremAM tya, susaMgata, kAryakAraNabhAvathI baddha niyamitapaNuM che, te batAvI ApavuM e zAstranuM paraNata svarUpa che. nyUTane gurutvAkarSaNano niyama zeAdhI kADhyo tyArathI e zAstrane A svarUpa jhapATAbaMdha prApta thatuM gayuM; tyAMsudhI te vagIkaraNAtmaka sthitimAM ja rakhaDI rahyuM hatuM. For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 1. pUrvakathana jyotiSazAstranI mAphaka ja nItizAstramAM paNa varNanAtmaka, vargIkaraNAtmaka ane tattvavivaraNAtmaka e traNa aMga che. manuSya kaI kaI preraNAthI karmamAM pravRtta thAya che tenuM varNana, bhinna bhinna prasaMgee eka ja manuSyanA je niMdA-prazaMsAtmaka nItinirNaya hoya che tenuM varNana; bhinna vayane athavA bhinna dezamAM athavA paristhitimAM UcharelA mANasanA je kiMcita bhinna nItinirNaya hAya che tenuM varNana; manuSyamAM kayA manovikAra hoya che, tene kevA moha hoya che vagerenuM varNana, e ane evA ja prakAranAM varNano nItizAstramAM aMtabhUta thavAM joIe. paNa evA prakAranI mAhitI sAdhAraNa susaMskRta mANasane kahevAnI vizeSa jarUra jaNAtI nahi hovAthI, nItizAstraviSayaka graMthomAM A vizALa varNananuM aMga ati alpa pramANamAM najare paDe che. e pachInuM kAma kahIe te vagIkaraNanuM che. manuSya karma kare che te sahajaNUrtie ( Instinct) kareluM hoya che athavA TevathI abuddhipura:sara banI Ave che athavA vicArapUrvaka thayeluM hoya che, manuSyanA AtmAnAM, bhAvanA ( Feeling), jJAna (Knowing ), ane karma pravRtti (Conation) evAM traNa aMga che; manuSya kadI svamukhecchA, kadI parasukhecchA, kadI svahitecchA, kadI AtmaprasannatAnI icchA te kadI bIjI koI IcachAne AdhIna hoya che; manuSya jyAre niMdA ke prazaMsA kare che tyAre te kadI sauMdaryanI kasoTI lagADI kare che te kadI tene satyanI kaseTImAM mUkI kare che, kadI sAdhutvanI daSTie to kadI upayuktatAnI daSTie ane punaH ekAda vakhata kadI anya koI daSTie kare che; sAdhutvanI daSTie karelI niMdAprazaMsA kadI buddhipura sara karelA karma viSe hoya che, te kadI preraNuM ApanAra buddhi viSe hoya che, ane keTalIka vakhata karmaphaLaviyaka hoya che; A ane evI ja bAbatanuM, tenAM aMgenuM ane upAMgenuM varNana karavuM, temAMnA pratyeka prakAranA sAdhamya tathA vaidhamya, guNa ane deSa ityAdine UhApoha kare tathA tene anusarI nItiviSayaka vAtonuM gya vargIkaraNa karI tenI suvyavasthita racanA athavA goThavaNI karavI, e nItizAstranuM vaga karaNAtmaka kArya che. paraMtu eTaluM ja kArya karavAthI nItizAstra For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza. kRta thatuM nathI. nItizAstre potAnA viSayanI evA prakAre patipUrvaka ane sAMgeApAMga racanA karavI joI e ja; paNa racanA karyAM pachI temAM Adya tattva karyA, temane paraspara saMbaMdha no!, bhinna jAtAM tattvAnI ekavAkyatA zI rIte karavI, nItine prIti sAthe athavA mAnavI AtmAnAM anya aMge sAthe kave sabaMdha che, e aMgeAmAM ane anya aMgAmAM virAdha udbhave te ' ve nirNaya karavA vagere bAbatAnuM teNe vivecana karavuM joie. ApaNuM mana athavA ' kAnziyansa ' athavA sadaveikabuddhi ke aMtaHkaraNapravRtti e bAbatane ApeApa ke ekadama nikAla ApI zake che mATe nItizAstranI jarUra nathI ema kahevAthI satoSa thAya tema nathI. UMDA vicAra karyA sivAya mana je kahuM te nIti, ema kahevAthI nItitattva avicArI nahi paNa vicArathI zUnya te| jaNAze ja. amuka sAruM ke kharAba kema te te 'ema lAge che mATe '; evI vicArasaraNImAM eka prakAranI ka jabarajastI athavA julama che, nidAna temAM eka prakAranuM laherIpaNuM athavA svacchaMdIpaNuM ja che ema te! kahevuM ja paDaze. mana kahe te nIti, e tattva samajI mANasane saMtoSa ApI zakatuM nathI. hamaNAM amuka sAruM lAge che; kAle bIjuM kaMI sAruM lAge tethI caM tarata ja te khIjuM sAruM banI jAya che? ane Aje amuka eka samAjarUDha viSe vAta karatAM manane kaMInuM kaMI thaI jAya che mATe te kharekhara ja anItimaya Thare che zuM, evA prazna samajInA manamAM utpanna na thAya e saMbhavita ja nathI. nItimAM kaMI paNa samajupaNuM, kaMI paNa tattva hAvuM joIe; te kaI manane kevaLa ' lAgavA ' para AdhAra rAkhI na zake - nidAna teTalA ja para AdhAra rAkhave! na te e evI icchA thavI svAbhAvika che. dharmazAstramAM amuka kahyu kiMvA prabhue amuka pata para amukane amuka naitika AjJA (.Commandments) kahI mATe te pUjya mAnavI, emAM paNa eka prakAranuM asamAdhAna che. dharma ke prabhue amuka eka bAbata stutya ke niMdya kema harAvI ? kAle savAre pAMcamA khaMDa A bhUmitala para jaDI AvyA ane tyAMnA leAkeAnA dharma zAstramAM abhicArane pAtaka mAreluM na hAya, te vyabhicAra tamArAmAM * For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvakathana dharmavihita che mATe te stutya che ema ApaNe temane upadeza zuM ke? temanA dharmamAM kahelI vAta beTI ane ApaNAmAM kahelI kharI ema je kahIe, to tema kahevAne paNa ze AdhAra che? e kayA tattvanA AdhAre koNe TharAvavuM? dharmane paNa khare kheTe TharAvanAra to game te ho, paNa eTalI vAta to spaSTa che ke, dharmamAM jaNAveluM hovAnA kAraNe jene ApaNe mAnya karatA nathI, te ja anya kAraNathI ApaNane mAnya hoya che te tene ApaNe mAnya samajIe chIe. nItizAstranuM kAma e che ke, kharuM, khATuM sAruM, narasuM TharAvavAnAM je ta che te vicAramAM AvI zake tevAM che ema batAvI ApavuM. tArA jema AkAzamAMthI khare che tema nItitatva AkAzamAMthI paDatAM nathI, paNa tene 1. ekabIjAnI sAthe, 2. ApaNA AtmAnAM anya aMge sAthe, 3. samAja sAthe ane 4. paristhiti sAthe ati nikaTa saMbaMdha che tathA e saMbaMdha ApaNe vicArathI samajAya tevo che, e batAvI ApavAne nIti zAstrano prayatna hoya che. manuSyajJAna alpa nahi hoya paNa nidAna aparipUrNa hovAthI e prayatna saMpUrNa rIte vijayI nIvaDavo durghaTa che; tathA prayatna kare e ja ApaNuM kartavya che. nItizAstranAM traNa aMga jaNAvyAM che. 1. varNanAtmaka, 2. vagIkaraNAtmaka ane 3. arthavivaraNAtmaka. emAMnuM trIjuM aMga sarvathI vizeSa mahattvanuM che ane A pustakamAM ghaNA aMze tenuM ja vivecana karyuM che. pahelAM be aMgano vistArapUrvaka UhApoha karavAmAM Ave to graMthAvastAra ghaNe vadhI jAya tema che; tethI temAMnI mahatvanI bAbatenuM digdarzana karIne ja aTakyA chIe. nItitattano artha che, temane anya-saMbaMdha che vagere praznono ja mAtra vize vicAra karyo che. bhaviSyamAM sarva aMgenuM vivecana karavAnI IcchA che. ( vizALa sAgaramAM javA sAru nadInuM mukha jema jalacarane upayogI thAya che, tema ja nItizAstra-sAgaramAM praveza karavA IcchanAra jijJAsune upayogI thaI zakAya eTalI ja A pravezagraMthanI mahatvAkAMkSA che. For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaniSThA ane nItiniSThA yadA sarve prabhidyante hradayasyeha granthayaH / atha mo'mRtA bhavatyetAvadanuzAsanam / / -kaThopaniSada judA judA mANaso dharma ane nItinA saMbaMdha viSe judA judA prakAranuM vivaraNa kare che. koI kahe che, dharma eTale zikhara paranuM UMcuM devAlaya ane nIti eTale devAlayamAM javAnAM pagathiyAM. keI evuM pratipAdana kare che ke, dharmamAM nItine aMtarbhAva thAya che, paNa nItimAM dharmane thatuM nathI. anya keTalAkanA mata pramANe dharma ane nItimAM vizeSa bheda ja nathI. A paMthavALAnuM kahevuM evuM che ke, jeo lokalajajAthI athavA rAjadaMDanA bhayathI du:khI ke lAcAra banI nItiniyama pALatA nathI, paNa te pALavAmAM hRdayapUrvaka AnaMda mAne che, temane dhArmika samajavA ane bAkInAne vartamAnusAra nItimAna ke anItimAna samajavA. keTalAka kahe che ke, dharmanA vyApaka arthamAMthI nItinI kalpanA kADhI nAkhatAM je aMza rahe che, te dharma ghelachA, ajJAna, DhoMga jevA svarUpane ja hoya che. tattvavivecakemAM AvA prakAranuM For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaniSThA ane nItiniSThA matavaicitrya hovAthI A praznane sahaja UhApoha kare asthAne gaNAze nahi. dharmanAM mukhya be aMga che. 1. buddhi ane 2. sadAcAra. sabuddhanA be prakAra che:- (a.) IzvarazraddhA, kartavyaprema vagere guNonuM astitva ane daMbha, Dhega, levaiSaNA vagere dene abhAva ane (A ) dhArmika tanuM-vedAMta vagerenuM-anubhavika jJAna. keTalAka dhArmika mANasanI buddhi IzvarazraddhAdi guNothI saMpanna hoya che; paNa teone dharmaviSayaka tattvajJAna sAthe vizeSa paricaya hoto nathI. dharmazAstramAM sadabuddhine bIjA arthanI dRSTie vicAra karatAM temAM vedAMta, tulanAtmaka tattvajJAna, dharmaviSayaka ItihAsa, matAntara, paMtho vagere bAbatonuM vivaraNa karavuM paDe che. aMgrejImAM jene thiyolojI (Theology) kahe che, temAM A bAbatane vicAra kareluM hoya che. thiyolejInA eTale devamImAMsAzAstranA be prakAra che. . je te dharmo pramANabhUta mAnelA zAstranA AdhAre ja badhI bAbatono vicAra karavAne heya che te (Dogmatic theology), ane 2. sarva sAmAnya taka paddhatithI jemAM IzvaraviSayaka praznane vicAra karelo hoya che te (Natural theology). sadAcAra viSe paNa svataMtra zAstra athavA zAstrazAkhAo che. yajJAdidharmavidhi aneka ane gUMcavaNa bharelA thAya che eTale te saMbaMdhanA niyama jemAM grathita thayA hoya che, tevuM paNa eka zAstra bane che. ene ApaNe tyAM pUrvamImAMsA kahela che. lagna, upavIta, janana-maraNAzauca vagere bAbatanAM nirNayasiMdhu, dharmasiMdhu jevAM je pustako che, te A zAkhAnAM ja che. vartamAna kALamAM yajJa vizeSa thatA nahi hovAthI pUrvamImAMsA karatAM bIjA prakAranAM pustakonI ja hAlamAM vizeSa jarUra jaNAya che eTale ja mAtra bheda che. sadAcaraNa eTale zuM, brAhmaNAdi varNanAM kartavya zAM, rAjAe kema vartavuM, guruziSya saMbaMdha kevo hovo joIe, lagna koNe, kyAre ane konI sAthe karavuM vagere bAbatone jemAM vicAra thayeluM hoya che, te manvAdi smRti paNa dharmagraMtha che; paraMtu tenuM kSetra dharmasiMdhu, nirNayasiMdhu vagere graMthethI kaMIka bhinna che. smRtimAM hAla jene For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza Politics eTale rAjanItizAstra kahe che tene paNa aMtarbhAva thAya che, ApaNe jene nItizAstra (Ethics) kahyuM che teno paNa thAya che, vyavahAra eTale kAyadAne paNa thAya che ane anya prakIrNa zAstrone paNa temAM vicAra thayelo jaNAya che. viziSTa AcAra, saMskAra, vidhi ane baMdhano viziSTa dharma sAthe eTalAM saMlagna thayelAM che ke, te parathI ja vyavahAramAM paNa te dharmanAM lakSaNa TharAvavAmAM Ave che. e AcAra je zraddhApUrvaka pALe che te dhArmika vRttine che ane je nathI pALatA te dhArmika vRttino nathI ema ApaNe mAnIe chIe. e AcAramAMnA kayA mukhya tathA Avazyaka che ane kayA gauNa tathA vaikalpika che, tevI ja rIte temanI nIti sAthe zuM saMbaMdha che te TharAvavAnuM kaThina che; paraMtu eTaluM kahI zakAze ke, eka AcAra te dharmane sAdhAraNa janasamUhane anItine lAgavA mAMDe che te pachI te dharmane Avazyaka aMga tarIke raheto nathI; te pramANe ja je AcAra pUrve dharmaviruddha manAtuM hatuM temAM nItinI daSTie vizeSa gahyuM evuM kaMI nathI ema lAge che, eTale tenuM dharmabAhyatva naSTa thAya che athavA thavA lAge che. dAkhalA tarIke, khristIo pahelAM mAnatA hatA ke, dharmopadezake lagna karavuM yogya nathI; paNa teo lagna kare temAM kaMI pApa nathI ema lAgyuM tyAra pachI pAdarIonA lagnane dharmaviruddha nahi mAnanAra eka khristI paMtha nIkaLe. ApaNe tyAM vidhavAnAM punarlagnane vAjabIpaNuM ApavA IcchanAra sAmAnya rIte adhArmika gaNAya che; punarvivAha, pratibaMdha, nivArakanI vRtti dhArmika che ema kahenAra upahAsane pAtra bane che; tenuM kAraNa e ja che ke, ucca varganA janasamUhanI mAnyatA evI che ke, vidhavAlagna e anItimAna che. A mAnyatA je vakhate palaTa khAze, te vakhate vidhavAvivAha karanAre mANasa dhArmika vRttine che e zabda karNakaTu lAgaze nahi. nItikalpanA ane dharmane saMbaMdha spaSTa karavA mATe bIjuM eka manoraMjaka dRSTAMta joIzuM. dArU pI e eka vakhata khristI dharmanuM Avazyaka aMga baneluM hatuM. viziSTa saMskAra pAmelA dArUne khristanA raktanuM svarUpa prApta thAya che ane e dArU pIdhA pachI khristanuM ane ApaNuM tAdAmya banI For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaniSThA ane nItiniSThA 27 rAke che, evA prakAranI samaja pracalita hAvAthI surApAna e eka Avazyaka dharmAMga banyuM; paNa have surApAnanuM anItipravata katva lekeAnA lakSamAM AvatuM jatuM hAvAthI dArUnA badale te saMskAranA samaye pANInA upayoga karavAnA rivAja paDatA jAya che ane surAprAzana na karavuM e adhArmikatAnuM lakSaNa rahyuM nathI. sarvAM mukhya dharmoMmAM sAdhAraNa nItiniyama sarakhA che; paraMtu keTalAka rItarivAja eka dharmamAM sanmAnya gaNAya che te khIjAmAM ati niMdya manAya che. hiMdu dharma pramANe surApAna e mahA pApa che, khristI dharma pramANe viziSTa muddhithI thatuM surApAna prazasta manAyaluM che. dharmonusAra jema nIti viSayaka kalpanA badalAya che te ja pramANe jo nItikalpanA badalavAmAM Ave che tA tenI dha para paNa asara thAya che. hiMdudharmanA ja itihAsa joIzuM teA jaNAze ke pazuhatyA, mAMsabhAjana vagere rUDhitI nItimattA viSe mata jema jema badalAtA gayA, tema tema dhArmika kalpanA paNa badalAtI gaI che. hAla paNa ApaNe joI zakIe chIe ke dharmanI ochIvattI yAgyatA temAM rahelAM sadAcAraviSayaka tattva para ja samajI mANasAmAM TharAvavAmAM Ave che. kAi eka khristI pAdarI kahe ke, amArA dharmoMmAM Avaze| te tamArA pApane bhAra Isukhrista pAtAnA zira para leze; athavA eka vedAMtI svAmI kahe ke amArA dharma jevuM tattvajJAna khIje kaMI ye nathI; kiMvA kAI mullAM kahe ke amArA dharmAMmAM Avaze| te| mahamada pegaMbara svanuM sukha apAvaze; te paNa susa MskRta mANasa te pratyeka dharma pracArakane pUSNe ke, tamArA dharmomAM AvavAthI mArI nItimattA sudharaze ke nahiM ane sudharaze teA kevI rIte? A praznanA uttara maLyA pachI je dharmanA yAgathI nItimattAne sathI vadhu poSaNa maLatuM haze athavA tenI vRddhi thatI haze tene ja te zreSTha TharAvaze. A parathI evuM siddha thAya che dharma para AdhAra rAkhatI nathI paNa dharmanI yogyatA nItitattva para avalaMbe che. e ja artha bIjI rIte kahI zakAze ke, deva ke zAstra kahe te nItinI dRSTie sAruM nathI, ke, nItikalpanA temAM rahelAM kahIe te For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza paNa je deva ke zAstra sadAcArane upadeza kare, te deva ke zAstra ja uttama che, anya vyartha che. dharma ane nItinuM A parasparAvalaMbitta, A gUMthaNI bIjI rIte vyakta karatAM kahevAze ke, IzvaranuM astitva siddha karanAra je pramANo kahevAmAM Ave che, temAM nItiviSayaka AkAMkSAnuM pramANa sarvathI balavAna jaNAya che. nezvara nAta: kALamughavate vaiSanaiva saMzAt - A pUrvapakSamAM evuM pratipAdana kareluM che ke, jagatamAM puSkaLa viSamatA, nirdayatA vagere deva dekhAtA hevAthI Izvare AvuM deSita jagata nirmANa karyuM che ema kahevuM barAbara nathI. Izvara je evA jagatane janaka hoya to tene anyAyI ane krUra kahevo paDaze. nAstikanI A koTIne zaMkarAcArya pUrvasaMcitAdi tattane AdhAre uttara Ape che. e uttara sarvAga samarpaka che ke nahi e prazna ahIM prastuta nathI. nAstikanI zaMkA parathI ane AcAryanA uttara parathI eTaluM mAtra nirvivAda rIte siddha thAya che ke, Izvara je anItimAna haze te susaMskRta mANasa te IzvaranI pUjA karavA taiyAra thaze nahi. dhamapravartaka ke dharmopadezaka Izvara che eTaluM siddha karI chUTI zakate. nathI; te nItimAna che evuM paNa teNe siddha karavuM joIe. nahi to te dharmane susaMskRta mANase bilakula svIkAraze nahi. tenI mahattA temane lAgaze nahi. AthI nAstikenI hameza evI eka keTI hoya che ke, "IzvaranuM astitva mAnIe te te duSTa ane anyAyI che ema mAnavuM paDaze." AnA saMbaMdhamAM keTalAka Astika kahe che ke, je Izvarane mAnavAmAM nahi Ave te nIti nirAdhAra ane pAMgaLI banaze! A jagatamAM sajjanane nAhaka duHkha bhogavavuM paDe che ane durjanane majhA mAravAnI maLe che, mATe ja paralokanuM astitva kapIne saMtoSa mAnavo paDe che. A lekamAM nahi te paralekamAM Izvara ApaNane nyAya Apaze, ApaNA zrama, prema ane svArtha tyAgane Adara karaze e AzAne AdhAra na hota, te lokanI nItimattA kaMpI UThI hota ! atyAra sudhImAM ApaNe nIti ane dharma e be zabdano sAdhAraNa artha jANI zakyA chIe ane e be zabdoe darzAvelI For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaniSThA ane nItiniSThA vAta bhinna che ema svIkArI kramaNa karyuM che. ApaNe A svIkArI lIdheluM kRtya bahArathI jeTaluM sAduM dekhAya che teTaluM sAduM nathI. tenA udaramAM keTalAye kaThina prazna chupAI rahelA che. dAkhalA tarIke, dharma, dharma' bolIne ApaNe je kahIe chIe, temAM ane nItimAM akSara sivAya kharekhara zuM pharaka che? dhAroke eka mANasa natinI daSTie kevaLa nirdoSa che. have te dharma saMbaMdhe udAsIna hoya to paNa tenA AtmavikAsanamAM kaI khAmI rahe che? dharmazUnyatva eTaluM ja kahevAthI cAlI zakaze nahi. dharmazayatva eTale zuM? mAne che, te mANasa vyavahAramAM taddana saraLa ane pramANika che, vaDIlanI kadI avajJA karato nathI, corIcADI karatA nathI, garIbagurabAMne vastradAna, annadAna, dravyadAna, vagere dvArA kiMvA anya rIte uttama prakAre sahAya kare che, dezAbhimAnI che, deza mATe hareka prakArane svArtha tyAga - prANatyAga paNa karavA tatpara che; evA manuSyanI vRtti dharma vize udAratA hoya to tenA karmamAM ane dhArmika vRttinA mANasanA karmamAM kevA prakArano taphAvata najare paDaze? dhArmika mANasanuM vartana tenAthI kaI bAbatamAM bhinna haze? dhArmika mANasa nAnasaMdhyA, japa, havyakavya, ladhurUda- mahArudra, zrAvaNI, tIrthATana, upavAsa vageremAM virodha zraddhA darzAve che ane dharma pratye udAsIna rahenAra nItimAna mANasamAM evI jatanI AsthA hatI nathI, evo bheda je kAI karaze, te tene kahIzuM ke, kabUla, e sarva kharuM che, paNa tenI vRttimAM ethI paNa vizeSa mahattvano evo koI bheda nathI ? upara uparathI jenAra snAnasUbAda bAhya vAta parathI ja dhArmika vRttinI parIkSA kare che, ane temAM kaMI khoTuM nathI; paNa ApaNe jarAka uDethI jovAnuM che. nInidaSTie vaMdya jaNAtA mANasanI vRtti dharma para na hovI e eka nyUnatA che, e A lekhakane mata che. tame meTA dayALu, udAra, paropakArI, dezabhakta, svArtha tyAgI, karmayogI haze, paNa tamArI vRtti je dharmaparAyaNa nahi hoya to je ke huM doSa ApIza nahi, paNa tamane durbhAgI samacharA. e dharmaparAyaNatA zI vastu che? snAne dhyAdi dharmaparAyaNatAnAM cihna haze paNa tenA For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 nItizAstra praveza parathI dharmaparAyaNatAnAM tattva samajAtAM nathI. dhArmikatA kahe ke nItimattA kahe, vyavahAramAM bAhya AcAra parathI ja tene nirNaya karavo paDe che; tathApi tenAM tattva AMtara-hRdayastha che e bhUlI javuM joIe nahi. kAyado ane dharma ApaNe prazna e che ke, dharmaparAyaNatAnAM tattva zAM ane te nItiparAyaNatAthI kaI bAbatamAM bhinna che. A praznane A prakaraNamAM hRdayamAMnI vRttinI daSTie ja vicAra karavAne che; paraMtu e vicAra karatA pahelAM eka be bAbatamAM khulAso karavAnI jarUra che. dhArmika vRttino mANasa snAna saMdhyA kare che ane dharma prati udAsIna rahele kartavyaniSTha mANasa e saMbaMdhamAM tAdaza tatparatA batAvate nathI, e vyavahArika bheda jema ApaNe thoDI vAra bAjue mUkyo hato, tema ja dharma ane nIti vacce kAyadAnI daSTie jaNAI AvanAra bheda ApaNe ahIM gauNu sthAne samaje joIe. kAyadAnI daSTie hiMdudharmanI kiMvA bIjA koI paNa dharmanI spaSTa vyAkhyA koI paNa sthAne najare paDatI nathI; topaNa A saMbaMdhamAM be traNa vAte kAyadAe nirvivAda TharAvelI che. kAyadAone dharma nIti tarapha bahu ja nathI. je te dharmamAM je kaMI saMskAra kahelA che, te saMskArano te dharmanA upAdhyAya dvArA jema tema saMskAra thAya ane te dharmamAM niSiddha gaNAyelI keTalIka viziSTa vAta te na kare te kAyadAne teTaluM basa thaI zake che. huM nAstika houM ane nAstikatAnA bhASaNalekhanAdi dvArA puraskAra karuM te paNa kAyadAnI daSTie huM dharmacuta thatA nathI. huM vyabhicAra karuM te paNa cuta thatuM nathI-(kAyadAnI daSTie ja.) paNa je huM parajAtIya strI sAthe lagna karuM to pachI mAtra mAruM hiMdutva kAyadAnI daSTie naSTa thAya che. pratyeka dharmanI e sthiti che. khristI mANasane bATIjhamane saMskAra thAya che te pachI te jiMdagI sudhI khriratI rahe che - pachI te cerI, vyabhicAra, khUna kare te paNa harakata nahi. jIsasakrAIsTa nAmanI vyakti A duniyAmAM karI hatI ke kema e viSe je te khulI rIte zaMkA kare te paNa kAyadAnI daSTie te braratI ja che. pratyeka For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaniSThA ane nItiniSThA dharme keTalAka viziSTa saMskAra karAvelA che, teTalA karI levAmAM Ave che, to pachI kAyade te mANasanI nItimattA tarapha jete nathI. A saMskAranI saMkhyA divase divase ochI thatI jAya che. hiMdudharmanA keTalA mANasoe zAzve kahelA soLa saMskAra anubhava lIdhe haze? hiMdu mAtA pitAnA peTe janma pAmI upavIta ane lagna saMskAra hiMdu paddhatine anusarI thayA pachI, bhale te vezyAgamana kare, manue kahelAM brahmahatyA, surApAna vagere mahApAtakamAMnAM mahApAtaka corIcUpakIthI kare, paNa kAyadAmAM rahelA hiMdudharma kaMI tenA hiMdutvanI ADe AvatuM nathI. nItirUpa dharmapatnI viSe kAyadAne dharma joke AvI rIte beparavA hoya, eTaluM ja nahi paNa tenI sAthe je te chUTAcheDA paNa kare teya kAyadAne vizeSa deva ApavAnuM prayojana nathI. kAraNa, kAyadAnuM kSetra ane kAyadAnuM kArya, tenI tAvika sa yatA karatAM vyAvahArika savaDa sAthe ja nikaTa saMbaMdha dharAve che. dharmanAM tava game te ho, kAyadAne tenI sAthe khAsa kartavya nathI. te phakata bahAranI cAra pAMca bAbatamAM Agraha rAkhe che ane bAkInI nItianItinI bAbatomAM udAsIna rahe che. ane vyAvahArika dRSTie e sugama ane yogya che emAM kaMI zaMkA nathI. mAtra mAnasazAstranI dRSTi dharmanItinI bAbatamAM evI udAsInatA svIkArI zake ema nathI. dhArmika mANasa nItiniSTa hoya te ja te khare dhArmika - anItimAna manuSyane tattvadaSTie kadI paNa dharmaparAyaNa kahI zakAze nahi. nIti e dharmanI dharmapatnI che. ubhayano nikaTa saMbaMdha che eTaluM ja nahi paNa ati aikya che. mAtra pUrNa tAdAmya nathI. dharma anIti sAthe saMbaMdha rAkhI zakatA nathI, tenAthI e tarapha najara paNa thAya tema nathI. snAna saMdhyA, TIlA TapakAM karanArA keTalAka DhoMgI dhArmika mANasa anItimAM lIna thaze. ApaNe hamaNAM dAMbhika dharma ke dAMbhika nItino vicAra karatA nathI; paNa kharI dharmaparAyaNatA ane kharI nItiniSThAno vicAra karIe chIe. dharma nItine tyAga karI zakaze nahi tema ja anIti tarapha sAkAMkSa dRSTithI joI paNa zake nahi ema ApaNe kahyuM che te, kharA, sAvika, For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza lAgaze te tenuM daMbhanuM athavA vicAra cheDI thAya che. pUrNa-pariNata dharma mATe ja samajavAnuM che, dAMbhika dharmo mATe nahi, temaja apati ke rAjasadha mATe paNa nahi. rAjasa dharma koI vakhata meAhita banIne ati tarapha chUpI rIte najara karaze ane jo tene evA mAha vAra vAra thavA rAjasa svarUpa naSTa thaI tene tAmasa eTale luccAInuM svarUpa prApta thaze. tAmasI mANase daI e te| ema kahevAte harakata nathI ke, `niSThA lekeAnA dharmanI nIti sAthe lagnagraMthI aMdhAyalI DAya che. e adho gItA tyAga karavAthI temanA dharmanuM dharmAMta naSTa thAya che. rAjasa dharmAMte kadI kadI nItiviyeAga race che, paNa pUrNa sAttvika dha nItine viraha kSaNa vAr paNa sahana karI zakatA natha. kAraNa, te tenA nAmanI nahi paNa vastutaH ja adhAMganA thayelI hAya che. tenA abhAve sAttvika dharmanuM potAnuM ja tilaka sAmAnya mANasAnI nItimattAnI vAta judI che. temano nItimattA hameza dhArmikatA sAthe grathita hoya che ja evuM kaI hetuM nathI. keTalAka nItimAna mANasa dharmaparAyaNa hotA nathI; tethI te adhamaniTa hoya che ema nathI he!tuM; paNa dharma pratye jeTalI zraddhA haiAvI joI e teTalI temanAmAM hotI nathI. * prabhu che, te ApaNA hita mATe harahamerA dakSa rahe che, te ApaNe yAgakSema calAvavAne kadI cUme nAha, jagatamAM je du:kha, je pApa, je amagala, je dudha, je duSTatA, je kSudratA, nIcatA dekhAya che te khAdya ane alpakAlIna che, jagata vAstavika rIte satya svarUpa, AnaMdamaya, suMdara, sarvAMga rapUrNa che, prabhunA darakhAramAM sAttvikatAne ja mAna che ane ApaNe sAttvika vRttithI rahIzuM che! kadAca A lAkamAM nahi paNa paralokamAM tenuM yogya phaLa maLaze ja; kAI paNa bAbatanI phikara karavAnuM kAraNa nathI, kemake viAhara paramezvara sarve karNa karavAne samartha che ane 'nahi jyALa thipati tAta pati' temaja 'na me mattaH praLati 'evAM tenAM vacanA che '...mu! prakAranI daha zraddhA hAvI e dhArmikatAnuM eka lakSaNa che. AvA prakAranI zraddhA pratyeka nItizALI mANasamAM vAsa kare ja che evuM kAMI hotuM nathI. 60 ra For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhaniSThA ane nItiniSThA 33 nItinI najare vaMdya gaNAtA keTalAka nAstika hAya che, dhaNA saMzayavAdI ke syAdvAdI (Agnostic) heAya che. dAMbhikanI vAta judI che, paNa sArA dhArmi`ka mANasa nItimAna hovA ja joIe e jema niyama che, tema kartavyaniSTa mANasa hameza dhArmika vRttine Aya che evA niyama thaI zake tema nathI. keTalAka sadAcArasaMpanna mANasane saMzayanI aMdhakAramaya guphAmAM besI rahI tavitarkanA sukSma paNa mabhedaka dhA cUpakIthI sahana karavA paDe che. uparanI vaivAhika upamA kAyama rAkhI kahIzuM ke, nItimattAne keTalIka vakhata sahadharmacAriNInuM sukha maLatuM nathI - tene praDha thavA chatAM kaumArika sAttvikatA para ja saMtuSTa thavuM paDe che, kAraNa dharmanI ane tenI najareAnajara thatI nathI ane thAya che te te ati alpakAlIna hoya che. nItimattAnuM dhame pANIgrahaNa karyu nathI hatuM teTalAthI te cyuta ke naSTa thatI nathI e je ka kharuM hoya, to paNa sahadha cAriNIpadanuM saubhAgya tene prApta thavAmAM je sauda maLe, temaja je niyatva, .je AnaMda, je teja, je avyaMga AtmatRSTi prApta thAya, te dhasAhacaryaMnA abhAve ekAkinI, hatAginI nItimaMttAne maLatAM nathI, eTaluM khUla karavuM paDaze. A lAkSaNika bhASAnI dhUnamAM mukhya muddo bhUlI javA na joI e. ApaNe atyAra sudhI nIti ane dharma viSe vicAra karyAM, tathApi kayA arthAMmAM ApaNe e zabda vAparyo che tenA spaSTa khulAsA hajI thayele! nathI. ApaNe e vAtanA kAyadAnI dRSTie vicAra karavAnA nathI eTaluM TharAvI lIdhuM che. te sivAya khIjuM e TharAvyuM ke, japajApa, snAnasaMdhyA vagere khAdya dharmalakSaNathI ja saMtuSTa thavAnuM nathI. snAnasa MdhyA karanAra dharmaparAyaNa hAya che ja evuM kaMI hAtuM nathI ane kAI nAnasaMkhyA karato na heAya te tenI vRtti dha`parAyaNa nathI ema mAnavAnI paNa jarUra nathI. vyAvahArika bhASAnI dRSTie tene dhArmika ke dhama parAyaNa kahevuM bhUlabhayu" gaNAze, paNa tAttvika dRSTie dhArmika vRttine japApa vagere Avazyaka che evuM kaMI nathI. trIjo muddo e nIkaLe che ke, nItizALI mANasa je dharma viSe udAsIna 2 For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i nItizAstra praveza rahetuM hoya, te tenuM jIvana doSayukta nahi hoya to paNa vikalAMga te che ja. koI eka mANasa pramANika che, dezAbhimAnI che, papakArI che, nItinI daSTie mANasamAM jeTalA guNa hovA joIe teTalA tenAmAM che ema jeke kahIe, paNa temAM dhArmika vRttine aMtarbhAva nahi hovAthI tenA jIvanamAM eka moTI UNapa che ema A lekhake jaNAvyuM che, paNa dhArmika vRttinuM lakSaNa vyakta karavAnuM bAkI rahyuM che. tame pUchaze ke dhArmika vRtti eTale zuM? prazna barAbara che. kAraNa, pramANikatA, saraLatA, svadezaprIti, nirAbhimAnatA, amAtsarya, vagere naitika guNa mANasamAM ekatra thatA hoya chatAM temAM UNapa che ema kahevuM e meTuM sAhasa che. dharmaparAyaNatA zabda ThIka che, paNa dharmaparAyaNatA prApta thayA pachI bIjuM te zuM karavAnuM che? dharma paNa lokone e ja kahevAno ke, satya bolo, cerI na kare, dezAbhimAna rAkhe, pIDitane potAnA gaNo ane temanI Apatti yathAzakti dUra karavA prayatna karo vagere vagere ! dharma vaLI bIjuM zuM karavAnuM kahevAne? e sarva upacAra tarIke nahi, janalajajAthI nahi, lekaivaNathI nahi, paNa aMtaHkaraNapUrvaka karo ema dharma kaheze; paNa nIti temaja kahe che; te pachI dharmamAM vizeSatA zI che? dharma ane nIti mAnasazAstranI dRSTie to eka ja che ne ? zabdabhinnatvane lIdhe dharma nIti karatAM adhika vyApaka jaNAya che. paNa nItinA sadAcArAtmaka kSetrane bAjue mUkatAM paNa adhika vyApaka gaNAyelA dharmanA kSetramAM pUjanIya evuM zuM daSTie paDe che te nizcayapUrvaka kahI zakAtuM nathI ane tethI ja keTalAka kahe che ke, dharmamAM nIti sivAya je kaMI hoya te moTe bhAge dhatiMga samajavuM. keTalAka kaheze ke, dhArmika AcArapAlana e dhArmikatAnuM viziSTa lakSaNa che. paNa mArA prathama dharma e tattva ja kharuM * A lekhamAM je UhApoha karavAmAM AvyuM che te ghaNe aMze aMtamukha daSTie karela che ane dharma tathA nIti e zabda keTalIka vAra dhArmikavRtti ane nItiparAyaNatA e arthamAM vAparavAmAM AvyA che ema sujJa vAcakanA dhyAnamAM AvyuM ja haze. ema karavAnuM kAraNa eTaluM ja che ke, A viSaya tarapha lokone AkarSavAnI daSTie te sugamatAbharyuM che. For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaniSThA ane nItiniSThA heya te paNa dharma ane nItinuM aMtarmukha daSTithI - mAnasazAstranI bhUmikA para UbhA rahI - nirIkSaNa karatAM bAhya AcAranuM mahattva ghaNuM ghaTI jAya che. keTalAka vaLI kaheze ke, dharmanuM vaiziSTaya dhArmika kRtyamAM nahi paNa dharmaviSayaka jJAnamAM che, ema kahe; paraMtu temAM paNa vizeSa artha nathI. kAraNa spaSTa che. tukArAmane khristI ke musalamAna dharmanuM jJAna na hatuM; temaNe bAIbala ke kurAna vAMceluM nahatuM; pRthvItala para aneka jaMgalI jAtinA je aneka dharma che temanAM nAma paNa temanA jANavAmAM nahi hoya; kSaNabhara mAno ke vedAMtAdi zAstrono temaNe abhyAsa karyo nahi hoya; paraMtu tethI kaMI te pUrNa ajJAnI hatA athavA temanI vRtti dharmaparAyaNa na hatI ema ApaNe kahetA nathI. UlaTuM, hAlana kaI prophesara sarva dharmane itihAsa jANatA haze, temAM matamatAntara kema, kyAre ane kevI rIte utpanna thayA che, bhinna paMthanI prathA kevI che, pAMce khaMDanA jaMgalIonI dharmakalpanA keTalI vividha, vilakSaNa ane visaMgata che - e spensara jevA zodhakanA pustakamAM te joI gaye haze; paNa teTalA parathI ja e paMDitane keAI dharmaparAyaNa kahI zakato nathI. dharma, itihAsa, dharmane bhinna matAntara vagerenuM jJAna dharmikatAne poSanAra nathI ema prathama te lAge che. kAraNa tethI mANasanuM mana pitAnA dharmanA ekAnta satyapaNuM viSe, sarvAga paripUrNatA viSe, Izvara-praNItatA viSe saMzayI thavA lAge che ane ajJAnAvasthAnAM nizcaya tathA zraddhAthI te vimukha bane che. paNa ukta jJAna dhArmiktAne poSanAruM che ema ghaDIbhara mAnI laIe paNa te Avazyaka che ema te nathI ja. badhAya dharmasaMsthApaka pragabha vidvAna hatA evuM kaMI nathI. sarva ja sAdhusaMta vidvattApUrNa graMtha racI zakatA hatA, kiMvA kIrtana karI zakatA hatA ke vyAkhyAna ApI zakatA hatA ema kaMI nathI. dharmajJAna kaMI dhArmikatAnuM mukhya aMga ja che ema nathI. jJAnAkSaH e tattva jo ke kharuM haze, te paNa mekSa ApanAruM jJAna ane pustaka dvArA meLaveluM dharmanA ItihAsa vagere viSenuM jJAna e atyaMta bhinna che. mekSaprada zAna kevaLa buddhie ja grahaNa kareluM hotuM nathI; te hRdayane celuM hoya che. te koI paNa graMtha parathI upalabdha thatuM nathI paNa AtmasaMyamana, sadAcAra, satasaMgati vagerenA yogathI zarIra, mana ane buddhi For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza susaMskRta thayA pachI ane zudra ahaMkAra gaLI jaI yogya adhikAra prApta thayA pachI ApoApa kevA gurukRpAthI hRdayamAM skure che. * ahIM AtmaprApti ke mokSa mATe gurukRpAnI AvazyakatA ja che ke zuM evo eka prazna utpanna thAya che. e saMbaMdhamAM kahI zakAze ke - a. khristI dharmazAstramAM Doctrine of Grace eTale IzvarakRpA jenA para thAya te ja pUrNa rIte punita thAya che, satkarma karavAthI IzvaraprApti thaze ja ema kaMI nathI, evA prakArano mata svIkAranAra eka pakSa che. - A. paNa upaniSadanAM keTalAMka vacana tenAthI viruddha che. iMdriya prasanna thayA pachI-dhAtuprasAtA-AtmaprApti thAya che, jJAnathI thAya che, satya, tapa ane brahmacaryathI thAya che, aMta:karaNa zuddha thatAM AtmA svata: prakAzamAna thAya che, evA prakAranAM vAkya upaniSadamAM maLI Ave che ane temAM gurukRpA ke IzvarakRpAnI AvazyakatA kaMI paNa darzAvelI jaNAtI nathI. dAkhalA tarIke, kaThopaniSadamAM kahyuM che : aNoraNIyAnmahato mahIyAn AtmAsya jantornihito guhAyAm / tamakratuH pazyati vItazoko dhAtusAmiAnamAtmanaH (2-27) "A prANImAtrane sUmathI paNa adhika sUma ane sthUlathI paNa adhika sthUla e AtmA hRdayarUpI guhAmAM sthita che. jene kAma ane jeno zoka naSTa thayelo hoya che tevA mANasane AtmAne A mahimA indriyanI prasannatAne lIdhe-vAtaprasADhA-samajAya che." A vacanamAM kahyuM che ke AtmajJAna mananI prasannatAne lIdhe prApta thAya che. tema ja evuM kahI AtmaprAptinA sAdhano saccaritra, AtmasaMyamana ane ubhayajanya mana:prasAda che, ema sUcavyuM che. muMDakopaniSadamAM paNa AmaprAptinAM sAdhana spaSTa rIte jaNAvela che : satyena labhyastapasA hyeSa AtmA samyagjJAnena brahmacaryeNa nityam / / I. nAyamAtmAM pravacana zrakhyaH ityAdi suprasiddhavacanamAM AtmaprApti bahuzrutapaNAthI, buddhinA baLathI ke taviSayaka UhApohathI-pravana- hAthamAM AvanArI vastu nathI ema kahI, jene te vare tene ja te prApta thaze- rameza gRyte teno khyA - ema je kahyuM che, te parathI prathama For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhaniSThA ane nItiniSThA 37 AvA prakAranuM jJAna manuSyane pUrNa vikasitAvasthAmAM ja prApta thAya che ane te vakhate e jJAna dhArmikatAnuM svarUpa--lakSaNa--ja dRSTie AtmalAbha e nasIbane ja sAdo jaNAya che, paNa tema nathI; kAraNa, AtmalAbha pravacanAdithI prApta thAya tema nathI ema kahyA pachI kahyuM che ke, nAvirato duzcaritAnnAzAnto nAsamAhitaH / nAzAnta-mAnaso vApi prajJAnenainamApnuyAt // aMtaHzarIre jyotirmayo hi zubhro / caMpati yayaH kSILoSAH / / ( 3-1-5) 61 "" satya, tapa, cathA jJAna ane nitya brahmacarya'nA yege AtmA prApta thAya che. jenA deSa ( tapazcaryAMthI ) kSINa thayA che evA tine peAtAnA ja zarIramAM sthita rahelA zubhra ane jyotirmaya AtmAnuM dAna thAya che. te ja upaniSadanA ane te ja khaDanA navamA maMtramAM kahyuM che ke, citta vizuddha thatAM AtmA ( Ape|Apa ) prakAzita thAya che. hA, iMdriyaprasAda, jJAna, cittazuddhi vagere gurukRpA sivAya thatAM nathI tethI gurukRpAnI AvazyakatA che ja, ema kahevAmAM Ave te te vAta judI che; paraMtu e sivAya AtmaprAptimAM gurukRpAnI mAraphata aparihArya che, ema jaNAtuM nathI. kAI paNa kabUla karaze ke, guruupadeza upayegI che; paNa te avazya che ke kema eTalA ahI tA prazna che. I. yamevaiSa vRjIte tena hamya: e vacananA keTalAka je peAtAnA AtmAnI ( sAdhaka ) jJAna ApavA prAnA kare che te ja AtmA dvArA A AtmA prApta thAya che ' evA a kare che; te jo grAhya gaNavAmAM Ave tA uparanA prazna ja TakatA nathI. . u. guruupaderA Avazyaka che ema prathama dRSTie pratipAdana karanAra nIcenuM vacana paNa che; paraMtu A praznanA UhApeAha ekadama pUrNa karavA mATe kevaLa te vacana ane tenuM bhASAMtara ja nIce ApyuM che. nirIkSya lokAnkarmacitAn brAhmaNo nirvedamAyAnnAstyakRtaH kRtena / tadvijJAnArthaM sa gurumevAbhigacchetsamitpANiH zrotriyaM brahmaniSTham // " karyAMthI prApta thanArA leAkanI ( satyaleAka vagerenI ) anityatA brAhmaNoe lakSamAM levI ( ane nitya evA brahmapaTTanI krama dvArA prApti thaze evI AzA kadI paNa rAkhavI nahi. kAraNa, ) ATTi-anta-yukta kamathI anAdi ane nitya evA brahmanI prApti thavI sa`bhavita nathI. brahmajJAna joItu hoya to temaNe hAthamAM simo laI zrutisaMpanna ane brahmaniSTha guru pAse ja javuM, " For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 nItizAstrapraveza hoya che. sadAcAra, Idriyadamana, satsaMgati vagerethI prApta thanAruM svAnubhavAtmaka jJAna apUrNa hovA chatAM te dhArmikatAne poSe che. paNa dhArmika vAda, laDAI rUDhibheda, paMthabheda, vidhibheda vagerenuM pustakiyA jJAna upara kahyA pramANe dhArmikatAnuM Avazyaka aMga nathI nathI ne nathI ja; eTaluM ja nahi paNa sahAyaka paNa che ke kema tenI zaMkA che. dharmaniSThA eTale (1) rUDha dhArmika vidhinuM jJAna nahi, ane (2) upavAsAdikanuM pAlana paNa nahi, temaja (3) dharmaviSayaka, aitihAsika, tAtvika ke tulanAtmaka evuM bauddhika jJAna paNa nahi eTaluM svIkAryA pachI dhArmikatAmAM nItitatparatA sivAya bIjuM zuM zeSa rahe che? je kaMI zeSa rahetuM hoya te tenuM nAma dhamaghelachA ke bhoLapaNa che ema kAI kahe che te kabUla karavuM ke kema? lekhakanA abhiprAya pramANe dhArmikatA e nIti prayatAthI bhinna, vyApaka ane ucca sthAne che. ucca sthAne kevI rIte che te krame krame samajAze. kaI paNa bAbatamAM asaMdigdha ane saraLa uttaranI IcchA hoya to prazna taddana aMsadigdha ane saraLa tha joIe. praznamAM gUMcavADe ke saMdigdhatA rahe te uttaramAM paNa e guNa Ave e svAbhAvika che. mATe dhArmikatA ane kevaLa nItinikA e ubhayamAM jaNAI AvatA traNa prakAranuM TUMkAmAM varNana karI temAMnA kayA prakAra viSe ApaNe carcA karavAnI che te spaSTa karavAnI AvazyakatA che. dhArmikatA jema (1) tAmasa athavA dAMbhika, (2) rAjasa athavA ardhadagdha ane (3) sAttvika athavA zuddha tathA pUrNatA pAmelI hoya che, tevI ja rIte nItiniSThAnI paNa traNa avasthA kalpI zakAze. keTalAka daMbha athavA lokeSaNAthI nItimAna hoya che, keTalAkane pApa priya hoya che paNa te rAjadaMDa ke kadUSaNathI kiMvA naisargika zAsananA bhayathI nItibaMdhana pALe. che. AvAonI nItimattA tAmasa che. keTalAkanI kharekhara pApa karavAnI IcchA hatI nathI, paNa pApa karavAnI zaktiye temanAmAM hetI nathI. Ama pApa karavAnI zakti nathI tethI pApa karavAnI For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhaniSThA ane nItiniSThA 39 icchA nathI evA prakAra hAvAneA sabhava hoya che. keTalAkane cArI, vyabhicAra vagere vAta kharekhara gadya lAge che, paNa te ajJAnI hAya che ane e pApa karavAmAM je dhA` tathA dhRtAtI jarUra hAya che te temanAmAM nathI hotAM. AvAonI nItimattA sthira che ke saMzayAtIta che te samajI zakAtuM nathI. kemake sAmarthya ane saMdhi prApta thatAM temanI sadicchA ghaNI vAra DagamagI javA mAMDe che. temaja keTalAka pUrNa pApI nathI hAtA ane haMmeza pU` puNyamAge janArA paNa nathI hAtA. kAmakrAptida SahiraputhI te kadI otapreAta banI jAya che ane kadI kevaLa zAMta jaNAya che. turaMganA bhayathI cerI nahi karanAra tAmasa kATInA nItimAna che, tyAre rAjadaDanI bhIti nahi hAvA chatAM kadI kadI corInA mAha aTakAvI rAkhanArA rAjama kATInA che. emanA doSa eTale ja che ke, te keTalIka vakhata potAnA mAhu aTakAvI zakatA nathI. rAjasa kreATInA keTalAka mANasAne samAjasevA, dezasevA vagere aMtaHkaraNapUrNAMka game che, paNa te mAna akarAmanI icchA rAkhe che. temanI dezabhakti ke svAtyAgane sAttvika kahI zakAze nahi. rAjasa nItimattAnA AvA aneka prakAra kahI zakAya tema che. nItimAna mANasAnA ukta e va sAthe ApaNA praznane vizeSa saMbaMdha nathI. kAraNa, tAmasa ane rAjasa dhaniSThA ane tAmasa ane rAjasa nItiniSThA vaccenA bheda jovA jarUrI nathI. trIjA prakAranA nItiniSTha mANasamAM pApa karavAnuM sAmarthya hAya che; te turaMga ke lAkaniMdAthI DaratA nathI; paraMtu tene pApanuM svarUpa eTaluM amoMgala, niMdya ane vicitra lAge che ke te tenAthI cAra DagalAM dUra ja rahevAne icche che. tenuM vana saraLa hAya che, mana udAra haiAya che, leAkAne upayAgI thaI paDavAnI taka maLatAM ja tene sAttvika AnaMda thAya che, paraniMdA sAMbhaLIne tene vizeSa sukha thatuM nathI, para-apakAra karavAnI tene kadI icchA thatI nathI, svAtyAga karI samAja vagerenI sevA karavAne te utsuka hoya che; paraMtu temAM bhaya, svA, kIrtilAlasA vagerene kaI ye aMza nathI hotA. AvA nItimAna mANasA ghaNA ja gheADA hAya che. bhatR hirae eka kSeAkamAM pUchyuM che ke, For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 nItizAstrapraveza paraguNaparamANU parvatIkRtya nityaM, nijahRdi vikasantaH santi santaH kiyantaH // temanAmAMnA bheda A praznanA uttara ApavA mATe vizeSa gaNatarI ke AMkaDA TapakAvavAnI jarUra paDaze nahi e ughADuM che; paNa eTaluM nirvivAdita che ke evA keTalAka mANasa heAya che kharA. evA kavyaniSTha gRhasthamAM ane dhArmika vRttinA sAttvika mAsamAM taphAvata zA che e ApaNA prazna che. evI uttameAttama koTInA mANase| saMkhyAmAM thADA hoya te bhale, paNa samajAya te ApaNA sAmAnya kreATInA mAsAmAM je kAI dhArmikatA tarapha jhUkanAra che ane je kAI kevaLa katavyaniSThA para ja AdhAra rAkhavA icchanAra che. temane tenAthI the|DANA kheAdha ane lAbha maLyA sivAya raheze nahi. astu. ApaNA prazna e che ke, svadoSAviSkaraNa, paraguNagrahaNa, paradeoSAvaraNa, vinaya, dezabhakti, samAjahitA drazya, patnI, mAtA, pitA, kIrti, prANa are svAbhimAnane paNa tyAga karavAnI tatparatA vagere guNa heAva! tenuM ja nAma dhArmika vRtti ke e kaI bIjI ja vastu che ? A ja prazna bIjI rIte gADhavIzuM te uttara ApavAmAM sahaja saraLatA thaze. dhArA ke upara kahelA sarva sadguNathI saMpanna evA eka mAsa dha`zIla nathI, arthAt tenI vRtti dhArmika nathI. A khAmIthI evA mANasanA cAritramAM ke zIlamAM ke vRttimAM evI kAI sArI narasI bAbata jaNAI Avaze ke, je dhArmika vRttinA mANasamAM jAya nahi. lekhakanA mata pramANe evI mukhyatve jaNAI AvanArI AkhAmAM, dRDha zraddhAnA abhAva, kRta-nizcayIpaNAne abhAva, arthAt uccatama AnaMdanA paNa abhAva, e che. zraddA zAnA upara rAkhavI ane nizcaya kaI bAbatamAM karavA ? -eneA khulAsA ahIM karI ja de! joI e. kAraNa zraddA ane nizcayatA viSaya anaMta che; temaja zraddhAnA ane kRtanizrayatAnA abhAva eTaluM ja kahevAthI artha spaSTa thatA nathI. sivAya, zraddhA ane kRtanizrayatA eTale zuM tenA artha paNu sa Mdigdha che. kevaLa nItiniSTha mANasa For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaniSThA ane nItiniSThA AtmA amara hovuM joIe, dehanAza eTale AtmanAza ema na hovuM joIe, jagatanirIzvara hoI na zake," evA prakAranI mAnyatA ke icchA dharAve che, paNa tenI te bAbatamAM khAtarI hotI nathI. sadaya, sarvajJa ane sarvazaktimAna Izvara viSe jene saMzaya rahyo nathI, jagatamAM je kaMI thAya che te sarva IzvarecchAthI thAya che ane te sarva ekadaMra hita pariNamI che evI jenI zraddhA che, kiMvA e jeno yuktivAda vagerethI nizcaya thayela che te kevaLa nItiniTa nahi paNa dharmaniTa sudhdhAM che ema samajavuM. dhArmika vRttinA mANasane A viSaya saMbaMdhe je Atmapratyaya, je utsAha jaNAya che, te sanmArge cAlanArA sarva mANasa dharAvatA hoya che ja evuM kaMI hotuM nathI. saraLatA, komaLatA, susaMskRti, parahitatatparatA vagere guNothI yukta evA keTalAka lokone nIti svAbhAvika rIte priya hoya che; paNa upara kahelA prakAranI daDha zraddhA ke saMzayAtIta jJAna temane nahi hovAthI temanI nItipriyatA jeTalI utsAhayukta, AnaMdapracura ane skUrtidAyaka hovI joIe teTalI nathI hotI. AvA nItinika mANasa kadI paNa asadAcAra nahi seve, IdriyanA dAsa nahi bane, zreya ane preyamAM kalaha utpanna thatAM zreyano ja svIkAra karaze; paraMtu duniyA khUkatI hai, kAnevAlA cAhiye, e anubhava vAraMvAra thayela hovAthI satya mATe ke dezahita mATe sadabhimAnathI pote je Idriyanigraha kare che, svArtha para pANI mUke che. sukhano jIva duHkhamAM nAkhe che, te sarva mUkatI duniyAmAM - pApapracura, bAhyataH paNa nirIzvara dekhAtA tathA baLiyAnA be bhAganA nyAye vartanArA jagatamAM-phegaTa, mehamUlaka, mUrkhatAbharela che ke zuM evI zaMkA tenA hRdayanA eka khUNAmAM sarvadA lapAI rahelI hoya che, ane tenI chAyA tenI manovRtti para, bhalene pachI sukSma rIte paDatI hoya paNa e chAyA dAcara thayA sivAya rahetI nathI. nItinika mANasamAM pavitratAnuM teja hoya che ja; paNa te mANasanA manane pUrNa saMtoSa prApta thayela hete nathI, saMsAranuM kokaDuM tenAthI ukelAyeluM hotuM nathI; te saMsAra prati Azcaryavata dRSTithI jue che, eTaluM ja nahi paNa temAMnI krUratA, anyAya vagere joI te bhayabhIta thayeluM hoya che. rAzI trivadhU tivanA For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4ra nItizAstrapraveza kAminI vagerezULa vAra vAra tene bheAkAyA kare che. A jagatane je kAI madhya cAlaka che, teA te dRSTine khUkheMcatI evI vAtAne vajana kema Ape che te te samajI zakatA nathI. tene evA yuktivAda sujhe che ke, e sava bAbatane cAlu rAkhavAmAM Izvarane kaI paNa hetu haze; paNa te pUrNa rIte ThIka lAgatA nathI. jagata jevuM DevuM joI e tevuM che ema tene lAgatuM nathI. vedAntI bhASAmAM kahIzuM ke, tenuM dvaita naSTa thayeluM hAtuM nathI, jagata saccidAna dAtmaka e vAtanI tene sArI pratIti thatI nathI, sarvatra AnaMda bharele che, sarvAM cidAtmaka che, sarva satsvarUpa -- nItidRSTie sAruM che, ema tene jaNAtuM nathI. bhUkaMpa, agnipralaya, sarpadaMza, vyabhicAra, mAtsaryAM, kAmakreAdhAdi prabaLa ripu vagere bhAkhata jagatamAM na hota te! zuM bagaData ke bagaDayuM hAta te tenI dhyAnamAM sArI rIte AvI zakatuM nathI. keTalIka strIe suMdara heAya che, paNa te pApAcaraNa karatI heAya che tethI te zviranI anujJAthI ja thAya che ke zuM evI tene zakA thAya che, keTalIka strIonu sau tathA sIla keTalAka puruSAnA manamAM abhilASa utpanna karavAne kAraNabhUta ane haiM e joI zekasapiyarane ati kautuka thayeluM che. sata-zIla Ave asata abhilASa kema utpanna kare che? sauMdaya evA malina vicArane kema prere che? sAdhutva ja asAdhu AcaraNa karavAne krama pravRtta kare che? zvarane jyAre sAdhutA priya che te te lAkhA mANasAne sAdhutva TakAvavAmAM muzkelI urjAsthata karatI kaThera paristhitimAM kema mUke che? AvI AvI zakA dhArmika zraddhA ke brahmajJAnanA AdhAra vagaranA paNa nItitatpara mANasa dabAvI devAnA game teTaleA prayatna kare, te paNa te kadI kadI tenA manamAM AvyA sivAya rahe tema nathI. sRSTi tarapha jIe, tyAM tamAne zuM jaNAya che ? dugaMdha, paru, viSTA vagere nirjIva kATInI bAbAne cheADI daI sajIva kATI tarapha ja joI e chIe te jaNAya che ke, ekalapeTApaNuM, mArAmArI, raktapAta, khUna vagerenI jyAM tyAM relachela thaI rahelI che. mAruM mAluM nAnA mAlAne gaLe che, tenAthI meTuM tene ehiyAM karI jAya che! nInA nIvahya nIvanam e sRSTinA nyAya che, ane mANase paNa ghaNA aMze tene For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaniSThA ane nItiniSThA ja svIkArI lIdhuM che. je te pitAnA paDiyAmAM ja ghI levAne icche che. kArakhAnAMvALAone dravyalAbha AgaLa kaMI sUjhatuM ja nathI. majUronA zA hAla thAya che te tarapha te vizeSa lakSa ja ApatA nathI. suzikSita ane dezAbhimAnI kahevaDAvanAra kArakhAnadAranuM paNa e bAbatanuM vartana vizeSa bhUSaNAvaha hatuM nathI. DAhyA ane vidvAna gaNAtA lekenuM paNa bahudhA nI nIvarca Mvanam nA dhoraNe ja vartana hoya che. kahevAmAM AvyuM che ke joddhA maratta: e kaMI vyartha baDabaDATa nathI. jevI avasthA vyaktinI tevI ja rASTranI. eka rASTra bIjA para savAra thAya ane bIjuM trIjA para ! ema karI, je te anyanI saMpatti para pitAnI sattA jamAvavA icche che. parAjita prajAnI zI avasthA che, tene vAraMvAra lAyamAna karI adhomukha banAvavAthI te bhagnateja banavAnI sAthe mAna, vIrya, audArya vagere amUlya guNe paNa dhIme dhIme pitAmAMthI kevI rIte khoI bese che tene Abhaupamya-buddhithI sUkSma vicAra karanAra rASTra keTalo che ? jitAyelAM rASTramAM "pite UtaratI paMktinAM che" e samaja, (hAlanA mAnasazAstranI dRSTie kahIe te e graMthi (Inferiority complex), utpanna thayelI hovAthI lekenuM keTaluM nukasAna thAya che ene jItanAra rASTramAMnA koI e vicAra karyo che ke? nahi. je te rASTra potAne ja vicAra kare che - anyanuM game te thAo, amAruM sAruM thAya eTale basa, evA prakAranuM rASTra rASTra vaccenI nItinuM sAmAnya svarUpa che. AvI daSTie vicAra karavA lAgyA pachI kartavyaniSTha mANasanI kartavyaniSThAno pAyo DelI UThe che. te kartavyasyuta thaze nahi, kAraNuM kartavyane kartavya tarIke mAnIne te kare che, svArtha ke phalanI apekSAthI nahi; tene kartavya pUjya hoya che; paNa kAIka vakhata tene lAge ja che ke, nyAya, dayA, paropakAra, dezAbhimAna vagere vAta ApaNe pakaDI rahyA chIe te gAMDapaNa te nathI ne? jagatane sarva vyavahAra UlaTI dizAmAM vahete joI dharmaniTano AdhAra nahi dharAvanAra mANasanI kartavyaprIti kiMcita balAhIna bane te navAI jevuM nathI. ApaNe badhA "prabhu prabhu belIe chIe; pahelI copaDI bhaNanAra bALakane paNa te kayAM che, zuM kare che vagere zIkhavavAmAM Ave che; For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 nItizAstrapraveza paNa je tene zraddhA ke pUrNa jJAnane AdhAra nahi hoya to sAyanika mANasanA hRdayamAM Izvara te zuM, paNa IzvaranA astitva viSeneye saMzaya najare paDaze. je mANasonI dhArmika vRtti pragarbha hoya che temane IzvaranA astitva viSe saMzaya rahetuM ja nathI. dharmaniTa mANasanI mirAte dRSi citte saMsaMcA: evI sthiti thayelI hoya che. te bahudhA A ucca bhUmikA para ekadama AvatuM nathI: dhIme dhIme teno adhikAra vadhate gayela hoya che. kahevAne artha eTalo ja che ke, uccatama avasthAmAM tenuM mana nirbhaya, saMzayarahita ane AnaMda paripUrNa hoya che. svabhAvataH ja jenI Izvara para ochIvattI zraddhA hoya che tenI vAta cheDI daIe te moTA bhAganA mANase kabUla karaze ke, IzvaranuM astitva satya nathI ane mithyA nathI; paNa asiddha athavA cAkU ne cATTA koTInuM che. ahIM "izvara che' evuM kahenAra pakSanA yuktivAdano UhApoha karavAnuM sthaLa nathI; tathApi te sarva viSe eTaluM kahI zakAze ke, pratyekamAM kaMI ne kaMI de te che ja. IzvaranuM astitva tarkathI siddha thaI zakaze nahi. kharI sthiti evI che ke, Izvara hovA joIe ema ApaNane lAge che ane tethI Izvara che evuM siddha karI batAvanAra sadoSa yuktivAda paNa ghaNuM ja mANasane race che. ApaNe jene nItiniSTha athavA kartavyaniSTa kahIe chIe, tene Izvara che joIe ema lAge che; paNa tarkathI te e vAta siddha karI ApI zakatA nathI tethI te e saMbaMdhamAM koI paNa prakArane Agraha pakaDo nathI. te kartavyakarma karavAnuM cUkaze nahi, paNa tene kartavya eka prakArano bojo lAgaze. sAvakA putrane saMbhALanArI suzIla strInI mAphaka te sarva kaMI yathAsthita karaze, paNa potAnA putrane navaDAvatAM khavaDAvatAM mAtAne je AnaMda thAya che te tene nahi thAya. mANasane keTalIka vAte priya hoya che ane keTalIka vAto priya nahi hovA chatAM te zreyaskara che ema lAge che. zreya ane preyamAM kalaha utpanna thatAM kartavyatatpara mANasa zreya tarapha vaLe che, paNa jarA vAMkuM moTuM karIne tathA cAlatAM cAlatAM mukha pAchuM pheravI preya tarapha AkAMkSAyukta najarathI vacce vacce jete rahI chevaTe zreya tarapha jAya che. dharmaniSTha mANasane kartavya bhArarUpa lAgatuM nathI. te For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhaniSThA ane nItiniSThA 4 ka vyAtIta thAya che tethI tene ka Mi kavya rahetuM nathI ema nathI; paNa kagye ja tene atyaMta priya hovAthI, priya vAta karavAmAM ApaNane jeve AnaMda thAya che tevA AnaMda tene kartavya karavAmAM thAya che. sarovaranA haMsane jema pANI baMdhanarUpa lAgatuM nathI, temaja sthitaprajJa vicAra, sadAkAMkSA, saMskRti vagerethI bharelA mAnasa sarevAM taratA heAvAthI tene kartavya baMdhanarUpa lAgatuM nathI. A dRSTie tAM ApaNe jemane naitikavRtti ane dhArmika vRtti kahI che, temane anukrame ka`vya-budhanAtmaka vRtti ane kartavyAtIta vRtti evAM nAma ApavAne harakata nathI. '- vyabaMdhana' e zabdanA artha--sa a--suvyakta karavA mATe dA, mATIne nAmanA eka aMgreja nItizAstrane IzvaranuM astitva siddha karavA icchanAra je eka yuktivAdanA svIkAra karyAM che tenA ahIM ullekha karavAne harakata nathI. mATInA kahe che ke, Duty athavA nItiMdhane zabdanA mULa tarapha joIzuM teA tyAM zvaranuM astitva sUcita thayeluM jaNAze. Duty eTale zuM, te What is Due-- je devAne athavA karavAne ApaNe badhAyA chIe te. Due kahyuM eTale eka teA jete Due che te, ane khIje jenI pAsethI Due che. e be vyaktinuM astitva svIkArI levuM ja paDe. aMdhana kahetAM AMdhanAra ane bahu e be vyaktinuM astitva siddha thAya che. dhaMTInI vAta karatAM, eka nIcenuM paDa ane bIjuM upaluM evAM e aMganuM astitva gRhIta gaNavuM paDe che. tevI ja A vAta che. mATInAnA jevA ja ApaNe! tALInA dAkhaleA che. jema eka hAthe tALI paDatI nathI tema jagatamAM ekaleA ja AtmA che ema mAnI laI e te tene Duty nI bhAvanAneA pa thAya nahi; kAraNa peAtAne pote kadI baMdhanakAraka thaI zakaze aaN. ApaNA ja khabhe jema ApaNe khesI zakatA nathI tema jagatamAM peAtAne peAte kadI paNa baMdhanakAraka thaI zake nahi. kanyanI athavA nIti dhananI ApaNAmAM bhAvanA che, mATe ja ApaNA sivAya anya AtmAnuM eTale IzvaranuM astitva siddha thaI ja jAya che, ema mATIne kahe che. For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 nItizAstrapraveza Ane uttara A pramANe (1) keIna mATe tene jAtibAMdhavA baMdhana upasthita karavAne samartha hoya che. je Due che te vyakti ane tene jAtibAMdhava e benI vacce rahela che ema kahI zakAya tema che, tethI A kAma mATe IzvaranA nAmanuM Tahu AgaLa calAvavuM ja joIe ema nathI. (2) vaLI, vyutpatti parathI evA gUDha tattvane nirNaya kara e kadI paNa zreyaskara nathI. vyutpatti sUcaka che, nirNAyaka nathI. * mATInAe IzvaranA astitva viSe je A zAbdika pramANa ApyuM che te kevaLa pheMkI devA jevuM nathI eTaluM mAtra dhyAnamAM rAkhavuM joIe. tenAmAM gahana artha rahelo che, paNa te mATenA pustakamAM spaSTa thayelo nathI. Duty athavA nItibaMdhana zabda parathI be vyaktine bodha thAya che tethI IzvaranuM astitva svIkAravuM prApta thAya che, evA prakAranA zAbdika svarUpamAM e pramANe goThavIe to te kevaLa nirarthaka che. tene vAstavika artha e che ke, nItibaMdhananI bhAvanA ApaNAmAM eTalI daDha che ke, game te karatAM te jatI nathI, mATe te kRtrima nathI; tenAmAM koI paNa taththAMza che. manuSyakRtabaMdhana ApaNe toDI zakIe chIe; ane toDI zakIe nahi topaNa nItibaMdhana viSe ApaNe je pUjyabhAva hoya che, te kRtrimabaMdhana mATe heta nathI - nidAna tenA jeTalo to nathI ja hote. ApaNe mohanA bhoga banI pApAcaraNa karIe chIe ane Duty athavA kartavyanAM baMdhana keTalIka vakhata toDI nAkhIe chIe; paNa karyuM che te yogya nathI ema e saMbaMdhamAM je lAge che, te keme karI manamAMthI pUrNa rIte nIkaLavuM zakya nathI. je naitika vidhiniSedha hoya che tenI mAnyatA ApaNI icchA para avalaMbelI hotI nathI; paNa svata:siddha hoya che. sTezana para jAo, e vidhyarthaka vacana jene AgagADImAM javAnuM haze tene ja mAnya thaze. anyane nahi. paraMtu kharuM bolavuM e vidhi kaI paNa amAnya gaNI zakaze nahi. ApaNe khoTuM bolIe chIe te khoTuM karyuM ema lAgyA sivAya kadIye rahetuM nathI. khurazI para bese, muMbaI jAo, vyApAra kare vagere vidhyathI" vacane tevI icchA dharAvanArane ja pALavAnAM che. anyane tenuM baMdhana hetuM nathI. dAkhalA tarIke, vyApAra karo e vacana jene paisA meLavavA che tene ja lAgu paDe che. evAM vacanane kenTa nAmanA tattvavettAe Hypothetical imperatives eTale vaikalpika, athavA carthakavidhAne kahela che. naitika vidhAnomAM vikalpane lezamAtra sthAna nathI - te pratyeke pALavAM ja joIe evuM hoya che. evAM vidhAnone kenTa For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaniSThA ane nItiniSThA kartavyakama keTalAkane bhArarUpa thAya che, e vicAra parathI uparanuM viSayAntara thayuM che. mArTInenuM pramANa bhUlabharyuM haze, paNa kartavyaniSTha mANasane zraddhA, Izvara sAkSAtkAra ke taviSayaka niHsaMzaya jJAnane Teke nahi hoya to, kartavya tene jeTaluM AnaMdadAyaka hovuM joIe teTaluM hotuM nathI. e mATanenI vAta kharI che. e bhAvArtha nathI ke, satakarma karavAmAM zraddhAhIna mANasane duHkha thAya che. kemake sadAcaraNane sAtvika AnaMda tene game te vakhate thaze ja; paNa e hRdayastha AnaMdacaMdrikAmAM kaMIka saMzayanAM kALAM vAdaLAM Ama tema vahe che e dhyAnamAM rAkhavAnuM che. e saMzaya zI bAbatanA hoya che tenuM digdarzana upara thayuM ja che. bApharane eka AstikyasAdhaka yuktivAda IMglAMDanA mAjI mukhya pradhAna Arthara jemsa bAphara rAjakAraNapaTu te che ja, paNa te mahAna cikitsaka ane tattvazodhaka paNa che. temaNe Theism and Humanism nAmanuM pustaka prasiddha karyuM che. temAM IzvaranuM astitva je koTIkramathI siddha karavAno prayatna karyo che, te uparanA muddAne bhinna dRSTie vizeSa spaSTa karavAne samartha hovAthI tenuM ahIM digadarzana karIzuM. bAlphara kahe che ke, "IzvaranuM astitva tamAre na mAnavuM hoya to bhale na mAne, paNa eTaluM dhyAnamAM rAkhe ke ema karavAthI tame tamArI pitAnI jJAna, sauMdarya ane nItiviSayaka kaMI kaMI uccatama bhAvanAnuM mUlya ghaTADI nAkhe che. jagatane kAraNabhUta thanArI Adyazakti saccidAnaMdAtmaka na hoya - jaDa, jJAnazUnya, arasika ane nItikalpanAne agocara evI hoya te jJAna, sauMdarya ane nIti nirAdhAra banaze; nidAna tenuM nityatva, sarvamAnyatva ane zAMtiCategorical imperatives kahela che. naitika vidhiniSedha nirvikalpa pApI mANasane paNa manamAM pUjya ane keme karatAM potAno kakko nahi choDanArAM lAge che; tethI ApaNe karelo pattAna kille jema ApaNe ja toDI nAkhIe chIe, tema A vidhiniSedhanuM khaMDana karavuM prazasta nathI. kemake A vidhiniSedha che ke ApaNuM hRdayamAM prAdurbhata thAya che topaNa hRdayamAM udabhavatA kAmAtmaka ke lobhAtmaka vicAra karatAM tenuM mAhAmya vizeSa che. For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 nItizAstrapraveza pradatva paNa ahIna banaze ja." mAlpharane A yuktivAda mananIya che. tenuM vistArathI vivecana karavA jevuM A sthaLa nathI. pUnA tattvavettA kahe che ke, "ghaDA che tyAre ghaDAtA banAvanAra che. ema je rIte mAnavuM paDe che, te pramANe ja jagata che tyAre kAI paNa tene nirmANa karanArA hovA joI e.' A kATIkramane TUMkAmAM e a che ke, kA joyA pachI temAM jyAre abhiprAya, artha, akkala ane saMkalpa dekhAya che, tyAre tenuM kAraNa jaDa, abhiprAya--virahita, ahIna, akkalazUnya ane saMkalpahIna mAnavuM yogya nathI. bAlpharanA yuktivAdanI dizA AthI bhinna che. te kahe che, sa'sAranI uccatama ane zreSTha evI kalpanAnI, bhAvanAnI ane vicAratI mahattA jo kAyama rAkhavI hAya, te Izvara mAnavAnI AvazyakatA che.nirIzvara jagatanA saMsAramAM dama raheze niha, mATe saMsAranuM kAvya, rasa, ramyatA ane uccatAne jo nAza karavA na hoya te izvara che. ema kahevuM joIe. athavA izvara e arthapUrNa zabdathI abhaDAI javAtuM hoya teA, vistArapUrvaka ema kahevuM ke, saMsAranuM AdikAraNa jaDetara, jJAnI, arthAkAMkSI, sAbhiprAya ane nItimAna che. pUrve, saMsAra dhaDAnI mAphaka sAbhiprAya ane sA che evuM gRhIta gaNI IzvarAstitvanuM prameya siddha kareluM hatuM. bAlpharanA kATIkramamAM saMsAranuM sAbhiprAyata kivA sAta svIkAreluM nathI; paNa e haju siddha karavAnuM che. ApaNA mananI uccatama AkAMkSA, bhAvanA ane vicAra e uccatama vastu ApaNune priya hAvAthI te kharI mAnIne ApaNe kahIe chIe ke, * jagata sAbhiprAya che, te kaMI paNa sArI yeAjanA dhArIne kAI e banAveluM che; kAraNa evuM na mAnIe te ApaNA zAstrIya ane anya vicAra bhUlabhare che, sau daviSayaka kalpanA bhrAmaka da che. ane nItitattva nirAdhAra tathA anitya bane che. ' 6 (It is not an argument from design, but an argument from value. To emphasise the contrast it might be called an argument to design. Value (we assert) is lost, if design be absent. Value (you will ask) of what? Of our most For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaniSThA ane nItiniSA valuable beliefs (I answer) and of their associated emotions )...p. 44. hamaNAM bApharanA A yutivAdanA jJAnaviSayaka ane sauMdaryaviSayaka aMga tarapha durlakSa karI nIti viSe temanuM zuM kahevuM che te joIzuM. jaDa paramANu ja je sRSTinAM kAraNabhUta hoya, manuSya eTale jaDa paramANune eka prakArane viziSTa geLo ema je mAnavuM hoya, mANasanA hRdayanI pApapuNyAtmaka bhAvanA je paramANurUpI kAraNanuM ja kArya hoya ane tenAM tathA jaDasRSTimAMnAM anya kAryomAM tattvadaSTie kaMI pharaka na hoya to keIne hRdayamAM pApavicAra udbhave te tene niMdavo zA mATe, ane suvicAra udbhave te vakhANa zA mATe, tene nirNaya thatuM nathI. ghAsa sukAI jAya che, pilAdane kATa caDe che, athANAne phUga Ave che, te ghAsane, pilAdane ke athANune nItidaSTie koI kaMI dekha ApatuM nathI. kAraNa e ja ke sukAre lAgavo, kATa caDo ke phUga AvavI e viziSTa paramANunAM viziSTa paristhitimAM sRSTiniyamAnusAra thayelAM kArya che ema ApaNe jANIe chIe. savAsanA ke durvAsanA, nyAyaprIti ke nyAya viSe niSkALajI, ravIrthatyAga ke svArthasAdhutva, paropakArabuddhi ke paropakArapravRtti viziSTa paramANunA guNadharmAnusAra thanArAM ja kArya che ema jemane lAge che, temane ApaNane rAmAyaNa mahAbhAratAdi kAvyomAM je rasAsvAda maLe che te maLaze ke? satyaprIti, audArya, dezAbhimAna, vagere guNonuM kaI varNana kare to ApaNI mAphaka tene te smRti ApanAruM thaze ke? tenAthI uccatama svArtha tyAga thaze ke? nItiniyama nitya-sanAtana nathI paNa vyaktinA prakRtisvabhAvAnusAra utpanna thayelA vicAra che ema je kharekhara mAne che, tene je vidhiniSedha lAge te svArthadaSTie lAge te ja. paNa jene ema lAge che ke, nItiniyama mArI ke koInI IcchA athavA mana para avalaMbI rahela nathI paNa te Izvare sthApelA che, sanAtana che, nitya che, sarva samaju mANasoe mAnya karavA ja joIe evA che, jene evI zraddhA che ke sRSTine AtmA eTale sRSTidevatA kviA Izvara, nyAya ane anyAya, satya ane asatya, svArtha buddhi ane For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza paramArthabuddhi sarakhAM ja gaNatA nathI paNa te svataH nyAyapriya ane nItimAna che, temaja nItipriya bhaktone vatsala, sahAyakArI ane netA che; te mANasane nItimattAnI je kiMmata lAgaze, nIti viSe jeTaluM Adara ane utsAha prApta thaze. teTale nAstika manuSyane maLI zakaze nahi. A uparathI jaNAya che ke, nItizAstranuM pUrNa mahattva ane baMdhakava kAyama rAkhavuM hoya te tene dharmazAstrano AdhAra hovo joIe. nidAna eTaluM to mAnya karavuM ja joIe ke nItizAstranAM uccatara dhyeya IzvarAdhikAna sivAya vizeSa phUrtidAyaka thaze nahi. dharmazAstra e A rIte nItizAstrane pAyo che *" At no time has the mass of mankind treated morals and religion as mutually independent. They have left this to the enlightened; and the enlightened havel as I think) been wrong. They have been wrong through their omission to face the full results of their own theories. If the most we can say for morality on the causal side is that it is the product of non-moral and ultimately of material agents, guided up to a certain point by selection and thereafter left to the sport of chance, a sense of humour, if nothing else should prevent us wasting fine language on the splendour of the moral law and the reverential obedience owed it by mankind. That debt will not long be paid, if morality comes to be generally regarded as the causal effect of petty causes; comparable in its lowest manifestations with the appetites and terrors which rule, for their good, the animal creation; in its highest phases no more than a personal accomplishment, to be acquired or neglected at the bidding of individual caprice. More than this is needed if the noblest ideals are not to lose all power of appeal. Ethics must have its roots in the divine and in the divine it must find its consummation." Balfour-Theism and Humanism P. 128-129 For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaniSThA ane nItiniSThA paNa ema paNa kahevAno harakata nathI ke, nIti jema jema vikAsa pAmatI jAya che, tema tema IzvaranA svarUpa sAthe sAdhamya pAmatI jatI hovAthI dharmazAstra e nItizAstranuM zikhara paNa che. upara kaheluM kartavyAtIta, saMzayarahita, nirbhaya evo dharmanika mANasa hoya ke pachI sadAcArapriya ane kartavyaniSTha, paNa sAzaMkavRttine, saMsArasaMta, bhava-bhayabhIta thayelo mANasa hoya toye zuM ? banne apavAdAtmaka koTInA che. sAdhAraNa mANasa vizeSa dharmanicha hotA nathI ane kartavyaniSTa paNa hote nathI, ane vAta evI che ke, te adharmaniSTha ke atyaMta durAcArI hoya che ema paNa hotuM nathI. sAmAnya mANasanI pravRtti sukha tarapha hoya che, paNa sAdhAraNa rIte nItidaSTie sAruMnarasuM zuM che te te samaje che ane te pramANe vartavAno prayatna kare che. AmAMne kayo mANasa dhArmikavRttine che ane kayo nathI enI parIkSA karavI hoya te upara jaNAvelI kaseTImAM tene mUkI zakAya che. dharmadaSTie pUrNatA pAmele mANasa jevo hoya che tevA prakAranI chaTA mukhyatve karIne jenAmAM jaNAya tene dhArmikavRttino samajavo ane tevI chaTA jenAmAM phikkI jaNAya te paNa dhamakavRttina samajAvAne; paNa je prabhu, paraloka, AtmAnuM amaratva vagere bAbatamAM vizeSa sAzaMka hoya che ane je e divya vAtanI paMcAtamAM vizeSa karIne paDyA vagara satyabhakti, paropakAra, svadezAbhimAna datyA re guNane ja Azraya le che tene dharmavihIna, paraMtu kartavyaniSTanI keTIne samaja. sUryAsta samaye jema aMtarikSamAMnA raMga camatkArika rIte eka bIjA sAthe maLelA hoya che ane ahIM gulAbI pUre che ane tenAthI paNa phikko gulAbI raMga zarU thayo' evA prakAranuM pRthakkaraNa karavAnuM kaThina bane che, te ja pramANe pratyeka mANasanA hRdayAkAzamAM dhArmikatAnuM ane viruddha bhAvanAnuM svabhAvamAM evuM mizraNa thayeluM hoya che ke amuka mANasa A kerIno ane tamuka te keTIne ema nizvayapUrvaka kahevAnuM muzkela bane che. tathApi kaI bhAvanA pradhAnapade che te joI tathA sArAsAravicAra karI teno nizcaya karavAne sAmAnya For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa2 nItizAstrapraveza vyavahAranI daSTie harakata nathI. kadI paNa, keIe guNanuM ati hIna svarUpa ke utkRSTa svarUpa sAmanya mANasamAM jovAne maLatuM nathI tethI ja tene sAmAnya mANasa kahevAmAM Ave che; "asAdhAraNa" nahi. sAmAnyataH ghaNAkharA guNa pratyekamAM ochAvattA pramANamAM hoya che ja. ' chA' pramANamAM che ke "adhika' eTale ja bahudhA prazna rahe che. gAyanathI pratyekane thoDe ghaNo AnaMda thAya che ja, paNa gAyanane zekhI keNa che ane koNa nathI, e prAdhAnyana cAH mavatinA nyAyathI te guNa konAmAM mukhyatve vase che ane kenAmAM nathI e uparathI ja ApaNe TharAvIe chIe. te ja pramANe A praznanuM paNa che. dhArmikavRttine mANasa bahudhA bhAvanApradhAna hoya che. te sAmAnyata: bhAvika athavA zraddhALu hoya che. jagatamAM je kaMI carmacakSu ke jJAnacakSune dekhAya che teTaluM ja satya che ema tene lAgatuM nathI. jagatanA dekhAvanI pAchaLa kaMI paNa gUDha ane vilakSaNa zakti che ema tene lAgatuM hoya che. tArkika anumAnane ke vyAvahArika anubhavane je vAta azakya jaNAya che te vAta azakaya che ja' ema chAtI ThokIne kahevAne te taiyAra heta nathI. mATe ja maMtra taMtra, japajApa, pUjAaco, derAdhAgA vagere para tenI jaladI zraddhA besI jAya che. keTalIka vakhata tenI evI sthiti thAya che ke, jeTaluM adhika gUDha teTaluM tene adhika vaMgha. ethI UlaTI vRttivALA mANase, je vAta takatIta ke gUDha che te viSe vizeSa kALajI karatA nathI. keI temane kahe ke, "kema bhAI jagatamAM kaMIoNa gUDha zakti che ne? spensarane sudhAM ajJAta ane aya zakti (Unknown and unknowable force) mAnavI ja paDI che ne? ane ame tene ja brahma ke Izvara kahIe chIe." te te kaheze ke, "khare, gUDha zakti che kharI; paNa je gUDha che te gUDha rahevAnI che tyAre ApaNane tenI zI jarUra che? te zaktinA guNa jo jJAta ke ya hoya te te gUDha nathI; ane jJAta ke ya na hoya te tevI nitAH gUDha zakti viSe vicAra karI kAla ke buddhine apavyaya karavAmAM zo lAbha che? lekhaka kabUla kare che ke tenI A vicArasaraNI deyukta che, paNa ahIM vicArasaraNI sadeva che ke nirdoSa For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaniSThA ane nItiniSThA tene prazna ja nathI. muddo e che ke, je mANasa dhArmikavRttine nathI tenI pravRtti AvA prakAranI vicArasaraNI tarapha hoya che. dhArmikavRttinA mANasa ane dhArmika nahi paraMtu sadAcArarata mANasa vacce je bheda upara darzAvyuM che, tene mAnasazAstranI dRSTie vicAra karIe chIe te evuM daSTie paDe che ke, te prakRtibheda para ghaNI vakhata AdhAra rAkhe che. eTale temAM nyAyazAstranI dRSTie zuddha ke duSTa vicArapaddhatino prazna ja rahetA nathI; paNa sarva kaMI manovRtti para avalaMbIne raheluM hoya che. gAyana sAMbhaLI keTalAkanI manovRtti UchaLI Ave che ane keTalAkanI mane vRttimAM tevA utkaTa AnaMdanuM darzana thatuM nathI; te ja pramANe kaI kaI prasaMge, kaMI dazya, kaMI kAvya, kaMI vicAra vagerethI dhArmika vRttinA mANasanAM mana je ke AnaMda anubhavatAM haze; paNa te ja prasaMga, te ja dazya, te ja kAvya ane te ja vicAra tArkika hRdayane bilakula sparzI zakatAM nathI. A prakRtino bheda che, ahIM yuktivAdane prazna ja nathI. upaniSadanAM vacano vAMcIne keTalAkane atyutkaTa samAdhAna maLe che e vAta anubhavasiddha che. brahma aNuthI paNa aNu che, moTAthI paNa moTo che, dUra che ane samIpa paNa che. te sarva kaMI che ane kaMI paNa nathI evA prakAranAM varNana sAMbhaLIne keTalAkane suMdara upavanane lAbha maLyo hoya tevo sAtvika AnaMda thAya che. yuktivAdanI daSTie kadAca teo e vacanane artha kahI zakaze nahi, paraMtu temanI tArkika buddhine jo ke nahi, paNa temanA hRdayane e vAta e che. gAyananA AnaMdanI mImAMsA thavI jema azakya che, temaja A AnaMda mATe paNa che. varDjhavartha nAmane aMgreja kavine sUryAsta joIne IzvaranuM smaraNa thatuM hatuM, paNa sarvane ja evo anubhava * And I have felt A presence that disturbs me with the joy Of elevated thoughts; a sense sublime Of something far more deeply interfused, Whose dwelling is the light of setting suns, And the round ocean and the living air, For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 nItizAstra praveza kaMI thato nathI ane varjhavarthaneye hameza ja evo anubhava thata ema kaMI nathI. vikramorvazIya nATakamAMnA pururavAne bhramathI jyAM tyAM urvazInuM darzana thatuM hatuM temaja varDajhavartha mATe hatuM ema kahevuM hoya te kahe, paNa bhinna prakRtinA lekamAM te ja dekhAvathI bhinna vikAra utpanna thAya che e vAta nirvivAda che. koIne dariyo lAge che, koIne lAgatuM nathI; koIne raktAdi jotAM cakarI Ave che, keIne tevuM kaMI thatuM nathI; keIne navalakathA, nATaka vagere sAhitya pasaMda paDe che, keIne te nathI gamatuM; kaIne Tenisa, krikeTa vagere ramata ramavAmAM nahi te jovAmAM majhA paDe che, keIne te ramata vizeSa catI nathI; koIne citrakaLA ke gAnakaLAno nAda hoya che, koIne temAM kaMI samajAtuM nathI; te ja pramANe koInuM mana svabhAvataH bhAvika hoya che ane keInuM nathI hatuM. mANasanuM mana eka ja TaMkazALamAMthI nIkaLatA rUpiyA jevuM AbehUba sarakhuM hotuM nathI. tattvataH sarvane AtmA eka che e adaita siddhAMta kharo hoya to paNa pratyekane AtmA sarakhI ja rIte vikAsa pAmela hoya che evuM kaMI nathI. lekhaka gAyanane marma samajI zakatA nathI tethI kahI zakAya ke gAyanaruriya je yoge utpanna thAya che te aMge tenAmAM supta che athavA vikasita thayeluM nathI. e ja pramANe dhArmika zraddhA, dhArmika Atmapratyaya, dhArmika pasaMdagI, dhArmika utsAha, dhArmika skUti vagere je yoge utpanna thAya che te aMge keTalAkamAM supta athavA avikasita hoya che ema mAnavAne ze vadhe che ? keTalAka tArkikone lAge che ke, ApaNI buddhimAM je pUrNa rIte AvI zake nahi temAM kaMI artha nathI. paNa A vRthAbhimAna And the blue sky, and in the mind of men: A motion and a spirit, that impels All thinking things, all objects of all thougbt, And rolls through all things. -Words worth ( Tintern Abbey.) For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaniSThA ane nItiniSThA che. gauharanuM gAyana sAMbhaLI ekanI manovRtti tallIna thAya che ane kSaNavAra paNa te divya sukhane AsvAda le che, tyAre bIjAne tevuM kaMI thatuM nathI; tethI bIjAe pahelAnA anubhavanI avagaNa karavAnuM kAraNa nathI. gAyanamAM tallIna thanArane amuka tAna amuka rIte mAratAM amuka rIte hRdayanI nADIo para teno AghAta thAya che, tethI te tAna sarvane AnaMdadAyaka thavo joIe ema yuktivAdathI siddha thaI zakaze nahi; paNa tenA anubhavanI satyatA tene mATe te nirvivAda che ja ane enI viruddha AkSepa karavAnuM koIne koI kAraNa nathI. e ja nyAye jene Izvara para zraddhA che ane jene purANa, bAyabala, upaniSadAdi graMtha dvArA viziSTa prakAranuM sAttvika samAdhAna maLe che, te kadAca pitAnI vRttinuM yutivAdathI samarthana karI zake nahi; te paNa te vRttine ekadama bhoLapaNanI ke vyartha TharAvI nAkhavI kadI paNa yukta gaNAya nahi. eTaluM kharuM che ke upara kahyA pramANe, kAmenmatta pururavAnI daSTine latAmAM ke vAdaLAMmAM darzana detI urvazInI peThe vijhavartha jevAne latA ke vAdaLAmAM dekhAte prabhu bhramamUlaka hovAne saMbhava che; paNa "bhramamUlaka ja che" ema kahevAno adhikAra adyApi koIne prApta thayeluM nathI. kAraNa, tema ja kahIe te ApaNuM mana ke AtmAnuM ApaNane keTaluM jJAna maLeluM che? amerikAnA mAnasazAstra saMzodhakamaMDaLe (Psychical Research Society) pote maryAdita karelA kSetramAM, avizrata zrama laI dhyAnapUrvaka, cikitsaka ane zodhaka buddhithI, je mahattvane purA ekatra karyo che, te jotAM AtmA nAmanI je kaMI ajaba vastu che tenI zakti ati vilakSaNa che, tene aneka aMga u mAMga che vagere vAtanI sArI pratIti thAya che. dUra sthaLe thayelA akasmAta ke mRtyunI svapnamAM khabara maLavI, keTalAka mAIla dUra rahelA lokone ekabIjAnA mananA vicAra ke vikAranI khabara maLavI (Telepathy), mAnasazaktithI vyAdhi dUra karavA, bhUtanuM darzana thavuM, jIvatAM mANasanAM bhUta ( Phantasms of the living ) dekhAvAM, bhUtanA jevo AbhAsa thA, vagere camatkArika vAtanI hakIkata vAMcyA pachI te viSe kaI game te zaMkA kuzaMkA kare; paNa AtmAnuM For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrApraveza kSetra ati vistRta, vividha ane vilakSaNa che ane tene cheDavA jevuM ApaNane kaMIye jJAna nathI e koIne paNa kabUla karavuM paDaze. AvI ajJAnAvasthAmAM AtmA saMbaMdhI kaI paNa vidhAna sAhasapUrvaka karavuM yogya nathI. vidyAlayanuM dhArmika ane naitika zikSaNa dharmanAM je aneka aMga che temAMnA keTalAMkanuM vidyAlayamAM zikSaNa ApavuM zakya che, paNa te aMgenuM zikSaNa ApavAmAM vizeSa artha nathI; ane je aMgenuM dhArmika zikSaNa ApavAmAM kaMIka taththAMza che, te aMgenA zikSaNanI bAbatamAM vyavahAradaSTie aneka aDacaNa che. vidyAlayamAM vedapaThana zIkhavI zakAya paNa vartamAna kALe tenI koIne vizeSa jarUra nathI. lagna, upavIta, zrAddha vagere karAvavAne lAyaka evA bhabhikSuka vidyAlayamAM taiyAra karI zakAya, paNa dhArmika zikSaNa mATe pikAra karanArAonI e zikSaNa ApavAnI IcchA hotI nathI. zALA ke kolejamAM musalamAnI, khristI, bauddha, zIkha vagere dharma ane temanI zAkhAone ItihAsa bhaNAvI zakAya; paNa e ItihAsaNAnathI nIti sudhare evI AzA rAkhavI vyartha che. tevI ja rIte "prabhu che ke nahi, heya te tene ane mANasane zo saMbaMdha, brahma eTale zuM, mAyA eTale zuM, jJAnettara karma karavAM ke nahi, bhakti ane jJAnane ze saMbaMdha," vagere dhArmika tatvajJAnanuM ke vedAnta athavA uttaramImAMsAnuM zikSaNa ApavAnuM ke banavA joga hoya (kolejamAM apAya paNa che); topaNa evA zikSaNathI nIti para koI asara thatI nathI gameteTaluM karavAmAM Ave paNa te jJAna che tethI tene thoDoka lAbha maLe ja; paNa temAM kAMI jema hetuM nathI. brahmajJAna viSe kaheluM che ke, naiSA taOMLa matirApunecA / projAne suhAnAya che . "e jJAna nathI ApI zakAtuM nathI; tArkika vyatirikta eTale jene eno anubhava thayela che te jJAtA je kahe te ja te jJAna suphaladAyaka thAya che." dhArmikatA paNa evI ja che. nirmaLa, dhArmika mANasanA AcaraNathI dhArmikapaNAnI jeTalI vRddhi thAya che ane te jeTalI suphaladAyI thAya che, teTalI For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaniSThA ane nItiniSThA 57 dharmaviSayaka vidvattAthI thatI nathI, eTaluM ja nahi paNa vidvattA kavacita kuphaladAyaka paNa thaI zake che; kAraNa vidvattA talavAra jevI che - tenA sArA narasA upayogane AdhAra AcaranAranI buddhi para che. dhArmika ItihAsa, tattvajJAna vagere vidyAlayamAM zIkhavavAthI mAtra eka phAyado thavA jevo che. pratyeka dharmanA duzmana hoya che ja. e duzmano dharmamAMnAM kharAkheTAM - keTalAMka kharAM ane keTalAMka khoTAM - dUSaNa vakhata bevakhata jAhera karI kumaLAM bALakanAM manane svadharma viSe kaluSita kare che. te zatruno dharma nirdoSa nathI ja hota; kemake game tyAM jAva paNa pANI terA raMga ke jIsame mIlAve vaisA'. camatkAranI vAta eka ja dharmazAstramAM nathI. badhe sarakhI ja sthiti che; paNa zatru svadeva chupAvI rAkhI paradeva batAvavAmAM atyaMta dakSa ane kuzala hovAthI nAnAM bALakonI daSTie potAnA ja dharmanA deSamAtra AvavAne saMbhava hoya che. AvA prasaMge potAnA dharmanA rakSaNa mATe paradharmanuM jJAna paNa chokarAone ApavuM iSTa jaNAya che; kAraNa ghera ghera mATInA cUlA hoya che e tattva samajAyA pachI te svadharmanA ke vidharmIonA doSa joI ekadama paradharma tarapha doDI javuM vAjabI gaNaze nahi athavA pitAnA dharma viSe game tevA uddagAra vyakta karaze nahi. svadharma para thayelA Arepa khoTA kema che te bALakone samajAvavAnI ati AvazyakatA che. svadharmanI satya UNapa paNa samajavAnI jarUra che; paNa mAtA pitAnA bALakanI UNapa je prakAre batAve che te ja prakAre te batAvavI joIe; kajAta sAvakI mAtAnI mAphaka nahi. mAnAra prathama dharma e nyAya svIkArI keTalAka kahe che ke vidyAlaya sAthe vidyArthIgRha rAkhI temAM dhArmika AcAra pALavA bAbata AgrahapUrvaka dharmazikSaNa ApavuM. paraMtu A mArgamAM aneka vyAvahArika aDacaNo che. eka te vidyArthIgRhe sthApavA dhana kyAMthI lAvavuM? bIjuM, aneka dharmanA, paMthanA ane jAtanA vidyArthI hoya tyAM zuM karavuM? bhinna dharmana, paMthanA ane jAtanA For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 nItizAstrapraveza vidyArthIo mATe bhinna vidyAthagRha bAMdhIne kivA temanI suvaDa eka ja gRhamAM paNa judI judI karIne e harakata eka vakhata te dUra karI zakAze, paraMtu eka ja dharmanA ane jAtanA vidyAthI saMbaMdhe je aDacaNo Ave che te ethIye moTI hoya che. dhArmika AcAra viSe Agraha rAkhavAnuM tattva sAmAnyataH kabUla che; paNa 'kayA AcAra?" e prazna thAya che ke vAdavivAda Ubho thAya che, uparAMta dharmane je kharo marma che te kevaLa AcAra dvArA hRdayamAM keTale sudhI pahoMcI zake e viSe zaMkA ja che. dhArmika zikSaNa ApavAnuM mukhya mArga e che ke dharmaniSTha zikSakanuM dRSTAMta hameza vidyAthI samakSa rAkhavuM. ema kahevuM nathI ke snAnasaMdhyAdi AcAra viSe Agraha rAkhavo nahi. UlaTo Agraha rAkha ja joIe, kemake mAcAra: prathama dharma: e vacanamAM puSkaLa tatha che. anubhavasiddha che ke, hiMdune prAtaHstrAna, gItApaThana vagere, musalamAnane namAja, khristIne rAtre nidrA letA pUrve karelI IzaprArthanA ane ravivAre carca-devaLamAM jaI tyAM sAMbhaLeluM dharmopadezakanuM pravacana uccatara ane zuddhatara vAtAvaraNamAM laI jAya che. evA AcAranI sahAya meLavavAmAM koIe hINapada mAnavuM na joIe. AcAraviSayane upayogIpaNuM bAbata ura je zaMkA pradarzita karavAmAM AvI che, te dharmaniTa gurunA abhAve heDa mAstara ke suprinTenDenTane adhikAra hovAthI ziSya para kevaLa julama gujAravAmAM Ave che tene anulakSI hatI. kharI dharmazraddhAvALA gurunI saMgatamAM vidyArthIne rAkhI dhArmika AcAra viSe sAdhAraNa Agraha rAkhavo e ja ThIka che. dhArmika ItihAsa, tattvajJAna vagerenuM jJAna mastakamAM praveza kare che paNa te jema hADamAMsamAM praveza karI zakatuM nathI ane zIla badalI zakatuM nathI, tema ja, bhAvika ane dhArmika gurunA abhAve dhArmika AcAranI kevaLa kavAyata karAvyAthI dharmaniSThAne hadayamAM praveza thaI zakatuM nathI. dharmaniSA puSpanA suvAsanI mAphaka dUrathI paNa hRdaya halAvI zake che nasakerAmAM kUla mUkyAthI teno vAsa naSTa thAya che temaja dharmaniSThA For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaniSThA ane nItiniSThA mATe che. upara dhArmikatA e prakRtine guNa che evuM pratipAdana karyuM che te parathI ema siddha nathI thatuM ke, e gurunI kaI kaIne deNagI ApI zakato nathI mATe dhArmika zikSaNa ApavAnuM kAraNa ja nathI. kAraNa, keTalAMka bALakanI svAbhAvika pravRtti dharmaniSThA tarapha hAI pratikULa paristhitimAM je tene zikSaNa maLe te dhArmikatAne aMkura naSTa thavAno saMbhava hoya che. A aMkurane sadupadeza, sacchIla gurunuM pratyakSa cAritra, keTalAka AcAra viSe thoDeka Agraha ityAdinuM siMcana maLavAthI tene hRdayakSetramAM sAre vikAsa thAya che. vidyArthIne svAbhAvikapaNe je tAtvika zaMkA thAya tenuM nirAkaraNa karavAmAM Ave, hitazatrue tenA dharma para je beTAkharA AkSepa karyA hoya te tenI dRSTie ANavAmAM Ave, dharmAnika puruSanAM cAritra tenI pAse vaMcAvAya athavA temanI kathA saMbhaLAvAya, tenI najara samakSa dharmaparAyaNa gurunAM mUrtimaMta udAharaNa rahe, keTalAka sAttvika ane te te samayanA sarvasAdhAraNa janasamUhane Avazyaka jaNAtA AcAra pALavAnI tene Teva pADavAmAM Ave, ane tene gRhazikSaNa sAruM maLe, te pachI dharmaniSThAnA svAbhAvika aMkura sArI rIte vikAsa pAme ane tenAM uttama phaLa AvyA sivAya rahe nahi. zarIrane ane AtmAne je saMbaMdha che te ja AcArane ane dharmatattva che. zarIra gauNa che ane AtmA pradhAna che e khare che; paNa AtmA zarIra para ghaNA aMze AdhAra rAkhe che ane tethI ja dharmAtonuM zAbdika vivecana, zAstragraMthonuM avalokana kiMvA tulanAtmaka vivaraNa ItyAdithI kharuM -eTale, rakta ane hADamAMsamAM otapreta thanAruM - zikSaNa apAya e saMbhavita nathI. viziSTa AcAra viSe Agraha rAkhavo ema kahetAM "ka AcAra" e mATe vAda ubhave che. kevaLa nItizikSaNa ApavAmAM Ave che te upara kahyA pramANe utsAhatya, asthira ane rakRtivirahita hoya che. dharmazikSaNa ApavA jatAM 'AcAra'ne prazna UThe che. AcAra mATe Agraha rAkhavAmAM na Ave te dhArmika zikSaNa kevaLa zAbdika svarUpanuM banavAno For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza saMbhava che ane bIjuM e ke, viziSTa dhArmika AcAra viziSTa samAjanI nItine piSaka hoya che, tene phAyade na meLavavo e bhUla che. dharmanuM bIja AcAramAM na hoI zuddha buddhimAM che, ema jo ke kahIe chIe te paNa e zuddha buddhi je AcAranI sahAyathI sulabha thatI hoya te vaMgha ja samajavI joIe. paNa evA AcAra kyA, te viSe kaI paddhatithI ke, keTale ane koNe Agraha rAkhavo vagere prazna vyAvahArika ane vizeSa nAjuka che; tenuM vivecana A graMthamAM karavAne kaMI kAraNa nathI. For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrano anya zAstra sAthe saMbaMdha nIti ane rAjanIti saMrakRtamAM bahudhA "nIti" zabda "rAjanIti 'nA arthamAM yojele hoya che; tathApi "kArya karyuM, "akArya karyuM, kartavya kevI rIte TharAvavAM vagere praznone UhApoha karanAruM je zAstra tene nItizAstra kahevAne rivAja che. nIti ane rAjanItino saMbaMdha nikaTa che. lekanI ane rAjakartAnI nItiviSayaka kalpanA ane vyavahAramAM daSTie paDatA temanA vatanane anurUpa ja temanI rAjanIti viSayaka kalpanA ane viSayaka vartana hoya che. je mANasa hamezanA vyavahAramAM pitAnA pasIne bedhaDaka phasAve che tene rAjaprakaraNI bAbatamAM anya rASTrane phasAvavAmAM kaMI ja vAMdho lAgaze nahi. jema rAjanIti vyaktaviSayaka nIti para AdhAra rAkhe che, temaja rAjanIti para vyaktinIti paNa AdhAra rAkhe che, e dhyAnamAM rAkhavuM joIe. "yathA rAjA tathA prajA" e kathanamAM ghaNuM ja satya raheluM che. rAjA prajAne jevuM zikSaNa Apaze tevuM ja jJAna prajAne maLaze ane te ja pramANe tenuM vartana paNa raheze. mAtApitAnuM vartana ane zikSaNa jevuM hoya tevuM ja bALakanuM samajavuM. e ja nyAye nAgarikane jevuM zikSaNa maLe che, je vicAranI gaLathuthI zALA athavA anya saMsthA dvArA ApavAmAM Ave che, te para ja ghaNuM aMze tenI nItimattA avalaMbe che. erisToTala pitAnA rAjakIya For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza pustakamAM lakhe che ke, mANasanI nItimattA tenA 1. mULa svabhAva para eTale prakRti para, 2. Adata para ane 3. buddhivikAsa para avalaMbI rahe che. temAM mULa svabhAva te A janmamAM parivartana pAmavAne saMbhava hotuM nathI. bahu te tene Teva ane vicArathI niyamanamAM mUkI zakAya. Teva kevI paDavI joIe ane kevI na paDavI joIe te keTalAka aMze rAjakIya saMsthAne AdhIna ja hoya che. bIjI eka e vAta dhyAnamAM rAkhavA jevI che ke nItimattAne AdhAra paristhiti para ghaNuM ja aMze hoya che. dAridra ke dAmyatva prApta thavA chatAM "satya" nahi tyajanAra harizcaMdra jevo zreSTha puruSa kadI ane koI paNa sthaLe virala ja hoya. pratikula paristhitimAM vartanamAM ucca tatva utAravAnuM kAma saheluM nathI. sAdhAraNa mANasanI evI sthiti hoya che ke, tenI prakRtirUpI mRttikAne paristhitirUpa kuMbhAraNa je AkAra Ape che, te ja AkAra mANasa svIkAre che. rASTramAM ghaNA divasa sudhI jyAM tyAM lUMTaphATa, khUna, aMdhera vyApI rahe che, tyAre bIjAnuM dhana vinAbhaye lUMTavAnI taka maLyA pachI sAdhAraNa mANasa e lebha tajato nathI ane e kRtya mATe tene khoTuM paNa lAgatuM nathI; UlaTuM te kaheze ke bIjA khUna kare che, dhADa pADe che temanA jevuM mA kRtya nathI ! je rASTramAM koI paNa mANasane pramANika vartana rAkhavAthI yogyatA pramANe kAma meLavavAmAM muzkelI rahetI nathI, te rASTranA svAbhimAnI nAgarika potAnA uparIonI khuzAmata karI zakaze nahi ane temaNe kareluM apamAna puSpAMjali pramANe gaNI zAMta besI raheze nahi; paNa je dezanA lokone svadezamAM mAna nathI, temane anya dezamAM kyAMthI ja hoya; je dezamAM moTA moTA udyogadhaMdhA, kArakhAnAM, vyApAra vagere kaMI nahi hovAthI karIrUpI strIne varavAne leke eka page khaDA hoya che ane hAthamAM paDelI rUperI beDIne khaNakhaNa dhvani sAMbhaLI potAne dhanya mAne che, je dezamAM eka karI jatAM bIjI maLavAne sAMsA paDe che te dezanA lokonA svAbhimAnanI kalpanA uccatara sthitimAM rahelA rASTranA leTA nI kalpanAthI bhinna hoya e taddana svAbhAvika ja che. nItimattAnA vRkSane vikAsa rAjakIya vAtAvaraNane anusarI For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstranA anya zAstrA sAthe saMbadha 3 thADA ghaNA paripUrNa banI ucca ane ujjavala svarUpa pAme che. grIka deza dAsatvamAM hatA tyAre grIka prAmAM kSudra vRttivALA dAsajananA sarva dekha bharAI rahyA hatA ema melee kahyuM che. iMgleDa jevA vyaktisvAtaMtryanA vAtAvaraNamAM UcharelA mANasanI nItimattA ane bAlyAvasthAthI janAnakhAnAmAM kAma karI rahelA eka gulAmanI nItimattAmAM AsamAna jamInaneA taphAvata paDe te temAM Azcarya jevuM zuM che ! nItizAstra nItiviSayaka dhyeya TharAve che, paNa e dhyeyane pANa maLe ane te leAkAna! hradayamAM nivAsa karI rahe, eTaluM ja nahi paNa vanamAM paNa te vizeSa aMze daSTigocara thAya tevI vyavasthA karavI e rAjanItizAstranuM kAma che. nIti ane rAjanIti AvI rIte parasparane poSaka ane cheka paNa thaI zake che. tenu A parasparAvalaMbitva, jIvajAna saMbaMdha ane tAdAtmyane vicAra karatAM banne ane kheodha karanAra saMskRta 'nIti' zabda ati sUcaka ane mAki che ema kahyA sivAya rahI zakAtuM nathI. rAjanIti ane zikSaNapaddhatine ane nItiviSayaka kalpanA tathA AcArane! kevA nikaTa sabaMdha che te spAnAAnA dRSTAMtathI samajAya tema che. lAyaka`sa nAmanA spArTana rasmRtikAre te deza mATe je mAga AMdhyA hatA. tene amala thayA pachI 1. azakta bALakane mArI nAkhavA, 2 cArI karavI, 3. parastrI sAthe sabaMdha rAkhave vagere bAbatanAM sAmAnya baMdhana tyAM zithila thayAM; paraMtu yuddhamAM zatrune pITha batAvanAranI ni MdA teTalA ja pramANamAM vadhI gaI. ApaNA prAcIna smRtikAre e paradezagamana viruddha je baMdhana rAkhyAM che tenuM khIja e ja che ke, parakIya saMskRtinA vAtAvaraNumAM * A ja abhiprAya lakSamAM laI erisToTala nAmanA grIka tattvavettAe peAtAnA nItizAstra viSayaka suprasiddha graMthamAM 'meM A graMthamAM nItitattvanuM je vivaraNa karyuM che, te grIka saMskRtine anusarIne che, tenA mArga grIka saMskRtimAM UcharelA ja samajI zakaze ane tenuM sagApana viziSTa rAjyapaddhati ane zikSaNapaddhati dvArA ja thavA jevuM che.' ema kahyA pachI gy e viziSTa paddhatine UhApAha karavA mATe teNe peAtAnA graMthanA prAraMbha koM che. For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza ghaNA divasa rahevAthI svakIya saMskRtie citta mAM sthira karelA nItitattvano raMga palaTAya che, mATe sAmAnya mANasa parakIya saMskRtine dUrathI ja namaskAra kare e ja ThIka. hAlanuM dRSTAMta jovuM hoya te jarmanI tarapha jevuM. jarmanInA chellA bAdazAha sarane ke variSTha adhikArIone lekamAM jevI nItimattA hovAnI jarUra jaNAI hatI, tevI utpanna karavAne temaNe tevI ja zikSaNavyavasthA sthApI hatI. ane ApaNe jANIe chIe ke, pustaka dvArA, vyakti dvArA, saMsthA dvArA poSaNa maLavAthI te nItimattAne temanI IcchA pramANenuM svarUpa prApta thaI gayuM hatuM. nItiviSayaka kalpanAnI rAjakArya para kevI asara thAya che te viSenAM purANa ane ItihAsanAM dRSTAMta ati bedhaprada che. pAMDavoe rAjano tyAga karyo -kema? to moTA bhAIe jugAramAM rAja I dIdhuM hatuM ane e vacana toDavAmAM temane pApa lAgatuM hatuM. harike to svamamAM ApelA vacananuM smaraNa karI potAnuM rAja eka RSine svAdhIna karyuM hatuM. AmAM vyakitaviSayaka nItimattA rAjakAjamAM paNa vyakta thaI che. ItihAsa tarapha jotAM jaNAya che ke, jema dhanatyAga karIne paNa svadezanI unnati karavA IcchanAra naraNa pratyeka dezamAM jaNAya che, tema bIjA deza para savArI karI lUMTa karI janArA paNa te ja dezamAM ane te ja kALamAM nIkaLyA che. eno artha e che ke, ghaNAMkharAM rASTranI nItimattA svadezamAM satya ane nyAyane mAna Ape che, paNa dezanI bahAra "baLiyAnA be bhAga" e ja nyAye pravarte che! ApaNuM mitra sAthenA vartanamAM ApaNe je baMdhananuM pAlana karIe chIe, je udAratA vyakta karIe chIe, te parakIya sAthe karatA nathI ane temAM kaMI khoTuM paNa gaNAtuM nathI. e nyAye vyaktiviSayaka nItimattAnAM to parakIya rASTra sAthe vyavahAra karavAmAM pALavAM ja joIe ema kaMI nathI. paNa keTalAMka nItita evAM che ke tene rASTra rASTranA vyavahAramAM paNa bhaMga na thavo joIe ema keTalAkanuM kahevuM che. hAlamAM jene AMtararASTrIya kAyadA ke TharAva (International Laws) kahe che, temAM A mUlabhUta tatva garbhita che. e kAyadAnAM baMdhana keTale sudhI For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrane anya zAstra sAthe saMbaMdha paLAya che athavA paLAvAM joIe, e praznane vicAra karavAnI ahIM jarUra nathI. arthazAstra ane nItizAstra arthazAstramAM dhana kema utpanna thAya che, tenI vaheMcaNI kevI rIte karavI, vyApAranAM to zAM che, mAlanAM mUlya bajAramAM kema vadhe ghaTe che, vetana ochuM vaDuM maLavAnAM zAM kAraNa che vagere vAtano vicAra karela hoya che. pratyeka mANasane paisA meLavavAnI ichA hoya che, te pitAnA khIsAmAMthI ochA paisA jAya ane bAnA khIsAmAMthI kaI rIte potAnA khIsAmAM vadhAre Ave, te tarapha najara rAkhe che, evA prakAranAM to gRhIta mAnIne te pAyA para arthazAstra caNavAmAM AvyuM che. tamAre tamAruM kArakhAnuM uttama rIte calAvavuM che ne? temAMthI jeTale phAyade meLavAya teTalA tamAre joIe che ne? hakAramAM javAba hoya te sarvathI sasta kAco mAla jyAMthI maLI zake tyAMthI meLavo ane taiyAra thayelA mAlanuM jeTaluM vizeSa mUlya meLavI zakAya teTaluM meLavo; nokara pAsethI jeTaluM vadhAre kAma laI zakAya teTaluM le; pagAra jeTalo che ApI zakAya teTalo Ape; gAyane cAre ocho maLe che tyAre dUdha paNa ochuM maLe che mATe evI rIte mAtra hAni prApta rakhe karI letA; cAre adhika nAkhIne dUdha vadhAre meLavI zakAtuM hoya te khuzIthI tema kare; paNa dhyAnamAM rAkhe che dUdha vize meLavavuM e ApaNuM dhyeya che, tyAre vizeSa nakha e nahi. arthazAstrane upadeza AvA prakArano hoya che. pratyeka saMsArIne anubhava thayela che ke, keTalAka e upadezane zirasAvaMgha mAnanArA hoya che. keTalAka kArakhAnAvALAo pitAnA lAbha tarapha jue che. kArakhAnAnA majUronI ke kArakunonI ghera kevI sthiti haze, temanI pAsethI prANatika kAma karAvI laIe chIe mATe te pramANamAM temane vizeSa pagAra Apavo. joIe, lAkha rUpiyA pote ja meLavI levA karatAM kArakhAnAMnA majAno pagAra vadhArI temanAM bALabaccAMdine prANanuM rakSaNa karavuM e sAruM che, vagere prakAranA vicAra te lakSAdhipationA manane sparza paNa karatA nathI; ra6ne temane je kaI e viSe prazna kare che, te For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da nItizAstrapraveza * teo kahe che ke, ame kaMI majUra para jorajulama karatA nathI. temane jo bIjI jagyAe vizeSa pagAra maLate heya te khuzIthI tyAM jAya; jyAre ethI echA pagAre amane mANasA maLatAM haiya tyAre temane vizeSa pagAra zA mATe ApIe ? ' Adhunika arthazAstranI dRSTie ja vicAra karIe te Ane koI uttara apAya naha. azAstra kaheze ke, tamAre maLe teTala, paisA meLavavA hoya teA e ja mArga svIkAre, prema, bhUtayA, devadharma, dezAbhimAna kaMI ye vicAraze! nahi. janma prama, paraMtu 'atha e eka ja kaI puruSArtha nathI. pAmIne kevaLa dhana ja meLavavuM evuM ka MI zAstra nathI ! artha, kAma, mekSa e cAra puruSArtha mAMne ' artha ' e eka puruSA che. ' artha 'meLavave! paNa te dharma, kAma ane meAkSanI ADe na Ave tevI rIte meLavave! jo e. pararASTra sAthe yuddha cAlatuM heAya tevA prasaMge kAlasA, dhAnya ane dArUgALe zatrune pUrA pADIne 'a ' meLavavA e ye!gya nathI. svadezane lAbha thate. hAya tA paisAnuM theDu ghaNuM nukasAna veThI levuM joi e. eka vizvAsu nAkara pacIsa trIsa varSoMthI imAnadArIthI ne!karI karatA Avye huMya, ane khIjo kAI mANasa e|chA pagAre rahevA kabUla thAya, paNa te jUnA nAkarane tenI vRddhAvasthAmAM tajI deve STa nathI. AvAM aneka udAharaNa ApI zakAya tema che. satA e ja kevaLa puruSAtha na heAvA joI e mAna ApI potAnI maryAdAmAM rahevuM jo samAjanuM maMtrIpada ApavAmAM Ave, te ema ja lAge ke samAjamAM rahevA karatAM aNyamAM vasavuM sAruM, sAra e che ke ' atha azAstra nItizAstrane joI e. azAstrane arthazAstra dhanAnyalayadhdha dhanAyanayam e gurumatra tamAmana! kAnamAM phUMkaze; ane prema, bhUtayA, audAryAdi bhAvanAne te potAnA rAjamAMthI dezavaTe Apaze. nIti, dharma kevA dezAbhimAnanA mArga ane a`zAstranA mA` kevaLa bhinna che. nItine rAjamAga e che ke, ekabIjAe paraspara sahAya karavI; paNa te a`zAstranA viSayamAM UtaratI paMktinA kare che. tenA sAmrAjyamAM harIphAI e ja rAjamA che. tyAM sahakAnA patha hoya che, paNa tene hajI sudhI 2 - For Personal & Private Use Only > Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrane anya zAstra sAthe saMbaMdha gauNa pada . mAtA ane dhAvatA bALakanA virahanI arthazAstrane paravA nathI, leke upavAsI rahe, kAma karI karIne tane mAguM paDe, nIti naSTa thAya, rakta reDAya, paNa arthazAstrane tenI phikara nathI. paisA puSkaLa maLe eTale tenuM kAma patyuM. AvA prakAranI vRttine paNa vyavahAramAM utAranAra arthazAstranA gADha bhakta jagatamAM jaNAyAthI te zAstranuM nAma nIkaLatAM ja kolaoNilane pagathI mAthA sudhI lAgI. jatI. arthazAstranuM nAma anarthazAstra (Dismal science) paDavAnuM kAraNa tenI A pravRtti ja che. dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke, arthazAstra upara je Apa karavAmAM AvyuM che, tenuM vAstavika kAraNa tenAM tattva dUSaNaya che e nathI: paNa leka te tatvanI maryAdA pichAnatA nathI e che. gaNitazAstra jue, rasAyanazAstra juo kiMvA anya kaI paNa zAstra juo tenAM to kaMIka maryAdA sudhI ja ane viziSTa kAlpanika paristhitimAM ja kharAM hoya che. gaNitamAM eka barAbara eka (1=1) e tattva kharuM haze; paNa vyavahAramAM eka rAjA barAbara bIjo rAjA nathI hotuM. rasAyanazAstra pramANe kAlasa ane hIrA tatvataH sarakhA ja che; tethI bajAramAM kaMIkaI kolasAne ratnanA mUlya kharIdatuM nathI. pratyeka zAstranAM to ekAMgI hoya che, mATe te viziSTa dRSTie ja kharAM samajavAnAM hoya che. tene game tyAM upayoga kare che, senA samutvane ardha cannati paMhitA vagere zAstravacanane zabdArtha karI vartanAra prasiddha mUkha paMDitane zobhe tema che. vyAkaraNa parathI bhASA kevI rIte zuddha bolavI e samajAyuM haiya, mATe haMmezAM ja zuddha lavAre karyA kare athavA zuddha gALo devI ema kahI zakAya nahi; te ja pramANe "dhana meLavavAnA mArga kayA; te dhananI vaheMcaNI kArakhAnadAra, vyavasthApaka (Enterpreneur), kArIgara, majUra vagere vargomAM kayA tattva para thaI zake tenuM bhAna arthazAtre karAvI ApyuM che, eTale khAtAM, pItAM, besatAM, uThatAM paisAnI ja bUma pADyA karavI; athavA teno ja nididhyAsa lagADI levo; ke te ja taravamaNi samajavuM; yA te te zAstranAM tattvane ja agrasthAna ApavuM, ema For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza kaMI thatuM nathI. kharI vAta e che ke, arthazAstra eTaluM ja kahe che ke, "je paisA meLavavA hoya te pitAne vyavahAra kevI rIte thAya che te mArI pAsethI zIkhe." "haMmezAM mArI ja vAta sAMbhaLo', ema te kadI paNa kahetuM nathI. je vakhate "artha puruSArthanI jarUra jaNAya, te vakhate mAruM sAMbhaLo, anya puruSArtha viSe mAre kaMI kahevuM nathI, ema te udAra dile kabUle che. te evA nitya ane nirapekSa svarUpanuM nathI, ke sadA sarvadA tenuM zAsana mAnya karavuM ja joIe. te te naimittika, sApekSa ane vaikalpika svarUpavALuM che. artha cAra puruSArtha pikI eka puruSArtha che. arthaprApti eTale mAla nathI, e dhyAnamAM rAkhavAmAM Avaze, te mAruM sArthaka thaze ema sAcuM arthazAstra kahe che; paraMtu e tattva keTalAkoe dhyAnamAM nahi rAkhyAthI ja arthazAstrane anarthazAstratva prApta thayuM che ! arthAta e kaMI zAstranA deva nathI, paNa lekIne che. atha prAptinuM kayAM keTaluM mahatva che, premanI vinavaNa kyAre sAMbhaLavI ane dhanalAbhanI kyAre sAMbhaLavI, svadeza mATe sva-arthatyAga kyAre kare vagere vAto nItizAstra parathI zIkhI laI arthazAstrano je leke upayoga kare, te e bane zAstra kene upayogI thAya. vyavahArajJAna ane prema e baMnenI jema mANasajAtane AvazyakatA che, temaja e be zAstronuM samajavuM. vyavahAradRSTine atireka thAya, te premane eka khUNAmAM abu sAravAM paDe; prema je vyavahAra tarapha durlakSa kare, te tene tarata ja khADAmAM paDavuM paDe. nItizAstranI lagAma vagaranuM arthazAstra kone kaThera, arasika, krUra, khUnI, ApamatalabI banAvI de, arthazAstranAM cakSu vagaranuM nItizAstra prathamathI ja lagabhaga aMdhatva pAmelA premane pUrNa aMdha banAvI de ane bhUtadayA bhaLatA sthaLe ane bhaLatA samaye janma pAmI, kene sahAyaka banavAne badale eMsI hAthanA kotaramAM ja phagAvI de. arthAta jagatane vyavahAra ekathI adhika arthamAM "arthazanya banAvI de! nItizAstra ane mAnasazAstra nItizAstra judAM judAM karmanI ochIvattI zreyaskaratA nizcita kare che. e ochIvatta zreyaskaratA karma je buddhithI prerita thayeluM hoya te parathI nakkI thAya che. buddhi buddhi vacceno sukSma bheda yathArtha rIte samajavA mATe mAnasazAstranI mAhitI Avazyaka che. For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstranA anya zAstro sAthe sabaMdha 13 kaI sazaya utpanna thAya che te badhA 'mana' nAmadhArI viSTha adAlata AMgaLa vivAda rajU kare che. mATe e STie paNa 'mana' eTale zuM, tenAM aMga kayAM vagere viSayane UhApoha karanAruM mAnasazAstra nItizAstrane jarUranuM che. 1. nItimattA buddhi athavA vRttinA eka viziSTa dhama che, eTale nIti-anItidarzaka vizeSaNe buddhi athavA vRttine ja lAge che, kamane nahi; ane 2. e vizeSaNanuM aucitya anaucitya, 'mana'rUpI variSTha adAlata TharAve che. e e vAtane viyAra thaze te dhyAnamAM Avaze, ke pratyeka nItiviSayaka prazna mAnasazAstrane paNa che. manuSyanAM sa ka sakAma kivA sahetuka hAya che ke kema, tenA haste anicchAe kAMte akAmataH kAI karmI thAya che ke zuM, sasavivekabuddhi judu kahe che tyAre caMcala ane durnigraha mana tene bIjI tarapha kevI rIte kheMcI jAya che, keTalAMka ka iMdriyanA guNadhama thI ApoApa bane che ke racuM, sahetu ane asastunuM sadasattva TharAvavAnI kasoTI kAlabhedathI badalAya che ke zuM, 'sat' eTale 'sukhakara'ema ja samajavuM ke kema, 'preya' ane zreya' vaccete bheda kayA kAraNathI utpanna thAya che, vagere mAnasazAstranA prazna nItizAstramAM paNa Ave che. AvI rIte jo ke e e zAstra salagna che, tApaNa temanI STi bhinna hAya che, e nIcenA vivecana parathI samajAze. kAI eka karmInuM 'kAraNa' zuM ane tenuM 'aucitya' keTaluM, e e judA judA prazna che. kAraNanI mImAMsA karanArA kasAInI mAka - athavA bhale rasAyanazAstrajJanI mAphaka kahA -- kama nuM pRthakkaraNa kare che. te vakhate tenAmAM dayA jevuM kaMI heAtuM nathI; amuka ucca che ke nIca te te jotA nathI. ekane garamI kema thaI ane khIjAe deza ke dhama mATe svArthAtyAga krama karyo, e bannene! prazna te ekasarakhI rIte nirvikAra daSTie ukelavAnA yatna kare che. khATalI mATe vAMsa vecanArA mRta mANasanI ceogyatA keTalI hatI, tene bALabaccAM che ke nahi te jote! nathI; paNa tenI U~cAI keTalI, vajana keTaluM. vaya keTalI vagere vAte jue che ane te pramANe nAnA meTA trAMsa kADhI Ape che. e ja nyAye mAnasazAstravettA lekAnA naitika vicAranI peAtAnI viziSTa daSTithI For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza samAleAcanA kare che. tenI dRSTie ja galI leAkeAnA naitika vicAra ane susaMskRtajAnA vicAra sarakhA ja mahattvanA hoya che. amuka vicAra kharA, zreSTha, nitya, sthira ane amuka vicAra khATA, hInavRttinA, anitya, asthira evA te vicAra karatA nathI. e prazna nItizAstrane che. nItizAstra karmAMnA kAraNa tarapha vizeSa jevuM nathI; paNa tenuM aucitya keTaluM -- nItidRSTie tenI kiMmata athavA yeAgyatA keTalI che, te jue che. eka dAktarane tyAM jatAM te eka rAgInA bhayaMkara roganuM varNana karavA lAgyA. e varNana karavAmAM tene eka prakArane AnaMda thateA hateA; kAraNa roga asAdhAraNa hatA. Ave 'kesa ' peAtAnI pAse AvyA ane peAtAne hAthe tenuM sAruM pariNAma AvavAnAM cihana jaNAya che, e vicAra ravAbhAvika rIte tenA dhaMdhAnI daSTae AnaMdadAyaka hata; paNa te rAgInI patnI ke mAtAne bhayaMkara rAganI bhaya karatAthI Anada thayA haze ? dAktarane badhAye rAga sarakhA ja. jo temAM kaIka taphAvata heya te te eTale ja ke jeTalA roga adhika kAna ane gUMcavaNabharyAM hAya, teTalA pramANamAM dhaMdhAnI dRSTie adhika abhimAna ApanArA tathA AnaMdadAtA bane. nItivicAranuM vivecana karavAmAM mAnasa zAstranI vRtti dAktaranA jevI hAya che. naramAMsabhakSaka jaM galI lekAnI pazutti ane tAnAjI mAlusare jevAnA Atmayana tene mATe te vakhate te sarakhAM ja. nItizAstrane amuka vicAra vadha, amuka mA zreSTa, amuka vRtti AdaraNIya evA prakAranA tara-tamabhAvAtmaka tattva nizcaya kare che. mAnasazAstrajJane te! taH-tama-bhAva kaI jaNAtA nathI. je vAta jevI dekhAya, tevuM tenuM yathA vana karavuM, e tarapha ja tenI dRSTi hoya che. nItinuM pRthakkaraNAtmaka varNana judu che ane ta-tama-bhAvAtmaka tattvanizcaya judo che. . 30 eTaluM mAtra dhyAnamAM rAkhavuM veIe ke, nItitattvanI mUlyamImAMsA keTalAka aMze tenI kAraNamImAMsA para avalakhelI hoya che. keTalAka kahe che ke, SinuM kuLa ane nadInuM mULa jovuM nahi' tevI ja vAta nIttitattvanI paNa che. ene mama e che ke, temanA vicAra pramANe nItinI utpatti eTalA hIna vicArathI For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrane anya zAstra sAthe saMbaMdha 71 yelI che, ke e kulaparaMparA samajAya pachI nIti AdaraNIya rahetI nathI. e leke kahe che ke, uccatama audArya ke AtmAnI vaMzAvaLI mAnasazAstranI dRSTie jotAM jotAM jaMgalI mANasanI sukhalAlasAe pahoMce che ane tethI pAchaLa jatAM vikAsavAdanA (Evolution) AdhAre jatAM vAMdaranI ceSTAe pahoMce che; mATe te badhuM jovAthI kaMIka aMze nItinI pUjyatA kamI ja thAya. keTalAka tattvajJa ethI UlaTuM kahe che, "kamaLa kAdavamAM udbhavyuM ke kyAMthI AvyuM te jema koI jotuM nathI, tevuM ja nItitattvanuM paNa hovuM joIe. amuka prakAranI buddhie kareluM karma sAruM ane amuka buddhie kareluM kharAba ema jyAre Aje ApaNane lAge che, tyAre e vicAranuM mULa kAraNa game te hoya paNa ApaNe te ja pramANe vartavuM joIe. mULa kAraNa jeTale javAnI zI jarUra che? Aje susaMskRta mANasane je egya lAge che te pramANe cAlavuM e ApaNuM kartavya che. varavadhUnAM gaNagotranI bAbatamAM mAtAmahadi pAMca cha peDhIthI AgaLa koI vizeSa sUkSmapaNe jetuM nathI, tevI ja rIte nItitAnI vaMzAvaLI paNa jovI. strIratna dupurA - strIratna duSkalathI utpanna thayuM hoya te paNa grAhya che, e manune nyAya nItine kema lAgu na pADavo?" paSTa che ke A bIjI vicArapaddhati paNa sarjAze nirdoSa nathI. prathama e lakSamAM rAkhavuM joIe ke, nItinuM bIja sukhalAlasAmAM - kiMvA ethI paNa AgaLa jAya - eTale ke mAMsamajajAnA jaDa paramANunI viziSTa ghaTanA para ane hilacAla para che, ema je ApaNA vicAramAM nizcayapUrvaka sthira thAya, te ApaNI tativiSayaka buddhi nirvikAra rahevI azakya che. tarkathI siddha thAya ke, mANasa e eka kevaLa eka prakAranuM bolatuM cAlatuM yaMtra che; tenuM mana e eka puSpa parimala je mAMsamajajAno dharma che; judA judA vicAra ke manovikAra AtmA para lezamAtra AdhAra rAkhatA thI paNa pratyakSa AbhA ja zarIra para - prakRti para - saze avalaMbI rahelo che, evA prakAranA vicAra nizcita thAya, te tenI asara nItikalpanA para thavI ja joIe. "AtmA sarvathA zArIrAdhIna nathI, e vidhiniSedhAtmaka nItiniyamanuM ane For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 nItizAstra praveza niMdAprazaMsaka TIkAno prathama gRhIta siddhAMta che. e gRhIta siddhAMta para ghA karanAra upara darzAvela mata nItizAstrana. mULamAM ghA kare che, ema kahevAno harakata nathI. mULamImAMsA / mUlyamImAMsA" para asara thavI ja joIe. hA, eTaluM kharuM che ke, Adhibhautika zAstranuM ke mAnasazAstranuM vivecana karavAmAM AmAnuM astitva paNa bhUlI janAra jaDavAdI sudhAM vyavahAramAM anItimAna hoya che ja evuM kaMI nathI detuM. AtmA namaka svataMtra padArtha che ema nahi mAnanAra anAmavAdI paNa vyavahAramAM nItidaSTie anyanI niMdA, prazaMsA vagere kare che ja -eTale ke koI karmanA katone pitAne kRtya mATe te javAbadAra gaNe che! paNa evA prakAranI visaMgati zakya hoya to paNa tene nyAyazAstranI daSTie devAI ja samajavI joIe. bIjuM e ke, tAtvika anAtmavAda badhAne mAphaka ja Ave che evuM kaMI nathI. anubhava parathI jaNAya che ke, keTalAka mANasonI nItimattA upara tenI asara thavAne vizeSa saMbhava che. sarva leka pitapotAnuM ja sukha jue che, bIjuM kaMI nahi e tattva; kiMvA nItikalpana: kAlasthalaparatve badalAya che, temAM nitya kiMvA satya evA aMza kaMI nathI, e tattva; kiMvA manuSya saze prakRtine svAdhIna che, e tattva; kiMvA evAM ja anya tattva mAnasazAstra zIkhavavAnI zarUAta kare, tyAre nItizAstrane te sarva vinA harakate sAMbhaLI rahevA kahevuM eTale jhera pAvAmAM Ave te cUpakIthI pI javuM." ema kahevA jevuM che. nItizAstranA tAttvika vivecanamAM mAnasazAstranAM tave. anivAryapaNe kevI rIte Ave che te upara batAvyuM che ja. vidyAthI kiMvA samAjane nItitatta kevI rIte kyAre ane ke zIkhavavAM, e vyavahArika prazna viSe te mAnasazAstrane upadeza ghaNo ja upayogI che. nIti kevaLa jJAnane prazna nathI; nIti zAbdika zikSaNathI AcAramAM AvatI nathI; teno AdhAra satsaMga, sArI Teva, vagere upara raheluM che, cArarati egetattara to nana: zraddhAmAstre puruSa nA varada 3 ga : dharmavihita karma karatAM karatAM dhIme dhIme aMtaHzuddhi thatI jAya che e ane evAM ekathI adhika mAnasazAstranAM aneka tattane dhyAnamAM na rakhAyAthI For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrane anya zAstra sAthe saMbaMdha cha3 ghaNI vakhata nItizikSaNa judA ja raste vahI gayuM che. uparokta to jenA jANavAmAM che, te vidhiniSedharUpI dhArmika AcArane. gaNagaNATa karaze nahi. e AcAramAM rahelI kaTheratA dUra karavAnI jarUra haze athavA anya kaMI pheraphAranI jarUra haze to te tema karaze; paNa vicArapUrvaka, vyavasthitapaNe ane halakA hAthe karaze; kAraNake paraMparAgata dhArmika AcAranuM, rUDhi vagerenuM pUjayatva ane baMdhakatva nItivikAsane viziSTa vayamAM ane paristhitimAM piSaka bane che; eTaluM ja nahi paNa te jANe che ke te Avazyaka che. paraMtu te evA AcAra ke nI dhamAla paNa jamAvaze nahi. dhArmika ke naitika kapanA bhinna paristhitimAM kevI bhinna hoya che tathA bane che, e te jANa hovAthI te viziSTa AcAra viSe durAgraha paNa pakaDaze nahi. tattvajJAna ane nItizAstra tattvajJAnamAM jagata e che padArtha che, tenI utpatti kevI rIte thaI, tenI ghaTanA zI, tenuM kArya zuM, tenI vyavasthA kevI che, tene aMta ke Avaze vagere praznono UhApoha karavAmAM Ave che. e praznonA nirNaya je thAya che, te para bahudhA nItitatvanuM jIvana avalaMbI rahe che. jagatanI pRthvI Adi paMcatattvathI utpatti thaI ane aMta paNa temAM ja thaze, eTale te vakhate AtmAnuM nAma paNa raheze nahi paNa sarva niva, nirvicAra, nirvikAra banI jaze, evuM tatvajJAna nItimattAne poSaka banI zake nahi, nidAna utsAhajanaka ane skUrtidAyaka to na ja bane. jagatamAM sukha karatAM duHkha vizeSa che, Izvare jagata utpanna na karyuM hota te sAruM thAta, evA prakAranA tAtvika nirAzAvAda paNa nItiparipaSakatvane pratikUla che. ethI UlaTuM, jagata satya ane nyAyapriya prabhue nirmANa karyuM che, AtmA che eTaluM ja nahi paNa te amara che, amara che eTaluM ja nahi paNa te prabhune aMza che, A janmanAM karma bhAvI janmamAM phaladAyaka bane che, vagere prakAranuM tattvajJAna nItine puSTi ApanAruM, zAMtiprada ane utsAhajanaka che. nItizAstra eTale 'jagata tarapha kaI dRSTie joI vartavuM' te viSe kathana karanAruM zAstra. arthAta jagata eTale zuM che" e praznanA uttara sAthe, eTale ke tatvajJAna sAthe "jagatamAM kema vartavuM " ene vicAra karanAra nItizAstrane For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza saMbaMdha nikaTa hoya e svAbhAvika che. "zuM karavuM e prazna "zuM che e vAta para ghaNA aMze avalaMbI rahela che, e vicAravaMta vAcakane kahevAnI jarUra nathI ja. samAjazAstra ane nItizAstra samAjazAstrano vyApaka artha karIe te tenA udaramAM rAjanItizAstrAdi ghaNAMkharAM zAstrone aMtarbhAva thaze; paraMtu ahIM tene saMkucita arthamAM vicAra karavAnuM che, eTale ke vividha dezamAM vividha rItarivAja kevA hoya che, sudharelA dezamAM paNa nItiviSayaka ane dharmaviSayaka kapanA kevI bhinna hoya che, jaMgalI lokenA AcAravicAra kevA prakAranA hoya che, vagere manaraMjaka jJAna ApanAra zAstra (Anthropology)no ane nItizAstrane saMbaMdha zuM che te have TUMkamAM jovAnuM che. bhIla, lu, bAndra, hoTerATa, rAtA InDiyana vagere lokonI nItiviSayaka bhinna ane camatkArika kalpanAne nItizAstramAM vicAra thavo joIe, kAraNa amuka sAruM ke amuka kharAba" ene nirNaya karatA pahelAM upara jaNAvI tevI bAbateno vicAra karavAmAM na Ave, te te UhApoha sarvAga paripUrNa banI zake nahi. paraMtu nItizAstra eTale bhinna bhinna samAjamAMnI nItikalpanAne bhaMDAra ema mAnavAnuM nathI. te A bhaMDArano upayoga karI laI nItinAM parama-tattva TharAvI zake che. nItizAstramAM AcAra ke buddhinI zuddhatama kiMvA sarvamAM adhika zreyaskara avasthA jaNAvelI hoya che. lokonI nItikalpanA kevI hoya che' e samAjazAstra kahe che; te "kevI hovI joIe e nItizAstra zIkhave che. paheluM zAstra kevaLa vastusthiti varNanAtmaka (Descriptive) che, bIjuM dhyeyasUcaka athavA paramatattva nirNAyaka (Normative) che. pahelA zAstramAM vastusthitinAM abhiprAyarahita pratibiMba hoya che; bIjAmAM viziSTa dRSTie kADhelAM abhiprAyasUcaka citra hoya che. bhUgoLamAM jema prathama dezanI maryAdA kahevAmAM Ave che, temaja ahIM sudhI ApaNe nItizAstranI maryAdA kahI che. Ama, nItizAstranuM kSetra sthaLarUpe nizcita thayuM che, mATe have e kSetranuM vigatavAra sakSma nirIkSaNa karavAne harakata nathI. For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naitika dRSTie sAruM narasuM kene kahevuM? sAmAnya bhASA tarapha jaIe chIe te sAruM narasuM, duSTa, jUra, kha, khoTuM, bhaluM, bhUMDuM vagere nItinirNayAtmaka vizeSaNa koI kRtyane, kartAne, kartAnI buddhine ane caMdra vidyuta, latA, mAlA vagere jaDa vastuone paNa lagADelAM jaNAya che, paNa nItizAstranI daSTie to kartAnI buddhine ja e vize paNa lagADavAM joIe. 1. kAvyamAM je vakhate caMdrane duSTa, tApadAyaka athavA bhicArI jaNAvI zApa ApavAmAM Ave che. vidyutane komaLa abaLAnA duHkhanuM bhAna rahetuM nathI tethI kiMvA "capalA' kahIne jyAre dUSaNa ApavAmAM Ave che, vRkSalatAdikane pururavA jevA kAma-mUDha puruSa jyAre priyAnI vArtA kahevA mATe gALo de che, tyAre kavi ane vAcaka evI kalpanA kare che ke, e jaDa vastuone ahaMbhAvaviziSTa buddhi che. evI kalpanAnA abhAve vastune naitika vizeSaNa lagADavuM e mUDhatA che. kevaLa kama eTale abuddhipura sara thayeluM karma: nItinuM nahi kivA rAmanItinuM paNa nahi. e-ijananI nIce bALaka cagadAI maraNa pAme che tethI enjinanI nIti ati For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza duSTa karatI nathI; kiMvA AgagADI cAlu thaI gaI hoya paNa keda vipattimAM AvI paDelA mANasane gArDanI oLakhANane lAbhathI AgagADIne aTakAvI temAM besavAnI taka maLI jAya te tenuM zreya kaMI enjinane maLatuM nathI. pApapuNya je lAgatuM hoya te. te gADane lAge! nadInI relamAM mANasa taNAI gayA pachI te koIne deva Apavo hoya, to te pUramAM kUdako mAranAra avicArI mANasane Apavo joIe athavA tene dela na hoya te pUra vagere carAcara sarva bAbatanuM kartutva jenA tarapha hovAnuM ApaNe mAnIe chIe, te sarvazaktimAna Izvarane Apavo joIe. ApaNe viziSTa bhAvanAthI prerAIne sUryodayanI, suryAstanI, tArAgaNa vagerenI stuti karIe chIe, pUjana paNa karIe chIe, paraMtu te vakhate sUryAdi devanI pUjA karIe chIe; jaDa sUryanA goLAnI ke anya jaDa geLAnI nahi. e devo kAlpanika haze, paNa ApaNe je pUjA karIe chIe te jaDa goLAnI nahi, are, bhalene te kAlpanika hoya, paNa ahaMbhAvaviziSTa evA devanI pUjA karIe chIe. varasAdathI palaLI javAya mATe varasAdanI niMdA karavI e yogya nathI; tenA yogathI dhAnyano pAka sAro nIpaje to tene stuti karavI te paNa ayogya ja che. thAMbhalA sAthe mAthuM akaLAya che to nAnAM bALake thAMbhalAne lAkaDI jhApaTe che. paNa te nAnAM bALakane ja zobhe; ane ahIM paNa e dhyAnamAM rAkhavA jevuM che ke, bALaka lAkaDI jhApaTe che te, te jIvata che ane pitAne khAsa trAsa Ape che ema samajIne ja. 2. stutiniMdAtmaka naitika vizeSaNone ahaMbhAvaviziSTa buddhi jemAM che evA devamanuSyAdika ja pAtra che, ema A uparathI ThayuM che, paraMtu tenI paNa pratyeka bAbata naitika vizeSaNane pAtra che ema samajavAnuM nathI. dAkhalA tarIke: koI mANasa nidrAmAM baDabaDe che kiMvA ghore che tethI ApaNe tenI majAka karIe chIe; paNa tene evA doSa mATe naitika dRSTie javAbadAra gaNIzuM nahi. koInI sArI prakRti mATe ApaNe tenuM vakhANa karIe chIe, tenuM kAraNa e hoya che ke prakRti sArI rAkhavAnuM ghaNA aMze ApaNe potAnA hAthamAM che evI ApaNuM samaja che. garamInA regavALo naitikadaSTie For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naitika daSTae sAruM namuM kone kahevuM? 77 paNa ApaNane ghaNita lAge che ane tenI samakSa kiMvA tenI pAchaLa paNa nirbhasanA karIe chIe, tenuM mULa kAraNa e che ke e roga vizeSataH tika durAcAra vinA thatA nathI ema ApaNe mAnIe chIe; paraMtu tAva vagere roga ke I mANasanI pAchaLa paDe che te tenI ApaNane dayA Ave che; ApaNe tene deva ApatA nathI. nidrA, svani, tAva vagere ApaNuM hAthamAM nathI, paraMtu ApaNA hAthathI banelI tathA buddhipura:sara thayelI vAta mATe paNa ApaNe keTalIka vAra ApaNane javAbadAra gaNatA nathI. dAkhalA tarIke : dhAre ke dAktare kaheluM amuka eka padha rogIne ApavuM ke na ApavuM te mArA hAthanI vAta che; te meM eka jaNane yogya vicAra karI ApyuM ane te mANasa tenAthI marI gaye; te paNa tenA maraNa mATe nItidaSTie huM jokhamadAra nathI. jokhamadAra hoya to te dAktara che. ekAda viziSTa hetu rAkhIne jyAre ekAda vAta karavAmAM Ave che, tyAre hetu mATe ja te mANasa naitika vizeSaNane pAtra bane che. karmanI pAchaLa je hetu ke jevI buddhi hoya che, tevo raMga tene caDe che. eka subhASitamAM kahyA pramANe, patnIne AliMgana ApavAmAM ane kanyAne AliMgana ApavAmAM je bheda che, te bAhya karma para vizeSataH avalaMbIne nahi, paNa mananI bhAvanA para avalaMbIne che. manaHkRtaM kRtaM rAma na zarIrakRtaM kRtam / yenaivAliMgitA kAntA tenevAliMgitA sutA // 3. koI eka vakhata manamAM dhArelI duSTa buddhi karmanuM svarUpa pAme nahi te paNa te naitika dRSTie gahaNIya ja kare che. tevI ja rIte ekAda prasaMge buddhithI kareluM karma aniSTa phaladAyaka bane che. te paNa te mANasane ApaNe deza detA nathI. A uparathI pApa ke puNya, deSa ke guNa, kartAnA zArIrika karma para avalaMbita nathI; paNa kartAe je buddhithI te kAma karyuM hoya che kiMvA te karma banyuM nathI hotuM te te karavAnA irAde hoya che te para avalaMbI rahela che ema siddha thAya che. paNa buddhi ane hetuno zo artha? For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza A prazna jeTaluM saheluM dekhAya che teTaluM saheluM nathI; kAraNa, je kArya karavAnI icchA hoya che tene ja aMtabhAva buddhimAM kara, ke te sAdhya sAdhatAM AnuSaMgikapaNe je sArI narasI vAta nIpajavAnuM ApaNane bhAna hoya che tene paNa aMtabhAva kara, e praznane nirNaya karavAnuM kArya muzkelIbhareluM che. hetu kiMvA buddhinAM be aMga che. eka pradhAna ane eka gauNa. je vAta sAdhya karavAnI ApaNI icchA hoya che tenI vAsanA e pradhAna aMga che. amuka vAta sAdhya thaze eTale amuka ISTa kiMvA aniSTa vAta banaze ja evuM jJAna hoya te vakhate, evI Ijha kiMvA aniSTa vAtanI je vAsanA hoya che. te gauNa aMga che. evI gauNa athavA AnuSaMgika vAtanuM pApapurNa lAge che ke nahi, e paNa prazna che. artha sugama thavA mATe kaMIka udAharaNa laIzuM. samajo ke, vera levA mATe zatrunuM eka ghara bALI devAmAM AvyuM. A gharamAM eka paricaya vinAnA gRhastha atithi tarIke Avelo che e je bALanArane khabara hoya. te "e atithi A gharamAM mRtyu pAmaze ' e kalpanAne tenI buddhimAM aMtabhava kare ke nahi?" "atithi mare te bhale, e ghara huM te bALIza ja," evI buddhithI teNe ghara bALI dIdhuM hoya, te ema siddha thAya che ke atithine mAravAne tene hetu hatuM paraMtu je zatrune mAra na heta te teNe atithine mAravAne bilakula prayatna karyo na hota; ema vicArIe, to atithine mAravAnI tenI bilakula IcchA na hatI e vAta paNa kharI che. have bIjuM eka daSTAMta joIzuM. dhAre ke, jamAIrAjanuM phUlahAra tArA attara gulAbAdithI sanmAna karavAno hetu che; paNa te vakhate bIje eka mANasa tyAM sahaja AvI pahoMcyo che. e gRhasthane paNa attara gulAbAdi ApavA paDaze ane na Ape te paNa divAnakhAnAmAM prasarI rahelA suvAsano lAbha te tene maLe ja. AvA samaye te akapitapaNe AvanAra gRhasthane AnaMdita karavAnuM zreya ke puNya mane maLaze ke nahi? ene je puNya na mAnIe, te uparanA udAharaNamAM evI ja AnuSaMgika rIte atithi mAravAnuM pApa zA mATe mAnavuM ? For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naitika dRSTie sAruM narasuM tene kahevuM ? prathama darzane evuM lAge che ke, jamAI ne ApelA hArane suvAsa anyane AnuSagikapaNe prApta karAvavAnuM zreya katane nathI; paNa zatrunA gharamAM bALI devAmAM AvelA atithinA mRtyunuM pApa tenA mAthe che. e bheda kayA tattva para karavAmAM Ave che tene vicAra karatAM barAbara khulAse maLatuM nathI. AnuSaMgikapaNe ApelA duHkha mATe mANasa je javAbadAra gaNAya, to tevI ja rIte rApelA sukhanuM zreya nyAyanI rIte tene ApavuM ja joIe. AmAM kharI vAta evI che ke, mULa prazna ja prathama to bhUlabharyo che. auSadhinA cUrNamAM jema aneka dravya hoya che ane eka dravyane guNa pAcaka, bIjAne recaka trIjAne puSTivardhaka evuM jema TharAvI zakAya che, tema "buddhinA judAM judAM aMgenuM pRthakkaraNa karI tenA guNadoSa TharAvavA e ja bhUla che. zarIra ane peTa judAM judAM hoya to paNa zarIra vinA kharuM peTa nathI ane paTa vinA kharuM zarIra paNa nathI; e ja nyAye mAnasika bAbata prati joIe te buddhinAM bhinna bhinna aMganI kalpanA jeke bhUlabharI nahi heya; paNa e aMga eTale svataMtra vastu che, tenuM astitva svataMtra haze ane tenA guNadoSa TharAvI zakAze e kalpanA bhramamUlaka che ema ja jaNAze. naitika mUlya TharAvavAnuM hoya te te savagaviziSTa buddhinuM TharAvavAnuM che. tenAM aneka aMganuM svataMtra astitva nathI ane tenI svataMtra kiMmata AMkavAno prayatna bhUlabharyo che. jamAI ne hAraterA ane attara ApavAM e vastutaH kharI buddhi nathI. kharI buddhi te "jamAIne hAratorA ane attara ApI tenA yoge anyane je AnaMda thAya te jove, te mATe je kharaca thAya te uThAvo' ityAdi prakAranI che. tevI ja rIte zatrunuM ghara bALavuM e kharI buddhi nathI. kharI buddhi "ghara bALavuM; tethI tenAM bALabaccAM maraNa pAme, gharanAM anya mANasa maraNa pAme to paNa vAMdho nahi; mAlamattA baLI jAya to majhA ja Ave; paDozInuM ghara baLavA mAMDe te paNa kaMI nahi; manane hetu khullo na paDe te mATe game tevuM gupta mAravuM; evA prakAranI che. cittanI mohakatA ke sadoSatA cittanA amuka bhAgamAM ATalI ane AvA prakAranI che ema gaNitazAstrathI TharAvavA IcchavuM e mUrkhAI che; tevuM ja "buddhinAM" For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza judAM judAM aMgenuM naitika mUlya karAvavA icchanArane mATe samajavuM paDe che. kubuddhi zakya ja na hoya te mANasanI buddhinI mahattA zuM? mAne nAmanA aMgreja nItizAstra evo eka prazna karelo che ke, jenA cittane kubuddhine sparza paNa thato nathI tene nItimAna kahI zakAya ke nahi? A prazna dekhAvamAM camatkArika lAge che, kAraNa ApaNe kahIzuM ke e mANasa te sarvathI zreche. paraMtu mATananA manane bhAvArtha e che ke, eka ghaDiyALa jema roja barAbara cAle che, eka miniTa paNa AgaLa pAchaLa thatI nathI; temaja eka mANasa je nItidaSTie saraLa rekhAmAM cAlatA hoya, svamAmAM paNa vAMke paga mUkavAnI tene icchA thatI na hoya - kharAba mAge javAnI tene kalpanA paNa thatI na hoya - to te mANasa eka prakAre nItimArge pravAsa karatuM ghaDiyALa ja kahevAya ane tene naitika arthamAM koI paNa vizeSaNa ApavuM yogya thAya nahi. naitika dUSaNAspadapaNuM ke bhUSaNaspadapaNuM kartAnA karmanuM nathI, buddhinuM che e kharuM che; paNa mAnava buddhinI gati dhanuSyamAMthI chUTelA bANanI gati mAphaka niyamita hoya ane jema bANane anya mArganI kalpanA hotI nathI tema ja buddhine paNa na hoya, to evI ananyagatika ane vikalpa - kapanA - zUnya buddhinI naitika dRSTie vizeSa kiMmata nathI. sadbuddhine naitika mUlya prApta thavA sAru kubuddhinI kalpanA paNa te mANasamAM hovAnI AvazyakatA che. mATInA kathanane bhAvArtha e che ke, "A be mArga mArI najare paDe che, paraMtu temAM mane amuka vizeSa zreyaskara jaNAya che tethI huM te svIkAruM chuM,' evA prakAranI bhAvanA viSe ja pasaMdagI-nApasaMdagI darzAvanAra nitika vidhAne yogya che. vaikalpika mArganI kevaLa kalpanA hovI ane te mArga svIkAravAnI zakti hovI, e be vAto bhinna che. sAmAnya mANasane corI karavI kiMvA na karavI, kharuM bolavuM kiMvA na belivuM ema banne bAbatanI kalpanA hoya che ane te ane tene mATe zakya hoya che; paraMtu marIci, vasijha vagere jevA sthitaprajJA For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naitika dRSTie sAruM narasu kAne kahevuM ? RSi ke izvarane pApanI kalpanA hoya; paNa temane mATe pApakama ke pApamuddhi zakya mAnavI ucita nathI. eka athe e RSi kivA IzvaranI satbuddhi bANu kivA thacakranI gati jevI che eTale tenA mA niyata thaI rahelA che, ane te mArgathI sajbuddhi lerAmAtra cuta thaI zakatI nathI. zvara e nAmathI temaja vastutaH ' acyuta ' hAvA joi e. sAmAnya mANasanI mAphaka Izvara paNa skhalanazIla che ema mAnavuM yukta nathI; mATe eveA eka manoraMjaka prazna thAya che ke, cakranI mAphaka zvara paNa naitika prazaMsAne eTale pUjAne pAtra nathI ema kahevuM ke zuM? Izvarane mATe eka rIte pApamAnuM dvAra baMdha hAvAthI te ananyagatika che e jo ke kharuM che; teApaNu ananyagatikatva ane racakranuM ananyagatikatva e bhinna che. mbirane te| nidAna pApanI kalpanA paNa hAya che ane rathacakrane te hAtI nathI e bheda te che ja; paNa ethIye mahattvane bheda e che ke, Izvare pApasAganuM drAra pote ja baMdha kareluM che; eTale IzvaranA niyAmaka anya kAI nathI. te pote ja pAtAnI khuzIthI niyaMtraNa karI le che, svakhuzIthI kareluM niyamana IzvaranI mahattAmAM ghaTADA karatuM nathI; kAraNa evuM Atmaniyamana e ja AtmasvAtaMtrya che. paNa e vAtane vicAra AgaLa vistArathI karIzuM te ThIka thaze, 'svataMtra 'nI kalpanAmAM ja 'ta'tra' eTale sattAnA kivA niyaMtraNane aMtarbhAva thAya che, paNa 'sva'e karelA niyaMtraNane kAI parAdhInatA ke dAsatva kahetuM nathI eTaluM kahIzuM te te khasa che. naitika adhikAra ane naitika praza'sA eka vAta mAtra dhyAnamAM rAkhavA jevI che. dhAro ke eka sanyasta, virakta ane tapeAdhana RSi samakSa suvarNa nA Dhaga karavAmAM kAvyA che ane eka bALabaccAMnA du:kha vagerethI pIDita saMsArI, daridrI ane pApapravINa mANasa samakSa tevA ja Dhaga karavAmAM AvyA che. vizeSamAM mAne ke temane cAkhkhuM jaNAvavAmAM AvyuM che ke, amuka eka trata cheDanArane A dravya bheTa tarIke maLaze; nahi te bALabaccAM sahu dehadaDa bhAgavave paDaze. rAjAtI khIne ane C 1 For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 nItizAstrapraveza suvarNanA DhaganA dehane te bemAMthI koIye vaza thayuM nahi. tyAre zuM eka arthe te pApa-pravINa saMsArI mANasanI vizeSa prazaMsA karavI na joIe ke ? idriyadamana ghaNAM varSothI karatA AvyAnA kAraNe RSinI prazaMsA karavI ja joIe ane saMsArI mANasa ekasarakhe mohane bhoga thate AvyAthI te dUSArDa manAve joIe. nItidaSTie RSi zreSTha che, kAraNa Atmanigraha karavAnI temaNe Teva pADI lIdhI che. paNa e sArI Teva paDyAthI ja suvarNane meha teDI nAkhavAnuM temane sulabha thayeluM hovAthI te bAbatamAM ane teTalA pUratI temanI vizeSa prazaMsA thaze nahi; paraMtu pelA saMsArIne mATe mohapAza chedavAnuM ati kaThina che, chatAM teNe te tetho, mATe tenI ja te bAbatamAM vizeSa prazaMsA karavI joIe. sAtamI copaDIne vidyArthI cothI copaDInA vidyArthInA se mArkanA dAkhalA gaNuM Ape, te tenI koI prazaMsA kare nahi paNa cothIne vidyArthI parIkSAmAM 90 mArka meLave, te tene ane tenA mAstarane dhanyatA lAge. enuM mULa kAraNa evA ja prakAranuM che. sAtamI paDInA vidyArthInuM jJAna vizeSa hoya ane koIne kArakUnanI jarUra hoya te te ubhayamAMthI sAtamIvALAne ja pasaMda kare; paNa cothanA vidyAthInI buddhi vizeSa che e te kabUla karavuM ja paDaze. A pramANe ja RSinI naitika egyatA meTI ane temane adhikAra vizeSa che; paNa viziSTa mehane pratikAra karavAnI bAbatamAM pUrve aneka vakhata pApane bhoga thaI paDelA saMsArI mANasanI adhika tArIpha thAya e svAbhAvika che. Sine naitika adhikAra zreSTha ane adhika pUjanIya che; paNa saMsArI mANasanI naitika pAyarI UtaratA darajajAnI hoya te paNa tenuM vizeSa kautuka thAya e mAnavasvabhAvane anusaratuM che. For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhutva, sauMdarya ane satya amuka mANasa sAre che, amuka kharAba che; A sajajana che, te durjana che; ANe karyuM te buddhithI karyuM ane teNe kahyuM te vakhate tenA peTamAM kubuddhi hatI, A sadAcAra, te durAcAra; vagere prakAranAM vAkyomAM sata kiMvA "sAruM' e zabdano artha nizcita ane suspaSTa kare ane e "sattva" kevI rIte karAvavAmAM Ave che tene khulAse kare e eka nItizAstranuM mukhya kartavya che. A mANasa "sAre che ane te mANasanA akSara "sArA" che, e vidhAnamAMnI sArApaNAnI kalpanA eka ja prakAranI nathI. akSara sArA che eTale te maDadAra, dekhAvamAM motInA dANA jevA che; paNa mANasa sAre che eTale te "maroDadAra' che ema na kahevAya; kiMvA te dekhAvamAM susvarUpa che ema paNa nahi. mANasa kurUpa hovA chatAM sajajananI paMktimAM besI zake che ane susvarUpa hovA chatAM durjanataMne AropI banI zake che. sAruM citra, sArA akSara, sAruM ghara vagere zabdasamuccayamAM sArApaNuM eTale suMdara kiMvA sauMdarya; amukano hetu sAre, tene AcAra sAre, tenI buddhi sabuddhi vageremAM sArApaNuM kiMvA sattva ene artha For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 nItizAstra praveza sauMdaryathI bhinna che. zabda sAme zabda ja goThavavo hoya ane dhoDe eTale azva evA prakAranuM arthavivaraNa karavAne deSa svIkAra hoya, te sAre mANasa, sAre hetu, vagere zabdasamayamAM sArApaNuM eTale "sAdhutva" ema ja kahevuM paDe. meM e kAma sArI buddhithI karyuM hatuM;' ema jyAre mArA hAthe keInuM ahetupUrvaka nukasAna thayuM hoya tyAre kahuM, te te vakhatane mArA manane artha "A bALakanI buddhi gaNitamAM uttama che" e vAkyamAM rahelA sArApaNAnA arthathI bhinna ja hoya. bALakanI buddhinuM sArApaNuM eTale kuzAgratA. A uparathI siddha thAya che ke, buddhinuM sArApaNuM be prakAranuM che. A pramANe ja ekAda vidhAnanuM, matanuM, upapattinuM ke graMthanuM sArApaNuM ekanA manamAM tenI satyatA athavA nyAyazuddhatA para avalaMbita hoya che, tyAre bIjAnA manamAM tenI nIti poSakatA para avalaMbita hoya che. satya ane sattva kiMvA sAdhutva e eka nathI. vAcakane yAda Avaze ke gItAmAM sata zabdanA sabhAva, sAdhubhAva vagere artha jaNAvelA che. " bhAva" eTale "astitva" e arthane vicAra atre karavAnuM prayojana nathI; paNuM sauMdarya, satyatva, sAdhutva e traNa vicAra "sata ' e eka zabdathI darzAvavAmAM Ave che. temane paraspara saMbaMdha zuM che teno cheDe UhApoha kare aprastuta nahi gaNAya. sauMdarya ane sAdhutvanuM hameza sakhya heya che evuM kaMI hotuM nathI, ema uparanA kathanathI jaNAyuM haze ja. suMdara strIo nItidaSTie kharAba nathI hatI ema kaMI hetuM nathI. bhASAnI daSTie sArAM pada kiMvA kavitA anItinAM hoya che. belavA cAlavAmAM mohaka, vinadI kiMvA gamatI mANasanI nItimattA ghaNI vakhata AdaraNIya nathI hotI. UlaTuM, sekreTIsa jevA kurUpa mANasa paNa satapuruSa tarIke jagatamAM vaMgha thAya che. A uparathI je ke sauMdarya ane sAdhutvanI vyApti samAna nathI ema siddha thAya che, paNa (1) sAdhutva rasikatAnI dRSTie paNa eka rIte suMdara hoya che ane (2) sauMdarya sAdhutvathI vizeSa khUle che, e be vAta For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhutva, sauMdaya ane satya 85 - dhyAnamAM rAkhavA jevI che. keTalAMka pApa susaMskRta mANasane nItidaSTie gaNIya ja nahi paNa tiraskAramaya ane galIca tathA kaMTALAbharyAM lAge che, tenA nAmasmaraNathI paNa UlaTI thAya che ane uccAra karatAM jIbha aTakI paDe che. bIjI bAjI, asAdhAraNa sadAcAranuM, udAtta parAkramanuM, ucca svAtyAganuM varNana -- taddana sAduM, ala kArarahita evuM varNana -- kAvyanI mArkeka keTalIka vakhata sAtti karI zake che. bALakane ramADatI mAtA kurUpa he, garIba hai!, game tevI hai!; paNa te sAttvika dekhAva rasika ne ramaNIya lAge che; tyAre vezyA game teTalI susvarUpa hAya che, tathA game teve cAtu pUrNa vArtAlApa ane mehaka aMgavikSepa karatI DAya che, tApaNuM te tiraskArajanya lAge che. hA, eTaluM kabUla karavuM jo e ke, sauMdaya ane sAdhutAnuM A sakhyatve sarvAMgI ke sarvavyApI nathI. nATakanA mukhya gavaiyA dArUDiyA hoya che tethI kaMI tenuM gAna ka kaTuM banatuM nathI. pApI puruSanI eTalI durgaMdha AvatI nathI ke tenA hAthanAM aMjIra pa dudhamaya lAge, kAI strInA dveSa eTale jAjavalyamAna hAya che ke, te peAtAnA sAvakA putranA guNa paNa joI zakatI nathI; kivA kAmAMdhane jema kuTuMbanI AbarU, dezAbhimAna vagere kaI dekhAtuM nathI, tema sajjanane durAcArI puruSamAM kivA strImAM saudaryAdi gru jaNAtA nathI ema nathI hetuM; para Mtu durAcAranI avadhatI gaMdhamAtra sAdhAraNa susaMskRta mANasane asadya lAge che ane e gaMdhathI durAcArI mANasanA sauMdaryAdi guNu paNa vizeSa rasetpatti karI zakatA nathI. kIrtine suvAsanI upamA apAya che tema sadAcArane paNa e upamA ApavAmAM harakata nathI. sadAcAranuM ciMtana sAttvika AnaMda Ape che. vibhUtinAM parAkrama sphUrtidAyaka hoya che ane kAvyane janma Ape che. sadAcArathI sauMdaryanI mAhakatA vadhe che. jema kArIgare banAvelI suMdara mUrti devaLamAM yathAvidhi pratiSThA pAmyA pachI adhika ja madhura ane vaMdya bane che; tema ja sauMdaya sAvRttinA sahavAsathI adhika ja suMdara dekhAya che. ApaNe evI kalpanA karIe ke, me bahene sauOmAM samAna che; For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 nItizAstrapraveza paNa temAMnI je pApakama karatI haze, tenA karatAM je manamAM pApate vicAra paNa AvavA detI nahi hAya, te keTalAka divase sadabhiruciyukta rasikAne adhika suMdara jAze ema lAge che. jJAna ane nIti jema kurUpa mANasa sadAcArI DeI zake che, tema alpajJAnI paNa teve hAI zake che, sAdhutvane satyajJAnanI vizeSa AvazyakatA nathI, paraMtu sAdhutva jJAnapariSaka che. sAdhutvane! mArga jJAnanA devaLa tarapha jAya che. jJAnane paNa eve guNa che ke, tenA yeAgathI sAdhutva adhika priya ane AdaraNIya lAgavA mAMDe che. vaLA jJAnane ane nItinA saMbaMdha nIce jaNAvelA prakArane che. (a) ApaNane jo ke nItivRSTie amuka eka sAruM che ema lAge che, teA paNa te kharekhara sAruM ja che ema nizcaya pUrNAMka samajAvAnI ke haravAnI AvazyakatA haiAya che. nItinAM e aMga che : eka bhAvanAtmaka ane bIjI vicArAtmaka prakRtisvabhAva, zikSaNa, gurujana kivA ziSNanAM udAharaNa, rUDhi vagerene anusarI amuka eka ka sAruM che ke khATuM che evI bhAvanA utpanna thAya che; paraMtu e bhAvanAnA niNaeNyane vivekanI bhaThThImAM tAvIne grAhya ke agrAhya TharAvaveA paDe che. vicAranA agnithI bhAvanAnuM kimidha aLI jAya che ane tenA prakAzamAM tenI prazastatA kivA aprazastatA yAgya maryAdA sahita adhika spaSTa rIte ane nizcayapUrvaka samajAI Ave che. (A) khIjI' e che ke, amuka eka kAma jo ke sAruM karyuM. hAya, teA paNa te kema, kevI rIte, kyAre karavuM vagere vicArathI nakkI karavuM paDe che, ApaNI AvakamAMthI kaMIka aMze dAnadharmImAM vAparavAnI icchA ke bhAvanA thAya che te paNa tene Atmasa'rakSaNanI tathA tevI ja anya bhAvanAo sAthe kalahamAM UtaravuM paDe che. vivekarUpI mahAadAlata e kAhanA nirNaya dAnadhama tarapha Ape te!paNa jo e dAnadhama veze jAje 2 pAtre 6 thAya te ja sAttvika ane iSTakladAyaka bane, nahi teA tenAthI rakajananuM hita For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhutva, saudarya ane satya thavAne sthAne ahita ja thAya. arthAta e bAbatane vicAra karI dAnadharmanI gati niyaMtrita karavI joIe. audAryavRtti ke dayALupaNAne game tema svaccha de nRtya karavA devuM e nItiyukta nathI. e dRSTie paNa jaNAI Avaze ke, nItimAM jJAnanuM aMga vizeSa mahatvanuM che. (I) jJAna paNa nItimattA para avalaMbI raheluM che. keTalAka chaMdI ane vyasanI mANasa vidvAna hoya che e che ke kharuM che; paNa eTaluM nakkI che ke, teo adhyAtmane khare marma samajI zakaze nahi. nItino marma, tenI mahattA, tenI zAMtipradatA nItimAna manuSya samajI zakaze. nItimattA viziSTa maryAdA sudhI Ave che tyAre ja nItibaMdhanano marma cheDA ghaNA aMze samajAya che; agAuthI nahi. roja ne roja zALAmAM javAnI pharaja pADanAra pitA nAnA bALakane zALAmAM jatI vakhate duzamana jevo lAge che. ikiyalolupatAne TALavAnI zakti nahi dharAvanAra yauvanAvastha mANasane zAe darzAvelA ekapatnatva viSayaka nibaMdhanA marmanuM bhAna thatuM nathI. paraMtu zALAmAM javAnI pharaja pADavI e kevaLa julama che ema samajanAra chekarA ja moTA thayA pachI pitAnAM bALakane zALAmAM javAnI pharaja pADe che ane zAstrakArane asika kivA vediyADhera kahenAra yuvaka pachIthI potAnAM saMtAnane bahAranI dhUna na lAge te sAru te kayAM pustaka vAMce che, konI sabata rAkhe che vagere bAbata para lakSa rAkhI te strI mehanI bhoga thaI paDe nahi te mATe kALajI rAkhe che. jagatamAM vaiSamya, anyAya, kUratA vagere puSkaLa bharelAM che evA prakAranAM vidhAna karI Izvarane doSita TharAvavAnI nItimattA vikAsa pAmatI jAya che, eTale Izvarano deva prathamanA jeTale mahAna jaNAtuM nathI. sajajanane sukha maLatuM nathI te mATe pUrve je mANasa Izvarane anyAyI ane nirdaya kaheto, te ja pachIthI kahe che ke, " saujanya je aihika sukhanI AzAthI prerita thayeluM hoya, te te kharuM saujanya ja nathI; ane evI AzA na hoya te sajajanane duHkha paDe che te eka rIte sAruM ja mAnavuM joIe; kAraNa e duHkhanA gathI tenuM saujanya tavAIne cokhkhuM thaI nIkaLe che, ane For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza tene Atmapratyaya vRddhigata thAya che. ekaMdare tAtparya e che ke, naitika vidhiniSedhanuM eTale nItitattvanuM rahasya pratyekane samajAtuM nathI; paNa te viziSTa padavIne nItivikAsa jemane prApta thayo hoya che, temane ja samajAya che ane ce che. ApaNuM vedAMtazAstramAM, "zamadamAdi pa-sAdhanasaMpatti jenI pAse che, jenAmAM Iha-amUtra-phaloga-virAga utpanna thayele che, te brahmajJAna prApta karavAne adhikArI che" vagere prakAranuM je varNana che, te ati mArmika che. brahmajJAna viSayAsaktane ce tema nathI, eTaluM ja nahi paNa te temAM rahelI meja paNa jANI zako nathI. nAmamAM pravevana khyaH e upaniSadavacanamAM AtmajJAna vidattAnA baLathI jItI levAya tevuM nathI, kiMvA vastRtvanA mohathI vaza karI zakAya tema nathI; paNa te naitika kiMvA dhArmika AcAra pALavAthI chevaTe hadayamAM ApoApa pure che, e ja tattva mAtra kaheluM che ke zuM? brahmajJAna kiMvA AtmajJAna te zuM paNa vidvattAneya nItimattAnA TekAnI jarUra paDe che. Atmaniyamana karyA vinA kayA zAstramAM nipuNatA meLavI zakAya tema che? zarUAtamAM lAge che ke, jyotiSazAstra ke rasAyanazAstranA abhyAsa karanArane nItimattAnI jarUra nathI; paNa e zAstramAMye naipuNya meLavavAne ghaNA viSayabhoga para pANI mUkavuM paDe tema che. kalAkanA kalAka prayogazALAmAM pasAra karavA, rAtenI rAte AkAzanA tArAnA phoTA levAmAM gALavI, enA mATe paNa IdriyanigrahanI AvazyakatA rahe che. vividha bhASAne tulanAtmaka adhyayana, itihAsa saMzodhana, purANavastusaMzodhana vagere karavAmAM jemaNe kIti meLavelI che, temane paNa viziSTa prakAranA sukhabhegane zAstrAdhyayanAthe tu mAnavAnI jarUra paDI che ane tevA prakAranuM Atmaniyamana karavAnI temanAmAM zakti hovI ja joIe. (I) "samajAya che paNa thatuM nathI" e sAdA paNa mahAna mArmika vAkyamAM je eka mahattvanuM tatva raheluM che, teno atre ullekha karavAnI AvazyakatA che. ghaNI vakhata ApaNane samajAya che ke, amuka sAruM che ane amuka khoTuM chepaNa te pramANe For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhutva, sauMdaya ane satya TA AcaraNa thatuM nathI; kAraNa, Atmanigraha ghaNA gheADAomAM ja paripUrNa avasthAe paheAMcele! hAya che. grIka tattvavettA sokreTIsa kahetA ke, sadAcAra eTale jJAna, ane durAcAra eTale ajJAna. paNa, jJAna hovA chatAM pApa thaI zake che te vAta eNkreTIsa vIsarI gayela che. jAnAmi dharme na ca me pravRttiH / jAnAmyadharme na ca me nivRttiH // anekane AvA prakAranI khUlata ApavI paDe tema che. Video meliora proboque deteriora sequor (I see the higher but follow the lower) theTIna kahevatamAM e ja atha jaNAvela che. Atmanigraha karavA ' e tattvanA grahaNumAM ane AtmanigrahamAM mahadatara che. evI icchA kAne hAya ke sadAcaraNI na thavuM? paraMtu e sad icchAnusAra vana thatuM nathI tethI te! jagatamAM satra geTALe! pravI rahyo che. nItiviSayaka sadbhAvanA ane bauddhika vikAsanA kevA prakArane ane keTalA anyAnyAzraya kivA parasparAvala bhitva che, tema ja sau' viSayaka sadabhaAcanA paNa tenI sAthe kevA prakArane sabaMdha che, te upara jaNAvI gayA chIe. e eka ja mana kivA AtmAnAM traNa aMga hAvAthI zarIramAM jema peTa, hAtha, paga, mastaka vagere avayavanA anyAnyAzraya hoya che, tema A mAnasika aMganuM paNa hAya e svAbhAvika che; paNa khullA dile kabUla karavuM joIe ke, hAla ApaNI je mAnasika unnati thayelI che, te avasthAmAM A bhinna aMgeAnA hitasabaMdha keTalAka aMze virAdhAtmaka bhAse che. hAlanA susaMskRta samAjanA susaMskRta mAsanAM dRSTAMta joIe che te evuM jAya che ke, temane anItinI keTalIka vAtA madhura lAge che, temanI naitika sadabhirucine je vAta priya hAya che te temanI tArkika buddhine rucatI nathI ane tarkane je yogya lAge che te ja sadbhAvanAne tuccha lAge che. dAkhalA tarIke mAtApitA plega ke sapaDAtAM tArkika viveka kahe che ke, evA ja keAI cepI rAgamAM bhAI, ahIM pAse besavAthI < * For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza kaMI lAbha nathI. tArI sevAthI A regIne UThavAnI AzA nathI. UlaTa tuM ja ene bhoga thaI paDIza; mATe pAse besavAnuM DahApaNa karIza nahi. tuM tArAM bALabaccAMnuM hita joI, mRtyunA jaDabAmAM sapaDAyelAM, upAya nahi pahoMce tevI sthitimAM gayelAM mAtApitAne IzvaranI IcchAne svAdhIna karI khuzInI sAthe paragAma cAlyo jA !" paNa naitika sadabhirucine A upadeza tiraskArabharyo lAge che. "tArI bAlyAvasthAmAM tane A roga thayo hota te tArAM mAtApitAe tane tajI dIdho hota ke ? to tuM temane kema choDe che? je saMtAna e pramANe mAtApitAne tajI jAya to ema ja kahevuM joIe ke, jagatamAM svArtha rahita prema jevA ke vastu ja nathI.' bIjuM daSTAMta jue. tArkika arthazAstra kahe che, "raMka, durbaLa mANasone madada karavAmAM Ave, dAnadhama karavAmAM Ave, te samaje ke tame ayogya mANasane adhika kALa sudhI jIvato rAkhI ane ayogya mANasane prajotpatti karavAnA kAmamAM uttejana ApI, rASTranuM ahita kare che. sArika prema kahe che, "mUMgA. AMdhaLA, pAMgaLAne madada karavI na hoya to dravya upArjana karavAnI zI jarUra che?" A ane evAM ja dRSTAMtonA virodhano parivAra . azakya nathI, paNa virodha parivAra durghaTa che ane keTalIka vakhata te azakyavata lAge che. vikrama mamati vaDavrutra mohatA: ema kahevAnI jarUra pADanAra prasaMga pratyekanA jIvanamAM aneka vakhata Ave che. pUrve nIti ane rasikatAne virodha kevI rIte thAya che tenuM digadarzana kareluM che ja. sinemA ke nATakanI azlIlatA, nirlaja subhASita, vArAMganAnAM gAyana ke nAca, sAmAnya mANasanI rasikatAne madhura ane mohaka lAge che, paNa te ja mANasanI nIti tenA AgaLa laklAyamAna thaI mastaka avanata kare che ! gharabAra suMdara hovuM joIe, nagararacanA uttama hAvI joIe, rASTrasaMgrahAlayamAM hareka prakAranI suMdara vastu rAkhI nAgarikane sAtvika AnaMdane AsvAda levAnuM sAdhana nirmANa karavuM For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhutva, sauMdarya ane satya joIe, ema ApaNe kahIe chIe; nItinuM saMvardhana karavuM joIe ema paNa kahIe chIe. paraMtu ubhayamAM virodha upasthita thAya, te sauMdaryanuM saMvardhana adhika zreyaskara gaNavuM ke nItinuM? banaDa zo (Bernard Shay) nAmanA eka prasiddha aMgreja nATakakAre 'dAkAranI samasyA (The Doctor's Dilemma ) nAmanA pitAnA nATakanA saMvidhAnaka dvArA nIcenuM nainika kakaDuM vicAra mATe sUcavyuM che. be rogIone eka dAkataranA tAbAne zuThThavAgrahamAM rahevA javAnuM hatuM. temane je rega hatA te viSe dAkatarane sAruM jJAna hatuM. anyanA hasate te rogane aMta zakya na hatuM. paNa te zuSAgRhamAM eka jagyA khAlI na hatI. bahu bahu te sAMkaDamAMkaDa ekanI vyavasthA thaI zake tema hatuM. te be gRhasthamAMne eka uttama citrakAra hato paNa tenI nIti sAmAnya ziSTatAnI daSTie vicitra, eTaluM ja nahi paNa niMdya hatI. bIjAmAM koI paNa guNa utkaTa sthitimAM na hatuM paNa tenuM nItinuM pagaluM ziSTAcAranI hada bahAra kadI paNa gayuM na hatuM. AvI sthitimAM kayA gRharathane dAkhala karavo te viSe dAktara AgaLa prazna upasthita thaI paDayo. temAM vaLI goTALA e hato ke, bIjA gRhasthanI strI para dAktarane prema hatuM ane te gRhastha maraNa pAme te dAkatara tene gRhiNIpada ApI zake tema hatuM. e nATakamAM AvA prakAranuM gUMcavaNIyuM saMvidhAnaka che paNa e premaviSayaka gUMcavaNanI ApaNane ahIM jarUra nathI. ahIM mukhya prazna e che ke, dAkatare nItiviSayaka niMdya sthitimAM rahetA nAmAMkita citrakArane bacAva ke samAjane vizeSa upayogI nahi evA sAdA saraLa mANasane bacAva? AvA prakAranuM bIjuM eka dRSTAMta keTalAMka varSa para eka aMgrejI vartamAnapatramAM AvyuM hatuM ane te saMbaMdhI puSkaLa vAdavivAda cAlyo hato. te vAtamAM mukhya muddo e hato ke, eka suMdara citra - eTaluM suMdara hatuM ke te joIne lokonI cittavRttine atyaMta samAdhAna maLe tema hatuM; ane rASTra lAkho rUpiyA ApI tene abhimAna tathA kautukapUrvaka citrasaMgrahAlayamAM rAkhavAnI jarUra che - AvuM eka citra kaMI akasmAta kAraNathI nAza pAmavAnI For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza sthitimAM AvyuM hatuM. je bacAvavA jatAM eka nAnuM bALaka naSTa thAya tema hatuM ane bALakane bacAvavA jatAM citra naSTa thAya tema hatuM, AvI sthitimAM rASTrAbhimAnaparipaSaka ane salAnaMdavardhaka citra naSTa thavA devuM ke eka nirdoSa bALakane maravA devuM? AvA virodha utpanna thAya tyAre mANase kayA mArge kArya karavuM tene vicAra karavAnuM kAma nItizAstranuM che. mAnava samAjanI saMskati pUNavasthAe pahoMcyA pachI evA tAratamyAtmaka vivecananI jarUra rahetI nathI. kAraNa ke, te avasthAmAM nItimattAne je DahApaNabharyuM lAge te ja ikiya ane rasikatAne priya bane che. te vakhate apavitra AcaraNa indriyane AnaMdadAyaka thaze nahi; arthazAstra kivA Adhibhautika zAstranA siddhAMta nIti ane dharmane paripAka ja banaze; te vakhate dhama kivA nItinI AjJA zirasAvaMdha karavAmAM ja rasikatAne moja paDaze. sarva samAja susaMskRtatAnA eTalA ucca zikhare koI kALe pahoMcaze ke nahi e praznane nirNaya kALano pravAha ja karaze; paNa evI pUvasthA athavA sAmAvasthAe pahoMcelA tapodhana, nirvikAra, sthitaprajJa RSionAM ApaNAM upaniSad ane anya vAmamAM varNana thayelAM che; ane varNanA baLe temAM pratyakSa thatA Atmapratyaya parathI tathA samAdhAna parathI je kaMI anumAna karavAnuM zakya hoya, te ema kahevAno harakata nathI ke, ApaNA samAjamAM pUrve eka samaye ApaNA keTalAka zreTa puruSoe evI pUrNAvasthAne paricaya meLavyuM hata; nidAna tenuM darzana karyuM hatuM ! For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 abuddhipuraHsara ane buddhipuraHsara kama nItizAstra parathI ApaNe samajI zakIe chIe ke, kayuM ka` zreyaskara che ane kayuM atreyaskar che, temaja te zreyaskara zA mATe ane azreyaskar zA mATe che; paNa e TharAvatA pUrvaka keTalA prakAranAM che tene vicAra thavAnI jarUra che. eka rIte huM zvAsocchvAsa karuM chuM, mArA peTamAM annanuM pAcana thAya che, mArI nADI cAle che e sava mArAM kama che; pazu e karmo mATe mane kAI ekadama javAbadAra gaNaze nahi. mArI nADInA dhabakArA vadhI paDe che phivA zvAseAsa ochevo thAya che athavA anna pacatuM nathI te mane kAI doSa ApatuM nathI; kANu, e vAta mArA hAthatI nathI. huM muddAma varasAdamAM jauM kivA galIya sthAne paDI rahuM ane tAva Ave teA mate doSa lAge;-- mAre! doSa gaNAya - paNa te sivAyanA prasaMge nahi. huM te| buddhipuraHsara karelA karma mATe ja stutine pAtra chuM. - doSa ke atre eka e prazna upasthita thAya che ke, kayAM kama buddhipuraHsara karelAM nathI hotAM. sthULa dRSTie evAM kamanA da For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 nItizAstra praveza vibhAga karI zakAze. (a) taddana nAnA bALakanA hAthapaga sahaja ja hAlyA kare che tevA prakAranAM thatAM heturahita svayaM ubhUta 21372431cH'; $H (Random automatic actions ), (A) pAcanakriyA, zvasanakriyA vagere indriyadharmAtmaka pratikSita karma (organic and physiological reflex actions ). 241577 zarIrarakSaNane mATe atyaMta Avazyaka ane hameza thanArAM hoya che. emAM saMvedana alpa hoya che; nathI hotuM ema paNa kahI zakAya. vaLI te ApaNe sattAmAM nathI hotAM te aTakAvI zakAtAM nathI. (I) jIvanane piSaka, bAdhaka kivA mAraka evA bAhya padArtho sAthe prasaMga paDatAM paristhitine anurUpa Ape Apa banatAM jIvitAnukUla pratikSita karma e saMvedanayukta heya che, nityanAM nahi hotAM prAsaMgika ane naimittika hoya che. (Sensation reflexes and perceptual reflexes). emanI "saMvedana - pratikSita" kriyA rokI zakAtI nathI; bIjI bheDAghaNA pramANamAM rokI zakAya che. (I) ApaNe jene "sAhajika buddhi" kahIe chIe tenI preraNAthI thanArAM "aMtaHskU' karma (Instinctive actions). hajAro varSa paranA ApaNA pUrvajonA aneka vaMzajoe A prakAranAM karma buddhipuraHsara karyo haze. paNa Aje te ApaNA mATe sAhajika ane abuddhipura:saranAM banyAM che. pratipAtmaka' karma (Reflex actions) vyaktijIvanane sAmAnya rIte jarUranAM hoya che; aMtaHskUta karma (Instinctive actions) bahudhA nItisaMrakSaNa kiMvA nItinI abhivRddhine Avazyaka athavA anukULa hoya che. ahIM eka taphAvata dhyAnamAM rAkhavA jevo e che ke, pratikSita karma karatAM aMtaH karma (Instinctive) adhika saMmizra (Complex) hoya che. (u) kaI paNa kArya vAraMvAra thavAthI pachI te svabhAvarUpa banI jaI ikiya dvArA kaMI paNa vicAra karavAmAM nathI AvatuM te paNa ApoApa banI jAya che, tevAM karma athata Teva (Habits). (9) koI sArI narasI vAta daSTie caDatAM kiMvA sAMbhaLavAmAM AvatAM athavA saMbaMdha dharAvatI Idri sAthe prasaMgamAM AvatAM utpanna thanArAM sukhaduHkha (Affections). (e) krodha, prema, For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abuddipura:sara ane buddipura:sara karmI bhAti vagere bhAvanA ( Emotions ). (ai) mukha iMdriyAnA bhAvanAjanya pharaka. AgaLa upara samAI A ArDa prakAra kahyA che te sthUla pramANamAM ja bhinna samajavAnA che. meghadhanuSyanA raMga jema eka khIjAmAM bhaLI gayelA hai!ya che ane amuka raMganA ahIMthI AraMbha thayA che ane ahIM aMta Avye! che . ema cokkasapaNe kahI zakAtuM nathI, tevA ja prakAra ahIM paNa che. zarIrayatrAtmaka kriyAAne pradeza ATale, pratikSepAtmaka sahajapravRttine ATale!, TevanA ATale, A aMtaHsphUta (Instinctive) pratikriyA che, A sAhajika bhAvanAtmaka pratikriyA che; ema khInacUka tathA atyaMta sUkSma bheda darzAvanArI maryAdA nirmANa thavI azakaya che. kAI paNa prasaMge dhyAnamAM rAkhavuM ke, prAdhAnyana vyapazA mavanti ( pradhAna guNu parathI nAmAbhidhAna thAya che.) (a) zrI kRSNe arjunane ka`mAM pravRtta karavA je yuktivAda ceAye! che temAM eka vAta e che ke - tuM kahe che ke karma du karuM, paNa karmo kayAM chUTe che?-- - na hi kacitkSaNamapi jAtu tiSThatyakarmakRt / eTale mANasa eka kSaNa paNa kama karyA vinA rahI zakate nathI, kSaNe kSaNe ka MI ne ka MI mANasanA hAthe kama thAya che ja, dhArA ke meM kaI paNa ka` nahi karavAnA nizcaya karyAM che, pazu mAruM zarIra kama karyA ja karaze. huM game tema karuM paNa mArI pacanakriyA baMdha thatI nathI, zvAseAdhRAsa cAle ja che, hRdayanA dhamakArA paDathe ja jAya che, keza vadhatA ja jAya che, vakhatanA vahevA sAthe paraseve, malamUtrAdi utsaga thayA ja kare che. e kama mArI sattAnAM nathI; te ApAApa bane che ane anivAya che. tene vega prasa Mge krAIma aTakAvI zakaze, paNa tene taddana adha karavAnuM kAI te mATe paNa zakya nathI. huM zvAseAAsa ochevatto karI zakIza; paraMtu zvAseAAsa nahi ja karuM ema game teTalA jorathI kahuM paNa mAruM zarIra e vAta sAMbhaLaze nahi. ce!gAbhyAsathI zvAsaniyamana ane nidha paNa karI zakAya che, ema 95 tathA anya Avaze ke For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza kahevAya che; paraMtu e asAdhAraNa prakAra che tethI ahIM tene vicAra karavAnuM prayojana nathI. (A) upara jaNAvI te IkiyadharmAtmaka svAbhAvika bAbatanI kriyA AMtara raNAgata hoya che, tene bAhya vAtanI preraNA thatI nathI ema kahyuM; paNa kaI kaI IdriyapravRtti sAhajika hovA chatAM te te ikiyane bAhya padArthane sparza, saMyoga ke AghAta thAya che te te tarata ja uttejita thaI jAya che. zvasanakriyAne 'havA ane pAcanakriyAne "anna e bAhya padArthanI apekSA rahe che. A dRSTie pAcanazvasanAdi ikiyadharmAtmaka yAMtrika kriyA paNa saMpUrNa rIte svayaMsiddha nathI. tene bAhya padArthanI apekSA che. (I) aMtaHskRrta ( Instinctive) karma ane pratikSipta (Reflex) karma emAM bheda rAkhavAnI AvazyakatA che. bIjA prakAranAM karma bAhya sRSTimAM vizeSa sthityaMtara utpanna karatAM nathI tethI je kaMI pheraphAra thAya che te zarIramAM ne zarIramAM thAya che. dArUne dIvAsaLI cAMpatAM jema ekadama heTa thAya che, tema ApaNI indriya para vizeSa prakAranI vastuno sparza yA te AghAta thatAM ja je viziSTa aMtaHskUrta (Instinctive) pratikriyA ekadama utpanna thAya che, tenAthI bAhya sRSTimAM sthityaMtara thAya che. dhAvaNA bALakanI najare mAtAne stana paDe che ke te sahaja-skUrtithI stana mukhamAM laI dhAvavA mAMDe che. nAnA bALakane rastAmAM kUtaruM jaNAya che te te tene pathare mAravAnI pravRtti Adare che. AmalInI nIce AvelI DALI para bALaka AmalInA kAtarA khUlatA jue che te te svAbhAvika rIte ja tene teDI laI mukhamAM nAkhavAnI pravRtti kare che. A uparathI jaNAze ke, sahaja pravRttithI banelA A pratikriyAtmaka athavA pratiphalita karmathI bAhya sRSTimAM pheraphAra thAya che, te karmane Adi ane aMta zarIramAM ne zarIramAM Avato nathI. zvasanathI bAhya sRSTine kArabana vAyu vadhe che ane okisajana ocho thAya che, e dRSTie aMtaHskRta karmane paNa bAhyasRSTi sAthe saMbaMdha thAya che; to paNa e pharaka vizeSa dhyAnamAM Ave te nahi hovAthI e be varga sAmAnyataH bhinna che ema For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abuddipura:sara ane buddipura:sara kama mAnavAne * harakata nathI. ( bIjA pharaka prakaraNanA darzAvyA che) mANasanI anuddhipuraHsara pravRtti eMchI nathI, puSkaLa che. nAka para mAMkha esatAnI sAthe ApaNA hAtha tene uDADI mUke che. tene uDADavAne vicAra keTalIka vAra manamAM prathama udbhave che. 97 paNa keTalIka vAra e vicAra manamAM udbhavatA pahelAM ApoApa AMkha tarA IMTa, paththara ke daDA Ave tenuM kAraNa te AMkhane A sahajavAgaze ane e kAma thaI jAya che. che, te ekadama AMkha mIcAI jAya che; skRti che. te vakhate, IMTa Ave che, AMkha phUTI jaze, e vicAra karavAne avakAza nathI hAtA; paNa prabhue ApaNuM zarIra evuM banAvyuM che ke, ApaNe jIvanarakSaNAthe evAM upayeAgI kAma Ape!Apa ane abuddhipuraHsara kaye jaI e chIe. nAnuM bALaka mAtAnA stana dvArA pAna kare che, te ya, abuddhipUrva sphUrtithI ja. bALakane UMce pheMkatAM -- uchALatAM te rahe che, tenuM kAraNu e ja che. pazupakSImAM evI dhaNI bAbate abuddhipuraHsara ane sahajasphUrtithI banelI hoya che. maraghI IMDAM para bese che te tene garamI ApavAnA hetuthI nahi, paNa tene tenA para presavAnI anivAya` preraNA thAya che tethI. maraghInA manamAM kAI praveza karI zakatuM nathI; paNa e eka anumAna che. vIMchI DaDaMkha mAre che, te 'mArA DaMkhamAM viSa che, e viSa mANasanA zarIramAM jaze eTale tene duHkha thaze, tethI te mane pakaDaze nahi ' evA prakAranA vicArathI prerAIne mAratA nathI; paNa mANasanA hAtha ke paganA sparza thatAnI sAthe ja DaMkha mAravAnI tene preraNA utpanna thAya che ane tethI ja te mAre che. e zarIradhama che; temAM vicAranuM aMga nathI hatuM. (I) AvI rIte athavA AvA prakAranI sahajasphUrtithI thatI pratikriyAmAMnI keTalIka (1) jIvanarakSaNu kivA pASaNane Avazyaka hoya che. dAkhalA tarIke sApa ke vAdha dRSTie paDatAM nAsI javAnI icchA thavI, kerI najare paDatAM te khAvAnI pravRtti thavI, durgaMdha AvatAM tyAMthI khasI javAnI marajI thavI vagere. (2) keTalIka prajotpatti ne tenA poSaNane ane tenA pratyeka prakAranA For Personal & Private Use Only AraMbhamAM Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrApraveza zaktivikAsane Avazyaka hoya che. daSTAMta tarIke, kAmapreraNa, bALakane payapAna karAvavAnI mAtAnI IcchA, tene soDamAM laI sUI javAnI vRtti, tene hasAvavAnI dhAraNA, tene bolatAM na AvaDatuM hoya to paNa tenI sAthe vAta karavAnI pravRtti vagere. (3) keTalIka jAtirakSaNa ane vikAsane upayogI hoya che. dAkhalA tarIke, anayukta patarALAM jaIne kAgaDA kA, kA karI mUke che te temanI jAtine mATe Avazyaka hoya che. mANasane pitAnA ISTamitra sAthe bhojana karavAnI, tene sahAya karavAnI ane tene taraphathI prasaMzA prApta karavAnI je pravRtti maLelI che, te jAtivikAsane upayogI che. (4) keTalIka pravRtti jJAnanI vRddhi mATe upayogI hoya che. dAkhalA tarIke, kaI sthaLe kaMI navInatA ke ajAyabI jaNAtAM tenuM sUkSma avalokana karavAnI ke te jovAnI pravRtti. nAnAM bALaka kAgaLa vagere phADe che te A ja pravRttinuM pariNAma che. tenA upara ApaNe ciDAIe chIe, paNa tene kaMI ilAja mahetA nathI. vaLI dhyAnamAM rAkhavuM ke, temane mATe e jJAna meLavavAne eka mArga che. AvI rIte keTalIka pravRttine vicAra karI, tenA upayogIpaNuM viSe anumAna karI zakAya che, paNa te badhI ja upayogI che ema kahI zakAya tema nathI. dAkhalA tarIke, pataMgiyAne dIpaka para paDavAnI maLelI pravRttithI zo lAbha che, e kahevAnuM kArya kaThina che. lehIne pravAha jotAM ApaNane cakkara Ave che, vamana thAya che ane tyAMthI bhAgI javAnI IcchA thAya che, tene kaMI upayoga jaNAtuM nathI. (kadAca, mAraphADa karavI, khUna karavuM e kharAba vastu hovAthI tene tiraskAra udbhave ane jAtirakSaNa thAya e upaga haze.) darpaNamAM pratibiMba joIne hAtha, paga, meM Adi aMga vAMkAcUMkAM karavAnI pravRtti thAya che, tene kaMI paNa uddeza jaNAto nathI. (dAMtane chArI lAgelI hoya te te batAvavAnuM ke vadananI kaMIka khAmIo darzAvavAno uddeza te nahi heya ne?) AgaboTamAM UlaTI thAya che, (svaccha jagyAmAM paNa) tene jIvanarakSaNane zo upayoga haze e samajAtuM nathI. ajANyA mANasa sAthe, vizeSataH meTA ane prakhyAta gaNAyelA mANasa For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abuddhipuraHsara ane buddhipura sara karma 99 sAthe vAta karatAM ke zarUAtamAM sabhAmAM jAhera rIte bolatAM mANasa gabharAya che tenuM kAraNa zuM haze? AvA prasaMge bIkaNa svabhAva hevAnA kAraNe gabharATa thAya che ema kaMI nathI hatuM. keTalIka vakhata mANasa nirarthaka gabharAya che. keIka vakhata e paNa bhaya hoya che ke, moTA mANasa sAthe vAta karavAmAM kaMIka bhUla thaze te teno pitAnA mATeno abhiprAya badalAze ane AgaLa para nukasAna thaze. tevI ja rIte sabhAmAM bhASaNa sArI rIte nahi thaI zake te kIrtimAM UNapa AvavAne bhaya hoya che, te paNa kahevuM joIe ke keTalIka vakhata evA bhayanuM kAraNa hotuM nathI. e sahaja pravRtti upayogI nahi paNa samAjane mATe ahitakAraka che, chatAM prabhue te kema nirmANa karI haze ? (hAlamAM jAherasabhAomAM keTalIka vakhata je vilakSaNa vyAkhyAne sAMbhaLavAmAM Ave che, tene vicAra karatAM kahevuM paDe che ke sabhAmAM bhASaNa karavAnI hiMmata ghaNuomAM nathI hotI e prabhuno upakAra ja che.) (I) eka sahaja pravRttine bIjI (1) sahajapravRtti sAthe, (2) mane vikAra sAthe (3) viziSTa karma karavAnA kiMvA na karavAnA nizcaya sAthe, athavA (4) viziSTa Teva sAthe kaI prasaMge virodha thAya che, te mANasanI indriyothI kaMI ja kArya banatuM nathI kiMvA temAMnI prabaLatarA preraNAnuM kArya bane che. dAkhalA tarIke, AraMbhamAM lAge che ke parakIya jana sAthe bolavuM nahi, paNa samAjapriyatAnA kAraNe mANasa AgagADImAM ajANyA sAthe sahajamAM vAtacita zarU karI de che. puruSane potAnI suMdara strI viSe (anya kAraNathI nahi hoya to paNa svabhAvasiddha kAmapreraNAthI paNa) prema thavo svAbhAvika che; paNa asUyA, krodha vagere mane vikAra thatAM prema Takato nathI; UlaTuM I prasaMge khUna thAya che. kerI daSTie paDatAM tene svAda levAnI pravRtti thAya che, paNa e AmravRkSane mAlika bIjo che, e vicAra te ja vakhate jAgRta thaI mANasanuM mana pAchuM paDe che ane IcchAzakti athavA Atmanigraha prabaLa hoya che te te kerIne sparza paNa thatuM nathI. For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza upara kahI gayA chIe ke, pAcanazvasanAdi zarIranAM yaMtratulya karma ApaNI sattAmAM nathI hotAM. ApaNI IcchA che ke na ho, paNa te ApaNI indriya dvArA thaye jAya che, e je vAcakanA lakSamAM haze, te diyadharmAtmaka pratikSita karma ane aMtaHskUrta (Instinctive) karmamAM je mahattvane bheda che, te sArI rIte samajAze. sahajapravRtti (Instinct ) viruddha prakAranI Teva, IcchAzakti vagerethI aTakAvI zakAya che. pacana kiMvA rUdhirAbhisaraNa pUrNa rIte aTakAvI zakAtAM nathI. chIMka, UlaTI vagere pratikSe pAtmaka (Reflex) karma paNa vizeSa aTakAvI zakAtAM nathI. kevaLa ikiyadharmAtmaka pratikSita ( Reflex) karmane AraMbha ane aMta zarIramAM ja thAya che. tenI bAhyasRSTi para grahaNAtmaka ke durIkaraNAtmaka, ghaTanAmaka ke vighaTanAtmaka evI vizeSa asara thatI nathI; paNa aMtaHskRta karma bAhya vastunuM grahaNa, utthApana, AhAra, pAna vagere kare che, e bheda prathama kahI gayA chIe. rudhirabhisaraNa, pAcanakriyA vagerene bAhya AghAtanI vizeSa apekSA hatI nathI, e trIjo bheda paNa pAchaLa AvI gayela che. (u) zArIrika yaMtratulya karma ane sahaja-pravRtti-prerita pratikriyAtmaka karma abuddhipura:sara thayelAM hoya che ene artha evo nathI ke, tene ApaNane kadI paNa khyAla hoto nathI. mANasane "ahaMkAra" ane smRtinA guNanI prApti thayelI hovAthI karmane abuddhipura:sarane guNa bAlyAvasthAthI naSTa thavA lAge che. pacanakriyAnuM ApaNane spaSTa jJAna nathI hotuM, paNa apacananuM paSTa hoya che. zvAsa pratye lakSa ApatAM tenI kalpanA - khyAla utpanna thAya che. anya karma karatI vakhate tene khyAla nathI hota, paNa zvAsocasa baMdha thatAM ja tene khyAla tIvra bane che. sahaja-pravRtti ApaNane viziSTa karmAnI preraNA kare che, e bALapaNathI ja ApaNane samajAtuM jAya che. pahelI ja vAra mAtAne stana mukhamAM levAmAM Ave che te vakhate dhAvavAne uddeza bALakanA manamAM spaSTa banele nathI hota, paNa kiMcita kALanuM vahana thatAM zarIradharmanA aMge dhAvavAnI preraNA thAya che ane te dUdha pIvA lAge che. e pachI e karma karavAthI kiMvA rokakaLa karavAthI For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abuddipura:sara ane buddipura:sara kama 101 dUdha pIvAnuM maLaze, evA vicAra tenA manamAM thADA traNa! -spaSTarUpe thatA have! joIe. bhUkha lAgyA pachI mANasa prathama kaMI buddhipUrvaka khAtA nathI; paNa pachIthI bhAjananI preraNA prakRti - skrUti mAMthI udbhave che, tA bhAjananI kriyA buddhipuraHsara thAya che. jema jema mANasanI icchAzakti pramaLa banatI jAya che, tema tema sahaja-pravRttinuM aMdha dAsatva ochuM thatuM jAya che. bahudhA sarva karmAM ApaNe AraMbhamAM sahaja-skrUtithI ane mAhitI sivAya karIe chIe. pachIthI sahaja-pravRttithI prerita thaIne ja; paNa ' amuka eka kArya karIe chIe' evI mAhitI sahita karIe chIe. e pachI icchAzakti prabaLa hAya che te! kA eka ka karavAnI sahaja-pravRtti nathI heAtI te!paNa ApaNe te kama karIe chIe. dAkhalA tarIke, davA levAnI sAhajika-pravrutti nathI hAtI paNa ApaNe te laIe chIe; bhUkha-tarasa nahi haiAvA chatAM AgrahanA kAraNe khAI epIe chIe; kreAdha thayeA nathI hAte paNa krodha darzAvIe chIe vagere. ' buddhipUrvaka 'zabdanA be artha thaI zakaze. (1) mAhitI athavA jJAna jemAM che te ane (2) icchAzaktipUrvaka kiMvA Atmanigraha pUrvaka thatuM ka, TI`gATALI karI kAI mANasane sipAI laI jatA hoya che chatAM tenuM gamana pahelA arthamAM muddhipUrvaka che, eTale ' mane UMcakIne laI jaze athavA laI jAya che' e te jANatA hAya che paNa te svecchApUrvaka jatA hAtA nathI. (*) Instinct athavA aMtaHsphUrti kiMvA sahaja-pravRttine kALAMtare buddhipuraHsarkanuM svarUpa prApta thAya che ema upara jaNAvyuM che; tema tenI viruddha dizAe paNa mANasanA karmInuM rUpAMtara thatuM heAya che. eTale, mANasa zarUAtamAM je vAta buddhipUrvaka kare che, te kAlAMtare eTalI svAbhAvika-TevarUpa banI jAya che ke te tene AcAramAM mUke che chatAM tenuM tene bhAna paNa rahetuM nathI. mAsa cAlatAM zIkhe che te vakhate tene keTalIye vAtA tarapha lakSa ApavuM paDe che. nAnAM cheAkarAMne raste cAlatAM vizeSa lakSa ApavuM paDe che; paNa meTAM mANaso rastAmAM karatI gADIo, TAMgA, For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 nItizAstrapraveza moTaro vagerene TALI daI tenI vaccethI vAto karatAM karatAM pasAra thAya che. keTalIka vakhata ApaNe keTanAM baTana vicAra karyA vagara ghAlIe chIe; hAthamAMnI lAkaDIne ghaNI vakhata TevanA kAraNe vicAra karyA vinA cakara cakara pheravIe chIe; bhojana samaye keTalIka vakhata ApaNane bilakula bhAna hetuM nathI; strIo kapaDAM zIvatAM zIvatAM kiMvA cokhA vINatAM vaNatAM keTalIye vAto kare che ! e ane evI ja bIjI vAto prathama lakSapUrvaka karavI paDe che; paNa pachIthI te svAbhAvika banI gayelI hoya che. pacIsa trIsa varSa lazkaramAM nokarI karanAra sainikane kavAyatanI eTalI Teva paDI gaI hoya che ke, nokarIthI nivRtta thayA pachI paNa, penzana lIdhA bAda paNa te TevathI te mukta raheto nathI. evI vAta kahevAmAM Ave che ke, eka vRddha sipAIne kaMI sAmAna laIne bajAramAM jato joI eka vinedapriya gRhastha tenI mazkarI karavA lazkarI avAjanI nakala karI kahyuM ke, "aTenzAna" (Attention). A zabda kAne paDatAM ja pelA sipAIne hAthamAM sAmAna paDI gayA ane te AjJAnusAra hAtha kamara para mUkI Ubho rahyo. kSaNamAM ja tene pitAnI bhUla samajAI paNa lekone kSaNa vAra hasavAnuM sAdhana maLyuM. koI paNa nAnI moTI kaLA pratye juo. prathama ekAda kAma karavAmAM puSkaLa zrama ane lakSa ApavA paDe che, paNa pachIthI yogya Teva paDatAM tenA tarapha dhyAna ApavAmAM nathI AvatuM to paNa te kArya binacUka thaye jAya che. chApakhAnAnAM bIbAM goThavavAM, joDA sIvavA, vagere kAma TevanA pratApe evAM banI jAya che ke, temAM vicAranI vizeSa jarUra paDatI nathI ane keTalIka vAra vicAra nahi hovA chatAM ApaNA hAthe te kAma thaI jAya che. (-1) kaI vAta vicArapUrvaka banelI che ane kaI vicArapUrvaka thayelI nathI te ApaNuM mana parathI nakkI thaI zake che; paraMtu zarIrazAstranI daSTie sudhdhAM thoDA ghaNA aMze te niyata karI zakAya tema che. mAnava dehamAM jJAnataMtu ane prerakataMtu athavA karmasaMtu, ema be prakAranA taMtu hoya che. ene aMgrejImAM anukrame Afferent or sensory nerves ane Efferent or For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abuddhipuraHsara ane buddhipura:sara kama 107 motor nerves kahe che. pahelA prakAranA taMtunuM eTale jJAnataMtunuM ( kiMvA aMtarvAhaka taMtunuM) e kAma hoya che ke, koI paNa vAta najare paDe, saMbhaLAya ke sparze te tene tAra magajane pahoMcADavo. e khabara maLyA pachI magaja yogya vicAra kare che ane preraka ( kiMvA bahirvAhaka) taMtune ucita AjJA Ape che. dAkhalA tarIke dhAre ke mane mAMkaDa karaDyo che. pITha paranA taMtune mAMkaDanA bacakAnI khabara paDatAM ja te sajAtIya paDozInI sahAyathI magajane samAcAra pahoMcADe che. magaja tarata ja mAMkaDane phAMsInI sajA pharamAvI, yogya preraka taMtu dvArA kamara, pITha, hAtha ane cakSunA snAyune saMcAra ApI mane UThI beThA thavAnI pharaja pADe che; ane cakSu pAse zodha karAvI tene hAtha pAse phAMsI devaDAve che. je vakhate sahajaNUrtithI kAma bane che, te vakhate jJAnataMtune tAra magaja tarapha ja nathI; paNa pRSThavaMza tarapha eTale pIThanA meru tarapha jAya che. A merudaMDamAM je sUkSma nADIonA jALAthI bharAyele rajaju jevo bhAga hoya che, tene aMgrejImAM spinal cord kahe che. ApaNe tene pUchavaMzara jaju kiMvA "pRdarajaju" kahIzuM. e pRSThara jajune tAra pahoMcatAM ja prerakataMtune ucita AjJA maLe che ane te ja kSaNe teno amala thAya che. macchara karaDayA pachI te sthaLe ApaNe hAtha ekadama jyAre jAya che, tyAre pRdarajaju taraphathI preraNA thayelI hoya che; paNa jyAre ApaNe tene hAthamAM pakaDavAno prayatna karIe chIe, tyAre e hukama magaja taraphathI Avela hoya che. TevathI svAbhAvika banelAM ane spaSTa vicAra vinA thatAM kArya pRSTavaMza taraphathI maLelI preraNAthI bane che. AraMbhamAM magajane e kArya tarapha lakSa ApavuM paDe che, paNa kALAMtare te A kArya madadanIza adhikArI pAsethI karAvI le che. pazunI kriyA badhA pRSThavaMzanA prerakataMtunA AdhAre thayelI hoya che, tethI ja anumAnathI kahI gayA chIe ke, te sahajaskRtithI banelI hoya che; jJAnapUrvaka thayelI nathI hotI. For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 nItizAstra praveza () ApaNuM hAthe svAbhAvika rIte je karma thAya che, te paikIne (1) sahajapravRtti (Instincts), (2) mane vikAra ane (3) tajajanya aMgavikSepa, bhravikSepa, dRSTivikSepa vagerene je eka varga prakaraNanA AraMbhamAM kahyo che, tene have vicAra karIzuM. sahajaprakRti, manovikAra ane mukha paranuM tenuM vyakti svarUpa vageremAM spaSTa vyavacchedaka maryAdA nirmANa karavAnuM zakya nathI. pakava kerI daSTie paDatAM te meLavavAnI svabhAvika rIte pravRtti thAya che, paNa te ja samaye manamAM eka prakAranI saMtoSa ane grahaNalAlasAnI bhAvanA utpanna thAya che ane e bhAvanA utpanna thatAM ja mukha para tathA cakSu para bhAvanA sUcaka pheraphAra daggocara thAya che. jijJAsA e eka pravRtti che ane manabhAvanA paNa che. strIpuruSanuM milana thatAM prathama manamAM eka prakAranI lajA (bhAvanA) utpanna thAya che ane tethI eka bIjAthI dUra rahevAnI, vastra pAlava saMbhALavAnI, bhUmi prati joI rahevA vagerenI pravRtti thAya che. kAlAMtare "prema" nAmaka bhAvanA utpanna thaI sahasaMbhAvaNa ane sahavAsanI pravRtti utpanna thAya che. bhAvanA ane pravRttinuM AvuM sahacarya che. jyAM jyAM koI paNa sahajapravRtti hoya che, tyAM tyAM tadanurUpa bhAvanA paNa hAjara rahe che ja; ane jyAM jyAM bhAvanA hoya che, tyAM tyAM viziSTa karma karavAnI pravRtti paNa bahudhA pratyakSa hoya che ja. 'bahudhA" kahevAnuM kAraNa e che ke, keTalIka bhAvanA pravRtti rahita hoya che. dAkhalA tarIke, mAnasazAstravettA jese Apela daSTAMta ja joIzuM. kaI hAsyAspada vAta dRSTie paDe che athavA sAMbhaLavAmAM Ave che, te ApaNA manamAM viziSTa prakAranA AnaMdanI bhAvanA utpanna thAya che ane ApaNe hasIe chIe; paNa te dRSTie paDelI vAta ke sAMbhaLelI vAtane pakaDavAnI, mAravAnI ke tenA pratye bIjuM kaI paNa karma karavAnI pravRtti thatI nathI. bhayanI bhAvanA utpanna thatAM ApaNe te vastuthI dUra nAsI javA IcchIe chIe; paNa hAsyakAraka banAvane mATe ApaNe zuM karavA icchIe chIe ? kaMI ja nahi. AvA prakAranI je bhAvanA che, tenI bAhya jagata para asara karavAnI pravRtti hetI nathI. mAtra zarIra para je asara thAya te kharI. sUrya astAcaLe pahoMce che te For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abuddipura:sara ane buddipura:sara kama 105 samayanuM -- saMdhyAnuM sauMdarya joIne ApaNAmAM avarNanIya bhAvanA utpanna thAya che ane ghaDI vAra ApaNe stabdha banI jaIe chIe; paNa sadhyAne hastagata karavAnI ke anya kaMI karavAnI icchA thatI nathI. A uparathI samajAze ke, jyAM bhAvanA hoya tyAM pravrutta hAvI ja joI e ema kaI nathI, eTaluM mAtra vizeSa che ke, sahajavRtti haiAya che tyAM taddanurUpa bhAvanA hAya che ja. sAdhAraNapaNe e e vAtanuM sakhyatva ane parasparAvalaMbitva che; paNa keTalIka bhAvanA vizeSataH kAmala, susaMskRta ane vidagdha bhAvanA - zarIramAM utpanna thaI zarIramAM ja laya pAme che. tatkALa tenI ---- bAhya sRSTi para kaI asara thatI nathI; pAchaLathI vicAthI thAya e judI vAta che, paNa te asara vicArajanya che; bhAvanAjanya nathI e dhyAnamAM rAkhavuM. -------- icchA ane nizcaya ( Wish and Will ) (6) kASTha vastu ApaNI pAse hAvI jeI e athavA banavI joIe ema ApaNane lAge che eTale ApaNate taviSayaka icchA che. ema kahIe chIe; paNa manaHpradezamAM pakSI pramANe AvIne jatI rahenArI icchA ane ' amuka huM karIza ' evI nizcayAtmaka cchA kavA nizcaya emAM ghaNA phera che. khIjA prakAranI zrRcchA dhArelI vastu meLavavAne ke banAvavAne ApaNane pravRtta kare che. pahelA prakAranI icchA havAnI mAphaka A bAraNAmAMthI AvI te bAraNA vATe jatI rahe che. ethI vizeSa tenuM kaMI kArya nathI. zrImata thavAnI, saMgIta zIkhavAnI, krikeTa ramavAnI, sarva vidyA saMpAdana karavAnI, sarva kaLAnA dAtA banavAnI huM icchA rAkhuM chuM ane tevI icchA kANu na rAkhe ? jagatamAM je je uttama, suMdara, upabhogya, ramaNIya, upayeAgI vastu che, te te prApta karavAnI pratyekane icchA maLatuM hoya te koNa nA kahe ? paraMtu e icchA mATe nizcayapUrvaka prayatna karanAra virala ja hAya che. haiAya che. rAjya saphaLa thAya te For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza mukhya ane AnuSaMgika hetu (e) ghaNI vAra IcchA, manISA, hetu ane uddeza e zabdo eka ja arthamAM vaparAya che, paNa mAnasazAstra viSayaka carcA karavAmAM nakAmI - Ama temathI manamAM AvI jatI - dhAne "IcchA " kahevAne, ane chelI bAbata mATe kaMI paNa prayatna karavAnI jenAmAM zakti che te icchAne "hetu" ke "uddeza" kahevAno rivAja paDe, te ThIka. A vAta azakya keTInI che ema jANavA chatAM je icchA thAya che, te icchA (Wish); ane azakya nahi evI vAtanI IcchA e "manISA" (Desire) : evo bheda je karI zakAya, te te bheda paNa iSTa che. eka daSTie hetu ane ude zabdano artha mizra che e dhyAnamAM rAkhavuM joIe. rAjakIya kiMvA sAmAjika dezakArya karavAno hetu rAkhanAra jANatA hoya che ke, dAridrazyane lIdhe pitAnAM bALabaccAM behAla banavAno saMbhava che. bALabaccAMnA behAla thAya tevAM karma te buddhipura:sara kare che, arthAt uccatara kArya siddha karavA mATe kare che. "behAla banaze ane tema thAya te paNa tenI darakAra nathI" evuM manamAM dhArIne te jyAre svIkAreluM kArya kare che tyAre te kAma karatA pahelAMnA samayanI manaHsthitimAM e vAtane aMtarbhAva karI ja levo joIe. A rIte "bALabaccAM behAla banaze" e vAta tenA manamAM hatI; paNa bIjA eka arthamAM tenA "manamAM na hatI " ema paNa kahevAya. aMgrejI nItizAstramAM motive ane intention zabdamAM keTalAka je bheda kahe che, (vyavahArika bhASAne e bheda mAnya nathI) te dhyAnamAM rAkhavA jevo che. dezakArya karavAnI IcchAne teo motive kahe che, paNa e kArya karavAmAM je kaMI sAruM narasuM pariNAma AvavAnuM hoya che te te jANatA hoya che, tyAre te pariNAmasamUhanI icchAne teo intention kahe che. manamAM mukhya hetu eka hoya che, paNa te sAdhya karatAM karatAM ghaNI ISTa-aniSTa vAta banaze e ApaNe jANatA hoIe chIe. bajAramAM javAnA AzayathI bahAra nIkaLatAM koI mitra mArgamAM maLI jAya e AnuSagika hetu che. For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abuddhipura:sara ane buddhipura sara kama 100 tevI ja rIte amuka durgadhamaya galImAMthI pasAra thavuM paDe, paNa tyAM thaIne gayA sivAya cAle tema na hoya, te te mArge thaIne javAnI IcchA, e paNa AnuSaMgika hetu che. manamAM je mukhya hetu yojelo hoya, tene ja vyavahAramAM "hetu" saMjJA apAya che; paNa AnuSaMgika aniSTa prakAra banaze ema jANavA chatAM ApaNe te kArya karIe chIe, tyAre eka rIte apriya ane bIjI rIte iSTa rahelI vAtanI IcchA vyakta karanAra zabdanI jarUra rahe che, paNa te zabda aMgrejImAM upalabdha nathI. ApaNe tene anuSaMgI kiMvA AnuSaMgika hetu kahIzuM. vAstavika rIte joIe te mukhya hetu ane AnuSaMgika hetu e ApaNI buddhie upasthita karelA bheda che. kaI paNa kArya karatAM pahelAM hetu eka ja hoya che. je je sAruM narasuM pariNAma Ave, te badhAnI IcchA e ApaNe khare hetu heya che. jarUra hoya to e samudAyanA viziSTa aMgane "mukhya hetu" kahe ane bIjAne "AnuvaMgika" athavA "gauNa" kahe; paNa keIe ema na samajavuM ke mukhya athavA gauNane anurUpa evI koI svataMtra mAnasika avasthA che. karma karatA pahelAMnI avasthAmAM e bane ekachava banela hoya che tethI ja kartAne jJAta evA ISTa pariNAma viSe ane aniSTa jaNAtA pariNAma viSe paNa tene naitika daSTie javAbadAra gaNavAmAM Ave che. (e) ApaNe pApa karIe chIe te buddhipuraHsara thAya che ke kema, e vicAra karavA jevo prazna che. keTalAka kahe che ke, pApakarma kharAba vastu che evuM spaSTa rIte jANavAmAM hoya, te ApaNA hAthe pApa thavuM zakya nathI; ane tevuM spaSTa jANavAmAM na hoya to e ajJAnajanya pApa mATe naitika dRSTie ApaNe javAbadAra nathI. A eka dAva che ane kSaNabhara te sAce lAge che. e te khulluM che ke, AgaLa eMsI hAthanuM kAtara athavA agnino pathAra paDele heya. te huM temAM kadI kUdake na mAruM; tevI ja rIte amuka karma adhamapaNunuM hovAnuM jJAna hoya, te te huM kadI karuM nahi. sokreTisa kahe ke pApa eTale ajJAna. cakSu khullAM rAkhI koI pApa kare nahi; pApa karatI vakhate keTalAMka For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza kAraNane lIdhe "A kArya pApAtmaka che" evuM jJAna lupta athavA naSTa thAya che. e jJAnalepa kiMvA viskRtinA kALamAM ApaNA hAthe thayelA karma mATe ApaNe naitika dRSTie javAbadAra nathI ema paNa keTalAka kahe che. A vicArasaraNI deSita che. dhAro ke dArU pIdhA pachI bhAna rahevAnuM nathI ane pachI pote game tyAM paDaze, game te karI besaze, ane game tevuM bakaze, e vAta eka dArUDiye jANe che, AvuM jJAna hovA chatAM je te dArU pIe, ane pachI nazAmAM game te kare, te tene mATe javAbadAra che ja. hA, kabUla karIzuM ke nazAnA samayamAM tene potAnA karmanuM spaSTa bhAna nathI hotuM; paNa te pahelAM tene e sthitinI aTakaLa hatI chatAM teNe dArU pIdhe; mATe dArU pIdhAthI je je pariNAma Ave, te te pariNAmanI tene aTakaLa hatI tethI te, te te pariNAma mATe javAbadAra che. huM pApakarma karuM chuM te vakhate - eTale te kSaNe - e pApakarma che enuM mane spaSTa jJAna hotuM nathI. te vakhate huM karmane sArA ane pAparahita phaLa tarapha ja joto houM chuM. ALasane lIdhe sUtI vakhate huM nidrAnA sukha tarapha jete heuM chuM. ALasane lIdhe mane hAni thaze, gayelI kSaNa pAchI AvavAnI nathI, e vAta huM bhUlI gayelo houM chuM. ekAda vakhata pUrNa vismRti thayelI nahi heya, paNa e kalpanA para mAre ekAgra dRSTie jeTaluM lakSa ApavuM joIe, teTaluM lakSa ApatuM nathI. mArAM cakSu samIpa nidrAsukha (nidrAsukha" kahevA karatAM zayApara svastha paDI rahevAnuM sukha) ane tenA doSa koI prasaMge ekasamaye khaDA thaI jAya che. svastha paDI rahevAnA sukha tarapha vizeSa lakSa ApavuM ke te deSa tarapha ApavuM, e mArI sattAmAM hoya che. ghaNI vAra huM sukha tarapha lakSa ApuM chuM, ane dezanuM smaraNa bAjue mUkavA IcchuM chuM. are, tene tyajI ja deuM chuM. paraMtu kAlAntare punaH svastha paDI rahevAnuM sukha ane tadanuvaMgika devanI mUti mArA AMtaracakSu AgaLa UbhI rahe che, eTale ekAgratAthI dezAtmaka mUrtimAM lakSa lAge che ane huM besI ja rahuM chuM. kharI rIte "ekAgratAthI lakSa lAge che" kahevA karatAM "huM te doSAtmaka For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abuddhipura:sara ane buddhipura:sara kama 109 mUrti tarapha IrAdApUrvaka lakSa ApuM chuM' evuM katRtvasUcaka vAkya yojavuM joIe. je samaye ApoApa ane nizcaya karyA vinA lakSa lAge che, te vakhate UThIne besavAnuM zreya mane maLI zakatuM nathI, paNa jyAre huM nizcayapUrvaka manamAM kahyuM ke "basa, have sukhalAlasAne dAda devI nathI, ALasamAM bhayaMkara avaguNa che, tyAre UThIne besavAnuM zreya mane maLI zake che. je UThIne besavAnuM zreya huM lauM, to nyAyapUrvaka pApane bhAra paNa mAre levo joIe. zavyA para ALoTavAnA sukhanI mAnasamUrti huM cakSu samIpa ramADyA karate hatA ane krodha karI kaThoratAthI mane karma karavA kahenAra tenI zekyane huM mukha batAvavA dete nahatuM tethI ja huM svastha paDI rahI zakato hato. ema chatAM e krodhAyamAna banelI mUrti mArA mAnasapradezamAM dhasI AvatI, te huM moDhuM pheravI laI tenA tarapha durlakSa karato hato. evA prakAranA durlakSathI te raste paDI gaI hoya athavA nirAzAthI tyAM ja paDI rahI hoya, te mane tenA astitvanuM bhAna rahe nahi ane evA prakAranA ajJAnathI ALasanuM pApakarma mArA hAthe thAya; paNa ahIM te vAta e che ke, ene ajJAna zI rIte kahevAya? udyoga karavA sUcavatI mUrti tarapha meM joIe eTaluM lakSa ApyuM nahi, enuM nAma ajJAna? tenuM apamAna karavAthI sukhalAlasAnuM sAmrAjya pravatyuM ane kartavyanuM ajJAna siddha thaI huM kartavyayyata thayo! e ajJAna mATe huM ja javAbadAra hoI zakuM, anya nahi. AnA javAbamAM kaI kaheze ke, kaI mati tarapha vizeSa lakSa ApavuM ane kaI tarapha ochuM ApavuM e mArI sattAmAM nahatuM. ene AdhAre mArA janmasvabhAva para, zikSaNa para, Teva para, samayanI paristhiti para, prakRti vagere para hato. kaI tarapha vizeSa lakSa ApavuM e eka prakAranuM kArya che. e kAryane kAraNa hovAM joIe. e kAraNe jyAM che, tyAM tenuM kArya thavuM ja joIe. temAM mAre za deva? AvA praznane mATe kAI kahe ke, e kAraNamAM 'tamArI IcchAzakti kiMvA tamAre nizcaya' kiMvA eka zabdamAM 'tame kAraNa che; tyAre te kahe che ke, "huM'--' nAmanuM je koI che, te paNa eka kArya ja che ane huM rUpI kArya, tapUrva For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza kAraNanuM phaLa che. A sarva kAryakAraNabhAvanI ramata che. " viziSTa svarUpane thayo tenAM viziSTa kAraNa che; mATe mArAmAM je IcchAzakti kamajora heya, te mane je kAraNasamUha mUrta svarUpa ApyuM, tene doSa Ape, mane zA mATe? kAraNa huM sudhdhAM kAraNane" dAsa chuM, huM svataMtra jarAya nathI, mATe ja mane javAbadAra na gaNe." A praznane uttara kaThina che, paNa Apa ja joIe. na ApIe te AtmasvAtaMtrya paranI zraddhA ApaNe tyAga karI jAya evo bhaya rahe che. AtmA svataMtra nahi paNa dAsa che evI mAnyatA thAya, te AtmAmAM zuM svAstha rahe ane nItizAstra kone zA sAru saMbhaLAvavAnI jarUra rahe? For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmasvAta trya Atmaiva hyAtmano baMdhurAtmaiva ripurAtmanaH / nItizAstramAM ati mahattvanA ane vAdagrasta evA keTalAka muddA che. AtmasvAtaMtrya kivA pravRttisvAtaMtrya e temAMnA eka che. pravRttisvAtaMtryane ja aMgrejI paddhatimAM icchAsvAta Mtrya nAma maLeluM che, e praznanI zAkhA aneka gUMcavavALI che gUMthAI gayelI che ane tethI ja e praznaneA ukela vikaTa banI beThe che. tattvataH mULa prazna zA che te spaSTa rIte nahi samajAyAthI e prazna viSe raNabhUmi gAjI rahI che. eka kahe che, vAsanA vinA buddhiyukta pravRtti thavI zakaya nathI, mATe sarvAM kaI buddhiyukta kama vAsanAnA taMtrathI ja ane che, AtmAne peAtAnuM prerakatva nathI. samaju mANasane sAta evuM pratyeka kama sakrAmahAvAthI niSkAma e kathanamAM A ja atha garbhita rIte rahese che. keTalAka vAsanA kivA kAmanuM dAsya AtmAne cheDe na gAMThatAM. 'kama" sAthe gAMThe che, kama kArdathI chUTayuM nathI. vamaLo zarUnA gatiH / devane pa kama jayAM laI gayuM che tyAM javuM paDayuM che te mANasane ze hisAba ? temane yuktivAda Ave che. khIjA keTalAka karmI 'te karmAM saMbhavatuM nathI, For Personal & Private Use Only -- Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 nItizAstrapraveza badale "prakRti' zabda vApare che, keTalAka "Izvara" zabda yoje che. Izvara je sarvajJa ane sarvazaktimAna hoya, tenI AjJA sivAya eka pAna paNa hAlatuM na hoya, te mANasa tenI AjJA bahAra jAya e saMbhavita nathI; karatekAravate izvara che ema teo kahe che. emanA ja nAnAbhAIe devane badale "deva" kahe che. Adhunika paddhatithI zikSita thayelAe daiva ke prakRti na kahetAM sRSTi-kudarata (nature), sRSTiniyama (natural Laws) vagere zabda je che ane kahe che ke, tamAruM mana kiMvA AtmA evuM je kaMI hoya te paNa sRSTinA anya aneka padArthanI mAphaka ja sRSTiniyamathI baddha che. vaLI keTalAkanuM kahevuM evuM che ke, sajajanane pApakarma azakya hoya che tethI tenA saujanyanuM zreya tene ApavuM e, AMbAnI kalama para kerI Ave che aMjIra AvatAM nathI, tethI te buddhirahita kalamane zreya ApavA jevuM che. keTalAka devavAda ane prayatnavAdano saMbaMdha pravRtti svAtaMtryavAda sAthe joDI de che. AvI rItanI eka praznanI aneka zAkhA che. temane paraspara svAbhAvika saMbaMdha che. paraMtu temAM sUkSma bheda dhyAnamAM na letAM sarva praznano ekadama vicAra karavA pravRtta thatAM goTALo thAya che ane vAdane nirNaya azakyavata bane che. mATe "AtmasvAtaMtrya' viSe ApaNuM manano bhAvArtha zuM che ane pratipakSI zuM kahe che te spaSTa karyA pachI UhApoha kare e ja mArga zAstragraMthane ucita che. 1. "paristhitine lIdhe amuka karavuM paDayuM' ema ApaNe ghaNI vakhata kahIe chIe ane kartAne deSa ghaTADavA icchIe chIe; paraMtu e vicArasaraNImAM thoDoka deSa che. jema eka hAthe tALI paDatI nathI, tema paristhiti paNa potAnA zIlanA sahakAritva sivAya eTale ApaNe sahakAra vinA kaMI karI zakatI nathI. hoTelanAM bhajiyAMnI vAsa sabhya mANasane game te vakhate hoTelamAM kheMcI zakatI nathI; paNa ekAda u9lu chokarAne te vAsa mohita banAve che. tenuM mULa bIja e che ke, "bhajiyAMnI vAsa" kaMI kAIne kheMcatI nathI ke dhakelatI nathI; paNa tenA AmaMtraNane svIkAra kare ke asvIkAra karavo te raste janAra AvanAranI marajI para hoya che. jeNe potAnI hAjatane saMyamamAM rAkhelI For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmasvAtaMtrya 113 hoya che tenAthI paristhiti bicArI Dare che; paNa jene phezanane caTake paDele hoya che tene paristhiti vikaTa lAge che ane te aneka apamAna sahana karAve che. paristhiti eka ja che paNa tenI chAyA pitAnA para keTalA sudhI paDavA devI te darekane svAdhIna hoya che ane tethI ja tenA pariNAmamAM bheda jaNAI Ave che. kadI paNa koIne vikaTa paristhiti prApta thatI nathI ema kahevAnuM nathI, paNa ekAda paristhiti vikaTa thavI na thavI e ghaNA aMze potAnA pUrvavRtta para avalaMbita hoya che. dArUnI dukAnamAM gayA pachI tyAMnI paristhiti dArU pAna karAve; paNa te dukAna tarapha pagalAM ja na bharyo hota te pachI dukAnamAMnI paristhiti bAMdhIne laI gaI ne heta. cA-bIskITa uDAvavAnI, keTa, pATalUna, nekaTAya dhAraNa karavA vagerenI Teva pADI lIdhA pachI - AraMbhamAM nahi - parimita pagAra para jIvana calAvavuM kaThina thAya che: kibanA azakayavata bane che. paraMtu e Teva pADI lIdhI na hota to haMTale pAmarsa kaMpanIne ke vAITa leDala kaMpanIne menejara koInA upara bhUrakI nAkhIne kheMcI javAne zaktimAna na thAta, viziSTa paristhitine bAdhaka ke piSaka banAvI levI e ApaNuM hAthanI ja vAta che. paristhitirUpI strI majabUta, vairyazALI ane masta che, paNa te ApaNuM caherA tarapha joIne pitAnuM vartana calAve che. ApaNe je anumodana ke uttejana ApatA nathI, te tenI ceSTA ochI thatI jAya che. chavitarUpI rathanuM sArathipaNuM mArI pAse che, vAsanA kivA paristhiti kevaLa meM lagAma paherAvelA azvarUpa che. te koI vakhata pUrapATa ane game tema doDavA lAge che e kharuM che; paNa tenuM kAraNa e ja hoya che ke meM lagAma DhIlI mUkelI hoya che. have kadAca keTalAka kaheze ke, "AtmA" nAmano "sArathi paNa karma, deva, deva, sRSTi kiMvA paristhiti paikInI eka athavA aneka zaktinA hastamAM rahela kaLasUtrI pUtaLA jevo che. e vAda svataMtra che. teno vicAra AgaLa para thaze ja. 2. keTalAka niyatavAdI ( Determinists) leka pravRttisvAtaMtryavAda viruddha evo AkSepa kare che ke, "AtmA vAsanAthI For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 nItizAstrapraveza baddha nathI ema kahevuM te "kAraNa sivAya kArya thAya che" ema kahevA jevuM che." paNa svAtaMtryavAdI lekenuM kahevuM eTaluM ja che ke, vAsanA che paNa te ApaNuM ja hoya che, tyAre ja te kAryapravartaka bane che. indranI kuvAsanI duvAsAne preraka banatI nathI. bhImanI vera levAnI IcchA dharmarAjane duHzAsananuM rakta pAna karAvatI nathI. bolatI vakhate ApaNe kahIe chIe ke, amukanA hadayamAM amuka vAsanA prabaLa thaI tethI teNe amuka karyuM, paraMtu e parathI je kaI ema samaje ke, "tenA hRdayamAM vAsanA nAmanI aneka strIo nivAsa kare che ane temAM kalaha utpanna thayA pachI temAM je prabaLa hoya che tenuM ja kahevuM te mArA sAMbhaLe che, te kahevuM joIe ke evI alaMkArika bhASA vAparavAnI savaDa ja rahI nathI. vAsanA hatheLImAM nacAve che; paNa kayAre ? te ApaNI dharmapatnI bane che tyAre, teno svIkAra karyA pachI te ApaNA para sattA calAve che; paNa svIkAra kare ke nahi te ApaNuM hAthanI vAta hoya che. mArA hRdayamAM rahelI pANI pIvAnI icchA mane pANI pAya che, paNa kyAre ? huM jyAre pANI pIvAnI IcchA amalamAM mUkavI ema kahuM chuM tyAre; e vinA nahi. jyAM sudhI pIvAnI icchAne huM mAna ApatA nathI, tAtkAlika tene svIkAra karatA nathI, tyAM sudhI te svastha rahe che ane ghera AvyA pachI mArI saMmatithI te mArA para sattA calAve che. IrachA, vAsanA, hetu e kAma paNa karmanAM kAraNa nathI. kharuM pravartakatva mArA pitAmAM che. kharI sthiti evI che ke, huM besuM chuM, huM UDuM chuM, huM mAphI mAguM chuM, hu uddhata vartAne calAvuM chuM. 3, vavAda ane niyativAda (Determinism) mAM saheja karaka che. pravRttisvAtaMtryavAdI daivavAdI hoI zake khare. te prayatnavAdI ja heya che evuM kaMI nathI hotuM. daiva nAmanI svataMtra zakti che ema mAnIne devavAda kahe che ke, mANasa game teTale prayatna kare paNa je banavAnuM te te bane ja. dAkhalA tarIke, lIlAvatInuM vaidhavya bhAskarAcAryanI pravRttithI TaLyuM nahi. daivavAda ema nathI kaheto ke, bhAskarAcAryane pravRtti svAtaMtrya nathI, yA tene cha evI dizAe For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavAta zya 115 prayatna thaI zakavAnuM savita hetuM nathI. daivavAdane eTale ja Agraha che ke, bhAskarAcAye` game teTalA prayatna karyo, paNa te devaskhalanA pramANamAM lUlA hatA. ene a` e thAya che ke, manuSyane pravRttisvAtaMtrya che; te vipizaSTa dizAe prayatna karI zake che: paraMtu prayatnanAM halesAM game teTalAM mAravAmAM Ave che teApaNu devabalanA pUramAM tenuM kaMI ja cAlatuM nathI. 4. have ApaNe IzvaranuM sattatva tathA sazaktimattva, ane AtmasvAta'tryanI ekava!yatA saMbhavita che ke nahi tenA vicAra karIzuM. pApapuNyanI javAbadArI mANasa para na hotAM Izvara para che evuM prAMtapAdana karanArAnuM evuM kahevu che ke, dhara jyAre sarvazaktimAna che, tyAre ApaNane svataMtratA kyAMthI maLe? huM have zuM karavAtA chuM te jyAre Izvara prathamathI ANutA hoya che, ane arekhara temaja banavAnuM che, tyAre huM kaye mArge javAne prathamathI niyata hovAthI temAM huM kaI parivartana karI rAkavAne nathI. IzvaranuM sattava jyAre kharuM che, tyAre huM zuM karavAne te prathamathI te haNe che. arthAt te karI cUkeluM che. mAruM ka ane mArA vicAra paNa niyata che, tyAre mAruM svAtaMtrya kyAM zuM ? prabhunuM sattava ane mAruM svAtaMtrya ArvI rIte paraspara viruddha jaNAya che. te vicArasaraNImAM traNe doSa che. huM zuM karavAne huM te prabhunI jANamAM che tethI Izvara ja kRtya kare che ema kema kahI rAkAya ? mAre zuM karavuM te zuM na karavuM te mArI sattAnI vAta che. temAM kArya paNa mArA para orajulama karI rAkatuM nathI. huM ALasa karuM chuM, tyAre zuM IzvaranuM sarvAMnapaNuM AvIne mane peAtAnA hAtha vate dAvI suvADI rAkhe che ? athavA huM jyAre apazabda ekaluM chuM tyAre zuM IzvaranuM bhaviSyajJAna phezanAgrAkanI mAka mane melAve che ? naha, e saM huM ja karuM chuM. ALasu thavuM ke na thavuM, apazabda melavA ke na khelavA e mArA svAdhInanI vAta che. huM ka.. yaMtra nathI; mArAmAM prANa che, buddhi che, bhAgapravRtti che, vicAra che; huM ekAda vakhata bhAgecchAnI vAta sAMbhaLIne mavacArane bAjue mUkI dauM chuM, ekAda vakhata tenuM sAMbhaLIne zreyaskara mA sadasa For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 nItizAstrapraveza svIkAruM chuM, ekAda vakhata tenuM kahevuM bAjue rAkhIne pApanI gaTaramAM pravezyuM chuM ane preyane bAjue padharAvuM chuM. konuM sAMbhaLIza e jo ke prabhu jANate! haze, paN tenA jJAnanI mArA para zI asara thaI zake ? bIjAnuM jJAna ke ajJAna mArA kaa preraNA ApI zakatuM nathI kivA ekAda kAryAMthI nivRtta banAvI zakatuM nathI. hamaNAM mArI sAthe beThelA vidyAthI te bhUlanA kAraNathI zikSaka mAraze e jo ke huM jANuM chuM; paNa tethI zuM tene huM maraDavuM chuM ema kahevAya ke? mArI aTakaLa ane zikSake mArelA mArane! kaI paNa kArya kAraNa saMbaMdha che ke ? tevI ja rIte mAra paDayA pachI te raDaze ema huM jANatA hAu te tene mArI aTakaLe raDAvye! ema kAI kahI zake ke? ekadare eTaluM ja siddha karavAnuM che ke, mAra, pApa ane IzvaranA jJAnamAM kAya kAraNabhAvane lezamAtra sthAna nathI. sa` doSa yA pApane svAmI huM ja chuM. e javAbadArI Izvara para ApI zakAze nahi. ane pApIne kharI uparata thatAM te svataH ja kabUla kare che ke, sarva pApanA mAlika pete che. keTalAka tattvavettA pApapuNya karanArane zuM lAge che tenI sAkSI meLavyA vina! peAtAnA tattvanI dRSTithI ja vicAra kare che ane tethI ja puSkaLa tAttvika goTALA janma pAme che, * prasiddha aMgrejI kavi milTananAM nimna vacana mananIya che. .........Whose fault? Whose but his own? Ingrate, he had of me All he could have; I made him just and right, Sufficient to have stood, though free to fall. Such I created all the ethereal powers And spirits, both them who stood, and them who failed; (6 Freely they stood who stood and fel! who fell. ... ... ... They therefore, as to right belonged, So were created, nor can justly accuse For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmasvAtaMtrya 117 AnA saMbaMdhamAM keTalAka AkSepaka evI keTI laDAve che ke, IzvaranuM sarvajJatva ane AtmasvAtaMtryanuM khaDASTaka nahi hoya; paNa meTuM mAchaluM nAnA mAchalAne gaLI jAya che tema IzvaranuM sarvazaktimatva apabela mAnavanuM svAtaMtrya pitAnA pracaMDa jaDabAmAM homI de che. Izvara jyAre tumaka7macAvatuM samartha che, tyAre huM amuka eka vAtane icchuM chuM ane amukane niSedha kiMvA tyAga karuM chuM, tenuM parAtpara kAraNa Izvara che ema kahevuM joIe. arjunane vizvasvarUpadarzana thayA pachI prabhunA mukhamAM keTalAye prANIo jAya che, Ave che, paDe che, ALoTe che athaDAya che evuM dazya jaNAyuM hatuM. IzvaranA sarvazaktimattanA udaramAM mAnavaprayatna evA prakAre nahi jaNAya ke? Izvara mANasanA AtmAne amuka eka dizAe prere che ema kahe, kAMti prerate nathI ema kahe. preraNA ApatuM hoya te svAtaMtrya naSTa thayuM e vAta kabUla kare; preraNA na karate hoya te izvaranuM sarvazaktimatta sarvavyApI nathI, maryAdita che ema svIkAre; e A pUrvapakSane dAva che. paNa e dAvane javAba e che ke, IzvaranI zakti amaryAdita che ema kahIe tethI ema nathI thatuM ke, te hameza pitAnI zaktino upayoga kare che. mane subuddhi kiMvA kubuddhi ApavAnI IzvaramAM zakti che paNa te e zaktine upayoga tenI marajI haze tyAre ja karaze. tene je lAgaze ke, e AtmAe pitAne uddhAra potAnA prayatnathI karI le joIe, to te mArA prayatna - mAruM patana paNa - taTastha vRttithI jaI raheze. Their Maker, or their making, or their fate, As if pre-destination overruled Their will, disposed by absolute decree, Or high fore-knowledge; they themselves decreed Their own revolt, dot I; if I foreknew, Foreknowledge had no influence on their fault, Which had no less proved certain unforeknown." Milton ( Paradise Lost BK. iii) For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 nItizAstra praveza eka upaniSadamAM evuM kahyuM che ke, camena trinISata teM sAdhu jarma jAti, camoninIute tamasA jarma vArati - jenI unnati Izvara Icche che. tene te sArI buddhi Ape che; ane jeno adhaHpAta kara hoya chetene pApamAge caDAve che. A dRSTie jotAM hanumavatumanyathAvatuM samartha Izvara AgaLa kAIe evuM abhimAna karI zakaze nahi ke, huM kadI paNa pApa karIza nahi. IzvaranI marajI thaze, to te pApa karAvaze ja. paraMtu UThatA besatAM tene evI icachA thatI haze ema mAnavAnuM kaMI prayojana nathI. tevI ja rIte meTuM mahattvanuM kAraNa haze tyAre te kaI ekane pApamAM pravRtta karaze; paNa vinA kAraNe te hameza evI bhAMjagaDamAM paDe che ema ApaNe zA mATe mAnavuM ? ahIM paNa guruziSyanA daSTAMtathI bhAvArtha vizeSa spaSTa thaze. zikSaka vidyAthIne cheDI rIta darzAvaze, sUcavaze to te dAkhalo karI zakaze; ThIka, te vidyAthIne bhUlAvavo haze te tema karavAnuM paNa gurunA hAthamAM hoya che; paraMtu sAre zikSaka badhA khAsa irAdApUrvaka ziSyane bhUlavA nathI ane kharI rIta paNa sUcavatuM nathI. te kahe che ke, vidyAthIe pitAnI buddhine upayoga karI kharI rIta zodhI kADhavI joIe. vakhata jAya te vAMdho nahi. dAkhalAno javAba beTo Ave te paNa aDacaNa nahi. vidyArthI pAsethI khare uttara kaDhAva kiMvA khoTA kaDhAva e che ke gurunA hAthamAM sarva prakAre hoya che, te paNa te potAnI zaktine peTImAM rAkhe che ane vidyArthIne pitAnI akkalano upayoga karavAnuM zIkhave che. e ja nyAya Izvara ane mANasa vacce kema lAgu pADavo na joIe? bIjo eka dAkhalo ApI A viSaya ATopI laIzuM. dhAre ke, zetaraMja ramavAmAM nipuNa evo mANasa ke eka zIkhAu mANasa sAthe rame che. zIkhanAranAM keTalAMka mahorAM ane yAdAM jIve che ane nipuNanA vajIra vagere sarva jIve che. vAkepha mANasa zIkhAu mANasane game tema nacAvI zakaze; paNa bIDI. pIvAnI ke bIjA sAthe vAta karavAnI dhUnamAM te nipuNa mANasa ramata tarapha durlakSa kare che ane zIkhanArane gherI na letAM chuTo For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 AtmasvAtaMtrya rAkhe che. tenI khAtarI hoya che ke A zIkhanAra game teTalI garabaDa karaze paNa mArA AgaLa tenuM kaMI cAlaze nahi. arthAta navazIkhAu dAva eka rIte je ke nipuNanA hAthamAM hoya che, te paNa teNe chUTI ApyAthI te potAnI IcchAnusAra rAjA kiMvA mahorAM calAvI zake che, dAva nipuNanI sattAmAM rahe che, paNa tethI kaMI ema nathI thatuM ke navazIkhAune dAva nAkhavAnI svataMtratA hotI nathI. bhuvana-paTa para Izvara ane mANasa zetaraMja ja ramI rahyA che evI kalpanA karIe, to mANasa Izvara upara sattA nahi calAvI zake e kharuM haze, IzvaranI IcchA thAya te saMkaTa upasthita karIne kiMvA anya prakAre gherI laIne te pitAnI icchA mujabane dAva nakhAvI zake e paNa kharuM haze, te paNa Izvara hamezAM mANasane yAMtrika pUtaLAvata nacAve che evuM kaMI nathI. mANasa potAnI akkala kevI rIte calAve che e javAnI tenI IcchA nahi hoya ema zA uparathI kahI zakAya? 5. have Adhunika zAstronA keTalAka AkSepa joIzuM. vartamAna samayamAM Adhunika zAstronI eTalI pragati thaI che ke, pUrvanA davaraNAdi devane sthAne "sRSTiniyama' have devatva prApta kare che. * je kaMI kare che, te Izvara kare che e bhASAne badale 'je bane che te sRSTi niyamAnusAra bane che" evI bhASA vizeSataH saMbhaLAya che. je nya, vidyuta, hIrA, mANeka e sarva viziSTa paramANunA viziSTa kAryathI thAya che ema kahevuM e te ThIka che, paNa ApaNe jene "mana" ke "AtmA kahIe chIe, te paNa niyamabaddha hAI 'AmA" e majajAmAMsAdino eka prakArano dhama che evuM pratipAdana karavAmAM Ave che. uSNatA utpanna karavI e jema azcine dharma che, annapAcana jema piTano dharma che, matsarga jema AMtaraDAne dharma che, pittotsarga jema plIhAne dharma che, temaja vicAra karavo e magajane dharma che. (The brain secretes thought as the liver secretes the bile.) e ja artha kicita kAvyamaya bhASAmAM kahI zakAya tema che. vicAra e magajane eka prakArane suvAsa che. puSpane suvAsa hAthathI pakaDI zakAya nahi paNa te jema sRSTiniyamathI baddha che, tema For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 nItizAstrapraveza AtmA paNa baddha che. enjinanI kaLa kheMcIe chIe ke sITI vAge che, e ja nyAye bALakane cUMTI bharatAM te bUma paDe che ! jhADa para kuhADI prahAra karIe chIe to te maraNa pAme che, manuSyanI garadana para kuhADAne ghA thAya che te te paNa mRyuvA thAya che, latAne jalasiMcana vikasita banAve che, mANasane paNa tenuM pAna hoziyArI Ape che. mANasanA AhAravihAra, nidrAnI AvazyakatA, ekAgratAthI lakSa ApI jovA-sAMbhaLavAnI zakti. zabda pATha karavAnI kiMvA te dhyAnamAM rAkhavAnI zakti vagerenA niyama mAnasazAstroe aneka prayoga karI zodhI kADhyA che, baka, besTIana vagere zAstrajJa rasAyanazALAmAM jaDamAMthI jIva utpanna karavA prayatna karIne temAM vijaya meLavavAnI ghaNI Ara. rAkhe che. jIva utpanna thayA pachI "AtmA' utpanna kare che AgaLanuM pagathiyuM che ane pachI sonI senAne cImaTAthI pakaDI rAkhI tenA judA judA alaMkAra banAve che, tema "AtmA na paristhitinA (Environment) cImaTAmAM pakaDI rAkhI temAMthI narahine alaMkArabhUta-bhUghaNAspada bane tevA za karAcArya, kAlidAsa, rAmadAsa, tukArAma, (narasiMha mahetA, mIrAMbAI), sokreTIsa, neliyana, (dayAnaMda, rAmamohanarAya, gAMdhIjI, mAlaviyA) jevA nirmANa karI zakAze ! Adhibhautika zAstronI A mahattvAkAMkSA pUrNa thaze tyAre thaze paNa Aje "jIva zI vastu che te rasAyaNI paribhASAmAM kahI zakAtuM nathI, te pachI prayogazALA ke kArakhAnAmAM binavavAnI vAta te kyAM rahI ! athAta manuSyane AtmA e eka jaDa vastu jevI kiMvA jaDa vastunA vyApAra jevI vastu che ke zuM te TharAvavAnuM kArya pragathI para che. pratyakSa pramANa ayukata kiM. azakya che tethI e tRSA anumAna karIne TALI zakAya; paNa anumAna parathI zuM nIkaLe che tene UhApoha karatA pahelAM ethI * TIpa:- kRtrima yAMtrika mANasane (robaTa) kahevAmAM Ave che ane te nAma pracAramAM AvatuM jAya che. For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavAtaMtrya 121 utpanna thatA goTALe eka leTIkramathI vAcakanI dRSTi AgaLa mUkI devo joIe. aMgreja tattvavettA spensara potAnA mAnasazAstra viSayaka graMthamAM eka sthaLe kahe che : "Psychical changes either conform to law or they do not. If they do not, this work, in common with all works on the subject, is sheer nonsense; no science of psychology is possible, bhAvArtha e che ke, mAnasika vyApAra je niyamanI AMTamAM AvI zakatuM na hoya, tathA, mane e "svataMtra" - eTale ke IdayanI paristhiti vagerenI maryAdA TALI devAne samartha - hoya, te mAnasazAstra ja azakya che. zAstranuM nAma AvyuM ke niyamabaddhatA samajI ja levI. mana je niyamathI baddha na hoya, te. mAnasazAstra azakya che. mana vAyu jevuM caMcala, duniMgraha haze, paNa vAyunI gatinA - tophAnanA sudhdhAM -- jema mANase niyama kheLI kADhyA che, tema mananA paNa zodhI zakAze evI bhAvanA mAnasazAstranA sevakane mATe atyAvazyaka che. AtmA svabaLa para game te vakhate IcchAnusAra game te karI zake, tathA, je te sRSTiniyamane niyaMtraNane phagAvI devAne zaktimAna hoya, te mananA vyApAramAM eTalI anizcitatA ane aMdhera daSTie paDaze ke, mAnasazAstra zAstranI padavIne paNa regya nahi rahe. mATe mAnasazAstranI jarUra heya te kabUla kare ke mana svachaMdI - svecchAcArI nathI. manane svAtaMtrya ApavuM hoya te mAnasazAstra viSayaka pustakone bhasmIbhUta karI nAkho; kAraNake evA aMdherarAjamAM mAnasazAstranuM astitva ja saMbhavita nathI ! A vicArasaraNImAM be hevAbhAsa che (a.) AtmAnuM astitva svataMtra svIkAravAthI mAnasika sAmrAjyamAM aMdhera che evuM kaMI banatuM nathI. ApaNe karma (kivA ApaNI buddhi) iyinuM AkarSaNa, viSayanI mohakatA, zikSaNa, Teva, paristhiti, * Principles of Psychology. P. 501. For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 nItizAstrapraveza saMgati vagere je aneka bAbata para avalaMbI rahe che, temAM AmA" e bAbatane vadhAro karavAthI mAnasika sAmrAjyamAM e eka adhika kAraNane lIdhe kevaLa arAjakatA pravartI rahe ema banI zakatuM nathI. vAyunI dizA je dasa paMdara kAraNa parathI Thare che temAMnuM ekAda anizvita hoya te paNa bAkInAM kAraNe parathI nIkaLatAM anumAna kevaLa nirupayogI hatAM nathI. krikeTanA ubhaya pakSanA bAvIsa khelADumAMnA eka sivAya bAkInA viSe je kene sArI mAhitI haze, to kayA pakSane vijaya thaze te viSe upayukta anumAna karI zakAze athavA karavAne kaMI pratyavAya Avaze naha. (A) bIjo hevAbhAsa e che ke, AmAM ke mana e eka jaDa vastu nathI. manovyApAra paNa hameza jaDa zaktine vaza hoya che evuM kaMI nathI ema kahevAmAM sRSTiniyamane bhaMga ke pAyamAlI kayAM thAya che? vizva-virATa svarUpamAM eka jaDasRSTi ane bIjI adhyAtmasRSTi ema kahevAmAM "jaDasRSTinA niyama mithyA ke vyartha che' ema kahevAnuM pApa lAge che ke? jaDasRSTinA niyama kharA ja che; paNa adhyAtmasRSTinA paNa teTale ja darajaje kharA che. e Uya prakAranA niyama jemanA jANavAmAM haze, temane ja vizvanuM satya svarUpa samajAze. jaDasRSTimAM paNa eka zaktinA vyApArane bIjI zaktinA vyApArane virodha thAya che. dAkhalA tarIke, gurutvAkarSaNano niyamAnusAra jhADa parathI phaLa jamIna para paDavuM ja joIe; paNa vacce ja je huM hAtha lAMbo karI jhIlI laIza, te te paDaze nahi. e ja pramANe Adhibhautika mAsazAstranA ane AdhyAtmika zAstranA - banne prakAranA niyama kharA haI zake. koI vakhata Adhibhautika zaktine ekAda AdhyAtmika zaktinA yogathI virodha thAya, paNa e ema nathI zIkhavatuM ke ethI "vizvamAM arAjakatA che. ApaNe sAMkhyanI paribhASA dvArA e ja artha AvI rIte kahI zakAze. Adhibhautika sRSTi kivA prakRti e puruSathI eTale AtmAthI eTalI kaMI zaramAtI kiMvA DaratI nathI ke tenuM nAma uccAraNa thatAM ja te pitAnuM sattva tyajI devAne sarvathA tatpara thAya ! puruSa eka he ke aneka he, prakRtinA niyama kharA ane abAdhita ja che, For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmasvAtaMgha adhyAtma-zaktinuM - puruSanuM - svataMtra astitva pratipAdana karatAM ja pensara je trAgu kare che ane atrahmaNyam batrAgyamanI bUma mAre che, tene UMDA vicArane Take nathI ema A uparathI jaNAI Avaze. 6. have karmavAda ane pravRtti svAtaMtryavAdanI ekavAkyatA saMbhavita che ke nahi tene vicAra karIzuM. amuka eka kArya karavuM ke na karavuM e ApaNI buddhi para avalaMbI raheluM hoya che; paNa je buddhi karmAnusAriNI hoya te pachI AtmAnuM svAtaMtrya kayAM rahyuM? AtmA DhAmano vaMdhurAmaiva ripurAmana: e sUtra ane vRddhiH kamanuNA e sUtranAM tattvonI ApaNe ekavAkyatA karavAnI che. jagatanA AraMbhathI kamanuM je cakra cAlI raheluM che, tenI dizAmAM lezamAtra paNa parivartana thavuM zakya nathI ema eka vacana parathI jaNAya che kAraNa, icchA thavI ke na thavI e ja mULamAM ApaNA hAthanI vAta nathI ! ema kahIe tyAre bIjA vacananuM sArtha zuM? amuka kara ne amuka na kara ema kahevuM ja kAne? jene buddhi svAdhIna heya tene. paNa buddhi karmAnusAriNI karyA pachI vidhiniSedhAtmaka zAstravacananuM zuM karavuM ? je AtmA kharekhara kata na hoya, te je sarva rIte prakRtine AdhIna hoya, te zAstranAM zAsana nirarthaka bane; kAraNa tenuM pAlana ke apAlana potAnA hAthamAM nathI ! tAM rasAstrArthavaravA e vedAMtasUtramAM e ja artha abhipreta che. ApaNe joIe chIe ke, uttama kAvya racanAra keTalAka kavi "ame zuM karIe chIe? prabhu amArA haste lakhAve che, eTaluM ja !' ema kevaLa upara uparathI nahi paNa hRdayapUrvaka kahe che. uttamatAnuM zreya jema keTalAka mANase letA nathI, tema kharAbanuM pApa paNa keTalAka svIkAravAne taiyAra nathI. "ame zuM karIe chIe ? evI buddhi thaze e te TharelI ja vAta hatI. tenA AgaLa amAre zo upAya ?' e rIte pitAnA pApanuM - * artha: AtmA svataMtra kartA che, kAraNa ema na mAnIe te vidhiniSedhAtmaka zAstrano artha raheto nathI. For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 nItizAstrapraveza samarthana keTalIka vakhata karavAmAM Ave che. A vRtti hamaNAMnI nathI, jUnI che; kadamAM varuNane uddezI eka bhakta kahe che : na sa svo dakSo varUNa dhRtiH sA surA manyurvibhIdako acittiH / / asti jyAyAnkanIyasa upAre svapnazcanedanRtasya prayotA / "he varuNa, huM je pApa karuM chuM te huM karatuM nathI, mArI zaktine nahi paNa e te devane pratApa che. ane dArU, manovikAra jugAra, ajJAna vagere e devanA sebatI che. temAM vaLI vaDIla mANunI saMgati pApa tarapha manane kheMcavAne taiyAra ja che. nidrA samaye manamAM keTalAya pApA maka vicAra AvatA haze ane tethI je kaMI pApa thatAM haze te te judAM ja." jagatamAM satyanuM puNya lenAra ane duSkAnuM pApa nahi lenAra evA banne prakAranA mANasa maLI Ave che. mATe a. praznane jarA UMDe vicAra karavAnI AvazyakatA che. karmavAdane Adhunika vikAsavAda (Evolution)nI ghaNa madada che. karmavAda kahe che, "kasmagatine anusarIne ja mAnava yonimAM janma prApta thAya che ane mAnava janmamAM jevAM sata ke asat karma thAya che, te punarjanma thaI, sarvapradhAna, raja:pradhAna ke tamApradhAna vRtti prApta thAya che; ane karmagatine anusarIne ja brAhmaNa ke brAhmaNetara jAtimAM janma prApta thAya che; Adhunika vikAsavAdI kahe che, "bALake vaDavAonA guNadharma laIne janma pAme che. svarUpa paNa mAtA jevuM, pitA jevuM ke dAdA jevuM hoya che e pratyekanI najare paDe che. svabhAva saMbaMdhamAM paNa putraH pitaramanuDhatti e tattva kharuM hovAno anubhava thAya che. mAtApitAne kSaya, upadaMza vagere vyAdhi hoya che, te te bALakane paNa prApta thAya che. mAtApitA dArUDiyAM hoya che, te bALakanI pravRtti paNa svabhAvika rIte madyapAna tarapha thAya che. paraMtu evI rItanA upArjita guNa (acquired characters) bhAvI prajAmAM Utare che ke kema te viSe Adhunika bhautika zAstromAM ja adyApi vAdavivAda che. keTalAka kahe che, peDhIonI peDhIo sudhI eka kuLamAM vidyAbhyAsa For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmasvAtaMtrya 125 ane anya sAtvika AcAra cAlato Avelo hoya che, te te vaMzanAM bALakanI buddhi e saMskArathI anya bALaka karatAM adhika sAtvika bane che. brAhmaNanAM bALaka vizeSa buddhizALI ane bhAvika hoya che athavA hoya che ema je prathama darzane lAge che - tenuM kAraNa pUrvasaMskAra hovAnuM ApaNe ghaNI vAra sAMbhaLIe chIe; paNa temAM Adhunika vikAsavAdI zAstro ekamata nathI*. te paNa vaDIlonA svAbhAvika athavA "prakRti ja " guNadharmAnusAra bALakanA ghaNAkharA guNadhama hoya che, e viSe vAda nathI. vAghanuM baccuM #ra ja hovAnuM tema keTalAka pApazIla mANasenAM bALakonI vRtti pApI ja hovAnI keTalAka zodhakoe gunegAranA vicAra, vRtti, vagerenuM zAstrIya daSTie avalokana karyA pachI e nirNaya karyo che ke, keTalAka kharAba sobatane lIdhe gunA kare che ane keTalAka jAte ja pApapravINa hoya che. keTalAka mANasanuM mana ja evuM vAMkuM hoya che ke, kUtarAnI pUMchaDI che mahinA dATI mUke te paNa sIdhI thAya nahi, tema temanA manamAM saraLa vicAra ja utpanna thatA nathI. AvA mANasa apavAdarUpa hoya che, paNa heya che e vAta nizcita che. keTalAMka kAraNane aMge keTalAMkanAM mana evAM vikRta bane che ke, temane potAnA pitA ke mAtAnuM khUna karavAnI IcchA thAya che, athavA te te AtmahatyA karavA dhAre che. keme katAM e vicAra temanA manamAMthI khasato nathI. teo samaje che ke, A gAMDapaNa che; paNa karma athavA bhagavadgItAmAM kahyA pramANe "prakRti" kivA Adhunika zAstrIya bhASAmAM "AnuvaMzika saMskAra" (Heredity) jANe ke temane pApAtmaka kArya karavAne preratAM hoya tema lAge che. AvI rIte vikRta thayelAomAMnA keTalAka, bhaviSyamAM kadAca potAnI kubuddhi aTakAvI zakAze nahi ema * kyA guNa ApaNAmAM UtarI zake che ane kyA nathI UtarI zakatA tene UhApoha pustakanA chevaTanA pariziSTamAM karyo che. "pUrvajanmanA saMskArathI brAhmaNa adhika buddhizALI banyA che e vicArane Adhunika zAstrajJAnA AnuvaMzika saMskAra viSayaka prayogathI keTalI puSTi maLe che, teno vicAra manaraMjaka ane bodhaprada banaze ema lAge che. For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 nItizAstrapraveza samajIne AgaLathI saMbaMdhIone sarva kaMI kahI daI pote ja pitAno kArAgAramAM praveza karAvI le che. hAlamAM mANasanA hAthe pApakarma kema thAya che e viSene abhyAsa eTale sUkSma, vistRta ane De thayo che ke, tenuM eka zAstra ja banyuM che. ene Criminology kiMvA pApamImAMsA" zAstra kahe che. e zAstra viSayaka pustaka vAMcyA pachI ema ja lAge che ke, keTalAka gunegAra kharekhara gunegAra nahi hotAM, dunivAra evI pApapravRtti ApanAra temanA vaDavAo ja te mATe aparAdhI hatA. chA nahi hovA chatAM mANasa keTalIka vakhata pApa kare che - unirachanna ivAca vAva nicakitaH ema bhagavadgItAmAM kahyuM che. e sthitine sane theDe ghaNe anubhava che; paNa utkRSTa udAharaNanI jarUra hoya to te mane vikRtimImAMsA saMbaMdhInA graMthamAM ( Mental Pathology )thI maLI zakaze. vikRta mane vRttinuM te zuM paNa sarva vAtanuM tema che, e vikAsavAdane siddhAMta che. mANasanI sarva iMdriya dhIme dhIme vikAsa pAmelI che. sajIva prANInA Adyajanaka jIvabiMdu, tenAthI be biMdu, tenAthI cAra ema thatAM thatAM, matsya sarpa vagere banI pachI te jIvabiMdune manuSyaprANInuM vikasita svarUpa prApta thayuM. mANasa hAsya kare che tyAre tathA te khIjavAya che tyAre tenA vadananuM je svarUpa thAya che, tenI u5patti lagADavAne paNa DArvina, spensara vagere zAstroe prayatna karyo che ane te ati manevedhaka tathA bedhaprada paNa bane che. dAkhalA tarIke, krodhAveza thatAM nAkanAM naskorAM phUle che tenuM kAraNa spensara evuM jaNAve che ke, pUrve hajAre varSa upara jyAre ApaNe jaMgalI avasthAmAM athavA vAMdaranI avasthAmAM hatA, tyAre krodha thatAM zatrune ekAda avayava mukhamAM pakaDatA hatA; tethI zvAsa mATe anya dvAra kulAvavAnI jarUra rahetI hatI. e ja Teva Aje adyApi paryata avazeSa rahelI che. kedhathI gAla lAla kema bane che, dhrujAre kema chUTe che, vagere bAbatanI vikAsavAdIoe evI ja upapatti lagADelI che. * See William James' Psychology, i. i. P. 479. For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmasvAta trya 127 ApaNuM zarIra ApaNane svAdhIna nathI: nAka, AMkha vagere mAtApitA ApaNane Ape che; hasavuM, khelavuM, cAlavuM vagere paNa tevI ja rIte maLe che; sAttvika ke rAjasI athavA tAmasI vRtti vaDIlethI prApta thayelI hAya che; vidyAnI abhiruci, dArU pIvAnI cchA vagere jhINIjhINI bAbate paNa keTalAka zAstrajJAnA mata pramANe AnuvaMzika che, tyAre ApaNuM evuM ApaNAmAM zuM che? phIka, ApaNI muddhi je kAraNe paNa A leAkamAM AdhAra rAkhe che, temAMnAM thoDAMka paNa ApaNI sattAmAM che ke? nahi. mAtApitAnuM valaNa. saMgati, zALAnuM zikSaNa vagere kAryothI ApaNI muddhi ochIvattI mAttvika, rAjasI ke tAmasI bane che ane temAM viziSTa rAgaDha utpanna thAya che; paNa emAMnuM eka paNa kaN ApaNA hAthamAM che ke ? ApaNe kettA peTe janma leve! e paNa ApaNA hAthamAM na hatuM. mAtApitAe ApaNane je kharAkhoTA mArge lagADI dIdha! che te mATe ApaNe javAbadAra nathI. rAALAnA mAstara ApaNe nImelA hAtA nathI. ApaNA laMgamAM amuka bALakane dAkhala karavAM te amukane nahi karavuM e viSe ApaNe kAMI mattA nathI. kuMbhAra je mATInA piDAne cAka para TUMkI vaDe banAve che. te vaDe! ' mane amuka AkAra Ape' ema kahI zakatAM nathI: te pramANe ja prabhu ApaNane Anuzika ane aihika mAMskAranA cakra para pheravIne je svarUpa Ape che, temAM pheraphAra kavAnI sattA ApaNane nathI. ApaNA karmavAdanA A siddhAMta Adhunika vikAsavAdIoe paNa mAnya karelA che. mATe * vikAsavAda ane kavAdane pharaka mAtra dhyAnamAM rAkhavA joIe. kama vAdamAM eve abhiprAya che ke, jIva aneka janma le che ane janmAMtaranAM pApapuNyAtmaka karma tene A lAkamAM viziSTa phaLa Ape che. Adhunika vikAsavAda AtmAnuM amaratva mAnateA nathI. A janmamAM je zarIra ane mana prApta thAya che, te vaDIleAnA prakRti svabhAvAnusAra hoya che eTaluM ja vikAsavAdanuM kathana che. ApaNA maraNa pachI ApaNe jIva kAyama raheze, A leAkanAM kamajanmAntare tene phaladAyaka thaze, ema Adhunika vikAsavAda kahetA nathI. e bheTTa prastuta vAda saMbaMdhe vizeSa mahattvanA nathI, tethI ahIM tenuM saMkSipta rIte sUcana karyuM che. For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 nItizAstrapraveza vRddhi mAMnuNAIi ema kahI hAtha joDI svastha besI rahevuM ke zuM? ApaNuM zAstra to evuM bhaNAvatuM nathI. upara kahyuM che ke, gItAnuM kathana te e che ke, mAmai zremano vaMdhurAmaiva ripurAmana:. paraMtu, e paNa khoTuM nathI ke, gItA ja anya sthAne kathe che : he pArtha, prakRti AgaLa koInuM kaMI cAlavAnuM nathI, tArA jevAne je abhimAna che ke, huM Ama karuM ne tema karuM te vyartha che. tuM kahe che ke laDIza naha; paNa e bhrama che.' yadahaMkAramAzritya na yotsya iti manyase / mithyaiSa vyavasAyaste prakRtistvAM niyokSyati // svabhAvajena kaunteya nivaddhaH svena karmaNA / katuM necchasi yanmohAtkariSyasyavazo hi tat // he arjuna, tane tArI kSAtravRtti tArI IcchA viruddha yuddhamAM pravRtta karaze. tuM to zuM paNa moTA moTA jJAnasaMpanna mANasonuM paNa prakRtinI baLavAna sattA AgaLa kaMI cAlavAnuM nathI." sadRzaM ceSTate svasyAH prakRterjJAnavAnapi / prakRtiM yAnti bhUtAni nigrahaH kiM kariSyati // ane bIjuM e ke, huM yuddha karuM chuM, huM yuddha karatA nathI, A huM karuM chuM, te huM karatA nathI, evA prakAranI ahaMkArAtmaka bhASA ja bhUlabharI che. kAraNa, tuM kartA ja nathI. katRtva badhuM prakRtiguNunuM che. prakRteH kriyamANAni guNaiH karmANi sarvazaH / ___ ahaMkAravimUDhAtmA kartA'hamiti manyate / / huM to chuM," e buddhi ja jyAM mULamAM bhUlabharI che, tyAM pachI "mAre amuka karavuM che amuka nathI karavuM" e bhASA ja baMdha paDe che. paraMtu gItAne abhiprAya e nirutsAhajanaka nathI. e sarva vacanane artha eTale ja levAne che ke, mana duniMgraha che. manane nigraha karavAnuM kAma saheluM nathI. paNa gItAne upadeza evo che ke, abhyAsa ane vairAgyathI caMcala mananuM niyamana thaI zakaze. For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmasvAtaMtrya 129 asaMzayaM mahAbAho mano dunigraha calam / abhyAsena tu kaunteya vairAgyeNa ca gRhyate // AtmA navANuM TakA parataMtra che, paNa pUrNa rIte te nahi ja. gAyane jema damaNuM bAMdhavAmAM Ave che, tema chatAtmA prakRtinA dAmaNathI baMdhAyelo che; paNa ene artha e nathI ke ApaNe bilakula hAlI cAlI zakatA nathI. kaMI maryAdita kSetramAM prakRtinuM dAmaNuM sAcavIne AtmAne svataMtra rAkhI zakAya che. eTaluM ja nahi paNa vAraMvAra nigraha karI evI rIte svatva taLavavAthI prakRtinA dAmaNathI chUTI paNa zakAya che, ane gItAno abhiprAya che. pUrvajanmanAM karmanA phaLa tarIke viziSTa sukhadukhAdi bhega bhAgavavA - kiMvA viziSTa prakAranI buddha thavI e che ke anivArya haze; te paNa buddhi sarvAze parataMtra nathI. pUrvakamane lIdhe ekAdane kSatriyatva prApta thayuM haze te dharmayuddhanA prasaMge tenA bAhu kuraNa pAmaze. temAM teno kaMI upAya raheze nahi; paNa zaraNa AvelAne kSamA karavI ke na karavI, yuddhanA dharmaniyama pALavA ke na pALavA, gadAyuddha karavuM ke rathArUDha thaI zaravRSTi karavI vagere vAtomAM te prakRtinuM - karmanuM - paristhitinuM niyamana karI zakaze. A dRSTie jotAM kAI yoddho game tevA prasa ge game tenI sAthe gadAyuddha zarU kare, te tenuM pAtaka tene lAge che; yogya prasaMga joI sAruM nizAna tAkI te je zarasaMdhAna kare, te tenuM zreya paNa tene ApavuM joIe. AvA maryAdita arthamAM mAmaiva @Amano vaMdhurAmaiva ripuramana: e tattva kharuM che, karmanuM "cakra" kahevAne badale "kama nI AgagADI che ane temAM AtmA beThelo che e ma samajo. e AgagADI cAlyA pachI tene aTakAvavAnI ke amuka dizAe laI javAnI zakti ApaNA hAthamAM nathI. te zakti prabhurUpI gArDanA hAthamAM che. e artha letAM ApaNe kevaLa parAdhI chIe; paNa DabAmAM sAthe beThelA mANaso sAthe vAta karavI ke na karavI, kaI mANasa Ubhe rahyo hoya to theDI aDacaNa verDa laIne jagyA ApavI ke na For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza ApavI vagere bAbatamAM paramezvararUpI gArDa ke kamarUpI AgagADInAM cakra ApaNA para baLA kAra karatAM nathI. A nyAye jotAM jajana arvaka pApAcaraNa karanArane A janmamAM harizcaMdra ke ziSTa jevI sAvaka buddhi prApta thavAno saMbhava nahi hoya; paNa dhIme dhIme pitAva tAmasI svabhAvamAM sudhAro karavAnuM kArya tene svAdhIna che. tene Atmanigraha sAre haze, to A janmamAM paNa te ghaNI ja sArivaktA prApta karI zakaze ane e ja krama bhaviSyanA janmamAM rahI zake, to mane garamasatata vAta para tim - e ukti pramANe koI ne koI samaye tene sadgati maLyA sivAya nahi rahe. karma, prakRti kivA paristhitinuM baMdhana che; paNa e baMdhana sudhAM maryAdita che ema upanA vivecana uparathI jaNAI Avaze. e baMdhana kaMI doSa svarUpa nathI. eka rIte te guru svarUpa ja che. koTa ne turaMgano hoya che te cita karAve che, paNa zatru sAme svarakSaNArthe te bAMdhelo hoya che te ISTa jaNAya che; tevuM ja e baMdhananuM samajavAnuM che. Aje ApaNe je karma karIe chIe, tethI ApaNuM zIla ane bhAvI AyuSya ghaNuM niyamita bane che, e vAta ApaNuM lAbhanI ja che, mAMkaDane. karaDavAthI nidrA AvatI nathI temAM ApaNe deva nathI; e paristhitine doSa che. maccharadAnI nAkhyA pachI maccharane trAsa dUra thaI nidrA Ave te e paristhitino guNa che, paNa temAM eTaluM che ke e paristhiti prApta karavAnuM kArya ApaNI sattAmAM hatuM. maccharadAnI vagere prApta thayA pachI ApaNA zAta avayavane palaMga para nidrA Ave che, e ApaNI prakRtine guNa ApaNA jANavAmAM hovAthI ApaNe yogya upAya AdarI zakIe chIeApaNe sadAcAra rAkhIzuM te kAlAMtare Idriyanigraha sahele thaze ane keTalIka bAbatamAM evI sthiti prApta thaze ke, sAmAnya mANasane je "moha" lAge che te ApaNane lAgaze nahi; paraMtu mohanI paranI sthiti prApta karI levI ke nahi te ApaNA hAthanI vAta che ane e ja sAruM che. aneka varSa tapasyA karavA chatAM jo meha pUrva pramANe ja kAyama rahe te kaMI zreya For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAta'c joI e nathI. ApaNAM zIlane abhyAsa ane vairAgyatI sahAyathI tevuM svarUpa ApI zakAya che ane pachI ApaNA hAthe amuka prakAranAM karma thavAM zakaya bane che e kadAtta ja che. ApaNuM mana eTaluM vizuddha hAvuM joIe ke pApa karavAnI svapne paNa IcchA thAya nahiM, evI ucca sthiti prApta thayA pachI eka rIke satakama Ape!Apa ja prakRtisvabhAvathI - kamalathI thavA lAgaze, paraMtu evI badhI sthiti mATe viSAda mAnavAne kAraNuM nathI. jALamAM sapaDAyalA matsyane pANImAM nAkhavAthI jema tene 'pANImAM pUravAnuM' duHkha thatuM nathI, tevuM ja ene mATe che. paga kamara sAthe saMdhAyelA hovA badala kivA cakSu mastakamAM rakhyA mATe kai takarAra karatuM nathI; te ja pramANe ApaNuM saptakamAM bhaviSyamAM ApaNane kukama nahi karavA de, e takarAra pazu ayogya che. pApI mANasane sAsanA thavI adhaka che, tevI ja rIte suzIlane pAvAsanA adhaka lAgaze; paNa ekAda sthitaprajJa mANasane te kaI kahe ke, "tane tArI satbuddhinuM zuM phaLa maLyuM che ? tAruM zAla, vairAgya, satkama viSayaka satata abhyAsa vagere tane satakamAM prere che. kharI rIte tuM e vArtAne gulAma che pazu e kathana bhUlabharyuM" ja gaNAya; kAraNa (1) eka te e ke tapa karIne satkrama 'svAbhAvika'karI levAnA yaza tene ApavA ja joIe ane (2) khIjuM e ke Apane je vAta priya che. je vAta thavI joIe evI ApaNI icchA che . te ja ApaNA haste bhayatrAsathI nahi paNa saMtAthI thAya te evI sthitine kAI paNa samajI mANasa 'dAsya ' kahI zake nahi. dAsya eTale parataMtrata!. svataMtratAmAM niyaMtraNa che ja, paNa te peAtAnuM hAya che tethI tene dAsyatva kahevAya nahi. mAsanuM mana = ja baMdha ane meAkSanuM kAraNa che mana eva manuSyANAM kAraNaM bNdhmeAkSayA: -ema kahyuM che, te mArmika che; kAraNa mana zuddha, zAMta ane samaSTi thayA pachI meAkSa kaI dUra nathI. mananI zuddhatA kiMvA sAmyatA jJAnathI prApta thAya che mATe kahyuM che ke, jJAnAmeAkSaH / jJAnAgnisa kane bhasma kare che, jJAnniH sarvAMgi mammannA hatenuMna ema je bhagavadgItAmAM kahyu` che, tene artha ,, For Personal & Private Use Only 11 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 nItizAstrapraveza karatA nathI. te aMtarAtmA athavA hAvAthI tyAM kana evA nathI ke jJAnI mANasa bilakula kama ja karmo kare che ja, paNa e karyuM karavAmAM teneA paramAtmA ane jIvAtmAnuM tAdAtmya caceluM adhakatvanA aMta Ave che. sthitaprajJate tenA aMtarAtmAne je vAsanA sAsanA manamAM AvatI hovAthI vAsanA ane vAsanA naDe che; pa lAge che te ja tena C -- azru aMtarAtmAne je kula sAmAnya mANasanA manamAM cAlatA hoya che, tenAthI te mukta rahe che . thAya che. zreya' ane preya 'te kalaha baMdha paDayA pachI aMtarAtmA sAcI rIte svataMtra thAya che; kemake tene vidhAya karanAra kAI rahetA nathI vAsanAne kSaya thayA pachI mukti kiMga mekSa maLe che. ene evA nathI ke, vAsanAnuM - sAsanAnuM sudhdhAM nirmUlana thavuM joI e. vAsanAne svAdhIna na rahevuM e ja khare| meAkSa, susaMskRta vAsanA paNa prama vizeSa zreyaskara nathI hAtI, mATe vAsanAne lagAma caDAvI peAtAnA hAthamAM rAkhavI eve! zAstranA satya abhiprAya che. prema, dayA vagere sAmanA sadaiva zreyaskara ja hoya che ema kaI nathI hatuM. A triguNAtmaka saoNMsAranI AvI sthiti hAvAthI sAsanAnuM niyamana pa Avazyaka che. ane e ja abhiprAyathI vAsanAkSaya karI sukhadu:kha, lAbha-alAbha, jaya-ajaya vagere drathI para javAnA zAstrane upadeza che; paraMtu je evI dAtIta sthitie paheAcela che tene kAI paNa vAsanA ja thavI zakaya nathI ema keTalAka kahe che, te mithyAgrahamUlaka che. temanA vicArAnusAra vAsanA ja adhaka che, paNa upara jaNAvyuM ja che ke baMdhananuM satya kAraNa ApaNuM mana ja che. mana pratikUla heAya te eka mana vAsanAne anukUla ane khIjuM ja vAsanA aMdhaka bane che. aMtarAtmAne -- dUdbAtIta ane samadaSTi banelA aMtarAtmAne -- je pasaMda paDe che te vAsanA baMdhaka thatI nathI; kAraNa te ja prathamathI tene priya hAya che; ane tenAthI tene kadI paN trAsa thatA natha avicAranI vAta priya hAya che te te pAchaLathI apriya lAge che mATe adhaka che. aMtarAtmAne zAstramAM paramAtmA ' kiMva ' ziva kahe che. e ziva ane jIvatA jyAre karmAmAM virAdha 6 For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 AtmasvAtaMtrya heya che, tyAre kaI paNa eka prabaLa bane che ane bIjo asaMtuSTa rahe che. paNa jIva - zivanuM aikya ke tAdAmya thayA pachI koNa konI irSA kare? ApaNI ja khAMdha upara jema ApaNe besI zakatA nathI, ApaNI ja muThThImAM ApaNe pitAnI mUTha pakaDI zakatA nathI, ApaNAM ja netrathI ApaNa netra joI zakatA nathI, tema ja aMtarAtmAnA baMdhananuM che. jIva - zivane kalaha hayA te jIva - zivane baMdhaka thAya, paNa jIvane zivatva maLyA pachI zivane kAnuM baMdhana rahe? pura ubhaya pAse nathI AtmasvAtaMtravyavAdIonuM zuM kahevuM che te TUMkAmAM ane tarata dhyAnamAM Ave evI rIte kahevA mATe viliyama jemsa nAmanA mAnasazAstrIe nIcenI bIjagaNitAmaka paddhatino svIkAra karyo che. te kahe che ke pratyeka kAryane tajajanana-samartha evAM kAraNanI jarUra hoya tyAre : kArya = sarva kAraNe evuM samIkaraNa sarvee svIkAravuM ja joIe. have kAraNomAM paristhiti, zikSaNa, saMgati, AgaMtuka kSaNika meha, prakRti, pUrva janmanAM karma vagerene aMtarbhAva thAya che; eTale, "kArya = paristhiti + zikSaNa + saMgati + .. + . + ... + vagere. A "vagere mAM "AtmA' nAmanI kaI svataMtra zakti che ke nahi e prazna che. niyativAdI kahe che ke paristhiti-zikSaNAdi sarva kAraNa ane kahezo eTale ame kahyuM kArya te kartAnA hAthe thaze te kahIzuM. AtmasvAtaMtryavAdI kahe che ke, jo ke e sarva kAraNe tame jANI zakaze paNa tame bhUla vagaranuM bhaviSya vatI zakazo nahi. "AtmA" e anya dasa kivA vIsa - athavA bhale lAkha kahe - kAraNamAMnuM eka kAraNa che e kabUla che. anya lAkha kAraNane bAjue rAkhI pitAnuM ja Ta6 AgaLa karavAnI hameza AtmAmAM zakti hoya che ja evuM kaMI nathI hotuM e paNa kabUla che. paraMtu paristhiti, prakRti, karma vagere sarva kAraNathI AtmA e eka bhinna kAraNa che eTaluM ja amAruM kahevuM che. pApamAM DUbelo For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 nItizAstrapraveza vasiSTha thaI zakaze nahi; paNa keTalIka bAbatamAM to te jarUra diyanigraha karI zakaze. A vAdane nirNaya kevI rIte karavo? svAtaMtryavAdI hai ke niyativAdI che; banne prayoga karIne pitAnI vAta siddha karavAne asamartha che. Adhibhautika zAstrajJa prayogazALAmAM "jIva" paNa taiyAra karI zakatA nathI to pachI AgaLanI vAta te zI rIte karI zake? ThIka, svAtaMtrayavAdI paNa " mA" kayAM che te darzAvI zakatA nathI. jo teo "kAryane amuka aMza prakRti - karma - paristhityAdi kAraNathI banele ane amuka aMza Atma" zaktithI banelo" ema gaNitazAstranI paddhatithI binacUka batAvI zakyA hota te vAda ja rahyo ne heta ! jayAre pratyakSa pramANa - prayoga zakaya nathI, tyAre anumAna tarapha dRSTi karIzuM. svAtaMtryavAdIne mukhya AdhAra AmapratIti para che. "huM svataMtra chuM ema mane lAge che, mATe huM svataMtra chuM ' - e temano keTIkrama che. paNa niyativAdI kahe che, "je je lAge che te te kharuM mAnIe, te "zAstra'nI zI jarUra che? caMdra ApaNI sAthe cAlatuM hoya ema jaNAya che tethI te kaMI kharI rIte ApaNI sAthe pharato nathI te. AtmasvAtaMtryanI kapanA evI ja bhUlavALI che divase divase sRSTiniyamananuM ja sAmrAjya jaNAtuM jAya che. mana'ne paNa prayogazALAmAM kheMcI jaI tene ghaNuM ja niyamabaddha banAveluM che. adyApi te pUrNa rIte svAdhIna thayeluM nahi hoya, paNa A ja nahi to kAle tene sRSTiniyamananuM Adhipatya pUrNa rIte kabUla karavuM ja paDaze." ekaMdare mathitArtha e che ke, "pitAno ane anyano pratyakSa anubhava" e svAtaMtryavAdIonuM zastra che. niyativAdIne e zastra bAdhita karatuM nathI. kAraNa teNe dinapratidina vijayI banatAM jatAM sRSTiniyamaviSayaka anumAnonuM bakhatara pahereluM che. chevaTano nirNaya darekanI buddhi para choDI devo e ja ThIka che; paNa eTaluM mAtra dhyAnamAM rAkhavuM ke koI paNa pakSa potAnI vAta nirvivAda rIte siddha karI zakatuM nathI; mATe koIe abhimAna karIne viruddha pakSa para nirarthaka tUTI paDavuM joIe nahi. For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAta trya 135 C , bIjI eka vAta dhyAnamAM rAkhavA jevI che mATe tenuM jarIka vistArathI vivecana karavuM joI ze AtmA jo paththara, mATI, vagere jaDa padArthoM jevA hAta, te! tene jaDa padArthanA kAryAMkAraNabhAvAdi niyama lAgu paDacA haiAta; paNa jaDa nathI mATe e niyama jaDa sRSTimAM game teTalA kharA haze, paNa adhyAtmamAM lAgu thatA nathI e tattva traNA mANase visarI jAya che. AtmAne 'svAta'trya' ApavuM hAya ! jaDa sRSTinA saMvara niyama meTA che ema kahevAne taiyAra thAe! evuM je TalAka kAraNa e ja che ke teoe uparate bheda nathI. hA, AtmA evI kAI vastu che; paNa tenuM astitva eka vakhata padArthonA niyama lAgu karavA te yu trAgu kare che, tenuM lakSamAM lIdheleA hateA sthUla zarIrane paNa avasthAmAM hAvA nathI. jaDa zAstramAM eka evuM! niyama che ke, vastu je avasthAmAM DAya che te ja sthaLe kiMvA te ja arthAt, ' pratirodhaka kAraNa nahi hoya ! ', svIkArI ja levAnI che; paNa e niyama e ce!gya nathI. AtmA svecchAthI peAtAnA nacAvI zake che. je te azarIrI athavA sUkSma chatAM pAtAnI sphUrti ane zaktI anya tarapha vAru, A yuktivAda cheDI daIe tepaNa kha vAta dhyAnamAM levI ke AtmA e vastu mULamAM ahIM, tyAM' vagere digodA lagADavI mana mastakamAM che' ema ApaNe kahIe chIe paNa te kevaLa lAkSaNika athI ja vAstavika rIte ' mana ' amuka sthAne che ke nathI e bhASA ja gerasamajanI che. kahevAnuM tAtparya eTaluM ja che ke, jaDa vastu mATe ApaNe je bhASA vAparIe chIe ane je niyama lAgu pADIe chIe, te adhyAtma bAbatamAM jevAMne tevAM vAparavAM e yuktika nathI. nahi jaI zake ke ? eka e tAttvika evI che ke, tene 9 e ja bhUla che. ( che ke nahi e prazna judA svIkAryA pachI tene Gr dAkhalA tarIke, sthaLe kiMvA je avarathAmAM rahe che: ahI adhyAtma para vizvAsa kema rAkhave ' e prazna svataMtra che tethI tene! UhApoha anyatra karIzuM. ahIM to mAtra svAtaMtryavAda gRhIta gaNavAne nItizAstra mATe keTale sudhI AvazyakatA che, e e sodA AtmAne lAgu pADavA For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza pramane ja TUMkAmAM UhApoha karavAnI jarUra che. amuka vAta karavI ke na karavI e ApaNA hAthamAM na hoya, to zAstranI vidhiniSedhaviSayaka AjJA arthazanya Thare, mATe svAtaMtryavAda svIkAre. ja joIe ema eka pakSanuM kahevuM che. A ja abhiprAya : kartA zAstrArthavattvAt / e vedAMta sUtramAM suMdara rIte grathita karela che. paraMtu sIjavika vagere keTalAka pAzcAtya nItizAstralekhaka enI viruddha evuM pratipAdana kare che ke, niyativAda kharo mAnavAmAM Ave chepaNa nItizAstranuM prayojana naSTa thatuM nathI UlaTuM e vAda vidhiniSedhAtmaka zAstravacanonA mahattamAM vadhAro kare che. mANasanI buddhi ane vartana paristhiti para AdhAra rAkhe che mATe e leka kahe che ke, zAstrano gya upadeza kI sArI paristhiti utpanna karI levI. emane keTIkrama evo che ke, rAjadaMDathI bhaya pAmI loka cerI Adi pApakarmathI nivRtta thAya che evo anubhava hovAthI jema ApaNe kAyadA vagere upasthita karI lekone zikSAne bhaya batAvI samAjasudhArAne anukUla paristhiti utpanna karI laI e chIe, temaja "sarca vaDha, dharma ghara' vagere ucita zAstravacanAthI samAja sudhArAne sahAya karavI e paNa tatvonuM kartavya karma che. zAstrano je nirapagI TharatAM hoya to tenuM kAraNa svAtaMtryavAda ja che; kAraNa evAM zAstravacamAne ane anya prakAranI paristhitine dUra karI devAmAM AvyA svataMtra che ema e pakSa kahe che ! " AmAM jyAre svataMtra che, tyAre tene amuka kara, tamuka kara, ema zA mATe kahe che ? te potAnI satata tratAthI marajImAM Avaze tema karaze. tamArA zAstranuM te chAcArI AtmA zuM kaMI mAnaze khare?" AvA prakAranI vinadAtmaka kATI e pakSanI hoya che. paNa evI keTI ane pakSa darzAvI zake tema che, mATe bahu UMDA UtaravAmAM artha nathI. mAtra eTalI vAta dhyAnamAM rAkhavI ke, svAtaMtryavAda manuSyamAtrane priya che ane te hamezAM utsAhajanaka che. For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya TharAvavAnI koTI irma kriti vayoDakhyatra mohitA : 5 (gItA) zreyazca preyazca manuSyametaH to saMparItya vivinakti dhIraH / zreyo hi dhIro'bhipreyaso vRNIte preca mo yogakSemad vrate * (kaThopaniyata 2-2) vedo'khilo dharmamUlaM smRtizIle ca tadvidAm / unAvAzcaya sAdhUnAmAmanattuSTideva ca || (manuM) yutiH ratiH sadAcAra: svaca ca priyamAmaH | sabhyags: kAmo ghamabhUmivuM amRtam | (yAjJavakya) * zreya (zreyaskara vAto ane preya (priya vAta) e mANasanI AgaLa [mane vara, (paraNa) mane vara, ema kahevuM] Ave che. DAhyo hoya che te sarva bAjuthI vicAra kare che ane temAM zuM bheda che te manamAM samajI laI, tenI gAMTha vALI le che (arthAta) te preyane bAjue mUkI zreyane vare che; paNa je mANasa maMda hoya che, te potAnA yogakSemanI (kalyANanI) vAta bAjue mUkI preyanI ja dhUnamAM paDe che. yogakSemA" e padane artha zaMkarAcArya vageree "yogakSemane mATe" e karyo che. (vA. ma .) For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 nItizAstra praveza tasmindeze ya AcAraH pAraMparyakramAgataH varSAnAM sAntAnAM ja savAra sucave (mana) vedaH smRtiH sadAcAraH svasya ca priyamAtmanaH / hatacatuvidha grAhu sAkSAddhamaya kSaNam 1 (manu ) kaI vastunA tela viSe saMzaya utpanna thAya che to ApaNe tene tulAmAM nAkhI saMzayanI nivRtti karI laIe chIe, tyAre naitika viSaya mATe tulA che ke? ane hAya to kaI? keTalAka kahe che, tame tamArA AtmAne - sadasadviveka buddhine pUcho eTale sata zuM ane asata zuM te samajAze. keTalAka kahe che ke, kArya akAya viSe saMzaya utpanna thAya te zAstrane Azraya levo. tamArachAa pramANe te kAryArthivyavasthita . enAthI paNa eka bhinna paMtha che. tenuM kahevuM ema che ke, zArIrika roga thayela hoya che to tame jema anubhavI vaidyane yAM jAo che, tevI ja rIte naitika prazna upasthita thayela hoya to nItita vizArada samAnya puruSane tyAM - sadgarane tyAM jaI saMzanivAraNa karI levuM joIe. dharmanuM tatva ati sukama ane gUDhatara che mATe mAtrano cena rata: sa vathA: zreSTha puruSa je mArge jatA hoya tene ja zreyaskara samajavo. anya keTalAka kahe che ke, sAdhAraNa mANasanA aMtarAtmAnI sAkSI svArtha buddhithI deSita - arthAta agrAhya - heya che. ThIka, sazuru tarapha javAnuM kahe paNa kapaTapracura saMsAramAM sAcA sadgara maLavA durlabha hoya che - bhAgye ja koIne maLe che. mATe pitAnI bAbatamAM pitAnI sAkSIno upayoga karavo nahi ane bIjA tarapha paNa javuM nahi; paraMtu pitAnuM sukha kivA puSkaLanuM puSkaLa sukha kiMvA AtmaprApti jevuM ekAda tArirasa dhyeya TharAvI te beya kyA mAge keTaluM sAdhya thaze - thAya tema che te jovuM; ane te uparathI bhinna bhinna kAryanuM ochuMvatta zreyaskarad TharAvavuM. keTalAka lokonuM kathana evuM che ke, ApaNe varNa ane Azrama joI te pramANe svadharma" karyo ane paradharma' kayo tene nizcaya kare. uparanI pratyeka vAtamAM thoDuM ghaNuM satya raheluM che ema AraMbhamAM lAge ja che; paNa temAM doSa paNa che e vAta . vicAra karatAM jaNAI For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya karAvavAnI kasoTI Avya. sivAya rahetI nathI. have ApaNe satyatva ane sadaSatva kayAM keTalA pramANamAM che te jovuM joIze. sukhavAda ApaNA dezamAM cAvaka nAmane sukhavAdI tattvavettA thaI gayo che. cAvaka punarjanma mAnato nahi, tra kRtvA kRtaM pita e upadeza te ApatA hatA. tene pUchyuM hatuM ke kayuM karma sAruM ane kahyuM beTuM, tyAre teNe kahyuM hatuM ke, jethI tamane vizeSa sukha thAya te sAruM ane anya beTuM - kharAba. kAryakAryanirNayanI A kasoTI sahelI, sagavaDabharI ane sukhadAyI che paNa samAdhAnakAraka nathI. ApaNe AtmA kevaLa sukhalAlupa nathI. sukha uparAMta utara vAta tene priya che. AtmA AgaLa sukhane DuMgara goThavyA che evI kalapanA karIe to paNa tethI te saMtuSTa thaze nahiM. AtmAnI tRSA AtmajJAna vinA kadI paNa zAMta thaze sukhavAda para vizeSa TIkA karatAM pahelAM sukhavAdanI carcA karavAnI AvazyakatA che. ApaNe tyAMnA karatAM yuropamAM e vAdanuM jora vizeSa che. moTA moTA tattvavettA e vAdanA samarthaka che ane temanAM caritra sAmAnya mANasanA caritra karatAM uccatara ane zuddhatara hovAthI temanA vicArane vizeSa AdaraNIya gaNavAnI jarUra rahe che. epIkayusa, bethema, jemsa, mIla, hemsa, leka, jena sTraaTa mIla. sIjavika vagere e saMpradAyanA AdhArastaMbha gaNAI cUkyA che, paNa te sarvanA abhiprAya eka bIjA sAthe taMta maLatA thatA nathI. vyakti teTalI prakRti ne nyAye temanAmAM ghaNI matavicitratA che. yuropI nItizAstramAM prakAzatA e bhinna bhinna raMganA maNi je eka siddhAMtasUtramAM gUMthAyela che te sutra A rahyuM : mAnavaprANI sukhane mATe che ane jenAthI sukhanI abhivRddhi thAya te karma sAruM ane jenAthI duHkhanI abhivRddhi thAya te kharAba." A sUtramAM sukha zabdane zo artha kare ? sukha ApaNuM ja jevuM ke anyanuM paNa, vagere mahatvanA prazna saMbaMdhI temanAmAM For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza 142 matabheda che; paNa pratyeka tattvavettAnA vicAranI svataMtra ane savistara mAhitI ApavA jaIe teA graMthavistAra vadhI paDe, mATe sukhavAdanuM sAmAnya vivecana karI cita prasaMgAnusAra ja te te graMthakAranuM nAma levuM sagavaDabhayu thaze. le. mA. bALagagAdhara tilake peAtAnA gItArahasyanA ' Adhibhautika sukhavAda 'nA svataMtra prakaraNamAM tenuM ati mAtmikatApUrvaka vivecana kareluM che te jijJAsune avazya mananIya che. purAtana grIka sukhavAda A pustakamAM grIkadezanA purAtana sukhavAdI tattvavettAe ne TukAmAM viyAra karavAnI jarUra che. eka rIte e vAdane janma sokreTIsa dvArA thayA che; kAraNa ke teNe kadI kadI evA prakAranI vicArasaraNI svIkArI che ke, kAryanuM sArAnarasApaNuM tenA upayoga parathI kiMvA sukhapradarA parathI TharAvavuM,--amuka zAstramAM tene sAruM kahyuM che mATe sAruM che ema kahevuM nahi. paraMtu saoNkreTIsa jAte sukhavAdI nahe . tenA svabhAva pramANe tenA tattvajJAnamAM paNa aneka visaMgata vAta ekatra vAsa karatI hatI, te upayuktatAvAda kivA sukhavAdanuM samarthana karatA hatA; paNa sAthe sAthe te Atmanigraha paNa zIkhavatA hatA. teNe mukhathI ja kahAMne nahi paNa AcaraNazuddhi karIne batAvI ApyuM che ke, kartavyaparAyaNatAnI khAtara sukhane te zuM paNa prANanAye bhAga ApavA, sokreTIsane sukha joItuM hatuM paNa te mAtra sukhane dAsa na hatA, te sukhanA tiraskAra karatA na hatA. te tene ati priya hatuM paNa te du:khanIce paravA karatA na hatA, sarva RtumAM tene! kaiM ja kATa tenuM zarIra DhAMkatA! yuddhamAM te satI AgaLa rahetA. ka byanI vAta AgaLa te anya kAryanI paravA rAkhyA vinA katavyaparAyaNa rahevAnuM ja samajatA. sokreTIsanA tattvajJAna ane svabhAvamAM ka`vyavAda ane sukhavAdanuM je suMdara milana hatuM te tenA ziSyAmAM jaNAtuM nathI. sokreTIsa jevI vyakti pratyeka kALamAM hAtI nathI. tenA ziSya haiAziyAra hatA paNa temanAM tattva ekAMgI hatAM. sokreTIsanA upayuktatAvAda temanA hAthamAM paDayA For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAyAkArya karAvavAnI kaTI 141 pachI te vAdamAM sukhalAlasAmaka aMganuM nirarthaka baLa vadhI paDavuM ane tene hIna svarUpa prApta thayuM. tenA erIsTIsa nAmanA vidvAna ane suprasiddha ziSyane evo mata hatuM ke, mANase pitAnuM ja sukha jevuM; te jeTaluM adhika usAhakAraka, adhika tIvra ane adhika kALa Take teTaluM adhika uttama. te kahe che ke, buddhi viSayaka sukha karatAM viSayasukha ja sAruM, kAraNa te adhika tAva ane adhika samaya TakanAruM hoya che. tene e kabUla hatuM ke, evA prakAranI sukha-asukhamAM viveka karavAnI zakti AvI zake te mATe zikSaNa ane buddhivikAsanI jarUra che. tevI ja rIte te vaNatA hatA ke, jenAthI vizeSa sukha thAya te mArga svIkAravAmAM sudhdhAM eka prakAranA A manigrahanI jarUra che. eNDIsTIsa AphrikAmAM bhUmadhya samudranA kinAre AvelA sIrIna nAmanA gAmamAM ja hatuM tethI tene ane tenA anuyAyIono sarenAIka tattvavettAnA nAmathI nirdeza thAya che. e sIrenAIka tatvavettAone viSayasukhanI prApti karavAnuM ja dhyeya pasaMda hatuM evI sAmAnya samaja che ane te barobara paNa che. paraMtu badhAya sarenATaka tattvavettA tevA hatA ema kahevuM anyAyabhaluM thaze. thoDorasa nAmano eN TIpasane ziSya viSayasukha karatAM zAMti kivA samAdhAnavRtti ane AnaMda (Tranquility and cheerfulness)ne adhika mahatva ApatA hatA. enI serIsa nAmane bIjo eka sIrenAIka tattvavettA ApamatalabI sukha karatAM sahAnubhUtinA - paropakAranA sukhane adhika mAnate hato. tadapi serenAIka tattvavettAne sukhavAda kevaLa asaMskRta, uttAna, eTaluM ja nahi paNa nagna hate. ane temAM grAhyAMza cheDe hate e vAta kabUla karavI joIe. serenAIka sukhavAda karatAM epIkyurIyana sukhavAda ghaNe susaMskRta ane ucca darajajane hate. epIkapUrasa nAmanA grIka tatvavettAe e vAda prasthApita karyo hato. te khristazaka pUrva 38ramAM janme hato. tenuM kahevuM evuM hatuM ke, sukha e ja mANasanuM dhyeya che, paNa tene sukhano artha saMta, samAdhAna, AtmazAMti kiMvA AmaprasAda e kiMcita ucca keTIne hate. For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza erIsTIpasanI !huM paNa keTalAka sIrenAIkanI prakRti kSaNika ane tIvra sukhanA upabhAga tarapha hatI. erIsTIpasa kahe che ke lo vicAra karI sukhApabhAga levA. paNa tene lAMbe vicAra karI je prama karI levuM hatuM te sukha teTaluM ja utsAhajanaka ane teTaluM ja meluM joituM hatuM. vicAra to karavA ja, paNa vicAra karIte AnaMdasarAvaramAM DUbavAnI, hasavAnI, ramavAnI ane cena karAto tenI icchA hatI, epIyUrasane evI vicArapUrvaka meAja karatAM vajanabharI zAMti, samAdhAnatti joitI hatI. sAmenAIka kaheta ke gata vAtane zoca na karatAM ane bhaviSyamAM zuM thaze tenI vizeSa kALajI na rAkhatAM ('vizeSa' kALajI kahevAnuM kAraNa e che ke AgaLa para sukha duHkhaparyAvasAyI na bane te sAru thADA vicAra karavAnI jarUra hoya che), AgaLa pAchaLanI darakAra rAkhyA vina jIvanarUpI udyAnanAM je mIThAM mIThAM sumadhura kULa hAthamAM Ave, tene svAda laI AnaMdamAM divasa ni`mana karavA. epIkayUrasane udyAnamAM esI snehImaDaLa sAthe vArtAlApa karI samAdhAnavRttimAM rahevAnuM gamatuM hatuM. sIrenAI kAnA vicAra evA hatA ke, sukhaparaMparA nitya cAlu raheze; tyAre epIkyUrIyananI icchA evI hatI ke khArthe vastuo para AdhAra rAkhyA vinA ApaNAM potAthI jIvana gujArI zakAya, AyuSyakramaNa thaI zake tevI vRtti keLavavI, anyanA sukhanI vAta jovI nahi, jeNe teNe potapotAnuM ja joI levuM evA epIkacUrasanA tAttvika mata hatA; pazu e matanI kaMDAratA tenA tattvajJAnanAM anya aMgAe mRdu banAvI hatI. tenuM kahevuM evuM hatuM ke, sadAcAra sukhane sAru Avazyaka che ema ApaNane vicArAMte samajAya che, mATe mANase sadAcArI banavuM joI e; mitratAnuM sukha susaMskRta ane TakAu sabaMdhInAM kartavya AcaravA tatpara rahevuM e paNa lAbhanI vAta che. ahI` dhyAnamAM rAkhavA jevuM che ke epIkayUrase potAnA mata peAtAnA AcAramAM utAryA hatA. tenI cetak tenA mitrA ane anuyAyIonuM TALu rahetuM hatuM. temAM keTalIka strIe paNa hatI. e sarvee ekatra rahI varSonAM va AnaMdamAM gALyAM hatAM, epIkayUrasa kahetA ke lagnanuM baMdhana svIkAravuM niha. hAvAthI te ApaNA ja 142 For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 kAryakArya karAvavAnI kaTI kahevAya che ke tenA ziSyamaMDaLamAMnI strIo sAthe anya ziSyone saMbaMdha svecchAcArI hatI paNa e epIkyurIyananA zatrue karelI niMdA che temaja te yathArtha nathI ema keTalAka zodhaka jaNAve che. epIkyuratanuM rASTrahita tarapha lakSa nahotuM. rASTra nAmane vicAra thatAM ja jaNAya che ke tethI mANasanuM svAtaMtrya thoDA ghaNA pramANamAM paNa ghaTI jAya che. tene svAtaMtryApahAraka baMdhana bilakula pasaMda nahatAM. epIyUrasanA tattvajJAnane tenA nyAyazAstra viSayaka ane Adhibhautika zAstra viSayaka tane AdhAra hate; eTaluM ja nahi paNa tenA pAyA para ja tenI racanA hatI. sIrenAIka tattvavettAone evo tAttvika AdhAra nahi hovAthI e pIyUrIyana nItitattva AgaLa temanuM tattva phikakuM paDayuM. e zAstraviSayaka tatvenuM Aje kaMI mahattva nahi hovAthI temaja graMthavistAranA bhayathI te ahIM utAryA nathI. Adhunika sukhavAda epIyUrasa vagerenA purAtana grIka sukhavAda ane mIla vagerenA Adhunika sukhavAdanA dhyeyamAM kaMI vizeSa bheda nathI. "sukha', pachI tene "samAdhAna" kahe, "zAMti " kahe, "AtmaprasAda" kahe, game te kahe, e ja sarvanuM dhyeya che. bheda hoya che eTale ja ke Adhunika lokonuM sukha samajabharyuM, vicArapUrNa, dUradarzI ane samAja-sApekSa bane che. samAja-sApekSa vizeSaNa lakSamAM rAkhavA jevuM che. epIkyurasa mitro sAthe besI vArtAlApa karavAnuM pasaMda karate paNa tenA sukhane samAjanI vizeSa AvazyakatA nahotI. samAna zIla athavA vicAravALI mitramaMDaLI prApta thayA pachI tene anya jagatanI darakAra na hatI. paNa Adhunika sukhavAdIonuM samAjanA sukha tarapha vizeSa lakSa che. teo kahe che ke samAja duHkhI hoya te ApaNe sukhI na thaI zakIe. ApaNe samAjanA avayava hovAthI svAbhAvika rIte ja anyane mATe sahAnubhUti utpanna thAya che ane te ApaNane anyanA duHkhanuM nivAraNa karavA tathA sukhanAM sAdhana vadhAravA kahe che. temanI vicArasaMkalanA AvI che ane evI rIte samAjasukha sAdhavAmAM je eka For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 nItizAstrapraveza prakAranuM ucca sukha anubhavI zakAya che, tene e leAkeA vizeSa mahattvanuM mAne che, epIkacUrasanA samayane grIka samAja chinnabhinna banI gayelA hatA ane temAM sudhArA sAttvika vRttinA mANase te azakya jaNAtA hatA tethI te samayanA vicArIjInI prAMtta ApaNe ApaNuM AcaraNa zuddha ane sAttvika rAkhavuM, anyanI nika phikara karavI nahi' evI hatAza ane samAja-nirapekSa vicArasaraNI tarapha vahe,e svAbhAvika hatuM. hAlanA jamAnAnA yurApIe evI hatAzavRttinuM avalaMbana na karatAM " pAtapeAtAnA samAjamAM ane rAjyavyavasthAmAM jarUrI sudhArA karAvI zakAya che ane te karavA joI e" evA prakAranI zauyakita vicArasaraNIne svIkAra kare che. dinapratidina vRddhiMgata thatA jatA AtmagalanI zraddhAnA prabhAva jyAM tyAM anubhavAya che tethI tattvajJAnamAM paNa tenuM darzana thAya emAM navAI jevuM nathI. pratyekane eTaluM te kabUla karavuM ja paDaze ke, Adhunika sukhavAde kAyadAmAM, rAjavyavasthAmAM ane sAmAjika rItAMravAjamAM aneka prakAranA sudhArA sthApyA che. spensara kahe che ke emAMnA keTalAka sudhArA sArA che ane keTalAka sArA nathI; paNa sudhArA kahA hu game te kahA, eTaluM te nirviMvAdIta che ke sukhavAdanI asara sarvatra daSTigAcara thAya che, 1. purAtana grIkavAdathI Adhunika sukhavAda adhika dUradarzI ane DahApaNabharyo che, 2. te samAjinarapekSa nahiM paN samAjasukha mATe dakSa che, ane 3. trIjo eka muddo A viSaya saMbaMdhI che te vyakta karI Adhunika sukhavAdanI theADA vakhata mATe rajA laIzuM. e muddo e che ke, hAlanA sukhavAda mAnasazAstra ane tattvajJAnanI dRSTie adhika UMDe che. have ApaNe Adhunika sukhavAdanI sahaja sUkSmatAthI carcA karIzuM. mANasanA vicAra kevI rIte badalAya che, eka vastu paranA prema hameza tenI sAnnidhyamAM rahelI vastu para sAhacaya guNathI ( association ) prema kema karAve che ane e sAhacaryajanya prema kadI kadI mUlabhUta premane paNa krama uccheda kare che, pUjanA sa`skAra bALakamAM saMkrAM thaI manevRtti ane vicArane svAbhAvikapaNe kevI rIte vikAsa thAya che vagere mAnasazAstra viSayaka prazna sa`badhI hAlamAM prasthApita thayelA siddhAMtA 6 For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 kAryAkAca TharAvavAnI kasoTI hAle, mila, pinsara vagere tattvavettAoe sukhavAdanA samarthana sAru upayoga karela hovAthI prathama karatAM tene vizeSa prauDhatA praya thayelI che. e graMthakAronA viziSTa vicAronuM vistArapUrvaka vivaraNa ahIM karavA karatAM prasaMganusAra tene ullekha ane carcA karI ThIka thaze, tathA ATale daza karI e vAta ahIM ja paDatI mUkI Adhideva pakSa viruddha AkSepa je pakSa kahyuM che ke sadaviveka buddha kivA kezyansane nyAyatanuM pada ApI tenI samakSa na taka phariyAda rajU karavI ane te je nirNaya kare te svIkAravo, te gItArahasyakAra le. mA. bALagAdhara tilake "Adhadevana' paNa kahyo che. e pAne anuyAyI tarapha moTI saMkhyAmAM nagare paDe che. sAmAnya jananI pravRtti e pakSa prati ja hoya che. " tuM tArA manane ja pUche jeIne ke e kharuM che ke huM ?" ema ApaNe ghaNI vAra kahIe chIe. manamAM je pApavicAra Ave che te ApaNane pitAne ja kaMInuM kaMI thAya che. ApaNe hAthe pApa thAya che to ApaNuM mane ja ApaNane DaMkhe che. kayuM kAma sAruM che te dhyAnamAM AvavAmAM muzkelI nathI, paNa tevI kRti thavI durghaTa hoya che. mATe ApaNuM mane je kahe te pramANe sArA narasAno nirNaya karavAno niyama sAmAnya rIte ayogya nathI; paNa jIvanamAM keTalAka prasaMga evA Ave che ke, te vakhate kayuM kAma sAruM ane kahyuM mAThuM e bAbatamAM ApaNuM mana kaMI nirNaya ApI zakatuM nathI. arjunano vyAmohakALa sarvane suvidita che, ghaNAye mahApuruSone vi varma mirma viSe moha paDelo che, arthAta e prazna ati nama ane gUMcavaNa che. prathama jhINI jhINI vAte tapAsIzuM. keTalAkane mAMsabhakSaNa rUDhiviruddha to zuM paNa anItine lAge che, tyAre keTalAkane tevuM kaMI lAgatuM nathI. madyapAnanI kathA tevI ja che. vidhavAnA punalagnanI vAta ethI vizeSa mahattvanI che, paNa hRdaya-mana-zyansane pUchatAM keTalAka hiMdu tene anItimaya karaze ane keTalAka nahi For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza TharAve, rUDhi ghaNI zuddha vAtane anItinuM svarUpa Ape che ane azuddhane pAtratA arpe che. jo zuddha Dhovirda nArIce nAvarIyam eTale jarUDhi Social etiquette nI viruddhanuM kArya vastutaH zuddha hoya te paNa na karavuM, ema ja kahyuM che tenuM rahasya e che ke lekaviruddhava ane anItimatta vacce bheda sAmAnya mANasane ema to nathI ane tethI ja lekaviruddha AcaraNa thaze te anItine Are AvI paraMparAganuM ehika ane pAramArSika bAbatamAM ahita thavAne saMbhava che. nItizAstrajJa muraheDa (Muirhead) e saMbaMdhamAM kahe che ke, mANasanuM mane rUDhiviruddha ( Against custom or social etiquette) zuM bane atinuM zuM che te jANI zake che. jenuM mana te 1Na zakatuM na hoya te naitika daSTie ati mUDha athavA suda joI e. emano ja Adhivata pA para thI paNa bIjo eka bhAre AkSepa che. te kahe che ke, ApaNA AtamA mAM sadasadiveka buddhi, tArkika buddhi, rasika buddhi vagere prakAranI aneka svataMtra buddhizakti che ema mAnavuM te mAnasazAstranI daSTie barAbara nathI. AtmA kaMI aneka bhinna buddhinI khIcaDI nathI. ApaNe sadasadviveka buddhi, tArkika buddhi vagere buddhinAM nAma sAMbhaLIe chIe paNa vastutaH e buddhi svataMtra nathI. bhASAnI savaDa mATe tene svataMtra nAma ApavAmAM AvyAM che. muraheDa sAhebanuM bIjuM kahevuM e che ke, sadasadviveka buddhine svataMtra kalpI laIe te e buddhine nirNaya svIkAravAnI AtmAne pharaja pADavI te tene eka prakAranI gulAmImAM rAkhavA jevuM ja che. koIne hAtha pakaDI tene kaMI kAme vaLagADavAmAM Ave kiMvA dhAkadhamakI ApavAmAM Ave te ja parataMtratA prApta thAya che evuM kaMI nathI. pitAnA AtmAne priya na hoya tevuM kaMI karavAne sadasadhiveka buddhi pharaja pADe che te paNa dAsatva che. sadasadviveka buddhi e svataMtra mAnasika prabhu che ema mAnavAnI sAthe ja naitika deSa svIkAravo paDe che mATe e devanA nivAraNArthe sadasadhiveka buddhinuM svataMtra astitva svIkAravuM nahi e muraheDa sAhebanA vivecananuM tAtparya che. e ja tattvavettAne Adhidevata pakSa para For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 kAryAkA TharAvavAnI kasATI cethA AkSepa evA che ke, judAM judAM rASTrAmAM kivA eka ja rASTramAM bhinna bhinna samaye naitika kalpanA bhinna bhinna heAya che, sadaveika buddhine jo prabhu jevI pUjya mAnavI hoya te tenAmAM evI ca'calatA ke visaMgatapaNuM na joi e. nItinAM be a`ga che: eka vicArAtmaka ane khIjuM bhAvanAtmaka. amuka eka kAte nidya ke pUjya TharAvavAne niya vicArAtmaka che. te kAya vicArane nidya ke pUjya lAge che te paNa keTalIka vAra rUDhine lIdhe te viparIta bhAvanA upajAvI zake che. dAkhalA tarIke kAma hiMdune vidhavAlagna vicAranI dRSTie nidya nahi lAgatuM hoya; paNa paraMparAgata saMskAranA pratApe tene te vicitra lAge che. purAtana rivAja ke saMsthA kAla tare nirupayegI are, vidyAtaka thAya che; paratu tema thavA chatAM tenI prAcInatAne lIdhe mANasanA manamAM tenA viSe eka prakAranA Adara vase che. manamAM pUchatAM vicArAtmaka mana eka ni ya Ape che tyAre bhAvanAtmaka mana bIjo ja niNaeNya -- viparIta nirNaya -- Ape che. AvI sthitimAM kayA mananI vAta mAnavI te Adhidaivata pakSa kahI zakatA nathI. Adhidaivata pakSanA keTalAka kahe che ke, sadadvivekamuddhi kiDavA mana kayuM kama nIti ke anItinuM che te tarata ja samajI zakatuM nahi hrAya, tApaNa e manane sAcu khelavuM,cArI karavI nahi vagere vidhiniSedhAtmaka sAmAnya tattvA aMtaHsphUrtithI ekadama samAya che ane viziSTa prasa Mge kayuM kama ane kayuM akama e tattvanA anurAdhathI TharAvI zakAya che. A kATIkrama sadoSa che, kemake sAmAnya tattvamAM AMdare dara mArAmArI thatAM zuM karavuM' e prazna bAkI ja rahe che ane e praznaneAniya karavAmAM aMta:sphUti upayAgI thatI nathI. karmanuM phaLa zuM Avaze tene sArAsAravicAra karI pAtAnuM je dhyeya haiAya che tene anusarIne ja tene! nirNaya karavA paDe che. dAkhalA tarIke, sAcuM melavuM e tattva ane sakeMTamAM sapaDAyalAnA jIva bacAvave! e tattva sadasadviveka buddhi Ape|Apa aMtaHsphUrtithI ghaDIbharma!nI laIe; paNa kAI gAMDai! hAthamAM talavAra samajI zake che ema laI For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza ApaNA mitrane prANa levAnI dhAraNAthI A paNI pAse AvI ApaNA mitrano patto che tyAre ApaNe tene khare kharuM kahI devuM ke nahi e viSe ApaNuM mana ekadama kaMI ja kahI zakatuM nathI. e praznane nirNaya karavI bIjI koI tavanA Azraya le paDe che, je ApaNI vAta kabula karavAmAM Ave che tethI Adhidaivata para rakhA athavA paMgu che e nirNaya ! DArI levA jevuM ja rAya che. Adhunika yupI tattvavettAomAM mAIna ( Martineao che adhidevara pakSane eka meTA netA thai gayela che. te kahe che ke, subuddhi kaI ane kubuddhi kaI te tAbaDatoba ApaNuM mana jANI zake che. keTalAka saitika prazna ane vikaTa hoya che ema te svIkAre che paNa tenuM kane e che ke, kada buddhi zreyaskara che e nizcita thAya che paNa e buddhine saMsAramAM kAryanuM svarUpa kayAra ane kevI rIte ApavuM, e vyavahArika praznathI ja naitika praja kaThina lAge che. mArTInenI keTI evI che ke, buddhi buddhi vaccenA bheda hameza spaSTa hoya che; prazna mAtra e ja che ke vizALa buddhine vyavahAramAM kAryanuM rUpa kyAre rane ke ApavuM. A kArTa vizeSa saMtoSajanaka nathI. nIti kama ke phaLa upara avalaMba rahelI nathI paNa buddhi kaMvA hetu para avalaMbI rahelI che e vAta - tAra barAbara che. buddhinuM ochuMvattuM zreyaskaratva sAmAnyataH ApaNane samajAya che e paNa kharuM che, paraMtu e paNa teTaluM ja kharuM che ke keTalIka vAra ApaNane te samajAtuM nathI. mATInae pitAnAM pustakamAM bhinna bhinna buddhi kiMvA hetune tAratamyAtmaka UhApoha karyA bAda buddhinI eka nisaraNa -paraMparA racI che. asUyA karatAM dravyavaSyaka lobha sAro; paNa apatyaprema - zizuprema AgaLa e gauNa pada pAme che, evA prakAranI e naitika sIDI - paraMparA che. sarvemAM ucca hetu ki ve buddhi eTale uccatama pavitratA viSe (kiMvA TUMkAmAM Izvara vi) Adara kivA pUjyabuddhi (Reverence); uccatama naitika AcaraNa eTale buddhithI prerita thayeluM AcaraNa. ApaNuM zAstramAM kahyuM che ke, sarva kama IzvarArpaNa karavAM, temAM svahita ke For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryAkArya karAvavAnI kaseTI 149 phalanI IcchA rAkhavI nahi; tene artha ane Izvara viSayaka pUjya buddhinI preraNA sarvamAM uttama e mATInA tattvano artha vastutaH eka ja che. koIpaNa kArya AvI uccatama buddhithI karavAmAM Ave to te nItimaya bane e viSe kaMI zaMkA nathI. te kAryathI anapekSita ane viparIta pariNAma Ave che tethI kartAnI nItimattAne bodha Avato nathI, kAraNa nItimattAnuM adhiSThAna buddhi che: kama ke karmaphala nathI e sarva jo ke svIkAravAmAM Ave paNa mATInInI keTIkramathI naitika kasoTInA praznane aMta AvI zakato nathI. dhAro ke eka dhArmika vRttinA ane jUnA vicArane kuTuMbamAM UI karelA paNa aMgrejI bhaNelA hiMdu gRharathe manamAM nizcaya karyo che ke, 'AjathI huM kadI paNa sadAcArano mArga tyajIza nahi. sarva kArya sadbuddhithI karI IzvarArpaNa karIza." have dhAre ke AvA mANasanuM Adhunika aMgrejI zikSaNa kahe che ke, "saMdhyAmAM kaMI artha nathI, jAtibheda anarthakAraka che." e te svAbhAvika che ke tenA gRhazikSaNanI dizA ethI viruddha ja hoI zake. AvA prasaMge teNe jAtibheda viSe kevI vRtti dhAraNa karavI? tame kaheze ke, teNe buddhithI je kaMI sUjhe te karavuM eTale naitika dezamAMthI te mukta raheze A uttaramAM kaMI khoTuM nathI, paNa te sAme pUche ke, huM chuM ke IzvarArpaNa buddhithI huM game tevuM kArya kare te nitika dRSTie zuddha che, paNa Izvarane je karmarUpI puSpa caDAvavuM hoya te suvAsita che ke nahi-nidAna dugadhI bharyuM nathI e mAre jovuM na joIe? mAre prazna te e che ke, jAtibaMdhana toDavAnuM karma Izvarane arpaNa karavA yogya che ke nahi? eka vakhata lAge che ke, evAM karma prabhune racaze nahi, punaH bIjI vAra lAge che ke jAtibheda teDavAne buddhipura:sara prayatna kare e ja kartavya che ane te je bajAvIza te Izvara prasanna thaze. AvA kAkaDAmAM mAruM mana gUMthAyA pachI "tArI sadasadviveka buddhi kahe tema kara" ema kahevuM e mArI mazkarI karavA jevuM che. sadasadviveka buddhi zuM kahe che te ja huM samajI zakato nathI tethI te tamArI pAse Avyo chuM. tyAre tame saraLa uttara ApavAne sthAne For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza sadasadviveka buddhi kahe tema karavAnuM jaNAvI uDAu uttara Ape che te mATe zuM kahevuM? sudhAthI vyAkuLa banI bhikSA yAcanAra atithine "sAruM anna khAvuM, kharAba khAvuM nahi" evA arthane karele upadeza ane "aMtarAtmAne je zuddha lAge te karavAne" tamAre upadeza e bane sarakhA ja pokaLa ane kaThera che. mATanI Adhidaivika upapattine mULabhUta deSa e che ke, buddhi karma-sApekSa che, e tane te bhUle che. karmane atyaMta abhAva kalpavAmAM Ave te buddhine kaMI artha ja rahe nahi, kAraNa "buddhi" eTale kaMI karavAnI kiMvA thavAnI buddhi. kaMI karavAnuM ke thavAnuM manamAM na hoya te buddhine artha ja rahe nahi. buddhinA udaramAM karma na hoya to te artha zunya bane, e tatvanA vismRti mATInonA keTIkramamAM najare paDe che. te kahe che ke, nItine ane karmane kiMvA karmaphalane kaMI saMbaMdha nathI; te kartAnI buddhipara avalaMbI rahelAM che. temanuM A tattva svIkArIe topaNa ApaNe eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke, karma ane buddhi vacce virodhanI parAkASTA ke visaMgati nathI. buddhi, buddhi, ema bUma pADIne je kahevAmAM Ave che te kaMI paNa karma karavAnI ja buddhi hevAnI ke anya kaMI? ApaNe evI bhASA vAparIe chIe ke, koI paNa phalanI apekSA rAkhyA vinA kAma karavuM; paNa evI niSkAma buddhine artha eTalo ja thAya ke ApaNI buddhi strathamUlaka na hovI joIe ane phala viSe Asakti ke Agraha na hovuM joIe. niSkAma karmane e artha nathI ke bilakula "kAma" ja na hoI zake, arthAta phaLanI apekSA na hovI joIe ApaNe jyAre niHsvArtha - ahetuka kAmanI stuti karIe chIe, tyAre ApaNe bhAvArtha e hoya che ke, ahetuka karma eTale sahetuka kama prayoganamanAya na mokafpa prarvatate e tatva dhyAnamAM rAkhavAmAM Ave, te koI paNa e artha na karI zake che, ahetuka kiMvA niSkAma karma eTale "kAmarahita' kiMvA heturahita karma. A uparathI jaNAI Avaze ke, ApaNuM manane je ke viziSTa karmanI zreyaskaratA samajAya nahi, to paNa buddhi buddhi vacceno bheda te tarata ja lakSamAM Ave che, e mATInenuM tattva For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAkA TharAvavAnI kasoTI keTaluM devagabha che. mATIne kahe ke jIva levAnI Icacha karatA jIva bacAvavAnI IcchA zreSTha che, te sAmAnya rIte te ApaNe kabUla karIzuM; paNa zAstradaSTie e tavanI tapAsa karyA pachI mATInAne paNa kabUla karavuM paDaze ke kene java, koNe, kyAre, tyAM, kema, zA mATe le ke bacAva e vAta jANyA sivAya e tattva satya ke asatya che te kaMI kahI zakAya nahi. karma-nirapela kivA phala-nirapekSa evI buddhine artha ja nathI. dArU pIvAnI icchamAMthI dArUnuM je viziSTa pariNAma apekSita hoya che te pariNAmanI apekSA je kADhI nAkhavAmAM Ave to, dArU pIvAnI IcchA ane pANI pivAnI IcchA kevA anya koIpaNa IcchAmAM zuM aMtara rahe, e mura heDane prazna che te mArmika che. IcchA ke buddhinA peTamAM kaMI ja phalApelA na hoya te sarva IchA ane sarva buddhi samAna ja bane. bu buka mAM bheda thAya che te temAM garbhita rahelI karmaphalAka kSAne lIdhe ja. A daSTigyuM. joIe te viziSTa prasaMge zaSTa karma karavAthI amuka pariNAma Avaze ane te na karavAthI amuka Avaze ema dhArIne e be phaLa-samavAyamAMthI kayA phaLa-samavAyanI buddhi zreyaskara che e prazna A paNa AgaLa rahetA hamezanA praznamAM hoya che. ApaNe e praznane evuM saMkSipta rUpa ApIzuM ke, e buddhimAMthI kaI che? A rUpamAM kaMI khoTuM nathI. paNa kinAM jeTalo jeTalAM phaLa jJAta ane apekSita hoya che te sapanI buddhimAM samAveza thAya che eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM joI e. e dhyAnamAM rAkhIe chIe eTale be buddhimAMnI kaI aMdhaka eskara che te viSe ma tarata ja nirNaya Ape che, e tarara ghaNuM ja citya athavA saMzayAspada bane che. lekamAnya tilake gItArahasyamAM Adhidaivata pakSa viruddha je AkSepa karyo che te vicAravA jevo che. te kahe che ke, " aMtarAmane je zuddha lAge te zuddha' e tattva bhUla bharyuM ane anakArI che. Thagane cerI karavAmAM ke moMmAM DUce daI raste janArane mArI nAkhavAmAM kaMI kharAba jaNAtuM nathI to zuM te kharekhara nItinuM karma kahevAya che? keTalIka jaMgalI jAtemAM evA vilakSaNa rivAja hoya che ke, te susaMskRta janane atyaMta ramanI For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara nItizAstrapraveza vinA lAge che ane jagalIne te anItivALA nathI lAgatA tethI zuM te anItinA na gaNAya ke? evo anubhave che ke, susaMskRta samAjamAM paNa ghaNAonuM mana svArthane lIdhe ke anya mehanA kAraNe pitAne ja phasAvI le che. ghaNI vakhata Apane je priya hoya che te ja kharuM lAge che. manane je zuddha lAge te karavuM - mara:pUtaM samAreta - e upadeza thAya te lekenuM ? AcaraNa thAya? tAmasI mANasanI buddhi je notinirNaya Ape te khare hevAne saMbhava ati apa che. nItinuM kharuM tattva aMtarAtmA samajI zake che; paNa pratyekane nAMda. A kAmamAM sAtvika mANasanA mananI ja sAkSI meLavavI jee. cakSuthI vastune raMge samajAya che, paNa aMdhatva pAmelA mANasane abhiprAya e kAmamAM jema agrAhya che; tema ja tAmasI, aniyatekriya ane a-susaMskRta mANasane abhiprAya naitika daSTie agrAhya che. sAmAnya mANasanuM mane kAmakrodhAdi vikArathI para thAya che ane te priya kArya zreyaskara che, evI AtmavaMcanA karI le che. jenuM mana evI rIte phasAvatuM nathI tene bahudhA mukta thayele ja samajI le. satAM ru saMpaDhegu vastupu pramANamaMta:vanapravRtta : - e tarata kharuM che, paNa te duSyanta jevA rAjarSine ja zobhe tevuM che. sAmAnya mANasane mana:pUta AcaraNe AcaravA kahevAmAM Ave te mAMkaDAnA hAthamAM mazAla ApavA jevuM bane che sadaveika buddhinI sAkSI meLavIne cAlavAne upadeza, jemanAM mata zuddha ane AtmaniSTha che temane mATe ja yogya che. evI sAmya:vasthAe pahoMcelA sthitaprajJa keTalA che? jene AtmAnuM satya svarUpa zuM che tenI kalpanA paNa nathI - anubhava te kyAMthI ja hoya - tevAne ukta upadeza zA kAmanA ? AhevAya keTalAka Adhidaivata pakSane AvI rIte paMgu hovAnuM jaNAvI kahe che ke, nItinuM kharuM tatva zAstra parathI kiMvA satpuruSanI nirNaya parathI TharAvavuM. tamAjhAtra pramANe te arthavyavasthita - kArya akArya TharAvavAne zAstrane pramANa samaja--ema gItA kahe For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryAkAya herAvavAnI kaseTI 153 tra che, kaI vakhata jo zAstra parathI spaSTa medha thate nahAya tA hAI hAna, vidvAna ane sadAcArasa panna mAdhyusa pAse ja zakAnuM nirasana karI levuM, e je zakya na haiAya te najIkamAM je mArA sArA mANu hAya te kevuM vartana rAkhe che te bleka te ApaNA AcAra DarAvavA. taittirIye paniSadamAM ziSyAne gRhasthAsamamAM praveza karatA pahelAM, jJAnadhana AcArye je upadeza karyA che temAM satyAsa pratavyam / dhAnna prativyam / jIrAtra prAMrAjyam / mAtRvevo maMtra pitRdevomava! tithiavo mavA ema kahI AcAya kahe che ke, tha cat te vivilliA dhRvinikissA vA cAt ( eTale tane je kAI karmo viSe kivA vRtta viSe (vanakrama viSe) ma vakhata maya utpanna thAya te zuM karIza, te) brAhmaNAH saMmarzinaH yuktAH alUkSA: dharmakAmAH syuH yathA te tatra varteran tathA taMtra vatathAH || (tArAM paDAzI je vicArI, dhArmika vRttinA, anudAra, buddhimAna na ApanArA ( arukSA ) svakatavyamAM vizeya dakSa ( yukta ) evA hAya, te jema vatA hAya tema tuM paNa vaje . A upadeza vyavahAradaSTie smRti zANapaNanA che; paN temAM pUrNa rIte zakAnirasananuM sAmarthya nathI. sAmAnya mANasanuM mana teguNa kivA tame guNathI vikRta bane che, tema zAstra divA AsavAyanuM banatuM nathI; tenA nyAya niSThura hai!ya che, e kharuM che; paNa zAstravacanamAMye ThumezAM ekavAkyatA kyAM hoya che ? zrutiviMminnA mRtaya minnA naidyo munizrcaya vana: pramALuM ---- - evI pratyeka dharmonI sthiti che, ane khIjAM e che ke, zAstrane zAsana karavAnA adhikAra ke tenuM AdaraNIyatva svataHsiddha che ema paNa nathI. zAstra nAma AvyuM ke tene AdaraNIya samajavuM e epa karAvavAmAM Ave, te hiMdue bAyabala ke kurAnanI AjJA kama uThAvavI nahi e praznanA uttara ApI zakAze naha vI rIte amuka zAstra mAruM ane amuka kharAba, e bhASA ja niraka thaI paDaze, paraMtu vyavahAru mAM evuM anubhavAya che ke, amArA zAstramAM amuka uttama tattva che. mATe amAruM zAstra mAruM ane tamArAmAM amuka tattvA kharAba che mATe tamAruM zAstra. kharAba, ema ApaNe kahIe chIe. enA atha eve For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 nItizAstrapraveza thAya che ke, "zAstranuM sArApaNuM temAMnAM tattvo parathI kare che, zAstra parathI tattvanuM sArApaNuM nizcita thatuM nathI.' amAruM zAstra kahe te ja kharuM pachI anya zAstra game te kahe ane amAre mane game te kahe - eTaluM kahevA jeTalI jenI zAstra para zraddhA che, tenI vAta judI che; paNa anyane zAstra zAstra vacce tAratamya bhAva jovAnI AvazyakatA jaNAya che. svAbhAvika che. evAoe zAstranAM tatvonI e chIvattI uttamatA kevI rIte TharAvavI? nItinirNayanA kAryamAM pitAnuM rAjasa kiMvA tAmasa mane nirupayogI hovAthI sAmyavasthAe pahelA sadgurunI khAya levAnuM kahyuM che, to paNa AvA ja prakAranI aDacaNa utpanna thAya che. prathama te sadgurunuM sarva keNe ke rIte TharAvavuM? mane je sadguru lAgaze te anyane nahi lAge. ThIka, te abhayabhANadinI vAta kare to tene choDI daI anyanA Azraya levo ke nahi ? saddaguru, kharekhara saMta che ke nahi, tene nirNaya karatA pahelAM ApaNI pAse kAMI sAdhana haze te ja kAjubAju rahetA guruomAMthI sadgarane ApaNe oLakhI zakIzuM. nahi te najIkamAM hIre havA chatAM ApaNe kAca tarapha jatA rahIe ane pachI pazcAttApa kara pahe; ThIka, e vAtane nirNaya thAya te paNa jenuM mana nivAra baneluM che ane je bI lAmAM varNavelI dvatIta sAmAvasthA e pahoMcela che tevA sazuruo kivA "Ata' puruSa keTalA che. e prazna rahe che ja. tame kadAca kaheze ke, gItAmAM kahela sthitaprajJa na maLe to ApaNAthI UMcI paMktine je hAya temane ja "Apa" puruSa gaNavA. A upadeza vyavahArika daSTie khoTa nathIpaNa, ahIM e lokonuM uccatva kaI paNa na para ja karAvavuM paDe che. e tava kyuM e ja ApaNe prathama prazna che mATe kevaLa mahAna mAnI levAthI kema cAle? bIjuM e ke zAstra ane sadgaranA zAsanamAM virodha utpanna thayo hoya te zuM karavuM e prazna rahe che ja. ema to kahI zakAya nahi ke, sAdhupuru zAstraviruddha kadI paNa upadeza Ape nahi. krAIsTa, buddha ane anya aneka suprasiddha sAdhusaMtone For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryAkArya karAvavAnI kasoTI 155 keTalIka bAbatamAM paraMparAgata zAstranI viruddha upadeza Apavo paDyo che. evA prasaMge kayA tatvanuM zaraNa laI kArya akAyano nirNaya karavo? eTaluM kharuM che ke, jenI koI zAstra ke sAdhu puruSa para eTalI zraddhA che ke te zAstra ke sAdhu purapa kahe te ja kharuM ema tene lAgatuM hoya, ane te viSe saMzaya paNa sparza karato na hoya tene ukta ApattinI aDacaNa jaNAze nahi; paNa evA thoDAka ja bhAgyazALI mANasa sivAya anyane kAryanuM ochuMvatta zreyaskarandra nizcita karavA mATe "Ata vAya" sivAya anya ekAda kasoTInI jarUra che. sukhavAda homsa, eNma vagere Adhunika yuropiyana sukhavAdamAMnA AraMbhanA sukhavAdI kahetA ke dareka pitAnuM ja sukha jue che ane dareke potAnuM ja sukha jevuM. tevI ja rIte, miSTa padArtha khAvAnuM sukha, kAbavAnA AnaMda, paropakArano saMtoSa, kartavyakarma karyAthI thatuM samAdhAna, dharmaniSThAne lIdhe prApta thatI prasannatA, e sarva vRttane te "sukha'nI bhAvanAmAM aMtarbhAva karatA hatA. sukha kahIe te te eka ja prakAranuM hovuM joIe, pachI te miSTAnnasevananuM hoya ke brahmajJAnathI prApta thayeluM hoya. sukha sukhamAM pharaka hoya to te sukhanI pramANe, ye utkaTatA vagere bAbatamAM hoya; paNa sukhanI nIti ke prakAra eka ja hoI rAke. A tava pramANe madyapAna, vyabhicAra vagere pApa niSiddha che. paNa tenuM kAraNa e che ke, te kama ekaMdare tathA dUradezathI vicAra karatAM sukha karatAM du:kha ja vizeSa Ape che. paropakArAdi satkarma paNa e tatvajJAnane priya che; paraMtu tenuM kAraNa e nathI ke te karma sata che. tenuM kAraNa te e ja che ke te adhika sukhadAyaka che. ApaNuM para kyAre vikaTa prasaMga Avaze ane kayAre nahi Ave tene vicAra karIne ApaNe je anya upara upakAra karIzuM te bIje ApaNe para karaze evI AzA rAkhIne ja mANasa badhA para pakAra kare che. keTalAka loka paropakAra For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 nItizAstrapraveza kare che tenuM kAraNa evuM hoya che ke, temanAthI paropakAra karyA sivAya rahevAtuM nathI. anyanuM duHkha joI temanuM dila duHkhAya che ane pitAnuM e duHkha dUra karavAnI buddhithI ja teo paropakAra kare che ! mAtA bALakane dUdha pAya te temAM mAtAnAM vakhANa karavAnI jarUra nathI, kAraNa tenA stanamAM puSkaLa dUdha hevAthI je pAne phUTelA hoya che te pA'nAthI utpanna thayelI asvasthatA dUra karavAnI svArtha mUlaka buddhithI ja te dUdha pAya che ! nItizAstrajJa beMthema mATe popakArI hato; paNa te eka sthaLe kahe che ke, huM paNa anyanI mAphaka ja mArA pitAnA sukhanI pAchaLa paDele chuM. bheda mAtra eTalo ja che ke, karma-dharmasaMyoge paropakAra karavAmAM mane adhika sukha maLe che ane anyane tevuM nathI maLatuM." anya eka sthaLe te kahe che ke, saMsAre pabhogamAM ApanuM mukhya be gasAdhana svArtha buddhi sAthe paropakAra buddhine caTaNInI mAphaka kiMvA bhajana pachI karelA phaLAhAra jevI samajIne (Dessert) upayogamAM laIzuM, te ApaNe upabhoga adhika suMdara-mejane thaze !' (For diet nothing but self-regarding love will serve; for dessert, benevolence is a valuable addition ) paraMtu evI rItanI parepakAra buddhi eTale svArthane ja eka payoya che. e kathana susaMskRtajanane rucavuM zakya nathI. AthI keTalAka nItizAstravettAoe sahAnubhUti " kiMvA "prema ne svArthanI sAthe sthAna ApI e be mane vRttinuM je mAge sarvathI, adhika samAdhAna thAya te mAga sAre che ema TharAvyuM che, paNa e be manovRttimAM virodha utpanna thayo hoya to premane adhika mahattva ApavuM ke svArthane, e prazna thAya che. e be manovRttinI sukhavAdanA AdhAre ekavAkyatA thavI muzkela che. potAne sUkha sivAya anya koIno hakama nahi mAnavAnI pratijJA karanArane ekAda vakhata gammata khAtara ke kIti mATe paropakAra karavAno vicAra thaze, paNa te prema mATe prANanI Ahuti ApavA kadIye taiyAra thaze nahi; kemake je te tema kare te potAnI mULa pratijJAne ja bhaMga karyA jevuM thAya. For Personal & Private Use Only WWW.jainelibrary.org Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAkArya TharAjavAnI kasoTI 157 vA, Daha paNa, dhUrtatA paNa dUradaSTithI ye jatAM hoya te te para pakArane vadha laI zake, paNa veza bhajavatA bhajavatAM potAnA che upara AvI paDe te e veva phekI dara petAnuM kharuM svarUpa ja prakaTa kare. sukhecchA ja mAtra je karma pravartaka hoya to yuddhamAM ke anya prasaMge udAra mananA mANase yajJa kare che tenI upapatti thAya" besatA nathI. svArtha buddhibhraza thAya to ja AtmahatyA kare, anyathA na ha, paNa bALabaccAMnA rakSaNArthe, dezahita mATe ke evA ja prakAranA anya hetuthI prerAI ghaNuM leke AmA paNa karavA taiyAra thayelA pratyeka dezamAM maLI Ave che. teone mUDha kavA gAMDA kahevA joIe. kiMvA sva-sukha sivAya anya kaMI paNa hetu mANasanA hRdayamAM vase che eTaluM kabUla karavuM joIe. sAhacaya guNanuM tattva ane sukhavAdane sudhAre A dAvamAMthI chaTakavA mATe keTalAka sukhavAdI tattvavettAo evI vAta kare che ke, puchapane suvAsa ApaNane vAstavika rIte priya hoya che, paNa e suzAse puchapa sAthe rahele hAvAthI puSpa paNa ApaNane priya bane che. e ja pramANe je mANasane vAstavika rIte che ke sukha ja priya hoya to paNa sva-sukha sAthe jene nitya ane nikaTa saMbaMdha hoya che te vAta paNa kALAMtare sva-sukha jeTalI priya lAgavA mAMDe che. dAkhalA tarIke, kharuM kahIe te dhana sukhanA sAdhana tarIke AraMbhamAM ApaNane priya hoya che, paNa pachIthI e dhana eTaluM sAdhya bane che ke keTalAka kRpaNa dhana mATe sukha te zuM paNa jIvanane e dhULamAM ragadoLI nAkhavAne taiyAra thAya che. upaniSadamAM kahayA pramANe, patnIne pati svasukhanA sAdhananA kAraNe ja priya hoya che ane patine patnI pitAnA sukhanA sAdhana tarIke priya hoya che. paNa kALAMtare eka bIjAne daH paricaya thayA pachI patnIne pati ane patine patnI, duHkhanA kAraNabhUta bane toye priya ja rahe che. deva kiMvA saMtApanuM ema ja che. koI mANasa ApaNane gamatuM nathI to pachI tenuM sarva kaI ApaNane apriya lAge che. sAhacarya guNane A nyAya sukAnI bAbatamAM lAgu pADavAne zI harakta che? puSpane ghaNuM For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza kALa sudhI saMsarga thavAthI mATIne pupanA suvAsanI guNasa prApta thAya che, temaja sukhanA sAdhana ane sukha viSe che, ema kema na mAnavuM ? sAhacaryajanya bhramathI sukha-sAdhanane vAjabI karatAM vizeSa mahattva prApta thAya che, e upapattanA AdhAre sukha karatAM du:kha svI kAranAra dhanalobha, svArtha tyAga karanAra dezAbhimAna vagere keTalIka bAbatone sukhavAdAnusAra nirNaya lAvI zakAya, paNa bAlyAvasthAthI je keTalIka kharAba vAto mATe naitika tiraskAra ke kaMTALe heya che (kiMvA, sArI vAta mATe Adara thAya che, tenI ane sukhavAdanI ekavAyatA karavAmAM sAhacaryajanya bhramanI A kalpane vizeSa upayogI thatI nathI, kAraNa evA dAkhalAmAM sAhacaryano anubhava ja nathI hote. AnA javAbamAM sukhavAdIonI evI keTI che ke, pAMca cha varSanA bALakane mATe jagatane puSkaLa anubhava thaI kAryanA sukhaduHkhAtmaka pariNAmanuM gaNita thavuM zakya nahi hoya, paNa 'pUrvaja-saMskAra " tenA magajamAM e gaNita gUDha rIte sthApI mUke che. vikAsavAda - utkrAMtivAda kahe che ke mAnava prANInA avayavanI mAphaka ja tenI bhASA, vicAra vagerenI kamekrame unnati thayelI che. nAnAM bALakone pUrvajanI saMpattine, gharane, bhASAne sArvajanika saMsthAno bALapaNathI vinA zreme lAbha maLe che, te ja pramANe pUrvajonA anubhavane upayoga karavAnuM paNa maLe che. bALakanA magajamAM pUrvajone anubhava ekatra thayela hoya che. phenogrAphanI thALImAM jema gIta saMgraheluM hoya che ane viziSTa rIte seyane AghAta thatAM te pragaTa thAya che, temaja mANasanA magajamAM pUrvajone anubhava bhareluM hoya che ane paristhitine viziSTa AghAta thatAM ja e anubhavajanya gUDha jJAnane pragaTa svarUpe prApta thAya che. AnA saMbaMdhamAM evo AkSepa thaI zakaze ke, A jagatamAM prApta thayela anubhava ke saMskAra (Acquired characters) bALakamAM Utare che ema adyApi sudhI siddha thayeluM nathI. keI paNa kabUla karaze ke vaDIlanA bIjagarbha kiMvA prakRtija guNa bALakane prApta thAya che, paNa A janmamAM anubhavathI prApta thayelA For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya karAvavAnI kasoTI 159 guNa - dAkhalA tarIke kasarata karavAnI zakita, bhASAjJAna vagere - bALakamAM saMskAra rUpe Utare che, e abhiprAyane niHsaMzaya evo koI zAstrAdhAra nathI. e saMbaMdhamAM keTalAka vikAsavAdI kahe. che ke, bALakamAM khAta guNa saMkrAMta thAya che e jo ke asiddha haze, paNa prakRti ja kiMvA bIjagarbha guNanA saMkramaNa viSe te zaka nathI ja, A siddhAMtanI sAthe "jIvanakalahamAM paristhitine je adhika anurUpa hoya che te ja Take che" e siddhAMtane rAkhavAmAM Ave che to phakta AkSepanI tINatA dUra thAya che. prANImAtra sukhanI pAchaLa pravartI rahela che. je jIvone jIvanane ghAtaka evA sukhopabhoganI IcchA thatI haze te jIvo jIvanasaMgrAmamAM pAchaLa paDaze ane kAlAMtare nAmazeSa thaze, e tattva dhyAnamAM letAM, nAnAM bALakomAM je naitika pasaMdagInApasaMdagI najare paDe che te aneka peDhIonA anubhavarUpI agnimAM tavAI, kasAI nIkaLela hoya che ane ekaMdare te jIvanane upayogI ja hoya che ema mAnavAne harakata nathI. sukhavAdane vikAsavAde hAthane AdhAra ApI UMcakI rAkhyAthI tene keTalIka bAbatamAM adhika sanmAnanIyatva maLyuM che; paNa vikAsavAdanI sahAyatAne vicAra thoDe vakhata mulatavI rAkhI vikAsavAdanAM anya naitika aMge sAthe e aMgane paNa vicAra karIzuM. sAhacaryajanya bhramane AdhAre ucca ane parArtha para manovRttinI svArtha para mImAMsA karIzuM ke je loko svasukhanirapekSatAthI parahita viSe tatpara hoya che, te vizeSa vaMgha karavAne badale bhramika ane mUDhatvapadane prApta thAya che. duSyanta viSe kAlidAse kahyuM che ke : - svasukhanirabhilASaH khidyase lokahetoH pratidinamathavA te vRttirevaMvidhaiva / A rAjapinI nirapekSa prajAhitadakSatA ane latAne urvazI samajI AliMgana ApavAnuM pururavAnuM gAMDapaNa, ukta * pariziSTamAM A praznane vistArapUrvaka UhApoha karyo che te jovo. For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 nItizAstrapraveza vicArasaraNI anusAra eka ja darajananAM Thare che. kAraNa ubhaya mAM sarakho ja brama che ! sujJa vAcakane kahevAnI jarUra nathI ke, susaMskRta ane sahRdaya mANasanI nisvArtha buddhinI AvI rIte avagaNanA karanArI vicArasaraNI viziSTa maryAdA sudhI ja kharI che. popakAra svArthano paryAya nathI. keTalAka matalabI mANase kAra vagere mATe parahita viSe dakSA batAve che e vAta khoTI nathI, paraMtu sarva matalabI nathI hotA. ItihAsaprasiddha vinA AtmajJane svArthaparAyaNatA nAma ApavuM e baMdhA ane mahadayatAnuM khUna karavA samAna che. A deva svIkArI laIne paDyuM ke te AbhayajJane uccatara svA kahevA ahi hoya te te khuzIthI tema kahe, paNa teNe A tra e sva mAna " ne. artha keTalA vyApaka che te dhyAnamAM rAkhavuM joIe, vizvane ja kuTuMba mAnanAra mahAtmAne koI kahe ke, tame tamArA kuTuMbanuM hita navA nivAsa anya zuM kare che? to tenuM mukha baMdha thaI zake tema nathI. paraMtu kuTuMba zabdanA arthane pite keTalo veMcI pakaDe che tene je te vicAra kare, te avazya te pote ja zaramAya. sukhavAdane hasI harakata e Ave che ke, anyanA sutI phikara zA mATe karavI, e praznano te pUrepUro uttara ApI zakatA nathI. adhika sukhanI AzAthI, rAjadaMDanA bhayathI, kevA upara kahI gayA pramANe mohathI keAI vakhata koI mANasa anyanA sukha mATe dakSa haze; paNa adhika sukhanI AzA nAha hevA chatAM temaja rAjazAsanane bhaya nahi hovA chatAM banne netra khullAM rAkhI, buddhipuraHsara ane vicArapUrvaka, mAre anyanA hita mATe mAruM sukha kema gumAvavuM te sukhavAda kahI zakato nathI. kAraNa e vAdanI pahelI pratijJA e che ke, dareka mANasa pitAnuM sukha jue che ane teNe te ja levuM joIe. jaina sTra arTa mile uparokta tAtvika kATImAMthI mukta thavAne je taka capaLatA karI che te eTalI hAsyAspada che , " vidvAna mANasa paNa koI vakhata mehamAM lapasI paDe che " e navathI ajANa evo mANasa tene mRkhane bhUkha, kiMvA luccAne zirema kahyA sivAya na For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAkA TharAvavAnI karI 162 rahe. mane mehamUlaka ke TIkrama e che ke, pratyeka mANasa patAnA sukha tarala jue che. sarvanA kRtya tarapha je ApaNe zuM te ApaNane jaNAze ke na nA sukhane vicAra sarva taraphathI te hoya che mATe pratyeka sarvane sukhane vicAra karavuM joIe. mIlane A hevAnA sAtamaka keTIkrama samajavAne game teTalA prayatna karIe chIe paNa te viphala bane che. enuM kAraNa e che ke aMgrejI mAM che vAkyanA saMdigdhapaNAthI tene meha thaye che tenuM saMdigdha ai vAkaya ApaNI bhASAmAM utAravuM kaThina che. mULa aMgrejImAM A pramANe che : Each person's happiness is desirable or a good to himself. i.e. General happiness is a good to the aggregate of persons. i.e. General happiness is a good to all persons. ie. General happiness is a good to every person. " pratyekane sukha iSTa che mATe pratyekanuM sukha ISTa che, eTale nuM sukha ISTa che; arthAt sarvanuM sukha pratyekane ISTa che. AvA prakAre gujarAtImAM A hetvAbhAsane rUpa ApIzuM te kadAcita upara kahI gayA te karatAM adhika yogya lAgaze. tathApi temAM rahelA deva chupAvavAnI vAta azakyavata che. pratyekane be kAna hoya che tethI hiMdanA trIsa karoDa mANasanA maLI sATha kareDa kAna thAya che, eTale pratyekane sATha karoDa kAna che ema kahevA jevo e krama che. vyakti daSTie athavA zAstrIya bhASAmAM "vyaSTi" daSTie pratyekane sukha joIe che ema kahevuM eTale eka rIte "sarvanuM sukha" ISTa che; paNa e samaSTirUpa sukha pratyeke iSTa samajavuM joIe ema kahI zakAya nahi, e sujJa mANasane kahevAnI jarUra nathI ja. svasukhavAdane AvI rIte paMgu banela joI mIle bIjI keTI e goThavI che ke, pratyeka pitAnuM sukha ja che ke je haze 11 For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16ra nItizAstra praveza paNa sukha sukhamAM bheda che. jema gadheDAnuM ke dukkaranuM sukha ane susaMskRta mANasanuM sukha eka ja paMktinuM nathI, temaja Ikiya"mananuM grAmya sukha ane niSkAma buddhithI karelI janasevAnuM sukha eka ja padavInuM nathI. ana-zayanAdi tAmasa ikiyasukhanA pramANathI sArika sukha komaLa, AchuM ane phikakuM bhAse che, temAM tamAma sukha jevuM utkaTava hotuM nathI; paNa susaMskRta mANasane sAtvika sukha ja adhika hRdayagaMma lAge che. are e mANasa eka vakhata mahAna saMkaTa - kaSTa veThavAne taiyAra thaze, paNa te potAne sArika AnaMda gumAvaze nahi ? javA deze nahi. madyapAnane sukhamAM ane kAvyarasasvAdanA sukhamAM mahad aMtara che. jagatanuM kokaDuM nahi chUTavAthI keivA jagatanA vividha duHkhanuM vyasana vagerenuM jJAna hovAthI eka rIte vicArI ane sahadaya mANasanuM mana dukhAkula ane asaMtuSTa hoya che, paNa Dukakarane evA prakAranI duHkhanI gaMdha paNa hotI nathI chatAM e DukkaranA amaMgaLa svAsthanI kaI paNa suvicArIne pi nathI thatI.* dezakArya mATe tana, mana, dhana arpanArane yisukhane. tyAga karavo paDe che ane puSkaLa kaSTa sahevuM paDe che, paNa te pitAnuM kArya tyajAte nathI tenuM kAraNa e ja che ke, dezasevAnA kAryamAM tene eka prakAranA ucca sArika sukhane svAda maLe che. eka rIte e paNa svAthI ja che; paraMtu e svArtha ucca padavIne hovAthI vaMgha ane AdaraNIya che. mIle sukhasukhamAM ucca-nIca, sAtvika-tAmasI, susaMskRtagrAmya, evA prakAranA bheda ka9yAthI sukhavAdamAMthI saMkucita paNuM ane tenuM niMdya svarUpa dUra thaI vajanadArapaNuM ane AdaraNIyatA uddabhave che; paNa e pukhtapaNAthI sukhavAdanI juvAnInuM jora, saraLatA ane ekavacanIyatA nAza pAmelAM che eTaluM kabUla karavuM joIe. haibasa, bUthama vagere gardabha sukha ane mANasanA sukhamAM * I shall be a dissatisfied Socrates rather than a satisfied pig.-Mili. For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAkArya karAvavAnI kasoTI 163 bheda mAnatA nahatA ane sarva sukhane eka ja mALAmAM gUMthatA hatA. teo kahetA ke bheda hoya te utkaTatAne ochovattApaNAmAM rahele che. grAmya mANasane AhAra-nikAdimAM pazu jevuM je sukha prApta thAya che, te sukhane saravALo je Idriyanigraha karanAra jJAnavAmAM mANasanA supathI vadhI jate hoya te, paheluM sukha ja kaI paNa mAsa ravIkAze ane temaNe te svIkAravuM joIe. AvA prakAranA juvAna sukhavAdanI nikhAlasatA - bhale phaTakaNapaNuM kahe - eka dRSTie manohara hatI. e nikhAlasa sukhavAdanI zakita, nizcaya, daratA ane sarva vizvane pitAnI chAyAmAM levAnI dhamaka joI tenA zatrune paNa tenI prazaMsA karavAnuM mana thAya che. paNa jyAre sukha sukhamAM sUkSma bheda che ema kahevA jeTalI te ane dvimukhatva daSTie paDe che tyAre tenA tAraNyane aMta AvI vRddhAvasthAne AraMbha thAya che ema kahevAne harakata nathI. ApaNA hiMdanI jJAti pramANe sukhamAM paNa bhinna bhinna ucca nIca jati hoya te tene ucca nIca bhAva kevI rIte TharAvavAmAM Ave che te samajavAnI AvazyakatA che. eTaluM te khulluM che ke, sukhanA ochAvattA saravALA ke pramANa para e bhedane AdhAra nathI: kAraNa sukhamAM jAtibheda hoya che temAM sukhapradatA karatAM anya koI paNa vyavacchedaka dharma levo joIe. e dharma eTale te sukhanI susaMskRtatA mAne, sAttvikatA mAne, nItimattA mAne kiMvA dhArmikatva mAne game tema kahI paNa "karmanuM ochuMvatta zreyaskaravA tenI ochIvattI sukhapradatA upara ja AdhAra rAkhe che; anya koI paNa upara nahi' e ekAMtika pratijJAne uzkeda thaI jAya che. male sukha (Pleasure) zabdane badale kadI saMtoSa (Happiness) te kadI hita kiMvA kalyANa (Good) zabdane upayoga karyo che ane jeNe teNe pitAnA sukhane ja vicAra kare ane jeTaluM adhika sukha maLe teTaluM meLavavuM e sUtrane sthAne "adhika lokonuM adhika hita thAya te karavuM" evuM sUtra taiyAra karyuM che. mIlanA A sAtvika sukhavAdane ApaNe janahitavAda kahIzuM. mIlane je keIe pUchayuM hatuM ke, mAre mAruM For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza sukha tyajI anyanuM sukha jovAnuM vecAtuM zrAddha levAnI zI jarUra ? tyAre mIle e uttara Apyo heta ke, tane je samAjane sukha ke hitanI leza mAtra darakAra jaNAtI na hoya te, mAre koI kahevAnuM nathI; anubhava eve che ke, hAlanA susaMskRta mANasane para pakAra karavAnI IcchA thAya che. sarva ja pare pakArI hoya che ema kaMI hotuM nathI; paNa "papakAra sAra" ema ghaNuMkharAne lAge che. jemane Ama lAge che teo ja A manetti grAhya kiMvA mAnya samajaze. anya janoe tene zA mATe mAnya gaNavI tene uttara ApavAnuM bane tema nathI.' paropakAra zA mATe sAre? tyAre e ja TUMkA uttara apAya ke, mAruM aMtaHkaraNa mane kahe che mATe sAre, arthAta chevaTe ema ja kahevuM joIe ke, mIla paNa eka rIte aMte Adhidaivata pakSane (Conscience theory ) saMmata thAya che. sIjavike jyAre janahitavAda hAthamAM lIdho tyAre tene paNa aMtaHkaraNapravRttino Azraya le paDyo hato. teNe potAnA nItizAstraviSayaka prasiddha graMthamAM kahyuM che ke, nItizAstramAM traNa siddhAMta gRhIta che : 1. jethI potAnuM adhika hita thAya tema hoya te karavuM, e vyAvahArika dUradaSTine siddhAMta. (Axiom of Prudence). 2. ekaMdara jagatanuM (kiMvA samAjanuM) jethI adhika kalyANa thAya tema hoya te karavuM, e samajabharI premadaSTino siddhAMta. ( Axiom of Rational Benevolence ). 3. eka vyaktinA kalyANane anya vyaktinA kalyANa sAthe virodha thAya te pakSapAtabuddhi rAkhyA vinA sarvanuM kalyANa eka ja mApathI mApavuM, e sAmyabuddhino siddhAMta. (Axiom of Equity). A siddhAMtane satya kema mAnavA e zaMkAnuM nirasana karavAmAM sIjavika phakta eTaluM ja kahI zake che ke, te samaju ane susaMskRta mANasane sAcA lAge che mATe kharA che. mIla ane sIjavikane chevaTe mAna pramANe aMtaHkaraNa pramANa mAnavuM paDayuM che e For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArya karAvavAnI kasoTI zAna vicAra karavA jevI che; paNa e be pakSamAM je bheda che te bhUlI na javo joIe. mIla vagerenuM kahevuM che ke, ApaNe sukha sAthe anyanuM sukha ke hita paNa jevuM e puruSArtha - nizcayAmaka athavA eya - nidarzaka sAmAnya siddhAMta aMtaHskUrtithI samajAya che. tene anya tArkika pramANanI jarUra hotI nathI. paNa e daie kabUla karIe to paNa be bhAvanAmAMnI kiMvA pravRttimAMnI kaI vaMgha ane kaI avaMgha, kaI adhika zreyaskara ane kaI e chI zreyaskara vagere aMtaHskRtithI samajAya che ema teo kahetA nathI. mATInenuM kahevuM evuM nathI, te kahe che ke manamAM naitika prazna utapanna thatAM ja sadasadvivekabuddhi uttara Ape che. arthAta ke mArga zreyaskara ane kaye askira te kahe che. janahitavAda para le tilake je mAmika AkSepa karyo che temAMne eka e che ke, e vAdane mUlabhUta tattva ke zAstrIya AdhAra nathI. teo kahe che ke adhyAtmavAdIne prazna karavAmAM pAve , anya para prema zA sAru kare?" te te ata siddhAMtanA AdhAre kaheze ke "sarva lekane Ama vastutaH eka che, mATe sarva carAcara jIvanA hita mATe tatpara rahevuM" ! jenA aMtaHkaraNamAM prema kare che tene pitAnA premane advaita vedAMtane AdhAra hovAnuM jANuM sAruM lAgaze ane emAM kaMI zaMkA nathI ke e daSTie e AdhAra upayogI che, paNa ApaNe janahitavAdane jevo prazna karyo tevo adhyAtmavAdane paNa karIe te te paNa khUNAmAM bharAze ema lAge che. janahitavAda kahe che ke, "susaMskRtane parahita karavA jevuM lAge che mATe te teNe karavuM;" adhyAtmavAda kahe che ke, jene brahmajJAna thayeluM che tene prANImAtra samAna ja lAgatAM hovAthI "te sarvabhUta-hitarata" hoya che ane te ja pramANe anya paNa banavuM joIe." paraMtu e bane uttaramAM chevaTe koI ne koI viziSTa "jJAna"nI maryAdAe AvavuM paDe che ane jJAnanuM pramANa anya pramANathI siddha thavuM asaMbhavita hoya che. susaMskRta mANasanuM jJAna mAnya kema samajavuM? evo prazna karanAra adhyAtmavAdIne janahitavAdI prazna kare ke brahmajJAna zA mATe mAnya samajavuM?" tyAre tene ze uttara maLe? For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 nItizAstra praveza sAkara gaLI zA parathI, tyAre "lAge che tethI,' e sivAya anya uttara nathI ane te ja pramANe brahmajJAna pUjya zA mATe, tyAre "jene te prApta thayuM che tene te anirvacanIya AnaMda Ape che mATe ; e sivAya anya uttara nathI. jene e anubhava nathI athavA anubhava levAnI IcchA nathI, tevA mUkha ane durAgrahI AgaLa brahmadevane hAra khAvI paDe. paNa e ja nyAya janahitavAdane kema lAgu na pADavo ? susaMskRta janane janahita sAdhavAmAM AnaMda thAya che mATe te sAdhavAno prayatna kare ema e vAda kahe, te "susaMskRta mANasanuM sAMbhaLavAnI amane zI jarUra che " evo prazna karavA yogya che ke? kharI vAta e che ke pratyeka vAtane pramANa maLavuM zakya nathI. pramANunI paraMparA zarU karavAmAM Ave te chevaTe eka sthAne aTakavuM ja joIe. sukhavAda athavA janahitavAda para ghaNA AkSe 5 karI zakAya tema che. mANasa je kaMI buddhipuraHsara kare che te sarva sukhaprAptinI icchAthI ja kare che e tattva bhUlabharyuM che. tevI ja rIte nItitatva karmaphala tarapha atyaMta durlakSa rAkhI calAvI zake nahi, e ekAMgI tatvane sukhavAdIo taraphathI eTaluM mahattva ApavAmAM AvyuM che ke, teo ghaNI vakhata bhUlI gayelA jaNAya che ke, "nItimattA buddhi para avalaMbelI che; karmaphala para nahi." paraMtu A ane evA ja pAseno vicAra karatA pahelAM pitAnI jAtane adhika sazAstra kahevaDAvanAra navIna sukhavAdIonI jAnA sukhavAda para je AkSepa che tene vicAra karIzuM, e gharabhedu sukhavAdI spensara prabhAti vikAsavAdIo che. pensara kahe che ke, "sukha kahe, saMtoSa kahe:, AnaMda kahe, game te kahe. aMte tamAre kahevuM joIze ke, koI paNa "iSTa evI mAnasika vRtti ja mANasanuM dhyeya che." pensara ane sukhavAdIonuM dhyeya eka ja che, paraMtu e beya kevI rIte sAba karI levuM te subavAdIone samajAtuM nathI, ema spensara jaNAve che. te kahe che ke, mANasane tAva Avyo hoya tyAre roganA mULa kAraNanuM auSadha ApavAne badale mAthuM dukhavuM vagere je viziSTa bhAvanA thatI hoya tene ja mAtra pratikAra karavA mAMganAra vaidyanI For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAkAe karAvavAnI kacerI je bhUla thAya che te ja bhUla vikAsavAdanAM tattva dhyAnamAM AvatA pUrve sukhavAdIo karatA hatA. tamAro putra sukhI thAya evI tamArI IcchA hoya te tenI prakRti sArI naregI rahe te mATe kALajI rAkhe, te mAge teTaluM khavaDA pIvaDAvo nahi; kAraNa sukhanuM kAraNa prakRtinI ArogyatA che, je IcachA thAya te tRpta karavI e nahi. samAjanuM paNa tema ja che. "ghaNAnuM ghaNuM sukha' e beya pensara svIkAre che, paNa janahitavAdIonI sukhopattimimAMsA athavA sukhasAdhanamArga tene khoTa lAge che. tenuM kahevuM evuM che ke, samAjarUpI zarIrane kayuM sukha mAphaka Ave che, kayuM nathI AvatuM, kayuM duHkha viziSTa paristhitimAM Avazyaka che ane kayuM anAvazyaka che vagere vAna De vicAra sazAstra rIte karavo joIe. e pramANe uDe vicAra karatAM jaNAI Avaze ke, samAjanuM prakRtisvAdhya samAjanI vyaktinA sukhanuM mULa kAraNa che. samAja eTale ema nathI samajavAnuM ke kevaLa dhAnyanA DhagalA mAphaka mANasone Dhagalo che. samAja e virATa svarUpI svataMtra ane sajIva vyakti che. mANasa e virATa zarIrano avayava che. samAja bagaDe te tenA avayava paNa nirbaLa thavA ja joIe. zarIra je regI, nirbaLa hoya te tenI vyaktione bhaLatI ja vAta dekhakara lAge ane bhaLatI ja duHkhakara lAge. e sukhaduHkha para kArya akAya TharAvavAmAM Ave te samAjanuM adhaHpatana thAya ane aMte vyaktinuM sukha paNa naSTa thAya. sukhavAdanuM paramadevata eTale vyakti ane samAja eTale kevaLa Akasmika kAraNathI ekatra thayela vyakti samUha. paNa vikAsavAda kahe che ke, vyakti ane samAjane ati nikaTa saMbaMdha che. e be "vastu' anya-nirapekSa nathI, paNa anya sApekSa che. temano ekAMgI saMbaMdha che. game teTale pAchaLano ItihAsa juo; vyakti ane samAjane anyAzraya ja joI zakaze. samAja sivAya vyaktinuM svataMtra astitva nathI. hAtha kiMvA paganuM jema zarIra vinA svataMtra astitva nathI temaja vyaktinuM paNa samAja vinA astitva nathI. vyaktine bhASA kyAMthI prApta thaI? teNe pitAnuM ghara kevI rIte bAMdhyuM? tene anya dezanA padArtha kevI rIte For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza maLyA? evI bAhya bAbatamAM to zuM paNa mAnasika bAbatamAM paNa vyakitae samAjanuM RNa svIkAravuM joIe. vAMdarAdi prANIne vikAsa thatAM thatAM jema hAlanuM mANasanuM svarUpa banyuM tema tenA mAja para ane tenA AzrayI mana para paNa kALanA saMskAra thaI tene hAlanuM susaMskRta svarUpa prApta thayuM che. samAja ane kitane Avo anAdi paraMparAgata saMbaMdha lakSamAM laI vyaktinuM sukha vadhAravA mATe ja prathama samAjanuM prakRtisvAthya saMbhALavuM joIe. nahi te puSkaLa vyaktine puSkaLa sukha tarapha ja joyA karI nivaha ra lAvavA mAM ekAda vakhata samAjarUpI zarIranI prakRti bagaDI che. sarva avayava rigii, duHkhAkula thavAno saMbhava che. "saMbhava" che evI mugdha vAta karIne sensara aTakatuM nathI. teNe emAM aneka udAharaNa ApyAM che. nahitavAdI lokoe sahetuthI paNa saMkucita daSTie lokahitArthe je aneka sUcanAo karIne je kAyadA ghaDAvya: che temAMnA keTalAka kevI rIte anarthakAraka che te teNe potAnA "manuSya viruddha samAja" nAmanA pustakamAM carcA che ane te ati mananIya che. sukhavAda viruddha ensarano bIjo e AkSepa che ke, "sukha vadhAravuM, sukha vadhAravuM ema e vAda kahe che ane ApaNe Aje je karma kare zuM tenAthI thanArA sukhaduHkhAtmaka phalane saravALo karI bAdabAkI karatAM bhaviSyakALanI vyakita, bhASyakALane samAja ane bhaviSyakALanI paristhiti hAlanA jevI ja raheze ema e vAda mAnI le che; paNa vastuta: vyakita kivA samAja vRkSayAdi vikArane prApta thAya che. tenI AjanI sthiti parathI bhaviSyanI sthitinuM anumAna karavuM e bhUla che. Aje je vAtathI ApaNane sukha thAya che te vAtathI ramApaNA pUrvajone sukha thayuM hoya ema mAnI lovAya nahi. tevI ja rIte ApaNA jaMgalI pUrvajone hAlanA kAvyathI ke tavajJAnathI vizeSa AnaMda-prApti thaI hota nahi. ApaNane bIjAno prANa levAthI ke lIdhe jovAthI athavA sAMbhaLavAthI je duHkha thAya che te ApaNA pUrvajone thatuM na hatuM. lAkha varSa paranA ApaNe koI pUrvajane je kaI mAyAvI paNAthI For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya karAvavAnI kasoTI 169 jIvate kare ane ApaNI savaDa-gerasavaDa, sukha-duHkha vagere jovAnuM kAma je tene pUrNa rIte saMpavAmAM Ave te tenI sevA ApaNane raci zake ke kema tenI zaMkA rahe che ! kAraNa te kadAcita bhajana mATe vanya pazunuM kAcuM mAMsa lAvI pIrase! A paNuM je kaI apamAna kare to ApaNo e sevaka kadAca tenuM mAthuM toDI nAkhe ! jaMgalI mANasenA sukhaduHkhanI kapanA parathI jema ApaNA sukhaduHkhanI kalpanA karavI yogya nathI, temaja ApaNI ka9panA parathI bhaviSyakALanA lekanA sukhaduHkhanuM anumAna karavuM yogya nathI ema spensaranuM kahevuM che. vaLI e udeze che ke, sa pAja ane vyakitanuM svarUpa eka ja. nitya ke hamezanuM heta te judI vAta hatI; paNa keTaloka samAja ane vyakita vRddhinA paMthe hoya che, keTalAka kSayanA pathe hoya che ene keTalAka bhala bheDA aneka vikAra utpanna thayelA hoya che. mATe bhAvI samAjane zAthI sukha ke duHkha thaze te hAlanI sthiti parathI TharAvavuM e yukta nathI. sukha duHkha jevA karatAM samAjanuM prakRti Arogya zenA Aye hoya che, temAM vikAra kema ane kevI rIte utpanna thAya che vagere bAbatone UhApoha karI tavika zAstraniyama sthApavA ane e nityaniyamane anu marI kAryaakArya-vyavasthA karI. jema mIle sukhamAM jAtibheda kepyA che, temaja spensara ka9yA che. vikAsavAda pramANe jIvane vikAsa eTale tenuM sAduM ane ekavidha svarUpa naSTa thaI te sthaLe vividha ane anyAzrayI acyavanI utpatti. mAnava atine pUrNa vikAsa thaze to tenuM sukha lAMbo vakhata Takaze ja, paNa e sukha vividha prakAranuM banaze ane pratyeka sukhanI peTAmAM aneka aMga haze. gAna te te ja, maga sAdI rIte kahIe to AnaMda bhinna ane temAM aneka kAranI tana mArIne gAvAmAM Ave tyAre je AnaMda thAya te bhinna ja rUpane havAne. banne AnaMdano samaya sara hovA chatAM bInamAM anyonyAya madhura vividhatAnI relachela che. sukhadu:khanA kSetraphaLanuM mApa AMkavAmAM sukha ke duHkha jeTale vakhata Take teTalA vakhatane "laMbAI' kahIe te garbhastha vividhatAne " pahoLAI' kahevI joIe, ema jaNAvI spensara upadeza kare che For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 nItizAstra praveza ke, sukhaduHkhanI laMbAI pahoLAI joI ane te jIvanane poSaka che ke ghAtaka che tene nizcaya karI te parathI tenI mahattvatAnuM pramANa TharAvavuM. jaMgalI avasthAnA mANasamAM azanazayanAdi Idriyasukhane ja upabhoga levAnI zakti hatI, paNa kAlAMtare lalitakaLA, vividha vAlmaya vagere vividha vAtamAM ramamANa thavAnI pAtratA AvI, eTale tenA sukhanI laMbAI sAthe pahoLAI paNa vadhI. mAnava jAtanI unnatti pUrNa thaze eTale tene sukhopabhoganI pAtratA ati vistAra pAmaze. pensarane abhiprAya e che ke, pratyeka mANasa sukhI zodhamAM hoya che. te jANato hato ke, sukhopabhoganI pravRtti svabhAvika hoya to paNa te sadaiva vyakti ke samAjanA jIvanane vika ja hotI nathI ane tethI ja te pratyakSa sukha tarapha jevAne badale sukhanA AdhArabhUta ' prakRtinirAmayatva'ne mANase vAraMvAra vicAra karavo joIe ema vAraMvAra kahe che. chatAMye tenuM eTaluM te kahevuM che ja ke ApaNuM sukhapravRtti je haMmezAM nahi topaNa ekaMdare ane sAmAnyata. jIvanane anukULa ane vika ja che. kAraNa jo tema na hota te ApaNe kayAranAye jIvanasaMgrAmamAM nAza pAmyA hatA. je ApaNe pataMgiyAnI mAphaka ghAtaka sukhane priya gayuM hota te pratyeka mANasa sukha icchanAra hovAthI pratyeka naSTa thayo hota. mAnavatanA itihAsamAM evA ghaNA mANaso tathA puSkaLa jAtione nAza thaye haze. je patinA ke dezanA lokone ALasamAM, vilAsamAM, vyabhicArAdi pApakarmamAM sukha jaNAtuM haze ane je potAnI jAtanA kiMvA bahu te kuTuMbanA sukhanI AgaLa joI zakatA nahi hoya te lokone adhika saMvRtta ke svArtha tyAgI loka sAthe saMbaMdhamAM AvavAno prasaMge upasthita thAya to teo jIvanakalahamAM pAchaLa paDe e svAbhAvika che. svArthatatpara mANasanuM rASTra jaladIthI adhogati kivA pralayane prApta thAya che. rASTra jIvanane parArthapatAne guNa Avazyaka che. je rASTromAM e guNano abhAva hato te rASTro maraNa pAmyAM che. jIvaMta rASTranA lokomAM svArtha sAdhavAnI sAthe DI ghaNI parArthanI IcchA hoya che ja, tenI upapatti evI For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAyakArya karAvavAnI kacerI 171 che ke, je evI svAbhAvika pravRtti temanAmAM na hatA te te naSTa thayAM heta. rASTrajIvanamAM parArthaparAyaNatAne upayoga thAya che e be anubhava puSkaLa peDhIothI thatuM Avyo che ane te tenAM bALakomAM saMkrAMta thayo che evo artha karavAno nathI, paNa artha e che ke, je rASTranA lekonI bIjasiddha kiMvA svAbhAvika pravRtti kevaLa svArtha para nathI hotI te ja rASTra jIvatuM rahe che, tenI ja prajA vRddhi pAme che ane tethI ja parApara pravRtti susaMskRta rASTramAM svAbhAvika hoya che. prathama kahI gayA chIe ke, sukhavAdane vikAsavAdanI puSTi hovA chatAM temAM deSa rahe che ja, tenuM have vistArapUrvaka vivecana karavAne harakata nathI. sarva prakAranA sukhavAdanI moTAmAM moTI bhUla e thAya che ke, mANasanA aMtaHkaraNamAM sukhaprApti sivAya anya kaMI hetu haze evI zaMkA paNa tenA samarthakone thatI nathI. temane lAge che ke, buddhipUrvaka thayeluM pratyeka kArya succhAthI ja prerita thayeluM hoya che. prathama darzane e vAta kharI bhAse che, paNa UMDI daSTie vicAra karavAthI jaNAI Avaze ke, ApaNane bhAI vastunI jarUra hoya che tethI tenI prAptine aMte sukha thAya che. mukhaprApti mATe tenI jarUra hoya che ema nathI hotuM. sukhaprApti e eka AnuSagika pariNAma che; te je pradhAna hetuM hoya to sukha thAya ja nahi. bhUkha heya te khAvAthI AnaMda thAya. peTa bharAyeluM hovA chatAM kaI zikhaMDapurI khAvA mAMDe che tenAthI tene vizeSa sukha thAya nahi. jene purANa-vastu-saMzAdhana priya nathI te je te prakAranA udyogathI anyane je sukha thAya che te sukha meLavavAnI AzAthI purANa-saMzodhaka bane te paNa tene sukharUpI phaLanI vizeSa prApti thAya nahi. AvAM ghaNuM dRSTAMta che paNa te ahIM ApavAnI khAsa AvazyakatA jaNAtI nathI. A vAdamAM uparokta muddo mahattva hovAthI sukhane ane te pahelAnI vAsanAne zo saMbaMdha che tene sahaja vistArathI vicAra karIzuM. keTalAka kahe che ke, koI paNa IcchA manamAM utpanna thAya che eTale te tama thatA sudhI mana asaMtuSTa rahe che. e asa tAva pramANamAM ochevatto tIvra haze paNa asaMtoSa For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 nItizAstrapraveza eTale duHkha ja. ame upara prathama icchA ane tRptinuM samAdhAna, eve sabaMdha kahyo che te prajApatti ja lAge che; kAraNa e vidhAnane te eve a kare che ke, prathama icchAjanya asaMkhanuM nivAraNa karavAtI icchA utpanna thAya ane pachI ApaNane sukha thAya duHkhanivAraNa ane sukhaprAptinI icchA eka ja che. mATe bhUkha vagerenAM dRSTAMta pathI tame amAruM kana svIkAyu che. paNa etA uttara e che ke bhUkha lAgya! pachI ApaNA mananI je sthiti thAya che tenuM parIkSaNa karavAthI jaNAI Ave che ke, kharI icchA khAvAtI hAya che; kSudhAjanya duHkha nivAravAnI nathI mANune pUnA anubhavatI smRti hovAthI, AhAra samAdhAna thaze evuM anumAna hAya che tenI nA nathI, paNa e anumAna eTale tatkAlIna manAvyApAranI dhAmadhUmanuM TAla che; varkanyA nahi. lagnasamArabha jovA gayA pachI tyAM vevAI, veNu, maDapane zabhA ApavA AvelA ziSTajana vagerenuM darzana thavAta aTakaLa hAya, tepaNa te samAraMbhamAM javAnuM kharuM prerakava aTakaLo anumAnane nahi ApI zakAya; tevI ja rIte icchAtRpti thayA pachI sukha thaze, e aTakaLa anumAna viSe samajavAnuM che, pachI icchAsukhavAdIone ahI eka evA prazna udbhavavAne sAMbhava che ke, kAraNanA pradhAnatva ane AnuSaMgiva athavA gauNane bheda ame kayA tattvanA AdhAre TharAvyA che ? uttara e che ke, lagnasamArabhamAM ekAda jAnaiya! gussAthI risAI jAya kivA koI pANI kaI kAraNathI hAjara rahI na zake te tethI kAMI lagnavidhi aTakI paDatA nathI; paNa varjhanyA ja cerImaMDapamAM Ave naha te! sarva khalAsa thaI jAya; mATe varkanyA pradhAna ane anya gauNu che ema ApaNe mAnIe chIe, te pramANe ja je icchA sivAya sukhaprApti thavAnI ja nathI hatI, te pradhAna ane anya apradhAna. dAkhalA tarIke, dhAre ke, eka nAnA bALakane bhUkha lAgI che. ' bhUkha lAgyA pachI anna khAvAthI sukha thAya che, evA prakArane puSkaLa anubhava thayA pachI ja smRtinA AdhAre tene khAdyaviSayaka sukhanI For Personal & Private Use Only munna hatI. hA, karyo pachI Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133. kAryakArya karAvavAnI koTI che ke panna thaze. paNa je divase tene e anubhave baba ja thaye haze, te pUrve tene mATe khAghasukhanI IcchA zakaya nathI; kAraNa anubhava ja nathI tyAM anubhavajanya sukhanI kalpanA kyAMthI hoya? paraMtu te divaseye je tenI AgaLa zikhaMDanI vADakI mUkavAmAM AvI hota to teNe zikhaMDa khAdhe hena. zikhaMDa khAdhA pachI tene sukha paNa thayuM hota; tu te sukhanI icchAthI kaMI zikhaMDa khAdhe nathI hoto. have tethI viruddha sama che ke, bilakula bhUkha nathI ane ruci nathI. evA vakhate zikhaMDa khAvAthI utpanna thanArA sukhanI AzA manamAM rAkhI te khAvAmAM Ave te varakanyAnA abhAve lagnasamAraMbha jeTale zakya che, teTalI ja te samaye sukhaprApti zakaya che. e uparathI jaNAI Ave che ke : (1) sukhaprAptinI IcchInA abhAve paNa ISTa-vastu-lAbha pachI sukha thAya che temaja (2) sukhaprAptinI game teTalI IcchA hoya to paNa sukha thAya che ja,- evuM kaMI nathI. be siddhAMta mAnya karavAne artha e che ke sukhaprAptinI mahAne gauNa kiMvA AnuSagika sthAna ApavuM. sukhaprAptinuM dhyeya ApaNuM paDachAyA jevuM che. paDachAyAne tame pakaDavA jaze te te tamArI AgaLa ne AgaLa deDI jaze, kadI hAthamAM Avaze nahi; paNa je tenA tarapha durlakSa karI tame zAMtapaNe UbhA raheze te te tamArA caraNa AgaLa Ubho raheze ane tamArA halanacalana tarapha lakSa ApI suzIla patnInI pramANe tamAruM anusaraNa karaze! A anubhavajanya vAta che. sukhaprAptinI vilakSaNa vRttine aMgrejImAM Paradox of hedonism kahe che. kharekhara sukhapabhoganI ivALA jeTale darajaje potAnuM dhyeya visaraze teTale darajaje tene adhika yaza maLaze. kAvyanuM sukha kene maLe che ? je kAvya vAMcatAM vAMcatAM temAM eTalo lIna banI jAya che ke tene anya kazAnuM bhAna rahetuM nathI tene ja. je kAvya vAMcavAnI IcchA For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 nItizAstrapraverA nathI te sukhaprAptinI AzAthI hAthamAM levAze te sukhanuM mApa pramANasara ja prApta thaze. eka mANusane phUTola ramavAnuM pasaMda ja na hatuM, paNa bItaene ramavAthI thatA Anada naI tene paNa ramatamAM bhaLI jai anyanI mAka hasavA, ramavA, kUdavAnI icchA thatI; paNa ramavAnuM pasaMda nahi hAvAthI tene daDAnI pAchaLa doDavAnI icchA ja thatI na hatI. e UbhA vAMsa vacce dI gabaDAvI mUkavAne ATalA zrama kema levAmAM Ave che te ja tene samajAtuM na hatuM, eka vakhata 'gela' thayA pachI keTalAka AnadathI nAcavA kUdavA lAgyA te joi ne tAttvika vicAra karanAre kahyuMH 8 dA e vAMsa vacce pasAra thaye temAM eTale AnaMda mAnavA jevuM zuM che'? A praznanA uttara ApavAnuM kArya kaThina che, paNa eTale medha levAne harakata nathI ke ekAda vAta je vakhate pasa Mda hoya che. te vakhate te sukhApAdaka ane che; sukhaprApti mATe tene pasaMda karavAnI taiyArI thAya che te hetu siddha thatA nathI, paNa zrama mAtra vyartha jAya che. A praznatI adhika carcA karatAM pahelAM sukhanuM kharuM svarUpa che; te duHkhAbhAvarUpa che ke zuM tene vicAra karIzuM. 'supta' sukha ane du:kha nAma sukha. keTalAka kahe che ke, kAI paNa prakAranI tRSNA utpanna thAya che eTale eka prakAranI vadhAre kivA ochI tIvra AtA utpanna thAya che ane e AtA naSTa thAya enuM ja tRtti pramanaM 3:kuM du:srAtiMtramayaM pulam / saMnyAsa pakSanuM kahevuM ema che ke, saoNMsAranAM sarva sukha evA prakAranAM eTale du:khamUlaka hAya che mATe sa`sAranA tyAga ja bhale. A abhiprAyane ullekha karI le. mA. tilake TIkA karI che ke, sarva icchA kaI duHkhadAyaka haiAtI nathI. icchAne jyAre utkaTa ane tatra svarUpa prApta thAya che tyAre ja te du:khanI kAraNabhUta bane che. temaNe AvI icchAne tRSNA kahI che. temanuM kahevuM evuM che ke, samayasara AhAra nathI maLatA tyAre AhAra pUrvanI icchA duHkhakAraka banatI nathI; ane te kharuM che. e saMbadhamAM keTalAka e AkSepa kare che ke, bhukha For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAcukA TharAvavAnI kaseTI 175 darzanathI thanArA tenAthI sukhane te sArI pradIpta thayelI nahi hAya tene jo tRSNAnuM svarUpa prApta thayuM nahi hAya te! --bhAjanathI thanAruM sukha paNa sAmAnya ja haze, ane e sAmAnya sukhanA pramANamAM AhAra pUrve duHkha hAya che ja. para Mtu A kATI anubhaviruddha che. kAraNa miSTAnna-meAjanathI je sukha thAya che tenA pramANamAM te pUrvenuM du:kha atyalpa hoya che. bhejanasamAra bhane samaya dasa vAgyAnA harAvyA hoya che tyAre bhAjaocchA prathama duHkhakAraka DrAya che ke kema te vicAravA jevuM che: DI, du:kha thAya che ema mAnI laIe paNa e duHkha ane bhAjanakALe thanAruM sukha banne samAna nathI hAtAM eTaluM te kharuM ja che. sukha e du:khanA abhAvarUpa nathI ema kahevAne bIjo eka AdhAra che. kAI vakhata apekSA nathI hAtI chatAM jo ekAda suMdara vastu najare paDe che te te paNa sukha Ape che eve anubhava che. rastA parathI jatAM AvatAM UcharatAM bALake kivA suMdara udyAneA najare paDe che tyAre tenA sukha pUrve AkAMkSAnuM du:kha hatuM ja nathI chatAM lAbha eche! maLe che ema kaI nathI hotuM. anapekSita paNa ekAda snehI maLI jAya che tyAre atyAnaMda thAya che paNa te pahelAM ApaNe kaMI virahamAM jhUrata! nathI hetA. A saMbaMdhamAM keTalAka kahe che ke, evA prasaMge pazu AkAMkSAnuM du:kha haiya che ja; paNa te supta hAya che! paraMtu sukhaduHkha bhAvanAtmaka che; svAnubhava vinA tenuM astitva ja nathI. duHkhane supta hAvAnuM kahevAtA kaI artha ja nathI; kAraNa te supta haiAya te te che ema kahevAtA ze. AdhAra che? koI vastu kAIthI adazya hoya che tApaNa te che ema ApaNe kahIe chIe; kAraNu anya kAI paNa tene joI zake che; paraMtu ApaNe jene duHkha thatuM hAvAnuM kahIe chIe tene peAtAne jo duHkhane anubhava na hoya te te duHkha khIjAte thAya che ema kahI zakAya ke? ane anyanA du:khanuM peTaluM tenA para zA sAru lAdavuM? kharI vAta e che ke, prakRti sArI hAya che te eka prakAranuM teja jema zarIra para vilase che; tema ja sukha upabhe garAkti kivA katvazaktinA akuMThita vyApArane vaLageluM hoya che. sArI prakRti eTale aMga paranuM teja For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 nItizAstrapraveza nahi, tejane mATe sArI prakRtinI jarUra hoya che ema nathI hotuM. teja eka sArI prakRtine AnuSaMgika paNa nitya athavA avyabhicArI dharma che. te ja pramANe sukha apratihata mane - vyApAranA anuSaMge rahenAra eka nitya dharma che. ApaNAmAM je kaMI zakti che tenI gati kaI paNa sthaLe kuMThita na thatAM zakya teTalI uttama rIte cAlu hoya che, tyAre sukha sevAmAM hAjara ja hoya che. ApaNI hareka prakAranI katRtvazaktinI gatinI akuMThitatA ane tene utkarSa, e mukhya muddo che; sukha prApta nahi. sukha apratihataIdriyavyApAra AgaLa kiMvA ane vyApAra AgaLa sevaka jevuM hoya che, tene svAmInuM pada ApI zakAze nahi. janahitavAda para tilakane AkSepa puSkaLanuM puSkaLa sukha" je mAge sAdhya thAya te mArga nItine che e siddhAMta viruddha keTalAkane e AkSepa che ke, saMkhyA parathI je nIti sthApita karavAne krama laIzuM, te kaI vakhata pApane puNyanuM svarUpa prApta thaze. udAharaNa - pAMDavanI pAse sAta akSauhiNI sainya hatuM tyAre kaurava pAse agiyAra akSauhiNI hatuM. parAjaya thaze eTale duHkha thavuM, e daSTie jotAM janahitavAdI mANasane kauravanA pakSamAM bhaLavuM e nItinuM kArya jaNAze, kAraNa tenuM sainya adhika hatuM. paNa e koTI durAgrahI lAge che. pAMDavanuM sAta ane kauravanuM agiyAra akSauhiNI sainya hatuM; arthAta AryAvatamAM eTalI ja vastI hatI ke? ThIka, sainya sivAyanI saMkhyA cAra akSauhiNIthI ochI hatI ema mAnIe paNa tenAM bALaka ane bhaviSyanA vaMzanuM hita zAmAM che te jovuM na joIe ke? janahitavAda viruddha ukta AkSepa karanArane ame pUchIe chIe ke, pAMDave je cokkasapaNe jANatA hatA ke, "ApaNe vijaya thaze te prajAnuM ahita thaze ane kauravano jaya thaze te tenuM kalyANa thaze to temaNe yuddhano Agraha karyo hato ke? ane evo Agraha stutya thaye heta ke ? pitAnuM sAtvika rAjya kauravanA tAmasI rAjya karatAM prajAnuM adhika kalyANa sAdhanA thaze, ema pAMDemAM bhAvanA na hatI For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryAMkA TharAvavAnI kaseATI 177 ema mAnI laIe teA temaNe karelA manuSyasaMhAra keTale sudhI prazaMsanIya mAnavA e vicAra karavA jevA prazna che. pAMDava pAMca ane kaurava se, pAMDavanuM sainya sAta akSauhiNI ane kauravanuM agIyAra akSauhiNI; e rIte te ke kauravanI saMkhyA vizeSa hatI te paNa te durAcArI, satyano darakAra nahiM rAkhanAra ane kAmavAsanAnA gulAma hovAthI temanuM rAjya naSTa thAya tA teTalA bhAra Ache thAya ema te vakhatanA sAttvika mAsAne lAge e svAbhAvika hatuM ane tathA ja bhISma droNAdikanuM mana pAMDava tarapha AkarSAtuM hatuM, je temane ema lAgatuM hAta ke, pAMDavanA rAjyapadAhathI praznanuM akalyANu thaze te temanA rArIratI mAka mana paNa kaurava pakSane vaLagI rahyAM hata; paraMtu pAMDava sa MkhyAmAM e hA hAvA chatAM te ati sAttvika ane mahAnubhAtra hatA tethI temanuM Adhipatya A bhUmine zreyaskara thaze evA vicAra temanA manamAM AvyA hAya te temAM bhUla kyAM che? kevaLa saMkhyA parathI nIti anItine nirNaya ApI zakAya nahi evuM darzAvI ApavAnuM kAma ukta udAharaNa sAruM karyuM che; paNa nIti anItinA niya karavAmAM kevaLa havA upara vicAra nahi calAvatAM loko upara te te kamanI zI asara thAya che tene vicAra karavA te e e muddAnA A udAharaNathI ukela AvatA nathI. aneka duna karatAM eka sajjananuM adhika mahattva haze; paNa * anya vastu samAna' haiAya tyAre sa MkhyAnI vizeSatAne mahattva Apya sivAya kema cAle? sarva sukha jyAre sarakhAM ja hoya te pachI sajjananuM rakSaNa karavA mATe dunane du:kha devu e nyAya che ke sukhanI gaNutarAM karavAmAM kAI paNa mANasanuM sukha khIjA mANasanA teTalA ja sukha karatAM adhika mahattvanuM samajavuM ke, evuM beM thema vagerenuM eka sUtra hatuM. temano A vaSaya saMbaMdhInAM bhASA jeI e chIe te evA viSTha tIkaLe che ke, Dukkara Every one to count for one and nobody for more than one. 12 For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza kiMvA gardabhanuM sukha ane kAvyazAstrAjJi mANasanuM sukha samAna ja che. A tattva pramANe eka mANasanA sukha mATe gADInA be baLadane athavA eka baLadaye zA sAruM duHkha ApavuM ene khulAse thato nathI, to pachI eka sajajanane sukha mATe eka dujanane duHkha devAne prasaMga Ave tenuM samarthana zI rIte thaI zake? cerI karuM te jene gherathI corI karuM tene duHkha thAya e kharuM che, paNa mane to tethI vizeSa sukha thAya tema che, mATe e vyavahAramAM du:kha karatAM sukha vizeSa maLe tema che, e je koI cera yukitavAda kare te tene bIDa javAba che apAya? te corane kahevAmAM Ave ke tuM pakaDAIza tyAre tane bahu duHkha thaze, te te kaheze ke, corI na pakaDAya tevI sAvacetI rAkhIza, pachI te tamAre kaMI kahevA jevuM nathI ne ? ne kahevAmAM Ave ke samAjamAM je corIo thavA lAge te samAjane ane paraMparAe tane paNa nukasAna thaze, tyAre te kaheze ke, zA uparathI vizeSa nukasAna thaze te prathama siddha karI Apo ane bIjuM e ke samAjane nukasAna thAya tenI mAre zA mATe paravA karavI? huM te mAruM sukha jaIza, samAjanuM game te thAya ! A takI cerane janahitavAdI mIla kaheze ke, "bhAI tuM ja tArA manamAM vicAra karI jo ke, corI karI moja mAravAmAM vizeSa sukha che ke nItithI rahI maLe teTale roTalo khAvAmAM vizeSa sukha che? e vicAra karavA chatAM paNa te tane carI ja ThIka lAgatI hoya te bhale tema kara, paNa ame susaMskRta mANase tane pakaDavAno prayatna karIzuM ane jo tuM pakaDAIza te tane turaMgamAM bheja daIzuM; kAraNa amAruM mana amone kahe che ke corInA peMDA khAvAmAM je sukha che tenA karatAM parasevo pADIne roTalo khAvAnA sukhanI yogyatA adhika che." mIle bhinna sukhamAM je nItibhedanI kalpanA karI che temAM durjananA sukha karatAM sajajananuM sukha adhika mahatvanuM che e tattva garbhita che. A tattava dhyAnamAM rAkhavAthI dasa durjananuM sukha vizeSa ke eka sajajanane saMtoSa ? e prazna sahelAIthI chUTI zake For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya karAvavAnI kaTI 179 che. durjananuM sukha ane sajajananuM sukha eka ja paMktinuM mAnI laI te eka sajajananA sukha karatAM be durjananuM sukha vizeSa mahatvanuM Thare; paNa sajajanane saMtoSa kivA AtmaprasAda du jananA ta. pasI Idriya sukhathI bhinna che ema eka vakhata kahyuM che, ane tere naitika kiMmata amUlya hovAnuM kabUla karavAthI eka ja nahi paNa lAkha durjananA sukha karatAMye eka sajajananA sAtvika saMtoSane adhaka mahattva kema ApavuM te samajavAne muzkelI nahi paDe. eka pallAmAM premathI arpaNa thayeluM rukimaNunuM tulasIpatra ane eka pala mAM zrIkRnI anya strIonA sarva alaMkAra mUkavAmAM AvyA heta to tulasIpatranuM palluM te rasajJa prabhunI ledavAthI jema namatuM rahyuM hota, tema ja eka satapuruSanA AmaprasAdanuM paheluM lAkho durAcArIonA vizeSa sukha karatAM Adhaka vajanadAra che. puSkaLanuM puSkaLa sukha" e sUtra nitika dRSTie saMdeza hevAnuM che. mAtra tilake gItArahasyamAM jaNAvyuM che, paNa sukhamAM bhinna prakAra che ane sarva sukhanuM mUlya sarakhuM nathI, ema kahenArA mIlanA janahitavAda para uparokta tattva svIkAryA pachI, e AkSepa vizeSa rIte lAgu paDI zakatA nathI. sukhane sthAne hita zabda mUkatAM ja vAstavika rIte mIla sukhavAdIothI judA paDI jAya che. AthI tene visaMgati paNa prApta thAya che; paNa emAM te zaMkA nathI ke, sukhavAda para thanArI TIkAthI teNe potAno bacAva karI lIdhuM che. eka sajajananuM sukha eka tarapha ane bIjI tarapha lAkha durjananuM sukha, evo virodha na batAvatAM eka palAmAM eka sajananuM "saMta" ane bIjAmAM lAkho durjananuM 'hita" kahIe to "jenA yogathI adhika mANasanuM adhika hita thAya te mArga adhika zreyaskara che' e tattvane kayAM hAni pahoMce che ? evo virodha vyavahAramAM upasthita thavo azakya nathI. dhAro ke, koI yuropiyana dhiratI pAdarInI pitAnA dharma para puSkaLa zraddhA che ane pitAnA dharmano eziyAmAM pracAra karavAthI eziyAvAsI prajAnuM kalyANa thaze ema tene pramANikapaNe lAge che. te je vilAyatamAM rahe te tyAM paNa ghaNuM khristIone sadAcArasaMpanna For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza banAvI zake tema che, paNa svadeza karatAM paradezamAM adhika mAna sAthe kArya karavAnI AMdhaka taka hovAthI tenA samakSa e prazna upasthita thaze ke, "mArA dezanA khristI bhAIe eziyAnA jaMgalIo karatAM vizeSa sadAcAra panna che tethI ahIM kAma karIza te ghaNuM thavAnuM ja hita sAdhI zakIza, paNa eziyAmAM jaIza to ekadama moTA adhikAranuM sthAna maLaze ane hajArenuM kalyANa karI zakIza. tyAre mAre thoDA sajajanenuM kalyANa karavAne mArga svIkAra ka hajAronuM kalyANa karavAne ?" A pAdarI je janahitavAdI haze te "adhikanuM AMdhaka hita' e sUtrane anusarI te eziyAmAM padhAraze. "puSkaLanuM puSkaLa sukha' keivA " adhikanuM adhika hita e nItinuM mULatatva che ema kSaNa mATe svIkArI le che mAtra dilake bIjo eka e AkSepa karyo che ke, sukha kivA hita zemAM che ane te kaNe kevA rIte TharAvavuM e praznano nirNaya e sUtrathI nathI thato. sAmAnya janane je vAta sukhAvaha kivA hitAvaha lAgaze te dUradazana tavI nahi lAge. sokreTIsa ane Isu khrista potapotAnI daSTie pariNAme kalyANakAraka e ja upadeza dezabaMdhune karatA hatA, paraMtu temanA dezabaMdhuoe temane samAja zatru TharAvI dehAMtazilA pharamAvI ! sAmAnya mANasanI vAta te ThIka che, paNe moTA moTA vidvAne anubhavI ane niHsvArtha mANasanA, "puSkaLanuM puSkaLa sukha" sAdhavAnA prayatna kevaLa niSphaLa te zuM paNa ghAtaka banelA che. paraMtu e sarva svIkArI levA chatAM tattva kaMI khoTuM karatuM nathI. e uparathI eTaluM thAya ke, e tattva vyavahAramAM lAgu karavA pUrve mANase ati sAvadha rahevuM joIe, "nItidharmanuM amAruM tatva satya che, jaDa mANaso tene durupayoga kare temAM amArA ze IlAja ? e uttaramAM kaMI artha nathI ema le che mA tilaka kahe che. temanuM kahevuM ema che ke, tattva che ke kharuM hoya to paNa teno upayoga karavAne kaNa adhikArI che ane te tene upayoga kyAre ane kevI rIte kare che vagere maryAdA paNa sAthe kahevI joIe. For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryAkAya TharAvavAnI kaseTI 181 aMgreja tattvavettA TI. eca. grIna pitAnA nItizAstranA upadyAtamAM kahe che ke, janahitavAdanA "puSkaLa' eTale ke zuM? temAM pazupakSInI gaNatarI karavI ke nahi? gaNI levAnAM hoya te eka mANasanA sukhanI ane bIjAnA sukhanI tulanA kevI rIte karavI vagere vAtane temAM nirNaya nathI. kahevuM joIe ke AvA prakAranI TIkA udAratArahita che. huM ekAda raMkane cAra paisA ApuM te jagatanA sarva mANasa ane pazupakSI para tenI zI asara thaze te huM kahI zakuM nahi, temaja bakSanA AhArathI mane je sukha thaze ke aMjIrathI je sukha thaze tenuM ochuM vatuM pramANa darzAvanAra keSTaka janahitavAdanA gaNitamAM nathI, paNa vyavahAradaSTie e AkSepamAM vizeSa artha nathI. huM bajAramAM me levA javuM te bajArabhAva tapAsI, dADama, nAraMgI, drAkSa kiMvA aMjIra kharIdu. mane je koI pUche ke, kema bhAI dADama ke nAraMgI, drAkSa ke lIMbuthI keTaluM sukha maLaze ane tenI sApekSa mAMdhArata ke sAMdhAratathI tenI sukhapradatAmAM ke pharaka paDe che vagerenuM koSTaka Apaze? te tene huM kahIza ke, "e kArya gaNitanuM nathI. e prakAranuM gaNita huM nahi jANato houM tethI kaMI mAruM kArya aTakatuM nathI. e ja pramANe keTalA lekenuM sukha jevuM, ekanA sukhanI ane bIjAnA sukhanI tulanA kevI rIte karavI, tenuM bIjagaNita paddhatinuM samIkaraNa je ke janahitavAdI jaNAvI zake nahi; paNa tethI tenuM tattva nirupayogI TharatuM nathI. itihAsa tarapha joIzuM to jaNAI Avaze ke, e tattva kAyadAkAnana ghaDanAra maMDaLane aneka vAra upayogI thaI paDeluM che. ItihAsanI sAkSI tyajI daIe topaNa ApaNA nitya vicAra ane bhASaNanI paddhati uparokta AkSepane uttara ApI zakaze. ApaNe svadezAbhimAnI thavA vagerene upadeza karIe chIe paNa eka mANasanA kAryathI hiMda jevA vistRta pradezanuM keTaluM ane kevI rIte hita ahita thaze te TharAvanAra tapazIlavAra bhUla vinAnA koSTakanI kone khabara che? keI ne ye nahi. Ama hovAthI ApaNe je kaMI kArya karIe chIe te dezane vighAtaka thaze ke piSaka thaze ene nirNaya vyavahAramAM manamAM ja TharAvI laIe chIe. For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza phIka, sukha kuMDavA hitanI abhivRddhine dhyeya na kahetAM sadguddhi kivA nItimattAnI abhivRddhine dhyeya TharAvavAmAM Ave ane te parathI karmanI ochIvattI zreyaskaratA TharAvavAmAM Ave tA grInanA A tattva viSe paNa uparanA jevA ja AkSepa nahi thaI zake ? mArA ekalAnA kamanI kIDI, mAMkaDa, cAMcaDa, vAMdara, gabha vagere kITaka, pazu pakSI Adi sarva prANI ane mAnavajAtinA sukhadu:khapara zA asara thaze te nakkI thavuM azakya che; te ja pramANe te karmanI jagatanI sarva mAnavajAtinI nItimattA para zI asara thaze te TharAvavAnuM azakya che. A saMbaMdhamAM grIne ApelA uttara mArmi ka che. te kahe che ke, mArA karmanI anyanI nI temattApara game te asara thAe, me te samuddhithI karyuM. hAya to mArI nItimatta! teTalA pUratI zuddha samajavA jo e. sukhavAdIenA sukhanA saravALAbAdAkI bhUla bharyAM haze ema mAnIe chIe te temanuM satra kaI vyatha thAya che; paNa satbuddhivAdI kivA adhyAtmavAdI leAkeAnuM anyanI nIti vadhAravA viSenuM anumAna bhUla bharyu... mAnIe tApaNa temanA prayatna taddana niSphaLa banato nathI. kAraNa anyanI nahiM te paNa peAtAnI saddhinI tene khAtarI hoya che ja. A kathanamAM puSkaLa tathyAMza che. kamanA khAdya phaLa para ja nItimattA harAvavA icchIe tA ApaNA kanA sukhaduHkhAtmaka paripAkanI khAtarI nahi hovAthI ApaNuM vana nItine poSaka che ke ucchedaka che, te AtmapratyayathI kahI zakAya nahi ane ApaNe nItithI cAlIe chIe evuM samAvAna ApaNane maLe nahi, paNa je mAne che ke nItinuM tattva saddei tene te kAI pUche ke, * are, tamArA vanatha lokAno buddhi adhika nItipriya banI che evI tamArI khAtarI che ke?' tyAre te kaheze ke, dhArA ke anyanI nIti che tevI ja rahI che, paNa meM sAthI karmo karyu che mATe mArI nItimattA te adhika daTa kivA uddAtta banI che eTaluM te! nakkI che, eTale ekadare jagatanI nItinuM pramANa eTaluM vadhyuM che eTalI huM khAtarI ApI zakIza, paraMtu sukhamuddhinuM dhyeya meM rAkhyuM hAta te! AvA vizALa, agAdha, ane anaMta vizvamAM mArA 5 kAryAMthI 182 For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAkArya karAvavAnI kasoTI 183 sukhasamRddhi vadhI ke e pachI thaI te huM bilakula kahI zako na heta." takapaTu vAcaka jANu zakaze ke, janahitanI abhivRddhinI icchAthI karelA karmathI ekaMdare chevaTe duHkhAbhivRddhi ja thAya to paNa pare hitAbhivRddhinI IrachA' e saIcchA kaMI beTI karatI nathI ane tenuM mahattvapaNa "natyabhivRddhinI icchAthI vizeSa UtaratI paMkitanuM gaNI zakAtuM nathI, e dhyAnamAM rAkhIe chIe te janahitavAdaparanA AkSepa zithila banI jAya che. nItizAstramAM karmaphaLanuM nahi paNa kartAnI buddhinuM parIkSaNa adhika mahatvanuM che, ema pAchalA eka prakaraNamAM dRSTAMta saha batAvyuM che. ghaNAkharA sukhavAdIoe kartAnA hetu tarapha durlakSa kareluM che e eka temanI upapattimAM moTI khAmI rahelI che. uparokata vivecana parathI dhyAnamAM AvyuM haze ke, ekAda kRtyanA sukhaduHkhAtmaka pariNAma saMbaMdhI koIne paNa khAtarI ApavAnuM saMbhavata nahi hevAthI eka prakAre e vAda lUle banelo che. paraMtu ethI moTo doSa have jaNAze. le che mAtra tilake gItArahasyamAM eka manoraMjanaka dRSTAMta ApI sukhaduHkhAtmaka bAhya pariNAma para karmanuM zreyaskara TharAvavuM e keTaluM anarthakAraka che te aSTa batAvyuM che. amerikAnA eka moTA zaheramAM lokonA sukha ane upayoga mATe TrAve karavAnI hatI, paraMtu tene mATe Avazyaka maMjUrI maLavAmAM adhikArIo taraphathI vAra thavA lAgI. AthI chevaTe TrAnvenA vyavasthApakAe adhikArIone lAMca ApI maMjUrI meLavI ane thoDA vakhatamAM drA zarU thaI tethI lokonI savaDa sacavAvA uparAMta kaMpanIne phAyado thayo. A sthaLe puSkaLa lekonuM puSkaLa sukha eTaluM ja nItitattva pakaDavAthI TakI zakAtuM nathI. lAMca ApavAthI TrAve thaI e bAhya pariNAma puSkaLane puSkaLa sukha ApanAra hatuM, paNa tethI lAMca ApI e kArya nyAyanuM thatuM nathI." tilake kahyuM che te yathArtha che ke kartAnI buddhi vicAramAM lIdhA vinA karmanI nItimattA athavA anItimattA TharAvavAne deSa sukhavAdamAM che. paraMtu sarva sukhavAdIpara e daSAropa nahi thaI zake. For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 nItizAstrapraveza dAkhalA tarIke mItra spaSTa kahe che ke, mANasanI naitika yogyatA tenA AcaraNunA phaLa uparathI nahi paNa te je buddhithI AcAra AcaratA hAya te parathI harAvavo. A pramANe te kahe che chatAM te keTalIka vakhata peAtAnA graMthamAM kartAnA hetu tarapha durlakSa kare che e ka MI khe!Dhu nathI. teNe kartAnI naitika yAgyatA (Moral worth) ane karmAMnA zreyaskaratva ( Advisability of an action )mAM bheda jaNAvelA che. pahelI bAbatane nirNaya karatI vakhate te kartAnA hetu tarak kulakSa karatA nathI; paNa khIjI bAbatanI carcA karavAmAM te karmonA sArA narasA phaLanI ja carcA kare che. vAstavika rIte jotAM kevaLa ka-eTale buddhinI apekSA rAkhyA vinA vicAra mATe svIkAreluM ka nItinuMye nathI ane anItinuMye nathI. te iSTa kivA aniSTa, upayukata kivA anu yukata, sukhakAraka kivA duHkhakAraka haze, paNa nAnA bALakane jema AbhaDacheTa hAtI nathI tema kevaLa kane nIti anItinI bhASA ja spazI zakatI nathI. vRSTi palALI nAkhe te tenuM tene pApa lAgatuM nathI ane pAka sAre Utare te tenuM puNya paNa tene maLatu nathI. punarAvalokana karmo ane nItimattAnA kaMi ja sabaMdha nathI ema kahevAthI Adhidaivika pakSa ekAMgI do che. kAraNa, buddhi muddhi kathA karIe chIe paNa keTalAMka vikSita karmo ke kaLa jovAM ja paDe che, buddhine kamaphaLathI bhinna mAnanAra Adhidaivata pakSa eka dezAe ekAMgI che tyAre bIjI dizAe kevaLa sukhaduHkhAtmaka bAhya pariNAma parathI nItinirNaya karanAra sukhavAdI paNa ekAMgI che. sukhavAdIe kartAnI buddhi mATe bephikara hAvAthI, AtmA eTale zuM, kharuM Atmasukha zAmAM che, nitya ane sthira zAMti kevI rIte maLe e prazno tarapha temanuM lakSa gayuM nathI; paNa e vAdamAM ma jema sudhArA thatA gayA che tema tema e doSa echA thatA gayA che, mIla kartAnI -~ kamanI nahi --naitika yogyatA karAvavAmAM hetune vicAra kare che ja. temaja te satpuruSanA samAdhAnane ane gabhanA - For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya karAvavAnI kasoTI 185 sukhane samAna gaNa te nathI. sukhavAdane vikAsavAdano Teke maLyA pachI mANasane athavA svamukhatatpara vyakti viziSTa AtmA ane tene jAti-sAmAnya AmAM athavA tihita-tapara AtmA (Tribal self) e bheda mAnavA sudhI vikAsavAdane vikAsa ye che, ema AgaLanA vivecana parathI dekhAI Avaze. anitya ane zudra sukha icchanAra AtmA tathA nitya ane ucca sukha IcchanAra AtmA e sarvano artha e che ke AtmAnuM kharuM svarUpa zuM, jIvAtmA ane paramAtmA vacce zo bheda che ane temane saMbaMdha za vagere prazna tarapha sukhavAdInI daSTi vaLelI che. A uparathI jaNAI Avaze ke, AtmA viSayaka vicAranA zAstrane je AdhyAtama kahevAmAM Ave to adhyAtma mAM praveza karyA sivAya nItizAstrano chUTake nathI; paNa e viSe adhika vistAra karatA pahelAM sukhavAdane sapaDAvanAra bIja je kaMI eka be yuktivAda che tene vicAra karIzuM. sukhavAdane anusarI "sukha ja sadaiva mAsanuM sAdhya hoya che" ema mAnIe te mANasane kadI kadI sukha nahi ApanAra vAtanI je IcchA thAya che tenI upapatti goThavAtI nathI. sukha ane keTalAMka sukhasAdhananuM nitya sAnnidhya hovAthI A bhrama thayo che joIe ema kahIe paNa A nitya sAnnidhyane anubhava maLatA pahelAM bALapaNamAM svahitane tyAga karI parahita sAdhavAnI ekAda vakhata je icchA thAya che tenuM kokaDuM UkalatuM nathI. spensaranA vikAsavAde ApaNane hajAro varSa para dekhAva batAvI e kokaDuM ukelavAno prayatna karyo che. pratyakSa nAnA bALakane ne ke anubhava nathI hota to paNa tenA pUrvajone ane bhava - kivA tene bIjadharma kahe -- bALakanA magajamAM suta hoya che, e vikAsavAdanuM ukta kokaDuM ukelavAne soye che. A seyAthI sukhavAdanuM kAma ghaNuM saraLa thayuM che, paNa naitika prazna saMbaMdhI vicAra karatAM "che" ane "hevuM joIe" e be vidhAna vacce je bheda dRSTie Ave che te graMthIne ukelavA ke teDavAnI zakti e soyAmAM nathI ema keTalAkanuM kahevuM che. amuka amuka paristhitimAM ane amuka amuka mArge manuSyajAtinI For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza vRddhi thavAthI tenA manamAM jatihita viSe ochevatto Adara utpana thaye che e spensaranuM kathana ghaDI vAra mAnya karI jo koI kahe ke, "jene jAtihita saMbaMdhI AsthA heya teNe te jevuM, mane zA mATe Agraha ke joIe?" tyAre tene uttara vikAsavAda ApI zakatA nathI ema e AkSepaka kahe che. mAnavajAtinI u krAMti kivA vikAsa amuka mAge thaze AvyA che ane amuka mArge thatuM jaze e sarva kabula che; paNa e mAga sAthe mAre zuM kartavya che? mane je sAruM lAgaze te huM karIza. mane je pitAnuM sukha adhika priya hoya to mAre te kema jevuM nahi ? tame kaheze ke pitAnuM sukha adhika joIza te tane ja adhika duHkha thaze, tyAre huM kahIza ke, e mArI akkala ane prArabdhano prazna che. adhika duHkha thAya nahi tevI sAvacetI rAkhI je huM corI vagere karI sukha meLavuM to te viSe tamAruM zuM kahevuM che? ThIka, dhAre ke bhUlathI mAre pAse Udhe paDe ane mane sukha karatAM duHkha vizeSa prApta thAya, te te duHkha bhogavavAne huM taiyAra chuM." keTalAka kahe che ke Ama kahenAranuM mukha baMdha karavA jevI keTI pensaranA sukhavAda pAse nathI. A ja AkSepa bIna prakAre rajU thAya che -dhAre ke aLaNapaNe ApaNAthI eka bhayaMkara bhUla thaI che ane ApaNe buddhipUrvaka eka nAnuM pApa karyuM che. bhUlanuM bhayaMkara pariNAma joI ApaNane kharAba lAge che paNa pazcAttApa thatuM nathI, duHkhAkulatA ane pazcAttApadagdhatA vacce pharaka che. kartavya karma karatA nathI te pazcAttApa thAya che. ApaNA kartavyacutapaNAthI kAkatAlIyanyAye Apane ke anyane ekaMdare jo ke lAbha ja thAya; te paNa manamAM pazcAttApa thAya che. paNa ajANapaNe thayelI bhUlathI game teTaluM nukasAna thavA chatAM pazcAttApa jevuM aMtara ne caTake mAranAruM du:kha thatuM nathI. anItinuM vartana eTale asukhakAraka vartana evo jeo artha kare che teo 'sukhaparyAvasAyI pApakarma karyA pachI khoTuM kema lAge che ane dukhaparyavasAyI bhUla karyAthI teTaluM cheTuM kema lAgatuM nathI." enI upapatti sArI rIte lagADI zakatA nathI. For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryokA TharAvavAnI kaseATI 187 A AkSepa satra vikAsavAdIo cUpakIthI svIkArI letA nathI. kilarDa eNte uttara ApatAM jAgyuM che ke, kAI pApakama eTale jAtihitane pratikULa evuM ka kare te tenA tibaMdhue te viSe asASa ke krodha vyakta kare e svAbhAvika che. pratyeka mAsa anyanA pApAtmaka vartana mATe janasamAjamAM ke manamAM paNa evA pratikULa abhiprAya hajArA peDhIthI ApatA bAMdhatA AvyA che. ApaNI jAtine je pasaMda nathI hatuM te ApaNane paNa apriya banavA lAge che, kAraNa jAti ane ApaNA AtmA nitya saMbaMdha hovAthI ghaNuM tAdAtmya utpanna thayeluM hAya che; ane tethI ja je jAtine pasa Mda nathI hatuM te ApaNA hAthe thAya che te! mana Da Mkhe che. pApakarmI thatAM pazcAttApa krama thAya che -- te karmathI kA prasaMge sukha thavA chatAM pazcAttApa kema thAya che. * tenI upatti A uparathI lAgI zakaze. sAmAnyataH pApakama` jAtine duHkhadAyaka thatuM heAvAthI te viSe jAtinA manamAM nApasadagI hAya che ane ti tathA vyaktinA aneka peDhIneA nikaTa sabaMdha hovAthI tAdAtmya utpanna thayeluM hAvAnA kAraNe jAtinA manamAM utpanna thanArI bhAvanA vyaktitA ati sAmAnya AtmAmAM sahaja ja utpanna thAya che. - ApaNI sadadvivekabuddha svabhAvataH ja ApaNane keTalAMka kamathI kema nivRtta kare che ane keTalAMka rakamamAM uttejana kema Ape che, enI vikAsavAdIe karelI ukta mImAMsA mananIya che. ApaNane mANasane vyaktiviziSTa AtmA ane tenA ti sAmAnya AtmA, evA prakAranI bhASA camatkArika lAge che; paraMtu ApaNe vyavahAramAM paNa 'eka mana Ama kahe che ane bIjuM mana tema kahe che' evuM nathI kahetA ke? va ane ziva kiMvA javAmA ane paramAtmA vaccete bheda ane kilakAnA vyaktiviziSTa AtmA ane jAtisAmAnya AtmAmAM rahelA bheda eka ja prakAranA che. mIlanA janahiMtavAdane 'vAsanAtmaka' mana ane " susaMskRta ' aMtarAtmA vacce bheda karavA paDayo che. vikAsavAdane vyakti For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza viziSTa mana ane jAtisAmAnya mana, e bheda mAnavo paDyo che. eno artha e che ke, adhyAtmamAM pravezyA sivAya nItizAstrane AdhAra nathI. AtmAnuM kharuM svarUpa zuM, tene kharekhara zenI jarUra hoya che, zuddha, unnata ane nirvikAra sthitimAM tenA vicAra ane AkAMkSA zAM hoya che vagere bAbatane AtmA viSayaka zAstramAM je UhApoha thayela hoya te adhyAtmazAstra. bAramA vAre TUchavAH zrotavyaH mantavya nizciAlitavya: e ja nItizAstranuM aMtima kathana che. zravaNa, manana ane nididhyAsana karI dareke "pote koNa che" eno vicAra kare ane pitAne AtmA jethI saMtuSTa thAya te karavuM evo nItizAstrane chevaTane nirNaya che. paropakAra zA mATe karavo? corI, vyabhicAra vagere pApathI nivRtta kema rahevuM? durjananI saMgatathI dUra kema rahevuM? te javAba e ke e mArge ja ApaNe kharo AtmA eTale paramAtmA saMtuSTa rahe che mATe! jIvAtmAne keTalAMka pApa priya hoI zake paNa kharA aMtarAtmAne - paramAtmAne te priya hotAM nathI mATe tyAjya che. e sivAya anya koI paNa uttara ApI zakAya tema nathI. paramAtmAnuM "prema" e ja "zreya' e nItizAstrane siddhAMta che. e paramAtmAnuM jJAna kevI rIte prApta karI levuM, teno ane vAsanAne zAzvatika virodha che ke zuM vagerenuM vivecana ko sivAya A siddhAMtanI pUrNatA thAya tema nathI, paNa e UhApoha zarU karatA pUrve bIjA eka be praznanA khulAsA karavAnI AvazyakatA che. nirAdhika AtmavAda AtmAnuM kharuM svarUpa eLa; idriyane vaza thatA nahi; kAraNa vAsanAtmaka AtmAnuM samAdhAna thAya che tethI hRdayamAMnA IzvarAMzabhUta AtmAne saMtoSa thAya che ja ema kahI zakAya nahi. evA prakAranI vicArapravRtti prabaLa thatAM, sarva vAsanA kharAba, vAsanAkSaya vinA AtmaprApti thatI nathI vagere prakAranA vicAra utpanna thavAne ghaNe saMbhava hoya che. ApaNI pravRtti sAmAnya rIte svArtha sAdhavA tarapha hoya che ane I imANasane For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya karAvavAnI kasoTI 189 ghaNI vakhata paradhana ane parakAminI tarapha dhapAve che. mATe Inei AdhIna thazo nahi, te tamane khADAmAM nAkhaze vagere prakArane upadeza khoTo nathI, paraMtu Idriya para thI hale keTalIka vakhata eTale sudhI pahoMce che ke, sundrAya svAhA, takSAya svAhA, nA nyAye daya sAthe AtmAne paNa nAza thavAne prasaMga Ave che! ApaNe tyAM jema vAsanAkSayavAdI saMnyAsIo thaI gayA che tema yuro pamAM paNa thaI gayelA che. temAMnA keTa nAmanA prakhyAta jarmana tatvavettAe potAnA vicAra savistara ane nyAyapaddhatine anusarI pratipAdita karelA hovAthI tene ja matano vizeSa upayoga karIzuM to ThIka thaze. kaMTa kahe che ke, nItiniyama nitya, trikAlAbAdhita ane svata:siddha che. te kyAreya thaIthI pA badalI zakAya tema nathI. 'amuka eka vAta nItidaSTie sAre che" ema kahevAmAM Ave eTale tene pratyeka samajue "sArI mAnavI e tenI pharaja che. "upayuktatA ne mATe tema nathI; ekane je "upayukta" jaNAya che te bIjAne upayuta jaNAze ja ema kahI zakAya nahi. kavInAIna upayogI che, paNa kone ? jene TADhiyo tAva Avyo hoya ane temAMthI sArA thavAnI IcchA hoya tene. sAkara upayogI che, ISTa che, paNa kene? jene mIThA mIThA padArtha khAvA hoya tene. madhumehavALA mANasane sAkara upayogI ke iSTa nathI. upayuktatA sApekSa che, paNa nItiniyama sApekSa nathI. te trikAlAbAdhita che. "tane sukhanI vAMchanA hoya to corI karIza nahi, tenI jarUra na hoya te khuzIthI kara" evA prakAranI anizcita, sApekSa, vyaktiviziSTa ane vaikalpika vANuM nItinA mukhamAM nathI hotI. tenI vANI "corI koI paNa prasaMge pApa ja che" evA prakAranI sArvatrika, nizcayAtmaka, nitya ane nirapekSa hoya che. amuka kara ane amuka na karIza" evA prakAranA vidhinidhAtmaka niyama kAyadAmAM hoya che, nItizAstramAM paNa hoya che; paraMtu UbhayanuM baMdhakatva kiMvA mAtra eka ja paMktinuM nathI. kAyadAnA niyamane koI bhaMga karavAnI IcchA karaze te kAyade tene kaheze ke, "bhAI A niyama teDIza te tane bhAre thaI paDaze. For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 nItizAstra praveza hAra behajAra daMDa bhara na hoya ke tuMraMgamAM na javuM hoya te e kArya na karIza. e saMbaMdhamAM te mANasa je kahe ke "kAyadAe zI zikSA TharAvI che te huM jANuM chuM ane huM te zikSA meLavavA taiyAra chuM." te kAyade AgaLa kaMI ja kahI zakaze nahi. tenI bhASA evI hoya che ke, je tane amukanI jarUra hoya to amuka kara. nItiniyamamAM "je te" ne sthAna nathI. nItinI vANI nizcita, vikalpa kiMvA chIMDuM na rAkhanArI, sarvane sarvadA samAnapaNa lAgu thanArI hoya che. nItinI AjJAne keTe Categorical Imperative vika95hIna, nirapekSa kiMvA nirupAdhika AjJA kahI che. bAkInI eTale kAyadAnI kiMvA anya vyAvahArika AjJA upAdhiyukta, sApekSa, mAnyatA kiMvA amAnyatA mATe icchA para avalaMbita, je..te-vALI a-sArvatrika, anizcayAtmaka hoya che. te A bIjA prakAranI AjJAne Hypothetical kiMvA (Conditional) Imperative kahe che. nItiniyama sukhaprApti, dhanaprApti vagere bAhya phaLa ke upAdhinA Azraye rahetA nathI e keTanI vAta kabUla karIe, paNa "evA nirupAdhika nItiniyama kyA?" e prazna rahe che ja. keTane uttara evo che ke, nItiniyamane vyAvahArika phaLa sAthe kaMI saMbaMdha nahi hovAthI vivekabuddhi (Reason) vyAvahArika A caraNanA niyama kahetI nathI. jema saMgemaramaranI suMdara mUrti karanAra kuzala mUrtikAra jema saMgemaramara nirmANa karatA nathI paNa khANamAMthI paththara lAvIne tene viziSTa AkAra kiMvA svarUpa Ape che, temaja nItidevanuM ( Reason) che. te sadAcArabIjuM yaMtra athavA namUno batAve che. AcArarUpI mUrtine paththara game te prakArano ho kiMvA game tyAMthI Ave; paNa e mUrti AgaLa jaNAvelA svarUpanI haze to ja tene "sata ' kiMvA suMdara kahI zakAze. sadAcAranuM mukhya svarUpa e che ke, tenI mUrti koI paNa samaju mANasa game te prakAzamAM jue, game tyAM ane game tevI paristhitimAM te tenI najare paDe; paNa te tene sata suMdara athavA AdaraNIya lAge che. alaMkArika bhASA choDIne kahIe te, naitika niyama amuka loko pALe te ja sArA evuM kaMI nathI hotuM; game te, game tyAre tenuM For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryonA TharAvavAnI koTI 191 pAlana kare teAye te uttama ja rahuM che. amuka eka naitika niyama sAthe che ke kharAkha che, evA prazna thAya tyAre ApaNe ApaNA manate pUchyuM ka, e yamane sarva AdhIna thAya te te ApaNI vivekabuddhe (Reason) rucaze ke? niyama sArvatrika thAya te! paNa te ApaNI buddhi (Reason) ne ruce te sArA. dAkhalA tarIke ApeluM vacana teDavuM ke noMdha evA prazna thAya tyAre ApaNe ApaNA manane pUchavuM ke samAsa ApelAM vacana tADe te ApaNI buddhine ThIka lAgaze ke ? nahi, kAraNa pratyeka mAsa vacanabhaMga karavA mAMDe te vacana para kAI paNa vizvAsa rAkhe * , vacana zabdamAM kaI atha ja vacanabhaMga jevI vastunuM astitva ja nahiM, eTaluM ja niha paNa rahe nahi. AvI sthitimAM rahe nahi. kAraNa vacana upara kArya vizvAsa 3Y temAM kaMI artha rahe, nahi teA vacananuM thAya ane vacanabhaMga karavAnA prasaMga ja te rAkhatuM huMya vacanata naSTa Ave nahi. 'vacanabhaMga 'karavAne niyama sArvatrika thAya tA evA prakAranI AtmavAtAtmaka Apatti te niyama para Ave, mATe te niyama kharAba. cArI karava e niyamane mATe paNa ema ja samajavuM. sarva mANasa jo cArI karavA lAge te samAjamAM ya rahe nahi,}AI sa`patti meLave nahi ke sa Mgrahe nahi ane maLe nahi eTale 'ceArI karavI ' kuhADI mArI AtmanAza karanArA cArane cArI karavAnI taka ja nA niyama pAtAnA pagamAM ja ane, mATe e niyama kharAba, je niyama sAvatrika thAya chatAM vivekamuddhine ruce teA sArA, bAkInA kharAba prema upara kahyuM tene atha vizeSe spaSTa karavAnI jarUra che; nahi teA gerasamaja thavAne saMbhava che. kaeN TanA mata pramANe amuka eka vastu joItI hAya ! amuka niyama pALavA evA anA sApekSa ane ne--tenuM chIMDu rAkhanAra niyama kharA nItiniyama ja nathI ema upara jaNAvyuM che ja. vacana tADavuM nahi, 'cArI karavI nahi,' vagere niyama vivekamuddhine uce nahi, eneA atha ema na karavA joIe ke, e niyama kAI eka iSTa vastu sAdhya karavAmAM ADe Ave che. mATe * % For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza kharAba. ApaNane je ISTa hoya tene dUra karavAnuM vivekabuddhine na rUce e svAbhAvika che, paNa "ISTa'rUpI daivatanuM ArAdhana karavuM e kAma nItinuM nathI; nIti e nIti" tarIke sarvane hameza mAnya rahevI joIe; amuka eka ISTa sAdhya karI Ape che mATe te mAnya che ema na thavuM joIe -nuM thaI zake. "corI karavI, "vacanabhaMga karavAne harakata nathI" evA anItinA niyama vivekabuddhine racatA nathI eno artha (keTanA mata pramANe) e nathI ke, cauryAdi AcAra ApaNA dhyeya ke ISTa puruSArthathI viruddha jAya che mATe te niMdya che. dhyeya, puruSArtha, ke ISTa vastunI apekSAthI vidhiniSedhAraka nItiniyama nakakI thatA nathI; paNe te koI paNa prakAranI apekSA rAkhyA vinA vivekabuddhine rUce tevA (kiMvA na ruce tevA) heya che mATe niyata thAya che. sukha kivA anya koIpaNa apekSA rAkhavAmAM AvatI nathI to paNa vivekabuddhine "vacanabhaMga"nI vAta AtmaghAtI lAge che tethI vacabhaMga nidhi che. je niyama sArvatrika thaI zake che, eTale sArvatrika thavA chatAM jemAM AtmaghAtakI visaMgati utpanna thatI nathI, te ja niyama vivekabuddhine race che. vacanamaMga sArvatrika thAya to teno kaMI ja artha rahe nahi ema kAI paNa aihika kivA paramArthika phalanuM kiMvA dhyeyanI apekSA rAkhyA vinA ApaNe kahI zakIzuM; eTalI vacanabhaMga'nA niyamane sArvatrikapaNamAM visaMgati che mATe vacanabhaMga kharAba che. je niyamamAM AtmanAza karanArI visaMgati heya che te niyama vivekabuddhine ruca nathI ane tenuM kAraNa e nathI ke amuka eka ISTa sAdhavAmAM te virodha kare che; paNa kAraNa e che ke, te niyama sArvatrika thayo che evI kalpanA karIe to temAM te niyamano potAne ja nAza thaze ema vivekabuddhi spaSTa joI zake che.* * Act only on that maxim (or principle) which thou canst at the same time will to become a universal law arthAta je niyama sArvatrika thaI zake te ja nItine ane je na thaI zake e anItine. meMTanA e sUtrano artha jeTalo spaSTa lAge che teTaluM spaSTa nathI. A sUtranA be artha thaI zake che. amuka For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya karAvavAnI kasoTI 193 pratyekane kabUla karavuM paDaze ke, kathA nItiniyama sArA ane kayA kharAba e TharAvavAnI kaMTanI kasoTI ApaNane ucca vAtAvaraNamAM laI jAya che ane skUti Ape che. paraMtu kahevuM joIe ke te sadoSa che. je niyama sArvatrika banI zake nahi te kharAba, e sUtra parathI amuka karavuM nahi, evA prakAranA kevaLa niSedhAtmaka niyama kADhI zakAze; paNa pravRtti para ke eka vAta sArvatrika thaI zakaze ke nahi eno vicAra karatAM, je vAta je paristhitimAM ApaNe karavAnI che te paristhitinA jevI ja paristhiti utpanna thayelI hoya tyAre bIjAo tene AcAramAM mUke to ApaNI vivekabuddhine racaze ke, evo eka prazna utpanna thaze; paNa bIje ekAda mANasa viziSTa paristhitine vicAra karyA vagara te sArvatrika thaI zakaze ke nahi e bAbatano vicAra karaze. dAkhalA tarIke : dhAro ke eka mANasanI samakSa evo prazna che ke, "dezahita mATe avivAhita rahevuM ke kema?" e mANasa je potAnI buddhine ema pUche ke, "dezanA sarva mANasa mAruM anukaraNa karI mArA jevA bane to mane pasaMda paDaze ke ?" AvA prazna prasaMge to avivAhita rahevuM e pApa gaNAya. kAraNa sarva avivAhita rahe tyAre te dezamAM kevaLa pazupakSI, ane jamIna rahe; mAnavasamAjanuM nAmanizAna na rahe. je mAnavasamAjanuM hita karavAnI IcchA rAkhI hatI te mAnavasamAja ja naSTa thAya, mATe e niyama sArvatrika thavo iSTa nathI tethI te anItino che. paNa e mANasa potAnI buddhine jAgrata karI pUche ke, huM je paristhitimAM chuM te paristhitimAM rahelo koI mANasa avivAhita rahe to te mane game ke? AvA prasaMge te avivAhita rahe to kadAca tene pApa lAge nahi. kAraNa tevI paristhitimAM gheDA ja mANasa hoI zake ane te avivAhita rahe to buddhine nahi racavA jevuM temAM kaMI ja rahetuM nathI. "anya lagna karavuM paNa mArA jevA apavAdAtmaka paristhitimAM paDelAe lagna karavuM nahi, ema nirNaya Ave temAM saddabuddhine arucikara evuM kaMI ja nathI" ema te kahe to keTanuM sUtra tene kevI rIte gunegAra gaNI zake? A uparathI jaNAze ke sArvatrikatAno artha viziSTa paristhitinI apekSAe karIe to je nirNaya Ave che tenAthI paristhiti lakSamAM na laIne karelA nirNaya bhinna paDe che. keTanA manamAM kaye artha vivakSita hatuM te nakkI karavAnuM kaThina che. (mekenjhInuM Manual of Ethics bhAga 2, a. 3) For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 nItizAstrapraveza kaI paNa vidhyAtmaka niyama emAMthI nIkaLatA nathI. manamAM dhyeya ke sAdhya ceyA sivAya pravRtti thavI zakya nathI; paNa uMTane pratyeka vAsanA kivA phelAzA yAjya kATInI lAgatI hAvAthI tenAthI pravRttipara nItiniyama kahI zakAya tema na hatuM - - tene mATe e kAryAM zakya na hatuM. keTa jANatA hatA ke vAsanA ke phaLanI AzA vagara vyavahAra cAle tema nathI; paNa tene mata evA hatA ke, kharA athavA nirupAdhika AtmA ane kharI nIti vyavahArathI para hAI tenAthI uccatara tathA zuddatara che. AtmA jyAM sudhI saMsAranI bahu sthitimAM che tyAM sudhI tete kharuM AtmajJAna nathI, kharuM AtmasvAtaMtrya nathI, arthAt kharI nItimattA paNa zakya nathI, ema keTane lAgatuM hatuM. dikAlAdi upAdhithI vyAkuLa baneluM jJAna, kharuM jJAna nathI paNa jJAnane AbhAma athavA ' mAyA ' ( Phenomenal Knowledge) che; kharA AtmA (Noumenal self ) pUrNa rIte upAdhirahita che; vAsanAthI prerita thanArA AtmA ' adda' sthitimAM che; kAraNa sAsanA heA ke kuvAsanA he, game te prakAranI vAsanA hAya paNa te baMdhaka ja che; kaeN TanI e vicArasaraNI je eka vakhata svIkArI laI e, teA pachI tenuM AgaLanuM kathana kabUla karavuM paDe che. paraMtu te mAnI lIdhelI vAta sate mAnya thAya tema nathI. mAyA ane brahma evA keTa je bheda darzAvyA che tene vicAra karavAnuM A sthaLa nathI, paNa tenA naitika gRhIta siddhAMtanuM parIkSaNa karavAnI jarUra che. vAstavika rIte AtmA ane vAsanAmAM hameza vera rahevAnuM kaMI kAraNuM jaNAtuM nathI. sAsanAthI AtmA abhaDAya che. ema mAnavAne ze| AdhAra che? kharuM kahIe teA sAsanA ane AtmAmAM virAdha nathI, paNa advaita kiMvA tAdAtmya che. zravaNa, manana ane nididhyAsanathI zuddha thayelA, sthitaprajJanI padavIe paheAMcelA mANasanAM sa kama gItAmAM varNavyA pramANe niSkAma buddhithI thayelAM hoya che e kharuM che. paNa ahIM ' niSkAma 'ne a' kAmazUnya ' nathI, paraMtu kSudra svAmUlaka kAmanAzUnya che, ema lA. mA tilake gItArahasyamAM spaSTa rIte muddAsara darzAveluM For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya karAvavAnI kasoTI 195 che te paNa yathArtha che. sthitaprajJanA manamAM kuvAsanA nathI hotI, te potAnA zArIrika ke anya sukha tarapha bilakula jeta nathI, tene potAnuM evuM lezamAtra kArya hetuM nathI, te sukhaduHkha, lAbha alAbha vagere kaMdane oLaMgI gayela hoya che; e sarvane artha e nathI ke, sthitaprajJa kaI paNa hetu rAkhyA vinA jagalI navaranI mAphaka bhaTakate ke nAsato phare che. buddhipura:sara kArya karavAnuM eTale te sahetuka ja hovuM joIe. paraMtu sthitaprajJane hetu sAtvika hoya che, tenAmAM svasukhano aMza hote nathI, uparAMta, karmaphaLa maLavuM ja joIe e tene Agraha nathI hoto. te jANa hoya che ke, karmanuM phaLa prApta thavuM na thavuM e pitAnA ekalAnA hAthanI vAta nathI mATe vijaya maLatAM pitAnI katRtvazakti viSe te phUlAI baNagAM phUMkata nathI ane apayaza maLatAM zeka karatA nathI. sthitaprajJa karmaphaLa mATe anAmata hoya che ane yazapayazano bhAra levAnI paMcAtamAM paDato nathI mATe tene niSkAma kahevAne che. je sthitaprajJa thayo che te je kaMI karaze te pUrNa vicAra karIne ane IdriyanA mohane bhoga banyA vinA karaze. tene ikiyasukhanI nahi paNa AtmaprasAdanI jarUra hoya che. paraMtu ene artha e nathI ke, te pitAnuM zarIra kApI nAkhe che ke bALI de che. te ikiyane vaza thavAne badale tene svAdhInamAM rAkhe che. ikiyalAlasAnuM rakSaNa karavAne upadeza karavA karatAM Idriyane mAravAne upadeza kare e kadAcita vyAvahArika dRSTie ThIka haze. kAraNa, Idriyane mAra mAravAnuM kahevAmAM Ave te sarva leka muMDana karAvI saMnyasta dhAraNa karaze e bhaya rAkhavAnuM kAraNa nathI; paNa anadhikArIone kahevAmAM Ave ke, ikiyapUjana karavAmAM kaMI nAnama ke pApa nathI te tenuM kharAba pariNAma AvavAne saMbhava che. A daSTie bane teTale vAsanAkSaya karavo e upadeza upayogI che; paNa tAvika daSTie ApaNe naitika praznane vicAra karIe chIe temAM 'pUrNa vAsanAkSaya thavo ISTa kivA zakya che ke zuM? AtmA ane vAsanAno kadI meLa paDe tema nathI ke zuM?" vagere vAtane khulAso karavAnI AvazyakatA che. kAraNa ApaNA For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 nItizAstrapraveza t pradezamAM ( zAstravacanane viparIta artha cavAthI kahuM ke kAraNathI kahA ) A jagata mithyA, sa vAsanA tyAjya, dehadamana jeTaluM thAya teTaluM sAruM ane araNyamAM jaI AtmA vADara zrotavya: draSyaH mantavyaH niTribyAsitathyaH evA prakAranI vicArasaraNI keTalIka vakhata sabhaLAya che. yurapamAM paNa keTa jevA tattvavizArada kSudra vAsanAtmaka jIvanathI kaMTALI tenAthI uccatara ane zuddatara evA AtmaprasAda mATe tRSAtura atI kahe che ke, koI paNa vAsanA rAkhyA vagara kevaLa nItidharma viSayaka AdI prerAI nirupAdhika athavA brahmasvarUpa Atma ( Noumen self or Reason) je kahe te karavuM, enuM nAma kharI nItimattA, le!kamAM kuvAsanA kaheA ke sadvAsanA kaheA, game te vAsanA sivAya ka pravRtti zakya nahi hAvAthI A mAyika jagatamAM ( Phenomenal world ) kharI nItimattAnuM astitva saMbhavita nathI ema te kahe che. ApaNA kharA AtmA (Noumenal self) A mAyika jaganamAM vAsanAthI bahu che, te A janmamAM teA e baMdIkhAnAmAMthI mukta thAya evA sAMbhara nathI, evA temane abhiprAya hevAthI temate AtmAnuM amaratva mAnavuM paDayu che. A janmamAM pUrNa niSkAma-vAsanArahita-kama thavuM zakya nahiM r3hAya, paNa A mAyika jagata cheDayA pachI AtmAne svasvarUpa prApta thaze ane te vakhate kharI nItimattA tene mATe zakya manaze, evA keTane! kATIkrama hatA. tene vAsanA ane AtmA vaccenuM dvaita nitya ane durlabdha lAgatuM hatuM. keTanuM, vAsanAnA mo mukta eve zuddha nirupAdhika AtmA ( Reason) je kahe te karavuM, e kathana sphUrtijanaka che. teNe vAsanAnI niMdA karI che. te pappu yathArtha ja che; kAraNa sAmAnyataH ApaNI pravRtti asanmA tarapha heAya che. uparAMta, vAsanAne sa MtoSa kadI thatu nathI, UlaTuM tenA tarapha jeTaluM adhika lakSa ApavAmAM Ave che teTalI te adhika vIphare che. kahyuM ja che ke: na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena zAmyati / haviSA kRSNavarameva bhUya evAbhivardhate // For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya karAvavAnI kasoTI 197 vividha kAme pabhoga lIdhAthI kAmanI zAMti thatI nathI; UlaTuM vata vagerenI AhutithI jema agni adhika ja bhapake che, tema kApabhogarUpI AhutithI kAma adhika prabaLa bane che. bane teTalo vAsanAkSaya karavAnA upadezano marma e ja che; paraMtu pratyeka vAtane maryAdA hoya che je vAsanAkSayano jo koI eve artha kare ke, manamAM savAsanA paNa na hovI joIe, te kahevuM joIe ke, e upadezanA abhiprAya karatAM zabdane ja adhika mahattA ApavAmAM Ave che. keTa kahe che ke, kArya nIti tarIke karavuM paNa phaLaprAptinI AzA rAkhavI nahi. A tattvane e artha karavAmAM Ave che, hRdayamAM koI paNa hetune - asahetune ke sahetune - pavana vAya eTale hRdaya aspRzya banyuM samajavuM, te buddhipura sara karelA AcaraNa karatAM nidrAmAM kiMvA bebhAna sthitimAM kareluM karma adhika nItinuM gaNAze. koI paNa hetune hRdayamAM sthAna ja ApavuM nahi ema kahIe te, "amuka kara ane amuka na karIza" evI vidhiniSedhAtmaka bhASA ja baMdha thAya ane ahalyAnI mAphaka zalyA thaI paDavuM e ja manuSyanuM zreSTha dhyeya thaI paDe ! mANasa nidrA ke bebhAna avasthAmAM nathI hote te vakhate te je kaMI karma kare che, te kaMI paNa iSTa vAta manamAM yojAne te sAdhavA mATe kare che. pracaMganamanuca ne maroDapa pravartate - maMda mANasa paNa manamAM kaMI paNa yojyA sivAya karma karatuM nathI evI jyAre sthiti che, tyAre "nIti khAtara nIti AcaravI, temAM kAMI paNa hetu na hai joIe" e tattva parathI ze bedha levo? hetuno atyaMtabhAva ka9yA vinA buddhipura:sara pravRtti ja azakya bane che. mane kevaLa nIti pUjya che, kevaLa nIti pUjya che, kevaLa nIti pUjya che.' e maMtrane game teTale japa karavAmAM Ave paNa nIti sivAya kaI paNa anya viziSTa hetu manamAM dhAyo vagara, hAtha, paga, cakSu ke anya kaI paNa Idriyane calana prApta thavuM zakya nathI. huM hAtha kayAre halAvIza ? kaMI levAnI, pheMkavAnI, dhakelavAnI ke evI ja anya kaMIpaNa IcchA haze tyAre. sarva hetuno bahiSkAra karyA pachI mane kevaLa nItinI jarUra che' e pikaLa bhAvanAthI mArA hAthe For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza eka saLIye ahIMthI tahIM nahi khasI zake, "vAsanA kharAba, vAsanA kharAba,' ema kahI sArI ke narasI vAsanAmAtrane hRdayamAMthI haDaselI kADhavAmAM Ave te mANasa niSkriya bane ane tarata ja maraNa zaraNane thAya. kAI paNa ema nahi kahe ke, A Apatti ISTa che. tyAre vAsanAlayavAdamAM koI paNa sthaLe bhUla thatI hovI joIe. e cUka kaMI paNa bheda rAkhyA sivAya saghaLo vAsanAne tyAjya keTImAM mUkavAthI thayelI che. havAmAM vaMToLiyo vagere thAya che tethI je pakSI kahe ke "havA ja na je eka kivA pANImAM tophAna thAya che mATe "amene pANI ja na joIe" ema mAchalAM kahe te temanuM kahevuM jeTaluM DahApaNanuM gaNAya teTaluM ja vAminAkSayavAdI lekanuM kathana DalA paNabharyuM manAya vALayA ke pANunA tophAnathI pakSI malyane hAni thatI na hoya ema kahevAya nahi, paNa havA kevA pANIne atyaMta abhAva hoya te temanuM astitva ja baMdha paDe. jIvana mATe e padArthane AvazyakatA che; eTaluM ja nahi paNa te unnatine sahAyaka che. pakSIne UMce UDI javA havAnI jarUra che, te ja pramANe mANasane Atmonnati meLavavAne vAsanAnI apekSA che. mAtra vAsanA zuddha ane sAtvika hovI joIe. zuddha havA ane pANI jema zArIrika svAthya ane poSaNane sAru jarUranAM che, tema zuddha ane sAtvika vAsanA Atmika jIvana ane unnatine jarUranAM che. koI mANasa kAvyamAM kahe kiMvA vyAkhyAnanA AvezamAM vide ke "vAsanAne niLa karavI ane kevaLa nIta sivAya anya koI paNa vAtane hRdayamAM sthAna na ApavuM, to temAM AkSe pAuM evuM kaMI nathI; paNa kUtarAM ane bilADAMne je aNabanAva hoya che te AtmA ane vAsanAne nathI eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM. aNabanAva che, paNa te asaddhAsanA rAmane zuddha AtmA vacce che, savAsanA AtmAne priya che, eTaluM ja nahi paNa tene priya che mATe ja te savAsanAne 'sava' prApta thAya che. sarvAsanA ane AtmA vacce vera nathI, eTaluM ja nahi paNa eka arthamAM ema paNa kahevAno harakata nathI ke daMta sudhdhAM nathI. zarIra ane For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 kAryakArya karAvavAnI kaTI magaja, nAraMgI ane tenA rasamAM eka rIte jevuM DhaMta che ane eka rIte tAdAmya che tevI ja rIte AtmA ane savAsanAmAM che. zarIranA magajanA chU dehUdA UDI jAya te zarIranuM zarIra rahe ke? nAraMgane rasa naSTa thAya te nAraMgIva rahe ke? e ja pramANe AtmAmAMthI savAsanA kADhI nAkhavAmAM Ave kiMvA tene kuvAsanAnuM svarUpa prApta thAya to AtmAnuM svarUpa kAyama rahe ke? A dRSTie AtmA ane savAsanAmAM advaita che. daita ke vera hoya te asaddavAsanA sAthe vAsanAnuM zuddhatva, nitya asaMtuSTava athavA anuzAkhyatva vagere joI tene kaMTALo Ave kiMvA vairAgya thAya to te svAbhAvika che. susaMskRta mANasane IdriyapUjanamAM sAphalya daSTie paDavuM saMbhavita nathI. tene kaMI paNa zuddhatara, uccatara, udAttataranI jarUra hoya che. tene svArthanI chAyAthI bane teTale dUra rahevAnI IcchA hoya che ane tethI "svane vIsarI kevaLa udArabuddhi ane nItipremathI je AcAra thAya te ja zreyaskara hovAno upadeza tene utsAhajanaka ane skUtidAyaka lAge che. paNa e upadezanuM tAMtrika pRthakkaraNa karavAnuM pApa svIkArIe chIe (kAraNa evuM pRthakkaraNa karavuM te nIti kiMvA rasikatAnI daSTie AnaMdadAyaka kAma nathI) to e vAsanAlayAmaka upadeza nirdoSa nathI jaNAte. (keTalAka vedAM kahe che ke, koI paNa prakArane vicAra nathI, kaI paNa jAtanI vAsanA nathI, sva-para bheda nathI, ahaMbhAva nathI, evA prakAranI AtmAnI eka sthiti che ane te ja sarvottama ane zAMtidAtA che. Adhunika yuropiyane tattvavettA paNa kahevA lAgyA che ke, ahaMbhAvaviziSTa prajJA, savAsanA vagere AmArUpI sarevaranAM mAjA che, AtmA ati UMDe ane takatIta che, prajJAbalathI ( intellect) AtmasvarUpa samajAtuM nathI, te te viziSTa aMtaHskUrtithI" (Intuition) samajAya che; prajJA kiMvA tarkanI kapaTa viziSTa maryAdA sudhI ja hoya che. have A praznano vicAra karavAno samaya Avyo che, paNa te pahelAM ApaNI carcAnA pravAhe ApaNane e kSetramAM kevI rIte lAvI mUkyA che, tenuM eka vakhata siMhAvalokana dvArA smaraNa karI levuM ThIka thaze.) For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 . nItizAstrapraveza siMhAvalokana ApaNe mULa prazna e hatuM ke, karmanuM zreyaskaratra kiMvA azreyaskaratva kyA nItitatva parathI nizcita karavuM? uttaramAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke, aMtaHkaraNapravRtti kiMvA sadasadhivekabuddhi athavA kezyansa" kahe te pramANe karmane sata athavA asata gaNavuM; AptavAkya kahe te kharuM; puSkaLanuM puSkaLa sukha athavA hita jenAthI thAya te sAruM ane anya kharAba; koI paNa prakAranI vAsanA rAkhyA sivAya zuddha nItipremathI kareluM AcaraNa te ja kharuM nItinuM AcaraNa ane bAkInuM anItinuM. atyAra sudhImAM A pratyeka uttarane anekavidha zAkhA sahita UhApoha karavAmAM Avyo che te parathI jaNAyuM che ke, pratyeka uttara ekAMgI ane sade che. kArya akAya viSe moha thayelo hoya che tyAre je aMtaHkaraNapravRtti para AdhAra rAkhavAmAM Ave che te keTalIka vakhata evuM jaNAI Ave che ke, ApaNuM aMtaHkaraNa kaMI ja uttara ApatuM nathI; kemake te ja gabharATamAM ke goTALAmAM paDeluM hoya che ne ! keTalIka vakhata ApaNuM aMtaHkaraNa bhUlabharyo uttara Ape che; kAraNa manavRttinA nirNaya vicArane ruce ja che evuM kaMI nathI. aMtaHkaraNanI sAkSI hamezAM vizvAsa rAkhavA yogya tenI ja gaNAya che ke jene kAma krodhAdi par3a ripu vaza karI zakatA nathI ane jenuM mana zAMta, nirvikAra, akAmahata, dvAtIta hoya che. ThIka, ApaNe evA prakAranI zuddhabuddha sthitie pahoMcelA nathI mATe te sthitie pahoMcelA sadagurunI sAkSI levAnuM kahIe paNa evo sazuru sarvane maLavo azakya hoya che, ane bIjuM e ke sadguru ApaNe ghera cAlyA Ave to paNa temanuM "sattva" oLakhavAnI kasoTI ApaNI pAse hovI joIe. e kasoTI na hoya te bhaLatAne sadgurunuM mAna maLI tenuM ane ApaNuM ahika tathA pAramArthika akalyANa thAya. mATe sata ane asatane bheda darzAvanArI kaseTI kaI e prazna AptavAkyathI chUTa nathI. "puSkaLanuM puSkaLa sukha" athavA adhikanuM adhika hita e tava A kAmamAM vizeSa upayogI thatuM nathI; kAraNa karmanI nItimattA kartAnI buddhinA AzrayamAM hoya che, tenA bAhya For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya karAvavAnI kaseTI 201 phaLanA Azraye nahi. AdhidaivatavAdIoe kevaLa buddhino vicAra karyo che, sArI buddhi rAkhI kayuM phaLa prApta karavAnuM che te tarapha durlakSa karyuM che tethI te ekAMgI TharyA che, tyAre sukhavAdIoe kevaLa phaLane ja vicAra karyo che, buddhi tarapha joIe teTaluM lakSa ApyuM nathI tethI te ekAMgI TharyA che. be sukhamAMnuM kayuM uccatara te TharAvavA chevaTe mIlane susaMskRta buddhinI sAkSI levI paDI ane sukhavAdanI * kevaLa bahAranA ja phaLa para vicAra calAvavAnI pratijJA teDavI paDI. sukhavAda jyAre grAmya AtmA ane susaMskRta AtmA vacce bheda sthApavA lAgyo tyAre tenI dRSTi bahirmukha hatI te aMtarmukha banI ane te adhyAtma mAge vahevA lAge ema kahevAno harakata nathI. spensarane adhika sukha icchanAra AmA ane dUra dUranuM sukha IcchanAra AtmA kiMvA AnuvaMzika saMskArathI sAmAjika sukha icchanAra AtmA. evo bheda karavo paDyo che. kilaphaDe jAtisAmAnya AtmA ane vyaktiviziSTa AtmA evo bheda kalpI adhyAtmanI ja dizA svIkArI che. keTane nirupAdhika AtmavAda AraMbhathI ja bAhya phaLanA vicAra viruddha ane AtmavicArane anukUla che; paNa tenI AtmaviSayaka kalpanA sarvane pasaMda paDe tevI nathI. vAsanA nAme mAtra kharAba, AtmAnA UMDA ane pavitra aMtagRhamAM sarvAsanAno paNa praveza thato nathI, teNe sadA bahAra AMgaNAmAM ja rahevuM joIe, evA prakAranI kaMTanI AtmasvarUpa viSayaka kalpanA hatI te sarvene game tevI nathI ema kahyuM che ja. AthI meMTanA abhiprAyanA parIkSaNane pravAha paNa ukta sarva pravAhanI mAphaka ApaNane adhyAtma svarUpI sAgara tarapha laI jAya che. AtmavarUpa AtmAnuM satya svarUpa koNa kathe tema che? ApaNuM vedAMta kahe che, AtmajJAna varNanAtIta che. AtmA anya vastune jue che, paNa e jonArane jonAre kaNa ane kevI rIte joze? ApaNI mUTha ApaNI potAnI mUThamAM dhAraNa karI zakAtI nathI, pitAnI khadhi para pite besI zakAtuM nathI kiMvA cakSu pitA tarapha For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 nItizAstrapraveza joI zakatAM nathI te ja pramANe AtmA tarapha joI tenuM varNana karavAnuM kArya azakya che. chAMdogya upaniSadamAM kahyA pramANe - yenedaM sarva vijAnAti taM kena vijAnIyAt / vijJAtAramare kena vijAnIyAt / AtmAnuM varNana je thaI zake tema hoya te thoDuM ghaNuM 'neti neti" zabdathI ja thaI zake tema che. AtmajJAna anubhavajanya che, te hAthe UMcakIne anyane ApI zakAya tevI ke varNana thAya tevI vastu nathI; kAraNake, ApaNI buddhi je kaMI varNana kare che temAM "huM" ane "mArA vinAnuM bhinna raheluM kaMI paNa' e bheda garbhita hoya che; paNa kharo AtmA (tene para mAmA kahe, brahma kaho, game te kahe) e bhedathI para che. brAhmI sthitimAM ahaMbhAva sudhdhAM raheto nathI. te sthitimAM eTale anupama AnaMda thAya che ke tenA AgaLa sarva vizvanuM prabhutva tu lAge che. A brAhmI sthiti kevaLa kavika9panA che, ema mAnavAne kAraNa nathI. upaniSadanAM vAkya anubhavanA jaNAya che. RSiAne pustaka lakhI nAma ke dhana meLavavuM nahotuM. vaLI temanI bhASA eTalI jIvaMta ane joradAra che ke, te DhaMgathI lakhAyelAM che ema kahevuM te vAyAmaka sikatAne rucatuM nathI. sAmAnyataH ApaNe samajI zakIe chIe ke, game te pustakamAM lakhAyelA vicAramAM aMtaHkaraNapUrvakanA kyA che ane kRtrima kyA che. ApaNuM kahevuM yuktivAdathI siddha karI batAvI zakAze nahi; paNa thatI hRdayanA UMDA pradezamAMthI kyAre bele che ane emAMthI kayAre bele che e keTalIka vakhata ApaNane samajAya che; kivA ena luM te nakakI che ke samajAya che evuM lAge che. ApaNA aMtaHkaraNanI ane rasikatAnI kasoTI para upaniSadane kaso ema kahyA sivAya rahevAtuM nathI ke e vAmaya kRtrima nathI; temAM svAnubhava bharele che. brAhmI sthiti azakaya hovAnuM kahevuM e sAhasa che ema siddha karI ApanAra bIjo puSkaLa purAvo che. A paNane lAge che ke, "ahaMbhAva" na hoya to AtmA suSupti (kivA bebhAna sthitimAM -- kephamAM), joIe kiMvA mRtyu pAmele For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 kAryakArya karAvavAnI karI hovuM joIe. yuropIo bahudhA vedAMta para evI ja TIkA kare che, paraMtu e kapanA bhUlabharI che. viliyama jemsa nAmanA eka amerikana mAnasazAstrane "lAphIMgagesa" nAmano vAyu prayoga khAtara aneka vakhate suMghI joyo tyAre tenA mananI je rithati thaI hatI te bAhya svarUpamAM brahma sAthe pUrNa rIte maLatI Ave che. lAphIMgagesa sUMghavAthI AvelI gUMgImAM viliyama jemsa je zabda uccAre te laghulekhananI kaLA jANanAra eka gRhastha utArI levA rokAyo hato. utArI lIdhelA uddagAra parathI jaNAya che ke, tenA manamAM e sthitimAM advaitasUcaka vicAra AvyA hatA. jemake prakAza eTale aprakAza, mANasa eTale mANasa vagere. viliyama jemsa pate varNana karatAM jaNAvyuM che ke, e sthitimAM jyAM tyAM advaita jaNAyuM hatuM ane eka prakAranI zAMti lAgI hatI. jAcaka evo prazna ke saMzaya manamAM AvyA nahatuM ane ekaMdare sarva kaMI apUrNatA vinAnuM jevuM hovuM joIe tevuM lAgyuM hatuM. A varNana cheDI daIe topaNa brAhmI sthitine anubhava aneka dezanA aneka chIla sAdhupurane maLela che ema temanA svAnubhava varNana parathI jaNAya che. viliyama jemsa "verAITIjha opha rIliA jayasa ekasapIriyansa" nAmane je suMdara graMtha lakhyo che temAM je keTalAka khristI sata puruSanA anubhava saMgrahelA che te brAhmI sthitinuM varNana sAthe maLatA Ave che. paNa dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke, temane e anubhava kadI kadI ane akasmAta rIte prApta thayA che, tyAre brahmavettAone e anubhava nitya hoya che. lAphIMgagesa laIne prApta karelI advaitAtmaka zAMti kRtrima, nakalI ane kSaNika hoya che. khristI sAdhupuruSane thayelA anubhava svAbhAvika chatAM te haMmezanA ke svAdhInapaNanA na hatA. A uparathI e bheda je ke harvano haze te paNa ApaNA zAstramAM varNavela brahmajJAna khAlI DhoMga nathI, nidAna na hovo joIe ema nikhAlasa mANasane lAge che te svAbhAvika che. yuropa ane amerikA khaMDanA mAnasazAstra saMzodhaka maMDaLe ane keTalIka vyakitaoe hAlamAM je zodha calAvI che te parathI paNa jaNAya che ke, "prajJA' kivA 'taka For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 nItizAstra praveza AtmAnuM eka uparanuM paDa che. khare AtmA ati UMDe ane vyApaka che. ApaNI vivecaka buddhine je jJAna agamya hoya che te ApaNuM AtmAne atIndriya rIte samajAya che evuM darzAvI ApanAra aneka prasaMga mAnasazAstra saMzodhaka maMDaLanA daphataramAM che. koIne thayelo akasmAta dUra rahelA Ata varganI jANamAM Ave, mAtApitAnA maraNanI hakIkata svapnamAM maLavI, anyanA mananA vicAra atIkriya rIte jJAta thavA (Telepathy), mehanavidyAthI (hIpnoTIjhama tathA mesarIjhama) kiMvA zraddhAbela athavA chAzakitathI roga dUra karavA, (Mental healing kiMvA Christian science) e ane evA ja prakAranI vAtone vicAra karatAM AtmA eTale huM tuM ke "hA-nA belanAra, Ikiya dvArA jJAna meLavanAra ane upabhoga karanAra e viveka kiMvA taka ( Reason ) nahi; paNa tethI UMDe, vyApaka, iMdriyane agocara evI rIte jJAna meLavI zakanAra, pitAnA para ja nahi paNa dUra rahela manuSyanI Idriyo para paraMparAthI vilakSaNa sattA dharAvanAra, pazumAM ane jaDa vastumAM paNa rahelI koI eka vilakSaNa zakita che ema lAge che. A vicArane bagasana vagere Adhunika tattvavettAone Teke che. bargasana phreMca che ane hAlamAM pAzcAtya tattvajJAnIomAM tenuM bhAre mAne che. tenA vicAra adaita-vedAMta sAthe kaMIka aMze maLatA Ave che. te kahe che ke, ApaNI buddhi kiMvA tarka (Intellect) e ja eka jJAnanuM tattva che ema nathI. uttama jIniyara paNa na banAvI zake tevA prakAranA madhapUDA mAkhIo taiyAra kare che chatAM zuM te ghaTapaTAdi tArkika khaTapaTa karI zake che? aMtaHskRti e (Intuition) eka taka jeTaluM ja mahattvanuM jJAna sAdhana che; eTaluM ja nahi paNa tarkathI adhika yogyatAnuM ane satyadakSI che. tarkabuddhi kharI ane pUrNa vastusthiti darzAvatI nathI, eTaluM ja nahi paNa te darzAvI zaktI paNa nathI. kAraNa. je pUrNa satya che tenuM pRthakkaraNa karI temAMnA ekAda aMzane nAmarUpAdi guNa dvArA viziSTava ApI tenuM jJAna ApaNane tarka karI Ape che. e jJAna ekAMgI heya che ja paNa ekAMgIpaNAthI te puSkaLa vakhata viparIta paNa thAya che. For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya karAvavAnI kasoTI 205 aApaNAmAM hAthI ane AMdhaLAnuM daSTAMta prasiddha ja che. hAthInA paga pakaDanArane staMbhanuM jJAna thayuM ane kAna pakaDanArane sapaDAnuM thayuM, paNa kharA hAthI ane staMbha kiMvA sUpaDAmAM kaMI paNa sAmyatA nathI. AMdhaLAnuM jJAna ekAMgI ja nahi paNa viparIta hatuM. eka citArAe eka vizALa paTa para eka sarovara ane temAM kamala, haMsa vagere suMdara citra taiyAra karyA. temAM sarovara parathI kALAM vAdaLAM cAlI jatAM cItaryA hatAM. te citrapaTa jamIna para panArI rAkhyuM hatuM ane tenA madhyavartI citra para AcchAdana kheluM hatuM te vakhate eka jaDa mANasa tyAM Avyo. tene najare phakata vAdaLAMno dekhAva paDyo ane tene artha kaMI samaye nahi tethI te ekadama belI koTho : are, A kALo raMga koNe reDaDyo che ? A upadrava keNe karyo che? - arthAt AkhuM citra daSTi AgaLa nahi hovAthI suMdara vAdaLAM paNa tene suMdara lAgyuM nahi; UlaTuM, te suMdara paTa para keIe raMga DhaLyA jevuM lAgyuM ! bIjI eka evI ja vAta che. dhAro ke eka yuvatInA kalAdeza para jhINo tala che ane ka ke tethI tenA saundaryane kSati na pahoMcatAM temAM ora vadhAre thAya che, ane tenI sAthe mAne ke eka nAne sUkSma jaMtu - sUkSmadarzaka yaMtramAMthI dekhAya na dekhAya eTale sUkama jaMtu - te kalatilakanA sthAne beThe che ane tenAmAM vicAra karavAnI zakti che. e sUma jatunI alpatama daSTine evuM nahi lAge ke, e yuvatInuM mukha tala jevuM kALuM che? ane dAt badaSTasiddhi: daSTa vastu parathI adaSTa vastunuM anumAna karavuM'-e nyAye yuvatInuM sarva mukha kALuM che ema te kahe temAM beTuM zuM che? A daSTAte dhyAnamAM levAmAM Avaze te bargasananA kathananuM tAtparya samajAze. te kahe che ke, tarka dvArA pUrNa satyanuM jJAna thavAno saMbhava nathI, kemake jema ApaNuM cakSu ekI sAthe gharanI cAre bAju jaI zakatAM nathI temaja ApaNe tarka vizvanA sarva aMganuM jJAna ekadama prApta karI zakatuM nathI. tarkanuM kAma ja prathama te vastu vastu vaccene dizAbheda, kAlabheda, rUpabheda, vagere For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 nItizAstrapraveza zodhI kADhavAnuM che. oraDImAM praveza thatAMnI sAthe ja tarka ekadama khIMTI, pAkITa, jAjama vagere bheda upasthita kare che. e sarvanuM jJAna e ja oraDInuM jJAna che ema kahIe to e vAta eka vakhata barAbara che ema kahI zakAze, paNa keTalIka vAto evA hoya che ke, tenuM pRthakkaraNa karI TukaDA karyA pachI te TukaDAnA samUhane te vastunI yogyatA prApta thatI nathI ane te TukaDAnuM jJAna eTale vastunuM jJAna ema kahevuM e gAMDapaNa gaNAya che. dAkhalA tarIke, eka zastravedya zarIranA TukaDeTukaDA karI tenA pratyeka paramANunuM rasAyanazAstranI dRSTie jJAna meLave te tenA e jJAnabhaMDArane jIvaMta zarIranuM yathArtha jJAna kahI zakAze ke? bIjuM udAharaNa juo : eka kAvyanA pratyeka zabdane artha zabdakozamAMthI meLavI teno pATha karI levAmAM Ave, te zabdamAM mULa dhAtu kayo che, tenuM rUpAMtara kema thayuM vagere vyAkaraNaviSayaka jJAna saMpAdana karavAmAM Ave tepaNa kAvyanA vAcanathI rasikane je kaMI anirvacanIya sukha thaze te pelA kezapriya mANasane thaze nahi. kAvyane artha amuka eka zabdamAM ke vAkyamAM paNa heta nathI; tenA vAMcana pachI manamAM je kaMI viziSTa ane avarNanIya bhAvanA utpanna thAya che te vyAkaraNazAstrIya ke alaMkArazAstrIya pRthakakaraNathI ghaNI vakhata naSTa thAya che. puSpanA TukaDeTukaDA karavAthI jema tene suvAsa naSTa thAya che temaja jJAnanuM che. taka pRthakkaraNa karavAmAM kuzaLa che, paNa te e guNathI, satya jJAnathI chUTo rahe che. jema zarIra aneka avayavathI yukta hoI "eka" che temaja sarva vizvanuM jJAna - satyajJAna - brahmajJAna - eka che, atAtmaka che. paNa take nAmarUpAdi bheda darzAvI e advaitanA TukaDeTukaDA kayo che ane tene lAge che ke, bane teTalA TukaDA karI e TukaDAnA jJAnano saravALo karavAmAM Avaze eTale satya jJAna kiMvA brahmajJAna thaze. paNa bargasana kahe che ke, evI rIte brahmajJAna prApta thavAno saMbhava nathI. bargasananA lekhamAM sinemAnI upamA vAraMvAra Ave che. sinemAmAM je hAlatAM cAlatAM citra batAvavAmAM Ave che te eka For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryAkAya TharAvavAnI kaTI philma para levAmAM AvelA pheTA parathI paDadA para pratibiMbita thayelAM hoya che. paDadA para koI kriyA darzAvavAnI hoya che te (dhAre ke mANasanI calanakriyA) pAMca pAMca kiMvA dasadasa kSaNe tenA avayavanI je bhinna bhinna sithata thAya che tene pheTa phIma para levo paDe che. mArA be hAtha dUra jAya che, teTaluM batAvavA mATe eka miniTamAM te calanakriyAmAMnA bhinna bhinna prasaMganA cAlIsa pacAsa DeTA levA paDe che. e phoTo levAyelI phIlma sapATAbaMdha pheravavAmAM Ave che eTale te sthira citramAMthI paDadApara hAlatAM cAlatAM citra ApaNI daSTie paDe che. aMdhArAmAM palIto akhalita halAvyA karIe chIe to eka lAla vartuLa ApaNane jaNAya che tevI ja rIte A bhrama utpana thAya che. palIte koI paNa kSaNe eka ja biMdunI sthitimAM hoya che, paNa te biMdunI sthitimAM rahelA agnikaNanuM citra palItA dvArA tyAMthI hAle che te paNa aradhI kSaNa Take che. e aradhI kSaNamAM te eka phera mArIne punaH te ja biMdunA sthaLe pAchuM Ave che tethI vartuLacitra eka ja sthAne che ema lAge che. pratyeka biMdunI evI ja sthiti hovAthI palIte pheravavAthI eka sarakhAM prakAzita cakra utpanna thAya che. sinemAne e ja tava lAgu paDe che. dhAre ke, phIlma paranuM eka citra ApaNI daSTi sanmukha che. te tyAMthI khase che to paNa tenI pratimA ApaNI najara samakSa kSaNa ke aradhI kSaNa TakI rahe che. eTalAmAM phIma para bIjuM citra Ave che. evI rIte eka pachI eka sapATAbaMdha citro AvatAM jatAM hovAthI jo ke phIlma paranuM pratyeka citra koI paNa eka kSaNanI viziSTa sthitinuM dyotaka hoya che to paNa anukrame ane jhapATAbaMdha pharyA karavAthI ApaNane gatine bhrama thAya che. sinemAnuM tattva kahevAnuM kAraNa eTaluM ja che ke, bargasane pitAnuM kathana spaSTa karavA mATe potAnA e priya daSTAMtane aneka vakhata upayoga karyo che. te kahe che ke, tarka (Intellect) kaI paNa kSaNe vastusthitinuM eka aMga jue che. te kSaNe vastunI je sthiti hoya che tene te phoTo le che. koI paNa prasaMge lIdhela pheTa te vakhatanI sthiti darzAvI zakaze; temAM kharuM hAlatuM cAlatuM For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza jIvana - caitanya jaNAze nahi. paraMtu vastusthiti anAdi ane anaMta che, te hAlatI cAlatI ane jIvatI jAgatI che, tA tenuM jJAna e sthira phATA parathI kevI rIte thaI zake ! bhASAnA kArya daka DAya 108 aMganA vizeSaNane te sthira nathI paNa zabda jue; te vastuAMtinA eka che. lAla, lIlA, dheALA, kALA, UMDA ema kAI paNa vicAre; te vastunA ane guNamAMthI mAtra eka guNa te jaNAvI zakaze. kerI, keLuM, nAraMgI, vagere nAmamAMnA kei paNa nAte vicAre; te parathI phakta vastusthitinA eka aMza samAze, cAlavuM, khelavuM, hasavuM, kUdavuM vagere kriyApadamAMthI kAI pa kriyApadane vicArA; te parathI eka ja kriyA ke sabaMdhanA edha thaze. vastusthitinA guNa ke saMbaMdha anaMta che, pazu gatyAtmaka che. evI anAdyataMta, gatyAtmaka, sthitinuM jJAna ekAMgasUcaka jaDa zabdathI kavI rIte prApta thAya? che ke, brahmajJAna e zabdathI e ja siddhAMta bagsane tarkabAbatamAM tapati nara ka kautukAspada che ! jAta jAtane khAya e nyAya te ja pramANe tattvajJAnane paNa jIvaMta vastu ApaNAM zAstromAM evA siddhAMta vyakta thaI zake tevuM nathI. paddhatithI kADhaLyo che. satya jJAnanI che. ema ta` pete ja siddha karI Ape e kuhADInA hAthA kuLanA kALa vyavahAramAM, rAjakAryamAM hoya che lAcu che ema ja kahevuM paDe che. [ hAlamAM pAzcAtya tattvajJAna tArkika athavA vivecaka buddhithI thADu dhaNuM kaMTALyuM che. tenuM kAraNa e che ke, gaI sadInI Adhibhautika zAstranI zeAdhe anekane cakita karI nAkhyA che ane temane lAgavA mAMDyuM che ke, jagatanuM rahasya ApaNane samajAyuM che. ApaNA hAthamAM AvyuM che. Adhibhautika zAstro,te svarga me AMgaLa dUra raheluM jaNAya che. tee * nAyamAtmA pravacanena labhyaH na medhayA na bahunA zrutena ( kaMThepaniSad 2-3 ) naiSA sarveLA matirAneyA ( kada0 2-9 ) cata vandro nivRtanta ( taitarIya, 2-4) vagere upaniSadavAkaca jue. For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya karAvavAnI kasoTI Adhibhautika zAstranAM dravyane ja nahi paNa dharmatane potAnA tArkika samadarzaka yaMtra nIce goThavI daIne uccatama kAvanAonuM pRthakkaraNa karI tenuM utpattisthAna nIca bhAvanAmAM che ema mAnavA lAgyA, paraMtu tenI pratikriyA tarIke e ' : vicAranAM mA che ane tenA pariNAme basana, e vagerenuM tane. - , tama takaviruddha je zastra UMcakI rahela che te temanA parvanI dhArthanuM zAsana che ema kabUla karIe to paNa e zAsanane hadanI bahAra javA devuM na je e. takabaLathI vastusthitinuM ekAMgI jJAna thAya che e kabUla che. koI strInuM mukha joyA vinA tene nAsikAmaLa ja (lIMka) mAtra jovAmAM Ave te te jema kapI ane kaMTALAbharI jaNAya te ja pramANe vastusthitinuM avaga paripUrNa jJAna prApta karavAne badale tenAM keTalAMka aMganuM ja jJAna meLavavAmAM Ave te te jJAna vastusthitine viparyAsa kare ane tene kadrapa tathA galIca banAvI mUke e paNa kabUla che paraMtu tene khare upAya eTale ja che ke taka paddhatithI keTalAMka aMgonuM je jJAna thAya che teTalAthI ja saMtuSTa thavAne badale sarva aMganuM jJAna meLavavuM, paNa tarkathI keTalAka aMganuM ja jJAna thAya che mATe te mArga ja nakAme ema mAnavuM e DahApaNuM nathI. ajJAnathI garva vadhe che mATe nirakSara rahevuM na joIe, UlaTuM zAstramAM adhika pravINa thavuM joIe e vyavahArika nyAya tatvajJAnane paNa kema lAgu paDavo nahi ? sana kahe che ke, taka kevaLa sthiti" darzaka pheTe le che. paNa tenuM sinemAnuM priya dRSTata rajU karI pUchI zakAze ke je kalpanAnA yaMtramAM take lIdhelI vastusthitidarzaka sarva phaTAnI rITama pheravavAmAM Ave te gatyAtmaka vastusthitinuM darzana nahi thAya ke? A saMbaMdhamAM kadAca bargasana kaheze ke, "evI dekhAtI gati AbhAsAtmaka che, kharI sAkaranI mIThAza varNanathI kahI zakAtI nathI, te ja pramANe kaI paNa sArI manovRtti kiMvA anubhavanuM varNana zabda dvArA karI zakAze nahi; tyAM pachI prema, kAvyarasAsvAda ke brahmajJAna viSe jovAnuM ja kyAM rahe che?' paNa bargasananI For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 nItizAstra praveza A kerI mATe kahI zakAze ke, ke pa vananuM jJAna anubhavathI thaI zake che, tenuM zabdathI varNana thaI zakatuM nathI, e ja na vika uMdara je "vikAsAtmaka ana" (Creative Ev Hution ) nAmanA DuMgara jevA graMthamAMthI jana pAmatA hoya to te vikati kaMTakama, DuMgara jeTalA graMthane nava gajanA namarakAra: mila ! basananA tattva saMbaMdhI levAyelA A AkSepa paNa che ke kutsita hai kiMvA sAdhAra ke samajabharyo che, game tevo che. hAlamAM te viSe prazna ja nathI. hamaNA te tarkanI zakata viSe puSkaLa saMzaya utpanna thayela che ane kharuM jJAna aMtaHtithI ja (Intuition thI ja) thaI zake tema che e takathI para che, te viSe tarka karo nahi, vityA rahu 2 mAvA ne tarata ja cAtu evA prakAranI ata vedAnAnukUla vRtti hAlanA pAzcAtya tattarajJAnamAM jaNAI Ave che, eTale ja muddo ahIM kahevAnuM hatuM. jagatanI gurukUcI pravacanathI, buddhibaLathI ke batrata paNa thaI hAthamAM Ave tema nathI, e ja upaniSadano siddhAMta bargasananA graMthamAM che. e gufacI (Intuition) InTayuzana athavA aMta:sAkSAtkArane svAdhIna hovAnuM bagasana kahe che; paNa e aMtaHsAkSAtkAra ApaNA hRdayamAM kevI rIte krUra zake tane khulAse graMthamAM karela nathI. ApaNe tyAM AtamajJAna prApta karavAno mArga kayA che, tene adhikArI koNa che vagere bAbatanAM anubhavAMsaddha zAstravacane che. brahmajJAne sahelAIthI hAthamAM AvI zake tevuM nathI, manamAM icachA thatAM anyane ApI zakAya tevuM paNa nathI, ema ApaNuM zAstra kahe che. jeNe iMdriya svAdhIna rAkhelI hoya che, jeNe paripune jitelA hoya che, jenuM mana hareka prakAranA upamegathI virakta baneluM hoya che te ja brahmajJAnane pAtra bane che. e niHzreyaskara jJAna meLavavA mATe saMsArane uccheda karavAnuM pharamAna ApaNuM zAstroe kaMI kareluM nathI. tevI ja rIte game tene saMnyAsa levAne adhikAra Apela nathI. zAstra te kahe che ke, patnI hoya to pAnInI anumati che ke nahi, satya vairAgya che ke smazAna vairAgya che. zama-damAdi sAdhanasaMpatti che ke nahi vagerene vicAra karIne ja saMnyasta lenAre levuM ane ApanAre AvuM. For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 kAryakArya karAvavAnI kasoTI 'paraMtu hAlana leke ne AtmajJAna priya hovA chatAM zinnaAjJAnusAra saMsAra vyavahAra calAvI vAnaprasthAzrama lIdhAM kada sthitaprajJa gurunA samAgamathI AtmajJAna meLavavAnI icachA jaNAtI nathI. AvI sthitimAM hAlanA samAjanA sAmAnya samaskRta masane mAnuM satya svarUpa zuM che, tene zAnI Avazyaka che. tenuM samAdhAna zAthI thAya tema che vagere bAbatamAM je vicAra thAya che tenuM varNana karIne AtmajJAnanI suSa zAMta karavA : prayatna kare joIe. e sivAya anya mArga ja nathI. ata brahmajJAna niyasa sukha Ape che, evI jemane zraddhA che paNa tenI pAchaLa jemane javAne adhikAra nathI kiMvA jemanAmAM e nathI temanA sivAya bIjI eka varga mATe A bIjI prakAranA AtmajJAnavivaraNanI AvazyakatA che. A varganA che ke ApaNA zAstranuM vedAMtavivecane kharuM lAge che paNa teo kahe che ke, advaitane anubhava game teTale AnaMdadAyaka ane zAMtiprada haze paNa te sarvane te ja sthitimAM prApta thAya te nathI. keTalAkane ahaMbhAva viziSTa jJAna, satasaMga, prema vagere eTalAM priya hoya che ke, tenA AgaLa brahmajJAnanuM mUlya teo gaNatA ja nathI. tukArAme jema kahyuM che ke, mane satasaMga Ape, pachI dhanasaMpatti ke molanI paNa darakAra nathI; te pramANe ja e loko kahe che ke, amAruM mana zuddha rahe, amAre prema sAtvika bane, amane janasevA karavAnI taka maLe, amArI mAnasika tathA zArIrika zaktine vikAsa thatuM rahe, amArI sarva prakAre unnati thayA kare te pachI tamArA brahmajJAnanI kaMI jarUra nathI ! A vRtti gya che ke nahi tenI carcA karavAnuM ahIM prajane nathI. AvI vRttinA ghaNuM mANasa che ane havAnA e vAta dhyAnamAM rAkhIzuM te jaNAze ke, ApaNuM aihika ane pAramArthika kalyANa zAmAM che tenI tarkadaSTie tathA hAlanA sAmAnya susaMskRta mANasane samajAya tevA pramANenA AdhAre carcA karavAnI AvazyakatA che e viSe vAda rahe tema nathI. kharuM bolavuM, khoTuM bolavuM nahi, cerI cADI karavI nahi, paropakAra kare vagere natika 0ima hAlanA susaMskRta samAjanA For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza zAya katA yuo ! te sAmAnya mANasane paNa mAnya che. tenuM savistara varNana karavAnuM o sthaLa nathI. mananI nabaLAIthA A niyamane! bhaga mAsAnA haste thAya che e vAta kharI che; paNa ethI ka niyamanuM mAnyatA echuM thatuM nathI. ApaNe je kaI karIe chIe te satbuddhithI karavuM joIe ane tema thAya hA ja te nI tenuM gaNAya e paNa sarva svIkAraze. kharAta buddhithI kAnA para meTe upakAra karavAmAM Ape! DrAya tApaNa tenuM naitika mUlya tevuM ja aMkAze. hA, sAmAnya nItiniyamamAM virodha utpanna thAya te zuM karavuM eve! prazna karatAM saMskRta mA kaheze ke tArA hRdayane tArA aMtarAtmAne jenAthI sahAya thAya ema hAvAnuM tane lAgatuM heAya te tuM kara e ja mArA prazna che ama kAI pUchaze tArA manane ja pUchI ne. zuM tane ema lAge peAtAnI roTalIne ghImAM taLa banAvA tenA hRSTapuSTa thavAmAM ane panI mAphaka yatheccha vi:sApabhega levAmAM jIvananI saphaLatA che ? nA. lekAne AnaMdI joI te te ThIka lAge che te? hA. jagatamAM je aneka duHkha kivA saMkaTa radhAna che, je kalaha che, je saMkucitapaNuM che, je kurUpatA che, ko asikatA che, je asAMbharuci che te bane teTalI ochI thAya ema tuM icche che te ! ane e mATe tArA potAnA jIvane thADAtraNeA trAma vevA paDe teA te vevAmAM majhA mAne che te ? je tane ema lAgatuM na haiAya te vAta ja aTakI paDe che. lAgatuM huMya te tevuM Acara tuM nahi hAvA viSe tArI takarAra hAya ! temAM kaI Azraya nathI. kAraNa hAlamAM mAnavAti je vasthAmAM che te avasthAmAM The spirit is willing but the flesh is weak kiMva! jJAnAmi dharma na 2 me pravRttiH huM dha samajuM chuM, paNa dAi mArA tAbAmAM nathI ~~ ema dhaNAte prasaMga Ave che. paNa e mananI dutA viSena asa tAdhanI ADe saMte!SanuM eka bIja garbhita che. kAraNa, sAmAnya mANasane evI AzA hAya che ke, bAje nahi te! kAle, kAle huM te padma divase, dasa bAra varSe, A janme nahiM te adhama kahevAne 212 For Personal & Private Use Only kaheze ?, tuM che ke, tArI upayoga karo Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAyakArya TharAvavAnI serI 213 AvatA janme ApaNe ApaNA aMtarAtmAnI sudhA zAMta karI zakIzuM. e AzAnI jyoti sadaiva sarakhI ja jhaLahaLe che ema kaI nathI hotuM. kadI te taddana maMda bane che ane kyAre gula thaI jaze te kahI zakAtuM nathI, mANasanuM jIvana aMdhakAramaya banI AgaLane paMtha daSTithI chupAI jAya che, hAtha pakaDIne surakSita sthaLe laI jAya evo koI zreSTha premI jaNAto nathI, pagamAM baLa hotuM nathI, hAtha halAvavAno utsAha uDI jAya che; evI avasthA prApta thAya che. paNa e zocanIya sthiti nitya nathI evo anekane anubhava che ane tethI ja durbaLatA joIne utpanna thayelI asamAdhAnavRttimAM samAdhAnavRtti garbhita che ema upara kahyuM che. pitAthI bane teTale prayatna karIne jagata adhika sArika, suMdara ane AnaMdathI rasamaye banAvavuM e dhyeyanI jyota hAlanI susaMskRtimAM karelA mANasanA hRdayamAM kadI maMda te kadI amaMda hoya che e vidhAnano artha e nathI ke, pratyeka mANasamAM AkhI pRthvIne halamalAvI nAkhavAnI nepoliyananA jevI maka ke zakti hoya che. nepoliyana paNa yuropa ane ijIptanI bahAra kaMI karI zakyo na hate e samajunA lakSamAM AvyA sivAya nahi rahe. nepoliyana te ThIka che! zrIrAmacaMdra, zrIkRSNa vagere avatArI gaNAtA mahadjananAM rAjyone paNa aMta AvyuM che ke nahi ? AkhA tribhuvanamAM akhaMDa rahe tevo AkAra Aja sudhImAM koIne paNa maLyo nathI, ane pitAnuM cihna kAyama rahe tevuM paNa kaI karI zakyo nathI e sujJa vAcakanA dhyAnamAM AvyA sivAya nahi ja rahe ! paNa paropArAya saMta vimUtayaH evA prakAranI bhASA ApaNe je samaye lokottara mANasane kArya viSe vAparIe chIe te vakhate paNa "jagata" eTale tamAma manuSya ane prANImAtra evo artha karavAnuM nathI hoto; te pachI kaI sAmAnya mANasanI vAtamAM te artha karavAnI zI jarUra ? ja matanuM kalyANa karo, dezanuM hita kare vagere vAkyasamUha dvArA eTalo ja artha nIkaLe che ke tamArAthI lokonuM jeTaluM hita thAya teTaluM kare. ekAda gomAjI bIna somAjI AkhA jagatanuM ke dezanuM kalyANa na karI zake, ane potAnA jillAnuM, tAlukAnuM ke For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza gAmanuM kalyANa karavAnuM paNa tenAmAM sAmarthya na hoya te bhale paraMtu jo te dinarAta mahenata majUrI karI kivA khetImAM e rahI pitAnAM vRddha mAtApitA, strI ane bALabaccAMnuM zakti pramANe piSaNa kare, anya strI para kharAba najara na kare, anyanuM dhana ceravAnI IcchA na kare, paDozIne e reDa pramANe sahAya Ape, sebatIo sAthe AnaMdamAM vakhata nirgamana 2, koIne dukha thAya tevuM bele nahi ane pitAnuM ghara svaracha rAkhe te kahevuM che e ke, teNe potAnI zakti ane akkalanA pramANamAM dezahita ja sAdhyuM che. nItinuM mukhya tattva e ja che ke, pitAnI kakSAmAM rahelI paristhiti para jJAnakiraNane adhika prakAza pADIne temAM ramaNIyatA ane sAdhutva utAravAne prayatna kare. AvA praka nuM 25caraNa susaMskRta mANasanA aMtarAtmAne samAdhAna ane zAMti Ape che. tenA chavAmAna vibhAga keTalAka samaya sudhI A ApI zakaze paNa vipayabha ganI eka lAMbI vAra karavAmAM Ave che to te jANI zake che ke, eka rIte satata, Avata kiMvA "nitya rahele AnaMda upara varNavela sAta ke prasannatAna! AgaLa tuccha che. Idriyasukha jelA saMta paMthathI yuta karI de che ane te vakhate kharuM sukha-samAdhAna prApta thatu nathI, kAraNa ke, nItitattva tyajIne sukhanI abhilASA rAkhanAre Ama ApaNo kharo AmAM na hatAM vezadhArI hAI te durbaLatAne lIdhe ApaNA hRdayamAM tephAna calAve che, ema susaMskRta mANasa jANatA hoya che. jagatanuM kalyANa, dezahita, janasevA, paropakAra, jJAnavardhana, sadAbhirucinuM piSaNa ityAdi to je je karmamAM garbhita rahela che te karmamAM ApaNA kharA AmAnuM-paramAtmAnuM svarUpa vyakata thAya che. aMtaraMga tarapha joIe to e AmAM mahAna jijJAsu, premapracura, sukhalAlupa, saudaryapriya ane naitika sabuddhine cAhanAro jaNAya che. grAmyajanamAM paNa jijJAsA hoya che ja. saMkucita dRSTinA mANasane paNa potAnAM bALabaccAM ati priya hoya che ane te tevA premane kAraNe sukha ke jIvanane paNa tyAga karavA tatpara thAya che. jemane suzikSaNa, susaMgati vagere sArA saMskArane lAbha For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAkArya karAvavAnI kasoTI mile hoya che temane prema ethI adhika vyApaka, UMDe ane sthira hoya che, tathA je pUrNAvasthAe pahocele hoya che tene te vasudhA ja kuTuMba samAna lAge che ane te "sarvamUtati"-- viSe svahita eTale ja tatpara hoya che. prema e AtmAnuM eka aMga che ane siktA vi: sau daryapriyatA e bIjuM aMga che. ApaNu kane e vA pIjhAnuM maLe che teTalAthI ja ApaNane saMtoSa thato nathI. te suMdara dekhAya evuM paNa ApaNe chIe chIe e ja pramANe ApaNuM ghara, vastra, sAmAna, khetIvADI, zahera, kAvyagraMtha. nATaka, citra, pUtaLAM vageremAM bane teTalI adhika ramaNIyatA ApaNe IcchIe chIe. te vagara AtmAne pUrNa mAdhAna maLatuM nathI, kamalamAM rahenAra jaMgalIne paNuM potAnuM dharabAra svaccha ane suMdara che e vAta game che; te pachI tenAthI uccana askRta pAmelA mANasane sauMdaryalAlasA hoya temAM lI vAI che? paNa prema ane sauMdarya lAlama uparAMta AtmAnA UMDANamAM trIjuM eka ta che e tanuM nAma naitika sabuddha che, jema pratye na Icche che ke pitAnuM bALaka suMdara hovA sAthe AnaMdamAM rahe che. ThIka, temaja te sadAcArasaMpanna bane ema pratyeka irache che. sadAcArane kalpanA kALa-sthaLa-bhedathI bhinna haze paNa eTaluM to satya che ke, sadApriyatAne gumAM sarva lokomAM rama!paNe je kaMi AcarIe chIe te sadbuddhinuM pariNAma heya che. ApaNuM aMtara AtmAne ramalaukika zAMti maLe che. anyane AnaMdita karanAruM kiMvA tenuM anya prakAre kalyANa karanAruM kama paNa che ApaNe duSTa buddhithI karyuM hoya che te tethI mane prasanna thatuM nathI. jagatamAM AnaMdanA kSetrane adhika vistRta karavAnuM dhyeya sAruM haze ane ApaNe kamarathI je ke AnaMdakSetra vizALa banatuM haze paNa kubuddhi pUrvaka karelA karmathI AtmaprasAda rUpI phalaprApti kadI thatI nathI. ApaNA aMtarAtmA kahe che ke pitAnI mAphaka ja anyanuM sukha jovuM paNa e sUtramAM kevA prakAranuM sukha te kaMI spaSTa thayeluM nathI. sukhasukhamAM bheda che. koI paNa viSayasukha karatAM For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 nItizAstra praveza AtmaprasAdanI yogyatA vizeSa che. ApaNe pe suda Ikiyasukhane tyAjya samajI ApaNI samakSa uccatara AtmAnaMdanuM dhyeya rAkhIe chIe, te pramANe lokonuM 'hita" karavAnA prasaMge temanA zuka viSayasukha karatAM temanA niHzreyasukhane lAbha temane maLe e vize ApaNe dakSa rahevuM joIe. ApaNA hadayamane khare A mA-paramAtmA ApaNane pitAnuM zreya sAdhavA kahe che, ane e zreyanA virodhathI ApaNe svarUpa bane teTalA vizeSa pramANamAM ramya ane premamaya thAya ema te Icche che. khare prema anyane sukha ApavAnuM kahetA nathI paNa te kahe che ke, tenAmAM paNa tArI mAphaka AtmA che mATe te AmAnuM zreSTha svarUpa sarvAge vyakata thavAmAM tArAthI bane teTalI sahAya Apa. kharI saudaryapriyatA athavA rasikatA paNa game te rasepabhoga levA kahetI nathI. te to sAttvika rasasvAda levAne AjJA kare che. AtmahitanI A ucca kalpanAne anusarIne ja parahitanI kalpanA hovI joIe. "parahita " sAdhavuM e ApaNuM kartavya che, paNa ene artha e nathI ke bIje je kAMI mAge te tene ApavuM teno artha to e che ke, ApaNI mAphaka ja tenA hRdayamAM paNa vAsa karanArA AtmAne sage vikAsa thAya ane tene AtmaprasAdane lAbha maLe evA AzayathI bane teTalI A paNa te sahAya karavI. hA, ApaNA svAnubhava parathI ApaNe evuM vizvamAM karI zakIzuM ke, AtmAnI prasannatAno AdhAra anya kArya karatAM ANI nItimattA para vizeSa che. jJAna (eTale vidattA), vakatRtva, rasikatA, apatya--dhana-dAdi-saMpattimatva vagere guNene samavAya dUdha jevo mITho che, paNa e dUdhamAM nItimattAnI sAkara paDe 'te sAruM. je pApavRtti rUpI mIThAne gAMgaDe. temAM paDe te te dUdhanI madhuratA nAza pAme. pApakarma mATe ApaNA manamAM DaMkha thAya che te pachI khAvuMpIvuM, nATaka, kAvya kaMI paNa sAruM lAgatuM nathI, bIjI bAju ApaNe kaMI paNa aparAdha nathI hote to paNa koI moTI Aphata AvI paDe che tyAre ApaNA cittama khaLabhaLATa thAya che, paNa uparanAM mojAM nIce AtmAmAM eka prakAranI zAMti ane prasannatA acaLapaNe rahe che. nItimattA vinA For Personal & Private Use Only WWW.jainelibrary.org Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya karAvavAnI kasoTI 217 AmaprasAda zakya nathI, mATe jenI parahita sAdhavAnI IcchA hoya teNe potAnI nItimattAne poSavA tarapha adhika lakSa ApavuM joIe. paNa nItimattAne paripaSa eTale viziSTa karmane. paripa samajavAne nathI; kAraNa bhinna paristhitimAM je karma nItinuM hoya che te ja anItinuM Thare che. nItina paripaSa eTale nItithI vartanArI buddhino paripaSa. nItimattA AtmarUpI gRhanI gRhiNI che, paNa tene anyanI IrSA nathI hotI. Idriyasukha, jJAna, vividha lalitakalA viSayaka rasAsvAdane e gRhiNI besvAda banAvatI nathI kiMvA tene vaTALa mAnatI nathI. AtmAnA gRhamAM sarva AnaMdathI mahAle che, paNa mAtra e eka zarata hoya che ke, jeNe teNe maryAdA saMbhALIne vartavuM joIe. nItimattAne sukhahAnI sAsu kahIe to e sAsu pitAnI vahune sadA vadhAvI letI nathI, vaha jyAre petAnuM pagathiyuM choDIne unmattatA Acare che tyAre sAsune potAnI sattAno upayoga karavo paDe che. parahita sAdhavAmAM tenA sukhanI vRddhi thAya che ke nahi te joyA vagara tenI nItimattA pivAya che ke nahi e tarapha daSTi rAkhavA upara kahyuM che, paraMtu nItimattA ati UMDI ane rahasyamaya che. te hRdayanA UMDANamAM rahe che. tyAM vatRtva ke tattvajJAnanAM kiraNa praveza karI zakatAM nathI. pitAnA nItitejathI je prathamathI praveza karI dvAra kholI nAkhelAM nathI hotAM te vAphapAMDityane game teTaluM pravAha tenA para cheDavAmAM Ave che chatAM UMdhA ghaDA para pANI DhaLavA jevI sthiti thAya che, mATe jagatanA kalyANane, dezahitano ke anyanI nIti sudhAravAno udyoga karavo hoya te hRdaya nirmaLa karavAnI vAtathI mANase AraMbha karavo joIe. Ane je koI evo artha kare ke, prathama tame nItinI mUrti bane, pachI parahitanI vAta kare te e artha bhUla bharyo thaze, potAne sAdhAraNa taratAM AvaDe che te pachI bIjAne taratAM zIkhavI zakAya che. te mATe kaMI pa0 hAtha UMDe DUbakI mAravAnI ke samudra tarI javAnI zaktinI jarUra paDatI nathI. potAne be akSara lakhatAM vAcatA AvaDe che te pachI anyane akSaranI oLakha -karAvavAmAM harakata AvatI nathI. e ja pramANe nItinI vAta che. For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 nItizAstrapraveza bIjuM e che ke, nItimattAne anukULa paristhiti utpanna karavI e paNa paraMparAthI nItipaSaNa ja che. pitAnA tejasvI daSTAMtathA anyanuM saujanya vadhAravuM e eka mArga che ja. paNa nItimattAne anukUla paristhiti utpanna karavAne mArga taddana tyAjya nathI. manuSya pApa kema kare che? te ajJAnI hoya che, tene kusaMgata lAgelI hoya che, tene kharAba Tevo paDelI hoya che ane sAtvika AnaMdane upaga tene priya heta nathI athavA tenAmAM zakti hotI nathI. mATe e pratikUla paristhitimAM ApaNAthI bane teTaluM parivana karavAmAM Ave te ApaNe tene ucita AtmavikAsamAM sahAya karyA jevuM ja gaNAya. muMbaI jevA zaheramAM garabAne rahAna sArI oraDIo ApavAmAM Ave te temanI nItimattA suvaravAnuM thoDuM ghaNuM zreya maLavuM ja joI e. netipaghaNane moTI moTI vAta pustaka adhara vartama! - patramAM zobhe che; vyavahAramAM e ucca hetu rAkhIne vatana rA ghaNA ja gheDA hoya che, paNa kahevuM joIe ke teo anItimAna hoya che athavA temanA AcaraNathI nItimAM vRddhi thatI nathI ema na kahevAya. mAtA zuM jagatanI nI tamattA sudhAravAnA ucca hetuthI bALakane lADa laDAve che, tenuM mana du:khavatI nathI ane tenI haTha cAlavA de che? athavA zuM bALakanI nIti sudhAravA mATe tema kare che? ne, bilakula nahi. te bALakane tAtkAlika sukha tarapha jatI hoya che tethI bhaviSyamAM aneka vakhata hAni thAya che. paNa tenA premane jeTale nItine AdhAra haze teTale anyana nahi hoya! sarva nIti zAstravettAone, zikSaNa zAstrane, vedAMtIone, paurANikane vyAkhyAnakArono ane vartamAnapatrakArane sarva vaktRtvapUrNa ane vidattA pracura che deza trAjavAnA eka pallAmAM nAkhavAmAM Ave ane temAM Adhunika samAjasevAvAdI lokonAM hastapatrake, rAtrInA varga, mejika lenTarnanA khela vagerene vadhAre karavAmAM Ave ane bIjA pallAmAM azikSita mAtAnI ghelI mAyA goThavavAmAM Ave te jagatanA kaThora vyavahArane komaLa ane snigdha svarUpa ApavAnA For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 kAryakArya karAvavAnI kaTI kAmamAM e AMdhaLI mAyAnuM ja mahatva vize jaNAze e vAta kabula karavI paDe tema che! enuM kAraNa spaSTa che. mAtA je kaMI kare che te prema ane sa hetuthI kare che temAM ekalapeTApaNuM ke kapaTa nathI hotuM. tenA nirarthaka lADanuM bAhya pariNAma game tevuM Ave, tethI ba LakanI prakRti bagaDe ke tene abhyAsa kathaLe, bALakanI jIvanarUpI pATI para e kivA evA anya DAdha bhale game teTalA paDe; paNa mAtAno premabhIno hAtha te pATI para akhalita pharyA karato hovAthI e DAgha bALakanI nItine hamezane mATe kadI paNa hAni pahoMcADI zakato nathI. mAtA je buddhithI bALakane lADa laDAve che te buddhi tenA aMtarAtmAnA aMtarAtmAne maLI jAya che ane tyAM premanI jharo utpanna kare che. e jharA vidvattA ke sadupadezanA kAra prahArathI ke mAratI suraMgathI aMtaHkaraNamAMthI dUra karI zakrAti nathI. cahna keDI nAkhavAthI pANI AvatuM nathI; rakta mAtra nI kaLe che, paNa karuNa prasaMgane dekhAvathI Apa Apa pANI nIkaLI Ave che, tevuM ja aMtaHkaraNanA premanA jharAnuM che. diveTamAM tela jema keDiyAmAM rahelA telane AkarSI le che tema mAtAnA premanuM snigdha AkaNa bALakanA hRdayamAM samAvarathAmAM rahelA jharAne upara lAvavAne kAraNabhUta bane che. mAtAnA premanI vAta, mitranA, sebInA ane ApaNI sAthe kAma karanArAnA premane lAgu paDe che. jagatanuM kalyANa karavAno ke dezanI nItimattA sudhAravAne hetu pratyakSa cakSu samakSa nahi hoya te paNa jo anyanuM mana duHkhavavuM nahi, marmabhedaka vAta karavI nahi, bIjAnAM sukhasagavaDa jovAM, kapaTarahita hAsyavinoda kara vagere prakAranI vRtti hoya che to te AjubAjunA AtmAmAM je snigdhatA, komaLatA ane ramyatA utpanna karaze, te jeNe dara jaje nItimattAnuM poSaNa karaze teTale darajaje anya koI vRtti karI zakaze ke kema te vize zaMkA rahe che. ApaNe prathama TharAvyuM ke, potAnI ane bane teTalI anya nI taitika sthiti sudhAravAnuM dhyeya e A paNa mukhya karAI che; paNa chevaTe bane tyAM sudhI anyanuM mana du:khavavuM For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 nAMtazAstrapraveza nAha, vyavahAratI kaDaka bhAkharI para premakUdha reDI tene bane teTalI snigdha ane narama banAvavI, saMsArakSetrane mA AkramaNlR karatAM karatAM Anadita rahevuM ane kAI ne lAgI Ave tevuM khelavuM naDe evA prakAranA dharagaththu upadeze ApaNe AvI paheAMcyA chIe. e uparathI kAI e evuM anumAna karavuM nahi ke, ethI uccatara ke udAttatara vRtti saMbhavita ja nathI. e ja manuSyanI naitika pUrNAvasthA che evA bhAsa karAvavAtA Azaya na hateA. ahIM eTaluM ja mAtra darzAvavAnuM hatuM ke, sAmAnya mANasanuM naitika dhyeya vyavahAramAM kayuM svarUpa dhAraNa kare che. naitika pUrNAvasthA prApta thAya che. te -- nItidRSTiSe patiprajJa ' thayA DrAya te AcaraNa ane mudde kevAM hoya tenuM vistRta varNana ahI badale eTalu ja kahevuM basa thaze ke, arjI'ne zrIkRSNane, sthitapra zuM kare che, khele che vI rIte, cAle che krama vagere prazna karyo tyAre je uttara maLyo che temAM pUrNa vikasita nAtitattvanuM daz che. * ' saraLa jJAnapriyatA, sukhAbhilASa, prema, vividha rasepabhAgalAlasa, svahitapravRtti, parahitapravRtti vagere ApaNA AtmAnAM aMga che ema kahyu che; paNa sapanItinA hAtha, paga, peTa vagerena: kalahanI mAphaka A vividha aMgamAM TaTI paDe tyAre zuM karavuM e ApaNA mULa prazna hatA ane tene uttara adyApi sudhI vyakta thaye nathI. A daSTie uparanI carcA viSayAntara jevI bhAse che, paNa ema lAge che ke e cothI mULa praznane! uttara banyA che. AtmAnuM svarUpa zuM che ane tene zAnI jarUra che te samajAyA vinA tenuM samAdhAna dhruvI rIte thAya tene niNaeNya azakya banyA hota. ApaNane jJAna, sukha, paraMpakAra, saudaya vagerenI jarUra che. emAM jo kadI virAdha ja utpanna thayA na IAta te! uparanA praznanA uttara taddana saheleA hatA; paNa virodha hAvAthI ja sava geTALA thayele che. ' gADhALeA' kahevAnuM zuM kAraNa che? ethI ja sasArapravAhI ramya taMvarasAtmakatva prApta nathI thayuM ke? upamAnuM svarUpa badalIne kahIe te!, ethI ja saMsArarUpI zuSka paTa para raMgabhera`gI velapattI AlekhAtI nathI ke? bIjAM e ke, mANasanuM karavA te For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kAyakArya karAvavAnI kaTI bhinna manovRttimAM ApaNA hRdayamAM kadI ja kalaha thayo nahota te sui manovRttine navAthI je AnaMda thAya che te prApta thayo hata ke? manamAM upasthita karavAmAM AvatI IcchA mAtra saphaLa thai che, amuka tamuka baMne prakAranI lAlasA prApta thavAno saMbhava nathI vagere prakAranAM vikaTa kAkaDAM kadI choDavAM paDayAM na hotA te ekanI mahakatAne AdhIna na thatAM anyanI zreyaskaratA sAthe saMlagna thavAthI ApaNane je nitizaya sAtvika AnaMda thAya che te prApta thaye hota ke? prabala Idri sAthe jhajhUmI tene aneka veLA cIna karavAne anubhava thayela na hota to iyi karatAM AmAM dasagaNe prabaLa hevAne daDhapratyaya ane sAvaka svAbhimAna zakya heta ke ? | game tema ho: e te sarvane anubhavanI vAta che ke, AtmAne kiMcita vilakSaNa jaNAtI zarIranI upamA ApIe te, AtmarUpI zarIranAM jJAnaprema, baMdhubhaginI prema, mitra prema, kAvya prema, sadAcAraprema vagere aMge Apa ApasamAM aneka vakhata kalaha macAve che ane temane e kalaha miTAvavAnuM muzkela -ne che. e kalaha kevI rIte zAMta kare e prazna have ApaNe samakSa rajU thAya che. ApaNA avayavomAMne eka paNa avayava nirupayogI nathI. hAtha, paga, kAna, nAka are nakha, keza vagere sarva upayogI che; paNa te sarvamAM peTa ane mastakane adhika mahattva che. koI kAThiyAvADI bahAravaTiye ApaNane giranAranA jaMgalamAM pakaDI pADI kahe ke mArI hAka A pradezamAM bese tathA mane prasiddhi maLe te sAru tamAro ekAda avayava kApI laI tamane choDI daIza, to ApaNe tene AjIjIpUrvaka kahIzuM ke, "bhAI avayava kApa heya te hAtha, paga, kAna, ke nAka kApa, paNa mAtra mastaka chedIza nahi" AmAnuM kayuM aMga AthI vizeSa mahattvanuM che? kaI paNa kahI zakaze ke sukhalAlasAne kadI paNa e uccatama sthAna ApI zakAze nahi. sukhalAlasAnI vAta mAtra kharAba che ema ApaNane lAgatuM nathI, ApaNe AtmA kahe che ke, sAttvika sukha bhogavavAne koI prakAranI harakata nathI. zarata mAtra eTalI ja For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 nItizAstra praveza che ke, e sukhalAlasA vidyAsAdhana para pakAra vagerene aTakAvanAra na hevI je e. ApaNAM zAstroe artha ane kAmane cAra puruSArthamAM samAvelAM che. te temane niMgha nathI lAgyAM paNa jyAre te dharma ke mokSane pratikUla bane che tyAre te tyAjya kare che. sukhalAlasA kanika Thare che, paNa nAnalAlasA, rasikatA, paropakArabuddhi vageremAM tarata-bhAva kevI rIte niyata kare? sukhavAda tatvavettAoe sukhane eTale kAma tathA arthane puruSArtha tvanuM svarUpa ApyuM che te yogya ja che; paNa teo kahe che ke sukha vinA anya puruSArtha ja nathI e bhUla che. sukhalAlasA kanika che paNa jIvanasaMrakSaNecchA, jJAnalAlasA, rasikatA, saujanyata: vageremAM taratIbhAva kevI rIte TharAvavA e ApaNe prazna che. eka vAta priya hoya ane bIjI zreyaskara hoya ane temAM virodha utpanna thayo hoya tevA prasaMge "preya' tyajIne "eya ne grahaNa karavAnI pravRtti e nItimattA che. zreya' kayuM ane te keva. rIte nakkI thaI zake e prazna jude che. ApaNA zarIramAM bhaluM, bhU, kharuMkharuM, hita ahita vagere bheda darzAvanAra mastaka jema uttamAMga gaNAyeluM che; te ja pramANe preya karatAM zreyane adhika mAnanAra saujanyane AtmAnuM uttamAMga gaNavuM joIe. kAraNa, jyAM saujanya nathI hotuM tyAM anya aMga nirbaLa, paMgu kiMva: aMdha bane che, eTaluM ja nahi paNa mastaka chedAI jatAM zarIra nAza pAme che, tema saujanya ane AmA bhinna thatAM AtmanAza thAya che. nItimattAnA abhAve vidyA ke anya koI sadbhavastu prApta thavI muzkela bane che paNa azakya nathI banatI. buddhi je pite ja tIvra hoya che te mANasa anItimAna hovA chatAM vidvAnamAM hIre gaNaze; paNa je te nItimAna hota to tenuM teja ora ja heta vidvattA ane samAjanyatAno saMbaMdha game te ha; saujanyarahita vidvatta AtmAne zAMti ApI zakatuM nathI, paNa vidattarahita saujanya AtmAne zAMti ApI zake che ema kahevAne kaI prakAranI harakata nathI. maNidhara sarpa pAse amUlya maNi hovA chatAM te AdaraNIya Dara nathI tema vidyAbhUSita durjananuM samajavuM ema eka subhASitamAM kaheluM che te pratyekane For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya karAvavAnI kasoTI 223 rUce tevuM che. vidyAne ja jyAre prazna thAya tyAre te vidvAnane agrasthAna ApavAne harakata nathI, paNa te vidvAne vidvattA prApta karI tethI tene AmaprApti thaI che ema kaI kahI zakaze nahi, zailaTuM leka to ema ja kaheze ke teNe AmanAza karI lIdhuM che. have ekAda sAdA, bheLa, bhalA, sAmAnya buddhinA ane sAdhAraNa vidhAna paNa Idriya para pUrNa kAbU dharAvanAra sAtvika ane saujanyayukta gRhasthanA daSTAMtane vicAra karo. ema kadI paNa nahi kahI zakAya ke, vidvattA ane vyavahArajJAnanA abhAve tene AtmavikAsa sarvAga paripUrNa bane che. jJAnane je AtmarUpI zarIranA netrarUpa gaNavAmAM Ave te AtmAne aMdhatva nahi te chevaTe e kAlIpaNAno dera prApta thAya ja. e doSa svAbhAvika hoya topaNa apUrNatA te apUrNatA ja. paNa e apUrNatAthI tenA AtmAnuM samAdhAna ochuM thaze nahi; lo ke tene mAna na Ape to paNa tenuM svAbhimAna tene prasanna rAkhavAne pUratuM hoya che. vidvattA vize kahyuM te ja kavitva, citrakalApaTutva, saMgItanipuNatva vagere viSe kahI zakAze. kaI paNa zArIrika ke mAnasika kauzalyane sanyane AdhAra na hoya to tenI ramaNIyatA ke AzcaryakArakatAne meghadhanuSya jevI mithyA samajavI. e ramaNIyatAmAM AtmAne prasanna karavAnuM sAmarthya nathI. AtmAnA gRhamAM vidvattA, buddhimattA, kavitva, kalAkauzalyatA, rasikatA vagerenuM game teTaluM aizvarya hoya, to paNa rUpayauvanAdi sakala aizvaryAsaMpanna strI kuMkuma cAMdalA vinA jema vastutaH anukaMpanIya jaNAya che tema ja vidattAthI vibhUSita banele AmA saujanya vinA anukaMpanIya che. anukaMpanIya ja nahi paNa tiraskaraNIya che ane te anyane kevaLa tiraskaraNIya lAge che ema nathI paNa potAne ja lAge che ke pite tiraskaraNIya che. paraMtu vidvatArahita nItimAnanuM mana prasanna hoI zake che ane teno leke tiraskAra kare che. topaNa te pitAne tiraskaraNIya samaja nathI. A uparathI samajAze ke, saujanyane AtmAnA uttamAMganuM pada ApavAmAM Ave che te zobhe evuM che. paNa eTaluM kabUla karavuM joIe ke, koI prasaMge jagatanI daSTie buddhizuddhatA karatAM buddhisAmarthyane adhika mahatva ApavuM paDe kharuM. For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 nItizAstrapraveza dhAro ke eka nAmAMkita, zara, catura senAdhyakSa anItimAna che. bIje yuddhakAryamAM sAmAnya che paNa saujanyanI dRSTie tenuM cAritra prazaMsanIya che ane yuddha prasaMge e bemAMthI ekano bhaMga a yA sivAya cAle tema nathI. AvA vikaTa prasaMge catura senApatine bhAga ApI zakAya nahi, kemake e hIra guma thAya to AkhA rASTra para gulAmInI Aphata AvavAnI sAthe sarvanI nItimattA DUbI javAne prasaMge prApta thAya. e Aphata TALavA mATe nItimAna senApatine bhoga ApI catura senApatine bacAvI levo e ja rASTranItirakSaNanI daSTie iSTa che. sukhAnaparAyaNa vRtti karatAM naujanyaparAyaNa vRtti uttama che, evI rIte sAmAnya tara-tama-bhAva jo ke kheMcI zakAya che, paNa amuka vRtti karatAM amuka zreSTha che evA prakAranuM bhUla vinAnuM ane sagaparipUrNa kASTaka taiyAra thavuM zakya nathI. paristhiti, svabhAva, priyanta , sAmarthya vagere joIne kartavya akartavya TharAvavuM paDe che. je eka vyaktine svadharma hoya che te anyano paradharma bane che, athavA judI paristhitimAM te ja vyaktine paNa te paradhama lAge che. ekAda kSatriya kharA aMtaHkaraNapUrvaka svIkAre ke 'mArA hiMsAtmaka tema ja game tevo paNa kaThera kSAtradharma karatAM adhyayana-adhyApanAtmaka sAtvika brAhmaNadhama zreSTha che, to paNa tene brAhmaNatva "paradharma " svarUpa che. kAraNa, adhyayana adhyApana tene priya nahi hovAthI brAhmaNa tarIkenuM kartavya tenA hate uttama rIte thAya nahi ane kSAtravRtti svIkArelI chatAM pitAnI ane pitAnA rASTranI bane teTalI unnati karavAnuM zreya paNa tene prApta thAya nahi. jema pAzera dUdha pIvA karatAM eka zera dUdha pIvAthI vizeSa zakti prApta thAya evo sarvasAmAnya niyama sthApI zakAtuM nathI, paNa darekanI prakRtine anusarI pramANa karAvavuM paDe che, tema "amuka buddhi karatAM amuka buddhi zreNa" evuM naitika kaSTaka taiyAra thaI zake nahi. svadharma ane paradharma kALa, vakhata, prasaMga, varNa, Azrama, priyatna vagere jaIne TharAvo paDe che. ekAda uttama citrakAre potAnA ane lakAnA sAtvika AnaMdapaSaNa mATe pitAnI kaLAmAM ramakhANuM For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryAkArya karavAnI kaTI thavAtI I! rAkhavI ke zatruthI rASTranuM rakSaNa karavAnA hetuthI cimAM dAkhala thavAnI IcchA rAkhavI, e praznano uttara bhinna prasaMge bhinna ja ApavuM paDaze. rASTra mATe prANa ApavAne tatpara rahevuM e pa.nAnA anya kAryamAM lIna banI rahevA karatAM keTa che; paNa zAMtinA samayamAM uttama citrakAre potAnA citrakAryamAM ja tallIna banavuM joIe. tevA prasaMge rASTrahita sAdhavAnI sadabuddhithI yuddhakalAmAM prANa thavAnI paMcAtamAM paDavuM daSTa nathI. yuddha cAlatuM hoya topaNa uttama citrakAranI sainyamAM nAma noMdhAvavAnI pharaja nathI. kAraNa ke sainyanI bahAra rahIne ja te dezane vizeSa lAbha karI zake tema che. paNa ekAda mahAyuddha cAlatuM hoya ane dezanA pratyeka mANase yuddhamAM jhaMpalAvavAnI jarUra heya tevA prasaMge citrakAre potAnI pIMchI pheMkI daI talavAra kheMcI zatrunA zarIramAM bhoMkI daI bUmarUpI citrapaTa para raktanAM "paNa citra AlekhavAM e ja iSTa hoya che, pharI karIne paNa e ja kahIzuM ke kArya akAryanuM chApeluM TIpaNuM taiyAra thaI zake tema nathI. mAtra mukhya mukhya dhAraNa kahI kAkAya. je kaMI karavuM hoya te kevaLa sarvamAM adhika sukhadAyI heya te ja ThIka che ema kahIne aTakI paDAya nahi. yogya te e che ke tenAthI aMtarAtmAne saMtoSa thavo joIe, AtmA prasanna joIe. saujanyathI AtmA prasanna thAya che, anyathI nahi. ApaNo svabhAva, varNa, Azrama, paristhiti, sAmartha, kALa, prasaMga joI ApaNuM vartana niyata karavuM joIe; Atmonnati ane parennatinuM zreya jethI sAthe thAya te satakArya, pachI te mArge vizeSa sukha maLe ke na maLo vagere tattva dhyAnamAM rAkhIne buddhi kaI ane asaddabuddhi kaI kArya karyuM ane akArya karyuM e vAtane nizcaya karo. pratyekane naitika adhikAra, buddhi, abhiruci vagere bhinna hovAthI pratyekane nItinirNaya sarvAge sarakho he zakya nathI, paNa pitAnA mana sAthe zAMtipUrvaka vicAra karI, sajajananI salAha la, ziSTane AcAra je paristhiti lakSamAM rAkhI, Atmonnati ane ponnatinuM dhyeya samakSa rAkhI ApaNe je nirNaya karyo hoya temAM svArtha buddhi ke IkiyavAsanA nathI evI pakkI khAtarI karI For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza laI te pramANe vartavuM joIe. AvI rIte saddabuddhithI karela. karmAnuM pariNAma akamitapaNe viparIta Ave to paNa tenuM pApa katone lAgatuM nathI. te mATe vizeSa vivAda mAnava nahi, kemake karmaphaLa svAdhIna nathI paNa devAdhIna che. ahIM aMte kArya akAyane nirNaya manane ja svAdhIna karyo chepaNa mATIno vagerene Adhidaivata pakSa athavA sadadda vivekabuddhi pakSa kevA keTanA vasanArahita zuddha buddhi pakSathI A pakSa bhinna che. traNe pakSanuM sAmAnya tAva e che ke, aMtima nirNaya ApavAnuM kAma aMtarAtmAnuM che. ke Tane nirupAdhaka adhyAtma pakSa upadeze ke che ke, "vAsanAnuM " jarI ke sAMbhaLaze nahi, ane koI paNa vAsanAne manamAM rAkhyA vagara zuddha buddhi kahe te kare." paraMtuM vicAravAnuM e che ke, dareke dareka savika ane asArika vAsanAne dezavaTo ApyA pachI kiMvA tene dAbI dIdhA pachI mANasa karma karavAne kevI rIte pravRtta thaI zake ? aMtarAtmAnA svaccha darpaNa samakSa koI paNa vAsanAne nahi rAkhavAmAM Ave te "zuddha, buddhi potAnuM ja mukha mAtra joI zakaze kemake kAI paNa kAryanuM citra te darpaNuM AgaLa parIkSA mATe raheluM ke rAkhavAmAM AveluM hotuM nathI. mArTInano Adhidaivata pakSa kahe che ke, manane pUchavAthI kArya ane akArya ApoApa samajAze; paNa e to anubhavasiddha che ke, keTalIka vakhata mana kaMIpaNa kahI zakatuM nathI. vaLI kevaLa manane e kArya soMpavAmAM ghaNe bhaya rahelo che. sthitaprajJane mana phasAvI zake nahi paNa anyane mATe te mananI UlaTatapAsa karyA vinA nirNaya karavAmAM zreya nathI. UlaTatapAsa kevI rIte karavI, kyA prazna pUchavA, kyAM mane phasAve che kivA brAMta thavAno saMbhava kayA sthAne che vagere vAto kahyA sivAya kevaLa aMtaHkaraNapravRtti para AdhAra rAkhI besI rahevuM e sAmAnya mANasane mATe ucita nathI. kApaDanI laMbAI ke ghInuM vajana chevaTe cakSune ja nakkI karavAnuM hoya che, paNa laMbAI mApatI vakhate gaja ane vajana karatI vakhate pahelA tathA vajananI cakSunI sahAya hoya che to bhUla, bhrama ke luccAI thavAno saMbhava jema ocho hoya che, tema chevaTe jo ke sat zuM ne asat zuM For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya karAvavAnI kasoTI 27. e TharAvavAnuM kAma manane ja karavAnuM hoya che te paNa e manane pitAnuM dhyeya zuM, tenAM aMga kayAM, temAM ochIvattI gyatAnuM aMga karyuM vagere bAbatanuM sAmAnya jJAna hitAvaha che. vAsanAnya zuddha buddhithI kArya kAryane nirNaya karavAno keTane mAga AkAza keTalo ucca che, paNa teTale ja pile che. aMtaHkaraNa para zraddhA rAkhavAne mArTIno mArga saraLa che paNa bhayAvaha che. eya TharAvIne ane paristhiti, svabhAva vagere jaIne kArya akAya TharAvavAnI yukti bhAMjagaDabharI che, paNa ekAda vastune hAthamAM laI tenA vajananuM anumAna karI tene satya mAnavA karatAM tene trAjavAmAM nAkhI vajana karI jevuM e adhika zreyaskara che; tevI ja vAta naitika vAtanuM tAratamya TharAvavA saMbaMdhInI che. uparanA vivecana parathI vAcakanA dhyAnamAM Avaze ke, kAya A kAryane nirNaya karavAnI upara jaNAvelI kaTImAM kaMTanI tathA mATananI kasoTInA guNa svIkArI doSane tyAga karavAmAM AvyA che. zAstravALyAdi anya kasoTInA paNa guNa grahaNa karI doSane tyajI dIdhA che. e paNa vicArI vAcakanA dhyAnamAM AvyuM haze ja. mahAganI cana jata: udhA:- zreSTha mANase jevuM AcaraNa rAkhe tevuM AcaraNa rAkhavuM -e AptavAkya svarUpI kasoTIne koI paNa DAhyo mANasa vicAra karaze ja ane karavo ja joIe. paNa ApaNuM dhyeya nizcita thayeluM hoya che to "ka" keNa, guru kone kahevA, kenA vAkayane AptavAkya samajavuM vagere nakkI karavAne mArga sulabha bane che. vaLI "sadaguru pAse na hoya te zuM karavuM?" "be Ama vAkyamAM virodha hoya te zuM karavuM?' vagere praznane nirNaya sahelAIthI thaI zake che. tamArachAa pramALa te kAryavyavasthita, emAM kahelI kasoTIno paNa koI paNa sujJa manuSya upayoga karaze ja; paNa sAstra kayuM ane achAtra kayuM, tevI ja rIte zAstravacanamAM visaMgati jaNAya kivA koI prazna viSe zAstra mugdha ke mUMguM hoya te gabharAI javAya nahi te sAru kayeyAtmaka kasoTIne AdhAra pAse rAkhave e zreyaskara che. dhyeyAtmaka kasoTImAM je aneka bhinna paMtha che, temAMnA For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 nItizAstra praveza pratyekamAM je grAhyAM che te paNa upara varNavelI kasoTImAM lIdhe che. "sukhane maLamUtranI mAphaka tyAjya samajavuM" e beTI samAjane sukhavAdIoe nikAla Apyo che, e temanI pAsethI levAne grAhyAMza che; paNa 'sukhapati e ja pratyeka eya hoya che ane hevuM joIe" e temanuM kathana durAgrahI bane che. mANasa hamezAM pitAnA sukha tarapha akha tAkIne raheto nathI, tene sukha sivAya anya keTalIka bAbata praya hoya che. ane sukhaprAptine ja puruSArtha mAnIe te paNa anyane sukha tarapha theDIye najara rAkhyA vinA AtmAne samAdhAna maLavAne saMbhava rahetuM nathI, e vAta koI paNa susaMskRta mANasa svIkAraze, sukha" zabdane sthAne "hita" zabda goThavanAra ane " adhakanuM adhika hita" jevAne kahenArA bahujana- hitavAdI lekAe sukhavAdane ucca svarUpa ApyuM che, paNa temaNe kartAnI buddhi karatAM karmaphaLa tarapha vizeSa lakSa ApavAnI bhUla karI che. have mANasane keTalIka pravRtti anya karatAM svAbhAvika rIte ja adhika priya ane adhika zreyaskara jaNAvA lAgI che e vAta spesarA vikAsavAdamizrita sukhavAde kabUla karI che ane tenA tavane mArga chevaTe manuSyane khare AtmA ane be AtmA, paramAtamAM ane jIvAtmA, sAmAjika athavA jAtiviziSTa AtmA ane vyakitaviziSTa AtmA vagere prakAranA bheda mAnanAra adhyAtma tarapha Ave che. keTanuM nirupAdhika adhyAtma kartAnI zuddhabuddhine mahatva Ape che. paNa vAsanAnuM niyamana karavAnuM kahIne aTavAne badale tene uccheda karavA kahe che tethI te deSita Thare che. zAstra joIne svadharma TharAvavAnuM kahenAra bhagavadgItAnA tatvanA guNadoSa upara AvI ja gayA che. keTalAka kahe che ke gItAne e abhiprAya che ke, varNa ane Azrama joIne svadharma TharAve; paraMtu e kasoTI je ke sAmAnya prasaMge upayoga haze paNa vikaTa prasaMga mATe te pUratI nathI. brAhmaNa dharmanI svAbhAvika pravRtti dharAvanAra brahmacarya AzramamAM rahelA soLa varSanA brAhmaNa bALakane hAthamAM zastra levAno prasaMga Ave che. dAkhalA tarIke, jarmanIe belajIyama para AkramaNa karyuM te prasaMge baMdUkane majabUtIrtha For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 kAkArya karAvavAnI kasoTI pakaDavAnuM jaNanAra pratyekane--chokarAone paNa dezane mATe yuddha karavAne ema Avyo hato. arthAta varNa ane Azrama jo ke brAhmaNa tarapha kheMcI jatA hoya to paNa tene Agraha bAjue rAkhI koI prasaMge cAlavuM paDe che. varNa ane AzramanA Agrahane kyAre vizeSa mAna ApavuM ane kyAre na ApavuM te TharAvavA mATe ApaNuM yeya zuM, puruSArthanAM aMga kayAM, temAMnA kene ochuM vaDuM mahattva zA mATe ApavuM vagere bAbato jovI paDe che. kartavya TharAvavAmAM varNa ane bAzrama jovAnuM tattva dharAbara che; paNuM "paristhiti, prasaMga, aya vagere vAto paNa jovI" eTale temAM vadhAre karavuM joIe. sthitaprajJanuM darpaNa jevuM svaccha mana je kahe te kharuM, e bhagavadragItAnI kasoTI bhUla vagaranI che. kemake sthitaprajJane sarva bAbatanuM jJAna hoya che, tenI Idriya kadI paNa tene bhaLatA mAge cI jatI nathI, kheMcavAnI IcchA paNa karatI nathI; tenI AtmavaMcanA thavI zakya nathI. te pitAnI mAphaka ja anyanA sukha, hita, kalyANa tarapha jue che. kAraNa, te kudaratI rIte ja samabuddhi hAya che ane tene vizva ja kuTuMbarUpa lAge che. pUrNatvane pahoMcelA mANasane AmAM je kAryathI prasanna thAya te kArya sAruM e kasoTI zuddha che, paNa hAlanA jagatamAM sthitaprajJa maLI AvatA nathI ema kahevuM e bhale sAhasa haze; topaNa eTaluM te nakkI ja che ke tevA puruSa ati alpa saMkhyAmAM haze. sthitaprajJa nahi evAenA aMtarAtmAnA nirNayanA satyatva viSe khAtarI paDatI nathI ane paDavI paNa na joIe. evA ardhadagdha mANasone aMtarAtmAnA cakSu para ja chevaTe AdhAra rAkha paDaze; paNa bhinna kAryanA e vattA mahattvanuM mApa karatI vakhate ekAda tAvika trAjavuM hAthamAM hoya che te daSTideSa thavAne saMbhava ocho hoya che. AMdhaLe kaMI joI zakatA nathI e ThIka che, paraMtu cakSuvALe sudhA barAbara joI zake che ema kaMI nathI hotuM. dRSTimAM bhUla na thAya te mATe phUTapaTTI, Tepa, tulA vagere banAvelAM che. e pramANe aMtarAtmAnI zAMti kiMvA prasannatAnI ja kasoTI chevaTe kharI mAnavI paDe te paNa e prasannatAnI daSTi nirdoSa levA badala sAmAnya mANasane Amapratyaya thAya te khAtara "bane teTaluM pitAnuM ane For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza pArakAnuM kalyANa sAdhavAnuM " dhyeya, temaja zAstravacana, ziSTAcaraNa, mitropadeza vagere bAbatonI sahAya levAnI AvazyakatA che. anyAzraya doSa ApaNo mULa prazna e hato ke, saujanya kivA sakSuddhi eTale zuM ane te kevI rIte karAvavAmAM Ave che. e praznane nirNaya karavA jatAM mArgamAM ApaNuM dhyeya zuM, puruSArtha zAma che e prazna thayo. pachI "svasukha" e beya ke "adhikanuM adhika" sukha e beya vagere zAkhAtmaka praznonI carcA thaI ane Atmonnati ke AtmaprAptinuM dhyeya TharAvavA sudhI ApaNe AvI pahoMcyA. AtmaprApti zAthI thAya, e praznanA pravAhamAM paDayA pachI "AtmA" eTale zuM, tenAM aMga kayAM, tenI AkAMkSA zI vagere vivekasthAne rastAmAM maLyAM. AtmAne jIvanasaMrakSaNa, sukha, jJAna, saudarya, saujanya vagere vAte priya hoya che, paNa te sarvamAM aMdara aMdara virodha utpanna thAya tyAre zuM karavuM, arthAta temAMnI kaI vAta prApta thavAthI AtmA adhika prasanna thAya che tene vicAra karatAM karatAM saujanya vinA AtmAne saMtoSa thata nathI ane te prasanna thaI zaka nathI, AtmAnAM sarva aMgamAM saujanya e uttama aMga che, saujanya eTale AtmAne AtmA athavA AtmAno aMtarAtmA, evo nirNaya ApaNe kayo. ApaNe saujanya eTale zuM e bAbatanI zodhamAM hatA, paNa chevaTe "saujanya e ja AtmAnuM uttama aMga che " ethI uccatara vyApaka nirNaya karI zakyA nathI. eTaluM ja nahi paNa ApaNe jyAMthI nIkaLyA hatA tyAM ja Ama tema bhramaNa karIne pAchA AvyA chIe ! saujanya eTale zuM, te "saujanya eTale saujanya" evA prakAranI ApaNe vyAkhyA karI che ! sadAcAranI buddhi te subuddhi; nItithI cAlavAnI IcchA rAkhI te pramANe vartana rAkhavuM enuM nAma nItimattA: AmenAta ane ponnati sAdhavAnI buddhithI karma karyA karavuM e ja AtmaprAptino mArga che; dhana, sukha, vidvatta vagere karatAM saujanyane priya karI vartavuM, enuM nAma saujanya, e vyAkhyAmAM anyAzraya depa jaNAya che ane te khareye che; paraMtu prathama darzane te For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya karAvavAnI kaTI 231 jeTale gahaNIya lAge che teTale vAstavika rIte nathI. (1) eka te e ke, keTalAka zabdonA lakSaNamAM e doSa aparihArya che. dhALo, kALo, gaLyo, kaDa, TADha, une, prakAza, aMdhakAra, vAsa, sparza vagere zabdonAM lakSaNa kaI vyakta kare che temAM anyonyAzraya deva ja spaSTa thAya. sadasavivekabuddhi kiMvA kazyansane tuM ke asata ApoApa samajAya che, ema kahenArA Adhidaivata pakSamAM satyane je eka aMza che, te e che ke, satya ane asato bheda gaLyuM ane kaDavuM, gore ane kALe e bheda pramANe ja anubhavAya che. anubhava sivAya anya pramANa nathI, tenuM pRthakkaraNa karI zakAya tema nathI ane tenuM tAratamyAtmaka mahattvamApana pitAnA AtmAnA anubhava parathI ja karI zakAya tema che, e tava te vAdanA lakSamAM che. je janmAMdha che tene kALA ane gorAne bheda zabdathI samajAvI zakAya nahi. "gaLyuM ane kaDavuM, TADhuM ane UnuM e vacce rahele bheda mane kaMI samajAto nathI" ema kahevAnuM jo kaI gAMDapaNa kare to tene e bheda koNa kevI rIte samajAvI zake? subuddhi ane kubuddhi, kivA saujanya ane daurjanya vaccenA bhedanuM ema ja che. (2) paraMtu TADhA ane unA vacceno bheda sparzeThiyane ja samajAya tema che chatAM koIne keTalI DIgrI tAva caDhayo che, havAmAM uNatA keTalI che vagere bAbatano nirNaya ApaNe kevaLa padriyanI sahAyathI karatA nathI. e mATe uSNatAmApaka yaMtrane upayoga karIe chIe. rogIne tAva vo che ke ghaTayo che te tene hAtha lagADI sAdhAraNa rIte kahI zakAya che; paNa sUkSma bheda jANavA mATe uSNatAmApaka yaMtranI sahAya vinA anya mArga nathI hota. e ja pramANe sadasaviveka mATe samajavAnuM che. ApaNe aMtarAtmA zuM kahe che te para ja chevaTe AvavuM paDe to paNa aMtarAtmAne nirNaya keTale dara jaje barAbara che te TharAvavA mATe vicArI puruSoe nItinirNAyaka tharmomiTara kareluM che. koI kahe che ke, thamamiTara jema snehI ke zatru, mA ke dAIne tAva keTalo che te pakSapAta karyA vinA samabuddhithI binacUka kahe che, tema niSpakSapAta rIte nItinirNaya karanAra mANasa eTale nirvikAra, jitendriya, For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza samabuddhi, sthitaprajJa, jeno AtmA pUrNa rIte paricita athava: vikasita thayo che ane avikArya che evo mANasa. evA adhikAra mAsa ja saujanya eTale zuM enuM yathArtha varNana karI zake. sAmAnya mANasane AtmA avikasita kaLInI avasthAmAM hoya che, tenuM pUrNa vikasana thayeluM nathI hotuM tethI pitAnuM kharuM ane uccatama svarUpa zuM che te te spaSTa rIte nathI zakate nathI; bhinna vyaktinuM vikasana bhinna rAvasthAmAM hovAthI tene AtmasvarUpamAM bhinnatA jaNAya che ane jeTalI vyakti teTalAM AtmasvarUpa evI sthiti prApta thAya che. AvI sthitimAM sAmAnya mANasa mATe nizcayapUrvaka pUrNa vikasita AtmasvarUpa kahevAnuM zakya he tuM nathI. tathApi svarUpanirNayane prazna keIthI paNa TALavo zakya nahi hovAthI pratyeka yathAmati ane yathAzAMta prayatna karavo ja joIe. pAchaLanA eka prakaraNamAM sAmAnya janone anubhavane AdhAra laI evo prayatna karyo che te parathI jaNAI AvyuM che ke, AtmA jJAnapriya, saudaryAbhilASI, sukhalolupa ane saujanyanI AkAMkSA rAkhanAra che. saujanyanI AkAMkSA kAlabheda kiMvA vyaktibhedathI ochIvattI tIvra hoya che, paNa saujanya vino zAMti ke prasannatA nathI e vAta pratyeka sadeva jANatA hoya che. saujanyanA udaramAM paropakArabuddhi Ave che. papakAra eTale anyane dhana ke sukha ApavuM ema samajI levAnuM nathI. dunane dhana ApavAmAM Ave ke vyasanIne mana mAne tema vartavA devAmAM Ave to e kAMI paropakAra nathI. anyane sukha ApavuM, dila dukhavavuM nahi vagere prakAranA paropakAra buddhi batAve che, paNa te anyanA saujanyane jyAre piSaka haya, nidAna pratikUla na hoya, tyAre ja te emAM aMtarbhAva pAme che. e sivAyanA prasaMge nahi. potAnI unnati ane bIjAnI unnati bane teTalI rIte karavAnI buddhinuM nAma saddabuddhi che - e rIte AtmAne zuM priya hoya che, kayA prakAranI buddhi samAdhAna ape che tenuM sAmAnya varNana karI zakAze. sAmAnya mANasane Ama! pUrNa vikasita nathI hota, paNa vikasana-yogya, vardhiSNu ane pragatimAna svarUpane heya che. paraMtu AtmAnuM pUrNa vikamana For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAkArya karAvavAnI kaTI 233 thayA sivAya AtmAnuM pUrNa svarUpa, tenI kharI priya apriyatA, tenAM bhinna bhinna aMgone paraspara saMbaMdha, kayA aMganuM keTaluM mahattva che vagere praznano savistAra ane nizcayAtmaka uttara ApavAnuM zakya nathI banatuM. AthI pUrNa vikAsa thatAM sudhI sAmAnya vanathI jijJAsA tRpta karI levI joIe, saujanyanA uccatama svarUpanuM jJAna na hoya ane aMgulInirdeza karI amuka ja saujanya che ema na kahI zakAya te paNa saujanyane priya gaNA yathAmati vatana rAkhavuM e saujanyanuM eka mukhya aMga kivA lakSaNa che ema game te vakhate svIkAravuM joIe. mAMjanyanA A lakSaNamAM "saujanya' zabda hovAthI "gaLyuM zuM te jemAM gaLapaNa hAya te" evA prakAranA lakSaNa pramANe emAM anyAzraya deva Ave che; paNa pUruM jJAna thatA sudhI te aparihArya che. * ApaNe jANI zakayA chIe ke amuka rAjamahelamAM pratyeka prakAranI mUlyavAna sAmAna bharelA che. paraMtu dhAro ke tenI sarva AraDIenI kUcIo ApaNI pAse na hatAM bahAranI be cAra oraDIonI che. ApaNe te rAjabhuvananA sAhityanuM varNana kevuM karIzuM? kahIzuM ke temAM Tebala, khurazI, gAlIcA, chabI, AsA, jhu mara che ane bIjo paNa keTalAye prakArane kIMmatI sAmAna che. sarva sAmAnanuM varNana karavAmAM keTalIka vastunAM nAma ApI bIjo paNa kIMmatI sAmAna che e zabda ApaNe dAkhala karyA che. A varNanamAM "sAmAna" zabda dvirukta che paNa sarva oraDImAM zuM zuM che te jANavAnuM sAdhana nahi hovAthI temanA sAmAnanuM varNana vastunA nAmanirdeza sAthe karI zakAtuM nathI ane sAmAna" e sAmAnya za: vAparavo paDe che. tALAvALI oraDImAM kaMI paNa kIMmatI nAmAna ; enI khabara paDavA chatAM kUcIonA abhAve tenuM varNana e rIte karavuM paDe che. A varNanamAM anyAzraya deva hoya ja te aparihArya che. *TI. eca. grIne potAnA Prolegomena to Ethics nAmanA graMthamAM A praznanuM vivecana karyuM che te jovuM. For Personal & Private Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza Aja pramANe saujanyanA svarUpanuM varNana karavAmAM saujanya bdaH punarukta thayA che, paNa e doSa aparihAya ane kSamya che. jene AtmA pUrNa vikAsa pAmyA che, jeNe peAtAnA hRdayanuM rAjabhuvana iMdriyAne tyAM gIrA mUkelu` nathI kivA temAMnA keTalAka malA kAmalAlasAdine bhADe ApyA nathI tene ja te rAjajIvanamAM zuM zuM che tenuM yathA ane paripUrNa jJAna thaze. hRdayanA hRdayamAM rahelA UMDA hRdayamAM jene praveza thaI zake che te ja tenI mAhitI ApI zake che. devaDI para ke hu te parasALamAM karanAra zuM kahI zake ? saujanyaprAsAdanI bahAra bhamanArI ane kATamAMthI atamRddha tarapha daSTi karanArA kivA kSavAra UbhA rahenAra tenuM varNana karavA lAge te! te keTalIka AraDIenI vigatavAra hakIkata kahI, ' bIjI paNa keTalI amUlya vastue temAM bharelI che' eTaluM kahIne svastha raheze, je Atmika eraDIAnI kUMcIe. ApaNI pAse nathI hai!tI temAM sAmAna ucca prakAranA che eTalu anumAna anya hakIkata parathI ApaNe karI zakIe paNa uccatvanuM yathArtha ane vistRta vana na karI zakIe. saujanya eTale Atmika uccata ema kahIe paNa saujanyanA lakSaNamAM 'ucca' zabda vAparave! e yogya nathI. ekadare AtmaprAsAdanuM saMpUrNa rIte svAmItva maLyA vinA temAM rahelA aMta hanI vastuonuM vistRta varNIna kANa karI zake ? 134 AtmavettA puruSanI kA akArya karAvavAnI kase TI. kharI rIte je AtmAnA pUrNa svAmI banelA che tene AtmaprAsAdamAM kaI kaI vastu che, temAMnI kaI adhika kImatI che, kaI najIvI che vagere bAbatanuM jJa!na anya dvArA meLavavAne kAraNa hatuM nathI. kAI paNa vastu najare paDatAnI sAthe tenI ki Mmata zI che, te kAM rAkhavA mATe ane kayA kAma sAru levAmAM AvI che te tarata ja tenA dhyAnamAM Ave che. AtmaprAsAdanA ekAda khUNAmAM akasmAta Aga bhabhUke che te evA saMkaTanA prasaMge agninArAyazune kayA kSudra svAnI Ahuti ApavI, kayA uccatama svA nAza na thavA devA prayatna karavA vagere khAkhata vicAra karavAnI takalIph lIdhA vagara te jANI zake che. mAlikane e mATe For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya karAvavAnI kaTI 235: zIkhavavAnI jarUra rahetI nathI. pitAnI anekavidha saMpattimAMnI kaI saMpatti vizeSa mahattvanI che, kenuM kAryakSetra kiMvA uparyuktatAkSetra keTaluM maryAdita che, saMkaTanA samaye kono tyAga karavo ane kone kadI paNa gumAvavI nahi e bAbatanuM jJAna tene svAbhAvika hoya che. kaI vastunuM mahattva kiMvA mUlya keTaluM che te nakkI karavA mATe tene koI paNa prakAranA trAjavAnI, phUTapaTTInI ke kasoTInI jarUra nathI hotI. sAre anubhavI vaidya jema roganuM mULa najare paDatAM ja tene roga samajI jAya che kiMvA anubhavI jhaverI ratna hAthamAM paDatAM te para daSTi karatAM ja tenI kiMmata jANI jAya che, kiMvA bIjagaNitane paMDita dAkhalo jotAnI sAthe ja tenI rIta pAmI jAya che tema ja are, tethI adhika binacUka rIte AtmajJAnIne kayuM karma keTaluM mahattvanuM che, te ja karma kyAre vizeSa mahattavanuM bane che, kayuM kayAre zreyaskara hoya che, kyAre azreyaskara hoya che, jJAnalAlasA karatAM prema ke jIvana AzA kiMvA succhA kyAre adhika mAnanIya hoya che, kayAre ochI hoya che, rasikatAnuM mahattva keTaluM che, saujanyane te kyAre piSaka hoya che, kyAre dUSaka hoya che vagere hastAmalakavata ApoApa samajAya che. tene jovA mATe AtmajJAnIne koI paNa kRtrima AyanAnI jarUra hotI nathI. je sthitaprajJa hoya che tene tenuM mana zuddha hovAnA kAraNe karyAkAryavyavasthA karavAnA kAme "adhikanuM adhika hita" kivA evI ja bIjI ekAda kasoTInI jarUra paDatI nathI. tenI buddhi avikArya, sthira ane "sama" hoya che, tene mana phasAvI zakatuM nathI, te svAbhAvika rIte ja sarva-bhUta-hita-rata hoya che. te sarva-bhUta-hita-ratatvanA AdhAre kAryakArya karAvatA nathI. te kAryanuM jJAna tenA hRdayamAM ApoApa sphare che ane te svAbhAvika rIte ja sarva-bhUta-hita viSe dakSa hoya che, ema gItA kahe che evuM che. mAtra tilake gItArahasyamAM kahyuM che te mArmika che. kamaLa ke caMdananA suvAsa prasAra mATe koIne kaMI kahevuM paDatuM nathI. tene svabhAva ja suvAsa prasaravAne heya che. evuM ja AtmavettA sajajananuM che. te svabhAvaH ja parahitadakSa - vizvahita dakSa hoya che. For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza 'hAya che' ema kahyuM kharuM paraMtu tarata ja ka sanyAsamAgI " 6 sAMkhya vAdInuM smaraNa thavAthI vizvahitA hAya che.' ema kahevAne badale ' vizvahitadakSa hAvA joi e ' ema kahevuM phIka lAge che. AtmajJAna thayA pachI lAkasaMgraha sAru Asaktivirahita karmI karavAM ke nahi, e viSe eka mata nathI. gItA kahe che ke karavAM, paNa karavAM ja joi e evA Agraha nathI evA tilakanA abhiprAya che, gItAne abhipreta ba game te hA, paNa hAlanA aneka susaMskRta manuSyane ka yAgane! pakSa ja adhika mAnanIya lAgaze. kAraNa jemAM suvAsa na hoya te caMdana zAnuM ane gaLapaNa na heAya te sAkara zAna, e pramANe ja parihatatatparatA jenAmAM na hoya te sajjana zAne, ema kaceAgapakSanA mAsA kaheze. 234 6 sagavaDa ane zakti haiAvA chatAM je anyane Atmahata karavAmAM sahAyaka thatA nathI tene AtmA anya tarapha sAmya buddhithI jotA nathI, tenuM vizva sAthe tAdAtmya thayeluM nathI. emaja kahevuM paDaze. paropakAranA guNa AtmajJAnI sajjanamAM vaikalpika rIte haze ke nahi hAya ema kahI zakAya nahiM, te hAvA ja joIe. jJAnInI zuddha jIvanagagAne paramAtmArUpI sAgara tarake vahI javAnuM hoya che e vAta kharI che, paNa khaDakavALI bhUmimAMthI vahevA karatAM phaLadrupa pradezanAM zuSka banatAM latA%0kSAne pra'kSita anAvavA te pradezamAMthI vahevuM e adhika zreyaskara che, kavAdIonI evI kalpanA che ke, parApakAra e saujanya aMgabhUta, nitya ane avyabhicArI guNa che. kALApaNA ke gerApAnI mAphaka yadacchAthI astitva ke nahi astitva dharAvanAra khAdya, anitya ane vaikalpika nathI. tyAre bIjI bAjue Adhunika mAsAmAMnA ghaNA theADAne ja AtmajJAnaneA lAbha maLelA che eTale tenA aMganA nitya ane avyabhicArI guNa kayA che ane ko nathI e viSe nizcayapUrvaka kANu zuM kahI zake? te!paNa eTaluM mAtra kahI zakAze ke, ' Adhunika saskRtimAM UcharelA ane saujanya tarapha pravRtta rahelA sAmAnya mANasane lAge che ke, lekasagrahAthe ka karavAM, AtmAAMta mATe paDatA AkhaDatA baMdhueAne hAtha ApavA, ( AtmAnnatinI vAta bAjue rahevA de ) anyanA duHkhate bhAra For Personal & Private Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakArya karAvavAnI kasoTI ra37 cho karavo, jene kAI Apta na hoya tene pitAne kahevo " vagere guNa sajanyathI acchedya ane abhedya che; e guNa na hoya - saujanyane saujanya ja na kahevAya hA, jene sarva jagata - mithyA' jaNAya che tene temAM rahelAM duHkha, kurUpatA, vicitratA, anIti vagere "mithyA' lAge e svAbhAvika che ane tethI A at athavA "mithyA' vastune nAza karavAne adhyApArevuM vyApAra karavAnuM evA jJAnIne kaMI prayajana nathI e kabUla karavAnI pharaja paDe che; paNa "jagata mithyA che" ene khare artha che, e prazna taDAka laIne AgaLa Ave che. paraMtu hAla te A prazna vizeSa carcA karavAnI paMcAtamAM paDavA karatAM namaskAra karIne ja, khasavuM paDaze ! For Personal & Private Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItiprAmANya athavA nItisamarthana mANasa eka vakhata naitika viSayane tarkadaSTie vicAra karavAno AraMbha kare che ane pratyeka vAtamAM "ema kema? tema zA mATe nahi evA tarkavitarka laDAvavA lAge che te ema ja jaNAya che ke, e prazno aMta ja Avaze nahi ane tethI sAthe sAthe sarva susaMskRta vicAranuM tathA kamala bhAvanAnuM pRthakkaraNa karavA icchanAra nItizAstrajJa para gusso Ave che. temaja e tArkika nItizAstravizAradane evuM pUchavAnuM mana thAya che ke, nItirUpI zeraDIne svAda levAne badale tenA kUcA karI nAkhavAmAM kivA tarkane carakhAmAM tene pIlI phakta kUcA hAthamAM ApavAmAM tamane ze puruSArtha lAge che? paNa e prazna asthAne che. jemanI icchA na hoya temaNe nItizAstrano vicAra kare nahi, paNa vicAra kare hoya te te sazastra ja thavo joIe. tyAM AgaLa koInI zarama rAkhI zakAya nahi. vaidyakazAstranI carcA karavI hoya te malina ane guhya reganI, udaramAM rahelA maLanI, AMtaraDAMnI ke anya koInI paNa durgadhIthI vamana thavAne bhaya ke lAja zarama rAkhI zakAya nahi. tevI ja rIte nItizAstranI carcA karavAmAM For Personal & Private Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItiprAmANya athavA nItisamarthana 239 nItibaMdhana zA mATe mAnavAM? ame na mAnIe te lokonuM zuM javAnuM che ? zuM tame ema kahe che ke, prabhu gusse thaze? paNa prathama prabhu che ema zA uparathI? ane te gusse thaze te amane zuM karavAno che ? bahu bahu te narakamAM nAkhaze e ja ne? ahIM ame nirAMte sukhepamoga laizuM, AgaLa je thaze te joI laIzuM ?" evA prakAranI asaMskRta, nAstika ane Aryajanane anucita vicArasaraNInI khabara levAnI AvazyakatA che. A viSaya galIca che mATe tene choDI devo e zAstradaSTie iSTa nathI. bhUmi jema caMDAla ke anya koIthI abhaDAtI nathI; te sadaiva pavitra che, temaja zAstra sadA pavitra che. zAstranuM nAma AvyuM ke pachI temAM kaI paNa (laghu ke dIrgha) zaMkAne dudhI kahI zakAya nahi. zAstrane durgadhI ke vaTALa heya to asatya, durAgraha ane vitaMDAvAdane che. zaMkA yogya hoya che to zastra tene tiraskAra karatuM nathI. kadAcita te vicAranA aMte "mAnya" kare nahi, paNa te "mananIya " nathI ema kema kahI zakAya ? baeNnthama nAmano eka aMgreja nItizAstravivecaka thaI gayo che. tenuM kahevuM evuM hatuM ke, "dharmasaMsthApake je baMdhana dAkhala kare che te kevaLa julama che. dharmasaMsthApakane vyabhicAra kharAba lAge che mATe te vyabhicAra e pApa che e sarvasAmAnya niyama dAkhala kare che. evAM baMdhana pALavAM hoya te pite jAte pALe paNa bIjAnA hAthapaga zA mATe bAMdhe? vyabhicAramAM koIne pApa jaNAtuM na hoya te dharmasaMsthApake e baMdhana pALavAne zA. mATe julama kare joIe? dharmasaMsthApakane amuka eka bAbata sArI lAge mATe te badhAne e sArI lAge ema kema kahevAya ? vAstavika rIte jene je yogya lAge te teNe karavuM joIe. koIne corI karavI yogya lAge te teNe zA mATe corI na karavI ? corI kharAba vastu che ema pratyekane lAge che evuM tame zA uparathI mAnI lo che? tamane corI pApAtmaka lAge che. paNa dhaMdhAdArI ceranA chokarAone ke evA ja bIjA mANasone temAM niMdya jevuM kaMI lAgatuM nathI. evAone corI nahi karavAne upadeza ApavAne tamane zuM adhikAra che? ane temaNe tamAre For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 nItizAstra praveza upadeza zA mATe sAMbhaLavA joIepele nAmane nItizAstra, sadasadivekabuddhine upadeza eTale keTalAka viziSTa ziSTa leke e ajJAnI leka para nAkhele meha che, ema kahetA nathI. te kahe che ke, "sadasadhivekabuddhinuM kathana kharuM che ke khoTuM che, meha che ke yathArtha jJAna che, amAre te sAMbhaLavuM ja joIe evuM zAstra kyAM che? amArI sadasadviveka buddhi beTuM nahi balavAne kahe che te lokoe moha nAkhyAnA kAraNe nahi heya; paNa pachI zuM? meha che ke na he, basa amAre tenI vAta ja sAMbhaLavI nathI ! sadasadhivekabuddhi evI che ke amArI mAlika che ke amAre ananya bhAve tene zaraNe javuM ja joIe ?" A saMbaMdhamAM "tyAre lekoe pramANabhUta zuM mAnavuM ? " evuM pUchavAmAM Ave che tyAre te kahe che, "kone kahe ke, sadAcAra svargaprApti karAve che ane pApAcAra narakavAsa karAve che; eTale loko tamane kaMI pUchaze ja nahi; kAraNa svarga kene nahi gamatuM hoya ane narakanI yAcanA karavA keNa taiyAra thaze?" A saMbaMdhamAMye ekAda jAgrahI kaheze ke - "narakane eTale bhaya zAne batAvo che ? badhA tamArA narakathI DarI jAya che ema samajaze nahi. koI mANasa Dara nahi hoya te tenI pAse nItine pramANabhUta zI rIte manAvaze? svarga ane narakanuM astitva ja keTalAkanA mAnyAmAM AvatuM nathI. tevAmAM svarga ane narakane janma kavinI kalpanAthI thayAnuM mAne che. ThIka, svarga ane naraka kharAM hoya te paNa tAtkAlika sukha cheDIne bhaviSyamAM svarga sukha meLavavuM ke hamaNAM ja lahera karI pachI narakavAsa veThavo e jenI tenI marajInI vAta che. game te rIte amAre te bane teTaluM sukhane saravALo vadhAro che ane du:khane ghaTADe che. narakavAsanuM duHkha amuka che, ene vicAra karIne te duHkha sahevAne-arthAt aihika viSayabhoganI lAlasAthI -je taiyAra thAya tene e pApa che, ema kyA yuktivAdathI tame siddha karI Apaze ? temaNe tamArAM pustaka nItitattva ke tamArA purANano dhamadharmavicAra zA mATe svIkAre? tame dahezata batAve che ke, "nahi mAne to narakanuM aghora du:kha bhogavavuM For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItiprAmANya athavA nItisamana 241 paDaze;'. paNa te mAsa dhamakIthI Daraze nahiM ' kAI paNa vakhate sukha ane kAI paNa vakhate du:kha bhogavavAnuM che; teA pachI A janmamAM sukhApabhAga laIza ane pachI nasIbamAM haze te bhAgavIza' ema kahenAranuM mukha baMdha nahi karI zakAya." anthema ane pelee uThAvelI zaMkAnuM samAdhAna karyA sivAya nItitattvanA vivecananI sumati siddha thAya tema nathI. sAmAnya mANasanA vicAra laI e te te dharma cA, satyaM var, pitRkevo mava, mAtRdevo bhava vagere sadAcArapravaka ki`vA pAniva ka nItitattvanuM prAmANya nIcenA kAraNa sAru mAnya kare che. (1) keTalAMka tattva evAM hAya che ke tene pramANabhUta gaNavAmAM nathI AvatAM te tarata ja kudarata zikSA kare che. dAkhalA tarIke, ' AhAravihAramAM parimita rahevuM ' e tattvane teDIzuM te! mAMdA paDAze kiMvA azakta thavAze evI khAtarI heya che. vyAyAma karavA' e tattva pALIzuM aa phAyade thaze. AvAM tattvAnuM prAmANya eka rIte svataHsiddha athavA svayaM prakAzita hoya che. te kaI mANase karelA niyama ke rivAja ke kAyadAnA AdhAre raheluM nathI hotuM. sRSTinA niyama kAI paNa kALe kAI paNa prasaMge parivartana pAmatA nathI, eTale A pramANu svabhA'siddha, nitya, sArvatrika hAIte manuSyakRta niyamanI apekSA rAkhanAruM nathI. (2) keTalAka niyama evA hAya che ke, jo tenuM pAlana karavAmAM na Ave teA rAjada DanuM du:kha veThavuM paDe che ane pALavAmAM Ave che te! rAjaprItinuM sukha anubhavAya che. dRSTAMta tarIke, ' hatyA karavI nahi, cerI karavI nahi, nyAyAsana samakSa sAcI sAkSI pUrI, karaja patAvavuM,' vagere vidhiniSedhAtmaka niyamanuM ullaMdhana thaze te rAjA ( kivA rAjyasUtra maMDaLa ) zikSA karaze evI khAtarI hAya che. calAvanAra (3) keTalAMka pApa evAM hAya che ke, te karIe chIe te kAyadAneye cUpa thaI javuM paDe che, tepaNa te karanAranI samAjamAM apakIti thAya che tethI mANasa tevA AcArathI pA| paDe che. tevI ja rIte keTalAka sadAcAra evA taiya che ke, tethI jana 1; * For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 nItizAstra praveza samAjamAM mAnamaratabo vadhe che ane e sadAcAra potAne priya hevAno mANasa bhAsa karAve che. (4) keTalAka vidhiniSedhAtmaka niyamane dharmanuM baLa hoya che amuka eka kArya puNyaprada che, te karavAthI svargaprApti thaze kivA bhAvI janmamAM amuka lAbha maLaze; tamuka vAta pApa-maka che, tenA AcArathI narakaprApti thaze ane asahya duHkha bhogavavuM paDaze. evA prakAranI sagatinI AzAthI ke asadgatinA bhayathI ghaNuM loka sanmArga svIkAre che ane kumArga tyaje che. (5) sadAcArathI manane je eka prakAranI prasannatA lAge che, te prasannatAnI IcchAthI keTalAka sadAcArarata hoya che. tevI ja rIte durAcArathI manane je pazcAttApa thAya che tenAthI dUra rahevAne keTalAka durAcArane tyAga kare che. nItibaMdhana zA mATe pALavAM, e praznanA sAmAnya rIte ApI zakAya tevA ukta pAMca uttara che. nItitavanA A pAMca pramANamAM eka e vAta svIkArI lIdhelI che ke, mANasa je kaMI paNa karma kare che te sukhaprApti kiMvA duHkhanivAraNArthe kare che. sukhaprApti kiMvA duHkhanivAraNano hetu rAkhIne mANasa puSkaLa karmamAM pravRtta thAya che e vAta khoTI nathI, paNa e ja hetu mAtra mANasane karmamAtramAM pravRtta kare che ema kahevuM e bhUla che. mANasane paropakAra sAre lAge che mATe paropakAra karavAthI sukha thAya che. parepakAra sukhakara che mATe te sAro che ema nathI. keTalAka sukhavAdIo A saMbaMdhamAM evo Agraha darzAve che ke, paropakAra karavAnI icchA kiMvA kRti thayA pachI te karavAmAM AvatuM nathI te manane duHkha thAya che tethI e du:kha TALavA mATe ApaNe paropakAra karIe chIe. eTaluM kabUla karavuM paDaze ke A vAtamAM satyano aMza che. keTalIka vakhata ApaNe sArI rIte samajatA hoIe chIe ke, amukane bhikSA, dakSiNa ke phALo Apo e kupAtre dAna karavA jevuM che ane evuM dAna na karavuM e ja kartavya che; paNa "nA" kahetAM saMkoca thAya che tethI dakSiNa ke bhikSA ApI chUTA thaIe chIe. ane vaLI tema karavAmAM ApaNane lAge che ke, ApaNe ati komaLa ane For Personal & Private Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItiprAmANya athavA nItisamarthana ra43 udAra mananA che e; paNa e cekhI AtmavaMcanA che. dAna kuTa apAya che ema jANyA chatAM ApavuM e sadgaNa nahi paNa pApa che. AvA prasaMge karelA paropakArane sukhaprerita kahevo yogya che, kAraNa ApaNuM dayArda buddhi ApaNane eka prakAranuM duHkha Ape che ane e duHkhanA nivAraNa mATe ane ApaNe "kemala mananA udAra gRhastha chIe" ema leke kahe, kiMvA ApaNe mAnI zakIe e hetuthI ApaNe kartavyasmRta banI manane game tevuM kAma karIe chIe. Adhunika jarmana tattvavettA nize evI komala ane udAra buddhine mAna ApatuM nathI. UlaTuM tenI nirbharsanA kare che. te kahe che ke, tema karanAramAM manedheya nathI paNa durbaLatA che. gulAmI te game tevI paNa gulAmI ja, pachI te komaLa manovRttinI che ke kara manavRttinI che. loke. je guNanAM vakhANa karatA hoya che te ghaNI vakhata doSita hoya che, e kathana (nizenuM) tadana kharuM che. je guNa ApaNane kartavyayuta banAve che te game teTalo mohaka hoya, paNa dAsatva svIkAravuM e te khoTuM ja che. mAtAne bALaka para hada bahArane prema e sadaguNa nathI. premane pAne dabAvavAnuM tene mATe dusaha bane che tethI te vadhArA paDane prema kare che; sadAcAraprIti mATe ke taMtradAtA mATe nahi. nirlsane saumyatA, premALapaNuM, kamaLatA, dayAdratA AjJAdhArakatva vagere guNa vizeSa piya nathI. tenuM kahevuM to evuM. che ke evA guNa zIkhavanAra svAthI ane durbaLa mananA hoya che. e DhoMga nItinA gulAmone ucita che, te dAsa-nIti (Slave Morality) che, adhipati-nIti (Master morality) nathI. jeNe Atmajaya meLavyo che ane je kAIthI Darate nathI te evI acita komaLatAne vaza thavAne badale puruSatva svIkArI nyAyaniSkara banaze. nijonI dRSTie je Adarza bhUta ke puruSa che te saumyatA, dayAtA, AjJAdhArakatA vagere saguNanAM vizeSa baNagAM na phUkatAM nyAya, ucitatA ane kartavyakarmane ja vicAra karI vajanI mAphaka karatA svIkAravAnuM vairya banAve che. tema karatAM te kacavA nathI. nioe kemalatA eTale dubaLatA hovAne bhAsa karAvyo che te bhUla che. mahAtmAnuM For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza mana makhaNa karatAMye mRdu hoya che paNa e prasaMge vaja karatA kAra banI zake che. kharo puru patraka (Super-man) te ja ke je ucita prasaMga joI kamaLathI paNa komaLa bane che ane khaDaka karatAMye vizeSa kAra thAya che. tadapi ahIM nirone mata ApavAnuM prayojana eTaluM ja che ke, keTalAka nibaLatAthI ajJAdhAraka, kSamAzIla, saumya, mRdu kiMvA vinIta banelA haiya che. temanAmAM AjJAne bhaMga karavAnI, vera levAnI, apAya karavAnI, durvinaMta thavAnI tAkAta ke hiMmata ja nathI hotI. teo sadaya hoya che tyAre temane bAhya zatruno bhaya heti nathI, paNa te vakhate teo potAnI manovRttinA dAsa hoya che. e karatA ke nyAyaniSpharatA svIkArI zakatA nathI. kAranA svIkAravI e kartavya che ema jANavA chatAM teo kaThora banI zakatA nathI. evA lekanI dayAddhatA kartavyaniSThAnI dyotaka nahi paNa kSaNika sukhalAlasAnI dyotaka che. tathApi kamaLa manovRtti mAtra ja evI rIte durbalatAdyotaka hotI nathI. upara kazuM ja che ke, keTalAka sajajana vaja jevA kaThera ane kamIthI paNa kamaLa hoya che. temane sadAcAranuM sukha joItuM hoya che tethI sadAcAra priya hoya che ema kahevuM e barAbara nathI. kAraNa sadAcAra zreyaskara che evI bhAvanA hovAthI tene teo svIkAra kare che. sukhakara hevAthI nahi. sukhanI AzAthI prerAyele sahetuka sadAcAra khare sadAcAra ja nathI. paropakAra, dayArdatA, prema vagere niSkAma hoya che tyAre ja te mananuM satra darzAve che. te sivAyanA samaye nahi. sakAma paropakAranuM kiMvA IzvarabhaktinuM puNya bahu to svargasukha ApI zake; mokSaprApti karAvI zake nahi; ema kahevAmAM Ave che tene marma paNa eja che. sakAma puryanI cogyatA ochI hovAthI kALAMtare tene kSaya thAya che ane puNyakSaya thayA pachI punaH dukhamaya mRtyu lekamAM kotaravuM paDe che ja; paNa jJAnayukta ane niSkAma sadAcAranuM puNya kadI kSaya pAmatuM nathI, te haMmezane mekSa Ape che ema kahevAne marma e ja che ke, sadAcAra sata tarIke priya hoya te ja ta sarvotkRSTa sthAne rahI zake che. sukhalAlasAne priya rahe sadAcAra eka prakArane durA For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItiprAmANya athavA nItisamarthana 245 cAra ja che, nidAna mithyAcAra to che ja. eka sthaLe he. kahe che ke, je duHkhanA bhayathI Idriyanigraha kare che te ikiyAne dAsa ja che. senApatinI dhAstIthI sipAI yuddhamAMthI nAsI jato nathI te kaMI zUra nathI, khare Idriyavijaya kiMvA kharuM zoya te ja ke jemAM svArthanI gaMdha nathI. e ni:svArtha, nirapetA ke niSkAma prema jagatamAM azakaya che ema kahevuM khoTuM che. dharma mATe prANa ApanAra, patine mATe prasaMge prANu tyAga karanAra sAdhvI strI, dezapremathI samarabhUmi para dehabhAna avasara jatA vara, apatyapremathI sudhA, tRSA, nidrA vagere bhUlI jatI mAtA vagerenuM astitva je mAnavuM hoya te niSkAma premanuM paNa astitva svIkAravuM ja joIe; kAraNa e nAnI moTI vibhUtine karI karavAmAM ke svArtha sAdhavAne heya che ? je svArtha tarapha ja te jue che ethI ochA kaThina mAga temane maLI Ave tema che. kAI kahe ke emane paNa eka prakArane uccatara sukhanI vAMchanA hoya che. te bhale tema kahevAmAM Ave. zrI rAmacaMdra bhamavAne rAjatyAga karI pitRvacana pALyuM emAM eka prakArane uca svArtha hote ema kahevuM e viparIta che. tema kahevAnI IcchA hoya te khuzIthI tema kahI zake che. mAtra dhyAnamAM rAkhavuM ke, ahIM svArtha no artha sAmAnya bhASAnA arthathI bhinna che. ahIM "sva" eTale vijayalAlasAnI IcchA karanAra, sukhanI lAlasA dharAvanAra ane mAnanI apekSA rAkhanAra AtmA nahi; paNa je satya" je zreyaskara, je uccatama ane je kartavya te ja karavA IcchanAra AtmA che. zrIrAmane rAjane tyAga karavAmAM AtmAnI prasannatA joItI hatI ane prasannatA eTale eka prakAranuM sukha ja che, evI keTI racI zakAya; paNa svasukha ane AtmaprasAdamAM jamIna AsamAnane taphAvata che e bhUlI javuM joIe nahi. pUrve IglAMDamAM kensara nAmano eka nispRha ane daDha citta mANasa thaI gayo che. te proTesTaMTa matano anuyAyI hato ane pitAne dhArmika mata badalavA taiyAra thatuM na hatuM tethI tene kethalika paMthanA adhikArIoe jIvate bALI dIdhuM hatuM. AvA prasaMge dahana thavAmAM marane sukha thatuM hatuM ema kahevuM e sukha zabdane durupayoga For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza karavA jevuM che. are, matAntara karIne jIva bacAvavA karatAM potAne pratyakSa hAtha baLa je ane e kriyA anubhavavI e tane adhika priya hatuM. tyAre A avasthA jIva bacAvIne sukha bhoga levAnI avasthA karatAM vizeSa "sukhakara lAgI haze ke kema, e praznano uttara ApavA vRthA zAbdikavAda karavAmAM kaMI artha nathI. keTalIka vAta tAtkAlika, endriya, vaiyika sukha ApanArI nathI hotI, paNa UlaTI duHkhadAyaka hoya che, tathApi te priya hoya che e muddo che. pachI e priyatA te vAtanI rAkhapradatAne lIdhe kahe, zreyaskaratAne lIdhe kahe ke AtmaprasAdakatAne mATe kahe. erisToTala pitAne nItizAstra uparanI graMthamAM kahe che te pramANe sajaja na sadAcArapriyatAne lIdhe sadAcArI hoya che ke tajajanya prasananA mATe hoya che e vAda vizeSa mahattvanuM nathI, AtmAnI je urama prasannatA che te zuddha, ahaMkAra, khecchA ane svArthaparAyaNatA tyA sivAya prApta thAya tevI nathI e trikAlAbAdhita rUve che. have sajajanane sadAcAra kema pramANabhUta lAge che tene uttara ApavAno prayatna karIzuM. sAdhutva zreyaskara che e trikAlAbAdhita satya zAstramAM kaheluM che mATe sAdhutvane zreyaskara mAnanArA ghaNA haze; paNa zAstra para eTalI zraddhA nahi dharAvanAra sajajane zo uttara ApI zakaze tene ApaNe vicAra karIzuM. teo kaheze ke, aMtarAtmAne pUchatAM sanmAga ja zreyaskara che ema amane lAge che ane tethI ame e mArge javAne prayatna karIe chIe. enuM pramANa tarIke amArA aMtarAtmA sivAya anya kaMI nathI. A "aMtarAtmA" ane ApaNuM "mana' e bhinna che ane ApaNuM manane sukha, mAna vagereno abhilASa hoya che; paNa je aMtarAtmA che, te sukha, dhana, mAna, vagere priyavAna ane preyane tuccha lekhI zreyanI ananya bhakti karavA kahe che. aMtarAtmAne A upadeza ApaNe kaI vakhata sAMbhaLIe chIe, koI vakhata mana prabaLa banI mohita banAve che ane aMtarAtmAne te vakhate cUpa rahevuM paDe che. je vakhate aMtarAtmAne kalyANaprada upadeza sAMbhaLIe chIe, te vakhate te zA mATe sAMbhaLave, e praznane eTale ja uttara ApI zakAze For Personal & Private Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItiprAmANya athavA nItisamarthana ra47 ke, tenuM kathana sAMbhaLavuM e uttama che ema amane lAge che, anya kaMI ja uttara nathI. emAM koIne julama nathI. julamathI keAI sadAcArano svIkAra karIe to te khare sadAcAra ja nathI. nItizAstrajJa mATane kahe che ke, nItiniyama ApaNA aMtarAtmAne sArA lAge che tethI ApaNe temane svIkArIe chIe e vAta kharI che, paNa te (nItiniyama) aMtarAtmAe sthApelA nahAtAM paramAtmAe sthApelA hoya che. e paramAtmAnuM ane ApaNA kharA aMtarAtmAnuM aikya che mATe paramAtmAe karelA niyama ApaNane ruce che ane te ja AdaraNIya lAge che, paNa tenuM janakava ApaNI pAse nathI. akhila tribhuvanamAM ApaNe ekalA ja chee evI kalpanA karIe - paramAtmA nathI ke anya kaI paNa AmAM nathI ema kSaNabhara kalpIe - te nItiniyamanuM baMdhakatva nAza pAme ema mAne kahe che. AvA ekAkI AtmAne baMdhana" ApanAra anya koI AtmA nahi hovAthI tene nItiniyama baMdhanakAraka thAya nahi. baMdhana kahIe eTale jene baMdhana karavAnuM heya te ane je baMdhana Ape che te, evA be AtmAnuM astitva nyAyataH svIkAravuM ja paDe che. ApaNe ApaNI khAMdha para jema besI zakatA nathI temaja ApaNe AmAM ApaNane bAMdhI zakato nathI. mATInoe A artha vyakta karavA mATe ghaMTInI upamA grahaNa kare che. ghaMTImAM nIce eka ane upara eka evAM be paDa hoya te ja te daLI zake; nahi te daLavAnuM kAma te karI zake nahi. ane ghaMTIpaNuM paNa tene prApta thAya nahi. A pramANe ja je mANasa nItiniyamanuM baMdhana kabUla kare che tene (1) baddha thanAre-khuzIthI baddha thanAra kahe - pitAne AmAM ane (2) baMdhana karanAra paramAtmA rama thavA Izvara e benuM astitva svIkAravAnI AvazyakatA rahe che, evI mATInI keTI che paraMtu e koTI yuktika nathI. nava tribhuvanamAM eTale ja mANasa hoya - deva, dAnava, kiMvA * Types of Ethical Theory. ii. P. 107. Or see, Relation between Ethics & Religion, P. 5. For Personal & Private Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 nItizAstrapraveza anya kAI AtmAvALeA prANI kAI paNa sthaLe nahi hAya -- te! kevaLa e ekAkI mAsanI saMskRti pazupAzavAdi karatAM vizeSa ucca prakAranI ane nahi e kabUla che. mAsa jAtanI unnati aneka leAkanA sahavAsathI, saMbhASaNathI ane paraspara sahAyathI dhIme dhIme thayelI che. kaI e A te kaI e te kalpanA karI kiMva! yukta ceAjI ane mAse ghara bAMdhatA, anna pakavatA, auSadhopacAra karatA, kAvya racatA, dArUgeALe! banAvatA thayA. ekadare je AkhA vizvamAM eka ja mANasa haiAta te! te pazu jevA rahyo hata. tene nItibaMdhananI kalpanA paNa thaI na heAta, are, huM, tuM evI bhASA ja khelatAM na AvaDI heta; paNa mATIne e je mANasanI kalpanA karavA kahyuM che, te mANasa musadaMskRta che ema mAnavAnuM che. mArTIneAnA kathanane bhAvA` e che ke susaMskRta mANasa te zuM, pratyakSa paramezvara paNa sarva tribhuvanamAM ekale ja hAya, anya AtmAnA atyaMta abhAva hAya ! te paramAtmAne nItiniyama mAnya karavA jevuM kaMI lAge nahi. te spaSTapaNe jaNAve che ke, tene nItibaMdhana AdaraNIya lAge teA te tene bhrama che. paNa sRSTimAM jo mAnavajAti nirmANu karavAmAM AvI na haita te te Izvarane dharmAMdhatA-kata vyAkata byanA niSedha rahyo na haita ema kahevAne ze| AdhAra che? te jo ALasamAM vakhata nirgamana kare to khATuM nahi lAge ke ! anya kAI AtmA nahi haiAvAyAM tenA ALasa mATe kAI dekha denAra nahi hAya, paNa zvaranuM mana ja Izvane nahi khAya ke? je zakti ke buddhi pAtAmAM che tene sadupayoga karavA joIe ema tene lAgatuM heAya te te bhrama che, ema mArTInA zA AdhAre kahe che? ApaNA prazna e che ke, nItimadhana mAnya karanAra AtmAe baMdhanakAraka paramAtmAnuM astitva mAnya karavuM ja joIe ke zuM? ahI e dhyAnamAM rAkhavuM ke, paramAtmA ke zvara jagatamAM che ke nahi e prazna nathI. lakhanAranAM mata pramANe peAtAnA AtmA peAtAne baMdhanakAraka thaI zake che. baMdhana mATe e vastunI jarUra hAya che e vAta kabUla che, paNa e banne ApaNAmAM ja che. ApaNuM sukhAbhilASI, svAthI athavA mAnaleAlupa mana mudda For Personal & Private Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItiprAmANya athavA nItisamarthana ra49 thAra hoya che. ApaNe AtmA e mananuM baMdhana kare che. mana e rakhaDatuM Dhora che, te paradhana. parakAminI tarapha deDI jAya che, tethI vivekarajajuthI tenuM niyamana karavuM paDe che. "zreya zuM che te aMtarAtmA samaje che. "prema" tyajIne zreya saMbhALavAnI vAta AtmAne saMmata che. evA vartanathI te prasanna thAya che mATe zreya" pramANabhUta che. sAkara jIbhane gaLI lAge che mATe ja gaLI che, te pramANe ja sadAcAra aMtarAtmAne sAre ane pramANabhUta lAge che mATe sAre ane pramANabhUta che. jagatamAM ekale ja mANasa hoya ane tene sAkara gaLI kema che e pUchavAmAM AvatAM te zuM kahe ? bIjo AtmA na hoya evI sthitimAM eka AmAM mAne ke "sAkara gaLI che" to te bhrama che ema kahevAne mATIne taiyAra che ke ? prema zAmATe kare, anyane duHkha kema na ApavuM vagere nItiniyamanAM pramANa IcchanArane leva mA tilake gItArahasyamAM uttara Apo che ke, sarvane AtmA eka che tethI jJAnIne pote ane anya e bheda ja rahetuM nathI ane bIjA para kema prema kara e prazna ja Takato nathI. tilaka kahe che ke, gItAnA nItizAstrane vedAMtanA Atmakyatvane AdhAra che tethI ene pAyo majabUta che. mIla vagere janahitavAdI leke prema ane paropakAranI u5patti barAbara lagADI zakatA nathI evo AkSepa che. e AkSepa navo nathI. mIle potAnA janahitavAda nAmaka graMthamAM uttara ApatAM jaNAvyuM che ke, susaMskRta mANasane parepakAra sAre lAge che mATe te sAro che; anya kaMI kAraNa nathI. te jANato hatuM ke je susaMskRta nahi hoya tene A tAva pasaMda paDaze nahi. rAsusaMskRtanI pAse paNa potAno abhiprAya svIkArAvavAnI pratijJA teNe kadIye karelI nathI. jene saMgIta priya na hoya tenI pAse gAnanI mIThAza keNa svIkArAvI zake? erisToTale pitAnA nItiviSayaka graMthamAM paNa prathama ja kabUla karI dIdhuM che ke huM je tattvanuM pratipAdana karavAno chuM, te grIka saMskRtimAM UcharelAone ja racaze. jagalIone racaze ja ema kahI zakAya nahi. lemAtra tilakane AvI sApekSa ane eka rIte anitya For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza tathA anizcita natimattA priya nathI. temane lAge che ke nItimattA ethI adhika balavAna, nizcita, nirapekSa ane nitya sAdhAra hevI joIe. e viSene AdhAre temane vedAMtamAM maLI Avyo che. vedAMta kahe che ke, sarvane AtmA eka hevAnuM tattva svIkAryo pachI nItitattvanuM pramANa zuM, e prazna sahelAIthI chUTe che. sarva bhUtamAM ApaNe chIe ane ApaNAmAM sarva bhUta che : sarvabhUteSu cAtmAnaM sarvabhUtAni cAtmani / / evA prakAranI jenI daSTa banelI che tene ApaparabhAve ja tUTe che ane pachI anya para kema prema kare e praznane artha ja rahetuM nathI. vedAMta abAdhita ane nitya che eTale tenA para khaDe karele nItizAstrano mahela paNa teTale ja abAdhita ane natya che, evuM lo0 mAtilakanuM abhimAnayukta kathana che ane te sApekSa tathA anizcita janahitavAdane ochA mahattvano mAne che te A daSTie egya ja che. paNa e saMbaMdhamAM ekAda janahitavAdI be AkSepa karI zakaze. te kaheze ke (1) ahiMsA --- paropakArAdi nItitattava sArAM che e vAta jagalI ane halakaTa manuSya pAse kabUla karAvavAnI zakti janahitavAdamAM nathI tethI je tene tyAjya ke nidAne hIna samaje hoya te, vedAMta paNa e ja rIte hIna che ema kahI zakAze. jJAnarvidha graMhmApi na na raMgathati e bhatRharine abhiprAya vicAramAM laIe te durAgrahI halakA mANasa pAse vedAMtatatva kharuM manAvavAnI zakti brahmadevamAM che ke nahi tenI paNa zaMkA che; te pachI anyanI zI vAta? (2) bIjuM e ke, vedAMtano mahela eTalo majabUta kyAM che? lomAtra tilaka je vedAMtanA pAyA para nItizAstrane mahela Ubhe karyo che te vedAMta eke sthaLe joIe teTalo majabUta nathI ema temane pitAne ja kabUla karavuM paDayuM che. temaNe keTaleka sthaLe jaNAvyuM che ke, nirguNa brahma saguNa kema thaye tenI upapatti lagADI zakAtI nathI. tilaka triguNAtmaka prakRti pachInI thayelI utpattine sAMkhya pramANe guNapariNAmavAdathI siddha kare che; paNa For Personal & Private Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItiprAmANya athavA nIti samarthana 251 niguNathI saguNapatti kevI rIte thaI tene nirNaya vivartavAdathI kare che. vivartavAdane kharo artha AvA sthaLe e che ke, huM papatti barAbara baMdha besatI nathI. paraMtu ghaNAe sapaSTa rIte tema kahevAne acakAya che tethI "vivartavAda" e gUDhArthaka ane mohakAraka zabda yojI pitAne ane anyane mAtra phasAve che! have benthamanA AkSepane vicAra karIzuM. te kahe che ke, sajajanoe nIti saMbaMdhInA pitAnA je vicAra hoya te potAnI pAse rAkhavA joIe. nakAmA bIjAne mAthe mAravA na joIe. bhale temaNe corI cADI na karavI; paNa bIjA kare te sAru doSa ApavAnI zI jarUra ? "tenA nItivicAra judA che" eTaluM ja kahIne temaNe besI rahevuM joIe. benthamane Agraha Ave che. paNa " anyane AtmA ApaNA jevo ja che," e svasaMbhASaNanuM, vyavahAranuM ane tattvajJAnanuM Adya gRhIta kArya che. mane je lAla dekhAya che te anyane paNa lAla dekhAya che kivA dekhAze, mane ra42=4 lAge che te ja pramANe bIjAne lAgavI joIe e vAta ApaNe svIkArI laIe chIe tethI saMbhASaNa ane vyavahAra cAle che. jene ra42=pa lAgatA aMze tene ApaNe gAMDe gaNIzuM. e ja pramANe "anyane trAsa paDe temAM AnaMda mAna, anyane prANa laI khuzI thavuM" vagere prakAranAM tattva jene pasaMda hoya te nItidaSTie gAMDe che ema kahevAne zI harakata che? ane pitAne ja glaDano rAjA ke jApAnanI rANI samajanArane gAMDAnA davAkhAnAmAM mokalavAne kaMI vAMdho jaNAtuM nathI te pramANe ja upara jaNAvyAM tevAM vilakSaNa nItitattvanuM pratipAdana karanArane raMgamAM mekalavAne kaMI vAMdhe lAga na joIe. tAparya e che ke, nItiniyama adhika sukhadAyaka kiMvA duHkhanivAraka che mATe te pramANabhUta che ema nathI, zAeN kahyAM che mATe AdaraNIya che ema nathI, prabhue sthApelAM che mATe mAnya che ema paNa nathI, te pALavAthI svarga maLe che ane nahi maLavAthI naraka maLe che ema kahevuM te bhUla che ane nItiniyamano bhaMga karavAthI turaMgamAM javuM paDe che kiMvA nidAna lokamAM For Personal & Private Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 nItizAstrapraveza zAstramAM kahela che mATe sat rastA haze paNa evA sahetuka 'sadAcAra' 'tarAtmAne apakIti thAya che mATe tenA bhaMga na karve! e paNa khATuM che. te ApaNA kharA, nitya, zuddha, buddha, atarAtmAne AdaraNIya lAge che mATe pramANabhUta che. keTalIka vakhate te sukhadAyaka thatA haze paNa teTalA khAtara ja te pUjya nathI. te zAstrasaMmata haze paNa tenuM kAraNa te sat che e che. ema nahi. sadAcAra svanA sadAcAra meAkSane mArga nathI. sata ' zreyaskara, kalyANaprada lAge che mATe nItiniyamanuM pramANa zuM, e praznanA kharA uttara eTaleA ja che ke, te susa'skRta jananAM aMtarAtmAne pramANabhUta lAge che e ja tenuM pramANa che. sAkaranuM gaLapaNa siddha karavAne kivA dIpakanA prakArA batAvavAne anya pramANanI apekSA nathI hAtI; te te! svayaM prakAza athavA svargA maha hAya che; temaja nItitattvanuM che. paeNle pUche che ke, keAI mANasa kahe ke ' aMtarAtmAnI sAkSIne huM mAnate nathI ' tyAre tene zuM kahevuM ! A prazna bhUla bharyAM che. jene amuka eka vAta zreyaskara che ema samajAya che tene zreyaskaratA mATe vizeSa pramANanI 22 nathI hAtI. paeNle kahe che evA leAkAne svanI lAlaya narkanI bhaya'karatA batAvIne sanmAnuM pramANa athavA AdaraNIyata mAnya karAvavuM. A upadeza vyavahAra daSTie upayeAgI haze, pUNa svanI AzAthI ke narakanA bhayathI prerAyale mudAcAra khare! sadAcAra na heAtAM anAcAra athavA mithyAcArI che ema upara jaNAvI ja gayA chIe. nirapekSa athavA niSkAma buddhithI sukha paradiSTa na rAkhatAM ane duHkhanA Du Mgara joI calita na thatAM, kSudra abhimAna cheDI daI Asaktirahita buddhithI aMtara-AtmAne sat lAgavAthI ja je AcaraNa thAya che te ja kharA sadAcAra che. AvI rIte je sadAcArazIla ane che. tene tame sadAcAranuM samarthana kema kare che!? tene pramANabhUta prema gaNe che!? e prazno ja anyathA lAgaze, kAraNa ' tamane sAkara kema gaLI lAge che ? tene tame gaLI che ema zA AdhAre kahe! che ? ' evA A prazna che. jenuM mana eTaluM kSudra che ke, tene sadAcAra sata ja lAgatA nathI tene ruce tevuM pramANa ke samana kAI paNa sthaLe maLI Ave tema For Personal & Private Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ natiprAmAya athavA nIti samarthana 253 nathI. tene naraka ke turaMgane bhaya ApI TADha pADI zakAze; paNa te lAMbe vakhata TakI zake nahi. sukha, kIrti, svarga vagere Amipa che ane duHkha, apakIti, naraka e bhUta che. nItine ugama, AdhAra, pramANu, samarthana sarva kaMI aMtarAtmAmAM che. aMtarAtmAnI sAkSIne sAcI kema mAnavI e praznano uttara nathI, paNa enA uttaranI jarUra nathI. sUryane prakAza batAvavAne eka suda dIvAnI jarUra keI e batAvI che kharI? For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadasaddhivekabuddhine udaya ane vikAsa dIvAla, paththara, enjina ane dhodhamAM sadasadvivekabuddhi che ema kaI kahetuM nathI. enjina nIce ke paDatI dIvAla nIce kaI cagadAI jAya che te enjina nIcenuM cakra kiMvA dIvAla gharSaNanA kAraNe kiMcit tRpta thaze; paNa tene pazcAttApa thavAnI nathI. dIvAlane keAI lAta mAre che to tene gusso caDe che ema paNa hotuM nathI. dIvAlane sadAcAra ke durAcArane vidhiniSedha nathI. dIvAlane kAna hoya che ema kahevAya che te pramANe tene cakSu che evI kalpanA karIe to e cakSu paropakAra, vyabhicAra, khUna vagere tarapha sthitaprajJanI mAphaka mAtra "samadaSTie' joI zakaze : - dIvAla, darpaNa vagere jaDa vastuthI uccatara koTI tarapha lakSa ApIe chIe temAM jIva" jaNAya che; paNa tyAMya sadasadika buddhinuM cihana jaNAtuM nathI. vRkSanA ucherane mATe ApaNe amuka jamInane sArI ane narasI kahIe chIe paNa e sAruM ane narasuM judA prakAranuM che ane sata asatane naitika bheda judA prakAra che. vRkSe sUryane tApa sahI laIne lokone chAyA Ape che, pakSIone pitAnI DALIomAM Azraya Ape che vagere prakAre te popakAra kare che ema kAvyagraMtha kahe che; paNa niraMkurA: vayaH For Personal & Private Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 sadasadvivekabuddhine vikAsa ane udaya eTale temanuM zuM e cuM mAnavuM? vRkSo naitika sadasadviveka karI zakatAM nathI, eTaluM ja nahi paNa ghaNAnA mata pramANe temane sukhaduHkhanuM bhAna paNa nathI. vanaspativargathI prANIvarga uccatara manAya che, paraMtu e vargane abhAva nathI tethI sata ane amarA vinaSadha temane paNa nahi hovAnuM keTalAka kahe che. rAnA beImAna vartanathI mAlika tenA para gusse thAya che tyAre kUtarAne mAThuM lAge che ane te eziyALo bane che - athavA te jaNAya che e kharuM che; paNa e eziyALApaNuM ke duHkha mANasane je naitika pazcAttApa thAya che tevuM hoya che ke kema e viSe vAda che. mANasamAM abhAva hoya che, smRti hoya che, manamAM beya yojeluM hoya che. e dhyeya pramANe cAlavuM ke na cAlavuM e netAnA hAthamAM che ema tene lAge che, ane tevuM vartana je thatuM nathI te tene pazcAttApa thAya che. pazuvargamAM ahaMkAra nathI, nidAna vizeSa vikasita avasthAmAM nathI, tene dhyeya nathI, AtmasvAtaMyanI kalpanA nathI tethI temane kaMI nIti viSayaka * pR. jagadIzacaMdra barAe vanaspatizAstra viSe je krAMtikAraka zodha karI che te vAcakane yAda AvyA sivAya nahi rahe. temaNe prayogapUrvaka siddha karI ApyuM che ke, prANIvargamAM jJAnataMtunuM ane pravRttitaMtunuM (ifferent and efferent nerves) jevuM gatyAtmaka (bhAvanAtmaka nahi) kArca thAya che tevuM ja vanaspatimAM thatuM jaNAya che. viSapAna thavAthI ApaNuM hAthapagano vyApAra maMda paDI mRtyu prApta thAya che temaja vanaspatine viSapAna karAvatAM bane che. annanA adhika AhArathI ApaNane sustI prApta thAya che tema vanaspatine paNa adhika AhAra karAvavAthI tenA aMtastha vyApAramAM sustI AvelI jaNAya che, evA prakAranI je bAbato de. basue siddha karI che te viSe vAdane saMbhava nathI, e siddhAMta parathI kadI kadI vanaspatine sukha duHkhanI bhAvanA hevAne kADhavAmAM AvatA siddhAMta nyAya daSTie asiddha che. sinemAmAM mANasa jevI hilacAla jaNAya che paNa paDadA paranI chAyAne sukhadu:khanI bhAvanA hevAnuM siddha thatuM nathI, te pramANe ja mANasamAM jJAnataMtunuM jevuM gatyAtmaka kArya thAya che tevuM ja vanaspatimAM dekhAya che mATe e gatyAtmaka sAmya parathI bhAvanAtmaka sAmyanuM anumAna karavuM yukta nathI. A saMbaMdhIno vizeSa UhApoha chevaTanAM pariziSTamAM karyo che. For Personal & Private Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 nItizAstrapraveza vidhiniSedha, priyapriya ke saMtava apa nathI ema je kahevAmAM Ave che te kharuM che ke khoTuM che, paNa eTalI vAta to nirvivAda che ke, nizcita, sUkama ane lokone samajAvI zakAya e nIti anItino bheda suskRna mAnavakeTImAM ja daSTigocara thAya che. mANasa kevaLa jaMgalI sthitimAM hatA te vakhate sad adhUne nitika bheda kadAcita tenA samajavAmAM AvatuM haze; paNa te hAlanA jeTale sUkSma ane spaSTa te na hatuM ja. hAla astitvamAM rahelI keTalIka jaMgalI janinI nItinI ka9pane ane ApaNI kalpanAmAM mahada aMtara jaNAya che e pratyekane svIkAravuM paDaze. mAnavajAtimAM sadasadvivekabuddhine udaya kyAre kevI rIte thayuM ane tene vikAsa zI rIte thato gaye e nItizAstranA aMte mane rajaka prazna che; paNa mAnava jAtinA mAnasika itihAsanA e vyApaka praznane vicAra karatA pahelAM susaMskRta samAjanI sAmAnya vyaktimAM e buddhi kyAre zI rIte udaya pAme che ane tenuM vikasana kevI rIte thAya che e maryAdita praznano vicAra karavAthI ukta praznane nirNaya karavAnuM kArya kaMIka saheluM thaze. susaMskRta samAjanA pratyeka mAsamAM sadda asadavivekabuddhi. hoya che ane e zaktinA yogathI sat zuM ane asata zuM te samajAya che evI sAmAnya samaja che ane temAM ghaNe sthAMza paNa che. e kalpanA pUrNa rIte satya che ema nahi kahevAnuM kAraNa eTaluM ja che ke, keTalIka vakhata sadasadhivekabuddhi sat ane asata vacceno bheda spaSTa ane nizcitatAthI kahetI nathI, keTalIka vAra purANapriyatA, gatAnugatikatva ane rUDhipriyatA sadasadvivekabuddhine veza le che ane pachI tenI kharI vANI kaI ane khoTI kaI te kahevAnuM muzkela bane che, ane keTalIka vAra to ekanI sadasadivekabuddhi eka nirNaya Ape che tyAre bIjAnI buddhi tethI taddana viruddha nirNaya Ape che ane pachI kaI sadasadivekabuddhine kharI mAnavI te viSe bhrama utpanna thAya che. sadasadvivekabuddhimAM achuTatA, anizcitatA ane visaMgati kema che ane gaNita, rasAyanazAstra vagereno vicAra karanArI For Personal & Private Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadasaddhibuddhine vikAsa ane udaya rapa7 tArkika buddhimAM e deSa ke apUrNatA kema nathI, e eka vicAra karavA jevo prazna che. vilAyata ke amerikA are, AkhI duniyAmAM 2+2=4 thAya che; koI paNa sthaLe 543=25 kadIye thatA nathI kivA tharI evI zakAye AvatI nathI. gaNitaviSayaka nirNaya saMbaMdhI sArvatrika ekavAkyatA, nizcayatA ane spaSTatA dekhAI Ave che tevI tika viSayamAM kema jaNAtI nathI? vilAyatamAM mAMsabhakSaNa pApAtmaka lAgatuM nathI ane hiMdamAM lAge che tenuM kAraNa zuM? hiMdamAM ne hiMdamAM je vAta ekane dharma zuddha athavA nItizuddha lAge che te anyane anItibharI kema lAge che? AvA prakAranA nirNayabheda gaNitazAstra, rasAyanazAstra vageremAM daSTie paDatA nathI. e bAbatamAM sarvanI buddhi sarakhI ja hoya che, arthAta eka ja nirNaya Ape che; te naitika buddhi ja e niyamanuM pAlana kema karatI nathI? evuM niyama bahAranuM vatana nItine zematuM nathI ! pratyakSa nItizAstra ja jo ema manaHpUta vartavA lAge te pachI anya zAstranI maryAdA zI rIte rahe? A AkSepane eka e uttara ApI zakAze ke, gaNitazAstra vageremAM je nizcitatA ane ekavAkyatA jaNAya che te kaMI sArvatrika nathI. gaNitane kaThina prazna Ave che tyAre uttara viSe kA utpanna thAya che ja. zUnya bhAgyA anya () ne uttara binacUka ane ekadama kahenAra gheDA ja maLI Avaze. * A uparathI jaNAya che ke, kArya akArya viSe nItizAstramAM jevo vyAha thAya che te ja gaNitamAM paNa thAya che. bhinna dezanA lokonA nItiviSayaka nirNaya jeTalA bhinna hoya che, teTalA ja gaNitamAM paNa hoya che. gaNitamAM sarvanA uttaranI ekavAkyatA hatA te te viSayamAM puSkaLa vidyArthIo nApAsa zA mATe thAta? bhinna dezanA lekAnA kivA eka ja dezanA bhinna mANasonA nItinirNaya je kAraNe bhinna thAya che tevAM ja kAraNathI gaNitanA * no uttara 1 nahi, nahi, paNa zu kivA kivA e ja kaMI paNa anizcita (Indefinite ) che. For Personal & Private Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 nItizAstra praveza uttara judA Ave che. eka jAtanI kerInA goTalA AmravanamAM ropavA chatAM temAMnA ekane zivarAtrInA divase mora Ave che, bIjA para te vakhate jhINA maravA thayelA hoya che, kivA banenAM phaLa pakava banyA pachI svAdamAM bhinna jaNAya che tenuM kAraNa paNa evuM ja che. buddhi, puSpa, phaLa, game te he, paNa te bhinna bhUimaka. ane paristhitimAM Uchare che ane vikAsa pAme che to tenAM ci, svAda vageremAM bheda thAya che ja. ahIM e vAsa lakSamAM rAkhavAnI che ke, eka jAtanI kerInA goTalA najIka najIka ke dUra gAmanI bhUmimAM vAvavAmAM Ave che tethI tenA phaLamAM je pharaka paDe che tenAthI adhika pharaka bhinna vyaktinA tArkika buddhinA nirNayarUpI phaLamAM jaNAya che ane ethIye vizeSa naitika nirNarUpa phaLanA saMbaMdhamAM jaNAya che. A ochAvattA bheda pramANanuM eka kAraNa paristhitibhedamAM dekhAI Ave tevuM che. AMbAnA vAvetara vALI bhUmi bhUmimAM, pANI pANI mAM ane havA havAmAM je pharaka hoya che tethI vizeSa pharaka tArkika bhUmikAmAM ane vAtAvaraNamAM hoya che ane tethIye adhika pharaka natika bhUminA vAtAvaraNa ane pArasthAnamAM hoya che. naitika nirNaya (ane paraMparAnuM AcaraNa) eka dezamAM te zuM paNa eka ja gAmamAM, gharamAM ane kuTuMbamAM bhinna hoya che, e uparathI paristhiti karatAM anya kAraNa e bhedanA pAyAmAM hovuM joIe evI zaMkA thAya che ane te egya paNa che. "kaMIka vane ane kaMIka sAsune, e nyAya ahIM paNa lAgu paDe che. eka ja bhUmimAM UgelA AMbAmAMnA keTalAka mIThA hoya che ane keTalAka khATA hoya che, eka ja zALAmAM ane eka ja gurunA hAtha nIce zIkhelA keTalAka vidyArthI pAsa thAya che ane keTalAka nApAsa thAya che, te ja pramANe eka ja dezamAM ane saMskRtimAM ucharelA, samAna zikSaNa pAmelA, are eka ja udaramAMthI utpanna thayelA ane eka ja gharamAM UcharelA keTalAka bALake eka bIjAthI bhinna prakRtinA nIkaLe che. keTalAka svAbhAvika sAtvika vRttinA hoya che, keTalAka rAjasI hoya che ane keTalAka tAmasI hoya che. For Personal & Private Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadasadvivekabuddhine vikAsa ane udaya keTalAkane janmathI ja kSaya, garamI ke evo ja anya roga lAgu paDele hoya che, temaja keTalAkanI "prakRti" gunAnI pravRtti kare che. ApaNA dezamAM keTalIka jatine "gunegAra jAti' kahevAmAM Ave che. temanI svAbhAvika vRtti ja gune karavA tarapha hoya che evI samaja che. kahevAne hetu evo nathI ke e samaja kharI che. e viziSTa udAharaNa cheTuM haze; paNa sAmAnya siddhAMtanI satyatA vize kaMI ja zaMkA nathI. mAnasika rogacikitsAzAstra (Mental pathology)nuM jene thoDuM jJAna che tene dareka prakAranA pAgalanAM, bhrAmaka samAjanAM ane te ja pramANe dunivAra pApavRttinAM aneka daSTAMta A vakhate yAda Avaze. bhinna vyaktinI nItika95nAmAM (1) mUlabhUta bIja bhedathI ane (2) paristhitibhedathI pharaka paDe che, e sAmAnya tatva mAnya thayA pachI A be kAraNane paraspara saMbaMdha zo che, sadasaMvekabuddhinA bIjane sAmAnya bALakamAM kayAre vyakti aMkura phUTe che, tene vikAsa kevo thAya che vagere praznono vicAra karavAne harakata nathI. koI paNa eTaluM te kabUla karaze ke bALakane jamatAM ja kharAkhoTAno vidhiniSedha hotA nathI. janma pachI keTalAka vakhata sudhI tene koI gALa de che to te lAgatI nathI, tenA pagathI dUdhane vADake UMdha thaI jAya che te te mATe tene boTuM lAgatuM nathI; paNa pachI thoDA kALamAM koI gusse thaIne kaMI bole che te tene raDavuM Ave che. tenA pitAnA hAthe ja moTAbhAIne kaMI vAge che te te raDe che tyAre tene paNa raDavuM Ave che. te anyano rAga dveSa temaja anyanuM duHkha samajavuM hoya che. teNe pite mArelI vADakIthI moTuM bALaka raDatuM hoya che te joIne te raDavA lAge che tyAre te pitA para koI ciDAze e bhayathI raDe che ke, svAbhAvika, anivArya ane abuddhipura:sara thatI sahAnubhUtine e prakAra che; kiMvA kadI e kAraNa to kadI bIjuM kAraNa ane kadI baMne kAraNe kharAM hoya che tene ahIM nirNaya karavAnuM prayojana nathI. potAne kaMI aparAdha nathI he te (dhAre ke teNe pote mAryuM na haiya) ane anyane aparAdha hoya che tyAre paNa moTA baMdhunuM rudana joI te nAnuM bALaka raDavA For Personal & Private Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza lAge che; e uparathI jaNAya che ke te sAhajika, abuddhipuraHsara ane anivArya sahAnubhUtine ja prakAra kaMI aMze haze, paNa bI keInuM bALaka raDatuM hoya che to te joIne tene raDavuM AvatuM nathI, paraMtu, pitAne ke pitAnA bhAMDu vAMka hovAthI te raDavA lAge te ja te raDe che, te parathI lAge che ke aparAdha mATe kaMI zikSA thaze e bhaya kiMvA evA ja kaMI paNa mane vikAra tenA manamAM jAgRta thatA hovA joIe. bilADI, kUtarA ke sApane bhaya je bALakamAM svAbhAvika kiMvA prakRti ja hoya che. bALakane puSkaLa UMce uchALatAM te raDe che e paNa jema janmathI prApta thayela (anubhavajanya nahi) pravRttinuM kArya che; te ja pramANe pite ke pitAnI sAthe nikaTa saMbaMdha dharAvanAra bALake aparAdha karyo have tyAre raDavuM AvavuM e bALakane sAhajika svabhAva hovAno saMbhava che. game tema hai, bALaka "huM" evuM bolatuM thavA sivAya tene ahaMbhAva prApta nathI ane ahaMbhAva vinA amuka meM karyuM " kinA e duHkha mAre bhogavavuM paDaze" e vicAra spaSTa rIte tenA manamAM Avaze nahi. AvA ahaMbhAvAtmaka vicAra tenA manamAM Ave to paNa meM karyuM te yogya hatuM ke nahi" evo vicAra Ave ja joIe ema kahI na zakAya. A bIjA prakAranA vicAramAM pasaMdagI nA pasaMdagI darzAvelI hoya che. amuka vAta "hevI joIe" kiMvA na hovI joIe' evA arthanA vicAra ane amuka vAta che" kivA "nathI" evA arthana vicAra eka ja keTInA nathI. pahelA vicAra saMmati asaMmati sUcaka hoya che ane bIjA vastusthiti-nidarzaka hoya che. * vartamAna kALanuM saMzodhana A vidhAnane Teko ApatuM nathI. arthAta hAlanA saMzodhana parathI sarpAdikane bhaya "prakRti ja hoya che ema jaNAtuM nathI. 4 keTalAka vikAsavAdI kaheze ke, pUrvajonA aparAdhI kRtya mATe aneka vakhata vaDIlo taraphathI kivA kudarata taraphathI zikSA thaI haze ane anubhava aneka peDhIothI AnuvaMzika saMskAra dvArA krame krame UtarI AvI kAlAMtare te "prakRti ja ke svAbhAvika thaye haze. paNa A praznane ahIM savistara vicAra karavAnuM prayojana nathI. For Personal & Private Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadasadvivekabuddhine vikAsa ane udaya AyanAmAM sAmenI sArI ane kharAba vastunuM paNa pratibiMba heya che tevA prakAranA mAnasika yathArtha pratibiMbane "jJAna" kahevAmAM Ave che. A mAnasika pratibiMbane AdhAra vastunA sArA narasA paNa upara che. Apane jema bhale bhUMDe bheda jANatA nathI tema tArkikajJAna paNa bhaluM bhUDuM samajatuM nathI. te te hoya che tevuM batAve che. je "che' te hovuM joIe ke na hovuM joIe e vicAra yathArtha pratibibAtamaka jJAnane nathI hoto. have prazna e thAya che ke e tAratamyAtmaka sada asaddavicAra bALakamAM kyAre kevI rIte prAda bhava pAme che. ahaMbhAvane ane A sadasadvivekabuddhine udaya eka ja kALe thAya che ke kema e nizcayathI kahI zakAtuM nathI; paNa eTaluM to nizcayapUrvaka kahI zakAze ke ahaMbhAva vinA naitika jokhamadArI, naitika pasaMdagI nApasaMdagI ke naitika pazcAttApa hotuM nathI. sadasadvivekAmaka jJAnane ahaMbhAva Avazyaka che; paNa yathArtha-sthiti nidaka jJAnane sadasadvivekanI jarUra nathI. "hovuM joIe" e vicAramAM che' ne aMtarbhAva thAya che; paNa "che' nA jJAnamAM hovuM joIe AvatuM nathI eTale nyAyazAstranI dRSTie sadasadviveka pratibiMbAtmaka jJAna pachInuM pagathiyuM che. A siddhAMtamAM " nyAyazAstranI dRSTie, e zaba mahattvano che; kAraNa kALa athavA vimAnanI daSTie sadasadviveka ahaMbhAva pachI che, evuM kaMI anubhavathI nirvivAda rIte siddha kareluM nathI. bALakanA manamAM ane sAthe ja udaya thatuM hoya ema lAge che. ahaMbhAva amuka ja varSe uddabhave che evuM nakkIpaNe kahI zakAtuM nathI. bALaka je vakhate "huM-tuM" vagere zabda jJAnapura:sara uccAravA lAge che te vakhatathI " ahaMbhAva" udaya pAmyo che eTaluM ja kahI zakAze. "ghaDe eTale gheDa " evA prakAranI punarukti mAtra A vidhAnamAM che e vAta kharI che, paNa e deSa anivArya che. e ja pramANe sadasadviveka amuka ja vaye bALakamAM utpanna thAya che ema kahI zakAtuM nathI. tene jyAre amuka kAma karyuM te kharAba karyuM, teNe amuka karyuM te kharAba hatuM evA vicAra AvavA lAge For Personal & Private Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 nItizAstrapraveza che, tyAre tenI sadasadvivekabuddhine aMkura phUTayo che, eTalu ja purutyAtmaka vidhAna kahI zakAze, A aMkura phUTavA pahelAM maneHmaya bhUmikAmAM dhIme dhIme te khIja vikAsa pAmatuM heAya che ema bALakanA matAvyA pAra tarapha samapaNe jonArane jaNuAI AvyA sivAya rahetuM nathI. 'huM, mAruM' vagere. ahaMbhAvAtmaka zabdanA uccAra thata pUrve paNa maLa gussAne eLakhI zake che ane anya para gusse pazu thAya che. tene aparAdha hoya che tyAre tenA tarapha sahaja karaDI najarathI paNe joI e chIe athavA upareAdhika rIte hasIe chIe tepaNa te eziyALu banI raDavA lAge che. mAtA pitAne kaI vAta game che, kaI nathI gamatI e te samajatuM hAya ema lAge che; paNu e jJAna aspaSTa, AchuM, anizcita ane sUkSma vivekarahita hAya che.temAM ahu bhAva spaSTa nathI heAte, te vAtanuM smaraNa kSaNa vAramAM ja laya pAme che. mATapamAM ApaNane ApaNA aparAdha jema jiMdagI sudhI kheMcyA kare che, tema nAnA bALakanA aparAdhane mATe nathI. kaMI vAta pApAtmaka che tenuM spaSTa ane aspaSTa jJAna bahudhA paristhiti para avalakheluM hAya che. kAI ne potAnuM bALaka kAgaLa, khaDiyeA, kalama, cappu vagere hAthamAM le che te bilakula gamatuM nathI. evA mANasanuM bALaka kAI vakhata te vastute sparzI kare che ane ka MI UMdhuM hatuM thaI jAya che te!. tarata raDavA lAge che. e rIta tarapha sakhata najarathI nahi jonAranA bALakane kAgaLa patrAnA sparzathI kaMI raDavA jevuM nathI lAgatuM. ApaNane lAge che ke nAnAM bALaka kaI samajatAM nathI paNa e vAta kheATI che. te mAbApane zuM game che, zuM nathI gamatuM te vANInA udaya thatA pUrve bhalene haiya * paNa samaje che e vAta kharI che adhika spaSTa, adhika nizcita ane ahaMbhAva bhAta joi e, pANI joIe vagere bALaka khelatA pUrve samajatuM hAya che ane IzAratathI potAnI e icchA vyakta pazu kare che. aspaSTa rIte samajAtuM * ahaMbhAva ja nItineA pAye che ane (kSudra) < ahaMbhAva naSTa cA e ja nItinI pUrNAvasthA che,' e vAta dhyAnamAM rAkhavA jevI che. kALAMtare e jJAna viziSTa bane che, For Personal & Private Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadasadvivekabuddhine vikAsa ane udaya 263 tevI ja rIte bALakane naitika kAryanI paNa AchI kalpanA bolavA lAgyA pahelAM thayelI hoya che ema sUma daSTie nihALanArane jaNAyA sivAya nahi rahe. bALaka bolatuM cAlatuM thAya che eTale ApaNe tene amuka karavuM, tamuka na karavuM evA prakArane upadeza ApIe chIe. A vayamAM tenI nirIkSaNazakti sArI rIte vadhelI hoya che ane vaDIla janone zuM pasaMda che, zuM nathI pasaMda, e temanA belavA cAlavA parathI jANI levAnI zakti tene prApta thayelI hoya che. dhyAnamAM rAkhavA jevuM e che ke, vaDIla mANasanA vartanane apratyakSa upadeza, "he bALaka, huM tArA bhalAnI vAta karuM chuM, kharuM bolavuM, jUThuM bolavuM nahi" vagere prakAranA pratyakSa upadeza karatAM vizeSa asarakAraka hoya che. bALapaNathI je mAMsabhakSaNa karavAnI Teva hoya che te te bALakanI sadasadhivekabuddhi mAMsabhakSaNamAM pApa hovAnuM kahI zakatI nathI. ghera roja nAhavAdhavAnI rIta hoya che te bALaka samaju thayAM pachI koI divasa snAna nahi thayuM hoya te tene ThIka karyuM nahi" ema ja lAgaze. bALake bIDI pIvI na pIvI, kharuM khoTuM bolavuM, vaDhavuM, bIjAne mAThuM lAge tevuM bolavuM vagere vAte gharanA mANaso pAsethI (ane pachI vidyAlayanA guru, sebatI vagere pAsethI) zIkhe che. mAtA pitA je hameza pADozI sAthe vaDhatAM haze, marmabhedaka vAkya uccAratAM haze to bALakane paNa tevI Teva paDaze ane temAM tene kaMI tyAjya na lAge e svAbhAvika che. bALakane jevI Teva pADavI hoya che tevI paDe che. bALaka mAbApa ane vaDIla jananuM anukaraNa kare che e vAta pratyekanI jANamAM ja che. e Teva, e valaNa, vakhatevakhata pratyakSa karelA upadeza, ane upadeza nahi sAMbhaLavAnA pariNAme pitAne ke bhAI bahenane thayelI ke thatI zikSo vagerenA kAraNe naitika niyamanuM jJAna pUrva karatAM vizeSa spaSTa ane nizcita bane che. pachI bALaka vidyAlayamAM jaIne ItihAsa, purANa, zAstra vagerene abhyAsa karavA lAge che, kiMvA viruddha vicAranA ke pravRttinA athavA saMskRtinA mANaso sAthe saMbaMdhamAM Ave che eTale For Personal & Private Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 nItizAstrapraveza peAtAnA manamAM sthAna pAmelA nItiniyama kharA che ke khATA e prazna utpanna thAya che ane e viSayanA vicAranA Arabha thAya che. ApaNe pustakamAM sAcu khelavAnA upadeza vAMcIe chIe; paNa vyavahAra, tihAsa, purANa vagere parathI evuM anumAna nIkaLe ke keTalIka vakhata kheATu' khelavAnI AvazyakatA hoya che. ApaNe sadasaddhibeka vidhavAvivAha, mAMsabhakSaNa vagere nahi karavA kahe che, paNa anya dezamAM e kA pApAtmaka gaNAtuM nathI, evA prakAranA vicAra yuvaka ke yuvatInA manamAM utpanna thAya che eTale pahelAMnI naitika niyama viSayaka khAtarI kiMcit Dagamage che, mana gUMcavaNamAM paDe che ane pUrvanI bahirmukha vRtti dUra thaI aMtarmukha bane che, pachI vicAra thatAM thatAM jevuM zikSaNa, jevI seAbata, jevA guru, jevI paristhiti, jevA anubhava, jevI svAbhAvika vRtti tevA abhiprAya nizciMta thAya che ane te pramANe te vate che phUMkavA vavAnA prayatna kare che. uparanA vivecana parathI samajAze ke, sadavikAtmaka AjanA vikAsanA krama nIce jaNAvyA pramANe che, (1) ahaMbhAvanI pUrve e bIja manebhUmikAmAM aMdhuka ane aspaSTa rIte vikAsa pAmatuM hoya che e avasthA. e avasthAne ' khIjAvasthA ' kahI zakAze. (2) ahaMbhAva suspaSTa mAsane pasaMda nathI ' e jJAna thayA pachI ' amuka vAta vaDIla keTalAka aMze spaSTa thAya che ane " amuka vAta karIza rnAha, karIza te mAra paDaze' vagere samajAva! lAge che. ( * sAMgApAMga eTaleA ja A vidhAnanA atha evA nathI ke pratyeka mANasa nItizAstravettA hoya che viA pratyeka naitika praznane teNe peAtAnA mana sAthe vicAra karI spaSTa nirNaya karaiyA hAya che. ene atha samajavAnA che ke, prauDha mANasane ghaNuMkharuM koIpaNa eka vakhate aMtamu kha banI potAne mata nizcita karavAne prayatna karavA paDe che. keTalAka sAMgeApAMga vicAra karI kRtabuddhi bane che, keTalAka ajJeyavAdI hAya che, keTalAka Aje A kharuM ane kAle te kharuM ema mAnanAra visaMgatAtmA hAya che. For Personal & Private Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadasaddhivekabudino vikAsa ane udaya 265 A avasthAmAM amuka viziSTa vAta sArI che ke kharAba che te samAya che paNa te "kharAba kema" enI samaja nathI hotI ane te kharAba hovA bAbata taddana nizcita ane pUrNa suspaSTa tathA niyamabaddha jJAna nathI hotuM. e avasthAne "ahaMkAraviziSTa aMkurAvasthA" kahI zakAze. (3) A pachInI avasthA eTale je vakhate pratyakSa upadezathI paDelI Teva ane sAdhAraNa vicArathI thayelA vartananuM zreyaskara kiMvA azreyaskaranya manamAM sArI rIte niyamabaddha thayeluM hoya che te vakhatanI avasthA. A avasthAmAM cikitsA ke UhApoha vizeSa nathI hota. vRtti ghaNA ja aMze bahirmukha ane zraddhAtmaka hoya che. e 25vasthAne "anaticikitsaka nizcayAvasthAnuM nAma ApI zakAze. (4) pachIthI keTalIka vakhata A niyamane svAnubhavamAM virodha utpanna thaIne kahe, kiMvA ItihAsa purANAdikamAMnAM virodhI daSTAMtothI kahe, ke ApaNa nItiniyamathI viruddha vartanArA dezI ke paradezIone joIne ke temanuM varNana sAMbhaLIne kahe athavA evA ja prakArathI nItiniyamanA mAnyatva viSe zaMkA thAya che; nidAna te viSe vicAra kare paDe che. manamAM Avo vicAra AvatA pahelAM vRtti bahirmukha hoya che. ApaNuM hRdayamAM zuM cAle che, te ja kharuM kema mAnavuM, anyane abhiprAya zA mATe kharo na mAna vagere prazna karanArI aMtarmukha vRtti te vakhate nathI hotI. paNa daSTi eka vakhata evI rIte phare che eTale lokonA ane ApaNA bAhya vartana karatAM manamAM rahelA hetu tarapha kiMvA buddhi tarapha vizeSa lakSa jAya che ane e hetu kiMvA buddhinuM sadasattva ApaNe ApaNA manamAM ApaNI pravRttine anusaratuM, zikSANAnusAra, mananAnusAra ochI vastI sUkamatAthI, nizcitatAthI ane svairyatAthI TharAvIe chIe. A avasthAne "aMtarmukhAvasthA" kahI zakAze. (5) AvI rIte vikAsa thatAM thatAM chevaTanuM pagathiyuM karyuM Avaze te kahevAnuM muzkela che. keTalAka kaheze ke, e vikasana anaMta che, te kadI paNa aTakavAnuM nathI. keTalAka kahe che ke, jema jema DuMgara para caDhatA jaIe chIe tema tema kSitija paNa dUra For Personal & Private Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza dUra thAya che. te pramANe jema jema naitika unnati thatI jaze tema tema naitika pUvasthA adhika ja dUra jaNAvA lAgaze. keTalAka kahe che ke, game tevo meTo vaDa heya paNa tenuMye vikasana jema anaMta nathI temaja nItinuM che. e lokone mata evo che ke, sava naitika praznone nirNaya thaI jAya, sarva Ithi jitAya, suda ahaMkAra dUra thAya, Apa-parabhAva naSTa thAya, sarvabhUtamAM "sa" daSTithI eTale nirvikAra dRSTithI ane sva' viSe maryAdA bahArane prema na rahe tevI rIte joI zakAya, kaI paNa bAbata viSe durAgraha ke Asakti rahe nahi- TUMkamAM kahIe te jagakartAnI dRSTi ane vRtti ApaNane samajAya ane te ApaNAmAM vase tathA tenI sAthe tAdAmya anubhavAya eTale samajavuM ke AtmarUpI kamalanuM pUrNa vikasAna thayuM che. AmAMnI kaI pUrNa vikasitAvasthA kharI; eTale kaI zikaya, iSTa, mananIya, dhyeya ane AkAMkSeya e viSe vAda karavAnuM A sthaLa nathI; paNa sadasadvivekabuddhinuM mAnavI vyaktimAM kevI rIte vikasana thAya che tenuM upara je digdarzana karyuM che te parathI vyAvahArika nItizikSaNa viSe je kaMI vicAra sUjhe che te kahIne mAnavajAtinA naitika vikasana tarapha daSTi karIzuM. prema e nItinuM bIja che. manuSyanI svAbhAvika pravRtti svArtha sAdhavA tarapha temaja hareka prakArane vipayabhAga tarapha hoya che ema kahevAmAM Ave che te khoTuM nathI; paNa lokenuM duHkha joIne tene teTaluM ja svAbhAvikapaNe duHkha thAya che, lokone AnaMdita joI te paNa svAbhAvika rIte "manamAM kapaTa nathI hatuM te" AnaMdita bane che, lekone saMkaTa samaye sahAya karavAnI svAbhAvika * A avasthA viziSTa vayapramANa darzAvatI nathI. meghadhanuSyanA raMga jema ekanI pAchaLa eka hoya che, paNa te eka rIte ekabIjA sAthe mizrita thayelA hoya che te ja pramANe A vikAsanAvasthAnI sthiti che. vacamAM kaI kaI avasthA prApta thAya che e ahIM vivakSita nathI paNa nItibuddhinuM vikAsana nyAyazAstranI dRSTie pagathiye pagathiye kevI rIte thAya che te darzAvavAno hetu che. joke vyavahArane anubhava e padakramane sarva rIte maLato nahi hoya, paNa te krama kaMI taddana anubhavathI dUra paNa nathI. UlaTuM, chAyAnI mAphaka tenI najIkamAM ja hoya che eTale mAtra lakSamAM rAkhavuM. For Personal & Private Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadasadvivekabuddhine vikAsa ane udaya ra67 daSThA heya che ane enI sahAya ApyA pachI tene eka prakArano ucca sAttivaka AnaMda thAya che e paNa khoTuM nathI. mANasamAM svArthaparatA che ja; paraMtu sAthe parArthatatparatAnI pAtratA paNa che. kaI kAryathI anyanA manane kevuM lAgaze, tene duHkha thaze ke sukha te jANavAnI ja nahi paNa te jANIne rAgane saMyama karavAnI, bhe AvI rahela marmabhedaka vAkyane uccAra aTakAvavAnI, paraduHkhe duHkhI thavAnI ane bIjAnI sAthe AnaMdapabhoga levAnI pAtratA tenAmAM che. e pAtratA na hota to gRhazikSaNanA ke anya kAInoye nItizikSaNanA kAmamAM kaMI upayoga na heta. vAM bIja na hoya tyAM aMkura kyAMthI phUTe? paristhiti bIjavikAsane madada kare kiMvA virodha kare kiMvA viziSTa dizAe vahevaDAve; paNa bIja vinA paristhiti vadhyA che. keTalAMka strIjAtIya suka jatu tajajAtIya puruSabIja vinA ApoApa baccAne janama Ape che; paNa paristhitinA aMgamAM tevI zakti nathI. kahevAmAM Ave che ke, premALa mAtA samAna nItizikSaka keI nathI, paNa mAtA haze to te potAne 'bALakane " nItimAna ke anItimAna banAvaze; " bALakanI sAthe ja stanapAna karanAra lUgaDAne cheDAne" banAvI zakaze nahi; kAraNa stananA dUdhathI bhI jatA cheDAmAM nIti anItinI pAtratA nathI. manuSyaprANI kevaLa svArthatatpara hota, tenAmAM premanuM bIja na hota to te siMhavyAdhrAdi prANInI mAphaka vataMta; bahu to zuM karatAM eka jJAne vizeSa heta; paNa tene nItianItine vidhiniSedha rahyo na hota, kalpanA paNa thaI na hata. siMhavyAdhrAdi hiMsaka prANIne jema koI nItidUSaNa ApatuM nathI, temaja manuSyane paNa koI dekha ApI zakayA na hota. ThIka, mANasa kevaLa parArthatatpara heta, to paNa koIe teno dhanyavAda gAyA na hota. dIpakanI diveTa pitAne bhoga Ape che ane lokone prakAza ApI upayogI bane che tethI tene koI mahAna svArtha tyAgI kahetuM nathI. e ja pramANe parArthatatparatA ja mANasanI anivArya pravRtti hota, svArthane virodha tenI kalpanAmAM paNa Avyo na hato, te AtmahitanI Ahuti pataMgiyAnI mAphaka ja aMdhatvathI Apato heta te tenA naitika For Personal & Private Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza vairya ke AtmayajJanI koIe prazaMsA karI na hatI. paraMtu svArthapravRtti ane paramArthapravRtti banneya manuSyahRdayamAM nivAsa karatI hoya che ane ubhaya Avazyaka tema ISTa che. pratyekanuM kSetra kayuM, kaI maryAdA payaMta svArthapravRtti ane sukhalAlasAne gaNakAravI ane parArtha kevo, keTale, kema ane kaI rIte sAdhavo e je zikSaNakArA ApaNane samajAya - samajAya eTaluM ja nahi paNa ApaNA rata ane hADamAMsamAM pravezI je yogathI svabhAvarUpa bane - te zikSaNa sAruM. sadasadvivekabuddhi eTale premarUpI bIjane gRhazikSaNadikanuM jaLasiMcana thavAthI aMkura phUTI pariNAme vikAsa pAmeluM pu. gRhazikSaNa je kharAba hoya che te e pupane kehavANa lAgyA jevuM thaI tene vikAsa aTakI paDe che ane badhA te vidrupa banI suvAsane sthAne durgadha mAtra pedA kare che. e sthiti prApta na thAya evI IcchA hoya te premarUpa bIjane mAruM pAchuM, sAruM khAtara, sArI havA, sArA mALInI dekharekha vagere prApta thAya te sAruM bane teTalI vyavasthA rAkhavI joIe. sadasadvivekabuddhi kayA arthamAM anubhavajanya che ane kayA arthamAM Izvaradatta che tenuM digadarzana upara thayuM ja che. hRdayamAM prema ke sahAnubhUtine jharo prathamathI ja hovo joIe. te kaMI kRtrima upAyathI nirmANa karI zakAto nathI; paNa e jharAnuM pANI svaccha rAkhavuM, sArI nIka pADI hadayanA sarva kSetrane samayasara yogya pramANamAM pANI maLe tema karavuM vagere paristhitirUpI mALInA svAdhInamAM che. paristhitimAM gRhazikSaNuM ghaNuM ja mahattvanuM che; gRhazikSaNamAM mAtApitAnA vartanane vizeSa mahattva che ane mAtApitAmAM mAtAnuM zikSaNa vizeSa mahattvanuM che. zikSaNano artha zAbdika ke pustakIya upadezAtmaka zikSaNa nathI. zAbdika upadeza zrotAnA karNapramAM praveza karI magajamAM jaI bese che ane kadI kadI puna : zrotAnA mukha dvArA bahAra nIkaLe che; paNa apratyakSa, dRSTAMtadvArA apAyela mUka upadeza sarva Idriyo dvArA hRdayamAM praveze che, raktamAM maLI jAya che ane svabhAva banI tadanurUpa vartana dvArA punaH daSTigocara thAya che. sadasadvivekabuddhine sAre vikAsa karavAnI icchA hoya te e zikSaNa jeTaluM For Personal & Private Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadasadvivekabuddhine vikAsa ane udaya ra69 zuddha, ugya ane sAtvika banAvI zakAya tema hoya teTaluM banAvavuM joI e. tArkika kuzAgratA kivA vidvattA karatAM manovRttinI sAtvikatAne je zikSaNathI pipaNa maLe, je sAtvika abhiruci utpanna ka, hareka prakAranI kaThoratA, karkazatA, kurUpatA, tAmasatA je zikSaNathI tyAjya lAge, are dRSya lAge te zikSaNa uttama. jenI bALakomAM vyavasthita paNe jovAnI icchA hoya teNe pitAnA gharanI vyavasthA jALavavI joIe. bALakane dArUthI dUra raheluM jevuM hoya te gharamAM tenuM darzana paNa thavA devuM na joIe. yuropiyane ke amerikAnI mAphaka brAhmaNane dArUnuM vyasana paDatuM nathI tene vaze badhA brAhmaNanA gRhazikSaNane Apa joIe. yuropiyana ke amerikanamAM hiMdI karatAM svAtaMtrya prema vizeSa hoya che teno yaza temanA gRha temaja bAhya zikSaNane Apavo joIe. temanAmAM sAhasavRtti vizeSa jaNAya che tene yaza paNa keTalAka aMze temanA gRha dhoraNane temaja sAmAbdika ane rAjakIya saMsthAne tathA viziSTa paristhitine Apavo joIe. A daSTie sadasadikabuddhi kiMvA nItimattA paristhitinimita che ane jyAre ema che tyAre viziSTa dizAe nItinuM piSaNa karavA IcchanArAoe para sthitine bane teTalI nItivikAsane anukUla banAvavI joIe. je sadasadvivekabuddhi eka rIte paristhitijanya hoya to bIjI anumAna e nIkaLe che ke sAmAnya mANasanI netika bhUla pratye udAra buddhithI jovAnI AvazyakatA che. hAlamAM ApaNA temaja vilAyatanA samAjanI evI kaMI vilakSaNa ghaTanA thayelI che ke keTalAka daridrIone paristhitirUpI strIo pApa tarapha dhakele che ema kahevAno harakata nathI. dAkhalA tarIke, yuropamAM moTI moTI mila ane kArakhAnAmAM keTalAMka garIba majUra strI puruSonI evI dayAjanaka sthiti hoya che ke, tenA pApano Topale duSTa paristhitine mAthe mUkavA jevuM lAge che. keTalAkane anyanA vartanathI ghaNo gusso Ave che; naitika daSTie anyano paga lathaDelo joI temane krodha parAkASTAe pahoMce che, paNa te anyane janma kayA dezamAM, kuTuMbamAM ane paristhitimAM thayo che, tenI vartamAna paristhiti kevI che vagerene vicAra karatAM temane jaNAze ke potAne krodha kiMcita For Personal & Private Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 nItizAstra praveza asthAne che. je vAta ApaNane asvAbhAvika ane asat lAge che te anyane (bhinna paristhitimAM UcharavAthI) kadAcita svAbhAvika ane sata lAgaze, e vicAra kema dhyAnamAM na le? ThIka, deza, samAja, jAti vagere sAmAnya paristhiti eka ja hovA chatAM gharanI viziSTa paristhiti bhinna hoI zake, e vicAra paNa mANase karavo joIe. ekAda bhikhAroTa vyApArIne bALaka sUma nItibheda na samajI zake te tenA para ciDAvAnuM kaI kAraNa nathI. AvAM eka nahi, be nahi paNa hajAre dRSTAMta che. kahevAnuM tAtparya eTaluM ja hatuM ke anyanI nIti tarapha (athavA kahe ke anIti tarapha) udAra buddhithI jovuM. have A kathana mATe vizeSa vistAranI jarUra nathI. mAnavajAtine nItivikAsa samAja eTale tenI aMgabhUta rahelI vyaktino samUha. A. aMgabhUta vyaktithI "samAja" nAmanI bhinna ane svataMtra evI sazarIra ane sAvayava vyakti nathI e che ke kharuM haze, paraMtu itihAsa parathI evuM jaNAya che ke, samAjane paNa vyakitanI mAphaka bAlyAdi avasthA che, vyaktinA vikAsanI mAphaka samAjavikAsanA paNa niyama che; jema zarIranA bhinna bhinna avayava parasparAvalaMbI, ekabIjAne sahAyaka ane eka jIva hoya che, te ja pramANe samAjane paNa avayava hoya che ane e arthamAM samAja eka samaSTisvarUpI svataMtra vyakti ja che. A mAnavajAtirUpI vyakitanA sarva aMganuM vikasana kema thatuM gayuM, e vyApaka praznano UhApoha ahIM karavAne kaMI kAraNa nathI; paNa naitika vikAsa kevI rIte te gaye ene mAtra zeDo vize vicAra karIzuM. mAnavaprANI janmanA pahelA divase bhalene jaMgalI haze, paNa koI paNa eka viziSTa samAjamAM te rahetAM hatAM ke nahi e vAdagrasta viSaya che. vAMdara ToLuM bAMdhIne, eTale buddhipura:sara ToLuM banAvI rahe che ema jo ke nahi kahI zakAya, te paNa eTaluM to nirvivAda che ke te ToLAMbaMdhI rahe che ane e For Personal & Private Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadasaddhivekabuddhino vikAsa ane udaya ra01 uparathI ema mAnavAne harakata nathI ke, mAnavaprANI sudhdhAM prathamathI ToLAbaMdhI rahetAM hovAM joIe. game tema che. jyAre mAnavaprANIoe Ta karyuM athavA jyAre te ToLAmAM rahevA lAgyA tyAre temane naitika ka9panA kevI hatI tene nirNaya anumAna ane kapanAthI ja karavAnA che. huM-nuM ityAdi sAdI ka9panA sudhdhAM vyakta karanAra zabda jemanI bhASAmAM nathI evI vAnaracayU jevI ja rahenArI eka mAnavajAta pUrve hatI ema ghaDIbhara mAnIzuM. huM-tuM belatAM AvaDatuM nathI tevA bALakamAM nIti anItinI kalpanA jema zakya nathI temaja e kAlpanika jAtimAM paNa nItibheda hovo saMbhavita nathI. brahmavettAnI mAphaka nAno bALaka paNa eka arthamAM advaitI hoya che te koI paNa sthAne bheda joI zakatA nathI, tene koI prakArane vidhiniSedha nathI hoto. mUtra ane pANI, rAjya ane raMka, agni ane barapha sarva kaMI tene simAna hoya che. e atI bAlavedAMtI game tevuM vartana calAve che te tene koI anItimAna kahetuM nathI ke manamAM paNa tene kaI depa ApatuM nathI, te hAthamAMne rUpiyo anyane Ape che tethI svArthatyAga thato nathI kiMvA uDAupaNu paNa gaNAtuM nathI. te nItimAna nathI, anItimAna nathI paNa nItithI para che. huM-tuM samajavA lAge che ke nItikSetramAM tenuM pagaluM paDe che ane pachI mAtra nItimaryAdA tenI pAchaLa paDe che. taddana bAlyAvasthAnI mAnavajAta viSe paNa ema ja kahevuM joIe. je jAtinA moTA moTA loko paNa huM-tene bheda spaSTatAthI uccArI vyakta karI zakatA nathI teo kharekhara nItidaSTie bALaka che. teo game tevuM AcaraNa kare te paNa te nItikSetranuM gaNAya nahi. temane mukta kahe ke pazu kahe, paNa eTaluM to nakkI che ke teo nItikSetramAMnA nathI. A avasthAmAM temane sarva vAte priya kiMvA sukhakara hoya ema na kahI zakAya, paraMtu "amuka mane priya che te A praya che; amuka meM karyuM, te nahi karuM' vagere prakAranA vicAra kadAca temanA manamAM haze to paNa te avyakta ane aspaSTa svarUpamAM hovAthI sukhadu:khanA ke anya koI prakAra mATe teo javAbadAra banatA nathI ane anyane paNa teo javAbadAra For Personal & Private Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza gaNatA nathI. kALAMtare e vicArane vyakta ane spaSTa svarUpa prApta thavA chatAM temanAmAM naitika bIjane aMkura phUTyo che ema kahI nahi zakAya. koI bIjAne dhola mArI tenA hAthamAMthI vanaphaLa jhUMTavI le te bIjAne khoTuM lAgavuM sAhajika che. te tarata ja tenA para dhasI jaze ane banane vacce mArAmArI zarU thaze. koI vakhata bIje trIne dhakko mAraze kiMvA tenuM phaLa jhUMTavI leze ane punaH mArAmArIne prasaMga Avaze. evA aneka anubhava thatAM thatAM tenA hRdayamAM e vicAra utpanna thaze ke, "bIjAne dhakko mAravAthI mArAmArI thAya che mATe e vartana na rAkhavuM e ja sAruM.' AvA vicAra paNa tene nItinA sAmrAjyamAM laI jatA nathI; kAraNa emAM naphAnukasAnane prazna Ave che. kartavya akartavyane nahi. paNa dhAre ke, pitAnI vRddha mAtAnA hAthamAMthI phaLa jhUMTavI levAnI tene icchA thaI che. manano hetu saphaLa thayA pachI tene thoDuMka samAdhAna maLaze, paNa mAtA, baMdhu ke bALakane duHkhI thayelAM joI tene mAThuM paNa lAgaze. e duHkhanI aneka vakhata anubhava thatAM te vicAraze ke mAtAne duHkhI karI phaLa levuM ke nahi? pitAnA hAthamAMthI koI phaLa laI le che te potAne jema kharAba lAge che tema pitAnI mAtAne paNa thAya che ane evuM du:kha devuM ke kema e vicAra utpanna thatAM tyAMthI nItine prAraMbha thAya che. vicAra karatAM karatAM te manamAM TharAve che ke, evI dra vAta mATe mAbApane ke bALabaccane duHkha ApavuM ThIka nathI. A vicAra nizcita thayA pachI koIka vakhata lobhane vaza thaI mAtApitA ke bALabaccAM pAsethI te phaLa chInavI le che te pAchaLathI tene pazcAttApa thAya che. e jAtinI aneka vyaktine aneka vakhata evo pazcAttApa thAya che eTale evuM AcaraNa nIti daSTie asata Thare che ane pachI te jAtinAM bALakone paNa mAtApitA ane paDozIonA bhASaNathI bAlyakALathI ja e AcaraNa ayogya lAgavA mAMDe che. keAI aDabaMga mAtApitAne evuM du:kha de che to samagra ja te tenA pratye dhikkAra darzAve che ane tene mAravA paNa taiyAra thAya che e vAta For Personal & Private Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadasadvivekabuddinA vikAsa ane udaya 273 paDe che eTale tene gaLathUthI bALakAnI dRSTie bALapaNathI ja ApyA jevuM bane che. prathamanAM AvAM nItitattva mAtApitA viSe ja baMdhaka hAI zake che paNa pachI kAlAMtare tene adhika vyApaka svarUpa maLatuM Aya che ane samasta ti mATe evAM nItitattva baMdhaka bane che. Aje ApaNe ghaNA sudharelA kahevaDAvIe chIe, tepaNa rASTra rASTra vacce yuddha calAvavAM, eka rASTre anya rASTrane phasAvavuM, vagere kAya vyakti viSayaka khUna ke labADI jeTalAM niMdya kyAM manAya che? * A naitika adhurAvasthA saMbaMdhI anya eka vAta dhyAnamAM rAkhavA jevI e che ke, te avasthAmAM pahelAM pahelAM amuke kreAdhanA AvezamAM bApanuM khUna karyu. te kheTuM karyu, tamuke potAnI jAtanA mANasane zatruothI cheDAvyA e sAruM karyuM...' evA prakAranA niMdApraza'sAtmaka vicAra viziSTa vyakti viSayaka AcaraN sabaMdhI ja Ave che. te vakhate khUna karavuM nahi vagere prakAranA nItitattva svarUpanA vicAra haiAtA nathI, paNuM kAlAMtare A vyaktisApekSa ane AcaraNazaSTa anukUla pratikUla bhAvanAne vyakta, spaSTa, sAmAnya ane niyamabaddha svarUpa prApta thAya che. A ja a khIjI rIte kahIzuM ke, e avasthAmAM 'rItarivAja 'nuM sAmrAjya DrAya che; tene 25STa ane nizcita dharmatattva'nuM svarUpa prApta cayeluM hAtuM nathI. A naitika aMkurAvasthA saMbaMdhI cha eka vAta kahevI joIe, te e che ke, zarUAtamAM mANasanA bAhyaka viSe ja niMdA-prazasAtmaka udgAra nIkaLe che, mananA hatu zeA che tenA vicAra vizeSa karIne thatA nathI. vizeSa karIne kahevAnuM kAraNa eTaluM ja che ke, mananA hetunA vicAra te avasthAmAM bilakula nahi AvatA hoya ema kahevuM cAgya jaNAtuM nathI. kAI ekanA tIrakAmaThAmAMthI chUTeluM tIra lAgavAthI koI mAsa marI jAya ane muddAma tAkIne tIra mArIne anyane mArI nAkhavAmAM Ave e e kriyA vaccene bheda te vakhate paNa samajAyA sivAya raheto na hovA joI e. hA, e saMbhavita che ke keAInuM tIra pagamAM vAge tarata ja e avarathAmAM jaMgalI mANasa krodhathI sAmuM tIra 18 For Personal & Private Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 nItizAstrapraveza eTale mAraze. arthAt eTaluM mAtra kharuM che ke, zA hatu te anezuM. na hatA tene vicAra karyA bAda pe!te karavuM hAya te karavuM, pukhta vicAra te avasthAnA jaMgalI mANasamAM AvatA nahi haiAya. tevI ja rIte jAtinAM gIte!, kahevatA, vIrakathAo vageremAM mANasanuM vIryAtmaka, krautmaka ke anya karmAM sAruM varNana maLI Avaze, paNa temAM hetunA vizeSa UhApAha dRSTigocara niMdgha thAya. samAjanuM naitika vikasana thatAM thatAM nItitattvane sAmAnya, nizcita ane spaSTa svarUpa maLe che eTale teTalAthI ja tene vikAsa aTakI jAya che ema samajavAnu nathI. pachI evuM bane che ke, eka nItiniyama anya nItiniyamanI ADe Ave che evA anubhava thavA lAge che ane kevuM vartana rAkhavuM e viSe vicArI jatene saMzaya thavA lAge che. putra ane dhama'mAM viredha Ave ke kuladevatA ane nItidevatAnI bhaktimAM virAdha Ave tyAre ka pakSa svIkAravA evA prazna utpanna thAya tyAre samajavuM ke samAja aMtarmukha banyo che. pachI A praznanA uttara tarIke jJAtinA te karavuM, ki`vA jJAtidevatA kahe te karavuM. karavuM, kivA adhika sukhakara kivA lAbhakara karavuM, evA khulAsA thAya che ane te te AraMbha thaI nItitattvanA mAMgepAMga vicAra thAya che. nAyaka jA ka kevA mana kahe te ke zvetakara thAya te pakSa vacce vAdane dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke, mAsanA naitika vikAsa sAthe hoya che. jJAnanI Ave che, dhaghelachA acUka bane che, zakti prApta thavA lAge che, jJAna, rAjanIti vagerenA vikAsa thatA ja adhika vRddhi thatAM sRSTi para adhika kAbU ghaTI jAya che, zastrAstrA adhika tIkSNa ane karatAM muddhine prAdhAnya maLe che, zAMtatA khetIne AraMbha thAya che, leNadeNu ane vyApAra eka samAja khInna samAja para savAra thaI le che ane chevaTe viziSTa pradezamAM te jAtinuM jJAnaviSayaka, Arthika, rAjakIya, kalAkauzalya nItimAMkAsa para asara thayA vinA rahetI nathI. jaMgalI avasthA mAM anyanI strIne nasADI lAvavAmAM pApa manAtuM na hatuM; paNa pachIthI cAlu thAya che, peAtAnuM baLa vadhArI 'rASTra' bane che. vagerenI unnatinI For Personal & Private Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadasaddhibuddhine vikAsa ane udaya 275 sarva pradezamAM zAMtinI sthApanA thayA bAda "anya jAtinA leke ApaNA jevA ja che, temanI sAthe zA mATe chaLa kare, vagere vicAra AvavA lAge che ane temanI strIone nasADI lAvavI, temane vinAkAraNe mArI nAkhavI temanI mAlamilakata lUMTI levI vagere kaca pApAtmaka lAgavA mAMDe che. strIonI sAthe kevuM vartana rAkhavuM, yuddhamAM pakaDAyelA kedIone kevI sthitimAM rAkhavA vagere baMdhamAM dhImedhIme badalAyelA vicArane itihAsa manoraMjaka che, paNa te A pustakanA aMkAyelA kSetranI bahAra che. TUMkAmAM eTaluM ja kahevAnuM che ke, nItivikAsano AdhAra jJAnanI pragati, rAjakIya paristhiti, Arthika pragati vagere para hoya che. upara kahyuM che ke, nItitattvamAM virodha utpanna thavA lAge che eTale nIti aMtarmukha bane che. A aMtarmukhatAne AraMbha thatAM pote koNa, kyAMthI Avya, kyAM javAnuM che, AtmAnuM svarUpa rAM vagere prazna ApoApa ja uddabhave che. keTalAka AtmAne zArIrathI bhinna gaNatA nathI, keTalAka kahe che ke AtmAne sukha joItuM hoya che, keTalAka dharma, keTalAka jAtihita, keTalAka trIjuM ja kaI beya samaje che ane pachI evA prakAranA bhinna pakSamAM vAdavivAda zarU thaIne nItinI aMtarmukhatA adhika UMDI bane che. hAlanA susaMskRta samAja ghaNI ja UMDI banelI aMtarmukha avasthAmAM che. A avasthAnuM pariNata svarUpa zuM che, tenuM paryavasAna zemAM thaze e viSe matabheda hevo svAbhAvika che. keTalAka kaheze ke evI pragati nitya cAlu raheze, ene aMta ja nahi Ave. keTalAka kaheze ke e nItipuSpanA vikAsane phaLanuM rUpa maLavuM ja koI e, vikasana kaMI anaMta heya nahIM. AvA prazno vize vAda karavAmAM kaMI artha nathI. paraMtu prathama je nItivikarAnAvasthA jaNAvI che temAM je eka be sAmAnya pravRtti AvI jAya che te mAtra kahevAnI jarUra che. jaMgalI mANasanuM hamezanuM jIvana caritra sAdu hatuM. temanI jarUriyAto thoDI hatI, AkAMkSA nAmanI ja hatI, vyAvahArika saMbaMdha cheDe hata; arthAta sAdAM nItitattva temanA kArya mATe ratAM hatAM. te kALanA ekAda sArA mANasanuM vartana kevuM haze For Personal & Private Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 nItizAstrapraveza tenI ApaNe kalpanA karI joIzuM. hameza zikAra karI puSkaLa mAMsa lAvavuM ane vRddha mAtApitA, strI, bhAIbhAMDu ane sobatIomAM te vaheMcavuM, apamAna thatAM yuddha karI apamAna karanArane ThAra kara, nAyakanA yuddhArthe thatA nimaMtraNa prasaMge eka page tatpara rahevuM, strI takarAra karavA lAge te lAta mArIne tene tageDI mUkavI ane zatru jAtinI ekAda chokarIne pakaDI lAvavI, strI priya hoya to tene raMgaberaMgI suvAsika puSpa lAvI ApavAM, e sarva sArA mANasanAM lakSaNa gaNAta hovAM joIe. tene zatrujAti sAthe bilakula saMbaMdha na hevo joIe, zatrunA saMhAra mATe kaMI paNa viniSedhane sthAna na hovuM joIe. tevI ja rIte svajAtIyamAM sudhdhAM tene sAmAjika, Arthika, vyAvahArika saMbaMdha thoDe hovo joIe. dhAmika utsavamAM zraddhAyukta tathA utsAhapUrNa aMga rAkhavAmAM, yuddha jevA prakAranI vAta kahevAmAM nipuNa banavAmAM, zikAra karI Aptajanone varSamAM aneka vakhata mAMsabhejana ApavAmAM, mitrone zikAra, ke yuddha vagere prasaMge sArI sahAya ApavAmAM, strI kiMvA strIone sArA sArA bhajanAdi ApavAmAM, mAtApitAnI namratApUrvaka sevA karavAmAM, jAtino nAyaka jyAre yuddha vagerenA vicAra karavA sabhA belAve tyAre tyAM nIDaratAthI svamata vyakta karavAmAM ane evA ja prakAranAM sAdA, saraLa kartavya bajAvavAmAM tenA kartavyanI samApti thAya che: paraMtu hAlanA mANasanAM kartavya keTalAM vividha, sUkSma, gUMcavaNabhaya ane nAjuka che ? pUrve gAlipradAnanI sAme ekAda tamAco basa thaI paDato. have tema thaI zakatuM nathI. hAlanA ziSTajane gAlipradAnane Azraya nathI letA e ThIka che, paNa teo judI rIte bole che ane gAlipradAnamAM paNa vividhatA, sUkSmatA, gUMcavaNa ane nAjukatAno praveza thayela che. e sUma gALe ApanAra sAthe sAmAjika, dhArmika, rAjakIya bAbatamAM aneka prakAranA saMbaMdha Ave che, tenI sAthe sahakArathI vartavuM paDe che, tenA dvArA ApaNAM aneka khAnagI tathA sArvajanika kArya karAvavAnAM hoya che ane tethI tenI sAthe kevI rIte vartavuM e eka sUkSma ane vikaTa prazna thaI paDe che. A prakAra gALe A pana. For Personal & Private Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadasadvivekabuddhine vikAsa ane udaya 277 sAthe kevI rIte vartavuM e sAdI vAta viSe kahyo che. strI sAthe kema vartavuM, paradharmI tathA paradezI loko sAthe kema cAlavuM vagere viSe te kaMI pUchaze ja nahi. hAlanA pramANamAM pUrve e praznane nirNaya baddha sahele hato. strI avaLacaMDI che ne ? mAre cAra lAta ane pAMsarI kare ! punaH tevuM vartana rAkhe te punaH jhApaTe ! are tene mArI nAkhe athavA hAMkI mUko eTale basa. hAlanI strI pati sAthe ukhalatA batAve che te ati sUkSma hoya che. ThIka, tene mAravAmAM Ave te lokaniMdAne bhaya lAge che temaja ApaNuM mana paNa ApaNane DaMkhe evo saMbhava hoya che, kemake badhA patnIno aparAdha suma hovAnA kAraNe e aparAdha tane che ke potAne che e vize nirNaya karavAnuM kaThina thaI paDe che ane tene aparAdha nakkI thAya che to paNa ema lAge che ke, somadA mane sArI rIte upayoga karyA pachI nirupAye daMDanuM A valaMbana karavuM. "daMDa ne upayoga thato nathI te paNa tene kADhI mukAtI nathI. kAraNa, bALabaccAM thayelAM hoya che ane loko zuM kaheze e bhaya hoya che. evI eka be nahi paNa seMkaDo aDacaNa che. strI uThaMkhala hoya che te ja AvA prazna sUma ane nAjuka bane che ema kaMI nathI. premI hoya che te paNa tevuM ja bane che. jaMgalI mANasane patnI para prema haze te te tene sAruM sAruM khAvA pIvAnuM ane pAtharavAne cAmaDuM Apaze, bahu bahu te bIjI strI karaze nahi. annapANI ane vastra ApavA sivAya strInuM anya kaI baMdhana tene lAgatuM nahotuM. zatru mAthe yuddha karavA javAno prasaMga AvatAM strIne choDIne javAnuM mAruM lAgatuM haze; paNa "huM marIza te bIje dhaNI karI leze" evo vicAra karI te yuddha jato haze, paraMtu hAlamAM strI para prema hoya che te keTalAye nAjuka prazna upasthita thAya che. strI para prema hoya che khare paNa dezapara sudhdhAM teTale prema hoya che; vaLI vidyAbhiruci, te uparAMta sAmAjika rItarivAjanAM baMdhana ane kartavya hoya che; strI saMbaMdhamAM tene AbhUSaNa ghaDAvI ApavAnI ichA hoya che, temAM vaLI kopayogI phaMDamAM - amuka prasAraka kuMDa, tamuka saMvardhana pheDa, A anAthAzrama, te hitakAraka maMDaLa, For Personal & Private Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 nItizAstrapraveza amuka uttejaka sabhA, tamuka nivAraka sabhA vagere vagere krUDane, Azramane te sabhAne sahAya ApavAnI hadayecchA, dezasevAnI prabala ska; temAMye punaH sa`gIta nATakAditA zAkha, krikeTa, Tenisa vagere ramavAnI hAMzanA vicAra karatAM te bicArAne eka rIte strI para premane pApa ja kahevuM paDe che! kAraNa, Azrama, sabhA vagerete lavAjama Ape, dezasevAnA kudamAM paDe, tA lalitakaLA viSayaka tathA patnInI DrAMza zI rIte pUrNa karI zake ? bALabaccAMnA zikSaNanI, lagnanI geAThavaNa zI rIte thaI zake e prazna tene eTale sudhI trAsa Ape che ke tenuM hRdayakamaLa chinnabhinna thaI jAya che : jagalI sthiti karatAM hAlamAM keTalA prakAranAM baMdhana ane kartavya prApta thayelAM che, ane te keTalAM sUkSma, gUcarvAyAM ane nAjuka banelAM che tenAM lAkhA daSTAMta ApI zakAze; paraMtu muddo samajavA mATe je thADuMka digdarzana karyuM che tenAthI vizeSa vistAr A nAnA pustakamAM zakya nathI. vikAsavAdI tattvajJa spensare jIvasRSTinA vikAsanuM varNana karatAM jaNAvyuM che ke, kAI paNa sajIva prANInA avayava prathama eka jAtIya hAya che; temAM bheda vizeSa pariskrUTa nathI hAtA, te ekabIjA para avalakhela hAtA nathI. TUMkAmAM kahIe te! temAM bhinna, gUMcavaNa ke parasparAvalaMbitva vizeSa nathI hAtuM, paNa jema jema vikAsa thato jAya che tema tema tenA avayava anekavidha, anyAnyAzrayI, vizvatIya ane nizrita svarUpanA banatA jAya che. ( Evolution proceeds from homogeneous, vague, incoherent simplicity to heterogeneous, definite, coherent complexity.) kahevAnuM eTalu ja che ke, spensare A je jIvikasana pati kahI che te naitika vikasanane sArI rIte lAgu paDe che. ja`galI lokomAM dhaMdhA vagerethI utpanna thayelI bhinnatA ke vividhatA na hatI, temanAM kavya sAmAnya rIte sarakhAM ja hatAM, naitika aMdhana hAlanA jeTalAM vizeSa sama ke sa Mmizra athavA gUMcavAyelAM na hatAM, uparAkta sUtrane jo vicAra karIzu te dhyAnamAM AvyA sivAya nahi rahe ke, samAjane paNa keTalAka sajIvavikasananA niyam lAgu paDe che. For Personal & Private Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 nItina deha ane nItino AtmA jIrNAni vastrANi yathA vihAya navAni gRhNAti naro'parANi / tathA zarIrANi vihAya jIrNAnyanyAni saMyAti navAni dehii|| zrImad bhagavadgItA. koI paNa samaju mANasa svIkAraze ke, ApaNe AtmAnuM je sAvaka svarUpa che, tenuM sarvAne vikasana thAya, tenuM sarvazreSTha, yuddha ane pavitra svarUpa ApaNe jevuM - TUMkAmAM AtmaprApti - e ApaNuM dhyeya che. e beya eka tArA samAna AkAzamAM rahe te komanuM nathI. te A karmabhUmi paranA vyavahAramAM UtaravuM ja joIe. hRdayamAM kevaLa gupta ke supta henAruM dhyeya kharI rIte eya ja nathI. jenI ApaNA vartana para kaMI ja asara thatI nathI te eyanI vANIthI game teTalI prazaMsA karavAmAM Ave paNa samajavuM ke te ApaNuM dhyeya thI. manamAM ekAda puruSArthanI kalpanA Ave kivA koIe karelo svArtha tyAga kivA darzAveluM dhaya jaI tenI ApaNe puSkaLa prazaMsA karIe te te puruSArtha kalpanA kivA vayaMprazaMsA ApaNe mATe puNyaprada kivA bhUghaNAvaha banatI For Personal & Private Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 nItazAstrapraveza nathI. manamAM lAkha rUpiyAnI kalpanA thatAM ApaNane lAkha maLI jatA nathI tevI ja A bAbata che. nItimattA buddhi kivA hetu para avalaMbI rahe che; bAhya kama ke tenA phaLa para nahi e badhuM kharuM che, paNa piTanI buddhi sadAye peTamAM rahe e kaMI kAmanuM nathI. tene kaMI paNa vyakti svarUpa prApta thavuM ja joIe. peTamAM premano bhaMDAra che paNa jo te kadIe vartanamAM na tare te tenuM astitva mAnavAne zo AdhAra maLI zake che ? AjhabIjamAM AmravRkSa kiMvA AmraphaLa gupta che; paNa gupta che tyAM sudhI te bIja tarIke ja svIkArAya che. tene vRkSa ke phaLanuM mAna maLatuM nathI. pare pakAra karanArI buddhine prasaMge garIbAIne lIdhe ke anya aDacaNathI taka maLe nahi te tethI ApaNe tenuM mahattva ochuM mAnIzuM nahi, paraMtu koInI paropakArabuddhi pisA dvArA kiMvA mIThA zabda ke daSTinI vATe jAmAM kadIye bahAra Ave nahi te tenA guNa kaNa gAze ? tenuM astitva koNa svIkAraze ? tIvra duHkha thayA pachI cakSu dvArA azru AvyA sivAya rahetAM nathI, temaja hRdayamAM prejhare vaheto hoya te gya saMdhi prApta thatAM ja te koI paNa kALe phuvArAnI mAphaka bahAra paDa ja joIe. taka maLavA chatAM hRdayamAM dayAne sparza thAya ja nahi te samajavuM joIe ke tyAM kare ja nathI. nIti buddhine guNa che, karmane nahi. kevaLa kama e kaMI nItinuM nathI, anItinuMye nathI e vAta barAbara che, paNa buddhi hamezAM paDadanazIna banI hRdayamAM lapAI rahe e barAbara nathI. ApaNe buddhi buddhi kahyA karIe chIe paNa amuka karma karavAnI buddhi e ja artha hoya che ne ? kalpa ke koI paNa karma karavAnuM nathI ane pachI juo ke buddhimAM kaMI artha rahe che ? "karma" eTale je ikiya dvArA thAya che te ja, evuM samajavAnuM nathI. gaNita gaNavuM, dezahitanuM ciMtana karavuM, samAdhi lagAvavI e sarva karma ja che. mANasa nAma paDayuM tyArathI ja tene hAthe paLepaLe kaMIne kaMI karma thAya che ja. te kadIye "akarmakRta ' rahI zakato nathI. te ja pramANe naitika buddhinuM nAma nIkaLyuM ke kaMI paNa mAnasika athavA zArIrika karma karavAnI IcchA hovI For Personal & Private Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItine deha ane nItine AtmA 281 ja joIe; karmanirapekSa naitika "buddhi' hevI saMbhavatI ja nathI. karmakala para Asakti na hoya, paNa kaIye karma karavuM, tene vivakSita phaLa prApta thavuM joIe, evI IchA garbhamAM na hoya te te buddhine sAttivaka kiMvA asAttvika koNa zA uparathI kahI zakaze? vyaktinI mAphaka samAjanI bAbatamAM paNa A tattva lAgu paDe che. samAjane tyAre ja nItimAna kahI zakAya ke, jyAre samAjanA rAjakIya, sAmAjika, Arthika, dhArmika ane vyAvahArika saMsthA, rItarivAja vageremAM, nyAya, suvicAraparipaSakatA, parasparane sahAya karavAnI buddhi vagere guNa ghaNuM ja aMze daSTie paDatA hoya. rAjakArabhAramAM aMdherapaNuM, samAjamAM vivAhAdi baMdhanano abhAva, dArUnI pUrNa chUTa, mAlamilakatane rakSaNa maLavAne asaMbhava, jIvane paNa vizvAsa rAkhavAnI kaThinatA vagere je samAjamAM pravatAM hoya te samAja ke rASTrane kaI nItimAna kaheze? jema ApaNuM zarIra ApaNu AtmAnI kAmanA, AkAMkSAne vyakti svarUpa Ape che temaja sAmAjika saMsthA, rItarivAja vagere sAmAjika AmAne vyakta svarUpa Ape che. rAjakIya dRSTie "rASTra" nAma dhAraka saMsthA ane vyAvahArika bAbatamAM "vivAha" saMsthAne daSTAMtarUpe joI ne je aneka saMsthA samAjamAM rUDha thAya che, te dvArA naitika AtmAne vikAsa kevI rIte vyakta thAya che te ApaNe joIzuM. A rUDha saMsthA keTalAka divase jIga kema bane che, kAlAMtare tene AtmA jINuM vastranI mAphaka ja deha tyajI daI kevI rIte cAlyo jAya che ane navIna deha dhAraNa karavAne prayatna zI rIte pravarte che vagere prazna ApoApa prApta thaze, paNa tene vistArapUrvaka UhApoha karavAnuM A sthaLa nathI. rASTra' evI rAjakIya saMsthAnI zI jarUra che? amuka amuka mANase e kAyadA ghaDavA, amuka amala kare, amuke ja nyAya Apo, corI karavI nahi, khUna karavAM nahi vagere niyamanI zI AvazyakatA che? game tema karavAne, game te levAne, khAvAne, pIvAne, cAravAne, lUMTavAne ane svecchApUrvaka cAlavAne chUTa heta For Personal & Private Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza to zuM ApaNane vizeSa svataMtratA maLelI na gaNAta? koI paNa rAjapaddhati tarapha juo. te pratyeka svecchAcArane te aTakAve ja che. paraMtu e pratibaMdha karanArI rAjapaddhati manuSyamAtra Icche che. svecchAcAra calAvavA devAnI arAjakatA temane rucatI nathI. ema hevAnuM kAraNa? uttara eTale ja che ke, chocArathI AtmAne samAdhAna maLatuM nathI e mANasamAtranA anubhavanI vAta che. manuSyano AtmA kevaLa vAsanAmaya nathI. te sukhanI mAphaka ja saujanyane Icache che ane lalitakalA tene priya hoya che. pratyeka mANasa mana:pUra cAlavA mAMDe te AtmAnI sarvAge unnati thaI zake nahi e anubhavathI samajAI ja gayeluM che. AtmAnI sarvAganuM te zuM paNa Idriyasukha zodhanAra aMganuMye aMdhera nagarImAM samAdhAna thatuM nathI. koI keIna zAstA rahe nahi, kaIne kaMI baMdhana rahe nahi, vidhiniSedhanuM nAma na rahe, manane game te karavuM, evA niyama kare te vyApArane sthAna kyAM, baMgalA, vADI vajIphAnuM darzana kyAM, kaLAkauzalyanuM dazya kayAM, bAra, bagIcA, nATakatamAsA kyAM, are A sarva saraLa vyavahAra kyAMthI TakI zake? aDhAra IcanI tepa koI zaherane nAza karI de te cAra varSamAM prathamanA karatAM paNa suMdara zahera racI zakAya, paraMtu manaHpUtaM samAret maMtrane pratyeka mANasa japa japavA mAMDe to pachI koI paNa zahera kevaLa cAra kalAkamAM ati bhayAnaka banI jAya, lohInI choLo UchaLavA lAge, zabathI rastA bharAI jAya ane cAra kalAkanA tapanA mArAthI je bhayaMkaratA najare paDe tethI adhika bhayAnaka svarUpa prApta thaI te zaheramAM najara nAkhavAnI savaDa rahe nahi! AvI avasthAmAM rahevA karatAM mANasa svecchAcArapravRttinuM kaMI niyamana karavA tatpara thAya e svAbhAvika che * have kaI pravRttinuM keTaluM ane koNe niyamana karavuM e praznane sthAna maLe che; paNa niyamananI AvazyakatA te siddha thaI che ja. * aMgrejImAM " contract Theory of the origin of a state." je upapattine kahevAmAM Ave che tenuM atre samarthana kareluM nathI. For Personal & Private Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItine deha ane nItine AtmA ra83 kahevAne bhAvArtha e nathI ke, sarva leke ekatra thaI AjathI ame amArA vecchAcAranA hakka keTalAka aMze rAjAne svAdhIna karIe chIe ane teTalI bAbatamAM tenA niyama svIkArIe chIe, e koI eka rAjA sAthe kiMvA anya koI sAthe karAra karyo ane tenA pariNAme niyamabaddha rAjapaddhati zarU thaI Ave karAra karIne koI paNa rAjya utpanna thayuM na hovuM joIe. rAjajanmano sAmAnya mArga e che ke, koI tejasvI puruSa sajAtIya para vajana pADI te jAtimAM pramukhasthAna eTale rAjapada meLave che. e rAjA anya jAtione padAkrAMta karI potAnuM rAja vadhAre che ane e ja paddhati aneka zAkhA upazAkhA phUTatAM vistRtva pAme che eTale rASTra bane che. rASTrane janma kevI rIte thAya che e prazna judo che ane tenI AvazyakatA kema jaNAya che e prazna jude che. e praznono paraspara nikaTa saMbaMdha che, kemake je paddhatithI tene janma thAya che tenA para tenI lokapriyatA AdhAra rAkhe che ane bIjuM e ke tenI anAvazyakatA lokone jaNAya che te tene nAza karavAne leke pravRtta thavAno saMbhava rahe che. temaja e pravRttinA udaramAM bIjI rAjapaddhatine garbha (Aya che. A varNana baMdhanasvarUpa rAjapaddhati svAtaMtryapriya janone Avazyaka kema lAge che teTalA pUratuM che. have rAjapaddhatimAM pheraphAra kema thAya che te joIzuM. jaMgalI kiMvA ardhajaMgalI avasthAmAM ekAda balavAna mANasa mahattvAkAMkSAthI prerAIne ekAda vakhata rAjagADInAM cakra bhaLatA ja rastA para calAve che kiMvA lagAma ane cAbuka baLajerIthI pitAnA hAthamAM le che. AvA prakAramAM svArtha bhareluM hoya che, lokonA nItivikAsane kaMI prazna nathI hate. AvA prakArano vicAra karavA karatAM lAMDa jevA susaMskRta dezanI rAjapaddhatimAM parivartana kevI rIte thayuM che te jovAnuM adhika bodhaprada thaze. koI rAjya surAjya hoya che te tenI prajAnAM jJAna, kalAkauzalya vagere vRddhi pAme che. jJAnanI vRddhi be arthamAM samajavAnI che. (1) tene pracAra vizeSa mANasomAM thAya che ane (2) sRSTi, ItihAsa vagerenuM gUDhatva adhika spaSTa For Personal & Private Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza kiMvA mArmikatAthI samajAya che. AvI rIte jJAnane vistAra ane vikAsa thayA pachI pUrve jemane khAnapAna sivAya anya kaMI sUjhatuM na hatuM temAMnA keTalAkane rAjya eTale zuM, tenI AvazyakatA zA mATe che, te koNa calAve che, kevI rIte calAve che, e paddhati ApaNane ThIka lAge che ke kema, e paddhatithI savage ApaNI Atmonnati thaze ke kema evA evA vicAra sUjhavA lAge che. IMglAMDamAM I. sa. 1832mAM pArlAmeMTe sudhArAne kharaDo pasAra karyo te pahelAM keTalAMka varSa sudhI ucca darajajAnA majUrone, kArakunene tathA evA ja anya janene evA ja vicAra thatA hatA. atyAra sudhI temanA AtmAnAM je aMge supta hatAM te jAgrata thayA pachI temanI AkAMkSA vadhI ane rAja kartAe tenuM samAdhAna paNa karyuM. vakhatovakhata AvI rIte samAdhAna karavAmAM Ave che te te rAjya eTale sudhI priya bane che ke, lake te mATe prANatyAga karavA paNa taiyAra thAya che. pachI teo kahevA lAge che ke amArA rAjyanAM baMdhano amArI Atmonnati zakya banAve che, tema tenA vinA amAro kharo aMtarAtmA saMtoSa pAmato nathI mATe ja e baMdhane amane pasaMda che. IglAMDanI gata mahAyuddha vakhatanI sthiti vicArIzuM te samajAze ke moTA amIra umarA, majUra, are strIo ane bALake paNa vijaya meLavavA sahAya karavA tatpara thayAM hatAM. kaMI kAraNa? temane lAgatuM hatuM ke ApaNI je rAjapaddhati che te ja dharma, saujanya, kalAkauzalya vagerene poSanArI che, tethI je evI uttama rAjapaddhatine jagatamAM apamAnita thavA daIzuM te rASTranuM jema tUTaze ane paraMparAe ApaNI Atmika unnatine pravAha aTakI paDaze, nidAna temAM vidhano to Avaze ja; mATe je ApaNane ApaNI temaja rASTranI pragati joItI hoya te dehaprema dhAraNa karanAra ekAMgI AtmAne vakhata Avye bhoga ApavAne taiyAra rahevuM joIe. vAta e che ke, rASTranAM baMdhano ja naitika vikAsane kAraNabhUta bane che ane tethI ja te mIThAM lAge che. rAjA paddhatimAM pheraphAra thavAnuM paNa kAraNa e che ke pheraphAra karanArane lAgatuM hoya che ke, e pheraphAra Atmika unnatine adhika For Personal & Private Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItine deha ane nItine AtmA vailaka ane sahAyaka banaze. 'rASTra' saMsthA AtmavikAsanA sAdhanarUpa che mATe ja priya che. tenI uttamatAnuM mApa e che ke, jeTaluM. te AtmavikAsane peka ane teTaluM ja te uttama. phalenIne jema kamavikasana mATe sarovara priya hAya che; temaja Atmavikasana mATe ApaNane uttama rAjapati priya hAya che. sarevaranuM pANI kamalinIne pUrI rAkhe che kivA DubAve che ema kahevuM te mUrkhAI che, temaja rASTranuM niyamana amene trAsadAyaka che mATe tenI jarUra nathI ema kahevuM te mUrkhAI che. hA, jema jINuM vastro ApaNe badalI nAkhIe chIe tema rAjapati jINu thatAM temAM evatto pheraphAra karavA joI e. kemake pati kaI dhyeyanuM sthAna nathI hatI. patine lIdhe je AtmavikAsa cAya che te ja dhyeya che. lagnasa sthAne avaleAkIzuM tApaNu jaNAI Avaze ke, mAsane AtmaprApti mATe jarUranI hovAthI te mAnya che. kathanane hatu evA nathI ke lagna na karavAmAM Ave te| AtmaprApti ke AtmavikAsa thAya nahi.bhAvArtha e che ke jo samAjamAM lagnatAM baMdhana na hota tA Aje ApaNe ghereghera harIkrI AnaMdathI dhaMdhA calAvIe chIe, hareka tarehanA kalAkozalyanA manehara paDA, bAga bagIcA vagere nirmANa karI rasAsvAda laI e chIe, tareha tarehanAM kAyika, vAcika, mAnasika tapa kAlamAnAnusAra ane zakti anusAra karIne AtmAnnati karavAnA prayatna karIe chIe te sarvAM lagnasa'sthAnA abhAve svapna tulya anaMta, patipatnIne sabaMdha baMdhanakAraka teA che ja; paNa pratyeka mANasa iMdriyAne lagAmamAM na rAkhatAM chUTI cheADI mUke te piraNAma zuM Ave? mArAmArI ane khUnane sukALa thAya, gharabAra rahe nahi, bALabaccAMnI sthiti zAcanIya ane, kalAkauzalyanA vikAsa azakya ane, pratyeka prakAranI vidyA nAza pAme, TUMkAmAM ApaNe jaMgalInI paMktimAM esI jaI e mANusAMta AvI sthitie pahoMcavI na joI e ema lAgatuM hAya ! AnaMdathI lagnasaMsthAnAM baMdhana pALavAM jo e. kemake te kharAM baMdhana che, eTaluM ja nahi paNa tene ApaNA para upakAra che. kAmavAsanA For Personal & Private Use Only 205 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza ja kaMI ApaNuM AtmAnuM aMga nathI. tene kAmavAsanAthI keTalI UMcI evI vAta priya che. ekAda deva kahe ke, "tane pazunI mAphaka kAmAcAra karavAnI paravAnagI ApuM chuM; paNa dhyAnamAM rAkhaje ke tAre tArI vidyA, maitrI, dezAbhimAna, mAtRprema, bAlakaprema, dharmaprema, nItiprema, saMgIta, citrakaLA, bAgabagIcA vagere sarva sudhAraNAthI vimukha thavuM joIze; te vicArI mANasa tarata ja kaheze ke tArI paravAnagI tArI pAse rAkha, amArAM lagnabaMdhana ja bhalAM che lagnasaMsthA Atmonnati mATe upayogI che e tattva niyata thAya che paNa lagna koNe karavuM, kayAre karavuM, punarlagna karavuM ke nahi vagere praznone nirNaya thatuM nathI, paraMtu e tattva dhyAnamAM rAkhyAthI e praznanA nirNaya karavAmAM kaI mukhya vAtone vicAra karavAnI jarUra rahe che te tarapha durlakSa raheze nahi, dhAre ke AkhI pRthvI para macI rahelA ekAda mahAyuddhamAM jagatanA navadazAMzA puruSa maraNa pAmyA che ane strIonI saMkhyA prathamanA jeTalA ja che. AvA prasaMge ekapatnIkatvanI saMsthA ekaMdare hitakara na thatAM anItipaSaka bane e spaSTa che. e samaye je "manu ' utpanna thaze te anekanIkatvane zAstrazuddha TharAvaze ane teja ye gya thaze. prAcIna itihAsa tarapha lakSa ApatAM jaNAI Ave che ke, mahaMmada pegaMbare eka vakhata musalamAnene cAra strI karavAnI paravAnagI ApI hatI ane teNe pite ekathI adhika strIo sAthe lagna karyuM hatuM. eka patnItvanI dRSTie A gauNa haze; paNu kAlanI sthitinA dhoraNe mahaMmada pegaMbaranuM kArya yogya ja hatuM. bhinna bhinna jati vacce vaimanasyathI temanAmAM vAraMvAra yuddha thatAM ane puruSo mAryA jatA. AvI sthiti ghaNA divasa sudhI cAlavAthI strIonI saMkhyA vadhI paDI. temAM vaLI te samaye paraMparAgata dharmaviSayaka azraddhA utpanna thaI hatI. AthI anIti vadhatI cAlI ane tALa asthira banyo hato. AvI sthitimAM cAra strIonI chUTa ApI eTaluM niyamana karyuM e tene upakAra ja hatuM. te vakhate koI e eka patnI vata pALyuM na hota ane mahemade te prayatna karyo hota to anItanuM For Personal & Private Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItina deha ane nItine AtmA ra87 niyamana dUra rahI te mAtra hAsyapAtra banyo hota ! strIonI saMkhyA vadhI paDavAthI loko potAnI kanyAne dUdha pItI karI detA hatA e vAta dhyAnamAM rAkhavAmAM Avaze te mahaMmade cAra strI karavAnI chUTa kema rAkhI haze te samajAI Avaze. AvI rIte bahupatnIkatva viziSTa kALe je te kSamya, are mAnya hoya chatAM tene je kaI hamaNuM pracAra karavA Icche che te anItinuM kArya ja gaNAya. kAraNa spaSTa che. hAlamAM svIkAravuM paDaze ke, Adhunika kALanI prajAnI mAnasika unnati, vAsanA, AkAMkSA vagerene vicAra karatAM lAge che ke ekapatnItvathI ja unnati vizeSa thavAno saMbhava che. e saMsthAne dhokA pahoce tevuM karavuM te saMsthAnA pAyA para susaMskRtirUpI je mane rama minAre Ubho che tine kaMpAvavA jevuM che, mATe tema na karavuM e ja sAruM che. paraMtu pratyekane maryAdA hoya che ja. e maryAdA kaI ekapatnIkatvanA niyamane apavAda kayAre hoI zake vagere vAtane vicAra karavAnuM A sthaLa nathI. je tattva dhyAnamAM rAkhavAnuM che te e che ke, lagnabaMdhana e kaMI zAstrakAre pravartAvela julama nathI. vicAra karavAmAM Avaze to jaNAze ke e baMdhana suMdara ane suzIla panInA bAhupAza jevAM priya lAge tema che. rAja paddhati ho, lagnasaMsthA che, anya koI saMsthA che, rUDhi , rivAja ho, game te ho; sarvane hetu eka ja che. mAnavaprANIo hadayastha avyakta AtmAne vyakta svarUpa ApavAnuM hoya che ane e kArya te A saMsthA tathA rItarivAja dvArA karI le che. ekAda mANasa je kevaLa pazutulya keTIne heya che to tenA AtmAmAM vijyavAsanA sivAya anya kaMI hotuM nathI. evAne AtmA mevAmaThAI khAvAM, dArU pIvo, vezyAgamana karavuM vagere dvArA pitAne AtmAnuM samAdhAna karI le che. hoTela, dArUnA pIThAM, tamAsA, vezyAgRha vagere e leke mATe che. ethI ucca koTIna hoya che temanA mATe uccatara saMsthA hoya che. ethIye ucca hoya che temane mATe ethI ucca pAyarIo hoya che. kaLiyo je ma pitAnI cotarapha ghara nirmANa kare che tema viziSTa saMskRtinA kivA pravRttinA le ke pitAnI savaDabharI saMsthA nirmANa For Personal & Private Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 nItizAstra praveza kare che. je dezanA lokomAM dezAbhimAna vizeSa hoya che te dezamAM sAmAjika, rAjakIya, audyogika vagere unnati karanArI saMsthAo vizeSa upanna thAya che. je dezanA leke naitika daSTie adhogati pAmatA jAya che te dezamAM adhogatie pahoMcADanArI saMsthAo utpanna thAya che. game te dezamAM jAo; koI paNa saMsthA, rUDhi ke rivAja kaMI AkAzamAMthI barapha ke vidyutanI mAphaka UtarI AvatAM nathI. e saMsthA ke rivAja eTale te dezanA viziSTa lokoe pitAnI savaDa mATe banAvelAM gRha che. temane pitAnA avyakta AtmAne vyakta svarUpa ApavAnuM hoya che ane e saMsthA tathA rivAja dvArA te pitAnuM kArya sAdhI le che. temano AtmA vikasita thayo - eTale temanuM jJAna vadhyuM, sAttvikatA vRddhigata thaI AkAMkSA uccatara thAya che eTale pUrvanAM ghara nIcAM kiMvA galIca kiMvA sagavaDa vinAnAM lAge che ane pachI te bIne ghara bAMdhavA mAMDe che. prathamanAM ghara te ekadama sahelAIthI tyajI zakatA nathI. AraMbhamAM te gharane durasta karI kAma calAvI le che ane pachI ghaNuM ja aDacaNa jaNAya che tyAre bIjuM ghara bAMdhavAnI zarUAta karI eka divase jUnA gharamAMthI nIkaLI ke paNa sthaLe mukAma kare che ane thoDA ja vakhatamAM hamezane mATe anyatra sthAna prApta karI le che. upamA badalIne kahI zakAze ke, jINuM vastra tyajI daI te navIna vastra dhAraNa kare che. kivA kahI zakAze ke jINuM deha tyajI AtmA navIna dehamAM praveze che. prathama jaNAveluM ja che ke, nIti AtmAnuM mukhya aMga che. A nIti kartAnI buddhi parathI TharAvavAnI hoya che; kama parathI nahi. ane tathApi buddhi hRdayanA khUNAmAM rAta divasa saI rahetI nathI paNa ApaNuM ane samAjanA vartana para amala calAvI ichita savaDa meLavI le che. uparanA vivecana parathI dhyAnamAM Avaze ke, samAja kivA rASTranI vyApaka saMsthA, kivA tenA aMgabhUta rahetA viziSTa kAyadA, niyama, rUTi vagerene naitika buddhi sAthe nikaTa saMbaMdha che, eTaluM ja nahi paNa te ekava heI aMtaraMga ane bAhyAMga, athavA AtmA ane deha jevA saMbaMdhamAM che. A tattva samajAze eTale rASTranI saMsthA ane For Personal & Private Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItine deha ane nItine AtmA 289 rUDhi dvArA nItinI unnatinuM mApa kevI rIte laI zakAya che, rASTranI naitika saMsthA ane rItarivAjane navuM valaNa kema kevI rIte prApta thAya che, AtmA adhika vikAsa pAme che tyAre pUrvane rItarivAja kevA saMkucita lAge che, A kAraNathI kiMvA paristhiti badalAyAthI rItarivAjamAM parivartana karavAnuM kArya anItirUpa na banatAM nItidaSTie kema Avazyaka hoya che vagere sujJa vAcakanA dhyAnamAM Avaze ja. bhAvArtha vize spaSTa karavA mATe vairya, satyatA, paropakArabuddhi vagere saddaguNane thoDe vicAra karI nItine AtmA kALasthaLa-bhedathI bhinna deha ane bhinna vastra kevI rIte dhAraNa kare che ane tene vikAsa kema thAya che te ApaNe joIzuM. prathama paropakAra buddhino vicAra karIzuM. anya mANasa duHkhamAM ke saMkaTamAM hoya te vakhate tene duHkhamukta kiMvA saMkaTamukta thavAmAM sahAya karavI tenuM nAma paropakArabuddhi. sAdhAraNa mANasa ema samaje che ke, koI mANasa paisAnI aDacaNamAM hoya te tene paisA ApavA e paropakAra che. gheraghera pharanAra TaheliyA, bhikhArI, vidyA vagerene jenI tenI gyatAne anusarI paNa chUTA hAthe paisA ApanAra mANasane ApaNe udAra kiMvA dAnazUra kahIe chIe. paisA ApavA e popakAra che ja; paNa mANasanuM jJAna ane anubhava vRddhagata thayA pachI evuM jaNAvA lAge che ke avicArathI dAnadhama karavo te paropakAra nathI. UlaTuM para-apakAra che. dAkhalA tarIke dAna leze che 2 pAtra ja nathI hotuM te asAttvika bane che ema bhagavadgItAmAM kahyuM che tenuM vAcakane A sthAne samaraNa thayA sivAya nahi rahe. bhikhArIne bhIkha ApavI te eka rIte bhIkha mAgavAne dha dhAne uttejana ApavA jevuM hovAno vicAra karI keTalAka bhikhArIne bilakula bhIkha ApatA nathI. temanuM kahevuM evuM hoya che ke paisA ApavA e kaMI khare paropakAra nathI; paNa yAcanA karIne pisA meLavavAnI jarUra rahe nahi evA prakAranI sahAya ApavI te paropakAra che. A vAta kharI che. je aMdha, paMgu, durbaLa hoya ane jemane mATe kadI paNa zArIrika zramathI upajIvikA meLavavAnuM saMbhavita nathI temane 19 For Personal & Private Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra00 nItizAstra praveza paisA ApavAmAM kaMI beTuM nathI. paNa anyane paisA ApavA karatAM temanI aDacaNo zI che tenI tapAsa karI tene svakaSTathI upajIvikA meLavavAne yogya banAvavA te adhika zreyaskara che. bhikhArI durAcArI hoya to tene paisA ApavAne badale kaMI paNa nahi ApavA kahevuM ane tevI vyavasthA karavI e ja tenA para upakAra che; mAtra dAtAnI icchA tenuM bhaluM karavAnI hovI joIe. dArUDiyAne dravya ApavAmAM upakAra rahelo nathI. apakAra che. hA, dArUDiye dArU pI chakI gayA hoya ane gaTaramAM paDyo hoya te tene tyAMthI UMcakI tene ghera ke davAkhAnAmAM pahoMcADavo e ApaNuM kartavya che; kemake te vakhate te evI sthitimAM hoya che ke tyAMthI je tene UMcakavAmAM na Ave te tenI prakRtine hamezanI hAni thaI te mRtyuvaza thavAno saMbhava hoya che. keTalAka pAlaka bALakane zALAne abhyAsa karavAnA kAryamAM jarUra karatAM vizeSa madada Ape che, te A dRSTie apAyakAraka che. te popakArabuddhi karatAM premabuddhithI A kArya karatA hoya che; para tu buddhi game tevI hovA chatAM salluno AtmA eka hoI jJAna ane anubhavanA anurodhathI saguNane deha kevI rIte badalAya che tenuM A uparanA jevuM ja daSTAMta che tethI ApyuM che. samaju pitA potAnA putrane gaNita gaNavAnI rIta kaheto nathI: tene ja prayatna karI zodhI kADhavAnA mArge mUke che. tene dAkhala tarata karI Ape che tenA para upakAra nathI ema te jANato hoya che, paraMtu keTalAMka mAtApitAmAM eTalI samaja hotI nathI. keTalAka pAlaka potAnAM bALaka tarapha bilakula lakSa ApatA nathI, paNa e durlakSa karanArA pAlaka premathI nirarthaka sahAya ApanAra karatAM sArA che ema kadI kadI lAge che. vairyanI vyAkhyA karavAnuM kAma kaThina che. sAdhAraNa mANasa je vAtathI bhaya pAme che paNa je vAtathI bhaya pAma e yogya nathI te vAtathI bhaya na pAmavo tenuM nAma je vAta bhaya pAmavA yogya che te vAtathI bhaya pAma ene koI bIkaNapaNuM kahetuM nathI. pATA para eNnjina vegathI cAlI AvatuM hoya tevA prasaMge pATA para UbhA rahevuM te vairya nahi paNa mUrkhatA che. For Personal & Private Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItine deha ane nItine AtmA 291 vairyanAM ukta lakSaNomAMne "sAdhAraNa mANasa je vAtathI bhaya pAme che, e bhAga dhyAnamAM rAkhavuM joIe, kIDI kiMvA vaMdAthI nahi DaranAro dharyazALI tarIke khyAti meLavato nathI. sAdhAraNa mANasa vAghathI Dare che tethI tenAthI na DaravuM e "dheya' che. paraMtu hAthamAM baMdUka kiMvA talavAra kiMvA soTa na hoya chatAM naka daSTie guphAmAM janAranI ApaNe te tArIpha karatA nathI; kAraNa nAhaka jIva jokhamamAM nAkhavAmAM zuM DahApaNa che? paNa araNyanA raste jatA pravAsI acAnaka vAghano ghughavATa sAMbhaLI gabharAI na jatAM samayasara saMrakSaNane upAya yoje che tene ApaNe vairyavAna kahIe chIe. yuddha cAlatAM topanA goLAthI DarI jaI pAcho paga bhara yogya gaNAya nahi. evA prasaMge je mANasa sAvadhAna rahI nizcayapUrvaka zatru para dhasI jAya che tene varSanI prazaMsA karavI joIe. sAmAnya mANasa mAne che ke, sApa siMha, vAgha, zatrunI samazera, baMdUka ane evA prANaghAtaka prANI, zastra ke prasaMgathI DaravuM nahi tenuM nAma caiya. maraNano bhaya ati moTo che tene nirodha ati muzkela che e daSTie jenA marAthI na DaravuM' e paiyanI kaseTI manAya te rAbhAki che; paNa vairyano A prakAra aneka prakAramAMnuM eka che te dhyAnamAM rAkhavuM. keTalAka mane Dara rAkhatA nathI paNa temanAmAM naitika dharyA mudala hAtuM nathI. lokone apriya vAta karavAnI teo kadI hiMmata karI zakatA nathI. loka viruddhanI vAta zuddha hovA chatAM ane te kartavyarUpa jaNAtI hoya che to paNa temanAmAM tenA A cAra mATe zreSTha vairya hotuM nathI tethI nItinI najare temane "bhIru' kahevA joIe. * AvuM sAhasanuM kRtya jevuM kivA tenuM varNana vAMcavuM athavA sAMbhaLavuM mANasamAtrane priya che; paNa e kaI naitika daSTie ati stutya nathI. ApaNe evA lokanI stuti karIe chIe paNa naitika dRSTie nahi. muMdara puSpanA sauMdarya mATe ApaNe jema vakhANa karIe chIe tevuM ja aphATa zakti kivA sAhasanuM e vakhANa che. dhyAnamAM rAkhavuM ke emAM nItianItine aMza nathI leto. For Personal & Private Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIAMtazAstrapraveza sa, siMha vagerene bhaya hameza niMdya nathI hAte. kAraNa ke keTalAka mAsanI zArIrika racanA evI heAya che ke, vAgha vagere nare paDatAnI sAthe cathara kAMpavA lAge che ane dheya galita banI jAya che. temAM emanA deAdha nathI hotI; kemake gametema karavA chatAM kepa aTakatA nathI. e kAryo temaNe hAthamAM nahi hAvAthI te naitika dRSTie gahaNIya nathI. je satkAryAM karavAnuM hAthamAM hAya chatAM na karavuM te dAba che; je zakti bahAranuM che te na karavAmAM doSa nathI. byApradarzanathI upanna thanAre! ka anivAya ane evA temanA zarIranA dha hAya che ane tenI AgaLa temane upAya cAlatA nathI tethI te nidAspada nathI. AvA mANasanI vinaMdapUrvaka ceSTA karavAne harakata nathI, paNa te naitika daSTie niMdya nathI, jenAmAM satya vadavAnuM dhaiya nathI, je lokaniMdAthI gabharAya che, tene bhaya upara jaNAvelA bhaya karatAM e niMdya ke vadhAre nidya te nakkA karavAmAM muzkelI che. jema keTalAka zarIradhama anivArya hoya che tema janinadAnA bhayanA manAvikAra dhaNAone mATe anivA bane che ane tethI ja ' maneAdheya` ' batAvanAranAM vakhANa thAya che. ApaNe manane zreSTha ya rAkhavA ghaNuM kahIe chAe paNa te sAMbhaLe che kayAM ? keTalIka vAra e mana eTaluM duLa nathI hatuM; ApaNe ja sukhalAlasAMdhI bIkabhAI banIe chIe. pa keTalIka vakhata ApaNe deSa nathI hete e paNa kharuM che. satyavakatRtvatA artha sarvenI naNamAM che, paNa dhyAnamAM rAkhavuM ke e satyapaNuM kArya vakhata asayatA vejamAM rame sa kharuM. kAI gAMDe! kAMI pUche to te vakhate asatya khelavAmAM pApa nathI; tevI ja rIte AArI mAsanA dhAroke eka sAljara dArU pI chAkaTA kaeNpTanane mArI nAkhavA che, te kyAM khare patto ApI zakAya nahiM, tene na karIe to te kaeNpTananuM khUna karyA hA ke anya game te bAbata hA, mATe paNa samajavuM. banIne pUche che ke, ' amuka che? ' AvA samaye tema phasAvavA ja te e tema sivAya ne rahe ! satya temAM sArAsAravicAra kara aMta ngeI e. ApaNuM aMte lakanuM kalyANa sAdhavA jAgrata rahIne 292 For Personal & Private Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItine deha ane nItine AtmA 263 mATe prayatna kare e nItine AtmA che. e kalyANasAdhanAnA sAmAnya mArga niyata thayelA che, paNa mArakaNe sAM ApaNA para dhasI AvatuM hoya che to cAra pagalAM pAchA haThavuM paDe che, te ja pramANe kavacita prasaMge nItinA sAmAnya mArga ye javAnI jarUra hoya che. te paNa dhyAnamAM rAkhavuM ke nItine rAjamArga ekadama mAIe choDavo na joIe. dAkhalA tarIke pratyeke moTuM nahi balavAne nizcaya karI te pramANe vartana karavA prayatna rAkhavuM joIe. e niyamane apavAda lAgu pADavAne meha ghaNI vAra thAya che paNa manane vaza rAkhavuM joIe. "kharuM bolavAthI kaMI lAbha nathI, UlaTuM nukasAna ja che. aihika te DAM paNa pAramArthika hAniya che" ema ghaNI vAra ApaNuM mana kahIne ApaNane phasAve che. e AtmavaMcanAnA bhoga thaI paDavAne saMbhava hoya che. pitAne hAthe ja pitAnA khIsAnI vastu corI le tyAre mANasa zuM kare ? tevI ja rIte ne ApaNuM mana ja DahApaNuM ane sadAcAraprItine DhAMga karI ApaNane phasAvavA lAge ane A prasaMge kheTuM bolavuM ucita che, zANapaNa che, sadAcAra che" evuM evuM zIkhave te prasaMge nahi phasAnAra ghaNA ja gheDa heya che. mATe sAmAnya nItiniyama tyajavAne moha thavA lAge te mananI khabara laI nAkhI tenA kathanamAM svArtha keTaluM che ane paramArtha keTale che tene barAbara nirNaya karI yogya lAge te karavuM e hitAvaha che. For Personal & Private Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naitika gRhIta siddhAMta ane tArkika purAvA manuSyane AtmasvAtaMtrya che; nyAyI, dInadayALa, sajajanane sahAyaka evo prabhu jagatane cAlaka che; AtmA ajara tathA amara che; jagatamAM bhaviSyamAM thanArI vAta agAuthI nizcita thayelI nathI, paNa jagatane ochuMvatuM sauMdaryavAna banAvavuM kivA zANuM ke nIti para banAvavuM te keTalAka aMze ApaNA hAthamAM che." e ane evAM ja tattva mAnya karavAnuM nItinI dRSTie Avazyaka che ke? Avazyaka hoya tenI satyatA viSe purA ze? ke pachI purAvo na hoya te satyatvane gRhIta gaNIne ja cAlavuM ke kema? - IzvaranuM astitva, AtmAnuM svAtaMtrya ane amaratva e to kharAM mAnIe to sAmAnyapaNe mAnavAne harakata nathI ke, mANasanI nItine sabaLa AdhAra maLavA jevuM thaI te anya prasaMga karatAM adhika usAhapUrNa, zAMta ane tejasvI bane che. nirIzvaravAdI anItimAna hoya che evuM kaMI nathI; paraMtu Izvara para je - zAbdika nahi - nichA hoya che te mANasane je zAMti maLe che, je AnaMda ane ullasita vRtti prApta thAya che, je For Personal & Private Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naitika gRhIta siddhAMta ane tArkika purAvA 295 AtmapratIti thAya che, vartanamAM je nizcayAtmakatA Ave che te sarva ayavAdI, anizcayI, ardhadagdha kiMvA chUTachATa mUkanArAone prApta thavI zakya nathI hotI. nAstikomAM A guNa ghaNI vAra najare paDe che, paNa temanuM te nAstikya pUrNa ane ekAMtika hovuM joIe. ardhadagdha hoya te kaMI upayogamAM nathI AvI zakatuM. IzvaranA astitva viSe je kahevAmAM AvyuM che te ja AtmAnA amaratva viSe satya che. A tattva para zraddhA hovI e game teTaluM AnaMdadAyaka ane upayogI hoya to paNa zraddhA kaMI ApaNA hAthanI vAta nathI. keIne zraddhA hoya to ghaNuM sAruM, paNa na hoya te? azraddhAvAna pAse e tattva satya che ema yutivAdathI kabUla karAvI zakAze ke ? kahevAmAM Ave che ke Izvara anAdi ane anaMta che, IzvaranA astitva viSene vAda paNa anAdi ane anaMta jaNAya che. "ghaTa che mATe ghaTane kata hovo ja joIe" te pramANe "jagata che mATe jagatakartA hovo ja joIe evA evA aneka yuktivAda IzvaranuM astitva siddha karavA IcchanArAoe kADhayA che, paraMtu game teTaluM vAkapAMDitya karavAmAM Ave te paNa jema AtmaprApti najIkamAM AvatI nathI tema A yutivAde IzvaranA astitvanI siddhi jarIka najIkamAM ANI nathI. "ghaTa che mATe ghaTakartA hevo joIe, evA prakAranA yuktivAda para nAstikonI keTI TharelI ja che. nAstika svIkAre che ke, "kArya parathI kAraNanuM anumAna karI zakAya" paNa "Izvarane mATeya game te kAraNa hovuM joIe. nAnAmAM nAnI zudra vastu - ghAsanI saLI paNa - akAraNa utpanna thatI nathI e jyAre kharuM che, tyAre Izvara jevI ucca - anaMta guNAtmaka - vastu kAraNa sivAya kema utpanna thAya?" astu. IzvaranA astitva viSenA vAdamAM UMDe javAnuM ahIM kaMI kAraNa nathI; paNa e viSe game te koTIkrama lagADatAM tenI viruddhane pakSa sAme bIjo koTIkrama UbhuM kare che ja. tyAre yuktivAdathI AtmAnuM amaratva siddha karI zakAya che ka? nA. AtmA acchedya, adAhya, akSedya, azeSya, nitya che For Personal & Private Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 nItizAstra praveza te tava kharuM haze; paraMtu tene siddha karanAro sabaLa purAvo upalabdha nathI. mANasanA mRtyu pachI tene AtmA jIvaMta rahe che ja ane bhUta ke anya koI yonimAM te jAya che te vize Adhunika mAnasazAstra zodhakoe je purAvo ekatra karyo che te uparathI bahu te eTaluM ja siddha thaze ke, mANasanA maraNa pachI AtmA keTalAka divasa sudhI jIvato hoya che. tethI amaratva siddha thatuM nathI; kemake nyAyadaSTie ema siddha thatuM nathI ke be cAra janmAMtara jANI zakAya che mATe te amara ja che athavA kadI paNa maraNa nahi pAme. are, be cAra janmanI vAta karavAmAM Ave che paNa astitva kyAM siddha thAya che ? bhUta, zarIramAM AvatAM pizAca, temaNe "hasta " dvArA lakhAyelA lekha ane paralokamAMthI lAvavAmAM AvelA saMdeza vagere purAvo dina pratidina adhika savistara, khAtarI lAyaka ane saraLa thatuM jatuM hovA chatAM kharekhara bhUta che ja' e nirvivAdita siddhAMta bAMdhI zakate. nathI. atIndriya vicArasaMkramaNa (Telepathy) nAmanuM je tattva siddha thayeluM che te tatvanI daSTie bhUtaviSayaka purAvo joIe chIe te ema ja kahevA jevuM lAge che ke, "e sarva manano khela che." mANasa maraNa pAmavA chatAM tene AtmA marato nathI e vize anya je yuktivAda che tene ullekha paNa na karatAM ahIM eTaluM ja kahevuM basa thaze ke temane koI paNa yuktivAda, purAvA ane nyAyanA baLa para zaMkA khera mANasanuM samAdhAna kare teTale sabaLa nathI. ThIka, ATaluM je vistIrNa jagata utpanna kareluM che - athavA utpanna thayeluM che - te sahetuka che ke ahetuka ? eTale A jaga vyApI kArabhAramAM kaMI artha che, tenAthI kaMI ucca phalaprApti thavAnI che ke te pRthvI, pANI, teja vagere mUla dravyathI utpanna thayuM tevuM temAM ja laya pAmavAnuM che? Adhibhautika zAstranI daSTie joIzuM te jagatano aMta ghaNe bhayaprada bhAse che. e zAse kahe che ke, bhaviSyamAM sUryamAM prakAza ke utA ApavAnI zakti For Personal & Private Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naitika gRhIta sidhdhAMta ane tArkika purAvA 27 huM rahe, arthAt tArAnI zukti paNa nAza pAmaze. jagata eTaluM Du thaI paDaze ke kAI paNa sthaLe jIvajaMtu dRSTie nahi paDe. sajIvanuM rahevuM ja azakya banaze. jyAM tyAM pretakaLA dekhAze, dekhAze' kahevuM e paNa khATuM che, kemake, te samaye kASTa jonAra ja rahevAnA nathI. sAde sukSma chatra jIvI nahi zake te pachI ucca prakAranA prANInI zI Aza!? ane tAMttvaka vicAra karanAra, nItibaMdhana mAnanAra, sauMyukta citra, kAvya vagere karanAra mAnava prANI kyAMthI rahevAnA ? hAla je graMthA, je citro, je pustakabhaMDArA astitvamAM che temAMnuM ekAda pustaka pralayakALe UdhaInuM bhakSya na bane ane lAkhe! vadhu jevuM te tevuM rahe paNa tene ze. upaye!ga ? tene vAMcanAra kAp? pustaka, citra vagere kSullaka vananI zI jarUra che? te samaye dhama AMhe rahe, nIti nahi rahe, vidyA nahi rahe, kaI ye nahi rahe, jyAM tyAM bhamaya sthiti thaze ane hAlamAM 'huM huM' karanAra rASTranuM nAmanizAne nahi rahe te anyanI vAta zI karavI ? hAlamAM pativratA strI AArI, krodhI, ke tAmasI pati mATe je kaSTa sahana kare che, premALa mAtA petAnA bALaka mATe je zrama pahana kare che ane dezAbhimAnIe svadeza mATe je prayatna kare che. temAMnI eke vAtanuM te vakhate smaraNe nahi rahe; kemake te vakhate mAtA nahi rahe, pati nahiM rahe. strI nahi rahe, bALaka hi rahe - sarvatra aMdhakAra, zItatA, pretakaLA, udAsInatA vagerenuM sAmrAjya pravaze. zItatA, udAsInatA vagere zabda ce!jyA che paNa te sudhdhAM niraka che. kemake zItoSNAdi bheda samajanAra ane AnaMdI ke du:khI bananArA prANI ja nahi haiAya. mAtAne lAge che ke, mArA lADake, putra mane svaOmAM AvI maLaze, patiniSTa vidhavA mAne che ke, A janmamAM nahi te! AvatA janme patimilana thaze, svadezabhakta mAte che ke huM marIza te bhale paNa bhaviSyanI prajA mArA dezabaMdhu mArA ane mArA jevA anya mANasAna! svAtyAgathI sukhI - hAlamAM A sabaMdhamAM zAstrajJAnA abhiprAya badalAyA haiya ema jaNAya che. For Personal & Private Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 nItizAstrapraveza divase joze; paNa suSTizAstra e sarvane kahe che ke, "bhrama! ama!! bhrama !!!" "svarga zenuM, milana zAnuM ane bhAvI prajA zAnI? jyAM sudhI kALanuM akarALavikarALa svarUpa najare paDayuM nathI tyAM sudhI A sarva bhrama komaLa, premALa, maTho ane manohara raheze, paNa game teTaluM karavA chatAM sarva bhrama ja che. sRSTizAstranA dUrabInathI anaMtakAlanuM bhayaMkara rUpa jotAM sAmAnya mANasanA hAtha paga arjunanI mAphaka dhrUjI UThaze, kaMpArI chUTaze, zaraba sarI jaze, utsAha UDI jaze ane jIvanane kaMTALo Avaze. jIvavuM zA mATe? ApaNe je bALaka mATe athAga zrama uThAvIe chIe, jenA prema khAtara jaMgale jaMgala bhaTakIe chIe, jAgaraNa karIe chIe, upavAsa karIe chIe apamAna sahana karIe chIe te sarva bALaka, mAtApitA, bAMdhava, mitra, dezabaMdhu-keI ja jagatamAM rahevAnuM nathI, temane ApaNuM smaraNa nahi rahe, ApaNane temanuM nahi rahe, chevaTe jyAre evI ja sthiti thavAnI che tyAre jIvIne zuM karavAnuM che? bALaka para prema karyo ke na karyo, vyabhicAra karyo ke na karyo, apamAna sahyuM ke na sahyuM, sarva jagatanA aMte te sarakhuM ja che, prema, vyabhicAra ke kazAnuMye chevaTe koIne smaraNa rahevAnuM nathI; koIne koInA viSe prazaMsA ke tiraskAra rahevAnuM nathI, jagatamAM nItiniyama, prema, svArtha tyAga hate evI kalpanA paNa koIne rahevAnI nathI; "jagata che eTalIya kalpanA rahevAnI nathI; - jyAre kharekhara AvI sthiti thavAnI heya tyAre te sarva jIvanane naitika AdhAra tUTI paDyA jevuM bane. prema, svArthatyAga, tattva mATe kaSTa sahana karavuM vagere sukhaasukhanI vAta ApoApa banatI nathI. AzAnA baLa para mANasa e sarva kare che. tene lAgatuM hoya che ke, pitAnA prema ane mananA ucca hetune oLakhanAra keI paNa AtmA-pachI tene paramAtmA kahe kiMvA ApaNI mAtAne, mitrane, strIne AtmA kahe - che ne che ja. jo ke leke dUSaNa Apaze, mAraze, chaLaze, dhikkAraze to paNa ApaNuM manamAMnA ucca vicAranI ane ApaNI bhAvanAnI prazaMsA karaze. Aje nahi te kAle, A jagatamAM nahi te svargamAM, koI ne koI paNa sthaLe ke vakhate For Personal & Private Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naitika gRhIta siddhAMta ane tArkika purAvA ra99 sarvicAra ane saddabhAvanAnI nedha levAze ane AtmAne potAnA AcAravicAranuM smaraNa thayA pachI uccatama sAtvika AnaMda maLaze, evI pratyekane AzA hoya che. ApaNe kahIe chIe ke, DAbA hAthane upakAra jamaNuM hAthane jANavA na daIza; arthAta upakAranuM kArya guptapaNe karavuM ane ApaNe e rIte upakAra karIe paNa chIe. paraMtu ApaNuM mana jANanAra jagatamAM kaI ja nathI, Izvara nathI, jenA para upakAra karavAmAM Avyo hoya tene maraNa pachI svargamAM te upakAra samajAze nahi, ApaNuM mitramaMDaLa paNa te jANI zake nahi, are ApaNane pitAne smaraNa rahevAnuM nathI evI kalpanA manazvadhu samIpa daDha rAkhIe to upakAra karavAnI pravRtti kiMcita zithila ane nirbaLa banyA sivAya rahe nahi. paraMtu sRSTizAstrano nirNaya kharo mAnIe to kabUla karavuM paDe che ke jagatanA aMta samaye evI bhayAnaka sthiti thavAnI che. tyAre sRSTizAstranI daSTi kharI mAnavI ke naitika AkAMkSA kharI mAnavI? nIti kahe che ke, jagatanA nATakano chevaTane aMka AnaMdaparyavasAyI banaze, premI jananuM bhaviSyamAM game te samaye milana thaze, aMtastha mane vRttinI kiMmata karanAra koI paNa eka AtmA- Izvarane AtmA ane jagatamAM raheze ja raheze; paNa tene purA zo? purAvo kaMI nathI. suSTizAstra kahe che ke, nItinI A AkAMkSA - AzA-icchA che te kharI nathI. nIti kahe che ke, "A vAta zAstrathI para che mATe e saMbaMdhamAM enuM kaMI paNa sAMbhaLavuM nahi." AmAM konA kathanamAM keTale sudhI naya che ? sRSTizAstranI dRSTi ane nItizAstranI dRSTi vacceno virodha anya rIte batAvI zakAze. Adhunika sRSTizAstramAM vikAsavAda (Evolution) nuM ghaNuM ja mahattva che. vikAsavAdanI dRSTie joIe chIe te kahevuM paDe che ke, sRSTideva jevo anyAyI, nirdaya, anItimAna bIje koI deva ja nathI. sRSTimAM akhalita kalaha cAlyA kare che ane e kalahamAM je te pitAne jIva bacAvavA prayatna kare che. nAnA mAchalAne meTuM mAchaluM gaLI jAya che e sRSTikrama che. For Personal & Private Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 nItizAstrapraveza sRSTinA sAmrAjyamAM badhe ja baLiyAnA e bhAga e nyAyanuM Adya satrache. sRSTidevanuM mukha raktathI kharaDAyeluM che. kSaNe kSaNe tenA hAthe khUna jAya jAyache, paga nIce hajArA jIvane kacaDI tenA prANa lete lete! sRSTideva gajagatithI cAle che. anyanuM game te thAe, dareke petAnA jIva bacAvavA e ja sRSTikrama, e ja tenA nyAya. -- zvAseA phAsa levAmAM, pANI pIvAmAM, anna khAvAmAM kha prANI -- mAsa sudhdhAM - hutarA sUkSma jaMtunA prANa le che, gIdha, vAgha, siMha vagere prANI te krUratA mATe prasiddha ja che; paraMtu manuSya -- taddana susa'kRta dezane susaMskRta mANasa sudhdhAM --zuM kare che ? Dukkara, gAya, matsya vagerene AhAra kare che! ane sRSTikrama tarapha joIe te! tema na te? AkhI STinA kArabhAra 4 evA che te? sRSTine dayA mAyA sAthe kaI lAgatuM vaLagatuM nathI. je jIvavA cAgya haze te jIvaze ane maraze te te vAta ayeAgya hateA mATe maryAM, eve sRSTine rokaDA javAba che. -------- DArDIne e tattvane ( Survival of the fittest) evuM mIThuM' nAma ApyuM che; paNa fittest kANu ? ' je jIvavA yogya heya che te jIve che' e vikAsavAdIonuM kathana kaMI khoTuM nathI. barAbara che - je jIvavAne ceAgya haze te ja jIvaze, paNa yogya eTale kANa ? khADa ahI ja che, jetI zakti adhika te * cAgya' ke je adhika nItimAna athavA anyane adhika upayegI te yogya ' ? sRSTi 'zakti ' te ALakhe che, nItine nathI oLakhatI, kivA kaho ke sRSTinA amara-keAzamAM ' zakti' eTale 'nIti ' che ! sRSTine zaktinIye kyAM darakAra che? zaktimAna jIve che ane azakta mare che evuM paNa nathI, nizAna phekatAM najIkanuM haraNu maraNa pAme che; pachI te dUra rahela haraNa karatAM adhika sabaLa athavA capaLa hai ke na heA. baLada kIcaDamAM cAle che tyAre tenA paga nIce kayA kIDA kacaDAya che ? azata kacaDAya che ane sazaktae kacaDAya che. tyAre * ceAgyatA ' zA parathI harAvavI ? chevaTe kahevuM paDe che ke, je prANI paristhitine Takkara mAravAne sama hAya te ceAgya. paNa e tattvamAMthI zA medha levA ? je For Personal & Private Use Only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naitika gRhIta siddhAMta ane tArkika purAvA 301 egya te yogya, evA ja prakAranuM e tatva che. sRSTine yogya koNa lAge che te kahI zakAtuM nathI. sRSTine ghera nAnAnI mAphaka marAya kacaDAya che. azaktanI sAthe sazakta paNa mAryA jAya che. anItimAnanI sAthe nItimAna mANasa paNa roga ane akasmAtanA bhAga thaI paDe che. sRSTi keIne oLakhatI nathI. te to eTaluM ja jANe che ke potAne jIva mAtra bacAvavo. (Conservation of energy) Aja sudhImAM tenAM hajAro bALaka mRtyuvaza thayAM che paNa e te che tevIne tevI ja che ! zuM tenI zaktimAM kaMI ghaTADe thayo che? nA. baLakanA mAnI tene kaMI darakAra nathI, are piTanA geLAneya e te khAI nAkhe che ane pote rAtImAtI thaI phare che! evI divya mAtAne peTe kevAM bALaka avatare te kahevAnI jarUra che ? sRSTikramanuM uttama rIte nirIkSaNa ane parIkSaNa karanAra hakasalee potAnA eka vyAkhyAnamAM sRSTikrama viSe jaNAvyuM che ke, temAM nyAya jevuM kaMI ja nathI.' hakasalene dilagIrI sAthe kabUla karavuM paDyuM che ke, mAnava samAjamAM je sudhAro thayo che ane thAya che te sRSTikramanA upadezanuM ullaMghana karyAMthI thayo che ane thAya che. ke "jIvanakalahamAM jeNe teNe pitAne prANa bacAvavA" ne sRSTine kamaMtra je tAnAjI mAlasare jevAoe mAnya karyo hota to kyA dezanI unnati thaI * Compare : - Social progress means a checking of the cosmic process at erery step and the substitution for it of another, which may be called the ethical process, the end of which is not the survival of those who may happen to be the fittest in respect of the whole of the conditions that exist, but of those who are ethically the best.' Again :-"The practice of that which is ethically the best - what we call goodness or virtue - involves a course of conduct which in all respects is opposed to that wbich leads to success in the cosmic struggle for existence." Huxley For Personal & Private Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza hota? samAjasudhArAnI koI paNa vAta avale ke. te sRSTikramane koI paNa bAbatamAM aTakAve che ane tethI ja te "sudhAre' Thare che. sRSTikramane svecchAcArI na banavA de - tenuM niyamana karavuM -enuM ja nAma sudhAre. dAkhalA tarIke, sRSTimAM strIpuruSa viSayaka svachaMdatA che. mANase lagnasaMsthA yojIne e svachaMdatAne maryAdita banAvI. suSTimAM evo niyama che ke jene je maLe te zrI levuM. mANase amukanuM dhana, tamukanuM vana TharAvI pravRttinuM niyamana karyuM. sRSTi kahe che "azaktane mArIne khAI nAkho ane puSTa bane.' mANase nItimattAthI e niyama badalI kahyuM ke, garIba ane azakta para dayA rAkho, jAte kaSTa sahe paNa anyane duHkhI na kare.' nItinAM AvAM baMdhane teDI nAkhI jo koI svade vihAra karavA de te eka kSaNamAM samAja mAM eTalI vilakSaNa krAMti thaI jAya ke e jagatane ApaNe oLakhI paNa na zakIe. nItiniyama ane sRSTiniyamamAM A zAzvata virodha che. ane satya hoya te virodha parihAra kevI rIte kare ? ubhayamAMthI koI paNa eka niyama khare hoya te ka khare? naitika ke sRSTizAstrano ? A praznane nirNaya karatA pahelAM eka be vAtano khulAso karavAnI jarUra che. "nIti kahe che ke, IzvaranuM astitva, AtmAnuM amaratva vagere vAta kharI mAnavI ja joIe,' evA arthanuM upara je vidhAna karyuM che te pUrNa rIte yathArtha nathI. keTalAka AmAnuM amaratva mAnatA nathI ane nirIzvaravAdI paNa hoya che, paraMtu te kaMI anItimAna ja nathI hotA. mArA premanuM, nItinuM, AtmayajJanuM, katRtvanuM ke game tenuM koIne jJAna che ke na heta ke I prazaMsA kare ke na kare, keInA AtmAne saMtoSa thAo ke na thAo, mAre AtmA ghaNA divasa rahe ke na rahe, bhaviSyamAM sarvatra aMdhakAra, jaDatva, jJAnazUnyatva vagerenuM sAmrAjya pravarte ke na pravato - huM te mAruM kartavya bajAvIza, ema kahenAra ane te pramANe vartanAra dhIra puruSa jagatamAM asaMbhavita nathI. paraMtu e vRtti ati kaThina che. asAdhAraNa mANasane ja sAdhya bane tevI che. For Personal & Private Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 naitika gRhIta sidhdhAMta ane tArkika purAvA ahIM kahyA sivAya rahI zakAya tema nathI ke, sAmAnya mAse paNa e vRtti sAthe karavA prayatna karavA joI e. bhaviSyanA jagatamAM nItinuM nAmanizAna rahevAnuM nathI mATe hamaNAM atItimAna banavuM na joI e. jagatamAM bhaviSyamAM sa` prANI maravAnAM che mATe hamaNAM ja ApadhAta karave! e zANapaNa nathI. pralayakALe jJAna' jevI vastu rahevAnI nathI mATe hamaNAM jJAnanuM vismaraNa karavuM samajaNabharyuM nathI, katavya zuM che te ApaNe jANIe chIe te ? tyAre ApaNe tenuM pAlana karavuM joI e, pachI bhale AtmA amara hai ke na ho. amara haze ! ApaNe A jagatamAM jeTalI Atmika unnati karI laIzuM teTalI bhAvI janmamAM upayAgI thaze ane dhIme dhIme AtmaprApti thaze, ThIka, kare ke dehano nAza thavA sAthe AtmA paNa nAza pAme che. pa tethI zuM ? AtmAnA bhaviSyamAM nAya thavAneA che mATe hamaNAM ja tene pApAcaraNa karI malina banAvI deve ? bhaviSyamAM ghara tUTI paDavAnuM che mATe atyArathI tyAM chANasUtranA DhagalA karavA ? A sarve kharuM hoya tApaNuM kabUla karavuM joI e ke, sAmAnya mANusanI vRtti kAmala hAya che, tene IzvaranA statva ane khAtmAnA amaratvanA AdhAranI AvazyakatA jaNAya che. peAtAnuM, peAtAnI mAtAnuM, strInuM, bALakanuM ane eka dara jagatanuM bhaviSyamAM zuM thaze e praznaneA vicAra keAI paNa sahRdayIne gAMDA banAvI de che. A sabaMdhamAM sRSTizAstranA uttara atyaMta bhayaMkara, udAsa, nirAzAjanaka che, sRSTizAstra kahe che, 'bhaviSyamAM kaMIpaNa rahevAnuM nathI, tamAre sa prema nRthA jaze, tamArA svArtha tyAga kevaLa gAMDapaNa che, tamArI AzA bhramamUlaka che. ' paNa A uttarane satya mAnavAnI vAta kaThina che. e uttaramAM zAMti nathI, samAdhAna nathI, mANasane joI e che te nathI. te khare| hAya tApaNu amAre jo te nathI. 'ame teA amArI naitika AkAMkSAne ja kharI mAnIne cAlIzuM, ' ema maLa ane sahRdaya vRttinA mANasa kaheze ane emAM kaMI khATuM paNa jaNAtuM nathI. sarva vAtanuM yathAyeAgya niyamana karanAra ane jagatanA nAvane ayogya dizAe kheMcAI jatu aTakAvanAra keAI Izvara che, jagatanuM For Personal & Private Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 nAMtazAstrapraveza nAva kAI paNa dizAe hetu vina! nathI jatuM, e vicArI le!kAne ati zAMti Ape che emAM kaI navAI jevuM nathI. mAsa jagatane bahekI nahi javA denAra ane sanI ucca manattinuM mUlya ApanAra Izvarane icche che ane tethI ja te mAne che ke Izvara che.' mANasane zvaranI jarUra hAya che tethI te kaMI paNa yuktivAda karI tenuM astitva siddha karavA mathe che.e yuktivAda aticikitsakanA mananuM samAdhAna karI zakaze nathI; paraMtu je vastunI ApaNune jarUra heAya che tene anukUla yuktivAda ApaNane sAmAnyataH priya ane kharA lAge che. IzvaranA astitvanI mAphaka ja AtmAnA amaratvanuM che. ApaNe maraNa pAmyA pachI ApaNuM kaMi paNa pAchaLa rahevAnuM nathI, ApaNA mRtyu pAmelA putranI, putrInI, strInI, mAtAnI, mitranI kadI paNa bheTa thavAna nathI e vicAra sAmAnya mANasane mATe asahya che. tevI ja rIte Aja sudhI naitika unnati mATe je prayatna karyAM che te satra maraNa pAmyA pachI UMdhA dhaDA para pANI DhoLyA jevA che e vicAra paNa mANasanI naitika AkAMkSAne gamatA nathI; ane taiyA ja AtmAnuM amaratva sidda thatuM hAya te! mANasane tenI jarUra che ane yuktivAdathI e siddha karavAnA prayatna cAlyA kare che. paraMtu e prayatna saphaLa thatA nathI. chatAMye mANasa AtmAnuM amaratva tyajavAne taiyAra nathI. enuM kAraNa e ja che ke, tenI sahRdayatA ane naitika AkAMkSAne te samAdhAna ApatuM hoya che ane teya tene tenI AvazyakatA jaNAya che. je nItizAstrane Avazyaka jaNAya che te Adhibhautika zAstrane khATuM lAge che. tyAre kharuM zuM samajavuM? zAstra karatAM rUDhi baLavAna che, te pramANa Adhibhautika zAstra ane nItizAstramAM virodha hoya to kayuM zAstra aLavAnuM samajavuM ? * satya' eTale zuM, tenA niya prathama karave! paDaze. A praznatA UhApAha karatAM karatAM chevaTe kabUla karavuM paDe che ke jenA yegathI mANunanA AtmAnuM pUrNa samAdhAna thAya te pUrNa satya ane jethI AtmAnA ekAMganuM ja samAdhAna thAya te ekAMgI satya. karI dRSTie paDayA pachI te khAvA jevI che e kalpanA satya che; paNa For Personal & Private Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naitika gRhIta sidhdhAMta ane tArkika purAvA 305 anyanI kerI levI nahi e tattvanI viruddha e kalpanA jatI hAvAthI te kalpanAne ekAMgI satyatA eTale eka rIte asatyatva prApta thAya che. e ja pramANe, tArkika buddhinI dRSTie je yAgya ke sAruM dekhAya che te adhyAtmadRSTie sAruM nahi jaNAya; paNa ahIM kabUla karavuM joI e ke, ubhayanI dRSTimAM ekAMgitvane deva che. jenA AtmAne pUrNajJAna thavAthI ane nItimattAne pUtva prApta thavAthI samAdhAna maLeluM che tenA nirNaya A kAryomAM grAhya gaNI zakAya. paNa evA brahmavettA - * athavA pUrNajJAnI -- ghaNA ja thADA haiAya che. bAkInAnI vAta evI hAya che ke, tarka ka kahe che tyAre nIti kaI kahe che. evA samaye lekhakane lAge che ke kAI nItine ja adhika mahattva Ape tA te kSamya che. nItinAM sarva tattva tarkanA dUrInathI spaSTa jaNAtAM nathI kivA suMdara lAgatAM nathI tethI karuM te tyAjya thaI jatAM nathI, prema zA mATe karavA e praznanA taka dRSTie kANa uttara ApI zake tema che ? jenA udaramAM premane umaLakA nathI tene kAI paNa tattvajJAna premALa banAvI zakaze nahi. premanuM satyatva eTale mAnyata bhAvanAne avalakhI rahela che. te tarkathI siddha thavA jevuM nathI. e ja pramANe IzvaranuM astitva ane AtmAnuM svataMtrata tathA amaratva paNa apUrNa jJAnAvasthAmAM tArkika paddhatithI siddha thAya nahi teTalA parathI azraddheya ke amAnya thatuM nathI. tyAre bhAvanA je je kahe te te kahevAnuM tAtparya eTaluM ja che ke, kASTa kArya bhAvanAnuM kathana tarkanI viruddha hAya to paNa kharuM mAnavuM te ayeAgya nathI. ane tyAM sudhI mANase ubhayanI ekavAkyatA karavAnA prayatna karavA. paraMtu ekavAkayatA na ja thAya teA pachI game te eka pakSane maLI javuM paDe che. evA prasaMge kAI naitika AkAMkSAnA Azraya le te! te kaI aparAdha nathI. satya, satya eTale zuM? AtmAnuM jethI samAdhAna thAya te ja ne ? te! pachI je naitika vAta kharI mAnyA sivAya AtmAnuM samAdhAna thatuM nathI te kharI nahiM te kevI ? hA, e vAta kharI mAnavAthI AtmAnA tArkika aMganuM kharuM mAnavuM ke zuM? nA. 20 For Personal & Private Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka nItizAstrapraveza ane te e zAstra jyAM asamAdhAna thaI ubhayamAM kalaha thavAnA sa`bhava che. e kalahamAM naitika AkAMkSAnA pakSa prabaLa banaze te tene satyatra prApta thaze, tArkika pramANane jaya thaze to te kharA Tharaze, mANye emAMthI kayA pakSa tak javuM, e praznamAM artha nathI. kemake e vAta ApaNA hAthanI nathI, kAnA AtmA mATe Adhibhautika zAstranAM pramANeAne khATAM gaNavAnuM azakya banaze laI jaze tyAM javAne taiyAra thaze. e zAstra dharma, nIti, prema, Izvara, dezAbhimAna vagere ucca bhAvanAnuM pRthakkaraNa karI tenuM satyAnAza kADhaze te paNa te Dagamagaze nAMhe Izvara mare, prema baLe, nIta rasAtaLe pahoMce, game te thAya topaNa 'Adhibhautika zAstrane ja huM satya mAMnIza' eTale sudhI kahevAnI taiyArI dharAvanArane mATe kaI ja kahevAnuM nathI. tene AtmA ucca bhAvanAthI vikhUTA thavAmAM dubhAze, paNa nirupAya mAnI te chUTe paDaze. jema rAme pranA hita mATe rAjya e3 temaja Adhibhautika zAstrajJa prema, dhama anesa ucca sAttvika, udAtta bhAvanAne tyajI deze. emAM kaI pApa hAya ema A lekhakane lAgatuM nathI; paNa ekAda dharma zAstrajJa Adhibhautika zAstranA pramANane dUra rAkhavA saphLa thAya to tene dekha zA mATe ApavA athavA tene pApI mAnavAne zuM kAraNa che? Adhibhautika zAstra peAtAnA kSetramAM ja kAM pUrNatva pAmyuM che ? vastunA sarva guNadhama hajI keAnI NamAM che ? jIva eTale zuM te kANuM kahI zake tema che ? jyAre sthiti AvI che tyAre Adhibhautika zAstra nItizAstranAM tattva khATAM hAvanuM kahevAnA agraha zA mATe rAkhavA ? evA virAdha na udbhave e ja DIka, paNa te ghaNI vAra upasthita thAya che. be priya vastumAMthI ekAdane tyajavAne kaThina vakhata Ave che te! zreNI vakhata AtmA haThanI parAkASThAe jatA nathI paraMtu ka MI paNa tADajoDa karavAne prayatna kare che. paraMtu keTalAka prasaMga evA hAya che ke, te vakhate ke.I paNa eka niNaeNya karyAM sivAya cAlatuM nathI; evA prasa Mge mANasa kAI paNa eka pakSane maLe che; paNa AtmAnA ekavAkyatA thavAthI je AnaMda thAya che te tenA sarva aMgatI nasIbamAM rahetA For Personal & Private Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naitika gRhIta sidhAMta ane tArkika purAvA 300 nathI. gharamAM mAtA ane strInA kalaha prasaMge kAMI paNa ekane vicAra karavo paDe che. bemAMthI game tene pakSa svIkAre te pariNAmamAM asamAdhAna ja rahe che, te ja dhoraNa Atmika aMtaHkalahanuM che. e kalahane ciraMjIvI samajavAne nathI. mAsanI nIti, jJAna, anubhava jema jema vRddhi pAme che tema tema kalahanI tINatA ghaTatI jAya che. keTalIka vakhata te adhika tIraNa bane che e paNa kharuM che; paraMtu chevaTe adhika tINatAnI kamAna DhIlI paDe che. je kartavya dekhAya te karavuM pUrNajJAna ke pUNe samAdhAna na maLe to bhale, evI vRttithI rahevAmAM paNa sAruM, savika samAdhAna maLe che. nItizAstranAM to kevI rIte siddha karavuM, temAM aMdaroaMdara virodha thAya tyAre zuM karavuM vagere bAbatane pUrNa samAdhAnakAraka nirNaya thayo nahi hoya paNa eja ke kAlanuM kartavya zuM che te viSe bahudhA saMzaya nathI raheto. 2 mAsanI rAtrie paNa pagaluM bharavAnuM sUjhe che, mAtra daSTi dUra pahoMcatI nathI. e ja rIte naitika saMzayanI game teTalI ghera chAyA paDavA chatAM AjanuM kartavya zuM che e viSe saMzaya nathI rahe che. mATe AtmAnA jJAnAtmaka aMgane, naitika aMgane ane saudaryapriya aMgane A pasa ApasamAM kalaha thAya te zuM karavuM tine nizcita niya na ApI zakAya te khAtara zoka karyA karavAnuM kaMI prayojana nathI. dUranuM dekhAtuM na hoya te mATe najIka dekhAtuM DAya te cheDI devuM e DahApaNa nathI. For Personal & Private Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 vikAsavAda ane nItizAstra utkrAMtivAda athavA vikAsavAda ApaNe tyAM temaja yuropamAM paNa ghaNuM zatakathI bIjarUpe astitvamAM che. vizeSamAM mAtra eTaluM ja ke, Adhunika kALamAM DAvIne ane pensare tene vizeSa prabaLa banAvyAthI tenI zAkhA vistRta ane sarvavyApI banelI che. ApaNe tyAM, jagatane vistAra eTale "prakRtino satva, raja, tama e guNathI bhinna bhinna prakAre thayele vikAsa", e tatva keTalIye sadIothI pracalita che. tevI ja rIte brahmA athavA AbhamAMthI prakAza, AkAzamAMthI vAyu, vAyorA :, maskyaH govadha, zodho anna, dhAtu prALA:nI kalpanA upaniSadakAlathI paricita che. yuropamAM erisToTalanI pUrve paNa keTalAka grIka tattvavettA agni kivA jala jevI eka vastuthI sarva jagatanI utti thayelI kahetA ane pitA potAnuM kathana upapatti lagADI siddha karI ApatA. DAvIne kaMI karyuM hoya to eTaluM ja ke, * volesa (Wallace) nAmanA sRSTizAstra paNa DAvana je ja purAvo meLavyo hato ane tenA siddhAMta paNa bahudhA DAvana jevA hatA. DAvana ane vaeNlesanI zodha eka ja varSe ane eka ja divase ubhayanI saMmatithI prasiddha thaI hatI. tathApi pachI volesanuM nAma pAchaLa paDayuM ane DAvInane ja Adhunika vikAsavAdanuM janakatva prApta thayuM tethI ahI paNa savaDa khAtara tenuM ekalAnuM ja nAma ApavAmAM AvyuM che. For Personal & Private Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra prANIvarga ane vanaspativargamAM bhinna bhinna jAti kevI rIte utpanna thAya che te viSe puSkaLa mAhitI meLavI; ane e mAhitInA AdhAre prANIomAM kivA vanaspatimAM bhinna jaNAtI jAtionAM kuLanI pUrva paraMparA tapAsI, temanA mUlabhUta pUrvaja eka ja jAtinA hatA ema mAnavAne AdhAra hovAnuM siddha karyuM. DAvIne je purA meLavyA hatA te mahatvanuM hatuM, tevI ja rIte jAtinI utpatti kayA kAraNathI thAya che e viSayanuM tenuM vivecana ati mananIya hatuM. spensare e tattva mAnasazAstra, samAjazAstra, nItizAstra, dharmazAstra vagerene lAgu pADayuM ane have te evI koI paNa saMsthA, rIta ke vastu nathI ke jenI utkrAMti mATe kaI paNa bolatuM na hoya. bhASAnI utkrAMti, lagnanI prathAnI utkrAMti, " pAkanI utkrAMti, bhajanavidhinI utkrAMti - ane chevaTe utkrAMtivAdanI utkrAMti ! game tyAM jAo to paNa utkrAMtitattva AvavuM ja jee, te sivAya koI paNa vivecanane prauDhatA ane savArapara pUrNatA prApta thatI nathI! astu. vikAsavAdanAM sarvavyApI sutra A pramANe che:-"kaI paNa bAbatanI prathamAvasthAmAM tenAM aMga athavA tenA avaya samAnadhamI (Homogeneous) hoya che. temAMnA bheda aspaSTa (athavA anizcita) hoya che ane temAM susaMgatattva (kivA anyAya) nathI hoto, paNa tene vikAsa thavA lAge che eTale tenA avayavo bhinnadhama athavA vijAtIya ( Heterogeneous) bane che, temAMnA bheda suspaSTa thAya che ane te adhika parasparAvalaMbI (athavA anyAzrayI athavA susaMgata) bane che. A avasthAtara tene ekadama prApta thatuM nathI. krame krame dhIme dhIme prApta thAya che. ane ema zI rIte bane che e praznanA *hAlanA dA. trAIjha (De Vries) vagere vikAsavAdIne A mata mAnya nathI. teo kahe che ke bheda kevaLa dhIme dhIme utpanna thatA nathI. te te acAnaka utpanna thAya che. te maMka-stuti jevA hoya che. bheda utpanna thavAnuM kAraNa keI paNa kahI zakatuM nathI. "bheda utpanna thAya che" eTaluM mAtra sarva svIkAre che. purAtana saMpradAyanA vikAsavAdI kahe che ke e bheda dhIme dhIme paNa akhalitapaNe vadhatA jAya che eTale kALAMtare e For Personal & Private Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 nItizAstra praveza javAbamAM kahI zakAze ke, satata utpanna thanAra bhinna guNa ane e bhinna guNanA susaMgata ekIkaraNanuM e pariNAma che. vikAsavAdIo vastumAM bheda upana kema thAya che te kahI zakatA nathI. teo kahe che ke je pravRtti che eTaluM mAtra nirvivAdita che. prathama niguNa, nirAkAra, nirahaMkAra, atAtmaka brahma hatuM; pachI tene ghoDaduM vaTu cA, huM saguNa-anekavidha thaIza, evI che thaI evuM ApaNuM zAstromAM varNana che. temAM e nirguNa brahmane bahu thavAnI IcchA thavAnuM kAraNa jaNAveluM nathI. e ja pramANe spensara vagere zAstrajJo e ekadhamIya, adazya, vAyu-saMdarA, anizcita svarUpa, asaMgata, padArthamAM bhedapravRtti kema ane ke rIte utpanna thaI te kahI zakatA nathI. je banyuM che te siddha che. e padArthamAM bhinna guNa utpanna thayA ane pachI pAka kiMvA AtmarakSaNasamartha ane anyAzrayI guru jemAM hatA te padArtha ThakyA ane anyane nAza thaye eTale te bhinna AkAra tathA svarUpa dhAraNa karavA lAgyA. ema karatAM karatAM mULabhUta vAyu-sadaza padArthane kalAtmaka athavA jaDa svarUpe prApta thayuM. jaDamAMthI jIva utpanna thayA ane jIvamAMthI manuSyanI utpatti kAmika bhedavRddhi ghaNI ja vyApaka bane che ane navI jAti nirmANa thAya che. maMDUka-stutivAdI (Mutationists) kahe che ke navIna jAti kadI kadI acAnaka utpanna thAya che. Evolution is "a change from an indefinite incoherent homogeneity to a definite, coherent heterogeneity, through continuous differentiations and integrations." Spencer, 'Data of Ethics' Ch. V. jaDa vastunA vikAsa viSe spensaranuM nimna sUtra adhika subodha che. "Evolution is an integration of matter and concomitant dissipation of motion; during which the matter passes from a relatively indefinite incoherent homogeneity to a relatively definite, coherent heterogoneity; and during which the retained motion undergoes a paralle? transformation." For Personal & Private Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra thaI. A chevaTanI utpatti viSe ja ahIM thoDI carcA karavAnI sajIva padArthanA vikAsane ukta niyama kevI rIte lAgu paDe che tene pheTa karavA mATe keLanA nAnA aMkurane daSTAMta tarIke joIzuM. nAnA aMkuramAM eka arthamAM pAna ane keLAM paNa supta athavA guta che. avikasita avasthAmAM keLapuSpa paNa jaNAtAM nathI ja, are pAna paNa spaSTa rIte jANatA nathI. pachI dhIme dhIme pAna bhinna thAya che ane temAM paNa vaccene dAMDe, ADI reSA vagere bheda daSTigocara thAya che. kALAMtare keLano vacale garbha, pAna, keLapuSpane dAMDe ane keLapuSpa evAM aneka, bhinnadhamaya paraMtu parasparAvalaMbI aMge dRSTie paDe che. ghaNAoe maradhInAM DAM dIThelAM che. temAM caca. AMgaLAM, paga, pAMkha, peTa, kalagI kaMI paNa najare paDatAM nathI. paNa pachI te vikAsa pAme che eTale temAMthI ja aneka aneka bhinnadharmIya ane parasparAvalaMbI avayava prAdubhUta thAya che. IDAM maraghInA pramANamAM avikasita che; paNa bhUmigata kIDA (aLasIyAM vagere)nI ane A IMDAMnI vikAsanAvasthAnA pramANamAM tulanA karIzuM te jaNAze ke IMDAM adhika pragatinAM dyotaka che. bhUmigata kIDAne ekAda bhAga kApavA chatAM te jIvI zake che eTale tenAM aMga parasparAvalaMbI nathI; paNa IDuM eka ja sthaLe pheDavAmAM Ave che te sarva vRthA jAya che, athota maraNa pAme che. ene artha e che ke, iMDAne sarva bhAga dekhAvamAM samAna hovA chatAM te kIDAnA karatAM adhika susaMgata athavA anyonyAzrayI che. sAdA, ekadhama ane parasparAvalaMbI nahi rahenAra chavathI kivA. prANIthI adhika nizcita svarUpanuM, adhika anyAzrayI ane adhika saMmizra avayavavALuM prANI kevI rIte nirmANa thAya che te viSe vikAsavAdI loko kahe che ke, ApaNe kalamI AMbA, kivA gAya, kivA ghoDA, kiMvA viziSTa raMganAM kabUtara kRtrima rIte pedA karIe chIe - eTale viziSTa guNavALAM naramAdAne ekatra karI ApaNe taLuNayukta prajA nirmANa karIe chIe te pramANe For Personal & Private Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 nItizAstra praveza ja sRSTi e kArya kare che. ApaNane capaLa gheDAnI jAtanI jarUra hoya che te capaLa gheDA ane ghaDIne ekatra karI ghaNI piDhIo sudhI e krama cAlu rAkhI ApaNo hetu sAdhya karI laIe chIe suSTi paNa evuM ja kare che, sRSTi jIvanArtha kalahanuM bIja vAvIne svastha rahe che; paNa e jAduthI te pitAnuM priya sAdhI le che. kAraNa jIvanArtha kalaha zarU thatAnI sAthe je pANImAM jIvanAnukUla guNa hoya che te ke che ane bAkInAM bhare che. arthAta bhAvI utpatti AvAM "ubhUta athavA cUMTAyelAM naramAdAthI ja thAya che. sRSTine ethI paNa vadhu vikAsanI jarUra hoya che te e cUMTAyelA prANImAM sudhAM jIvanAthaMkalaha zarU kare che. tarata ja nirbaLa prANI pAchAM paDe che, mare che ane cUMTAyelAM jIvanasamartha prANI ja prajA vRddhi karI zake che. A cALaNImAM je Take che tene punaH evI ja rIte cALavAmAM Ave che. AvI rIte jIvanasamartha lokonI cUMTaNI sRSTi hameza karatI hovAthI jenA avayava vizeSa susaMgata hoya che ane paristhiti sAme TakavAne je vizeSa samartha hoya che te aMte Take che. jIvanasamartha prANI cUMTI kADhavAnI sRSTinI A kriyAne aMgrejImAM Natural selection kahe che ane ApaNe naisargika pasaMdagI kiMvA saMgraha athavA uddhAra kahIe chIe have avayavanI susaMgatine kivA ekIkaraNane artha che che te joIzuM. dhAre che. manuSyasamAja e eka virATa svarUpa zarIra che. vaLI samajo ke, enA avayava eTale suthAra, luhAra, brAhmaNa, enI vagere jAti. svAbhAvika guNadharmanA bhedathI e jAtibheda nirmANa thayA che. A jAtimAM je susaMgati nahi hoya te samAjane vikhkhalita savarUpe prApta thaze ane te marI jaze. zarIranA avayava kevaLa bhinna thavAthI te zarIranA vikAsane phAyado thato nathI. bhinna to thavA ja joIe; paNa bhinnatAnI sAthe ekabIjAne piSaka paNa banavuM paDe che. AvA anyAzrayI ane anyonyapaSaka avayava saMkhyAmAM jeTalA vizeSa ane jeTalA vizeSa bhinna teTalI te sajIva zarIranI For Personal & Private Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 313 utkrAMti -eTale tene vikAsa adhika -ema A parathI siddha thAya che ane te barAbara paNa che. paNa eka vAta mAtra dhyAnamAM rAkhavI joIe te e ke avayava phakta aneka kiMvA bhinna kiMvA parasparAvalaMbI kiMvA anya poSaka ja rahe che teTalAthI cAlatuM nathI. e bhinnAvayavatA ane mitratA paristhitine Takkara mAravAnA kAmamAM upayogI hoya te ja te lAbhakAraka bane che. gaMjIphAno kille anyonyAzrayI hoya che, paNa ethI ja te AMgaLIne sparza thatAM ja DhasaLI paDI nAza pAme che ! kevaLa anyAzrayI vividhatA kaMI vikAsasUyaka nathI. have jIrApha prANInuM dRSTAMta laI keTalAka vAdagrasta muddA avalokIzuM. phreMca zAstrajJa lAbhArka (Lanmarck) kahe che ke, jarAphanI garadana ekadama lAMbI na thatAM dhIme dhIme ane krame krame lAbI thaI che. jIrAphanA pUrvaja TUMkI garadananA hatA. temanI garadana lAMbI thavAnuM kAraNa e che ke, keTalAMka kAraNane lIdhe nIcAM jhADa naSTa thayAM kiMvA temanI nIcenI DALiye naSTa thaI ane evI sthitimAM jIrAphanA pUrvaja mATe bane teTalI garadana laMbAvIne bhakSa meLavavA sivAya anya mArga nahato. hamezane hameza garadana laMbAvavAnI jarUra paDavAthI garadana laMbAI theDIka vadhI. evA lAMbI garadananA pUrvajonAM peTe je bALake janmyAM temane A pUrvaja saMskArano phAyade maLyo ane temanI garadana "svAbhAvikapaNe ja theDIka lAMbI thaI paNa paristhiti vikaTa thatI javAthI emane paNa garadana laMbAvyA vinA bhakSya azakya thavA lAgyuM. arthAta temanI garadana vadhI ane temanAM bALakone enA saMskAra paDyA. A krama keTalAMka varSa kiMvA keTalIka sadIo sudhI cAlyA pachI pUrvakAlIna-pUrvajonI garadanamAM ane jIrAphanI garadanamAM ghaNe ja pheraphAra jaNAvA lAgyo ane jIrAphanI eka navIna ja jAti banI. lAbhArkanI A upapattimAM keTalAka Adhunika vikAsavAdI e deSa darzAve che ke, jIrAphanA pUrvajonI garadana Tevane lIdhe jo ke lAMbI thaI haze paNa laMbakatvane guNa prajAmAM Utaryo hoya ema mAnavAne AdhAra nathI. A AkSepakenuM kahevuM evuM For Personal & Private Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 nItizAstra praveza che ke, pitAnAM bIja, zukra ke prakRtimAMnA guNa bALakane maLe che; paNa A janmamAM pitAne je zikSaNa maLe che kiMvA Teva paDe che tethI utpanna thayelA upArjita guNa (Acquired characters) bALakamAM Utare che evo nirvivAda purA nathI. bIjagarbha kiMvA prakRti ja guNa bALakamAM saMkrAMta thAya che. dAkhalA tarIke, keTalIka vakhata pitA putranuM rUpa sarakhuM hoya che, paNa pitA karatI haze kiMvA gaNitamAM puSkaLa zrama laI nipuNa banyuM haze to putramAM kasaratane vizeSa prema najare paDaze ke zarIra adhika sulabhatAthI puSTa banaze ke gaNita sAruM gaNI zakaze ema kaMI kahI zakAya nahi; athavA evuM kaMI nathI hotuM bIjagarbha guNanI saMkrAMtinAM daSTAMta lAkha che, paNa ujata athavA AjanmasaMpAdita guNa bALakamAM AnuvaMzika saMskAra dvArA Utare che e viSenuM nirvivAdita daSTAMta ekake nathI. A saMbaMdhamAM bIjAM je keTalAMka daSTAMta darzAvavAmAM Ave che, (dAkhalA tarIke, dArUDiyAnAM bALaka dArUDiyAM bane che, garamIne upArjita guNa ApaNane lAgu paDe che vagere) tenI upapatti keTalAka zAstrajJa anya rIte lagADe che. jIrAphanA pUrvajone garadana laMbAvavAnI Teva paDI ane e Tevano, "anuvAMzika saMskArathI tenI prajAne svAbhAvika rIte lAbha maLyo' e kathana asiddha che. DAvanane upArjita guNa bALakamAM saMkrAMta pAme che e tattva mAnya che, paNa te jAti vikAsanI je upapatti kahe che temAM A tattva karatAM anya eka tavanuM adhika mahattva che. jIrAphanI utpatti krame krame thavA viSenuM lAbhArkanuM kathana DAvIne grAhya gaNaze, paNa te kaheze ke, jIrAphanA pUrvajomAMnA keTalAkanI garadana "kudaratI rIte ja' lAMbI hatI; bIjadharmathI (TevathI nahi) evI lAMbI garadanavALAM mRganAM bALake paNa anya karatAM laMbagrIva hatAM; te kALanI paristhiti laMbacava mRgane anukULa hovAthI te sivAyanAM mRga jIvanakalahamAM pAchaLa paDyAM; arthAta temane vizeSa bALaka thaI zakyAM nahi ane thayAM * pariziSTamAM A vAdagrasta praznane adhika vistArathI vicAra che. karyo For Personal & Private Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 315 haze te te Traka garadananAM thavAthI jIvananI harIphAImAM theADA kALamAM naSTa thayAM; lAMbI garadananAM mRgenAM baccAM svAbhAvika rIte ja lAMbI gardananAM hatAM, paNa temAMye je vizeSa lAMbI garadananAM hatAM temanI paristhiti svAbhAvika rIte ja sArI banI ane evA krama ghaNI sadI sudhI cAlu rahevAthI mRgeAnI garadana adhikAdhika lAMbI thatI gaI ane chevaTe jIrAphanI ati utpanna I. ( " have vikAsavAdane anekamajalI vistRta mahela je bAbatanA pAyA para ume! thayelA che te bAbatane TUMkAmAM ullekha karavAne harakata nathI. (1) bALakamAM kudaratI rIte ja pitRguNathI kaI paNa bhinnatA haiAya che, (2) evA bhinna guNamAMnA keTalAka jIvanane anukULa ane keTalAka pratikUla hoya che, (3) jagatamAM mukha ghaNAM ane anna thADu, evI sthiti hAvAthI jIvanakalaha che, (4) A jIrakalahamAM TakI rahevAne Avazyaka guNabheda je prANImAM AvelA hAya che te jIvanakaladramAM Take che ane bAkInAM pAchAM paDe che tathA kAlAMtare naSTa thAya che, (5) AvI rItenA jIvanAnuphUla guNabheda dareka peDhImAM vadhatA javAthI kAlAMtare temanuM baLa eTaluM vadhI paDe che ke, mULabhUta pUjomAM ane A guNa vakAsathI utpanna thayelI jAtimAM ghaNo taphAvata dekhAya che ane te taddana bhinna jAti jaNAvA lAge che. A tattvA dhyAnamAM rAkhIne kAI mANasa khatanI pUrvapara MparA nIce pramANe jaNAve te! Azcaya jevuM kaI nathI. ekapezI chavati ( UniceIlular organism ) anekapezI jIvajAti 1 jalasa cArI matsyajAti jalasthalama cArI matsyajAti sarpAti (Reptiles) dvijaheravAna jAti (bALakane peTa bahAranI kAthaLImAM keTalAka For Personal & Private Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 316 nItizAstrapraveza divasa sudhI rAkhanArI. Marsupials) : catupAdajAti vAnarajAti narati sarpa jAtimAMthI pakSIta nIkaLI ane temAMthI ja sastana jAti nIkaLI; arthAta pakSI ane ApaNe pitarAI saMbaMdha che ! pakSI ane mANasanI sarpa jAtimAMthI utpatti hevAnuM kahevuM e camatkArika dekhAya che; paraMtu nIcenI vAta dhyAnamAM rAkhavAthI e camatkArikatva thoDuM ghaNuM ochuM thaze. (1) pUrve keTalIka sapa jAtine pAMkhe hatI e vAta bhUgarbhamAMthI maLI AvatAM hADapiMjara parathI siddha thAya che. dAkhalA tarIke reliMkasa ( Rhampho rhyncus) sapaMjAtine pAMkhe hatI. ( A jatinA sapanuM hADapiMjara eriyAmAM jyaresIka kALanA bhUstaramAM purAI gayeluM maLI AvyuM che.) (2) bIjI bAjue keTalAMka paMkhInI pAMkhe eTale sudhI nAnI hoya che ke jenArane moTA keza hoya tevI lAge che. dAkhalA tarIke, eriksa (Apteryx) pakSInuM citra jevuM. (3) AcipTerisa (ArchaeopteryX) pakSInA hADapiMjara tarapha joIe chIe to temAM keTalAka sarpa jAtinA avazeSa dekhAya che. (a) tene kAMcIDA jevI pUchaDI che. (A) AMgaLAM taddana alaga che-pakSInI mAphaka vaccenI cAmaDIthI joDAyelAM nathI. (4) vaDavAgoLane ApaNe pakSI samajIe chIe; paNa te zAstradRSTie sastana vargamAM (eTale ke vargamAM mAnava prANIne janma thayo che te vargamAM) gaNAya che. A saMbaMdhamAM Dakamela (Duck-mole) nAmanA prANInuM daSTAMta ati bedhaprada che. e prANI keTalAMka varSa para AsTreliyAmAM * keTalAka prANIzAstravettA mAsyupIyalsanA mAnava-pUrvajone mAna Ape che; paNa teo kahe che ke, tenuM ane mAnavanuM eka lohInuM sagapaNa na hetAM pitarAIpaNuM che. For Personal & Private Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 317 najare paDatuM hatuM. hamaNuM e jAti naSTa thayelI che; paNa alAM bharI jALavI rAkheluM hADapiMjara ane cAmaDI jovA maLe che. A DakamolamAM sapa, pakSI ane sastana e traNe varganAM keTalAMka lakSaNa che. te pakSInI mAphaka IMDAM mUkatuM hatuM ane tene cAMca hatI paNa cAMcamAM dAMta hatA. vaLI cAMca para nAjuka cAmaDI AvatI hatI ane te pakSInA jevI kaThina na hatI. AMgaLAM pAMca hAI pakSI jevAM hatAM. arthAta bhinna na hatAM. DakalanI mAdA IMDA mUkatI hatI paNa IMDAMmAMthI baccAM bahAra nIkaLyA pachI te tene pitAnI keDa sAthe dabAvI rAkhI dUdha pAtI hatI. camatkAra jevuM e hatuM ke tene stana nahotAM. te pitAnI phUkha dabAvatI ke tenA romara dhamAMthI dUdha bahAra AvatuM ane bacyuM tenuM pAna karatuM. tene raDatAM AvaDatuM na hatuM ane sarpanA jevA pUMchaDI hatI. A prANI sapa, pakSI ane sastana jAtinA sArarUpa che. A pakSI ane mANasa e be jAtinA cheDA che. A parathI e cheDA game teTalI bhinna hovA chatAM temanuM mULa eka ja taLiyethI nIkaLeluM che ema samajavAmAM muzkelI nahi naDe. jijJAsujana phargyusana kolejanA jIvazAstra viSayaka saMgrahAlayamAM e vilakSaNa DakamalanuM hADapiMjara joI zake tema che. prathama narajAti avicArI, svAthI ane tAtkAlika sukhAbhilApi hatI; paNa tene vikAsa thatAM thatAM hAlamAM vicArI, susaMskRta, parArtha mATe svArtha tyAga karanAra, nitya sukha mATe anitya ke kSaNika sukhane tyAga karanAra je samAjapriya manuSya prANa ApaNa najare paDe che tenI utpatti thaI che. vikAsavAdIonI uparokta upapattine sUkSma vicAra karatAM temAM prathama darzane nIce pramANenI apUrNatA najare paDe che. (1) vikAsavAdIo jaDamAMthI jIvanI utpatti zI rIte thaI te sArI rIte kahI zakatA nathI. jaDamAM ane jIvamAM rahele taphAvata eTalo badho che ke, ema kahevAnI jarUra lAge che ke, padArthonI e atyaMta bhinna jAti che ane tene janma bhinna rIte thayela che. sajIva prANInA nakha jaDa hoya che ane temanAM For Personal & Private Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza zarIra paNa maraNa pachI jaDa svarUpa dhAraNa kare che. paraMtu kadIye jaDamAMthI jIvanI utpatti thayelI nathI. anubhava kahe che ke jIva jIvamAMthI utpanna thAya che. aneka jaDamAMthI jIva utpanna karavAnA prayatna karyo che, paNa temane yaza prApta thayele jaNAtuM nathI. haka, TIMDAla, pAzcara jevA zAstrano ja kahe che ke e prayatnathI kaMI paNa sArthaka thayuM nathI. tadapi keTalAka zAstra AgrahapUrvaka kahe che ke, jaDamAMthI jIvanI utpatti thaI zake tema che, eTaluM ja nahi paNa pragati e siddha thayeluM che. prophesara bake bATalImAM kaMIka mizraNa rAkhI tene ghaNI ja garamI ApI hatI. hetu e hato ke aMdaranA sarva jIva maraNa pAme. e bATalI sIlabaMdha rAkhyA pachI keTalAka divase tene ughADI je tyAre temAM jIvabiMdu samAna hilacAla karanAra kaMIka jaNAyuM. arthAt e jaDa mizraNathI chavano janma thayo ema te siddha hovAnuM jaNAve che ! dA. beTIyane eka bATalImAM evuM ja kaMI mizraNa nAkhI tene 130 thI 145 (seMTIgreDa) DIgrI sudhI garamI ApI hatI. jIvazAstrajJonI mAnyatA pramANe kaI paNa jIva eTalI garamI sahana karI zakatuM nathI eTale te bATalImAMnA sarva jIva bhayaMkara uSNatAthI mRtyu pAmyA hatA ema mAnavAne harakata nathI. AvI nijIva banelI sIlabaMdha bATalImAMnA mizraNamAM paNa keTalAka divase kopatti thayelI jaNAI hatI. keTalAkanuM kahevuM ema che ke, prayogamAM kaMI paNa bhula thayelI hovI joIe. teo kahe che ke, jaDamAMthI jIvanI utpatti thatI hovAnA vilakSaNa siddhAMtanA samarthanAthe evA aneka ane vividha prayoganI jarUra che. A muddA viSe mata ApavAne prastuta * After sealing up tubes of inorganic matter and exposing them to a heat considered adequate to kill any known germ (130 to 145 degrees centigrade ) Dr. Bastian has found fungi and bacteria (after some months ) the moment they were opened. See pages 216-217. The Principles of evolution, By Joseph McCabe ( The Nation's Library) For Personal & Private Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 319 lekhakane kaMI adhikAra nathI; paNa eTaluM kahevAno harakta nathI ke, jaDamAMthI jIva utpanna karI zakAya ke na karI zakAya paraMtu e be keTI eka ja jAtinAM bhinna svarUpa kadI paNa na thaI zake ema lAgatuM nathI. jIva keTInA viziSTa guNa eTale (1) cataraphanI paristhitimAMthI (zakya hoya to), ApaNane ucita evuM khAdya pasaMda karavAnI ane tene viziSTa prakAranuM svarUpa ApavAnI zakti; (2) svajAtinAM bALakane janma ApavAnI zakti, kUtare viziSTa prakAranuM anna zodhI kADhe che ane te annane pitAnA hADa, rakta, mAMsa vagerenuM svarUpa Ape che. jhADa pitAnuM khAgha ane peya bhUmimAMthI acUka kheMcI kADhe che ane tenuM rUpAMtara karI pAna, mULa, phUla, phaLa taiyAra kare che. mANasa potAnuM ane zodhI kADhe che ane tenuM rUpAMtara magaja vageremAM kare che. pANInI jarUra vRkSa, kUtarAM ane mANasa e traNene hAya che; paNa pIdhelA pANInuM rUpAMtara mAtra judA judA prakAre thAya che. bilADInAM baccAM dUdha para rahe che ane sAhebanuM bALaka paNa dUdha para rahe che. paraMtu dUdhanuM rUpAMtara keTaluM bhinna bane che! e sarva guNa sajIvatvane che. sarva jIvamAM pitAnuM bhakSya dUrathI zodhI lAvavAnI zakti nathI hotI. dAkhalA tarIke bAjarI kivA ghauMnA dANAne vicAra kare. e dANe khaDaka para paDaze te saDIne marI jaze, paNa bhInI jamInamAM paDaze te te pitAne jarUranAM viziSTa dravya te jamIna tathA pANImAMthI meLavI laI tenuM potAnA svabhAvanurUpa rUpAMtara karavAnI zakti batAvI Apaze. vRkSo kArbana vAyune AhAra karI tenAM pAna ane phaLa banAve che; mANasa e pAna kiMvA phaLa - paraMparAe kArbana - ne AhAra karI zarIrane Avazyaka evI uSNatA meLave che. e kArya karavAnI zakti jaDa padArthamAM nathI. khaDaka para pANI paDe che te te pANI ja rahe che, sUkA lAkaDA para paDe che kiMvA kAca para paDe che te paNa pANI ja rahe che. te lAkaDuM ke kAca banI jatuM nathI. jaDa ane jIvane A bheda vyavahAradaSTie atyaMta mahattvanuM che paraMtu tAtvika dRSTie e bhedathI jaDa ane jIvane atyaMta bhinna jAti ke keTInAM mAnavAM ja joIe ema For Personal & Private Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 nItizAstrapraveza kaMI nathI. enuM kAraNa e che ke, pitAne anukUla dravya meLavI tene svasvarUpa banAvavAnI zakti kaI kaI jaDa padArthamAM paNa che. dAkhalA tarIke pANImAM phaTakaDIne bhUko karI nAkhIzuM te phaTakaDI sphaTikatulya ghana svarUpa banaze ane phaTakaDI ane pANI bhinna thaI jaze. keme karatAM phaTakaDIne sphaTika jevo AkAra naSTa thato nathI. hAyaDrojana tathA okasIjana vAyu ane paththara, motI, kAcanA TUkaDA vagere eka bATalImAM ghAlI tene viziSTa rIte vidyuta ApavAmAM Avaze te vajananA pramANamAM 16 bhAga eksIjana tathA 2 bhAga hAyaDojananuM ja rasAyanika mizraNa thaze ane bAkI rahela hAyaDojana, eksIjana, kAca, motI, paththara jevAne tevA raheze. arthAta jaDa vastune paNa (AlaMkArika bhASAmAM) pasaMdagI nApasaMdagI che ane te paNa pitAne jarUra jeTaluM ja ana meLavI zake che. 16 bhAra oksIjane , 2 bhAra hAyaDojana ja lIdhe ane bAkIne cheDI dIdhe--kAcane kukaDA ane motI paNa paDI rahevA dIdhAM ! sajIva vastunI AtmapoSaNa karavAnI zakti game teTalI vizeSa gUMcavaNa bharI, vilakSaNa ane prazaMsA karavA jevI haze, paNa rasAyanika ane sphaTika svarUpa padArthanI (Crystals) zaktinI te moTI bahena che, (bhana jAtinI nathI. samAna bAle5ttinI bAbata adhika gUMcavaNabharI che paNa ekaMdare jaDanuM rUpAMtara chava cheema tAvika dRSTie paNa kahevAno harakata nathI evuM lAge che. jaDaTI ane chavakeTI ekajAtIya padArthanAM sthityaMtara che ke be bhinna jAti che. e vAda mahattvanuM che ja, paNa jIvaTI ane sukhaduHkhAdi saMvedanA yukta koTIne vAda ethIye vizeSa mahattva che. eka vakhata jaDamAMthI jIva udbhavaze paNa nyAyadaSTie sajIvatvamAMthI saMvedana zakti (Sensation) nIkaLatI nathI. saMvedanatva nIkaLatuM haze paNa sukhaduHkhAtmaka vRtti (Feeling of Pleasure and Pain ) nIkaLatI nathI. jhADa mATImAMthI snigdha rasa, suMdara pAle, suvAsika phUla, madhura phaLa meLavI zakaze, paNa tenuM phUla teDavAthI tene duHkha thAya che kiMvA pANI pAtAM saMtoSa thAya che ema kahevuM te nyAyaSTie For Personal & Private Use Only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 321 asiddha che ApaNA nakha kADhatAM ApaNane duHkha thatuM nathI, paganA AMTaNanI cAmaDI puthI kApI nAkhIe chIe paNa kaMI lAgatuM nathI, UMghamAM kAtarathI keza kApI nAkhIe chIe te tenI saheje asara jaNAtI nathI, tevuM ja vanaspatinuM che ema keTalAka kahe che. A yuktivAda kahe che ke, ApaNA vALa katarAya che to ApaNane kAMI thatuM nathI temaja kula teDatAM temane kaMI paNa thatuM na hovuM joIe. phUlanI vAta te ThIka che; temane kApI nAkhe ke ukheDI nAkhe te paNa temane duHkha thatuM nathI evuM paNa keTalAka jaNAve che. mANasane kaleraphorma suMdhADI teno paga kApI nAkhavAmAM Ave che kiMvA peTa cIravAmAM Ave che te tene jema kaMI duHkha thatuM nathI temaja jhAMDa viSe che. dAktara kokena lagADI dADha kheMcI kADhe che tyAre mANasane duHkha kyAM thAya che? kaphorma ApIne keivA kena lagADI oparezana karatAM kadAca jIva cAlyo jAya che te paNa mANasane sukhaduHkha kaMI ja thatuM nathI; evI sthiti jhADanI kema nahi hoya? raDavuM, cIsa pADavI vagere bAhya cihna parathI sukhaduHkha saMbaMdhI kaMI paNa anumAna kArI zakAtuM nathI. prastuta lekhakane mULa vyAdhi mATe oparezana karavA kaleraphorma ApavAmAM AvyuM hatuM. e savA daDha kalAkamAM dAktare zarIrane zuM karyuM hatuM tenuM kaMI ja bhAna na hatuM, tathApi mukhamAMthI UMhakArA thayA karatA hatA. e UMhakArA parathI keIe duHkhanuM anumAna karyuM hota te bhUla ja thaI hota. e UMhakArAnuM lekhakane bilakula smaraNa nahotuM. zastraprayoga samaye bilakula du:kha thayuM na hatuM. kAraNa te vakhate koI prakAranuM bhAna ja na hatuM. vAyu jeramAM vahe che tyAre vAMsanA vanamAMthI kiMvA nAriyeLanI vADImAMthI jevA avAja bahAra Ave che tevA ja prakAranuM rudana athavA UMhakArA te hatA. nidrAnuM dhoraNa evuM ja abAdha hoya che. gharanAra mANasane duHkha thatuM hovAnuM anumAna bhUla bharyuM che. A vAta parathI mANasa viSe eTaluM khAsa kahI zakAze ke, ghA, rakta, rUdana, UMhakArA vagere bAhya cihana parathI duHkhanuM astitva siddha thatuM nathI ane sukha viSe For Personal & Private Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 nItizAstra praveza paNa tema ja che. jyAre mANasa vize AvI vAta che tyAre vanaspati vize kahevAnuM ja zuM rahe che? ApaNe hAla evAM vidhAna vAMcIe ane sAMbhaLIe chIe ke, dA, jagadIzacaMdra basue siddha karI batAvyuM che ke, vanaspatine mANasanI mAphaka ja saMvedanAzake che. vanaspatizAstranI dRSTie temano siddhAMta game teTale mAnya hoya chatAM vanaspatine saMvedanA hevanuM nyAyazuddha rIte siddha thayuM hoya ema lAgatuM nathI. dA. basa pAse mANasanA peTanI mAphaka velamAM krayA cAlatI hovAno - zarIranI kriyAno --- ane parivartananI sAmyatA darzAvanAra puro che; paNa evI kriyA cAlatI hoya teTalA ja parathI saMvedanAzakti hevAnuM siddha thatuM nathI. saMvedanA athavA bhAvanA hoya te paNa "ahukAra" che ema bilakula siddha thatuM nathI. pensara vagere vikAsavAdI para eve A che che ke, teo jaDatva, sacetanatva (life), sasaMdaratva ane sahakAratvamAM je tibheda che tene mAnatA nathI. AmAMnI pahelI traNa bAbata viSe atyAra sudhImAM vicAra thayo che. ApaNe atyAra sudhImAM joI zakyA chIe ke, jaDaTI ane jIvaTI vacce jAtibheda je ke mAnya karyo nathI, te paNa eka tarapha jaDatva ane bIjI tarapha sajIvatva ane sukhaduHkhasaMvedanatva evA guNakarmavibhAgathI svabhAvataH ja je jAtibheda karyo che te mAnavAnI AvazyakatA che ane ekathI bIjAnI utpatti nyAya daSTie siddha thaI zakatI nathI. have "ahaMkAra'nA janmane vicAra karI tenA kulane pUrva paraMparA keTale sudhI jANI zakAya che te joIzuM. sukhaduHkhAtmaka vRtti (feelings) tathA kAmakrodhAdi bhAvanA (Emotions) mAM ane ahaMkAramAM zo bheda che te TUMkAmAM A pramANe spaSTa karI darzAvI zakAze - anyanA du:khanuM jJAna ane pitAne thanAra duHkha nuM aMtara pratyeka samajI zake tema che. paradu:kha ja zItala hoya che evuM kaMI nathI hotuM, pitAnA bhUtakALanA duHkhane vicAra paDyuM ghaNo ja zItala hoya che. A uparathI jaNAze ke du:khanI bhAvanA ane duHkhanI buddhigamya kalpanA bhinna che. je vAta duHkha For Personal & Private Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 vikAsavAda ane nItizAstra mATe che te ja sukha, krodha, matsara vagere bhAvanA mATe che. A bhAvanA bahudhA ahaMkArayukta hoya che, paNa manevikAra ane jJAna ekatra hoya teTalA ja parathI tenI jAti eka banI jatI nathI. vikAsavAda viruddha bIjo eka e AkSepa che ke, eka vakhata jaDane jIvanA janakanuM mAna ApIe; paNa jIva ke bhAvanAthI ahaMkAyukta mANasanI nyAyayukta vaMzaparaMparA te koI paNa rIte barAbara darzAvI zakatuM nathI. ame kabUla karIe chIe ke, bAhya aSTimAM game te padArthamAMthI game te padArtha meLavI zakaze. tame kAlasAne hIre banAvaze, lekhaMDanuM sonuM karI deze, viSTAnuM dhAnya karaze, mATIthI suMdara vRkSa ane suMdara latA taiyAra karaze, are jaDamAMthI hAlatAM cAlatAM ane sukha du:kha jANanAra jAnavara utpanna karI zakaze. paraMtu game teTaluM kare teye e vastunI keTI athavA jAti ahaMkArayukta mAnava jAtithI tadana bhinna che. jaDa padArthane, sacetana (living ) vanaspatine ane bhAvanAyukta prANIne "astitva" che; paNa "ame chIe" evI ahaMkArayukta lAgaNI nathI; temane para anya padArthonI uNutAtmaka, calanAmaka kiMvA anya prakAranI asara thAya che; paNa "anya padArtha hovAnuM " jJAna temane nathI. manuSya prANInuM zarIra jaDa che, paNa tenA AtmA anya vastunuM astitva jANe che ane eka arthamAM sarva pRthvIne athavA vizvane paNa temAM samAveza thAya che. manuSyaprANuM anya padArthanI mAphaka viziSTa guNadharma yukta che, eTaluM ja nahi paNa te pitAnuM ane sarva vizvanuM paNa Akalana karI zake che. AyanAmAM anya vastunuM pratibiMba paDe che paNa AyanAne AtmajJAna ke anya vastunuM jJAna paNa nathI hotuM. sonuM, rUpuM, hIre, kelasa vagere anAtmavAna padArthane eka sthaLe kUTavAmAM Ave, vATavAmAM Ave, taLavAmAM Ave, bALavAmAM Ave to paNa Atmayukta athavA ahaMkArayukata padArtha kevI rIte taiyAra thAya che te nyAyadaSTie kahevuM kaThina che. kAraNa, "hevuM" ane "chIe evuM jJAna hovuM" e be vAta atyaMta bhinna che. rUparasAdigaMdhanA guNathI jarUra haze te bIjA rUparasagaMdhAdi guNa utpanna thaze - ahIM ApaNe zakya azakyatAne vicAra karatA nathI -- paNa For Personal & Private Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 nItizAstrapraveza nyAyadaSTie jotAM game te guNamAMthI bIje joIe te guNa janma pAmaze. dAkhalA tarIke pILA senAmAMthI sapheda kapAsa nIkaLe kiMvA malina chANa nIkaLe che temAM nyAyazAstranI dRSTie kaMI dezAspada nathI. paNa traNa rUparasagaMdhAtmaka guruthI guNa jANanAro guNa kevI rIte nIkaLI zake e viSe nyAyazuddha upapatti barAbara lAgI zakatI nathI. kAraNa nAmarUpAtmaka jaDa vastunA guNane game teTalA phUTI nAkhavAmAM Ave, pheravI nAkhavAmAM Ave to tethI AkAra, rUpa, raMga, gati vagere guNamAM pharaka paDe ane vilakSaNa vilakSaNa sthityaMtara dekhAya; paNa AkAra, rUpa, raMga vagere guNathI bhinna 'guNa jANavAne" guNa temAMthI utpanna thAya nahi. tame hajAro laTapaTa karI eka AkAramAMthI bIjo AkAra kADhaze, eka raMgamAMthI bIje raMga banAvazo; paraMtu koI paNa AkAramAMthI 'AkAra jANavAne guNa' kiMvA koI paNa raMgamAMthI "raMga jANavAne guNa' game te karavA chatAM kADhI zakaze nahi. * jaDa kivA sacetanamAMthI jema ahaMkArane janma siddha thatA nathI temaja bhAvanAmAMthI paNa tene janma siddha thatuM nathI. kAraNa bhAvanA ane jJAna nyAyazAstranI dRSTie taddana bhinna che. hA, bhAvanA AraMbhathI ja sAhaMkAra hoya che ema mAnI laIe te judI vAta che. A gRhIta kArya vastusthitine anusaratuM haze; paNa e prazna nyAyazAstrIya upapattine che eTaluM dhyAnamAM rAkhavAthI spaSTa thaze ke bhAvanAmathI - zuddha ane nirmaLa bhAvanAmAMthI - ahaMkArAtmaka mAkhaNa kADhI zakAze nahi. A AkSepa viSe eka e muddo dhyAnamAM rAkhavAne che ke, A vAda vikAsanA kALakrama viSe nathI paNa nyAyazAstranI daSTie tenI susaMgati thAya che ke nahi e viSe che. artha spaSTa karavA mATe kUkaDAnA phUkare kUkane ane sUryanA udayane zo saMbaMdha che te joIzuM. prathama kUkaDe kUkare pokAre che ane pachI sUrya Uge che e kALakrama viSe keIthI ne kahI zakAze nahi; paNa ene * A viSaya saMbaMdhI mATinanA Types of Ethical Theory, II nAM 393 thI 400 sudhInAM pRSNa jevAM Vol. For Personal & Private Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 325 vikAsavAda ane nItizAstra - 325 kAryakAraNane saMbaMdha ApavA prayatna thAya te pachI vAda thayA sivAya na rahe. e ja pramANe prathama jaDa vastu ane pachI sajIva vastu e kALakrama ghaNAne mAnya thaze paNa jaDamAMthI jIva zI rIte utapanna thaI zake e viSe zaMkA ubhave che. jaDane jaDa vikAra hajAro ane lAkhonI saMkhyAmAM udbhavaze ane te ati camatkArika paNa haze; paraMtu jaDa keTImAMthI cetanAyukta jIvakeTI nirmANa thAya che e ghaNAne mana gUDha che. tevI ja rIte anya prANI manuSyanI pahelAM upanna thayo haze e jo ke kabUla che paNa mANasanuM janakatva saMpUrNapaNe temane zI rIte prApta thayuM e prazna che. mATImAMthI vRkSa UgyuM e vAta kharI, jhADanI pahelAM mATI hatI e kharuM, paNa kevaLa mATI jema vRkSa utpanna karI zakatI nathI temaja ahakArahIna prANI che ke mANasanI pahelAM haze ane temAMthI ja mANasanI utpatti thaI haze; tadapi ahaMkArazUnyatvamAMthI ahaMkAra kevI rIte nirmANa thaI zake che e nyAyadaSTie gUDha che. zAstra kahe che ke, dasathI vIsa lAkha varSa pUrvenA mAosIna ( Miocene ) yugamAM pRthvI para vAnaranI utpatti thaI hatI. A vAta kharI mAnavAne harakata nathI. vAnara pachI nara daza aneka jAti nirmANa thaI ane nAza pAmI. e vAtanA purAvA tarIke bhUmigarbhamAM daTAI rahela ane hAla upalabdha thatI para mojUda che. jAvA beTamAM eka mastaka maLI AveluM che ane iMglaMDamAM paNa eka atyaMta purAtana mANasanuM mastaka maLI AvyuM che. tenA magajano aMdAja karI evuM anumAna bAMdhI rAkAya che ke, te mANasajAtamAM spaSTa rIte zabdoccAra karavAnI zakti na hatI, eTale te nara-ja tine kUtarAM bilADAMnI mAphaka ja pitAnI bhAvanA vyakta karavI paDatI hatI. kalpanA evI che ke, AvI bhASAhIna narajAtine janma traNathI pAMca lAkha varSa pUrve thayo hovo joIe. A jAtinI mAnasika unnati atyaMta kaniSTha paMktinI hovI joIe. aNIdAra patharA e temanAM hathiyAra heDavAM joIe. te pachInI jAtie e aNIdAra patharA pAchaLa ghaNI mahenata karI tene sAre ane savaDakAraka AkAra Apyo hato. For Personal & Private Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 nItizAstrapraveza te pachInI jAti cAmaDAnAM kapaDAM vAparatI hatI ane hADakAMnI soya (!) thI gAmaDAMnAM kapaDAM zIvatI hatI. te jAtinA loko guphAmAM rahetA hatA, tyAra pachInA khetI karavA lAgyA, kUtarAM, gAya, gheDA vagere jAnavara pALavA lAgyA ane e pachI tAMbApittaLa vagere dhAtunI zodha thaI e pachInA mAnavavikAsanI hakIkata ApavAnI jarUra nathI. mAnavavikAsanI A kALaparaMparA mAnya karavAne harakata nathI; paNa kALaparaMparA ane kAryakArasaMbaMdha eka nathI, tevI ja rIte kALaparaMparA ane nyAyazuddha siddhAMtaparaMparA e paNa eka nathI. saMvedanAzanya jaDamAMthI saMvedanAtmaka jIva ane ahaMkArazanya prANImAMthI sAhaMkAra narapatinI vaMzaparaMparA nyAyadaSTie cogya jaNAya te sAru keTalAka AvI yukti kare che. teo kahe che ke, prathamathI ja jaDa eka rIte saMvedana athavA sacetana hoya che paNa te sasaMvedanatva gupta athavA avikasita svarUpanuM hoya che eTaluM ja. jaDane saMvedanatvano guNa prathamathI ja arpaNa karyA pachI tenAthI thayelI saMvedanAnI utpatti subodha bane che. atI zAstrajJa hekela (Haeckel) pitAnI prakRtine (Matter) prathamathI ja jIvayukta samaje che. te pitAnA advaitavAdane jaDavAda kahevA deto nathI. te kahe che ke, mAruM advaita jaDa-jIvAtmaka (Hylo-zoism) che. jaDatva ane sajIva eka ja che, sajIvavuM ane sasaMvedanatvanuM paNa evuM ja eka che, evuM pratipAdana karyo pachI jaDa prakRtimAMthI saMvedanAyukta, sAhakAra sRSTinI utpatti lagADavAmAM muzkelI nathI. kAraNa, temAM jaDaHsajIvasasaMvedana=sAhakAra gRhIta ja che! jaDamAM saMvedana (Sensation) che ane eka prakAranuM mana athavA ahakAra paNa che; paraMtu keTI e che ke, ahaMkAra temanA jJAnanA kSetramAM AvatuM nathI eTaluM ja jaDamAM jJAnazUnya mana (Unconscious mind) che ema kahevuM saheluM che; paNa "jJAnazanya mana' e vAkaya "marele jIvaMta mANasa" kiMvA putravatI vaMdhyA strI" e vAkya pramANe visaMgata athavA vyAghAtAtmaka che. e vAta dhyAnamAM besatI nathI. mane che paNa mananA guNa mAtra nathI ema kahevuM eTale "amuka mANasa ghaNe zrImaMta For Personal & Private Use Only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 327 vikAsavAda ane nItizAstra che paNa phUTalI badAme tenI mAlikInI nathI' ema kahevA jevuM che sadasadvivekabuddhi kayA arthamAM Izvaradatta athavA janmasiddha che? nItimattAne janma sukhecchAmAMthI thAya che, e vikAsavAdIene vidhAna viSe paNa evo ja AkSepa thAya che. nItimattAne janma kiMvA vikAsa kevI rIte thatuM jAya che e vize spensaranI upapatti A pramANe che. pratyeka mANasa sukhane mATe mathe che, e pravRtti anAdi ane anaMta che, jaMgalI jAtine mANasa sukhArthI hata, hAlane te ja che ane bhaviSyane paNa te ja raheze. taphAvata che te puruSArtha saMbaMdhI nathI paNa sukhasvarUpI puruSArtha kevI rIte prApta karI le te viSe che. jaMgalI sthitine mANasa kSaNika sukhanuM pAchaLa bhame che paNa evA vartanathI tene potAne ja nukasAna thAya che ane te koI vakhata prANa paNa gumAve che. hAlana susaMskRta mANasa eTaluM samajI zake che ke, manane saMyama rAkha thoDe vakhata kSaNika sukha tarapha durlakSa karavAthI bhaviSyamAM vizeSa sukha maLe che. dAkhalA tarIke bhojana sukhanA sevanamAM kiMva vihAramAM hAlana vivekazIla mANasa lAMbo vicAra karI sukhasevanamAM parimita paNuM rAkhe che tene hetu e che ke, ema karavAthI prakRti vagere sArI rahI ekaMdare sukhaprApti vizeSa thaze. Idriyadamanane lAbha je te pitAne vartamAna jIvanamAM ja jANI zake che; paraMtu AnuvAMzika saMskArathI sudhdhAM tene e jJAna prApta thAya che. sAdA sukhavAdI kivA janahitavAdI lokomAM ane vikAsavAdI lekama eja vizeSatA che. ApaNA jaMgalI pUrvajone thayelA khaDatala anubhava parathI temaNe bedha lIdhe ja hovo joIe ane te pramANe vartana rAkhavAne paNa prayatna karyo huM joIe. kAraNa jaMgalI mANasane adhika sukhanI jarUra che. heya che ja. jenAthI bhaviSyamAM nukasAna thAya tema hoya tevA sukha viSe manamAM pravRtti utpanna thaI hoya to tene saMyama karavAnI zakti ane IcachA AnuvAMzika saMskArathI peDhI dara peDhIe vadhatI jAya che ane e ja krama cAlu rahI eka divasa e For Personal & Private Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza Avaze ke, te vakhate mANasanuM mana ahitakAraka sukha tarapha jaze ja nahi, manaHsaMyama rAkhavAmAM kaSTa paDaze nahi ane icchA tathA nItibaMdhana vaccene kalaha taddana baMdha paDaze ! pensaranuM bIjuM kathana e che ke, sukhapravRtti kharAba to nathI ja. ulaTI te AyuSyavardhaka, arthAta ISTa che, sukha che AyuSyane vidhAtaka heta to Aje mAnavajAti naSTa thaI hota. pratyeka mANasa sukhane niHsIma bhakta che ema kahevuM hoya te kabUla ja karavuM joIe ke sukharUpI dela AyuSyavardhaka che. kAraNa sukha je banAzaka ke balavighAtaka heta te pratyeka paLe sukhano pUjAmAM gALanAra mAnava prANI TUMka kALamAM ja balAhIna banyo heta. Ane artha e nathI ke ApaNA pUrvajone je sukha priya hatAM te sarve ja hitakAraka hatAM. temAMnAM keTalAMka vitavinAzaka kiMvA balavighAtaka haze, paNa evAM kharAba sukhanA nAde lAgelA mANasa jaladI nAza pAmatA hovA joIe. temane saMtati thaI haze ane te temanA jevI ja aniSTa sukhane lAbha rAkhanArI nIvaDI haze to te paNa thoDA ja kALamAM nAza pAmI haze, tathA jIvana kalahamAM e aniSTa-sukha--lubdha vargane kAlAMtare nAmazeSa thavuM paDayuM haze. dhAro ke ApaNuM pUrva jemAMnA keTalAkane viSa kiMvA viSTA kiMvA saDelA paDelA padArtha khAvAmAM sukha maLatu hatuM. evAone svAbhAvika rIte ja jaladIthI roga lAgu paDavA haze ane viSa vAparanAra te tatkAla ja maraNa pAmyA haze. je jIvanakalaha nahota te game tevI vAtomAM sukha mAnanAra A vaga jaladI ja naSTa thayo hota; paNa jIvanakalahanA dhUmadhaDAkAmAM evA mUDha keTale sudhI TakI zake e kahevAnI jarUra ja nathI. jIvanakalahamAM je bAbatone upayoga thAya che te bAbato karavAmAM jemane sukha lAgatuM hatuM teone varga e viruddhanA varga karatAM UMce Tharyo haze ane evI paddhatithI vicAra karatAM apatya prema zA mATe hoya che tenI upapatti maLI Ave che. je jaMgalI jAtimAM bALabaccAM viSe bephikarAI hatI te jAtinI praja ghaNuM aMze mRtyamukhamAM paDI haze ane e jAti bALa prema rAkhanArI jAti karatAM saMkhyAmAM ghaTI gaI haze. mAtra saMkhyAne For Personal & Private Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 329 alpapaNA deSa ja te jAtine jIvanakalahamAM nAza karavAne pUratA hatuM. bIjuM paNa eka kAraNa e che ke, bALaprema rAkhanArI ane bALaprema nahi dharAvanArI jAti vacce yuddha thatAM pahelI jati adhika utsAha ane svArtha tyAga pUrvaka yuddha karI anyane parAbhava karI zakI haze. bALaprema rAkhanArI ane na rAkhanArI evI bhinna jAtinI kalpanA udAharaNa tarIke lIdhI che; paNa evI jati nahotAM eka ja jatimAM keTalAMka mANasa bALaprema rAkhanAra ane keTalAMka premazunya hoya che ema kahIe to paNa premanya mANasa kALAMtare nAmazeSa bane che ema darzAvI zakAze. jeo bALaprema tarapha durlakSa karatA haze temanA vaMzane DI ja peDhIomAM aMta Avaze. hAlamAM mAtApitA bALakanI prakRti mATe ATalI saMbhALa rAkhe che to paNa keTalAMka bALaka pahelA varSamAM ja maraNazaraNa thAya che te jyAre mAtApitAnuM pUrNa durlakSa hatuM tyAre kevI sthiti haze tenI kalpanA sahelAIthI thaI zakaze. bALaprema svabhAvataH ja sukhadAyaka che. tenuM kAraNa e ja che. bALabaccAM mATe sahana karavAmAM mAtAne eka prakAranuM sukha lAge che tenuM kAraNa tenI udAra nItimattA nathI paNa AnuvAMzika saMskArathI Avelo ane jIvana kalahamAM upayogI Thare tene eka prabaLa svAbhAvasiddha guNa che ! mAtAne je bALasevAmAM svabhAvaH ja AnaMda jaNAyo nahota to tene hAthe e sevA pAra na paDI hota; ( kAraNa, spensara vagere vikAsavAdIonA mata pramANe sukhaprApti ja pratyeka vyaktine sadaiva heturUpa hoya che, ane e sevAnA abhAve bALake naSTa thaI vaMza tUTI gayo hota. mANasamAM pati abhimAna, audArya, paropakArabuddhi vagere je saguNa che tenI upapatta paNa evI ja rIte lagADI zakAze, paNa vistArabhayathI te ahIM ApI nathI. mANasane sukhanI jarUra hoya che paNa anubhavAMte jaNAya che ke kSaNika sukha lAbhakAraka nathI hotuM; ane te saMbaMdhanI pravRtti AnuvAMzika saMskArathI kamajora bane che e "nItimattAnuM eka janmakAraNa che. bIjuM kAraNa evuM che ke, kaI kaI naitika For Personal & Private Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 nItizAstrapraveza saguNa jIvanakalahamAM upayogI hoya che ane evA guNasaMpanna mANase ja A kalahamAM TakI zakatA hovAthI keTalAka saguNa svAbhAvikapaNe ja ApaNumAM AvelA che. pote suMdara che kivA goro che, e viSe koI abhimAna rAkhe te te jema agya che - (kAraNa emAM tene pitAne ze puruSArtha che? e te IzvarakRpAthI maLeluM hoya che.) -- te pramANe ja "huM mArA bALaka para prema rAkhuM chuM kivA garI mane joI mAruM hRdaya kave che" e bhAva mATe abhimAna rAkhavuM te vRthA che; kemake e guNa prakRtija athavA svabhAvasiddha che. evI be rItathI thanArA svAbhAvika nItivikAsane trIjA eka kAraNane Teko maLavAthI tenI pragati jaladI thAya che. pratyekamAM parArthabuddhi svAbhAvika rIte ja rahelI hoya che kharI, paNa te maryAdita kSetra pUratI ane ghaNI ja azakta hoya che. svArtha buddhi athavA svamukhecachA ja sarvamAM prabaLa pravRtti che ane pUrve paNa hatI ja. paNa gaMmata evI thaI ke, pratyeka mANasa svArthI hovAthI eka bIjAnA svArtha jhaghaDavA lAgyA. ekanuM sukha bIjAnA duHkhanuM kAraNa banyuM, ekanuM ALasa bIjAne trAsa ApavA lAgyuM, ekanI gaMdI Teva joI bIjAne vamana thavA lAgyuM ane je te "amuka mAsa ALasu, gaMde, anyanA sukhaduHkhanI darakAra nahi rAkhanAra hevAthI kharAba che evI bIjAnI - pitAnI nahi - TIkA karavA lAgyo, paNa mANasane AtmanirIkSaNazakti maLelI hevAthI kAlAMtare te samajavA lAgyuM ke, "ALasa ke gaMdakI ApaNe rAkhIe te paNa kharAba ja che." ALasa karavuM nahi, cerI karavI nahi, khoTuM bolavuM nahi vagere vidhiniSedhAtmaka niyama prathama ApaNA pUrvajoe anya mATe karyA hatA; paNa vicAro te sarva temaNe pitAne lAgu pADayA. kAlAMtare e nItiniyamagrAhyatA anuvAMzika saMskArane yoge daDha thaI ane hAlanA mANasone svAbhAvika rIte ja prApta thaI uparanA vivecanathI samajAze ke ApaNe jene sadasahikabuddhi athavA Conscience kahIe chIe te eka rIte anubhavathI utpanna thayela che ane eka rIte svAbhAvika athavA For Personal & Private Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 33 Izvaradatta che. sAdhAraNa mANasa sadasadvivekabuddhine Izvaradatta mAne che. mIla, enthama vagere kahe che ke mANasane jIvanamAM potAnA kRtyanAM pariNAme UpajatA sukhaduHkhane je anubhava thAya che te uparathI ApaNe e nItiniyama TharAvIe chIe. spensare e bane pakSanI pitAnI paddhatithI ekavAkyatA karI che. te kahe che ke, ApaNuM pUrvajoe sukhadu:khAtmaka anubhava parathI ja nItiniyama niyata karyA hatA; paNa e niyama have hajAre peDhI thaI gayA pachI ApaNane svabhAvataH ja samajAya che. Adarza bhUta athavA nItiSTie pUrNa vikasita manuSya hAlanI saMskRtimAM nItimattAne pUrNa vikAsa thaye che e vaData pensarane mAnya nathI, pUrNa vikAsa thayA pachI mANasanI nItimattA kevI haze te viSe teNe pitAne mata darzAvela che. e abhiprAya A TUMkI hakIkatamAMthI paNa dUra rAkhI zakAya tema nathI. manuSyanA nItivikAsanA taddana AraMbhakALamAM mANasa kSaNika athavA ahitakara sukhanI pAchaLa bhamI nuksAna prApta karI leto hato, paraMtu tene e anubhava jema jema vRddhigata tho gayo tema tema Atmaniyamana karI je kAryathI adhikamAM adhika sukha maLe tema hatuM te karavAnuM te zIkhe. hAlamAM to prANavighAtaka sukha tene sahelAIthI bhamAvI zakatAM nathI; kemake je pUrva jene evA AtmaghAtI sukhane lobha hatA teo cheDA ja kALamAM nivaza banyA. e AtamaghAtI mIso ApaNI pUrve rAma pAmyA tethI ApaNA pUrvaja che, paNa temane paraMparAthI janakavinuM mAna prApta thatuM nathI. ApaNe te jemane AtmaghAtI sukhane moha nahe te temanA ja vaMzaja chIe. hamaNAM ApaNane je vAte sukhakAraka lAge che te prANaghAtaka na hatAM prANasaMrakSaka 314. (Pleasurable actions are life - preserving actions.) hAlanI sthitimAM doSa eTalo ja che ke, sarva sukha samAna hitakara nathI hotAM, - temanAM keTalAMka kSaNika sukha Ape che, paNa pachI tenAthI du:kha thAya che. hAlamAM kaI sukhapravRttinuM For Personal & Private Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 nItazAstrapraveza * keTaluM ane kathAre niyamana karavAthI lAbha thaze tene lAMkhe vicAra karIne cAlavuM paDe che. tema nathI banatuM te sukhatA aMzathaDe ja maLe che. aparimita bhAjanapAnAde viSayabhAga bhAgavavAthI pachIthI kudarata zAsana kare che ane viSayabhAganI zakti ochI thAya che tyAre sadvivekabuddhi kahe che ke manamAM Ave tema karavuM e yAgya nathI. vivekane kudaratanA zAsananI mAphaka ja rAjadaMDa ane leAkramatathI DaravuM paDe che. corI karIne paisa prApta karavAmAM sukha jaNAya che paNa rAjadaDatA bhaya kahe che ke, 'evA sukhanA upabhe!ga laIza nahi. ' dAnadhama na karIe, gaMdAM kapaDAM paherIe kiMvA parastrI rAkhIe te! te mATe kudarata kaI kheAlatI nathI, rAja paNa kaI karI zakatuM nathI; para Mtu e kSaNika sukhadAyI karmo karavAthI leAkeA dhikkAre che. mATe tenuM pAlana sukhanI dRSTie ja kharAba che ema ApaNI dUradRSTi athavA vivekaddha kahe che.ekAda vakhate eve! paN prasaMga Ave che ke, te vakhate cArI, bhicAra vagere duSkarmo kAI na jANI zake tevI rIte karavAthI kudaratanA bhaya nathI hAte, rAjadaMDanA bhaya nathI hAtA ane leAkamatane paNa bhaya nathI DAtA; (kAraNa le! te jANI zakatA nathI paraMtu evA samaye sudhdhAM ApaNe upara jaNAvela kama karavA tatpara thatA nathI tenuM kAraNa e hAya che ke, ApaNuM mana ApaNane 'khaze. eve bhaya hAya che. leAkAe karelI cArI kharAba, leAkeAe karelI gaMdakI kharAba vagere prakAranI bhAvanA prathama svAbhAvika rIte ja che, paNa pachIthI ke bhAvanA peAte karelA kuvana mATe che e vAta upara AvI ja gaI che. eka dare kahevAnuM eTaluM che ke, hAlamAM ApaNuM mana pUrNa vikAsa pAmeluM nahi hAvAthI keTalIka vakhata te bhaLatA ja sukha tarapha dhase che ane kudarata, rAjA, leAkamata, ke peAtAnA vivekI mananA bhayathI ApaNe aTakI jaI e chIe tenuM kAraNa e DrAya che ke, alpa sukhanA le|bhamAM vizeSa sukhathI vimukha thavAya nahi. paraMtu ApaNe nItivikAsanA chellA pagathiye paheAMcIzuM eTale ApaNuM mana asadbhA tarapha eTale apasukhakara udbhave udbhave mA take na For Personal & Private Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 vikAsavAda ane nItizAstra kheMcAtAM svAbhAvika rIte ja atyaMta sukhakara mArga tarapha pravRtta thaze ane manaHsaMyamanI jarUra nahi rahe. baMdhanAtItatva athavA jIvamuktatva arthAta te vakhate naitika baMdhana jevuM kaMI nahi rahe; kemake je bhaLatI dizAmAM jAya che tene ja "dhI" hoya che. svAbhAvika rIte ja sanmArge janAra manane vivekarajajuthI bAMdhavAnI jarUra ja nathI. hAlanI ApaNI alpavikasita avasthAmAM kAyadA, lekamata vagere baMdhananI AvazyakatA che. kemake, ApaNuM mana harAyA heranI mAphaka paradhana, parastrI tarapha jatuM hoya che. paNa jyAre garIba gAyanI mAphaka sIdhA mArge javAnuM zIkhaze tyAre vivekapAzathI tene pama bAMdhavAnI zI jarUra raheze? hAlamAM ApaNane nItiniyama baMdhanakAraka lAge che, kemake A paNa manane anya dizAe javuM hoya che. paNa ApaNuM mana dhIme dhIme sudharI paristhitine pUrNa anurUpa banaze eTale te mArga tarapha svAbhAvika rIte ja jaze ane pachI nIti tathA manaHpravRtti vacce bheda ja raheze nahi, nItibaMdhana, nItibaMdhana A paNe kahyA karIe chIe tene are artha (spensaranA mata pramANe) e che ke, tamane je amukanI jarUra hoya te (dAkhalA tarIke adhikamAM adhika sukha joItuM hoya te) amuka vAta - kArya (dAkhalA tarIke, Atmaniyamana) karavAnI tamArI pharaja che evA prakAranA niyama. ApaNane sukha samRddhinI jarUra che mATe cerI upayogI nathI, ra 1 corane daMDe che mATe corI na karavAnI pharaja che. pachIthI corI nahi karavAnuM baMdhana ApoApa tUTe che athavA zithila bane che, kAraNa ke, pachIthI corI karavAnI icchA ja naSTa thAya che. nItibaMdhata kaMI Izvare ApaNA para nAkhelAM nathI kiMvA dharmazAstra temane gAMsaDa ApaNu garadana para goThavatAM nathI. ApaNane sukhanI jarUra hoya che ane te sAdhya karavA mATe viziSTa niyamanA pAlananI AvazyakatA hoya che tethI e anivArya niyamanuM baMdhana ApaNe svIkArI laIe chIe. For Personal & Private Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza ApaNe pUrNa vikAsa thaze eTale ApaNe AnaMda ane svAbhAvika pravRttithI ja nItiniyama pALIzuM. te vakhate niyamanuM baMdhakatva ApaNane kheMcavAnuM nathI. te samaye munaHpUtuM samAreluM ja zAstrArtha ane e ja vedANA gaNAze. te samaye sukha ane viveka, pitAnuM sukha ane samAjanuM sukha, saMkucita dRSTi ane vizALa daSTi evA bheda karavAnuM kAraNa raheze nahi; kemake te kALanA mANase 2 kudaratI rIte ja dUradaSTivALA haze, samAjanA hitamAM ja temane sukha samajAze ane temanA hAthe aviveka thaze ja nahi -- tevI pravRtti paNa nahi thAya. enuM ja nAma baMdhanAtItatva athavA jIvanamuktava ! spensaranI upapatti paranA AkSepa (a) "sarva leka sarvadA sukha zodhe che.' spensaranuM A sUtra sArvatrika che. manuSyane sukha joIe che, paraMtu tenAM sarva karma e ja udezathI prerAyelAM che ema kahevuM te khoTuM che. bhUkha lAgI hoya che tyAre AhAra karavAmAM Ave che te AhArathI upanna thanArA sukha mATe nahi, paNa annanI jarUra hoya che te mATe. bhUkha nahi hovA chatAM zikhaMDapUrI khAvAmAM Ave te te mAtra ekAda vakhata rasanA sukha mATe hoya che. "ekAda vakhata ' kahevAnuM kAraNa e che ke, keTalIka vakhata pitAnA sukha mATe nahi paNa jamADanAra ke mitranA AgrahathI khAvAmAM Ave che. bhUkha hoya che te vakhate zikhaMDa pUrI khAvAmAM Ave che te piTanI jarUra mATe khAvAmAM Ave che; zikhaMDajanya sukha mATe nahi. Agrahane lIdhe khAvAmAM Ave che te paNa zikhaMDajanya sukha mATe nahi. sukha mATe tyAre ja khAvAmAM Ave che ke je vakhate bhUkha ke Agraha nahi hovA chatAM zikhaMDa joI meMmAM pANI chUTe che tethI khAvAmAM Ave che. evuM ja sarva prakAranA sukha mATe che. keTaluMka kArya sukha mATe karavAmAM Ave che ane keTaluMka karatI vakhate tajajanya sukhanA vicArane ApaNA manane sparza paNa heta nathI. keTalIka vakhata te amuka kAryathI du:kha thaze evI khabara hoya che chatAM kartavya tarIke te kArya karIe chIe. are ekAda For Personal & Private Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 335 vakhata kartavya khAtara mA sa prANatyAga karavAne sudhdhAM taiyAra thAya che; evA prasaMge tenA kRtyane sukhaprerita kATImAM mUkavuM te zabdane durupayoga karavA jevuM che. je vakhate nelsana ke tAnAjI mAlumare jevo mANasa kartavya khAtara prANanI Ahuti ApavA taiyAra thAya che te vakhate te viziSTa kArya sAdhI prANatyAga karyA vinA te mANasane cena paDatuM nathI; tene duHkha thAya che ane e duHkhane parihAra karavA sAru te pANatyAga karavA tatpara thAya che ema sukhavAdI kahI zake che. vAta barAbara che, paNa eTaluM dhyAnamAM rAkhavAnuM che ke, ekAda ucca kArya potAnA hAthe thavAne suprasaMga Avyo hoya tyAre te kartavya nahi baLavAya te manane e vAta kheMcyA karaze ane jIvana sudhI asahya banaze e bhAvanA tenA ja manamAM uddabhave che ke jenI te kAryamAM ananya bhakta hoya che, ane te bhakti ananya hovAthI je sukhaduHkhAtmaka sakAma vicArIne kAryakIrti AgaLa kaMI visAtamAM gaNato nathI. AvI ananya ane svArtha rahita bhaktithI thayelA AtmayajJane "kAma" ane "sukhaprerita" kahevo ja hoya te koI nA kahI zakaze nahi. kAraNa te kArya karavA mATe te utsuka hoya che ane e arthamAM tenuM karma 'sakAma" che temaja kArya thatA sudhI tene AtmA saMte pAmate nathI mATe e rIte tenuM kama duHkhanivAraNArthe che. paNa ahIM sukhaduHkhano ane sakAmatAne artha sAmAnya arthathI bhinna che. A prazna viSe pAchaLa ghaNuM kahevAyuM che tethI ahIM vistAra karavAnuM prayojana nathI. (A) "sukhakAraka karma AyuSya rakSaka hoya che. (Pleasuregiving actions are life-preserving actions.) spensarane A abhiprAya vizeSa AkSepArla che, nidAna " ciMtya" che. spensara kahe che ke, sukhakAraka karma AyuSyasaMrakSaka na hota to mANasajAta naSTa thaI hota. ane e vAtane AdhAra e che ke, ApaNe haMmeza sukhakara karma karIe chIe; e karma je AyuSyavinAzaka hota te ApaNe jaladI naSTa thayA hatA. jyAre naSTa thayA nathI tyAre sukhakAraka vAta AyuSyavardhaka hoya che e siddha che. - A For Personal & Private Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza vicArasaMkalanAmAM deza e che ke, sarva mANasa hameza sukhanI ja zodhamAM hoya che e gRhIta vAta khoTI che. je sukha ja mANasanuM dhyeya heta te spensaranI koTIne javAba ApavAmAM muzkelI Avata. paNa kharI vAta e che ke, prathama ApaNane keTalIka vAta viSe sudhI ke tRpA (AlaMkArika arthamAM) utapanna thAya che ane e sudhA ke tRSA maTe cheeTale sukha uddabhave che. A sukha prANasaMrakSaka hoya che. kAraNuM tema na hota te A paNa kayAranAye naSTa thayA hatA. paraMtu ekAda vAtanI sudhA ke nA na hoya te vakhate tenA sevanathI pUrve prApta thayelA sukhanuM maraNa karI jyAre sukha meLavavA mATe ApaNe te kArya karIe chIe tyAre e vAta prANasaMvardhaka athavA saraMkSaka bane che ke kema te viSe zaMkAne sthAna rahe che. sudhA lAgI hoya te samaye khAdheluM anna ane tajajanya sukha prANarakSaka manAvAM joIe. kAraNa ke sudhA lAgyA pachI mANasa AhAra karavAne ja ane AhAra karI vakhate sukha thavAnuM ja; temaja peTabharIne AhAra thatA sudhI te temAM ja pravRtta rahevAno. A bhojanakarma ane bhejanasukha te prANuvighAtaka heta te jIvana zakya na hatuM; kAraNa aMte e game teTaluM prANuvighAtaka heta to paNa mANase anna khAdhuM ja heta tathA bhajanasukha bhogavyuM ja hota ane dIpakamAM kUdI paDanAra pataMganI mAphaka svanAza karI lIdhA hatA. paraMtu sudhA nahi hevA chatAM bhajanajanya sukhanA smaraNa parathI te sukha meLavavA sAru jyAre jIlelupatAthI AhAra karavAmAM Ave che tyAre e sukhaprerita karma AyuSyavardhaka nathI hotuM, UlaTuM AyuSyane hAnikAraka hoya che. pAna-azana-zayanAdi koI paNa viSayopabhoga, krIDA, saMbhASaNa, mauna athavA AdarasatkAra svAbhAvika rRtithI nahi paNa tajanya sukha mATe karavA lAgaze te samajAze ke tenAthI vizeSa sutpatti ke rasotpatti thatI nathI. temaja je sukha thAya che te ati utsAhajanaka ke prakRtisvAdhyakAraka paNa nathI hotuM. je sukhAsakta sadaiva jIvanane baLavAna banAvanAra heta te vImA kaMpanIvALAe mojIlA, dazkabAja ane vyasAdhIna mANasenA vImA levAmAM AnAkAnI karatA na heta ! For Personal & Private Use Only Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 337 (I) spensara kahe che ke, mAtAne bALaprema jAtisaMrakSaNane uyukta hoya che; e bAbatane jaMgalI sthitinA mANasane anubhava thayo ane e anubhava AnuvaMzika saMskAra dvArA pachInI peDhIomAM UtarI dara peDhIe adhikAdhika dRDha thato gayo ane pariNAme hAlamAM bAbaprema taddana svAbhAvika banI gayo che. natikabhAvanA prakRtisiddha (Innate ) hovAnuM kahenAra ane te anubhava prApta hovAnuM jaNAvanAra e be pakSa vacce spensare karelo toDaDa kautukAspada che. paraMtu temAM eka deSa che. anubhava prApta guNa bALakamAM saMkrAMta thatuM hovA viSe purAvo nathI. putrane pitAnuM rUpa maLe che, tenuM cAlavuM, besavuM, UThavuM AbehUba pitAnI mAphaka hoya che, e sarvane anubhavanI vAta che. paraMtu rUpa vagere guNa pitAnA bIjanA hoya che ane evA bIjasiddha guNa mAtra ja bALakamAM Utare che ema keTalAka zAstra kahe che pitAnuM rUpa kiMvA paddhati putrane prApta thaze; paNa pitAnA gAla para talavAranA ghA thayela hoya che te e IjanmaprApta (acquired) guNa bALakane maLe che evuM kaMI anubhavamAM jaNAyuM nathI. pitA itihAsamAM nipuNa hovA mAtrathI bALaka temAM jaladI nipuNa bane che ema kahevAne koI paNa AdhAra nathI. ghaNI vakhata kahevAmAM Ave che ke, brAhmaNanI buddhi pUrva saMskArathI adhika tIvra thayelI che ane e ja kAraNe zakanI maMda thayelI che; paNa e viSe nirvivAdita AdhAra nathI. keTalAka kahe che ke, brAhmaNanAM bALaka vargamAM adhika heziyAra dekhAya che tenuM kAraNa e che ke, temane bALapaNathI ja gharamAM sArA saMskAra maLe che. vaLI teo kahe che ke, brAhmaNanAM se bALaka ane zudranAM se bALakane janmanI sAthe ja koI sthaLe laI jaI temane ekasarakhI sthitimAM ucheravAmAM Ave ane temAM je brAhmaNanAM buddhimAna bALakanuM pramANa adhika jaNAya te kabUla karIe ke, brAhmaNanAM bALaka svabhAvataH adhika hoziyAra hoya che. temanA A yuktivAdamAM ghaNe tayAMza che. brAhmaNanI Adhaka vidattA AMdhaLe ja na joI zake; paNa ema kema na mAnavuM For Personal & Private Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza ke e adhika vidvattA paristhitinI adhika anukUvAtathI utpanna thayelI che; magajanI adhika zakitathI nahi. brAhmaNanuM magaja pUrva saMskArathI adhika sateja banyuM haze. te mATe vizeSa vAMdho nathI, paNa muddo e che ke e vAta asiddha che. keTalAka kabUla kare che ke brAhmaNanA magajanI svAbhAvika ca caLatA vizeSa hoya che, paNa teo vikAsavAdanI sahAvathI tenuM kAraNa A pramANe jaNAve che: -- brAhmaNanuM jIvana ja evuM che ke, temanAmAMnA buddhizALI mANasonuM ja jIvanakalahamAM sArI rIte cAlI zake; anyane jIvanakalaha ati kaThina hoya che. brAhmaNanI zarIrasaMpatti sArI nathI hotI te cAle che. mAtra te buddhizALI hovuM joIe. paristhiti ramAvI levAthI je brAhmaNonuM bIjA svabhAvataH ja adhika buddhimattA utpanna karanAra hatuM teo jagatanA jIvanakalahamAM TakI rahyA. zadronI paristhiti ethI taddana UlaTI che. temane zArIrika zrama karavAnuM hoya che, magajanuM kAma vizeSa karavAnuM nathI hotuM. jIvanalahamAM te ja zuddha TakI zake ke jenAmAM adhika zrama karavAnI zakti hoya che. adhika buddhizALI zudra potAnA jJAtibaMdhuonA pramANamAM jIvanakalahamAM pAcho paDaze; kemake tenI buddhine sthAna nathI hotuM. arthAt zomAM jemanI buddhi e chI ane zarIrabala vizeSa haze temane jIvanabhAra saraLa paNe cAlaze ane temanI ja saMtati adhika TakI zakaze. brAhmaNamAM evI UlaTo prakAra bane che. zarIrabaLavALo brAhmaNa buddhizALI paNa nirbaLa brAhmaNathI pAchaLa rahe che, tenA para aneka saMkaTa Ave che ane tenI saMtati jaladI nAza pAme che. A rIte sASTie athavA paristhitie brAhmaNamAM adhika buddhizALInI pasaMdagI karI ane zudromAMthI adhika buddhizALIne kAMkarAnI mAphaka vINI kADhI bahAra nAkhI dIdhA. AthI ja brAhmaNa svabhAvadha aMdhaka buddhizALI ane zudra kamI buddhivAna banyA che. A kerI lekhakanA gharanI nathI paNa kAThiyAvADanA eka Adhibhautika For Personal & Private Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra zAstravettA eNphesaranI che ane te vicAravA jevI jayAthI ahIM ApI che. AvA yuktivAdane vicAra karatAM, bALaprema jAtisaMrakSaNa daSTie lAbhakAraka chevAne anubhava bhAvI peDhImAM saMkrAMta thayo haze ke nahi e viSe zaMkA levAmAM kaMI agya thaze nahi. paNa keTalAka vikAsavAdIo enA javAbamAM zuM kahe che te pAchaLa kahI gayA chIe. temanI vAtanuM tAtparya e che ke, mAtRpremanI upayuktatAne anubhava che ke bALakane saMskAra dvArA prApta thatuM nahi hoya; paNa je lekamAM bALaprema "svabhAvataH ja" vizepa ha temane ja jIvanakalahamAM TakAva thayo ane temanI ja vaMzavRddhi thaI tethI ApaNAmAM e saguNa svAbhAvikapaNe AvyuM. kabUke che. e rIte svacchatAnI pasaMdagI, parepakArabuddhi, vaLatA abhimAna, derAbhimAna vagere guNo upara lagADI sUkAze e paNa kabUla che. kemake e guNa paristhitinI sAme thavAmAM upayogI che emAM koI zaMkA nathI. paraMtu, sarva naitika viSNunI pravI u5patti lAgavI zakya nathI. kAraNake naitika saguNa svaprANarakSaNa ke jAtirakSaNamAM hamezAM ja upayogI thAya che kivA thaze e kharuM nathI.' jagata mAM sadAcArathI cAlanAranuM sAruM cAle che e vAta kharI che ane parI paNa che. je udyoga haze kivA vyApAra kuzalatAthI karaze kiMvA ApeluM vacana pALaze tenuM prabhu kalyANa karaze evI AzA rAkhavI; saghai niyAmiyujhAnAM yogakSemaM vAnyama vagere AzvAsana prabhumukhamAMthI nIkaLela che mATe kharAM mAnavAM; paraMtu ghaNI vakhata ethI judo ja anubhava thAya che. ekAda vakhata vyApAramAM luccAI na karavAthI saMsArane pAye khasI javAno prasaMga Ave che. evA prasaMge je aDaga rahI satyane vaLagI rahe te ja khare sadAcArasaMpanna kahevAya. paNa e vakhate tribhuvanavaMgha sadAcAra tenA jIvanakalahamAM upayogI nahi ja thAya, ane prANarakSaNanI daSTie apAyakAraka thaze. keTalIka vakhata satyanA pAlanathI kIti maLe che paNa prANa jAya che e anubhavasiddha che. mATe sadAcAra A kalamaya saMsAramAM For Personal & Private Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza jIvanarakSaNanI daSTie lAbhakAraka gaNane sRSTie athavA paristhitie anya guNamAMthI cUMTI kADhele (Natural selection ) jaNAto nathI; kAraNa ke e guNa A daSTie khAtarIpUrvaka upayogI hovAnuM anubhava te kahetA nathI. A saMbaMdhamAM kadAcita kaI kaheze ke, "e guNa sAmAnyataH paNa upayogI che ne ? pratyeka prasaMge e guNa ke jIvanarakSaka nahi hoya, paNa sAmAnyataH" upayogI che ema to kahevuM ja joIe. A dRSTie jotAM A guNa dharAvanArAone sRSTie UMcakI laI anya lokone nIce nAMkhI chevaTe naSTa karyA haze ema kahevAne harakata nathI.' kabUla karavuM joIe ke, udhogapriyatA, svAbhimAna, satyavaktatva vagere guNonI AvI rIte upapatti lagADavI taddana azakya nathI. "taddana azakya nathI" ema kahevAnuM kAraNa e che ke, sarva saddaguNanI kudaratI cUMTaNInA aMdhAre (Natural selection) upapatti lagADavI A lekhakane ati durghaTa lAge che. meTA meTA anubhavI, vidvAna ane sujJajanene paNa e ja abhiprAya che. IglAMDanA mAjI vaDApradhAna ane "Foundations of Belief" vagere tAtvika graMthanA kartA potAnA Humanism and Theism nAmanA graMthamAM ema ja kahe che. bApharane Adhibhautika zAstranuM jJAna nathI kivA te viSe mAna nathI ema nahi kahI zakAya to paNa temanI dharma tarapha bhAvanA hovAthI dhArmika samajUta viruddha rahelA vikAsavAda viSe temanuM mana prathamathI ja dUSita hatuM ema kahevAne avakAza che. paraMtu hakale mATe tema kahI zakAya tevuM nathI. hakakke sAhebane paNa A prazna viSe e ja abhiprAya che. (I) vikAsavAdanA naitika dhyeya viSe be traNa dRSTie AkSepa thaI zake che. padArthone vikAsa thato jAya che ane te uccatara keTImAM AvyuM jAya che, ema jyAre vikAsavAdI kahe che tyAre "uccatva" viSe tenI kevI kalpanA hoya che ? "jIva jaDathI ucca che. ahI uccAva eTale zuM, te temAM avayavanI adhika vividhatA, parasparAvalaMbitva ane saMmizratA jaNAI Ave che. te For Personal & Private Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 3 4 spensara kahe che ke, prANImAM vikAsa thato gaye e ja ene artha che. ekapezI jIvamAMthI anekapezI chava, temAMthI matsya, temAMthI sarpapachI dijaTharavAna jati, pachI catuSpAda, pachI vAMdajAti ane pachI narati evAM A vikAsanAM je caDhatAM pagathiyAM che te oLaMgatAM kayA guNanuM adhikAdhika uccatva najare paDe che ? avayavanI anekatA, vividhatA, saMmizratA ane anyAzraya guNanuM ja. nAno buddhinI daSTie ane naitika daSTie vikAsa thAya che eTale e daSTie te ucca banato jAya che ane samAjano vikAsa pUrNa thaze eTale temAM suthAra, luhAra vagere aneka jAti athavA varga upanna thaze, temAM bhinnatva, parasparAvalaMbita ane paraspaSakatva aMdhaka vadhaze. jaMgalI sthitinAM mA ane mAnava samAja ane sAdA ane asaMbaddha svarUpanAM hatAM, paraMtu vikAsa pUrNa thayA pachI te vividha. saMmizra ane asaMbaddha svarUpa dhAraNa karaze. vikAsavAdane phitvanA AthI vizeSa ucca arthanI khabara nathI ! koI kadAcita kaheze ke "che; ethI uccatara artha che ane te uparAMta artha karatAM adhika subodha rIte ane TUMkAmAM kahI zakAya tevo che." e artha A pramANe che: prANIono Adhaka vikAsa thatuM jAya che eTale te paristhitinI sAme Takkara mAravAne adhika samartha bane che. paristhitine javAba devAnuM adhika sAmarthya, athavA paristhitine anurUpa svarUpaprApti - athavA ethI TUMkAmAM kahIe te paristhityanurUpatra ( Adaptation) - nuM nAma uccatva. mAnava samAja adhika vikAsa pAme che eno artha e che ke te paristhitine adhika anurUpa thayo che ane tethI te potAnuM saMrakSaNa karI levAne adhika samartha che. mAnava samAjanI pUrNa vikAsAvasthA te che . jenAmAM paristhitine javAba devAnI pUrNa zakti AvI gaI che. nItitattvanuM pUrNatva athavA uccatamatva AvA ja prakAranuM che. "je tattva pALavAthI sarvottama rIte paristhitinI sAme thaI zakAya te tattva sarvamAM uttama.' For Personal & Private Use Only Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 nItizAstrapraveza 1. A saMbaMdhI prathama ema kahevAno harakata nathI ke, evI pUrNAvasthA keI kAne prApta thaze ke kema te viSe zaMkA ja che. spensara kahe che ke e sudina Avaze, paNa khUda pensarane svIkAravuM paDe che ke, e sthiti nitya athavA hamezanI nathI. pUrNavikAsAvasthA atizaya nAjuka eTale anitya che. jANe ke vikAsanA uccatama zikhare pahoMcyA pachI cakkara AvI tyAM UbhA rahevAnuM muzkela bane che ane pUrNa vikAsa pachI jaladIthI ja dhaDadhaDa vinipAta (Devolution) thavAno AraMbha thAya che; evA prakArane tene abhiprAya che. 2. nItimattAne pUrNa vikAsa thayo "sadAcAra' ane sukha ne jhaghaDe macaze ema spensara kahe che, paNa te keTalAkane pasaMda nathI. sadAcAra viziSTa maryAdA sudhI ja sukhakara che, anubhava kahe che ke, jene sukhanI jarUra hoya che tene mATe sadAcArano mArga hamezAM ja ITa heDa nathI. keTalIka bakhata sadAcAra prAyajJa karavA kahe che to sukhayajJanI zI vAta karavI ? A saMbaMdhamAM dhyAnamAM rAkhavA jevuM che ke, leslI sTIphana (Leslie Stephen) nAmanA vikAsavAdI tattvavettAe paNa ensaranA abhiprAyano tyAga kare che. te kahe che ke, "sadAcAra ane sukhanuM akhalita sAhacarya hoya che ema batAvavAnA prayatna karavo te vartuLanA kSetraphaLa jeTalA kSetraphaLavALA catuSko taiyAra karavAnA prayatna jevo - athavA akhkhalita cAlu rahe tevI gati utpanna karavAnuM yaMtra taiyAra karavAnA prayatna jevo ja -(asAyaTIne) che." The attempt to establish an absolute coincidence between virtue and happiness is in ethics what the attempting to square the circle or to discover perpetual motion is in geometry or mechanics. Science of Ethics P. 430. Quoted in Muirhead's Ethics. P, 152. 3. vikAsavAda bahu te eTaluM kahI zakaze ke, suSTine vikAsa amuka dhoraNe thatuM jAya che. A bega viziSTa vyaktie For Personal & Private Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 343 zA mATe mAnya karavuM te viSe e vAda kaMI kahI zakato nathI. " huM ekadama kabUla karuM chuM ke, sRSTi dinapratidina adhika vikAsa pAmatI jAya che, arthAta svacchatAnI pasaMdagI, Amaniyamana, svAbhimAna vagere guNanI vRddhi thatI jAya che;- arthAta e guNanuM pAlana thAya tevo lokamata taiyAra thAya che - paNa chevaTe mAruM kahevuM e che ke, sRSTinI ghaDiyALanAM cakra e dizAe pharatAM hoya mATe mAre paNa temaja pharavuM e zAstra kyAMnuM? huM UlaTI dizAe cAlIza te mane ja trAsa thaze ema mane lAgatuM nathI. kAraNa ke pRthvIno pUrNa vikAsa thayelo nathI ane evI ardha vikasita avasthAmAM mane lAge che ke, corI, cADI, luccAI ke vyabhicAra karIza to mane vizeSa sukha prApta thaze ane e sukhopabhoga levA huM ghaNuM jIvIza. huM jANuM chuM ke hamezAM corI vagerethI kArabhAra cAlavAne nathI, paraMtu vacce vacce kAyadAnA taDAkAmAM AvyA vinA, ke na samajI zake tevI rIte kadI kadI corI karavAthI lAbha ja thavA je che. hamezAM ja khoTuM boluM to mArA kathananI kiMmata rahe nahi, paNa khAne bharavA mATe kivA bIjA ekAda evA ja hetuthI vacce vacce sAro prasaMga joI khATuM bolavAmAM kaMI harakata nathI. je samAjamAM khoTuM bolavAno rivAja sArvatrika haze te samAja jIvanakalahamAM khacho paDaze e vAta huM jANuM chuM. mAnavajAtinI unnati kivA tene pUrNa vikAsa thaze eTale koI beTuM belanAra raheze nahi, prayojana ja nahi rahe ane tevI icchAya nahi rahe, e sarva ghaDIbhara svIkArI lauM chuM; paraMtu hAlamAM- hamaNAM huM je ardhavikasita samAjasthitimAM chuM te sthitimAM mAre kema khoTuM bolavuM nahi? mAnavajAtinA pUrNa viksana vacce aDacaNa Ave te mATe ? kadAcita aDacaNa Ave paNa tethI mane zuM?" A vicAra karanAra mANasane samarpaka uttara ApavAnuM baLa spensaranA vikAsavAdamAM nathI. leslI sTIphane e deva vinA saMkoce kabUla karyo che. cerI karavAthI kAyadAno jhapATa vAgaze vagere prakAranI dhAka batAvIne kiMvA loko dukhI thAya che te tArAthI kema joI zakAya che ema karI sAttvika manovRttine For Personal & Private Use Only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza " ( sympathy ) papALI uttejita karI tame sAdhAraNa mANlRsane pApakarmothI parAvRtta karI zakazeA; paNa koI tAmasI svabhAvane, nAstika, sAhasI ane avaLA kALajAne mANasa je kaheze ke mane lekanA du:khanI darakAra nathI, kAyadAnA mane bhaya nathI, ( kAraNa, kevA prasaMge kevI rIte kAyadAne! bhaMga karavAthI gunA dakhAI rahe che te huM jANuM chuM), svanaka sava DhAMga che, huM te mAruM sukha ja joiza; ' te! ema kahenAra mANasane ' svasukha ' ja pratyeka mANasanuM dhyeya hoya che ane hevuM joIe, ema kahenAra vikAsavAda kaMI paNa kahI zakaze nahi; e vAta leslI sTIphana svIkAre che; paNa tarata ja vikAsavAdanA samanAthe kahe che ke, evuM zAstra kyAM che ke, svasukha ja dhyeya heAvuM sadAcArasa`panna mANasanuM dhyeya kevaLa svasukha nathI hetuM. kahe che ke, jenA hRdayamAM sAttvika prema vase che. kivA mastakamAM vivekabuddhi jAgrata che te mANasane svasukhanI AhutithI parasukha adhika sAdhya thatuM jaNAya che te te peAtAnuM alpasukha tyajI daI parA mATe mathe che." *. paraMtu AvuM kabUla karavuM te vikAsavAdI * joIe ? anubhava 344 * A thoroughly selfish man prefers to spend money on gratifying his own senses which might save some family from misery and starvation. He prefers to do so, let us say, even at the cost of breaking some recognised obligation-of telling a lie, or stealing. How can we argue with him? By pointing out the misery which he causes ?.....But if, for any reason, the man is beyond the reach of such dangers; if he is certain of escaping detection, or SO certain that the chance of punishment does not outweigh the chance of impunity, he may despise our arguments and we have no more to offer......By acting rightly, I admit, even the virtuous man will sometimes be making a sacrifice; and I do not deny it to be a real sacrifice; I only deny that such a statement will be conclusive for the virtuous. man. @il...... His own happiness is not his ultimate For Personal & Private Use Only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 345 nItizAstranI mUlabhUta pratijJAne bhaMga karavA samAna che. "sarva mANasa pitAnuM ja sukha zodhe che" e pratijJA para cheke mAryA pachI ja vikAsavAda sAtvika ane dhIredAra puruSanA AtmayajJanI upapatti lagADI zako che e dhyAnamAM rAkhavA jevuM che. bIjI e vAta dhyAnamAM rAkhavA jevI che ke, leslI sTIphana kevaLa svAbhAvika premane (Sympathy) paMpALatuM nathI, paNa samajupaNAne athavA vivekabuddhine (Reason) meTAI ApI AtmayajJanA samarthanAthe tene sAkSI tarIke vivAdasabhAmAM potAnA taraphathI rajU kare che. paraMtu e potAnI mULa pratijJA dhIme rahI cheDI daI viruddha pakSanA sAkSIne pitAno ja sAkSI kahevA samAna che ! mahApuruSa parahitArthe svArthane yAga kare che tenuM kharuM kAraNa evuM che ke, sukha ja badhe hetubhUta nathI hotuM, jagatamAM viziSTa prakAranI sAtvika vyavasthA hovI joIe ane taprItyarthe ApaNe prayatna karavo joIe e ja tenI IcchA hoya che ane e icchA taddana niSkAma - eTale svasukhanirapekSa hoya che. tenA AtmAne sAtvika ane udAtta vyavahAranI jarUra hoya che, pachI e vyavahAra svasukhotpAdaka thAya ke na thAya. AvI rIte vartavAthI tene AtmA samAdhAna pAme che ane prasanna thAya che. tene lAge che ke, AvI rIte ja vartavAthI pitAnuM Amatva kAyama raheze. nahi te nahi. e uccatara "AtmaprApti mATe te dehAtmaka AtmAnI Ahuti ApavAne tatpara thAya che. AtmaprApti (self realisation) tenuM dhyeya hoya che; sukhaprApti nahi, leslI sTIphane upara ApelA utArAmAM A siddhAMta svIkArelo che ane e arthamAM te sukhavAda cheDIne adhyAtma tarapha vaLavAnA prasaMgamAM Avyo che, ema kahevAno harakata nathI. There is scarcely any man, I believe, at all capable of sympathy or reason who would not in many cases unhesitatingly sacrifice his own happiness for a sufficient advantage to others"......( Italics not Stephen's) (Science of Ethics.) For Personal & Private Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 nItizAstra praveza leslI sTIphana karatAM vikAsavAdI tattvajJa kilapharDa adhyAtma tarapha adhika spaSTatAthI khUkele jaNAya che. nItimattAnuM zAstrazuddha mULa" e viSaya paranA pitAnA vyAkhyAnAtmaka graMthamAM te kahe che : "dhAro ke eka mANasa nItimattAnA niyamanuM pAlana karatuM nathI. te kahe che ke, "tamArA susaMskRta mANasa ane temanA vicAra sAthe mAre kaMI levAdevA nathI, huM te mAro svArtha joIza ane e ja sAde niyama huM samajI zakuM chuM. tamArA goTALAbharelA, gUMcavaNiyA, trAsajanaka niyama mane pasaMda nathI." te zuM niruttara bane nItinI vAta cheDI daI svastha besI rahevuM? nA, evA mANasane vikAsavAdI kaheze ke, "tArI vAta kharI che, paNa sarva loka taraphathI huM tane gAI bajAvIne kahuM chuM ke, tAruM kRtya yogya nathI ane tArA para ame nArAja thayA chIe." ATaluM kahIne ja te aTakaze nahi. pitAnI itarAjInuM te mANasane bhAna thAya tevuM vartana paNa karaze ane tema thavuM ja joIe. hA, te mANasa kahe ke "game te kare, tamArI itarAjI ke zikSAnI kaMI darakAra nathI." tyAre te niruttara thavuM paDe kharuM; paNa e vAta azakaya che. kAraNake, mANasa game teTale svAthI bane tadapi AnuvaMzika saMskAra kyAM chUTe che ? te samAjamAM rahenAra, samAjanA vicAranI darakAra rAkhanAra ane keTalAka aMze samAjanI bhAvanA sAthe tAdAmya pAmelA pUrvajethI utpanna thayelo hoya che ane tene paraMparAprApta (athavA AnuvaMzika) sAmAjika (athavA jAtiviziSTa) AtmA tene vyaktiviziSTa AtmAne deva Ape eTale tenuM mana ja tene huMkhyA sivAya rahe nahi. tene jAtiviziSTa AmA tenA vyaktiviziSTa athavA svArtha para AtmAne kahe ke, "he saMkucita daSTinA AtmA, jAtihita kiMvA jAtimatanI darakAra nahi rAkhanAruM vartana calAve che mATe te kharekhara niMdya ane dhikkArane pAtra che." A sthaLe kilaphaDuM kabUla karyuM che ke, jativiziSTa AtmA ane vyaktiviziSTa AtmAmAM bheda karI pitAnA kharA AtmAnuM athavA AtmAnA uccatara aMganuM samAdhAna thAya tevuM ja karavuM For Personal & Private Use Only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 347 joIe. arthAt te svasukha ja jue che athavA hamezAM te ja tarapha tenI daSTi hoya che ema kaMI nathI. A rIte teNe pensaranA vikAsavAdanA mUlabhUta naitika siddhAMtane dUra karI dIdhe che. ApaNe khare AtmA kahe, tenuM svarUpa zuM, tene zuM priya DAya che vagereno vicAra karavA sthaLe sthaLe upadeza ApIne kilapha zAmA vAis ga: zrotaSNa: mattavya niSyiAsitaDyaH upadezanAra adhyAtma tarapha pagaluM bharte gayo che. A uparathI jaNAI Ave tema che ke, nItizAstrane aMtima upadeza sukha prApta karavAnuM nahi, paNa AtmAnuM zravaNa, manana ane nididhyAsana karI khare AtmA hoya tenuM ja sAMbhaLavuM e che ane vikAsavAdane paNa A ananyagatikatvathI e ja sthitimAM AvavuM paDyuM che. mUlabhUta doSa vikAsavAdI nItitattvane mukhya deva e che ke, temAM "che" ane kahevuM joIe" e be vaccenA mULabhUta bheda tarapha durlakSa kareluM chekSaNabharane mATe ame kabUla karIe chIe ke, jagatanI ukrAMti athavA jagatane vikAsa amuka amuka rIte atyAra sudhI thane Avyo che, paraMtu e ja mAge amAre cAlavuM ane e ja mArge bhaviSyamAM vikAsa thayA karaze evuM kaMI zAstra nathI. hA, koI vikAsavAdI je evuM batAvI zake che, pUrve je krama hare te ja krame tamAre AgaLa vadhavuM joIe, te anya upAya nathI - to e vAta judI che. je amone pravRttisvAtaMtraya na hoya te amuka hovuM joIe ane tamuka karavuM" e bhASA ja baMdha paDI jAya che paraMtu pravRtti svAtaMtryane asvIkAra karatAM nItizAstranuM paNa prayojana rahetuM nathI. vidhiniSedhAtmaka nItizAstranI pravRtti jene "zuM karavuM" e jANavAnI IcchA che ane "nirNaya thAya te pramANe cAlavAnI jenAmAM zakti che." tene mATe che. atu. sadaiva svasukha ja sarvanA dhyeyane nathI hotuM ema upara vAraMvAra darzAvI cUkyA chIe; paNa ghaDIvAra e siddhAMta kabUla For Personal & Private Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza karIe topaNa "AgaLa sudhdhAM amAre svasukhaprApti e ja puruSArtha che ema mAnavuM" e anumAna nyAyadaSTie siddha nathI. tevI ja rIte jIvanakalahamAM mANasa sivAyanI sarva carAcara pRthvI pitApitAne prANa bacAvavAne tatpara hoya ane "anyane ThAra karI svarakSaNa karavAno" jIvanakrama anya sarvanA vartanamAM jaNAI AvatuM hoya te paNa pRthvIne e nyAya nyAya ja kivA anukaraNIya che ema zA uparathI kahevuM? mAnava AtmAne uccatara dhyeyanI kiMvA puruSArthanI kalapanA hoya ane e dhyeya kivA puruSArtha tene prANa karatAM paNa adhika priya hoya to teNe uccatara dhyeya mATe jIvana sudhI prayatna kema na kare tene khulAse vikAsavAdathI thaI zakato nathI. STine nyAya ane susaMskRta mANasano nyAya eka nathI te bAbatanuM anyatra vivecana thayeluM che ja. A bhinna nyAya pikI mANasa potAnA uccatara, kharA, nitya AtmAne priya rahele "nyAya " AdaraNIya samajI nIvo nIvarya nIvanama prakAranA vRSTinA kUra nyAyane dUra rAkhe to te kevI rIte deSavAna TharI zake che ? vikAsavAdane cAhyAMza vikAsavAdI nItitamAM upara jaNAvI tevI apUrNatA hovA chatAM yuropiyana nItizAstravikasananI dRSTie A vAdanA nItizAstra para be traNa upakAra thayelA che e kabUla na karavuM te yogya nathI. (1) samAja ane vyaktine vikAsavAde je nikaTa saMbaMdha darzAvyo che te mananIya che. buddhi, nItimattA ane bhAvanA krame kame ane AnuvaMzika saMskAra dvArA mANasane prApta thayAM che. e AnuvaMzika saMskAramAM pUrvajone anubhava ekatra thayela che. ApaNe jagatamAM ekalA ja hota te ApaNI buddhi ke nItine bilakula vikAsa thayo na hota. atho ene vicAra karatAM samajAya che ke pUrvajone ApaNuM para anaMta upakAra che, samAja ane vyaktinI unnati paraspara avalaMbI rahelI che, samAjahitamAM zraddhA na rAkhavI te pitAnA ja hitane ghAta karyo For Personal & Private Use Only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 39 kAlane ane hAvAM - vAde sArI rIte ApI che. samAna che. vagere vagere tattvAnuM e vAde sAdhAra pratipAdana karavAthI samAja ane vyakti vacce buddhinI daSTie kaMi paNa aMze ta AchuM thayuM che; nidAna thavA jevuM che. bIjo phAyado e che ke, nItitattva te te samAjane athavA anurUpa hoya che kAlasthalaparatve te bhinna hoya che joI e e bAbatanI samaja dhe sadasavekabuddhei Izvare ApelI che ema kahIe te evuM anumAna nIkaLe che ke, eka dezanA mANasane je anItimaya lAge te bIjAne paNa lAgavuM te e, ane je dezanA leAka e nItitattva mAnya karatA na hAya te anItimAna tathA nadya hAvAnI bhAvanA svAbhAvika rIte thAya che. paNa AphrikAnA baso varSa paranA jagalA mAsanA kRtyatI nAtaka cogyatA te dezanA ane te kAlanA nI tatattvanA AdhAre harAvavo joI e. hAlanA tattvanA AdhAre harAvI yogya nathI. nyUTanane kiMvA bhArakarAcArya ne jatiSazAstrIe dUrakhInatI sahAyathI zeAdhelA ekAda tArAnI khabara nahi hoya te parI temanI buddhimattA hAlanA sAmAnya nyAtiSazAstravettAthI ochI daratI nathI; te ja pramANe pUrvanA jIMgalI lATAe hAlanA keTalAka lagnaniyama ke anya niyama pALyA na hoya te mATe temane ApaNuM! karatAM na taka dRSTie UtaratA mAnavA e bhUla che. te te kALe ane te te sthaLe je nItimattA pracalita hoya te dheAraNe pratyekanI nItimattA AMkavI bleka e. sa e ja rIte amuka eka rivAja ApaNA dezamAM pracalita hAvA khAtara sAro ane anya kharAba, kiMvA atyAra sudhI je rUTa pracAramAM che te ja uttama, temAM kadIye pheraphAra na karavA vagere prakAranA yuktivAdane vikAsavAde DubAvI dIdhA che. nahi te!paNa ghaNA ja rIrivAja, naitika kalpanAo vagere samayanI paristhitine anusarIne mAnavajAtimAM utpanna thAya che. e tattva have bhUlI javAya tema nathI. spensare aneka deza ane aneka tinA je aneka rItarivAja tathA dhArmika ane naitika mAnyatA AlekhyAM che te vAMcavAthI pratyekane lAgaze ke, paraparAgata te te For Personal & Private Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza rItarivAjanuM mithyAbhimAna vadhArI tathA tene Izvara athavA sarvottama, sanAtana svarUpa ApI sudhArAmAM avarodha karavo e yogya nathI. ahIM e paNa kahevuM joIe ke, ene abhyAsa cAlatI rUDhi yogya kAraNa vinA teDavA ke pheravavA utsuka thaze nahi. kemake e rUDhi koI paNa gya kAraNathI ja prAMtamAM, dezamAM ke jAtimAM rUDha thayelI hatI ane e kAraNe adyApi paNa astitvamAM hovAno saMbhava che ema te jANa hoya che. arthAt AgaLa pAchaLane lAMbo vicAra karyA vinA te rUda sAme baMDa uThAvato nathI. trIjI vAta e che ke, sukhanI icchA rAkhavI e pApa che evA prakAranI (gheDA ja) lokAnI je kalpanA hatI te vikAsavAde keTalAka aMze dUra karI che. A pustakamAM vAraMvAra batAvyuM che ke, "sukha ja mANasanuM beya hAya che' e samaja ke abhiprAya bhUlabharela che. paraMtu spensare jIvanakramamAM sukhanI upayogitA batAvI che te mananIya che. keTalAMka sukha mAnava jIvanane Avazyaka che. dAkhalA tarIke, tRSA ke sudhA lAgI hoya che tyAre annapANInA sevanathI mANasane je sukha maLe che te sukhano upabhoga levAmAM pApa nathI ja, ulaTuM te jIvanasaMvardhaka che. pApa tyAre ja gaNAya ke tRSA ke sudhA nahi hovA chatAM phAle lupatAthI te sukhanI AkAMkSA rAkhI prakRtine apAyakAraka tAmasI khAva ke paya levAmAM Ave. ramatagamata, gapasapa vagerenuM sukha paNa evI ja rIte eka arthamAM Avazyaka ane ISTa heI bIjA arthamAM apAyakAraka ane niMgha che, "mukha " e sukha che mATe tene kharAba mAnavAne kAraNuM nathI. te viziSTa paristhitimAM ja nidha che. sukha kevI rIte Ayuvyavardhaka hoya che te viSe vikAsavAdIoe vivecane kareluM hovAthI have e tattva ghaNAkharAne mAnya thayeluM che. vikAsavAdI che ke e A tatvane je sArvatrika svarUpa ApyuM hatuM te bhUlabharyuM hatuM ema mAnee topaNa e to svIkAravuM ja joIe ke sukhanuM tika mahatva vikAsavAde ja vadhAryuM che. For Personal & Private Use Only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 351 vikAsavAdane navIna paddhava vikAsavAda sabaMdha vikAsa pAmato jAya che ane dinapratidina tene navIna pAMkhaDIo phUTatI jAya che mATe tene paNa kAmAM ullekha karavAnI jarUra che. lAmA vagere AraMbhanA vaka savAdIonuM kahevuM ema hatuM ke, paristhitirUpI deva prANIone vikAsa upajAve che. pratyeka prANI para paristhitinI kaI paNa asara thAya che ane tene kaMI paNa Teva paDe che. (dAkhalA tarIke, kaMIka kAraNathI nIcAM jhADa nAza pAmavAthI UMcA jhADane pallava khAvA mATe garadana UMcI karavAnI mRganI Teva.) A Teva AnuvaMzika saMskArathI bALakamAM UtarI datara bane che. temanI je upayogI hoya che te te prANIne jIvana saMgrAmamAM vasaMrakSaNa mATe sahAya kare che ane tenI pragati thAya che. banI ja Teva pAmelAM prANuM maraNa pAme che. paristhiti vAraMvAra badalAtI hovAthI prANI zarIramAM aneka anurUpa pheraphAra thAya che ane bhinna bhinna prANInI utpatti thAya che. A mata pramANe mULabhUta jIvanarasa sAkarapAka jevo hato ane e rasane hareka prakArano AkAra paristhitirUpI kaMdoIe Ape. hoLI mAve che eTale ke deI sAkara pAkane "hAraDa nuM svarUpa Ape che, tAbUta Ave che eTale patAsAM ane revaDI banAve che, vakhate gheDa, baLada vagere banAve che, saMkrAMtanA samaye tilaguLa banAve che ane bAkInA prasaMge peMDA, baraphI vagere banAve che. koI paiDA ja banAve che, kaI pILI baraphI kare che, koI raMgIna gheDa baLada vagere banAve che. e ja pramANe bhinna bhinna prasaMga ane paristhiti pramANe jIvanarasane bhinna rUpa, AkAra, raMga vagere prApta thayela che. keTalAka kALe keTalAka vikAsavAdIone evuM lAgyuM ke, vikAsavAde paristhitinuM je mahattva vadhAryuM che te vadhAre paDatuM che. jema vRkSanI vRddhi ApoApa thAya che, pAna, phUla, phaLa jema bIjagarbha zaktine lIdhe Apa Apa phUTe che tema jIvanarasano vikAsa thaI tene bhinna svarUpe prApta thAya che. bahu bahu te paristhitinuM For Personal & Private Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 nItizAstrapraveza kAma mALI jevuM che. athota te ekAda be jhADa kiMvA velA umeDI nAkhe, ekAdanI DALI toDI pADe, ekAdanI vela namAve ane anyane viziSTa maMDapa ke jhADa para caDhAve. mALI bIjagarbhazakti nirmANa karI zakatA nathI. arthAta pAna, phUla vagere upajAvI zakato nathI, bahu te pasaMdagI nA pasaMdagI karI bAganI racanA thoDIghaNI bhinna banAve che. A pramANe ja paristhitirUpI deva anurUpa guNa dharAvanArI vanaspati ane prANIne mArI nAkhe che tathA tenuM dhoraNa saMbhALI cAlanArane saMbhALI rAkhe che te koI paNa prANI ke vanaspatine sudhdhAM nirmANa karI zakatI nathI. ekAda prANIvargane vikAsa thavA lAgyA pachI jema jhADane Ape Apa DALAMpAMkhaDAM phUTe che te svAbhAvikapaNe bhi guNavALI vyakti utpanna thAya che. A bhinna guNavALI vyaktio paikI jagatanA udyAnamAM kaI vyakti rAkhavI ane kaIne ucheda kare te paristhitirUpa mALInA svAdhInamAM hoya che. jIvanayuddhamAM je guNa upayogI hoya che te guNa dharAvanArI vyakti paristhitine game che ane anyane te mArI nAkhe che, pitAne pasaMda e. jAtinI vRddhi kare che. vanaspati ane prANIvargane vikAsa A ja paddhatie thayo che. pIpaLAnA bIjane juo. e nAnA bIjamAMthI pIpaLAnuM ja vRkSa bane che ane vaDanuM kema nathI thatuM? kerIne goTale bhUmimAM dATavAthI AMbe ja kema utpanna thAya che? paristhiti game tevI hai, kerIne goTalAmAMthI te pIpaLo upajAvI zakavA samartha nathI. paristhiti anukULa hoya che te jhADa sAruM phAle che ane kharAba hoya che te cImaLAI maraNa pAme che. A rIte paristhiti kyA jhADa ke praNane bacAvavuM te nakkI kare che e kabUla che; paNa nirmANa karavAnuM tenA hAthamAM nathI. kerInA goTalAmAM be ja nirmANa karavAnI zakti che mATe te jhADa utpanna thAya che. paristhitine lIdhe nahi. keTalAMka pahalInAM IMDA ekasarakhAM dekhAya che; paNa pratyekamAM bhinna prakAranAM pakSI utpanna karavAnuM aMtaHsAmarthya hoya che, paristhiti ciDAze te keTalAMka IMDAne mArI nAkhaze ane keTalAMkane bacAvaze; paNa e IMDAmAMthI For Personal & Private Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 353 utpanna thanAra pakSInI jAti te te IDAnI aMtaHzakti kiMvA skRti para avalaMbe che. vRkSabIja kiMvA IDAnI sthiti jevI ja vRkSavarga kiMvA prANavanA vikAsanI sthiti che, dinapratidina je aneka vanaspativarga ane prANIvargane vikAsa thato jAya che te kaMI paNa bIjagatma zaktinuM pariNAma che. A pakSa kahe che ke, e zaktine game te nAma Apa; paNa kabUla kare che e zakti paristhitithI bhinna che. jagatane vikAsa kAmatAlIyanyAye jevo mArga maLe te thaI jatuM nathI. temAM viziSTa dizAe vikasana thAya tevA prakAranI bIjagarbhazakti rahelI che. paristhiti kevaLa A zaktinuM niyamana kare che ema e pakSanuM kahevuM che. teo kahe che ke vikAsa uddezazunya nathI paNa uddezapUrNa che. "udezapUrvaka vikAsa" (Directed Evolution) vAkyamAMnA 'udeza" zabdane artha spaSTa kare joIe. mANasa kaMIka uddeza rAkhI koInuM apamAna kare che kiMvA keIne paisA Ape che, tema "huM A utpanna karIza" e goTalAne uddeza hoya che evuM nathI. kahevAnuM eTaluM ja che ke, viziSTa paddhatithI ja geTalAmAM vikAsa prApta karavAnI pravRtti utpanna thayelI hoya che. vikAsa je thaze te e ja paddhatithI thaze, nahi te nAza pAmaze. AvI Agraha zaktine jeo gRhIta mAne che temane jIvazaktivAdI ( Vitalists ) kahevAmAM Ave che. jIvazaktivAdanuM samarthana karanAra aneka che. pro. hansa DIska, pro. rIMka, pro. je. e. themasana, pro. geDIja vagere emAM AgaLa paDatA che. jIvabiMdumAM viziSTa prANI nirmANa karavAnI zakti hoya che ane te biMdu paristhitine namAvI pitAne uddeza pAra pADe che ema batAvavA mATe hensaDI nIce jaNAvyA pramANe prayoga karyo che. lUTiyasa (Pluteus) nAmaka jIvanI keTalIka pezI sRSTikramAnusAra vRddhi pAmyA pachI temAMnI keTalIkane teNe mArI nAkhI, tethI te jIvanA keTalAka avayava naSTa thavA joItA hatA paNa tevuM kaMI banyuM nahi. bAkI rahelI pezIoe potAnA baLathI 23. For Personal & Private Use Only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 nItizAstrapraveza e jIvanA sarva avayava nirmANa karyo. AthI e jIva baLahIna banyo paNa te jIvabiMdune je viziSTa prakArane jIva nirmANa kare hato te to thayo ja. paristhiti je kaMI karavA mAge te svasthatAthI joI rahevAne te taiyAra na hatuM eTaluM A uparathI siddha thAya che. sukAyelA lAkaDAne kaMI pallava phUTato nathI, kemake te lAkaDAmAM tenI zakti hotI nathI. lUTiyasanA keTalAka avayava naSTa karavA mATe keTalIka pezIne mArI nAkhI hatI chatAMye te che pitAnI aMtaH zaktithI yogya pezI punaH nirmANa kara, e uparathI viziSTa prakArane jIva utpanna karavAne "udeza" mUlabhUta jIvabiMdumAM hovo joIe ema spaSTa thAya che. kevelInA ( Cavallina) jIva para prayoga karatAM paNa evuM ja jaNAI AvyAthI DIska pitAne siddhAMta majabUta * banyAnuM jaNAve che.* * 'Analytic experimental embryology - Entwicklungs - mechanic as Roux has called it -- has been able to show that there are many kinds of embryonic organs or even animals which, if by an operation deprived of part of their cells, behave in the following way :- Of whatever material you deprive these organs or avima!s, the remainder (unless it is very small ) will always develop in the normal manner, though, so to speak, in miniature. That is to say : there will develop out of the part of the embryonic organ or apirnal left by the operation, as might be expected, not a part of the organisation, but the whole, only on a smaller scale. I have proposed the name of harmonious equipotential systems for organs or animals of this type; they are 'equipotential because all their elements (cells) quite evidently must possess the same morphogenetic 'potency;' otherwise the experimental result would be impossible, and their elements work 'harmoniously' togather in each single experimental case. It is only on the basis For Personal & Private Use Only Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 355 vikAsavAda ane nItizAstra ghaDiyALanAM cakra kaMI paNa udeza rAkhIne karelAM hoya che, paNa eka ja cakra bhAgI ya che te tene barAbara banAvavAnI zakita ghaDiyALamAM hotI nathI. cakranI vAta te ThIka che ! eka dAMne paNa banAvAnI zakita tenAmAM nathI hotI. paraMtu lUTiyAM $ bhAga kApI nAkhavA chatAM mUlabhUta pezImAMthI nAnA AkArano paNa savA vayavapUrNa lUTiyasa nIkaLe te navAI jevuM che. A upAya jaNAya che ke, sarva jIvanI nahi hoya to paNa nidAna keTalAka jIvonI utpatti te uddezapUrNa che. leTo kevA ghaDiyALanuM cakra kaI paNa uddeza rAkhIne manuSya banAvela che pittaLadhAtune le karavAnuM nathI hotI ke cakra banAvavAno Agraha ' nathI hota; paraMtu lUTiyasanI pezIne eka prakAranA viziSTa Agraha jaNAya che. te pezI je jaDa padArtha jevI hatI to traNa caturthAMza bhAga kApI nAkhavA chatAM avaMgayukata lUTiyasa nirmANa thayo na hato. jaDa padArtha ane tenA rAsAyanika mizraNanA je niyama ApaNI jANamAM che te parathI evA prakAranA vartananI upapatti lAgI zakatI nathI. AgaLa upara jaDa padArthane gugadharma parathI enI upaSatti lagADI zakAze te skina mahela dhasI paDaze, paNa Aje te lUTiyasanI pizImAM jaDazaktithI kaMI paNa bhinna, AgrahI, uddezapUrNa ane of their equipotentiality and of their harmonious working that the experimental results can be what they are. Among embryonic organs the cleavage stages and the so-called gerin-layers, for instance, are harmonious - equipotential systems take from the blastula of a search in whatever you like ( but not more than three quarters and the rest will always develop a very small but complete "Pluteus." Driesch: The History and Theory of Vitalism. P. 208-209. For Personal & Private Use Only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 nItizAstrapraveza svataMtra (Autonomous) ati paNa che e vicAravA egya che ke bagasana kikAvAra che, bagasananuM nAma jIvazaktivA lAkenI yAdImAM dAkhala karavuM ja paDe tema che. hama tenuM mAne vize vadheluM hovAthI tenA tattano vicAra svataMtra rIte kaMIka vistArathI karavAnuM AvazyakatA che. prANIno vikAsa jIvarbhizAkanA yogathI thAya che; parAsthati to phakta tenuM niyamana kare che. e vAta jIvazaktivAdI (Vitalists) lokAnI mAphaka ja bargasana svIkAre che. phera mAtra eTaluM ja che ke e zaktine te judu nAma Ape che. te tene ja zakti (Vital force) nuM kahetAM jIvapreraNA Elan Vitale (Vital impulse or impetus or push) kahe che. e jIvazakti kivA jIvapreraNA keI svataMtra padArtha tarIke mAnatuM nathI mAtra eTaluM kahevAmAM Ave che ke e zakita" che. e vAta sajIva vastu mAM vAsa karI vikAsa pAmavAnI preraNA kare che e kahevAthI tene svatatra deva ke padArtha mAnavAne kAraNa nathI. tathApi A muddo bagasAno dhyAnamAM vizeSa vakhata raheto nathI. tenI mAtA kAvyAta meka ane alaMkArapUrNa che ane te A jIva preraNAnuM varNana kare che tyAre ApaNI evI bhAvanA thaI jAya che ke, e preraNAne zakti athavA ahaMkAra che, vicArazakti che ane te dAvapeca kare che, kadI namra banI jaI dAva sAdhI le che te kadI anya mArgo sAthe * The main question of Vitalism is not whether the processes of life can properly be called purposive: it is rather the question if the purposiveness in those processes is the result of a special constellation of factors known already to the sciepces of the inorganic or if it is the result of an autonomy peculiar to the processes themselves. Driesch : 'The History and Theory of Vitalism'. For Personal & Private Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 357 che. keTalAMka varSamAM te e spaSTa rIte jaNAve che ke, jIvakheragAne ahaMkAra che. paraMtu A preraNAnuM astitva ghaDIbhara gRhIta mAnI laI e to paNa tene ahaMkAyukta kahevAne ze AdhAra che te basane jaNAvyuM thI. paraMtu prathama basane jIvapreraNAnuM e astitva zI rIte siddha karyuM che te joIzuM. te kahe che ke, (1) paristhitimAM vikAsa karavAnI zakti nahi hovA chatAM vikAsa thAya che mATe te jIvapreraNA nA ra thI ja te have joI e. (2) bIjuM e ke paristhiti atizaya visadaza hoya to paNa adhyAre enA geremAM atyaMta sadA jevuM kArya kare che mATe paristhitithI koI paNa jude koI kavi e. pakona nAmanA pupakITakanAM cA kharI rIte mANasanA cakSu jevAM banAvavAnuM kaMI kAraNa na tuM paNa tenI sucanA mANasanI jevI che mATe e eka ja nAnuM kartutya paristhiti ne na ApatAM anya koI paNa sthaLe jevuM joIe. prathama A bIjo mudAne ja ki cita vistArathI vicAra kazuM. sane yuktivAda A pramANe che - je paristhiti ja jIvano vikAsa karatI hota te bhinna paristhitinuM phaLa bhinna ja jaNAyuM hata; paNa ApaNane to evuM jaNAyuM che ke, paristhiti atyaMta bhinna hovA chatAM phaLa eka ja che. arthAta paristhitine phaLanA kAraNarUpa gaNI zakAya nahi. pasthiti eka ja hoya te tenuM kArya eka ja hoya ane bhinna hoya to tenuM kArya bhinna ja hovuM joIe. paNa je bhinna paristhitimAMthI eka ja viziSTa prakAranI yojanA nirmANa thatI hoya to e yojanA janArI vyakti paristhitithI bhinna hovI joIe. je prasaMge paristhiti atyaMta bhinna hoI janAmAM mAtra atyaMta sAmya hoya te vakhate paristhitithI bhinna kartutva mAnyA sivAya cAlatuM nathI. AvI sthiti nIcenI vAtamAM jaNAvyuM che : For Personal & Private Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 nItizAstra praveza pina (Pecten) nAmanI eka pataMgiyAnI upati che. e upajAti mAlaska (Mollusk) nAmanA uccatara (prANIzAstranI daSTie uccatara ) vargamAM gaNAya che. ge-mahiSAdi catupAda, vAMdara, mANasa vagere pRSThavaMzayukta vargamAM gaNAya che. meleska varga pRSTaverA rahita che. eTale eka upanati ane gemahiSAdi upajAtimAM atyaMta bhinnatva athavA viMsadazatva che. kUtarAM, gadheDAM ane sekreTIsa jevA mANasamAM bhinnatva che; paNa e sarva pRSThavaMzayukta varganA hovAthI temanAmAM eka rIte sAmyatA che ema kahevAno harakata nathI, paNa pRSThavaMzAhIna melaska varganAM kina upajAtinAM pataMgiyAM ane mANasanA avayava vageremAM kaMI paNa sAmyatA che ke? nA, to paNa pekananAM netra barAbara nihALIne juo. te mANasanA jevAM jaze. pekaTenanAM cakSumAM netradarpaNa, popacAMnuM DhAMkaNa vagere sarva mANasane jevAM che. pRvaMza zanya vargamAM je lakSaNa kadI jaNAtuM nathI te A pekana upAtinA netramAM najare paDe che. A lakSaNa e che ke mANasane netradarpaNanI viziSTa parivartanAtmaka racanA perTananA netramAM paNa che. A sadazata A visadaza jAtimAM sI te utpanna thayuM ? janAre je eka na hoya te A vilakSaNa sAgye ATalI viSama paristhitimAMthI ApoApa udbhavavuM azaka che je uttara taraphathI ane dAMkSaNa taraphathI AvatI relave muMbaIne bebaMdaramAM AvI hoya te A nA kAkatAlIya nyAye thayelI na hevI joIe. kadAcita ekAda sAdI vAta kokatAlIya nyAye banI jAya; paNa netra jevI gUMcavaNavALI ane nAjuka ikiya AvI rIte kAkAlIya nyAye utpanna thaI zakatI nathI, paristhitine katva ApIe paNa te atyaMta bhinna hovAthI tene mAna ApI zakAtuM nathI. tyAre "ema kema na kahevuM ke jIvane viziSTa prakAranAM samAna dharmIya netra taiyAra karavAM hatAM tethI teNe visadaza paristhitimAM paNa pitAnuM kArya potAnI aMta:zakitane baLe sAdhI lIdhuM." hathiyAra kiMvA sAdhana bhinna hovA chatAM te eka ja kArya thatuM hoya to e kArya karanAra eka ja have Ie. ema mAnavuM yeya che. sAdhananuM visadAva jeTaluM dhika ane For Personal & Private Use Only Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra sAdhvamAM jeTaluM adhika sAmya Upaje che teTaluM A anumAna adhika daDha bane che.* have kaI kahI zakaze ke, mobaskavarga ane pRSThavaMzayuktavarga jo ke atizaya bhinna che paNa tenA pUrvaja eka ja hatA. pataMgiyA paTena ane mANasanA taddana AraMbhanA kRmitIya pUrvaja eka ja hatA mATe cakSunI sAmyatA pUrvaja pAsethI kema nahi meLavI hoya? paNa e saMbaMdhamAM bargasana kahe che ke, AvA nAjuka cano udbhava thatA pahelAM ja molaskavarga ane pUSTavaMzamuktavarga vibhakta thayA hatA, eTale te je vakhate vibhakta thayA te vakhate e nAjuka cakSunuM astitava nahi hovAthI AnuvaMzika saMskArathI te prApta thavAne saMbhava na ho, "Pure mechanism would be refutable and finality in the special sense in which we understand it would be demoustiable in a certain aspect if it could be proved tba: life may manufacture the like apparatus by unlike means on divergent lines of evolution; and the strength of the proof would be proportional both to the divergency between the lines of evolution thus chosea and to the complexity of the similar structures found in the an." Bergson, Creative Evolution. "We find the same essential parts in each, composed of analogous elements. The eye of the Pecten presents a retina, a cornea, a lens of celular structure like our own. There is even that peculiar inversion which is not met with, in general, in the retina of the invertebrates. Now, the origin of mollusks may be a debated question, but whatever opinion we hold, all are agreed that mollusks and vertebrates were separated from their common parent Stem long before the appearance of an eye so complex as that of the Pecten. Whence then the structural analogy ?" Bergson, Creative Evolution P. 66. For Personal & Private Use Only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza agatanA pratipakSI A sabaMdhamAM punaH kahe che ke, kRmighnatIya pUrvAMtenAM cakSu bhale sAdAM ane alpAMtrakasita hoya, paN cakSu hatAM e vAta kharI che ane e mUlabhUta RRlpavikasita cakSumAMthI samana jAtinAM cakSu udbhave te te kaI azakaya vAta nathI. cakSunuM kAma jevAnuM che, jevAnuM kAryo karavAne mAsanAM cakSu jevAM yakSu ati upayegI che, eTale mUlabhUta sAdAM cakSuthI je aneka prakAranAM cakSu svAbhAvika paNe utpanna thayAM haze temAMnI A racanA je prANImA hatI tenI prAMta thaI ane tenI ja prajA vRddha pAmI. mA vAta jIvanakalamAMnI svAbhAvika pasaMdagI'nA tattvanI dRSTie sAhajika che. emAM jIvapreraNAnuM navIna DhAkAna JAThavavAne kaI ja kAraNa nathI. 360 AthI bhasatanA tAttvika dhanuSyanI kerI tUTatI hAya tA paNa bIjI eka rola rahe che ja, kAI paNa kabUla karaze ke, vanaspativaga ane prANIva atyaMta visadeza che, paNa zahi sabaMdhamAM ubhayanA mArga ane taviSayaka IMdriya racanA ati samAna che. amana kahe che ke, trisadaza vanA A visakSaNa sAmya parathI ekakatRtvanuM anumAna karavuM ayeAgya naMdu gaNAya. paraMtu e saMbaMdhamAM sudhdhAM pratipakSI kahe che ke, vanaspativa ane prANIvaga visadA hovAnI vAta ja bhUlabharI che. vaLI khIjuM e che ke, vaMzavRddhi viSenA ubhayanA mArga viziSTa maryAdA sudhI ja samAna che. bhasana kahe che teTaluM vanaspati ane prANImAM visadarAva nathI ane kharekhara rIte janane driya saMbaMdhI temanAmAM jeTaluM sAmya batAvavAmAM Ave che teTaluM che ja nahi. vanaspati ane prANIne keTalIka bAbatamAM samAna kahevAmAM Ave eTale e samAna vanA keTalAka avayavamAM sAmya dekhAya e svAbhAvika che. tenI upatta lagADavA mATe jIvapreraNA jevuM navIna ane gUDha tattva upasthita karavAnI jarUra nathI. ' A zAsrIyavAdamAM adhika UMDe javAne lekhakane adhikAra nahi hAvAthI have bhasananA pahelA muddA tarapha meracA pheravIzuM. upara paristhiti bhinna hoya che chatAM eka kAya` bane che e muddAnA For Personal & Private Use Only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 361 vicAra thayA che. have paristhiti te ja hAvA chatAM jIvatA vikAsa thaI tene bhinnAvayavatva prApta thAya che e bAbatane vicAra karavAnA che. basana kahe che ke, bhUgabha zAstravettAoe purAtanakALanA je vibhAga karyA che temAMnA sAyaphyUriyana ( Silurian ) bhAgata ApaNe viyAra karIzuM. A kAvibhAgamAMnAM kRminAM je hADapiMjara jamInanA UMDANamAMthI maLI Ave che tenA ane tatkAlIna anya paristhitine vicAra karatAM evuM anumAna nIkaLe che ke, je ekRminA vikAsa paristhiti para ja avalaMbI rahele hAta te vikAsa thavAnuM ja vizeSa kANuM na hatuM. peAtAnI mUlabhUta avayavaracanA sArI sukhabharI hatI eTale e kRmine sukhane! jIva sthitimAM kaI sAma 6 du:khamAM nAkhavAnuM hatuM. tyAre teNe e sAhasa kema karyuM ? anivArya a Mta:sphUrtine lIdhe eTale jIvapreraNAthI 4 ' * keTalAka prANIzAstravettA kahe che ke, dRDha rI rUpa A saMbaMdhamAM sAyalyUriyana kITaka, mohasa karavuM, ke che te ja svastha esavuM ' evA prakArane vicAra karI zake e vAta ja azakaya che, bIjuM e ke e 'kRmitA vikAsa karavAnuM kAya paristhiti mATe azakatha hatuM' ema basana kahe che te khATuM che ! * na 6 A tattvane nItizAstra sAthe vizeSa nikaTa sabaMdha nahi hAvAdhA have basananA khIjA eka tattva tarapha vaLIzuM. A tattva mAjhusanI vivecaka pradA athavA tane athavA ' mudde 'te ( Intellect ) siMhAsana parathI utArI pADI aMtaHsphUti ( Instinct ) ne aMtaratAAtmya ( Intuition ) te te gAdI para besADe che, mANasane atyAra sudhI peAtAne jJAna pazu pakSI, kIDIkITaka, mAkhImacchara vagere karatAM pote kiMvA devAthI "Life need not have evolved at all or might have evolved only in very restricted limits, if it had chosen the alternative, much more convenient to itself, of becoming anchylosed in its primitive from." Bergson : Creative Evolution. For Personal & Private Use Only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 nItizAstra praveza zreSTha che evuM abhimAna hatuM. kahyuM che ke, jJAna che tevAmo vizeSa: paNa bargasana kahe che ke tamAruM jJAna mithyA che. e karatAM kIDIkITaka kiMvA madhamAkhInI svAbhAvika aMtaHskRtinI yogyatA adhika che. kIDIo mATImAM je ghara bAMdhe che, suraMga banAve che, madhamAkhI je madhapUDA banAve che, karoLiyA je sukSmajaMtunI jALa banAve che ane pakSIo je mALA bAMdhe che tenuM varNana karavAnI kaMI jarUra nathI. e badhuM prANI zI rIte kare che? prajJA athavA takanA baLe ? nA, aMtaHskRtinA baLathI. A aMtaHskRtinA yogathI temanuM te te kArya sAthe tAdAmya thaI jAya che ane zuM karavuM na karavuM tenuM jJAna temane ApoApa binacUka prApta thAya che. upara kahelAM aMtaHskRtinA daSTAMta taddana sAmAnya kATInAM che, paNa "aMtaHskRti buddha karatA zreSTha che e tatva sthApana karavA basane je daSTAMta. AmAM che ane jenA para tenA tattvanI sarva madAra che te ati manoraMjaka che. e dRSTAMta A pramANe che - phekasa kiMvA amophIlA nAmanI eka bhamarInI jAta che. te kIDA (caterpillars) ne DaMkha mArI bezuddha banAve che. tema karavAnA hetu e hoya che ke mUkelAM IMDAMmAMthI baccAM nI kaLe che tarata temane khorAka maLe. kIDAne e bhamarI ThAra mArI nAkhavI nathI; kemake tema kare che te kITakanuM romAMsa kharAba thaI jAya ane tethI te nirupayogI nIvaDe, je bhamarI bhaLatA ja sthaLe DaMkha mAre che te kIDAnA paTamAM vino praveza thAya ane tethI te marI jAya paNa te eTalI hoziyArI rAkhe che ke, te ja sthaLe DaMkha mAre che te sthaLa evuM hoya che ke tene phakta bezuddhi ja Ave che. moTA moTA kITakazAstrI paNa AvuM khUbIvALuM sthAna zodhI kADhI tyAM viSa mUkI zake tema nathI, paNa phekasa namarI e kAma sahelAIthI karI zake che. tame kadAca kaheze ke tene e jJAna anubhavathI prApta thayela che, paNa e vAta saMbhavita nathI. pitAnAM baccAM IMDAMmAMthI bahAra paDe tyAre temane rAka maLe te mATe kIDAone viSathI bezuddha banAvI baccAMnA sthAna AgaLa gaThavI rAkhavAnI jarUra che, kadAca ThAra mArI nAkhavAmAM Ave te For Personal & Private Use Only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 363 te kahI jAya ane baccAMne upayogI thAya nahi, evA prakAranuM jJAna e bhamarIne anubhavathI maLavAnI vAta azakaya che; kemake te potAnAM baccAMne javAne jIvatI rahetI nathI. baccAMne janma thatA pahelAM ja te maraNa pAme che ! e pitAnA khorAka sAru kaDAone bezuddha banAvI rAkhI mUke che ema kahevAmAM Ave; paNa te yuktithI viruddha che. kAraNake te pote kadI mAMsabhakSaNa karatI nathI, arthAta baccAMne ucheravAnuM A apratima kauzalya anubhavathI ke svArthathI prApta thAya che ema kahI zakAtuM nathI. e te eka prakAranI aMtaHskRtaiithI thatuM hovuM joIe. kIDAne jotAnI sAthe ja tene kayA sthaLe DaMkha mAravo, tenuM zuM karavuM vagere bhamarIne buddhivyApAra vinA, ApoApa, eka prakAranI tAtkAlika saMvedanA kivA sahAnubhUtithI (Sympathy in the etymological sense) samajAtuM hovuM joIe. bagasananuM kahevuM e che ke, vivekabuddhine e aMtaHskRtinI ce gatA prApta thAya tema nathI. game tema kare to paNa buddhi bAghadaSTithI jenArI - bahirmukha che, aMtaskRti paristhitinA piTamAM pisI e jIva banI, tAdAma pAmI tenuM sarva jJAna prApta karI le che. buddhi je jJAna meLavI Ape che te eka arthamAM jJAna ja nathI. baru bahu to buddhane jaDanuM yathArtha jJAna thaI zake, paNa jIvato marma samajAya nahi; tyAre aMtaHskRti jIvanuM AMtarahadaya jANI zake che.* A paNa brahmacaryA karanArA kahe che ke, "ApaNuM tArkika jJAna vRSA che, mAtra brahmajJAna hoya eTaluM kharuM;" te ja pramANe basana kahe che ke, ApaNI vivecabuddhi ApaNane je jJAna meLavI *While intelligence treats everything mechanically instinct proceeds, so to speak, organically.' 'The intellect is characterised by a natural inability to comprehend life, while instinct is moulded on the very form of life.' Bergson Creative Evolution P. 172. For Personal & Private Use Only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza Ape che te ajJAna jevuM ja che. te mAyA che. ApaNI buddhi ApaNane caMdra, sUrya vagere batAve che te sarva nakAmuM che. kemake ApaNI buddhi ApaNI pratyakSa upasthita thayelA padArthonuM pRthakkaraNa kare che ane najIka-dUra, gaLyuM - kaDavuM, dhoLuM kALuM vagere bheda kalpe che. paraMtu e pRthakaraNa karavAmAM te satyane upama kare che ! suMdara citranuM jJAna prApta karavA mATe tenA TUkaDeTukaDA karI, e TUkaDAne bhinna bhinna nAma ApanAra deDhaDAhyA jevo ja ApaNuM buddhine vivecanAtmaka athavA pRthakakaraNAtmaka vyApAra che. satya acaLa - akhaMDa che. mANasano hAtha kApI nAkhyA pachI te jema hAtha raheto nathI, suMdara strInI AMkho tarI kADhavAmAM Ave che temAM je kaMI teja ke saudarya rahetuM nathI, kAvya maya lekamAMthI vacce eka akSara ja bolIe te temAMthI jema rasa maLato nathI; tema ja A akhaMDa vizvanA sUkSmatara kANa karI tene vyakti paratve bhinna nAma ApavAthI ApaNe samaSTirUpe athavA virATasvarUpa satyathI vimukha thavA lAgIe chIe. "kALa" ne jema hAthamAM pakaDI kSaNabhara aTakAvI zakAto nathI, (kAraNa A aTakAvya" eTale zabda pUrA uccArAtA nathI teTalAmAM ja e kALa ApaNA hAthamAMthI chaTakI bhUtAnimAM jaI bese che) temaja virATasvarUpI satya athavA "brahma' buddhinI maryAdAmAM kadI paNa AvatuM nathI. buddhi satyanuM bAhya ane ekAMgI jJAna meLavI zake che. tenA UMDA pradezamAM pahoMcI tenuM haMgata jANavAnI zakti takUpa karI denAra aMtaHsAkSAtakAramAM ja (Intuition) che. buddhi samaryAda, dikkAladi upAdhithI yukta vAtanuM ja spaSTa jJAna meLavI Ape che. amaryAda, dikAlAghanavakinna, akhaMDekarasa jevI bAbatanuM jJAna aMtastAdamyane ja (kiMvA AtmasAkSAtkArane ja) thaze. ApaNI buddhi e jJAna mATe che ja nahi. ene ane vagere prApta karavAmAM upayogI thaI paDe te mATe maLelI che. * 'Of the discontinuous alone does the intellect form a clear idea.' Bergson : Creative Evolution, P. 159. For Personal & Private Use Only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 365 ApaNe bu nI sahAyathI hathiyAra taiyAra karIe chIe ane evI ja rIte tene bIjo upayoga karIe chIe e daSTie te AdaraNIya che, paNa jJAna meLavI ApavAnI zakti tenAmAM mA! manI buddhino vikAsa thavA lAgyA pachI te patharane aNIdAra banAvI tenI sahAyathI phaLa phADIne khAvA lAgyo, mULa ukhaDara lAge vagere vagere. pachI buddhimattA vadhI eTale lokhaMDI hAyara banAvyAM ane have to te moTAM moTAM kArakhAnAM calAvI, haLa, rela, chApakhAnAM, baMdUka, tapa, vimAna, AgabeTa vagerenI sahAya meLave che. madhamAkhI, kIDI vagere prANIne evAM bAhyasAdhananI apekSA nathI. te aMtaHkRtithI paristhitinI sAme TakI rahevAnuM ApoApa samaje che, eTaluM ja nahi paNa jarUra hathiyAra pitAnA ja zarIramAMthI nipajAvavAnuM tenAmAM sAmarthya che. je kareLiyo pitAnA zarIramAMthI taMtu kADhe che. tene malanI jarUra paDatI nathI. mANasamAM evI zakti nahi hovAthI te pitAnI buddhinA jore bAhya zAstra, sAdhana, upakaraNa vagere yoje che. A dRSTie buddhi upayogI che; are buddhinuM kArya ja e che, jJAna nahi. ene pratyakSa purA A rahyo :- vIsa pacIsa hajAra varSa paranA mANasamAM buddhi to hovI ja joIe. paNa e buddhinA phaLamAM ApaNane zuM jaNAya che ? khaDaka nIce dabAyelAM lekhaMDI hathiyAra kiyA te pahelAMnA paththaradinAM hathayAra. jyAre buddhinuM A ja phaLa Aje upalabdha che tyAre tenuM mukhya kAma e ja hatuM ema zA mATe na kahevuM? tyAre kharuM jJAna zI rIte prApta karavuM ? bargasana kahe che ke, ata:sAkSAtkArathI. te kahe che ke, aMtaHsAkSAtkAramAM ane aMtaHskRtimAM pharaka che. aMtaHskRtinuM vikasita svarUpa te aMtaHsAkSAtkAra. aMtaHskUti niSkAma ane ahaMkAramukta bane pote pitAnA viSayathI bhinna che ema jANavAnI tenAmAM * lustinct is the faculty of using and even constructing organised instruments.' of For Personal & Private Use Only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza aMtarmukhatA Ave ane viSayano vistAra karavAnI paNa tenAmAM zakti Ave eTale tene aMta:sAkSAtkAranuM uccatara vikasita svarUpe prApta thAya che, ane pachI tene jIvane kharo marma athavA tattva athavA brahma samajAya che. ApaNAM zAstromAM AtmaprApti athavA brahmajJAna buddhinA baLathI thatuM nathI; paNa aMtaHsAhArathI ja thAya che evA arthamAM aneka vAkya che. dAkhalA tarIke, nAmanA pravacana ramyaH ne medhavA na veDDanA mRtena+ AtmaprApta bhASaNathI kivA buddhinI kuzAgratAthI kivA vidvattAthI sAdhya thatI nathI; taipA taLa matirAvanecAka brahmajJAna tarkathI prApta thatuM nathI; cata vAvo nitte - jayAMthI vANIne (thAga nahi lAgavAthI ) pAchuM pharavuM paDe che; nAta:kai ne vatrijJa 3mayata:karUM - brahma bahi:prajJa nathI, aMta:prajJa nathI ane baMneye nathI; tamAdrA etasmAdvijJAnamayAt anyaH AMtaraH AtmA AnaMdamayaH3 vijJAnamaya AmAthI AnaMdamaya AtmA bhinna che ApaNuM vivecanamAM ane bargasananA vivecanamAM moTo taphAvata e che ke, ApaNA RSi svAnubhavathI kahe che ke potAne AtmaprApti thayelI che. amuka mAge te thAya tema nathI' eTaluM kahIne teo svastha rahetA nathI. "amane AtmajJAna thayuM che" eTaluM ja mAtra kahevAmAM kaMI bhUSaNa na hatuM. teo adhikArayuktavANI ane lAgaNIthI kahe che ke "tame amuka mArge jaze te tamane paNa AtmaprApti thaze." e teja bargasanamAM * It is to the inwardness of life that intuition leads us--by intuition I mean instinct that bas become disinterested, self-conscious, capable of reflecting upon itself and enlarging it indefinitely." -Bergson Creative Evolution P. 188 + kaThopaniSad 2-23. * kaThopaniSad 2-9. 1. taittirIyopaniSad 1-4. 2. mAMkaca pa-7. 3. taittirIya 2-4. For Personal & Private Use Only Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 367 nathI. te kevaLa buddhi para ghase che ane aMta sAkSAtkAranuM kAvyAtamaka bhASAmAM gIta gAya che eTaluM ja. te kaheto nathI ke pitAne AtamajJAna thayuM che. zI rIte prApta karavuM e viSe paNa kaMI kahetuM nathI. tene A bAbatanI kalpanA sudhdhAM nathI. tenA vivecananI bhASA suMdara ane skUrtidAyaka che, paNa sUkSmatAthI jotAM hAthamAM kaI AvatuM nathI. meghadhanuSya suMdara ane mohaka hoya che paNa te hAthamAM AvatuM nathI tevI ja A vAta che. buddhi kaI paNa jJAna prApta karI ApatI nathI e mAnyatA ja pahelI bhUla che. buddhijanya jJAna ekAMgI hoya che tethI te koI vakhata bhrama utpanna kare che e vAta kabUla che; paNa adhika prayatna karI e jJAna savAMgI banAvI levuM joIe. hAthIne paga pakaDI hAthI thAMbhalA jevo che ema kahenAra AMdhaLAne anya avayava bhalene parza dvArA batAvavAmAM Ave paNa tenuM samagra svarUpa batAvyAthI ja kharuM jJAna prApta thAya che. tene sparzathI jJAna thavAnuM nathI eTaluM ja kahI nAkhavAthI te jJAna tene prApta thatuM nathI. ghaDIbhara mAnI levAmAM Ave ke, buddhi jJAnaprAptinA kAryamAM kaMI kAmanI nathI. paNa pachI zuM? aMta:sAkSAtkAra koNe kaI rIte meLavavuM ! kIDI, madhamAkhI ke phekasanI aMtaHskRti ApaNAmAM nathI paNa te prApta kaI rIte karavI ? bIjuM e ke aMtaHskRtine bargasane ATaluM badhuM mahattava Ape che te geravAjabI che. phesanAM kauzalyanI bhale prazaMsA karavAmAM Ave, paNa bhUlavuM na joIe ke mALo bAMdhanAra pakSInI aMtaH skUti paNa eTalI ja prazaMsAspada che. phekasane vyavahAra aparicita che mATe te adhika prazaMsAspada lAge che eTaluM ja. taravataH sarva aMta:skRti sarakhI ja yogyatAnI che. tenI utpatti koInI jANamAM nathI ane koI paNa aMtaHskRti kRtrimatAthI utpanna karI zakAtI nathI. A sarva prakAra gUDha che, ane tethI ja te bagesanane AdaraNIya lAge che ke zuM ? sAhajika saMskRtithI thayeluM jJAna hamezAM ja bhUla vinAnuM hoya te judI vAta hatI. paNa tevuM kaMI nathI. pataMgiyuM For Personal & Private Use Only Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 nItizAstra praverA aMtaHskRtithI ja baLI mare che e vAta dhyAnamAM rAkhavAmAM Avaze to enuM mahattva keTaluM gaNavuM tenI kalpanA thaI zakaze. " aMtaHskRtithI thayeluM jJAna" evo zabdaprayoga upara karavAmAM Avyo che, paNa e "jJAna" ja mULamAM nathI hotuM. te pachI buddhijanya jJAna karatAM te zreSTha che ke kaniSTha e prazna ja rA mATe joIe? ApaNuM peTamAM cAlatI pAcanakriyAnuM, rudhirAbhisaraNa vagerenuM jema ApaNane jJAna nathI hotuM, e badhuM abuddhipura sara banyuM jAya che te pramANe ja aMtaHskRtithI thayeluM kArya bane che ema kema na mAnavuM? pakSI mALo bAMdhe che te vakhate pita "mALA bAMdhe che ' evuM jJAna tene hevAnuM keIe siddha kareluM nathI. A viSaya ja prathama te ati gUDha che. ApaNe eTaluM ja jANIe chIe ke, e aMtaHskRtithI thAya che. te kevI rIte thAya che, zA mATe thAya che vagere kaI jANatA nathI. vargana kahe che ?, paristhiti sAthe kevI rIte vartavuM e bAbatanuM jJAna kIDI vagerene aMtaHsAkSAtkAra athavA aMtaHsahAnubhUtithI thAya che. ( Sympathy, in its etymological sense ) paNa eka navA ? zabda yojyAthI adhika bedha za thayo ?* bargasane vivecaka buddhinI viruddha je baLa uThAvyo che te jo ke yathAvAya nahi hoya to paNa ApaNe tyAM paNa "brahmajJAna buddhinI maryAdAmAM AvI zakatuM nathI' evA prakAranA mata pracalita hovAthI te ghaNuone priya thavA jevo che emAM kaMI zaMkA nathI. ApaNuM vAMcavAmAM Ave che ke brahma sAthe tAdAmya pAmyA pachI huM - tuM, A - te vagere bheda laya pAme che. paNa e brAhmA sthiti sarva avasthAmAM zreSTha mAnavI joIe ke zuM? ApaNe tyAM AtmAne pAMca prakAre kajole cheH annamaya, prANamaya, manomaya, vijJAnamaya ane AnaMdamaya, ahIM 'vijJAna" zabda vivecaka buddhijanya jJAnane lagADe * A prakaraNa saMbaMdhI "Modern Science and the Illusions of Prof. Bergion' e nAmanA, mi. yu esa. Ara. iliyeTa ( Mr. Hugh S. R. Eliot) lakheluM pustaka jevuM. For Personal & Private Use Only Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 39 jyAre jagatamAM je kaMI che brahmamaya che jaNAya che. uparanA pAMca prakAra paikI pAMcamA prakAramAM AtmAnuM kharuM ane nitya svarUpa prakaTa thAya che evuM varNana che. paNa bAkInA anitya che tethI zuM te khATA ane che ke ? brahma pote annamaya che, prANamaya che te sa jyAre brahmamaya che --tyAre A AtmA paNa ja ane e arthamAM te brahmanI ceAgyatAnA ja che. paNa A zAbdika kATI cheADI devAmAM Ave te ApaNe ema kema nahi kahI zakIe ke, je jIvanmuktanuM zarIra zuddha che, prANa zuddha che, mana zuddha che, vijJAna zu che, arthAt AnaMdamaya AtmA paNa zuddha che ~~~ tenuM zarIra bilakula tyAjya nathI, mana jarIke tiraskaraNIya nathI ane vijJAna paNa ajJAnasUcaka nathI. janakAdi jIvanmuktanA vyavahAra ajJAnamUlaka hatA ema kahevuM hAya te! judI vAta che; paNa tema na kahevuM hAya te| vijJAnanI yAgyatAne samajI tene mAna ApavuM joI e. AmAM kharI vAta A pramANe che. ApaNuM zarIra AtmAne kadI paNa sAMbhaLatuM nathI tethI te ApaNane zatru jevuM lAge che; para Mtu tene krodhAvezamAM bALI devAthI AtmaprApti thaI zakatI nathI. zarIrane vaza karavAmAM puruSArtha che. krodhathI agnimAM bhUsakA mAravAmAM vizeSa puruSArtha samAyalA nathI ke hita paNa nathI. mananA sabdhamAM ema ja samajavuM, mana zatru jevuM bhAse che, kemake te ApaNane kAmakrAdhAdi mAha tarapha dhakele che. paNa ene upAya e ja che ke maneAnigraha karI ayeAgya bhAvanAne vaza na thavuM; sabhAvanAne nAza karavA e nahi. buddhinI vAta paNa evI ja che. kAI paNa ApaNuM jJAna saMkucita, ekAMgI, dUradazI jJAnathI ApA kharA AtmAne pUrNa samAdhAna prApta thavAne saMbhava nathI. jyAre jagatanA sarva kAryakAraNabhAva ApaNane samajAze, jyAre sarva padArthanA sarva aMganA saguNu ApaNA lakSamAM Avaze; jyAre je je vAteA banI gaI che, ane che kivA banaze te te kema ane kevI rIte banI, ane che kaivA banaze tenI upatti sArI rIte dhyAnamAM Avaze; ane jyAre sarva vAtanuM kAraNa, kabUla karaze ke, hAya che. AvA 24 For Personal & Private Use Only Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstraveza uddiSTa kArya, marma, anya saMbaMdha vagere sarva yathAyogya jANavAmAM Avaze tyAre pachI ja ApaNane pUrNa samAdhAna prApta thaze. tyAM sudhI AtmA ochevatto asaMtuSTa ja raheze. ApaNuM hAlanuM jJAna eTaluM vikAsa pAmyuM nathI, paNa jJAna adhuM hoya teTalA khAtara tene nyAya zA mATe mAnavuM? phUla khIlyuM na hoya to rAha jue, paNa komaLa kaLIne zA mATe cUMTI nAkhe che? zA mATe tene paga nIce cagadI nA bane che? Aje ApaNane je jJAna thayeluM che te apUrNa che, ekAMgI che, saMdeSa che e badhuM kharuM, paNa e doSa dUra karavAne tame prayatna kare. nirAza thaI ne buddhithI jJAna maLavAnuM ja nathI" ema na le. AjanI buddhinuM kArya I AtmAne saMtoSa thata nathI e kharuM che, yogya che ane nyAyayukta che, paNa zuM ema samaje che ke buddhinA nAzathI mAtmAne samAdhAna maLaze? AjanuM buddhijanya jJAna ApaNane saMtoSa ApatuM nathI tathA AtmAne kamaLa bhAgamAM kAMTAnI mAphaka khUMce che tenuM eka kAraNa e che ke, temAM ahaMkArarUpI kAMTe che. paNa ahaMkAra hamezAM ja kaMI kaMTakAtmaka nathI hoto, gulAbanI pu5 pAse kAMTo jema kADhI nAkhI zakAya che tema ahaMkAranI najIkane kAMTo kADhI nakhAze. AtmA ane ahaMkAyukta buddhinuM vera zAzvatika nathI, kAlAMtare te nAza pAmaze. ahaMkAra jyAre sudra hoya che tyAre te kharAba hoya che. tukArAma, rAmadAsa, jJAnadeva, (narasiMha mahetA, mIrAMbAI nAnaka, kabIra vagere ) kiMvA ati prAcIna janakAdi jIvanamuktone ahaMkAra naSTa thayo na hata; paNa te tethI kaMI pApI TharatA nathI. tukArAme pitAne kadI rAmadAsa mAnyA nathI kiMvA rAmadAse kadI zivAjInI gAdI dabAvI na hatI. pratyekanuM vyaktiviziSTava athavA sAhaMkAratva kAyama hatuM, paNa mAtra temAMthI mukatvane kAMTe nIkaLI gayeluM hatuM. mATe buddhijanya jJAnaviruddha kiMvA ahaMkAraviruddha baLavo karavAne vizeSa kaMI kAraNa nathI. astu. For Personal & Private Use Only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsavAda ane nItizAstra 371 vikAsavAdanI navIna zAkhA beTasana (Bateson) nAmanA suprasiddha zAstravettAe I. sa. 1915 mAM osTreliyA khaMDanA melaborna zaheramAM zAstrIyamaMDaLa AgaLa je vyAkhyAna ApyuM hatuM temAM vikAsakrama DAvInathI UlaTo jaya vele che DAvIne kahe che ke vikAsa che eTale sAdI vAtane saMmezra athavA gUMcavavuM svarUpa prApta thavuM. (Evolution is from the simple to the complex ). 02240121 kama ethI viruddha che. pune vikAsavAda uttarAbhimukha hatA ema kahIe to hAlano dakSiNAbhimukha thavA mAge che. vikAsapravAha mAdAImAMthI saMmizra tarapha" che, e viSe DAvIna, pensara vagere vikasavAdIoe puSkaLa daSTAMta ApelAM che. tethI UlaTI dizAnAM che te dakSiA mukhya pravAhanAM daSTAMta DAM che. vanaspatizAstra kahuM chuM ke pukhanI ucca jAtinuM vikasane dakSiNAbhimukha hoya che. "Botanists maintain that the advance of the flower in the higher flowering plants is effectei by simplification, not by passing from relative simplicity to complexity.' McCabe; ---- Principles of Evolution P. 257. beTasanane A niyama adhika vyApaka banAvavA jevo lAge che, paNa tene purA A lekhakane jANavAmAM nathI. jema jema nIti sudharatI jAya che tema tema svabhAva adhika sAdo banato jAya che e bIjuM eka daSTAMta che evuM sUcana karavAnI jarUra che? astu. sRSTinI pasaMdagI (Natural selection )nuM tattva paNa beTasanane aparyApta athavA asamAdhAnakAraka lAge che, paraMtu vikAsavAdanAM e tadana tAjAM puSpa manoraMjaka haze, tadapi te adyApi vilAyatamAM ja che. teno vAsa dUrathI ja Ave che mATe te viSe A lekhaka adhika lakhI zake tema nathI. mAtra eka vAta lakhavA jevI lAge che. beTasana kahe che ke, zekasapiyara For Personal & Private Use Only Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37ra nItizAstra praveza je kavi je jIvabiMdumAMthI janme te TAMkaNInA agra bhAga jeTaluM sukSma hatuM, paNa temAM bhaviSyanA sarva guNa suta hatA. anya mANasanA jIvabiMdumAM paNa e guNa suta hoya che, paraMtu te kavi nathI banatA tenuM kAraNa e che ke temanA kavivAdi guNa para bAhya paristhitinuM AvaraNa kiMvA DhAMkaNa hoya che. mULa AtmA sarvaguNasaMpanna che, paNa sAmAnya mANasanA ucca guNa jaDa zarIranA kAraNe dabAI rahelA hoya che. ekAda pipUDImAMthI sarva suMdara sUra nIkaLI zake tema hoya che, paNa temanAM betraNa chidramAM bUka kiMvA kAMkarA aTakI rahelA hoya che to keTalIka vAra sudhI temAMthI sUra nIkaLI zakato nathI tevI ja e vAta che. sAmAnya mANasanI jIvanarUpI pipUDImAM keTalAka kakarA bharAI rahelA hovAthI te nyUTana ke zekasapiyara ke kAlIdAsa banatA nathI. paraMtu temanAmAM e zakti te hoya che ja. ApaNA vedAMtIo kahe che ke AmA khare jJAnasvarUpa ane AnaMdaghana che paNa karmagatine lIdhe tenA e guNa lepa thayelA hoya che, tevuM ja A tattva che. paNa adhika mAhitInA abhAve e viSe adhika lakhavuM yogya nathI. For Personal & Private Use Only Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 AtmAnuM amaratva AtmAnuM amaratva kharuM hovA viSe je purAvA - pramANe ApavAmAM Ave che temAMnA keTalAkanuM vagIkaraNa karyA pachI vivecana karavAno AraMbha karIzuM. (1) paheluM pramANa AptavAkya " eTale moTA moTA sujJa ane vidvAne "AtmA amara che" ema mAnatA hatA ane mAne che mATe te siddhAMta kharo. (2) AtmAnA amaratva viSe hAlamAM sara olivara leja vagere leke taraphathI je pramANe ApavAmAM Ave che te pratyakSa pramANa, anumAna kiMvA AptavAkya e traNamAMnA game te zIrSaka nIce AvI zake tema che; kAraNake misisa pAyapara vagere (Mediums) dvArA paralokanA Ama A lekanA mANaso sAthe saMbhASaNa karatA hoya ema pratyakSa jaNAya che - nidAna prathama darzane to tevo bhAsa thAya che. tevI ja rIte bhUta vagere paNa pratyakSa dekhAya che ema kahevAmAM Ave che. amaratvapaNAnuM A pratyakSa pramANa che. hA, A vAtanA AdhyAtmika zedhaka (Psychical Researchers) yuktivAdanI paddhatithI zodha ane parIkSaNa karyA pachI siddhAMta TharAvA hovAthI temanA pramANane anumAna kahevAne harakata nathI, ane para elivara le ja jevA prasiddha Adhibhautika For Personal & Private Use Only Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza zAstrajJa "ame paralokanA AtmA sAthe vAta karIe chIe, amAruM kathana le e kharuM mAnavuM" vagere kadI kadI kahe che tethI e vAkyone AptavAkyamAM dAkhala karI zakAze, tathApi vivecananI savaDa mATe e bAbatane vicAra karavA eka juduM ja zIrSa yojavA dhAyuM che. (3) janmaH ja dekhAI AvatI vilakSaNa zakti parathI pUrva saMskAra viSe anumAne. (4) leTonAM prakIrNa pramANa. (5) amaratvano siddhAMta nyAyadASTie asiddha haze, paraMtu naitika AkAMkSA kiMvA premanI daSTie te kharo mAnavAnI AvazyakatA hovA bAbatanA je vicAra che te. AptavAkya ghaNAkharA dezanA lekA mAne amara mAnatA hatA ane mAne che. A mata mANasa mAtranA raktamAMmAM otapreta thayela nathI, kemake tema hota to sarvanA vartanamAM tenuM pariNAma jaNAI AvyuM hota. kharekhara jeo paralokane mAne che temaNe A lokanA sukhadu:kha para vizeSa AdhAra vAstavika rIte rAkha na joIe; paraMtu ghaNAkharA AtmAnuM amaratva mAnya karavA chatAM mane mUta ke punarAgamane utaH uivA "Apa mUA pIche DUba gaI duniyAnA nyAye varte che ema kaMIka atizayokti saha kahevAno harakata nathI. A vidhAna mahAna vicArI, bahuzruta ane AtmanigrahI janone lAgu paDatuM nathI ane evA mANase AkhA amara hovAnuM kahetA hoya te temane mata AdaraNIya mAnavo joIe. A daSTi e jemAM vyAsa, vAlmIki, zaMkarAcArya, zrIkRSNa, jIsasa krAIsTa, mahaMmada pegaMbara, pleTa, pAyathegArAma, varDajhavartha, Tenesana, kAlIdAsa, sara olivara loja, mAyarsa, Dabalyu. TI. sTeDa, he mana, vivekAnaMda, rAmatIrtha, enIbiseMTa vagere nAnI moTI vibhUtioe pitA potAnA vicAra pramANe jyAre kahyuM che ke A nivAsane aMta e kaMI AtmAnI aMtima yAtrA nathI " tyAre tene je ke "zraddheya" kahevAmAM na Ave tApaNuM e samaju mANasene te vicAra karavA nuM to che ja ane evI ekAda vibhUti para jenI pUrNa zraddhA hoya tene to e mata svAbhAvika For Personal & Private Use Only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuM amaratva 375 rIte ja satya lAge tema che. jenI khristI dharma para aMta: karaNapUrvaka zraddhA che, jene bAyabalane akSareakSara sAce lAge che, tene krAIsTa kosa para caDhI maraNa pAmyA pachI traNa divase punaH UThayA ane pitAnA ziSyone maLyA, e vAta kivA maraNa pAmelA khristI keTalAka kALe kabaromAMthI nIkaLI deva pAse UbhA raheze, e vAta zraddheya lAge te navAI jevuM nathI. jene bhagavadgItA vedavAkya jevI ja lAge che tene ajunane zrIkRSNa kaheluM "mArA aneka janma thaI gayA che ane tArA paNa aneka janma thayelA che.' kiMvA "AtmA acchedya, adAhya, akaledya, azaSya, sanAtana, avinAzI, amara che,' e tatva svAbhAvikapaNe ja satya lAgaze. enI biseTa, leDabITara vagere para jeo pUrNa zraddhA rAkhe che temane amuka mANasa pUrva janmamAM pleTa hato, amuka sokreTIA hatA, trIjo buddha hati vagere vidhAna, kivA amuka RSi amukanA zarIramAM praveza karanAra che vagere vidhAna uparyukta vyaktie karyo haze te te sazayAtIta koTInAM lAgaze. A ane AvA lekane svamatapuSTi arthe anya pramANe maLe te te ghaNuM ja sAruM; paNa na maLe te temane kaMI khAmI paNa jaNAvAnI nathI. paraMtu temanA jevI acala zraddhA nahi dharAvanArAonA mananuM mAtra AptavAkyathI samAdhAna thavA jevuM nathI hotuM. temane anya pramANanI apekSA hoya che. teo AptavAkya pratye taddana nirAdara darzAvatA nathI, tathApi teone moTAonA vicAra mAtra grAhya hoya che ema lAgatuM nathI ane tethI ja teo koI paNa mata nizcitapaNe grAhya mAnatA pUrve bane teTalI rIte tenuM parIkSaNa kare che. teo AnaMdathI kaheze ke, jyAre moTA moTA ane rANA puruSo amuka amuka matane puSTi Ape che tyAre te kharuM hevAne saMbhava che. paNa te peTe hevAne asaMbhava to nathI ja e zabada tarata ja teo vAparyA sivAya rahetA nathI. sthiti AvI hovAthI AtmAnA avinAzI paNa viSenAM AptavAkya keTalAka viziSTa jene mATe ja pUrNa rIte samAdhAnakAraka heya For Personal & Private Use Only Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 nItizAstrapraveza che ane bAkInA mATe anya pramANane vicAra thavAnI AvazyakatA hoya che eTaluM kahI have pramANanA prazna tarapha vaLIzuM. anumAna Adhunika zAstrIya zodha ane AtmAnuM amaratva maraNa kaMI AtmAne aMta nathI" evA arthamAM vidhAna Adhunika Adhibhautika zAstrIonA mukhamAMthI bahAra paDe che tyAre tene je vizvasanIyatva prApta thAya che te hAlanA sAmAnya mANasanI dRSTie tAvika anumAnane kadI paNa prApta thaze nahi. hAlamAM sAmAnya janamAM tattvo viSe anAdara utpanna thayeluM che. ghaNAne tAttvikavAda zabdachaLa athavA zabdajALa lAge che; chAMye Adhibhautika zAstravettAonA camatkArika siddhAMta sudhdhAM temane AdaraNIya ane grAhya lAge che. rasAyanazAstra ane anya Adhibhautika zAstronA matane vedavAkaya mAnanAra puSkaLa che. ane ethI ja sara olivara loja prabhUti zAstravettAoe "A lekane mANasa mRta Aptajano sAthe kadI kadI saMbhASaNa karI zake che ane e viSe pitAnI khAtarI thayelI che' evuM bharasabhAmAM khullI rIte zAstronI sAme kahI batAvavAno kiMvA tevA Azayane lekha lakhavAne upakrama zarU karyo che tyArathI "bhUta vagere vAtamAM kaMI paNa tathya che kharuM!" evA udgAra saMbhaLAvA lAgyA che mAnasazAstra saMzodhaka maMDaLa (Psychical Research Society) no riperTa vAMcanArane bhUtapizAca dikane aneka prakAranI vAtanuM zAstrIya cikitsaka paddhati ane pragathI parIkSaNa thayeluM jaNAya che ane temAMnI keTalIka vAto te satya mAnavI jevI lAge che. sIjavika, mAyarsa, haDasana, Dabalyu. TI TeDa vagere vidvAna, e kakasa ane cikitsaka mANase paNa jyAre e vAto kharI mAnavA jevI lAge che tyAre e viSe zaMkA karavI te pitAnI buddhinuM mithyAbhimAna rAkhavA jevuM che ema prathama darzane lAge te Azcarya jevuM nathI. paraMtu temanA prasiddha thayelA purAvAne ApaNI buddhinA trAjavAmAM nAkhI zAnta rIte vajana karI letAM nyAyadaSTie temanA For Personal & Private Use Only Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 377 AmAnuM amaratva siddhAMta svIkAravA ja joIe, ema TharatuM nathI. nirAbhimAnInI khullA dile kabUla karavAnI pharaja che ke, te kharA hevAne saMbhava che; paraMtu kharA ja che" ema kaI saMzayara ke aticikitsaka mANasa pAse kahevaDAvavA jeTalI zakti tenA purAvAmAM nathI. e purAvAnuM taddana TUMkAmAM digdarzana karI tenuM saMkSipta parIkSaNa karIzuM. (ka) kabUla karavuM paDaze ke, "bhUta" pratyakSa jaNAyAnAM vizvAsa rAkhavA jevAM daSTAMta che kharAM. mAnasazAstra saMzodhaka maMDaLanA riporTamAM jaNAvelI ghaNI vAte vizvAsane pAtra hovAnuM mAnya karIe to paNa ApaNe jene bhUta kahIe chIe ane je bhUta samAna jaNAya che, te kharekhara bhUta ja che ke prekSakanA manane khelA che, e mahattvane prazna anizcita rahe che ja. bhUtanI vAto beTI nathI, paNa tene artha bhinna bhinna mANase bhinna bhinna rIte kare che. keTalAka kahe che ke mRta mANasa jevI dekhAtI mUrti tenA AptavarganI kiMvA mitronI daSTie keTalIka vakhata paDe che, ene artha bhUta nathI. te te prekSakanI viziSTa manaHsthitithI eka prakArano thayelo bhAsa che. A vAta taddata pokaLa nathI. kemake mRta mANasanAM bhUta jaNAya che tevAM ja jIvatA mANasanAM bhUta paNa dekhAya che! ene aMgrejImAM Phantasms of the living kahe che. ekAda jIvate mANasa eka sthaLe hovA chatAM tenA jevI ja mUti te ja samaye anya sthaLe najare paDyAnAM vizvAsa dRSTAMta che. eka vyakita be sthaLe he azakya che. tethI anya sthaLe jaNAyelI mUrti jonAranA manamAM koI paNa rIte utpanna thayelI hovI joIe ane te aMtaHstha mAnasika mUtine kaMI vilakSaNa tathA ajJAta kArathI bAhya svarUpa prApta thayuM hovuM joIe, evA taka thAya te taddana agya kahevAya nahi e te kene bIjo eka AdhAra e che ke, jene ApaNe bhUta kahIe chIe tenA zarIra para kapaDAM jaNAya che ane e kapaDAM je mANasanuM bhUta hoya che te jIvitAvasthAmAM je rIte paheratA hatA te rItanAM For Personal & Private Use Only Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 nItizAstra praveza (kiMvA maraNa samaye kiMvA te pahelAMnA thoDA kALa para tenA zarIra para hatA tevA prakAranAM) jaNAya che. mANasanA maraNa pachI tenA azarIrI AtmAne sudhdhAM kapaDAMnI jarUra hoya e camatkAra jevuM ja che, ane tenA sUkSma dehane kapaDAMnI jarUra hovAnuM mAnIe te te sUkSyadehane IhalekanA jevAM kapaDAM kyAMthI maLe che ? tenAM kapaDAno paNa sudeha hoya che ke zuM? zarIra bALI dIdhA pachI paNa mANasane sUkSmadeha ane AtmA jIvate hoya che ane te ApaNane bhUtapizAcAdika rUpe dekhAya che ema mAnavAmAM Ave che, te ja pramANe kapaDAM bALI dIdhA pachI paNa kapaDAMne sUkSmadeha tathA AtmA jIvato rahe che ane bhUtanAM zarIra para najare paDe che ema mAnavuM ke zuM? TUMkAmAM mudde samajAya te sAru AvI vivedI bhASA vAparI che. abhiprAya e che ke, jyAre bhUtanA zarIra para pUrvanAM kapaDAM jevAM ja kapaDAM vagere kadI kadI jaNAya che tyAre bhUtanuM dazya je ke kharuM haze paNa bhUta kharuM na hoI sinemAnA paDadA para jema hAlatAM cAlatA chAyAcitra jaNAya che tema prekSakane smRtipaTa para mane herelAM ane calAvelAM chAyAcitra ja hevAnuM mAnavAmAM Ave te te zakaya che. mANasanuM mana eka ati vilakSaNa vastu che. e mana nidrAmAM raMkane rAjA banAve che, jhUMpaDIne mahela banAvI de che, seMkaDe sapa utpanna kare che, tene mArI nAkhe che, punaH jIvatA kare che vagere vagere jAdugaranA khela karatAM paNa vilakSaNa khela karI batAve che. mANasa sArI rIte jAgRta hoya che te paNa keTalIka vakhata mana tene phasAvI de che. ghaNAne evo anubhava haze ke, daSTi viSayaka bhAsa thavAthI AbehUba pitAnA mitra je avAja saMbhaLAya che. ane pratyakSa jIvatA mANasanuM paNa bhUta dekhAyAnAM daSTAMta mAnasazAstra zodhakonA riporTamAM ja hovAthI kadI kadI mane khATAM bhU upanna kare che e vAta temane svIkAryA sivAya cAle tema nathI (kha) sara olivara lona vagere zAstrano "A lekamAM jIvatA mANaso pitAnA mRta mitro sAthe saMbha paNa karI zake che e vAta zakya che', ema jaNAve che te viSene purAvo adhika sabaLa che. te saMzayIne khAtarI ApavAne pUrato nathI; tathApi For Personal & Private Use Only Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuM amaratva 379 tene kabUla karavuM paDaze ke e purA baLavAna te che ja. ahIM te e purAvAnI mahattvanI vAtanuM kevaLa sthULamAnathI ja digadarzana thaI zake tema che. eka vAta e che ke, kahevAmAM Ave che ke ApaNA dezamAM strInA zarIramAM bhUta Ave che tema pazcimanA dezamAM paNa keTalIka strIonA zarIramAM Ave che. kadI kadI puruSanA aMgamAM paNa Ave che. ApaNe tyAM zAstroe e viSe sama tapAsa karelI nahi hovAthI e vAta vizvAsa rAkhavA jevI nathI lAgatI. tyAM misisa pAyapara vagere je strIonA aMgamAM Ave che temanA para gupta nirIkSaka rAkhI, temane pinAnI khAtarIvALA sthAnamAM rAkhI ane temanI hilacAlanuM bArIka avalokana karI zAstroe TharAvyuM che ke, e strIo lucI nathI. ApaNA dezanI ane tyAMnI vAtamAM bIje pharaka e che ke, ApaNe tyAM zarIramAM AvatAM bhUta bahudhA pite koNa che teTaluM ja jaNAve che ane mAtra strIone trAsa Ape che, tyAre tyAM bhUta strIonA hAtha dvArA kAgaLa para lakhI potAne abhiprAya vyakta karavAno stutya prayatna kare che. e paradezI triIone eka prakAranuM ghena Ave che kiMvA temane bezuddha banAvavAmAM Ave che eTale temanA hAthamAM bhUta saMcAra kare che ane pachI te hAtha ApoApa hAlavA lAge che; ane je hAthamAM kalama ApI nIce kAgaLa goThavI devAmAM Ave che to te kAgaLa para lakhavA mAMDe che. eka kAgaLa pUro thAya che eTale najIka rahelo mANasa te kAgaLa kheMcI laI bIjo goThave che. keI ne kaMI prazna pUchavo hoya che to te hAtha tarapha joI pUche che eTale hAthamAM pravezeluM bhUta te praznano uttara Ape che. koI vakhata eka hAthamAM eka bhUta hoya che, tyAre bIna hAthamAM bIjuM bhUta hoya che ane jIbhamAM trIjuM hoya che! sarvamAM mahattvano muddo e che ke, e strIonA hasta dvArA je saMcAralekhana (Automatic writing) thAya che, temAM je mAhitI hoya che te e strIone jAgRtAvasthAmAM prApta thayelI hotI nathI eTale e mAhitI temanA dvArA anya koI lakhatuM hoya ema jaNAya che. amRtAvasthAmAM je mANasa kadI paNa najare paDe For Personal & Private Use Only Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 nItizAstrapraveza nathI hotA, patra dvArA jenI sAthe kadI paNu paricaya thayele! nathI hAtA tevA mANasanI hakIkata e strIo dvArA dhaNI vakhata lakhAya che e vAta kharI mAnavI ja joIe; kemake dhaNA zAstrajJAe pUrI jhINavaTathI tapAsa karI e viSe khAtarI thayAnuM jaNAvyuM che. hA, e jJAna strIone zI rIte thAya che e viSe vAda haze ane che; paraMtu evuM atIdriyajJAna thAya che e vAta khATI nathI. e jJAna bhUta dvArA thAya che? zarIramAM AveluM bhUta pote amuka mANasanuM bhUta hAvA viSe khAtarI ApavA hameza utsuka hoya che ane te e mATe prayatnazIla rahe che. te A leAkanAM peAtAnAM sagAMsa'badhIonAM nAma kahe che, temanI sAthe thayela guhya saMvAdAdinuM varNana kare che ane anya evA ja mAge peAtAnuM satyatva siddha karavA icche che. A saMbaMdhamAM tenI je utsukatA dRSTie paDe che te jotAM tenI satyatA viSe zaMkA levI e nirdayatA samAna lAge che. strIete khabara nahiM evI hakIkata aMgamAM bhUtane praveza thayA pachI te lakhe che ane khele che e eka vAta ane e bhuta 'huM huM ja chuM' ema dhaNA purAvAthI siddha karI ApavAneA utsukatApU ka prayatna kare che, e bIjI vAta. A e vAta parathI aMgamAM saMcAra karanAra bhUtanuM astitva mAnavA jevuM lAge che, paNa evI vAte viSe sa`zayI mAsA je AkSepa kare che ane bhUta para vizvAsa rAkhanArane sudhdhAM je sAdhAra tathA mananIya lAge che, eTaluM ja nahi paNa misisa pAyapara vagere strIenA aMgamAM AvanAra ane peAtAne amuka zAstrajJanuM bhUta kahevaDAvanAra bhUte paNa jene nirNaya karavA prayatna karyAM che te AkSepanA vicAra matamAM praveze che ke punaH sa`zayI vRtti sateja bane che. te AkSepa A pramANe che : vadhAremAM vadhAre purAve mAtra e che ke, strInA aMgamAM bhUtane praveza thAya che ke te strIne atIdriya jJAna prApta thAya che. paNa atI driya jJAna bhUtanI madhyasthA vinA nathI thatuM ema zA AdhAre kaheA che ? mAnasazAstra zaidhakAnA rATamAM aMgamAM AvelA bhUtA viSe jevI vAte! che tevI ja atI driya sahasavedanA kivA vicArasa MkrAMtinI (Telepathy) che ane A khIjA For Personal & Private Use Only Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuM amaratva 381 prakAranI vAtomAM bhUtanI madhyasthInI vAta e zodhake kiMvA anya koI karatuM nathI. eka mANasanA manamAM je vicAra sahaja AvelA hoya che kiMvA prayatnathI ANelA hoya che, te seMkaDo mAIla dUra rahelA mANasane te ja arasAmAM atIkiya rIte samajAya che, e bAbatanAM aneka vizvAsa rAkhavA jevAM dRSTAMta che. A vAkyamAMne "atIMdriya zabda mahatvano che tevI ja rIte sahaja Avela kiMvA prayatnathI ANelA vicAra' e vAkya dhyAnamAM rAkhavA jevuM che. "atIMdiya" kahevAnuM kAraNa eTaluM ja che ke anyanA mananA vicAra bhASaNa, patra, tAra, binatArI saMdeza, carcA, IzArata vagere parathI oLakhI zakAya che; paNa ghaNA gAu dUra rahelA mANasane vicAra Indriyagocara mArge nahi paNa koI atIndriya rIte je jANI zakAtA hoya chene te mahAna camatkAra ja samajavo joIe ane evA aneka camatkAra thayAnAM daSTAMta che. A saMbaMdhamAM misa mAIlsa ane misa remsaDene karelA prayoga dhyAnamAM rAkhavA jevA che. misa mAIlsa laMDana zaheramAM hatI ane misa remsaDena tyAMthI 20 mAIla dUra eka gAmamAM rahI hatI. banne vacce evuM hyuM hatuM ke amuka eka vakhate eke mana svastha karI zAMta besI rahevuM ane bIjIe te ja samaye pitAnI sakhInA manamAM amuka eka vicAra utpanna karavAnA hetuthI te viSe bane teTalA nizcaye ekAgratApUrvaka vicAra karavA. ane banee e vakhate pitAnA manamAM kayA vicAra AvyA hatA tenuM TAMcaNa karI rAkhavuM. AvA prakAranA aneka prayoga karI joyA pachI temane jaNAI AvyuM ke misa remsaDenanA manamAM AvelA vicAra ane tenI sakhIe ekAgracitte jelA vicAra ghaNI vakhata maLatA AvyA che. arthAta te vakhate atIndriya rIte vicArasaMkramaNa thayuM hatuM. A vicArasaMkramaNa kivA sahasaMvedana eka prakAranAM mojAMnA yogathI kivA game te yogathI thayuM hoya paNa tema thAya che e vAta niHsaMzaya che. A prayogamAM bIjI eka majhAnI vAta e banI hatI ke, misa mAIlsanA manamAM svAbhAvikapaNe AvI gayelA vicAra jevA vicAra tenI sakhInA For Personal & Private Use Only Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 nItazAstrapraveza manamAM AvyA hatA ! AnA artha e che ke, mana ekAgra karIne muddAma yeAjelA ja dui paNa vAyu kiMvA paMkhI jevI lIlAthI AvI gayelA vicAra sudhdhAM atI driya rIte anyanI anebhUmikA para ja athaDAya che. A tattva samajAvAthI * sahaja AvelA kiMvA muddAma lAvavAmAM AvelA vicAra' e vAkyane atha sArI rIte samajAze. paraMtu enuM mahattva samajavA mATe misirA pAyapara vagere strIonA saMcAralekhananA ( Automatic ) ane tenI vilakSaNa mAhitIne ApaNe punaH vicAra karIzuM. A strIonI jANamAM hAvI saMbhavita nahi evI mAhitI temanA aMgamAM bhUtane praveza thAya che eTale lekhana vagere dvArA bahAra AvI zake che, e uparathI temanA zarIramAM bhUta AveluM mAnI te tenA dvArA e mAhitI lakhe che, ema mAnavAnI svAbhAvika rIte ja pravRtti thAya che, paNa e mAhitI te strIone sahasa`vedanathI nathI maLa ema zA uparathI kahevuM? temanA mana para anya mANasanA vicAranAM meAjA athaDAvAthI e sAna kema prApta thayelu nahi haiAya ? dAkhalA tarIke dhArA ke, vAcaka paikI DAInI hakIkata misisa pAyare barAbara lakhI che. e mAhitI vAcakanA mitrane hatI ja, nidAna te vAcakane peAtAne teA hevI ja joI e. arthAt e paikI kAryanuM mana misisa pAyaparanI ezuddha avasthAnA mana sAthe vilakSaNa rIte salagna thavAthI kivA ekAgratA pAmyAthI te e strIne mAhitI ApavAne samatha thayA haze, e kalpanA azakya kATInI nathI. tame kadAcita kaheze! ke e hakIkata misisa pAyaparane jaNAvavAne te mAsane ke tenA paricita paikI kAI ne hetu na hateA; paNa tenA uttaramAM jaNAvI zakAze ke, manamAM tevA hetu na heAya tethI zuM ? manamAM sahaja AvI gayelA vicAra sudhdhAM dUranA mANasa atIndriya rIte jANI zake che ema siddha thayuM che ne ? evI ame+pUva vicArasa'krAMti prema thaI nahi haiAya ? AvA AkSepa svIkAravAmAM Ave te maraNa pAmelA mANasane AtmA jIvaMta hAvA chatAM tenuM astitva kevI rIte siddha karI tAvAya? kAra, huM amuka mANasanuM bhUta chuM' For Personal & Private Use Only Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 383 AtmAnuM amaratva ema te kahe paNa kevaLa tenA belavA para koI vizvAsa rAkhe nahi. ThIka, te "huM huM ja chuM ' ema siddha karI batAvavA pitAnA sanehI saMbaMdhI vagerenA nAma ThAma kahe ane bIjI puSkaLa mAhitI Ape te paNa zaMkA lenAra kahevAnuM ke, "jenA aMgamAM te Ave che te mANasanA manane "atIndriya saMvedanA thI mAhitI kama maLelI nahi hoya? mananA guNadharma vilakSaNa che ema kahevAnuM cheDA bhUtanuM astitva zA mATe mAne che ?" Ane khulAso che. AkSepaka vadhAremAM vadhAre eTaluM ja kahe che ke, "jenA aMgamAM te Ave che tenA mana sivAyanuM bIjA eka gUDha mananuM - bhUtanuM - astitva zA mATe mAnI lo cho?' arthAta bhUtanA astitvanuM grAhyapaNuM samaju mANasa pAse svI kArAvavuM hoya to te viSe purA hareka prayatna bhUtagaNe batAvo joIe. sara elivara laja vagere kahe che ke, je bhUtanuM astitva kharuM ja che. te ane temane potAnA astitvanI amane khAtarI karI ApavI hoya te te mATe temaNe purA batAvavAno prayatnazIla rahevuM joIe ! mI mAyarsa eka mAnasazAstra saMzodhaka maMDaLane pramukha hato. tenA maraNa pachI pitAne Ayarsa kahevaDAvanAra eka bhUta taraphathI misisa veya, misisa heleMDa vagere strIo dvArA keTalAka lekha lakhAtA hatA. AvI bAbatone zokha dharAvanArAone keTalAka saMdezane artha samajAte na hato; paNa misa jonasana nAmanI bAIne eka divase eka kalpanA sujhI ane keTalAka saMdezano nirNaya thayo. e kalpanA evI hatI ke, eka ja vAkyanA be bhAga karI eka bhAga eka strI dvArA ane bIje bIjI strI dvArA mI. mAyarsanA bhUte mokalelo he joIe. dAkhalA tarIke "sIvika mane maLyA hatA " emAMnA "sI javI, mane " eTalA zabda eka dvArA ane "maLyA hatA eTalA zabda anya dvArA jaNAvyA hatA. (ukta vAkya sahelA daSTAMta mATe kalpanAthI yonyuM che. kharuM nathI.) be bhAga ekatra karavAthI sAthe bane che ane judA rAkhavAthI badhazanya bane che. e rIte saMdeza ApavAno hetu For Personal & Private Use Only Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 nitizAstrapraveza e ja jaNAya che ke, saMdeza mokalanArI zakti kiMvA vyakti e be strInA manathI bhinna hovAnuM siddha thAya. anya saMpUraka lekha (Cross Correspondences) eka manamAMthI nIkaLelA hovA joIe ane e mane te be strInA manathI juduM hovuM joIe. tyAre te potAne jenuM bhUta kahevaDAve che tenuM (eTale sva. mAyanuM) kema na mAnavuM ? Ama chatAM zaMkA levI e zaMkAzIla prakRtine atireka karavA jevuM jaNAya che ane evo zaMkAzIla vitaMDAvAdI lAge che, paraMtu eTaluM kahyA sivAya rahevAtuM nathI ke, eTalA ja purAvAthI bhUtanuM astitva mAnavAnuM baMdhana utpanna thatuM nathI. yuktivAdathI ekAda praznano vicAra karavAmAM Ave to teNe yuktivAda jyAM laI jAya tyAM javuM joIe. Ane artha evo nathI ke, yuktivAdane ja nirNaya satya che. yuktivAda karatAM paNa adhika gyatAnAM - eTale tene agocara rahelAM -- keTalAMka to che ane tene khuzIthI satya mAnI te pramANe cAlavuM; paraMtu te yuktivAdathI siddha hovAnuM vyartha vacana kADhavuM na joIe. kiMvA lokone tevo bhAsa paNa karAva na joIeAtmAnuM amaratva zraddheya haze; paNa te yuktivAdathI siddha thAya che ke nahi tene vicAra karavA lAgyA pachI leke vitaMDAvAdI kaheze, e bhayathI DaravuM na joIe. be traNa strInA aMgamAM AvIne eka anyonya pUraka saMdeza temanA dvArA Ave ane te mokalanAra pitAne amuka svargastha gRhastha gaNAve teTalA parathI paralokavAsI AtmAnuM astitva siddha thaI jAya che evuM kaMI nathI, kemake ekAda AkSepaka kahI zakaze ke," anya saMpUraka saMdeza paNa atIndriya saMvedanAnA ja prakAra haze! e saMdeza mokalanAra mana e strIothI bhinna hovAnuM kabUla karavuM paDe, to paNa te paralekavAsI hovAnuM kyAM siddha thayuM che? A lokanA mANasane kema nahi hoya ? evo vicAra jagatamAM koInAye manamAM nahi AvyuM hoya ema kaI hiMmatapUrvaka kahI zake che? anyanA mananI mana para kaI rIte kevI asara thAya che e viSe Aja sudhImAM ApaNane je mAhitI maLelI che te ati maryAdita che. eTalI ja mAhitI para AdhAra rAkhI amuka eka For Personal & Private Use Only Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuM amaratva 385 vAta mAnavI manaHzaktinI maryAdA bahAranI che ema kahevuM e jokhamakAraka che. "mana" ati vyApaka ane duya che - temAM keTaluMye jJAna sapta hoya che, temAM ApaNe na samajIe tevA keTalAye prakAra che! mananI zakti keTalI adbhuta che te viSe haju hamaNAM ApaNane thoDIka kalpanA thayelI che. IcchAzakti (Will-Power), prasuvicAra (Sub-conscious thought ), atIndriyasaMvedana (Telepathy) vagerenuM haju hamaNAM ja kaMIka jJAna thavA lAgyuM che. mATe eTalAmAM ja adhIrA banI amuka vAta mAnavazaktinI bahAranI che ema kahevAnuM sAhasa karavuM na joIe. aneka strI dvArA eka ja saMdeza hissAvAra mokalanAra mana mAnavI nahi hovAno che AdhAra che? tyAre bhUtanuM astitva zI rIte siddha karavuM? je kaMI camatkAra jaNAya tene atIndriya saMvedanAne ja prakAra kahevAmAM Ave te pachI purAvAne mArga ja baMdha paDyA jevuM bane che. kemake bhUta kaMI guhya vAta jaNAve te tene paNa upayoga thAya nahi. kAraNa kaheluM guhya satya hovAnuM kahenAra eka paNa mANasa jIvaMta hoya to ja tene upayoga thAya; paNa evo mANasa hevAnuM mAnIe te paNa tenA ja mananI Urmi bhUta jene AvatuM hoya tenA mana para athaDAI te guhya tenA mana dvArA bahAra paDayuM kema nahi hoya? ThIka, anya saMpUraka saMdeza mokalavA chatAM atIMdiyasaMvedana ADe Ave che. AvI sthitimAM bhUtoe zuM karavuM? mANasane kevI rIte khAtarI karI ApavI? Ane mATe eka upAya che ane te zakya hoya te anubhava joIe. jo AtmA paralokamAM rahetA hoya te A lokanuM jaDa zarIrabaMdhana tUTavAthI tene ghaNuM vAtAnuM jJAna ApaNA karatAM adhika sArI rIte thavAno saMbhava che. (1) paralokavAsI videhI kiMvA sadbhudehI AtmAne AvuM jJAna thatuM hoya ane (2)te A lokanA mANasane ApI zako "heya te zaMkiSTa mANasanI paNa khAtarI karAvI zakAya tema che. dhAre ke paralokamAM gayelA mI. mAyarsa, mI. sIjavika, mI. heDasana vagere lokone videhI kivA sudehI sthitimAM 25 For Personal & Private Use Only Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 nItizAstrapraveza je adhika sUkSmadaSTi (mAnasikadaSTi) prApta thayelI hoya ane hAlamAM A lokanA moTA meTA zAstrothI paNa gUDha ane agamya rahela tattva je te samajI zakatA hoya te temaNe e tatva A lokanA mANasane samajAvavAno prayatna karavo joIe. A yatna je yazasvI thAya te ApaNane be prakArano lAbha thAya. eka te gUDha tava samajAya ane bIjuM bhUtanI astitva viSe kharI khAtarI thAya. Aje moTA moTA zAstro paNa je zodha karI zakayA nathI te je kAle misisa pAyapara jevI strInA aMgamAM Aveza AvyA pachI kAgaLa para lakhAI jAya te evA siddhAMta bhUte ja lakhyA che ema mAnavAnI pharaja paDe, kAraNake A lekanA koI paNa zAstrajJanA manamAM te zodhanI mAtra ka95nA heta te paNa teNe te prathama prasiddha karI hota. athata atIndriyasaMvedanAthI e zodha te strInA jANavAmAM AvyAnuM kaMI kahI zakAta nahi. nidAna evA ati gahana ane ati gUDha aneka siddhAMta jo tenA dvArA jANavAmAM Ave te atIndriyasaMvedanathI e sarvane mAMDI vALavAnI vAta muzkela thaI paDe. paratuM saMcAralekhananA hajAro patra bahAra paDe che paNa temAM ghaNAkharA karavAdI vicAra hoya che. DahApaNajyo te ceDA ja jAya che. bhUtane A lekanA mANasa sAthe chokaravAdI, eTaluM ja nahi paNa uchAMchaLI vAte ja karavAnuM mana kema thAya che te samajAvuM muzkela che. paralekavAsI AmAM je gahana tanuM jJAna ApatA hoya te kevuM sAruM ! paraMtu adyApi tevuM kaMI banyuM nathI te ApaNuM ane temanuM kamabhAgya ja che ! * * temanuM kamabhAgya kahevAnuM kAraNa e che ke, te jyAM sudhI evuM kaMI nahi kare tyAM sudhI temanuM astitva siddha thaI zakaze nahi. ApaNuM kamabhAgya kahevAnuM kAraNa e che ke, te vinA temanuM astitva khAtarIthI mAnI zakAya tema nathI ane temanA dvArA ApaNane upayogI zepane lAbha maLato nathI. kadAcit ApaNane jJAna ApavAnuM temane mATe azakya haze athavA tema karavAmAM ati muzkelI haze. temane skUla deha naSTa thavA chatAM sUmadeha ane vAsanA paNa rahe che ja, eTale kadAcita ApaNane kalpanA thAya che tevuM gahana jJAna temane prApta thatuM nahi hoya. For Personal & Private Use Only Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuM amaratva. 387 pUrva saMskAranuM anumAna keTalAMka nAnAM bALakomAM evI vilakSaNa zakti jaNAI Ave che ke, mANasa te joIne moMmAM AMgaLAM ghAlI kudaratanI lIlAnI prazaMsA kare che. traNa cAra varSanI umarano bALaka uttama rIte naro tabalo bajAva ke tAla-sUra-baddha saMgIta karato kiMvA saMskRta zleka zuddha rIte jhapATAbaMdha bolate najare paDe che athavA tevuM varNana vAMcavAmAM Ave che tyAre IzvarI lIlA ane pachI pUrvajanmanA saMskAra mAnacakSu samIpa tarI Ave che. taddana bAlyAvasthAmAM saMgIta karanAra bALakane AtmA pUrvajanma sAre gAyaka hovo joIe ane A lokamAM AvyA pachI paNa tenAmAM pUrva saMskAra dekhAI AvatA hovA joIe; e kalpanA svAbhAvika hovA sAthe kharI hevAne saMbhava paNa che; paraMtu adhika kaDo vicAra karatAM nyAyadaSTie te vizeSa samAdhAnakAraka jaNAto nathI. jagatamAM bhinna bhinna vyaktionI mAnasika zaktimAM je bheda nitya ane sarvatra daSTigocara thAya che tenI upapatti lagADavA mATe ApaNe ekadama 'pUrva saMskAra ne Azare nahi laI e. zALAmAM abhyAsa karanAra koI paNa be bALakanI buddhi taddana sarakhI nathI hotI, jeTalA bALaka teTalA mAnasika jAtanA bheda hoya che. A bheda utpanna thavAnA kAraNamAM keTalAka 'pUrva saMrakAranI vAta karaze paNa ghaNAkharA te kaheze ke prabhu jANe ! "prabhu jANe no artha e ja che ke kAranI khabara nathI. arthAta mAnasazaktine bheda vilakSaNa hovA khAtara pUrva saMskAra, kadApi thatuM hoya to paNa ApaNane kahevAnA kAryamAM moTI aDacaNa jaNAtI haze. te videhI kivA sUkSmadehI hovAthI A lekanA mANaso dvArA ja ApaNI sAthe te vAto karI zakatA haze ane te vicAra thatAM koI strI ke bhUvAnA zarIramAM praveza karatA hovA joIe. paNa tema karavA mATe jenA zarIramAM praveza karavAnI dhAraNuM hoya tenA AtmAne te zarIramAMthI dUra karavo paDato haze kivA tene bebhAna banAvI svastha karavAnI pharaja paDatI haze. A kAma kaMI saheluM nathI. eTaluM prApta thatuM haze paNa anyanA magajanuM svAmitva palaTAvI tenA zarIra dvArA svamata prakaTa karavAnuM kAma kaThina ja che! For Personal & Private Use Only Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza e yogya uttara gaNAya nahi. je kAraNa lAkha chokarAmAM nAnA moTA lAkha bheda utpanna kare che te ja kAraNa vilakSaNa bheda utpanna karavAne samartha che ema mAnavAmAM kaMI vizeSa ayogyatA nathI. ThIka, hAlanA Adhibhautika zAstrone vikAsavAda viSayaka mata saMskAravAdane anukUla che ke? nA. prathama jagatamAM eka jIvabiMdumAMthI bIje jIvabiMdu utpanna thayA pachI te bIjAmAM thoDAka bheda kema jaNAye tenuM kAraNa koInI paNa jANamAM nathI; paNa evA guNabheda thAya che eTaluM svIkRta gaNI DAvana vagere zAstrajJoe evuM TharAvyuM ke, krame krame e bhedanuM ekIkaraNa ane daDhIkaraNa thatuM javAthI jagatanA prANIomAM bheda dekhAvA lAgyA. temanuM kahevuM ema che ke, nAnA nAnA guNabhedana je dara peDhIe saravALo thato jAya te aneka peDhI pachI eka ja jAtimAMthI dhIme dhIme bIjI jAti utpanna thAya. paNa beTasana vagere Adhunika zAstro kahe che ke, guNabheda dhIme dhIme na thatAM ekadama thAya che, eTale guNabheda nAnA guNanA saravALAthI na thatAM keTalAMka akalpita kAraNane lIdhe acAnaka bane che. DAvIna vagerenuM kahevuM e hatuM ke, bhedatpattinI gati vikAsa svarUpI, maMda ane saraLa mAgI che. hAlanA zAstrane e abhiprAya pasaMda na hoI temanI dRSTie e gati asaraLa, #mahIna, akalpita ane maMDUkaluti svarUpanI che. janmataH ja prasupta rIte prApta thayelA nahi, paNa A lokamAM zikSaNa, Teva vagerethI prApta karelA guNa AnuvaMzika nathI hotA - te prajAmAM UtaratA nathI, e mata sthApita thavA lAgyo tyArathI DAvanano mata calita thavA lAgyo che. kayo mata kharo mAnava te kahevAne lekhakane adhikAra nathI ane zAstragraMthane AdhAre tenuM vivecana karavAnuM A sthaLa paNa nathI. paraMtu hAlanA zAstrone mata je khare hoya te janmataH ja vilakSaNa rIte dekhAI AvatA guNa kharekhara "vilakSaNa na heI jagatamAM sarvatra evI ghaNI ja vAto jaNAya che ema kahevuM paDaze ane vilakSaNatA para TakI rahela pUrvasaMskAravAda khakhaDI paDate hevAnI vAta kabUla karavI paDaze. For Personal & Private Use Only WWW.jainelibrary.org Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuM amaratva pleTonAM keTalAMka pramANA pleTAe sAkreTIsanA mukha dvArA bahAra pADelA kATIkrama have vicAra mATe ahIM utArIzuM. . 6 A lAkaDI lAMkhI che.' dAkhalA tarIke, prathama laMbAInuM khoTuM che' ema vidhAna * jJAna eTale pUrvAMnA jJAnanuM smaraNa ' e thAya te pUjanma siddha thayA samAna ja che. che ke nAnA bALakane paNa jJAna thAya che ane e jJAnanA smaraNa para avalaMbita hoyate| e pUrva janmamAM ja prApta thayeluM hAvuM joIe e jJAna eTale smaraNu ' e tattva kevI rIte sekreTIsa kahe che -- kivA seAkreTIsane veza lenAra kaI paNa jJAnanA vicAra kare. te taddana pUrvanA jJAna sAthe saMbaMdha dharAvatuM DrAya che. A jJAna thatA pUrve amuka eka kahenArane ' kharuM eTale zuM ane khATuM eTale zuM ' e bhedanI khabara hovI ja joIe -- kAI paNa sAduM vAkaya vicAramAM . tene A dRSTie vicAra karatAM jaNAI Avaze ke, evAM vAkayanI satyatA samajAtA pahelAM kiMvA tenA atha samajAtAM pahelAM bIjI keTalIka kalpanA ApaNane heAvAnuM svIkArI levuM paDe che--kalpanAne gRhIta gaNavI paDe che, A rIte nAnA bALakane prathama je vakhate amuka vastu gaLI che, kaDavI che, nAnI che, meATI che ema samajAya che te vakhate paNa gaLuM, lAMbu, Treka, nAnuM, meTuM vagerenuM jJAna haiAvuM A jJAna kayAre prApta thayuM? A janmamAM nahiM, kemake A janmamAM prathama je jJAna hatuM te viSe ja ApaNe vAta karIe chIe. mATe A jJAna pUrvajanmamAM saMpAdana kareluM hAvuM joIe ane te A lokamAM AvyA pachI supta hAI ne kaDavuM, gaLyuM, lAMbu, TUMkuM, nAnuM, hAvuM jo e. lAMkhI che, moTuM vagere vastu joyA pachI jAgRta thayuM eka dare jJAna prApta karavuM eTale pUrvajanme meLaveluM jJAna je ApaNAmAM supta hAya che tene jAgRta jJAna hAvuM joI e. 6 389 For Personal & Private Use Only tattva jo siddha anubhava kema ke jJAna jo pUrvanA 'pUrvanuM jJAna' spaSTa che. paNa siddha karavuM ? pleTa kahe che. navIna na hoI te TUMkI che, tene kaDavuM, joI e. Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza karavuM. anya kaMI nahi; TUMkAmAM kahIe to "jJAna eTale smaraNa.* A ja tattvanuM pleToe bIjI bAju bhinna prakAranuM ati suMdara vivaraNa karyuM che. "mena " nAmanA saMvAdamAM teNe evuM batAvyuM che ke, koI taddana azikSita mANasane paNa je sahelA sahelA * varDjhavartha kavitA kAvya [utuition of Immortality from Recollections of Early Childhood mAMnI nIcenI lITIo bahuzruta vAcakane yAda Avaze. temAMnAM to ane pleTanAM tomAM bheda che. kema ke mANasa jema jema moTo thato jAya che tema tema tenI divyajJAna prApta karavAnI zakti ghaTatI jAya che ema varDjhavartha jaNAve che tyAre pleTane mata tethI taddana bhinna che. te kahe che ke, jJAna adhikAdhika thatuM jAya che. eTale pUrvajanmanA jJAnanuM adhikAdhika smaraNa thatuM jAya che. vajhavarthanI nIcenI kavitA parathI anya paNa puSkaLa vicAra sUcave che, paraMtu vistAramayathI aTakavuM paDe che : "Our birth is but a sleep and a forgetting : The soul that rises with us, our life's Star Hath had elsewhere its seiting, And cometh from afar : Not in entire forgetfulness, But trailing clouds of glory do we come From God who is our home : Heaven lies about us in our infancy ! Shades of the prison-house begin to close Upon the growing Boy. But he beholds the light, and whence it flows, He sees it in his joy; The youth, who daily further from the east Must travel, still is Nature's Priest And by the vision splendid Is on his way attended ; At length the man perceives it die away, And fade into the light of common day." - Wordsworth For Personal & Private Use Only Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuM amaratva prazna khUbIpUrvaka pUchavAmAM Ave te tene kaMI paNa samajAvavAnI jarUra paDyA vagara tenI pAsethI bhUmitinA sarva siddhAMta AkRtinI sahAyathI dhIme dhIme kaDhAvI zakAya - A jJAna ApaNe tene ekAda bakSisanI mAphaka nathI ApatA, paNa ApaNA praznathI tene tenuM smaraNa mAtra karAvIe chIe ! A koTIkrama hAlanA vakhatamAM rUce tema nathI; eTaluM ja nahi paNa ghaNAne chakaravAdI lAgaze; paraMtu kahevuM joIe ke temAM satyAMza paNa che. satyAMza e che ke, mAnavaprANIne je jJAna thAya che te prApta karavAmAM eka prakAranI viziSTa pAtratAnI jarUra paDe che e tatva A koTIkramamAM samAyeluM che. "jJAna" vastu pratyeka vastu mAtrane prApta thavA jevI nathI. dAkhalA tarIke mArI tarapha rahelI dIvAla kivA sAmenA darpaNane jJAna vastu aprApya ane agamya che. keTalAka kahe che ke pazupakSIne paNa te aprApya che. "sAme khADo paDyo che" e sAdI vAta paNa samajavAnI pAtratA najIkanA darpaNamAM nathI. temAM khaDiyAnuM pratibiMba paDe che paNa khaDiyo che' evuM jJAna tene nathI hotuM. mANasanI iMdriyo para AghAta thAya che eTale tenuM te te Itho dvArA jJAna thAya che ema ApaNe kahIe chIe ane vAtane jJAnanuM kAraNa samajIye chIe. paraMtu jema tALI eka hAthe vAgatI nathI tema jJAna paNa kevaLa bAhya viSayanA AghAtathI thatuM nathI. AghAta thayA pachI tenuM rUpAMtara karanArI zakti kivA pAtratA nahi hoya te jJAnadaSTie khAdhAta viphala kiMvA vaMdhya Tharaze. dAkhalA tarIke, "khaDiyo " e vastunuM darpaNa para game teTalI vakhata pratibiMba paDavA chatAM tenuM rUpAMtara karIne A khaDiyo che" e jJAnanuM svarUpa ApavAnI tenAmAM (AyanAmAM zakti nathI. mATe jJAna thavAne (1) vidhyanuM a iva ane (2) te astitva oLakhavAnI pAtratA, e be vAtanI AvazyakatA rahe che. A pAtratA kevaLa manuSyamAM ja che ke pazupakSI vageremAM paNa che e prazna mATe ahIM sthaLa nathI. mANasamANasamAM ApaNe joIe chIe te evo anubhava thAya che ke, guru eka ja hAI sarva ziSyone bhaNAvatA hovA chatAM For Personal & Private Use Only Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 nItizAstra praveza ziSyonI guNagrAhakatAmAM bheda hovAthI pratyekane vidyArUpI phalanI prApti bhinna pramANamAM thAya che. A ja nyAya taddana sAdA jJAnanI prApti mATe paNa lAgu paDe che. kAgaLa, khaDiyo, Tebala vagere viSaya jema mANasanAM netra samakSa hoya che tema AyanAnI samakSa haze; paNa AyanAmAM pratibiMba grahaNa temaja dhAraNa karavAnI zakti hovA chatAM "A kAgaLa, A khaDiye, A Tebala' evuM bhedaviziSTa jJAna prApta karavAnI zakti nathI. mANasamAM evA prakAranI svAbhAvika grahaNazakti hovAthI ja tene jJAna thAya che. A svAbhAvika grahaNazakti svIkAravAno evo artha nathI ke mANasa sAhajika buddhithI ja keTalIka vAte samajI zake che, kiMvA pUrvajanma thayelA jJAnanI suNAvasyA ja svAbhAvika grahaNazakti che. kAraNa, "jJAna eTale smaraNa" e tattva je mAnya karavAmAM Ave te taddana prathamanA janmamAM je jJAna thayuM haze tenI kAraNamImAMsA kevI rIte thaI zakaze? pahelAmAM pahelA janma thayelA jJAna viSe smaraNanI vAta karI ja zakAya tema nathI, kema ke te pahelAM janma ja nahi hevAthI "AgaLanA janmanA jJAnanuM smaraNa thavuM saMbhavanIya ja nathI! ThIka, "jJAna eTale smaraNa" e tattva je kharuM mAnIe te tethI AtmAne pUrvajanma siddha thaI zake paNa amaratva zI rIte siddha thaze? leTe A AkSepathI ajANa na hatuM ane teNe * yuropiyana tatvonA ItihAsamAM "mANasanA manamAM keTalIka kalpanAo svabhAvasiddha (Innate Ideas ) hoya che" ema kahenAra eka paMtha tathA "mANasanuM sarva jJAna A lekanA anubhava para ja avalaMbita hoya che" ema kahenAra, eka rIte paraspara viruddha - be paMtha che ane te bhinna bhinna svarUpamAM najare paDe che. lAyabaniTsa (Leibnitz), kenTa vagere pahelA saMpradAyanA che ane hyuma, mIla, spensara vagere viruddha pakSanA che. pratyekanA tatvamAM cheDo thoDo bheda che; paNa tenuM vivecana karavAnuM A sthaLa nathI. tevI ja rIte temAM taththAMza keTaluM che te kahevAnuM sthaLa paNa nathI. tathApi uparanA vivecanamAM A saMbaMdhamAM thoDuM digadarzana kareluM jaNAze. For Personal & Private Use Only Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuM amaratva 293 tenI eTalI uttama sthApanA karI che ke, te tarapha phakta AMgaLI karIne cAlyA javuM e ja uttama che. itaretarAtpatti have pleTAnA khIjA eka kATIkramanA vicAra karIzuM. e te! spaSTa che ke koI paNa vastu utpanna thatA pUrve tene Abhava hAya che. pleTAe A zAbdika siddhAMta para AtmAnA amaratvanI kalpanA racI che. te kahe che ke, zubhratA nirmANa thatA pUrve kRSNutAnuM astitva mAnavuM paDe che, kRSNatA utpanna thatA pUrve zubhratAnuM astitva mAnavAnI AvazyakatA che, tevI ja rIte , * mATI' thatA pahelAM te 'nAnI ' hAvI joIe; eka dare kA guNa prathama paNa guNa nirmANa thatA pUrve tenI viruddha astitvamAM hovA joI e, arthAt vizadhI guNa ekakhIjAthI utpanna thAya che ema ja eka rIte kahevuM joI e. A nyAya ' jIvana ' ane ' maraNu' e evareAdhI guNane lAgu pADavAthI ema thAya che ke, 'maraNa ' utpanna thavAne jIvanane prAgbhAva e eka kAraNa che ema kahevuM joIe ane 'jIvana' utpanna thavAne " maraNa'nA prAbhAva kalpI levA joIe; eTale sajIva prANIne ja macchu prApta thavAnA sa'sava che ane mRtamAMthI jIvanepatti che ! arthAt punarjanma siddha thayA ! pleTAnA A kATIkramamAM hetvAbhAsa ghaNA che:(1) ekAda guNane ka vA vastunA prAdurbhAva thatA pUrve guNanA prAbhAva hAvA joI e eTale ja virAdhI guNa kivA vastute prAbhAva have! joI e e vAta kharI che; paraMtu e vAta zuddha-azuddha, zubhra-azubhra, kRSNa-akRSNa vagere atyaMta-virAdhI vAte! ( Contradictories ) mATe ja kharI che. zubhra-kRSNa vagere mATe nahi. A bIjA prakAranA vizadhI-te aMgrejImAM Contraries kahe che. zubhratAnA prAdurbhAva thavAne prathama azubhratA joI e; paNa azubhratA eTale kRSNatA nahi. azubhratAmAM kRSNatA, pItatA, raktatA vagere Ave che. tevI ja rIte jIvanane paNa nyAyadaSTie atyaMta virAdhI vAta eTale maraNa nahi; paNa For Personal & Private Use Only Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 nItizAstra praveza ajIvana kiMvA jIvitetara vAta. kaI paNa sajIva vastu utpanna thatA pUrve tene abhAva hovo joIe, eno artha prathama maraNa joI e, evo nathI. pleTonA itaretarAtpattivAdamAM A bheda dhyAnamAM lIdhela jaNAtuM nathI. (2) pleTa kahe che ke, je maraNathI jIvopatti na thAya to krame krame jagata para maraNanI chAyA paDI jaze! pleTonA kathanano artha e che ke, sajIva vastu krame krame maraNa pAme ane navIna utpanna thAya nahi to kAlAMtare sarva sajIva vastu maraNa pAme ane jIvaMta vastu ja rahe nahi. paNa maraNa pAmela.mAMthI sajIva vastu nirmANa thAya che e tattva amAnya karavAthI 'navA sajIva vastu jagatamAM utpanna thatI ja nathI" evuM mAnya karavA jevuM banatuM nathI. eka sajIva vastu maraNa pAmavAthI anya utpanna thatI hoya to te basa che. te mRtamAMthI ja utapanna thavI joI e evuM kaMI nathI. jIvazAstra (Biology)nI daSTie jIvamAMthI ja jIva utpanna thAya che. baka vagere kahe che ke navamAMthI sajIva utpanna thaI zake che, paNa te siddha thayuM nathI ane e siddha thAya to paNa tenI vAta kharI TharatI nathI. nirjIvamAMthI jIvapatti thaI zake che, ema kahenAro mANasa "jotpatti mRtamAMthI thaI zake che" e siddhAne mAnya nahi kare. mRta ane nirjIvanI vyApti eka nathI. smaraNavAda para kivA ItaretarAtpattivAda para AdhAra rAkhavAthI amaratva siddha karavAnuM kAma pUrNa thatuM nathI, ema je e pitAnA khissAmAMthI pitAno priya sattavavAda (Doctrine of Ideas) kAvyo che. tene lAgatuM hatuM ke rAnI madadathI pitAnA siddhAMtanI lokone khAtarI ApI zakAya tema che. A sattattvavAdanuM ane te para racAyelA anumAnAtmaka mahelanuM ne anusarIne ja AraMbhamAM varNana karyA pachI e mahelane page! majabUta che ke nahi tene vicAra karIzuM. (a) pleTo kahe che ke, gAyamAM "gova" hoya che mATe te gAya bane che, azvamAM "azvatva hoya che mATe te azva thAya che; For Personal & Private Use Only Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuM amaratva 395 tenAmAM saudaya kivA capalatva hAya che teA te suMdara kivA capala nAvaDe che, umadApaNuM hAya che te umadA nIpaje che, laMgaDApaNuM hAya che te laMgaDApaNuM prApta kare che, eka dare kAI paNa vastumAM je je viziSTa guNu hAya che te te viziSTa svarUpa tene prApta thAya che. tevI ja rIte ladhutvathI vastu ladhu bane che, gurutvathI guru ane che, ma davathI maMda ane che, sauMdaya thI suMdara bane che vagere vagere. (A) gela, azvatva, vRkSatva, laghutva, gurutva vagere bhUlabhUta 'sattattva, ( Ideas ) DrAI temAMnA ekAdanA aMza ekADhamAM hAya che te te vastune te guNu ochAvattA pramANumAM prApta thAya che. A sattattva eTale pratyeka guNanAM mUlabhUta, uccatama ane zuddhatama svarUpa, e tattva mAnya karyAM pachI A le!kanA vastumAM esattattva pUrNa ane zuddha svarUpamAM najare paDatAM nathI ema kabUla karavuM ja joIe. ApaNane A apUchyuM jagatamAM kamI aMdhaka suMdara vastu jovAne maLe che; paNa kharuM, uccatama, zuddhattama ane AdabhUta sau da maLI AvatuM nathI. ApaNe thADA dhaNu sArA ceDA joi e chIe, paNa adabhUta gheADA ciMdhA gheADAnuM sattattva jaNAtuM nathI. bhUmitimAM ApaNe 8 reSA 'nI karIe chIe ke, lezamAtra paheALAI vagaranI raiSA; paNa pensilanI aNI game teTalI jhINI para dorelI relAte theDI zreNI paNa paheALAI hAya che ja. arthAt bhUmitinI AdabhUta reSAnuM mUrta svarUpa ApaNune A jagatamAM jaNAtuM nathI e ja nyAye gAyanuM sattattva (ka va! AdabhUta gAya ) A jagatamAM najare AvatuM nathI; Ada bhuta mANasa, dheADA, dIvA, dhara, phUla kaMI ja A jagatamAM nathI, tenAM sattattva A lekamAM na heAI sattattva lAkamAM satyalekamAM hAya che. A jagatamAM banAvI kAgaLa (7) sattattvanuM rUpAMtara thavuM azakya che ane enuM rUpAMtara tenAthI taddana virudgha rahela sattattvamAM thavuM te taddana azakya che. geva, azvatva kavA zubhratva kRSNatva kevI rIte bane? evuM rUpAMta ra vyAkhyA evI lakhAI eNTale For Personal & Private Use Only Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 nItizAstra praveza thavA lAge te jagatamAM zabdone kaMI ja artha rahe nahi ane dhairya ke nityatvanuM darzana ja na thAya. A jagatamAM zubha vastu kRSNa thayelI jaNAya che, paNa ene artha "zubhratva kRSNatva' bane che evo nathI. zubhra vastu pitAmAM potApaNuM hoya che tyAM sudhI kRSNatva aMgIkAra karatI nathI. zubhra vastuno nAza thayA pachI ja tenAmAM kRSNa vastu dekhAvA lAge che. tevI ja rIte kRSNa vastu zubhratvane sthAna ApatI nathI. kolaso jyAMsudhI kelase che tyAMsudhI kALe ja raheze, tene atizaya dAba ApavAmAM Avaze to (rasAyanazAstrI kahe che ke, te cakacakita hIre banaze; paNa te vakhate kolasAnuM kelasApaNuM nAza pAmeluM haze. jyAre aihika vastunI AvI sthiti che tyAre sattatvalakane sattattvanI vAta ja zI karavI ? kRtva hameza kRSNatva ja raheze, sajIvatva sajIvatva ja raheze, mRtadeva mRtatva ja raheze vagere vagere. (I) mANasa jIvaMta hoya che tene artha ApaNI bhASAmAM evo thAya che ke, tenAmAM sajIvatva hoya che. A sajIva zAthI Ave che? AtmAthI. AtmAnI kalpanAmAM sajIvatva dharmane aMtarbhAva hoya che tethI ja sAtmatva eTale sajIvatva e artha thAya che. arthAta sajIvatva kadI mRtatva banI zakatuM nathI e eka siddhAMta ane AtmatvamAM sajIvatvane samAveza thAya che e bIje siddhAMta mAnya karyA pachI "AtmA kadI paNa mRtatvane aMgIkAra kare nahi " e anumAna mAnya karavAnI anivArya pharaja rahe che. sattattvavAdanA AdhAre amRtatva siddha karavA icchanAra A kATIkrama viSe vAcakanA manamAM ghaNA AkSepa uddabhavyA haze. (1) kRSNatva, ladhutva, gotra ityAdi amUrta dharmane mUrta svarUpa ApI tenuM eka uccattama ane zuddhattama navIna jagata banAvavuM, e pleTonA kavitvane bhUSaNaspada haze; paNa emAM tAtvika satyatA nathI eTaluM kabUla karavuM joIe. kRNatva, gotra, azvatva vagere dharmonuM bhinna bhinna vastumAM astitva che, paNa te vinA tenuM astitva nAmamAtramAM kharuM che, evuM mAnanAra eka yuropiyana tavavettAne saMpradAya che te e vAdane nAmamAtra satyavAda For Personal & Private Use Only Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuM amaratva 307 ( Nominalism) kahe che. kRSNatva, zubhrata ityAdi dharmanI ApaNA manamAM kalpanA hovAthI tene eka bhinna manomaya satyatva hoya che ema kahenAra bIje eka saMpradAya che. A vAdane manomaya satyavAda (Conceptualism ) kahe che. trIjo saMpradAya che tene mata e che ke, kRSNatva vagere dhamane eka prakAranuM svataMtra ane satya astitva che, ene ApaNe svataMtra satyavAda ( Realism) kahIzuM. pleTo trIjA saMpradAyano che, eTale te mAne che ke dharmanuM eka prakAranuM svataMtra astitva che. pleToe e dharmone ja Ideas nAma ApyuM che ane e nAma uparathI tene Idealist kahI zakAze. paraMtu tenA jevuM ja tattva pratipAdana karanAra lokone hAlamAM Realist nAma maLyuM che. eTale leTonI bhASA pramANe Idealist hAlanI bhASA pramANe Realist che. A sthaLe ApaNane eka ja vyaktine paraspara viruddha bhAsanAra nAma maLavAne virodhabhAsAtmaka camatkAra jaNAI Ave che. A bhASAviSayaka camatkArano muddo ahIM prastuta nathI. upara je traNa saMpradAya jaNAvyA che tenA guNadoSanuM vivecana karavAnuM paNa A sthaLa nathI. hAlamAM eTaluM ja kahevuM basa thaze ke, amUrta vastune mUrta svarUpa ApavAnI leTonI kavitva vika svAbhAvika pravRttine lIdhe tattvadaSTie tene sattattvavAda sadoSa banyo che. (2) AtmAnI kalpanAmAM sajIvatvanI kalpanAne aMtarbhAva thAya che tethI AtmA hameza jIvaMta hovo ja joIe, te amara che, e koTIkrama khullI rIte hetvAbhAsAtmaka che. phreMca tattvavettA DekArTa evA ja prakAranA eka koTIkramathI IzvaranuM astitva siddha karavAno prayatna karyo hato. "Izvara che, kemake IzvaranI kalpanA eTale pUrNatvanI kalpanA ane pUrNatvamAM astitva guNa AvI ja jAya che. Izvarane je astitva naheAya te "astitvahIna - apUrNa izvara' e visaMgata ane azakya keTInI kalpanAne svIkAra karavAnI Apatti Ave. e Apatti TALavA mATe Izvara che ema kahevuM ja joIe." AvA kaTIkramamAM paNa guNagrAhaka TIkAkAra UMDe artha joI zake che,- kiMvA tevo artha upajAve che. paNa hamaNuM ApaNe dekhIta artha svIkArIne ja vAta For Personal & Private Use Only Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 nItizAstra praveza karIzuM; UMDA artha tarapha pAchaLathI najara karI zakAze. zabdane saraLa sIdho artha karavA jatAM uparanA keTIkramane mahela cikitsaka buddhinA eka dhakkAnI sAthe tUTI paDe che. AtmAnI kalpanAmAM sajIvatvane aMtarbhAva thAya che. eno artha eTale ja ke jyAM sudhI AtmAnuM Atmatva naSTa thayuM nathI tyAM sudhI te sajIva che evI kalpanA karavAnI pharaja che. AtmAnuM Atmatva naSTa thayA pachI jIvatva kyAMthI rahe? AtmAnI kalpanAmAM amaratva che mATe te avinAzI che ema kahevuM eTale mArA svapnamAM huM rAjA chuM ema mane lAgyuM ane rAjAnuM nAma AvyuM eTale tenI pAse puSkaLa saMpatti hevI ja joIe tethI mArI pAse paNa saMpatti che ema kahevA jevuM che. (3) sivAya trIjuM e ke, AtmA ane zarIra bhinna che ema prathamathI ahIM gRhIta gaNeluM che. AtmA e zarIra sivAya svataMtra astitva dharAvanArI vastu che ema siddha thayA pachI e vastu matya che ke amaryAM che eno vicAra karI zakAze. paNa zarIra ane AtmAne saMbaMdha zo che, e be padArtha prathama bhinna hoya che ke nahi, zarIranI viziSTa sthitimAM tene sajIva kiMvA sAtma kahevuM ke kema, AtmA bhinna padArtha nathI e mata grAhya samaja ke zarIra AtmAe dhAraNa kareluM eka vastra che e mata grAhya samajavo vagere praznono adyApa nirNaya thayela nathI. pleTono sattattvavAda " ane te uparathI kADhavAmAM AvelAM amaratvanAM pramANane kevaLa dekhIte artha ja jotAM bAliza paNa sivAya anya kaMI daSTigocara thatuM nathI ema jeke A uparathI spaSTa thatuM hoya te paNa joveTa vagere paMDitene evo mata che ke emAM eka prakArano gahana artha raheluM che. A mata kharo paNa che. jeTa kahe che ke, leTAnI vicArapaddhatimAne garbhita satyAMza samajavA mATe hAlanA kALanA keTalAka vidvAnonA mukhamAMthI nIkaLatA nIcenA koTIkramane vicAra kare ane tenI sAthe pleTonI vicArapaddhattinI tulanA karavI. "jagatamAM je Izvara hoya te AtmA amara ho joI e, kemake te sarvazaktima, For Personal & Private Use Only Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuM amaratva 399 sarvajJatva vagere guNothI yukta hovAthI te jagatamAM AtmavinAza jevo de rahevA de nahi." Izvara eTale sarvasadgaNa ane sarvicAranuM nivAsagRha" evI keTalAka suzikSitenI kalpanA hovAthI "Izvara' zabda vAparavAne badale tene upara jaNAvela pramANanuM A pramANe rUpAMtara kare che : "je jagatamAM sadguNanuM, savicAranuM sAmrAjya hAya - eTale jagata calAvanAra zakita suvicArI, saguNI hoya te satapuruSanA AtmAno nAza karavA jevA prakAranI anucita vAtane te jagatacAlAka zakti kadI paNa sthAna Ape nahi." satapuruSano AtmA A jagatamAM Idriyadamana vagere karI potAnI unnati karI levAno ane zarIrabaMdhanamAMthI mukta thavAno prayatna kare ane chevaTe zarIranAza thavAnI sAthe teno paNa nAza kare e ApaNane ucita jaNAtuM nathI. sokreTIsa phIDomAM kahe che ke puruSane A lokamAM duHkha maLe che, durjanane sukha maLe che vagere bAbatane ukela AtmAnuM amaratva" mAnyA sivAya te nathI, mATe jagatamAM je anucitatA ane aMdherazAhInuM prAbalya na hoya - temAMnuM kArya je kaMI sArAM tane anusarIne banatuM hAya - te AtmAne avinAzI mAnavo joIe. A ja artha pleTonI sattavavAdamAM garbhitapaNe rahe che ema joveTa vagere paMDito kahe che. dekhAvamAM heTone sattatvavAda chokaravAda jaNAya che, paNa guNagrAhaka dRSTie jotAM temAM kharo artha upara kahyo te hovAnuM lAge che. pratyeka guNanuM uccatama, zuddhatama ane pUrNa svarUpa je hoya tene sattAva kahevuM ane evA uccatama zuddhatama ane pUrNa sattattvano eka svataMtra leka che ema pleToe kahyuM che tene upara uparane zAbdika artha choDI detAM aMdaranA garbhita artha e jaNAya che ke, "ApaNane jagatamAM je dekhAya che te apUrNa, azuddha ane sadeSa che; paNa e apUrNatva, azuddhatva ane sadevatva haMmezanuM nathI evI ApaNI zraddhA che. ApaNA AtmAne zuddhatA ane pUrNatAnI AkAMkSA che ane e AkAMkSA jo ke A jagatamAM saphala nahi thAya te paNa bhaviSyakALamAM kiMvA paralokamAM saphaLa thaze ja thaze." sattavaloka For Personal & Private Use Only Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza eTale ApaNI ucca AkAMkSA; ane A sattavaleka khare che ema mAnavuM" eno artha e ke "A AkAMkSA saphaLa thaze evI daDha zraddhA hevI." jenA hRdayamAM AvI daDha zraddhA che tene deha naSTa thayA pachI sarva kaMI naSTa thaI jAya che e tattva racavuM zakya nathI. te kaheze ke, evo mata svIkAravo eTale jagatamAM nyAya, nIti, suvicAra vagere kaMI ja nathI ema kahevA jevuM che. AtmA matye hoya te jagacAlakazaktine sadoSa kahevI joIe. AtmA amara hovo ja joIe, kemake te tevo nahi hoya to AmAM utpanna karanAra Izvara (-kiMvA utpanna karanArI mULazakti -) -asata kuvicArI, gAMDe che ema kahevAne prasaMga Avaze. paNa ema kahevuM eTale ApaNI sarva ucca AkAMkSA ane sarva savicAra ghelachAbharyA hatA ema kahevA jevuM che. "AtmAnI kalpanAmAM amaratvane aMtarbhAva thAya che mATe te amara che "e teTanA pramANano khare artha e ja che ke, AtmAne amara na mAnava eTale jagatano kArabhAra gAMDapaNathI cAle che ema mAnavA jevuM che ane ema mAnavuM te ApaNane ucita lAgatuM nathI. AtmAnI kalpanAmAM sajIva che, mATe te kadI paNa nirjIva bane nahi" e pleTonI keTI para prathamadarzanIya chokaravAdIpaNAne AkSepa tha svAbhAvika che. veTa vagere pleTonA manamAM nahi rahele artha tenA manamAM garbhita hato evI kalpanA karI tenA tattvanuM samarthana kare che ema keTalIka vakhata lAge che. ahIM e bAbatamAM vizeSa UMDe javAnuM prayojana nathI. pleTanA sattattvavAdanI zAbdika chokaravAdInI kAcalImAM tAtvika kaparuM che ke zuM, tene A vRttithI vicAra karyA pachI pherIyara tattvajJanI evI ja eka keTInuM smaraNa thAya che. pheriyara eka sthaLe kahe che ke, ApaNA AtmAno atyaMta nAza thayo che evI kalpanA ja karavI azakya che, kemake te kalpanA karanAra "huM prekSaka tarIke jIvaMta chuM ema kalpavuM ja paDe che ! pleTanI koTI paNa evA ja prakAranI che. "maTya AtmA e kalpanA ja azakya che mATe AtmA amara che" ema te kahe che. For Personal & Private Use Only Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmAnuM amaratva pheriyaranI keTI doSayukta che. "tuM tArA AtmAne nAza thaye che evI kalpanA karaema kahenAre te kalpanA karanAra huM" gRhIta gaNavAnuM mane kaheluM ja che, paNa A prekSaka "huM gRhIta gaNyA pachI te kahenAra tarata ja pharI bese che ane mane pUche che ke, tArA atyaMta nAzanI ka95nA karatAM ja tane AvaDatI nathI, kemake tevI kalpanA karatI vakhate tuM tAruM astitva gRhIta gaNe che! paNa A dAva nyAyathI UlaTo che ema kahevAnI jarUra ja nathI. () "AtmA dehanI mAphaka jaDa, azuddha ke mizra nathI; paNa divya, zuddha ane ekajAtIya che. mATe tene nAza zakyA nathI." pleTanuM A pramANa prathamataH upara jaNAvyuM temaja bAliza lAge che. A AkSepa pleTonI jANabahAra na hatA. vINAnA tAra karatAM temAMthI nIkaLato susvara dhvani uttama - pRhaNAya - zuddhatara - uccatara - divya hoya che ema kahI zakAze, paNa vINAnA tAra bagaDe che, tUTe che te susvara vani paNa nAza pAme che e daSTAMta dvArA leToe AtmAne ane dehano saMbaMdha "susvara" ane "vINAnA saMbaMdha je haze ema pote ja sUcavyuM che. tAra vyavasthita sthitimAM AvI jAya che eTale jema AghAtathI susvara dhvani nIkaLe che temaja dehamAMnA paramANu viziSTa prakAranI susaMgata sthitimAM hoya che eTale temAM viSayagrahaNa, vicAra karavA vagerenI pAtratA Ave che - eTale sajIva- kiMvA sAtmatva Ave che ema kahenAra AkSepakane pleToe pUrato uttara Apela nathI. ThIka, AtmAne svataMtra mAnI te zuddha, ekajAtIya ane divya che ema gaNavAmAM Ave te paNa zuM? zuddha ekajAtIya ane divya vastu vinAza nathI pAmatI? dekhItA artha tarapha jatAM ukta pramANa TakI zakatuM nathI; paNa temAM tathya nathI ema nahi kahI zakAya. sattattvavAdamAM je taya ApaNane jaNAyuM che te ja AmAM che. eTale, mANasanI eka prakAranI ucca AkAMkSA - icachA kahevI hoya to tema kahe - tene kahe che ke, AtmA jevI mUlya vastuno nAza yogya nathI ane jamatamAM jo mUrkhatAnuM sAmrAjya na hoya te AtmA jevA zuddhatama ane uccatama padArthano nAza zakya nathI. A AkAMkSA For Personal & Private Use Only Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 nItizAstra praveza kiMvA icchA pleTonA uparanA pramANamAM garbhita che. te ja AtmAnA amaratvanA praznane mahattva Ape che, te ja amaratvane anukUla pramANe zeAdhI kADhavA preraNA kare che ane te ja te pramANane bahudhA mohaka ane ramya svarUpa Ape che. Tenisana kavi je vakhate kahe che ke, Love's too precious to be lost A little grain shall not be spilt. te vakhate te paNa pitAnA premI mananA abhilASane - ucca abhilASane - tArkika pramANunuM svarUpa Ape che, tathA tenI adhikArayukta vANIthI te uccArAyeluM hovAthI ghaNAne pUratuM paNa lAge che. astu. pleTonAM keTalAMka pramANenI carcA karatAM karatAM ApoApa amaratva viSeno nai taka AkAMkSAne ane prema viSayaka abhilASAne prazna nIkaLe che mATe have teno vicAra karIzuM. naitikadaSTie ane premadaSTie AtmAnA amaravanI AvazyakatA (1) nItimAna purUSa AkhI jiMdagI Atmonnati karavAne prayatna karyA kare che. paraMtu e prayatna pUrNa rIte yazasvI banelo jovAnuM nasIba ghaNuM ceDAnuM ja hoya che. A mANasanA maraNa pachI tenA AtmAne paNa atyaMta nAza thatuM hoya te pachI jagacAlaka zaktine naitika prayatnanI - eTale nItinI paNa kaMI ja mahattvatA jaNAtI nathI ema ja kahevuM joIe! (2) pleTo kahe che ke, je satapuruSa hoya che temane kadI paNa IdriyadAsatva racatuM nathI. te hameza IdriyadamanamAM racyApacyA rahe che tathA sukhecchAne dAbI de che tathA mArI nAkhe che. eTale eka rIte te zarIradaSTie maraNane ja abhyAsa karatA hoya che. ema karavAne hetu e hoya che ke, maraNa AvyA pachI sukhanI vAsanA rahe nahi ane AtmAne pitAnuM zuddha svarUpe prApta thAya. paNa maraNa AvatAMnI sAthe AtmAnI kathA je samApta thatI hoya - mRtyune paDade paDatAnI sAthe AtmAnA nATakane aMta Avato For Personal & Private Use Only Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 403 AtmAnuM amaratva hoya - te pachI Idriyadamana karanAra mUrkha gaNAvA joIe ane kaI paNa jAtane vidhiniSedha mAnyA vinA IdriyapUjana karanArA DAhyA gaNAvA joIe ! (3) AtmA je amara na hoya te A lokamAM satapuruSane je chaLa thAya che ane dujane majhA mAre che tenuM naitikadaSTie samarthana karavAmAM muzkelI Ave che; mATe punarjanma mAnave ja joIe. (4) jarmana tattvavettA keTa kahe che ke "AtmAnuM amaratva" tarkathI (Reason) jeke siddha na thAya to paNa nItidaSTie mAnavAnI AvazyakatA che. kAraNa mANasane - nidAna sArA mANasane nItithI cAlavAnI IcchA hoya che; paNa jyAM sudhI tenuM zarIrabaMdhana tUTatuM nathI, jyAM sudhI te vAsanAthI mukta thaI zakatA nathI, tyAM sudhI tenI AkAMkSA niSphaLa jAya che. eTale jyAM sudhI zarIra che tyAM sudhI vAsanArahita ane kevaLa ucca nItipremathI ja pravRtta thanArI nItimattA tene mATe zakya nathI, zarIrabaMdhana tUTayA pachI ja nItimattAnI kharI ImArata baMdhAvI zakya che; kAraNa vAsanA ane uccatama nItimattA vacce hADavera che. kharI nItimattA maraNottara ja hovAthI maraNa pachI AtmA jIvate hoya che ema mAnavuM natikaSTae pharajarUpa che. vicArI vAcakanA dayAnamAM AvyuM ja haze ke, keTane A keTIkrama pahelA keTIkramathI kaMcita viruddha che. keTa kahe che ke, zarIra kiMvA zArIrika vAsanA che tyAM sudhI kharI nItimattA ja nathI mATe AtmA amara che. pahelo koTIkrama evo che ke, A lekamAM naitikaSTae ATalI pragati karyA pachI jo satapuruSano AtmA zUnyamAM lupta thatuM hoya te ATalI naitika mAthApheDa vyartha ja gaI gaNAya. A janmamAM kharI niSkAma nItimattA zakya nahi hovAthI keTa paralokane mAne che. tenuM paheluM pramANa e che ke, A janmamAM nItimattAnI sArI pragati thayA pachI te niSphaLa thAya e yogya nathI. (5) have premaviSayaka lAlasA ApaNane e prazna badala kevo nirNaya ApavAne kahe che te joIzuM. mAtAne pitAnuM priya For Personal & Private Use Only Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 nItizAstrapraveza mRta bALaka paralokamAM paNa maLaze evI AzA hoya che. tevI ja rIte ghaNI pativratA vidhavAone lAgatuM hoya che ke pitAne pati paralekamAM maLaze. duHkhI mAtAne je kaMI kahe ke, "bAI paraleka ze ane vAta zI, chokare gayo te ga" tyAre ema kahenAra tene zatru jevo lAgyA sivAya nahi rahe. pratyakSa deva AvIne kahe ke, "he premALa , tArA bALaka ne tAre prema joIne mane atyAnaMda thAya che paNa kharuM kahuM te have te tane maLavAne nathI - tenI te rAkheDI thaI gaI che; bAlakahIna, sakhAhIna ane sukhazAhIna thayelI pativratA vidhavAne je kaMI sapramANa kahe ke "bahena, tamAre pati to baLIne bharama thaI gayo che. have tenA meLApanI zI AzA?" to te e mANasane nAstika kiMvA e ja kaMI kaheze. ane tenAM sarva pramANa bhUlabharyA jaNAvaze, kadAca je te pramANa kharAM lAge te tene jIvatara nakAmuM lAgyA sivAya na rahe ane te ApaghAta karI bese. kAraNa, pachI tene niSphara jagatamAM jIvavAnI zI jarUra ? AtmaghAta mahApApa che, Izvarane te vAta priya nathI' vagere vicAra ane prabaLa jIvanAzAne lIdhe divasa pasAra karavAmAM teno tuhe e hoya che ke, mota AvyA pachI duHkhanA divasa pUrA thaze ane punaH priyapatine maLI divya sAtvika sukha meLavI zakAze. paNa je patipatnIne A saMsArI saMbaMdha nadInA pravAhamAM paDelAM be lAkaDAM jevo ja hoya to pachI premane bhrama ja kahevo joIe. koIne jo e kharekhara ema ja lAge ke, pite jenA para prema kare che te priya mitra, premI strI, prANatulya bALaka vagere sarva mANasa kALanA pravAhamAM DUbI jaze ane pitAne temanuM smaraNa paNa nahi rahe temaja temane paNa nahi rahe, te prema jevI vastune te upAsaka rahe kiMvA pUrva jevo prema te dhAraNa karI zake ke kema e viSe zaMkA ja rahe che. A saMbaMdhamAM TenisananuM kavana vicAravA jevuM cheH Ah me, what profits it to put An idle case ? If Death were seen For Personal & Private Use Only Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 AtmAnuM amaratva At first as Death, Love had not been Or been in narrowest working shut Mere fellowship of sluggish moods, Or in his coarsest satyr-shape Had bruised the herb and crushed the grape And basked and battened in the woods. arasaparasa prema karanAra vyaktione jo potAnA anityatva viSe khAtarI jaNAvA lAge, pitAnuM astitva bahu bahu te se varSa che ema temane kharekhara lAge te premanuM sArivaka, utsAhI, niHsvArtha svarUpa badalAvAne ghaNuM ja saMbhava che e viSe kaMI zaMkA nathI. hA, ekAda alaukika mANasa e haze ke, tenI vRtti evI sthitimAM paNa sAtvika, premapUrNa ane utsAhapUrNa rahI zake; paNa hajAro mANasamAM e ekAda ja mANasa maLI Ave. bALaka para prema, strI para prema, mAtA para prema, mitra parane prema, e sarva kevaLa "mAyA" ja hovAnuM nizcita thatAM sAmAnya mANasane jIvanamAM kaMI rAma lAgaze nahi. te kaheze ke jagata nirIzvara che, nidAna tene niyaMtA sAtvika vRttine nathI ane evI vRtti thatAM tene maMtrI, dezAbhimAna, pramANikatA vagere mAyika lAgaze ane chevaTe kadAca te nirAzAthI AtmatyAga karavA tatpara thaze, kiMvA kadAcit pAke lucco manuSya banI jaze. sAmAnya mANasane prema anitya, mAyika, bhramamUlaka havA viSene siddhAMta asahya lAge che. jyAre mAtAne bALaprema kiMvA bALakano mAtRprema kharo kiMvA nitya nathI tyAre jagatamAM nitya zuM che? keTalAka kavioe saMsArane nATakanI upamA ApI che, paNa te je kharekhara ja nATaka jevo hoya te keTalAka kaheze ke, mAbApa, pati patnI vagere saMbaMdha kharI rIte na hotAM saMsArarUpI nATaka pUruM thatAM kaI koIne bApa nahi ane koIne putra nahi ke mitra nahi, evA prakAranI sthiti je thavAnI hoya te jIvavA karatAM maravuM sAruM. ghaNAkharA kaheze ke mAtRprema, bALaprema, strI prema, mitraprema vagere nATakI hevAnuM kahevuM te senAne pittaLa For Personal & Private Use Only Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza kiMvA vastune chAyA samajavA jevuM che. e prema che ke satya che paNa tene so varSamAM atyaMta nAza thavAno che - e ke keIne keInuM punaH darzana thaze nahi, eTaluM ja nahi paNa koIne koInuM smaraNa paNa rahevAnuM nathI, - e tattva yuktivAdathI game teTaluM sapramANa siddha karavAmAM Ave paNa te mAnavI hRdayane bhAgye ja ruce tema che. evuM kaThora, krUra tava mAnavA karatAM sRSTinuM rahasya mAnavI buddhithI UkalI zake tema nathI, - keTalAMka tatva mAnava buddhithI agocara che - ema kahevuM ane AtmA amara che e tattvane bedhaDaka kharuM mAnavuM, ema ja sAmAnya mANasa kaheze. Ama thAya to temAM kaMI khoTuM paNa nathI. sarva ja vAta kaMI mAnavabuddhinI maryAdAmAM rahelI nathI. jema mAnavadaSTine keTalAka dUranA tArA kiMvA najIkanA sUkSma vastu dekhAtI nathI, tema ghaNuM tAttvika vAta paNa mAnavabuddhine spaSTapaNe jaNAtI nathI, paraMtu teTalA khAtara te khoTI che ema kahevAya nahi. tevI ja rIte vicAra karIe te kayuM ucca tatva mAnavI buddhithI grAhya TharAvI zakAze? dezAbhimAna uttama guNa hovAnI duSTa mANasane anumAnAdi pramANathI koNa kevI rIte khAtarI karAvI zakaze? papakAra karavAnuM tattva kaThera hadayanA mANasa pAse buddhivAdathI mAnya karAvavAnI hiMmata keNa karI zakaze? Izvara hovAnI kANa kAnA tArkika pramANathI khAtarI karAvI zakaze? dUrabIna kiMvA suhamadarzaka yaMtrathI Izvara jANato nathI, Adhibhautika zAstranI daSTie sRSTiniyaMtA jevo lAkhe pazupakSI vagerene mAranAra nirdaya, khUnI, anatimAna deva nathI; e ja daSTie jotAM mANasa eka prakArane vAMdara jaNAya che, jIvanakalahamAM jeNe teNe potAne prANa bacAvI levo e ja sRSTino nyAya jaNAya che, baLiyAnA be bhAganuM tattva ja itihAsa zIkhave che vagere vAta ke kharI haze, paNa sAttvika pravRttine mANasa prema, paropakAra, sadAcAra, nirabhimAnatA vagerene adhika pUjya mAne che. eTale ene artha evo che ke, jagataniyaMtAnI, Adhibhautika zAstranI ane itihAsanI sAkSIne mAna na ApatAM sAttvika mANasa potAnA kemala hadayanI- pitAnI sadabhirucinI - pitAnI rAdhirahiNI For Personal & Private Use Only Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuM amaratva 407 AkAMkSAnI - potAnI sadecchAnI - sAkSIne vizvasanIya mAne che. AtmAnA amaratva viSe e ja sAkSI teNe kema kharI na mAnavI? Behold, we know not anything; I can but trust that good shall fall At last -- far off -- at last, to all, And every winter change to spring. - Tennyson For Personal & Private Use Only Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 jJAna, karma, bhakti ane yoga jJAna ane karma jJAna ane karmane saMbaMdha majhAne che. auSadhanA jJAnanI jarUra zA sAru? rega dUra karavA mATe. jagatamAM je rogane atyaMta abhAva kalpavAmAM Ave te jJAnane vizeSa upayoga rahe nahi. A dRSTie jotAM viziSTa karmanA sAdhanabhUta tarIke ja jJAnanI mahattA che; paNa bIjI eka daSTie jovAmAM Ave te karma jJAnanuM sAdhana kare che. koI paNa kalAke vidyAno vicAra karazo to jaNAze ke, te kaMI AtmAne vidyutaprakAzanI mAphaka prApta thatI nathI, paNa tenA mATe hareka prakAranAM karma- tapa karavAM paDe che. eka vakhata zAna sAdhya Thare che te eka vakhata kama sAdhya Thare che e eka prakArane camatkAra ja che. ThIka, jJAna pUrNa che, paNa dhAro ke mana pramANe karma karavAnI zarIramAM zakti rahelI nathI. AvuM durbaLa jJAna mananuM samAdhAna karI zakatuM nathI. A uparathI jaNAya che ke, karma vinA pUrNa jJAna paNa pUrNa sArthaka banatuM nathI. have dhAre ke karma ghaNAM sArAM che paNa te jJAnapUrvaka karelAM nathI. A jJAnazUnya "satakarma' mANasanA manamAM bilakula pUjyabhAva utpanna karatAM nathI. ekAda jJAnazanya mANasanA zarIra For Personal & Private Use Only Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna, karma, bhakti ane vega 409 dvArA milanA kApaDanI mAphaka satkarmane pravAha vahe te tenI kaI pUjA karaze nahi; kAraNa ke naitika dRSTie jJAnahIna karmanI kaMI kiMmata nathI. eTale jJAnanA adhiSThAna vagaranuM karma naitika daSTie nakAmuM kare che. jJAna ane karmane A pramANe gUMthaNiyo saMbaMdha che tethI tene jarA vistArathI vicAra karIzuM. karmendriyanA vyApAra para jJAnanuM kevuM avalaMbana che te darzAvanAra eka kAlpanika daSTAMta lakSamAM AvyuM che te ahIM rajU karavAne harakata nathI. dhAro ke, mane eka amRtakRpI jaDI che ane (te mArA ja udaramAM padharAvI na detAM) te meM taratanA janmelA bALakane pAI daI tene palaMga para sajajaDa bAMdhI rAkhyuM che. meM vyavasthA evI karI che ke teno zvAsocchavAsa cAle paNa te halanacalana karI zake nahi, AMkhe kaMI joI zake nahi ane tene khAvApIvAne kaMI maLe nahi, amRtapAnathI te bALaka jIvaze ane Ucharaze paraMtu koI paNa kAma thaI na zake tevI sthitimAM tene kaMI jJAna thaze ke? te so varSa jIve paNa tenAM cakSu baMdha hovAnA kAraNe tene sarvatra aMdhakAra jaNAze. "prakAzano artha ja te nahi samajI zake. kaMI AhAra nahi maLavAnA kAraNe gaLyuM, kaDavuM, mIThuM, tIkhuM, vagere rasanuM jJAna paNa tene thaI zake nahi. e bAbatanuM jJAna karAvavA tenA kAna AgaLa huM game teTale TakaTakAro karuM paNa tenuM bhAna tene thaI zake ja nahi. te te kaheze ke, prakAza ane aMdhakAra; gaLyuM ane kaDavuM e badhuMye mAre mana sarakhuM che. ane eTaluM kyAre kahI zakAya ke e baddha sthitimAM te bolI zake che evI kalapanA karIe to ja. A uparathI jaNAze ke jJAna, jJAna ema je ApaNe kahIe chIe te karmane atyaMta abhAva kalpIe te mANasane prApta thAya evo saMbhava ja nathI. ThIka, have evo vicAra karIe ke, keI ekane pUrNa jJAna thayeluM che, paNa adhagavAyuthI kiMvA anya koI paNa kAraNathI eke prakAranuM kAma karavAnI zakti tenAmAM rahI nathI. jJAnane je viziSTa ane avarNanIya AnaMda che te brahmA paNa tenI pAsethI khUMcavI laI zakaze nahi, paNa tene ema lAgaze kharuM ke, e For Personal & Private Use Only Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 nItizAstrapraveza jJAnanuM pUrNa sArthaka athavA sAphalya thayuM che? mastakamAM bRhaspati jeTalI buddhi che paNa jIbhathI bolI zakAtuM nathI ane hAthe lakhI zakAtuM nathI, evI sthitimAM e jJAna adhaka AnaMdadAyaka thAya ke duHkhadAyaka thAya e vicAra karavA jevo prazna che. dhAro ke koIne kaMI javA AvavAnuM nathI. nehIsaMbaMdhI ke sagAM vahAlAMmAMnuM kaI kaMI jAya kiMvA Ave evI IcchA paNa tene nathI ema mAno. evA mANasane "varALaza ktathI AgagADI calAvI zakAya che' e jJAnanuM keTaluM mahattva lAgaze? jJAnamAtramAM AnaMda rahela che te pramANe varALazaktinA jJAnathI tene AnaMda thAya; paNa e jJAna naSTa thAya to tethI kaI tene becenI nahi lAge; kemake te jJAnane ene kaMI vizeSa upayoga ja na hato. je gAma kadI javuM nathI te gAmanA raste bhUlI javAthI jema kaMI kharAba lAgatuM nathI te ja pramANe je jJAnane vizeSa upayoga nathI te jJAna mRtimAMthI jatuM rahevAthI kaI dilagIra nahi thAya. nirupayogI jJAna mATe koNa talase che? koI vaktA, laMDanamAM amuka sthaLe jatAM amuka dukAne Ave che e jJAna je vaDodarAnA zrotAne ApavA lAge che ke kahe ke bhAI, besI jAo. amane e jJAna bojArUpa lAge che. vyavahAramAM kAvyane kaMI upayoga nathI, - tarasa lAgI hoya te vakhate kAvyarasathI kaMI tarasa maTatI nathI - mATe jagatanAM kAvyamAtrane nAza karavA huM kahuM chuM? nA. khAvApIvAmAM je upayogI hoya te ja kAmanuM che ema huM kaheto nathI. upayogitA aneka prakAra ane darajajAnI che. mANasanI pasaMdagI vidhavidha prakAranI hoya che. tene pratyeka prakAranI IcchA hoya che. bhinna bhinna mANasanI bhinna bhinna pravRtti hoya che. kAvyarasikane kAvyarasa upayogane che ja. vaiyAkaraNIne vyAkaraNa jarUranuM che. are kaMI paNa anupayogI nathI. jijJAsA mANasamAtramAM rahelI prabaLa pravRtti che. je jijJAsA tRpta kare che te jJAna, ane e tRptimAM AnaMda nathI ema koNa kahI zakaze? paraMtu unALA pachI game tyAre game tyAM varasAda paDe chatAM vRSTithI AnaMda thavo joIe e kharuM che, tadapi te vRSTi je yogya samaye yogya sthaLe thAya te dUdhamAM sAkara nAkhyA jevuM bane. For Personal & Private Use Only Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna, karma, bhakti ane yoga 412 e ja pramANe emAM kaMI ja zaMkA nathI ke jJAna game te vakhate AnaMdadAyaka ja che; paraMtu e jJAnanA upayogIpaNAnuM kSetra jijJAsAvRpti karatAM je vistRta hoya to aMdhAyAdhi karuM e nyAye e jJAnanI saphaLatA adhika hovA sAthe svAbhAvika rIte ja tenI prazaMsA paNa adhika heya. sarovaranuM jaLa game te prasaMge sarovarane zobhA ApanAruM hoya che, paNa je sarovara chalakAI jaIne vahevA lAge ane cotaraphanI jamInane lIlIchama banAvI de te loko e sarovaranA adhika guNa gAya, te ja pramANe jJAnane kevaLa AtmasaMtoSanuM ja sAdhana na samajatAM anyanA upayoga mATe premapUrNa satakarma dvArA je tene hRdayakSetramAMthI vahevaDAvaze tene leke adhika pUjaze. jagatamAM rahIne zuM karavAnuM che, jIvanasAphalya zemAM che, tene vicAra karatAM jaNAI Avaze ke, sacaritra zravaNa karavuM kiMvA dharmatanI carcA karavI enuM mahattva sacAritra karatAM ghaNuM ochuM che. mANasane janma kaMI kevaLa sArAM tanuM zravaNa kiMvA manana karavA mATe ja thayela nathI. zarIra kiMvA manane AnaMda ApanAra karma karavAmAM jIvananuM sArthaka che. hA, e kharuM che ke, sattAnuM zravaNa, manana ke vivecana paNa eka prakAranuM mAnasika karma che ane te niyamita kALa sudhI AnaMdadAyaka paNa bane che; paraMtu A vakhata jJAnazedhAtmaka karma para avalaMbI rahevAthI mANasanA AtmAne paripUrNa AnaMda maLavAne saMbhava nathI; kemake mAnavaprANI kevaLa jJAnapriya nathI. tene pare pakAra, prema, parizrama, krIDana, vinoda vagere vAto paNa vahAlI che. premALa mAtAne purANazravaNa karatAM svaputranuM mukhAvakana vizeSa priya hoya che. tene kevaLa dharmakathAzravaNathI AnaMdanI paramAvadhi prApta thavI saMbhavanIya nathI. tevI ja rIte utsAhI dezabhaktane vedAMta, dharmazAstra, ItihAsa, samAjazAstranAM tanI kevaLa zodha ke carcAthI jIvananuM sArthaka thatuM nathI lAgatuM. tene dezahita ane samAjasevAnAM karma karyA sivAya kRtakRtyatA ke sArthakatA thayelI nathI lAgatI. kevaLa jJAnamaya jIvana e apUrNa che; For Personal & Private Use Only Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 nItizAstra praveza nidAna sAmAnya janasamAjate tema lAge che, evuM siddha karanAra aneka udAharaNa ApI zakAya tema che. vaLI ApaNe e paNa dhyAnamAM rAkhavuM joI e ke, niraMtara kiMvA divasane ghaNe| vakhata dha carco kivA tattvavivecanamAM gALanArA mANasa dhArmika ja hoya che kivA tene brahmajJAna thAya che ja athavA tene AtmavikAsa thAya che athavA sAttvika AnaMdamAM te tare che evuM kaI nathI heAtuM. dharmatatttavivecana eka 'dharmAcaraNa ' nathI. brahmacarcAthI * brahmajJAna ' thatuM nathI. sAttvika AnaMda zAmAM che tenuM vidvattAbhayuM vivecana karyAMthI uccatama AnaMda prApta thatA nathI. mitra! sAthe nadImAM taravAthI maLatA AnaMda jema taravAnA AnaMda viSe oraDImAM besIne vivecana karavAthI prApta thatA nathI tema sacAritrane AnaMda kevaLa te viSe zravaNa, manana ane nididhyAsanathI nathI thatA. AtmavikAsa, AtmajJAna ane AtmAnaMda joI tA hAya tA jenA yAgathI te prApta thAya tema haeNAya te kama karavAM joIe, kevaLa te viSe zabdapAMDiya karavuM ke sAMbhaLavuM na joI e. kevaLa manana kivA ciMtanathI eka sAdA phUlanA suvAsanuM ke phaLanA madhura svAdanuM paNa jJAna thatuM nathI te| pachI dhajJAna ke brahmAna`danI vAta O zIkaravI. vyavahAranI vAteAmAM paNa ApaNe anubhavajanya jJAna kevaLa tAttvika upapatti karatAM adhika mahattva ApIe chIe teA pachI uccatara bAbatanuM jJAna svAnubhava sivAya -- kama sivAya prApta thaze ema zI rIte kahI zakAya ? taryo sivAya jema taratAM AvaDe nahi; temaja dharmAcaraNa karyA vinA dharmAMtattva samajAya nahi. grIka tattvavettA arisTATale peAtAnA nItizAstra (Ethics) nAmanA graMthamAM kahyuM che ke, meM kahelAM tattvAnI satyatA sArA saMskAra pAmelA ane sAruM AcaraNa dharAvanAra grIka mANasa ja jANI zakaze. grI}tara kivA anItithI vanAra mANasa me kahelA sadgunI mahattA mAnya karaze nahi. tenA A kathanamAM puSkaLa satyAMza che. bALapaNathI cerI karavAnI gaLathUthI pAmele cera cerI karavAmAM pApa che' e tattva kabUla karaze nahi. enuM mULa kAraNa e che ke, satakarmAM karyo sivAya 'sat' eTale zuM te samajAya -- For Personal & Private Use Only Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 417 jJAna, karma, bhakti ane cAga nahi. sattka maya jIvana gALyA sivAya sAttvika AnaMdanI pratIti thaI zake nahi e dRSTae jotAM dhArmika pravacana ke tAttvika carcAnuM vizeSa mahattva jaNAtuM nathI. ApaNane zAbdika, ni:sattva, vairAgyapUrNa vedAbhyAsajaDatvanI jarUra nathI; paNa utsAhI, vIryavAna, premapUrNa ane AnaMdI ka`yeAganI jarUra che. kahevata che ke ca: niyAvAn sa paMjita: 'upaniSadamAM duritathI parAvRtta hAvuM e AtmajJAnanI pUrvataiyArI heAvAnuM kahela che. * zrIkRSNe arjunane kahyuM che ke dharmagaiva ddhi saMsiddhimAMsthitA ganajAyaH / " : paNa kayAga jJAna sivAya parapUrNatva pAmatA nathI. zAbdika kaDAkUTa na karatAM satkarmo karavAM e vAta kabUla che; paNa 'sat' eTale zuM te sArI rIte samajyA vinA 'satkarma 'kyAM e jANavuM zI rIte? je 'sat ' artha samajI zakyo nathI tene 'sadAcaraNa 'nA upadeza karavAmAM DahApaNa zuM che? A eka kekaDuM ja che. sattka karyA vinA ' sat ' eTale zuM te yAgya svarUpamAM samajAya nahi ane sat eTale zuM te jANyA vinA sadka karI zakAya nahi, e tAttvika vamaLamAMthI zI rIte vachUTavuM? erisToTale e kAkaDuM A pramANe ukelyuM che:--vaDIla, guru vageree kahelAM kiMvA dharmazAstramAM kahelAM kama karavAthI kAlAMtare tenuM tattva samajAvA lAge che ane te tattva manamAM sthiratA pAme che eTale ApaNane lAge che ke, gurune upadezelAM kaIM sArAM ane AdaraNIya che. A jJAna thatA pUrve gurujane kahela kArya julama ane nAkhuzIthI karelAM hAya che, paNa te pramANe karatA rahevAthI chevaTe tene mama ane zreyaskaratva dhyAnamAM Ave che. ATaluM thayA pachI te kAryaM leAkAnA kahevAthI ApaNe karatA nathI; paNa svayaMsphUrtithI karIe chIe ane ema bane che eTale ApaNane adhika AnaMda prApta thavAnI sAthe ApaNuM tattvajJAna ucita * nAbirato duzcaritAnnAzAMto nAsamAhitaH / nAzAntamAnaso vApi prajJAnenainamApnuyAt // kaThopaniSad 2-23. For Personal & Private Use Only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 nItizAstrapraveza karmamAM pariNata thAya che. prathama lekanI madadathI taratAM taratAM kAlAMtare jema ApaNe vinAsahAye taratAM zIkhIe chIe, temaja pare padiSTa satakarma karatAM karatAM ApaNane tenuM rahasya samajAya che. e rahasya samajAya che, e mAliMka buddhi prApta thAya che eTale te ja karma adhika yazasvI, tejasvI ane AnaMdadAyaka bane che. taravAmAM pravINa thayelA mANasanuM zAMtiyukta taravuM ane zikhAu taranAranuM gabharATayukta taravuM e. baMnenA taravAmAM jeTaluM taphAvata che tevA ja prakArano taphAvata jJAnavAna kamaMgInA ane alpajJAnI karmayogInA satakarmamAM che. paNa ene artha e nathI thato ke, pUrNa jJAna thayA sivAya satakarma kaMI upayoganA nathI. jJAnasAdhana tarIke te ati upayogI che. sArI rIte taravAnuM AvaDatA pahelAM jema pANImAM khaLabhaLATa karavo paDe che; tema saMtanuM pUrNa jJAna thavA mATe satakarma- pachI te bhalene alpajJAnayukta hoya - karavI ja joIe. keTalAkane vedAMtanuM zAbdika jJAna puSkaLa hoya che, paNa te kharuM jJAna nathI. AcAramAM raheluM jJAna ja kharuM jJAna che. gItAnA teramA adhyAyamAM sAtvikajJAnanA lakSaNanuM varNana karatAM amAnitvamaamitvamasiAkSAtirAvam ema kahyuM che. je dAMbhika che ane je AtmasaMyamana nathI karI zakate tene kharuM jJAna thayuM nathI ema ja samajavuM. dArUDiyo jANatA hoya che ke madyapAna kharAba vastu che, paNa enuM tene kharuM jJAna nathI hotuM. madyapAna kharAba ema cakkasa thayA pachI tenuM pAna ja azakya thavuM joIe. * amAnitvamadaMbhitvamahiMsAkSAntirArjavam / AcAryApAsanaM zaucaM sthairyamAtmavinigraha : // indriyArtheSu vairAgyamanahaMkAra eva ca / janmamRtyujarAvyAdhiduHkhadoSAnudarzanam // ......................................... adhyAtmajJAnanityatvaM tatvajJAnArthadarzanam / etajjJAnamiti proktamajJAnaM yadato'nyathA / / For Personal & Private Use Only Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna, karma, bhakti ane vega 415 pApakarma kharAba che ema jANavA chatAM keTalIka vakhate ApaNe pApa AcarIe chIe tenuM kAraNa e ja che ke pApa kharAba hovAnuM jJAna ApaNA zarIramAM cokkasa vaseluM nathI hotuM. AcaraNamAM je Utare te ja kharuM jJAna. pUrNajJAnInuM jJAna sadAcaraNa dvArA vyakta thaI zake. asadAcaraNa tene mATe zakya ja nathI. jJAna prApta karavA mATe karma karavAM ja joIe - karma sAdhana tarIke Avazyaka hovAnI vAta karI gayA chIe; - tevI ja rIte pUrNa jJAna prApta thayA pachI je karma thaze te satakarma ja haze - hAvAM joIe ema ApaNe jANuM lIdhuM; paNa ahIM eka e prazna saMbhave che ke, pUrNa jJAnIne mATe asatakarma jeke zakya nahi hoya, paNa a-karma zakya haze; ane a-karma dhyeya hovuM zakya che. have, ra di zcita kSagama vAtu ticAta e nyAye atyaMta a-karma mANasane mATe zakya ja nathI e AkSepa Ubho thAya tema che. bIjo ethI baLavattara AkSepa e che ke, pUrNa jJAnI banelA mANaso mAtra karma choDI de te pachI pUrNa rIte nirdoSa, uccatama ane udAttatama evAM karma jagatamAM azakya bane. karma kevAM karavAM joIe te ajJAnIone samajAvavuM hoya to pUrNa jJAnIoe karma karavAM ja joIe. trIjo AkSepa che ke sAmanta rahevAnuM ja hoya to pApIe ja rahevuM joIe, karaNa tethI tenA hAthe pApAcaraNa ja na thAya ane te pitAne nAza karI le nahi ! pANImAM nahi ja pasavAne niyama kare hoya che jene taratAM AvaDatuM na hoya tene uddezIne te thavo joIe; kemake tevo koI pANImAM praveza kare to te DUbI maravAno saMbhava che. paNa taravAmAM nipuNa banelAne e niyama lAgu pADavAmAM Ave to DUbanArane tAre koNa? je bhavasAgaramAM niHzaMka pAra paDe tema hoya; eTaluM ja nahi paNa anyane paNa pAra laI jAya tema hoya te bhavasAgaramAM bhUsake na mAre te pachI tAre ke? sAgarathI bhayacakita banelA tAraze ? je saMsAranA sarva marmane jANI zakyo che, preya zuM ane zreya zuM che jene samajAyuM che, dravya, vidyA, dezAbhimAnanuM mUlya zuM che vagerenuM jene For Personal & Private Use Only Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza tAratamyAtma jJAna thayuM che, Ikiye jeNe svAdhIna rAkhI che ane sarva jagata jene kuTuMba samAna lAge che evA mANase karma karavAM nahi tyAre zuM, svAthI, vyasanI, duSTa lekee karavAM ? je saMsAra calAvavAnuM keIne naitika adhikAra hoya te te jJAnIne che. kemake tene saMsAra tene potAne te prasanna rAkhaze ja; paNa potAnA suvAsathI te anyane AnaMdI banAvaze, eTaluM ja nahi paNa anyane AtmaprAptine khare mArga darzAvI nitya ane sAtvika AnaMdasAgara tarapha laI jaze. je jJAnI mANasa sata karmanI paNa A che rAkhe te sUryo pitAnA prakAzanI AbhaDacheTa kema na ra" teNe aMdhakArane ja Avazyaka mAnavo joIe! arthAta avarane nAza karavAnuM kArya karavuM e mahata pApa che ema teNe mAnavuM joIe ! kharI rIte jJAnI jane saMsArano aMdhakAra dUra karavA sAru pitAnA jJAnanI jyota janasamAja vacce mUkavI joIe. paraMtu keTalAkane e abhiprAya pasaMda nathI. teo kahe che ke jJAnI svayaMprakAzita che. te parAvalaMbI nathI hote. AtmasaMtuSTa hoya che. tenI pAchaLa tame lekasaMgrahanI upAdhi zA mATe vaLagADe che ? uttara eTale ja che ke, prakAza Apa e sUrya para nAkhele bojo nathI paNa tene dharma che; te pramANe ja lokasaMgrahAthe kama karavAM e jJAnIne dharma che. e te svAbhAvika che ke te e karmonuM svarUpa potAnA mana pramANe ghaDaze. te rAjakIya, sAmAjika, audyogika, dhArmika paikI game te svarUpanAM heI zake divA kadAcita guphAmAM rahIne ja tabalathI ke gabalathI hareka prakAranA lokone sAkSAtkAra ApIne kiMvA sUkSma zarIre bheTIne athavA pitAnA AtmabalathI te temanuM mana badalIne lokahita sAdhI zake. karmanuM svarUpa game tevuM che, jyAM sudhI tenI jJAtino jagatanA ekAda mANasane paNa upayoga thaI zake che tyAM sudhI te kAma karyA sivAya svastha bese e kadIye saMtoSadAyaka na gaNAya. zarIranI racanA jovAthI ja spaSTa jaNAya che ke prabhuno athavA sRSTiniyaMtAne e uddeza che ke, mANase jJAna meLavavuM For Personal & Private Use Only Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 jJAna, karma, bhakti ane vega ane karma paNa karavAM. prabhue jJAnataMtu ( afferent nerves) ApelA che te pramANe pravAtaMtu paNa (efferent nerves ) ApelA che. pathArImAM mAkaNa hoya che te te vAta jJAnataMtu magajana jaNAve che ane magaja pravRttitaMtune preraNA ApI snAyu, AMgaLAM vagerene calana Ape che tathA mAMkaNane AMgaLAMthI pakaDI dezavaTo apAve che. je sRSTine pravRtti ISTa na hota to te mAtra jJAnata tu ApIne svastha beThI hota; paraMtu tema na karatAM jJAna thayA pachI jJAnane upayoga thAya te sAru teNe pravRttitaMtu, snAyu vagere ApyA che. hA, e paNa javAnuM che ke, jJAna thavA chatAM khaDatala karmayegIne jarUrane utsAha, jema, vIrya vagere guNa te mANasamAM hevI ja joIe evuM kaMI nathI. hatuM. jJAnIe Iki jItelI haze, paNa utsAha, vIrya vagere AtmAnI mAphaka zarIrasthiti para, pUrvanI Tava para ane anubhava para avalaMbI rahela che. vidyAnuM jANapaNuM hovuM e vAta judI che ane te anyane ApatAM AvaDavuM e vAta judI che. kAlidAse kahyuM cheH ziSTA kriyA kasyacidAtmasaMsthA saMkrAntiranyasya vizeSayuktA / jJAna thavA chatAM te tejasvI, utsAhayukta, kartavavAna haze ja evuM kaMI nathI. kartutva ke teja e jJAnathI bhinna guNa che. jJAnane je AtmAnuM lAvaNya kahIe te katRtvane AtmAnuM baLa kahevuM joIe. jJAnImAM IdriyanigrahanuM baLa hoya che ja, paNa vyavahAramAM katRtva karI batAvavAnuM ke vIrya gajAvavAnuM baLa bhinna che. jyAM Atmanigraha ane jJAna che tyAM vArya hoya che ja evuM kaMI nathI. nivadha jJAna nirbaLa kiMvA vyathita lAvaNya jevuM che. mana ke zarIra asvastha hoya che te lAvaNya nathI ja hetuM ema kaMI nathI. duSyantadarzane pachI zaku talA kAmavila thaI divase divase kSINa thatI gaI hatI paNa "lAvaNamayI chAyA" tene choDI gaI na hatI. paraMtu e lAvaNyathI tenI sakhIne saMtoSa thaye nahi ane UlaTuM ghaNuM For Personal & Private Use Only Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 nItizAstrapraveza kharAba lAgyuM. nivIya jJAnanI vAta paNa evI ja che. pativirahI hatAza abalAnuM lAvaNya ane utsAhahIna tathA kartutvazUnya mANasanuM jJAna e bane sArA vidhUrI tithauvanA minI vagere mAnasika zULanI joDe mUkavA jevAM che. nivI jJAna jema zocanIya che temaja satsaMgatihIna satakarmazunya jJAna nIrasa che. grIka tattvavettA erisToTale jJAnegI viSe kahyuM che ke, mANasane pUrNa na thAya to paNa satasaMgatinI jarUra te rahevAnI ja. satasaMgati na hoya te kaMI aTakI paDe nahi; paNa eka puSpanI najIka anya puSpa lAvavAthI jema ora ja chaTA Ave che ane pratyekano vAsa tathA pratyekanuM sauMdarya adhika khUle che tema aneka sajajananA samAgamanI khUbI nyArI ja che. mahAjanoe satsaMganI vAraMvAra mahattA gAI che ane prabhu pAse temaNe tenI ja yAcanA karI che. sajajana guphAmAM ekalA paDI rahevAno prasaMga AvavAthI raDavA besavAno nathI kiMvA te tyAM phikko paDaze ema paNa kahevAya nahi. puSpa jaMgalamAM rahIne tyAM ja karamAI jAya tethI tenI yogyatA kaMI ghaTI jatI nathI. ekAda pukhane vanavAsa svIkAravo paDe kiMvA te svIkAre e kaMI pApa nathI; paNa te vanavAsI puSpane ekAda vakhata sajAtIya pAse jaIne sAtvika saMgatine lAbha levAnI vRtti thatI nahi hoya ke? tevI ja rIte tenI suvAsa jaMgalamAM vAyu sAthe UDI jAya, bhramarane paNa upayogI thAya nahi to tethI tenA AtmAnaMdamAM aNumAtra paNa UNapa jaNAze ke nahi? puSpa vicAravaMta haze te prabhune doSa Apaze nahi ane pitAne paNa doSita nahi mAne. temAM kAIno kaMI dekha nathI. vanamAM rahevA chatAM te AmAnaMdamAM DolyA karaze. A badhuM kharuM che to paNa AtmAnaMdana Ubhare te devanA caraNamAM anya puSpa sAthe sthAna meLavanAra puSpane ja prApta thaze emAM koI zaMkA nathI. karmanuM - sAtvika karmanuM paNa vyartha dhAMdhala macAvavAmAM - kaMI artha nathI. jJAna sivAya karma AMdhaLuM che te dhyAnamAM rAkhavuM joIe. For Personal & Private Use Only Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 419 jJAna, karma, bhakti ane vega bhakti ane vega yoga eTale pAtaMjalaga, e eka viziSTa prakAranuM karma che. haThayoga ane pAtaMjalaga e eka nathI. pUjana, arcana, bhajana vagere bhakitamArgIya karmanI jAti taddana judI che. naitikadaSTie tenI gyatA keTalI che, AtmaprApti arthe pratyekane upaga kyAM keTalo thAya che vagere praznone have vicAra karIzuM. haThayoganAM Asane kiMvA avayavaniyamananA prakArathI nItimattA sudhare che ja evuM kaMI nathI. eka paga para mANasa cAra cAra mahinA Ubho rahe kivA ATha ATha kalAka jhADa para UMdhe mAthe laTakI rahe, kiMvA khIlAnI zayyA para paDI rahe, kiMvA evAM ja zarIrakalezI karma kare teTalAthI te khare AtmanigrahI ane nItimAna banato nathI. ucca nItimattAmAM Iyinigraha Ave ja che. paraMtu pratyeka iMdriyanigraha ucca nItimattAnA nidarzaka sthAne che evuM kaMI nathI. paisA meLavavAnA uddezathI je aMgUThA pakaDI ADe rahe che teNe kamaranA hADakAM para jIta meLavelI che ema kahI zakAze, paNa tenuM mana lebhane vaza hoya che. mastakamuMDana mAtrathI jema keI khare saMnyAsI banI jatuM nathI temaja ekAda IdriyamAM atyaMta kaleza sahana karavAnI zakti lAvavAthI keI AtmanigrahI banato nathI. aMgUThA pakaDI Akho divasa ADA rahevuM kiMvA anya koI vilakSaNa Asana karavA mAtrathI sarva Idriya svAdhIna thaI che ema siddha thatuM nathI. ThIka, sarva ikiyono vyApAra bAhyataH niyamita karavAnI zakti AvelI hovA chatAM keTalAka manathI viSayopabhoganuM manana karatA hoya che. gItAmAM kahyuM che ke - karmendriyANi saMyamya ya Aste manasA smaran / indriyArthAn vimUDhAtmA mithyAcAraH sa ucyate // ghaNA haThayogIo evA mithyAcArI hoya che. kadI kadI teo naitika dRSTie sAmAnya mANasa karatAM paNa nIca hoya che. kavacita prasaMge teo kAmakrodhAdi paripanA svAdhInamAM anya sAmAnya mANasanI mAphaka ja hoya che. sAmAnya mANasa ane For Personal & Private Use Only Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza temanAmAM eTale ja pharaka hoya che ke temaNe keTalAka avayavane viziSTa prakAranI kavAyata zIkhavADelI hoya che. "kavAyata' - hA, kavAyata nahi to bIjuM zuM? tAra para cAlavuM, bATalIo para kamAna vALavI, sarakasamAM sIMgala TrepIja para kevaLa paganAM AMgaLAMnA AdhAre UMdhA laTakI rahevuM, maliyAMnI ramatamAM eka deraDA para vAMsa pakaDI cAlavuM vageremAM jaNAtI kuzaLatA ane hogInI kuzaLatAmAM naitikadaSTie kaMI phera nathI. - hA, haThAgInA abhyAsathI kaMI "siddha" prApta thatI haze tenI nA nathI. zuM kasarata karanArane viziSTa prakAranI siddhi prApta thatI nathI? zuM koI sAmAnya mANasa tAra para cAlI zakaze keI vAMsa para malakhamanI ramata ramI zakaze? kaI pAMca pAMca kalAka sudhI pANumAM akhalita taryA karaze? viziSTa prakAranA zarIleza, japa jApa, maMtrataMtra vagere dvArA viziSTa zakti prApta thavI azakya nathI. prayogathI siddha thayeluM che ke, hipnoTIjhama kiMvA megnerijhama dvArA mANasamAM camatkArika zakti Ave che jemaNe hipnoTIjhamane saprayoga abhyAsa kare che, teo zraddhALu ane komaLa mANasamAM viziSTa prakAranI bezuddhi utpanna karI tenuM mana te bezuddhinA samayamAM pUrNa rIte pitAne vaza karI de che, tene icchA pramANe raDAve che, hasAve che, mAthuM dukhave che, mAthAnuM duHkha baMdha karI de che, soya ghacavA chatAM kaMI lAge nahi tevuM tenA zarIrane baheruM banAvI de che vagere vAto jeone hipnoTIjhamanI mAhitI che teo siddha mAnaze. viziSTa prakAranAM AsananA abhyAsathI, kAyika tapazcaryAthI, maMtrataMtrathI, hipnoTIjhama ke memerajhamathI athavA anya upAyathI lekanA mananA vicAra jANavAnI kiMvA viziSTa roga utpanna karavAnI athavA sArA karavAnI siddhi prApta karI levI e zakya che, paNa saujanyanI daSTie tenI zI kiMmata che? Akhalo khUba masta bane, enjina hajAro mANasane kalAkanA sATha sATha mAIla dUra laI jAya, tepa eka miniTamAM hajAro mANasa mArI nAkhI zake, ekAda auSadhathI amuka rogajaMtune nAza thaI jAya, ane ekAda viSanA TIpAthI dasavIsa mANasa marI jAya teTalA For Personal & Private Use Only Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna, karma, bhakti ane yoga 421 parathI koI e sarvanAM naitikadaSTie vakhANa karatA nathI ke niMdA paNa karatA nathI e sarva joIne teo Azcaryacakita bane che ane IzvarIlIlA kivA mAnavI prayatnanI prazaMsA kare che. ApaNe viSanI niMdA ke auSadhanI stuti karIe chIe te naitika daSTie karatA nathI. e ja pramANe ekAda hogI kiMvA mAMtrika viziSTa siddhi prApta karI cUkya heya te parathI te naitika dRSTie pUjya ke niMgha Thara nathI. tenI naitika yogyatA tenI zakti para nahi paNa zIla para avalaMbI raheze. zIla je sAruM haze to tenI siddhi mAnavajAtine sArI upayogI thaI paDaze ane tema nahi hoya to te potAnI zakitane dupayoga karI pitAnuM pAramArthika akalyANa karI leze. rAjaga jene rAjaga kahevAmAM Ave che tenI vAta mAtra judI che. A yoganuM dhyeya viziSTa siddhi meLavavAnuM nathI hotuM. rAjayoganuM beya AtmaprAptinuM che. hA, e kharuM che ke, e AbhaprAptinA anuSaMgapaNAmAM keTalIka siddhi prApta thaI jatAM rAjagI teno tyAga karI de che ema kahI zakAya tema nathI. rAjayogamAM prANAyAma, Asane vagere che; paraMtu e sarvanuM paryAvasAna jJAnamAM hoya che ane jJAnanA yogathI mokSa maLe che. rAjayogamAM mokSanA sAdhana tarIke prANAyAma, Asana vagere jaNAvelAM che. pUrNajJAna kiMvA brahmajJAna thavAne zarIrazuddhi ane manaHzuddhinI AvazyakatA hoya che ane e be zuddhi (siddha nahi) rAjayoganA abhyAsathI prApta thAya che; kiMvA prApta thAya che evI samaja che ema kahe. rAjayoga sanmAnya thavAnuM kAraNa A ja che. rAjayogamAM haThAganI mAphaka tAmasapaNuM nathI. rAjyoganI zikhAmaNa - jagyA svaracha, nirmaLa ane havadAra hovI joIe, Idriya AdhInamAM rAkhavI, mana ekAgra ane zuddha rAkhavuM vagere prakAranI hoya che. zarIrazuddhi ane manazuddhi e be yogAbhyAsarUpI bIjathI uddabhave che ema kahevAne vizeSa pratyavAya nathI. paNa pratyekane svIkAravuM paDaze ke, prANAyAmAdi mArga sivAyanA mArge paNa e kArya sAdhI zakAya che. jJAnamaMdire javAne rAjayoga For Personal & Private Use Only Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 nItizAstrapraveza ekaleA ja kaI mAga nathI. kama yAga ane bhaktine mAga paNa te tarapha jAya che. tAttvika upapattinI dRSTie rAjayAgatI mAnyatA kabUla karavA chatAM vyavahAradaSTie ahI eka e vAta kahevI aprastuta nahi gaNAya, vyavahAramAM je yAgI kavA sanyAsI tarIke gAmegAma kare che temAMnA ghaNAkharA te sattAne apAtra hAya che e anubhavasiddha vAta che. paNa e kaMI ceAgazAstrane doSa nathI. nakalI suvarNa nIkaLe che e jema suvarNanA doSa nathI, kAcanA hIrA kArakhAnAmAM ane temAM hIrAnI khANanA kaMI doSa nathI temaja vyavahAramAM keTalAka mithyAcArI yeAgI najare paDe che e yeAgazAstrane doSa nathI. tevI ja rIte joI e te ka yAga paNa kayAM nirdoSa che ? samAjahita sAdhavAnuM vrata dhAraNa karanAra samAjasudhAraka kivA rAjakIya rASTrahita jevA icchanAra dezabhakta, e sarva uttama prakAranA kama yAgI che ema krANu kahI zakaze? ThIka, bhaktimArganA sa mALA ane TIlAMTapakAM dhAraNa karanAra kyAM tukArAma ( narasiMha mahetA ) che ? eka dare anuyAyI kharAba hoya teTalA parathI kamAga, bhaktimA ke yAgamAga tattvadaSTie khATA TharatA nathI. mAtra vyavahAra daSTie uparokta hakIkata spaSTa karavAnI jarUra jaNAyAthI spaSTatA karI che eTaluM ja. yeAgamA` viSe kharA AkSepa karavAnA che te e che ke, e mAmAM samAja viSe ApaNAM je katavya che tene vizeSa mahattva ApavAmAM AvatuM nathI. dhAreka eka mANase yeAgAbhyAsa karI jJAna prApta kareluM che ane iMdriya para pUreza kAbU meLavelA che. deha paranI AsaktithI mukta thayelA, ahaMtAnI Ahuti ApI cUkelA, svArtha buddhine tajI dIdhelA, sat asanA bhedane sArI rIte samajanAra mANase vAstavika rIte peAtAnA ajJAnI ane vyasanAdhIna AMdhavAnA pratyeka rIte uddAra joIe, ema Adhunika leAkeAne lAge che, samaja bhUlabharI haze; kemake jJAnIe zI rIte vartavuM ane kayA mAge javuM te zIkhavavAnA ke kahevAne alpajJAnIne ze| che? paNa hakIkata evI che ke, alpajJAnIne pUrNajJAnane karavA prayatna karave kadAcit temanI A For Personal & Private Use Only adhikAra anubhava Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 423 jJAna, karma bhakti ane yoga thatA sudhI te potAnI buddhi pramANe ja sAruM narasuM TharAvavAnA. temane mATe bIjo mArga ja nathI. arthAta jJAnI mANasa jJAnaprApti bAda amuka rIte cAlaze te potAne sAruM lAgaze ane amuka rIte cAlaze te pitAne kharAba lAgaze ema te kahe temAM beTuM zuM che? hAlanA sAmAnya susaMskRta mANasane ema lAge che ke, pUrNajJAna - brahmajJAna - thayuM eTale mANasanA kartavyanI samApti thAya che evuM kaMI nathI. pachI kaMchI kartavya tene mATe rahe che ja. jyAM sudhI jagatamAM ajJAna, vyasana, duHkha, saMkaTa, moha, luccAI julama vagare che tyAM sudhI kaI paNa kartavyamukta nathI. jJAnAmokSa-jJAnaprApti thatAM ja mukti prApta thAya che e kharuM che, paNa mukta eTale kartavyathI mukta ema nahi paNa karmabaMdhanathI mukta. parahitArthe karelA karmathI pitAne lAbha thAya evI luccAIyukata aMtaHstha IcchA hoya to te kamabaMdhaka thAya che; kiMvA phaLaprApti viSe vadhAre paDatI Asakti kivA durAgraha ke ahaMtA hoya te te paNa baMdhaka thAya che; paraMtu sutra svArtha, luccAI durAgraha, ahaMtA vagere jJAna thayA bAda zakya nahi hovAthI tene koI paNa karma baMdhaka thatuM nathI. UlaTuM te baMdhanamukta thAya che ema kahevAno harakata nathI. e arthamAM jJAnI sadaiva mukta che. te karmabaMdhanathI mukta che, kartavyathI nahi. lekenI samaja evI che ke, kartavyanuM baMdhana koI bIjo mANasa tenA mAthe gaThavI de che, evuM kaMI nathI. tenuM zuddha ane udAra mana ja lokasaMgrahAyeM tene kartavya karavA sUcave che. A kalpanAne gamAM pramukhasthAna nathI, UlaTuM saMsAratyAga tarapha ja tenI sAmAnyataH pravRtti che ema jaNAya che, mATe hAlanA jamAnAmAM tAttvikadaSTie paNa yogamArga vizeSa mAnya thavAno saMbhava nathI. bhaktimArga bhaktimArgathI chevaTe AtmaprAptinA maMdire pahoMcavAnuM che, e daSTie e mArga kaMI aprazasta nathI. mAtra manamAM hamezAM beya jAgrata rAkhavuM joIe. nahi te sAdhya karatAM sAdhananuM ja jora vadhIne anartha thAya. e beya AtmaprAptinuM che. bhajana, For Personal & Private Use Only Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 nItizAstrapraveza pUjana, ana vagere manane zAMti Ape che ane cAtarapha zuddha, sAttvika kivA AdhyAtmika havA utpanna kare che ane e dvArA ukta dhyeyane kiMcit sulabha banAve che mATe e karma upayukta bane che. gadhAkSata kavA puSpa caDhAvavAM, bhajana karavAM, tAlamRdaMga majAvavAM, yAtrA karavI e kama kaI sAdhyuM nathI chatAM teDI avagaNanA karavAnuM kaMI kAraNa nathI. viziSTa samAjamAM viziSTa vRttinA leAkeAnI AdhyAtmika unnati karavAnA kAmamAM A sAdhanA kaMika upayogI che e vAta anubhavasiddha che. bharatakhaMDanA brAhmaNa savAre snAna, sadhyA ane pUjanaarcana karI paravAre che eTale tenuM mana suprasanna ane che evA anubhava nathI ke ? hA, e suprasannatA aharniza Take che evuM kaI nathI, kiMvA suprasannatAnA ceAge pApanA aTakAva thAya che evuM paNa nathI. chatAMye pApavRttirUpI piAMcane aTakAvavAnA kAryamAM je vAte upayogI thaI paDe che temAM pUjana arcana, bhajanAdi samAveza karavAne harakata nathI. snAna saMdhyA, TIlAM TapakAM vageremAM pApIne puNyazALI karavAnA jAdu bharelA nathI, e vAta nAnuM bALaka paNa samajI zake tema che; tepaNa viziSTa samAjamAM, vivirASTa vRttinA leAkeA e mAnuM tipUrNAMka avalaMbana kare che to temanuM mana gheADA aMze ane thADe! samaya paNa adhika sAttvika ane adhika suprasanna bane che tathA para parAthI sAttvika sukhanI abhiruci thaI temanI nItimattA gheADIghaNI rIte sudhare che e anubhava ka khATA nathI, agarabattI, puSpanA vAsa vagerenI mana para je asara thAya che te pUrvasaMskArane lIdhe, bAlyAvasthAnA anubhavanA kAraNe kiMvA game tethI thatI hoya; paNa thAya che e vAta cokkasa che. AvA prakAranI thatI asara ApaNe tyAM ja najare paDe che evuM kaMI nathI. satra temaja hAya che. mAtra kALa, sthaLa, pUruM na sAmagrImAM bheda hoya che. khristI gRhastha ravivAre A devaLamAM svaccha vastra paherI jAya che te! te manathI game tevA nAstika divA ajJeyavAdI hai|vA chatAM tyAMthI suprasannatA ane sAttvikatA meLavIne ja ghera jAya che. nimAja paDhatA pahexAM musalamAnanA mananI je sthiti hoya che tenA karatAM nimAja pachInI sthiti For Personal & Private Use Only Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna, karma, bhakti ane vega 425 adhika zuddha hoya che. A kArya bhaktipUrvaka karavAmAM nathI AvatuM te paNa tenuM thoDuM ghaNuM pariNAma Ave che te pachI bhaktipUrvaka karavAmAM Ave tenuM kema na Ave ? bAhya vAtanI manaHsthiti para evI asara kema thAya che te kahevuM muzkelI bharyuM che; paNa thAya che eTalI vAta nakkI che. gAyanavAdanathI viziSTa manavRtti kema utpanna thAya che? vAdaLAM thatAM mana sahaja udAsa kema bane che? prAtaHkALe maLyA karatAM mana adhika zAMta ane suprasanna kema hoya che? gharoLI zarIra para paDatAM kiMvA paga nIce sApa AvatAM mANasa kema camake che? A ane evI ja bIjI vAtanuM pUrNajJAna adyApi sudhI ApaNane thayeluM nathI. paNa keTalIka bAhya vAtenI ApaNA jJAnataMtu, kameMdriya ane bhAvanA upara vilakSaNa asara thAya che ema te kaMI ja zaMkA nathI. viziSTa prakAranA gAyanathI jema viSayavAsanA jAgrata thAya che temaja bhaktirasapradhAna bhajanathI, snAna saMdhyAthI, dhUpadIpa naivedyathI sAttvika manovRttinuM piSaNa thAya che ane e daSTie e sAdhanono sAttvikatAnA pioSaNArthe upayoga karavAmAM kaMI khoTuM nathI. paraMtu eTalI mAtra khabaradArI rAkhavI joIe ke sAdhanane sAdhyanuM mahatva apAI jAya nahi. bhakitamArga viSe bIjI eka vAta dhyAnamAM rAkhavA jevI che. dareka svIkAraze ke, AtmaprApti e mANasanuM dhyeya che. keTalAMka daSTAMta parathI jaNAya che ke, sAtvika bhAvanAne pANIne bhaktiyukta aMta:karaNathI IzvaraciMtana karavAthI keTalAka viziSTa manovRttinA mANasane viziSTa prakAranA Izvara-sAkSAtkArano kivA tAdAbhyane anubhava maLe che. A anubhava thayA pachI temanuM mana ucca ane zuddha thAya che ane AnaMdasarevaramAM taravA lAge che, pakSInAM pI mAphaka kSudra vRtti gaLI paDe che, ApaparabhAva naSTa thAya che, mana mAkhaNathI mRdu ane prasaMge vajIthI kaThina banI jAya che, aihika sukha, vaibhava ane kIrtinI mahattA dUra thAya che, zarIra jeke A lokamAM hoya che paNa buddhi pAralaukika zreya. ja vicAra kare che, AtmAne tanamanATa zAMta thAya che, saMteSa prApta thAya che ane ekaMdare IzvarI sAtvikatAno tathA For Personal & Private Use Only Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 421 nItizAstra praveza AnaMdAtmakatAne anubhava laI teo AtmasaMtuSTa sthitimAM aihika jIvanayAtrA yAtrALunI mAphaka anAsaktapaNe kare che. temane A AtmaprasAda bhramamUlaka che ke na che paNa tenA astitvane kaMI asvIkAra thaI zake tema nathI. e AtmaprasAdanuM naitika mUlya zuM che e prazna judo che. gAMjo, aphINa ke dArU pIne paNa keTalAka nazAthI prasanna thaI svargasukha anubhave che; emanA AtmaprasAdane ane tukArAma (narasiMha mahetA) jevAnA AtmaprasAdane eka ja paMktimAM goThavavA ke kema? tukArAma (narasiMha mahetA)nI prabhu sAthenI vAtane gAMDapaNa gaNavuM ke? kaI game te kahe, paNa e gAMDapaNamAM ghaNuM ja zANapaNa hatuM emAM kaMI ja zaMkA nathI. tukArAma (narasiMha mahetA)ne gAMDA kahevA hoya che tema kahe paNa e gAMDapaNe Idriyavijaya zIkhavyo, aihika sukha karatAM paramArthika sukha para vizeSa prema utpanna karyo, svAbhimAnanI dIkSA ApI, dhanavAnonI darakAra nahi karanAruM mane vairya ApyuM ane ekaMdare tAmasa tathA rAjasapaNAno nAza karI sAttvikatAne piSI e vAta nirvivAdita che. hA, temanI saMsAraviraktine kartavyagrutino DAgha che emAM kaMI zaMkA nathI. paNa te pApI hatA ema to nahi ja kahI zakAya. saMsAra asAra che kivA nidAna potAno saMsAra asAra che evI temanI kalpanA hovAthI kivA anya kAraNathI temanuM vyavahAra tarapha jeTaluM lakSa hevuM joIe teTaluM na hatuM. paNa e mata kivA anya koI bAbatano deSa che; zIla kivA nIti nathI. mananI durbaLatA, ke ALasathI jeo saMsArane vyavasthita banAvatA nathI teono naitika deSa gaNAya; paNa temane te vizva e ja kuTuMbarUpa lAgatuM hovAthI ane evA ja anya kAraNathI temane potAnA aMgata saMsAra parathI lala UDI gayuM hoya eTale emAM kaMI naitika dRSTie deSa nathI. - bhaktimArgamAM je aneka khAMcA che temane eka jaNAvI gayA chIe te e che ke, snAna, saMdhyA, TIlAM, TapakAMne vyartha For Personal & Private Use Only Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 427 jJAna, karma, bhakti ane yoga mahattva ApavAmAM Ave che ane kAcalI mATe mArAmArI karI kaparuM gumAvavAnI mUrkhAI prApta thAya che. bIjo deva e che ke, e mArga jude ja vairAgya zIkhave che kiMvA zIkhave che ema dekhAya che. khare vairAgya eTale kartavyazanyatA nahi, sarvakarmasaMnyAsa nahi kiMvA smazAnavAsa nahi. phalAzAne tyAga e ja khare saMnyAsa. saMnyAsa karavAno te phalAsaktine, kartavyano, samAjane, saMsArane kiMvA karmane nahi. muMDana karavAnuM paNa te mananuM; mastakanuM nahi. sarva kaMI IzvarArpaNa karavuM ene artha e nathI ke, sarva vAta Izvara para cheDI daI karatAla phUTayA karavAM kiMvA mALA pheravyA karavI. prabhunAmane japa kare paNa tene artha evo nathI ke, huM Ama karIza ane tema karIza kiMvA Ama karyuM ane tema karyuM evuM mithyAbhimAna karavuM ane koI paNa bAbata mATe durAgraha karavo. koI paNa kAryane yazasvI banAvavuM na banAvavuM te IzvarAdhIna che. sRSTimAM ApaNe ekalA ja "ka" nathI, jagatamAM ApaNane ekalAne ja vAsanA che evuM kaMI nathI kiMvA ApaNA ekalAnI ja vAsanA savAranA hoya che, ane anya sarvanI amAsanA hoya che evuM kaMI nathI vagere vAta dhyAnamAM rAkhavAthI ahaMtA, durAgraha, phalAsakti vagere dUra thaI kartavya zuM " eTaluM ja jANavAnI buddhi thAya che. "kartavya karavuM. pachI tenuM phaLa maLe ke na maLe, evI buddhithI karma karavuM enuM ja bIjuM nAma e che ke "kama IzvarArpaNa karavuM." bhaktimArga evA IzvarArpaNane anukUla ja che, paNa vyAvahArika udAharaNa tarapha jatAM evuM jaNAya che ke, bhaktimArganA anuyAyIo "karma IzvarArpaNa karavA Izvara para zraddhA rAkhavI, IzvaranuM smaraNa karavuM" eTale "svastha besavuM, saMsAra tarapha durlakSa karavuM, udyoga na karavo" evA prakArano viparIta artha kare che. ahIM koI kahe ke temanA ALasanA doSane Topale temanI mULa prakRti kiMvA zikSaNa para mUkavo joIe (bhakti mArga para nahi) te te yogya ja gaNAze; kemake bhaktimArge vaLelA keTalAka adhika udyogI, sAtvika ane pramANika thayelA jaNAyelA che. paNa For Personal & Private Use Only Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza bhaktimArga upara kahelA khoTA vairAgya tarapha ane saMnyasta tarapha bilakula mUkatA nathI ema kahI zakAtuM nathI; kAraNake bhaktimArgIya lakonI katva viSe vizeSa khyAti jaNAtI nathI. UlaTuM keTalIka khyAti tethI viruddha bAbatamAM che. bhaktinA yogathI je jJAna thAya che te ane tattvaciMtananA cage thanArA jJAnamAM je pharaka che te kadI paNa bhUlavo na joIe. tAttvika vicAra karyA pachI "IzvaranuM astitva gRhIta mAnavAnI AvazyakatA che" e tattvanirNaya thavA chatAM tene Izvarane sAkSAtkAra nahi kahI zakAya. eka rIte tene IzvaranuM jJAna" thayuM che, paNa bIjI eka rIte tene e jJAna thayeluM nathI. ThIka, jenuM mana rAmamAM ramI rahyuM che ane sarva rAmamaya baneluM che te ekAda nAstikaziromaNi sAthe vAgayuddha karI yutivAdathI IzvarAstikya siddha karI daI zake che evuM paNa kaMI nathI. tenuM hadaya rAmapremathI UchaLI AvatuM haze, rAma sivAya anya tene kaMI paNa nahi sUjhatuM hoya, tenA caritramAM rAmanA guNa, tenI buddhi ane zaktinA pramANamAM daSTigocara thatA haze, tenI saMgati pUrtAijanaka haze, tenI saMgatamAM nAstikanuM nAstikatva dUra thatuM haze, e badhuM kharuM haze paNa zAMkarabhASyanA cAra zloka te uccArI zakaze athavA vidvattApUrNa pravacana karI zakaze ema kaMI kahevAya nahi. Ane artha e che ke IzvaranuM jJAna be prakAranuM che. eka bhAvanAtmaka ane bIjuM bauddhika. IzvaranuM ja zA mATe? pratyeka viSayamAM be prakAranAM jJAna che. paDozI gRhasthanA putrano nAkamAM lIMTa AvelI che, lIMTa kharAba dekhAya che te huM jANuM chuM, paNa e jJAnamAM mane besele uThADI lIMTa sApha karavAnI pharaja pADavAnI zakti nathI; paraMtu mArA putranA nAkamAM lIMTa AvelI che e jJAna mane hAthamAM lIdheluM kArya paDatuM mukAve che. lIMTa AvyAnuM jJAna eka ja che, paNa ekanI pAchaLa prema hoya che tyAre bIjAmAM tema nathI hotuM. paheluM jJAna dArU rahita baMdUkanI goLI jevuM che, bIjA jJAnanI goLI pAchaLa premanI preraNA che. pratyeka mANasa jANe che ke dezAbhimAna sAruM che; paNa dezane mATe mathanAra theDA ja hoya che. IcchAzakti kiMvA manonigrahanA abhAve, samajAya che paNa thatuM For Personal & Private Use Only Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 425 jJAna, karma, bhakti ane vega thI evI phariyAda karanAra aneka hoya che. prema kiMvA anya bhAvanA jAgrata ke ullAsita nathI hotI tethI paNa evuM ghaNuM khita bane che. keTalAka deza bhimAnane Avazyaka mAne che, temane manenigraha paNa sAre hoya che chatAM dezane mATe teone tAlAvelI nathI lAgatI. enuM kAraNa e che ke, temanuM dezAbhimAnanuM jJAna kevaLa bauddhika hoya che. hRdayamAM ane hADamAMsamAM pravezeluM nathI hatuM. bhojanazALAvALo lekene zuM pasaMda che ane zuM nathI te jANato hoya che, tenI icchAzakti bhAre hoya che, paNa tenAmAM lakonI pasaMdagI nApasaMdagInA bhAvanAtmaka jJAnano abhAva hovAthI te jJAna hovA chatAM nahi hovA jevuM Thare che. ApaNuM rasoiyAnI icchA ApaNane khuza karavAnI hoya e svAbhAvika che. te ghaNA divasanA prasaMgamAM AvyA pachI ApaNI icchAanicchA paNa sArI rIte jANI jAya che, paraMtu mAtA ke strInA pIrasaNa ane rasoIyAnA pIrasaNamAM ghaNe taphAvata rahelo che. rasoI mAlikanI tabiyata jALavavA mATe adabathI pIrasaze chatAM "kevI rIte pIrasavuM" e mAtA ke strInuM premajanya jJAna game teTaluM karavA chatAM rasoiyAne prApta nahi thAya. kAraNa ke e jJAna hadayamAM premane jhare hoya che te ja kure che. svahita sAdhanArI khaTapaTane e phala prApta thatAM nathI. IzvaraviSayaka jJAnamAM paNa evA ja be prakAra che. eka tArkika athavA zabdajJAnane, ane bIje bhAvanAtmaka jJAnane. pahelA jJAnanI zIla kivA cAritra para vizeSa asara thatI nathI. te zuSka ane piokaLa hoya che. bIjA prakAranA jJAnamAM vAphapAMDityanuM darzana nahi thAya. te nasenasa ane hADelADamAM Ataprota hoya che, hRdayane uchALI nAkhe che, utsAha Ape che, zAMti Ape che ane mana tathA zarIranI kAMta badalI nAkhe che. kevaLa karma, eTale jemAM jJAna ane buddhipUrvaka thata phalAzAtyAga nathI evuM kevaLa iMdriya vaDe yaMtra mAphaka kareluM karma, bakadhyAna jevuM kivA matsyanA jalasnAna athavA gardabhanA bhasma lepana samAna che. arthAta naitika dRSTie tenuM kaI ja mahattva For Personal & Private Use Only Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza nathI. karma jyAre jJAnapUrvaka paNa suda ahaMtA tyajI kareluM hoya che tyAre ja te puNyaprada bane che. mAtra jJAna eTale tArkika jJAna gaNue te temAM prerakatva, utsAha, mArdava, komalatva kaMI ja nahi maLe. saMpatti puSkaLa havA mAtrathI koI mANasa sukhI che kiMvA sajjana che ema khAtarIpUrvaka kahI zakAya nahi, te ja pramANe "jJAna" eTale Izvara viSayaka vAkpAMDitya puSkaLa hovA parathI cittane zAMti maLelI che kiMvA tenuM zIla uttama che ema khAtarIpUrvaka kahI zakAtuM nathI. jyAre jJAna hadaya ane hADamAMsamAM pravezI bhAvanAnuM eTale bhaktinuM svarUpa Ape tyAre ja tenuM jaDatva, kAratva ane zuSkatva naSTa thAya che. jJAnane bhaktinI jeDa maLe te tenA jevuM AnaMdadAyaka, skUrti janaka, ramya, zreyaskara anya kaMI nathI. kevaLa tAkika jJAna jema zuSka ane jaDa che tema ja kevaLa bhakti mAtAnA premanI mAphaka aMdha ane avicArI che. have kevaLa Atmanigraha athavA IcachAzaktine vicAra karIzuM. kayA kArya mATe Atmanigraha karavAmAM Ave che te jANyA sivAya naitika dRSTie AtmanigrahanuM zuM mUlya che te kahI zakAya tema nathI. mANasa talavArane kevo upayoga kare che te joyA pachI tene krara kiMvA zUra kahI zakAya che, te ja pramANe jJAnarUpI kiMvA AtmanigraharUpI talavArane mANasa je upayoga kare te te naitikadaSTie bhale ke bhaMDo TharI zake. uparanA sarva vivecana parathI eTaluM dhyAnamAM Avaze ke, naitika dhyeya kevaLa karma upara, kevaLa jJAna para, kevaLa Atmanigraha para, kevaLa bhakti para ke kevaLa saMnyAsa para nirbhara nathI paNa sarvasamuccaya 5ra che. AtmaprApti pUrNatva kayAre pAme che? kevaLa jJAna meLavIne nahi, kevaLa bhAvanA ucca ke zuddha banAvavAthI nahi, kevaLa zArIrika ke mAnasika baLa meLavIne nahi ane kevaLa zuddha karma karIne paNa nahi. jyAre satakarma jJAnapUrvaka ane bhakti yukta aMtaHkaraNathI thAya che, jyAre bhAvanA utkaTa, utsAhapUrNa, zuddha, sAttvika hoya che ane mANasa tene vaza thayelo hota nathI, jyAre phalAsakti paNa nathI hotI, jyAre satakarma karavA For Personal & Private Use Only Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 431 jJAna, karma, bhakti ane vega viSene utsAha akhkhalita vahe che ane tenA AcAramAM jarUranI kALajI rAkhavAmAM leza mAtra kasUra thatI nathI, jyAre karma karatAM kartAne je lAgatuM nathI paNa UlaTuM mana prasanna thAya che, jyAre mananI prasannatAne satasaMgatinA sukhanI joDI maLe che tyAre ja mANasanA AtmAnuM sarvAge vikasana thAya che ane tyAre ja tenuM kha, sarvamAM zuddha, sAttvika, udAra, suMdara svarUpa daSTie Ave che. e beya ghaNuM thaDAe ja sAdhya kareluM hoya che. ghaNuMkharAnuM Atmavikasana apUrNa ane ekAMgI hoya che. paraMtu kyAM javAnuM che te ApaNe jANI zakIe to te pramANe ApaNe kevI rIte kaI dizAe pravAsa kare te TharAvI zakAya ane e daSTie ja dhyeyanuM A varNana kareluM che. For Personal & Private Use Only Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 nItizAstranA upayoga keTalAka mANaso vAraMvAra prazna kare che ke, na tizAstra zIkhIne zuM karavuM che? e zAstranA adhyayanathI zuM phaLa maLe che? A praznane saraLa uttara A pramANe che: brahmajJAnanuM vivecana karanAra jema brahmavettA DaratA nathI, vyAkaraNanuM adhyayana pAmelA hamezAM vyAkaraNazuddha ja khele che evuM kaMI nathI, kAvyanuM paThana karavAthI jema kAI kavi thatA nathI, yuddhakaLAnAM pustako vAMcavAthI senApatinA guNa prApta thAya che evuM kaI nathI hatuM; te ja pramANe nItizAstranA adhyayana kiMvA adhyApanathI rna timattA uccatara bane ja che. evA kaMI niyama nathI. upaniSadamAM kahyuM che ke, buddhitejathI, bahuzrutapaNAthI ke vaktRtvathI AtmaprApta thatI nathI. nItimattAnI vAta tevI ja che. hRdayapradezamAM je prathamathI premanA jharA na hoya te te kaI zAstrasaMskArathI utpanna thaI zake nahi. zAstrasaMskArane eTalA ja upayAga thAya che ke, e jharA kSudra maneAvRttinAM pAna, mULiyAM, mATI vagere mizraNa pAmI DahoLA thayeA hAya che kivA tenA mukha AgaLa kaI tArkiDaka khaDakA ADA paDayA hoya che te! te malinatA kivA khaDa / dUra karI tenI gati apratibadha karI te pANIne zuddhatara banAve che. nItimattA prakRti For Personal & Private Use Only Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 nItizAstrane upayoga svabhAva, Teva, zikSaNa, zreSTha jananAM daSTAMta, tAtvika mata vagere para AdhAra rAkhe che. emAM nItizAstrAdhyayanathI prakRti svabhAva badalAvo kaThina hoya che. paraMtu amuka eka manovRtti kiMvA Idriyabha kharAba hevAnuM buddhine samajAya che ane mANasa te viSe vAraMvAra vicAra karavA lAge che te indriyanuM damana karavA tarapha tenI pravRtti thavA lAge che. Teva, mAtApitAnI ane anya gurujanonI paddhati tathA udAharaNa para ghaNuM aMze avalaMbI rahela hoya che. tathApi te paNa vivekathI badalI zakAya che. cArati chatattaveto nana: e ke sAmAnyataH kharuM che, paNa pratyeka mANasane sata ane asata viSe viveka karavAnI buddhi tathA svamata pramANe cAlavAnI zakti apAyelI hoya che. zreSTha jana kaheze te ja pramANe mANasa vartaze kiMvA varte che kiMvA teNe vartavuM joIe ema kaMI nathI. kemake keTalAka vyAvahArika "cha" pratyeka bAbatamAM sadA sarvadA zreSTha hotAM nathI. susaMskRta mANasa banatA sudhI vicArapUrvaka vartavAno prayatna kare che. te pitAnA mana sAthe nizcaya kare che ke, amuka eka mAruM dhyeya che, amuka rIte vartavAne prayatna karIza. keTalIka vakhata A nizcaya hareka tarehanI viSayecchAne lIdhe Dagamage che e jo ke kharuM che, paNa e uparathI janmasAphalya zAmAM che, kharuM dhyeya kyuM hovuM joIe, kevA vartanathI AtmaprApti thaze vagere nItizAstratargata vAtonuM jJAna nirupayogI TharatuM nathI. kAraNa, jJAna manovRttirUpI azvane mATe lagAma jevuM che. bIjuM e ke jIvananuM dhyeya ke naitikatA nizcita nathI hatuM te Aje eka ane kAle bIjuM, evI chUTachATa mANasanA vartanamAM daSTie paDe che. amuka sthAne javAnuM che e je pravAsIe nakkI kareluM nathI hotuM, te pravAsI nakAmo game tyAM rakhaDI kALa ane vyane apavyaya kare che, tevI ja rIte jIvananuM kartavya zuM, puruSArtha zAmAM che, nItinuM bIja zuM, kArya akArya kevI rIte kare che vagere bAbatamAM je nizcita mata bAMdhatA nathI te jIvanane apavyaya kare che. pitAnuM sukha, AtmaprApti, svahita, puSkaLanuM puSkaLa hita, mokSa, emAMthI game te mata nizcita thayA pachI tenI prAptino mArga sulabha thAya che ane dinapratidina te dizAmAM 28 For Personal & Private Use Only Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 nItizAstra praveza pragati karI zakAya che. paraMtu anizcitatAthI vartanamAM visaMgatatA Ave che ane Aje jIvanapATI para je lakhAya che te kAle bhUMsAI jAya che. trIjuM e ke, nItiviSayaka ane tattvajJAnaviSayaka bhaLatI ja kalpanAthI nItinaukA game te dizA tarapha ghasaDAI javAne saMbhava hoya che. traLa ravA kRtaM vivet zIkhavanAra hetvAbhAsAtmaka tatvajJAna prathama darzane sAruM ane kharuM lAge che. kAraNa upara uparathI jotAM jagatamAM sukha sivAya kiMvA svArtha sivAya anya kaMI grAhya jaNAtuM nathI ane IzvaranuM astitva, AtmAnuM amaratva vagere tarkadaSTie siddha karI batAvavAnuM kArya kaThina, are azakya jaNAya che. hAlamAM zAstronI pragatine lIdhe anAtmavAdane ghaNI ja puSTi maLelI jaNAya che. sarva vAto sRSTaniyamAnusAra kAryakAraNabhAvathI baddha thaI nI pacha Ave che; deva, dharma vagere DhoMga kiMvA ghelachA che - kivA e zabda paNa kaThera lAgatuM hoya te bhoLapaNa che vagere prakAranA vicAra ghaNAnA manamAM AvI jAya che. manamAM upasthita thatA AvA prakAranA vicAranI aneka zAstranA AdhAre carcA karavAmAM na Ave to mANasanI nIti che tevI ja rahevI azakya che. ema zA uparathI kahI zakAya ke tAtvika kuka95nAnI chAyA vyavahAra para nahi paDe? kukalapanA te zuM paNa sAdI saMzayAtmaka vRttithI sudhdhAM vyAvahArika nItimAM pheraphAra thAya che. arjunane saMmeha thavAthI tenA kSAtra kartavyane bAjue rahevAno vakhata Avyo hato ke nahi? naitika tattvanuM jJAna thavAthI naitika AcaraNa thaze ja ema kahI zakAtuM nathI, paraMtu naitika UhApoha karI tattvane nizcita ke sthira karavAthI apratyakSapaNe phAyado thAya che. nItiviSayaka UhApohamAM pratyakSa nIti pravartaka nathI. te prerakatva to prema ane anya manovRttimAM che. paNa jJAnathI nItitatvano nizcaya karI zakAya che ane je mane vRtti mANapane game tevA mAge kheMcI jatI hoya che te A jJAna tene izAre ApI zake che. jIvanarUpI rathanuM vAhakatva mane vRtti pAse che ane sAraNya jJAna pAse che. sArazya karanAra ratha kheMcI zakatA nathI teTalA khAtara te nakAmo Tharato nathI! For Personal & Private Use Only Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 435 nItizAstrane upaga vaLI anya vAta e che ke, vyAkaraNa zIkhavAthI jeke bhASA prabhutva prApta thayuM na hoya kiMvA sAhityazAstranA abhyAsathI kavitvanI phUrti che ke nahi uddabhavatI hoya, to paNa jema e zAstra nirupayogI TharI zakatAM nathI, te ja pramANe nItizAstra zIkhavAthI mANasanuM zIla badalAI te mAdhusaMtanI 5 ktimAM besavAne pAtra thaI zakato nahi hoya te paNa e zAstra nirupayogI thatuM nathI. koIne paNa kabUla karavuM paDaze ke naitika AcaraNane jJAnanI madada maLe che. emAM kaI mA nathI ke e sahAya maryAdita svarUpanI che, paNa eTaluM to nirvivAdita che ke sahAya to maLe che ja. hA, e kaMI khoTuM nathI ke, atyaMta nItivicArathI mANasa vyavahAramAM kiMcita nAlAyaka bane che. keTalIka vakhata tenuM mana adhika kaThora paNa bane che. ApaNA dezanA jUnI rItanA vedAMtI, haridAsa purANI vagere ki vA navIna rItanA vaktA, lekhaka vageremAMnA keTalAkanA vatana tarapha tAM evuM lAge che ke, jANe jJAnAgninI uSNatAthI komala prema ane sAttvikatAnA jhare sukAI jAya che ! enuM eka kAraNa evuM che ke, temana je jJAna hoya che te kharuM nathI hotuM; zAbdika hoya che. bIjuM e ke, temanA hRdayamAM bhInAza prathamathI ja ochI hoya che. teo vidvAna, kartR vakuzala, sakama bhedanA jANakAra, moTA tattvavivecaka hoya che, paNa temane tatvajJAnano nirNaya nAtane pApaka he to nathI tethI temanI vidvattA ane kuzAgrabuddhine upayoga svArtha sAdhavAmAM tathA evAM ja suka AcaraNa AcaravA chatAM potAnI samAdhAnavR ttane harakata na pahoMce tevA yuktivAdanI zodhamAM thAya che. A saMbaMdhamAM bIje eka e muddo vicAravA jevo che ke, karma karavAmAM pravRtta thayelo mANasa sahajamAM tAtvika mAthAkUTa karavA besato nathI ane naitika AcaraNane zAbdika vAdanI jarUra paNa nathI. keTalIye abhaNa premALa mAtA pitAnA bALaka mATe niHsvArtha buddhithI rAtrInI rAtre jAgRtAvasthAmAM pasAra kare che! paraMtu kAryakArya vyavasthA zIkhavanAra gItAviSayaka vidvattapracura purANa sAMbhaLatAM sAMbhaLatAM te nidrAvaza thaI jaze; paNa e uparathI For Personal & Private Use Only Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrApraveza temanI nItimattA UtaratI paMktinI karI zakaze kharI ke? svAmIbhaktithI raNAMgaNamAM prANa tyajanAra svArtha tyAga viSe vyAkhyAna ApI zakatA nahi hoya che tethI huM teno svArtha tyAga svArtha tyAganA sthAnethI padacuta bane che ? naitika UhApohanI pasaMdagI "nIti ThaMDI banI che' ema darzAve che? A eka manoraMjaka prazna che. karma karavAmAM rata thayelA kiMvA utsAhayukta rahetA mANase tadviSayaka sUkSma ane vidvattA paripUrNa zAbdika UhApohanI bhAMjagaDamAM paDatA nathI. kAmAMdha mANasa "kAma"nI yukta ayuktatAne vicAra karatA nathI, krikeTa khelanAra daDo amuka rIte mAravA chatAM te amuka dizAe kema jAya che tene vicAra karato nathI. ethI UlaTuM premakAvya racanAra kavi kAvya karatI vakhate paNa kAmAMdha nathI hote. krikeTa zIkhavanAra mAstarane krikeTa viSayaka utsAha TADha paDelo hoya che. A lokonI mAphaka ja nItitattvanA jhINA taMtu kheMcanArano nItiviSayaka utsAha TADhe paDele hoya che ema kaI kahe to te paNa thoDuMka kharuM che. paNa "DuMka ja e dhyAnamAM rAkhavuM joIe. anya mahattvanAM kartavyane dayAjanaka ArtanAda ghUmI rahe che tevA prasaMge koI mANasa nIticarcAnA vyasanane vaza bane che te teTalA vakhata pUratI ja tenI nIti ThaMDI paDI che ema samajavuM. e sivAyanA prasaMge nahi. nItiviSayaka ativicArathI mANasa be prakAre vyavahAramAM nirupayogI bane che. eka te tenI sadasadvivekabuddhi eTalI nAjuka bane che ke, A jagatanA kaThora vyavahArano sparza dUrathI paNa te sahana karI zakato nathI. paga nIce kITaka ke kIDI paNa na cagadAya te sAru jamIna tarapha jhINI najara rAkhI cAlanArane mATe moTara, TrAma, sAyakala, ghoDAgADI vagere dhamAlamAMthI pasAra thavAnuM azakya bane che tevuM ja ati sUkSmadaSTithI nItivicAra karanArane mATe vyavahAramAM bane che. nItizAstranAM sUkSmatatva tAralA jevAM che. A tama pracura saMsAramAM e tAralAnA prakAzano ghaNo upayoga che; paNa e For Personal & Private Use Only Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstranA upayoga 437 tArakaprakAzanA upayAga satpaMthe cAlavAnA kAryamAM karavAmAM AvatA nathI. kayA tArA kyAM che, keTalA mATe che te sUkSma rIte joyA karavAne keTalAkane mAtra nAda hAya che. UMcI najara rAkhI tArA tarapha vAraMvAra sUkSma rIte joI rahenAra A sUkSmadarzI mANasa keTakamaya sauMsAramAM keTalIka vakhata Thokaro khAya che ane khADA AmeciyAmAM paDe che. nItitattvane prakAza he! ke koI paNa prakAza hA, te anya vastu jovA mATe maLelA hoya che. arthAt te ka te prakAzanI sahAyathI te prakAzanuM ja pRthakkaraNa karA mATe maLelA nathI hAtA. prakAzanI kAramImAMsA ane tenuM pRthakkaraNa karavAnuM kAma kaMI kharAba nathI; paNa prakAzanA peAtAnA ja parIkSaNamAM te gauNa sthAne che. naitika dRSTi AcaraNamAM zudratA ane uccatA lAvavA ApelI che; nItitattvanI zAbdika carcA mATe nahiM. sadAcAranA sama UhApe hu karavAnA nAdamAM keTalAka sana rakhavAnuM vIsarI jAya che ! keTalIka vakhata A doSa anivAya hoya che. keTalAka jema jema vizeSa vicAra karavA lAge che tema tema saMzayarUpI kIcaDamAM avika garakatA jAya che. AvI rIte keTalIka vAra nIticarcAnuM viparIta pariNAma Ave che ane evA mANasA pachI vyahArane mATe taddana nirupayeAgI kare che. samarAMgaNamAM sa`zayAkulatAthI zastra cheDI devAnI arjunanI vAta prasiddha ja che. keTalIka vakhata vidvattA sAthe saMzayAkulatAnA, nirutsAhaneA ane eka prakAranI AlasyAtmaka nivRttine doSa Ave che. paNa prakAra nItivicAranA pariNAma viSenA AvA apavAdAtmaka che. ema anubhavathI siddha thayeluM che. anekane anubhava che ke, nIticarcA ka`pravRtine vidhAtaka nathI, paNa UlaTI te sa'sArarUpI ratha bhaLatA raste jatA hoya te kharA raste caDhAvavAmAM sahAyabhUta bane che. nItizAstranA dIpakanA kAryoMkA - vimUDha banelA leAkeAnA mAhAMdhakAramAM keTalAye upayoga thayele che. keTalAe leAkAne e zAstra yeAgya mA darzAvI adhyAtmanA zAMta udyAnamAM lAvI mUkyA che. zAstrane cakSunI upamA ApavAmAM Ave For Personal & Private Use Only Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 nItizAstra praveza che te yathArtha che; kemake carmacakSuthI ja jonArane jagatane bhAga najare paDatuM nathI; eTaluM ja nahi paNa te "che" eTaluM paNa te samajI zakato nathI. nItizAstranAM cakSu ApaNI svAbhAvika sadabhicanI dRSTi adhika sUma ane vyApaka banAve che. paraMtu cakSu game teTalAM uttama hoya tadapi raste cAlavA mATe paganI AvazyakatA rahe che ja, te pramANe nItizAstra saMsAranA gUDha sthaLane game teTaluM suprakAzita karatuM hoya te paNa savAsanA, suzikSaNa, sasaMgati vagere pravartaka kAraNanA abhAve e prakAza vRthA javAno saMbhava che e dhyAnamAM rAkhavuM joIe. For Personal & Private Use Only Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 vaiSamya--nadhRNa-prasaMgAta* uttaraH jagatanAM duHkha, pApa, vaiSamya, nirduSya vagere Izvarane kema ruce che e ApaNuM zaMkA che. huM hamaNAM A jagatamAM sajajanane duHkha kema paDe che ane durjanane sukha kema maLe che eTalA maryAdita praznano vicAra karuM chuM ane tane batAvI ApuM chuM ke jema jema ApaNuM jJAna vadhatuM jAya che tathA * [ (1) jagatamAM duHkha, pApa, vaiSamya, naNya vagere Izvarane kema ruce che, (2) nItimattA sudharatI javAthI jJAna paNa kevI rIte sudhare che athavA vadhe che, (3) mANasanA hAthe pApa thAya tene kevA hetuthI zikSA karavI ane (4) karmavAda naitika dRSTie samAdhAnakAraka che ke kema e praznone UhApoha nIcenA kAlpanika saMvAdamAM karyo che. che. mahAdeva mahAra jozIe "Adhunika suzikSitene vedAMta" e viSaya para lakhelI lekhamAlA para TIkA karatAM karatAM temAM A hakIkata jaNAvelI che. e pUrve prasiddha thavA chatAM jevI che tevI utArI levAnuM kAraNa e che ke eka vakhata lakhelA vicAra karIne lakhavAne kaMTALo Ave che ane bIjuM eke saMvAdAtmaka vivecanathI pustakanI bhASAne kaMTALe keTalAka aMze ocho thavAno saMbhava che. anya pariziSTa paNa e ja kAraNe jevAM ne tevAM utAryA che.]. For Personal & Private Use Only Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 nItizAstrapraveza nItimattA sudharatI jAya che tema tema e prazna chUTato jAya che ane chevaTe eTale sudhI kahevAnI taiyArI para AvI jaIe chIe ke, "sajajanane duHkha thavuM jarUranuM ane ISTa che." huM nAno hato tyAre mane lAgatuM hatuM ke, Izvara tukArAma (narasiha mahetA) jevA bhaktajanone daridratAmAM rAkhe che ane duSTa rAjAne Azvarya Ape che mATe te mahAna anyAyI che; paNa pachI pachI mane evuM samajAvA lAgyuM ke, zrImaMtAI maLavA mAtrathI sukha ja maLe che evuM kaMI nathI. zrImaMta mANasanI prakRti bahudhA nAjuka -eTale kharAba - hoya che. tene rAtre sArI nidrA maLatI nathI. kharI maitrI ke premanuM sukha bahudhA prApta thatuM nathI, spardhAnuM kalahajIvana jIvavuM paDe che, paisA sivAya anya kaMI sUjhatuM nathI, bALako bahudhA bevakupha uddhata hoya che ane pitAne hisAbe rAkhatAM nathI ane rAjAo to kadI kadI putranA hAthe mRtyu pAme ! 'Uneasy lies the head that wears a crown' e tattvano marma samajAya tyArathI sajajananI duHsthiti ane durjananA ezaArAma vacce je mahaddaaMtara jaNAtuM hatuM te keTalAka aMze ochuM thayuM. pachIthI garIbI sauthI kharAba nathI e tattva thoDuM thoDuM samajAvA lAgyuM. garIbanI prakRti parizramane lIdhe sArI rahe che, sarva mAnasika zakti vikAsa pAme che, prema, audArya ane bhUtadayAnI kiMmata tene samajAya che, te a5saMtuSTa banI zake che ane Izvarane bhUlato nathI vagere vAta samajAvA lAgyA pachI sajajana ane durjananI sthiti vaccenA aMtaranuM kokaDuM ghaNuM ja aMze ukalI gayuM. topaNa evI zaMkA rahI ke Izvare sajanane yogakSema sArI rIte kema na calAvavo joI e ? zrImaMta na hoya te bhale paNa dainyatA te na ja joIe. A zaMkAe ghaNA ja divasa trAsa Ape; paNa pachI manamAM evA vicAra Avyo ke, sajajanane sukha zA mATe maLavuM joIe? zuM sukhanI AzAthI sajajana sadAcaraNa Acarate hoya che? amuka eka kArya sAruM, nyAyI, nItinuM havA khAtara karavuM ke te sukhadAyaka hoya te khAtara? "game te pariNAma Ave paNa huM mArga tyajIza nahi," evI bhAvanAthI For Personal & Private Use Only Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaiSamya-naivRzya-asaMgata." 441 . je mANasa sanmArge cAle te ja khare nItizALI. je sanmArge javAthI sukha maLaze evI AzAthI sadAcAraNa rAkhe che te eka prakArano sukhAbhilASI ja che e tattva samajAyA pachI 'sajajanane Izvara aihika sukha Apato nathI" e vAtamAM mane kaMI vizeSa ayogya jaNAyuM nahi. sajajanane ahika sukha ApavAnuM vacana koNe ApyuM hatuM ? ane sukhanI AzAthI kareluM kRtya dAmadupaTanI zarate sAhukAre dhIrelA karajanI yogyatAe nathI pahoMcatuM ke ? je paropakAra ke sadAcAra sahetuka hoya to te khare nathI. ahetuka hoya to pachI ahika sukhanI takarAra zI rIte thAya ? vaLI sata karmanA badalAmAM sukha ApavAnuM kyAM vacana apAyuM che ? prazna : tevAM nitsAmipujInAM yogakSema vAkyam ! e prabhunuM ja vacana che ne? uttara : hA, tenuM ja che. pazu eno artha tame je karo cho tethI bhinna che. nidAna huM te judo ja artha karuM chuM. ane ApaNe kevaLa yuktivAdathI vAdavivAda calAvatA hovAthI jUnA purANA zAstro zuM kahe che te jovAnuM prayojana paNa nathI. astu. sadAcAra rAkhavA chatAM duHkha paDayuM" evI takarAra sajajanane ucita nathI ane tene te adhikAra paNa nathI ema samajAyuM; paNa mAruM pUrNa samAdhAna thayuM nahi. ema ja lAgatuM ke, jagatamAM sajajanane ja sukha ApavuM iSTa che. tyAre prabhu tene ja duHkha kema kare che? paraMtu vicAra ane anubhavanA aMte mane samajAyuM ke, sAdhu puruSane duHkha aneka dRSTie ISTa che. eka te duHkha ane TocaNImAMthI tavAI bahAra pADyA pachI kene tenI kharI yogyatA samajAya che. bIjuM e ke saujanya sukhakAraka che mATe sAruM evI vastusthiti na hoI te ApaNI sadasadvivekabuddhine sAruM lAge che mATe sAruM che e tatva evA daSTAMtathI lokonA manamAM sthAna meLave che. AvA prakAranA vicArathI mArA mananuM ghaNuM ja samAdhAna thayuM, chatAM eka e zaMkA rahI ke, loko sajajanane pArakhI zake kiMvA saujanya sukhane mArga che evI bhramaNAmAM leke paDe nahi te mATe Izvara sAdhune yamayAtanA bhogavavAnI pharaja kema pADe che? zuM lekene uparokta tattanuM For Personal & Private Use Only Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 nItizAstrapraveza bhAna karAvavAne sAdhusa MtAne duHkha ApyA sivAya kAI mAga ja izvarane mATe nathI ? A zaMkAe ghaNA divasa sudhI mane satAvyA. pachI evA anubhava thayA ke, ghaNA divasa ArAmamAM kADhavAthI nItimattA khuTTI banavA lAge che. iMdriyadamana ke svAtyAganA prasaMga ja AvatA adha thAya che eTale iMdriyadamana ke svAtyAga karavAnI zakti ja ghaTatI jAya che. nidAna adyApi te zakti ApaNAmAM kAyama heAvAnI khAtarI ApI zakAtI nathI. keTalAka sajjananA mukhethI paNa ApaNe sAMbhaLIe chIe ke, evA ja kAI moTA mehakAraka kaThina prasaMga AvyA hAta tA kadAcit mArAthI paNa tevA doSa thaI gayA heta. pApakama karavAne pravRtta karanAra ane manane ca'cala banAvanAra prasaMga AvatAM evA sajjane pApa karI ja bese ema na kahI zakAya Thumake temanI nIti ucca paktinI hoya che; paNa tevA prasaMganA tAjA anubhavanA abhAve pAtAthI iMdriyadamana thaze ke kema tenI temate khAtarI nathI hai|tI. e khAtarI thavAne temanuM sattva jonAra aneka prasaMga temanA para AvavA joi e. evA aneka prasaMgeAmAMthI aneka vakhata pAra paDAya che eTale temane Atmapratyaya thAya che. evA Atmapratyaya jene thAya te ja kharA nI temAna mANasa kahevAya. e dRSTie jyAre huM jovA lAgyA tyAre sattva jonAra prasaMganI -- duHkhanI, hAlakhehAlanI, iSTatA ja nahiM paNuM AvazyakatA mArA dhyAnamAM AvI ane keTalAka divase huM izvarane doSa ApatA baMdha thayA. prazna H A sabaMdhamAM mArI zakA eTalI ja che ke, tukArAma jevAnuM sattva jovAthI jagatane ane tame kaheA che te pramANe temane paNa phAyadA thAya; para Mtu ajJAnI janeAne dAghri duHkhamAM rAkhI peTa bharavA mATe temane pApapravrutta banAvI Izvare jagatanuM zuM hita karyu" che ? jyAM sudhI sAmAnya mANasa para vikaTa prasa ga AvyA nathI hotA tyAM sudhI temanI nIti Take che. evA adazya leAkeA para dAriAnA kahina prasaMga nAkhavAmAM Ave che te te cArI vagere pApa karavAne pravRtta ane che ane e krama cAlu rahe che teA pachI te jaDa banI nirlajjapaNe pApa For Personal & Private Use Only Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 vaiSaya-naizya-prasaMgAta" karavA lAge che. temane pApAcaraNane je sattva jenAra para nathI paDato ke? ThIka, evAonI vAta javA de. bhIkha mAgIne athavA corI karI peTa bharanAra garIba strInAM bALakonI nIti pachI sArI banavAno saMbhava hoya che ke? paNa Izvare je temane evAM mAtApitAnI saMgatamAM rAkhyAM na hatA ane temane janmataH bhIkha mAgavAnI tathA corI karavAnI gaLathUthI pAI na hota te kadAcita temanI nIti bagaDI na heta. kharAba paristhitimAM Izvare janma ApyAthI hajAro bALaka bagaDavAM che e je jANe che te kadI paNa nahi kahe ke, Izvarane nItinI darakAra che. uttara: tamArI zaMkA barAbara che; paNa e viSe kahI zakAze ke, evAM dRSTAMta apavAdAtmaka che. ekaMdare jotAM jagatamAM nyAya, sukha, sadAcAra vagere vyavasthita che. apavAdAtmaka bAbatanI bhAMjagaDa karavAmAM artha nathI. jagata je ghaNe aMze kharAba hota to jagatamAM kharAba vAta kema thAya che, e prazna ja na thAta. tenA sthAne "jagatamAM" apavAda tarIke je sArI vAto jaNAya che tenI upapatti lagADavAno prazna upasthita thayo hota. 2441ci Problem of Evil 2 7412 Problem of Good upasthita thAta. suprasiddha kavi bAbu ravIndranAtha TAgore eka mAsikamAM e ja prazna viSe lekha lakhyo che, temAM temaNe suMdara daSTAMto ApI darzAvI ApyuM che ke, ekaMdare jagata ghaNuM ja sAruM che. upara uparathI jenArane e kharAba dekhAya che; paNa sUkSma dRSTie jonArane pratyeka kharAba bAbatamAM sudhdhAM Izvarano kaMI paNa hetu haze, e tattva samajAtuM jAya che. prazna : huM ema nathI kaheto ke jagatamAM sarvatra duHkha bhareluM che, paNa tenI sAthe sukhanuM pUra paNa vahetuM nathI. kaMIka sukha ane kaMIka duHkha - puSkaLa sukha ane thoDuM duHkha ema kahevuM hoya to ema kahe. duHkha adhika hota te pratyeke AtmahatyA karI hota; paNa thoDuMye duHkha zA mATe? ane e duHkha sajananA bhAgamAM ja kema Ave che? For Personal & Private Use Only Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 nItizAstrapraveza uttara: e saMbaMdhamAM vedAMtI kaheze ke, tenuM pUrva karma tene A janmamAM duHkha Ape che. vedAMtIoe evI upapatti lagADI che ke, sajajana duHkha bhogave che te pUrvajanmanA pApakarmanA zAsana tarIke bhagave che ane durjana aizvarya bhogave che te pUrvajanmanA puNyaphaLa tarIke bhagave che. "karma"nI upapatti viSe. . . praznaH "karmanI upapatti !" vAha! karmavAda saMbaMdhI mAre eTaluM ja kahevAnuM che ke, pUrvajanmamAM keIe je pApa karyuM hoya tenI zikSA tarIke je Izvara duHkha Apato hoya te pUrva janmanA pApanuM smaraNa hovuM iSTa che. aparAdhanI mAhitI vinA zikSA karavAno zo hetu che? naitika dRSTie zikSA karavAnA be hetu hoya che. (1) gunegAranI nIti sudhare ane punaH te tevo aparAdha kare nahi ane (2) tene zikSA thayelI joI bIjA leke dAkhale le ane zAsanabhayathI temanI pApapravRtti aTake. paraMtu jo aparAdha che te kahyA vagara je nyAyAdhIza koIne phaTakA mAravA lAge to te mANasanI nIti sudhare ke ? kivA leka te parathI zo bodha le? pahelo hetu saphaLa thavAne gunegArane aparAdhanI khabara paDavI joIe ane bIjo hetu saphaLa karavAne anyane paNa tenI khabara paDavI joIe. pUrvajanmanA pApanI khabara nahi hovA chatAM A janmamAM zAsana karavAmAM zuM naitika DahApaNa raheluM che ? hA, e kharuM che ke trIjA eka hetuthI ke pitAnA zatrane zikSA kare che. e trIjA hetunuM nAma "ra" che. jeNe ApaNane duHkha dIdhuM hoya tene ApaNe duHkha devuM, e bhAvanAthI keTalAka apakArano nikAla apakArathI ANe che; paNa Izvarane mATe evI mudra bhAvanA kalpIe to IzvaranuM nyAyIpaNuM ane parama kRpALupaNuM kyAM rahe? sarpa se che te lokonI nIti sudhAravA kiMvA leke para dahezata besADavA, kiMvA temanA raktane svAda levA nahi; paNa kevaLa tenI pUMchaDI para paga devAmAM Avyo tenuM vera levAne ja aMze che; paraMtu Izvara sarpa samAna che ke? uttara : e viSe vedAMtI kahe che ke, je ke pUrvanA pApanI mAhitI mANasane spaSTa rIte nahi hoya paNa pite kyA prakAranuM For Personal & Private Use Only Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 445 te te ' vaiSamya-nai ca-prasa'gAt' ane kevI jAtanuM pApa karyu. hevuM joIe tenI kalpanA azakanya nathI. kAInuM bALaka bAlyAvasthAmAM ja maraNa pAme che kahe che ke, ' prabhu, meM pUjanme kAnuM bALaka mArI nAkhyuM hatuM ke te AvI Akta nAkhI ! ''kAInuM ghara baLI jAya che teA leAkeA kahe che ke gayA janme eNe kAInuM nukasAna karyu hAvuM joIe ! ' A uparathI huM eTaluM ja kahevA mAguM chuM ke, AgaLanA janmamAM karelA pApanI ceAkkasa khabara nathI hAtI tApaNa tenI kalpanA karI samAdhAna meLavI zakAya che ane leAkeA e rIte samAdhAna meLave che paNa kharA. prazna : samAdhAna meLavavAnI A pati eTalI bAlIza che ke buddhimAna mANasanuM e rItathI kadI paNa samAdhAna thatuM hAya ema mane lAgatuM nathI. huM kabUla karuM chuM ke, hiMdu kiMvA hiMdI mANasA evAM vAkaya uccAre che. paNa te parathI eTaluM ja sidda thAya che ke, ApaNA leAkAnAM leAhImAMsa kavAdathI etapreta banelAM che ane jyAM yuktivAdathI ApaNuM samAdhAna thatuM nathI tyAM karmavAdane dAkhala karI ApaNe jema tema samAdhAna meLavavAne prayatna karIe chIe. uttara : khIjI eka daSTithI tamAruM sAmAdhAna karavAne prayatna karIza, tamArA vedAMtI pratye prazna che ke, janmAMtare karelAM pApapuNya ApaNe jANatA naheAIe chatAM te mATe zAsana karavuM ke bakSIsa ApavI e DahApaNa che ke? A saMbaMdhamAM vedAMtI taraphathI huM eTaluM ja kahI zakIza ke, Izvara sajjana tenA janmAMtaranA pApakama badala je du:kha Ape che te zAsana tarIke nahi paNa kama`nA phUla tarIke Ape che. agnimAM hAtha nAkhavAthI hAtha dAjhe che. emAM zAsanane hetu hAtA nathI tevI ja rIte pApakama` badala tenAM phaLa bhAgavAvavAmAM zAsananA kaMI paNa sabaMdha nathI. ' jevuM ka` tevuM phaLa ' e niyama anya sRSTiniyamanI mAphaka ja trikAlAbASita che ane e niyamAnusAra ja durjana potAnAM pUrvanAM puNyanAM phaLa tarIke aizvaya bhAga pAme che ane sajjana pUrvajanmanA pApa mATe zAka kare che, Izvare eka vakhata je kaMI niyama sthApita karyAM che temAM te kAI te For Personal & Private Use Only Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza mATe kadI paNa pheraphAra karato nathI. agnimAM, sajajanano hAtha paDaze to te paNa dAjhaze ja. te sajajana hovA khAtara zuM Izvara pitAne niyama badalaze? UlaTa pakSe durjana sAkara khAze te te tene kaDavI nahi lAge. dujane AgalA janmamAM puSkaLa puNya karyA haze to temanuM phaLa tene maLaze ja. A dRSTie jovAthI mane te karmanI vicArasaraNuM (thIyarI) DahApaNabharI lAge che. prazna : paNa pUrvajanma che e vAta kharI che ke? e je siddha thaI zake tema nahi hoya te badhI vAta ja mArI jaze ! huM jANuM chuM ke, hAlanA ghaNA zAstro kahevA lAgyA che ke, mANasanA maraNa pachI paNa teno AtmA chavo hoI zake che. sara. olIvaleja, Dabalyu TI. sTeDa, sara AphreDa rasela volesa, viliyama jemsa, De. mAyarsa, DaoN. hoDragasana vagere Adhunika zAstrajJone "AtmA mRtyu pachI paNa jIvatA hoya che" e tattva mAnya thayuM che. paraMtu adyApi te anya suSTinama pramANe ni:saMzaya keTInuM banyuM nathI. ThIka, dhAro ke banyuM che, to paNa zuM? huM kabUla karuM chuM ke, meM pUrvajanma pApakarma karyA haze tethI tenuM phaLa A janmamAM bhogavavuM paDe che, e anya sRSTiniyama pramANe ja kAryakAraNabhAvano barobara vyavahAra bane che; paNa huM pApa karIza e vAta Izvara jANato hatuM ke nahi? je te jANato hato to teNe mane pApa kema karavA dIdhuM ? pApanA badalAmAM AgaLa upara mAre puSkaLa duHkha bhogavavuM paDaze e vAta izvaranI jANamAM hovA chatAM teNe mane pApa kema karavA dIdhuM ? tene mArI dayA kema na AvI ? uttara: pApa karavuM ke na karavuM te Izvare tamArA svAdhInamAM rAkhyuM che. teNe tamane eka vakhata kahI rAkhyuM che ke bhAIo, sanmArge cAlaze to amuka phaLa maLaze, khoTe raste jaze to amuka prakAranuM phaLa maLaze. have ko mArga ravIkAravo te tamArI icchAne AdhIna rAkhuM chuM e vAta dhyAnamAM rAkho. kemake tame je kaMI karaze tene mATe huM tamane javAbadAra gaNIza For Personal & Private Use Only Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * "vaiSaya-naiya-prasaMgAta' ane te pramANe sAruM narasuM phaLa ApIza. atyArathI ja kahI dauM chuM ke, pAchaLathI koI paNa jAtanI takarAra cAlaze nahi. mATe saMbhALIne cAle." AvI rIte Izvare lokone IcchA svAtaMtrya ApI rAkheluM hovAthI mANasanA pApa ke puNya mATe Izvara javAbadAra nathI. Izvara trikAlajJa hovAthI amuka mANasa amuka kALe amuka pApa karaze e che ke tenA jANavAmAM haze paNa te pApanuM katRtva te mANasa tarapha ja raheze. IzvaranuM sarvajJatva ane sarvazaktimatta mANasanA katRtvathI - IchA svAtaMtryathI visaMgata nathI; kemake amuka eka vAta thavAnI che te huM jANato houM teTalA parathI te "huM ja karuM chuM" evuM kaMI banatuM nathI, kivA tene aTakAvavAnI mArAmAM zakti hovA chatAM tenuM kartava mane prApta thatuM nathI. te vAta banavA devAnI javAbadArI mAtra mArA upara rahe. A dRSTie jotAM jagatanAM du;kha ke pApanI javAbadArI apratyakSa rIte Izvara para jaI zake che. dAkhalA tarIke, dhAroke, AdhavyAdhithI grasta thayele ekAda mahAragI, AMdhaLa, pAMgaLo mANasa Izvara AgaLa takarAra kare che ke "mane AvuM duHkha kema Ape che?" Izvara tene kahe che ke, "te pApa karyuM che tenuM phaLa tane bhogavavuM paDe che." mahArogI kahe che ke, "A jagatamAM Avyo tyArathI ja huM AMdhaLo pAMgaLo chuM ane janmathI ja A roga prApta thayela che eTale mArA pApanuM phaLa kema gaNAya?' Izvara kahe che ke, "te pUrva janmamAM pApa karyA che. tyAre te kahe che ke, "pApa karyA haze, paNa te ja mane evI buddhi kema ApI?" Izvara kahe che ke, "nA meM to tane pUrNa svataMtratA ApI hatI." ThIka, mahArogI punaH kahe che ke, mArA pApanI javAbadArI huM svIkAruM chuM paNa je vakhate te mane janma Ape te vakhate tuM jaNo ja hato ne ke huM pApakarma karIza ane e pApane phaLa tarIke Avo roga prApta thaze ane duHkhI banIza? tyAre pApa karavAmAM mane svataMtratA ApavAmAM tArI bhUla nathI thaI ke ? pApanuM kartAva mArA tarapha che ane tenuM gya phaLa mane maLe e barAbara che; paNa IcchA svAtaMtryane huM durupayoga karIza e badhuM tuM jANato hato chatAM te mane evuM For Personal & Private Use Only Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza * svAtaMtrya kema ApyuM?' javAbamAM Izvara kahe che ke, "bhalA mANasa, tane janma ApatI vakhate meM gAI bajAvIne jaNAvyuM hatuM ke, sanmArge cAlIza to amuka phaLa maLaze ane kumArge cAlIza te amuka phaLa maLaze. A vAta sArI rIte dhyAnamAM rAkhIne tAre je mArge javuM hoya te mArge jA. pAchaLathI takarAra cAlaze nahi. te vakhate teM e badhI zarata svIkArI hatI ane Aje mArA para kUde che?' mahArogI kahe che, "game teTaluM gAIbajAvIne te kahyuM haze paNa huM IcchA svAtaMtryane durupayoga karIza e vAta tArA jANavAmAM chatAM te mane utpanna ja kema karyo?" Izvara A vAtane zo uttara ApI zake che te Adhunika vedAMtIone pUchavuM joIe. For Personal & Private Use Only Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2 satya sAdhana ke sAdhya? koI paNa vAdagrasta prazna upasthita thAya che ke, ApaNe kahIe chIe ke, amArI vAta sAcI ane anyanI TI; ane e anyane pasaMda paDatuM nahi hovAthI vAdavivAdano AraMbha thAya che. paraMtu "satya eTale zuM e viSe vAda thaze kiMvA matabheda hoI zakaze ema sahasA ApaNane lAgatuM nathI. ApaNe samajIe chIe ke, satya eTale zuM e khulluM che, sarvane samajAya tevuM che ane ApaNuM pratipakSI paNa temaja samaje che. vAda mAtra keno pakSa satya eTale ja rahe che hi satyArA dharma e sUtramAM kahelo satyano mahimA ubhaya pakSane mAnya hoya che ane pratyeka pakSa pratipAdana kare che ke potAnuM kathana satyAnusAra che. ekaMdare satya e subodha, thira, nizcita vastu che evI ApaNuM sAmAnyataH samaja hoya che ane e vAta gRhIta gaNIne ja ApaNe vAdano AraMbha karIe chIe. pachI vAda thatAM thatAM bahudhA evo prasaMga Ave che ke, ApaNA kathananA samarthanArthe ApaNe je pramANa ApIe chIe te pratipakSane mAnya thatAM nathI kiMvA pratipakSanAM ApaNane mAnya thatAM nathI. AthI pachI kayAM pramANa mAnya karavAM e viSe UhApoha thAya che. cArvAka For Personal & Private Use Only Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza jevA pratyakSa pramANane ja mAnya samaje che, paNa sAmAnya mANaso pratyakSa ane anumAna ubhayane grAhya gaNe che. "Apta vAkya eTale zrati smRtyAdi AdaraNIya graMtha kiMdhA sadguru, brahmavettAzAstrajJa vagere AdaraNIya jananAM vacanone pramANa mAnavAnuM keTalAkane pasaMda hoya che ane keTalAkane pasaMda nathI hatuM. e gre hyatA viSe vAdavivAda thaI nirNaya thAya che eTale punaH ApaNe mULa vAda tarapha vaLIe chIe ane mAnya thayelA pramANAnusAra vAgayuddha karI anya pakSane harAvavAno prayatna karIe chIe. paraMtu ati cikitsaka jana ethI paNa uDe jAya che. temanAmAM "satya" eTale e viSe ja vAdano AraMbha thAya che. sAmAnya mANasa samaje che ke, "satya" eTale 'vatuM' jevI hoya tevuM jJAna ane asatya eTale tethI viparIta jJAna. arthAta vastusthitine anusaratuM - anurUpa je hoya te satyajJAna ane bAkInuM asatyajJAna. paraMtu "vastusthitine anusaratuM - anurUpa' eTale zuM? ApaNe kahIzuM ke, "vastu' jevI hoya tevuM ja mAnasika pratibiMba kiMvA citra je vicAramAM hoya te vicAra satya, ane anya vicAra asatya. dAkhalA tarIke rajajudarzana thatAM je tenuM yathArtha pratibiMba ApaNA manamAM hoya te ApaNuM jJAna satya samajavuM ane tenA badale sarpa samajIe te - rajunA badale sapanuM citra cakSu samIpa UbhuM rahe te - te ajJAna samajavuM. ekaMdare vastunA yathArtha - anurUpa - pratibiMbAtmaka jJAnane ApaNe satya kahIe chIe. paraMtu e uttara paNa vizeSa samAdhAnakAraka jaNAto nathI. kAraNake, pratibiMba," "citra" sAkAra vastunuM hoya che tyAre mAnasika vastu eTale vicAra, kalpanA, manovikAra vagere nirAkAra hoya che. AvI mAnasika vastu ke saMbaMdhanuM pratibiMba bahudhA kalpanAtIta hoya che. kahevAnuM tAtparya e che ke, caMdra, kamaMDala, rajaju vagere pratyakSa ane sAkAra vastunuM pratibiMba kalpanAgamya hovAthI tadanurUpa je jJAna te satya" e vAkyano artha saheluM che. paraMtu "zakti, kAraNa abhAva, jJAna' jevI amUrta vastunuM citra cakSu samIpa khaDuM thatuM For Personal & Private Use Only Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satya sAdhana ke sAdhya? 4pa1 nahi hovAthI - tene AkAra ke rUpa nahi hovAthI - vastusthitine anurUpa kevI rIte hoya che tenI kalpanA thaI zakatI nathI mATe anurUpatya kiMvA yathArtha tvano artha vizeSa spaSTa karavAnI jarUra che. TUMkAmAM siMhAvalokana karIzuM to e prazna kema udbhavyo ane tenuM mahattva zuM che te sArI rIte dhyAnamAM Avaze ane e siMhAvalokana praznottara rUpe thaze te tene artha subodha thaze. "kAno pakSa khare?" e mULa prazna che. mAre." "kema ?" " kAraNa, meM te pratyakSa pramANathI siddha karI batAvyo che." "siddha karI batAvyo eTale zuM? " satyane anurUpa che ema meM batAvI ApyuM che." anurUpa eTale zuM ?" vastunuM ja svarUpa hoya tenuM yathArtha pratibiMba je jJAnamAM hoya te te vastunuM "anurUpa " jJAna." zakti, jJAna, dharma, nItinuM pratibiMba kevuM hoya che?" e vastu nathI eTale tenuM pratibiMba paNa nathI." tyAre anurUpatra eTale zuM? vastusthitine anurUpa evuM je jJAna te satya, e vAta kabUla che, paNa "anurUpatva kevI rIte oLakhI levuM ? " A praznano uttara ApavAnuM kaThina che. evA praznanI zuSka mAthAkUTa karavI e samayano apavyaya karavA jevuM che ema kahI prazna TALI zakAze. e sAdA mUlabhUta zabdanI vyAkhyA keNa kevI karI zake ? ApaNe pratyeka zabdanI vyAkhyA karavA besIe te koI paNa prazno aMta Ave nahi ane anavasthAprasaMga Ave, ema kahI e prazna tyajI zakAze. paraMtu e yuktine AdhAra grahaNa nahi karatAM ApaNe jarA UMDo vicAra karIzuM. ApaNe prazna e che ke satya kevuM hoya che. A praznane eka evo uttara che ke, sarvajJa Izvarane jJAnanA jevuM je hoya te satya jJAna ane bAkInuM daMbhI jJAna, eTale vAstavika rIte ajJAna ja. paNa For Personal & Private Use Only Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45ra nItizAstra praveza IzvaranuM jJAna kevuM hoya che te Izvara ja jANe. tenI ApaNane lezamAtra paNa kalpanA nahi hovAthI e vyAkhyA ApaNane kaMI ja upayoganI nathI. IzvaranuM jJAna kevuM hoya che e ja jyAre prathama jANavAmAM nathI tyAre tenA jJAna jevuM jJAna te satya, ema kahevAthI zo bodha thAya ? mATe satyanuM bIjuM ekAda lAnuM nirmANa karavuM joIe. je vastusthitine anurUpa - yathArtha jJAna karAve che te satya, evuM lakSaNa sthira karatAM anurUpa kiMvA yathArtha eTale zuM, evo prazna udbhave che ane tyAM aTakI javAya che ema ApaNe joyuM che. mATe have kaMIka vyAvahArika daSTAMtathI satya eTale zuM te samajAya che ke kema te joIzuM. Aksa karIne yathArtha jJAna eTale tene ravAda madhura lAgavo, kaDavA kArelAnuM jJAna eTale tenA AhArathI kaDavuM lAgavuM te jJAna. vedAMtane dAkhalA laI kahIe te rajajune sarpa samajI bhaya na pAma ane teno gya upaga karavo e te vastunuM yathArtha jJAna. arthAta kAI vastunI upayoga karatAM zuM pariNAma Avaze te samajAve ane te vastu kevI rIte upagamAM levAthI sukha thaze kiMvA nidAna nukasAna nahi thAya e vAta samajAya tenuM nAma te vastunuM yathArtha jJAna. je vastunuM jJAna thAya che te vastune ApaNe upayoga karI zakIe chIe ane ApaNuM jIvana adhika sukhamaya kivA nidAna adhika nirbhaya banAvI zakAya che. viruddha pakSe satya jJAna na hoya to viSane amRta samajI kiMvA rajajune sarSe samaja ApaNe hAni meLavIe chIe. jJAna jyAre ati upayukta, sukhada ane kalyANakAraka che tyAre satya ane asatya vacceno bheda jJAnanI. ochIvatta upayuktatAnA AdhAre - kalyANapradatA para TharAvavAne kaMI harakata che ? ekAda vastu amuka prakAranI che, e viSe ApaNA manamAM dasabAra vicAra AvI jAya che temAM je yogathI te vastune adhikamAM adhika kalyANadAtA upayoga thaI zake tema hoya te satya vicAra che, e nirNaya karavAmAM zI bhUla che ? dAkhalA tarIke, agni garama che ke kaMDe e viSe saMzaya hato thAya to agnine uga mAnavAthI ja ApaNuM kArya sAdhya thAya. e vA! cha che. ane kaMThe samajI tenA para cAlIe te. For Personal & Private Use Only Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satya sAdhana ke sAtha? 453 "ga baLI jAya ane jIvanane nAza thAya mATe agnine uSNa samaja e ja "yathArtha' eTale hitakAraka - upayukta che. jayAre AvuM che tyAre je jJAna hitakAraka, jIvanopayogI ane hitaprada che te satya evI vyAkhyA karIe te zuM ? * satya sAdhya na hoI jIvana adhika sukhamaya, vinihita ane samAdhAnakAraka banAvavAnuM eka sAdhana che ema kahevAmAM zI harakata che ? keTalAka kahe che ke, satyane jyAre upayuktatA para AdhAra che tyAre je jJAnano vyavahAramAM upayoga thato nathI tene 'asatya' kahevAmAM zuM vAMdho che? dAkhalA tarIke mAno ke rAkane graha jyotiSa zAstrAnusAra pRthvIthI 25 lAkha mAIla dUra che ema siddha thayuM che. e aMtarane 28 lAkha kivA 37 lAkha mAIla kahIe to amane kaMI bhAre nukasAna thavAnuM nathI. satya jyAre kAryanA upayoga para avalaMbeluM hoya, tyAre zukra 27 lAkha mAila kivA 200 mAIla dUra che ema kahevAne kaMI harakata nathI. game te kahe paNa te vyavahAra daSTie eka ja che. bIjuM daSTAMta ApIne e AkSepano artha vizeSa spaSTa karIzuM. zivAjIne janma 16ra7mAM thaye kahe ke 1630mAM thayo kaho ! game te kahe paNa tenAthI vyavahAramAM zuM vAMdho rAve che ? ethI hita ke ahita thAya tevuM kaMI nathI. * " je jJAna sarvamAM adhika upayogI-suphaladAyaka-samAdhAnakArakavyavahArya-te satya" e vyAkhyA mArA gharanI nathI. Pragmatism kivA sAdhanavAda' nAmanuM yuropa ane amerikAmAM je navIna kAMtikAraka darzana nIkaLyuM che tenA eka aMgane A nibaMdhamAM anuvAda karela che. jijJAsu vAcakoe adhika mAhitI mATe viliyama jemsa nAmanA vidvAna graMthakAranuM premeTIjhama nAmanuM pustaka vAMcI javuM. ApaNA naiyAyika graMthomAM paNa je jJAna saphaLa thaI zake te kharuM jJAna che, evA prakAranuM vivecana che. mRgajaLa' joIne tene pANI samajI pIvA doDI janAra haraNanuM jJAna "saphala" thavAno saMbhava cheto nathI tethI te AbhAsAtmaka samajavuM, evA prakAranAM vacano maLI Ave che. hAlanA (Pragmatism) premeTIjhama ke sAdhanavAda ane pUrvanA naiyAcikenA vicAranI tulanA tajajJa mANaso kare to ThIka. For Personal & Private Use Only Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 nItizAstrapraveza upogIpaNA para ja satyanI madAra che ema kahenArane zivAjIno janma 1630mAM thayo hato ema kahevAmAM khoTuM zuM che te kahI zakAze nahi. Ano javAba e che ke, upayuktatAne saMkucita artha kare na joIe. upayuktatA aneka prakAranI che. Idriyasukha, jIvana ke vyavahAranI daSTie ja je upayogI hoya tene ja upayogI kahevuM e barAbara nathI. je yogathI ApaNuM mananuM, buddhinuM ane AtmAnuM samAdhAna thAya te paNa upayukta ja che. gaNitazAstra ke itihAsazAstra ApaNane priya hovAthI e zAstranA siddhAMta viruddha je hoya te ApaNane apriya, asamAdhAnakAraka ane anupayukta lAge e svAbhAvika che. e daSTie jotAM zivAjIno janma 16 mAM thayAnI vAta asatya che ema premeTIsTa athavA upayuktatAvAdI kahI zakaze. je pUrvanA jJAnathI kinA bhaviSyamAM thanArA jJAnathI visaMgata che te anupayukta che mATe ja asatya che ema kahevAmAM zo doSa che ? kadI kadI bIja eka e AkSepa saMbhaLAya che ke, je vicArane kharo mAnIne cAlavAthI ApaNuM mana adhika samAdhAna pAmatuM hoya tene satya kahevAmAM Ave che jenA manane je lAge te satya evuM kahevAno prasaMga Avaze ane pratyekanuM satya bhinna bhinna thaze. arthAta satyane acaLatva raheze nahi. paNa vicArate jaNAze ke, samAdhAna ke sukhanI saMkucita vyAkhyA thAya te ja e AkSepane AdhAra maLe che. sAdhanavAdI kadI kahetA nathI ke manane lAge te satya. te to kahe che ke, manane prathama darzane ekAda vAta kharI lAge; paNa anubhavamAM AvatI bIjI vAta je judI paDatI hoya te pUrvanA anubhava ane navIna vAtanA upagIpaNAnI tathA samAdhAnakArakatAnI dRSTie baMnene vicArI temAM kaI vAtane keTalI grAhya gaNavI te nakkI karavuM. dhArmika kiMvA naitika dRSTie je Avazyaka hoya, atyaMta upayukta hoya, tenI viruddha jatA matane upayuktatAvAdI mANasa asatya samajaze. tevI ja rIte sauMdarya daSTie, aitihAsika daSTie, bhautikazAstranI daSTie tene je satya jaNAtuM haze tenAthI visaMgata rahetI vAtane For Personal & Private Use Only Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 455 satya sAdhana ke sAdhya? te sahajamAM satya gaNI leze nahi. tenAmAM je vAda utpanna thaze te te tAratamya daSTie teno vicAra karyA pachI ja nizcita mata TharAvaze. potAnA anubhava ane upayuktapaNA para satyanuM satyatva harAvanAro mANasa manane game te kharuM mAnaze ema kahevAne nyAyane AdhAra nathI. ahIM eTaluM kabUla karavuM paDaze ke, evA prakAranI gerasamaja thavI svAbhAvika che. vartananA upayogIpaNAnA AdhAre sadvartana TharAvanAra janahitavAdI (Utilitarian) leke para paNa evA ja prakArane AkSepa mUkavAmAM Ave che. ApaNuM manaHpUta samAjetu e sadupadezano paNa je kharAba artha thayo che tenuM kAraNa e ja che ke, leke upayukta, samAdhAnakAraka, manaHpUta vagere zabdone saMkucita kSudra artha kare che. paNa evo artha karavA yogya nathI. e paNa kabUla karavAnI jarUra che ke, satyanI parIkSA svAnubhavanA AdhAre karavI evuM gRhIta mAnavAmAM Ave to pratyeka pitatAnA anubhava pramANe sarva kaI bAbatanuM satva nakkI karaze. paNa eno artha e thAya che ke, satya e vyaktazaH bhinna che ane ekAda vyaktinA jIvanamAM paNa, pAMca varSa para tene je satya lAgatuM hatuM te kadAca have tevuM nahi lAge ane Aje je satya lAge che te kadAcata pAMca varSa pachI asatya lAgaze. A je svIkArIe te amuka vidhAna satya che ke asatya che, evuM sarvasAmAnya ane trikAlAbAdhita vidhAna azakya bane. tevA prakAranuM vidhAna karavAmAM ja Ave ane lekIne te race, to paNa teno artha eTale ja rahe che, e vidhAna bahu lokAne rucatuM che tethI te sAmAnyataH satyaH eTale "satyatva' bahu mata para avalaMbeluM che. ene niSkarSa eTale nIkaLe che ke, dasa hajAra azikSitane amuka eka vAta kharI lAge ane eka vicArI vidrAna zAstrane te asatya lAge to azikSitanuM kathana satya mAnavuM ane vidvAne potAno mata pitAne ghera kharo mAnavo. A AkSepane eTale ja javAba ApI zakAze ke, hA, sAmAnya janasamUhanI bhASA bahumatanA dhoraNe ja rahevAnI. jyAre For Personal & Private Use Only Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 nItizAstra praveza zAstrajJanuM satya sAmAnya janone rucaze tyAre ja te temanI bhASAnA satya" zabdane pAtra thaze. ekaMdare e nirNaya Avyo jaNAya che ke, jene je samAdhAnakAraka, kAryopayogI lAge te teNe potAne ghera vinA harakate satya mAnavuM ane te je bahujanasaMmata" hoya to khullI rIte tene satya kahevuM. A nirNayathI "satya" nAmanI koI eka sthira, trikalAbAdhita nirupAdhika vastu che ane tenuM pratibiba kivA sAmya je vicAramAM che te satya e kalpanAne haratALa vAge che. satya sthira ane anAdisiddha che ema nahi, paNa te caLa ane kAlagatie vardhamAna thanAruM che. satyanA mUlabhUta pramANa parathI anubhavanI yogyatA karAvavAnI nathI paNa anubhavanA pramANathI satya jaNAtI ka95nAnI yogyatA karAvavAnI che. satya upayukta che ema nahi paNa upayukta te satya che. satyathI mananuM samAdhAna thAya che ema nahi paNa jenAthI mana samAdhAna pAme che te satya. satyathI kAryane ochovatta mahimA kare che ema nahi paNa ochAvattA kAryamahimAne anusarI satyatva Thare che. satya sAdhya nathI paNa sAdhana che. satya sarva janasaMmata hevuM ja joIe ema nahi paNa vyakti teTalI prakRtinA nyAye pratyeka vyaktinuM satya bhinna banaze evI viparIta kalpanA ApaNe sthApita karelA satyanA vilakSaNa lakSaNathI kabUla karavAnI pharaja paDe che. paNa teno upAya che ? satyanuM bIjuM zuM lakSaNa hoya? kaI vAtane kharI mAnavAthI ApaNA manane adhikamAM adhika saMteSa maLaze. sarvemAM ApaNane zuM vizeSa upayogI thaze te joIne ja ApaNe satya asatyatA TharAvavA IcchIe chIe ne? ke bIjuM koI sAdhana che ? ukta vivecana je barobara hoya te "o mata satya e praznanuM rUpAMtara "ko mata kImatI" evuM thAya che. prabhu che, e mata khare ke prabhu nathI e mata khare vagere prazno mATe * prabhu che e mata kalyANaprada ane samAdhAnakAraka che, ke prabhu nathI e mata?"--evA prakAranAM kiMcita bhinna, vyAvahArika For Personal & Private Use Only Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satya sAdhana ke sAya? ane mane vedhaka svarUpa prApta thAya che. A rUpAMtarathI lAge che ke tattvavivecana adhika suphaladAyI thaze. tattvajJAna eTale sUkSmabuddhijanenI zAbdika kasarata samajavAnI nathI. tatvajJAna kaMI nirarthaka vAgajALa nathI. te jalatADanAdivaTu niSphaLa nathI. temAM zuSka mAthAkUTa nathI. paNa temAM ka mata adhika susaMgata, suphaladAyaka ane adhika mUlyavAna che e ati mahattvanA ane upayogI praznano vicAra hoya che. tattvajijJAsune zabdachaLa karavAno na hotAM hitAhita zAmAM che, sanmArga kaye, niHzreyasa sukha kevI rIte prApta thAya vagere mahattvanA ane phUrtidAyaka praznono vicAra karavAnuM hoya che, - e mata je pracalita thaze to ekaMdare hita ja thaze. For Personal & Private Use Only Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 3 potAnA svayaMvara paNa Aje je adhika mahattvane rukimaNI, sIta svayaMvara zabdanA uccAra sAthe ja naLa damayaMtI, kRSNa rukimaNI, rAmajAnakI vagere paurANika yugmanuM ApaNane smaraNa thAya che. e svayaMvarakathAe uttama ja che, svayaMvara viSe lakhavAnuM che te mane sa karatAM lAge che. kAraNa te mArA peAtAne svayaMvara che. vagere strIoe jema potapAtAnI sakhI pAse sarva hakIkata jaNAvI hatI tema huM mAre je svayaMvara karavA che tenI hakIkata kahevAtA chuM. lagnanI vAtothI kaMTALelA mitra, A vAkya vAMcIne tuM pAna pheravI AgaLanA viSaya jovA tatpara thaIza; paNa tema na karIza. huM mArA kharA lagnanI gadyAtmaka hakIkata kahetA nathI. mAre zArIrika lagna viSe kaMI paNa lekhavAnuM nathI. je kahevAnuM che te ceAjelA Atmika lagnasaMbaMdhI kahevAnuM che. pratyekane AtmA vara che paNa e bicArAnA gaLAmAM kadIye varamALa paDatI nathI. kAraNa te jeteA hoya che. tene e maLI AvatA nathI. mArA AtmA kyAM che? kevA che? huM kANuM ? mArA manamAM aneka 'huM' rakhaDe che temAM kharA 'huM' kANu ? indrAdi devAe jyAre Ameba naLanuM svarUpa dhAraNa karyuM tyAre bicArI damayaMtInI For Personal & Private Use Only Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pitAno svayaMvara 459 zocanIya avasthA thaI hatI ane tene jema "prabhu, page paDuM chuM, khoLo pAtharuM chuM, kharo naLa kaye te kRpA karIne kahe, evI AjIjIpUrvaka vinavaNI karavI paDI hatI; tevI ja pratyeka mananazIla saMsArI AtmAnI rithati thAya che. mAro kharo AtmA kayo ? khara 'keNu? peTa mATe nokarI karanAre huM khare ke strI mATe gharagathe vAta karanAre "huM" khare, dezabhaktinAM vyAkhyAna ApanAra "huM" khare ke mitro sAthe gappAM hAMkanAra "huM" kharo ? ke e sarva mAMno koI paNa "huM" khare nathI ? e sarvane veza ja kahevA ke zuM ? tyAre, kharo "huM kyAM che ? kahe, koI paNa kahe ! rAvaNa sItAne sAgarapAra laI gayo tethI te rAmane tarata jaDI nahi, urvazI eka zApanA prabhAvathI latA ja banI gaI tethI puravAne maLI nahi, paNa mAro AtmA mane ja jaDe nahi e navAI jevuM nathI ke ? huM pote mane oLakhuM nahi to anya koNa oLakhe ? parakIya ? jo huM mane pitAne oLakhato na houM. te mArAmAM akkala ja nathI ema kahevuM joIe. grIka tattvavettA sokreTIsanA know thyself no gurupadeza kiMvA gAma vAre matavya: prota: nizciAlitavya: e upaniSadano upadeza eka rIte camakAraka nathI jaNAto ? Know thyself! jANe ke huM kAI pakIya purUSa hAu ane mahAprayAse tenuM oLakhANa karI levAnuM hoya ! upaniSada kahe che ke, AtmAnuM ciMtana kare ! zA sAru ? ApaNe pote ciMtana karIe te karatAM eja lokonuM ciMtana kare to? sRSTasauMdarya avaloke te ? satapuruSonI kathAnuM zravaNa karato besI rahe te ? AtmaciMtana karavAmAM zuM lAbha che? vaLI vicAra karI joIe te "huM huM e koNa che? anya padAthone- anAtmAne--atyaMtabhAva kepIe to AtmAno paNa abhAva siddha thAya che. kAraNa anya padArtha kiMvA guNanA abhAve tame AtmAne karyuM vizeSaNa ane kayuM kriyApada lagADazo ? bahu te eTaluM kahevAze ke anAtmAnA abhAve AtmA che; paNa zuM che, kevo che te kaMI kahI zakAze nahi. pachI "AtmA" che evA kevaLa astitvadarzaka vidhAnamAM zo artha che ? kahevAne bhAva e For Personal & Private Use Only Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza che ke kevaLa AtmAnuM - anAtmAthI asaMbaddha rahelA AtmAnuM - ciMtana ke manana ke nididhyAsana karavAthI kayuM bauddhika ke pAramArthika kalyANa sadhAvAnuM che ? AtmAnuM ciMtana kara' ene artha kadAca evA haze ke - haze ke? che ja. - tAro kharo AtmA kayo ane tArA AtmAne veza lenAra AtmA , teno vicAra kara. idra gautamane veza laI ahalyA pAse gayo tyAre te sAdhvI phasAI paDI hatI tema ApaNe vezadhArI AtmAthI phasAIe chIe. khare, zuddha, sAtvika, paramArthapriya AtmA sahaja supta thayo ke tarata ja boTa, viSayalelu, rAjasI, sukhapriya AtmA "huM ja khare AtmA' ema kahevA lAge che ane ApaNe ahalyA pramANe bhUlamAM paDI tenI pApavAsanAnA bhegA thaI paDIe chIe. durbhAgya e che ke, gautame jema snAna karIne pAchA AvyA bAda idra ane ahalyAne paNa zApa Apyo tema ApaNA durAtmAne sadAtmA zApadagdha karatA nathI; UlaTuM te bahudhA supta rahe che ane tethI ApaNA hRdayamAM durAtmA ghaNo kArabhAra calAve che - eTale sudhI ke lAMbA vakhate khare AtmA jAgrata thAya che to paNa tene potAnA gharamAM sattA calAvavAnuM bhAre thaI paDe che! AthI upaniSadakAra kahe che ke, bhAI tAre kharo AtmA, tAro khare yajamAna, tAro khare prANusakhA kANuM che tenuM manana kara, tenuM nididhyAsana thavA de, tenuM saumya, sAtvika ane ujajavala svarUpa tArAM cakSumAM saMgrahI rAkha, eTale rAjasI, sukhAbhilASI, DhoMgI, nATakI AtmAnA mohane tuM vaza nahi thAya. nATakI ! hA, nATakI, vezadhArI AtmA. mANasamAtra naTa che. keTalAka kahe che ke, naTanuM kAma kaThina che, paNa pratyeka aharniza e kArya karyA kare che ! mitra, bALaka, strI sAthe vAte karavAmAM manuSya pitAnA kharA AtmAnuM svarUpa prakaTa karatA nathI. je kharuM svarUpa prakaTa karato hota to ApaNe asaMtuSTa zA mATe hota? saMsAramAM koI paNa bAbatamAM ApaNane pUrNa saMtoSa maLatuM nathI tenuM eka kAraNa e ja che ke, ApaNe je kAMI For Personal & Private Use Only Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pitAne svayaMvara 61 karIe chIe te ApaNuM kharA uccatama AtmAne pUrNa rIte saMmata ke priya nathI e lAgaNI ApaNuM mananA eka khUNAmAM bharAI rahelI hoya che! je AtmasaMtuSTa - Atmarata - thAya che te pazu hovo joIe viA kharekhara sthitaprajJa, brahmavettA hovo. joIe. koI AtmasaMtuSTa na hoya te sAdhAraNa rIte e ja artha samajo ke, tene kharA AtmAne khoTA AtmAnA veza tathA TaeNga pasaMda nathI. A sarva kharuM. paNa kharA AtmAnI prApti zI rIte karavI ? AtmA jeTalI najIkanI vastu kaI nahi hoya, paNa AtmaprApti theDAne ja lAdhe che. eka to mANasa vAraMvAra eya badalato hoya che. huM koNa ho jAIe ? e sthira nahi hevAthI "huM kANu" te samajAtuM nathI. koNa hovA joIe e sthira thavuM enuM ja nAma AmalAbha che. sAdhAraNa mANasane Aje saMsArane yathAsthata banAvavAnI icchA thAya che to kAle judI ja thAya che, kadI dezasevA karavAnuM mana thAya che te kadI iMdriyapUjA pasaMda paDe che, kadI bALabaccAnI saMbhALa kartAvyarUpa lAge che te kadI te badhuMye dhULabheguM thAya te harakata nahi paNa paramArthaprAptinI IcchA prabaLa bane che. je kSaNe je icchA prabaLa thAya che, te vakhate tenI ramata asaMtuSTa prekSakanI mAphaka joIne AtmAne besI rahevuM paDe che. hRdayanI raMgabhUmi para nAcanAre ghaDIbharane rAja huM ja hRdayane kharo rAja, sakhA ane yajamAna chuM ema kahe che; paNa je ke dehabaddha haze tadapi te damayaMtInI mAphaka ghaDIvAranA DhoMgI rAjane mALA Apane nathI ane mAro kharo prANajIvana judo ja che" ema kahI te kyAre AvIne kharA svarUpamAM bheTaze tenI mArga pratIkSA karatA hoya che. koI kahe che ke, puSkaLa vidyA meLavavAthI AtmAne varI zakAze, koI kahe che ke, buddhimattA sivAya e bhAgya prApta thAya tema nathI; paNa upaniSadakAra kahe che - nAyamAtmA pravacanena labhyaH na medhayA na bahunA zrutena / yameveSa vRNute tenaiva labhyaH tasyaiSa AtmA vRNute tanUM svAm // For Personal & Private Use Only Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 nItizAstra praveza AtmA pravacanathI eTale te viSe puSkaLa bolavAthI prApta thato nathI, buddhimattAthI prApta thato nathI, bahuzratapaNAthI maLatA nathI; paNa je tene vare che tene te vare che, ane eka vakhata vare che eTale pachI te potAnuM satya svarUpa vyakta kare che ane pachI baMnemAM koI jAtane paDade rahetuM nathI." A bedhano pahele bhAga khare lAge che kAraNa kabUla karavuM joIe ke, AtmalAbhano ane vidvattAno, vakatRtvane kiMvA buddhimattAno vizeSa nikaTa saMbaMdha nathI. paNuM bIjA bhAga parathI koI mANasa nirAza thaI daivavAdI bane e saMbhavita che. AtmAne svayaMvarano AdhAra zAnA upara che te viSe tene kaheluM nahi hovAthI tenuM mana gabharATamAM paDI jAya che. AtmaprApti vidvattAthI thatI nathI, buddhimattAthI thatI nathI e kharuM che, paNa zenAthI thAya? kAIthIye nahi ? marajImAM Ave tyAre prANajIvananuM milana thAya tyAre zuM te niSphara ane ekalavAdI che ke ? e kema che ? nahi, te tevo nathI. tevo hota te tenI prApti mATe ATalI utsukatA kaIye na rAkhata. te durAgrahI nathI, laherI nathI, kUra nathI. te hota to tenI mArga pratIkSA zA mATe thAta ? te ekAda vakhata abhisArikAnI mAphaka bheTIne paramAnaMda ApI jAya che, tenuM kAraNa tenuM caMcalatva nahi paNa ApaNuM caMcalatva che. ApaNuM mananI jarIke calitatAM tene racatI nathI, ApaNA manamAM parakIyane praveza thAya che ke tarata ja te bAtha cheDI risAIne cAlyo jAya che. ApaNane lAge che ke parakIyanuM cihana paNa tene rucatuM nathI tyAre koI vakhate paNa te zA sAru Ave che ? paNa e lAgaNI kSaNabhara ja Take che, kAraNa te prANajIvana sAthe thoDI vAranuM paNa milana thayeluM che, jeNe tenI saMgatithI kSaNa jeTaluMye niratizaya sukha bhogavyuM che, te kadAcita mehathI risAze, khijAze paNa kadI bhUlaze nahi, kivA tenA darzanathI alipta rahevAnI vAta karaze nahi. AtmAnI AvI niraMtara prApti karI levI hoya to teno upAya paNa paNa sujJa zAstrakAroe kahelo che. e svayaMvara For Personal & Private Use Only Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 pitAne svayaMvara sItAnA ke evA ja bIja svayaMvara karatAM durghaTa che. kAraNa zivanuM dhanuSya namAvavAnA ke evA ja bIjA bAhubaLanA parAkramathI AtmA varate nathI. manane namAvavuM te zivadhanuSyane namAvavA karatAM kaThina hovuM joIe ema lAge che. A kAma vairAgya pachI - kharA vairAgya pachI ane satata abhyAsathI sAdhya thAya che. e upAyathI manane namAvI zakAya che eTale svayaMvara mATe umedavArI karavAnI pAtratA Ave che ane pachI zravaNa - manana - nididhyAsananAM pagathiyAM kahyAM che. e oLaMgI gayA pachI AtmAnA mahelamAM praveza thAya che ane tyAM dodaSTa thAya che eTale svayaMvarane avakAza raheto nathI. For Personal & Private Use Only Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 4 Adhibhautika zAstra ane vedAMta ApaNane priya hoya che te vastunI game tevA mANasanA mukhethI thayelI stuti ApaNane priya ja lAge che. dhoLA para kALuM karavAnuM jarIke nahi jANanAra koI vRddha mArA lADakA bAbunI vidvattAne vakhANe che to te mane ThIka lAge che. te vakhate huM evo vicAra nathI karatuM ke, e bhAIne vidvattA viSenA pramANapatranI zI kiMmata che? vakhANa karanAra je nAmAMkita ane dhanADhya hoya che te te vakhANa mANasamAtrane ethI adhika priya lAge che. kaI raNajIta ke gresa krikeTamAM prakhyAta thAya che ke pustaka lakhanAra, davA banAvanAra vagere temanI pAse bhalAmaNapatra mAgavA lAge che ane je te prApta thAya che te prauDhatAthI prasiddha karI kahe che ke "juo, mAruM A pustaka ke auSadha amuka amuka krikeTapaTune ghaNuM ja pasaMda paDyuM che ! " jANe ke krikeTanI ramata uttama rIte ramatAM AvaDI eTale te kai viSaya saMbaMdhI je kaMI kahe te vedAMtavANu jevuM samajI levAnuM hoya ! vAstavika rIte koI stuti ke niMdAne mahattva ApavuM hoya to te viSayanA marmajJa mANasanI stuti ke niMdAne ApavuM joIe. game tevA anukULa pratikULa matanuM kaMI paNa mahattva na hovuM joIe. For Personal & Private Use Only Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhibhotika zAstro ane vedAMta 45 paraMtu e teA spaSTa che ke jagatamAM evI rIta jaNAtI nathI. mANasa stutipriya heAvAthI potAnI priya vastunI kivA manuSyanI stuti tene hameza priya ja rahe che. koI niMdA kare che teA pachI mANasa niMdakanA adhikArane vicAra karavA mAMDe che. niMdA dUtikA, kazA ane vicitra che. tene gharamAM dAkhala karatA pahelAM ApaNe tenA svAmIne adhikAra vagere joI e chIe; paNa mIThAkheAlI stutine adhikAranI jarUra nathI te kAI paNa sthaLe vinA harakate praveza karI zake che pUjAya che! jo kadAca te koI suprasiddha vijayazALI vyakti taraphathI AvI hoya che te pachI tenI pratiSThAnI vAta ja rahetI nathI ! hatI ! ane jyAM jAya che tyAM huM jyAre evAM vAkaca uccArAtAM sAMbhaLuM chuM ke vedAMta Adhunika Adhibhautika zAstrAthI paNa siddha thayelA che,' tyAre mane ati kheda thAya che, vedAMtane pramANapatra ApavAnI Adhibhautika zAstrane zI sattA che ? vedAMta AgaLa enuM mUlya keTaluM? evA prazna vAraMvAra mArA manamAM udbhave che. e adhikArI paraMtu hAlamAM jyAM tyAM vijaya pAmatAM jatAM ane AdhyAtmika zAstranA kSetramAM paNa aAgya rIte pagaluM bharanAra zAstrAnI stuti viSe paNa cIDa Ave che. vAstavika rIte jotAM vedAMtano prazna judA che ane bhautika zAstraneA prazna judA che; para Mtu keTalAka aNusamajI vedAMtAbhimAnI, hAlanI bhautika zeAdhane ullekha karI jaNAve che ke vedAMtane e puSTi Ape che. A pramANapatra vedAMtane anukUla hAvAthI priya thAya e svAbhAvika che; paraMtu tene sanmAnathI grahaNa karavuM ThIka nathI. kAraNake tethI bhautikazAstrane khATu mahattva ApavA jevuM thAya che ane bIjuM ApaNI vicArapaddhati dUSita ane che, dAkhalA tarIke, Adhunika zAstrajJAe sa dravyamAM paramANu eka che ema harAvyAthI keTalAka abhimAnapUrvaka jaNAve che ke ApaNA advaita siddhAMta kharA kare che; paNa tee eTaluM samajI zakatA nathI ke, e vicArapaddhatithI ApaNe vedAMtane rasAyanazAstranI cAgyatAmAM mUkI daI e chIe. wd For Personal & Private Use Only Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza hIrA ane kolasAnI jAta eka ja che, ene artha e che ke, tenAM paramANu eka che; paraMtu je vakhate bhagavaddagItA jhuni civa zvapa 2 varitA: samarzana: kahe che te vakhate zvAna, zuka, DAhyo mANasa, strI vagerenA paramANuM eka ja che evo artha thAya che ke? je samaye zrIkRSNa ApaNane samoSTarUmAMjara thavAne upadeze che te vakhate lakkaDa, paththara, suvarNa vagerenAM paramANu kiMvA hAlanI bhASAmAM kahIe te IlekaTrANu eka che ema kahe che? te vakhate te senAcAMdIno, bihunA rAjyo ane rAjyathI paNa priyatara rahelA jIvano meha tyajI pravAhapatita kartavya karma karavAno upadeza karatA hatA ke rasAyanazAstranA tava para Adhunika phesaranI mAphaka vyAkhyAna ApatA hatA ? sava padArthanA IlekaTrANu eka ja che, e arthamAM sarva padArtha eka ja che, huM ane tame eka ja chIe e che ke kharuM haze; topaNa e tattvano ane atavedAMtano saMbaMdha che? atavedAnta e kaMI rasAyanazAstra nathI; tene vastunA mUladravyanA rasAyanika svarUpa tarapha jovAnuM nathI. A jagata tarapha kaI dRSTie jovuM, teno artha zo che, temAMnA vividha prasaMge ApaNI vRtti kevI hovI joIe vagere vAto ApaNane te (advaitavedAMta) zIkhave che evI mArI samaja che. sarva vastunA ilekaTrANu eka hevAnA Adhibhautika zAstranA tattvanA pAyA para ApaNe vedAMtano mahela racIe to te kyAre dhasI paDe te kahI zakAya nahi. kAraNuM ekAda sUkSmadarzakayaMtra ke vidyuta yaMtranI sahAyathI bhaviSyamAM IlekaTrANumAM paNa je bheda dekhAya to pachI A daitI IlekTrANu para racAyelo advaita vedAMtane mahela gaMjIphAnA pAnathI bALakee banAvelA killAnI mAphaka kyAre tUTI paDe te kahI zakAya nahi ! ekaMdare tAtparya e che ke, vedAMte Adhibhautika zAstranuM pramANapatra na levuM e ja uttama che. A ja mArga zreyaskara che ema bIjA eka daSTAMtathI paNa batAvI zakAze. Adhunika aMgrejI zikSitone vedAMta para eka evo Aropa heya che ke, "brAhmI kivA "unmatta' sthiti ane suSupti' sthitimAM bheda zuM che te vedAMta spaSTa karato nathI. brAhmI For Personal & Private Use Only Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhibhautika zAstro ane vedAMta 467 sthitimAM huM, tuM" vagere bheda nathI hoto; paNa jyAre mAnavI jJAna ja evA bheda para avalaMbI raheluM che, tyAre je sthitimAM e bheda lupta thAya che te jJAnAtmaka sthitinI jarUra nathI ema spaSTa thAya che. ApaNane je jJAnanI mAhitI che te diphakAlAdi bhedaviziSTa che. paNa aMgrejI zikSaNa pAmelAonI zaMkA e che ke, brAhmI sthitimAM e bheda nathI hotA tyAre tene jJAnAtmaka . kevI rIte kahevI. temanuM kahevuM evuM che ke, ahaMbhAva (Self-conciousness) vinAnI sthitine suSupti jevI ja kahevI joIe. enA javAbamAM keTalAka jaNAve che ke, huM tuM vagere bheda mAnavabuddhinuM phaLa che ema kahevAmAM bhUla thAya che. anubhava-prayogathI siddha karI zakAze ke, mAnava buddhi pitAnuM kArya karatI hoya che tyAre e bheda lupta thaI gayelA hoya che. hAlanA zAstrone jaNAI AvyuM che ke, nAITra-kasAIDa-gesa (Nitrous-oxide-gas) viziSTa paddhatithI suMghavAthI brAhmI sthitinI nakala anubhavAya che. eka sthaLe evuM vAMcyAnuM yAda che ke, kaoNrepharmathI paNa evA prakArano anubhava thAya che. sva. viliyama jemsa nAmanA suprasiddha mAnasazAstrajJa ane tattvavettAe svAnubhavathI jaNAvyuM che ke, nAITrasa okasAIDa lIdhA pachI sarvatra akya-advaita bhAse che ane eka prakArano atyutkaTa AnaMda thAya che. temaNe potAnA svAnubhavanuM je varNana karyuM che temAM ane ApaNI brAhmI sthitinuM varNana thayeluM che temAM ghaNuM ja sAmya jaNAya che. jemsa sAheba kahe che ke : nAITrasa - okasAIDa- gesa lIdhA pachI mane je AnaMda thayo ane mArI buddhimAM je aikyabhAvanA utpanna thaI tenuM varNana karavAnuM kAma ati kaThina che. te vakhate mArI khAtarI thaI gaI ke, ApaNI buddhi ApaNane huM tuM vagere je bheda ane je virodha darzAve che te AbhAsAtmaka che. vicArone mArA nizcita banelA abhiprAya paNa DagamagavA lAgyA ane mane lAgavA mAMDayuM ke hegelanuM advaita ja chevaTe kharuM che! e uccatara ekvamAM pratyeka vidha pIgaLI jAya che, e tattvanI mane te sthitimAM pratIti thavA lAgI ane khAtarI thaI ke, bheda, For Personal & Private Use Only Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza visaMgati, virodha e badhuM apUrNa dRSTine ja dekhAya che. jagatanuM kharuM tattva (ApaNo brahma) eka ane anaMta hovAnuM mane samajAyuM. eka kSaNamAM mane sarva vastune sUkSma tArkika saMbaMdha spaSTa jaNAvA lAge. ApaNe sAmAnyataH jene jJAna kahIe chIe te A sukSma, sarvavyApI jJAnanA pramANamAM kaMI ja nathI ema kahevuM joIe. deva-setAna, sAruM-narasuM, jIvavuM-maravuM, huM-tuM, mata-amata, zubhra-kRSNa vagere sarva bheda te kSaNe naSTa thayA ane te tAtvika divya dRSTinI paLamAM ( Moment of Metaphysical illumination) sarva zarIramAM eka prakArano atizaya ane anirvacanIya AnaMda vyApI rahyo viliyama jemsa kahe che ke A prayoga jokhamakAraka nathI ane koI paNa mANasa evA prakAro anubhava meLavI zake tema che. Ano artha to e ja thAya che ke, brahmAnaMdano anubhava yamaniyamano zrama lIdhA vagara gemanI eka bATalInI madadathI meLavIne te AnaMdamAM rAjahaMsanI mAphaka DolI zakAya che. ema ja kahevuM joIe ke Adhunika zAstrajJoe pravAsanA, saMdeza mokalavAnA ane vAyugamanane mA sulabha karyA che tema brahmapAne paNa karyo che. ThIka che, paNa e prayoga parathI prathama karelA AkSepane nirNaya thAya che ke nahi te joizuM. AkSepa e hato ke, ApaNuM jJAna bhedaviziSTa hovAthI - buddhi (Reason)nuM mukhya kArya bheTadarzananuM hovAthI - bhedarahita jJAna ApaNI buddhi mATe zakya che ke? zakya hoya te tattvadaSTie e jJAnanI zI kiMmata che? je sthitimAM dikAlAdi bhedanI pratIti thatI nathI te sthiti ane suskRtimAM ghaNuM aMtara che, e vAta A prayoga parathI siddha thAya che. buddhi pitAnuM kArya karavA lAge eTale tene bheda ane virodhadarzana thavuM ja joIe e kathana A prayoga parathI khoTuM paDyuM * The Will to Believe " By William, James, p. 294 nAM vAkyo AgaLa pAchaLa karI sArAMzarUpe upara ApyAM che. For Personal & Private Use Only Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhibhotika zAstro ane vedAMta che ane tenI sAthe bhedatIta tathA ahaMkAraviziSTa brahmAnaMda sthitimAM mAnavabuddhi sUtelI hoya che e paNa cheTuM paDayuM che. paraMtu Adhibhautika zAstranA A prayogano purAvo vedAMta mATe AyAthI tene zakti maLe che ke azakti? buddhino vyApAra brahmAnaMda sthitimAM cAlu nathI hoto, kAraNa te cAluM hota to bheda daSTigocara thayo hota - e AkSepano A pagamAM uttara che khare, paNa e uttaranuM vizeSa zuM phaLa che ? buddhine vyApAra cAlavA chatAM bhedabhAva dRSTigocara thato nahi hovAnuM siddha thAya te paNa e vyApAra vikRta kiMvA rogiSTha buddhine che e paNa dhyAnamAM rAkhavuM joIe. A dAkhalA parathI evo AkSepa thavAno saMbhava che ke, brahmAnaMdamAM matta avasthAnI mAphaka buddhi vikRta hoya che. mATe mane lAge che ke, Adhibhautika zAstrane okasAIDa-gesanA prayogane dAkhala vedAMtIoe svasamarthanAthe upayogamAM na le e ja ThIka che. nAmithyA tattvano kharo artha game te ho; paNa e tatvanI puSTi mATe keTalAka bhautikazAstranA je kaMI AdhAra darzAve che te kharekhara hAsyAspada hoya che. eka kahe che ke, "raMga paNa kharA nathI ema siddha thayuM che. "raMga" eTale ItharanAM manI viziSTa sthiti; evuM prakAzazAstravettAoe TharAvyuM che. jyAM tyAM - sarvatra Ithara vyApta che ane e ItharanAM AMdolana thavAnA pariNAme prakAza ane hareka prakAranA raMga utpanna thAya che. kharuM tatva eTale nirAkAra ane sarvavyApI Ithara. raMga ane prakAza to mAyA che. Aje jema raMga mithyA karyA che tema kAle sarva guNa paNa mithyA karaze. paraMtu e tattva pUrvakALathI amArA lekanI jANamAM hatuM e Azcarya jevuM nathI ke ?" tyAre bIje kahe che, "evA aneka anubhava thayo che ke, zastra kalorophema ApIne koI mANasane koNI AgaLathI hAtha kApI nAkhI e mANasane hAtha kapAyAnI khabara paDavA dete nathI te te mANasanI keNIne je koI sparza kare che te e mANasane jANe pitAnA hAthane sparza karyo hoya tevo bhrama For Personal & Private Use Only Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 nItizAstrapraveza thAya che. hAtha nahi hovA chatAM hAthane sparza thayo lAge che e jema bhrama che, mAyA che temaja sarva jagata nahi hovA chatAM jagata che ema lAgavuM e paNa mAyA ja che ane e ja vedAMtano siddhAMta che. hAtha nahi hovA chatAM DAhyA ane zuddhimAM AvelAne hAtha hovAnuM lAge che e vAta svIkAryA pachI vedAMtano vyApaka ane sAmAnya siddhAMta kabUla karavAnuM zI harakata che ?" mAre abhiprAya e che ke, kharA vedAMtAbhimAnI mANase AvA dAkhalAnI paMcAtamAM paDavuM nahi. kemake sUkSma daSTie jotAM te chevaTe vedAMtane pratikULa bane che kiMvA aprastuta hoya tevA lAge che. raMga ItharanAM pravAhane mojAMno prakAra hovAnA tattva parathI jagata brahmasvarUpI sAgaranA taraMga jevuM che" e tattva kharuM lAge e svAbhAvika che; paraMtu vicArate jaNAya che ke, A dAkhale prastuta sthaLe sArI rIte lAgu paDatuM nathI. eka to brahma nAmarUpAtmaka vastu jAtathI para che. Ithara sUkSmatama ane sarvavyApI vastu hoya to paNa te nAmarUpAmaka ja che. bhautikazAsse sarva vastunuM mUla tattva Ithara che ema nakkI karyuM che, paNa e mUla tattva nAmarUpAtmaka hovAthI nAmarUpathI para rahelA brahmanI siddhi e bhautika AdhAra parathI thaI zakatI nathI. bIjuM e ke, itharanA mojAMno prakAra eTale raMga ema kahevAthI "raMga khoTA" TharatA nathI. ItharanA mojAMnA vegamAM bheda hoya che ane e bhedathI prakAzamAM ane raMgamAM bheda thAya che, mATe Ithara jeTale darajaje satya che eTale ja darajaje tene vega satya che, vegane bheda teTalo ja satya che ane te bhedathI utpanna thanAra prakAzabheda paNa teTale ja satya che ! trIjuM e ke, sarva vastunuM nAmarUpAtmaka mUlatava eka ja svarUpanuM che, e tattvane ane vedAMta tattvano kaMI ja saMbaMdha nathI. vedAMta kaMI rasAyanazAstra nathI. vedAMtanuM advaita vastumAM tranI paramANunuM aikya kahe che ema kahevuM te tadaSTie tenI kiMmara ghaTADavA jevuM che For Personal & Private Use Only Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhibhautika zAstro ane vedAMta 471 hAtha kApele chatAM hAtha hovAne bhrama thAya che, e dRSTAMtane have joIzuM. A anubhava khare che ane tenI upapatti lagADI zakAya tema che. ApaNane bAhyasRSTinuM je jJAna thAya che te jJAnataMtu dvArA thAya che. e jJAnataMtu saMdezavAhaka tAra jevA che eTale temanA eka cheDAne sparza vagere kaI paNa thatAM te tarata ja e vAta magajane pahoMcADe che. magaja (kiMvA tadadhiSThAtA AtmA kahe) prathamanA tAranI sAthe e tAranI tulanA karI dikAlAdika mApathI mApe che ane mApa nizcita karyA pachI nAmarUpa vagerenI vyavasthA kare che. "mArA hAthane amuka vakhate sparza thayo " evA prakAranuM jJAna thavuM enuM ja nAma vyavasthA che. hAthamAMthI vAraMvAra tAra jatA hovAthI hAthane sparza thatAM ja magaja TharAve che ke " hAthane sparza thayo." keAI vakhata ema paNa bane che ke, potAnA cheDAne sparza thayA vinA ja jJAnavAhinI magajane tAra pahoMcADe che ane te hamezanI rIta pramANe "hAthane sparza thayA 'nuM jaNAvI mukta thAya che. hAtha kapAyA pachI hUMThA hAthanA cheDAne sparza thAya che tyAre evuM ja bane che ane hAtha nahi hovA chatAM hAthane sparza thayA jevuM lAge che. huM zarIrazAstra nahi hovAthI pustakanI sahAya vinA kevaLa smRti parathI ukta camatkAranI adhika savisara upapatti mArAthI kahI zakAya tema nathI, upapatti game tevI he paNa eTalA muddo te nizcita che ke, magajane pUrve aneka vakhata hastasparzanuM jJAna thayeluM hovAnA kAraNe tatsadaza dhakko AvatAM ja "hasta sparza ja thayo ' evo bhrama thAya che. hAthano atyaMtabhAva heta te hastasparzane bhrama, na thayo hota. arthAt e dRSTAMta parathI "jagata mithyA hovA chatAM tene vyartha bhAsa thAya che e matane kevI rIte puSTi maLI huM ema nathI kaheto ke "jagata nathI' ema vedAMta kahe che. paraMtu keTalAka vedAMtAbhimAnI bhautika zodhano AdhAra laI vedAMta samarthana karatA hoya che temane uddezI cAra zabda lakhyA che. meM keTalAkane mukhe sAMbhaLyuM che ke Adhunika bhautikazAstranI zodha For Personal & Private Use Only Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 nItizAstra praveza vedAMtane anukULa che te parathI temanI sAthe vATAghATa karavAmAM temaNe upara jaNAvela zodhanuM avalaMbana lIdhAthI je vicAra AvyA te vAcaka AgaLa rajU ryA che ane tema karavAno mukhyatve hetu e che ke, keTalAkanA vicAramAM mane je goTALo jaNAya che tevo goTALo ekAda aprabuddha vAcakane thato hoya to tene vicAra karavA sUcavavuM. mAruM kahevuM evuM nathI ke teNe mArA pakSamAM bhaLI javuM; kAraNa mAre te pakSa ja nathI ! mArI IcchA eTalI ja che ke, teNe vicAra karavo. vedAMtanuM samarthana karanAra bIjI paNa keTalIka bhautikazAstranI zodhe haze ane te kaI che e mArA jANavAmAM Avaze te mane paNa vicAra karavAmAM sahAya thaze. For Personal & Private Use Only Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 5 vaita ane advaita koI vakhata lAge che ke, brahma ane mAyAne saMbaMdha jeTalo anAdi ane anaMta che teTalo ja daitAdvaita vAda anAdi ane anaMta che. tethI A lekhathI e vAda maTI jaze evI apekSA nathI ane anya paNa rAkhavI nahi ane rAkhavAmAM paNa nahi ja AvatI hoya; to paNa vAda anaMta hoya toye zabdane spaSTa artha nahi samajAyAthI vAdano AraMbha kayAM thayo ane aMta kyAM Avavo joIe tenuM nAmanizAna paNa rahe nahi te ISTa nathI. puSkaLa vAdamAM zuSka vAkalaha hoya che, tenuM kAraNa e che ke pite kayA arthamAM pitAnI pratijJA kare che tene spaSTa ullekha keAI karatuM nathI ane pachI vAda jalatADananI mAphaka nirarthaka banI game tema vahe che. vivAdapravAhane bhaLatI DALIo phUTe nahi evI IcchA hoya temaja ujyano artha eka chatAM vyartha takarAra thAya nahi evI dhAraNA hoya to potAnI pratijJAne ka artha che te prathama spaSTa karavuM. ema karavA chatAM jeke vAdane aMta Avato nahi hoya to paNa eTaluM te kharuM che ke, nirarthaka kalaha prasaraze nahi. ApaNe "jagata kivA jagatanuM For Personal & Private Use Only Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza tattva e eka - adretAtmaka che" e vidhAnanI daSTie vicAra karIzuM. (1) sarva jagata "eka che eTale sarva jagatane ekavacanI nAmathI nirdeza thaI zake che, evo eka sAthe ane sarala artha karI zakAze. sinyamAM jema aneka yoddhA hovA chatAM "sanya" e ekavacanI zabda ApaNe vAparI zakIe chIe, tevuM ja A saMbaMdhamAM che. "jagata dvatAtmaka che " evo uccAra karanArane advaitI kaheze ke, varato vyAdhAta doSa che, kAraNa e daitasUcaka vAkyamAM paNa jagatano ekavacanI nAmathI nirdeza karI tame ajANatAM advaita ja mAnya karyuM che paraMtu advaita vedAMta eTale kaMI vyAkaraNa nathI, mATe e vyAkaraNa viSayaka koTImAM vizeSa artha nathI. eka eTale mUlabhUta paramANu eka heya te (2) hIrA ane kolasA eka che. eno artha evo che ke tenA aMtima paramANu eka eTale eka ja svarUpanA che. e daSTie vidyA-vinayasaMpanna brAhmaNa, gAya, hAthI, zvAna, zukra e sarva eka che. paNa, zuni caiva zvapAke ca paMDitAH samadarzinaH ema je kahevAya che te e ja arthamAM che ke tene anya kaMI artha vivakSita che ? e ja artha je vikSita hoya te kahevuM paDaze ke vedAMta eTale rasAyanazAstra; ane vedAMta satya ke asatya che te samajavAne rasAyanazAstranI zodha para AdhAra rAkhavo paDaze AjakAlanA Adhibhautika zAstravettAnA vicAra jotAM evuM jaNAya che ke, hIrA ane kelasA ja mULamAM eka che ema nathI paNa sarva vastujAtamAM eka ja svarUpanA paramANu bharelA che. A paramANune hAlanI bhASAmAM ilekaTrANu (Electrons) kahe che. joke e ilekaTrANuM eka ja svarUpanA haze paNa tenI saMkhyA, racanA, paraspara vaccenuM aMtara, vega vagere bAbatanA bhedathI judI judI vastumAM ApaNane bheda jaNAya che. A daSTie jotAM kahevuM joIe ke Adhunika Adhibhautika For Personal & Private Use Only Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina ane advaita 475, zAstroe vedAMtane baLavAna banAvyuM che paNa je kadAca kAle kaI zodhaka ilekaTrANumAM bheda joI zake te vedAMtane mithyA, samajavuM ke? mUlabhUta paramANu sarvanA eka ja che e ja je "advaita vedAMtane artha hoya te vedAMtanI coTalI Adhibhautika zAstronA hAthamAM gaI che ema ja samajavuM joIe ane vedAMtano paricaya icchanArane prasthAnatrayI, zaMkarAcArya ke zAstra paMDitanI jarUra nahi paDatAM ekAda kalejanI pragazALAne prophesara sUmadarzaka yaMtramAMthI athavA bIjA koI vidyuyaMtra dvArA advaita satya ramatAM ramatAM batAvI zakaze ! anane vedAMtane marma samajavA mATe zrIkRSNa pAsethI divyadaSTi meLavavI paDI hatI; paraMtu advaita siddhAMta eTale "eka-paramANu' siddhAMta hoya to ApaNane vedAMtanuM satyatva pratyakSa karavA divya dRSTinI jarUra bilakula paDaze nahi. kAraNake sUkAdaza yaMtra ane vidyuta yaMtra ApaNe mATe basa thaI zakaze ! khurazI, Tebala vagere pharanIcara najare paDatAM bALaka "A zuM, A zuM' ema pratyeka vastu mATe ApaNane pUche tyAre teno upayoga zo che. te zA mATe banAvyuM che e kahevAne badale "A sarvanA aNu kivA paramANu sarakhA ja che' ema ApaNe kahIe te te yogya thAya nahi; te ja pramANe saMsAranA kamaLa bALakanuM mRtyu, mAtAnuM mRtyu, kuTila puruSanuM niMdya caritra vagere vilakSaNa duHkhada ane vicitra prakAra joI gabharAyalA, bhayabhIta banelA mANasane, "are, dhyAnamAM rAkha ke jagatanI sarva vastunA paramANu eka che" ema kahevuM aNasamajabharyuM che. "jagatano artha zuM ? ApaNe janma zA sAru lIdho? javAnuM kyAM? lega jevA roga jagatamAM kema uddabhavyA che? chokaro sArI rIte bhaNI gaNI rahe che eTalAmAM maraNa kema pAme che ? mAtA ane putranA viyoga kema thAya che ? bApa beTA vacce kalaha thAya che, e para anirvacanIya evA aneka durghaTa prasaMga Ave che. zaheranAM zahera ujajaDa banI jAya che vagere prakAranI prabhue vyavasthA (avyavasthA) kema rAkhI che - karI che? tene evI vAto karavAnI zI jarUra che? A sarva zuM gauDabaMgAla che ! jagata For Personal & Private Use Only Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza IzvaranuM krIDAgraha athavA lIlAgRha che ke kasAIkhAnuM che? che zuM?" ApaNuM tattvavettAono Avo prazna hoya che. e praznanA uttaramAM jagatanI sarva vastunAM paramANu eka che ema kahevuM e prathamathI saMsAratapta thayelA mANasanA mAnasika ghA para mIThuM chAMTavA jevuM che. "jagatano artha zuM ?' e praznanA uttaramAM jagatanuM upAdAna kAraNa amuka che' ema kahI zakAya nahi, eTaluM paNa keTalAkane samajAtuM nathI e khedanI vAta che. ane nyAya (3) keTalAka jagata eka che eTale jagatamAM saMbaddhatA athavA anyonyAzraya che e artha kare che, te vicAra karavA jevo che. taMtu aneka raMganA aneka prakAranA hovA chatAM jema paTa eka che ema ApaNe kahIe chIe te pramANe ja jagata anaMta prakAranI vastuthI je ke bhareluM hoya paNa temAM saMbaddhatA hovAthI te 'eka' che ema kahevAno harakata nathI. jagatanI pratyeka vastuno anya padArtha sAthe saMbaMdha che. kaI paNa vastu tarapha daSTi kare. dAkhalA tarIke samIpanI mATIne kaNa le. e kaNano ane sarva jagatane atyaMta nikaTa saMbaMdha che. kSaNabhara evI kalpanA karavAmAM Ave ke e kaNa naSTa thayuM che te sarva jagatamAM parivartana thaze. te kaNa naSTa thavAthI tene pramANamAM jagatanuM vajana ghaTI jaze nahi ke? ahIMthI uThAvIne te kaNa tyAM goThavavAmAM Ave te paNa jagatanA gurutvAkarSaNanuM madhyabiMdu kiMcita paNa sthAnabhraSTa thaze ane enI paraMparAthI keTale dUra sudhI kevuM bhaluM ke bhUMDuM pariNAma Avaze te keNa kahI zake tema che ? astu. ApaNe anyane koI vakhata kahIe chIe ke "tAro ane mAre kaMI ja saMbaMdha nathI; paNa zabdazaH artha karIe to e vAta khoTI Thare che. kAraNa, anya kaMI saMbaMdha nathI ema kahIe chatAM tenAmAM ane ApaNAmAM gurutvAkarSaNano saMbaMdha hoya che. vaLI te ane ApaNe eka ja bhUmi para nivAsa karIe chIe, tenA zvAsathI ja havA thoDI ghaNI bagaDe che ane te ja For Personal & Private Use Only Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 477 dvaita ane advaita havA ApaNane levI paDe che. AvA prakAranA anya ane ApaNA vacce anekavidha saMbaMdha hoya che. ApaNane lAge che ke paDozI sAthe ApaNe kaMI saMbaMdha nathI, paNa tenA gharamAM plegano saMcAra thaIne koI maraNa pAme che te tarata ja ApaNane samAnaya che ke teno ane Apaze ghaNe nikaTa saMbaMdha che. paDozInI vAta dUra mUke ! barelInamAM kayasaranA manamAM yuddha karavAno vicAra udabhavyo ane ApaNe tyAM aneka prakAranI moMghavArI vadhI paDI e zuM ocho camatkAra che ? kArbAIla eka sthaLe kahe che ke ATalAMTika mahAsAgaramAM eka mAsya vizeSa hota aMgrejone AjanI sthitimAM rahevAnuM azakya thaI paDayuM hota. bIje eka ThekANe te kahe che ke, amerikAne jaMgalI mANasa potAnI strIpara khijavAIne tene mAre che ane tenI kaMIka asara IMglAMDanA bajAra para thAya che ke A atizatarUpa vidhAnane artha + I say there is not a red Indian can quarrel with his squaw, but the whole world must smart for it: will not the price of beaver rise? It is a mathematical fact that the casting of this pebbee from my hand alters the centre of gravity of the Universe.' - Carlyle, Sartor Resartus * amerikAmAM eka vImA kaMpanI devALuM kADhe che to ahIM keTalA lokone nukasAna thAya che? bhUmadhya samudramAM jarmana sabamarIne paziyA nAmanI AgaboTano nAza karyo tyAre tenI ahIMnA aMgrejI mAlanA bajArabhAva para kevI asara thaI hatI ? auTiyAnA rAjakuMvaranuM khUna thayuM ane hiMdustAnanA hajAro-lAkhe mANasane krAnsa, mesopoTemiyA, ijIpta, AkrikAmAM jaI prANa ApavA paDyA e ke camatkAra che ? zakuMtalAnI vIMTI nadImAM paDI ane te matsyanA gaLAmAM gaI tenI durgaMtanA jIvana para kevI asara thaI tenuM purANamAM je varNana che te daSTAMtarUpe gaNavAne harakata nathI. sItA jo suMdara na heta to, rAmane je suvarNayuga dekhAyo na heta to ane karNanA rathanuM cakra jamInamAM kheMcI gayuM na hota to paurANika kathAomAM kevuM parivartana thayeluM hota? purANanI vAta ja zA mATe ? itihAsamAM paNa ema ja bane che. khUNAnI nAnI nAnI vAtothI jagatano For Personal & Private Use Only Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 nItizAsrapraveza eTalA ja karavAnA che ke, pratyeka vastune anya vastu sAthe kaMI ne kaMI saMbaMdha hoya che ja. pratyeka kaNanA jagatanI anya sarva vastu sAthe saMbaMdha hAvAthI e sarvAM saMbaMdha samAi jene te kaNanuM pUrNa jJAna thayuM hAya tene eka rIte saM jagatanuM jJAna thayuM che harakata nathI. e arthamAM te kaNamAM sa` jagata sa vastu brahmamaya che ema kahevuM te satya che. ema kahevAne samAyaluM che -- itihAsa kevA palaTAI jAya che te jovuM emaneAraMjaka ja khAdhapUrNa che. slImena nAmanA graMthakAra kahe che : je zIlA nIce dArAnuM (auraMgajebanA anuM) mastaka pUreluM che te zIlA tarapha jotAM rASTra ane sAmrAjyanAM parivartana pakaDavA tenI bhavitavyatA samudra para ane jamIna para banatI nAnI nAnI ghaTanA para kaDavA kevaLa kSullaka evA vicAra ke vikAra para kevI rIte avala'khI rahe che te mArA lakSamAM AvyuM. gAvaLakAMDAnI khANamAMthI te amUlya hIrA maLI Avave, tyAMthI te IrAnanA eka mahatvAkAMkSI sAhasI mANasanA hAthamAM paDavA, zAhajahAnane najara karavAthI lAbha thaze ema tene lAgavuM, jenA upara hiMdunI bhavitavyatA ane khristIdhama, yuropI sAhitya ane zAstrA hiMdamAM pracAra thavo e avalaMbita hatAM te sAmugaDhanI laDAImAM dArAnuM peAtAnA hAthI parathI paDavuM ane aura gajebanuM tenA para besavuM, e sa vAta mArA manamAM AvI. je nimitte cAsa mAlane TAsamAM sArAsena prajA para vijaya maLyA te nimitta jo banyuM na hota teA kadAcit arakhI ane phArasI bhASA yuropamAM samAnya banI hAta ane islAma yuropanA dhama banyA hota, temaja hAla jyAM khristI devaLa ane vidyApITha che tyAM masjida ane kabarI dRSTie paDI hota, ane amerikA tathA kaeNpa Apha guDa hApa, heAkAyaMtra, chApakhAnAM, vidyutpatra, varALama tra, dUrabIna, konikasanA siddhAMta adyApi paNa chUpA rahyA heta; vaLI kaeNnInI laDAI pachI je nimitte haeNnikhAla zama na jatAM pAA pharyAM, kivA je kAraNathI tenA baMdhu arjukhAlanA patra rastAmAM ja pakaDAyA te na pakaDAyA hAta tA Aje ApaNe sava TAyara ane sIDAnanI bhASA khelatA hAta tathA hiMdu bALakone bacAvavAne aThThale ziva ke zanIne arpaNa karatA heAta ! " raeNbalsa enDa rikalekzansa oNpha eNna iMDiyana phiziyala mejara janarala sara Dabalyu. eca. svImena, nahi paNa For Personal & Private Use Only "" Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvita ane advaita 439 Tenisana kavie e ja artha nIcenA kAvyamAM suMdara rIte vyakta karyo che. Flower in the crannied wall, I pluck you out of the crannies; Hold you here, root and all, in my hand :Little flower-but if I could understand, What you are, root and all, and all in all I should know what God and man is ? ' kArlAilanuM nIcenuM kathana paNa mananIya che : "Rightly viewed no meanest object is insignificant, all objects are as windows through which the philosophic eye looks into infinitude itself." gaI sadIno jarmana tattvavettA hegela kahe che ke, A thing is its own other - koI paNa vastu ane te sivAyanI vastu e eka ja che. tenA kathanano bhAvArtha e che ke, bIjI vastuno je atyaMta abhAva kalpI laIe to te vastunuM paNa astitva naSTa thAya che. dAkhalA tarIke dhAro ke, AkhA jagatamAM nAraMgI ekalI ja vastu che, anya vastu - hA paNa - nathI. AvI sthitimAM te nAraMgImAM vAsa che e bhASA ja baMdha thaze. kAraNa vAsa lenAra ke samajanAra koI paNa te sthitimAM nathI. tenAmAM mIThAza che evI vAta ja nahi thaI zake. kAraNa mIThAza-kaDavAza e bheda jANanAra koI paNa te jagatamAM nathI. te sthitimAM mIThAzano guNa che ema kahevuM e bhUla che. anyanA mananI apekSAthI te nAraMgImAM je je guNa hovAnuM ApaNe kahIe chIe te te guNa jANanAra mananA abhAve nAraMgImAM paNa nathI, ema ja kahevuM joIe. mIThAza, vAsa, sauMdarya, e guNa je paramANumAM che ema ApaNe kahIe chIe, te te nAraMgInA paramANu astitvamAM che, paNa tALI jema eka hAthe vAgatI nathI temaja guNanI pratIti pAmanAra mananA abhAve te nAraMgImAM For Personal & Private Use Only Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 nItizAstrapraveza e guNa hoya ke na hoya te sarakhuM ja che. nAraMgIna sarva guNano anubhava thavAne sarva guNa jANanAra mANasa joIe ane temano sarva vastu sAthe saMbaMdha thavo joIe. koI paNa mana ke vastu sAthe temano saMbaMdha nahi hoya to tenA paramANu astitvamAM raheze, paNa kahevuM paDaze ke, tenA guNa taddana parimita che. have samaje ke akhila tribhuvanamAM eka paramANuM mAtra astitvamAM che. anya pazupaMkhI, ghAsanI saLI ke soyanI aNI jeTale mATIne kaNa sudhdhAM astitvamAM nathI. AvA A atyaMta ekalA paramANumAM kayA guNa haze? vaLI evI kalpanA karIe ke tene nAza thayo che, te e nAzathI jagatamAM keTalo pharaka paDe ? jagatamAM anya vastunuM astitva ja nahi hovAthI anya koI para asara thavAnI vAta ja rahetI nathI. tenA astitvanI vAta ja koIne jANavAmAM nahatI eTale teno abhAva paNa samajAya nahi. tenA astitva ane abhAvamAM zo taphAvata che? paraMtu te paramANunA saMgamAM je bIjA paramANu hoya te tene abhAva to zuM paNa tenuM sthAnAMtara paNa anya vastune samajAyA sivAya na rahe. jeTalA paramANu vizeSa teTalI tenA saMbaMdhI vizeSa. jeTalA jenAra adhika teTaluM tenuM rUpa ane sauMdarya adhika. kAraNa pratyeka judA judA sthAnathI ane dRSTikSepathI jue che. paramANunuM nAma ja na hoya ane jenAra koI na hoya to te paramANunA guNanuM saghaLuM aizvarya naSTa thAya. A daSTae ApaNe anya vastu sAthe vizeSa saMbaMdha che, tenA para ApaNuM guNezvarya avalaMbI raheluM che ema siddha thAya che. ApaNe kahI nAkhIe chIe ke, bIjAnI ApaNane zI jarUra che ? paNa dhyAnamAM rAkhavuM ke jagatanI anya sarva vastu nAza pAme te ApaNe paNa nAza ja thAya. jagatanI jhINAmAM jhINI bAbatane paNa e rIte moTI moTI paMcAta sAthe saMbaMdha hoya che, e tattva jenA dhyAnamAM sArI rIte AveluM che, te pratyeka bAbatamAM sAvaceta raheze ane amuka bAbatane nAnI ke kSullaka gaNI te tarapha bedarakAra nahi For Personal & Private Use Only Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvaita ane advaita rahe. A tattvathI svAthI janenI AMkho paNa UghaDaze. keTalAka mUDIvALA kArakhAnadArane lAge che ke, majUronuM game te thAo, temanI pratye amAre kaMI jovAnuM nathI. paraMtu anubhava kahe che ke je majUra azakta, rogI, apramANika ke bhUlaNiyA bane che to chevaTe kArakhAnadArane ja nukasAna thAya che. paDozInA AMgaNAmAM kacaro nAkhanArane lAge ke paDozInAM chokarAM azakta thAya, mAMdAM paDe ke mAre temAM mAre zuM ? paNa gaMdakI karavAthI te paDozInA gharamAM palega thAya che ane te tyAMthI tenA gharamAM praveza kare che to tenA karmanuM phaLa tene A janmamAM ja maLe che ! AvI eka nahi paNa hajAre vAta che. keTalAka mANasa kahe che ke, AkhA dezanI amane zI paDI che? ame to amArA kuTuMbanuM joI laIzuM, paNa pitAnA dezanI sAmAjika, sAMpattika vagere sthiti kevI che e viSe je dezanA loke phikara karatA nathI te dezanA lokone aMte svArthavRttinuM phaLa bhogavavuM ja paDe che ! svAmI rAmatIrtha svAmI rAmatIrthe eka sthAne kahyuM che ke, ApaNe anyane parakIya samajIe chIe, paNa vAstavika rIte jotAM e bhrama che. mArI pAse beThele chokare je zvAsa bahAra kADhe che, temane keTalAka aMza mArA peTamAM jAya che ane AkhA jagatamAM e vyApAra akhalita rIte cAlyA kare che. zvAsamAM keTalAye sUkSma jaMtu hoya che. e jaMtu ApaNA peTamAMthI anyanA peTamAM, tyAMthI trIjAnA, tyAMthI cothAnA e rIte sthaLAMtara pAmyA ja kare che. emAMnA ekAno jaMtu rogI hoya che. te pachI sarva piLa, gAma, jillA ane koIka vakhata A deza paNa roganA sapATAmAM AvI jAya che. mANasa mANasa vacce ATalo badho najIkane saMbaMdha hovA chatAM mANasa mAne che ke anya ane ApaNI vacce Ata che. AthI svAmI rAmatIrthane Azcarya thAya che ane te barAbara paNa che; paraMtu temaNe A rIte je advaita siddha karyuM che tethI tAvika daSTie mANasanA mananuM For Personal & Private Use Only Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40ra nItizAstra praveza pUrNa samAdhAna thatuM nathI. 1. "sarvanA paramANu eka che' 2. sarva vAtane ati nikaTa evo paraspara saMbaMdha che' e bane uttara "A premamaya, virahamaya, duHkhamaya, pApamaya jagatane artha zuM ?" evo prazna karanArane zAMti ApI zakatA nathI. sarvane paraspara saMbaMdha hoya che mATe te priya kivA paNa kiMvA iSTa heya che ema kaMI nathI kAraNa spaSTa che. sarvano paraspara saMbaMdha che evuM nizcita thAya che, paNa e saMbaMdha sarvane priya kiMvA hitakAraka che ke nahi e prazna bAkI ja rahe che. mArI pathArImAM rahelA mAMkaNane ane mAre atyaMta nikaTano saMbaMdha che e huM kabUla karuM paNa e saMbaMdha susaMbaMdha che ema to na ja svIkArI zakuM. bIjuM e ke, jagatanA sarva dezanuM kiMvA mANasanuM keTalIka bAbatomAM jeTaluM aikya hovuM joIe ema ApaNane lAge che teTaluM jaNAI AvatuM nathI. ApaNI IcchA evI che ke, je dezamAM je mAla uttama ane sasto utpanna thato hoya te dezamAMthI anya dezoe meLavavA ane evI rIte maitrInI Apa le thaI jagatanI sukhasamRddhimAM vadhAre the joIe; paNa deza deza vacce vaimanasya hovAthI sarvane hitakAraka bananAre anyonyAzraya saMbaMdha AcAramAM AvatuM nathI. dareka deza kahe che ke, bIjA dezamAM amuka mAla sasta banato hoya to paNa te ame laIzuM nahi. * jagatanAM anya sarva manuSya ane mAre anya saMbaMdha che e siddha thatuM hoya to paNa e anyonyAzraya mane ThIka lAgato na hoya to mAruM samAdhAna zI rIte thaze? eka rIte eka bIjAnI chAtI para caDhI besavA IcchatA yoddhAonuM jIvana ekabIjA para avalaMbI raheluM hoya che, paNa pratyeka bIjAne prANa levAne talapI rahele hoya che! lagnagraMthIthI joDAyelo saMbaMdha * hAlanI paristhitimAM A vRtti kharAba nathI, are Avazyaka che. paNa e muddo jude che. For Personal & Private Use Only Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 dvita ane advaita ati nikaTane heAya che, paNa te hamezane mATe hitakAraka ja hoya che ema kaMI nathI hatuM. jagatanI anya vastu sAthe prabhue mane lagnagraMthIthI bAMdhela che, te mArA mATe zreyaskara che, mAre tenI sAthe chUTAcheDA karavAnI IcchA rAkhavI na joIe evI khAtarI thayA sivAya mArA manane khaLabhaLATa zAMta thaI zake nahi. jagata che tevuM ja hovuM jAIe, ema jyAre mane lAgaze tyAre ja mArA mananuM samAdhAna thaze. tyAM sudhI "sarva vastune ane tAro anyAzrayano saMbaMdha che" e kathana piluM, are saMtAjanaka ja banaze. ApaNI hAlanI daSTie A advaitane anubhava thato nathI ema pratyeka samajI zake tema che. sRSTine kartA hamaNAM te ApaNo hoya ema lAgatuM nathI. te parakIya hoya ema ja jaNAya che. tenI yojanA ApaNane gamatI nathI. (4) A saMbaMdhamAM koI kaheze ke, "ema saMtApa zA mATe kare che? citta sthira karazo eTale tamane jaNAze ke je jagatamAM tame che te uttama ja che. prabhunI IcchA evI nathI ke, tamAruM akalyANa thAya; tamane Aje je saMbaMdha apriya lAge che te ja tamArA hitano che ema tamane vicArate jaNAze. keTalIka vastuo tamArI indriyone apriya hoya teTalA ja parathI te nakAmI karatI nathI. tame tamArA AtmAne pUchI jozo te tamane jagatamAM kaeNta ane vaiSamya nahi jaNAya. zuM tamAro AtmA ane Izvara bhinna che? jIva zivanuM aikaya che. jIva jyAre iyisvarUpa bane che, "deha" e ja pite che ema kahe che tyAre jagata tene apUrNa, duHkhamaya, kUra ane kurUpa lAge che, paNa zravaNa, manana ane nididhyAsanathI AtmAno paricaya thAya che eTale Ata ApoApa nAza pAme che. kAraNa te vakhate evo anubhava thAya che ke, jagatane AtmA ane ApaNo aMtarAtmA eka ja che, ubhayane te ja vAta priya ane vaMgha che." AtmaprApti thayA pachI zuM thaze ne zuM nahi e prazna jAdo che. hAlamAM ApaNe je sthitimAM chIe te sthitimAM jIva zivanuM aikya zuM che te joIzuM. For Personal & Private Use Only Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 nItizAstramAveza sRSTine sarSa, siMha, gIdha, kAgaDA, mAMkaNa, cAMcaDa vagerene AbhaDacheTa nathI. ApaNe e prANI ane kITaka jagatamAMthI naSTa thAya tema IcchIe chIe. anAvRSTi ke ativRSTithI dezamAM duSkALa pravartI hAhAkAra thaI rahe te paNa sRSTine tenI paravA nathI. ApaNe duSkALamAM thatI behAla sthiti joI zakatA nathI. sRSTinI yojanA evI che ke, eka prANI bIjAne phasAvI mArI khAI pite jIve. manuSya kahe che ke, "e yojanA ghAtakI ane anyAyI che.' acAnaka javAlAmukhI phATIne ke bhUkaMpa thaI zaheranAM zahera nAza pAmI hajAro mANasa mRtyunA mukhamAM paDe che topaNa sRSTine tenI phikara nathI thatI. sRSTine sajajana ane sarva samAna ja hoya che. sRSTinI yojanA evI che ke bhUlathI sajanane paga sarpa para paDe to teNe khuzIthI karaDIne sajajanano prANa levo. ApaNe kahIe chIe ke A kevaLa anyAya che. sRSTi kahe che ke sarve potAno jIva kema na bacAvo mANasa kahe che, "bhale bacAve, paNa bhUlathI paga paDe te mATe sApa jIvA levA kema tatpara thAya? emAM nIti ke nyAyanI gaMdha che ke ?" sRSTine mANasanI yojanA, zrama, prayatnanI kaMI darakAra nathI. mANasa athAga zrama laI makAna taiyAra kare che, paNa sRSTi tene se varSamAM tUTI paDavAnI sthitimAM lAvI mUke che. citrakAra ati suMdara citra kADhI rAkhe che, paNa sRSTi sUkSma kRmikITakane mokalI tene thoDA ja varSomAM naSTa karI de che. mANasa khetara kheDIne uttama banAve che, vRSTi thavA daI sRSTi tene thoDe vakhata madada Ape che, pAka sAro thAya che, paNa ekAeka sRSTi taraphathI tIDanuM ToLuM Ave che ane khetaramAM eka dAye rahetuM nathI. ekAda prajAvatsala rAjA ekAda gAma vasAve che ane sRSTideva ekAda divase tene AgamAM homI de che ! sRSTi kevaLa niva, jaDa vastune ja saMhAra karIne aTakatI nathI, mANasanA prANanI paNa tene kyAM darakAra che? prANanI nahi to nahi, paNa mANase saMpAdana karelA jJAnanuM mahattva to teNe jANavuM joIe? paNa nahi. mAtApitA pitAnA jIvanI phikara For Personal & Private Use Only Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvaita ane advaita 485 na rAkhatAM bALakane vidyA bhaNAve che. bALaka paNa sArA vidyAvyAsaMgI nIvaDI vidyAmAM prAvINya meLave che, paNa teTalAmAM sRSTi pleganA eka nAnA jaMtu pAThave che ane jagata te yuvakanuM sarva jJAna gumAve che. eka e mANasanI ja evI sthiti thatI hAta teA vAta judI hatI; paNa khAlphiyA, ijipta vagere rASTranI vidyA, kaLA ane saMskRti sRSTinA jaDabAmAM naSTa thaI gaI che tyAre tene mATe zuM kahevuM ? rASTra te zuM paNa akhila mAnavajAti bhaviSyamAM naSTa thaI jaze ! sUryaMnI uSNatA echI thatI jAya che ane kAI paNa kALe te paththara jevA TADhA bhIMta thaI paDavAnA che ane pachIthI mANase meLavelI vidyA, kalpakatAthI utpanna karelI yuktie, kaLA vagere sarva kaMI naSTa thai jaze. te vakhate nIti kyAM raheze ? sRSTi vRkSa nirmANa kare che ane sUkavI nAkhe che, jIvajaMtu utpanna kare che ane mArI nAkhe che, suMdara bALaka Ape che ane jotajotAmAM khUMcavI le che, mANasane katRtvavAna ane jJAnasa patra anAvI dezakA mAM upayAgI thaI paDavAtI AzA Ape che ane jotajotAmAM nirAzAmAM dhakelI mUke che, e bace eka vakhata calAvI levAya, paNa sRSTine jo nIti para lezamAtra paNa prema hAta te e dhIme dhIme mAnavajAtine naitika vikAsa karI chevaTe e nItimattAne gaLI jaI ne te svastha anI na hota ! - arjunane bhagavAne vizvarUpadarzana karAvyuM tyAre te vizvamAMnuM hArA sUryanuM sarvodAhaka teja, pracaMDazakti, anaMta prANI, ana taleka duSTa leka ja nahi paNa RSi, siddhasadha vagere sudhdhAM jemAM pataganI mAphaka pravezI prANa gumAve che evuM te sRSTinuM bhayaMkara jaDapyu, jenA dAMta ane dADhe vacce hajAre mANasa cagadAI jAya che evuM raktamaya vattudRArAja mukha ane evuM ugra krUra, ghAra ane bhayAnaka svarUpa joI ne eTalA bhayabhIta anyo ke tenI zAMti ane dhIraja khUTI paDatyAM ane te dizo na jAne na labhe ca zarma prasIda deveza jagannivAsa // For Personal & Private Use Only Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza ema AjIjIpUrvaka kahI, deveza, tamAruM kharuM svarUpa zuM ane tame A zuM karavAne pravRtta thayA che ?' AkhyAhi me ko bhavAnugrarUpo namostu te devavara prasIda / vijJAtumicchAmi bhavaMtamAdyaM nahi prajAnAmi tava pravRttim // evI prArthanA karavA lAgyo. - sRSTinI pravRtti zI che te ApaNane samajAtuM nathI ane teno vicAra karavA mAMDIe chIe te ApaNe paNa arjunanI mAphaka gabharAI jaIe chIe. lokono ATalo saMhAra kaNa zA mATe kare che? sRSTinuM teja keTaluM bhayaMkara che, tenI zakti keTalI pracaMDa che? paNa e zakti sarva vastumAtrane, prANIne, bALa-baccAne, RSi, sAdhu-puruSono paNa saMhAra karavAnA kAryamAM ja kema vaparAya che ? eno aMta koNa kavI rIte lAvaze ? bhagavAna arjunane kahe che: kAlo'smi lokakSayakRtpravRddho; lokAnsamAhartumiha pravRttaH // lokone "samAhAra" karavA mATe huM pravRtta thayo chuM, evI bhagavAnanI kabUlAta sAMbhaLIne kone saMtoSa thAya ? A lokakSaya" - A "lokasaMhAra' zAne mATe? "mArA bhaktone yogakSema huM calAvuM chuM evuM ke temaNe abhivacana ApyuM che ane sAdhunA paritrANArthe huM avatAra lauM chuM' evuM temaNe je AzvAsana ApyuM che, tenI ane "lakano saMhAra karavA huM pravRtta thayelo chuM enI ekavAkyatA zI rIte karavI? sAdhune gakSema calAvI ane tenuM paritrANa karI puSTa karelA pazunI mAphaka chevaTe teno saMhAra karavAmAM IzvaranI kasAI jevI suka vyApArI daSTi che ke zuM? ke pachI anya kaMI hetu che ke ene uttara koNa Ape che ? ane eno uttara maLatA sudhI sRSTideva ane ApaNI vaccenuM daita kevI rIte naSTa thaze ? sRSTimAM ane ApaNAmAM AvuM daita che. tenI yojanA ApaNane samajAta nathI, gamatI nathI, rucatI nathI. te keTalIka vakhata ApaNane parakIya jevI ane keTalIka vakhata zatru samAna bhAse che. puSkaLa For Personal & Private Use Only Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 487 dvaita ane advaita vakhata tenA para gusso Ave che ane ekAda vakhata ApaNe bolI jaIe chIe ke "enI sAthe saMbaMdha na hoya e ja ThIka." paNa saMbaMdha chUTe che kyAM ? sRSTi baLavAna te che ja; paNa mANasa kaMI ocho nathI. te keTalIka vakhate suSTine namAve che. sRSTi macchara kare che tyAre te macharadAnI banAve che, sRSTi vidyutpAta karI makAne toDI nAkhe che tyAre te kaDakaDATa karatI vidyutane dhIme rahI gharanI bAjue rAkhI jamInamAM utArI de che. sRSTi duSkALa pADe che paNa mANasa dayAka hRdayathI DhoraDhAMkhara ane garIbagarabAMnA prANa bacAve che. sRSTi takarAra karavAnuM ane potAnuM ja tarabhANuM bharavAnuM zIkhave che, paNa mANasa tenuM kaMI na sAMbhaLatAM bhAIcArAthI varte che ane anyane yathAzakti sahAya Ape che. A jhaghaDe kaI hamezane nathI sRSTi ane manuSya vaccenA daitabhAvane virodha kaMI kAyamane nathI. mANasanuM jJAna ane nIti jema jema vaLe jAya che tema tema sRSTino aMtarAtmAM dekhAvamAM jeTalo kharAba jaNAya che teTaluM kharAba nathI e satya samajAtuM jAya che. mAnava jAtinI bAlyAvasthAmAM vAyu, agni, vighata vagereno lekane ghaNo bhaya lAgato hato, paNa have e dethI ApaNe vizeSa DaratA nathI. UlaTuM temane ja ApaNA dAsa banAvIe chIe. rAvaNane ghera sarva deva dAsatva karatA hatA e vAta kiMvA gAvikSataya vArvivA? tamAruM phati - sarva kAma pUrNa karanAra AtikSita rAjAnA darabAramAM sarva deva sabhAsada hatA-- e vAta kharI che ke na ho, paNa eTaluM te kharuM che ke e deva have sAdhAraNa mANasanI paNa sevA uThAve che. vidyutanI ja sthiti juo! muMbaI jevA sthaLe nAnuM bALaka eka baTana dabAve che ke tarata ja vighatadeva eka tAramAMthI kAcanA dIvAmAM jaI besI jhaLahaLato prakAza ApavA mAMDe che! sRSTino bhaya ghaTayo che ane te ApaNA kAryamAM upayogI thAya che eTalAthI ja tenI parakIyatA ochI thaI che ema na For Personal & Private Use Only Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 nItizAstra praveza kahI zakAya. tenuM aMtaraMga adhika samajAtAM te bahArathI jeTalI kharAba dekhAya che teTalI kharAba kharekhara rIte nathI ema paNa ApaNane samajAvA lAgyuM che ane tenA viSe thoDuM mAna paNa vadhyuM che. pUrve ema lAgatuM hatuM ke, gIdha, kAgaDA vagerene sRSTie zA sAru utpanna karyA che ? samaDI nAnI zI vADakI uThAvI jAya che kiMvA bilADI maraghInuM baccuM laI jAya che athavA kAgaDe pApaDa UMcakI jAya che kiMvA rasoDAnI taiyAra rasoIne sparza kare che to ApaNe e pakSI para ciDAI e chIe; paNa vicAra karavAthI jaNAya che ke kAgaDAno ApaNA upara eTale bhAre upakAra hoya che ke tene badale vALavAnuM kaThina hoya che. jagatamAMthI kAgaDA ane gIdhAdino nAza karavAmAM Ave te jIvajaMtu ane kIDA, maMkaDA eTalAM vadhI paDe ke, jIvavuM game nahi. ApaNe kAgaDAne gALo daIe chIe, paNa te bicArA vinA vetane ApaNA AMgaNAnuM jhADunuM kAma kare ! cakalIo paNa evI ja che. ApaNe vAMcavAmAM mazagUla thavAnI taiyArImAM hoIe chIe te vakhate te cIM cI kare che tyAre ApaNe caDAI e chIe, paNa jo te na heta te kITakane bo vadhI paDyo hota. A kevaLa kalpanA nathI, anubhavanI vAta che. kahevAya che ke, keTalAMka varSa para haMgarInA kheDUtone lAgyuM hatuM ke, cakalIo khetIne ghaNuM nukasAna kare che. pariNAme temaNe cakalIone nAza karavAno kAyado ghaDAvI lIdho. AthI cakalIono nAza thayo ane tenuM pariNAma e AvyuM ke khetaromAM kITaka vadhI jaI khetInI Upaja baMdha paDI gaI chevaTe e ja kheDUtoe kAyade rada karAvI cakalAMno vadhAro thavA dIdhe tyAre pahelAMnI mAphaka pAka UtaravA lAgyo. AvuM ja khUbeTamAM banyuM hatuM. ghuvaDa paNa sRSTimAM upayogI che. te udarano nAza karI ApaNane tenA trAsamAMthI bacAve che. kIDI, bhamarA vagere paNa ati upayogI che. bhramarAdi na hota te vRkSane phaLa AvyAM na hota ! siMha vyAdhrAdi hiMsaka pazuno paNa eka rIte mANase AbhAra mAnavo joIe. hiMsaka prANI jaMgalamAM rahe che tethI ghaNo lAbha thayo che; nahi te ziyALa, varU, hAthI vagere For Personal & Private Use Only Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaita ane advaita eTalAM vadhI gayAM hota ke mANasane jIvavAnuM muzkela banyuM hota. pUrve mANasa pAse baMdUke na hatI ane talavAre na hatI. evA samaye siMha ane vAgha jevA prANIo pazuno saMhAra calAvyo hato. tethI ja manuSya temanA taDAkAmAMthI bacI gayAM che. hA, vAgha, siMha koIka vakhata mANasane paNa phADI khAya che e kharuM che, paNa ekaMdare ema kahevAno harakata nathI ke temanAthI mANasa jAtane phAyado thayo che. du:kha, pApa vagereno upayoga mAnava samAjanAM anyAya ane pApa, nidhaNatA, duHkha, saMkaTa vagere joI manuSya evo prazna kare che ke "AvuM jagata koNe zA mATe utpanna karyuM?" ukta prakAra joI te gabharAI jAya che ane koI vakhata bhayabhIta bane che. zuM A pApI jagata prabhue ja nirmANa karyuM che... jagatanAM A duHkha "jagadAtmAne, priya che ke? sAdhusaMto para tUTI paDatAM saMkaTa bhaktavatsala prabhu eka kSaNabhara paNa kema joI zake che ? mAtA ane bALakane Izvara vikhUTAM kema pADI de che ? AkhA rASTranI Arthika avanati to ThIka che, paNa pAramArthika ke naitika avanati tene kema e che?" A prazno mANasathI ukalatA nathI ane tethI ja tene jagata pitAnuM lAgatuM nathI. jagatanA vistIrNa darabAramAM tene badhuM parakIya jevuM ane bhUlA paDyA jevuM lAge che. A dvaita paNa jJAna ane nItino vikAsa thayA pachI chuM thavA lAge che. zALAmAM jatA bALakane soTI camacama vAge che, paNa moTA thayA pachI te ja pitAnA mAstarane AzIrvAda Ape che. evuM ja jagatanAM keTalAMka duHkha viSe che. mANasane ThaMDA pavanathI duHkha thAya che tethI ja ghara bAMdhavAnI chA thaI ane e kaLAne vikAsa thayo. mANasanA mukhamAM Apa Apa keLi paDato nathI, tethI ja khetI, bAgAyata vagerenI dinapratidina pragati thAya che. vyabhicAra, vezyAgamana vagere pApa hasatAM hasatA karyA pachI pariNAme raDavuM paDe che e sAruM che, nahi te mANase koNa, jANe zuMye karI nAkhyuM hota! upadaMzanA rogane ApaNe kharAba te kahIe chIe, paNa tenA bhayathI For Personal & Private Use Only Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 nItizAstrapraveza keTalAye mANaso pApavRttinuM niyamana rAkhatAM zIkhe che ! e rogano mANasa jAta para eka prakArane upakAra ja samajavo joIe! jagatamAM sAdhusaMtane trAsa thAya che khare, paNa e trAsa sahana karavo paDe che tethI ja kharA ane khoTA sAdhu oLakhAya che. trAsa na heta, duHkha na heta sarva luccAo sAdhu banyA hota ane kharA khoTA oLakhavAnuM kArya muzkela banyuM hota. vaLI du:kha sahana karavAthI te sAdhune je manovairyanI AtmapratIti thaI hoya che te anya kazAthI thaI na hatI. A dRSTie jotAM kadI kadI sajajana para je saMkaTa Ave che tene upakAra ja samajavo joIe. mAtAnA maraNathI mAThuM lAge che, paNa pachIthI ApaNuM para aneka saMkaTa Ave tyAre te duHkha jovAne te rahI nahi te mATe sAruM nathI lAgatuM ke ? yuddhamAM lohInI nadI vahe che tethI hRdaya kaMpI UThe che, paNa raktanA e pravAhane lIdhe ja jagatanAM keTalAMka duHkha ane pApa dhovAI jAya che! mANasanA hAthe pApa thAya che tethI dilagIrI thAya che, paNa yaMtranI mAphaka tenI pAse baLajabarIthI satkRtya karAvavA karatAM tene AtmavAta trya ApI pApa ke puNya saMpAdana karavAnI chUTa ApavI e sAruM nathI ke? jagatamAM TADha che mATe garama kapaDAM utpanna karavAnuM kauzalya mANasamAM AvyuM che, uSNatA che tethI kRtrima barapha banAvavAnI, vALAnA paDadA taiyAra karavAnI, attara vagere banAvavAnI buddhi sUjhI che. jagatamAM je koI paNa prakAranI aDacaNa na hatI te mAnavajAtinAM jJAnamAM, kaLAmAM, rasikatAmAM, nItimAM, kazAmAMye vizeSa sudhAro thayo na hota ! mANaso mAtra ajagaranI mAphaka paDI rahyA hota; paNa mANasane parasevo utAryA sivAya khAvA maLatuM nathI, TADha tApane bhaya che ane vyAgha, siMha vagerethI raNu karavAnuM che ane roga aTakAvavAnA che tethI ja khetI karavAmAM, gharabAra bAMdhavAmAM, auSadhapANI karavAmAM, zastra banAvavA vageremAM pragati thatI jAya che. AvI daSTie jovA mAMDyA pachI sRSTi ane ApaNuM vaccenuM dvaita dUra thatuM jAya che, nidAna ochuM thAya che ema harakoI For Personal & Private Use Only Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvaita ane advaita 491 kabUla karaze, sRSTi kevaLa anItimAna ke nirdaya nathI. te ApaNI mAphaka ja sukhaduHkhanI ane naitika pragatinI kALajI rAkhe che, e vicAra zAMtiprada che. sRSTi avicArI nathI paNa tene vicAra ati sUkSma ane dUra dRSTine hAya che evuM samajAtAM ja te mAtA jevI punya lAgavA mAMDe che ane ApaNI alpana buddhinu abhimAna dUra thAya che. te paNa pUrNa samAdhAna thatuM nathI nathI, kemake game ' joI paNa A advaitAnaMda lAMkhe| vakhata TakatA teTaluM karavA chatAM 'je che tevuM ja hAvuM e 'ema lAgatuM nathI; lAMkhe! vicAra karatA pahelAM siMha, vAgha, ghuvaDa, kAgaDA, bhUkaMpa, jvAlAmukhI paryaMta, upada'za, vyabhicAra, corI, cADI vagere joI manamAM kheda, Azraya, saMtApa, bhaya, virakti vagere vikAra udbhave che. lAMkhA vicAra karyA pachI sRSTineA bhaya sahaja ghaTe che ane te kevaLa zatru ke parakIya samAna nathI lAgatI, eTaluM ja nahi paNa keTalIka vakhata AdaraNIya ane pUjya lAge che; paraMtu bALaka ane sAvakI mAtA vacce game te karavA chatAM eka paDadA rahe ja, tema ApaNAmAM ane sRSTimAM game teTalo pukhta vicAra karavA chatAM paDadA rahe che ja. anAtha banelAM paDeAgInAM bALaka najare paDavA ke che tevuM ja hAvuM joI e ' ? bhikSA mAgIne AcarIne peTa bharanAra bhikhAraNa ardhanagna rahetI ke rahetAM khaLakA najare paDe tyAre te mAtAnI saMgatathI mAtAnA jevAM ja anItimAna thaze evA vicAra manamAM utpanna thatAM kai!nuM mana prasanna rahI zakaze ? kAI rASTra jAya che ema jANyA pachI ' che tevuM ja japa AnaMdapUrvaka kayA sahRdayI karaze? mAbApanA maraNathI pachI kANu kaheze ane anIti ardhA bhUkhyAM adheAgatie pahoMcatuM hovuM joI e ' eve " A dvaita naSTa thaze mANasa prayatna karI mAtra ema kAI e na mAnI levuM ke nahi. e caitane sthAne advaita sthApavAne! rahyo che, tene sRSTi thADIghaNI madada ApI rahI che. te mANasanA prayatnane thADeghaNe yaza Ape che. tenuM hradbhuta For Personal & Private Use Only Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 nItizAstrapraveza ApaNane pratikULa hovAne badale ghaNubhAge anukULa ja che e paNa dinapratidina samajAtuM jAya che. te ekAda prasaMge ajANuM hiMdu patnI jevI bhAse che. patnIne ApaNe je mAge pADIe chIe te mAguM paDe che. ApaNe bhaNAvIe chIe to te bhaNe che, udAratA zIkhavIe chIe te te udAra bane che; ThIka, diyara sAthe karavAnuM zIkhavIe chIe te e pATha paNa te paDhe che! suSTinuM paNa ema ja che. tene je AkAra ApIe chIe te te grahaNa kare che. sRSTine evo Agraha nathI ke samAjanA bhinnabhinna vargamAM anyAyamUlaka saMbaMdha hovo joIe. majUrone mUDIvALAo vizeSa majUrI Ape, temane rahevA mATe svacha makAna bAMdhI Ape to sRSTi temane nA kahevA jatI nathI; UlaTuM majUronA manamAM kRtajJabuddhi utpanna karI temane uttejana Ape che. ThIka, tame je majUrone pIlI nAkhavA mAgatA haze to temAM paNa sRSTino vAMdho jaNAto nathI. te kahe che ke 'cAlavA do, evA ja kalaha macAvI ekabIjAnI chAtI para savAra thAo ane chevaTe baMne maro." sRSTine naitika svarUpa ApavAmAM Ave te tenI tene jarUra che, anItinuM ApIzuM te te tenAthI zaramAze nahi. je vastra Apaze, je alaMkAra Apaze - pachI te rezamI che ke sutarAu he. kharA motInA ho ke kAcanI che, sonAnA che ke pittaLanA ho, nakkara he ke pilA he, game tevA haze toye - te dhAraNa karaze. sRSTinuM svarUpa ghaNA aMze mANasanA hAthamAM che, to pachI sRSTine zA mATe doSa Apavo ? ane daita zA mATe mAnavuM ? * mANasa paNa sRSTine ja eka aMza che, mATe mANasa je kare che tenI tene jarUra heca che, kivA tenI je AkAMkSA hoya che te ja sRSTinI hoya che ema eka rIte kahI zakAze. A arthamAM sRSTi ane mANasamAM vaita nathI ema spaSTa thAya che. mANasa sRSTinuM bALaka che. A muddA para dhyAna ApI sRSTine nIti, jJAna, samatA, sauMdarya vagere priya che ane bALaka mATe e priya kAryane pUrNAvasthAe pahoMcADavAno te prayatna kare che ema darzAvI zakAze ane mANasa ane sRSTinuM advaita siddha karI zakAze; paraMtu vistAramayathI A muddo ahIM TIpamAM ja jaNAvyuM che. For Personal & Private Use Only Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvaita ane advaita 493 keTalAka kaheze ke, "ame game teTalA prayatna karIe chIe te sRSTi naitika svarUpa dhAraNa karatI nathI. tenuM nakaTuM nAka ane rAkSasI AMkho keme karatAM dabAtAM nathI.' A paNa kharuM che. samAjanAM duHkha, pApa, julama, anyAya, kurUpatA, vicitratA vagereno nAza karavA sAru keTalAka dezamAM keTalAka dezabhakta ane samAja sudhArake prayatna kare che, paNa temanA prayatnane adyApi joI e tevI saphaLatA prApta thaI nathI. A je ke kharuM che paNa anubhavasiddha vAta e che ke jeTaluM vyavasthita prayatna thAya che teTale adhika yaza maLe che. pUrNa saphaLatA maLatI nathI tenuM kAraNa e jaNAya che ke, pUrNa saphaLatA meLavavAne jeTalA prayatnanI jarUra hoya che teTalo prayatna karavAmAM Avato nathI. arthAt apajazano ke niSphaLatAne Topale pRthvInA mAthe nathI rakhAte ane mukhyatve ApaNo ja doSa hevAnuM svIkAravuM paDe che. sRSTi game tevI che, ApaNane nItinI jarUra che ke nahi, e mukhya prazna che game tema ho. sRSTi nItipriya che ke anItipriya che e prazna tadana gauNa che. ApaNane nItinI jarUra che ne? basa thayuM tyAre. sRSTine nIti joItI hoya te ghaNuM sAruM, nahi te tene nItimAna banAvavAnI ApaNe kema umeda na rAkhavI? zuM sRSTi plega, lerA vagere roga utpanna kare che? ThIka che, ApaNe tenA pratikAra sAru auSadho zodhI kADhIzuM ane tyAM sudhI AjArInI zuzraSA tathA garIbonA bALakonI vyavasthA ekasaMpa tathA sahakAryathI karIzuM. zuM sRSTi anAvRSTithI duSkALa pADe che ? ThIka che, ApaNe nadIomAMthI nahero kADhI, taLAva bAMdhI, kUvA khodI sRSTinA udaramAM raheluM pANI kheMcI kADhIzuM ane tyAM sudhI duSkALagrastone sAru saMghazaktithI annapANInI vyavasthA karIzuM. sRSTie pUranA uchALAthI pula toDI pADavA che ke ? ApaNe navA pula bAMdhIzuM. e ja nyAye sRSTie svArtha ane kAmamohAdikanAM bIja hRdayamAM vAvIne ApaNumAM bheda, kalaha vagere utpanna karyA haze to prema ane audAryane baLathI ApaNe For Personal & Private Use Only Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 nItizAstra praveza sarva punaH ekachava ane ekadila banIzuM. sRSTi game tevI che. nItipriya hoya to ThIka che, na hoya te bAMdhIne tene ThekANe lAvI nItinA raste cAlavAnuM zIkhavavuM joIe ! A kAma kaThina che, paraMtu nirAza thavAne kAraNa nathI. sRSTinI sAthe jema jema paricaya vadhato jAya che tema tema ApaNane jaNAya che ke, te ati catura ane dUradarzI che. tenuM hRdaya dekhAvamAM khaDaka jevuM kaThora dekhAya che paNa aMdara prema kare che, ema bArIka dRSTie jotAM ghaNI vakhata jaNAya che. hA, ekAda vakhata tenAmAM bhUta bharAya che tyAre bhUkaMpa, tephAna, javALAmukhIne pheTa vagere prakAranuM nRtya te karI mUke che ane puSkaLa hAni kare che, zaheranAM zahero ujajaDa karI de che e kharuM che. A kAraNathI tenI tathA ApaNI vaccenuM daita aparihArya che; paNa emAMye kaMI gUDhArtha kema nahi hoya? nAnA bALakane kAvyanA lAMbA lAMbA samAsa kaThina lAge che ane tene marma tenA dhyAnamAM Avato nathI; paNa jyAre te uMmare pahoMcyA pachI vAMce che tyAre e ja samAsa keTalo arthapUrNa mArmika ane suMdara che te tenA lakSamAM Ave che. e ja rIte jyAM sudhI ApaNe alpajJa chIe tyAM sudhI ApaNane sRSTigraMtha kaThina, nIrasa, nirarthaka ane saMtApajanaka lAgaze, paNa je vakhate ApaNane sarva sRSTigraMtha vAMcavA maLaze ane te pracaMDa graMthanA pratyeka prakaraNane, vAkyano ane zabdano kyAM kevo saMbaMdha che te samajAze, tyAre e graMtha kAvya je madhura kema nahi lAge ? rAvaNa jevAne sthAna ApanArI sRSTi Aje ApaNane camatkArika lAge che ane tenA bhayaMkara kRtyane artha samajAto nathI, paNa ghera parAkramI rAvaNano dharmaniSTha rAme parAbhava karyo ane jagatamAM dharmanuM sAmrAjya sthApyuM e hakIkata vAMcavAno suprasaMga AvyA pachI pahelAM rAvaNanA ghora parAkramanuM je varNana vAMcatI vakhate aMga kaMpI UThatuM hatuM tene AnaMda romAMcanuM svarUpa prApta thAya che ke nahi? ThIka, zekasapiyaranA nATakanI mAphaka sRSTino graMtha keTaleka sthaLe bIbhatsa che ema ghaDIbhara mAnI laIe te paNa zuM? bIbhatsa vAkya kADhI nAkhI madhura bhAganI zeksapiyaranI navI AvRtti kADhI zakAtI nathI ke sRSTine graMtha pracaMDa che, AraMbhamAM For Personal & Private Use Only Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvaita ane advaita 495 tenA padano artha karavAnuM kArya ati kaThina che ane artha karyA pachI paNa AgalAM pAchalAM anya padono zo saMbaMdha che te kahevAnuM tethIye kaThina che; tathApi mAnavI prayatnathI sRSTigraMthanA keTalAka adhyAyane artha mANasane samajAya che ane keTaleka sthaLe teNe pAThAntara karI artha sudhAryo paNa che. e ja krama je AgaLa cAlu raheze to duHkhAtmaka, pApAtmaka, nIrasa ane rasane hAnikAraka e bhAga dUra thaI sRSTigraMtha AnaMdamaya, rasapUrNa, madhura ane zAMtiprada thaze ema kema nahi mAnavuM ? - sRSTi je kaMI kare che te sAruM che ema lAgaze kivA sRSTikramanI dizA ApaNuM manane ruce tevI karI laIzuM te daita dUra thaI jaze. jyAre ApaNo janma thayo tyAre ApaNAmAM "ahaMbhAva" ja na hato tethI ApaNe "advaitI" hatA. "sRSTi" je kaMI vicAra ja te samaye na hatA, tyAre "sRSTi sArI ke kharAba' e prazna kyAMthI AvI zake? bAlyAvasthAmAM Apa - parabhAva na hato, sRSTinuM jJAna na hatuM, mAtA e mAtA che eTaluM jJAna na hatuM, evI e adretAtmaka sthitimAMthI nIkaLIne ApaNe daitAvasthAmAM AvIe chIe; paNa e daitAvasthA samAdhAna karatI nathI. ApaNo pravAha sadaiva advaita tarapha hoya che; paNa advaita kaMI phUMka mAravAthI AvatuM nathI. ApaNane dravyanI jarUra che, sRSTideva te dhIme rahIne ApaNA khissAmAM nAkhI deto nathI tethI te parakIya lAge che. ApaNane lAge che ke ApaNAM bALa-baccAM nIrogI, sudaDha ane suMdara hovAM joIe, patnI surUpa ane suzIla hovI joIe, dezamAM zAMti hovI joIe, audyogika, dhArmika, rAjakIya, naitika, sAmAjika sarva prakAre unnati thavI joIe, jagatamAM mAtA-putrano viraha ke kalaha na haivAM joIe, pati-patnI kadI vikhUTAM na paDavAM joIe, pratyekane gharabAra hovuM joIe, jarUra jeTalI jamIna ane dUdha dahIM mATe gAya bheMsa hovAM joIe; paNa sRSTi ApaNuM kyAM sAMbhaLe che ? tene to krama ja judo che, are taddana ulaTa che. A prakAra sArI rIte dhyAnamAM AvyA pachI sRSTi ane ApaNI vaccenuM daita tIvra bane che. kALAMtare vicArazakti For Personal & Private Use Only Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza vadhIne e tIvratA ochI thAya che ane subhAgya hoya che te A janmamAM ja keTalAka atAnaMda anubhave che. jemanI Izvara para daDha zraddhA che temane ja e AnaMda prApta thAya che. temane lAge che ke jagata mAM Izvara je kaMI kare che te sAruM ja hovuM joIe. duHkha, viraha, kalaha, pApa, jagatamAM game te thAya che, kAI game te kare che te paNa temanI zAMti DhaLatI nathI. duSyantane zApa ApavA chatAM mArIcaRSinI zAMti jarIke calita nahotI thaI, kAraNake zApanuM kAraNa ane zApano aMta AvI aMte zakuDaMlA ane duSyantane meLApa thavAnA che e vAta te trikALajJa muninA dhyAnamAM hatI. kavamuni mArIca jeTalI ucca sthitie pahecelA na hatA tethI kanyAne viraha thaze e vicArathI ciMtAkula banyA hatA. astu; kahevAnuM tAtparya eTaluM ja che ke, ApaNane saMkaTa ane duHkha jevAM lAge che tevAM trikALane lAgatAM nathI, kAraNa e saMkaTa ane duHkhathI kevuM kalyANa thavAnuM hoya che te temanI jANamAM hoya che. vyabhicArAdi pApa, roga, hiMsA vagere sarva amaMgala vAta AgaLa pAchaLane vicAra karatAM temane Avazyaka ane ISTa lAge che. keTalAka kaheze ke A chevaTanuM varNana paurANika arthAta kAlpanika che. paNa evA trikALajJa muni pUrve thaI gayA che ke nahi athavA adyApi che ke nahi e prazna gauNa che. mukhya muddo e che ke, evI AnaMdAtmaka adaitAvasthA prApta karI levI e ApaNuM dhyeya che. ApaNane jagata jevuM hovuM joIe ema lAge che tevuM te dekhAtuM nathI. ApaNA AtmAne jagatamAM bhUlA paDyA jevuM lAge che. gharane tALuM mArI bahAragAma jaI ghaNuM divase punaH ghera AvyA pachI ApaNane jema prathama ApaNe ja gharamAM aparicitapaNuM lAge che temaja jIvAtmAne A jagatamAM lAge che. thoDI vAra pachI ghara vALIjhUDI sApha karI sAmAna vagere yogya sthAne goThavI daIe chIe eTale pAchuM ApaNuM mana saMtoSa pAme che. AvA prakArano saMtoSa jagatamAM alpa prayAsathI thatuM nathI, kAraNa A vizALa graha ApaNA ekalAnuM For Personal & Private Use Only Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaita ane advaita 497 nathI. A gharamAM ApaNI sattA nathI ane ApaNane vizeSataH koI pUchatuM nathI. je te pitAnI marajI pramANe A gharamAM karyo jAya che; tathApi dinapratidina ahIMnI avyavasthA ochI thatI jAya che ane je vAta ApaNane nirupayogI tathA hAnikAraka lAgatI hatI temAMnI keTalIka tevI nathI ema anubhavate jaNAvA lAge che. A krame jatAM jatAM koI paNa vakhate mAnavajAtine eka e divasa prApta thaze ke, te vakhate jagatamAM parakIya jevuM kaMI ja nahi lAge; sarva mANasa eka ja kuTuMbanAM che evI bhAvanA sarvamAM utpanna thaze ane ApaNA AtmAmAM ke anyatra koI paNa sthAne avyavasthA, kurUpatA, dudha, moha, pApa, yAtanAnuM darzana nahi thAya ane ApaNe kRtArtho thaIzuM! advaita ane ahaMkAranAza vedAMtIo kahe che ke advaitAvasthAmAM ahaMkAra naSTa thAya che. temanI dRSTie e kharuM haze, paNa upara je advaitAvasthAnuM varNana karyuM che temAM ahaMkArane nAza thato nathI e vAta dhyAnamAM rAkhavI joIe. anurUpa ane premabaddha patipatnImAM adaita haze paNa jema ahaMkAra naSTa thato nathI, tema A advaitAvasthAmAM paNa ahaMkAra naSTa thato nathI. patipatnIno svabhAva maLato hoya che, ekabIjAnA vicAra paraspara samajAya che ane race che, parasparamAM saMzayane sthAna rahetuM nathI, ekabIjA mATe ekamekane Adara rahe che. manamAM kaMI chupAvavA jevuM rahetuM nathI, takarArano kadI prasaMga ja Avato nathI, mAnApamAna ke adhikArane prazna laya pAmI jAya che eTale "je ke deha bhinna hoya che to paNa temano AtmA eka ja che" ema ApaNe kahIe chIe; paraMtu e tAdAbhyano artha evo nathI ke, "huM" "tuM ne bheda temanAmAM nathI hoto. e bhedamAM je viSa che te mAtra premavALAthI dagdha thaI gayuM hoya che eTale ja eno artha che. ahaMbhAva jyAre zudra keTIne hoya che tyAre AMkhamAM paDelA kaNanI mAphaka khUMce che, paNa cakSunI kIkImAM pratibiMbarUpe rahelI For Personal & Private Use Only Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 nItizAstra praveza ApaNI sAme beThelI priyapatnI jema AMkhane khUMcatI nathI, tema "tene AtmA bhinna ane mAro bhinna" e daitAtmaka jJAna advaitAnaMdane vighAtaka nathI. UlaTuM ethI tenuM peSaNa thAya che. mAtra baMnenuM mana eka hevuM joIe. sRSTidevanA AtmAnuM athavA paramAtmAnuM, ane pUrNa jJAna pAmelA jIvAtmAnuM tAdAmya evA ja prakAranuM che,- athavA kaho ke hevuM joIe. jIvAtmAne paramAtmAnA samudramAM jalabiMdunI mAphaka evo laya na thavo joIe ke te vakhate te ahaMbhAva taddana vIsarI jAya. ahaMbhAva to rahevo ja joIe, parakIyatA, virodha, kalaha na hovAM joIe. Adhunika mANasonI evI IcchA che ke, ApaNuM jJAna paramAtmA jevuM banavuM joIe, tenuM haMgata ApaNu sarvane samajAvuM joIe, te kare che te ja yathAyogya kema che te jaNAvuM joIe ane ApaNane egya lAge che te ja te kare che e ApaNI najare paDavuM joIe. temanI IcchA evI che ke, sarva lekene e pUrNa jJAna ane advaitAnaMda prApta thaI ne sarva AtmAnI viziSTatA bAganA puSpa pramANe cirakALa rahevI joIe ane eka bIjAnA AnaMda tathA sauMdaryane sahAyaka banavI joIe. rAmAnuje AtmA aneka mAnyA che ane paramAtmAmAM te pUrNa laya pAmatA nathI ema kahyuM che tene marma A ja haze ke? aMtarAtmAnuM advaita ApaNane upara varNaveluM advaita maLavAnuM che, paNa te pahelAM ApaNe bIjI eka advaitasiddhi prApta karI levI joIe. sRSTi te game tevI paNa bahAranI che, paraMtu ApaNA aMtarAtmAmAM aikya kyAM che? viSayavilAsI AtmA kahe che, "mane pratyeka prakAranA bhega ane vilAsa joIe che." mokSanI AkAMkSA rAkhanAra AtmA kahe che ke "e zakya nathI. tAre keTalAka bhegone saMpUrNa tyAga karavo joIe ane keTalAkanuM niyamabaddhapaNe ja sevana karavuM joIe.' AtmAnA aMtakalaha AgaLa sRSTi sAthe kalaha kaMI gaNatarImAM nathI; kAraNa AtmAmAM jijJAsA, For Personal & Private Use Only Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvaita ane advaita vee prema, dezAbhimAna, hareka prakAranI viSayecchA, meAkSaprema, kucAlanI Asakti, ceSTAnI pasaMdagI, upakAra karavAnI AkAMkSA ane sauMda meha vageremAM tenI je kheMcatANa thAya che te atizaya yAtanAkAraka hoya che. A aMtaHkalahane kAI paNa samaye aMta Avaze ke? naitika AkAMkSA rAkhanArA kahe che, 'hA.' Aje joke ApaNA AtmAmAM aikaya nathI paNa te aprApya nathI. iMdriyadamana karavAnA askhalita abhyAsa rAkhIe tethI tathA jJAnathI, kivA upabhAgane ka TALeA AvavAthI ke anya ekAda kAraNathI vairAgya utpanna thaI jAya che te pachI vAdaLAMmAMthI jema caMdra mahAra Ave che tema ApaNA kharA AtmA kayA te ApaNane samajAvA lAge che. e samajAvA lAgyA pachI paNa gharadhaNInuM svecchAcArI AtmA prathama ka MI sAMbhaLatA nathI, paNa dhIme dhIme iMdriyanigraha thavA lAgyA pachI hRdayane bheda UDI jAya che ane tyAM advaitanuM AnaMdAtmaka sAmrAjya sthapAya che. A AMtara adbhuta ane upara kaheluM advaita jene prApta thAya tenuM jIvita dhanya nathI ke For Personal & Private Use Only Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 6 vanaspatine saMvedanA hoya che? ukta prazna vAMcatAnI sAthe ja suzikSita hiMdIone dA jagadIzacaMdra basunI kharekhara kautukAspada evI zodhanuM smaraNa thayA sivAya nahi ja rahe. ApaNe ghaNI jagyAe vAMcyuM che ke, ApaNane jema sukhaduHkha thAya che tema vanaspatine paNa thAya che. ApaNane jema jheranI mAThI asara thAya che tema tene paNa thAya che, ApaNe jema bhAre be rAka laIe chIe tyAre susta banIe chIe tema vanaspati paNa bane che vagere vagere bAbate dA. basue saprayoga siddha karI batAvI che; ema vartamAnapatro ane mAsikanA lekhamAM keTalIka vakhata ApaNe vAMcavAmAM Ave che, paNa A vidhAnanuM vistRta ane sumi vivecana kavacita ja daSTie paDe che. dA. basunI zodhanuM varNana vAMcIne vanaspativargane manuSyanA jevI ja saMvedanA che" evI khAtarI haju A lekhakane thaI nathI. kaI zaMkAo thAya che te A lekhamAM batAvIzuM. A vivecana karatA pUrve kahevAnI jarUra che ke, dA. basanA prayoga bhUlabharelA che athavA vyartha che ema kahevA jeTalA lekhaka mUkha nathI. tevI ja rIte temanI zodha mATe sakautuka For Personal & Private Use Only Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatine saMvedanA heya che? 501 Adara nahi svIkAravA jeTalo dezAbhimAnazUnya che ema paNa mAnavAnuM vizeSa kAraNa nathI. ApaNe anna khAIe chIe tenuM rakta, carabI, hADa, vageremAM je rUpAMtara thAya che, te kriyAmAM ati kalpakatA ane DahApaNa hoya che; paNa sAmAnya mANasane udaranI e kriyAnuM jJAna hotuM nathI. ghaDiyALanI kriyA DahApaNanI bhAse che, paNa te vaDiyALa te tenAthI pUrNa ajJAna ja hoya che, e vAta dhyAnamAM rAkhavAmAM Avaze to naspatinI kriyA game teTalI hoziyArInI jaNAya paNa tene tenuM jJAna haze ja ema kaMI kahI zakAya nahi ema zA mATe kahevAmAM Ave che tenI kalpanA thaI zakaze. sinemAmAM puruSa ane strIo nAce che, kude che, rame che, hase che tethI kaMI temanuM kharekhara astitva che ema kahI zakAze nahi, tevI ja rIte vanaspatinI kriyA manuSya zarIramAM thatI kriyA jevI jaNAya che mATe manuSya pramANe temane paNa sukhaduHkhanI bhAvanA che ema kahevuM barAbara thaze nahi evI lekhakanI vicArasaraNI che. sivAya temane sukhaduHkhanI bhAvanA che ema kahenArane ane kharekhara tema mAnanArane kumaLI kAkaDI ke baTAkA bAphI khAvA e nidayatA bharyuM kRtya lAgaze ane pachI mAMsAhAra pramANe ja zAkAhAra tyAjya jaNAvA lAgaze, evA prakAranA vyAvahArika vicAra chevaTe huM rajU karavAno chuM. have prathama da. basue kayA prayoga karyA che ane temAM temane zuM jaNAyuM che tene sahaja vistArathI vicAra karIzuM. dA. basunI zodhane svIkAra thatA sudhI zAstronI evI mAnyatA hatI ke, prANIvarga ane vanaspati e baMne taddana bhinna varga che. vanaspati cAlI zakatI nathI, prANI cAlI zake che; vanaspatimAM majAnataMtu - cetanAtaMtu nathI tethI tene cetanA hetI nathI ane prANIne cetanA hoya che; AghAta thatAM vanaspati svastha rahIne sahana kare che tyAre pANI AghAtarUpI savAlane gogya javAba Ape che; prANInA zarIramAM evA keTalAka bhAga hoya che ke, te (dAkhalA tarIke hRdaya, nADIo) hameza kUraNa pAme che, tyAre For Personal & Private Use Only Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza vanaspatimAM tevuM kaMi dekhAtuM nathI. A sphUraNanuM kAraNa zuM che te jaDavastunA gatizAstranI dRSTie kahI zakAya tema nathI; tApaNu e sphUraNa viSAdi prayAgathI ochuMvattuM thAya che evA anubhava che. vanaspatinA sabaMdhamAM evA anubhava thatA nathI vagere prakAranI samaja dA. sunI zeAdha pUrve rUDha hatI. basunuM 'resAna'Ta raeNkara ' yaMtra nIkaLyAthI uparanI ghaNIkharI bAbatane AdhAra kapita thayA che, eTaluM ja nahi paNa te nirAdhAra che ema yu che. A resAnaTa rekarDara yaMtra eTaluM hRdayasphUraNanA eka dhabakArAnA hajAramA bhAgane dRSTie paDe che! vidyutane ke teve ja bIjo ekAda AdhAta ApatAM, viSapAna karAvatAM, ghaNI vakhata sudhI svastha rahevA detAM ane eka sarakhA prahAra karI trAsa ApatAM vanaspatimAM kuvA pheraphAra thAya che te A yaMtranI sahAyathI binacUka samajAya che. A yaMtranI evI karAmata joI ne kSaNavAra evA bhrama thAya che ke kAI jAdunA khela thaI rahyo che ke zuM ? dA basue vanaspatine peAtAnuM hundgata lakhatAM zIkhavADayuM che! vanaspatinA aMtarAtmAnI gUDha kriyA tenA potAnA haste ja khullI karavAnI mAyA zukrAcAryanA peTamAM pravezI tenuM gepana zIkhanAra kacanI mAyAthI paNa ~~~ ajaba che. zukrAcAya ane kacanI paurANika vAta kalpita haze, paNa basunI karAmata te Aje kAI paNa pratyakSa cakSuthI joi zake tema che. kevI ajaba kalpakatA ! je hiMdamAM AvAM nararatna nIpaje che te deza rAjakIya dRSTie tejahIna kema bane che ane rahe che e eka samAjazAstranuM mahAna rahasya ja che ! 503 resAnaCTa rekaDaranA vicArathI lekhakanI maneAvRtti kiMcit samaya praznala banI ane tethI sahaja viSayAntara thayuM te mATe vAcaka mApha karaze. A yaMtranI racanA kevI rIte thaI te A lekhaka karatAM yaMtrazAstrajJa adhika sulabhatAthI kahI zakaze. lekhake potAnI rIte prayatna karyA heta, paNa basunuM pustaka hAla upalabdha nathI. e yaMtranI samA racanA game tevI hA. e yaMtrazAstrajJane prazna che. tattvadaSTie temAM dhyAnamAM rAkhavA jevuM eTaluM ja che nAjuka che ke ka pabheda temAM For Personal & Private Use Only Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatine saMvedanA heya che? 503 ke, vanaspati para vidyuta vagerenA AghAta thatAM temAM je parivartana thAya che te vanaspatinA aMga upAMga vageremAM utpanna thayelI gati dvArA nakkI karavAmAM Ave che. A yaMtranI sahAyathI karelA aneka prayoga parathI dA. basue je kaMI siddhAMta kADhakyA che temAMnA keTalAka majhAnA che ane te nIce ApyA che. bhImasA yUDikA (Mimosa Pudica) - lajAmaNI jhADane vidyutane eka AghAta karI "tAruM A saMbaMdhamAM zuM kahevuM che?" e jANe savAla karyo hoya tema tene javAba maLavAmAM paLano same bhAga paNa vyatIta thayo nahi. e javAba eTale pratikriyAtmaka caLavaLano prAraMbha. deDakAnA snAyumAMthI javAba maLavAne paNa eTalo ja vakhata lAge che. meTA vRkSa taraphathI javAba maLavAmAM vilaMba thAya che; eTale mANasamAM jema la mANasa susta hoya che tevuM ja AmAM paNa jaNAya che ! bhAMga, dArU vagerenA pAnathI jema mANasa susta bane che tema vRkSa paNa bane che. jheranI asara mANasanI mAphaka ja jhADa para paNa thAya che. eka jhADane kAcanA gharamAM rAkhI tenI uttama baradasta uThAvavAmAM Ave (eTale sudhI ke tene AtmasaMrakSaNArthe sahaja paNa zrama paDe nahi) te te dekhAvamAM suMdara dekhAya che, paNa Arogya tathA kalahamaya paristhitimAM mUjhavAnI zakti vageremAM te utaratI paMktinuM jaNAya che. arthAta mANasamAM zrImaMtanA bALaka jevI tenI sthiti thAya che ema paNa kahevAze! bahArathI suMdara paNa aMdara pilANavALA ekAda edI vRkSa ghara vidyuta vagerenA puSkaLa AghAta karyA pachI tenI sthiti sudharavA lAgI hatI! A prayoga vAMcIne zrImaMtanA lADakavAyA bALakane tenA hita mATe muSTimodaka ApavAne kaI vicAra karaze nahi. kemake tema thAya te lekhakanA arthane anartha ja thayo gaNAya. ekaMdare vAta e che ke prANImAM majajAtaMtuviziSTa kriyA - pratikriyA hoya che temaja vRkSamAM hoya che. temanI paNa AghAta karanArano pratikAra karavAnI icchA thAya che, sustI Ave che, jhera caDhe che, vaibhava game che, garIbI kaSTa Ape che, For Personal & Private Use Only Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza vagere vagere. lajAmaNI vRkSanA daSTAMtathI vRkSa zaramAya che eTaluM ja ApaNe jANatA hatA, paNa "basunI zodha parathI vanaspatine prANInA jevI ja cetanA zakti hovAnuM jaNAya che.* paNa A prayega parathI tAvika draSTie zuM siddha thAya che? mANasanA zarIramAM cAlatA vyApAra jevo ja vanaspatimAM paNa vyApAra cAle che eTaluM e uparathI siddha thAya che, paNa ethI AgaLa vadhIne koI kaheze ke tenAmAM manuSyanI mAphaka ja saMvedanA zakti che te te vAta nyAyasiddha thaze nahi. ApaNuM zarIra eka moTuM kArakhAnuM ja che. emAM kevA mahAna kArabhAra capaLatApUrvaka cAlyA kare che. e kArabhAra jaIne moTA moTA rasAyanazAstravettAonI mati paNa Azcarya thI dina thAya che, paraMtu zarIravaMtargata vyApAranuM bhAna - jJAna sAdhAraNa mANasane hoya che ke ? pAcanakriyA, zvAsanakriyA vagere nI sAdhAraNataH ApaNane kalpanA paNa hetI nathI. zANapaNanI kriyA thatAM tyAM te kriyAnuM jJAna hoya che ja evuM kaMI hetuM nathI, saMvedanA paNa hoya che ema kaMI nathI. vAMcatI vakhata pustakamAMnA nAnA moTA TAIpanI mAphaka ApaNuM cakSamAM pheraphAra thAya che ema kahevAmAM Ave che, paNa tenuM jJAna ke tenI saMvedanA koI ne paNa hoya che ke ? evuM ja kaMI che. basunI zodhamAM - vanaspativyApAra viSe kema nahi hoya ? hA, eTaluM mAtra kharuM che ke, A praznano nirNaya svAnubhavathI thAya te nahi hovAthI vanaspatine saMvedanA hoya * zaramAya che ema vinadabuddhithI kahyuM che. basunI pUrve zAstro lajAmaNInI lAjanI upapatti jaDa vastunA gatizAstranA niyamathI ja lagADatA hatA. sparzane yogathI lajAmaNanA pAnAmAMnA pANIne calana maLI tenA uchALAne dhakko saMkucita thanArA taMtu para thavAthI pAna baMdha thaI jAya che, evA prakAranI u5patti hatI. 'It was supposed that the application of a mechanical stimulus quenches the turgid issue, in consequence of which the water forced out delivers a mechanical blow to the contractible organ of the plant.' For Personal & Private Use Only Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatine saMvedanA hoya che? che ke nathI hotI e bemAMthI eke vAtane nirNaya nizcayAtmaka rIte thaI zake tema nathI. ApaNe vanaspatinA peTamAM pesIne temane zuM thAya che te joI zakIe tema nathI. vanaspatine pUchIe paNa temane vAcA nathI, tyAre saMvedanA che ke nahi te kahevAne khAtarIbharyo AdhAra che ? saghaLo AdhAra anumAna upara ja rAkhavuM paDe tema che mATe anumAna zuM kahe che te joIe. magaja ane jJAnane kibahunA saMvedanAne paNa nikaTa saMbaMdha che evo zAstrono abhiprAya che. nidrAmAM cakSu, kAna vagere dri jAgRta ja hoya che; paraMtu magaja nidrita hovAthI te iniI nADI dvArA mokalelA tAra magaja vAMcatuM nathI evI samaja che. jyAre magaja para jJAna ane saMvedanAno AdhAra hoya te magajahIna vanaspatimAM teno abhAva hovAne ghaNe ja saMbhava che. eno artha evo nathI ke jaDa padArthamAM ane pazupakSI tathA vanaspatimAM kaMI taphAvata nathI. pazu ke vanaspatine AtmA nathI ema kahevAne lekhakane Azaya nathI. AtmA che ja, paNa AtmA ane manuSyanI vivecakabuddhi kiMvA saMvedanAzaktimAM pharaka che. hAlanA zodhaka mAnasazAstrajJa kahe che ke, mANasane be AtmA kiMvA be mane che. pachI bhale AtmA ke mananI be avasthA kahe. nidrAmAM je mana jAgrata hoya che kiMvA hinoTIjhamamAM athavA memerijhamamAM je mana sAMbhaLe che bole che, lakhe che te mane ane agratAvasthAnuM vivecaka tArkika mana e bane judAM che,- nidAna mananI bhinna avasthA to che ja; kAraNa, tenI zakti ane tenA vyApAra taddana bhinna jaNAya che. keTalAkanuM kahevuM evuM che ke, hineTIka kiMvA kaeNmerika bebhAna hatAM je mana ke manevasthAne vyApAra cAlato hoya che te mana ke manevasthA magaja para AdhAra rAkhatI nathI. A mana tArkika manathI bhinna che evuM jema mAnavAmAM Ave che temaja vanaspati kiMvA pazunAM mana kiMvA temanA AtmA tArkika jJAna saMvedanAtmaka For Personal & Private Use Only Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 nItizAstrapraveza manathI bhinna che ema mAnavuM yogya - yukta che ema kema kahevuM nahi ? upara kahyuM hatuM ke, vanaspatine ApaNA jevuM ja sukha duHkha che ema mAnIe te kumaLI kAkaDI kApI khAvI e nirdayatAbharyuM gaNAze. phaLAhAra (annAhAra) nirdaya TharyA pachI jIvanasaMdha kema karIne cAlaze ? kadAcita nIvo nIvarsa navem kahI vanaspatinA sukha duHkha tarapha durlakSa karAze. paNa ema karavA karatAM vanaspatine sukha duHkha nathI ema kahevuM e eka raste ThIka che. A keTI evI nathI ke vyavahAradaSTie amuka eka vicAra savaDa ane samAdhAnakAraka che mATe tene baro mAna. lekhakanuM kahevuM che. eTaluM ja che ke, vanaspatine sukha duHkha thAya che e vAta nyAyasiddha nathI e vyavahAradaSTie sAruM che. vanaspatine paNa sukha duHkha saMvedanA che ema yogya kAraNathI AvatI kAle siddha thaze te vyavahArane e siddhAMta game teTale khUMcato haze te paNa tene savIkAra ja joIze. For Personal & Private Use Only Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 7 AnuvaMzika saMskAra keTalAka kahe che ke, brAhmaNane bALaka brAhmaNatara karatAM pUrva saMskArane pratApe adhika buddhizALI hoya che ane te ja kAraNathI te vizeSa sAtvika hoya che. A kathanano artha e che ke, kuLamAM hajAro varSathI adhyayana, adhyApana ane sAtvika AcAranI paraMparA cAlatI AvyAthI svAbhAvika rIte ja brAhmaNa bALaka vizeSa buddhizALI ane sAtvika nIpaje che. spaSTa che ke, mAtA pitAnA guNa bALakamAM Utare che, e tatvano ja ukta vidhAnamAM AdhAra levAyo che, paNa e tattva sarva bAbata mATe satya che ke ? vicArI vAcakane kahevAnI jarUra nathI ke aneka bAbatomAM A tattva lAgu paDatuM nathI. dAkhalA tarIke ghoDAnI ane ghaDInI pUchaDI kApI nAkhavAmAM Ave che paNa tenI saMtati ardhA pUchayukta utpanna thatI nathI. cInI strIo hajAro varSathI paganAM taLiyAM mArImacaDI pATA bAMdhI nAnAM banAvI detI AvI che; paraMtu janma letA cInI bALakanA paga bIjA bALakanA jeTalA ja hoya che. te kaMI pUrvasaMskAranA prabhAve nAnA banI jatA nathI. eka vinodI mitra saMskAratatvanI viruddha che. te pitAnA kathananA samarthana mATe kaMika hAsyajanaka evuM ApaNuM dezanuM For Personal & Private Use Only Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza udAharaNa rajU kare che. te kahe che ke, brAhmaNa bALakanuM magaja jyAre vaMzaparaMparAgata - AnuvaMzika saMskArathI zuddhatara athavA tIvratara bane che, tyAre bApadAdAonA mastaka para hajAro varSathI hajAmanA astrAthI muMDana saMskAra thato Avyo che chatAM bALakone pahelAMnA jevA ja vALa kema thAya che ? AmAMthI upahAsAtmaka bhAga cheDI daIe to vAcakanA dhyAnamAM Avaze ke, A praznathI kyA saMskAra AnuvaMzika hoya che ane kayAM nathI hotA teno UMDo vicAra karavAnI AvazyakatA che. jevuM bIja tevo phaNage' e nyAya puSkaLa bAbatamAM saMpUrNa paNe lAgu paDe che, enI koI paNa nA kahI zake tema nathI. AmraphaLa vAvIne koI drAkSaphaLanI AzA rAkhatuM nathI, paraMtu AMbAne geTalo dasa paMdara varSa sAkaranA pAkamAM rAkhI mUkyA bAda vAvavAmAM Ave to dasa vIsa varSa sudhI sAkarano saMskAra thavAthI tenAM phaLa vizeSa gaLapaNavALAM thAya ke kema e viSe zaMkA thavI svAbhAvika che. keTalAka kahe che ke, manuSyano raMga, Teva ane bolavA cAlavAnI paddhati vagere svAbhAvika guNuM" bALakamAM AvelA jaNAze, paNa tenuM zikSaNa, anubhava vicAra vagere saMpAdita guNa (Acquired Characters )* bALakamAM saMkrAMta thatA nathI. uttama gAjarathI uttama gAjara utpanna thaze e vAta A lene kabUla che; paNa kavAyata jANanAra sainikathI alpAMze paNa kavAyata jANanAra sainika pedA thAya, ema temane lAgatuM nathI. dRSTAMtAtmaka bhASA choDI daI sAmAnya rIte belIe to kahevAze ke svabhAvaH ja bIjamAM ke zukramAM rahelA svAbhAvika guNa phaLamAM athavA bALakamAM jema UtarI zake che, tema kRtrima, anubhava prApta, saMpAdita guNa UtaratA nathI. Ama baMne pakSanuM kathana ApaNe sAMbhaLIe chIe tyAre temAM kharuM zuM ? anubhava prApta guNa AnuvaMzika banI zake che ema kahenArA udAharaNa ApatAM jaNAve che ke, samudramAM navIna jaNAI AvelA * ahIM Character eTale svabhAva nahi paNa guNa athavA lakSaNa che e dhyAnamAM rAkhavuM. For Personal & Private Use Only Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnuvaMzika saMskAra 509 beTanAM pakSI keTalIka vAra ghaNAM himatavALAM jaNAya che, te prathama mANasathI DaratA nathI, paraMtu temane thoDA ja samayamAM anubhavathI jaNAya che ke, manuSya e eka ati duSTa prANI che, te temano zatru che. ane te pakSInAM baccAM e anubhavathI ja jANe svAbhAvika rIte DAhyo banI gayAM hoya tema mANasane nava gajanA namaskAra ja kare che ! ahIM mAtApitAne anubhava bALakamAM saMkrAnta thayela jaNAya che. AvA aneka daSTAMta che. temAMthI keTalAMka TUMkamAM utArIzuM. UMcA vRkSano pAle khAvA mATe "jirAphanA pUrvajoe vAraMvAra Doka laMbAvyAthI have jirAphanI Doka pUrvasaMskAranA prabhAve lAMbI banelI che. zaratanA ghaDAthI utpanna thayelA ghaDA zaratanA medAnamAM atyuttama kare che. dArUDiyAnAM bALaka kharAba saMskArathI dArUDiyAM nIpaje che. viruddha pakSe peDhIothI zrImaMta rahelA kuTuMbanAM bALaka sArA saMskArathI nAjuka, mehaka ane vaibhavI che. brAhmaNanAM bALaka buddhizALI hoya che. garamInA rogavALAnA bALakane bahudhA garamI thAya che. adhikArInA bALakanI pravRtti vaDIlanI mAphaka ja bAlyakALathI AdhakAra calAvavA tarapha hoya che; vagere vagere. anubhava prApta guNa bALakamAM UtaratA nathI ema kahenArAonuM AvAM datathI samAdhAna thatuM nathI. teo jaNAve che ke, dArUDiyAno putra pUrvasaMsakArathI dArUDiyA nathI thato paNa janma pachI pratyakSa najare paDatA daSTAMtathI dArUDiyo bane che. garamInA regavALA puruSa ke strIthI thatA bALakane garamI thavAnA kAraNamAM AnuvaMzika saMskAra nathI paNa udaravAsa samaye athavA tyAra pachI garamInA sUma viSajatu tenA zarIramAM praveza kare che e che. adhikArInA sattApradarzaka bALaka athavA brAhmaNane buddhizALI bALakane mATe paNa temaja kahevAmAM Ave che. adhikArIne bALaka janmathI ja sattA pradarzaka hoto nathI. janma pachInA saMskArathI te bane che, brAhmaNane bALaka janmathI hoziyAra nathI hoto paNa gharanA vyavasthita sArA valaNathI brAhmaNatara karatAM hoziyAra bhAse che. jirAphanI Deka lAMbI hovAnuM kAraNa tenA pUrvajoe Doka laMbAvelI e nathI, paNa "svAbhAvataH' tenA pUrvajonI Doka lAMbI For Personal & Private Use Only Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 nItizAstrapraveza hatI. zaratanA gheADAnAM baccAM sArAM hrAya che tenuM kAraNa e che ke, ( pUrvaja gheADAnuM ) bIja ja uttama haiAya che. ene artha e che ke zaratamAM deADavAnI Tevane pratApa nathI paNa te gheADA mULathI ja jAtavAna ane capaLa hAya che. guNa A paraspara virodha karanArA matamAMne kayA mata kharA mAnavA ? e vAdane Adhunika zAstrajJAe kevA nirNaya karyo che? anubhavaprApta athavA saMpAdita kiMvA upArjita ( Acquired characters) bALakamAM saMkrAnta thAya che ema temanuM kahevu che ke zuM? e sAmAnya praznone A lekhamAM vicAra karavAnA che ane brAhmaNu athavA sainikanA bALaka vagerenAM je udAharaNa lIdhAM che te jijJAsA tIvra karavA mATe ja lIdhelAM che. e praznoneA zAstrIya dRSTie vicAra karavAnA che eTale prathama be traNa vAtane punaH uhApAha karavAnI jarUra che. pahelI vAta e che ke, 'saha-ja 'kivA 'svabhAva-siddha ' je guNa mAtA pitAmAM hAya che te mAbApa bALakane ApI zake che e viSe vAda nathI. AmULanA vAvetarathI kerI khAvAne maLI zake che e vAta anubhavasiddha che. AphUsathI AphUsa, pAyarIthI pAyarI ane dezAthI dezI kerI maLe che e paNa siddha che. mANasanuM dRSTAMta laI e te pitA ke mAtAnI khelavA cAlavAnI Dhaba, varNa, nAka, cakSu vagere svabhAvasaddha ' guNa ' putra pautramAM STie paDe che e vAta nAnA bALakanA lakSamAM paNa Ave tevI che; paraMtu pitAe khAra varSa sudhI vyAkaraNazAstranuM adhyayana karyuM... hAya che ane pachI cAlIsa pacAsa varSoM e zAstranuM adhyApana calAvyu` hAya che te te saMskRtineA tenA bALakane keTale sudhI lAbha maLe che e viSe zAstrajJAmAM matabheda che. keTalAka kahe che ke pitAnI naisargika buddhi putrane prApta thAya; paNa pitAnA magaja para teNe pote prApta karelA jJAnanA je saMskAra thAya che te putranA magajane upayogI thatA nathI. keTalAka kuLanA mANaso buddhizALI hAya che tethI ka kuLanA pUrvajoe pAtAnI buddhi zAstrAdhyayanAdi upAyathI susaMskRta karI hatI ane e saMskAranA putra pautrane lAbha maLyA For Personal & Private Use Only Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Anuva zika saMskAra 511 prabhue ( athavA hAya che ane e pariNAma che. - zakIe chIe che ema samajavAnuM nathI. e to te putra pautranA pUrvajone kudarate kahA) buddhicApalyanI bakSisa ApelI bakSisa mAtra paraMparAgata cAlu rahI zake che tenuM ekAda prasa'ga evA Avaze - ApaNe joI tevA prasa`ga AvyA che -- ke prabhu athavA kudarata kApe bharAI te ja kuLanA ekAda mANasanI mati maMda banAvI deze ane te adhyayana tarapha lezamAtra lakSa Apaze nahi. A matimaMda mAseAnAM bALakA paNa kadAca kamabhAgye temanA jevAM ja mAMtamaMda nIpaje; paraMtu e madamatine TAlA pitAnA ja moMdabuddhinA magaja para nAkhavA joIe, tenA adhyayana para nAkhavA ceAgya nathI evA keTalAka zAstrajJane Agraha che. pUrve sacita thavAthI ke pachI game tenAthI kahA, paNa vaDIlAne buddhimAMdyargAde je guNabheda prApta thayA haze, te svabhA sid guNabheda ( (Inborn variations ) bALakamAM UtarI zakaze e sarva zAstrane svIkAre che; paraMtu e guNabhedane te anubhavaprApta athavA saMpAdita samajavA` badale khIsiddha athavA svabhAvasiddha samaje che. ApaNe te je guNa khIjanI sAthe ja AvelA nathI hAtA, pazu je kAI vyaktine anukUla-pratikUla paristhitine lIdhe kivA jJAnapUrvaka karelA zArIrika kivA mAnasika parizramathI prApta thayelA haiAya che, tene ja ' anubhavaprApta ' guNa samajI te guNa bALakamAM Utare che ke nahi e praznA vicAra karavAne che. arthAt e prazna kevaLa mAnavajAtinA ja nathI, jIvakATInI kAI paNa UMcI naMcI kta viSene e prazna che. latA-vRkSa, pazu pakSI ke nara vAnarAdi sarva prakAranI jIvaY=ATInA AnuvaMzika guNasaMkramaNanA niyamane ApaNe vicAra karavAne che, prathama eTaluM svIkArI levuM ThIka thaze ke, jIva-biMdumAM athavA zukramAM ( Germ Plasm) kRtrima parivartIna karI te jIvabiMduthI athavA zukrathI utpanna thayela vyaktimAM te guNu kadI kadI Utare che e vAta prayAga siddha thaI che. TaoNvara nAmanA eka zAstrane keTalIka kIDIene ati ugra kRtrima uSNatAmAM rAkhI hatI tethI uSNusaMskAranA pratApe temanAM baccAMmAM meTA mahattvane pheraphAra For Personal & Private Use Only Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 nItizAstra praveza jaNAI AvyuM ane te guNa vaMzaparaMparAgata temanAM baccAMmAM paNa UtaravA lAge. A rIte pitAne kRtrima athavA anubhavaprApta guNa bALakane maLI zake che e kharuM che. tevI ja rIte kSaya, garamI vagere roga paNa vaMzaparaMparAgata nIvaDI zake che e paNa anubhavasiddha che. A daSTAMtano vicAra karavAmAM mahattvanI e vAta lakSamAM rAkhavAnI che ke, pitAnA biMdumAM ja (Germ - Plasm) kRtrima parivartana kareluM hoya che. kSaya ke garamI utpanna karanAra je sUkSma ane duSTa jaMtu che te kSayI ke garamI yukta pitAnA zukra dvArA bALakanA zarIramAM javAthI e roga thAya e sAhajika che; paraMtu zArIrika ke mAnasika parizramathI, TevathI ke evA ja anya kAraNathI je guNa meLavI zakAya che te zakramAM ke bIja - jIvabiMdamAM pheraphAra karI zake che ke nahi, e ApaNo prazna che. jhINI najare ghaDiyALa durasta karavAmAM jIvananAM pacIsa varSano vyaya karanArA kArIgaranuM zukra evI rIte badalAya che ke jethI tenA putra-pautranI AMkhamAM alpAMze paNa pheraphAra thaI zake che ke kema; e ApaNe prazna che. bIju dRSTAMta laI e ja artha punaH kahevo hoya te kahI zakAya ke, koI bALakanAM netra koI duSTa bAlyAvasthAmAM phoDI nAkhe che te bALakanAM bALaka svabhAvaH ja kiMcita paNa aMdha banI zake ke kema e ApaNA prazna che. vyApaka bhASAmAM e ja vAta karavI hoya te kahIzuM ke, koI eka vRkSa ke prANInA avayavamAM ke mANasanA manovikAramAM kevA buddhivikAsamAM akasmAta kAraNathI athavA muddAma kaMI sAruM narasuM pariNAma utpanna karavAmAM Ave - hAni ke vRddhi karavAmAM Ave che, e anubhava prApta guNabheda tenA jIvabiMdumAM ke zukramAM anurUpa guNabheda utpanna karI zake ke kema te ApaNe vicAravAnuM che. keAI kuTuMbanA ekAda mANasanA vALa yuvAvasthA ke bAlyAvasthAmAM ja sapheda banI jAya che ane tenA bALakamAM paNa pachI tevI sthiti najare paDe che. A udAharaNa parathI zubrakezatvano guNa peDhIgata thayeluM jaNAya che; paNa te saMbaMdhamAM keTalAka zAstro kahe che ke, zubrakezatvanA guNane anubhava prApta ke For Personal & Private Use Only Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnuvaMzika saMskAra 513 saMpAdita (Acquired) kahevAne zo AdhAra che? teo kahe che ke, te mANasanA vALa akALe sapheda thavAnuM kAraNa jIvabiMdumAM al 16 791611fas GE or (Accidental inborn variation) haze - hoI zake. zAstrone khabara che ke, jIvabiMdumAM keTalIka vakhata evA gUDha bheda acAnaka upasthita thaI zake che. vidvAnone kahevAnI jarUra nathI ke DArvinane abhiprAya evo hato ke, vRkSa ke pazunI eka ja jAtithI je aneka upajAti utpanna thAya che tenuM kAraNa jIvabiMduno sahaja bheda (Inborn variation) hAI e sahaja bheda te vRkSa kiMvA pazunA jIvanakalahamAM je upayogI hoya che te tenI pragati thAya che ane te navIna jAta jagatamAM Take che. DArvinanuM utkrAMti tava sajIva vyaktimAM daSTigocara thatI sahaja bhedapravRtti para ja avalaMbI raheluM che. tenuM kahevuM ema che ke, A bheda AnuvaMzika hoI evA bhinna guNeno kALanA krame samUha bane che eTale te vyaktinI upajAti" bane che. bIjanA bhedathI nahi paNa janma pachInI paristhitine aMge prApta thayelA guNa AnuvaMzika banI zake che e DArvinane abhiprAya thAya che e kharuM che, paNa tenuM utkrAMtitattva enA upara AdhAra rAkhatuM nathI. Adhunika DArvina saMpradAyI zAstro anubhava prApta guNa karatAM sahaja bhedapravRtti para ja vizeSa bhAra mUke che e dhyAnamAM rAkhavA jevuM che. DArvinanI pUrve lamArka (Lamarck) nAmano je zAstrajJa kAnsamAM thaI gayo che te jirAphanI lAMbI DokanuM daSTAMta ApI evuM pratipAdana kare che ke, paristhitine anurUpa koI eka jIva-jAtine prApta thayelA guNadharma bALakamAM saMkrAnta thAya che ane evA guNane kAlAMtare vizeSa poSaNa maLe che, athavA evA aneka guNadharma saMkalita thAya che eTale te jAtithI bhinna evI eka navIna upajAti utpanna thAya che. Adhunika zAstromAM paNa A prazna viSe ghaNe vAda che. Dele ja nAmano pheMca zAstrajJa kahe che ke, "badhAya anubhava prApta guNadharma AnuvaMzika nahi banatA hoya, to paNa evA keTalAka guNadharma bALakamAM utare che emAM kaMI ja zaMkA nathI." paraMtu For Personal & Private Use Only Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza Arthara jaimasana kahe che ke, "anubhava prApta avayavabheda ke guNabheda ApaNAmAM Utare che, ema kahevAne kaMI AdhAra hoya ema mane jaNAtuM nathI. paraMtu ema banavuM azakaya ja che evuM vidhAna bedhaDaka karI devuM e mane pasaMda nathI." vejhamena (Weisman ) nAmane jarmana zAstrajJa anubhava prApta guNanA AnuvaMzikatvanI viruddha che. viliyama jemsa nAmanA prasiddha mAnasazAstravettAe e praznano sarvAge vicAra karI evo mata Apyo che ke, paristhitine anurUpa prApta thayelA athavA buddhipuraHsara parizramathI meLavelA guNa AnuvaMzika bane che, e vAta adyApi siddha thayelI nathI. TUMkamAM kahIe te A prazna viSe tA puruSomAM ghaNe matabheda che ane sAmAnya zAstrajJa e mudAnA saMbaMdhamAM koI paNa pakSane na ravIkAratAM taTastha vRtti svIkAre che. kAyadAnI bhASAmAM kahIe to anubhava prApta guNadharma bALa-saMcArI che e prameya adyApi "asiddha" (not proven) che, evI sAmAnya samaja che. paNa evI taTastha vRtti zA mATe ? dArUDiyAnA bALakanI, brAhmaNa jAtinI hoziyArI vagerenI je vAta kahevAmAM Ave che tene ukela zo? AvAM udAharaNono ukela ke karavAmAM Ave che tenuM upara sAdhAraNa digadarzana thayeluM che ja. have bIjA keTalAMka dRSTAMta ApI sahaja vistRta vivecana karavAne harakata nathI. paristhitimAM bheda thaIne athavA acAnaka saMkaTa AvI paDavAthI prANIonAM mAtA pitAne prApta thayelA kivA temAM prayogAthe utpanna karelA avayavabheda ke guNabheda bALakamAM vaMzaparaMparAthI UtaryAnAM aneka udAharaNa hovAnuM prathama kaheluM che, paNa "aneka' eTale "puSkaLa' ema samajavAnuM nathI. hA, evAM so deDhaso dRSTAMta maLI zake tema che ane temAMnAM keTalAMka nIce ApIzuM. 1. DaoN. brAuna sekavADa nAmanA zAstra prayoga mATe keTalAMka DukkaranI viziSTa nADIo toDavAthI temane azaktatA prApta thaI ane apasmAra (Epilepsy)ne vyAdhi thayo. e DukkaranAM baccAMne e pitRviziSTa roga kudaratI rIte prApta thayo. For Personal & Private Use Only Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnuvaMzika saMskAra 515 2. eka baLadanuM pUMchaDuM be bAraNuM vacce dabAvAthI tUTI gayuM hatuM. tenI saMtatimAM pU7 naSTa thayeluM mAlUma paDayuM ! A dRSTAMta hekela nAmanA jarmana zAstra ApyuM che. 3. eka gAyanuM eka ziMgaDuM saDo lAgavAthI tUTI paDayuM. tenI prajAmAM paNa te ja bAjunuM ziMgaDuM adazya thaI gayuM. 4. zahAmRga hAlanAM anya pakSIonI mAphaka pUrve ghaNe dUra sudhI UDI zakatuM hatuM. kaMIka kAraNathI teNe UDavAnuM choDI dIdhAthI tenI pAMkho nirbaLa banI gaI ane e pravRtti tenAM baccAMmAM daDha thatI gaI. aMte have zahAmRganI pAMkho nirbaLa banI gaI che. 5. keTalAMka matsya akasmAta rIte aMdhakAramaya guhAmAM bharAI gayAM. aMdhakAramAM cakSane kaMI paNa upayoga nahi thavAthI te teja hIna banyAM ane kALAMtare temanAM bALakomAM aMdhatvapravRtti da9 thatI javAnI sAthe temanAM netra naSTaprAya banelAM jaNAyAM. 6. vaDIle aneka varSathI zaheramAM rahetA thavAthI keTalAMka bALakonI AMkho svAbhAvika rIte kiMcit - ati alpAMze - jhAMkhI thayelI jaNAya che. 7. anubhavamAM jaNAyuM che ke, peDhI Agata zrImaMta ane kulIna kuTuMbanA bALakonA hAtha, paga, varNa, paddhati vagere svabhAvataH ja komaLa ane madhura hoya che. spensare e saMbaMdhamAM potAnuM daSTAMta ApyuM che. te kahe che ke, "mArA pitA ane dAdA e baMne zikSAguru hatA. hAthamahenata karavAnI jarUra nahi paDyAthI temanA hAtha pUrNa rIte puSTa thayA nahi ane tethI mArA hAtha paNa sAdhAraNa mANasa karatAye nAnA banyA." 8. eka kUtarAne tenA dhaNIe pAchalA paga para UbhA rahI AgaLanA paga-hAtha bhikhArInI mAphaka dharavAnuM zIkhavADayuM hatuM. te kUtarAthI je saMtati janma pAmI tene bhIkha mAgavAnI kasarata svabhAvataH ja prApta thaI gaI A udAharaNo uparathI AraMbhamAM to lAge che ke, vaDIlanA anubhava prApta guNanI asara baccAMo para thAya che; paraMtu For Personal & Private Use Only Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 nItizAstrApraveza keTalAka zAstrajJa kahe che ke, e daSTAMta parathI kaMI nirNaya thata nathI. teo kahe che : 1. nADIo teDI nAkhavAmAM AvelAM DukkaranAM keTalAMka baccAMne apasmAra roga lAgu paDyo che e vAta kharI che; paNa te DukkaranAM sarva ja baccAMne e roga lAgu paDyo nathI. ghaNAM kharAM baccAM azakta thayAM eTaluM ja. keTalAMkane apasmAra thavAnuM kAraNa piviziSTa rega nahi paNa azaktatA haze. 2-3. baLadanA pUcha ane gAyanA ziMgaDA viSe kahI zakAze ke, e vilakSaNa vega kAkAliya nyAyane haze athavA pUcha ane ziMganuM khaMDana akasmAta thayelA sahajabhedanuM (Accidental inborn variations) pariNAma haze. 4. zahAmRganI pAMkho temanAM vaDIlee UDavAnuM tyajI dIdhAthI athavA anabhyAsathI nirbaLa banI nathI, paNa pUrve eka vivakSita samaye viziSTa paristhitinA kAraNe nirupayogI banI hatI, arthAta temaNe bhakSyasaMpAdanAthe ke anya mATe uDavAne badale deDavAno upakrama zarU karyo te kAraNe nirbaLa banI che. AvA saMjogomAM adhika majabUta pagavALA zahAmRganI jIvana kalahamAM pragati thavI svAbhAvika che. ahIM prazna e thaI zake che ke kayA zahAmRganA paga svAbhAvika rIte baLavAna haze? ene. khulAso e thaI zake che ke, bIje kaI avayava khAmIbharyo haze tethI te avayavane puSTi ApavA mATe Avazyaka azakti je pitAnA paganI puSTi mATe kharacI zakyo haze te te have joIe. AMdhaLe mANasa jema kAne vizeSa sAMbhaLI zake che temaja jenI pAMkhamAM svAbhAvika rIte baLa ochuM hoya tenA pagamAM vizeSa baLa hovAne ghaNe saMbhava che. evA zahAmRganI te viziSTa paristhitimAM sarasAI thaI, jIvanakalahamAM te TakA ane tenI pAMkhanI nirbaLatA - svAbhAvika balAhInatA tenAM baccAMmAM UtarI. je zahAmRganI pAMkhe sArI hatI paNa paga nirbaLa hatA te te samayamAM marI gayA ane upara varNavelI jAtinAM zahAmRga ja bacI gayAM. For Personal & Private Use Only Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnuvaMzika saMskAra 517 7. peDhI-Agata zrImaMtanAM bALakonI kAmaLatA ane madhuratA janma pachInI zrImaMtAI yukta raheNIthI prApta thAya che. garIbanA bALakane jo janma pachI zrImatanA gharamAM zrIma'tI vaibhavathI ucheravAmAM Ave te te eche kAmaLa nahi bane. spensaranA hAtha kaI tenA pitAnA mAstaragIrInA dhaMdhAne lIdhe nAnA na hatA. jo e kAraNa hAta te anya mAstarAnA vaMzonI paNa tevI sthiti jaNAi hota. paraMtu anubhava ema kahetA nathI. spensaranA hAtha nAnA heAvAnuM kAraNa cAkkasa kahI zakAze -&; paraMtu jenuM kAraNa kahI zakAtuM nathI, tevA avayavabheda kavA guNabheda aneka vakhata Akasmika rIte jIvasRSTimAM jaNAI Ave che temAMne ja e eka prakAra have! joI e. 8. bhIkha mAganAra kUtarAnAM baccAMmAM te kasarata karavAnI svAbhAvika pravRtti jaNAI. e kadAca kAkatAliyanyAye thayelI haze. kadAcit emAM 'Akasmika sahajabheda' ( Accidental inborn variation) e kAraNa haze. pariccheda pa~~6 mAM kahelI vAtane vicAra karIzuM. ene niCya upara jaNAvelI rIte lAvI zakAya tema che, paNa e e bAbatane evI rIte nirNaya karavAmAM UNapa rahe che ema lAge che. aMdhakAramaya guhAmAM rahenArAM matsyanAM cakSu krame krame aMdha banatAM gayAM e siddha karI zakAya tema che. bhUgarbha zAstranA AdhAre kaI guhA keTalA varSa paranI che te DarAvI zakAya che. je guhA atyaMta prAcIna che temAM rahela matsyanAM cakSu taddana naSTa thayelAM nathI; je guhA te pachInA kAMLanI che tenAM matsyanAM cakSu paNa adhika naSTa thayelAM nathI; UlaTuM arvAcInapaNAnA krame adhikAdhika aMdhatva mAlUma paDayuM che. A uparathI A matsyanuM aMdhatvaguhAnA aMdhakAranA ja pariNAme hAya ema jaNAya che. eTale paristhitinA kAraNe prApta thayelA guNa bALakamAM saMkrAnta thAya che tenuM A eka sacoTa dRSTAMta jaNAya che; para Mtu ene! paNa anya daSTAMtanI mAphaka khulAsA karI denArA zAstranA che. A vAda viSe tajJa jateAnI ekavAkayatA nahi hovAthI sAmAnya jateAe e prazna viSe taTasthavrutti ja svIkAravI yeAgya For Personal & Private Use Only Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza che. zAMta rIte ubhaya pakSano vicAra karanArA zAstromAM paNa evI ja vRtti jaNAI Ave che ema nIcenA aMgrejI utArA parathI jaNAI Avaze. "It seems to us that... ... ... the attitude which regards the case for the affirmative as not proven is the most reasonable under the circumstances. It seems impossible to deny that this negative opinon is spreading and that the position of Delage is becoming less widely held and if no strong concrete evidence is forthcoming in the near future, it appears to be probable that the negative position will bceome generally accepted." - J. A. S. Watson, B. Sc., F. R. S. E., (Heredity, People's Books Series P. 43 ) For Personal & Private Use Only Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 8 kAryAkArya vyavasthA (a) lokamAnya tilakanuM gItArahasya prasiddha thayuM tyArathI keTalAkane mata evo thaye che ke, gItA e eka kArya-kArya-vyavasthAnuM ati gahana zAstra che. paraMtu gItArahasya vAMcyA chatAM, be kartavya vacce bhAMjagaDa utpanna thatAM kayuM kartavya uccattara, adhika AdaraNIya kivA zreyaskara che te kaI kasoTIthI nakakI karavuM tene yathAyogya ane pUrato uttara gItAmAM nathI e A lekhakane prathama mata baMdhAyela che temAM kaMI pheraphAra thayo nathI. ziSyadharma karatAM, baMdhudharma karatAM kSAtradharmane zreSThatva zA mATe ApavuM tene saMtoSakAraka uttara gItAmAM maLI Avato nathI. "svabhAvaniyata,' 'sahaja' karma karavAM, svadharma Acaro athavA lokamAnyanA priya zabdamAM kahIe to "pravAhapatita kartavya karavAM tathA buddhi sama ane niSkAma rAkhavI; AthI kartAne te karmathI utpanna thatA deSa lAgatA nathI ema kahevuM e ThIka che; paNa "svabhAvaniyata karma karyuM ? "sahaja' karma oLakhavuM kaI rIte ? tevI ja rIte svabhAvaniyata karma ane zAstra ke gurue kahelAM karmamAM virodha utpanna thAya te kayuM kartavya zreSTha samajavuM ane te zA mATe tathA kaI kaTIe caDhAvIne ? ajune, "kSAtra For Personal & Private Use Only Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa20 nItizAstrApraveza dharmanuM avalaMbana karuM chuM te guruhatyAnuM pApa lAge che, zuM karuM?' evo prazna karyo tyAre zrIkRSNe uttara Apyo ke, samabuddhithI karIza te tane pApa lAgavAnuM nathI; kAraNa ke tuM mAranAre nathI ane tArA guru mRtyu paNa pAmatA nathI vagere. A uttarathI arjunanA mananuM samAdhAna thayuM e vAta judI che. paNa dhAro ke teNe pUchayuM ke, "tamArI koTI svIkArIne kahuM chuM ke, baMdhudharma tathA ziSyadharmanuM avalaMbana samabuddhithI - IzvarApaNa karIne karIza. kSAtradharma tyajyA badala utpanna thatA pApa puNyane mAlika Izvara che. ene uttara che? kSAtradharma zreTa karyA pachI niSkAma karmanA kAraNe prApta thatA pApapuNyano mAlika huM nathI e vAta kabUla che; paNa e ja dharma zreSTha hevAno nirNaya ApavAne AdhAra che ? kSAtra kuLamAM janma thayo che mATe ? ema heya to janmataH kaurano baMdhu chuM. tyAre A 'sahaja' kartavya zA mATe tyajavuM? IzvarArpaNa buddhithI amuka eka karma karavAmAM Ave che to pApapuNyanuM baMdhana kartAne sparza karatuM nathI e sarva vAta svIkAruM chuM; paNa te ja karma zA mATe karavuM te spaSTa kahe." mArI samaja evI che ke, A kAlpanika praznano sarvane saMtoSa Ape te koI uttara gItAmAM nathI. lo. tilakane A praznanI tIvra kalpanA hota to, evI paNa mArI samaja che ke, temaNe kArya-akAryane nirNaya karavAmAM janahitavAda ( Utilitairianism) ne je tadana kaniSTa sthAna ApyuM che te Apata nahi. paraMtu A vAtanuM vistRta vivecana karatA pahelAM be cAra vAtane khulAso karavAnI AvazyakatA che. prathama nIcenA traNa prazna eka nathI paNa bhinna bhinna che e dhyAnamAM rAkhavuM joIe. 1. be dharmamAM virodha utpanna thayA hoya tyAre AcAramAM koI paNa ekanI avagaNanA aparihArya hovAthI avagaNanAnA kAraNe kartAne pApa na lAge tene mATe yukti kaI? 2. be virodhI dharmamAM adhika zreyaskara kayo ? 3. A adhika zreyaskarapaNuM kevI rIte nakakI karavuM? For Personal & Private Use Only Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para1 kAryAkAryavyavasthA A prazno anyonya eTalA gUMthAyelA che ke, temAMnA koI paNa ekano vicAra karatAM bAkI rahetA benuM thoDuM ghaNuM vivecana karavuM ja paDe che. paraMtu prasaMgAnusAra eka ja prazrane anyanA pramANamAM adhika mahatva prApta thayeluM hoya che ane uttaramAM paNa te praznane ja anusarI vicAra kareluM hoya che. daSTAMta tarIke, arjunane svajanavadhanuM pApa na lAge te mATe "yuktinI jarUra hatI; temaja kSAtradharma tathA svajanaprIti e be dharmamAM rahele tara-tama bhAva jANavAnI IcchA hatI. paNa gItA uparathI evuM nathI jaNAI AvatuM ke kevaLa taratama bhAvano nirNaya kevI rIte karavA te samajavAne te vizeSa utsuka hate. arjunanI dRSTi samakSa pahelA be prazna jeTalI spaSTatAthI rahelA hatA teTalI spaSTatAthI trIjAne sthAna na hatuM, baMdhuvadhanA pApano tenA dilamAM jeTalA DaMkha lAgato hato teTale dharmanA zreyaskarapaNAne nirNaya kevI rIte karavo te viSe lAgatuM na hatuM. bIjA zabdomAM kahIe to, tene kAryaakAryane nirNaya ApanArI TI ItI na hatI. tene te (1) "kArya karyuM " te nizcayapUrvaka kahenAra "Ata" manuSya ane (2) prathama darzane akArya jaNAtuM karma karavAthI thanAra pApa viSe nirbhayatA, e be vAta joItI hatI; ane zrIkRSNa te saMpUrNa rIte pUrI pADI che. zrIkRSNa nizcayapUrvaka ane adhikArayukta vANIthI aneka vakhata hareka rIte "tuM yuddha kara" ema kahyuM che tathA "naivuM pAmavAsa" evuM vAraMvAra AzvAsana ApI ajJAnajanya pApabhaya paNa dUra karyo che. uttaramAM vAraMvAra je muddA Ave che te uparathI - mImAMsaka jene 'abhyAsa" kahe che te uparathI - praznanuM svarUpa TharAvIe te koIne paNa svIkAravuM paDaze ke, arjunano prazna pApabhayaprerita ho; temaja kayuM karma adhika zreyaskara che te nizcitapaNe jANavAnI tenI icchA hatI. mArI samaja evI che ke, be virodhI dharmanuM ochuM vajuM zreyaskarapaNuM kevI rIte TharAvavuM e tene prazna na hato. bhagavaMtane arjune aneka vakhata aDAvavAno prayatna karyo che; ApanA uttaramAM visaMgati jaNAya che" ema paNa kahetAM te acakAyo nathI; paNa kSAtradharma karatAM baMdhudharma eAchA AdaraNIya For Personal & Private Use Only Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para nItizAstrapraveza te che ema kayA kAraNe, kayA nyAyathI ane kaI kasATIe caDhAvIne kaheA che evA saraLa, spaSTa asaMdigdha prazna gItAmAM karavAmAM Avyo nathI e vicAra karavA jevuM che. bhagavaMtanI kRpAthI te jJAnI, naSTasa meAha ane chinnasaMzaya banyA hatA tethI e prazna aMte raDyo ja nahi hAya ema kahI zakAro; paNa vartamAna kALanA mAnavIene mATe vizvarUpadarzanAdi bhagavatprasAda durlabha hAvAthI gItA vAMcyA pachI paNa temane mATe te bAkI rahe che ema khullA dile kabUla karavuM joIe. le. tilaka A praznanA uttara Ape che ke, kAya` akAyanI kasoTI eTale manuSyanI zAMta ane sthira rahelI A tattva kharuM hoya tepaNa vyavahAradaSTie te vizeSa upayukta nathI; kAraNa kakayuM ane akarma karyuM te viSe je meAhamAM paDelA hAya che te sthitaprajJa nathI hAtA sthitaprajJa je nirNaya Ape te te mAnya karavA sthitaprajJa manuSyane te sahavAsI che ane (2) tenA zraddhA paNa che e e vAta gRhIta gaNavI joI e. na Ave te A upadeza taddana nirupayogI che. sAmya buddhi ane evA manuSyane kahIye teA (1) para tene pUrNa tema karavAmAM kadAcit kAI kaheze ke, ' zrIkRSNanI yAgyatA dharAvanAra kArya satpuruSa na maLe te tethI zuM ? ochAvattA pramANamAM ~~~ pUrNAMze hite| alpAMze evA sadguNavALI vibhUti hAlamAM paNa zuM A bhUmitala para astitva nathI dharAvatI ? Aje paNa evI vibhUtinI salAha meLavI satbuddhithI vyavahAra calAvavAnuM zakya che. vartamAna kALamAM azvinIkumAra kai dhanvaMtarI jevA vaidya upalabdha nathI; chatAM bApu sAheba mahemaLe jevA vaidyarAja hoya che temanI pAse jaI reganivAraNa mATe ApaNe salAha meLavIe chIe te pramANe bhavabhayanivAraNArthe je sIla nItivettA upalabdha hAya temanI salAha meLa vavI ghaTe. dareka zAstranA tajajJane abhiprAya te zAstra mATe pramANabhUta samajavA joIe.' potAnI ajJAnI kivA alpajJAnI buddhi upara avalaMbI rahevuM nahi e upadeza vaidaka, zilpazAstra, rasAyanazAstra vagere zAstra mATe ThIka che; paNa nIti viSenA prazna mATe te kiMcit aprayAjaka che. kAraNa For Personal & Private Use Only Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakAryavyavasthA 523 roga dUra karanAra vaidya, kiMvA ghara bAMdhanAra enjaniyara, e tajajJano mata mArI buddhimAM nahi samAya to te cAlI zakaze; paraMtu kArya akArya viSe huM mohita banela houM te vakhate upalabdha tajajJa puruSanuM kathana mArI buddhi na svIkAre chatAM tene pramANabhUta mAnuM to te sAmAnya rIte yogya gaNAze nahi. naitika bAbatamAM te je kahe te zreyaskara ja hovuM joIe evI mArI zraddhA hoya to pachI kaMI kahevAnuM rahetuM nathI; paNa eTalI acaLa zraddhA vyavahAramAM daSTie paDatI nathI ane tenA abhAve mane lAge che ke, naitika tajajJano mata atyaMta vicAraNIya lAge to paNa te je buddhigamya thAya to ja grAhya samajavo joIe. rogI avasthA prApta thaI hoya te pasaMda na hoya tevuM auSadha levuM ane dharma viSe mana gUMcavaNamAM paDayuM hoya tyAre pitAne yogya lAgato na hoya te dharma svIkAro emAM ghaNuM aMtara che. tajajJanI auSadhakriyA mArI pasaMdagI ke nApasaMdagI upara vizeSa AdhAra rAkhatI nathI; paNa mane mAnya na hoya te dharma svIkAruM to mArA manane zAMti maLI zake nahi. le. tilake mIlanA janahitavAda para TIkA karI che temAM bahu sArI rIte darzAvI ApyuM che ke, nItinuM kharuM ttattva kartAnI buddhi para AdhAra rAkhe che; bAhya karma para nahi. arthAta spaSTa thAya che ke, kartAnI buddhi ekAda karma karavAne rAjI na hoya chatAM samIpa rahele tajajJa te kAma karavA kahe teTalA ja uparathI te karma karavA pravRtta thaze te bAhyakarma nItinuM gaNAze; paNa naitika dRSTie buddhi jevI hovI joIe tevI raheze nahi. ahIM nItizAstra eTale kArya-akArya-vyavasthA-zAstra konA mATe che tene sahaja khulAso karavo joIe. naitika daSTie janasamAjanA cAra varga pADI zakAze : (1) pUrNa jJAnI; eTale mukta. (2) pUrNa jJAnI nahi; paNa anya upara niHsIma zraddhA dharAvanAra; eTale pUrNa zraddhAvAna mumukSu. (3) pUrNa jJAnI nahi, niHsIma zraddhAvAna paNa nahi; paraMtu jemanAmAM dharmajijJAsA rahelI che tevA azraddhAvAna mumukSu. For Personal & Private Use Only Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 nItizAstrApraveza (4) pApamAM pUrNa DUbelA ane pApa puNyanI paravA nahi rAkhanAra evA pazutulya. nItizAstranI pravRtti pahelA, bIjA ane cothA varganA mAnavIo mATe nathI. kArya akArya oLakhavAne prazna trIjA varganA mumukSu janane ja khare mahattvane lAge che. pApapuNyanA vidhiniSedha nahi mAnanAra narapazane e zAstra mahattvanuM lAgavAne kaMI ja kAraNa nathI. jJAnIne tenI jarUra nathI; te ja pramANe sadgamAM niHsIma zraddhA dharAvanArane paNa nathI. kAraNa ke kArya akArya viSe saMzaya utpanna thatAM belatA cAlatA gurune tyajI mUka zAstrano pallava te kadI pakaDaze nahi. rahyA have azraddhALu paNa jijJAsujana. "azraddhAvAnI eTale koI paNa bAbata para zraddhA nahi rAkhanAra evo artha nathI samajavAno. ekAda viziSTa vyaktipara, kRti para, smRti para ke dharmagraMtha para acaLa ane niHsIma zraddhA nahi rAkhanAra eTale ja artha levAno che. lezamAtra zraddhA nahi dharAvanAra mAnavInuM jIvana ja zakya nathI. kAraNa, sRSTiniyamane sAce mAnavo e paNa aMte zraddhAne ja eka prakAra che. azraddhAvAna dharmajijJAsune be kartavya vacce virodha utpanna thAya tyAre nirNaya karavAnuM sAdhana maLe te mATe ja kArya akAya. vyavasthA-zAstranI pravRtti thayelI che. A dRSTie vicAra karatAM gItAmAM apUrNatA jaNAya che te e ke, kartavyanirNaya karavA mATe zreyaskaratvanI zreNI karAvavAnI kasoTI gItAmAM nathI. mArI samaja evI che ke, gItAmAM kartavyasoTInA prazna mukhya sthAna lIdheluM nathI tethI A apUrNatA rahI hovI joIe. eka kartavyano svIkAra karavA jatAM bIjA kartavyanI avagaNanA thAya che ane tethI pApa lAge che te na lAge teno upAya che, evo arjunano mukhya prazna che ane gItAmAM tene e uttara maLe che ke "mamatva ane phaLanI AzA tyajIne samabuddhithI svadharmanuM AcaraNa kara; ethI tane pApa lAgaze nahi tathA tAruM karma tane baMdhana ApanAruM nahi bane." A uttaramAM "svadharmane eALakhavAnI vAta bAjue rAkhelI che. "svadharma' samajavAne For Personal & Private Use Only Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryAkAyayavasthA para5 gItAmAM be prakAranAM sAdhana sUcavyAM che ane te nIce jaNAvelAM vacanamAM rahelAM che. (1) tasmAcchAstraM pramANaM te kAryAkAryavyavasthitau / (2) (a) sanna varma tera roSama na tU I (A) becAna vaidha viguja: paradhavanuSitatA svabhAvaniyataM karma kurvanApnoti kilbiSam // kAryakArya viSe saMzaya utpanna thayo hoya tyAre kartavyanirNaya mATe be mArga darzAvyA che. eka zAstro ane bIje "svabhAvaniyata" kivA 'sahaja' karma karyuM teno vicAra karavAno. pahelA mArga zAstra para zraddhA nahi rAkhanArane to zuM paNa zraddhAvAna mATe paNa nirupayogI che. kAraNake zAstravacanamAM aneka vakhata virodha daSTie paDe che. nidAna tenA artha viSe saMzaya rahe che ane prasaMge "tamArachAa pramALa te" e upadeza viphala kare che. "atirviminA mRta minnA nai munircaca vara pramANam" evI sthiti hovAthI zAstrArtha mATe mana saMzayamAM paDatAM zAstra sivAya kAryakAryanA nirNaya mATe bIjI koI kasoTI che ke kema te tapAsanArane "zAstrane pramANa mAna" ema kahevuM te kuceSThApUrvaka saMzayajanya ghA upara prahAra karavA jevuM che. A vAta thaI pahelA mArga viSe. bIje paNa te pokaLa che. svabhAvaniyata kivA sahajakama nakkI karI svadharma TharAva ema kahevuM saheluM che; paNa "svabhAvano nirNaya kare kevI rIte? janma parathI ke guNa parathI 6 janma parathI kahevAmAM Ave to bhinna varNanA pitRthI thayelA bALakano svabhAva kayo ? ThIka, guNa parathI karavAno hoya te pratyekamAM sattva, raja ane tama guNanuM mizraNa kevuM che ane tene anurUpa svadharma karyuM che e prazna bAkI rahe che ja. A AkSepa bAjue rAkhIe te tethIye baLavAna bIjo eka AkSepa khaDo thaI jAya che. brAhmaNanuM "svabhAvaja karma adhyayana ane adhyApane che; paNa prasaMgavizeSe kSAtravRtti tene mATe zreyaskara thaI zake che e vAta koI paNa samajadAra mANasane svIkAravI paDaze. bIjuM e ke, svabhAvaja kama ane baMdhudharma kiMvA putradharma For Personal & Private Use Only Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 nItizAstrapraveza athavA guruupadeza agara pitRAjJAmAM virodha Ave te kevI rIte vartavuM? daSTAMtaH kSatriya putrane pitA yuddhamAMthI palAyana karavAnI AjJA Ape to teNe zuM karavuM? brAhmaNa putrane pitA zatruno "rAvA zAstrA"i nAza karavAnI AjJA kare to teNe yuddha karavuM ke nahi? AvA prasaMge "zAstra' kivA "svabhAvaniyatakarma' kivA "sahajakarma' ityAdi kAryaakAryanI kasaTI apUrNa kare che ane gItAnA "mUhitaratatva' athavA mIlanuM "puSkaLanuM puSkaLa hita" jevA ekAda tatvano ja pAlava pakaDavo paDe che. le. tilaka kahe che ke, jJAnI, siddha kivA sthitaprajJa manuSya bhUtamAtra tarapha bApukhya daSTie jete hovAthI tene "sarva bhUtanuM hita jevuM" ema kahevAnI jarUra nathI. te svAbhAvika rIte ja "sarvamate zata:' hoya che, paraMtu jJAnI zuM kare che kivA karatA nathI athavA teNe zuM karavuM e prazna nathI. ApaNo prazna e che ke, jJAnI nahi paNa dharmajijJAsu mANase zuM karavuM ? kartavyanuM ochuMvatuM zreyaskarapaNuM kevI rIte karAvavuM? A lekhanA vivecana parathI vAcakanA dhyAnamAM Avaze ke, A praznano sarvane saMtoSa Ape te uttara gItAmAM spaSTatApUrvaka Apela nathI. For Personal & Private Use Only Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 9 kAryakAryavyavasthA (A) rA. rA. saMpAdaka "dharmajAgRti' vi. vi. "kesarI'mAM kAryaakArya vyavasthA viSe mArA prasiddha thayelA lekha mATe ApanA mAsikanA sapTembaranA aMkamAM keTalAka vicAra prakaTa thayA che te saMbaMdhamAM nIce lakhelI hakIkatane sthAna Apaze. be kartavya vacce bhAMjagaDa paDatAM zuM karavuM evI bhASA meM vAparI che te sadoSa che ema ApanuM kahevuM che; paNa bhASAne prazna gauNa che. Apa kahe che ke, "kartavya" eka ja hoya che; aneka nahi. kabUla. eka ja hoya che tethI ja paMcAta utpanna thAya che ne! mukhya prazna e che ke, kharuM kartavya kayuM ane AbhAsAtmaka kayuM te kayA tattvonusAra nakkI karavuM ? bIjo prazna e che ke A praznano uttara gItAmAM che ke nahi ? svabhAvaniyata, svabhAva, sahaja karma karavuM ema gItAmAM kaheluM che. "svadharma sAro, pitAno svabhAve oLakhIne vartavuM, potAnI prakRti brAhmaNavRttinI, kSatriyavRttinI kivA kevI che te jaI te pramANe "svakartavya kivA "svadharma nakkI karavo vagere For Personal & Private Use Only Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 nItizAstrapraveza ' prakAranA gItAneA upadeza che tene vicAra karatAM karatAM prazna utpanna thAya che : (1) svadharma eTale sva-vaNuM-dhama ? arjunanI prakRti kSAtravRttinI hatI tethI yuddha e teneA dharmAM hatA, evuM bhagavaMta upadezanuM tAtpa che ke? (2) svadharma eTale kevaLa vadha` nahi paNa varNAzramadharma ? keTalAka evA arthe kare che ke, kavya viSe vyAmeAha utpanna thAya tyAre vaNu ane Azrama aMte joI te niNaeNya karavA, ' dhaCjAgRti ' mAM ApanA lekhamAM A ja arthe svIkAreleA che. A saMbaMdhamAM eka upaprazna sabhave che : 'vaNuM janmAnusAra DarAvavA, ke saMskArAnusAra ke guNAnusAra ?' (3) 'svadharmAMte game te ardhuM svIkAravAmAM Ave tApaNu bIjI eka e zaMkA udbhave che ke, vadha eka mAge javA kahe ane gurujana bIjA mArge javA kahe tyAre kayA dharma zreSTha samajave ane te zA mATe ?' (4) Apa kaDA che! : peAtAnA vaNu ane peAtAne Azrama joi jeNe teNe kata niNa ya karavA. sAdhAraNa rIte A upadeza sArA che; paNa vyavahAramAM evA aneka prasaMga Ave che ke e tattvathI zakAne nirNaya thatA nathI. dRSTAMta tarIke mAne ke, AlaphreMDa nAmane eka sattara arADha vane meljiyana yuvaka lIjanA vizvavidyAlayamAM abhyAsa kare che ane brahmacaryanA sarva niyamanuM pAlana kare che. tenA svAbhAvika vRtti kivA 'prakRti' brAhmaNAcita che. lIjane jarmanIe gherI lIdhuM che ane nagararakSaNa mATe pratyeke yuddha karavAnI jarUra utpanna thaI che. A vakhate brAhmaNa vRttinA ane brahmacaryAzramanA AlaphreMDe pustakA pheMkI daI baMdUka pakaDavI ke nahi ? ahIM varNa ane Azrama joI nirNaya karavAnuM tattva bhUluM-apUrNa kare che. aDacaNa-AphatanA prasa Mge je tattva upayAgI na thAya tenI zI kiMmata ? svadha parIkSaNa gItAmAM saMdigdha raheluM che, temAM te khulAsA nathI, e vicAra graMthaparIkSakanA che. A vAta dUra rAkhIe te paNa svadharmo samajavAnI kasoTI kaI e tAttvika prazna bAkI rahe che. mArA vicAra pramANe tene TUMkAmAM A uttara che : pratyeka 'sva' eTale zuM e potAnA mana sAthe nakkI karavuM. 'sva' eTale mArA deha, mArAM vastra, mAruM dhara, mArI strI, mArAM For Personal & Private Use Only Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryAkAryavyavasthA 529 bALabaccAM evo artha karanAra kArya akAyano nirNaya karavAmAM "je mArA dehane, mArI strIne ane mArAM bALabaccAMne adhika sukhakara te adhika zreyaskara ane te ja mAro "svadharma evo nirNaya karaze. jenA "sva"nI kalpanA adhika vyApaka, adhika udAra haze te svadeza mATe dhana, dArA ane pitAnuM balidAna deze. evA mANasanA mata pramANe "svadharmane artha "je yoge dezahita adhika thAya te" evA prakArano thaze. dezahita - kiMvA dezahita zA mATe? joIe te jagatahita kahe, ene artha che teno paNa teNe potAnA mana sAthe nirNaya karavo paDaze. ene nirNaya thayA pachI kevI rIte vartavAthI e sAdhya thaze te joIne te mANasa vartaze. arthAta te pitAnA janmasiddha guNa, svabhAva, pravRtti ane prakRti joIne ja nirNaya karaze. sArAMza, prathama no artha nakkI karI tathA svabhAva, zakti, prasaMga vagere joIne mANase svadharma nakkI karo. beTiyana yuvaka AkreDanuM dRSTAMta laI artha vizada karIe. bejiyama deza svataMtra rahevuM joIe ema te hRdayapUrvaka mAnatA haze, arthAt bejiyama deza "sva"nA jeTalo mahattvanuM aMga banya haze, "keTalAka divasa vidyAbhyAsa nahi thAya, guNavikAsa dUra raheze, eTaluM ja nahi paNa svadehano nAza thaze; paNa bejiyamanI svataMtratAnA rakSaNa mATe huM kAmamAM AvIza te mAruM " svatva " kAyama raheze" ema kahevA jeTalI tenI taiyArI haze, te te brahmacaryAzrama ane brAhmaNa dharma tyajI deze ane evI sthitimAM teNe tyajI paNa de jaI e. For Personal & Private Use Only Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 10 dharma ane nIti mahimnaH pAraM te parama viduSoyadyasadRzI stutirbrahmAdInAmapi tadavasanastvayi giraH / athAvAcyaH sarvaH svamatiparimANAvadhi gRNan mamApyeSaH stotre hara nirapavAdaH parikaraH // puSpata (mahimnastotra) zraddhAzUnyatA, saMzayAtmatA ane tarkapradhAnatAnA A kALamAM dharma viSe lakhavuM e saMnyAsInA lagnanI taiyArI karavA jevuM che. saMnyAsI tarapha joIe to tenI pAse nathI hoto paiso, nathI hatAM kapaDAMlattAM, nathI hotuM jaI are, maphatiyA coTalI paNa nathI hotI. ThIka, tenA ISTamitra tarapha najara nAkhIe to (* "vividha jJAnavistAranI pacAsIne AnaMditsavanA smAraka tarIke I. sa. 1921mAM te mAsikanA cAlake je nibaMdhasaMgraha' nAmanuM pustaka prasiddha karyuM che, temAM "dharma ane nIti' viSe meM lakhela eka lekha prasiddha thayo che. sujJa vAcakanA dhyAnamAM Avaze ke A lekha ane nItizAstra praveza'mAM e ja viSaya para lakhelA lekhanA vicAramAM zeDo taphAvata che.) For Personal & Private Use Only Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane nIti 531 temanA dilamAM paNa dravyahIna, kezahIna, karavAne vizeSa utsAha nathI evI ja avasthA jaNAya che. jaNAte. vRdghanA lagnanI jamAvaTa tattvaSTie dharmAMnI kAraNa, dharmanA kuLageAtra viSe aneka prakAranA saMzaya che, tenA cAritranI niMdA karanAra dhaNA che, A leAkamAMthI e naSTa thAya te| AnaMdita thanArane paNa tATA nathI, ane jee tene A jagatamAM vicaravA de che tee bahArathI game teTalA Adara ane prema tenA mATe darzAvatA haze; paNa temanA Adara ane premanI majala strI, bALaka, maMdira, para'parAgata aupacArika vidhi, purANa, pravacana ane vyAkhyAnathI AgaLa jatI nathI. hRdayaneA utsAha, sAcI bhakti, niSkAma prema ane jJAnapUrvaka AdaranI dRSTie jotAM prathama darzane te lAge che ke, galitavIya anelA dhame have sanyasta laI araNyavAsa svIkArI A jagatanI yAtrA pUrNa karavA jevA samaya AdhyeA che. tAtparya e che ke, dharmAMnI tattvamImAMsA, jIvanacaritra ke avatArakAryanI vAta karatA pahelAM dharma e kAI sastu che, AjanA yugamAM paNa tenuM moTuM mahattva che, dharmajijJAsA kiMvA dharmAcarcA mRtyunI rAha jotA buDhDhAnI cotarapha kurI vaLelA mitra ke dAktaranI cikitsA nathI, dharma strIe ke vRddho sivAyanA bIjAe mATe paNa AdaraNIya vastu che, dharmamAM tuSTi, puSTi, aizvaryAM vagere ApavAnuM sAmarthya che, dharmAMtA UhApAha prAcIna paraparAne ceATI rahevA icchanAra bhALA mAnavIone mATe ja cita che ema nathI; paNa e UhApoha buddhizALI, cikitsaka leAkeAne paNa abhyudaya ane ni:zreyasa arpanAra vastu che, ema darzAvI ApavuM joie. A sa siddha karavA sAru dharma viSe anAdara utpanna karavAnI pravRtti dharAvanAra bhinna mata ane vicArasaraNInI khabara levAnI AvazyakatA che. aneka bhinna matavAdI kivA ekAMgI pUrvApakSIonA AdhAtAthI DagamagI gayelA khIle| siddhAMtapakSanA yuktibaLathI majabUta thayelA jaNAze, te tapriya ane satyapriya jatAne AnaMda thayA sivAya raheze nahi. For Personal & Private Use Only Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 nItizAstrapraveza cArvAka mata cArvAka kahe che ke, dharma eTale buddhi-pauruSahIna lekanAM udara bharavA brahmadeve yojelI eka yukti. agnihotraM trayo vedAstridaNDaM bhasmaguMThanam / buddhipauruSahInAnAM: jIvikA dhAtRnirmitA // vartanathI cAvakanA A matanA kAraNabhUta jozI, bhikSuka, pAdarI vagere sarva dezamAM je ke haze; paNa vicArAte keIne paNuM e mata bhUlabharyo lAgaze. keTalAka vaidika dharmanA saMsthApaka viSe anizcita che tethI e dharmanI vAta cheDI daIe topaNa buddha, krAIsTa, mahaMmada, lyuthara, rAmamohanarAya, svAmI dayAnaMda vagere dharmasaMsthApakone kivA dharmasudhArakAne upajIvikAnI paMcAta hatI tethI temaNe dharmanI sthApanA karI ema kahevuM e vastusthitithI taddana bhinna che. A mahAtmAonI puNyAIne vyApAra karI tuMbaDI bharanAra nAdAna mANase ochI nathI; paNa upAdhyAya, pAdarI vagere sarva ja tevA che ema kahevuM te jagatamAM aMdhakAra ja vyApelo che; prakAzanuM nAmanizAna nathI ema kahevA sarakhuM che. liMgapUjana ane kAmavAsanA keTalAka mAne che ke, liMgapUjana (Phallus-worship) kiMvA kAmavAsanAmAM Sexvuality dharmanuM bIja che. mahAdevanA liMgArcana, zAktapaMthanI keTalIka vikRta vidhi ane jIvamAtramAM kAmavAsanAnuM raheluM prAbalya vicAramAM letAM kabUla karavuM ghaTe che ke, dharmapravAhamAM kAmavAsanAnA jharAnuM jaLa vacce vacce bhaLyuM hoya e saMbhavita che. paraMtu pratyekane kabUla karavuM paDaze ke, e malina jharAne dharmagaMgAnuM mukha samajavAmAM bhUla thaze. prANa pUjana, vanaspati pUjana, ane cihnapUjana dharma e sapheda lebAzamAM raheluM luccAInuM svarUpa che ema cArvAkanI mAphaka keTalAka Adhunika mAnavajAtizAstrajJa ( Anthro pologists) kahetA nathI; paraMtu teo phaLanI daSTie dharmane luccAInA laghubaMdhunA sthAne zobhe tevA bhoLapaNa mUrkhatvanI For Personal & Private Use Only Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane nIti 533 paMktie besADI de che. teo kahe che ke, dharmanAM mULa bAlizatA, avicAra, sulabha zraddhA, ajJAna vageremAM maLI Avaze. A zAstrajJomAMnA keTalAkanuM badhuMye lakSa bhIla, koLI, vAgharI, rAtA hiMdI, eskIma, herATa vagere jaMgalI, DuMgarI, aDANI loko tarapha hovAthI dharmanuM uccatama susaMskRta svarUpa temanI najaramAM lAvavAnuM muzkela bane che; ane teo ajANe jaMgalI lekenA bAliza kiMvA vikRta svarUpane vadhArI paDatuM mahattva ApI dharmanuM pUjyatva ghaTADavAmAM kAraNabhUta bane che. keTalAka kahe che ke, rIMcha, vAghe, ajagara, sApa vagerethI bAlyAvasthA-AraMbhakALanA jaMgalI bhaya pAmatA hatA tethI teo te prANIonuM pUjana karatA thaI gayA hatA. A prANIpUjana temanA dharmanuM Adya svarUpa che. keTalAka A prANIpUjananI upapatti judI rIte lagADe che. teo kahe che ke, jaMgalI mANasone dAdA, bApa, kAkA ke evA ja koI nikaTanA saMbaMdhI zauryamAM siMha, vAgha sarakhA; ke svabhAve gAyanA jevA garIba athavA sApa jevA kapaTI tathA duSTa haze tyAre kautukatAthI temane saMbaMdhInA guNadharmAnusAra siMha, vAgha, gAya, sApa, kabUtara, bilADI, haraNa vagere nAma prApta thayAM haze ane e nAmano ghaNA divasa sudhI sahavAsa rahyo haze tethI kALAMtare temanA vaMzajane te prANu pUjya ane AdaraNIya lAgyAM haze. keTalAka kahe che ke, prANI pUjananuM bIjuM eka bIja uttara amerikAnA mULa vatanIone "meniTu--pUjanamAM maLI AvavA jevuM che. A jaMgalI janomAM evo eka rivAja che ke, chokarAe lAyaka uMmara prApta thayA pachI eka divasa upavAsa karavo ane upavAsanA divase svapramAM je prANI jaNAya tene teNe pitAne pAlaka tathA hitasvI mAnI tenuM citra potAnA zarIra para zRMdAvI levuM; temaja anya prakAre te prANI viSe pUjyabhAva vyakta karavo. AvAja prakAranI bIjI eka utpatti che. ekAda jagalI jAtie anya jAtithI potAnuM bhinnatva darzAvavA mATe ekAda prANInuM citra potAnA jhaMDA para devuM; kiMvA bIjI rIte te prANIne pitAnI jatinuM cihna samajavAmAM Ave tevuM kaMI karyuM; AthI amuka prANIne pUjya mAnavuM eno artha amuka viziSTa jAtimAM For Personal & Private Use Only Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 nItizAstrapraveza hevuM evA thavA lAgyA; temaja amuka jAtinA mANase amuka eka prANIne pUjya mAnavuM ja joI e evI paNa samaja da thavA lAgI. pariNAme kALAMtare A cihnapUjananAM aneka prakAranAM rUpAMtara thaI ApaNe jete dhama kahIe chIe te vikasita phaLa ApaNI dRSTie paDayuM che. sarvAM-sacetana-vAda ( Animism) - keTalAka kahe che ke, prANIpUjana, vanaspatipUjana kivA cihnapUjana e dharmAnAM mULabhUta svarUpa nathI. e te ' animijhama 'nA -- eTale vastumAtra sacetana che ema mAnavAnI AraMbhakALanI mAnavajAtinI je pravRtti che, tenA prakAra che. ApaNA dezamAM sUryAM, agni, varuNa, uSA vagere devadevIonuM pUjana e sRSTinAM vizeSa prekSaNIya, upayukta, sukhakara, kautukAspada, AzcaryakAraka kiMvA bhayaprada dRzyAnuM pUjana che; ane temAM naitika kalpanAne taddana abhAva nahi hAya; paNa jemAM tene prAdhAnya maLeluM na hatuM evA nisa`pUjanathI AraMbha karI A prajAnA dharmAM kALAMtare jaina, baudgha, zIkha, brahma vagere nItipradhAna dharmAMtA janmadAtA banyA che ane pote aneka rUpAntara pAmI zaMkarAcAya vagere dvArA ati saMskRta banyA che ema keTalAkanuM kahevuM che. mAnavajAtinI bAlyAvasthAmAM jaDacetananA bhedanuM spaSTa jJAna zakaya nahatuM; eTaluM ja nahi paNa peAtAnI jAta parathI jagatane jANavAnI pravRttio hAvAthI padA mAtra sacetana ane rAgadveSAdi vikArAthI yukta heAvAnI mAnyatA thAya; temaja evI sthitimAM priya padAtha tathA dRzyanI stuti karavAnI ane apriya tathA bhayaprada vastuone rIjhavavAnI pravRtti thAya e svAbhAvika hatuM. sudhAraka-agraNI kailAsavAsI Agarakare A kharAM yA khATAM dharmamULanuM peAtAnA eka nibaMdhamAM TUMkuM varNana karI tenA para TIkA karI che ajJAna avasthAmAM mANasanA citta para bAhya sRSTinA sacetana ane acetana padArthonA vyApAranI je asara thAya che, te parathI peAtAnI maneAvRtti pramANe padArthanI maneAvRtti hAvAnI For Personal & Private Use Only Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa dharma ane nIti bhAvanA dhAraNa karI, te nirjIva vastunI, prANunI, vanaspatinI ane aMte vizvanI pUjA karate bane che. A vastupUjanamAM kaMI artha nathI, emAM potAnA jevI manovRtti haze ema mAnavuM bhUlabhareluM che, mANasa ja sarvazreSTha prANI che, nirjIva ane sajIva vastune vyApAra vyavasthita niyamAnusAra cAle che, e vastuno upayoga karI levo hoya to tenA para gusse thavAmAM, tene zikSA karavAmAM ke tenI prArthanA karavAmAM kaMI lAbha nathI, tenA vyApAranA niyama zodhI kADhI kAryasiddhi karI levI joIe, evI khAtarI thavAne ghaNI vakhata lAge che. jemanI evI khAtarI thaI che teo vanaspatipUjaka, prANIpUjaka ane vizvapUjakane vagove che, mUDha mAne che; paNa tema karavAmAM keTalAka aMze bhUla thAya che. bALakane kahIe ke, pRthvI ane sUryanI vacce caMdra Ave che tyAre tene grahaNa lAge che; paNa te vAta tene samajAya nahi tyAre tenA para krodha karavo emAM kaMI artha che ke ? koI paNa kilaSTa vAta samajAvAne prathama tenA ghaTakanuM jJAna thavuM joIe. kesara, cokhA, khAMDa, pANI ane agninI mAhitI na hoya te kesarI bhAta kevI rIte banAvI zakAya? te ja pramANe zAstrAbhyAsathI kAryakAraNa saMbaMdhane kharo nizcaya kevI rIte karavo te je samajato thayo che, te nahi samajanArane mUrkha kahe ke dhikkAre temAM zo artha che ?" pUrvajapUjana ane pizAcapUjana keTalAka mAnavazAstrajJa kahe che ke, AraMbhakALamAM jaMgalI loko mRtyu, svapna, cakkara, phepha, vAyu, kapha, gAMDapaNu vagere zuM che te sArI rIte nahi samajatA hoya, emAM rahelA bhedanI temane khabara nahi hoya, temanI bhASAmAM evAM nAma paNa nahi hoya; paraMtu e ajJAnane lIdhe ja (1) zarIra ane (2) zarIrathI bhinna evo kAI paNa che evo bheda karavAnI pravRtti thavI e avasthAmAM paNa svAbhAvika hatI. svapramAM pote vanavagaDAmAM aneka sthaLe jaI Ave che, dhase che, nAse che, zikAra kare che, vahe che, laDe che, jakhamI thAya che; paNuM zarIra te jyAMnuM tyAM ja For Personal & Private Use Only Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAsrapraveza vagere kaI ye najare paDatuM nathI ! aneka thayA pachI zarIra ane zarIramAM vasanAre 136 hAya che tathA jakhama vakhata AvA anubhava paNa svama samaye game tyAM janAra AvanAra tathA game te karanAra kAI paNa che evA bheda mAnyA sivAya e avasthAmAM jaMgalIne paNa chUTakA thAya tema nathI. A kalpanAne cakkara, gAMDapaNa, unmAdaka padArthonA upabhAga pachI prApta thatuM cena, kaeNk vageremAM thatA anubhavathI TekA maLe che. kAraNa ke, cakkara AvyA pachI mANasa acAnaka nizceSTa banI paDI jAya che, paNa keTalIka vAre pAchA UThe che; ThIka, zarIra joIe teA ubhaya sthitimAM sAmAnya rIte sarakhu ja hAya che; eTale banne sthitimAM evI mAnyatA sahaja rIte ja thAya ke zarIrathI bhinna evA kAI paNa cakkara AvatAM ka'I paNa cAlyA jAya che kivA chupAI bese che. vAyu caDhayA pachI, ( bhUtapretAdi ) zarIramAM AvyA pachI lAgu paDayA pachI mANasa pAtAne game te samajI lAge che, cALAcasakA kare che te parathI paNa sahaja evI kalpanA thAya che ke, tenA zarIramAM anya kAI e praveza karyAM hAvA joI e; ane hAla paNa ApaNe 'zarIramAM AvyuM che' ( bhUtapreta yA devadevI ) e bhASAprayeAmamAM e kalpanAne jIvatI zarIra ane zarIretara kAI paNa che evA 'kAI paNa ' nuM mAna rAkhavAne, tene krodha dUra karavAne, kiMvA tenuM vera levAne nyAyaprApta bane che. ahI kivA gAMDapaNa laI baDabaDavA rahelI joI e chIe. bheda dRDha thayA pachI e rAjI karavAne kiMvA teneA kivA tene daphanAvavAne upAya yeAjavAnuM dhyAnamAM rAkhavuM joIe che ke, leAkeAnI samajamAM bhinna prakArane jaDa ati sUkSma ane sa` gAmI haze; paNa ApaNe jene ' mana' ke e 'kAI paNa ' jaMgalI padArtha ja hAya che. te " ' AtmA kahIe chIe tenI mAphaka te kevaLa caitanyamaya, jaDathI taddana bhinna ' dik ' upAdhithI mukta evA nathI. taddana jaMgalI sthitine AtmA jaDa ane anya dRzya padArthonA mArka ja hAya che. A AtmAmAM ane eTaleA che ke, vAyu kiMvA chAyA jaDatA atyaMta sUkSma pramANane keTalIka jagyA rokanAra evA anya jaDa padAmAM phera mAtra ( paDachAyA) nI mAphaka tenI - For Personal & Private Use Only Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane nIti 537 pahoMcelI hoya che. kalpanA kare che, e jaMgalI jAtine koI moTA AgevAna mRtyu pAmyo che. upara kahyuM ja che ke, mRtyu, cakkara, kapha vagere ekasarakhI bhAsatI sthitinAM yathArtha lakSaNa ke cihana jaMgalI lekene samajAvAM zakya na hatAM. arthAt e nizreSTa paDelo mANasa kyAre UThaze ane kyAre nahi tenI te jaMgalI lokAne kaMI khabara nahi hovAnA kAraNe nidrAmAM paDelA mANasa pramANe, kiMvA be traNa divasa sudhI bebhAna rAkhanAra vanaspati khAnAra, kivA jherI jAnavaranA DaMzathI paDelA mANasanI mAphaka e Ubho thaze evI AzA (te mANasa pratye aNagame hoya to bhaya) rahe che tethI zarIramAMthI khasI gayelA kiMvA risAyalA tenA AtmAne rIjhavavAne prayatna kare, te UThe tyAre tene khAvApIvAnuM maLe te sAru phaLa, mAMsa pANI vagere tenA zaba AgaLa mUkavuM, tene phUla pasaMda hoya te haMmezA tene AgaLa phUla mUkavAM vagere kAya tenI mAtA, patnI, putra ane anya ISTa mitro mATe ucita bane che. AjanA vakhatamAM to nAnAM bALake paNa maraNane artha samajI zake che, paraMtu mAnavajAtinI bAlyAvasthAmAM to moTA moTA mANasane paNa samajAto na hato. A saMbaMdhamAM spensara, elIsa, phejara vagere zAstroe je aneka daSTAMta ApyAM che te vistArapUrvaka ahIM utAravAmAM artha nathI. aneka pravAsIoe jaNAvyuM che ke, madhya amerikAnI keTalIka jAti, Teriyana prajA, nyUginInA asala vatanI, ijIptanA pUrvakAlIna leka, perU dezanA mULa rahevAsI ane AphrikAnA jaMgalI loka mRtyu pAmelA saMbaMdhI athavA jJAtivRddhanuM zaba (nidAna tenuM mastaka) saMbhALI rAkhI tenI pAse phaLa, phUla vagere AdarapUrvaka gaThave che. ukta kalpanAne kAraNe ja mRtyu pAmelA mANasanA zarIrathI bhinna manAyalA pANa, jIva, AtmA, pizAca, bhUta (game te kahe) nA samAdhAna sAru dhUpa, dIpa, naivedya vagere kArya rUDha banyAM che. A uparathI evuM kare che ke, ApaNA devano janma e prita kiMvA pizAcamAMthI thaye che ane pavitra devapUjana mULamAM kharekhara pretano aMtyeSTi saMskAra che. A mata camatkArika lAge For Personal & Private Use Only Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa38 nItizAstrapraveza che; paNa tene bIjA eka tattvane sAtha ApatAM camatkArikapaNAmAM geDe ghaTADo thAya che. ekAda jaMgalI mANasa koI rakhaDu - mAmUlI DesADesInAM zaba vizeSa AsthApUrvaka saMbhALI rAkhavA taiyAra nahi hoya; paraMtu te kALamAM vahAlAM mAbApa ke pitAnI jAtinA mukhya nAyaka ke kaI zUravIra - ddhAnA zabane sAcavI rAkhavAnI IcchA tene thaI hoya to tene mATe tema banavuM svAbhAvika hatuM. mArAmArI ane laDAIomAM vijaya meLavI ApanAra zuravIranI punaH sahAya maLe te sAru zaba AgaLa tene rAjI rAkhavAne yatna thAya e te ajJAna sthitimAM ucita ja hatuM. te ja pramANe je mAtApitA, pati kivA patnIe dareka prakAre pitAnuM hita karyuM hoya, pitAne sukhI rAkhe che aneka sukha vicAryA hoya, temanA zabanuM jatana karavAnI tathA temane khAnapAna pahoMcADavAnI IcchA mANasa game te jaMgalI hoya te paNa thayA sivAya na rahe. ahIM e jANI levuM joIe ke, pretapUjana premathI ja zarU thAya che evuM kaMI nathI. bhayathI paNa e pUjana zarU thAya che. keTalAka pravAsIoe evuM nakkI karyuM che ke duSTa kivA krodhI pati pharI pAcho Ubho thaze to pitAne jhUDI nAkhaze e bhayathI patinA zaba AgaLa strI patine priya khAnapAna gaThavI rAkhe che. keTaleka sthaLe to patinA zaba upara moTA moTA paththara goThavavAmAM Ave che. hetu e hoya che ke pharIthI te pAcho Ubho na thAya ane kAyamanI pIDA TaLe ! keTalAkano mata e che ke, A rIte paththara upara paththara goThavAIne banelI kabara ja devAlayanAM mULa che. astu. kahevAnuM tAtparya eTaluM ja che ke, premane lIdhe ke bhayane lIdhe kahe; game te kAraNe kahe; nAyaka, vIra vagerenAM zaba pUjya manAya e svAbhAvika hatuM ane je kALe maraNano artha spaSTa rIte samajAya naheAte te kALe evI vibhUtipUjA aparihArya paNa hatI. game te deza ane game te kALa hA; nAmanA meLavanAra mANasanuM mahattva te pachInI peDhIone vizeSa ne vizeSa lAgatuM jAya che. hiMsaka pazu, jherI nAga ane kaMTakamaya vRkSothI gIca evA pahADa parvatathI ApaNe jema jema dUra jaIe chIe tema tema For Personal & Private Use Only Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane nIti 539 te vizeSa ne vizeSa ramya jaNAte jAya che. mahAna vibhUtinI kIrtinI paNa evI ja vAta che. vRddhatva kharAba che kharuM; paNa vibhUtinI kIrti jeTalAM adhika comAmAM jue che teTalI vizeSa AdaraNIya bane che. gata peDhIne phakta "sAra" lAganAra mANasa AjanI peDhIne "sarasa' lAge che ane pachInI peDhIne "uttama" lAgI te pachI "AdaraNIya" te zuM paNa "pUjaya" ja lAgaze. pUrva jenuM, vizeSa karIne moTA gaNAyelA pUrvajonuM pUjyatva dina pratidina vadhatuM jAya che tathA temanA dehanA prANa, jIva kivA AtmA mRtyu pAmelA nathI paNa ahIMtahIM kaMI paNa vicare che tathA pitAnA tarapha pahelAM pramANe ja premALa najara rAkhe che evI bhAvanAne pUjyabhAvane sAtha maLe che eTale pUjyabhAva datara bane che ane pachI e meTA - mahAna gaNAyelA pUrvajonAM zaba kiMvA bhUta "devatva pAme che, temanI kabaro "devaLa' bane che ane aMtyeSTisaMskArane "devapUjana" nAma prApta thAya che. zrAddha karanAra ApaNuM hiMduonI dhArmika mAnyatAmAM pUrvajonuM pUjyatva ghaNuM che. cIna jApAnamAM ahIMnA karatAM paNa vizeSa che ane keTalIka jaMgalI jAtimAM te tethIye adhika che. A vAta vicAramAM laIe chIe te spensaranI uparokta dharmamImAMsA yathArtha lAge che. paNa vicArate te ghaNI deSayukta lAgaze. aneka camatkArathI bharelA A vizva pratye kautuka, Azcarya, bhaya kiMvA premathI jenAra mANasanI buddhi kalpanAnA baLathI aneka astitva utpanna kare che. A astitvamAM athavA bhUtamAM pUrvajanA pizAcane je ke samAveza thato haze to paNa buddhi bIjA aneka bhUta nirmANa karI zake che e vAta tarapha spensaranuM lakSa gayuM nathI. pUrvajanA pizAca ke zabanuM pUjana keTalAMka sthaLe pracalita haze tenI sAthe e paNa kahevAnI jarUra che ke keTalAMka sthaLe te dRSTie nathI paDatuM. vastumAtra potAnI mAphaka sajIva hovAnuM samajanAra je jAti che kiMvA hatI tene uparanI upapatti kaI rIte lAgu thaI zakaze ? dAkhalA tarIke adanA kALamAM Aryo uSA, agni, iMdra vagere devadevIone bhajatA hatA. temanAmAM te kALe pUrvajapUjana ke pizAcapUjana na hatuM e viSe zaMkA For Personal & Private Use Only Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 nItizAstrapraveza nathI. ThIka, A vadhe cheDI daIe topaNa spensaranI ukta upapatti viSe bIjo eka e vAMdho laI zakAze ke, pizAcamAMthI devanI utpatti thaI hota te deva karatAM pizAcanuM mahatva vizeSa heta. paraMtu tevuM kaMI jaNAtuM nathI. pUrvajapUjana karatAM pizAcapUjanane nikaTanuM mAnanAra spensare (nidAna tenA matAnusAra) pUrvajanAM pizAca pitAnA vaMzaja karatAM vizeSa mAnya zA mATe banyAM nathI te darzAvI ApavuM joIe. prAthamika avasthAnA jaMgalIonA rItarivAja ane kalpanA parathI dharmanuM mULa ke AdyasvarUpa TharAvavuM e che ke bhUlabharyuM nahi hoya; paNa AdyasvarUpa eTale khara svarUpa nahi e tattva jemanA manamAM aharniza jAgRta nathI hotuM temanI A pravRttithI bhUla thavAno ghaNe saMbhava che. vaDanuM sAcuM svarUpa tenA bIja uparathI koIne samajAze ke ? kamaLanuM bI ati sUkSma hoI te kAdavamAM UgatuM hovAthI vikasita kamaLapuSpanI yogyatA e chI TharI zakaze ke? vastunuM kharuM svarUpa eTale mULa svarUpa nahi; paNa pUrNAvasthA pAmeluM svarUpa. vastunA upAdAnakAraNa ane tenA yathArtha svarUpamAM paNa je bheda che, te AvA prasaMge bhUlI javo e ucita nathI. koI uttama kArIgare rAma ke viSNunI ArasapahANanI mUrti ghaDI hoya temAM upAdAnakAraNa ArasapahANa hoya paNa e kAraNanuM jJAna thavAthI mUrtinAM sarva kAraNa dhyAnamAM AvelAM ja che ema mAnavuM e bhUlabharyuM che. e mUrti zA mATe, kaI bhAvanAthI, kaI kalpanA ke vRttine vyakta svarUpa ApavA mATe kevA hetuthI ghaDavAmAM AvI che e jANanAra te mUtino marma jeTalo sArI rIte samajI zakaze teTalo te kevA paththaranI che, kyA kArIgare ghaDI che eTaluM ja jANanAra nahi samajI zake tenAthI ocho ja samajI zakaze e viSe zaMkA nathI. A dRSTie jotAM mAnava manA kSetrane dharmavRkSanuM bIja game teTaluM alpa ke beDhaba haze, tene maLeluM khAtara game teTaluM zudra kalpanA ane vikAravALuM haze, tene jaLa siMcanAra game tevA jaMgalI haze; topaNa jagata AkhAne pitAnI chAyAmAM rAkhI supuSpa ane suphaLathI AnaMdita For Personal & Private Use Only Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane jAti 541 banAvavAnI tenI zakti uparanAM kAraNothI leza paNa kamI thaze ema mAnavAne kaMI ja kAraNa nathI. je pramANe dharmanuM sAcuM svarUpa tenA mULa parathI pUrNapaNe jANavAmAM AvatuM nathI te ja pramANe sarvadharmanAM sAmAnya to kayAM che te jovA mAtrathI tenuM svarUpa jANavAmAM Ave e zakya nathI. spensarane lAgyuM ke, bhIla, eskIme vagere prathama avasthAnI sarva jaMgalI jAtionI dhArmika samaja ane sudhArAmAM pragati pAmelA anya lokonI dhArmika samAjane saMgraha karI te sarvemAM sAmAnya tattva che te jANI levuM ane tene dharmanuM kharuM svarUpa samajavuM ane bAkI rahe te vAtane gauNa tathA AnuSaMgika samajavI. paNa AvI rIte joIzuM to dharmane brahmanI mAphaka ja anirvacanIya tathA niguNapaNuM prApta thaze. kAraNa ke sarva dharmamAM je mata - kivA rivAja, kiMvA vidhi na maLI Ave tene tyAjya TharAvavAmAM Ave, te dharmamAM kevaLa nAma sivAya bAkI zuM rahe? gulAbanAM sarva puSpamAM je maLI Ave te gulAbanuM kharuM svarUpa ema ApaNe TharAvIe, te gulAbanA kharA svarUpamAM gaMdha, rUpa, raMga keIne paNa samAveza karI zakAze nahi. kAraNa ke sarva gulAbamAM gaMdha, raMga ane AkAra samAna paNa hoya che ja evuM kaMI nathI. keTalAMka nAnAM hoya che, keTalAMka meTAM hoya che, keTalAMka karamAyelAM hoya che, keTalAMka kahI gayelAM hoya che, keTalAMka suMdara hoya che, keTalAMka beDeLa hoya che, keTalAMka suvAsita hoya che, keTalAMka gaMdharahita heya che, keTalAMka sarvane AnaMdita banAve che ane keTalAMka jevAM paNa gamatAM nathI. AvI sthitimAM sarvamAM je sAmAnya tattva maLI Ave tene gulAbanuM kharuM svarUpa, ema kahenAra arasikane doSa Apavo ke eka subhASitamAM kahyA pramANe : * AhUteSu vihaMgameSu mazako nAyAnpuro vAryate madhyavAridhi vA vasaMstRNamaNirdhatte maNInAM rucam / khadyoto'pi na kaMpate pravicalanmadhye 'pi tejasvinAm dhik sAmAnyamacetasaM prabhumivAnAmRSTatattvAntaram // For Personal & Private Use Only Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para nItazAstra praveza "dhi sAcamata pramumavAnAmRtavAtarama' kahI sAruMnarasuM, surUpakurUpa, nAnuMmoTuM vagere prakArane viveka na rAkhanAra "sAmAnya tattvone dhikkAravuM te samajAtuM nathI. kahevAnuM tAtparya eTaluM ja che ke, gulAba, dharma ke keInuM paNa kharuM svarUpa eTale pUrNa vikasita, uccatama svarUpa. gulAba pUrNAvasthA ane sarvAge suMdaratva prApta karI kaMI nyUnatA ke vyaMga- rahita bane ane tenuM pitAnuM je kArya che te sarasa rIte pAra pADI zake, to evI sthitimAM tenuM ja svarUpa daSTie paDe, tene ja tenuM kharuM svarUpa samajavuM. A pUrNa ane sarvAMgasuMdara svarUpa prathamanA ke hAlanA kaI paNa gulAbamAM nahi maLI Ave te cAlaze. e svarUpa na hoya tethI te gulAbanuM phUla ja nathI evuM kaMI karI zakatuM nathI. e prasaMge gulAba apUrNa, avikasita kiMvA vikRta svarUpavALuM che ema ja mAnavuM joIe. dharmanI vAta paNa evI ja che. dharmanuM kharuM svarUpa javAnI icchA dharAvanAre dharmanA avyaMga, pUrNa vikasita, uccatama, satasaMmata ane asAmAnya arUpanuM bhaktipUrvaka ekAgratAthI dhyAna dharavuM joIe. jaMgalI lekanA rItarivAjanI bhArobhAra mAhitIthI bharelAM pustakonuM pArAyaNa karI sarva dharmanuM "sAmAnya tattva meLavavAnA mArge caDhI asAmAnya daSTine ja prApta thanAra satava meLavavAnI AzA rAkhavAmAM artha nathI. pratyeka dharmanuM talapUra satatatva svIkArIne paNa sarva dhArmikatAnI tilottamAM nirmANa karI zakAya. anya dharmamAM maLI AvatuM nathI ema kahIne sarva satattvane pheMkI devAnI paddhatithI "sAmAnya yogyatAnI mUrti nirmANa karavAnuM kArya spensara jevAne mATe paNa kaThina che. mAnavajAtizAstronA matanA samAcAra levAnuM choDI daI have dharmamUla viSayaka anya upapatti joIzuM. khristI, bauddha ane mahaMmadI dharma proTesTaMTIjhama, kakarIjhama ane besleane paMtha; temaja ApaNe tyAMnA Adhunika brAhma, Arya ane prArthanA samAja tarapha jaizuM te svAbhAvika rIte lAgaze ke, cotaraphanI paristhitine adhogati pAmelI joIne khrista, buddha, mahaMmada, bhUthara, je phekasa, vesle, rAjA rAmamohanarAya, svAmI dayAnaMda For Personal & Private Use Only Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane nIti 143 zaMkA nathI ke, thAya che tyAre vageree uccatara AcAravicAranA mArge samAjane doravA sAru svataMtra dharmAnI sthApanA karI che. emAM kaMI ja sadAcAranI glAni ane asadAcAranuM abhyutthAna krAisTa, buddha, mahaMmada vagere vibhUtione A bhUmitala para avatAra thAya che ane te dharmanAM cha vasra phagAvI daI sArAM navIna vastra dhAraNa karAve che. paraMtu A siddhAnta parathI dharmanuM mULa zuM e praznanA uttara maLI zakate nathI. kAraNa, dharma eTale zuM' e krAIsTa, buddha, lyUthara, rAmamohanarAya vagere vibhUtie tA zuM paNa te kALanA khIjA lokeA paNa sAmAnyata: samajatA hatA. arthAta A sarva dharmasudhArakAnA pahelAM ja dhanuM mULa Akucita thayeluM hatuM. A mahAna vibhUtioe jo kaMI karyu hoya teA te eTaluM ja ke, je te kALe dharma aMkurane je saDeA lAgyA hatA, dhanAM je vastra RNa thayAM hatAM, te tarapha leAkeAnuM lakSa kheMcI yeAgya upAya yeAjI dhanuM svabhAvataH ujjavala raheluM svarUpa leAkeAne AdaraNIya lAge tema karyuM. dharmomAM pheraphAra kema thatA gayA te uparAkta dhama ane pathAnA itihAsa parathI samajAze. itihAsa parathI dharmAMnuM mULa nizcita thatuM nathI. A sarva jo ke svIkAravAnI pharaja paDatI hoya topaNa kArya e ema samajavuM nahi ke, dharmanA avasthAntaranI mImAMsA dhamUla-mImAMsA mATe bilakula upayogI nathI. ATalI sUcanA ApI anya upapatti tarapha vaLavuM ThIka thaze. A IzvaranuM astitva mAnavuM e sAmAnyataH dhArmikatAnuM eka mukhya aMga manAya che ane dhaNA leAka A astitva e kAraNe peAtAnA mana sAthe siddha kare che. jagatamAM je je kaMI bane che te te sarvane mATe kaMI ne kaMI kAraNa hAya che. kAraNa sivAya kArya thatuM nathI evA anubhava thayA pachI jagatanuM kaMi paNa kAraNa hovuM ja joIe evuM anumAna svAbhAvika rIte ja thAya che ane e Adi kAraNane ja Izvara' kiMvA evuM ja kaMI paNa nAma ApavAmAM Ave che. A upapatti para pahelA AkSepa e che ke, sa` leAkAne kAya - kAraNabhAvanuM spaSTa ane nizcita jJAna hovuM zakaya che ? susaMskRta leAkeAnI vAta cheDI daIzuM. C - taddana For Personal & Private Use Only Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 nItizAstrapraveza vilakSaNa, akalpita ane akAraNu lAge tevI keTalIye vAto jaMgalI janonI najare paNa AvatI hovI joIe. ThIka, A AkSepa bAjue rAkhIe ane "sarva vAtane kaMI ne kaMI kAraNa hovuM ja joIe; mATe jagatanuM paNa eka Adi kAraNa che" evuM anumAna sarva leka kare che kiMvA karI zake che e vAta gRhita gaNIe te bIjo eka AkSepa khaDe thaI jAya che ke, e AdikAraNanuM kaMI kAraNa na hovuM joIe ke ? ane vaLI te AdikAraNanA kAraNanuM kAraNa na hovuM joIe ke? A prazna karavAthI anavasthA prasaMga Ave che e vAta kabUla; paNa vyavahAramAM evo anavasthAne vakhata AvatAM ApaNe jema AMkha mIMcI svastha besI rahetA nathI, paNa suvyavasthA sthApavA prayatna karIe chIe. temaja tArkika UhApohamAM paNa "anavasthA'nA nAmathI DarI nahi jatAM yogya prazna tathA UlaTapAlaTa tapAsaNI karIne pratyeka matanuM parIkSaNa karavuM joIe. uparanI upapattinI bIjI eka bahena che; ane teNe Adhunika kALanA ghaNA bhautikazAstrone mohita karyA che. ApaNe tyAM ghaTapaTAdinI khaTapaTa karanArAonA mukhe "ghaTa che mATe ghaTakartA hovo ja joIe' e nyAyanA baLa para vizvarUpI vizALa ghaTano koI paNa kartA hevo ja joIe evo siddhAMta sAMbhaLavAmAM Ave che. A siddhAMta ane uparanA siddhAMtamAM sahaja pharaka che. ekamAM evI :vicArapaddhati che ke, koI paNa kArya- pachI te sAthe tathA sAbhiprAya ho ke na ho - kAraNa sivAya thatuM nathI; bIjAmAM ghaTa, paTa, citra, devaLa, ghaDiyALa vagere je vastumAM kaMI susaMgati, kaMI paNa artha kiMvA abhiprAya garbhita hovAnuM jaNAI Ave che, tevI vastu viSe ja vicAra karela che. AvI vastuo jema ApoApa nirmANa thatI nathI, temaja je jagatamAM susaMgati, sauMdarya, viveka, kauzalya vagere AkAzanA tArAmAM, suMdara puSpamAM, madhura phaLamAM, raMgaberaMgI pAMdaDAmAM to zuM paNa ghAsanI saLI jevI kSullaka vastumAM paNa jaNAI Ave che, te jagata ApoApa utpanna thayeluM nathI. tenA kartAnA manamAM kaMI paNa hetu hovo ja joIe evA For Personal & Private Use Only Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane nIti prakAranAM anumAna sRSTinAM gUDha zodhanAra niSNAta tathA Adhibhautika zAstronA mArA AgaLa chevaTa sudhI TakI zakaze ke kema e kahevuM kaThina che. te paNa eTaluM te nakkI che ke, Adhibhautika zAstromAM bhAre zodhakhoLa karI nAmAMkita banelA sara elIvara laja, sara sInsa jaimasana vagere A vicArapaddhatinI avagaNanA karatA nathI; eTaluM ja nahi paNa teo pitAnAM zAstranI chellAmAM chellI dhothI tene baLavAna banAve che. oNphesara lAyabIga (Liebig ) nAmanA eka suprasiddha rasAyanazAstrIne keIe pUchayuM ke, "zuM tamane ema lAge che ke, mUlabhUta dravyonA kevaLa sAhajika vyApArane lIdhe ja puSpa utpanna thAya che ?" tyAre teNe kahyuM, ' puSpo viSe pustaka lakhanAra zAstrajJanA haste kevaLa rasAyanika kriyAthI ja pustake lakhAI jatAM nathI; buddhinI apekSA rahe che. te ja pramANe sAdAM puche paNa ApoApa, kevaLa mULabhUta dravyonA guNonA vyApAra mAtrathI nirmANa thaI zakatAM nathI." je kesarakaNanI puSpanA garbhadhAraNa mATe AvazyaktA hoya che, te lAvI ApanAra bhramara vagere te latAne maLavAnI jarUra rahe che. zuM e vyavasthA ApoApa banI jaze ke? vanaspatizAstra parathI ja jaNAya che ke, puSpano raMga ke vAsa ahetuka nathI. daSTAMta tarIke magare, nizAgadha, sapheda kamaLa, jAI ane jUInAM puSpo rAtrInA samaye vikase che ane tene raMga sapheda hoya che tenuM kAraNa e che ke, temane puMkesara lAvI ApanAra kITaka rAtre bhramaNa karanArA hoya che. ane teo puSpa joI zake te sAru tene e raMga hovo ucita che. pataMgiyAMnA raMga, pakSIonI cAMca, pazuonA avayava vagerenuM paristhiti sAthe je susaMgatatva hoya che te zuM sAbhiprAya nathI ke ? jagatamAM je suvyavasthA che te zuM ahetuka che? sUryathI paNa aneka gaNuM meTA - pracaMDa evA hajAre tejegaLano aDhaLaka kArabhAra bina bumATa cAlI rahyo che te zuM tenI pAchaLa koInI paNa buddhi hAyA vagara cAlI rahyo che? nAnIzI khADImAM cAlanAruM nAva taiyAra karavuM hoya che to paNa keTalAye vicAra karIne te taiyAra karavuM paDe che, tyAre anaMtanA samudramAM lAkho goLa For Personal & Private Use Only Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrApraveza tarI rahyA che. hajAro varSathI ahIMthI tahIM bhramaNa karyA kare che te koInI ghaNu buddhinA pIThabaLa vinA banavuM zakya che ke ? Adhunika zAstromAMnA ja keTalAka AvA prakAranA eka be nahi paNa hajAre prazna potAnA mana sAthe karI rahyA che ane khullI rIte teo kahe che ke, jagatanuM stharya, sauMdarya, suvyavasthA, anyonyAzraya ane anyonyasaMgatatva keInI paNa buddhinA AdhAra vagara utpanna thavuM zakya nathI. (juo : Science and Religion, by Seven Men of Science. ) A vicArasaraNI paranA AkSepa sAMbhaLatAM jIva javA jevuM lAgatuM hoya to paNa vivekabuddhine chaLa na karavAnuM kartavya dhyAnamAM rAkhI, yogya jaNAtA AkSepa sAMbhaLavA ja joIe. jagatamAM suvyavasthA, sauMdarya vagere jaNAya che; paNa kuvyavasthA, kurUpatA vagere jaNAya che tenuM zuM? bIjuM, suvyavasthA che ke svIkArIe to paNa zuM te svAbhAvika rIte utpanna thavI azakya che ? AkAzanAM nakSatre nihALI tene utpanna karanAra kalpita IzvaranAM tetra gAvA karatAM vAyurUpa tathA adazya mUladravyomAMthI kALagati tathA dravyaguNanA niyamane anusarIne tArA, nakSatra vagere kevI rIte nirmANa thayA, tenI gati, viziSTa prakAra tathA dizAnI kema che, te paraspara athaDAI paDatA kema nathI e sarva gaNitazAstra tathA anya zAstronA AdhAre siddha karI ApavAnI IcchA rAkhatA nyUTana, keplara, lAplesa vagerenI sUkSma buddhinI prazaMsA karavAmAM Ave to temAM zuM khoTuM che? trIjuM e ke, jagatanI keTalIka vAta sat kavinA kAvyanA zloka pramANe kivA ekAda marmajJa yuvatInA nayanavilAsa pramANe abhiprAya sUcaka, arthagarbha kivA AnaMdadAyaka dekhAya che te uparathI A abhiprAya, artha vagerenI AdhArabhUta IzvarI buddhinuM astitva hovAnuM anumAna karavA karatAM, tenAthI UlaTI ja anumAnapaddhati svIkAravI ThIka thaze. arthAta IzvaranA astitvanuM anumAna karanAra, jagatanA kUTa praznone ukela lAvanAra, navA navA kUTa prazna utpanna karatA jagata AkhAnuM Akalana karavA icchanAra, sArAM kAvya nirmANa karanAra, tenA marma oLakhanAra, rUkSa vanane sthAne rama upavana utpanna karanAra, For Personal & Private Use Only Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane nIti 547 jagatanA sauMdaryamAM vRddhi karanAra, kurUpatA ochI karanAra ane pRthvIne svarganuM rUpa ApavA icchanAra buddhine je taddana nakAmI TharAvavAnI na hoya, te kiMmata vagaranI nathI ema nizcita hoya ane te phasAvatI nathI evI je khAtarI hoya, to jagatamAM kaMIka yojanA, artha, abhiprAya, sAdhya ane dhyeya che evuM anumAna karavuM e adhika sayuktika che. - iMglaMDanA mAjI vaDA pradhAna Arthara jemsa bAlphara rAjakAraNupaTu to che ja; paNa te moTA cikitsaka tathA mArmika tattvazodhaka paNa che. temaNe "Theism and Humanism" nAmanuM pustaka prasiddha karyuM che. temAM IzvaranuM astitva siddha karavAne je keTIkramathI prayatna thaye che te ukta artha spaSTa karI batAvavAne samartha che. tethI 'nItizAstra praveza mAM (juo. pR. 47) tenuM je digadarzana karyuM che, te jovA jevuM che. naitika asamAdhAna keTalAka kahe che ke, naitika asamAdhAna e dharmanuM mULa che. tArkika buddhi kAraNaparaMparAnA mArge jatAM jatAM thAkI jAya che tyAre eka "AdikAraNa" mAnIne te jema potAnuM samAdhAna karI le che, temaja ahika anubhavathI asaMtuSTa banelI naitika bhAvanA ane AkAMkSAnuM samAdhAna thAya te sAruM leke paraloka ane paramezvara mAnavAne pravRtta thAya che. naitika dRSTie je nyAya, samatA ane sahRdayatva vAstavika rIte A jagatamAM dRSTie paDavuM joIe te daSTie paDatuM nathI tyAre naitikabhAvanA ane AkAMkSAne evI zaMkA thavA lAge che ke, pite "nIti'nI game tevI ghelachAne vaLagI beThI che ke zuM? paNa sAdhAraNa rIte A zaMka vizeSa vakhata TakI rahetI nathI. ghaDIbharane mATe A zaMkAnuM nivAraNa karanAra eka e vicAra sUjhe che ke, ahika anubhavamAM nyAya, sahRdayatva vagerenuM ullaMdhana thatuM jaNAtuM hoya te paNa jagatacAlAka sarvajJa paramazaktine anyAyI ke duSTa kahevI e yogya nathI. kAraNa ke, e jagannAyaka paramazaktine A kALane ja ke A lokane ja phakta vicAra karavAnuM che evuM kaMI For Personal & Private Use Only Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 nItizAstra praveza nathI. tene paraloka ane bhUtabhaviSyakALane paNa vicAra kare paDe che. vaLI pitAnI saMkucita buddhi jagatanI sarva janA sArI rIte samajI cUkI che ane tenuM (paramazaktinuM) kArya anyAyI tathA anucita ja che ema hRdaya para hAtha rAkhI bedhaDaka kahevuM, e DahApaNabharyuM nathI evo paNa vicAra karIne anyAyI, viSama, niSphara ane anucita dAkhalA joIne duHkhI duHkhI thaI gayeluM mana jematema pitAnuM samAdhAna karI le che. sAmAnya mANasane mATe keTalAka vicAra ja asahya hoya che; emane ja eka "jagatane koI niyaMtA nathI kiMvA te heya te tene mATe pApapuNya vagerene vidhiniSedha nathI " e vicAra che. emAM kaMI ja zaMkA nathI ke, naitika samAdhAna mATe IzvaranuM astitva mAnavAnI paddhati sArvatrika ane prabaLa che. khristI ke hiMdudharmanAM tArkika tatva te dharmanI garIba bicArI strIonI jANamAM paNa nahi hoya. paraMtu mRtyu pAmele putra, baMdhu ke pati paralokamAM maLaze, A lokanA duHkhanuM nivAraNa prabhu paralokamAM karaze, leke phiTakAra karaze paNa garIba ane sajajananI vahAre caDhanAra paramezvara pitAne dUra nahi rAkhe, vagere bhAvane A dharmoe utpanna karI che tathA pivI che ane koI paNa kabUla karaze ke e dharmo lokapriya thavAnuM e eka kAraNa che. nIti, tarka kiMvA rasikatAnI daSTie jagata apUrNatA, visaMgati ane phUTa praznothI bhareluM jaNAya che; paraMtu mANasanA mananuM samAdhAna pUrNatva sivAya thatuM nathI tethI pitAne je apUrNatva jaNAya che te uccatara dRSTie pUrNatvanuM ja eka Avazyaka aMga hovAne saMbhava che tathA pitAnuM jJAna ati saMkucita che, pite alpajJa che, e vicAra tenA manamAM utpanna thAya che ane te tene priya lAge che. tene lAge che ke, manane sAMtvana ApanAra e vicArane hRdaya saraso cAMpI rAkho. Izvara eTale bIje trIjo kaI nahi; paNa A pravRttithI janma pAmele eka vicAra che: Izvara eTale mAnavI manathI ukela nahi pAmatA sarva prakAranA kUTa praznono eka sahelo kalpita uttara ! bhaktibhAvathI IzvaranuM nAma levAmAM Ave che eTale sarva kokaDAM UkalI jAya che tathA sarva visaMgati susaMgatirUpe For Personal & Private Use Only Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane nIti 549 dekhAvA lAge che! kAI paNa prakAranA A -- duHkhanuM nivAraNa maryAdita buddhi tathA zaktinI parisImAmAM AvI zakatuM nathI tyAre amaryAda buddhi tathA zaktivALA zvaranuM dhyAna dharatAM te du:kha A janme hiteA bhAvI janmamAM naSTa thavAnuM AzvAsana maLe che ja! Izvara paranI zraddhA eTale sasAranAM hareka prakAranAM duHkhAthI hArelA, gabharAI gayelA kivA bhayabhIta banelAne duHkhAnuM vismaraNa thAya te sAru AdhyAtmika guru pAsethI maLeluM eka auSadha ! ApaNe kahIe chIe ke, zvira ApaNane sArInarasI buddhi Ape che; paNa vAstavika rIte izvara ApaNane sArInarasI buddhi Ape che evuM kaMi nathI. UlaTuM ApaNe ApaNI sArInarasI buddhi anusAra zvira banAvI laI e chIe. Izvara ApaNA janaka nathI paNa UlaTuM, te ja ApaNA mAnasaputra che! ' putra thAe teA evA thAe ke jene trizlekamAM jhaDA krake' e sAdhuvacanane anusaratuM ja e mAnasaputranuM kAraNa ke, kevaLa tenA nAmeAccArathI sava phUTa praznane caratra che. ukela AvI - jAya che, sa A -- duHkhathI mukta thavAya che ane sa hRdayazULa ApeApa dUra thAya che! eka vinaMti e che ke, keAI e ema na samajavuM ke deva kiMvA dharmanI ceSTA karavAnA hetuthI ukta vidhAna karyAM che. ceSTAne uddeza zakya ja nathI. kAraNa ke huM IzvaravAdI chuM ane huM mArA peAtAne mATe je vicArapaddhatithI izvaranuM astitva mAnuM che, te pati ane uparanI patitattvataH abhinna che. ahIM eTaluM mAtra kahevuM joIe ke, huM 'izvara' zabdane! mArA mana sAthe je artha karuM chuM te sarvAMte saMmata thaze evuM kaMI nathI. e vAta suprasiddha ja che ke, IzvaranA avatAra ane svarUpa aneka che. ye yathA mAM prapadyante tAMstathaiva bhajAmyaham / A bhagavad vacanamAM izvaranAM aneka svarUpa che ane tenI bhaktinA aneka prakAra che e vAta prathamathI svIkArI lIdhelI che. jevI jenI zradmA tevA te ane tenA prabhu ! jeNe teNe potapotAnA prabhunI mane bhAvathI bhakti karavI e ja ekadare zreyaskara che. For Personal & Private Use Only Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza svadharme nidhanaM zreyaH paradharmo bhayAvahaH / ' A vacana e ja tattva nathI zIkhavatuM ? jIvAtmAne paramAbhAnuM jevuM svarUpa dekhAya che tathA je rIte te pUjya lAge che tevuM svarUpa tenA dharmanuM hAya che. ahI`dhA arthe bAhya athavA bahirmu`kha dRSTie karelA nathI. aMtamu kha dRSTie karyo che e dhyAnamAM rAkhavuM. paramAtmA eTale sa` jagatane aMtaryAmI evA AtmA. eka zabdamAM kahIe te! 'jagadAtmA,'AvA kAI ' AtmA ke nahi ane hAya ! tenuM svarUpa kevuM che e praznanA uttara parathI pratyekanA dharmonA nirNaya thAya che. jagata e zuM che, pAte Avye kyAMthI, jaze kyAM, ahIMnuM kAya zuM, jagatamAM satya-asatya, sat--asat, kurUpa-surUpa vagere je bheda che temAM kAMI nitya satya che ke vyakti teTalI prakRti ' nyAye vyaktibhedathI bhinna thanAra tathA anitya evA bheda che; A ane evA praznanA uttara eTale AtmajJAna; ane ene ja dharmajJAna tathA tattvajJAna evAM nAma maLelAM che. mANasa A praznanA uttara je pramANe Ape che, te pramANe tene dharmo, deva, adhyAtma ane tattvajJAna bhinna ane che. 'adhyAtmazAstra', 'dharmamImAMsA', 'tattvajJAna'' vagere meTAM moTAM nAmathI DarI jaI ne kAI kaheze ke, sAmAnya mANasane adhyAtmazAstra, tattvajJAna vagerene aNumAtra paNa khyAla hete nathI ane tame teA prathamathI mAnI le che ke, pratyeka mANase adhyAtma ane tattvajJAnanA praznane ukela meLavI lIdhelA che, e kevuM ? " AnA TUMkA uttara e che ke, kharekhara pratyeke ukela meLavI lIdheleA hoya che. alabata, jeNe teNe pAtapeAtAnI rIte ja. A praznane uttara ApavAnuM kAma peAtAnI zakti bahAranuM gaNIne keTalAka ene bAjue rAkhe che ema dekhAya che kharuM; te ja pramANe keTalAka suzikSita leAka e prazna mAnavabuddhine mATe ajJeya' che ema kahIne tene kAyamane phaDacA lAvatA jaNAya che e paNa kharuM; paraM tu saheja UMDI dRSTie vicAra karatAM samajAze ke e saleAkAnuM peAtAnuM evuM kaMI paNa tattvajJAna hoya che ja. 'ajJeyavAda' sudhdhAM tattvajJAnanuM eka darzana ja che. sAmAnya mANase tAttvika ane AdhyAtmika praznane meATA hAu mAnI laI tenA AgaLa namratA 150 66 For Personal & Private Use Only che Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane nIti 551 pUrvaka hAtha joDatA jaNAya che; paNa ApaNe dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke keTalIka vakhata e namratA uparachallI ane "durjana prathama vanTe" nyAyanI hoya che. arthAta uparanA prazra kAma vagaranA ane nirarthaka che, Izvara vagere sarva jUThuM che, ehika anubhava, abhyadaya, mAnApamAna, sukhaduHkha vagere dhyAnamAM rAkhI vartavuM, evA prakAranuM temanA kharA hRdayanuM tatvajJAna hoya che; ane lokomAM pitAnAM mAna AbarU jaLavAI rahe te mATe mukhathI mAtra te "dharma atigahana vastu che, izvaranA guNa ataryA ane anirvacanIya che" vagere vAta kare che. keTalAkane kharekhara ja dharmamAM gahanatA tathA anirvacanIyatA bhAse che; paraMtu AdhyAtmika tathA tAttvika prazna AgaLa joDAyelA hAtha ghaNI vakhata AstikatA, sadAcArapriyatA, paraleka para vizvAsa vagere vastunuM darzana karAve che. temanuM vartana joIe che to temanuM ayatva ghaNuM aMze bolavA pUratuM ja che ema kahevAnI pharaja paDe che. keTalAkanA vartana tarapha joIe che te kahevuM paDe che ke, temanuM tattvajJAna kadI A pakSa tarapha jhUke che te kadI te pakSa tarapha mUke che. eTaluM te spaSTa che ke, mANasa game te keTIne haze paNa tenuM pitAnuM evuM kaMI ne kaMI tattvajJAna hoya che ja. pachI bhale te game te prakAranuM hoya. tattvajJAna vinAnuM vartana ja zakaya nathI. vartana eTale tattvavicArane maLeluM vyakti svarUpa. ghaTa-paTAdika tathA avacheda-avacchinnanA ADaMbarane ja tattvajJAna kahevuM hoya, te te judI vAta che. kartavya viSe, samAja vyavasthA viSe kivA sRSTinI ghaTanA viSenI je kalpanA hRdayanA UMDA pradezamAM saMgraha pAmelI hoya che, jenI preraNAthI ja jIvanakrama cAlato hoya che ane je pAMDityapUrNa zabdathI varNana pAmI suliSTa vAkayothI vibhUSita banelAM UMcA prakAranAM vastro paherAvI lokamAM repha marAvatI nathI; tathApi je mANasane AMgaLInA TeravA para nacAve che (bhalene hadayanA aMtaHpuramAM besI rahIne te e kAma karatI hoya) te ja jIvaMta ane zaktisaMpanna kalpanAne sUkSmadarzI lokonA "amara" athavA "zAzvata" kozamAM tattvajJAnanuM nAma maLeluM che ema mane nizcitapaNe lAge che For Personal & Private Use Only Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra nItizAstrapraveza ane emAM paNa saMzaya nathI ke, e kezamAM A tattvajJAnanA pratizabda tarIke "dharma' zabda ja maLI Avaze. A daSTie jotAM pratyekane dharma tenI pitAnI paristhiti, prakRti svabhAva, buddhisAmarthya ane AdhyAtmika "adhikAra' ne anurUpa hoya che; e siddhAMta koIne paNa mAnya thavA jevo che. amuka hiMdu, jaina, khristI, bauddha ke musalamAna; e viSe bhASA, rUDhi, vyavahAra, zAstra ane kAyadAnI daSTie je karavAnuM hoya te Thare. ApaNe e prazna ja nathI. te ja pramANe brAhmaNatva janma parathI kare che ke guNakarma parathI, athavA jaI lagna vagere viziSTa saMskAra tene viziSTa prakAre thayA che ke nahi e uparathI Thare che ke vedapramANathI Thare che, e praznane nirNaya paNa vidvAna joIe te rIte kare. AvA prazna ochA mahattvanA che ema huM kahete nathI; A lekhamAM jene vicAra karavAnI yojanA che te prazna viziSTa dharmanAM svarUpa kivA lakSaNe kyAM ane te kevI rIte karAvavAM e nathI; paNa dharma vastu zuM che, tenuM mULa zuM che, tenuM svarUpa zuM che ane te kevI rIte badalAya che e che. A praznono paNa bhASA, vyavahAra, rUDhi, zAstra ke kAyadAnI daSTie hAla vicAra karavAno nathI paNa hRdayanA tattvanI dRSTie karavAno che. A tatva mATe itihAsAdi bAhya sAdhananI sahAya levAnI che, paNa aMtarmukha avalokana, manana ane anubhava upara ja vizeSa AdhAra rAkhavAno che ane A lekhamAM e ja mArganuM avalaMbana rAkhavAnI AvazyakatA che. mANasa jagata tarapha je daSTie jue che te parathI tenA dharmanuM svarUpa Thare che ema kahI gayA chIe. have kaMIka vistArathI teno vicAra karavAne tathA dharmanI AghAvasthA kevI hovI joIe ane temAM zA mATe kevI rIte pheraphAra thato gayo tathA Adhunika vicArI mANasane dharma vikAsanI kaI pAyarI para che te svabuddhi anusAra darzAvavAno prayatna karavAne harakata nathI. mANasa jaMgalI samAjamAM che ke susaMskRta samAjamAM ho; te je pitAnA mastakane upayoga karavA lAgaze to jagata tarapha joIne tenuM mana Azcaryacakita thayA vinA raheze nahi. jagata For Personal & Private Use Only Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 553 dharma ane nIti keTalAye camatkArothI bhareluM che! akhila vizvarUpe vyakta svarUpa pAmelA Izvara tarapha AzcaryanI dRSTie jenAra jaMgalI avasthAnA ja hoya che evuM kaMI nathI. emanuM astitva sarva kALe ane sarvatra hoya che. bhagavadgItAmAM - Azcaryavatpazyati kazcidenam Azcaryavadvadati tathaiva cAnyaH / Azcaryavatkazcidena zRNoti zrutvA'pyenaM veda na caiva kazcit // ema kahyuM che tenuM vAcakane ahIM smaraNa thaze. A Azcaryavata' jovAnI, sAMbhaLavAnI ane bolavAnI dRSTi jaladI jijJAsAmAM rUpAMtara pAme che; ane e jijJAsA ja tattvajJAna tathA anya sarvazAstranI jananI che. grIka tattvavettA erisToTale kahyuM "All philosophy begins in wondering how things can be as they are, and ends in wondering how things can be otherwise than they are." eTale, "jagata AvuM kema ?" e Azcaryayukta praznamAM tatvajJAnane AraMbha thAya che ane "jagata che tethI bhinna hovuM zakya che ke ?" e Azcaryayukta praznamAM teno aMta Ave che. vedAMtanI bhASAmAM A artha kahIe to, jIvAtmA prathama paramAtmAne oLakhI zakatA nathI ane e mahAtmaka daitamAMthI - e dvatane lIdhe ja - tattvajijJAsA utpanna thaI chevaTe advaitapratIti thaze * tyAre thayelA dvatAbhAsa mATe tene Azcarya thaze; eTaluM ja nahi paNa daita" zabda ja tene nirarthaka lAgaze ! jJAnanI paramAvadhio pahoMcelA "catatAmapi siddhAnAM zvimAM vaitti taravata: vacanamAM kahyA pramANe che ke ghaNA ja thoDA haze; paNa mANasamAtrane prathamanI AzcaryavRttino Ubharo utaryA pachI kaMIne kaMI tatvanizcaya kare ja paDe che. A vidhAna vartana ane jIvana sAthe atyaMta nikaTane saMbaMdha dharAvatA hoya tevA mahatvanA ane jIvaMta prazna mATe ja che. e to spaSTa ja che ke, AkAzamAM tArA keTalA For Personal & Private Use Only Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 nItizAstrapraveza che, gomAjI bIna somAjIno janma kaI tArIkha the, sAmenA vRkSa para keTalAM pAna haze vagere cetana ke utsAha na ApanAra, vartanakrama ke bhAvanA upara jenI lezamAtra asara thatI nathI tevA kSullaka, ThaMDA paheranA nIrasa, nirjIva prazno na chUTe te tethI koInuM kaMI aTakI paDatuM nathI. paraMtu anya praznonI vAta tevI nathI. e prazna bhalene kSaNabharanA hoya; paNa te chUTavA ja joIe; tema na thAya te gItAe kahyA pramANe saMzayAtmAno vinAza ja thAya. moTA moTA prazno viSe ApaNe kaMI nizcaya thayela nathI hota. ane ApaNo vinAza thato nathI e kharuM che; paNa eno kharo artha e che ke, A praznonA uttara anizcita rahe tenI harakata nathI; ApaNe ApaNuM amuka tattva kharuM mAnIne cAlIzuM; e praznonA uttara mATe aTakI besavAne kAraNa nathI; e ApaNe nizcaya karelo hoya che. arthAta e prazno ApaNane teTalA mahatvanA ke jIvaprANasama lAgatA nathI; kivA tenA jarUra pUratA tathA vyavahArika uttara ApaNe ApaNuM mana sAthe TharAvelA hoya che. ekaMdare jagata tathA mahatvanA prazna viSe mANasamAtranI kaMI ne kaMI nizcita vRtti hoya che ja. e nizcita vRtti jo ke pAMDityapUrNa zabdathI vyakta thaI zakatI nahi hoya; paNa vartana, bhAvanA ane ekaMdara manaHsthitinI bhASAmAM te yathocita vyakta thayA sivAya rahetI nathI. A vRttine nizcita ' kahI che teTalA parathI keIe ema na samajavuM ke te jiMdagIbhara jevI ne tevI kAyama ke sthira rahe che. nitya hoya te nizcita e kaMI niyama 'nathI. keTalAka nizcaya samaya pUratA eTaluM ja nahi paNa kSaNika hoya che. nizcitatva kALamAna parathI TharatuM nathI. tenA yogathI vatanane viziSTa vahana, AkAra, dizA ke baLa maLe che tethI te samaya pUratuM tene nizcayatva prApta thAya che. bhAvanAne cetana ApavAnuM ane vartanakramane mArga karI ApavAnuM sAmarthya jemAM hoya te vRtti nizcita. ane jemAM A karuM te karuM ema amuka ja karavAnuM nakkI thayeluM nathI hotuM, je vRttine rAgadevAdi koI paNa bhAvanAno raMga lAgelo nathI hotA, je mUgI, lUlI, pAMgaLI hoya che, te vRtti saMzayAtmaka, prathama darzane je saMzayAtmatva bhAse For Personal & Private Use Only Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane nIti 555 che te kharekhara saMzayAtma nathI hotuM; paNa visaMgatAtmatva hoya che; eTale tyAM nizcayane abhAva hoya che ema nathI hotuM; UlaTuM nizcayane sukALa hoya che paraMtu hamaNuno nizcaya bIjI kSaNe TakavAno bhase nathI hoto. hamaNAM IzvaranuM astitva mAnIne tene namana karavuM, pAchaLathI tenuM vismaraNa karI khoTuM bolavuM; Aje dezAbhimAnI banI svadezInI pratijJA levI, kAle koI sthaLe gayA pachI vilAyatI khAMDanI cA pIne tene bhaMga karavo; bIje divase saddaguru ke sanmitranI saMgatinA prabhAvathI paropakAra athavA janasevAnuM dhyeya rAkhI te pramANe vartavuM, dharmavidhinA prasaMge IMdrapUjana karavuM, pAchaLathI iMdriyapUjana karavuM; e ane evA vartanakramamAM haMmezA mATe TakI rahenAra nizcaya che ke najare paDatuM nathI; paNa te te samaye athavA kSaNe kaMI paNa nizcaya thayelo hoya che ja ane tethI ja kaMI ne kaMI kriyA thAya che. astu. ATalA vivecanathI kAyamanuM, sthira, nitya, avirata saMzayAtmatva vyavahAra daSTie azakya che ema siddha thayuM che evuM gRhIta gaNIne have mukhya muddA tarapha vaLIzuM. ApaNo prazna e che ke, bAhyasRSTinA tathA mana sRSTinA aneka, anekavidha camatkAra joIne Azcarya ke bhaya pAmeluM mana kivA vyAkuLa banelA jaMgalI mANasanuM mana nizcaya kare che? ApaNe pAchaLa TharAvI gayA chIe ke, dharmavicAra karavAmAM utpanna thatA praznanA je uttara maLe tene ja te jaMgalI mANasanuM tattvajJAna kahevuM ane tene ja tenI dhArmika samaja mAnavI. jaMgalI mANasanA manamAM zuM cAle che tenuM spaSTa ane pUrNa svarUpa samajamAM AvavuM e ati kaThina che. kAraNake, ApaNuM ane tenA manovikAsamAM eTale pharaka paDelo che ke, tenA sthAne ApaNe chIe evI kalpanA karavA IcchIe to paNa kharekhara tema banavuM azakyavat che. tathApi tenA manovikAra ane vicAranuM sAmAnya svarUpa AMkavAmAM vAda hovAnuM vizeSa kAraNa nathI. jyAM jyAM "mana" che tyAM tyAM sAmAnya rIte je kriyA cAlatI ja hoya che, te parathI uparanuM svarUpa TharAvavAmAM bhUla nahi thAya. tadana kaniSTa kATIne athavA avasthAne jaMgalI For Personal & Private Use Only Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 nItizAstrapraveza AtmaupyathI pratyeka padArthane sajIva kiMvA sacetana samajateA hateA ke nahi e viSe saMzaya haze; te pretapUjana karatA hatA ke te prANIpUjana karatA hatA, ke te chAyAthI DaratA hatA, ke te pitRone saMtuSTa karavA prayatna karatA hatA, ke vibhUtinA guNathI lubdha banI tene te bhakta anyeA hateA, ke saunA premaLa pAzathI madda banI tene te sevaka banyA hateA, ke udAtta tattvA pratyenA AdarathI te namra banyA hatA, ke kaThAratAthI bhaya pAmI tene miSTAnna vagere ApI khuza karavA prayatna karatA hatA. ke viziSTa vastu kiMvA jAti cihna mATe prema utpanna thatAM te te cihnanuM kautuka karatA hatA, e viSe saMzaya hAI zakaze; eTale, animism, corpse-worship, spirit-worship, shadeworship, ancestor-worship, hero-worship, worship of beauty, worship of sublimity, fear of the dreadful, fetish-worship, totem-worship mAMtI kAma paNa dharmAviSayaka upatti kharI ho ke khATI, kiMvA keTalIka khAbatamAM tatha! keTaleka sthaLe kharI heA, anya bAbatamAM tathA anya sthaLe kharI na heA; paNa eTalI vAta nirvivAdita che ke, te kALanA mAnavI mananA pravAhanA e sAmAnya vanI kalpanA thaI zake tema che. ApaNe tene eka vyaktavAdane ane khIjo avyaktavAdane kivA eka anubhava vAda 'te| ane bIjo ' gUDha vAda 'te evAM nAma ApIzuM. jagatamAM je kaMI dekhAya che, bhAse che kiMvA samajAya che, tenA mULamAM kiMvA tenI pelI tarapha kaIM paNa che evI kAI paNa kALanA leAkeAmAMnA eka vargonI bhAvanA hovI svAbhAvika che. adRzya, ajJeya ane ataka zakti iMdra ke agninA nAme, kivA ekAda jAticihnanA nAme, kivA mRta pitR, kiDavA evA ja kAI khIjA nAme eLakhAtI haze ane e rIte te nAta kivA jJeya haze; paraMtu te zaktinuM ApaNane pUrNa tathA spaSTa jJAna thatuM nathI. pUrNa rIte samajAya nahi evuM kaMI paNa te zaktimAM che, ApaNI buddhi ke zaktinA pradezamAM na hoya tevuM kaI paNa e zaktimAM -~ iMdramAM, agnimAM, jAti cihnamAM, jAtinAyakamAM, pitRmAM, pretamAM, prANImAM che e bhAvanAnI dRSTie te zakti ajJAta, ajJeya ane ( For Personal & Private Use Only Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane nIti 557 anubhavAtIta hatI. zakti" kiMvA e arthanuM koI nAma te kALamAM zakya nahi hoya, -na ja hatuM. kAraNa ke AraMbhanI avasthAmAM bhAvavAcaka nAma azakya hatAM. tathApi "zakti" kiMvA evA arthanAM nAma ke kalpanAno abhAva haze, ekAda preta kiMvA jAticihna ( totem)nuM ke evA ja kaMI anyanuM pUjana thatuM haze; paraMtu te pUjya vastu anya vastu jevI nathI, tenAmAM kaMI paNa ajaba che, tenA dazya svarUpanI pelI tarapha kaMI paNa che evuM lAgavuM azakya na hatuM. kahevAno artha e nathI ke, pratyekane ja tema lAgatuM hatuM. kAraNa, te kALe paNa vyaktavAdI tAki haze ja. temanuM A tArkika jJAna vizeSa UMDuM ke susaMskRta na hatuM; te paNa e tattvajJAnane pravAha amuka dizAe vahete hato ema kahevAmAM bhUla thatI nathI. jaMgalI kALanA dRzyavAdI potAnA anubhava para vizeSa AdhAra rAkhatA hovA joIe ane e anubhavanI pelI tarapha kaMI che ke nahi tenI teo vizeSa darakAra rAkhatA nahi hoya. sarva jaMgalI mANasa amuka eka ja keTI ke varganA hatA ema mAnavA tathA lakhavAnI tattvavettAonI pravRtti jaNAya che. paNa te bhUlabharI che. koI paNa dezanA, kALA ke jAtanA lake hA; temanAmAM vyakti teTalI prakRti kadAca nahi hoya; paNa eka karatAM adhika DhALakInI prakRti hovI vizeSa saMbhavanIya che ema mAnavuM joIe. Adhunika kiMvA hAlanA kALamAM ja dazya, vyakta, tArkika vAta para AdhAra rAkhanAra ane adazya, gUDha, bhAvanAgamya vastu para AdhAra rAkhanAra evA be prakAranA lekone janma thayo che evuM kaMI nathI. banne prakRti joDiyA bahenanI mAphaka eka ja kALe janma pAmelI che. adazya kiMvA avyaktavAdI jemane kahyA che temane adava ke avyaktanI kalpanA "tarkadaSTi e dazyakalpanA pachI ja AvavAno saMbhava che; paraMtu "kALadaSTie e be daSTimAM vizeSa phera hoya ema lAgatuM nathI. ioine mATe adazya - avyaktanuM darzana ke anubhava zakya nathI tethI temane IdriyagrAhya vastu ke vAta ja sAcI lAgaze ane te ja priya thaze. vicArate e paNa jaNAI Avaze ke, For Personal & Private Use Only Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 nItizAstra praveza tarkane paNa vyakta, sthira, samaryAda, varNanasulabha, parikuTAvayava, nirjIva vAta ja satya ane priya lAgaze. bhAvanA ane kalpanAnI vAta ethI UlaTI che. bhAvanA ane kalpanAne asthira, amaryAda, avarNanIya, aparikruTa sajIva vastu tathA vAtanuM jJAna thaI zake che ane tenuM kautuka thAya che. arthAt bahirmukha, tarkapradhAna kivA idriyapUjaka prakRtinA lokomAM vyaktavAdanuM prAbalya hoya che. tyAre aMtarmukha, bhAvanApradhAna tathA ka9panAvaza prakRtinA lokomAM avyaktanuM mAhAmya ghaNuM ja hoya che. koI game tevI prakRtine che, tenI vRtti sthira hoya, tene pitAnA mata mATe, kartavya viSe, dhoraNa saMbaMdhI saMzaya na hoya, te utsAha, AnaMda ane svAbhimAnapUrvaka saMsArayAtrA karatuM hoya, to te mANasanI vRttine "dhArmika vRtti" tathA tenA matane "dhArmika mata" kaheva; evuM huM dharmanuM lasaNa TharAvuM chuM ane TUMkAmAM batAvI ApIza ke e lakSaNa jaMgalI mANasa mATe ja kharuM che ema nahi; paNa Adhunika kALane paNa te tattvataH lAgu paDe che. paraMtu te pahelAM svIkAravuM joIe che ke, sAmAnya bhASA tathA samajadUta pramANe uparanAM lakSaNa bhUlabharyA karavA sarakhAM che. kAraNa ke, bhASAnuM dhoraNa evuM che ke, upara kahelI be bhinna prakRtimAMnA bhAvanApradhAna, kalpanAvaza, avyaktapriya, gUDhavAdI, anaMta tarapha najara nAkhIne mUDha banelA, jagaccAlaka zaktine maMgalamUrti mAnanAra, jagannAthanuM svarUpa aya tathA anirvacanIya heya paNa te keTalIka bAbatamAM reya tathA pUjya paNa che ema mAnanAra ja dhArmika pravRttinA che. A dhoraNa lokonI sAmAnya samAjanuM nidarzaka che. bahirmukha, tarkapradhAna, vyaktapriya, dazyavAdI, buddhipradezamAM AvatuM hoya tene ja sAcuM mAnI tenA para ja AdhAra rAkhanAra, jagaccAlaka zaktine maMgalamUrti zA mATe mAnavI evo prazna karanAra, "jagannAtha" nAmanI vyakti, mUrti ke AtmA kSIrasAgaramAM, kailAsa para ke AkAzamAM rahelA pitAnA hRdayamAM, sinAI pahADa para ke game tyAM he, kiMvA evA keInuM bilakula astitva na ho; pitAnI alpa ane maryAdita buddhi je samajI zake tathA kahI zake te sAcuM mAnI For Personal & Private Use Only Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhama ane nIti 559 tenA ja dhAraNe vyavahAra calAvavA evuM mAnanArane mata game teTale nizciMta hAya, teneA jIvanakrama game teTalA zuddha tathA parApakAravRttinA hAya ane tene svakatavya viSe game teTalI khAtarI, utsAha ane AnaMda rahetA heAya; tApaNu evA leAkane kAI paNa dhArmika vRttinA kahetuM nathI athavA samajatuM nathI. meM dhArmika vRttinuM je varNana karyuM che, tenA pratye sAmAnya samajatA virAdha haze; paNa tattvaSTie mArA mata barAbara che evI mArI ( game te gAMDI kahe| paNa prAmANika ) samaja che; ane mAruM evuM anumAna che ke, jema jema leAka gauNa ane pradhAnane bheda karavAnuM tathA mAnavI mananAM kAkaDAM halakA hAthe ukelavAnuM zIkhaze, tema tema temanA mata vizeSa te vizeSa anukULa thatA jaze. AvuM anumAna zA AdhAre karuM chuM tenuM vivecana karavAmAM samaya barabAda nahi karatAM, me je dhamImAMsAnuM pratipAdana karyuM che, te pratyeka prakAranI saMskRti tathA pAyarIne kevI rIte lAgu paDe che, tenuM TUMkuM vivecana karIza. prathama taddana nikaTanA paricaya dharAvanAra Adhunika kALa joIzuM. A kALanA keTalAkane kharekhara lAge che ke izvara nAmanI kAi sana ane sarvazaktimAna evI zakti che ane e zakti anaMta tathA ' ziva ' kaMvA maMgalasvarUpa che; e zaktinI bhaktipUrvaka prArthanA karavAthI pApatA nAza thaze, jagatamAM je vAtane khulAsA thatA nathI tene niveDA e ana ta zaktimAM AvelA che vagere vagere. jo ke AvA prakAranI pUrNa zraddhA nahi hAya tApaNu ghaNA aMze jenI evA prakAranI vRtti che tevA ravIMdranAtha ThAkura sarakhA keTalAka jaNa hAlanA tArkika azraddhALu yugamAM paNa che emAM kaMI zaMkA nathI. ApaNe joIe chIe ke, IzvaranuM astitva tarka dRSTie siddha karI zakAyuM nathI tepaNa tenA para pUrNa zraddhA rAkhI utsAhapUrvaka tenI sevA tathA bhajana karanAra preAphesara viliyama jemsa, mi. eca. jI. velsa vagere tarka paDyu, kiMvA elIvara jemsa, viliyama krUksa vagere Adhibhautika zAAstrajJAmAM paNa upara kahI tevI samRddha vRttinuM darzana thAya che. sara For Personal & Private Use Only Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 nItizAstramaveza 6 enAthI UlaTu jee rezanalIsTa eTale tArkika che teomAM A mata ane vRtti mATe eTalA anAdara daSTie paDe che ke, teo AvA moTA moTA mANaseAnA bhALapaNa ane AtmavacanAnI yA khAya che. A tArkikAnuM vana joIe che te te ati nItimAna, svAtyAgI tathA svamatAbhimAnI hAvA sAthe Atmapratyaya, utsAha ane bahu ja samAdhAna vaDe sAkhapU ka saMsArayAtrAnuM AkramaNa karI rahelA jaNAya che. temanuM tattvajJAna tathA temaneA dharma - nirIzvara' paNAtA hovA chatAM temanI peAtAnA mata viSenI khAtarI, svIkRta kAryaM pratyenI bhakti, dhyeya prItyartha svAtyAga karavAnI tatparatA vagere joI te bhASA tathA rUDhine bAjue rAkhI huM kahuM chuM ke temanI vRtti dhArmika che. mAla ane breDalA game teTalA 'nirIkSarI -nAstika jaNAtA hAya paNa huM temane dhArmika pravRttinA mAnuM chuM. eka vAta tA e che ke, te kharekhara nirIzvarI na hatA. pratyekane svIkAravuM paDaze ke, AphrikAnA jaMgalIonA, bhAla kALI vagere ApaNA dezanA jaMgalIonA, RgvedakAlIna AryAnA, tukArAmAdi sAdhusaMtAne ane khristIone ' izvara ' zabdane atha bhinna bhinna che. kathA karanAra purANI, 'sana' ApanAra pAdarI, vyAkhyAna ApanAra mAstara ke prophesara ' Izvara ' zabda ja uccAre che; ane strI, majUra, vidyAthI, ekaDA bagaDA zIkhanAra bALaka paNa 'zvira ' zabda ja uccAre che. zuM e sarvanA manane| artha ekasarakhA hAya che ke ? nahi ja. kathA kahenAra purANI zAstrI je advaitavAdI haiAya che teA tene trahma satya namithyA e tattva paramAtaH kharuM lAge che tathA 'zvara,' jagata vagere vaLa vyavahAra daSTie satya ane te sivAyane mATe mithyA A zAstrInI purANakathA sAMbhaLanAra DeAsI tarapha joIzuM zvara ( mUrti ke chabImAM) dIvA diveTamAM samAyele lAge che. tene naivedyanI jarUra paDe che. tene zrIphaLa, sAkara, peMDA vagere arpaNa karavAthI te game tevuM ariSTa dUra kare che! jevA jene bhAva tevA tene deva' e ja kharI vAta che. bhagavadgItAmAM kahyuM che ke, bhinnatvamAM je ekatva lapAyeluM che ane ekatvamAM je ' bhAse che. te tene bharAyelA . For Personal & Private Use Only - Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane nIti bhinnatva bharAyeluM che te jovuM tenuM ja nAma tatvajJAna. tamArA mArA jevA e dRSTi ApaNane pUrNapaNe prApta thayelI che ema kahI zake e zakya nathI; tathApi kahI zakAze ke, tattvajJAnanA e lakSaNa tarapha lakSa ApI vicAra karavAno prayatna karavAthI dhyeyapUjA ane devapUjA e bemAM ekatvanuM darzana thavuM azakya nathI. "deva" deva" ema ApaNe kahIe chIe paNa zuM e devane artha mUrta svarUpa pAmeluM dhyeya' evo nathI hoto ke? ane jo e vAta sAcI hoya, to "mAnavajAtinuM kalyANa, bahujanahita sAdhana vagere je dhyeyo tAkikane mana AdaraNIya hoya che, je beyanI e loko potapotAnI rIte ananyabhAvathI utsAhapUrvaka pUjA kare che, te ene sAmAnya bhASAe devatvano guNa Apyo na hoya te kAraNe sUmadarzI tatvavivecakonI zraddhAbhaktiyukta dhyeyapUjAne devapUjAnuM mAna kema ApavuM nahi te samajAvuM muzkela che. deva eTale amuka kAMI evuM je ThareluM heta, te judI vAta hatI; paNa devano artha pratyeka kALa ke jAtimAM ja nahi paNa pratyeka mANasanA manamAM bhinna bhinna hoya che, ane eka ja mANasanA manamAM artha vaya tathA saMskArabhedathI badalAtuM jAya che e vAta vicAramAM lIdhA pachI, dhyeya eTale Adhunika kALane deva ema kahevAmAM mane te harakata jaNAtI nathI. keI kaheze ke, "beya ucca hoya te tamArI vAta barAbara jaNAya che; paNa eya nIcA hoya te tene devatvanuM siMdUra zI rIte lagADAya ? " uttara e che ke, dharma tathA devanI kalpanAnA itihAsa tarapha joIzuM to ApaNI daSTie sarva deve sArA Tharaze evuM kaMI nakkI nathI. keTalAka bali lenAra, keTalAka liMgapUjA zIkhavanAra, keTalAka parapuruSagamana nahi karanAra strIne apavitra mAnanAra, evA eka be nahi paNa hajAre prakAranA deva che. AvA devane devonI sabhAmAM bedhaDaka nima traNa ApanArAe udAra dhyeyarUpI devane AmaMtraNa ApavAmAM zA mATe AnAkAnI karavI joIe? bIjuM e ke, "eya'pUjA karanAra tArkika prathama darzane IndriyAtIta pramANa nahi mAnanAra, azraddha, vyakta para ja AdhAra rAkhanAra jaNAtA haze; paNa UMDI najare jonAra joI zakaze ke For Personal & Private Use Only Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstrapraveza te tevA nathI hotA. kAraNa ke, ucca dhyeya paNa kharekhara Indriya gamya nathI ane temanA para zraddhA zA mATe rAkhavI te tarkathI siddha karI zakAtuM nathI. kharuM kahIe to A muddAne sahaja vivaraNa ane samarthananI jarUra che; paNa lekha moTo thato jato havAthI lekhinIne aTakAvavAnI pharaja paDe che. je mukhya muddA parathI uparane gauNa muddo nIkaLyo hato te e che ke, jyAM jene ananyabhAva che, jyAM jenI acaLa zraddhA che tyAM tene deva che. mArmika dRSTie jenArane, ___ 'madbhaktA yatra gAyanti tatra tiSThAmi nArada / ' e vacanane artha ane uparanA vivecanane artha eka ja jaNAze ema lAge che. game te deva ke dhyeyanI pUjA karo. e pUjA devanamA: verAvuM ghara chata nyAye IzvaranA darabAramAM rajU thaze ja. zarata mAtra eka che ane te e ke, te deva ke dhyeya tamAruM hovuM joIe. bIjAnA deva ke dhyeyanI pUjA e kharI devapUjA ja nathI, te "svadharma ja nathI. bhayAvaha paradharma kahe che te te ja; ane tenuM ja nAma dharmAtara ke vaTalAvavuM, kivA dharmacutapaNuM. A daSTie mIla, baeNDalo, Agarakara, goLe vagerene dharmacuta kahevA karatAM tamArA amArA jevAne ja evAM niMdAvyaMjaka vizeSaNa lagADavAM adhika ucita nathI ke ? A prazna parathI svAbhAvika rIte ja kSaNabhara dharmaniSTha lekeno vicAra laya pAme che ane dharma para acaLa zraddhA nahi dharAvanAra tamArA amArA jevAnA mananI sthitine vicAra Ave che. mArI samaja pramANe jene saMsAramAM bhUlyA bhaTakyA jevuM lAge che, jene saMsArayAtrA karavAmAM rasto sArI rIte jaNAto nathI; eTaluM ja nahi paNa kaI dizAmAM ane kyAM javAnuM che tenI paNa nizcitapaNe khabara nathI, tenAmAM dharmaniSThA nathI. je te samAje sthApelA nItiniyamanuM pAlana karatA hoya kiMvA pAlana karavA Icchato heya, te tene nItiniSTha kahe. te bAhyataH hiMdu, jaina, khristI ke anya koI paNa dharmanA anuyAyI haze paNa vastutaH te dharmavAnI nathI. sAmAjika savaDa mATe tene amuka For Personal & Private Use Only Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane nIti eka dharmamAM aMtarbhAva karavAmAM kaMI khoTuM nathI; paNa je hRdayasthiti parathI dharma adharma TharAvavo hoya, te kahevuM joIe ke tene koI dharma nathI. te nAmamAtrathI koI paNa dharmane ho, upara kahyA pramANe tenuM mana jagatanA artha mATe saMzayI hoya, te je vizvarUpadarzanathI gabharAI gayA heya, te je jagatane vyavahAra veTha gaNIne calAvate heya, to vastutaH tenuM hRdaya dharmazUnya ja che. hRdayavRttimAM tattvataH jema gorI ke kALI cAmaDIthI, pAyajAmAM ke dhetiyAthI, kaphanI ke jhabhabhAthI pharaka paDato nathI, temaja kevaLa aTaka sarakhA dharmathI paNa tenI kharI dharma zUnyatAmAM pharaka paDI zakato nathI. evA leka dharmazUnya hoya tethI keIe ema na samajavuM ke te durguNa hoya che. emAMnA keTalAkane saujanya, saraLatA, udAratA vagere guNa vaMgha lAgatA hoya che ane vyavahAradaSTie kharekhara temanuM AcaraNa paNa nirdoSa hoya che; paraMtu sUkSma dRSTie jotAM temanA dilamAM evuM jaNAI Avaze ke, (teo pote paNa kabUla karaze) temanI saujanyAdi guNa mATenI pUjya buddhi sthira nathI ane je ke teo avaLA mArge nahi gayA hoya paNa temanI daSTi kadI te tarapha gaI na hatI evuM kahI zakAze nahi. asata suMdarInA mohane te bhoga banatA nathI e kharuM, paNa teo chUpI rIte tene nihALe che; nidAna temanI daSTi tenA tarapha jAya che ja e paNa kharuM che. teo durAcAra kadI paNa nahi kare, indriyanA dAsa nahi bane, zreya" ane "preya" vacce jhaghaDo thatAM zreyane ja svIkAra karaze; duniyA khUkatI hai, jhukAnevAlA cAhIe" e vAta vAraMvAra anubhavamAM AvatI hovAthI satya ke dezahita khAtara abhimAnathI je iMdriyanigraha karavAmAM Ave che, svArthane tilAMjalI apAya che, sukhane jIva duHkhamAM nakhAya che, te sarva mUkanArI duniyAmAM - pApapracura, bAhyataH nirIzvara jaNAtI, baMLayAnA be bhAgane nyAye cAlanAra duniyAmAM - nirarthaka ke mUrkhatAbharyuM che ke zuM evI zaMkA temanA mananA eka khUNAmAM hameza lapAI rahelI hoya che; ane temanI manovRttimAM tenI chAyA jaNAI AvyA sivAya rahetI nathI. pachI bhalene te sUkSmapaNe haze. nItinika mANasamAM pavitratAnuM For Personal & Private Use Only Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza teja hoya che ja; paNa tenA manane pUrNa samAdhAna maLeluM hotuM nathI, saMsAranuM gUDha UkaleluM hetuM nathI, te saMsAra tarapha "Azcaryavata " daSTie jete heya che; eTaluM ja nahi paNa karatA, anyAya vagere joIne te bhayabhIta baneluM hoya che. zazI vidhUsaro jitavanA zAminI" vagere zULa tene vAraMvAra kheMce che. jagatano je koI dayALu niyaMtA hoya to te Ane khUMcatI vAtane sthAna kema Ape che, te tene samajAtuM nathI. evI vAte cAlavA devAmAM Izvarano kaMI paNa hetu haze, evA prakAranA yuktivAdane te samaje che paNa te pUrNapaNe tene samajAtuM nathI. jagata jevuM hovuM joIe tevuM che ema tene lAgatuM nathI; vedAMtanI bhASAmAM kahIe to tene daitabhAva naSTa thayelo nathI hoto, jagata saccidAnaMdAtmaka hovAnI tene sArI pratIti maLatI nathI. sarvatra AnaMda bharelo che, sarva cidAtmaka che, sarva satasvarUpa - nIti daSTie sAruM - che evuM kaMI tene jaNAtuM nathI. bhUkaMpa, sarpadaMza, vyabhicAra, mAtsarya, kAmakrodhAdi prabaLa SaDaripu vagere A jagatamAM na hota te zuM bagaDI jAta te sArI rIte tenI dhyAnamAM AvatuM nathI. tene zaMkA thAya che kekeTalIka strIo suMdara hoya che paNa te pApAcAra Acare che te IzvaranI anujJAthI ja thAya che ke zuM? strIonA sauMdarya ane sadAcArane ja puruSanA hRdayamAM abhilASA utpanna karavAne kAraNabhUta banelA joI zeksapiyarane paNa kautuka thayuM che. saMta-zIla asata abhilASa kema utpanna kare che? sauMdarya malina vicArane kema preraNA Ape che? sAdhutva ja asAdhu AcaraNamAM kema pravRtta kare che? Izvarane jyAre sAdhutA priya che tyAre jyAM sAdhutva TakavuM azakyavata che tevI paristhitimAM te lAkho mANasane kema mUke che? dhArmika zraddhA kiMvA brahmajJAnanA AdhAra vagaranA paraMtu nItitatpara mANasanA manamAM te pote tene dAbavAne game teTalo prayatna karato hoya chatAM kadI kadI AvI AvI zaMkA AvyA sivAya raheze nahi. sRSTi tarapha najara karo, tyAM zuM jaNAya che? lehI, parU, naraka, durgadha vagere nirjIva keTInI vAta bAjue rAkhIzuM. sajIva keTI tarapha joIe che te jaNAya che ke, jyAM tyAM ekalapeTApaNuM, mArAmArI, kApAkApI, khUna For Personal & Private Use Only Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 565 dhama ane nIti vagerenI relamachela thaI rahelI che. moTuM mAchaluM nAnAne gaLI jAya che, tene vaLI tenAthI moTuM gaLI jAya che ! nIvo nIvarya nIvanam e sRSTine nyAya che ane mANasajAte paNa ghaNuM aMze teno svIkAra karyo che. je te pitAnAM khissAM tara karavA Icche che. kArakhAnadArane dravyalAbha AgaLa bIjuM kaMI jaNAtuM nathI. majUranA zA hAla thAya che te tarapha te vizeSa lakSa ja Apato nathI. suzikSita ane dezAbhimAnI kahevaDAvanAra kArakhAnadAranuM vartana paNa A bAbatamAM vizeSa bhUSaNaspada hoya che evuM kaMI nathI. DAhyADamarA ane vidvAna kahevAtA lokonuM vartana paNa ghaNI vAra vIvo vavaca vInam dhoraNanuM hoya che. "vIddhAra matsaraprastAda kahyuM che te vyartha nathI. je avasthA vyaktinI te ja rASTranI. sarvatra eka rASTra bIjA rASTra para sattA jamAvI tenI saMpatti para pitAnuM prabhutva sthApavA pravRtta hoya che. parAjita rASTranI prajAnI kevI dIna avasthA hoya che, vAraMvAra zaramathI nIcuM jovaDAvyAthI te prajA tejahIna banI svAbhimAna, zaurya, audArya vagere guNothI dhImedhIme vimukha bane che, tene AtmaupajyabuddhithI sUkSma vicAra karanAra keTalAM rASTra che? je te rASTra potAno ja vicAra kare che. bIjAnuM game te thAo, amArI bolabAlA rahe eTale basa. rASTra rASTranI nItinuM sAmAnya svarUpa AvA prakAranuM che. A rIte vicAra karatAM kartavyaniSThanI kartavyaniSThA dhIme dhIme DagamagavA lAge che. te kartavyayyata nahi bane. kAraNa kartavya kartavya khAtara ja te kare che; svArthanI apekSAthI nahi. tene mana kartavya pUjya hoya che, paNa koIka vakhata tene lAge che ke nyAya, dayA, paropakAra, dezAbhimAna vagere vAte laI beThA chIe te eka prakAranuM gAMDapaNa to nathI ne ? jagatanA sarva vyavahArano pravAha UlaTI dizAe vaheto joIne dharmaniSThAne AdhAra nahi dharAvanAra mANasane kartavyaprema kaMIka baLahIna bane te navAI jevuM nathI. te kartavyayyata nahi thAya te paNa asamAdhAnanA narakamAM DUbakAM khAvAno ja. teNe bAhya sadAcAranuM game teTaluM puNya prApta karyuM haze, paNa te mokSano adhikArI nahi banI zake. For Personal & Private Use Only Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza kAraNake, pUrNa samAdhAnanuM ja nAma mokSa ane asamAdhAnanuM nAma naraka che. A narakanI durgadha kaI sthaLe echI haze, keI sthaLe vadhAre haze; keTaleka sthaLe (sokreTIsa ke evA anya sAttvika dharmajijJAsunA mana kSetramAM) asamAdhAnane divya svarUpa prApta thaI naraka ane mokSanI maryAdA taddana najIka najIkamAM AvI rahelI haze - cAra AMgaLanuM paNa aMtara nahi hoya; paraMtu aMtara game teTaluM ochuM haze to paNa saMzaya ane asamAdhAnanI killebaMdI dharAvatA mAnasika kArAgRhamAM nivAsa karanAra jJAnagaMgAthI zuddha, pavitra ane prasanna nahi bane tyAM sudhI mokSanA kSetramAM pagaluM mUkI zakaze nahi. upara kahyuM che ke, asamAdhAnarUpI narakanA aneka prakAra che. A sarva prakAranuM varNana karavAnI jarUra nathI, paNa dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke, upara varNavelA saMzayAtmA athavA visaMgatAtmAnuM asamAdhAna Idriyanigrahazunya paNa dharmapriya manuSyanA asamAdhAnathI bhinna che. keTalAkane dharma eTale zuM e viSe saMzaya nathI hoto. temane dharma priya hoya che; paNa Idriyo pUrNa rIte vaza nahi. hovAnA kAraNe temanuM sarva kaMI goTALAmAM paDe che. jAnAmi dharma na ca me pravRttiH / jAnAmyadharma na ca me nivRttiH // bAIbalanA kahevA pramANe "The soul is willing - but the flesh is weak" kahevAne vAraMvAra prasaMga AvavAthI tene asamAdhAnanA narakamAM divaso pasAra karavA paDe che. jJAnagaMgA ja tene e narakamAMthI mukta karI zakaze; paNa e jJAna kevaLa bauddhika nahi paNa hADa, mAMsa ane raktamAM pravezeluM, bhaLeluM ane bhIMjeluM jJAna hovuM joIze. jagata eTale zuM, ApaNuM dhyeya zuM vagerenuM kevaLa bauddhika jJAna e kharuM jJAna ja nathI. je buddhine samajAyuM hoya eTaluM ja nahi paNa racyuM hoya, je buddhine racyuM hoya eTaluM ja nahi paNa AtmAnAM bhAvanAdi anya aMgone paNa rucyuM tathA priya thayuM hoya, je AtmAnAM sarva aMgene rucyuM tathA priya thayuM hoya eTaluM ja nahi paNa je sArI TevathI kahe, tapathI kahe, kiMvA yogAbhyAsathI kahe; paNa For Personal & Private Use Only Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane nIti 567 pUrNapaNe hADamAMsamAM utarI romereAmamAM vyApI gayuM hoya ane karmendriyo dvArA pitAnuM ramya, prasanna ane ujajavala svarUpa sadaiva vyakta karavA lAgyuM hoya, te ja kharuM jJAna. ApaNA tattvavivecakee zAbdika ane bauddhika jJAnane jJAna ja kahyuM nathI ane amAnitva, adaMbhitva, dhairya, vairAgya, ahaMkAra ityAdi guNano kharA jJAnamAM aMtarbhAva karyo che te ati mArmika che. adhyAtmamAM kevaLa tArkika tanizcaya thAya e kaMI kAmanuM nathI. e nizcaya aMgamAM vyApI javo joIe, sthira tha joIe ane nitya ho joIe. tema bane te ja tene "jJAna"nuM ucca nAmAbhidhAna maLe. tattvadarzana thayuM hoya paNa te nitya na hoya, to tevI sthitinA mANasane dharmazUnya paNa kahI zakAze nahi ane dharmaniSTha paNa kahI zakAze nahi. tenI dharma pratye ananya athavA avyabhicArI bhakti nathI hotI tema tene adharma paNa priya nathI hoto. tene zuM nAma ApavuM te nakkI karavAnuM kAma kaThina che. astu. X dharmacarcAne praveza aMdhakAra ane galI kUMcIothI bharelo che. tathApi e araNyamAM Thokare khAtAM khAtAM, pharatAM pharatAM satya svarUpI sUryanAM keTalAMka kiraNa vRkSonI gIca DALI pAMkhaDIomAMthI jema tema mArga kADhI ApaNo mArga thoDo ghaNo prakAzita banAvavA lAgyAM che. mANasa taddana jaMgalI hoya ke meTa susaMskRta hoya; prathama te jagata tarapha Azcaryayukta athavA gItAnA kathana pramANe "Azcaryavata' dRSTie jue che. ATalI dRSTi mAtra kAyama rAkhavAthI cAlatuM nathI. te kaMI paNa - nidAna teTalI kSaNa purato paNa - nizcaya kare che. A bauddhika nizcayane tenuM tatvajJAna" kahevAmAM Ave che. e tattvajJAnane bhAvanAnI hUMpha maLI tene kaMI raMga lAgI te kaMI hilacAla karavA lAge che eTale e ja tatvajJAnane "dharma' saMjJA prApta thAya che. arthAta dharma vyakti teTalI prakRtinA nyAye pratyekano bhinna bhinna hoI zakaze. heya che ja. te ja pramANe keTalAkane dharma sthira ane For Personal & Private Use Only Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAsapraveza nitya hoya che, keTalAkane nathI hoto. kahevAno harakata nathI ke ghaNAkharAno samAveza bIjA vargamAM thaze. A varganA lokomAM be prakAra che. eka saMzayAtmA kivA visaMgatAtmAne ane bIje IdriyanigrahazUnyane. saMzayAtmAne amuka kSaNa pUrato paNa vyavahAra mATe kaMI ne kaMI nizcaya karavo ja paDe che ane e arthamAM te kSaNa pUrate tene kaMI paNa dharma svIkAravo paDe che; topaNa kSaNe kSaNe dharmAtara karanArane svArtha lupa dharmazUnya kahIzuM te temAM kaMI khoTuM thaze nahi. A lokone svArthalelupa kahuM chuM paNa huM evo bhAsa karAvavA nathI icchato ke teo anItimAna ke niMdya hoya che. teo asamAdhAnanA narakamAM hoya che ane temanI sthiti zocanIya hoya che e khulluM che. pUrNa Idriyanigraha nahi dharAvanAra paraMtu dharmazraddhAvAna evA lokonI sthiti paNa ochI zocanIya hoya che evuM kaMI nathI. jyAM sudhI jJAnagaMgAmAM snAna thayeluM nathI hotuM, tyAM sudhI ubhayanA nasIbamAM naraka ja che. kevaLa bauddhika athavA tArkika jJAnamAM pAvana karavAnI zakti nathI. e teja to bhAvanAgamya tathA priya lAgavAnA kAraNe pitAnA banAvI lIdhelA jJAnamAM ja che. jemane evuM jJAna prApta thayeluM nathI, teo je samAje niyata karelA nItiniyamanuM pAlana karatA hoya, te temane nItiniSTha kahevA joIe ane je pAlana na karatA hoya te anItiniSTha samajavA joIe. atyAra sudhI AvA prakAranuM je vivecana thayuM che, te kone keTale sudhI rucaze te kahI zakAya tema nathI. to paNa te tarapha lakSa nahi ApatAM dharmaniSThAnuM uccatama svarUpa zuM che tenuM digadarzana karI kalama baMdha karavAno vicAra che. uccatama dharmaniSThA snAna saMdhyAdi bAhya AcAra mATe kiMvA yajJopavItAdi bAhya cihna mATe Agraha rAkhatI nathI; paNa ene artha evo nathI ke te sarva rIte bAhya upAdhine tyAga kare che. jJAnI samajAte ja hovo joIe ke, e vastuo daSTAMta, zista, snehabuddhi vagere daSTie ghaNuM upayogI che. dharmatattvanI daSTie For Personal & Private Use Only Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane nIti 569 uccatama dharmanikA hiMdu, khristI vagere bheda gauNa mAnatI haze, paNa vyavahAradaSTie e bheda anya janonI ajJAnAvasthAmAM upayukta che, eTaluM ja nahi paNa Avazyaka che e tattva paNa tenI jANamAM hoya che. uccatama dharmaniSThA Idriyone vaza rAkhe che; teno saMhAra karatI nathI. sukhecchAnuM kathana te kAna dharIne sAMbhaLI le che; paNa yogya samaye ja, yogya prasaMge ja ane yogya pramANamAM ja tenA kathanAnusAra varte che. hRdayanI mahatvAkAMkSAne te mastaka UMcuM karavA detI nathI; paNa jagatamAM kSudra mANasane mahattva prApta thavA lAge che to temAM bhUtamAtranuM ahita raheluM joI tene te virodha kare che. dharmaniSThA bAhya vastu para, karma para, prasaMga para, pariNAma para kiMvA phaLa para avalaMbana rAkhatI nathI. te to AtmasaMtuSTa hoya che. tenI krIDA, rati, Asakti pitAmAM ja hoya che. Ano artha evo nathI ke te koI paNa kAma karatI nathI, kiMvA karavA icchatI nathI, kiMvA kAryaphaLa tene sarakhI ja yogyatAnAM lAge che. tene pitAnA sukhanI darakAra nathI hotI paNa te anyane sukha ApavA icche che, tene pitAne mATe kSudra svAthanuM kArya raheluM nathI hotuM paNa anyanuM kalyANa sAdhavAnuM kAma karyA sivAya tene saMta-samAdhAna ja maLatuM nathI. te pAMDitya, vidvattA, bahuzrutatva, buddhinI kuzAgratA ke vizALatAne vizeSa mahatva ApatI nathI; paraMtu e sarva nirarthaka che ema paNa samajatI nathI. eTaluM ja nahi paNa te jANe che ke, sarva prakAranuM jJAna prApta thayA sivAya tathA te pitAnuM banyA sivAya sauMdarya tathA sAmarthyanuM pUrNatva prApta thaI zakaze nahi. jagata tarapha joyA pachI Azcarya, bhaya, kartavyamUDhatA vagere vikAra utpanna thatA hoya tyAM samajavuM ke dharmaniSThAnuM svarUpa pUrNa avasthA pAmeluM nathI. tAkisAna dharmaniSThAne deha che. bhAvanAnI tejasvI jyoti e jJAnAtmaka dehamAM vyApI jAya che tathA tene potAnI banAvI le che eTale ApaNe e avasthAne "dharma' saMjJA ApIe chIe. jema jema jJAnAtmaka deha vRddhi pAmato jAya che, jema jema bhAvanArUpI citayukta prANa zuddha thato jAya che, tema tema dharma zuddha, tejasvI ane pAvana svarUpa dhAraNa karatA jAya che. jagatanI For Personal & Private Use Only Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra praveza cAvI hAthamAM Ave, vizvakartA mahAkavinA marma samajAya, sRSTi pratyene parakIya bhAva dUra thaI te mAtA samAna lAge, tenA gRhamAM vinA saMkoce krIDA karI zakAya, premanA hakkathI, lADakApaNuthI yogya bAbatamAM Agraha rAkhatA thavAya, sRSTiniyama mAtApitAnI AjJA samAna kevaLa anullaMghanIya ja nahi paNa pUjya tathA priya lAge, tyAre samajavuM ke dhama pUrNatvanI najIka AvI pahoMcyo che. ane pitA tathA vizvamAM raheluM vaita kiMvA parakIyapaNuM pUrNapaNe ane hamezane mATe naSTa thAya tathA vizvajanA athavA ghaTanA ane potAnI bhAvanAmAM paNa susaMgati utpanna thAya, tyAre samajavuM ke dharmaniSThA pUrNa avasthAne prApta thaI che. A pUrNa avasthA prApta karavA sAru jJAnaprApti arthe parizrama karavo, pUrvagrahAdi doSano tyAga karavo, celA eyarUpI devanI bhakti karavI, e bhakti ananya ane acaLa bane te sAru IdriyadamananI Teva pADavI; zarIra, mana, buddhi, bhAvanA vagere zuddha rahe te sAru gItAmAM kaheluM vADmaya tapa ke bIjuM kaI paNa tapa karavuM, pUjya deva eTale dhyeyanuM satata ciMtana, manana ane nididhyAsana karavuM, dhyeya devatAnA darzanArthe yAcita mArge javAno yathAzakti yatna karatA rahevuM vagere vagere. vizvAtmaka mahAyaMtranuM kArya zuM, e mahAna yaMtrane kyAMthI, kevI ane kaI dizAnI gati prApta thaI che, tenAM cakra kyAM kyAM che, kevAM che, ane kema phare che; e cakrano ane pitAno ze saMbaMdha che, pitAnI kevI gati rAkhavAthI kArya uttama rIte sAdhya thaze; e sarva samajAyAthI dharmaniSThAne vizvayaMtrane koI paNa cakranI gatithI vizeSa Azcarya thatuM nathI, vinAkAraNa trAsa thatuM nathI ane bhaya paNa lAgato nathI. A cakronI gatine dharmaniSThAnI gati kadI paNa virodha nahi kare evuM kaMI nathI; paNa e virodha zakya teTale ocho karavAno ane bane teTalI rIte vizvaghaTanA tathA vizva janA sAthe meLa pADI levAne te yatna karaze. vizva sarva rIte maMgalamaya ane pUrNa che evuM je tene samajAya, ane te aupaniSada RSinA "(r) pUmirda pUmiH pUrvApUrvamucyate " For Personal & Private Use Only Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhama ane nIti 571 --e vacananuM manathI pAlana karI zake, te to ghaNuM ja sAruM; paraMtu e zakya nahi hAya tApaNu te vizvadhaTana! tathA yeAjanAmAM paNa RSTa tathA maMgala phaladAyI sudhArA karavAnA yatna karatI raheze ane temAM ja potAnA jIvananuM sAka mAnaze. jagatamAM dRSTie paDatAM vyaMga tathA dASa dUra karatI vakhate AtmavizvAsa pUrNa aMtaHkaraNathI prayatna karavAmAM te jagatanI pracaMDa zaktineA paNa bhaya nahi rAkhe. kAraNake, bhaya bahudhA ajJAna kivA anizcayathI utpanna thAya che. A dekhavuM tenAmAM astitva ja nathI hatuM. te abhaya hAya che te ja pramANe azoka DrAya che. kAraNa ke, sa` vAta kema, kevI rIte banI, bane che ane banaze tenuM pUrNajJAna thayA pachI zeAkane vizeSa avakAza maLatA nathI. tene je jJAna thAya che, te vastusthiti athavA paramA sAthe pUrNarIte maLatuM hAya che tethI nitya ane avyabhicArI hoya che. kAla'base amerikA zodhI kADhavo teneA a jema evA nathI ke teNe amerikA utpanna karyAM; te ja pramANe dhaniSThAne jJAnaprApti thAya te! te A jJAna peAtAnI lahera ke mata pramANe navIna ja utpanna kare evuM samajavAnuM nathI. te vastusthitine yathApaNe eLakhI le che. paramAM nAna kAInAya mata ke lahera upara AdhAra rAkhatuM nathI paNa adhikArI mANasane athavA RSine tenuM dana thAya che ane tethI ja evA RSine maMtradraSTA: kahevAmAM Ave che. vedane zruti kahevAmAM Ave che tene kharA artha e ja hAvA joI e ke, kApaNa potAnI lahera pramANe paramA nA svara badalI zakatuM nathI; paNa te adhikArI mANasanA eTale RSinA kAna para paDe che ane tenA zravaNathI temane samAdhAna prApta thAya che; tyAra pachI te janahitArthe te svare|nA zakaya teTalA anuvAda kare che. vedane apauruSeya kahevAmAM Ave che tene! paNa e ja artha che. veda' eTale jJAna. jJAna phrAI paNa puruSanI (samAna hakkanA yugamAM kAI paNa 'puruSa' ane 'strI'nI ema kahIzuM) lahera kivA icchA para avalaMbI rahelu nathI. tenuM svarUpa nitya che. kAI paNa kabUla karaze ke, uccatama dharmAMniSThAne A apauSaya tathA nitya jJAna athavA A 'veda'nuM darzana kivA zravaNa thAya che ane tethI A pratyakSa jJAna kivA vedanuM pramANa For Personal & Private Use Only Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa72 nItizAstrapraveza svatasiddha che. astu. uccatama dharmaniSThAnuM jJAna A rIte nitya, avyabhicArI ane svataH siddha hoya che ane tethI AtmazraddhA tathA AtmAnaMdanuM teja tenA vadana para jhaLakatuM hoya che. tenuM aMtaHkaraNa pUrNa rIte prasanna hoya che tethI yogIjanazreSTha zaMkaranA teja pramANe ziva, saumya ane ramya svarUpamAM ja e teja bahudhA dRSTie paDe che; paraMtu zaMkaranI mAphakanI dharmaniSThAne paNa ISTa maMgala kAryanI siddhi arthe kavacita kaThoratA tathA prakharatA dhAraNa karavAnI pharaja paDatI hovAthI tathA ISTakAryA rApa rApa sAdhya karavAno teno nizcaya heya che; tethI sUrya jevuM prakhara, dukaprekSya ane agharSaNIya svarUpa paNa ucita prasaMge dhAraNa karIne te raudra tAMDava paNa karavAnuM cUkatI nathI. tenI AvI prasaMgacita ziva athavA raudra mukhacaryA, susthira prasannatA, teja, AtmavizvAsa, nizcayAtmaktA utsAha, kAryadakSatA, jJAnavaibhava ane tapa-sAmarthyanuM darzana, zravaNa, manana ane nididhyAsana prApta thaI mAruM ane vAcakanuM mana tarika bane tathA, aMzataH paNa tenA guNanuM bhAgIdAra bane, eTalI manISA tathA AkAMkSA che. samApta For Personal & Private Use Only Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaradabAbunI kRtio ---- - prakaTa thayelI --- pariNItA pallIsamAja nAnakaDI navalakathA navalakathA (trIjI AvRtti) 1-4-0 chabI kAzInAtha TUMkI vArtAo TUMkI vArtAo svAmI TUMkI vArtAo vipradAsa navalakathA caMdranAtha zrIkAnta bhAga 1-2 navalakathA chapAya che -- zrIkAnta navalakathA bhAga 3-4 jUra graMtharatna kAryAlaya : amadAvAda For Personal & Private Use Only Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only