Book Title: Visheshavashyaka Bhasya Part 1
Author(s): Hemchandracharya, Vajrasenvijay
Publisher: Bhadrankar Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004648/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad jinabha'gaNI kSamAAmaNa kRta zrI malladhAri AcArya zrI hemacaMdrAcArya kRta vRtti sahita zrI vizeSAvazyaka bhASya bhASAMtara bhAga-1lo bhASAMtara kartA zAha cunIlAla hakamacaMda - amadAvAda saMpAdaka 5. pU. paMnyAsa zrI vajrasenavijayajI gaNivarya vya sahAyaka zrI zAhIbAga gIradharanagara jaina zve. mU. pU. saMgha amadAvAda-4. prakAzaka bhadraMkara prakAzana 49 1 mahAlakSmI sosAyaTI sujAtA phaleTa pAse zAhIbAga, amadAvAda-4. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH anansalablinidhAnAya zrI gautamasvAmine namaH zrImAnuM pUrvadhara AcAryavarya zrI jinabhadragaNI kSamAzramaNa kRta zrI maladhAri AcArya zrI hemacaMdrAcArya kRta vRtti sahita zrI vizeSAvazayaka bhAya bhASAMtara (bhAga - 1 lo) (gAthA - 1 thI 1548 sudhI) bhASAMtara kartA sva. zAha cunIlAla hakamacaMda - amadAvAda saMpAdaka 5. pU. paMnyAsa zrI vajasenavijayajI gaNivarya prakAzaka bhadraMkara prakAzana 49/1 mahAlakSmI sosAyaTI sujAtA phaleTa pAse zAhIbAga, amadAvAda-4. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdaka pa. pU. vAtsalyamahodadhi AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna... parama pUjya, zAsanaprabhAvaka, vyAkhyAna vAcaspati sva. AcAryadeva zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna, paramapUjya adhyAtmayogI, paMnyAsapravara zrI bhadraMkaravijayajI gaNivaryanA ziSyaratna, paramapUjya prazAMtamUrti AcAryadeva zrImad vijaya kuMdakuMdasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna paramapUjya paMnyAsa zrI.. vajasenavijayajI gaNivarya... prathama AvRtti - vikrama saMvata 1980 dvitIya AvRtti - vikrama saMvata 2039 tRtIya AvRtti - vikrama saMvata 2053 mUlya rUA. 200=00 * dravya sahAyaka zAhIbAga gIradharanagara jaina zve. mU. pU. saMgha amadAvAda-4. * prAptisthAna sarasvatI pustaka bhaMDAra ratanapoLa, hAthIkhAnA, amadAvAda-1. H mudraka H vardhamAna ArTa prinTarsa kAMtIlAla DI. zAha nyu mArkeTa, pAMjarApoLa, rIlIpha roDa, amadAvAda-1. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (vaMdanA paramapUjya, paramopakArI, devAdhideva anaMtAnaMta tIrthakara bhagavaMtonA caraNomAM koTI. koTI vaMdanA... paramapUjya, paramArAdhdhapAda, karmasAhityaniSNAta, saccAritra cuDAmaNi AcAryadeva zrImadvijaya premasUrIzvarajI mahArAjA paramapUjya, kalikAla kalpatarU vyAkhyAna vAcaspati, dIkSAnA dAnavIra AcAryadeva zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA paramapUjya, adhyAtmayogI, namaskAra mahAmaMtranA paramasAdhaka, maityAdibhAvabhUSita paramagurUdeva paMnyAsapravara zrI bhadraMkaravijayajI gaNivarya AvA graMthonuM saMyamanA prAraMbhakALamAM abhyAsa karAvanAra, saMyamanI tAlIma arpanArA paramapUjya vayovRddha, saMyamI, prazAMtamUrti dravyAnuyoganA jJAtA munirAja zrI mahAbhadravijayajI mahArAjA paramapUjya gacchAgraNI AcAryadeva zrImadvijaya sudarzanasUrIzvarajI mahArAjA 100+100+85 vardhamAna oLInA tapasvI paramapUjya AcAryadeva zrImadvijayarAjatilakasUrIzvarajI mahArAjA parama pUjya prazAMtamUrti gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya mahodayasUrIzvarajI mahArAjA A graMthanI bIjI AvRttinA saMpAdana mATe AzIrvAda ApIne AgaLa vadhAranAra paramapUjya, paramopakArI AcAryadeva zrImadvijaya pradyotanasUrIzvarajI mahArAjA mane saMsAranA vamaLamAMthI kADhanArA paramapUjya upakArI gurUdeva AcAryadeva zrImadvijaya kuMdakuMdasUrIzvarajI mahArAjA mane saMyamanI sAdhanA mATe prayANa karAvanAra paramapUjya upakArI pitAmuni pUjya munirAja zrI mahAsenavijayajI mahArAjane vaMdanA- vaMdanA - vaMdanA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ III(saMpAdakIya)ID AgamomAM rahelA zratakhajAnAne avagAhavA mATe viziSTa prajJA dharAvatA mahApuruSo sva-Atma kalyANanI sAtho-sAtha alpamativALA jijJAsu bAla jIvonAM hitanI bhAvanAthI sArarUpe kheMcIne vividha prakaraNa graMthomAM avatarita karyA. AvA aneka graMtho paikI mumukSu AtmAone sabaLa mArgadarzaka bananAra vividha tarka ane AtmavAda Adi dvArA jainadarzananI puSTi karAvanAra graMtha eTale "vizeSAvazyaka bhASya" A graMthanA kartA zrImAna, pUrvadhara AcAryadeva zrI jinabhadragaNI mAzramaNa ane tenI vRttinA racanArA parama pUjya zrI mAladhAri hemacaMdrAcArya bhagavaMta che. AvA jainadarzananA mahattvanA graMthanuM bhASAMtara adhyayana rasika zrI cunIlAla hukamacaMda paMDitajI pAse Agamodaya samitie karAvIne prakAzita karela. te AvRtti aprApya banatAM A graMthanA punaH mudraNa mATe vi.saM. 2039mAM amIcaMda panAlAla TrasTanA TrasTIoe mane vAta karI ane A graMthanA prathama bhAganuM prakAzana karavAmAM AvyuM. prathama bhAganA bhASAMtaramAM maMgalavAda carcA-matijJAna ane zrutajJAnanI tarkapUrNa mImAMsA-bheda-prabheda vigerenuM vistArathI pratipAdana sAthe avAMtaramAM naya ane nikSepAonI asAdharaNa prarUpaNA karelI che. anyatra alabhya viSayo paranI suMdara pratIti karAvatI rajuAta samaju-jijJAsu AtmAnA dila jItI le evI rIte karavAmAM AvI che. AvA uttama-padArtho sarala bhASAmAM prakAzita thatAM ja abhyAsuonI jijJAsA ane svAdhyAyanA rasathI TuMkA samayamAM bIjI AvRtti paNa aprApya banI. - trIjI AvRtti mATe avasare, avasare mahAtmAo taraphathI sUcanA maLatI rahI emAM yogAnuyoga A graMthano gIradharanagara sAthe saMbaMdha thaI gayo hoya tema bIjI AvRttinA saMzodhana-prakAzananI zarUAta tyAM thaI be 1 pUNe prakAzita paNa gIradharanagaranA comAsAmAM ja thayuM. tyAre A trIjI AvRttimAM vizeSa sudhArApUrvaka prakAzana paNa gIradharanagaramAMthI ja ane vizeSa to zrI gIradharanagara zAhIbAga hai. murtipUjakasaMghanA jJAnakhAtAnA apUrva sahakArathI thaI rahyuM che.. AcArya sattama zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa eTale.... jainazAsananuM jhaLahaLatuM pANIdAra jhaverAta evA mahA upakArI pUjyazrIe vizeSAvazyaka bhASya jevA mahAna graMtharAjanI racanA karIne samastabhavyajIvo upara anahada kRpA karI che. AcAryadeva zrI maladhAri hemacaMdrasurIzvarajI mahArAjA eTale - bAramI sadInA ajoDa vyAkhyAtA. teoe bhASyagraMtha upara 28000 zloka pramANa vistRta vyAkhyA karIne teoe jainazAsananA Agama-tarka sAhityamAM abhUtatA ApI che. tyAre meM to e mahApuruSoe racelA tathA anuvAdaka-paMDItajIe anuvAda karelA graMthane aneka pUjyonI kRpAthI ane sahAyathI presa rIrpoTara jevuM saMpAdananuM kAma karyuM che. emAM mane to lAbha moTo e thayo che, ke e rIte paNa mAro svAdhyAya AvA mahAna graMthano thaI rahyo che, thayo che. avasarocita dareka kAryomAM apUrva sahAyaka banatA evA mArA laghu gurUbaMdhu muni zrI hemaprabhavijayajI Adi mahAtmAonA sahayogathI mArI saMyama-svAdhyAya yAtrA AgaLa vadhI rahI che. teno AnaMda che. basa... A graMthanA vAMcana-ciMtana-manana karatAM ApaNe sau bhASyanA padArthonAM hArdane pAmI paraMparAe.. paramapadane pAmanArA banIe. eja.. lI. 5. vajasena vijaya Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya... vizeSAvazyaka bhASya jevA ratnAkara samAna A bhASAMtarane prakAzita karatAM amo AnaMda anubhavIe chIe. paramapUjya paMnyAsazrI vajasenavijayajI gaNivaryazrI ke jeonuM svAstha-narama hovA chatAM jJAnanI laganIne kAraNe teo eka pachI eka ati mahattvanA viziSTa graMthonuM anuvAda-saMpAdana-saMkalana karIne jenazAsanane samarpita karI rahyA che. temAM amo A kAryanA ArthikapAsAnI javAbadArI sAthe vyavasthAnI javAbadArI saMbhALIne sahAyaka banI rahyA chIe. - pUjyazrIe A graMthanuM adhyayana to karyuM ja che paNa saMpAdana karIne emanA ja svahaste pharI bIjIvAra mudrita thaI rahyuM che te ja batAve che ke A graMtha keTalo mahAna ane mahattvano che. amo pUjyazrInA sadAyanA RNI rahIzuM kAraNa ke teoe AvA graMthonAM saMpAdana karI saMghane samarpita karI rahyA che... mananA vicAro... bhAvanAo.... !! jaina saMghomAM Thera-Thera saMgha hastakanA jJAnakhAtAomAM eka bAju moTI rakamo jamA paDI rahe che, bIjI bAju jaina zAstra-graMtho pU. sAdhu-sAdhvIjI-bhagavaMto ane anya adhikRta mumukSu zrAvaka vargane adhyayana mATe durlabha banI gayA che, trIjI bAju bhArata sarakAra dhArmika-TrasTonAM nANAMno bIjI rIte upayoga karavA mATe navatara yojanAo ghaDI rahI che, te avasare jJAnakhAtAmAM rahelI rakamomAMthI AvI uttama zAstrIya graMtho mudrita thaI, tamAma pU. sAdhu-sAdhvI ane zrI jaina saMghanA jJAnabhaMDAro pAse pahoMcI jAya ane caturvidha zrI saMghamAM samyakazrutanuM adhyayana vRddhigata bane evuM IcchanAra tamAma sajjano amArA A samayocita prakAzanane AvakAraze emAM koI zaMkAne sthAna nathI. A pachI bIjA bhAganA bhASAntara graMthane TuMka samayamAM mudrita karI sakala zrI saMgha samakSa prastuta karavA ame IcchI rahyA chIe. bhaviSyamAM AvA eka pachI eka uttama prakAzano prastuta karavA ame sabhAgI banIe e mATe zAsanadevane prArthanA karIe chIe... graMthano viSaya vistArathI jANavA mATe viSayAnukramaNikA paNa A graMthamAM mUkavAmAM AvI che. je graMthanI upayogitAmAM vadhAro karaze. A bhASAMtaramAM mULa niyuktinI gAthAo moTA TAIpamAM lIdhI che. ane niryukti tathA bhASyanI je gAthAo pU. AcArya zrI hemacaMdrasUrijIe TIkAmAM nathI lIdhI te gAthAo pAchaLa eka sAthe bhASAMtara sAthe ApI che. anukramaNikAmAM paNa niryuktinI gAthAnA naMbara bleka TAIpamAM lIdhA che. prAMte graMthakAra ane vyAkhyAnakAra AcArya mahArAja tathA bhASAntarakAra, temaja sughaDa saMpAdana karI ApanAra, taduparAMta graMtha-mudraNa karI ApanAra mAlika ane pratyakSa parokSa rIte A prakAzanamAM sahAya karanAra tamAma uttama AtmAo prati ame kRtajJabhAva vyakta karIe chIe. caturvidha saMghamAM A graMtharAjanuM vidhipUrvaka adhyayana ane adhyApana divase-divase vadhavA dvArA samyajJAna ane samyakriyAnA phalasvarUpa sau zIgha mukti prApta kare eja zubhecchA... Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (atItanI anumodanA) tIrthakara bhagavaMtoe potAnI viziSTa AtmasAdhanA ke yogasAdhanAne baLe, pragaTela sarvajJANA ane sarvadarzIpaNAnA AdhAre, traNe loka ane traNekALanuM spaSTa darzana karIne, je dharmanI prarUpaNA karI, te dharma AtmalakSI che. AnA AdhAre saMsAranA baMdhanathI mukti eTale AtmAne anAdikALathI vaLagelA karmothI mukti, ene ja mokSa kahevAmAM Ave che. A mokSalakSI dharmanI ArAdhanA mATe je vigatavAra AcAra, AcArasaMhitA ane ratnatrayInI sthApanA dvArA "savi jIva karUM zAsanarasI"nI eka ja bhAvanAthI, svapara hita arthe zrI tIrthakara bhagavaMtoe je mArga batAvyo, tene zrI gaNadhara bhagavaMto dvArA sthApita, paraMparAo dvArA racAyelI mokSalakSI suvyavasthAonuM saMcAlana eTale sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikArUpa caturvidha saMgha.. jenadarzana vacUsava tho' ema kahIne dharmanI maulika ane vaijJAnika vyAkhyA karI che, emAM dharma ane enI ArAdhanAnI upayogItA, upakArakatA ane anivAryatA jovA maLe che. ahiMsA, tyAga, vairAgya, tapa ane saMyama pradhAna dharma tarIke jaina dharmanI janasamUhamAM viziSTa nAmanA ane pratiSThA che. jaina dharmane A virala kIrti apAvavAmAM jaina saMghonuM aneruM pradAna che. zrI zAhIbAga gIradharanagara jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMghanI sthApanA vi.saM. 2001 (sane 1945)nI sAlamAM saMghanI sthApanA thaI. gIradharanagara sosAyaTInA vIsapacIsa dharmAnurAgI ArAdhaka bhAI-baheno zeTha jamanAdAsa bhagubhAInA baMgale ghara-derAsare sevA-pUjAdarzanAdi karavA jatAM ane paryuSaNa parva jevI viziSTa ArAdhanA tyAM thatI. pUjya mANekabA zeThANI jemane sau "phoIbA'thI navAjatA. teoe ArAdhaka bhAI-bahenone ekaThA karI, saMghataraphathI nAnuM paNa suMdara jinAlaya nirmANa karavA preraNA karI. saM. 2005mAM zrIsaMghane rajIsTarDa karAvI, zrI haribhAI somapurA pAse esTImenTa maMgAvatA rUA. 40,000/- thI 45,000/-no jinAlaya nirmANa karavA esTImenTa prApta thayo. zeThazrI mANekalAla mohanalAla taraphathI rU. 35,000/-nI mAtabara rakama ApavAnI saMmati prApta thatAM ja gIradharanagara sosAyaTI ane AjubAjunA ArAdhaka bhAI-bdanomAM anero utsAha chavAI gayo. ane gIradharanagaranI bAjumAM zrI jAsudabAI seneTarImAM jagyA levAmAM AvI. mULanAyaka sAthe cAra pratimAjI tathA vaMzavArasa kAyamI dhajAno lAbha zeThazrI mANekalAla mohanalAla parivArane ApavA zrIsaMghe svIkAryuM. zrI nUtana jinAlaya nirmANa saM. 2006mAM zeThazrI mANekalAla mohanalAlanA varadhaste nUtana jinAlayanuM khAtamuhUrta tathA zeThazrI bakubhAI maNIlAlanA haste zilAropaNa karavAmAM AvyuM ane anerA utsAha ane umaMga sAthe nUtana jinAlayanuM navanirmANanuM kArya zarU thayuM. prathama zeTha zrI mANekalAla mohanalAle bharAvela pratimAjI zrI AdIzvara bhagavAnane mULanAyaka tarIke sthApana karavAnuM zrIsaMghe svIkArela; paraMtu sakaLa saMghanI aMtara IcchA hatI ke, jo prAcIna pratimAjI prApta thAya to sonAmAM sugaMdha bhaLe. zeThazrI mANekalAlabhAIe ullAsapUrvaka zrIsaMghanI mAMgaNI vadhAvI te mujaba prAcIna Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAjI lAvavA zeThazrI mANekalAla mohanalAla, zrI hIrAlAla maNIlAla, zrI devacaMdabhAI jeThAlAlane kAma soMpavAmAM AvyuM. pUjaya gurubhagavaMtonA AzIrvAda laI 21"nA prAcIna RSabhadeva svAmI ke ajitanAtha bhagavAna lAvavA puruSArtha zarU thayo. zeTha ANaMdajI kalyANajI peDhInA pramukha zeThazrI kasturabhAI lAlabhAInuM mArgadarzana prApta thatAM jesalamera prAcIna pratimAjIno jyAM bhaMDAra che tyAM rUbarU tapAsa karavA gayA, paraMtu TrasTIo ApavA saMmata na thatAM samagra bhAratanA tIrthomAM patra lakhatAM zrI hIrAlAla maNIlAlano udepura - delavADA tIrthano patra Abu-delavADA tIrthe pahoMcyo. ane zAsanadevonI asIma kRpAthI Abu-delavADAnA TrasTI sAheboe rUbarU AvI pratimAjI pasaMda karavA jaNAvatAM zrIsaMghamAM AnaMda ane utsAhanI lahera chavAI gaI ane vidhivALA bhogIlAla gulAbacaMda, zeTha zrI mANekalAla mohanalAla, zrI hIrAlAla maNIlAla tathA zrI devacaMdabhAI jeThAlAla turata Abu delavADA pahoMcI gayA. AbudelavADA somapurAnA jinAlayamAM pesatA,DAbI bAju pILA pASANanA 21" IcanA zrI RSabhadeva svAmI hasatA cahere jANe taiyAra thaIne beThA na hoya, tevI alaukika mudrAmAM badhAne eka sAthe gamI gayA. ane basa "Aja" ema ekI avAje kahI turata TrasTI sAhebonI udAratAthI saMmati prApta karI. zrI saMghamAM zrI RSabhadevasvAmI paramAtmAno vAjate-gAjate praveza karAvavAmAM Avyo. ane prabhujInI nizrAmAM jinAlaya nirmANanuM kArya have jhaDapabhera thavA mAMDyuM. zrI zAhIbAga gIradharanagara jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha kAganA DoLe jenI rAha joto hato te suvarNa uttamottama divasa AvI pahoMcyo. pratiSThA mahotsava parama pUjya, saMghasthavira, AcArya bhagavaMta zrImad vijaya siddhisUrIzvarajI mahArAjA (pU. bApajI mahArAja) tathA zAsanasamrAzrIjInA samudAyanA pa. pU. AcArya bhagavaMta zrIma vijaya udayasUrIzvarajI mahArAjAe tA. 22-6-1953 saM. 2009 jeTha suda 1ne somavArano divasa pratiSThAnuM muharta kADhI ApatAM parama pUjya, saMghasthavira, AcArya bhagavaMta zrImad vijayasiddhisarIzvarajI mahArAja, parama pUjya AcArya bhagava 1 zrImad vijaya kanakasarvIzvarajI mahArAja sAheba tathA parama pUjya AcArya bhagavaMta zrImad vijaya manoharasUrIzvarajI mahArAjanI pAvana nizrAmAM pratiSThA mahotsava dhAmadhUmapUrvaka anerA utsAhathI ujavAyo. rAjanagaranI madhyamAM Avela vidyAzALAethI anero AnaMda ane ullAsa sAthe parama pUjya AcArya bhagavaMta siddhisUrIzvarajI mahArAjA Adi munibhagavaMtone sAmaiyApUrvaka praveza karAvI aSTAnikA mahotsavanI zarUAta karavAmAM AvI. AThedivasa samagra gIradharanagarane zaNagAravApUrvaka roja svAmIvAtsalya sAthe sakaLa saMghe anerA ullAsapUrvaka pratiSThA mahotsava ujavyo. zrI kaSabhadeva svAmI prAsAdamAM pratiSThA karAvanAra puNyazALIo * mULanAyaka zrI RSabhadeva svAmInI pratiSThA zeTha zrI mANekalAla mohanalAla taraphathI karavAmAM AvI. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mULanAyakanI jamaNI bAju zrI AdIzvara bhagavAnanI pratiSThA zrI kumArapALa mANekalAla taraphathI karavAmAM AvI * mULanAyakanI DAbI bAju zrI zreyAMsanAtha bhagavAnanI pratiSThA zrImatI lIlAvatIbena mANekalAla mohanalAla taraphathI karavAmAM AvI. * zrI zreyAMsanAtha bhagavAnanI bAjumAM zrI vAsupUjya svAmInI pratiSThA zeTha zrI mANekalAla mohanalAla parivAra taraphathI karavAmAM AvI. * zrI AdIzvara bhagavAnanI bAjumAM zrI zAMtinAtha bhagavAnanI pratiSThA zA. maNIlAla sAMkaLacaMdanA suputro taraphathI karavAmAM AvI. * gabhArAmAM mULanAyakanA parikaranI pratiSThA popaTabena kezavalAla manasukharAma satiyA taraphathI kavvAmAM AvI. * mULanAyakanA zAsanadevI zrI cakrezvarI devInI pratiSThA.. - zA. zAmaLadAsa vanamALIdAsa taraphathI karavAmAM AvI. * raMgamaMDapanA jamaNI bAjunA gokhalAmAM zrI vimalanAtha bhagavAnanI pratiSThA.. zrI vADIlAla ratanacaMdanA suputro taraphathI karavAmAM AvI. * raMgamaMDapanA DAbI bAjunA gokhalAmAM zrI caMdraprabha svAmInI pratiSThA... zrI jeThAlAla chaganalAlanA suputro taraphathI karavAmAM AvI. zrI RSabhadeva svAmI prAsAdanI vaMzavArasa kAyamI dhajA tathA kaLaza sthApana zeTha zrI mANekalAla mohanalAla parivAra taraphathI caDhAvAyA. * zrI RSabhadeva svAmI prAsAdanuM tAroghATana.... zeTha zrI bakubhAI maNIlAla taraphathI karavAmAM AvyuM Ama zrI saMghamAM prabhujI gAdInazIna thatAM ja dharmanuM vAtAvaraNa zarU thayuM dina-pratidina ullAsa vadhato cAlyo. dhArmika sAmAjika kAryo saM. 2013 i.sa. 1957mAMbhogIlAla maNIlAla dvArA temanA bahenapopaTabena kezavalAla satIyAe sAdhu bhagavaMtonA upAzraya mATe gIradharanagara sosAyaTImAM ploTa naM. 98 arpaNa karyo. popaTabena jaina pAThazALAnuM nirmANa kArya zrI saMghanA sabhyo dvArA khUba jhaDapabhera zarU thatAM khAta muhUrta zrI haragovanadAsa maNIyAra tathA zIlAropaNa zeTha zrI kezavalAla lallubhAI jhaverInA varada haste karAvavAmAM AvyuM. tathA zeTha zrI mANekalAla mohanalAlano abhinaMdana samAroha khUba anumodanA pUrvaka ujavavAmAM Avyo. popaTabena pAThazALA nirmANa thatA sau prathama 5.pU. siddhAMta mahodadhi, AcArya bhagavaMta zrImavijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna, pa.pU. AcArya bhagavaMta zrImad vijaya aMbUrIzvarajI mahArAjanuM cAturmAsa thatAM zrI saMghamAM anero AnaMda chavAI gayo. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .sa.1961mAM zrI hIrAlAla maNIlAlanI preraNAthI bhUrIbena chaganalAle gIradharanagara sosAyaTI ploTa naM. 5. sAdhvIjI mahArAjanA upAzraya mATe arpaNa karyo paraMtu zrI gIradharanagara ko. o. sosAyaTIe vAMdho letA te ploTa gIradharanagara tathA Aju-bAjunA rahIzone upayogI thaI zake te dIrdhadaSTithI zrIsaMghe prAthamika zALA - skula banAvavA zrI zAhIbAga gIradharanagara ejyukezana sosAyaTIne arpaNa karyo. Ama dhArmika sAthe sAmAjika kAryo dvArA zrIsaMghamAM dina-pratidina laukika tathA lokottara bhAvanA khIlavA lAgI. pauSadhazALA AyaMbila khAtAno udbhava 1968mAM zrImatI lIlAvatIbena mANekalAla mohanalAlanI preraNAthI zrI zAmaLadAsa vanamALIdAse gIradharanagara sosAyaTIno baMgalA naM. 73 temanA dharmapatnI saMtokabena zAmaLadAsa pauSadhazALAnA nAme arpaNa karyo. alpa sabhya saMkhyAthI zarU thayela zrIsaMghamAM have, cAre bAjuthI ArAdhaka bhAi-baheno lAbha levA lAgyA. AlhAdaka jinAlaya, sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe upAzraya, jJAnamaMdira Ama divase divase dharma ArAdhanAnuM vAtAvaraNa pheMkavA lAgyuM. vi. saM. 2029 Aso suda-10 ravivAra tA. 7-10-73nA roja vadhamAna tapa AyaMbila oLInA ArAdhaka, tapasvI, pa. pU. paMnyAsa zrI rAjavijayajI mahArAjanI preraNAthI... zeTha zrI mANekalAla mohanalAla taraphathI temanA dharmapatnI lIlAvatIbenanA upadhAna tapa, varSItapa, 500 ekAntara AyaMbila tapa Adi vividha tapazcaryAnI anumodanArthe zrImatI lIlAvatIbena mANekalAla mohanalAla vardhamAnatapa AyaMbila khAtAnI sthApanA thaI. ArAdhaka bhAi-bahenonI saMkhyA vadhatI cAlI. jinAlaya have bhaktonI bhIDathI ubharAvA lAgyuM. ane zrI RSabhadeva svAmI prAsAdane vistAra karavAnuM jarUrI banatAM 1976mAM pa. pU. AcArya bhagavaMta zrI mad vijaya OMkArasUrIzvarajI mahArAjanI nizrAmAM nRtya cokI tathA be devakulikAnuM vistaraNa kArya zarU thayuM. zeTha zrI bhImarAja pAnAjI tathA zrI ratIlAla nagInadAsa paTavA jevA dharmAnurAgI ArAdhako dvArA be devakulikA nirmANa karavA khAtamuhUrta khUba dhAmadhUmapUrvaka karavAmAM AvyuM. zIlAropaNa vidhi zeTha zrIhIrAlAla maNIlAla tathA zeTha zrI haragovanadAsa jIvarAja maNIyAranA varad haste karavAmAM AvI. 200 oLInuM pAra 1977mAM parama pUjya, AcArya bhagavaMta, zrImavijayarAjatilakasUrIzvarajI mahArAjAnI 100+ 100 ema baso oLInI pUrNAhutinI anumodanArthe bhavyAtibhavya tapa mahotsava karavA zeTha zrI mANekalAla mohanalAlanI vinaMtI svIkAravAmAM AvI zeTha jamanAbhAI bhagubhAInA baMgale chappana dikyumArIkAyukta tathA mahAsnAtra aSTottarI sahita aSTAnikA tapa mahotsava aitihAsika sAmaiyApUrvaka pa. pU. suvizAla gacchAdhipati AcArya bhagavaMta zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA Adi 400 sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonI nizrAmAM khUba dhAmadhUmapUrvaka ujavavAmAM Avyo. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 padavI: "vardhamAna taponidhi' zrI zAhIbAga gIradharanagara jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha taraphathI pa. pU. AcArya bhagavaMta sva. premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTaziSya 100 + 100 vardhamAnatapa AyaMbila oLInA ajoDa ArAdhaka zrImad vijaya rAjatilakasUrIzvarajI mahArAjAne "vardhamAna taponidhi"nI padavI arpaNa karavAmAM AvI. vyAkhyAna haoNla jJAnamaMdira 1978mAM DIsAvALA zrI lakSmIcaMda godaDadAsanA suputro taraphathI temanA mAtA-pitAnA sukRtonI anumodanArthe tathA gurudevanA upakArone yAda karI babubena lakSmIcaMda godaDadAsa vyAkhyAna haoNla tathA AcArya zrI bhadrasUrIzvarajI jJAnamaMdira nirmANa karI zrIsaMghane arpaNa karavAmAM AvyA. devakulikAnI aMjanazalAkA pratiSThA vi. saM. 2034 vaizAkha suda-6 tA. 13-5-1978 zanivAranA roja zrIsaMghanA parama upakArI, 5. pU. A. zrImad vijayarAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnI pavitra nizrAmAM vistaraNa thayela nUtana be devakulikAnI prANa pratiSThA-aMjanazalAkA mahotsava dhAmadhUmathI zeTha jamanAbhAI bhagubhAInA baMgale ujavavAmAM Avyo. ATha divasanI traNe TAimanI navakArazI, zreSTha nava-nava saMgItakAro dvArA bhaktirasanI ramajhaTa ane sAhebajInI vairAgyarasabhara vANI jANe devotsava ujavAI rahyo hoya tevA ullAsathI aMjanazalAkA pratiSThA mahotsava ujavAyo. mahAvIra svAmI bhagavAnanI devakulikA na mahAvIra svAmI bhagavAnanI pratiSThA DIsAvALA sI. ema. zAha parivAra taraphathI karavAmAM AvI. - mULanAyakanI jamaNI bAju pArzvanAtha bhagavAnanI pratiSThAH pAlanapuravALA zAha caMdulAla chaganalAlanA suputro taraphathI karavAmAM AvI. - mULanAyakanI DAbI bAju pArzvanAtha bhagavAnanI pratiSThA: DIsAvALA babubena lAthamIcaMda godaDadAsa parivAra taraphathI karavAmAM AvI. na mahAvIra svAmI bhagavAna devakulikAnI kAyamI dhajA bIjApuravALA zAha nihAlacaMda bhIkamacaMda parivAra taraphathI caDhAvavAmAM AvI - mahAvIra svAmI bhagavAna devakulikAno kaLaza sthApana: gaDhasIvAnAvALA bAgacA hastImala, nemIcaMda, caMdanamala parivAra taraphathI karavAmAM AvI. pArzvanAtha bhagavAnanI devakulikA 3 devakulikAnA mULanAyaka pArzvanAtha bhagavAnanI pratiSThAH gaDhasivAnAvALAbAlaDa gaNezamalajI, ratanacaMdajI,khImarAjajI parivAra taraphathI karavAmAM AvI. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mULanAyakanI jamaNI bAju zrI dharmanAtha bhagavAnanI pratiSThA: vaLAdavALA zrImatI kokIlAbena rajanIkAnta kAntIlAla parivAra taraphathI karavAmAM AvI. mULanAyakanI DAbUbAju zrI naminAtha bhagavAnanI pratiSThA vaLAdavALA zrImatI savitAbena hIrAlAla maNIlAla taraphathI karavAmAM AvI. 4zrI pArzvanAtha bhagavAnanI devakulikAnI kAyamI dhajA : gaDhasivAnAvALA bAlaDa gaNezamalajI pratApamalajI vaktAvaramalajI parivAra taraphathI caDhAvavAmAM AvI. 1 devakulikAnA kaLazanI sthApanA: jAloravALA koThArI sonamala bhaMvaralAla taraphathI karavAmAM AvI. 41 raMgamaMDapano kaLazaH gaNezamala ratanacaMda khImarAjajI taraphathI sthApana karavAmAM Avyo. tIrthabhakitano lAbha zAsanadevonI asIma kRpAthI aMjanazalAkA pratiSThA mahotsava khUba ullAsabhera ujavAtAM devadravyanI thayela upajamAMthI tAtkAlIna cAturmAsa vidyamAna parama pUjya, AcArya zrImad vijaya mAnatuMgasUrIzvarajI mahArAjAnI preraNAthI hastagiri tIrthajIrNoddhAra arthe hastagiri taLeTImAM cyavana kalyANakarUpa nUtana jinAlaya nirmANa karavA caMdrodaya rIlIjIyasa TrasTa taraphathI rUA. pAMca lAkhanI mAMgaNI karatAM zrI RSabhadeva svAmI prAsAda nirmANa karavA Adeza prApta karyo, zrIsaMghe nirmANakArya pUrNa thatAM sudhImAM pAMca lAkhane badale rUA. paMdara lAkha ApI saMpUrNa kharca bhogavI jinAlaya nirmANa karAvyuM. eTaluM ja nahi dhAmadhUmathI.... parama pUjya, AcArya bhagavaMta zrImad vijaya mAnatuMgasUrIzvarajI mahArAjA, parama pUjya, AcArya bhagavaMta saMta zrImad vijaya bhadrakarasUrIzvarajI mahArAjA tathA parama pUjya, AcArya bhagavaMta zrImada vijayadevasUrIzvarajI mahArAjAnI pAvana nizrAmAM aMjanazalAkA pratiSThA mahotsava ujavavAmAM Avyo. gIradharanagara saMghe ATha-ATha divasa sudhI khaDe page ubhA rahI traNe TaMkanI navakArazI dvArA sAdharmika vAtsalya saha aMjanazalAkA pratiSThA mahotsavano lAbha lIdho tathA vividha saMgItakAro dvArA prabhubhakti karI kAyamI nibhAva phaMDa karI tIrthabhaktino lAbha prApta karyo. 100 oLInI anumodanA 1983mAM zAsanasamA zrIjInA samudAyanA paramapUjya, AcArya bhagavaMta zrImavijayadevasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna, paramapUjya AcArya bhagavaMta zrImad vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA. parama pUjya jJAnopAsaka, paMnyAsa pravara zrI pradyumnavijayajI mahArAja sAhebanA saMsArI pakSe mAtuzrI parama pUjaya, vayovRddhA tapasvInI sAdhvIjI zrI pAlattAzrIjI mahArAjanI 100mI vardhamAna tapa AyaMbila oLInI pUrNAhutinI anumodanArthe zeTha zrI jamanAbhAI bhagubhAInA baMgale bhavya tapa mahotsava ujavavAmAM Avyo. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ta5 mahotsavanI anumodanArthe rAjanagaranA jhaverIvADanA prAcIna zrI jagavallabha pArzvanAtha jinAlayanA cokamAM suMdara darzanamaMDapa nirmANa karI zrI sahakuTa racanApratiSThita karavAmAM AvI. AyaMbila bhavananA dAtAo i.sa.1978mAM zrIlIlAvatIbena mANekalAla mohanalAla vardhamAnatapa AyaMbilakhAtAnA AyaMbila bhavananI khAta muhUrtavidhi zeTha zrI mANekalAla mohanalAlanA varada haste karavAmAM AvI. 1980mAM AyaMbila bhavananA nAmakaraNanA Adezo uchAmaNIo dvArA ApavAmAM AvyA. (1) zrI bhaMvaralAlajI:- taraphathI "umarAvabena sonamala koThArI AyaMbila bhavana' (2) zrI bhIkamacaMdajI taraphathI "zrI matI pAnIbena nihAlacaMda ArAdhanAM bhavana.' (3) zrI rAjamalajI taraphathI "zrI matI pAnIbena dhIMgaDamala kAnugA AyaMbila haoNla.' (4) zrI jeThamalajI taraphathI "zrI matI gaMgAbena jeThamalajI kaTArIA ArAdhanA haoNla." (5) zrI zIkhavacaMdajI taraphathI bAgacA svAdhyAya maMdiranuM nirmANa kArya zarU karavAmAM AvyuM. AyaMbila bhavananuM udghATana vi. saM. 2041 Aso suda 10 tA. 23-10-1985nA roja zrI gaNezamalajI, bhImarAjajI, pratApamalajI balADa parivAra taraphathI zrI siddhacakra mahApUjana saha karavAmAM AvyuM. tIrthasama dharmapurI zrIsaMghamAM ArAdhakonI saMkhyA vadhatAM upAzrayahola nAnA paDavA lAgyA. AthI zrI jAsadubAI seneTarInA sthApaka zeTha zrIbhoLAbhAI jezIMgabhAI parivAra taraphathI zrImatI manoramAbena ramezabhAI zeThazrI RSabhadeva svAmI prAsAda ane zrI lIlAvatIbena mANekalAla mohanalAla vardhamAnatapa AyaMbilakhAtAnI vacceno khullo "zrImatI jasudabAI coka" zrIsaMghane arpaNa karI tIrtha jevI dharmapurInuM vAtAvaraNa ubhuM karavAno lAbha prApta karyo. zrIsaMgha paryuSaNAdi parvo, cAturmAsa ArAdhanAo tathA viziSTa prasaMgo, svAmIvAtsalya Adi anuSThAno mahotsavo ujavI, anero AnaMda ane utsAha anubhave che. samUha siddhitA Ama eka pachI eka varSo jANe aitihAsika banatA gayA. zAsana samrAzrIjInA samudAyanA parama pUjya AcArya bhagavaMta zrImad vijaya caMdrodayasUrIzvarajI mahArAjanI cAturmAsa ArAdhanArthe padharAmaNI thatAM zrIsaMghamAM anero utsAha pragaTyo. samagra rAjanagaranA ArAdhakone AmaMtraNa ApI siddhitapanI ArAdhanA zarU karatAM 300 tapasvI bhAI-bahenoe lAbha lIdho. tapanI anumodanArthe zrI saMgha taraphathI zrI sametazikharajI Adi bihAra puNyabhUminA tIrtho tathA hastinApura, banArasa, kalakattA Adi uttarapradeza, bihAra ane baMgALanA tIrthasthAnonI tapanA bahumAnarUpe tIrthayAtrA karAvI. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 devakulikAnI aMjanazalAkA - pratiSThA vi. saM. 2044 mAgasara suda-6ne guruvAra tA. 26-11-1987nA zreSTha dine saMghasthavira parama pUjya sva. AcArya bhagavaMta zrImad vijaya siddhisUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyanA prazAMtamUrti parama pUjya, AcArya bhagavaMta zrImad vijaya bhadraMkarasUrIzvarajI mahArAjA, parama pUjya, siddhAMta mahodadhi, sva. AcArya bhagavaMta zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra vardhamAna taponidhi, 100+100+85 vardhamAnatapa oLInA aitihAsika ajoDa, advitIya ArAdhaka parama pUjya AcArya zrImad vijaya rAjatilakasUrIzvarajI mahArAjA tathA zAsanasamrATnInA samudAyanA paramapUjya AcArya zrImad vijayacaMdrodayasUrIzvarajI mahArAjAnI zubha nizramAM bhavya, unnata, zrI RSabhadeva svAmI prAsAdanI nUtana zrI puMDarIka svAmI tathA zrI sImaMdhara svAmI devakulikAnI aMjanazalAkA pratiSThA mahotsava dhAmadhUmapUrvaka ujavavAmAM Avyo. zrI sImaMdhara svAmInI pratiSThA : dAMtIvADAvALA zrImatI zAMtAbena maphatalAla umAbhAie karI A devakulikAnI kAyamI dhajA H gaDhasivAnAvALA pAnIbena bhImarAjanI preraNAthI khuzAlacaMda bAlaDa taraphathI caDhAvAmAM AvI. 4 A devakulikAnuM kaLaza sthApana H gaDhasivAnAvALA zrI pArasamala bhaMvaralAla bAgarecA taraphathI karavAmAM Avela che. zrI puMDarIka svAmInI pratiSThA H bhaMDArI maMchAlAla sonamala taraphathI karavAmAM AvI. A devakulikAnI kAyamI dhajA : dozI raMbhAbena maNIlAla gaLIvALA taraphathI caDhAvAmAM AvI. A devakulikAnuM kaLaza sthApana H rAMkA rIkhavacaMda acalacaMda rUpacaMda taraphathI karAvavAmAM AvyuM. zrI RSabhadeva svAmI prAsAdanA akhaMDa dIpaka sthApanano lAbha : jhAloDIvALA zrI bAbulAla cunIlAla solaMkI taraphathI levAmAM Avyo. upakAra smRti tapAgacchanA prauDhapratApI pUjyapAd AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAne koTi koTi vaMdanA... vaMdanA... vaMdanA.... amArA zrIsaMgha upara pUjyazrIno anahada upakAra rahyo. samaye samaye pUjyazrIe mArgadarzana ApI zAstrIya saMcAlana karAvyuM. jyAre jyAre zrIsaMghe sAdhu bhagavaMtanI cAturmAsa ArAdhanArthe ke prasaMgopAta nizrA ApavA mAMgaNI karI tyAre yogya sAdhu bhagavaMta ApI amArI upara kRpA varasAvI che. AvI virala vibhUtine amArI vaMdanA ho... ... Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 pAThazALA zrI saMghamAM cAturmAsa daramyAna eka pachI eka vidvAna sAdhu bhagavaMto padhAratAM sakaLa saMghamAM dharmakriyA vadhatI cAlI ane nAnA-moTA-sauno utsAha vadhato cAlyo. pa.pU. ratnasenavijayajI ma.nI nizrAmAM pAThazALAnA vikAsa arthe zrI rUpacaMdajI rAMkA taraphathI pAMca varSa mATe eka uttama zikSakano pagAra ApavAnI jAherAtathI sakaLa saMghamAM suMdara TIpa thai. savAra-sAMjanI pAThazALAmAM 150-200 bALako-moTA sau lAbha laI rahyA che. kalyANa bhuvananuM nAmakaraNa 1995mAM parama pUjya, siddhAMta mahodadhi, sva. AcArya bhagavaMta zrImad vijayapremasUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyanA parama pUjya, AcArya bhagavaMta zrIma vijaya jyaghoSasUrIzvarajI mahArAjA Adi vizALa parivAra sAthe cAturmAsa ArAdhanArthe padhAryA. Azare 100thI 125 sAdhvIjI bhagavaMtone virya pUjaya abhayazekharavijayajI mahArAja sAhebe vAcanA ApI samyaka jJAnanI rasalahANa karAvI. pUjyazrInI nizrAmAM jAsudabAi cokamAM navanirmita kalyANabhuvananuM nAmakaraNa karavAmAM AvyuM. zrI mohanalAla pukharAja gaDhasivANAvALA taraphathI kulibena kalyANa bhuvana. - zrImatI savitAbena maNIlAla DAhyAbhAI dAMtIvADA prabhubhakti gRha. zrImatI kaMcanabena naTavaralAla jezIMgabhAi kobAvALA vizrAmagRha. ke sva. sonamalajI surAjI bhaMDArI leTAvALA maMgalaghara. maMgalIbAi jeThamalajI narasiMgajI kaTArIyA taraphathI zrI zA. gI. mU. saMgha peDhI gRha. ivaktAvaramala motIlAla bAgacA gaDhasivAnAvALA taraphathI dvArapAla gRha. zrI vinezabhAI nagInadAsa parivAra taraphathI jaladhArA gRha nirmANa karavAmAM AvyuM hatuM. zAmaLabhuvananuM navanirmANa 1996mAM parama pUjya A. bha. zrImad vijayarAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna, parama pUjya, sva. paMnyAsa pravara zrI bhadraMkaravijayajI gaNivaryazrInA praziSyaratna, parama pUjya paMnyAsapravara zrI vajasenavijayajI mahArAja, pa. pU. muni zrI hemaprabhavijayajI mahArAjanI nizrAmAM cAturmAsa ArAdhanA daramyAna zrI zAhIbAga gIradharanagara jaina zve. mU. saMghane sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtono vaiyAvaccano anero lAbha prApta thatAM saMtokabena zAmaLadAsa pauSadhazALAne vistAravAnI jarUriyAta ubhI thaI. ane sAdhvIjI mahArAja mATe traNa mALavALA upAzrayanuM Ayojana karatAM dharmAnurAgI sudhAbena jhaverInI preraNAthI dharmapremI vidyutubena bAbubhAI jhaverIe udAratApUrvaka bhavana nirmANa karI ApavA mAMgaNI karatA sakaLa saMghe khUba ja hRdayapUrvaka anumodanA karI temanI mAMgaNI harSollAsa sAthe svIkArI. pUjyazrInI nizrAmAM saMtokabena zAmaLadAsa pauSadhazALAnuM khAtamuhUrta vidyutubena bAbubhAi jhaverI parivAra taraphathI karavAmAM AvyuM. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 vividha anuSThAno jinabhakti zrI zAhIbAga gIradharagara mUrtipUjaka jaina saMgha dharmapurImAM suMdara kalAtmaka zrI RSabhadeva svAmI prAsAdamAM jaina citrakalAnA udAharaNa rUpa dareka staMbho upara vividha kotaraNI, jainadharmanA pratiko, cinho, citrapaTTIo, borDaro, vidyAdevIo, daravAjAo upara cauda svapra, tIrthakara bhagavaMtonA kalyANako Adi vividha toraNothI jinAlaya jANe tIrthabhUmi jevuM dIse che. roja 800 thI 1000 ArAdhaka bhAIbaheno-bALako - yuvAno khUba ullAsapUrvaka sevA-pUjA-snAtra Adi bhakti anuSThAno karI puNyAnubaMdhI puNya prApta kare che. jAsudabAI coka, kalyANabhuvana, AyaMbila bhuvana, sAdhu sAdhvIjI bhagavaMtonA alaga alaga upAzraya, pAThazALA, jJAnamaMdira, eka ja sthAnamAM hovAthI jANe daivI nagarI jevuM unnata pavitra vAtAvaraNa dIpe che. vaiyAvaccaH rAjasthAna hospITala, sivIla hospITala jevI zreSTha hospITalo najIkamAM hovAthI sAdhusAdhvIjI bhagavaMtonI vaiyAvaccano anero lAbha prApta thAya che. zrI saMghamAM 600 sabhyo hovAchatAM jANe eka ja parivAra vase che tevA prema-maitrI ane sAcA arthamAM sAdharmika vAtsalya, adhiSThAyaka devo - zAsanadevonI kRpAthI dina - pratidina gADha thatA jAya che. jIrNoddhAraH dara varSe thatI devadravyanI upajanI tamAma rakama jIrNoddhAra tathA navanirmANa arthe zrIsaMgha arpaNa kare che. jIvadayAH daravarSe 1500 thI 2000 jevA aMdAje jIvo choDAvI tathA jIvadayA arthe Azare eka lAkha rUA. pAMjarApoLone vaheMcI jIvadayAno lAbha le che. cAturmAsa ArAdhanArthe padhArela sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonI preraNAthI daravarSe vividha tapazcaryAo, anuSThAno, mahotsavo, udyApano, tIrthayAtrAo thAya che. tIrthayAtrAH zrI saMghanA ArAdhaka bhAIo taraphathI zerIsA tIrtha, zaMkhezvarajI tIrtha, zatruMjaya tIrtha, gIranAra tIrthanA chari pAlaka saMgho kADhavA dvArA tIrthabhakti, prabhubhakti, sAdhu-sAdhvI bhakti, sAdharmika bhaktino anero lAbha levAI rahyo che. zrI saMghamAM cAturmAsa ArAdhanAthaMpadhArelapUjya sAdhu bhagavaMto saMvata sana 2014 prathama cAturmAsa pa. pU. A. bha. zrI premasUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyanA pa. pU. A. zrI jabUrIzvarajI mahArAjA. 2015thI2025 mAhitI upalabdha nathI. 2026 1970 pa. pU. A. bha. zrI premasUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyanA temanA ja ziSyaratna, pa. pU. zrI rAjavijayajI mahArAja sAheba 2027 1971 pa. pU. A. bha. zrI bhaktisUrIzvarajI mahArAjanA samudAyanA pa. pU. zrI vinayavijayajI mahArAja sAheba, zrI rUcakavijayajI mahArAja tathA zrI guNacaMdravijayajI mahArAja Adi. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvata sana 2028 1972 pa. pU. A. bha. zrI premasUrIzvarajI mahArAjanA samudAyanA paM. bhadraMkaravijayajI ma. nA ziSyaratna pa. pU. harSavijayajI ma. sA. 5. pU. dhuraMdharavijayajI mahArAja Adi. 2029 1973 pa. pU. A. zrI jinasUrIzvarajI mahArAja sAheba, pa. pU. lalitavijayajI mahArAja Adi muni bhagavaMto. 2030 1974 pa. pU. AcAryadeva zrImad vijaya bhadrasUrIzvarajI mahArAjA, pa. pU. AcAryadeva zrImad vijaya kArasUrIzvarajI mahArAjAdi. 2031 1975 pa. pU. AcAryadeva bhagavaMta zrI prema-rAmacandrasUrIzvarajI ma.nA samudAyanA pa. pU. A. zrI mAnadevasUrIzvarajI mahArAjAdi. 2032 1976 pa. pU. A. zrI prema-rAmacaMdrasUrIzvarajI ma. nA samudAyanA pa. pU. yogendravijayajI mahArAja sAheba Adi. 2033 1977 pa. pU. A. zrI prema-rAmacandrasUrIzvarajI ma.nA samudAyanA vardhamAna taponidhi, pa. pU. A. zrI rAjatilakasUrIzvarajI mahArAjAdi. 2034 1978 pa. pU. A. zrI prema-rAmacandrasUrIzvarajI ma.nA samudAyanA pa. pU. AcAryadeva zrI mAnatuMgasUrIzvarajI mahArAjA Adi. 2035 1979 pa. pU. A. zrI prema-rAmacandrasUrIzvarajI ma.nA samudAyanA pa. pU. AcAryadeva zrI rAjatilakasUrIzvarajI mahArAjA Adi. 2036 1980 pa. pU. A. zrI prema-rAmacandrasUrIzvarajI ma.nA samudAyanA pa. pU. AcAryadeva zrI jayaMtazekharasUrIzvarajI mahArAjA Adi. 2037 1981 pa. pU. A. zrI zAnticandrasUrIzvarajI ma.nA samudAyanA pa. pU. AcAryadeva zrI somacandrasUrIzvarajI mahArAjA Adi. 2038 1982 pa. pU. A. zrI prema-rAmacandrasUrIzvarajI ma.nA samudAyanA pa. pU. AcAryadeva zrI himAMzusUrIzvarajI mahArAjA Adi. 2039 1983 5. pU. zAsanasamrA zrI nemisUrIzvarajI ma.nA samudAyanA pa. pU. pradyumnavijayajI mahArAja Adi muni bhagavaMto. 2040 1984 pa. pU. A. zrI prema-rAmacandrasUrIzvarajI ma.nA samudAyanA pa. pU. zrI rAjendravijayajI mahArAja Adi muni bhagavaMto. 2041 1985 pa. pU. A. zrI prema-rAmacandrasUrIzvarajI ma. nA samudAyanA namaskAra mahAmaMtra ArAdhaka, pa. pU. paM. zrI bhadraMkaravijayajI gaNivaryazrInA praziSyaratna, 5. pU zrI vrajanavijayajI mahArAja Adi muni bhagavaMto. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvata sana 2042 1986 2043 1987 2044 1988 2045 2049 2047 2048 2049 2051 3 1990 1991 1992 1989 zAsanasamrATnIjInA samudAyanA pa. pU. A. zrI caMdrodayasUrIzvarajI mahArAjA, pa. pU. A. zrI jayacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA Adi. 1993 2050 1994 2052 1996 17 pa. pU. A. zrI prema-rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyanA 5. pU. paM. zrI bhadraMkaravijayajI ma.nA ziSyaratna pa. pU. AcArya zrI jinaprabhasUrIzvarajI mahArAjA Adi muni bhagavaMto. pa. pU. A. zrI prema-rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyanA pa. pU. zrI zreyAMsaprabhavijayajI mahArAja Adi muni bhagavaMto. pa. pU. A. zrI bhaktisUrIzvarajI mahArAjanA samudAyanA pa. pU. AcAryadeva zrI premasUrIzvarajI mahArAjA, pa. pU. AcAryadeva zrI subodhasUrIzvarajI mahArAjA Adi. pa. pU. bApajI mahArAjanA samudAyanA pa. pU. A. zrI bhadraMkarasUrIzvarajI mahArAjA, pa. pU. bhadrasUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyanA 5. pU. A. zrI yazovijayasUrIzvarajI mahArAjA Adi. pa. pU. A. zrI prema-rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyanA 5. pU. paM. zrI bhadraMkaravijayajI ma.nA ziSyaratna, pa. pU. AcAryadeva zrI pradyotanasUrIzvarajI mahArAjA, pa. pU. paM. zrI vajrasenavijayajI gaNivarya Adi muni bhagavaMto. 5.pU. A.deva zrI prema-bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyanA pa. pU. bhuvanasuMdaravijayajI mahArAja tathA pa.pU. guNasuMdaravijayajI mahArAja Adi. 1995 5.pU.AcAryadeva zrI prema-bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyanA pa. pU. AcAryadeva zrI jayaghoSasUrIzvarajI mahArAja Adi pa. pU. A. zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna, paMDita zrI mohajItavijayajI mahArAja Adi muni bhagavaMto, pa.pU. A. deva zrI rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjanA samudAyanA 5. pU. namaskAra mahAmantra ArAdhaka, paM. zrI bhadraMkaravijayajI gaNivaryazrInA ziSyaratna, pa. pU. ratnasenavijayajI mahArAja Adi pa.pU. AcAryadeva zrI rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyanA pa.pU.namaskAramahAmantra ArAdhaka, pa.pU. paM. zrI bhadraMkaravijayajI gaNivaryazrInA praziSyaratna, pa. pU. paM. zrI vajrasenavijayajI mahArAja, 5. pU. munizrI hemaprabhavijayajI mahArAja Adi. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 zrI saMdhamAM sAmudAyika thayela tapazcaryAonI yAdI 1986 :- upadhAna tapa 1987 - bhavobhava rasikakriyA 1988 - mokSadaMDaka tapa 1989 - siddhitapa. zikharajI tIrthayAtrA 1990 - samavasaraNa tapa be bArI. 1991 - samavasaraNa tapa, trIjI-cothI bArI, jesalamera yAtrA. 1992 - siMhAsana tapa, jesalamera tIrthayAtrA. 1993 - karmasudana tapa, gIradharanagarathI zaMkhezvarajI tIrthachavi pAlaka saMgha 1994 - zatruMjaya tapa, zatruMjaya tIrtha chari pAlaka saMgha 1995 - gaNadhara tapa, giranAra tIrtha chari pAlaka saMgha 1996 :- nigoda nivAraNa tapa. dara varSe caitramAsa tathA Aso mAsanI AyaMbilanI oLI tathA parvatithie 150 thI 200 AyaMbila tathA bAkInA divasomAM 20-25 AyaMbilanA tapasvIo lAbha le che. zrI saMghamAM be snAtra maMDaLa dvArA nitya snAtrapUjA thAya che. Adi jina snAtra maMDaLa dvArA samagra bhAratanA tIrthonI yAtrA karAvavAmAM AvI che. vhenonI RSabha ToLI bhaktimaMDaLa dvArA khUba bhAvapUrvaka prabhubhakti thaI rahI che. zrI saMghanA yuvakamaMDaLo khUba bhAvapUrvaka dharmakAryomAM lAbha laI rahyA che. zrI saMghanA vahIvaTadAro zrIsaMghanA AdyasthApaka, pramukha zeTha zrI babAbhAI vADIlAle saM. 2001 thI 2010 sudhI tana-manadhanathI zrIsaMghanA vaDA tarIke sevA ApI zrI saMghano pAyo majabUta banAvyo. | vi. saM. 2010 thI 2033 sudhI zrI saMghanA RSabhadevasvAmI prAsAda tathA zrImatI lIlAvatIbena mANekalAla mohanalAla vardhamAnatapa AyaMbilakhAtAnA AdyasthApaka zeTha zrI mANekalAla mohanalAlepramukha tarIke rahI zrI saMghanA tamAma kAryomAM tana-mana-dhanathI sevA ApI zrIsaMghanuM saphaLa saMcAlana karI zrI saMghane vRkSamAMthI vaTavRkSa banAvyuM. vi.saM. 2033 thI Aja dina sudhI navapada ArAdhaka, zeTha zrI hIrAlAla maNIlAla zrI saMghanuM premamaitrI ane karuNA dvArA khUba ja unnata saMcAlana karI rahyA che. temanI vaiyAvaccavRttie samagra jaina samAjamAM anumodanAnuM sthAna prApta karyuM che. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 1997 nA varSanA zAhibAga gIradharanagara jaina saMghanuM TrasTI maMDaLa tathA vyavasthApaka kamiTinAM sabhyonAM nAma 1. zrI hIrAlAla maNIlAla zAha pramukha-TrasTI [11. zrI vaktAvaramalajI pratApamalajI sabhya 2. zrI kumArapALa mANekalAla zAha upa. pramukha- TrasTI 12. zrI ajayakumAra jazavaMtalAla sabhya 3. zrI zaileSabhAI bhIkhAbhAI zAha maMtrI 13. zrI caMpAlAla maganIrAma sabhya 4. zrI lAlacaMdajI rAjamalajI zAha TrasTI |14. zrI hemarAja maganalAla sabhya 5. zrI khImarAjajI gaNezamalajI balAra TrasTI 15. zrI bAbulAla zeramalajI sabhya 6. zrI bhaMvaralAlajI sonamalajI koThArI TrasTI 16.zrI somAlAla amRtalAla sabhya 7. zrI nitinabhAI ke. zAha sabhya 17. zrI pArasamalajI sulatAnamalajI sabhya 8. zrI bhadrIkakumAra naTavaralAla zAha sabhya 18. zrI vinezacandra nagInadAsa zAha sabhya 9. zrI rAjendrabhAI popaTalAla sabhya 19. zrI narezacaMdra milApacaMdajI sabhya 10. zrI nemIcaMdajI mulatAnamalajI bAgarecA sabhya 20. zrI kAMtilAla tArAcaMda sabhya 0 1998 nA varSanA zrI zAhIbAga giradharanagara zve. mU. pU. saMgha sthApita zrI lIlAvatIbena mANekalAla mohanalAla vardhamAnatapa AyaMbila khAte - TrasTI maMDaLa TrasTa - rajI. naM. 2403 e 1. zrI hIrAbhAI maNIlAla zAha 3. zrI nemIcaMdajI bAgaTecA 2. zrI kumArapALabhAI mANekalAla zAha 4. zrI vaktAvaramalajI balADa sabhya sabhya sabhya AyaMbila khAtAnI vyavasthApaka kamITI 1. zrI hIrAlAla maNIlAla zAha pramukha. 11. zrI indramalajIchogAvalajI 2. zrI kumArapALa mANekalAla zAha upapramukha 12. zrI bhavaralAla koThArI 3. zrI zaileSabhAi bhIkhAbhAi zAha maMtrI 13. zrI rAjamalajI dhIMgaDamalajI 4. zrI mahendrabhAI devacaMdabhAI sabhya 14. zrI rikhavacaMdajI bAgaTecA 5. zrI rAjendrakumAra popaTalAla sabhya 15. zrI madanalAla amRtalAla 6. zrI bhavaralAla pArasamalajI sabhya 16. zrI jeThamala narasIMgajI 7. zrI nemIcaMdajI mulatAnamalajI sabhya 17. zrI nainamala baMsarAjajI 8. zrI lalItakumAra ramaNalAla sabhya 18. zrI vinodabhAI somacaMda 9. zrI araviMdabhAI aMbAlAla sabhya 19 zrI premakumAra phojamalajI 10. zrI vinodakumAra hIrAlAla sabhya | 20. zrI vaktAvaramAjI belAra sabhya sabhya sabhya sabhya sabhya sabhya sabhya Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI gaNadharendrAya namaH zrI vizeSAvazyakanA pUrvArdhano upodghAta dareka matavALAo jo ke potAnA dharmano mahimA jaNAvavA mATe kathAno bhAga ghaNo pracalita kare che ane tenAthI ja potAnA matanI mahattvatA samajavAmAM saphaLatA mAne che ane tethI bALapaNathI te te mahimAne jaNAvavA vAlI kathAono ja dareka matamAM abhyAsa karavAmAM Ave che, jo ke bAlajIvo mATe tevI kathAono bhAga jarUrI che, paNa te kathAonA zravaNathI thayela asara moTI ummare AvatAM athavA tattva svarUpamAM utaratAM nirmula nahi to ghaNI jhAMkhI thaI javA pAme che, e vAtamAM koI jAtanI zaMkA hoI zake nahi. tethI ja je mato mAtra kathAnA mahimAthI ja cAlavAvALA hoya che, temAM aNasamA sAmAnya samajavALA vadhAre pravRtti kare che ane teo pAchaLathI samajavALA thatAM yugonA yugo sudhI karelI kriyAo ne bhAvanAone vAsanA sAthe choDI de che. mATe sacoTa jJAna sivAya koIpaNa prakAre samajA tathA lAyaka umarano manuSya potAnI kriyAo bhAvanAo ane vAsanAne TakAvI zakato nathI ane TakAvI zake paNa nahiM. eTalA kAraNathI umaranI lAyakAtathI athavA svataMtra buddhinI lAyakAtathI manuSyane tattvanI gaveSaNA thAya tyAre teoe avazya potapotAnA matanuM tattvajJAna meLavavA prayatna karavo ja joIe. A eka sarva sAmAnya hakIkata kahyA pachI vizeSa aMge zrIjinezvaramahArAjanA zAsanamAM je niyama kahela che, te upara dhyAna ApavAnI jarUra che. kema ke asalathI jainazAstrano rIvAja ja evo hato ke koIpaNa sUtranI vyAkhyA karanAre te vyAkhyAmAM kadi paNa ekalI kathA kahevI nahi. paNa dareka sUtra upara vyAkhyAna karatAM tattvajJAna mATe AtmA karma AdinuM svarUpa tathA temAMnA choDavA lAyaka ne AdaravA lAyaka padArthano choDavA tathA AdaravAno vakhata vagere jaNAvA sAthe temAMthI choDavA lAyaka padArthane choDanAra ane AdaravA lAyakane AdaranAra potAnA akRtrima sAdhyane kevI rIte sAdhI zake che te jaNAvavuM, e badhuM jaNAvavAnI jarUra eTalI ja ke te zrotAne jhaverAtanI kiMmata samajavAthI jhaverAtane levAnI IcchA thAya, tema heyane choDavAnI tathA upAdeyane AdaravAnI IcchA thAya, ane jyAre te zrotAnI svataMtrapaNe te heyopAdeyane chAMDavA ane AdaravAnI IcchA thAya, tyAre tene te heyanA tyAganI ane grAhyane grahaNa karavAnI pratijJA karavAnI jarUra paDe che. A sthaLe keTalAkonI evI samaja che, ke choDavA lAyaka padArthone choDIye ane AdaravA lAyakane AdarIye eTale basa che. choDavA ne AdaravAnI pratijJA levAnI jarUra zI? paNa A samajaNa vAstavika nathI, kAraNa ke jevI rIte kAyAthI pApa choDanAra manuSya vacana ane manathI pApa na roke, to te jarUra karmabaMdhanano bhAgI thAya che. tevI ja rIte je manuSya vartamAnamAM pApane roke che, chatAM bhaviSyane mATe pratijJA karato nathI, te manuSya bhaviSyanA vicArothI athavA yoganI muskalatAthI jarUra pApano bhAgI thAya che. vaLI je manuSyo pratijJA kare che teo potAnA AtmAne te pApothI jarUra niyaMtrita rAkhI bacAvI zake che. dareka manuSya potAnA anubhavathI paNa joI zakaze ke jenI pratijJA nathI thaI, te pApone choDavAnA vicAro chatAM paNa te chuTatAM nathI ane jenI pratijJA thaI hoya che, te pApo barobara chuTe che. korTanA nyAyathI jozo to mAluma paDaze ke tyAM pratijJA sivAya sAkSI ke arajI apAtI nathI ane Ape to tene hisAbamAM ja levAtI nathI. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 duniyAnA vyavahAramAM makAna vagere milkato vecANa kare, to paNa dastAveja karI tenuM rajIsTara vagere thAya tyAre ja pAkA thayA gaNAya che, tevI ja rIte dharmamAM paNa kharekhara samajavAnI jarUra che, ke jeTalA pApono pratibaMdha karavo hoya athavA jeTalAM puNyanA kAryono niyama rAkhavo hoya to tenI pratijJA karavAnI jarUra che. AvA kAraNathI zrIjinezvaramahArAjanA zAsanamAM praveza karanAra vairAgyavAnapurUSane sarvakriyAomAM tathA zAstronI zarUAtamAM prathama sAmAyika sUtra - ke je samyagdarzana jJAna ane samyaphacAritranA kAryo karavAno niyama tathA pApakAryo nahi karavAno pratibaMdha karAve che, teja ApavAmAM Ave che. ApyA pachI ja bIjA koI paNa zAstro ke kriyAono AgaLa vadhAro thaI zake che. A sAmAyika sUtra te Avazyaka sUtra che ne te Avazyaka sUtranA cha adhyAyano je sAmAyika, caturvizatistava, vaMdana, pratikramaNa, kAyotsarga ane pratyAkhyAna nAme che; temAM A sAmAyika prathama adhyayana che. te sAmAyika vagere adhyayanavALuM Avazyaka sUtra bhagavAn pAsethI maLela "uppannaI vA vigaI vA dhuveI vA' etripadI pAmIne racela dvAdazAMgamAMthI gaNadharo pRthaka kare che ane tethI ja te Avazyaka sUtrone zrI haribhadrasUri mahArAje gaNadharakRti tarIke jaNAvela che. khuda bhASyakAra mahArAja sAmAyika koNe karyuM e adhikAramAM jaNAve che ke "vana taka vadaro nis Te jo tarasamiUT 3 nichaniyarasa tatto goDa rU38roarthAt sAmAyika je Avazyaka sUtrano eka pahelo bhAga che, te arthathI zrI jinendrabhagavAne kahyuM tathA sUtrathI gaNadhara mahArAje karyuM che. niryuktikAra zrImad bhadrabAhusvAmIjI paNa joyamamAruM sAmAri tu viMchArA nisamiti pharaka gAthAnA pUrvArdhathI sAmAyika adhyayana jinendrakathita tathA gaNadharakRta jaNAve che, vaLI bhASyakAra nirgamane jaNAvatAM naTa pa to sAmAM taraM pAma 68mI gAthAnA uttarArdhathI paNa teja vAta jaNAve che, ane sAmAyika mujaba ja bIjA adhyayanono adhikAra samajavo, e mATe to niryuktikAra mahArAje sApha jaNAvyuM che ke sevAsu doDa pakSe niSNutA (ra674) arthAta sAmAyikanI je upoddAta niryukti che, teja bIjA zAstronA adhyayanonI paNa upodghAta niyukti samajavI, ane Aja kAraNathI utarAdhyayanamAM A adhyAyano kyAMthI thayAM e praznanA uttaramAM jinabhASita AdipaNuM jaNAvyuM, ane dazavaikAlikane mATe zathaMbhava AcAryane kartA tarIke jaNAvyA. have e savAla jarUra thaze ke aMgapraviSTa gaNadharakRta che ane AvazyakAdika virakRta che ema zrI haribhadrasUrijI "znaranI" e niryuktinI gAthAnAvivecanamAM kema jaNAve che ? tenA javAbamAM mAladhAri hemacaMdrasUri racavarAraMtu manadusthApAcastavRtta thatamAraniyaminapraviSTamAryamukhyatve ema kahIne sthavirakRta tarIke to Avazyakaniyukti jaNAve che ne muttamapraznapUrvayaM e vacanathI khuda gaNadharakRta paNa Avazyakane aMgabAhya jaNAve che, ane tethI zrIharibhadrasUrijI mahArAja rUchAmi divamAM rUriyAvadiyA, cevamari 30UMti pati sUtra Tgharahita rU0 mI gAthAnI TIkAthI IriyAvahiyAdi paNa gaNadharakRtaja jaNAve che. AcArAMgavRttikAra paNa lokavijayaadhyayanamAM AvazyakazabdathI AvazyakaniyuktinuM grahaNa kare che. vaLI uttarAdhyayana cUrNikAra Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 theraLa sutte sattAme kahIne tathA kalpasUtramAM therasaLa gaggasuhammasa e vAkayathI gaNadharone paNa sthavira * tarIke gaNe che. tattva e che ke aMgapraviSTa gaNadhare ja kareluM hoya ane anaMgapraviSTa to gaNadhara ke bIjA sthaviroe karela hoya, tethI Avazyaka gaNadharakRta che, ema mAnavAmAM ja zAstranI avirUddhatA che. paMcavastu graMthakAra cUrNikAra mahArAja pAMca prakAranAM pratikramaNomAM pahelAM daivasika pratikramaNa kahevAmAM paNa eja kAraNa batAve che, ke tIrtha sthapAyA pachI sAMje pahelAM daivasika pratikramaNa karavAno prasaMga Ave che. tethI pahelAM daivasikapratikramaNa pachI rAtrika vagere. A uparathI sApha jaNAya che, ke zrI tIrthakara mahArAjanI hayAtImAM zrIgaNadhara mahArAjAo pratikramaNa karatA hatA ane tethI chellA zrI tIrthaMkara mahArAjano dharma ja sapratikramaNa kahevAya che, mATe khuda gaNadharoe ja dvAdazAMgImAMthI Avazyakano uddhAra karyoche, ema hovAthI maladhArI zrImAn hemacandrasUrijIe aMgabAhyanI jagyA para AvazyakazabdathI Avazyakaniyukti lIdhI che. te niryukti prathamathI je artha mukhapAThe prakIrNa tarIke cAlyo Avato hato, tene guMthI gAthAbaddharUpe racavAmAM AvI, te graMthabaMdharUpe racanAra zrutakevalI bhadrabAhusvAmI hatA, te niryukti upara cUrNiAdi ghaNA graMtho thayA chatAM, tenA vivecananI ghaNI jarUra dekhI zrImAn jinabhadragaNikSamAzramaNajIe te AkhA AvazyakanI niryuktimAMthI mAtra sAmAyikanI niryukti upara gAthAbaMdha bhASyanI racanA karI che. te bhASyanI pahelAM Avazyaka upara bhASyanI racanA bIjA bIjA AcAryoe karela hovAthI, A bhASyane vizeSAvazyaka bhASya arthAt Avazyaka (sAmAyika) upara vizeSa bhASya tarIke oLakhAvAya che, A bhASyamAM 3603 gAthAo che. AkhuM bhASAntara sAthe ApatAM ghaNo moTo bhAga thaI jAya tethI aDadhA bhAga sudhInI 1548 gAthA sudhIno A prathama bhAga bahAra pADyo che. A bhAgamAM anukrame sthUla viSayo A pramANe che. 1 gAthA sudhI 8. 836 78 9. 1013 443 10. upodghAta maMgalAdi 1079 566 4. zrutajJAna 5. avadhijJAna 11. kSapaka upazamazreNi vagere 1423 778 12. yogyAyogyaparIkSA 1483 6. labdhio 808 13. uddeza nirdeza ane nirgamadvAro 1548 822 7. mana:paryavajJAna A bhASAntara samiti taraphathIchapAIne vecAyalA graMthonI AvakamAMthI 1978nI ratalAmanI sabhAnA TharAvathI bahAra pADavAmAM AvyuMche. A graMthanuM bhASAntara zA. cunIlAla hakamacaMde karyuMche tathA sudhAravAnuM kArya sAkSara zrI kuMvarajI AnaMdajI tathA vidyApremI maganalAla umedacaMdre karelache, mATe teno A sthaLe Agamodaya samitinA sekreTarI mahesANA nivAsI zeTha veNIcaMda suracaMda dvArA A samiti AbhAra mAne che. Agamodaya samiti ratalAma. vikrama saM. 1979 zrAvaNa sudi 1. 1. prastAvanA 2. maMgala 3. matijJAna kevalajJAna upakrama nikSepa anugama naya Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA gAthAMka 3-4 5-6 8-11 viSaya prathama peIja - vRttikAre zAsanAdhipati mahAvIradevanI, svagurU sudharmAdigaNadharonI, jinabhadragaNI kSamAzramaNanI ane zAsanAsakta bhRtadevInI karelI stuti. bhASyakAre tIrthaMkara sivAya pravacananI stuti karI te mATe gurUziSyanA praznottara, abhidheya, prayojana ane saMbaMdha. AvazyakanA anuyoganuM phaLa-yoga-maMgaLa vigere navadvArono saMgraha. 1 phaLa vAra jJAna-kriyAtmaka Avazyaka te mokSanuM sAdhaka che, tethI teno anuyoga paNa mokSa sAdhaka che; ItyAdi pratipAdanapUrvaka tenI mukhyatAne lIdhe samagra zratanI AdimAM prathama tenuM ja adhyayana karAvavuM. 2. yogadvAra Avazyaka sUtra ane Avazyakano anuyoga kevA ziSyane Apavo tenuM spaSTIkaraNa. pravajyA-zikSApada Adi sAta prakAranA sthavirakalpanuM kramasara svarUpa, tathA jinakalpi ane yathAlandikanI sAmAcArInuM saMkSipta svarUpa. Avazyaka anuyogamAM namaskArAnuyoga antabhUta hovAnuM hetupUrvaka pratipAdana ane te saMbaMdhe sUtronuM pramANa darzana. 3. maMgaLavAra maMgaLa zA mATe karavuM? kyAM kyAM karavuM? maMgaLa karavAthI zAstranI amaMgaLatA athavA anavasthA doSano pUrvapakSathI Aropa. amaMgaLatA ane anavasthA doSano dIpaka tathA mIThAnA udAharaNathI uttarapakSathI parihAra. zAstragata Adi-madhya-ne aMtamAM karela traNa maMgaLanA be aMtarAlanI pUrvapakSathI amaMgaLatA, zAstranA traNa vibhAga kalpavAthI aMtarAlano abhAva, ane samagra zAstra nirjarA mATe hovAthI amaMgaLatAnI kalpanAnI ayogyatA. maMgaLane maMgaLabuddhie grahaNa karavAmAM Ave, toja te bhavyAtmane maMgaLarUpa thAya, te saMbaMdhe sAdhu ane maNinA udAharaNathI pratipAdana, temaja traNa maMgalo karavAnuM kAraNa. aneka prakAranI vyutpattithI 'maMgaLa' zabdano artha paryAya ane bheda. nAma nikSepAnuM lakSaNa ane prastuta viSayamAM tenuM avataraNa. sthApanA nikSepAnuM lakSaNa ane prastuta viSayamAM tenuM avataraNa. nAmamaMgaLa ane sthApanA maMgaLanA udAharaNo. sAta prakAre dravyanuM lakSaNa. dravyamaMgaLanuM svarUpa, tadantargata upayogazUnya jJAnavALo dravyamaMgaLa che. 12-14 15 16-17 18-20 -24 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAMka 3 31 32-34 35-37 38-39 40-41 42-43 46 47-48 49 50-51 para-papa pa6-58 24 viSaya upayogazUnya vaktA dravyamaMgaLa kevI rIte kahevAya, te saMbaMdhI khulAso. nigama tathA saMgraha nayanA mate dravyamaMgaLanI vaktavyatA. sAmAnyavAdI ane vizeSavAdInI apekSAe dravyamaMgaLanA nirUpaNamAM sAmAnyanuM svapakSa sthApana. vizeSavAdI naigama tathA vyavahAranaya lokavyavahAra tatpara hovAthI udAharaNapUrvaka svapakSarUpa vizeSonuM sthApana. nigama tathA vyavahAranayanA samAna viSaya mATe ziSyagurunA praznottaro. RjAsUtra nayanA mate dravyamaMgaLanI mAnyatA. zabdAdi traNa nayonA mate dravya maMgaLa avastu che tenuM hetupUrvaka sthApana. nozabda sarvaniSedhArthamAM gaNIne noAgamathI jJazarIra bhavya zarIranI dravyamaMgaLatA. nozabda dezaniSedhArthamAM gaNIne noAgamathI jJazarIra bhavyazarIranI dravyamaMgaLatA. jJazarIra bhavyazarIra vyaktirikta trIjA prakAre. noAgamathI dravya maMgaLa, prakArAMtare noAgamathI dravyamaMgaLa. AgamathI ane noAgamathI bhAvamaMgaLanuM svarUpa. prakArAMtare noAgamathI bhAvamaMgaLa. nAma-sthApanA ane dravyanI paraspara yuktipUrvaka bhinnabhinnatA. nAmAdi traNa bhAvamaMgaLanAM kAraNa hovAthI teo bhAvarUpaja che. nAmAdi traNanI anekAMtikatA ane anAtyaMtikatA. sarva padArtho nAmAdi cAra paryAya yukta che. nAmanayanA mate sarva vastu nAmamayaja che. ema na hoya to saMzaya viparyaya Adi prApta thAya. sthApanAnayanA mate prarva vastu AkAravALIja che. dravyanayanA mate utpAda-vyayarahita nirvikAra kevaLa dravyaja vastu che. bhAvanayanA mate paryAya rUpa bhAvaja kevaLa vastu che. paraspara vivAdAtmaka nAmAdi nayano vivAda dUra karIne upasaMhArapUrvaka sarvavastunuM nAmAdi catuSparyAyapaNuM yukta che. nAmAdi nikSepAnuM dravyAstika ane paryAyAstikamAM avataraNa. saMgrahAdi nomAM nAmAdi nipAnuM avataraNa ane tadanusAra maMgaLano vicAra. nozabdane ekadezavAcI arthamAM gaNIne noAgamathI bhAvamaMgaLa. pAMca prakAranA jJAnarUpa bhAvamaMdIno nAmollekha. Abhinibodhika jJAnano vyutpattipUrvaka artha. pa9 60 61-63 64-65 66-68 69-71 72-74 75 76-77 78 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAMka 91-92 rapa viSaya jJAna kSayopazama ane AtmA evA arthamAM abhinibodhika zabdanI vyutpatti tathA zrutanI zabda AtmA ane kSayopazamanA arthamAM vyutpatti avadhijJAnanI vyutpatti. mana:paryavajJAnanI vyutpatti. kevaLajJAnanI vyutpatti. pAMca jJAnomAM mati zruta prathama kahevAnuM prayojana. mati zrutamAM prathama matijJAnano upanyAsa karavAnuM kAraNa. mati-zrutamAM pachI avadhi ane mana:paryavajJAna kahevAnuM kAraNa. kevaLajJAna sarvanI aMte kahevAnuM kAraNa ane pAMca jJAnono pratyakSa tathA parokSa pramANamAM vibhAga. pratyakSanuM lakSaNa. parokSanuM lakSaNa. IdriyadvArA thatA jJAnane pratyakSa ane IndriyadvArA jaNAyelA padArthathI thatA jJAnane parokSa jeo mAne che, teonuM yuktipUrvaka khaMDana karIne IndriyamanodvArA thatA jJAnanuM parokSapaNe pratipAdana. Indriya-manonimitta jJAnane sAmAnyathI parokSapaNe siddha karIne vizeSahetuvaDe matizrutajJAnanI parokSapaNe siddhi. svAmitvAdivaDe mati-zrutanI samAnatA chatAM lakSaNAdivaDe paraspara banneno bheda. upacArathI zabdanuM zrutapaNuM, bhAvakRta ane matijJAnanuM spaSTIkaraNa, tathA bhASA ane zrotrano abhAva chatAM ekeMdriyAdikane matiyutanI prApti hovAnuM kAraNa. hetu-phaLa-bhAvathI mati-zrutano bheda, pUraNa pAlanAdibhAvathI matijJAna zrutajJAnanuM kAraNa, labdhinI apekSAe matidhRtanI samakALe hayAtI, upayoganI apekSAe anukrame hayAtI, matithI dravyazrutanI utpatti, zrutanA upayogathI velAne matimAM avasthAna. dravyazratane matipUrvaka mAnanArAonA matano nirAsa, samyagdaSTine mati-zruta jJAnarUpa ane mithyASTine ajJAnarUpa hovAnuM kAraNa. bhedonI saMkhyAthI tathA IndriyanA vibhAgathI mati zrutano bheda, tathA zrotredriya upAdhithIja zrata mAnavAmAM doSa. koIkanA mate zrotrapabdhithI matipaNuM, pustakAdigata dravyazruta, akSara lAbha te dravyazruta, akSarone zrotropalabdhinI yogyatA, ane sarvamatijJAnane anakSaratA na kahI zakAya. dravyazruta-bhAvazruta ane ubhayazrutano vicAra, tenI utpatti tathA bhAvazrutano keTalo keTalo aMza dravyazrutAdirUpe pariName vigere zrutano nizcita artha. 93-95 96-97 98-14 105-115 116-121 122-126 127-128 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 gAthAMka 129-134 135-139 140-144 14pa-150 151-153 154-161 162-17) viSaya ubhayazruta ane dravyazrutanuM lakSaNa, dravyazruta karatAM bhAvazrutanI vizeSatA, upalabdhi samAnapadano artha, buddhidaSTa arthano matAMtarapUrvaka vicAra, temAM buddhizabdano artha mati karanArAnA matanuM khaMDana. Itara' zabdane mati kahenArAnA matano nirAsa, buddhi' zabdathI dravyakRtano aMgIkAra ane mati-hRtopalabdha badhAe padArtho kahI zakAya nahI e vicAra. mati-zruta paryAyono anaMtamo bhAga kahI zakAya tevo che, cauda pUrvadharoi sthAnagata hovAmAM mativizeSonuM kAraNapaNuM, akSarAnusArI mativizeSa te zrata ane bAkInuM mati. 13ramI gAthAmAM kahelAM dUSaNo sivAyanA zeSa dUSaNo abhASyamAna zrutAnusArI jJAnane matipaNAno abhAva. 128mI pUrvagata gAthAno bhASyakAre svAbhimata karelo artha, dhvanipariNAmavALuM te zruta ane dhvani adhvani ubhaya prakAranA pariNAmavALuM matijJAna. 128mI gAthAnA uttarArdhanuM vyAkhyAna, temAM itara' zabdavaDe matijJAnanuM grahaNa ane upalabdhisamAnanI avAcyatAmAM kAraNa.' valka ane zuMbanA udAharaNathI mati-zrutano bheda. anya prakAre udAharaNa ghaTAvavAmAM dUSaNa. akSara-akSaranA bhedathI mati-zrutano taphAvata, temAM matine anAra tathA zratane sAkSara mAsvAmAM IhAdikano abhAva, matikALe zrutano abhAva, akSarAnusArI zrutanizcitapaNAthI maticatuSkano abhAva tathA dhRtanizcita ane azrutanizrita matinuM lakSaNa, maticatuSkanAM udAharaNa. mUka ane amUkanA bhedathI matizrutano taphAvata, A taphAvatano upasaMhAra ane matijJAnanI prarUpaNA karavAnI pratijJA. matijJAnanA dhRtanizrita ane amRtanizrita bhedo, e be bhedonuM svarUpa. zrutanizritanA avagrahAdi cAra bhedonuM svarUpa ane vyAkhyA. avagrahamAM sAmAnya vizeSabodhano abhAva tathA IhA ane saMzayanuM rUpa. avagrahAdi bhedonI vivAdAspada vyAkhyAno parihAra. vyaMjanAvagrahanuM svarUpa ane tenI jJAnamayatA. sUtelA purUSanI jema vyaMjanAvagrahakALe paNa jJAnano sadbhAva. vyaMjanAvagrahanA bhedo, tathA cakSu ane mana sivAya indriya catuSkanI prApyakAritA. viSayakRta anugrahAdinA abhAve cakSunI aprApyakAritA. dravyamAna ane bhAvamana gati karatuM na hovAthI tathA anugrahAdinA abhAve zeyanI sAthe mananA saMbaMdhano abhAva, kartutvAdinA abhAve AtmAne sarvagatapaNAno abhAva, ane dravyamana karaNarUpa hovAthI te gamana karatuM nathI. dravyamana pudgalamaya hovAthI takRta anugraha-upaghAta thAya che. 171-176 177 178-179 180-189 190-192 193-195 196-203 204-208 209-212 213-221 rarara-223 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAMka 224-230 231235 236-241 244-249 250-254 255-264 265-272 273-278 209288 289-291 292-294 295-299 300-306 307 308-311 312-316 317-321 322-327 27 viSaya svaprAvasthAmAM anubhavela viSayane lIdhe ja thatA harSa-viSAdarUpa anugraha-upaghAtathI mananI prApyakAritAno pUrvapakSa. svaprAvasthAmAM thatI kriyA ane kriyAnA phaLano niSedha, svaprAnAM phaLa ane jJAnano aniSedha, syAnardhi nidrAvALAne mananA vyaMjanAvagrahano abhAva ane te nidrAvALAnAM udAharaNa - "mArUM mana caMdra tarapha gayuM'' ityAdi lokokti rUpa rUDhIo, asatya, tathA viSaya prAptithI ane viSaya prApti vinA e ubhaya prakAre mananA vyaMjanAvagrahano abhAva. asaMkhyAtmaka upayoga chatAM mananA vyaMjanAvagrahano abhAva, mananI peThe cakSunA viSayano paNa niyama hovAthI ubhaya aprApyakArI, karmodaya ane svasvabhAva tathA sAmarthyanA abhAve gahana arthane grahaNa karavAmAM mananI azakti, temaja pratibodhaka ane sarAvalAnA udAharaNathI vyaMjanAvagrahanuM svarUpa. naMdIsUtramAM kahela vyaMjanAvagrahanA svarUpanI bhASyakAranI vyAkhyA. arthAvagraha ane apAyanA viSayano taphAvata, IhA vinA apAyano abhAva, sAmAnya grahaNamAM arthAvagrahanI siddhi vyaMjanakALe arthajJAnano abhAva, ane vyaMjanAvagrahamAM avyakta jJAnano saMbhava. vyaMjanAvagrahamAM viSaya grahaNa mAnavAthI sAMkarya Adi doSo, arthAvagraha IhAno abhAva, apAyano prasaMga, avagrahAdinA utkrama-vyatikramano prasaMga. avagrahanI pUrve IhA mAnanArAonA abhiprAyamAM doSodbhAvana. arthAvagrahakALe zabdAdinA nizcaya sAthe IhA mAnanArAonI bhUla, ane nizciyaka tathA vyavahArika arthAvagrahanuM svarUpa. IhA-apAya-ane dhAraNAnuM svarUpa. rUpAdikamAM avagraha-IhA AdinuM nirUpaNa ane svaprAdikamAM paNa avagrahAdinuM nirUpaNa. avagrahAdi cArautkrama-vyatikramathI na hovAnuM kAraNa, IhAdi traNa-be-ke ekaja na hovAnuM kAraNa ane cAra ja prakAra mAnavAno hetu matijJAnanA aThyAvIsa bheda ane azrutanizritamaticatuSkamAM avagrahAdino sadbhAva. bahu-bahuvidhAdivaDe matijJAnanA traNaso chatrIsa bheda. zabdAdirUpa viSayanI apekSAe bahu-bahuvidhAdi arthanuM nirUpaNa. avagrahAdikamAM jJAnanI siddhi. vastunA samasta svarUpane jANanAra te jJAna, ekadezane jANanAra mAnanArAonA matanuM samAdhAna. ajJAna, ema mithyAdaeNSTine nirNayakALe paNa mithyAbhinivezathI viparyayathI ane yathArthajJAnanA abhAve ajJAnapaNuM tathA samyagdaSTine jJAnopayogathI saMzayAdi paNa jJAnarUpe. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAka 328-332 333-33pa 336-34) 341-344 34pa-347 348-350 3pa1-354 355-364 365-372 373 28 viSaya jJAna-ajJAnarUpa sAmAnya matinuM nirUpaNa, vizeSita avizeSitapaNAthI jJAnAjJAnatAnuM svarUpa. avagraha-IhA-apAya ne dhAraNAnA kALanuM nirUpaNa. zrotrAdinI pRSTAdi viSayatA tathA spaSTa ane baddhanI vyAkhyA, sRSTAdi grahaNa karavAmAM hetu, temaja AtmAgula pramANathI cakSunA viSayanuM mAna. AtmAMgula-pramANAMgula ane utsadhAMgulavaDe kaI kaI vastuonuM mApa thAya tenuM nirUpaNa. cakSu IndriyanA viSaya saMbaMdhI pUrvApara visaMvAdano parihAra ane tenuM nirUpaNa. cakSu vinAnI zeSa IdriyonA viSayapramANanuM nirUpaNa. samazreNi ane vizreNimAM rahela vyakti kevA prakAranA zabda dravyane grahaNa kare che, tenuM nirUpaNa. bhASAdravyanuM grahaNa-visarjana kevI rIte thAya che? manoyoga ne vacanayoga e zuM che? e sarvanuM savistara svarUpa. grahaNa-visarjana ane bhASAnA kALanuM pramANa, tathA grahaNa-visarjananuM sAMtara niraMtarapaNuM. be upayogano abhAva hoya, paNa eka samaye grahaNa-visarjanarUpa be kriyAno abhAva na hoya. dArika Adi traNa zarIrovaDe bhASA dravyanuM grahaNa-mocana, tathA satyAsatya Adi bhASAonuM svarUpa. bAra yojana karatAM vadhAre dUrathI bhASA dravyanA pudgalo Ave ke nahi? Ave to temAM pUrvokta maryAdAntargatathI AvelA dravyanA jevuM vAsanA sAmarthya hoya ke na hoya? vaLI keTalA samaye bhASAdravyavaDe samagra loka vyApta thAya? ane lokanA keTalAmA bhAgamAM bhASAdravyano keTalAmo bhAga hoya? ItyAdi praznonuM spaSTIkaraNa. kevaLIsamaghAtanI peThe bhASAdravyathI lokavyAptino abhAva, acittamahAtkaMdha vizrasApariNAme cAra samaye loka vyApI thAya, ane ekadizAmAM daMDa thavAnuM mAnanArAnA matanuM khaMDana. Abhinibodhika jJAnanA paryAyonuM svarUpa, mati Adi vacanaparyAyonuM svarUpa, avagrahAdi arthaparyAyonuM svarUpa. dravyAdi cAra bhede AdezathI Abhinibodhika jJAnanA viSaya pramANa. satpadAdi nava dvAroe abhinibodhika jJAnano vicAra ane satpadaprarUpaNAzabdano artha. gati Adi vIsa mArgaNAomAM jyAM matijJAna pUrve pAmelA hoya pAmatA hoya na pAmelA hoya, ane na pAme teno vicAra. jJAnatAramAM vyavahAra tathA nizcayanayanA mate jJAnano vicAra, ane vyavahAranuM samarthana. vyavahAranayanA matanuM nizcayanayanA mate khaMDana. 374-377 378-390 391-35 396-401 40-40pa 406-408 409-413 414-417 418-4ra3 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 gAthAMka 4ra4-4ra6 4ra7 428-436 433-443 444 445-448 448 450-453 54 upapa-460 461-463 464-468 viSaya nizcayanayanA matanuM vyahAranayanA mate khaMDana. bhASakAdi dvAro ane satpadaprarUpaNAdi dvAronI pUrNAhuti. dravya-kSetra-kALa-ne sparzanA dhAra vaDe matijJAnano vicAra. aMtaradvAra-bhAgadvAra-bhAvaDhAra-ane alpAbahatvakAravaDe matijJAnano vicAra ane AbhinibodhakajJAnanA adhikAranI samApti. akSara ane akSarasaMyoga pramANe zrutajJAnanA bhedo, anaMtA saMyogo ane ekeka saMyoga anaMta paryAyavALo, abhidheya anaMta hovAthI saMyogo anaMtA. sUtra anaMtagama ane paryAyavALuM. zrutanA sarva bhedo na kahI zakAya mATe cauda bhedo kahevAnI pratijJA. zrutanA sarva prakAra na kahI zakavAnuM kAraNa tathA zrutajJAna-ajJAna ane ubhaya prakAranA zrutano cauda prakAre nikSepa. zrutanA akSara Adi cauda bhedonuM nAmotkIrtana. "akSara zrata" nAme zratano prathamabheda zuddha tathA azuddha nayanA mate akSaranuM svarUpa, "akSara" saMbaMdhI zaMkA-tenuM samAdhAna, zrata rUpavarNanI vyutpatti. varNa-akSaranA svara ane vyaMjanarUpa be prakAra, svara tathA vyaMjananuM svarUpa. akSaranA traNa prakAra, saMjJAkSara-vyaMjanAkSara ane ladhyakSaranuM svarUpa, dravyazruta tathA bhAvakRtano taphAvata. akSaranI upalabdhi pratyakSa tathA anumAnathI, sAdezyAdi pAMca prakAranuM anumAna Indriyamanonimitta jJAna paNa vAstavika rIte anumAna ja che. ane pAMca prakAranA anumAnanI ayogyatA. anupalabdhinA traNa prakAra, asaMksijIvone akSara lAbha hovA bAbatanI zaMkA tenuM udAharaNapUrvaka-samAdhAna. ekeka akSaranA sva para paryAyonuM svarUpa, tenuM pramANa, sva para paryAyo saMbaMdhI carcA, tenA udAharaNa, ane siddhAMtanI sAkSI. akSaranA paryAyomAM ghaTAdi paraparyAyonA saMbaMdhamAM praznotara, akSaranI apekSAe paryAyonuM pramANa kahevAnuM kAraNa ane svapara paryAyonI nyUnAdhikatA. bhASyakAranA kathanamAM Agama virUddhatAnI zaMkA, tenuM samAdhAna, pratyeka pradezamAM agurU laghu paryAyonI anaMtatA ane kRtAkSara tathA kevalAkSaranA paryAyonI samAnatA. zrata ane kevaLajJAnano taphAvata. akSarano-kevalajJAnano anaMtamo bhAga avazya? ke ekalA zrutAkSarano anaMtamo bhAga avazya? e zaMkAnuM samAdhAna, tathA jaghanya-madhyama ane utkRSTa akSaranA anaMtamA bhAganuM svarUpa ane akSara zrutanA vicAranI samApti. anakSazrutano vicAra. 469-47ra 473-476 477-484 485-488 488-48 494-500 501-503 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 gAthAka viSaya pa04-526 para7-536 537-539 540-545 546-548 549-555 saMzizruta tathA asaMjJikRtano vicAra, dIrghakAlikI AditraNa saMjJAonuM svarUpa, AhArAdi daza prakAranI saMjJAo, ekaeNkriyAdine saMjJi na kahevAnuM kAraNa, kaI saMjJAthI saMjJi kahevAya, teno khulAso, kayA jIvane kaI saMjJA hoya tenuM spaSTIkaraNa, ane saMjJi-asaMjJino vyavahAra kaI saMjJAthI thAya, teno AgamAnusAre khulAso. samyakazruta tathA mithyAzrutano vicAra, samyakatvanA pAMca prakAra, traNa puMjanuM svarUpa, upazamasAsvAdana-kSayopazama-vedaka ane kSAyika samakitanuM svarUpa, sAmAnyazrutamAM keTalo bhAga samyakazruta ane keTalo bhAga mithyAzruta hoya, teno tathA samyakatvamAM ane zrutamAM zo taphAvata hoya teno khulAso. sAdi saparyavasita ane anAdi aparyavasita zrutano vicAra, dravyAstikanayanA mate zratanuM anAdi anaMtapaNuM, ane paryAyAstikanayanA mate sAdi sAtapaNuM. zrAnAzanAM kAraNo, zrutanI bhinnabhinnatA, padArtha mAtra utpAdAdi tridharmAtmaka, ekAMta nityAnitya vastu mAnavAmAM dUSaNa, tenuM khaMDana. kSetra-kALane bhAvathI zrutanuM sAdisAtapaNuM, dravya-kSetra-kALa ane bhAvathI zrutanuM anAdianaMtapaNuM. gamika ane agamika zrutanuM svarUpa, aMgapraviSTa tathA aMgabAhya zrutanuM svarUpa, utkAlikakAlika zrutanuM svarUpa, te zrutanA aprasiddha, graMthonAM nAma, dvAdazAMgamAM prarUpita-viSayanI sUci. cauda pUrva sivAyanuM zruta racAvAnuM kAraNa, strIone dRSTivAda zrata na zIkhavavAnuM kAraNa, zrutajJAnano viSaya, ane te saMbaMdhI judA judA abhiprAya. satpadAdi nava dvAro vaDe mArgaNA sthAnomAM zruta jJAnano vicAra. buddhinA ATha guNothI AgamanuM grahaNa karavApaNuM. zuzruSAdi ATha guNonuM svarUpa. zAstrazravaNano vidhi, zAstra kathanano vidhi, ane zrutajJAnanA adhikAranI samApti. avadhijJAnanuM svarUpa kahevAno AraMbha. tenI bhavapratyayika ane kSayopazama pratyayika asaMkhya prakRtio, e sarva kahevAnI azaktine lIdhe cauda prakArano nikSepa. kSetra tathA kALanA asaMkhyAtapaNAthI ane dravyabhAvanA anaMtapaNAthI avadhinA paNa teTalAja bhedonuM pramANa. bhava pratyayika ane guNa pratyayika avadhijJAna, karmanA udaya AdimAM dravya-kSetra Adi pAMca hetuo. avadhi kSetra parimANa-saMsthAna Adi cauda nikSepA. ane e cauda nikSepa kahevAnuM kAraNa. nAma-sthApanA-dravya-kSetra-kALa-bhava ane bhAva e sAta prakAre avadhijJAnanA nikSepanuM svarUpa. papa6-557 papa8-560 pa6 1pa64 pa65-566 pa67 pa68-571 pa7ra-pa76 577-580 581-587 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 gAthAka viSaya 588-597 avadhijJAnanA viSayabhUta kSetranuM jaghanya parimANa te saMbaMdhamAM aneka praznottara ane judA judA AcAryonA abhiprAya ane tenuM khaMDana. pa98-607. avadhijJAnanA viSayabhUta kSetranuM utkRSTa tathA madhyama parimANa, ane arUpI kSetrane rUpI viSayaka avadhi kevI rIte jANI zake e zaMkAnuM samAdhAna. 608-614 viSayabhUta kSetranI vRddhi thatAM, kALanI paNa vRddhi. 615-6 16 saMkhyAtA kALa pramANa jJAna thaye kSetra paNa saMkhyAta dvIpa samudra pramANa jaNAya, paraMtu asaMkhyAtA kALanuM jJAna thaye kSetra pramANamAM bhajanA. 617-620 dravya-kSetra-kALa ane bhAvanI apekSAe jenI vRddhimAM jenI vRddhi thAya ane jenI na thAya te. 621-626 kSetranA pradeza ane kALanA samayo saMbaMdhI jUnAdhikatA mATe praznottara, kALa kSetra-dravya-ane bhAvanI anukrame sUkSmatA tathA pradezonI vizeSatA. 62-630 avadhijJAnanA AraMbhamAM ane aMtamAM gurU laghu ane agurU laghu pudgala dravya jANe tenuM svarUpa. 631 audArika Adi ATha vargaNAonAM nAma. 63ra-637 kUcIkarNa zeThanI gAyonA udAharaNathI vargaNAonI samajutI. grahaNa yogya tathA agrahaNa yogya vargaNAonuM svarUpa. dareka vargaNAnA traNa traNa bheda, te bheda zAthI jaNAya? teno khulAso. 638-646 kArpaNa pachInIdhruva-adhuva AdivargaNAonuM svarUpa, temanuM pramANa, acittamahAtkaMdhanuM svarUpa, te saMbaMdhI zaMkA samAdhAna. ane bhinna bhinna AcAryonA e saMbaMdhI abhiprAyanuM khaMDana. 647-54 kSetravargaNA-kALavargaNA ane bhAvavargaNAnuM svarUpa tathA upasaMhAra. 6papa-657 gurUlaghu ane agurulaghu dravyamAM AraMbhAyelA avadhijJAnanuM svarUpa. da58-668 gurUlaghu ane agurulaghu dravyanuM vivaraNa e saMbaMdhamAM nizcaya tathA vyavahAranayanI apekSAe vicAraNA. 669-674 manovargaNA dravya jonAra avadhi keTalA kALa ane keTalA kSetra paryata jue? tathA taijasa bhASA ane kArmaNa zarIra jonAra keTalA kALa ane keTalA kSetra paryata jue teno khulAso. 675-684 paramAvadhijJAnavALAno dravyathI utkRSTa viSaya keTalI hada sudhIno hoya. 685-689 paramAvadhi jJAnavALAnA viSayanuM kSetra tathA kALathI utkRSTa pramANa. 690-692 tiryaMca tathA nArakIonA avadhijJAnanA viSayanuM pramANa. da93-70ra devonA avadhijJAnanA viSayanuM jaghanya-madhyama tathA utkRSTa pramANa, tathA kayA devo kaI kaI dizAmAM pUnAdhika jue teno khulAso ane bIjA dvAranI samApti. 703-706 trIjuM saMsthAnadvAra eTale kayA jIvone kevA AkAravALuM avadhijJAna hoya tenuM svarUpa. 707-714 cothA anugAmI ananugAmI kAranuM svarUpa. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAMka 715-727 728-737 738-747 748-762 763-765 77ra 773-775 32 viSaya pAMcamA avasthitadvAranuM svarUpa kSetra-labdhi-ane upayoga pUrvaka, eTale keTalA kSetramAM kayAM sudhI avadhijJAna rahe teno vicAra. cha caladvAra, temAM cha prakAranI hAnI vRddhimAMthI kSetra ane kALamAM cAra prakAranI, dravyamAM be prakAranI ane paryAyamAM cha prakAranI hAnI-vRddhi, anaMtabhAgAdi hAni-vRddhinA bhedo, tathA kSetrAdikamAM asaMkhyabhAgAdi vRddhinuM ane bAkInAomAM anaMtabhAgAdi vRddhinuM kAraNa. maMdadvAra, tagartagata spardhakonuM svarUpa, ane tenI vicitratA, niyata tathA anugAmI ane pratipAtI tathA anugAmI spardhakono taphAvata, tathA e saMbaMdhI bIjA AcAryono abhiprAya. AThamuM pratipAta-utpAtavArA, samakALa utpAta-pratipAta thavAmAM dAvAnaLanuM udAharaNa, utpAta-pratipAtanI vidhi, dravyano guNano saMbaMdha, dravya karatAM saMkhyAtaasaMkhyAta guNA paryAyone avadhijJAnI jANe. 9 jJAnadvAra 10 darzanakAra, ne 11muM vibhaMgadvAra temAM anuttara sivAya devone sAkAra nirAkAra avadhinI samAna vibhaMga jJAna-darzana. sAkAra-nirAkAranuM svarUpa. 12 dezadvAranuM svarUpa eTale avadhijJAnanA kSetranI aMdaraja nAraka-deva-Adi hoya che teonuM sarva dizAmAM jJAna, bAkInAonuM dezadarzipaNuM. 13 kSetradvAra. dIpaprabhA ane aMdhakAramAM jaNAtA dIpakanA udAharaNathI avadhijJAnanI sAthe saMbaMdhAsaMbaMdha. gatikAra. gatidvAromAM matijJAnathI avadhijJAnanI hayAtInI vizeSatA. AmarSaauSadhi vigere RddhionuM svarUpa. AmarSa auSadhi AdinuM bhASyakAra kRta vyAkhyAna. vAsudeva-cakravarti AdinA baLanuM varNana: kSIrAzravAdi labdhionuM svarUpa, labdhionI saMkhyAnA saMbaMdhamAM bIjAono abhiprAya, ne tenuM khaMDana, kaI kaI labdhio kone kone hoya, cakravartinI labdhi bhavyane ja kema hoya? te saMbaMdhamAM Agamokta samAdhAna tathA avadhijJAnanA viSayanuM pramANa ane upasaMhAra. mana:paryavajJAna kahevA mATe bhASyakArano prastAva. mana:paryavajJAnanI niyuktikArakRta vyAkhyA. rUpIdravya grahaNa karavArUpa avadhijJAnanI samAnatA chatAM svAmyAdivaDe mana:paryavanI vizeSatA. dravya-kSetra-kALa-ane bhAvathI mana:paryavajJAnanA viSayanuM pramANa. "mana:paryavajJAnI anaMta pradeza anaMtA skaMdho jANe che ne jue che" e saMbaMdhamAM aneka AcAryonA bhinna bhinna matanA vivaraNapUrvaka khulAso ane upasaMhAra. kevalajJAnanuM svarUpa. 777-778 779-780 781-793 794-798 799-808 809 810 811 812-814 815-822 823 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 gAthAMka viSaya 824-828 kevaLajJAnanA anaMta zAzvata apratipAti Adi vizeSaNonI sArthakatA. 829 kevaLInI vANI te kevaLIne dravyazrata nahIM paNa vacanayogarUpa che. 830-836 kevaLInI vANI zrotAne bhAvadyutanuM kAraNa hovAthI dravyazruta che, ItyAdi judA judA abhiprAyapUrvaka samAdhAna ane gati Adi dvAromAM kevaLajJAnanI satpadAdi prarUpaNA. 4 samudAyArtha dvAra. 837-840 anuyogano upakrama, pAMcajJAnomAMthI zrutano anuyoga kahevAnI pratijJA. 841-843 anuyogazabdano artha, Avazyaka saMbaMdhI aMgAdi ATha prazno. 844-846 uparokta ATha prazno karavAnuM kAraNa, ane AdimAM naMdInA vyAkhyAnano aniyama. 847-848 Avazyaka-zrutaskaMdha AdimAM nyAsanI pratijJA. 849-850 Avazyaka Adi padonA nAmAdi cAra nikSepa, ane AgamathI dravya AvazyakanuM svarUpa. 851-857 anuyogasUtrAdimAM kahevA mujaba zikSitAdi ATha vizeSaNonuM svarUpa. 858866 dravyazrutane zikSitAdi vizeSaNo lagADavAnuM kAraNa, nyUnAdhika akSaravALuM zruta bolavAmAM doSa che, tenI sAbitImAM kuNAla ane vAnaranuM udAharaNa, hInAkSaravALA zrutanA doSamAM vidyAdhara ane auSadhanuM udAharaNa. 867-868 jJazarIrAdi trividhano AgamathI dravyaAvazyakanuM svarUpa, ane te saMbaMdhamAM sAdhvAbhAsanuM udAharaNa. 869-87) bhAvaAvazyakanuM svarUpa, tenA AgamathI be bheda, ane noAgamathI bhAva AvazyakanA traNa prakAra. 871-876 AvazyakanAM judAM judAM daza nAma, Avazyakazabdano artha, ane AvazyakanA daza nAmono artha. zruta zabdanA nAmAdicAra nikSepA, Agamano AgamathI dravyazrutanuM tathA bhAvakRtanuM svarUpa. 88-894 noAgamathI bhAvakRtanA saMbaMdhamAM praznottaro, nozabdane dezaniSedhArtha ane sarvaniSedhArthamAM vAparatAM doSodbhAvana, judA judA AcAryonA abhiprAyanuM khaMDana ane samAdhAna tathA zratanA paryAya nAmo. 895-897 skaMdhano nAmAdi cAra prakAre nikSepa, AgamathI ane noAgamathI dravya-skaMdhanuM svarUpa, vyatirikta dravyaskaMdhanA sacittAdi traNa prakAra. 898-904 bhAvaskaMdhanuM svarUpa, tenA AgamathI ane noAgamathI be prakAra, skaMdhanA ekAryavAcI judAM judAM nAmo, sAmAyika adhyayananA sAvadya yoganI virati Adicha arvAdhikAra ane upasaMhAra. pa-6 dhAro ane tenA bhedo 905-910 pAMcamuM dvAra nAme dvAra ane chaThTha tenA bhedonuM dvAra. sAmAyika adhyayana, sarva adhyayanomAM prathama sAmAyika kahevAnuM kAraNa, tenA upakramAdi cAra anuyoga dvAra. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAMka 911-914 915-916 917-921 922-925 926927 928-939 940-943 944-945 946-950 951-956 957-961 962967 062-79-2 981-994 viSaya 995-999 34 saMkhyApramANamAM samavatAra, arthAdhikAranAM sAvaghayoganI virati ane samAvatAra. nikSepanA oghaniSpanna Adi traNa prakAra, oghano artha, tenA adhyayanAdi cAra bheda, e cAra bhedanI vyutpatti. nAmaniSpanna nikSepanuM svarUpa, te saMbaMdhamAM praznottara. sUtrAlApakanikSepanuM svarUpa. 971-980 anugama, anugamanA be prakAra, niryuktianugamanA nikSepa niyukti Adi traNa bheda, uddezAdidvAronAM nAma, uddezanirdezanuM svarUpa, uddeza-nirdeza punaH kahevAnuM kAraNa, ane e saMbaMdhamAM bIjAono abhiprAya. 7. niruktadvAra sAtamuM niruktadvAra upakrama-nikSepa anugaNa ane nayanI vyAkhyA. 8-9 krama, prayojanAra upakramAdi dvArone je krama che te krama te pramANe hovAnuM kAraNa. bhAva-upakramanA AnupUrvI Adi cha prakAra. 10upakramadvAra nAmAdi cha prakAre upakrama, temAM noAgamathI sacittAdi upakramanA parikarma, ane vastunAzarUpa prakAranuM svarUpa. kALaupakramanuM svarUpa. bhAvaupakramanuM svarUpa, temAM azubhabhAvaupakrama upara brAhmaNI-gaNikA ane amAtyanuM udAharaNa, zubhabhAvopakramanuM svarUpa, gurUnA cittane prasanna karavAno upAya, te upara gaMgAno pravAha jonAra sAdhunuM udAharaNa. prakArAMtare Savidha upakrama, daza prakAranI AnupUrvI, anAnupUrvIthIcha adhyayananA sAtaso aDhAra bhAMgA karavAnI rIti. cha prakAranA nAmomAM kSayopazamabhAvamAM sarva zrutano samavatAra. pramANanuM svarUpa, prameyanA dravyAdi cAra bhedathI pramANanI caturvidhatA, temAM bhAvapramANa ane enA bhedAMtaromAM sAmAyikano samavatAra, prakArAMtare trividha AgamamAM samavatAra, nayapramANamAM avatArano abhAva, e abhAva hovAnuM kAraNa. sUtrasparzikaniyuktinuM sAmAnyakathana, sUtrAnugamanuM lakSaNa, sUtroccAranA nyUnAdhikatAdi batrIsa doSa, ane askhalitAdi guNonuM pratipAdana. 1000-1013 sUtrasparzika niryukti kahevAnA avasarano nirNaya, saMhitAdi cha prakAranI vyAkhyA, pada ane padArthano vicAra, padavigrahanuM svarUpa, cAlanA ane pratyavasthAnanuM svarUpa, saMhitAdi nirgamadvAra saMbaMdhI, lakSaNadvAra saMbaMdhI, nayadvAra saMbaMdhI, kiMAra saMbaMdhI, ane kathaMdgAra saMbaMdhI AkSepa parihAra. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 gAthAMka viSaya 5thI e vyAkhyAnanI pravRtti kyAM kayAM thaI zake? teno vicAra, tathA sUtrAdi anugamamAM e vyAkhyAno samavatAra. ane anuyogaddAronI samApti. upoddhAtaniryukti 1014-1024 tityAre mAvajo e gAthAthI upoddaghAtaniyuktirUpa zAstranuM maMgaLa karavA mATe prastAvanA, pUrve maMgaLa kareluM chatAM punaH maMgaLa karavA mATe praznottara, ane judA judA AcAryonA abhiprAya. 1025 upodaghAta niryuktirUpa zAstranI AdimAM maMgaLa. 1026-1031 tIrthazabdano artha, tenA nAmAdi cAra prakAra, nadI vigerenuM dravyatIrthapaNuM. e saMbaMdhamAM anyadarzanIyonI mAnyatA ane tenuM ayogyapaNuM. 1032-1039 bhAvatIrthanuM svarUpa, titya zabdanA tristha-traNa artha rUpa artha, tathA tenI vAstavika artha siddhi. 1040-1046 prakArAMtare dravyatIrtha ane bhAvatIrthanuM svarUpa, bhAvatIrthanuM ja vAstavika hitakArakapaNuM. 1047-1056 tIrthakara bhagavaMta-anuttaraparAkramI-amitajJAnI-tIrNa-sugatigatigata-siddhi-pathapradezaka ane vaMde e vizeSaNarUpa zabdono artha. 10pa7 tIrthAdhipati mahAvIra devane namaskAra. 1058-1061 mahAbhAga, mahAmuni Adi vizeSaNonI sArthakatA. 1062 sUtrAdirUpa Agama prarUpaka gaNadharo, temanA vaMzajo ane pravacanane namaskAra. 106 3-1068 gaNadharAdika ane mRtanI vAstavika pUjyatAnuM kAraNa. 1069 zratanI niyukti kahevA mATe upakrama. 1070-1073 sUtra ane artharUpa zrutanI kathaMcit bhinnatA, ane arthapRthutvano prakArAMtare vicAra. 1074-107da Avazyaka-dazavaikAlika Adi daza graMthonI hetu udAharaNapUrvaka niryukti kahevA mATe pratijJA. 1077-1079 hetu-udAharaNa-ane kAraNanuM svarUpa. 1080 sAmAyikaniyukti kahevAno AraMbha. 1081-1084 gurUjana ane paraMparA zabdano artha, te saMbaMdhamAM mRgAvatI ane caMDapradyotanuM udAharaNa. zaMkAnuM samAdhAna. 1085 niryukti zabdano artha. 1086-1093 niryukti kahevAnuM kAraNa, e saMbaMdhamAM saMkhanuM udAharaNa, zruta paripATIthI athavA sUtraparipATIthI upadeza kathana. 1094-1995 sAmAyikathI AraMbhIne biMdusAra parvatanA zratanI utpatti kyAMthI thaI, te khulAso. 1096-1101 jinagaNadharathI Avela arthamAM niryuktikAre kahela arthanuM vRkSAdikanA rUpakathI nirUpaNa. 1102-1112 bhagavAna kRtArtha chatAM dharmopadeza zA mATe Ape che, ane te paNa bhavya jIvono ja, sarva Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 gAthAMka viSaya zaktimAna chatAM abhavyane kema nahi? evA praznanuM samAdhAna, tathA pravacananI racanA karavAnuM kAraNa. 1113 sUtraracanAnuM kAraNa. 1114-1118 sukhapUrvaka grahaNa-dhAraNAdi rUpa kAraNa mATe zrutanI racanA. 1119 sUtra racanA kevI rIte thAya che teno khulAso. 1120-1125 tIrthakare kahela ane gaNadharoe kahela sUtra ane arthamAM zuM taphAvata hoya? mAtRkApada sUtrarUpa ne artharUpa kevI rIte? e praznono khulAso. 1126 zrutanI Adi ane aMtamAM zuM? temaja teno sAra zuM? e praznano khulAso. 1127-1142 zrutano sAra cAritra, cAritra jJAnano sAra kevI rIte? eno khulAso, jJAnathI paNa cAritranI mukhyatA, cAritranI gauNatA, aneka praznottaranuM vAdasthaLa. 1143-1144 vastuno bodha ane cAritrarUpa kriyAmAM jJAnanI sahakAritA. 1145-1147 cAritra vinAnA jJAnanI niSphaLatA, te upara vahANanuM udAharaNa. 1148-1149 cAritra rahita jJAnanI niSphaLatA mATe bhASyakArokta kAcabAnuM udAharaNa. 1150-1151 hitAhita jANanAra jJAnI saMsAramAM kema DUbe? jJAnavAdIno prazna. 1152 samyakriyA vinAnuM jJAna te ajJAnarUpa che, te upara aMdhanuM udAharaNa. 1153-1154 jJAnavAdIe aMdhanA udAharaNamAM batAvelI viSamatA. 1155-11pa7 jJAnavAdIe batAvela viSamatAno parihAra. 1158-1159 kriyArahita jJAna ane jJAna rahita kriyAnI niSphaLatA te upara AMdhaLA ane pAMgaLAnuM udAharaNa. 1160-1164 samudita jJAna-kriyAnI saphaLatA, pratyekamAM ISTa siddhino abhAva chatAM samudItamAM te kevI rIte hoya? e zaMkAnuM samAdhAna. 1165-1168 samudita jJAnakriyAnI saphaLatAmAM rathanA cakra ane AMdhaLA tathA pAMgaLAnuM dRSTAMta. 1169 jJAna-tapa ane saMyamanuM mokSasAdhakapaNuM. 1178-1174 Atmazuddhi mATe jJAnAdi traNenI zI jarUra che? te saMbaMdhamAM dIpakAdinuM udAharaNa. ane tapa saMyamanI kriyAmAM samAveza. 1175-1179 kSayopathamika jJAna-cAritramAM mokSano abhAva, ane kSAyika jJAna-cAritramAM mokSano sadbhAva. 1180-1182 zrutajJAna lAyopathamikache, ane kevalajJAna kSAyika che, tenI sAbitI mATe AgamanuM pramANa. 1143-1185 samyaktvAdi sAmAyikanI prApti zAthI thAya? kone konuM AvaraNa hoya che? konA AvaraNano kevI rIte kSaya-upazama ane kSayopazama thAya che. ityAdi praznottaro. 1186 samyakatvAdi sAmAyika prApta na thavAnuM kAraNa. 1187-1192 jJAnAvaraNAdi AThe karmanI jaghanya tathA utkRSTa sthitinuM pramANa, temAM utkRSTa sthiti baMdhanI samyaktvAdinI aprAptimAM kAraNatA. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 gAthAMka viSaya 1193 samyakatvAdinI prAptinuM kAraNa. 1194-1203 graMthI dezanI prApti, graMthInuM svarUpa, ziSyanI zaMkA, tenuM samAdhAna, yathApravRtti Adi traNa karaNomAMnuM kayuM karaNa kaI avasthAmAM hoya, karaNonuM svarUpa ane teno khulAso. 1204-1221 traNa karaNanI prApti thatAM sAmAyikanA saMbaMdhamAM palyanuM parvata-nadI pASANanuM kIDIonuM musAphara purUSonuM mArganuMtAvavALuM-kodarAnuM-jaLanuM ane vastranuM udAharaNa. 1222-1223 samyakatva pAmyA pachI dezavirati Adi prApta thavAno krama. 1224-1225 samyakatvanI prApti na thavA denAra athavA thaI hoya te nAza karanAra AvaraNo. 1226-1230 anaMtAnubaMdhI cAra kaSAya, A kaSAyane prathama kahevAnuM kAraNa, ane kaSAya-zabdano artha. 1231-1233 dezaviratinA AvaraNabhUta bIjA apratyAkhyAnavaraNakaSAya. 1234-1237 sarvaviratinA AvaraNa bhUta trIjA pratyAkhyAnavaraNakaSAya, pratyAkhyAnAvaraNa zabdano artha, AvaraNa vidyamAna pratyAkhyAnanuM hoya ke avidyamAnanuM hoya? e zaMkAnuM udAharaNa pUrvaka spaSTIkaraNa. 1238-1245 yathAkhyAta cAritranA AvaraNabhUta saMjvalana kaSAya, mULaguNa-uttaraguNano vibhAga. rAtribhojana viramaNa mULaguNa, yatine mULaguNarUpa, ane gRhasthane uttara guNarUpa. 1246-1248 saMjvalanakaSAyanuM svarUpa. 1249-1253 saMjavalanacatuSkanA udayathI aticAraprApti ane zeSa bArakaSAyanA udayathI mULaguNono ghAta. 1254-1259 bAraprakAranA kaSAyanA kSaya-upazama ane kSayopazamathI cAritra prApti, kSaya-upazama ne kSayopazamanuM svarUpa. 1220-1261 sAmAyika Adi pAMca cAritranuM sAmAnyathI svarUpa. 1262-1267 sAmAyikacAritranuM svarUpa, tenA bhinna bhinna prakAra. 1268-1269 chedopasthApanIya cAritranuM svarUpa, tenA sAticAra-niraticArarUpa be bhedo. 1270-1276 parihAravizuddhicaritranuM svarUpa, tenA niviSTikAyika ane nirvizamAnaka bhedonuM svarUpa, parihAravizuddhi tapanI samajutI, anuparihAraka ane kalpati sAdhuonA tapanuM svarUpa ane kalpapUrNa thayA pachInuM kArya. 1277-1278 sUkSmasaMparAya cAritranuM svarUpa ane tenA bhedo. 1279-1280 yathAkhyAta cAritranuM svarUpa ane tenA bhedo. 1281-1283 upazama ane kSayathI thatA samyakatvAdinA lAbhanI prastAvanA. 1284 upazamazreNinuM svarUpa. 1285-1301 upazama zreNinA AraMbhamAM ane aMtamAM koNa hoya? tathA mohanIyanI kaI kaI prakRtio kayA krame upazamAvAya, tathA upazamAvyA pachI AtmA kevo kahevAya, tenuM svarUpa. 1302 sUmasaMpAyanA saMbaMdhamAM kaMIka vizeSatA. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 gAthAMka viSaya 1303-1305 zreNi pUrNa thayA pachInI sthitinuM varNana. 1306 kaSAyonuM duraMtapaNuM. 1307-1308 udAharaNo pUrvaka kaSAyonuM sAmarthya. 1309-1310 alpakaSAyano paNa vizvAsa na karavA mATe upadeza. 1311-1312 alpakaSAya paNa anaMta saMsAradAyI che, te saMbaMdhamAM tela lAvanAra bAInuM udAharaNa. 1313 kSapakazreNinuM svarUpa. 1314-1325 kSapakazreNino AraMbhaka koNa koNa hoya? samyakatva kSaya thavAthI samyakatva kevI rIte thAya? tenuM kodarAnAM udAharaNathI spaSTIkaraNa, kSAyopazamika karatAM kSAyika samakita vadhAre nirmaLa zAthI ? 1326-1342 zreNi prApta karanAra darzana satakano nAza karyA pachI zuM kare? karmanA kSayathI jIvane kayAre guNa thAya? te saMbaMdhamAM nizcaya ane vyavahAra nathI vicAraNA. 1343-1346 kevalajJAna prApta thayA pachInI sthitinuM varNana ane pravacanotpattidvAra samApta. 1347-1349 pravacananA ekArthika nAmo Adi dhAro kahevAnI prastAvanA. 1350 pravacanotpatti Adi dvAronAM nAma. 13pa1-1365 dvAronA anukrama saMbaMdhamAM praznottara. 1366 pravacananA ekAryavAcI nAmo. 1367-1373 pravacananA-sUtra-ane artha e traNa zabdonI vyAkhyA, sUtra ane arthanA ekArthapaNA mATe zaMkA-samAdhAna. 1374-1377 bIjA daSTAMtadvArA pravacanAdi traNenuM ekArthapaNuM tathA nayanI apekSAe teonI ekatA ane anekatA. 1378 pravacana tathA sUtranA paryAyavAcI pAMca-pAMca nAmo. 1379-1385 zratadharma eTale zuM? tIrtha eTale zuM? mArga eTale zuM? pravacana eTale zuM? tathA sUtra-taMtra graMtha-pATha ane zAstra zabdanA artho. 1386-1387 anuyogazabdanA ekAryavAcI pAMca nAma tathA teno artha. 1388 anuyoganA nAmAdi sAta prakAranA nikSepa. 1389-1392 nAmaanuyoga-sthApanAanuyoga-dravyAnuyoga ane kSetrAdianuyoganuM svarUpa. 1393-1401 cha prakAre dravyAnuyoganuM tathA cha prakAre kSetrAnuyoganuM varNana. 1402-1404 cha prakAre kALAnuyoganuM tathA cha prakAre vacanAnuyoganuM svarUpa. 1405-1410 cha prakAre bhAvAnuyoganuM svarUpa tathA anuyogaviSayabhUta dravyAdino jyAM jyAM avazyabhAva tathA bhajanA hoya teno vicAra. 1411-1412 anuyoganA udAharaNonI sUcanA. 1413-1417 dravyanA ananuyoga ane anuyoga para vatsa tathA gAyanuM udAharaNa. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAMka viSaya 1418 kSetranA ananuyoga para kunjAnuM udAharaNa, kALanA ananuyoga para akALe svAdhyAyanuM, vacananA ananuyogamAM baherAnA AlApanuM tathA gAmaDIyAnuM ane bhAvanA ananuyogamAM zrAvikAnuM sAptapadika purUSanuM koMkaNakaputranuM noLIyAnuM-kamaLA meLAnuM-zAMbanA sAhasanuM ne zreNikanA kopanuM udAharaNa. 1410-1424 niyoganuM svarUpa, bhASAnuM svarUpa, vibhASakanI vibhASAnuM svarUpa, vArtikanuM svarUpa ane prakAranAMtare bhASakAdi traNanuM svarUpa. 1425 bhASakAdinA svarUpa saMbaMdhI kASTakamadi udAharaNa. 1426-1433 lepya vastunuM citranuM bhaMDArInuM-ne mArgadarzakanuM udAharaNa. 1434 vyAkhyAnavidhinuM svarUpa. 1435-1437 vyAkhyAnavidhimAM yogyAyogya gurUziSya saMbaMdhamAM gAyanuM udAharaNa. 1438-1439 caMdanakathAnuM udAharaNa. 1440-1441 be zeThanI putrIonuM udAharaNa. 1442-1443 zrAvakanuM tathA baherA gAmaDIyAnuM udAharaNa. 1444-1445 kaNaka sAthenA vyavahAranuM udAharaNa. 1446 ziSyanI yogyAyogyatA. 1447 anabhugata Adi ziSyanA doSo. 1448-1450 anabyupagatAdi doSonuM svarUpa. 1451 vinayAvanata Adi ziSyanA guNo. 145ra-1453 vinayAvanata Adi guNonuM svarUpa. 1454 prakArAMtare yogyAyogya ziSyano vicAra te saMbaMdhamAM pASANa tathA megha AdinAM udAharaNa. 1455-1458 pASANa ane meghanuM paheluM udAharaNa. 1459-162 ghaDAnuM bIjuM udAharaNa. 1463-1464 magazeLiyo patthara-chidravALo ane cAlaNIno saMvAda. 1465 khaurakhamaDhaka ane sugharInA mALAnuM udAharaNa. 1466 nirdoSa jinamatamAM doSo kyAMthI hoI zake? e zaMkAnuM samAdhAna. 1467 yogya ziSya mATe haMsanuM udAharaNa. 1468 kuziSya upara pADAnuM udAharaNa. 149 suziSya upara gheTAnuM udAharaNa. 147) suziSya ane kuziSya upara jaLo tathA maccharanuM udAharaNa. 1471 kuziSya upara bilADInuM udAharaNa. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4) gAthAMka viSaya 147ra suziSya para jAhakapazunuM udAharaNa. 1473-1475 suziSya-kuziSya para gAyanuM udAharaNa. 1476-1479 suziSya-kuziSya para bheMsanuM udAharaNa. 1480-1481 suziSya-kuziSya para AbhIrayugalanuM udAharaNa ane teno upanaya. 1482-1483 upasaMhAra tathA upoddAta dvAranI prastAvanA. 1484-1485 upoddAta niyuktinI uddeza-nirdeza Adi pacIsa dvAronAM nAma. 1486 uddeza-nirdeza saMbaMdhI zaMkA samAdhAna. 1487 uddezanA nAma-sthApanA Adi ATha bhedo svarUpa. 1488-1490 nAma uddezanuM svarUpa ane te saMbaMdhamAM praznottara 1491-1496 sthApanA-dravya-kSetrakALa-samAsa-uddezoddeza ane bhAvauddezanuM svarUpa. 1497 nirdezanuM svarUpa ane tenA ATha prakAra. 1498-1504 nAma-sthApanA dravya-kSetra-kALa-samAsa uddezanirdeza ane bhAvanirdezanuM svarUpa. 1505 nirdezaka ane nirdezya saMbaMdhI nayanI apekSAe vicAramALA. 1506-1510 naigama-nayanA mate nirdezano vicAra. 1511-1514 vyavahAra tathA saMgraha nayanA mate nirdezano vicAra. 1515-1522 RjusUtra nayanA mate nirdezano vicAra.' 1523-1528 zabdanayanA mate nirdezanuM svarUpa. 159-1530 bhinna bhinna nayonI mAnyatAnA saMbaMdhamAM satyAsatyano vibhAga. 1531-153ra nirgamAra kahevA mATe prastAvanA. 1533 nirgamAra, tenA nAma-sthApanA Adi cha prakAra. 1534-1536 nAma-sthApanA-ane dravyanirgamanuM svarUpa. 1537-1538 kSetranirgamanuM svarUpa. 1539-1542 kALanirgama ane bhAvanirgamanuM svarUpa. 1543-1548 prastuta viSayamAM prazasta bhAvanirgamanuM svarUpa. peIja papa7 bhASyanI TIkAmAM niryukti tathA bhASyanI je gAthAo nathI, te bhASAMtara sAthe. peIja 633 pariziSTa naM. 1 cAra buddhinAM daSTAMto. 2 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che che 3 | zrIparamAtmane namaH | zrImasjinabhadragaNi kSamAzramaNa viracita vizeSAvakabhASya tathA mAladhArI zrI hemacaMdrasUrikRta ziSyahitA nAmanI vRttinA anusAra gujarAtI bhAvAnuvAda zrIsiddhArthanarendravizrutakulavyomapravRttodaya:, sadbodhAMzunirastadustaramahAmohAndhakArasthitiH / draptAzeSakuvAdikauzikakulaprItipraNodakSamo nAyAratnatapratApatA zrI vardhamAna bina zA. zrI siddhArtha narendranA prasiddha kuLarUpa AkAzamAM udaya pAmela, tathA duHkhe jItI zakAya evA mahAmoharUpa adhakArano, sarbodha (kevaLajJAna) rUpa kiraNothI nAza karanAra, tathA badhA abhimAnI kuvAdirUpa ghuvaDanA samUhanA AnaMdano nAza karavAmAM samartha evA akhkhalita pratApI sUrya samAna zrI vardhamAna jinezvara jaya pAmo. yena krameNa kRpayA zrutadharma eSa, AnIya mAdrazajane'pi hi saMpraNItaH / zrImatsudharmagaNabhRtpramukhaM nato'smi, taM sUrisaMghamanaghaM svagurazca bhaktyA // 2 // A zrutadharma anukrame lAvIne dayAthI mArA jevA manuSyane jeoe Apyo, te zrImAna sudharmagaNadhara Adi pavitra AcAryonI paraMparAne tathA mArA gurUne huM bhaktithI namuM chuM. AvazyakAtinibaddhagabhIrabhASyapIyUSajanmajaladhirguNaratnarAzi: / khyAtaH kSamAzramaNatAguNata: kSitau yaH, so'yaM gaNirvijayate jinabhadranAmA // 3 // Avazyaka sUtranA gaMbhIra bhASyarUpa amRtane utpanna karavAmAM samudra samAna, guNarUparatnonA samUhane dhAraNa karanAra, ane kSamAzramaNapaNAnA guNathI pRthvImAM je prasiddha thayA te A. zrI jinabhadragatimAzramaNa mahArAjA utkarSavAnuM che-jayavaMtA varte che. yasyAH prasAdaparivardhitazuddhabodhAH, pAraM vrajanti sudhiyaH zrutatoyarAzeH / sAnugrahA mayi samIhitasiddhaye'stu, sarvajJazAsanaratA zrutadevatA'sau // 4 // - jeo eka athavA tethI vadhAre pUrvanA zratane dhAraNa karanAra hoya teone kSamAzramaNa, vAcaka, divAkara, Adi vizeSaNo lAgu paDe che. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2) maMgalAcaraNa [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 jenI prasannatA vaDe zuddhabodha vRddhi pAmavAthI paMDito zrutasamudrano pAra pAme che, evA ane sarvajJanA zAsanamAM rAga dharAvanAra, evA A mRtadevatA, iSTasiddhi mATe mArA para kRpALu thAo. zrI Avazyaka sUtra prathama arthathI tIrthakara mahArAjAe kahyuM che, gaNadhara mahArAjAe te sUtrathI racyuM che. - caraNasittarI ane karaNasittararUpa kriyAo, e sUtrarUpa vRkSanuM mULa che, ane sAmAyika Adi cha adhyayana rUpa zAstra teno skaMdha che, e sUtra ati gaMbhIra artha yukta che, tathA sarva sAdhu ane zrAvaka vargane nirantara upayogI che, ema jANIne enA upara cauda pUrvadhara zrImAnuM bhadrabAhusvAmie "mihiranA suyanA veva 3nA ra" (79) ityAdi gAthAo vaDe karela vyAkhyAna niryuktinA nAmathI prasiddha che. A cha adhyayAnAtmaka Avazyaka niryuktimAMthI sAmAyika adhyayananI niyuktino artha sUkSma vicAraNAthI ja jANI zakAya tevo hovA chatAM, e atizaya upakArI jANIne amRta jevI madhura vANIthI zrImAna jinabhadragaNimAzramaNa mahArAje sAmAyika adhyayananI niryukti upara arthathI vyAkhyAna svarUpa bhASya karyuM, jenI zarUAta "zyavasthApanAmoityAdi (1) gAthAthI thAya che. A bhASya upara zrImAnuM jinabhadragaNi samAzramaNa mahArAje pote, temaja zrImAn koTaTyAcArya mahArAje vyAkhyA karI che, paraMtu te TIkAo atizaya gaMbhIra ane kaMIka saMkSipta (TUMkI) hovAthI, A pAMcamA ArAnA prabhAvathI alpa buddhivALA ane kaMika vistRta vyAkhyAnI rUcivALA ziSyone, te vRttio tevA prakArano upakAra karI zake nahi, ema mAnIne, huM (mAladhArI hemacaMdrasUri) maMdabuddhivALo hovA chatAM paNa, vizeSa mandabuddhivALA ziSyone bodha thAya ane zratano abhyAsa thAya, te mATe, saraLa vAkyonI racanApUrvaka kAMIka vistAravALI A vRtti (vyAkhyA) AraMbhuM chuM. prAraMbhamAM bhASyakAra vinonI zAnti mATe maMgaLa, ane ziSyonI pravRtti mATe abhidheyAdi kahe che. kayapavayaNappaNAmo, vocchaM caraNaguNasaMgahaM sayalaM / AvassayANuogaM, gurUvaesANusAreNaM // 1 // pravacanane praNAma karIne, caraNa tathA guNanA saMpUrNa saMgraharUpa AvazyakanA anuyogane, gurUnA upadezanA anusAra, huM. (jinabhadragaNI samAzramaNa) kahIza. 1 1 je vaDe, jethI athavA jene viSe jIvAdi padArtho kahevAya te pravacana. 2 jIvAdi padArthothI vyApta, pradhAna, zreSTha vacana te pravacana, athavA Adi vacana te pravacana. zAstra anAdi che, chatAM zAstranuM AdipaNuM amuka tIrthakaranI apekSAe jANavuM, kema ke "namastI" e vacanathI tIrthakaro paNa zrutane, tIrtha sthApana karavA pahelAM namaskAra kare che. 3 athavA jIvAdi tattvone je kahe te pravacana e vyutpattithI bAra aMgane pravacana kahevAya. 4. athavA zramaNa pradhAna caturvidha saMgha, je 15 mahAvrata, 10 yatidharma, 17 saMyama, 10 vaiyAvRtya, 9 brahmacaryagupti, 3 jJAnadarzanacAritra, 12 tapa, 4 kaSAyanigraha e caraNasittarI. 4 piMDavizuddhi, 5 samiti, 12 bhAvanA, 12 sAdhupratimA, 5 IMdriyanirodha, 25 paDilehaNA, 3 gupti, 4 abhigraha e karaNasittarI. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) maMgalAcaraNa dvAdazAMgarUpa gaNipiTakanAM upayogamAM tadAkAra hovAthI, te paNa pravacana kahevAya. evA pravacanane namaskAra karIne, caraNaguNanA saMgraharUpa Avazyakano anuyoga-vyAkhyA kahIza; jethI saMsAra samudrano pAra pamAya. 1. mumukSu jIvo jenuM AcaraNa karIne mokSa pAme che, te caraNa eTale vrata. ahiM zramaNadharma Adi mULa guNa che tathA piMDavizuddhi Adi uttaraguNo jANavA. guNa eTale jenI gaNanA karI zakAya. 2. athavA caraNa eTale dezavirati ane sarvaviratirUpa cAritra, tathA guNa eTale darzana ane jJAna. te traNe (deza-sarvavirati darzana tathA jJAna)no saMgraha karanAra A anuyoga kahIza. 2. Avazyaka karavA yogya te Avazyaka-sAmAyika Adi, 2. jJAnAdi guNa rahita AtmAne jJAnAdi guNathI yukta kare te (AvAsaka) Avazyaka. tenA vidhi-pratiSedhathI arthanI prarUpaNA karavA rU5 anuyogane kahIza. prazna - Avazyakano anuyoga eTale AvazyakanuM vyAkhyAna, ane caraNa guNa saMgraha eTale jJAna-darzana-cAritrano samudAya. A pramANe bhinna arthavALA banne zabdo hovAthI jJAna Adi traNenI vyAkhyA AvazyakanA anuyogathI kema banI zake ? uttara :- samyaktvasAmAyika-zrutasAmAyika- ane cAritrasAmAyika, ema traNa prakAre sAmAyika che. tethI ekalA sAmAyikano anuyoga paNa, saMpUrNa caraNa-guNano saMgrAhaka che, to pachI samasta Avazyaka ke je sAmAyika Adi cha adhyayanamaya che, teno anuyoga saMpUrNa caraNa guNano saMgrAhaka hoya, emAM navAI zI ? A pramANe Avazyaka saMpUrNa caraNa-guNa saMprayukta hovAthI, AvazyakanA anuyogane paNa, saMpUrNa caraNa-guNano saMgrAhaka kahyo. jema ke :- jenA hAthamAM daMDa hoya te daDIpuruSa kahevAya tema ahIM saMpUrNa caraNaguNano saMgraha AvazyakanA anuyogamAM rahelo che, mATe Avazyakano anuyoga, te saMpUrNa caraNa guNa saMgrAhaka kahI zakAya. athavA cAritra ane guNono saMgraha je AvazyakanA- anuyogamAM hoya te anuyoga caraNaguNa saMgrAhaka kahevAya. A pramANe bahuvrIhi samAsathI artha karatAM, kAMI ja zaMkA rahetI nathI. mAtra sakaLa" e vizeSaNa AvazyakanA anuyoganuM samajavuM. paNa te caraNa-guNa saMgrahanA saMpUrNapaNAnI apekSAe samajavuM. paNa A bahuvrIhi samAsa philaSTa hovAthI gauNa che. eTale ke caraNa guNa saMgrahanA saMpUrNapaNAne darzAvavA mATe, AvazyakanA anuyogane saMpUrNapaNAnuM vizeSaNa ApavuM, e ThIka lAgatuM nathI, mATe bIjI vyAkhyAnI upekSA karavAmAM Ave che. prazna :- "sAmAyika traNa prakAranuM che" ityAdi vacanathI sAmAyika saMpUrNa caraNa guNa saMgrAhaka che. paNa tethI sAmAyikano anuyoga paNa saMpUrNa caraNaguNa saMgrAhaka che, te kema siddha thAya ? uttara :- ahIM sAmAyika e vyAkhyaya eTale vyAkhyA karavA yogya che. ane anuyoga te vyAkhyAna che. vyAkhyaya ane vyAkhyAna eka ja abhiprAyavALA hoya che. ahIM abheda vivakSA karI che. eTale sAmAyika ane sAmAyikanA anuyogano bheda gaNavAmAM Avyo nathI. A pramANe saMpUrNa caraNaguNa saMgraharUpa je svarUpa vizeSaNa kahyuM, tenAthI bhASyakAra mahArAje AvazyakanA anuyoganI mahArthatA jaNAvI. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbaMdha prayojana Adi [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 prazna :- jo tame mAtra potAnI kalpanAthI Avazyakano anuyoga kahezo, to paMDitone te grAhya nahi thAya, kAraNa ke mArgamAM rakhaDatA puruSanuM vacana jema vizvAsa karavA lAyaka nathI, tema chadmasthanuM svataMtrapaNe kahela vacana paNa vizvAsa karavA lAyaka nahi bane. uttara:-chamastha chatAM paramagurUnA upadezanI apekSA rAkhyA vinA, svataMtrapaNe kaMI paNa kahevAya, te vizvAsapAtra na thAya, ema ame paNa mAnIe chIe, paNa ame e rIte svataMtrapaNe kahetA nathI. paraMtu tIrthaMkara-gaNadhara AdinA tAttvika upadeza anusAre kahIe chIe, jethI ame kahelA Avazyakano anuyoga, vidvAnone agrAhya athavA avizvasanIya nahi thAya. prazna :- A bhASyamAM zrImAnuM bhadrabApu svAmI viracita "sAmAyika niryukti"nI vyAkhyA kahevAze, chatAM Avazyakano anuyoga kahevAze, ema kaho cho, to Ama paraspara virUddha kema kaho cho ? uttara :- e kathana amArA abhiprAya jANyA sivAyanuM che. kema ke sAmAyika e kavidha Avazyakano eka vibhAga hovAthI, AvazyakarUpa ja che, ane sAmAyika niryukti te tenA vyAkhyAna rUpa che. vyAkhyaya ane vyAkhyAna ubhaya eka ja abhiprAyavALA hoya che, ema ame upara kahI AvyA chIe, mATe sAmAyika ane sAmAyikanI niyukti e banne Avazyaka svarUpa che, ane tenuM A graMthamAM vyAkhyAna karAze, tethI Avazyakano anuyoga kahIzuM" e saMgata che. A pahelI gAthAnA "pa ppo ' e prathama pAdathI vihnanA samudAyano nAza karavA mATe maMgaLabhUta ISTadevatAne namaskAra karyo che, ane zeSa traNa pAdathI (1) abhidheya (2) prayojana ane (3) saMbaMdha kahyA che. (1) "3vasaT[3o vo" -eTale Avazyakano anuyoga kahIza e padathI A graMthamAM Avazyakano anuyoga te abhidheya che. (2) saMpUrNa caraNa-guNa saMgrAhaka hovAthI A zAstra, jJAna-darzana-cAritrano AdhAra che, ane tadrupa zAstra, te zravaNa-paThana Adi vaDe svarga tathA mokSanuM kAraNa thAya che. tethI, svarga ane mokSa eja, A zAstranA paThana AdinuM prayojana che. e sAmarthyathI kahyuM che. (3) ahiM vAcya-vAcakabhAva nAmano saMbaMdha che, eTale ke A graMthamAM Avazyakano anuyoga e vAcya che, ane akSarAtmaka A graMtha te vAcaka che. ahiM saMbaMdha arthathI kahela che. A pramANe abhidheya AdinA kathanathI zAstra zravaNa AdimAM ziSyanI pravRtti siddha karI, jo abhidheya na kahyA hoya to "A zAstra abhidheya AdithI rahita hovAthI sAMbhaLavA yogya nathI." ema mAnIne koI tenA zravaNa AdimAM pravRtti na kare. ziSyane zAstramAM jijJAsA utpanna karavA mATe, zAstranI AdimAM maMgaLa abhidheya prayojana ane saMbaMdha kahevA joIe. nahiMtara ziSyanI pravRtti na thAya. prazna : - antaAdi devo devapaNe prasiddha che, to temane mUkIne graMthakAre pravacanane namaskAra zA mATe karyo ? uttara :- "namastethaya" evuM vacana tIrthaMkara mahArAjAo paNa dezanAnI zarUAtamAM kahe che; tethI ahaMntone paNa tIrthazabdathI vaMdanIya evuM pravacana namaskAra karavA yogya che. vaLI Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] anuyoganA 9 dvAra [5 pravacananA upadezathI ja ApaNe arhanta Adine jANI zakIe chIe, temaja pravacananA AdhArathI ja tIrtha-zAsana paNa dIrdhakALa paryanta pravarte che, tethI apekSAe arhanto karatAM paNa pravacana mukhya hovAthI, ane te pravacana jJAnAdiguNAtmaka hovAthI, tene ISTadeva tarIke svIkAravuM, e kaMI virUddha nathI. vaLI pravacanane namaskAra karatAM AcAryazrIe AgamatattvanA jJAnarasa vaDe raktahRdayathI pravacana upara potAnI atizaya bhakti jaNAvI che. maMgaLa AdinI vistRta vicAraNA AgaLa Avaze. mahAbuddhizALI pUrvAcAryoe A gAthAnuM ane AkhA graMthanuM gaMbhIra vAkyaracanAthI vyAkhyAna karyuM che. te vyAkhyAna jo ke yukta che, paraMtu rUpALo mANasa vadhu rUpALo thAya, to koDhIo kahevAya, tema sAMpratakALanA maMdabuddhivALA ziSyone te vyAkhyAna sArI rIte arthajJAna karAvI zake tema nathI, ema jANIne maMdamativALA evA meM mArAthI paNa maMdamativALA ziSyo samajI zake teTalA mATe, jevI rIte A gAthAnI saraLa vyAkhyA karI che, tevI ja rIte A AkhA graMthanI saraLa vyAkhyA karIza. prazna :- mahAbuddhizALI pUrvAcAryonA vacanathI jeone arthabodha na thayo, teone tamArA jevAnA vacanathI arthabodha kema thaze ? uttara H- samAnazIlavALAnA vacanathI ja samAnazIlavALA purUSone arthabodha thAya che, gAmaDIyAone gAmaDIyAothI ane mlecchone mlecchothI sahelAIthI arthanuM jJAna thAya che, paNa paMDitothI nathI thatuM. tevI rIte maMdabuddhivALAne maMdabuddhivALAe kahela saraLabhASAthI arthajJAna thAya che, paraMtu vividhaprakAranI saMskAravALI racanAthI nathI thatuM. ahIM Avazyakano anuyoga kahevAno che ema kahyuM, paraMtu enuM phala Adi zuM che, ke jene jANIne ame te zravaNa mATe pravRtti karIe ? buddhimAna vinIta ziSyanI AvI jIjJAsA tRpta karavAne AcAryazrI AvazyakanA anuyoga saMbaMdhI phala-Adi kahevA mATe saMgrahanI gAthA kahe che. tarasa phala-joga-maMgala-samudAyatthA taheva dArAI / tameya-nirutti-vama-popaLAtuM 6 vaccArUM IRI tenuM (AvazyakanA anuyoganuM) phaLa, yoga, maMgaLa, samudAyArtha, anuyoganA dvAro, *te dvAronA bheda, nirUkti, krama ane prayojana kahevAnAM che. 2 1. A graMthamAM buddhimAna pravRtti kare te mATe Avazyaka anuyoganuM mokSaprAptirUpa phaLa kahevAze. 2. Avazyakano anuyoga ziSyane kyAre Apavo ? te rUpa yoga eTale saMbaMdha athavA prastAva kahevAze. 3. Avazyakano anuyoga kahetAM maMgaLa kayuM che ? teno nizcaya karAze. 4. sAmAyikAdi adhyayanono "sAvaghnano viduM vittaLa muLavo ya vahivattI" ityAdi gAthA (902) vaDe sAvaghayoganI virati Adi rUpa samudAyArtha kahevAze. 5. 6. temaja upakrama nikSepa Adi anuyoganA dvAro kahevAze. ane te 6 dvA2onA bhedo kahevAze. jema ke - AnupUrvI, nAma, pramANa, vaktavyatA, arthAdhikAra, ane samavatAra e cha prakAre upakrama che; odhaniSpanna nAmaniSpanna ane Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama phaLa dvAra [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 sUtrolApakaniSpana ema traNa prakAre nikSepa che; sUtra ane niryuktinA bhedathI anugama be prakAre che, naigamAdika no sAta prakAre che, ItyAdi bhedo kahevAze. 7. AraMbha karavA najIka lAvavuM te upakrama, najIka lavAyela zAstranuM nAma Adi bhedothI sthApana karavuM te nikSepa, ityAdi zabdanI vyutpattirUpa nirUkti kahevAze. 8. te pachI e upakramAdi dvArono niyatakrama kahevAze, jema ke AraMbha nahi karAyelAono nikSepa nathI karAto, nikSepa nahi karAyelAno anugama nathI thato ityAdi. 9. A upakramAdi dvArA zAstra jANavAmAM nagaradvAranA dRSTAMtanI jema upakArI che. jema ke koI killAvALA moTA nagarane eka paNa daravAjo na hoya, to te nagaramAM loko Azraya karatA, nathI. temaja ekAda daravAjo hoya, to paNa temAM javA AvavAnI muzkelI paDe, paraMtu nAnA nAnA aneka daravAjA sahita mukhya cAra daravAjA hoya to temAM sarvajana sukhe Azraya kare, ane temAM javA AvavAnI paNa sugamatA thAya, tevI ja rIte A zAstra paNa upakrama Adi dvArovALuM hovAthI, teno sukhapUrvaka bodha thaI zake tema che, tethI tenuM grahaNa dhAraNa ciMtana Adi saraLatAthI thAya che. AvI rIte upakramAdi dvAronuM prayojana chevaTe kahevAze. 1. phaLadvAra A saMgrahagAthAno vistArathI artha kahevAnI IcchA rAkhanAra bhASyakAra mahArAja vidvAnonI pravRtti mATe prathama AvazyakanA anuyoganuM phala pratipAdana karanArI gAthA kahe che. nANa-kiriyAhiM mokkho, tammaMyamAvassayaM jao teNa / tabbakkhANArambho, kAraNao kajjasiddhi tti // 3 // jJAna ane kriyAthI mokSa thAya che, ane Avazyaka sUtra jJAnakriyAmaya che, tethI te AvazyakanA vyAkhyAnano AraMbha karyo che. kemake kAraNathI kAryanI siddhi thAya che. 3. (1) samyabodharUpa jJAna, tathA (2) sAvadya yoganI virati, ane niravagha yoganuM sevana karavArUpa kriyA, e ubhayathI sarvakarmarUpa kalaMkano nAza thavA rUpa mokSa sadhAya che, e vAta sarva ziSTapurUSone mAnya che. ahIM samyagadarzana te samyagujJAnamAM antabhUta che, kema ke samyagudarzanathI yukta jJAna te samyagujJAna kahevAya che, ane samyagadarzanathI rahita jJAna te ajJAna svarUpa che. prazna - jo jJAna ane kriyAthI mokSa thAya che, to pachI ahIM Avazyakano anuyoga kahevAnuM zuM prayojana che? ke jethI mokSa mATe buddhimAno A Avazyaka-anuyogamAM pravRtti kare ? uttara :- A Avazyaka (anuyoga) e jJAna kriyAnuM kAraNa che. tethI te jJAnakriyA svarUpa ja che; jema ghI AyunI vRddhinuM kAraNa hovAthI, lokamAM upacArathI ghIne AyuSya kahevAya che. navalanuM pANI paganA roganuM kAraNa hovAthI, tene pagano roga kahevAya che; AvI rIte lokamAM kAraNane upacArathI kArya kahevAya che, tema prastuta anuyoganA viSayabhUta sAmAyikAdi cha adhyayana svarUpa Avazyaka paNa samyagujJAnakriyAnuM kAraNa hovAthI, samyajJAnakriyA svarUpa che. mATe e AvazyakasUtranuM adhyayana zravaNa ciMtana ane temAM kahela anuSThAna karanArane Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara bIjuM yogadvAra Avazyaka samyajJAnakriyAnI prApti thavAthI mokSa phaLanI siddhi thAya che. A kAraNathI AvazyakanA anuyogamAM buddhimAnoe pravRtti karavI. prazna :- jo e pramANe "AvazyakathI jJAna kriyAnI prApti ane tethI mokSarUpa phaLanI siddhi thAya che," to te paraMparAe AvazyakanuM phaLa thayuM. paNa tenA anuyoganuM na thayuM, ane ahIM to AvazyakanA anuyoganA phaLano vicAra cAle che. 1 uttara - Avazyaka e vyAkhyAM che, ane anuyoga e tenuM vyAkhyAna che, vyAkhyAnamAM vyAkhyayagata sarva abhiprAya pragaTa karAya che, tethI vyAkhyayanuM je phaLa te vyAkhyAnanuM avazya jANavuM, kAraNa ke vyAkhyaya ane vyAkhyAna banne eka ja abhiprAyavALA hoya che, mATe mokSa phaLa icchanArAe AvazyakanA anuyogamAM avazya pravRtti karavI joie, kemake tethI jJAna-kriyAnI prApti, ane jJAnakriyA pAmavAthI mokSarUpI phaLanI siddhi thAya che. prazna :- jo ke AvazyakanA anuyogathI jJAna-kriyAnI prApti ane tethI mokSanI siddhi thAya; to paNa temAMja zA mATe pravRtti karavI ? ane bIje game tyAM "SaSTimaMtrAdimAM kema na karavI ? uttara :- kAraNathI ja kAryanI siddhi thAya che. jema ke sArI rIte nizcita thaelA kAraNamAM buddhimAno pravRtti kare, to ja saMpUrNa icchita kArya siddha thAya, paNa jo tethI ulaTuM kAraNa vinA ja kArya siddha thatuM hoya, to ghAsamAMthI paNa suvarNa-maNi-motI vagerenI prApti thavI joie, ane tema thatAM AkhuM jagatuM samRddha thaI jAya, parantu ema thavuM asaMbhavita che. ahIM prastutamAM Avazyakano anuyoga ja paraMparAe mokSanuM kAraNa che. paNa SaSTimaMtrAdi zAstra mokSanAM kAraNo nathI. kAraNa ke A Avazyakano anuyoga jJAna kriyA utpanna karavA dvArA mokSane sAdhe che, ane bIjA SaSTimaMtrAdi zAstro jJAna kriyArUpa na hovAthI paraMparAe paNa mokSane sAdhanAra nathI. 2 : yogaddhAra bhavbassa mokkhamaggAhilAsiNo ThiyagurUvaesassa / AIe joggamiNaM bAla gilANassa vAhAraM // 4 // gurUnA upadeza pramANe cAlanAra ane mokSamArganA abhilASI evA bhavyajIvane sarva zrutanI AdimAM bALa athavA rogIne ucita AhAra ApavAnI peThe prathama A Avazyaka sUtra ja ApavuM joie. 4. samagra dvAdazAMgIrUpa zrutano abhyAsa karAvavA agAu, gurU ziSyane Avazyakano upadeza kare che. mokSe javAne lAyaka jIvane "bhavya' kahevAmAM Ave che, bhavya chatAM paNa mokSanI abhilASA vinAno hoya, to te dUrabhavya kahevAya, tevA dUrabhavyane Avazyakano anuyoga Apavo ucita nathI, mATe mokSamArgano abhilASI eTale samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa paSTitaMtra e sAMkhyadarzanano mULa graMtha che, temAM 60 viSayo para varNana karAyeluM che. te mATe juo IzvarakRta sAMkhyakArikA, ane te uparanI vAcaspatimizranI sAMkhyatattvakaumudI nAmanI TIkA tathA gauDapAdAcAryanuM bhASya. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8] Avazyaka ApavAno vidhi [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 uttarottara vizuddha guNane icchanAro hoya, tathA gurUnA upadezamAM sthita hoya-gurUno upadeza kartavyapaNe pariNamAvela hoya, tevA ziSyane Avazyakano anuyoga Apavo. ziSya uttarottara vizuddha guNane icchanAra hoya, paNa jo gurUnA upadezamAM sthira na hoya to tene AvazyakanuM vyAkhyAna na karavuM, te tAtparyArtha che. bALaka athavA rogIne vaidyo jema ucita AhAra Ape che. tema AcArya mahArAja pUrvokta ziSyone zarUAtamAM Avazyakano anuyoga Ape che. arthAt vaidyo zarUAtamAM bALakane halako madhura Adi AhAra Ape che, ane rogIne rAba, maga, osAmaNa vigere je vakhate te uttarottara-baLa-puSTi Adino hetu hoya evo AhAra Ape che. tevI ja rIte upara jaNAvela evA bhavyAtmAne uttarottara guNavRddhinA kAraNabhUta Avazyakano upadeza zrI tIrthaMkara, gaNadharo kahe che. uttama prakAranA bhavyAtmAne zarUAtamAM Avazyaka ApavuM yogya che, eTaluM ja jANIne gurUmahArAja te bhavyane Avazyaka Ape che ke bIjI koi vidhinI apekSA rAkhe che ? ziSyanI AvI zaMkAnuM samAdhAna karavAne zrIgurUmahArAja kahe che ke kayapaMcanamokkArassa dinti sAmAiyAiyaM vihiNA / AvAsayamAyariyA kameNa to sesayasuyaM pi // 5 // jeNe maMgaLa mATe paMcanamaskArano uccAra karyo hoya, evA ziSyane AcArya mahArAja vidhipUrvaka sAmAyikAdi Avazyaka Ape che, ane te pachI tevI ja rIte sarvazruta paNa Ape che. 5. maMgaLa mATe jeNe paMcanamaskArano uccAra karyo hoya, evA bhavyAdivizeSaNayukta ziSyane prazasta dravya kSetra kALa ne bhAvarUpa tathA prazasta dizA tarapha rahevuM joie, te rUpa zAstrokta vidhithI ja sAmAyikAdarUpa Avazyaka sUtra AcArya mahArAja Ape che. parantu A yogya che, eTaluM ja mAtra jANIne sUtrAdinI vAcanA ApatA nathI. A pramANe Avazyaka ApyA pachI AcArAMgAdi zruta Ape che, ane ema karatAM karatAM ziSyane sarva zruta samudrano pAra pamADe che. AvazyakasUtranI mAphaka tenA anuyogane ApavAmAM paNa Aja vidhi che, te jaNAvavAne kahe che . teNeva yA'NuogaM, kameNa teNeva yA'higAro'yaM / jeNa viNeyahiyatthAya, therakappakkamo eso || 6 || te sUtra ApavAnA anukramathI ja AcArya mahArAja anuyogane paNa Ape che, ane te ja krame A Avazyaka sUtranA anuyogano paNa adhikAra che; kema ke ziSyavarganA hita mATe sthavira kalpano AgaLa kahevAze tevo krama che. 6. upara pAMcamI gAthAmAM kahyA mujaba paMcanamaskAra uccAraNa karavArUpa sUtra vidhinA anukramathI, vyAkhyAnarUpa anuyoga AcArya mahArAja ziSyane Ape che. Avazyaka sUtrapradAna krama ane Avazyaka vyAkhyAna pradAnakrama, A be prakAranA anukramamAM ahIM anuyoga anukrama prastuta hovAthI A gAthAnA prAraMbhathI anuyogapradAnano adhikAra ahiM iSTa che. kAraNa ke ziSya vargane uttarottara guNa prApti mATe sthavirono eTale gacchavAsI sAdhuono, sAmAcArI vizeSa rUpa Avo kalpa che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI sthavira kalpanA sAta prakAra [9 e kalpanuM svarUpa ane krama have pachInI gAthAmAM kahevAze. pavvajjA sikkhAvayamatthaggahaNaM ca aniao vAso / nipphattI ya vihAro, sAmAyArI ThiI ceva // 7 // ''pravrajayA, zikSApada, artha grahaNa, aniyatavAsa, niSpatti, vihAra ane sAmAcArInI sthiti (A sAta prakAre sthavira kalpano krama che) 7. 1. pravrayA=prathama to guNavAnuM gurUe vidhipUrvaka AlocanA daIne, yogya vinIta ziSyane prazasta dravyakSetra AdimAM vidhipUrvaka dIkSA ApavI. te pachI 2. zikSApada= e dIkSA Apela ziSyane zikSAno adhikAra hoya che. te zikSA be prakAranI che. eka grahaNazikSA eTale zAstrano abhyAsa, ane bIjI AsevanAzikSA eTale paDilehaNa Adi kriyA zikhavavI. temAM bAra varSa paryata sUtra bhaNavuM, te grahaNazikSA; ane paDilehaNAdi kriyAno upadeza te AsevanAzikSA. (A gAthAmAM je siphakhAvaya pada che, tenI ame zikSApada evI vyAkhyA karI che. chatAM bIjA AcAryo zikSA zabdathI vratapada juduM karIne evo artha kare che, ke zikSA dazavaikAlikanuM cothuM adhyayana ke AcArAMganuM zastraparijJA adhyayana thayA pachI, paMca mahAvrata ane chaThuM rAtri bhojana viramaNa rUpa je vrato, temAM ziSyane sthApana karavo, te zikSAvrata, paraMtu bRhatkalpacUrNimAM ane prAcInaTIkAmAM e pramANe jaNAtuM nathI, tethI e vyAkhyAnanI upekSA karIe chIe.) - 3-arthagrahaNa dIkSA grahaNa karAvyA pachI ziSyane bAra varSa paryanta sUtra bhaNAvavuM. te pachI bAra varSa paryata e sUtrano artha samajAvavo. kAraNa ke jema haLa, reTa athavA ghANImAMthI chUTelo bhUkhyo baLada, sAruM athavA kharAba ghAsa svAdano anubhava karyA sivAya khAI jAya che, ane pachI vAgoLatI vakhate eno svAda anubhave che, tevI ja rIte ziSya paNa prathama artha jANyA vinA, bAra varSa sudhI sUtra bhaNe te vakhate teno artha nahi jANavAthI ziSyane rasa paDato nathI, paraMtu artha grahaNa karatI vakhate rasa paDe che. athavA jema kheDUta prathama DAMgara Adi dhAnya vAve che, pachI tenuM rakSaNa karIne pakave che, te pachI tene kApI masaLI sApha karIne ghera lAvIne, nizcitapaNe teno upabhoga kare che, jo tema na kare to, dhAnya vAvavA Adino teno zrama niSphaLa jAya. teja pramANe ziSya paNa bAra varSa sudhI sUtra bhaNIne, jo teno artha grahaNa na kare, to tene tenA adhyayanano zrama niSphaLa jAya. mATe sUtra bhaNyA bAda bAra varSa paryanta avazya teno artha sAMbhaLavo. A pramANe sthavira kalpano krama che ke prathama dIkSA ApavI, te pachI sUtra bhaNAvavuM ane te pachI teno artha bhaNAvavo. AthI anuyoga ApavAnA kramano ahIM adhikAra che, ema je pUrve kahyuM hatuM teno ahIM saMbaMdha joDe che, ke sUtra adhyayana karyA bAda tenA artha vyAkhyAna rU5 sthavira kalpano krama che, ane artha kahevA rU5 AvazyakanA anuyoganeja zAstrakAre kahevAno AraMbha karyo che. ATalI bAbata A gAthAmAM cAlatA viSayane upayogI che. A sivAya je bIjuM kahevAze te badhuM prAsaMgika che. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] sthavira kalpanA sAta prakAra [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 4-aniyatavAsa - pa. niSpatti = upara kahyA pramANe sUtrArtha bhaNelo ziSya, jo AcArya padane lAyaka hoya, to ochAmAM ochA be munio ane trIjo pote ema traNa jaNane, grAma-nagarasaMniveza AdimAM vihAra karAvI, bAra varSa sudhI vividha dezonA darzana avazya karAvavAM. ane jo te ziSya AcAryapadane lAyaka na hoya, to tene mATe A dezATanano niyama nathI. prazna :- AcAryapadane lAyaka ziSya zA mATe dezonAM darzana kare ? uttara:- vividha dezomAM vihAra karatAM te tIrthakaronI janmabhUmi vigere jue, te joIne vicAre ke - ahIM tIrthakaro janmyA hatA, ahIM dIkSA lIdhI hatI. ahIM mokSe gayA hatA, ItyAdi vicAratAM tene atizaya AnaMda thAya che, ane tethI pote samakitamAM sthira thAya che, temaja bIjAone paNa sthiratA karAve che. vaLI judA judA dezomAM pharatAM atizaya zrutajJAnI AcAryonA darzanathI, sUtrArtha saMbaMdhI ane sAmAcArI saMbaMdhI vizeSa jJAna prApta thAya che. temaja judA judA dezonI bhASA ane AcAranuM paNa jJAna thAya che. tethI te dezomAM janmelA ziSyone te te bhASAmAM dharmopadeza ApI zake che. pachI e dharmopadezathI bodha pAmelAone dIkSA Ape che. pUrve dIkSA pAmelAo tenI upasaMpadAnizrA aMgIkAra kare che, ane A gurU sarva bhASA tathA AcAramAM kuzaLa che, ema jANIne te mumukSuone tenA pare-prIti thAya che. A pramANe AcAryapadane lAyaka hoya evA ziSyane, bAra varSa sudhI deza darzana karAvavA rUpa aniyatavAsa karAvavo, ethI ghaNA ziSyonI prApti bAda AcArya pada pAmIne sva-parano upakAra kare. 9-vihAra=lAMbo dIkSAparyAya pALI bIjA yogya ziSyane potAnA pada para sthApI, pote bhagavaMte kahelA mArgamAM vizeSa anuSThAna kare. e vizeSa anuSThAna be prakAre che. (1) saMlekhanAdi karIne 1-bhakta parijJA, 2-iMginI ane 3-pAdopagamana rU5 anuSThAnathI maraNa aMgIkAra kare, athavA (2) 1-jinakalpa, ra - parihAra vizuddhi, athavA 3-thathAlanTika kalpa aMgIkAra kare, A banne prakAranA anuSThAnamAM te te anuSThAnanI sAmAcArI jANIne pravRtti kare. 7-sAmAcArInI sthiti= pahelA prakAranuM anuSThAna karanAra AcArya - "jema pakSIo prayatnathI IMDAne taiyAra kare, tema prayatnathI ziSyone taiyAra karIne bAra varSanI saMkhanA kare. te A prakAre - cAra varSa chaDha aDhama Adi vicitra prakArano tapa kare, cAra varSa dUdha dahiM Adi vigaI rahita tapa kare, be varSa ekAMtare AyaMbila kare, cha mAsa madhyama tapa karIne pAraNe pramANopeta bhojanavALuM AyaMbila kare. bIjA cha mAsa chaThTha addamAdi vikRSTa tapa kare ane te pachI eka varSa parvata, eka paccakhANa pUruM thayA pahelAM bIjA pratyAkhyAnanI zarUAta jemAM thAya te pratyAkhyAna koTIsahita kahevAya, evI rIte koTIsahita AyaMbila kare. ema bAra varSanI saMkhanA karyA pachI, yogya avasare bhaktaparijJAdi kare, athavA parvatanI guphAmAM jaI pAdapogamana anazana kare. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] jinakalpa levAnI vidhi [11 bIjA prakAranuM anuSThAna karanAra AcArya jinakalpa Adi aMgIkAra kare che. temAM prathama to madhyarAtre A pramANe vicAre ke vizuddhacAritrAnuSThAna vaDe meM Atmahita karyuM. ane ziSyAdine upakAra karavAthI parahita paNa karyuM. vaLI gacchanuM paripAlana kare evA ziSyo paNa have taiyAra thayA che. to have mAre vizeSa Atmahita karavuM ucita che. ityAdi vicArIne jo potAne viziSTajJAna hoya, to pote ja potAnuM AyuSya keTaluM avazeSa che, teno vicAra kare. potAne tevuM viziSTajJAna na hoya, to tevA jJAnavALA bIjA AcAryane pUchIne nirNaya kare. e pramANe AyuSyano nirNaya thatAM jo AyuSya alpa jaNAya, bhaktaparijJAAdimAMthI koI paNa eka prakAre maraNa aMgIkAra kare; paNa jo AyuSya dIrgha jaNAya ane jaMghAbaLa kSINa thayuM hoya to vRddhavAsa aMgIkAra kare, paraMtu zakti sArI hoya to jinakalpa AdimAMthI koI paNa kalpano svIkAra kare. jo jinakalpa svIkAravAnI IcchA hoya, to A pAMca tulanA (bhAvanA)thI potAnA AtmAnI tulanA (parIkSA) kare. tapa-sattva-sUtra-ekatva ane baLathI, ema pAMca prakA2e tulanA-AtmAnI parikarmaNA kare. jinakalpa aMgIkAra karanAra AcArya-upAdhyAya-pravartaka-sthavira-ane gaNAvacchedaka A pAMcamAMnA koIpaNa ghaNuM karIne hoya che. teo uparyukta pAMca bhAvanAthI AtmAnI tulanA kare ane kandarpa-kilbiSika-Abhiyogika-asura ane saMmohanA saMbaMdhavALI pAMca azubha bhAvanAono tyAga kare. (1) tapabhAvanA= upara jaNAvela tapa sattva Adi prazastabhAvanAthI AtmAnI tulanA karatAM prathama tapa vaDe AtmAnI tulanA kare, temAM kSudhAno evo jaya kare ke deva AdinA upasargathI, cha mAsa paryaMta zuddha AhAra Adi na maLe to paNa pIDA na pAme. (2) sattvabhAvanAthI bhayano parAjaya kare, te sattvabhAvanA paNa pAMca prakAre che, (1) rAtrie jyAre sarva sAdhuo suI jAya tyAre pote ekalA ja upAzrayamAM kAussagga kare. (2) upAzrayanI bahAra rahIne kAussagga kare. (3) cokamAM rahIne kAussagga kare. (4) zUnyagRhamAM ane (5) smazAnamAM rahIne kAussagga kare. evI rIte pAMca sthAne kAussagga karI, pAMca prakAre bhayano jaya karI sattvanI parIkSA kare. e pAMca prakAranI sattvabhAvanAthI AtmAne bhAvita karyA pachI. (3) sUtra bhAvanAthI AtmAne bhAvita kare. potAnA nAmanI peThe sUtrane evuM paricita kare ke sUtraparAvartana karavAnA anusAre rAtre athavA divase ucchvAsa-prANa-stoka-lava-muhUrta vigere kALa sArI rIte jANI zake. te pachI (4) etvabhAvanAthI AtmAne evI rIte bhAvita kare ke eka saMghADAnA sAdhu AdinI sAthe paNa, pUrve thayelA AlApa-saMlApa-sUtrArthane, sukhadu:kha Adi prazna, paraspara kathA-vArtA karavI vagere sarvasaMbaMdhano tyAga kare. ema karavAthI bAhya mamatva mULathI nAza pAme. te pachI zarIra-upadhi AdithI paNa potAne bhinna jue. ethI sarva vastu uparanI Asakti-mamatAno sarvathA abhAva thAya. te pachI (5) baLabhAvanAthI tulanA kare. emAM baLa be prakAre che-eka zArIrika baLa ane bIjuM mAnasikadhIraja baLa. jinakalpa aMgIkAra karanAra muninuM zArIrrika baLa bIjA sAmAnya manuSya karatAM vizeSa hovuM joIe. jo ke tapasyAdithI kRza thayelAnuM zArIrika baLa jevuM joIe tevuM nathI hotuM topaNa mAnasika dhairyabaLa evuM hoya ke moTA risaha temaja upasargothI paNa parAbhava na pAme. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] jinakalpa levAnI vidhi [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 uparokta pAMca bhAvanAthI bhAvitAtmA jinakalpa samAna hoI, gacchamAM vasatAM chatAM paNa AhArAdinI bhAvanA prathama kare. eTale trIjI porasIe AhAra le, temAM vAla-caNA vigere gRhasthone tyAMthI nAMkhI devA lAyaka lukhkho AhAra grahaNa kare. A eSaNAnA saMbaMdhamAM kahyuM che ke "saMsRSTa-asaMsRSTa-udhRta-alpalepa-udgahIta-pragRhIta ane ujijhata dharma" A sAta prakAranI piMDeSaNAmAMthI pahelI be sivAyanI koIpaNa be eSaNAno abhigraha karI, eka eSaNA vaDe bhojana ane bIjI eSaNA vaDe pANI grahaNa kare. A sivAya bIjA paNa Agamokta vidhAnathI gacchamAM rahIne prathama AtmAne barAbara bhAvita kare. te pachI jinakalpa aMgIkAra karavAnI IcchAvALA muni saMgha ekaTho kare, tenA abhAve potAnA gacchane to avazya ekaTho kare, te pachI tIrthaMkara pAse ane te na hoya to gaNadhara pAse, temanA abhAve caudapUrvadhara pAse. te paNa na hoya to daza parvadhara pAse, temano paNa abhAva hoya to vaDa pIpaLo athavA azoka vRkSanI najIka jaIne, jinakalpa aMgIkAra karyA agAu potAnA pada para sthApelA AcAryane tathA bAla vRddhasahita gacchane tathA vizeSa karIne pUrve je potAthI virUddha hoya evAne A pramANe khamAve. "he bhagavan! jo pramAdathI pUrve tamArI sAthe meM sAruM vartana na karyuM hoya, to zalya ane kaSAya rahita thaI tamane khamAvuM chuM. pachI te munio bhUmi para mastaka mUkIne AnaMdathI azrupAta karatA yathAyogya temane khamAve. khamAvanArane "mokSamArgamAM niHzalyapaNuM, vinaya, mArganI unnati, ekatva, laghutA, ane janakalpamAM apratibaMdha, e guNo prApta thAya che." e rIte sarvane khamAvyA bAda potAnA pade thApelA AcAryane temaja bIjA munione zikhAmaNa Ape ke - "tamAre have A potAnA gacchanuM pAlana karavuM ane sarvatra apratibaddha thavuM. vaLI aMte tamAre paNa amArI peThe jinakalpAdi vizeSa anuSThAna karavuM, kema ke jainazAsanamAM Avo ja krama che. vaLI vinaya karavA yogya tarapha pUrve vinaya karelo che, chatAM have pramAda na karazo, vadhAre zuM ? jenI jenI sAthe je je prakAre ghaTe te te prakAre vartavAnuM tame jANo cho." A pramANe AcAryane kahyA pachI bIjA munione kahe ke - " A avama che (nAno che), samarAtnika che (paryAye karIne sarakho che), amArI apekSAe alpa zrutavALo che, ema jANIne tame A navA sthApela AcAryano parAbhava na karazo, kemake te have tamAre vadhAre pUjaya che. ItyAdi zikSA ApIne jinakalpI muni pAMkha sahita pakSInI jema athavA meghanA samUhathI nIkaLelI vijaLIonI jema, upakaraNa sahita samudAyathI nirakSepa evo te mahApuruSa dhIrapaNe cAlyo jAya. merUnI guphAmAMthI nIkaLelA siMhanI peThe gacchathI nIkaLelA te AcArya dekhAtA baMdha thAya eTale Anandita cahere munio pAchA phare. jinakalpa aMgIkAra karela sAdhu vidhvarahita mAsaparyanta nirvAha thAya evuM kSetra jANIne tyAM vicare. jinakalpa aMgIkAra karela muni je gAmamAM mAsikalpa athavA cAturmAsa kare, tyAM tenA cha bhAga kalpa ane ekeka bhAgamAM ekeka divasa gocarI jAya; eTale je bhAgamAM eka divase gocarI gayela hoya te bhAgamAM pharI sAtame divase gocarI jAya. gocarI ane vihAra Adi trIjI porasIe ja kare, jyAM cothI porasI zarU thAya tyAM avazya ubhA rahe, tyAMthI jarA paNa gamana na kare. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) - jinakalpa levAnI vidhi [13 pUrve kahela sAta eSaNAmAMthI pahelI be sivAyanI pAMcamAMthI koI paNa be eSaNAnA abhigrahathI alepa bhAta pANI grahaNa kare. eSaNA AdinA kAraNa sivAya koInI sAthe kaMI paNa bole nahi. eka vasatimAM vadhAremAM vadhAre sAta jinakalpi rahe, paNa eka-bIjA sAthe vAtacIta kare nahi. upasarga pariSaha sarva sahana ja kare, roga thAya to auSadha vagere na ja karAve, paNa tenI vedanA samyaka prakAre sahana kare. manuSya tiryaMca AdinuM AvavuM te ApAta, ane teonI jyAM najara Ave te saMloka, e vagere doSa rahita sthaLe laghunIti, vaDI nIti kare, anya sthaLe na kare. vaLI jinakalpio avazya vasatimAM mamatvarahita ane parikarma vinAnA hoya che. sthavirone paNa ema ja hoya che, paraMtu temane vasatinI prArthanA karavAnI hoya che. jinakalpI to vasatinI pramArjanA paNa na kare. parikarma rahita vasatimAM paNa niraMtara ubhA rahe, kadi jo bese to ubhaDaka AMsateja bese, palAMThI vALIne te na bese. kema ke temanI pAse jamIna para pAtharavAne kaMI AsanAdi upakaraNa hotuM nathI. mArgamAM jatAM unmatta hAthI, vAgha, siMha Adi sAmA Ave, to tenA bhayathI avaLA mArge jaI IryAsamitino bhaMga na kare, paraMtu tenA sAmAM ja cAlyA jAya, ItyAdi jinakalpino vidhi AgamathI jANavo. pUrvokta beu prakAranA vihAramAM zrutasaMhanana AdinI sthiti A pramANe jANavI. jinakalpine ochAmAM ochuM zruta navamA pUrvanI trIjI AcAra vastu sudhI hovuM joIe, ane vadhAremAM vadhAre daza pUrvamAM kaMIka nyUna hovuM joIe. tathA vajanI bhIMta samAna majabuta paheluM vajaRSabhanArAsaMghayaNa hoya. kalpaaMgIkAranI sthiti paMdara karmabhUmimAM hoya, ane apaharaNa thavAthI akarmabhUmimAM paNa hoya. utsarpiNI kALamAM jinakalpavALA munirAjo trIjA cothA ArAmAM ja hoya, janma mAtrathI to bIjA ArAmAM paNa hoya. avasarpiNI kALamAM janma mAtrathI trIjA cothA ArAmAM ja hoya, ane jinakalpavALA to pAMcamA ArAmAM paNa hoya tathA saMkaraNathI to sarva kALamAM hoya che. jinakalpa aMgIkAra karanArA sAmAyika, chedo pasthApanIya cAritramAM ane jinakalpa aMgIkAra karelAo to sUkSmasaMparAya, ane yathAkhyAta cAritramAM paNa upazamazreNi pAmelA hoya che. kSapakazreNine pAmatA nathI. jinakalpa aMgIkAra karanArAo vadhAremAM vadhAre basothI navaso sudhI hoya che, ane pUrve jeoe jinakalpa aMgIkAra karela hoya tevA be hajArathI nava hajAra sudhI hoya che. teo ghaNuM karIne apavAda sevatA nathI. jeghAbaLa kSINa thayuM hoya ane vihAra na kare to paNa te ArAdhaka kahevAya che. AvazyikI-naivikI-mithyAdukRta-gRhiviSayapRcchAane gRhiviSayaupasaMpadA A pAMca sAmAcArI emane hoya che, IcchA- micchA Adi bIjI pAMca sAmAcArI nathI hotI. bIjA AcArya ema kahe che ke - AvazyakI-naiSedhikI ane gRhasthopasaMpatu rUpa traNa sAmAcArI ja jinakalpine hoya che, kAraNa ke udyAna AdimAM vasanArA jinakalpine sAmAnyathI pRcchA Adi paNa saMbhavatA nathI. vaLI dararoja teo loca kare. A sivAya vizeSa hakIkata siddhAntathI jANavI. parihAravizuddhikalpanI sAmAcArI vigere A graMthamAM parihAravizuddhi nAmanuM cAritra kahetI vakhate AgaLa kahevAze. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] yathAlabdika sAmAcArI [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 yathAlanTikalpanI sAmAcArI saMkSepathI A pramANe che, pANIthI bhIMjAvelo hAtha jeTalA kALamAM sukAya teTalA kALathI mAMDIne pAMca rAtridivasano je kALa tene siddhAnta paribhASAmAM landa kahe che. teTalo kALa ullaMghana karyA sivAya je vicare, eTale vadhAremAM vadhAre pAMca ahorAtra eka sthaLe rahe te yathAlanTika kahevAya. temane tapa-satva Adi bhAvanA jinakalpinI peThe ja hoya, pAMca sAdhuno samudAya A kalpa aMgIkAra kare che, ane gAmamAM cha zerIo athavA poLonI jinakalpinI peThe kalpanA kare che, paNa utkRSTala%cAri ekeka zerImAM pAMca pAMca divasa sudhI paryaTana kare che. yathAlanTika kalpa aMgIkAra karanArA ochAmAM ochA paMdara hoya che, ane vadhAremAM vadhAre be hajArathI nava hajAra hoya che. tathA pUrve jeoe thathAlanTika kalpa aMgIkAra karela hoya, tevA ochAmAM ochA be kroDathI nava kroDa sudhI hoya che. ane vadhAremAM vadhAre paNa teTalA ja hoya che. - A yathAlabdika be prakAranA hoya che - eka gacchapratibaddha ane bIjA gacchathI apratibaddha, temAM jeo gacchathI pratibaddha che, teo phakata nahi sAMbhaLelA arthanuM zravaNa karavA mATe ja gacchanA saMbaMdhamAM rahe che. punaH e banne babbe prakAranA che - eka jinakalpi-yathAlanTika ane bIjA virakalpi-yathAlanTika, je bhaviSyamAM jinakalpa aMgIkAra karanAra hoya, te jinakalpiyathAlanTika kahevAya, ane je punaH sthavirakalpano Azraya karavAnA hoya te sthavirakalpiyathAlanTika kahevAya. A bemAM paraspara ATalo taphAvata hoya che ke banne prakAranA yathAlanTika gaccha anyane sope, paraMtu virakalpiyathAlanTika gacchamAM rahIne niravadyapaNe sarva parikarma kare. vaLI te vastra-pAtra sahita hoya che. ane jeo bhaviSyamAM jinakalpi thavAnA hoya temane vastra-pAtra na hoya. vaLI teo zarIranI praticaryA na kare, AMkhano mela paNa dUra na kare, sarva prakAranA vyAdhi sahana kare, paraMtu kadi paNa cikitsA na karAve. A pramANe jinakalpi AdinI sAmAcArI che. te saMbaMdhI vizeSa jANavAnI IcchAvALAe bRhat kalpAdi graMthamAM joI levuM. pUrvokta rIte dIkSA ane sUtrAdhyayanarUpa zikSA grahaNa karyA pachI artha grahaNa karavo, ema kahevAthI e siddha thayuM ke sUtra bhaNavAno kALa pUrNa thayA pachI tenA artha vyAkhyAna rUpa anuyogano adhikAra prApta thAya che, tethI ahIM paNa eno ja prastAva che. prazna :- paMcanamaskAra karelo hoya tevA ziSyane AcArya mahArAja sAmAyikAdiSNuta Ape che, ane teno anuyoga paNa tevI ja rIte Ape che. Ama kahevAthI to - ___AIe namokkAro jai, pacchA''vAsayaM tao pubbaM / tassa bhaNieDaNuoge, jutto Avassayassa tao // 8 // prathama namaskAra ane pachI Avazyaka che, to pahelAM teno-namaskArano anuyoga ane pachI Avazyakano anuyoga kahevo joIe. 8 prathama namaskAra ane pachI Avazyaka apAya che, e nyAyathI to evuM karyuM ke prathama namaskArano anuyoga (vyAkhyAna) kahevuM ane pachI Avazyakano anuyoga kahevo joIe. kema ke vyAkhyayanA anusAre ja vyAkhyAna karAya che. ahIM Avazyaka rUpa vyAkhyayanI AdimAM namaskAra Apavo ema tame kahyuM che, to namaskArano anuyoga kahyA bAda Avazyakano anuyoga kahevo ucita che. ane Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] namaskAranI sarvazrutaskaMdhatA [15 tethI prathama gAthAmAM Avazyakano anuyoga karIza ema kahyuM che, tene badale namaskArano anuyoga karIne pachI Avazyakano anuyoga karIza. ema kahevuM ucita hatuM. so sabasuakkhandhabhantarabhUo jao tao tassa / AvAsayANuogAdigahaNagahio'Nuogo'vi // 9 // uttara:- te namaskAra sarvazrutaskaMdhanI aMtargata che, tethI AvazyakanA anuyoganuM grahaNa karavAthI teno anuyoga paNa grahaNa karelo ja che. 9. ' e paMcanamaskAra Avazyaka-dazavaikAlika-uttarAdhyayana Adi sarvazrutaskaMdhanI aMtargata rahelo che, tethI Avazyakano anuyoga grahaNa karavAthI namaskArano anuyoga paNa grahaNa thaI jAya che, kAraNa ke AvazyakAdi zrutaskaMdhamAM namaskAra aMtargata hovAthI, te namaskArane mATe judI pratijJA karavAnI jarUra nathI. eTalA ja kAraNathI Avazyakano anuyoga karIza." ema kahevAthI "namaskArano anuyoga paNa karIza" ema samajI levuM. paMcanamaskAra sarvazrutaskaMdhanI aMtargata che e kema jaNAya ? tenA uttaramAM kahe che ke - tassa puNo sabbasuyabhaMtarayA paDhamamaMgalaggahaNA / jaM ca piho na paDhijjai, naMdIe so suyakkhaMdho // 10 // te namaskArane sarvamaMgaLamAM prathama maMgaLarUpe grahaNa karela hovAthI, te sarvazrutanI atyaMtara rahelo che; ane tethI naMdIsUtramAM paNa te paMcanamaskArane judo zrutaskaMdha nathI kahyo. 10. maMAnA ja rsi para dara maMga" eTale sarvamAMgalikomAM prathama maMgaLa che, e vacanathI prathama maMgalarUpa che, e abhiprAyathI sarvazratanI AdimAM paMcanamaskArane grahaNa karavAmAM Ave che, tethI te sarvazrutanI aMtargata pratIta thAya che ja. vaLI naMdIsUtramAM paNa Avazyaka-dazavaikAlika Adi zrutaskaMdhanI peThe namaskArazrutaskaMdha judo nathI kahyo, ke jethI te paMcanamaskArane te zrutaskaMdhothI bhinna zrutaskaMdha tarIke mAnavo paDe. namaskAra zrutarUpa che ane te bhinna (svataMtrapaNe) zrutaskaMdha na kahyo hovAthI, te sarvazrutanI atyaMtara che, ema mAnavuM e ja jAya che. naMdIsUtrAmAM paNa te sarvazrutanI abhayatara che, ema jaNAvavAne mATe ja tene bhinna zrutaskaMdharUpe kahyo nathI. caudapUrvadhara zrImAna bhadrabAhusvAmIjIe paNa eja kAraNathI ema karyuM che. te jaNAvavAnuM kahe che ke - teNaM ciya sAmAiyasuttANugamAio namokkAraM / vakkhANeuM guravo, vayaMti sAmAiyasuyatthaM // 11 / / teja kAraNathI niyukitakAra zrI bhadrabAhasvAmIjI sAmAyika sUtranA anugAmanI AdimAM namaskAranuM vyAkhyAna karIne pachI sAmAyika sUtrano artha kahe che. 11 jema nandIadhyayanamAM A namaskArane sarvazrutamAM samAyela jaNAvyo che, tema zrImAn gurU zrI bhadrabAhasvAmIe sAmAyika sUtranA anugamanI AdimAM namaskAranuM vyAkhyAna karIne pachI Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ] trIjuM maMgaLadvAra [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 sAmAyika sUtrano artha vyAkhyA dvArA pragaTa karyo che. jo namaskAra zrutaskaMdha judo hota to "vismayA-sAliyamsa-ta ttara mA-DaDayAre huM sUvaDe nivrutti" ityAdi graMthamAM prathama AvazyakanI niryukti karavAnuM kahyuM ane temAM namaskAranI paNa niryukti karI, te asaMgata thAta, paNa AvazyakanI niyuktinA prAraMbhamAM tema karavAthI namaskAra sarvazrutAbhyantara siddha thAya che. AthI Avazyakano anuyoga karavAnI pratijJAnI sAthe ja, namaskAranA anuyoganI paNa pratijJA karelI samajavI. vaLI namaskAra niryuktinA vyAkhyAna avasare bhASyakAra pote paNa namaskArano anuyoga karaze. A bAbata vizeSa vistAra karavAnI jarUra nathI. A pramANe phaladvAranI mAphaka saprasaMga bIjuM yoga nAmanuM dvAra kahyuM. have trIjuM maMgaLa dvAra kahe che. 3. maMgaLadvAra bahuvigghAI seyAI, teNa kayamaMgalovayArehiM / ghettavyo so sumahAnihi vva, jaha vA mahAvijjA || 12 || mahApuruSone paNa kalyANakArI kAryo bahu vighnavALAM hoya che, mATe maMgalarUpa upacAra karIne sArA mahAnidhinI jema athavA mahAvidyAnI jema, A Avazyakano anuyoga grahaNa karavo. 12 zAstramAM 'maMgaLa' kaye sthaLe karavuM ? tenA uttaramAM zAstrakAra kahe che ke ...taM maMgalamAIe, majjhe pajjantae ya satyassa / paDhamaM satthatthA'vigghapAragamaNAya niddinaM // 13 // taraseva ya thejjatthaM, majjhimayaM aMtimaM pi tasseva / avvocchittinimittaM, sissapasirasAivaMsassa // 14 // te maMgaLa zAstranI AdimAM, madhyamAM ane aMtamAM karavuM. temAM prathama maMgaLa nirvighne zAstrArthano pAra pAmavA mATe kahyuM che, madhyamaMgaLa zAstrArthanI sthiratA mATe kahyuM che, ane anya maMgaLa ziSyapraziSyAdi paraMparAmAM zAstrArthano viccheda na thAya te mATe kahyuM che. 13. 14. A sthaLe koI prazna karIne pUche ke maMgalakaraNA satyaM, na maMgalaM aha ca maMgalassAvi / maMgalamaosNavatthA, na maMgalamamaMgalattA vA / / 15 / / zAstrathI juduM maMgaLa karavAthI, zAsra pote maMgaLa nathI ema Thare che, ane jo maMgaLa che, chatAM anya maMgaLa karAya che, to anavasthA thAya che, kema ke tenAthI bhinna bIjuM maMgaLa kareluM na hovAthI maMgaLanI potAnI amaMgaLatA thAya che. 15. AcArya mahArAja ! tame A zAstranA prAraMbhamAM maMgaLa karo cho, tethI A zAstra pote maMgaLarUpa nathI ema TharyuM, kemake je amaMgaLa hoya tene ja maMgaLa karavA mATe maMgaLa karAya che, jo te zAstra svayaM maMgaLarUpa hoya, to tene maMgaLa karavAthI zuM ? sapheda hoya tene sapheda nathI karAtuM, temaja snigdha hoya tene snigdha paNa nathI karAtuM, tevI ja rIte tame paNa A zAstra amaMgaLa hovAthI, Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMta2] maMgaLa zA mATe ? [ 17 tene maMgaLa karavA tatpara thayA cho ema jaNAya che. ema na hoya to maMgaLa karavuM ghaTe nahi. athavA jo ema kahetA ho ke "zAstra to maMgaLa che chatAM maMgaLa batAvavA anya maMgaLa karIe chIe." to anavasthA doSa Avaze. eTale ke game teTalA maMgaLano cheDo ja nahi Ave. kema ke jevI rIte zAstra maMgaLa rUpa chatAM ene anya maMgaLa karAya che, tevI ja rIte te maMgaLane paNa anya trIjuM maMgaLa karavuM joIza, e trIjA maMgaLane cothuM maMgaLa joIze. evI rIte punaH punaH maMgaLa karavAthI anavasthA Avaze. A anavasthAnA bhayathI. zAstra maMgaLa chatAM temAM je juduM maMgaLa grahaNa karyuM che, te judA maMgaLane maMgaLa karavA mATe, anya maMgaLanI jarUra nathI, ema mAnIzuM eTale anavasthA doSa nahi Ave." ema kahezo to paNa temAM doSa AvyA vinA nahi rahe. kemake maMgala evA zAstrane maMgala karavA maMgala karyuM to grahaNa karelA maMgaLane mATe paNa anya maMgala karavuM joIe ane te to anavasthAnA bhayathI anya maMgaLa karatA nathI tethI maMgaLa paNa zAstranI peThe anya maMgaLanA abhAve maMgaLa nahi thAya. arthAt jo maMgaLane bIjuM maMgaLa nahi karavAthI anavasthA nahi thAya ema mAnazo, to to jema zAstra maMgaLa chatAM paNa anyamaMgaLa nahi karavAthI maMgaLa rUpa nathI thatuM, tevI ja rIte A maMgaLa paNa bIjuM maMgaLa karyA sivAya maMgaLa rUpa nahi thAya, kemake ubhaya sthaLe nyAyanI samAna gati che. A pramANe hovAthI pariNAma e AvyuM, ke zAstramAM je maMgaLa grahaNa karyuM che, te anyamaMgaLa rahita hovAthI amaMgaLa che, ane te amaMgaLa hovAthI zAstra paNa maMgaLa rahita ja thayuM athavA to anavasthA doSavALuM thayuM. zAstrakAra mahArAjA uttara Ape che ke - sattha'tthantarabhUyammi, maMgale hojja kappaNA esA / satthammi maMgale kiM, amaMgalaM kA'NavatthA vA ? // 16 // jo zAstrathI maMgaLa bhinna hoya to upara jaNAvela A kalpanA ghaTe. paraMtu zAstra ja maMgaLarUpa hoya, to pachI te zAstranuM amaMgaLapaNuM zuM ? ane anavasthA doSa paNa kayo ? 16. - uparokta doSa kahevAvALA vAdIne zAstrakAra mahArAjA pratyuttara Ape che ke bhAI ! jo Avazyaka dizAstrathI maMgaLa bhinna mAnIe, to pUrve kahelA doSonI kalpanA satya Thare, paraMtu AvazyakAdi zAstrane ja parama maMgaLa rUpa mAnIe ane maMgaLa tenAthI bhinna na mAnIe, to amaMgaLatA ane anavasthA doSa kayAMthI Ave ? na ja Ave. prazna :- jo zAstra svayaM maMgaLarUpa che to zAstronI Adi, madhya ane aMtamAM maMgaLa karavuM ema zA mATe kahyuM che ? uttara :- ziSyanI buddhimAM ema thAya ke maMgaLa karyuM che. eTalA mATe ja tyAM Adi madhyane aMtyamAM maMgaLa karavuM ema kahyuM che. e saMbaMdhI vistArathI hamaNAM ja AgaLa kahevAze. . AcAryazrI samarthavAdI hovAthI vAdIe pUrve kahela doSo zAstrathI maMgaLa bhinna mAnIe to paNa lAgatA nathI ema sAbIta karavAne mATe kahe che ke - Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] maMgaLanI carcA | [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 atyaMtare'vi sai maMgalammi, nAmaMgalA-'NavatthAo / sa-parAnuggahakAriM, paIva iva maMgalaM jamhA // 17 // zAstrathI maMgaLa bhinna mAnIe to paNa amaMgaLatA ane anavasthA doSa lAgatA nathI, jema dIpaka pote dIpta thAya che ane bIjA padArthane paNa dIpta kare che, tema maMgaLa pote maMgala rU5 rahe ane bIjAne paNa maMgala kare che. 17 jo kadI zAstrathI maMgaLa bhinna mAnIe to paNa zAstrane amaMgaLatA ane anavasthA e bemAMthI ekTa doSa lAgato nathI. kemake dIpakanI peThe maMgaLa svapara anugrahakArI che. jema dIpaka potAne prakAzamAna-pragaTa karavA dvArA potAne anugraha kare che, tema gharanI aMdara rahelI ghaTa-paTa Adi vastune pragaTa karato bIjAne paNa anugraha kare che. AthI dIpaka svapara anugrahakArI che, paraMtu te dIpaka potAne prakAzamAna karavA mATe bIjA dIpakanI apekSA nathI rAkhato. athavA jema mIThuM potAmAM ane rasoImAM khArAza batAvavAthI sva-para anugrahakArI che. paNa te potAnI khArAza mATe bIjA mIThAnI apekSA rAkhatuM nathI. tevI ja rIte maMgaLa paNa zAstrathI bhinna mAnIe, chatAM potAmAM ane zAstramAM maMgaLapaNuM sthApana karavA dvArA sva-paraanugrahakArI che. A uparathI ema siddha thayuM ke anyamaMgala sivAyanA maMgaLathI maMgaLapaNuM pAmeluM zAstra amaMgaLa nathI, ane maMgaLa potAnI maMgaLatAmAM anya maMgaLanI apekSA rAkhatuM nathI. mATe anavasthA doSa paNa nathI. punaH vAdI pUche-che ke - maMgalatiyaMtarAlaM, na maMgalamiha'tthao pasattaM te / navA sarva satya, maMtamida hiMda tiyaRIBUi ? 28. traNa maMgaLanA be AMtara amaMgaLa che, ema ahIM arthapattithI tamAre prApta thayuM, athavA jo sarvazAstra maMgaLa che, to zA mATe traNa sthAne maMgaLa grahaNa karyA ? 18. prazna :- pUrve 13mI gAthAmAM kahyuM che ke - maMgaLa zAstranI AdimAM madhyamAM ne aMtamAM karavuM. A pramANe traNa niyatasthAnamAM maMgaLa karavAthI tenA be AMtarA maMgaLa vinAnA hovAthI (maMgaLavALA na hovAthI) amaMgaLa rahyA, ema arthapattithI siddha thayuM. jo kadi tame ema kahetA ho ke sarva zAstramaMgaLa che ema pUrve kahyuM che eTale AvI zaMkAnuM ahIM sthAna ja kyAM che ? to huM pUchuM chuM ke - AdimAM madhyamAM ne aMtamAM ema traNa sthAne maMgaLa na karavuM joIe. AthI kAMto traNa maMgaLanA be AMtarAne amaMgaLa mAno athavA traNa maMgaLa grahaNa na karo. A sivAya trIjo mArga tamAre mATe nathI. AcAryazrI eno uttara Ape che ke - satthe tihA vihatte, tadantarAlaparikappaNaM katto ? / savvaM ca nijjaratthaM, satthamao'maMgalamajuttaM // 19 // AkhA zAstranA traNa vibhAga karavAthI tenA aMtarAlanI kalpanA kyAMthI thAya? (tamAM AMtaroja nathI.) vaLI A sarvazAstra nirjarA mATe hovAthI temAM amaMgaLapaNuM kalpavuM teja ayukta che. 19. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara maMgaLanI carcA [ 19 uttara - buddhi vaDe zAstranA traNa vibhAga karavAthI tenA be AMtarAnI kalpanA ja na thAya. kAraNake jema koI lADu Adi vastunA traNa bhAga karavAthI tenA AMtarA saMbhavatA nathI, tevI ja rIte ahIM paNa buddhithI zAstranA traNa vibhAga kalpavAthI AMtarA rahetA nathI ne aMtarAla vinA kone amaMgaLatA. thAya? jo kadI ema pUchavAmAM Ave ke zAstranA traNa bhAga karavAthI AMtarA na thAya to paNa sarvazAstranI maMgaLatA kema saMbhave ? enA uttaramAM kahIe chIe ke tapa jema nirjarAne mATe che tema sarvazAstra paNa nirjarA mATe che. tethI sarvazAstra svayaM maMgaLa rUpe ja che. kemake jo zAstra svayaM amaMgaLarUpa hoya; to anya maMgaLathI koI sthaLe avyApta hovAne lIdhe, tyAM amaMgaLatA thAya, paraMtu jayAM sarvazAstra svayaM maMgaLarUpa che, tyAM koI paNa sthaLe amaMgaLatA kalpavI te ayogya che. pharI vAdI pUche che ane AcAryazrI teno uttara Ape che. jai maMgala sayaM ciya, sattha to kimiha maMgalaggahaNaM ? / sIsamaimaMgalapariggahatthamettaM tadabhihANaM // 20 // (prazra) jo zAstra svayaM maMgaLa che to zA mATe ahIM maMgaLa grahaNa karyuM ? (uttara) ziSyanI matimAM zAstrane maMgaLapaNe grahaNa karAvavA mATe ja te maMgala kahyuM che. 20. prazna:- jo zAstra svayaM maMgaLarUpa che, to te zAstranI AdimAM madhyamAM ne aMtamAM maMgaLa karavuM. ema teramI gAthAmAM kahyA mujaba zA mATe maMgaLa grahaNa karyuM che? kema ke je svayaM maMgaLarUpa hoya tene maMgaLa karavuM nirarthaka che. uttara :- ziSyanI buddhimAM "maMgaLa karyuM che ne tethI A zAstra maMgala che" ema thAya eTalA mATe ja maMgaLa grahaNa karyuM che. vaLI zAstrathI maMgaLane juduM nathI mAnyuM. temaja AgaLa pAMca jJAnarUpa nandIja maMgaLarUpe kahevAze. ane Avazyaka Adi sarva zAstro zrutajJAnarUpa hovAthI te nadInI aMtargata che, tathA nandI kRtarUpa hovAthI te nandI AvazyakAdi zAstranI aMtargata che. AthI nandIne ja maMgaLapaNe kahevAthI maMgaLa paNa zAstranI aMtargata ja raheluM che. kahevAnuM tAtparya e che ke zAstra amaMgaLa che, tene maMgaLatA prApta karAvavAne maMgaLa grahaNa karyuM che ema nahi, paNa maMgaLa karyuM hoya to "A zAstra maMgaLa che" eMma ziSyanI buddhimAM thAya eTalA mATe maMgaLa grahaNa karyuM che. prazna :- zuM maMgaLa paNa, maMgaLabuddhie grahaNa karyuM hoya to ja svakArya kare che ? anyathA nathI karatuM ? uttara :- hA ema ja che, ema kahetAM jaNAve che ke -. iha maMgalaMpi maMgalabuddhIe maMgalaM jahA sAhU / maMgalatiyabuddhipariggahe vi naNu kAraNaM bhaNiaM // 21 // ahIM koI paNa vastu maMgaLa chatAM, paNa maMgaLabuddhie grahaNa karAya to ja maMgaLa thAya che. jemake sAdhu. maMgalanikanuM buddhiparigrahAdimAM kAraNa pUrve kahyuM che. A duniyAmAM koI paNa vastu maMgaLa chatAM jo tene maMgaLabuddhithI grahaNa karela hoya toja, te maMgaLanuM kArya kare che. jema sAdhu svayaM maMgaLabhUta chatAM tene maMgaLabuddhie grahaNa karela hoya, Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] maMgaLa zabdano artha [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 toja prazastacittavRttivALA bhavyAtmAne te maMgaLakArI thAya che, ane jo maMgaLa chatAM temane amaMgaLabuddhithI grahaNa karela hoya, to aprazastacittavRttivALA abhavyane te maMgaLakArI thatA nathI. prazna :- jo ema hoya to asAdhu Adi amaMgaLa chatAM temane maMgaLabuddhie grahaNa karela hoya, to te maMgaLakArI thavA joIe. kemake nyAya ubhaya sthaLe samAna hovo joIe. uttara :- te ayogya che kAraNa ke - asAdhu svayaM maMgaLarUpa nathI eTale maMgaLa buddhie grahaNa karyA chatAM paNa maMgaLakArI na thAya. jema satyamaNineja satyamaNirUpe grahaNa karela hoya to grahaNa karanArane gaurava pamADe che. paraMtu asatyamaNine satyamaNirUpe grahaNa karela hoya to, gauravane badale hAni pamADe che, tevIja rIte ahIM maMgaLanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. prazna :- A graMthamAM eka ja maMgaLa karavuM basa che, eka maMgaLathI paNa ziSyanI buddhimAM maMgaLa karyuM che ema thaze. traNa maMgaLa karavAnuM zuM prayojana che ? uttara - pUrve teramI gAthAmAM kahyA mujaba, paheluM maMgaLa vinarahitapaNe zAstrano pAra pAmavA mATe che, ItyAdi traNe maMgaLanAM judAM judAM kAraNo tyAM batAvyAM che. vaLI ema paNa na kahevuM ke eka ja maMgaLathI e traNe kAraNo siddha thaze. kAraNa ke jema zAstra maMgaLarUpa chatAM tene maMgaLabuddhie grahaNa karyA sivAya maMgaLakArI nathI thatuM, tema zAstranI Adi-madhya-ane aMtamAM kahelA traNe maMgaLo te te rIte maMgaLa buddhie grahaNa karyA sivAya te te maMgaLakArI thatAM nathI mATe traNa maMgaLa kahyA che. A pramANe yuktipUrvaka traNa maMgaLo kahevAnuM kAraNa jaNAvIne have maMgaLazabdano artha kahe che - maMgijjae'dhigammai, jeNa hi teNa maMgalaM hoi / ahavA maMgo dhammo, taM lAi tayaM samAdatte // 22 // ahavA nivAyaNAo, mNglmitttttthpgi-pccyo| satthe siddhaM jaM jaha, tayaM jahAjogamAujjaM // 23 // maM gAlayai bhavAo, va mNglmihevmaainruttaa| bhAsaMti satthavasao, nAmAi caubihaM taM ca // 24 // maMga dhAtu gatiarthamAM hovAthI je gatiarthavALA dhAtuo te prApti arthamAM vaparAya che tethI vaDe hita sadhAya te maMgaLa kahevAya che, athavA maMga eTale dharma ane lA dhAtuno levuM evo artha hovAthI dharmane je lAve yA svAdhIna kare eTale dharmanuM upAdAna kAraNa te maMgaLa kahevAya che. athavA ISTArthavALI dhAturUpa prakRti ane pratyayavALA nipAtathI maMgaLa zabda siddha karavo. athavA vyAkaraNazAstramAM jema ghaTe tema yathAyoga joDIne maMgaLa zabda siddha karavo. athavA mane je saMsArathI bhavathI dUra kare te maMgaLa ityAdi maMgaLa zabdanA aneka artha zabdazAstranA jANanArAo vyAkaraNazAstrathI kahe che. te maMgaLa nAmAdi cAra prakAre che. ra2-23-24. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] maMgaLanA cAra nikSepA [ 21 iSTa arthavALA dhAtune pratyaya lagADIne maMgaLazabda siddha karavo jema ke -ma-ma-ma-muma- ityAdi dhAtune 3 pratyaya joDavAthI maMgaLa zabda siddha thAya che. tenI vyutpatti anukrame A pramANe thAya che. je vaDe zAstra zobhAvAya (zobhe) (mAre) te maMgaLa, jethI viSnAbhAvano nizcaya karIe (maca) te maMgaLa, jethI harSa thAya (mAghatti) te maMgaLa, jethI nizcittapaNe zAstrano pAra pamAya (motte) te maMgaLa, jethI pUjAya (mahAne) te maMgaLa, athavA mane je bhavathI eTale saMsArathI dUra kare (tenAthI choDAve) (mAM mAnata) te maMgaLa, jethI zAstramAM vighna na thAya (mA mUt ni:) te maMgaLa, jemAM zAstrano nAza na thAya (mAM mUhu ti:) te maMgaLa, athavA samyagadarzanAdi mokSamArga pamADanAra hovAthI (mAtathanA) maMgaLa, ityAdi vyAkaraNazAstranA anusAra maMgaLazabdanA aneka artha zabdArtha jANanArAo kahe che. padArthanI vyAkhyA tattva, paryAya ane bhedathI karavI joIe; temAM tattva eTale svarUpa, te jaNAvavA maMgaLa zabdano artha kahyo ane paryAya eTale maMgaLa-zAntivipno nAza ityAdi maMgaLazabdanA aneka paryAyo che, te svayaM jANI levA. tathA bheda eTale maMgaLanA prakAro te zAstrakAra batAve che, te cAra prakAre che, nAmamaMgaLa-sthApanAmaMgaLa-dravyamaMgaLa ane bhAvamaMgaLa ema cAra prakAre che. temAM nAmamaMgaLanuM svarUpa jaNAvavA prathama "nAmanipAnuM" sAmAnyathI lakSaNa kahe che. pajjAyAuNabhidheyaM, ThiamaNNatthe tayatthanivekkhaM / jAicchiaM ca nAma, jAvaddavvaM ca pAeNa // 25 / / asala vastunA paryAyothI jeno vyavahAra na thAya, mUlazabdanA arthathI bIjA arthamAM sthita, mUla arthathI nirapekSa, IcchA mujaba sthApana karela evuM, ane ghaNuM karIne jayAM sudhI dravya hoya tyAM sudhI rahe te nAma kahevAya che. 25. * * (1) jema koI bALakanuM indra nAma pADavAmAM Ave, to te nAma indra kahevAya che, te indra nAma tenA pAkazAsana zatamukha-zakra-purandara-hari vagere paryAyothI na kahevAya. paraMtu te nAmavALI vyaktinA arthAt bALakanA rzarIra saMbaMdhI dharmano indra nAmamAM upacAra karavAmAM Ave che, ane te nAmavALI vyaktinuM zarIra mAtra eka indrarUpa sAMketIka zabdathI ja bolAvAya che. (paNa te bAlaka uparokata tenA paryAyothI na bolAvAya.) vaLI e indra nAma sabhAvathI (kharA arthathI) to anya sthaLe eTale paramaizvaryAdi yukta devonA adhipatinuM ja hoya, ane bALakamAM to te IMdra nAmanA arthanI apekSA rahita kevaLa sAMketika ja hoya, paNa sadbhAvathI to te indranAma anvarthavALAmAM hoya eTale ke paramezvaryAdirUpa kharo artha svargAdhipamAM che, tethI te indra nAma te devAdhipamAM anvarthavALo kahevAya. tethI zakrapurandara Adi paryAyothI anabhidheya, tenA arthathI nirapekSa ane sabhAvathI anya arthamAM rahela hoya, athavA anvartha hoya eTale sArthaka hoya te "nAma" kahevAya che. (2) tathA yadacchAthI eTale game tevuM artha vinAnuM paNa koInuM kaMI nAma karAya te paNa "nAma" kahevAya che. jema ke Dittha-Davittha vigere. A ubhaya prakAranA lakSaNathI kareluM nAma ghaNuM karIne jayAM sudhI dravya hoya tyAM sudhI hoya che. jema ke = merUdvIpa-samudra vigere zAzvatA padArthonA nAmo Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22] sthApanA maMgaLa [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 yAvadarthika-zAzvata hoya che. devadatta nAma vaDe vAcya padArtho vidyamAna chatAM lokamAM judA judA nAmathI badalAIne bolAvAya che. mATe ghaNuM karIne dravya hoya tyAM sudhI rahevAvALuM nAma hoya che ema kahyuM che. siddhAMtamAM "nAma yAvatkathika hoya che" ema je kahyuM che e vAta pratiniyata deza AdinA nAmane Azrine kahela che, jema ke uttara kurUmAM janmelA "uttara kurUo" bhArata varSamAM janmelA ''bhAratavarSIya' ityAdi, A be prakAre nAmanuM lakSaNa kahyuM che te sivAya pustaka athavA patrAdimAM lakhelA koI paNa indra vigere vastunA nAmanA akSaranI paMktione paNa koI sthaLe nAma rUpe kahela che. A pramANe sAmAnyathI nAmanuM lakSaNa kahyuM. te nAmanI yojanA ahIM cAlatA viSayamAM arthAt maMgaLamAM A pramANe karavI. jema ke koI maMgaLa rUpa arthathI zUnya vastumAM maMgaLa evuM nAma karIe te vastu kevaLa nAma mAtrathI ja maMgaLa che tethI te nAmamaMgaLa kahevAya che. pustikAdimAM "maMgaLa" evA akSaronI paMkti lakhelI hoya te paNa nAma maMgaLa kahevAya che. 25. have "sthApanA"nuM lakSaNa kahe che. jaM puNa tayatthasunnaM, tayabhippAeNa tArisAgAraM / kIra va nirAgAraM ittaramiyaraM va sA ThavaNA ||26|| vaLI je zabdanA mUla arthathI zUnya ane te mUlavastunA abhiprAyathI te vastunA jevA AkAravALuM athavA tevA AkAra vinAnuM thavAya te itvara-alpakAlika ane yAvatkathika haMmezanI ema be prakAre sthApanA jANavI. 26. je vastumAM indranI sthApanA karAya te sthApanA indra kahevAya che. te sthApanA Adi indra zabdanA arthathI rahita hoya paraMtu te sadbhUta indra AdinA abhiprAyathI tenA AkArAvALI mUrti-citra vigeremAM hoya, ane tevA AkAra rahita te sthApanA akSa vigeremAM hoya; temAM citraakSa kASTha vigere itvara-alpakAlika sthApanA ane naMdIzvara dvIpanA caityapratimA vigere yAvatkathika sthApanA che. AgamamAM kahyuM che ke "sthitimAM rahe te sthApanA" A sarvanuM tAtparya e che ke je vastu indrAdino artha je aizvarya Adi tenAthI zUnya hoya ane te indrAdinI buddhithI tenA AkAravALuM athavA tenA AkAra vinAnuM, te thoDA kALa sudhI athavA yAvatkathika kALa sudhI sthapAya tene "sthApanA maMgaLa" kahevAya. ahIM prastutamAM maMgaLane aMge tenI A pramANe yojanA karavI. jemake citra phoTo AdimAM rahela paramamuni (jinezvara)nI chabI vigere sthApanA rUpa hovAthI tene sthApanAmaMgaLa kahevAya che. 26. have uparokta nAma ane sthApanAmaMgaLanAM udAharaNo batAve che. gaTTu maMgalamiTTu nAma, nIvA-DanIvo-mayAna TresIo / rUDhaM jalaNAINaM, ThavaNAe sotthiAINaM // 27 // jema ahIM dezIbhASAthI jIva-ajIva ane ubhaya rUpa agni vigerenuM nAma, maMgaLa rUpe rUDha che ane svastikAdinA AkAronI je sthApanA te maMgaLarUpe rUDha che. 27. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] dravya maMgaLa [23 jIva-ajIva ane ubhaya-jIvAjIva rUpa agni Adi dezIbhASAmAM nAmamaMgaLarUpe prasiddha che. jema ke agni te jIva che ane maMgalanAmathI bolAya che, siMdhu dezamAM rAkhaDI nADAchaDI vigere vastuo ajIva chatAM maMgaLa nAmathI bolAya che, ane lATa dezamAM vaMdanamALA (AmrapatranuM toraNa) jIvAjIva ubhaya-rUpa che, ane maMgaLa nAmathI bolAya che. kAraNa ke temAMno doro acetana hovAthI ajIva che ane Amrapatra sacetana hovAthI jIva che. A traNe udAharaNo nAmamaMgaLanAM che, ane svastika vigere sthApanAmaMgaLanA udAharaNa jANavA, 27. have "dravya"nuM lakSaNa kahe che. davae duyae dokhayavo, vigAro guNANa saMdAvo / davvaM bhavyaM bhAvassa, bhUabhAvaM ca jaM joggaM // 28 // je drave che-te te paryAyone pAme che, athavA svaparyAyothI pamAya che te, tathA sattAnA avayava athavA vikAra temaja guNano samudAya ane bhAvibhAva (paryAya) tathA bhUtabhAva (paryAya) yogya je hoya te dravya kahevAya che. 28. (1) je judA judA navA paryAyone pAme che ane junA junA paryAyone mUke che, (2) athavA te thavAvALA paryAyo vaDe pamAya che ane thayela paryAyothI mUkAya che te dravya kahevAya che. kemake je paryAyone dravya pAme che ane mUke che te paryAyo vaDe te dravya paNa pamAya che ane mUkAya che. vaLI (3) sattAno avayava athavA (4) sattAno vikAra te paNa dravya kahevAya. kAraNa ke dravyo jAtirUpa mahAsattAnA avAntara sattArUpa avayavo athavA vikAro ja che. tathA (5) rasarUpa Adi je guNo, teno samudAya hoya te dravya. (6) temaja bhaviSyat paryAya ane (7) bhUtaparyAyane je yogya hoya te dravya. jema ke bhaviSyamAM rAjaparyAya pAmavAne yogya evo rAjakumAra bhAvi rAjA gaNAya ne tethI te dravyarAjA kahevAya. temaja pUrve ghIthI bharelo ghaDo atyAre khAlI hoya topaNa te ghIno ghaDo kahevAya che. e pramANe bhAvibhAva ane bhUtabhAvane yogya je hoya te dravya kahevAya che. jo bhUta ane bhAvibhAvane je yogya hoya tene ja dravya na kahIe ne bhUta bhAvi bhAva (paryAya) vALAne ja dravya kahIe to pachI jagatamAM rahelA sarva pudgalAdika dravyo dvA2A sarvapadArthonA sarva paryAyo anubhavelA athavA anubhavavAnA hovAthI dravya gaNAya. paNa tema hoI zake nahi, mATe je bhAvibhAvane athavA bhUtabhAvane yogya hoya teja dravya kahevAya. 28. prazna :- ApanA kahevAthI sAmAnyapaNe dravya nikSepAne aMge dravyanuM lakSaNa jANyuM, paraMtu ahIM prastutamAM dravyamaMgaLa kahevAnuM che, te dravyamaMgaLa kayuM ? uttara : Agamao'Nuvautto, maMgalasaddANuvAsio vattA / tannANaladdhisahio vi, novautto tti to davvaM // 29 // maMgaLa zabde anuvAsita evo anupayogI vaktA te jJAnalabdhivALo che, chatAM paNa upayoga rahita hovAthI te AgamathI dravyamaMgaLa che. 29. dravyamaMgaLa be prakAre che - AgamathI ane noAgamathI. ahiM Agamano artha maMgaLazabdArthanuM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] dravya maMgaLanuM svarUpa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 jJAna samajavuM. maMgaLazabdathI anuvAsita ane maMgaLazabdanA arthanI prarUpaNA karatI vakhate, te jJAnanI labdhivALo chatAM zUnyapaNe maMgaLa zabdArthanI prarUpaNA karanAra vaktA te maMgaLanA upayogathI zUnya hoya tethI te AgamathI dravyamaMgaLa gaNAya. prazna :- tenA arthajJAnanI labdhivALo chatAM te dravyamaMgaLa kema kahevAya ? uttara H- '"ganupayogo baM" eTale upayoga rahitapaNuM te dravya ema siddhAMtamAM kahela che. mATe tevo vaktA AgamathI dravyamaMgaLa kahevAya. 29. have anupayukta jJAnavALA vaktAne AgamathI dravyamaMgala kahyo temAM prazna ane uttara - jai nANamAgamo to, kaha davvaM ? davvamAgamo kaha Nu ? | AgamakAraNamAyA, deho saddo ya to davvaM // 30 // jo jJAna e Agama che to dravya kema ? ane dravya che to Agama kevI rIte ? evI zaMkAno uttara e che ke AtmA-dehane jIva zabda e AgamanuM kAraNa che tethI te dravya che. 30. prazna :- maMgaLazabdanA arthanuM jJAna e Agama che, to te jJAnavAnlR vaktA dravyamaMgaLa rUpa kema kahevAya ? kAraNa ke Agama te to jJAna hovAthI bhAvamaMgaLarUpa che, tene dravyamaMgaLarUpa kema kahevAya ? ane jo te dravya maMgaLa che to tene Agama kema kahevAya ? A uparathI jJAnavALAne "AgamathI dravya maM" che ema kahevuM e atyaMta ayogya che. uttara :- ahIM sAkSAt Agama na samajavuM, paraMtu te jJAnalakSaNa AgamanA kAraNabhUta upayoga rahita vaktAnA AtmA-deha ane zabdane Agama tarIke samajavAM, kema ke e AtmA deha, zabda Adi sarva AgamanA AdhArabhUta che, te na hoya to Agamano ja abhAva thAya, mATe te AgamanAM kAraNa che, ane kAraNa hovAthI "kAraNa te dravya" e nyAyAnusAra je upayoga rahita jJAnavAnanAM AtmAdi, te dravya kahevAya. kAraNamAM kAryano upacAra karIne kArya tarIke kahevAya che jema varasAda rUpa kAraNamAM taMdularUpa kAryano upacAra karIne "medha DAMgara varSe che" ema kahevAya che tema ahiM paNa AtmA-deha zabda vigere AgamanAM kAraNa hovAthI kAraNamAM kAryano upacAra karIne AgamathI dravyamaMgaLa kahela che. jinezvara mahArAjanA zAsanamAM koI paNa sUtra athavA artha naya vinAnAM nathI, paNa nayone samajanAra zrotA hoya ane nayamAM nipuNa evo vaktA hoya to teone kahe, AvuM zAstrakAranuM vacana hovAthI jinazAsanamAM sarve paNa padArtho nayothI vicAravA yogya che mATe dravyamaMgaLano paNa nayothI vicAra kahe che temAM naigama, vyavahArathI dravyamaMgaLa jaNAve che. ego maMgalamegaM, NegA NegAiM Negamanayassa / saMgahanayarasa ekkaM savvaM ciya maMgalaM loe // 31 // naigamanayanI apekSAe jJAnavALo upayoga rahita, maMgaLazabdArthano eka vaktA te eka dravyamaMgaLa; ane evA aneka upayoga rahita maMgaLazabdArthanA vaktAo, te aneka dravyamaMgaLa, temaja saMgraha nayanI apekSAe sarva lokamAM kevaLa eka ja dravyamaMgaLa che. 31. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara]. nigamanayathI maMgaLano vicAra [25 niMgamana sAmAnya ane vizeSa ubhaya dharmane judA judA aMgIkAra kare che, tathA saMgrahanaya mAtra sAmAnya dharmaneja grahaNa kare che, mATe judI judI apekSAe dravya maMgaLa eka athavA aneka rUpa che. sAmAnyanuM lakSaNa karI tenI sAbItI kare che. ekkaM niccaM niravayavamakkiyaM sabbagaM ca sAmannaM / nissAmannattAo, natthi viseso khapuSpaM va // 32 // aMka-nitya-niravayava-akriya-ane sarvagata evuM sAmAnya vasturUpe che, AkAza-puSpanI jema sAmAnya vinAnuM vizeSa evuM kAMI che ja nahIM. sAmAnya" e eka che eTale ke emAM kAMI bheda nathI. te eka che paNa kSaNika nathI, nitya che. vaLI eka ane nitya chatAM AkAzanI mAphaka sAvayava eTale vibhAgavAnuM nathI, paNa niravayava eTale aMzarahita che. vaLI te eka, nitya, ane niravayava chatAM paramANuMnI mAphaka sakriya nathI, paNa akriya eTale kriyArahita che. eka, nitya niravayava ane akriya chatAM te dizAnI mAphaka sarvagata che, eTale sakala lokamAM vyApta sattAvALuM che. A prakAranuM sAmAnya ja che. paraMtu "vizeSa" evuM to kAMI che ja nahIM, kAraNa AkAza puSpanI mAphaka te sAmAnyarahita koI hotuM nathI, je vidyamAna che te sAmAnya rahita hoya nahi. A pramANe saMgraha nayanA mate ekaluM sAmAnya ja padArtha tarIke hovAthI, phakata ekaja dravyamaMgaLa che. enA aneka bhedo nathI, kema ke aneka bhedo to vizeSanI apekSA hoya che. ghaTa AdinI jema vizeSa to saMgrahanA mate vasturUpa ja nathI. vizeSa nayano prazna :- ke aneka dravyamaMgaLo kema saMbhavatA nathI ? jema "vanaspati" ema kahe tyAre vRkSa, gulma, latA, Adi vizeSo ja pratIta thAya che, ane teothI judI kAMI vanaspati nathI. e mAphaka ahIM paNa "dravyamaMgaLa" ema kahe eTale upayogarahitapaNe tene prarUpaNA karanArA. badhA upayoga rahita jJAnavALA vaktArUpa vizeSo ja samajAya che, ane tenAthI juduM kAMI sAmAnya nathI, mATe "sAmAnya rahita hovAthI vizeSa evuM kAMI che ja nahIM, AkAza puSpanI jema A prakAranuM mUrkhanA jevuM tamo kema kathana karo cho ?" sAmAnyavAdI saMgraha nayano uttara- vanaspati ema kahe tyAre vRkSa vigere jaNAya che, tethI ja vRkSo vanaspatithI judA nathI, jema ke hAtha ema kahevAthI hAthanI AMgaLIo paNa jaNAI Ave che. je kahevAthI je pratIta thAya che tenAthI juduM hotuM nathI, jema "hAtha" ema kahevAthI AMgaLI Adi jaNAya che, tethI te AMgaLIo hAthathI judI nathI. temaja "vanaspati" ema kahevAthI vRkSa di jaNAya che, eTale te vanaspatithI judA nathI. tethI sAmAnyathI juduM "vizeSa" evuM kAMI paNa vidyamAna nathI, mATe sarvatra eka ja dravyamaMgaLa che. - have sAmAnyavAdI anya vicArasaMkalanAthI vRkSAdi sarve je vanaspati che, te sAmAnya rUpa che, tenI puSTi karatAM kahe che. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] saMgrahanayathI maMgaLano vicAra [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 cUo vaNassai cciya, mUlAiguNo tti tassamUho vya / gummAdao vi evaM, sabve na vaNassaivisiThThA // 33 // AMbo mULa Adi guNavALo hovAthI AMbAnA samUhanI mAphaka vanaspati ja che. guhmAdi sarva eja pramANe vanaspatithI judA vizeSa nathI. 33. upara jaNAvelA vRkSa, gulma vagere vanaspati sAmAnya rUpa ja che, paraMtu vizeSa nathI, ema siddha karavA mATe, sAmAnyavAdI nyAya pUrvaka dalIla karatAM kahe che, ke "AMbo' e vanaspati sAmAnya che, kAraNa ke te mULa, kaMda, skaMdha, chAla, zAkhA, pravAla, patra, puSpa, phaLa, bIja vagere guNayukta che. jema AMbAno samUha. je je mULa Adi guNayukta hoya che, te te vanaspati sAmAnya rUpa ja che, jema ke vRkSano samUha. AMbo e mUlAdi guNayukta che, tethI te vanaspati-sAmAnya rUpa siddha thAya che. e ja pramANe gulmAdinuM samajavuM. jema vizeSa vAdIe vizeSapaNe mAnelo gulma paNa. vanaspati sAmAnyarUpa, ja che. gulma samUhanI mAphaka mUlAdi guNavALo hovAthI, Aja pramANe anya latAdivizeSo paNa vanaspati-sAmAnyathI yukta siddha thAya che. tenAthI jo judA kahIe, to pRthvI AdipaNAno temAM prasaMga AvI paDe. A uparathI sAmAnya ja che, vizeSa nathI ema sAbita thAya che. e ja vAtanI puSTi karatAM AgaLa kahe che. sAmannAu viseso, anno'Nanno va hojja jai aNNo / .. so natthi khapuSpaM piva'NaNNo sAmannameva tayaM // 34 // sAmAnyathI vizeSa anya hoya athavA ananya hoya (bhinna hoya ke abhinna hoya) ? jo bhinna hoya to AkAzapuSpanI mAphaka tenI ati nathI, ane abhinna hoya, to te sAmAnya ja che. 34. sAmAnyavAdI vizeSavAdIne kahe che, ke kAM to vizeSa sAmAnyathI anya eTale judo bhinna hoya, kAM to tethI ananya eTale abhinna arthAt tenI sAthe eka ja hoya, A be vikalpa che. jo prathama bhinna paNAno vikalpa aMgIkAra karo, to AgaLa kahyuM tema sAmAnyarahita hovAthI, AkAzapuSpanI mAphaka vizeSanAmano padArtha hoya ja nahI. kAraNa ke evo nyAya che, ke je je sAmAnya rahita hoya, te te gaganakamaLanI jema vighAmAna ja nathI. tame je vizeSa aMgIkAra karo cho, te sAmAnyarahita che, tethI te hoI zake ja nahIM. jo bIjo vikalpa grahaNa karo, to tamAro vizeSa te sAmAnya ja che. kAraNa ke evo nyAya che, ke je jenAthI ananya eTale abhinna hoya, te te ja che, jema ke sAmAnyanuM svarUpa. jo tame AgrahathI sAmAnyamAM paNa vizeSano upacAra karavA mAMgatA ho, to temAM amane kAMI hAnI nathI, kAraNa ke upacArathI kahevAmAM Avato bheda tAttvika ekatAne bAdhA karI zakato nathI. AthI sAmAnya ja che ane vizeSa nathI. tethI saMgrahanayane mate sarvatra eka ja dravyamaMgaLa che. ema sthApita thayuM. A pramANe saMgrahanayavALAe potAne iSTa evo sAmAnya padArtha siddha karyo, have vizeSane mAnanAra naigama ane vyavahAranayavALA kahe che ke - Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] naigame ane vyavahAranayathI maMgaLa vicAra na visesa'tthaMtarabhUaM, atthi sAmaNNamAha vavahAro / uvalaMbha-vavahArAbhAvAo kharavisANaM va // 35 // vyavahAranaya kahe che, ke vizeSathI sAmAnya arthAntarabhUta (juduM) nathI, kema ke upalabdhi-jJAna ane vyavahAranA abhAve te kharaRgavata avidyamAna che. 35. vizeSanuM samarthana karanAra vyavahAra ane naigamanaya kahe che, ke tame je vanaspati sAmAnya svIkAro cho, te bakula-azoka, caMpaka, Amra Adi vizeSathI judu che, ke eka ja che ? jo alaga mAno to vizeSa vinAnuM sAmAnya-kharajhaMganI jema koInI najaramAM Avaze ja nahi. ane te adazya mAnazo to tenuM jJAna vizeSa dvArA ja thAya che, tethI paNa vizeSa ja mukhya raheze. kAraNa ke vizeSa vinA sAmAnya hotuM nathI. vizeSamAM ja sAmAnyano upacAra karazo to amane vAMdho nathI, upacArathI vastutattvane hAni nathI AvatI. eja viSaya udAharaNathI daDha kare che. cUyAIehiMto ko so, aNNo vaNassaI nAma ? / natthi visesatthaMtarabhAvAo so khapuSpaM va // 36 // Amra Adi (vizeSa) thakI te vanaspatirUpa (sAmAnya) zuM anya-bhinna che? jo che, to vizeSathI bhinna hovAne lIdhe te AkAzapuSpanI jema avidyamAna che. AgrAdi vRkSarUpa vizeSane mAnya karyA vinA, sAmAnyarUpa vanaspatino page lepa karavo vigere lokavyavahAranA kAryamAM kayo upayoga thavAno ? lokavyavahAranA upayogamAM paNa te sAmAnyanI anupalabdhi hovAthI, AkAzapuSpanI jema sAmAnyano abhAva che, ane lokavyavahAramAM kAMI karanAra hovAthI, vizeSa ja upayogI che, ane tenI ja upalabdhi hovAthI te vizeSo ja vidyamAna che. naigama ane vyavahAra e be nayo vizeSanuM samarthana kema kare che ? tenuM kAraNa kahe che. jaM negama-vavahArA, loavavahAratapparA so ya / pAeNa visesamao, to te taggAhiNo do'vi // 37 // naigama ane vyavahAra naya lokavyavahAramAM tatpara che, ane lokavyavahAra to ghaNuM karIne vizeSathI ja cAle che, mATe te be nayo phakta vizeSane ja grahaNa kare che. 37. lokamAM levuM mukavuM vigere vyavahAra prAyaH vizeSathI ja cAle che, sAmAnya e lokavyavahAramAM upayogI nathI. koI ThekANe sAmAnya vAcaka vana-senA-Adi zabdono prayoga thAya che. tethI prAyaH zabdano upayoga karyo che. A saMbaMdhamAM ziSya pUche che ke - tesiM tullamayatte, ko Nu viseso'bhihANao anno ? / tunattevi rUda amarasa thatyaMtare meDo //rU8. te naigama ane vyavahAra e be nayonI samAnatA hovAthI, nAmamAM taphAvata sivAya anya zo taphAvata che? (uttara) vizeSane mAnavo ne sAmAnyane na mAnavo, temAM naigamanane vyavahAranayanI sAthe samAnatA chatAM paNa ajavastumAM bheda che. 38. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] jusatranayathI maMgaLa vicAra [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 prazna :- naigama ane vyavahAranaya vizeSane ja grahaNa kare che, to te baMne samAna viSaya mAnanAra hovAthI paraspara nAmanA bheda sivAya, ekabIjAmAM bIjo bheda jaNAto nathI, tethI te banne ekaja svarUpa hoya ema lAge che. uttara :- naigamanayano vyavahAranayanI sAthe vizeSanA saMbaMdhamAM samAna abhiprAya hovAthI, te apekSAe naigama vyavahAra e baMne samAna che, paraMtu naigama naya anya keTalIka vastumAM sAmAnyane paNa grahaNa kare che tethI te bannemAM taphAvata che. matalaba ke naigamana sAmAnya ane vizeSa ubhayagrAhI che. ane vyavahAranaya mAtra vizeSagrAhI ja che. athavA - jo sAmaNNaggAhI, sa negamo saMgahaM gao ahavA / iyaro vavahAramio, jo teNa samANaniddeso // 39 // athavA je sAmAnyagrAhI naigama che, te saMgrahamAM antabhUta che, ane vizeSagrAhI naigama che, te vyavahAramAM antabhUta che, mATe banneno samAna nirdeza karyo che. 39. nigamanaya sAmAnya ane vizeSa ubhayane grahaNa karanAra hovAthI, sAmAnyagrAhI naigamano saMgrahanayamAM samAveza karavo ane vizeSagrAhI naigamano vyavahAranayamAM samAveza karavo. AthI A naigamanayano vyavahAranayanI sAthe "ne gamavahAra" ityAdi gAthAmAM tulyanirdeza karyo che. e pramANe mAnavAthI uparokta ADatrIsamI gAthAmAM jaNAvelo doSa nahi Ave. ahIM jo evI zaMkA thAya, ke e pramANe naigamanayane saMgraha ane vyavahAramAM antabhUta karazo, to sAtane badale che nayo mAnavAthI, saMkhyAnI hAnI thaze. e zaMkAno khulAso AgaLa karIzuM. have jUsatranayanA mate dravyamaMgaLano vicAra kare che. ujjasaassa sayaM, saMpayaM ca jaM maMgalaM tayaM ekkaM / nAtItamaNuppannaM, maMgalamiTuM parakkaM vA // 40 // RjusUtranayane potAnuM hoya, ane te vartamAnakALe vidyamAna hoya, te eka ja dravyamaMgaLa mAnya che. paNa atIta anAgata ane parakIya ke aneka dravyamaMgaLo mAnya nathI. 40, kAraNa ke - ... nAtIyamaNuppannaM, parakIyaM vA paoaNAbhAvA / diTuMto kharasiMgaM, paradhaNamahavA jahA viphalaM // 41 // vivakSita kArya karI zake nahi tethI atIta ne anAgata vastu, kharajhaMganI jema vastu ja nathI; ane parakIya vastu paNa paradhananI jema niSphaLa hovAthI vasturUpa nathI. 41. RjA eTale saraLa-saraLatAthI je sAme dekhAya, tevI vartamAnakSaNe vartatI, svakIya vastune ja vasturUpe RjAsUtranaya mAne che, paNa atIta anAgata vastune vasturUpe nathI mAnato. kemake atIta vastu nAza pAmela che ane anAgata vastu anutpanna che, tethI teo vaDe kaMI kAryasiddhi nathI thatI. "je vaDe kAryanI siddhi na thAya te vastupaNe gaNAya ja nahi." jema ke kharazcaMga. kharajhaMga" Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara zabdAdinayothI maMgaLano vicAra [29 jema vastu nathI, tema atIta-anAgata dravyamaMgaLa paNa vasturUpe nathI. vaLI parakIya vastu paNa vasturUpa nathI, kema ke tenAthI paNa potAnuM prayojana siddha nathI thatuM. udAharaNa tarIke yajJadattanuM dhana devadattanA kAryamAM nahi AvatuM hovAthI, niSphaLa che. tema bIjAe kareluM maMgaLa potAne niSphaLa che. ATalA uparathI spaSTa thayuM ke RjusUtrane atIta-anAgata sivAya vartamAnasamaye ane potAnuM kareluM je dravyamaMgaLa hoya, teja dravyamaMgaLa rUpe ISTa che. zabda-samabhirUDha-ane evaMbhUta e traNa navo RjusUtra karatAM vizuddha hovAthI, AgamathI dravyamaMgaLa mAnatA ja nathI kAraNa ke jANaM nANuvautto'Nuvautto vA na jANaI jamhA / / jANaMto'Nuvauttoti biMti saddAdao'vatthu // 42 // (je maMgaLazabdo jANe che, te upayoga rahita nathI ane je upayoga rahita che, te jANato nathI. mATe zabdAdinayo jANato hoya ane upayoga rahita hoya, evI rIte pUrvanA nayoe mAnya karela dravyamaMgaLane avastuja kahe che. 42. maMgaLazabda jANato hoya ane tenA upayogathI zUnya hoya, tene AgamathI dravyamaMgaLa kahevAya; paNa tevA dravyamaMgaLane zabdAdi traNanayo mAnatA nathI. teo kahe che ke je jANe che, te upayoga rahita nathI ane upayoga rahita che, te jANato nathI. mATe tevuM dravyamaMgaLa hoi zake ja nahi. kAraNa ke heU viruddhadhammattaNA, hi jIvo bva ceannaarhio| na ya so magalamiTuM, tayatthasunno tti pAvaM va // 43 // "jIva che ane te cetanA rahita che" enI jema "jANakAra upayoga rahita che" ema kahevuM te virUddhadharmavALuM hovAthI, jANakAra ane upayoga rahita dravyamaMgaLa avastu ja che. kAraNa ke upayoga rahita vaktA, maMgaLa nirjarAdi arthathI zUnya hovAthI, pApa jema ISTa nathI, tema tevuM dravya maMgaLa paNa A nayone ISTa nathI. - jIva cetanA rahita che, ema kahevuM jeTaluM virUddha che, teTaluM ja virUddha "jANe che ane upayoga rahita che" ema kahevuM te che. athavA "mArI mAtA vaLyA che" e kathana jema virUddha che, tema A "jANakAra che ane upayoga rahita che" ema kahevuM, te paNa virUddha che. mATe pUrvokta dravyamaMgaLa asat che (avidyamAna che) bhale jANakAra che, chatAM upayoga rahita hovAthI te amane maMgaLarUpe iSTa nathI, kAraNa ke te tevuM upayoga rahita jJAna pApanI mAphaka maMgaLanA kAryathI zUnya che. A pramANe zabdAdino kevaLa bhAvamaMgaLane grahaNa karanArA hovAthI, dravyamaMgaLane icchatAja nathI. A rIte nayaanusAra dravyamaMgaLa vicArIne AgamathI dravyamaMgaLano vicAra pUrNa karyo. have noAgamathI dravyamaMgaLa kahe che. temAM AgamathI dravyamaMgaLa zarIra, bhavya zarIra ane tavyatirikta ema traNa prakAre che. temAM prathama zazarIra ane bhavya zarIranuM svarUpa kahe che. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30] noAgamathI dravyamaMgaLa [ vizeSAvazayaka bhASya bhAga. 1 maMgalapayatthajANayadeho, bhavbassa vA sajIvo'tti / noAgamao davvaM, Agamarahio tti jaM bhaNiaM // 44 // maMgaLapadArthane jANanAranuM (jIvarahita) zarIra athavA bhaviSyamAM maMgaLapadanAM arthane jANaze evA bAlakanuM sajIva zarIra, te banne Agama eTale maMgalanA jJAna rahita hovAthI, te banne noAgamathI dravyamaMgaLa kahevAya. 44. jeNe bhUtakALamAM magaMLapadano artha yathArtha jANyo hoya ane prarUpyo hoya, teno nirjIvadeha, athavA je bhaviSyamAM maMgaLapadano artha yathArtha jANaze tevA bAlakano sajIvadeha, e ubhaya zarIra te bhAvamaMgaLanA bhUta bhAvi nathI kAraNa hovAthI, no AgamathI dravyamaMgaLa kahevAya che, kemake te bannemAM vartamAna kSaNe Agama eTale maMgalapadArthanA jJAnano sarvathA abhAva che. je ghaDAmAM AgaLa ghI bharIne khAlI karI nAkhyuM hoya, athavA to je khAlI ghaDAmAM ghI bharavAnuM hoya, te bannene ghInA ghaDA kahevAmAM Ave che, te mujaba ahIM samajavuM (ahIM no zabda sarva niSedhArthamAM che.) have noAgamadravyamaMgalamAM nozabdane dezaniSedhArthamAM gaNIne, te zarIra ane bhavya zarIrane noAgamathI dravyamaMgaLa tarIke sAdhe che. ahavA no desammI, noAgamao tadegadesAo / bhUyassa bhAviNo, vA''gamassa jaM kAraNaM deho // 45 // athavA no zabda- dezaniSedhArthamAM che, tethI bhUta yA bhAvi AgamanuM kAraNa je zarIra, te noAgamathI dravyamaMgaLa che. kemake te zarIra Agama eTale jJAnanuM kAraNa hatuM ane thaze. 45. bhUta yA bhAvi AgamanuM kAraNa je acetana athavA sacetana zarIra, te noAgamathI dravyamaMgaLa che. ahIM nozabda dezaniSedhArthamAM samajavo. uparokta ubhayaprakAranuM zarIra maMgaLapadArthanA jJAnarUpa AgamanuM kAraNa che, ane kAraNa te kAryanA eka dezamAM vartatuM ja hoya che, ema siddhAMtanuM mantavya che, tethI sacetana athavA acetana zarIra, noAgamathI dravyamaMgaLa che. prazna :- AgamathI dravyamaMgaLa pahelAM kahyuM che, temAM ane AmAM zo taphAvata che ? kAraNa ke tyAM paNa AgamanuM kAraNa "AtmA deha ane zabda che" e vacanathI, zarIrane dravyamaMgaLa kahyuM che ane ahIM paNa te zarIrane ja dravyamaMgaLa kaho cho. uttara :- pahelAM je AgamathI dravyamaMgaLa kahyuM che temAM upayogarUpa Agama nathI paNa labdhirUpa Agama che ane ahIM to upayoga tathA labdhirUpa ubhayaprakAranuM Agama nathI. phakta te jJAnanA kAraNarUpa zarIramAtraja che. eTalo e Agama thakI dravyamaMgaLa ane zazarIra tathA bhavya zarIrarUpa noAgamathakI dravyamaMgaLamAM taphAvata che. have zarIra ane bhavya zarIrathI vyatirikta trIjA bhedanuM svarUpa kahe che. jAyaNa-bhabbasarIrAirittamiha dabamaGgalaM hoi| jA magallA kiriA, taM kuNamANo aNuvautto // 46 // je upayoga rahitapaNe maMgaLakriyA karanAro hoya, te jJazarIra ane bhavya zarIra e beuthI vyatirikta eTale judo noAgamathI dravyamaMgaLa thAya che. 46. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI noAgamathI dravyamaMgaLa [31 paramArthathI maMgaLa be prakAre che. eka jinapraNIta Agama ane bIjuM jinapraNIta paDilehaNAdi mAMgalyakriyA, pUrve AgamathI ane noAgamamAM jJazarIra ane bhavyazarIra ema be prakArathI je dravyamaMgaLa traNa prakAre kahyuM che, te Agama (jJAna) ne Azrine kahyuM che, ne A jJazarIra-bhavya zarIrathI vyatirikta dravyamaMgaLa je che, te to jinezvaramahArAje kahela evI paDilehaNaAdi mAMgalyakriyAne upayoga rahita karato hoya, tene Azrine kahela che. ahiM upayoga rUpa Agama nathI tethI noAgamatA kahI, jJazarIra ane bhavya zarIramAM jJAnanA kAraNa rUpe dravyamaMgaLatA kahI che, ane kriyAnI apekSAe upayoga zUnya hovAthI dravyamaMgaLatA kahI che. upayoga pUrvaka kriyA kare to ta bhAvamaMgaLa kahevAya. have bIjI rIte noAgamathI dravyamaMgaLa kahe che. jaM bhUyabhAvamaMgalapariNAmaM tassa vA jayaM jogaM / jaM vA sahAvasohaNavannAiguNaM suvapNAI // 47 // taM pi ya hu bhAvamaGgalakAraNao maGgalaMti niddiSTuM / romAmiDo , nosaddo saMvaDipheTe 48 je bhUtakALanA bhAvamaMgaLanuM pariNAmi kAraNa hoya, ane je bhaviSyamAM bhAvamaMgaLane yogya hoya, te vyatirikta dravyamaMgaLa gaNAya che athavA svabhAvathIja suMdaravarNa vigere guNavALuM je suvarNa Adi dravya, te paNa nizcabhAvamaMgaLanuM kAraNa ane zarIrAdithI vyatirikta hovAthI, vyatirikta dravyamaMgaLa che, te ahIM nozabda sarvaniSedhArthamAM che. 47-48. caraNasittarI ane karaNasittarInI kriyAnA samudAyane bhAvamaMgaLa kahela che. tevA bhAvamaMgaLanA pariNAma pUrve thayA hoya athavA bhaviSyamAM thAya ema hoya, paNa vartamAna kSaNe tenA pariNAmathI zUnya, evuM koinuM zarIra athavA AtmA hoya, te jJazarIra-bhacazarIra noAgamathI dravyamaMgaLa kahevAya che. temaja svabhAvathIja suMdara tathA varNAdiguNavALAM suvarNa ratna-dahIM-akSata-puSpa-maMgaLakaLaza vigere paNa noAgamathI dravyamaMgaLa kahevAya. kAraNa ke te suvarNa Adi koIne bhAvamaMgaLanuM kAraNa hoya che. ane zarIra AtmA ane zabda athavA suvarNAdi te koIne bhAvanAM kAraNe thAya che mATe te vyatirikta noAgamathI dravyamaMgaLa che. kAraNa ke je bhUtabhAva athavA bhAvibhAvanuM kAraNa hoya, tene dravya kaheluM che. ahIM nozabda sarvaniSedhArthamAM kahyo che tethI Agamano ahIM sarvathA abhAva che, mATe teone noAgamathI dravyamaMgaLa kahevuM te virUddha nathI. pUrve jJazarIra ane bhavya zarIrane dravyamaMgaLa kahyuM che, te kevaLa Agama eTale jJAnanA abhAvanI apekSAe kahyuM che. ane ahIM je tavyatirikta noAgamathI dravyamaMgaLa kahyuM che, te kriyArUpabhAvanA abhAvanI apekSAe kahyuM che. A pramANe AgamathI ane noAgamathI dravyamaMgaLa kahyuM. have bhAvamaMgaLa kahe che, tenuM lakSaNa nAma-sthApanAne dravyanI peThe bhASyakAre koI kAraNathI nathI kahyuM; paNa vRttikAra tenuM lakSaNa kahe che, te A pramANe che. spaSTapaNe bhAvamaMgala tarIke pAMca jJAnarUpa nandI athavA paMcaparameSTine namaskAra karavAnuM kahela che tethI tenA lakSaNanI jarUra na gaNI hoya. athavA pUrve maMgalanuM svarUpa jaNAvyuM te bhAvamaMgala che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32] noAgamathI dravyamaMgaLa [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 bhAvo vivakSitakriyA'nubhUtiyukto hi vai samAkhyAtaH / sarvajJairindrAdivadihendanAdikriyA'nubhavAt // artha :- jema indanAdikriyAnA anubhavathI IndrAdi kahevAya tema je je kriyAnI vivakSA karIye, te te kriyAnA anubhavayukta je je hoya, tene tene sarvajJoe te te apekSAye bhAva kahela che. arthAt indanAdi (aizvaryAdi) kriyAno anubhavanAra hovAthI jema te bhAvaindra kahevAya che, tema lokamAM prasiddha paramArthika padArtha te bhAva kahevAya che. bhAva teja maMgaLa athavA bhAvathI-paramArthathI maMgaLa te bhAvamaMgaLa. e bhAvamaMgaLa AgamathI ane noAgamathI ema be prakAre che. e banne prakAranA bhAvamaMgaLanuM svarUpa bhASyakAra kahe che. maMgalasuauvautto, Agamao bhAvamaMgalaM hoi / noAgamao bhAvo, suvisuddho khAiyAIo // 49 / / maMgaLa karanAra evA zrutanA upayogavALo vaktA AgamathI bhAvamaMgaLa che; ane suvizuddha sAyikAdibhAva te noAgamathI bhAvamaMgaLa che. 49. maMgaLazabdanA arthane jANanArane upayogavALo vaktA AgamathI bhAvamaMgaLa che. prazna :- maMgaLazabdanA arthano je jJAnopayoga teTalA mAtrathIja teno vaktA bhAvamaMgaLarUpa kema kahevAya? ane jo tema kahevAya, to agnijJAnopayogavALo mANavaka paNa agni thavo joIe. ane te agninA upyoga mAtrathI agnirUpa thato hoya, to tenAthI dAha-pAka Adi kriyA paNa thavI joie. parantu tema thatuM nathI, eTale tame je bhAvamaMgaLanuM svarUpa kahyuM te yukti saMgata nathI jaNAtuM.. - uttara - upayoga, jJAna, saMvedana-ane pratyaya e badhA samAna arthavALA zabdo che. tathA padArtha, padArthanuM nAma, ane tenuM jJAna e traNe vastu lokamAM paNa eka ja nAmathI bolAvAya che. jemake pahoLA peTa vagere amuka bAhya AkAravALo padArtha te ghaTa kahevAya che. te ghaTavAcaka nAma paNa ghaTa kahevAya che, ane te ghaTanA jJAnane paNa ghaTa kahevAya che. jevI rIte koI pUche ke A zuM che ? to teno uttara ghaTa. AnuM nAma zuM? ghaTa. AnA cittamAM zuM che? ghaTa. jJAnarUpa pratyaya te paNa ghaTa kahevAya che. AthI ghaTarUpa jJAna ane tene grahaNa karanAra jJAtA, e ubhaya anyoanya abhinna che, jo abhinna na hoya to jema hAthamAM dIpaka chatAM anya purUSa joI zake nahi, tema jJAnavALo chatAM jJAtA vastusamUhane jANI zake nahi. vaLI jo jJAna jJAtAthI bhinna hoya to AtmAne bandha Adino abhAva thAya. kAraNa ke jema jJAna-ajJAna sukha-dukha Adi pariNAma AkAzathI bhinna che, tethI tene baMdha Adi thatA nathI, tema AtmA paNa jJAna ajJAna sukhaduHkhAdithI bhinna te apekSAe mAnIe to baMdha na thAya, mATe jJAna ane jJAnavAnuM kathaMcit abhinna che. prazna :- jo ema hoya to ghaTajJAnanA upayogavALo devadatta ghaTajJAnopayogathI ananya hovAthI ghaTa kahevAya; ane agnijJAnanAM upayogavALo mANavaka agni jJAnanA upayogathI abhinna hovAne lIdhe agni paNa kahevAya. ane tethI te beu anukrame jaLadhAraNa, dAha Adi kriyA karanArA thavA joie ? Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI noAgamathI bhAvamaMgaLa [33 uttara :- bhAi ! ema nahi. kAraNa ke badhA ghaDA kaMI jaLadhAraNAdirUpa aWkriyA karatA nathI, tema badhA agni paNa dAha Adi arthakriyA karatA nathI. jemake khuNAmAM uMdho pADelo ghaDo ane bhasmathI DhAMkelo agni, potAnI jaladhAraNa ane dAhAdirUpa arthakriyA karatA nathI, to zuM te ghaDo ane agni nathI ? che ja. mATe A uparathI e siddha thayuM ke maMgaLapadArthanA jJAna upayogathI abhinna evo vaktA AgamathI bhAvamaMgaLa che; ane kSAyika-kSAyopazamikAdi prazasta bhAva, te noAgamathI bhAvamaMgaLa che. ahIM kSAyikAdibhAvamAM Agamano sarvathA abhAva che. athavA "upalakSaNathI zruta sivAya mati-avadhi-mana:paryava ane kevaLa e cAra jJAna, tathA darzana ane cAritra e sarva noAgamathI bhAvamaMgaLa che. 49. vaLI bIjA prakAre noAgamathI bhAvamaMgaLanuM svarUpa kahe che. ___ahavA sammaiMsaNa-nANa carittovaogapariNAmo / no Agamao bhAvo nosaddo missabhAvammi // 50 // athavA samyagdarzana-jJAna ane cAritranA upayogarUpa pariNAma, te noAgamathI bhAvamaMgaLa che. ahIM nozabda mizrabhAvamAM che. 50. pratikramaNa-paDilehaNAdi kriyA karanArano samyagradarzana-jJAna-cAritrarUpa upayoga pariNAma te kevaLa AgamarUpa nathI, kemake temAM cAritrAdi che, tema sarvathA Agamano abhAva paNa nathI, kemake tyAM jJAna paNa che, tethI te pratikramaNAdivALAno pariNAma noAgamathI bhAvamaMgala kahyo, emAM no zabda mizrabhAvamAM che. pa0. punaH bIjI rIte noAgamathI bhAvamaMgaLa kahe che. ahaveha namokkArAInANa-kiriAvimissapariNAmo / no Agamao bhaNNaI, jamhA se Agamo dese // 51 // athavA ahIM jJAna-kriyA mizrapariNAmarUpa je namaskArAdi, te noAgamathI bhAvamaMgaLa kahevAya che. kemake te pariNAma AgamanA eka dezamAM che. 51. namaskAra-stotrAdinuM jJAna ane mastake aMjalI joDavI vigere kriyA e ubhayanA mizrita pariNAmavALo AtmA, te noAgamathI bhAvamaMgaLa che. ahIM paNa nozabda mizrabhAvamAM che, kemake evA pariNAmanA ekadezamAM AgamarUpa jJAnopayoga vidyamAna che. 51. e pramANe nAma Adi cAre prakAre maMgaLa kahyuM; have nAma Adi traNamAM paraspara samAnatA jaNAvAthI ziSya pUche che ke abhihANaM dabattaM, tayatthasunnattaNaM ca tullAi / ko bhAvavajjiANaM nAmAiNa paiviseso ? // 52 / / jeTaluM jaNAvavuM iSTa hoya te badhuM nahiM jaNAvatAM amuka bhAga jaNAvIne bAkI mATe sUcanA kare tyAre upalakSaNa kahevAya. ahIM paNa ghaNA prakAre noAgamathI bhAvamaMgala chatAM, je eka kSAyikAdibhAva ja mAtra maMgala tarIke kahyo, te upalakSaNathI samajavo, ne tethI jJAnAdi paNa noAgamathI bhAvamaMgala sUcavyA jANavA. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] nAma, sthApanA, dravyamAM vizeSatA [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 bhAvasivAyanA nAmAdi traNemAM abhidhAna dravyatva ane tadarthazUnyatA sarakhI hovAthI te nAmAdi traNamAM (paraspara) zo taphAvata che. ? para. bhAvamaMgaLa sivAya nAmAdi traNe maMgaLamAM abhidhAna-dravyatva ane tadarthazUnyatA A traNe samAna che, eTale teomAM paraspara bheda hoya ema jaNAtuM nathI, kemake nAmAdi traNemAM maMgaLa evuM abhidhAna tulya che, dravya_paNa traNemAM samAna che, kAraNa ke nAma ane sthApanAmAM dravyanoja saMbaMdha che, ane dravyamAM to dravyapaNuM che ja, tethI dravyatva paNa traNemAM samAna che. vaLI tadarthazUnyatA eTale bhAvamaMgaLa rahitapaNuM, te paNa traNemAM samAna che, mAtra bhAvamAM tadarthazUnyatA na hovAthI te traNethI bhinna che. para. e pramANe ziSyanuM kathana sAMbhaLI AcAryazrI traNeno bheda-vaphAvata jaNAve che. AgAro'bhippAo, buddhI kiriyA phalaM ca pAeNa / jaha dIsai ThavaNiMde, na tahA nAme na daviMde // 53 // bhAvassa kAraNaM jaha, davvaM bhAvI a tassa pjjaao| uvaoga-pariNaimao, na tahA nAmaM na vA ThavaNA // 54 // jema sthApanA IndramAM AkAra-abhiprAya-buddhi kriyA ane phaLa prAyaH jaNAya che tema nAmaindra ane dravya indramAM jaNAtuM nathI. vaLI jema dravya e bhAvanuM kAraNa che ane upayoga ane pariNatimaya je bhAva che, te jema Agama ane noAgamathI beu prakAre teno (dravyano) paryAya (dharma) che. tema nAma ane sthApanA bhaviSyamAM ke bhUtamAM paryAyapaNe thatAM nathI. pa3-54. sthApanAindramAM hajAracakSu-kuMDaLa-mukuTa-bAjumAM IndrANI-hastamAM vajanuM dhAraNa karavuM, siMhAsana upara besavuM ityAdi ane zarIrasaundaryayukta jevo AkAra dekhAya che, tathA sthApanA karanArano jevo sabUta indra saMbaMdhI abhiprAya jaNAya che, ane jonArane te AkAranA darzanathI jevI indrabuddhi utpanna thAya che, vaLI tenA taraphanI bhaktithI pariNata buddhipUrvaka tenI sevA karanAranI namaskAra karaNAdirUpa kriyA jevI jaNAya che, ane putrotpatti AdirUpa phaLa prAyaH jevuM prApta thAya che, tevuM nAmaindra ane dravya IndramAM nathI jaNAtuM, tethI nAma ane dravyathI sthApanAno bheda-taphAvata pragaTa che. vaLI jema upayoga zUnya vaktArUpa dravya, koI vakhate upayogakALe e upayogarUpa bhAvanuM kAraNa thAya che, ane e upayogarUpa bhAva te upayoga zUnya vaktArUpa dravyano paryAya thAya che; athavA jema koI bhaviSyamAM indrapaNe utpanna thavAnI yogyatA yukta sAdhuno jIva dravya Indra che ane bhAvaindranuM kAraNa thAya che ane e bhAvendranI pariNatIrUpa bhAva te te sAdhunA jIvarUpa dravyano paryAya thAya che, tema nAma ane sthApanA eka bIjAnA kAraNa-kArya nathI thatA, mATe nAma ane sthApanAthI dravyano bheda che. A pramANe nAma-sthApanAthI dravyano ane nAma tathA dravyathI sthApanAno bheda jaNAvyo eTale nAmamAM AkAra ane kAraNa paNuM na hovAthI sthApanA ane dravyathI bhinna che. te bheda sAmarthyathI jaNAya che ja. jo ke pUrvokta zaMkA pramANe nAma-sthApanAne dravyamAM abhedapaNuM che, to paNa hamaNAM upara kahyA mujaba teomAM paraspara bheda-taphAvata che. jema dUdha-dahIM-chAsa vigeremAM gorapaNuM saphedAi vagere Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara. nAma, sthApanA, dravyamAM tAtvikatA [35 samAna che. chatAM teomAM mIThAza vigerenAM kAraNe taphAvata che ja, tema ahIM paNa samajavuM. kemake vastumAtra anantadharmAtmaka che. pa3-54. ahIM pharI ziSya zaMkA kare che ke - iha bhAvocciya vatthu, tayatthasunnehiM kiM va sesehiM ? / nAmAdao vi bhAvA, jaM te vi hu vatthupajjAyA // 55 // ahIM bhAva eja tAttvika vastu jaNAya che; tattvasivAyanA nAmAdivaDe zuM ? (uttara) nAmAdi paNa tattvarUpaja che, kAraNa ke te paNa vastunA paryAya (dharmo) che. papa. prazna :- A nAma Adi cAramAM bhAvaja vastu jaNAya che. kemake teja prayojananI siddhi karanAra che. udAharaNa tarIke-jevI rIte bhAva Indra dAnavone damavArUpa kArya sAdhavAmAM samartha che, tevI rIte nAma indrAdi samartha nathI, mATe nAma-sthApanAdinuM zuM prayojana che. ? uttara :- sAmAnyathI bhAvane vastupaNe mAnavAmAM kaMI doSa nathI. nAma sthApanA ane dravya e paNa vastunA paryAyo-dharmo hovAthI bhAvanI avasthAoja che. kAraNa ke paryAya dharma bheda bhAva. e badhA zabdo samAna arthavALAja che, jemake koie sAmAnyathI "indra" ema kahyuM tethI tenA sAMbhaLanArane nAmAdi cArenI pratIti thAya che. ne tethI ja zaMkA thAya che ke A manuSya nAmaindra kahyo, sthApanA indra kahyo, dravya indra kahyo, ke bhAvaIndra kahyo ? AthI indrarUpa vastunA je nAmAdi cAre che te khuda vastunA paryAyo bhAvavizeSo che, ne tethIja viziSTa artha kriyA sAdhaka bhAvaindrAdikarUpa bhAvane Azrine vastupaNuM sAdhIe to kaMI hAnI nathI, kemake bhAvaindrAdi bhAvanI arthakriyAmAM nAmAdi paryAyo paNa che ja, ane paryAyo dravyamAM paraspara abhedathI rahe che. papa. athavA nAmAdi paNa bhAva maMgaLanA kAraNa hovAthI bhAvamaMgaLaja che, ema jaNAvavAne kahe che ke ahavA nAma ThavaNA-davvAiM bhAvamagalaMgAiM / pAeNa bhAvamaMgalapariNAmanimittabhAvAo // 56 // jahamagalAbhihANaM, siddhaM vijayaM jiNiMdanAmaM ca / soUNa pecchiUNa ya, jiNapaDimAlakkhaNAINi // 57 // pariniyamaNidehaM, bhabvajaijaNaM suvnnmllaaii| datRRNa bhAvamaGgalapariNAmo hoi pAeNa // 5 // athavA nAma-sthApanA-ne dravya e traNe bhAvamaMgaLarUpa pariNAmanA prAyaH nimitta hovAthI, bhAvamaMgaLanA kAraNo che. jema ke - siddha, vijaya, ane jinezvaranuM maMgaLakAri evuM nAma sAMbhaLIne tathA jinapratimA-svastikAdi joIne, temaja mukti pAmela munino deha, tevI ja rIte bhaviSyamAM sAdhu thanArA manuSyanA ane suvarNamALA vigerenA darzana karIne prAyaH bhAvamaMgaLanA pariNAma thAya che. pa6-57-58. nAma-sthApanAne dravya e traNe bhAvamaMgaLanA (bhAvamaMgaLopayoganA) kAraNo che, tethI je jenuM kAraNa hoya te teno vyapadeza pAme che, jema ke ghI AyuSyanuM ane rUpIo bhojananuM kAraNa hovAnI Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] cAre nikSepamAM bhAvanI mukhyatA [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 te ghI ane rUpIyArUpI kAraNamAM AyuSya ane bhojanarUpI kAryano vyavahAra karAya che, eTale ke ghI AyuSya kahevAya che ane rUpIo bhojana kahevAya che, tema ahIM paNa nAmAdika kAraNamAM bhAvarUpI kAryano upacAra karavAthI, pUrvokta nAma sthApanA ane dravya te paNa bhAvamaMgaLarUpa ja kahevAya che. keTalAka philaSTa karmavALA jIvone nAma Adi bhAvamaMgaLanA kAraNarUpa na paNa thAya, tethI mULamAM prAya: zabda mUkyo che. nAmAdi traNa bhAvamaMgaLanA kAraNo che, e vAta udAharaNathI spaSTa karIe. jema koIe maMgaLa athavA siddha, vijaya athavA jinezvara Adi nAmono uccAra karyo hoya te sAMbhaLIne koI zrotAne samyagadarzanAdi bhAvamaMgaLanA pariNAma thAya che. tethI te nAma paNa bhAvamaMgaLanuM kAraNa thayuM. tevI ja rIte jinapratimA sAdhunAM pagalAM athavA svastikAdi je maMgalanI sthApanA rUpa che, te joIne koIne bhAvamaMgaLanA pariNAma thAya che, tethI te sthApanA bhAvamaMgaLanuM kAraNa che. temaja koI mokSe gayela munino deha athavA bhaviSyamAM thanArA sAdhu temaja suvarNamALA vigere joIne, bhAvamaMgaLanA pariNAma thAya che tethI te dravyapaNa bhAvamaMgaLanuM kAraNa che. A pramANe nAma Adi traNe bhAvanA kAraNa hovAthI bhAvarUpa ja che. - jo e pramANe nAmaAdi paNa bhAvarUpa che to te paNa zuM tIrthakarAdinI jema pUjya che ? AcAryazrI tenA uttaramAM kahe che ke - kiM puNa tamaNegaMtiyamataccaMtaM ca na jao'bhihANAiM / tavivarIaM bhAve, teNa viseseNa taM pujjaM // 59 / / jethI e nAmAdi traNa anaikAntika che ane Atmattika nathI, tathA bhAva tethI viparIta che, mATe te bhAva tenA nAmAdithI vizeSa pUjaya che. pa9. nAma-sthApanA-ne dravyamaMgaLa anaikAntika phaLavALA che, eTale teo ISTa phaLa sAthe athavA na paNa sAdhe, temaja AtyAntika phaLa prApta karAvavAne samartha nathI; ane bhAvamaMgaLa to tethI viparIta che, eTale ke ekAMtika ane Atmattika iSTaphaLa sAdhaka che, mATe nAmAdi traNa maMgala karatAM bhAvamaMgaLa vizeSa pUjaya che. 59. - A pramANe bhinna bhinna vastuomAM vizeSa apekSAe vicAra karatAM nAmaAdino pradhAna ane gauNabhAva batAvyo, have sAmAnya apekSAe vicAra karatAM sarva vastumAM nAmAdi traNa maMgala karatAM sarva vastumAM nAmAdi cAreno sadbhAva che, te jaNAvavAne bhASyakAra mahArAja kahe che. ahavA vatthabhihANaM, nAma ThavaNA ya jo tayAgAro / kAraNayA se davvaM, kajjAvannaM tayaM bhAvo // 60 / / athavA vastunuM je nAma te nAma teno AkAra e sthApanA, (pariNAmI kAryanI) kAraNatA e dravya ane kAryapaNe pariNAma pAmavuM te bhAva. 60. jenAthI jarUra phala thAya, phala thayA vinA na rahe te ekAMtika kahevAya, temaja jenAthI tenuM utkRSTa phala thAya te AtyaMtika kahevAya. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] nAmanayano vicAra [37. ghaTa-paTa Adi vizvamAMnI sarva vastuo, nAmAdi catuSparyAyAtmaka che. jema ke - 'ghaTa' evuM nAma yA saMjJA te nAma, teno ja potAno AkAra te sthApanA, tenAM kapAlaAdi pariNAmakAryanA kAraNa hovAthI dravya, kAraNa ke je bhUta yA bhAvibhAvanuM kAraNa hoya te dravya kahevAya che, ane mATInA piMDanuM niSpanna thayeluM ghaTarUpa kArya te bhAva che. A pramANe sarva vastuno samUha nAmAdicAra svarUpa che. eja pramANe samyagadarzananI vyavasthA hovAthI jinamata sarva nAmAdi nayAtmaka che. vastusvarUpa A pramANe hovAthI, pUrve 25mI gAthAmAM bhAva eja vastu ho, paNa tadarthazUnya evA nAmAdivaDe zuM ? evI je zaMkA karI hatI tenuM samAdhAna paNa AthI kahyuM. kAraNa ke ekaja vastumAM eka ja kALe aneka paryAyo vidyamAna chatAM, A amuka paryAya ja vastu che ane bIjA paryAyo avastu che, ema kahevuM te ayogya che, jo ke dravyarUpe to te sarva eka ja che. 60. nAmAdicAramAM nAmanaya nAmane ja pradhAna mAne che, A sthaLe sugamatAnuyAyI-bauddhamatane anusaranArAo "arthamAM-padArthamAM zabdo nathI" ItyAdi vacanathI nAmane vastudharmarUpe nathI mAnatA, tethI teone nAmanaya kahe che ke - vatthusarUvaM nAmaM, tappaccayaheuo sadhamma ba / vatthu nA'NabhihANA, hojjA'bhAvo vi vA'vacco // 6 // ghaTanA AkArAdinI jema nAma paNa tenA (vastunA) pratyayano hetu hovAthI, nAma paNa vastunuM svarUpa che. nAmarahita vastu ja nathI. kema ke jo tema hoya to avAcyanI jema teno abhAva thAya, 61. nAmanayano abhiprAya evo che, ke jema svadharma vastunuM svarUpa che, tema nAma paNa vastunuM svarUpa che, kAraNake nAma te vastunA pratyAyanI hetu che. je jenA pratyayano hetu hoya che te teno dharma che; je jeno dharma nathI, te tenA pratyAyano hetu paNa nathI; jema ke- ghaTanA rUpa Adi svadharmo ghaTa pratyAyanA hetu che, paNa paTanA nathI, kema ke ghaTa evA nAmathI paTa AdinA vyavaccheda vaDe ghaTano ja pratyaya thAya che. AM pramANe sarva vastuo nAma svarUpa ja che. jo vastu nAma svarUpa na hoya to te vastu ja na hoI zake. jema ke- pRthvI Adi paMcabhUta sivAya nAmarahita chaThThA bhUtano jema abhAva che. tema je nAmarahita che te vastuno ja abhAva che. ahI koI evI zaMkA kare ke "nadI kinAre goLathI bhareluM gADuM che." evuM sAMbhaLIne koi tyAM jAya ane tevuM gADuM tyAM juve nahi, to zabdathI nAmathI je pratIti thavI joie te tyAM thai nahi, tethI nAma asatya TharyuM. AvI zaMkAno uttara e ke jo e pramANe khoTAM vAkyo pramANe padArtha na maLavAthI vAkyone ja khoTA mAnavAmAM Ave, to pratyakSAdi pramANamAM paNa evo ja prasaMga Ave. jemake koine dUra paDelI chIpamAM rUpAnuM bhAna thAya, ane tyAM jaine jAe te rUpAnI prApti na thAya. ahIM ema kahevAmAM Ave ke e bAdhita pratyakSa hovAthI tyAM vastu prApti na thaI paNa abAdhita pratyakSa hoya to vastunI jarUra joyA pramANe ja prApti thAya, to ame Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38]. nAmanayano vicAra [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 paNa ema ja kahIe chIe ke vicArapUrvaka AptaprAmANika purUSe kahelA zabdathI ja vastu prApti avazya thAya. ahI yukti to nAma ane pratyakSAdi beumAM samAna che. 61. vaLI jo nAmane vastudharma na mAnavAmAM Ave, to bIjA paNa doSono prasaMga Ave che. te doSI jaNAvavA mATe kahe che. saMsaya-vivajjayA vA'NajjhavasAo'havA jadicchAe / hojja'tthe paDivatI na vatthudhammo jao nAmaM // 62 // vatthussa lkkh-lkkhnn-sNvvhaaraa'virohsiddhiio| abhihANA'hINAo, buddhI saho ya kiriyA ya // 63 / / jo nAma vastuno dharma na hoya to saMzaya viparyaya anadhyavasAya ane vadecchAthI artha pratipatti-jJAna thAya; tathA jagatamAM lakSya-lakSaNa ane saMvyavahAranI siddhio temaja buddhi-zabdane kriyA, e sarva abhidhAna-nAmane AdhIna che. 62-63. jo nAma e vastudharma na hoya to ghaTa evo zabda kahevAthI te sAMbhaLanArAne "A manuSya zuM kahyuM." evo saMzaya thAya, paNa ghaTanI pratipatti-jJAna na thAya, athavA ghaTa ema kahevAthI peTanI pratipattirUpa viparyaya thAya, athavA koNa jANe eNe zuM kahyuM evo anadhyavasAya thAya, athavA ghaTa zabdathI koIvAra ghaTanI pratIti thAya, ne koIvAra paTanI pratIti thAya, koIvAra khaMbhAdinI pratIti thAya, e rIta-game tema yadacchAthI padArthanI pratIti thAya. A pramANe jo nAmane vastu dharma na mAnIe to doSo Ave. evI rIte nAmane vastudharma na mAnavAthI nukasAna jaNAvIne have nAmane vastuno dharma AkhuM jagata mAne che, te sAbIta karavA kahe che, ke vaLI jIvatyAdi lakSya, upayogAdi lakSaNa, lAvavuM mokalavuM Adi saMvyavahAra, padArthano nizcaya karavArUpa buddhi, ghaTa-paTa Adi dhvanIrUpa zabda ane uchALavuM-pheMkavuM Adi kriyA e sarva nAmane ja AdhIna che, eTale ke te sarvano vyavahAra nAmathI ja thAya che, mATe nAma eja vastu che. A pramANe nAma athavA zabdanaye potAno mata pratipAdana karyo, eTale have sthApanAnaya kahe che ke - 3ii vitha mag-da-vatyu-virA-hartA-DamiDuM . AgAramayaM savvaM, jamaNAgAraM tayaM natthi // 64 // na parANumayaM vatthu, AgArA'bhAvao khapuSpaM va / uvalaMbha-vyavahArA'bhAvAo nANagAraM ca // 65 // mati-zabda-vastu-kriyA-phaLa ane abhidhAna (nAma) e sarva AkAramaya hovAthI, vastumAtra AkAramaya che. je anAkAra che te vastu ja nathI. vaLI AkAza puSpanI jema AkAra nahi mAnanAra 1. nizcaya vinAnuM beu pakSanuM jJAna thAya tene saMzaya kahevAya che. padArthathI ulaTuM jJAna thAya te viparyaya kahevAya che. padArthanA svarUpano khyAla na.Ave, evuM sAmAnya jJAna te anadhyavasAya kahevAya che. koIvAra ghaTa zabda sAMbhaLIne ghaTanuM jJAna thAya ane koIka vakhata ghaTa zabda sAMbhaLIne paTanuM jJAna thAya tyAre tene yadacchA kahevAya che. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI sthApanA dravyanayano vicAra [39 pakSe mAnela vastu, anAkAra hovAthI, temaja upalabdhi ane vyavahArano paNa abhAva hovAthI, te vastu ja nathI. 64-65. mati-zabdAdi sarva AkAramaya che. je anAkAra che, te vastu nathI. jema ke mati eTale jJAna te ya vastune grahaNa karatAM, tadAkArapaNe pariName che, tethI te AkAravALI che. jo te AkAravALI na hoya, to "A nIla che A pIta che" evo niyamita nizcaya na thAya. kema ke emAM te sivAya bIjuM koI niyAmaka nathI. paraMtu "A nIla che, pItAdi nathI" evA saMvedanamAM nIlAdi AkAra niyAmaka che. mATe mati-buddhi sAkAra che. zabda to paugalika hovAthI sAkAra che ja, ane ghaTapaTAdi vastu to sAkAra che, e pratyakSa che. chALavuM-phaMkavuM vigere kriyA, kriyAvAnathI bhinna nathI eTale te paNa vastunI mAphaka sAkAra che. tathA kuMbhAra AdinI kriyAthI sAdhya ghaTAdirUpa phaLa mRpiMDAdi vastunA paryAyarUpa hovAthI sAkAra che ane abhidhAna-nAma athavA zabda te pudgalamaya hovAthI sAkAra che. ema pUrve ja kahyuM che, mATe je vastu che, te sarva sAkAra ja che. je anAkAra che, te vadhyAputranI jema vastu ja nathI. vaLI anAkAra vastu sarvathA anupalabhyamAna che, ane tevI vastuthI kaMIpaNa vyavahAra thato nathI, mATe anAkAra evI vastu ja nathI. 64-65. A pramANe sthApanAnaye potAno pakSa pratipAdana karyo, eTale have dravyanaya, potAnA pakSane pratipAdana karavAne kahe che ke - dabbapariNAmamettaM mottaNAgAradarisaNaM kiM taM / uppAya-bayarahiaM, dav ciya nibiyAraM taM // 66 // dravyanA mAtra pariNAmane mUkIne AkAra te zuM che ? (kAMI nathI) utpAda-vyayarahita nirvikAra evuM je kevaLa dravya teja vastu che. 66. dravyanA pUrva paryAyano tirobhAva eTale nAza, ane navA paryAyano AvirbhAva eTale pragaTa thavuM, e be pariNAmo sivAya "AkAra" e zuM che ? ke jethI mati zabda vigere vastu AkAraja che ema kaho cho ? arthAt utpAda-vyayarahita nirvikAra dravyano je AkArAdi pariNAma te dravyamAtra che. kema ke dravyamAM evuM zuM apUrva utpanna thAya che ? athavA vidyamAna zuM nAza pAme che ? ke jethI dravyamAM vikAra thAya. mAtra navA-junA paryAyano AvirbhAva ane tirobhAvaja thAya che, jema ucI phaNAvALI tathA phaNArahita avasthAmAM ane kuMDalita AkAramAM sarpa ja, te te rUpe jaNAya che. te phaNA vagere mAtra te sarpano tevo pariNAma che ane tethI sarpamAM kaMI vikAra thato nathI, tema jagatanAM badhAM dravya paNa sAmAnya sarpanI mAphaka nirvikAraja che. 66. ahIM jo koI evI zaMkA kare ke - sarpa Adi dravyamAM utkRNa-viphaNAdi paryAyo, utpanna thatA ne nAza pAmatA pratyakSa jaNAya che, to te dravya utpAdAdi rahita che ema kema kahevAya ? tenA uttaramAM ame kahIe chIe ke - AvibbhAva-tirobhAvamettapariNAmakAraNamaciMtaM / niccaM bahurUvaM piya, naDo bva vasaMtarAvanno // 67 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 AvirbhAva-tirobhAvarUpa pariNAmanuM acittva kAraNa mAtra dravya ja che, ane bhinna bhinna veSane dhAraNa karanAra naTanI peThe bahurUpavALuM chatAM te dravya sarvakAle ekarUpavALuM hovAthI nitya che. 67. jema utphaNAvasthA ane viphaNAvasthAnuM kAraNa sarpa che, tema AvirbhAva ane tirobhAvarUpa pariNAmanuM kAraNa dravya che. vastutaH emAM kaMI apUrva utpanna thatuM nathI ane vidyamAna kaMI nAza pAmatuM nathI, paraMtu pracchannarUpe hatuM te pragaTa thAya che ane pragaTa hatuM te pracchanna rUpa thAya che. tethI AvirbhAva tirobhAva rUpa kArya upacArathI ja che, ane tethI te kAryanuM kAraNapaNuM upacArathI ja che. mATe dravya to utpAdaAdi rahita che. 40 ] dravyanayano vicAra prazna :- dravya eka ja svabhAvavALuM ane nirvikAra che, to te anaMtakALa sudhI thanArA AvirbhAva tirobhAvanuM kAraNa eka sAthe kema nathI thatuM ? uttara H- dravya te eka svabhAvavALuM hovA chatAM acittva svabhAvavALuM hovAthI temAM anukrame ja AvirbhAva-tirobhAva thAya che. udAharaNa tarIke jema sarpaAdi dravyo eka-svabhAvavALA chatA temAM utphaNa-viNaAdi paryAyo anukrame ja thAya che, tema ahIM paNa AvirbhAva-tirobhAva kramasara ja thAya che. prazna :- utkRNa-viNaAdiparyAyo pUrva avasthAno tyAga karIne uttarAvasthAno Azraya kare che, tethI dravya anitya nahi bane ? uttara :- judA judA veSa karanArA naTanI peThe dravya bahurUpavALuM chatAM nityaja che; jema-nAyakavidUSaka-vAnara-naTa-rAkSasa Adi pAtronA avasare bhinna bhinna veSa grahaNa karavAthI bahurUpavALo thayelo chatAM paNa nara sarva avasthAmAM eka ja hovAthI nitya che, tema dravya paNa utpAda vinAza Adi paryAyothI bahurUpavALuM chatAM AkAzanI peThe nirvikArI hovAthI nitya ja che. jema ghaTapaTa AdinA saMbaMdhathI AkAza ghaTAkAza, maThAkAza vigere bahu rUpavALuM hovA chatAM paNa pote avikArI hovAthI nitya che, tema dravya paNa nitya che. vaLI sarvatra tribhuvanamAM je kaMI che te kAraNaja che. paTAkAza Adi navA padArthanI uttpatti rUpa kArya to kayAMya paNa jaNAtuM nathI, ane je kAraNa che te sarva dravya ja che. jema ke piMDo kAraNamiTThe, payaM va pariNAmao tahA savvaM / AgArAi na vatyuM, nikkAraNao khapuSkaM va // 68 // dUdhanI peThe pariNAmI hovAthI, jema mATIno piMDa AvirbhAva tirobhAvarUpa pariNAmavALo che, ane te koInA paNa kA2NapaNe mAnela che. tevI ja rIte sarva vastu kAraNa che, jyAre AkAra vigere niSkAraNa hovAthI AkAza puSpanI jema avastu che. 68. nRSiMDa-sthAsa-koza-kuzula Adi trailokyAntargata sarva vastu dUdhanI peThe pariNAmI hovAthI, kAraNa mAtra ja che. je je kAraNa che, te te sarva dravya che. e pramANe dravyanayanI svapakSasiddhi thaI. prazna :- nRSiMDaAdinA kAryabhUta sthAsa-koza-kuzula-ghaTa Adi sarva pratyakSa jaNAya che mATe te avastu kema kahevAya ? ane vaLI kAraNa zabda saMbaMdha darzAvanAra hovAthI te haMmezAM kAryanI apekSA rAkhe che, to "kevaLa kAraNa ja che, kArya nathI." ema kema kaho cho ? Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara]. bhAvanayano vicAra [41 uttara :- kAraNa zabda kAryanI apekSA rAkhe che, e satya che, paraMtu temAM je AvirbhAva tirobhAva rUpa kArya che, teno ja mAtra kArya tarIke upacAra karAya che, ane upacAra te avastu che. mATe dravya sivAya sthApanA Adi naye je AkAra Adi vastu mAnela che, te sarva avastu che, kema ke te sarvane kAraNa rahita mAnela che; eTale ke te mAtra AvirbhAva-tirobhAva rUpa che, paNa tenAthI koI anyakArya thatuM nathI, eTale te kAraNa nathI. je kAraNa rahita che te AkAzapuSpanI jema vastu nathI, ane jo te AkArAdi vastune kAraNa mAnavAmAM Ave, to amAro pakSa svIkAravo paDe ema che, eTale ke kAraNapaNe rahelI vastu ja sat che ema thayuM. AthI e siddha thayuM ke, A vizvanI aMdara rahela sarva vastu kAraNa che, ane kAraNa hovAthI dravya ja che. 68. A pramANe dravyaname potAno pakSa siddha karyo eTale bhAvanaya kahe che ke - bhAvatthaMtarabhUaM kiM, dabaM nAma ? bhAva evAyaM / bhavanaM paikkhaNaM ciya, bhAvAvatI vivattI ya // 69 // bhAvathI arthAntarabhUta (judu) dravya zuM che? arthAt kaMI nathI. mAtra bhAva ja vastu che, kema ke pratisamaya bhAvanI ja utpatti ane vinAza thAya che. 69. bhAvathI-paryAyathI bhinna dravya e zuM kaMI vastu che? ke jethI "sarva vastuo dravyano ja pariNAma che." vastutaH jagatamAM je kaMI vastusamUha jaNAya che, te sarva bhAvarUpa-paryAyarUpa ja che. jo kadi koI anAdikALathI avasthita sat vastu hoya ane te bhinna vastu rUpe thatI hoya, to tamArI jaNAvela uparokta kalpanA satya Thare, paNa ahIM to dareka samaye bhAvanI ja utpatti ane vinAza anubhavAya che. eTale pUrvekSaNano nAza tathA ane aparakSaNano utpAda eja bhAva-paryAyarUpa mAtra vastu anubhavathI jaNAya che, paNa bhAva sivAyanI dravya evI koI vastu ja nathI. 69. paryAyanI utpatti ane vinAza je mULa kAraNathI thAya che, tene ja ame dravya kahIe chIe. mATe "bhAva=paryAya ja mukhya che ane bhAvathI alaga dravyanuM kAMI mahattva ja nathI,'' ema kahIne je dravyano abhAva kaho cho, te ayogya che. ema kahetAM dravyavAdIne uttara Ape che ke - na ya bhAvo bhAvaMtaramavekkhae kiMtu heuniravekkhaM / uppajjai tayaNaMtaramavei tamaheuaM ceva // 70 // paryAyarUpa je bhAva te anyabhAva rUpa dravyanI apekSA rAkhato nathI, paNa te bhAvarUpa vastu, dravyarUpa bhAvanI apekSA vinA potAnI meLe ja utpanna thAya che ane nAza pAme che, mATe te bhAva hetu rahita ja che. 70. - ghaTa Adi bhAva (vastu) utpanna thatAM mRtiMDa Adi anyabhAvanI (bIjI vastunI) apekSA rAkhato nathI, paNa hetunI apekSA rAkhyA vinA ja utpanna thAya che, kema ke apekSA vidyamAnane ja hoya che, mRpiMDAdinA kAraNapaNAnA samaye ghaTAdi rUpI kArya vidyamAna hotuM nathI eTale te ghaTAdine mRpiMDAdinI apekSA hoI zake nahi, tema chatAM jo avidyamAnane paNa kAraNa mAnavAmAM Ave, to avidyamAna kharajhaMga koIno hetu che ema mAnavuM joIe. jo kadi ema kahevAmAM Ave Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ] kSaNikavAdanI carcA [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 ke utpatti kSaNanI pUrve ghaTAdi vidyamAna che, to tene kRSiMDa AdinI apekSAnuM zuM kAma che ? kema ke te ghaTa Adi svabhAvathI ja vidyamAna che. athavA utpanna thayelo ghaTa pAchaLathI tRbhiMDa AdinI apekSA rAkhe che, ema kahevAmAM Ave to, te mAthuM muMDAvIne dinazuddhino vicAra karavA jevuM thayuM; kAraNa ke svabhAvathI ja koI paNa rIte ghaTa utpanna thayo, to te utpanna thayelA ghaTane pAchaLathI mRtsiMDAdinI apekSAnuM zuM prayojana che ? ema kahevAmAM Ave ke utpadyamAna avasthAmAM ghaTAdine nRSiMDanI apekSA che, to te saMbaMdhamAM ame pUchIe chIe ke utpadyamAnatA eTale zuM che ? aniSpannaavayavatA ? niSpakSaavayavatA ? ardhaniSpannaavayavatA ? aniSpakSaavayavatA to nahi kahI zakAya, kema ke je svayaM aniSpanna che, tene kharazrRMganI jema apekSA kevI rIte ghaTe ? vaLI niSpannaavayavatA paNa nahi kahI zakAya, kema ke je svayaM niSpanna che, tene anyanI apekSA nirarthaka che. temaja ardha-niSpannaavayavatA paNa kahevI ayogya che, kAraNa ke ema kahevAthI vastune aMza sahita mAnavI paDaze. ane tethI avayava avayavinA vikalpo karatAM aneka doSo Avaze. athavA aMzayukta vastumAM paNa niSpannaaMza kAraNanI apekSA rAkhe che ? niSpadyAna aMza kAraNanI apekSA rAkhe che te banne kAraNanI apekSA rAkhe che ? AmAMnA pahelA be pakSa to pUrvokta rIte khaMDita che, ane tethI trIjo ubhaya pakSa paNa lAbhakArI nathI, kemake ubhayapakSamAM to banne pakSamAM kahelA doSo Avaze. AthI e siddha thayuM ke kRSiMDa AdinuM uttara kALa rUpe thavuM, teja ghaTaAdinI apekSA (kAraNa) che. vaLI kRSiMDa Adi paNa kAryarUpa ja che, kemake dhaTAdinI pUrve hovuM teja tenuM kAraNapaNuM che, paNa dhaTAdinI utpattimAM vyApAra pAmatuM hoya, te kaMI tenuM kAraNa nathI; kemake temAM thato vyApAra vyApAravALAthI bhinna che ke abhinna che ? jo bhinna kahezo to, te vyApAra rahita thaze, ane abhinna kahezo, to vyApArano abhAva thaze. vaLI kAraNanA vyApArathI ghaTAdi thAya che, te vyApAravALAthI bhinna che ke abhinna che ? jo bhinna kahezo to utpanna thanArane anutpattino prasaMga thaze, ane abhinna kahezo to vyApAra rUpa thavAthI utpattino abhAva thaze. mATe pUrvakALa ane uttarakALa rUpe thavuM eja vastuno kAraNa kArya bhAva che; paNa janya-janaka bhAvarUpa nathI. jo ke bhiMDa ane ghaTa pUrvottarakALa bhAvI che, paNa te to anAdikALathI evA prakAranI kSaNa paraMparA che, jethI ema jaNAya che. vastutaH koI koIne utpanna karatuM nathI, tethI koIpaNa bhAvane koI paNa hetunI apekSA nathI. hetunI apekSA vinAja sarva bhAvo utpanna thAya che ane utpatti kSaNa pachI tarata ja hetu vinA nAza pAme che. prazna :- mugara paDavAnAM kAraNe ghaTaAdi nAza pAmatA pratyakSa jaNAya che, to pachI te nirdetuka nAza pAme che ema kahI zakAya ? ghaTAdinA uttara H- vinAza thavAmAM vinAzanA hetuno saMbaMdha ja nathI. juo ! mugaraAdi vinAzakALe-ghaTAdi karAya che ? kapAlAdi karAya che ? ke tuccha rUpa abhAva karAya che ? A traNa vikalpomAMthI vinAza thavAnA kALe, mugarAdithI ghaTa Adi to nathI karAtA, kemake te to potAnA Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] kSaNikavAdanI carcA [43 hetubhUta kuMbhAraAdisAmagrI vaDe pahelAthI utpanna thAya che. vinAzakALe mugarAdithI kapAla Adi paNa nathI karAtA, jo kapAlAdi karAtA hoya, to ghaTAdi to tevAMne tevAM rahevA joIe, paNa ghaTAdino nAza na thavo joIe. kapAlAdinI utpatti thavAthI ghaTAdino nAza thAya che, ema thavuM te to yuktisaMgata na gaNAya. vaLI evI rIte mAnavAthI ekanI niSpatti (utpatti) thatAM, samagratribhuvananI nivRttino nAzano) prasaMga Ave. trIjo vikalpa je tuccha rUpa abhAvane che, temAM paNa mugarAthI tevo tuccha rUpa abhAva thato nathI. kema ke tuccha abhAva kharazcaMga jevo nirUpa che, mATe te karI zakAya ja nahi. ane jo karI zakAya to paNa ghaTAdine tadavastha rahevAno prasaMga thAya, arthAt ghaTAdino nAza na thAya, kemake anya karavAmAM anyanI nivRtti (nAza) saMbhave nahi. prazna :- ghaTaAdinI sAthe mulgarano saMbaMdha thavAthI utpanna thayela abhAvane murgArAdivaDe ghaTAdino nAza thAya che, ema kahevAmAM Ave to zuM vAMdho ? uttara :- ghaTa ane abhAva e ubhayano saMbaMdha ja nathI ghaTato. pahelAM ghaTa ane pachI abhAva ? athavA pahelAM abhAva ane pachI ghaTa ? ke ghaTa ane abhAva ubhaya eka kALe thAya che ? A traNa pakSamAMthI prathamanA be pakSamAM to saMbaMdha nathI ghaTato, kemake ghaTa ane abhAva ekabIjAthI bhinna kALamAM che. bhinna kALamAM avasthitane anyonya saMbaMdhavALA mAnavAmAM Ave, to bhaviSyamAM thanArA zaMkhacakravarti Adino, bhUtakALamAM thayelA sagaracakravarti AdinI sAthe saMbaMdha thavo joIe. trIjA vikalpathI paNa ghaTa ane abhAvanI eka kSaNa mAtra, sAthe avasthiti mAnIe, to jema ghaTane abhAva sAthe saMbaMdha che, tema badhA saMsArane paNa saMbaMdha che, to sarvasaMsAra eleja thaI jAya, ane tema thavAthI jema badhA saMsArano abhAva che, tema ghaTAdine paNa tadavasthAno prasaMga prApta thAya. "ghaTAdino upamardana (dabANathI) abhAva thAya che, mATe ghaTAdino nAza thAya che" ema koI kahe, to tene ame pUchIe chIe ke - upamardana eTale zuM? upamardana eTale ghaTAdi che ? kapAlAdi che ? ke tuccharUpa abhAva che ? A traNamAMthI upamardana eTale ghaTAdi che, ema to nahi kahevAya, kema ke e ghaTAdi to potAnA hetuthI ja utpanna thAya che; ane upamardana eTale kapAlAdi paNa nahi kahevAya, kema ke ema kahevAthI to ghaTAdine tadavasthAno prasaMga thaze. vaLI upamardana eTale tuccharUpa abhAva paNa nahi kahI zako, kema ke jo ema kahezo to ghaTAdinA abhAvathI, ghaTAdino abhAva thAya che ema thayuM, ane ema kahevuM eto kevaLa hAsyajanaka che, kema ke potAnA abhAvathI ja potAno abhAva thAya che, ema mAnavuM paDaze, paNa te zobhaze nahi. A sarva kahevAnuM tAtparya e che ke, vinAzamAM koi hetu ja nathI; parantu mugarAdi vilakSaNa sahakArI kAraNathI kapAlAdi vilakSaNa paryAya utpanna thAya che, ghaTAdi to kSaNika hovAthI svabhAvathI ja nAza pAme che. Ama kahevuM eja yogya che. arthAt hetu vyApAranI apekSA vinA utpanna thaelA bhAvo, kSaNika hovAthI hetu vyApAra sivAya nAza pAme che. AthI e siddha thayuM ke utpatti ane vinAzamAM koi koinI apekSA rAkhatuM nathI, jayAre koi koinuM kAraNa nathI to dravya paNa nathI; paraMtu pUrvAparakSaNaparaMparArUpa paryAyo ja che. A sthaLe A saMbaMdhamAM ghaNuM kahI zakAya ema che, paNa grantha gahana thavAnA bhayathI kahetA nathI. jene te jANavAnI AkAMkSA hoya teNe baudhazAstromAMthI jANI levuM. 70. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAre nikSepAno samanvaya [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 vaLI jema dravyavAdIe "dUdhanI peThe piMDa pariNAmI hovAthI mATIno piMDa kAraNa che." (28) ema kahyuM che, tadanusAre ame paNa tevI ja rIte kahIe chIe ke - piNDo kajjaM paisamayabhAvao jaha dahiM tahA savvaM / kajjAbhAvAo natthi, kAraNaM kharavisANaM va // 7 // dahIMnI peThe pratisamaya navA navA paryAyarUpe thato hovAthI, mATInA piMDa jema kArya che, tevI ja rIte sarve padArtho kArya che. (dravyavAdIe mAnelA) kAraNathI utpanna thatAM kAryano abhAva thavAthI kharajhaMganI peThe koI kAraNa che ja nahi. 71. mATIno piMDa pratisamaye aparApara (eka pachI eka) kSaNarUpe thato hovAthI dahIM peThe kArya che. jo e aparApara kSaNarUpe na thatA hoya to, vastune purANabhAva-yuvAnabhAva ane vRddhAvasthA ghaTe nahi. vaLI jo janmathI anaMtara samaye vastunI apararUpatA (bhinnarUpa) na thAya to, zeSa bIjAkALamAM paNa vizeSapaNuM na hovAthI, bhinnarUpa na thAya. jema pratisamaya anyAnyarUpe thato hovAthI piMDa kArya che, tema ghaTa-paTAdi sarva vastusamUha paNa kArya che, ane dravyavAdIe mAneluM kAraNa kharajhaMganI jema kArya na hovAthI avastu che. kemake je dareka samaye aparAmarakSaNarUpe thatuM nathI te kharajhaMganI mAphaka vastu nathI, ane je dareka samaye aparAmarakSaNarUpe thAya che, te ghaTAdinI jema vastu che. 71. A pramANe nAmAdinayono paraspara vivAda jaNAvIne upasaMhArapUrvaka bhASyakAra mahArAja satyabhAva jaNAvavAnuM kahe che ke - evaM vivayaMti nayA, micchAbhinivesao paropparao / DUmada savaniyamaye, niNamayamaMvanamayaMta meharA e pramANe mithyAabhinivezathI nAmaAdinayo paraspara vivAda kare che. jinamatanI sAthe koI paNa nAma Adinaya ane nAmAdinaya sAthe jinamatane koI prakAre vivAda nathI. te to sarvanayAtmaka hovAthI atyaMta anavadya che. 7ra. jema jAtiaMdha manuSyo bhegAM thaI hastinA paga-puMchaDuM Adi judA judA avayavone sparzIne, pote sparzalA avayavane hAthIno AkAra dhArI, dareka aMdha hAthIne judI judI AkRtivALo kahe che, tema A nAmAdinayo paNa paraspara mithyAabhinivezathI nAmAdi ekekane sAcA mAnI bIjAne juThA kahI vivAda kare che, tethI teo mithyAdRSTi che. pratyakSa anubhava siddha nAmAdi cArene mAnanAra jinamata ja A lokamAM samyagRSTi che. kemake te sarvathA doSarahita ane sarvanayAtmaka che. udAharaNa tarIke jema dekhatA manuSya sArI rIte hastinuM saMpUrNa zarIra joIne, te hAthI jevA AkAre che, tevA ja AkAravALo tene kahe che. tevI ja rIte jinamata paNa sarvanayAtmaka hovAthI vastusvarUpane samastaprakAre joIne, te vastu jevA svarUpe che, tevA ja svarUpe te vastune yathArtha rIte kahe che. eja vAta AcAryazrI AgaLanI gAthAmAM kahe che. nAmAibheasadda-ttha-buddhipariNAmabhAvao niyayaM / jaM vatthumatthi loe, caupajjAyaM tayaM sav // 73 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI cAre nipAnuM mahattva [45 zabda-artha-ane buddhino pariNAma nAmAdibhedomAM ja che, tethI lokamAM je vastu che te sarva cAraparyAyavALI che. 73. A vizvamAM je koI vastu che, te sarva nAma-sthApanA-dravya ane bhAvarUpa cAra paryAyavALI che. paraMtu nAmAdinayo jema kahe che ke vastu kevaLa nAmamaya che, athavA kevaLa AkAramaya che, athavA dravyasvarUpa che ke mAtra bhAvAtmaka ja che ema nathI. paraMtu nAma-sthApanA-dravya ane bhAva, e cArenI aMdara zabda-artha-ane buddhino ekatva pariNAma thAya che, mATe sarva vastu cAraparyAyavALI che. kemake jayAM jyAM zabda-artha-ane buddhino pariNAma che, te sarva vastu cAraparyAyavALI che. jyAM e cAraparyAyano abhAva che tyAM zazazRMganI peThe zabda-artha ane buddhino pariNAma nathI. AthI e nizcaya thayo ke jayAM zabdAdino pariNAma che, te sarva catuSparyAyAtmaka che. jema ke anyonya saMbaMdhamAM rahela nAmAdi cAraparyAyavALI vastumAM ghaTAdizabdanI pariNati ghaTAbhidhAyakapaNe dekhAya che, pahoLA taLIyA peTa Adi AkAravALA arthano pariNAma paNa nAmAdi cAra paryAyarUpe ja prApta thAya che, ane tadAkAra grahaNarUpe buddhinI pariNati paNa tasvarUpa vastumAM ja thAya che. "e pramANe dekhAya che, te brAnti che." ema koIthI nahi kahI zakAya, kema ke ema kahevA mATe dekhAtA svarUpanuM koI bAdhaka pramANa nathI. ane adaSTanI zaMkAthI aniSTa kalpanA karavI te paNa yukti saMgata nathI, kemake ema karavAthI niyamanI maryAdA nahi rahe. vaLI ahIM anvaya-vyatireka sivAya bIjuM koI nizcaya karanAruM pramANa ame jatA nathI. eTalA mATe ekatvapariNAma pAmelA nAmAdibhedomAM zabdAdinI pariNati dekhAya che. tethI sarva vastu catuSparyAyAtmaka che ema siddha thayuM. 73. ahIM koI ema pUche ke jo nAmAdi cAraparyAyavALI ja sarva vastu che, to zuM nAmAdicAramAM anyonya bheda ja nathI ? tenA uttaramAM ame kahIe chIe ke - iya sabbabheyasaMghAyakAriNo bhinnalakkhaNA ete / uppAyAitiyaM piva, dhammA paivatthumAujjA // 74 // e pramANe bhinnalakSaNavALI e nAmAdino bheda ane saMghAta karanArA che, tethI tene utpAda Adi dharmanI jema dareka vastumAM joDavA. 74. pUrvokta bhinna bhinna svarUpavALA nAmAdinayo, sarva potAne AMzrita vastuno bheda ane saMghAtaabhaMda karanArA che, tethI teone utpAdaAdi dharmanI peThe dareka vastumAM yojavA. arthAt potAne Azrita sarvavastuno kathaMcitabheda karanAra che ane kathaMcit abheda karanAra che. jema ke koIe "Indra" ema kahyuM, eTale bIjA koIe kahyuM ke zuM ANe nAma indra kahyo? sthApanA indra kahyo? dravya indra kahyo? athavA bhAva indra kahyo? yadi nAma Indra kahyo, dravyathI gopALaputra kahyo, kheDUtano putra kahyo, kSatriyano putra kahyo, brAhmaNa putra kahyo, vaizyaputra kahyo ke zUdraputra kahyo? tathA kSetrathI nAma indra kahyo, to te bhAratavarSano, airAvatakSetrano ke mahAvideha kSetrano kahyo ? kALathI nAma indra kahyo to te atItakALa saMbaMdhI, vartamAnakALasaMbaMdhI ke Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 ] cAre nikSepAno nathI vicAra [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 bhaviSyakALasaMbaMdhI kahyo? yadi atItakALa saMbaMdhI kahyo, to te anaMtasamaya pUrvano, asaMkhyAtasamaya pUrvano athavA saMkhyAtasamaya pUrvano kahyo ? bhAvathI nAma Indra kahyo to te zyAmavarNavALo, gauravarNavALa, lAMbo ke TuMko kahyo? A pramANe nAma IndranA AzrayabhUta eka ja padArtha, dravya, kSetra kALa ane bhAvanA bhedathI anaMtA bheda pAme che. che tevI ja rIte sthApanA, dravya ane bhAvane Azrita vastu paNa, dareka anaMtA bheda uparokta rIte pAme che. A pramANe nAmAdinayo paraspara bheda karanArA che. ane jyAre eka ja vastumAM nAmAdi cArenI pratIti thAya tyAre te abheda kare che. kemake eka ja zacIpati-devAdhipamAM indra evuM nAma che, tenI AkRti te sthApanA che, uttara avasthAnuM mULa kAraNa e hatuM, te ja jIva, te hovAthI athavA indrapaNAnA paryAyanuM upAdAna kAraNa te jIvadravya hovAthI, te dravya che ane divyarUpa-saMpattivajadhAraNa-paramaaizvaryAdiyuktapaNe te indrapaNAno bhAva che. e pramANe nAmAdi cAre eka ja vastumAM pratIta thAya che, tethI te abheda karanArA paNa che. e pramANe sarva potAne Azrita vastuno bheda ane saMghAta karanArA bhinna lakSaNavALA e nAmAdidharmo, utpAda vyaya ane dhrauvyanI jema dareka vastumAM yojavA, kema ke te dareka vastumAM paraspara avinAbhAvi che. jinamatamAM sarva vastu ghaNuM karI nayothI ja vicArAya che, tethI ahIM prastuta nAmasthApanAdinI paNa nathI vicAraNA karatAM AcAryazrI kahe che ke - nAmAitiyaM dabaTThiyassa, bhAvo ya pajjavanayarasa / saMgaha-vavahArA paDhamagarasa, sesA ya iyarassa / / 75 // nAmAdi traNa nikSepa dravyAstikanayane ISTa che ane kevala bhAvanikSepa paryAyAstikanayane ISTa che. saMgraha ane vyavahAranaya dravyAstikane ISTa che tathA bAkInA naya paryAyAstikane ISTa che. 75. nAma-sthApanA-ne dravya e traNa nikSepA dravyAstikanayane mAnya che, kema ke e nAmAdi traNa nikSepA vivakSitabhAvathI zUnya che, tethI te nAmAdi traNa nikSepa paryAyAstikane mAnya nathI. eka bhAva nikSepa ja paryAyAstikane abhimata che. bIjAne abhimata nathI. kemake e bIjA nayo to bhAvanA AlaMbana sivAya mAtra dravyane ja grahaNa kare che. prazna :- naigamAdinayo prasiddha hovAthI ahIM e naigama Adi nayo vaDe A prastuta vicAra karavo yogya che, paNa dravyAstika-paryAyAstika nayanuM ahIM zuM prayojana che ? uttara :- e sarva nayono A be jAtinA nayomAM antarbhAva-samAveza thaI jAya che. jemake sAmAnya grAhI naigamano saMgrahanayamAM ane vizeSagrAhI naigamano vyavahAranayamAM antarbhAva thAya che. saMgraha tathA vyavahAranayano dravyAstikanayamAM antarbhAva thAya che, kemake te banne dravyastikanayanA matane mAne che. e be sivAyanA RjusUtrAdino paryAyAstikanayanA matane mAnanArA hovAthI, paryAyAstikanayamAM antarbhAva pAme che. zrI siddhasena AcAryanA mata pramANe ahIM RjusUtranayano paryAyAstikanayamAM aMtarbhAva batAvyo che, paNa siddhAntanA abhiprAye to saMgraha ane vyavahAranayanI Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara jAsUtranaye nipAno vicAra [47 paiThe, RjusUtranayano paNa dravyAstikanayamAM aMtarbhAva thAya che. e saMbaMdhamAM anuyogadvAra sUtranI aMdara kahyuM che ke - RjusUtranayanA mate upayogazUnya evA ghaNA hoya, to paNa, saMgrahanayanI mAphaka RjusUtranayanA mate paNa eka ja AgamathI dravyAvazyaka che ane RjAsUtra ghaNA upayoga zUnya vaktAomAM paNa judApaNuM Icchato nathI. (paNa vartamAna kAlIna grahaNa kare che.) - eTale ke atIta-anAgatano tyAga karI, saraLapaNe vartamAnakALabhAvI vastune RjusUtranaya aMgIkAra kare che. kemake atIta vastu nAza pAmelI che, ane anAgata vastu anutpanna che. vartamAnakALabhAvI paNa svakIyavastune ja te mAne che, kAraNa ke svakIya vastu ja svadhananI jema kArya sAdhaka che, parakIya vastu pArakAnA dhananI jema kArya sAdhaka nathI, tethI parakIya vastune te nathI mAnato eTale upayoga zUnya eka agara aneka manuSya hoya to paNa, te eka ja dravyAvazyaka che, ema A nayanA mate AgamathI ekaja dravyaAvazyaka che. A pramANe jAsUtra dravyAvazyakane mAnanAra che, e rIte siddhAntaanusAre RjAsUtranuM dravyavAdIpaNuM kahyuM, tethI paryAyAstikamAM teno samAveza na thAya. saMgraha Adinayo nAmAdi sarvanikSepane ekapaNe mAne che? ke bhedathI mAne che? evI zaMkAnA uttaramAM AcAryazrI kahe che ke - jaM sAmannaggAhI sagiNhai, teNa saMgaho niyayaM / jeNavisesaggAhI, vavahAro to visesei // 76 // sahajjusuyA pajjAyavAyagA bhAvasaMgahaM beMti / uvarimayA vivarIA, bhAvaM bhidaMti to niyayaM // 77 // saMgrahanaya sAmAnyagrAhI che, tethI (traNene) eka rUpe grahaNa kare che; ane vyavahAranaya vizeSagrAhI che, tethI tene vizeSarUpe-bhinnarUpe grahaNa kare che. zabda ane RjusUtra paryAyavAdI hovAthI bhAvano saMgraha karIne kahe che. tathA uparanA (be) no viparIta che, tethI bhAvano paNa nizcaya bheda kare che. 76-77, saMgrahanaya sAmAnyagrAhI sAmAnyavAdI hovAthI, nAma-sthApanA ane dravya nikSepa, e pratyekane eka rUpe grahaNa kare che. eTale ke jeTalAM nAmamaMgaLa che, te sarva eka ja nAma maMgala che. badhAM sthApanA maMgaLa paNa eka ja sthApanA maMgaLa che. sarva dravyamaMgaLo eka ja dravyamaMgaLa che. vyavahAranaya vizeSagrAhI-vizeSavAdI hovAthI, nAmAdinikSepAone bhedathI mAne che. eTale te sarva nAmamaMgaLone bhinna bhinna mAne che, evI ja rIte sthApanAmaMgaLa ane dravyamaMgaLane paNa bhinna bhinnapaNe mAne che. zabda ane RjAsUtranaya paryAyavAdI hovAthI, eka ja padArtha bhinna bhinnaparyAyathI vAcya kahevA yogya hoya, to paNa te sarvano saMgraha karIne nAma-sthApanA ane dravyanikSepano tyAga karI kevaLa bhAvanikSepane ja pratipAdana kare che, eTale ke beu nayo pUrvanA nayothI vizuddha hovAthI nAma, sthApanA ane dravyane IcchatA nathI, mAtra bhAvane ja mAne che, paNa samabhirUDha ane evaMbhUtanayanI apekSAe avizuddha hovAthI, anekaparyAyathI kahevA yogya bhAvanikSepano saMgraha karIne, eka rUpe Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48] zabdAdi nayathI nipAno vicAra [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 ja aMgIkAra kare che, tethI A nayanA mate vipnane upazamAvanAra-aniSTano nAza karanAra vighna haranAra Adi je koI maMgaLazabdathI vAcya hoya te sarva eka ja bhAvamaMgaLa che. samabhirUDha ane evaMbhUtanaya, zabda ane RjusUtranI apekSAe viparIta hovAthI, bhinna bhinna aneka paryAyathI kahevA yogya bhAvane ekarUpe icchatA nathI. paraMtu bhinna rUpe mAne che. jema ke samabhirUDhanayanA mate maMgaLazabdathI vAcya bhAvamaMgaLa juduM che. vidana upazamAvanAra Adi judA judA paryAyathI vAcya maMgaLa te paNa tethI juduM che. evaMbhUtanayanA mate paNa eja pramANe che, mAtra A evaMbhUtanaya pUrvanA samabhirUDhathI vizuddha hovAthI, ekaparyAyathI vAcya evA bhAvamaMgaLane paNa bhAvamaMgaLa rUpa kArya karatuM hoya, to tene bhAvamaMgaLa mAne che, te sivAya nahi. e rIte RjAsUtra ane zabdanayanA matanI apekSAe, samabhirUDha ane evaMbhUta nAmanA nayo viparIta mAnyatAvALA hovAthI, bhAvamaMgaLaAdi bhAvapadArthamAM paNa paryAya ane kriyAnA bhedathI, te te vastumAM paNa avazya bheda mAne che. jo paryAya ane kriyAno bheda chatAM paNa vastuno bheda na mAnavAmAM Ave, to ghaTa paTa AdI vastuno paNa bheda na mAnavo joIe. AthI A beu paryAya ane kriyAnA bhedathI bhAvamaMgaLa paNa bhinna mAne che. 76-77. e pramANe prAsaMgika je kahevAnuM hatuM te kahyuM; have prastuta kahIe chIe. pUrvenoAgamathI bhAvamaMgaLa kahyuM che, temAM nozabdane sarva niSedhaarthamAM kahIne, vizuddhakSAyikAdi bhAvane noAgamathI bhAvamaMgaLa kahyuM che. punaH nozabdane mizravacananA arthamAM jaNAvIne jJAna-darzana-cAritranuM je upayoga, tene paNa noAgamathI bhAvamaMgaLa kahyuM. te pachI punaH nozabdane ekadeza-arthamAM gaNIne, ahaMntane namaskAra karavA vigerenuM jJAna ane kriyA e ubhayathI mizra evo je pariNAma, tene noAgamathI bhAvamaMgaLa kahyuM. have nozabdane eka dezavAcI arthamAM gaNIne pAMca jJAnarUpa naMdI noAgamathI bhAvamaMgaLa che, ema jaNAvavAne AcAryazrI kahe che ke - maGgalamahavA nandI, caubihA maGgalaM va sA neyA / tve trasamudra mAmi ya paMgha nAgADuM cha8o. athavA noAgamathI bhAvamaMgaLarUpa naMdI che. ane te maMgaLanI peThe cAra prakAre che. dravyanaMdImAM vAjiMtrono samudAya ane bhAvanaMdImAM pAMca jJAno jANavAM. 78. ahiM noAgamathI bhAvamaMgaLanI vAta cAle che, eTale "maMgala' zabdathI bhAvamaMgala grahaNa karavAnuM che. temAM traNa prakAra jaNAvI gayA cotho prakAra naMdI che. jethI bhavya prANIo samRddhi pAme te naMdI sAmAnyathI kahI che, to paNa vyAkhyAnathI vizeSa jJAna thAya che, e nyAye ahIM pAMcajJAnarUpa naMdI jANavI. sAmAnya rIte vicAratAM A naMdI paNa maMgaLanI peThe nAmAdi cAra prakAre che. jema ke "naMdI" evuM koInuM nAma karIe te nAmanaMdI. akSAdimAM sthApIe te sthApanAnaMdI. dravyanaMdI be prakAre che. eka AgamathI ane bIjI noAgamathI. je koI naMdIpadArthane jANanAra upayoga zUnya hoya, te AgamathI dravyanaMdI che. noAgamathI jJazarIra-bhavya zarIra naMdI jANakAranuM kalevara Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara AbhinibodhajJAnanI vyAkhyA. [49 tathA bhaviSyamAM jANakAra thanAro bAlaka che. vyatirikta dravyanaMdI eTale bAra prakAranAM vAjiMtrono samUha, jevAM ke bhaMbhA-mukunda-maIla-kaDamba-jhallarI-huDakka-kaMsAla-kAhala-tAlimA-vAMsa-zaMkhaane paNava. nAmanaMdI AdinuM svarUpa pUrvokta nAmamaMgaLAdinA anusAra samajI levuM, ane bhAvanaMdI AgamathI tathA noAgamathI ema be prakAre che. naMdI padArthano jANa ane temAM upayogavAnuM hoya, te AgamathI bhAvanaMdI che, ane noAgamathI bhAvanaMdI mati Adi pAMca jJAno che. ahIM nozabda eka dezavAcI che, ane Agama (zrata) te pAMca jJAnano eka deza che. tethI pAMca jJAnone nirUpaNa karanAra naMdI, te ahIM noAgamathI bhAvanaMdI che. e pAMca jJAnarUpI bhAvanandI have pachInI niryuktinI gAthAthI batAve che. 78, (2) fmaLavophiyanA, suryanA veva dinA so taha maNapajjavanANaM, kevalanANaM ca paMcamayaM // 79 // Abhinibodhika jJAna, zrutajJAna, avadhijJAna tathA mana:paryavajJAna ane pAMcamuM kevaLajJAna. 79. A pAMce jJAnanuM svarUpa bhAgakAra mahArAja pote ja vistArathI kaheze; temAM prathama dareka avAMtara padono artha kahIne AbhinibodhikajJAna zabdano artha jaNAve che. ___ atthAbhimuho niyao, boho jo so mao abhiniboho / so cevA''bhiNibohiyamahava jahAjogamAujjaM // 8 // arthanI (padArthanA) abhimukha eTale padArthanI hAjarImAM utpanna thato nizcita eTale saMzaya rahita bodha, te abhinibodha kahevAya che, ane teja Abhinibodhika jJAna che. athavA (bIjI rIte paNa) jema vyutpattithI ghaTe tema yojavuM. 80. arthanI abhimukha je nizcita bodha-jJAna te abhinibodha, kSayopazamAdinI nipuNatA vinA utpanna thatuM anizciyAtmaka je jJAna, te abhinibodha na thaI jAya, eTalA mATe "nizcita' evuM vizeSaNa ApyuM che. "arvAbhimukha' evuM vizeSaNa na ApyuM hota to taimirikAdidoSavALAne eka caMdra chatAM be caMdranuM nizcita jJAna thAya che, paraMtu te jJAna arthane abhimukha na hovAthI satyajJAna nathI, A ubhayadoSa TALavAne tIrthaMkara-gaNadhara Adie "arvAbhimukha ane niyata evo je bodha' tene abhinibodha kahela che. ane teja Abhinibodhika jJAna che. athavA A sivAya bIjI rIte paNa jema ghaTe tema saMbaMdhAnusAre e AbhinibodhikajJAnanI vyAkhyA karavI. jema ke arthanI hAjarImAM nizcita bodhathI utpanna thayeluM jJAna te Abhinibodhika jJAna athavA te vaDe thayeluM jJAna te Abhinibodhika jJAna, athavA tethI ke te chatAM thayeluM jJAna te Abhinibodhika jJAna, athavA tanmayajJAna athavA te mATe jJAna, te Abhinibodhika jJAna, ityAdi. 80. * 1. AMkhano amuka roga ke jenAthI vastu eka hovA chatAM Dabala dekhAya Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50] zrata ane avadhijJAnanI vyAkhyA [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 A pramANe Abhinibodhika zabdathI vAcya evA jJAnanI vyAkhyA karI; have Abhinibodhika eTale jJAna-kSayopazama athavA AtmA evA arthamAM vyAkhyA kare che. ne sAthe sAthe zrutajJAnanI paNa tenI mAphaka dhAtunI sAthe lAgela pratyayano artha jaNAvI vyAkhyA kahe che. taM teNa tao tammi va, so vA'bhiNibujjhae tao vA taM / taM teNa tao tammi va, suNei so vA suaM teNaM 2 // 1 // tene-te vaDe-te thakI te chate (AtmA jANe) athavA te jANe, te abhinibodha. te te vaDete thakI te chatAM saMbhaLAya athavA te sAMbhaLe, te Rta. 81. arthane abhimukha nizcayapaNe AtmA je jANe, te avagrahAdi jJAnarUpa abhinibodha. athavA * te abhinibodhamAM karaNabhUta evo che, tene AvaraNa karanAra karmano kSayopazama, te vaDe AtmA ghaTa-paTAdi vastu jANe athavA tadAvaraNIyakarmanA RyopazamathI AtmA ghaTapaTAdine jANe, athavA kadAvaraNIyakarmano kSayopazama thaye chate AtmA jANe, tethI traNe vyutpattithI je tenA AvaraNano kSayopazama te abhinibodha; A vyAkhyAthI AtmA eja Abhinibodhika che, kemake jJAna ane jJAnI kathaMcit abhinna che. prazna :- AtmA ane kSayopazama evo je artha Abhinibodhakazabdano karyo che temAM jJAnanI sAthe AtmA ne kSayozamane samAna adhikaraNatA kema ghaTe ? uttara :- AtmA jJAnano Azraya che, ane kSayopazama e jJAnanuM kAraNa che, tethI upacArathI tene Abhinibodhika kahevAya che. e pramANe Abhinibodhika jJAnanI vyutpatti kahIne have, zruta jJAnanI vyutpatti kahe che. AtmA vaDe je saMbhaLAya te mRta (AtmA vaDe zabda saMbhaLAya che, mATe A vyutpattithI zabda te zruta che.) je vaDe eTale kSayopazama vaDe saMbhaLAya mATe te kSayopazama zruta, athavA je kSayopazamathI saMbhaLAya te zratano kSayopazama zruta, athavA kSayopazama chate je saMbhaLAya te zruta (ahIM sAMbhaLanAra AtmA che, mATe A vyutpattithI AtmAne zruta kahyo che.) A vyutpattiomAM zabda-AtmA-ane kSayopazamano zrata kahela che, tenuM kAraNa e che ke zabda zrutajJAnanuM kAraNa che, kSayopazama zrutajJAnano hetu che; ane AtmA zratathI kathaMcit abhinna che, te mATe upacArathI temane zruta kahela che. 81. have avadhijJAnanI vyutpati kahe che. teNAvahIyae tammi, vA'vahANaM tao'vahI so ya / majjAyA jaM tIe, dabAi paropparaM muNai // 42 // te vaDe athavA te chate, iMdriya ane mananI madada sivAya, sAkSat AtmAthI artha jaNAya, te avadhi. te avadhi maryAdArUpa che, kemake te avadhijJAna vaDe (AtmA) dravyAdi paraspara maryAdita jANe che. ava ane dhi e be zabdathI avadhipada banela che. temAM ava zabda avyaya hovAthI, aneka artha vAcI che. tethI je jJAna vaDe "ava" eTale "adhaHadhaH" nIce nIce vistArathI rUpI vastu Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . bhASAMtara) mana:paryAya tathA kevalajJAnanI vyAkhyA [51 dhIyate" eTale jaNAya te avadhi, athavA "ava' zabda maryAdA vAcaka levo, e artha anusAra ATalA kSetramAM, jANanArane ATalAM dravya, ATalA kALa sudhI jaNAya ane ATalA dravya jANanArane ATalo kAla jaNAya, ema paraspara niyamita maryAdAthI je jJAna vaDe rUpI vastu jaNAya te avadhi. athavA je jJAnanI hAjarImAM AtmA vaDe rUpI vastu upara mujaba sAkSAt jaNAya te avadhi. A jJAna artha jANavAmAM pUrvokta maryAdAthI pravarte che, mATe upacArathI te jJAnane ja maryAdA kahe che; kema ke te avadhijJAna dravyAdi upara mujaba avadhithI eTale maryAdAthI paraspara maryAditapaNe jANe che, e hakIkata AgaLa "aMgulamAvaliANa" e gAthAthI (608) savistAra kahevAze. 82. have mana:paryavajJAnanI vyutpatti kahe che. pajjavaNaM pajjayaNaM, pajjAo vA maNammi maNaso vA / tarasa va pajjAyAdinnANaM maNapajjavaM nANaM // 3 // manane viSe athavA mana saMbaMdhI pavana, paryayana, athavA paryAya, athavA tenA mananA) paryAya AdinuM jJAna te mana:paryavajJAna. 83. ava" dhAtu "gati Adi" arthamAM vaparAya che, tethI "avana" no artha "gamana" "vedana" ema thAya. "pari" eTale sarva prakAre. A pramANe "paryavana"no artha sarva prakAre paricchedana eTale jANavuM evo thAya che. manane viSe eTale grAhya manodravyanA samudAyane viSe, athavA grAhya mana saMbaMdhI samasta prakAre jANavuM, tene "mana:paryava" jJAna kahIe. "paryayana" zabda laIe tyAre "a" dhAtu "gamana" "vedana" e arthamAM levo, ane "paryAya" zabda laIe tyAre "i" dhAtu "gati" arthamAM levo. ane upara mujaba artha karavo. mana:paryava" jJAnano bIjI rIte artha karatAM graMthakAra kahe che ke mananA paryAyo, eTale dharmo tenuM jJAna te mana:paryava jANavuM. jemake "A manuSyAdike A vastu A prakAre ciMtavI che." evA prakAranuM jJAna te manaHparyAyajJAna, mana:paryavajJAna athavA mana:paryayajJAna jANavuM. 83. kevaLajJAnanI vyutpatti kahe che. kevalamegaM suddhaM, sagalamasAhAraNaM aNantaM ca / pAyaM ca nANasaddo, nAmasamANAhigaraNo'yaM // 84 // eka-zuddha-paripUrNa-asAdhAraNa-ane anaMta evuM je jJAna te kevaLajJAna. A pAMce jJAnonI vyAkhyAmAM samAsa karatAM jJAnazabda ghaNuM karIne nAmanA samAna adhikaraNamAM yojAya che. kevala eTale - (1) indriya AdinI sahAyathI utpanna thatAM, chaghaDavasthAnAM mati; zrutaAdi jJAnanI gerahAjarI thavAthI. mAtra "eka'. (2) AvaraNa karanAra sarva karmamalano nAza thayA bAda utpanna thatuM hovAthI "zuddha'. (3) utpattikAlathI ja sarva jJeya padArthone jaNAvanAra hovAthI paripUrNa'. (4) bIjAM jJAno tenAM samAna na hovAthI "asAdhAraNa', (5) kAlasthitinI apekSAe aMtarahita hovAthI "anaMta' evuM je jJAna te kevaLajJAna kahevAya che. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52] mati zrutanI samAnatA [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 prazna :- prabho ! bhASyakAre Abhinibodhika vigere jJAnavAcaka nAmonI ja vyutpatti kahI che, paNa jJAnazabda koI ThekANe kema kahyo nathI ? uttara :- e Abhinibodhika Adi jJAnavAcaka nAmonI sAthe jJAna zabda samAna adhikaraNathI prAyaH joDavo, ane te pramANe dareka sthaLe joDela che. jema ke Abhinibodhika evuM je jJAna, te Abhinibodhika jJAna. zruta evuM je jJAna vigere. koI sthaLe jJAna zabda vyadhikaraNamAM paNa hoya che. tenuM udAharaNa mana:paryavajJAnamAM jaNAvyuM che. kemake je vakhate mananA paryAyonuM jJAna, te mana:paryavajJAna ema artha karyo, tyAre tyAM jJAnazabda vaiyadhikaraNamAM thayo che. bIje sthale paNa abhinibodhikanI vyutpattimAM vastuartha karyo, zrutamAM zabda artha karyo, avadhimAM maryAdA artha karyo, tyAre tyAM paNa vyadhikaraNamAM jJAna zabda levo paDayo che, ema jyAM jema ghaTe tyAM tema jANI levuM. 84. A pramANe anukrame pAMce jJAnonI vyutpatti zravaNa karIne ziSya pUche che ke bhagavana ! pAMca jJAna paikI bIjA jJAno mUkIne matijJAna ane zrutajJAnano upanyAsa zarUAtamAM zA mATe karyo ? tenA uttaramAM AcAryazrI kahe che ke - nuM sAmi-vAna-kAraLa-visaya-parovattaei tunnArUM / tabbhAve sesANi ya, teNAIe mai suyAI // 85 // A baMne jJAna svAmi-kALa-kAraNa-viSaya-ane parokSapaNAthI tulya hovAthI, tathA te be jJAnanI hAjarImAM ja bAkInAM jJAna thatA hovAthI, mati-zrutajJAnane sarvajJAnanI AdimAM kahyAM che. 85. artha dRSTie matijJAna ane Abhinibodhika jJAna samAna che, kemake utpattikI Adi bodharUpa mati e jJAnamAM pradhAna hovAthI Abhinibodhika jJAnane matijJAna paNa kahevAya che. e matijJAna ane zrutajJAnanA svAmi eka ja hoya che, siddhAntamAM kahyuM che ke "jyAM matijJAna tyAM zruta jJAna; ane jyAM zrutajJAna tyAM matijJAna hoya che." ghaNA jIvonI apekSAe ane eka jIvanI apekSAe ema baMne prakAre sthitithI paNa A be jJAna samAna che. temAM ghaNA jIvonI apekSAe sarva kALe mati-zrutajJAna hoya che, ane eka jIvanI apekSAe, chAsaTha sAgaropama adhika kALa paryaMta, eka jIvane e banne jJAna niraMtara hoya che. e vAta AgaLa Aja graMthamAM kahevAze. potapotAnAM AvaraNano kSaya pazama tathA Indriya ane manolakSaNa kAraNa paNa A ubhayajJAnamAM samAna che. tathA te baMne jJAnI sarvadravyAdine jANI zakatAM hovAthI, temano viSaya paNa samAna che. vaLI Indriya ane manarUpI parimitta vaDe thatAM hovAthI, banne parokSa che, e rIte paNa tulyatA che. prazna :- A baMne jJAnanAM svAmi, kAla Adi samAna hovAthI, te baMnenuM vivaraNa eka sAthe karavuM te ThIka che, paNa sarva jJAnanI AdimAM zA mATe ? uttara H-.traNe kALamAM koIpaNa AtmAne mati-zruta jJAna hoya to ja, avadhi Adi jJAna utpanna thAya che, anyathA nahi, tethI mati-zrutanuM varNana sarvajJAnanI AdimAM kare che. prazna :- bhale mati-zrutano upanyAsa sarva jJAnonI AdimAM karo, paraMtu e bemAM paNa prathama mati ane pachI zruta ema kahevAnuM zuM kAraNa ? ethI viparIta eTale pahelAM zrutajJAna kahIne pachI matijJAna zA mATe na kahI zakAya ? enA uttaramAM AcAryazrI kahe che ke - Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] avadhi ane manaHparyavajJAnanuM sAdharmyu mapurvA ne surya, tebApa mare, visiTTo vA | maibheo ceva suyaM, to maisamaNaMtaraM bhaNiyaM // 86 // matipUrvaka zruta kahyuM che, tethI mati AdimAM che; athavA zrutajJAna e matijJAnano viziSTa bheda ja che, te kAraNathI paNa matijJAna pachI zrutajJAna kahyuM che. 86. [53 matijJAna paheluM thAya ane pachI ja zrutajJAna hoya che, ema tIrthaMkara-gaNadharoe kahyuM che; kema ke avagrahAda rUpa matijJAna thayA sivAya zrutajJAnanI pravRtti thatI nathI. athavA zrutajJAnapaNa Indriya-aniMdriyarUpa nimittathI thatuM hovAthI, matijJAnano koI viziSTa bheda ja zrutajJAna che. A kAraNathI mULabhUta matijJAnano prathama upanyAsa karyo che, ane tenA bhedarUpa zrutajJAnano pachI upanyAsa karyo che. A saMbaMdhI AgaLa vistArathI kahevAze. 86. have mati-zruta pachI avidha ane te pachI mana:paryava kahevAnuM kAraNa kahe che. kAla- vivajjaya- sAmitta-lAbhasAhammao'vahI tatto / mANasamitto chaumattha-visaya-bhAvAdisAmaNNA // 87 // kALa-viparyaya-svAmitva-ane lAbhanuM sAdharmsa hovAthI, mati ane zrutajJAna pachI avadhijJAna kahyuM che; tathA chadmastha-viSaya ane bhAvanuM sAdharmI hovAthI te avadhijJAnanI pachI, mana:paryavajJAna kahyuM che. 87. kALa-viparyaya-svAmitva ane lAbha mati-zrutajJAnanI jema avadhijJAnanAM-paNa samAna hovAthI, matijJAna ane zrutajJAnanI pachI avidhajJAna kahyuM che. ghaNA jIvonI apekSAe ane eka jIvanI apekSAe, mati-zrutanA sthitikAla jeTalo ja avadhijJAnano sthiti kALa che, tethI te beunI sAthe avadhijJAnanuM kALasAdharma che. tathA pahelAM samyaktvanI hAjarImAM je matijJAna ane zrutajJAna hoya che, te mithyAtvanA udaya vakhate matiajJAna ane zrutaajJAnarUpe viparyaya pAme che, tema avadhijJAna paNa vibhaMgajJAna rUpe viparyaya pAme che, tethI te beunI sAthe avadhijJAnanuM viparyayathI sAdharmyu che. ane mati-zruta jJAnano je svAmi hoya che, teja avadhijJAnano svAmi thAya che, tethI svAmi sAdharma che. vaLI A traNe jJAnano lAbha paNa sAthe thAya che. mithyAtvane lIdhe vibhaMgajJAnavALA devaAdine samyaktva prApta thatAM matiajJAna zrutaajJAna ane vibhaMgajJAna e traNe matijJAna zrutajJAna ane adhijJAna rUpe sAthe ja thAya che, mATe lAbha sAdharma che. chadmastha viSaya ane bhAva AdithI avadhijJAnanI samAna manaHparyavajJAna che, tethI avadhijJAna pachI mana:paryavajJAna kahyuM che. avadhijJAna jema chadmasthane thAya che, tema manaHparyava paNa chadmasthaneja thAya che, tethI adhijJAna ane manaHparyavanuM chadmasthapaNAnuM sAdharma che. e ubhaya jJAna pudgalamAtraneja jaNAvanArA hovAthI te beunuM viSayathI sAdharma che. ane ubhayajJAna kSayopazama bhAve vartatAM hovAthI, bhAvathI paNa te beunuM sAdharma che. Adi zabdathI banne jJAna sAkSAtkarzI hovAthI, pratyakSa sAdharmavALAM paNa che. 87. have mana:paryavajJAnanI pachI ane sarva jJAnone aMte kevaLajJAna kahevAnuM kAraNa ane pAMce jJAnomAM pratyakSa ane parokSa evA bhedo kahe che. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54] pAMca jJAnamAM pratyakSa ane parokSa [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 ante kevalamuttama-jaisAmittAvasANalAbhAo / etthaM ca mai-suyAI, parokkhamiyaraM ca paccakkhaM // 8 // kevaLajJAna uttama che, tethI tene badhA jJAnone aMte kahyuM che. vaLI mana:paryavajJAna jema apramatta sAdhune thAya che, tevI ja rIte kevalajJAnanA svAmI paNa apramatta yati che, ane sarvajJAnanAM aMte teno lAbha thAya che tethI. tene aMte kahyuM che. ahIM mati-zrutajJAna parokSa che, ane bIjAM traNa jJAna pratyakSa che. 88. atIta-anAgata-ane vartamAna kAlIna sarva vastu ane tenA sarva paryAyonA svarUpane jANanAra hovAthI, kevaLajJAna sarvottama che, tethI tene sarvajJAnonI upara-chevaTe kahyuM che. vaLI jema mana:paryavajJAnanA svAmi apramatta yati che, tema kevaLajJAnanA svAmi paNa apramatta yati che, ema svAmitvanI samAnatAthI mana:paryavajJAna pachI kevalajJAna kahyuM che. temaja sarva bIjAjJAnanA aMte ja A jJAnanI prApti thAya che, mATe kevaLajJAna sarvanI aMte kahyuM che. A mati Adi pAMca jJAnamAMthI matijJAna ane zrutajJAna e beu jJAna parokSa pramANa che, ane bAkInA avadhi-mana:paryava-ne kevaLa e traNa jJAna pratyakSa pramANa che. 88. temAM pratyakSanuM lakSaNa kahe che. jIvo akkho atthavvAvaNa-bhoyaNaguNaNNio jeNa / ___ taM par3a vaTTai nANaM, jaM paccakkhaM tayaM tivihaM // 89 // jIva "arthanI vyApti" ane "bhojana (bhoga)" sahita hovAthI akSa kahevAya che; evA te jIva pratye, je jJAna sAkSAt varte che, te jJAna pratyakSajJAna kahevAya che, e pratyakSajJAna traNa prakAre che. 89, 'arthavyApane ane bhojanaguNayukta hovAthI jIva eTale akSa. te pratye sAkSAt indriyathI nirapekSa je jJAna varte, te pratyakSajJAna. arthAt indriya ane mananI apekSA vinA sAkSAt AtmAne thatuM jJAna te pratyakSa jJAna. e pratyakSajJAna avadhi-mana:paryava-ane kevaLa ema traNa prakAre che. kAraNa ke te jJAna sAkSAt paricchedaka hovAthI, AtmA-pratye sAkSAt varte che. 89. mukhya evA pratyakSa pramANanuM lakSaNa kahyA pachI have parokSanuM svarUpa kahe che. akkhassa poggalakayA, jaM dabindiya-maNA parA teNaM / tehiMto jaM nANaM, parokkhamiha tamaNumANaM va // 10 // akSa eTale AtmA, tenAthI bhinna evA pudgalarUpa je dravyendriya ane mana, te vaDe - teo vaDe - athavA te thakI je jJAna thAya, tene ahIM anumAnanI peThe parokSajJAna mAnyuM che. 90. 1. svAdigaNano "aza" dhAtu vyApti arthamAM vaparAya che. te arthane anusAra AtmA jJAnAdi vaDe sarva padArthamAM vyApI rahe che, tethI te jIva "akSa" kahevAya, athavA krayAdi gaNano "aza" dhAtu bhojana arthamAM vaparAya che. te artha pramANe samasta tribhuvanamAM rahelA devaloka samRddhi Adi arthone je bhogave che te "akSa" kahevAya. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara pratyakSaparokSa jJAnavicAra [55 dravyendriya ane mana e pudgalamaya hovAthI, AtmAthI bhinna che, tethI ja te Indriyone manathI utpanna thatAM mati ane zrutajJAna, AtmAne sAkSAt nathI thatAM, mATe te parokSajJAna kahevAya che. jema anumAnathI parokSajJAna thAya che, tema A baMne jJAna paNa AtmAne sAkSAtu nathI ane pudgala dvArA thAya che mATe parokSa che. tAtparya e che ke, jIva apaulika hovAthI amUrta che ane dravyandriya tathA mana paugalika hovAthI mUrti che. amUrtathI mUrta bhinna ja hoya che, tethI paugalika indriya ane manathI thayeluM je mati ane zrutajJAna, te paranimittavALuM hovAthI dhUmathI thatA agninA jJAnanI jema parokSa che. 90. - have je vaizaSika vigere matavALA akSano artha Indriya kahe che, ane IndriyathI utpanna thatAM jJAnane pratyakSa kahe che, ane te sivAyanA jJAnane parokSa mAne che, tenuM khaMDana karavA AcArya zrI kahe che ke - kesiMci iMdiAiM, akkhAiM taduvaladdhi paccako / taM no tAiM jamaceaNAiM jANaMti na ghaDo bba // 11 // keTalAka akSa eTale Indriyo ane te Indriyone thayela je jJAna, tene pratyakSa mAne che; paNa tema nathI kemake Indriyo ghaTanI jema acetana hovAthI jANatI nathI. 91. keTalAka vaizeSikAdi darzanavALAo "akSa" eTale indriyo ema kahe che, paNa akSano artha "jIva" mAnatA nathI, tethI teo Indrione thatI sAkSAt ghaTAdi padArthanI je upalabdha-jJAna tene pratyakSa tarIke mAne che, ane te sivAyanA jJAnane parokSa pramANa tarIke mAne che. teonuM te maMtavya yogya nathI. kemake ghaTAdinI jema Indrio acetana hovAthI vastu svarUpane jANI zakatI nathI. je je acetana che, te te sarva ghaTAdinI jema vastu svarUpa jANatAM nathI. Indrio paNa acetana che, eTale temane jJAna kayAMthI thAya ? ne jo IMdriyathI jJAna ja thatuM nathI, to pachI IndriyothI thatA jJAnane pratyakSa kema kahevAya ? Indriyo mUrtimAn tathA sparzaAdi sahita hovAthI jJAnazUnya che. indrione sAkSAta ghaTa paTa Adi padArthonuM jJAna thAya che, ane e vAta sau koI jANe paNa che. mATe Indriyo jANatI nathI ema kahevuM te pratyakSa virodhI che, te praznanA uttaramAM - uvaladdhA tatthA''yA, tavigame tduvlddhsrnnaao| gehagavakkhovarame vi, taduvaladdhA'NusariyA vA // 12 // - indriyothI utpanna thayela jJAnane AtmA indriyonA abhAvamAM paNa yAda karI zake che, jema gharanA gavAkSamAMthI joyela padArthanuM smaraNa gavAkSanA abhAvamAM paNa jIva karI zake che. 92. 1. jeone mate IndriyothI thatA jJAnane pratyakSa kahevAmAM Ave che, teonA mate IzvaranuM jJAna temaja mananA vyApAra vinA paNa thatuM yogionuM jJAna apramANa thaze, ane teonAM je zAstro, jIva, mokSa, puNya, pApa Adine jaNAvanAra che, te badhAM kalpita thaze, kAraNa ke jIvAdi padArtho koI paNa prakAre IndriyothI jaNAtA nathI. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada ] pratyakSaparokSa jJAnavicAra [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 Indriyo sAdhanarUpe vyApAra kare che, paNa vastu svarUpajANanAra to AtmA che, indriyo nathI. kAraNa ke IndrionA abhAvamAM paNa IndriyothI upalabdha evA arthonuM smaraNa thAya che. jema sAdhanabhUta evI gRhanI bArImAMthI jANela strI Adi padArtha gRhanI bArI baMdha karyA pachI paNa te padArthane jANanAra devadatta Adi tenuM smaraNa kare che; tema ahIM paNa jANavuM. eTale Indriya ke teno vyApAra na hovA chatAM paNa Indriyopalabdha arthanuM je smaraNa kare che, te tyAM jJAtA che. jema gRhanI bArImAMthI jANela arthane bArI baMdha thayA pachI, paNa devadattaAdi yAda kare che tevI ja rIte Indriyopalabdha arthane indriyano abhAva thayA chatAM paNa AtmA yAda kare che, mATe arthanA svarUpane jANanAra AtmA ja che. Indriyo arthane jANanAra hoya, to Indriyano abhAva thayA bAda, e arthanuM smaraNa kone thAya ? eke jANelA arthanuM bIjAne smaraNa thAya, e vAta yuktisaMgata na gaNAya. ane jo ema mAnIe to atiprasaMga thAya. mATe ja ame kahIe chIe ke indriyopalabdha arthanuM indriyano abhAva thayA bAda paNa smaraNa thAya che, tethI arthane jANanAra indriyo nathI paNa AtmA che. ane eja vAta siddha thAya che. ane AmAM bAdhakapaNe bIjAoe kahelo anubhavarUpa hetu, te to uparokta anumAnathI bAdhita hovAne lIdhe brAntirUpa che. pazna :- "Indriyo svataMtrapaNe jANe che' ema konuM maMtavya che ? ame to ema kahIe chIe ke Indriya ane mananA nimitte AtmAne je jJAna utpanna thAya che, te pratyakSa che. kemake AtmA mana sAthe joDAya che, mana Indriya sAthe joDAya che ane indriya artha sAthe joDAya che. uttara :- jo ema che, to paranimitte thatuM hovAthI, A jJAna anumAnanI peThe parokSa thayuM. pratyakSa kyAM thayuM ? jJAna zUnya indriyo, jJAnanA nimittarUpe sAkSAt upayogamAM AvatI hovAthI, upacArathI pratyakSatA kahetA ho to "IndriyopalabdhiH pratyakSa" arthAt indriya vaDe thayeluM jJAna, te pratyakSa evuM lakSaNa ahIM ghaTatuM nathI. kemake upalabdhi-jJAna to jIvane thAya che. jo saMvyavahAramAtrathI ja Ane pratyakSa kahetA ho, to ame paNa tema to mAnIe chIe. ane hamaNAM ja tenuM pratipAdana karIzuM. A pramANe indriyamanonimittaka jJAnanI parokSatA pratipAdana karIne, anumAnanA prayogadvArA te ja vAta daDha karavA AcAryazrI kahe che - iMdiya-maNonimittaM parokkhamiha saMsayAdibhAvAo / takkAraNaM parokkhaM jaheha sAbhAsamaNumANaM // 13 // indriyamanonimitta je jJAnamAM saMzayAdi hovAthI, te parokSa che, vaLI sAbhAsa anumAna ane satya anumAnanI jema Indriyo kAraNa hovAthI paNa parokSa che. 93. indriya ane mananA nimittathI AtmAne je jJAna thAya che, te parokSa che. kemake te indriya ane mananA nimittathI saMzaya viparyaya anadhyavasAya ane nizcaya paNa thAya che. kAraNa ke sAbhAsa anumAna ane satya anumAnanuM kAraNa Indriyo ane mana che. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) pratyakSa parokSa jJAna vicAra [57 jema ke, je indriya ane manonimitta jJAna che te parokSa che, kema ke temAM saMzayaviparyaya ne anadhyavasAya thavAno saMbhava che. indriya ane manonimitte thatA asiddhaanekAntika ne virUddha evA anumAnAbhAsanI peThe, A sAbhAsa anumAnano prayoga kahyo. dhUmathI thatA agninA anumAnanI jema, indriya ane manathI thatAM jJAnamAM pAchaLa (anumAna pachI)thI nizcaya thavAno saMbhava hovAthI, te parokSa che. avadhijJAna AdinI jema, je jJAnamAM saMzaya-viparyaya anadhyavasAya ke pachIthI nizcaya nathI thatAM, te jJAna pratyakSa che; te satya anumAna che. prazna:- avadhi Adi jJAnomAM pAchaLathI nizcaya thavA rUpa hetu saMbhave che, tethI te anekAntika hovAthI sAdhyanI siddhi nahi thAya. uttara :- emAM je nizcaya che, te jJAna vizeSarUpa nizcaya che, paraMtu saMketa-smaraNAdi pUrvaka nizcaya nathI, ane ame to ahIM jJAna thayA pachI, bIjA kAraNothI thatA nizcayane kahyo che, tethI sAdhyanI siddhimAM doSa nathI, 93. A pramANe indriya ane manane nimitte thatA jJAnane, sAmAnyathI parokSapaNe siddha karIne, have vizeSathI bIjA hetu vaDe mati-zrutajJAnane parokSapaNe siddha kare che. honti parokkhAiM mai-suyAiM jIvassa paranimittAo / pubbovaladdhasaMbaMdhasaraNAo vANumANaM va // 14 // jIvane matijJAna ane zrutajJAna paranimitte thAya che, tethI te banne parokSa che. athavA pUrvopalabdha saMbaMdhanA smaraNathI te banne jJAna thAya che mATe anumAnanI peThe parokSa che. 94. prazna :- indriya manonimitta jJAna parokSa che ema je kahyuM che, te AgamavirUddha jaNAya che, kema ke AgamamAM kahyuM che ke pratyakSa be prakAranuM che, eka indriyapratyakSa ane bIju noindriyapratyakSa, tenuM kema samAdhAna thaze ? uttara :- AgamamAM kahyuM che te satya che, paraMtu tyAM indriyajanyajJAnane pratyakSa kahyuM che, te - saMvyavahAra mAtrathI ja pratyakSa kahyuM che, paNa indriyathI thanAra jJAna paramArthathI to parokSa ja che. bhASyakAra mahArAja te sUtrano viSayavibhAga batAvatA te ja pramANe kahe che. ___ egaMteNa parokkhaM liMgiyamohAiyaM ca paccakkhaM / iMdiya-maNobhavaM jaM taM saMvavahArapaccakkhaM // 15 // laiMgika eTale anumAna jJAna te ekAne parokSa che; ane avadhiAdi traNa jJAna ekAnta pratyakSa che. tathA indriya-manojanya je jJAna te saMvyavahAra mAtrathIja pratyakSa che. 95. indriya ane mana dvArA dhUmAdi bAhya liMgavaDe agniAdi viSayanuM je jJAna AtmAne utpanna thAya che, te ekAnta parokSa che. kAraNa ke indriya-manane gAhya evo padArtha AtmAne ekAnta parokSa che. tathA avadhi-manaHparyAya ne kevaLajJAna e traNe AtmAne ekAnta pratyakSa che. kAraNa ke e jJAnathI bAhyaliMga sivAya, indriya ane mananI apekSA vinA, AtmAne vastuno sAkSAtkAra thAya che. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58] cAre nipAno samanvaya [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 temaja indriya-manojanya jJAna te saMvyavahAra pratyakSa che, kema ke dhUmAdi liMga sivAya, indriya ane manane vastuno sAkSAtkAra thavAthI je jJAna utpanna thAya che, te Indriya ane manane pratyakSa hovAthI, lokavyavahAramAtranI apekSAe pratyakSa kahevAya che, paramArthathI to te parokSaja che, kema ke indriya ane mana acetana hovAthI, temAM jJAnano abhAva che. A pramANe saMvyavahArapratyakSatAnI apekSAeja AgamamAM paNa indriyapratyakSa kahyuM che, paramArthathI to avadhiAdi jJAna ja pratyakSa jANavAM. prazna :- "indriya-manojanya jJAna saMvyavahArathI pratyakSa che, paNa paramArthathI nahi." ema bhASyakAre kyAMthI jANyuM ? sUtramAM evuM kaMI vizeSapaNe nathI kahyuM, tyAM to "indriya pratyakSa" ema sAmAnyathI ja kahyuM che. uttara :- sUtramAM tyAM vizeSa-spaSTapaNe nathI kahyuM, paNa bIje sthaLe kahyuM che, ke parokSa be prakAranuM che, eka Abhinibodhika parokSa ane bIjuM zrutajJAna parokSa, Abhinibodhika ane zrutajJAna sivAya bIjuM koipaNa indriya jJAnaja nathI, ke jene paramArthathI indriyamanathI thanArUM pratyakSajJAna gaNAya. prazna :- jo ema che, to je dhUmaAdi liMga sivAya sAkSAt indriya dvArA je jJAna thAya che, tene paramArthathI pratyakSa mAno, ane je dhUmAdi liMgathI agniAdi viSayanuM laiMgika jJAna thAya che, tene parokSasvarUpa Abhinibodhika tathA zrutajJAna mAno. ema mAnavAthI siddhAMtamAM baMne sthaLe je matiyutane parokSa gaNyAM che, tathA indriyathI thatA jJAnane pratyakSa kaheluM che, te banneno nirvAha thaze. uttara - te ayogya che, kAraNa ke dhUmAdiliMgathI agni Adi viSayanuM je laiMgika jJAna thAya che, temAM vahni Adi jANavAmAM indriyanA nimittano abhAva che, kema ke indriyo mAtra vartamAnakAlina vastune grahaNa kare che, ane liMgathI to saikAlika evA sAdhya viSayanuM anumAna thAya che. vaLI laiMgika evuM vahni Adi jJAna, te mAtra manonimittavALuM che, sAkSAt Indriya nimittavALuM nathI, ane mati-zrutajJAna to spaSTapaNe Indriya tathA mana ubhaya nimittavALA che. A saMbaMdhi vadhAre spaSTa hamaNAM ja AgaLa kahIzuM. paNa kevaLa manonimitta laiMgika jJAnane ja matizratapaNuM kema kahevAya ? ane vaLI indriyajanya jJAnane mati-zrutathI bhinna mAnIe, to pAMcane badale cha jJAna mAnavAM paDe. tethI indriyajanya jJAnane mati-zrutanI abhyattara mAnavuMja zreyaskara che. ema mAnavAthI mati-zruta paramArthathI parokSa hovAne lIdhe, indriyajanya jJAna paNa parokSaja thayuM, ane manonimitta jJAna paNa anumAnanI peThe paranimittavALuM hovAthI, parokSaja che. ahIM ema na kahevuM, ke AgamamAM manonimitta jJAna thAya te parokSa gaNAya, ema koI paNa sthaLe vizeSa spaSTapaNe nathI kahyuM, tethI manathI thanArA jJAnane parokSa kahI zakAya nahi. kAraNa ke AgamamAM mati-zrutajJAnane spaSTa rIte parokSa kahyuM che, ane manonimitta jJAna mati-zrutamAM antabhUta che, tethI indriyajanya jJAnanI peThe manonimitta jJAna parokSa ja che. prazna :- "indriyapratyakSa ane noindriyapratyakSa" e pAThathI siddhAMtamAM manonimittajJAnane pratyakSa kahyuM che, kAraNa ke noIndriya eTale mana, tyAM "no" zabda ekadezavAcI che, ane mana indriyano Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara pratyakSaparokSa jJAna vicAra [59 ekadeza che, mATe te manonimittapratyakSa e noindriya pratyakSa thayuM, A pramANe AgamamAM manonimittajJAnane pratyakSa kahyuM che, ane tame tene parokSa kevI rIte kaho cho ? uttara :- A prazna-AgamanA arthanuM ajJAna sucave che, temAM(1) tyAM jJAnanA prasaMgamAM noindriya zabdamAM "nA" zabdano artha ekadezavAcI nahi, paNa sarvaniSedhavAcI samajavo, tethI noindriya eTale indriyano sarvathA abhAva evo artha samajavo, paNa noindriya eTale mana evo artha na samajavo, AthI noindriyapratyakSa eTale indriyanA abhAvathI sAkSAt AtmAne pratyakSa, te noindriyapratyakSa kahevAya avadhi, mana:paryAya ane kevaLajJAna AtmAne sarvathA indriya tathA mananA nimitta vinA thAya che, tethI noindriyapratyakSazabdathI avadhi Adi jJAna levAM, paNa manathI thatuM jJAna levuM nahi. (2) jo noindriya eTale mana evo artha tyAM karavAmAM Ave, to noindriya nimitta pratyakSa eTale manonimitta pratyakSa evo artha thAya. tethI to avadhiAdi jJAna manathI utpanna thanArAM Thare. - ane tema thavAthI mana:paryAptithI aparyApta deva-manuSyane avadhijJAna saMbhave nahi, kema ke te vakhate temane manano abhAva hoya che, AthI e tArI mAnyatA ayogya che, kAraNa ke "mitti nAgag" huM eNvuM chuM "ema mahAvIra bhagavAnuM jANe che" ityAdi siddhAntokta pramANathI devone tathA bIjA paNa avadhijJAnavALAone aparyApta avasthAmAM avadhijJAna, kaheluM che. (3) jo manonimitta jJAna pratyakSa mAnavAmAM Ave to, siddhone pratyakSa jJAnano sarvathA abhAva thAya, kema ke temane mana nathI hotuM. (4) manonimittajJAna manodravyadvArAja thAya che, tethI te paranimittavALuM hovAthI, anumAnanI peThe parokSaja che, pratyakSa nathI. (5) jo manonimittajJAna paramArthathI pratyakSa hoya, to parokSa tarIke mAnelA mati-zrutajJAnamAM teno samAveza na thAya, ane tethI matijJAnanA aThThAvIsa bhedo paNa na ghaTe, kema ke mana saMbaMdhI avagrahAdi rUpa je cha bhedo che, te matijJAnathI judA mAnavA paDe. ane temane judA mAnavAthI, pAMca jJAnane badale cha jJAna mAnavAM paDe. A rIte manonimittajJAna pratyakSa che, ema mAnavAthI doSonI paraMparA prApta thAya che, mATe indriya-manojanyajJAna paranimittavALuM che, ane mati-zrutajJAnamAM aMtabhUta thAya che, tethI te paramArthathI parokSaja che, jo ke saMvyavahArathI tene pratyakSa kahI zakAya, paNa paramArthathI to te pratyakSa kahevAya nahI. 95. e rIte pAMca jJAnamAM pratyakSa, parokSa vibhAga kahyo, have "svAmIkALa-kAraNa-viSaya-ane parokSapaNA vaDe mati-zrutajJAna, samAna che" ityAdi pUrve paMcAzImI gAthAmAM kahyuM che, te prasaMga yAda karIne ziSya pUche che ke bhagavan! sAmittAivisesAbhAvAo mai-suegayA nAma / lakkhaNa-bheAdikayaM nANattaM tayavisesevi // 96 // 1AtyaMtara ane bAhya nivRtta tathA upakaraNarUpa dravyendriya temaja labdhi tathA upayogarUpa bhAvendriyamAM, manane bAhyanivRtti vagere na hovAthI manane noindriya kahevAya che. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60] mati zrutajJAnamAM taphAvata [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 " svAmitvakALa AdinI samAnatAthI mati-zrutajJAna samAna hovA chatAM paNa, temAM lakSaNa-bheda AdithI taphAvata che. 96. prazna :- bhagavan! mati zrutajJAnanA svAmi, kALa, kAraNa Adi samAna hovAthI, mati-zrutajJAna 'eka' banI jaze. jJAna paNa pAMca nahi kahevAya, kema ke dharmano bheda hoya, to dharmI-vastuno bheda hoya, mATe ahi ghaTa ane ghaTanA svarUpanI jema, te banneno abhedaja gaNavo yogya che. uttara :- svAmi, kALa kAraNa AdithI mati-zrutanI ekatA che, to paNa lakSaNa-kAryakAraNa bhAva AdithI temano bheda che. jema ghaTAkAza paTAkAza AdimAM sattva-prameyatva-artha kriyAkAritva Adi samAna hovA chatAM, lakSaNaAdinA bhedathI te sarvamAM bheda che, tevIja rIte ahIM paNa samajavuM. ja ghaNA dharmothI bheda chatAM paNa, keTalAka dharmanI samAnatAthI padArthonI ekatA kahIe, to to saghaLuM vizva ekarUpaja thai jAya. jagatamAM evI kaI vastu che, ke je bIjI vastuo sAthe keTalAka dharma vaDe paNa samAna na hoya ? mATe svAmiAdivaDe mati-zruta samAna chatAM paNa lakSaNa AdivaDe te baMne bhinna che. lakSaNaAdithI bheda jaNAvavA samudAyika gAthA kahe che. lakkhaNabheA heUphalabhAvao bhey-indiyvibhaagaa| vApa-vembara-mUU- rameDa meDo mapha-suyA cho. lakSaNanA bhedathI, hetuphaLabhAvathI, bhedathI, indriyavibhAgathI, tathA valka, zuMba, akSara, anAkSara, mUka, amUkanA bhedathI matijJAna ane zrutajJAnamAM bheda che, taphAvata che. 97. (1) lakSaNanA bhedathI mati-zrutamAM bheda che. (2) hetuphaLabhAvathI bheda che, eTale matijJAna hetu-kAraNa che ane zrutajJAna phaLa-kArya che. (3) avagrahAdi aThThAvIsa prakAre matijJAna che ane akSaradyuta Adi cauda athavA paryAyaAdi vIsa prakAre zrutajJAna che. ema bhedanA vibhAgathI bannemAM taphAvata che. (4) tathA indriyanA vibhAgathI ubhayamAM taphAvata che. zrutajJAna kevaLa zrotrendriyanA viSayavALuM che ane matijJAna to bIjI indriyonA viSayavALuM paNa che. (5) vaLI matijJAna valkachAla samAna che ane zrutajJAna zuMba-doraDA samAna che. jema vaNIne taiyAra karelI chAla e doraDuM kahevAya che, tema paropadeza-arihantAdikanA vacanathI saMskAra pAmIne, viziSTa avasthA pAmeluM matijJAna, te zrutajJAna kahevAya che. Aja hakIkata AgaLa vistArathI 154mI gAthAmAM kahevAze. (6) akSara ane anakSaranA bhedathI paNa mati-zrutamAM taphAvata che. (A vAta paNa AgaLa 16 ramI gAthAmAM savistAra kahevAze) tathA (7) mUka ane amUkanA bhedathI mati zratamAM bheda che. (A saMbaMdhI paNa AgaLa vistArathI 171mI gAthAmAM kahevAze.) A pramANe A gAthAno saMkSipta A che, vistRta artha AgaLa bhASyakAra mahArAja pote ja kahe che. 97. have bhASyakAra mahArAja lakSaNanA bhedathI mati-zrutano bheda jaNAve che. jamabhinibujjhai tamabhinivoho jaM suNai taM suyaM bhaNiyaM / sadaM suNai jai tao, nANaM to nA''yabhAvo taM // 18 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara mati-zratanuM vizeSa vivaraNa [61 suyakAraNaM jao so, suyaM ca takkAraNaMti to tammi / kIrai suovayAro, suyaM tu paramatthao jIvo // 19 // iMdiya-maNonimittaM jaM, viNNANaM suyANusAreNaM / niyayatthuttisamatthaM, taM bhAvasuyaM maI iyarA / / 100 / / jai suyalakkhaNameyaM, to na tamegiMdiyANa saMbhavai / davbasuyAbhAvammi vi, bhAvasuyaM suttajaiNo vva // 101 // bhAvasuyaM bhAsA-soyaladdhiNo jujjae na iyarassa / bhAsAbhimuhassa jayaM, soUNa va jaM havejjAhi // 102 // jaha suhuma bhAviMdiyanANaM dabiMdiyAvarohe vi / taha dabbasuyAbhAve, bhAvasuyaM patthivAINaM // 103 // evaM sabbapasaMgo na tadAvaraNANamakkhaovasamA / mai-suyanANAvaraNakkhaovasamao mai-suyAI // 104 // je jaNAya te abhinibodha, ane je saMbhaLAya te zruta kahyuM che. (prazna) - zabda saMbhaLAya che, to te jJAna kema kahevAya ? ane jo te jJAna thAya, to te zabdarUpa zrutajJAna AtmabhAva nahi thAya. (uttara)-zabda kRtanuM kAraNa che, zruta zabdanuM kAraNa che, mATe temAM zrutano upacAra karyo che; paramArthathI to pUrva kahyA pramANe jIva, kSayopazama ane sAMbhaLavuM te ja zrata che. indriya ane manonimitta zrutAnusAre svaartha kahevAmAM samartha je vijJAna te bhAvaThuta che, ane bAkInuM matijJAna che. (prazna)-jo zrutajJAnanuM e pramANe lakSaNa che, to tevuM zrata ekendriyane saMbhavatuM nathI. (uttara)dravyazrutano tene abhAva chatAM paNa sutelA sAdhunI peThe tene bhAvakRta che. bolanArane ane sAMbhaLanArane je jJAna thAya che, te bhAvabhRta che ane te bhASA ane zrotalabdhivaMtane ghaTe che, bIjAne nahi. pRthvI Adine jema dravya Indriyano abhAva chatAM, sUkSma bhAvaIndriyanuM jJAna hoya che, tema dravyazrutano abhAva chatAM bhAvazruta hoya che. (prazna)-sAdhana na hoya to paNa bhAvathutarUpa sAdhya thAya ema mAnavAthI to, temane sarvajJAnano prasaMga prApta thAya. (uttara) te te avadhijJAna AdinA AvaraNabhUta karmano kSayopazama na thavAthI, te avadhi Adi jJAna ekendriya Adine na thAya, parantu mati-zruta jJAnAvaraNano kSayopazama thavAthI, mati-zruta jJAna ja thAya. 98 thI 104. je jJAna vastune jANe te abhinibodha athavA matijJAna, ane jene jIva sAMbhaLe te zrutajJAna. Aja pramANe naMdIsUtramAM lakSaNanA bhedathI, mati-zrutano bheda kahyo che. " vi sAmittA iviro tahavi puNo'tthA''yariA nANataM paNNavayaMti,-taMjahA-aminibujjhai ti AbhiNibohiyaM, suNei tti suyaM / " jo ke svAmitva AdinA kAraNe mati ane zrutajJAna samAna che, to paNa ahIM AcArya mahArAja teno bheda-taphAvata jaNAve che, jemake-je (jJAna vastu) jANe te abhinibodhika tathA jene (AtmA) sAMbhaLe te Rta. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] mati-tanuM vizeSa vivaraNa [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 prazna - jo e pramANe AtmA jene sAMbhaLe te zruta, evuM zrutajJAnanuM lakSaNa hoya, to AtmA zabda sAMbhaLe che, e vAta jagaprasiddha che, ane tethI to zabda eja zrutajJAna thayuM, paraMtu tIrthakara Adi to jIvano svabhAva, athavA pariNAma, tene zrutajJAna mAne che. zabda to paugalika hovAthI mUrtimAna che, ane AtmA amUrtimAna che, mUrtine amUrtano pariNAma kahI zakAya nahi, tethI Ape je zabdarUpa zrutajJAnanuM lakSaNa kahyuM temAM virodha jaNAya che. 98. uttara - vaktAthI bolAto zabda zrotAnA zrutajJAnanuM kAraNa thAya che, ane vaktAno zrutapayoga vyAkhyAna karatI vakhate bolAtA zabdanuM kAraNa thAya che, AthI zrutajJAnanA kAraNabhUta athavA kAryabhUta zabdamAM zrutano upacAra karAya che, tethI zabda e paramArthathI zruta nathI, paraMtu upacArathI che; mATe zabdane zruta kahevAmAM kaMI doSa nathI. paramArthathI zruta to AtmA ja che, kema ke jJAna ane jJAnI ekabIjAthI abhinna che. "je saMbhaLAya te zruta" evo artha jyAre karIe, tyAre je saMbhaLAya che, te zabda che, ane e zabda dravyazruta che; paNa "je sAMbhaLe te zruta" evo artha karavAmAM Ave, tyAre temAM sAMbhaLanAra AtmA che, tethI AtmA ja bhAvazruta che. tAtparya e che ke - zabda te dravyazrata che ane AtmA te bhAvasRta che. 99. mati ane zrutajJAna indriya ane mana dvArA utpanna thatA hovA chatAM, bhAvazrutamAM e vizeSatA che, ke te saMketarUpa parano upadeza tathA zAstrarUpI dravyazrutanA AdhAre ja utpanna thAya che. arthAtu oLakhANa vakhate pravartelA athavA zratagraMtha saMbaMdhI ghaTaAdi zabdane anusarIne, vAcya-vAcakabhAve joDIne "ghaTa-ghaTa ityAdi antaHkaraNamAM zabdollekha sahita, indriya-manonimitta je jJAna udaya pAme che, te zrutajJAna athavA bhAvasRta che. te zrutajJAna zabdollekha sahita utpanna thaeluM hovAthI potAmAM jaNAtA, ghaTa Adi padArthanuM pratipAdana karanAra zabdane utpanna kare che, te vaDe bIjAne te arthanI pratIti karavAmAM samartha hoya che, e sivAyanuM azrutanA anusAre indriyamana dvArA utpanna thayelA avagrahAdi jJAna, te matijJAna che. prazna :- jo zabdollekha pUrvakanuM jJAna, te zruta, ane te sivAyanuM matijJAna kahevAya, to mAtra matijJAna avagraharUpa ja thAya, paNa IhA-apAyaAdi matijJAna na thAya. kema ke te to zabdollekha sahita che, ane e ihAAdi to matijJAnanA bhedarUpe prasiddha che. e rIte zrutajJAnanuM lakSaNa matijJAnamAM jatuM hovAthI, ativyApti doSa Avaze ane matijJAnanA lakSaNamAM avyAptidoSa Avaze. vaLI aMgapraviSTa-anaMgapraviSTa Adi tathA akSaradyuta-saMjJIzruta Adi zrutajJAnanA bhedomAM avagraha-IhA Adi matijJAnanA bheda hovAthI, te sarva zratanA bhedo paNa matijJAna banI jaze. temaja matijJAnanA IhA-apAyaAdi bhedo zabdollekha pUrvakanA hovAthI, te zrutajJAna banI jaze. Ama eka bIjAmAM bhaLI jatA hovAthI saMkIrNatA doSa prApta thaze. uttara :- avagraha matijJAna thAya, paNa ihAdi zabdollekha sahita hovAthI matijJAna na thAya, ema je tAruM kahevuM che te ayogya che. jo ke bahAdi sAbhilApa (zabdollekha) sahita che, to paNa te dhRtarUpa nathI, kemake abhilApa sahita jJAna jo zrutAnusArI hoya toja zratarUpa kahevAya, Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI mati-zrutano vizeSa vicAra [ 63 anyathA nahi. ahIM kadAca tuM ema kahIza ke - siddhAntamAM avagrahAdi Rtanizrita ja kahelA che, ane yuktithI paNa ihAdimAM zabdollekha che, kemake saMketakALe sAMbhaLelA zabdanA anusaraNa sivAya te ghaTatA nathI, kemake pUrve RtathI saMskAra pAmelI mativALAne ja te avagraha Adi utpanna thAya che, tethI temane zrutAnusArIpaNuM kema na kahevAya ? A virodha paNa ayogya che; kema ke pUrve zrutanizrita kahyA che, paNa vyavahAra kALe temAM zrutAnusArIpaNuM nathI. mATe AgaLa "pUrve zrutaparikarmitavALAne je hamaNAM zrutAtIta hoya te kRtanizrita matijJAna che." ityAdi 169mI gAthAmAM bhASyakAra mahArAja pote ja kaheze. tathA "yuktithI IhAdikamAM zabdollekha che." ityAdi je teM kahyuM che, te paNa ThIka nathI, kemake saMketakALe sAMbhaLelA zabdathI saMskAra pAmelI buddhivALAne, vyavahArakALe te sAMbhaLelA zabdAnusAra vinA paNa vikalpanI paraMparApUrvaka vividha vacananI pravRtti jaNAya che. amuka zabdathI vAcya A amuka vastu meM pUrve jANI che, evo saMketa, tathA amuka graMthamAM A bAbata A pramANe kahI che. evuM zratagraMthAnusaraNa. AvA prakAranA parve pravartelA saMketo ane bhaNelA graMthonA anusAra ja vyavahArakALe kaMI vacananI pravRtti jaNAtI nathI, paraMtu abhyAsanI patAthI saMketa ane zratagraMthAnusaraNa vinA paNa niraMtara vikalpapUrvaka bhASaNa pravarte che. jyAM zrutAnusArIpaNuM che tyAM zrutarUpatA che, paNa ahIM to zrutAnusArIpaNAno abhAva hovAthI zrutarUpatA nathI. mATe IhAapAya ne dhAraNArUpa bhedo samasta prakAre matijJAna hovAthI, matijJAnanA lakSaNamAM AvyApti doSa nathI Avato; ane zrutAnusArI sAbhilApa jJAnavizeSamAM zrutarUpatA hovAthI zrutajJAnanA lakSaNamAM paNa ativyApti doSa nathI Avato. aMgapraviSTa-anaMgapraviSTa Adi zrutajJAnanA bhedomAM matipUrvaka zrutajJAna che, ema kahIzuM, tethI prathama zabdAdinA grahaNakALe je avagrahaAdi utpanna thAya che, e avagrahaAdi azrutAnusArI hovAthI matijJAnarUpa che, ane aMgapraviSTa Adi zrutanAM bhedomAM je zrutAnusArI jJAna vizeSa che, te zrutajJAnarUpa che, AthI aMga anaMgapraviSTa Adi zrutanA bhedo sarva prakAre matijJAna svarUpa nathI, ane IhAdi matijJAnanA bhedomAM zrutAnusArIpaNAno abhAva hovAthI, zrutajJAnapaNAno abhAva che, tethI saMkIrNatA doSa paNa nathI Avato. ahIM eka vAta vizeSe jaNAvavI joIe ke matijJAna ane zrutajJAnamAM paramANu ane hAthI jevo atyaMta bheda na mAnavo, kAraNa ke pUrve kahyuM che ke tema, koI viziSTa matijJAna ja zrutajJAna che. A saMbaMdhamAM AgaLa paNa kahevAze ke-valkasamAna matijJAna che, ane te valka eTale chAlathI banela doraDA samAna zrutajJAna che, A valka ane zuMbamAM eTale chAla ane doraDAmAM jema paramANu ane hAthI jevo atyaMta bheda nathI. paNa kAraNa-kAryabhAvathI ja bheda che. tevo ja bheda mati-zratamAM che, suvarNa ane kuMDala, mATIno piMDa ane ghaTanI jema matijJAna ane zrutajJAna kAraNakAryarUpa che. "kAraNa ane kAryamAM atyaMta bheda nathI hoto" e niyama mujaba mati ane zrutamAM moTo taphAvata nathI. kuMDaLa, mRtiMDa ane ghaTa ekabIjAnA kAraNa-kAryabhAvarUpe hovAthI atyaMta bhinna nathI tema ahIM paNa samajavuM. A sarvano tAtparyArtha e che ke - avagrahanI apekSAe anabhilASya, tathA IhAdikanI apekSAe sAbhilApya hovAthI, matijJAna, sAbhilApa, anabhilArUpa ane azrutAnusArI che; Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] matizrutano vizeSa vicAra [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 kemake saMketakALe prarvatelA zabdanA, athavA zratagraMtha saMbaMdhI zabdanA anusAra-avalaMbana vinA, vyavahArakALe te matijJAna pravarte che ane zrutajJAna kevaLa sAbhilApyaja che tathA zrutAnusArI ja che; kemake saMketakALe pravartelA athavA zrutagraMtha saMbaMdhI zabdarU5 zrutanA anusAre ja vyavahArakALe te zrutajJAna pravarte che. 100. prazna :- jo upara kahelA lakSaNa pramANe zrutAnusArI jJAnane ja zrutajJAna kahevuM, ema Apa kahetA ho, to tevuM zrutajJAna ekendriyamAM ghaTatuM nathI; kemake manavigere sAmagrInA abhAve teomAM zrutAnusArI jJAna nathI; ane AgamamAM to kahyuM che ke "riyA niyama sannA, taMgaNa- manAnI 4 sunnA 4 ti" eTale ekiMdriyo nizcaya be ajJAnavALA che, matiajJAnI ane zrutaajJAnI. A AgamavacanathI ekiMdriyane zrutajJAna kahyuM che, mATe tame kaheluM lakSaNa vyApaka nathI. uttara :- kevaLI bhagavaMte potAnA jJAnamAM joIne kahyuM che ke nidrAdhIna sAdhune kArya-kAraNarUpa zabdanA ullekha vinA mAtra zrutAvaraNanAM kSayopazamarUpa bhAvazruta hoya che. tevI rIte ekendriyane zabdarU5 kAraNa na hovAthI dravyazruta nathI paNa bhAvathuta che. nidrAdhIna sAdhu zabda sAMbhaLatA ke vicAratA na hovA chatAMya, temane zrutajJAnano abhAva manAto nathI, paraMtu jAgyA pachI pragaTa thatAM bhAvazrutane AdhAre, dudhamAM ghInI jema, te pahelAM paNa hatuM tema vyavahAra karAya che. eja pramANe ekendriyane paNa sAmagrInI vikalatAthI jo ke dravyazrutano abhAva che topaNa AvaraNanA kSayopazamarUpa bhAvazrata che. udAharaNa tarIke vallI AdimAM AhAra-bhaya-parigraha ane maithuna Adi saMjJAo pratyakSa jaNAya che. pazna :- Ape kahela sumatinA daSTAntamAM bhAvazruta hoya, ema mane to nathI jaNAtuM. kemake zrutanA upayogathI pariNata AtmA sAMbhaLe che, te zrata ke je saMbhaLAya te zruta ? A be vyutpattimAMthI kaI vyutpattithI sutelA sAdhune bhAvazruta kaho cho? temAMthI pahelo pakSa yogya nathI, kema ke sutelAne zrutano upayoga saMbhave nahi. bIjo pakSa paNa ThIka nathI, kAraNa ke sutelAne zabda na hovAthI te pakSathI paNa zrutajJAna nahI kahI zakAya. uttara - be vyutpattio sivAya je vaDe sAMbhaLe te zrata, je thakI sAMbhaLe te zruta, athavA ja chatAM sAMbhaLe te zruta; A vyutpattionA AzrayathI zrata eTale zrutajJAnAvaraNano kSayopazama che; te kSayopazamarUpa zrata, sutelA yatine ane ekiMdriya Adine paNa che, tethI amArA kathanamAM kaMI doSa nathI. 101. prazna :- upara kahelA daSTAntathI ekendriyane bhAvabhRta hoya, ema jaNAtuM nathI. kAraNa ke zabda bolavAnI IcchAvALAne, prathama A saMbaMdhamAM A bAbata ja kahuM, AvA prakAranA upayogarUpa je jJAna thAya che, te ane bIjAe kahelI bhASA sAMbhaLIne je jJAna thAya, jema ke - "A manuSya Ama kahyuM' ema be prakAre bhAvakRta anukrame bhASAlabdhivantane tathA zrotralabdhivantane hoya che. eTale ke "A saMbaMdhamAM A kahuM" evA upayogarUpa bhAvazruta bhASAlabdhivantane hoya che, ane "A manuSya A kahuM" evA upayogarUpa bhAvazruta zrotrAlabdhivantane hoya che. AthI e siddha thayuM, ke jene bhASA tathA zrotralabdhi na hoya, tene bhAvazruta saMbhave nahi. sutelA sAdhune bhASA tathA zrotralabdhi che, tethI tene jAgyA pachI bIjAne kahevArUpa tathA kahelA zabda sAMbhaLavArUpa bhAvazrutanuM kArya jaNAya che, ane ethI ja supta Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] ekendriyamAM bhAvadyutanI siddhi [65 ja supta avasthAmAM paNa te sAdhune labdhirUpe bhAvazruta hatuM ema anumAna karAya che, paraMtu bhASA ane zrotralabdhi rahita ekendriyane evuM koI bhAvazrutanuM kArya kadI paNa jaNAtuM nathI. eTale tene bhAvazruta che, ema kevI rIte manAya ? 102. uttara :- "kevaLI sivAyanA sarve saMsArI jIvone dravya Indriyano abhAva chatAM paNa nyUnAdhika-taratama bhAve, pAMce labdhi indriyanA AvaraNanA kSayopazama hoya che.' ema paramamuninuM kathana che. tethI jema pRthvI Adi ekendriya jIvone zrotra-cakSu-prANa ne rasanA e cAra Indriyono nivRti tathA upakaraNanI apekSAe, abhAMva chatAM paNa sUkSma-apragaTa labdhiupayogarUpa zrotra Adi bhAva IndriyanuM jJAna hoya che. (labdhi IndriyanA AvaraNano kSayopazama thavAthI utpanna thayela, atisUkSmajJAnazakti to bIM Indriyone aMge hoya che.) tevI ja rIte dravya IndriyanI jema dravyazrutano abhAva chatAM paNa bhAva IndriyanI jema, bhAvazruta pRthvI Adi ekendriya jIvone hoya che . ekendriyane zrotrAdi dravya Indriyano abhAva che, te chatAM temane bhAva indriyanuM jJAna kaMIka jaNAya che. vanaspati vigeremAM to evuM cinheM spaSTa jaNAya che. udAharaNa tarIke koyalano madhura paMcama svara sAMbhaLIne, virahaAdi vRkSomAM turata ja puSpapallavaAdi utpanna thAya che, AthI teone zravaNendriyajJAnanuM cihna spaSTa che, ema pragaTa jaNAya che. suMdara strInA locananA kaTAkSathI tilakaAdi vRkSomAM zIghrapaNe puSpaAdinI utpatti thAya che, AthI teomAM cakSuIndriyanA jJAnanuM cihna spaSTa samajAya che. vividha suvAsita vastuonA samUhathI mizrita nirmaLa jaLanA siMcanathI caMpakaAdi vRkSo jaldI khIle che, AthI teomAM ghrANendriyanA jJAnanuM cihna jaNAya che. raMbhAthI paNa adhika rUpavatI yuvAna strInAM mukhamAMthI nIkaLelA svaccha, svAdiSTa, suvAsita mAdirAnA kogaLAnA AsvAdathI bakuLaAdi vRkSa tarata ja khIle che, AthI teomAM rasanendriyanA jJAnanuM cihna jaNAya che. zrRMgAra yukata strInA AliMganathI kurabaka vRkSa ane paganI pAnInA prahArathI azoka Ardi vRkSa jaldI khIle che. AthI teomAM sparzanendriyanA jJAnanuM cinha che, ema jaNAya che. A pramANe jema e vRkSomAM dravyendriyano abhAva chatAM paNa, bhAvendriya janyajJAna sarvajana prasaddhi che, tema dravyazrutano abhAva chatAM paNa, ekendriyamAM bhAvazruta hoya che. vaLI vanaspati Adine jaLa vigerenA AhArathI jIvana cAle che, tethI teone AhAra saMjJA che. lajjAmaNI vigere lattAo hastAdinA sparzathI avayavo saMkoce che, tethI tene bhaya saMjJA che. viraha-tilaka-caMpakakezara-azoka Adi vRkSonAM mULIAM, dATI rAkhelA dhana u52 phelAya che, tethI temane parigraha saMjJA che. AvI saMjJAo te sarvane bhAvazruta vinA saMbhave nahi. mATe pAMca bhAvendriyanA AvaraNano kSayopazama thavAthI, dravyazrutano abhAva chatAM paNa ekendriyane bhAvazruta hoya che. prazna :- "je zrutAnusArI vijJAna te zruta." AvuM zrutajJAnanuM lakSaNa kahyuM che, te asaMgata thaze; kema ke zrutAnusAra sivAya ekendriyane tame bhAvadyuta mAnyuM che. uttara :- tamArUM A kathana abhiprAya jANyA vinAnuM che, kAraNa ke je lakSaNa kahyuM che, te zabdollekha sahita viziSTa bhAvadyutane Azrine kahyuM che, ane ekendriyane to sAmAnya aviziSTa bhAvazrutAvaraNanA kSayopazamarUpa ja bhAvazruta kahyuM che. tethI zrutAnusAra vinA paNa 9 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69] hetu phaLathI matizratanI vizeSatA [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 bhAvakRta thAya, to temAM kaMI doSa nathI. 103. prazna :- bhagavan! bhASAlabdhi ane zrotalabdhi rahita kASTha jevA pRthvI Adi e kendriyone kaMIpaNa spaSTa jJAna jaNAyA sivAya, mAtra vacananA ADaMbarathI teone "jJAna che" ema mAnavAmAM Ave che, to pachI mati Adi pAMca jJAna temane che, ema zA mATe na mAnavuM ? kAraNa ke jevI rIte mati-zrutajJAna temane spaSTa nathI jaNAtAM. tevI rIte pAMca jJAna paNa spaSTa nathI jaNAtAM. - uttara :- teone pAMce jJAna nathI, mati-zruta ja che. kema ke avadhi ane mana:paryava jJAna tadAvaraNIya karmanA kSayopazamathI thAya che, ane kevaLajJAna tadAvaraNIya karmano kSaya thavAthI utpanna thAya che. ekendriyane e ubhayano kSayopazama ane kevalajJAnavaraNIyano kSaya, e baMne nathI hotAM, vaLI teonuM kArya paNa teomAM nathI jaNAtuM, temaja AgamamAM teno niSedha kahelo che, tethI te jJAna temane hoI zake nahi. prazna :- e pramANe to mati-zrutajJAna paNa ekendriyane na hoya. uttara :- matijJAnAvaraNa ane zrutajJAnAvaraNano kSayopazama temane che, kema ke tenuM kArya teone dekhAya che, ane AgamamAM paNa kahyuM che, tethI mati-zrutajJAna teone che. - have hetu-phaLa bhAvathI mati-zrutano bheda jaNAve che. maipuvvaM suyamuttaM, na maI suyapubbiyA viseso'yaM / pulvaM. pUraNa-pAlaNabhAvAo jaM maI tassa // 105 // pUrijjai pIvijjai, dijjai vA jaM maIe nAmaiNA / pAlijjaI ya maie, gahiyaM iharA paNassejjA // 106 // NANANaNNANANi ya, samakAlAiM jao mai-suyAiM / to na suyaM maipuvaM, maiNANe vA suya'nnANaM // 107 // iha laddhimai-suyAI, samakAlAiM na tUvaogo siM / marUpurva sumara, pukha surAvo maDaDUmo 08. soUNa jA maI me sA suyapubatti teNa na viseso / sA davvasuyappabhavA, bhAvasuyAo maI natthi // 109 // kajjatayA na u kamaso, kameNa ko vA maI nivArei ? / jaM tatthAvatthANaM, cuyassa suttovaogAo // 110 // davvasuyaM maipuvvaM, bhAsai jaM nAviciMtiyaM koii| bhAvasuyassAbhAvo, pAvai tesiM na ya viseso // 111 // dabbasuyaM buddhIo, sA'vi tao jamavisesao tamhA / bhAvasuyaM maipuvvaM, dabbasuyaM lakkhaNaM tassa // 112 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] mati zrutano vizeSa vicAra [ 67. suyaviNNANappabhavaM, dabbasuyamiyaM jao viciMteuM / puvvaM pacchA bhAsai, lakkhijjai teNa bhAvasuyaM // 113 // avisesiyA mai cciya, sammaddiTThissa sA mainnANaM / maiannANaM micchadiTTirasa suyaMpi emeva // 114 // sada-'sadavisesaNAo, bhavaheU jadicchiovalambhAo / nANaphalAbhAvAo, micchaddihissa aNNANaM // 115 // matipUrvaka zrutajJAna kahyuM che, paNa zrutapUrvaka matijJAna nahi; ATalo bheda A bemAM che; kema ke mati pUrvamAM rahIne zrutane pUraNa kare che ane pAlana kare che. mati vaDe ja (zruta) pUraNa karAya che, prApta karAya che, ane apAya che, paNa mati sivAya nahi. vaLI grahaNa kareluM zruta mati vaDe ja pAlana karAya che, te sivAya nAza pAme che; (zaMkA) jethI mati-zrutajJAna ane te banne ajJAna paNa samakALe thAya che, tethI zruta matipUrvaka nathI, ema nahi mAno to matijJAna thaye chate paNa zrutaajJAna mAnavuM paDaze, (uttara) ahIM mati-zruta samakALe kahyAM che, te labdhithI jANavAM, paNa upayogathI nahi. ame matipUrvaka zruta kahIe chIe te matithI thayela zrutano upayoga che. (zaMkA) sAMbhaLIne je matijJAna thAya che, te matijJAna paNa zrutapUrvaka che; tethI te benA pUrvapUrvapaNAmAM paraspara bheda nathI. (uttara) te mati dravyazrutathI thayela che, paNa bhAvazrutathI thayela nathI. kAryarUpe mati nathI thatI, paNa anukrame thatI matino koNa niSedha kare che? kema ke zrutapayogathI cyavelAne matimAM avasthAna che. dravyazruta atipUrvaka che, kema ke ciMtavyA sivAya koI bolatuM nathI ema mAnanArAone bhAvazrutano abhAva prApta thAya che; ane (tethI phakata mati ja rahevAthI ciMtavavAno) bheda nahi rahe. dravyahyuta matithI thAya che, ane te mati paNa dravyaRtathI thAya che, tethI te baMnemAM bheda nathI, mATe bhAvazruta matipUrvaka che, ane dravyazruta te bhAvaRRtanuM lakSaNa che, ema mAnavuM yogya che. zratavijJAnathI A dravyazruta thayeluM che, kemake pahelA vicArIne pachI bole che, ne te dravyazrutathI bhAvazruta jaNAya che. avizerSita-sAmAnyapaNe mati ja che, ane samyagdaSTinI mati te matijJAna tathA mithyAdaSTinI mati te matiajJAna che. e pramANe zrutamAM paNa jANavuM. sata-asatunAM viveka zUnya che, bhavano hetu che, svataMtrapaNe pravarte che, jJAnanAM phaLathI rahita che, tethI mithyAdaSTinuM jJAna ajJAna che. 105 thI 115. matipUrvaka zruta che." e vacanathI AgamamAM pahelAM mati ane pachI zruta kahyuM che, paNa zrutapUrvikA mati ema kahyuM nathI, eTalo A be jJAnamAM bheda che. jo kadi mati-zruta eka rUpa hoya, to ghaTa ane ghaTanA svarUpanI peThe, eka bIjAnA pUrva pazcAdbhAva ghaTe nahi. paraMtu ahIM pUrva-pazcAdbhAva che, tethI bannemAM bheda che. matijJAna te zrutajJAnanI pahelAM utpanna thAya che, tathA zratane pUraNa kare che, ane pALe che, tethI zruta pahelAM mati kahI che, ahIM pUrvazabdano artha kAraNa che. te kAraNa to kAryanI pUrve ja hoya che. "samyagujJAnapUrvaka sarvapuruSArthanI siddhi che" ityAdi Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68] mati zrutano vizeSa vicAra [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 sthaLe paNa ema ja jaNAya che. tethI matijJAna kAraNa che ane zrutajJAna tenuM kArya che. mRtiMDa tathA ghaTanI jema kArya ane kAraNano kathaMcit bheda prasiddha che. 105. * punarAvartana karatI vakhate vicArIne, mati vaDe ja zrutane puraNa karAya che ane puSTi pamADAya che. mati vaDe ja bIjA pAsethI zruta meLavAya che, ane mati vaDe ja bIjAne apAya che (upadezAya che.) e sarva mati sivAya nathI banatuM. vaLI grahaNa kareluM zruta punarAvartana athavA ciMtavana dvArA matijJAnathI ja sthira karAya che. jo matino abhAva hoya, to grahaNa kareluM zrata paNa nAza pAme che (bhUlI javAya che.) viziSTa prakAranI vicAraNA ane dhAraNAdi sivAya zrutajJAnanA puraNa pAlanaAdi artho siddha karI zakAya nahi, ane e vicAraNA vigere matijJAnarUpa ja che. tethI sarvaprakAre matijJAna e zrutajJAnanuM kAraNa che, ane zrutajJAna tenuM kArya che. jo bheda hoya toja kAryakAraNabhAva ghaTe anyathA na ghaTe. A pramANe ekabIjA kAraNa-kAryarUpa hovAthI te mati-zrutamAM bheda che. 106. prazna :- mati ane zruta be prakAranA hoya che (1) samyagudRSTine jJAnasvarUpa hoya che, ane (2) mithyAdaSTine ajJAnasvarUpa hoya che. je vakhate mati-zruta ajJAnano kSayopazama hoya, ' te vakhate mati-zrutajJAnano kSayopazama na hoya; ane je vakhate mati-zrutajJAnano kSayopazama hoya, te vakhate ati zruta ajJAnano kSayopazama na hoya. jethI jJAna athavA ajJAna judA svarUpavALA hovA chatAM te mati-zruta samakALe thAya che, tethI mRta matipUrvaka nathI; kAraNa ke jema ekIvakhate utpanna thayelA gAyanA jamaNA tathA DAbA zIMgaDAMne; pUrvapazcAdbhAva ghaTe nahi, tema ekIvakhate kSayopazamathI prApta thayelA, jJAna athavA ajJAnasvarUpa mati-zrutane, pUrva-pazcAdbhAva ghaTe nahi. A pramANe pUrvapazcAdbhAva mAnavo e usUtra che, tema chatAM kadAgrahathI pUrva-pazcAdbhAva mAnavo ja hoya, to je vakhate matijJAna utpanna thayuM hoya, te vakhate jIvane zruta ajJAna mAnavuM paDaze; kema ke matijJAnanA samaye tame zrutajJAna mAnatA nathI. tethI matijJAna thayA bAda, jyAM sudhI zrutajJAna na thAya, tyAM sudhI zrutajJAna mAnavuM paDaze, paNa e pramANe mAnavuM, te Agamaviruddha che, kema ke jJAna ane ajJAnanI avasthiti, samakALe AgamamAM kayAMya paNa mAnI nathI. jJAna samyagRSTine hoya che ane ajJAna mithyAdRSTine hoya che. 107. uttara :- uparokta tamAruM kathana buddhinI jAgRti vinAnuM ane abhiprAya jANyA vinAnuM che, kema ke tadAvaraNIyakarmanA kSayopazamarUpa mati-zruta jJAna athavA ajJAna labdhithI ane upayogathI ema be rIte thAya che. ahIM je samakALe mati-zruta thAya che te labdhithI thAya che, upayogathI nahi. banne jJAnano upayoga to kevaLajJAna ane kevaLadarzananI peThe, tevA prakAranA svabhAvathI anukrame varte che. pahelAM matijJAnano upayoga ane pachI zrutajJAnano upayoga thAya che. ahIM koIne evI zaMkA thAya ke matipUrvaka zruta kahyuM che, te labdhinI apekSAe kahyuM haze, to tema nathI. ahIM je matipUrvaka zrata kahyuM che, te to matithI thayela zrutano upayoga kahyo che. mRtopayoga eTale viziSTa 1. eTale jJAnAvaraNIya karmano kSayopazama ajJAnarUpe vartato hoya, te vakhate te kSayopazama jJAnarUpe na pravarte, ne je vakhate te kSayopazama jJAnarUpe vartato hoya te vakhate ajJAnarUpe na varte. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) pratyakSaparokSa jJAna vicAra [ 69 aMtarjalpAkAravALuM zrutAnusArI jJAna, tevuM jJAna avagraha-IhA Adi sivAya akasmAtuM nathI thatuM. ane je avagrahAAdi che te matirUpa ja che, tethI matipUrvaka zruta che ema kahevAmAM kaMI virodha nathI. 108. prazna :- bIjA dvArA zabda sAMbhaLIne je mati thAya che, te matijJAna zrutapUrvaka ja thAya che, ema mAnavuM; kemake zabdane Ape zrutarUpa kahela che ane e zabda dvArA mati utpanna thAya che, ema to Apa kaho cho. AthI anyoanya eka bIjAmAM pUrvabhAvI ane pazAbhAvI evo mati-zrutano bheda na rahyo. jyAre evo bheda na rahyo, tyAre pUrve 105 mI gAthAmAM je kahyuM ke "mati zrutapUrvaka nathI" e ayogya TharyuM. uttara :- bIjA dvArA zabda sAMbhaLIne je ati utpanna thAya che, te zabdarUpa mAtra dravyazrata dvArA thAya che, e vAtanI koI nA kahI zake tema nathI, paraMtu ame to ema kahIe chIe ke, bhAvazrutathI mati nathI thatI, dravyazrutapUrvaka mati thAya emAM kaMI doSa nathI. 109. prazna :- to pachI zuM bhAvazrata pachI mati sarvathA thatI ja nathI ? uttara :- bhAvaRRtathI kAryapaNe mati nathI thatI, paraMtu kramazaH thAya che. jo kramazaH mati na thatI hoya, to cheka maraNa paryata kevaLa zrutano ja upayoga thaI rahe. mATe anukrameM thatI matino koI niSedha nathI karatuM. mati vaDe zrutapayoga thAya che, ane mRtopayoga uparama -virAma thayA bAda, svakAraNanA samUhathI niraMtara pravartatI punaHmati thAya che. tevI ja rIte pharI zrata thAya che, ane pharI tevI ja rIte mati thAya che. A pramANe anukrame thatI matino ame niSedha nathI karatA; kema ke hRtopayogathI velAne matimAM sthiti hoya che. jema-sAmAnya suvarNathI svavizeSarUpa kaMkaNa-viMTI Adi thAya che. tethI te kaMkaNa Adine survaNanA kArya rUpe kahevAya che, paNa suvarNa te kaMkaNaAdithI nathI thatuM, tethI tenA kAryarUpe nathI kahevAtuM, kemake te to bIjA kAraNothI thAya che. jayAre kaMkaNaAdi vizeSano nAza thAya, tyAre tene suvarNarUpa thatuM aTakAvI zakAya nahi. tevI ja rIte sAmAnyamati vaDe svavizeSarUpa zratopayoga thAya che, mATe mRtopayoga matinuM kArya kahevAya che, paNa matijJAna hRtopayoga janya nathI, mATe matizrutanuM kArya kahevAtuM nathI. kemake te mati bIjA kAraNothI thAya che. jayAre matinA vizeSarUpa zratopayoga aTake tyAre anukrame AveluM matirUpa jJAna nivArI zakAya ja nahi. jo ema na hoya to maraNaparyaMta hRtopayoga ja banI rahe. 110. "matipUrvaka zrata che." evA siddhAntanA vacanano keTalAka evo artha kare che ke - zabdarUpa dravyazrata che, te matipUrvaka che, bhAvazruta matipUrvaka nathI. kemake vicAryA sivAya athavA ciMtavyA sivAya bolAtuM nathI, temAM je ciMtita jJAna che, te matija che, mATe matipUrvaka dravyazrata che. AcAryazrI kahe che ke upara mujaba artha karanArAonI mAnyatA ayogya che, kema ke ethI to bhAvakRtano sarvathA abhAva prApta thaze. bolanAranA ciMtita jJAnane teoe matirUpa mAneluM che. vaLI zrotAne zabda sAMbhaLIne je avagrahaAdi jJAna thAya che, te paNa mati ja che, to pachI Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70] mati zratanuM vizeSa vivaraNa [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 matithI je jJAna thAya che, tene kayuM jJAna kahevuM ? bhAvazruta to nahi kahI zakAya, kema ke tema kahevAthI "matipUrvaka bhAvaRta" ema mAnavuM paDaze, nahi sAMbhaLanAra ane nahi bolanArane, vicAraNAmAM je aMtarjalpAkAra jJAna varte che, te bhAva gruta thaze, ema kahevAmAM Ave, to te paNa ayogya che, kema ke te jJAna paNa avagrahAdi svarUpa mati pUrvakanuM che, tene paNa bhAvazruta nahi kahI zakAya. jo bhAvazruta kahevAmAM Ave to "matipUrvaka bhAvasRta" thAya. kadAgrahathI matipUrvaka bhAvazruta mAnavAmAM na Ave, to paNa zabdavivakSAnA jJAnanI peThe te jJAna savikalpa hovAthI matija che. zabdavivakSAjJAnamAM zabdano vikalpa che, kemake zabdavikalpa sivAya zabda kahI zakAya nahI. A vikalpane teothI bhAvasRtapaNe nahi mAnI zakAya, kemake tethI mati thayA bAda sarvatra zabda utpanna thaze, paNa zrata nahI thAya. jo tene bhAvazruta mAne to amAro pakSa aMgIkAra karavo paDaze. kemake vikalpajJAnane vivakSAjJAnanI jema matirUpe kahela che. A pramANe sarvatra bhAvasRtano abhAva thaze. kadAca bhale bhAvakRtano abhAva thAya to zI hAnI che ? ema kahevAmAM Ave to mati ane zrutanA bhedano vicAra ja nahI ghaTe, kemake mati ane zruta e enA ja bhedo kahevA che. jo phakta eka matija hoya, ane bhAvakRta na hoya, to pachI te matinA bhedano vicAra konI sAthe karavo ? zabdarUpa dravyazrutanI sAthe te vicAra thaze, ema kahevAmAM Ave, to te paNa ayogya che. kemake ahIM pAMca jJAnano vicAra prastuta che, te adhikAramAM zabdanI sAthe bhedano vicAra karavo e prastuta nathI. 111. athavA bhale matipUrvaka dravyazruta teo mAne ane zabdanI sAthe matinA bhedano vicAra kare, paraMtu te paNa ghaTatuM nathI, kAraNa ke jema matithI zabdarUpadravyazrata thAya che, tema te zrotAne matipaNa zabda dvArA thAya che. mATe matipUrvaka bhAvaThuta che, teja kathanayukti ane saMgata che. ane zabdarUpa dravyazruta to bhAvakRtanuM lakSaNa che. 112. kemake zrutavijJAnathI (bhAvasRtathI) thayela savikalpaka vivakSAjJAnanA kAryabhUta zabdarUpa dravyazruta che. dareka kahevA yogya arthane cittamAM vicArIne pachI zabda bole che, emAM je ciMtavanarUpa ciMtAjJAna che, te zrutAnusArI hovAthI bhAvazruta che. eTale dravyazrutanuM kAraNa bhAvathuta che. e rIte kAryabhUta dravyahyutavaDe potAnuM kAraNabhUta bhAvakRta jJAna lakSamAM Ave che, mATe dravyakRtane bhAvayutanuM lakSaNa kahyuM che. sAra e che ke bIjA abhiprAyavALA "zabda bhAvazrutathI janya che, chatAM tene matipUrvaka kahe che" te ayogya che, kAraNa ke upara kahyA mujaba, dravyazruta te bhAvazrutanuM lakSaNa che. 113. jevI rIte mati-zrutamAM kArya-kAraNabhAvathI bheda che, tevI ja rIte e pratyekane svasthAnamAM samyaktva tathA mithyAtvanI apekSAe paNa bheda che. naMdIsUtramAM mati-zrutano kAryakAraNabhAve bheda jaNAvyA bAda kahyuM che ke - "vizesiyA maruM, marunA mannA 2, visiyA ma si maI, maInANaM, micchAdiThThirasa maI, maIannANaM; evaM avisesiyaM suyaM suyanANaM suyaannANaM ca, visesiyaM suya, rAmarisa surya, sucanA, misisa sunnA' ItieTale avizeSitamati te matijJAna ane matiajJAna, paNa vizeSita mati (jayAre) samyagudRSTinI mati hoya tyAre te matijJAna, ane mithyAdaSTinI mati (hoya tyAre, te matiajJAna che. e ja pramANe avizeSitazruta te zrutajJAna Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhASAMtara) matizrutano vizeSa vicAra [71 ane zrutaajJAna che; paNa vizeSitazruta (jyAre) samyagdaSTinuM zrata (hoya tyAre) zrutajJAna ane mithyASTinuM zrata hoya tyAre zruta ajJAna che. eTale samyagudRSTi ane mithyASTinA saMbaMdha sivAya sAmAnyapaNe mati zabda vaDe matijJAna ane matiajJAna baMne kahI zakAya; paraMtu "samyagdaSTinI mati" evA vizeSitamati zabdathI matijJAna ja kahevAya, ane "mithyAdaSTinI mati" evA vizeSitamati zabdathI matiajJAnaja kahevAya. Aja pramANe zrutajJAnamAM paNa samajavuM. bhASyakAra mahArAja paNa e sUtrAnusAra ja kahe che ke samyagudaSTi yA mithyAdaSTibhAvanA vizeSapaNA sivAya avizeSita matija kahevAya, paNa matijJAna ke matiajJAna evo nirdhAra na kahevAya; kemake sAmAnyarUpa matimAM ubhaya-jJAna ajJAnarUpa vizeSano samAveza thaI jAya che. paraMtu jayAre "samyadRSTinI mati" ema kahIe tyAre te matijJAna kahevAya ane "mithyAdRSTinI mati" ema kahIe tyAre mati ajJAna kahevAya. Aja pramANe avizeSita-sAmAnyapaNe zruta te zrata ja kahevAya, paraMtu jyAre "samyagRSTinuM zruta" ema kahIe tyAre zrutajJAna, ane "mithyASTinuM zruta" ema kahIe tyAre zrutaajJAna kahevAya. kAraNa ke samyagRSTino sarva bodha jJAna svarUpa che, ane mithyASTino bodha ajJAnasvarUpa che. 114. prazna :- jema matidhRta vaDe samyagudaSTi ghaTaAdi artha jANe che, ane kahe che, tevI ja rIte mithyASTi paNa ghaTaAdi padArtha jANe che ane kahe che, to pachI mithyAdaSTinA sarvabodhane ajJAnasvarUpa zAthI kaho cho ? uttara :- mithyAdaSTinA bodhane vyavahArathI ja jJAna kahyuM che, anyathA nizcayathI to teone ajJAna ja hoya, kAraNa ke teo sat ane asamAM leza paNa bheda mAnatAM nathI, jema ke mithyASTi sattva, prameyattva, ane mUttva, Adi paTanA bhedaka dharmo ghaTamAM "vidyamAna chatAM tene avidyamAna" mAnIne sarva prakAre A ghaDo ja che, evo nizcaya mAne che. AthI e thayuM ke - ghaTamAM paTanA sarva prameyatva Adi dharmo hovA chatAM, te dharmo nathI evuM mAnyuM, kAraNa ke ema jo na mAnyuM hoya, to ghaTamAM sarva prameyatva Adi dharma vaDe paTa Adino saddabhAva chatAM 'sarvathA A ghaDo ja che' evo nizcaya kema bane ? "A kathaMcit ghaTa che" evuM jo avadhAraNa karavAmAM Ave to anekAntavAda aMgIkAra karavAthI samyaguSTi banI jAya. vaLI ghaTamAM paTa-puTa-naTa-zekaTaAdi avidyamAnane vidyamAna tarIke aMgIkAra kare che. kAraNa ke teo "sarva prakAre ghaDo che ja" AvuM avadhAraNa kare che. "kathaMcit ghaDo che" evuM avadhAraNa jo kare to syAdvAdano Azraya karavAthI, samyagudaSTi bane. A pramANe sa-asatuM eTale vidyamAna ne avidyamAnanA bheda vinA unmattanA jevo mithyAdaSTino bodha ajJAna svarUpa che. vaLI teonuM jJAna viparIta hovAthI bhavahetu che, ane tethI te ajJAnasvarUpa che. temaja teonuM jJAna pazuvadha vigerenA hetubhUta hovAthI ajJAna svarUpa che. (yajJamAM) pazuvadha karavo, tala vigereno homa karavo, jaLamAM jaIne snAna karavuM, ItyAdi saMsAranA hetuone mithyAdaSTi mokSanAM hetu mAne che. ane dayA-upazama-brahmacarya-akiMcana vigere mokSanA hetuone saMsAranA hetu mAne che. A Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] matizrutano vizeSa vicAra [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 rIte teone svacchaMda jJAna hovAthI te ajJAnasvarUpa che. vaLI jJAnanA phaLarUpa viratino abhAva hovAthI temanuM jJAna te ajJAna ja che. 105 thI 115. have bhedonI saMkhyA vaDe mati-zrutamAM bheda jaNAve che. bheyakayaM va visesaNamaTThAvIsaivihaMgabheyAiM / iMdiyavibhAgao vA, mai - suyaMbheo jao'bhihiyaM // 116 // avagrahAdi bhede aThThAvIsa prakAre matijJAna che. ane aMgapraviSTAdi cauda athavA paryAyAdi vIsa prakAre zrutajJAna che. (A rIte ubhaya jJAnamAM bhedakRta taphAvata che.) tathA IndriyanA vibhAgathI paNa mati-zrutamAM bheda che. (te saMbaMdhamAM pUrve kahyuM che.) 116. have IndriyanA vibhAgathI mati-zrutano bheda jaNAve che. soiMdiovaladdhI hoi, suyaM sesayaM tu mainANaM / mottuNaM davvasuyaM akkharalaMbho ya sesesu / / 117 // souvaladdhI jai suyaM, na nAma souggahAdao buddhI / aha buddhI to na suyaM, ahobhayaM saMkaro nAma / / 118 / / keI bentassa suyaM, saddo suNao mai tti taM na bhave / jaM savvo cciya saddo, davvasuyaM tassa ko bheo ? / / 119 / / kiMvA nANeshie, saddeNa jar3a yaM saddavinnANaM / hito ko bheo, bhaNao suNao va jo tassa ? // 120 / / bhaNao suNao va suyaM taM janiha suyANusAri viNNANaM / dopi suyAIyaM, jaM vinnANaM tayaM buddhI // 121 // zrotrendriyopalabdhi te zruta che ane bAkInuM matijJAna che. tathA dravyazruta sivAya zeSa indriyomAM akSaropalaMbha (te paNa) zruta che. (zaMkA) jo zrotropalabdhi te zruta (kahezo) to zrotranA avagrahAdibhedo matijJAnanA nahi thAya, ane matijJAna kahezo to zruta nahi thAya, jo ubhaya kahezo to saMkIrNatA thaze. (uttara) keTalAka loko vaktAne zruta ane zabda sAMbhaLanArAne mati ema kahe che, paraMtu barAbara nathI, kemake zabdamAtra dravyazruta che. temAM zo bheda che ? athavA ahIM jJAnano adhikAra chatAM zabda sAthe zuM (prayojana) che ? jo zabdathI vijJAna grahaNa karavAmAM Ave, to teno (jJAnano) vaktA ane zrotAne zo bheda thayo ? (vastutaH) ahIM je zrutAnusArI vijJAna che te zrotAne tathA vaktAne zrutajJAna che, ane zrutarahita je vijJAna che te ubhayane matijJAna che. 117 thI 121. (1) zrotrendriya vaDe upalabdhi te zrotrendriyopalabdhi, (2) athavA zrotrendriyanI upalabdhi te zrotrendriyopalabdhi. (3) athavA zrotrendriya vaDe jenI upalabdhi (jJAna) thAya te zrotrendriyopalabdhi. A traNa vigrahamAMthI pahelA be vigrahamAM zrotrendriya upalabdhithI zrotrendriya dvArA zabdollekha sahita Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara matizrutano vizeSa vicAra [73 upalabdhirUpa bhAvazruta kahyuM, ane trIjA vigrahamAM-bhAvazrutopalabdhimAM upayoga rahita bolanArane dravyazruta kahyuM, ane upayoga sahita bolanArane dravya tathA bhAva ubhayazruta jANavuM. tAtparya e che ke - zrotrendriyopalabdhi ja zrata che. A saghaLuM vAkya vyavacchedaka hovAthI nizcayArthe che. jemake - "caitra dhanurdharaja che" A vAkyathI caitra nAmanI vyaktimAM dhanurdharatA sivAya bIjA guNano abhAva darzAvyo che. eTale "caitra dhanurdhara nathI ema nahi paNa dhanurdharaja che." tevI ja rIte zrutajJAna paNa zrotrendriyopalabdhivALuM ja che (zrotrendriyanA viSayavALuM ja che, paraMtu zrotrendriyopalabdhi te zrata ja che ema nahi; kemake jema dhanurdhara caitra che tema bIjA paNa che, tema zrotrendriyopalabdhi to zrata athavA mati hoya che. avagraha-IhAdirUpa zrotrendriyopalabdhithI mati thAya che ane zrutAnusArI zrotrendriyopalabdhithI zruta thAya che. jo kadI zrotrendriyopalabdhine zruta ja mAnavAmAM Ave, to zrotrendriyopalabdhithI matijJAna sarvathA thAya ja nahi; paNa tenAthI (zrotrendriyopalabdhithI) mati paNa thAya che. zrotrendriyopalabdhi sivAya cakSu Adi cAra IndriyopalabdhirUpa jJAna te matijJAna che. mAtra cakSuAdi cAra indriyopalabdhirUpa jJAna te ja matijJAna che ema nahi paraMtu avagraha-IhAdirUpa zrotrendriyopalabdhi paNa matijJAna che, temAM paNa pustakaAdimAM lakheluM je dravyazruta te sivAyanuM sarva matijJAna che; kema ke pustakaAdimAM lakheluM hoya te sarva matijJAna nathI, kema ke pustakaAdimAM lakheluM hoya te sarva zabdanI peThe bhAvatanuM kAraNa hovAthI dravyazruta ja che. A sarva vivecanathI e siddha thayuM ke-kevaLa zrotrendriyopalabdhi ja zrata che, ema nahi, paraMtu zeSa cakSu Adi cAra IndriyomAM, zrutAnusArI sAbhilApa vijJAnarUpa je akSara lAbha thAya te paNa zrata che. vaLI mAtra akSara lAbha thAya eTalAthI ja te zrata na kahevAya, kemake akSara lAbha to IhA-apAyAtmaka matijJAnamAM paNa thAya che. tethI zrutAnusArI sAbhilApa vijJAnarUpa akSara lAbha te zrutajJAna jANavuM. prazna :- cakSuAdi IndriyothI thayelA akSaralAbhane paNa zruta kahevAya, to pachI zrotrendriyopalabdhija zrata che" evo nizcaya ghaTato nathI, kemake - zeSaIndriyopalabdhine paNa Apa zrutapaNe kaho cho. uttara :- zeSaIndriyathI thayela akSaralAbha paNa zrosendriyopalabdhirUpa ja che, kAraNa ke - emAM je akSara lAbha mAnyo che, te zrutAnusArI sAbhilApa jJAnarUpa mAnyo che, ane evA ja prakAranI zrosendriyopalabdhine zruta kahela che. mATe zeSaIndriya dvArA utpanna thayeluM je sAbhilApa vijJAna, te yogyatA vaDe zrotrendriyopalabdhi ja mAnavI, kemake sarva abhilASa zrosendriyane grahaNa yogya che. prazna :- "zrosendriyopalabdhi zrata che, ane zeSendriyomAM paNa je akSaralAbha te dhRtarUpa che." A ubhaya kathanathI zrutajJAna sarvaIndriyanA nimittavALuM thayuM, vaLI "zeSa indriyanI upalabdhi te matijJAna ane tu zabdathI zrotrendriyanA avagrahAdi paNa matijJAna" A ubhayakathanathI matijJAna 10 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] matizrutano vizeSa vicAra [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 paNa sarvaIndriyanA nimittavALuM thayuM. A pramANe banne jJAnamAM sarvaIndriyonI kAraNatA samAna hovAthI, Ape IndriyanA vibhAgathI mati-zrutano bheda kahevAne AraMbha karyo te siddha thato nathI. uttara H- zeSa Indriya dvArA thayelo akSara lAbha abhilApAtmaka hovAthI, zrotrendriyane grahaNa yogya che, tethI kharI rIte jotAM akSaralAbha te zrotrendriyopalabdhijJAna che; ema che, to paramArthathI sarva zruta zrotrendriyanA viSayavALuM ja che, matijJAna to zrotrendriyanA viSayavALuM temaja bIjI IndriyonA viSayavALuM paNa che. A pramANe IndriyanA vibhAgathI mati-zrutano bheda mAnatA kaMI hAni nathI. pUrvagata gAthAno A saMkSepa artha che, vistRtaartha AgaLa bhASyakAra mahArAja pote ja kahe che. 117. prazna :- ahIM '"zrotropalabdhija zruta che" evA nizcayano artha jANyA sivAya "zrotropalabdhi zrutaja che" evo zrutano artha samajIne ziSya pUche che ke jo "zrotropalabdhizrutaja" che, to zrobendriyathI thayela avagraha IhA vigere matijJAna nahi kahevAya, kemake sarva zrotropalabdhine zruta mAnela che. zrotranA avagrahAdi bhedo matijJAna na thAya to zuM hAni che ? ema kahevAmAM Ave to matijJAnanA aThThAvIsa bheda kevI rIte thaze ? aThThAvIsa bhedonI saMkhyAmAM vAMdho Avaze, evA bhayathI zrotranA avagrahAdine matijJAna mAnavamAM Ave, to badhI zrotrendriyopalibdha zrutajJAna nahi thAya, ane "zrotrendriyopalabdhi zruta ja che." e vacana yukti saMgata nahi thAya. e baMne doSa dUra karavAne te avagrahAdine mati ane zruta baMne jJAna tarIke kahevAmAM Ave to mati-zruta ekatra thaI javAthI ubhayano abheda thaze, (eTale je mati teja zruta ane je zruta teja mati) ane Apa to eno bheda kahI rahyA cho. A to evuM thayuM ke zAntine mATe yatna karyo, ane ulaTo e yatnathI zAntine badale upadrava thayo. 118. uttara :- bhAI ! tuM kahe che tema ubhayano abheda nathI. paNa bheda che, te samajAvavAne huM satya hakIkata kahuM chuM. paraMtu te pahelAM tArI zaMkAnA samAdhAna mATe bIjAo je kahe che, tenI satyatAnI tulanA karI jo. keTalAka ema kahe che ke - "zrotrendriya vaDe jenI upalabdhi te zrotrendriyopalibdha, e pramANe bahuvrIhisamAsathI artha karatAM zabda teja zrotrendriyopalabdhi che. kAraNa ke zabda vaktAne saMbhaLAya che, mATe zruta che, ane zrotAne te zabda avagrahAdirUpe jaNAya che, mATe te mati che. A pramANe mAnavAthI ubhayasaMgata thaze ane zrotAmAM thatA avagrahaAdi zruta nahiM banI jAya." e pramANe jeo samAdhAna kare che te yogya nathI, kAraNa ke vaktA ane zrotA saMbaMdhI zabda e dravyazruta ja che. ubhayavyaktine dravyazcatarUpe samAna evA zabdamAM zo taphAvata che ? ke jethI te zabda vaktAne zruta gaNAya ane zrotAne mati gaNAya ? jo kadI "saMbhaLAya zruta" ane "manAya te mati" ema kahevAmAM Ave, to temAM dhAtu mAtra judA che paNa zabda ja saMbhaLAya che ane manAya che, koI bhinna vastu saMbhaLAtI ke manAtI nathI. 119, vaLI uparokta matAntara mAnavAthI bIjuM paNa dUSaNa prApta thaze, ke ahIM jJAnanA vicArano adhikAra che, temAM aprastuta pudgalanA samUharUpa zabdane grahaNa karavAnuM zuM prayojana che ? athavA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) mati zrutano vizeSa vicAra [75 zrotrendriyopalabdhithI zabdavijJAna grahaNa karAya che, (zrotrendriyopalabdhi zabdanA kAraNabhUta ane kAryabhUta hovAthI vaktagata ane zrotAgata zabdavijJAna te ja upacArathI zrotrendriyopalabdhi kahevAya che.) ane te zabdavijJAna vaktAne zruta tathA jJAtAne mati kahevAya che. e pramANe kahevAmAM Ave to ame pUchIe chIe ke te vijJAnano vaktA ane zrotAmAM zuM bheda che? ke jethI te zabdavijJAna vaktAne zruta ane zrotAne mati kahevAya ?, jo e pramANe "zrotAne mati ane vaktAne zruta" ema mAnavAmAM Ave, to koI vakhata zrotAne paNa sAMbhaLyA pachI tarata ja bolatAM te ja zabdathI thayelI avaziSTamati zrata thaI jaze. kemake "vaktAne zrata ane zrotAne mati" ema mAnyuM che. AthI matizrutanI ekatA ja thaze. taphAvata zo raheze ? bIjuM jo zrotAne niraMtara ekAMte mati ja thAya che, ema kahevAmAM Ave to "AcAryanI paraMparAthI A zrata AveluM che ema kahevAya che te asatya Tharaze, ane tIrthaMkara sivAya sarva zrotA hovAthI sarvane matijJAna mAnavuM paDaze. ema mAnavAthI matizrutanI ekatA thaze. 120. - A kAraNathI "vaktAne zrata ane zrotAne mati" ema kahevuM e uparokta dUSaNavALuM temaja AgamavirUddha hovAthI asatya che. paraMtu paropadezathI ardhacanAnusAra je kaMI zrutAnusArI vijJAna hoya, te sarva vaktA ane zrotAne zrata che. tathA e ubhayane zrutarahita kevaLa Indriya manonimitta je avagrahAdirUpa vijJAna te sarva mati che. AvA vibhAgathI vaktA ane zrotAne mati-zruta mAnavAM joIe, paNa ekane zruta ane bIjAne mati ema na mAnavuM joIe. 117 thI 121. . "zrotropalabdhi jo zrata ja che, to zrotranA je avagrahAdi te matijJAna nahi thAya" ityAdi vacanathI pUrva 118 mI gAthAnA vivecanamAM ziSya je zaMkA karI hatI, tenA uttaramAM bhASyakAra mahArAja "zroTondriyopalabdhi je zrata che" e vacanathI 117 mI gAthAnA arthano vistAra kahe che. soiMdiovaladdhi, ceva suyaM na u taI suyaM ceva / soiMdiovaladdhI vi, kAi jamhA mainnANaM // 122 // tu samuccayavayaNAo, va kAI soiMdiovaladdhI vi / maphate saM sahami duni ma I IIkararU pattAigayaM suyakAraNaM ti, saddo va teNa dabbasuyaM / bhAvasuyamakkharANaM lAbho sesaM mainnANaM // 124 // jai suyamakkharalAbho na nAma soovaladdhireva suyaM / soovaladdhirevakkharAiM suyasaMbhavAu tti // 125 // so'vi ya suyakharANaM, jo lAbho taM suyaM maI sesA / jai vA aNakharacciya, sA savvA na ppavattejjA // 126 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 ] matizrutano vizeSa vivaraNa [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 zrosendriyopalabdhija zrata che, paNa zrotrendriyopalabdhi zrutaja che ema nahi, kAraNa ke koIka zrotrendriyopalabdhi matijJAna paNa hoya che. vaLI tu zabdarUpa samuccayavacanathI koIka zrotrendriyopalabdhi paNa matijJAna che, ethI zrotranA avagrahAdirUpa matijJAnanA bhedo che. zabdanI jema pAnA vigeremAM lakheluM zrutanuM kAraNa che tethI te dravyazruta che ane akSaralAbha te bhAvazruta che, tathA zeSa matijJAna che. (zaMkA) jo akSaralAbha te zrata che, to "zrotrapalabdhija mRta" ema kema ? (uttara) akSaro zrotropalabdhija che, kAraNa ke te sarva zravaNathI saMbhave che. akSaralAbhamAM paNa zrutanA akSarono je lAbha te zrata che, zeSa mati che, ane jo akSara ja mati hoya to (IhAdi) sarva mati na thAya. 122 thI 126 . zrosendriya vaDe upalabdhi athavA zrosendriyanI upalabdhi te zrosendriyopalabdhi, e pramANe vigraha karavAthI tene bhAvabhRta samajavuM. tathA zrosendriya vaDe jenI upalabdhi te zrotrendriyopalabdhi evo vigraha jayAre karavAmAM Ave tyAre bhAvazrutanA upayoga zUnya vaktAne dravyazruta samajavuM, ane bhAvazrutamAM upayogavaMta vaktAne dravya tathA bhAva ubhayazruta samajavuM. A bAbata pUrve 117mI gAthAnA vivecanamAM kahI gayA chIe. tathA "zrotrendriyopalabdhija zrata che" paNa "zrotrendriyopalabdhi mRta ja che" ema nahi, e saMbaMdhI avadhAraNanI vidhi paNa pUrve kahI che tethI pharIne ahIM nathI kahetA. "zrotrendriyopalabdhi zrata ja che""ema nahi mAnavAnuM kAraNa e che ke - koI azrutAnusArI evI zrotrendriyopalabdhi paNa avagrahaIhAdirUpa matijJAna thAya che. AthI "zrotrendriyanA avagrahaAdi mati na thAya" ema je zaMkA karI hatI tenuM samAdhAna karyuM, kemake zrotranA avagrahaAdine paNa matirUpe kahyA che. 122. - "sesAM manAI (zeSa-Indriya-upalabdhivALuM matijJAna che.) e padamAM tu zabda che, te samuccayaarthamAM che, tethI ahaMduAdinA paropadezanI apekSA vinA zrotrendriyapalabdhi thAya te matijJAna che. ane tethI zrotranA avagrahAdi paNa matijJAnanA bhedo che. A pramANe mAnavAthI matijJAnanA aThThAvIsa bhedo thaI raheze, ane koIka taraphathI kahelo virodha paNa dUra thaze. 123. pUrve 117 mI gAthAnA vivecanamAM zrotranA avagrahaAdi tathA zeSa-indriya-upalabdhi te matijJAna che, ema utsargathI jaNAvI temAM apavAda darzAvatAM vizeSa kahyuM che ke, zeSa-IndriyaupalabdhimAM dravyazrata sivAyanuM je hoya te matijJAna che. te dravyazruta pustaka yA patra vigeremAM je lakheluM hoya te zabdanI jema bhAvazrutanuM kAraNa hovAthI dravyazrata che. te sivAyanuM zeSa cakSuAdiindriya-upalabdhirUpa jJAna te matijJAna che, ane akSara lAbha te bhAvakRta che. arthAtakevaLa zrotrendriyopalabdhija zrata che eTaluM ja nahi, paraMtu zeSaIndriyomAM paropadezathI addhacanAnusArI upalabdhi, akSaralAbha thAya te paNa zruta che. ane cakSuAdiIndriyomAM akSaralAbha sivAyanuM, je azrutAnusArI avagrahAdirUpa jJAna te matijJAna che. 124.' pUrve 117mI gAthAmAM je zaMkA karI hatI ke - "zeSaIndriyathI thayela akSaralAbha paNa zruta che, to pachI "zrotrendriyopalabdhija zruta che evuM avadhAraNa kevI rIte ghaTI zake ? kemake zeSaIndriyathI thayela akSaralAbhane paNa zruta kaheluM che. AnA uttaramAM kahevAnuM ke - tyAM je avadhAraNa karyuM che, Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] matizrutano vizeSa vicAra [77 te satya che. jo zeSaIndriyathI thayela akSaralAbha paNa zrotrendriyopalabdhi rUpa na hoya, to te avadhAraNa asatya Thare, paraMtu ema nathI. zeSaindriyathI prApta thayela jJAnamAM je pratibhAzamAna thatA akSaro, te paNa zrotrendriyopalabdhija che. prazna :- zendriyathI je akSarano lAbha thAya tene zrotropalabdhi kema kahevAya? jo zrotropalabdhi kahevAya to te zeSaIndriyaakSaralAbha kema kahevAya ? uttara :- zeSendriyathI thatA jJAnamAM jaNAtA akSaro zrotropalabdhija che, kemake te akSaro zrutasaMbhava che. eTale ke je akSaro che, te abhizAparUpa che; ane te abhilApa vivikSitakALe athavA bIjA koI vakhate te purUSane athavA bIjA purUSane zravaNayogya hovAthI, zravaNendriyathI upalabdha thAya che. mATe sarva abhilASa zrotropalabhya hovAthI zrotropalabdhirUpa ja che. tethI kareluM avadhAraNa doSarahita che. 125. prazna :- je zeSaIndriyathI akSaralAbha thAya che, te sarva zrutarUpa che ke teno amuka bhAga ja zrata rUpa che ? uttara :- zeSa IndriyathI thatA akSaralAbhamAM je saMketanA viSayabhUta zabdane anusaranAra hoya, athavA sarvajJanA vacananA kAraNabhUta hoya, evA viziSTa kRtAkSarono lAbha thAya te ja zrata che, paNa IhA apAya AdimAM skurAyamAna thatA azrutAnusArI akSaralAbhane zrutapaNe mAnavAmAM Ave to, matine anakSara ja mAnavI paDe. tethI IhA apAya ane dhAraNArUpa, je matijJAna siddhAMtamAM kahela che, te matirUpa na gaNAya. paNa mAtra akSara vagaranAM avagrahane ja mati mAnavI paDe, kAraNa ke IhA vigere to akSarAtmaka che, mATe zrutAnusArI akSaralAbha te ja zrata ane bAkInuM matijJAna che. 122 thI 127. have zrutano nizcita artha ekaTho karIne jaNAvavA kahe che. dabbasuyaM bhAvasuyaM, ubhayaM vA kiM kahaM va hojjatti / ko vA bhAvasuyaMso, dabbAisuyaM pariNamejjA ? // 127 // buddhiddiDhe atthe, je bhAsai taM suyaM maIsahiyaM / iyaratthavi hojja suyaM, uvaladdhisamaM jar3a bhaNejjA // 128 // dravyazruta-bhAvazruta-ane ubhayazruta zuM che ? athavA kevI rIte thAya che ? tathA bhAvazrutano keTalo aMza dravyaAdizrutapaNe pariName che? buddhidaSTa arthamAMthI je bole che, te matisahita zruta che. ane jo upalabdhinI samAna bolAya to te bhAvakRtamAM gaNAya che. 127-128. pUrve 117mI gAthAmAM "dravyazruta sivAyanuM" e padathI pustakaAdimAM lakheluM dravyazruta kahyuM che, "akSaralAbha" e vacanathI bhAvasRta kahyuM che, ane "zrotrendriyopalabdhi" e kathanathI zabda tathA zabdanuM jJAna ema ubhayazruta kahyuM che. A traNe saMbaMdhI vicAra have pachInI pUrvagata gAthAnA vivecanamAM karAze. jemake - te dravyAdiDyuta zuM che ? athavA te kevI rIte thAya che ? temaja bhAvazrutano kyo aMza dravyAdi RtapaNe eTale dravyazruta tathA ubhayazrutapaNe pariName che ? Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78] matizrutano vizeSa vicAra [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga-1 A sthaLe mati-zrutano bheda vicAravAno che, AthI keTalAka AcAryo A 128mI gAthAno artha, te saMbaMdhI che ema kahe che. bhAgyakAra mahArAja paNa pachIthI eja pramANe artha karaze. paraMtu hamaNAM to cAlatA viSayamAM dravyaAdizrutano vicAra cAle che, tethI tadanusAra vyAkhyA kare che. zrutarUpa buddhithI grahaNa karAtA abhilApya padArtho buddhidaSTa artha kahevAya, tevA buddhidaSTa padArtho ghaNA che; paraMtu temAMthI je padArthone vaktA zrataupayogarUpa atisahita bole che, te ubhayazruta che. arthAt zrutAtmaka buddhie grahaNa karelA arthomAMthI je arthone zrutAtmaka buddhithI upayukta evo vaktA bole, te dravya ane bhAvakRtarU5 ubhayazruta thAya che. "je mAsa" (je bole che)" A vacanathI dravyazruta kahyuM, tathA "didi 3 ce" ane "mayi " (mati sahita buddhidaSTa artha jANe.) e vacanathI bhAvazruta kahyuM. A pramANe 117mI gAthAmAM kahelA ubhayazrutanuM svarUpa che. vaLI je bhAvo prathama zrutabuddhie joyelA hoya ane pachIthI abhyAsanA baLathI upayoga rahita koI bole to te dravyadbhuta che. je bhAvo mAtra zrutabuddhithI jaNAya che, ane te manamAM spharatA chatAM paNa bolAya nahi te bhAvaThuta che. ATaluM kahevAthI dravyazruta karyuM ? ane te kevI rIte thAya che e praznano vicAra thayo. have bhAvazrutano kayo aMza dravyAdi zrutapaNe pariName che? e praznano vicAra karIe. dravyazruta ane ubhayazrata karatAM bhAvazruta anantagaNu che; kAraNa ke vANI anukrame pravarte che, ane AyuSa parimita che; tethI bhAvazrutanA viSayabhUta sarva arthonA anaMtamA bhAgane ja vaktA bolI zake che. A uparathI e siddha thayuM ke bhAvazrutano anantamo bhAMga ja dravyazruta tathA ubhayazruta rUpe pariName che. A bAbata AgaLa vistArathI kahevAze tethI ahIM vadhAre nathI kahetA. A prazna - upayoga sahita je bhAvone bole te ubhayazrata, ane je bhAvone upayogarahita bole te dravyazruta, ema Ape kahyuM; paNa je bhAvone koI bolatuM nathI, mAtra zrutabuddhivaDe juve ja che, temAM paNa dravyazruta ane ubhayazruta kema nathI kahetA ? uttara :- "je bolAya che te zruta" ema kahevAthI tenA pratiyogIrUpa abhASamANa avasthAmAM thanAruM bhAvazruta ja "Itaratra" zabdathI vAcya che. eTale ke bhAvazrutamAM dravyazruta ane ubhayazrutarUpatA tyAre thAya, ke jyAre upalabdhi samAna bolAya. (jeTalI vastuonI upalabdhi thAya teTalIne upayoga sahita athavA upayoga rahita bole to bhAvazrutamAM dravyazruta ane ubhayazruta rUpatA manAya.) paraMtu ema thatuM nathI, kemake hRtopalabdhithI upalabdha thayelA artho anantA che. vANI kramavartI che, ane AyuSa parimita che; tethI zrutropalabdhithI upalabdha thayelA abhilApya bhAvomAMthI mAtra anantamo bhAga ja vaktA AkhA jIvanamAM bolI zake. mATe upayogarahita bolatAM dravyazruta ane upayoga sahita bolatAM ubhayazruta thAya. paNa sarva bhAvaRRtamAM dravyazruta ke ubhayazrutarUpatA na thAya, kAraNa ke te sarva bolI zakAya ja nahi. 127-128. have bhASyakAra mahArAja e banne gAthAono artha potAnA tathA bIjAnA abhiprAya pramANe kare che. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara matizrutano vizeSa vicAra [79 je suyabuddhiddive, suya-maisahio pabhAsai bhAve / taM ubhayasuyaM bhannai, dabbasuyaM je aNuvauto // 129 / / iyarattha'vi bhAvasue, hojja tayaM tassamaM jai bhaNijjA / na ya tarai tattiyaM, so jamaNegaguNaM tayaM tatto // 130 // saha uvaladdhIe vA, upaladdhisamaM tayA va jaM tullaM / jaM tassamakAlaM vA, na sabahA tarai vottuM je // 131 // kei buddhiddiDhe maisahie bhAsao suyaM tattha / kiM saddo mairubhayaM, bhAvasuyaM ? sabahAujuttaM // 132 / / saddo tA dabbasuyaM, mairAbhiNibohiyaM navA ubhayaM / gurUM 3mayamAve, mavasurya vastha te hiMda vA? rUrUA. bhAsApariNaikAle, maIe kimahiyamahaNNahattaM vA ? / bhAsAsaMkappavisesamettao vA suyamajuttaM // 134 // je zrutabuddhithI daSTa evA bhAvone zrutabuddhi sahita bole che te ubhayazruta che, ane je teja bhAvone upayogarahita bole che te dravyazrata che. jo upalabdhi samAna bolAya to Itaratra-bhAvazrutamAM paNa (dravyazruta ne ubhayazruta thAya), paraMtu tema thavuM azakya che, kemake bhAvazruta anantagaNuM che. je (bhASaNa) upalabdhi sahita hoya, yA te upalabdhi samAna hoya, athavA teja kALa hoya te upalabdhisama kahevAya; paNa (e pramANe) sarvathA bolI zakAya ja nahi. keTalAka AcAryo matisahita buddhidaSTaarthane bolatAM zruta kahe che. temAM zabda mati ke ubhayazrata e traNa bhAvaRRta che ? (uttara) nA, e sarva ayukta che. (kAraNa ke) zabda dravyazruta che, mati Abhinibodhika che, ane ubhayazruta paNa yogya nathI. ubhayamAM abhAva chate, bhAvaRRta kyAM che ? athavA kayuM che ? bhASApariNatikALe matine zuM adhika thAya che ? athavA zuM anyathApaNuM thAya che ? bhASAnA saMkalpa vizeSa mAtrathI ja zruta kahevuM te to ayukta che. 129 thI 134. zratarUpa buddhithI daSTa (paryAlocita athavA ciMtita) bhAvomAMthI, je bhAvone zrutopayoga sahita vaktA bole che, te dravya-bhAvarUpa ubhayazruta che, ane je bhAvone upayogarahita bole che, te zabdamAtra hovAthI dravyazruta che. paraMtu je bhAvone zrutabuddhithI kevaLa vicAre ja che, bolatA nathI, te mAtra bhAvazruta che. 129. je bole che te dravyazruta ane ubhayazruta che ! ema kahevAthI Itaratra zabda vaDe bhAvazruta kahevAya che. bhAvazrutamAM badhe dravyazrata athavA ubhayazruta tyAre thAya ke jyAre upalabdhi samAna bolAya. eTale ke je zrutabuddhithI jeTaluM grahaNa thayuM hoya, teTaluM sarva bolAya to bhAvakRtamAM dravyazruta ane ubhayazruta thAya, paraMtu tema thaI zake nahi, kAraNa ke zrutajJAnI svabuddhithI jeTaluM jANe che teTaluM kahI zakatA nathI. bhASAviSayIkRta RtathI bhAvaThuta anantagaNuM che, tethI upalabdhisamAna kahI zakAtuM nathI. 130. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 ] matizrutano vizeSa vicAra [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 je bhASaNa upalabdhi sahita varte, (je je upalabdhi thAya tenI sAthe ja bhASaNa thAya) te upalabdhi samAna kahevAya, athavA jeTalA pramANamAM upalabdhi thAya teTalA ja pramANamAM bolAya, te upalabdhi samAna kahevAya. athavA upalabdhinA samakALe je bhASaNa karavuM, te paNa upalabdhisamAna kahevAya, jemake je - vakhate za2I2mAM zULanI vedanA anubhavAtI hoya, teja vakhate te vedanA bIjAne kahevI; e pramANe sarva zrutopalabdhi aMtaHkaraNamAM anubhavatAM teja kALe je kathana karavuM te upalabdhi samAna kahevAya. A sarva kahevAnuM tAtparya e che ke zrutajJAnI-zrutajJAnarUpI zrutabuddhithI jeTaluM jANe che, teTaluM kahI zakatA nathI. 131. ahIM bIjA keTalAka AcAryo mati-zrutano bheda pratipAdana karavAnI IcchAthI "buddhi diThe atyaM'' e mULagAthAmAM 'buddhi'no zrutabuddhirUpa artha na karatAM 'buddhi'no mati evo artha kare che, ane tethI karIne matithI dekhelA ghaNA padArthomAMthI keTalAka arthone matisahita bolatAM zruta thAya che ema kahe che. A sthaLe koI ema pUche ke matijJAnI ja matisahita hoya che, to pachI arthone matisahita evuM vizeSaNa zA mATe ApyuM che ? AnA uttaramAM kahevAnuM ahIM "matisahita" eTale matiupayogamAM vartato koI vaktA grahaNa karyo che. AthI te matiupayogayukta hovAthI arthone paNa upacArathI mati sahita kahela che, mATe matijJAnathI jaNAyelA arthone matijJAnopayogayukta bolanArAne bhAvazruta thAya che, upayogarahita bolanArAne dravyazruta thAya che, ane e sivAyanuM kevaLa padArtha vicAraNArUpa- nahi bolanArAne matijJAna hoya che. A pramANe mati-zrutano bheda kahe che. A pramANe 128mI gAthAnA pUrvArdhano bIjA AcAryo artha kare che paNa te yogya nathI, kAraNake bhASyakAra mahArAja kahe che, ke evo artha karavAthI temAM bhAvazrutano sarvathA abhAva thaze. te vakhate bolAto evo zabda bhAvazruta che ? mati che ? ke e ubhaya che ? A traNemAM eka paNa bhAvazruta nahi thaI zake. kAraNa ke matiupayogasahita bolanArAno zabda to dravyazruta rUpa mAnyo che, ane mati te Abhinibodhika jJAna che, temAM bhAvadyuta kema mAnI zakAya ? mati ane zabda e ubhaya maLIne bhAvazruta thaze ema kahevAmAM Ave, to te ayogya che, kAraNa ke jema retInA judA judA kaNIAmAM telano abhAva che, tema samudita kaNIyAmAM paNa telano abhAva che. tevIja rIte ahIM paNa mati ane dravyazrutanI pratyeka avasthAmAM bhAvazrutano abhAva che; tema ubhayamilita avasthAmAM paNa bhAvazrutano abhAva che. e pramANe zabdAdimAM bhAvazruta kyAM che ? athavA emAM karyuM bhAvazruta che ? arthAt emAM koI paNa prakAre bhAvazrutapaNuM nathI ja. 132 - 133. bhASApariNAmakALe matinI kaMIka vizeSatA thAya che, tethI mati ane zabdarUpa ubhayane zruta kahevAmAM Ave to te ayogya che. kAraNa ke-antarvijJAnavizeSarUpa matijJAnane bhASApariNatikALe, pUrva avasthAthakI (zabda prAraMbha vakhate) zI adhikatA prApta thAya che, ke jethI te matine ubhayaavasthAmAM jJAnAntararUpa zrutano vyavahAra karAya ? athavA zabda prAraMbha vakhate matino sarvathA anyathA bhAva kayo thAya che, ke jethI te zruta kahevAya ? 'bhASAno prAraMbha eja emAM vizeSa che.' ema kahevAmAM Ave to te bhASAnA prAraMbhathI ja, eTale bhASAnA saMkalpavizeSamAtrathIja matine zruta mAnavuM e Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI matiRtanuM vizeSa vivaraNa [81 ayogya che. kAraNa ke svayaM aviziSTa antarvijJAnane bAhyakriyAraMbhathI atyaMta jAtibheda mAnavAmAM Ave, to cAlavuM-doDavuM-hAtha pachADavA vigere bAhyakriyAo ananta hovAthI matijJAna paNa ananta mAnavAM paDe. vaLI svayaM avizeSajJAnone zabdapariNatinA saMnidhAna mAtrathI ja jJAnAntara mAnIe, to atiprasaMga thAya ane ethI avadhi Adi jJAnamAM paNa emaja thAya. 134. e pramANe mULagAthAnA pUrvArdhanuM koIe viruddha vyAkhyAna kareluM temAM dUSaNa batAvyAM; have te ja pramANe uttarArdha mATe kahe che. iyaratthavi mainANe, hojja suyaMti kiha taM suyaM hoi ? / kiha va suyaM hoi mai, salakkhaNAvaraNabheyAo ? // 135 // ahava bhai dabbasuyattameu bhAveNa sA virujjhejjA / jo asuyakkharalAbho, taM bhaisahio pabhAsejjA // 136 // iyarammivi mainANe, hojja tayaM tassamaM jai bhaNejjA / na ya tarai tattiyaM, so jamaNegaguNaM tayaM tatto // 137 // kaha mai-suovaladdhA, tIraMti na bhAsiuM, bahuttAo / saLekha govivi, mAsa kamaitamA so rUTa tIraMti na vottuM je, suovaladdhA bahuttabhAvAo / sesovaladdhabhAvA, sAbhabbabahuttao'bhihiyA // 139 / / Itaratra paNa (eTale) matijJAnamAM paNa zrata thAya, to te zrata kevI rIte thAya ? athavA zruta te mati kevI rIte thAya ? kAraNa bannemAM svalakSaNa ane AvaraNano bheda che. athavA mati dravyahyutapaNuM pAme, paNa bhAvazruta sAthe te virodha pAme; (kemake) je azrutAnusArI akSaralAbhane mati sahita bole te dravyazrata che. itara-matijJAnamAM paNa te ja tatsamAna bolAya to dravyazruta thAya (paranta) bolI zakAya nahi, kema ke te tenAthI anekagaNuM che. mati-hRtopalabdha (bhAvo) zA mATe na bolI zakAya? te bahuja hovAthI, AkhA jIvana paryanta bolavAmAM Ave, to paNa teno anaMtamo bhAga ja bolI zakAya. hRtopalabdha bhAvo bahu ja hovAthI bolI zakAtA nathI, ane zeSa jJAnopalabdha bhAvo svabhAvathI tathA bahu hovAthI bolI zakAtA nathI. 13pa thI 139. buddhidike atya" e gAthAmAM jeo buddhino artha mati kare che, temanA mate "iyaraFvi hojaja suya" te 128mI gAthAnA uttarArdhamA itaratra zabdathI matijJAna kahela che. kAraNa ke bhASyakAre zabdasahita matine dravya-bhAvarUpa ubhayazruta kahyuM che. tethI itara zabdathI matijJAna ja emanA manamAM saMbhave che. teonuM kathana ema che ke jo upalabdhi samAna bole to matijJAnamAM paNa zrutajJAna thAya, A pramANe temanuM mAnavuM ayogya che. kAraNa ke je matijJAna che, te zrutajJAna kevI rIte thaI zake ? athavA jo zrata hoya, to te mati kema thAya ? naja thAya. svalakSaNa ane svAvAraka 11 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 ] matidhRtanuM vizeSa vivaraNa [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 karmanA bhedathI mati-zrutano bheda AgamamAM kahyo che. vaLI je zrata teja gati thAya ane mati teja zrata thAya to lakSaNa ane AvaraNano bhaMda temAM na rahe, 135. e pramANe mati-zrutano bheda pratipAdana karavAnI IcchAthI bIjA AcAryoe "buddhi dialpe" e mULagAthAnI je vyAkhyA karI che temAM "mati' e bhAvasRta nathI ema pratipAdana karyuM che. paraMtu jo kadI teo tene dravyazrata mAne to kaMI doSa nathI. ema jaNAvavAne bhASyakAra mahArAja kahe che ke - mati dravyazruta bane to temAM kaMI doSa nathI, paNa upara kahyA mujaba bhAvakRtanI sAthe virodha prApta thaze. tAtparya e che ke - "keI buddhidiThe maisahie bhAsa suya" A gAthArdhamAM 'suya' eTale zruta zabda che, tene jo dravyazrutapaNe kahe to kaMI virodha nathI, kAraNa ke matiupayogasahita artha bolanArAne te mati zabdarUpa dravyazrutanuM kAraNa hovAthI dravyazrata thAya, ane nahi bolanArAne te matijJAna thAya. e pramANe mati ane dravyazratano bheda kahelo che. ahIM koIne evI zaMkA thAya ke matiupayogamAM vartato koI bole to te vakhate mati dravyazrutanuM kAraNa hovAthI te dravyazruta thAya, paraMtu ema thatuM nathI. je azrutAnusArI akSaralAbha che, tene matiupayogamAM vartanAra vaktA bole, to te dravyazrutanuM kAraNa thAya, emAM kaMI saMdeha nathI. paNa je zrutAnusArI akSaralAbha che, tene mRtopayogamAM vartanAra vaktA bole, to te zabdanuM matijJAna kAraNa nathI; kemake te-zrutapUrvaka che. tAtparya e che ke ardhavacanarUpa paropadezathI thanAra evA zrutane anusarIne je akSaralAbha antaHkaraNamAM hure che, tene mRtopayogamAM vartanAra vaktA bole che. ane je azrutAnusArI akSaralAbha svamatithI paryAlocita IhA-apAyAdimAM akSaralAbha slare che, tene jayAre matiupayoga sahita vaktA bole che tyAre te mati zabdarUpa dravyazratanuM kAraNa hovAthI, dravyazruta thAya che ja. 136 . have "iyaraFvi hoja suya" ityAdi mULagathAnA uttarArdhamAM je artha prApta thAya che te kahe che. bolanArAne mati dravyazruta che ema kahyuM, tethI abhASamANa avasthAmAM thanArUM matijJAna, te Itara zabdathI vAcya che. eTale ke abhASamANa avasthAmAM thanArA matijJAnamAM jeTalA artha jaNAyelA hoya teTalA sarva arthane bole, to te dravyazruta thAya; paNa tema thatuM nathI, kAraNa ke matijJAna vaDe jeTaluM prApta thAya che, teTaluM bolAya nahi kAraNa ke je bolI zakAya evA che te sarvathI matijJAnapalabdha bhAvo anantaguNA che. 137. prazna :- hamaNAM kahyuM ke matijJAnathI jaNAyelA sarva bhAvo kahI zakAya nahi, ane te pahelAM kahyuM che ke zrutathI jaNAyelA sarva bhAvo kahI zakAya nahi. e pramANe kahevAnuM zuM kAraNa ? uttara :- mati-zrutathI jaNAyelA bhAvo bahu che, tethI karIne matijJAnI AkhA jIvanaparyantamAM paNa upalabdha arthonA anaMtamA bhAgane ja bolI zake che. AgamamAM kahyuM che ke -zrutajJAnathI jaNAyelA bhAvo ghaNA hovAthI kahI zakAtA nathI, ane te sivAyanA mati-avadhi-mana:paryava ane kevaLajJAnathI upalabdha bhAvo svAbhAvikapaNe anabhilApya hovAthI kahI zakAtA nathI. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara matizratanuM vizeSa vivaraNa [83 prazna :- jema e zeSajJAnopalabdha bhAvo anabhilApya hovAthI kahI zakAtA nathI. tema bahu hovAthI paNa kahI zakAtA nathI, to "anabhilApya svabhAva' rUpa ekaja hetu kema Apyo ? te sAthe 'bahutvarUpa hetu paNa Apavo joIto hato. uttara :- je bhAvo abhilApya (bolI zakAya tevA) hoya temAM alpabadutvano vicAra karyo hoya to ucita gaNAya. paNa je mULathI ja anabhilApya (bolI na zakAya tevA) che, temAM bahutvarUpa hetu Apavo niSphaLa che. vaLI zeSajJAnopalabdha bhAvo bahu hovAthI, jema kahI zakAtA nathI, tema mati-mRtopalabdha bhAvo paNa bahu hovAthI, kahI zakAtA nathI; ityAdi sarva upara ja kahI gayA chIe, eTale ahIM "bahutvarUpa' hetu ApavAmAM Ave to punarUkti doSa prApta thAya. prazna :- upara je kahyuM che te ThekANe zeSajJAnomAMthI matijJAna ja kahyuM che, ane ahIM to avadhi Adi jJAno paNa kahyAM che; tethI 'bahuva" hetu Apavo joIe. uttara :- tyAM matinA upalakSaNathI avadhi Adi jJAnomAM paNa te hetu jANI levo. prazna :- jo ema hoya, to zrutajJAnane paNa pUrve "bahutva' rUpa hetu kahyo che, to pachI pharI ahIM e hetu zA mATe kaho cho ? uttara :- zrutopalabdha bhAvo bahu hovAthI kahI zakAtA nathI, ane zeSajJAnopalabdha bhAvo svabhAvathI ja anabhilApya hovAthI kahI zakAtA nathI. A pramANe viSayano vibhAga jaNAvavAne te hetu ahIM punaH kahyo che. prazna :- mati Adi jJAnothI upalabdha bhAvomAMnA keTalAka bhAvo abhilApya che, to pachI ema kema kaho cho ke zeSajJAnopalabdha bhAvo svabhAvathI ja anabhilApya che. uttara - je anabhilAkha kahyA che te zrutaviSayapaNe anabhilApya kahyA che, bIjI rIte nahi, mATe ethI kaMI virodha nathI. katto ettiyamettA, bhAvasuya-maINa pajjayA jesiM ? / bhAsai aNaMtabhAgaM, bhaNNai jamhA sue'bhihiyaM // 140 // paNNavaNijjA bhAvA, aNaMtabhAgo u aNabhilappANaM / paNNavaNijjANaM puNa, aNaMtabhAgo suyanibaddho // 141 // jaM coddasapubbadharA, chaTThANagayA paropparaM hoMti / / teNa u aNaMtabhAgo, paNNavaNijANa puNa jaM sutaM // 142 // akkharalaMbheNa samA, UNahiyA hoMti maIvisesehiM / te'vi ya maivisese, suyanANabhaMtare jANa // 143 // je akkharANusAreNa, maivisesA tayaM suyaM savvaM / je uNa suyaniravekkhA , suddhaM ciya taM mainnANaM // 144 // bhAvazruta ane matinA eTalA paryAyo zAthI che ke jeno anaMta bhAga ja bolAya che ? uttara : sUtramAM kahyuM che ke - abhilAkha bhAvo anabhilApyabhAvonA anaMtamA bhAge che, ane abhilApyabhAvono anaMtamo bhAga ja zrutamAM yojAyelo che. je kAraNathI caudapUrvadharo paraspara che Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 ] matizrutanuM vizeSa vivaraNa [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 sthAnagata hoya che, te kAraNathI je sUtra te prarUpaNIyabhAvono anaMtamo bhAga che. akSaralAbha vaDe (sarva) caudapUrvadharo samAna che, (paNa) mativizeSathI teo nyUnAdhika hoya che, te mativizeSo paNa zrutajJAnanI atyaMtara che. je akSArAnusAre (zrutagraMthAnusAre) mativizeSo thAya che te sarva zruta che, ane je zrutanI apekSA vinA thAya che te nizcaya matijJAna che. 140 thI 144. prazna :-prabho ! bhAvazruta ane matijJAnamAM jaNAyelA bhAvo eTalA badhA zAthI kahyA che ke jeno anaMtamo bhAga ja AkhA jIvana paryaMtamAM bolI zakAya che ? uttara :- AgaLa kahevAze te pramANe AgamamAM matizrutanA bhAvo teTalA jaNAvela che. jevA ke urdhva-adho-ane tichalokamAM rahelA pRthvI-bhavana-vimAna-nakSatra-tArA-caMdra-sUrya-graha vigere sarva prarUpaNIya bhAvo (vacanathI kahI zakAya tevA padArtho) anabhilApya bhAvonA anaMtamA bhAge che, ane te prarUpaNIyabhAvono anaMtamo bhAga ja caudapUrvarUpa zrutamAM gaNadhara bhagavAnoe racelo che. prazna :- prarUpaNIyabhAvono anaMtamo bhAga ja zrutamAM racAyelo che ema zAthI jaNAya ? 141. uttara :- kAraNa ke caudapUrvadharo nyUnAdhikapaNe cha sthAnapatita hoya che. eTale ke koI utkRSTa pUrvadhara sarva abhilApya vastune jANe che. temanAthI bIjAo hIna-hInataraAdi jANe che. e mATe "aNantabhAgahINe vA asaMkhejjabhAgahINe vA saMkhejjabhAgahINe vA saMkhejjaguNahI AgamamAM kahyuM che ke vA, saMeggamuLadvIpe, vA, gaLantamuddIne vA." / koI anaMtamA bhAge hIna hoya, koI asaMkhyAtamA bhAge hIna hoya, koI saMkhyAtamA bhAge hIna hoya. koI saMkhyAtaguNe hIna hoya, koI asaMkhyAtaguNe hIna hoya, ane koI anantaguNe hIna hoya, je sarvathI thoDA abhilApya bhAvone jANe che te jaghanya cauda pUrvadhara hoya che, temanAthI je vadhAre vadhAre abhilApya bhAvone jANe, te adhikaadhikataraAdi hoya che. e saMbaMdhamAM paNa kahyuM che ke - "gantamAnaprakSiNa vA, gasaMeggamAnahi! bA, saMkhejjaguNaabbhahie vA, saMkhejjabhAgaabbhahie vA, asaMkhejjaguNabbhahie vA, aNaMtaguNaabbhahie va." eTale koI anaMtabhAge adhika hoya, koI asaMkhyAtame bhAge adhika hoya, koI saMkhyAbhe bhAge adhika hoya, koI saMkhyAtaguNa adhika hoya, koI asaMkhyAtaguNa adhika hoya ane koI anantaguNa adhika hoya. A pramANe caudapUrvadharo cha sthAnapatita hoya che, tethI caudapUrvarUpa sUtra prarUpaNIyabhAvonA anaMtamA bhAge ja che. jeTalA prarUpaNIya bhAvo che teTalA sarvasUtramAM yojelA hoya to, tene jANanArAo samAna jJAtA thAya, paNa cha sthAnapatita na thAya. 142. prazna :- je caudapUrvadharo hoya teomAM paraspara nyUnASikapaNuM zAthI thAya che.? uttara :- badhA caudapUrvadharo caudapUrvagata akSaranA lAbhathI to samAna che, paraMtu mativizeSathI (kSayopazamanI vicitratAthI yathokta akSaralAbhane anusArI jANavA yogya padArtha viSaya saMbaMdhI vicitrabuddhithI) hIna adhika hoya che. ahIM mativizeSa kahela che, tethI AbhinibodhikajJAna na samajavuM, paNa zrutabuddhi samajavI. je mativizeSa vaDe cauda pUrva jANanArA nyUnaadhika hoya che, te paNa mativizeSa, zrutajJAnanI atyaMtara jANavA, matijJAnanI abhyantaragata na jANavA. - Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) mazritanuM vizeSa vivaraNa [85 prazna :- jo caudapUrvadharonA mativizeSo zrata che, to te mativizeSo paNa nizcazrutajJAnaja jANavA e pramANe mULamAM kema na kahyuM,' ane 'abhyantara' zabda nakAmo kema grahaNa karyo ? uttara - jema aMga te aMganI abhyantara gaNAya che, zruta paNa zrutanI abhyattaraja kahevAya che. e kAraNathI "abhyantara' zabda mULamAM grahaNa karyo che. athavA to chandobhaMga na thAya te mATe grahaNa karyo che. tathA "sucanAmantare gA" e padano artha bIjI rIte paNa thAya che, te A pramANe ; "zrutajJAna" e zabda vaDe caudapUrvarUpa zrata samajavuM, ane tethI gamya arthonA grahaNa karavAvALA mativizeSo paNa caudapUrvanA akSaralAbha zrutanI aMdara ja jANavA, paraMtu bhinna na jANavA. kAraNa ke cauda pUrva vaDe keTalAka sAkSAt ane keTalAka gamyapaNe ema sarva abhilApya padArtha jANI zakAya che. tethI gamya mativizeSo paNa zrutAnusArI hovAthI zrutanI abhyantaraja che. 143. akSarAnusAre (zruta graMthAnusAre) je mativizeSo thAya che, te sarva zrata che, e anekavAra kahyuM che ane je yathokta zrutanI apekSA vinA svayaM vastutattva jANanArarUpa mativizeSo thAya che, te zuddha matijJAna che. evI rIte e paNa aneka prakAre pUrve kaheluM che. A pramANe hovAthI caudapUrvagata akSaronA anusAra utpanna thatA mativizeSo te sarve zrutajJAna ja che. 144. ahIM sudhI dravyazrutAdinuM svarUpa batAvavAne "buddhidiDhe atya" ItyAdi mULa 128mI gAthAnI vyAkhyA karI, ane "kaI buddhiDhei" ityAdi 13ramI gAthA vaDe keTalAMka dUSaNa batAvyAM, hajI paNa bIjAM vizeSa dUSaNa batAvavAne AcAryazrI punamatAntara jaNAve che - kei abhAsijjantA, suyamaNusarao vi je maivisesA / mannaMti te mai cciya, bhAvasuyAbhAvao tanno // 145 // kiha mai-suyanANaviU, chaTThANagayA paropparaM hojjA ! / bhAsijjata mottuM, jai savvaM sesayaM buddhI // 146 / / sAmannA vA buddhI, mai-suyanANAiM tIe je diTThA / bhAsai saMbhavamettaM, gahiyaM na u bhAsaNAmettaM // 147 // maisahiyaM bhAvasuyaM, taM niyayamabhAsao'vi mairannA / maisahiyaMti jamutaM, suovauttassa bhAvasuyaM // 148 // je bhAsai ceya tayaM, suyaM tu na u bhAsao suyaM ceva / keI maIya vidiTThA, jaM dabbasuyattamuvayaMti // 149 // evaM dhaNipariNAmaM, sUyanANaM ubhayahA mainnANaM / jaM bhinnasahAvAiM, tAI to bhinnarUvAiM // 150 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 ] matiRRtanuM vizeSa vivaraNa [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 keTalAka AcAryo nahi bolatA mativizeSa zrutAnusArI chatAM paNa tene matirUpa mAne che. (paNa ema nathI.) kAraNa ke ethI bhAvazrutano abhAva thaze, jo bhASyamANa sivAyanuM zeSa sarvajJAna matirUpa hoya to mati-zrutajJAnI paraspara SasthAnagata kevI rIte thAya ? athavA sAmAnya buddhi eTale mati-zrutajJAna; ane te vaDe jaNAyelA arthane bole te bhAvaRRta che. (ahIM) bole e zabda saMbhava mAtrathI grahaNa karela che, bhAgamANatA mAtra nahi. tathA abhASyamANa chatAM paNa te bhAvakruta nakkI mati sahita che. ane te sivAyanuM matijJAna che. (ahIM) "mati sahitapaNuM kahyuM che, te zrutamAM upayogavALAne samajavuM. jene vaktA bole che ja, te zrata che, paNa bhASyamANa zruta ja che, ema nahi, kAraNa ke keTalAka bhAvo matithI paNa daSTa che, je dravyazrutapaNe pAme che. e pramANe zrutajJAna dhvani pariNAmavALuM che, ane matijJAna ubhaya prakAre che, jethI te bhinna svabhAvavALAM che, tethI te bhinnasvarUpavALAM paNa che. 145-150. keTalAka vyAkhyA karanArAo, je amuka mativizeSa zratane anusArI hovA chatAM temAM zabdapravRtti na thavAthI, kevaLa hRdayamAM skurAyamAna thAya che, tethI tene matijJAna ja mAne che. teonuM e mantavya yogya nathI, kAraNa ke ema mAnavAthI bhAvakRtano sarvathA abhAva thAya che. e saMbaMdhI pUrve 132-133mI gAthAmAM vistArathI kahyuM che, eTale pharI ahIM nathI kahetA. 146 . vaLI jo bolatA sivAyanuM zeSa sarvajJAna mati hoya, to mati-zrutajJAnI paraspara svasthAnamAM paMsthAnapatita kevI rIte thAya ? na ja thAya. kAraNa ke AkhA jIvana paryata mati-zruta vaDe jaNAyelA arthono anaMtamo bhAga ja bolI zakAya che. tethI karIne matijJAnI zrutajJAnI karatAM niraMtara anaMtaguNAdhika ja hoya, ane zrutajJAnI bIjAo karatAM hamezAM anantaguNahIna ja hoya. e pramANe ja bhASyamANa sivAyanuM zeSa sarvajJAna mati hoya, to paraspara svasthAnamAM SasthAna patita na thAya, ane svasthAnamAM paNa zrutajJAnI bIjA zrutajJAnI karatAM saMkhyAtaguNahIna vA adhika thAya. paraMtu asaMkhyAta ke anantaguNa nyUnAdhika na thAya. kAraNa ke bhASaka evA cauda pUrvadharane saMkhyAta varSanA AyuSa vaDe asaMkhyAta ke anantaguNa bhASaNa saMbhave nahi. A dUSaNa jaNAvavAne mATe ja ahIM matAntara jaNAvela che, nahi to pAchala 13ramI gAthAmAM A sarva hakIkata kahela ja che. buddhidi alpe" ItyAdi kahela 128mI pUrvagata gAthAnuM vyAkhyAna zratanuM svarUpa batAvavAne kahyuM, ahIM mati-zrutano bheda kahevo e ja prastuta che, tethI matAntarathI bheda batAvIne tenAM dUSaNa jaNAvyAM. have bhASyakAra mahArAja potAnA abhiprAya mujaba matizrutano doSa rahita je bheda che te jaNAvavAne punaH 128mI gAthAnuM vyAkhyAna kare che. "buddhidi altha" e gAthAmAM je buddhi kahI che te mati-zruta rUpa sAmAnya buddhi samajavI. e sAmAnya buddhithI jaNAyelA bhAvomAMthI, je bhAvone vaktA bole te bhAvaThuta che. "bole e padanuM tAtparya e che ke - te sthaLamAM athavA bIjA sthaLamAM, te kALe athavA anya kALe, te purUSathI athavA anya purUSathI, sAmagrI prApta thaye te bhAvo bolI zakAya, arthAt je bhAvo aMtaramAM skurAyamAna thAya che, te bhAvo nahi bolAtA chatAM paNa kahevAne yogya hovAthI bhAvaThuta che, Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] matizrutanuM vizeSa vivaraNa [87 paNa bolAtA padArtho ja bhAvazruta che ema nahi. Ama hovAthI mati vaDe jaNAyelA anabhilApya bhAvI bhASaNane ayogya hovAthI bhAvazruta nathI, ane matithI jaNAyelA sarve abhilAkha bhAvo, nahi bolAtA chatAM paNa bolAvAnI yogyatAvALA hovAthI te bhAvaThuta che. prazna :- sAmAnya buddhithI jaNAyelA artho je bhASaNa yogya che, te jo bhAvaRRta che, to pachI matijJAnAntargata apAyarUpa vicAramAM jaNAtA artha paNa bhAvazrata banaze. kemake te paNa bhASaNane yogya che. uttara :- zruta ane mati sahita je bhAvone bolavAmAM Ave che te bhAvo bhAvakRta che. bIjA nahi. tethI zruta upayogavantane ja bhASaNa yogya arthono vicAra karatAM, bhAvazruta siddha thAya che. tathA zrutAnusaraNanA abhAve mRtopayoga nathI hoto, tethI mati vaDe cittita artha bhASaNa yogya chatAM paNa bhAvakRta nathI. A prazna :- ahIM mati-zrutAtmaka sAmAnya buddhi kahI che, paNa Ape to zratopayogane grahaNa karyo, tyAre padArtho matithI daSTa che, ema kema saMbhave ? kAraNa ke jyAM hRtopayoga hoya tyAM padArtho mRtarUpa buddhinA ja viSaya hoI zake che, paNa matirUpa buddhinA viSaya nahi bane. uttara -zruta matipUrvaka che ane tethI je padArtho zrutajJAnanA viSaya hoya, te matijJAnanA paNa viSaya hoya che ja. tAtparya e che ke- zrutajJAnamAM upayukta prANI sAmAnyabuddhithI jaNAyelA arthone sAmagrI saMbhave bole che, te bhAvo-padArtho bhAvaRRta che. prazna :- arthone bhAvaThuta kema kahI zakAya ? jJAnane ja bhAvaThuta karUM yogya che. uttara :- tAruM kathana satya che, paraMtu ahIM viSaya ane viSayIno abheda Aropa karIne, bhAvakRtamAM jaNAtA arthone bhAvakRta kahyuM che. A bhAvakRtathI je bhinna hoya te mati jANavI. arthAt je ghaTAdi padArtho abhilApya chatAM, zrutAnusArIpaNAnA abhAve zrutanA upayogapUrvaka vicArAtA nathI, ane je padArtho arthabodhaka niyata zabdonA abhAve mULathI ja anabhilApya che, te padArtho je vijJAnamAM jaNAya te matijJAna che, paNa zruta nathI. kemake abhilApya vastu viSayavAlI matimAM zrutaanusArIpaNAno abhAva che ane anabhilApya vastu viSayavAlI matimAM bolavAnI ayogyatA che. 147-148. * buddhidaSTa arthomAMthI je bhAvone koIpaNa vakhate saMbhavamAtrathI vaktA bole che ja te zruta che, ema nizcaya jANavuM; paraMtu je bhAvo bolAya che, te bhAvo zruta ja che ema nizcayathI na samajavuM, kAraNa ke keTalAka abhilApya bhAvo mati vaDe jaNAyelA hoya che, te avagrahathI grahaNa karelA hoya, IhAthI vicArelA hoya, ane apAyathI nizcaya karAyA hoya che, te abhilAkha bhAvo zabdarUpa dravyakRta vaDe bolAya che, tethI dravyazruta bane che. jo bolAtA bhAvone zruta ja kahIe to upara kahelA abhilApya artho paNa zruta banI jAya, paNa ema mAnavuM te iSTa nathI, kAraNa ke emAM zrutAnusArIpaNAnA abhAve zrutanA upayogano abhAva che. 149, upara kahyA mujaba kevaLa abhilAkha artha viSayI sarvazruta jJAna, dhvanipariNAmavALuM ja che. (zabdano pariNAma jemAM hoya te dhvanipariNAma kahevAya che. tevo dhvanipariNAma zrutAnusArIpaNe utpanna thayelo hoya che, ema mAnela che. vaLI zrutajJAna saMketakALabhAvi paropadezarUpa ane zratagraMtharUpa Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88] matizrutanuM vizeSa vivaraNa [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 ema be prakAre che. tethI zabda paNa be prakArano mAnela che. tadanusAra utpanna thayelA jJAnamAM dhvanipariNAma hoya che.) matijJAna to zabdapariNAmavALuM ane zabdapariNAmavinAnuM ema be prakAre che, kAraNa ke tenAM viSaya abhilApya tathA anabhilApya padArtha che. zrutanI apekSA vinA svamatithI ja vicArI zakAya evA, abhilAkha bhAvomAM dhvanipariNAma thAya che, ane anabhilApya bhAvavALA matijJAnamAM dhvanipariNAma nathI thato, kAraNa ke jema nAlikaradvIpamAMthI Avelo manuSya agni vigerene temaja dUdha-zeraDI-goLa-sAkara vigerenI madhuratA ane tenI taratamatA pote jANatAM chatAM paNa, taddAcaka zabdanA abhAve vicArI zakato nathI, ane bIjAne kahI zakato paNa nathI. vaLI abhilApya bhAvo karatAM anabhilApya bhAvo anantaguNA che, tethI matijJAna abhilApya tathA anabhilApya vastunA viSayavALuM hovAthI, zabdapariNAmavALuM ane zabdapariNAmavinAnuM che. A kAraNathI mati ane zrata svAmi-kALa-kAraNa Adi vaDe samAna chatAM paNa bhinnasvabhAvavALAM mAnavAM; kemake zrata dhvanipariNAmavALuM che, ane mati dhvanipariNAmavALuM tathA dhvanipariNAma vinAnuM ema ubhaya svabhAvavALuM che. 145 thI 150. buddhidike atye je bhAsaI te surya maIsahiyaM" e 118mI gAthAnA pUrvArdhanuM vyAkhyAna sAmannA vA buddhI" ItyAdi 147mI gAthA vaDe karyuM. have "IyaraWvihojja surya uvaladdhisama jaI bhaNejA," e uttarArdhanuM vyAkhyAna vistArathI kare che. iyera tti mainnANaM, tao vi jai hoi saddapariNAmo / to tammivi kiM na suyaM, bhAsai jaM novaladdhisamaM // 151 // abhilappA-'NabhilappA, uvaladdhA tarasamaM ca no bhaNai / to hou ubhayarUvaM, ubhayasahAvaMti kAUNaM // 152 // jaM bhAsai taMpi jao, na suyAdeseNa kintu samaIe / na suovaladdhitullaMti, vA jao novaladdhisamaM // 153 / / Itara eTale matijJAna temAM paNa jo zabda pariNAma thAya, to te paNa zrutajJAna kema nahi ? je upalabdhi samAna hoya che te (teTaluM) bolAtuM nathI. abhilApya-anabhilApya bhAvo jene upalabdha thayelA che evo matijJAnI abhilApya-anabhilApya padArthonI upalabdhi samAna bolI zakato nathI. jo ema bolI zakato hoya to matijJAna ubhayasvabhAvavALuM hovAthI ubhayasvarUpavALuM thAya. je kAraNathI (matijJAnI je bole che te kRtAdezathI nathI bolato, paNa svamatithI ja bole che, tethI te upalabdhisamAna nathI) athavA je kAraNathI mRtopalabdhitulya nathI tethI upalabdhi samAna paNa nathI. 151 thI 153. 128mI mULagAthAnA uttarArdhamAM "IyaraFvi hoja suya" e padamAM Itara zabdathI matijJAna samajavuM. prazna :- matimAM paNa zabda pariNAma thAya che to, temAM zrutajJAna kema nathI mAnatA ? kema ke "3mayA mA' matijJAna zabdapariNAmavALuM ane zabdapariNAma vinAnuM ema be prakAre che. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] indriya vibhAgathI matizrutano bheda [ 89 A vacanathI matimAM paNa zabdapariNAma che, ema siddha thAya che, to temAM bhAvazrutarUpatA mAnavI joIe. uttara H- matijJAnI upalabdhisamAna bolatA nathI, tethI temAM zrutarUpatA nathI. kAraNa ke abhilApya tathA anabhilApya bhAvo matijJAnathI jaNAya che, paNa te bhAvone upalabdhi pramANe kahI zakAtA nathI, ane anabhilApya bhAvo to sarvathA kahI zakAya evA ja nathI. 151. prazna :- jo ema hoya to matijJAna zrutarUpa tathA matirUpa, ema ubhaya svarUpavALuM thayuM. kemake abhilApya tathA anabhilApya vastunA viSayavALuM hovAthI, te be svabhAvavALuM che, temAM je abhilApya bhAvone jANe che, tathA bole che, te zrutajJAna thaze. ane je bhASaNane ayogya evA anabhilApya bhAvone jANe che, te matijJAna thaze. 152. uttara :- matijJAnI abhilApya vastunI upalabdhimAM kaMIka bole che, paraMtu te zrutAdezathI nathI bolato, mAtra svamatithI ja bole che, mATe te zruta nathI. arthAt paropadeza ane zrutagraMthanA anusAre vicArIne jyAre bolAya tyAre zrutanA upayogavaMtane zrutajJAna thAya, parantu jyAM svamatithI vicArIne bolAya che tyAM (zrutanuM anusaraNa tathA zrutano upayoga) na hovAthI matijJAna ja che. e pramANe "bhAsaI juM novaladdhisamaM" e 151mI gAthAnA avayavanuM 152mI gAthAthI vyAkhyAna karatAM kahyuM ke matijJAnI matijJAnopalabdhi samAna bolI zakto nathI mATe tyAM upalabdhisamAna bhASaNa nathI, ane tethI matijJAna zrutarUpa nathI, ane zrutajJAnI abhilASyabhAvone jANe che, ane bole che, mATe tyAM upalabdhi samAna bhASaNa che, ane tethI zrutamAM zrutarUpatA che. athavA matijJAnI zrutopalabdhi tulya bolI zakato nathI tethI matijJAnInuM bhASaNa zrutopalibdha nathI mATe temAM zrutarUpatA paNa nathI, eTale ke zrutopalabdhimAM paropadeza arhadavacanarUpa zrutAnusAre upalabdha-jaNAyelA arthone bole che, ane mati-upalabdhimAM to matithI upalabdha arthone ja bole che, mATe matijJAnInuM bhASaNa zrutopalabdhisamAna nathI ane tethI temAM zrutarUpatA paNa nathI. 151 thI 153. ahIM sudhI "soIndiovaladdhi" ItyAdi 117mI mULagAthA vaDe tattvathI zrutajJAna zrotrendriyano ja viSaya che, ane matijJAna sarva Indriyano viSaya che. e pramANe matizrutano bheda jaNAvyo. e bheda jaNAvavAnA kramamAM "buddhidiThe atyaM" ityAdi 128mI gAthA kahI che, te gAthA vaDe dravyazruta ane bhAvazrutarUpa ubhayazruta kahIne, mati zrutano bheda jaNAvyo. e pramANeno bheda hovAthI matizrutano indriyavibhAgathI paNa bheda nizcita thayo. 12 have valka (chAla) ane zuMba (doraDAnA) udAharaNathI mati-zrutano bheda jaNAve che. anne mannaMti maI, vaggasamA suMbasarisayaM sutaM / diTThanto'yaM juttiM, jahovaNIo na saMsahai || 154 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90] vaka ane zuMbanAM dRSTAMtathI atizrutano vicAra [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 bhAvasuyAbhAvAo saMkarao nibisesabhAvAo / pubuttalakkhaNAo, salakkhaNAvaraNabheyAo // 155 / / kappijjejja va so bhAva-dabbasuttesu tesuvi na jutto| ma-sumeyAvare, nA viMda suvarakha ! . asuyakkharapariNAmA va, jA maI vaggakappaNA tammi / dabbasuyaM sumbasamaM, kiM puNa tesiM viseseNaM // 157 // ihaiM jeNAhikao, nANaviseso na dabba-bhAvANaM / na ya dabba-bhAvamette'vi, jujjae so'samaMjasao // 158 / / jaha vaggA subattaNamuveMti subaM ca taM tao'NaNNaM / na maI tahA dhaNittaNamuvei jaM jIvabhAvo sA // 159 // aha uvayAro kIrai, pabhavai atyaMtaraMpi jaM jatto / taM tammayaM ti bhaNNai, to maipuvvaM jao bhaNiyaM // 160 // bhAvasuyaM teNa mai, vaggasamA subasarisayaM taM ca / jaM ciMteUNa tayA, to suyaparivADimaNusarai // 161 // bIjAo matine valkasamAna ane zrutane zuMbasamAna mAne che, je rIte A dRSTAMta yojela che, tevI rIte te yuktivALuM nathI. bhAvazrutanA abhAvathI, sAMkarSathI; nivizeSa bhAvathI, pUrvokta lakSaNabhedathI ane svalakSaNa AvaraNabhedathI (e dRSTAMta yukti saMgata nathI.) athavA bhAvazruta ane dravyazrutamAM bheda mAnavAmAM Ave to te paNa yogya nathI, kAraNa ke matizrutanA bhedano avasara chatAM dravya ane bhAvazrutanA bhedathI zuM prayojana che ) ? athavA azrutAkSarapariNAmavALI matimAM chAlanI kalpanA ane dravyazrutamAM doraDAnI kalpanA karavAmAM Ave, to e pramANe benA bheda vaDe zuM ? ahIM jJAnanA bhedano adhikAra che. dravya-bhAvazratanA bhedano adhikAra nathI, tethI dravyabhAvazrutano bheda ayogya hovAthI ahIM ghaTato nathI. jema chAla te ja doraDuM thAya che, ane te doraDuM tenAthI bhinna nathI, tevI rIte mati dhvanirUpa banatI nathI, kAraNa ke te mati jIva svabhAvarUpa che. upacArathI ema kahIe chIe ane tethI arthAntara chatAM, je jenAthI utpanna thAya che, tenI sAthe tanmaya kahevAya che, ema kahevAmAM Ave, to je kAraNathI matipUrvaka bhAvakRta kahyuM che te kAraNathI mati valka (chAla) samAna ane bhAvahyuta zuMba (doraDA) samAna che; kemake mati vaDe ciMtavIne pachI zruta paripATIne anusare che. 154 thI 161. keTalAka AcAryo matine valkasamAna mAne che, ane te ja matimAM jyAre zabda utpanna thAya che tyAre te zabda sahita mati e zruta kahevAya che, te zruta chAlathI thayela doraDA samAna che, A pramANe teonuM mAnavuM yogya nathI, kAraNa ke - valka ane zuMbanuM dAnta je prakAre teoe ahIM cAlatA viSayamAM yojayuM che te prakAre yuktisaMgata nathI. 154. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] valka ane zuMbanAM dAMtathI matizrutano vicAra [91 mati pachI tarata ja zabda mAtra thavAthI bhAvakRtano abhAva thaze. kadI ema kahevAmAM Ave ke mati sahita zabda te bhAvazruta thaze, to te ayogya che, kAraNa ke ethI mati -zratanI mizratA thaze. athavA sAmAnya bhAvathI je matijJAna te ja bhAvazruta ema kahevAthI bannenI ekatA thaze, bhinnatA nahi thAya to zuM harakata che? ema kahevAmAM Ave to svalakSaNa ane svaAvaraNanA bhedathI bannemAM bheda raheto nathI. 155. athavA A valka ane zuMbanA udAharaNathI bhAvakRta ane dravyazrutano bheda mAnavAmAM Ave (bhAvakRta kAraNa hovAthI valka-chAla samAna che, ane dravyadbhuta kArya hovAthI zuMba-doraDA samAna che.) to te ThIka nathI, kAraNa ke ahIM mati-zrutano bheda kahevAno avasara che, temAM bhAvabRta ane dravyazrutano bheda jaNAvavo niprayojana che. 156. athavA azrutAkSarapariNAmavALI matimAM (zrutAnusArIpaNA sivAya kevaLa zabdamAtrapariNAmayukta matimAM) chAlanI kalpanA ane te matijanya zabdarUpa dravyazrutamAM doraDAnI kalpanA mAnavAmAM Ave, to A udAharaNathI A bemAM bheda yuktiyukta thaze. ahIM "azrutAkSarapariNAmavALI mati" ema je kahyuM che, tenuM kAraNa e che ke jo zrutAnusArI akSara pariNAmavALI mati kahIe, to te mati bhAvazruta ja thAya, ane ethI pUrvanI gAthAmAM kahyuM che, tethI kaMI vizeSa na jaNAya, paryadAsa arthavALA nakAranA (niSedhanA) AzrayathI te mati azrutAnusArIzabdathI saMbaMdhita grahaNa karAI che, zabdapariNAma rahita avagraharUpa mati, ahIM grahaNa karAI nathI. kAraNa ke tevI matithI zabda utpanna thato na hovAthI, te pachI thanAra zuMba samAna dravyakRtano abhAva thAya. e pramANe bheda mAnavAmAM Ave, to te paNa yukti saMgata nathI, kemake ahIM aprastuta mati ane dravyazrutano bheda kahevAnuM zuM prayojana che? ahIM to zrutajJAna-ane matijJAnanA bhedanI vicAraNA cAle che, temAM dravyazrutanI sAthe mahino bheda vicAravAthI zo lAbha ? kaMI ja nahIM. 157. kAraNa ke jevI rIte chAla potAthI abhinna evA doraDA rUpe pariNAma pAmavAthI doraDuM kahevAya che, ane te doraDuM paNa te chAlathI abhinnarUpe rahela che. tevI rIte mati dhvanirUpe pariNAma pAmatI nathI. kemake matijJAna e AbhinibodhikasvarUpe jIvano svabhAva che, ane zabda to mUrta hovAthI jIvano svabhAva nathI. amUrtipariNAmavALI mati zabdarUpe mUrta pariNAma kevI rIte pAme ? naja pAme. mATe daSTAMta ane dAntikanI viSamatAthI e bheda paNa upekSA karavA yogya che. 159. upacAra vidhino Azraya karIne vyAkhyA karIe to kaMI doSa nahi Ave, kAraNa ke arthAntara chatAM je jenAthI utpanna thAya che, te tenI sAthe tanmaya kahevAya che. jema ke "te apathya ATalI badhI vikriyA pAmyuM." athavA "te eka ja vacana ATalo badho vipAka pAmyuM." ItyAdi prakAre upacAra karAya che, tema dhvani jJAnamaya nahi chatAM paNa dhvanimAM matigata jJAnamayatA upacArathI kahevAya che. A pramANe mAnavAthI valka ane zuMbanA sAdazyapaNAthI mati-zrutamAM bheda siddha thaze. upara mujaba upacArathI bheda mAnavAmAM Ave, to te paNa yukti vinAnuM che. kAraNa ke - AgamamAM matipUrvaka bhAvazruta kahyuM che, te kAraNathI matine valka samAna ane bhAvaRRtane zuMba samAna mAnIne daSTAntano upanaya karo ke jethI upacAra vinA paNa sarva yuktisaMgata thAya. jema chAla doraDAnuM Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 1 akSara anAra bhedathI matizrutano vicAra [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 kAraNa che tema mati paNa bhAvakRtanuM kAraNa che; tathA jema doraDuM chAlanuM kArya che tema bhAvazruta paNa matinuM kArya che. kAraNa ke mati vaDe vicArIne pachI vaktA zrata paripATInuM anusaraNa kare che. (vAcya-vAcakabhAve paropadeza-zrutagraMthanI yojanA vastumAM kare che.) A pramANe mati ane zrutano valka ane zuMbanI peThe kAryakAraNa bhAvathI bheda siddha thAya che, ane eja pramANe dRSTAntano upAya paNa ghaTe che. paNa bIjAnA kahyA pramANe nathI ghaTato. 154 thI 161. have akSara anakSaranA bhedathI mati-zrutano bheda jaNAve che. anne aNakkhara-'kvaravisesao mai-suyAiM bhiMdaMti / jaM mainANamaNakkharamakkharamiyaraM ca suyanANaM // 162 / / jai maiaNakkhara cciya, bhavejja nehAdao nirabhilappe / thANu-purisAipajjAyavivego kiha Nu hojjAhi // 163 // suyanissiyavayaNAo, aha so suyao mao na buddhIo / jai so suyavAvAro, tao kimannaM mainnANaM // 164 / / aha suyao vi vivegaM, kuNao na tayaM suyaM suyaM natthi / jo jo suyavAvAro, anno vi tao maI jamhA // 165 // maikAle vi jai suyaM, to jugavaM mai-suovaogA te / aha nevaM egayaraM, pavajjao jujjae na suyaM // 87 // 166 // jar3a suyanissiyamakkharamaNusarao teNa maicaukkaMpi / suyanissiyamAvannaM tuha taM pi jamakkharappabhavaM // 167 / / jar3a taM sueNa na tao, jANai suyanissiyaM kahaM bhaNiyaM / jaM suyakaovayAraM, pudi iNhi tayaNavekkhaM // 168 // puv suyaparikammiyamaissa jaM saMpayaM suyAIyaM / / taM nissiyamiyara puNa, aNissiyaM maicaukkaM taM // 169 // ubhayaM bhAvakharao, aNakharaM hojja vNjnnkhro| mainANaM suttaM puNa, ubhayaM pi aNakharakkharao // 170 // bIjAo anakSara tathA akSaranA bhedathI mati-zrutano bheda kare che, kAraNa ke matijJAna anaphara ane zrutajJAna sAkSara tathA anakSara che. jo mati anakSara ja hoya to IhAdi na thAya; kemake nirabhilASyamAM sthANu-puruSAdi paryAyano viveka kevI rIte thAya ? "kRtanizrita' e vacanathI te vivekathrutathI mAnela che, matithI nahi. jo te zrutavyApAra che, to te sivAyanuM bIjuM matijJAna kayuM? jo zrutathI paNa viveka karanArane zruta nathI, to zrutano abhAva thAya che, ane je je anya paNa zrata vyApAra che, te paNa mati thAya che. jo matikALe paNa zrata che, to tamAre ekI sAthe mati-zrutano upayoga thaze, ane bemAMthI eka mAnatAM, zrutano abhAva thaze. jo akSarAnusArathI Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] akSara anakSaranA bhedathI matizrutano vicAra [93 mRtanizcitapaNuM hoya, to tyAre maticatuSkapaNa zruta nizcita thaze. kema ke te paNa akSarayukta che. jo te zruta vaDe nathI jANato to tene zruta nizcita kema kahyuM? pUrve zratopakAravALuM che, ane hamaNAM tenI apekSA vinAnuM che mATe. pUrve zrutaparikamita mativALAne hamaNAM je zrutAtIta jJAna thAya, te zratanizrita ane bIjAM azrutanizrita, te azrutanizrita maticatuSka jANavuM. matijJAna bhAvAkSarathI ubhaya prakAre thAya ane vyaMjanAkSarathI anaphara thAya. tathA zrutajJAna anakSara tathA sAkSara ema ubhaya prakAranuM hoya che. 162 thI 170. bIjA keTalAka AcAryo, anakSara ane akSaranA bhedathI mati-zrutano bheda kahe che, matijJAna anakSara che, ane bIjAM zrutajJAne sAkSara tathA ucchavAsAdirUpa anakSara che. 162 A pramANe jeo kahe che te yogya nathI, kemake jo mati anakSara ja (akSarAbhilApa rahita ja) hoya, to nirabhilApya hovAthI sthANu Adi vastumAM IhA vigere pravarte nahi. kemake te mati pAM anakSarapaNe thANuAdivikalpano abhAva hovAthI "A sthANu che, ke purUSa che" ItyAdi paryAyonA vastudharmano viveka na thAya. (anvaya-vyatireka AdithI bodha na thAya.) je anakSarajJAna che temAM avagrahanI peThe sthANu-purUSAdi paryAyono viveka nathI, tevI ja rIte IhAdi paNa anakSara hovAthI, temAM paNa A sthANupurUSAdi paryAyono viveka ghaTaze nahi. 163. AgamamAM matijJAna be prakAranuM kahyuM che. eka avagrahAdi cAra prakAranuM jJAna te zrutanizrita matijJAna ane bIjAM autpAttikI vigere cAra prakAranI buddhi te azrutanizcita matijJAna. prazna - jo AgamamAM paNa matijJAna zratanizcitapaNe kahyuM che, to akSarAtmakazratathI e sthANupurUSAdi paryAyano viveka thayo, kaMI matithI thayo nahi. kemake mati to svayaM anakSara che. uttara :- ema mAnavAthI to e sthANu purUSAdiparyAyano viveka e zrutano vyApAra thayo. have jo sthANu-purUSAdi paryAyano viveka akSarAtmaka hovAthI, vyApAra mAnIe to avagraha sivAyanA IhA-apAya vigere matijJAnanA sarva bhedo ghaTe nahiM. 164. zrutavyApArathI sthANu-purUSAdino viveka karanArAne te jJAna zrata che, paNa matino abhAva thavAnA bhayathI tene matijJAnapaNe mAnIe chIe ema kahevAmAM Ave, to eka bAju sAMdhatAM bIjI bAju tUTaze, kAraNa ke ema mAnavAthI to zratano abhAva thaze. kemake caraNa karaNAdi jaNAvanAra AcArAdi anya zrutavyApAra paNa akSarAtmaka hovA chatAM, sthANu-purUSAdi paryAyanA vivekanI peThe te paNa matijJAna thaze. ane mRtano abhAva thaze. sthANu-purUSAdi paryAyano viveka te mati paNa thaze, ane zrata paNa thaze. ema mAnavAthI bemAMthI ekano paNa abhAva nahi thAya. ema kahevAmAM Ave, to te paNa ThIka nathI. 165. kAraNa ke sthANu-purUSAdi paryAyanA vivekarUpa matijJAnanA kALamAM paNa jo zrutajJAna mAnavAmAM Ave to eka ja kALe mati-zrutano upayoga thAya, paraMtu ema thatuM nathI, kemake eka ja kALe be upayogano AgamamAM niSedha karyo che. athavA A doSanA bhayathI eka kALe ekaja upayoga mAnatAM vivekakALe mati athavA zrutajJAna mAnazo to paNa temAM zrutajJAna to mAnI zakAze nahi, Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 ] akSara anasaranA bhedathI matizrutano vicAvizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 mAtra matijJAnaja mAnavuM paDaze. kAraNa ke "sAvakAza ane anavakAzavidhimAM anavakAzavidhi baLavAna che' e nyAyathI bIje sthaLe matijJAnane avakAza nathI tethI ahIM matijJAna ja mAnavuM paDaze. zrutajJAnane to anyatra AcArAdi zrutAnusArI jJAnamAM avakAza che tethI tyAM zruta mAnavuM ucita che. Ama hovAthI sthANupurUSAdino akSarAbhilApayukta viveka matithI ja thayo. paNa zrutathI nahi. AthI e siddha thayuM ke matijJAna ekAMte anakSara nathI. 166. vaLI sthANu-purUSAdino viveka karavA vaDe akSarane anusaratA pramAtAnuM jJAna dhRtanizrita che, ema kahevAmAM Ave to tyAttikI vigere cAra buddhio paNa zrutanizrita mAnavI paDaze. kemake te paNa akSarayukta che. temAM paNa IhA vigere akSarAbhilApa thAya che. paraMtu ema nathI, AgamamAM e cAre buddhine azrutanizcita kahela che. 167. punaH ema kahevAmAM Ave, ke sthANu-purUSAdi paryAyane jANanAra-vyakti zrutajJAnavaDe nathI jANato, to pachI avagrahAdi Rtanizcita ja che, ema AgamamAM zAthI kahyuM ? mati to svayaM anakSara ja che, ane je IhA vigere akSarAtmaka che temAM jo kRtanizritapaNuM na mAnIe to te bIjI rIte kema ghaTe ? uparanuM sarva kathana "zratanizrita" zabdano artha samajayA vinAnuM che. tethI tenuM spaSTIkaraNa karavuM ahIM ucita che, hRta be prakAranuM che. eka paropadezarUpa ane bIjuM Agama graMtharUpa. 168. tevA zrutavaDe vyavahArakALanI pUrve saMskAravALI jenI buddhi thayelI hoya, evA sAdhuAdine hamaNAM vyavahArakALe zrutanI apekSA vinA je jJAna thAya che, te avagrahAdi jJAnane AgamamAM kRtanizrita" kahyuM che, te sivAyanuM zrutasaMskAranI apekSA vinA je svAbhAvika jJAna thAya te tpAttikI vigere cAra prakAranI buddhi-akRtanizcita che. pUrve nahi joyela, nahi sAMbhaLela ane nahi vicArela arthane vizuddhapaNe grahaNa karanAra, avyAhata phaLa yogavALI buddhi, te - autpAttikI buddhi che. duHkhe vahana karI zakAya evA moTA kAryanA bhArano nistAra karavAmAM samartha, dharmaarthane kAma e trivarganuM pratipAdana karanAra evA sUtrArthanA sArane grahaNa karanArI sArabhUta ane ubhaya lokamAM phaLadAyI-evI je buddhi te vainAyikI buddhi che. vivakSita kAryamAM mana parovAthI tenA paramArthane jANanAra, kAryanA abhyAsa ane vicArathI vistAra pAmela, sAruM karyuM ema vidvAno jenI prazaMsA kare te karmanA buddhi che. anumAna, hetu, ane daSTAntathI arthane sAdhanAra, vayovipAkanA pariNAmavALI, tathA abhyadaya ane mokSarUpa phaLavALI buddhi, te pariNAmikI buddhi che. prazna :- uparokta buddhicatuSkamAMthI vainayikIbuddhimAM zrutanizcitapaNuM che, kAraNa ke - "trivarganuM pratipAdana karanArA sUtrArthanA sArane grahaNa karavAnuM zrutanA abhyAsa vinA banatuM nathI. paNa e buddhicatuSkane AgamamAM azrutanizrita kahela che, AthI pUrvApara visaMvAda jevuM jaNAya che. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) akSara anAranA bhedathI matizrutano vicAra [95 uttara :- emAM mRtanizcitapaNuM che, paraMtu bahu alpa che, tethI maticatuSkamAM bAhulyatAno aMgIkAra karIne temAM azrutanizcitapaNe kahyuM che. eTale visaMvAda jevuM kaMI nathI. A saghaLA vivecanathI e phalitArtha thayuM ke pUrve 16ramI gAthAmAM matijJAna anAra che, ane zrutajJAna sAkSara che ema je kahyuM che te ayogya TharyuM. kAraNa ke matine anakSara mAnavAthI sthANu-purUSAdi paryAyanA vivekano abhAva thAya, ane matinuM zrutanizcitapaNuM to pUrve bIjI rIte siddha kareluM che. eTale punaH kahevAnI AvazyakatA nathI. 169. pazna :- jo matijJAna anakSara na hoya to 97mI gAthAmAM kahyA mujaba akSara ane anakSaranA bhedathI kahelo mati-zratano bheda kevI rIte thAya ? uttara :- dravyAkSara ane bhAvAkSara ema be prakAre akSara hoya che. temAM je dAMta jihvA AdinAM saMyogathI utpanna thatA ane pustaka AdimAM lakhela akSara, te dravyAkSara athavA vyaMjanAkSara kahevAya che, ane antaHkaraNamAM skurAyamAna thatAM akSaronuM jJAna te bhAvAkSara kahevAya che. A bhAvAkSaranI apekSAe matijJAnanAM akSara tathA anakSara, ema ubhaya svarUpa che. kAraNa matijJAnanA "avagraha"mAM bhAvAkSara nathI tethI anakSara che, ane "hA" vigeremAM bhAvAkSara che tethI te sAkSara che. dravyAkSara aMthavA vyaMjanAkSaranI apekSAe to matijJAna anakSara ja che. kAraNa ke pustaka AdimAM lakhelA akArAdi akSaro athavA zabdo matijJAnamAM uccArAtA nathI. te akSaro athavA zabdo to dravyazrutapaNe rUDha (prasiddha) che, dravyamatipaNe rUDha nathI. tathA banne prakAranuM cuta (dravyazruta ane bhAvazruta) sAkSara ane anaphara ema baMne prakAre che. "karinAM nirasaItyAdi vacanathI uzvAsa-niHzvAsa-thuMkavuM-khAMsI-chIMka-suMghavuM-capaTI vagADavI vigere anapharazruta che. ane pustakaAdimAM lakheluM, tathA zabdoccArarUpa dravyazruta sAkSara che. bhAvakRta paNa zrutaanusArI akAraAdi varNavijJAnasvarUpa hovAthI sAkSara che, ane zabda tathA lakhelA akSararahita hovAthI anekSara che. zabda tathA lakhelA akSaro dravyazrutanI anta hovAthI bhAvazrutamAM nathI. mati ane bhAvabhRtamAM sAkSaraanakSara kRtabheda nathI, banne jJAna sAkSara tathA anakSara che. mAtra sAmAnyathI "zruta" e kathanathI dravyazruta jaNAya che, tethI tyAM dravyazrutanI apekSAe dravyAkSara che, matimAM to dravyAkSara nathI. kemake te mati dravyamatipaNe rUDha nathI. e rIte dravyAkSaranI apekSAe A be jJAnamAM sAkSara-anakSara kRta bheda che. 162 thI 170. have mUka ane amUkanA bhedathI mati-zrutano bheda kahe che - sa-parappaccAyaNao, bheo mUeyarANa vaa'bhihio| ja mUyaM mainANaM, sa-parappaccAyagaM suttaM // 171 // suyakAraNaM ti saddo suyamiha so ya parabohaNaM kuNai / maiheyavo'vi hi paraM, boheti karAiciTThAo // 172 // na parappabohayAI, jaM do'vi saruvao mai-suyAiM / takkAraNAiM doNhavi, boheti tao na bheo siM // 173 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96] mUka amUkanAM bhedathI matizrutano vicAra [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 davvasuyamasAhAraNakAraNao paravibohayaM hojjA / rUDhaM ti va dabbasuyaM, suyaM ti rUDhA na davbamaI // 174 // sA vA sahattho cciya, tayA vi jaM tammi paccao hoi / kattA vi hu tadabhAve, tadabhippAo kuNai ciTuM // 175 // mai-suyanANaviseso, bhaNio tallakhaNAibhaeNaM / puvvaM AbhiNibohiyamuddiDaM taM parUverasaM // 176 // sva-para pratyAnapaNAthI mUka ane vAcALanI peThe (mati-zrutano) bheda kahyo che. matijJAna mUka che ane zrutajJAna svaparapratyAyaka hovAthI amUka che. zabda, zrutanuM kAraNa hovAthI zrata che, te zabda parano bodha kare che. (ema to) matinA hetubhUta hAtha vigerenI ceSTAo paNa parane bodha kare che. svarUpathI mati-zruta para prabodhaka nathI, bannenAM kAraNo paraprabodhaka che, tethI banneno bheda nathI. dravyazruta asAdhAraNa kAraNathI paraprabodhaka che, athavA zruta dravyazrutapaNe rUDha che, tema dravyamati rUDha nathI. te ceSTA paNa zabdano artha ja che, kema ke te vaDe temAM pratyaya thAya che. kartA paNa zabdanA abhAve tevA abhiprAyathI ceSTA kare che. (e pramANe) mati-zrutajJAnano taphAvata tenA lakSaNAdi bheda vaDe kahyo. prathama Abhinibodhika jJAna kahyuM che, mATe have tenI prarUpaNA karIza. 171-17 keTalAka AcAryo mUka ane amUkanA bhedathI mati-zrutano taphAvata jaNAve che ke - svabodhaka ane parabodhaka hovAthI mUka ane amUkanI jema mati-zrutamAM taphAvata che. jema muMgo mANasa potAne ja pratIti pamADI zake che, paNa zabdanA abhAve bIjAne pratIti pamADI zakato nathI. ane vAcAvALo mANasa vANI vaDe potAne tathA parane pratIti pamADe che. A pramANe muMgA ane vAcAvALA manuSyanI jema mati ane zrutamAM paNa bheda che. "parabodhaka" dravyaakSaranA abhAve matijJAna mUka che ane dravyaakSaranA sadUbhAve zrutajJAna potAne tathA parane pratIti karAve che tethI amUka che. 171. zabdane tathA pustakaAdimAM lakhelA akSarone zruta kahela che. kemake e banne mRtanuM kAraNa hovAthI kAraNamAM kAryano upacAra karyo che. e zabda ane pustakaAdimAM lakhelA akSaro parano bodha kare che. e rIte zrutajJAna, zabda dvArA ja parane pratIti karAve che. anyathA nathI karAvatuM. ( A pramANe jo te mAnavAmAM Ave to te zruta ane matijJAna eka ja thAya kema ke e pramANe matinA kAraNabhUta hastAdikanI ceSTAo paNa parane pratIti karAve che. jema zabdo ane lakhelA akSaro akSarAtmaka hovAthI zrutanuM kAraNa che. tema hAtha ane mastakAdinI ceSTAo akSara rahita hovAthI matijJAnanA kAraNa che. jemake hAtha ane mukhano saMyoga karavAthI bhojanakriyA saMbaMdhI mati utpanna thAya che. mastaka halAvavAthI pravRtti athavA nivRtti saMbaMdhI mati utpanna thAya che. A pramANe matinA kAraNabhUta hastAdikanI ceSTAo paNa parane pratIti karAvanAra che. 172. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] mUka ane amUkanAM bhedathI matizrutano vicAra [ 97 e rIte matijJAnanA hetuo paNa bIjAne bodha kare che. to pachI matizrutamAM bheda zo rahyo ? kaMI ja nahIM. kAraNa ke - avadhi Adi jJAnonI peThe mati ane zrutajJAna svasvarUpathI para prabodhaka nathI. kadI ema kahevAmAM Ave ke je zabdAdi zrutanAM kAraNa che, te paraprabodhaka che ane eja kAraNathI matijJAna karatAM zrutamAM vizeSatA che. e kathana ThIka nathI, kemake e pramANe to matijJAnanA kAraNabhUta hastAdikanI ceSTAo paNa paraprabodhaka che. jyAre e rIte bannenAM kAraNa paraprabodhaka, che, to pachI ubhayamAM bheda zo rahyo ? jyAre kaMI bheda na rahyo tyAre ema kema kahI zakAya ke mati-zrata mUka ane amUka hovAthI bhedavALuM che. 173. vastutaH dravyazruta zrutajJAnanuM asAdhAraNa kAraNa hovAthI paraprabodhaka che. parantu hastAdikanI ceSTAo paraprabodhaka nathI. kemake te ceSTAo to mati-zruta ubhayanuM sAdhAraNa kAraNa che. tAtparya e che ke zabdaAdi dravyazruta, matijJAna ane zrutapUrvaka hovAthI, jo ke anantara matinA avasaha hA vigerene utpanna kare che. to paNa te akSararUpa hovAthI mukhyapaNe mAtra zrutajJAnanuM ja kAraNa kahevAya che, AthI kAraNarUpe upacAra karavAthI teno zrutamAM samAveza thAya che, vaLI dravyazruta paraprabodhaka che, ema sarvane jANItuM che, e rIte zrutajJAnanuM kAraNa paraprabodhaka che ema kahevuM yogya che; parantu hAtha vigerenI ceSTAo matijJAnanuM asAdhAraNa kAraNa nathI, kema ke hAtha ane mukhanA saMyogAdi rUpa ceSTA jovAthI mAtra matisaMbaMdhI avagrahAdi ja utpanna nathI thatA, paNa te sAthe "A khAvAne icche che." ityAdirUpa zrutAnusArI vikalpAtmaka zrutajJAna paNa utpanna thAya che. mATe hastAdikanI ceSTAo asAdhAraNa kAraNa na hovAthI kharI rIte matijJAnanuM kAraNa ja nathI. ane tethI karIne te ceSTAono matijJAnamAM samAveza thato nathI. eTale matijJAna paraprabodhaka paNa nathI. athavA pustakAdimAM lakheluM AcArAMgAdi graMtharUpa ane gurue kahela dezanAnA zabdarUpa dravyazruta paraprabodhaka thAya che; kema ke te dravyadyuta mokSanA asAdhAraNa kAraNabhUta kSAyikajJAna-darzanacAritrarUpa vastunuM kAraNa che; tethI te dvArA zrutajJAna paraprabodhaka che, ema kahI zakAya. ane hastAdikanI ceSTAo jo ke matijJAnanuM kAraNa che, to paNa yathokta viziSTa evo paraprabodhaka ghaNuM karIne te ceSTAomAM nathI, AthI te ceSTAo paraprabodhaka na hovAthI te dvArA matijJAna paNa paraprabodhaka nathI. 174. athavA hastAdikanI ceSTAo bhale matijJAnanuM kAraNa ho, parantu te ceSTAo AgamamAM dravyamatipaNe prasiddha nathI, ane pUrve kaheluM zruta to dravya kRtapaNe sarvatra prasiddha che. hastAdikanI ceSTAo jo ke matijJAnanuM kAraNa ane paraprabodhaka che, to paNa te dravyamatipaNe prasiddha na hovAthI kAraNamAM kAryanA upacAra vaDe matijJAnarUpe temano vyavahAra nathI karato, mATe te ceSTAo matijJAnathI judI hovAne lIdhe te dvArA te paraprabodhaka nathI. ane dravyazruta to kAraNamAM kAryanA upacArathI zrutajJAnarUpe kahevAya che, tethI te dvArA te paraprabodhaka che. A rIte mUka ane amUkanA bhedathI mati-zrutano taphAvata kahevo yogya che. AthI pUrve ema je kahyuM che ke "te bannenA kAraNo paraprabodhaka hovAthI ubhayamAM bheda nathI" (ema je kahyuM che) te ayogya che, ema darzAvyuM. 13 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 ] mUka ane amUkanAM bhedathI matizrutano vicAra [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 athavA hastAdikanI ceSTAo zabdArtha rUpa ja che. (eTale vaktAe kahelA zabdanA arthane sAMbhaLanAranA jJAnamAM jaNAtA tadabhidheya vasturUpa zruta che.) kAraNa ke te ceSTA vaDe bhojananI icchAnuM zabdArthamAM pratIti karanArane pratyaya (jJAna) thAya che. vaLI ceSTA karanAra paNa jIvyAdinA rogane lIdhe zabdoccAranuM sAmarthya na hovAthI bhojananI icchAdi abhiprAya bIjAne jaNAvavA mATe hastamukhAdinA saMyogarUpa ceSTA kare che. jo ke hastAdikanI ceSTA pachIthI avagrahAdi utpanna kare che, to paNa te ceSTA zrutajJAnarUpaja che, kAraNa ke te vaDe zabdArtha pratyaya jJAna thAya che. te ceSTAo zabdArtha pratyaya karanAra hovAthI kAraNamAM kAryopacAra karavA vaDe te zrutajJAnarUpa ja che, paNa matijJAnarUpa nathI. ceSTA karanAra "A khAvAne icche che" ema bIjAne jaNAvavA mATe bhASaNa zaktinA abhAve ceSTA kare che, ane tethI kartA zabdArtha pragaTa karavAnA abhiprAyathI hastaAdinI ceSTA karato hovAthI te zabdArtharUpa-zrutajJAna ja che. temaja e ceSTA zrutanuM kAraNa hovAthI zabdanI peThe zrutamAM samAveza pAme che paNa matimAM nahi. Ama hovAthI ceSTA kharI rIte matinuM kAraNa ja nathI thatI, tethI kAraNadvArA paNa matijJAna parapratyAyaka nathI, zrutajJAna to kAraNa dvArA parapratyAyaka che. mATe te pramANe mUka ane amUkanA bhedathI matino bheda yogya che. 175. e pramANe mati-zrutano taphAvata tenA lakSaNaAdi bheda vaDe kahyo; mati-zrutanA bheda vicArano adhikAra saMpUrNa thayo. 171-176. have matijJAnanI vyAkhyA savistara kahevAze iMdiya - maNonimittaM taM suyanissiyamaheyaraM ca puNo / tatthekkekkaM caubheyamuggaho-ppattiyAiyaM // 177 // (2) madu Ida gavAJo ya, dhArA va Dhoti catAra / AbhiNibohiyanANassa, bheyavatthU samAseNaM // / 178 / / (ra) asthAnaM madami, mmado tada viyAnAM rrA / vavasAyaM sevAo, dharaNaM puNa dhAraNaM beti // 179 / / sAmaNNatthAvaggahaNamuggaho bheyamaggaNamahehA / tassAvagamo'vAo aviccui dhAraNA tassa // 180 // indriya-manonimittajJAna zrutanizrita tathA azrutanizrata ema be prakAre che. te dareka anukrame avagrahAdi tathA autpAtikI vigere cAra cAra prakAre che. avagraha-ihA-apAya ane dhAraNA e (zrutanizrita) AbhinibodhikajJAnanA saMkSepathI cAra bheda che. arthane grahaNa karavuM te avagraha, tenI vicAraNA te ihA, vyavasAya (nizcaya) te apAya, ane dhArI rAkhavuM te dhAraNA kahevAya che. sAmAnyapaNe arthanuM grahaNa te avagraha, te bhedano vicAra karavo te ihA, saMbaMdhI nizcaya apAya, ane tenI avicyuti te dhAraNA. 177 thI 180. indriya-manonimitta Abhinibodhika jJAna be prakAre che. eka zrutanizcita ane bIjuM azrutanizrita, vyavahArakALanI pUrve saMketakALe thayela paropadeza, ane graMtharUpI zrutavaDe saMskAra pAmelI Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) avagraha Adino artha [99 mativALA puruSane, vyavahAra kALe tevA zrutanI apekSAvinA je jJAna utpanna thAya, te kRtanizritajJAna che, ane je tevA zrutanA saMskAra vinA svAbhAvika jJAna utpanna thAya, te azrutanizrita jJAna che. temAM avagraha-ihA-apAya ane dhAraNAnA bhedathI zrutanizritajJAna cAra prakAre che. ane autpAtikIvanayikI-karmacA tathA pAriNAmikI e buddhi catuSkanA bhede azrutanizritajJAna paNa cAra prakAre che. jo ke autpAtikI vigere buddhiomAM avagrahAdi thAya che. to paNa "pUrve adaSTa, azruta padArtha jANe che ane tarataja vizuddhapaNe artha grahaNa kare che." ItyAdi vacanathI paraupadezaAdinI apekSA sivAya jJAna thatuM hovAthI te zratanizrita nathI. avagrahAdi to pUrve zratanA saMskAra thayA vinA saMbhavatA nathI, kema ke IhAgata abhilApa paropadeza vinA ghaTe nahi, mATe te zrutanizcita kahevAya che. autpAtikI AdimAM ihAdigata abhilA5, tathAvidha karmanA kSayopazamathI, paraupadezaAdi sivAya paNa thAya che. tethI te azrutanizcita kahevAya. 177. rUpAdipadArthanA prathama darzana thayA bAda tarata ja, tene avyakta-sAmAnyapaNe grahaNa karavuM (jANavuM), te avagraha kahevAya che. avagRhita (tevI rIte jANela) arthanA bhedano vicAra karavo, eTale avagraha thayA pachI ane apAya thayA pUrve, sadbhUta padArtha vizeSane grahaNa karavA sanmukha tathA asadbhUta arthavizeSane tyAga karavA sanmukha thavuM jema ke ahIM ghaNuM karIne kAgaDA vigere pakSInA mALAAdi sthANuM (ThuMThA)nA dharmo jaNAya che, paNa mAthuM khaMjavALavuM vigere purUSanA dharmo jaNAtA nathI. ityAdi rUpe je mativizeSa thAya te ihA kahevAya che. A sthANuMja che athavA purUSa ja che, e pramANe eka prakArano nizcayAtmaka bodha athavA viziSTanizcaya te apAya, ane te apAyavaDe nizcita arthane avizruti smRti-yA vAsanArUpe dhArI rAkhavuM tene dhAraNA kahe che. 178-179. e avagrahAdikano krama paNa eja pramANe che. eTale ke avagRhita arthanI ja ihA thAya, ihita arthano ja nizcaya thAya, ane nizcita arthanIja dhAraNA thAya che. e rIte mRtanizrita Abhinibodhika jJAna (matijJAna)nA saMkSepathI cAra bhedo che, ane vistArathI aThThAvIsa bhedo che, te AgaLa kahevAze. 180. have avagrahAdi cArenI bIjAo je anyathA vyAkhyA kare che ane tethI temAM je virodha che, te dUra karavA mATe bhASyakAra kahe che ke - sAmaNNavisesassa vi, keI uggahaNamuggahaM beMti / = maria tAM ti , te no vaghuvosamAvADa #l28 IhA saMsayametaM kei, na tayaM tao jamannANaM / manAisA verA, mA taDuM gud l8rI jamaNegatthAlaMbaNamapajjudAsaparikuMThiyaM cittaM / saMyaiva sabappayao, taM saMsayarUvamannANaM // 183 / / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100] [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 avagraha AdinAM artha taM ci satyaU - vavattivAvAratapparamamohaM / bhUvA-DasUyavisesAyALa-vAyamimudamIkSA / / 4 / / kei tayaNNavisesAvaNayametta avAyamicchanti / sabbhUyatthavizeSAvadhAraNaM dhAraNaM beMti / / 185 / / kAsai tayannavairegamettao'vagamaNaM bhave bhU 1 sabbhUyasamaNNayao, tadubhayao kAsai na doso || 186 // savvo viya soDavAo, bhee vA hoMti paMca vatthUNi / AhevaM ciya cauhA, mai tihA annahA hoi // 187 // saras, puNovaoge ya sA jao'vAo / to nattha dhiya bhAi, idaM tadeveti jA buddhI // 188 // ! sASvAyabbhahiyA, jao ya sA vAsaNAvisesAo / jA yA'vAyANantaramaviccui sA dhii nAma // 189 // sAmAnya-vizeSane grahaNa karavuM tene keTalAka avagraha kahe che. kema ke 'A te che' evI avagrahamAM mati thAya che. paNa bahudoSanA sadbhAvathI tema mAnavuM nahi. ihA saMzaya mAtra che ema keTalAka kahe che, (parantu) tema nathI. kAraNa ke te saMzaya ajJAna che ane ihA to jJAnano aMza che tethI te kema ghaTI zake ? je citta aneka arthanuM grahaNa karavAthI niSedha ke vidhi karI zakatuM na hoya tathA sUtelAnI peThe jaDa thai gayuM hoya, te saMzaya rUpa ajJAna ane teja citta jyAre sadarthanA hetu-upapattinA vyApAramAM tatpara hovAthI, saphaLa temaja sadbhUta-asadbhUta vizeSane grahaNa tathA tyAgavAne sanmukha hoya, tyAre te ihA kahevAya che. keTalAka bIjA vizeSano je niSedhamAtra ka2vo tene apAya mAne che, ane sadbhUta artha vizeSanuM avadhA2Na tene dhAraNA kahe che. keTalAkane bhUtArthamAM tadanya vyatireka mAtrathI nizcaya thAya. keTalAkane sadbhUta samanvayathI nizcaya thAya, ane keTalAkane e ubhayathI nizcaya thAya temAM doSa nathI. (kema ke) e sarve apAya che, taphAvata mAnavAmAM Ave to pAMca bheda thAya. eja pramANe mati cAraprakAre che, anyathA traNa prakAre thAya. anupayogamAM dhAraNA kyAM che ? ane upayogamAM to apAya hovAthI dhAraNA nathI, (uttara) "A teja che" evI je buddhi te avazya apAyathI adhika che. ane te vAsanA vizeSavaDe apAya pachI je avicyuti thAya che te dhAraNA che. 181 thI 189. keTalAka vyAkhyAna karanArAo sAmAnya tathA vizeSane grahaNa karavuM, tene avagraha kahe che. teonuM ema mAnavuM che ke-zabdAdi lakSaNa sAmAnya-vizeSagrAhaka avagraha thayA bAda 'A te che' ema vimarzarUpa (vicArarUpa) ihA pravarte che. jema vyaMjanAvagraha thayA bAda avyakta anirdezyasAmAnya mAtra grahaNa karanAra arthAvagraha thAya che, te avagrahaja che. e rIte zabdaAdi sAmAnya Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) avagraha Adino artha [101 vizeSagrAhI avagraha thayA bAda ihA vigere pravarte che, mATe A avagraha che. udAharaNa tarIke jema rUpaAdithI bhinna zaMkhaAdi saMbaMdhI sAmAnya-vizeSAtmaka zabda grahaNa karyA bAda, Avo vimarza thAya che, ke zuM A zabda zaMkhano che ke zRMgano che? jo zRMgano che to te bheMzanA zRMgano che ke pADAnA zRMgano che. jo bheMsanA zRMgano che, to zuM te vIAelI bheMzanA zRMgano che ? A pramANe atta paryanta athavA kSayopazamanA abhAve je vikalpa pachI ihA na pravarte tyAMsudhIno bodha te apAya. e pramANe jeo vyAkhyA kare che. te yogya nathI, kAraNa ke tema mAnavAmAM ghaNA doSo Ave che. sAmAnya samajavALAne yathokta vimarzanI pravRttino abhAva hoya, to sarva AyuSavaDe paNa tene apAya nahi thAya. vaLI prathama ihA sivAya zabdano nizcaya thavo paNa yogya nathI, kema ke apAya pahelA, ihA pravarte che. tethI te zabdano bodha avagraha nathI paNa apAya ja che. A saMbaMdhI vizeSa carcA AgaLa kahevAze. 181. vaLI A sthANu che ke puruSa che ?" evA prakAranuM anizcayAtmaka saMzayarUpa je jJAna thAya che, te ihA che. ema keTalAka mAne che, paNa te yogya nathI, kAraNa ke saMzaya ajJAna che ane ihA to matijJAnano jJAnarUpa aMza che. tethI jJAnanA bhedane ajJAna rUpe kahevuM, te yogya nathI. vaLI jJAna ane ajJAna paraspara virUddha che. tethI ajJAnarUpa saMzayane jJAnAtmaka ihArUpe kahevuM te ayogya che. 182. prazna :- saMzaya ajJAnAtmaka che, ema kema kahI zakAya ? mane to saMzaya ane IhAmAM kaMI taphAvata nathI jaNAto. uttara:- je citta aneka artha grahaNa karavAmAM tatpara hoya, ane sutelA manuSyanI peThe vastuno jarA paNa nizcaya karI zake nahi, evA prakAranuM citta te saMzaya kahevAya che. evo saMzaya vastunA jJAnathI rahita hovAthI ajJAnAtmaka che. ane teja citta jayAre sadarthanA hetu ane upapattinA vyApAramAM tatpara hovAthI vidyamAna padArthane grahaNa karavAmAM, ane avidyamAna arthane tyAga karavAmAM abhimukha hoya, tyAre te citta IhA kahevAya che. (sAdhya arthane jaNAvanAra yukti vizeSa rUpa sAdhana te hetu, ane icchirta arthanI vidyamAnatAnuM vyavasthApana te upapatti kahevAya che.) dAkhalA tarIke jema koie araNyamAM sUryAsta samaye maMdaprakAzamAM dUra rahela sthANu (ThaMDu) joyuM, te jovAthI e puruSane vicAra thayo, ke zuM A sthANuM che ke purUSa ? A vicAra saMzayAtmaka hovAthI ajJAna che. te pachI te sthANupara latA caDelI joine tathA kAgaDA cakalA vigere pakSIonA mALA joIne, cittamAM A pramANe hetuno vicAra karyo ke AnA para latA caDela che, pakSInA mALA ghaNA che, mATe A sthANu che. A hetu vicAra pachI, upapattino vicAra karyo ke sUryAsta thayA bAda kaMika aMdhakAra phelAtAM AvA mahA araNyamAM e sthANu ja hovo joie, puruSa nahi, kAraNa ke mastaka khaMjavALavuM hAtha-grIvAdi calAvavA rUpa purUSane jaNAvanAra hetuno abhAva che. tethI A vakhate AvA sthaLe ghaNuM karIne purUSa hoya nahi, paNa sthANuja hovo joIe. AvA prakAranuM citta nizcayAbhimukha hovAthI saMzayathI uttIrNa che. tethI nizcayanI pahelAno citta vyApAra te IhA che. e pramANe saMzaya ane IhAmAM taphAvata che. 183-184. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102] avagraha Adino artha [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 apAya ane dhAraNAnA saMbaMdhamAM paNa keTalAkano virodha che. teo ema kahe che ke-sthANu Adi vidyamAna arthathI, mastaka khaMjavALavuM-cAlavuM vigere avidyamAna purUSAdinA vizeSonA, vidyamAna arthamAM niSedha mAtra karavo te ja apAya ane A sthANuM ja che, evA prakAre vidyamAna arthanuM avadhAraNa karavuM te dhAraNA che. 185. uparokta mAnyatA dUSaNavALI che. kAraNa ke keTalAkane vivakSita pradezamAM sthANu Adi vidyamAna padArthamAM, te sthANu AdithI anya evA puruSAdinA vyatireka mAtrathI, teno (sthANu Adi vidyamAna arthano) nizcaya thAya che. jema ke - mastaka khaMjavALavuM vigere purUSa dharmo ahIM jaNAtA nathI mATe "A sthANu ja che." ema nizcaya thAya che. keTalAkane sthANuAdi vidyamAna arthanA anvaya dharmanI ghaTanAthI nizcaya thAya che, jemake-latArohaNa-pakSInA mALA vigere anvaya dharmo ahIM jaNAya che, mATe "A sthANu ja che." keTalAkane anvaya-vyatireka bannenA dharmothI vidyamAna arthamAM nizcaya thAya che. jemake khaMjavALavuM vigere purUSadharmo ahIM jaNAtA nathI. paNa latArohaNAdi sthANu dharmo jaNAya che. mATe A sthANuM ja che." 186. e rIte anvayathI bhAvAtmaka rUpe, vyatirekathI abhAvAtmaka rUpe ane anvayavyatireka ubhayathI vidyamAna arthanuM avadhAraNa karatAM prastuta sthANuAdi vastunA nizcayarUpa je adhyavasAya thAya, te sarva apAya che. paraMtu sadbhata arthanuM avadhAraNa karavuM te dhAraNA che ema nahi. prazna :- sadUbhUta arthanA avadhAraNane dhAraNA kahevAmAM zo doSa che ? uttara - pUrve kahela vyAkhyAnamAM e doSa che ke vyatirekathI nizcaya te apAya ane anvayathI nizcaya te dhAraNA gaNAya. paraMtu ema nathI, kAraNa ke anvaya, vyatireka ane ubhayathI, ema traNe prakAre je nizcaya thAya te sarva apAya ja che. vaLI anvayathI nizcaya te dhAraNA ane vyatirekathI nizcaya te apAya ema dhAraNAne paNa apAyano bheda mAnavAmAM, matijJAnanA cArane badale smRti sAthe pAMca bheda thaze. avagraha-ihA-apAya ane dhAraNA e cAra, tathA pAMcamo bheda smRtino thaze. kAraNa ke svasamAna kALavALI dhAraNA apAyamAM avizrutimAM samAya che ane vAsanAnI smRtimAM antarbhAva thAya che. mAtra smRtino kyAMya Azraya nathI. tethI te matijJAnano pAMcamo bheda thaze. 187. prazna - vyatirekathI nizcaya te apAya ane anvayathI nizcaya te dhAraNA e pramANe kahevAthI ja matijJAnanA cAra bheda yuktisaMgata jaNAya che. anyathA bIjI rIte to (ekalA anvaya-vyatirekathI ke bannethI thatA nizcayane apAya mAnavAmAM) avagraha-IhA-ne apAya, e traNa bheda ja matinA thAya che, ane dhAraNAno to abhAva thAya che. kAraNa ke prathama ghaTAdika vastumAM nizcayanA upAya sanmukha avagraha-ihA-ane apAyarUpe antarmuhUrtaja upayoga thAya che, ane temAM apAya bAda je nirantara upayoga rUpa avizruti Apa kaho cho, te to apAyamAM samAI jAya che, tethI te avizruti apAyathI bhinna nathI. vaLI ghaTAdikano upayoga aTakyA bAda, saMkhyAtA-asaMkhyAtA kALa paryanta je vAsanA, ane "A teja che" e rUpa je smRti te banne matijJAnanA aMza bhUta dhAraNA nathI. kema ke matijJAnano upayoga to prathama ja aTakI gayo. kadI Apa ema kahezo ke punaH kALAntare Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] apAya ane dhAraNA [ 103 upayoga thayA bAda dhAraNA thaze, to punaH paNa upayoga thayA pachI anvaya mukhe thatI avadhAraNarUpa je dhAraNA huM mAnuM chuM, tene to Apa apAyanI antargata mAno cho, tethI te paNa dhAraNA nahi thAya. punaH paNa upayoga aTakyA pachI dhAraNA mAnazo, to to pUrvokta rIte teno paNa punaH abhAva thaze. mATe upayoga kALe anvaya mukhe avadhAraNarUpa dhAraNA thAya che, tene dhAraNArUpe nahi mAnavAthI ane upayoga aTakyA pachI matiupayoganA abhAve matinA aMzarUpa dhAraNA mAnavAthI tevI dhAraNA koi paNa sthaLe ghaTatI nathI. tethI ApanA abhiprAye to matinA traNa bheda ja thaze, cAra nahi thAya. uttara H- "A te ja vastu che ke je meM pUrve jANI hatI" A pramANe kALAntare je smRtirUpa buddhi utpanna thAya che, te pUrve thayelA apAyathI nirvivAda adhika ane judI ja che. kema ke pUrve thaelA apAyakALe te buddhino abhAva che, ane sAMpratakAlIna apAyathI vastuno mAtra nizraya thato hovAthI, temAM pUrvApara darzananuM anusaMdhAna ghaTatuM nathI, mATe smRtirUpa buddhi te dhAraNA ja che. vaLI je vAsanAvizeSathI tadvijJAnAvaraNa kSayopazamanA sAMnidhyathI 'A te ja che' evI je smRti thAya che, te vAsanA paNa apAyathI adhika che, tethI te paNa dhAraNA che. tathA apAya thayA pachI je samaye "A sthANu ja che" ityAdi nizcayarUpa apAya thAya che, te samaya pachI paNa "A sthANuja che, A sthANuja che" evI je antarmuhUrta sudhI thanArI niraMtara apAya pravRtti, te prathama thaelA apAyathI adhika ja che. tethI te paNa dhAraNA ja che. e rIte avicyuti vAsanA-ane smRti evA traNa bheda dhAraNAnA che. ne te badhA bhedo apAyarUpa nathI paNa svataMtra bhinna che. prazna :- avicyuti ane smRtirUpa jJAnanA prakAra pramANabhUta na gaNI zakAya, kAraNa ke te grahaNa karelAne punaH grahaNa kare che. eTale ke bIjI, trIjI, cothI ema ghaNIvAra thaelA apAyathI sAdhya vastunizcayarUpa kArya te pahelIvAra thaela apAyathI sAdhya thaela che, ane tene ja punaH punaH siddha kare che. AthI jema utpanna karela kriyAmAM pharIthI te ja kriyA sAdhavAne pravartatuM sAdhana zobhA pAmatuM nathI, tema avicyuta bheda paNa zobhAkAraka nathI. chatAM jo te sAdhana punaH te kriyAmAM pravarte, to kuhADAdithI chedelA vRkSomAM pharIthI te chedavAmAM kuhADAdi sAdhananI paNa pravRtti thAya, tenA jevuM thAya ane tethI to atiprasaMga prApta thAya. eja rIte smRti paNa pUrvottarakALabhAvI be jJAnathI jANela vastumAMja pravartamAna hovAthI, pramANabhUta nathI. pUrvottarakALabhAvI be jJAnathI nahi jANela, ekaja vastune jANavAthI smRtijJAna pramANa che, ema Apa nahi kahI zako. kAraNa ke pUrvottara kALe jANela vastu kALAdibhede bhinna hovAthI eka nathI. vaLI Apa je vAsanA kaho cho. te vAsanA zuM che ? jo te vAsanA saMskArarUpa hoya, to te saMskAra zuM che ? smRtirUpa jJAnAvaraNano kSayopazama te saMskAra che ke smRtirUpa jJAna utpanna karanAra zakti che ? athavA vastuvikalpa che ? A traNa pakSamAMthI prathamanA be pakSa to ayogya che, kAraNa ke te jJAnarUpa nathI, ane ahIM to jJAnanAM bhedono vicAra cAle che. trIjo pakSa paNa nahi kahI zakAya, kAraNa ke vAsanA saMkhyAtA athavA asaMkhyAtA kALa sudhI mAnela hovAthI teTalA kALa sudhI te vastuvikalpa ghaTe nahi. tethI Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104]. dhAraNAnI vizeSa vicAraNA [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 tamoe kahela avismRti-vAsanA-ane smRtirUpa dhAraNAnA traNa prakAra ghaTatA nathI, tethI matijJAnanA traNa bheda ja thaze, paNa cAra nahi thAya. uttara - jANela vastune punaH jANe che. tethI avizruti pramANabhUta nathI. ema je tuM kahe che, te ayogya che. kAraNa ke emAM "jANelane pharI jANe che" e hetu kahyo che, te asiddha che, kema ke eka kALamAM rahelI vastu, prathama thaelA apAya vaDe grahaNa karAya che, tethI judA kALamAM rahelI vastu bIjI-trIjIvAra thaelA apAya vaDe grahaNa karAya che. mATe e hetu asiddha che ane asiddha hetu sAdhyanI siddhi karI zakato nathI. vaLI spaSTa-spaSTatara-spaSTatama Adi bhinna dharmavALI vAsanAne utpanna karanAra hovAthI, avizruti vaDe thaela bIjI-trIjIvAranA apAya saMbaMdhI vastu bhinna dharmavALI ja che, to pachI avismRti grahaNa karelane puna: grahaNa kare che ema kema kahI zakAya ? smRti paNa pUrvottara be darzanathI jANela ekaja vastune punaH jANe che. tethI te paNa grahaNa karelAne ja grahaNa kare che, ema nahI kahI zakAya. kAraNa ke kALa AdinA bhedathI vastu bhinna hovA chatAM paNa, temAM sattva, prameyattva, saMsthAna, ane rUpaAdi vaDe ekatA paNa che. vAsanA paNa matijJAnAvaraNanA kSayopazamarUpa smRti athavA tadvijJAna janaka zaktirUpa che. jo ke te svayaM jJAnarUpa nathI, parantu pUrve thaela avizrutirUpa jJAnanuM kArya che, ane uttara kALamAM thanAra smRtijJAnanuM kAraNa che, tethI upacAra vaDe vAsanA jJAnasvarUpa che. tathA taddhastu vikalparUpa trIjo pakSa mAnavA yogya nathI. eTale te saMbaMdhI kaMI kahevAnuM nathI. e pramANe avizrutismRti-ne vAsanArUpa traNa prakAranI dhAraNA siddha thavAthI matijJAnanA traNa bheda nahi paNa cAra bheda che, ema siddha thayuM. 181 thI 189. avagrahAdi cAra bhedano vivAda dUra karavA punaH bIjI rIte kahe che. taM icchaMtassa tuhaM, vatthUNi ya paMca, necchamANassa / kiM hou sA abhAvo, bhAvo nANaM va taM kayaraM ? // 190 / / tujhaM bahuyarabheyA, bhaNai bhaI hoI dhiibhuttaao| bhaNNai na jAibheo, iTTho majjhaM jahA tujhaM // 191 // sA bhinnalakkhaNA'vi hu, dhiisAmanneNa dhAraNA hoi / jaha uggaho durUvo'vaggahasAmannao ekko / / 192 // te dhAraNA bhedane mAnatA evA tAre pAMca bheda thAya che, ane na mAnatAM zuM te abhAva ke bhAva thAya che? jo te bhAva che to te jJAna kayuM che? (ziSya) dhAraNAnA bahu bheda hovAthI tamAre matijJAnanA ghaNA bheda thaze. (uttara) tArI peThe ame jAtimAM bheda nathI mAnyo. te bhinna lakSaNavALI hovA chatAM paNa sAmAnyarUpe eka dhAraNA ja che. jema avagraha be bhede chatAM sAmAnyarUpathI ekaja che. 190-192. uparokta svarUpavALI dhAraNA nahi mAnavAthI, Abhinibodhika jJAnanA pAMca bheda thaze. ekaja apAyane be bhedarUpe mAnavAthI cAra bheda to te thayA che, ane pAMcamo bheda ame kahela dhAraNAno Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara mati jJAnanAM cAra bhedonuM vivaraNa [ 105 thaze. ame kahela dhAraNAne tuM na mAnato ho, to kahe ke "te dhAraNA zuM abhAvarUpa (avastu) che." ke bhAvarUpa (vastu) che? abhAvarUpa to nahI kahI zakAya, kAraNa ke te bhAvarUpe anubhavAya che. je bhAvarUpe (vastusvarUpe) anubhavAtuM hoya te abhAvarUpa (avastusvarUpa) hoi zake nahi. te chatAM jo abhAvarUpa mAnavAmAM Ave to atiprasaMga thAya, ane ethI ghaTAdi padArthomAM paNa abhAvarUpatA thAya, kAraNa ke ghaTAdi padArtho paNa anubhavanA kAraNe ja bhAvasvarUpa manAya che. jo anubhava paNa apramANa hoya to ghaTAdi padArthomAM bhAvarUpatAno abhAva thAya. have bIjA vikalpAnusAra ame kahela dhAraNAne tuM bhAvasvarUpa kaheto hoya to, te jJAna che, ke ajJAna che ? ajJAnarUpa to nahi kahevAya, kAraNa ke te citUpapaNe anubhavAya che. jo jJAnarUpa kaheto hoya to mati-zruta-avadhi-mana:paryava-ane kevaLa e pAMca jJAnomAMthI kyA jJAnarUpe che ? zrutaAdi cAra to nahi kahevAya, kAraNa ke te tema mAnela nathI, ane tenuM lakSaNa paNa ghaTatuM nathI. matijJAna che ema kahIza, to te avagraha-ihA-ane apAya rUpa to nathI, kemake tenAM lakSaNa emAM ghaTatAM nathI. "te nizcaya apAyathI adhika che" e vacanAnusAra dhAraNA apAyathI adhika che. ema pUrve siddha kareluM che. A sarva kathanathI e phalitArtha thAya che ke anvaya-vyatireka vaDe thato nizcaya, te sarva apAya che, ane te sivAyanuM avismRti-smRti-ane vAsanArUpa jJAna sarva dhAraNA che. 190. prazna :- e pramANe to matijJAnanA ghaNA bhedo thaze, kAraNa ke ekaja pAraNAnA avizrutivAsanA-ne smRtirUpa traNa bheda, avagraha-ihA ane apAyanI sAthe meLavatAM cha bheda thayA. 191. uttara - A dhAraNAnA vicAramAM vyakti pakSa nathI mAnyo, paNa dhAraNA sAmAnya rUpa jAtija mAnela che. jema vyaMjanAvagraha ane arthAvagraha e banne bhedane sAmAnya avagraharUpe mAnela che, tema ahIM paNa vAsanAdi traNene sAmAnya dhAraNA rUpe ja mAnela che, tethI matijJAnanA cAra bheda che, paNa tArA kahevA pramANe ghaNA bhedo nathI. 192. e pramANe avagrahAdi cAra bheda saMbaMdhI anya AcAryoe kahela ayogya vicAro dUra karyA, te dUra karatAM prastAvamAM avagrahanA be bheda kahyA che. te bheda vyAkhyApUrvaka have jaNAve che. tathA je vyaMjanAvagraha che, te jJAnanuM kAraNa hovAthI jJAnarUpa che, te vAta jaNAve che. tatthoggaho dabhedo, gahaNaM ja hojja vaMjaNa-tthANaM / vaMjaNao ya jamattho, teNAIe tayaM vocchaM // 193 // vaMjijjai jeNa'ttho, ghaDobba dIveNa vaMjaNaM taM ca / uvagaraNiMdiyasaddAipariNayaddabbasaMbaMdho // 194 / / aNNANaM so bahirAiNaM va takkAlamaNuvalaMbhAo / na tadaMte tatto cciya, uvalaMbhAo tao nANaM // 195 / / 14 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106] vyaMjanAvagrahanuM vivaraNa [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 temAM avagraha be prakAre che, kAraNa ke vyaMjana ane arthanuM grahaNa thAya che. vyaMjanAvagrahathI arthAvagraha thAya che, mATe pahelAM vyaMjanAvagraha kahIzuM. dIpakathI jema ghaTa pragaTa thAya che, tema jenAthI artha pragaTa thAya te vyaMjana ane te upakaraNendriya ane zabdaAdi rUpe pariNata dravyanA saMbaMdharUpa che. baherAmuMgAnI jema tatkALa prApti nahi thatuM hovAthI te ajJAna che, ema nahi. paraMtu tenA pachI, te vaDe nizcaya upalaMbha thAya che tethI te jJAna che. 193 thI 195. grahaNa karavuM te avagraha. e avagraha be prakAre che, kAraNa ke vyaMjana ane arthanuM ja grahaNa thAya che, anyanuM grahaNa thatuM nathI. ema viSaya be prakAre hovAthI avagraha paNa be prakAre che. temAM prathama prApyakArI indriyomAM vyaMjanAvagraha thAya che, te pachI tarata ja arthAvagraha thAya che, mATe prathama vyaMjanAvagrahanuM svarUpa kahevAze. 193. jema dIpakavaDe ghaTa pragaTa karAya che tema je vaDe artha pragaTa karAya te vyaMjana kahevAya che. e vyaMjana, upakaraNendriya ane zabdAdirUpe pariNAma pAmela dravyanA saMbaMdharUpa che. ahIM Indriyo be prakAranI che. 1 dravyendriya ane 2 bhAvendriya, temAM nivRtti ane upakaraNa e be prakAre dravyandriya che, tathA labdhi ane upayoga e be bheda bhAvendriya che. emAM nivRti indriya be prakAre che. eka antarnivRtti ane bIjI bAhyanivRtti. zrotra, cakSu Adi pAMca indriyonI aMtanivRtti pramANamAM aMgulanA asaMkhyaya bhAga pramANa che. AkAramAM anukrame kadaMbapuSpa, masUradhAnya, kAhala, surapra samAna che. sparzendriya zarIra pramANa che, ane bAhyanivRtti bahAra dekhAtA AkAra mujaba che. jema AMkha, nAka vigere. - temAM kadaMbapuSpagolakAkAra je mAMsakhaMDAdirUpa antarnivRtti che, tenI zabdAdi viSaya jANavAnA hetubhUta zakti vizeSa te upakarazeMdriya. zrotrAdi indriyonA viSayo ane zabdAdi (Adi zabdathI rUpa-rasa-gandha-ne sparza samajavA) rUpe pariNAma pAmelA bhASAvargaNaAdinA dravyo banne vyaMjana tarIke gaNAya che. A zabdAdirUpe pariNAma pAmelA dravyo ane upakaraNendriyano paraspara saMbaMdha te vyaMjana kahevAya che. indriyo vaDe paNa artha pragaTa karAya che. tethI te indriyo paNa vyaMjana kahevAya che, ane zabdAdirUpe pariNAma pAmela dravya samUha pragaTa karAya che, tethI te paNa vyaMjana kahevAya che. e pramANe upalakSaNathI e traNe vyaMjana kahevAya che. tethI indriyarUpa vyaMjana sAthe zabdAdirUpe pariNAma pAmela dravyasaMbaMdha svarUpa vyaMjananuM grahaNa thavuM te vyaMjanAvagraha, athavA te vyaMjanarUpa upakAraNedriyavaDe zabdAdi rUpe pariNAma pAmela dravyAtmaka vyaMjanonuM grahaNa karavuM te vyaMjanAvagraha. 194. prazna :- jema baherA vigere manuSyane upakaraNendriyano zabdAdi dravyo sAthe saMbaMdha thatI vakhate, kaMI paNa jJAna anubhavAtuM nathI, mATe tenuM tene ajJAna che; tema ahIM paNa te vyaMjanAvagraha ajJAnarUpa hoya ema jaNAya che, kAraNa ke upakaraNendriya ane zabdAdirUpe pariNamelA dravyanA saMbaMdha kALe svasaMvedanapaNe te anubhavAtuM nathI. tethI te jJAna nathI. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara]. vyaMjanAvagraha jJAnasvarUpa che [ 107 uttara - e vyaMjanAvagraha jJAnarUpe nahi jaNAvAthI jaDarUpa hoI ajJAna nathI, paNa te jJAnarUpaja che, kAraNa ke vyaMjanAvagraha pachI tenA vaDeja jJAnAtmaka arthAvagrahanI prApti thAya che. "jenA aMte tadraya vastunA grahaNathI jJAna utpanna thAya che te jJAna che" jema arthAvagraha pachI taya vastunA grahaNathI ihA thAya che, ne tethI arthAvagraha jJAna che; tevIja rIte vyaMjanAvagraha pachI tadya vastunA grahaNathI arthAvagraha jJAna thAya che, mATe vyaMjanAvagraha jJAna che, paNa ajJAna nathI. 195, vyaMjanAvagrahamAM jo ke jJAna anubhavAtuM nathI, to paNa jJAnanuM kAraNa hovAthI te jJAna che. ema vyaMjanAvagrahamAM jJAnano abhAva mAnIne jJAna siddha karyuM; have vyaMjanAvagrahamAM jJAnano abhAva nathI paNa sadbhAva che ema siddha karavAne kahe che. takkAlammi vi nANaM, tatthatthi taNuM ti to tamavvattaM / bahirAINaM puNa so, annANaM tadubhayAbhAvA // 196 // kahamavattaM nANaM ca, sutta-mattAisuhumaboho bba / suttAdao saya viya, vinnANaM nAvabujjhaMti // 197 // lakkhijjai taM simiNAyamANavayaNadANAiciTThAhiM / jaM nAmAipubbAo, vijaMte vayaNaciTThAo // 19 // jagganto vi na jANai, chaumattho hiyayagoyaraM savvaM / jaM tajjhavasANAI, jamasaMkhejjAI divaseNa // 199 // jai va'NNANamasaMkhejjasamayasaddAidabbasambhAve / kiha carimasamayasahAidabaviNNANasAmatthaM ? // 200 / / jaM sabbahA na vIsuM, sabbesu vi taM na reNutellaM va / patteyamaNicchaMto, kahamicchasi samudae nANaM ? // 201 // samudAe jai NANaM, desUNe samudae kahaM natthi ? / samudAe cA'bhUyaM, kaha dese hojja taM sayalaM ? // 202 // taMtU paDovagArI, na samattapaDo ya, samudiyA te u / sabbe samattapaDao, taha nANaM sabasamaesu // 203 // te kALe paNa tyAM jJAna che, paraMtu alpa hovAthI avyakta che, ane badhira Adine to te ubhayano abhAva hovAthI ajJAna che. "avyakta" ane "jJAna" e kema hoI zake ? sutelA ane unmatta vigerenA sUkSmabodhanI peThe khuzIthI hoI zake. suprAdi paNa svayaM vijJAnane jANatA nathI. svaprAvasthAmAM uttara Apavo vigere ceSTAo vaDe te jJAna jaNAya che, kAraNa ke vacanAdi ceSTAo amatipUrvaka nathI thatI. jAgatA chatAM paNa chadmastha hRdayagocara sarva jANato nathI, kema ke je Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108] vyaMjanAvagraha jJAnasvarUpa che. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 asaMkhyAtA adhyavasAyo eka divase thAya che, te kema jaNAya ? asaMkhyAtA samaya sudhI zabdAdi dravya saMbaMdhano sadbhAva chatAM paNa, jo te ajJAna che, to chellA samaye zabdAdi dravyanA vijJAnanuM sAmarthya kevI rIte thAya ? je vastu sarvathA pRthaphamAM nathI, te retInA kaNanI peThe samudAyamAM paNa nathI, pratyekamAM jJAna na mAnatAM tenA samudAyamAM tuM kevI rIte mAne che ? jo samudAyamAM jJAna che to kaMIka nyUna samudAyamAM te kema na hoya ? athavA samudAyamAM na hoya to te sarva nyUnamAM kema hoya ? taMtu paTano upakArI che, samastapaTa rUpa nathI; paraMtu te sarva samudita hoya to samastapaTa thAya che. tevI ja rIte sarva samayomAM jJAna che. 196 thI 203. te vyaMjana saMbaMdhakALe paNa, tyAM pUrNa Indriya saMbaMdhI vyaMjanAvagrahamAM jJAna che. paraMtu mAtra ekaja taijasa avayavanA prakAzanI peThe atizaya alpa hovAthI avyakta che, tethI svasaMvedanathI pragaTa jaNAtuM nathI. jo e avyakta che, to teno sadbhAva kema manAya ? ema koI pUche to teno uttara AgaLa prasaMge ApIzuM, paNa te pahelAM daSTAntamAM baherA vigerene jJAnano abhAva kahyo che, te to yogya ja che. kAraNa ke baherAne tathA jenI prANaAdi Indriyo nabaLI hoya, tevAone te vyaMjanAvagraha jJAnarUpa nathI, kema ke temane ubhaya-vyaMjanarUpajJAnanA kAraNano abhAva che, ane avyakta jJAnano paNa abhAva che. 196. prazna :- jema "aMdhakAra e prakAza che" ItyAdi kahevuM e viruddha che, tema "jJAna avyakta che" ema kahevuM e paNa virUddha che. uttara :- tArA A praznano uttara upara ja kahyo che, ke eka taijasa avayavanA prakAzanI peThe te jJAna sUkSma hovAthI avyakta che. athavA sutelA-unmatta ane mUccha pAmelA vigere prANIone potAnuM jJAna, jema te vakhate atisUkSma hovAthI, anubhavamAM AvatuM nathI. tema ahIM paNa samajavuM. 197. pazna :- jo te sutalA prANIone potAnuM jJAna anubhavAtuM nathI, to pachI temane te jJAna che ema kema mAnI zakAya ? ' uttara :- svamAvasthAmAM sutelA prANIone bolavuM vigere ceSTAothI jJAna che, ema jaNAya che. keTalAka sutelA prANIo svaprAvasthAmAM kaMIka bole che, saMkoca-vikoca ALasa maraDavI-bagAsuM khAvuM-khajavALavuM vigere ceSTAo kare che, te ceSTAone teo te vakhate anubhavatA jAgyA pachI paNa tene saMbhAratA nathI, te chatAM e ceSTAo amatipUrvaka nathI paNa matipUrvaka che. jo ema na hoya to kASTa vigere jaDa padArthane paNa te kriyAo thavI joIe. mATe dhUmathI jema agni jaNAya che, tema te ceSTAothI teomAM jJAna jaNAya che. 198. prazna :- zuM svaceSTita paNa koIkane nathI jaNAtuM, ke jethI sutelAne svaceSTitanuM asaMvedanA kaho cho ? uttara :- hRdayagocara adhyavasAyasthAno chabastha AtmA jAgatAM chatAM paNa jANato nathI, to pachI sutelo AtmA te kevI rIte jANI zake ? kevaLI gamya sUkSma adhyavasAya sthAno, eka antarmuhUrtamAM asaMkhyAtA cAlyA jAya che, te AkhA divasamAM keTalA jAya? A sarva adhyavasAya Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara]. vyaMjanAvagraha jJAnasvarUpa che. [ 109 sthAno chadmastha jANato nathI, tethI jema e adhyavasAyasthAno chadmasthathI nahi jaNAtAM chatAM paNa, kevaLI gamya hovAthI vidyamAna rUpe manAya che, tema vyaMjanAvagrahanuM jJAna paNa nahi jaNAvA chatAM, vidyamAna rUpe manAya che. | vyaMjanAvagrahanA saMbaMdhamAM keTalAka ema kahe che ke jema mATInuM navuM kuMDuM pANInA be traNa TIpAM sIMcyAthI bhInuM thatuM nathI paNa vAraMvAra sIMcyAthI bhInuM thAya che. tevI ja rIte Indriyo vaDe, grahaNa karAtA artho be traNa Adi samayamAM pragaTa thatA nathI, paNa vAraMvAra e pramANe avagraha thAya tyAre pragaTa thAya che. vyakti avagrahanI pUrve avyakta avagraha, teja vyaMjanAvagraha che. avyakta vastu e vyaMjana che. ema teo vyaMjana zabdano artha kare che. teonI e mAnyatA yogya nathI, kAraNa ke sarva viSayi ane viSayo vyakta-avyakta che. ane tevI rIte to darzananI peThe sarva IndriyothI vyaMjanAvagraha thAya, mATe ema hovuM saMgata nathI, kAraNa ke "ra rakSaranijiyAkhyAma" cakSu ane manathI vyaMjanAvagraha na thAya ema tattvArthanA a. 1 nA 19mA sUtrathI siddha thAya che. 199. prazna :- sutelAnuM jJAna vacanAdiceSTAothI jaNAya che, ema Ape kahyuM te mAnI zakAya che, paraMtu vyaMjanAvagrahamAM jJAnarUpatA jaNAvanAra koI cihna jaNAtuM nathI. tethI e jaDarUpa hovAne lIdhe tene jJAnarUpa kevI rIte kahI zakAya ? uttara :- asaMkhyAtA samaya sudhI zabdAdidravya saMbaMdhanI hayAtI rahyA chatAM, paNa jo vyaMjanAvagraha ajJAnarUpa che, to pachI chellA samaye zabdAdidravyomAM vijJAnajanaka sAmarthya kevI rIte thAya ? vyaMjanAvagrahamAM asaMkhyAtA samaya sudhI, zrotrAdi indriyo sAthe zabdAdivijyanA dravyono saMbaMdha thAya che, ane tethI jo asaMkhyAtA samaya sudhI zabdAdiviSaya dravyono, zrotrAdiIndriyo sAthe saMbaMdha thayA chatAM paNa, vyaMjanAvagraharUpa jJAna na manAya. to chellA samaye zrotrAdiIndriyo sAthe saMbaMdha pAmelA zabdAdiviSaya dravyone, arthAvagraharUpa vijJAnajanaka sAmarthya kevI rIte manAya? na ja manAya. kAraNa ke zabdAdi viSaya dravyono zrotrAdi indriyo sAthe saMbaMdha thayA pachI, prathama samayathI ja mAMDIne dareka samaye kaMIka jJAnamAtrA (aMza) pragaTa thatI na mAnIe, to chelle samaye paNa e jJAnamAtrA akasmAta kevI rIte thAya ? ane tema thavAthI arthAvagrahAdi jJAna udaya paNa kevI rIte pAme ? udAharaNa tarIke jema dareka retInA kaNamAM tela nathI hotuM, tethI samudAyamAM paNa nathI hotuM. tevI rIte je vastu sarva prakAre bhinna bhinnamAM nathI, te vastu samudAyamAM paNa hotI nathI. AthI pratyeka samaye jJAna nahi mAnatA, samudAyamAM kevI rIte manAya ? arthAt Indriya ane viSayanA saMbaMdha pachI prathama samayathI mAMDIne, asaMkhyAtA samaya sudhI vyaMjanAvagraha saMbaMdhI dareka samaye puSTi pAmatI jJAnamAtrAne, thoDI paNa na mAnavAmAM Ave to pachI chelle samaye zabdAdiviSayadravyanA saMbaMdha vaDe saMpUrNa samudAyamAM paNa te jJAnamAtrA kevI rIte mAnI zakAya ? 200. eTale ke chelle samaye zabdAdiviSayadravyano Indriya sAthe saMbaMdha thayA pachI, je arthAvagraharUpa jJAna mAne che, te jJAnane paNa pratyeka samaye jJAnarUpa nahi mAnavAthI chellA retInA kaNamAM jema tela nathI hotuM, tema temAM paNa jJAna nahi saMbhave. mATe jema dareka talamAM tela hoya che, tethI talanA samudAyamAM paNa tela hoya che, tevI rIte dareka samayamAM jeTaluM jeTaluM jJAna che, teTaluM teTaluM mAnavuM ja joIe. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110]. vyaMjanAvagraha jJAnasvarUpa che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 vaLI jo tuM viSaya ane dravyasaMbaMdhanA asaMkhyAtA samayanA samudAyamAM arthAvagraha rUpa jJAna mAne che, to pachI chellA eka samaye nyUna evA asaMkhyAtA samayomAM te jJAna kema na hoya ? hoya ja. kAraNa ke jJAnanA upakArI zabdAdi dravyanA saMbaMdhanA caramasamaya nyUna asaMkhyAta samayo ekadeza hovAthI, temAM arthAvagrahanI peThe jJAna che. A sthaLe kadAca tuM ema kahIza ke zabdAdi viSayane grahaNa karanAra samayanA samudAyamAM jJAna koNa mAne che ? ke jethI samudAyano ekadeza hovAthI prathama di sarva samayomAM jJAna che, ema kaho cho. huM to chellA ekaja samayamAM zabdAdi dravya grahaNa thatAM jJAnotpatti mAnuM chuM. tArUM e kathana paNa ThIka nathI, kemake jo tuM chellA eka ja samayamAM jJAna mAne che, to te carama samaya A sarva samudAyanI apekSAe eka deza ja che, ane tethI A ekadezevna zeSa samayanA samudAyamAM je jJAna nathI, te jJAna chellA samayarUpa eka dezamAM akasmAta saMpUrNa kayAMthI thAya ? naja thAya. kAraNa ke vyaMjanAvagrahanA prathama samayanI peThe eka samayamAtra zabdAdi dravyanuM grahaNa thAya che, tethI zabdAdi dravya grahaNanA chellA samaye paNa jJAna utpanna thAya nahi. punaH kadI tuM ema kahIza ke - chellA samaye jJAna thAya che, kAraNa ke e chellA samaye arthAvagraharUpa jJAna anubhavathI pratyakSa jaNAya che, tethI tame kaho cho te pratyakSa virodhI che. A kathana paNa ayogya che, kAraNa ke jema chellA taMtumAM samasta paTanI utpatti che, ema kahevuM e pratyakSa virodhavALuM che, tema chellA samaye ja sarvajJAna utpanna thAya che ema tArUM kathana paNa virodhavALuM che. 202. jema eka taMtu paTano upakArI che, tenA sivAya saMpUrNa paTano abhAva che; paNa e eka taMtu eTalA mAtrathI ja samasta paTa thAya che ema na kahevAya. kAraNa ke e taMtu to paTano ekadeza che, paraMtu jo te sarva taMtuo ekaThA maLelA hoya to saMpUrNa paTa kahevAya. tevI ja rIte ahIM paNa samudita samayamAM jJAna che paNa eka chellA ja samayamAM jJAna che ema nahi. ane tethI arthAvagrahanA samayathI pUrvanA samayamAM je jJAna ati askuTa hoya che, te vyaMjanAvagraha kahevAya che, ane chellA samaye te ja jJAna kaMIka vizeSa sphaTa avasthA pAmIne arthAvagraha kahevAya che. AthI jo ke sutelA-unmatta ane mUcchitaAdinA jJAnane sAdhanAra jevuM pragaTa cinha che, tevA prakAranuM pragaTa cinha vyaMjanAvagrahanuM jJAna sAdhanAra nathI, to paNa yathokta yuktithI vyaMjanAvagrahamAM jJAna siddha thAya che. 203. vyaMjanAvagrahanuM svarUpa kahyuM; have tenA bhedo kahe che. nayaNa-maNovajidiyabheyAo.vaMjaNoggaho cauhA / uvadhAyA-Nuggahao, jaM tAI pattakArINi // 204 // cakSuane mana sivAya IndriyonA bhedathI vyaMjanAvagraha cAra prakAre che. kAraNa ke upaghAta ane anugraha thavAthI, te sparzanAdi Indriyo ja prAptakArI che. ra04. cakSu ane mana sivAya bAkInI cAra IndriyonA bhedathI, vyaMjanAvagraha cAra prakAre che. viSayano ane Indriyano paraspara prathama saMbaMdha mAtra, te vyaMjanAvagrahano viSaya che. viSaya sAtheno saMbaMdha Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI cAra ijiyo prApyakArI che [ 111 sparzana, rasana, prANa ane zrotra e cAra prApyakArI indriyomAM ja thAya che, tethI cakSu ane mana e be sivAya sparzanAdi cAra IndriyanA bhedathI vyaMjanAvagraha cAra prakAre che. * prazna :- indriyapaNuM sarvamAM samAna chatAM ema kema kaho cho ke sparzanAdi cAra IndriyomAM ja te vyaMjanAvagraha thAya che bIje nahi. uttara :- te sparzana, rasana, prANa ane zrotra e cAra Indriyo prApyakArI che, paNa cakSu mana prAptakArI nathI, tethI uparokta cAra IndriyonA bhedathI vyaMjanAvagraha cAra prakAre ja che. prApyakArI eTale Indriya ane viSayanA saMbaMdha dvArA, prApta thayela evA viSayabhUta zabdAdi vastune jANe te prApyakArI, athavA prApyakArI- eTale spaSTa arthane grahaNa karanArI. viSayanA karela upaghAta ane anugraha dekhAya che, tethI e sparzanAdi cAra Indriyo ja prApyakArI che, jemake karkaza kAmaLI Adino sparza thatAM sparzanendriyamAM, trikaTuAdino svAda letAM rasanendriyamAM, azuci AdinA pudgalo suMghatAM dhrANendriyamAM, bherI vigereno zabda sAMbhaLatAM zravaNendriyamAM; anukrame cAmaDI cholAvI vigere upaghAta dekhAya che. tathA caMdana-strI-haMsa-tUla vigerenA sparzathI, dUdha-sAkara vigerenA svAdathI, kapUrAdi pudgalone suMghavAthI, komaLa-maMdra Adi zabdo sAMbhaLavAthI, anukrame sparzanAdi IndriyomAM zItaLatA vigere anugraha dekhAya che, tevI rIte tIkSNa talavAra bhAlAM vigere jovA chatAM cakSane cIrAvuM vigere upaghAta jaNAto nathI, temaja caMdana-agaru-kapUra vigere jovAthI anugraha thato paNa jovAto nathI. tathA agni AdinuM ciMtavana karyA chatAM paNa manane dAhaAdi upaghAta jaNArtA nathI, temaja jaLacaMdana Adi citavatAM tRSA chIpavI vigere anugraha paNa jaNAto nathI. ra04. ahIM vAdI zaMkA karIne pUche che ke - jujjai pattavisayayA, pharisaNa-raseNa na sotta-ghANesu / giNhaMti savisayamio, jaM tAiM bhinnadesaM pi // 205 // sparzana ane rasendriyamAM prAptaviSayatA ghaTe che, (paNa) zrotra ane dhrANendriyamAM ghaTatI nathI; kAraNa ke bhinna dezamAM rahelA svaviSayane paNa te ahIMthI grahaNa kare che. 205. sparzanendriya ane rasanendriyamAM prApyakArIpaNuM ghaTe che, kAraNa ke te be indriyo potAne grAhya vasturUpa viSaya spardhAyela hoya, to tene grahaNa kare che, paraMtu zrotra-ane ghANendriyamAM e prAptaviSayatA ghaTatI nathI, kAraNa ke te Indriyo potAnA dezathI bhinna dezamAM rahelA potAnA viSayane grahaNa kare che, A bAbata to anubhava siddha che, kemake zabda kaMI zrosendriyamAM pesIne jaNAvato nathI. tema zrotrendriya jyAM zabda hoya che tyAM jaIne tene grahaNa karatI nathI, A be sivAya trIjA prakAre viSayano sparza thavo ghaTato nathI. vaLI "dUra koIno A zabda saMbhaLAya che" evI mAnavokti paNa saMbhaLAya che. tathA dUra rahelA kapUra-puSma-kuMkuma vigereno gabdha nirvivAda anubhavAya che, mATe zrotra ghANendriyamAM prAptaviSayatA ghaTatI nathI. ra05. AcAryazrI teno uttara Ape che ke - Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112] cAra indriyo prAptakArI che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 pAvaMti sadda-gandhA, tAiM gaMtuM sayaM na giNhanti / jaM te poggalamaiyA, sakkiriyA vAuvahaNAo // 206 // dhUmo vva saMharaNao, dArANuvihANao viseseNaM / toyaM va nitaMbAisu, paDighAyAo ya vAu bva // 207 // zabda ane gaMdha Indriyone prApta thAya che, (paNa) te Indriyo svayaM jaIne zabda tathA gaMdhane grahaNa karatI nathI; kAraNa ke te zabda ane gandha pudgalamaya sakriya che, vAyuvahanathI ane saMharaNathI dhumADAnI jema, tathA vizeSa karIne kAranA anuvidhAnathI pANInI jema, temaja nitaMbAdikamAM pratighAtathI vAyunI jema te zabda ane gaMdhanA pudgalo kriyAvAnuM che. 206-207. ' zabda ane gabdha anya sthaLethI AvIne, zrota tathA dhrANendriyane prApta thAya che (sparze che) paNa zrotra ane dhrANendriya, sparzana tathA rasanendriyanI jema zabda tathA gaMdha deza pratye jaIne, temane grahaNa karatI nathI, kAraNa ke zabda ane gaMdha pudgalamaya sakriya che, tethI teo anya sthaLethI AvIne, zrotra tathA dhrANendriyane prApta thAya che. jo kadi te apaugalika (amUrta) hoya to, jema jainamatamAM sakriya evA AkAzAdikamAM gati kriyA nathI hotI, tema te zabda ane gaMdhamAM paNa gatikriyA na hoya, ema vicArIne 'pugalamaya sakriya" ema kahyuM che. je e pramANe pudgalamaya sakriya hoya temAM gati kriyA hoya che ja. jema pudgala skaMdhomAM gatikriyA hoya che tema. kadi evI zaMkA thAya ke pudgalamaya chatAM zabda ane gaMdhamAM kriyA che ema zAthI nizcaya thAya ? enA uttaramAM kahIe chIe ke jema pavanathI vahana karAto dhumADo gatikriyAvAnuM che, tema zabda-gaMdha paNa vAyuthI vahana karAtA hovAthI gatikriyAvAnuM che. tathA gRhAdikamAM piDIbhUta thayelA hovAthI tevA (gRhAdimAM piMDIbhUta thayelA) dhumADAnI peThe, temaja vizeSa karIne hAranA anuvidhAnathI pANInI peThe, ane parvatanitaMbAdimAM skUlanA pAmavAthI vAyunI peThe e zabda-ane gandha gati kriyAvAnuM che. 206-207. have bIjA hetuthI paNa zabda ane gaMdhamAM yuktipUrvaka gatikriyA siddha kare che giNhaMti pattamatthaM, uvaghAyANuggahaladdhIo / bAhijja-pUi-nAsArisAdayo kahamasaMbaddhe // 20 // upaghAta ane anugraha jaNAya che, tethI te prApta arthane grahaNa kare che. jo te asaMbaddha hoya to baherApaNuM pUtiroga nAsikAmAM masA vigere kevI rIte thAya ? 208. anya sthaLethI AvIne, potAnI sAthe saMbaMdha thayelA hoya tevA zabda ane gaMdharUpa arthane zrotra ane dhrANendriya grahaNa kare che. kema ke e arthathI e Indriyone upaghAta ane anugraha jaNAya che. jema ke bhUrI vigerenA moTA zabdathI zrotrendriya vherI thAya che, ane komaLa zabda sAMbhaLavAthI anugraha thAya che. temaja azuci AdinI gandhathI nAsikAmAM pUtiroga-(nAsikA saDI javI) masA vigere rogo thAya che, ane karparAdinA gaMdhathI anugraha thato jaNAya che. jo e Indriyo asaMbaddha arthane grahaNa karatI hoya to e arthathI thato anugraha ane upaghAta Indriyone kevI rIte ghaTe ? Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] cakSu aprApyakArI che. [ 113 jo zabda ane gaMdha rUpa artho, zrotra ane ghrANendriya sAthe saMbaMdha pAmela hoya, to potAnA saMbaMdhathI thatA kAryabhUta anugraha ane upaghAta karavAne samartha thAya. anyathA nahIM jo anyathA thAya to sarvane e pramANe anugraha ane upaghAta kare. 208. e pramANe sparzana, rasana, ghrANa, ane zrotra indriyanuM prApyakArIpaNuM siddha karyuM. have cakSu ane mananuM aprApyakArIpaNuM siddha karavA mATe prathama cakSunuM aprApyakArIpaNuM siddha kare che. loyaNamapattavisayaM, maNo vva jamaNuggahAisuNNaM ti / nata-sUrAnocADyu, rIsaMti JaLu-vidhAyA ||201 Dajjhejja pAviuM ravikarAiNA pharisaNaM va ko doso ? / majja 'NuggahaM piva, uvaghAyAbhAvao somme // 290 // gaMtuM na ruvadesaM, pAsai pattaM sayaM va niyamo'yaM / pattaLa 3 muttimayA, vadhAyA-muddA donA rizI nar panna neTTegga 3, tattvamaMgaLa-go-malArDsa / pecchejja jaM na pAsai, apattakAriM tao cakkhuM // 212 // locana aprAptaviSayavALuM che, kAraNa ke te mananI peThe anugrahaAdithI zUnya che. (zaMkA) jaLa ane sUrya Adikane jovAmAM anugraha ane upaghAta jaNAya che. (uttara) sparzanendriyanI peThe sUryakiraNone prApta karIne cakSu dAha pAme emAM zo doSa che ? ane saumya artha pAmIne upaghAtanA abhAve anugraha jevuM mAne to emAM paNa zo doSa che ? rUpanA sthAna pAse jaIne athavA svayaM prApta thayelA rUpane cakSu jotI nathI evo niyama che; paraMtu prApta thayelA mUrtimAn dravyathI anugraha tathA upaghAta thAya paNa kharo. jo (cakSu) prApta arthane grahaNa kare to AMkhamAM rahela aMjana-2jamela vigerene paNa joI zake, paraMtu joI zakatI nathI tethI te aprApyakArI che. 212. Indriyane saMbaddha na hoya tevA grAhya vasturUpa viSayanuM jJAna thAya, te Indriya aprAptaviSayavALuM kahevAya, locana tevuM aprAmaviSayavALuM che, kAraNa ke te mananI jema grAhya vasturUpa viSayathI thayelA anugraha upaghAtathI rahita che, jo cakSu grAhya vastu sAthe saMbaMdha pAmIne, tene jANatI hoya to, cakSune agni Adine jovAthI sparzendriyanI peThe dAha Adi upaghAta thAya, ane komaLa rU Adi padArtho jovAthI anugraha thAya, paraMtu ema thatuM nathI, mATe cakSu aprApyakArI che. prazna :- mana "aprApyakArI che" evuM siddha karyA sivAya ahIM tenuM dRSTAMta kevI rIte kaho cho ? je ubhayapakSane sammata hoya te ja dRSTAMta ApI zakAya. uttara :- tArUM kathana satya che, paraMtu "mana aprApyakArI che" e AgaLa siddha karIzuM. tethI ahIM tenuM dRSTAMta ApyuM che. 15 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114]. ca aprApyakArI che. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 prazna:- paraMtu jaLa Adine jovAthI cakSune anugraha thato jaNAya che, ane sUryaAdikane jovAthI upadhAta thato jaNAya che. pANI-ghI-nIlavastra-vanaspati-caMdramaMDaLa vigere jovAthI cakSune paramAzvAsarUpa anugraha jaNAya che, ane sUrya-zveta bhIMta vigere jovAthI AMkhamAMthI pANI nIkaLavuM vigere upaghAta jaNAya che, to pachI cakSu indriya viSayanA karela anugrahAdithI zUnya che ema Apa kema kaho cho ? - uttara :- tAruM kathana vastusvarUpa samajyA vinAnuM che, kAraNa ke "cakSane koI paNa vastuthI sarvathA kadApi anugraha vA upaghAta na thAya" ema nathI. dAhasvarUpa sUryanA kiraNo Adi upadhAtaka vastune jANyA pachI ghaNIvAra tene ja jotAM, daDhapaNe sUryakiraNa lAgavAthI sparzanendriyanI peThe cakSune baLavArUpa upaghAta thAya. vaLI je svarUpe saumya athavA zIta rasimavALA evA jaLa-ghI-candra Adi vastuone ghaNo vakhata jovA chatAM cakSune upaghAta nathI thato paNa tenA saMbaMdhathI anugraha thAya. paNa tethI cakSunI aprApyakArItAmAM kaMI doSa nathI Avato. prazna - upara mujaba upaghAtaka ane anugrAhaka evI viSayabhUta vastuthI cakSune anugraha tathA upaghAta thAya che, to pachI te kevI rIte aprApyakArI gaNAya che ? * uttara - prApyakArItA mATe evo niyama che ke cakSu rUpanA pradeza pratye jaIne (sUrya maMDaLAdithI vyApta pradezarUpa sthaLe jaIne), te rUpano saMbaMdha pAmIne jotI jANatI nathI, temaja anya sthaLethI Avela rUpa, cakSu pradezane prApta thayela hoya, tene paNa cakSu jotI vA jANatI nathI, paraMtu yogya dezamAM rahela aprApta viSayane ja te jANe che. prazna - Apa kaho cho eTalA uparathI ja sAdhyanI siddhi thaI zakatI nathI, emAM koI anukULa hetu kaho to barAbara samajAya. kadAca pUrve kahela anugraha-upaghAta zUnyatArUpa hetu punaH ahIM kahezo to paraspara visaMvAda thaze. kAraNa ke "anugrahAdi zUnya che" e kathana kahIne cakSune potAnAM viSayathI anugraha-upaghAtano niSedha karo cho, ane "sparzanendriyanI jema sUryakiraNane prApta karIne dAha, caMdra kiraNone pAmIne zItaLatA anubhave che" A vacanathI punaH cakSune anugraha upaghAta paNa mAno cho. * uttara :- "anugraha-upaghAta rahita che" e hetu ame kahela che, te prathama viSaya pariccheda kALamAM ja kahela che. viSayane jANyA pachI to, ghaNI vakhata te ja viSayane jotAM cakSune sUrya kiraNaAdine caMdrakiraNaAdi, svAbhAvika mUrtimAna upaghAtaka vA anugrAhaka viSayathI upaghAta vA anugraha thAya paNa kharo, eja abhiprAyathI punaH paNa tene anugraha-upaghAta thayela mAnIe chIe. kadAca "cakSu viSayane pAmyA sivAya viSayane jANatI nathI." evo niyama jo kahevAmAM Ave, to ani, jhera, samudra, kaMTaka, talavAra, suramo, vigerene jovAmAM cakSune dAha-sphoTa-bhIMjAvuM-cIrAvuMnirogatA Adi upaghAta-anugraha thavo joIe. paraMtu viSaya prApta thayA chatAM cakSune sUryakiraNa vaDe tema agni vaDe dAha thato nathI. tethI evuM siddha thAya che ke, viSayane prApta karyA sivAya cakSu viSayane jANe che. kAraNa ke mananI peThe te cakSu paNa aMjana tathA agniAdi viSayothI thatA anugraha-upaghAtathI zUnya che. paraMtu viSayane jANyA pachI, pAchaLathI koI paNa prApta thayelA, upaghAtaka Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] cakSu aprApyakArI che. [ 115 vA anugrAhaka mUrtimAna dravyathI cakSune upaghAta vA anugraha thAya, to teno ame niSedha karatA nathI. jema jhera ane sAkara khAvAthI manane mUrchA ane svAsthya thAya che. tema ahIM paNa samajavuM. prazna :- sUryabiMbanA kiraNonI jema cakSunA kiraNo nIkaLI viSayane prApta karIne vastu prakAze che, tethI cakSu aprApyakArI nathI paNa prApyakArI che. cakSunA kiraNo sUkSma temaja taijasa hovAthI temane agniAdithI dAha thato nathI. sUryanA kiraNamAM tevI ja rIte jaNAya che. ema mAnavAmAM Ave to zI harakata che ? uttara H- e kathana pratyakSaAdi pramANa vaDe siddha thatuM nahi hovAthI, mAnI zakAya ema nathI. kadAca ema kahI zakIza ke jo cakSunA kiraNo nIkaLIne, viSaya prApta karIne vastune prakAze nahi to vastunuM jJAna ja na thAya. A kathana paNa ayogya che, kAraNa ke kiraNo sivAya paNa vastunuM jJAna thAya che. manane kiraNo nathI chatAM paNa te aprApta vastane jANe che. vaLI sUryakiraNonA udAharaNathI acetana cakSukiraNone vastunuM jJAna thavuM ghaTatuM nathI. jo acetana razmione jJAna thatuM hoya to nakha dAMta lALa AdinI zarIragata razmione paNa sparzAdi viSayanuM jJAna thavuM joIe. paraMtu ema thatuM nathI. mATe tema mAnavuM ayogya che. cakSu prApyaviSayane grahaNa kare che, ema jo kahevAmAM Ave, to cakSu sAthe saMbaMddha evA aMjana-raja-mela vigerene te joI zakatI hovI joIe. paNa te joI zakatI nathI tethI paNa te aprApyakArI che. prazna :- jo e pramANe cakSu aprApyakArI ja che, to pachI aprAptapaNuM sarvatra samAna hovAthI, AkhA jagatanA arthane sAmAnyapaNe kema na grahaNa kare ? ane amuka ja arthane grahaNa kare ane amukane na kare ema zA mATe ? uttara H- jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa karma pratibaMdhaka hovAthI, aprApyakArIpaNuM samAna chatAM, paNa niyata arthane ja grahaNa kare che. vaLI mana aprApyakArI chatAM paNa, indriyaAdi vaDe aprakAzitasarvathA nahi joyela ke nahiM sAMbhaLela arthamAM pravartatuM nathI. mATe evo niyama nathI ke je sAdhana aprApyakArI hoya te sarva arthane grahaNa karI ja zake. 212, e pramANe cakSunI aprApyakAritA siddha karIne, have daSTAMta ApelA mananI aprApyakArItAnI je asiddhatA mAne che, tene mananI aprApyakAritA siddha karavA mATe pUrvapakSane utthApana karatA kahe che. gaMtuM neeNa maNo, saMbajjhai jaggao va simiNe vA / siddhamidaM loyammi vi, amugatthagao maNo me tti || 213|| nANuggaho - baghAyAbhAvAo loyaNaM va, so iharA / toya - jalaNAicintaNakAle jujjejja dohiM piM // 214 // davvaM bhAvamaNo vA, vaejja jIvo ya hoi bhAvabhaNo / dehavvAvittaNao, na dehabAhiM tao jutto || 215 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116] mana aprApyakArI che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 sabagau tti va buddho, kattAbhAvAidosao taNNa / savvA-sabbagahaNappasaMgadosAio vA vi // 216 // davvamaNo viNNAyA, na hoi gaMtuM va kiM tao kuNau ? / aha karaNabhAvao tassa, teNa jIvo viyANejjA // 217 // karaNuttaNao taNusaMThieNa, jANijja pharisaNeNaM va / tti viya he , ra roDa vahiM rasa 1 /ra38 najjai uvadhAo se, doballorakkhayAiliMgehi / jamaNuggaho a harisAiehiM to so ubhayadhammo // 219 / / jai dabbamaNo'tibalI, pIlejjA hidiniruddhavAu bva / tathA risA , tra ne rasa hiMdu tatya ? 220mI rU-biTTANImavare rotti puf-hALo .. jaha taha maNaso tAo, poggalaguNau ti ko doso ? // 221 // jAgrata avasthA ane svAvasthAmAM paNa, mana jaIne joyavastu sAthe saMbaMdha pAme che. lokamAM paNa A vAta prasiddha che ke mAruM mana amuka sthaLe gayuM. anugraha ane upadhAtanA abhAve, locananI peThe mana zeya sAthe saMbaMdha pAmatuM nathI, saMbaMdha pAmatuM hoya to pANI-agni AdinA ciMtavana kALe manane anugraha ane upaghAta thAya. dravyamana ke bhAvamana viSayadeza pratye jAya che ? bhAvamana to jIvarUpa che ane te zarIra vyApi hovAthI zarIranI bahAra javuM ghaTe nahi. (AtmA) sarvagata che, ema kahevAmAM Ave, to kaOpaNAnA abhAva Adi doSathI athavA sarvaasarvagrahaNanA prasaMgathI tema nahi thAya. dravyamana vijJAtA nathI tethI te viSaya deza pratye jaIne zuM kare ? mana karaNa hovAthI jIva te mana vaDe jANe che. "zarIragata sparzanendriyanI jema karaNa hovAthI, jIva te vaDe ja jANe che," e hetuthI to sparzanendriyanI peThe te bahAra nIkaLatuM nathI. daurbalya-uraHkSata-cija vaDe tene upaghAta jaNAya che, ane harSaAdi vaDe anugraha jaNAya che, tethI mana anugraha ane upaghAta rUpe ubhayadharmavALuM che. jo dravyamana atizaya baLavAna che, to te rUMdhAyela mana hRdayamAM rUMdhelA vAyunI peThe pIDA kare, ane tenA anugraha vaDe harSAdi thAya. temAM zeya vastune zuM? jema IniSTa AhAra bhakSaNa karavAthI zarIrane puSTi-hAnI thAya che. tema manathI paNa te puSTi-hAnI pudgalanA guNathI thAya to doSa che ? 213-121. prazna :- jAgrata avasthAmAM athavA svAvasthAmAM mana zarIramAMthI nIkaLIne merU zikharAdi upara rahelA jinabiMbAdi zeya vastu sAthe saMbaMdha pAme che. A bAbata sarva anubhava siddha che, lokamAM paNa ema kahevAya che, ke mAruM mana amuka sthaLe gayuM. AthI evo nizcaya thAya che, ke mana prApyakArI che paNa aprApyakArI nathI. uttara:- jJayavastu sAthe mana saMbaMdha pAmatuM nathI. cakSunI jema manane paNa saeNyavastuthI anugraha ane upadhAta thato nathI. manano zeya vastunI sAthe saMbaMdha thAya che, ema jo mAnavAmAM Ave Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI mana aprApyakArI che. [ 117 to, pANI-agniAdi viSayanuM ciMtavana karatI vakhate manane anugraha ane upaghAta thAya. arthAt pANI-caMdana AdinuM ciMtavana karatAM ThaMDakano anubhavathI sparzanendriyanI jema anugraha thAya; ane agni jhera -zastra AdinuM ciMtavana karatI vakhate garamI AdinA anubhavathI upaghAta thAya. paraMtu e pramANe kaMI thatuM nathI, mATe cakSunI jema mana paNa aprApyakArIja che. mana viSaya deza pratye jAya che" ema kahenArAne ame pUchIe chIe ke -- dravyamana ane bhAvamana ema be prakAre mana che, to e bemAMthI kayuM mana viSayadeza pratye jAya che ? jo "bhAvamana jAya che" ema kahevAmAM Ave to te ayogya che, kAraNa ke bhAvamana to ciMtAjJAnanA pariNAmarUpa che, ane ciMtAjJAna jIvathI abhinna hovAne lIdhe, jIva ane bhAva mana ekaja che, vaLI e bhAvamanarUpa jIva dehamAtra vyApi hovAthI, zarIra bahAra nIkaLe nahI. je je dehamAtramAM vattivALA che, te te dehanI bahAra nIkaLatA nathI; jema zarIramAM rahela rUpaAdi pote zarIranI bahAra nIkaLatA nathI, tema jIva paNa zarIra mAtra vyApi hovAthI, zarIra bahAra nIkaLato nathI. jIva zarIra vyApI nathI paNa amUrta hovAthI AkAzanI peThe sarva vyApI che, ema kahevAmAM Ave, to aneka doSo prApta thaze. jo AtmA sarva vyApI hoya, to AtmAnA kartA-bhoktA Adi dharmo je sarvane paNa pratIta che, te ghaTaze nahi. jema AkAza sarvagata hovAthI koI paNa kriyAnuM, te kartA nathI, tema AtmA paNa sarvagata thavAthI koI paNa kriyAno kartA nahi thAya. e rIte AtmA bhoktA nathI, saMsArI nathI, sukhI nathI, du:khI nathI. prazna :- AtmA niSkriya hovAthI, temAM kartA Adi dharmono abhAva mAnavo, te sAMkhyamatAnusAra kaMI hAnIkAraka nathI. teo kahe che ke - "3 nirNo moDaDasmA" eTale AtmA kartA nathI paNa nirguNa ane bhoktA che. uttara :- e mAnyatA yukti saMgata nathI. kAraNa ke AtmAne niSkriya mAnavAmAM Ave, to temAM pratyakSaAdi pramANathI jaNAtI, bhokatRtvaAdi kriyAno paNa virodha thAya. prazna :- bhoga karavAnI kriyA vigere prakRtine ja thAya che. purUSane (AtmAne) thatI nathI. ArIsAmAM pratibiMbanA nyAyathI, mAtra prakRtine bhoga kriyA mAnelI che. uttara :- te asaMgata che. kema ke "pravRnetanari caitanAM puraSa varupa' prakRti acetana che ane purUSanuM svarUpa caitanya che e vacanathI acetana prakRtine bhogaAdi kriyA ghaTe nahi, chatAM jo acetana (jaDa)ne bhogaAdi kriyA mAnavAmAM Ave, to acetana evA ghaTapaTaAdine paNa te kriyA mAnavI paDe. mAtra katRtvaAdinA abhAve ja AtmAnuM sarvagatapaNuM mAnavuM ayogya che eTaluM ja nahi, paraMtu sarvAsarvagrahaNanA kAraNe paNa AtmAnuM sarvagatapaNuM mAnavuM ayogya che. kAraNa ke bIjAoe AtmAnuM samagra tribhuvananAM viSayamAM prApyakArIpaNuM mAneluM hovAthI AtmAthI abhinna je bhAva mana, tene paNa sarvagatapaNA thakI sarva arthanI prApti thAya, ane tethI tene sarva arthane grahaNa karI zakavAno prasaMga Ave. jo ema thAya to sarva jIvone sarvajJapaNAnI prApti thAya. A doSanA bhayathI ema kahevAmAM Ave, ke prApta thayelA sarva arthane bhAva mana grahaNa karatuM nathI, to ema kahevAthI Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118] mana aprApyakArI che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga-1 to sarva arthane agrahaNano prasaMga thAya. eTale ke jema bhAva mana ISTa arthone, agrAhyapaNuM hovAthI prahaNa na kare tema ISTa arthone, grAhyapaNe paNa na grahaNa kare, kAraNa ke prAptapaNe bannemAM samAna che. prAptapaNuM samAna chatAM e bhAva mana keTalAka arthane grahaNa kare che, ane keTalAkane nathI grahaNa karatuM ema kahevuM, tenA karatAM e sarva Izvara ceSTita che, ema spaSTa kahevAmAM Ave to khoTuM zuM che ? paraMtu e sarva kathana muktinI kasoTI upara TakI zakatuM nathI. A sivAya "AtmA sarvagata" mAnavAmAM bIjA paNa ghaNAM dUSaNo che. jema ke jevI rIte aMguSThaAdi avayavamAM dAhaAdi vedanA thatI hoya che, tyAre mastakaAdimAM paNa te vedanA anubhavAya che. tevI ja rIte sarva sthaLe, sarva koI jIvane te vedanAno anubhava thavo joIe, paraMtu tema thatuM nathI. tevo anubhava paNa thato nathI. e pramANe vedanA nahi anubhavAtAM chatAM, te AtmAno sarva sthAne sadbhAva mAnavAmAM Ave, to ati prasaMga thAya. vaLI AtmAne sarvagata mAnatAM, bhinna bhinna dezamAM rahela puSpamALA caMdana-strI Adino sparza thatAM, niraMtara sukha prApta thAya. ane agni zastra-jala Adino sparza thatAM, niraMtara baLavuM, cIrAvuM, bhIMjAvuM vigereno prasaMga thAya. AtmA sarvagata hovA chatAM jyAM zarIra hoya tyAM ja e pramANe sarva anubhavAya che anyatra nahi. ema kahevAmAM Ave, to ame pUchIe chIe ke zAthI ema kaho cho ? jo AjJA mAtrathI ja ema kahevAmAM AvatuM hoya, to te ayogya che, kAraNa ke te vicAraNIya viSaya che. sahakArI bhAve AtmAne zarIranI apekSA che, ema kahevAmAM Ave to te khoTuM che. kAraNa ke nitya padArthane sahakArInI apekSA ghaTe nahi. vivAda khAtara kadAca mAnI laIe ke nitya padArthane sahakAranI apekSA che, paraMtu te apekSyamANa sahakArI e nitya padArthane kaMI vizeSa-upakAra kare che ke nahi ? jo kaMI vizeSaupakAra kare che, to te upakAra arthAntara bhUta-bhinna kare che ke abhinna kare che ? arthAntarabhUta karAto hoya to te vizeSa-upakAra kaMI nitya padArthane karyo na gaNAya. have e apekSyamANa sahakArI nitya padArtha anarthAntarabhUta evo vizeSa-upakAra kare che, ema bIjA pakSathI kahevAmAM Ave, to e upakArathI avyatirikta AtmA paNa kRtaka thAya. ane je kRtaka eTale karAyela hoya te anitya hoya che. tethI AtmAne anityapaNAno prasaMga thaze. apekSyamANa sahakArI, "nitya padArthane kaMI vizeSa upakAra nathI karato," ema mAnIzuM to uparokta doSa nahi Ave. ema kahevAmAM Ave to nitya padArthane aMge sahakArInuM sahakArIpaNuM nahi ghaTe. kemake te kaMI vizeSa-upakAra karatuM nathI. te vizeSa-upakAra nahi karavA chatAM paNa te sahakArI mAnavAmAM Ave, to samasta traNe bhuvana sahakArI banI jAya. kemake te paNa kaMI vizeSaupakAra nathI karatuM. mATe "jayAM zarIra hoya tyAM ja e pramANe dAhAdino anubhava sarvagata AtmAne thAya che." ema kahIne sarvagata AtmAne te te prakAranA anubhavamAM zarIranI apekSA kahI te vyartha che. ahIM A saMbaMdhamAM ghaNuM kahevA jevuM che, paraMtu graMtha bahu gahana thaI jAya tethI nathI kahetA. A sarva vivecanathI e caritArtha thayuM ke AtmA zarIra mAtra vyApI che, paNa sarva vyApI nathI. ane ethI AtmAthI abhinna evuM bhAva mana paNa mAtra zarIra vyApi che, tethI te zarIra bahAra jaI zake nahi. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] mana aprApyakArI che. [ 119 have dravya mana viSayadeza pratye jAya che, ema kahevAmAM Ave, to te paNa ayogya che. kAraNa ke kAyayoganI sahAyathI jIve grahaNa karela vicAraNAne pravartAvanAra manovargaNAntargata je dravyono samuha dravyamana che; te pattharanA TukaDAnI peThe acetana hovAthI svayaM vijJAtA nathI, eTale merU Adi viSayadeza pratye te jAya, to paNa tene arthabodha na thAya. prazna :- dravyamana svayaM joke kaMI jANatuM nathI paNa te karaNabhUta che. tethI dIpakaAdi vaDe jema vastu pragaTa karAya che, tema karaNabhUta dravyamana vaDe jIva merUAdi vastune jANe che. AthI evo niyama siddha thAya che ke - dIpaka-maNi-candra-sUrya vigerenI prabhAthI jema padArtho jaNAya che, tema bahAra nIkaLelA dravyamana vaDe viSayadezane prApta karIne jIva pote vastune jANe che. A pramANe kahevAmAM Ave to zuM vAMdho ? kemake padArthane jANavAmAM dravyamana e karaNabhUta che. uttara H- e kathana satya che. paraMtu karaNa be prakAranuM hoya che, eka zarIragata aMtaHkaraNa ane bIjuM bahAranuM bAhyakaraNa. temAM A dravyamana AtmAnuM aMtaHkaraNa che. ane caMdra-sUrya-maNi-dIpa prabhA vigere bAhyakaraNa che. zarIranI bahAra nIkaLyA sivAya, zarIramAM rahelA dravyamanarUpa aMtaHkaraNa vaDe AtmA sparzenendriya vaDe kamaLa nALAdinA sparzanI jema merU Adi viSayane jANe che. mATe kaheluM dRSTAMta sAdhanavikala che. prazna :- padmanALamAMthI jema taMtuo bahAra nIkaLe che tema dravyamana paNa zarIramAMthI bahAra kema na nIkaLe ? uttara H- dravyamana aMtaHkaraNa hovAthI sparzanendriyanI peThe zarIrathI bahAra nIkaLatuM nathI. A pramANe dravyamana ane bhAvamana zarIranI bahAra nIkaLyA sivAya, viSayane jANe che, tethI te aprApyakArI che, paNa prApyakArI nathI. pazna :- marI gayela svajana athavA nAza pAmela vastunuM ciMtavana karatAM, atizaya Artaraudra dhyAnamAM pravartelA manane durbaLatA-hRdayanI pIDA-vAyuprakopa-vikalatA vigere cihnathI upaghAta thayelo jaNAya che, ane ISTasaMyoga-vaibhavano lAbha vigere vastunuM ciMtavana karatAM harSa-utsAha AdithI anugraha thayelo jaNAya che. AthI ema nizcaya thAya che ke manane anugraha-upaghAta ubhaya thAya che. mATe mana aprApyakArI nahi, paNa prApyakArI che. uttara :- A anugraha-upaghAta jIvane thAya che, paraMtu mana jIvathI kathaMcit abhinna hovAne lIdhe, te anugraha-upaghAta manane thAya che, ema mAnIne mananI prApyakAritA siddha karavA mATe manane anugraha-upaghAta thAya che, ema kahevAmAM Ave che, paNa te ayogya che. kAraNa ke hRdayamAM rUMdhAyela vAyuno goLo jema pIDA kare che, tema manarUpa pariNamela azubha pudgalanA samUharUpa atizaya balavAna dravyamana, zokaAdithI utpanna thayelI pIDAthI karmayukta jIvane deha durbaLatArUpa pIDA kare, ane manarUpa pariNamela zubha pudgalanA samUhavAlA dravyamananA anugrahathI jIvane harSAdi thAya. emAM merU Adi jJeya vastuthI manane anugraha-upadhAta zo thayo ? kaMI ja nahi. kemake manarUpe pariNamela aniSTa pudgalanA samUharUpa dravyamana, aniSTa ciMtAmAM pravartAvavA vaDe dehanI durbaLatA Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 mana aprApyakArI che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 Adi ApattithI, jIvane hRdayamAM rokAyelA vAyunI peThe, upaghAta kare che, ane zubha pudgalanA samUharUpa dravyamana anukULa ciMtAmAM pravartavA vaDe, harSAdi utpanna karavAthI, auSadhanI peThe jIvane anugraha kare che. AthI to ema nizcaya thAya che ke dravyamana jIvane anugraha-upaghAta kare che, paNa mAnelI merU Adi jJeya vastu manane kAMI paNa anugraha-upaghAta nathI karatI. Ama hovAthI eTale "upaghAta-anugrahano abhAva hovAthI' e pUrve kahela hetunI asiddhatA kahI che, te asatya che. prazna :- dravyamana vaDe jIvane za2I2puSTiAdi tathA durbaLatA AdirUpa anugraha upaghAta thAya che, e vAta kema mAnI zakAya ? uttara H- lokamAM paNa e vAta to sarvajanamAM prasiddha che, ke manane gamato AhAra khAvAthI, zarIranI puSTi thAya che ane aNagamato AhAra khAvAthI, kRzatA thAya che. ethI jema e ISTAniSTa AhAra khAvAthI pudgalanA prabhAve puSTi-hAni thAya che, tema pudgalamaya dravyamanathI zarIrane puSTihAni thAya emAM zI navAI che ? kAraNa ke bannemAM pudgalapaNuM samAna che. vaLI lokamAM paNa kahevAya che ke "re vatsa ! ciMtAthI A tArUM zarIra kRza thayuM che.' A uparathI ema na samajavuM ke ciMtA ja kRzatA AdirUpa upaghAta kare che, kemake e ciMtA paNa dravyamanathI ja thAya che. anyathA ciMtA to jJAnarUpa che, ane jJAna e amUrta che. amUrtavastune AkAzAdinI peThe pudgalakRta anugrahaupaghAta ghaTe nahi. 21. have uparokta sarva vivecana saMbaMdhI AcAryazrI potAno abhiprAya jaNAve che. uM AgasiuM vA, na neyamAlaMba tti niyamo'yaM / taLeyakhyA neDamuddo-capAyA ya te nasthi rararI so purNa sayamuvaghAyaNa - maNu gahaM vA karejja ko doso ? | namaNuAho-vadhAyA, nIvALuM potehiMto rararU| (mana) nIkaLIne athavA AkarSine jJeya vastunuM AlaMbana karatuM nathI, tethI zeyavastuthI anugraha-upaghAta manane nathI thatA. vaLI te mana svayaM anugraha athavA upaghAta kare to zo doSa che ? kAraNa ke jIvane pudgalothI anugraha-upaghAta thAya che. 222-223. dravyamana zarIramAMthI nIkaLIne merU vigere zeya vastune grahaNa karatuM nathI, tema ja zarIramAM rahyuM chatuM zeya vastune potAnI samIpe kheMcIne paNa grahaNa karatuM nathI. evo niyama ja che. tethI mana prApyakArI nathI, ema ame kahIe chIe. vaLI jJeya vastuthI manane anugraha-upaghAta thAya che, ema kahevuM e sarvathA ayogya che. vaLI e sAthe A paNa samajavuM ke zubhAzubhakarmanA vazathI, potAnA ISTaaniSTa pudgalanA samUha vaDe svayaM dravyamanathI jIvane anugraha-upaghAta thAya che; paraMtu zeyavastukRta anugraha-upadhAta jIvane nathI. *eTalA mATe dravyamananA saMbaMdha thakI AtmAne ja anugraha upaghAtano sadbhAva che. jJeyavastuthI manane te anugraha upaghAta thato nathI. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara). mana aprApyakArI che. [121 prazna - dravyamanathI karAyelo anugraha-upaghAta jIvane paNa nathI thato, ema zA mATe nathI kahetA ? uttara :- jIvone je anugraha-upaghAta thAya che, te padgalothI ja thAya che. kema ke iSTa aniSTa zabda-rUpa-rasa-gaMdha-ane sparza AdinA upabhogamAM eja pramANe jaNAya che, tethI jIvane dravyamanakRta anugraha-upaghAta ghaTe che. prazna :- zabdaAdi iniSTa pudgalamaya che, e vAta pratyakSaAdipramANathI siddha hovAthI mAnI zakAya che, paraMtu Apa dravyamanane iSTaaniSTa pudgalamaya kaho cho, te mAnI zakAtuM nathI. uttara :- yogIone (jJAnIone) to dravyamAna pratyakSathI jaNAya che, ane ApaNA jevAone anumAnathI jaNAya che. "jenA vinA je ghaTatuM nathI te tenA dekhAvathI aMgIkAra karAya che" jema phollAnAM darzanathI agninI dAhaka zaktinuM anumAna karAya che. iSTa-aniSTa padgalasamUharUpa dravyamana na hoya, to jIvone ISTianiSTa vastunA cintavanathI thatA mukha prasannatA-zarIranI durbaLatA vigere, anugraha-upaghAta ghaTe nahi. mATe dravyamana pagalAtmaka che. kadAca ema mAnIe ke e anugraha-upaghAta cittanI vastuthI thato haze to te ayogya che, kema ke jo ema hoya to pANI, agni, bhAta AdinuM cittavana karatAM bhIMjAvuM baLavuM sudhAzAnti vigere thavuM joie, paNa tema thatuM nathI. he putra ! cintA vaDe A tAruM zarIra sukAi gayuM che, ityAdi lokoktianusAra ema kahevAmAM Ave che, anugraha upaghAta, cittArUpI jJAnathI thAya che, te paNa ayogya che. kAraNa ke cintAjJAna amUrta che, ane amUrta vastu AkAzanI peThe anugraha upaghAta karI zake nahi. e vAta prathama ja kahI che. "cintAthI tAruM zarIra sukAI gayuM che" ityAdi lokoktithI je kahevAya che, te to kAryamAM kAraNa zaktino Aropa karIne kahevAya che, tethI te aupacArika che, vAstavika nathI. have khedaAdithI e anugraha upaghAta thAya che, ema kahevAmAM Ave, to te khedaAdi zuM vastu che ? zuM e manodravya che? ke cintAdi jJAna che? jo khedaAdi manodravya che, ema kahevAmAM Ave to te iSTa che. paNa cittedi jJAnarUpa che ema kahevAmAM Ave to teno uttara hamaNAM ja kahyo che ke jJAna amUrti che ne amUrtane kartutva ghaTe nahi. anugraha-upaghAta nirdetuka thAya che, ema paNa na kahevuM. kAraNa ke -nitya satataM vAtoracAnasAt ! sAto di bhAvAnAM vitvasvasaMmava za e kathanAnusAra, anya hetunI apekSA sivAyanI vastu nitya vidyamAna hoya athavA avidyamAna hoya che, kAraNa ke apekSAthI padArthone kadAcitkapaNuM hoya che. arthAt anugraha-upaghAta nirdetuka(svAbhAvika) thatA hoya, to nirantara teono abhAva athavA abhAva ja hoya. kadAca ema kahevAmAM Ave, ke anugraha-upaghAtamAM jIvaAdi koika anya hetu che, to te paNa ayukta che, kAraNa ke jIvaAdi hetu sadA vidyamAna hovAthI, tenA kAryabhUta anugraha-upaghAta paNa sadA vidyamAna rahevA joIe. parantu te tema nathI rahetA. A pramANe bIjAM paNa samAdhAno svabuddhithI samajI levAM. A sarva vivecanathI tAtparya Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 ] mana aprApyakArI che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 e nIkaLyuM ke pudgalamaya dravyamana svayaM jIvane anugraha upaghAta kare che, paNa manane zeyavastuthI anugraha upaghAta nathI thato. ane tethI mana prANakArI nathI paNa aprApyakArI che. 223. prazna :- jAgrata avasthAmAM manane viSayaprApti bhale na thatI hoya, parantu nidrAvasthAmAM to manane viSaya prApti thAya che, e vAta anubhava siddha che. jema ke - "amuka merU parvatanA zikhara para rahelA jinAlayamAM mAruM mana gayuM." A pramANe sutelA manuSyane svapramAM anubhava thAya che. tethI pUrve 213mI gAthAmAM "jAgrata avasthAmAM athavA svaprAvasthAmAM mana jaIne joya vastu sAthe saMbaMdha pAme che." ema je kahyuM che te yogya jaNAya che. AnA uttaramAM AcAryazrI svaprAvasthAmAM paNa manane prApyakAritA nathI e vAta siddha karavAnuM kahe che ke simiNo na tahArUvo, vabhicArAo alAyacakkaM va / vabhicAro ya sadasaNamuvaghAyA-NuggahAbhAvA // 224 // iha pAsutto pecchai, sadehamannattha na ya tao tattha / na ya taggaovavAyA-NuggaharUvaM vibuddhassa // 225 // dIsati kAsai phuDaM, harisa-visAdAdao vibuddhassa / simiNANubhUyasuha-dukkha-rAga-dosAiliMgAiM // 226 // na simiNaviNNANAo, harisa-visAyAdao virujjhaMti / iirayAtaM tu ti-madra-vada-vaMghA natyi raro siviNe'vi surysNgmkiriyaasNjnniyvNjnnvisggo| parivuddhara hari rasa, rIsa simaLAnubhUyatve rara8 so ajjhavasANakao, jAgarao'vi jaha tibbamohassa / tivvajjhavasANAo, hoi visaggo tahA sumiNe // 229 // surayapaDivatti-raisuha-gabbhAhANAi iharahA hojjA / sumiNasamAgayajuvaIe, na ya jao tAi to viphalo // 230 // alAtacakranI peThe bhramarUpa hovAthI svapra tevA-sAcA prakAranuM nathI; svadarzanathI tathA anugrahaupaghAtanA abhAvathI temAM vyabhicAra thAya che. ahIM sutelo mANasa potAnA dehane anya sthaLe jAe che.(paNa) te tyAM nathI hoto, ane jAgyA pachI tene taddagata anugraha upaghAta nathI hotA.(prazno jAgyA pachI keTalAkane harSa-viSAda Adi jaNAya che, kemake svamamAM anubhavelA sukhaduHkha AdithI utpanna thayelA rAgadveSa AdinA e cihno che. (uttara) svapravijJAnathI harSa-viSAda Adi thAya, emAM kaMI virodha nathI; parantu tRpti mada-baMdhana vigere je kriyAnuM phaLa, te temAM nathI thatuM. (prazno -svamamAM suratasaMgamakriyA anya vIryavisarga paNa jAgyA pachI keTalAkane jaNAya che, 'te svamAnubhUta kriyAnuM ja phaLa che.(uttara)-te vIryavisarga adhyavasAyakRta che. tIvra mohavALAne jAgratA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] mana aprApyakArI che. [123 avasthAmAM paNa thAya che, tema svapramAM paNa tIvra adhyavasAyathI vIryavisarga thAya che. jo ema na hoya to svama samAgamathI yuvatine suratapratipati-ratisukha-garbhAdhAnAdi thavAM joIe. paNa tema thatuM nathI, mATe te niSphaLa che. 224 thI 230. mArUM mana amuka sthaLe gayuM" evA prakAranuM je svapra sutelA mANasane anubhavAya che, te tevA prakAre padArtha hoya, to satya hoya, paNa tema nathI. jema uMbADIyuM goLAkAra zIdhra bhamADatA cakrarUpa nahi chatAM cakrarUpe jaNAya che, ane bhamADavAnuM baMdha thatAM jevuM mULa svarUpe che, tevuM jaNAya che. tema svamamAM mana vaDe jANela merUgamana Adi artha satya nathI. kemake jAgyA pachI te padArtha hotA nathI, ane te te padArthano abhAva, te avasthAmAM zarIranI aMdaranI aMdara rahelA manane anubhavAya che. svAvasthAmAM mana merUAdi sthAnapara jAya che, ane jAgrata avasthAmAM pAchuM phare che, ema kahevAmAM Ave, to te paNa asatya che. kAraNa ke jema koi manuSya svapramAM potAne merU Adi sthAne gayeluM jue che, vaLI koi potAnA zarIrane nandana vanamAM puSpa cuMTatuM paNa jue che. A saghaLuM satya nathI, kema ke ahIM rahelAo te svaprastha vyaktine ahIM je jue che. e sutela vyaktinAM be rUpa to hoI zake nahi, jemAMthI ekarUpa ahIM hoya ane bIjuM svapragata merUAdi sthAna para hoya. vaLI svaprAvasthAmAM zarIra bahAra jatuM hoya, to svapragata anubhavathI puSpanI sugaMdha prApti ane raste javAthI utpanna thatA parizrama AdirUpa anugraha-upaghAta thavA joIe, te paNa jAgyA pachI jaNAtA nathI. tethI evo nizcaya thAya che ke nidrAvasthAmAM paNa mana anya sthaLe jatuM nathI. 225. prazna :- jAgyA pachI svAgata anubhavathI anugraha-upaghAta jaNAtA nathI, ema Apa kaho cho, te yogya jaNAtuM nathI. kemake svamamAMthI jAgyA pachI koIka purUSane harSa-viSAda-unmAdamadhyasthapaNuM vigere pragaTa jaNAya che, e svaprAvasthAmAM jinasnAtra Adi jovAthI thayeluM sukha, ane iSTa arthano lAbha nahi thavAthI thayeluM duHkha te anukrame rAga-dveSanA cinho che. udAharaNa tarIke - "Aje mane svama AvyuM -merU parvata upara, batrIza indro vaDe paraspara spardhAthI, tribhuvana pUjaya, darzana mAtrathI prANIonAM bhayane haranAra, evA prArzvanAtha bhagavAnanAM janma mahotsava rUpe snAna karAvatAM sAkSAt joyA. tethI mane lAge che. mArA karatAM mArA netro vadhu bhAgyazALI che." AvA prakArano harSa te svapramAM anubhavelA sukhanA rAganuM cinha che. tathA traNagaDha, sUryathI paNa adhika tejasvI maNIyukta moTA toraNathI zobhatI, prabhunI samavasaraNa bhUmimAM devendro prabhune namI rahyA che, tyAM huM praveza karUM chuM eTalAmAM mArI adhama nidrA uDI gai." ityAdi prakArano viSAda te svapra avasthAmAM anubhavelA duHkhanA dveSanuM cinha che. vaLI atizaya kAmathI sAmAnya jIvane unmAda thAya che, ane munine madhyasthatA rahe che. svAvasthA aMge AvA prakAranA banAvathI anugraha-upaghAta jAgyA pachI paNa jaNAya che, tenuM kema ? 226. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124] mana aprApyakArI che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 uttara:- jAgrata avasthAmAM jema koI manuSya pote vicArelA sukhaduHkhAnubhava AdinA jJAnathI harSa athavA kheda pAme che. tema svapravijJAnathI paNa harSa-viSAda Adi thAya, teno ame niSedha nathI karatA, kAraNa ke daSTa vastuno niSedha karI zakAya nahi. parantu svapramAM thayela pIDArUpa vadha, sAMkaLa AdithI baMdhAvArUpa baMdhana, tathA jaLa ane agni pravezathI bhIMjAvuM-baLavuM vigere thatuM nathI. jo e svapragata bhojanAdi kriyAnA phalarUpa tRpti Adi thatAM hoya, to ja mananI viSaya prAptirUpa prApyakAritA ghaTI zake, parantu tema thatuM nathI mATe mananI prApyakAritA nathI. 227. prazna :- svAnubhUta kriyAnuM phaLa jAgrata avasthAmAM paNa jaNAya che. udAharaNa tarIke svapramAM anubhavelA strI-purUSanA saMgama rUpa surata krIDAthI thato vIryavisarga, jAgyA pachI keTalAkane pratyakSa jaNAya che. jema vAsagRhamAM strIsaMgamathI vIryavisarga jaNAya che. jayAM vIryavisarga jaNAya tyAM strIsaMga thayo hovo joie, evo sAmAnya niyama che. tethI svamAnubhUta suratakrIDAjanya vIryavisarga jovAthI anumAna karAya che, ke Ane svapramAM yuvatI sAthe surata krIDA thaI che. A pramANe svamanI kriyAnuM phaLa jAgrata thayA pachI paNa jaNAya che, tethI viSaya prApti rUpa mananI prApyakAritA ghaTI zake che. 228. uttara :- vIryavisarga jaNAyAthI strIsaMgama ja thayo che, ema kahevuM te ekAnta satya nathI, strIsaMgama sivAya paNa svamamAM huM "tene AliMgana karuM chuM." AvA svamatikalpita tIvra adhyavasAyathI paNa visarga thAya che. keTalAka tIvramoTavALA prabaLa-vedodaya yukta purUSane, jAgatA chatAM paNa koi yuvatInuM atizaya rAgathI cittavana karatAM, tene pratyakSa joto hoya tema svabuddhithI AliMgana karI, tene bhogavato hoya tema mAnatAM, tIvra adhyavasAyathI vIryavisarga thAya che. tevI ja rIte svapramAM paNa strIsaMga sivAya svakalpita tIvra adhyavasAyathI vIryavisarga thAya che. jo ema na hoya to jAgyA pachI tarata ja te purUSane te strI jaNAvI joie, ane svAnubhUta nakha-dAntanA thata vigere cinho paNa jaNAvA joIe. paraMtu temAMnuM kaMI jaNAtuM nathI. 229. vaLI svapragata suratakrIDAthI thayela vIryavisarga, jo strIsaMgamathI ja thayo hoya, to te bhogavelI strIne "meM amuka purUSa sAthe ratikriDA anubhavI" evI pratIti thavI joie. tathA ratisukha-garbhadhAraNa-udaravRddhi-dohada thavA-putra prApti vigere te strIne thavuM joIe, paNa tevuM kaMI thatuM nathI. tethI te svapragata suratakrIDA niSphaLa che; kAraNa ke svapramAM strInI prApti pUrvaka viziSTa surata krIDA nathI, tema garbhadhAraNAdi rUpa viziSTa phaLa paNa nathI, parantu tIvra vedodaya vaDe utpanna thayela adhyavasAya mAtrathI karAyela je suratakrIDA, tenuM mAtra vIryavisargarUpa ja phaLa che; paNa garbhAdhAnAdi rUpa viziSTa phaLa nathI. e viziSTa phaLanA abhAve te kriyA niSphaLa che, ane tethI manane paNa viSaya prAptirUpa prApyakAritA nathI. 230. naNu simiNao'vi koI, saccaphalo phalai jo jahA diTTo / naNu simiNammi nisiddhaM, kiriyA kiriyAphalAiM ca // 231 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara mana aprApyakArI che. [125 jaM puNa viNNANaM, tapphalaM ca simiNA vibuddhamettassa / simiNayanimittabhAvaM, phalaM ca taM ko nivArei ? // 232 // dehapphuraNaM sahasoiyaM ca, simiNo ya kAiyAINi / sagayAiM nimittAi, subhA-subhaphalaM niveeMti // 233 // simiNamiva mannamANassa, thINagiddhissa vaMjaNoggahayA / hojja va na u sA maNaso, sA khalu soiMdiyAINaM // 234 // poggala-modaya-dante, pharusaga-vaDasAlabhaMjaNe ceva / thINaddhiyassa ee, diTuMtA hoMti nAyavvA // 235 // koika rUma paNa jevuM dIThuM hoya tevuM phaLe che, (ema kahevAmAM Ave to) temAM vAMdho nathI, kAraNa ke ame to svapramAM kriyA tathA kriyAnAM phaLa niSedhyAM che. svapramAMthI jAgyA pachI tenuM vijJAna ane phaLa tathA svaprano nimittabhAva ane phaLa, teno koNa niSedha kare che ? deha phuraNa-sahasA bolavuM ane svapra vigere svagata kAyikAdi nimitto zubhA-zubha phaLa jaNAve che. svapra jevuM mAnanArA thINaddhinidrAvALAne vyaMjanAvagraha thAya, paNa te vyaMjanAvagraha manane na thAya, te to zrotrAdi indriyone ja thAya che. poggala(mAMsa)-modaka-dAnta-kuMbhAra-ane vaDanI zAkhA bhAMgavA saMbaMdhI thINaddhi nidrAnAM udAharaNo che. 231 thI 235. prazna :- svapramAM koine rAjayaprApti thAya che, te pachI keTaleka vakhate tearekhara rAjaya lAbha thAya che. e rIte koi svapra sAkSAta phaLe paNa che. to pachI svamamAM prApta thayela merU gamanaAdi kriyAne paNa satyarUpe kema na manAya ? uttara - svama sarvathA satya che ema na samajavuM, kAraNa ke svapramAM thatI merUgamana Adi kriyA ane mArgano zrama, tathA puSpa parimalaAdi kriyAnA phaLano pUrve kahelI yuktithI satyarUpe amoe niSedha karelo che. 231. svapramAM joela jinasnAtradarzanaAdinuM jJAna, ane jAgyA pachI harSaAdirUpa tenuM phaLa, ityAdi saghaLuM anubhava siddha hovAthI, teno niSedha karI zakAya nahi. vaLI amuka svapanA nimittathI bhaviSyamAM amuka phaLa avazya thavAnuM, evA prakAranA svapanA nimittabhAvano paNa niSedha karI zakAya nahi. paraMtu svapramAM thayela je merUgamanAdi kriyA te yuktipUrvaka vicAratAM saMbhavatI nathI, tethI svapramAM te kriyAno satyabhAve niSedha karyo che, tenA jJAnAdino niSedha nathI karyo, kema ke te to yukti yukta che. parantu tatsaMbaMdhI vijJAnaAdi mAnavA chatAM paNa mananI prApyakAritA siddha thatI nathI. 232. prazna :- jo ema hoya to svapanA nimitta bhAvano paNa Apa niSedha kema nathI karatA ? uttara :- bAhu pharakavo, akasmAt boleluM vacana, svapra vigere kAyika-vAcika-ane mAnasika nimitto, bhaviSyamAM thanArA zubhAzubha phaLane jaNAve che, e vAta zAstramAM ane lokamAM paNa prasiddha che. tethI yuktiyukta tathA loka ane zAstramAM prasiddha evA e nimittabhAvano niSedha kema karI zakAya ? 233. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ] thINadvI nidrAnAM dRSTAMto [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 prazna :- thINaddhI nidrAnA udayamAM vartanAra, hastinA dattane kheMcI kADhavA pravartela manuSyane svapramAM mananI prApyakAritA thAya che, tethI tapUrvaka manano vyaMjanAvagraha paNa tene thAya che. jema koi prANi thINaddhI nidrAnA udayamAM "hAthIdAMta khecI kADhavA rUpa svama huM jouM chuM." e pramANe svama mAnIne manovikalpa pUrvaka dAMta kheMcI kADhavA rUpa kriyA te manuSya kare che. tethI mananI prApyakAritA pUrvaka manano vyaMjanAvagraha paNa thAya che ja. uttara - thANaddhI nidrAnA udayavaMta jIvane dAMta kheMcI kADhavA, mAMsa bhakSaNa karavuM ityAdi gADhanidrAnA udayathI paravaza hovAthI thAya che, tethI svapra jevuM mAnatA tene svaavasthAmAM vyaMjanAvagraha thAya, eno ame niSedha nathI karatA, parantu upara kahelI yuktithI svapraavasthAmAM viSaya prAptino abhAva che, tethI vyaMjanAvagraha manano nathI thato, emAM to prApyakArI zrotrAdi indriyono vyaMjanAvagraha thAya che. udAharaNa tarIke koi thINaddhI nidrAvALAne raMgabhUmi AdimAM saMgItaAdi zravaNa karatAM, zrotrendriyano vyaMjanAvagraha thAya, kapUraAdi suMghatAM dhrANendriyano vyaMjanAvagraha thAya, mAMsamodakaAdi khAtAM rasanendriyano vyaMjanAvagraha thAya, ane yuvatI AdinA sparzathI sparzendriyano vyaMjanAvagraha thAya. parantu cakSa, ane manano vyaMjanAvagraha na thAya, kAraNa ke caDhyuM ane manane agni-churI Adi viSayanI prApti nathI thatI; jo temane te viSayanI prApti thatI hoya to baLavuM-chedAvuM vigere thavuM joie. paraMtu tema nathI thatuM. tethI viSaya prApti sivAya vyaMjanAvagraha paNa nathI thato. 234. prazna :- thINaddhI nidrAnA udaya vakhate svapra jevuM mAnanAra manuSya zuM kaMI satya kriyA kare che, ke jethI Apa tene te vakhate vyaMjanAvagraha kaho cho ? uttara :- hA, te vakhate te satyakriyA-ceSTA kare che. e saMbaMdhamAM mAMsa bhakSaka-modaka khAnAradAnta kheMcanAra-kuMbhAra ane vaDanI zAkhA bhAMganAra thINaddhI nidrAvALAnA udAharaNo zAstramAM kahyAM che, te A pramANe che. 1. mAMsa khAnAranuM udAharaNa' koi gAmamAM eka kaNabI raheto hato, te mAMsa khAvAmAM ati lubdha hato. kAcuM-pAkuM game tevuM mAMsa hoya, to paNa te khAI jato. eka vakhata koI guNavAna sthaviroe tene bodha pamADIne dIkSA ApI. dIkSA pAmelo te kaNabI paNa, sthavironI sAthe eka gAmathI bIje gAma, ema bhinna bhinna sthaLe vihAra karato hato. ema vihAra karatAM koIka sthaLe teNe mAMsalubdha purUSone eka pADo cIratA joyA. te joine tene paNa te vakhate pUrva saMskArathI mAMsa khAvAnI tIvra IcchA thaI. e tIvra icchA ene AhAra karatAM caMDIlabhUmie jatAM, ane chellI sUtra porisI, pratikramaNa kriyA, ane rAtrInI porasI bhaNAvatAM sudhImAM paNa zAnta na thaI. Akhare e icchApUrvaka ja te suI gayo. sutA pachI thINaddhI nidrAno udaya thayo. tenA prabhAve saMthArAmAMthI UThIne gAma bahAra pADAonA ToLAmAM gayo. tyAM jaI eka pADAne mArI nAMkhI tenuM mAsa khAvA lAgyo. khAtA vadhyuM te laI AvI, upAzrayanA upara nAMkhIne punaH suI gayo. savAramAM UThIne "meM AvuM svapra joyu" ane AcAryazrIne kahyuM, Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara thINadvI nidrAnAM daSTAMto [127 paNa bIjA sAdhuoe te lAveluM mAMsa upAzraya upara joyuM ane AcAryazrIne kahyuM, tethI sarvane khAtrI thaI ke Ane thINI nidrAno udaya che, mATe te cAritrane yogya nathI evo nizcaya thayo. eTale zrIsaMghe teno muniveza laI, rajA ApI. A thINaddhI nidrA samaye mAMsa khAnAranuM udAharaNa che. 1. 2-modaka khAnAranuM udAharaNa. koI eka sAdhue bhikSATana karatAM, gAmamAM koIka gRhanI aMdara thALamAM goThavelA, surabhisnigdha ane manojJa evA modaka joyA. te sthaLe ubhA rahIne, ghaNIvAra sudhI lubdhabhAve te joyA, paNa koIe temAMthI kaMI ApyuM nahi. chevaTe nirAza thaI tyAMthI upAzraye gayo ane teja lADunI tIvra abhilASA sAthe te sAdhu rAtre suI gayo. sutA pachI thINaddhI nidrAno udaya thayo, tenA pratApathI lADavAvALA gRha AgaLa jaI, gharanA kamADa toDIne IcchA mujaba lADu khAdhA ane khAtAM vadhyA, te pAtrAmAM nAkhI upAzrayamAM lAvIne pAnuM sthAnake mukIne suI gayo. savAre gurU pAse jaI kahyuM, ke mane A pramANe svama AvyuM. paNa bIjA sAdhu paDIlehaNA karatI vakhate, e pAtrA paDIlehatAM te modaka joyA. AthI thIsaddhI nidrAno udaya che, ema jANyuM. tethI teno muniveza laIne zrIsaMghe rajA ApI. 2. 3-dAMtanuM udAharaNa. koIka sAdhune eka divase koI hastie bahu herAna karyo, tethI mahAmusIbate tyAMthI bhAgIne upAzrayamAM Avyo. pachI te hasti upara avicchinna kopa yukta rAtrie suIgayo. sutA pachI thIddhI nidrAno udaya thayo, thIsaddhI nidrAnA udaya vakhate vajaRSabhanArA saMghayaNavALAne vAsudevanA ardhabaLa jeTaluM baLa prApta thAya che. tethI nagaranA kamADa bhAMgI, zaheramAM jaI, te hAthIne mArI, tenA be dAMta kheMcI kADhIne, pAchA AvI, upAzrayanA bAraNAmAM te dAMta mUkIne sUI gayo. savAre jAgIne gurU pAse jaI kahyuM ke mane AvuM svapra AvyuM. paNa gurUe bAraNAmAM dAMta jovAthI jAyuM ke Ane tharAddhI nidrAno udaya che. tethI saMghe teno sAdhuveza laIne rajA ApI. 3. 4-kuMbhAranuM dAnta. - koI kuMbhAre moTA gacchamAM dIkSA lIdhI. te pachI tene eka divase rAtrie sUtA pachI thINaddhI nidrAno udaya thayo, tethI teNe pUrvanA abhyAsathI, mATIno pIMDa toDato hoya, tema sAdhuonAM mastako toDIne, eka bAjue ekAMtamAM dhaDa ane mastakano Dhagalo karyo. te vakhate je bIjA sAdhuo khasI gayA teo bacyA, savAre tenI sarva ceSTA badhAe jANI. AthI zrIsaMghe teno veza laIne rajA ApI. 4. pa-vaDanI zAkhA bhAMgavAnuM daSTAMta. koIka sAdhu gAmamAMthI gocarI laIne pAchA pharyA. pAchA pharatAM garamInA lIdhe thAkI gayA. bhUkhyA tarasyA chAyAne IcchatA sAdhu mArgamAM AvelA eka vaDa vRkSa nIce AvyA. te vaDanI eka DALI atizaya nIcI hovAthI, te sAdhunA mastake vAgI. AthI te atizaya paritApa pAmyA. tyAMthI upAzraye AvyA ane vaDa upara krodha sahita ja rAtrie sutA. pachI thINadvIno udaya thayo eTale rAtrimAM ja tyAM jaI, vaDanI zAkhA bhAMgI nAMkhI, upAzrayanA bAraNA AgaLa lAvIne nAMkhI, Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128] manane vyaMjanAvagraha na hoya. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 pachI pAchA suI gayA. savAre jAgyA pachI "mane AvuM svapra.AvyuM" ema gurUne kahyuM, paNa dvArA AgaLa zAkhA jovAthI jaNAyuM ke ene thINaddhIno udaya che, tethI teno sAdhuveza laIne zrIsaMghe rajA ApI. pa. A nidrAnA saMbaMdhamAM saMkSepathI e pramANe udAharaNo che, vizeSathI jANavAnI IcchAvALAe nizIthasUtranI cUrNithI jANI levAM. ra35. e pramANe 213mI gAthAnA pUrvArdhanuM khaMDana karyuM, have tenA uttarArdhanuM khaMDana karavA mATe AcArya zrI kahe che. jaha dehatthaM cava, jaMpai caMdaM gayaM ti na ya saccaM / rUDhaM maNaso'vi tahA, na ya rUDhI sacciyA sabbA // 236 / / visayamasaMpattassa'vi, saMvijjai vaMjaNoggaho maNaso / namasaMgregnasamarUmo, 33 = 2 sasu rirUcho sagaesu maNodavvAiM, geNhae vaMjaNaM ca dabbAiM / mayiM saMvaMdho vA, te tayaM gunA maNaso gArarUTo dehAdaNiggayassa'vi, sakAyahiyayAiyaM viciMtayao / neyassavi saMbaMdhe, vaMjaNamevaMpi se juttaM // 239 / / gejssa vaMjaNANaM, jaM gahaNaM vaMjaNoggaho sa mo| gahaNaM maNo na gijjhaM, ko bhAgo vaMjaNe tassa ? // 240 // taddesacintaNe hojja, na vaMjaNaM jai tao na samayammi / paDhame ceva tamatthaM, geNhejja na vaMjaNaM tamhA // 241 // samae samae giNhai, dabAI jeNa muNai ya tamatthaM / jaM ciMdiovaoge'vi, vaMjaNAvaggahe'tIte // 242 // hoi maNovAvAro, paDhamAo ceva teNa smyaao| hoi tadatthaggahaNaM, tadaNNahA na ppavattejjA // 243 // jema dehamAM rahela 2 tarapha gaI" ema kahevAya che e satya nathI, paNa rUDhi che, tevI ja rIte manane aMge paNa jANavuM. sarva rUDhi satya nathI hotI. jo ema kahevAmAM Ave ke viSaya prApta karyA sivAya paNa manane vyaMjanAvagraha thAya che, kemake asaMkhyAta samayano upayoga che, ne te sarva samayomAM (jIva) manodravyagrahaNa kare che, dravya ane dravyano saMbaMdha te paNa vyaMjana kahela che, tethI manane vyaMjanAvagraha ghaTe che. (vaLI) zarIramAMthI nIkaLyA vinA paNa, zarIranA hRdayanuM ciMtavana karatAM, zeyano saMbaMdha thavAthI manane vyaMjanAvagraha ghaTe che, ema kahe to te ayogya che, (kema ke) grAhya saMbaMdhI vyaMjanonuM grahaNa, te vyaMjanAvagraha mAnyo che. grahaNa manaja che paNa grAhya Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara vicAramAM vyaMjanAvagrahano abhAva. [129 nathI, tethI teno kayo bhAga vyaMjanAvagraha thaI zake ? tadezanuM ciMtavana karyA pachI prathama samaye ja, te arthane grahaNa na kare, to te manane vyaMjanAvagraha thAya, (paNa ema bane nahi.) tethI tene vyaMjanAvagraha thAya nahi. dareka samaye (jIva) manodravyane grahaNa kare che, ane tethI artha jANe che, ane IndriyopayogamAM paNa vyaMjanAvagraha vItyA bAda, manovyApAra thAya che. mATe prathama samayathI ja te arthanuM grahaNa karavA mATe pravartamAna thAya che, te sivAya bIjI rIte pravartatuM nathI. 236 thI 243. jema zarIra gata cakSu zarIrathI nikaLyA vinA paNa "mArI AMkha candra tarapha gaI" ema loko kahe che. A kathana kaMI satya nathI, jo satya hoya to agni vigerene jovAthI cakSune dAha vigere thavAM joIe. jema loka rUDhithI mAtra ema kahevAya che ke "mArI AMkha candra tarapha gaI" eja pramANe mana saMbaMdhI paNa kahevAya che ke, "mAruM mana amuka sthaLe gayuM" AthI ema na samajavuM ka rUDhi satya che, kAraNa ke badhI rUDhio satya nathI hotI. re re vaivAre ratvare zikA parvata parvata rama:, sarvano madhusUnaH za dareka vaDa para kubera, dareka cokamAM ziva, dareka parvata para rAma, ane viSNu sarva sthaLe che. ItyAdi loka uktio asatya paNa che. 236. prazna :- merUzikhara-pANI-agni Adi viSayane prApta karyA sivAya paNa manane vyaMjanAvagraha zA mATe na mAnavo ? kAraNa ke chabasthano sarva upayoga asaMkhyAta samayano siddhAMtamAM kahyo che, paNa ekAda samayano nathI kahyo, tethI te upayoga pahelAnA sarva asaMkhyAta samayomAM dareka samaye jIva, manovargaNAmAMthI anaMtA manodravya grahaNa kare che. dravya ane dravyano je saMbaMdha tene Ape vyaMjanAvagraha pUrve kahela che, tethI te manodravya ane te manano saMbaMdha, te manano vyaMjanAvagraha che. jema zrotra Adi indriyo vaDe asaMkhyAtA samaya sudhI, grahaNa karAtA zabdaAdi rUpe pariNAma pAmelA dravyo ane te zrotrano saMbaMdha te vyaMjanAvagraha che. tema ahIM paNa asaMkhyAta samaya sudhI grahaNa karAtAM manodravya ane teno saMbaMdha, tene paNa vyaMjanAvagraha zA mATe na kahevo ? 237-238. vaLI zarIramAMthI bahAra nIkaLyA sivAya eTale merUAdi arthane prApta karyA sivAya paNa potAnI kAyAmAM rahelA hRdayaAdinuM ciMtana karatAM manano, potAnA zarIramAM rahelA hRdayAdi zeyanI sAthe viSaya prAptirUpa je saMbaMdha thAya che, te paNa manano vyaMjanAvagraha ja che. e rIte viSaya prApta karyA vinA ane viSaya prApta karIne ema ubhaya prakAre manano vyaMjanAvagraha ghaTI zake che. 239. uttara :- tArI e mAnyatA bhUla bharelI che, kema ke tuM "viSaya prApti sivAya ane viSaya prAptithI ema ubhaya prakAre manano vyaMjanAvagraha kahe che." paNa tArUM e kathana saMbaMdha vinAnuM che. zrotra Adi indriya catuSTayathI grAhya zabdaAdi viSaya saMbaMdhI vyaMjano eTale zabdaAdirUpe pariNAma pAmela je dravyo, teno te te Indriya sAthe saMbaMdha thayo. tene vyaMjanAvagraha kahela che, evuM anekavAra kahevAthI bIjA paNa jANe che, paNa tuM kahe che te vyaMjanAvagraha nahi. 17 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130] vicAramAM vyaMjanAvagrahano abhAva. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 prazna :- manodravya manane grAhya thaze ane tethI zrotraAdi indriyonI peThe manane paNa vyaMjanAvagraha kahI zakAze. emAM zuM ayukta che ? uttara :- e tAruM kathana yogya nathI. kemake ciMtAdravyarUpa mana e grAhya nathI, paNa padArthane jANavAmAM kAraNabhUta che, manane grAhya to merUzikharaAdi viSayo che. tethI karaNarUpa manodravya rAzino kayo bhAga vyaMjanAvagrahamAM ghaTI zake ? koI ja nahi. kAraNa ke grAhya vastune grahaNa karatAM ja vyaMjanAvagraha thAya che, manodravya grAhyavastupaNe grahaNa karAtAM nathI, paNa karaNarUpe grahaNa karAya che. tethI teno vyaMjanAvagraha na thAya. 240. "zarIramAMthI nIkaLyA sivAya paNa, svakAyasthita hRdayAdinuM ciMtavana karatAM manane prApyakAripaNuM kahyuM, ane vyaMjanAvagraha thAya che ema kahyuM." tArUM A kathana paNa ayogya che, kemake svakAyasthita hRdayAdi manano svadeza ja che. je vastu je sthAnamAM rahe che te vastuno tenI sAthe saMbaMdha hoya che ja, emAM vivAda jevuM zuM che ? zarIranI aMdara evI kaI vastu che, ke je AtmadezathI asaMbaddha hoya ? e rIte jo prApyakAritA mAnavAmAM Ave, to te sarvane jIva sAthe saMbaMdha hovAthI, sarva jJAnaprApyakArIja che, paNa e pramANe ahIM prApyakAritA nathI mAnI. bAhya arthanI apekSAe ja prApyakArI ane aprApyakArIpaNAno vicAra ahIM prastuta che. bAhya artha mana vaDe prApta karyA sivAya paNa grahaNa karAya che, tethI manano vyaMjanAvagraha nathI. athavA potAnA hadayaAdino vicAra karatAM bhale mananI prApyakAritA thAya, paNa vyaMjanAvagraha nahi thAya; kAraNa ke svakAyasthita hRdayaAdinuM ciMtavana karatAM manano vyaMjanAvagraha tyAre ja thaI zake, ke jayAre mana prathama samaye potAnA hRdayAdi arthane jANI na zake. paraMtu ema thatuM nathI. prathama samaye ja mana potAnA arthane jANe che, ane tethI tene arthAvagraha thAya che. zrotradinI peTe prathama vyaMjanAvagraha nathI thato. kAraNa ke zrotraAdi indriyone tathAvidha uttama kSayopazama na hovAthI, prathama arthano (padArthano) anupalabdhi kALa hoya che, ane tethI temane prathama vyaMjanAvagraha thAya che, ane manane to tathAvidha sAro kSayopazama hovAthI, cakSuindriyanI peThe arthano anupalabdhikALa nathI, tethI prathama arthAvagraha ja thAya che. A saMbaMdhamAM evo niyama che ke "jeno zeyanI sAthe saMbaMdha thaye chate anupalabdhi kALa nathI, teno vyaMjanAvagraha nathI." A niyamanA anusAre ja jema cakSune arthano saMbaMdha thavA chatAM anupalabdhi kALa nathI, tevI ja rIte manane paNa arthano saMbaMdha thavA chatAM anupalabdhi kALa nathI, tethI teno vyaMjanAvagraha nathI. uparokta niyamathI viparIta jyAM vyaMjanAvagraha che tyAM zeyano saMbaMdha thavA chatAM zrotraAdi indriyonI peThe arthano anupalabdhi kALa che. 241. manodravyane grahaNa karavAnI zaktivALo jIva, koI arthano vicAra karatI vakhate dareka samaye manodravyagrahaNa kare che, ane te ciMtanIya arthane dareka samaye jANe che. A kAraNathI prathama samaye ja ciMtanIya arthanuM grahaNa thAya che, tethI eka samaya paNa arthano anupalabdhi kALa na hovAthI manano vyaMjanAvagraha nathI saMbhavato. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara vicAramAM vyaMjanAvagrahano abhAva. [131 nahi, para prazna :- jayAre IndriyanA vyApAra vinA oraDA AdimAM rahIne kevaLa mana vaDe arthano vicAra thAya che, tyAre manano vyaMjanAvagraha bhale na thAya, paNa zrotra Adi IndriyonA vyApAranI sAthe manano paNa je vyApAra thAya che, tyAM prathama anupalabdhi kALa Apa mAno cho, to te vakhate manano vyaMjanAvagraha zA mATe na mAnavo ? uttara :- zabdaAdi arthane grahaNa karatI vakhate vyaMjanAvagraha thaI gayA bAda, manano vyApAra 1Tale ke Indriya vyApAra avasthAmAM manano arthAvagraharUpa vyApAra thAya che, eTaluM ja zrotrAAdi indriyane vyApAra kALe paNa, kevaLa arthAvagrahathI ja mAMDIne mana to vyApAra kare che, paNa vyaMjanAvagraha kALe mana vyApAra nathI karatuM. kema ke arthanA anavabodha rUpa vyaMjanAvagraha che, athavA arthanA avabodhanuM kAraNa mAtra che, ane mana to arthAvabodha rUpa ja che. je arthanuM manana kare athavA je vaDe arthanuM manana karAya te mana, e pramANe mana sArthaka nAmavALuM che. vaLI jo vyaMjanAvagrahakALe manano vyApAra hoya, to te vakhate manano vyaMjanAvagraha mAnatAM matijJAnanA aThThAvIsa bhedane badale ogaNatrIsa thAya, mATe prathama samayathI ja manane artha grahaNarUpa arthAvagraha mAnavo ISTa che. jo prathama samayathI ja manane arthAvagraha na mAnavAmAM Ave, to mananI manapaNe pravRtti ja na thAya, potAnI anutpatti ja hoya. kAraNa ke jema svaabhidheyaarthone bolatAM ja bhASA kahevAya. tathA svaviSayabhUta arthone jANatA hoya te ja avadhi Adi jJAna kahevAya che, paNa na jANatA hoya teone avadhi Adi jJAno nathI kahevAtAM. tevI rIte ahIM paNa svaviSayabhUta arthone prathama samayathI mAMDIne manana kare toja mana kahevAya che, anyathA evadhiAdinI peThe tenI pravRtti na thAya. e sarva kathananuM tAtparya e che, ke manane anupalabdhi kALa nathI. anupalabdhikALa na hovAthI teno vyaMjanAvagraha paNa nathI. A ame potAnI buddhithI yukti lagAvIne kahetA nathI. Agamane viSe paNa vyaMjanAvagraha thaI gayA pachI ja, indriyonA upayogane viSe mananA vyApAranuM kathana che. A saMbaMdhamAM kalpabhASyanI aMdara kahyuM che ke -tyAtari citta niyartha tirAtnavirati | umaTyama svarUpane vinamAM IrAM nahara eTale mana nizcaya arthAntaracAri ane trikALa viSayI che; paraMtu indriyo to vartamAnamAM artha prApta thavAthI saMbaMdha pAme che. arthAt zrotrAdi indriyanA vyaMjanAvagraha vaDe zabdAdi arthagrahaNa karyA bAda, arthAvagrahathI mAMDIne mana pravarte che, paNa vyaMjanAvagrahakALe nathI pravartatuM, vaLI mana trikALa viSayI che ane Indriyo sAMpratakALa viSayI che. 242-243. have mananI anupalabdhi kALano abhAva, tathA cakSunI aprApyakAritA yuktipUrvaka siddha karIne vyaMjanAvagrahano upasaMhAra kare che. neyAu cciya jaM so, lahai saruvaM paiva-sadda vva / teNAjuttaM tassAsaMkappiyavaMjaNaggahaNaM // 244 // jai nayaNindiyamappattakAri savvaM na giNhae kamhA ! / gahaNA-gahaNaM kiMkayamapattavisayattasAmanne ? // 245 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132] vicAramAM vyaMjanAvagrahano abhAva. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 visayapariNAmaniyamapattavisayaMti tassa maNaso ba / maNaso'vi visayaniyamo, na kkamai jao sa sabbattha // 246 // atthaggahaNesu mujjhai, santesu'vi kevalAigammesu / taM kiMkayamaggahaNaM, apattakArittasAmanne ? // 247 // kammodayau ba sahAvau bba, naNu loyaNe'vi taM tullaM / vArtAmAM, sau saMpattarasasri II rajA sAmatthAbhAvAo, maNo bva visayaM paraM na geNhejjA / kammakkhaovasamao, sANuggahao ya sAmatthaM // 249 / / zeya thakI ja mana pradIpa ane zabdanI peThe svarUpa pAme che, tethI tene asaMkalpita vyaMjanagrahaNa ayukta che. (zaMkA) jo nayanendriya aprApyakArI che, to te sarva vastune zA mATe nathI grahaNa karatI ? aprApya viSayapaNuM samAna chatAM koIkane grahaNa kare ane koIkane grahaNa na kare ema zAthI thAya che? kemake tene aprApta viSayapaNAthI mananI peThe viSayanuM pariNAma aniyata che. (uttara) mananA viSayano paNa niyama che, te paNa sarvatra prasaratuM nathI, kevaLajJAnaAdithI gamya ane vidyamAna chatAM, gahana arthomAM te mana paNa (kAMIka) muMjhAya che, (zaMkA) to aprApyapaNuM samAna chatAM zA mATe manathI tenuM grahaNa na thAya ? (uttara) keTalAka arthane mana nathI grahaNa karatuM te karmanA udayathI athavA svabhAvathI, to te locanamAM paNa tulya che. athavA prApta viSayamAM paNa A upAlaMbha sarakho ja che. mATe cakSu svasAmarthyanA abhAve mananI peThe viSaya uparAMta nathI grahaNa karatI. karmano kSayopazama ane anugraha e bethI enuM sAmarthya che. 244 thI 249. dareka samaye manodravyanuM grahaNa ane zeya arthano bodha manane thAya che, tethI tene anupalabdhikALa nathI. vaLI joya athavA ciMtanIya vastuthI ja te svarUpa pAme che, te sivAya nathI pAmatuM, tethI karIne jo te zeya vastune na jANe, to tenAthI tenI utpatti kema thaI zake ? kahevAnuM tAtparya e che ke mana-pradIpa-zabda-agni-sUrya vigere zabdo sArthaka kriyA vAcI che. jema ke je jANe athavA manana kare te mane, je pragaTa kare athavA prakAza kare te pradIpa. je bolAya te zabda, je dAha karebALe te dahana athavA agni. je tape te tapana-sUrya. A pramANe viziSTa kriyA karavAmAM mana vigere vastuo potAnI manana bhASaNa Adi artha kriyA na kare, to teonA svarUpanI hAnI thAya. te kAraNathI jema pradIpanIya-zabdanIyaAdi vastunI apekSAe pradIpa-zabda vigere nAmo pravarte che, te pradIpazabdaAdi vastune apradIpa-azabdana AdirUpa kahI zakAya nahi. tevI ja rIte mananIya vastunuM manana karavAthI ja mana evuM nAma pravarte che, tene amanarUpa kahevuM e yogya nathI. Aja kAraNathI asaMkalpita zabdaAdi bhAve pariNAma pAmelA zabdAdi dravyo ane vyaMjanonuM grahaNa manana ghaTatuM nathI. paraMtu saMkalpita (arthAvagrahadvArA jANelA) zabdAdi dravyone mana grahaNa kare che, mATe manane anupalabdhikALa nathI, anupalabdhikALa na hovAthI teno vyaMjanAvagraha paNa nathI. 244. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara). vicAramAM vyaMjanAvagrahano abhAva. [133 prazna :- Ape je A manane anupalabdhino kALa nathI ema kahyuM, te to samajAyuM. paNa pUrve je cakSune aprApyakArI kahI che, temAM hajI zaMkA che, te Apa kRpA karI samajAvo. jo pUrve kahyA mujaba cakSu aprApyakArI che, to te tribhuvanagata sarva vastu samUhane kema nathI grahaNa karatI ? Ape kahyuM che ke aprApta viSayane cakSu grahaNa kare che, to pachI aprApta viSayapaNuM sarvatra samAna chatAM, koikane grahaNa kare, ane koikane grahaNa na kare, ema zA mATe ? AthI ApanA kahevA mujaba cakSu aprApta viSayane grahaNa kare che, tethI tenA grAhya viSaya mananI peThe aparimita thaze, kAraNa ke - je aprApta viSayane jANe che, tene viSayanuM parimANa nathI hotuM." jema mana aprApta viSayane grahaNa kare che, tethI tenA viSayanuM parimANa nathI. tema cakSu paNa aprApta viSayane grahaNa kare che tethI tenA viSayanuM parimANa paNa nathI. 245. . uttara :- mana aprApyakArI che, tene potAnA viSayanuM parimANa nathI, ema je tuM kahe che te ayogya che, kAraNa ke mana sarva arthamAM nathI prasaratuM. kevaLajJAna AdithI jANI zakAya evA anantA gahana artho vidyamAna che. temAMnA keTalAka arthamAM maMdamativALA jIvanuM mana muMjhAya che. eTale ke te arthone temanuM mana jANI zakatuM nathI. ahIM paNa aprAptakArIpaNuM samAna chatAM, tevA arthone mana nathI grahaNa karatuM tenuM zuM kAraNa ? A uparathI evo nizcaya thAya che, ke manano viSaya parimita che, aparimita nathI. ane tethI tAruM daSTAMta sAdhyavikala hovAthI sAdhyanI siddhi nathI karatuM. 246-247. mana keTalAka arthane grahaNa nathI karatuM, te tadAvaraNIya karmanA udayathI athavA svabhAvathI nathI grahaNa karatuM, tema cakSumAM paNa e niyama samAna che, te paNa tadAvaraNIya karmanA udayathI athavA svabhAvathI keTalAka arthane grahaNa kare che ane keTalAkane nathI grahaNa karatI. A sAthe e paNa samajavuM ke jeo cakSu ane manane prApyakArI mAne che, teone paNa Aja dUSaNa prApta thaze. jema ke cakSu prApta arthane grahaNa kare che, to aMjana-raja-mela-saLI vigere arthane te kema nathI grahaNa karatI ? sarva arthane grahaNa kare che, ema kahevAmAM Ave to te khoTuM che, kema ke jayAre te ghaTane grahaNa kare che, tyAre paTa-zaMkha-chIpa vigerene kema nathI grahaNa karatI. Ano uttara e ke ghaTanI prAptikALe paTaAdinI prApti nathI thatI, tethI mana tene nathI grahaNa karatuM. A kathana paNa yogya nathI, kema ke te vakhate paTaAdi prApta nathI thayA, ema zI rIte kahevAya ? koI vastunuM temane AvaraNa nathI, kadAca AvaraNa hoya, to paNa merU Adi dUranI vastunuM jJAna mana vaDe thAya che, to temanuM kema na thAya? tethI ema kema kahI zakAya, ke ghaTanI prAptikALe paTaAdi prApta nathI thayA. A pramANe prApyakArI mAnavAthI paNa doSa prApta thaze. 248. cakSu Indriya AgamamAM kahelA viSaya uparAMta viSayane grahaNa karI zakatI nathI, kema ke tene mananI peThe viSaya uparAMta grahaNa karavAnuM sAmarthya nathI. aprApaNuM samAna chatAM je arthomAM jJAna thavA mATe, karmano kSayopazama ane prakAza Adi samAgrInA saMbaMdhathI anugraha hoya che, te arthomAM karmanA kSayopazamathI ane zeSa sAmagrInA anugrahathI caluM grahaNa karavA samartha thAya che. ane je Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134] vyaMjanAvagrahanuM svarUpa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 arthomAM grahaNa saMbaMdhI karmano kSayopazama tathA zeSa sAmagrI nathI hotAM, tyAM grahaNa thatuM nathI. mATe cakSa ane mana aprApyakArI che. AthI e paNa siddha thayuM ke sparzana-rasanA-dhrANa-ane zrotra e cArane je vyaMjanAvagraha thAya che, te cakSu tathA manane nathI thato. ra49. e pramANe cahyuM ane mana sivAya bAkInI IndriyothI ja vyaMjanAvagraha thAya che mATe te vyaMjanAvagraha cAra prakAre che. ema siddha karyuM. have pUrve 193mI gAthAmAM kahyuM che ke - vyaMjanAvagraha ane arthAvagraha ema avagraha be prakAre che. temAM prathama vyaMjanathI arthanuM grahaNa thAya che mATe pahelAM vyaMjanAvagrahanuM svarUpa kahIzuM. pratibodhaka ane koDIyuMnA udAharaNa pUrvaka tenuM svarUpa naMdI adhyayanamAM A pramANe kahyuM che - vyaMjanAvagrahanuM prarUpaNa pratibodhaka (jAgrata karanAra)nA daSTAMtathI tathA malaka mATInuM koDIyuMnA daSTAMtathI karIza. pratibodhakanuM daSTAMta A pramANe - jema koI purUSa bIjA sutelA purUSane jAgrata karavA ane phalANA ! phalANA ! ema kahe, te vakhate A prazna thAya ke - eka samayamAM peThelA pudgaLo grahaNa thAya che, saMkhyAtA samaye peThelA yugalo grahaNa thAya che, ke asaMkhyAtA samaye peThelA grahaNa thAya che ? Ano uttara e che ke, eka samayamAM athavA saMkhyAtA samayamAM peThelA pudgalo grahaNa nathI thatA, paNa asaMkhyAtA samaye peThelA pudgalo ja grahaNa thAya che. A pramANe pratibodhakanuM udAharaNa che. have koDIyuMnuM udAharaNa kahIe - jema koI purUSa sArI rIte pAkeluM mATInuM koDIyuM laIne temAM eka pANInuM bindu nAMkhe, te cUsAI jAya, bIjAM nAMkhe te paNa cUsAI jAya, trIjAM nAMkhe te paNa cUsAI jAya. e pramANe biMduo nAMkhatA nAMkhatA pANInuM bindu tene bhInuM karaze, pachI anukrame temAM biMdu raheze, vaLI te bharAze, chevaTe biMdu na samAtAM bahAra nIkaLI jaze, ane tene palALI nAMkhaze. e pramANe ahIM vyaMjanAvagrahamAM paNa anaMtA pudgalo nAMkhatAM jayAre te (indriyarUpa) vyaMjana pUrNa thAya che, tyAre te sutelo purUSa "huM' ema kahe che, paraMtu te vakhate jANato nathI, ke zuM A zabdaAdi che ke bIjuM kaMI ? naMdIadhyayananI TIkAmAM paNa A ja pramANe kahyuM che : mULamAM "asaMkhyAtA samaye pravezelA pudgalo grahaNa thAya che" ema je kahyuM che, te zabda vijJAna utpattinI apekSAe kahyuM che, anyathA saMbaMdha mAtranI apekSAe kahIe to na kahevAya. kemake prathama samaye ja pudgalo grahaNa thAya che. arthAta prathama samayathI AraMbhIne asaMkhyAtA samaya sudhI praveza pAmelA, zabda dravyarUpa pudgalo grahaNa thAya che, ane te arthAvagraharUpa jJAnanA hetu bane che A sarvamAM chellA samaye dAkhala thayelA pudgaloka arthAvagraharUpa vijJAna utpanna karavA samartha bane che, te sivAyanA bIjA pudgalo indriya kSayopazamamAM upakArI che. mATe sarva yugalo sAmAnyathI grahaNa thAya che ema kahyuM che. 249. e pramANe vyaMjanAvagrahanuM svarUpa pratipAdana karanAra evo naMdIsUtrano bIjo bhAga ghaNuM karIne sugama che, ema jANIne "jayAre te vyaMjana pUrNa thAya" ityAdi padanI vyAkhyA karavA bhASyakAra mahArAja kahe che ke - toeNa mallagaMpiva, vaMjaNamApUriyaMti jaM bhaNiyaM / taM davamiMdiyaM vA, tassaMjogo va na viruddhaM // 250 / / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara vyaMjanAvagrahanuM svarUpa. [135 davvaM mANaM pUriyamiMdiyamApUriyaM tahA doNhaM / avaropparasaMsaggo, jayA tayA giNhai tamatthaM // 251 // sAmannamaNiddesaM, sarUvanAmAikappaNArahiyaM / na parva = temAM, div satti te viTTa ? IkarI. saddetti bhaNaI vattA, tammattaM vA na saddabuddhIe / jar3a hoi saddabuddhi, to'vAo ceva so hojjA // 253 // jai saddabuddhimattayamavaggaho tabisesaNamavAo / naNu saddo nAsaddo, na ya ruvAI viseso'yaM // 254 // pANIvaDe mallakanI peThe vyaMjana pUrNa thAya, ema je kahyuM che, temAM vyaMjana eTale dravya-Indriya athavA te beno saMyoga che. temAM kaMI virodha nathI. dravyanuM pramANa pUrNa thAya, indriya pUrNa hoya ane e ubhayano jyAre saMsarga thAya, tyAre te arthane grahaNa kare che. sAmAnya anirdeya svarUpanAmakalpanAdi rahita arthane grahaNa kare che. (ziSya) jo ema che, to je "teNe zabdagrahaNa karyo. (ema kahyuM che.) tenuM kema? gurU - "zabda" ema vaktA kahe che, athavA tanmAtra (grahaNa kare che,) zabdabuddhie nahi. jo zabdabuddhie grahaNa kare, to te avazya apAya thAya. jo zabdabuddhi mAtra jANe e avagraha che. ane tenuM zabda tarIke jJAna te apAya che. kAraNa ke zabda che azabda nathI eTale rUpAdi nathI. evo vizeSa emAM che. 250-254. pANI vaDe zarAvaLAnI peThe vyaMjana pUrNa thAya, ema je naMdIsUtrakAre kahyuM che, temAM sUtrakAre vyaMjana zabdathI indriya, dravya athavA dravya ane Indriyano saMyoga e traNa vastu samajAvI che. kAraNa ke zabdaAdi rUpe pariNAma pAmela pudgala samUharUpa dravya, zrotrAdi Indriyo, ane e banneno saMyoga e traNemAM paNa je artha pragaTa karAya te vyaMjana kahevAya, evI vyaMjana zabdanI vyutpatti ghaTI zake che. 250. "jayAre vyaMjana pUrNa thAya." AmAM vyaMjana zabdathI vAcya dravyAdi traNenA pUrNapaNAmAM darekano taphAvata che. jayAre vyaMjana eTale dravya ema mAnavAmAM Ave, tyAre 'yaMjana pUrNa thAya' e padano artha evo karavo ke - dareka samaye praveza pAmelA zabdaAdi dravyonuM pramANa svagrAhaka jJAna utpanna karavAne samartha hoya. tathA vyaMjana eTale Indriya ema jayAre mAnavAmAM Ave tyAre uparokta padano artha indriya pUrNa che, vyApta che, bharela che, ane vAsita che, evo karavo. ane vyaMjana eTale Indriya tathA zabdaAdirUpe pariNAma pAmelA dravyono saMyoga, ema jayAre mAnavAmAM Ave, tyAre pUrvoktapadano artha indriya ane dravyano arasaparasa ekIbhAva pariNAma, evo samajavo. e traNe prakAranuM vyaMjana jayAre traNa prakAre pUrNa thAya, tyAre te vivakSita zabdaAdi arthane avyaktapaNe eTale nAma-jAti AdinI kalpanA rahitapaNe grahaNa kare che. ane te pachI "huM' ema kahe che. arthAvagraha eka samayano che, te sivAyano dravya praveza rUpa vyaMjanAvagraha, te te arthAvagrahanI pUrve antarmuhUrtano jANavo. 251. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ] vyaMjanAvagrahanuM svarUpa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 grAhya artha sAmAnya-vizeSAtmaka chatAM, jIva tene pahelAM sAmAnyarUpe grahaNa kare che, vizeSa rUpe grahaNa nathI karato, kAraNa ke arthAvagrahano kALa eka samayano ja che, temAM vizeSarUpe grahaNa karI zakAya nahi. koI sAmAnya artha gAma-nagara-senA Adi zabda vaDe nirdezya eTale kahI zakAya evA hoya che. tene judA pADavA mATe 'anirdezya' evuM vizeSaNa ApIne koI paNa zabdathI na kahI zakAya evA samAnya-anirdezya rUpe arthane grahaNa kare che, ema jaNAvyuM. kema ke arthAvagrahamAM svarUpa nAma-jAti kriyA-guNa-dravya-AdinI kalpanA rahita vastu grahaNa kare che. temAM cakSuAdi Indriyo vaDe jANI zakAya evA rUpa-rasAdi arthono pratiniyata svabhAva te svarUpa, rUpa rasAdi arthone kahenAra dhvani te nAma, rUpatya-2satva vigere jAti, A rUpa prItikara che, A rasa puSTikAraka che. ItyAdi zabda, kriyApradhAna hovAthI te kriyA che, (kRSNa-nIla guNo che, ane pRthvI Adi dravya che.) e rIte arthAvagrahamAM anirdezya-sAmAnya rUpe arthanuM grahaNa thatuM hovAthI, te padArthanA svarUpanAma-jAti vigere kAMI paNa prakAra kahI zakAya nahi. prazna :- je svarUpa, nAma, jAti, AdinI kalpanArahita padArtha arthAvagrahano viSaya che, to pachI naMdIsUtramAM je kahyuM che ke "se nA nAma! vesDa rise vatta sadaM suonA, teLa satti TTi, na 3La jhALajJa veThe vesa sArU tti" koI purUSa avyakta zabda sAMbhaLe, teNe 'zabda che' ema jANyuM, paNa e kayo zabda che te nathI jANato. e pramANe kahyuM che, tenI sAthe Ape kahela vyAkhyAno virodha jaNAya che; kAraNa ke naMdIsUtramAM pratIti karanAre arthAvagraha vaDe zabda grahaNa karyo, ema kahyuM che, ane Apa to sarvathA zabdaAdi ullekha rahita arthAvagraha kaho cho tenuM zuM kAraNa ? 252. uttara H- "teNe zabda grahaNa karyo" ema je sUtramAM kahyuM che, tyAM 'zabda' e pada sUtrakAra kahe che. athavA zabda mAtrane rUpa-2sAdi vizeSothI judo karyA sivAya zabdapaNe anizcita rUpe grahaNa kare che. ATalA aMza uparathI ja ema kahyuM che ke "teNe zabdagrahaNa karyo." paNa zabdabuddhithI "A zabda che" evA adhyavasAyavaDe teNe te "zabda" vastu grahaNa karela nathI, kema ke 'zabda' evo uccAra karatAM ja antarmuhUrta vakhata thaI jAya che, ane arthAvagraha to eka samayano ja che. mATe "teNe zabda grahaNa karyo" ema mAnavuM te yogya nathI. vaLI jo arthAvagrahamAM zabda buddhi thAya (zabdano nizcaya thAya), ema mAnIe to apAya ja kahevAya, paNa avagraha nahIM, kemake nizcaya te apAya rUpa che. ane zabdapaNAnA nizcayarUpa apAyane, prathama ja thayelo mAnIe to arthAvagraha ane IhAno abhAva thAya. mATe te mAnyatA ISTa nathI. prazna :- prathama samaye rUpAdithI bhinna 'A zabda che' evA pratyayavALo arthAvagraha mAnIe to zuM harakata che ? kema ke zabda mAtrarUpe e sAmAnya ja che. e pramANe sAmAnyarUpa grahaNa karyA bAda, uttara kALe ghaNuM karIne mAdhuryAdi zaMkhazabdanA dharmo ahIM ghaTe che, paNa karkazAdi zrRMganA zabdamAM rahetA dharmo ghaTatA nathI. AvA prakAranI vimarzabuddhi te IhA. te pachI A zaMkhano ja zabda che evo nizcaya thAya te apAya. A pramANe mAnavAthI teNe zabda grahaNa karyo' ityAdi sarva AgamAnusAra gaNAze, ane "kayo zabda che ema nathI jANato te, tathA te pachI IhAmAM praveza kare che.' ItyAdi sarva je sUtramAM kahyuM che te virodha vinAnuM thaze. 253. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) arthAvagraha ane apAya bhinna che. [137 uttara :- jo zabdabuddhimAtrane na mAnatAM "A zabda che" evA nizcayajJAnane arthAvagraha mAnavAmAM Ave ane te zabdanA vizeSane (A zaMkhano zabda che. ItyAdi vizeSajJAnane) apAya mAnavAmAM Ave to avagraha rUpa matijJAnano prathama bheda ghaTe nahi. kemake "A zabda che' evo pratyaya vizeSajJAnathI thAya che, ane e vizeSajJAna to apAya che. kadI tuM ahIM ema kahIza ke - "A zaMkhano ja zabda che' ItyAdi uttara kALa bhAvi jJAna ja vizeSa grAhaka che, ane zabdajJAnamAM to zabdasAmAnyanuM ja bhAna thAya che. tethI temAM vizeSajJAna kayAMthI AvyuM? ke jethI emAM apAyano prasaMga thAya ? AnA uttaramAM kahevAnuM ke - "A zabda che, azabda nathI" Avo vizeSa te vizeSajJAna ja che. jayAre A zabda che, ema grahaNa karAya che tyAre A rUpa-rasAdi nathI ema bhinnapaNe grahaNa karatAM 'A azabda nathI' eTale ke zabda che evo nizcaya thAya che. jo rUpAdithI bhinna grahaNa karela na hoya to A zabda che, evo nizcaya paNa na thAya. mATe "A zabda che, azabda nathI" evuM bhAna te vizeSajJAna ja che. ane tethI e vizeSajJAna apAyarUpa thavAthI tenI pahelAM thavA joItA avagrahaAdi ghaTe nahi. 254. have arthAvagraha ane apAyanA viSayano bheda jaNAvavA kahe che. thovamiyaM nAvAo, saMkhAivisesaNamavAu tti / tabbheyAvekkhAe, naNu thovamidaM pi nAvAo // 255 / / iya subahuNA vi kAleNa, saddabheyA'vadhAraNamasajhaM / jammi havejja avAo, sabbo cciya uggaho nAma // 256 // kiM saddo kimasaddo, taNIhie sadda eva kiha juttaM ? / aha pubamIhiUNaM, saddo tti mayaM, taI puvvaM // 257 / / kiM taM puTh gahiyaM, jamIhao sadda eva viNNANaM / aha pubaM sAmaNNaM, jamIhamANassa saddo tti // 258 / / atthoggahao puvvaM, hoyavvaM tassa gahaNakAleNaM / puvvaM ca tassa vaMjaNakAlo so atthaparisuNNo // 259 // jai saddo tti na gahiyaM, na u jANai ja ka esa saddo tti / tamaytta sAmauo, gaNi ma na vizeso .ra6ol savvattha desayaMto, saddo saddo tti bhAsao bhaNai / iharA na samayamette, saddo tti visesaNaM juttaM // 261 // ahava sue cciya bhaNiyaM, jaha koI suNejja saddamavattaM / avvattamaNiddesaM, sAmaNNaM kappaNArahiyaM // 262 // 18 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138]. arthAvagraha ane apAya bhinna che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga.1 aha va maI, puvvaM ciya so, gahio vaMjaNogahe teNaM / jaM vaMjaNoggahammi vi, bhaNiyaM viNNANamabvattaM / / 263 // asthi tayaM abattaM. na u taM geNhaDa sayaM pi so bhaNiyaM / na ya aggahiyammi jujjai, saddo tti visesaNA buddhi // 264 // prazna :- A thoDuM che tethI apAya nathI, zaMkhaAdi zabdathI je viziSTa te apAya che. (uttara) tenA AgaLa jANavAnA bhedonI apekSAe e paNa thoDuM che, tethI e paNa apAya nahi kahevAya. e pramANe ghaNA kALe paNa sarva bhedano nizcaya asAdhya che, (kema ke) jemAM apAya thAya te sarva avagraha che. A zabda che ke azabda che ? evI IhA sivAya "zabda ja che' e kema ghaTe ? pahelAM IhA karIne "zabda ja che' evI mAnyatA hoya, to te IhA (tanI) pUrve che. te IhAnI pUrve zuM grahaNa karyuM, ke jethI te IhA karanArane "zabda ja che' evuM vijJAna thayuM ? temaja kayuM pUrve sAmAnya grahaNa karyuM. ke jethI te IhAnuM jJAna thayuM. e sAmAnya grahaNa arthAvagrahanI pUrve hovuM joIe, paNa tenI pUrve vyaMjanakALa che, ane te vyaMjanakALa artha parizUnya che. jo A "zabda che' ema grahaNa na karyuM hoya to "nathI jANato ke A zabda kayo che." ema kaheluM na ghaTe. sAmAnyagrahaNa karyA pachI vizeSa zodhAya che. mATe ahiM sarvatra prarUpaNA karatAM "zabda-zabda" ema zAstrakAra kahe che, anyathA samayamAtramAM zabda che. evuM vizeSaNa yogya nathI. athavA sUtramAM ja kahyuM che, ke - "jema koI avyakta zabda sAMbhaLe" tyAM avyakta eTale anirdezya-sAmAnya-kalpanArahita samajavuM. athavA evI mati thAya, ke pUrve ja te avyakta vyaMjanAvagrahamAM grahaNa karAyuM che. kema ke vyaMjanAvagrahamAM paNa avyaktajJAna kahyuM che. temAM avyakta jJAna che, paNa tene svayaMgrahaNa karato nathI evuM paNa kahyuM che. paraMtu (sAmAnya avyakta zabda) grahaNa karyA sivAya "zabda che' evI vizeSabuddhi ghaTe nahi. 255 thI 264. prazna :- "A zabda che" evI buddhivALuM jJAna alpa vizeSa grAhaka hovAthI apAya nathI, paNa avagraha ja che. jayAre A zaMkhano zabda che. evuM vizeSaNayukta jJAna thAya, tyAre te jJAna vadhAre vizeSagrAhI hovAthI apAyarUpa thAya che. e pramANe avagraha ane apAyano bheda mAnavAmAM Ave to zuM harakata che ? uttara :- jo e pramANe je thoDuM jJAna te apAya nahi, ema mAnavAmAM Ave to apAya saMbaMdhI vAta ja baMdha karavI paDaze. kAraNa ke uttarottara arthane vizeSa grahaNa karavAnI apekSAe pUrvapUrvanA arthano je nizcaya te alpa che, ane tethI te sarvaavagraharUpa ja thaze. te zaMkha zabdamAM paNa yuvAna-madhyama-vRddha-strI-purUSathI utpanna thayelApaNuM maMda-madhurAdipaNuM evA uttarottara bhedonI apekSAe "A zaMkhano zabda che" ItyAdi je jJAna paNa thoDuM ja che. kAraNa ke uttarottara vizeSa bhaMdanI apekSAe alpa vizeSagrAhI che. tethI te paNa apAya nahi banI zake. ane chevaTe apAyano abhAva thaze. 255. jema ke "A zaMkhano zabda che." evI buddhimAM zabdagata bhedano nizcaya karavo asAdhya che, kAraNa ke zabdagata mandra-madhurAdi uttarottara bheda ghaNA che. e ghaNA bhedonI apekSAe "A zaMkhano Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara]. arthAvagraha ane apAya bhinna che. [139 zabda che" evI buddhi te apAya nahi paNa avagraha thaze. e pramANe ghaNA kALe paNa zabdagata mandra-madhurAdi bhedono nizcaya thavo azakya che. kemake tevA bhedo anaMtA che. AthI badhA bhedonuM jJAna uttarottara bhedajJAnanI apekSAe tArA kahevA pramANe alpa hovAthI "A zabda che" evA jJAnanI peThe avagraha ja thaze. paNa apAya nahi thAya. vaLI "A zabda ja che" evuM jJAna alpa hovAthI te tene arthAvagraha mAne che, paraMtu te jJAnanI pahelA paNa IhA thAya che, tethI te jJAna IhApUrvaka hovAthI tene arthAvagraha nahi kahI zakAya. ra56 jema ke - zuM A zabda che, ke azabda(rUpAdI) che ? e pramANe prathama IhA karyA sivAya "zabda ja che' evuM nizcayajJAna akasmAt kevI rIte thAya? zabdagata anvaya dharmone rUpAdithI bhinnarUpe grahaNa karavAthI evuM nizcayajJAna thAya che, ne te jJAna IhA karyA sivAya nathI thatuM. kemake nizcayakALanI pUrve IhA dvArA ja "A zabda che" evuM nizcayajJAna thAya che, tyAre to tamArA vacanathakI ja nizcaya jJAnapUrvaka IhA siddha thaI. 257. - have e pramANe nizcayajJAna IhApUrvaka thayuM, to tyAM e prazna thAya che, ke IhAnI pUrve pramAtAe kaI vastu grahaNa karI, ke jethI te IhA karanArane vastunuM "A zabda ja che" evuM nizcaya jJAna thAya che ? vastu grahaNa karyA sivAya, koI paNa akasmAta prathama ja IhA nathI karatuM. kadI ahIM ema kahevAmAM Ave ke IhAnI pUrve nAma jAti AdinI kalpanArahita sAmAnya vastumAtra grahaNa thAya che, tethI IhyamAna vastunuM "zabda che" evuM nizcaya jJAna thAya che. 258: jo e pramANe thatuM hoya to IhAnI pUrve je sAmAnya grahaNa karAya che, te sAmAnya grahaNa kALa hovo joIe. te grahaNakALa eka sAmayika arthAvagrahanA kALarUpe to nahi kahI zakAya, kema ke ethI amAro mata mAnavo paDaze. mATe tArA abhiprAyathI te sAmAnya, ame kahela arthAvagrahanI pUrve grahaNakALe jANavuM joIe. te grahaNakALa to ame kahelA arthAvagrahanI pUrvano bhaMjanakALa che. (zabdAdi dravyono mAtra Indriyo vaDe grahaNa karavAno kALa te vyaMjana kALa) kadI ema kahevAmAM Ave ke vyaMjanakALamAM paNa sAmAnya arthanuM grahaNa thaze. to te khoTuM che; kema ke te vyaMjanakALa arthaparizunya che, eTale temAM sAmAnya ke vizeSa koIpaNa prakAranA arthanuM jJAna nathI thatuM. te vakhate manarahita kevaLa Indriyono ja vyApAra che, tethI temAM arthanuM jJAna thAya nahi. e pramANe tAruM kathana koIpaNa rIte yuktisaMgata nathI thatuM. mATe ame kahela arthAvagrahaja sAmAnya grahaNarUpa che, ema gAthAmAM nathI kahyuM, topaNa potAnI meLe jANI levuM. te pachI anvaya-vyatireka dharmanI vicAraNArUpa IhA, ane te pachI "A zabda ja che" evuM nizcaya jJAna na apAya. ema mAnavAthI badhuM yuktisaMgata thaze. ra59. prazna :- arthAvabodha samaye prathama "A zabda che" e pramANe vastugrahaNa na karI hoya to naMdIsUtramAM "nathI jANato ke A kyo zabda che" ema je kahyuM che, te asatya Thare. tethI rUpAdithI bhinna zabdarUpa sAmAnya grahaNa karyA pachI "zuM A zaMkhano zabda che, ke zRMgano che?" evA vizeSano vicAra thAya. kahevAnuM tAtparya e che ke "A zabda zaMkhano che, ke zRMgano che ?" evA prakAranA Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140] avagraha ane apAya bhinna che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 vizeSa jJAnano te vakhate sUtramAM abhAva kahyo che, paNa zabda sAmAnyamAtranuM grahaNa thavAno abhAva nathI kahyo. jo zabda sAmAnyamAtranuM grahaNa na thatuM hoya, to vizeSano vicAra ja na thaI zake. kAraNa ke je vizeSa jIjJAsA che te sAmAnya jJAnapUrvaka ja hoya che. mATe zabdarUpa sAmAnyane grahaNa karyA pachI ja tenA vizeSano vicAra thavo ghaTe che. ra60. uttara :- pUrve sarva sthaLe ane ahIM A sUtranA avayavamAM avagrahanI prarUpaNA karatAM "zabda zabda" ema vaktA kahe che. paraMtu tyAM jJAnamAM zabdano pratibhAsa nathI thato, jo ema na hoya to eka samayamAtra arthAvagrahanA kALamAM "zabda" evuM vizeSaNa yukta nathI, kema ke "zabda che' evo nizcaya thatAM antarmuhUrta vakhata lAge che, A vAta pUrve kahelI ja che. athavA sAMvyAvahArika arthAvagrahanI apekSAe A sUtranuM vyAkhyAna karAze. tuM utAvaLa na kara. 261. vaLI jo sUtrane viSe tArI vizeSa zraddhA che, to sUtramAM paNa zabdollekha rahita avyakta zabdamAtra grahaNa karavAnuM kahyuM che. naMdIadhyayanamAM kahyuM che ke "je kahAnAmAve ri 3 vata saruM supojhI " eTale jema koI purUSa avyakta zabda sAbhaLe. AmAM "avyakta zabda' kahyo che, teno zo artha ? avyakta eTale "A zabda che, ke rUpAdi che ?" ItyAdi prakAre anirdezya te avyakta. (nAma-jAti AdinI kalpanA rahita) A zaMkhano zabda che ke zRMgAdino zabda che. ? ityAdi bhedanI apekSAe A zabda che ema zabdollekha paNa avyakta che, to Ape kaheluM vyAkhyAna yogya nathI. ema na kahevuM, kAraNa ke sUtromAM avagrahane anAkAra upayogarUpe kahela che, te anAkAra upaga sAmAnya viSayavALo che. ane tArA kahevA mujaba to prathama sAkArabodharUpa aMpAya thavAthI avagraha tathA IhAno. abhAva thAya che. 262. prazna :- avyakta anirdezya svarUpavAlA zabdane, arthAvagrahanI pahelAM vyaMjanAvagrahamAM zrotA grahaNa kare che, ema Ape kahyuM che, to pachI arthAvagrahamAM paNa tene avyaktarUpe zAthI kaho cho ? 26 3. uttara :- vyaMjanAvagrahamAM zrotAne avyakta jJAna che, tenI ame nA nathI kahetA, paraMtu te jJAna ati sUkSma hovAthI, zrotA pote paNa jANI zakato nathI, temAM to kevaLa vyaMjanamAtranuM ja grahaNa thAya che, zabdanuM grahaNa nathI thatuM, jo ema na hoya to te vyaMjanAvagraha ja na kahevAya. A vAta pUrve 197mI gAthAnA vivecanamAM savistAra kahI che tethI punaH kahevAnI jarUra nathI. vaLI sAmAnyarUpe avyaktazabda grahaNa karyA sivAya akasmAta-ekadama "zabda che' evI vizeSa buddhi na thAya. ane jo prathama ja evI vizeSa buddhi mAnIe, to arthAvagrahanA kALamAM apAya thaI jAya. A vAta paNa pUrve ghaNIvAra kahI che. mATe tuM kahe che te yogya nathI. ra64. avyakta zabdajJAnane arthAvagraharUpe sAbita karI, temAM aneka upayogano niSedha karatA kahe che ke - attho tti visayaggahaNaM, jai tammi vi so na vaMjaNaM nAma / atthoggaho cciya tao, aviseso saMkaro vAvi // 265 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI arthAvagrahamAM vizeSajJAnano abhAva. [141 netyAhAne, garo-ra-DAyasaMbhava natyi | to natthi saddabuddhi, ahatthi nAvaggaho nAma / / 266 / / sAmaNNa-tayaNNavisesehA-vajjaNa-pariggahaNao se / atthoggahegasamaovaogabAhullamAvaNNaM // 267 // aNNe sAmaNNaggahaNamAhu bAlassa jAyamettassa / samayammi ceva pariciyavisayassa visesavinnANaM // 268 / / tadavatthameva taM puvvadosao tammi ceva vA samae / saMkha-mahurAisubahuyavisesagahaNaM pasajjejjA // 269 / / atthoggaho na samayaM, ahavA samaovaogabAhullaM / sabvavisesaggahaNaM, sabbamaI voggaho gijjho / / 270 // ego vA'vAo cciya, ahavA so'gahiya-NIhie patto / ukkama-vaikkamA vA, pattA dhuvamoggahAINaM // 271 // sAmaNNaM va viseso, so vA sAmaNNamubhayamubhayaM vA / na ya juttaM sabamiyaM, sAmaNNAlaMbaNaM mottuM // 272 // artha eTale viSayagrahaNa, jo te (vyaMjanAvagraha)mAM paNa te (zabdarUpa vizeSanuM grahaNa) mAnIe to vyaMjanAvagraha na thAya, tethI to athavagraha ja thAya. athavA (ubhaya) sAmAnya thAya ke sAMkarya thAya, jethI arthAvagrahakALe grahaNa-IhAne apAyano saMbhava nathI, tethI tyAM zabdabuddhi nathI, jo (zabdabuddhi) che to avagraha nathI. sAmAnya ane tadanya vizeSarUpa IhA thAya. te pachI (zrotAne) varjana ane grahaNa thAya. ema eka samayanA arthAvagrahamAM ghaNA upayoga thAya. turatanA janmelA bALakane sAmAnya grahaNa thAya che, ane paricita viSayanuM vizeSavijJAna to prathama samaye ja thAya che, ema bIjA (AcAryo) kahe che. pUrvokta doSathI te. te svarUpavALuM ja thayuM. athavA teja samaye zaMkha-madhura Adi bahu prakAranA vizeSanuM grahaNa thAya. (eka samayamAM vizeSajJAna mAnavAthI) arthAvagraha eka samayano na thAya athavA eka samayamAM ghaNA upayoga thAya, sarva vizeSanuM grahaNa thAya, sarva mati avagraharUpa thAya, eka apAya ja thAya, te apAya paNa grahaNa karyA sivAya ane IhA thayA vinA ja prApta thAya. athavA avagrahAdino utkrama-vyatikrama avazya thAya, sAmAnya te vizeSa thAya athavA vizeSa te sAmAnya thAya. athavA ubhaya sAmAnya-vizeSa te ubhayarUpa thAya. mATe sAmAnya AlaMbana sivAya thAya A sarva yukta nathI. 265 thI 27ra. arthAvagrahamAM "artha" zabdathI viSayagrahaNa mAnela che, (eTale ke rUpaAdi bhede anizcita avyakta zabdaAdi viSayanuM grahaNa thavuM, te arthAvagraha che, ema mAnela che.) vyaMjanAvagrahamAM paNa jo te avyakta zabdAdi jaNAya che, ema mAnIe to tene vyaMjanAvagraha ja na kahevAya. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142] arthAvagrahamAM vizeSajJAnano abhAva. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 vaLI vyaMjanAvagrahamAM to vyaMjanono saMbaMdha mAtra ja kahyo che, ane tuM to te saMbaMdha atikramIne thayelA avyakta arthanuM grahaNa thavAnuM mAne che. e pramANe avyakta artha grahaNa thato hoya to, te arthAvagraha ja kahevAya. paNa vyaMjanAvagraha na kahevAya. kadI ema kahIza ke sUtramAM vyaMjanAvagrahanI aMdara paNa avyakta artha grahaNa karavAnuM kahyuM che, to bannemAM kaMI taphAvata nahi rahe. je arthAvagraha te ja vyaMjanAvagraha thaze athavA mecakamaNinI prabhAnI peThe saMkaratA thaze. mATe ema mAnavuM yogya nathI. vyaMjanAvagrahamAM vyaMjanono saMbaMdha mAtra ja thAya che, ane arthAvagrahamAM avyakta zabdaAdi arthagrahaNa thAya che, paNa vyakta zabdaAdi grahaNa thatA nathI. 265. arthAvagrahamAM vyakta (pragaTa) zabdaAdi arthanuM jJAna nahi thavAnuM kAraNa e che ke - prathama to mAtra arthagrahaNa ja thAya, te pachI IhA ane te pachI apAya, e pramANe matijJAnano utpattikrama che. A traNe, prathama zabdAdi arthanuM avyaktapaNe grahaNa thAya che, te vakhate nathI thatA, kemake arthAvagrahakALe arthagrahaNa-IhA-ne apAyano saMbhava nathI. tethI arthAvagrahamAM "zabda che" evI vizeSabuddhi thatI nathI, tevI vizeSabuddhi pahelAM arthagrahaNa ane IhA thAya che. tyAM vizeSabuddhi che, ema kahevAmAM Ave to te arthAvagraha nahi paNa apAya ja thAya. ane e yukta nathI. ane ema mAnavAthI arthAvagraha ane IhA ghaTe nahi. ra66. vaLI eka sAmAyika arthAvagrahamAM "zabda che" evI vizeSabuddhi mAnavAmAM Ave, to bIjA doSo paNa prApta thAya che, kema ke e vizeSabuddhi nizcayarUpa che, tevo nizcaya ekadama-akasmAt thAya nahi, paNa anukrame thAya. prathama rUpaAdithI abhinna zabda sAmAnyanuM grahaNa thAya; te pachI tenA vizeSa dharmo saMbaMdhI vicAraNA thAya, te pachI bIjA rUpaAdi vizeSanI buddhi thAya. e rIte tevA tevA dharmo vaDe "zuM A zabda che, ke rUpaAdi che ?" evI IhA thAya, te pachI grahaNa karelA zabda sAmAnyanuM grahaNa thAya ane tenA vizeSo tyAM na hovAthI bIjA rUpaAdithI tenuM nivartana thAya. tArA kahevA mujaba to eka samayanA arthAvagrahamAM sAmAnya grahaNaAdi prakAro vaDe zrotAne ghaNA upayogano prasaMga thAya. siddhAMtamAM eka samayanI aMdara ghaNA upayogano niSedha karyo che, mATe arthAvagrahamAM zabdAdi vizeSa buddhi nathI thatI. 267. prazna :- sarva vizeSarahita avyakta sAmAnya mAtra vastunuM grahaNa karavuM, te taratanA janmelA bALakane thAya che. kAraNa ke e avyaktajJAna saMketaAdi rahita aparicita-viSayavALuM che, paNa je paricitaviSayavALuM "A zabda" evuM je jJAna, te to prathama zabda zravaNa samaye ja thAya che. kemake te spaSTa che. A pakSanI apekSAe "teNe zabda grahaNa karyo." ema kahevAya che. ra68. uttara :- pUrvokta ra66-ra67mI gAthAmAM tenAM dUSaNa batAvyA che. e sivAya bIjAM paNa dUSaNa Ave che, ke jo paricitaviSayanuM vizeSajJAna jIvane prathama samaye ja thatuM hoya, to te samaye A zabda zaMkhano che, ke zRMgano che ? snigdha-madhura-ke karkaza che ? strI-purUSa- ke vAjIMtrano che ? ityAdi ghaNA vizeSa prakAre paNa grahaNa thavuM joIe. matalaba ke paricitaviSayavALAne ekasamayanA arthAvagrahamAM avyakta zabdajJAna ullaMghIne pragaTa zabdajJAnano nizcaya thAya che, to pachI bIjA Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] arthAvagrahamAM vizeSajJAnano abhAva [143 koI atizaya paricitaviSayavALA ane sArA bodhavALA jIvane te ja samaye pragaTa zabdajJAna ullaMdhIne A zaMkhano zabda che" ItyAdi saMkhyAtIta vizeSa grAhaka jJAna paNa teonA abhiprAya thavuM joIe. kemake jIvonI zakti anusAra tAratamyapaNuM pragaTa jaNAya che. keTalAkane prathama samaye ativizeSagrAhIjJAna paNa thAya che. ema kahevAmAM Ave to te khoTuM che, kAraNa ke "A kayo zabda che te jANato nathI" e sUtranA avayavanI sAthe teno virodha thAya. madhyama zaktivALA purUSa saMbaMdhI e sUtrAvayava che, ema kahevAmAM Ave, to te paNa asatya che. kemake te sthaLe evuM kaMI vizeSaNa kahyuM nathI. mATe prathama samaye sarvavizeSaviSayaka jJAna thAya, ema kahevuM yuktirahita che. utkRSTa buddhivALAne paNa zabdadharmIne grahaNa karyA sivAya, ghaNA dharmo grahaNa thavA saMbhavatA nathI, kema ke nirAdhAra dharmonI utpatti ghaTe nahi. ra69. upara kahyA mujaba eka samayamAM "zabda che" evuM vizeSajJAna mAnavAthI AgamavirodhAdi bIjA doSo paNa prApta thAya che. siddhAntamAM eka samayano arthAvagraha kahyo che. e arthAvagrahamAM vizeSajJAna mAnavAmAM Ave, to te arthAvagraha eka samayano na thAya paNa asaMkhyAta samayano thAya, kAraNa ke vizeSajJAna asaMkhyAtA samaye thAya che. (1) vaLI eka samayamAtramAM vizeSajJAna mAnIye, to pUrve ra67mI gAthAmAM kahyA mujaba eka samayamAM ghaNA upayogo mAnavA paDe. (2) athavA paricitaviSayanuM vizeSajJAna eka ja samayamAM mAnavAthI, vadhAre paricitaviSayanuM jJAna, teja samaye hamaNAM kahyA mujaba sarva vizeSa prakAre grahaNa thAya. (3) athavA avagrahamAtrathI vizeSajJAna mAnavAmAM Ave, to IhA vigere utpanna ja na thavAM joIe, sarva matijJAna avagraharUpaja thavuM joIe. kemake arthAvagrahamAM paNa vizeSa jJAna mAnavAthI, te vizeSajJAna nizcayarUpa thAya che, ane te nizcaya apAyarUpa che. e pramANe eka samayamAM apAyanI siddhi thAya, tyAre "IhA-apAyaantarmuhUrta pramANa che" e siddhAntavAkya sAthe virodha thAya. (5) tathA arthAvagraha thayA pachI IhA thayA bAda apAya thAya che evo krama siddhAMtamAM kahyo che. te krama prathama samayamAM vizeSa jJAna mAnavAthI rahe nahi. kemake -avagraha ane IhA thayA vinA ja prathama e apAyanI prApti thAya. (6) vaLI trIjA bhedarUpe kahelo apAya te "prathama samayamAM ja paricita viSayanuM vizeSajJAna thAya che" e vacanathI paTutvanI vicitratAe prathama mAnIe, to te paTutvanI vicitratAthI avagrahaIhA-apAya-ne dhAraNAno avazya utkrama-vyatikrama - thAya. jema koIne zaktinI vicitratAthI, prathama apAya thAya ema mAnela che, tevI ja rIte koIne prathama dhAraNA ja thAya, te pachI apAya te pachI IhA ane te pachI avagraha. ema ulkama thAya. bIjA koIne avagraha ullaMghIne prathama IhA ja thAya, trIjA koIne IhA ullaMghIne apAya thAya, cothA koIne apAya atikramIne dhAraNA ja thAya. ItyAdi prakAre vyatikrama thAya. paraMtu kharI rIte evo utkrama vyatikrama thavo yogya nathI, "avagraha-IhA-apAyane dhAraNA" e kramasara ja e cAre bhedo tIrthakara-gaNadhara Adie kahyA che. te anyathA prakAre thaI zake nahi. (7) tathA prathama samaye je. grahaNa thAya che te vizeSarUpa che ema mAnavAthI je sAmAnya che, te paNa vizeSarUpa thAya, kemake Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144] arthAvagrahamAM vizeSajJAnano abhAva. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 prathama samaye sarva vastu avyakta sAmAnya ja grahaNa thAya che. (8) vaLI ahIM prathama samaye vizeSa buddhi mAnavAthI ahIM je vastutaH sAmAnya che te tArA abhiprAya vizeSa thaze, ane te mAneluM vizeSa te sAmAnya thaze. (9) athavA sAmAnya ane vizeSa banne ubhayasvarUpane pAmaze. jemake sAmAnya grahaNa kare te avagraha. AvI vyutpatti vaDe vastu sthiti pAmeluM sAmAnya, je svarUpe sAmAnya che, te tArA kahevA mujaba vizeSa che. e pramANe eka ja sAmAnyane sAmAnya tathA vizeSarUpatA ubhaya prApta thAya che. vaLI tuM jene vizeSa kahe che te tArA abhiprAya vizeSarUpa che, paNa vastutaH to sAmAnya che, e rIte vizeSane paNa ubhayarUpatA prApta thAya che. (10) A pramANe arthAvagrahane avyakta sAmAnya AlaMbana sivAya bIjA vizeSa AlaMbana mAnIe, to uparokta sarva doSo prApta thAya che. tethI te sarva ayogya che. AmAMnI chellI traNa gAthAmAMnA keTalAka duSaNo pUrve kahyA che, te pharIthI prasaMgopAta kahyA che tethI punarUkti doSa na samajavo. ra65 thI 272. ' keTalAka avagrahanI pahelAM IhA mAne che te mATe kahe che ke : keidihAloyaNapubamoggahaM beMti tattha sAmaNNaM / gahiyamahatthAvaggahakAle sadda tti nicchiNNaM // 273 / / taM vaMjaNoggahAo, puvvaM pacchA sa eva vA hojjA ? / puvvaM tadatthavaMjaNasaMbaMdhAbhAvao natthi // 274 // atthoggaho vi jaM, vaMjaNoggahasseva caramasamayammi / pacchA vi to na juttaM, parisesaM vaMjaNaM hojjA / / 275 // taM ca samAloyaNamatthadarisaNaM jaI na vaMjaNaM to taM / 3da vaMjhArasa to hamAno pattharAiUrA ! //ra06o AloyaNa tti nAmaM, havejja taM vaMjaNoggahasseva / hojja kahaM sAmaNNaggahaNaM tatthatthasuNNammi ? // 277 // gahiyaM va hou tahiyaM, sAmaNNaM kahamaNIhie tammi / atthAvaggahakAle visesaNaM esa saddo tti ? // 278 / / keTalAka ahIM AlocanApUrvaka avagraha kahe che, tyAM (AlocanAmAM) sAmAnya grahaNa thAya che, pachI arthAvagrahakALe rUpAdithI pRthapha karIne "zabda" evuM jJAna thAya che. to te AlocanA vyaMjanAvagraha pahelA, pachI, athavA te vyaMjanAvagraha ja thAya che? artha ane vyaMjanAnA saMbaMdhano abhAva hovAthI, pahelAM to te AlocanA nahI kahevAya. vyaMjanAvagrahanA chellA samaye arthAvagraha thAya che, tethI pachI paNa te yogya nathI. tethI te AlocanAjJAna vyaMjanAvagraha thAya. sAmAnyarUpa arthanuM darzana te AlocanA hoya, to te vyaMjanAvagraha nahi, ane vyaMjanAvagrahane Alocana kahevAmAM Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] avagraha ane AlocanAjJAnamAM taphAvata che. [145 Ave, to te arthazUnyanuM Alocana kevI rIte thAya ? vyaMjanAvagraha ja AlocanA thaze. (ema kahevAmAM Ave, to te ayogya che, kema ke-) tyAM arthazUnyamAM sAmAnyagrahaNa kevI rIte thAya ? athavA temAM sAmAnyagrahaNa thAya, to paNa ihA sivAya te arthAvagrahakALe "A zabda che" evuM vizeSajJAna kevI rIte thAya ? 273 thI 278. keTalAka A prastAvamAM AlocanApUrvaka arthAvagraha mAne che. teonuM ema kahevuM che ke sAmAnya vastugrAhI jJAna te AlocanA. evI AlocanA prathama thAya che, ane te pachI arthAvagraha thAya che. kahyuM cheM ke-"bALa-mUkaAdinA vijJAna jevuM zuddha vastuthI thaeluM AlocanA jJAna prathama nirvikalpaka thAya che." AvA AlocanA jJAnamAM sAmAnya avyakta vastu grahaNa thAya che, te pachI tarata ja arthAvagrahaNakALe te sAmAnyane rUpAdithI bhinna karIne 'zabda che' evA vizeSaNayukta grahaNa karAya che, AthI karIne "se nahAnAma jJa rise gatta sadaM muLegna !'' jema koI puruSe avyaktazabda sAMbhaLyo. ityAdi je kahyuM che te A AlocanA jJAnanI apekSAe kahyuM che, ane tenaM satti 3di'' teNe zabda grahaNa karyo. ityAdi je kahyuM che te arthAvagrahanI apekSAe kahyuM che. e pramANe mAnavAthI badhuM yuktisaMgata thaze-AvI mAnyatA yogya nathI, kema ke arthAvagrahanI pUrve vyaMjanAvagraha ja thAya che. upara mujaba mAnyatAvALAne ame pUchIe chIe ke-tame mAneluM sAmAnyagrAhI AlocanAjJAna te vyaMjanAvagrahanI pUrve thAya che ke pachI thAya che ? athavA te vyaMjanAvagraha ja AlocanA jJAna rUpe thAya che ? vyaMjanAvagrahanI pUrve to te nahi kahI zakAya, kemake zabdAdi viSayarUpe pariNAma pAmelA dravyanA samUhavAlo artha ane zrotrAdi indriyarUpa je vyaMjana te banneno saMbaMdha te vakhate nathI; jo artha ane vyaMjanano saMbaMdha te vakhate hoya, to sAmAnya arthanuM Alocana thAya. anyathA evA saMbaMdha vinA paNa AlocanA mAnavAmAM Ave, to sarvatra niraMtara te AlocanA jJAna mAnavuM paDe, mATe vyaMjanAvagrahanI pUrve artha ane vyaMjanano saMbaMdha na hovAthI, tenI pUrve AlocanA jJAna thatuM nathI. bIjA vikalpaanusAra vyaMjanAvagrahanI pachI, AlocanA jJAna mAnavAmAM Ave, to te paNa yogya nathI. kema ke vyaMjanAvagrahanA chellA samaye arthAvagraha thAya che, ema pahelAM nizcita karyuM che. vaLI vyaMjanAvagrahanI ane arthAvagrahanI vacce evo bIjo kALa paNa nathI, ke jyAM te AlocanA jJAna thAya, kAraNa upara ja kahyuM che ke vyaMjanAvagrahanA chellA samaye ja arthAvagraha thAya che. e pramANe vyaMjanAvagrahanI pUrvanAM ane pachInAM kALamAM AlocanA jJAna thatuM nathI, have mAtra rahyo trIjo vikalpa eTale ke AlocanA jJAna ja vyaMjanAvagraha che, paNa e vyaMjanAvagrahane ja AlocanA jJAna kahevAmAM AvatuM hoya, to kaMi harakata nathI. kema ke emAM kevaLa nAma mAtrano ja taphAvata che. A sthaLe bIjA paNa be vikalpo thAya che. jema ke vyaMjanAvagraha kALe mAneluM AlocanA jJAna, te arthanuM Alocana kare che ke vyaMjanonuM Alocana kare che ? A be mAMthI prathama vikalpaanusAra sAmAnyarUpa arthanuM darzana, te AlocanA jJAna, ema mAnavAmAM Ave to te 19 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] vyavahArika arthAvagrahanuM svarUpa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 vyaMjanAvagraha thayuM nahi, kemake vyaMjanAvagraha to vyaMjanonA saMbaMdha mAtrarUpa hovAthI artha zUnya che. pUrve 25mI gAthAmAM paNa kahyuM che ke "te arthAvagrahanI pUrve je vyaMjanakALa che, te artha parizUnya che" mATe arthadarzanarUpa Alocanane arthazUnya vyaMjanAvagraha kahevAze nahi. - bIjA vikalpaanusAra zabdaAdi viSayapaNe pariNAma pAmela, dravyanA saMbaMdha mAtrarUpa vyaMjanane AlocanA jJAna mAnavAmAM Ave, to te paNa nahi ghaTe; kema ke vyaMjananA saMbaMdhamAtra arthazUnya evo vyaMjanAvagraha sAmAnya arthAlocaka kevI rIte thaI zake ? upara kahyA mujaba AlocanA jJAna bIjI rIte ghaTatuM na hovAthI kahevAmAM Ave ke, vyaMjanAvagrahanuM bIjAM nAmaja AlocanAjJAna che. kema ke vastuonI vivakSAmAtrathI ghaNAM nAma karavAmAM kaMI harakata nathI. tema mAnavAthI te AlocanAjJAna sAmAnyagrAhI thAya ane arthAvagraha vizeSagrAhI thAya, tethI ayogya che. vaLI jo vyaMjanAvagraha ja AlocanAjJAna thAya, to e artha zUnya vyaMjanAvagrahamAM sAmAnya grahaNa kevI rIte thAya ? vastutaH arthAvagrahaja sAmAnya arthagrAhaka che, enA sivAya bIju koI AlocanA jJAna nathI. ane "AlocanAjJAna prathama nirvikalpa che." ema je kahyuM che, te paNa arthAvagrahanI apekSAe ja ghaTe che. vivAdanI khAtara kadAca mAnI laie ke vyaMjanAvagrahamAM sAmAnya grahaNa thAya che, to paNa ihA sivAya arthAvagrahano-kALamAM "A zabda che" evuM vizeSajJAna akasmAtu kevI rIte thAya ? kema ke "A zabda che" evuM jJAna te nizcayarUpa che, ane evo nizcaya IhA vinA ekadama thAya nahi. mATe arthAvagrahamAM uparokta vizeSa buddhi ghaTatI nathI. 273 thI 278. arthAvagrahanA kALamAM zabdaAdinA nizcayanI sAthe ja hA thAya che, ema kahevAmAM Ave, to te paNa ghaTatuM nathI. te jaNAvI vyavahArika arthAvagrahanuM svarUpa kahI samAdhAna kare che ke : atyAvaggahasamae, vIsumasaMkhejjasamaiyA do vi / takkA-vagamasahAvA, IhA-'vAyA kahaM juttA ? // 279 // khippe-yarAibheo, jamoggaho to visesaviNNANaM / / guru viSANaso so tti sumana zAradA sa kimoggaho tti bhaNNai, gahaNe-hA-vAyalakkhaNatte vi / aha uvayAro kIrai, to suNa jaha jujjae so vi // 281 // sAmaNNamettagahaNaM, necchaio samayamoggaho paDhamo / tattoDautaramaTiyavasyurisesa noDavAgo ra8ro sA puNarIhAvAyAvekkhAo vaggahotti uvayario / pasa visAvaddha, sAmavi gu vi ra8rUA. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara vyavahArika arthAvagraha. [147. tatto'NaMtaramIhA, tatto'vAo ya tabbisesassa / iya sAmaNNa-visesAvekkhA jAvaMtimo bheo // 284 // savvatthe-hA-vAyA, nicchayao mottumAisAmaNNaM / saMvahAratthaM puNa, savvatthA'vaggaho'vAo // 285 // taratamajogAbhAve'vAu cciya dhAraNA tadaMtammi / sabbattha vAsaNA puNa, bhaNiyA kAlaM tarasatI ya // 286 / / saddo tti va suyabhaNiyaM, vigappao jai visesaviNNANaM / khejha te piMgu, savahAro sarva zAradA - khippe-yarAibheo pubboiydosjaalprihaaro| gujJa saMtAne ya, sAmAna-vizesavAro ll88. judA judA asaMkhyAta samaye thanArA tarka ane nizcaya svabhAvavALA, banne je ihA ane apAya, te arthAvagrahanAM eka ja samayamAM kema ghaTe ? kSipra-akSiprAdi bheTavALo avagraha kahyo che. tethI vikalpavazAt "zabda che" evuM vizeSajJAna tyAM ghaTe che. ema keTalAka kahe che. grahaNa-ihA ane apAyatva chatAM paNa zuM tene avagraha kahevAya che ? jo upacAra karAya che, to te paNa jema ghaTe che tema sAMbhaLo-sAmAnyamAtranuM grahaNa te prathama eka samayano nizcayika arthAvagraha che. te pachI tarataja Ihita vasta vizeSano je nizcaya te apAya. ane te apAya punaH (AgalanA) IhA apAyanI apekSAe upacarita arthAvagraha che. kema ke bhAvi vizeSanI apekSAe te sAmAnya grahaNa kare che. te pachI taddhizeSanI ihA ane apAya; e pramANe sAmAnya vizeSanI apekSA cheka chellA bheda sudhI karavI. Adya sAmAnya mUkIne sarvatra nizcayathI IhA apAya thAya che, paNa saMvyavahAra mATe sarvatra apAya te avagraha che. taratama yoganA abhAve apAyaja thAya. ane tenA anta dhAraNA thAya, tathA vAsanA ane smRti to sarvatra kALAntare ja thAya che. athavA "zabda che" ema sUtramAM kahyuM che te ane jo vikalpathI vizeSajJAna mAnIe to te paNa sarva saMvyavahAra arthAvagrahamAM ghaTe che (e mujaba mAnavAthI) pri-akSiprAdi bhedavALo pUrvokta doSonA samUhano tyAga thAya, ane paraMparAe sAmAnya-vizeSano vyavahAra saMgata thAya. 279-288. arthAvagrahamALe zabdaAdinA nizcaya rU5 ihA ane apAya ghaTe nahi. kAraNa ke- judA judA asaMkhyAta samaye utpanna thanArA, tarka ane nizcayarUpa duhA tathA apAya, arthAvagrahanA ekaja samayamAM sAthe hoi zake nahI. te ihA-apAya anukrame tarka ane nizcayarUpa svabhAvavALA hovAthI, eka pachI eka udaya pAme che. vaLI arthAvagrahano kALa eka samayamAtrano che ane duhA-apAyano kALa antarmuhUrtano che. tethI arthAvagrahanA ekaja samayamAM na hoI zake. 279. arthAvagrahamAM vizeSajJAna mAnavAno Agraha rAkhanArAo punaH ema kahevA mAge ke priakSipra Adi bheghavALo avagraha che, tethI "zabda che" evuM jJAna arthAvagrahamAM ghaTe che. ane Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148] vyavahArika athavagraha. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga1 e vikalpone laine sUtramAM paNa "te ri 3ri teNe zabda grahaNa karyo" ema kahyuM che. ' arthAt jaldI grahaNa kare, lAMbA kALe grahaNa kare, bahu grahaNa kare, alpa grahaNa kare, bahu prakAre grahaNa kare, thoDA prakAre grahaNa kare, anizcita grahaNa kare, nizcita grahaNa kare, asaMdigdha grahaNa kare, saMdigdha grahaNa kare, dhruva grahaNa kare, adbhava grahaNa kare, e bAre prakAre avagrahaAdinA bhedo kahyA che, te prakAro arthAvagraha jo ekaja samayano hoya to ghaTe nahi. arthAt arthAvagraha mAtra ekaja samayano ja nahi paratu dIrdhakALano paNa che. nahIMtara eka samayamAtramAM kSipragrahaNAdi prakAro kevI rIte ghaTI zake ? mATe arthAvagraha asaMkhyAta samayano paNa hoi zake che. zaMkha, bherI Adi aneka vAjIMtrono avAja sarvene eka sarakho saMbhaLAvA chatAM, kSayopazamanI vicitratAthI (1) koika vAjIMtranAM avAjane sAmuhika rIte jANe che. (2) koika bherI, zaMkha Adi prakArothI jANe che. (3) koika strI puruSa Adi vagADanArane paNa jANe che. ane koi ethI viparIta thoDA prakAre grahaNa kare. e rIte bahu bahuvidhAdi aneka vikalpavazAt koi vakhata avagrahamAM sAmAnyathI grahaNa thAya che ane koI vakhata vizeSa prahaNa thAya che. mATe ubhaya prakAre mAnavAmAM kaMI harakata nathI. eja apekSAe sUtramAM paNa "tevi tti 3 maNi teNe zabda grahaNa karyo" ema kahIne arthAvagrahamAM vizeSajJAna paNa mAnyuM che. 280. bahu bahuvidha Adi nizcaya te apAya che, ane te apAya avagraha ane IhA vinA thato nathI, mATe bahu bahuvidha Adi vizeSa bodha arthAvagraha na kahevAya. prazna :- prahaNa ane ihA e banne vizeSabodharUpa nizcayanAM lakSaNa bhale ho, kema ke te vinA te vizeSa bodha thAya nahI, parantu apAya te nizcayanuM lakSaNa kevI rIte thai zake ? te to tenuM varUpaja che. uttara :- e kathana satya che, parantu bhedanI vivaphAvaDe svarUpa paNa lakSaNa bane che jema potAnAM svabhAvathI-svarUpathI, viSa ane amRtakalazanI jema khala ane sarjana prakaTa thAya che. prazna :- jo bahu bahuvidhAdi vizeSagrAhI bodha apAya ja che, to pachI avagraha AdinA paNa evA bahu-bahuvidhAdi bhedo zAthI kahyA che ? uttara :- je avagrahAdi che, te apAyanA kAraNa hovAthI yogyatA vaDe kAraNamAM svarUpe kArya hoya che, ema upacArathI te avagrahAdikane paNa bahu Adi grAhaka kahyA che. A uparathI apAyagata vizaSajJAnano arthAvagrahamAM upacAra karIzuM ema na kahevuM, kAraNa ke mukhyano abhAva hoya to prayojanavALA nimittamAM upacAra thAya. arthAvagrahanI aMdara apAyagata vizeSajJAnano upacAra karavAmAM kaMI prayojana nathI, tethI temAM teno upacAra karavo ayogya che. prazna:- "teNe zabda grahaNa karyo." ityAdisUtranA yathAzruta arthano nizcaya karavAnuM tyAM prayojana che, tethI upacAra karavAmAM zuM harakata che. ? uttara :- e sUtramAM "zabda" e pada vaktA kahe che, e saMbaMdhI nizcaya pUrve 253mI gAthAmAM karelo che. mATe te prayojana nathI. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] vyavahArika arthAvagraha. [149 prazna :- e vyAkhyAna Ape sAmarthyathI kareluM che, zrutanA artha mujaba nathI kareluM. uttara :- jo upacArathI paNa sUtranA arthanI vyAkhyA karAya che, ema tAruM mAnavuM hoya, to jema ghaTe tema upacAra karIe. parantu tArA kahevA mujaba upacAra ghaTaze nahiM. kAraNa ke "mANavaka siMha jevo che. taLAva samudra jevuM che." vi.nI jema kiMcit samAnatA hoya ane upacAra karyo hoya to zobhe; paNa evI samAnatA tArA kahevAmAM nathI, eTale upacAra kevIrIte ghaTI zakaze ?' kema ke arthAvagrahanA eka samayanI aMdara asaMkhyAta samaye thanAruM vizeSagrAhIjJAna hoI zake nahI. prazna :- to pachI Apa arthAvagrahamAM kevI rIte upacAra ghaTAvo cho ? uttara - "teNe zabda sAMbhaLyo" ItyAdi sUtramAM je "zabda' pada che, te vaktA (sUtrakAra) kahe che. e vAta to pUrve 253mI gAthAmAM kahI che. have upacArika artha vaDe tAruM prayojana che, tyAre enuM vyAkhyAna je prakAre ghaTe che, te mujaba ghaTAvIe chIe te sAMbhaLa. 281. sAmAnya ke avyakta anirdezya vastune grahaNa karanAra naiRRyika arthAvagraha eka samayano che. eka sAmayika arthAvagrahanI jJAnaAdivastuone paramayogIo ja jANe che, tethI tene naiRyika arthAvagraha kahevAya che. ane chabastha manuSyo jene arthAvagraha kahe che, te vyavahArika athavA upacArika arthAvagraha che, naiRyika arthAvagraha thayA bAda, ihita vastu vizeSano je apAya, te apAyaja pote bhAvi ihA ane apAyanI apekSAe, tathA bhaviSyamAM thanAra anyavizeSonI apekSAe upacArika arthAvagraha che. ( prathama naiRyika arthAvagrahamAM rUpAdithI abhinna avyakata zabdAdi sAmAnya grahaNa thAya che. te pachI temAM ihA thayA bAda "A zabdaja che' ityAdi nizcayarUpa apAya thAya che. e pramANe apAya thayA pachI "zuM A zabda zaMkhano che, ke zRMgano che?" ityAdi zabdanI vizeSatA saMbaMdhI pharI ihA thaze. te pachI "A zaMkhano ja zabda che" ityAdi zabdanI vizeSatA saMbaMdhI je apAya thaze tenI apekSAe "A zabdaja che' evo je prathamano nizcaya te apAya chatAM paNa upacArathI arthAvagraha kahevAya che, kAraNa ke te pachI IhA-apAya thAya che. upacAranuM e eka nimitte kahyuM. have bIjuM kahIe chIe. "A zaMkhano zabda che' ityAdi bhAvi vizeSanI apekSAe "A zabda che" ityAdi apAya, je zabda-sAmAnya grahaNa kare che, te arthAvagraha che. jenA pachI ihA-apAya pravarte che, ane je prathama naiRRyika arthAvagrahanI peThe sAmAnya grahaNa kare che, te arthAvagraha che. te mujaba ahIM paNa "A zabda ja che" ityAdi apAya thayA bAda ihA apAya pravarte che, ane "A zaMkhano zabda che" ityAdi bhAvi vizeSanI apekSAe, "A zabda ja che" evo nizcaya te sAmAnya che. mATe arthAvagraha bhAvi vizeSanI apekSAe sAmAnya kare che, ema nakkI thayuM. - e pramANe zabda sAmAnyanA nizcayarUpa apAya thayA bAda "zuM A zaMkhano zabda che, ke zRMgano che ?" ityAdirUpa ihA pravarte che, te pachI zaMkhajanyAdi zabdanA dharma vizeSano bodha thavAthI "A zaMkhano zabda che" ityAdi rUpe apAya thAya che. A upAya paNa bIjA vizeSanI AkAMkSAvALA pramAtAne, bhAvi ihA ne apAyanI apekSAe sAmAnyagrahaNarUpa hovAthI arthava Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150] vyavahArika arthAvagraha. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 graha che, ema upacAra karAya che. e rIte sAmAnyavizeSanI apekSA, cheka vastunA anya vizeSa sudhI karavI. (je vizeSa pachI vastunA bIjA vizeSa bheda na hoya, athavA vastunA bIjA vizeSo hoya, to paNa je vizeSa pachI pramAtAne te saMbaMdhI jijJAsA zAnta thAya, te anya vizeSa kahevAya.) 282-284. arthAt prathamanA avyakta sAmAnya mAtra grAhI eka sAmayika jJAna sivAya, sarvatra viSayanuM jJAna karavAmAM IhA ane apAya thAya che. nizcayika arthAvagraha thayA bAda IhA thAya ane te pachI apAya thAya. ema vAraMvAra e ja krame cheka anya vizeSa paryanta ihA-apAya thAya che, paNa arthAvagraha thato nathI, parantu saMvyavahAra mATe eTale vyavahArIjananI apekSAe, e IhA te deha nathI, ane e apAya te apAya nathI, paNa arthAvagraha ja che. kema ke tyAM je je apAya che te te apAya uttarottara hA-apAyanI apekSAe tathA bhAvi vizeSanI apekSAe upacArathI arthAvagraha che. e pramANe tAratamyatAthI uttarottara vizeSanI AkAMkSA thAya tyAM sudhI samajavuM. 285. have jo evI taratamatA na hoya to, jJAtAne bhAvi vizeSanI AkAMkSA zAnta thatAM apAya ja thAya. paNa avagraha na thAya, kema ke e apAyanA nimittabhUta ihAdino abhAva thAya che, tethI avagraha na thatAM apAya ja thAya che. ane te apAya thayA pachI te arthanA upayoganI aprazrutirUpa dhAraNA thAya che. A aprasmRtirUpa dhAraNA apAyanA atteja che, zeSa dhAraNAnA be bheda vAsanA ane smRti to smRti to sarvatra kALAntarane viSe hoya che. 286. e pramANe vyavahArika arthAvagrahanI apekSAe, yathA zrutArthanuM vyAkhyAna paNa sUtra virUddha nathI, kema ke "tti vattA marg - zabda ema vaktA kahe che." ityAdi prakAre 253mI gAthAmAM "te ri 3kSiA teNe zabda grahaNa karyo." ItyAdi sUtranuM vyAkhyana karyuM che. athavA "te sattiA 3mA" ema je sUtramAM kahyuM che teno jo vikalpathI vivakSAne kAraNe vizeSajJAna mAnIe to paNa aupacArika-sAMvyavahArika arthAvagrahamAM zabdaprahaNa kare che, tevuM vizeSajJAna pachI pUrvokta yuktimujaba IhA vigere thAya che. A pramANe mAnavAthI "ze nahI nAma ye rize 3tta sa6 suNejjA teNaM sahetti uggahie, na uNa jANaI ke vesa sadda ? tao IhaM pavisai, tao avAyaM gacchada ityAdi sUtrano artha paNa saMgata thaze. prazna - e pramANe jo arthAvagraha ja che, to pachI tene te rUpe zA mATe nathI grahaNa karatA ? uttara :- "A zabda ja che" vijJAna apAyarUpa arthAvagraha che. apAya to sAmAnya grahaNa tathA IhA sivAya thato nathI. A vAta pUrve ghaNIvAra kahI che. tethI pUrvanuM vyAkhyAna mukhya che ane A gauNa che. 287. - uparokta vyavahArika arthAvagraha mAnavAthI, kSipra-akSipraAdi pUrvokta doSo dUra thAya che. arthAt eka samayanA naiRRyika arthAvagrahanI vyAkhyA karanArane pahelAM je doSo kahyA che ke - jo arthAvagraha eka samayano che, to tene kSipragrahaNAdi vizeSaNa kema ghaTe ? tathA jo arthAvagraha sAmAnya mAtrane ja grahaNa kare che, to tene bahu bahuvidhAdi vizeSanuM grahaNa kema ghaTe ? vaLI Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) vyavahArika arthAvagraha. [151 arthAvagrahathI vizeSa grahaNa karavAmAM eka samayanI aMdara ghaNA upayogo prApta thAya che, vi. doSo vyavahArika arthAvagraha mAnavAthI dUra thAya che. ethI naiRyika arthAvagraha mAnanAra have ema kahI zake che ke pri-akSipraAdi vizeSaNo vyavahArika arthAvagraha saMbaMdhI che. kema ke te asaMkhyAta samaye utpanna thAya che, tethI temAM kSipra akSiprAdipaNuM grahaNa ghaTe che, tathA vizeSagrAhI hovAthI, temAM bahu bahuvidhAdipaNuM grahaNa paNa ghaTe che, vaLI sAmAnya grahaNa ane ihA e vyavahArika arthAvagrahamAM asaMkhyAta samaye thAya che, tethI pUrve 267mI gAthAmAM kahela eka samayanI aMdara ghaNA upayoga thavArUpa doSa paNa dUra thaze. prazna :- naiRRyika arthAvagrahamAM, vyavahArika arthAvagrahane apekSIne kSipra-akSiprAdi vizeSaNo Apa kaho cho. to zuM naiRRyika arthAvagrahamAM te sarvathA na hoya ? uttara :- mukhyatAe to e vizeSaNo vyavahArika arthAvagrahamAM ja ghaTe che. paraMtu kAraNamAM kAryanA dharmano upacAra karavAthI, naiRRyika arthAvagrahamAM paNa e ghaTI zake che. A vAta pUrve kahI che, ane AgaLa paNa kahevAze ke viziSTa kAraNathI kArya paNa viziSTa thAya che. jo e pramANe kAraNa-kAryanI sAmyatA na hoya to tribhuvanamAM aizvaryAdi prApti thAya, kASThanA TukaDAmAMthI paNa ratnaAdino samUha maLe. parantu ema thatuM nathI. have cAlatI bAbata kahe che. vaLI lokomAM paraMparAe sAmAnya-vizeSano je vyavahAra rUDha che, te paNa vyavahArika avagraha mAnavAthI saMgata thAya che, kema ke lokamAM je vizeSa che, te apekSAe sAmAnya che ane je sAmAnya che, te paNa apekSAe vizeSa che, udAharaNa tarIke "A zabda ja che" e pramANe nizcita artha te pUrva sAmAnyanI apekSAe vizeSa che. ane "A zaMkhano zabda che" evo uttaravizeSanI apekSAe sAmAnya che. A pramANe cheka aMtya vizeSa paryanta jANI levuM. upara uparanA jJAnanI pravRttirUpa saMtAna vaDe je A sAmAnyavizeSano vyavahAra lokomAM rUDha che. te aupacArika athavagraha mAnavAmAM Ave, to ja ghaTI zake, te sivAya ghaTe nahI ane te aMgIkAra kare nahI to prathama apAya thayA pachI, ihAnI utpatti ane uttaravizeSanuM grahaNa na thAya. uttaravizeSanuM grahaNa na thavAthI prathama apAyamAM nizcitaartha vizeSarUpa ja thAya, paNa sAmAnya rUpa na thAya, ane ethI pUrvokta lokaprasiddha sAmAnya vizeSa vyavahArano uccheda thAya. paraMtu jo prathama apAyanI pachI IhAnI utpatti ane uttaravizeSanuM grahaNa mAnavAmAM Ave, to tenI apekSAe prathama apAyamAM nizritaartha sAmAnyarUpa thAya. "je sAmAnya grAhaka che ane jenI pachI ihAdi pravRtti thAya che te naiRRyika Adya avagrahanI peThe arthAvagraha che." A pramANe aupacArika athavA vyavahArika arthAvagraha siddha thayo. 279-288. ahIM matijJAnanA prathama bhedarUpa avagrahanA banne bhedano vicAra samApta thayo. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 ] IhA vigerenI vicAraNA. have matijJAnanA ihA-apAya ne dhAraNAnuM svarUpa kahe che. iya sAmaNNaggahaNANaMtaramIhA sadatthavImaMsA / vimimAM saddo'saddo ? jo hovna va saMgha-saMcALe ? ||8|| [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 mahurAiguNattaNao, saMkhasseva tti jaM na siMgassa / viNNANaM so'vAo, aNugama - vairegabhAvAo // 290 // tayaNaMtaraM tayatthAviccavaNaM, jo ya vAsaNAjogo / kAlaMtare ya jaM puNaraNusaraNaM dhAraNA sA u / / 291 / / e pramANe sAmAnyagrahaNa pachI vidyamAna arthanI vicAraNA te ihA che. (jema ke) zuM A zabda che ke azabda che ? athavA zaMkhano zabda che ke zRMgano che ? madhurAdi guNayukta hovAthI zaMkhanoja zabda che, zrRMgano nathI. evuM anvaya-vyatirekanA sadbhAvathI je jJAna te apAya. e apAya pachI te arthanuM acyavana ane saMskArarUpe vAsanAno je saMyoga tathA kALAntare punaH anusmaraNa te dhAraNA kahevAya che. 289 thI 291. naiRRyika arthAvagrahamAM rUpaAdithI abhinna avyakta vastumAtranuM grahaNa thAya che, ane vyavahArika arthAvagrahamAM uttara vizeSanI apekSAe zabdAdi sAmAnya grahaNa thAya che, ema pUrve kahyuM che. te ubhaya prakAranA avagraha pachI vidyamAna arthanI vizeSa vicAraNA te ihA che. udAharaNa tarIke meM zuM vastu grahaNa karI ? zabdagrahaNa karyo, ke rUpAdirUpa azabda grahaNa karyo ? AvA prakAranI vicAraNArUpa ihA naiRRyika arthAvagraha pachI thAya che. vyavahArika arthAvagrahamAM zabda sAmAnyagrahaNa karyA pachI, zaMkha ane zRMganA zabdamAMthI, Azabda zaMkhano haze ke zRMgano ? evI vicAraNArUpa ihA, vyavahArika arthAvagraha pachI thAya che. A ihA saMzayajJAna nathI. kharekhara rIte to vyatireka dharmanuM nirAkaraNa ane anvaya dharmanI ghaTanAne viSe pravartelo apAyanI sanmukha je bodha te ihA samajavI. te A pramANe che. A araNya che, sUrya asta pAmela che, tethI ghaNuM karIne atyAre ahIM manuSya saMbhave nahi, paNa pakSi vagere tyAM jaNAya che, tethI ThuMThu hovuM joie; A badhuM pUrve kaheluM che paNa thoDI buddhivAlAnA smaraNane mATe pharIne kahevAmAM AvyuM che. 289. have matijJAnano trIjo bheda apAya che tenuM svarUpa kahe che. upara mujaba ihA thayA bAda, A zabda madhura-snigdhAdi guNavALo hovAthI zaMkhano ja che zrRMgano nathI, evuM je vizeSa nizcayarUpa jJAna che te apAya che. AmAM anvaya-vyatireka dharmanA vicArano sadbhAva che, eTale ke sanmukha rahelA arthanA vidyamAna dharmonA astitvano ane avidyamAna arthanA dharmonA abhAvano nizcaya thAya che. vyavahArika arthAvagrahanA kramathI thanArA apAyanuM svarUpa che ane zrotra grAhyAdi guNayukta hovAthI 'A zabda che' paNa rUpAdi nathI evA prakArano nizcaya, te naiRRyika arthAvagrahanA kramathI thanArA apAyanuM svarUpa che. have matijJAnano cotho bheda dhAraNA, te avicyuti vAsanA-smRttinA bhedathI traNa prakAre che. 290. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara dhAraNAnAM prakAro. [153 uparokta svarUpavALA apAyavaDe arthano nizcaya thayA pachI, jayAM sudhI te arthano nirantara upayoga rahe, tyAM sudhI te avismRti nAme dhAraNAno prathama bheda samajavo. nizcita arthanA upayoganuM AvaraNa thayA pachI, pharI te AvaraNanA kSayopazamavaDe kALAntare indriya vyApAraAdi sAmagrI prApta thavAthI punaH te arthano upayoga smRtirUpe utpanna thAya, te AvaraNanA kSayopazamarUpa vAsanA nAme dhAraNAno bIjo bheda jANavo. ane kALAntare tevI vAsanAnA prabodhathI pUrvakALe indriyovaDe upalabdha athavA anupalabdha evA arthanuM, je manane viSe smaraNa thAya, te smRtinAe dhAraNAno trIjo bheda che. 291. ze nAma re ri 3tta sa sudhInA koI purUSa avyakta zabda sAMbhaLe" ityAdi sUtronA anusAra zabdanI apekSAe avagrahaAdino vicAra karyo. have "ww minAvevi te rasa saMghe pAra eja pramANe avyakta rUpa-rasa-gaMdha ane sparzanuM paNa samajavuM" ityAdi sUtronA anusAra rUpa vigerenA avagrahAdino vicAra bhASyakAra mahArAja kahe che. sesesu vi ruvAisu, visaesuM hoMti suuvlkkhaaii| pAyaM paccAsannattaNeNamIhAivatthUNi // 292 / / thANu-purisAi-kuTu-ppalAi-saMbhiyakarilla-maMsAI / sappu-ppalanAlAi bba, samANarUvAivisayAI // 293 // evaM ciya simiNAdisu maNaso sahAiesu visaesu / hoMtiMdiyavAvArAbhAve vi avaggahAIyA // 294 // bAkInA rUpaAdi viSayomAM paNa ihAAdi bhedo, prAyaH samAna lakSaNavALA hoya che. jema ke sthANu-purUSaAdi, kuSTha-padmaAdi, saMbhUta evAM kArelAM-mAMsa Adi, sarSa ane kamaLanALa AdinI jema samAna rUpaAdi viSayo eja pramANe svamAdimAM zabdAdi viSayone aMge indriyanA vyApArano abhAva chatAM paNa manane avagrAdi thAya che. 292 thI 294. arthAvagrahamAM kevaLa sAmAnyamAtra vastu grahaNa thAya che, tethI temAM bIjI vastunI apekSA nathI. paNa IhA ubhayavastugrAhI che, tethI temAM jaNAtI vastu prAyaH bahudharmothI samAna che. parantu atyanta vilakSaNa vastu grahaNa nathI thatI. kemake dUra mada-maMda prakAzamAM sAme "zuM sthANu che ke purUSa che ?" evI ihA thAya che. emAM UbhA rahevuM caDhavuM-jADAI-UMcAi vigere ghaNA dharmovaDe puruSa ane sthANu prAyaH samAna che; AthI viparIta "zuM A sthANu che ke UMTa che?" evA prakAre hA thatI nathI. kemake sthANu ane UMTa atyanta vilakSaNa che. eTalA mATe sAmAnya mArA grAhI avagraha ahIyAM prathama kahyo nathI, paNa IhAdineja kahelAM che. UbhayavastunA avalaMbanathI ja ihA samAna che. "A sthANu ja che purUSa nathI." ityAdi rUpe apAya paNa sAdezyathIja thAya che, tethI "IhAdi' emAM kahela "Adi' zabdathI te apAyaAdi paNa samajavA. 292. 2) Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154] IhA vigerenI vicAraNA. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 ihA vigere bhedonA viSayo rUpa Adi samAna che, te A pramANe che : cakSu indriyajanya ihA vigerenA rUpavALA viSayo sthANu-purUSaAdinI jema samAnadharmavALA hoya che. jemake-"zuM A sthANu che, ke purUSa che ?" Adi zabdathI "zuM A chIpa che ke rUpAno TukaDo che ?" "mRgajaLa che ke jaLa che? doraDuM che ke sarpa che?" ityAdi samAnadharmavALA rUpa viSayo ja cakSujanya IhA vigeremAM hoya che. A kuino gaMdha che, ke padmano ? saddhacchadavRkSano gaMdha che ke hastinA madano ? kastUrIno gaMdha che ke vanahastinA madano gaMdha che?" ityAdi babbe vastuono gaMdha prAyaH samAna che, tethI e vigere samAnagaMdhanA viSayo dhrANendriyajanya IhAdinA jANavA. rAtrie aMdhArAmAM jIbha upara mUkatAM "zuM A saMbhUta vAMsakArelAM che ke mAMsa che? goLa che ke khAMDa che ? mRddhIkA (drAkSa) che ke zuSkarAjAdana (rAyaNa) che ?" ityAdi e babbe vastuono rasa ghaNuM karIne samAna hoya che, tethI samAna rasavALA viSayo rasanendriyajanya hAdinA jANavA. "zuM A sarpano sparza che ke kamaLanALano ? strIno sparza che ke purUSano ? DhephAno sparza che ke pattharano ?" ityAdi samAnasparzavALA viSayo sparzanendriyajanya IhAdikanA che. 293. indriyonI peThe noindriya-manane paNa avagrahAdi thAya che. svapramAM athavA kamADa baMdha thavAthI aMdhakAravALA oraDAmAM indriyanA vyApArano abhAva chatAM paNa, manana karAtA zabdAdi viSayomAM manane avagraha-ikA apAya-ne dhAraNA thAya che. udAharaNa tarIke svapramAM mananI vicAraNAmAtrathI saMbhaLAtA gIta vigere zabdamAM, prathama sAmAnya mAtra vicAramAM avagraha thAya che, te pachI "zuM A zabda che ke apazabda che ?" ityAdi vicAramAM IhA thAya che, pachI zabdano nizcaya thavAthI apAya thAya che, ane tyArabAda dhAraNA thAya che. e ja pramANe koI devanuM rUpa jotAM, karparAdino gaMdha sughatAM, modakAdikanA rasamAM, ane yuvatinA sparzamAM te te vicAramAM indriyanA vyApAravinA paNa kevaLa manane avagrahAdi thAya che. 294. e avagrahAdi utkrama-vyatikramathI kema na thAya ? athavA iTAdi traNa, be ke eka ja kema na hoya ? zA mATe cAra bheda mAnavA joie ? AvI koine zaMkA thAya to tenA samAdhAna mATe AcAryazrI kahe che ke ukkamao'ikkamao, egAbhAve'vi vA na vatthussa / jaM sabbhAvAhigamo, to sabbe niyamiyakkamA ya // 295 / / Ihijjai nA'gahiaM, najjai nANIhiyaM nayA'nAyaM / dhArijjai jaM vatthu, teNa kamo'vaggahAI u // 296 // eto cciya te savve, bhavaMti bhinnA ya va samakAlaM / na vaikkamo ya tesiM, na annahA neyasabbhAvo // 297 // 1. masAlAyukta. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] avagraha Adino niyatakrama. [155 abbhatthe'vAo cciya, katthaI lakkhijjae imo puriso| annattha dhAraNa cciya, purovaladdhe imaM taM ti // 298 // uppaladalasayavehe vva, dubvibhAvattaNeNa paDihAi / samayaM va sukkasakkuli, dasaNe visayANamuvaladdhI // 299 // | utkrama-vyatikramathI ane emAMnA ekanA paNa abhAve vastuno bodha na thAya tethI te sarva bhedo mAnyA che, ane te niyamita kramavALA ja che. vastune grahaNa karyA sivAya IhA thatI nathI. IhA thayA sivAya apAya thato nathI, ane apAya vinA dhAraNA thatI nathI, ane tethI avagrahAdino e krama che. ethI ja te sarva bhinna kAle thAya che, samakALe thatA nathI, tema ja temano vyatikrama paNa nathI (kAraNa ke) anyathA zeyano sadbhAva na thAya. abhyasta vastumAM koi vakhata apAya jaNAya che. (jema ke, "A purUSa che" anyatra pUrvopalabdha vastumAM dhAraNA paNa thAya che. jema ke) "A te ja vastu che." jema-kamaLanA seMkaDopatra viMdhatAM, athavA zuSkazakhulI bhakSaNa karatAM ajANatA ekI sAthe viSayonI upalabdhi jaNAya che. tema (koI vakhata apAyanI, ane koI vakhata dhAraNAnI temaja koI vakhata durlakSapaNAthI te sAthe badhAnI, paNa mati jaNAya che.) 295 thI 299. pazcAnupUrvIe thavuM te utkrama ane avagrahAdika cAramAMthI ekAdine olaMghIne thavuM te anAnupUrvI eTale vyatikrama. e utkrama-vyatikramathI avagrahAdi thAya to vastunuM sadbhAva svarUpa jaNAya nahi, temaja jo e avagrahAdimAMthI ekano paNa abhAva hoya, to paNa vastu svarUpano bodha thAya nahi. e kAraNathI avagrahAdi cAre niyamita kramasara mAnyA che. 295. avagrahavaDe nahi grahaNa karAelI vastunI ihA thatI nathI, kema ke IhAvicAra rUpa che, ane e vicAra vastu grahaNa karyA sivAya thaI zake nahi, tethI prathama avagraha kahIne pachI IhA kahI che. e ihA sivAya apAya thato nathI, kema ke apAya nizcayarU5 che, e nizcaya vicArapUrvaka ja thAya che, tethI IhA pachI apAya kahyo che. apAyavaDe nizcaya thayA vinA dhAraNA thatI nathI, kema ke te dhAraNA arthAvadhAraNArUpa che, ane evuM avadhAraNa nizcaya thayA vinA thAya nahi, tethI apAya kahyA pachI dhAraNA kahI che. A pramANe avagrahAdino niyamita kramaja yogya che. paNa utkrama (pazcAnupUrvIthI thavuM te) ne vyatikrama (anukrama sivAya game tema thavuM te) yogya nathI, kema ke ethI vastuno bodha na thAya. 296. grahaNa karyA sivAya IhA nathI thatI, ItyAdi kahevAthI avagrahAdi cAre mAnavA yogya che. emAMnA ekano paNa abhAva hoya to matijJAna thAya nahi. "prathama grahaNa karyuM hoya to ja IhA thAya" ityAdi kahevAthI avagrahAdi cAre paraspara bhinna che, ema jaNAvyuM che, kemake te uttarottara bhinna navIna paryAyone grahaNa kare che. vaLI "grahaNa karyA sivAya IhA thatI nathI" eja kathanathI avagrahAdi cAra samakALe nathI thatA, temaja ukrama vyatikramathI paNa nathI thatA, parantu kramasara thAya che. ane yathokta dharmavALAja che. jo tethI viparIta dharmavALA hoya to zeyano sadUbhAva na thAya; eTale ke zabdAdijJeyavastuno paNa evo svabhAva nathI, ke je e cAramAMthI ekAda rahita abhinna, samakALe thanArA ane utkrama vyatikramathI thanArA avagrahAdivaDe jaNAya; parantu e zabdAdi jJeyavastuno Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ] avagraha Adino niyatakrama. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 paNa evoja svabhAva vyavasthita che, ke te sarve bhinna judA judA kALe thAya che, ane utkrama-vyatikramathI rahita arthAta avagrahAdi hoya, to ja teovaDe te saMpUrNa jaNAya che. A vAta jo ke uparanI ra95mI gAthAmAM kahI che, paNa te saMkSipta hovAthI ahIM punaH vistArathI kahI che. 297. prazna :- nirantara pUrve joela hoya, vicArela hoya, ane bolela hoya, evA jANItA viSayamAM, pharI koi sthaLe koi vakhate e viSaya jovAthI, avagraha-IhA choDIne prathama apAya ja thato samasta jIvo nirvivAda anubhave che. jemake "A purUSa che." vaLI anyatra koi sthaLe, pUrvopalabdha sunizcita vastumAM daDhavAsanAthI, tenI aMdara avagraha ihA-apAya ullaMghIne prathama smRtirUpa dhAraNAja thatI anubhavAya che. jemake "A teja vastu che ke je meM pUrve jANI hatI" A pramANe thatuM hoya ema anubhavAya che, to pachI Apa ema kaho cho ke utkrama-atikramavaDe, ke cAramAMthI ekAdano paNa abhAva hoya, to paNa vastu svarUpano bodha na thAya, ane grahaNa karyA sivAya IhA na thAya ? 298. uttara :- koI vakhata prathama apAya jaNAya che, ane koI vakhata prathama dhAraNA jaNAya che, ema je tuM kahe che te ayogya che. kema ke jemAM seMkaDo kamaLapatro viMdhavAmAM kALa durlakSya che, tema avagrahAdino kALa paNa durlakSya che. tethI tema anabhAvAMya che. udAharaNa tarIke jema koi zaktizALI yuvAnapuruSa, kamaLanA seMkaDo patrone soya Adi vaDe viMdhatA pote evuM mAne che, ke meM A badhAM patra ekI sAthe vIMdhI nAkhyAM. parantu kharI rIte to e dareka patra bhinna bhinna kALe ja bhedAya che. paNa te kALa atisukSma hovAthI, bhinna paNe jaNAto nathI. parantu tethI ema na samajavuM ke temano abhAva che. vaLI hAdi koI sthaLe spaSTa anubhavAya che. jayAM jayAM spaSTa anubhavathI na jaNAya tyAM tyAM pUrve kahyA mujaba samajI levuM ke "grahaNa karyA sivAya IhA nathI ane hA vinA nizcaya nathI." mATe prathama apAya anubhavAya che, te A kamaLapatra vIMdhavAnA udAharaNathI bhrAnti samajavI. AnA saMbaMdhamAM eka bIjuM udAharaNa laIe. jema koine sukI ane lAMbI sakhulI-talasAMkaLInuM bhakSaNa karatAM, teno avAja thavAthI zabdajJAna thAya che, jo sukI nA hoya to zabda thAya nahI, ane te zabda sAMbhaLatI vakhate e lAMbI hovAthI tenuM rUpa jaNAya che. jo te TuMkI hoya to tene mukhamAM nAkhyA pachI zabda sAMbhaLavAnI sAthe rUpa jaNAya nahi, tethI lAMbI sakhulI kahI che. e rUpa darzananI sAthe ja tenA gandha-rasa-ane sparza paNa anubhavAya che. e pramANe pAMca indriyonA viSayanI upalabdhi ekI sAthe thatI jaNAya che, paNa te upalabdhi ekI kAle thatI dekhAya che, te satya nathI. kema ke badhI indriyonuM jJAna ekIsAthe thAya nahi. mana sAthe joDAela indriyaja, potAnA viSayanuM jJAna utpanna karI zake che, paNa te vinA nahI. mana eka upayogavALuM hovAthI, sarva indriyo sAthe ekaja samaye joDAtuM nathI. tethI eka kALe anekanI sAthe saMyoga thavo ayogya che. paraMtu mana atizIdhragativALuM hovAthI, ane kALano bheda durlakSya hovAthI, sarva indriyonA viSayonI upalabdhi ekI sAthe thai, ema bhrAntithI emAM kALa bheda jaNAto nathI, tema abhyasta sthAnomAM avagrahAdinA kALanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. mATe te avagrahaAdimAM cAre bheda AvI jAya che. tema utkrama-vyatikramavALA paNa nathI. zakhulinuM lAMbApaNuM gAthAmAM kahyuM nathI, paNa upalakSaNathI jANavuM. 299. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara]. matijJAnanA bhedo. [157 ahIM sudhI Abhinibodhika jJAnanA saMkSepathI cAra bheda kahyA, have tenA aThyAvIsa tathA traNaso chatrIsa bheda jaNAve che. soiMdiyAibheeNa, chabihA'vaggahAdao'bhihiA / te hoMti caubbIsaM, caubvihaM vaMjaNoggahaNaM // 300 / aTThAvIsaibheyaM, eyaM suyanissiya samAseNaM / keittu vaMjaNoggahavajje, choDhUNameyammi // 301 // assuyanissiyamevaM, aTThAvIsaivihaMti bhAsa ti / jamavaggaho dubheo'vaggahasAmaNNaoekko gahio // 302 / / cauvairittAbhAvA, jamhA na tamoggahAio bhinnaM / teno pArAsAmAM tAM tArAcaM ceva rUA. kiha paDikukkuDahINo, jujjhe biMbeNa'vaggaho IhA / kiM susiliTThamavAo, dappaNasakaMtabiMba ti // 304 // jaha uggahAisAmaNNao'vi soiMdiyAiNA bheo / taha uggahAisAmaNNao'vi tamaNissiyA bhinnaM // 305 // aTThAvIsaibheyaM, suyanissiyameva kevalaM tamhA / jamhA tammi samatte, puNarassuyanissiyaM bhaNiyaM // 306 // zrotrAdi indriyonA bhede che prakAre avagrahAdi kahela che tethI tenA covIza ane cAre prakAre vyaMjanAvagraha kahela che. ema aThyAvIza bheda saMkSepathI zrutanizritamatinA che. keTalAka vyaMjanAvagraha sivAya (covIzabhedomAM) azrutanizritanA cAra bheda meLavIne aThyAvIsa bheda kahe che, temAM be bhejavALA avagrahane sAmAnyathI eka avagraha mAnela che. te vyaMjana ane arthano avagraha avagrahAdi cArathI vyatirikta na hovAthI te avagrahAdithI bhinna nathI, mATe avagrahAdi sAmAnyanI apekSAe te targataja che. bIjA kukaDA vinA eka kukaDo kevI rIte yuddha kare? pratibiMba sAthe. Avo vicAra te. avagraha. yuddha karAvavA mATe zuM ThIka paDaze? A ihA. darpaNamAM saMkrAMtabiMba ThIka paDaze, A apAya. jema avagrahAdi samAna chatAM paNa zrotrendriyAdivaDe bheda che. tema avagrAdi samAna chatAM te zratanizritathI bhinna che. kevaLa kRtanizritaja adyAvisa bhede che, te pUrNa thayA pachI (AgamamAM) punaH azrutanizrita kahyuM che. bahu bahuvidha-pri-anizcita ane dhruva e che, tathA tenA pratipakSi (abahuAdi) vaDe bAra prakAre avagrahAdi che. (tene aThyAvIsa bheda sAthe guNavAthI) traNaso chatrIsa bheda thAya che. 300-306. zrotrAdi pAMca indriyo ane chaThuM mana, e chanAM avagrahaAdi cAra cAra thAya che, tethI avagrahAdi cArane, e chanI sAthe guNavAthI covIsa thayA, ane sparzana-rasanA-prANa ane zrotrA indriyathI cAra prakAre vyaMjanAvagraha thAya che, mATe e cAra bheda pUrvokta covIsanI sAthe meLavatAM sarva maLIne aThayAvIsa bheda Rtanizrita matijJAnanA che. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 ] matijJAnanA bhedo. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 bIjA AcAryo aThyAvIsa bheda bIjI rIte gaNAve che. teo A aThayAvIsa bhedomAMthI zrutanizritanA vyaMjanAvagrahanA cAra bheda bAda karIne, bAkI rahelA covIsa bhedomAM, autpAttikI, vainayikI, karmajA ane pAriNAmikI e cAra bheda buddhinA che, te zrutanizrita matijJAnamAM meLavIne aThyAvIsa bhede matijJAna che ema kahe che. AnA purAvAmAM teo ema kahe che ke- ahIM saMpUrNa matijJAnanA bhedo kahevAno adhikAra che, temAM jo azrutanizrita buddhi catuSka na gaNIe, to zrutanizcitarUpa matijJAnanA eka bhAganAja aThyAvIsa bheda kahyA gaNAya, paNa jyAre upara zrutanizcita ane azrutanizrita meLavIe, tyAre saMpUrNa matijJAnanA bhedo siddha thAya. jo kevaLa emaja hoya; to pachI vyaMjanAvagrahanA cAra bhedanuM zuM karavuM ? evI koine zaMkA thAya, to tenA uttaramAM kahevAnuM ke, pUrve vyaMjanAvagraha ane arthAvagraha evA be bheda avagrahanA kahyA che, te avagraha ahIM sAmAnyathI ekaja prakAre mAnela che. temAM vyaMjanAvagrahanA cAra bheda samAi jAya che. kema ke sAmAnyamAM vizeSano antarbhAva thAya che. udAharaNa tarIke jema 'senA' kahI, eTale emAM hAthIghoDA vigere AvI jAya ane 'vana' kahevAthI temAM dhava-khadirAdi vRkSo paNa AvI jAya. tethI avagraha-ihA-apAya ane dhAraNA, e cAre, pAMca indriyo tathA mana e cha vaDe cha cha prakAre che. tethI zrunizritamatinA covIsabheda ane azrutanizritamatinA buddhicatuSkarUpa cAra bheda ema sarva maLIne matijJAnanA aThyAvisa bheda che. 300 thI 302. AvI rIte matAntarathI jaNAvelA aThyAvIsa bheda yogya nathI, kema ke avagraha-ihA apAyane dhAraNA, e cAra bhedathI azrutanizcita bhinna nathI, tenA buddhicaturUpa cAra bheda avagrahAdinA aThyAvIsa bhedamAM samAi jAya che, to pachI vyaMjanAvagrahanA cAra bheda kADhI nAMkhIne pharIthI paNa azrutanizritanAM cAra bheda emAM umeravA e ThIka nahi. kAraNa ke je aThyAvIsa bheda kahyA che. te avagrahaAdinAja kahyA che, ane e avagrahAdi buddhicatuSkamAM paNa che. eTalA mATe avagrahaAdinI sAthe azrutanizcita buddhicatuSTaya, paNa aThyAvIsa bhedamAM AvI jAya che. prazna :- autpAttikI vigere buddhicatuSkamAM avagrahAdi kevI rIte saMbhave ? uttara :- e saMbaMdhamAM naTaputra bharata, zilA, gheTuM, kukaDo,tala, retI, hasti, kuvo, vanakhaMDa, pAyasa, Agamana, pAMdaDAM, khIsakolI ane pAMca pitA vigere ghaNA dRSTAMta AgamamAM kahyAM che. temAMthI eka kukaDAnuM udAharaNa autpAttikIbuddhimAM avagrahAdi samajavA mATe laie. koi rAjAe naTaputra bharatanI buddhinI parIkSA karavA kahyuM ke-A mArA kukaDAne bIjA kukaDA vinA ekalAneja yuddha karAva. A uparathI naTaputre manamAM vicAryuM ke bIjA kukaDA sivAya A ekalo kukaDo kevI rIte yuddha karaze ? ema vicAra karatAM manamAM ekadama sphurI AvyuM ke potAnuM pratibiMba AgaLa jovAthI abhimAnavaDe A yuddha karaze. A pramANe sAmAnyathI jANyuM, te avagrahanAmano matino pahelo bheda thayo. te pachI evo vicAra kare ke taLAvanA pANImAM paDeluM pratibiMba yuddha karAvavAne ThIka paDaze, ke darpaNamAM paDeluM pratibiMba ThIka paDaze ? ityAdi biMbasaMbaMdhI vicAraNA 1 autpAttikI Adi cAra buddhinAM dRSTAMto pariziSTamAM juo. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara). matijJAnanA bhedo. [159 te ihA. evI ihA thayA bAda evo nizcaya kare, ke pANI AdimAM paDeluM pratibiMba kSaNekSaNe dUra thAya, ane aspaSTa hoya tethI yuddha karAvavAmAM tevuM pratibiMba ThIka nahI paDe, paNa arisAmAM paDeluM pratibiMba sthira ane spaSTa hovAthI, caraNAghAta karavAmAM ThIka paDaze, mATe te yogya che. e pramANe biba vizeSano nizcaya te apAya. A rIte buddhinA bIjA udAharaNomAM paNa avagrahAdi vicArI levA. e pramANe buddhicatuSkamAM paNa avagrahAdi che. tethI zrutanizrita matijJAnanA avagrahAdi aThyAvIsa bhedomAM buddhicatuSka avagrahaAdivALA hovAthI antarbhAva thAya che. mATe aThyAvIsa bhedomAMthI vyaMjanAvagrahacatuSka dUra karIne buddhicatuSkane pharI umeravuM, e ThIka nathI. 304. prazna :- jo e pramANe avagrahAdinI samAnatAthI, zrutanizritanA avagrahAdimAM azrutanizrita antarbhAva pAme che, to pachI AgamamAM AbhinibodhikajJAnanA be bheda kahyA che, te kevI rIte ghaTaze ? uttara - jema zrotrendriyanA arthAvagraha vigere, ghrANendriyanA arthAvagraha vigere, mananA arthAvagraha vigere, ityAdi jema avagrahAdinA bheda che, tema ahIM paNa avagrahAdipaNuM samAna chatA, azrutanizrita zrutanizritathI bhinna che. matalaba ke matijJAnanA aThyAvIsa bhedanA vicAramAM, avagrahAdi sAmAnyadharmanI apekSAe, azrutanizritano kRtanizritamAM antarbhAva thAya che, ane zrutanizrita azrutanizritanA vicAramAM viziSTadharmanI apekSAe zrutanizritathI azrutanizrita bhinna manAya che. A pramANe mAnavAthI AgamamAM kahelo teono bheda kAyama kahe che. paraspara virodhI vastuothI bhinna ane abhinna kevI rIte thAya? evI zaMkA na karavI. kAraNa ke jo ekaja dharma vaDe bheda ane abheda mAnavAmAM Ave to virodha thAya, paNa bhinna dharmathI bheda ane abheda mAnavAthI virodha na thAya. jagatamAM evI kaI vastu che ke jenA ajavastuthI bheda ane abheda na thAya ? ghaTAdivastu ghaTAdipaNe samAna hovAthI, paraspara abhedavALI che, to paNa svadravya-kSetra-kALAdipaNe to bhinna che. A saMbaMdhamAM ahIM ghaNuM kahevA jevuM che, paNa graMtha vistAranA bhayathI nathI kahetA vizeSa jANavAnI icchAvALAe anekAntajayapatAkAdi graMthamAMthI joi levuM. 305. prazna :- evA kaSTamAM utaravAnuM zuM prayojana che? pUrve matAntarathI zrutanizrita azrutanizcita bheda mAnI samasta matijJAnanA aThyAvIsa bheda kahyA che te ja sukhAkArI lAge che. uttara - e pramANe mAnavuM te siddhAntanA abhiprAyathI ulaTuM che. kema ke avagrahAdinI samAnatAthI azrutanizritano zrutanizritamAM antarbhAva karIne kevaLa zrutanizcita matijJAnaja aThyAvIsa bhede kahevuM ucita che, paNa vyaMjanAvagraha dUra karIne zrutanizcita azrutanizcita meLavIne aThayAvIsa bheda karavA te ucita nathI; kAraNa ke AgamamAM bhedapUrvaka kRtanizcita kahIne pachIthIja azrutanizrita kahyuM che, tethI kevI rIte teno temAM prakSepa karAya ? AgamanA abhiprAya zrutanizritamatinAja aThyAvIsa bheda che. mATe bIjA AcAryonuM vyAkhyAna yogya nathI. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 ] matijJAnanA bhedo. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 e pramANe 303mI gAthAnuM vyAkhyAna TIkAkAre mULa TIkAnA abhiprAye kahyuM. bIjAoe gAthAnI vyAkhyA bIjI rIte kare che, paNa temano abhiprAya gaMbhIra hovAthI TIkAkAra maladhArI mahArAje tadnusAra vyAkhyAta nathI karyuM, tethI ame paNa temAMnuM kaMi lakhI zakatA nathI. 306. ahIM sudhI matijJAnanA aThyAvIsa bhedo je rIte thAya che, te batAvIne have bIjI rIte tenA ghaNA bhedo thAya che te kahIe chIe. naM vartu-vavida-aippA-nisiya-niSkriya-veyavibhinnA puNaruggahAdao, to taM chattIsatisayabheyaM // 307 // bahu bahuvidha-kSipra-nizrita, nizcita ane dhruva e cha bhedo che. tathA tenA pratikSi abahuabahuvidha akSipra-anizrita-anizcita ane adhruva. e cha maLI bAra prakAre dareka avagrahAdi che. e bAre prakArane matijJAnanA aThyAvIsa bheda sAthe guNavAthI traNaso chatrIsa bheda thAya. zrotrAdi indriyovaDe koi bahu grahaNa kare, koi alpa grahaNa kare, koi bahu prakAre grahaNa kare, koi thoDA prakAre grahaNa kare. e pramANe dhruva-adhruva sudhI kahevuM. jema avagrahamAM bhedo thAya che te pramANe ihA-apAyane dhAraNAnA dareka bhedomAM paNa e bAra bAra bheda yojavA. ethI matijJAnanA aThyAvIsa bhedone bA2e guNatAM traNaso chatrIsa bhedo thAya che. 307. have zabdarUpa viSayanI apekSAe bahuAdi arthanI vyAkhyA kare che. nAnAsaddasamUhaM, bahuM pihaM muNai bhinnajAIyaM / vastuvijJamaLegameya, vaye niddha-madurA 5rU08|| khippamacireNa taM ciya, sarUvao jaM anissiyamaliDgaM / nicchiyamasaMsayaM jaM, dhuvamaccaM taM na u kayAI // 309|| to cciya paDivakkhaM, sAhijjA, nissie viseso vA / paradhammehi vimissaM, nissiyamaviNissiyaM iyaraM // 310 // evaM bajjha-bbhaMtaranimittavacittao maibahutaM / kiMcimmettaviseseNa, bhijjamANaM puNo'NaMtaM // 311 // vividhaprakAranA zabdasamUhane pRthakpRthak bhinnajAtipaNe jANe te bahu. darekane snigdha-madhurAdi aneka bhede jANe te bahuvidha. zIghrajANe te kSipra. teneja liMga rahita svarUpathI jANe te anizrita. saMzayarahita jANe te nizcita, ane nirantara jANe te dhruva, paNa kadAcit jANe ema nahi, e bahuAdinA pratipakSabhUta abahuAdi (ethI viparItapaNe) sAMdhI levA. paNa nizrita-anizritamAM taphAvata che. paradharmovaDe vimizra te nizrita, ane avimizra te anizrita, e pramANe bAhya ane abhyantaranimittanI vicitratAthI matijJAnanA ghaNA bheda che. vaLI kiMcinmAtra vizeSathI bheda pAmatuM matijJAna anantabhedavALuM paNa che. 308-311. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara matijJAnanAM bahu bahuvidha Adi bhedo. [161 sAMbhaLI zakAya evA yogya sthaLe vAjiMtrono samUha ekIsAthe vAgavAthI koi zrotA te vAjiMtronA samUhanA zabdane jANe che. jema ke nagAruM, DhakkA, zaMkha, bherI vigerenA vividha zabdo sAMbhaLIne kSayopazama vizeSathI avagrahAdivaDe bhinna bhinna jAtinA zabdo jANe. eTale ke (1) ATalA bherInA zabdo che, ATalA bhANakanA zabdo che ane ATalA zaMkha-paDaha vigerenA zabdo che. e pramANe vividha zabdasamuhane bhinna bhinna jAtipaNe jANe te bahu. (2) koI vyakti alpakSayopazamathI sAmAnyapaNe vividha vAjiMtronA A zabdo che eTaluMja mAtra jANe te abahu. (3) koi zrotA kSayopazamanI vicitratAthI dareka zaMkha-bherI AdinA zabdone snigdha-madhura-yuvAna vRddhAdijanya vigere ghaNAdharmo sahita jANe te bahuvidha. (4) koi zrotA snigdha-madhurAdi thoDA dharmavALA bhinna jAtiya vividha zabdono samUha che, ema jANe te abahuvidha. (5) lAMbo vicAra karyA sivAya zIdhra jANe te kSipra. (6) lAMbo vicAra karIne jANe te akSipra. (7) koi zrotA liMganA saMbaMdhavinA zabdasamUhane svarUpathIja jANe. jemake tevA prakAranI dhvanI jaNAya che, mATe ahIM devAlaya che e prakAre liMganizrA karyA vagara svarUpathIja jANe te anizrita. (8) koi liMganI nizrAe jANe te nizrita. (9) A Amaja che, ema saMzayarahita jANe te nizcita. (10) A amuka Ama haze ke anyathA haze ? ema saMdeha yukta jANe te anizcita. (11) eka vakhata bahuAdirUpe jevuM jANyuM hoya, tevuM ja haMmezA jANe te dhruva kahevAya. (12) ane koI vyakti koI vakhata bahuAdirUpe jANe koI vakhata abahu AdirUpe jANe te adhuva kahevAya che. 388-309. " e pramANe bahuAdi bAra bhedonI vyAkhyA che, temAMnA nizcita-anizritano artha bIjI rIte paNa thAya che. jemake azvAdinA para dharmovaDe mizra, gAya Adi vastu grahaNa karatAM nizcita thAya che. arthAt gAyane azvarUpe grahaNa karatAM, je viparIta upalabdhi thAya, te nizrita kahevAya che, tathA paradharmovaDe mizra vastune grahaNa na kare, paratu yathAvasthitapaNe, eTale ke gAya Adine gAya AdipaNeja, grahaNa karatAM je aviparIta upalabdhi thAya, te anizcita kahevAya che. prazna :- bahu-bahuvidhAdi jJAnanA vizeSaNo, spaSTa artha grahaNa karanArA apAyAdimAM bhale ho; parantu vyaMjanAvagraha ane nizcayika arthAvagrahamAM e kevI rIte saMbhave ? kAraNa ke sAmAnyaanirdezyasvarUpa, nAmAdi kalpanArahita nizcayika arthAvagrahamAM, zabdAdi vizeSamAtranuM paNa grahaNa nathI thatuM. to pachI uparokta bahuAdi jJAnano saMbhava kevI rIte hoI zake? tathA vyavahArika arthAvagraha vizeSagrAhI che, tethI temAM e vizeSaNo ghaTe che ema kahetA ho, to bhale ema ho, paNa aThyAvIsa bhedamAMnA vyaMjanAvagrahane e vizeSa kema ghaTI zake ? naja ghaTI zake. kema ke vyaMjanAvagrahamAM sAmAnya arthanuM paNa grahaNa nathI thatuM, to pachI bahuAdijJAna to kyAMthIja thAya ? uttara :- vyaMjanAvagraha vigere apAya AdinAM kAraNa che, eTale ke vyaMjanAvagrahAdi vinA apAyAdi nathI thatA. tethI apAyAdigata bahuAdi jJAna apAya vagerenA kAraNabhUta vyaMjanAvagraha vigeremAM yogyatApaNe mAnela che, kema ke sarvathA aviziSTa kAraNathI viziSTakArya utpanna thAya 21 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192] avagraha saMzaya Adi jJAnarUpa che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 nahi, jo ema na hoya to kodarA vigerenA bIjathI DAMgara AdinI prApti thavI joie, paNa thatuM nathI. mATe jevuM kAraNa hoya tevuM ja kArya thAya. 310. prakAza-viSaya vigere matijJAnanA bAMdhanimitta che, ema viSayAdinA spaSTa avyakta-madhyamaalpa-mahatuM-najIka dUra Adi bhedothI bAhyanimittanI vicitratA che. AvaraNono kSayopazamaupayoga-ane upakaraNendriya e abhyattara nimitta che. tenA paNa zuddha-azuddha-madhyamAdi bhedothI abhyattaranimittanI vicitratA che. e ubhaya nimittanI vicitratAthI upara kahyA pramANe matijJAnanA ghaNA bheda kahyA che. eja matijJAna yathokta be nimittanA kiMcitmAtra bhedathI anantabhedavALuM paNa kahevAya che. kema ke sAmAnyathI matijJAnavALA jIvo anantA che, temanA kSayopazamanA bhede matijJAnanA paNa teTalAja bhedo thAya che. 311. prazna :- saMzayaAdinI jema, avagrahaAdimAM spaSTa arthanuM bhAna nathI thatuM, tethI te jJAnarUpa na jaNAtA hovAthI, avagrahaAdi matijJAnanA bheda kevI rIte hoI zake ? uttara :- tArI te mAnyatA ayogya che, kAraNa ke avagrahamAM jJAna thAya che. iha saMsayAdaNaMtabhAvAo'vaggahAdayo nANaM / aNumANamivAha, na saMsayAisabbhAvao tesuM // 312 / / nanu saMdiddhe saMsaya-vivajjayA saMsao'havehAvi / 'vaccAso vA nissiyamavaggaho'NajjhavasiyaM tu // 313 // iha sajjhamoggahAINa, saMsayAittaNaM tahavi nAma / abbhuvagaMtuM bhaNNai, nANaM ciya saMsayAIyA // 314 // vatthussa desagamagattabhAvao paramatappamANaM va / kiha vatthudesaviNNANaheyavo, suNasu taM vocchaM / / 315 // iha vatthumattha-vayaNAipajjayANaMtasattisaMpannaM / tassegadesaviccheyakAriNo saMsayAIyA // 316 // ahIM saMzayaAdithI bhinna evA avagrahaAdi anumAnanI jema jJAna che ? nA. temAM saMzayaAdi hovAthI te jJAna nathI. saMdehamAM saMzaya ane viparyAsa che, ihA paNa saMzayarUpa che. athavA nizrita e viparyAsarUpa che, ane avagraha anadhyavasAyarUpa che. ahIM avagrahAdimAM saMzayAdipaNuM siddha karavAnuM che to paNa dalIla khAtara, saMzayAdi jJAnaja che ema ame kahIe chIe. bIjAoe mAnelA pramANanI peThe (saMzayaAdi) vastunA eka dezane jaNAvanAra hovAthI jJAna che. te kevI rIte vastunA eka dezanA vijJAnanA hetuo che ? sAMbhaLa, te kahIe chIe. ahIM je koi vastu che, te badhI artha ane vacanAdinA anantaparyAyarUpa zaktiyukta che. te vastunA eka dezane grahaNa karanArA saMzayAdi che. 312-316. saMzaya-viparyaya ane anadhyavasAyathI avagrahaAdi bhinna hovAthI, anumAnanI jema jJAnarUpa che. A hetumAM saMzayaAdirUpa nahi evA gandhAdi pudgala dravya sAthe asaMgati hovAthI, Atmadharma Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara avagraha saMzaya Adi jJAnarUpa che. [163 chate saMzayAdithI alaga rIte thanArA avagrahAdi jJAnarUpa che, ema samajavuM. prazna :- vizeSaNapUrvaka hetu hovAthI temAM anekAntika doSa nahi Ave, paNa asiddhatAdoSa to nivArI nahi zakAya. kema ke saMzayaAdinA saddabhAvathI avagrahaAdi saMzayarUpaja che. ane te saMzayAdithI alaga thAya che, mATe Ape kahelo hetu asiddha che. 312. vaLI pUrve 309mI gAthAmAM Ape kahyuM che ke "saMzayarahita jANe te nizcita" ane "saMdigdha jANe te anizcita" tyAM saMdigdhajJAna thavAthI, te jJAna spaSTa saMzayarUpaja che, jayAM saMzaya hoya, tyAM te saMdehavALAne koi vakhata viparyaya paNa thAya, mATe uparokta hetumAM saMzaya ane viparyaya dUra karI zakAya ema nathI. athavA uttarabhedarUpa saMdigdhajJAnamAM dUSaNa Ave che eTaluM nahi, paNa mULabhedarUpa je ihA che, te paNa saMzayarUpaja che. jo ene nizcayarUpa mAnavAmAM Ave to te apAya thAya. vaLI 310mI gAthAmAM Ape kahyuM ke "paradharma vaDe mizra jANe te nizcita" e nizritajJAna paNa gAya Adine azva Adi rUpe grahaNa karatAM viparyAsarUpaja che. anya vastu anyarUpe grahaNa karavI, te viparyAsa kahevAya che. tathA naiRyika arthAvagraharUpa avagraha anirdezya sAmAnyamA grAhI hovAthI, anadhyavasAyarUpaja che. kema ke emAM koipaNa arthasaMbaMdhI nizcaya nathI thato. e pramANe avagraha vigere saMzayaAdi35 hovAthI, jJAnasvarUpa nathI, ane jJAnasvarUpa na hovAthI e matijJAnanA bhedo nathI, jo temane matijJAnanA bhedo mAnIe, to temAM seMkaDo doSo prApta thaze. 313. uttara - saMdigdha eTale vastu nahi jaNAvAthI ane viparyaya thavAthI, tyAM saMzaya viparyaya thAya. ema nahIM paNa satya nizcaya thavA chatAM paNa te jJAnamAM tathA vidhakSayopazamanI vicitratAthI manamAM kaMika alpazaMkA rahe te jemake - "barAbara nathI jANato, A ema haze ke anyathA haze ?" eTalI alpazaMkA mAtrathI, e jJAnane ajJAnuM kahevuM yogya nathI, kema ke ethI vyavahArano uccheda thAya che. dhUma ane vAdaLAM AdithI agni ane jalaAdino nizcaya thavA chatAM, mukhethI te nirNaya jaNAvatAM badhA pramAtAone sTeja zaMkA rahe che, AthI teo nizcita vastu nathI jANatA ema na kahevAya, emane e jJAnamAM kyAMya paNa saMzaya ke viparyaya nathI jaNAtA. vaLI "hA paNa saMzayarUpaja che." e kathana paNa yogya nathI kAraNa ke "zuM A sthANuM che ke purUSa che ?" evA prakAranA saMzayane IhA nathI mAnela, parantu je bodha pachI tarataja avazya nizcaya thAya che, tathA anvayadharmanA saMbhava ane vyatirekadharmanA tyAgathI sanmukha thayelA bodhane ihA mAnela che. e pramANe pUrve ghaNIvAra kaheluM che. Avo bodha nizcayAbhimukha hovAthI saMzaya nathI, temaja nizcayanI samIpa hovAthI nizcayarUpa paNa nathI. nizcaya sivAya anya sarva saMzayarUpa hovAthI "ajJAna che ema kahevAthI nizcayanA utpattikSaNane paNa ajJAna kahevuM paDaze. tema thavAthI nizcaya paNa ajJAna banaze. aviziSTa kAraNathI viziSTa kAryanI utpatti thAya nahi. ahIM nizcaya upAdAna kSaNa kAraNa che, ane nizcayarUpa kArya che, mATe ajJAnarUpa nizcayaupAdAnakSaNathI, jJAnarUpa nizcaya utpanna na thAya. "nizritajJAna te viparyAsarUpa che." ema kahevuM paNa ayogya che. kAraNa ke liMgaAzritajJAna te nizritajJAna, evo artha karIe Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 ] avagraha ane saMzaya jJAnarUpa che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 to, e doSa ghaTato ja nathI, ane paradharma vaDe mizrazAna te nizritajJAna, evo artha karIe, tyAre to bIjI rIte mAtra vyAkhyA ja karI che. e vyAkhyAthI te jJAnamAM paradharmonI zaMkAmA jaNAvI che, tevA dharmono temAM nizcaya che, ema nathI kahyuM. jema ke "ahIM gAya che, paNa azva jevI jaNAya che." ATalA kAraNathI ja A viparIta upalabdhi jANavI. sarvathA viparItadharmanA nizcayathI viparIta upalabdhi na jANavI. kema ke sarvathA viparIta upalabdhi mAnavAthI tyAM azva Adi hovA joie, AthI ema na kahevuM ke ema hoya to nizcitano anizcitathI bheda nathI; kema ke tyAM paradharmanI nizcitatAno abhAva hovAthI, vivakSita vastunA abhAvathI zaMkAmArAja che. vastu prAptimAM vidananA abhAve viparyaya dharmanI zaMkAmAtrathI paNa ajJAnatA na kahevAya. "avagraha anadhyavasAyarUpa che" e kathana paNa ayogya che, kAraNa ke avagrahamAM, sAkSAt adhyavasAya (nizcaya) nathI, paNa yogyatAthI che. jo ema na hoya to avagrahanA kAryabhUta apAyaAdimAM e adhyavasAya athavA nizcaya thAya che, te na thavA joIe. ati unmatta ane mUccha pAmelAnuM jJAna ja anadhyavasAyarUpa kahevAya, tyAM yogyatAthI paNa adhyavasAya kahI zakAya nahI. kema ke avagrahanA kAryabhUta apAyAdinA adhyavasAyanuM tyAM lakSaNaja nathI. " e rIte avagrahaAdimAM saMzaya Adi na hovA chatAM mAnIe to paNa saMzaya-viparyaya ne anadhyavasAya e jJAna ja che, tethI avagrahAdimAM saMzayaAdi hovA chatAM paNa, matijJAna rUpe mAnavAmAM virodha Avato nathI. kAraNa ke "icchita vastu jaNAvanAra hoya te jJAna, ane te sivAyanuM ajJAna." e pramANe pramANa-apramANabhUta jJAna-ajJAnano vicAra karavA ame taiyAra nathI; parantu "je vaDe kaMipaNa jaNAya te samyagudRSTi saMbaMdhI jJAna che" eTaluM ja mAtra ame kahIe chIe. tadanusAra vastunuM jJAnamAtra to saMzayAdimAM paNa hoya che, eTale tenAmAM sadRSTi saMbaMdhI jJAnanI hAnI nathI. 314. svaparyAyovaDe anantadharmayukta gAya Adi vastunA eka dezane jaNAvanAra hovAthI saMzayAdi, bIjAoe mAnelA nizcayajJAnarUpa pramANanI peThe jJAnarUpaja che. * prazna :- A vAta asiddha che, kAraNa ke vastunA eka dezanA jJAnanuM kAraNa saMzayAdi, kevI rIte banI zake ? kAraNa ke aMzarahita vastumAM dezanoja abhAva che, to pachI te saMzayAdi eka dezagrAhI kema kahI zakAya ? uttara :- ghaTAdivastu mATIthI banela, pahoLI, goLa, lAMbA kAMThalo ityAdi artharUpa paryAyo anantA che; tathA ghaTa, kuTa, kuMbha, kaLaza vigere vacanarUpa paryAyo paNa anantA che, temaja Adi zabdathI paravyAvRttirUpa paryAyo paNa anaMtA che. e arthaparyAya ane vacanAdiparyAyarUpa vastu ananta zaktiyukta che, tevI vastunA eka dezane grahaNa karanArA hovAthI saMzayAdi jJAnarUpa che. vastune niraMza nathI mAnatA, paNa upara kahyA mujaba ananta dharmayukta mAnIe chIe, tethI vastunA ananta dezo che. temAMthI eka dezane saMzayAdi grahaNa kare che, tethI te jJAnarUpa che. jo e saMzayAdi kaMIpaNa grahaNa na karatA hoya, to te utpannaja na thAya. A uparathI e siddha thayuM ke "je vaDe jaNAya te jJAna" e vyutpattithI saMzayAdi jJAna che. 316. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] samyakatva ane mithyAtvane Azraye jJAna ajJAna. [165 samasta vastusvarUpane grahaNa karanAra hoya te ja jJAna che, eka dezane grahaNa karanAra jJAna nathI, e kathana ayogya che, kAraNa ke - ahavA na sabadhammAvabhAsayA to na nANamiLaM te / naNu ninnao'vi taddesamettagAhi tti annANaM // 317 // jai evaM teNa tuhaM, annANI natthi koi saMsAre / micchaddiTThINaM te, annANaM nANamiyaresiM // 318 / / sadasadavisesaNAo, bhavaheU jahicchiovalambhAo / nANaphalAbhAvAo, micchaddiTThissa aNNANaM // 319 // egaM jANaM savvaM, jANai savvaM ca jANamegaM ti / pya saMghamAM sarva sammasi naM vanyuM .rUranA je saMsayAdigammA, dhammA vatthussa te'vi pajjAyA / tadizAmapatti 3o, te nA viya saMsayA rUrazI athavA te sarva dharmane jaNAvanAra na hovAthI te jJAnarUpa nathI. jo ema hoya to nirNaya paNa ajJAna thAya, (kema ketenA eka dezaneja grahaNa kare che. zaMkA-jo ema hoya to, tamArA mate koipaNa saMsArI ajJAnI nahI thAya, uttara-mithyASTine ajJAna che ane samyagdaSTine jJAna che. sad-asanA avizeSapaNAthI, bhavahetukapaNAthI, yadacchAe, upalabdhi thatI hovAthI, ane jJAnanA viratirUpa phaLano abhAva hovAthI, mithyAdaSTinuM (jJAna) ajJAnarUpa che. samyagRSTi eka vastune jANatAM sarva vastu jANe che, ane sarva vastu jANatAM ekane jANe che, ema tene sarva vastu sarvamaya che, evo bodha che (tethI tene jJAna che) je saMzayAdigamya dharmo che, te vastunA paryAyo che, tene jANanAra saMzayAdi che, mATe te paNa jJAna che. 317 thI 321. saMzayAdi gAya vigere vastunA sarva dharmane grahaNa karatA nathI, mATe te jJAnarUpa nathI, paNa je saMpUrNa vastusvarUpane grahaNa kare, te ja jJAnarUpa che. ema kahevAmAM Ave to te ayogya che; kAraNa ke ethI to jJAnarUpe mAnela nirNaya paNa ajJAna thaze. e nirNaya paNa gAya Adi vastunA eka dezaneja grahaNa kare che. udAharaNa tarIke - gaura AvuM rUpa che mATe"A baLada che" A ghaTa che, A paTa che, ityAdi nirNayavaDe baLada, ghaTa, paTa, vigere vastunA ghaTattva vigere eka dezaja prahaNa karAya che. tethI te paNa jJAna kema thAya ? dharma dharmIthI kadIpaNa judo hoto nathI, tethI eka dezarUpa dharma grahaNa karavAthI, dharmArUpa saMpUrNa vastu paNa nirNayavaDe grahaNa karAya che. mATe nirNaya jJAnarUpa che. Ama kahevAmAM Ave to saMzayAdimAM paNa emaja che. "zuM A sthANu che ke puruSa che ?" ityAdi prakAranA saMzayathI "sthANutvAdirUpa" vastunA eka dezane jANe che. viparyAsa paNa vastunA eka ja dezane jANe che, ane anadhyavasAya paNa sAmAnyamAtrarUpa vastunA eka dezane jANe che, tethI vastunA eka dezane jANanAra hovAthI saMzaya vigere samagra vastune jANe che, to pachI te paNa jJAna kema na kahevAya ? Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 ] samyakatva ane mithyAtvane Azraye jJAna ajJAna. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 vaLI saMzayAdivaDe vastuno eka deza grahaNa karAya che, eTale ke saMzayavaDe kevaLa saMdigdha, viparyAsavaDe kevaLa viparIta ane anadhyavasAyavaDe kevaLa sAmAnya grahaNa thAya che, tethI te jJAna nathI, ema kahevAmAM Ave, to te mATe, "je vaDe jaNAya te jJAna" evI vyutpatti pramANe matirUpa, je jJAna te matijJAna sAmAnyathI samyagdaSTi saMbaMdhI matijJAnano vicAra ahIM prastuta che, tethI samyagdaSTinA saMzayaAdine athavA nirNayane jJAna kahevAmAM virodha nathI. kemake uparoktajJAnanI vyutpatti, e sarvamAM ghaTe che. A uparathI saMzayaAdi paNa matijJAnarUpa che, tethI te matijJAnanA cArane badale sAta bheda thaze ema na kahevuM; kAraNa ke anadhyavasAya sAmAnyamAtra grAhI hovAthI teno avagrahamAM samAveza thAya che, saMzayano IhAmAM samAveza thAya che, (jo ke pahelA saMzayane IhArUpa nathI mAnela, paNa te vyavahArIjananI anuvRttithI niSedhela che, sarvathA niSedha nathI karyo.) ane viparyAsa (viparIta) nizcayarUpa hovAthI, apAyamAM aMtarabhAva pAme che. e pramANe saMzayAdi traNenau avagrahAdi traNamAM samAveza thAya che, tethI sAta bheda nahI thAya. anyathA jo ema na mAnavAmAM Ave, to samyagdaSTinA saMzayAdine matijJAnathI judA pADIne kyAM antabhUta karavA ? ajJAnamAM to teno samAveza nahI karI zakAya, kAraNa ke zrImAna gautamasvAmie bhagavaMta mahAvIradevane pUchayuM che ke - "sammarinuM bhaMte ! ei nA 3pannA ? goyamI ! nAnI, no 3nnAjI " bhagavan! "samyagdaSTijIvo jJAnI ke ajJAnI ? gautama ! samyagdaSTi jJAnI che, ajJAnI nathI." ityAdi AgamavacanathI samyagdaSTine sarvadA jJAna ja hoya che, ajJAna nathI hotuM. prazna :- ahIM samyagdaSTi saMbaMdhI matijJAnano ja adhikAra che ema Apa zAthI kaho cho ? uttara :- ahIM pAMca jJAnano vicAra prastuta che, te jJAna samyagdaSTine ja hoya che; mATe samyagdaSTi saMbaMdhI matijJAnano ja ahIM vicAra karAya che ane temanA ja saMzayaAdi jJAna tarIke siddha karIe chIe. prazna :- jo upara mujaba saMzaya Adine paNa Apa jJAnarUpa kahezo, to koIpaNa saMsArI jIva ajJAnI nahi thAya. kemake saMzayAdi ajJAna che ane nirNaya te abAdhita jJAna che. e ma lokavyahAranI sthiti che. have jo e saMzaya Adine Apa jJAnarUpa kahezo, to ajJAnarUpa lokavyavahArano nAza thaze, paNa lokamAM to ajJAnano vyavahAra jaNAya che tenI zI vyavasthA karazo ? uttara :- mithyAdaSTinA saMzayAdi tathA nirNaya ajJAnarUpa che, ane samyagdaSTinA saMzayAdi tathA nirNaya jJAnarUpa che, A pramANe mAnavAthI ajJAna vyavahArano nAza nahi thAya. arthAt laukika jJAna-ajJAnano vyavahAra ahIM nathI karyo, paNa AgamanA abhiprAye naiRRyikavyavahAra ahIM karyo che eTale ke AgamamAM mithyAdaSTine saMzayAdi tathA nizcaya badhuM ajJAnarUpa kahyuM che, ane eja saMzayAdi tathA nizcaya samyagdaSTine jJAnarUpa kahyuM che. AgamanA abhiprAya saMzayAdi mithyAdaSTine kAraNe ajJAna che. ahIM mAtra samyagdaSTinA avagrahaAdino vicAra prastuta che. 318. prazna :- mithyASTinuM badhuM jJAna ajJAnarUpa ja che, ema Apa zAthI kaho cho ? Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) samyakatva ane mithyAtvane AzrayIne zAna ajJAna. [167 uttara :- mithyAdaSTine saasano taphAvata nathI, tenuM jJAna bhavahetuka che, yaddacchAe game tema tenI upalabdhi thAya che, ane jJAnanuM phaLa je virati, te temane nathI, mATe teonuM jJAna te ajJAnarUpa che. 319. prazna :- samyagdaSTine evuM zuM vizeSa che, ke jethI teono sarvabodha jJAna ja kahevAya ? uttara :- paramANu vigere dareka vastu, sva-para paryAyo vaDe tribhuvanagata sarvavastu sAthe saMbaMdha dharAve che. jema ke - eka paramANumAM ekaguNakAlavAdi anantA varNa, gaMdha, rasa vigerenA svaparyAyo che, ane e paramANu bIjA paramANu, kayaNuka, caNakAdi sarvavastuthI kSetra-kALa Adi vaDe bhinna che, tethI tenA vyAvRttirUpa anaMtA paraparyAyo che. je anya vastuothI e paramANu bhinna che. te 1ono te paramANamAM abhAva che. jo ema na hoya to te - paramANu teothI bhinna che, ema jaNAya nahi. kAraNa ke abhAva te abhAvavAno dharma che, jayAM dharma hoya tyAM dharmI kathaMcita hovo ja joIe. ema na hoya, to te teno dharma na kahI zakAya. AthI e siddha thayuM ke sarva vastuo, te paramANumAM sva abhAvavRttithI varte che, ane tethI te paramANu paNa sarva vastu sAthe tevA prakArano saMbaMdha dharAve che. Aja rIte yaNuka-caNakAdinA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. te paNa anyathI bhinna che, ane tethI sarvavastu sarvamaya che, ema nizcita thayuM. je koI amuka eka vastu jANe che, te bIjI paNa badhI vastuo jANe ja che. badhI vastuo jANyA vinA amuka vastu tenAthI bhinna che, ema jANI zakAya nahi. tethI te je sarva vastuo jANe che, teja amuka eka vastu paNa jANe che. samasta vastunA jJAna vinA eka vastunuM saMpUrNa jJAna thAya nahi. te sarva vastuo vivakSita vastuthI judI che ema jANyA vinA te tenAthI bhinna che ema jANI zakAya nahI. prazna :- evuM jJAna to kevaLIne ja hoya che. bIjAne nathI hotuM, kemake kevalI sivAyanA bIjA sUkSma, atIta, vyavahita, amUrta Adi sarva vastuo grahaNa karI zake nahi. uttara :- hA satya che, e pramANe sAkSAtapaNe to kevalI ja jANe che, paraMtu temanA vacana uparanI zraddhA dvArA bhAvathI bIjA samyagdaSTi paNa dareka vastune sarvamaya jANe che. " ja nADu se sarva nADu, ge saghaM gAbaDu se mAM nAkhavuM" ityAdi kevalIbhASita AgamavacanathI je eka jANe che te sarva jANe che, ane je sarva jANe che te eka jANe che. A pramANeno Agama samyagdaSTine sarvathA pramANabhUta che, anyathA te samyagdaSTi na kahevAya. jo ke badhA samyagdaSTi e pramANe sarvavastune sarvamaya nathI jANatA, paNa yathokta AgamazraddhA dvArA bhAvathI to jANe che ja, tethI te haMmeza jJAnI kahevAya che. kAraNa ke kevaLIdaSTa yathArtha svarUpane pramANa mAnIne teo sarvadA te pramANe jANe che. eTale ke eka vastune jANatAM sarva vastune jANe che, ane sarva vastune jANatA eka vastu jANe che. e pramANenuM siddhAMta samyagdaSTi niraMtara pramANapaNe mAne che, tethI paramANu Adi je kaMI vastu che, te sarvane sva-para paryAyo vaDe sarvamaya mAne che. jAgatAM, uMghatAM, ubhA rahetAM ane cAlatA niraMtara samyagdaSTinA hRdayamAM paramagurUpraNIta yathokta vastu svarUpanI daDha zraddhA hoya che. tethI te haMmezAM jJAnI ja kahevAya. 320. prazna :- jo ema hoya to samyagdaSTine nizcayarUpa jJAna bhale ho paraMtu lokamAM saMzayaAdi Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168] samyakatvanAM saMzayAdi jJAnarUpa che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 ajJAna tarIke rUDha che, te samyagdaSTine kevI rIte jJAna hoya zake ? uttara :- saMzayAdithI jaNAtA je dharmo che, te dharmo paNa vastunA paryAyo ja che, tethI te paNa jJAnanA hetu hovAthI, samyagdaSTinA saMzayAdi jJAnarUpa ja che. lokavyavahAramAM rUDha saMzayAdine AgamamAM ajJAnanA kAraNarUpe nathI mAnela, paraMtu mithyAdaSTinA saMbaMdhane ajJAnanuM kAraNa mAnela che, ane evo saMbaMdha samyagdaSTinA saMzayAdimAM nathI, tethI teonA saMzayAdi jJAnarUpa ja che. je vaDe kiMcit jaNAya te jJAna kahevAya che, saMzayAdi vaDe kaMIpaNa nathI jaNAtuM ema na kahevuM. kema ke temane paNa vastu paryAyo jaNAya che. udAharaNa tarIke jema dUra sthANu paDela hoya chatAM "A DANa che ke purUSa che ?" evo saMzaya thAya che, temAM je sthANapaNuM ane purUSapaNuM jaNAya che, te banne temAM paryAyapaNe hoya che. sthANupaNuM emAM anugatarUpe hoya che ane purUSapaNuM abhAvarUpe hoya che. athavA sthANupaNuM te sthANuno paryAya che ane purUSapaNuM te purUSano paryAya che. tathA sthANumAM "A purUSa ja che" evo je viparyaya thAya che, temAM paNa purUSapaNuM e vyAvRttirUpe sthANuno ja paryAya che, ane anugatapaNe purUSano paryAya che. anadhyavasAyamAM jaNAtuM sAmAnya te to vivAda rahita sthANuka Adi vastuno ja paryAya che. e rIte saMzayAdi vaDe vastuparyAyo jaNAya che, ahIM samyagdaSTinA saMzayAdino adhikAra nathI, vaLI lokarUDha saMzayAdine ajJAnapaNAnuM kAraNa nathI mAnyuM. tethI samyagdaSTinA saMzayAdi jJAnarUpa ja che. 321. prazna - anantaparyAyavALI sarva vastuo che, ema Ape kahyuM che. tevI ananta paryAyavALI ghaTAdi vastunA ghaTavArirUpa ekaja paryAyane eka kALamAM samyagdaSTi grahaNa kare che. Ama anantapaMryAyavALI vastu chatAM, tene eka paryAyapaNe grahaNa karatAM samyagdaSTine jJAna kema kahevAya ? kAraNa ke anya svarUpe rahelI vastune, te anyarUpe grahaNa kare che. AcAryazrI AnA uttaramAM kahe che ke pajjAyamAsayaMto, ekkaMpi tao, paoyaNavasAo / tattiyapajjAyaM ciya, taM geNhai bhAvao vatthu // 322 // niNNayakAle'vi jao, na tahArUvaM vidaMti te vatthaM / micchAddiTThI tamhA, sab ciya tesimaNNANaM // 323 // kaTThayaraM va'nnANaM, vivajjao ceva micchaTThiINaM / micchAbhiNivesAo, sabvattha ghar3e bba paDabuddhI // 324 // ahavA jahiMdanANovaogao tammayattaNaM hoi / taha saMsayAibhAve, nANaM nANovaogAo // 325 // tullamiyaM micchassa'vi, so sammattAibhAvasunno tti / uvaogammi'ci, tassa niccamannANapariNAmo // 326 // jaM ninnaovaoge'vi to, tassa vivarIavatthupaDivattI / to saMsayAikAle, katto nANovaogo se ? // 327 // Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara]. samyagRSTinAM saMzaya Adi jJAnarUpa che. [169 samyagdaSTi prayojanavazAt eka paNa paryAyane grahaNa karatA chatAM, teTalA ja paryAyavALI te vastune bhAvathI grahaNa kare che. nirNayakALa paNa mithyASTi vastune tevA rUpe nathI jANato, tethI teone badhuM ajJAna ja che. athavA mithyA abhinivezathI ghaTamAM paTabuddhinI jema viparyayaja thAya che, tethI mithyAdaSTine kaSTatara ajJAna che. athavA jema IndrajJAnopayogathI (upayogavAnane) tanmayapaNuM (IndrapaNuM) thAya che, tema samyagdaSTine saMzayAdi chatAM paNa jJAnopayogathI jJAna che, mithyAtvIne paNa e tulya che. (ema kahevAmAM Ave to te) ayogya che. (kema ke) te samyaktvAdibhAva zUnya hovAthI tene upayoga chatAM paNa haMmezAM ajJAna pariNAma che. nirNAMta upayogamAM paNa tene viparIta vastunI pratipatti hoya che, to pachI saMzayAdikALe to jJAnopayoga kyAMthI hoya ? 322 thI 327. prayojanavazAt ghaTAdi vastunA ghaTatAdi ekaja paryAyane grahaNa karanAra samyagdaSTi, pUrvokta prakAre anantaparyAyavALI vastu ja AgamaprANa aMgIkAra karIne, bhAvathI grahaNa kare che. udAharaNa tarIke - koI savarNano ghaDo joIne, tene ghaDAnuM ja prayojana che, tethI te mANasa "A ghaDo che" ema ghaTapaNAno nizcaya kare che, ane jene suvarNanuM prayojana che, te mANasa "A suvarNa che" ema suvarNapaNAno nizcaya kare che, jene pANI bharavAnuM prayojana che, te mANasa "A pANI bharavAnuM bhAjana che" evo nizcaya kare che. vaLI keTalAka abhyAsapaTutAane pratyAtti (najIkapaNA) AdithI grahaNa kare che. jema ke koI brAhmaNane dvAramAM ubhelo joIne koI vyakti abhyAsanA vazathI "A bhikSuka che" ema kahe che, koI. paTutAvazAt "A brAhmaNa che" evuM kahe che, ane koI tenI pAse bhaNelo hoya, te pratyAttithI "A mArA upAdhyAya che" ema kahe che. A pramANe anantaparyAyavALI vastunA eka paryAyane grahaNa karatA chatAM paNa, bhAvathI yathAvasthita vastu-svarUpane grahaNa karanAra samyagdaSTine saMzayAdi kALe paNa jJAna ja che. 322. prazna :- e pramANe mithyAdaSTine paNa jJAna mAnavAmAM Ave to zuM harakata che ? uttara :- mithyASTione kevaLIdaSTa yathAvasthita vastu svarUpano svIkAra na hovAthI, temane nirNayakALe paNa paramagurUe upadezela anantaparyAyavALI vastuno bodha nathI, tethI teonA nizcaya ane saMzaya sarva ajJAnarUpa ja che. 3ra3, athavA mithyAtvIne sAmAnyathI ajJAna che ema nahI, paNa ati kaSTatara ajJAna che. kAraNa ke saMzaya-anadhyavasAya-ane viparyaya e traNe sAmAnyathI ajJAnarUpa kahevAya che, paNa mithyASTine to te atiduHsaha mahAduHkhanAM hetubhUta hovAthI, vizeSatara ajJAnarUpa che. kemake teone sarvajJabhASita yathAvasthita vastumAM viparyAsaja thAya che, saMzaya ane anadhyavasAya nathI thatA. e kAraNathI saMzaya ane anadhyavasAya karatAM e viparyaya ati vizeSa ajJAnarUpa che. e viparyaya thavAnuM kAraNa temane sarvatra mithyAabhiniveza hoya che, eTale ke mokSamAM saMsAramAM athavA narakAdimAM mithyAabhinivezathI ghaTamAM paTabuddhinI peThe sarva kahela vastumAM viparIta adhyavasAyaja thAya che. tethI teone kaSTatara ajJAna che, ane sarvaze kahela yathAvasthita vastutattva mAnavAthI samyagdaSTine haMmezAM jJAna che. 324. athavA jema IndrajJAnanA upayogathI, te upayogavAnuM vyakti garIba hovA chatAM paNa indra 22 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170] samyagadaSTinuM jJAna e jJAna che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 kahevAya che, tema samyagudaSTine paNa samyagdarzanano lAbha thatI vakhateja, mati Adi jJAnano lAbha thavAthI sarvadA jJAnopayogaja hoya che. jo ema na hoya to te mithyAdaSTi kahevAya, mATe saMzayAdikALe paNa mULa jJAnopayogathI te jJAnIja che. jema rasakuMpikAmAMnA mahArasamAM paDeluM ghAsa paNa tadrupapaNAne pAme che tema te samyagdarzana hovAthI jJAnIja kahevAya che. 32 5. prazna :- samyagRSTine je jJAnopayogathI jJAna kaho cho, te jJAnopayoga mithyAdaSTine paNa che, to pachI teone jJAnI zA mATe na kahevAya ? uttara :- tArI te mAnyatA ayogya che, kAraNa ke mithyASTi samyakta jJAna Adi bhAvarahita hovAthI tene jJAnopayoga nathI hoto, jo tene samyaktvAdi bhAva hoya, to te mithyAdaSTi na kahevAya. mATe mithyASTine ajJAna pariNAma sivAya anya upayoga nathI, tethI te sarvadA ajJAnI che; ane samyagRSTine jJAna pariNAma hovAthI haMmezA jJAnI che. tema hovAthI baMne tulya kyAMthI hoya. 326. vaLI nirNayarUpa upayogakALe paNa, te mithyASTine sarvajJabhagavAne kahelI vastumAM viparIta jJAna thAya che, eTale ke nizcita upayogamAM paNa tene jJAna pariNAma nathI thato, to pachI e bicArAne saMzayAdikALe to jJAnapariNAma kyAMthIja thAya ? naja thAya. mATe samyadRSTinI peThe mithyASTine jJAnanA saMpAdana mATe nuM phogaTa kheda pAme che. 327. samyagdaSTi saMbaMdhI ja matijJAna ahIM vicArIe chIe, ema dhArIne 314mI gAthAmAM kahyA mujaba saMzayAdimAM jJAna siddha karyuM, ane ethI saMzayAdi chatAM paNa avagrahAdi ajJAnarUpa nathI ema siddha thayuM. tethI "saMzayarUpa hovAthI avagrahAdimAM ajJAnapaNuM che" evI je pUrve zaMkA karI hatI te ayogya che, athavA ahIM mAtra jJAnanoja vicAra karavAno AraMbha nathI, ke jethI ajJAnanuM grahaNa bAdhaka thAya; parantu ahIM to jJAna ajJAnarUpa sAmAnya matijJAnanoja vicAra karavAno che. e pramANe jaNAvavAne AcAryazrI kahe che ke ahavA jaha suyanANAvasare sAmaNNadesaNaM bhaNiyaM / tara manAvasare, savamanirUpa charg llrUrato esA sammANugayA, savvA nANaM vivajjae iyaraM / avisesiA mai cciya, jamhA niddiTThamAIe // 329 // vivarIavasthaggahaNe, jaM so sAhaNavivajjayaM kuNai / to taravADanA chatna, sammiikarA nA haste rUrUol/ jai so'vi tassa dhammo, kiM vivarIyattaNaMti ? taM na bhave / dhammo'vi jao savvo, na sAhaNaM kiMtu jo joggo // 331 // joggA-joggavizeSa, amuNaMto so vivajjayaM kuNai / sammadiTThI uNa kuNai, tarasa saTThANaviNiogaM // 332 // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] mithyAtvInuM jJAna ajJAna che. [171 ' athavA jema zrutajJAnanA avasaramAM sAmAnyapaNe (zrata) kahyuM che, tema matijJAnanA avasare sarva matijJAnanuM nirUpaNa karyuM che. te tijJAnanuM nirUpaNa karyuM che. samyakatvAnagata A sarva mati te jJAna che. ane viparyayamAM ajJAna che. kAraNa ke avizeSita sarva matija che. ema prathama kahyuM che. mithyAdaSTi viparIta vastu grahaNa karavAthI, sAdhanamAM viparyaya kare che, tethI tenuM jJAna ajJAnasvarUpa che ane samyagRSTinuM jJAna jJAnasvarUpa che. jo te paNa teno dharma che, to temAM) viparItapaNuM zuM che ? ema nahi kahevuM. kema ke badhA dharma kAMi sAMdhana nathI, paNa je yogya hoya, te ja sAdhana che. yogyAyogya vizeSa nahi jANanAra mithyAdaSTi viparyaya kare che, ane samyagdaSTi svasthAne viniyoga kare che. 328-332. . pUrve 79mI gAthAmAM jema jJAna-ajJAna ubhayarUpe zrutajJAna kahyuM che, paNa ekaluM samyakuzruta nathI kahyuM, kAraNa ke AgaLa zrutajJAnanA cauda bheda gaNAvAze, temAM mithyAzruta paNa kahevAze. e rIte jema TUMkamAM jJAnaajJAna ubhayarUpa zrutajJAna kahyuM che, tema ahIM paNa saMzaya viparyayaanadhyavasAya ane nirNayarUpa jJAna-ajJAnAtmaka sarva prakAranA matijJAnanuM sAmAnyathI nirUpaNa. karyuM che. ahIM pAMcajJAnano adhikAra hovAthI, samyagudaSTine uddezIne, laukika pramANa apramANane uddezIne matino nirNaya nathI karyo, paraMtu jJAna, ajJAna svarUpamatino sAmAnyatayA vicAra karyo che, ane tethI avagrahaAdine saMzayarUpa nirNayarUpa mAnavAmAM kaMI hAnI nathI. ahIM to zrutanI jema TuMkamAM matijJAnanI vicAraNA che. prazna:- bhale e sAmAnyamatinuM nirUpaNa ho. paraMtu jayAre jJAna ane ajJAnano vicAra karavAno Ave tyAre levAnuM che. temAM jJAna kyuM ane ajJAna karyuM ? uttara - sAmAnyapaNe kahelI samyagdaSTi saMbaMdhI, saMzayarUpa ke nizcayarUpa mati, jJAnaja che, ane mithyAdaSTinI saMzayarUpa ke nizcayarUpa mati, ajJAna ja che. A saMbaMdhamAM avagrahAdinuM nirUpaNa karatAM prathama naMdI sUtrakAre kahyuM che ke "vijesikA ma manAI ma3nA , viseriyA marDa siiAsa ma marunA miTTisa ma mannAdi " eTale ke avizeSita mati te matijJAna ane matiajJAna che, tathA vizeSamati eTale samyagdaSTinI mati, te matijJAna che ane mithyASTinI mati, te mati ajJAna che. e pramANe samyagdaSTinuM sarva jJAna jJAnarUpa che, ane mithyAdaSTinuM jJAna te sarva ajJAnarUpa che. 329. athavA mithyAtvanA udayathI mithyAdaSTi jIva, jagadgurU praNIta sarva vastutattvane viparIta ja grahaNa kare che. tethI jJAna-darzana-cAritrAdi sAdhanane mokSAdinA sAdhanarUpe nathI mAnato, paNa ethI viparIta ajJAna mithyAtva ane avirati Adine mokSa AdinA sAdhanarUpe mAne che. tethI tenuM jJAna ajJAnasvarUpa hovAthI, narakAdinuM kAraNa bane che, tethI ajJAna ja che; ane samyagdaSTinuM jJAna jJAnasvarUpa hovAthI mokSAdinuM kAraNa bane che, tethI jJAna ja che. vaLI viparItarUpe vastune grahaNa karanAra mithyAdRSTi kahe che ke "vehitA hiMsA na rokAya" vedavihita hiMsA doSavALI nathI. temaja kRtavacanathI azvamegha yajJanA madhyanA divase, pAMcaso sattANuM pazuo joIe, tathA hajAro jIvone haNIne seMkaDo pApa karavA chatAM, pavitra gaMgAnA jaLamAM snAna karIne jIvo mokSe jAya che." e pramANe saMsAranA hetu bhUta jIvAtAdinA kAraNa rUpa mithyAjJAnane teo mokSaAdinA sAdhanapaNe mAne che. tathA jaLasnAna-pazuvadha ane Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172] yogya ayogya vivecanathI jJAnapaNuM. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 putra parivAranA kAraNabhUta maithunAdi kriyAne teo mokSanuM sAdhana mAne che, tethI temanuM jJAna ajJAnarUpa ja che, ane samyagRSTinuM jJAna samyajJAna kriyAnA saMyogathI mokSAdimAM pravarte che, tethI teonuM jJAna jJAnasvarUpa hovAthI jJAnarUpa ja che. 330. prazna :- mithyASTie viparIta kriyA lakSaNa mithyAjJAnarUpa dharmane, mokSa sAdhakapaNe mAnela che, ane teja dharma samyagdaSTie mAnela samyajJAnAdi rUpa mokSa sAdhanano dharma che, to pachI emAM mithyASTine viparIta zuM che ? Ape 320mI gAthAmAM kahyuM che ke - " samaye sarva sammarisa naM vanyuM." e pramANe samyagRSTine sarva vastu sarvamaya che. e kathanathI "sarva vastu sarvamaya che". ema Apano siddhAnta thayo. e uparathI to jema samyajJAnaAdi samyajJAna-darzana cAritrarUpa sAdhanano dharma che, tema mithyAjJAnAdi paNa te sAdhanano dharma che ema thayuM, jo ema na hoya to "sarva vastu sarvamaya che" ema nahI kahI zakAya. saddaSTie mokSa siddhi mATe je sAdhanane dharma mAnela che, te sAdhanano dharma tenI ja siddhi mATe mithyAdaSTie paNa mAnela che. emAM dharma grahaNa karavAthI dharmIpaNa kathaMcit grahaNa thAya che. eTale emAM mithyASTine viparIta zuM che ke jethI teonA jJAnane Apa ajJAnarUpa kaho cho ? uttara :- ananta dharmAtmaka vastunA badhA dharmo eka ja arthane sAdhatA nathI, paraMtu yogyatA mujaba koI dharma, koIka arthane siddha kare che. jema kalaza koDIyuM kapAla vigeremAM mATI samAna hovA chatAM paNa kaLazanI jema kapAla Adi maMgaLa kArya, athavA pANI bharavA rUpa kArya karatAM nathI, vaLI survaNapaNe samAna hovA chatAM paNa kuMDaLanI jema nUpura kAnanuM AbhUSaNa banatuM nathI, temaja cokhA-dALa-ghI vigeremAM koIka dharma samAna hovA chatAM paNa, rasanI jema gaMdha vigere zarIranI puSTi-supti vigere karatA nathI. e ja pramANe mithyAjJAnaAdi mokSaAdi sAdhananA virUddha dharma hovAthI mokSa sAdhatA nathI, paNa saMsArane ja sAdhe che. mokSa Adine to tenA sAdhanayogya samyajJAnaAdi dharma ja sAdhe che, kAraNa ke mokSa AdinA sAdhanabhUta anaMta dharmAtmA vastu samyagdaSTie grahaNa karavA chatAM paNa, mokSa prApti mATe to tene yogya samyagujJAna Adi dharmano te Azraya kare che, ane ayogya sAdhana-mithyAjJAna vigerene choDI de che. mithyASTi to mithyAtvanA udayane kAraNe ajJAnadRSTithI temAM mithyAjJAnaAdinI ayogyatA joyA vinA teno ja Azraya le che, tethI tenuM jJAna ajJAnarUpa che. 331. vaLI mithyAdeSTi yogyAyogya sAdhanadharmo jANato na hovAthI, sAdhanano viparIta upayoga kare che, ane samyaguSTi yogyAyogya sAdhana dharmane jANato hovAthI, te sAdhanano yogya upayoga kare che. tethI te samyagu ArAdhaka thaIne iSTaphaLano bhoktA thAya che. kahyuM che ke "surAsura vaMdanIya evA tIrthakara gaNadhara bhASita Agamane, yogyakALe paramabhaktithI bhaNanAra, yogyakALa darzanaprabhAvaka zAstrono jANanAra, aSTapravacana mAtAnA pAlanamAM upayogavALo thaIne AcArya Adi mATe zuddha AhAra pANInI gaveSaNA karanAra, vizuddhapariNAmI asapatnayoga sevanAra, kriyAkuzaLa evo samyagdaSTijIva, jJAna-darzana-cAritra ArAdhIne, sAta-ATha bhavamAM kevalajJAna prApta karI, nirmaLa, zAzvata mokSapada prApta kare che. tyAM janma-jarA-maraNa-roga-tuSA-kSadhA ane bhaya AdithI rahita thaI sAdi anaMtakALa paryata, te anaMta sukha bhogave che." A kAraNathI samyagRSTinuM jJAna te ja jJAnarUpa che. 328-332. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) avagraha Adino kALa. [173 have avagrahaAdinA kALanuM nirUpaNa kare che. (4) pAdu thayaM samAM, TrA-DavIyA muhuttamaMta tuM ! kAlamasaMkhaM saMkhaM ca dhAraNA hoi nAyabbA // 333 // atthoggaho jahanno, samayaM sesoggahAdao vIsaM / aMtomuhuttamegaM tu, vAsaNA dhAraNaM mottuM // 334 // sottAINaM pattAivisayayA pubamatthao bhaNiyA / iha kaMThA saTThANe, bhaNNai visayappamANaM ca // 335 // avagrahano eka samaya, IhA-apAyano antarmuhUrta ane dhAraNAno saMgAto-asaMkhyAto sthiti kALa jANavo. arthAvagraha jadhanyathI eka samaya sudhIno che ane vAsanArUpa dhAraNA sivAya bAkInA, avagrahaAdi dareka antarmuhUrtanA che. zrotra vigerenI prAsAdiviSayatA pUrve arthathI kahI che, have ahIM te mULa gAthAthI kahevAze ane tenA viSayanuM pramANa kahevAze. 333-335. naiRRyika arthAvagrahano kALa eka samayano ja che, tathA IhA ane apAyano kAla jaghanyathI, temaja utkRSTathI antarmuhUrtano che. vyaMjanAvagraha tathA vyavahArika arthAvagrahano kALa antarmuhUrtano che. avizruti ane smRtirUpa dhAraNAno kALa antarmuhUrtano che, tathA-jJAnAvaraNakarmanA kSayopazamarUpa ane smRtinA bIjarUpa je vAsanArUpadhAraNA che, teno kALa sakhAtA varSanA AyuSyavALAne saMkhyAtAkALa sudhIno che, ane asaMkhyAtavarSanA AyuSavALAne asaMkhyAta-kALa sudhIno che. 333. pakSa mAsa-Rtu-ayana-saMvatsaraAdi kALanI saMkhyA jemAM na hoya, te palyopama Adi asaMkhyAto kALa kahevAya che, ane jemAM e pakSa-mAsaAdi kALanuM pramANa hoya te saMkhyAno kALa kahevAya che. avagraha eTale arthAvagraha samajavuM ane te nizcaya tathA vyavahAra ema be prakArano che. ahIM 178mI gAthAmAM gaNelI niyuktinI gAthAnuM vyAkhyAna karatI vakhate bhASyakAre 2014mI gAthAmAM vyaMjanAvagrahanuM vyAkhyAna karatA zrotrAdi indriyonI prApta-aprApta viSayatA pUrve kahelI che. have ahIM niyuktinI gAthAthI niyuktikAra mahArAja pote tenI prApta-aprApta viSayatA he che ane te sAthe prasaMgopAta sarva IndriyonA viSayanuM pramANa paNa kahe che. 334-335. IndriyonI prAptAprAptaviSayatA ane tenA viSayanuM pramANa - (5) pudde supara sa6, ruvaM puna pAsa 3puduM tu! gaMghaM rasaM ca phAsaM ca, baddhapuTuM viyAgare // 336 // puDhe reNu va taNummi, baddhamappIkayaM paesehiM / chAruM viya niha, saduvADuM tADuM rUrUcho. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174] viSayo kevI rIte grahaNa thAya che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 viThTha-sukuma-mags, gaM paraM sattavipaUTTI zaMghAvADuM, vivarIyADuM no tAruM rUphaTA pharisANaMtaramattappaesamIsIka yAiM dheppaMtti / paDuyaraviNNANAiM, jaM ca na ghANAikaraNAI // 339 // appattakAri nayaNaM, maNo ya nayaNassa visayaparimANaM / AyaMguleNa lakkhaM, airittaM joyaNANaM tu // 340 / / sparzelo zabda saMbhaLAya che, asparzala rUpa jovAya che, ane gaMdha, rasa, tathA sparza baddhaspaSTapaNe grahaNa thAya che. zarIra upara retInI jema saMbaddha te spaSTa kahevAya che, ane Atmapradezo sAthe gADha saMbaddha te baddha kahevAya che. zabdaAdi dravyo sparza mAtrathI ja grahaNa thAya che, kemake te dravyo ghaNA sUkSma ane vAsita hoya che, temaja zrotrendriyanuM vijJAna ati paTu hoya che. gaMdhAdi dravya ethI viparIta che, kema ke te dravyo sparza thayA pachI, Atmapradeza sAthe mizra thayelA ne gADha saMbaMdhavALA hoya, to ja grahaNa karAya che. vaLI ghANaAdi indriyo paTutara vijJAna vALI nathI. cakSu ane mana aprAptakArI che. cakSunA viSayanuM parimANa, AtmAMgulathI eka lAkha yojana karatAM adhika che. 336 thI 340. - zarIra para rajanA sparzanI jema zabda dravyane, sparza mAtrathI ja zrotrendriya grahaNa kare che, kemake prANaAdi IndriyonA viSayabhUta dravyo karatAM te zabda dravyo sUkSma-ghaNA-ane bhAvuka (vAsita karanAra) zreya che. vaLI viSayane grahaNa karavAmAM bIjI prANaAdi Indriyo karatAM zrotrendriya vadhAre paTu che. - dhrANendriya-rasendriya ane sparzanendriya anukrame svaviSayabhUta gaMdha-rasa-ane sparzavALA dravyane baddha pRSTa hoya to ja grahaNa kare che. eTale ke svapradezo sAthe, e dravyo atyaMta gADha saMbaMdhavALA hoya, toja tene prANaAdi indriyo grahaNa karI zake che, anyathA nahI. kAraNa ke viSayabhUta e gaMdha Adi dravyo zabda dravyanI apekSAe thoDA che, sthUla che abhAvuka (vAsita karavAnA svabhAva vinAnA) che; vaLI viSayane grahaNa karavAmAM zrotrendriyanI apekSAe dhrANaAdi indriyo apaTu che. eTalA mATe baddha-skRSTa gaMdha Adi dravya samUhane ghANa Adi grahaNa kare che. cakSu indriya yogya dezamAM rahelA svaviSayabhUta rUpane, sparza vinA ja grahaNa kare che, paNa ayogya dezamAM rahela saudharma devalokaAdi, athavA bhIMta AdithI antarita ghaTaAdi vastune (te grahaNa karI zakatI nathI) joI zakatI nathI. kAraNa ke - cakSu ane mana aprApyakArI che. tethI te sparza vinA ja vastu grahaNa kare che. 336. ' prazna :- jo e pramANe cakSu aprApta rUpane grahaNa kare che, to lokAntanI pahelAM je kaMI hoya, te sarvane cakSuIndriya joI zake. kemake aprAptapaNuM sarvatra samAna che. uttara:- AgamamAM cakSu indriyanA viSayanuM parimANa AtmAMgulathI eka lAkha yojanathI adhika kahyuM che. AthI sarva sthaLe aprAptakArIpaNuM samAna hovA chatAM paNa kahevA pramANathI adhika dUra rahelI, vastune cakSu joI zakatI nathI. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI indriyonuM pramANa AtmAMgulathI che. [175 aMgulanA traNa prakAra che. (1) AtmAgula te te samayanAM manuSyanAM pramANa mujabanuM hoya te. (2) utsadhAMgula anukrame zlakSaNa, glasaNikArUpa paramANu, trasareNu, rathareNu, vAlAjha, lIkha, jA, yavane ATha gaNAM karavAthI thAya che. (3) pramANAMgula -hajAra utsadhAMgulathI thAya te. (sAta hAthanI UMcAIvALAnAM eka hajAra utsadhAMgulathI pramANAMgula thAya) AtmAM gulavaDe vastuo, utsadhAMgulavaDe zarIra ane pramANAMgulavaDe parvata -pRthvI-vimAna vigere mapAya che. 336 thI 340. naNu bhaNiyamussayaMgulapamANao jIvadehamANAi / dehapamANaM ciya, taM na u iMdiya-visayaparimANaM // 341 // jaM teNa pacadhaNusayanarAivisayavavahAravoccheo / pAvai sahassaguNiyaM, jeNa pamANaMgula tatto // 342 // iMdiyamANe'vi tayaM, bhayaNijjaM tigAuAINaM / riyAmA, saMvavAre vikToLA phakarUA taNumANaM ciya teNaM, havijja bhaNiyaM sue'vi taM ceva / eeNa dehamANAI, nArayAINa mijaMti // 344 // utsadhAMgula pramANathI jIvanA dehanuM ja mApa thAya che paNa Indriya-ane tenA-viSayanuM parimANa nathI thatuM. jo utsadhAMgula vaDe te mAnIe to pAMcaso dhanuSyAdinA viSayanA vyavahArano uccheda thAya, kema ke pramANAMgula to tethI hajAragaNuM che. Indriya pramANamAM paNa tenI bhajanA che, kemake traNa gAu Adi zarIrapramANavALAnA jISThAdiIndriyonuM mAna vyavahAramAM virodha pAme. tethI utsadhAMgula vaDe zarIranuM mAna ja hovuM joIe, sUtramAM paNa ema ja kahyuM che ke - utsadhAMgulathI nArakAdinA zarIranuM mAna jANavuM. 341 thI 344.. * prazna - anyatra kahyuM che ke nArakI vigerenA zarIra AdinuM pramANa utsadhAMgulathI jANavuM. emAM Adi zabdathI Indriya tatha tenA viSayanuM pramANa paNa AvI gayuM, ema bIjA mAne che. kemake indriyo zarIramAM ja hovAthI tenA viSayanuM parimANa paNa grahaNa karAya che. e pramANe zarIraIndriya-ane tenA viSayanuM pramANa AtmAgulathI kaho cho tenuM zuM kAraNa ? uttara :- tAruM kathana yogya nathI, kema ke anyatra utsadhAMgula vaDe mApavAnuM kahyuM che te kevaLa dehanuM pramANa ja samajavuM, tenI sAthe Indriya ane tenA viSayanuM pariNAma utsadhAMgulathI na samajavuM; kAraNa ke te to AtmAMgulathI ja mApavA yogya che. 341. jo kadI utsadhAMgulathI indriyanA viSayanuM parimANa mAnavAmAM Ave, to pAMcaso dhanuSa-sADA cAraze dhanuSAdi zarIra pramANavALA bharata sagarAdi manuSyono, zrotrAdi indriya vaDe zabdAdi viSaya grahaNa karavAno prasiddha vyavahAra nAza pAme, kAraNa ke bharatacakrinA AtmAMgularUpa je pramANa aMgula, te utsadhAMgulathI hajAraguNa kahyuM che. vaLI bharatacakri AdinI ayodhyA vigere nagarIo ane lazkaranI chAvaNIo, AtmAgula pramANathI bAra yojana lAMbI siddhAMtamAM kahela che, jo te sarvanI Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 ] indriyonuM pramANa AtmAMgulathI che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 utsadhAMgule gaNatarI karI hoya to, aneka hajAra yojana pramANa thAya, ane tethI AyudhazALAmAM ane aMdhAvAramAM vagADela bherI Adino zabda sarvane tArA abhiprAya vaDe to saMbhaLAya nahi; kema ke bAra yojanathI Avelo A zabda zrotrendriya grahaNa kare che, te karatAM vadhAre dUrathI Avelo zabda zrotrendriya grahaNa karI zakatI nathI. have jo e zrotrendriyanA viSayavALA bAra yojana, tArA kahevA mujaba utsadhAMgulathI gaNIe, to hajAro yojana dUrathI AvelA bherI AdinA zabdane te badhA nagaravALA tathA skaMdhAvAravALA zravaNendriyathI grahaNa kare nahi, paNa bhAratanI AkhI nagarI ane chAvaNImAM e zabda saMbhaLAya che, mATe IndriyonA viSayanuM pramANa AtmAMgalathI ja samajavuM, paNa utsadhAMgulathI nahi. 342. vaLI kadaMbapuSpAdi AkAravALI zrotrAdi dravya indriyonuM pramANa. aMgulanA asaMkhyatamA bhAgAdinuM che, temAM eka sparzanendriyanuM pramANa utsadhAMgulathI mapAya che ane bAkInI IndriyonuM pramANa AtmAMgulathI mapAya che. traNa gAu AdinA zarIravALA yugalikonI jIvAIndriyanuM mAna jo utsadhAMgula vaDe mAnIe, to temane kalpavRkSanA rasa vigerenA jJAnanA vyavahAramAM virodha Ave, kema ke AgamamAM jIlDA indriyanuM pramANa be thI nava aMgulanuM kahyuM che, traNa gAu Adi pramANavALA jIvone zarIrAnusAre temanA mukha ane jIlDA vizALa hoya che, have jo utsadhAMgula vaDe temanI jIlDA indriya be thI nava aMgula pramANa mAnIe, to evA vizALa mukhamAM evI kSullaka AkAravALI ati hAnI jIddha. purI paDe nahi, ane tethI te vaDe rasAnubhavarUpa vyavahAra thAya nahi. mATe AtmAgula vaDe jIlDA indriyanuM pramANa mAnavuM te yogya che. A pramANe zarIranI badhI indriyo utsadhAMgulathI nathI mapAtI, to pachI IndriyonA viSayanuM pariNAma to utsadhAMgulathI kyAMthI ja mapAya ? 343, indriyanuM ane IndriyanA viSayanuM parimANa ekAnta utsadhAMgula vaDe mAnavAmAM upara mujaba doSo batAvyA che, tethI te be sivAya kevaLa zarIranuM pramANa ja utsadhAMgula vaDe hovuM joIe; anyathA yugaladharmI janone rasavedana vyavahArano tathA cakravarti bharatanI nagarI AdimAM zabda zravaNanA vyavahArano abhAva thAya, eTale ke teone rasanuM ane zabdanuM jJAna thAya nahi. e vAta hamaNAM ja upara kahI gayA chIe. vaLI indriya ane tenA viSayanuM parimANa utsadhAMgulathI tuM kahe che, te kevaLa tArI matikalpanAthI ja kahe che. sUtramAM evuM sAkSAt koIpaNa sthaLe nathI kahyuM. temAM to kevaLa utsadhAMgulathI zarIra ja mApavAnuM kahyuM che. jema ke - " rUur 3raromutrapramANeof nesa-tirivano imajurA-revA sarIrogaNiUT3 minnati" e utsadhAMgula pramANa vaDe nArakI-tiryaMcamanuSya ane devonAM zarIranI UMcAI mapAya che. A pramANe sUtramAM to mAtra zarIranI avagAhanA ja utsadhAMgulathI mApavAnI kahI che, paNa Indriya ke tenA viSayanuM parimANa utsadhAMgulathI mApavAnuM nathI kahyuM. 341-344. have pUrvApara virodha dUra karIne cakSu indriyanA viSayanuM pramANa batAve che. laknehiM ekkavisAe, sAiregehiM pukharaddhammi / udae pecchaMti narA, sUraM ukkosae divase // 345 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI cakSurindriyanuM viSaya parimANa. [177 nayaNiMdiyassa tamhA, visayapamANaM jahA sue'bhihiyaM / AussehapamANaMgulANamegeNa'vi Na juttaM // 346 / / suttAmippAo'yaM, payAsaNijje tayaM na u payAse / vakkhANao viseso, na hi saMdehAdalakhaNayA // 347 // utkRSTa divase puSkaravaradvIpanA adhabhAgamAM ekavIsa lAkha yojanathI adhika dUra udaya pAmelA sUryane (tyAMnA) manuSyo jue che, tethI IndriyanA viSayanuM pariNAma je sUtramAM kahyuM che, te AtmAMgula-utsadhAMgula- ke pramANAMgula, emanA koI paNa aMgula vaDe yukta nathI. (ema nahi kahevuM kAraNa ke) lAkha yojananuM pramANa prakAzanIya vastune aMge che, prakAzakane aMge nathI, evo sUtrano abhiprAya che. A taphAvata vyAkhyAnathI samajavo, paNa saMdehathI asamaMjasapaNuM na mAnavuM. 34pa-347, prazna :- "heMtAlIsa hajAra baso yojana ane upara sAThIyA ekavIsa bhAga, ATalA dUrathI sUryane karka saMkrAntimAM ahIMnA manuSyo jue che;" tathA puSkaravaradvIpanA ardha bhAgamAM pUrva-pazcime rahenArA manuSyonI cakSu IndriyanA viSayanuM pramANa ekavIsa lAkha cotrIsa hajAra-pAcasone sADatrIsa yojananuM jANavuM." kAraNa ke ATalA dUrathI tyAMnA manuSyo udaya pAmatA sUryane juve che. tema asta pAmatA paNa jANavuM. vaLI prajJApanAdi sUtramAM cakSu IndriyanA viSayanuM parimANa, adhika eka lAkha yojana kahyuM che, te AtmAgula utsadhAMgula ke pramANAMgulanAM koI paNa aMgulapremANathI puSkarAI mATe ghaTatuM nathI; kemake eka lAkha yojana, pramANabhaMgula vaDe mAnIe, to pramANAMgula niSpanna ekavIsa lAkha yojana karatAM e eka lAkha yojana ekavIsamA bhAge hovAthI moTuM aMtara paDe che. Ama eka ThekANe adhika eka lAkha yojanathI adhika viSaya kahyo ane bIje sthaLe ekavIsa lAkha yojanathI adhika dUrathI sUrya dekhAvavAnuM jaNAvI cakSu IndriyanA viSayanuM parimANa ekavIsa lAkhathI adhika kahyuM che. tethI siddhAntonma kathanamAM paraspara virodha jaNAya che. 345 thI 346 . uttara :- eka lAkha yojanathI adhika cakSu indriyanA viSayanuM parimANa je sUtramAM kahyuM che, te svayaM prakAza rahita parvatAdi vastunI apekSAe kahyuM che, paNa caMdra-sUrya Adi svayaM prakAzaka vastunI apekSAe nathI kahyuM. udAharaNa tarIke jema koI nirmaLa cakSuvALo jIva eka lAkha yojanathI adhika dUra rahelA parvataAdine jue che. A apekSAe cakSunA viSayanuM parimANa eka lAkha yojana adhika kahyuM che; paraMtu caMdra-sUrya Adi prakAzaka vastu mATe evo niyama nathI, evI vastuo to adhika dUrathI paNa joI zakAya. A pramANe vyAkhyAnathI bheda samajavo joIe, te samajyA sivAya mAtra ubhaya adhikAra sAMbhaLIne saMdehathI sarvajJa praNIta sUtramAM virodha mAnavo e kevaLa ajJAnatA ja che. 347. kahyuM che ke, jema sUtramAM kahyuM che temaja te vastu mAtra mAnavAnI hoya ane vicAra karavAno na hoya, to AcAryoe zrutanI vyAkhyA karavAnuM zuM kAma hatuM ! arthAt bIjo adhikAra sAMbhaLI te vicAra karavAnI jarUra che. 23 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178] zrotra Adi IndriyonuM viSaya parimANa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 have cakSu sivAyanI zeSa IndriyonA viSayanuM pramANa kahe che. bArasahiMto sottaM, sesAiM navahiM joynnehiNto| dghitti pattamatya, ttA para na nivruti rU48 davyANa maMdapariNAmayAe parao Na iMdiyabalaM pi / avaramasaMkhnejaMgulabhAgAo nayaNavajjANaM // 349 / / saMkhejjaibhAgAo nayaNassa, maNassa na visayaparimANaM / poggalamittanibaMdhAbhAvAo kevalasseva // 350 // bAra yojanathI AvelA zabdane zrotra ane navayojanathI AvelA prApta arthane bAkInI (dhrANa vagere) Indriyo grahaNa kare che; e karatAM vadhAre dUrathI AvelA arthane grahaNa karatI nathI. dravyonA maMdapariNAmapaNAthI ane IndriyonuM tevuM baLa na hovAthI vadhAre dUrathI AvelA zabdAdi arthane zrotrAdi Indriyo grahaNa karatI nathI. cakSu sivAyanI indriyonuM viSaya parimANa jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganuM che, cakSunA viSayanuM parimANa (jaghanyathI) aMgulanA saMkhyAtamA bhAganuM che, pudgala mAtranA nibaMdhananA abhAvathI kevaLajJAnanI peThe mananA viSayanuM parimANa nathI. 348 thI 350. meghagarjanA vigereno zabda bAra yojanathI Avela hoya, to tene zrotrendriya grahaNa kare che, ane zrotra sivAyanI zeSa dhrANa-rasa-ane sparzanendriya vadhAremAM vadhAre navayojana dUrathI AvelA gaMdha-rasa-ane sparzarUpa arthane grahaNa kare che, e karatAM vadhAre dUrathI AvelA hoya to tene te Indriyo grahaNa karatI nathI. prazna - meghagarjanAdino zabda, tathA varSARtumAM pahelI vRSTi thavAthI dUrathI Avato gaMdha grahaNa karAya che, ema anubhavathI siddha thAya che, paNa rasa ane sparza eTale dUrathI AvelA kevI rIte grahaNa karAya ? uttara :- jema dUrathI Avelo gaMdha anubhavAya che, tema e gaMdhavALA dravyano rasa paNa koIkane anubhavAya che. dhrANendriya sAthe gaMdhano saMbaMdha thAya te vakhate tenA rasano paNa rasanendriya sAthe saMbaMdha thAya che; eTale ghaNA loko ema kahe che ke - "A kaTu athavA tIkhI vigere vastuno gaMdha che." AmAM kaTupaNuM athavA tIkhApaNuM e rasano ja dharma che, tethI jaNAya che ke gaMdha grahaNa thatAM tenA rasano paNa jIvhAnI sAthe saMbaMdha thavAthI te paNa anubhavAya che. e ja pramANe sarovarasaritA-ke samudrAdi uparathI AvelA vAyuno zItasparza paNa anubhavAya che. 348. ' prazna :- jo bAra ke nava yojana dUrathI AvelA zabda ane gaMdhAdi jaNAya che, to pachI bAra yojana ane nava yojana karatAM vadhAre dUrathI AvelA zabda ane gaMdha vigere zAthI nathI grahaNa thatA ? uttara - bAra ane nava yojana karatAM vadhAre dUrathI AvelA zabda ane gaMdhAdi dravyo maMdapariNAmavALA thaI javAthI, zrotra tathA prANAdi indriyone jJAna utpanna karI zakatA nathI, vaLI te IndriyonI tevI zakti paNa nathI, ke jethI te karatAM vadhAre dUrathI AvelA zabdAdine grahaNa karIne potAnuM jJAna utpanna kare. indriyonA viSayanuM e parimANa vadhAremAM vadhAre Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] zrotrAdi indriyono viSaya parimANa. [179 samajavuM, ane jaghanyathI to cakSu sivAyanI indriyonA viSayanuM parimANa aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga jeTaluM che, eTale ke cakSu sivAyanI indriyo jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgathI AvelA zabdAdi arthane grahaNa kare che. 349 cakSu indriyanA viSayanuM parimANa jaghanyathI aMgulanA saMkhyAtamA bhAga jeTaluM che, paNa asaMkhyAtamA bhAga jeTaluM nathI, kemake atizaya najIkamAM rahela aMjana-saLI-mela vigerene cakSu joI zakatI nathI. kSetrathI manano viSaya aparimita che. te dUra, najIka, mUrta, amUrta sarva vastune kevalajJAnanI jema viSaya tarIke grahaNa kare che. kevaLa pugalone ja te jANI zake che, evo niyama tene mATe nathI. "je pula mAtrane ja grahaNa karavAmAM niyata nathI, tene viSayanuM parimANa nathI." mUrta, amUrta sarvane grahaNa karanAra hovAthI jema kevaLajJAnano aparimita viSaya che, tema manane paNa aparimita viSaya che. ane jene viSayanuM parimANa che, te avadhi-mana:paryaya-jJAnanI jema pugala mAtrane ja grahaNa karavArUpa niyama sahita che. prazna :- Ape kahelo hetu mati-zrutajJAna sAthe asaMgata jaNAya che, tethI te anekAntika che, kAraNa ke mUrta-amUrta sarva vastune viSayarUpe e banne grahaNa kare che, chatAM te banne potAnA viSayone grahaNa karavAmAM niyamavALA che. zrotrAdi indriya janya matidhRtanuM kSetrathI viSayaparimANa bAra yojana AdinuM che, kema ke bAra yojana AdithI AvelA ja zabdAdi viSayo grahaNa thAya che. uttara :- indriyajanya matizrutanA viSayanuM e parimANa che, ane indriyo to pudgalamAtrane ja grahaNa che, eTale emAM kaMI harakata nathI; paraMtu manojanya mati-zruta jema pudgalamAtra grahaNa karavAmAM niyata nathI, tema kSetrathI viSayanuM parimANa paNa temane nathI. to pachI ame kahela hetumAM anekAntika doSa kayAMthI Ave ? 350. prazna :- 336mI gAthAmAM "sparzAelo zabda (zrosendriya) sAMbhaLe che" ema Ape kahyuM che. temAM zabdaprayogathI mUkAelAM zabdadravyo ja kevaLa saMbhaLAya che, athavA bIjAM tethI vAsita evAM zabdadravyo saMbhaLAya che, ke mizra zabdadravyo saMbhaLAya che ? uttara :- vacanayogathI mUkAyelAM kevaLa zabdadravyo saMbhaLAtAM nathI, paNa mizra zabdadravyo athavA bIjA tallAsita zabdadravyo saMbhaLAya che, kema ke te vAsita karavAnAM svabhAvavALA che ane zabdadravyathI loka Akho vyApta che. A vAtanI vadhu spaSTatA mATe vistArathI kahIe chIe. (6) masisanasepha, sarva = sugaDuM mIsarca sugarU vIseDhI puNa saI, suNei niyamA parAdhAe // 351 // seDhI paesapaMtI, vadato sabassa chaddisiM taao| jAsu vimukkA dhAvai, bhAsA samayammi paDhamammi // 352 // bhAsAsamaseDhiThio, tabbhAsAmIsiyaM suNai sadaM / tamAviyA, 3surU visilya rUparUA. aNuseDhIgamaNAo, pddighaayaabhaavo'nimittaao| samayaMtarANavatthANao ya mukkAiM na suNei // 354 // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180] zabda mizra ane vAsita saMbhaLAya che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 bhASAsamazreNimAM gayelo zabda mizra saMbhaLAya che, ane vizreNithI gayelo zabda vAsita ja saMbhaLAya che. zreNi eTale AkAza pradezanI paMkti, te paMktio bolanArA vaktAnI pUrva-pazcimauttara-dakSiNa upara ane nIce, ema e dizAmAM hoya che. tathA vaktAe dizAomAM choDelI bhASA te prathama samayamAM ja lokAnta paryata jAya che. tethI bhASAnI samazreNimAM rahelA zrotA, mUkelA zabdadravyothI mizrazabdorUpe te bhASAne sAMbhaLe che, ane vidizAmAM rahelo zrotA, mUla zabda dravyavaDe (bhAvita) bIjAM dravyone ja sAMbhaLe che, paNa te mUla zabda dravyone nathI sAMbhaLato; kAraNa ke zabdanI gati zreNi anusAra hoya che. nimitta ane pratighAta nathI hotA, sthiti eka samayanI hoya che. 351 thI 355. je bolAya te bhASA, athavA vaktAe zabda tarIke choDela dravyasamUha te bhASA, tenI sarakhI dizAeja AkAza pradezanI paMktirUpa samazreNi te bhASAsamazreNi kahevAya, evI bhASAsamazreNimAM rahela zrotA, vaktAno ke bherIAdino je zabda sAMbhaLe che, te mizra zabda che. mizra zabda eTale vakatAe choDelA zabdadravyo ane te zabdadravyathI vAsita thayelA vaccenAM bIjAM zabda dravyo. evA mizra zabdane ja samazreNimAM rahelo zrotA sAMbhaLe che. tathA vizreNimAM rahelo zrotA. paNa vizreNi. kahevAya che, te kevaLa vAsitazabda ja sAMbhaLe che. vAsitazabda eTale vaktAe zabdapaNe choDelA dravyo athavA bherI AdinA zabdadravyonI vacce rahelA, zabda yogya pudgalomAM zabdarUpe pariNAma pAmelAM, zabdavargaNAnAM pudgaladravyo te. evA vAsitazabdane ja vizreNimAM rahelo zrotA sAMbhaLe che. paNa samazreNigata zabdane sAMbhaLato nathI. kema ke te pulo to zreNinA anusAre gati karatA hovAthI, vizreNividizAmAM nathI jatAM. DhephA vigere sthUla dravyone vidizAmAM javAmAM bhIta Adino avarodha nimitta thaI zake che, paraMtu zabda sUkSma hovAthI nimitta banato nathI. prazna :- prathama samaya pachInAM samayomAM e zabda dravyo svayaM vidizAmAM jatA hovAthI, vizreNimAM rahelA zrotA paNa, mizra zabda sAMbhaLI na zake ? uttara :- e zabdo, nikaLavAnA samayathI pachInA samayamAM zabdarUpe, (bhASA pariNAmarUpe) nathI rahetA kema ke- "HthamAva mA, mAthAsamAnattara mavaDAva" bhASyamANa hoya te ja bhASA che, bhASA samaya pachInI bhASA te bhASA nathI." jo ke cAra samaye saMpUrNa loka, bhASA vaDe pUrNa thAya che, temAM paNa bIjA samayamAM bhASA dravya vaDe vAsita thayelA dravyo ja, bhASArUpe thAya che. prazna :- vaktAe choDelA bhASAdravyo prathama samaye dizAmAM jAya che. ane eka samaya pachI bhASArUpe nathI rahetA, to e zabdadravyo vaDe vAsita thayelA zabdadravyo bIjA samaye vidizAmAM jAya che, AthI dizAmAM tathA vidizAmAM rahelA zrotAne, judA judA samaye zabda saMbhaLAvo joIe, paNa sarvane ekI sAthe ja zabda saMbhaLAya che. tenuM kAraNa zuM ? uttara :- zabda judA judA samaye saMbhaLAya che, paNa samayAdi kALano bheda ati sUkSma hovAthI jaNAto nathI. prazna:- bhale ema ho, paraMtu "mANAva mAthA bhASyamANa hoya teja bhASA" e vacanAnusAra bolatI vakhate je zabdo nIkaLe teja bhASA che, ane tethI bIjA samaye vizreNimAM rahelo zrotA je sAMbhaLe che, te abhASA ja sAMbhaLe che ema nakkI thayuM. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI vizreNigata zrotAvAsita zabda sAMbhaLe che. [181 uttara - abhASA ja sAMbhaLe che ema na kahevuM, kema ke e pudgalo paNa bhASA dravya vaDe vAsita thayelA hovAthI, tenA jevA ja che, tethI tene paNa bhASA kahevAmAM kaMI virodha nathI. Aja kAraNathI gAthAnA uttarArdhamAM pharIthI paNa "zabda"nuM grahaNa karyuM che. kemake te parAghAtathI vAsitadravyomAM paNa tathAvidha zabdapariNAmane jaNAvanAra che, A pramANe amArI mAnyatA che, e saMbaMdhI vizeSa tattva to bahuzruta jANe. dhrANaAdi Indriyo paNa mizragaMdha Adi dravyaneja grahaNa kare che, kemake bArImAMthI prApta thatI rajanI peThe. te gaMdha dravyo sthUla hovAthI, temane zreNinA anusAra gatino niyama nathI, ema vRddha TIkAkAra kahe che. 351. zreNi eTale AkAzapradezanI paMkti, te paMktio AkAzamAM sarvatra hovAthI, lokanA madhyamAM rahIne bolanArA vaktAnI pUrva-pazcima-uttara-dakSiNa-upara-ane nIce ema chae dizAomAM hoya che. tethI vaktAe choDelI bhASA prathama samaye paNa sarva dizAmAM lokAnta paryata jAya che. 3para. bhASAnI samazreNimAM rahelo zrotA, bolanAranA tathA zaMkha bherInA bhASArUpe nikaLelA yugala samUhathI mizra thayelo zabda sAMbhaLe che ane vidizAmAM rahelo zrotA, te zabda vaDe vAsita bIjA dravyone ja sAMbhaLe che, paNa te mUlavaktAe bolela zabda nathI ja sAMbhaLato. 353. vaktAe mUkelA zabdadravyonI gati to zreNinA anusAre thAya che. tethI te vaktAnA mala zabdane sAMbhaLato nathI ane e zabdadravyane pratighAta (skUlanA) nathI thato. kemake zabdadravyo sakSma hovAthI bhIMtaAdi nimitto tene skUlanA karI zakatA nathI. vaLI zabda nIkaLavAnA samaya pachI bIjA Adi samayamAM e zabda dravyamAM zravaNajanaka zakti rahetI nathI, tethI vaktAvaDe mukAyelA zabdadravyone vidizAmAM rahelo zrotA sAMbhaLato nathI, paNa te zabdavaDe vAsita thayelA bIjA zabdadravyane ja te sAMbhaLe che. 354. , bhASAdravyanuM grahaNa-visarjana ane tenI prakriyA. (7) giNhai ya kAieNaM, nisirai taha vAieNa joeNaM / egaMtaraM ca giNhai, nisirai egaMtaraM ceva // 355 // giNhijja kAieNaM, kiha nisirai vAieNa joeNaM ? / ko vA'yaM vAjogo ? kiM vAyA kAyasaMraMbho // 356 // vAyA na jIvajogo, poggalapariNAmao rasAi bva / na ya tAe nisirijjai, sa cciya nisirijjae jamhA // 357 // aha so taNusaraMbho, nisirai to kAieNa vattav / taNujogavisesa cciya, maNa-vaijoga tti jamadoso // 358 // kiM puNa taNusaraMbheNa, jeNa muMcar3a sa vAio jogo / maNNaI ya sa mANasio, taNujogo ceva ya vibhatto // 359 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 ] bhASAno grahaNa nisarga vicAra. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 taNujogo cciya maNa-vaijogA kAeNa dbbghnnaao| ANApANa vba na ce, tao'vi jogaMtaraM hojjA // 360 // tulle taNujogatte, kIsa va jogaMtaraM tao na kao ? / maNa-vaijogA va kayA, bhaNNai vavahAra siddhatthaM // 361 // kAyakiriyAiritaM, nANApANupphalaM jai vaIe / dIsai maNaso ya phuDaM, taNujogabhaMtaro to so // 362 // ahavA taNujogAhiavaidavbasamUha jIvavAvAro / so vaijogo bhaNNai, vAyA nisirijjae teNaM // 363 / / taha taNuvAvArAhi amaNadabasamUha jIvavAvAro / so maNajogo bhaNNai, maNNai neyaM jao teNaM // 364 // gAthArtha - kAyayoga vaDe (zabdadravya) grahaNa kare che, ane vacanayoga vaDe bahAra kADhe che. tene ekAMtare grahaNa kare che ane ekAMtare ja tyAga kare che. jo kAyayoga vaDe (zabdadravya) grahaNa kare che, to vacanayoga vaDe kevI rIte mUke che ? athavA e vacanayoga zuM vAcA che, ke kAyAno vyApAra che? vAcA to jIvano vyApAra nathI, kemake te rasaAdinI peThe pudgalano pariNAma che. vaLI vAcA vaDe zabda mUkAya nahi, kemake te vAcA pote ja mUkAya che, jo vacanayoga te kAyAno vyApAra hoya, to kAryayoga vaDe zabda bahAra kADhe che, ema kahevuM joIe. uttara-manoyoga ane vacanayoga te kAyayoga vizeSa ja che. tethI (ema kahevAmAM) kaMI doSa nathI. 355 thI 358: je kAyayoga vaDe zabda mUkAya che te vacanayoga, ane je kAyayoga vaDe manana karAya che te manoyoga. ema kAyayoga ja (upAdhi bheda) traNa prakAre che. kAyayogavaDe dravya grahaNa thAya che, mATe zvAsozvAsanI peThe manoyoga ne vacanayoga te kAyayoga ja che, jo ema na hoya to zvAsozvAsa paNa judo yoga gaNAya. (prazna) kAyayoga samAna hovA chatAM zvAsozvAvAsane judo yoga zA mATe na gamyo, ane manoyoga tathA vacanayogane judA gaNyA ? (uttara) vyavahAranI siddhi mATe. arthAt jema vacanayoga ane manoyoganuM phaLa kAyikakriyAthI pragaTa rIte juduM jaNAya che. tema zvAsozvAsanuM phaLa kAyikakriyAthI juduM jaNAtuM nathI, tethI te kAyayoganI antargata gaNyo che. athavA kAyayoga vaDe grahaNa karelA vacana dravyanA samUhathI jIvano vyApAra, te vacanayoga kahevAya che, kemake te vaDe vacana nIkaLe che. tathA kAyayoga vaDe grahaNa karela manodravyanA samUhathI jIvano vyApAra, te manoyoga kahevAya che, kemake te vaDe zeyavastunuM manana thAya che. 359 thI 364. yoga eTale vyApAra-karma athavA kriyA, sarva vaktAo kAyayoga vaDe (kAyAnA vyApAra vaDe) zabdadravya grahaNa kare che ane vacanayoga vaDe mUke che. e pramANe dareka samaye grahaNa kare che ne mUke che. jema eka gAmathI bIjuM gAma grAmAntara kahevAya che, athavA aMtara rahita chatAM eka purUSathI bIjo purUSa purUSAMtara kahevAya che tevI ja rIte eka samayathI bIjo samaya te samayAMtara kahevAya che temAM grahaNa kare che ane temAM mUke che. 355. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] yogabhedano vicAra. [183 prazna - "sarva vaktAo kAyayoga vaDe zabda dravya grahaNa kare che." ApanuM e kathana mAnI zakAya che, kemake kAyAnA vyApAra sivAya dravya grahaNa karI zakAya nahi; paraMtu "vacanayoga vaDe zabda mUke che" ema Ape kahyuM che, te mAnI zakAtuM nathI, kema ke grahaNa karAtI bhASAne jIvavyApArarUpa yogano abhAva hovAthI, Apa kaho cho tema saMbhavatuM nathI. arthAtu Apa jene vacanayoga kaho cho, te vacanayoga vaktAe mukela bhASAdravyanA samUharUpa vAcA ja che ? ke e bhASAne mUkavAnA hetubhUta kAyAno vyApAra che ? yoga to zarIrajIvano vyApAra che. te pudgala pariNAma svarUpa nathI, jayAre bhASA to jIvavyApAra nathI ane pugala pariNAma svarUpa che. tathA bhASA pote ja mukAya che, mATe karma che. je karma hoya te karaNa na bane. bhASAthI kAMI paNa mukAtuM nathI, tethI bhASA ja vacanayoga che, evo je prathama pakSano vikalpa te yogya nathI. have bIjA vikalpathI kAyAno vyApAra eja vacanayoga che. ema Apa kahetA ho, to kAyayogavaDe zabda mUke che ema kahevuM joIe, paNa vacanayogavaDe mUke che ema zA mATe kaho cho ? uttara :- manoyoga ane vacanayoga kAyAno vyApAra vizeSa che. paNa kAyAno sAmAnya vyApAra nathI. kAraNake dehadhArI jIvone kAyayoga sarva avasthAmAM hoya che. kevaLa azarIrI siddhAtmAone ja kAyayoga nathI. mATe bhASA nIkaLatI vakhate vacanayogarUpa viziSTa prakArano kAyayoga ja che. 356 thI 358. - prazna :- jo viziSTa prakArano kAyayogaja manoyoga ane vacanayoga che, to pachI e manoyoga ane vacanayoga saMbaMdhI kathA ja zA mATe karavI ? uttara :- sarva sthaLe kAyayoga anugata hovAthI, je yoga vaDe manodravya ane vacanadravya grahaNa karAya che te kAyayoga che. ane je yogavaDe te vacana mukAya te vacanayoga. ane je yogavaDe ciMtana karavAmAM manodravya vaparAya te manoyoga che. ema eka kAyayoga ja upAdhinA bhedathI traNa prakAre che, kharI rIte to sarvatra eka kAyayoga ja che. 359. zvAsozvAsane yogya pudgala dravya kAyayogavaDe ja grahaNa karAtA hovAthI, zvAsozvAsano vyApAra jema kAyayoga che, tema tatad vacana ane mananane yogya dravyasamUha kAyayoga vaDe ja grahaNa thatAM hovAthI, vacanayoga ane manoyoga paNa kAyayoga ja che. jo zvAsozvAsanAM vyApArane kAyayoga na mAnIe, to tene cotho yoga mAnavo anucita hovAthI, te kAyayoga ja che prazna :- sarvatra kAyayoga samAna chatAM, manoyoga ane vacanayoga kAyayogathI jema judA gaNyA che, tema zvAsozvAsane paNa kAyayogathI judo gaNIne cotho yoga zA mATe na mAnavo ? ane jo e mAnyatA ayogya hoya, to manoyoga ane vacanayogane paNa kAyayogathI judA gaNIne temanA judA yoga zA mATe mAnavA? arthAt sarvatra kAyayoga samAna hovAthI eka kAyayoga ja mAnavo, athavA to upAdhinA bhede cAra yoga mAnavA. uttara :- loka ane lokottara vyavahAranI siddhi mATe manoyoga tathA vacanayogane kAyayogathI judA mAnyA che, ane zvAsozvAsane judo nathI mAnyo. 36 1. svAdhyAya karavo bIjAne pratIti karAvavI vigere vANInuM phaLa, ane dharma dhyAna-ciMtana vigere mananuM phaLa, e jema kAyayogathI bhinna jaNAya che, tema zvAsozvAsanuM phaLa kAyayogathI juduM nathI Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184] yogabhedano vicAra. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 jaNAtuM, yoganirodha karatI vakhate paNa kAyayogano rodha kahIne zvAsozvAsa rokavAnuM gaNAvyuM che. prazna :- "A jIve che" evI pratIti utpanna karanAra zvAsozvAsanuM rUpa pragaTa jaNAya che, to zA mATe tene yoga na mAnavo ? - uttara :- evuM prayojana to ghaNe sthaLe hoya che. eTalA mAtrathI tene judo yoga mAnavAmAM Ave, to doDavuM vaLagavuM vigere vyApAra paNa bhinna gaNAya ane tethI emane paNa judA judA yoga mAnavA paDe, mATe viziSTa vyavahAranA aMgabhUta ane parane pratIti karAvanAra hovAthI manoyoga tathA vacanayogane kAyayogathI judA gaNyAM che. paNa zvAsozvAsane judo nathI gaNyo. 362. e pramANe bhASA bolavAmAM vaparAto kAyayoga te vacanayoga che, ane manana karavAmAM vaparAto kAyayoga te manoyoga che, e rIte manoyoga tathA vacanayoga te kAyayoga vizeSa ja che. athavA e banne yoga svataMtra che. kAyika vyApAra vaDe grahaNa karela je vacana dravyanA samuharUpa sahakArI kAraNa dvArA zabda bolavA mATe, je jIvano vyApAra, te vacanayoga kahevAya che, ane kAyayogavaDe grahaNa karela manodravyanA samUharUpa sahakArI kAraNa dvArA vastunA ciMtana mATe, je jIvano vyApAra, te manoyoga kahevAya che. A vyAkhyAmAM zabda nIkaLatI vakhate ane ciMtana karatI vakhate jo ke kAyAno vyApAra che, to paNa ahIM vacanadravya ane manadravyanI mukhyatAe jIvano vyApAra kahyo che, tethI vacanayoga ane manoyoga-banne svataMtra che, paNa viziSTa kAyayogarUpa nathI ema samajavuM. zvAsozvavAsanI mukhyatAe, zvAsozvAsa mUkavAmAM paNa jIvano svataMtra vyApAra hovA chatAM, te laukika ke lokottara kArya siddha karato na hovAthI, tene judo nathI gaNyo. 363-364. jaha gAmAo gAmo, gAmaMtaramevamega egaao| egaMtaraM ti bhaNNai, samayao'NaNaMtaro samao // 365 // keI egaMtariyaM, maNNante gaMtaraM ti tesiM ca / / vicchinnAvalirUvo, hoi dhaNI suyaviroho ya // 366 // Aha, sue cciya nisiraha, saMtariyaM na u niraMtaraM bhaNiyaM / egeNa jao giNhai, samaeNegeNa so muyai // 367 // aNusamayamaNaMtariyaM, gahaNaM bhaNiyaM jao vimukkho'vi / nutto niraMtaro vica, mATu da saMtaro mA? rU68 gahaNAvekkhAi tao, nirantaraM jammi jAiM gahiyAI / navi tammi ceva nisirai, jaha paDhame nisiraNaM natthi // 369 / / nisirijjai nAgahiyaM, gahaNaMtariyaMti saMtaraM teNaM / / na niraMtaraMti na samayaM, na jugavamiti hoMti pajjAyA // 370 / / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) sAMtara niraMtara nisarga vicAra. [185 gahaNaM mokkho bhAsA, samayaM gahanisiraNaM ca do samayA / hoMti jahaNNaMtarao, taM tarasa bitIyasamayammi // 371 / / gahaNaM mokkho bhAsA, gahaNa-visaMggA ya hoMti ukkosaM / aMtomuhuttamettaM, payattabheeNa bheyo siM // 372 / / gAthArtha :- jema eka gAmathI bIjAM gAma grAmAntara kahevAya che, tema eka samayathI bIjo samaya te samayAntara kahevAya che. keTalAka grahaNa ane nisarga ekAMtara samaye mAne che. paNa e mAnyatAthI temane vicchinna AvalirUpa dhvani prApta thAya che ane zruta virodha paNa thAya. sUtramAM nisarga avazya sAntarita kahyo che paNa niraMtara nathI kahyo, kemake eka samaye grahaNa kare ane eka samaye mUke che. niraMtara dareka samaye grahaNa kahyuM che, tethI tyAga paNa niraMtara ja yogya che; paraMtu te sAMtara kema kahyo che ? grahaNanI apekSAe tyAga sAMtara kahyo che, jemAM prathama samaye grahaNa karelA prathama samaye na nIkaLe tema je samaye je grahaNa karyA hoya te teja samaye na nIkaLe. kemake nahI grahaNa karelAno tyAga thato nathI ane tyAga, grahaNAMtarita hovAthI sAMtara che, niraMtara nathI, temaja sAthe nathI - yugapa nathI e enA paryAyo che. grahaNa-tyAga-ane bhASA e darekano jaghanyathI eka samaya pramANakALa che, tathA grahaNa ane tyAgano-be samayano kALa che. temaja grahaNa-tyAgaane bhASA e darekano tathA grahaNa ane tyAga e ubhayano utkRSTathI antarmuhUrta mAtra kALa che. emano prayatnanA bhede bheda che. 365-372. jema eka gAmathI bIjAM gAma attara rahita chatAM grAmAntara kahevAya che athavA eka purUSathI bIjo purUSa paNa aMtara rahita chatAM purUSAntara kahevAya che, tema ahiM paNa eka samaya pachIno bIjo samaya aMtara rahita chatAM ekAMtara samaya kahevAya che. e ekAMtara samaye eTale dareka samaye bhASA pudgalone grahaNa kare che ane mUke che. 36pa. keTalAka vyAkhyAtAo erkaka samayanA aMtare grahaNa ane nisarga mAne che, teonI e mAnyatA ayogya che, kAraNa ke ethI to aMtare aMtare chuTI paDelI ratnAvalI peThe zabda ane tenuM zravaNa prApta thAya. vaLI aMtare aMtare grahaNa karavAnA samayamAM sarvane saMbhaLAya nahi. temaja "uUR mavirahiyaM niraMtare di' dareka samaye avirahita; niraMtara grahaNa kare che, ema na mAnavAthI Agama virodha paNa thAya. kemake e sUtra dareka samaye grahaNa karavAnuM pratipAdana kare che, dareka samaye nisarga paNa te sUtrathI ja samajI levuM. grahaNa karela hoya teno bIjA samaye avazya nisarga thAya che ja. 366 . prazna - mahArAja ! prajJApanAsUtramAM kahyuM che ke "saMtaruM nisirU, no niraMtara nisira; je samaye paNa, i nisaraNa" eTale sAMtara mUke che, niraMtara mUkato nathI, eka samaye grahaNa kare che, ane eka samaye mUke che. A sUtrathI aMtara sahita mUkavAnuM AgamamAM kahyuM che tenuM kema ? 367. uttara :- 3, samartha ityAdi prathama sUtrathI dareka samaye grahaNa karavAnuM kahyuM che, tethI 2 ts Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 ] sAMtara niraMtara nisarga vicAra. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 teno tyAga paNa aMtara rahita dareka samaye thavo yogya che; kema ke grahaNa karelAno bIjA samaye avazya tyAga thavo joIe. prazna :- pakSavaNAmAM te ja sthaLe tyAga karavAnuM paNa aMtara sahita kahyuM che, tenuM zuM ? 368. uttara :- emAM viSayano vibhAga karIne samajavAnuM che. tyAM aMtara sahita tyAga karavAnuM kahyuM che, te bhASAdravya grahaNa karavAnI apekSAe kahyuM che. kemake prathamAdi samaye je bhASAdravya grahaNa karela hoya, te dravya te ja samaye na nIkaLe, paraMtu grahaNanA samaya pachI bIjA samaye nIkaLe che. eTale ke pahelA samaye grahaNa karela bhASAdravya, pahelA samaye na nIkaLe, paNa bIjA samaye nIkaLe che. e ja pramANe bIjA samaye grahaNa karelA trIjA samaye, trIjA samaye grahaNa karelA cothAsamaye, cothAsamaye grahaNa karelA pAMcamAMsamaye nIkaLe. A pramANe grahaNa-karavAnI apekSAe tyAga karavo te aMtara sahita che, kema ke grahaNa karyA sivAya tyAga thAya nahi, paraMtu samayanI apekSAe to niraMtara thAya. bIjAsamayathI mAMDIne sarva samayomAM tyAga hoya che ja. 369. prazna :- jo ema hoya to grahaNa paNa tyAganI apekSAe aMtara sahita ja hovuM joIe . uttara :- nA, grahaNa svataMtra che ane tyAga to grahaNane parataMtra che. kAraNa ke "grahaNa karyA sivAya kadI paNa tyAga thato nathI" evo niyama hovAthI prajJApanAsUtramAM tyAga sAMtara kahyo che, eTale ke grahaNa karyA pachI tyAga thAya che. paNa "tyAga karyA sivAya grahaNa na thAya" evo niyama nathI. kemake prathama samaye tyAga sivAya paNa grahaNa thAya che. AthI tyAga parAdhIna che. ane grahaNa svAdhIna che, tethI tyAga aMtara sahita kahyo che. A pramANe "aMtara nisi" antara sahita nIkaLe che, e sUtravayavanI viSayavibhAga-vaDe vyavasthA che. have to nistara nisara" "niraMtara na nIkaLe" e sUtrAvayavanI viSayavibhAgavaDe vyavasthA kahIe. niraMtara na nIkaLe eTale niraMtara tyAga thAya nahi, tema grahaNanI sAthe ja tyAga ema yugapat paNa thAya nahi; paraMtu pUrva samaye grahaNa ane uttara samaye tyAga ema thAya che. tathA poLa samayeLa zis, oLa nisiph "eka samaye grahaNa kare che. ane eka samaye tyAga kare che." A sUtrAvayavano bhAvArtha paNa u52 mujaba samajI levo. eTale ke prathama eka samaye grahaNa ja kare che, tyAga nathI karato, bIjA samayathI AraMbhIne tyAganI pravRtti thAya che, ane chellA samaye kevaLa tyAga kare che, grahaNa nathI karato, kemake bhASAno abhiprAya pachI zAnta thayelo hoya che. A pramANe e sUtranA viSayavibhAganI vyavasthA vaDe pahelA samaye kevaLa grahaNa, chellA samaye kevaLa tyAga, ane vacalA samayomAM grahaNa tathA tyAga banne thAya che. 370. bhASAdravyanuM grahaNa, grahaNa karelAno tyAga, ane bhASA e traNeno bhinna bhinna jaghanyathI eka samayano kALa che; paraMtu grahaNa ane tyAga e ubhayano uparokta dekhADela nyAye grahaNa karyA pachI bIjA samaye tyAga karIne maranArane-athavA vacana vyApArathI u52ma thayelAne jaghanyathI be samayano kALa che. bolAya te ja bhASA, e vAstavamAM bhASAdravyano tyAga che. teno kALa jaghanyathI eka samayano Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] sAMtara niraMtara nisarga vicAra. [187 che. mATe jaghanyathI be samayanAM kALavALA grahaNa ane tyAga, e baMnene bhASA na kahevAya. grahaNamAM bhASAnI yogyatA che, parantu "masingamA mAMsA' e vyutpatti ghaTatI na hovAthI Agamavirodha Ave. bhASA ane mokSa (tyAga) eka ja hovA chatAM spaSTatA khAtara alaga kahyAM che ? e sarvano utkRSTakALa bhinna bhinna antarmuhUrta pramANa che. teTalA kALa pachI yogAntara pAme athavA mRtyu pAme. e utkRSTakALa pramANamAM je mahAprayatnavALo hoya tene nAnA antarmuhUrta jeTalo pramANakALa hoya che, ane je alpaprayatnavAna hoya tene moTA antarmuhUrta jeTalo pramANakALa hoya che. 371-372. prathamasamaye kevaLa bhASAdravyanuM grahaNa ane chellAsamaye kevaLa tyAga, ema Ape kahyuM te to ThIka che, parantu madhyanA samayomAM grahaNa ane tyAga ubhaya kahyAM che, te yogya nathI. kemake gahaNa - visaggapayattA, paropparavirohiNo kahaM samae ? | samae do uvaogA, na hojja kiriyANa ko doso ? || 373 || (8) tivihAmma sarIrammI, jhIvapasA daivaMti nIvaphsa | jehi ugiNhai gahaNaM, to bhAsai bhAsao bhAsaM // 374 || gAthArtha :- grahaNa ane tyAga rUpa banne prayatna virodhI che, te eka samayamAM kevI rIte thAya ? uttara-eka samayamAM be upayoga na thAya, paNa be kriyA thavAmAM zo doSa che ? traNa prakAranA zarIromAM jIvanA potAnA pradezo hoya che, jethI bhASAdravya grahaNa kare che, ane tethI vaktA bhASA bole che. 373-374. prazna :- nirantara grahaNa ane tyAga mAnavAthI, bIjA samayothI AraMbhIne, cheka chellAnA pahelA samaya sudhI, grahaNa ane tyAgarUpa banne prayatna darekasamaya sAthe ja thAya che. ane te prayatno paraspara virodhI hovAthI eka samayamAM kevI rIte thai zake ? uttara :- grahaNa ane tyAgamAM virodha mAnavo e ja moTI bhUla che. kema ke je dravyonuM grahaNa thAya, te ja dravyono te ja samaye jo tyAga thato hoya, to virodha mAnI zakAya, parantu evuM kaMi thatuM nathI. pUrva samaye grahaNa karelA dravyono pachInA samaye tyAga thAya che ane tyAM ja navAdravyonuM grahaNa thAya che. prazna :- prayatna bhale avirodhI ho, paNa eka samaye jema be upayoga na hoya tema be kriyA kema ? uttara H- grahaNa, tyAga e kriyArUpa hovAthI eka samayamAM sAthe thavAmAM kaMi harakata nathI. kAraNa ke- "guNavaM to naci vo" ekI sAthe be upayoga nathI. e AgamavacanathI eka samayamAM be upayogano niSedha karyo che, parantu ghaNI kriyAono niSedha nathI karyo. "ziyasurva gaLato vadhu tivindevi jJAsmi' bhaMgajAlavAlA zrutane gaNanAra traNe prakAranA dhyAnamAM varte che. e vacanathI mana-vacana-ane kAyAnI pravRtti eka ja samaye mAnI che. vaLI Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188]. bhASA bolanAra kAya che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 AMgaLI vigerenI saMyoga viyogarUpa kriyA, ekaThuM karavuM ke chuTuM karavuM te rUpa kriyA, utpAdavyayarUpakriyA, ityAdi aneka kriyAo eka ja samayanI aMdara ghaNe sthaLe kahI che. koI vyakti DAbA hAthe ghaMTaDI vagADe, jamaNA hAthe dhUpa ukheve, daSTivaDe jinezvaranI pratimAdinuM darzana kare, mukhathI glo kaAdi bole ityAdi ghaNI kriyAo eka ja samayamAM sAthe thatI pratyakSa anubhavAya che, to pachI eka samayamAM grahaNa ane tyAgarUpa be kriyAo sAthe thAya temAM kAMi doSa nathI. 373. pUrve "kAyayogavaDe grahaNa kare che" ema kahyuM che, te kAyayoga audArikaAdi zarIranA pAMca bhedo hovAthI pAMca prakAranA yogamAMthI audArikaAdi traNa kAyayogavaDe vacanadravya grahaNa thAya che. kemake audArikaAdi traNa zarIromAM jIvanA pradezo hoya che, bIjAmAM nathI hotA. kemake taijasakArpaNa zarIra AtmapradezamAM hoya che, paNa temAM AtmAnA pradezo nathI hotA. A kathanathI bhikSunuM pAtra" ityAdinI jema jIva ane tenA pradezono bheda na samajavo, eTale ke bhikSunuM pAtra jema bhikSuthI bhinna che, tema jIvanA pradezo bhinna nathI. vaLI A uparathI "AtmA pradeza rahita che" e matanuM paNa khaMDana thayuM samajavuM. kemake "AtmA pradeza rahita che" e kathana barobara nathI. jema ke pagane taLIe saMbaMdha rAkhanArA jIvapradezono mastaka sAthe saMbaMdha rAkhanArA pradezo sAthe bheda che ke abheda che ? jo bheda che to jIva saMpradezI kema na kahevAya ? ane jo abheda hoya to zarIranA badhA avayavo maLI javA joIe, ityAdi tarka anusAra samajI levuM. uparokta jIvapradezovaDe bolavAno abhiprAya vigere sAmagrI thayethI bhASAdravyasamUha grahaNa karAya che, ane te vaDe vaktA zabda bole che. paNa aparyApta avasthAmAM, athavA bolavAnI icchAnA abhAve koI bolatuM nathI. ahIM "vaktA bole che,' e vAkyathI "je bolAtI hoya te ja bhASA che" paNa tenI pahelA athavA pachI bhASA kahevAya nahi. e pramANe jaNAvavA mATe mULamAM "mAsa mA'bhASAne bole che emAM bhASA zabdagrahaNa karyo che. 374. kyA traNa prakAranA zarIrathI saMbaMdhavALA jIvapradezo vaDe bhASAdravya grahaNa karIne vaktA bole () 3ratiya-vebiya- 3ra3 g - mAruM saccaM saccAmosaM mosaM ca asamaccosaM ca // 375 / / saccA hiyA sayAmiha, saMto muNao guNA payatthA vA / tabivarIA mosA, mIsA jA tadubhayasahAvA // 376 // aNAhikyA jA tIsuvi, saddo cciya kevalo asuccamusA / eyA sabheyalakkhaNasodAharaNA jahA sutte // 377 // (10) kaIhi samaehiM logo, bhAsAe niraMtaraM tu hoi phuDo / no rasa mA, DhorU mAsA, rU78 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) bhASAnA bhedo. [189 gAthArtha :- dArika-vaikriya-ane AhAraka zarIravAnuM jIva, satya, satyamRSA, mRSA, ane asatyAmRSArUpa bhASAnAM dravyo grahaNa kare che ane mUke che. purUSone hitakArI te satyabhASA, ahIM sat eTale munio-guNo-athavA jIvAdi padArtho samajavA. satyathI viparita te mRSA bhASA,je ubhaya svabhAvavALI te mizrabhASA ene je e traNamAMthI ekTamAM na kahI zakAya, paNa kevaLa zabdamAtra te cothI asatyAmRSAbhASA. enA udAharaNo lakSaNapUrvaka bheda sahita sUtramAM kahyAM che. keTalA samaye bhASAdravyavaDe saMpUrNa lokavyApta thAya che ane lokanA keTalAmAbhAgane bhASAno keTalAmo bhAga vyApe che ? 375-378. - audArika-vaikriya-ane AhAraka zarIravAnuM jIva satya, satyamRSA, mRSA ane asatyAmRSArUpa bhASAdravyanI saMhati(samUha) te grahaNa kare che ane muke che. 375. - satpurUSone hitakArI ArAdhavAyogya eTale yathAvasthitavastunI pratIti karAvanAra je bhASA te satyabhASA. sat eTale munio, temane Aloka-paralokamAM mukti pamADanAra che mATe te hitakArI che. athavA satuM eTale mULaguNa uttaraguNarUpa guNo athavA jIvaajIvAdi padArtho. temanuM aviparItasatya prarUpaNa karavAthI je bhASA hita karanAra che te satyabhASA kahevAya che. ethI viparIta bhASA te mRSAbhASA. e ubhaya bhASA te satyamRSA-mizrabhASA. ane satya, mRSA, tathA satyamRSA e traNe prakAranI bhASAthI vilakSaNa, koine AmaMtraNa karavuM, AjJA karavI ityAdi saMbaMdhI kevaLa vyavahArika zabdamAtranI pravRtirUpa bhASA, te cothI asatyAmRSA bhASA kahevAya che. A cAre prakAranI bhASAonA bheda lakSaNa tathA udAharaNa dazavaikAlikaniryukti vigere sUtramAM vistArathI kahela che. vizeSa jANavAnI jIjJAsAvALAe tyAMthI joI levuM. ahIM bhASAdravyanuM grahaNa-visarjana karavA saMbaMdhI vicAravAnuM ja prastuta hovAthI bhASA saMbaMdhI vizeSa vicAra nathI kahetA.376-377. prazna :- audArika zarIravAnuM jIva bhASAdravya grahaNa kare che ane mUke che. ema Ape kahyuM. paNa e mUkelI bhASA keTalA kSetra sudhI vyApe che ? jo sarva lokaparyanta vyApe che ema kahetA ho to Ape pahelAM kahyuM che ke-bAra yojana karatAM vadhAre dUrathI Avelo zabda mandapariNAmavALo thai javAthI saMbhaLAto nathI. to zuM bAra yojana karatAM vadhAre dUrathI bhASAdravya Ave che ? jo AvatAM hoya, to viSayanI maryAdAmAM nirantara e dravyanuM jevuM vAsanA sAmarthya che, tevuM sAmarthya e maryAdAnI bahAra paNa che ke nahi ? keTalAka dravyanuM sAmarthya samagra lokanI vyApti paryanta che. to keTalA samaye saMpUrNa lokamAM bhASAdravya vyApta thAya che? ane lokanA keTalAmA bhAge bhASAdravyano keTalAmo bhAga hoya che ?378. e praznano uttara AcAryathI niyuktinI gAthAthI Ape che. | () samajIda nAgo, mAsI, niraMtaraM tu hI ho logassa ya carimaMte, carimaMto hoi bhAsAe // 379 // koI maMdapayatto, nisirai sayalAiM savvadavyAiM / 3nno tivAyatto, so muMvara maM3i tAruM rU8|| Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180] bhASAnI lokavyApti. [vizeSAvazya mAdhyamAga.1 gaMtumasaMkhnejjAo, avagAhaNavaggaNA abhinnAI / bhijjati dhaMsamiti ya, saMkhijje joaNe gaMtuM // 381 // bhinnAiM suhumayAe, aNaMtaguNavaDiAI logaMtaM / pAvaMti pUrayaMti ya, bhAsAeM nirataraM logaM // 382 // jaiNasamugdhAyagaie, keIbhAsaMti cauhiM samaehiM / pUrai sayalo logo, anne uNa tIhiM samaehiM // 383 / / paDhamasamae cciya jao, mukkAiM jaMti chaddisiM taaii| bitiyasamayammi te cciya, cha daMDA hoMti chammaMthA // 384 / / maMthaMtarehiM taie, samae punnehiM pUrio logo / carahiM samaehiM pUrai, logaMte bhAsamANassa // 385 / / disi viTThiyassa paDhamo'tigame te ceva sesayA tinni / vidisi TThiyassa samayA, paMcAtigamammi jaM doNNi // 386 / / causamayamajhagahaNe, ti-paMcagahaNaM tulAimajjassa / jaha gahaNe pajjaMtaggahaNaM citA ya suttagaI // 387 // katthai desaggahaNaM, katthaI dheppaMti niravasesAI / ukkama-kamajuttAI, kAraNavasao niuttAI // 388 / / causamayaviggahe sati, mahallabaMdhammi tisamao jaha vA / mottuM ti-paMcasamae, taha causamao iha nibaddho // 389 // hoi asaMkhnejjaime, bhAge logassa paDhama-biIesu / bhAsA asaMkhabhAgo, bhayaNA sesesu samaesu // 390 // gAthArtha - koikanI bhASA cAra samaye saMpUrNa lokamAM vyApta thAya che, ane lokanA asaMkhyAtamAbhAgane bhASAno asaMkhyAtamo bhAga vyApta hoya che. koi maMdaprayatnavALo saMpUrNa sarva dravya mUke che, ane koI tIvra prayatnavALo te dravyo bhedIne mUke che. abhinna dravyo asaMkhyAtI avagAhanAvargaNA paryanta jaine bhedAya che ane saMkhyAta yojanA gayA pachI nAza pAme che. bhinna dravyo sUkSmapaNAne lIdhe anantaguNavRddhi pAmIne lokAntaparyanta jAya che, ane bhASAvaDe saMpUrNa lokane pUrNa kare che. kevalisamuddhAtanI gatie cAra samaya vaDe samagra loka pUrNa thAya che, ema keTalAka kahe che; ane bIjA keTalAka traNa samaye loka pUrNa thAya che evuM kahe che. prathama samaye mUkelA dravyo chae dizAmAM jAya che, te dravyo bIjA samaye daMDabhUta thaIne cha manthAnarUpa thAya che ane trIjA samaye e manthAnanAM AntarAM pUrAvAthI samagra loka pUrNa Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI bhASAnI lokavyAptino samaya. [191 thAya che. tathA lokAnta rahela vaktAnA bhASAdravyavaDe cAra samaye loka pUrNa thAya che, dizAmAM rahela vaktAnA bhASAdravyavaDe pahelA samaye trasanADImAM praveza thAya che, ane bAkInA traNa samaye have kahevAze tema samajavuM. vidizAmAM rahela vaktAnA bhASAdravyathI pAMca samaye loka pUrNa thAya che. kemake temane trasanADImAM pesatAM be samaya lAge che. jema trAvAnA madhya bhAgane grahaNa karavAthI Adyanta bhAga grahaNa thAya che, tema cAra samayarUpa madhyane grahaNa karavAthI Aghantavarti traNa ane pAMca samaya paNa grahaNa thAya che. kAraNa ke sUtranI gati vicitra che. sUtramAM koIka sthaLe dezathI grahaNa thAya che, koika sthaLe saMpUrNa grahaNa thAya che ane koI vakhata kAraNavazAt kramarahita ane kramasahita paNa sUtro yojAya che. jema cAra samayono vigraha chatAM (bhagavatIjImAM) mahAbaMdhoddezakanI aMdara traNa samayano vigraha kahyo che; tema ahIM paNa traNa tathA pAMca samaya mUkIne cAra samaye lokavyApti kahI che. pahelA ane bIjA samaye lokanA asaMkhyAtamAbhAge bhASAnA asaMkhyAtamo bhAga hoya che, tathA bAkInA samayamAM bhajanA hoya che.379 thI 390. koikanI bhASAthI cAra samaye saMpUrNa loka vyApta thAya che, ane lokanA asaMkhyAtamAbhAge bhASAno asaMkhyAtamo bhAga hoya che. 379. hRdayanA rogathI maMdaprayatnavALo koI vaktA saMpUrNa evAM bhASA dravyo bhedyA vagara mUke che, ane tIvraprayatnavAlo koi nIrogI vaktA, grahaNa ane tyAganA prayatnavaDe bhASAdravyane bhedIsUkSma TukaDA karIne mUke che. 380. ekeka bhASAdravyanA skaMdha che, teno AdhArabhUta evo asaMkhyayapradezAtmaka kSetravibhAga, avagAhanA kahevAya. evI avagAhanAno samudAya eTale anantabhASAdravyanA skaMdhanA AdhArabhUta kSetravizeSarUpa avagAhanAono samudAya, te avagAhanAvargaNA kahevAya. evI asaMkhyAtI avagAhanAvargaNA gayA pachI maMdaprayatnavALA vaktAe mUkelA bhASAdravyo bhedAya che, ane te pachI saMkhyAtA yojanA gayA bAda e bhASAdravyamAMthI bhASApariNAma nAza pAme che. e saMbaMdhamAM prajJApanA sUtranA bhASApadanI aMdara paNa kahyuM che ke- "gAruM manaDuM nisira, tAruM 3masaMgo vipa3 mattA mecamAvaM ti, saMritragA gorapaduM annA viddhasamAcchati " je pudgalo bhedAyA vagara nIkaLe che te asaMkhyAta avagAhanAvargaNA jaIne bheda pAme che, tathA saMkhyAtA yojana jaIne nAza pAme che. mahAprayatnavALo vaktA prathamathI ja bhedIne bhASAdravya mUke che, te sUkSma ane ghaNA hovAthI anantaguNA vadhIne chae dizAomAM lokAntaparyanta jAya che, ane parAghAta dvArA vAsanAvizeSathI, je dravyasamUhamAM bhASApariNAma utpanna thayo hoya, tevI bhASAvaDe zeSasamasta loka traNa cAra ke pAMca samaye pUrNa thAya che, A saMbaMdhamAM kahyuM che ke- "gAruM minAruM risarU, tAruM 3vitAparivutriI parivaDhamAruM northAtaM purUMti " je dravyo bhedAelAM nIkaLe che te anantagaNA vadhIne lokAntane sparze che. 381-382. kevaLI samudyAtanI gativaDe cArasamaye sakaLalokapUrNa thAya che. arthAt "pahelA samaye daMDa, bIjA samaye kapATa, trIjA samaye manthAna, ane cothA samaye samagra loka vyApta thAya che." e Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 ] bhASAnI lokavyAptino samaya. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 pramANe kevaLIsamaghAtanA kramathI samagraloka cAra samaye bhASAdravyavaDe purAya che, ema keTalAka kahe che, paNa te yogya nathI, e saMbaMdhI AgaLa vivecana karAze. vaLI keTalAka kahe che traNa samaye samagra lokabhASAdravyathI pUrAya che. 383. lokanA madhya bhAgamAM rahelA koi mahAprayatnavAnuM vaktAe mUkelAM bhASAdravyo, prathama samayeja chae dizAmAM jAya che. kemake jIva ane sUkSmapudgalonI gati zreNinA anusAre hoya che. te pachI bIjA samaye chae dizAmAM gayelA daMDarUpa dravyo cAre dizAmAM zreNinA anusAra vAsitadravyothI phelAine cha maMthAnarUpa thAya che, ane te pachI trIjA samaye manthAnanA AntarAM pUrAvAthI sarvaloka bhASAdravyathI pUrNa thAya che. traNa samaye sarva loka bhASAdravyathI pUrAya che evuM tathA svayaMbhUramaNasamudranA chellA cheDAvAlA lo kAnta eTale alokanI atyaMta najIka rahIne bolanAranA athavA sanADInI bahAra cAra dizAmAMthI koipaNa dizAmAM rahIne bolanAranA bhASAdravyathI cAra samaye samagra lokapUrNa thAya che. 384-385. TAsanADInI bahAra cAra dizAmAMthI koipaNa dizAmAM rahelA bolanArAnAM bhASAdravyo prathama samaye sanADImAM praveza kare che, ane bAkInA samayamAM zuM thAya che te AgaLa (390 mI) gAthAnA vivecanamAM kahevAze. ane lokAMte paNa cAre dizAmAMthI koIpaNa dizAmAM rahelA bolanAranA udgha adholokanI skUlanAthI bhASAnAM dravyo prathama samaye lokamaLe praveza kare che. ane bAkInA traNa samayanI bhAvanA AgaLa kahevAze te pramANe samajavI. sanADInI bahAra koipaNa vidizAmAM rahIne bolanAranA bhAkhAdravyathI samagra loka pUrNa thavAmAM pAMca samaya lAge che. pahelA samaye vidizAmAMthI nIkaLelAM bhASAdravyo lokanADInI bahAra dizAomAM Ave che, bIjA samaye lokanADInI madhyamAM Ave che, e rIte lokanADI athavA sanADImAM pesatAM be samaya lAge che. bAkInA traNa samayanI bhAvanA cAra samaye lokapUrNa thAya che, temAM kahyA mujaba samajavI. e rIte pAMca samaye loka purAya che. 386. prazna :- jo e pramANe traNa cAra ane pAMca samaye samagra loka bhASAdravyathI pUrNa thAya che to pachI niyuktikAramahArAje mAtra cAra samayeja samagra loka bhASAdravyathI pUrNa thAya che ema zAthI kahyuM ? 387. uttara :- jo ma trAjavAnI dAMDIne madhyabhAge grahaNa karavAthI tenA Adya ane aMta bane cheDA grahaNa thaI jAya che. tema ahIM paNa cAra samayarUpa madhyane grahaNa karavAthI Adyantavarti traNa ane pAMca samayanuM grahaNa paNa niyuktikAre kareluM che. kAraNake sUtranI pravRti vicitra prakAranI hoya che. koi sthaLe sUtramAM deza grahaNa thAya che ane koi sthaLe saMpUrNa grahaNa thAya che, vaLI koi vakhata kAraNavazAt kramarahita ane kramasahita paNa sUtro yojAya che. 388. udAharaNa tarIke jema cAra samayano vigraha chatAM bhagavatIsUtranA mahAbaMdhodezakamAM traNa samayano vigraha kahyo che; tema ahIM paNa traNa tathA pAMca samaya mUkIne niryuktikAre cAra samaye loka vyApti kahI che. emAM kAMI doSa nathI. 389. have upara je traNa cAra ane pAMca samaye bhASAdravyathI lokanI vyApti kahI che, teno vicAra karIe Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) bhASAnI lokavyAptino samaya. [193 lokamAM vyApti thatI bhASAno asaMkhyAtamo ja bhAga pahelA ane bIjA, samaye lokanAM asaMkhyAtamAM bhAga hoya che, eTale ke traNasamayanI vyAptimAM, cArasamayanI vyAptimAM ne pAMca samayanI vyAptimAM, pahelA ane bIjA samaye sarvatra lokanA asaMkhyAtamA bhAge bhASAno paNa asaMkhyAtamo bhAgaja hoya che. vizeSa nahi, kemake traNa samayanI vyAptimAM pahelA samaye cha daMDa thAya che, ane bIjA samaye cha manthAna thAya che. e daMDAdinI laMbAI jo ke lokAnta sparzI hoya che, to paNa vaktAnA mukhathI nIkaLela hovAthI tenA anusAre jADAimAM cAra aMgulAdi pramANavALA hoya che, ane e cAra aMgulAdi pramANa, te to lokanA asaMkhyAtamA bhAgaja che. A pramANe traNa samayanI vyAptimAM pahelA ne bIjA samaye bhASAno asaMkhyAtmo bhAgaja hoya che. cArasamayanI vyAptimAM paNa emaja samajavuM. eTale ke pahelA samaye bhASAdravya lokanA madhyamAM pese che, ane bIjA samaye daMDono sabhAva che, tethI e paNa lokano asaMkhyAtamo bhAgaja che.pAMca samayanI vyApti to sukhe samajAya evI che. eTale ke pahelA samaye bhASAdravya vidizAmAMthI praveza kare che. ane bIjA samaye lokanA madhyamAM praveza kare che. ethI e paNa lokano asaMkhyAtamo bhAga ja che. e rIte traNa Adi samayanI vyAptimAM sarvatra pahelA ne bIjA samaye lokanA asaMkhyAtamA bhAge bhASAno asaMkhyAtamo bhAga ja hoya che. e sivAyanA bAkInA trIjA cothA ne pAMcamA samaye bhajanA samajavI. eTale ke e samayamAM koI vakhata lokanA asaMkhyAtamAbhAge bhASAno asaMkhyAtamo bhAga ja hoya che, vaLI koIka vakhata lokanA saMkhyAtamAbhAge bhASAnI saMkhyAtamo bhAga ja hoya che ane koI vakhata sarvaloka vyApI hoya che. jemake-traNa samayanI vyAptimAM trIjA samaye bhASA sarvalokamAM vyApanAra hoya che, cArasamayanI vyAptimAM trIjA samaye lokanA saMkhyAtamA bhAge bhASAno saMkhyAtamo bhAga ja hoya che, kemake svayaMbhUramaNanA pazcimataTavarti lokAnta athavA trasanADInI bahAra pazcima dizAmAM rahIne bolanAra vyaktinA bhASAdravya pahele samaye cAra aMgulAdi jADAIvALo eka rAja lAMbo daMDa thai tirtho thaIne svayaMbhUramaNanA pUrvataTavarti lokAnta sudhI jAya che. te pachI bIjA samaye e daMDamAMthI upara-nIce caudarAja UMco ane pUrva-pazcima tirtho eka rAja pahoLo parAghAtavAsita dravyono daMDa thAya che. ane lokanA madhyamAM rahI bolanAra vyaktinA bhASAdravyanA dakSiNa ne uttara dizAthI parAghAtavAsita dravyanA cAra aMgulAdi jADAivALA ne eka rAja pahoLA be daMDa nIkaLIne svayaMbhUramaNanA dakSiNa-uttaravartilokAnta sudhI jAya che. Ama hovAthI cAra aMgulAdi jADAivALuM ne eka rAja pahoLuM sarvatra lokanA madhyamAM goLa chatvara siddha thAya che. A pramANe thayA pachI trIjA samaye urdhva-adho vyavasthita daMDamAMthI cAre dizAmAM phelAelo parAghAtavAsitadravyano samUha maMthAnarUpe thAya che, ane lokanA madhyamAM rahelA sarva tarapha eka rAja vistRta chatvarathakI upara-nIce phelAelo vAsitadravyano samUha samasta trasanADIne pUrI de che. Ama thavAthI upara-nIce rahela daMDa ane maMthAnabhAve lokanI saMpUrNa trasanADI pUrAya che. ATaluM kSetra e lokanI saMkhyAtamo bhAga che. ane tethI cAra samayanI re pa Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194] kevaLI ane acittasamudyAta bhinna che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 vyAptinA trIjA samaye, lokanA saMkhyAmAM bhAge sarvalokavyApinI bhASAno paNa saMkhyAtamo bhAga hoya che ema siddha thayuM. ( pAMca samayanI vyAptinA trIjA samaye lokanA asaMkhyAtamAbhAge bhASAno asaMkhyAtamo bhAga hoya che, kemake e vyAptimAM daMDasamaya hovAthI tenuM asaMkhyaya bhAga vartipaNe pUrve kaheluM che, tathA cAra samayanI vyAptimAM cothAsamaye maMthAnanA attara pUrAvAthI bhASAdravya sarvalokamAM vyApe che. ane pAMcasamayanI vyAptimAM cothAsamaye lokanA saMkhyAtamAbhAge bhASAno saMkhyAtamo bhAga hoya che. e vicAra paNa pUrve kahela che, parantu pAMca samayanI vyAptimAM pAMcamA samaye manthAnanA antara pUrAvAthI bhASAdravya sarva lokavyApi thAya che. A pramANe traNa-cAra-ane pAMcasamaye bhASAdravyanI lokavyApipaNAnI bhajanA che. A sarva hakIkata mahAprayatnavAna vaktAe mUkelA dravyanI apekSAe jANavI. mandaprayatnavAnuM vaktAe mukelA dravyo to lokanA asaMkhyAtamAbhAge ja hoya che, kema ke daMDAdinA kramathI te dravyo vaDe lokapUrNa thato nathI. 390. pUrve kahelI vAta jaNAve che. ApUriyammi loge, doNhavi logassa taha ya bhAsAe / carimaMte carimanto, carime samayammi savvattha // 391 / / na samugghAyagaIe, mIsayasavaNaM mayaM va daMDammi / jai to'vi tIhiM pUrai, samaehiM jao parAghAo // 392 / / jaiNe na parAghAo, sa jIvajogo ya teNa causamao / heu hojjAhiM tahiM, icchA kammaM sahAvo vA // 393 // khaMdho'vi vIsasAe, na parAghAo ya teNa causamao / aha hojja parAghAo, havejja to so'vi tisamaio // 394 / / egadisamAisamae, daMDaM kAuNa cauhiM pUrei / anne bhaNaMti taMpi ya, nAgama-juttikkhama hoi // 395 // gAthArtha - lokapUrNa thae lokano tathA bhASAno caramAMte caramAM sarvatra chellA samaye thAya che. jainasamuddhAta (kevaLIsamuddAta)nI gatie mAnIye to mizra zabda zravaNa na thAya, ane jo daMDamAM tAro mata mAnavAmAM Ave to paNa parAghAtathI vAsita dravyavaDe traNa samayamAM lokapUrNa thAya che. jainasamughAtamAM vAsanA nathI, te to jIvano vyApAra che tethI cAra samaya thAya che. temAM icchA-karma-athavA-svabhAva hetu che. skaMdha paNa vizrasApariNAme thAya che temAM parAghAta nathI, tethI cAra samaye loka pUrNa kare che; jo temAM parAghAta hoya, to te paNa traNa samaye loka pUrNa kare. eka dizAmAM daMDa karIne cAra samaye lokane pUrNa kare che. ema bIjAo kahe che, te paNa Agama ane yuktithI saMgata nathI. 391 thI 395. rANa-cAra ane pAMca samaye bhASAvaDe samagra lokapUrNa thavAthI te traNa Adi samayanA chellA samaye paryantavarti atta thAya che ane bhASAno paNa paryantavarti anna thAya che. kema ke Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI bhASA vyAptino krama. [195 traNa Adi samayanA chellA samaye lokano cheDo AvavAthI bhASA paNa tyAM pUrNa thAya che, te pachI AgaLa dharmAstikAyanA abhAve te bhASAdravyanI gati nathI thatI. ahIM je atta kahyo che. te paryatabhAge rahelo aMta samajavo, paNa AdimAM rahelo aMta na samajavo eja kAraNathI "rimAnta' zabda grahaNa karyo che. 391. - have 383mI gAthAmAM kahyA mujaba jainasamudyAta-kevaLIsamudyAtanI gatinA anusAra bhASAdravyathI lokapUrNa thAya che, ema mAnavAmAM Ave, to sarva dizAomAM mizrazabda saMbhaLAya nahi. kema ke kevaLI samudyAtamAM prathama samaye urdhva-adhodizA tarapha janAro daMDa thAya che. tevo daMDa bhASAdravyamAM paNa mAnIe, to urdhva ane adho e be dizAmAMja mizrazabda saMbhaLAya, pUrvapazcima-uttara-ne dakSiNa dizAmAM na saMbhaLAya. kAraNa ke e dizAomAM vidizAnI peThe vaktAe mUkelAM dravya jatAM nathI. mATe parAghAtathI vAsita dravyaja saMbhaLAya. vaLI sAmAnyathI "mAsamato d gaM supara mIsarca sukha - bhASAsamazreNithI je zabda saMbhaLAya che. te mizra saMbhaLAya che." A kathanathI e dizAomAM mizrazabda sAMbhaLavAnuM kahyuM che, athavA vyAkhyAthI vizeSa pratipatti thAya, e nyAyathI uparokta kathana mAnya karIe, to upara-nIce be dizAmAM rahelA daMDamAM ja mizra zabda saMbhaLAya, ane bAkInI dizAomAM parAghAtathI vAsita dravyo ja saMbhaLAya, ema vivAdanI khAtara uparokta mata mAnI laie to paNa ethI traNa samaye bhASAdravyathI lokapUrNa thAya che. cAra samaye pUrNa nathI thato. kemake bhASAdravyamAM vAsanA svabhAva hovAthI te daMDa upara-nIce jatAM sAmAnyathI cAre dizAmAM zabdayogya dravyane vAsita karIne zabda-pariNAmavALA kare che, te pachI bIjA samaye maMthAna karIne trIjA samaye antara pUrNa karIne loka pUrNa kare che. e rIte traNa samaye lokapUrNa thAya che. 392. prazna :- kevaLIsamuddhAtanI peThe bhASAdravyathI paNa cArasamaye loka pUrNa thAya che, ema mAnavAmAM Ave to kaMI doSa che ? uttara :- kevaLa samuddhAtamAM Atmapradezo ja svarUpe lokane pUrNa kare che temAM koIno parAghAta ke vAsanA nathI; ne tethI ja bIjA samaye maMthAna nathI thato paNa kapATaja thAya che. vaLI kevaLIsamudyAta e jIvano vyApAra che, tethI lokavyAptine apekSIne cAra samaya kahyA che. prazna :- kevaLIsamuddhAtamAM bIjA samaye maMthAna kema na thAya ? uttara :- tyAM kevaLajJAnathI kevaLI guNa-doSano vicAra karIne bIjA samaye maMthAna nathI karatA. athavA bhavomagrAhI karmanA vazathI ke svabhAvathI ja te vakhate maMthAna nathI karatA, paNa kapATa ja kare che, te pachI trIjA samaye maMthAna karIne cothAsamaye AMtarAM pure che. e pramANe kevaLa samuddhAtamAM loka pUrNa karatAM cAra samaya lAge che; parantu bhASA-dravyanI gati zreNinA anusAre thAya che ane je parAghAta svabhAva che te lokavyAptimAM hetu che. tethI pahelA samaye urdhva-adhogAmI daMDa karIne bIjA samaye cAra dizAmAM zreNinA anusAra gati thatI hovAthI, te bIjA samaye e bhASAdravyanA maMthAna thAya che. kAraNa ke-urdhva-adhogAmI daMDa vaDe anya dravyone parAghAta thAya che. vaLI teno tevo vAsakasvabhAva ane bhASAdravya sarvatra sulabha hovAthI bIjA samaye maMthAna ja thAya, ane Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 ] matijJAnanA paryAyo. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga.1 trIjA samaye maMthAnanAM AMtarA pUrAvA vaDe samagra loka bhASAdravyathI pUrNa thAya. e rIte lokapUrNa thavAmAM traNa samaya lAge paNa cAra samaya na lAge. 393. prazna :- jo ema hoya, to acitta mahAtkaMdhamAM jIvano vyApAra nathI, to paNa teno bIjA samaye kapATa kahyo che, ane tethI prajJApanAdi sUtramAM tenA vaDe loka pUrNa thatAM cAra samaya kahyA che, tenuM zuM kAraNa ? uttara :- acitta mahAaMdha kevaLa vizrasApariNAmathI thAya che, jIvaprayoga vaDe thato nathI. e vizrasApariNAma vicitra hovAthI temAM prazna karavo yogya nathI. tethI e pramANe cAra samaye loka pUrNa thAya che. vaLI e dravyomAM parAghAta svabhAva nathI tethI bIjAdravyomAM te svapariNAma utpanna karI zakatA nathI, paraMtu potAnA pudgalovaDe ja lokane pUrNa kare che. jo emAM paNa parAghAta svabhAva hoya, to te paNa traNa samaye lokane pUrNa kare ; paraMtu ema nathI, te kAraNathI siddhAntamAM acitta mahArUMdha mATe cAra samaya kahyA che, ane bhASAdravyamAM parAghAtasvabhAva hovAthI loka pUrNa thavA mATe traNa samaya kahyA che. eTalI te acitta mahAtkaMdhamAM ne A zabdapudgalonI vyAptimAM viSamatA che. 394. A saMbaMdhamAM keTalAka ema kahe che ke prathama samaye urdhva dizAmAM daMDa kare che ane bIjA samaye tyAM ja maMthAna kare che, tathA adhodizAmAM punaH daMDa kare che, trIjA samaye urdhvadizAnA maMthAnanA AMtarA pUre che ane adho dizAmAM maMthAna kare che pachI cothA samaye nIcenA aMtara pUrIne samagra loka bhASAdravyathI pUrNa kare che. upara mujaba bIjAonuM kathana yogya nathI. kema ke AgamamAM e pramANe kayAMya paNa joyuM ke sAMbhaLyuM nathI. vaLI te yuktisaMgata paNa nathI. kemake zreNInA anusAra gati karavAnA svabhAvavALA pulo zuM eka ja dizAmAM gati kare che? bIjI dizAmAM nathI karatA? vaktAnA mukhatAla AdinA prayatnathI e pramANe gati thAya che ema kahevAmAM Ave, to te paNa yogya nathI. kema ke koI vakhata vaktA vizreNi sanmukha rahIne vizreNi tarapha bhASAnA pudgalone prere, to tethI vidizAmAM paNa e pudgalo jAya. vaLI ema thavAthI paDaha AdinA zabdapudgalone cAra samayano niyama na rahe. kema ke evA pudgalone vaktAno prayatna nathI, tethI game tema gati kare mATe uparokta mAnyatA yuktirahita ane AgamavirUddha hovAthI upekSA karavA yogya che. 395. have Abhinibodhika-matijJAnanA paryAyo kahe che. (22) { 3gp baMsA, maUT 2 gosaTI saNNA saI maI paNNA, savvaM AbhiNibohiyaM / / 396 // 12 / / hoi apoho'vAo, saI dhiI savvameva mai-paNNA / IhA sesA savvaM, idamAbhiNibohiyaM jANa // 397 / / mai-pannA-'bhiNibohiya-buddhio hoMti vayaNapajjAyA / jA uggahAisaNNA, te savve atthapajjAyA / / 398 // savvaM vA'bhiNibohiyamiho-ggahAivayaNeNa saMgahiyaM / kevalamatthavisesaM, pai bhinnA uggahAIyA // 399 / / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] matijJAnanA paryAyo. [197 uggahaNamoggahotti ya, avisiTTamavaggaho tayaM savvaM / IhA jaM maIceTTA, maivAvAro tayaM sav // 400 / avagamaNamavAutti ya, atthAvagamo tayaM havai savvaM / dharaNaM ca dhAraNaMti ya, taM savvaM dharaNamatthassa // 401 // 'gAthArtha - ihA-apoha-vimarza-mArgaNA gaveSaNA-saMjJA-smRti-mati-ane-prajJA e sarva Abhinibodhika jJAna che. apoha te apAya che. smRti te dhAraNA che, mati ane prajJA e sarva matijJAna ja che. bAkInA nAmo ihArUpa che. e sarva Abhinibodhika jJAna che. mati-prajJA-Abhinibodhikaane buddhi e sarva vacanaparyAyo che, tathA avagrahAdinAmo che, te sarva arthaparyAyo che. athavA ihAavagrahAdivacana vaDe sarva Abhinibodhika jJAna grahaNa karIe chIe. kevaLa arthavizeSa prati avagrahAdi bhinna che. grahaNa karavuM te avagraha ema sAmAnyathI sarva avagraharUpa ja che, ane IhA je matinI ceSTA che, tethI paNa te sarva matino ja vyApAra che. nizcaya te apAya, ethI sarva artha nizcayarUpa che. ane dhArI rAkhavuM te dhAraNA, ethI sarva arthane dhAraNa kare che. 396 thI 401. anvaya-vyatirekI padArthonI vicAraNA te bahA, nizcaya te apoha, ihAnI pachI ane apAyanI pahelAM "mastaka khaMjavALavuM vigere purUSanA dharmo ahIM ghaTe che." Avo pratyaya te vimarza, anvayadharmano vicAra te mArgaNA, vyatireka dharmano vicAra te gaveSaNA, avagrahanI pachI thanAra mativizeSa te saMjJA, pUrve anubhavelA arthanA AlaMbanathI thayela pratIti te smRti, arthanI bodha thayA chatAM koi vakhata sUkSma dharmanI AlocanA karavA rUpa buddhi te mati. viziSTakSayopazamathI ghaNI vastu saMbaMdhI yathAvasthita dharmanI AlocanA rUpa mati te prajJA. e sarva AbhinibodhikajJAnanA judAM judAM nAmo che. koi vakhata emAM kiMcita bheda jaNAya che, to paNa kharI rIte A sarva AbhinibodhikajJAna ja che. 396. . apoha e matijJAnano trIjo bheda nizcayarUpa apAya che. smRti te dhAraNAno bheda che. avayavamAM samudAyano upacAra karI dhAraNA kahevAya che. mati ane prajJA paNa matijJAnavizeSaja che. e sivAya vimarza-mANA gaveSaNA ne saMjJA e sarva ihAnI aMtarbhata che. kema ke te sarvano IhAmAM ja antarbhAva thAya che. A sarvamAM vizeSa dharmathI koI vakhata bheda jaNAya che, to paNa sAmAnyadharmathI to e sarvamAM AbhinibodhikajJAna rUpa ja che. e sarvamAMthI ihA-apoha vigere keTalAka arthaparyAyo che ane keTalAka vacanaparyAyo che. 397. je zabdo vastune saMpUrNa rIte pratipAdana karatA hoya, te zabdo vastunA vacana praryAyo kahevAya che, ane je zabdo vastunA ekadezane kathana karatA hoya, te zabdo arthaparyAyo kahevAya che. matiprajJA-Abhinibodhika-ane buddhi e cAra zabdo matijJAnanA vacanaparyAyo che, kemake e zabdo saMpUrNa matijJAnanuM ja pratipAdana kare che. tathA ihA apoha vigere je zabdo che, te sarva arthaparyAyo che; kemake te zabdo matijJAnanA ekadezane jaNAvanArA che. e badhA arthaparyAyo ane vacanaparyAyo sAmAnyathI Abhinibodhika jJAna ja athavA sarvavastunuM kathana karanArA zabdo te vacanaparyAyo, ane te zabdothI abhidheya je artha tenA potAnA bhedo (jema ke suvarNanA kaMTho-bAjubaMdha vigere) te arthaparyAyo che. A vyAkhyAthI Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198] matijJAnanA paryAyo. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 mati, prajJA, avagraha, IhA vigere sarva zabdo matijJAnanAM vacanaparyAyo ja che. ane e zabdothI matijJAnanA kahevA yogya bhedo te sarva arthaparyAyo che. prathama mati-prajJA vigere zabdo saMpUrNa matijJAnavAcI che, ane avagraha, ihA vigere zabdo matijJAnanAM ekadezavAcI che, ema kahyuM, have avagraha-IhA vigere zabdo paNa saMpUrNamatijJAna vAcI che, ema jaNAvavA mATe kahe che. 398. athavA avagraha-ihA Adi zabdo vaDe saMpUrNa matijJAna ja grahaNa thAya che, paNa teno ekadeza grahaNa thAya che ema nahi. prazna :- jo ema hoya to ghaNA purUSoe uccArelA ghaTAdi keTalAka zabdanI jema avagrahAdi sarva zabdo ekarUpa ja thavA joie. uttara :- kevaLa arthavizeSanI apekSAe avagrahAdi zabdo bhinna che. eTale ke grahaNa karavArUpa artha vaDe avagraha zabda, ceSTArUpa artha vaDe IhA zabda, nizcayarUpa artha vaDe apAya zabda ane dhArI rAkhavArUpa arthavaDe dhAraNA zabda, e sarvazabdothI Abhinibodhika jJAna ja grahaNa thAya che. e rIte grahaNa karavArirUpa arthavizeSanI apekSAe ja avagrahAdi zabdo bhinna che. vastutaH to Abhinibodhika jJAnane ja jaNAvanArA che. prazna :- jo e pramANe avagrahAdi zabdo vaDe sarva Abhinibodhika jJAna ja grahaNa karAyA che, to pachI avagraha-ihA-apAya ane dhAraNArUpa AbhinibodhikajJAnanA sarvabhedonI saMkaratA prApta thaze. kAraNa ke temanI vyutpatti pramANe darekamAM avagrahAdinuM svarUpa che, eTale ke avagrahanuM sAmAnya grahaNa karavArUpa, ihAnuM vicAraNArUpa ityAdi svarUpa yathAyogya sarvamAM che. uttara :- kevaLa arthavizeSane apekSIne avagrahAdi bhinna bhinna che. eTale ke sAmAnya grahaNavicAraNA-nizcaya-ane dhArI rAkhavA rUpa sAmAnya svarUpa, e sarvamAM anukrame hovAthI, avagrahAdi zabda vaDe avagrahAdi kahevAya che; to paNa arthavizeSanI apekSAe sarva judA judA che. jemake avagrahanI aMdara jevuM sAmAnya arthanuM grahaNa thAya che, tevuM IhAmAM nathI thatuM, parantu tenAthI vizeSa artha grahaNa anukrame ihA-apAyane-dhAraNAmAM thAya che. vaLI jevI matinI ceSTA IhAmAM thAya che, tevI bIje nathI thatI, paNa te karatAM vizeSa apAya ne dhAraNAmAM thAya che. avagrahamAM to sAmAnyapaNe ja thAya che. tema ja arthano nizcaya paNa apAya karatAM dhAraNAmAM vizeSa thAya che, ihA ane avagrahamAM eka bIjAthI vadhAre sAmAnya rIte thAya che. tathA arthane dhArI rAkhavAnuM jevuM dhAraNAmAM sarvathI zreSTha thAya che, tevuM avagraha-ihA-ane apAyamAM nathI thatuM. A rIte avagrahaNAdi mAtra sarvane samAna chatAM, arthavizeSanI apekSAe avagrahAdi bhinna bhinna che. vaLI e arthavizeSa A avagrahAdithI grAhya che, ema pahelAM vistArathI kahI gayA chIe. A bIjI vyAkhyA vRddha saMmata che, ane prathamanI vyAkhyA yuktisaMgata che tethI banne vyAkhyA nirdoSa che. 399 : prazna :- avagrahAdi zabda vaDe saMpUrNa abhinibodhika jJAna kevI rIte grahaNa karAya che ? uttara :- grahaNa karavuM te avagraha, e vyutpattithI avagraha-hA-Adi bhedavALuM sarva AbhinibodhikajJAna avagraharUpa ja che, kAraNa ke jema avagraha koipaNa arthane grahaNa kare che tema ihA paNa koIka arthane grahaNa kare che; eja pramANe apAya ane dhAraNA paNa artha grahaNa kare che-jANe Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] matinAM zeya dravyakSetra kALa ane bhAva. [199 che, tathA matinI ceSTA (vyApAra) te ihA-ceSTA karavI, evI tenI vyutpattithI sarva Abhinibodhika jJAna ,matinA vyApArarUpa ja che, tethI te sarva sAmAnya paNe ihArUpa ja che. kema ke avagraha apAyane dhAraNA paNa sAmAnyathI matinI ceSTArUpa ja che. 400. vaLI nizcaya te apAya, e vyutpattithI sarva AbhinibodhikajJAna artha nizcayarUpa che, kemake avagraha-ihA-ane dhAraNAmAM paNa sAmAnyapaNe arthano nizcaya hoya che ja. temaja dhArI rAkhavuM te dhAraNA e vyutpattithI sarva AbhinibodhikajJAna arthane dhArI rAkhavArUpa hovAthI dhAraNArUpa che kemake avagraha-ihA-ane apAyamAM paNa sAmAnyapaNe arthadhArI rAkhavApaNuM hoya che ja. A pramANe avagrahAdi zabda vaDe saMpUrNa matijJAna grahaNa karAya che. AthI prathama je saMkaratA doSa Apyo hato te dUra karyo. 401. have AbhinibodhikajJAnano viSaya kahe che. taM puNa caubvihaM, neyabheyao teNa jaM taduvautto / AdeseNaM savvaM, davvAicauvvihaM muNai // 402 // Aesotti pagAro, ohAdeseNa savvadavvAiM / dhammatthiAiyAI, jANai na u sabbabheeNaM // 403 // khettaM logA-logaM, kAlaM sabbaddhamahava tivihaMti / paMcodaiyAIe, bhAve jaM neyamevaiyaM // 404 // Aesotti va suttaM, suovaladdhesu tassa mainANaM / pasarai tabbhAvaNayA, viNA'vi suttAnusAreNaM // 405 // gAthArtha - vaLI te (Abhinibodhika) jJAna zeyanA bhedathI cAra prakAre che, te vaDe tenA upayogavAlo jIva AdezathI cAre prakAranAM sarva dravyAdi jANe che. Adeza eTale prakAra. temAM sAmAnya Adeza dharmAstikAyAdi sarva dravyo jANe che. sarva bhedavaDe karIne nahi. lokAloka pramANakSetra. sarvakALarUpa kALa, athavA traNa prakAre kALa ane audayikAdi pAMca bhAva (sAmAnyathI jANe) kemake eTaluM ja jJaya che. athavA Adeza eTale sutra, e sUtropalabdha arthamAM matijJAnIne mRtopayoga vinA sUtronusAre matijJAna prasare che. 402 thI 405. AbhinibodhikajJAna cAra prakAre che, jo ke tenA avagrahAdi bheda pUrve kahyA che, to paNa ahIM dravyAdi zeyanA bhede tenA cAra prakAra che. e mATe nandIsUtramAM kahyuM che ke :- "samAsa cauvihaM pannattaM, taMjahA-davvao, nettao, kAlao, bhAvao, tattha davao NaM AbhiNibohiyanANI AdeseNaM sAruM gADuM, pAsa; " te Abhinibodhika jJAna saMkSepathI cAra prakAre kahyuM che; dravyathI,kSetrathI,kALathI, ne bhAvathI. temAM AbhinibodhikajJAnavAlo dravyathI Adeze sarva dravya jANe, paNa jue nahi. ityAdi e pramANe Abhinibodhika jJAnamAM upayogavALo jIva, te jJAnathI dravya kSetra-kAla-ane bhAvane AdezathI jANe che. tethI AbhinibodhikajJAnanA cAra prakAra che. 402. prazna :- Apa AdezathI kaho cho, temAM Adeza eTale zuM ? Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200] satyadaAdi prarUpaNA. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 uttara H- Adeza eTale jANavA yogya vastuno prakAra. e vastuprakAranA be bheda che :- eka sAmAnyaprakAra ane bIjo vizeSaprakAra, temAM sAmAnya prakAre eTale dravyajAti sAmAnyavaDe dharmAstikAyAdi sarva dravyane jANe che. jemake-asaMkhyeya pradezAtmaka, lokavyApI, amUrta, jIva tathA pudgalone gati karAvavAmAM hetubhUta evo dharmAstikAya che. A pramANe keTalAka paryAya viziSTa chae dravyone matijJAnI jANe che, paNa sarva paryAyothI viziSTa to kevaLI bhagavaMta ja jANI zake che. 403. lokAloka svarUpakSetrane keTalAka paryAyayukta sAmAnya Adeze-sAmAnya prakAre matijJAnI jANe che, paNa vizeSaAdeze sarva paryAyayukta nathI jANato. eja pramANe kALathI sarvakALa, athavA atItaanAgata-ane vartamAnarUpa traNa prakAranA kALane paNa sAmAnya Adeze jANe. tathA bhAvathI sarva bhAvonA anantamAbhAgane athavA auyika-aupazamika-kSAyika-kSapropazamika-ane pariNAmika e pAMca bhAvone sAmAnyaAdeze matijJAnI jANe che, ethI vizeSa nahi. kAraNake enAthI eTaluM ja jANI zakAya. ahIM kSetra ane kALa sAmAnyathI dravyamAM antargata thAya che to paNa te banneno judo vyavahAra thato hovAthI judA kahyA che. 404. athavA Adeza eTale sUtra. eTale sUtrAdezavaDe sUtrathI jaNAtA arthomAM matijJAnIne sarva dravya viSayaka matijJAna thAya che. prazna :- zrutathI upalabdha arthamAM je jJAna thAya te zrutajJAna che, to tene matijJAna kema kahevAya ? uttara :- zrutopayoga sivAya tenI vAsanAmAtrathI ja je jJAna dravyAdimAM thAya che, te sUtrAdeze thayeluM matijJAna che. A vAta pUrve 169mI gAthAmAM kahI gayA chIe tethI vistAra karavAnI jarUra nathI. 405. have satpadaprarUpaNAdi nava anuyogadvAravaDe matijJAnano vicAra kare che. (13) saMtapayapavaLayA, 5mAM 2 etta-hasaLA ca | jAto.ya aMtara mALa-mAve-ppA-vahuM eva // 40 // saMtati vijjamANaM, eyassa payassa jA parUvaNayA / gaiyAiesa vatthusu, satapayaparUvaNA sA u / / 407 / / jIvassa va jaM saMtaM, jamhA taM tehiM tesu vA payai / to saMtassa payAI, tAI tesuM parUvaNayA ||408 / / gAthArtha :- satpadaprarUpaNA, dravyapramANa, kSetra, sparzanA, kALa, attara, bhAga, bhAva ane alpabahutva (e nava dvA2e matijJAna kahevAze.) sat eTale vidyamAna. e vidyamAna padanI gatiAdidvAromAM prarUpaNA te satpadaprarUpaNA, athavA jIvanA vidyamAna je jJAnAdi, te vaDe athavA teone viSe je vicAra karAya te vidyamAna pado che. tenI aMdara matiAdinI je prarUpaNA te satpadaprarUpaNA. 406 thI 408. vidyamAna arthanI prarUpaNA eTale vicAraNA, te satpadaprarUpaNA kahevAya. evA vidyamAna Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] matijJAnamAM satpada Adi prarUpaNA. [201 AbhinibaudhikajJAnanI gatiAdidvAromAM prarUpaNA-vicAraNA karAze. tathA dravyapramANa eTale matijJAnavALA, keTalA jIvadravyo eka samayamAM matijJAna pAme ? athavA te badhA maLIne keTalA hoya ? e pramANe dravya pramANa kahevAze. keTalA kSetramAM matijJAnI hoya ? evuM matijJAnanuM kSetra kahevAze. matijJAnI keTalA kSetrane sparze ? e rIte sparzanA dvAra kahevAze. jayAM avagAhIne rahela hoya te kSetra kahevAya, ane tenI AjubAjunA je pradezo paNa tene aDakIne rahela hoya te badhA sparzanA kahevAya. eTalo kSetramAM ane sparzanAmAM taphAvata che. matijJAnanI sthiti keTalI hoya ? tema kALadvAra kahevAze. ekavAra matijJAna pAmyA pachI pharI bIjIvAra matijJAna kyAre pAme ? tema aMtaradvAra kahevAze. zeSajJAnIonA keTalAmA bhAge matijJAnI hoya ? emAM bhAgadvAra kahevAze. pAMca bhAvomAMthI matijJAnI kayA bhAvamAM hoya ? te bhAva dvArA kahevAze. tathA alpabahuvaidvAra kahevAze. bhAgArathI alpa-bahuvaidvAra judu che, kAraNa ke ahIM to matijJAnIonAM svasthAnamAMja, eTale pUrve atijJAna pAmelA ane have navA pAmatA hoya tenI apekSAe alpabadutva che, ane bhAgadvAra to bAkInA bIjA jJAnanI apekSAe vicArAya che. eTalo e dvAramAM taphAvata che. 406-408. have gati Adi dhAro gaNAvIne temAM jyAM matijJAna pAmatA na hoya ane pUrve pAmelA paNa na hoya. ema ubhaya rIte abhAva hoya teno, tathA e pAmatA pAmelA ane te ubhaya rIte sadbhAva hoya teno vicAra kare che. (4) rU hA, koi veNa sAya-naisA!! " sammatta-nANa-dasaNa-saMjamamuvaoga AhAre // 409 // (35) mara-paritta-patnatta-suhRma-Uof ya maLa-rime yA pubbapaDivannae vA, paDivajjaMte ya maggaNayA // 410 // egiMdiyajAIo, sammAmiccho ya jo ya sabannU / aparittA abhabvA, acarimA ya ee sayA suNNA / / 411 / / viyalA'visuddhalesA, maNapajjavaNANiNo aNAhArA / asaNNI aNagArovaogiNo pubbapaDivannA // 412 / / sesA pubapavaNNA niyamA paDivajjamANayA bhaiyA / bhayaNA pubapavaNNA akasAyA 'veyayA hoMti // 413 // gAthArtha :- gati-Indriya-kAya-yoga-veda-kaSAya-lezyA-samyakatva-jJAna-darzana-saMyama-upayogaAhAra-mApaka-pratyeka-paryApta-sUkSma-saMjJI-bhavya ane carima e lAromAM matijJAna pUrve pAmalA, pAmatA, te banneno sadbhAva ane te banneno abhAva e cAra bAbatano vicAra karAze. e keMdriya jAti, samyamithyAdeSTi (mizradaSTi), sarvajJa, aparitta, abhavya ane acarima e sarva haMmezAM matijJAnathI rahita che. vikalendriya-avizuddhalezyAvALA manaH paryavajJAnI-anAhArI-asaMjJI ane Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202] matijJAnamAM satpada Adi prarUpaNA. (vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 anAkAropayogI e pUrve matijJAna pAmelA hoya, (pAmatA na hoya) bAkInA avazya pUrve pAmelA hoya, e pAmatAnI to bhajanA hoya. tathA akaSAyI ane avedImAM bhajanAe pUrvapratipanna hoya che. 409 thI 413. gatiAdi vasadAromAM matijJAna pUrve pAmelA, vartamAnamAM pAmatA, ema banne rIte sadUbhAva ane abhAva, e cAra bAbatano vicAra have karAze. temAM prathama gatiAdi dvAromAM hara-koI ekendriya jAtino jIva matijJAna rahita hoya che. kema ke "3mayamAvo riva sampattinatI" samyaktvalabdhithI e keMdriyamAM ubhaya rIte pAmelA ane pAmatA (jJAnano) abhAva che. e vacanathI e keMdriyathI jIvo matijJAna pAmatA nathI ane pUrve pAmelA paNa nathI. kAraNa ke jJAna samyakatvavALAne ja hoya che. IndriyakAramAM e keMdriya, kAyadvAramAM pRthvI-apa-teja-vAyu ane vanaspati, tathA sUkSmadvAramAM sUkSma, e sarva matijJAna rahita hoya che. temaja "sakhyAmAM maMta ! viMDa nAkhI, 3nna ? jovA ! no nA, 3nA he bhagavaMta ! mizradaSTi jJAnI ke ajJAnI ? gautama ! te jJAnI nahIM, paNa ajJAnI che, e vacanathI samyaktvadvAramAM mizraSTi paNa matijJAna rahita hoya che. eTale ke emAM koI matijJAna, pUrve pAmelA na hoya, ane pAmatA paNa na hoya. tathA uparokta sarva kAromAM sarvajJa kevaLI bhagavaMta paNa matijJAna rahitaja hoya che. kemake gatidvAramAM siddho siddhagatimAM hoya che, indriyadvAramAM atIndriya hoya che, kAyadvAramAM akAyI, yogadvAramAM ayogI, vezyAdvAramAM alezI, jJAnadvAramAM kevaLajJAnI, darzanadvAramAM kevaLadarzanI, saMyamIdvAramAM nosaMyamIno asaMyamI, pIttadvAramAM no parIttano aparItta, paryAptadvAramAM no paryAptano aparyApta, sUkSmadvAramAM nosUkSmanobAdara, saMjJIdvAramAM nosaMjJInoasaMjJI, ane bhavyadvAramAM nobhavyano abhavya, e sarva sarvajJa hovAthI matijJAna rahita hoya che. kemake matijJAna chabasthane ja hoya che. tathA parItta-bhavya-ane caradvAramAM aparItta-abhavya-ane acarama e badhA mithyASTi hovAthI, matijJAnathI zUnya ja hoya che. eTale teo matijJAna pAmatA nathI ane pAmelA paNa nathI. 409 thI 411. have gati Adi dvAromAM je jIvo matijJAnane pAmelA che ane pAme che te ono vicAra kare che. beindriya-te indriya ne caurindriya e traNa vikaleMdriya, tathA kRSNa nIla ne kApota e avizuddhalezyAvALA, mana:paryavajJAnI, anAhArI, asaMjJI ne anAkAraupayogavALA, jIvone jo matijJAna hoya, to te pUrvanuM prApta hoya paNa navuM pAme nahi. jemake indriyadvAramAM sAsvAdana samakita sahita utpanna thayelA vikalendriyone pUrva prAptinI apekSAe matijJAna hoya che paNa tevA prakAranI vizuddhinAM abhAve navuM pAmatA nathI. vezyAdvArAmAM kRSNa nIla-ne kApotarUpa azuddhalezyAvALAne jo matijJAna hoya to pUrva prApta hoya, paraMtu vizuddhalazyAnA abhAve tenI navI prApti na thAya. jJAnadvAramAM sarva mana:paryavajJAnI pUrve matijJAna pAmelA hoya paNa navuM pAme nahi. AhArakadvAramAM keTalAka anAhArI devo vigere, pUrvabhavathI samakita pAmIne manuSyAdi gatimAM utpanna thatA hoya, teo pUrve matijJAna pAmelA hoya, paNa navuM pAme nahi kemake te vakhate tevA prakAranI vizuddhi na hoya, saMjJA dvAramAM asaMjJIne vikasendriyanI peThe samajavuM. upayogadvAramAM keTalAka anAkAra Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] matijJAnamAM satpada Adi prarUpaNA. [203 upayogI pUrve matijJAna pAmelA hoya, pratipadyamAna na hoya, kemake matijJAna labdhisvarUpa hovAthI anAkAra upayogamAM tenI utpatti thAya nahi. - uparokta sivAyanA bAkInA gatidvAramAM nArakI vigere, indriyadvAramAM paMcendriya kAyadvAramAM trasakAya vigere jAtinI apekSAe avazya matijJAna pUrve pAmelA hoya, ane pratipadyamAnanI to bhajanA jANavI. eTale koI vakhata matijJAna pAmatA hoya ane koI vakhata na paNa pAmatA hoya, tathA kaSAyadvAramAM akaSAyI ane vedadhAramAM avedI, bhajanAe pUrve pratipanna hoya eTale chadmastha hoya tyAre pUrve matijJAna pAmelA hoya ane kevaLI hoya to na hoya. ane pratipadyamAna to na ja hoya. kemake jeo parve matijJAna pAmyA hoya temane ja kSapakazreNine upazamazreNinI prApti hoya. ane te akaSAyI ane avedI hoya che. 412 thI 413. ' A pramANe bhASyakAra mahArAje gatiAdi dvAromAM matijJAnanI satpadaprarUpaNA saMkSepathI karI. paNa ziSyajananA anugraha mATe vRttikAra mahArAja kaMIka vistArathI kahe che. jema ke - gatidvAra-nArakI-tiryaMca-manuSya-ane deva ema gati cAra prakAre che. e cAre gatimAM avazya matijJAna pUrve pratipanna nizcathI hoya, ane pratipadyamAnanI bhajanA eTale koI vakhata hoya ane koI vakhata na paNa hoya, matijJAnaprAptinA prathama samaye pratipadyamAna kahevAya ane matijJAna pAmyA pachInA bIjA Adi samayamAM pUrva pratipanna kahevAya. eTalo pratipadyamAna ane pUrvamatipatramAM taphAvata che. ijiyadvAra-siddhAntanA mate ekeMdriyamAM pUrvapratipanna ke pratipadyamAna ekke na hoya, ane karmagraMthanA abhiprAye to labdhiparyApyA bAdara pRthivI-apa-ne vanaspati je karaNa aparyApA temane matijJAna pUrvapratipanna hoya che, kAraNa ke tyAM sAsvAdana samakitavALAnI utpatti hoya che. siddhAMta ane karmagraMtha ubhayanA mate karaNaaparyAptA evA-vikalendriyo to pUrvabhavathI Avela sAsvAdanabhAvane apekSIne pUrva pratipanna matijJAnavALA hoya paraMtu pratipadyamAna na hoya. tathA paMcendriya avazya pUrvapratipanna hoya che, paNa temAM pratipadyamAnanI bhajanA hoya che. kAyadvAra- pRthivI-apa-tejandhAyu-vanaspati ane trasakAya, e cha prakAre kAya che. temAM prathamanI pAMca kAyamAM pratipadyamAna ke pUrva pratipanna ekTa na hoya. ane trasakAyamAM to paMcendriyanI peThe samajavuM. yogadvAra-yoga traNa prakAranA che. temAM jene mana-vacanane kAyA e traNe yoga hoya, temane paMcendriyanI peThe samajavuM. manoyoga sivAya be yogavALAne vikasendriyanI peThe samajavuM. kevaLa kAyayogavALAne ekeMdriyanI peThe samajavuM. vedakAra-strI-purUSa-ne napuMsaka e traNe vedamAM paMcendriyanI peThe ja vicArI levuM. kaSAyadvAra-anaMtAnubaMdhI cAremAM sAsvAdananI apekSAe pUrvapratipanna hoya paNa pratipadyamAna nathI hotA. ne bAre kaSAyamAM paMcendriyanI peThe samajavuM. lezyadvAra-bhAvalezyAnI apekSAe kRSNAdi traNa azubhalezyAmAM pUrvapratipanna matijJAna hoya, paNa pratipadyamAna na hoya, tathA tejoAdi traNa zubhalezyAmAM paMcendriyanI peThe hoya. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204] jJAnanI utpattimAM nizcaya vyavahAra. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 samyakatvadvAra-temAM nizcaya ane vyavahAranayavaDe vicAra karavAno che. te A pramANe vyavahAranayanAM mate mithyAdaSTi ajJAnI che. te samyakatva ane jJAnano pratipadyamAna hoya che. ane nizcayanaya nayanAM mate samyagadaSTi jJAnI-samyakatva tathA jJAnane pAme che. mithyAdaSTi nahI te pramANe bhASyakAra kahe che. sammatta-nANarahiyassa, nANamuppajjai tti vavahAro / necchaiyanao bhAsai, uppajjai tehiM sahi assa // 414 // vavahAramayaM jAyaM, na jAyae bhAvao kayaghaDo bva / ahavA kayaMpi kajjai, kajjau niccaM na ya samattI // 415 / / kiriyAvephallaM ciya, pubamabhUyaM ca dIsae hotaM / dIsai dIho ya jao, kiriyAkAlo ghaDAINaM // 416 // nAraMbhe cci dIsai, na sivAdaddhAe dIsai tadaMte / iya na savaNAikAle, nANaM jutaM tadaMtammi / / 417 // gAthArtha :- je samyaktva tathA jJAna rahita hoya tene jJAna utpanna thAya che, ema vyavahAranaya kahe che; ane nizcayanaya ema kahe che, ke je samyakatva ane jJAna sahita hoya tene jJAna utpanna thAya che. karelA ghaDAnI peThe tattvathI thayeluM hoya te kArya thatuM nathI. jo kareluM paNa karAtuM hoya, to haMmezAM kare jAo, kaMdIpaNa kAryanI samApti nahi thAya, ema vyavahAranayano mata che. kareluM karavAmAM kriyA niSphaLa thAya ane pUrve nahi thayeluM thatuM jaNAya che, te virodha thAya. vaLI ghaTAdino kriyAkALa paNa dIrgha jaNAya che. AraMbhamAM kArya jaNAtuM nathI, zivakAdi kALe paNa jaNAtuM nathI, paraMtu tenA aMte jaNAya che, mATe zravaNAdi kALe jJAna yukta nathI paNa tenA aMte yukta che. 414 thI 417. vyavahAranaya kahe che ke - samyagraSTi ane jJAnI evo jIva samyatva ane jJAna pAme che, ta thayeluM samyatva ane jJAna punaH paNa thAya ema mAnavuM paDe. paraMtu je thayeluM hoya te punaH thatuM nathI ane koIthI karAtuM paNa nathI, kAraNa ke jema prathama taiyAra thayelo ghaDo pharI bIjIvAra karAto nathI, tema e samyakatva ane jJAna paNa bhAvathI samyagdaSTine vidyamAna hovAthI pharI thatA nathI, te chatAM jo kareluM pharI karAya ema mAno, to haMmezAM kare jAo, kadI paNa kriyA baMdha nahIM rahe. kriyA baMdha na rahevAthI, kArya paNa kadI samApta nahIM thAya, ane ethI prastuta matijJAnanI prAptimAM paNa anavasthA prApta thaze. 415. vaLI jo "kareluM paNa karAya che" ema mAnIe to ghaTAdikArya utpanna karavAmAM cakra bhramaNAdirUpa kriyA niSphaLa thAya, kemake te kriyAnuM kArya to prathamathIja vidyamAna che. - vidyamAnakAryavAdamAM pratyakSa virodha paNa che. kemake pahelAM mRpiMDa avasthAmAM ghaTAdi kArya avidyamAna hoya che, ane pachI kuMbhAra Adino vyApAra thayA bAda, te ghaTaAdi kArya utpanna thAya che." ema kema kahevAya ? nizcaya :- je samaye kArya AraMbhAya che. te ja samaye utpanna thAya che, tethI utpanna thayeluM kArya ja karAya che, kemake kriyAkALa ane niSThAkALamAM bheda nathI. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] jJAnanI utpattimAM nizcaya vyavahAra. [205 vyavahAra :- utpanna thatA ghaTAdi kAryono asaMkhyayasamayAtmaka lAMbo kriyAkALa jaNAya che, tethI je samaye ghaTAdikArya AraMbhAya che, teja samaye utpanna thAya che ema nahi, paNa mATI lAvavI, teno piMDa karavo, cakra para mUkavo, zivaka, sthAza, kozaAdikriyA dvArA ghaNA kALe ghaTaAdinI utpatti thAya che. nizcaya :- bhale kriyAkALa lAMbo hoya, paraMtu kArya to kriyAnA AraMbha samaye hoya che. vyavahAra - e kathanAnusAra kriyAnA prathama samaye ja kArya utpanna thatuM hoya, to te tyAM dekhAvuM joIe, paNa te dekhAtuM nathI. temaja zivaka-sthAsa-koza-kuzala Adi kALe paNa jaNAtuM nathI, paraMtu kAryano lAMbo kriyAkALa pUrNa thayA pachI, eTale ghaTAdi saMbaMdhI sarva kriyA pUrNa thayA bAda, ghaTAdikArya jaNAya che, tethI kriyAkALanA aMte ja kArya vidyamAna hoya che, te pahelAM nathI hotuM. eja pramANe gurUsamIpe siddhAnta zravaNa ciMtana-manana Adi kriyAkALe Abhinibodhika jJAna nathI thatuM, paNa te vaNAdi kriyAkALanA aMte ja hoya che. ane te jJAnopayoga aMte ja jaNAya che. e rIte kriyAkALa pUrNa thayA pachI ja kArya dekhAtuM hovAthI kriyAkALe kArya hotu nathI arthAt prApta thatuM jJAna prApta thayeluM na gaNAya, kemake kriyAkALe te prApta thatuM hoya che, ane niSThA kALe prApta thayuM hoya che. kriyAkALa ane niSThAkALa atyaMta bhinna che, tethI ema siddha thAya che ke mithyASTi ane ajJAnI samyatva tathA jJAna pAme che, paNa je samyagdaSTi ane jJAnI hoya te pAme nahi. 416-417. - uparokta vyavahAranayano abhiprAya jANIne have nizcayanaya tenuM pratividhAna karavAne potAno abhiprAya jaNAve che. necchaio nAjAyaM, jAi abhAvattao khapuSpaM va / aha ca ajAyaM jAyai, jAyau to kharavisANaMpi // 418 / / niccakiriyAidosA, naNu tullA asai kaTTataragA vA / pubamabhUyaM ca na te, dIsai kiM kharavisANaMpi ? // 419 // paisamauppaNNANaM, paropparavilakkhaNANa subahUNaM / dIho kiriyAkAlo, jai dIsai kiM ca kuMbhassa ? // 420 / / aNNAraMbhe aNNaM kaha, dIsau jaha ghaDo paDAraMbhe ? / sivADo na ghaDo, hi tIsara so tawANa? jarA, ante cciya Araddho, jai dIsai tammi ceva ko doso ? / 3 2 saMparU ma, viThTha ra di va parami ? ll4rarI. paisamayakajjakoDIniravikkho ghaDagayAhilAso'si / paisamayakajjakAlaM thUlamai ! ghaDammi lAesi // 423 / / gAthArtha :- nizcayanaya kahe che ke - nahi thayeluM kArya abhAvarUpa hovAthI AkAzapuSpanI peThe thatuM nathI. jo nahi thayeluM thatuM hoya to gadheDAnAM zIgaDAM paNa thavAM joIe. vaLI nityakriyA adi doSo (tArAmAM paNa) samAna che. athavA avidyamAna kAryamAM te duskAjaya che. tathA pUrve Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206] jJAnanI utpattimAM nizcaya vyavahAra. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 nahi thayeluM kArya tane jaNAya che. to zuM gadheDAnAM zIMgaDAM paNa tane jaNAya che? dareka samaye utpanna thatA paraspara vilakSaNa ghaNA kAryono kriyAkALa jo dIrgha jaNAya to emAM ghaDAne zuM ? jema paTanA AraMbhamAM ghaTa nathI jaNAto tema anya kAryamAM anya kArya kema jaNAya ? zivakAdi ghaTa nathI eTale te vakhate te kyAMthI jaNAya ? anya samaye AraMbhela kArya jo te samaye na dekhAya, to emAM zo doSa che ? athavA nahi kareluM vartamAna samaya gayA pachI kevI rIte karAya ? ane kevI rIte thAya ? re ! skulamati ! dareka samaye utpanna thatA judA judA kAryanI paraMparAnI apekSA vinA tuM ghaTanA abhilASavALo hovAthI dareka samayanA kArya kALane ghaTamAM lagADe che. 418 thI 423. karelA ghaDAnI peThe thayeluM kArya thatuM nathI." evA vyavahAra nayanAM vidhAnamAM nizcayanaya jaNAve che ke "AkAzapuSpanI jema nahi thayeluM kArya thatuM nathI. eTale ke AkAzapuSpanI jema abhAvarUpa avidyamAna kArya jo utpanna thatuM hoya, to gadheDAnAM zIMgaDA avidyamAna hovAthI thavA joIe. kAraNa ke abhAva to ubhayamAM samAna che. 418. nizcayanayanAM vidyamAnakAryavAdamAM nityakriyAdi je doSo Ave che, te vyavahAranayanA avidyamAnakAryavAdamAM paNa samAna che. kAraNa ke jo avidyamAna kArya karAya che, to hamezAM kriyA kare jAo, kemake avidyamAnapaNuM sarvadA samAna che. paraMtu ema karavAthI e kadI paNa avidyamAna evA eke kAryanI utpatti nahi thAya. mAtra gadheDAnA zIMgaDA jevA avidyamAna kAryane utpanna karavAmAM kriyA niSphaLa thaze. athavA e doSo duskAjaya che, kemake vidyamAna kArya ja koI paNa paryAyavizeSathI thAya che, lokamAM paNa paryAyavizeSa dhAraNa karavAnI apekSAthI ja vidyamAna kAryane karavAnuM kahevAya che. jema ke avakAza kara, pITha kara, paga kara, ItyAdi je che, tene mATe ja karavAnuM kahevAya che. mATe vidyamAna kArya ja karAya che. paNa gadheDAnA zIMgaDA samAna avidyamAna kArya koIpaNa prakAre karAtuM nathI. vyavahAranaya mujaba (416mI gAthAmAM) "pUrve nahi thayeluM thatuM jaNAya che." arthAt "utpattinI pahelAM sarvathA avidyamAna kArya utpanna thAya che." ema mAnavAthI pahelAM avidyamAna gadheDAnuM zIMgaDuM paNa pachIthI utpanna thavuM joIe. kemake gadheDAnAM zIMgaDAM ane ghaTAdimAM paNa avidyamAnapaNuM samAna che. 419. tathA "kriyAkALa lAMbo jaNAya che" evA vyavahAranA kathanamAM nizcayanaya kahe che, ke dareka samaye utpanna thatAM paraspara vilakSaNa evA ghaNAM kAryo, jevAM ke mATI khodavI, tene ekaThI karavI, guNomAM bharavI, te guNo gadheDAnI peTha para mUkavI, pAchI utAravI, temAM pANI nAMkhavuM; teno masaLIne piMDa karavo, te piMDa cakra upara mUkavo, cakra bhamAvavuM, te pachI mRpiMDanA zivaka-sthAsakoza kuzula vigere kAryo karavA, e sarva kAryono lAMbo kriyAkALa jaNAya, to emAM ghaTane zuM ? arthAt dareka samaye kriyAo bhinna bhinna che ane mRpiMDAdi kAryo paNa bhinna che, ghaTAdarUpa kArya to chellI kriyAnA samaye ja thAya che. tethI pratisamaya judA judA aneka kAryono lAMbo kriyAkALa hoya, tene chellI kriyAnA samaye thanArA ghaTamAM kahevo te kharekhara ajJAnatA ja che. 420. vaLI "AraMbhamAM kArya jaNAtuM nathI." eTale ke mATI, cakra, cIvara, kuMbhAraAdi sAmagrInI pravRttinA pahelA samaye ja ghaDo kema jaNAto nathI ? mATe avidyamAna che, ane pachI utpanna thAya Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] jJAnanI utpattimAM nizcaya vyavahAra. [207 evuM vyavahAranayanuM kathana ayogya che, kAraNa ke prathama AraMbha samaye kaMI ghaDo AraMbhelo nathI, paNa cakra para mRtyiMDAropaNa Adija AraMbhela che, tethI anya kAryanA AraMbhamAM anya kArya na ja dekhAya. jema paTarUpa kAryanA AraMbhamAM ghaTarUpa kArya nathI jaNAtuM. tathA "zivakAdikALe ghaTa jaNAto nathI." evuM vyavahAranayanuM kathana yogya ja che, kemake zivakAdi kaMI ghaTarUpa nathI ke jethI te zivakAdika ghaTarUpe jaNAya. e to zivakAdino samaya che, mATe te vakhate tyAM ghaTarUpa kArya nathI jaNAtuM. anya kAryanA AraMbhamAM anya na ja dekhAya. 421. kriyAnA aMte kArya jaNAya che" emAM Azcarya zuM che ? atyakriyA samaye AraMbhela kArya anyasamaye ja jaNAya, emAM navAI zuM? ajyasamaye ja kArya jaNAya che, anyatra nathI jaNAtuM, ane to pachI pUrve avidyamAna kArya ja karAya che, ema kema kahevAya ? kharI rIte to te kArya prathamAdi kriyA samaye AraMbheluM ja nathI, ane tethI jaNAtuM paNa nathI, paraMtu atyakriyA samaye AraMbheluM che, tethI te vakhate jaNAya che. vaLI te kArya kriyA samaye karAtuM hovAthI kareluM ja che, kema ke samaya niraMza che "je karAyeluM che te vidyamAna ja che." mATe vidyamAna ja karAya che, avidyamAna nathI karAtuM. ane tethI te vidyamAna hoya teja karAya che ema siddha thayuM. . vaLI je samaye karAtuM hoya, teja samaye kareluM na mAnIe, ane nahi karAyeluM vartamAna samaye karAtuM jo mAnIe, to te vartamAna samaya pachI kevI rIte karAya? te samaya nAza pAmato hovAthI avidyamAna ja che. tathA bhaviSyakALa paNa anutpanna hovAthI avidyamAna che, tethI atIta ane bhaviSyakALe paNa kArya kevI rIte thAya ? na ja thAya. vaLI sarva kriyAsamaya kriyamANa kALa che. ane tyAM kriyamANa vastu nathI, paraMtu kriyA baMdha thayA pachI taratano ja samaya kRtakALa che. kemake tyAM ja kAryanI utpatti thAya che, mATe kareluM hoya te ja kareluM kahevAya, paNa karAtuM hoya te kareluM na kahevAya. evuM vyavahAranuM kathana ThIka che, paNa kriyA vaDe kArya karAya che ? ke kriyA vinA karAya che ? jo kriyAvaDe kArya karAya che, to kriyA ane kArya bhinna bhinna kALe zAthI rahe che ? kemake chedanakriyA khadiramAM ane tenA kAryabhUta cheda palAzamAM thAya che. ema kahevuM e zobhAspada nathI. vaLI kriyAkALe kArya nathI thatuM ane pachIthI thAya che, eno artha e thayo ke kriyA ja sarva anarthanuM mULa che, ke je utpanna thatA kAryamAM vinabhUta thAya che; kAraNa ke jyAM sudhI e kriyA pravarte che tyAM sudhI bicAruM kArya utpanna ja nathI thatuM, paNa te kAryanA vijJabhUta thAya che. AthI to vyavahAranayamujaba "buddhimAno kriyAno AraMbha kevaLa viparItapaNe ja kare che, ane kriyA ja kArya to kare che, paNa kevaLa kriyA uparama thayA bAda kArya utpanna thAya che, ema kahevAmAM Ave to ame pUchIe chIe ke kAryanI kriyA sAthe zo virodha che ? ke jethI kriyA kArya kare che to paNa kriyAkALa vItyA pachI kArya utpanna thAya che ? ane te kALe nathI thatuM ? vaLI kriyA uparama thayA bAda thanAruM kArya kriyAnA AraMbha sivAya paNa kema nathI thatuM? kAraNa ke kriyAno anAraMbha ane uparama arthathI abhinna che. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208] jJAnanI utpattimAM nizcaya vyavahAra. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 have kriyA vinA kArya thAya che, evo bIjo pakSa mAnIne kahetA ho to himavAna-me+samudra vigerenI peThe ghaTAdi kAryo paNa, karyA sivAya thayelA gaNavA, eTale ke merU-AdinI peThe ghaTAdi paNa kAraNabhUta kriyA vinA thavAM joIe. ane ethI tapa-svAdhyAya vigere kriyAo sAdhujano je mokSa sAdhavA kare che te badhI nirarthakaja thAya, kAraNa ke kriyA vinA ja sarva kAryonI utpatti thAya che. AthI mUkabhAva dhAraNa karIne hAlyA cAlyA sivAya nirAkulapaNe traNe bhuvano zAMta rahI jAo, kemake kriyAnA AraMbha sivAya Aloka ane paraloka saMbaMdhI Icchita kAryanI siddhi thaI jaze. paraMtu ema thatuM nathI, mATe kriyA ja kArya karanArI che, ane kriyAkALe ja kArya thAya che, paNa kriyA uparama thayA pachI nathI thatuM. mATe karAtuM hoya teja karyuM, ema mAnavuM e vadhAre yuktisaMgata che. 422. jo kriyAsamaye paNa kArya che, to te tyAM kema jaNAtuM nathI ? je vastu je samaye AraMbhAya che te vastu teja samaye utpanna thAya che ane jaNAya paNa che; paraMtu skUla-buddhivALAo dareka samaye utpanna thatA kAryanI paraMparAnA kALane ghaTamAM yoje che. eTale ke mATIno piMDa karavo, cakra bhamAvavuM vigere samasta utpattikALane ghaTanoja kALa mAne che. dareka samaye utpanna thatA mRpiMDAdi kAryonI paraMparAmAM apekSArahita thaIne mATI-daMDa cakra-cIvara vigere sAmagrImAM "ghaTa utpanna thaze." evI abhilASAyukta hovAthI dareka samaye zivakAdi judA judA kAryo utpanna thatAM hovA, chatAM te kAryo te pramANe tene utpanna thatAM jaNAtA nathI, paNa ghaTanI utpattinA nimittabhUta A sarva mATI vigere sAmagrI che, ema mAnavAthI te kAryonI apekSAvinA e sarva kAryakALa ghaTamAM yoje che, tethI pUrva kSaNomAM anutpanna ghaTane nahi jovAthI "kriyAkALe ghaTarUpa kArya huM joto nathI" ema kahe che, paraMtu ema nathI jANato ke chellI kriyAsamaye ja ghaTa AraMbhAya che, pUrva-kriyAkALe to zivakAdi ja AraMbhAya che. tethI anya kAryanA AraMbhamAM anya kArya na jaNAya e spaSTa che. 423. have uparokta nizcayanayavAdInA kathana mATe punaH vyavahAranayavAdI kahe che. ko carimasamayaniyamo, paDhame cci to na kIrae kajjaM / nAkAraNaMti kajjaM, taM cevaMtammi se samae // 424 // uppAe'vi na nANaM, jar3a to so kassa hoi uppAo ? / tamma ga 3UUT, to nA ma AtAma? karo ko va savaNAikAlo, uppAo jammi hojja se nANaM / nANaM ca taduppAo ya, do'vi carimammi samayammi ? // 426 / / gAthArtha :- chellA samayano zo niyama che? ke jethI prathama samaye ja kArya nathI karAtuM, kAraNa vinA kArya nathI thatuM, mATe tenA teja samaye thAya che. utpatti kALamAM paNa jo jJAna na hoya, to te utpatti konI thAya ? ane jo utpattikALamAM ajJAna che, to jJAna kayA kALamAM thaze ? athavA kyo zravaNAdi kALa che ke jemAM tenI utpatti ane jJAna thAya che? jJAna ane tenI utpatti banne chellA samaye thAya che. 424 thI 4ra6. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] samyakatvaprAptimAM nizcayavyavahAra. [ 209 judA judA kAryo, jo prathamasamayathI mAMDIne AraMbhAya che, to chellA samayano zo niyama che ? ke jethI amuka-vivakSita kArya prathama samaye nathI karAtuM, ane nahi karAvAthI te tyAM nathI jaNAtuM. arthAt prathama kAryanI peThe te vivakSitakArya paNa tyAMja karAvuM joie ane jaNAvuM joie. AnA uttaramAM nizcayanayavAdI kahe che ke kAraNavinA kArya kadI paNa nathI thatuM. kAraNavinAnuM svAbhAvikakArya hamezAM vidyamAna hoya athavA avidyamAna hoya, vaLI te kAraNa te vivakSita kAryanI kriyAnA anya samaye nathI hotuM, tema prathamAdi samayomAM paNa nathI hotuM, te samayomAM kArya utpanna thatuM nathI ane jaNAtuM nathI. vastutaH kriyAkALe ja kArya thAya che. kriyA baMdha paDyA pachI nathI thatuM; jo ema na mAnavAmAM Ave to prastuta Abhinibodhika jJAnanA saMbaMdhamAM paNa e pramANe thAya che tenuM kema ? 424. eTale ke kAryotpattinA hetubhUta je utpattirUpa kriyAvizeSa, temAM paNa matijJAna na mAnIe, arthAt kriyamANa avasthAmAM paNa kArya na mAnIe to utpanna karAtuM kArya avidyamAna hovAthI te utpatti konI thaze ? gadheDAnA zIMgaDAnI peThe avidyamAna vastunI utpatti thavI yogya nathI. ahIM jo kadI ema kahevAmAM Ave ke te utpAda kALamAM ajJAna che, to pachI jJAna kyA kALamAM thaze ? utpAda thai rahyA pachI thaze, ema kahevAmAM Ave to utpattirUpa kriyA ane utpanna thavA rUpa kArya bhinna bhinna kALe zAthI che ? utpattirUpa kriyA thai rahyA bAda thatuM kArya utpattirUpa kriyAnI pahelAM paNa kema nathI thatuM? kAraNa ke ubhayamAM samAnatA che. 425. "zravaNAdikALe jJAna nathI" ema je pUrve 417mI gAthAmAM kahyuM che, te saMbaMdhamAM ame pUchIe chIe ke - he vyavahAravAdI ! te zravaNAdi kALa kyo che, ke jemAM jJAnano niSedha karavAmAM Ave che ? matijJAnano utpattikALa te ja zravaNAdikALa che, temAM ziSyane matijJAna thAya che; tathA zarUAtathI gurUsamIpe dharma zravaNAdi karavuM te matijJAnano utpattikALa che, te sivAyano bIjo koI nahi ema kahevAmAM Ave to te yogya nathI. kema ke matijJAna ane tenI utpatti e banne dharma zravaNAdi kriyAkALanA samUhanA chellA samaye ja thAya che. prathamAdi samayomAM nathI thatA. prathamAdisamayomAM to judA judA dharmAvabodhAdi kAryonI ja utpatti thAya che. ane e dharmabodhAdi mAtrathI ja samyagujJAnanI utpatti mAnavI yogya nathI. abhavyomAM paNa dharmabodha to hoya che. mATe ema mAnavuM yogya nathI. paNa dharmazravaNAdinA koI viziSTa chellA samaye ja matijJAna ane tenI utpatti mAnavI joie. ane tethI ame paNa kriyAkALanA chellA samaye ja tenI utpatti mAnelI che te yogya che. mATe dharma zravaNAdi sarva kriyAkALamAM matijJAna nathI, temaja te kriyA baMdha paDayA pachI paNa nathI; paraMtu e kriyAkALanA chellA samaye ja teno AraMbha thAya che ane utpanna thAya che. tethI karAtuM hoya te ja kareluM che, ema mAnavuM yogya che. jo kareluM paNa karAtuM hoya, to vAraMvAra kare jAo, kema ke kriyA samAna che. ane ethI kArya karavAnI anavasthA thaze. ema kahevuM paNa yogya nathI, kema ke kriyAkALa ane niSThAkALamAM kaMi bheda nathI. jo kArya utpanna karanArI AraMbhelI kriyA pAchaLanA samayomAM paNa thatI hoya che punaH punaH karavArUpa anavasthA thAya; paNa ema nathI, kAraNa ke kArya utpanna karanAra kriyA kAryanI Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210] samyakatvaprAptimAM nizcayavyavahAra. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 pUrve ke pachI nahi, paraMtu chellA samaye ja AraMbhAya che ane pUrNa thAya che, tethI punaH punaH karavArUpa anavasthA na ja thAya. "zravaNAdikALe jJAna nathI" ema kahevAthI jo dharmazravaNAdi sarva samayomAM matijJAnano niSedha karatA hoya to amAre paNa te mAnya che, paNa dharma zravaNAdi kriyAnA chellA samaye nahIM. kema ke e dharmazravaNAdi kriyAnA chellA samaye samyagudaSTi jJAnIne samyaktva ane jJAna prApta thAya che. nizcayanayanA uttaramAM vyavahAranaya kahe che ke - te chellA samaye samyaktva ane matijJAna prApta karanAra vyakti, prApta karavAnuM pAmela nathI tethI ja mithyAdaSTi ane ajJAnI samyaktva ane jJAna pAme che, ane pachI kriyA pUrNa thavAnA samaye samyakatva-jJAna ekI sAthe te meLave che, mATe prastuta samyaktva dvAramAM vyavahArane mate samyagdaSTi hoya te samyaktva ane matijJAna pAmela ja hoya che, paraMtu pAmato hoya che ema nahi. te kALe kriyAno abhAva hovAthI navIna prApti ghaTe nahi kAraNa ke samyakatva ane jJAnano ekI sAthe lAbha thAya che. paNa nizcayanayanA mate to samyagRSTi Abhinibodhaka jJAna pUrve pAmela hoya che ane pAmato paNa hoya che. kema ke tenAM mate kriyAkALa ane kAryaniSThAkALa ekIsAthe hoya che. ' zAnadvAra -mati-zruta-avadhi-mana:paryava ne kevala. ema pAMca prakAre jJAna che. temAM mati-zruta avadhi ane mana:paryava jJAnavALAone vyavahAranaya mate pUrve prApta matijJAna hoya che, paNa navuM pAmatA nathI. kema ke, jJAnIne matijJAnanI prApti na hoya. tathA kevaLajJAnIne matijJAnanI pUrva prApti ane vartamAnaprApti ubhayano abhAva hoya, kema ke temane matiAdi jJAna lAyopathamika hovAthI na hoya. matiajJAna zrutaajJAna ane virbhAgajJAnavALAo koi vakhata Abhinibodhika jJAna pAmatA hoya che, paNa pUrve pAmelA nathI hotA, AnI yukti pUrve kahI che. vaLI nizcayanayanA mate to mati-zrata-ne avadhijJAnavALAone matijJAna pUrva prApta avazya hoya che, paNa matijJAnanI navI prAptimAM bhajanA hoya che. kemake jJAnIne jJAnanI prApti thAya che, ema kahevuM che. mana:paryavajJAnIne to pUrva prApta ja hoya che, navuM pAmatA nathI, kemake pUrve samyakatva prAptinI sAthe ja matijJAna pAmelAneja mana:paryavajJAna hoya che. kevalIne to pUrvaprApti ane vartamAnaprApti baMneno abhAva hoya che. eja pramANe matiAdi ajJAnavALAone paNa ubhayaprAptino abhAva hoya che, kema ke jJAnIneja jJAnanI prApti thAya che. darzanadvAra - cakSu-acalu-avadhi-ane kevaLa e cAra darzanamAMthI prathamanA traNa darzanamAM, labdhinI apekSAe, matijJAnanI pUrvaprApti avazya hoya che paNa vartamAnaprAptimAM bhajanA hoya che. upayoganI apekSAe, pUrvaprApti avazya hoya paNa vartamAna prApti na hoya kemake matijJAna labdhisvarUpa che, ane darzananA upayogamAM labdhinI utpatti nathI hotI. kahyuM che ke - "sarva labdhio sAkAra upayogavALAneja utpanna thAya che." tathA kevaLadarzanavALAne to matijJAnanI parvaprApti ane vartamAna prApti e ubhaya prAptino abhAva che. A * saMyamadvAra - saMyata vigerene matijJAnanI pUrvaprApti avazya hoya che, paraMtu vartamAna-prAptimAM bhajanA hoya che. ahIM evI zaMkA thAya ke saMyamI samyakatvaprAptinI avasthAmAM ja matijJAnane pAmelA Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] matijJAnamAM satpada AdinI prarUpaNA. [211 hoya che, tethI vartamAnaprApti kema saMbhave? A zaMkA satya che, parantu je koI ativizuddhithI samyatva ane cAritra banne ekI sAthe pAme, tene te avasthAmAM saMyama pAmatAM matijJAna paNa prApta thAya che. Avazyaka cUrNimAM kahyuM che ke-"tyi siM sammavidUi saMvi tu maLai " samyakatva vinA cAritra nathI, paNa darzananI bhajanA hoya che, "samasta vastiArU gumAve purva samajuM "sakhyatva tathA cAritra sAthe prApta thAya, athavA samyakatva pUrve paNa prApta thAya, tethI bhajanA kahevAya che. upayogadvAra - upayoga be prakAre che : pAMca jJAna ane traNa ajJAna, e ATha bhede sAkAropayoga che, tathA cAra darzana te anAkAropayoga che. sAkAropayogamAM pUrve matijJAna pAmelA avazya hoya che, pAmatA jinAe hoya che. anAkAraupayogamAM matijJAna pUrve pAmelAja hoya che, paNa pAmatA nathI hotA, kema ke anAkAropayogamAM labdhi prApta nathI thatI. AhAradvAra - AhArIne sAkAropayogavAnanI peThe samajavuM, ane anAhArI apAntarAla gatimAM matijJAna pUrve pAmelA hoya che, paNa pAmatA to nathI ja hotA. 426. have bhASakAdikAro kahIne satpadaprarUpaNAdvAra pUrNa kare che. bhAsAsaladio labhaDa. bhAsabhANo abhAsamANo vA / puvapaDivannao vA, ubhayapi aladdhie natthi // 427 // gAthArtha - bhASAlabdhiyukta vyakita jo (matijJAnavAna hoya) to, te bhASamANa athavA abhASamANa hoya, temAM bhASAlabdhimAnuM pUrva pratipanna hoya, ane bhASA labdhizahita vyakti ubhaya prakAre na hoya. 427. bhASakadvAra - koi bhASAlabdhimAnuM jo matijJAna pAme, to te bhAgamANa athavA abhASamANa hoya che. temAM bhASAlabdhivALA manuSyAdi jAtinI apekSAe avazya matijJAnanA pUrva pratipanna hoya che, ane pratipadyamAna bhajanAe hoya che. bhASAlabdhirahita ekendriyane matijJAnanA pUrva pratipanna, temaja pratipadyamAna paNa nathI. - parIdvAra - pItta eTale pratyeka zarIrI athavA jene thoDA bhava karavAnA hoya che te. e banne jAtanA parItta matijJAnanA avazya pUrva pratipanna hoya che. ane pratipadyamAna to bhajanAe hoya che. aparItta eTale sAdhAraNazarIravALA. athavA ardhapudgalaparAvarta karatAM paNa adhika saMsAra jeone bAkI hoya teo. e banne aparitta mithyAdaSTi hovAthI, matijJAnanA pUrvapratipanna tema pratipadyamAna paNa na hoya. paryAdvAra - chae paryAptithI paryApta, pratyekazarIrInI peThe matijJAnI jANavA; ane aparyAptA, to matijJAnanA pUrva pratipanna hoya, paNa pratipadyamAna na hoya. sUkamadvAra - sUkSmajIvo ubhayaprakAre matijJAnarahita hoya che, ane bAdarajIvo paryAptA jIvonI peThe matijJAnI jANavA. saMzikAra - dIrdhakAlikIsaMjJAvALA saMzI kahevAya che, ke saMjJI jIvo bAdarajIvonI peThe matijJAnI jANavA, ane asaMjJijIvo aparyAptAnI peThe jANavA. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212] matijJAnamAM dravyapramANa Adi vicAraNA. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 bhavaddhAra- bhavasiddhi (bhavya) jIvo saMksijIvonI peThe samajavA, ane abhavasiddhi (abhavya) jIvo ubhayazUnya hoya che. caramadvAra - jemane chello bhava thavAno hoya che te caramabhavi kahevAya. te caramabhavijIvo bhavyajIvonI peThe matijJAnI jANavA, ane acarama jIvo abhavyanI peThe jANavA. A pramANe gaMtiAdi dvAromAM satyaprarUpaNA karI. have dravyapramANAdidhAro kahe che. kimihAbhiNivohiyanANijIvadavbappamANamigasamae / paDivajjejjaM tu navA, paDivajjaijahannao ego // 428 // nettapaliovamAsaMkhabhAga uklosao pavajjejjA / puvapavannA dosuvi, paliyAsaMkhejjaIbhAgo // 429 // khettaM havejja codasa, bhAgA sattovari, ahe paMca / iliAgaIya viggahagayassa gamaNe'havA''gamaNe // 430 // AgamaNaMpi nisiddhaM, carimAo ei jaM tirikvesu / sura-nAragA ya sammadiTThI jaM eMti bhaNuesu // 431 // avagAhaNAirittaMpi, phuser3a bAhiM jahA'NuNo'bhihiyaM / egapaesaMkhettaM, sattapaesA ya se phusaNA // 432 / / ahavA jatthogADho, taM khettaM viggahe mayA phusaNA / khettaM va dehamettaM, saMcarao hoi se phusaNA // 433 // hoMti asaMkhejjagaNA, nANAjIvANa khettphusnnaao| egassa aNegANa va, uvaogaMtomuhuttAo // 434 // laddhIvi jahanneNaM, egassevaM parA imA hoi / aha sAgarovamAiM, chAvaTuiM sAtiregAiM // 435 // do vAraM vijayAIsu, gayassa tinna'ccue ahava tAI / airegaM narabhaviyaM, nANajIvANa sabbaddhaM // 436 // gAthArtha :- A lokamAM, Abhinibodhika jJAnavALA jIvadvavyonuM pramANa, ekasamayamAM keTaluM hoya ? pratipadyamAna matijJAnI to hoya athavA na hoya, jo hoya to jaghanyathI eka hoya ane utkRSTathI kSetrapalyopamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA hoya, tathA pUrva pratipanna matijJAnI jaghanya tathA utkRSTathI paNa palyopamanA asaMkhyatamA bhAga pramANa hoya. vigrahagati pAmelAnuM kSetra udghabhAgamAM ilikAgatie gamana karatAM athavA tyAMthI AvatAM sAtarAja pramANa che, ane adhobhAgamAM pAMcarAja pramANa che. sAtamI pRthvImAMthI Agamana paNa niSedhyuM che, kema ke teo tyAMthI tiryaMcamAM jAya che; ane samyagRSTi deva ne nArakI to manuSyamAM Ave che. jema paramANunuM Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] matijJAnamAM kSetradvAra. [213 avagAhanarUpa kSetra ane te avagAhanAthI adhika bahAranuM paNa kSetra sparzanA che, eTale tenuM eka pradezanuM kSetra ane sAta pradezanI tenI sparzanA che. tema ahiM upara jaNAvela avagAhanA kSetrathI bahArano keTaloka bhAga sparzanAmAM adhika levo, athavA jyAM avagAhIne rahela hoya te kSetra che ane vigrahagatimAM sparzanA che; athavA kSetra te dehapramANa che ane saMcaratAM jeTaluM kSetra vyApe tene sparzanA kahevAya che. eka matijJAnI karatAM sarva jIvone kSetra-sparzanA asaMkhyAta guNI che. eka ane aneka jIvane matijJAnano upayoga aMtamuhUrta hoya che ne labdhi paNa (jaghanyathI) eja pramANe (antarmuhUrta) hoya che. ane utkRSTathI chAsaTha sAgaropamathI adhika kALa paryanta hoya che. be vAra vijaya AdimAM athavA traNavAra acyuta devalokamAM gaelAne chAsaTha sAgaropama ane temAM manuSya bhavano adhika kALa thAya che. tathA sarva jIvone to sarva kALa paryanta (labdhi) che. 428-436. A lokamAM koipaNa eka samaye Abhinabodhika jJAnavALA jIvadravyo koipaNa eka samaye matijJAna pratipadyamAna hoya athavA na paNa hoya, jo hoya to eka samayamAM pratipadyamAna jaghanyathI eka ane utkRSTathI kSetrapalyopamanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa hoya. tathA pUrvapratipakSa matijJAnI jadhanya ane utkRSTa ema banne prakAre, kSetra palyopamanA asaMkhyAtamA bhAganA pradezarAzi pramANa hoya; paNa temAM jaghanyathI utkRSTanuM pramANa vadhAre hoya che. 428 thI 429. kSetradvAra - sarvajIvonI apekSAe badhA maLIne AbhinibodhikajJAnavALA lokanA asaMkhyAtamA bhAganI aMdara vyApta thAya che, tethI temanuM kSetrapaNa lokanA asaMkhyAtamA bhAga jeTaluM che; parantu ekajIvanI apekSAe matijJAnavALAnuM kSetra sAta2Aja pramANa che. kAraNa ke jyAre ilikAgatie vigrahagatimAM rahelA ane antarAla bhAgane antara rahita sparza karI, anuttara vimAne jatAM athavA AvatAM jIvane upara kahyA mujaba sAtarAja pramANa kSetra hoya tathA nIcenA bhAgamAM evI ja gatie chaThThInarakapRthvImAM jatAM athavA tyAMthI AvatAM pAMcarAja pramANa kSetra thAya. matalaba ke Abhinibodhika jJAnavALo ahIMthI marIne anuttara vimAnamAM utpanna thAya, athavA tyAMthI cyavIne ahIM manuSya thAya, tyAre tenA jIvapradezano daMDa, sAtarAja kSetrapramANa thAya che. eja pramANe nIcenA bhAgamAM, ilikAgatie chaThThI naraka pRthvImAM jatAM athavA tyAMthI AvatAM pAMcarAja kSetrapramANa jIvapradezano daMDa thAya che. kAraNa ke samyakRtva grahaNa karyA pachI jeNe samyaktva virAdhyuM hoya te, chaThThI naraka pRthvI sudhI jAya che. ema siddhAMntano mata che, paNa karmagranthano mata e che ke vaimAnikadeva sivAya manuSya athavA tiryaMca, kSayopazama samyaktva vamIne, tyAM utpanna thAya, parantu samyaktva grahaNa karIne tyAM utpanna na thAya, sAtamI naraka pRthvImAM to ubhayanA mate samyaktva vamIneja thAya. 430. prazna :- bhale te ema hoya, parantu jeNe samyaktva grahaNa karyuM hoya, te sAtamI naraka pRthvIthI Ave, tene nIcenA bhAgamAM cha rAja pramANa kSetra kema hoya ? sAta rAja kema na hoya ? uttara H- samyaktva grahaNa karanAra jIvanuM sAtamI narakamAM gamana to zuM, parantu Agamana paNa siddhAntamAM niSedhyuM che. sAtamI naraka pRthvImAMthI nIkaLIne badhAe nArakIo tiryaMcagatimAMja Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214] matijJAnamAM sparzanAdi dvAro. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 Ave che, manuSyagatimAM nathI AvatA, A saMbaMdhamAM kahyuM che ke-"sattamahinerA sevAya gavaMtastvaTTA, na ca pAve mALurUM' eTale sAtamI pRthvInA nArakIo, teu ane vAukAyamAMthI nIkaLelA jIvo sIdhuM manuSyapaNu pAmatA nathI. ane samyaktva sahita deva tathA nArakIo manuSyomAMja Ave che. A uparathI samajAya che ke tiryaMcagatimAM janA2A sAtamI pRthvInA nArakIo mithyAtvasahitaja tiryaMcagatimAM Ave che, paNa samyaktva sahita nathI AvatA. 431. sparzanAdvAra :- je pradezamAM avagAhIne rahela hoya te pradeza kSetra kahevAya, ane e avagAhanathI bahAranuM bIjuM paNa kSetra sparzeluM hoya te sparzanA kahevAya. siddhAMtamAM eka pradezanI aMdara avagAhI rahelA paramANunuM kSetra ekapradezanuM kahyuM che,ane sAta pradezonI tenI sparzanA kahI che. eTale ke je ekapradezamAM avagAhI rahela hoya te eka pradeza, ane bIjA cha dizAnA cha AkAzapradeza, ema sarva maLIne eka paramANune sAta pradezanI sparzanA hoya che. sparzanA ane kSetrano eTalo taphAvata che. 432. athavA jyAM avagAhIne rahela hoya te kSetra kahevAya ane vigrahagatie je kSetra sparza thAya te sparzanA athavA kSetra deha pramANa che ane saMcaratAM sparzanA thAya che. 433. eka AbhinibodhikajJAnavALAnI je kSetra sparzanA che, te karatAM sarva AbhinibodhikajJAnavALAnI kSetra sparzanA asaMkhyAtaguNI che, kemake badhA maLIne Abhinibodhika jJAnavALA jIvo asaMkhyAtA che. kALadvAra :- matijJAnano kALa be prakAre che. upayogathI ane labdhithI. temAM eka jIvano matiupayoga kALa jaghanyathI ane utkRSTathI antarmuhUrtano hoya che, te pachI bhinna upayoga pAme che. tathA sarva lokagata aneka Abhinibodhika jJAnavALAono upayogakALa paNa teTalo ja che. paraMtu te antarmuhUrta moTuM jANavuM. 434. jeNe samyaktva prApta karyuM hoya evA eka jIvane matijJAnAvaraNanA kSayopazama rUpa Abhinibodhika jJAnanI labdhino kALa jaghanyathI antarmuhUrtano che, te pachI mithyAtva athavA kevaLajJAna prApta thAya, ane utkRSTathI chAsaTha sAgaropamathI adhika kALa paryanta te jJAnalabdhino kALa che. 435. prazna :- eTalo badho kALa kevI rIte pUrNa thAya ? temaja sarvajIvonI apekSAe te labdhino kALa keTalo hoya ? uttara koI muni matijJAna sahita dezonakroDapUrvaparyanta dIkSA pALIne vijaya-vaijayantajayanta-ane aparAjita emAMnA koIpaNa vimAnamAM utkRSTa tetrIza sAgaropamanuM AyuSya anubhavIne punaH matijJAnathI paDyA sivAya manuSyamAM utpanna thAya. tyAM pUrvakroDa paryaMta pha2I dIkSA pALIne punaH vijayAdivimAnomAM utkRSTa devAyu anubhave, vaLI pAcho tyAMthI matijJAna sahita manuSya thaI pUrvakroDavarSa Ayu bhogavIne siddhi pAme, e pramANe vijayAdimAM be vAra janArAne athavA bAvIsa sAgaropamanI sthitivALA acyuta devalokamAM traNavAra janArAne chAsaTha sAgaropamathI adhikakALa thAya. temAM chAsaTha sAgaropama uparano je kALa kahyo che, te manuSyabhava saMbaMdhI traNa athavA cAra - Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] matijJAnamAM bhAva Adi dhAro. [215 pUrvakroDanAM varSa samajavAM. tathA sarvajIvanI apekSAe matijJAnano sarvakALa che, eTale niraMtaragame tyAre paNa matijJAnavALA jIvo hoya che ja. 436 . have aMtara Adi dvAro kahe che. egassa jahanneNaM, aMtaramantomuhuttamukkosaM / popattiparA, resUpa Tosavadusa jarUcho jamasunnaM tehiM tao, nANAjIvANamantaraM natthi / manAi sApa, navAgAma, mAm bhAve khaovasamie, mainANaM natthi sesabhAvesu / thovA mainANaviU, sesA jIvA aNaMtaguNA // 439 // neha'tthao viseso, bhAga-ppabahUNa teNa tasseva / paDivajjamANa-paDivannagANamappA-bahuM juttaM // 440 // thovA pavajjamANA, asaMkhaguNiyA pavannayajahaNNA / ukkosapaya-pavannA, hoti visesAhiyA tatto // 441 // ahavA mainANINaM, sesayanANIhiM nANarahiehiM / kajjaM sahobhaehi ya, ahavA gaccAibheeNaM // 442 // lakkhaNa-vihANa-visayA-NuogadArehiM vaNiyA buddhI / tayaNaMtaramuddiDhe, suyanANamao paruvessaM // 443 // gAthArtha - eka jIvane (matijJAna prAptinuM) aMtara jaghanyathI antarmuhUtanuM, ane utkRSTathI (AzAtanAdi) bahu doSavALAne ardhapagalaparAvartamAM kaMIka nyUnakALa paryatanuM che. Abhinibodhika jJAnavALAo vaDe A jagata zUnya nathI, tethI sarva jIvonI apekSAe matijJAnanuM aMtara nathI, tathA te matijJAnavALAo zeSazAnavALAonA anantamA bhAge che. kSAyopathamikabhAvamAM matijJAna che, bAkInA bhAvomAM nathI; matijJAnavALA thoDA che, ane bAkInA jJAnAvALA tethI anantaguNA che. ahIM bhAga ane alpabadutvamAM arthathI kaMI bheda nathI, tethI te matijJAna pAmelA ane pAmatAonuM alpa-bahutva kahevuM yogya che. matijJAna pAmatA thoDA ane te karatAM pUrve pAmelA jaghanyathI asaMkhyAta guNA, utkRSTathI vizeSAdhika che. athavA matijJAnavALAonuM alpa bahutva, zeSajJAnavALAo sAthe, jJAna rahitanI sAthe, e ubhaya sAthe, ane gatiAdi bhede karIne karavuM joIe. lakSaNa-bheda-viSaya-ane anuyogavAro vaDe matijJAnanuM varNana karyuM. have te pachI kramathI AveluM zrutajJAna prarUpIzuM. 437 thI 443. attaradvAra - koI jIva samyaktva sahita matijJAna pAmIne samyaktvathI bhraSTa thAya, te pachI antarmuhUrta mithyAtve rahIne, jo punaH paNa samyakatva sahita matijJAna pAme, to tene matijJAnanI prAptinA virahakALarUpa aMtara jaghanyathI antarmuhUrtanuM che. ane moTI AzAtanA vigere bahu doSavALA Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216] matijJAnanI pUrNAhUti. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 temaja samyaktvathI paDelA jIvane utkRSTa antara ardhapudgala-parAvartamAM kaMIka nyUnakALa paryaMtanuM che. teTalA kALa pachI pharI samyaktva ane matijJAnanI prApti thAya. 437. sarva jIvanI apekSAe antara vicArIe to nArakAdi cAragatirUpa A traNe bhuvana matijJAnavALAothI zUnya nathI, eTale ke sarvajIvanI apekSAe matijJAnano aMtara kALa nathI, kema ke dareka samaye koIne koI jIva te jJAnavALo hoya che ja. bhAgadvAra :- matijJAnavALAo bAkInA jJAnavALAonA anantamA bhAge che. kema ke bAkInA jJAnavALAo kevaLI sahita anantA che, ane matijJAnavALAo to sarva lokamAM paNa asaMkhyAtAja che. 438. bhAvadvAra :- matijJAna kSAyopazamikabhAvamAM thAya che, kemake udaya pAmeluM matijJAnAvaraNa karma kSINa thayuM hoya ane nahi udaya pAmeluM upazAnta hoya tyAre matijJAna thAya che. alpa-bahutvadvAra -matijJAnavALA thoDA che, ane zeSa jJAnavALA-siddha-kevaLI vigere tenAthI anantaguNA che. 439. ahIM bhAgadvAra ane alpa-bahutvadvA2mAM arthathI kaMI bheda nathI, tethI matijJAna pAmelA ane pAmatAonuM alpa-bahutva kahevuM joIe. 440. Abhinibodhikane prApta karanArA jJAna ochAmAM ochA eka-be-athavA traNa hoya che. ane vadhAremAM vadhAre tethI asaMkhyAtaguNA hoya che. e pramANe matijJAna pAmatA hoya tevA jIva sarvathI thoDA che, te karatAM pUrve matijJAna pAmelA hoya evA jIva ochAmAM ochA asaMkhyAtaguNA che. kemake te to ghaNA kALanA saMmilita hoya che, ane pAmanArAo to amuka eka samaye ja hoya che. tathA pUrve matijJAna pAmelA hoya evA jIvo jadhanyapadarti karatAM utkRSTapadamAM vizeSAdhika hoya che. 441. athavA A alpa-bahutva bIjI rIte paNa thAya che. matijJAnavALAonuM alpa-bahutva vicAratAM bIjA jJAnavALAonA anantamA bhAge matijJAnavALA jIvo che. zeSa jJAnathI rahita jIvonI sAthe vicAratAM matijJAna pAmatA thoDA che, ane te karatAM pUrve pAmelA asaMkhyAtaguNA che. bAkInA jJAnavALAonI sAthe alpa-bahutva vicAratAM sarvathI thoDA mana:paryavajJAnavALA, tethI asaMkhyAtaguNA avadhijJAnavALA, te karatAM mati-zruta-jJAnavALA vizeSAdhika ane te be mati-zrutajJAnavALA paraspara tulya che. tathA temanA karatAM kevaLajJAnI anantaguNA che. e ja pramANe pUrve pAmelA ane pAmatAonI sAthe paNa potAnI buddhithI alpa-bahutva vicArI levuM. athavA gatiAdinA bhede alpa-bahutva vicAravuM. jemake sarvathI thoDA matijJAnavALA manuSyo che, tethI nArakIo asaMkhyAtaguNA che. tethI tiryaMco asaMkhyAtaguNA che. ane tethI devo asaMkhyAtaguNA che. e pramANe sarvatra alpa-bahutva vicArI levuM. 442. Abhinibodhika (mati) zabdanI vyutpatti, vidhAna, bodharUpa lakSaNa, avagraha vigere bheda, dravya-kSetrAdi viSaya, ane satpadaprarUpaNAdi anuyogadvArothI Abhinibodhika jJAnarUpa buddhinI vyAkhyA karI; have pachI anukrame AvatuM zrutajJAna vistArathI kahevAze. 443. iti zrI AbhinibodhikajJAnaM samAptam // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutajJAnanuM svarUpa A sthaLe : (16) safmaLavodiyanA 3ravIra A gAthA niryuktimAM dekhAya che. te sugama jANIne agara teno artha kahevAI gayo che ema mAnIne tenI vyAkhyA mukI daIne AgaLanI gAthA kahe che. ___ (17) patteyamakharAiM, akkharasoga pattiyA loe / evaiyA suyanANe, payaDIo hoMti nAyavvA // 444 // - dareka akSaro ane akSaranA saMyogo lokamAM jeTalA che, teTalA bheda zrutajJAnanA che ema jANavuM. 444. dareka akArAdi akSaro aneka bhede che. jema ke akAra sAnunAsika ane niranunAsika. punaH e dareka hasva-dIrgha-ane plata ema traNa prakAre che. ane e dareka bhedo paNa udAtta anudAtta ane svarita ema traNa traNa prakAre che. e badhA maLIne eka akAranAja aDhAra bheda che. e ja pramANe IkArAdimAM paNa yathAyogya aDhAra aDhAra bheda jANavA. tathA duniyAmAM be Adi akSaronA saMyogo jevA ke ghaTa paTa vigere, vyAdhra strI ityAdi. te saMyogo anaMtA che temAMe ekeka saMyoga, svarUpa paryAyanI apekSAe anantaparyAyavALo che. tethI zrutajJAnanA bhedo paNa teTalA ja jANavA. 444. e upara have bhASyakAra mahArAja bhASya kahe che. ___ saMjuttAsaMjuttANa, taannmegkkhraaisNjogaa| hoMti aNaMtA tatthavi, ekkeko'NaMtapajjAo // 445 / / te akArAdi akSaronA saMyukta ane asaMyukta saMyogo anantA che. temAM paNa ekeka saMyoga anantaparyAyavALo che. . - saMyukta-asaMyukta evA eka Adi akSaronA saMyogo anantA che. jema ke "abdhiprApta" A vAkyamAM eka eka akSarano saMyoga che, tethI te saMyukta ekAkSara saMyoga kahevAya, ane "ghaTa paTa" e zabdomAM koI akSara saMyukta nathI tethI te asaMyukta ekAkSara saMyoga kahevAya. AvA saMyukta ane asaMyukta saMyogo anantA che. ane te dareka saMyoga sva-para paryAyathI ananta paryAyavALA che. 445. ahIM ziSya pUche che ke - ___ saMkhejjakkharajogA, hoMti aNaMtA kahaM ? jamabhidheyaM / paMcatthikAyagoyaramaNNoNNavilakkhaNamaNaMtaM // 446 // akSarasaMyogo saMkhyAtA hoI zake. anantA kema hoya? uttara-paMcAstikAya saMbaMdhI je abhidheyo te anyonya vilakSaNa hovAthI akSara saMyogo anantA che. 446. 28 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218] zrutajJAnanA ananta paryAya. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 prazna :- akArAdi akSaro saMkhyAtA hovAthI tenA saMyogo paNa saMkhyAtA ja hoI zake, anantA kevI rIte hoya ? uttara :- akSaro saMkhyAtA hovA chatAM paNa saMyogo anantA che. kAraNa ke paraspara sarakhA nahIM evA paMcAstikAya skaMdha-deza-pradeza-paramANu ane taNukaAdi abhidheya ananta che. ane abhidheya (kahevA yogya vastu) ananta hovAthI abhidhAno (vastunAM nAmo) paNa ananta che. tethI saMyogo paNa ananta che. 446. e vAta spaSTa kahe che. aNuo paesavuDDIe, bhinnarUvAiM, dhuvmnnNtaaii| jaM kamaso dabAI, havaMti bhinnAbhihANAI // 447 // paramANuthI AraMbhIne anukrame ekeka pradezanI vRddhie sarvadA anantA dravyo bhinna bhinna rUpavALAM ane bhinna bhinna nAmavALAM che. 447. eka paramANuthI AraMbhIne anukrame ekeka pradezanI vRddhithI vadhatA eka pudgalAstikAyamAM paNa sarvadA anantA dravyo bhinna bhinna rUpavALAM ane bhinna bhinna nAmavALAM che. jemake paramANudviaNuka triaNuka caturaNuka, ItyAdi cheka ananta pradezika paryanta bhinna bhinna rUpavALAM sarva che, ane te dareka aneka nAmavALAM paNa che. jemake aNu-paramANu-niraMza-nirbheda-niravayava-niSpadezaapradeza vigere, temeja beaNu-beudezI be bheda - be avayava vigere. eja pramANe sarvadravya ane sarvaparyAyomAM yojavuM. 447. teNAbhihANamANaM, abhidheyANaMtapajjavasamANaM / jaM ca suyammivi, bhaNiyaM aNaMtagama-pajjayaM suttaM // 448 // tethI abhidhAnanuM pramANa, abhidheyanA anantA paryAya samAna che. kemake zrutamAM paNa anantA gama ane paryAya sUtranA kahyAM che. abhidheya ananta che, bhinnarUpavALA che, ane bhinnanAmavALA che, tethI akSarasaMyogarUpa abhidhAno (nAmo)nuM pramANa paNa teTaluM che, abhidheyamAM rahelA paryAyanA samUha jeTaluM tenuM pramANa che. eTale ke jeTaluM pramANa abhidheyanuM che, teTaluM ja pramANa abhidhAnanuM paNa che. kemake abhidheyanA bhedathI abhidhAnano paNa bheda hoya che. kAraNa ke je rUpe akArAdi varNo (akSaro) ghaTAdi zabdamAM saMyukta che, teja svarUpe paTAdi zabdamAM saMyukta nathI. jo teja svarUpe paTAdi zabdamAM paNa varSo saMyukta hoya, to ghaTa ane ghaTanA svarUpanI peThe eka ja zabdathI vAcya thavAthI abhidheya (vastu)mAM ekatAno prasaMga thAya. mATe abhiya ananta hovAthI abhidhAna paNa ananta che. ane sUtramAM paNa kahyuM che ke "anantA gama ane anantA paryAyavALAM (sUtro) che." AthI e siddha thayuM ke saMyukta ane asaMyukta akSara saMyogo anantA che. 448. (18) vatto me vALavuM, sattA sucanApAsavathaDAyo ? coddasavihanikrovaM, suyanANe Avi vocchAmi // 449 // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara zrutajJAnanA ananta prakRtti. [219 zrutajJAnanA e sarva bhedone varNavavAnI mArI zakti kyAMthI hoya ? tethI zrutajJAnasaMbaMdhI cauda prakAranA nikSepa kahIzuM. 449. zrutajJAnanA e sarva bhedo varNana karavAnI mArI zakti na hovAthI zrutajJAna eTale samyaphadbhuta, zrataajJAna eTale asaMjJInuM mithyAzruta ane e ubhayazruta eTale darzanaparigrahavizeSathI akSara anakSarAdi zrutamAM cauda prakAre nikSepanyAsa kahIzuM. 449. e upara bhASyakAra mahArAja kahe che. payaDitti jo tadaMso, heu vA tassa tassa bhAvo vA / te yANaMtA sabbe, tao na tIraMti vottuM je // 450 // prakRti eTale ke teno aMza athavA hetu athavA svabhAva te sarva anantA hovAthI te badhA kahI zakAya nahi. 450. zrutajJAnano aMza eTale aMgapraviSTAdi zratano bheda te prakRti kahevAya. athavA zrutajJAnano bAhya ane abhyantara hatu te paNa prakRti kahevAya. pAnAmAM lakhelA je akSarAdi te zrutajJAnano bAhya hetu che. ane kSayopazamanI vicitratA te abhayantara hetu che. vaLI zrutajJAna svabhAva eTale e keMdriyathI AraMbhIne caudapUrvadhara paryantanA jIvonuM bhinna bhinna rUpavALuM jJAna te paNa prakRti kahevAya che. e sarva aMzo-hetuo ane svabhAvo anantA che. tethI AyuSya parimita hovAthI ane vANI kramavartI hovAthI te sarva prakRtio-bhedo kahI zakAya nahi. . kAraNa ke - jAvaMtA vayaNapahA, suyANusAreNa kei labhaMti / / te savve suyanANaM, te yANaMtA maivisesA // 451 / / jeTalA vacanamArgo zrutAnusAre koI prApta kare che, te sarva zrutajJAna che. ane te zrutAnusArImArgo eTale matijJAnavizeSo anantA che. 451. jeTalA vacanamArgo saMketo athavA matijJAnavizeSo koI zrutAnusAre prAptakare che. te badhA vacanamArgo-saMketo zrutajJAna ja che. ane te zrutAnusArI vacanamArgarUpa ativizeSo anantA che. ahIM evI zaMkA na karavI, ke je mativizeSa che, te zrutajJAna kema hoI zake ? kAraNa ke mativizeSa e zrutajJAna ja che, e vAta pUrve mati-zrutano bheda vicAratAM vistArathI kahI gayA chIe. 451. ukkosayasuyanANIvi, jANamANo'vi te'bhilappe'vi / na tarai sabbe vottuM, na pahuppai jeNa kAlo se // 452 // te anantA zrutajJAnanA vizeSa abhilAkha (kahI zakAya evA) hovA chatAM paNa utkRSTa zrutajJAnI (gaNadhara mahArAja) jevA paNa te sarvane jANavA chatAM paNa kahI zake nahi. kAraNa ke temane te bolatAM kALa TuMko paDe. (jayAre utkRSTa zrutajJAnI paNa sarve kahevA yogya zrutajJAna vizeSane paNa kahI zake nahi, tyAre mArA jevA to kyAMthI je kahI zake ?) kemake AyuSya parimita che ane vANI to anukrame bolAya che, mATe sarve bhAvo kahI zakAtA nathI. 45ra. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220] zrutamAM cauda prakAre nikSepa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 have zrutajJAnamAM cauda prakAre nikSepa kahe che. nANammi sue coddasavihaM, ca saddeNa taha ya annANe / avisaddeNubhayammi vi, kiMci jahAsaMbhavaM vocchaM // 453 // zrutajJAnamAM ane "ca" zabdathI zrutaajJAnamAM tathA "api" zabdathI (darzanaparigraha-vizeSathI akSara anasarAdirU5) ubhaya zrutamAM kiMcit yathAsaMbhava cauda prakAre nikSepa kahIzuM. 453. (19) akkhara saNNI sammaM, sAIyaM khalu sapajjavasiyaM ca / gamiyaM aMgapaviTTha, sattavi ee sapaDivakkhA // 454 // akSaradyuta-saMjJIzruta-samyakazruta-sAdidhRta-saparyavasitazruta (aMta sahita) gamikazruta ane aMgapraviSTazruta e sAte bhedo pratipakSa sahita (anakSarazruta-asaMjJIzruta-mithyAzruta-anAdizruta-aparyavasitazruta-(anaMta) agimakazruta ane aMgabAhyazruta. cauda bheda (nikSepa) zrutajJAnanA che. 454. have prathama bheda akSaragruta nAmano kahe che, na kharai aNuvaoge'vi, akkharaM so ya ceyaNAbhAvo / avisuddhanayANa mayaM, suddhanayANaM kharaM ceva // 455 // anupayogamAM paNa je caLe nahi te akSara. te (naigamAdi azuddhanayonA mate jIvanA jJAnapariNAmarUpa) cetanA svabhAva che, ane (rajAsUtrAdi zuddhanayonA mate to) te jJAna kSara che, caLe che, akSara nathI. 455. kAraNa ke - uvaogeviya nANaM, suddhA icchNti| na tabirahe / uppAya-bhaMgurA vA, tesiM sabapAyA // 456 / / zuddhano upayoga hoya tyAre ja jJAna mAne che, upayoga vinA nathI mAnatA; kemake temanA mate sarvaparyAyo utpatti ane nAza pAmavAvALA che. 4pa6. RjusutrAdi zuddhano upayoga hoya tyAre ja jJAna mAne che, ne upayoga vinA nathI mAnatA, jo upayoga vinA paNa jJAna mAnavAmAM Ave, to ghaTAdine paNa jJAnavALA mAnavA joIe, kema ke temane paNa upayoga nathI. athavA e zuddhanayonA mate mATI Adi sarva paryAyo ane ghaTaAdi bhAvo utpatti ane nAza pAmavAvALA che, paNa koI nityapaNAthI akSara nathI, mATe temanA mate jJAna paNa utpatti ane nAza pAmatuM hovAthI kSara-calita che. paraMtu naigamAdiazuddhanayonA mate sarva bhAvo-padArtho avasthita hovAthI jJAna paNa avasthita-akSara-acalita che. 4pa6. * prathama karmagraMthanI sAtamIgAthA tarIke A gAthA che. ane AThamI gAthAmAM zrutajJAnanA vIsabheda A pramANe ApyA che. pajjaya akkhara paya saMghAyA paDivatti tahaya aNuAgo / pAhuDapAhuDa pAhuDa, vatth pUbA ya sasamAsA // karma 1-8 // Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara]. zrutanAM vyaMjanAkSara Adi bhedo. [221 e pramANe abhilA5nA hetubhUta vijJAnanuM akSarapaNuM ane anasarapaNuM kahyuM, have abhilASavijJAnanA viSayabhUta abhilApyaarthonuM akSarapaNuM ane anakSarapaNuM na vibhAge kahe che. abhilappAviya atthA, sabbe dabaTThiyAe jaM niccA / pajjAeNAniccA, teNa kharA akkharA ceva // 457 // (ghaTa-paTa AkAzAdi) badhA abhilAkha artho, dravyAstikanayanA abhiprAye nitya hovAthI akSara che, ane paryAyAstikanayanA abhiprAye anitya hovAthI kSara eTale calita che. 457. evaM savvaM ciya nANamakkharaM jamavisesiyaM sutte / avisuddhanayamaeNaM, ko suyanANe paiviseso ? // 45 // prazna :- (je calita na thAya te akSara) e pramANe jo kahIe to sarva jJAna akSara ja che, ane sUtramAM paNa sAmAnyathI kahyuM che, to pachI avizuddhanayanA mate zrutajJAnamAM zo taddAvata che ? 458. je calita na thAya te akSara. e pramANe jo kahetA ho, to sarva-pAMca prakAranuM jJAna azuddhanayanA mate akSara ja che. kemake badhAM jJAna potAnA svarUpathI calita nathI thatAM. sUtramAM paNa sAmAnyathI ja kahyuM che, ke "sarva jIvone akSarano anantamo bhAga nitya ughADo che." temAM paNa akSarazabdathI sAmAnyapaNe jJAna mAnyuM che, paNa zrutajJAna nathI kahyuM. vaLI badhA jJAno azuddhanayanA abhiprAya to akSara ja che, to pachI ahIM zrutajJAnamAM zo taddAvata che, ke jethI akSaradyuta-anapharazruta vigere kaho cho ? 458. jaivi hu savvaM ciya, nANamakkharaM tahavi ruDhio vanno / bhaNNaimakkharamiharA, na kharai sabbaM sabhAvAo // 459 // uttara :- jo ke sarvajJAna akSara che, to paNa rUDhivaza ahIM varNane akSara kahevAya che. anyathA to sarva vastu svabhAvathI to calita nathI ja thatI. 459. jo ke azuddhanayonA abhiprAye sarvajJAna ane sarvabhAvo akSara (nitya) che, to paNa rUDhivaza ahIM akArAdi varNane ja akSara kahela che. bIjI rIte to jema che temaja che, "chatIti " eTale je jAya che te gAya, " gati vaM " eTale kIcaDamAM thayeluM hoya te kamaLa. ityAdi sAmAnya arthanuM pratipAdana karanArA zabdo paNa rUDhivaza vizeSa arthanuM ja pratipAdana kare che. tevI ja rIte ahIM paNa akSarazabdane varNarUpe ja kahela che. ane varNa e zrutarUpa che, tethI tene ja ahIM paNa akSara anakSara rUpa kahela che. anyathA to azuddhanayonA mate to sarva vastu svabhAvathI calita thatI nathI tethI akSaraja che. 459. have e zratarUpavarNanI vyutpatti kahe che. vaNijjai jeNa'ttho, cittaM vaNNeNavA'havA dabaM / vaNijjai dAijjai, bhaNNai teNakkharaM vaNNo // 460 // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222] svara ane vyaMjana. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 jema bhIMta upara kALA lIlA pItaAdi-varNa-raMga vaDe citracitrAmaNa prakAzAya che, tema je vaDe artha prakAzAya-pragaTa karAya te varNa. athavA zvetAdi varNa vaDe gAyaAdi dravyanuM varNana karAya, dekhADAya ane bolAya, te varNa akSara kahevAya che. 460. e varNa (akSara) svara ane vyaMjana ema be prakAre che, tethI svara ane vyaMjana zabdano artha kahe che." akkharasaraNeNa sarA, vaMjaNamavi vaMjaNeNa atthassa / atthe ya kharai na ya, jeNa khijjaI akkharaM teNaM // 461 / / akSaronA anusaravA vaDe svaro kahevAya che, ane arthane pragaTa karavA vaDe vyaMjana kahevAya che. athavA je arthanuM pratipAdana kare, paNa svayaM kSINa na thAya te akSara kahevAya che. 461. akSaro (padArthodirU5)ne anusaraNa karavA rUpa svaraNavaDe a-A vigere svaro kahevAya che. athavA akSaranA eTale caitanyanA anusaraNathI te svaro kahevAya che. kemake zabdanA uccAra vinA aMtarvijJAna jANI zakAya nahi, ane zabdamAM svaro to hoya ja che, mATe akSaranA anusaraNathI akArAdi svaro kahevAya. artha-padArthane pragaTa karavA vaDe "ka" Adi vyaMjana kahevAya. ahIM pahelAM akSarazabda te jJAnavAcI kahyo che, ane ahIM varNavAcI kahyo che. "tethI arthone je phare che' te vyutpattithI akSara kahevAya che athavA judA judA vargonA saMyogathI je ananta artho pratipAdana kare che, paNa svayaM kSINa nathI thatA, te akSara kahevAya che. 461 e pramANe saMkSepathI svara ane vyaMjanano zabdArtha kahyo; have vistArathI kahe che. suddhA'vi saraMti sayaM, sAreMti ya vaMjaNAiM jaM teNaM / hoMti sarA na kayAivi, tehiM viNA vaMjaNaM sarai // 462 / / vaMjjii jeNa'ttho, ghaDo bba dIveNa vaMjaNaM to taM / atthaM pAeNa sarA vaMjeti na kevalA jeNaM // 463 // kevaLa ekalA a-A vagere svaro viSNuAdi vastune kahe che ane vyaMjanone uccArayogya kare che; kemake svaro vinA vyaMjana kadi paNa arthapratipAdana nathI karatA, tethI te svaro kahevAya che. tathA jema dIvAvaDe ghaDo pragaTa karAya che, tema je vaDe artha pragaTa karAya te vyaMjana kahevAya che, kema ke vyaMjana vinAnA ekalA svaro prAyaH (ghaNuM karIne) arthane pragaTa karI zakatA nathI. 462-463. | vyaMjana rahita ekalA akArAdi svaro svayaM viSNuAdi vastunuM kathana kare che, paNa vyaMjano svara saMyukta hoya to ja uccArAya che. temane uccAra yogya kare che, mATe akArAdi svaro kahevAya che, kemake te svaro vinA vyaMjanono uccAra kadipaNa arthane pratipAdana karato nathI. temaja bIjA vyaMjana sAthe joDAyela vyaMjano svaro vinA uccArI zakAya paNa nahi. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] saMjJA, vyaMjana ane labdhi akSara. [223 tathA dIpakavaDe jema ghaTAdi artha pragaTa karAya che - jaNAvAya che, tema je vaDe artha-vastu pragaTa karAya te vyaMjana kahevAya che. vyaMjananI madada sivAya ekalA svaro prAyaH kadipaNa bAhyaartha pragaTa karI zakatA nathI. kAraNa ke vyaMjano vinAnuM vAkya vivakSita artha pratipAdana karavAne samartha nathI, jemake "samyagdarzana-jJAna-cAritrANi" A vAkyamAMthI vyaMjano dUra karIe tyAre A svaro rahe che. a a a a a-A-a-a-A-i-A-i" A ekalA svaro uparokta artha kahevAne samartha nathI. akAra IMkAra Adi ekalA svaro viSNu-kAmadeva Adi artha pratipAdana kare che, tethI ja ema kahyuM che ke vyaMjana vinAnA ekalA svaro prAyaH bAhyaartha kadi paNa pragaTa karI zakatA nathI. prazna :- jema saMketavazAt kevaLa akArAdi svaro viSNuAdinI saMjJA-nAma che, tema saMketavazAt kevaLa vyaMjano paNa koI vastunI saMjJA haze. ane jo ema hoya to ema kema kahI zakAya ke 'vyaMjano svaro vinA kadipaNa artha pratipAdana karatA nathI.' uttara :- kevaLa svaro koIka vakhata koIkanI saMjJA hoya che, paNa vyaMjanothI to kadipaNa koInI saMjJA nathI jaNAtI. mATe ja kahyuM che ke "vyaMjano svaro vinA kadipaNa artha pratipAdana karatA nathI." 462-463. e pramANe akSara ane varNa, e banne paryAyo sAmAnya varNavAcaka che. tathA svara ane vyaMjana e dareka varNavizeSanA vAcaka che. temAM rUDhivazAt akSarane varNa kahevAya che. te akSara traNa prakAre che. te batAve che. taM saNNA - vaMjaNa-laddhisaNNiyaM tivihamakkharaM tattha / subahulavibheyaniyayaM saNNakkharamakkharAgAro // 464 // te akSara saMjJAkSara-vyaMjanAkSa2-ladhyakSara emanA traNa prakAre che. judI judI lipinA niyata, akSarAkArarUpa prathama saMjJAkSara che. 464. saMjJAkSara-vyaMjanAkSara ane ladhyakSara ema traNa prakAre akSara che. zAstromAM aDhAra prakAranI lipio kahI che. jevI ke haMsalipi, bhUtalipi, uDDIlipi, yavanIlipi, turakilipi, kIrIlipi, drAviDIlipi, mALavIlipi, naTIlipi, nAgarIlipi, lATalipi, pArasIlipi, animittalipi, cANAkyalipi ane mULadevIlipi. A prakAre lipinA bhedathI niyata akSarAkArarUpa saMjJAkSara aneka prakAre che. jemake koI lipimAM ardha candrAkAra TakAra hoya che, koI lipimAM ghaTAkAra TakAra hoya che. vigere aneka prakAre che. 464. have vyaMjanAkSara kahe che. vaMjii jeNattho, ghaDo vva dIveNa vaMjaNaM to taM / bhaNNai bhAsijjaMtaM, savvamakArAr3a takkAlaM // 465 // jema dIvAvaDe ghaDo pragaTa karAya che, tema je vaDe artha pragaTa karAya te vyaMjana kahevAya che. bhASAno kALa te teno kALa jANavo ane teja kALe bolatA sarva akArAdithI hakAra paryantanA akSaro vyaMjanAkSara kahevAya che. (arthAt bolato zabda te vyaMjanAkSara che, kemake te zabdanA arthane pragaTa karanAra che.) 465. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224] saMjJAkSara ane vyaMjanAlara e dravyahRta che. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 have ladhyakSara kahe che. jo akharovalaMbho sA laddhI, taM ca hoi viNNANaM / iMdiya-maNonimittaM jo AvaraNakkhaovasamo // 466 // je akSarapalaMbha-lAbhArUpa (akSaranI prApti) te labdhi che, ane te indriya-manonimitta zratagraMthAnusAri vijJAna (zrutajJAnopayoga) che, temaja tadAvaraNa (zrutajJAnAvaraNa)no je kSayopazama e banne labdhi akSara che. 466. have dravyazruta ane bhAvazrutano tadAvata kahe che. ___ dabasuyaM saNNA-vaMjaNakkharaM, bhAvasuttamiyaraM tu / mai-suyavisesaNammivi mottUNaM dabbasuttaM ti // 467 // saMjJAkSara ane vyaMjanAkSara e banne dravyadbhuta che, ane e sivAyanuM labdhi akSara te bhAvakruta che. mati ane zrutanA bhedano vicAra karatAM paNa "mojUi rasuI e 117mI gAthAmAM A bheda kahela che. 467. saMjJAkSara ane vyaMjanAkSara e banne bhAvazrutanAM kAraNa hovAthI dravyazrata che ane labdhi akSara te bhAvaThuta che. prazna :- ahIM zrutajJAnanA vicAramAM je A trividha akSarano bheda kahyo che, tevo bheda pUrve mati-zratano bheda vicAratA "soDuM vitnI" ityAdi 117mI gAthAmAM karyo che ke nahi ? jo evo bheda tyAM che, to te kevI rIte che ? te dekhADo, ane jo nathI, to ahIM paNa evo bheda zA mATe kaho cho ? uttara :- tyAM mati-zrutano bheda vicAratAM paNa A trividha akSarano bheda 117mI gAthAmAM jaNAvela che. dabasuyaM saNNakkharamakkharalaMbhotti bhAvasuyamuttaM / sautavatnaddhivacanona vaMza bhAvasu 2468 saMjJAkSarane dravyazruta ane akSaropataMbhane bhAvazruta kahyuM ane vartama ya sese eTale zeSaIndriyomAM akSaropalaMbha e vAkyathI ladhyakSara kahyuM che, te vijJAnAtmaka hovAthI bhAvazruta che. tathA "soriDolI roDa sutha" eTale zrotrendriyopalabdhi te zrata che arthAta zrotrendriyavaDe je zabdanI upalabdhi te zruta, evo artha karavAthI vijJAnAtmaka bhAvazruta kahyuM che ane te bhAvazruta ladhyakSara ja che. A pramANe pUrve paNa trividha akSarano bheda jaNAvIne dravyazruta ane bhAvazrutanuM svarUpa kahyuM che. 468. ladhyakSarane pramAtA kevI rIte prApta kare che, te kahe che. paccakkhamiMdiya-maNehiM, labhai liMgeNa cakkharaM koi / liMgamaNumANamaNNe, sArikkhAI pabhAsaMti // 469 // te ladhyakSara koIne indriya ane mana vaDe pratyakSarUpe thAya che, ane koIne liMgavaDe thAya che. liMga eTale anumAna. bIjAo sAdezyAdi pAMca prakAre te anumAna kahe che. 469. e lakjhakSaragruta koIne indriya-mananA nimittathI vyavahAra pratyakSarUpe thAya che, ane koIne dhUmAdiliMgavaDe thAya che. eTale ke dhUmAdiliMga joIne je agniAdirUpa jJAna thAya che te, temAM liMga eTale anumAna samajavuM. Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) anumAnanA prakAro. [225 prazna :- liMgagrahaNa ane pUrva saMbaMdhanuM smaraNa e banne thayA pachI liMgathI thayeluM jJAna te anumAna kahevAya che. to liMgane ja anumAna kema kahevAya ? uttara :- ahIM kAraNamAM kAryano upacAra karyo che, eTale ke liMga e anumAna jJAnanuM kAraNa hovAthI, liMganeja anumAna kahyuM che. jema pratyakSajJAnane utpanna karanAra ghaTa, te paNa pratyakSa kahevAya che. tema A sarvanuM tAtparya e che ke ladhyakSara te zrutajJAna che. ane te indriya manonimittathI vyavahAra pratyakSa thAya che, athavA anumAnathI thAya che. te sivAya AtmapratyakSa nathI thatuM. kemake AtmapratyakSa jJAna to avadhi Adi che. vaLI bIjAo sAdRzyapaNAthI thatuM anumAna pAMca prakAre che, ema kahe che. 469. have eja pAMca prakAranA anumAnanuM svarUpa kahe che. sArikkha-vivakkho-bhaya-muvamA-gamameva sabamaNumANaM / viMcitmavileseja, rA ra te paMha sAru . sAdazya, visadaza, ubhayajJAna, upamA ane Agama, e sarva anumAna ja che. paNa kiMcitmAtra bhedathI bheda kahIe to te pAMca prakAre na rahe paNa vadhu thAya. 470. pratyakSapadArthamAM paNa sAdezyapaNAthI smRtijJAna utpanna thAya che. jemake koI sthaLe eka bhAIne joyo hoya to bIje sthaLe tenA samAna caherAvALA bIjA bhAIne joine, pUrve joyelA bhAinI samAnatAthI "e pUrve joyelo Ano bhAI hato" AvuM smRtijJAna thAya che. vipakSathI paNa samRtijJAna utpanna thAya che, jemake nakula (noLIo) joine tenA vipakSabhUta sarpanuM jJAna thAya che. vaLI ubhayarUpathI paNa smRtijJAna thAya che, jemake khaccara jovAthI gadheDAnuM ane azvanuM bannenuM smaraNa thAya che. upamAthI paNa eja pramANe smRtijJAna thAya che. jemake gavaya-(rojha) joine gAyanuM smaraNa thAya che. ane AgamathI svargAdinuM jJAna thAya che. e pramANe sAdezyAdibhede pAMca prakAranuM anumAna che. arthAt e pAMca prakAro anumAna che, kAraNa temAM anya saMbaMdhathI vivakSita arthanuM jJAna thAya che. paNa jo kiMcita bhedathI paNa bheda karIe to anumAnanA A pAMca prakAra nathI rahetA, tethI adhika paNa thAya che. kemake A pAMcabhedathI anumAnanA badhAe bhedano saMgraha nathI thato. jemake dhUmathI agninuM jJAna, vAdaLAthI jaLaAdinuM jJAna vigere loka prasiddha anumAnano AmAM samAveza nathI thato (A sthaLe-"mAya3 divasa" ityAdi gAthA koi sthaLe jaNAya che, paNa te prakSepa hovAthI ane be mULa TIkAomAM grahaNa nathI karI tethI ame paNa tenI vyAkhyA nathI kahetA.) 470. - have indriya-manonimitta jJAna paNa kharI rIte anumAna ja che. ema siddha karavA kahe che ke - iMdiya-maNonimittaMpi, nANumANAhi bhijjae kiMtu / nAvikkhai ligaMtaramii paccakkhovayAro stha // 471 // indriya-manonimittajJAna paNa anumAnathI juduM nathI; parantu te anyaliMganI apekSA rAkhatuM nathI, tethI emAM pratyakSano upacAra karAya che. 471. 29 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226]. anumAnanI vicAraNA. vizeSAvazyaka bhASya bhAga-1 sanmukha rahela ghaTAdi artha sAkSAt joine je jJAna utpanna thAya che, te jJAna paNa dhUmathI jema agninuM jJAna thAya che, tema te paNa indriya ane manathI thatuM hovAthI anumAna jJAna ja che. kAraNa ke indriya ane manavaDe thatuM hovAthI AtmAne to te parokSa ja che, tethI kharI rIte e jJAna anumAnathI juduM nathI. ane je arthe indriyone sAkSAt nathI, chatAM paNa sAdaDyAdi liMgathI tenuM je jJAna utpanna thAya che, tenuM jJAna to anumAna rUpaja che emAM zo saMdeha ? prazna - indriya ane manonimitta je jJAna sAkSAt artha joIne thAya che, te jJAnane jo anumAna ko cho, to te lokamAM pratyakSarUpe prasiddha kema kahevAya che ? uttara - indriya ane manarUpa nimittamAtrathIja utpanna thatuM hovAthI dhUmaAdi anya liMganI apekSA rAkhatuM nathI, tethI te jJAnamAM pratyakSanI peThe pratyakSa upacAra karAya che. paramArthathI to te anumAna ja che. 471. ' have kiMcit bhedathI anumAnano bheda kahevAya che, to paNa e pAMca bheda yogya nathI, te batAve che. nApuNaruttA na samattaliGgasaMgAhiyA na ya guNAya / niyamicarimAnahiMda ra vizesa vartadvI? (paMcavidha anumanopalabdhi) punarUkti doSa rahita nathI, samasta liMgano saMgraha nathI karatI ane guNakArI paNa nathI, to pachI e niyamita pariNAmavALI vizeSa upabdhi vaDe zuM? 472. je paMcavidha anumAnopalabdhi koI mAne che, te punarUkti doSa rahita nathI. kemake sAMdazyaupamAna AdimAM sarvatra sAzyapaNuM samAna hovAthI punarUktidoSa yuktaja che. ane atyanta parokSa svargAdivaDe upamAna karavAmAM AgamapaNuM samAna hovAthI temAM paNa punarUkti doSa che. vaLI e paMcavidhaupalabdhimAM sarvaliMgono samAveza paNa nathI thato, kemake sarva lokamAM prasiddha evA kArya ane svabhAvAdirUpa dhUma ane kRtakRtvAdi ligono AmAM samAveza nathI thato, emAM paNa koIka aMze sadizyapaNuM che, to pachI ghaNA bhedo karavAnuM zuM prayojana ? ekaja bheda basa che, kAraNa ke badhAe liMgomAM koIka aMze sAdazyapaNuM gamaka che. vaLI A paMcavidha upalabdhithI koI guNa nathI paNa uktanyAye dUSaNaja che, to pachI e pramANe niyamitaparimANavALI paMcavidha vizeSopalabdhithI zuM lAbha che ? anumAnarUpeja sarvano saMgraha karavAthI kaMipaNa dUSaNa nahi Ave. 47ra. bhale ema ho. paraMtu anumAnathI judI vividha anupalabdhi anyatra prasiddha che, te to kahevI joIe. mATe te anupalabdhi jaNAvavAnuM kAraNa kahe che. nAhikayA'NuvaladdhI, mayA vivakkho tti vA tao sabbA / saMgrahine 1, 2 3 gutto tiviniyamo se 47phI ahI anupalabdhino adhikAra nathI (mATe te na kahevI joIe, paNa akSaropalabdhino) pratipakSa anupalabdhi che, (tethI kahI che,) to sAkSAt Adizabda grahaNa karavAthI sarva anupalabdhi kahevI joIe, paraMtu te anupalabdhi traNa prakAre ja che, e niyamayukta nathI. 473. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara trividha anupalabdhinuM khaMDana. [227 atyaMta anupalabdhi, sAmAnya anupalabdhi ane viskRti anupalabdhi. A traNa prakAranI anupalabdhi keTalAka mAne che. temAM prathama kharaviSANa, azvazRMga, vaMdhyAputra Adi vastuono sarvathA abhAva hovAthI te jaNAtI nathI, tethI tenI atyanta anupalabdhi kahevAya. aDada athavA maganA dANAonuM rUpa jaNAtA chatAM paNa te dANA moTA DhagalAmAM nAMkhyA hoya, to te jaNAtA nathI, tenI sAmAnya anupalabdhi kahevAya ane "A te che" evuM anusaMdhAna karyA vinA vismaraNathI ja vastu na jaNAya te vismRtithI anupalabdhi kahevAya. prazra - ahIM akSaropalabdhino adhikAra hovAthI A trividha anupalabdhinuM svarUpa kahevuM e aprastuta che. - uttara - upalabdhithI viparIta anupalabdhi che. e kAraNathI viparItapaNAe karIne trividha anupalabdhi ahIM kahI che. prazna :- to paNa anupalabdhi traNaja che, evo niyama ayogya che. kAraNa ke ati najIka rahelI vastu, ati dUra rahelI vastu jaNAtI nathI, tethI te paNa anupalabdhipaNe prasiddha che, mATe AdizabdathI badhIe anupalabdhio kahevI joIe paNa traNaja anupalabdhio che, evo niyama to ayogya che. mATe badhI anupalabdhio kaho. uttara - e sarvanuM svarUpa ahIM kahevA jatAM graMthano vistAra thai jAya, vaLI bIjA graMthomAM tenuM svarUpa savistAra kahyuM che. (3ItrontA) athavA A badhIno samAveza pratyakSa ane anumAnamAM ja thAya che, tethI ahIM nathI kahetA. 473, e pramANe tattva-bheda ane paryAyavaDe akSaranI vyAkhyA karI. have e akSarakRtanA adhikAramAM sUtromAM kahyuM che ke akSaralabdhivALAne ladhyakSara utpanna thAya che, te vAta prerI ziSya zaMkA karI pUche che ke . akkharalaMbho saNNINa, hojja purisAivaNNaviNNANaM / katto asaNNINaM, bhaNiyaM ca suyammi tesiMpi // 474 // purUSAdizabdanA varNavijJAnarUpa akSaralAbha saMjJIne hoya, paNa asaMjJIne kyAMthI hoya ? temane paNa zrutamAM akSaralAbha to kahyo che. 474. prazna :- strI-purUSa-napuMsaka-ghaTa-paTa ityAdi varNanA vijJAnarUpa akSaralAbha, manavALA saMjJIjIvone hoya, e vAta mAnI zakAya che, paraMtu manarahita asaMgIjIvone e lAbha kyAMthI hoya ? na ja hoya. kAraNa ke akSaralAbha paropadezajanya hovAthI manarahita asaMjJIjIvone te saMbhave nahIM. uttara- asaMjJIne paNa e akSaralAbha hoya che, sUtramAM kahyuM che ke "ekeMdriya matiajJAnI ane zrutaajJAnI che" e vacanathI ekendriyAdi asaMjJIjIvone paNa akSaralAbha hoya che. kAraNa ke akSara sivAya zruta hoI zake nahi. tenuM spaSTIkaraNa udAharaNapUrvaka kare che. jaha ceyaNNamakittimamasaNNINaM tahohanANaMpi / thovaMti novalabbhai jIvattamigiMdiyAINaM // 475 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228] asaMsIne paNa akSaralAbha. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 jema asaMjJIne caitanya svAbhAvika che, tema ovajJAna paNa che, paNa alpa hovAthI ekendriyanA jIvatvanI jema te jaNAtuM nathI. 475. jema asaMjJIne AhArAdi saMjJAdvArA caitanya-jIvanapaNuM svAbhAvika jaNAya che, tema lAkSarAtmaka ovajJAna paNa temane che, paraMtu te jJAna alpa hovAthI sthUladaSTivALA pRthvI Adi ekendriyanA jIvatvanI jema jANI zakatA nathI. jo ke akSaralAbha paropadezajanya che, paNa temAM saMjJAkSara ane vyaMjanAkSarano lAbha paropadezajanya che, ladhyakSara to kSayopazama ane indriya nimittaka hovAthI asaMjJIne paNa hoya che, ane eja ladhyakSara mukhyatAe ahIM prastuta che. saMjJAkSara ane vyaMjanAkSara prastuta nathI kemake ahIM adhikAra to vyApaka evA zrutajJAnano che. 475. A saMbaMdhamAM bIju daSTAMta kahe che. ___jaha vA sapaNINamaNakkharANa asai naravaNNaviNNANe / laddhakkharaMti bhaNNai, kiMpitti tahA asaNNINaM // 476 // athavA jema nirakSara evA saMjJIjIvone manuSyAdi varNa (akSara)nuM jJAna nahi chatAM paNa temane ladhyakSara kahevAya che; tema asaMjJIne paNa kaMIka che. 476. jema anyaupadezanA abhAve mugdhasvabhAvavALA bhilla bALaka-govALa-gAya Adine manuSyAdinA zabdonA akSaronuM jJAna nahi chatAM paNa teone ladhyakSara che, ema kahevAya che, kAraNa ke teone tevA zabdoccArathI bolAvatAM te sAMbhaLe che ane sAmuM paNa juve che. ane gAya paNa zabalAbahulA AdizabdothI bolAvI hoya to potAnuM nAma jANe che ane pravRtti-nivRtti Adi kare che. A pramANe gAya Adine tevA prakArano paropadeza nathI, te chatAM paNa ladhyakSara che. evI ja rIte asaMjJIne paNa te che. 476. ' e pramANe ekaeNkriyAdine jene jeTaluM ladhyakSara zrata hoya che, te kahyuM, have ekeka akArAdi akSaranA jeTalA paryAyo che, te vizeSathI batAve che. ekkekkamakkharaM puNa sa-parapajjayabheyao bhinnaM / taM sabbadabba-pajjAyarAsimANaM muNeyavvaM // 477 // vaLI ekeka akSara sva-para paryAyanA bhedathI bhinna che, te paryAyo sarva dravya ane paryAyanA rAzi (samUha) pramANa jANavA. 477. dareka akArAdi akSaro sva-para paryAyanA bhedathI judA che, te dharmAstikAyaAdi sarva dravyanA paryAyanA rAzi jeTalA che. eTale ke A jagatamAM paramANuM kayaNakAdi ane ekeka AkAza pradezAdi je dravyo che, e sarvane ekaThA karavAthI je samUha thAya, teTalo samUha ekeka akArAdi akSaronA paryAyano che. jemake te akSaromAMnA eka akAranA ja keTalAka thoDA svaparyAyo che, te paNa anantA che. ane bAkInA paraparyAyo to, tethI ananta guNA che. A samajavAmAM eka kalpanA karIe, jemake sarvadravya ane tenA paryAyano rAzi anantAnanta svarUpa che, to paNa asatakalpanAe tenI saMkhyA ekalAkhapramANa che ane akAra IkArAdinA vAcya padArtho sarvanI saMkhyA eka hajAra pramANa che. have temAMnA eka akAra akSaranA, sarvadravyagata lakSa paryAyanA samUhamAMthI vidyamAnapaNe Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] akSaranA paryAyo. [229 saMbaddha svaparyAyo kevaLa ekaso pramANa che, ane bAkInA bIjA badhA paraparyAyo che, te temAM avidyamAnapaNe saMbaddha che. e ja pramANe IkArAdinA ane paramANu-yaNukAdinA paryAyo paNa samajavA. 477. have svaparyAyo kayA che, te jaNAve che. je labhai kevalo se, savaNNasahio va pjjve'yaaro| te tassa sapajjAyA, sesA parapajjayA sabbe // 478 // anyavarNa sAthe asaMyukta akAranA athavA saMyukta evA akAranA udAtta-anudAtta-sAsunAsika-niranunAsikAdi potAnA paryAyone anubhave che, ane bAkInA badhA tenA paraparyAyo che. anya akSara sAthe joDAyela athavA nahi joDAyela kevaLa akAra, udAtta anudAtta-sAnunAsikaniranunAsika vigere je Atmagata paryAyane anabhave che, te akAranA svaparyAyo che, kemake te paryAyo temAM astipaNe (vidyamAnarUpe) che. ane te paryAyo anaMtA che, kema ke te akSarathI viSNu-paramANu Adi anantA dravya vAcya che. ane te te dravya pratipAdana karavAnI enI zakti bhinna bhinna che. jo ema na hoya, to te akSarathI pratipAdana karAtA sarva eka "a" varNathI vAcya hovothI sarva padArthanI ekatA thaI jAya. A sivAya bAkInA ikArAdi saMbaMdhinA ghaTAdigata paryAyo akAranA paraparyAyo che, kema ke tenAthI bhinna che ane nAstipaNe saMbaMdhavALA che. e ja pramANe IkArAdinA paNa svapara paryAyo samajI levA. 478. ahIM ziSya zaMkA karIne pUche che ke - jar3a te parapajjAyA na tassa, aha tassa na prpjjaayaa| jaM tammi asaMbaddhA, to parapajjAyavavaeso // 479 // jo te paraparyAyo che, to te tenA na kahevAya, ane tenA hoya, to paraparyAya na kahevAya ? (e paryAyo) temAM asaMbaMdha hovAthI paraparyAya kahevAya che. prazna :- je potAnA paryAyo hoya, teja tenA paryAya kahevAya che, paraMtu je ghaTAdi paravastunA paryAyo che, te akSaranA paryAyo na kahevAya, ane jo te akSaranA kahevAya, to ghaTAdinA na kahevAya. ane tethI jo paranA paryAyo che, to te tenA kema kahevAya ? ane jo tenA kahevAya, to paranA kema kahevAya ? . uttara :- tAruM kahevuM abhiprAya jANyA vinAnuM che. kAraNake e akAra kArAdimAM ghaTAdi paryAyo vidyamAnapaNe joDAyelA nahi hovAthI, temane paraparyAya kahevAya che, anyathA vyAvRttirUpe to, te paNa temAM joDAyelA che. ane tethI vyAvRttirUpe temane svaparyAya kahIe to kaMI virUddha nathI. paraMtu e ghaTAdiparyAyo vidyamAnapaNe to ghaTAdimAM ja joDAyelA che, tethI te akSaranA paraparyAya kahevAya che. vastunuM svarUpa be prakAre che. astipaNe (vidyamAnarUpe) ane nAstipaNe (avidyamAnarUpe) temAM je paryAyo jemAM vidyamAnarUpe joDAyelA hoya te tenA svaparyAyo kahevAya che, ane je paryAyo jemAM avidyamAnarUpe joDAyelA hoya, te tenA paraparyAyo kahevAya che. A pramANe nimittano bheda Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230] svapa2paryAyanI vyAkhyA. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 jaNAvanArA ja sva ane para zabdo che, paraMtu temane temAM sarvathA saMbaMdha ke asaMbaMdha jaNAvanArA nathI. A kAraNathI ghaTAdi paryAyo akSaranI aMdara vidyamAnapaNe joDAyelA na hovAthI 525ryAyo kahevAya che, paraMtu te paryAyo temAM sarva prakAre nathI joDAyelA ema nahI avidyamAnarUpe to temAM paNa joDAelA che ja. ahIM evI zaMkA paNa na karavI, ke ekano saMbaMdha ubhaya tara6 ayogya che, kAraNa ke himavaMtAdi eka ja chatAM, tenA be aMzavaDe teno pUrva ane pazcima samudra Adi sAthe saMbaMdha che. tevI ja rIte ahIM paNa paryAyone ubhaya sAthe saMbaMdha thAya che ema samajavuM. jo ekaja rUpe ekano ubhaya taradda saMbaMdha mAnIe, to virodha Ave. evuM to kaMI che nahi, kemake be rUpe ghaTAdi paryAyono saMbaMdha banne sthaLe che, eTale ke te ghaTAdinA paryAyono vidyamAnarUpe ghaTAdimAM saMbaMdha che. ane avidyamAnarUpe akSarAdimAM che. gadheDAnA zIMgaDAnI jema asatpaNuM e abhAvasvarUpa hovAthI vastunuM svarUpa ja nathI, to pachI asapaNe eTale avidyamAnarUpe teno temAM saMbaMdha che. ema kema kahevAya ? AvI zaMkApaNa ahIM na karavI; kAraNa ke khaviSANa (gadheDAnA zIMgaDA)nI kalpanA vastuno abhAva siddha nathI karatI. jema ke prAgabhAva (pUrvano abhAva) pradhvaMsAbhAva (vidyamAna vastuno nAza) jema ke ghaDo bhAMgI javAthI teno nAza thayo te praUsAbhAva kahevAya, (ghaTAbhAva) ghaDAno abhAva paTAbhAva (paTano abhAva) Adi vastunA abhAvanA vizeSaNanI peThe, kharaviSANAdimAM paNa evuM vizeSaNa saMbhavatuM nathI, abhilApa rahita nIrUpa chaThThA bhUtanI peThe kharaviSANAdino lokoe mAtra saMketa karyo che, paraMtu chaThThA bhUtanI peThe ame vastuno abhAva nirUpa nathI mAnatA, kAraNa ke nIrUpa e abhilApa rahita hovAthI prAgabhAvAdi vizeSaNo te abhAvane ghaTe nahi; paraMtu vastusvarUpa evuM che ke jema nRSiMDAdi paryAya (mATIno piMDa) bhAva rUpa chatAM paNa, ghaTAkArAdi rUpe nahi hovAthI (ghaTano) prAgabhAva kahevAya che. athavA jema kapAla Adi paryAya bhAvarUpa chatAM paNa ghaTanA AkArano nAza thavAthI (ghaTano) pradhvaMsAbhAva kahevAya che, tevI ja rIte bhinna paryAya pAmela akSarAdi bhAvarUpa chatAM paNa ghaTAdi vastunA abhAvarUpe kahevAya che, paNa sarvathA abhAvarUpe nathI kahevAtA, kema ke sarvathA abhAva to svarUparahita nirabhilApya che. (na kahI zakAya evo che.) kharaviSANAdi zabda vaDe e abhAva kahI zakAya che, to tene nirabhilApya kema kahevAya ? ema paNa na kahevuM. kAraNa ke te abhAvanuM sarvathA avAcyapaNuM jaNAvavAne mATe ja saMketa mAtrathI thatA kharaviSANAdi zabdono lokoe tyAM vyavahAra karyo che. vaLI jo ghaTAdiparyAyono nAstipaNe (avidyamAnarUpe) akSaramAM saMbaMdha na mAnavAmAM Ave, to asti-nAstipaNuM (vidyamAna-avidhamAnarUpa) paraspara bhinna svarUpa hovAthI, astipaNe (vidyamAnarUpe) ghaTAdi paryAyono saMbaMdha temAM mAnavo paDe, tema mAnavAthI akSara paNa ghaTAdirUpa thaI jAya. ane ema thavAthI AkhuM jagata ekarUpa banI jAya. ane tethI sarvanI sAthe ja utpatti ane nAza Adino prasaMga prApta thAya. prazna :- ghaTAdimAM rahelA ghaTAdi paryAyonuM nAstipaNe svarUpa akSaramAM kevI rIte maLyuM ? kAraNa ke rUpI vinA rUpano saMbaMdha ghaTe nahi, ane tema chatAM jo temAM te ghaTe to AkhuM jagata ekarUpa ja thaI jAya. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) paraparyAya paNa svaparyAya che. [231 uttara :- iTAdi paryAyono nAstipaNe saMbaMdha ghaTAdi sivAya anya sthaLe vyApti thakI ISTa che, jo tema na hoya to sva ane parano bhAva saMbhave nahi. Aja kAraNathI koIka apekSAe vizvanI ekatA mAnavAmAM kaMI harakata nathI. kema ke dravyAdirUpe saghaLuM vizva eka svarUpa ja che. A viSaya atigaMbhIra che, tethI sthira buddhivAnoe teno bahu vicAra karavo. A pramANe ghaTAdi paryAyo nAstipaNe akSaramAM che ane astipaNe ghaTAdimAM che, paraMtu akSaramAM astipaNe nathI. tethI ghaTAdi paryAyo akSaranA paraparyAya kahevAya che. 479. ghaTAdi paryAyo akSaramAM nahi joDAyelA hovAthI paraparyAya kahevAya che, to te akSaranA paryAya kema kahevAya ? te mATe kahe che. cAya-sapajjAyavisesaNAiNA tassa jamuvajjati / sadhaNamivAsaMbaddhaM, havaMti to pajjayA tassa // 480 // abhAvarUpe ane svaparyAyanA vizeSaNaAdi vaDe ghaTAdi paryAyo akSaranA che, kemake te temAM upayogI che; jema dhana bhinna chatAM paNa svadhana kahevAya che, tema te ghaTAdi paryAyo paNa te akSaranA kahevAya che. 480. ghaTAdi paryAyo vidyamAnapaNe akSaramAM asaMbaddha che, to paNa te paryAyo akSaranA che, kemake abhAvarUpe te temAM joDAyelA che. jo tyAM temano abhAva na hoya, to te akSara ghaTAdi thakI bhinna na gaNAya, mATe abhAvarUpe ghaTAdi paryAyo te akSaramAM joDAyelA hovAthI, te paryAyo tenA che. vaLI svaparyAyanA vizeSaNavaDe-vizeSavyavasthApakapaNe paraparyAyo paNa tenAM che, paraparyAyo na hoya to svaparyAyo koIpaNa rIte judA rUpe siddha na thAya, kAraNa ke sva ane para zabda eka bIjAnI apekSA rAkhe che. A saMbaMdhamAM ahIM evo niyama che ke - "je je jene upayogI che, te tenAthI bhinna chatAM paNa tenuM kahevAya che." jema devadattAdikanuM dhana bhinna hovA chatAM devadattane upayogI bane che mATe te dhana devadattanuM kahevAya che te rIte svaparyAyane vizeSita kare che, ane bIjAthI judA pADavAmAM upayogI hovAthI, ghaTAdi paryAyo paNa akSaranA che, ane e pramANe akSaranA paryAyo paNa ghaTAdikanA kahevAya. sadhaNamasaMghaddhapi hu, ceyaNNaM piva nare jahA tassa / uvaujjaiti sadhaNaM, bhaNNai taha tassa pajjAyA // 481 // jema koI purUSamAM svadhana asaMbaddha chatAM paNa caitanyanI peThe te dhana tenuM kahevAya che, kAraNa te tene upayogI che, tevI ja rIte ghaTAdi paryAyo akSaramAM asaMbaddha chatAM paNa te paryAyo akSaranA che. 481. eja viSaya dRSTAntathI vadhAre dRDha kare che. jaha saNa-nANa-carittagoyarA sabadavapajjAyA / suddheya-neya-kiriyAphalovaogiti bhinnA vi // 482 // jaiNo sapajjayA iva sakajjanipphAyayatti sadhaNaM va / AyANa-ccAyaphalA taha sabbe sambavaNNANaM // 483 // Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232] eka vastunAM pUrNajJAne sarvajJAna. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 jema darzana-jJAna ane cAritra gocara svakArya niSpAdaka sarvadravya-paryAyo svadhananI jema bhinna chatAM paNa, zraddhA karavA yogya jANavA yogya ane kriyA-6LamAM upayogI hovAthI te paryAyo yatinA kahevAya che, tevI ja rIte grahaNa ane tyAga karavAnAM kAraNabhUta te dareka paryAyo akSaronA che ane ghaTAdinA paNa che. 482-483. darzana-jJAna ane cAritranA viSayabhUta sarvadravya paryAyo bhinna chatAM paNa te dravyaparyAyo yatinA kahevAya che. kAraNa ke teo svakArya niSpAdaka che. eTale ke darzana, jJAna ane cAritramAM upayogI che. jema ke te paryAyonI samyagradarzana vaDe zraddhA karAya che, jJAna vaDe jaNAya che ane AhAra, vastra, pAtra Adi upakaraNa-auSadha ane ziSyAdidvArA cAritrane upayogI che. te mATe kahyuM che ke "pahelA vratamAM sarvajIvo, bIjA ane chellA (pAMcamA) vratamAM sarva dravyo ane bAkInA trIjA cothA vratamAM dravyono keTaloka bhAga upayogI che." A pramANe e sarva jJAna-darzana ane cAritranA viSaya che. vrata cAritra svarUpa che, ane cAritra jJAna-darzana vinA hotuM nathI. Aja kAraNathI sarva dravya-paryAyo zraddheyAdirUpe upayogI che, te sivAya zraddhAdi hoI zake nahi, kAraNa ke viSaya vinA viSayI na hoya. A rIte svakArya niSpAdaka jJAna-darzanAdi svaparyAyo yatinA-muninA kahevAya che, athavA jema koI purUSanuM dravya-dhana tenAthI bhinna chatAM paNa tenuM kahevAya che, tema sarva dravya paryAyo paNa tyAga ane grahaNa karavAnAM kAraNabhUta hovAthI te dareka sarvaakSaronA kahevAya che, upalakSaNathI bhinna chatAM ghaTAdinA paNa che. 482-483. uparokata kathana sUtra virUddha nathI, kAraNa ke - ' egaM jANaM sabaM, jANai savvaM ca jANamegaMti / _ iya sabamajANato, nAgAraM sabahA muNai // 484 // ekane jANanAra sarva jANe che, ane sarvane jANanAra ekane jANe che. e pramANe sarvane nahi jANanAra akArane paNa sarva prakAre nathI jANato. 484. sUtramAM kahyuM che ke- "je eka jANe che te sarva jANe che, ane je sarva jANe te ja eka jANe che." eTale ke koIpaNa eka vastune sarva prakAre-sva-paraparyAya yukta jANanAra vyakti, sarva lokAlokamAM rahelI vastune sarvaprakAre sva-para paryAyayuktapaNe jANe che. jo sarvavastunuM jJAna thayuM hoya to ja ekavastunuM saMpUrNa jJAna thAya. ane je sarvaparyAya sahita eka vastu jANe che, teja sarva vastune paNa sarvaparyAya sahita jANe che, kAraNa ke eka vastunuM saMpUrNa jJAna thayuM hoya, to ja sarvavastunuM jJAna thAya. AthI e siddha thayuM ke sarvaparyAya sahita vastu nahi jANanAra akArarUpa akSarane sarvaprakAre-sarvaparyAya yukta nathI jANato, paNa jo sarvavastunuM jJAna thayuM hoya, to ja eka akSara sarvaprakAre jANI zake che. 484. prastuta akSaranA paryAyamAM ghaTAdi paryAyono saMbaMdha jaNAve che. jesu anAesu tao na, najjae najjae ya nAesu / kiha tassa te na dhammA, ghaDassa ruvAidhamma vba ? // 485 // Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] svaparaparyAyonuM alpabahutva. [233 je paryAyo jANavAthI je jaNAya ane je nahi jANyAthI na jaNAya te ghaTanA rUpAdi dharmanI peThe tenA dharma kema na kahevAya ? upara kahyA mujaba je ghaTAdi paryAyo nahi jANyAthI, je akSara paNa na jaNAya, ane e paryAyo jANyAthI akSara paNa jaNAya, te ghaTAdi paryAyo paNa akSaranA dharma che. jema rUpAdi ghaTanA dharma che, ane te rUpAdinuM jJAna ghaTanA jJAnathI ja thAya che, tema paNa jANavuM, ahIM evo niyama che ke-"je na jaNAyAthI je vastu na jaNAya ane jaNAyAthI jaNAya, teM rUpAdi ghaTanA dharmonI peThe te tenA dharmo che. ahIM prastutamAM paNa samasta ghaTAdi paryAyo jANyA vinA eka akSara saMpUrNa jaNAto nathI. ane te paryAyo jANyAthI akSara paNa jaNAya che. mATe te paryAyo tenA dharma che. 485. (e pramANe eka) akSara sarvadravya-paryAyarAzi pramANa che, eTaluM ja nahi, paraMtu bIjI paNa lokamAM je vastuo che, te sarva sarvaparyAyavALI che. 486. na hi navaramakkharaM, savvadavva-pajjAyamANamaNNapi / naM vatyustha to, te satyaM savvapajJAya 486 // ahIM akSarane grahaNa karIne ja paryAyanuM pramANa kema kyuM ? tenA uttaramAM bhASyakAra mahArAja kahe che ke - iha makkharAhigAro, paNNavaNijjA ya jeNa tavvisao / te ciMtikhtetevuM, mALo savamAvALuM ? ll487thI ahIM akSarano adhikAra che mATe. vaLI prarUpaNIya bhAvo akSarano viSaya che, tethI ema vicArAya che ke sarvabhAvonA keTalAmAM bhAge te prarUpaNIya bhAvo che ? 487. ahIM akSara kahevAno adhikAra che, tethI akSaranA paryAyanuM pramANa kahyuM, ane sarvavastu paNa eja pramANe jaNAya che. prazna :- bhale te tema hoya, paraMtu akSaranA svaparyAya kayA ? ane 525ryAya kayA ? te kaho. uttara H- abhilApya (prarUpaNIya) vastu sarva akSara vaDe ja bolI zakAya che, tethI akSaranA viSayabhUta e vastuo athavA te vastu kathana karavAnI zakitarUpa sarva paryAyo, eTale ke je abhilApya (kahI zakAya tevA) paryAyo te akSaranA svaparyAyo che, ane bAkInA anabhilApya (na kahI zakAya) evA bhAvo-paryAyo te paraparyAyo che. Aja kAraNathI e abhilApya-svaparyAyo, sarva abhilApya ane anabhilApya evA paryAyonA keTalAmA bhAge che, e vicArAya che. 487, paNNavaNijjA bhAvA, vaNNANa sapajjayA tao thovA / sesA parapajjAyA, toDaNaMtaguNA nirabhilappA // 488 || prarUpaNIya bhAvo akSaranA svaparyAya hovAthI thoDA che, ane bAkInA aprarUpaNIya bhAvo paraparyAya hovAthI, te karatAM anaMtaguNA che. 488. 30 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234]. akSaraparyAyanuM parimANa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 sAmAnyathI abhilApya bhAvo akArAdi akSaranA svaparyAya hovAthI thoDA che, ane bAkInA badhA anabhilApya bhAvo paraparyAya hovAthI svaparyAyathI anaMtaguNA che. A pramANe saMpUrNa AkAza sivAya sarvapadArthonA svaparyAya thoDA che ane paraparyAya tethI anaMtaguNA che. lokAlokAkAza ja sarvapadArthonA samUhathI anantaguNA che, ane zeSa sarvapadArtho tenA anaMtamA bhAge che, tethI teomAM sva-paraparyAyano krama viparIta jANavo. eTale ke AkAzanA paraparyAya thoDA che ane svaparyAya tethI anaMtaguNA che. A viSaya vadhAre phuTa samajAvavAne eka kalpanA karIe. jemake - saMpUrNa AkAzapradezanA samUhathI bAkInA bIjA dharmAstikAya-pradezo-paramANu yaNuka vigere padArtho kharI rIte to anaMtA che, paNa kalpanAthI mAnI laIe ke te dasa che. ane eka saMpUrNa AkAzanA pradezo so che, e dareka padArthamAM pAMca pAMca svaparyAyo che. A pramANe vicAratAM dharmAstikAyAdi sarva padArthanA svaparyAyo pacAsa thayA, ane AkAzanA svaparyAyo pAMcaso thayA. tethI AkAzanA paraparyAyo thoDA che ane svaparyAyo tethI ghaNA che. uparokta kalpanAnusAre bAkInA sarva padArtho AkAzanA anaMtamA bhAge che, ane AkAza e sarvapadArthothI anaMtaguNa adhika che. tethI ja AkAzamAM svaparaparyAyanuM alpabadutva viparIta jANavuM. AkAzanA svaparyAyothI anyapadArthonA svaparyAyanI alpatA ane paraparyAyathI paraparyAyanI adhikatA paNa A ja dRSTAMtathI samajavI, jemake dharmAstikAyanA eka pradezamAM pAMca svaparyAya che ane pAMcaso pIstAlIsa paraparyAya che, tethI dharmAstikAyAdinA svaparyAya thoDA che ane paraparyAya tethI anaMtaguNA che. A ja pramANe akSaraparamANuAdimAM paNa sva-paraparyAyano vicAra samajI levo. 488. , uparokta bhASyakAra mahArAjanuM kathana AgamathI virUddha che, ema jaNAvavA koIka kahe che ke naNu savvAgAsapaesapajjayA vaNNamANamAiTuM / iha savvadabba-pajjAyamANagahaNaM kimatthaMti ? // 489 // sarva AkAzapradezanA paryAya jeTalA eka akSaranA paryAyanuM pramANa (AgamamAM kahyuM) che, ane ahIM sarva dravya (dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza, kALa, pudgala ne jIva) ane tenA sarvaparyAyanuM pramANa kema kahyuM che. 489. "savAsapAsa tenI TIkAno bhAga Ama kahe che ke sarvaAkAzanA pradezathI anaMtaguNa jeTaluM jaNAveluM che. te paNa keTaluM ? e keka AkAzapradeze anaMtA agurulaghuparyAyanA mAna jeTaluM akSaranA paryAyanuM parimANa che. naMdI vagere sUTamAM eka akSaranA paryAyonuM pramANa batAvatAM sarva AkAzapradezathI anaMtaguNa jaNAvyuM che tyAre tamo ahIMyA eka akSaranA svaparaparyAyone dharmAstikAya ane pugalAstikAyanA paNa pradezone sAthe laI sarvadravya pradezaparyAya jeTalA eka akSaranA paryAyo kema jaNAvo cho ? e praznano AcAryazrI uttara Ape che ke - thovatti na niddiTThA, iharA dhammatthikAyapajjAyA / ke sa-parapajjayANaM, havaMtu ? kiM hotu vA'bhAvo ? // 490 / / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] akSaranA paryAyanuM parimANa. [235 dharmAstikAyAdinA paryAyo AkAzapradezanA paryAyothI thoDA che, mATe AgamamAM nathI kahyA. jo ema na hoya, to te svaparyAya pa2paryAya na hovAthI abhAvarUpa thAya ? 490. dharmAstikAyAdi pAMcadravyanA paryAyo AkAzadravyanA paryAyonA anaMtamA bhAge che, tethI te thoDA hovAthI naMdisUtramAM kahyA nathI, ane AkAzadravyanA paryAyo te dharmAstikAyAdinA paryAyothI anaMtaguNA hovAthI AgamamAM (naMdIsUtramAM) AkAzadravyanA paryAya pramANe akSaranA paryAyanuM pramANa sAkSAt kahyuM che, arthathI to dharmAstikAyAdi dravyonA paryAyo paNa emAM kahelA ja che. anyathA jo ema na mAnIe to e dharmAstikAyAdinA paryAyo akSaranA svapara-paryAyomAMthI kayA paryAya thAya ? svaparyAya thAya ? pa2paryAya thAya ? ke gadheDAnA zIMgaDA jevo abhAva thAya e traNa prazna thAya, kAraNa ke jagatamAM je paryAyo che, te sarva akSarAdipadArthanA svaparyAya hovA joIe athavA pa2paryAya hovA joIe. e bemAMthI ekke rUpe na hoya to teno abhAva ja thaI jAya. niyama paNa evo jache ke "kAMI paNa je koI paryAyo che. te rUpaAdinI peThe sva athavA paraparyAya che, ane je akSarAdi vastunA sva athavA paraparyAya rUpa nathI te jagatamAM gadheDAnA zIMgaDAnI peThe vidyamAna ja nathI." A pramANe dharmAstikAyAdi paryAyo thoDA hovAthI sUtramAM jo ke nathI kahyA, paraMtu "h i us se sanuM baLaS'' eTale je eka jANe che te sarva jANe che. e sUtrAnusAre arthathI dharmAstikAyAdi paryAyo akSaranA paraparyAyarUpe kahyA che ema samajavuM. 490. punaH e saMbaMdhamAM zaMkA kare che ke kimataguNA bhaNiyA, jamagurulahupajjayA paesamma / ekkekkammi aNaMtA, paNNattA vIyarAgehiM // 491 // AkAzapradezanA paryAya anaMtaguNA zA mATe kahyA che. ? ekeka pradezamAM agurUlaghu paryAya vaDe anaMtA paryAyo vItarAga bhagavaMta kahe che. mATe 491. prazna :- sarva AkAzapradezanA paryAyo anaMtaguNA zAthI kahyA che ? uttara H- dareka AkAzapradezamAM vItarAgoe (tIrthakaragaNadharoe) agurUlaghu paryAyo anaMtA kahyA che, mATe anaMtaguNA kahyA che. matalaba ke nizcayanayanA mate sarva bAdara (skUla) vastu gurUlaghu che, ane sUkSma vastu agurUlaghu che. temAM agurUlaghuvastunA paryAyo AgamamAM agurUlaghu kahyA che ane gurUlavastunA paryAyo gurUlaghu kahyA che. AkAza pradezo agurUlaghu che, tethI tenA paryAyo paNa agurUlaghu kahevAya che. ane te paryAyo dareka pradezamAM anaMtA che, AthI ja sarva AkAzapradezothI tenA paryAyo anaMtaguNA kahyA che. 491. punaH bIjI rIte zaMkA kare che ke tatthAvisesiyaM nANamakkharaM iha suyakkharaM pagayaM / taM hi kevalapajjAyamANatullaM havijjAhi ? // 492 // tyAM sUtramAM sAmAnyathI jJAnarUpa akSara kahyuM che, ane ahIM zrutAkSara prastuta che; to te zrutAkSara kevalajJAnanA paryAya samAna kema hoI zake ? 492. prazna :- naMdIsUtramAM jJAna eTale akSara ema sAmAnyathI kahyuM che. e pramANe sAmAnya kahevAthI Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra3] zrata ane kevalanA paryAyono vicAra. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 kevaLajJAna moTuM hovAthI tyAM akSara zabdathI kevaLajJAna kahyuM hoya ema jaNAya che, ane ahIM zrutajJAnano adhikAra hovAthI zrutAkSara eTale akArAdi akSara ja kahevA yogya che, te akArAdi zrutAkSara kevaLajJAna paryAya pramANa kema hoI zake? arthAta kevaLajJAna sarva-dravya-paryAyone jaNAvanAra hovAthI tenuM pramANa bhale sarvadravya-paryAyanA rAzi pramANa hoya, paraMtu zrutajJAna to tenA karatAM anaMtamA bhAgano viSaya grahaNa karAvanAra hovAthI, kevaLajJAnanA paryAya pramANa zrutAkSaranuM pramANa kema hoI zake ? uttara :- jema ahIM zrutano adhikAra che, tema tyAM naMdIsUtramAM paNa zrutano adhikAra hovAthI te sthaLe akArAdi akSara ja kahela che paNa kevalajJAnAkSara nathI kahyuM. prazna :- paraMtu tyAM kahyuM che ke "sarva jIvone paNa akSarano anaMtamo bhAga sadA ughADo che" A uparathI tyAM kevaLAkSara kahyuM hoya ema jaNAya che, paNa zratAkSara kahyuM hoya ema jaNAtuM nathI; kAraNa ke saMpUrNa dvAdazAMgI jANanArAone saMpurNa zratAkSara hoya che. tethI "sarva jIvone akSarano anaMtamo bhAga nitya ughADo che." evo artha tyAM ghaTato nathI. uttara :- e pramANe to kevaLAkSara paNa tyAM ghaTatuM nathI, kAraNa ke kevaLI bhagavaMtone saMpUrNa kevaLAkSara che. tethI "sarva jIvone akSarano anaMtamAM bhAga nitya ughADa che." evo artha tyAM paNa nathI ghaTato. jo kadi tuM ema kahIza ke tyAM sAmAnyathI sarva jIvo kahyA che. chatAM paNa apizabdathI kevaLI sivAyanA bIjA sarva jIvone akSarano anaMtamo bhAga nitya ughADa che" ema levuM ne tethI kevaLAkSara mAnavAmAM kaMI virodha nathI. jo e pramANe kaheto hoya to kRtAkSara mAnavAmAM paNa e nyAya samAna ja che; kAraNa ke jema tyAM sAmAnyathI sarva jIvo kahyA che, chatAM apizabdathI kevaLI sivAyanA sarva jIvo kahyA che, tema ahIM paNa samasta dvAdazAMgI jANanAra sivAyamAM sarva jIvone akSarano anaMtamo bhAga nitya ughADo che, ema kahI zakAya, mATe kharI rIte to tyAM ane ahIM akArAdi kRtAkSara ja kahela che paNa kevaLAkSara nathI kahyuM. 492. athavA ahIM kRtAkSara ane tyAM kevaLAkSara mAnIe, to paNa zrutAkSaranA paryAya, kevaLajJAnanA paryAyanI samAna kahevAmAM kaMI virodha nathI. kAraNa ke - sayapajjAehi u kevaleNa, tullaM na hojja na parehiM / sa-parapajjAehi tu, tullaM taM kevaleNeva // 493 // zrutAkSara svaparyAyavaDe kevaLajJAnanI samAna nathI, tema paraparyAyavaDe paNa nathI, paraMtu sva ane para ubhaya paryAyavaDe kRtAkSara kevaLajJAnanI samAna che. 493. : akAra, IkAra, ukAra vigere akSaronA anugata paryAyo zrutajJAnanA svaparyAyo che, e svaparyAyo vaDe zrutAkSara, kevaLAkSaranI samAna nathI; kAraNa ke sarvaparyAyanA anaMtamA bhAge, zrutajJAnanA svaparyAyo che, ane kevaLajJAna sarvadravya-paryAyano viSaya karanAra hovAthI, sarvadravya paryAyanA rAzi pramANa che. jemake jagatamAM samastadravyanA paryAyano samUha anaMtAnaMta pramANa che, to paNa asatkalpanAthI e samUhanuM pramANa eka lAkha che, ema mAnIe. e lAkhamAMthI zrutajJAnanA svaparyAya so che, ane paraparyAya navvANu hajAra ne navaso che. A pramANe upalabdhivizeSarUpa je eka lAkha paryAyo, te kevaLajJAnanA svaparyAya che, kema ke te sarvadravya-paryAyane jANanAra che; ane zrutanA so ja paryAyo svaparyAya che. tethI zratAkSara kevaLAkSaranA svaparyAyanI tulya nathI. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) zrata ane kevalanA paryAyono vicAra. [237 paraparyAyavaDe paNa zrutAkSara kevaLAkSaranA paryAya tulya nathI, kAraNa ke zrutajJAnanA ghaTapaTAdirUpa bhinna paryAyo anaMtAnaMta che, to paNa asatkalpanAe upara jaNAvyA mujaba navvANuhajAra ne navaso e paryAyo che, ema mAnatAM chatAM paNa sarvadravya-paryAyano rAzi je lAkha che, tenA tulya e so paryAyo nathI; kemake sarvadravya-paryAyanA anaMtamA bhAgarUpa, kalpanAthI mAnelA zrutajJAnanA je so svaparyAyo, te ochA hovAthI paraparyAya je navANuM hajAra ne navaso hovAthI, lAkha karatAM nyUna che. ane kevaLajJAna to sarvadravya-paryAyanA rAzi tulya che. mATe paraparyAyathI paNa zrutajJAna kevaLajJAnanI samAna nathI. paraMtu sva ane para ubhaya paryAyathI zrutajJAna kevaLajJAnanI samAna che, kema ke kevaLajJAnanI peThe zratanA paNa sva-paraparyAyo sarvadravya-paryAyanA rAzi pramANa che. 493. jo e pramANe zrutajJAna kevaLajJAnanI samAna che, to pachI zrutamAM ane kevaLajJAnamAM tadAvata zo che ? uparokta ziSyanA praznano uttara ApatAM AcAryazrI kahe che ke - avisesakevalaM puNa, sayapajjAehiM ceva tattullaM / jaM neyaM pai taM, savvabhAvavvAvAraviNijjuttaM // 494 / / avizeSa kevaLajJAna svaparyAya vaDe ja zratanI tulya che, kema ke te zeyarUpe sarvabhAvo jANavAmAM niyukta che. 494. zrata ane kevaLajJAnanA paryAyomAM sarvadravya-paryAyarAzi pramANatA samAna che, tene laIne ubhayamAM samAnatA che, to paNa bannemAM vizeSatA che, jema ke sva-paraparyAyarUpa vizeSa rahita sAmAnyathI anaMtaparyAyayukta kevaLajJAna te avizeSa kevaLajJAna che. evuM avizeSa kevaLajJAna mAtra svaparyAyathI ja sarvadravya-paryAyanA rAzinA pramANa jeTaluM che. ane zrutajJAna to sva-paraparyAya maLIne sarvadravya-paryAyanA rAzi pramANa jeTaluM che. eTalo e bemAM tadAvata che, kAraNa ke kevaLajJAna sarvadravyaparyAyone jANe che, ane te jJAnavaDe jaNAtA bhAvo jJAnavAdInayanA mate jJAnarUpe pariNamelA hovAthI jJAnamaya ja che, tethI te jaNAtA bhAvo kevaLajJAnanA svaparyAyo ja che, tethI ja kevaLajJAna sarvadravyaparyAyanA rAzi tulya che, bAkInA zrutAdijJAna sarvadravya-paryAyarAzinA anaMtamA bhAgane ja jANe che, tethI temanA svaparyAyo sarvadravya-paryAyarAzinA anaMtamA bhAge ja che. A kAraNathI zrutajJAna svaparyAya vaDe sarvadravya-paryAya rAzi tulya nathI. e pramANe zrata ane kevaLajJAnamAM vizeSatA che. ahIM A pakSamAM kevaLajJAnanA paraparyAyo nathI kahyA, kAraNa ke kevaLajJAnanA samasta zeyamAM rahelA viSayabhUta je paryAyo (bhAvo) che, te jJAnAdvaitavAdinayanA mate jJAnarUpa hovAthI arthapattithI ja svaparyAya kahyA che, paraMtu paraparyAyanI apekSAe nathI kahyA. AthI avizeSa kevaLajJAnamAM virodhanI zaMkA na karavI. 494. e pramANe jJAnavAdInayanA mate kevaLajJAnanA paraparyAyano abhAva kahyo che, paraMtu vastutaH to te sva-paraparyAya sahita ja che. te jaNAve che. vatthusahAvaM par3a, taMpi sa-parapajjAyabheyao bhinnaM / taM jeNa jIvabhAvo, bhinnA ya tao ghaDAIyA / / 495 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238] paryAya vicAra ane akSarano anaMtamo bhAga. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 vastusvabhAvathI to te kevaLajJAna sva-paraparyAyanA bhedathI bhinna che; kema ke te kevaLajJAna jIvano svabhAva che ane ghaTAdi tethI bhinna che. 495. yathAvasthita vastu svarUpathI to te kevaLajJAna paNa akArAdi akSaradyutanI peThe sva ane paraparyAyanA bhedathI bhinna che. paraMtu upara kahyA mujaba mAtra svaparyAya yukta nathI, kAraNa ke kevaLajJAna pratiniyata jIvaparyAyarUpa jIvasvabhAva che, kaMI ghaTAdi svarUpa nathI, tathA ghaTAda jIva-svabhAvarUpa nathI paraMtu tethI bhinna ja che. mATe kevaLajJAnathI jaNAtA ghaTa-paTAdi bhAvo kevaLajJAnanA svaparyAya kema thaI zake ? ema mAnavAthI to sarva sAMkaryaekatA Adi doSono prasaMga thAya, kevaLajJAna amUrta hovAthI cetanapaNuM-sarvajJapaNuM-apratipAtIpaNuM, nirAvaraNapaNuM vigere kevaLajJAnanA svaparyAyo che ane ghaTAdiparyAyo vyAvRttinI apekSAe paraparyAyo che. A saMbaMdhamAM bIjAo vaLI ema kahe che ke sarvadravyagata sarvaparyAyo kevaLajJAna jANe che, paNa je svabhAve te eka paryAya jANe che, te ja svabhAve bIjA paryAyane nathI jANatuM, paraMtu bhinna svabhAvathI ja jANe che. jo ema svabhAva bheda na hoya, to sarvadravya-paryAyamAM ekatAno prasaMga thAya, mATe svabhAvabhedalakSaNa sarvadravya-paryAyanA rAzi tulya kevaLajJAnanA svaparyAyo che, ane sarvadravya-paryAyo te paraparyAyo che. e pramANe kevaLajJAnanA svaparaparyAya banne paraspara samAna che. 495. e pramANe mAnavAthI zuM thayuM ? te kahe che. avisesiyaM pi sutte, akkharapajjAyamANamAiTuM / suya-kevalakkharANaM, evaM doNhaMpi na viruddhaM // 496 // sUtramAM sAmAnyathI akSaraparyAyanuM pramANa kahyuM che. paNa e pramANe mAnavAthI banne kRtAkSara ane kevaLAkSaranuM pramANa virUddha nathI. 496. * naMdIsUtramAM sAmAnyathI sarva AkAzapradezathI anaMtagaNuM akSaraparyAyanuM pramANa kahyuM che, te mujaba zratAkSara ane kevaLAkSara e banne mAnavAmAM virodha nathI, kemake zrutAkSara ane kevaLAkSara sva-para paryAya nirvivAda samAna che. jo ke uparanI gAthAmAM bIjAonA mate kevaLajJAnanA svaparyAyo ghaNA kahyA che, topaNa tethI bhinna evA zrutajJAnanA paNa teTalA ja paryAyo vadhe che. A pramANe sAmAnyathI zruta ane kevaLajJAnanA paryAya samAna che, tethI sUtramAM "akSaraparyAya"no artha zrutAkSara ane kevaLAkSara banne grahaNa karIe to paNa kaMI hAni nathI. 496. uparokta sarvaparyAyapramANa akSara (jJAna) badhuMe jJAnAvaraNakarmathI AvarAya che ? ke thoDuM AvarAya che ? e zaMkAnA uttaramAM kahe che ke - tassa u aNataMbhAgo, niccugghADo ya sabyajIvANAM / bhaNiyo suyammi kevalivajjANaM tivihabheo'vi // 497 // te sarvaparyAyapramANa akSarano-jJAnano anaMtamo bhAga haMmezAM AvaraNarahita (ughADo) che. (ane te bhAga) kevali sivAya sarvajIvone (jaghanya-madhyama-ne utkRSTa ema) traNa prakAre sUtramAM kahyo che. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) akSaranA anaMtamA bhAgano vicAra. | [239 temAM prathama sarvathI jaghanya akSaranA anaMtamA bhAganuM svarUpa kahe che. so puNa savvAhano, ceyaNNaM nAvarAii kayAi / ukkosAvaraNammivi, jalayacchannakkabhAso bva // 49 // sarvathI jaghanya akSarano anaMtamo bhAga caitanyamAtra che. te utkRSTa AvaraNa chatAM paNa meghathI AcchAdita sUryanA prakAzanI peThe kadipaNa avarAto nathI. 498. sarvathI jaghanya akSarano anaMtamo bhAga te AtmAnA AtmatvapaNAnuM kAraNa caitanyamAtra che. e caitanya utkRSTa-atizaya gADha AvaraNa chatAM paNa aMvarAtuM (DhakAtu) nathI. jo te anaMtamo bhAga karmothI avarAya, to jIva e ajIva svarUpa thaI jAya. jema sUryano prakAza atyaMta gADhameghathI DhaMkAI gayo hoya, topaNa rAtri-divasano vibhAga jaNAvanAra kiMcit prakAza kadipaNa DhaMkAto nathI. tevI rIte jIvanuM jIvatva jaNAvanAra caitanya mAtra kadipaNa avarAtuM-DhaMkAtuM nathI. have sarvathI jaghanya akSarano anaMtamo bhAga kone kone hoya? te kahe che. thINaddhisahiyanANAvaraNodayao sa patthivAINaM / beiMdiyAiyANaM, parivaDDai kamavisohIe // 499 // thINaddhinAmanI mahAnidrAsahita jJAnAvaraNanA udayathI te sarvathA jaghanya akSarano anaMtamo bhAga pRthvIkAyAdi ekeMdriyone hoya che. te pachI anukrame vizuddhithI be iMdriyAdine anukrame vadhAre vadhAre hoya che. 499. have utkRSTa ane madhyama akSarano anaMtamo bhAga kone hoya ? te kahe che. ukkoso ukkosayasuyaNANavio tao'vasesANaM / hoi vimajho majjhe, chaTThANagayANa pAeNa // 500 / ' utkRSTa akSarano anaMtamo bhAga utkRSTa zrutajJAnIne hoya che, ane te sivAya bAkInA (utkRSTa zrutajJAnI ane ekeMdriyAdinI madhyanA) cha sthAnagata jIvone madhyama evo akSarano anantamAM bhAga hoya che. paOO. utkRSTa akSarano anaMtamo bhAga saMpUrNa zrutajJAnIne hoya che. ahIM evI zaMkA na karavI ke saMpUrNa zrutajJAnIne saMpUrNa zrutajJAnAkSara hovAthI temane akSarano anaMtamo bhAga kema hoya? kAraNake "kevaLI vinA trividha akSarano anaMtamo bhAga hoya che." e vacanathI sAmAnya akSaranI apekSAe temane akSarano anaMtamo bhAga kahyo che. jo ema na hoya, to jema kevaLIo saMpUrNa kevaLAkSarayukta hovAthI trividha akSarano anaMtamo bhAga temane saMbhavato nathI, tema saMpUrNa zrutajJAnI paNa samasta zrutAkSarayukta hovAthI, temane paNa e trividhabhAga saMbhave nahi, tethI temanuM paNa varjana karIne ema kaheta ke : "utkRSTa zrutajJAnI vinA trividha akSarano anaMtamo bhAga hoya che." paraMtu ema kahyuM nathI. tethI ema samajavuM ke sAmAnya akSaranI apekSAe ja saMpUrNa zrutajJAnIne utkRSTa evo akSarano anaMtamo bhAga kahyo che. ane e pramANe sAmAnya akSara kahevAthI kevaLAkSaranI apekSAe saMpUrNa zrutAkSara tenA anaMtamA bhAge kahyuM che, te yogya ja che. kAraNake kevaLajJAnanA svaparyAyothI zrutajJAnanA svaparyAyo Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240] akSarAnantabhAga ane anakSarazruta. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 anaMtamA bhAge che. vaLI te parokSa viSayavALuM ane aspaSTa che. saMmilita sva-52paryAyanI apekSAe zrutAkSara ane kevaLAkSaranI samAnatA je pUrve kahI che, te ahIM nathI kahI. vaLI bIjA AcAryo "so muLa sanado' 498mI gAthAno artha evo kare che ke "te eTale akSaranA anaMtamA bhAgane badale akSara lAbha' eno Avo artha aneka doSayukta che, temaja zrImAn jinabhadragaNi kSamAzramaNanI karelI TIkAmAM tevo artha jaNAto nathI, tethI te kathana asaMgata jaNAya che. kAraNa ke "teno anaMtamo bhAga nitya ughADo che." e vAkyathI e 497mI gAthAmAM akSarano anaMtamo bhAga kahevAno prastAva che; chatAM takhzabdathI "akSaralAbha" evo artha kyAMthI Avyo ? athavA jo tadzabdathI "akSaralAbha" evo artha karIe, to "kevaLI vinA trividha bhede akSaralAbha che" emAM kevaLInuM varjana kema karyuM ? kAraNa ke jaeNma zrutAkSaranI apekSAe utkRSTa akSaralAbha saMpUrNa zrutajJAnIne hoya che, tema kevaLAkSaranI apekSAe utkRSTa akSaralAbha kevaLIne paNa hovo joIe. kevaLIne varlDavAthI zuM daLa ? vaLI kSamAzramaNapUjye paNa 499mI gAthAmAM "te jaghanya anaMtamo bhAga" evo artha karyo che. ahIM zrutano adhikAra hovAthI zrutAkSaraja grahaNa karavuM; paNa sAmAnya akSara na grahaNa karavuM, ema kahevuM te paNa ayukta che. kAraNake prAcIna banne TIkAomAM sAmAnya akSaraja kahela che. vaLI jo ahIM zrutAkSaraja grahaNa karIe to "te zrutAkSarano anaMtamo bhAga sarvajIvone nitya ughADo che" evo artha mAnavo paDe, tema mAnavAthI saMpUrNa zrutajJAnIne temaja tethI anaMtabhAgAdihIna zrutajJAnIne zrutAkSarano anaMtamo bhAga ghaTe nahi. vaLI "kevaLI vinA trividha zrutAkSara hoya che" e vAkya asaMbaMddha thAya, kAraNa ke kevaLIne sarvathA zrutAkSarano abhAva che, tethI temanuM varjana karavuM nirarthaka che. A saMbaMdhamAM satya artha kevaLI athavA bahuzruta jANe. pUrvokta ekeMdriya ane utkRSTa zrutajJAnInI madhyamAMnA chasthAna patita jIvone prAyaH madhyama akSarano anaMtamo bhAga hoya che. koI utkRSTa zrutajJAnIthI bIjo koI zrutanI apekSAe samAna paNa hoya che, tethI prAyaH bAkInAone madhyama hoya che ema kahyuM che. arthAt utkRSTazrutajJAnI sivAyanA koI bIjAone utkRSTa zrutajJAnInA samAna akSarano anaMtamo bhAga hoya che, tethI prAyaH kahyuM che. 500. akSarazrutano vicAra pUrNa thayo, have anakSara zrutano kahe che. (20) UsasiyaM nIsasiyaM, nicchUDhaM khAsiaM ca chIyaM ca / nissiMdhiyamaNusAraM, aNakkharaM cheliyAIyaM // 501 || ucchvAsa, niHzvAsa, thUMkavuM, khAMsI, chIMka, suMghavuM, anusvAra ane capaTI vagADavI vigere (phuMka mAravI-sItkAra karavo ItyAdi) anakSara zruta che. UsasiyAI davvasuyamettamahavA suavauttassa / savvo cciya vAvAro, suyamiha to kiM na ceTThAvi ||502|| Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] anArakruta ne saMzrita [241 rUDhIe taM suyaM subbai tti ceTThA na subbai kayAi / ahigamayA vaNNA iva, jamaNussArAdao teNaM // 503 / / - ucchavAsAdi dravyazrata mAtra che, athavA zrutapayuktano sarva vyApAra (ceSTA) ahIM zrata mAnela che. to (gamanAdi) ceSTA paNa zruta kema nahi? saMbhaLAya te zrata e nyAye ucchavAsAdija zrutapaNe prasiddha che, (gamanAdi) ceSTA kadi paNa saMbhaLAtI nathI tethI te zruta nathI. vaLI akSaronI peThe anusvArAdi artha jaNAvanArA che, tethI te zrata che. 500-503. uparokta ucchavAsAdi anakSaradhRta, zabdamAtra hovAthI dravyazruta che. kemake zabda te bhAvakRtanuM kAraNa che, ane kAraNa te dravya ja che. tathAvidha ucchavAsa-niHzvAsa sAMbhaLavAthI "A vyakti zokayukta che" evuM jJAna thAya che. e ja pramANe viziSTa saMketapUrvaka thuMkavuM, bagAsuM khAvuM, khuMkhAro karavo vigere sAMbhaLavAthI potAnuM athavA paranuM jJAna vyaktine thAya che. mATe e ucchavAsAdi bhAvazrutanuM kAraNa hovAthI dravyazruta che. athavA zrutajJAnanA upayogavALI vyaktino ucchavAsAdi sarva vyApAra zruta ja che. prazna :- jo e pramANe zratopayogavALAno sarvavyApAra zruta ja kahevAya, to pachI temano gamana-Agamana-calanaAdi ceSTArUpa vyApAra paNa zruta kema na kahevAya ? uttara :- uparoktanyAye e bannemAM zratapaNAnI prApti samAna chatAM paNa ucchavAsAdineja zruta kahevAya che. mastaka dhuNAvavuM-hAtha calAvavo vigere ceSTAne zruta nathI kahevAtuM, kemake zAstrajJA lokamAM e ja prasiddha che, vaLI "saMbhaLAya te zruta" e nyAyathI ucchavAsAdi saMbhaLAya che, mATe te zruta che. paNa hastAdinI ceSTA dazya hovAthI kadi saMbhaLAtI nathI, tethI te zrata nathI. ane anusvArAdi to akArAdi akSaronI peThe artha jaNAvanArA che, tethI te to nirvivAda zrata che. 502-503. anakSarazrata pUrNa thayuM; have saMjJikRtanuM svarUpa kahe che saNNissa suyaM jaM taM, saNNisuyaM so ya jassa sA saNNA / hoi tihA krAliya-heu-diTThivAovaeseNaM // 504 // saMjJinuM je zruta te saMzrita, jene saMjJA hoya tene saMjJI kahevAya, saMjJA dIrghakAlikIhetuvAdopadezikI-ane dRSTivAdopadezikI. ema traNa prakAre che. 504. ahIM ziSya pUche che ke jai saNNAsaMbaMdheNa saNiNo, teNa saNNiNo sabve / egidiyAdayANavi, jaM saNNA dasavihA bhaNiyA // 505 // jo saMjJAnA saMbaMdhathI saMjJI hoya, to sarvajIvo saMjJI kahevAya, kemake ekeMdriyAdine paNa daza prakAranI saMjJA kahI che. 505. jene saMjJA hoya te saMjJI. e pramANe saMjJAnA saMbaMdhathI jo saMjJI kahevAya, to te saMjJAnA saMbaMdhathI sarva eDhiyAdi jIvo paNa saMjJI kahevAya. koipaNa chadmastha asaMjJI na kahevAya; e pramANe ativyApino prasaMga Ave, kAraNake sarva ekeMdriya jIvone prajJApanAdisUtromAM dasa prakAranI 31 - Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24rI sArI ane mahoTIsaMzAthI saMkSipaNuM. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga-1 saMjJAo kahI che. jema ke-AhArasaMjJA-bhayasaMjJA-maithunasaMjJA-parigrahasaMjJA-krodhasaMjJA-mAnasaMjJAmAyAsaMjJA-lobhasaMjJA-oghasaMjJA ane lokasaMjJA. A ja pramANe beiMdriyAdine paNa kahI che. to pachI emAM asaMjJI kayA ? AgamamAM jude jude sthaLe anekavAra asaMjJI to kahyA che. emAM samajavuM zuM ? 505. zaMkAnuM samAdhAna kare che thovA na sohaNAvi ya, jaM sA to nAhikIrae ihaI / karisAvaNeNa bhaNavaM, Na rUvavaM muttimetteNa // 506 // jaibahudavyo dhaNavaM, pasattharUvo a rUvavaM hoi / mahaIe sohaNAe ya, taha saNNI nANasaNNAe / / 507 // (e saMjJAo) svalpa ane sArI nahi hovAthI teno ahIM adhikAra nathI. kAraNa ke kArdApaNa hoya teTalA (eka rUpaiyA) mAtrathI ja dhanavAna ane sAmAnyarUpathI rUpavAna na kahevAya paNa jema ghaNAM dravyathI dhanavAna ane sundararUpathI ja rUpavAna kahevAya che, tema moTI ane sArI jJAnasaMjJAthI ja saMsI kahevAya che. 506-507. jema alpadravyavAna vyakti lokamAM dhanavAna na kahevAya, tema e dasavidha saMjJAomAMnI keTalIka oghasaMjJAtmaka svalpa hovAthI, te vaDe saMjJI na kahevAya. vaLI AhAra, bhaya; parigraha, maithunAdi saMjJAo moTI che, to paNa te saMjJAothI e saMjJI na kahevAya. kAraNake te mohAdijanya hovAthI sArI nathI-viziSTa nathI. lokamAM paNa aviziSTa mUrtimAtrathI ja rUpavAna nathI kahevAto. jema koi vyakti ghaNAdravyathI dhanavAna kahevAya che ane sundararUpa vaDe ja rUpavAna kahevAya che, tema ahIM paNa moTI ane sArI jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI thayela mano-jJAnasaMjJA vaDe ja saMjJA kahevAya che. saMjJA eTale manovijJAna, e manovijJAnarUpa moTI ane sArI saMjJA vaDe ja saMjJI. kahevAya che, bIjI saMjJAothI nahi. mATe manovijJAnarUpa saMjJA jemane hoya, te saMjJI kahevAya, te sivAyanA saMzI kahevAya nahi. 506-507. . pUrvokata traNa prakAranI saMjJAomAMnI pahelI dIrghakAlikI saMjJAnuM svarUpa kahe che. iha dIhakAlikI-kAlikitti saNNA jayA sudIhaMpi / saMbharai bhUyamessaM, ciMter3a ya kiha Nu kAyavvaM ? // 508 // kAliyasaNNitti tao, jassa taI so ya jo maNojogge / khaMdhe'Nate ghettuM, mannai talladdhisaMpaNNo // 509 // zuM thai gayuM, zuM thaze ane zuM karavuM" e pramANe anilAMbA bhUta ane bhaviSyakALa saMbaMdhI je vaDe ciMtavana thAya, tene ahIM dIrghakAlikI athavA kAlikI saMjJA kahI che. te kAlikIsaMjJAvAlo jIva manajJAnAvaraNakarmanA kSayopazama thakI manolambiyukta che, te manoyogya anantA skaMdho grahaNa karIne (temane manapaNe pariNAvIne cittanIya vastunuM) cintavana kare che, tene ja saMjJI kahevAya che, ( A kAlikIsaMjJAvALA garbhajatiryaMca-manuSya-deva-ane nArakI hoya che.) 500-509. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] asaMkSine mananI kalpanA. [243 rUve jahovaladdhI, cakkhumao daMsie payAseNaM / taha chabbihovaogo, maNadabapayAsie atthe // 510 // jema dIpaka AdinA prakAzavaDe jaNAelA ghaTAdi saMbaMdhI rUpamAM cakSuvALA jIvane cakSajJAna thAya che, tema manojJAnAvaraNakarmanA kSayopazamavALA jIvane ciMtanamAM pravartelA manavaDe pariNamelA manodravyavaDe prakAzita arthamAM pAMca indriya ane svataMtra mananA bhedathI trikALa viSadhi cha prakArano upayoga thAya che. pa10. ahIM A saMbaMdhamAM ziSya pUche che ke- zuM asaMjJIne manodravyopalabdhi (jJAna) sarvathA nathI ja thatI ? tenA uttaramAM AcAryazrI kahe che ke avisuddhacaknuNo jaha, nAipayAsammi rUvaviNNANaM / asaNNiNo tahatthe, thovamaNodabaladdhimao // 511 // jema avizuddhacakSuvALA jaMtune maMdaprakAzamAM aspaSTa rUpavijJAna thAya che, tema asaMjJIne svalpamanovijJAna kSayopazamavazAt alpa manodravya grahaNazakti hovAthI, zabdAdi arthamAM aspaSTa upalabdhi thAya che. pa11. e pramANe asaMjJI-saMmUInapaMcendriyane aspaSTa jJAna thAya che. te pachI ekeMdriyAdine te kevuM thAya che ? e praznanA uttaramAM AcAryazrI kahe che ke jaha mucchAyAiyANaM, avvattaM sabavisayaviNNANaM / egeMdiyANa evaM, suddhayaraM beiMdiyAINaM // 512 // jema mUccha pAmelAone sarvaviSayanuM avyakta jJAna hoya che, tema ekendriyAdine paNa atiutkRSTa AvaraNanA udayathI avyakta jJAna hoya che. ane beindriyAdithI laIne asaMjJI paMcendriya sudhI vadhAre zuddha-spaSTa jJAna hoya che. saMjJIjIvone atyaMta spaSTajJAna thAya che. sarva jIvone caitanya samAna chatAM paNa vividha prakAranI upalabdhi thavAnuM zuM kAraNa che? tenA uttaramAM kahe che ke sAmarthya ane jJAnAvaraNanA kSayopazamanI vicitratAthI vividha prakAranI upalabdhi thAya che. pa1 2. vaLI uparanI zaMkAnuM samAdhAna udAharaNa pUrvaka kare che. tulle cheyakabhAve, jaM sAmatthaM tu cakkarayaNassa / taM tu jahakkamahINaM, na hoi sarapattamAINaM // 513 // Iya maNovisaINaM, jA paDyA hoi uggahAIsu / tulle ceyaNabhAve, asaNNINaM na sA hoi // 514 // chedakabhAva samAna chatAM paNa, cakraratnamAM jevuM chedavAnuM sAmarthya che, tevuM sAmarthya talavAra, dAtaraDuM, bANa Adi chedaka vastumAM nathI; kema ke (teomAM tethI) anukrame hIna sAmarthya che. tevI ja rIte sarva jIvone caitanya bhAva samAna chatAM paNa manoviSaya (saMjJI) jIvonI jevI jJAnapaTutA hoya che, tevI jJAnapaTutA asaMjJIAdine (saMmUcchimapaMceMdriya-vikalaiMdriyae kedriyane nathI hotI. paNa temAMthI kramazaH hIna hIna jJAnapaTutA hoya che. pa13-514. Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] hetuvAda ane daSTivAdopadeze saMjJI asaMzI. vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 e pramANe kAlikIsaMjJA vaDe saMjJI ane asaMzI kahyA; have hetuvAdopadezikI saMjJA vaDe saMzI ane asaMzI kahe che. je puNa saMciterDa, iTThA-Nidvesu visayavatthUsu / vati ja nivaEti, sahaparivAnaVIs Ill/ pAeNa saMpae cciya, kAlammi na yAidIhakAlaNNA / te heuvAyasaNNI, nicceTThA hoMti asaNNI // 516 // potAnA zarIranA pAlana mATe vicArIne iSTAniSTa viSayamAM prAyaH sAMprata kALe ja (atIta anAgatAvalaMbi hoya, paNa atidIrghakALajJa nahi) pravarte ane nivarte, te (be iMdriyAdi) jIvo hetuvAdopadezikI saMjJAthI saMzI che, ane (pRthvI Adi) niSTa te hetuvAdopadezikI saMjJAnI apekSAe asaMjJI che. 515-516, have dRSTivAdopadezasaMjJA vaDe saMjJI ane asaMjJI kahe che. sammaddiTThI saNNI, saMte nANe khaovasamiyammi / . asaNNI micchattammi, diTThivAovaeseNa // 517 // daSTivAdopadezikI saMjJA vaDe sAyopathamikajJAnamAM vartanAra samyagRSTi, te (viziSTasaMjJA-yukta hovAthI) saMjJI che, ane mithyAdaSTi te (viparItapaNAthI) asaMjJI che. 517. khayanANI kiM saNNI, na hoi hoi va khaovasamanANI ? / saNNA saraNamaNAgayaciMtA ya na sA jiNe jamhA // 518 // kSAyikajJAnavAnuM saMjJI kema na hoya ? ane kSAyopathamika jJAnavAnuM kema hoya ? (atIta arthanuM) smaraNa ane (anAgata arthanuM) cittavana te saMjJA kahevAya, evI saMjJA kSAyika jJAnIne (jinezvarane) nathI. prazna :- jJAnanA AvaraNano sarvathA nAza thavAthI thayeluM jJAna, te kSAyikajJAna kahevAya che, evA kSAyika jJAnavALA-kevaLajJAnI saMjJI kema na kahevAya ? ane kSAyopazakijJAnavALA ja saMjJI kahevAya enuM zuM kAraNa ? jo viziSTasaMjJAyukta samyagudaSTine tame saMjJI kahetA ho, to kSAyikajJAnavALAne kSAyopathamikajJAnavALA karatAM vadhAre viziSTa saMjJA hoya che. to zA mATe kSAyikajJAnavALAne-kevaLIne saMjJI na kahevAya ? uttara :- atIta arthanuM smaraNa ane anAgata arthanuM cittavana, te saMjJA kahevAya che. evI saMjJA kSAyikajJAnI-kevaLIne nathI. kemake temane sarvadA sarva artha(padArtha)nuM jJAna che, tethI temane smaraNa-ciMtavana nathI. smaraNa-ciMtavana na hovAthI te kSAyikajJAnI saMjJI nathI, paNa kSAyopathamikajJAnavAnaja saMjJI che.518. pharI ziSya zaMkA karIne pUche che ke miccho hiyA-hiyavibhAganANasaNNAsamaNNio koi| dIsai so kimasaNNI, saNNA jamasohaNA tassa // 519 // jaha dubbayaNamavayaNaM, kucchiyasIlaM asIlamasaIe / bhaNNai taha nANaMpi, hu micchAdiTThissa aNNANaM // 520 // Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] daSTivAda Adi saMjJA. [245 mithyAdaSTi paNa hitAhitanA vibhAgarUpa jJAnAtmaka saMjJAyukta jaNAya che. to te (daSTivAdopadezikI saMjJAvaDe) asaMzI kema kahevAya che? jema (lokomAM) durvacana e avacana, ane asatInuM kharAba vartana te azIla (zIlarahita kahevAya che;) tema mithyASTinuM jJAna paNa avazya ajJAna kahevAya che. 519-520. kAraNa ke sayasayavisesaNAo, bhavaheU jadicchiovalaMbhAo / nANaphalAbhAvAo micchAdiTThissa aNNANaM // 521 / / sat ane asatanA bhedarahita, bhavahetuka, yaddacchAthI upalabdhivALuM hovAthI, tema ja jJAna daLano (cAritrano) abhAva hovAthI mithyAdaSTinuM jJAna te ajJAna che. para1. prazna :- devAdicAre gatinA mithyASTi, dIrghakAlikIsaMjJAnI apekSAe saMjJI che to teone daSTivAdopadezikIsaMjJA kema na kahevAya ? AcAryazrI teno uttara Ape che ke - ho na heue, heuI na kAlammi bhaNNae saNNA / jaha kucchiyattaNAo, taha kAlo diThivAyammi // 522 / / jema pRthvI AdIka jIva saMbaMdhInI je oghasaMjJA te hetuvAdopadezikIsaMjJAnI apekSAe (azubha hovAthI) hetuvAdopadezikI saMjJAno vicAra karatAM saMjJA nathI kahevAtI, athavA kAlike saMjJAno vicAra karatAM hetuvAdopadezikIsaMjJA kAlikasaMjJAnI apekSA azubha hovAthI saMjJA nathI kahevAtI; tema daSTivAdopadezikIsaMjJAno vicAra karatAM kAlikasaMjJA paNa (tenI apekSAe azubha hovAthI) saMjJA na kahevAya. (tethI mithyAdaSTi devo paNa AnI apekSAe saMjJI na kahevAya.) pa22. A pramANe vividha saMjJAnuM svarUpa kahIne kaI saMjJA kyA jIvana hoya, te kahe che. paMcaNhamUhasaNNA, heusaNNA ya beMiMdiyAINaM / sura-nAraya-gabbhubhavajIvANaM kAligI saNNA // 523 // chaumatthANaM saNNA, sammaddiTThINa hoi suyanANaM / maivAvAravimukkA, saNNaIA tu kevaliNo // 524 // pRthvI Adi pAMcasthAvarane ousaMjJA, beindriyAdine hetuvAdopadezikIsaMjJA, deva, nArakI garbhaja paMcendriya tiryaMca, tathA manuSyane dIrghakAlikIsaMjJA. chadmastha samyagdaSTine dRSTivAdopadezikI saMjJA che. matinA vyApAra rahita hovAthI kevaLI bhagavaMto saMjJArahita che. pa23-524. pRthvI-aprateja-vAyu-ane vanaspatikAyane vADA upara caDavAnA abhiprAya AdirUpa oLasaMjJA che. pUrvevividha saMjJAmAM A oghasaMjJA nathI kahI, tethI ekendriyane sarvathA asaMzI kahyA che, tyAre ahIM svAmitvanI prarUpaNAmAM teone ghasaMjJA kahI che, tenuM zuM kAraNa ? AvI zaMkA na karavI, kemake ekendriyane odha saMjJA ja che, te sivAyanI hetuvAdAdi saMjJA nathI, e uparathI saMjJA traNa ja Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249] saMjJAno krama. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 che ema nahi, parantu tethI adhika paNa che, ema jaNAvavAne mATe teone oghasaMjJA kahI che. vaLI e odhasaMjJAnuM jevuM saMjJApaNuM che, tevuM pUrve kaheluM che. tethI emAM zaMkAnuM sthAna nathI. prazna :- bhale ema hoya,parantu ekeMdriyane AhAra, bhaya, krodha vigere daza prakAranI saMjJAo AgamamAM kahI che, ane tame ahIM A eka oghasaMjJAja kema kahI ? uttara :- latAAdimAM e saMjJA spaSTa jaNAya che, tethI e sAkSAt kahI che, bAkInI bIjI upalakSaNathI jANI levI. beiMdriya-teiMdriya-cauriMdriya-ane-samUrcchana paMcadriyane hetuvAdasaMjJA hoya che. deva-nArakIgarbhajatiryaMca ne manuSyone dIrghakAlikI saMjJA hoya che. ane chadmasthasamyagdaSTine dRSTivAdasaMjJA hoya che. teonuM je zruta te saMzI zruta kahevAya che. uparokta saMjJA vaDe saMzI kahevAtA jIvo sivAyanA smaraNa-cittA Adi mati-zrutanA vyApAra rahita bhavastha kevaLI ane siddhanA jIvo saMjJA rahita che. 523-524. punaH ziSya prazna kare che ke mottUNa - kAliya- sammattakamaM jahuttaravisuddhaM / viMda vAtiovaso, vIr gArpaNaeN suttamni ? || avizuddha evI hetuvAdopadezasaMjJA tethI vizuddha kAlika ane tethI vizuddhatara dRSTivAdasaMjJA che. chatAM e anukrama mUkI daine naMdIsUtramAM (temaja tame) paNa prathama kAlikI saMjJA kema kahI ? AcAryazrI e praznano uttara Ape che ke satti asaNatti ya, savvasue kAliovaeseNaM / pAyaM saMvavahAro, kIrai teNAie sa kao // 526 // saMzI ane asaMzI evo sarva vyavahAra AgamamAM ghaNuM karIne kAlikI saMjJAthI ja karAya che, tethI prathama te kahela che. 526. smaraNa-ciMtavanAdirUpa dIrghakAlikI saMjJAnA jJAnayukta samanaskapaMcendriyaneja AgamAM saMzI kahelA che, ane manarahita saMmUcchima paMcendriyane asaMzI kahelA che. A pramANe dIrghakAlikasaMjJA vaDe ja saMzI ane asaMjJIno vyavahAra thAya che. tethI yathottara vizuddhino krama mUkIne nandIsUtramAM ane ahIM prathama kAlikIsaMjJA, te pachI hetuvAdikI ane te pachI dRSTivAdopadezikI saMjJA kahela che. e pramANe saMjJIzruta ane asaMjJIzruta kahIne have samyazruta tathA mithyAzrutanuM svarUpa kahe cheaNgaa- gaMgapaviddhaM, sammasuyaM loiyaM tu micchasuyaM / Jasakhta 3 sAmitta, toDya-lottare mayA ||120thI aMgapraviSTa ane anaMgapraviSTa zruta sabhyazruta che. tathA laukikazruta te mithyAzruta che; svAmi(grAhaka)ne anusarIne e laukika ane lokottara zrutamAM bhajanA che. AcArAMga Adi aMgapraviSTa zruta ane Avazyaka Adi anaMga praviSTa(aMgabAhya) zruta che. e banne svAmInI apekSA vagara svAbhAvika sabhyazruta che, tathA laukika bhAratAdi svAbhAvika Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] samyakatvanA bhedo. [247 mithyAzruta che. paraMtu tenA grAhakanI apekSAe laukika ane lokottara bannemAM bhajanA che. eTale ke samyagdaSTie grahaNa karela bhAratAdi samyakazruta kahevAya che, kemake te tenA yathAvasthita vastutattvanA bodhathI viSayavibhAge tenI yojanA kare che, ane mithyASTie grahaNa karela AcArAMgAdikRta paNa mithyAzruta thAya che, kemake mithyAdaSTi te AcArAMgAdine yathAvasthita tattvabodhanA abhAve viparItapaNe yoje che. 527. sammattapariggahiyaM, sammasuyaM taM ca paMcahA samma / uvasamiyaM sAsANaM, khayasamajaM veyayaM khaiyaM // 528 // samyakatvapUrvaka grahaNa karela zruta te samyakazruta che. te samyakatva aupazamika-sAsvAdanakSayopathamikavedaka ane kSAyika ema pAMca prakAre che. pa28 udaya pAmelA mithyAtva mohanIyakarmano kSaya ane bAkInAno udaya thavA na devo te upazama, ane tethI thaela tattvazraddhAna te aupathamika samyakatva kahevAya. mithyAtvano udaya nahi thavA chatAM (jo ke tenA udayanI taiyArI hoya,) mAtra anantAnubaMdhI kaSAyanA udayathI kaluSita thaela AtmapariNAma jayAre tattvazraddhAnarUpa rasanA AsvAdayukta pariNAme varte, te sAsvAdanasamyaktva che; athavA samasta prakAre muktimArga rUpI samyakatvathI bhraSTa kare te AzAtana eTale anaMtAnubaMdhI kaSAyanuM vedavuM. te AzAtane karIne sahita varte te sAzAtana samyakatva kahevAya, udaya pAmelA mithyAtvano kSaya ane nahi udaya pAmelAno upazama, ema mithyAtvanA kSaya ane upazama, ubhayathI thaela tattvazraddhAna, te kSAyopathamika samyaphaLa che. anantAnubaMdhI catuTya ane mithyAtva, mizra ane samakitamohanIya e darzanasaptakano ghaNAbhAge kSaya karyo hoya, evA jIva vaDe e darzana mohanIyano chello aMza anubhavAya te vedaka samyakatva che, ane darzanamohanIyanI sAte prakRtino sarvathA nAza thavAthI thaeluM tattvazraddhAna te kSAyika samyakUva che. e samyaktvano vistAra artha have bhASyakAra kahe che. uvasAmagaseDhigayassa, hoi uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipujo, akhaviyamiccho lahai sammaM // 529 // upazamazreNi pAmelAne upazamasamyakatva hoya che. athavA jeNe traNa puMja na karyA hoya, ane mithyAtvano kSaya paNa na karyo hoya, te upazama samyakatva pAme che. pa29. darzanasataka upazamAvIne upazamazreNi pAmelAne upazamasamyaktva hoya che. athavA je anAdi mithyAdaSTi jIva hoya, teNe zuddha-azuddha ane mizra evA vibhAge mithyAtva mohanIyanA traNa puMja na karyA hoya, tema ja mithyAtvano kSaya paNa na karyo hoya, tene aMtara karaNamAM praveza karatAM upazamasamyakatva prApta thAya che. mithyAtvano kSaya karanAra to kSAyiphasamyatva pAme che. prazna :- traNa puMja kevI rIte thAya ? * uttara :- koI anAdi mithyAdaSTi jIva tathAvidha gurU Adi sAmagrI pAmIne apUrvakaraNa vaDe mithyAtvamohanIyanA puMjamAMthI pugalone zuddha karatAM ardhazuddha karavArUpa mizrapuMja kare, ane sarvathA zuddha karavArUpa samyaktva puMja kare, tathA je pudgalo azuddha ja rahe te mithyAtva puMja kahevAya. A Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248] upazama samyattvanuM svarUpa. vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 traNa puMjanuM svarUpa sarvathA zuddha, ardhazuddha ane azuddha, te maNIyA(madana) kodarAnA udAharaNathI vadhAre spaSTa samajAya che, A udAharaNa prasiddha hovAthI ahIM nathI lakhAtAM. e traNajja karIne temAMthI samyakatvapujanA yugalo vipAkathI anubhavatAM kSAyopathamikasamyaguSTi kahevAya che. A traNe puMja karelA hoya, te samyagadarzanI che, kemake te samyakatva pudgala vece che. e traNamAMthI samyaktvapuMja vedyA bAda mizrapuMjane vedatAM mizradaSTi thAya che ane e mizrapuMja paNa vedIne kevaLa eka mithyAtvapuMjanoja anubhava karanAra mithyAdaSTi thAya che. pa29. vINammi uiNNammi ya, aNudijjaMte ya sesamicchate / ___ aMtomuhuttamettaM, uvasamasammaM lahai jIvo // 530 // udaya pAmelA mithyAtvano kSaya thayo hoya ane zeSa mithyAtva anudita chate antarmuhUrta mAtra sudhI jIva upazama samakita pAme che. koI anAdi mithyAdaSTijIva yathApravRttikaraNa vaDe Ayu sivAya sAte karmonI dIrghasthiti khapAvIne darekanI antaH koDAkoDI pramANa sthiti avazeSa rAkhe che. pachI apUrvakaraNavaDe graMthabheda karIne anivRti karaNamAM pese che. kalpabhASyamAM kahyuM che ke-"je graMthI tyAM sudhI paheluM yathApravRttikaraNa, graMthInuM ullaMghana karatAM bIjAM apUrvakaraNa ane samyakatva sanmukha jIva thAya, te trIjo anivRttikaraNa." e anivRttikaraNamAM udaya AveluM mithyAtva anubhava vaDe tyAM ja kSINa kare, ane zeSasattAmAM raheluM anudita mithyAtva tene pariNAmanI vizuddhivazAt aMtarmuhUrta sudhI udayamAM AvavA na de, te aMtarmuhUrta mAtra kALamAM jIva upazama satva pAme che. eTalo kALa pUrNa thatAM traNa puMja nahi karela hovAthI punaH te jIva mithyAtvanA udayathI upazamasamyaktvathI bhraSTa thaine mithyAtva pAme che. siddhAntavAdIno mata evo che ke-koIpaNa anAdi mithyAdRSTijIva tathAvidha sAmagrI maLavAthI apUrvakaraNavaDe traNa puMja karIne samakitamohanIyarUpa zuddhapugalone vedatA upazama samakita pAmyA sivAya prathamaja kSayopazamasamyagadaSTi thAya che. vaLI bIjAo ema kahe che ke- yathApravRttikaraNAdi traNa karaNavaDe antarakaraNamAM jIva upazama samakita pAme che, te traNa puMja karato nathI. tethI karIne upazama samakitathI bhraSTa thaela avazya mithyAtveja jAya che. kalpabhASyamAM paNa emaja kahyuM che, ke- "jema bIjAM AlaMbana nahi pAmela ilikA potAnuM mULasthAna nathI mUkatI. eTale ke-iyaLa potAnA zarIrane Agala-calAvatI AdhArarUpa sthAnane pAmyA pahelAM pUrvanA sthAnane choDatI nathI tema upazamasamyagdaSTi jIva upazamasamyaktvathI bhraSTa thaI traNapuMja nahIM karelA hovAthI mizra-ane zuddhajjarUpa sthAnanA AdhAravagarano pAcho upazamasamyaktvI mithyAtveja jAya che." * karmagranthavALAo vaLI ema mAne che ke-sarva anAdi mithyASTi prathama samyaktva pAmatI vakhate yathApravRttikaraNAdi traNa karaNapUrvaka aMtarakaraNa kare che, ane tyAM upazama samakita pAme che. A jIva traNe puMja kare che ja. ane tethI karIne upazamasamakitathI bhraSTa thaela jIva kSAyopazama samyagadaSTi-mizradaSTi-athavA mithyAdaSTi thAya che. pa30. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] have sAsvAdana samyaktvanuM svarUpa kahe che. sAsvAdana ane kSayopazama samyaktvanuM svarUpa. uvasamasammattAo, cayao micchaM apAvamANassa / sAsAyaNasammattaM, tayaMtarAlammi chAvaliyaM // 531 // A aMtarakaraNamAM upazamasamakitanA kALamAMthI ochAmAM ocho eka samaya ane vadhAremAM vadhAre chaAvalI pramANa kALa bAkI rahe, tyAre koika jIvane anaMtAnubandhI kaSAyanA udayathI upazamasamakitathI paDatAM ane mithyAtva pAmyA pahelAM, te benI antarAle jaghanyathI ekasamaya ane utkRSTathI chaAvalI paryanta pUrvokata zabdArthavALuM sAsvAdanasamakita hoya che. 531. have kSayopazama samakitanuM svarUpa kahe che. 32 micchataM jamuiNNaM, taM khINaM aNuiyaM ya uvasaMtaM / mIsImAvariLayuM, cephaggata avasamaM karU// je udaya pAmeluM mithyAtva hoya tene kSaya karyuM hoya ane nahi udaya pAmeluM (sattAmAM) hoya tene upazamAvyuM hoya; evA mizrabhAve pariNAma pAmIne, je anubhavAtuM heya te kSayopazamasamakita kahevAya che. 532. [249 je udayamAM AveluM mithyAtva hoya tene vipAkAdivaDe bhogavIne kSINa karyuM hoya, ane zeSasattAmAM raheluM anudita hoya, tene upazamAvyuM hoya eTale teno udaya aTakAvyo hoya, ane mithyAtvasvabhAva dUra karyo hoya, temAM mithyAtva ane mizrapuMjanI apekSAe teno udaya aTakAvyo hoya tathA zuddhapuMjanI apekSAe mithyAtva svabhAva dUra karyo hoya te kSayopazama samakita kahevAya che. prazna :- jo ema hoya, to aTakAvelA udayavALA mithyAtvarUpa azuddhapuMja ane mizrapuMja rUpa, e benI aTakAvelA udayarUpa upazAntanI ja anudIrNatA thavI ghaTe che, paNa mithyAtvasvabhAva rahita samyaktvamohanIyarUpa zuddhapuMjanI nathI ghaTatI; kemake te zuddhapuMja to vipAkodayavaDe sAkSAt anubhavAya che. ane tame to "upazAMta ane anudIrNa" ema be svabhAvavALuM kSayopazamathI sahita kaho cho tenuM zuM kAraNa ? uttara :- tArUM kahevuM satya che, parantu mithyAtva svabhAva rahita zuddhapuMjanA svarUpe (mithyAtvarUpe) udaya nahi thato hovAthI, tene viSe anudIrNatAno upacAra karyo che. athavA azuddha ane mizrapuMjarUpa e be mithyAtvanuM ja anudIrNapaNuM samajavuM, paNa zuddhapuMjarUpa samyaktva mohanIyanuM nahiM, kemake te to mithyAtvasvabhAva rahita hovAthI upazAMtaja che. udayamAM AvelA mithyAtvano kSaya ane zeSa rahela je azuddha tathA mizrapuMja lakSaNavALuM mithyAtva teno anudaya ane dUra karelA svabhAvavALuM upazAMta pAmeluM zuddhapuMjavALuM mithyAtva e sarva sArI rIte rahela che, te ja spaSTapaNe kahe che. e rIte udaya pAmela mithyAtvano kSaya, ane nahi udaya pAmela mithyAtvano upazama. e ubhaya svabhAvano mithyAtva pudgalarUpa dharmImAM je mizrabhAvapaNe pariNAma pAmela truTitarasavALo anubhavAto je zuddhapuMja-mULa mithyAtvanAM daLa chatAM paNa kSayopazamavaDe zaddha thaela hovAthI, tene kSAyopazamikasamyaktva kahevAya che. tethI zodhelA mithyAtvanA pudgalo, atyaMta svaccha vastranI jema Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250] vedaka ane kSAyikanuM svarUpa. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 yathAvasthita-tattvarUci adhyavasAyarUpa samyaktvane AvaraNa karanAra thatA nathI, eTalA mATe upacArathI samyakta kahevAya che. prazna :- udaya pAmelA mithyAtvano kSaya ane nahi udaya pAmelAno upazama, tene tame ahIM kSayopazama samakita kahyuM che. ane pUrve upazamasamakita paNa eja pramANe kahyuM che, to pachI e bemAM taphAvata zo ? uttara :- kSayopazamasamaktimAM samyakatvamohanIyarUpa zuddhapuMjanA pudgalo vecAya che. anubhavAya che, ane upazamasamakitamAM tema nathI. vaLI upazamasamakitamAM pradezodayathI paNa mithyAtva nathI anubhavAtuM, ane kSayopazamasamakitamAM to mithyAtva pradezodayathI anubhavAya che. eTalo badho e bemAM taphAvata che. pa32. have vedaka ane kSAyikasamakitanuM svarUpa kahe che. veyayasammattaM puNa, sabboiyacaramapoggalAvatthaM / khINe daMsaNamohe, tivihammivi khAiyaM hoI // 533 // samyaktvapuMjanA chellA aMzano je anubhava tene vedakasamyaktva kahe che; ane (anaMtAnubaMdhIcatuSkasahita) traNe darzanamohanIyano kSaya thayA bAda kSAyika samyakatva thAya che. pa33. anaMtAnubaMdhIcatuSka, mithyAtva, mizra temaja samyakatva puMja e darzanasaptakano ghaNA bhAge kSaya thayo hoya, temAMnA zuddha pujanA pudgalonA chellA aMzane anubhavAtAM vedaka samyakta thAya che. prazna :- jo ema hoya to, kSAyopathamika ane vedaka samakitamAM zo taphAvata ? kAraNa ke ubhayamAM samyatva puMjanA pudgalo anubhavAya che. uttara :- lAyopathamika samakitamAM samasta zuddhapuMjano anubhava thAya che, ane vedakamAM to teno chello aMza anubhavAya che. mAtra eTalo ja A bemAM taphAvata che. paramArthathI to vedaka paNa kSAyopathamikasamatija che. kemake anubhavAtA chellA aMza sivAyanA sarva pudgalono kSaya, ane chellA aMzamAM rahelA pudagalono mithyAtvabhAva dura thavA 35 upazama, ema kSaya ane upazama ubhaya svabhAvathI thatuM hovAthI te kSAyopathamika ja che. vaLI bIje ghaNe sthaLe kSAyika, aupathamika, ane kSAyopathamika ema samyaktvanA traNa prakAraja kahyA che. tyAM vedaka samakitano samAveza kSayopazama samakitamAM karyo che, kemake alpa bhedathI bheda mAnavAmAM Ave, to audayikasamakita paNa mAnavuM paDe, ane tema mAnavAthI ativyApti doSa Ave. mATe e traNa bhedaja mAnavA yogya che. anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyano kSaya thayA bAda, mithyAtva, mizra ane samyakatvarUpa zuddha puMja e trividha darzanamohanIyano sarvathA nAza thavAthI, kSAyikasamakita thAya che. A pAMca prakAranA samyakatvamAMthI koI paNa samyakatva dhAraNa karanAra dvArA grahaNa karAeluM zruta, te samyaphazruta kahevAya. ane mithyAtvI dvArA grahaNa karaeluM hoya te mithyAzruta kahevAya che. pa33 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] samyakatva ane mithyAtvavALAMne samyakatva tathA jJAnano taphAvata. [251 sarva sAmAnyazrutamAMthI samyaphaththata keTaluM ane mithyAzruta keTaluM? temaja zrata sivAyanA zeSa cAra jJAnomAMthI kayA jJAnano mithyAtvanA udayathI viparyAsa thAya ? ane kono nathI thato ? te jaNAve che coisa dasa ya abhinne, niyamA sammattaM sesae bhayaNA / ma-3divivAMseDavi, Tor3a mirjha na pucha sese rU4 caudathI saMpUrNa daza pUrva sudhInuM zrata avazya samyakazruta ja che, te sivAya bAkInuM zrata samyaphazrata athavA mithyAzruta hoya che. mati ane avadhijJAnano viparyAsa thatAM temAM mithyAtva hoya che, paNa zeSa jJAnamAM nathI hotuM. pa34. caudapUrvathI saMpUrNa dazapUrva sudhInuM zrata avazya samyakazrutaja che, tethI jene eTaluM zruta hoya, te avazya samyagadaSTi ja hoya, parantu mithyAdaSTi kadipaNa na hoya. e sivAyanuM zrata eTale saMpUrNa dazapUrvamAMthI ochuM ochuM karatAM cheka sAmAyika paryantanuM zruta jene hoya, te samyagudRSTi hoya, athavA mithyAtvanA udaye viparItapaNA vaDe mithyASTi paNa hoya che. tethI te zruta paNa samyagRSTie grahaNa karyuM hoya to samyaphaRRta thAya che, ane mithyAdRSTie grahaNa karyuM hoya to mithyAzruta thAya che. e zrata sivAyanA cAra jJAnomAMthI mati ane avadhi jJAna mithyAtvanA udayathI viparItapaNAe matiajJAna ane virbhAgajJAna rUpe thAya che, paNa mana:paryAya ane kevaLajJAna kadipaNa viparyAsa nathI pAmatAM, kemake mana:paryAya ane kevaLajJAna hoya, tyAre mithyAtvano udayaja na hoya, eTale viparyAsa kayAMthI thAya ? mana:paryAyajJAna apramattacAritrine ja hoya che, ane kevaLajJAna cAra-ghAtikarmano jene kSaya thayo hoya tene ja hoya che, eTale te jJAnayukta AtmAmAM mithyAtvano udaya paNa kyAMthI hoya ? pa34. ahIM ziSya pUche che ke tattAvagamasahAve, sai samma-suyANa ko paiviseso ? / jaha nANaM-dasaNANaM, bheo tulle'vabohammi // 535 // nAmavAya-dhiIo, daMsaNamiTuM jhogghe-haao| taha tattarAI sammaM, roijjai jeNa taM nANaM // 536 // tattvAvabodha rUpa svabhAva baMnnemAM tulya chatAM, samyakatva ne zrutamAM zo taphAvata che? jema samAna bodha chatAM, jJAna ane darzanamAM bheda che, tema ahIM paNa samajavuM. jemake apAya-dhAraNA e jJAna, ane avagraha-ihA e darzanarUpa che; tema tattvanI rUci te samyakatva, ane je vaDe rUci thAya te zrutajJAna. pa35-536. prazna :- rAgAdi doSarahita hoya teja deva te devanI AjJAnusAra vartanArA hoya teja gurU, ane jIva ajIva Adi tattvono vAstavikabodha- temAM jIva nitya-anitya Adi aneka svabhAva yukta che, kartA che, bhoktA che, mithyAtvavAdi hetu vaDe karma bAMdhanAra che, tapa-saMyamAdivaDe karmathI mukta thAya che, ItyAdi bodha svarUpa samakita kahevAya che, ane zrutajJAna paNa evAja bodha rUpa che, to samyakatva ane zrutajJAnamAM zo taphAvata che, ke jethI ema kaho cho ? ke "samyaktvathI grahaNa karAela hoya te samyaphadbhuta che." Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2para] zrutanuM sAdi anAdipaNuM. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 uttara :jema jJAna ane darzana ubhayamAM bodha svarUpa samAna chatAM paNa e bemAM kiMcit bheda che, tema tattvabodharUpa svabhAva samAna chatAM paNa samyakatva ane zrutamAM kiMcit bheda che, jema apAya ane dhRti(dhAraNA) vacanaparyAya grAhakapaNe vizeSabodhAtmaka hovAthI jJAna mAnela che, ane avagraha tathA IhA arthaparyAya viSayapaNe sAmAnya bodhAtmaka hovAthI darzana mAnela che; tema ahIM paNa jIvAditattva saMbaMdhI rUci te samyaktva kahevAya che ane je vaDe e jIvAdi tattvanI rUci-zraddhA thAya te jJAna kahevAya che. darzanamohanIya karmanA kSayopazamAdi vaDe tattvazraddhAnAtmaka rUci utpanna thAya che, ane te rUcivaDe jIvAditattvazraddhAnAtmaka viziSTa zruta thAya che. tethI te zrutaajJAna maTIne zrutajJAna thAya che. prazna :- jo ema hoya to paNa viziSTa tattvAvabodharUpa zrutaja samyakatva thayuM, paNa ethI bhinna bIjAM kaMi zruta jaNAtuM nathI. to pachI "samyaktvathI grahaNa karAeluM hoya te samyapha zruta" ema kema kahI zakAya ? uttara :- jema jJAna ane darzanamAM vastuavabodharUpa jANavApaNuM samAna chatAM paNa, vizeSa grAhaka ane sAmAnyagrAhakapaNe bheda che, tema ahIM paNa zuddhatattvAvabodharUpa zrutamAM tattvazraddhAna aMza te samyakatva kahevAya che, ane e samyakatvayukta tattvAvabodha te zrutajJAna kahevAya che. eTalo e bemAM taphAvata che. samyakatva ane zrutajJAnano ekI sAthe lAbha thAya che, to paNa kArya ane kAraNanA bhAvathI bheda che. e mATe kahyuM che ke "jema dIpaka ane prakAza ekI sAthe utpanna thavA chatAM paNa kAraNa-kAryano bheda che, tema ekIsAthe utpanna thayela samyakatva paNa jJAnanuM kAraNa che.(kemake) jJAna samyakatvanI sAtheja utpanna thayuM hovA chatAM paNa, kataka (kAcakAM) cUrNAdi jema jaLane zuddha kare che, tema samyakatva jJAnane zuddha kare che." AthI yogya ja kahyuM che ke "samyakatvathI grahaNa karAeluM hoya te samyaphakRta, ane mithyAtvathI grahaNa karAeluM hoya te mithyAzruta." pa35-536. e pramANe samyaphaRRta ane mithyAzruta kahIne, have sAdisaparyavasita ane anAdiaparyavasita zratanuM svarUpa kahe che atthittinayasseyaM, aNAipajjatamatthikAya b| iyarasa sAisaMtaM, gaipajjAehiM jIvo vva // 537 // nityavAdi (dravyAstika) nayanA abhiprAye, paMcAstikAyanI peThe zruta anAdi ananta che; ane paryAyAstikanayanA abhiprAye gatiAdiparyAyo vaDe jIvanI peThe zruta sAdisAtta che. pa37. nityavAdi-dravyAstika nayanA abhiprAya A dvAdazAMgIzruta nitya hovAthI paMcAstikAyanI jema anAdi-anaMta che. kAraNa ke je jIvadravyoe A zruta bharyuM che, bhaNe che, ne bhaNaze te jIvadravyo kadi paNa nAza pAmavAnA nathI, mATe tethI abhinna tenA paryAyabhUta zrata paNa anAdi-anaMta che. kemake sarvathA avidyamAna vastu kayAMya paNa utpanna nathI thatI, jo evI avidyamAna vastu utpanna thatI hoya, to retImAMthI paNa tela utpanna thavuM joie. vaLI vidyamAna vastuno atyaMta nAza paNa nathI thato; ane jo atyaMta nAza thato hoya, to sarvazUnyatAno prasaMga Ave. jema ke-je je deva, Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] devapaNA AdimAM zrutanuM smaraNa ne nAzanAM kAraNo. [253 manuSya ghaTa-paTa Adi nAza pAme che, te te vastu jo sarvathA anvayarahita nAza pAmatI hoya, to kALa anaMta hovAthI anukrame sarvajIva ane pudgalAdi samUhano uccheda (nAza) thAya ane tethI AkhuM vizva zUnya banI jeya. tethI zrutanA AdhArabhUta dravyo sarva vidyamAna hovAthI, temanAthI abhinna tenA paryAyarUpa zruta paNa tarUpaja che, eTale anAdi anaMta che. anityavAdi-paryAyAstika nayanA abhiprAye to A zruta jIvanA nArakAdiparyAyanI peThe anitya hovAthI sAdi-sAMta che. jemake zrutajJAnavALAne niraMtara judA judA dravyAdi saMbaMdhI upayogo utpanna thAya che ane nAza pAme che. vaLI zruta temanAthI kaMi juduM nathI kemake tenA kAryabhUta jIvAdi tattvano bodha anya sthaLe jaNAto nathI. anya sthaLe e bodha nahi jaNAyA chatAM paNa jo tyAM tenI kalpanA karIe to atiprasaMga thAya. mATe dravyAdimAM zrutano upayoga sAdi-sAMta che. 537. have nayanI apekSA sivAya dravya-kSetra-kALa-ane bhAvanI apekSAe zrutanuM sAdi anAdi vigere svarUpa kahe che. davvAiNA va sAiyamaNAiyaM saMtamaMtarahiyaM vA / davvammi ekkapurisaM, paDucca sAI sanihaNaM ca // 538 // dravyAdinI (dravya-kSetra-kALa-ne bhAvanI) apekSAe zruta, sAdi-anAdi-sAMta ne anaMta che. dravyamAM eka purUSanI apekSAe zruta sAdi ane sAMta che. kAraNa cohasapubbI maNuo, devatte taM na saMbharai savvaM / desamma hoi bhayaNA, saTTANabhave'vi bhayaNA u / / 539 / / koi caudapUrvadhara manuSyane (maraNa pAmyA pachI) devapaNAmAM te sarvazruta nathI sAMbharatuM, keTaluMka sAMbhare ane keTaluMka na sAMbhare. manuSyabhavamAM paNa e mujaba bhajanA jANavI. 539. koi caudapUrvadhara muni maraNa pAmIne devalokamAM gayela hoya, tene tyAM pUrve bhaNeluM badhuM sarvazruta nathI sAMbharatuM, paNa kalpacUrNinA anusAre agIyAra aMgarUpa athavA koTyAcAryanA mate ardhasUtra mAtra sAMbhare che. manuSyajanmamAM paNa bhajanA che, mithyAtvAdi kAraNothI koinuM zrutajJAna paDI jAya che, ane koine e kAraNonA abhAve nathI paNa paDatuM, kemake e mithyAtvAdija zrutane pADavAmAM kAraNabhUta che. 539. teja kahe che miccha-mavaMtara-vala-netanna-pAyamALA nAso | Aha kimatthaM nAsa, kiM jIvAo tayaM bhiNNaM ? // 540 // koi A bhavamAM rahenArane mithyAtvanI prApti-bhavAMtara gamana-kevaLajJAnanI utpatti glAna avasthA-ane pramAdAdivaDe zrutano nAza thAya che. (A pramANe ekajIva dravyanI apekSAe jayAre zrutano lAbha thAya tyAre Adi, ane nAza thAya tyAre aMta tethI zruta sAdi-sAMta che.) Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254]zrutajJAnanuM jIvathI anyAyapaNuM ne vastunuM anaMtadharmapaNuM. vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 ahIM ziSya pUche che ke-zrutano nAza kema thAya che, zuM te zrata jIvathI bhinna che ? bhinna hoya toja jIva nitya chatAM te zrutano nAza thavo saMbhave ? 540. jai bhinnaM tabbhAve'vi, to tao tassabhAvarahio tti / aNNANi cciya niccaM, aMdha bva samaM paIveNa // 541 // jo zrata jIvathI bhinna hoya to zrutajJAna chatAM paNa AMdhaLo manuSya jema dIpaka vaDe artha na joI zake, tema jIva zrutasvabhAva rahita hovAthI nitya ajJAnI ja thAya. (zrutavaDe artha jANI na zake.) 541. AcAryazrI Ano uttara Ape che ke taM tA niyamA jIvo, na tadeva kevalaM jmhaa| taM ca tadaNNANaM vA, kevalanANa va so hujjA // 542 // zrutajJAna ajIva svabhAva nathI, paNa jIvasvabhAva hovAthI avazya jIva ja che, paNa jIva kevaLa zrutaja che ema nahi, kAraNake jIva zrutajJAna thAya, zruta ajJAna thAya, kevaLajJAna thAya, mati-avadhi-mana:paryAya-athavA vibhaMga jJAna paNa thAya. 542. ziSya pUche che ke taM jai jIvo nAse, taNNAso hou savvaso natthi / P = so 3prAya-vyaya-dhuadhammAtapamao karU jo te zruta (jIva svabhAva hovAthI) jIva che, to zrutano nAza thae jIvano paNa nAza thAya, parantu sarvathA nAza na thAya. kemake jIvanA utpAda-vyaya ane dhruva dharmarUpI anaMta paryAya che. pa43. prazna :- jo zrutajJAna jIvanA svabhAvabhUta che, to jIvathI zruta juduM nathI ema thayuM, ane zrutajJAnathI vastuno bodha jIvane thAya che, tethIja jIva jJAnI kahevAya che, jo ema che, to zrutano pratipAta-nAza thae jIvano paNa nAza thavo joIe; kemake "je jenAthI abhinna hoya, te teno nAza thaye nAza pAme" jemake ghaTasvarUpano nAza thae, ghaTavastuno paNa nAza thAya, tema ahIM paNa zrutano nAza thae jIvano paNa nAza thavo joIe. uttara :- hA, zrutano nAza thae, jIvano paNa nAza thAya, paraMtu te viziSTa paryAya yukta jIvano ja mAtra nAza thAya, sarva paryAyathI viziSTa jIvano nAza na thAya. kAraNa ke jIva utpAdavyaya-ane dhruva svabhAvayukta anaMta paryAyavALo che, tethI karIne je jIva zrutaparyAya vaDe nAza pAme che, te jIvaja zrutaajJAnAdi paryAyapaNe utpanna thAya che, ane sacetana-amUrta-satva-prameyatva Adi anyathI bhinna pADanAra anaMtA anugata paryAyo vaDe yukta sarva avasthAmAM dhruva paNe rahela che. tethI zrutaparyAyamAtrano nAza thae jIvano sarvathA nAza kevI rIte thAya ? na ja thAya. hA, jo kadi jIvano A eka ja zruta paryAya hoya, ane teno nAza thAya, to jIvano sarvathA nAza thAya, para tema nathI. zrutaparyAya mAtrathI nAza pAmyA chatAM paNa zrutaajJAnAdiparyAyapaNe utpanna thAya che ane uparokta anaMtaparyAyayukta hovAthI niraMtara dhruvapaNe rahe che. 543. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) utpAdAditrayInI siddhi. [255 AtmAnI jema sarva vastu utpAda-vyaya-ane dhruva svabhAvayukta che te jaNAve che. savvaM ccica paisamayaM, uppajjai nAsae ya niccaM ca / evaM ceva ya suha-dukkha-baMdha-mokkhAisabbhAvo // 544 // sarva vastu dareka samaye utpanna thAya che - nAza pAme che - ane dhruvapaNe (nitya) rahe che. ane e pramANe hovAthI ja sukha-duHkha-baMdha ane mokSa Adino sadbhAva ghaTe che. 544. A vizvamAMnI ghaTa-paTa, staMbha, kuMbha, gRha Adi sarva vastuo purANAdi paryAye nAza pAme che, navInAdiparyAye utpanna thAya che, ane dravyapaNe niraMtara dhruva-avasthita rahe che. e ja pramANe vastusvabhAva hovAthI ja sukha-du:kha, baMdha, mokSa Adino sadbhAva ghaTe che, te sivAya nathI ghaTato. temAM paNa puSpamALA-caMdana-aMganA-sarpa-viSa Adi sahakArI kAraNa sabhAne saMbhave nahitara na ghaTe. A vizvamAMnI ghaTa-paTa, staMbha, kuMbha, gRha Adi sarva vastuo purANAdi paryAye nAza pAme che, navInAdiparyAye utpanna thAya che, ane dravyapaNe niraMtara dhruva-avasthita rahe che. eja pramANe vastusvabhAva hovAthI ja sukha-duHkha, baMdha, mokSa Adino sadbhAva ghaTe che, te sivAya nathI ghaTato. temAM paNa puSpamALAcaMdana-aMganA-sarpa-viSa Adi sahakArI kAraNo hoya to ja sukha-du:khAdi thAya che, sahakArI kAraNa na mAnavAmAM Ave to haMmezAM te sukha-duHkhAdino sadbhAva athavA asadbhAva thAya. A have jo vastune utpAda-vyaya ane yuvAtmaka na mAnavAmAM Ave, ane ekAMte vastune nitya svarUpa mAnavAmAM Ave, to te nitya svarUpa vastune e sahakArI kAraNanI apekSA ghaTe nahi. jema ke jenI apekSA rakhAya che, tevA sahakArI kAraNa vaDe nitya vastumAM kaMI vizeSatA karAya che, ke nathI karAtI ? jo vizeSatA karAya che, to te vizeSatA tenAthI bhinnarUpe karAya che ke abhinnarUpe karAya che ? bhinnarUpe karAtI hoya, to tethI te nitya vastune kaMI ja lAbha thayo nahi. jo ahIM ema kahevAmAM Ave, ke bhinnarUpe karAyela vizeSatA nityavastumAM vizeSatA karanAra che, ema kahevAthI to anavasthAdoSa Avaze. jemake- e vizeSa karanAra paNa, te vizeSatAthI bhinna che ke abhinna che? jo bhinna che, to tene zo lAbha thayo? ItyAdi uparokta prazno cAlyA ja karaze ane tethI anavasthA doSa thaze. " jo bIjo pakSa aMgIkAra karIne kahevAmAM Ave, ke sahakArI kAraNovaDe nitya vastumAM je vizeSatA karAya che. te tenAthI abhinnarUpe karAya che; to tyAM ame pUchIe chIe ke e vizeSatA vidyamAna karAya che, ke avidyamAna karAya che? jo vidyamAna karAya che, eTale temAM vizeSatA che, chatAM paNa karAya che, to temAM zuM karAyuM ? chatAMye karAyuM ema mAnavAmAM Ave, to anavasthA doSa Avaze. have jo avidyamAna karAya che, eTale nitya vastuthI abhinna ane avidyamAna evI vizeSatA karAya che, ema kahevAmAM Ave, to e kathana atyaMta virUddha che, kema ke avidyamAna evA gadheDAnA zIMgaDAMnI peThe tene karavAthI paNa tenI utpatti kevI rIte thAya ? athavA to vastunI anityatA thaze. kemake vastuthI abhinna vizeSatA karavAmAM vastu paNa karAya che, ema thaze. A uparokta doSathI bacavA mATe ema kahevAmAM Ave, ke e sahakArI vaDe emAM kaMI vizeSa nathI karAtuM, to te tenA sahakArI kAraNo na kahevAya, kemake teo kaMI paNa temAM vizeSa karatA nathI, tema chatAM paNa jo Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256]. bauddhanA kSaNikavAdanuM khaMDana. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 temane sahakArIpaNe mAnavAmAM Ave to atiprasakti doSa Avaze. jemake kaMI paNa vizeSa karyA vinA paNa sahakAranI apekSA rAkhavAmAM Ave, to vizvanA sarve bhAvonuM sahakArIpaNuM te ekamAM ja Ave, kAraNake jema eka vastu te kAryamAM kaMI vizeSa nathI karatuM, chatAM sahakArI manAya che, tema sarva vastu paNa te kAryamAM vizeSa nathI karatI, tethI sarvane sahakArI mAnavA paDaze ane ema vizeSa nahi karavApaNuM samAna hovAthI judA judA koI paNa kAryanuM pratiniyata sahakArI kAraNa che, ema mAnavuM mithyA thaze. vastu mAtrano svabhAva ja evo che, ke jethI kaMI paNa vizeSa na kare, to paNa pratiniyata sahakArInI apekSA rAkhIne ja kArya utpanna thAya che, Ama kahevuM, e to kevaLa manorathamAtra che. kema ke je vakhate vastu ISTa sahakAranI apekSAe kArya utpanna kare che, te vakhate te vastumAM tenI apekSA rAkhavA rUpa svabhAva rahe che ke nathI raheto? jo svabhAva nathI raheto, to vastu anitya thAya che, kema ke svabhAvanA nAza thatAM svabhAvavAna paNa tethI abhinna hovAthI nAza pAme che. ane e svabhAva te vakhate (kAryotpati vakhate) rahe che. ema kahevAmAM Ave, to kAryanI utpatti na thAya, kema ke jema kAryotpatti pahelAM apekSA rAkhavArUpa svabhAva hovAthI kAryotpatti na thaI, tema te vakhate (kAryotpatti vakhate) paNa te svabhAva hovAthI kAryotpatti na thAya. athavA e svabhAva chatAM paNa kAryotpatti thAya, to niraMtara e pramANe kAryotpatti thavI ja joIe; kema ke e svabhAva haMmezAM avasthita che, vaLI sahakArI kAraNo paNa nitya hovAthI haMmezAM, badhA maLIne kAryotpatti rUpa upakAra kare, athavA evo upakAra na ja kare, kAraNa ke nityavastu haMmezAM eka ja svabhAvavALI hoya che. tethI kAryano haMmezAM sadbhAva hoya athavA to bIlakula abhAva ja hoya. have jo ekAMta anitya-kSaNasthiti dharmavALI sarva vastu mAnavAmAM Ave, to te paNa ayogya che; kema ke kSaNasthiti dharmavALI vastune kSaNabhAvasvabhAvavALI kahevAya che, tethI bIjI kSaNomAM teno abhAva anicchAe paNa mAnavo joIe. have e bhAva ane abhAvamAM paraspara anyapaNuM che, ke ananyapaNuM che? jo anyapaNuM-judApaNuM che, to te sarvathA che, ke kathaMcit - koIka apekSAe che ? jo sarvathA judApaNuM che, to bIjI kSaNomAM paNa te vastuno sadUbhAva thaze. kemake te sivAya prathama kSaNanA bhAvanuM bIjI kSaNonA abhAvathI bhinnapaNuM ghaTe nahi. kAraNa ke ekAnta bhinna abhAvathI bhAvanI nivRtti-nAza ghaTe nahi. jo ghaTe, to paTanA abhAvathI ghaTabhAvano paNa nAza thavo joIe, bhAva ane abhAvamAM kathaMcit judApaNuM che, ema kahevAmAM Ave, to te paNa ayukta che, kemake ema mAnavAthI kSaNikavAdano tyAga karIne anekAntavAda (syAdvAda) mAnavo paDaze. have jo bhAva ane abhAvamAM ananyapaNuM (abhinnapaNuM) mAnavAmAM Ave, to te ananyapaNuM sarvathA prakAre che, ke kathaMcit che ? jo sarvathA abhinnapaNuM che, to prathama kSaNano abhAva, bIjI kSaNomAM abhAva che ane tethI bIjI kSaNomAM paNa bhAva ja (sabhAvaja) thaze. athavA bIjI kSaNono abhAva nirUpAkha (tuccha) hovAthI ane teja prathama kSaNanA bhAvarUpa hovAthI prathama kSaNano bhAva eja abhAva thaze; ane jo kathaMcit bhAvAbhAvanuM abhinnapaNuM mAnatA ho, to upara kahyA mujaba anekAMta mata aMgIkAra karavo paDaze. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] kSaNikavAdanI carcA. [257 bauddha :- bIjI kSaNono abhAva, abhAvarUpa ja hovAthI, prathama kSaNanA bhAvanI sAthe te tenAthI anya che ke ananya che? evI kalpanA karavI yogya nathI. kAraNa ke jo bhAva abhAvathI bhedabheda sivAya koI trIjI rUpe vartato hoya, to e kalpanA yogya gaNAya, paraMtu tema to nathI. vaLI bIjI kSaNano abhAva kalpita ja hovAthI uparokta vikalpano viSaya paNa nathI. AcArya - jo e pramANe bIjI kSaNano abhAva kalpita che, to te asatu hovAthI bIjI kSaNomAM paNa bhAvano prasaMga thaze, to pachI kSaNasthitidharmavALI vastu che, ema kyAMthI rahyuM ? prathama kSaNathI vyatirikta bIjI kSaNono abhAva parikalpita che, paraMtu tethI atirikta to, te che ja, ema kahetA ho, to prathama kSaNano bhAva eja bIjA kSaNano abhAva thayo, ane tyAM pUrve kahela doSa Avaze ja. vaLI ema kahevAmAM Ave ke amuka vastuno uttara kALamAM thanAra padArthAntara bhAva, teja bIjI kSaNono abhAva che, to tyAM pUrve kahela anya-ananyapaNAnI kalpanA thaze, ane tyAM kahela doSa paNa Avaze. kSaNasthiti dharmavALI vastu ja bIjI kSaNono abhAva che, ema kahevAmAM Ave, to te paNa ayukta che. kAraNa ke kSaNasthiti dharmavALI vastu, kSaNa bhAva svabhAvavALI kahevAya che, tethI te bhAva ane abhAva paraspara anyapaNe che ? ke ananyapaNe ityAdi vikalpo karatAM je doSa Ave che, te doSa ahIM paNa Avaze. bauddha :- bIjI kSaNonA abhAvamAM prathama kSaNano bhAva nathI, jo tyAM bhAva che, ema mAnIe to bIjI kSaNono abhAva ghaTe nahi. mATe pratiyogIno tyAM abhAva hovAthI, "bhAva, abhAvathI anya che ke ananya che?" evI kalpanA karI zakAya nahi, kAraNa ke jyAre bhAva che, tyAre abhAva nathI, ane abhAva che tyAre bhAva nathI. AcArya :- jo ema hoya, to te bhAva ja abhAvabhUta hovAthI, bhAvanI peThe abhAva paNa bhAvano dharma thayo, jayAre abhAva e bhAvano dharma thayo, tyAre sarvadA vastuno sadbhAva ja thayo, ane tethI vastu svahetuthI ja bhAvAbhAva dharmavALI utpanna thAya che, ema mAnavuM joIe. kemake kramarahita kAraNathI kramavAn dharmayukta kAryanI utpatti ghaTe nahi. tethI jayAre bhAva hoya tyAre abhAva paNa hoya, eTale vastu kSaNasthiti dharmavALI kyAMthI rahI ? athavA prathama kSaNanI peThe pachInA kSaNomAM paNa bhAva ane abhAvanI sAthe avasthitimAM virodha na hovAthI niraMtara vastuno sadbhAva thaze. e pramANe svabhAvAntara kalpanA paNa karI zakAya. , vaLI akSaNika padArthamAM arthakriyA na thAya, mATe svabhAvAntara kalpanA na karI zakAya, kema ke e kaheluM ja ayogya che, kSaNika padArthamAM ja arthakriyA na thAya; jema ke (1) nahi utpanna thayela kSaNika padArtha arthakriyA kare che ? (2) utpanna thato kSaNika padArtha arthakriyA kare che? (3) utpanna thayelo kSaNika padArtha arthakriyA kare che ? (4) nAza pAmato kSaNikapadArtha arthakriyA kare che ? (5) ke nAza pAmela kSaNika padArtha arthakriyA kare che? A pAMca vikalpomAMthI kyA vikalpa arthakriyA kare che ? 33 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258] kSaNikavAdanI carcA. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 (1) nahi utpanna thayela padArtha to arthakriyA karI zakato nathI, kema ke te avidyamAna che. (2) utpanna thato kSaNika padArtha paNa nathI karato, kema ke utpanna thavAnI avasthAmAM tame kSaNikavAdIo arthakriyA nathI mAnatA. jo mAnatA ho, to te vakhate padArthano keTaloka aMza utpanna thayo hoya, ane keTaloka aMza na thayo hoya, tethI sAMza vastu mAnI gaNAze, ane tema thavAthI amArA maMtavyAnusAra dravyaparyAya ubhayarUpa vastunI siddhi thavAthI amArA pakSanI siddhi thaze. kAraNa ke aMza mAnavAthI aMzavAn avayavInI siddhi thAya che, ane te avayavI ahIM dravya che. tathA aMzo te paryAyo che. ema dravya paryAya ubhayarUpa vastunI siddhi thAya che. (3) utpanna thayela kSaNikapadArtha paNa arthakriyA karato nathI, kema ke te saMpUrNa utpanna thayela hovAthI sahakArI kAraNothI kaMI vizeSatA temAM nathI thaI, jo vizeSatA thaI hoya, to bhinna kAraNathI thayela vizeSatA tenAthI bhinna thAya. sahakArI kAraNa tenuM avizeSapaNuM che, te sahakArI kA2NonI sAthe maLIne A utpanna thayelo kSaNika padArtha viziSTa arthakriyA kare che, ema kahevuM e kevaLa potAnA cittanuM ja samAdhAna karavA jevuM che. kemake jo e pramANe vastu viziSTa arthakriyA kare, to te mAtra sahakArI kAraNonAM saMyoganI ja apekSA rAkhe, to pachI bIjA aneka asahakArInI sAthe paNa eno saMyoga che, zA mATe amuka sahakArInI apekSAthI ja arthakriyA kare che ? mATe e sahakArIothI temAM vizeSatA zuM thAya che ? kaMI ja nahi, kema ke kSaNika padArthamAM evI vizeSatA ghaTe nahi. (4) have cothA pakSathI nivartamAna evo kSaNika padArtha arthakriyA kare che, ema kahevAmAM Ave, to te paNa ayukta che, kAraNa ke nirvatamAna avasthA tame kSaNikavAdI mAnatA nathI, jo mAnatA ho to vastune sAMza mAnavI paDaze. ane tethI syAdvAdamata mAnavo paDaze. (5) chellA pAMcamA vikalpathI nivRtta evo kSaNika padArtha arthakriyA kare che, ema kahetA ho, to te pralApa mAtra che, kema ke nivRtti padArtha avidyamAna hovAthI arthakriyA kevI rIte kare ? A pramANe koI paNa prakAre kSaNasthiti dharmavALI vastu ghaTatI nathI, mATe dravya paryAyatmaka nityaanitya rUpe ja vastu mAnavI joIe. kema ke tevA prakAre ja vastu svarUpa pratyakSAdi pramANathI siddha che, jema ke mATIno piMDa-zivaka-sthAsa-ghaTa-ane kapAla Adi sarvamAM mATIno anvaya sAmAnyapaNe NAya che, ane e darekamAM paraspara bhinnatA paNa anubhavAya che, eTale jevo AkAra mRgliMDano che, tevo AkAra sthAsa-zivakAdimAM nathI jaNAto, paraMtu darekamAM bhinnabhinna AkAra ja anubhavAya che. jevo AkArabheda ane tenuM jJAna vijAtIya pANI-agni pavana AdimAM thAya che, tevo AkArabheda zivakAdimAM nathI thato, kema ke e sarvamAM mATIno anvaya sAmAnyapaNe anubhavAya che. Avo sarvajana prasiddha anubhava chatAM paNa, te anubhava ayogya che, ema kahevAmAM Ave to tethI atiprasaMga thAya. vaLI A saMvedana-anubhava te bhrAnti che, ema paNa na kahI zakAya, kAraNa ke deza kALa ane manuSyanI bhinnabhinna avasthAmAM paNa evuM ja saMvedana thAya che. temaja artha padArthathI thayela yathArthajJAna sivAya jAtinA vikalpothI padArthanI vyavasthA mAnavI te paNa ucita nathI, kemake jAtivikalpo pratIti thavAmAM bAdhakarUpa hovAthI anAdeya che. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] sAdi anAdi bhAMge Rta. [259 ekAnta nitya vastuomAM paNa yathokta saMvedana thavuM ghaTatuM nathI, kemake teomAM bhinnabhinna AkAranA kAraNabhUta evA dharmabhedano abhAva che. A mATe anyatra kahyuM che ke "dharmabhedano abhAva hovAnI ekAMta nityapadArthamAM anvaya-vyatirekanI peThe sphaTa saMvedana na thAya." jo dharmabheda mAnavAmAM Ave to nityapaNAnI hAni thAya. mATe ekAnta nitya vastumAM yathokta saMvedana na thAya. temaja ekAnta anityapadArthamAM paNa yathokta saMvedana thAya nahi, kAraNa ke teomAM anuvRtti AkAranA kAraNabhUta dravyano anvaya nathI. e mATe kahyuM che ke "ekAMta anitya padArthomAM dravyano anvaya na hovAthI anvaya vyatirekanI peThe satya saMvedana na thAya." A saMvedanamAM koI bAdhaka hetu nathI, kema ke koI paNa vakhata evo hetu jaNAyo nathI. mATe anvaye vinA vyatireka nathI ane vyatireka vinA anvaye nathI. kahyuM che ke "nADI: sa hi metatva na meTroDayavRttitta: mRcamesaMsavRttiityAntare para: zA" A saMbaMdhamAM ghaNuM kahevAnuM che, paNa vistAranA bhayathI temaja anyatra kaheluM hovAthI ahIM nathI kahetA. A graMthamAM ane bIjA graMthomAM A vAta ghaNe sthaLe kahevAze, paraMtu ahIM eka sthaLe lakhela hovAthI bIje ThekANe te sukhe jANI zakAya, ema mAnIne kaMIka vistArathI A vAdasthAnaka lakhyuM che. mATe kaMTALo ke arUci na karavI, kema ke e bahu upayogI che. 544. sAdi saparyavasita-sAdi aparyavasita-anAdi saparyavasita ane anAdi aparyavasita zratanA A cAra bhAMgAomAMno pahelo bhAMgo dravyathI eka purUSanI apekSAe kahyo; bIjo bhAMgo to kevaLa kahevA mAgano ja che, kema ke e kayAMI paNa saMbhavato nathI. mATe have--trIjA ane cotho bhAMgo bhavya ane abhavyanI apekSAe kahe che - ahavA suttaM nevvANabhAviNo'NAiyaM sapajjaMtaM / jIvattaM piva niyayaM sesANamaNAi-pajjataM // 545 // athavA bhavyane zruta anAdi sAnta hoya che, ane bAkInA abhavyane jIvatvanI peThe zruta paNa avazya anAdi ananta che. 545. je mokSa javAne lAyaka hoya te bhavya jIva kahevAya, evA bhavya jIvane bhavyatvanI jema zrata paNa anAdi kALathI che tethI anAdi zrata che, ane jayAre kevaLajJAna utpanna thAya, tyAre te zrutano aMta thAya tethI sAnta zrata che. ema eka bhavyajIvanI apekSAe anAdi sAnta zrata kahevAya. tathA je kadipaNa mokSane lAyaka na thAya te abhavya kahevAya. evA abhavya jIvane jIvatva athavA abhavyatvanI peThe zrata anAdi kALathI che ane bhaviSyamAM anaMtakALa paryata raheze, kemake abhavyane saMsAramAM kadipaNa zrutano nAza na thAya. mATe eka athavA sarva abhavyanI apekSAe anAdianantazruta kahevAya, ahIM je zrata kahyuM che, te samyaphazrata ke mithyAzruta evA bheda sivAya bhavya ane abhavyane sAmAnya rUpe zrata samajavuM. 545. dravyathI eka jIvanI apekSAe zrutano sAdi-saparyavasita evo pahelo bhAgo pUrve kahyo che, ane sarvajIvonI apekSAe zrutano cotho bhAMgo AgaLa 548mI gAthAmAM kahevAze. have kSetro kALa ane bhAvathI eka jIvanI apekSAe zratano prathama sAdisaparyavasita bhAMgo kahe che - Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdi anAdi bhAMge zruta. khette bharakhayA, kAle u samAo, doNNi tattheva / bhAve puNa paNNavagaM paNNavaNijje va Asajja || 546|| kSetrathI bharata-airAvata kSetramAM ane kALathI utsarpiNI-avasarpiNImAM zruta sAdi-saparyavasita che, tathA bhAvathI gurU prajJApanIya bhAvo jANIne kahe tethI sAdi-saparyavasita che. 546. 260] kSetrathI vicAratAM bharata-airavatakSetranI apekSAe sabhyazruta sAdi-saparyavasita che, kemake e kSetromAM prathamatIrthaMkaranA vakhatamAM dvAdazAMgI rUpa zruta thAya che tethI sAdizruta, ane chellA tIrthaMkaranAM tIrthano aMta thatAM teno paNa aMta thAya che tethI sAMtazruta. e pramANe kSetrathI sAdi-sAMtazruta samajavuM. tathA kALathI vicAratAM utsarpiNIthI ane avasarpiNInI apekSAe bharata-airavatakSetramAM sAdisaparyavasita zruta che. kAraNa ke banne kALanA trIjA ArAmAM dvAdazAMgazrutanI utpatti thAya che tethI sAdizruta, ane utsarpiNInA cothA ArAnI AdimAM tathA avasarpiNInA pAMcamA ArAnA aMte te zrutano aMta thAya che, tethI saparyavasitazruta kahevAya. ema kALathI sAdi-sarpayavasitazruta samajavuM. ane bhAvathI vicAratAM prarUpaNIya artho jANIne gurU te kahe, tethI sAdi saparyavasita thAya. 546. kAraNa ke vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 uvaoga-sara-payattA, thANavisesA ya hoMti paNNavae / gapha-dALa-meya-saMdhAya-vaLa-samiAvesu // 14 // upayoga avAja-prayatna ane sthAna vizeSa dharmo prarUpakagurUmAM hoya che; tathA gati sthitibheda-saMghAta-varNa ane zabdAdi dharmo prarUpaNIya padArthomAM hoya che. (e ubhayadharmo anitya hovAthI zruta paNa sAdi-saparyavasita che.) 547. AMtarika zrutapariNAma te upayoga, dhvani (avAja), tAlu-oSThAdi saMbaMdhI vyApAra te prayatna, pakAdi Asana vizeSa te sthAna, e dharmo yA bhAvo jyAre prarUpaka gurU vyAkhyAnAdi karatA hoya tyAre hoya che. vaLI e dharmo anitya hovAthI sAdi saparyavasita che, tethI e bhAvonI apekSAe zruta paNa vaktAthI ananya hovAthI sAdi saparyavasita che. temaja paramANu Adino gatipariNAma sthitipariNAma anyathI joDAyela hoya to tethI judA paDavArUpa bheda-anyanI sAthe saMyoga-kRSNa nIlAdivarNa-maMda madhurAdi zabda Adi zabdathI rasa-gaMdha-sparza-AkRti vigere paryAya dharmo paramANu Adi prarUpaNIya bhAvomAM (padArthomAM) hoya che. e bhAvo anitya hovAthI sAdi-saparyavasita che, ane tethI zruta paNa sAdi-saparyavasita che, kema ke e bhAvo zrutane grAhya che, ane grAhaka te grAhyanuM kAraNa hoya che, mATe kAryakAraNanA abhedopacArathI zruta paNa sAdi-saparyavasita che. 547. e pramANe dravya-kSetra-kALa ane bhAvanI apekSAe zrutano sAdi saparyavasita prathama bhAMgo kahyo; have anAdi aparyavasita cotho bhAMgo kahe che. dave nANApurise, khetti videhAI kAle jo tesuM / aya-vasamamAmi ya, sucanAnuM varRNa sarca 14 // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] gamika agamika Rta. [261 dravyathI vividha jIvonI apekSAe, kSetrathI mahAvidehanI apekSAe, kALathI anutsarpiNI avasarpiNInI apekSAe ane bhAvathI kSayopazamabhAvanI apekSAe, zrutajJAna niraMtara hoya che. (anAdi-aparyavasita che.) 548. dravyathI nAraka-tiryaMca-deva-manuSyagata vividha samyagRSTijIvone samyakazruta traNe kALamAM hoya che, kadipaNa viccheda pAmatuM nathI. tethI teonI apekSAe zrutajJAna anAdi-aparyavasita che. kSetrathI mahAvidehakSetramAM zrutajJAna anAdi aparyavasita che, kema ke tyAM sarvadA tIrtha pravarte che, tethI tyAM kadipaNa zrutano viccheda nathI thato, kALathI mahAvidehane viSe anutsarpiNI avasarpiNI kALamAM zruta anAdi-aparyavasita che, kema ke tyAM utsarpiNI-avasarpiNIrUpa kALacakra nahi hovAthI zruta kadipaNa viccheda pAmatuM nathI. ane bhAvathI kSayopazama bhAvamAM zruta anAdi-aparyavasita che. kema ke vividha jIvonI apekSAe koI ne koI jIvane zrutajJAna hoya che ja. sAmAnya mahAvidehane viSe anutsarpiNI kAlane viSe dvAdazAMgI zruta kadApi nAza pAmatuM nathI, kemake tIrthakara gaNadharono niraMtara temAM sadbhAva che. 548. e pramANe eka aneka jIvAdinI apekSAe sAdi-saparyavasita ane anAdi aparyavasita zruta kahyuM; have gamika ane agamika zruta kahe che. bhaMgagaNiyAi gamiyaM, jaM sarisagamaM ca kAraNavaseNaM / gAhAi agamiyaM khalu, kAliyasuyaM diTThivAe vA // 549 / / bhAMgA ane gaNitAdi jemAM bahu hoya te, athavA kAraNavazAt samAna pATha jemAM ghaNA hoya te gamikazruta, je prAyaH dRSTivAda AdimAM hoya che; ane gAthA zlokAdirUpa asadeza pAThAtmaka hoya, te agamikazruta prAyaH kAlikaMThutamAM hoya che. pa49. e pramANe gamika-agamikazruta kahIne have aMgapraviSTa tathA aMgabAhya zruta kahe che. gaNahara-therakayaM vA, AesA mukkavAgaraNao vA / dhuva-calavisesao vA, aMgANaMgesu nANattaM // 550 // gaNadharakRti ane sthavirakRta, athavA tripadIjanya ane chuTA artha pratipAdanathI thatuM, temaja dhruva ane aniyatazruta evA je viSayo te aMgapraviSTa ane aMgabAhyamAM bhedanuM kAraNa che. 550. gautamasvAmi Adi gaNadharoe kareluM dvAdazAMgarUpa aMgapraviSTa zrata kahevAya che, ane bhadrabAhasvAmi Adi vRddha AcAryoe kareluM Avazyakaniryukti Adi zrata aMgabAhya zrata kahevAya che. athavA traNavAra gaNadhara mahArAje pUchavAthI tIrthaMkara mahArAje kahela utpAda-vyaya-ne dhRvarUpa tripadIthI thayeluM dvAdazAMgazruta te aMgapravikhazruta, ane prazna pUchayA sivAya artha pratipAdana karavAthI thayeluM AvazyakAdi zruta aMgabAhyazruta kahevAya che. athavA niyatazruta eTale sarva tIrthakaronA tIrthamAM avazya thanAruM dvAdazAMga gruta te aMgapraviSTa zruta kahevAya, ane aniyata eTale sarva tIrthakaronA tIrthamAM avazya thAya ja ema nahi, evuM tandulavaicArikAdi prakaraNarUpa zrata, aMgabAhyazruta kahevAya che. arthAt gaNadharakRta tripadI janya-ane dhruva zrata je dvAdazAMga Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262] aMga aMga bAhya zrutanAM nAmo. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 rUpa che, te aMgapraviSTa kRta; ane sthavirakRta-artha pratipAdanarUpa temaja aniyata Avazyaka prakaraNAdi zrata aMgabAhya zrata che. pa50. naMdI sUtranI TIkAmAM aMgabAhya ane aMgapraviSTa zrutanI vyAkhyA karatAM malayagirijI mahArAja A pramANe kahe che, ke sarvotkRSThazrutalabdhisaMpanna gaNadhara mahArAje raceluM mULabhUta sUtra, ethavA je sarvadA niyata hoya evuM AcArAMgAdi te aMgapraviSTa zruta; ane sivAya bIjA zrutasthaviroe raceluM hoya te aMgabAhya zrata. temAM aMgabAhya zruta be prakAre che. sAmAyikAdi cha prakAranuM Avazyaka ane tethI vyatirikta, Avazyaka vyatirika zruta be prakAranuM che. eka kAlikazruta ane bIjAM utkAlikazrata. temAM je zrata rAtri ane divasanI prathama ane caramaporilImAMja bhaNAya, te kAlikazruta ane je kALaveLA varjIne sarva kALe bhaNAya te utkAlikazruta. tenAM dazavaikAlika vigere aneka prakAra che, temAMnA keTalAka aprasiddha graMthonA nAma A pramANe che. 1 sthavirAdi kalpanuM pratipAdalma karanAra kalpavruta. te be prakAranuM che. eka cullakalpa te alpagraMtha ane alpa arthavALuM che, bIjuM mahAkalpazruta te mahAgraMtha ane mahAarthavALuM che. 2. jIvAdipadArthanI prarUpaNA karanAra prajJApanA. 3, pramAda-apramAdanA svarUpano bheda ane vipAka jaNAvanAra pramAdApramAda adhyayana. 4, naMdI 5. anuyogadvAra. 6. devendra stava. 7. taMdula vaicArika. 8. caMdrAvedhyaka. 9. sUryaprajJapita. 10. poriSImaMDaLa. 11. maMDaLapraveza. 12. vidyAcaraNavinizcaya. 13. gaNividyA. 14. dhyAnavibhakti. 15. maraNavibhakti. 16. Atmavizuddhi. 17. vItarAgadhruta. 18. saMlekhanAzruta. 19. vihArakalpa. 20. caraNavidhi. 21. AripaccakkhANa. 22, mahApaccakkhANa. e vigere utkAlikazrata che. kAlikazrata paNa aneka prakAre che. 1 uttarAdhyayana. 2 dazAkalpa. 3 vyavahAra. 4 bRhatkalpa. 5 nizItha. 6 mahAnizItha, 7 RSibhASita graMtho. 8 jaMbadvIpa pannatti. 9. dvIpa-sAgara pati. 10 caMdapannatti. 11. kSullakavimAna vibhakti. 12 mahA vimAna pravibhakti. 13 aMgacUlikA. 14. vagecUlikA. 15 vivAha cUlikA. 16 arUNopapAta. 17 varUNopapAta. 18 garUDopapAta. 19 dharaNopapAta. 20 vaizramaNopapAta. 21 velaMdharopapAta. 22 devendropapAta. 23 utthAnazrata. 24 samutthAmRta. 2pa nAgaparijJA. 26 nirayAvalikA. 27 kalpikA, 28 kalpAvaMtasikA. 29 puSpitA. 30 puSpacaDA. 31 vRSNidazA e vigere corAzI hajA2 prakIrNa ka graMtho bhagavaMta prathama jinezvara RSabha devanA samayamAM hoya, ane saMkhyAtA hajA2 prakIrNaka graMtho madhyanA bAvIsa jinezvaranA samayamAM hoya, tathA cauda hajAra prakIrNakagraMtho bhagavaMta mahAvIra devanA samayamAM hoya che. athavA je jinezvarane jeTalA ziSyo utpAtikI vigere cAra prakAranI buddhivALA hoya, temanA teTalA hajAragraMtho hoya, ane pratyekabuddha paNa teTalA ja hoya, e sarva graMtho Avazyaka vyatirikta je utkAlikazrata, kAlikazruta, te badhuM aMgabAhya kahevAya. upara jaNAvelA graMthomAM zuM zuM hakIkata Ave che te jANavAnI IcchAvALAe naMdIsUtranI TIkA joI levI. ahIM vistAra thavAnA bhayathI te sarva nathI lakhyuM. aMgapraviSTazruta bAra prakAre che. 1 AcArAMga. 2 sUtrakRtAMga. 3 sthAnAMga. 4 samavAyAMga. 5 vyAkhyAna prajJapti.. 6 jJAtAdharmakathA. 7 upAsakadazA. 8 aMtakRtadazA. 9 anuttaropapAtikadazA. 10 prazravyAkaraNa. 11 vipAkasUtra. 12 dRSTivAda. temAM - 1-lA AcarAga sUtramAM zramaNa nirjhanyonA AcAra, gocarI vidhi, vinaya, vinayanI zikSA, bhASA, abhASA, caraNasittarI, karaNasittarI, saMyama mAtrA ane AhArAdinI mAtrAno vicAra prarUpyo che. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] bAra aMgamAM zuM Ave che ? [263 temAM jJAnAcAra darzanAcAra cAritrAcAra tapAcAra vIryAcAra e pAMca AcAra che. tathA AcArAMgamAM parimiti vAcanA, saMkhyAtA anuyogadvAra, saMkhyAtA chaMda, saMkhyAtA, zloka, saMkhyAtI niryuktio, saMkhyAtI pratipattio che. vaLI emAM be zrata skaMdha, pacIsa adhyayana, paMcAzI uddezakALa, paMcAzI samudezaNa kALa, aDhArahajAra pada, saMkhyAta akSara, anaMtA paryAya, parimita trasajIvo anaMtA sthAvarajIvo, zAzvata padArtho, azAzvata padArtho, vigere jinaprarUpitabhAvo AcArAMgamAM kahyA che. 2. sUtrakRtAMgamAM ekasoeMsI bheda kriyAvAdInA, corAzI akriyAvAdInA, saDasaTha ajJAnavAdInA, ane batrIsa vinayavAdInA, sarva maLI traNaso tresaTha bheda pAMkhaDIonA temAM savistara varNavyA che. vaLI enI parimita vAcanA, saMkhyAtA anuyogadvAra, saMkhyAtA chaMda, saMkhyAtA zloka, saMkhyAtI niyuktio, saMkhyAtI pratipattio che. temaja emAM be zrutaskaMdha, trevIsa adhyayana, tetrIsa uddezaNakALa, tetrIsa samudezaNakALa, chatrIsahajAra pada, saMkhyAtA akSara, anaMtAgama, anaMtA paryAya, parimita trasajIvo anaMtA sthAvarajIvo tathA zAzvata azAzvata jina prarUpitabhAvo, bIjA sUtrakRtAMgamAM kahyA che. 3. sthAnAMgasUtramAM TuMka-kUTa-parvata, zikharI, prAzmAra, kuMDo, guphAo, khANo, kaho, nadIo vigerenuM svarUpa kahyuM che. A sUtranI parimita vAcanA, saMkhyAtA anuyogaddhAra, saMkhyAtA chaMda, saMkhyAtA zloka, saMkhyAtI niryuktio, saMkhyAtI saMgrahaNIo, saMkhyAtI pratipattio che. tathA A sUtramAM eka zrutaskaMdha, daza adhyayana, ekavIsa uddezaNakALa, ekavIsa samudezaNakALa, bahotera hajAra pada, saMkhyAtAkSara, vigere pUrvavat che. samavAyAMgamAM ekathI so parvatanI saMkhyAvALA padArthono jemAM aMtarabhAva thAya che. tenI prarUpaNA karI che. AnA anuyogadvAra, chaMda vigere pUrvavatu saMkhyAtA che, zrutaskaMdha eka che, adhyayana eka che, udezaNakALa eka che, samudezaNakALa eka che, ekalAkhane cummAlIsa hajAra pada , te sivAya akSara gama paryAya vigere pUrvavat che. pa. vyAkhyA prajJapti sUtramAM jIva,-ajIva AdinI prarUpaNA karI che. enA chaMda-zloka vigere pUrvavat saMkhyAtA che, teno eka zrutaskaMdha che, adhika ekaso adhyayana che, daza hajAra udeza che, daza hajAra samudezaNA che, chatrIsa hajAra prazna che, belAkha aThThAvIsa hajAra pada , akSara, paryAya vigere pUrvavat saMkhyAtA che. da, jJAtAdharmakathAgamAM dharmakathAmAM udAharaNabhUta nagaro, udyAno, caityo, vanakhaMDo, samavasaraNo vigerenuM varNana che. A graMthamAM sarva maLIne sADAtraNa kroDa sthAnako che. AnA anuyoga, chaMda, zloka vigere. pUrvavat che. vaLI A aMgamAM be zrutaskaMdha che, ogaNIza uddezaNakALa che, ogaNIsa samudezaNakALa che, pAMcalAkhane choMtera hajAra pada , akSara, paryAya vigere pUrvavat che. 7. upAsaka dazAMgamAM zrAvakonA nagaro, udyAno, caityo, vanakhaMDa, samavasaraNo, temanA rAjA temanA mAtA-pitA, dharmAcArya, Ihaloka-paraloka saMbaMdhI temanI Rddhi vigerenuM varNana che. emAM anuyogadvAra, chaMda vigere pUrvavat che. zrutaskaMdha eka che, daza adhyayana che, daza uddezaNakALa che, dasa samudezaNakALa che, agIyAralAo ne bAvanahajAra pado che, akSara, paryAya vigere pUrvavat jANI levA. 8. antakRtaMdazAMgamAM tIrthakara vigere caramazarIrI jIvonA nagaro udyAno caityo vigerenuM varNana che, tenA chaMda-zloka vigere pUrvavat che, eka zrutaskaMdha che, ATha varga che. ATha udezaNakALa che, ATha . samudezaNakALa, trevIsa lAkhane cArahajAra pado che, akSara, paryAya, gama vigere pUrvavata che. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] bAra aMgamAM zuM zuM Ave che? [vizeSAvazyaka bhASya bhAga1 anuttaropAtikadazAMgamAM anuttara vimAnamAM utpanna thanArAnA nagara-udyAna-caitya vigerenuM varNana che. anuyoga, chaMda, zloka vigere pUrvavat che. zrutaskaMdha eka che, traNa varga che, traNa uddezaNakALa che, traNa samudezaNakALa che. chatALIsalAkha ane AThahajAra pada . ane akSara-paryAya vigere pUrvanI peThe che. 10. praznavyAkaraNamAM pUchelA, nahI pUchelA vividha prakAre ekaso ATha praznonA uttara che, temaja te sivAya nAgakumAra vigere devonI sAthe sAdhuonA divya saMvAda thayelA tenuM varNana che. anuyogadvAra, chaMda vigere pUrvavat che, teno zrutaskaMdha eka che. pIstAlIsa adhyayana che, pIstAlIsa uddezaNakALa che. pIstAlIsa samudezaNakALa che. bANulAkhane soLahajAra pada , ane akSara, paryAya vigere pUrvanI peThe 11. vipAkasUtrAgamAM zubhAzubhakarmanA daLa-vipAkanuM svarUpa kahyuM che, tenA anuyogadvAra-chaMda vigere pUrvavat saMkhyAtA che. be zrutaskaMdha che, vIsa adhyayana, vIsa uddezaNakALa, vIsa samuddezaNakALa che, ane eka kroDa corAzI lAkha ane batrIzahajAra pada , paryAya-akSara vigere pUrvavatu che. 12. daSTivAda tenA pAMca bheda che parikarma, sUtra, pUrvagata, anuyoga ane cUlikA. temAM parikarma sAta prakAre che. sUtra bAvIza prakAre che. pUrvagata cauda prakAre che, anuyoga be prakAre che, ane cUlikA prathamanA cAra purvanI che, bAkInA pUrva cUlikA vinAnA che. A dRSTivAdanA anuyoga chaMda vigere pUrvavat saMkhyAtA che. eka zrutaskaMdha che. ane saMkhyAta hajAra pado che. uparokta dvAdazAMga-bAra aMgamAM zuM zuM viSaya carcA che, te saMbaMdhI naMdIsUtramAM bahu sArI rIte varNavyuM che, te jANavAnI IcchAvALAe tyAMthI joI levuM. ahIM graMthavistAranA bhayathI mAtra saMkSiptasAra lIdho che. sUtranAM pada AdinI saMkhyA pUrve ATalI hatI kALabaLe smRtibaLa kSINa thavAthI vartamAnamAM teTaluM pramANa upalabdha nathI. - gaNadhara mahArAja prathama pUrvonI racanA kare che." e pUrvemAM saMpUrNavADamaya aMtarbhata thAya che, tethI cauda pUrvAtmaka bArasaMga ja hovA joIe, zeSa aMga athavA aMgabAhya zruta racavAthI zo lAbha ? ziSyanI e zaMkAnuM samAdhAna karavAne zrIgurU kahe che ke - __ jaivi ya bhUyAvAe, sabassa vaomayassa oyAro / nijjUhaNA tahAvi hu, dummehe pappa itthI ya // 551 // joke bhUtavAdamAM - daSTivAdamAM sarva vAmano antarbhAva thAya che; to paNa mandamatIvALA tathA strIonA upakAra mATe zeSa zrutanI racanA karI che. papa1. saMpUrNa vizeSa yukta sarva vastu samUhanuM pratipAdana jemAM kareluM hoya te bhUtavAda. athavA sAmAnya vizeSAdi sarva dharma yukta jIvonA bheda-prabheda jemAM kahela hoya te bhUtavAda athavA daSTivAda kahevAya. evA dRSTivAdamAM samagra vAnamayano antarbhAva thAya che; to paNa te bhUtavAdane grahaNa-dhAraNa karavAne ayogya evA maMda buddhivALA jIvo ane strIonA upakAra mATe zeSa aMgabAhyAdikRtanI racanA karI che. papa1. strIone daSTivAda yA bhUtavAda zruta zA mATe na apAya ? te mATe kahe che. tucchA gAravavahulA, caliMdiyA dubalA dhiIe ya / iti aisesajjhayaNA, bhUyAvAo ya no sthINaM // 552 // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] zrutano viSaya. [265 - tuccha svabhAvavALI-bahu abhimAnavAlI-capalendriya ane buddhie durbaLa-maMda hovAthI strIone atizayavALA adhyayano ane daSTivAda ApavAnI AjJA nathI. pa5ra. strIne jo koI paNa rIte daSTivAda zruta ApyuM hoya, to te tucchAdi svabhAvathI "huM paNa daSTivAda bhaNuM chuM." evA abhimAna yukta manathI purUSanA paribhavAdi kAryamAM pravarte ane tethI durgati pAme. ema jANIne atizaya kRpAsindha-paropakAra karavAmAM ja pravRttivALA bhagavAna tIrthakaroe utthAna-samutthAna zruta vigere atizayavALA-camatkAravALA adhyayana ane dRSTivAda zruta strIone ApavAnI nA kahI che. paraMtu teonA para anugraha karavAne mATe temane paNa zrata ApavuM joIe, ema jANIne zeSa agIyAra aMgAdinI racanA karI che. papara. e pramANe aMgapraviSTa ane aMgabAhya zruta kahIne zrutajJAnanA cauda bhedo kahyA; have zrutano viSaya keTalo che, te kahe che. uvauto suyanANI, savvaM davyAiM jANai jahatthaM / pAsai ya kei so puNa, tamacakkhuiMsaNeNaM ti // 553 // upayogavAnuM zrutajJAnI sarva dravyAdi yathArtha jANe che. ane vaLI keTalAka kahe che ke te acakSudarzana vaDe jue che. papa3. jo zrutajJAnI upayogavAnuM hoya, to te paMcAstikAyarUpa sarva dravya, lokAlokarUpa sarva kSetra, atItAdirUpa sarvakALa, ane audayikAdi sarvabhAvo spaSTAvabhAsi zrutajJAna vaDe yathArtha jANe che; paraMtu sAmAnyaprAhi darzana vaDe jue nahi. kema ke temane te na hoya. jema mana:paryavajJAna spaSTArtha grAhaka che, tethI tyAM darzana nathI, tema zrutajJAna paNa spaSTArthagrAhI hovAthI, artha vikalpana avasthAmAM, antarjalpAkAra rUpa hovAthI, arthane vizeSa prakAre ja grahaNa kare che, paNa sAmAnya prakAre grahaNa nathI karatuM. naMdIsUtramAM paNa kahyuM che ke - "te zrutajJAna saMkSepathI cAra prakAre kahyuM che; dravyathI, kSetrathI, kALathI; ane bhAvathI. dravyathI upayogavAnuM zrutajJAnI sarva dravyo jANe, paNa jue nahi. kSetrathI sarvakSetra jANe paNa jue nahi. kALathI sarva kALa jANe, paNa jue nahi. bhAvathI sarva bhAva jANe, paNa jue nahi." A sthaLe bIjAo "zrutajJAnI jJAnathI jANe che ane acakSudarzanathI jue che," ema mAne che, kAraNake jene zrutajJAna hoya, tene matijJAna avazya hoya che ja. matijJAna ane zrutajJAnane cakSu tathA acakSu e be darzana kahyAM che, temAM cakSudarzana vaDe matijJAnI jue che ane acasudarzanavaDe zrutajJAnI jue che. papa3. A uparokta bIjAono abhiprAya ayogya che, kema ke - tesimacakkhuiMsaNasAmaNNAo kahaM na mainANI / pAsai, pAsai va kahaM, suyanANI kiMkao bheo ? // 554 // temane acasudarzana samAna chatAM paNa matijJAnI te vaDe kema na jue, ane zrutajJAnI kema jue ? e bheda zAthI che ? papa4. 34 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266] pazyattA vicAra. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 mati ane zrutajJAnamAM Indriya-manonimittapaNuM samAna hovAthI, acakSudarzana paNa ubhayamAM samAna che, to pachI acakSudarzanavaDe matijJAnI na jue ane zrutajJAnI jue, enuM zuM kAraNa? jo zrutajJAnI acakSudarzanathI jue, to matijJAnI paNa te vaDe jue. ane jo te na jAe, to te paNa na jue. kAraNa ke nyAya ubhayatra samAna che. mATe "zrutajJAnI jANe, paNa jue nahi." ema ja kahevuM yogya che. papa4. athavA prajJApanA sUtramAM kahela pazyattAnI apekSAe zrutajJAnamAM paNa pazyattA kahelI che, ane tethI te apekSAe "zrutajJAnI jANe ane jue" ema kahevuM yogya che. te mATe AcAryazrI maibheyamacaknuiMsaNaM ca, vajjitu pAsaNA bhaNiyA / paNNavaNAe u phuDA, teNa sue pAsaNA juttA // 555 / / matijJAna-matiajJAna-ne acakSudarzana sivAyanI "pazyattA" prajJApanAmAM phuTapaNe kahela che, tethI zrutajJAnamAM paNa pazyattA yukta che. papapa. pazyattA sAkAra ane anAkAra ema be prakAre che. zrutajJAna sAkAra pazyattA, avadhijJAna sAkAra pazyattA, mana:paryavajJAna sAkAra pazyattA, kevaLajJAna sAkAra pazyattA, zrutaajJAna sAkAra pazyattA virbhAgajJAna sAkAra pazyattA ema cha prakAre sAkAra pazyattA che. cakSudarzana anAkAra pazyattA avadhidarzana anAkAra pazyattA, ane kevaLadarzana anAkAra pazyattA, ema traNa prakAre anAkAra pazyattA che. A pramANe matijJAna-matiajJAna-acakSudarzana sivAyanI nava prakAre "pazyattA" prajJApanA sUtranA trIzamA padanI aMdara phuTa rIte kahI che. tethI zrutajJAnamAM paNa pazyattA kahI che, te yogya che ane tenI apekSAe "zrutajJAnI jANe che, ane jAe che.' ema kahevuM paNa yukta che. jema upayoga zabdathI sAkAra upayoga ane anAkAra upayoga ema banne bheda kahevAya che, tema pazyattA zabdathI paNa sAkAra pazyattA ane anAkAra pazyattA ema be bheda kahevAya che. prazna :- jo ema hoya. to sAkAra ane anAkAra pazyattA e banne sAkAra upayoga ane anAkAra upayoganA mAtra paryAya zabdo thayA, to pachI upayogathI pazyattA judI zA mATe kahI ? uttara :- sAkAra upayoga ATha prakAre che ane sAkAra pazyattA to cha prakAre che, kemake matijJAna ane matiajJAnamAM pazyattA nathI kahI; vaLI anAkAra upayoga cAra prakAre che, ane anAkAra pazyannA traNa prakAre che, kemake acakSudarzanamAM pazyattA nathI kahI. pazyattA eTale utkRSTa rIte jovuM. evuM utkRSTa jovApaNuM, zIdhra trikALa viSaya arthane zIdhra jANavAmAM paTTadhara bodha hoya tyAre thAya; atijJAna ane matiajJAna prAyaH sAMpratakALa viSayI hovAthI, temAM zIdhra paTutara bodha nathI thato, mATe temAM pazyattA nathI kahI. tevI ja rIte jema cakSu Indriyane zIdhra avabodha thAya che, tema bAkInI zrotrAdi indriyone nathI thato, kemake cakSu indriyanA upayoganI apekSAe te Indriyono upayoga dIrdha dIrghakALe kahela che, ane mana zIdhra artha parIcchedaka chatAM paNa temAM pazyattA nathI kahI, kevaLa Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] satpada prarUpaNA Adi dvArA. [267 upayoga ja kahela che, A kAraNathI acakSudarzanamAM pazyattA nathI kahI. A pramANe sAkAra upayoga ATha prakAre ane sAkArapazyattA cha prakAre che, tathA anAkAra upayoga cAra prakAre ane anAkArapazyattA traNa prakAre che. e rIte upayoga ane pazyatAmAM taphAvata hovAthI upayogathI pazyatA bhinna kahI che. tethI matijJAna-matiajJAna ane acakSudarzana sivAya bAkInAM zrutajJAnAdimAM pazyattA kahe che. e pazyattAnI apekSAe "zrutajJAnI jANe che, jAe che." ema kahevuM te yogya che. keTalAka pustakomAM "tethI zrutajJAnamAM pazyattA yukta che tene badale tethI zrutajJAnamAM pazyattA ayukta che" ema jaNAya che, tyAM evo artha samajavo ke pUrvanI pa53mI gAthAmAM "pAra 4 so kuLa samajavaar" e pAThathI acakSudarzananI apekSAe zrutajJAnamAM pazyattA kahI che. te ayogya che, kemake prajJApanAmAM matijJAna-matiajJAna ane acakSudarzana sivAyanI cha prakAranI pazyattA kahI che. tethI "zrutajJAnI jANe, paNa jue nahi" ema artha samajavo (A gAthA pUrva TIkAkAroe grahaNa karI che. paNa artha sahelo che ema kahI teoe A gAthAnI vyAkhyA nathI kahI, tethI vRttikAre svabodhAnusAra vyAkhyA karI che, ane tethI bIjA buddhimAnoe paNa zAstravirodha na Ave tema vyAkhyA karavI.) 555. e pramANe bhedathI ane viSayathI zrutajJAnanuM svarUpa kahyuM -- have satpadaprarUpaNAdi nava anuyogadvAro vaDe gatyAdi mArgaNAsthAnamAM te zratanI prarUpaNA karIzuM. jaha navahA mainANaM, saMtapayaparUvaNAiNA gamiyaM / taha neyaM suyanANaM, jaM teNa samANasAmittaM // 556 // jema satpadaprarUpaNAdi vaDe matijJAna nava prakAre jaNAvyuM, tema zrutajJAna paNa (e nava dvAro vaDe) jANavuM. kemake je matijJAnanA svAmI che, te zrutajJAnanA paNa svAmI che. papa6 . savvAisayanihANaM, taM pAeNaM jao parAhINaM / teNa viNeyahiyatthaM gahaNopAo imo tassa / / 557 // sarva atizayanuM nidhAnarUpa zrutajJAna prAyaH parAdhIna (gurU AdhIna) hovAthI tIrthaMkara gaNadharoe ziSyajananA hitane mATe tene grahaNa karavAno upAya (vidhi) A pramANe kahyo che. pa57. (21) AgamasatthaggahaNaM jaM, buddhiguNehi aTTahiM diTuM / beMti suyanANalaMbhaM, taM pubbavisArayA dhIrA // 558 // je buddhinA AThaguNo vaDe AgamazAstranuM grahaNa kahyuM che, tene ja zrutajJAnano lAbha che ema dhIra evA pUrvajJo kahe che. pa58. evA zAstrane viSe AgaLa kahevAze te buddhinA AThaguNo vaDe gurU pAsethI zAstranuM (zrutajJAnanuM) grahaNa, te ja zrutalAbha pUrvanA jANakAra paMDita purUSo kahe che. pa58. sAsijai jeNa tayaM, satthaM taM cAvisesiyaM nANaM / Agama eva ya satthaM, AgamasatthaM tu suyanANaM // 559 // Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268]. buddhinA ATha guNo. [vizeSAvazayaka bhASya bhAga. 1 tassAyANaM gahaNaM, diTuM jaM maiguNehiM satthammi / beMti tayaM suyalaMbhaM, guNA ya sussUsaNAIyA // 560 // je vaDe bodha karAya, te zAstra, te sAmAnyathI jJAna kahevAya che, ane Agama eja zAstra te AgamazAstra, tene zrutajJAna kahevAya. te zrutanuM AdAna eTale grahaNa karavAnuM zAstramAM je buddhinA guNavaDe kahyuM che tene zrutalAbha kahe che, te guNo zuzruSAdika jANavA. 559-560. te ATha guNa kahe che. (22) sussUsai paDipucchai, suNei, giNhai va Ihae yAvi / tatto apohae vA, dhArei karei vA sammaM // 561 // sAMbhaLavAnI IcchA kare, pUche, zravaNa kare, grahaNa kare, vicAre ane te pachI nizcaya kare, dhArI rAkhe, ane samyaguM anuSThAna kare. pa6 1. (1) prathama vinaya sahita gurU mukhathI zruta sAMbhaLavAnI IcchA kare. (2) te pachI pUche, eTale bhaNeluM zruta zaMkA rahita kare, (3) pachI e bhaNeluM zruta arthathI sAMbhaLe, (4) te sAMbhaLIne avagraha vaDe grahaNa kare, (5) grahaNa karIne IhAthI vicAra kare ke "zuM te Aja pramANe che ke anyathA che ?" ema vicAra karatAM svabuddhithI paNa kaMIka utmakSA kare. (6) te pachI nizcaya kare, ke je pramANe gurUe kahyuM che te temaja che. (7) jyAre e pramANe nizcaya thAya eTale potAnA cittamAM te dhArI rAkhe. (8) te pachI zAstramAM kahela samyaka anuSThAna kare, kAraNa ke zAstramAM kaheluM anuSThAna paNa zrutajJAnAvaraNakarmanA kSayopazamamAM, ane gurUnuM citta prasanna karI levAmAM hetubhUta hovAthI zrutajJAnanI prAptino upAya che. athavA (1) gurU mahArAja je je kArya mATe AjJA kare, te sarva anugraha mAnIne sAMbhaLavAnI IcchA kare. (2) te te kArya karatI vakhate punaH pUche. (3) e pramANe ArAdhana karela gurUnI pAse sUtra ane teno artha sArI rIte sAMbhaLe. (4) sAMbhaLIne avagraha vaDe grahaNa kare. te pachIno vicArAdino artha upara kahyA mujaba samajavo. bIjAM vaLI ema kahe che ke (1) prazna karyA bAda gurUe Adeza karelA vacanane rUDI rIte sAMbhaLe che. (2) sAMbhaLelAne tevI rIte avagraha vaDe grahaNa kare, gurUe kahela samyapha rIte kare, tyAM sudhI samajavuM. A pramANe e AThe prakAre gurUnI ArAdhanA zratanI prAptimAM mULabhUta upAya hovAthI gurU ArAdhanAnA viSayamAM te ATha guNo yoje che. pa61. sussUsaI ya solaM, suyamicchai saviNao gurumuhaao| paDipucchai taM gahiyaM, puNo'vi nissaMkiyaM kuNai // 562 / / suru tatyamaghauM, jIM-hAM-DayA -dhAra tarasa | samma kuNai suyANaM, annaMpi tao suyaM lahai // 563 // sussUsai vA jaM jaM guravo, japaMti pubbabhaNio ya / kuNai paDipucchiUNaM, suNei suttaM tadatthaM vA // 564 // Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara zravaNA ane anuyogano vidhi. [299 zuzruSA eTale vinaya sahita gurU mukhathI sAMbhaLavAnI icchA kare. punaH pUche eTale te grahaNa kareluM punaH zaMkArahita kare, zravaNa kare eTale teno artha bhaNIne sAMbhaLe, te pachI grahaNa karI, vicArI, nizcaya karI, dhArI rAkhIne tenuM zAstrAjJAnusAra anuSThAna kare. kemake tethI bIjAM paNa zrata prApta thAya. athavA gurU je je kahe te sAMbhaLavAnI icchA kare, ane pUrve kahyuM hoya te pramANa kare, punaH pUchIne sUtra athavA teno artha sAMbhaLe. 562-563-564. have zravaNa karavAno vidhi kahe che. (23) mUrya suMvAra vA, vADhiyAra-paripuccha-mImaMsA tatto pasaMgapArAyaNaM, ca pariNiTTa sattamae // 565 // mUka rahevuM. huMkAro Apavo, bADhaMkAra karavo, pratipRcchA karavI, mImAMsAM karavI, pachI prasaMga pAraMgata thavuM tema karavAthI chelle sAtame pariniSThA thAya. 565. pahelIvAra sAMbhaLatAM gAtra sthira karIne maunapaNe sarva eka citte dhArI rAkhavuM. te pachI bIjIvAre huMkAro devo. vaMdana karavuM. pachI trIjIvakhate bADhakAra karavo eTale Ape kahyuM te temaja che, anyathA nathI, ema kahevuM. cothI vakhata pachI pUrvAparasUtrano abhiprAya sAMbhaLIne kaMika pRcchA karavI, eTale e bAbata ema kema ? evI rIte pUchavuM. pachI pAMcamI vakhata mImAMsA karavI, eTale pramANanI jIjJAsA karavI. chaThThI vakhata uttarottara guNaprApti ane cAlatA viSayanI saMpUrNa mAhitI thAya. sAtamI vakhate chelle pariniSThA thAya eTale gurUnI peThe sArI rIte bIjAne kahI zake evuM jJAna thAya. A pramANe ziSya zravaNa karavAno vidhi che. pa65. have gurUe kevI rIte vyAkhyAna karavuM te kahe che. (24) suttattho khalu paDhamo, bio nijjuttimIsio bhaNio / __ taio ya niravaseso, esa vihI hoi aNuogo // 566 // prathama anuyogamAM (pahelIvAra sUtrArtha pratipAdana karatAM) mAtra sUtrano ja artha kahe, bIjI vakhata sUtrasparzakaniyuktimizra kahe, ane trIjIvAra prasaktAnuprasakta saMpUrNa anuyoga kahe. A pramANe sUtranA artha kahevAno vidhi che. pa66. zrutajJAnano adhikAra samApta thayo. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ have avadhijJAnano adhikAra have pUrvokta saMbaMdhathI AveluM adhijJAna kahevAnI IcchAe AcAryazrI prastAvanA karatAM kahe che ke - bhaNiyaM parokkhamahuNA, paccakkhaM taM ca tivihamohAI / puvvoditasaMbaMdhaM, tatthAvahimAio vocchaM ||567 / / parokSajJAna (mati-zruta) kahyuM; have pratyakSajJAna kahIzuM, te pratyakSa avadhiAdi traNa prakAre che. (avadhi-mana:paryAya-ne kevaLa.) temAM prathama pUrvokta saMbaMdhavALuM avijJAna kahIzuM. 567. avadhijJAnanA asaMkhyAtA bhedo che, te jaNAvavA kahe che ke - (21) saMAyAmo anu, mohinnALasa savavayarIo / kAI bhavapaccaiyA, khaovasamiyAo kAo'vi / / 568 / / avadhijJAnanA sarva bhedo saMkhyAtIta che. temAMnA keTalAka bhavapratyayika che ane keTalAka kSayopazamapratyayika che. 568. viSayabhUta kSetra ane kALanI apekSAe adhijJAnanA saMkhyAtIta eTale asaMkhya bhedo che. jemake avadhijJAnano kSetrathI viSaya jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAge che. ekeka pradezanI vRddhie utkRSTathI alokamAM, paNa lokapramANa asaMkhyAtA khaMDomAM, tene dekhavA jANavA lAyaka padArtho hoya, to tene joI dekhI zake. kALathI paNa avadhijJAnIno viSaya jaghanyathI AvalInA asaMkhyAtamA bhAgano che. ekeka samayanI vRddhie utkRSTathI asaMkhyAta utsarpiNIavasarpiNI kALa sudhIno viSaya che. e paNa AgaLa kahevAze. kAraNa ke viSayanA bhedathI viSayino paNa bheda hoya che, e nyAyathI kSetra ane kALarUpa viSayanA asaMkhyAtA bheda hovAthI avadhijJAnarUpa viSayanA paNa asaMkhyAtA bheda che. mULamAM anu zabda che te vizeSArtha che, ethI ema samajavAnuM che, ke kSetra ane kALanI apekSAe ja adhijJAnanA asaMkhyAtA bheda che. dravya bhAvanI apekSAe nahi; kAraNa ke dravyabhAvanI apekSAe to avadhijJAnanA anaMtA paNa bheda che, A mATe AgaLa 626mI gAthAmAM kahevAze ke taijasa ane bhASAdravyanI madhyamAM rahelA anaMta pradezI dravyothI AraMbhIne vicitra vRddhie sarvarUpI dravyono utkRSTa viSaya parimANano avidha kaheze. ane bhAvathI dareka vastuno asaMkhyeya paryAyarUpa viSaya kaheze. A uparathI e siddha thAya che, ke sarva pudgalAstikAya ane avadhibAhya tenA paryAyo, e ubhayanI apekSAe avadhijJAnano anaMto viSaya che. "zeyanA bhedathI jJAnano paNa bheda che" e nyAye dravya ane bhAva lakSaNa viSayanI apekSAe avadhijJAnanA anaMtA bheda che. prazna :- jo avadhinA anaMtA bheda che, to pachI mULamAM "avidhanA saMkhyAtIta bheda che" ema je kahyuM che tenuM zuM ? Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] avadhijJAnanA saMkhyAtIta bhedo. [271 uttara :- ema nahi. anaMtu paNa saMkhyAtItaja kahevAya che, tethI emAM kaMI virUddhatA nathI. mATe "saMkhyAtIta" zabdathI asaMkhyAtA ane anaMtA bhedo avadhijJAnanA che. ema kahevAmAM kaMi paNa virodha nathI. e sarva bhedomAMnA keTalAka bheda bhavapratyayika che ane keTalAka kSayopazamapracayika che. eTale ke jema AkAzamAM uDavAmAM pakSIono bhavajanma eja hetu che, tema nArakAdi janma eja avadhijJAnamAM hetu che, ane tethI teone te bhavapratyayijJAna kahevAya. evuM jJAna, devanArakIone ja hoya che. tapa vigere guNonA pariNAmathI pragaTa thaeluM jJAna te kSayopazamapratyayika (hetuvALuM) kahevAya che. e jJAna tiryaMca ane manuSyone hoya che. prazna - avadhijJAna kSayopathamika bhAvamAM che. ane nArakAdi janma to audayika bhAvamAM che. A pramANe paraspara virUddha hovAthI, nArakAdi janma, te avadhijJAnano hetu kema thaI zake ? uttara :- kharI rIte to nArakI, devonuM jJAna paNa kSayopazama nimittavALuM ja che. paraMtu e kSayopazama paNa nArakI-devano bhava thayo hoya to avazya thAya che. e kAraNathI nArakI-devanuM jJAna bhavapratyayika kahevAya che. pa68. have sAmAnyapaNe kahelA avadhijJAnanA bhedo saMkhyAtIta che, ane vANI to kramavarti che, tathA AyuSa alpa che. Ama hovAthI tenA jeTalA bhedo che teTalA bhedo kahI zakavAnuM potAnuM sAmarthya nathI, ema jaNAvavAnuM niryuktikAra mahArAja kahe che ke(ra6) rutto vorDa satta, modira savArI? coddasavihanikvaM, iDDIpatteya vocchAmi // 569 // avadhijJAnanA sarva bhedo kahevAne mArI zakti kayAMthI hoya? (paranta) cauda prakAranA nikSepa ane Rddhi pAmelAonuM varNana karIza. pa69. AyuSa parimita ane vANI kramavati hovAthI avadhijJAnanA sarva bhedo kahevAne mArI zakti kayAMthI hoya ? naja hoya. to paNa ziSyasamUhanA upakArArthe avadhiAdi cauda prakAranA nikSepa ane AmarSa, auSadhi vigere RddhionuM varNana karIza. pa69. have A pa69mI niyukti gAthAnA pUrvArdhanuM vyAkhyAna karavA mATe bhASyakAra mahArAja kahe che tassa jamakkosayotta-kAlasamayappaesaparimANaM / taNNeyaparicchinnaM, taM ciya se payaDiparimANaM // 570 / / saMkhAIyamaNaMtaM ca, teNa tamaNaMtapayaDiparimANaM / / pecchai poggalakAyaM, jamaNaMtapaesa-pajjAyaM // 571 / / te avadhinA joyapaNAnA niyamathI jeTaluM avadhinA viSayabhUta utkRSTa kSetranA pradeza ane utkRSTa kALanA samayanuM parimANa che, teTaluM ja avadhinA bhedonuM parimANa che, vaLI saMkhyAtIta eTale anaMta, tethI tenA anaMtA bheda (paNa) che, kemake anaMta pradeza ane anaMta paryAyavALA pagalAstikAyane te (avadhijJAnI) jue che. pa70-571. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra72] avadhijJAnanAM bhava pratyayapaNAno khulAso. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 je utkRSTakSetra pradezanuM pramANa ane je utkRSTakALanA samayanuM pramANa avadhinA yapaNe vyavasthita che, teTaluM avadhijJAnanA bhedonuM pramANa che, eTale ke avadhijJAnanA e apekSAe asaMkhyAtA bheda che. kemake aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgathI mAMDIne cheka asaMkhyaya lokAkAzanA pradezo, tathA AvaLanA asaMkhyAtamA bhAgathI mAMDIne cheka asaMkhyaya utsarpiNI ne avasarpiNInA samayo, e ubhaya bhinna bhinna asaMkhyAtA bhedo pramANavALAM che. A kAraNathI kSetra ane kALanI apekSAe avadhinA asaMkhyAtA bhedo che. tathA khalu zabdavaDe sUcavelA avadhinA anantA bhedo paNa che, jemake saMkhyAtIta eTale kevaLa asaMkhyaya ema nahi, paNa saMkhyAtIta eTale ananta paNa samajavuM. kAraNa ke ananta e paNa saMkhyAthI atItaja che. tethI avadhijJAnanA anantA bheda paNa kahI zakAya. kemake avadhijJAnI ananta pradeza ane ananta paryAyI samasta pugalAstikAyane jue che. Ama hovAthI ananta dravya ane paryAyanI apekSAe avadhijJAnanA anantA bhedo paNa che. pa70-571. have pUrve kahela niryuktinI gAthAnA uttarArdhanuM vyAkhyAna kahe che. bhavapaccaiyA nAraya-surANa pakkhINa vA nabhogamaNaM / guNapariNAmanimittA, sesANa khaovasamiyAo // 572 // jema pakSIone AkAza gamana bhavahetuka che. tema deva ane nArakIne (avadhi) bhavahetuka che; ane bAkInAone kSayopazamathI thAya che, mATe guNa pariNAmanA nimittavALuM che. 572. have A saMbaMdhamAM zaMkA ane samAdhAna kahe che. ohI khaovasamie, bhAve bhaNio bhayo tahodaie / to kiha bhavapaccaio, vottuM jutto'vahI doNhaM ? // 573 / / so'vi hu khaovasamao, kiMtu sa eva u khaovasamalAbho / tammi saha hoavassaM, bhaNNai bhavapaccao to so // 574 / / avadhijJAna kSayopazamabhAvamAM kahela che, ane bhava audayikabhAvamAM kahela che, to deva, nArakInuM avadhijJAna bhavapratyayika kahevuM kema yogya kahevAya ? uttara-te divanArakInuM). avadhi paNa kSayopazamathI ja thAya che, parantu tevA kSayopazamano lAbha te deva-nArakIno bhava hoya, to avazya ja thAya che, te kAraNathI te avadhi bhavapratyayika kahevAya che. pa73-174. prazna :- karmanA kSayopazama vigerenuM kAraNa zuM bhava Adi che ? gurUzrI tenA uttara mATe kahe 3 udaya-kkhaya-kkhaovasamo-vasamA jaM ca kammuNo bhaNiyA / davvaM khittaM kAlaM, bhavaM ca bhAvaM ca saMpappa // 575 // karmano je udaya-kSaya-kSayopakSama-ane upazama kahelo che, te dravya, kSetra, kALa, bhava ane bhAva e pAMcane pAmIne thAya che. pa7pa. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] avadhinI paMdara pratipattio. [273 uttara :- karmanA kSayopazama vigere dravya kSetra Adi pAmIne thAya che; kAraNa ke puSpamALA, candana, sarpa viSa vigere dravyo pAmIne prANIone sukha-du:kha AdinA udaya vigere tIrthaMkaragaNadharoe siddhAntamAM kahela che, ane e pramANe pratyakSathI paNa jaNAya che, A kAraNathI devanArakIne te bhavanI apekSAeja kSayopazama nimittavALuM avadhijJAna avazya hoya che. 575. have pUrve kahela padamI je niryukti gAthA che. tenuM vyAkhyAna karavA bhASya kahe che. iya sabapayaDimANaM kaha kamavasavaNNavattiNI vAyA / vocchiti savvaM, sabbAuNAvi saMkhejjakAleNaM ? // 576 // e pramANe sarva bhedonuM pramANa, kramasara varNa (akSara)ne anusaranArI evI vANIthI sarvaAyuSa ane saMkhyAtAkALa vaDe kema kahI zakAya? 576. have cauda prakArano nikSepa kahe che. (27) 3ohI vrattaparimA, saMta pumig. avaTThie cale tibba-maMdapaDivAuppayAI ya // 577 // (28) nApA-raMsa vimo, re dvire ga gyo pittA ya, iyA parivattino 08. 1. avadhi, 2. kSetra pariNAma, 3. saMsthAna, 4. anugAmi, 5. avasthita, 6. caLa, 7, tIvra manDa, 8. pratipAta ane utpAtAdi tathA 9, jJAna, 10. darzana, 11. vibhaMga, 12. deza, 13. kSetra, 14. gati ne RddhiprApta e pratipattio che. 577-578. ahIM avadhi AdithI gati paryantanA cauda dvAro ane te pachI Rddhio kahevAze. temAM (1) nAma-sthApanAdi vaDe bhinna evo avadhi kahevAze. (2) jaghanya-madhyama-ne utkRSTa bhede avadhinuM kSetra parimANa kahevAze. (3) temaja tenuM saMsthAna kahevAze. (4) anugAmI ane ananugAmI avadhijJAna kahevAze. (5) tathA dvavyAdimAM avadhijJAna keTalA kALa paryanta paDyA sivAya upayogathI ane labdhithI rahe che, e pramANe avadhijJAnanI sthiti kahevAze. (6) vaLI vadhavAthI ane ghaTavAthI anavasthita avadhinuM mAna kahevAze. (7) temaja tIvra-manda-ne madhyama avadhijJAna kahevAze. temAM tIvra avadhi eTale vizuddha avadhi, manda eTale azuddha, ane madhyama eTale zuddhAzuddha avadhi, (8) dravyAdinI apekSAe eka kALe pratipAta ane utpAda kahevAze. (9-10-11) jJAna-darzana-ne vibhaMga kahevAze. eTale emAM jJAna kyuM ? darzana kyuM ? ane vibhaMga kyuM ? e traNenuM paraspara alpabahatva kahevAze. (12) avadhijJAna kone dezathI dekhavAnA viSayavALuM ane kone sarvathI dekhavAnA viSayavALuM hoya te kahevAze. (13) saMbaddha-asaMbaddha, saMkheya ane asaMkheya apAMtarAla kSetra dvArA avadhijJAna kSetrano viSaya kahevAze. (14) tathA 409mI gAthAmAM kahelA gati Adi dvArA kahevAze. (15) temaja Rddhi prAptinA vyAkhyAnarUpa anuyoga kahevAze. A uparokta pratipattio anukrame kahevAze. avadhinA bhedoja A pratipattinA hetu che, tethI temane ja pratipatio kahevAya che. pa77-578. 35 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274] avadhino sAta prakAre nikSepa. A avadhinA cauda nikSepa zAthI che ? te mATe bhASyakAra kahe che kegipjjNtaa coisa, riddhI ca samucciyatti paMcadasI / ohipayaMpi va mottuM, seyaramaNugAmiyaM kAuM / / 579 / / keI cosabheyaM bhaNati, ohitti na payaDI jamhA / paDINa ya nikkhevo, jaM bhaNio coddasaviho ti // 580 // gati paryaMta cauda ane zabdathI paMdaramI Rddhi; athavA 'avadhi' pada mUkI daine anugAmI tathA ananugAmI emaja (bheda) karIne keTalAka cauda bheda kahe che, kemake avadhi e bheda nathI ane ahIM bhedono nikSepa kahyo che, tethI tenA cauda bheda che. 579-580. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 avadhi AdithI gati paryaMta cauda nikSepa ane 569mI gAthAmAM ca zabdathI jaNAvela Rddhioe paMdara dvAro kahevAze. athavA 577mI gAthAmAM kahela 'avidha'e pada mUkI daine anugAmI tathA ananugAmI evA bheda karIne cauda prakArano nikSepa keTalAka AcAryo kahe che. kema ke avidha e bheda nathI paNa mukhya uddezya che, ane ahIM to bhedanA vicArano AraMbha che. tethI bhedono ja nikSepa ahIM kahevo joie. A vyAkhyAna paNa yogya che. mAtra A pakSamAM avidha zabda dareka sthaLe vizeSaNarUpe joDavo, jemake avadhinuM kSetra parimANa, avadhinuM saMsthAna vigere. 579-580. prathama pakSane saMmata prathamadvAra kahe che. (26) nAmaM vA vi, ette ane mave ya bhAve ya eso khalu ohissA, nikkhevo hoi sattaviho / / 581 / / nAma-sthApanA-dravya-kSetra-kALa-bhava ane bhAva e sAta prakAre avadhijJAnano nikSepa che. 581. A uparokta niryuktinI gAthAno vistAra bhASyakAra kahe che. avahitti jassa nAmaM, jaha majjAyA'vahitti loyammi / vaLAiinaSyevo hor naDayaUAvinnAso / / 182 jema lokamAM maryAdAne avidha kahe che, tema jenuM aviSe evuM nAma karAya te nAma avidha. jema akSAdimAM vinyAsa thAya che tema sthApanA avadhino sthApanA nikSepa che. 582. jema duniyAmAM maryAdAne avadhi kahevAya che, tema je koi jIvAdi padArthanuM 'avidha' evuM nAma karAya, te nAma mAtrathI kevaLa nAma avidha kahevAya che. tathA akSAdimAM jema nikSepa karAya che, tema koi vastumAM avadhino vinyAsa karavo te sthApanAmAtrathI avidha kahevAya che. 582. athavA bIjI rIte nAma ane sthApanA avadhinuM svarUpa kahe che. ahavA nAmaM tasseva, jamabhihANaM sapajjao tassa / vaLAAraviseto, tA-etta-sAmInuM 8rUA Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] dravya avadhinuM svarUpa. [275 athavA tenuM ja "avadhi evuM nAma e nAma avadhi che. kema ke (avadhi) evuM nAma e paNa avadhijJAnano svaparyAya che. tathA te avadhinA dravyakSetra ane svAmIno AkAra vizeSa te sthApanA avadhi che. 583. athavA "avadhi" evA akSaronI paMktirUpa saMjJA te nAma avadhi che, avadhi evuM nAma e avadhijJAnano vacanarUpa svaparyAya che. tathA avadhijJAnanA viSayabhUta pRthvI-parvatAdi dravya, bharatAdi kSetra, ane svAmipaNAnA AdhArabhUta je sAdhu vigere teono AkAra vizeSa te paNa sthApanA avadhi che. kemake viSaya ane viSayabhAvanA saMbaMdhathI teonA AkAramAM avadhi sthapAya che. pUrvanI gAthAmAM maryAdA ane aAdimAM avadhijJAna asaMbaddha chatAM paNa temane nAmaavadhi ane sthApanAavadhi tarIke kahyA che, ane ahIM nAma ane dravyAdi AkAramAM avadhijJAna saMbaddha hovAthI temane nAma avadhi ne sthApanA avadhi kahela che. eTalo emAM ne AmAM taphAvata che. 583. have dravyaavadhi kahe che, te be prakAre che, AgamathI ane noAgamathI, temAM avadhi padArthane jANanAro chatAM temAM upayogarahita hoya, te AgamathI dravyaavadhi kahevAya, kemake "upayoga rahita, hoya te dravya" e vacanathI te upayoga zUnya manuSya dravyaavadhi kahevAya che. tathA noAgamathI je jJazarIra dravyaavadhi ne bhavya zarIra dravyaavadhi che, tenuM svarUpa to jANItuM che. tethI tene choDIne jJazarIra bhavyazarIrathatirikta dravyaavadhi bhASyakAra mahArAja pote kahe che. davyohI uppajjai, jattha tao jaM ca pAsae teNaM / jaM vovagAri davvaM, dehAI tadubbhave hoi // 584 // jyAM avadhi utpanna thAya che, tathA te avadhivaDe je dravya jAe te, athavA avadhi utpanna thavAmAM je dravya-dehAdi upakArI hoya te dravya avadhi che. 584. moTA parvatanI je zilA Adi upara kAryotsagAdimAM rahelA sAdhu Adine avadhi utpanna thAya te zilAdi, tathA pRthvI-parvatAdirUpI dravya-padArthane te avadhivaDe sAdhuAdi jue che, temaja avadhijJAnanI utpattimAM zarIrAdi dravya sahakArIpaNe upakArI hoya te, e sarva dravyaavadhi kahevAya che. kAraNa ke ahIM AdhAraAdibhUta je zilAdi dravyo te utpanna thatA avadhijJAnanA sahakArI kAraNo che. e mATe kahyuM che ke- mUtarI bhAvino vA mAvasya di vAra tu yatno . tat caM tattvaH, sacetanA'cetanaM gaditam // 1 // bhUta athavA bhAvi padArthanuM je kAraNa; sacetana athavA acetana hoya, tene lokamAM tattvajJoe dravya kahyuM che. A vacanathI uparokta zilAdi sarva vastudravya-avadhi kahevAya che. A sivAya bIjA paNa tapa-saMyamAdi avadhijJAnanI utpattinA kAraNo che, tene paNa dravyaavadhipaNe jANavA. paNa dravyarUpe te na hovAthI ahIM gaNAvela nathI. 584. have kSetraavadhi ane kALaavadhinuM svarUpa kahe che. khette jatthuppajjai, kahijjae pecchae va dvaaii| evaM ceva ya kAle, na u pecchai khitta-kAle so // 585 / / Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276] kSetra kALa Adi avadhinuM svarUpa. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 kSetramAM (avadhi) utpanna thAya, athavA je kSetramAM avadhinI prarUpaNA thAya, athavA je kSetramAM rahelAM dravyo jue, te sarva kSetraavadhi che. e ja pramANe je kALamAM avidha utpanna thAya, prarUpaNA thAya, ke jovAya, te kALaavidha che. kSetra ane kALane to avidhajJAnI sAkSAt jue nahi. 585. je nagaranA udyAnAdimAM rahelA sAdhu Adine avadhi utpanna thAya, te avadhinA adhikaraNabhUta kSetra, te kSetraavadhi kahevAya che. ahIM AdhArabhUtakSetranI mukhyatAnI vivakSAe vyapadeza karyo che. athavA je kSetramAM avadhinI prarUpaNA karAya te, temaja je kSetramAM rahelAM dravyo avadhijJAnI jue che. tene paNa tenI mukhyatAnI vivakSAe kSetraavadhi kahevAya che. eja pramANe je prathamapaurUSIAdi kALamAM avadhijJAna utpanna thAya te, athavA je kALamAM avadhinI prarUpaNA karAya te, temaja je kALaviziSTadravyone avidhajJAnI jue che, tene tenI mukhyapaNAnI vivakSAe kALaavidha kahevAya che. prazna :- avadhijJAnI kSetra ane kALamAM rahelA dravyo jue che ema kahyuM che, to zuM te avadhijJAnI kSetra ane kALane sAkSAt nathI jotA ? uttara :- kSetra ane kALa arUpI hovAthI adhijJAnI sAkSAt tene joi zakatA nathI, kema ke avadhijJAnI rUpIvastune ja joi zake che. tethI AdhArabhUta ughAnAdi jue che. tathA vartanArUpa kALane to te jue che, kAraNa ke vartanA to dravyano paryAya che. 585. have bhava ane bhAva avadhinuM svarUpa kahe che. jami bhave uppajjai, vaTTai pAsai va jaM bhavohI so / emeva ya bhAvohI, vaTTai ya tao khaovasame // 586 // je bhavamAM avadhi utpanna thAya, vartatuM hoya ane jue, te avidha bhavaavadhi che. eja pramANe bhAvaavidhe che, ane te kSayopazamabhAvamAM che. 586. je nArakAdi bhavamAM avadhijJAna avazya utpanna thAya che te, athavA je bhavamAM avidha utpanna thaela hoya che te nArakAdi bhava athavA potAnA ke paranA ekathI asaMkhyAtA bhavane jue te bhavaavidha che. ahIM AdhArabhUta athavA viSayabhUta bhavane viSe je avidha hoya tene bhavaadhi kahela che. Aja pramANe bhAvaavadhi paNa samajavuM. jemake-je kSAyopazamikabhAvamAM avadhi utpanna thAya te, athavA je kSAyopazamikabhAva thaethIja utpanna thAya te, athavA audayikAdi pAMca bhAvomAMnA koi paNa ekane ke sarvane jue che, te bhAvaaviSe kahevAya che. A pramANe prathama vyAkhyAnamAM dvArapaNe AvelA ane bIjA vyAkhyAnamAM vizeSaNapaNe AvelA avadhino nikSepa kahyo. 586. have avadhijJAnanuM kSetraparimANa kahevAne bhASyakAra mahArAja prastAvanA karatAM kahe che keohiss khettamANaM, jahaNNamukkorasa-majjhimaM tattha / pAeNa tadAIe, jaM teNa jahannayaM vocchaM || 587 / / have avadhijJAnanA (viSayabhUta) kSetranuM pramANa jaghanya-utkRSTa-ne madhyama ema traNa prakAre che; temAM prathama ghaNuM karIne jadhanyapramANavALuM avadhi thAya che, tethI pathama te kSetranuM jaghanya pramANa kahIza. 587. Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] avadhijJAnanuM jaghanyakSetra. [277 teja vAta kahe che. (30) jAvaiyA tisamayAhAragassa suhumassa paNagajIvassa / ogAhaNA jahaNNA ohIkhettaM jahaNNaM tu // 588 // traNa samaya paryata AhAra karanAra sUkSma panaka (vanaspati vizeSa) jIvanuM jeTaluM jaghanya zarIra hoya. teTaluM ja avadhijJAnanA viSayabhUta) kSetranuM jaghanya pramANa che. 588. e pramANe niyuktinI gAthAno saMkSepArtha che. have e saMbaMdhamAM sAMpradAyika arthanuM vyAkhyAna karavA bhASyakAra mahArAja bhASya kahe che. pa88. jo joyaNasAhasso, maccho niyae sarIradesammi / uvavajjaMto paDhame, samae saMkhivai AyAmaM // 589 // payaramasaMkhejjaMgulabhAgataNuM macchadehavicchiNNaM / bIe taie sUI, saMkhiviuM hoi to paNao // 590 // uvavAyAo taie, samae jaM deimANameyassa / taNNeyadavvabhAyaNamohikkhittaM jahannaM taM // 591 / / eka hajAra yojana laMbAIvALo je matsya (marIne) potAnA zarIranA eka dezamAM utpanna thatAM, pahelA samaye laMbAino saMkSepa kare che, bIje samaye matsyanA deha jeTaluM vistIrNa ane aMgulanA asaMkhyAmAM bhAga jeTaluM jADuM (AtmapradezonuM) pratara hoya teno saMkSepa karI sUcI kare che. trIje samaye (AtmapradezonI) sUcI saMkSepIne te pachI panaka (vanaspati vizeSa) tarIke utpanna thAya che. evA matsyane trIjA samaye panakanA zarIranuM jeTaluM pramANa hoya che. teTaluM te avadhinA joyadravyanA bhAjana (AdhAra) bhUta kSetranuM jaghanya pramANa che. 589-590-591. eka hajAra yojana laMbAIvALo koi matsya marIne potAnAja zarIranA bAhyadezamAM utpanna thatAM, prathama samaye AtmapradezanI laMbAIne saMkoce che, te saMkocatAM matsyanA zarIra jeTaluM vistRta (lAMbu pahoLuM) ane jADAImAM aMgulanA asaMkhyAtamAbhAga pramANa jIva pradezonuM pratara thAya che. ATalo vyApAra prathama samaye thAya che. prazna :- prathama samaye AtmapradezanI laMbAIne saMkoce che, emaja kahyuM che. ane tame pratara karavAnuM kaho cho te kayAMthI kaho cho ? uttara - bIje samaye pratarano saMkSepa karavAnuM kahyuM che, tethI te pratarano saMkSepa pratara karyA sivAya thAya nahi. tethI bIje samaye te pratarane banne bAjuthI saMkocIne jADAImAM aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa ane laMbAImAM matsyanA zarIra pramANasUci kare che. te pachI trIje samaye sUcInA saMkSepathI aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga jeTalA zarIranI avagAhanAvALo thaIne pUrvabhavanuM matsyAyu kSINa thaye navA bhavanuM Ayu udaya thavAthI vigrahagati sivAya te ja matsyanA zarIranA koI eka dezamAM panakarUpe (sUkSmavanaspati jIva vizeSapaNe) utpanna thAya che. A utpatti samayathI trIje samaye A panaka jIvanA zarIranuM jaghanyamAM jeTaluM pramANa hoya che, teTaluM ochAmAM ochuM Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278] matsyanAM panakano vicAra. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga.1 avadhijJAnanuM viSayabhUta kSetra che. te kSetra avadhijJAnane je grAhya dravyo che. temanuM AdhArabhUta che. te yadravyano AdhAra hovAthI ja, e kSetrane avadhijJAnano viSaya kahevAya che, paNa sAkSAtapaNe kSetra e avadhino viSaya nathI. kAraNa ke kSetra to amUrti che ane avadhijJAna to mUrta padArthane jANanAruM che, Aja traNa gAthAmAM kahelA arthane anurUpa vRddhoe kahyuM che ke - je koI hajAra yojana pramANavALo matsya marIne potAnA zarIranA koIpaNa bAhya bhAgamAM sUkSma panakapaNe utpanna thAya te grahaNa karavo. te jIva prathama samaye (AtmapradezanI) laMbAI saMkocIne aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa jADuM ane lAMbuM pahoLuM, potAnA zarIra jeTaluM pratara jIva sAmarthyathI kare. pachI te pratarane paNa bIjA samaye saMkocIne jADI-pahoLI aMgalanA asaMkhyAtamA bhAga pramANavALI ane laMbAImAM potAnA zarIra pramANa evI sUci kare che. trIje samaye e sUci saMkocine potAnA zarIranA eka dezamAM sUkSmapanakarUpe utpanna thAya che. A panakane trIjA samaye potAnI jeTalI jaghanya avagAhanA hoya che, teTaluM avadhijJAnathI grAhya vastunA AdhArabhUta kSetranuM jadhanya pramANa che. A pramANa munivRMdanA susaMpradAyathI jANavuM. 589-590-591. ahIM koI pUche che ke - kiM maccho'timahallo, kiM tisamaio va kIsa vA suhumo / gahIo kIsa va paNao, kiMva jahaNNAvagAhaNao ? // 592 // zA mATe ati moTo matsya grahaNa karyo ? zA mATe traNa samaye potAnA zarIramAM utpanna thanAra grahaNa karyo ? zA mATe sUkSma grahaNa karyo ? zA mATe panaka jIva kahyo ? ane zA mATe jadhanya avagAhanAvALo kahyo ? pa92. uparanA praznono AcAryazrI uttara Ape che. maccho mahallakAo, saMkhritto jo ya tIhiM smehiN| so kira payattaviseseNa, sahamogAhaNaM kuNai // 593 // saNhayarA saNhayaro, suhumo paNao jahaNNadeho ya / subahuvisesavisiTTho, saNhayaro sabadehesu // 594 // ati moTA zarIravALo matsya traNa samaye Atmapradezone saMkSepe che, te kevaLa prayatna viSayathI sUkSma avagAhanA kare che. sUkSmamAM sukSma jaghanya dehavALo sUkSmapanakajIva bahu vizeSaNaviziSTa sarva zarIromAM sUkSmazarIravALo che. pa93-594. je hajAra yojana laMbAIvALo mahAkAya matsya che, te traNa samaye potAnA Atmapradezone saMkoce che, te samaye te kevaLa prayatna vizeSathI ati sUkSma avagAhanA kare che, ane jo anyatra dUra jaIne utpanna thAya, temaja vigraha gatie jAya, to te vakhate jIva pradezo kaMIka vistAra pAme ane tethI avagAhanA moTI thAya, e kAraNathI vigrahagati vinA potAnA zarIradezamAM ja utpanna thAya evo matsya levo ema kahyuM. vaLI sUkSmathI paNa sUkSma panakajIva che, te kAraNathI sarva zarIrothI jaghanya avagAhanAvALo bahuvizeSaNayukta panakajIva grahaNa karyo che. pa93-94. Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] trisamayapanakamAM matAntara. [279 zA mATe traNa samayano AhAraka grahaNa karyo e praznano uttara Ape che. paDhama-viieutisaNho, jamaitthUlo cautthayAIsu / taiyasamayammi joggo, gahio to tisamayAhAro // 595 / / pahelA ane bIjA samayamAM atisUkSma hoya che, tathA cothA samayathI ati sthUla thAya che, paNa trIjA samaye yogya thAya che, te kAraNathI traNa samayano AhAraka (panakajIva) grahaNa karyo che. pa95. A saMbaMdhamAM bIjA keTalAeka AcAryono mata jaNAve che. keI do jhasasamayA, taio paNayattaNovavAyammi / aha tisamao AhArao ya suhumo ya paNao ya // 596 // uvavAe ceva tao, jao jahaNNo na sesasamaesu / to iha taddehasamANamohikhettaM jahaNNaM tu // 597 // keTalAka AcAryo matsyanA be samaya ane trIjo samaya panakapaNAnI utpattimAM; e pramANe traNa samayano AhAraka sUkSmapanaka thAya che. te kAraNathI utpattimAMja e jaghanya (zarIravALo che), bIjA samayomAM nathI. ane tethI kevaLa tenA zarIra pramANa avadhijJAnanuM jaghanyakSetra che. ema kahe che. 196-597. "traNa samayano AhAraka' e saMbaMdhamAM keTalAka AcAryo ema kahe che ke-prathamanA be samaya to matsya saMbaMdhI grahaNa karAya che, temAM pahelA samaye AtmapradezonA vistArano saMkoca karI pratara kare che, bIjA samaye sUci kare che ane trIjA samaye e sUci saMkocIne panakapaNe utpanna thAya che. A pramANe vigrahagati vinA traNa samaye utpanna thayelo panakajIva traNa samaya to AhAraka kahevAya che, jo vigraha gatie utpanna thato hoya to te AhAraka na hoya, kemake jeTalo samaya vigrahagatimAM vacamAM jAya teTalA samaya te anAhAraka hoya che. Ama hovAthI traNa samaye ane vigrahagati vinA utpanna thayelo panaka atisUkSma siddha thAya che, ema siddha thavAthI 588mI gAthAmAM kahela niryuktikAranuM vacana ArAdhyuM gaNAya, vaLI ahIM e panaka jema sUkSmamAM sUkSma hoya ema kahevuM joIe, to e bAbata A vyAkhyAnamAM ghaNI sArI rIte siddha thAya che, jemake- utpatti samayeja te panakajIva jaghanya avagAhanAvALo che, bIjA samayamAM nahi, kema ke bIjA samayomAM to te kaMIka moTo thAya che, ane niryuktikAre to jaghanya avagAhanAvALo kahyo che, mATe uparokta svarUpavALA ati sUkSmapanaka jIvanA prathama samayanA zarIra jeTaluM jaghanyathI avadhijJAnanuM viSayabhUta kSetra che. ahIM bhASyakAranI gAthA vinA TIkAkAra mahArAja pote e AcAryonA matanuM khaMDana kare che ke- e pramANe teonuM vyAkhyAna yogya nathI, kemake traNe samayano AhAraka e zabda panakajIvana vizeSaNarUpe kahela che, ane tethI malyanA AyuSyanA je be samaya te panakanA samaya che, ema kahevuM ucita nathI. vaLI e pramANe mAnavAthI jaghanya avagAhanA thAya che, ema kahyuM che, te paNa yogya nathI. kAraNa ke ahIM ati sUkSma athavA ati moTI avagAhanA sAthe kaMI prayojana nathI, yogya avagAhanA sAthe prayojana che, ane teja yogya avagAhanA tenA jANanArAoe joela Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280]. utkRSTa avadhinuM kSetra. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 che, ke je prathama jaghanya avagAhanAvALo chatAM, teja bhavamAM traNa samaya AhAra grahaNa kare che, tyAre jevaDo thAya che, teTaluM avadhijJAnanuM jadhanya kSetra che. mATe vadhAre vistArathI saryuM. 196-597. A pramANe avadhijJAnanA viSayabhUta kSetranuM jaghanya pramANa kahyuM. have tenuM utkRSTa pramANa kahe che. (31) sababahuagaNijIvA, niraMtaraM jattiyaM bharejjaMsa / khettaM sabadisAgaM, paramohI khetta niddiTTo // 598 / / sarvathI ghaNA agnikAyanA jIvothI niraMtara bhareluM jeTaluM kSetra sarva dizAmAM hoya, teTaluM paramAvadhijJAnanuM utkRSTa kSetra kaheluM che. 598. A avasarpiNImAM ajItanAtha svAminA vakhate sarvathI ghaNA agnikAyanA jIvo hatA, te agnikAyanA jIvone viziSTa sUciracanAe niraMtara goThavIne jeTaluM AkAzakSetra eka dizAmAM rokAya, te sUcine cAre bAju bhamAvatAM jeTaluM kSetra sarvadizAmAM sUcibhramaNa karatAM rokAya eTaluM paramAvadhijJAnanA viSayabhUta kSetranuM pramANa mahAmunioe kaheluM che. pa98. e pramANe niyuktinI gAthAno akSarArtha che; ane bhAvArtha to bhASyakAra mahArAja sAMpradAyika artha pratipAdana karanAra evI bhASyanI gAthAthI kahe che. abbAghAe sabbAsa, kammabhamisa jayA tdaarNbhaa| savvabahavo maNussA, hota'jiyajiNiMdakAlammi // 599 // pAMcabharata, pocaairavata tathA pAMca mahAvideha e sarve paMdara karmabhUmiomAM A avasarpiNImAM ajItajinezvaranA kALe sarvathI ghaNA garbhaja manuSyo hoya che, te vakhate ghaNo AraMbha thavAthI jo (mahAvRSTiAdi)vyAghAta na hoya; to te vakhate (bAdara agnikAyajIvo paNa sarvathI ghaNA hoya che.) pa99. prazna :- zuM e bAdara agnikAyajIvothIja eTalA agnikAyajIvonuM pramANa pUrNa karAya che ? ke sUkSma agnikAyanA jIvo maLIne eTaluM pramANa thAya che. ? jo sUkSma agnikAya maLIne eTaluM pramANa thatuM hoya, to te sUkSma paNa viziSTa grahaNa karAya che ke aviziSTa grahaNa karAya che ? pa99, AcAryazrI ziSyanA e praznano uttara ApatA kahe che ke ukkosayA ya suhumA jayA tayA sababahugamagaNINaM / parimANaM saMbhavao, taM chaddhA pUraNaM kuNai // 600 // utkRSTa bAdara agnikAyanA utkRSTa jIvo jyAre utkRSTa saMkhyAmAM hoya che, tyAre sUkSma agnikAyanA jIvonuM pramANa paNa prAyaH sarvathI utkRSTa hoya che. te badhA jIvo cha prakAre kSetrane pUrNa kare che. 600. anantAnanta avasarpiNIomAM bIjA jinezvarano ja kALa grahaNa karAya che, ke jayAre vadhAremAM vadhAre bAdara agnikAya jIvo hoya che, e utkRSTa bAdara agnikAya ane utkRSTa sUkSmaagnikAya jIvo maLIne sarvathI ghaNAM agnikAyanA jIvonuM pramANa thAya che. te pramANa saMbhavamAtrathI apekSAe cha prakAranI racanAe buddhithI karAya che, temAMnA pAMca prakAra anAdezarUpa che ane chaThTho prakAra mRtAdezarUpa che. 600. Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] agninAM ghana, pratara ane sUci racanAo. [281 te jaNAvavA kahe che ke - ekkekkAgAsapaesajIvarayaNAe sAvagAhe ya / cauraMsadhaNaM payaraM, seDhI chaTTo suyAeso // 601 // ekeka AkAzapradezamAM jIva racanAe ane svaavagAhanI racanAe, e bemAM paNa samacorasa ghana, pratara ane zreNi e traNa prakAre karavAthI cha prakAre racanA thAya, temAM chaThTho prakAra zrutAdeza che. 601. ekeka AkAza pradeze ekeka jIvanI racanAe ane asaMkheya AkAza pradezamAM zarIra rahevAthI eTalA pradeze ekeka jIvanI racanAe ema be prakAre thatI je racanA te samacorasa ghanapaNe sarva agnikAya jIvo vaDe karAya che, tenI sthApanA A pramANe karavI. [000 degdegdeg1- A dareka AkAza pradezamAM sthapAyelA nava agnikAyajIvonI upara ane iii nIce bIjAM paNa nava nava jIvo eja pramANe sthApavA. A kalpanAthI satyAvIza AkAza pradeza ane jIvo vaDe ghana thayuM samajavuM, kharI rIte to te asaMkhyAtA che. bIjA prakAre ghana karavuM te paNa A ja rIte samajavuM, mAtra AmAM taphAvata eTalo ke tenI avagAhanA asaMkhya pradezanI hovAthI asaMkheya AkAza pradeza ekeka jIvanI sthApanA karIne ghana karavuM. eja pramANe ekeka AkAzapradeze ekeka jIvanI sthApanA vaDe ane asaMkheya pradezamAM ekeka jIvanI sthApanAvaDe pratara paNa be prakAre thAya che ane sUci paNa be prakAre thAya che. uparokta rItie be prakAre ghana ane be prakAre pratara maLIne cAra bheda, tathA ekeka pradeze ekeka jIvanI sthApanAe sUci karavArUpa pAMcamo bheda e pAMca prakAra grahaNa karavA yogya nathI, kemake emAM be doSo che. eka doSa to e che ke A pAMca prakAranI sthApanAe sthApelA agnikAyanA jIvone asatkalpanAe avadhijJAnathI e dizAomAM bhamAvIye to te jIvo thoDA ja kSetrane sparze che, ane bIjo doSa e che ke ekeka AkAzapradezamAM jIvanI sthApanA karavI e AgamavirUddha che. kemake asaMkheya AkAzapradeza vinA jIvano avagAha thaI zake nahi. prazna :- asatkalpanAe eka pradezamAM paNa avagAha mAnIe to zuM harakata che ? uttara :- ema nahi, saMbhava hoya to kalpanA paNa virodha vinA ja karavI joIe, virodhavALI kalpanAthI zuM phAyado? A kAraNathI uparokta pAMca prakAra anAdezarUpa hovAthI agrAhya che, ane asaMkheya AkAzapradezAtmaka svaavagAhamAM paMktie jIva sthApanAnI racanA vaDe sUci karavArUpa chaThTho prakAra kRtAdezarUpa che, kemake Aja prakAra zrutamAM kahelo che tethI te grAhya che. A yathokta sUci ghaNAM kSetrane sparze che e prathama guNa che. vaLI e pramANe avagAha mAnavAmAM kAMI virodha thato nathI e bIjo guNa che, ane tethI agnikAyanA jIvanA zarIrane sthApavAnI racanAe karelI sUcine avadhijJAnIthI asatkalpanAe e dizAomAM bhamAvIye to A lokamAM paNa lokapramANa asaMkhyAtA khaMDa parvatanA kSetrane sparze. ATaluM utkRSTa kSetra avadhijJAnano viSaya che. 601. 36 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282] agni zarIranI sUci racanA levAnuM kAraNa. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 ahIM koI zaMkA karIne pUche che ke - __ghaNa-payaraseDhigaNiyaM naNu tullaM ciya vikappaNA kIsa / chaddhA kIrai bhaNNai, purisaparikrovao bheo // 602 // ghana-pratara-ane zreNinuM garNita samAna ja che. to zA mATe cha prakAre vikalpa karAya che ? purUSanA parikSepathI e badhAmAM bheda hovAthI ema kahevAya che. 602. prazna :- ekeka AkAzapradezamAM avagAhI rahelA jIvothI thayela ghana-pratara ne zreNi vaDe vyApta thayela AkAzapradezo tenA saMkhyArUpa gaNitanI apekSAe samAna che, tathA asaMkheya AkAzapradezamAM avagAhI rahelA jIvothI thayela ghana-pratara-ne zreNivaDe vyApta AkAzapradezanI saMkhyAnuM gaNita paNa svasthAnamAM paraspara samAna che, jema ke ekeka AkAzapradezamAM avagAhI rahelA jIvonuM ghana, jeTalA AkAzapradezomAM vyApta che, teTalA ja pradezomAM pratara ane zreNi paNa vyApta che udAharaNa tarIke jema koI vALeluM athavA pahoLuM kareluM vastra samAna AkAza pradezane sparze che. tema te jIvanI avagAhanA ghana Adi mATe paNa samajavuM. eja pramANe asaMkhyayaAkAzapradezamAM avagAhI rahelA jIvothI thayela ghana pratara ane sUci vaDe paNa svasthAnamAM paraspara samAna AkAzapradezo sparzAya che. A kAraNathI be prakAranA avagAhathI be prakAranuM mAna mAnavuM eja ThIka che, paNa pratara ane sUcinA babbe bheda vadhAre karIne cha vikalpa zA mATe karAya che ? uttara :- purUSa parikSepathI e cha vikalpano bheda karAya che. ghana-pratirAdi vaDe vyApta thayela AkAzapradezonI saMkhyAne ahIM viSayapaNe vicArAtI nathI; paNa ghana pratirAdimAMthI koI racanAvizeSane avadhijJAnIthI sarva dizAomAM bhamAve, to te racanA ghaNuM kSetra sparze che, eja ahIM mukhya grahaNa karavA yogya viSaya che. ane ema hovAthI A cha vikalpo judA judA bhede che. jemake ekeka pradezamAM avagAhI rahelA jIvavaDe karAyeluM dhana jeTalA kSetrane sparze che, te karatAM asaMkhyaya pradezamAM avagAhI rahelA jIvathI karAyeluM ghana asaMkhyayaguNA kSetrane sparze che, tethI paNa ekeka pradezamAM avagAhI rahelA jIvonuM pratara asaMkhyayaguNuM kSetre sparze che, tenA karatAM asaMkhyaya pradezamAM avagAhI rahelA jIvonuM pratara asaMkhya guNuM kSetra sparze che. tethI ekeka pradezamAM avagAhI rahelA jIvonI sUci asaMkhyayaguNuM kSetra sparze che, ane tethI paNa asaMkheya AkAzapradezamAM avagAhI rahelA agnikAya jIvonI sUci avadhijJAnIthI sarva dizAomAM bhamAvatAM asaMkhyayaguNA kSetrane sparze che. te kSetra alokamAM paNa lokapramANa asaMkhyAtAkhaMDapramANa thAya. eTaluM utkRSTa kSetra avadhijJAnano viSaya che. 602. . eja kahelA arthane bhASyakAra mahArAja pote ja kahe che. niyayAvagAhaNAgaNijIvasarIrAvalI samaMteNaM / bhAmijjar3a ohinnANidehapajjaMtao sA ya // 603 // aigaMtUNamalogaM logaagaasppmaannmettaaii| ThAi asaMkhejjAI idamohikvettamukkosaM // 604 // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] madhyama avadhinAM kSetra ane kALanuM pramANa. [283 jIvanI potAnI avagAhanA ane agnikAya jIvonA zarIranI paMkti avadhijJAnInA zarIranA parvatathI sarva dizAmAM buddhie) bhamAvAya, to te paMkti alokamAM asaMkhyAtA lokAkAzapramANakhaMDo atikramIne sthira thAya che; eTaluM avadhijJAnanuM utkRSTa kSetra che. 603-604. prazna - rUpI dravyane ja avadhijJAnI jue che ema kahevAya che, ane kSetra to amUrta-arUpI che, te avadhijJAnano viSaya kema thaI zake ? uparokta ziSyanI zaMkAnA samAdhAnArthe gurUzrI kahe che ke - sAmatthamettameyaM, jai daTThavvaM havejja, pecchejja / Na tu taM tatthatthi jao, so rUvinibaMdhaNo bhaNio // 605 / / - je eTaluM kSetra avadhijJAnanA viSayarUpe kahyuM che, te kevaLa sAmarthyamAtra kahyuM che, eTale jo eTalA kSetramAM kaMI rUpI dravya jovA yogya hoya, to te tene joI zake. paNa rUpIdravya alokamAM nathI. (tethI tyAM kaMI jue nahi.) kemake avadhijJAnano viSaya rUpIdravya che. 605. prazna - jo ema che, to jene lokapramANa avadhijJAna thaIne pachI vizuddhivazAta lokathI bahAra paNa avadhijJAna vadhe, tene tenI vRddhithI zuM phAyado? kemake lokabahAra avadhijJAnathI jovA yogya evI rUpI vastuno to abhAva che. ziSyanI e zaMkAnA samAdhAna mATe zrIgurUdeva kahe che ke - vaTuMto uNa vAhiM, loyatthaM ceva pAsaI dabbaM / suhumAM sukumayamaM paramodI nAva paramANuM 66 (yo) lokabahAra vRddhi pAmatuM avadhijJAna, lokamAM rahelA dravyane ja sUkSmatara rIte jAe che, ane paramAvadhi cheka paramANu paNa jue che, (A tenuM tAttvika phaLa che, ane alokamAM to lokapramANa asaMkhyaya khaMDomAM dravya jovAnuM sAmarthya mAtra ja kahyuM che.) 606. A prakSepagAthA anya AcAryanI kahelI che, paNa upayogI hovAthI ahIM tenI vyAkhyA karI. e pramANe avadhijJAnanA viSayabhUta jaghanya ane utkRSTa kSetranuM pramANa kahyuM. e sivAyanuM sarva vimadhyamakSetra jANavuM. have je vimadhyama kSetramAM kALamAna hoya che ane je vimadhyama kSetra hoya che, te kahevA mATe bhASyakAra prastAvanA kare che. bhaNiyaM jahaNNamukkosayaM ca, khettaM bimajjhimaM sesaM / tharasa nimI, = sTempa daool/ jaghanya ane utkRSTa kSetra kahyuM, e sivAyanuM vimadhyama jANavuM. have enuM je kALamAna je kSetramAM jeTaluM hoya, te kahIza. 607. (32) aMgulamAvaliyANaM, bhAgamasaMkhijja dosu saMkhijjA / punama niyaMto, 3mAvatriyA putrapukutta 608 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284] madhyama avadhinAM kSetra ane kALanuM pramANa. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 (33) hatyammi muhuraMto, visaMta 3 vaktavyo ! joyaNa divasapuhuttaM, pakkhaMto paNNavIsAo // 609 / / (34) bharahammi addhamAso, jaMbuddIvammi sAhio mAso / vAsaM ca maNuyaloe, vAsapuhuttaM ca ruyagammi // 610 // kSetrathI aMgulanA asaMkhyAtamAbhAgane jotAM kALathI AvalinAasaMkhyAtamA bhAga paryata jAe che. aMgulanA saMkhyAtamA bhAgane jotAM kALathI AvalinA saMkhyAtamA bhAga paryata jue. aMgula pramANa jotAM AvalikA antabhaMga paryata jAe, aMgula pRthvaphatva jotAM AvalikA paryata jAe, hasta pramANa kSetre antarmuhUrta, gAu pramANa kSetre divasAntabhaMga kALa sudhI, yojana pramANakSetre divasa pRthakRtva sudhI, pacIza yojanA kSetre pakSAntara bhAga sudhI, bharatakSetre ardhamAsa sudhI, jaMbudvIpa eka mAsa adhika, manuSyaloke eka varSa paryata ane rUcakadvIpa sudhInA kSetre varSapRthaphatvaparyata jue che. 608-60-610. ahIM kSetrano adhikAra hovAthI pramANa aMgula prahaNa karavuM. ane keTalA kahe che ke avadhijJAnano adhikAra hovAthI utsadhAMgula grahaNa karavuM. e bemAMnuM je bahuzruta kahe te aMgula grahaNa karavuM. evA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa kSetrane avadhijJAnathI jotAM kALathI atIta anAgata AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAga mAtrane ja jue che. AvalikA eTale asaMkhyAta samayanA samudAyarUpa kALa vizeSa. ahIM kSetra-kALane jovAnuM kahyuM che, te upacArathI ja kahyuM che, kema ke kSetramAM vyavasthita jovA yogya dravyo ane vivakSita kALAntarvarti tenA paryAyo avadhijJAnathI jue che, paNa kSetra-kALane jotA nathI, kAraNa ke te mUrtadravyane ja joI zake che. A pramANe AgaLa paNa sarvatra samajI levuM. - have prastuta vAta kahe che, aMgulanA saMkhyAmAM bhAga mAtra kSetrane jotAM AvalikAnA saMkhyAtamA bhAga paryata kALane jue che. aMgula pramANa kSetra jotAM kALathI AvalikAntaH sudhI jue che. kALathI AvalikAparyata jonAra kSetrathI maMgala paMthakatva jAe che. pRthakatva eTale siddhAntakAranI paribhASAthI bethI nava parvatanI saMkhyA kahevAya che. kSetrathI hasta pramANa jotAM kALathI antarmuhUrta sudhI jue che. kALathI divasAntaH jonAra kSetrathI gAuparyata jue che. yojana pramANa kSetra jonAra avadhijJAnI kAlathI bethI nava divasa sudhI jue che. pakSAntaH jonAra kSetrathI pacIsa yojana sudhI jAe che. saMpUrNa bharatakSetra jonAra avadhijJAnI kAlathI saMpUrNa pakhavADIyA paryata jue che. jaMbudvIpa jonAra avadhijJAnI kALathI eka mAsa karatAM adhika kALa jue che. aDhIdvIpa ne besamudra pramANa manuSyakSetrane jonAra avadhijJAnI eka varSa parvatano kALa jue che. kSetrathI rUcakadvIpa paryata avadhijJAna thaye kALathI varSa pRthakatva paryata jANe che, bIjA kahe che ke hajAra varSa paryata jANe che. ahIM jayAM jayAM kALathI pramANa kahyuM che, tyAM tyAM atIta anAgata ubhaya kALa samajavo, eTale ke teTalo teTalo kALa atIta ane anAgata jANe. 600-609-610. e pramANa niyuktinI gAthAtrayano artha kahyo, have te upara bhASyakAra mahArAja bhASya kahe che. Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] kSetra ane kALathI avadhijJAnanuM pramANa. [285 khettamasaMrojaMgulabhAgaM pAsaMtameva kAleNaM / AvaliyAe bhAgaM, bhUyamaNAgayaM ca jANAi // 611 // tattheva ya je davvA, tesiM ciya je havaMti pajjayA / phuca aitte miksa 2, nojJA -nA darI saMkhejjaMgulabhAe, AvaliyAevi muNai taibhAgaM / aMgulamiha pecchaMto, AvaliyaMto muNai kAlaM // 613 // AvaliyaM muNamANo, saMpuNNaM khettamaMgulapuhuttaM / evaM khette kAlaM, kAle khettaM ca joejjA / / 614 // avadhijJAnI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa kSetrane jotAM kALathI atIta anAgata AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAgane jANe che. (eTale ke, te kSetra-kALamAM rahelA (avadhiyogya) dravyo ane tenA paryAyo jANe che, e pramANe kSetra ane kALamAM dravya ane paryAyanI sarvatra yojanA karavI. aMgulanA saMkhyAmAM bhAgane jANanAra AvalikAnA saMkhyAmAM bhAgane jANe che, aMgula pramANakSetra jANanAra AvalikAntaH kALa jANe che, AvalikA paryata kALa jANanAra saMpUrNa aMgulapRthaphatva kSetra jANe che, e pramANe kSetramAM kALa ane kALamAM kSetranI yojanA karavI. 611 thI 614. (rU) saMami 3 ne, rava-samudAya hoMti saMjJA kAlammi asaMkhejje, dIva-samuddA ya bhaiavvA // 615 // saMkhyAtA kALanuM jJAna thaye dIpa-samudro paNa saMkhyAtA jaNAya che, ane asaMkhyAtA kALanuM jJAna thaye dvIpa-samudronI bhajanA jANavI. 615. mAsa-varSAdirUpa kALa te saMkhyAno kALa kahevAya che, ahIM mULamAM "tuM" zabda che - te vizeSaNa . ethI eka hajAra varSa uparano kALa te ahIM saMkhyAto kALa gaNavo. Aja kAraNathI pUrvanI 610mI gAthAmAM "vAsadara 2 yA"i eTale rUcakadvIpa sudhInA kSetranuM jJAna thaye kALathI hajAra varSa paryata jANe che, evuM pAThAntara che, evuM hajAra varSa uparAMta saMkhyAtAkALa saMbaMdhI avadhijJAna prApta thaye kSetrathI paNa saMkhyAtA dvIpa-samudrane avadhijJAnI jANe che. api zabda grahaNa karyo che tethI moTo eka dvIpa agara teno eka deza paNa jANe che, tathA palyopamArirUpa asaMkhyAtA kALa saMbaMdhI avadhijJAna prApta thaye kSetrathI bhajanA hoya che, eTale ke koI manuSyane asaMkhyAta kALa parvatanuM jJAna prApta thaye kSetrathI paNa asaMkhyAtA dvIpa-samudra parvatanuM jJAna thAya che, koI vakhata moTA saMkhyAtA dvIpa samudra parvatanuM thAya che. koI vakhata eka moTA dvIpa samudranuM thAya che ane koI vakhata tenA eka dezanuM jJAna thAya che, AvuM avadhi svayaMbhuramaNanA tiryaMcanuM jANavuM. athavA svayaMbhUramaNa viSayaka manuSyanuM bAhyAvadhi athavA te viSayavALuM manuSyanuM asaMbaddha avadhi jANavuM, paNa yojananI apekSAe to sarva pakSomAM asaMkhyAtuM kSetra ja samajavuM. 615. e pramANe niyuktinI gAthAno artha kahyo, have te upara bhASya kahe che. Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289] kSetra kALanI paraspara vRddhiAdi. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 kAle asaMkhae dIva, sAgarA khuDDayA asaMkhejjA / bhayaNijjA u mahallA, khettaM puNa taM asaMkhejjaM // 616 // asaMkhyAtA kALanuM jJAna thaye zudra dvIpa-samudro asaMkhyAtA jAe che, ane asaMkhyAta yojanavALA mahAna dvIpa-samudronI bhajanA che, paNa te kSetra to yojananI apekSAe asaMkhyAtuM ja hoya che. 616. A prANe paristhala nyAyanI apekSAe kSetranI vRddhi avazya thAya che. have dravya-kSetra-kALa ane bhAvanI apekSAe jenI vRddhimAM jenI vRddhi thAya che, ane jenI vaddhimAM jenI vRddhi nathI thatI, te jaNAvavA niyuktikAra kahe che ke - (36) rAtre 23Na guNI, vo maLyo ttavA vuDDIya davva-pajjava, bhaiyavvA khetta-kAlA o // 617 // kALanI vRddhimAM kSetrAdi cArenI vRddhi thAya che, ane kSetranI vRddhi thaye kALanI bhajanA jANavI. tathA dravya paryAyanI vRddhi thaye kSetra-kALanI vRddhi bhajanAe jANavI. 6 17. avadhigocara evo kALa vRddhi pAmavAthI kSetrAdi cArenI avazya vRddhi thAya che, kAraNa ke sarvamAM kAla sUkSma che ne kALathI paNa kSetra sUkSma che. kSetrathI dravya ane dravyathI paryAyo sUkSma che. jema ke kALano ekapaNa samaya vadhavAthI kSayopazamanI vizeSatAthI kSetranA ghaNA pradezo vadhe che, ane kSetravRddhithI dravya vRddhi avazya thAya che, kemake dareka AkAzapradeze dravyanI pracuratA hoya che. temaja dravyanI vRddhi thavAthI paryAyonI vRddhi thAya che ja, kAraNa ke dareka dravyamAM paryAyonI bahulatA che. prazna :- jo ema hoya, to kALanI vRddhi thaye bAkInA kSetrAdi traNanI vRddhi thAya che, ema kahevuM yogya che, paNa cAranI vRddhi thAya che, ema zAthI kaho cho ? uttara :- tAruM kahevuM satya che paNa A to sAmAnya vacana che, jema ke devadatte bhojana karavAthI sarva kuTuMbe bhojana karyuM che. A pramANe kahevuM jema doSarahita che tema te paNa samajavuM. ' have avadhigocara kSetranI vRddhi thavAthI, kALanI vRddhi thAya athavA na paNa thAya, kSetranI ghaNI vRddhi thAya, to kALanI vRddhi thAya, paNa alpa kSetravRddhithI kALavRddhi na thAya; kAraNa ke jo ema na hoya, to kSetranA pradezAdinI vRddhi thaye kALanA samayAdinI vRddhi avazya thAya, e pramANe to aMgula mAtra kSetra vadhavAthI kALanI asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI vadhI jAya che, ema thavAthI "aMgula pramANa zreNInA pradezApahAra karatAM asaMkhyAta utsarpiNI thAya" (gAthA 621mAM) kahevAze te tathA AvalikA mAtranuM jJAna thaye aMgula pRthakatva kSetra jANe che, (gAthA 608mAM) ema kaheluM che te paraspara virUddha thaze. mATe kSetravRddhi thaye kALavRddhi bhajanAe hoya che, dravya paryAyo avazya vadhe che. tathA dravya-paryAyanI vRddhimAM kSetrakALanI vRddhi bhajanAe hoya che, eTale ke vadhe athavA na vadhe. jema ke avasthita kSetra kALamAM tathAvidha zubha adhyavasAyathI kSayopazamanI vRddhi thaye dravya vadhe che. ane dravyanI vRddhi thaye paryAya vRddhi avazya thAya che, kAraNa ke dareka dravyamAM anantA paryAyo che, jaghanyathI paNa ekeka dravyanA paryAyo cAra cAra avadhijJAnIne jaNAya che. tathA paryAyanI vRddhi Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] kSetrathI kALa sthUla che. [287 thayethI dravya vRddhi thAya athavA na paNa thAya, kAraNa ke avasthita dravyamAM tathAvidha kSayopazamanI vRddhi thavAthI paryAyo ja vadhe che. 6 17. e pramANe niyuktinI gAthAno artha kahyo, have bhASya kahe che. kAle pavaDDamANe, sabbe dabAdao pavaTuMti / khette kAlo bhaio, varlDati u dava-pajjAyA // 618 // bhayaNAya khetta-kAlA, parivarlDatesu dabba-bhAvesu / dabbe vaDDei bhAvo, bhAve davaM tu bhayaNijjaM // 619 // kALanI vRddhi thatAM sarva dravyAdi vadhe che ane kSetravRddhie kALanI vRddhi thAya athavA na paNa thAya paNa dravya-paryAya to vadhe che ja. tathA dravya-bhAvanI (paryAyanI) vRddhi thavAthI kSetra ane kALanI vRddhi thAya athavA na thAya ane dravyanI vRddhimAM bhAvanI vRddhi thAya paNa bhAvanI vRddhimAM dravyanI vRddhi thAya athavA na paNa thAya. 618-6 19. have AgaLanI gAthA aMge ziSya prazna kare che aNNoNNanibaddhANaM, jahaNNayAINa khetta-kAlANaM / samaya-ppaesamANaM, kiM tullaM hojja ahiyaM vA ? // 620 // (avadhijJAnanA viSayarU5) anyonya saMbaMdhavALA jaghanyAdirUpa kSetra ane kALanA pradeza ane samayonuM pramANa zuM tulya che hIna che ke adhika che ? 620. uparokta praznano uttara Ape che ke sarvatra pratiyogI evA AvalikAnA asaMkhyaya bhAgAdi rUpa kALathI kSetra asaMkhyaya gaNuM ja che. kAraNa ke - (37) suhumAM ya ho vAno, tatto suhumatarayaM tava zvettA aMgulaseDhImette, osappiNIo asaMkhnejjA // 621 // kALa sUkSma che ane tenAthI kSetra vadhAre sUkSma che (kAraNa ke) aMgula pramANazreNI mAtramAM asaMkhyAta avasarpiNInA samaya jeTalA pradezo che. 621. kALa sUkSma che kAraNa ke seMkaDo kamaLapatrano cheda karatAM dareka patra bhedavAmAM asaMkhyAtA samaya lAge che ema AgamamAM kahyuM che. kALanA atisUkSmapaNAthI te bhinna bhinna jaNAtA nathI, tevA kALathI paNa kSetra vadhAre sUkSma che, kema ke aMgulapramANazreNImAtra kSetramAM je pradezo che, te pradezomAMthI dareka samaye ekeka pradeza apaharIe to asaMkhyAta avasarpiNikALe sarva pradezo apaharAya. arthAt asaMkhyAta avasarpiNikALanA teTalA samayo che, teTalA aMgulapramANa zreNirUpa kSetramAM pradezo che. 621. e uparokta artha samajAvavA bhASyakAra mahArAja kahe che. khettaM bahuyaramaMgulaseDhImette paesaparimANaM / jamasaMkhnejjosappiNisamayasamaM thovao kAlo // 622 // kSetra vadhAre (sUkSma che, kema ke aMgulapramANa zreNirUpa kSetramAM asaMkhyAta utsarpiNInA samaya jeTalA pradezanuM pramANa che, tethI kALa sthULa che. dara2. Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288] avadhijJAnano AraMbha ane aMtanuM svarUpa. vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 kALathI kSetra-dravya-ane bhAvonuM anukrame sUkSmapaNuM jaNAvavA kahe che ke - kAlo khittaM dabaM, bhAvo ya jahuttaraM suhumabheyA / thavA-saMdhyA-wtA-saMdhyA yAmavisagna dararU kALa-kSetra-dravya-ne bhAva anukrame sUkSma bhedavALA che, kAraNa ke avadhijJAnanA viSayamAM anukrame teo thoDA-asaMkhyaguNA anaMtaguNA ane saMkhyAta ke asaMkhyAtaguNA che. 623. eja vAta spaSTa karI kahe che. sabbamasaMkhejjhaguNaM, kAlAo rottamohivisayammi / avaropparasaMbaddhaM, samaya-paesappamANeNaM // 624 // khettapaesehito, dabbamaNaMtaguNiyaM paesehiM 1 dabvehiMto bhAvo, saMkhaguNo'saMkhaguNio vA // 625 // avadhijJAnanA viSayamAM paraspara saMbaMdhavALA dravyAdimAM sarvakSetranuM pramANa pradeza pramANavaDe kALanA samayanI apekSAe asaMkhyAtaguNa che. kSetra pradezothI dravya anantagaNuM che. tathA dravyapradezothI bhAva (paryAya) saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA asaMkhyAtaguNA che. have pUrvokta viSayano upasaMhAra karavA tathA have kahevAnA niryuktinA viSayanI prastAvanA karavA bhASyakAra kahe che ke - bhaNiyaM khettapamANaM, tammANamiyaM bhaNAmi dabamao / , te risamAraMbhe, paribhaThThA vimo vA? daradI (jaghanyAdi traNa prakAre) kSetranuM pramANa kahyuM, have pachI kSetrapramANathI parichinna dravyanuM svarUpa kahIza. te dravya (avadhijJAnanA viSayanA) AraMbhamAM-aMtamAM ane madhyamAM kevuM hoya ? te kahIza. 626. (28) taiyA-mAsAvA, saMtarA pratye tama padRvo ! gurulahu aguruyalahuyaM, taMpi ya teNeva niTThAi // 627 // taijasa ane bhASAdravyanI attarAle rahelA gurUlaghu ane agurulaghu dravyane avadhijJAnano prAraMbhaka jANe che. ane te avadhijJAna teja svarUpe paDI jAya che. 627. tejasa ane bhASAdravyanI madhyamAM dravya, je dravyo taijasa ane bhASAne yogya nathI, tevA gurUlaghu ane agurulaghu paryAyayukta dravyane avadhijJAnanI prAraMbhamAM jANe che. temAM je taijasadravyanI samIpanAM dravya te gurUlaghudravya che, ane bhASAdravyanI samIpanAM dravya te agurulaghudravya che, te dravyane jANanAra avadhijJAna, avadhijJAnAvaraNa karmanA udayathI paDe tyAre te ja kahelA gurUlathuAdi svarUpavALA prApta thayelA dravyo vaDe niSThA pAme che - paDI jAya che. A nyAya pratipAti avadhijJAnamAM che, paNa te avazya paDe che ja ema nahi. 627. paTTavao nAmAvahinANassAraMbhao tyaaiie| ubhayAjogaM pecchai, teyAbhAsaMtare dabaM // 628 // Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] dravyavargaNA aMge kucikarNanuM daSTAMta. [289 gurulahu teyAsannaM bhAsAsannamaguruM ca pAsejjA / AraMbhe jaM diTuM, datRRNaM paDai taM ceva // 629 // prasthApaka eTale avadhijJAnano AraMbhaka, zarUmAM, taijasa ane bhASAdravyanI vacamAMnA, paNa e ubhayane ayogya evAM dravya jue che. taijasanI samIpanuM dravya gurUlaghu ane bhASAsamIpanuM dravya te agurulaghu che, tene jAe. te avadhi paDavAnuM hoya to AraMbhamAM je dravya joyuM hoya, te dravya joIne aMte te paDI jAya che. 628-629. tejasa ane bhASAdravyanI madhyanuM ane e ubhayane ayogyadravya jue che, ema kahyuM che, te mATe ziSya pUche che ke teyA-bhAsAjoggaM, kimajoragaM vA tayaMtarAle jaM / orAliyAitaNuvaggaNAkameNaM tayaM sajhaM // 630 // taijasa ane bhASAdravyanI attarAle je dravya che, te taijasa ane bhASAdravyane yogya che ke ayogya che? (kevuM che? keTalAM pradezanuM che ?) paramANu, be paramANunA, traNa paramANuonA skaMdhanA samUhathakI audArikAdi zarIravargaNAnI prarUpaNA karyA bAda te samajAvI zakAya ema che. 630. (36) 3rIta-rivA-haraoNya-bhAsa-pAna-ma-jemane . aha dabavaggaNANaM, kamo vivajjAsao khette // 631 // audArika-vaikriya-AhAraka-taijasa-bhASA-zvAsozvAsa-mana ane kArmaNa, (e ATha) vargaNAmAM anukrame dravyasamUha vadhAre che, ane kSetramAM (ethI) viparItakrama che. 631. A niryuktinI gAthA kucikarNa zeThanA govALanA udAharaNa pUrvaka bhASyakAra mahArAja vistArathI samajAvatA kahe che ke. " __ kuikaNNagovisesovalakkhaNovammao viNeyANaM / davvAivaggaNAhiM, poggalakAyaM payaMseMti // 632 // kucikarNanI gAyonA taphAvatane jANavAnA dRSTAntathI tIrthaMkara-gaNadharo ziSyone dravya-kSetra-kALa ane bhAva tathA vargaNA vaDe, samasta pagalAstikAya prarUpe che. 632. A bharatakSetranA magadha dezamAM ghaNI ja gAyonA svAmi kucikarNa nAmano gRhapati hato, te gRhapati gAyo ghaNI hovAthI tenAM hajAra-dasahajAra saMkhyAnA ToLAM karIne te dareka ToLAnuM bhinna bhinna pAlana karavA, teNe ghaNA govALo nimArNa karyA. te govALo jayAre e badhI gAyo paraspara maLI jAya tyAre potapotAnI gAyo nahi oLakhavAthI paraspara kalaha karavA lAgyA, te pramANe anyonya kalaha karatA jANIne kucikarSe teono kalaha dUra karavA e gAyomAMthI zveta, kALI-rAtIkAbarI vigere bhinna bhinna varNanI gAyonAM ToLAM karIne dareka govALane soMpyAM. eja pramANe sajAtIya pudgala paramANunA samudAyarUpa vargaNAnI vyavasthA che. upara kahelA diSTAntano upanaya paNa samajAve che. gAyonA samUhanA svAmitulya tIrthakara, govALa samAna potAnA ziSyo, gAyonA samUha tulya pudgalAstikAya jANavo, te sArI rIte samajAya te mATe paramANu 37 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] vargaNAnuM svarUpa. vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 AdivargaNAnA vibhAge pudgalavargaNAnuM svarUpa temaNe kahyuM che. 632. have eja vargaNAonuM svarUpa savistAra kahe che. egA paramANUNaM, eguttaravaDDiyA tao kmso|| saMkhejjapaesANaM, saMrojjA vaggaNA hoMti // 633 // tatto saMkhAiA, saMkhAiyappaesamANANaM / tatto puNo aNaMtANaMtapaesANa gaMtUNaM / / 634 // orAliyassa gahaNappAoggA vaggaNA annNtaao| aggahaNapAoggA, tasseva tao aNaMtAo // 635 // ekeka paramANuonI eka vargaNA, te pachI anukrame ekeka pradezanI vRddhie saMkhyAtA pradezo sudhInI saMkhyAtI vargaNA hoya che, pachI paNa tevI rItie asaMkhyAtapradezonI asaMkhyAtI vargaNA hoya che, punaH anaMtAnaMtapradezonI anaMtIvargaNA ullaMghIne audArika zarIrane grahaNa yogya anaMtI vargaNAo che, ane te pachI tene ja agrahaNa yogya vargaNAo te ja jAtanI anaMtI che. 633-634-635. sajAtIya vastuono samudAya te vargaNA kahevAya che. samudAya, samUha, varga, rAzi, e badhA enA paryAya eTale judA judA nAmo che. tethI ahIM samasta lokAkAzanA pradezamAM rahelA ekeka chuTA paramANuono samudAya, te eka vargaNA che. te pachI samasta lokAkAzapradezavarti be pradezavALA skaMdhono samudAya, te bIjI vargaNA. e ja pramANe tripadezIskaMdhonA samudAyanI trIjI vargaNA. cArapradezIskaMdhonA samudAyanI cothI vargaNA. pAMca pradezIskaMdhonA samudAyanI pAMcamI vargaNA. chapradezIskaMdhonA samudAyanI chaThThI vargaNA. e rIte ekeka pradezanI vRddhie cheka saMkhyAt pradezI DhaMdhonI saMkhyAtA vargaNA hoya che, te pachI ekeka pradezanI vRddhie asaMkhyAtapradezamaskaMdhonI asaMkhyAtI vargaNA ane te pachI ekeka pradezanI vRddhie anaMta pradezIskaMdhonI anaMtI vargaNAo to, audArika zarIrane nahi grahaNa karavA yogya che. e audArika zarIrane nahi grahaNa karavA yogya vargaNAo bAda, ekeka pradezanI vRddhie tathAvidha viziSTa pariNAmathI pariNata evI anaMta pradezIskaMdhonI anaMtI vargaNAo audArika zarIrane grahaNa karavA yogya che. eTale audArika zarIra utpanna karavAne yogya che. te pachI e grahaNa yogya anaMtI vargaNA bAda, ekeka pradezanI vRddhie vadhatI punaH audArika zarIrane ayogya evI anaMtI vargaNAo che. A vargaNAo ghaNA paramANudravyothI banelI ane sUkSmapariNAmavALI hovAthI audArika zarIrane agrahaNa yogya che. temaja vaikriyanI apekSAe thoDA paramANudravyothI banelI ane sthala pariNAmavALI hovAthI vaikriya zarIrane paNa grahaNa karavA yogya nathI. mAtra e vargaNAo audArika zarIra yogya vargaNAonI samIpa hovAthI tenA jevI jaNAya che, te kAraNathI e audArikane agrahaNa yogya kahevAya che. 633-634-635. have kAmaNa paryaMtanI bAkInI vargaNAonuM svarUpa kahe che. evamajoggA joggA, puNo ajoggA ya vaggaNANaMtA / veubbiyAiyANaM, neyaM tivigappamekkekkaM // 636 // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] vargaNAnuM svarUpa. [291 e pramANe ayogyayogya ane punaH ayogya anaMtI vargaNAo che. vaikriya Adi (vaikriya-AhAraka-taijasa-bhASA-zvAsozvAsa-mana-ane kAzmaNa) vargaNAonA darekanA traNa traNa bhedo jANavA. 636, punaH audArika zarIrane agrahaNa yogya vargaNAonI upara ekeka pradezanI vRddhie vadhatI vaikriyazarIrane avagrahaNa yogya che. kema ke te tenI apekSAe alpa dravyathI banelI ane skUla pariNAmavALI hovAthI tene grahaNa yogya nathI. temaja e vargaNAo bahu dravyathI banelI ane sUkSma pariNAmavALI hovAthI audArika zarIrane paNa grahaNa karavA yogya nathI. kevaLa vaikriya zarIrane grahaNa yogya vargaNAnI samIpe hovAthI tenA jevI jaNAya che, tethI te vaikriya zarIrane avagrahaNa yogya vargaNAo kahevAya che. Aja pramANe AgaLa paNa sarvatra samajI levuM. e vaikriyane agrahaNa yogya vargaNAonI upara ekeka pradezanI vRddhie vadhatI vaikriyane lAyaka dravyathI banelI tathAvidha sUkSmapariNAmavALI hovAthI vaikriyazarIrane grahaNa karavA yogya anaMtI vargaNAo che. e grahaNa yogya vargaNAnI upara ekeka pradezanI vRddhie vadhatI tenAthI ghaNAM dravyathI banelI ane sUkSma pariNAmavALI hovAthI vaikriyazarIrane agrahaNa yogya anaMtIvargaNAo che. e agrahaNa yogya vargaNAnI upara ekeka pradezanI vRddhie vadhatI (uttara vargaNAnI apekSAe) alpa dravyathI banelI sthUla pariNAmavALI hovAthI AhAraka zarIrane agrahaNa yogya anaMtI vargaNAo che. e agrahaNa yogya vargaNAonI upara ekeka pradezanI vadvie vadhatI AhArakane lAyaka ghaNAM dravyathI banelI tathAvidha vadhAre sukSma pariNAmavALI hovAthI AhAraka zarIrane grahaNa yogya anaMtI- vargaNAo che. e grahaNa yogya vargaNAonI upara ekeka pradezanI vRddhie vadhatI ati ghaNAM dravyathI banelI ane ati sUkSma pariNAmavALI hovAthI AhAraka zarIrane agrahaNa yogya anaMtI vargaNAo che. e pramANe taijasa-bhASA-zvAsocchavAsa-mana ane kAzmaNa vargaNAone anukrame ekeka pradezanI vRddhie vadhatI dareka vargaNAnI ayogya-yogya ane punaH ayogya evA traNa traNa bhedavALI anaMtI vargaNAo samajI levI. 636. e dareka vargaNAnA traNa traNa bheda zAthI jaNAya che ? te mATe kahe che ke - ekkekkassAIe pajjaMtammi ya hvNt'joggaaii| 3mI noDuiM gayo, teyA-mAsaMtare pahag lidarUcho. ekeka vargaNAnI Adi ane aMtamAM ayogyadravyo hoya che, kemake taijasa ane bhASAnI maLe ayogya dravya kahevAya che, tethI ubhayane ayogya dravyo hoya che. 637. audArika-vaikriya vigere dareka vargaNAnI AdimAM ane aMtamAM ayogyadravya, hoya che. kAraNa ke 637mI gAthAmAM kahyA mujaba taijasa ane bhASA dravyanI madhyamAM dravya e ubhayane ayogya che, ema kahyuM che, te uparathI jema taijasanA aMte ayogya dravyo kahe che tema te audArikAdi sarva vargaNAnA aMte te ayogya dravya hoya che, ane jema bhASA vargaNAnI AdimAM tene ayogya dravya kahevAya che, tema audArikAdi vargaNAnI AdimAM paNa te audArika zarIraAdine ayogya dravyo kahevAya che, tathA ubhayanI madhyavarti dravyo sarva vargaNAomAM ubhayane ayogyapaNuM samAna chatAM paNa je Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292] kuvaAdi vargaNAnuM svarUpa. vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 jenI pAse hoya te tenA jevI jaNAya che, te kAraNathI te te vargaNAnA ayogyapaNAno vyavahAra karAya che. ema pahelAM ja kahyuM che. A pramANe darekanA traNa traNa bhedo thAya che. 637. have kAzmaNa vargaNAnI upara bIjI vargaNAo che ke nahi ? tenA uttaramAM kahe che. (40) kammovariM dhuveyara-suNNeyaravaggaNA aNaMtAo / caudhuvaNaMtarataNuvaggaNA ya mIso taha acitto // 638 // karmavargaNA upara dhruva-adhuva-zUnya ane azUnya vargaNAo anaMtI che. te pachI cAra dhuvAnantara ane cAra zarIravargaNA che, temaja (te upara) mizravargaNA ane acitta mahAtkaMdha che. 638. e niryuktinI gAthA che, tenA arthane bhAgyakAra mahArAja savistAra kahe che. niccaM hoMti dhuvAo, iyarA loe na hoMtivi kayAi / eguttaravuDDIe, kayAi suNNaMtarAo'vi // 639 // jAo havaMti tAo, suNNaMtaravaggaNatti bhaNNaMti / niyayaM niraMtarADo, doti suvitarI3 tti 64nA dhruvavargaNAo haMmezAM hoya che ane adhuvavargaNAo lokamAM kyAreka nathI paNa hotI. tathA ekeka pradezanI vRddhie zUnyAntara vargaNAo paNa kadAcitta hoya che. evI rIte AMtarAnI zUnyatAvALI je hoya che te zUnyAntara vargaNAo kahevAya che, ane je aMtara rahita hoya che te aMzUnyAntara vargaNAo che. 639-640. kAmaNa zarIrane agrahaNa yogya vargaNAnI upara ekeka paramANue vadhatI ati sUkSma pariNAmavALI anaMtaskaMdhAtmaka pahelI dhruvavargaNA che. te pachI ekeka paramANunI vRddhie vadhatA anaMtA skaMdhothI banelI dhruvavargaNAo paNa anaMtI che. dhruva eTale badhA lokanA bhAgamAM vyApta hovAthI, je sarvakALa avasthAyi-nitya che, tene yuvAvargaNA kahe che, A vargaNAone dhruva kahevAthI AnI pahelAnI audArikathI kArmaNaparyaMtanI badhIe vargaNAo dhruva samajavI. kema ke e vargaNAo paNa haMmezAM lokamAM vidyamAna che. hamaNAM upara kahelI dhruvavargaNAo ane have pachI kahevAze te adhruva Adi sarva vargaNAo agrahaNa yogya che, kemake e badhI ati ghaNAM dravyathI banelI ane ati sUkSma pariNAmavALI hovAthI koI paNa jIve audArikAdibhAve kadi paNa grahaNa karI nathI. - e dhruva vargaNA upara ekeka pradeze vadhatI anaMtI adbhava vargaNAo che. e adbhava vargaNAo, tathAvidha pudgala pariNAmanI vicitratAthI kayAreka lokamAM nathI paNa hotI, eja kAraNathI te dhruva kahevAya che. te pachI ekeka pradezanI vRddhie vadhatI anaMtI zUnyAntara vargaNAo hoya che, e vargaNAo ekeka pradezanI vRddhie vadhatI haMmezA hoya che. paraMtu koI vakhata e vargaNAomAM vacce vacce ekeka pradezanI vRddhi tUTI paNa jAya che, niraMtara ekeka pradezanI vRddhivALI nathI hotI, e kAraNathI tene zUnyAntara vargaNAo kahevAya che. e pachI ekeka pradezanI vRddhie vadhatI azUnyAntara vargaNAo che, e vargaNAo lokamAM niraMtara ekeka pradezanI vRddhie vadhatI hoya che, emAM vacce kadi paNa vRddhi tUTatI nathI. tethI tene azUnyAntara vargaNA kahevAya che. 639-640. Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] acitta mahAtkaMdhanuM svarUpa. [293 dhuvaNaMtarAiM cattAri, jaM dhuvAiM aNaMtarAiM ca / bheyapariNAmao, jA sarIrajoggattaNAbhimuhA / / 641 // khaMdhadugadehajoggattaNeNa vA dehavaggaNAu tti / suhumo daragayabAyarapariNamo mIsayakkhaMdho // 642 // je sarvakALa bhAvinI ane ekottara vRddhivALI hoya te chuvAnantara vargaNAo cAra che. ane je bheda pariNAmathI zarIranI yogyatAnI sanmukha hoya, athavA be skaMdhanA zarIranI yogyatAthI je hoya te zarIra vargaNA kahevAya che, sUkSma ane ISata gata bAdara pariNAma te mizraDhaMdha kahevAya che. 641-642. ' uparokta azUnyAntara vargaNAonI upara chuvAnantara vargaNAo cAra che, je sarvakALa bhAvinI ane niraMtara ekottara vRddhivALI vargaNA hoya te dhruvAnantara vargaNAo che. prathama dhruvAnantara vargaNAo anantI che, eja pramANe bIjI-trIjI-ne cothI dhruvAnantara vargaNAo paNa anantI che. dhruvavargaNAo jo ke pahelAM kahI che, paraMtu tenAthI A vargaNAo bhinna che, kAraNa ke te karatAM A ati sUkSma pariNAmavALI ane ghaNAM dravyothI banelI che. tethI bhinna kahI che. prazna :- bhale ema hoya; paraMtu jo e kevaLa ekottara vRddhivALI che, to emAM cAra bheda karavAnuM zuM kAraNa che ? uttara :- e cAra vargaNAomAM ja niraMtara ekottara vRddhi hoya che, ane aMtarolamAM te vRddhi truTI jAya che tyAre ja judI vargaNAno AraMbha thAya che, athavA vRddhi na tUTe to paNa kaMIka varNAdi pariNAmanI vicitratA te bhedanA AraMbhamAM kAraNa che, ema amAruM mAnavuM che, pachI to bahuzruta jANe. eja pramANe AgaLa kahevAze tevI zarIravargaNAmAM paNa samajavuM. upara kahelI cAra dhuvAnantara vargaNAnI upara darekane ekeka pradezanI vRddhiyukta ananta vargaNAtmaka cAra tanu (zarIra) vargaNA che. A vargaNAo bheda ane abhedanA pariNAmathI audArikAdi zarIronI yogyatAnI sanmukha hovAthI tene zarIravargaNA kahevAya che. athavA AgaLa kahevAze tevA mizrarUMdha ane acittaskaMdhanI mUrtinI yogyatAne sanmukha hovAthI tene zarIra vargaNA kahevAya che. tathA anantAnta paramANuthI banela sUkSmapariNAmavALo ane kaMIka bAdarapariNAma sanmukha thayela skaMdha te mizra skaMdha kahevAya che. 641-642. have acitta mahAtkaMdhanuM svarUpa kahe che. jaiNasamugdhAyagaIe, cauhi samaehiM pUraNaM kuNai / logassa tehiM ceva ya, saMharaNaM tassa paDilomaM // 643 // jainasamUghAtanI gatithI cAra samaye lokane pUrNa kare che, ane te ja pramANe cAra samaye (e acitta mahAtkaMdhanuM) pratiloma rIte saMharaNa thAya che. 643. jainakevaLa samuddhAtanI rItie (pahele samaye daMDa; bIje samaye kapATa, trIje samaye maMthAna ane cothA samaye tenA AMtara pUrIne samagra loka pUrNa kare.) vignasA pariNAma vazAt cAra samaye Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294] acitta mahAtkaMdhanuM svarUpa. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 saMpUrNa lokane pUrNa kare-vyApta thAya, te acittamahAtkaMdha kahevAya che. e acittamahAtkaMdhanuM saMharaNa paNa pratIlomapaNe pachInA cAra samaye thAya che, e pramANe e acittamahAtkaMdhamAM ATha samaya lAge che. 643. prazna :- ahIM pudgalono vicAra cAle che, temAM pudgalamahAtkaMdha e acetana ja che, tene acittapaNAnuM vizeSaNa ApavAthI zuM lAbha che ? e zaMkAnA samAdhAnArthe AcAryazrI kahe che ke - jaiNamugdhAyasacittakammapoggalamayaM mahAkhaMdhaM / pai tassamANubhAvo, hoi acitto mahAkhaMdho / / 644 // jainasamughAtamAM sacittakarma pudagalamaya mahAtkaMdha hoya che, tenI samAna anubhAva AdivALo acittamahAtkaMdha hoya che, tethI tenAthI judo pADavA acittapaNAnuM vizeSaNa ApyuM che.) 644. anantAntaparamANu pudgalasamUhathI banelA skaMdhanuM svarUpa kahevAno ahIM avasara che, temAM jo "mahAtkaMdha" eTaluM ja mAtra kahyuM hoya, to kevaLa samuddaghAtamAM jIvAdhiSThita anantAnanta karma pudgalamaya skaMdha thAya che, tenuM paNa prahaNa thAya. kAraNa ke prastuta mahAtkaMdhanA kSetra-kALa-ane anubhAva, kevaLIsamuThThAtamAM thatA karmapudgalamaya mahAtkaMdhanI samAna che. jema ke- banne mahAtkaMdho cothA samaye saMpUrNa loka pramANa kSetramAM vyApe che, ATha samaya paryata rahe che. tathA pAMca varNa be gandha-pAMca raseM ne cAra sparza e soLa guNarUpa anubhAva paNa bannemAM samAna che, A pramANe "mahAtkaMdha" eTaluM ja kahevAthI kSetra-kALa ane anubhAvanI samAnatAe kevaLIsamudraghAtagata karmapudgalamaya mahAtkaMdha paNa prastuta mahAtkaMdhanI sAthe grahaNa thAya, ane ahIM e karmapudgalamaya mahAtkaMdhanuM prayojana nathI. A kAraNathI acittapaNAnA vizeSaNa vaDe tene judo karAya che, kema ke e samughAtagata karmayugalamaya mahAtkaMdha jIvAdhiSThita hovAthI sacetana che. 644. A saMbaMdhamAM bIjA keTalAMka mata che, te mata batAvIne tenuM nivAraNa karatA bhASyakAra mahArAja kahe che ke - sabukkosapaeso, eso keI na caaymegNto| ukkosapaeso jamavagAhaThiio cauTThANo // 645 // aTTapphAso ya jao, bhaNio eso ya jaM caupphAso / aNNe'vi tao poggalabheyA saMtitti saddheyaM // 646 // sarvotkRSTapradezIskaMdha te acittamahAtkaMdha che, ema keTalAka kahe che. (eonuM e kahevuM satya nathI;) kemake utkRSTapradezamaskaMdha avagAhanA ane sthiti vaDe catuHsthAna patita che. vaLI prajJApanAmAM ATha sparzavALo utkRSTamahAtkaMdha kahyo che. ane A acittamahAtkaMdha to cAra sparzavALo che, tethI AnA sivAya bIjA paNa pugalavizeSo che, ema mAnavuM. 645-646. A prastuta acittamahAdha sarvathI utkRSTapradezothI banelo che, kAraNa ke audArikAdi sarva vargaNAo kahyA pachI chevaTe A mahAtkaMdha kahyo che, tethI jaNAya che ke A ja mahAtkaMdha sarvotkRSTa Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] kSetravargaNAnuM svarUpa. [295 pradezavALo che, te sivAya bIjA koI teTalA ke vadhAre pradezavALA skaMdho nathI, A uparAMta bIjA pudgala vizeSonI kathA ja baMdha thAya che. A pramANe keTalAkanuM mAnavuM che. upara mujaba teonuM mAnavuM satya nathI, kema ke utkRSTapradezIskaMdhanI jevA bIjA je utkRSTapradezIskaMdho, te tenI apekSAe prajJApanAmAM catuHsthAna patita kahela che. prajJApanAmAM kahyuM che ke - "he bhagavan! utkRSTa pradezavALA skaMdhonA keTalA paryavo kahyA che ? gautama ! anantA kahyA che. bhagavad zA mATe ema kahevAya che? gautama ! utkRSTa pradezI DhaMdha bIjA utkRSTa pradezI DhaMdho (ekeka dravya hovAthI) enI sAthe dravyArthapaNe samAna che, pradezArthapaNe samAna che. ane avagAhanArthapaNe catuHsthAna patita che, jema ke asaMkhyaya bhAgahIna, saMkheya bhAgahIna, saMkhyaya guNahIna, asaMkhyaya guNahIna, asaMkhyaya bhAgaadhika, saMkheya bhAga adhika, saMkheya guNa adhika, asaMkhyaya guNa- adhika. e ja pramANe sthiti vaDe paNa catuHsthAna patita che." ane A acitta mahAtkaMdha to bIjA acitta mahAtkaMdhanI sAthe avagAhanA ane sthiti vaDe samAna ja che. A uparathI jaNAya che ke A sivAya bIjA paNa keTalAka utkRSTapradezIskaMdho prajJApanAmAM mAnelA che. vaLI prajJApanAmAM utkRSTapradezIskaMdha ATha sparzavALo kahyo che, ane A acitta mahAtkaMdha cAra sparzavALo mAnyo che, tethI utkRSTapradezIskaMdhonA bheda siddha thavAthI, pUrvokta vargaNA mizrane acittamahAtkaMdho sivAya bIjA paNa keTalAka pugala vizeSo grahaNa karyA vinAnA che ema mAnavuM, ATalAthI ja sarva pagalAstikAya grahaNa karela che ema na samajavuM. 64-646. e pramANe 631mI gAthAmAM kahyA mujaba dravya vargaNAo kahI. have kSetrAdi vargaNAonuM svarUpa kahe che. egapaesogADhANa, vaggaNegA paesavuDDIe / saMkhejjogADhANaM, saMkhejjA vaggaNA tatto // 647 // tatto saMkhrAIyA'saMkhAIyappaesamANANaM / gaMtumasaMkhnejjAo, joggAo kammaNo bhaNiyA // 648 // tatto saMkhAIyA, tasseva puNo hvNtijoggaao| mANasadavvAINa vi, evaM tivigappamekkekkaM // 649 // ekapradezAvagAhIskaMdhonI eka vargaNA, te pachI ekeka pradezanI vRddhie saMkhyAtapradezAvagAhIskaMdhonI saMkhyaya vargaNA, asaMkhyAtapradezAvagAhIskaMdhonI asaMkhyaya vargaNA (e vargaNA atikramIne) te pachI asaMkhyayapradezAvagAhIskaMdhonI karmaprahaNa yogya vargaNAo kahI che. te pachI tene ja agrahaNa yogya asaMkhyAta vargaNAo che. e ja pramANe manodravyAdi darekanA traNa traNa bheda jANavA. 647-648-649. kSetravargaNAno krama dravyavargaNAthI viparIta jANavo, eTale ke ekeka paramANuM ane yaNukAdithI mAMDIne anantANu parvatanA skaMdho, je eka AkAzapradezamAM avagAhI rahyA hoya, te sarvanI eka Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296] kSetravargaNAnuM svarUpa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 vargaNA. hayaNukAdithI anantANuparyatanA be pradezamAM avagAhI rahelA skaMdhonI bIjI vargaNA. caNakAdithI anantANuparyaMtanA traNa pradezamAM avagAhI rahelA skaMdhonI trIjI vargaNA. e pramANe ekeka pradezanI vRddhie saMkhyAtA pradezamAM avagAhI rahela skaMdhonI saMkhyAtI vargaNA. ane asaMkhyaya pradezamAM avagAhI rahelA skaMdhonI asaMkhyaya vargaNA che. e vargaNAo atikramIne eka pradezanI vRddhie vadhatI asaMkhyayapradezAvagAhIskaMdhonI asaMkhyaya vargaNAo karmane grahaNa yogya tIrthakara bhagavAne kahelI che te pachI thoDA paramANuothI banelI, sthUla pariNAmavALI ane bahu AkAza pradezane avagAhI rahelI ekeka AkAza pradezanI vRttie vadhatI karmane agrahaNa yogya asaMkhyaya vargaNAo che. tadanantara e ja pramANe ekeka AkAza pradezAvagAhanI vRddhie vadhatI manane agrahaNayogya paNa asaMkhyaya vargaNAo che. eTalI ja vargaNAo pAchI tene grahaNa yogya che ane eTalI ja punaH manane agrahaNa yogya che. e ja pramANe zvAsocchavAsa-bhASA taijasa-AhAraka-vaikriyaane audArika vargaNAonA agrahaNa yogya-grahaNa yogya, ane agrahaNa yogya evA darekanA traNa bheda (dravya vargaNAothI viparIta paNe) kSetrathI jANavA. dhruvAdi dareka vargaNAonA skaMdho paNa aMgulanA saMkhyaya bhAga AkAzapradezamAM avagAhI rahyA che ema jANavuM. paraMtu teno vicAra ahIM nathI karyo, kAraNa ke zarIrAdimAM e anupayogI hovAthI jIvoe te vargaNAone kadipaNa grahaNa karI nathI athavA karmane agrahaNa yogya vargaNAomAM teno antarbhAva samajavo. ane dravyavargaNAnA adhikAramAM yuvAdi vargaNAono vistArathI vicAra karyo che, te kevaLa tenuM svarUpa jANavA mATe ja karyo che. kALa ane bhAva vargaNAo anukrame samayAdi sthiti tathA varNAdi mAtra aMgIkAra karIne sAmAnyathI kahevAze. AthI te vaDe paNa samasta pagalAstikAya grahaNa karAya che ema samajavuM. e pramANe kSetravargaNA kahI. 647-648-649. have kALavargaNAonuM svarUpa kahe che. egA samayaThiINaM, saMkhejjA saMkhasamayaThiiyANaM / hoMti asaMkhejjAo, tao asaMkhejjasamayANaM // 650 // eka samayanI sthitivALA paramANuAdinI ekavargaNA, saMkhyAtA samayanI sthitivALA paramANu AdinI saMkhyAtI vargaNA ane asaMkhyaya samayanI sthitivALA paramANu AdinI saMkhyaya vargaNAo che. 650. amuka vivakSita pariNAmathI sAmAnyapaNe je paramANuo athavA skaMdho eka samayanI sthitivALA hoya, te sarvanI eka vargaNA jANavI. e ja pramANe ekeka samayanI vRddhie saMkhyAtA samayanI sthitivALA paramANu AdinI saMkhyAtI vargaNAo che, ane asaMkhyaya samayanI sthitivALA paramANu AdinI asaMkhyaya vargaNAo che, A rIte A vargaNAothI samasta pudgalAstikAya grahaNa karAya che, kema ke eka samayanI sthitithI mAMDIne asaMkhyaya samayanI sthiti uparAMta pudgalonI sthiti ja nathI. 650. . have bhAvavargaNAonuM svarUpa kahe che. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] bhAva vargaNAnuM svarUpa. [297 egA egaguNANaM, eguttakhuDiDhyA tao kamaso / saMkhejjaguNANa tao, saMkhnejjA vaggaNA hoMti // 651 // saMkhAIyaguNANaM saMkhAIyA ya vaggaNA tatto / hoMti aNaMtaguNANaM, davANaM vaggANa'NaMtA // 652 // vapa-ra-gha-chANa, dAMti vasaM samasamevi . gurulahu-agurulahUNaM, bAyara-suhumANa do vagga // 653 // . eka guNavALA paramANu AdinI eka vargaNA, te pachI anukrame ekottara guNa vRddhie saMkhyaya guNavALA paramANuAdinI saMkhyayavargaNAo, asaMkhya guNavALAparamANu AdinI asaMkhyaya vargaNAo ane anantaguNavALA paramANuAdi dravyonI anansI vargaNAo che. varNa-gandha-rasa ne sparzanA saMkSepe vIsa bheda che, tenA gurUlaghu ane agurulaghu-paryAyanAM bAdara ane sUkSma evA be varga che. 651-652-653. ekaguNakRSNavarNavALA paramANu ane skaMdho je hoya te sarvanI eka vargaNA, dviguNakRSNavarNavALA paramANu AdinI bIjI vargaNA, triguNakRSNavarNavALA paramANu AdinI trIjI vargaNA. e pramANe ekeka guNa vRddhie saMkhyayaguNakRSNavarNavALA paramANu AdinI saMkhyAtavargaNA, asaMkhya guNAkRSNavarNayukta paramANu AdinI asaMkhyaya vargaNA ane anaMtaguNAkRSNavarNayukta paramANu AdinI anantIvargaNA che. Aja pramANe bAkInA lIlo-lAla pILo ane sapheda e cAra varNamAM, surabhi ane durabhi e be gadhumAM, tIkho-kaDavo-kaSAyelo-khATo ane mITho e pAMca rasamAM, karkaza-komaLabhArI-halako-TheDo-uSNa cIkaNo- ane sukko e ATha sparzamAM, ema sarva maLI vIsa bhedomAM dareka bhedanI upara mujaba eka guNAnI eka, saMkhyayaguNAnI saMkhyaya, asaMkhya guNAnI asaMkhyaya ane anantaguNAnI anantIvargaNA kahevI. mAtra eTaluM vizeSa ke jyAM varNa hoya tyAM ekAdiguNo varNa kahevo, gabdha hoya tyAM ekAdiguNo gabdha kahevo, rasa hoya tyAM ekAdiguNo rasa kahevo, ane sparza hoya tyAM ekAdi guNo sparza kahevo. - tathA gurUlaghu paryAyavALI sthUla pariNAma yukta vastuonI eka vargaNA ane agurulaghu paryAyavALI sUkSma pariNAma yukta vastuonI bIjI vargaNA, ema beja vargaNA che. A pramANe e bhAva vargaNAothI samasta pudgalAstikAya grahaNa karAya che, kema ke uparokta varNAdi bhAva sivAya anyatra pugalo hotA nathI. 651-652-653. e pramANe dravya-kSetra-kALa ane bhAvavargaNAonuM svarUpa kahIne have prastuta viSayanuM smaraNa karI upasaMhAra kare che. bhaNiyaM teyA-mAsAvimajjhadabAvagAhaparimANaM / ohinnANAraMbho, pariNiTThANaM ca taM jesu // 654 // taijasa ane bhASAdrivyanI madhyanA dravyonuM avagAha parimANa, tathA je dravyomAM avadhijJAnano AraMbha ane patana thAya che, te kahyuM. 654. 38 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra98] gurUlaghu Adi dravyonuM svarUpa. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 tejasa ane bhASAdravyanI madhyamAM che, te ubhayane ayogyadravyo che, te dravyonuM avagAhaparimANa ane upalakSaNathI anantaparamANu yukta skaMdhonuM svarUpa; temaja je dravyomAM avadhijJAnano AraMbha ane patana thAya che te kahyuM. eTale ke pUrve 627mI gAthAmAM ziSya pUchyuM hatuM ke taijasa ane bhASAnI attarAle je ayogya dravya che, tenuM kevuM svarUpa che, ane keTalA pradezamAM avagAhI rahelA che ? ziSyanA A praznano uttara gurUe dArikAdi vargaNAonuM svarUpa kahIne Apyo. 654. gurUlaghu ane agurulaghu dravya prathama avadhijJAnI jue che; ema pahelAM kahyuM che, temAM gurUlaghudravyamAM AraMbhAyela ane agurulaghudravyamAM AraMbhAela avadhijJAnanuM ja svarUpa che te kahe che. gurulahudavAraddho, gurulahudavAI picchiuM pcchaa| iyarAiM koi pecchai, visujjhamANo kameNeva // 655 // agurulahusamAraddho, urdu vaDDai kameNa so nAho / vaDheto cciya koi, pecchai iyarAiM sayarAhaM // 656 // gurulaghudravyathI AraMbhAeluM (taijasa samIpanA dravyathI zarU thaeluM) avadhi vadhatuM vadhatuM nIcenA (audArikAdi) gurulaghudravyone joine, pachIthI vizuddha thaine koika (bhASAdi) agurulaghudravyone jue che. ane vizuddhi nathI pAmato, te gurulaghudravyone vize keTalAka kALa rahIne pachI paDI jAya che, tathA agurulaghudravyathI AraMbhAeluM (bhASAsamIpanAM dravyothI zarU thaeluM) avadhi anukrame upara vadhe che, paNa nIce nathI vadhatuM, (kemake uparanAMja agurulaghu bhASAdravyo te jue che.) ane koika avadhijJAna tathAvidhavizuddhivALuM thaine vadhatuM (audArikAdi,) gurulaghudravyone paNa ekI sAthe jue che. 655-656. have pachInI gAthAno saMbaMdha karavAne ziSya prazna kare che. gurulahumagurulahuM vA, teyA-bhAsaMtaretti niddiDhe / orAlAIyANaM kiM, gurulahumagurulahuyaM vA ? // 657 // taijasa ane bhASAnI antarAlamAM gurUlaghu ane agurulaghudravya che, ema tame kahyuM che. paraMtu audArikAdidravyomAMthI kyA gurulaghudravya che ane kyA agurulaghudravya che. ? te kaho. 657. AcAryazrI e praznano uttara kahe che. (4) 3orAtriya-veviya-dira -teya gurudu vyA -mana-masA, thADuM 35murtIducAruM 668aa dArika-vaikriya-AhAraka-ne taijasa (tathA tenA jevA jaNAtA bIjA sthUladravyo) gurulaghudravyo che, ane kArmaNa-mana-bhASA-ne zvAsocchavAsa (tathA bIjA paramANuddhayaNuka ane AkAza vigere) aguslaghudravyo che. 658. e vAtane vizeSa spaSTa karavA vyavahAra ane nizcayanayanI vicAraNAo kahe che. guruyaM lahuyaM ubhayaM, nobhayamiti vAvahAriyanayassa / dav leTuM dIvo, vAU vomaM jahAsaMkhaM // 659 // Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] gurUlaghudravyomAM nizcaya vyavahAra. [299 nicchayao savvaguruM, sabalahuM vA na vijjae davvaM / bAyaramiha gurulahuyaM, agurulahu~ sesayaM savvaM // 660 // DhekuM, dIpaka, vAyu ane AkAzAdi anukrame guslaghu-gurUlaghu ane agurulaghu dravya che. ema vyavahAranayano mata che; ane nizcayathI to sarvathA gurU athavA sarva laghu dravya ja nathI. (kevala) sthUladravya gurUlaghu che ane zeSa sarva agurulaghu che. 659-660 je dravya uMce athavA tirlDa pheMkyuM hoya, paNa svabhAvathIja nIce paDe che, te DhekuM Adi gurUdravya che, je svabhAvathIja urdhvagati svabhAvavALuM hoya, te dIpakalikAdi laghudravya che, je uMce athavA nIce gati nahi karatAM kevaLa svabhAvathIja tiryagativALuM hoya, te vAyu Adi gurulaghudravya che; ane je urdhva-adho ke tijhiMgatimAMthI koI paNa gati nahi karanAra athavA e sarva gati karanAra hoya, te AkAza-paramANu Adi agurulaghudravya che. A pramANe vyavahAranayanuM mAnavuM che. nizcayanayanA mate to ekAnta gurUsvabhAvavALuM koI paNa dravya nathI, kAraNa ke DhekuM vigere gurusvabhAvavALuM che, to paNa paraprayogathI tenI urdhvagati jaNAya che, temaja ekAnta laghudravya paNa nathI, kAraNa atilaghusvabhAvavALAM bASpa vigere paNa hastatADanAdivaDe adhogAmI jaNAya che. mATe ekAnta gurU athavA ekAnta laghu vastuja nathI. paraMtu A lokamAM audArikavargaNA vigere ane pRthvI parvatAdi je koI sthUla vastu che, te sarva gurulaghudravya che, ane zeSa-bhASA-zvAsocchavAsa-manovargaNA vigere tathA paramANu yaNaka ane AkAza vigere sarva vastu agurulaghu dravya che. 659-660. ahIM vyavahAravAdI pUche che ke jai garuyaM lahuyaM vA, na sabahA dabamatthi to kIsa / uDDamaho'vi ya gamaNaM, jIvANaM poggalANaM ca ? // 661 // urlDa lahukammANaM, bhaNiyaM gurukammaNAmahogamaNaM / jIvA ya poggalAvi ya, uDDA-hogAmiNo pAyaM // 662 // jo ekAnta laghu athavA-gurUdravya nathI, to jIva ane pugalonuM urdhvagamana ane adhogamana zAthI thAya che ? kema ke laghukarmavALAnuM urdhvagamana ane gurUkarmavALAnuM adhogamana kahyuM che. jIva ane pugalo paNa prAyaH urdhvagAmI ane adhogAmI che. 661-662. - vyavahAravAdI pUche che ke jo ekAntagurU athavA ekAntalaghu dravya koI nathI, to jIva ane pugalonuM anukrame urdhvagamana, ane adhogamana zAthI thAya che ? kAraNa ke laghukarmavALAjIvonuM saudharmadevalokAdimAM urdhvagamana, ane gurUkarmavALAonuM sAtamIpRthvI AdimAM adhogamana, siddhAntamAM kahyuM che. athavA A pramANe kahevAthI zuM ? sarva siddhAnta jANanArAone paNa A jANItuM che ke jIvo ane pulo prAyaH urdhvalokAntathI adholakAtta sudhI jAya che ane adholIkAntathI udgalokAnta sudhI jAya che. prAya: zabdathI zreNinA anusAra tichagamana paNa kare che. A pramANe jo teomAM gurUtA ane laghutA na hoya, to teo adhogamana ane urdhvagamana zAthI kare ? kahevAnuM tAtparya e che ke lohagolakAdinA adhogamanamAM gurUtA kAraNa che, dIpakalikAdinA urdhvagamanamAM Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 gurUlaghudravyomAM nizcaya vyavahAra. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 laghutA kAraNa che, vAyu AdinA tirthAgamanamAM gurulaghupaNuM kAraNa che, ane AkAzAdinA avasthAnamAM agurulaghutA kAraNa che, kemake AnatAdi devavimAna vigere AkAza pratiSThita che. Ama hovAthI cAra prakAre vastu mAnavI joie. 661-66 2. uparokta vyavahAravAdIne nizcayavAdI uttara Ape che. anna cciya gurulahuyA, anno davANa viriyapariNAmo / anno gaipariNAmo, nAvassaM gurulahunimitto // 663 // dravyonI gurUtA ane laghutA kaMI anyaja che; ane vIrya pariNAma paNa anyaja che, temaja temano gatipariNAma paNa anyaja che. gurUtA ane laghutA avazya nimitta nathI. 663. kAraNa ke paramalahuNamaNUNaM, jaM gamaNamaho'vi tattha ko heU ? / ur3e dhUmAINaM, thUlayarANaMpi kiM kajjaM ? // 664 // kiM va vimANAINaM, nAhogamaNaM mahAguruNapi / taNuyaradeho devo, haknuvai va kiM mahAselaM ? // 665 // atizayalaghuparamANuonuM je adhogamana thAya che, temAM zo hetu che? ane atizayasthUladhUmrAdinuM urdhvagamana thAya che temAM zuM prayojana che ? athavA atizaya bhArI vimAnAdinuM adhogamana kema nathI ? ane atisUkSmadehavALo deva moTA parvatane kema upADI zake che ? 664-665. atilaghuparamANuonI nIcenA bhAgamAM gati thAya che, emAM adhogati pariNAmanI vizeSatA vinA bIjo koi hetu che nahi. tathA atizayasthUla dhUmrAdinuM je urdhvagamana thAya che, temAM paNa urdhvagatipariNAmanI vizeSatA sivAya bIjuM koIpaNa kAraNa nathI. A pramANe prabaLa adhogatinA pariNAme paramANugata laghutAno ane prabaLa urdhvagatinA pariNAme dhUmrAdi gata gurUtAno atikrama thAya che: A rIte gatipariNAmathI gurUtA ane laghutAno atikrama kahyo, have prabaLa sthiti pariNAmavaDe paNa gurUtAno atikrama batAve che. jo adhogamanamAM gurUtA kAraNa che ema mAnIe, to AnatAdi devalokanA vimAno, siddhazilA vigere atigurU padArthonuM adhogamana kema nathI thatuM. ? temAM paNa prabaLa sthitipariNAmaja temanI gurUtA atikramIne sthiratA kare che. vaLI ati nAnA zarIravALo mahAvIryavAn deva moTA parvatane upADI uMce kema pheMke che? jo gurUtA adhogatiAdinuM kAraNa hoya, to te parvata potAnI gurUtAthI mahAvIryavALA devane dabAvI nIceja cAlyo jAya. mATe urdhvagati ane adhogatimAM gurUtA ke laghutA kaMI kAraNa nathI. 664-665. jo ema kahevAmAM Ave ke aha tassa vIriyaM, taM to nAhogamaNakAraNaM guruyA / uDDagaikAraNaM vA, lahuyA egaMtao juttA // 666 / / Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] avadhijJAnano dravya kSetra ane kALano saMbaMdha. [ 301 te devane atizaya vIrya (zakti) che, jethI moTA parvatane te upADe che. to ekAnte adhogatinuM kAraNa gurUtA ane urdhvagatinuM kAraNa laghutA che, ema kahevuM yukta nathI. 666. viriyaM guru-lahuyANaM, jahAhiyaM gaivivajjayaM kuNai / tadda zarU-niriLAmo, guru-ta uvAo vinaMgher3a II660|| jema adhikavIrya bhArI-haLavA padArthanI gati viparyaya kare che, tema adhikagati ane sthitino pariNAma paNa gurUtA ane laghutAne ullaMdhe che. 667. uparokta nyAye jema deva vigerenuM adhikavirya guru-laghuvastuonI gati viparIta kare che, tema gati ane sthitino adhikapariNAma paNa pUrvoktanyAye vastunI gurUtA ane laghutA atikrame che. udAharaNa tarIke jema bhA2I parvatamAM devavIryathI gatino viparyaya batAvyo, tema hasta tADIta laghubASpAdimAM paNa devadattAdinA viryathI gativiparyaya batAvyo. A uparathI adhogatiAdinuM gurUtA vigere ekAnta kAraNa nathI, paNa devAdinuM vIrya prabaLa gati-sthitino pariNAma paNa tenuM kAraNa che, to pachI adhogatiAdinI siddhi mATe gurUtA vigere cAra vastuo mAnavAnuM zuM prayojana che ? mAtra emaja kahevuM yuktisaMgata che, ke skUlavastu gurUlaghu che ane bAkInI sUkSma ane amUrta sarva vastuo agurUla che. 667. have AgaLanI niryuktinI gAthAno saMbaMdha karavA kahe che ke - bhaNio khetta - dvANaM suddhANaM ciya paropparanibaMdho / rUha tALuM viya mArU, Dve samaM nibaMdhoDayuM 668) (608 mI gAthAmAM) kahyA mujaba (dravyarahita) zuddha kSetra ane kALano paraspara saMbaMdha kahyA, have temanoja dravya sAthe saMbaMdha kahIMzu. 668. (42) saMegga moDyuM, mAno to-liyamsa voddhavo / saMkhejja kammadavve, loe thovUNayaM paliyaM // 669 // manovargaNAdravya jonAra avadhijJAnI kALathI palyopamanA saMkhyAtamA bhAgane ane kSetrathI lokanA saMkhyAtamA bhAgane jue che. karmavargaNAdravya jonAra avadhi lokanA saMkhyAtamA bhAgone ane palyopamanA saMkhyAtamA bhAgone jue che, tathA saMpUrNa loka jonAra avadhi palyopamamAM kaMika nyUnakALa jUe che. 669. uparokta gAthAne spaSTa karavA bhASyakAra mahArAja bhASya kahe che. logapaliyANa bhAgaM, saMkhaimaM muNai jo maNodavvaM / saMkhejje puNa bhAe, pAsai jo kammuNo joggaM // 670|| sayalaM loyaM pAsaM, pAsai pallovamaM sa desUNaM / sundrALa mityAge, gaDhaLamidaM etta-AtALa ? 60thI kammaddavvamaIo pecchai, dugamettiyaM ti jaM bhaNiyaM / uvariMpi tao kamaso, sAhijjA tayaNumANeNaM // 672 // Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302] vargaNA sAthe avadhijJAnano viSaya. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 je avadhi manodravya jANe che, te lokano ane palyopamano saMkhyAtamo bhAga jANe che. je karmayogya dravya jue che te loka ane palyopamanA saMkhyAtamA bhAgone jANe che. ane saMpUrNa loka jonAra avadhi kaMika nyUna palyopama kALa jue che. (ahIM dravyasAthe kSetra-kALano saMbaMdha prastuta chatAM) zA mATe zuddha kSetra-kALanuM ahIM asthAne grahaNa karyuM che ? kSetra-kALa e beja mAtra jue che ema je kahyuM che, te karmadravya atikramIne te pachI anukrame dhruvavargaNAdi dravya jotAM te anumAnathI cheka paramAvadhi sAdhe che. (ema sAmarthyathI samajavuM) 670-671-672. have bIjo paNa dravya-kSetra ane kALano saMbaMdha kahe che. (43) teyA-masarIre, tethI ya mAsa cA yoddhavasaManA, rIva-sudAM ya ta ya 67rUll taijasazarIra ane kArmaNazarIra jonAra avadhi, tathA taijasadravya ane bhASAdravya jonAra avadhi, kSetrathI asaMkhyAtA dvIpa-samudra ane kALathI palyopamanA asaMkhyAtA bhAgone jue che. 673. taijasazarIra ane kAryaNazarIra jANanAra avadhijJAna, tathA taijasavargakhAdravya ane bhASAvargakhAdravya jANanAra avadhijJAna, kSetrathI asaMkhyAtA dvIpa-samudra ane kALathI palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAgone jANe che. ahI tejasa ane kArmaNazarIra jonAra avadhijJAnano viSaya kSetra ane kALathI sAmAnyapaNe samAna kahyo che, to paNa eTaluM vizeSa samajavuM ke taijasazarIra karatAM kArmaNazarIra sUkSma che, tethI kArmaNazarIra jonAra avadhijJAnano viSaya kSetra ane kALathI, taijasazarIra jonAra avadhijJAna karatAM vizeSa samajavo. kArmaNazarIra karatAM paNa nahI baMdhAyelA taijasavargakhAdravya sUkSma hovAthI taijasavargakhAdravya jonAra avadhijJAnano viSaya kArmaNazarIra jonAra avadhijJAnanA viSaya karatAM vadhAre jANavo. taijasavargakhAdravya karatAM bhASAvargakhAdravya sUkSma hovAthI taijasavargakhAdravya jonAra avadhijJAna karatAM bhASAvargakhAdravya jonAra avadhijJAnano viSaya vadhAre jANavo. prazna :- pahelAM karmavargakhAdravya jonAra avadhijJAnano je viSaya kahyo che, (lokanA tathA palyopamanA saMkhyAtA bhAgo kahyA che) te karatAM kArmaNazarIra jonAra avadhijJAnano viSaya ocho kahyo che, tenuM kAraNa. ? uttara :- pahelAM je karmavargakhAdravya kahyAM che, te jIve zarIrapaNe nahi bAMdhelA (nahi grahaNa karelAM) dravyo kahyAM che-ane ahi to zarIrapaNe grahaNa karelAM dravyo kahyAM che. zarIrapaNe nahi grahaNa karelA dravyo karatAM grahaNa karelAM dravyo pUla hoya che; jema nahi vaNAelA takhtao karatAM vaNAelA takhtao sthUla hoya che, tema ahIM paNa samajavuM. tethI ahIM kAzmaNazarIra jonAra avadhijJAnano viSaya ocho kahyo che. 673. uparokta artha kahenAra bhASya gAthA kahe che. eyAiM jao kmmydvbehiNto'tithuulyryaaii| teyAiyAI tamhA, thovayarA khetta-kAla ttha // 674 // Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] utkRSTa avadhino viSaya. [ 303 kAmaNadravyothI e taijasAdidravyo atisthUla che, tethI ahIM kSetra-kALane thoDA viSayapaNe kahyA che. 674. prazna :- he gurUdeva ! jema jaghanya ane madhyama avadhijJAna keTalAkaja rUpIdravyone jue che, tema utkRSTa avadhi paNa keTalAka rUpIdravyoneja jue che, ke sarva rUpIdravyane jue che. ? ziSyanI e zaMkAnA samAdhAnArthe gurUdeva niyuktinI gAthA kahe che ke(44) egapaesogADhaM, paramohI lahai kammagasarIraM / lahai ya agurulahuyaM, teyasarIraM bhavapuhuttaM // 675 // ekapradezAvagADha dravya, kArmaNazarIra ane agurulaghudravya paramAvadhi jue che ane taijasazarIra jonAra bethI nava bhava sudhI jue che. 675. "eka pradezAvagaDha" (eka AkAzanA pradezamAM rahela) paramANu-yaNukAdi anantANuka skaMdha paryanta sarvadravya, tathA kAryaNazarIra paramAvadhijJAna-utkRSTAvadhijJAna jue che. prazna : - "ekapradezAvagADha" ema sAmAnyathI kahela chatAM paramANu-yaNukAdi dravya jANe che, ema zAthI kaho cho ? ane mULamAM kahyA mujaba "ekapradezAvagADha" kArmaNa zarIra jANe che, ema kema nathI kahetA ? uttara : - kAryaNazarIra asaMkhyayapradezAvagAhI hovAthI eka pradezAvagAhI kahI zakAya nahi. vaLI agurulaghusarvadravya ane ca zabdathI gurUlaghusarvadravya paramAvadhi jue che. jAtinI apekSAe eka vacana che. ema nA kahIe to-eka pradeza avagAhavALA kArmaNa zarIra agurU laghudravya tathA gurUlaghudravya paramAvI jANe che, ema aMgIkAra thaI jAya. tathA je avadhi taijasazarIrane jue che, te avadhi kALathI bhavapRthakatva (bethI nava bhava paryata jue che.) pUrve taijasa zarIra jonAra avadhijJAnano kALa palyopamanA asaMkhyAtamA bhAge kahyo che, te asaMkhyAto kALa A bhavapRthaphatvakALathI judo nathI, paNa bhavapRthakatvanI aMdara ja e palyopamano asaMkhyAtamo bhAga kALa che tethI adhika nathI. ane e bhavapRthatvakALa palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAganI aMdarano ja che. tethI bahArano nathI. prazna :- eka pradezAvAhI paramANu vigere atisUkSma che, te sUkSma paramANu Adine jANavAthI, sthUla kArpaNa zarIrAdi paNa jaNAya ja, to pachI temane judA zAthI kahyA che ? athavA "eka pradezAvAhI dravya jue che" ema na kahetAM "sarvarUpI dravya jAe che." ema kaho to zuM bAdhA che. ? uttara :- je paramANu Adi sUkSma dravya jue che, te kArmaNa zarIrAdi sthUla dravyane avazya jue che ja, paraMtu je sthUla dravya jue che, te sUkSma dravyane avazya jue che evo niyama nathI; kAraNa ke 627mI gAthAmAM kahyA mujaba utpanna thatuM avadhijJAna agurU laghudravya jue che ane gurUlaghudravya nathI joI zakAtuM, athavA ghaTAdi pUla vastune paNa nathI joI zakatuM, vaLI mana:paryAyajJAnI manodravya sUkSma chatAM paNa pratyakSa jue che, ane ciMtanIya ghaTAdivastu pUla chatAM paNa nathI joI zakatA, Ama vijJAnaviSaya vicitra hovAthI thatA saMzayano cheda karavA mATe eka Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304] utkRSTa avadhino viSaya. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 pradezAvagADha ema kahevAthI bAkInuM bIjAM vizeSa kahyuM che temAM kaMI doSa nathI. athavA ekapradezAvagADha ema kahevAthI paramANu Adi dravya kahyAM, kAmaNa zarIra kahevAthI bAkInA karmavargaNA paryaMtanAM dravya kahyAM, agurulaghu kahevAthI karmavargaNA uparanAM dravya kahyAM ane ca zabdathI sUcita ghaTa-paTa-pRthvIparvatAdi kahyA, e pramANe samasta pudgalAstikAya utkRSTa avadhijJAnano viSaya che. Ama hovAthI "sarva dravya jANe che" ema kahyuM hatuM teno paNa uttara AvI gayo; kema ke samasta pudgalAstikAya rUpI dravya ja che. 675. have A niryuktinI gAthAno artha pratipAdana karanArI bhASyanI gAthA kahe che. egapaesogADhaM pecchai, pecchai ya kammayataNaMpi / agurulahuddabvANi ya, casaddao gurulahuiMpri // 676 // teyasarIraM pAsaM, pAsai so bhavapuhuttamegabhave / / NegesuM bahutarae, sarejja na u pAsae sabbe // 677 // (paramAvadhi) eka pradezAvagAhI (paramANuM Adi dravya) jAe che, kAmaNa zarIra jue che, agurulaghudravya jue che, ane ca zabdathI gurUlaghudravya paNa jue che tathA taijasa zarIra jonAra koI eka bhavamAM thayeluM avadhi (atIta anAgata) bhava pRtha8 sudhI jue che, ane ghaNA bhavomAM thayeluM hoya to ghaNA bhavo smRtithI jANe che, paNa te sarva pRthaphatva bhavonI peThe sAkSAt jAe nahIM. 676-677. - ahIM ziSya pUche che ke - egapaesogADhe bhaNie, kiM kammayaM puNo bhaNiyaM / egapaesogADhe, diTe kA kammae ciMtA ? // 678 // eka pradezAvagADha (dravya jANe che, ema kahIne punaH kAzmaNa zarIra jue che ema zA mATe kahyuM? vaLI eka pradezAvagADha kahyuM chate kAryanI zI ciMtA? agurulaghudravyanuM grahaNa paNa eka pradezAvagAhathI siddha che, athavA "rUpagata sarva jANe che" ema kahevAthI sarva siddha thAya che. 678-679. uparokta ziSyanA praznonA gurUzrI upasaMhArapUrvaka uttara Ape che. "egogADhe bhaNieuvi, saMsao sesae jahAraMbhe / sauthara jhiMto, zUnayara na mu ghADuM //68ol jaha vA maNovido natthi, daMsaNaM sesae'tithUle'vi / egogoDhe gahie, taha sese saMsao hojjA // 681 // iya nANavisayavaicittasaMbhave saMsayAvaNoyatthaM / maforg ve Dhe, ve risese payaMsaMti 68rI * "eka pradezAvagADha dravya jANe che," eTaluM ja kahevAthI zeSa dravyanA viSayamAM saMzaya rahe che, jema AraMbhamAM ati sUkSma dravya jonAra avadhi ghaTAdisthala dravya paNa nathI jotuM. athavA jema mana:paryavajJAnI zeSa sthUla dravyane paNa nathI joto, tema ekapradezAvagADha eTaluM ja Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] paramAvadhino viSaya. [305 kahevAthI bAkInAne viSe saMzaya thAya. e pramANe jJAnanAM viSayanI vicitratA hovAthI saMzaya dUra karavA mATe ekapradezAvagADha dravya jANe che ema kahIne (bhadrabAhusvAmIjI) keTalAka vizeSa paNa batAve che. 680-681-682. have bIjI rIte uparanA praznonuM samAdhAna kare che. gogADhaggahaNe'NugAdao kammayaMti jA savvaM / tavutti gagurutapUrM, ca so guru dUSi II68rU| eka pradezAvagADha kahevAthI paramANu Adi dravya kahyAM, kAryaNazarIra kahevAthI karmavargaNA paryaMtanAM dravya kahyAM, agurUlaghu kahevAthI kArmaNa zarIra uparanAM dravya kahyAM ane ca zabdathI gurulaghu dravya kahyAM. e pramANe emanA niyama mATe e sarva grahaNa karyA che, kema ke e sarva rUpagata(rUpI) che, te sivAya anya koI rUpI dravya nathI. 683-684. e pramANe paramAvadhino dravyathI viSaya kahyo, have kSetra ane kALathI teno viSaya kahe che. (45) paramohi asaMkhejjA, logammettA samA asaMkhejjA / evaM vA savvAI, gahiyAI tesimeva niyamatthaM / savvaM ruvagayaM ti ya evaM ciya nAparamao'thi ||684 // ruvagayaM lahar3a savvaM, khettovamiyaM agaNijIvA / / 685 / / utkRSTaavadhijJAna lokapramANa asaMkhyAtA khaMDo, asaMkhyAta utsarpiNI, avasarpiNI kALa, sarva rUpIdravya yukta jue che. temAM kSetranuM pramANa(pUrvokta rIte) sarva agnikAya jIvonI avagAhanAnI sUcivaDe vyApta thAya eTaluM kSetra jue che. 685. paramAdhi (utkRSTa avadhi) kSetrathI lokapramANa alokanA asaMkhyAtA khaMDo, kALathI asaMkhyeya utsarpiNI-avasarpiNI, dravyathI sarva rUpI dravya, ane bhAvathI te darekanA asaMkhyAta paryAyo jIe che. emAM pa2mAvadhinA viSayapaNe je asaMkhyAta loka kahyA che, te asaMkhyAtA lokanuM pramANa, pUrve kahyA mujaba svaavagAhanAe vyavasthita utkRSTa saMkhyAvALA sUkSma-bAdara agnikAya jIvonI sUci bhamAvatAM jeTaluM kSetra vyApta thAya, teTaluM pramANa jANavuM. 39 prazna :- rUpI dravya pa2mAdhi jANe che, evuM hamaNAM ja gAthA 679mAM kahyuM che, pharI ahIM zA mATe kahyuM. ? -uttara :- maMdabuddhivALAne yAda ApavA mATe pharI kahyuM che, athavA "rUpI dravya" e padane kSetra ane kALanA vizeSaNa rUpe samajavA kahyuM che. jema ke loka pramANa asaMkhyAtA khaMDo ane asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI kALa, rUpIdravya yukta paramAvadhi jANe che. rUpIdravyarahita kSetra-kALa jANe nahi, kAraNa ke kSetrakALa kevaLa amUrta che, ane avadhi to rUpIdravyane ja jANe che. 685. eja artha kahevA bhASyakAra mahArAja bhASya kahe che. Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306] paramAvadhino viSaya. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 khettamasaMkhejjAI logasamAI, samA u kAlaM ca / vyaM sarvAM vaM, pAsapha tesiM 2 vaLyA! II686 // asaMkhyAtA lokapramANa khaMDo jeTaluM kSetra, asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI jeTalo kALa, sarva rUpIdravya ane tenA paryAyo je Agala kaheze tevI paryAya saMkhyAne avadhijJAna jANe che. 686. ziSya pUche che ke - khettovamANamuttaM, jamagaNijIvehiM puNo bhaNiyaM ? | taM ciya saMkhAIyAI, logamettAiM niddivaM // 687 // pahelAM je agnikAyanA jIvothI kSetranuM upamAna kahyuM che, te pharIthI kema kahyuM ? lokapramANa saMkhyAtA khaMDo kahIne teja pramANa niyatapaNe kahyuM che. (navuM nathI kahyuM) 687. prazna :- agnikAyanA jIvo vaDe kSetranuM upamAna 598mI gAthAmAM niryuktikAra mahArAje pUrve kaheluM che, te upamAna pharI 685mI gAthAmAM zA mATe kahyuM che ? uttara HpUrve je kSetranuM upamAna kahyuM che, te mAna alokamAM asaMkhyAtA lokapramANa khaMDo jeTaluM che, ema eja pramANane niyatapaNe ahIM kahyuM che, navuM kaMi nathI kahyuM. vaLI 686mI gAthAmAM "sarva rUpagata jANe che" ema kahyuM che, te pachI bhASyakAra mahArAje 686mI gAthAmAM "sarvarUpI dravyane jANe che'' ema kahIne adhijJAnano dravyathI viSaya jaNAvyo che. 687. 675mI gAthAthI avadhijJAnano dravyathI viSaya kahyo che, have ekapradezAvagaDha e pada kSetra ane kALanA vizeSaNarUpe bIjA prakAre che. ahavA davvaM bhaNiyaM, iha rUvagayaMti khetta - kAladugaM / ruvANurAyaM peccha, na ya taM ciya taM jao'muttaM // 688 // -athavA (avadhijJAnanA viSayabhUta) rUpIdravya kahyuM che, ane ahIM rUpAnugata kSetra-kALa jIe che, ema kahyuM che; kevaLa rUpIdravyavinAnA kSetra na jue, kema ke te amUrta che. 688. have ziSya upara upakAra karavA kaMika prAsaMgika tathA bIjuM paNa kahevA mATe saMbaMdha yojavA mATe kahe che. paramohinnANavio, kevalamaMtomuhuttametteNaM / manuyovasamitro, maLio tiriyALa yocchAmi ||68thI . paramAdhijJAna thayA pachI antarmuhUrve kevaLajJAna avazya thAya che. (kemake kevaLajJAnarUpa sUryano udaya thatA pahelAM tenI prathama prabhA phuTavA samAna paramAdhi che, te pachI kevaLajJAnarUpa sUryano udaya thAya che.) e pramANe manuSya saMbaMdhI kSAyopazamika avadhi kahyuM, have tiryaMconuM kahIzuM. 689. AhAra-teyatno, voseLa tiribdhanonIsu / gAuya jahaNNamohI, naraesu u joyaNukkoso // / 690 // (46) Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] nArakInAM avadhimAM kSetra pramANa. [307 tiryaMcayoninuM avadhi utkRSTathI AhAraka ane taijasadravya sudhI jANe che. tathA nArakImAM jaghanyathI eka gAu ane utkRSTathI eka yojana sudhI jue che. 690. AhAraka ane taijasazarIra, tathA upalakSaNathI audArika-vaikriya-AhA2ka-ne taijasadravyo, tathA teonI madhyanA teone ayogyadravyo, tiryaMcayonimAM rahelA avadhijJAnavALA je mastyAdi te utkRSTathI jANe che. e dravyAnusAre kSetra-kALa-ane bhAvano viSayapaNa teono samajI levo. A pramANe ahIM sudhI kSayopazamapratyayika avadhijJAnanA bhedo kahyA, have bhava pratyayika avidhanA bhedo kahIe chIe. e bhava pratyayika avadhijJAna deva ane nArakIone hoya che. temAM nArakIomAM e saMbaMdhI thoDuM kahevAnuM hovAthI, prathama nArakIonuM ja avadhijJAna kahIzuM. nArakIonuM utkRSTa avidha kSetrathI yojana paryanta, ane jaghanya avadhi eka gAu paryanta jue che. temAM yojana paryanta jonAra avadhijJAna pahelI ratnaprabhApRthvImAM hoya che, ane eka gAu paryanta jonAra avidha sAtamIpRthvImAM hoya che. 690. uparokta niryukti gAthAno artha kahevA bhASya kahe che. orAliya-veubviya-AhAraga - teyagAiM tiriesuM / roseLa vevjha, nArUM ca-tavaMtarAlesu / / 6 / / bhaNio khaovasamio, bhavapaccaio sa carimapuDhevIe / gAyamuoseLa, paDhamA! noyanuM or3a IIF.razI audArika-vaikriya-AhAraka-ane taijasadravyo; tathA temanI antarAle banne bAjue je temane ayogyadravya che, tene tiryaMcayonimAM thayela avadhijJAna utkRSTathI jue che. (ahIM sudhI) kSAyopamika avadha kahyuM, have bhavapratyayika kahIzuM. te bhavapratyayika avadhi sAtamIpRthvImAM eka gAu paryanta utkRSTathI jue che, ane pahelI pRthvImAM eka yojana sudhI utkRSTa jue che. 691-692. e pramANe sAmAnyathI nArakaMjAtinI apekSAe avadhinuM utkRSTakSetrapramANa kahyuM. have te dareka pRthvInuM juduM juduM kahIzuM. (47) cattAri gAuyAI aThThAI tigAuyaM ceya / saTTAnA toLi ya, vivaThThameLa ca narasuM ||6ThThA cAra gAu (eka yojana) sADA traNa gAu, traNa gAu, aDhI gAu, be gAu, doDha gAu, ane eka gAu, kSetrapramANa utkRSTathI anukrame ratnaprabhAdi sAta narakomAM (avidha) jANavuM. 693. nArakIonA adhijJAnanA kSetranuM pramANa utkRSTathI kahIne, have jaghanyathI kSetranuM pramANa kahe che. aThThAIyAiM jahaNNayaM addhagAuyaMtAI / gAuyaMti bhaNiyaM, taM par3a ukkosayajahaNNaM // 694 || Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308]. devonuM avadhijJAna. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 sADA traNa gAu, AdizabdathI ardhagAu paryanta (nArakInA avadhinuM) jaghanyathI kSetrapramANa che. A jaghanya eka gAu che, ema je kahyuM che, te utkRSTamAM je jaghanya hoya che tenI epekSAe kahyuM che. 692. ratnaprabhApRthvImAM avadhijJAnavaDe sADA traNa gAu pramANe jaghanyakSetra jANe che, zarkarA prabhAmAM traNa gAuM, vAlukAprabhAmAM aDhI gAuM, paMkaprabhAmAM be gAu, dhUmaprabhAmAM doDha gAu, tamaprabhAmAM eka gAu, ane sAtamI tamatamAmalAmAM ardhagAu kSetra jaghanyathI avadhijANe che. . prazna :- jo e pramANe avadhijJAna jaghanyathI ardha gAu pramANe kSetra jANe che. to pachI 690mI gAthAmAM "narakomAnuM avadhijJAna jaghanyathI eka gAu jANe che," ema kahyuM che, te sAthe virodha thaze. uttara :- je jaghanyathI eka gAu kSetra je kahyuM che te utkRSTamAM je jaghanya che tenI apekSAe kahyuM che. eTale ke sAte pRthvImAM cAra gAu AdinuM utkRSTakSetra kahyuM che, temAM sAtamI pRthvInA nArakIonuM eka gAu pramANa utkRSTakSetra hoya, te svasthAnamAM utkRSTa chatAM paNa bAkInI pRthvIonA utkRSTakSetranI apekSAe sarvathI thoDuM hovAthI jaghanya kahyuM che. tethI kaMi virodha nathI. 694. have devonuM bhavapratyayika avadhijJAna kahe che. (48) sakkI-sANA paDhamaM, doccaM ca saNaMkumAra-mAhiMdA / taccaM ca baMbha-laMtaga, sukka-sahassAraya cautthi // 695 // (46) 3 thi-vALakhe, tevA pati paMcami purva taM ceva AraNa-ccuya, ohiNNANeNa pAsaMti // 696 / / (50) chaTTi heTThima-majjhimagevijjA sattamiM ca uvarillA / saMbhiNNaloganAliM, pAsaMti aNuttarA devA // 697 / / saudharma ane izAna kalpavAsI deva-devendro pahelI pRthvI sudhI avadhijJAnavaDe jue che, saMnakumAra ane mahendra kalpavAsI deva-devendro bIjI pRthvI sudhI jue che, brahma ane lAMtaka kalpavAsI trIjI sudhI, zukra ane sahastrAra kalpavAsI cothI sudhI, Anata ane prANata kalpavAsI pAMcamI pRthvI sudhI, AraNa ane azruta kalpavAsI deva-devendro teja pAMcamI pRthvI sudhI vadhAre zuddha jue che. nIcenA trikanA ane madhyanA trikanA ema (cha) raivayaka-vAsI devo chaThThI pRthvI sudhI jue che. uparanA (traNa) raiveyakavAsI devo sAtamI pRthvI sudhI jue che, ane anuttaravimAnavAsI devo saMpUrNa lokanADI potAnA avadhijJAnavaDe jue che. (A pramANe deva-nArakInA avadhijJAnano je viSaya kSetrathI kahyo, tadanusAre dravya-kALa-ane bhAvathI paNa samajI levo.) 695-696-697. nIcenA bhAgamAM vaimAnika devonA avadhijJAnanuM kSetrapramANa kahyuM; have tichuM ane uMce teonA avadhinuM kSetrapramANa kahe che. (2) simAMta, tiriya sevA ja sArA veva ! bahuyayaraM uvarimagA, uddhaM ca sakappathUbhAI // 698 // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] devonAM avavijJAnanuM kSetra. [309 e devalokavAsI devo ticha jaMbudvipAdi asaMkhyAtA dvIpa ane lavaNAdi asaMkhyAtA samudra paryanta jue che. temAM paNa uparanA devo vadhAre vadhAre jAe che, tathA uMce to badhAe devo svakalpanA khUMpAdi (Adi zabdathI dhvajAdi) paryanta jue che. (tathI upara nahi.) 698. have vaimAnika sivAyanA devonA avadhijJAnanuM kSetrapramANa sAmAnyathI kahe che. (52) saMkhejjajoyaNA khalu, devANaM addhasAgare UNe / teNa paramasaMkhejjA, jahaNNayaM paNNavIsaM tu // 699 // ardhasAgaropamathI jUna AyuSavALA devo saMkhyAtA yojana sudhI (avadhijJAnathI) jue che, ane tethI vadhAre AyuSavALA devo asaMkhyAtA yojana sudhI utkRSTakSetra jue che. tathA jaghanyathI pacIsa yojana sudhInuM kSetra jAe che. 699. vebhANiyavajjANaM, sAmaNNamiNaM tahavi u viseso / uDDamahe tiriyapi ya, saMThANavaseNa viNNeo // 700 / vaimAnika vinAnA (bhavanapati Adi) devonA avadhijJAnanA kSetranuM pramANa sAmAnyathI (upara mujaba) kahyuM, to paNa uca-nIce-ane tichuM AgaLa. kahevAze, te saMsthAnavazAt koI dizAe nyUnAdhika-vizeSa jANavuM. 700. have jyotiSka ane vaimAnika devonuM jaghanya avadhi kSetra kahe che paNuvIsajoyaNAiM, dasavAsasahassiyA ThiI jesiM / duviho'vi joisANaM, saMkhejja ThiIviseseNaM // 701 // vemANiyANamaMgulabhAgamasaMkhaM jahaNNao hoi| uvavAe parabhavio, tabbhavajo hoi to pacchA / / 702 // jemanI dazahajAra varSanI sthiti hoya, temanA eTale bhavanapati ane vyaMtaronA avadhinuM jaghanyakSetra pacIsa yojananuM che. tathA jyotiSinA banne prakAranA avadhinuM kSetra sthitivizeSe saMkhyAtA yojananuM che. paNa jaghanyathakI utkRSTa moTA pramANavALuM jANavuM, vaimAnika devonuM jaghanya avadhikSetra aMgulanA asaMkhyAtamA bhAge utpatti samaye parabhavanuM hoya che. ane te pachI to devanuM hoya che. 701-702. (53) ukkoso maNuesuM, maNussa-tericchiesaM ya jahaNNo / ukkosa logametto, paDivAi- paraM apaDivAI // 703 // (dravya-kSetra-kALa-ane bhAvathI) utkRSTa avadhijJAna manuSyomAMja hoya che, (devAdimAM nathI hotuM.) ane jaghanyaavadhijJAna manuSya tathA tiryomAMja hoya che, (davanArakamAM nathI hotuM.) utkRSTa avadhi be prakAranuM che, temAM saMpUrNa lokamAtra jonAra utkRSTa avadhi pratipAti hoya che ane te uparanuM alokagata (alokamAM paNa jonAra) avadhi apratipAti hoya che. vaLI lokagata avadhithI AgaLa eka pradeza paNa jue te apratipAtija hoya che. 703. Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310] avadhinuM saMsthAna. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 avadhijJAnanuM kSetra pramANadvAra kahyuM. have bIjAM saMsthAna dvAra kahe che. (54)thibuAgAra jahanno, vaTTo ukkosamAyao kiMci / ajahaNNamaNukkoso ya, khettao'NegasaMThANo // 704 // jaghanya avadhi sTibuka-bindu AkAre goLa hoya che. te sUkSmapanakanI avagAhanAnA pramANavALuM hoya che, ane utkRSTaavadhi te paramAvadhi kaMIka dIrdha AkAre hoya che, te prathama batAvelA agnikAyajIvonI sUcine bhramaNa karavAnA dRSTAMta mujaba, avadhijJAnavALAnA zarIranI cAre tarapha bhamAvavAnA AkAravALuM, tathA madhyamaavadhi kSetrathI aneka AkAravALuM hoya che. 704. paNao thibuyAgAro, teNa jahaNNo'vahI tayAgAro / iyaro seDhipariknevao sadehANuvattIe // 705 // panaka stibuka (bindu) AkAre che, tethI jaghanya avadhi tevA AkAravALuM che, ane utkRSTaavadhi, potAnA (avadhivALAnA) zarIranA pharatI (agnikAyajIvonI zreNi bhamAvavAthI kaMIka dIrghakAre che. 705. have madhyama avadhijJAna aneka AkAre che, te vAta vizeSathI niyuktikAra batAve che. (56) tapUre patni-pada-rUri-mu-puNa-jJave che. tiriya-maNuyANa ohI, nANAvihasaMThio bhaNio // 706 // neraiya-bhavaNa-vaNayara-joisa-kappAlayANamohissa / gevejjaNuttarANa ya, hoMtAgiio jahAsaMkhaM // 707 // nArakIone avadhijJAna trApAnA AkAre, bhuvanapatine patyanAAkAre, vyattarone paDahanA AkAre, jayotiSIone jhallarInA AkAre, saudharmAdi azruta paryantanA kalpavAsI devone mRdaMganA AkAra, raiveyakavAsI devone puSpagaMgerInA AkAre, ane anuttara vimAnavAsIdevonuM yavanAlaka (sarakaMcuka)nA AkAre, tathA tiryaMca ane manuSyone vividha AkAre avadhijJAna hoya che. 70-707. tappeNa samAgAro, tappAgAro sa cAyayattaMso / uDDAyao ya pallo, uvariM ca sa kiMci saMkhitto // 708 / / naccAyao samo'viya, paDaho hiTThovariM paIo so / cammAvaNaddhavitthichaNNavalayarUvA ya jhallariyA // 709 / / uddhAyao muiMgo, heTe ruMdo tahovariM taNuo / puSphasihAvaliraiyA, cagerI puSphacaMgerI // 710 // javanAlautti bhaNio, ubbho sarakaMcuo kumArIe / aha savvakAlaniyao, kAyAikko ya sesANaM // 711 // Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) | anugAmI ane ananugAmi avadhi. [311 trApAnA jevo AkAra te trApAkAra, te dIrgha trikoNa hoya che; palyanA AkAra urdhva lAMbo ane upara kaMika sAMkaDo hoya che; ati dIrgha nahi ane upara-nIce samAna evo pahAkAra che, heThe ane upara cAmaDAthI bAMdhela vistIrNa valayarUpa jhallarIno AkAra che, urdhva Ayata evo mRdaMga hoya che, ne heThe pahoLo ane upara sAMkaDo che; puSpa zIkhAvaLIracita caMgerI jevI ahIM puSpagaMgerI levI; kumArIkAno udghasarakaMcuka (je marUdezamAM bahu prasiddha che,) te yavanAlaka kahyo che (A saMsthAnonI apekSAe) deva-nArakIonuM avadhi sarvakALa niyata che, (tadAkAraka rahe che, anyakAre thatuM nathI) ane bAkInA tiryaMca-manuSyonuM avadhi aniyata (koine te ja AkAre rahe che, ane koikane anya AkAre paNa pariName) che. 708 thI 711. nANAgAro tiriya-maNuesu macchA sayaMbhUramaNe vya / tattha valayaM nisiddhaM, tassiha puNa taMpi hojjAhi // 712 // svayaMbhUramaNasamudramAM matsayonI peThe tiryaMca-manuSyomAM avadhijJAna (kSetranI apekSAe) vividha AkAre hoya che, svayaMbhUramaNamAM valayAkAre matsya nathI hotA, paNa tiryaMca-manuSyomAM avadhijJAna to tevA AkAre paNa hoya che te kahe che. have kaI dizAmAM kone nyUnAdhika avadhi hoya che te kahe che. bhavaNavai-vaMtarANaM, urcha vahugo aho ya sesANaM / / nAraga-joisagANaM, tiriyaM orAlio citto // 713 // bhavanapati ane vyattarone urdhvadizAmAM avadhi vadhAre hoya che, ane bAkInA (vaimAnika) devone adhodizAmAM bahu hoya che, nArakI ane jyotiSione tihuM vadhAre hoya che, ane audArikazarIravALAne (tiryaca-manuSyone) vividha prakAre hoya che. (koine urdhvadizAmAM, koine adhodizAmAM, ane koIne tichidizAmAM. bahuM hoya che.) 713. ahIM saMsthAnadvAra pUrNa thayuM. have anugAmi ane ananugAmika vAra kahe che. (56) aNugAmio ya ohI, neraiyANaM taheva devANaM / aNugAmI aNaNugAmI, mIso ya maNussa-tericche // 714 // aNugAmio'Nugacchai, gacchaMtaM loyaNaM jahA parisaM / iyaro ya nANugacchai, ThiyappaIvo vva gacchaMtaM // 715 // ubhayasahAvo mIso, deso jassANuyAi No anno / kAsai gayassa gacchai, egaM uvahammai jahacchiM / / 716 // (anya sthaLe) janArA purUSanI sAthe locananI peThe je avadhijJAna sAthe jAya te anugAmikaavadhijJAna kahevAya. tevuM avadhi nArakI ane devone hoya che. sthira dIpakanI peThe je avadhi janArA purUSanI sAthe na jAya, te ananugAmikaavadhi, tathA e ubhaya svabhAvavALuM te Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312] kALathI adhijJAnanuM avasthAna. vizeSAvazyaka bhASya bhAga, 1 mizra, eka AMkhavALA purUSanI peThe jemAM avidhano koika bhAga anyasthaLe jatAM sAthe jAya che ane koika bhAga sAthe nathI jato mizraavadhijJAna che. A traNe anugAmI, ananugAmI ane mizraavadhi manuSya ane tiryaMcone hoya che. 714-715-716. have avasthitidvAra kahe che. e avasthita dvAra paNa avadhijJAnanA AdhArabhUta kSetrathI upayogathI ane labdhithI vicAravA yogya che; temAM prathama kSetrathI ane upayogathI kahe che. (57) khettassa avaThThANaM, tettIsaM sAgarAu kAleNaM / davve bhinnamuhutto, pajjavalaMbhe ya sattaThTha || 717 // kALathI (avidhanA) kSetranuM avasthAna (sthiti) tetrIsa sAgaropamanuM che; tathA dravyamAM (avadhijJAnano upayoga) antarmuhUrta sudhI che, ane paryAyamAM sAta-ATha samaya sudhI che. 717. anuttaravimAnavAsI devo utpatti samaye je kSetramAM avagAhI rahyA hoya che, te kSetramAM te devo potAnA bhavano anna thAya tyAMsudhI rahe che, tethI teonuM avadhijJAna ekaja kSetramAM tetrIsa sAgaropama sudhI avasthita rahe che. A pramANe tetrIsa sAgaropama sudhI utkRSTaavasthAna avadhijJAnanuM kSetrathI che. have upayogathI tenuM avasthAna kahe che. pudgalAdika dravyamAM avadhijJAnano upayoga, te kSetramAM athavA anyakSetramAM antarmuhUrta sudhI hoya che. te uparAnta sAmarthyanA abhAve ekadravyamAM upayoga nathI hoto. ane te ja dravyamAMnA paryAyo jaNAtAM eka paryAyamAM saMcaratAM avadhijJAnano upayoga sAta athavA ATha samaya sudhI avasthita rahe che, te uparAMta nahi, keTalAka AcAryo kahe che ke paryAyo be prakAranA che-sahavarti ane kramavarti. temAM je sahavarti hoya, te zveta-raktAdirUpa guNo jANavA ane je kramavarti hoya te navA-purANAdirUpa paryAyo jANavA, emAM guNomAM ATha samaya sudhI avadhijJAnano upayoga rahe che ane paryAyomAM sAta samaya sudhI upayoga avasthita rahe che;- kAraNa dravya sthUla hovAthI temAM antarmuhUrta sudhI upayoga rahe che, guNo tethI sUkSma hovAthI temAM ATha samaya sudhI upayoga rahe che ane paryAyo tethI paNa sUkSma hovAthI temAM sAta samaya sudhI upayoga avasthita rahe che. 717. have labdhithI avadhijJAnanuM avasthAna kahe che. (58) addhAe avaTThANaM chAvaTThi sAgarA u kAleNaM / ulkosagaM tu eyaM, ekko samao jahanneNaM // 718 / / labdhithI kaMika adhika chAsaThasAgaropamakALa avadhijJAnanuM utkRSTa avasthAna che. ane jaghanyathI eka samaya sudhInuM che. 718. (mithyAtvIne avadhidarzana hoya che tethI eka vakhata chAsaTha sAgaropama sAthe avadhidarzana rahe ane pachI antarmuhUrta sudhI mithyAtvamAM paNa sAthe rahe, ane vaLI samahtvanI sAthe thayela avidhajJAna sAthe rahe, tethI avadhidarzanane sthiti ekaso batrIza sAgaropama adhika thAya, narabhavanI adhikatA to che ja,) paNa ahIM addhAthI avadhijJAnAvarNakarmanA kSayopazamanI prAptirUpa labdhi mAnela che. te labdhi dravyAdi upayogavALAne athavA upayoga zUnyane te kSetra athavA anyakSetramAM hoya che. AthI e kSayopazamarUpa labdhi Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI dravya kSetra AdimAM avadhinI sthiti. 3i13 chAsaTha sAgaropama karatAM kaMIka adhikakALa paryanta nirantara avasthita rahe che. A avadhijJAnanA upayoganuM ane labdhinuM antarmuhUrnAdirUpa avasthAne kahyuM che, te utkRSTa avasthAna samajavuM. ane jaghanya avasthAna to eka samayanuM ja hoya che. A jaghanya avasthAna, eka samaya pachI avadhijJAna paDI javAthI athavA anupayogathI manuSya ane tiryaMcone hoya che, tathA je deva-nArakIone bhavanA chellA samaye samyaktvano lAbha thavAthI virbhAgajJAna avadhijJAnarUpe pariNAme che, ane te pachI maraNa pAmatAM te temanuM avadhijJAna nAza pAme che tyAre temane paNa eka samayanuM avadhi hoya che. 718. uparokta niryuktinI gAthAnA arthanuM pratipAdana karavA bhASyakAra mahArAja bhASya kahe che ke AhAre uvaoge, laddhIe vA havijja'vatthANaM / AhAro se khettaM, tettIsaM sAgarA tattha // 719 // vijayAisUvavAe, jatthogADho bhavanao jAva / khette'vatii tahiM, davyesu ya dehasayaNesu // 720 // AdhAra-upayoga-ane labdhimAM avadhijJAnanuM avasthAna hoya che. AdhAra eTale avadhinuM kSetra, temAM tetrIsa sAgaropama sudhI (avadhinuM) avasthAna che. (te A pramANe) vijayAdimAM utpanna thaelA deva jayAM avagAhIne rahela hoya, tyAM te kSetramAM bhavakSaya sudhI rahe che tethI teTalo kALa avadhijJAna te kSetra ane dehazayanIya (zadhyA) rUpadravyamAM hoya che, 719-720. - * kSetrathI avasthAna kahIne have upayogathI dravya-guNa-ne paryAyamAM avadhijJAnanuM avasthAna kahe che. dabve bhinnamuhuttaM, tatthaDaNNattha va havijjakhkhettammi / uvaogo na u parao, sAmatthAbhAvao tassa // 721 / / davye tattheva guNe, saMcarao satta vaDaThTha vA samayA / aNNe puNa aTTha guNe, bhaNaMti tappajjave satta / / 722 // jaha jaha suhumaM vatthu, taha taha thovovaogayA hoi / DhaLa-zu-paLavesuM, tada uttecaMda nAyabai /rarUA. tyAM athavA anya kSetramAM dravyanI aMdara antarmuhUrta sudhI upayoga hoya che. te uparAMta te avadhinA sAmarthyanA abhAve te upayoga nathI hoto. te ja dravyanA guNomAM (eka guNathI bIjA guNamAM) saMcaratAM sAta athavA ATha samaya sudhI upayoga hoya che. ane bIjA AcAryo guNomAM ATha samaya ane paryAyomAM sAta samaya sudhI upayoga kahe che; kAraNa ke jema jema vastu sUkSma hoya, tema tema upayoga thoDo (kALa) hoya che, tevI ja rIte pratyeka dravya-guNa-ane paryAyomAM samajavuM. 721-722-723. have labdhithI avadhinuM avasthAna kahe che. 40 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314] avavijJAnanI vRddhi hAni. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 tatthaaNNattha ya khette, davve guNa-pajyovaoge ya / ciTThai laddhI sA puNa, nAvAvaraNakkhaovasamo // 724 // sA sAgarovamAiM chAvaThiM hojja saairegaaii| vijayAisu do vAre, gayassa narajammaNA samayaM / / 725 // te athavA anya kSetranI aMdara dravya-guNa-paryAya ane upayogamAM labdhi rahe che. labdhi eTale jJAnAvaraNano kSayopazama, te labdhi vijayAdimAM be vAra gaelAne manuSya janma sAthe (gaNatAM) chAsaTha sAgaropamathI kaMIka adhikakALa paryanta hoya che. 724-725. have upayoga ane labdhinuM jaghanya avasthAna kahe che. savvajahaNNo samao, davAisu hoi savvajIvANaM / sa puNa sura-nAragANaM, havejja kiha khetta-kAlesu ? // 726 // sarva jIvonA avadhijJAnanuM dravyAdikamAM jaghanya avasthAna eka samayanuM che. parantu je jaghanya avasthAna deva-nArIone svakSetra-kALamAM kevI rIte hoya ? 726. e praznanA uttaramAM AcAryazrI kahe che ke carimasamayammi sammaM, paDivajjaMtassa jaM ciya vibhaMga / taM-hoi ohinANaM, mayassa bIyammi se paDai / / 727 // bhavanA chellA samaye samyakatva pAmatAM temane te nAza pAme che. (e rIte deva-nArakI avadhijJAnanuM jaghanya avasthAna eka samayanuM che.) 727. have caladvAra kahe che. (59) vuDaDhI vA hANI vA, cauvvihA havai khetta-kAlANaM / vesu ropha vihA, pavi pukha vidA korU 28 viSayabhUta kSetra ane kALanI vRddhi ane hAnI cAra prakAre hoya che. dravyamAM te vRddhi hAni be prakAre ane paryAyamAM te cha prakAre hoya che. 728. dravyAdi viSayanI apekSAe caLa avadhijJAna vadhatuM-ghaTatuM hoya che, te vadha-ghaTa thavAmAM vRddhi ane hAnI cha cha prakAre AgamamAM kahI che. jemake anaMtabhAgavRddhi, asaMkhyAtabhAgavRddhi, saMkhyAtabhAgavRddhi, saMkhyAtaguNavRddhi, asaMkhyAtaguNavRddhi ane anantaguNavRddhi athavA anantabhAgahAnI, asaMkhyAtabhAgahAnI, saMkhyAtabhAgahAnI, saMkhyAtaguNahAnI, asaMkhyAtaguNahAnI ane anantaguNahAnI. A cha prakAranI vRddhi-hAnImAMthI pahelo ane chello bheda varjine bAkInI cAra cAra prakAranI hanI-vRddhi avadhinA viSayabhUta kSetra-kALanI hoya che. anantabhAgavRddhi, ane anantaguNavRddhi; tathA anantabhAgahAnI ane anantaguNahAnI kSetra-kALanI hoya nahi, kAraNa ke avadhinA viSayabhUta kSetrakALa anantA nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke prathama avadhijJAnavaDe jeTaluM kSetra joyuM hoya, te pachI Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] dravya, kSetra, kALa ane bhAvamAM vRddhi-hAnI. [315 dareka samaye vadhatuM vadhatuM koi asaMkhyAtabhAga vadhAre jue, koi saMkhyAtabhAga vadhAre jue, koI saMkhyAtaguNa vadhAre jue ane koI asaMkhyAtaguNa vadhAre kSetra jue che. eja pramANe ghaTatuM ghaTatuM paNa cAra prakAre kSetra jue che. tathA kALamAM paNa eja rIte vRddhinahAnI cAra prakAre jANI levI. have avadhijJAnanA viSayabhUta dravyomAM vRddhi-hAnI be prakAre thAya che. jemake avadhijJAnavaDe pahelAM jeTalAM dravyo joyAM hoya, te karatAM te pachI koI anantabhAge vadhAre jAe, koi anantaguNa vadhAre jue, paNa vastusvabhAvathI asaMkhyAtAdibhAge adhika na jue. eja pramANe pUrve jANelA dravyomAMthI koi anantabhAge ochA dravya jue ane koi anantaguNA ochAM dravya jue, paNa vastusvabhAve asaMkhyAtAdibhAge nyUna na jue. tathA paryAyomAM to pUrvokta e prakAranI vRddhihAni thAya che. 728. uparokta niryuktino vistAra artha kahevA bhASyakAra kahe che. vuDDI vA hANI vA'NaMtA saMkhijja-saMkhabhAgANaM / saMkhejjA-saMkhejjA-NaMtaguNA ceti chabbheyA // 729 / / anantabhAga, asaMkhyAtabhAga, saMkhyAtabhAga, saMkhyAtaguNa, asaMkhyAtaguNa ane anantaguNa ema cha prakAre hAnI-vRddhi hoya che. 729. paisamayasaMkhijjaibhAgahiyaM koi saMkhabhAgahiyaM / anno saMkhejjaguNaM, khettamasaMkhnejjaguNamaNNo // 730 / / pecchai vivaDDamANaM, hAyaMtaM vA taheva kAlaMpi / nANaMtavuDDi-hANI, pecchai jaM do'vi nANaMte // 731 // dareka samaye koIka asaMkhyAtabhAga adhika, koI saMkhyAtabhAga adhika, koi saMkhyAtaguNa adhika ane koI asaMkhyAtaguNa adhika evA kSetrane vadhatuM avadhijJAna jue che. ane ghaTatuM avadhijJAna asaMkhyabhAgahInAdi kSetrane jAe che. tevIja rIte kALamAM paNa samajavuM. paNa anantI vRddhi-hAnI na jAe, kemake avadhijJAnI anantA kSetra ane kALane jotAja nathI. 730-731. have dravya tathA paryAyamAM hani-vRddhi kahe che. davyamaNaMtaMsahiyaM, anaMtaguNavaDDiyaM ca pecchejjaa| __ hAyaMtaM vA bhAvammi, chabihA buDDi-hANIo // 732 // anantabhAga adhika ane anaMtaguNa adhika dravyane vadhatuM tathA ghaTatuM avadhi e che. vaLI bhAvamAM (paryAyamAM) chae prakAranI vRddhi-hAnI hoya che. 732. - have dravyAdi cAre ne paraspara sAthe vicAratAM je vRddhi-hAnI thAya che, te kahe che. vuDDIe ciya vuDDI, hANI hANIe na u vivajjAso / mA mA mu ya vyAsaMgo //rUrI dravya-kSetra-kALa-ane bhAvano paraspara saMyoge vicAra karatAM, ekanI vRddhimAM anyanI vRddhi thAya che. ane ekanI hAnImAM anyanI hAnI thAya che, parantu ethI viparIta eTale ekanI hAnI ne bIjAnI vRddhi tathA ekanI vRddhi ane anyanI hAnI ema nathI thatuM. upalI Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316] dravya AdinAM vRddhinahAnIno niyama. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 gAthAnA ardhabhAganI vyAkhyA bIjA prakAre che, eka dravyAdinI vRddhimAM bIjAnI vRddhija paNa hanirUpa viparyAsa nahI, paNa ekanI vRddhimAM bIjAnuM avasthAna paNa hoya che. ane eka dravyAdinI hAnImAM bIjAnI hAnIja hoya paNa vRddhirUpa viparyAsa nahIM paNa avasthAna to hoya che. ane kSetrAdinI asaMkhyAtamA bhAge vRddhi chate bIjAnI paNa bhAgavRddhi thAya athavA avasthAna rahe che. guNAkAra vRddhi nathI thatI, ane guNavRddhi chate bIjAnI guNavRddhi thAya che athavA avasthAna rahe che; paNa bhAgavRddhi nathI thatI. temaja dravyAdinI saMkhyAtAdi bhAge vRddhi thatAM anyanI saMkhyAtAdi bhAge vRddhi thAya (paNa saMkhyAtAdi guNa na thAya). ane saMkhyAtAdi guNa vRddhi thatAM anyanI paNa saMkhyAtAdi guNa ja vRddhi thAya (paNa bhAgavRddhi na thAya). (A pramANe vRddhi-hanI prAyaH samajavI, kemake kSetrAdimAM saMkhyAtAdi bhAgavRddhi thaye dravyAdimAM saMkhyAtAdi guNavRddhi paNa thAya che). 733. A saMbaMdhamAM ziSya pUche che ke : kaha khettasaMkhabhAgAisaMbhave saMbhavo na davve'vi ? / kiha vA dabbe'Nate, pajjava'saMkhijjabhAgAiM / / 734 // kSetranI asaMkhyAta bhAgAdi vRddhi thae, dravyamAM paNa tevI vRddhi kema na thAya? tathA dravyanI ananta bhAgAdi vRddhi thaye, paryAyonI asaMkhyAta bhAgAdi vRddhi kema thAya che? 733. AdhArabhUta kSetranI asaMkhyAta bhAgAdi cAre prakAre vRddhi thatAM, te kSetramAM rahela dravyonI paNa e pramANe vRddhi kema nathI thatI? ane cha e prakAreja kema thAya che? tathA dravyanA anaMtapaNAmAM dravyanI ananta bhAgAdi be prakAre vRddhi thatAM, paryAyonI asaMkhyAta bhAgAdi vRddhi kema thAya che? athavA dravyamAM anaMtaguNavRddhimAM paryAyonI asaMkhyAta guNavRddhi kema thAya che ?, matalaba ke dravyo kSetranA AdhAre che, ane paryAyo dravyanA AdhAra che, tethI jevI hAnI-vRddhi AdhAranI thAya, tevIja hAnI-vRddhi AdheyanI paNa thavI joie, tema chatAM kSetranI vRddhi-hAnI cAre prakAre, dravyanI be prakAre ane paryAyanI cha prakAre kema thAya che ema vicitratA kema ? 734. AcAryazrI e praznonA uttara Ape che khettANavattiNo poggalA, gaNA pogglaannvttiiy| sAmaNNA viNNeyA, na u ohinnANavisayammi / / 735 // kSetrAnuvarti yugalo che ane pudgalAnuvarti guNa aneka paryAyo che, ema sAmAnyathI jANavuM. paNa avadhijJAnathI jANavAnA viSayamAM ema nathI. 735. paramANu-skaMdha vigere pudgalo kSetrAnuvati che, ane guNa-paryAyo pudgalAnuvarti che, e emanuM sAmAnya svarUpa che. kAraNa ke samasta lokAkAzanA asaMkhyAtamA bhAgAdimAM samasta pudgalAstikAyano asaMkhyAtamAdi bhAgaja sAmAnyasvarUpe varte che, tathA samasta pudgalAstikAyanA anantamAdi bhAgamAM samasta paryAya rAzInA paNa anantamAdi bhAgo che. A kAraNathI kSetranI asaMkhyayAdi bhAge vRddhi-hAnI thatAM, tadanusAre dravyanI paNa tevIja vRddhinahAnI thAya, tathA dravyanI anantamAM bhAgAdi vRddhi-hAnI Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] avadhimAM dravya AdinI vRddhinahAnInI vicitratA. [317 thatAM tadanusAre paryAyonI paNa tevIja vRddhi-hAnI thAya; parantu ahIM avadhijJAnanA viSayabhUta kSetrAdinI vRddhi-hAnI vicAravAno prastAva che. sAmAnyathI temanA svarUpano vicAra karavAno ahIM prastAva nathI, A kAraNathI uparokta prakAre vRddhi-hAnI kahI che, te avadhijJAnAvaraNakarmanA kSayopazamane AdhIna hovAthI vicitra che. 735. eja uparokta artha vistArathI bhASyakAra kahe che. davvAiM sakhkhettAo'NaMtaguNA pajjavA sdvaao| niyayAhArAhINA, tesiM vuDDI ya hANI ya // 736 // na u niyayAhAravasA, avahinibaMdho jao paritto so / citto tahaNNAvi ya, ANAgejjho ya pAeNa // 737 // dravyo svakSetrathI anantaguNA che, ane paryAyo svadravyathI anantaguNA che. temanI vRddhi ane hAnI potAnA AdhArane AdhIna che. paNa avadhijJAnano viSaya potAnA AdhAravazAt vadhato ghaTato nathI, tethI te niyataviSayano vicitra kSayopazama hovAthI te sAmAnya karatAM anya prakAre vicitrapaNe che ane te prAyaH AjJA grAhya che. 736-737. svarUpathI to samasta pudgalAstikAyarUpa dravyo, svaAdhArabhUta kSetrathI anantaguNA che, kAraNa ke ekeka AkAzapradezamAM anantA paramANu-yaNukAdi dravyo avagAhI rahyAM che, ane paryAyo paNa svAzrayabhUta dravyothI anantaguNA che, kAraNa ke ekeka paramANu Adi dravyo asattA paryAyavALA che. A pramANe dravyano svaAdhAra kSetra che ane paryAyano svaAdhAra dravya che. tethI dravya paryAyonI vRddhi-hAnI sAmAnyathI temane AdhIna che, eTale ke kSetranI cAra prakAranI vRddhinahAnI thatAM dravyanI paNa cAra prakAre hAnI-vRddhi thAya, ane dravyanI be prakAre vRddhi-hAnI thatAM paryAyonI paNa be prakAre vRddhi-hAnI thAya. evo sAmAnya niyama to ame paNa svIkArIe chIe, emAM kaMI virodha nathI; paraMtu avadhijJAnano viSaya svaAdhAravazAta vadhato-ghaTato nathI, kemake te to uparokta svarUpe pratiniyata che, ane vicitra kSayopazamathI vicitra prakAre che. tethI te jema yuktithI ghaTe che, tema pravarte che, temaja tene ullaMghIne anyathArUpe paNa pravarte che, ekAMte niyata svarUpe nathI pravartato. AjJA grAhya hovAthI AjJAM ja ahIM pramANa che, tethI svecchApUrvaka zuSka tarka karavAthI zuM lAbha ? vaLI prAyaH zabdathI upara mujaba yukti paNa jaNAvela che te rIte ghaTe che. 736-737. have tIvra-maMda dvAra kahe che. (60) phaDDA ya asaMkhejjA, saMkhejje yAvi egajIvassa / egapphaDDuvaoge, niyamA savvattha uvautto // 738 // __(61) phaDDA ya ANugAmI, aNANugAmI ya mIsayA ceva / paDivAI apaDivAI, mIso ya maNussa-tericche // 739 // eka jIvane asaMkhyAtA ane saMkhyAtA pharUko hoya che, temAMnA eka phakamAM upayoga chate sarva phaDakomAM avazya upayoga thAya che; e phaDuko anugAmI, ananugAmI ane mizra ema traNa Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318] avadhinAM phaDakonuM varNana. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 prakAre che; punaH te dareka pratipAtI, apratipAtI ane mizra ema traNa traNa prakAre manuSyatiryaMcamAM hoya che. 738-739. jema oraDAdinA jALIAmAMthI antarita dIpakano prakAza nIkaLe, tema avadhijJAnAvaraNanA kSayopazamathI janya evA avadhijJAnanuM nIkaLavuM te phar3ako kahevAya che. te phako eka jIvane saMkhyAtA athavA asaMkhyAtA paNa hoya che. emAMnA eka phaDuMke jIva upayogavAnuM hoya, to nizcaya sarvaphar3akoe paNa upayogavAnuM hoya. kAraNa ke jema eka cakSue upayoga thaye, banne cakSuthI upayoga thAya che. tema jIva paNa eka upayogavAnuM hovAthI eka phaDukanA upayoga vakhate sarvahakoe upayogavAnuM thAya che. " e phako traNa prakAranA hoya che, anugAmI-ananugAmI ane e ubhayasvarUpavALA mizra. temAM je dezamAM rahelA avadhijJAnavALA jIvane pharUko utpanna thayelA hoya, te phar3ako te dezathI anya sthaLe jatAM sAthe jAya, to te anugAmI pharko kahevAya, ethI viparIta sAthe na jAya te ananugAmI, ane temAMthI keTalAka sAthe jAya ane keTalAka sAthe na jAya te mizra phar3ako kahevAya. punaH e traNe prakAranA pharUko pratipAti, apratipAtI ane ubhaya svabhAvavALA mizra hoya che. je keTaloka kALa rahIne pachI nAza pAme te pratipAtI, tethI viparIta-maraNaparyaMta rahe te apratipAtI, ane e ubhayasvabhAvavALA hoya te mizra. AvA prakAranA phaDako manuSya-tiryaMcane je avadhijJAna hoya temAM hoya che, deva-nArakInA avadhimAM hotA nathI. prazna:- ahIM tIvra-maMda dvArA kahevAnA avasare avadhijJAnanAM phaDakonuM svarUpa pratipAdana karIne prastAva virUddha vyAkhyAna kema karo cho ? uttaraH- anugAmI ane apratipAtI phaDuko ghaNuM karIne ativizuddhiyukta hovAthI tIvra kahevAya che; tathA ananugAmI ane pratipAtI phaDako azuddha hovAthI maMda kahevAya che; ane mizra pharuko madhyama kahevAya che. tethI phaDakonuM svarUpa kahevAthI tIvra maMda dvAra paNa arthathI kahyuM samajavuM. prazna :- anugAmI ane apratipAtI phaDakomAM tathA ananugAmI ane pratipAtI pharDakomAM paraspara zo taphAvata che ? uttara :- apratipAtI phako anugAmI ja hoya che, paNa ananugAmI nathI hotA. anugAmI phaDako to pratipAtI ane apratipAtI ubhaya prakAranA hoya che, eTalo emAM taphAvata che. tathA pratipAtI phaka avazya paDI jAya che, ane paDI gayA pachI anya sthaLe gayelAne punaH kadAcit utpanna thAya che, e pramANe ananugAmI phaphakomAM nathI thatuM. 738-739. upara mujaba niryuktikAre kahela artha bhASyakAra mahArAja savistAra kahe che. jAlaMtaratthadIvappahovamo phaDDayAvahI hoi / tivvo vimalo maMdo, malImaso mIsarUvo ya / / 740 // oraDAnA jALIyAmAMthI antarita rahela dIpakanI prajAnA nirgamanI samAna phaDakAvadhi hoya che, temAM vizuddha kSayopazama janya phaDakathI thayela avadhijJAna nirmaLa hovAthI tIvra kahevAya Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ghaNAM phaDakomAM paNa upayoga eka ja. [319 che, ane avizuddha kSayopazamajanya phakathI thayela avadhi malIna hovAthI maMda kahevAya che, tathA madhyama kSayopazamajanya phaDakAvadhi mizra hovAthI tIvra maMda kahevAya che. 740. uvaogaM egeNa'vi, dito so phaDDaehiM savvehiM / uvaujjai jugavaM ciya, jaha samayaM dohiM nayaNehiM // 741 // jema eka cakSune upayoga karavAnI sAthe ja baMne cakSu upayogavAna thAya che. tema eka phakI dvArA upayoga ApatAM, ekasAthe sarva phaDako dvArA upayogavAna thAya che. 741. A saMbaMdhamAM ziSya pUche che ke - kiha novaogabahuyA ?, bhaNNai na visesao sa sAmaNNo / tavisevimudI, jhUMdhAvApIvaDo gha jarA. (ghaNA phahakoe upayogavAna hovAthI) bahu upayogano prasaMga kema na thAya? grAhya vastugata vizeSa vimukha evo te lazkaranA upayoganI peThe sAmAnya upayoga che, paNa vizeSa upayoga nathI. 742. prazna :- e pramANe aneka phaDakoe upayogavAna thavAthI ghaNA upayoga te avadhijJAnavALAne kema na thAya ? uttara :- cakSudayanA upayoganI peThe tevA prakAranA svabhAvathI jIvane eka samayamAM eka ja upayoga hoya che, tethI aneka phar3akoe upayukta chatAM paNa, ghaNA upayoga nathI thatA. athavA aneka vastuvizeSanA upayogamAM A pramANe aneka upayoga thAya, jema ke A hastio che, dakSiNa bAjAe ghoDAo che, DAbI bAjue ratho che, ane AgaLa padAti che, A pramANe aneka vastuvizeSanA upayogamAM ghaNA upayoga thAya, paNa ahIM evI aneka vastuvizeSano upayoga nathI, paraMtu grAhyavastunA vizeSothI vimukha evo sAmAnya upayoga ja che, jema banne cakSuthI (hAthI-ghoDA-ratha vigere sainyasamUha jovAthI) A lazkara che, evo sAmAnya eka ja upayoga thAya che, paNa judA judA upayoga nathI thatA. tema ahIM paNa ghaNAM upayoga nathI thatA. 742. aNugAmi-niyaya-suddhAiM, seyarAiM ca mIsayAiM ca / ekkekaso vibhinnAiM, phaDDayAI vicittAiM // 743 / / / tIvra apratipAtI anugAmI, maMda pratipAtI ananugAmI ane mizra, e dareka judA judA pharuko vicitra prakAranAM che. 743. anugAmI pharUko pratipAtI apratipAtI ane mizra ema traNa prakAre che, ananugAmI phaDuko paNa pratipAtI-apratipAtI ane mizra ema traNa prakAre che. tathA anugAmI-ananugAmI (mizra) phako paNa e mujaba traNa prakAre che. punaH e anugAmI Adi phaDako tIvra-maMda ane madhyama ema traNa traNa prakAre che. e rIte pharuko jaghanya-madhyamAdi bhede aneka prakAre che. 743. Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320] anugAmi AdimAM tIvra maMdatAra. ' [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 ziSya pUche che ke - niyayANugAmiyANaM, ko bheo ko va tadhivakkhANaM ? / niyao'NujAi niyamA, niyao'niyao ya aNugAmI // 744 // cayai cciya paDivAI, aNANugAmI cuo puNo hoi / nara-tirigahaNaM pAo, jaM tesu visohisaMkesA // 745 // apratipAtI ane anugAmI phakomAM, tathA tenI vipakSa pratipAtI ane ananugAmI phaphakomAM zo taphAvata che ? uttara-apratipAtI phaDako (avadhijJAnavALAnI sAthe) avazya jAya che, ane anugAmI phaDako (anupahita locananI peThe) apratipAtI, athavA (upahata locananI peThe) pratipAtI hoya che. tathA pratipAtaphaDuMka paDI jAya che ja (ane paDyA pachI paNa koI vakhata anya sthaLe utpanna thAya che ane ananugAmIphaDuka evA nathI. kema ke je sthaLe rahelAne e phaphako utpanna thayA hoya, teja sthaLamAM rahetA te cyave che, athavA nathI paNa cyavatA. jo Ave che, topaNa dezAntaramAMthI punaH utpatti sthaLe AvelAne te utpanna thAya che. eTalo emAM paraspara taphAvata che.) vizuddhi tathA saMklezathI phaDakonI tIvra maMdatA hoya che, evA phaDuMko vizuddhi ane saMkulezavazAt prAyaH manuSya ane tiryaMcomAM hoya che. 744-745. gahaNamaNugAmiyAINa, kiM kayaM tibba-maMdacintAe / pAyamaNugAminiyayA, tibvA maMdA ya jaM iyare / / 746 / / tIvra-maMdadvArano vicAra karatAM anugAmI Adi phaDakonuM kathana kema karyuM ? uttara anugAmI ane apratipAtI phaDako ghaNuM karIne tIvra hoya che, ane ananugAmI tathA pratipAtI phar3ako ghaNuM karIne maMda hoya che. mizra phaDako ubhayasvabhAvavALA che, AthI phaphakanI prarUpaNA karatAM tIvra-maMda dvAra paNa kahyuM. 746. bIjo mata batAvIne tenI avirUddhatA jaNAve che : ___ aNNe paDivAyu-ppAyadAra evANugAmiyAINi / nara-tiriyaggahaNeNaM, ahavA dosupi na viruddhaM // 747 // anya AcArya ema kahe che ke manuSya ane tIryacanuM kathana karavAthI anugAmI Adi bhedo pratipAta ane utpAtavAramAMja antabhUta thAya che, athavA banne dvAramAM e bhedo virUddha nathI. 747. A saMbaMdhamAM anya AcAryo ema kahe che ke manuSya ane tIrthaMconA avadhijJAnano ja pratipAta tathA utpAta thAya che, tethI pratipAta-utpAdadvAra manuSya tIrthaMca saMbaMdhI ja che, ane tethI ja e anugAmI Adi bhedo pratipAta-utpAda dvAramAM ja antabhUta thAya che. bhASyakAra mahArAja kahe che ke tIvra-maMda ane pratipAta-utpAda e banne dvAramAM anugAmI Adi bhedo ghaTe che, tethI kaMI virUddha nathI. 747. tIvra-maMdadvAra pUrNa thayuM, have pratipAta-utpAtadvAra kahe che. (ra) vANiratnane maLo, have ene ya vAna-mAve cA uppA-paDivAo'vi ya, tadubhayaM cegasamaeNaM // 748 // Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) utpAda pratipAta dvAra. [321 dravya-kSetra-kALa-ane bhAva saMbaMdhI bAhya viSayanA avadhijJAnanI prAptimAM eka samaye utpAda, pratipAta ane utpAdapratipAtanI bhajanA hoya che. 748. niryuktikArokta arthane vistArathI bhASyakAra kahe che. bAhirao egadiso, phaDDohI vAhavA asaMbaddho / davvAisu bhayaNijjA, tatthuppAyAdao samaye / / 749 / / eka dizAmAM thayeluM avadhi athavA phaDukAvadhi, ke asaMbaddha avadhi te bAhya avadhi kahevAya che. e bAhya avadhimAM dravyAdi viSe eka samaye utpAdAdinI bhajanA hoya che. 749. je avadhijJAnavALAnuM avadhi eka dizAmAM hoya te, athavA aneka dizAomAM hoya paNa vacce antaravALuM phaDakAvadhi hoya te, bAhyaavadhi kahevAya che, athavA je avadhijJAnavALA jIvanuM avadhi, sarva bAjue goLAkAra chatAM paNa aMgulAdi kSetranA vyavadhAnathI sarva bAjue asaMbaddha hoya, te paNa bAhya avadhi kahevAya. A abhiprAya bhAkhyakAra ane prAcIna TIkAkArano che. Avazyaka curNikAra to A trIjA pakSane grahaNa karIne ema kahe che ke - bAhya avadhinI prApti eTale je kSetramAM rahelA avadhijJAna utpanna thayuM hoya, te sthaLamAM tenuM avadhijJAna kaMI paNa na jue, paraMtu e utpatti sthAna eka aMgula, aMgula pRthakatva, eka veMta, vaita pRthaphatva, saMkhyAtA athavA asaMkhyAtA yojana atikramyA pachI jue, te bAhya avadhinI prApti kahevAya che. AvA prakAranA avadhimAM eka samaye dravya-kSetra-kALa ane bhAva saMbaMdhathI utpAdAdinI bhajana jANavI. kAraNa ke - . uppAo paDivAo, ubhayaM vA hojja egasamaeNaM / kahamubhayamegasamae ?, vibhAgao taM na savvassa // 750 // utpAda-pratipAta-ane utpAdapratipAta eka eka samaye thAya che, eka samaye utpAda pratipAta kevI rIte thAya ? (avadhinA) vibhAgathI ema thAya, sarva avadhinuM ema na thAya che. 750. koI vakhata eka samaye utpAda thAya che eTale prathama alpadravyAdi saMbaMdhI bAhya avadhi utpanna thaIne pachI adhikadravyAdi padArthone jue. koI vakhata eka samaye pUrve joelA dravyAdi karatAM hIna hIna dravyAdi jue te pratipAta kahevAya che. koI vakhata utpAda ane pratipAta banne eka samayamAM thAya che. eTale jayAre eka dizAnA bAhya avadhi AjubAju saMkocarUpa pratipAta thAya, tyAre AgaLanA bhAgamAM vRddhirUpa utpAda thAya, ane AgaLanA bhAgathI saMkocarUpa pratipAta thAya, tyAre AjubAjA vistArarUpa avadhino utpAda thAya. eja pramANe antaravALAM aneka dizAnA bAhya avadhimAM jyAre eka dizAmAM utpAda thAya tyAre bIjI dizAmAM pratipAta thAya, ane eja pramANe valayAkAra sarva dizAnA bAhya avadhimAM paNa je samaye eka dezamAM valayanA vistAranI adhikatArUpa utpAda thAya, te samaye anya dizAmAM valayanA saMkocarUpa pratipAta thAya. ItyAdi prakAre eka samayamAM utpAdAdinI bhajana jANavI. 41 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322] atyaMtara avadhinuM svarUpa. . [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 prazna - paraspara virUddha dharmavALA utpAda ane pratipAta eka ja samayamAM kevI rIte saMbhave ? uttara :- sarva avadhijJAnanA utpAda ane pratipAta ekI sAthe mAnIe to virodha Ave, paNa tema nathI, ahIM to e utpAda pratipAta avadhijJAnanA vibhAganI apekSAthI mAnela che, tethI kaMI virodha nathI. 750. e saMbaMdhamAM udAharaNa kahe che. dAvAnalo bva katthai, laggai vijjAi samayamannatto / taha koi ohideso, se jAyai nAsae biio // 751 // jema agni koI eka bAjue (ghAsa Adi bAbato) saLage che, ane te sAthe ja bIjI bAjue (ghAsa Adi baLI gayelA sthaLe) olavAI jAya che, tema A bAhya avadhi paNa koI eka dezamAM vRddhi pAme che ane te sAthe koI bIjA dezamAM nAza pAme che. (AthI ekasAthe utpAdapratipAta thavAmAM kaMI virUddha nathI.) 751. bAhya avadhinuM svarUpa kahIne have atyaMtara avadhinuM svarUpa kahe che. (63) 3 maMtaratnag 3, tamartha natyi samApa ! uppA paDivAo'viya, egayaro egasamaeNaM // 752 / / abhyattara avadhinI prAptimAM eka ja samaye utpAda-pratipAta nathI thatA, paNa eka samaye utpAda-pratipAtamAMthI eka ja thAya che. 7para. je jIvane sarva bAjue antararahita evuM avadhijJAna hoya, te abhyattara avadhijJAnavALo kahevAya. evA abhyattara avadhijJAnanI prAptimAM pratipAta ane utpAda ekI sAthe ekasamaye nathI thatA, kAraNa ke A avadhi dIpaka prabhAnA paDaLanI peThe avadhijJAnavALA jIvanI sAthe sarva bAjue antararahita, akhaMDa, saMbaMddha, vibhAgarahita eka svarUpavALuM che. cUrNimAM paNa kahyuM che ke- "abhyantara avadhinI prApti eTale je kSetramAM rahelAne avadhijJAna thayuM hoya, tyAMthI AraMbhIne te avadhijJAnI attararahita saMbaMdhapUrvaka saMkhyAtA athavA asaMkhyAtA yojanaparyata kSetrathI avadhijJAnavaDe jANe che ane jue che, te abhyantaraavadhi kahevAya che." AvA prakAranA eka akhaMDa abhyattaraavadhijJAnamAM eka samaye pratipAta athavA utpAda e bemAMthI eka ja thAya che, paNa ekIsAthe e ubhaya nathI. vaLI ekasamaye ekane virUddha dharmano saMbaMdha paNa na thAya. kAraNa ke jema AvaraNarahita sarva bAjue phelAyela dIpakaprabhAno saMkoca ane vistAra e bemAMthI eka ja thAya che, paNa eka dizAmAM saMkoca ane bIjI dizAmAM vistAra, ema nathI thatuM. tevI rIte ahIM paNa samajavuM. 7para. eja artha bhANakAra kahe che. abhiMtaraladdhI sA, jattha paIvappabhavya savvatto / saMbaddhamohinANaM, abhaMtarao'vahinANI // 753 // dIpakaprabhAnI peThe jayAMthI avadhi thayuM hoya tyAMthI sarva bAjue avadhijJAnIne saMbaMdhavALuM je avadhijJAna abhyattarathI hoya che, te abhyattaralabdhi kahevAya che. 753. Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) utpAda vyaya judA judA dharmothI ekI sAthe thAya. [323 have utpAta-pratipAtanI vidhi kahe che. uppAo vigamo vA, dIvassa va tassa nobhayaM samayaM / na bhavaNa-nAsA samayaM, vatthussa jamegadhammeNaM // 754 // ' dIpakanI peThe teno utpAda ane nAza e ubhaya sAthe na thAya, kAraNa ke vastuno utpAda ane nAza ekIsAthe eka dharmathI na ja thAya. 754. vastunI utpatti ane nAza ekIsAthe eka ja dharmathI kadIpaNa na thAya, jema aMgulIrUpa dravya je dharmavaDe saraLa thAya che, teja dharmavaDe te saraLatAno nAza nathI thato, kAraNa ke ema thavuM virUddha che, paraMtu bhinnadharmathI ekaja vastuno ekaja kALa utpAda ane nAza thAya che, jema te aMgulIrUpadravya je samaye saraLapaNe utpanna thAya che, teja samaye vakrapaNe nAza pAme che; paNa aMgulIrUpa dravyapaNe to avasthitaja rahe che. 754. e vAta spaSTapaNe kahe che. uppAya-bbaya-dhuvayA, samaya dhammaMtareNa na viruddhA / jaha uju-vakkaMguliyA, sura-nara-jIvattaNAI vA // 755 // uppajjai-riuyAe, nAsai vakkattaNeNa tassamayaM / na u tammi ceva riuyAnAso vakkattabhavaNaM ca // 756 // jema saraLapaNu, vakrapaNu ane aMgulIpaNu e traNe eka kAle judA judA dharma vaDe virUddha nathI. jema koI sAdhu je samaye marIne devapaNe utpanna thAya che, teja samaye manuSyapaNe nAza pAme che. eTale devapaNuM, manuSyapaNuM ane jIvapaNuM vigere ekIsAthe bhinna bhinna dharma vaDe virUddha nathI. (ekI sAthe judA judA dharma vaDe) saraLapaNe te aMgulI utpanna thAya che, vakrapaNe nAza pAme che (ane aMgulIrUpe sthira rahe che, paraMtu teja samaye ekaja dharmavaDe saraLatAno nAza ane vakratAnI utpatti nathI thatI. 7papa-7pa6. kAraNa ke - laddhattalAbhanAso, jujjai lAbho ya tassa samaeNaM / jar3a tammi ceva nAso, niccaviNaDhe kuo bhavaNaM ? // 757 // sabbuppAyAbhAvA, tadabhAve ya vigamo bhave kassa ? / uppAya-vayAbhAve, kA'vaThiI savvahA suNNaM // 758 // jene svasattA prApta thaI hoya, teno nAza ane utpAda (eka) samaye judAjudA) dharmavaDe thAya. jo te samaye teja dharmavaDe nAza utpAda thAya, to tevI nityavinAzI vastunI utpatti ja kyAMthI hoya? ane sarvathA utpattinA abhAve nAza paNa kono thAya? (ema) utpatti ane nAzanA abhAve avasthiti konI hoya ? ema thavAthI sarvathA zUnyapaNuM thAya. 757-758. jeNe svasattA prApta karI hoya, tevI vastuno nAza thavo saMbhave, paNa jeNe svasattA prApta na karI hoya evA gadheDAnA zIMgaDA jevI anutpannavastuno nAza kahI zakAya nahI. vastunuM svarUpa Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324] dravyano guNanI sAthe saMbaMdha. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 eka samaye eka ja hoya che. jo kadi je samaye saraLapaNAnA dharmathI saraLapaNuM utpanna thAya che, te samaye teja dharmathI teno vinAza mAnIe, to tevo nAza sarvadA hovAthI utpattinA abhAve, nityavinAzI, ane kadipaNa svasvarUpa nahi pAmela vastumAM sattArUpa utpatti kayAMthI thAya ? na ja thAya. A pramANe sarvadA vinAzayukta hovAthI, sadaiva vastunI utpattino abhAva thAya, ane ema thavAthI nAza paNa kono thAya ? kAraNa ke jo koI vakhata kaMIpaNa utpanna thayuM hoya, to teno koIpaNa vakhata vinAza thavo ghaTe. A pramANe utpatti ane vinAzanA abhAve avasthiti paNa kayAMthI hoya? kema ke je vastu utpAda-vyayarahita hoya, te vastunI gadheDAnA zIMgaDAnI peThe avasthiti paNa na hoya, ema thavAthI sarvathA traNe jagat zUnyapaNuM pAme, kAraNa ke utpAda-vyaya ane dhruvapaNArahita vastu sattAdi dharmanA abhAve kharaviSANanI peThe che ja nahi. 757-758. AgaLano saMbaMdha yojavA bhASyakAra kahe che. davvAINaM tiNDaM puvvaM, bhaNio paropparanibaMdho / iha davvassa guNeNaM, bhaNNai davAsioM jaM so // 759 / / dravyAdi traNano (dravya-kSetra-ane kALano) paraspara saMbaMdha pahelAM kahyo che, ane ahIM utpAda pratipAta dvArA prasaMga thakI dravyano guNanI sAthe saMbaMdha kahIe chIe, kema ke guNa, dravyAzrita che. 7pa9. (64) raDyA nasaMkna, saMnne sAvi pannave nahi ! do pajjave duguNie, lahai ya egAo davAo // 760 // dravya karatAM asaMkhyAtaguNA paryAyo utkRSTathI avadhijJAnI jAe che, madhyamathI saMkhyAtaguNA paryAyo ane jaghanyathI dviguNita paryAyo jue che. 760. egaM davvaM pecchaM, khaMdhaM ahavA sa pajjave tassa / ukkosamasaMkhijje, saMkhejje pecchae koI // 761 / / do pajjave duguNie, sabajahaNNeNa pecchae te ya / vaNNAIyA cauro, nANaMta pecchai kayAi // 762 // eka skaMdha athavA paramANu Adi dravya jonAra avadhijJAnI utkRSTathI tenA asaMkhyAtA paryAyo jue che, madhyamathI koI saMkhyAtA paryAyo jue che, ane jaghanyathI dviguNita be paryAyo varNAdicAra jarUra jue che, paraMtu kadipaNa eka dravyanA anaMtA paryAyo na jue. (paNa anantA dravya samUhane jotAM tene anantA paryAyo thAya te jAe.) 761-762. utpAda-pratipAta dvArA pUrNa thayuM. have jJAna-darzana-ane virbhAgarUpa traNe dvAra sAthe kahe che. (65) sAgAramaNAgArA, ohi-vibhaMgA jahaNNayA tullA / ubarimagevejjesuM, pareNa ohI asaMkhnejjo // 763 // Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara avadhimAM jJAna, darzana ane vibhaMga. [325 sAkAra anAkAra avadhi ane virbhAgajJAna jaghanyathI tulya che, uparanA raiveyakomAM tathA anuttaravimAnamAM avadhijJAna asaMkhyAtaguNA viSayavALuM che. 763. . ahIM prastuta avadhijJAnano vicAra karatAM e avadhi, jJAna che ? darzana che ? ke vibhaMga che? athavA e paraspara tulya che? ke adhika che ? vastune vizeSarUpe grahaNa karanAra sAkAra bodha te jJAna kahevAya che, tevo avadhino sAkAra bodha samyakdaSTine avadhijJAnarUpe che, ane eja sAkArabodha mithyAdaSTine virbhAgajJAnarUpe che. vastune sAmAnyarUpe grahaNa karanAra anAkArabodha te darzana kahevAya che, tevo avadhino anAkArabodha te avadhidarzana kahevAya che. temAM avadhijJAna ane avadhidarzana tathA virbhAgajJAna ane keTalAkanA mate vibhaMgadarzana, te judA judA svasthAnamAM ane eka bIjAnI apekSAe parasthAnamAM bhavanapati devothI AraMbhIne cheka uparanA raiveyaka vimAnamAM rahenArA devo sudhI, je je jaghanya samAna sthitivALA devo hoya temanA avadhijJAna-darzana virbhAgajJAna-darzana kSetrAdi viSayanI apekSAe paraspara tulya che, madhyama samAna sthitivALA madhyamajJAna-darzana paNa teja pramANe tulya che. ane utkRSTa samAna sthitivALAnA utkRSTa jJAna-darzana paNa teja pramANe samAna che. e raiveyakavimAnonI upara anuttara vimAnomAM avadhijJAnadarzanarUpa avadhi che, paNa virbhAgajJAnarUpa avadhi nathI, kema ke te vibhaMga to mithyAdaSTine hoya che, ane, anuttaradevomAM mithyAdaSTi na hoya, tethI virbhAgajJAna tyAM na hoya. e anuttaradevonuM avadhi kSetrathI ane kALathI asaMkhyAta viSayavALuM che ane dravya-bhAvathI (paryAyathI) to anantaviSayavALuM che. samAna sthitivALA tiryaMca-manuSyone to tIvra-maMdAdi kSayopazamarUpa kAraNanI vicitratAthI kSetra-kALa saMbaMdhI viSayamAM paNa avadhijJAna-darzananI vicitratA che, paraMtu samAnatA nathI, kemake e samAnatA to devomAMja kahI che. 763. eja artha bhASyakAra kahe che - savisesaM sAgAraM, taM nANaM nivisesamaNagAraM / taM daMsaNaMti tAI, ohi-vibhaMgANa tullAiM // 764 // Arabha jahaNNAo, uvarimagevejjagAvasANANaM / parao'vahinANaM ciya, na vibhaMgamasaMkhayaM taM ca // 765 // sAkAra eTale vizeSagrAhI bodha, te jJAna kahevAya, ane anAkAra eTale sAmAnyagrAhI bodha, te darzana kahevAya; e avadhijJAna-darzana tathA virbhAgajJAna-darzana jaghanya-sthitivALA devothI AraMbhIne cheka uparanA raiveyaka sudhInA devone tulya hoya che, te upara (anuttara devone) kevaLa avadhijJAna-darzana ja hoya che ane te asaMkhyAta viSayavALuM hoya che, teone vibhaMga nathI hotuM. 764-765. jJAna-darzana-vibhaMgarUpa traNa dvAra pUrNa thayAM. have deza jAra kahe che. (66) nera-va-tirthaM ca diDavadarI hari pAsaMti savvao khalu, sesA deseNa pAsaMti // 766 / / Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326] deva nArakIne atyaMtara avadhi hoya. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 nArakI deva-ane tIrthakaro avadhijJAnanA kSetranI abhyattara hoya che, ane sarva dizAmAM jAe che; tathA bAkInAja jIvo dezathI jue che. 766. nArakI deva-ane tIrthakaro avadhijJAnathI jaNAtA kSetranI aMdara ja vartanArA hoya che, jema dIpaka potAnA prabhApaDaLanI bahAra nathI hoto, tema teo paNa avadhijJAnathI prakAzita kSetranI bahAra nathI hotA. tethI teo abAhya avadhijJAnavALA kahevAya che. athavA gAthAnA pUrvArdhano bIjI rIte artha karatAM nArakIdevane tIrthakaro avazya avadhijJAnavALA hoya che, ane teo sarva dizAo ane vidizAomAM jAe che, paNa dezathI amuka dizA ke vidizAmAM jue che ema nahi. paNa e sivAyanA avadhijJAnavALA tiryaMca ane manuSyo ja dezathI jue che ane sarvathI paNa jue che eTale ubhaya prakAre jue che, mAtra dezathI jue che ema nahi. 766 . eja vyAkhyAna bhASyakAra kahe che. ohiNANakkhettabhaMtaragA hoMti naaryaaiiyaa|| savvadiso'vahivisao, tesiM dIvappabhovammo // 767 // (pUrve jaNAvela) nArakI Adi jIvo avadhijJAnanA kSetranI aMdara ja hoya che, ane temanA avadhijJAnano viSaya dIpakaprabhAnI peThe sarva dizAmAM hoya che. 767. A saMbaMdhamAM zaMkA karIne samAdhAna kare che. abhitaratti bhaNie, bhaNNai pAsaMti savvao kIsa ? / oyai jamasaMtayadiso, aMto'vi Thio na savvatto / / 768 // "abhyattara avadhivAlA" ema kahIne, sarva dizAomAM jue che, evuM zA mATe kaho cho? uttara :- dizA-vidizAmAM jonAra avadhijJAnavALo madhyamAM rahyo chato paNa sarva dizAmAM joI zakato nathI. 768. A prazna :- "nArakI vigere jIvo avadhijJAnathI jaNAtA kSetranI abhyantara hoya che." ema kahIne teo "sarva dizi-vidizimAM jue che" ema pharI zA mATe kahyuM ? kAraNa ke je avadhijJAnathI jaNAtA kSetranI abhyantara hoya che, teo sarva taraphathI jAe che ja. uttara - pUrve 749mI gAthAmAM phakAvadhi ane asaMbaddha valayAkAra kSetra prakAzaka avadhi ema be prakAranuM bAhya avadhi kahyuM che, tevA avadhivALA sAdhu vigere avadhijJAnathI jaNAtA kSetranI aMdara rahyA chatAM paNa vacce vacce aMtarAla nahi jovAthI, sarva dizA-vidizAmAM niraMtara joI zakatA nathI. A kAraNathI tevA avadhijJAnavALAne judA pADavA "sarva dizA-vidizAmAM jue che." ema vizeSathI pharIne kahyuM che. prazna :- A avadhi abAhyaavadhi ja nathI, tene jAduM pADavAnuM zuM prayojana che? uttara :- tAruM kahevuM satya che, chatAM siddhAMtamAM kahela abAhmaavadhipaNuM emAM nathI, paraMtu lokaprasiddha, avadhijJAnathI prakAzita kSetranI madhyamAM rahevApaNuM to ahIM paNa che, tethI tene jADuM pADavA "sarva taraphathI jue che" ema kahevuM joIe. 768. have bIjA vyAkhyAnamAM ziSya zaMkA kare che ke - Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAraka AdinAM avadhino kALaniyama. niyayAvahiNo abbhaMtaratti vA saMsayAvaNoyatthaM / to savvao'bhihANaM, hou kimabbhaMtaraggahaNaM ? // 769 / / nA2ka vagere atyaMtara avadhivALA ke niyata avadhijJAnavALA che, teo "sarva taraphathI jIe che" ema zA mATe kahyuM ? saMzaya dUra karavAne jo ema kahyuM, to "sarvataH" emaja kahevuM yogya che, paraMtu "abhyantara" ema kahevAnuM zuM prayojana che ? 769. guruzrI eno uttara kahe che. bhASAMtara] abbhaMtaratti teNaM niyayAvahiNo'vasesayA bhaiyA / bhavapaccayAivayasA, siddhe kAlassa niyamo'yaM ||770 || abhyantara avadhivALA e zabdathI niyata adhivALA kahyA, ane bAkInI bhajanA kahI. tathA bhavapratyayAdi vacanavaDe niyatAvadhipaNuMsiddha thae (ahIM abhyantarAvadhi zabdathI) kALano niyama kahyo che. 770. sarva taraphathI jue che ema kahevAthI nArakI Adine dezathI jovAno saMzaya dUra thAya che. "abAhya avadhivALA" e zabdathI nArakI-deva-ane tIrthaMkaro niyata avadhivALA kahyA che, ane bAkInA manuSya-tiryaMco avadhijJAnavALA athavA avadhijJAna vinAnA hoya che. tathA 'sarva' zabdathI sarvathI ane dezathI jovA saMbaMdhI saMzaya dUra thAya che, paNa teone niyata adhipaNuM nathI hotuM. ethI "avadhithI abAhya che" ema kahyuM. temaja "nArakI ane devone bhavaprayika avadhijJAna che" e vacanathI ane "traNa jJAnasahita sarva tIrthaMkaro gRhavAsamAM hoya che" e vacanathI nArakIdeva-ane tIrthaMkarone niyata avadhipaNuM siddha che, to pachI Ama kahevAthI zuM ? evI zaMkA thatI hoya to, enA uttaramAM kahevAnuM ke - "bhavapratyayAdi" vacanathI nArakI-devone niyataadhipaNuM siddha thAya che, paraMtu ethI ema nathI jaNAtuM ke emanuM jJAna bhavanA anna paryaMta rahe che ke keTaloka kALa rahIne pAchuM paDI jAya che ? A kAraNathI "abAhyAvadhi" ema kahevAthI kALano niyama karyo che, eTale ke emane sarvakALa avidha hoya che, paNa vacce paDI jatuM nathI. prazna :- jo ema hoya to tIrthaMkarone avadhijJAna sarvakALa nathI rahetuM, kemake kevaLajJAna thatAM teno abhAva thAya che, tethI sarvakAla aviSa hoya che e vAkyamAM virodha prApta thaze. [327 uttara :- kevaLajJAnanI utpatti thatAM kharU jotAM teno viSayapariccheda nAza nathI thato, mAtra kevaLajJAna thatAM saMpUrNa vastune anaMta dharmayukta sArI rIte jANe che. athavA chadmastha avasthAnakALano A niyama kahyo che, tethI kaMI virodha nathI. "bAkInA dezathI jue che" e padanuM vyAkhyAna kare che. sese cciya deseNaM, na u deseNeva sesayA kiMtu / deseNa savvaosviya, pecchaMti narA tirikkhA ya / / 771 / / bAkInA manuSya ane tIrthaMco ja dezathI jue che, paNa teo dezathI e che ema nahi. teo dezathI ane sarvathI paNa jue che. 771. Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328] avadhimAM kSetra dvAra. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 dezadvAra pUrNa thayuM; have kSetradvAra kahe che. (67) saMmasaMjJo, rasavATA sTettara 3ohI ! saMbaddhamasaMbaddho, logamaloge ya saMbaddho // 772 // kSetrathI avadhijJAna purUSathI (jIvathI) saMbaddha athavA asaMbaddha hoya che, asaMbaddhamAM saMkhyAtA vA asaMkhyAtA yojana pramANa abAdhA hoya che, ane lokamAM baMne prakAranuM hoya che, eTale saMbaddha ne asaMbaddha paNa hoya che. alokamAM to saMbaddha ja hoya che. 77ra. jema dIpakamAM prabhApaTala saMbaddha-lAgeluM hoya che, tema avadhijJAnavALA jIvanI sAthe avadhijJAna lAgeluM hoya che - saMbaddha hoya che, eTale jIvAdhiSThita kSetrathI AraMbhIne jayAM sudhInuM avadhijJAna hoya tyAM sudhImAM jovAyogya vastune antararahita prakAze che - jAe che; ane koIka avadhijJAna, ati aMdhakArathI vyApta pradeza ullaMghIne dUra rahela bhIMta AdimAM jaNAtI pradIpaprabhAnI peThe purUSa abAdhAe-jIvamAM asaMbaddha hoya che. (abAdhA eTale aMtara) kSetrathI e saMbaddha ane asaMbaddha evuM avadhijJAna saMkhyAtA athavA asaMkhyAtA yojana sudhInuM purUSa (jIva) abAdhAe hoya che. mAtra A avadhijJAna ja saMkhyAtA athavA asaMkhyAtA yojanAnuM hoya che, ema nahi. paraMtu purUSAdi aMtarAlarUpa bAdhA paNa saMkhyAtA ke asaMkhyAtA yojana sudhInI hoya che. A aMtara kahyuM che, te asaMbaddha avadhijJAnamAM ja hoya che, saMbaddha avadhimAM nathI hotuM, kemake tyAM avadhi saMbaddha hovAthI aMtara saMbhave nahi. A saMbaddha avadhimAM ane aMtaramAM cAra bhAMgA che, jemake -- saMkhyAtA yojanAnuM aMtara ane saMkhyAtA yojananuM avadhi, asaMkhyAtA yojananuM aMtara ane asaMkhyAtA yojanAnuM avadhi, asaMkhyAtA yojananuM aMtara ane saMkhyAtA yojanAnuM avadhi, saMkhyAtA yojananuM aMtara ane asaMkhyAtA yojanAnuM avadhi. A cAre bhAMgA asaMbaddha avadhimAM ghaTe che, paNa saMbaddha avadhimAM to bhAMgA ja nathI, kAraNa ke emAM aMtara na hovAthI bhAMgA nathI thatA. loka ane alokamAM paNa avadhi saMbaddha hoya che, temAM paNa cAra bhAMgA che. jema ke je lokapramANa avadhi che, te purUSamAM saMbaddha che ane lokAntamAM paNa saMbaddha che; je loka dezavartI atyaMtara avadhi che, te purUSamAM saMbaddha che, paNa lokAMte saMbaddha nathI; lokAnta saMbaddha ane puruSamAM asaMbaddha; e bhAMgo zUnya che, kAraNa ke je avadhi lokAnta saMbaddha hoya, te purUSamAM avazya saMbaddha hoya, paNa asaMbaddha na hoya, mATe e bhAMgo na saMbhave. bAhya avadhi lokAtte ane purUSamAM bannemAM asaMbaddha che; ane je avadhi alokamAM saMbaddha che, te avadhi purUSamAM saMbaddha hoya che, tethI tyAM bIjA bhAMgA na ghaTe. 77ra. eja artha kahevA have bhAgakAra kahe che. ohI purise koI, saMbaddho jaha pabhA padIvammi / dUraMdhayAradIvayadarisaNamiva koi vicchiNNo // 773 // Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] avadhijJAnamAM gati Adi dvAro. saMkhejjamasaMkhejjaM, dehAo khettamaMtaraM kAuM / saMennA-DasaMepna, vezchar3a tadaMtaramavAhIM ||74thI saMbaddhA-saMbaddhe nara-loyaMtesu hoi caubbhaMgo / saMbaddha u aloe, niyamA purise'vi saMbaddho // 775 / / dIpakamAM prabhAnI peThe purUSamAM koIka avidha saMbaddha hoya che, ane koIka avidha dUra aMdhakAramAM jaNAtA dIpakanI peThe asaMbaddha hoya che; zarIrathI saMkhyAtA athavA asaMkhyAtA yojana kSetranuM aMtara karIne saMkhyAtA athavA asaMkhyAtA yojanasudhI jue che, zarIra ane avadhijJAnathI jaNAtA kSetra vaccenuM je aMtara te abAdhA kahevAya che. purUSa ane lokAntamAM avadhijJAnane viSe saMbaddha asaMbaddhanA cAra bhAMgA che; ane je avidha alokamAM saMbaddha che, te avidha purUSamAM paNa avazya saMbaddha hoya che ja. 773-774-775. kSedvAra pUrNa thayuM. have gatidvAra kahe che. (68) gaDuM nerayA, henrA nada vaLiyA tadeva vRdna / iDDI esA vaNijjaitti to sesiyAo'vi / / 776 / / narakAdi gatidvAro (ga-kRti ca-traNa, gA. 401) jema pUrve (matijJAnanI vyAkhyAnA avasare) kahyAM che, tema ahIM paNa samajavAM, siddhAntamAM avadhijJAna Rddhi kahevAya che, tethI (e saMbaMdhathI) bIjI paNa Rddhio kahIzuM. 776. [329 gati Adi dvAromAM matijJAna karatAM avadhijJAnamAM je vizeSa kahevAnuM che te bhASyakAra mahArAja kahe che. je paDivajjaMti maI, te'vahinANaMpi samahiA aNNe / veya-sAyAA, maLapannavanALino ceva 1000thI sammA sura-neraDyA'NAhArA je ya hoMti pajjattA / te cci puvyapavaNNA, viyalA'saNNI ya mottUNaM // 778 / / je matijJAna pAme che, te avijJAna paNa pAme che, ane bIjA paNa tethI adhika pAme che. veda ane kaSAyarahita tathA mana:paryavajJAnI, temaja samyagdaSTi deva-nArakI ane anAhArI tathA aparyAptA avadhijJAna pAmatA hoya che. vaLI vikalendriya ane asaMjJI sivAya pUrvapratipanna avidhajJAnavALA paNa matijJAnanI peThe ja samajavA. 777-778. pUrve je matijJAnane pAmanArA kahyA che, teja ahIM avadhijJAnane paNa pAmanArA jANavA, uparAMta tethI bIjA adhika paNa avadhijJAna pAmatA hoya che, kema ke avedI-akaSAyI-ane mana:paryavajJAnI, matijJAnanA pUrvapratipatra kahyA che, eTale matijJAnane pAmelA ja hoya ema kahyuM che ane ahIM to, teo avadhijJAna pAmatA paNa hoya che, kAraNa ke bemAMthI koIpaNa zreNimAM vartatA hoya tevA avedI ane akaSAyI jIvomAM keTalAkane avadhijJAna utpanna thAya che, ane jeone adhijJAna 42 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330] RddhionuM varNana. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 utpanna na thayuM hoya tevA matizruta cAritravALAne prathama manaHparyavajJAna utpanna thAya che, te mana:paryavajJAnImAM paNa keTalAkane pAchaLathI avadhijJAna thAya che. vaLI anAhArI ane aparyAptA pUrvapratipanna matijJAnavALA ja kahyA che, pAmatA nathI kahyA; paraMtu ahIM to jeo samyaktvathI paDyA na hoya evA tiryaMca-manuSyomAMthI jeo deva-nArakI thAya che, teo avidhajJAna pAmatA paNa hoya che. pUrvapratipatra paNa matijJAnanI peTheja samajavA eTale ke jeo pUrvapratipanna matijJAnavALA kahyA che, te avadhijJAnanA paNa pUrvapratipatra jANavA. temAM vikalendriya ane asaMjJI paMcendriya avadhijJAnanA pUrvapratipakSa nathI hotA, kAraNa ke teo jo sAsvAdanasamyagdaSTa hoya to matijJAnanA pUrvapratipatra kahyA che. paNa teo avadhijJAnanA pratipadyamAna ke pUrvapratipanna e bemAMthI eka paNa bhedamAM nathI. 777-778. gati Adi dvAra pUrNa thayuM, have bAkInI Rddhio kahe che. (66) gAmohi vighnosahi, enosaddhi nannosaThThI jeva / saMbhinnasoya ujumai, savvosahiceva boddhavyA // 779 / / (70) cAraNa AsIvisa kevalI ya, maNanANiNo ya puvvadharA / garhatuM-cavaTTI, va tevA vAsudevA 4 080nI 1. AmarSaauSadhi, 2. viSuauSadhi, 3. zleSmaauSadhi, 4. malauSadhi, 5. saMbhinnazrotA, 6. Rmati, 7. sarvoSadhi, 8. cAraNavidyA, 9. AzIviSa, 10. kevaLI, 11. mana:paryavajJAnI, 12. pUrvadhara, 13. arhanta, 14. cakravartI, 15. baLadeva, ane 16. vAsudeva; e Rddhio jANavI. 779-780. 1. AmarSaauSadhi hastAdinA sparzamAtrathI ja koIpaNa rogInA rogane dUra karavAne samartha je labdhi thAya te. ahIM labdhi ane labdhimAnano abheda upacAra karavAthI e labdhimAn sAdhu ja AmarSaauSadhi kahyA che. 2. vijhuDauSadhi, 3. zleSmaauSadhi, 4. malauSadhi, AlabdhivALAnA jhADo, pizAba, zleSma (kapha) ane mela e badhA suvAsita hoya che, temaja potAnA athavA paranA rogone dUra karavAnI buddhithI teno sparza karatAM te rogo dUra thAya che. 5. saMbhinnazrotalabdhi-je labdhithI zarIranA sarva bhAgo vaDe sAMbhaLI zake te. athavA pAMcamAMnI koIpaNa IndriyavaDe bAkInI sarva IndriyavaDe jANI zakAya evA viSayone jANe te saMbhinnazrotA kahevAya. athavA zrotra Indriya cakSunuM kArya karanAra thavAthI cakSupaNAne pAmela hoya, ane cakSu zrotranuM kArya karanAra thavAthI zrotrapaNAne pAmela hoya, ema jenI sarvaIndriyo paraspara ekarUpatAne pAmela te saMbhinnazrotA kahevAya. temaja bAra yojana paryaMta vistArAelA ane ekIsAthe bolanArA cakravartInA lazkaranA zabdone, tathA ekIsAthe vagADAtA temanA vAjiMtronA paraspara lakSaNa ane bhedathI judA judA evA zabdo, ane bhinna bhinna manuSyothI thayelA zaMkhabherI AdinA ghaNA zabdo je ekIsAthe sAMbhaLe te paNa saMbhinnazrotA kahevAya che. A saMbhinnazrotAlabdhi paNa Rddhija che. Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] RddhionuM varNana. [331 6. Rmati-ghaTa, paTAdinA vicArane sAmAnyamAtra grahaNa karanArI mati te. A labdhi vipulamatinI apekSAe kaMIka nyUna vizuddhivALI che ane te eka mana:paryavajJAnano bheda ja che. 7. sarvaauSadhi, jenA jhADo-pizAba, keza, nakha vigere sarva avayavo suvAsita ane roga dUra karavAne samartha hoya te. athavA eka ja sAdhune AmarSaauSadhi vigere sarva labdhio hoya te sarvoSadhilabdhi kahevAya che. 8. cAraNalabdhi-atizayasahita gamanAgamanarUpa labdhiyukta je hoya te cAraNalabdhimAna kahevAya; te be prakAre che - eka vidyAcAraNa ane bIjA jaMghAcAraNa. temAM koI vivakSita AgamarUpa vidyAnI mukhyatAe gamanAgamana kare te vidyAcAraNa. A labdhi yathAvidhi atizayapUrvaka niraMtara chaThThanuM tapa tapatAM utpanna thAya che. A labdhivaDe labdhimAn thayela muni eka pagale mAnuSottara parvata upara jaIne tyAMnA caityone vAMde, tyAMthI bIjA pagale naMdIzvara nAmanA AThamA dvIpe jaI tyAMnA caityone vAMde, tyAMthI eka ja pagale pAchA pharIne jyAMthI gayA hoya tyAM Ave ane ahiMnA caityone vAMde. A pramANe tioi dizAmAM gamanAgamana thAya ane urdhva dizAmAM ahIMthI eka pagale naMdanavanamAM jaI tyAMnA caityone vAMde, tyAMthI bIjA pagale merUparvata upara pAMDukavanamAM jaI tyAMnA caityone vAMdIne pachI trIjA pagale tyAMthI pAchA pharIne je sthaLethI gayela hoya te sthaLe pAchA Ave ane tyAMnA caityone vAMde. lutAtantu (karoLIyAnA jALanA tAMtaNAthI banAvela puTaka taMtuo) athavA sUrya kiraNonI madada vaDe banne jaMghAe AkAzamArge cAle te jaMghAcAraNa kahevAya. A labdhi yAvidhi atizayapUrvaka niraMtara vikRSTa-akramanI tapasyA karatAM utpanna thAya che. A labdhiyukta muni eka pagale ahIMthI teramA rUcakavaradvIpe jaIne tyAM caityone vAMdI, tyAMthI pAchA pharatA bIjA pagale naMdIzvaradvIpe AvIne tyAMnA caityone vaMdanA karI, tyAMthI trIjA pagale jyAMthI gayela hoya tyAM pAchA Ave. A pramANe tioi dizAmAM gamanAgamana kare ane urdhva dizAmAM ahiMthI eka pagale pAMDukavanamAM jaI tyAMnAM caityone vAMdI tyAMthI pAchA pharatAM bIjA pagale naMdanavanamAM AvI tyAMnAM caityone vaMdanA karI trIjA pagale jyAMthI gayA hoya tyAM pAchA Ave. vidyAcAraNa ane jaMghAcAraNamAM ATalo bheda che. 9. AzIviSa-jenI dADhamAM viSa hoya te. tenA be prakAra che. eka jAtithI ane bIjA karmathI. temAM jAtithI AzIviSa vIMchI, sarpa ane manuSyanI jAtio che, ane te anukrame vadhAre vadhAre viSavALA hoya che, kAraNa ke vIMchInuM jhera vadhAremAM vadhAre ardhabharatakSetrapramANa za2I2mAM vyApI zake eTaluM hoya che. sarpanuM viSa jaMbUddIpapramANa zarIramAM vyApI zake eTaluM hoya che. ane manuSyanuM viSa aDhIdvIpapramANa zarIramAM vyApI zake eTaluM hoya che. A sarva bhedo jAtithI AzIviSa kahevAya che. paMcendriya tiryaMca, manuSya ane sahasrara sudhInA devo te karmathI AzIviSa che. teo tapa anuSThAnathI athavA koI bIjA guNathI, vIMchI-sarpa AdithI je kArya sAdhya hoya, te teo kare che, eTale ke zApa ApavAdivaDe bIjAne mArI nAMkhI zake che. emAM paNa devo aparyApta avasthAmAM evI zaktivALA hoya che, kAraNa ke teo pUrve manuSyabhavamAM upArjita AzIviSalabdhivALA hoIne sahasrAra devaloka paryaMtanA devomAM utpanna thayA hoya, tyAre paryApta avasthA na thAya tyAM sudhI tevI Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332] raddhionuM varNana. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 zaktivALA hoya che, te pachI te labdhi nathI hotI. jo ke paryAptA devo paNa zApAdivaDe bIjAno nAza karI zake che, topaNa te vakhate teone labdhi che ema na kahevAya. 10. kevaLInI Rddhi e sarva prasiddha che. 11. vipulamatirUpa mana:paryavajJAnI, eTale ghaNA vizeSayukta vastunA vicArone grahaNa kare te vipulamati. athavA seMkaDo paryAyo sahita cittanIya ghaTAdi vastuvizeSanA vicArane grahaNa karanArI matI te vipulamati mana:paryavajJAna. prazna :- sAmAnyathI eka mana:paryavajJAna ja ahIM kahyuM hota to cAlata, kAraNa ke e ekathI. ja Rjumati ane vipulamatino saMgraha thaI jAta. vaLI Rjumati ane vipulamatine eka ja sthaLe na kahetA judA judA sthaLe kema rahyA ? uttara:- tAruM kahevuM satya che, paraMtu atizaya jJAnIonI vividha racanA koI viziSTa kAraNasara hoya che. vaLI temAM vizeSatA paNa che ke Rjumati AveluM cAlyuM jAya che, ne vipulamati tema nathI mATe bheda che. kevalajJAnanI pachI vipulamati kahevAnuM kAraNa paNa evuM saMbhave ke vipulamativALAne jarUra kevalajJAna thAya che. 12. pUrvadharonI addhi prasiddha che, kema ke Indrone paNa teo pUjya che. 13-anta, 14cakrI, 15-baLadeva, ane 16-vAsudevanI Rddhio paNa sarvane prasiddha che. tethI tenuM vivecana nathI karatA. 779-780... eja artha bhASyakAra kahe che. saMpharisaNamAmoso, mutta-purIsANa vippuso vippo / anne viDi tti viTThA, bhAsaMti ya patti pAsavaNaM // 781 / / ee anne ya bahu, jesiM sabbe ya surbho'vyvaa| rogovasamasamatthA, te hoMti taosahiMppatA // 782 / / jo suNai savvao, muNai savvavisae va sabbasoehiM / suNai bahue va sadde, bhinne saMbhinnasoo so // 783 / / riju sAmaNNaM tammattagAhiNI rijumaI maNonANaM / pAyaM visesavimuhaM, ghaDamettaM ciMtiyaM muNai / / 784 // viulaM vatthuvisesaNamANaM, taggAhiNI maI viulA / ciMtiyamaNusarai ghaDaM, pasaMgao pajjayasaehiM // 785 // aisayacaraNasamatthA, jaMghA-vijjAhiM cAraNA muNao / jaMghAhiM jAi paDhamo, nIsaM kAuM ravikare'vi / / 786 // eguppAraNa gao, ruyagavaramio tao paDiniyatto / bIeNaM naMdissaramihaM tao ei taieNaM // 787 // paDhameNa paMDagavaNaM, bIoppAeNa naMdaNaM ei / taioppAeNa tao, iha jaMghAcAraNo hoi // 788 / / Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) RddhionuM varNana. [333 paDhameNa mANusottaranagaM, sa naMdissaraM tu biieNaM / ei ihaM taieNaM, kayaceiyavaMdaNo ihaI / / 789 / / paDhameNa naMdaNavaNe, bIoppAeNa paMDagavaNaggi / ei ihaM taieNaM, jo vijjAcAraNo hoi // 790 // AsI dADhA taggayamahAvisAsIvisA vihabheyA / te kamma-jAibheeNaNegahA-cauvihavigappA // 791 // maNanANiggahaNeNaM viulamaI kevalI caubheo / sammatta-nANa-daMsaNa-caraNehiM khayappasUehiM // 792 // ohinnANAvasare, maNapajjava-kevalANa kiM gahaNaM ? / laddhipasaMgaNa kayaM, gahaNaM jaha sesaladdhINaM // 793 // sparza karavAthI roga dUra thAya te AmarpoSadhi, jhADo-pizAba suvAsita hoIne roga dUra karavAne samartha hoya te vimuDauSadhi, bIjAo viDa eTale viSThA ane pra eTale pizAba e be auSadhipaNAne pAmela hoya tene vimuDauSadhi kahe che. A ane bIjA ghaNA avayavo suvAsita hoIne roga zamAvavAne samartha hovAthI, te te auSadhipaNAne pAmelA hovAthI, te sarvoSadhi kahevAya. je sarva IndriyothI sAMbhaLe ane te sarva viSayo zrotendriyathI jANe, athavA bhinna bhinna ghaNA zabdo sAMbhaLe che te saMbhinnazrotA kahevAya. sAmAnyamAtraprAhiNI mati te RjAmati mana:paryavajJAna che, e prAya: vizeSavimukha ghaTamAtra ciMtavyo che ema jANe. ane vipulamati te RAmatie jANelI vastune vizeSapaNe grahaNa kare eTale seMkaDo paryAye karIne yukta evI ciMtanIya vastune vizeSapaNe grahaNa karanArI hoya che. jaMghA ane vidyAvaDe atizaya gamanAgamana karavAne samartha hoya te cAraNa muniyo che. temAM jaMghAcAraNa muni sUryanA kiraNonI madada vaDe eka pagale rUcakavaradIpe jAya, tyAMthI pAchA pharatAM bIjA pagale naMdIzvaradvIpe Ave ane trIjA pagale ahIM pAchA Ave. (urdhvadizAmAM) pahelA pagale paMDakavanamAM jAya, bIjA pagale naMdanavanamAM Ave ane trIjA pagale tyAMthI ahIM pAchA Ave. vidyAcAraNa muni pahelA pagale mAnuSottara parvata para jAya, bIjA pagale naMdizvaradvIpe jAya ane trIjA pagale tyAMthI ahIM AvI caityavaMdana kare. (urdhvadizAmAM) pahelA pagale naMdanavanamAM jAya, bIjA pagale paMDakavanamAM jAya ane trIjA pagale tyAMthI ahIM Ave. AzI eTale dADhA, temAM jene mahAviSa hoya te AzIviSa kahevAya. te AzIviSa karmathI ane jAtithI ema be prakAre che. karmathI AzIviSa aneka prakAre che ane jAti vaDe AzIviSa viSNu vigere cAra prakAre che. ahIM mana:paryavajJAna grahaNa karavAthI vipulamati mana:paryava kahyuM che, ane samyaktva-jJAna-darzana-tathA cAritra vaDe kevaLI cAra prakAre che. ahIM avadhijJAna kahevAnA avasare mana:paryavajJAna ne kevaLajJAna zA mATe kahyuM? RddhinI samAnatAthI bIjI RddhionI jema tenuM paNa varNana karyuM che. 781-793. Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334] vAsudeva AdinAM baLanuM varNana. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 vAsudeva AdinA baLanuM varNana karavA niryuktikAra kahe che. (71) solasa rAyasahassA, savvabaleNaM tu saMkalanibaddhaM / ___ aMchaMti vAsudevaM, agaDataDammi ThiyaM saMtaM // 794 / / (2) zetU saMvataM so, vAhitye zaMkhamALA ! bhuMjijja viliMpijja va, mahumahaNaM te na cAeMti // 795 // (3) ro sonA vIsA, savajor tu saMvarnAniva . aMchaMti cakkavaTTi, agaDataDammi ThiyaM saMtaM // 796 // (74) ghetUNa saMkalaM so, vAmagahattheNa aMchamANANaM / __ @jijja viliMpijja va, cakkaharaM te na cAeMti // 797 // (75) jaM kesavassa u valaM, taM duguNaM hoi cakkavaTTissa / tatto balA balavagA aparimiyabalA jiNavariMdA // 798 / / vIryaMtarAyanA kSayopazamathI vAsudevAdikanuM baLa adhika dekhAya che, te A pramANe; soLa hajAra rAjAo hasti-azva Adi sarvabaLavaDe sAMkaLathI bAMdhelA ane kuvAnA kAMThA upara rahelA vAsudevane khece, topaNa na kheMcAya ane e vAsudeva DAbA hAthe sAMkaLa grahaNa karIne badhAthI yukta kheMcAtA (jamaNA hAthe) bhojana ne vilepana kare, to paNa te rAjAo tene (vAsudevane) jarApaNa kheMcI zake nahi. batrIsa hajAra rAjAo sarva baLavaDe sAMkaLathI bAMdhelAne kuvAnA kAMThA upara rahelA cakravartine kheMce, ane te cakravarti DAbA hAthe sAMkaLa grahaNa karIne khecAtA (jamaNA hAthe) bhojana ane vilepana kare, paNa te rAjAo caDIne kheMcI zake nahi. vAsudevanuM jeTaluM baLa hoya, tethI cakravartinuM baLa bamaNuM hoya, zeSasAmAnya lokanA baLathI baLadevo vadhAre baLavAna hoya, ane jinezvaro aparimita baLavALA hoya. 794 thI 798. bhAvArtha upara pramANe paNa vadhArAmAM "samasta vIAMtarAyanA kSayathI aparimita baLavALA jinezvaro hoya che." uparokta Rddhio sivAya bIjI paNa kSIrADhavAdi labdhio che, te bhASyakAra mahArAja kahe che. khIra-mahu-sappisAovamA u vayaNA tayAsavA hoti / koTThayadhannasuniggalasuttatthA koTThabuddhIyA / / 799 // jo suttapaeNa bahuM, suyamaNudhAvai payANusArI so / jo atthapaeNatthaM, aNusarai sa bIyabuddhI u // 800 / / "cakravartinI lAkha gAyonuM dUdha pacAsa hajAra gAyone pAya ema ardha ardhanA anukrama vaDe karIne chevaTe eka gAyanuM je dUdha nIkaLe te dUdha, zarkarAdi atyaMta madhura dravyathI paNa atizaya mIThAzavALuM madha, e prakAre ghI paNa levuM, tenA svAda jevAM jenAM vacano hoya, te (tIrthaMkara-gaNadharAdi) kSIrAzrava, Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhASAMtara) labdhionuM varNana. [335 madhvAzrava ane dhRtADhavalabdhivALA jANavA. teo samastajanane sukha karanAra hoya che. koSTaka (koThAramAM rahelA) dhAnyanI peThe jene sUtra ane artha niraMtara smRtiyukta hovAthI cirasthAyI hoya, te koSTabuddhi labdhimAnuM kahevAya, je sUtranA eka ja padathI svabuddhivaDe ghaNuM zrata jANe che, te padAnusArI labdhimAnuM kahevAya, ane je (utpAda-vyaya-ne dhruva ItyAdi) eka ja arthapradhAnapadavaDe bIjA ghaNA arthane jANe te bIjabuddhi (gaNadharo) kahevAya. 799-800. udaya-naya-khaovasamo-vasamasamutthA bahuppagArAo / evaM pariNAmavasA, laddhIo hoMti jIvANaM // 801 // e pramANe pariNAmavazAta udaya, kSaya, kSayopazama ane upazamathI thayelI bahu prakAranI labdhio jIvone hoya che. 201. upara kahelI ane e sivAya bIjI paNa labdhio jIvone zubha-zubhatarAdi pariNAmavazAtu aneka prakAranI hoya che. temAM vaikriya ane AhArakAdi nAmakarmanA udayathI vaikriya ane AhAraka labdhi prApta thAya che, darzanamohanIyAdikarmanA kSayathI kSAyika samakita-kSINa mohapaNuM ane mokSa vigere labdhio thAya che, dAnAntarAya-lAbhAntarAya AdikarmanA kSayopazamathI akSaNamahAnasI vigere labdhi thAya che, je labdhivaDe eka jaNe lAvelI bhikSA ghaNA vApare topaNa khUTe nahi, ane jayAre pote vApare tyAre pUrNa thAya, te akSaNamahAnasI labdhi kahevAya, ane darzanamohanIya Adi karmanA upazamathI upazamasamakita ane upazAnta mohapaNuM vigere labdhio thAya che:- 401. A saMbaMdhamAM bIjo mata batAvIne tenuM khaMDana kare che. keI bhaNaMti vIsaM, laddhIo taM na jujjae jamhA / laddhitti jo viseso, aparimiyA te ya jIvANaM // 802 // dara-thA-dara-punA-romamitraddho evaM bahugAovi ya, subbaMti na saMgahIAo // 803 // keTalAka vIza labdhio kahe che; te yogya nathI, kema ke "labdhi" evo je vizeSa, te jIvone asaMkhya che. gaNadharalabdhi, taijasalabdhi, AhArakalabdhi, pulAka labdhi, AkAzagamanalabdhi vagere ghaNI labdhio saMbhaLAya che, paNa te ahIM kahI nathI. 802-803. jeo viza labdhio ja che ema kahe che, te vIza labdhio A pramANe mAne che, jevI ke1. AmarSoSadhi, 2. glekhauSadhi, 3. malauSadhi, 4, viprauSadhi, 5. sarvoSadhi, 6. koSThabuddhi, 7. bIjabuddhi, 8. padAnusArI buddhi, 9. saMbhinnazrotA, 10. Rjumati, 11. vipulamati, 12. kSIramadhuvRtAzravAlabdhi, 13. akSaNamahAnasIlabdhi, 14. vaikriyalabdhi, 15. cAraNalabdhi, 16 . vidyAdhara, 17ahaMnta, 18. cakrI, 19. baLadeva ane 20 vAsudeva e viza labdhio che. A vIza labdhio bhavasiddhika jIvone hoya che. emAMthI jinalabdhi-baLadevacakrI vAsudevasaMbhinnazrotA-jaMghAcAraNa ane pUrvadhara e sAta labdhio bhavasiddhika strIjIvone nathI hotI. temaja e sAta ane Rjumati tathA vipulamati maLIne nava labdhio abhavya purUSone paNa kadI nathI Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336] labdhionuM varNana. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 hotI. vaLI abhavya strIone e kahelI nava ane kSIramadhvAzraya maLIne daza labdhio nathI hotI paNa bAkInI ja hoya che. 802-803. bhavvA-bhabvAivisesaNathamahavA tayaMpi saviyAraM / bhavvAvi abhabba cciya, jaM cakkaharAdao bhaNiyA / / 804 // athavA bhavya-abhavya Adino bheda karavA viza labdhio kahI che, ema kahe che te paNa doSayukta che. kema ke cakravarti vigere bhavyanI labdhio chatAM paNa abhavya bhavya sAdhAraNa tarIke e labdhio kahI che. 804. - jo uparokta matAvalambI ema kahe ke- e vIza labdhio bhavyone ja hoya che, ane bAkInI bhavya tathA abhavya ubhayane sAdhAraNa hoya che. teonuM ema kahevuM te paNa doSayukta che, kAraNa ke vaza sivAyanI bIjI gaNadhara-pulAka ane AhArakAdilabdhio bhavyone ja hoya che. temaja uparokta viza labdhiomAM kahelI vaikriyalabdhi-AmarSoSadhi vigere labdhio abhavyone paNa hoya che. Ama hovAthI bhavyAbhavyano je bheda kahyo, te to na rahyo. vaLI cakravarti vigere bhavyapaNe prasiddha chatAM paNa temane je vIza labdhio kahI che, temAMnI AmaSaSadhi-vaikriya-vidyAdharapaNuM vigere labdhio abhavyanI samAna hovAthI, te abhavyanI labdhiomAM kahelI che, tethI temAM paNa doSa Ave che. kAraNa ke AmarSoSadhi AdinI mAphaka cakravartI Adi labdhio abhavyane paNa thavI joIe, paNa e labdhio abhavyane kadipaNa hotI nathI. 804. zAthI jaNAya, ke cakravarti labdhi bhavyoneja hoya ? tripariddhi , gaM nara-revaMta suI mAM | to so bhabbo kAlo, jamayaM nivvANabhAvINaM // 805 // ardhapudgalaparAvartananuM je aMtara naradeva (cakri)nuM kahyuM che, tethI te bhavya ja che, kAraNa ke ATalo kALa jenuM bhaviSyamAM nirvANa thavAnuM hoya tene ja hoya che. 805. zrI bhagavatIjImAM kahyuM che ke - he bhagavaMta ! cakravarti thaIne bIjIvAra cakravarti thAya temAM kALathI keTaluM aMtara hoya che ? gautama ! jaghanya eka sAgaropama adhika ane utkRSTathI ardhapudgalaparAvartanamAM kaMIka nyUna-aMtara hoya che." A uparathI cakravarti bhavya ja hoya che, kAraNa ke ardhapulaparAvartapramANa aMtara-kALa jene bhaviSyamAM mokSa thavAno hoya, tene ja ghaTe che. ane jemAM abhavyo hoya tevA bhavanapati Adi devonuM to utkRSTathI aMtara vanaspatinA kALa jeTaluM ja kahyuM che. vaLI Indra-cakravarti Adi padayogya karmano baMdha paNa bhavyane ja kahyo che. tethI cakravarti bhavya hoya teja thAya che. 805. ( A pramANe prasaMgopAta Rddhio ane avadhijJAnanuM svarUpa vistArathI kahIne upasaMhAra karatAM bhASyakAra mahArAja kahe che. bhaNio'vahiNo visao, tahAvi tassaMgahaM puNo bhaNai / saMkhvaruINa hiyaM, avyAmohatthamiTuM ca // 806 // avadhijJAnano viSaya (vistArathI) kahyo, topaNa pharI saMkSepathI kahe che. kemake saMkSeparUcijIvonA hita mATe ane moha na thAya te mATe ISTa hovAthI pharI kahe che. 806. Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara avadhijJAnano upasaMhAra. [337 pUrvoktaprakAre avadhijJAnanuM svarUpa ane teno dravya-kSetrAdirUpa je viSaya te vistArathI kahyo; to paNa pharIne ahIM teno viSaya saMkSepathI kahe che. pUjayazrI devavAcakagaNI je nandI adhyayana sUtrakAra che, teoe paNa prathama vistArathI avadhijJAna kahIne pharI paNa saMkSepathI teno viSaya kahyo che. jemake-"te avadhijJAna saMkSepathI cAra prakAre che; dravyathI-kSetrathI-kALathI-ane bhAvathI." A pramANe saMkSeparUci mandamativALA jIvonA hita mATe ane vyAmoha na thAya te mATe punaH saMkSepathI paNa viSaya kahyo che. 806. upara kahyA mujaba avadhijJAnano viSaya kahe che. davAiM aMgulA-valisaMkhejjAIyabhAgavisayAI / pecchai caugguNAI, jahaNNao muttimaMtAI // 807 // ukkosaM saMkhAIyalogapoggalasamAnibaddhAiM / paidavvaM saMkhAIyapajjayAiM ca savvAiM // 808 / / jaghanyathI avadhijJAnI dravyathI ane kSetrathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgavarti rUpI dravyone jAe che. kALathI e dravyanA AvalInA asaMkhyaya bhAgavarti atIta anAgata paryAyone jue che. ane bhAvathI dareka dravyanA cAra guNo jue che. tathA utkRSTathI avadhijJAnI dravyathI ane kSetrathI asaMkhyaya lokAkAzapramANa khaMDomAM avagAhI rahelA dravyone jAe che. (jANe che.) (jo ke mUrti dravyo to ekalA lokAkAzamAM ja hoya che, parantu kevaLa zaktimAtrathI enuM eTaluM pramANa kahyuM che.) kALathI asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI antargata e dravyonA atIta anAgata paryAyone jANe che, ane bhAvathI ekeka dravyanA asaMkhyAta paryAyo jue che - jANe che. 808. ( A pramANe jaghanyathI ane utkRSTathI avadhijJAnano viSaya vistArathI kahyo hato, tene ahIM punaHsaMkSepathI paNa kahyo. avadhijJAna pUrNa thayuM. 43 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana:paryavajJAna. have mana:paryavajJAnanuM svarUpa kahevA bhASyakAra mahArAja prastAvanA kara che. ohivibhAge bhaNiyaMpi, laddhisAmaNNao maNonANaM / visayAivibhAgatthaM, bhaNNai nANakkamAyAtaM // 809 / / avadhijJAnanA varNananA avasare labdhi sAmAnyathI mana:paryavajJAna kahyuM che; topaNa viSayadino vibhAga karavAne pAMca jJAnanA anukrame AveluM mana:paryavajJAna kahe che. 809. (76) maNapajjavanANaM puNa, jaNamaNapariciMtiyatthapAgaDaNaM / mANusakhettanibaddhaM, guNapaccaiyaM carittavao // 810 // mana:paryavajJAna jIvonA manamAM cittavelA arthane pragaTa karanAruM che. te manuSya kSetrapramANa viSayavALuM che, ane guNapratyayika cAritravattane hoya che. rUpIdravyane jANavuM, kSayopazama bhAve thavuM ane pratyakSAdipaNe mana:paryavajJAnanI avadhijJAnanI sAthe samAnatA chatAM paNa svAmI AdinAbhede AmAM bheda che. A mana:paryavajJAna manuSyakSetra (aDhI dvIpa ane be samudra)mAM rahelA prANIonA manathI cintavelA arthane pragaTa kare che, paNa kSetrathI bahAranA prANIonA ciMtita arthane jANI zakatuM nathI. vaLI kSamA Adi viziSTaguNothI apramatta cAritravALAneja A mana:paryavajJAna thAya che, bIjAne nahi. puNasaddo u visese, rUvinibaMdhAitullabhAve'vi / idamohinnANAo sAmivisesAINA bhinnaM // 811 // (mULamAM) punaHzabda vizeSArthe che. rUpIdravya jANavAdipaNe samAna chatAM paNa svAmiAdinA vizeSathI A mana:paryavajJAna avadhijJAnathI bhinna che. 811. A jJAna, kone ne keTalA kSetrano viSaya karanAruM hoya che? te kahe che. taM saMjayassa sabappamAyarahiyassa vivihriddhimo| samayakkhettabhaMtarasaNNimaNogayapariNANaM // 812 // te mana:paryavajJAna vividha RddhivALA apramatta saMyatane, manuSyakSetranI andara rahelA saMjJI jIvonA manogata bhAvane jANanAruM hoya che. 812. e pramANe mana:paryavajJAnanA kSetrathI viSaya kahIne have dravyathI-kALathI ane bhAvathI viSaya kahe che. muNai maNodavvAiM, naraloe so maNijjamANAI / kAle bhaya-bhavisse, paliyA'saMkhijjabhAgammi // 813 / / davvamaNopajjAe, jANai pAsai ya taggae'NaMte / / teNAvabhAsie uNa, jANai bajjhe'NumANeNaM // 814 // Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] mana:paryAya jJAnano dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI viSaya. [339 te mana:paryavajJAnI manuSyakSetramAM saMjJIjIvoe cittavelA manodravyane palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgapramANa atIta anAgata kALaparyanta jANe che; ane te mananA anantA paryAyo jANe che, tathA dravyamanavaDe jANelA bAhyaghaTAdi padArthone to anumAnathI jANe che. 813-814. manuSyakSetramAM saMjJIjIvoe kAyayoga dvArA grahaNa karIne manoyoga vaDe manapaNe pariNAvelA manodravyane mana:paryavajJAnI jANe che. A te jJAnano dravyathI viSaya kahyo, ane bhAvathI to sarvaparyAyarAzInA anantamAbhAge rUpAdi anantAparyAyo dravyamananA, je cintAnugata hoya tene jANe che.paNa bhAvamananA paryAyone jANe nahi. kAraNa ke bhAvamana to jJAnarUpa che ane jJAna amUrta che, amUrta viSayane to chabastha grahaNa karI zake nahi, tethI ciMtAnugata manodravyanAja paryAyo jANe, paNa ciMtanIya bAhyaghaTAdi vastunA paryAyo na jANe. dravyamanavaDe vicArelA bAhyaghaTAdi padArthone to anumAnathI jANe paraMtu sAkSAta na jANe. kema ke ciMtavana karanAra to rUpI ane arUpI ubhaya prakAranI vastuonuM ciMtavana kare, paraMtu chabastha amUrta vastune to sAkSAt na jue, tethI samajI zakAya che ke ciMtanIya vastu anumAnathI ja jaNAya che. kALathI, uparokta manodravyanA paryAyo bhUta ane bhaviSyakALa saMbaMdhI palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgaparyata jANe che. naMdIsUtramAM kahyuM che ke, te mana:paryavajJAna saMkSepathI cAra prakAre che. dravyathI-kSetrathI-kALathIne bhAvathI. dravyathI RAmati anantapradezI anantA skaMdho jANe che ane jue che. mana:paryavajJAna uttama kSayopazamathI thatuM hovAthI vastune vizeSarUpe grahaNa karatuM ja utpanna thAya che. paNa sAmAnyarUpe grahaNa karatuM nathI ane tethI A mana:paryAya mAtra jJAnarUpa ja che, darzanarUpa nathI. jo darzana hoya toja jAe che, ema kahI zakAya, ane ahIM darzanano niSedha kema karo che? teno javAba Ape che. so ya kira acaknusaNeNa pAsai jahA suyannANI / juttaM sue parokne, na u paccakkhe maNonANe // 815 // zrutajJAnInI peThe mana:paryavajJAnI acakudarzanavaDe jue che. parokSa zrutajJAnamAM (acakSudarzana) yukta che, paNa pratyakSa mana:paryavajJAnamAM na hoya. 815. pUrve 553mI gAthAmAM kahyuM che ke "upayogavAna zrutajJAna sarvadravyAdi yathArtha jANe che ane jue che. temAM keTalAka kahe che ke te zrutajJAnI dravyAdi acakSudarzanathI jAe che." tema mana:paryavajJAnI paNa acakSudarzanathI jue che. jemake ghaTa-paTAdi artha ciMtavanAra vyaktinAM manodravyone mana:paryavajJAnI pratyakSathI jANe che, ane teja dravyone mAnasa acakSudarzanathI vicAre che. A apekSAe "jue che" ema kahevAya che. kAraNa ke mana:paryavajJAnIne mana:paryavajJAna pachI tarataja mAnasaacakSudarzana utpanna thAya che. tethI mana:paryavajJAnathI jANe che ane acakSudarzanathI jue che. prazna - bhagavan! mati-zrutajJAna parokSa hovAthI zrutajJAna parokSArtha viSayavALuM che ane acakSudarzana paNa matijJAnano bheda hovAthI parokSArtha viSayavALuM ja che, tethI zrutajJAnanA viSayabhUta merUsvarga Adi parokSa padArthamAM acakSudarzana ucita che, kema ke te acakSudarzanane paNa tenuM AlaMbana Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340] mana:paryAyamAM darzana hoya ke nahi? [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 che tethI te zrutanA samAna viSayavALuM che; paraMtu "avadhi-mana:paryAya-ane kevaLajJAna e traNa pratyakSa hovAthI" mana:paryAyajJAna paNa pratyakSa arthano viSaya karanAra che. tethI parokSa arthano viSaya karanAra acakSudarzananI te mana:paryavajJAnamAM kevI rIte pravRtti thAya? kAraNa ke te bhinna viSayavALuM che. 815. zrIgurU eno uttara Ape che - jai jujjae parokne, paccakkhe naNu visesao ghaDai / nANaM jaI paccakkheM, na IsaNaM tassa ko doso ? // 16 // jo parokSa arthamAM acakSudarzana yukta che, to pratyakSa arthamAM vizeSa karIne te ghaTe che. jo jJAna pratyakSa che ane darzana pratyakSa nathI ema kaho, to jJAnamAM zuM doSa Ave che ? 816. - jo parokSa arthamAM acasudarzananI pravRtti mAnI zakAya che, to pachI pratyakSa arthamAM to te vizeSa karIne mAnavI joIe. kema ke cakSupratyakSathI jaNAyela ghaTa Adi je pratyakSa artha te te saMbaMdhI acakSudarzanamAM vizeSa anugrAhaka che; tema ahIM mAtra manodravyarUpa arthane pratyakSapaNe grahaNa karatAM mana:paryAyajJAnamAM pratyakSapaNuM yukta che; ane acakSudarzana e matijJAnano bheda hovAthI, temaja parokSa arthane grahaNa karanAra hovAthI, temAM pratyakSapaNuM nathI; topaNa te darzana mana:paryavajJAnane anugrAhaka to thAya che. prazna :- ema mAnavAthI to mana:paryAyajJAnanA pratyakSapaNAmAM virodha Avaze. uttara :- virodha nahi Ave. kAraNa ke jema avadhijJAnavALAne cakSudarzana ane acakSudarzanavaDe parokSa arthane jotAM tenA pratyakSapaNAmAM kaMIpaNa virodha nathI Avato, tema ahIM paNa mana:paryAyajJAna ane acakSudarzana anukrame pratyakSa tathA parokSa arthano viSaya karanAra hovAthI mana:paryAyajJAnanA pratyakSapaNAmAM kaMI virodha nathI. mana:paryAyajJAnavALo potAnA jJAnathI manodravya-paryAyone sAkSAtapaNe jANe che ane mAnasaacakSudarzanathI parokSapaNe jue che. 816. bIjA AcAryo jue che" e pada bIjI rIte samajAve che. te mATe temano mata jaNAve che. 3nne vahivaMsa3o, vayaMti na ya tarasa te suI maLe che na ya maNapajjadaMsaNamannaM ca cauppayArAo / / 817 // bIjA AcAryo, avadhidarzanathI (mana:paryavajJAnI) jAe che, ema kahe che, (te yukta nathI, kemake) mana:paryavajJAnIne te avadhidarzana zratamAM kahyuM nathI, ane darzananA cAra prakAra (cakSudarzana Adi) sivAya bIjAM mana:paryavadarzana paNa kahyuM nathI. 817. bIjA keTalAka AcAryo ema kahe che ke mana:paryAyajJAnI avadhidarzanathI jue che ane mana:paryAyajJAnathI jANe che. teonuM ema kahevuM ayogya che, kAraNa ke manaH paryAyajJAnavALAne avadhidarzana zratamAM kahyuM nathI. arthAt mana:paryAyavALAne avadhijJAna ane avadhidarzana hovuM ja joIe ema kaMI nathI; avadhi sivAya paNa mati-zruta-ne mana:paryAya, ema traNa jJAna AgamamAM kahyAM che. jema ke - "he bhagavan! mana:paryavajJAna labdhivALA jIvo, jJAnI hoya ke ajJAnI Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] mana:paryAyamAM darzana na hoya. [341 hoya ? gautama ! te jJAnI hoya, ajJAnI na hoya. (tamAM) keTalAka traNa jJAnavALA hoya ane keTalAka cAra jJAnavALA hoya. je traNa jJAnavALA hoya, te mati-zruta ane mana:paryAyajJAnavALA hoya, ane je cAra jJAnavALA hoya te mati-zruta-avadhi-ne mana:paryAyajJAnALA hoya." A pramANe mana:paryAyajJAnavALAne avadhijJAna-darzanano niyama nathI, tethI te "avadhidarzanathI jue che" ema kema kahI zakAya ? prazna :- jo ema mAnavuM ayukta hoya, to jema avadhijJAnanuM darzana che, tema mana:paryAyanuM paNa darzana mAnIne "mana:paryAyadarzanavaDe mana:paryAyajJAnI jue che," ema mAnIe to zo doSa che ? uttara - cakSu Adi cAra prakAranA darzana sivAya pAMcamuM mana:paryAyadarzana siddhAMtamAM kahyuM nathI, ke jethI mana:paryAyajJAnI jue che ema kahI zakAya. AgamamAM kahyuM che ke - "he bhagavan! keTalA prakAranAM darzana kahyAM che. gautama! cAra prakAranAM darzana kahyAM che. cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana ane kevaLadarzana." A rIte mana:paryAyadarzanano abhAva hovAthI manaHparyAyajJAnI mana:paryAyadarzanathI jAe che ema kahI zakAya nahi. 817. have bIjo abhiprAya jaNAvIne kahe che. ahavA maNapajjavadaMsaNassa mayamohidaMsaNaM saNNA / vibhaMgadaMsaNassa va, naNu bhaNiyamidaM suyAIyaM // 818 // athavA vibhaMgadarzananI peThe avadhidarzana mana:paryavadarzananI saMjJA (nAma) vALuM mAnyuM haze. nA, ema kahevuM te zrutathI virUddha che. 818. athavA jo koI ema mAne ke jema vibhaMgadarzana e avadhidarzana ja kahevAya che, tema mana:paryavadarzana paNa avadhidarzanaja che. arthAt avadhidarzana e mana:paryAyadarzananuM bIjAM nAma haze. eTale ke jema cakSu Adi cAra darzana sivAya pAMcamuM vibhaMgadarzana nathI kahyuM, paraMtu avadhidarzanamAMja teno samAveza karyo che, tema mana:paryavadarzana paNa avadhidarzanamAM aMtarbhata thaze, ane tethI mana:paryavajJAnI mana:paryavadarzanathI jue che, ema kahI zakAze. AcAryazrI kahe che ke e abhiprAya AgamathI virUddha che. 818. jeNa maNonANavio do tiNNi va daMsaNAI bhaNiyAI / jai ohidaMsaNaM hojja, hojja niyameNa to tiNNi // 819 // kAraNa ke - mana:paryavajJAnIne be athavA traNa darzano kahyAM che, jo temane avadhidarzana hoya to avazya traNa darzana ja hoya. 819. - zrIbhagavatIsUtramAM AzIviSaudeze mana:paryAyajJAnanA saMbaMdhamAM cakSu-acakSudarzana athavA cakSuacakSu-ane avadhidarzana ema be athavA traNa darzana kahyAM che, temAM je mati, zruta, ane mana:paryAya ema traNa jJAnavALA hoya, tene be darzana ane je mati-zruta-avadhi ane mana:paryAya ema cAra jJAnavALA hoya, tene traNa darzana kahyAM che. mATe mana:paryavajJAnavALAne avadhidarzana kahevuM, e Agama virUddha che, ane jo mana:paryavajJAnavALAne avadhidarzana hoya, to mati-zruta-ane mana:paryava e traNa Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342] mana:paryAyamAM darzana na hoya. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 jJAnavALAne paNa avazya traNa darzana hovAM ja joIe, paNa be na hovAM joIe, paraMtu temane to beja darzana kahyAM che, tethI uparokta abhiprAya sUtravirUddha che. 819. punaH bIjA AcAryano mata jaNAve che. anne u maNonANI jANai, pAsai ya jo'vahisamaggo / iyaro u jANai cciya, saMbhavamettaM sue'bhihiyaM // 820 // bIjAo ema kahe che ke je avadhijJAna sahita mana:paryavajJAnI hoya, te jANe che ane jAe che, tathA je avadhijJAnarahita hoya te mAtra jANe ja che. chatAM saMbhavamAtrathI jAe che, ema sUtramAM kahyuM che. 820. je avadhijJAna sahita cAra jJAnavALA mana:paryavajJAnI hoya, te mana:paryavajJAnathI jANe che ane avadhidarzanathI jue che. ane je avadhijJAna rahita traNa jJAnavALA mana:paryavajJAnI hoya, te kevaLa mana:paryavajJAnathI jANe kharA paNa jAe nahi, kema ke temane avadhidarzana nathI hotuM. A uparathI kevaLa mana:paryavajJAnanI apekSAe saMbhava mAtrathI ja jANe che ane jue che ema naMdIsUtramAM kahyuM che. 820. vaLI bIjA AcAryo, jANe che ane jue che, e padono artha bIjI rIte kare che te jaNAvavA kahe che ke - anne jaM sAgAraM, to taM nANaM na daMsaNaM tammi / jamhA puNa paccakkhaM, pecchai to teNa tannANI // 821 // keTalAka AcAryo kahe che ke (mana:paryAyajJAna) sAkAra che, tethI temAM darzana nathI, paraMtu te pratyakSa hovAthI te vaDe jJAnI jue che. 821. mana:paryAyajJAna atizaya zreSTha kSayopazamathI thatuM hovAthI, te sAkAraja utpanna thAya che, tethI te jJAnarUpa ja hovAthI mAtra jANe che, paraMtu temAM avadhi-kevaLajJAnanI peThe darzana nathI, tethI te jue nahi. prazna :- tyAre mana:paryAyajJAnI jue che ema kema kahI zakAya ? uttara :- mana:paryavajJAna pratyakSa hovAthI, te jJAnavALA mana:paryavajJAnathI jue che. kema ke pratyakSa eTale vadhAre sArI rIte jovuM te. A uparathI mana:paryavajJAnI te vaDe jue che ane te sAkAra hovAthI jANe che. mATe yathoktanyAyathI darzana na hoya to paNa mana:paryAyajJAnI jue che ane jANe che ema kahI zakAya. A abhiprAya paNa mULa TIkAkAre dUSita kahyo che. kAraNa ke mana:paryAyajJAna sAkAra hovAthI temAM darzana nathI, ane pratyakSa hovAthI "je vaDe vastu dekhAya te darzana," ema je vacanayukti kahI che te virUddha che. kema ke A jJAna sAkAra hovAthI emAM darzanano niSedha karyo che, chatAM paNa "je vaDe dekhAya te darzana" e vyutpattithI darzananI prApti kahI che. vaLI "jANe che" e padathI tenuM sAkArapaNuM siddha karyuM che. ane "jue che" e padathI darzanarUDha zabdathI tenuM anAkArapaNuM siddha karyuM che, AthI paraspara virUddha dharmanI prApti thatI hovAthI e abhiprAya paNa ayogya che. 821. Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara]. mana:paryAya jJAnano upasaMhAra. [343 prazna :- jo uparokta sarva abhiprAyo doSavALA hovAthI ayogya che, to "jue che ema mAnavAmAM doSarahita satya abhiprAya kayo che te kRpA karI jaNAvo. bhaNNai pannavaNAe, maNapajjavanANapAsaNA bhaNiyA / - tA. pAsa so, saMto devA paNa dararo kahIe chIe ke, prajJApanA sUtramAM mana:paryavajJAnane jovApaNuM kahyuM che, tethI ja te jue che.. emAM kayA hetuthI saMdeha rahe che ? 822. prajJApanA sUtromAM trIzamA pade mana 5ryAyajJAnane sArI rIte jovArUpa sAkAra upayogaviSayaka jovApaNArUpa pazyattA kahI che, ane te vaDe mana:paryAyajJAnI "jue che" ema kahevAya che, A abhiprAyaja Agamokta hovAthI nirdoSa che, bAkInA abhiprAya Agamokta na hovAthI doSavALA che, tethI te agrAhya che. | (A gAthA prakSepa hoya ema jaNAya che, kemake A gAthA junI banne TIkAomAM ane keTalAka bhASyanA pustakomAM paNa nathI, koIka bhASyanA pustakomAM jaNAya che, vaLI kaMIka sAbhiprAya hovAthI ame ahIM kahI che.) satpadaprarUpaNAdidvAro avadhijJAnanI peThe mana:paryavajJAnanAM paNa kahevA. mAtra apramatta saMyata A jJAnanA utpAdaka svAmI che, tenA anusAra sarvatra bhinna bhinnapaNuM svayaM vicArI levuM. 822. mana:paryavajJAnano vicAra pUrNa thayo. Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevaLajJAna. have kevaLajJAnano adhikAra kahe che. (77) aha savvadavbapariNAmabhAvavinnattikAraNamaNaMtaM / sAsayamappaDivAI, egavihaM kevalannANaM // 823 // sarva dravyAdinA pariNAmanI sattAne vizeSa jANavAnuM kAraNa, ananta, zAzvatu ane apratipAti evuM kevaLajJAna je che, te eka prakAre che. 823. naMdI vigere sUtramAM kahyA mujaba tathA zuddhi, lAbha ane pUrve 79mI gAthAmAM kahyA mujaba anukrama jaNAvavA mULamAM "aha" zabda mUkyo che. eTale ke mana:paryavajJAna kahyA pachI have kevaLajJAnanuM svarUpa kahIzuM. A kevaLajJAna jIvAdi sarvadravyanA prayoga-svabhAva ane te baMne prakAre paNa thatA pariNAma-utpAtAdi sarva paryAyo, tenI sattAne vizeSa prakAre jANanAra che. vaLI bheda vinAnuM chatAM paNa sarva dravya-kSetra-kAla ane bhAvanA astipaNAne jaNAvanAra che. jANavA yogya ananta viSaya hovAthI temaja anaMta paryAyavALuM hovAthI kevaLajJAna ananta che (attarahita che.) niraMtara upayogavALuM hovAthI zAzvatuM che. nAza nahi pAmatuM hovAthI avyaya che - apratipAti che. sarva jJAnAvaraNano kSaya thayA bAda utpanna thatuM hovAthI temaja sarva jANavAyogya padArthane jaNAvanAra hovAthI ane mati Adi jJAnonI apekSA vinAnuM hovAthI kevaLa evuM je jJAna te kevaLajJAna che, te eka ja prakAranuM che, eTale temAM bIjA bhedo nathI. 823. maNapajjavanANAo, kevalamuddesa-suddhi-lAbhehiM / pubamaNaMtaramabhihiyamahasaddo'yaM tayatthammi // 824 // savvadavANa paoga-vIsasA-mIsayA jahAjoggaM / pariNAmA pajjAyA, jamma-viNAsAdao savve // 825 // tesiM bhAvo sattA, salakhaNaM vA visesao tassa / nANaM viNNatIe, kAraNaM kevalaM nANaM // 826 // kiM bahuNA savvaM sabbao, sayA sababhAvao neyaM / savvAvaraNAIyaM, kevalamegaM payAsei // 827 / / pajjAyao aNaMtaM, sAsayamiTuM sadovaogAo / 3ghaya3oDapaDivA, vidaM savasuddhI 828 mana:paryavajJAna pachI pUrve kahyA mujaba uddeza-zuddhi-ane lAbha vaDe sarva AvaraNano kSaya thaye sarvotkRSTa vizuddhi thavAthI kevaLajJAna utpanna thAya che, tethI sarvanI upara kevaLajJAna kahyuM che, temaja samastajJAnono lAbha thayA pachI ja kevaLajJAnanI prApti thAya che tethI sarvanI pachI kevaLajJAna kahyuM che. mana:paryavajJAna kahyA pachI kevaLajJAna kahIzuM ema kahyuM che te jaNAvavA mATe A atha zabda che. Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] kevaLajJAnanuM svarUpa. [345 sarva dravyanA yathAyogya prayoga-visrasA-mizrathI janya pariNAmo eTale utpAda-vyaya Adi sarva paryAyo, tenA bhAva eTale svalakSaNa-sattA, tenuM jJAna, athavA vizeSajJAnanuM kAraNa te kevaLajJAna. vadhAre zuM kahevuM, sarva padArthane sarvathA prakAre niraMtara sarvaparyAyathI jANe, sarva AvaraNarahita evuM eka ja kevaLajJAna prakAze che. te paryAyathI ananta che, niraMtara upayogavALuM hovAthI zAzvatuM che, nAza nahi pAmatuM hovAthI apratipAtI che ane sarva zuddhivALuM hovAthI ekaja prakAre che. 824 thI 828. prazna :- jene kevaLajJAna utpanna thayuM hoya evA je tIrthaMkarAdi, te zabda vaDe dezanA Ape che, to te zabda dravyazruta che, ane e dravyazruta bhAvazruta vinA prAyaH nathI hotuM. ane ema hovAthI kevaLIne bhAvadyutanI prApti kema na thAya ? uparokta ziSyanI zaMkAnuM samAdhAna karavA zrIgurU kahe che ke sthe, navuM ne tatya pannavaLanone / (08) vananA te bhAsai titthayaro, vaDjogasuyaM havai sesaM // 829 // kevaLajJAnavaDe artha jANIne temAM je artha kahevA yogya hoya tene tIrthaMkara bole che, te bolavuM (temane) vacanayoga che, paNa te bAkInAone zruta che. jene kevaLajJAna utpanna thayuM hoya te tIrthaMkarAdi dharmAstikAyAdi mUrta ke amUrta, abhilApya athavA anabhilApya padArtho kevaLajJAnavaDeja jANIne temAMthI kahI zakAya evA yogya arthone kahe che; paNa zrutajJAnavaDe jANIne nathI kahetA, kemake zrutajJAna kSAyopazamika che ane kevaLIne kevaLajJAna to kSAyika che, jema sarvathA zuddha paTamAM thoDI zuddhi che ema kahevuM ayogya che, tema kevaLajJAna chate zrutajJAna che ema kahevuM ayogya che. kevaLajJAnI upara kahyA mujaba kahI zakAya evA sarva abhilApya arthomAMthI, grahaNa karanAranI zaktinI apekSAe jene jeTalA yogya hoya teTalA abhilApya arthoja kahe che, jema gaNadhara mahArAjane utpAdAdi traNa pada kahevAthI sarva arthonuM jJAna thAya che, tema sarva prANine yogya artho kahe che, paNa sarva abhilApya artha nathI kahetA, kemake sarva abhilApya (kahI zakAya evA) artho anantA che ane AyuSa parimita che, tethI sarva abhilApyo paNa kahI zakAya nahi, temAM kevaLajJAnavaDe jaNAela artha kahenAra zabdono samUha, te kevaLI bhagavAne nAmakarmodaya janma vacanayogaja che, parantu zruta nathI, kemake zruta to kSAyopamika che ane kevaLInuM jJAna to kSAyika che, tethI temane bhAvazruta nathI. prazna :- vacanayoga eTale vacanaparispaMda athavA vacanavIrya, te bhale nAmakarmodaya janya hoya, parantu upadeza ApanAra kevaLInA pudgalAtmaka zabdo zA rUpa che ? uttara :- e zabdo paNa sAMbhaLanArAone bhAvazrutanuM kAraNa hovAthI dravyazrutaja che, paNa bhAvazruta nathI. je chadmastha gaNadharAdinuM zrutagraMthAnusArI jJAna che, teja kevaLIgata jJAnanI apekSAe bhAvazruta che. paNa kevaLInuM jJAna te bhAvazruta nathI, kemake temane te jJAna kSAyika che, ane bhAvazruta to kSAyopamika che. 44 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346] kevaLajJAnanuM svarUpa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 athavA kevaLIthI bolAtA zabdo, te vakhate zrata nathI, paraMtu te zabda sAMbhaLanArAone sAMbhaLyA pachI thatA jJAnanuM kAraNa hovAthI upacArathI zrata che, je vakhate bolAya che, te vakhate zabdo zruta nathI. athavA kevaLI saMbaMdhI vacanayoga aupacArika hovAthI gauNabhUta zrata che. A saMbaMdhamAM vaLI bIjAo ema kahe che ke te kevaLI evA vaktAno vacanayoga zrotAne thatA zrutanuM kAraNa hovAthI te dravyazrata che. matalaba ke pUrvokta artha kevaLajJAnavaDe jANIne kevaLI upadeze che, tethI temane te zabdo vacanayoga che, ane sAMbhaLanArAone bhAvazrutanuM kAraNa hovAthI te dravyadbhuta che. 829. eja artha kahevAne have bhASyakAra mahArAja kahe che. nAUNa kevaleNaM, bhAsai na sueNa jaM suyaaiio| paNNavaNijje bhAsai, nANabhilappe suyAIe // 830 // tatthavi jogge bhAsai, nAjogge gAhayANuvittIe / bhaNie va jammi sesaM, sayamUhai bhaNai tammattaM // 831 // vaijogo taM na suyaM, khaovasamiyaM suyaM jao na tao / vinnANaM se khaiyaM, saddo uNa dabbasuyamettaM // 832 / / sesaM chaumatthANaM, jaM vinnANaM suyANusAreNaM / mAvasurya mArU, ravasamA 3 8rUNA bhaNNataM vA na suyaM, sesaM kAlaM suyaM suNatANaM / taM ceva suyaM bhaNNai, kAraNakajjovayAreNa // 834 / / ahavA vaijogasuyaM, sesaM sesaMti jaM guNabhUyaM / bhAvasuyakAraNAo, jamappahANaM tao sesaM // 835 // vaijogasuyaM tesiMti, kei tesiMti bhAsamANANaM / ahavA suyakAraNao, vaijogasuyaM suNatANaM // 836 // kevaLI kevalajJAnavaDeja jANIne upadeze che, paNa zrutavaDe jANIne nahi, kemake temanuM jJAna zrutAtIta che. ( zrutarahita che.) abhilApya bhAvo bole che. paNa anabhilApya bhAvo nathI bolatA, temAM paNa grAhakanI anuvRttie yogya artha bole che, ayogya nathI bolatA, je zabdo bolyA pachI zeSakALe (zrotA) svayaM vicAre che, te bhAvathuta che, ane kevaLI bole te mAtra vacanayoga che. paNa zrata nathI. kemake zruta kSAyopathamika che, ane te kSAyopathamika jJAna to temane nathI, temane to kSAyikajJAna che. temanA zabdo (zrotAne) dravyazrutamAtra che. zeSa chabasthonuM je zrutAnusAre vijJAna che te kSAyopathamika upayogathI bhAvasRta kahevAya che. bolatI vakhate kevaLInA zabdo zrata nathI, paNa sAMbhaLyA pachI zrotAone te zabdothI bhAvazruta thAya che, mATe kAraNakAryanA upacArathI te dravya zruta kahevAya che. athavA vacanayogaja zrata che, paNa te zeSa eTale guNabhUta zrata che, kemake te bhAvazrutanuM kAraNa hovAthI apradhAnazruta che, temane eTale bolanArAone Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) kevaLajJAnanuM svarUpa. [347 te vacanayoga zrata che, ema keTalAka kahe che, athavA sAMbhaLanArAone zrutanuM kAraNa hovAthI vacanayoga zrata che. 830 thI 836 A pramANe kevaLajJAnanuM svarUpa kahyuM, have enA gati Adi dvAromAM satpadaprarUpaNAdi kahe che. temAM prathama gatidvAramAM manuSyagati ane siddhagatimAM kevaLajJAna hoya che, bIjImAM nahi. indriyadvAramAM atIndriyane hoya che, kAyadvAramAM trasakAya ane akAyamAM hoya che, yogadvAramAM sayogI ane ayogIne hoya che, vedadvAramAM avedIne hoya che, kaSAyadvAramAM akaSAyIne hoya che, vezyAdvAramAM salezI ane alezIne hoya che, samyakatvadvAramAM samyagRSTine hoya che, jJAnadvAramAM kevaLIne hoya che, darzanadvAramAM kevaLadarzanavALAne hoya che, saMyatadvAramAM saMyatI ane nosaMyatInoasaMyatIne hoya che, upayogadvAramAM sAkAra ane anAkAra banne upayogamAM hoya che, AhArakatAramAM AhArI ane anAharI bannemAM hoya che, bhASakadvAramAM vaktA ane avaktA ubhayamAM hoya che, parIttadvAramAM parIttane ane noparIttanoaparIttane hoya che. paryAptadvAramAM paryAptAne ane noparyAptAnoaparyAptAne hoya che. sUkSmadvAramAM bAdarane ane nobAdarano sUkSmane hoya che, saMjJIdvAramAM nosaMjJInoasaMjJIne hoya che, bhavyadvAramAM bhavyane ane nobhavanoabhavyane hoya che. caramadvAramAM carama eTale bhavastha kevaLIne ane nocaramanoacarama eTale siddhane kevaLajJAna hoya che. kevaLajJAna pUrve pAmelA ane atyAre pAmatA je jIvo che, teno vicAra potAnI buddhithI karI levo. dravya pramANatAramAM-kevaLajJAna pAmanArA vadhAremAM vadhAre eka samaye ekaso ATha hoya che, ane pUrve kevaLajJAna pAmelAo bhavasthakevaLI ochAmAM ochA ane vadhAremAM vadhAre bethI navakroDa hoya che, ane anantA siddhane kevalajJAna hoya che. kSetra ane sparzanAdvAramAM jaghanyathI lokanA asaMkhyAtamA bhAge kevaLI hoya che, ane utkRSTathI (samudhAtAvasare) sarvalokamAM hoya che. kALadvAramAM sAdi aparyavasita (ananta) kALa sudhI sarva kevaLI hoya che. kevalajJAnanuM attara nathI, kemake te utpanna thayA pachI nAza pAmatuM nathI. bhAgadvAra matijJAnanI peThe samajavuM. bhAvakAramAM kevaLajJAna sAyikabhAve hoya che, ane alpa-bahu_dvAra paNa matijJAnanI peThe samajavuM. 830-836. kevaLajJAnano vicAra pUrNa thayo. te pUrNa thavAthI pAMca jJAnano adhikAra pUrNa thayo. Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ka) samudAyArthadvAra. pUrve bIjI gAthAmAM kahelA phala yoga maMgalAdi dvAromAMnuM trIjuM maMgaLadvAra pUrNa karIne have cothuM samudAyArtha dvArA kahevAno upakrama kare che. ' kevalanANaM nandI, maMgalamiti ceha prismttaaii| 3hu sa maMtyo mA pAvaDay3ogo ri darUcho kevaLajJAna ahIM samApta thayuM, ane te samApta thaye chate nAmAdi bhede karIne bhedavALI naMdI samApta thai ane te samApta thaye chate maMgala samApta thayuM; have te maMgaLathI sAthe evo prakRti anuyoga kahIe chIe. 837. pUrvokta pAMca jJAnamAMthI kyA jJAnano A anuyoga kaho cho? e praznanA uttaramAM zrIgurU kahe che. so mainANAI kayarassa ?, suyassa, jaM na sesAI / ti parArIbAruM, ya paravAde samanthA 8rUTo. pAeNa parAhINaM, dIvo bva parappabohayaM jaM ca / suyanANaM teNa parappabohaNatthaM tadaNuogo // 839 // matijJAnAdi pAMca jJAnomAMthI kyA jJAnano A anuyoga kaho cho ? zrutajJAnano, bIjA jJAnono nahi; kemake bIjA jJAno parAdhIna (gurUAdhIna) nathI, temaja bIjAne bodha karavAmAM samartha nathI; ane zrutajJAna prAyaH parAdhIna che, vaLI je dIpakanI peThe (sva) paranuM prabodhaka che, tethI bIjAone bodha karavA mATe te zrutajJAnano anuyoga kahIe chIe. 838-839. prazna - he gurUdeva ! pUrvokta mati Adi pAMca jJAnomAMthI kyA jJAnano ahiM anuyoga karo cho ? uttara :- zrutajJAnano ahIM anuyoga kahIe chIe, bIjA jJAnono nahi; kAraNa ke zruta sivAyanA mati Adi jJAno parAdhIna nathI, parantu svaAvaraNanA kSaya athavA tenA kSayopazamathI potAnI meLeja utpanna thAya che tethI teno anuyoga karAya nahi, ane zrutajJAna parAdhIna hovAthI teno vyAkhyAna karavArUpa anuyoga karavo joie. zrutajJAna ja parAdhIna che, prAyaH parAdhIna che ema kahevAnuM kAraNa eTaluM ja che ke pratyeka buddha vigerene zrutajJAna kevala kSayopazamathI gurvAdi sAmagrI vinA svayaM utpanna thAya che. tethI zrutajJAna prAyaH (ghaNuM karIne) parAdhIna che ema kahIe chIe. e rIte bIjAM jJAno parAdhIna nathI. vaLI zrutajJAnaja bIjAne bodha karavAne samartha che, kemake te vAcAla (bolatuM) che, bIjAM jJAno mUka hovAthI bIjAne bodha karI zakatAM nathI. arthAt upadezavaDe bIjAne bodha karAya che, ane upadeza zabdavaDe thAya che, e zabda kAraNamAM kAryanA upacArathI zrutajJAnamAMja antabhUta thAya che, bIjA jJAnomAM nahi. tethI zabdAtmakazrutaja bIjAne bodha karanAra che. tathA dIpakanI peThe zrutajJAnaja potAnA ane paranA svarUpane pragaTa karanAra che, bIjAM jJAno e pramANe sva-para prakAzaka nathI. kemake zrutajJAnaja potAnuM ane bAkInA cAra jJAnonuM svarUpa Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] Avazyaka e zrutaskaMdha che. [349 pragaTa karI zake che, bIjAM nahi. ane anuyoga paNa bIjAne bodha karavA mATe pravarte che, AvA kAraNathI zrutajJAna paraprabodhaka hovAthI, najIka hovAthI, bIjAone te zrutanuM vyAkhyAna jaNAvavA mATe zrutajJAnano anuyoga karIzuM. 838-839. " - ziSya pUche che ke so'higao cciya AvAsayassa kayarassa kiM ttha ciMtAe ? | taM ciya suyaMti sAhai suyANuogAbhihANeNaM // 840 // pahelI gAthAmAMja "Avazyakano anuyoga kahuM chuM" ema kahela che, tethI A adhikRta anuyoga Avazyakanoja che, to pachI pAMca jJAnamAMthI kyA jJAnano anuyoga karAya e prazna ja kyAM Ave ? (uttara) zrutajJAnano anuyoga che. te Avazyaka paNa zratano bhAga che ema ahIM kahe che. 840. have anuyoga zabdano artha kahe che. aNuvayaNamaNuogo, suyassa niyaeNa jamabhieeNaM / vAvAro vA jogo, jo'NurUvo'NukUlo vA // 841 // ahavA jamatthao thova-pacchabhAvehiM suyamaNuM tss| abhihee vAvAro, jogo teNaM va saMbaMdho // 842 // sUtrano potAnA abhidheyanI sAthe je saMbaMdha te anuyoga athavA sUrano potAnA artha saMbaMdhI je anukula-anurupa yoga, vyApAra, nirUpaNa karavuM te anuyoga athavA eka sUtrano artha to anaMto che, paraMtu zrI jinezvaranA mukhathI utpAdavyayadhrauvyarUpI arthanI tripadI sAMbhaLIne racela hovAthI, arthathI sToka (thoDuM) ane pazcAt bhAva-pachI thayuM hovAthI sUtra aNu-laghu (nAnuM) hoya che. te sUtrano potAnA abhidheyamAM je. vyApAra (pravRtti) athavA arthanI sAthe saMbaMdha te anuyoga che. 841-842. Avassayassa jai so, tatthaMgAINa aTTha pucchAo / taM hoi surakkhaMdho, ajjhayaNAiM ca na u sesA // 843 // jo e anuyoga Avazyakano che, to temAM aMgAdi ATha-prazno saMbhave che. (jemake Avazyaka e aMga che ke bahu aMgo che? zrutaskaMdha che ke bahu zruta-skaMdho che? adhyayana che ke bahu adhyayano che? udeza che ke bahu uddezAo che? (utaramAM A ATha praznomAMthI be prazna saMbhave che.) te Avazyaka cha adhyayananA samudAyarUpa hovAthI zrutaskaMdha che ane te dareka Avazyaka adhyayanarUpa hovAthI adhyayano paNa che. bAkanA cha prakAra saMbhavatA nathI. 843. ziSya pUche che ke naNu naMdIvakhANe, bhaNiyamaNaMgaM iha kao saMkA ? / bhaNNai akae saMkA, tassAniyamaM ca dAei // 844 // nandI adhyayananuM vyAkhyAna karatAM (Avazyaka) aMga bAhya kahyuM che, tethI zaMkA kyAMthI thAya ? (uttara) nandI vyAkhyAna na karyuM hoya to zaMkA thAya tenA samAdhAna mATe ane A uttarathI nandInI Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 maMgaLa tarIke naMdi zA mATe nahi?. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 vyAkhyAno aniyama batAve che. arthAtu nandInI vyAkhyA karyA sivAya paNa AvazyakanI vyAkhyA thAya ema jaNAve che. 844. prazna :- nandI adhyayananuM vyAkhyAna karatAM kahyuM che ke "A prasthApakanI apekSAe aMga bAhyanA uddeza samudeza anujJA ane anuyoga pravarte che" ityAdi vacanathI Avazyaka aMgabAhya hovAthI aMga nathI ema kaheluM che. to ahIM A zaMkA zAthI thAya che ke jethI uparokta prazno karAya ? uttara :- atre zrutaskaMdhAdi saMbaMdhI to zaMkA thAya, kAraNa ke tyAM nandI adhyayanamAM AvazyakanA A zrutaskaMdhAdi bAbatano nirNaya nathI karyo, tethI te saMbaMdhI prazna thavo joie. Avazyaka aMga che ke anaMga (aMgabAhya) che ? e praznamAM paNa jayAre koI ziSya nandI adhyayana sAMbhaLyA sivAya prathama Avazyaka sAMbhaLe, tyAre zaMkA thAya, tethI atre A aMge anaMgano prazna paNa lIdho, kemake tene Avazyaka aMga che ke aMgabAhya che? evI zaMkA thAya che. prazna :-"maMgalane mATe pahelAM nandI adhyayana sAMbhaLIne pachI Avazyaka sAMbhaLavuM" Avo krama hovA chatAM kema nandI adhyayananI vyAkhyA karyA vinA AvazyakanuM vyAkhyAna nandI adhyayananI pahelAM zA mATe karavuM joIe, ke jethI uparokta zaMkA thAya ? uttara :- aMga-anaMga saMbaMdhInA praznane nirNayanA vacanathI prathama nandInuM vyAkhyAna karavAno aniyama batAve cheeTale ke prathama nadInuM vyAkhyAna karavuM joie ema nahi, parantu viziSTa purUSAdinI apekSAe ethI ulaTuM paNa thAya. 844. sarva zAstromAM maMgalane mATe AdimAM nandInuM vyAkhyAna karavuM joie, ema kahyuM che, to pachI tame nandInA vyAkhyAnano aniyama zAthI kaho cho ? e zaMkAnA samAdhAna mATe kahe che ke - nANAbhihANamettaM, maMgalamiTuM na tIeN vakkhANaM / ihamaTThANe jujjai, jaM sA vottuM suyakrodho // 845 // sAmAnya rIte pAMca jJAna kahevA mAtrathIja nandIrUpa maMgaLa mAnyuM che, paNa ahIM asthAne te nandI (pAMca jJAna)nuM vyAkhyAna karavA yogya nathI; kemake te nandI judo zrutaskaMdha che. 845. zAstranI AdimAM pAMca jJAnanuM kathana karavA mAtrathIja maMgaLa mAnyuM che, paNa zAstra rUpa sarva nandInuM vyAkhyAna maMgaLarUpe nathI mAnyuM, kemake ahIM asthAne te nandIsUtranuM vyAkhyAna ayogya che. jema mArgamAM cAlatAM maMgaLabhUta dahIM-dUrvA-akSata vigere vastuonuM nAma athavA darzana maMgaLarUpe grahaNa karAya che, paNa tenuM bhakSaNa ke guNazravaNa vagere maMgaLarUpe grahaNa karAtAM nathI, tema ahIM paNa pAMca jJAnonuM kIrtanaja maMgaLarUpa che paNa samagra nandI sUtranuM vyAkhyAnaja kaMI maMgaLarUpa nathI. kemake ahIA tenuM asthAna che. AvazyakazAstranA AraMbhamAM zAstrAntarabhUta nandInuM vyAkhyAna ahIM ayogya che. vaLI ema paNa na kahevuM ke nandI sarva zAstronI antabhUta che, kemake te pada ane vAkyanA samUharUpa hovAthI, siddhAntamAM tene bhinna zrutaskaMdhapaNe kahela che. vaLI ghaNA adhyayananA samUharUpa paNa nathI. kemake te ekaja adhyayanarUpe prasiddha che. 845. Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] Avazyaka padanA nikSepA. [351 jo ahIM nandInuM vyAkhyAna asthAne che, to tame zarUAtamAM pAMca jJAna vistArathI zA mATe kahyAM ? kemake jJAna e nandIrUpaja che, tethI tamArA kahevAmAM pUrvApara virodha Ave che ? eno uttara ApatAM kahe che ke iha sANuggahamuiyaM, na u niyamo'yamahavA'pavAdo'yaM / dAijjai kahaNAe, kayAe purisAdavekkhAe // 846 // ahIM Avazyaka zAstranA AraMbhamAM prathama vistArathI je pAMca jJAno kahyAM che, te ziSyanA anugraha mATe kahela che. paraMtu evo kaMI niyama nathI, ke jJAnanA vistRta kathanathIja maMgala thAya, athavA koI vakhata purUSAdinI apekSAe kathana karavAnI vidhimAM A apavAda paNa jaNAya che. prasaMga na hovA chatAM, AvazyakAdinA AraMbhe naMdIrUpa pAMcajJAnanuM paNa vyAkhyAna karAya che. 846. . A pramANe Avazyaka zrutaskaMdhano anuyoga ahIM nakkI thayA bAda have zuM karavuM? te mATe kahe che. AvassyasuyalaMdho, nAmaM satthassa tassa je bheyaa| tAiM ajjhayaNAI, nAso AvasyAINaM // 847 // kajjo pihappihANaM, jahatthamajahatthamatthasuNNaM ti / nAme ceva paricchA, gejhaM jai hohii jahatthaM // 848 // Avazyaka zrutaskaMdha evuM A zAstranuM nAma che, te zAstranAM (sAmAyikAdi) je bhedo te adhyayano che, tethI (Avazyaka, zrutaskaMdha, adhyayayana vigere) Avazyaka-Adi padono bhinna bhinna nikSepa karavo joie; kemake keTalAka nAmo (dIvo agni vigere) yathArtha che, keTalAka nAmo (palAza maMDapa vigere) yathArtha che, ane keTalAka nAmo (Diltha Divintha vigere) artha zUnya che. zAstranuM nAma artha yukta hovuM joIe, kemake temAMja samudAyArthanuM jJAna thAya che tethI nAma vaDeja (zAstranI) parIkSA karavI joIe, jo arthayukta namavALuM zAstra hoya to te grAhya thAya che. 847-848. - have teja Avazyaka vigere padanA nikSepa kahe che. nAmAIo nAso caubiho maMgalassa va sa neo| viNNeo ya viseso, suttagao, kiMci vucchAmi // 849 / / maMgaLanI peThe Avazyaka vigerenA nikSepA paNa nAmAdi nAma-sthApanA-dravya ane bhAva ema cAra prakAre che. tenI vyAkhyA pUrve kahelA maMgaLa padanI peThe jANavI emAM je kaMI vizeSa che, te anuyoga dvAra sUtrathI jANavo ane ziSyanA anugrahane mATe kaMIka kaMIka ame kahIzuM. 848. - temAM nAma ane sthApanA nikSepa paricita hovAthI nathI kahetA, ane dravya tathA bhAva nikSepamAM dravya Avazyaka be prakAre che, AgamathI ane noAgamathI, temAM prathama AgamathI dravya Avazyaka kahe che. Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352] zikSitAdinuM vivaraNa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga-1 Agamao dabAvAsayaM, tamAvAsayaM payaM jassa / sikkhiyamiccAi, tayaM tayaNuvautto nigadamANo // 850 / / zikSitAdi vizeSaNayukta Avazyaka padano jANa chatAM temAM anupayukta (upayoga rahita) hoya ane te Avazyakane kaheto hoya, to te AgamathI dravyAvazyaka kahevAya che. 850. have uparokta zikSitAdi vizeSaNo anuyogadvAra sUtrAdimAM kahyAM che tenuM svarUpa kahe che. sikkhiyamaMtaM nIyaM, hiyayammi ThiyaM jiyaM durya ei / saMkhiyavaNNAi miyaM, parijiyamettukkameNaMpi / / 851 // jaha sikkhiyaM sanAmaM, taha taMpi tahA ThiyAi nAmasamaM / gurubhaNiyadhosasarisaM, gahiyamudattAdao te ya / / 852 // na vihINakkharamahiyakkharaM ca voccattharayaNamAlabba / vAiddhakkharameyaM, vaccAsiyavaNNaviNNAsaM // 853 // na khAlayamuvalahalaM piva, namiliyamasarUvadhaNNamelo bva / voccatthagaMthamahavA, amiliyapaya-vakkaviccheyaM / 854 // na ya vivihasatthapallavavimissamaTThANachinnagahiyaM vA / viccAmeliya koliyapAyasamiva bherikathaM bva // 855 / / mattAiniyayamANaM, paDipuNNaM chaMdasA'hava'ttheNaM / nAkaMkhAisadosaM, puNNamudattAighosehiM // 856 // kaMTho-DhavippamukkaM, nApvattaM bAla-mUyabhaNiyaM va / guruvAyaNovayAtaM, na coriyaM potthayAo vA // 857 / / sarvaAvazyaka bhaNAyuM hoya te zikSita, hRdayamAM sthira karyuM hoya te sthita, jaldI smaraNamAM Ave te jita, varNa AdInI saMkhyAnA jJAnavALuM te mita, ulaTA kramathI paNa smaraNamAM Ave te parijita, jema potAnuM nAma zikheluM hoya ane sthira kareluM hoya, tema Avazyaka paNa hoya, to te nAmasama gurUe kahela udAtta-anudAtta ane svarita lakSaNavALA ghoSanI sabhAnapaNe uccAraNa karI grahaNa karyuM hoya te ghoSasama. nyUnAdhika akSara rahita te prazasta, bharavADaNe avaLI guMthela ratnamALAnI peThe ulaTa pAlaTa varNa (akSara racanA) jemAM hoya te vyAviddhAkSara ane tenuM viparIta varNavALuM na hoya te avyAviddhAkSara, A akSaramAtranI apekSAe samajavuM. pada ane vAkyanI apekSAe nahI. pattharanA TukaDAthI vyApta evI bhUmImAM haLanI peThe je skUlanA na pAme te asmalita, judA judA dhAnyanA samUhanI peThe je na maLI gayeluM hoya te amilita. (athavA pada vAkyane grantha maLelA na hoya te amilita) athavA jyAM pada-vAkyanuM judApaNuM hoya te amilita. vividha zAstronAM pada-vAkyarUpa ghaNA pallavothI mizrita, athavA asthAne chedine) raceluM hoya te Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) upayogapUrvaka azuddha kriyA paNa phaLadAyaka. [353 vyatyAgraMDita (jema ke - rAjaya pAmelA rAmanA rAkSaso nAza pAmyA) rAkSaso nAza pAmyA pachI rAmane rAjaya maLyuM che. chatAM tethI ulaTo krama che mATe vyatyAgraMDita gaNAya. kolikanA dUdhanI peThe, athavA bherI kaMthAnI peThe na hoya te avyatyAgraMDita. chaMda vaDe mAtrAdi niyatamAna yukta hoya te sUtrathI paripUrNa, ane je AkAMkSAdi doSa rahita hoya te arthathI paripUrNa. (eTale ke kriyAnA adhyAhAranI apekSA na rAkhe avyApaka na hoya ane svataMtra hoya te paNa arthathI paripUrNa kahevAya che.) udAttAdi ghoSa yukta (parAvartanAdi kALe) hoya te paripUrNaghoSa (pUrve zikSAkALe adhyApake kahelA ghoSanI samAna zikhanAra jo ghoSa kare, to te ghoSasama kahevAya ane paripUrNa ghoSayukta to zikhyA pachI punarAvRtti karatAM paNa tevAja ghoSathI bole; tyAre kahevAya eTalo A bemAM taphAvata che.) bALaka athavA muMgAnI peThe avyakta na bole, paNa kaMTha-oSTha rahitapaNe spaSTa bole gurUvAcanAthI prApta kareluM bole paNa pustakAdimAMthI coreluM na bole, athavA svataMtra zIkheluM ke chAnuMmAnuM kAne sAMbhaLeluM paNa na bole. 851-857. ziSya pUche che ke - Agamao'Nuvautto, vattA dabaMti siddhamAvAsaM / kiM sikkhiyAisuyaguNavisesaNe phalamiha'bhahiyaM // 858 // upayoga zUnya vaktA AgamathI dravyAvazyaka che ema siddha thAya che, to pachI zrutanA zikSitAdi guNarUpa vizeSaNo vaDe zuM adhika lAbha che ? 858. zrIgurU eno uttara Ape che. jaha savvadosarahiyaMpi, nigadao suttamaNuvauttassa / davyasuyaM davyAvAsayaM ca taha savakiriyAo // 859 // uvauttassa u khaliyAiyaMpi suddhassa bhAvao suttaM / sAhai taha kiriyAoM, savvAo nijjaraphalAo // 6 // jema sarvadoSarahita evuM paNa sUtra upayogarahita bolanArane dravyazruta ane vakSyamANa dravyAvazyaka gaNAya che, tevI rIte paDIlehaNAdi sarva kriyAo paNa dravyakriyA gaNAya che; vaLI jema zuddha upayoga-vALAne skUlanAdi doSa chatAM paNa te bhAvaThuta che, tema upayogavALAne alanAvALI paNa sarva kriyAo nirjarAnuM phaLa sAdhe che. 859-860. zikSitAdi vizeSaNo kahevAnuM kAraNa e che ke zikSitAdi guNayukta hovAthI sarvadoSa rahita chatAM paNa upayoga rahita bolanArAnuM te zAstra dravyAvazyaka te dravyadbhuta che, ane paDilehaNa-pramArjana Adi badhI badhI kriyAo paNa upayoga rahita karanArane mukhya phaLa rahita dravyakriyAo ja thAya . che; paraMtu zuddha upayoga sahita bolanArAne alitAdi doSayukta chatAM paNa te sUtra tene bhAvakRta thAya che ane paDilehaNAdi badhI kriyAo paNa alanAdi doSovALI hoya, to paNa upayoga sahita karanArAne karmanirjarA karanAra thAya che, tethI bhagavaMte kahelA sarva anuSThAnomAM upayogayukta rahevAno yatna karavo. 859-860. vaLI nyUnAdhIka akSaravALuM zruta bolavAmAM doSa che, te laukika udAharaNo kahIne sAbita kare che. 45 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354] adhika akSaramAM kuNAlanuM daSTAMta. (vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 ahie kuNAla-kaviNo, hINe vijjAharAidiTuMtA / bAlA-urAtibhoyaNa-bhesajjavivajjaA ubhae // 861 // adhikAkSara sUtra pAThamAM kuNAla ane vAnaranuM dAMta, hInAkSara pAThamAM vidyAdharAdinAM dAMta ane hInAdhika ubhaya pAThamAM bALaka ane rogIne viparItapaNe bhojana ane auSadha ApavAnuM daSTAMta. 861. pATalIputra nagaramAM mauryavaMzathI utpanna thayelo azakazrI nAmano rAjA hato. tene potAnI eka rANIthI kulANa nAme putra thayo. rAjAe te putrane ujajayanI nagarI tenA bhogavaTA mATe ApI. te pachI kumAra te nagarImAM rahIne ATha varSano thayo, eTale patravAhaka dUte (khepIyAe) AvIne rAjAne kahyuM ke "Apano putra have ATha varSano thayo che." patravAhakathI e samAcAra jANIne rAjAe aMtaHpuramAM rahIne ja potAnA haste kumAra mATe patra lakhyo. temAM lakhyuM ke "phAnImIyatA kumAra: kumAra have bhaNo." e pramANe lakhelo patra bIDyA sivAya tyAM ja mUkIne rAjA laghuzaMkA mATe ukyo, te samaye tyAM rahelI bIjI koI rANIe te patra vAMcyo. vAMcIne vicAryuM ke mAre paNa putra che, paraMtu nAno che ane kuNAla moTo che. tethI rAjayane yogya kuNAla gaNAya, paNa mAro putra na gaNAya, mATe evI koI yukti karuM ke jethI kuNAla rAjyane ayogya thAya. evuM vicArI aMjananI saLI thuMkathI bhijAvIne 3ghIyatAM padamAMnA 34 nI upara anusvAra karyo, ethI "jJAnasaMghavatAM mAra: eTale have kumAra aMdha thAo" ema thayuM. te pachI te patra rANIe eja pramANe e sthaLe mUkayo. rAjAe AvIne vAMcyA sivAya te patra kumAra pAse mokalyo. Avelo patra kumAra pAsenA koI mANase manamAM vAMcIne virUddha lakheluM mAnIne pragaTa na vAMcyo, kumAranA AgrahathI jyAre pragaTa vAMcyo, eTale bhAvArtha jANIne kumAre kahyuM ke mauryavaMzamAM utpanna thayelA amArA vaDIlonI AjJA traNa bhuvanamAM paNa koI ullaMghana nathI karatuM, to pachI temanA ja vaMzamAM janmelo huM pitAnI AjJAnuM kema ullaMghana karUM? e nA thAya, ema kahIne te vakhate ja ansiAM tapAvelI loDhAnI saLI laIne zoka-AjhaMda karatA sarva parijanoe rokayA chatAM paNa AMkhamAM AMjIne aMdha thayo. A banAva jANIne rAjA atizaya kheda pAmyo, pachI zo upAya ? te pachI kuNAla pAsethI ujajayanI laIne koI bIjAM yogya gAma tene ApyuM. te gAmamAM rahIne kuNAla kumAra utkRSTa saMgItakaLA zIkhyo. keTalAka divasa vItyA bAda tene eka putra thayo, eTale rAjaya prApti mATe te kuNAla pATalIputra nagare gayo. tyAM jaIne potAnI saMgItakaLAthI samasta nagaravAsI jananAM citta teNe AkarSI lIdhAM. tenI e khyAti rAjA pAse javAthI rAjAe kuNAlane potAnI pAse bolAvyo. kuNAle rAjabhavanamAM jaI paDadA pAchaLa rahIne ati suMdara saMgIta karyuM; ethI rAjA atyaMta prasanna thaIne bolyo ke "are ! tuM mAMga, tArUM Icchita huM tane ApIza." rAjAnuM e vacana sAMbhaLIne kuNAle kahyuM ke - caMdaguttapaputto u, biMdusArassa nattuo / asogasiriNo putto, aMdho jAyai kAgaNiM // 862 / / Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) bhAvanI adhikatAmAM vAnara yugalanuM daSTAMta. [355 candraguptano prapautra, bindusArano pautra (putrano putra) ane azokagrIno aMdhaputra kAkaNi(rAjaya) mAge che. 862. pATalIputra nagaramAM naMdavaMzano nAza karanAra evA cANakyanA buddhi vaibhavathI mauryavaMzI caMdragupta prathama rAjA thayo, te pachI anukrame bindusAra azokagrI ane kuNAla thayA. tethI candraguptano prapautra thAya bindusArano pautra eTale putrano putra thAya ane azokIno putra thAya. te tamArI pAse kAkaNi mAge che. eTale kSatriya bhASAmAM rAja mAMge che. kuNAlanI yAcanA sAMbhaLIne rAjAe Azcarya sahita paDado dUra karAvyo ane kautukavAlA rAjAe pUchayuM eTale kumAre sarva hakIkata savistAra kahI saMbhaLAvI. pachI rAjAe kahyuM ke "tuM aMdha hovAthI rAjyane zuM karIza?" kumAre kahyuM - deva ! mAre rAjayane yogya putra thayo che. rAjA :- kayAre ? kumAra :- "saMprati" hamaNAM. rAjAe kuNAlanA putranuM nAma e uparathI "saMprati" rAkhyuM, ane tene rAjaya ApyuM. A pramANe jema ahIM akAra upara eka ja binduthI kumAre AMkho gumAvI, tema sUtramAM paNa binduAdi adhika thavAthI sarva arthano anartha thaI jAya che. 862. bhAvanI adhikatAmAM bIjuM laukika udAharaNa che; te A pramANe che - koI eka jaMgalamAM eka sarovara hatuM, te lokamAM "kAmika tIrtha"nA nAmathI prasiddha hatuM. te sarovaranA kAMThe eka vAlanuM vRkSa hatuM, te vRkSanI zAkhA upara caDIne jo koI tiryaMca sarovaranA pANImAM paDe, to e tIrthanA prabhAvathI te tiryaMca manuSya thaI jAya, ane jo manuSya paDe to deva thAya, paNa jo adhika lobha karIne bIjIvAra e zAkhA parathI pANImAM paDe to paDanAra punaH potAnI mULa avasthAne pAme. eka vakhata tyAM vAnaramithunanA dekhatAM manuSya yugala vaMjula vRkSanI zAkhA parathI sarovaranA jaLamAM paDyuM, ane tIrthanA mAhAbhyathI dedIpyamAna devayugala thaI gayuM. e joIne vAnaramithuna paNa e pramANe sarovaramAM paDyuM ane suMdara manuSyayugala thayuM. temAM manuSyarUpa thayela vAnare adhika lobhathI strIne kahyuM ke ApaNe punaH sarovaramAM paDIe ke jethI devarUpa banIe. strIe nA pADI ane kahyuM ke pharI paDavAthI koNa jANe zuMe thaIe. ApaNuM A suMdara manuSyarUpa che teja basa che. zAstrone viSe atyaMta lobha niSedha karelo che. A pramANe strIe vAryA chatAM paNa te purUSa atilobhathI pharI te sarovaramAM paDayo eTale punaH potAnA mULa svarUpe vAnara thayo. te pachI te strIne tyAM AvelA koI rAjAe potAnI ati vahAlI patnI karI. ane vAnarane koI indrajAlika (madArI) laI gayo. teNe tene nAcatAM zIkhavyuM. eka divase madArI teja vAnarane laI ramata karavAne te strI sahita beThelA evA rAjA pAse gayo. vAnarAe te rANIne oLakhI ane rANIe paNa te vAnarane oLakhyo, ethI aTakAvavA chatAM paNa vAnara rANIne levA mATe tenI sanmukha vAraMvAra doDavA lAgyo, eTale rANIe kahyuM ke - Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356] hIna akSaramAM vidyAdharanuM daSTAMta. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 jo jahA vaTTae kAlo, taM tahA seva vAnarA ! / mA caMgutaparAmo, vAnarA ! pav sara 863ii he vAnara ! je kALa jevo varte che tevo teno anubhava kara; vaMjulanA patananA lobhathI bhraSTa thayelA he vAnara ! have te patana saMbhALIza nahI. 863. jema adhika lobhano abhiprAya vAnarane duHkha mATe thayo, tema mAtrAAdithI adhika sUtra paNa anartha mATe thAya che. have akSarAdie hIna evA sUtrapAThamAM duHkha jaNAvavA udAharaNa kahe che. vijjAhara rAyagihe, uppaya paDaNaM ca hINadoseNa / kahaNosaraNAgamaNaM, payANusArissa dANaM ca // 864 // hInAkSarapaNAnA doSathI rAjagRha nagaramAM utpAta ane patana karatA arthAt icchita sthAne nahi jaI zakatA vidyAdharane joIne (zreNika) samavasaraNamAM AvI bhagavaMtane pUchayuM. bhagavaMte teno khulAso karyo. ane tethI abhayakumAre te padAnusArI vidyApUrNa karI ane tethI vidyAdhare abhayakumArane vidyA ApI. 864. rAjagRhanagaramAM eka vakhata bhagavAn mahAvIra samavasaryA te vakhate temanI pAse temanI dharmadezanA sAMbhaLIne sarva sabhA uThI te sAthe zreNika paNa rAjabhuvana tarapha javA lAgyo. tevAmAM temaNe dUra koI vidyAdharane pAMkha vinAnA pakSInI peThe AkAzamAM utpAta ane patana karato joyo. tethI Azcarya pAmIne zreNika rAjA pAchA bhagavaMta pAse AvIne, te vidyAdhara saMbaMdhI hakIkata pUchavA lAgyA. bhagavaMte kahyuM ke e vidyAdharane AkAzagAminI vidyAno eka akSara vistRta thayo che, tethI te vidyA sArI rIte suratI nathI, mATe te uDIne pAcho nIce paDe che. bhagavaMtanuM e kathana pitA pAse rahelA abhayakumAre sAMbhaLyuM. tethI teNe te vidyAdhara pAse jaIne kahyuM, ke jo tuM mane A AkAzagAminI vidyA Ape, to huM tane e vidyAno vistRta akSara saMbhArI ApuM. vidyAdhare e zarata kabula karI, eTale abhayakumAre padAnusArIlabdhithI vismRta akSara saMbhArI Apyo. vidyAdhara zarata mujaba e vidyA abhayakumArane ApIne sukhapUrvaka vaitADhya parvata para jaI sukhI thayo. A pramANe jema hInAkSaravALI vidyA smaraNamAM AvatAM paNa kAma lAgatI nathI ane anartha karanArI thAya che, tema sUtra paNa hInAkSara hoya to anarthakArI thAya che. 864. - have hInAdhika akSaravALA sUtra mATe udAharaNa kahe che. titta-kaDubhesayAI, mANaM pIlejja UNae dei / pauNai Na tehiM ahiehiM marai bAlo tahAhAre // 865 // tIkhA-kaDavA osaDo (rogI pIDA na pAmo ema mAnIne) rogIne tenA mAtApitA ke vaidyAdi jo te ochA Ape, to tethI guNa na thAya, ane vadhAre Ape to maraNa thAya. eja pramANe hInAdhika AhAramAM bALaka paNa maraNa pAme. 865. eja pramANe sUtramAM paNa hInAdhika akSara hoya to anekadoSo prApta thAya, kAraNa ke - atthassa visaMvAo, suyabheAo tao caraNabheo / tatto mokkhAbhAvo, mokkhAbhAve'phalA dikkhA // 866 / / Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] noAgamathI dravyAvazyaka. [357 (nyUnAdhika akSarathI) sUtrano bheda thAya, ane sUtranA bhedathI arthamAM visaMvAda thAya, ane tethI cAritrano bheda thAya, cAritranA bhedathI mokSano abhAva thAya, ane mokSanA abhAve dIkSA niSphaLa thAya. 866. A pramANe AgamathI dravyAvazyaka kahyuM, have noAgamathI dravyAvazyaka kahe che. noAgamo jANaya- bhavvasarIrA - 'irittamAvAsaM / loiya loguttariyaM kuppAvayaNaM jahA sute ||867 / / jJazarIra bhavyazarIra ane te ubhayathI vyatirikta, ema noAgamathI-dravyaAvazyaka traNa prakAre che, temAM ubhaya vyatirikata evuM noAgamathI dravya Avazyaka laukika, lokottara ane kuprAvanika e traNa prakAre jema anuyogadvAra sUtramAM kahyuM che tema jANavuM. 867. jJazarIradravyaAvazyaka, bhavyazarIra dravyaAvazyaka, ane te ubhayathI vyatirikta dravyaAvazyaka ema noAgamathI dravyaAvazyaka traNa prakAre che. jeNe pUrve sArI rIte Avazyaka zIkheluM, siddhazilAne viSe prApta thayeluM jIve choDI dIdheluM evuM muninuM jIvarahita zarIra te jJazarIradravyaAvazyaka che, kemake te zarIrathI pUrve bhAvaAvazyaka anubhavela che. je vyakti bhaviSyamAM Avazyaka jANaze, paNa hamaNAM vartamAnakALe nathI jANatI te vyaktinuM jIvavALuM devadattAdikanuM zarIra yogyapaNAthI bhavyazarIradravyaAvazyaka che, e ubhayathI vyatirikta noAgamathI dravyaAvazyaka traNa prakAre che, eka laukika, bIjuM lokottara ane trIjAM kuprAvacanika, temAM prathama rAjA vigerenAM mukha dhovA Adi je avazyanAM kArya te laukika vyatirikta dravyaAvazyaka, ane je sAdhuonA guNe rahita, kevaLa veza mAtra dhAraNa karI sAdhu jevA jaNAtA pagale pagale aneka asaMyama sthAnanuM sevana karanArA, munio vigere savAra-sAMja pratikramaNAdi avazya kAryo kare te lokottara dravyAvazyaka tathA je pAkhaMDIjano cAmuMDA vigere devatAnA sthAnomAM vilepanAdi Avazyaka kAryo kare che te kuprAvacinaka dravyAvazyaka che. e noAgamathI ubhaya vyatirikta dravyaAvazyakanA traNa bheda jANavA, temAM je no zabda che te AgamanA sarvathA niSedha arthamAM samajavo, kemake uparokta AvazyakamAM jarA paNa Agama jJAna nathI. A noAgamathI dravya AvazyakanuM svarUpa bhedapUrvaka jema anuyogadvAra sUtramAM kahyuM che tema savistAra jANI levuM. 867. upara je lokottara noAgamathI dravya Avazyaka kahyuM che; temAM udAharaNa kahe che. louttare abhikkhaNamAsevAloyao udAharaNaM / sa rayaNadAhagavANiyanAeNa jaIhuvAladdho ||868 // lokottaramAM noAgamathI dravya AvazyakamAM niraMtara doSa sevanAra ane AlocanA karanAra sAdhvAbhAsanuM dRSTAMta che, te sAdhvAbhAsane gItArthamunie ratnadAhaka vaNikanA udAharaNathI Thapako Apyo. 868. lokottaramAM noAgamathI dravya AvazyakamAM niraMtara doSa sevIne AlocanA (prAyazcitta) karanAra sAdhvAbhAsanuM udAharaNa che, te A pramANe - vasaMtapuranagaramAM eka agItArtha saMvignAbhAsagaccha potAnA AcArya sahita vicarato hato, e gacchamAM eka muni raheto hato. te haMmezA doSayukta-sAdhune upayogamAM na Ave evA bhAta Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358] noAgamathI dravyAvazyakamAM daSTAMta. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 pANI grahaNa karIne, pratikramaNa karatI vakhate mahAnuM saMvegI hoya tema dekhAva karato ane karelA sarva doSo gurU samIpe pragaTa karIne prAyazcita leto hato, gurU paNa tene te mujaba prAyazcita ApatA hatA. te sAthe prAyazcita ApatAM haMmezAM kahetA ke "aho ! A muni kevo dharmazraddhALu mahAbhAga che ! je A pramANe duSkara evI AlocanA karIne sukhapUrvaka prAyazcita le che. kharekhara saraLa hovAthI e muni zuddha che. kema ke doSa sevavo sahelo che paNa AlocanA karavI te muzkela che." AvuM joIne bIjA bhoLA sAdhuo vicAravA lAgyA ke kharekhara AlocanA karavI e ja sAdhya che. doSo sevavAmAM aDacaNa nathI ane jo e pramANe haMmezAM nahi karavA yogya kArya karIne AlocanA karIe topaNa kaMI doSa nathI. kemake tenI AlocanA karavAthI zuddhi karI duSkarakArI thaI zakAya che' AvA vicArathI prAyaH AkhA gacchamAM "AlocavuM paNa anAcAra sevavAM' evI mUrkhatA prasarI gaI. e pramANe avidhie vartatA keTaloka kALa gayo, tevAmAM te gacchamAM koI bIjA vidvAna muni prAhuNA tarIke AvyA, temaNe te sarva avidhi joIne vicAryuM ke arere A mUrkha gurUe AkhA gacchano nAza karyo. A vicArathI temaNe te gurUne kahyuM, ke he muni ! tame A nitya doSa sevanAra sAdhunAM A pramANe vakhANa karo cho, tethI girinagaravAsI loko ane rAjAnI peThe duHkha pAmazo. abhaNa gurU :- e kevI rIte ? vidvAna muni :- girinagara nAme eka zahera hatuM, temAM eka kroDAdhipati vaNika raheto hato; te vaNika agnidevano bhakta hovAthI dara varSe ratnothI eka oraDo bharIne te oraDo agnithI saLagAvI deto. tene te pramANe karato joIne te nagaravAsI loko ane rAjA tenI prazaMsA karatA hatA. ke aho ! A zeThanI agnideva upara kevI bhakti che ? ke je daravarSe agnidevane A pramANe ratnothI tRpta kare che. AvI rIte prazaMsA thavAthI te zeTha vadhAre AdarathI eja pramANe agnidevane tRpta karavA lAgyo. ema karatAM eka vakhata mahAjorAvara pavanathI AkhA nagaramAM agni phelAyo, jethI rAjamahela sahita sarva nagara bhasmIbhUta thaI gayuM. jyAre evo mahA anartha thayo tyAre rAjAe ane lokoe vicAryuM ke arere ApaNe e zeThane e pramANe karatAM pahelAthI ja kema na rokayo ? ane tenI prazaMsA zA mATe karI ? jo e pramANe karatAM ApaNe ene prathama ja rokyo hota, to ApaNo A Avo vakhata atyAre na Avata." A pramANe ghaNo ja pazcAttApa karIne te vaNikane daMDa karI tene nagara bahAra kADhI mUkayo. e pramANe te AcArya ! tame paNa A avidhie vartatA sAdhunI prazaMsA karavAthI potAno ane gacchano ubhayano nAza karo cho. mATe A sAdhune tema karatAM aTakAvo. jethI mathurAnagarInA loka ane tenA rAjAnI peThe sarva sukhI thAo. ane jethI tame anartha bhajavAvALA na thAo. AcArya :- e kevI rIte ? vidvAnamuni :- sAMbhaLo. mathurAnagarImAM paNa agnidevano bhakta koI dhanavAna vaNike ratnathI bharelA gharane saLagAvavAno AraMbha karyo, eTale te nagaravAsI lokoe ane rAjAe tene daMDa karI Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] bhAva AvazyakanuM svarUpa. [359 tiraskArapUrvaka kahyuM ke jo tAre agnidevane tRpta karavA hoya, to araNyamAM jaIne ghara karIne zA mATe ema nathI saLagAvato ? ema kahIne te zeThane nagara bahAra kADhayo. tethI e saghaLA agninA anarthathI bacIne sukhI thayA. e pramANe he AcArya ! tame paNa A sAdhune gaccha bahAra kADhIne potAne tathA gacchane mahAanarthathI bacAvo. AvI ghaNI yuktiothI e AcAryane zIkhAmaNa ApI, paNa gurU abhaNa(agItArtha) ane AgrahI hovAthI temaja adharmI hovAthI potAnI ayogya pravRttithI (na nivartyA) te sAdhune aTakAvyo nahi. eTale e vidvAna prANA munie gacchanA bIjA sAdhuone kahyuM ke he mahAbhAgya munio ! AvA abhaNa gurUnA tAbe rahevAthI have saryuM; temano tyAga karIne anya sthaLe jAo, nahi to tamane sarvane anartha prApta thaze. vidvAna muninA upadezathI te sAdhuoe temano tyAga karyo. AvA prakAranA gacchAvALAnuM je Avazyaka te noAgamathI lokottara dravyaAvazyaka kahevAya che. te dravyaAvazyaka udAharaNa pUrvaka kahyuM. 868. have bhAvaAvazyaka kahIzuM. te bhAva Avazyaka AgamathI ane noAgamathI ema be prakAre che. teja vAta kahe che. Agamao bhAvAvAsayaM, tadatthovaogapariNAmo / noAgamao bhAve, pariNAmo nANa- kiMriyAsu // 869 || AvazyakanA arthanA upayoga rUpa pariNAma te AgamathI bhAva Avazyaka che, ane jJAna-kriyA ubhayano pariNAma te, noAgamathI bhAva Avazyaka che. (ahIM nozabda mizraarthamAM samajavo.) 869. uparokta noAgamathI bhAvaAvazyaka traNa prakAre che. te kahe che. loiya louttariyaM kuppAvayaNaM ca taM samAseNaM / lokottaraM pasatyaM satthe teNAhigAro'yaM // 870 / laukika-lokottara-ane kuprAvacanika. ema traNa prakAre saMkSepathI noAgamabhedamAM bhAva Avazyaka che. temAM lokottara bhAvAvazyaka zreSTha che. teno ja A zAstramAM adhikAra che. 870. noAgamathI bhAva Avazyaka laukika-lokottara-ane kuprAvanika ema traNa prakAre che Avo anukrama pUrve vyatirikta dravya AvazyakamAM paNa kahyo che, ane bhAva-AvazyakamAM to anuyogadvArasUtramAM baMdhanI anukULatAdi koI hetu vaDe karIne laukika-kuprAvacanika ane lokottara evo anukrama kahyo che. temAM divasanA pUrva bhAgamAM bhArata ane pAchalA bhAgamAM rAmAyaNa vAMcavuM ityAdi je lokamAM pracalita che, te noAgamathI laukika bhAva Avazyaka che, ane maMtrapAThAdipUrvaka yajJa, aMjali, homAdi karavA, te kuprAvacanika bhAvAvazyaka che, tathA upayoga pUrvaka Avazyaka zravaNa karavuM paDilehaNa AvartAdi kriyAmizra ubhayakALa mukhe muhapati rAkhIne, Avarta karavA pUrvaka vandanAdi sUtrorUpa Avazyaka sUtra bolavA, te lokottara bhAva Avazyaka che. e pramANe saghaLe ThekANe jJAnakriyAnI mizratA vicAravI. A trividha noAgamathI bhAva AvazyakamAM lokottara bhAvAvazyaka kharekhara anupama mokSa sukhanI prAptimAM hetabhUta hovAthI lokottara bhAva Avazyaka ja zreSTha che. ane teno ja ahIM zAstramAM adhikAra che. 870. have AvazyakanAM paryAyanAmo (judA judA nAmo) kahe che. Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360] Avazyaka zabdanA artha. I [vizeSAvazyaka bhASya bhAga1 tassAbhinnatthAiM, supasatthAI jhtthniyyaaii| avyAmohAinimittamAha pajjAyanAmAI // 871 // anya anya sthAnane viSe AvazyakanAM judA judA nAmo sAMbhaLavAthI ziSyane vyAmoha Adi na thAya eTalA mATe te AvazyakanAM eka ja arthavALAM suprazasta yathArtha ane niyata evo AvazyakanAM juda judA nAmo kahe che, kema ke tethI aneka dezamAMthI thayelA ziSyone sukhe sukhe arthanI pratipatti thAya che. 871. 'AvassayaM avassakaraNijjaM dhuva 'niggaho "visohI ya / "yAra ja "nAmo, mArI mA 87ra Avazyaka-avazya karavA yogya -va-nigraha-vizuddhi-cha adhyayana varga - nyAya-ArAdhanA ane mArga (e daza AvazyakanAM judAM judAM nAmo che.) 872. Avazyaka eTale zuM ? te kahe che. samaNeNa sAvaeNa ya, avassakAyavvayaM havai jamhA / aMto aho-nisissa u, tamhA AvassayaM nAma // 873 // sAdhu ane zrAvakane rAtri ane divasanA aMte avazya karavA yogya che, te kAraNathI A Avazyaka kahevAya che. 873. jadavassaM karaNijjaM, teNAvassayamidaM guNANaM vA / AvassayamAhAro, A majjAyA-bhivihivAI // 874 / / A vassaM vA jIvaM, karei jaM nANa-dasaNa-guNANaM / saMnijjha-bhAvaNa-cchAyaNehiM vA''vAsayaM guNao // 875 // avazya karavA yogya Avazyaka che e artha pUrvanI gAthAmAM kahela che. athavA Avazyaka padamAM A zabda maryAdAne abhividhi arthano vAcaka hovAthI guNono AdhAra te Avazyaka che. athavA je A eTale samasta prakAre jIvane jJAnadarzana guNone vaza kare te Avazyaka. athavA sAMnidhyabhAvanA-AcchAdanA vaDe guNathI AtmAne vAsita kare te AvAsaka kahevAya che. 874-875. avazya karavA yogya hovAthI Avazyaka kahevAya che. e Avazyaka padamAM je A zabda che te maryAdA ane abhividhivAcI che, eTale maryAdA vaDe athavA abhividhivaDe (jJAnAdi) guNono AdhAra te Avazyaka. athavA je kriyA AtmAne je jJAnAdi guNothI vAsita kare (yukta kare) te AvAsaka. athavA vastra sugaMdha-dhUpa AdinI peThe je AtmAne guNo vaDe AcchAdita karI zobhAve te AvAsaka. athavA je AtmAnuM doSothI saMvaraNa kare eTale doSo AvavA na de te AvAsaka che. 874-875. A pramANe AvazyakapadanA jAdA judA dasa nAmomAMnA pahelA Avazyaka athavA AvAsaka padano artha kahyo. have bAkInAM padono artha kahe che. evaM ciya sesAI, viusA suya-lakkhaNANusAreNaM / kamaso vattavvAiM, tahA suya-krodhanAmAI // 876 // Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara AvazyakanA paryAyanA artho. [321 * eja pramANe bAkInA pado paNa vidvAne zrutamAM kahelA lakSaNane anusAre anukrame kahevAM, tathA zruta-skaMdhanAM nAmo paNa eja pramANe kahevAM. 876 1. mokSAbhilASI janothI je avazya karAya te avazvakaraNIya kahevAya che. 2 tathA arthathI zAzvatuM hovAthI dhruva. 3. je vaDe Indriya-kaSAya vigere bhAva zatruono nigraha-rodha karAya te nigraha. bIjA AcAryo dhruva eTale pravAhathI anAdi kALanA karmano je vaDe nigraha thAya te dhruvanigraha, ema te be padanuM eka ja paryAya nAma kahe che. tathA 4. karmathI malIna thayelA AtmAnI vizuddhino hetu hovAthI vizuddhi. 5. sAmAyikaAdi cha adhyayanarUpa hovAthI paDadhyayana. 6. je vaDe rAga Adi doSo dUrathI tyajAya te varga, bIjAo e be padanuM ekaja nAma kahe che. jemake sAmAyikAdi cha adhyayanano samUha hovAthI cha adhyayanano varga kahevAya che. 7. Icchita arthanI siddhino zreSTha upAya hovAthI nyAya, athavA jIva ane karmano saMbaMdha dUra karanAra hovAthI nyAya. 8. mokSa ArAdhanAno hetu hovAthI ArAdhanA. 9. mokSanagare pahoMcADanAra hovAthI mArga. e pramANe Avazyaka padanA daza paryAya nAmono artha jANavo. tathA teja pramANe zrata ane skaMdhanAM paryAya nAmo paNa zrutamAM kahelA lakSaNathI jANavAM, jemake zruta-sUtra-graMtha-siddhAMta-pravacana-AjJA-upadeza-ane Agama vigere zrutanAM eka ja arthavALAM nAmo che. tathA gaNa-kAya-nikAya-skaMdha-varga ane rAzI vigere skaMdhanA ekaja arthavALAM nAmo che. tenA artha vidvAne zrutAnusAri lakSaNathI karavAM. ahIM vistAra thavAnA bhayathI kahyA nathI. 876. e pramANe Avazyaka padanA nAmAdi nikSepa kahyA, have zrutapadanA e nAmodi nikSepa kahIzuM. Agamao dabbasuyaM, vattA suttovognirvekno| noAgamao jANaya-bhavbasarIrA'irittamidaM // 877 // hRtopayoga rahita vaktA, te AgamathI dravya zruta che; ane jJazarIra-bhavyazarIra tathA e ubhaya vyatirikta-ema noAgamathI dravyazruta traNa prakAre che. 877. nAma ane sthApanAzruta sugama hovAthI tenuM kathana ahIM nathI karatA, paNa dravyazruta ane bhAvazrutamAM jANavA jevuM che tethI tene kahIzuM. temAM dravya kRta be prakAre che. AgamathI ane noAgamathI, zrutanA upayoga rahita je vaktA te AgamathI dravyadbhuta che. ane noAgamathI dravyazrata jJazarIra bhavyazarIra ane e ubhaya vyatirikta-ema traNa prakAre che. emAMnA pahelA be bheda Avazyaka pramANe jANavA, ane trIjo bheda nIce pramANe jANavo. 877. ___pattAigayaM suttaM suttaM ca jamaMDajAi paMcavihaM / Agamao bhAvasuyaM, suovautto tao'NaNNo // 878 // ( patrAdimAM rahela zrata ane je aMDajAdi pAMca prakAranuM sUtra te banne noAgamathI ubhaya vyatirikta dravyazrata che. tathA zratopayogavAna je jIva te tenAthI ananya hovAthI te AgamathI bhAvakRta che. 878. - pAnA-pustaka-vastra AdimAM lakheluM zruta athavA sUtra te ubhayavyatirikta dravyazruta kahevAya che. ahIM zrata ane sUtra baMne zabdo eka ja arthamAM che, tethI dravya zabdano samAna nAmavaDe apradhAna 46 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362] noAgamathI bhAvabhRtanuM nirUpaNa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 artha rAkhI aMDaja-voDaja-kITajavALaja ane valkaja, ema je AgamamAM pAMca prakAre sUtra kahyuM che, te paNa sUtranA nAmanA sarakhApaNAthI juduM ubhayavyatiriktadravya zruta kahevAya che. temAM cauridriya jAtinA kIDAoe banAvela kozeTAmAMthI thayeluM sUtra aMDaja sUtra kahevAya che. tene lokamAM caTakasUtra (rezama) kahe che. kapAsathI thayeluM sUtra te voMDaja sUtra kahevAya che. kITaja sUtra pAMca prakAre che. paTTa-malaya-azuMka-cInAzuMka ane kRmirAga. A pAMce paTasUtra kahevAya che. vALaja (vALathI thayeluM) sUtra paNa pAMca prakAre che. gheTAnAunanuM-uMTanA unanuM- mRganA vALanuM- uMdaranA vALanuM ane gheTAdinA unathI ugarelI kiTTithI utpanna thayeluM sUtra kiSkriza athavA gheTAdika unanA be traNanA saMyogathI utpanna thayeluM kiTriza; azvAdinA vALanuM tathA valkaja sUtra te zaNa vigerenuM sUtra. e sarva ubhaya vyatirikta dravyakRta (sUtra) jANavuM. bhAva zruta be prakAre che - AgamathI ane noAgamathI. temAM zrutanA upayogayukta je zrutano bhaNanAra hoya te AgamathI bhAva zrata che. ahIM upayogavAna je jIva te upayogathI abhinna hovAthI te jIvane ja upacAra vaDe bhAva gruta kahela che. kharI rIte to zrutano upayoga eja bhAvakRta che. 878. have noAgamathI bhAvazruta kahe che. __noAgamao bhAve, loiya louttaraM purAmihiyaM / sammattapariggahiyaM, sammasuyaM micchamiyaraMti // 879 // noAgamathI bhAvazruta laukika (bhArata-rAmAyaNAdi) ane lokottara (aMgapraviSTAdi) ema be prakAre che, te pahelAM (zrutajJAnAdhikAre) kahyAM che. e sarva samyagdaSTie grahaNa karela hoya to samyapha zruta che, ane mithyAdraSTie grahaNa karela hoya to mithyAzruta che. 879. ahIM ziSya pUche che ke - Agamao bhAvasuyaM, juttaM noAgame kahaM hoi ? / jai nAgamo na suttaM, aha suttamaNAgamo kiha Nu ? // 880 / / AgamathI bhAvazruta to yukta che, paNa noAgamamAM bhAvazruta kema ghaTe ? (kAraNa ke nozabda niSedhArthe hovAthI) jo Agamano abhAva che to zrata nahi, ane jo zrata che to Agamano abhAva kema ? A to mArI mA vAMjhaNInI peThe virUddha che. 880. uvaogo jammatte, taM taM jai vAgamo'vasesaM tu / noAgamotti evaM, kimaNuvauttammi dabbasuyaM ? // 881 // jeTalA jeTalA zrutano upayoga, te te AgamathI bhAvakRta che, ane bAkInuM (upayoga rahita) noAgamathI bhAvazruta che, jo ema kahetA ho to anupayogamAM dravyazruta kema kahyuM? 881. je je zrutanA jANanArAone vize jene jene zrutano upayoga hoya te te jANanAranuM AgamathI bhAvakRta che, ane zeSa upayoga rahita hoya tenuM zruta noAgamathI bhAvaThThata che. ema jo kahetA ho to 877mI gAthAmAM "zratopayoga rahita vaktA te AgamathI dravyadbhuta che" ema je pUrve upayoga rahita vaktAne dravyazruta kahyo che, tenuM zuM thaze ? kAraNa ke te viSayane to tame ahIM hamaNAM noAgamathI bhAvazruta kaho cho, tethI te dravyazruta viSaya rahita thaze. 881. Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) noAgama bhAva zrutamAM no zabdano artha. [363 avisuddhanayamaeNa va, jai taM laddhisuyamaNuvautte'vi / bhAvasu vitha paDha3o, vimagvaDattarasa vasu ? 88rI athavA jo ema kahetA ho ke avizuddha nayanA mate labdhizruta te bhAvathuta (ane bIjuM dravyahyuta) to te bhAvazruta upayoga rahitamAM paNa che, tene dravyazruta kema kaho cho ? 882. athavA ema kaho ke avizuddhanayanA mate zrutalabdhi paNa bhAvamRta kahevAya che, tethI upayoga rati chatAM paNa te labdhi yukta jIvamAM je labdhirUpa zrata che, te bhAvathuta che; ane e labdhizUnyajIvanuM zrata te dravyazrata che, Ama mAnavAthI dravyahRta viSayarahita nahi thAya. A pramANe jo kahetA ho, to upayoga rahita vaktAne dravyazrata kema kaho cho ? kAraNa ke tene paNa zrutalabdhinA saddabhAvathI bhAvazrutanI ja prApti thaze. ane dravyazruta to viSaya rahita ja raheze. kema ke koI paNa zrutalabdhi vinA bolatuM nathI. tethI ema kahevuM e kevaLa vANImAtra ja che bIjAM kAMI nathI. 882. uparokta badhA pakSono AcAryazrI uttara Ape che ke Agamasuovaogo, suddho ciya na caraNAisaMmisso / mose'vi vA vivakkhA, suyassa caraNAibhinnassa / / 883 / / cAritrAdithI mizra nahi, paNa zuddha hRtopayoga te AgamathI bhAvasRta che. mizra upayogamAM paNa cAritrAdithI bhinna hRtopayoganI vivakSA karIe to paNa te AgamathI bhAvasRta che. 883. uparanA prazno no zabdane niSedhArthamAM samajIne karAyA paraMtu ahIMno zabda mizra arthavAcI che. prazna :- te nozabda vaDe karIne dravyazruta, AgamathI bhAva zruta, ane noAgamathI bhAvadyuta e traNa judA kema aMgIkAra karAya che ? uttara :- upayoga rahita zrutanA adhyayana karanAranuM dravyazruta ana kevaLa zuddha zrutano upayoga te AgamathI bhAva zrata athavA cAritrAdithI mizra Rtopayoga paNa ekalA zratanA upayoganI vivekSAthI AgamathI bhAvazruta kahevAya che. 883. caraNAisameyammi u, uvaogo jo sue tao samae / noAgamotti bhaNNai, nosaddo missabhAvammi // 884 / / cAritrAdiyukta zrutamAM cAritrAdi vaDe mizra Rtopayogane siddhAMtamAM noAgamathI bhAvadyuta kahela che. nozabda ahIM mizra bhAvamAM che. niSedhArthaka nathI. 884. nozabdane dezaniSedhamAM athavA sarvaniSedhamAM grahaNa karIe, to je dUSaNa Ave che te 885886 e be gAthAthI kahe che. sabanisehe doso, sabbasuyamaNAgamo pasajjejja / hojjA vA'NAgamao, suyavajjamaNAgamasuyaM tu // 885 // Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364] noAgama bhAva zrutamAM no zabdano artha [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 (nozabda) sarva niSedhArthamAM grahaNa karatAM doSa Ave che. (kemake) tethI sarva zruta anAgamarUpa thAya. athavA anAgamathI zrata sivAyanA (matiAdi jJAno) anAgamarUpa thAya. 885. jo no zabdane sarvaniSedhArthamAM grahaNa karIe to je bhAvazruta hoya, te sarva anAgama rUpa thAya, ema mAnavuM paDe paraMtu e to ayogya che, kAraNa ke zruta to AgamarUpe prasiddha che. athavA sarvaniSedhArthamAM nozabda mAnavAthI zruta vinAnA matiAdi cAra jJAno je bhAva anAgamarUpa che, te bhAvazruta thAya, eTale ke e cAra jJAno zrutarUpa nahi hovA chatAM paNa, temane zratapaNAno prasaMga prApta thAya. 885. * nozabdane dezaniSedhArthamAM grahaNa karIe to paNa doSa Ave che. desanisehe sayalaM, noAgamao suyaM na pAvejjA / bhinnapi va taM deso, caraNAINaM pasajjejjA // 886 // (nozabdane) deza niSedhArthamAM laIe, to sarva zruta noAgamathI bhAvakRta na thAya; athavA vivakSAthI bhinna gaNeluM evuM paNa e bhAvaThuta cAritra Adino eka deza thAya. 886. athavA jo nozabdane deza niSedhArthamAM grahaNa karIe, to AcArAMga Adi samasta zruta noAgamathI bhAvasRta na gaNAya; paraMtu teno keTaloka bhAgaja noAgamathI bhAvazruta gaNAya. ane noAgamathI bhAvakRta to e sarvazrutane kahyuM che. kema ke samasta dvAdazAMgI jJAna-darzana cAritranA paryAyanA piMDAtmaka chatAM, siddhAMtamAM noAgamathI bhAvakRtapaNe prasiddha che. e nozabdane mizravAcaka mAnIe to ghaTe che. athavA nozabdane dezaniSedhArthamAM laIe, to bhAvahyuta bhinna chatAM paNa, cAritrAdino eka bhAga gaNAya, ane e to cAritrAdinI sAthe abhinna dezavALuM kahevAya che. ema na kahIe to ghAe jhana pirasavanI peThe saMkara ekatvAdi doSono prasaMga thAya. mATe no zabda dezaniSedhArthamAM paNa na grahaNa karatAM mizravacanamAMja grahaNa karavo. jethI uparokta dUSaNo na Ave. 886. vaLI no zabdane dezaniSedhArthamAM mAnatAM bIjo paNa doSa Ave che, te kahe che. hojja va noAgamao, suovautto'vi jaM sa desammi / uvajjujjai na u sabbe, teNAyaM mIsabhAvammi // 887 // athavA hRtopayogI paNa noAgamathI bhAvazruta thAya, kemake te upayoga zrutanA eka dezamAM ja ghaTe che, sarvazrutamAM nahi. tethI nozabda mizrabhAvamAM ja grahaNa karavo. 887. vaLI nozabdane eka dezArthamAM grahaNa karavAmAM Ave, to pahelAM je zratopayogIne AgamathI bhAvazruta kahela che, te paNa noAgamathI bhAvazruta thAya, kAraNa ke e mRtopayoga zratanA eka dezamAM ja ghaTe, paNa sarva zrutamAM na ghaTe. kemake sarvazrata to ananta evA abhilAya arthanA viSayavALuM hovAthI sarvazratamAM eka vakhate upayoga na ghaTe. mATe no zabdane eka dezavacanamAM mAnavAthI e zrutopayogI purUSa noAgamathI bhAvazruta thAya, ane ema thavAthI AgamathI ane noAgamathI bhAvasRtano taphAvata nAza pAme. mATe nozabdane eka dezavacanamAM na mAnatAM mizrabhAvamAM ja grahaNa karavo yogya che. 887. Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] noAgama bhAva zrutamAM no zabdano artha. [365 pharI ziSya zaMkA karIne pUche che ke - Aha naNu mIsabhAve, nAbhihio ya nosaho / Tese tanamAve, have riyAI mAre ya 8i88l no zabda mizrabhAvamAM nathI kahyo, paNa deza-te thakI anyabhAva-dravya-kriyA-ane bhAvaarthamAM no zabda kahyo che. 888. nizabda sAmAnya rIte niSedhavAcaka hovAthI mizrabhAvamAM to kayAMya paNa kahyo nathI; dezatadanyabhAva-dravya-kriyA- ane bhAva e pAMca arthamAM kahela che. temAM deza arthamAM nozabdano prayoga karIe to A pramANe artha samajAya che. jema ke "noghaTa' eTale ghaTano eka deza (bhAga), kemake ghaTano eka deza te aghaTa paNa na kahevAya tema ghaTa paNa na kahevAya paraMtu "noghaTa' kahevAya. jemakeghaTano eka bhAga grIvAAdi na kahevAtA tenA bIjA bhAgo paNa ghaTa nahI kahevAya, mATe AkhAe ghaTano abhAva thAya, ane e pramANe-paTa zakaTa AdimAM paNa abhAvanA prasaMgathI sarva zUnyatA prApta thAya, vaLI ghaTano eka bhAga te "ghaTa' paNa na kahevAya kemake ema mAnavAthI to tenA dareka avayavo 'ghaTa' kahevAya, ane ethI ekaja ghaTamAM aneka ghaTanI prApti thAya; ema thavAthI ghaTa saMbaMdhI badhI pravRtti-nivRtti AdinA vyavahArano ja nAza thAya. mATe dhaTano eka deza (bhAga) te noghaTa" ja kahevAya. nazabda tadanya bhAvamAM paNa hoya che, jema ke "no ghaTa" ema kahevAthI ghaTathI bhinna paTa Adi samajAya che. udAharaNa tarIke "no brAhmaNa" ema kahevAthI, brAhmaNa sivAyanA kSatriyAdi samajAya che. tema e paNa jANavuM. dravyArthamAM no zabda ghaTAdino eka dezavAcI che. jema ke "noghaTa nopaTa nostaMbha" ItyAdi pUrve no zabda dezavAcI kahela che tethI A bhinna che. kema ke pahelAM je nozabdane deza vAcI kahyo che, te ghaTAdi sAthe saMbaMdhavALo teno keTaloka bhAga tene noghaTAdi kahela che. ane ahIM to te ghaTAdino eka bhAga grIvA Adi je ghaTathI judA thaIne zerImAM paDyo hoya te ghaTAdithI judo hovAthI pRtha svataMtra dravya kahevAya che. tethI nozabda dravyArthamAM judA eka dezane kahenAra paNa che. nazabda kriyA niSedhavAcI paNa che. jema ke - nathI pAkatuM na pakAvavuM vigere. bhAvaniSedhArthamAM paNa no zabda che. jemake - nahIM suvAya, nahIM ubhA rahevAya. ahIM A akarmaka dhAtunA bhAve prayoga joDelo prayoga nozabda sAthe vAparelo che, bhAva ane kriyAno taphAvata koIpaNa zabdazAstra (vyAkaraNa)thI jANI levo. A pramANe bhinna bhinna vivakSAthI dezAdi arthamAM nozabda joyo che, paNa mizrabhAvamAM to kyAMI nathI joyo. 888. - AcAryazrI uparokta ziSyanA vacananuM samAdhAna kare che ke - saccamayaM desAisa, tahavatthavaseNa shvinniogo| - amiyatthA va nivAyA, jujjai to mIsabhAve'vi // 889 // satya che ke nozabda dezAdi arthamAM che, to paNa arthavazAt zabdano viniyoga thAya che. (je artha jayAM ghaTe te arthamAM tyAM teno prayoga karAya che.) ane nipAto (avyayo) aneka arthavALA che, tethI te mizrabhAvamAM paNa ghaTe che. 889. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366] no zabdano artha. athavA nozabda ahIM dezavAcI kahIe topaNa kaMI hAnI nathI. kema ke - avisesiyasaMmissovaogadesutti vA suyaM kAuM / noAgamabhAvasue, nosaddo hojja dese'vi // 890 / / avizeSita saMmizra upayogano zruta eka deza che, tethI noAgamathI bhAvazrutamAM nozabda dezaarthamAM paNa hoI zake. 890. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 akhaMDa ghaTAdino grIvAdi eka deza che, tema sAmAnya jJAnadarzana cAritranA saMmizra upayogano zruta eka deza che, tethI nozabda deza vAcI mAnavAmAM hAnI nathI, arthAt sAmAnyathI jema paripUrNa ghaTano grIvAdi eka bhAga jema noghaTa kahevAya che. tema avizeSita (sAmAnyathI) jJAna-kriyAnA pariNAmarUpa akhaMDa vastuno zruta paNa eka deza che, tethI jJAnakriyAnA pariNAma e noAgamathI bhAvazruta che. kAraNa ke temAM eka deza tarIke zruta che. 890. have bIjA AcAryano mata jaNAvIne temAM dUSaNa Ape che. noAgamao keI, sahasahAyamuvaogamicchaMti / na sutaramAgamattaM hi daSva-bhAvAgame juttaM // 891 // zabda sahita zrutopayogane keTalAka AcAryo noAgamathI bhAvazruta mAne che. (te ayogya che) kema ke tevA bhAva AgamamAM noAgamapaNuM ja sphuTa rIte yogya che. 891. keTalAka AcAryo, zabda sahita zrutopayogane, noAgamathI bhAvazruta mAne che. eTale ke zrutopayoga pUrvaka bolanArano 'zrutopayoga sahita zabda' noAgamathI bhAva zruta che, kema ke te upayoga ane zabda e benA samudAyamAM upayoga lakSaNa Agamano eka deza che ane zabdanI apekSA vinA kevaLa upayoga mAtra te AgamathI bhAva zruta che. mATe zabda sahita zrutopayoga te noAgamathI bhAvazruta che. u52 pramANe mAnavuM ayukta che, kemake temAM zrutopayoga e sphuTa rIte bhAva Agama che ane zabda e dravya Agama che tethI te Agama ja che. eTale ke zabda sahita zrutopayoga te AgamathI zruta kahevAya, paNa noAgamathI zruta na kahevAya, kema ke jo kevaLa zrutopayoga paNa Agama kahevAya che, to pachI tenI sAthe zabdarUpa dravya Agama maLavAthI to te sArI rIte Agama kahevAya, paNa noAgama to na ja kahevAya, kAraNa ke noAgama to Agama anAgamarUpa samudAyamAM ja ghaTe che. 891. upara jaNAvela pakSane svIkArIne khaMDana karatA kahe che ke - aha nAgamotti saddo, noAgamayA ya tadahiyattaNao / Agamao davvasurya, kiha saddo nAgamo jai so ? / / 892 // zabda Agama nathI, mATe upayoga anAgamarUpa zabdathI adhika hovAthI noAgama che. jo te zabda Agama nathI, to pachI AgamathI dravyazruta kema thAya ? 892. jo ema kahevAmAM Ave ke zabda e Agama nathI, tethI upayoga anAgamarUpa zabda karatAM adhika hovAthI upayoga noAgama che. kema ke Agama-anAgamarUpa samudAyamAM upayoga e Agamano eka deza hovAthI temAM noAgamapaNuM yukta che. Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] no zabdanA artha. [367 jo e pramANe zabda e Agama na hoya, to AgamathI dravya zruta kevI rIte thAya ? naja thAya, kemake zabdane anAgamarUpa mAnela hovAthI zabda AgamanA bhedamAM suprisaddha chatAM paNa te AgamathI dravyazruta na thAya. kharI rIte to zabda e dravyathI Agamaja che. tethI dravyaAgama sahita bhAvaAgama te AgamathI ja bhAvakRta gaNAya che, paNa noAgamathI bhAvasRta gaNAtuM nathI. 892. punaH matAntara jaNAvIne temAM dUSaNa Ape che. anne noAgamao, sAmittANAsiyaM suyaM beMti / jai na suyamaNuvaoge, naNu suyaramaNAsiyaM natthi // 893 // bIjAo svAminI apekSAe zrutopayogane AgamathI bhAvazruta kahe che ane svAminI apekSA vinA noAgamathI bhAvazruta kahe che. jo upayoga zUnyamAM zrata na kahyuM, to pachI svAminI apekSA vinA to bhAvazruta skuTa rIte nathI ja. 893. bIjA keTalAka AcAryo svAmi Azrita kRtopayogane bhAvazruta kahe che, ane svAmI anAzrita mRtopayogane noAgamathI bhAvakRta kahe che, A pramANe teonuM mAnavuM ayogya che. kAraNa ke upayogazUnya vaktAmAM bhAvazruta nathI kahyuM, paraMtu dravyazruta ja kahyuM che. to pachI te svAmimAM anAzrita evuM zruta te to bhAvakRta pragaTa rIte nathI ja. kemake svAmi sivAya pustakAdimAM lakhelA zrutamAM upayoga na ja hoya ane upayoga sivAya bhAvazruta sarvathA na hoya "svAmi anAzrita zrata kayAMya paNa che" ema pratipAdana karanAranuM e to mahAsAhasikapaNuM che. mATe teonuM te maMtavya ayogya che. 893. e pramANe noAgamathI bhAvazruta kahyuM, have zrutanA eka arthavALA paryAye nAmo kahe che. suya-sutta-tha-riddhata-sAsa mANa-vacA rUANe che paNNavaNa Agamo vi ya, egaTThA pajjayA sutte // 894 // zruta-sUtra-graMtha-siddhAMta-zAsana-AjJA-vacana-upadeza-prarUpaNA-ane Agama e sUtranA eka arthavALA paryAya nAmo che. e nAmono artha prathama saMkSepathI kahyo che. e pramANe zrutano nAmAdi nyAsa karyo. 894. have skaMdhano kare che. khaMdhapae'Nuvatto, vattA''gamao sa davvakhaMdho u / noAgamao jANaya-bhavyasarIrA-'iritto'yaM // 895 // skaMdhapadamAM upayogazUnya vaktA te AgamathI dravyaskaMdha che. ane noAgamathI jJazarIradravyaskaMdhabhavya zarIradravyaskaMdha ane tadubhayavyatiritidravyaskaMdha. ema dravyaskaMdha traNa prakAre che, (ahIM nAmakaMdha ane sthApanArUMdha samajI zakAya evA hovAthI kahyA nathI) 895. have vyatirikta dravyaskaMdha sacittAdibhede traNa prakAre che, te kahe che. saccitto accitto, mIso ya samAsao jahAsaMkhaM / . dupayAI dupaesAio ya seNAidesAI // 896 // vyatirikta dravyaskaMdha sacitta-acitta-ane mizra, ema saMkSepathI traNa prakAre che te anukrame dvipadAdi-ddhipradezAdi ane sainyanA agradezAdi jANavA. 896. Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368]. skaMdhanA prakAro. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 vyatirikta dravyaskaMdha, sacitta acitta ane mizra, ema saMkSepathI traNa prakAre che. temAM prathama manuSya-zuka(popaTa)-menA-(sArikA) vigere dvipada sacittadravyaskaMdha che. dADima Amra bIjorA vigere apada sacittadravyaskaMdha che, gAya-bheMsa Adi-catuSpada dravyaskaMdha che. ane be pradezathI AraMbhIne anantANuka parvatanA skaMdho te acittadravyaskaMdha che. tathA hAthI-ghoDA-ratha pAyadaLa-talavAra-bhAlAAdinA samUharUpa senAno Agalo-pAchalo ke madhyama bhAga te mizra dravyaskaMdha che. Adi zabdathI gAma-nagara Adi paNa mizra skaMdha che. 896. bIjI rIte vyatirikta dravyaskaMdhanA traNa bheda he che. - ahavA kasiNo akasiNo, aNegadavyo sa eva viNNeo / desAvaciovacio, aNegadabbo viseso'yaM / / 897 // athavA kRtnaskaMdha-akRtnaskaMdha-ane anekadravyaskaMdha. ema traNa prakAre skaMdho che. deze apacita (ekaThuM kareluM), ane deze upacita (hAnikAraka) teja aneka dravyavALo skaMdha jANavo. (pUrvokta mizra aMdhathI) AmAM eTalo bheda che. 897. athavA vyatirikta dravyaskaMdha bIjI rIte paNa traNa prakAre che. kRmnaskaMdha-akRmnaskaMdha-ane anekadravyaskaMdha. temAM jenAthI bIjo koI sphoTo skaMdha na hoya te kRtna (paripUrNa) skaMdha jANavo. te azvaskaMdha-hastiskaMdha-ane manuSyarUMdhAdi jANavA. prazna:- jo ene kRmna skaMdha kahetA ho, to te pUrvokta sacita azvAdi skaMdhanuM ja bIjAM nAma thayuM. uttara :- ema nahi. pUrve sacittaskaMdhano adhikAra hovAthI kevaLa jIvo ja kahyA hatA. ane ahIM to jIva. ane jIvathI vyApta zarIranA avayavono samudAya tene kRtnaskaMdhapaNe kahela che; AthI abhidheya (kahevA yogya vastu)nA bhedathI prakArano paNa bheda thayo. prazna :- bhale ema hoya, paraMtu kevaLa anyAdi skaMdhane kRtnaskaMdhapaNuM ghaTatuM nathI, kAraNa ke tenI apekSAe hasti Adi skaMdha vadhAre moTA hoya che. - uttara :- ema nahi. kAraNa ke asaMkheya pradezAtmaka jIva, ane jIvAdhiSThita zarIranA pugalono samudAya. tene ja azvAdiskaMdhapaNe kahela che. vaLI jIva asaMkhyaya pradezAtmaka hovAthI sarvatra samAna che. tethI hastiAdi skaMdha mahoTo che ema kahI zakAya nahi. jo jIvapradeza ane pudgalano samudAya banne sAthe vadhe, to gajAdiskaMdha azvAdi skaMdha karatAM moTo kahevAya, paNa tema to nathI, kAraNa ke samudAyanI vRddhino abhAva hovAthI ane mAtra pudgalanI vRddhi-hAnI ahIM nahi kahela hovAthI, sarvatra azvAdimAM kRmnaskaMdhapaNuM virUddha nathI. vaLI bIjA AcAryo pUrvokta sacittaskaMdhanA vicAramAM jIva ane jIvAdhiSThita zarIra pugalonA samudAyane sacittaskaMdha kahe che, ane ahIMyA buddhi vaDe zarIrathI judo karelo kevaLa jIva ja kRmnaskaMdha che ema kahe che. A pramANe banne vyAkhyAnamAM pheraphAra karIne kahe che. tethI temano to ahIM A vyAkhyAnamAM kaMI prazna ja nathI, kema ke azvamastiAdinA jIvapradezomAM nyUnAdhikapaNuM nathI tethI sarvatra kRmnaskaMdhapaNuM virUddha nathI. jenAthI bIjo atyaMta hoTo skaMdha hoya, te apUrNa hovAthI akRmnaskaMdha kahevAya. te be pradezAdithI mAMDIne cheka sarvotkRSTa ananta paramANunA samudAyathI banelA skaMdhamAM eka paramANue nyUna skaMdha paryata jANavuM. kema ke utkRSTaanantANukarkaMdhanI apekSAe eka paramANue nyuna evo Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] kRSna akRtsna skaMdha. [369 utkRSTa anantANuvALo skaMdha akRtsnaskaMdha kahevAya, tenI apekSAe be paramANue nyUnaskaMdha akRtsnaskaMdha kahevAya. e pramANe ekeka paramANunI hAnIe cheka traNa pradezavALA skaMdhanI apekSAe be pradezavALo skaMdha akRtsnaskaMdha jANavo. AthI ja pUrvokta acittaskaMdhathI Ano bheda che. pUrve be pradezIskaMdhathI AraMbhIne saMpUrNa utkRSTa anantANukaskaMdha paryantanA sarva skaMdhone sAmAnyathI acittaskaMdharUpe kahela che, ane ahIM saMpUrNa utkRSTa anantANuvALo eka skaMdha grahaNa nathI karyo, kemake te paripUrNa hovAthI kRtsnaskaMdha che. sacitta-acittarUpa aneka dravyothI banelA skaMdha te anekadravyaskaMdha che, te dezApacitopacita azvahastiAdi skaMdha jANavo. eTale ke nakha-danta kezAdirUpa pradezamAM jIvapradezathI rahita te dezApacita, ane pITha-hRdaya-bAhu UraAdi rUpa pradezamAM jIvapradezathI vyApta te dezopacita. e pramANe viziSTa eka pariNAmathI pariNata sacetana-acatena dezanA samudAyAtmaka evo je azvAdi skaMdha te anekadravyaskaMdha jANavo. prazna :- jo ema hoya to kRtsnasaMdhathI AmAM zo taphAvata rahyo ? uttara :- tyAM azvagajaAdinA jeTalA avayavo jIvapradezovaDe vyApta hoya, teTalA avayavone ja kRtsnaskaMdhapaNe kahela che, paNa jIva pradezothI avyApta nakha Adi avayavonI apekSA sahita nathI kahela, ane ahIM to nakhAdi sahita bIjA avayavo je jIvapradezathI vyApta hoya te ubhayane anekadravyaskaMdha kahela che. eTale kRtsnaskaMdha ane anekadravyaskaMdhamAM taphAvata che. prazna :- to pUrvokta mizrasaMdhathI Ano zo taphAvata che ? uttara :- azva-hastiAdi jIvo ane khaDgaAdi ajIvo bhinna bhinna chatAM paNa temanA samUhanI kalpanA vaDe temane mizraskaMdhapaNuM kahyuM che. ane ahIM to jIvaprayogathI viziSTa eka pariNAme pariNata sacetana-acetana dravyone anekadravyaskaMdhapaNuM kahela che. eTalo e mizramAM ne A anekadravyamAM taphAvata che. Aja kAraNathI mULa gAthAmAM paNa 'viseso" ema kahIne kRtsnaskaMdhathI ane mizraskaMdhathI A anekadravyaskaMdhano bheda che, ema kahyuM che. 897. e pramANe dravyaskaMdha kahyo, have bhAvaskaMdha kahe che. noAgamao bhAvammi, nANa - kiriyA - guNasamUho // 898 / / skaMdha padArthopayoga pariNAma te AgamathI bhAvaskaMdha che. ane jJAna-kriyA-tathA guNano samUha te noAgamathI bhAvaskaMdha che. 899. AgamabhAvakkhaMdho, khaMdhapayatthovaogapariNAmo / ahIM AvazyakazrutaskaMdhanA upayogarUpa avabodha te jJAna jANavuM, ane kriyA te temAM kahelI sAmAcArI tathA mULa-uttara guNa bhedathI bhinna te guNo jANavA. e traNeno samudAya te jJAnakriyA ane guNano samUha jANavo. 898. eja jJAna-kriyA-ane guNano samUha jaNAve che. 1. apUrNa, 47 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370]. AvayanA adhikAra. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 sAmAiyAiyANaM, chaNhajjhayaNANa so samAveso / noAgamo tti bhaNNai, nosaddo mIsabhAvammi // 899 // sAmAyikAdi cha adhyayanono samAveza te jJAna-kriyA-ane guNano samUha kahevAya che. kema ke te jJAna-kriyA-ane guNamaya che, ane te samUha noAgamathI bhAvaskaMdha kahevAya che. kAraNa ke no zabda (ahIM) mizrabhAvamAM che. (ane jJAna-kriyA- tathA guNano upayoga te paNa mizra che.) 899. e pramANe bhAvaskaMdhanuM svarUpa kahyuM, have skaMdhanA eka arthavALAM nAmo kahe che. gaNa-kAya-nikAe ya, khaMdhe vagge taheva rAsI ya / puMje piMDe niyare, saMghAe Aula samUhe // 900 // gaNa, kAya, nikAya, skaMdha, varga, rAzI, puMja, piMDa, nikara, saMghAta, Akula ane samUha. (e skaMdhanAM paryAyanAmo che. sAmAyikAdi cha adhyayananA samUharUpa A zruta che tethI A samudAya te Avazyaka zrataskaMdha jANavo.) 900. have sAmAyikAdi adhyayanonA arthanA adhikAro jaNAvavA mATe prastAvanA kahe che. kiM puNa chakkajjhayaNaM ?, jeNa chalatthAhigAraviNiuttaM / sAmAiyAiyANaM, te ya ime chajjahAsaMkhaM // 901 // zA mATe (Avazyaka) cha adhyayanAtmaka che? cha arthAdhikArathI joDAyeluM che tethI Avazyaka cha adhyayanAtmaka che. e sAmAyikAdi cha adhyayanonA cha arvAdhikAra anukrame A pramANe jANavA. 901 uparokta cha arthAdhikAra kahe che. sAvajjajogaviraI, ukkittaNa guNavao ya paDivattI / khaliyassa niMdaNA vaNatigiccha guNadhAraNA ceva // 902 // sAvaghayoga (pApavyApAra)nI virati, jinezvaronI stuti, guNavantanI pratipatti, skUlanA thai hoya tenI nindA, aparAdha rUpa vraNanI cikitsA, ane guNanI pratitti (e cha adhyayananA cha arthAdhikAra che.) 902. sAvaghayoganI virati (pApa vyApArano tyAga) karavA rUpa arthAdhikAra, sAmayika adhyayanamAM che. ahaMntonA guNanuM kIrtana karavA rUpa arthAdhikAra, caturvizati stavAdhyayana (logassa)mAM che. guNavAnuM gurUne vandana-pUjana karavA rUpa je pratipatti, te arvAdhikAra vandanAdhyayana (vAMdaNA)mAM che. zruta-zIlamAM skUlanA thai hoya tenI nindA karavA rUpa arthAdhikAra, pratikramaNAdhyayana (vaMditta ke zramaNa sUtromAM che. thaelA aparAdhanI mApha mATe cAritrarUpa AtmAnA aparAdharUpI vraNanI cikitsA karavArUpa arvAdhikAra kAryotsargAdhyayanamAM che. vratano bhaMga athavA aticAra thavAthI lAgelA karma, kAussaggathI dUra nathI thayAM tene dUra karavA mATe anazanAdiguNadhAraNa karavArUpa arthAdhikAra, pratyAkhyAna adhyayanamAM che. e pramANe Avazyaka-zrutaskaMdharUpa traNa padano nAmAdi nyAsa karyo. temaja cha arthAdhikAra kahevArUpa samudAyArthanuM nirUpaNa karyuM. 902. Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) pAMcamuM dvAra. [371 have pUrve kahyA mujaba adhyayanano nAmAdi nyAsa kahevo joIe. paNa te ahIM nathI kahetA. kAraNa ke dArakkamAgayANaM, vIsuM vIsumihamohanipphanne / ajjhayaNANaM nAsaM, vakkhAmo lAghavanimittaM // 903 // dvAronA anukrame AvelA adhyayanono nyAsa bhinna bhinna, oghaniSpanna nipekSamAM ahIM AgaLa jatAM lAghavArthe kahevAze. 903. have upasaMhAra karIne AgaLanA viSayano saMbaMdha karatAM kahe che ke Avassayassa eso piMDattho vaNNio samAseNaM / etto ekkekkaM puNa ajjhayaNaM vaNNayissAmi // 904 // e pramANe Avazyakano (Avazyaka zrutaskaMdha evuM jenuM artha yukta nAma che teno) piMDArthasamudAyAthe saMkSepathI kahyo. have pachI sAmAyikAdi ekeka adhyayanano artha kahIzuM. 904. samudAyArtha nAmanuM cothuM dvAra pUrNa thayuM. 5. anuyoganAM dvAra have pAMcamuM dvAra kahevAnI icchAthI prathama sAmAyika adhyayana kahe che. tattha'jjhayaNaM sAmAiyaMti samabhAvalakkhaNaM paDhamaM / jaM savvaguNAhAro, vomaM piva savvadavvANaM // 905 // te cha adhyayanomAM samabhAva lakSaNa sAmAyika nAme paheluM adhyayana che. jema sarvadravyonA AdhArabhUta AkAza che, tenI jema sarvaguNono e AdhAra che. 905. e e adhyayanomAM samabhAva lakSaNa sAmAyika nAmanuM adhyayana sarvamAM paheluM che, kAraNake sarva dharmAstikAyAdi dravyono AdhAra jema AkAza che, tema sAmAyika adhyayana paNa sarva mULottaraguNono AdhAra che. sAmAyika hoya, to te mULottara guNo hoya ane te na hoya, to te guNo paNa na hoya, kemake samatArahita prAptinI aMdara kadipaNa paramArthikaguNo hotA nathI. 905. athavA sAmAyika adhyayana prathama hovAmAM bIjAM paNa kAraNa che. ahavA tabbheya cciya sesA jaM daMsaNAiyaM tivihaM / - na guNo ya nANa-dasaNa-caraNabbhahio jao asthi // 906 // athavA bAkInAM adhyayano sAmAyikaadhyayananA bhedo che, kemake sAmAyika darzanAdi traNa prakAre che. ane jJAna-darzana-ane cAritrathI adhika bIjA guNo nathI. 906. bAkInA caturvizatistavAdi adhyayano sAmAyikaadhyayananA bhedoja che. kemake darzana(samyakatva) sAmAyika, zrutasAmAyika ane cAritrasAmAyika ema traNa prakAre sAmAyika che. A traNa bhedamAM sarva guNanI jAti antabhUta thAya che. kemake jJAna darzana ane cAritra sivAya caturvizatistavAdigataguNo bhinna nathI, tethI bAkInA adhyayano sAmAyika adhyayananA bhedo hovAthI sAmAyika adhyayana sarvathI paheluM kahyuM che. 906. Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372] bheda ane nirukta dvAra. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga1 aNuogaddArAI, mahApurasseva tassa cattAri / aNuogotti tadattho, dArAi tassa u muhAI // 907 // e sAmAyika adhyayananA mahAnagaranI peThe cAra anuyogakAro che. anuyoga eTale tenI (te adhyayananI) vyAkhyA karavAnA dvAro eTale praveza karavAnAM mukho. 907. sAmAyika ane anuyogane mATe e nagara ane dvAranI kalpanA arthavALI che. te batAve che. 'akayaddAram nagaraM, kaegadAraMpi dukkhasaMcAraM / vaDamUnAra puna, sAdidAre sudAma //08o. prakAranA valaye karIne vIMTAyeluM lAravinAnuM nagara e nagara nathI, kemake mANaso jaI AvI zaktA nathI ane eka dvAravALuM paNa duHkhe saMcAra thAya evuM haya che, paraMtu cAra mULadvAra ane pratidvAravALuM nagara sukhe gamanAgamanavALuM thAya che. 908. sAmAiyamahapuramavi, akayaddAraM tahegadAraM vA / durahigama, caudAraM, sapaDiddAraM suhAhigamaM // 909 // (eja pramANe) sAmAyikarUpa mahAnagara paNa artha jANavAnA upAya bhUta evA upakramAdi) dvAre zUnya hoya, to teno artha jANI zakAya nahi. eka vAra hoya to muzkelIthI ghaNA kALe jANI zakAya, tethI uSakramAdi cAraanuyogadvAra yukta hoya to sukhapUrvaka thoDA kALamAM teno artha jANI zakAya. 909. te dvArA A pramANe che. 6 bhedadvAra tANImANi uvakkama-niklevA-'Nugama-nayasanAmAiM / i-tti-Tu-vikhANuM, vmecoDanemethADuM ? . te anuyoga dvArA A pramANe che. upakrama-nikSepa-anugama ane naya, e anuyogadvAronAM nAmo che, ane te anukrame che, traNa, be, be bhedovALA che, ane uttarabhedo aneka prakAre che. 810. e pramANe pAMcamuM dhAropanyAsa ane chaThTha bheda dvAra pUrNa thayuM. 7 nirUktidvAra satthassovakkamaNaM, uvakkamo teNa tammi va tao vA / satthasamIvIkaraNaM, ANayaNaM nAsadesammi / / 911 // te vaDe, te chate athavA tethI zAstrane nikSepa karavA yogya karAya te upakrama. athavA zAstrane samIpa karavuM eTale nyAsa dezamAM lAvavuM te upakrama. 911. dUra rahelI zAstraAdI vastune te te pratipAdana karavAnA prakArovaDe nikSepa karavA yogya karavuM te upakrama, upakrAnta vastu eTale upakramAntagarta bhedovaDe vicArela vastunoja nikSepa thAya che anyathA nahi. athavA gurUvacanavaDe zAstrane nikSepa yogya karAya che, tethI te upakrama, athavA ziSyane zravaNano Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara 8muM krama dvAra. [373 bhAva hovAthI, je mATe zAstra nikSepa yogya karAya che, tethI upakrama athavA vinIta ziSyanA vinayathI zAstrane nikSepa yogya karAya te vinaya upakrama. kemake vinayavaDe ArAdhita gurUja zAstrane nikSepa karavA yogya kare che. ahIMA saghaLe ThekANe zAstranuM samIpakaraNa. zAstranuM. nyAsa dezamAM lAvavuM ane nikSepayogya karavuM e rUpa upakrama jANavo. 911. have nikSepanI nirUkti kahe che. nikkhippar3a teNa tahiM tao va niknevaNaM va niknevo / niyao va nicchao vA, khevo nAsotti jaM bhaNiyaM // 912 / / je vaDe je chate athavA jethI zAstrano nAmAdivaDe nikSepa vyavasthA) karAya te nikSepa athavA nAmAdivaDe zAstrano nyAsa-vyavasthA karavI te nikSepa, athavA "ni" eTale nizcita, ane "kSepa" eTale zAstrAdino nAmAdivaDe nyAsa te nikSepa kahela che. 912. I have anugamanI nirUkti kahe che. aNugammai teNa tahiM, tao va aNugamaNameva vA'Nugamo / aNuNo'NurUvao vA jaM, suttatthANamaNusaraNaM / / 913 // je vaDe je chate athavA jethI sUtranuM vyAkhyAna karAya te anugama, athavA "aNu" eTale sutranuM "gama" eTale vyAkhyAna te anugama, athavA anurUpa-yogya rIte arthanuM kathana karavuM te anugama, athavA sUtra ane arthano yogya saMbaMdha karavo te anugama. 913. have nayanI nirUkti kahe che. sa nayai teNa tahiM vA, tao'havA vatthuNo va jaM nayaNaM / bahuhA pajjAyANaM, saMbhavao so nao nAma // 914 // . te (vaktA) saMbhava thatA paryAyo vaDe vastune jANe te naya. athavA je vaDe je chate ke jethI vastu jaNAya te naya. athavA vastuno) bodha te naya. (ananta dharmAtmaka vastumAM eka aMzagrAhI bodha te naya.) vastunA ghaNA paryAyonA saMbhavathI amuka paryAyavaDe vastune jANavuM te naya. 914. sAtamuM nirUktidvAra pUrNa thayuM. 8 kramadvAra prathama upakrama-pachI nikSepa-pachI anugama-ane te pachI naya, A pramANe e anuyoga dvArono anukrama kahevAnuM zuM kAraNa che ? evI zaMkAnA samAdhAna mATe AThamuM kramaprayojana dvAra kahe che. dArakkamo'yameva u, nikkhippar3a jeNa nAsamIvatthaM / aNugammai nANatthaM, nANugamo nayamayavihINo / / 915 / / saMbaMdhovakkamao, samIvamANIya natthanikkhvaM / satthaM tao'Nugammai, naehiM nAnAvihANehiM / / 916 // Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374] bhAva upakramanuM varNana. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 dvArono Aja anukrama che. kAraNa ke je samIpa na lavAyuM hoya, teno nikSepa nathI karAto. nAmAdi nikSepa vinA arthathI anugamana thatuM nathI, temaja nayamata sivAya anugama paNa thato nathI. paraMtu kramathI samIpa lAvIne nAma-sthApanAdi vaDe nizcita evuM je zAstra te arthathI anusarAya che. ane vividha nayo vaDe tenI vyAkhyA karAya che. 91pa-916. ahIM have upakrama kahevAno adhikAra che, te upakrama, bhAva upakramanA AnupUrvI-nAma-pramANavaktavyatA-arvAdhikAra ane samavatAra e je cha bhedo che, tethI AgaLa vistArathI kahevAze. e vistRta arthanuM tAtparya mandabuddhivALAo grahaNa karI zake nahi; tethI teonA upara anugraha karavA bhAva upakramagata AnupUrvI Adi cha bhedo saMkSepathI kahe che. gurubhAvovakkamaNaM, kA parivADI kaitthamajjhayaNaM / bhAvammi kammi vaTTai, kimidaM davvaM guNo kammaM ? // 917 // jIvaguNo'jIvaguNo kiM nANaM daMsaNaM carittaM vA / paccakkhaM aNumANaM, ovammamahAgamo vAvi ? // 918 // loiya louttario, kiM suyamattho'havobhayaM hojjA / appayaoDaNaMtarao, paraMparaM vA''gamo kassa ? // 919 / / kiM diTThivAiyaM kAliyaM va, kiM vA suyatthaparimANaM / sasamaya-parasamaobhayasiddhaMtANaM va ko vacco ? // 920 / / ko va samaegadeso, samudAyatthAhiyAra iha niyo| ajjhayaNovakkamaNa, kAyavvamihevamAIhiM / / 921 // kaI rIte gurU prasanna thAya? kayA anukrame A keTalAmuM adhyayana che? kayA bhAvamAM A adhyayana che? zuM A dravya che, guNa che, ke karma che ? (guNa che to) jIvano guNa che, ke ajIvano guNa che ? (jIvano che to) jJAna, darzana ke cAritra che? (jJAna che to) pratyakSa jJAna che, anumAna che, upamAna che, ke AgamarUpa che? (AgamarUpa che to) laukika Agama che ke lokottara Agama che ? (lokottara Agama che to) sUtrAgama che, arthAgama che, ke ubhayAgama che ? athavA Atmagama che, anantarAgama che, ke paraMparAgama che? dRSTivAda che ke kAlika che? A sUtrArthanuM parimANa keTaluM che? AmAM svasiddhAntaparasiddhAnta-ane ubhayasiddhAntamAMthI kayo siddhAnta tathA teno kayo bhAgarUpa ahIM samudAyArtha adhikAramAM niyata che ? ityAdi prakAre ahIM adhyayanano upakrama karavo. 917-921. sAmAyikAdi adhyayananA jJAna mATe tenI icchAvALA ziSya gurUnA bhAvano upakrama karavo, eTale gurUmahArAja kyA prakAre prasanna thAya ema vicAravuM. paripATI eTale anukrama. te anukrama traNa prakAre che, pUrvAnupUrvIkrama, pazcAnupUrvIkrama, ane anAnupUrvIkrama. A traNe anukramamAMthI kyo anukrama A adhyayanamAM upayogI che ? e praznanA uttaramAM kahevuM ke A traNe anukrama upayogI che. jemake pUrvAnupUrvI kramathI A sAmAyikAdhyayana paheluM che, pazcAnupUrvI kramathI chaThTha che ane anAnupUrvAkramathI to sAtaso aDhAra bhAMgA thAya che, tethI aniyata che. Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] upakramanA cha bheda. [375 audayikAdi cha bhAvano viSaya hovAthI A adhyayana kayA bhAvamAM hoya ? e praznanA uttaramAM kahevuM ke kSayopazama bhAvamAM hoya. A adhyayana dravya che, guNa che ke karma che ? e praznanA uttaramAM kahevuM ke A adhyayanaguNa che. jo guNa che, to te jIvano guNa che ke ajIvano guNa che ? jIvano guNa che. jo jIvano guNa che to te jJAna che, darzana che ke cAritra che ?, jJAna che. to te pratyakSa jJAna che, anumAnarUpa che, upamAna ke AgamarUpa che ? jo AgamarUpa che, to laukika Agama che, ke lokottara Agama che ? lokottara Agama che. lokottara Agama chatAM paNa te sUtrAgama che, arthAgama che, ke ubhayAgama che ? athavA AtmAgama che ? anantarAgama che ? ke paraMparAgama che ? e praznanA uttaramAM samajavuM ke tIrthaMkarone A adhyayana arthathI AtmAgama che, tathA gaNadharone anantarAgama ane bIjAone paraMparAgama che, ane gaNadharone sUtrathI AtmAgama, jaMbUsvAmIne anaMtarAgama, ane bAkInAone paraMparAgama che. vaLI lokottara Agama che, to A adhyayana dRSTivAdika che ke kAlika che ? kAlika che.( eTale kALa vakhata varjine yogya vakhate bhaNAya te kAlika, evo artha ahIM levo) kAlika che to tenA sUtra ane arthanuM parimANa keTaluM che ? sUtrAkSara vagere parimita che, ane artha vagere anantA che; tathA A adhyayanamAM svasiddhAnta-parasiddhAnta-ane ubhaya siddhAnta emAMthI kayuM kahevAnuM che ? ahIM svasiddhAnta kahevAno che svasiddhAMta che, to kyA zAsrano vibhAga samudAyArthapaNe adhikRta che ? sAvaghayoganI viratino ahIM arthAdhikAra che. samavatAra to AnupUrvaAdimAM kahI gayA, tethI judo nathI kahetA. ityAdi prakAre A adhyayanano upakrama karavo. eTale nikSepanI yogyatA karavI. 917 thI 921. have cha prakAre upakrama kahe che. nAmAI chabbheo uvakkamo davvao sacittAI | tiviho ya puNo duviho, parikamme vatthunAse ya // 922 // nAmAdi cha prakAre upakrama che. temAM dravyaupakrama sacittAdi traNa prakAre che, ane te dareka punaH parikarma ane vastunAza ema babbe prakAre che. 922. nAmaupakrama-sthApanAupakrama-dravyaupakrama-kSetraupakrama-kALaupakrama ane bhAvaupakrama ema cha prakAre upakrama che. emAMnA nAmaMupakrama ane sthApanAupakrama sugama hovAthI tenuM svarUpa nathI kahetA. dravyaupakramanuM svarUpa kahIe chIe. AgamathI tathA noAgamathI ema dravyaupakrama be prakAre che. upakrama padanA arthane jANanAra hoya, paNa tenA upayogavAna na hoya te AgamathI dravyaupakrama kahevAya, ane noAgamathI dravyaupakrama to traNa prakAre che. jJazarIra dravyaupakrama-bhavyazarIra dravyaupakrama-ane tavyatirikta dravyaupakrama. emAMnA prathamanA be bheda sugama che, ane trIjo bheda je sacittAdi traNa prakAre che, temAM sacitta dravyaupakrama dvipada-catuSpadAdi jIvono, acittadravyaupakrama goLakhAMDa vigereno, ane mizraupakrama te AbharaNAdi yukta dvipadAdi jIvono jANavo. A sacittAdi upakrama parikarma ane vastunAza ema be be prakAre thAya che. 922. eja parikarma ane vastunAzanuM svarUpa kahe che. parikammaM kiriyAe, vatthUNaM guNavisesapariNAmo / tamAre ya viLAso, vALa nahAnonuM / / 12 / / Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376] dravya upakrama ane kSetra upakrama. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 - kriyAvaDe vastuonA guNavizeSano pariNAma te parikarma; ane vastuno abhAva thAya te vinAza kahevAya. e pramANe dravyAdino upakrama yathAyogya jANavo. 923. kriyAvizeSathI vastuonA guNavizeSano pariNAma te parikarma kahevAya che. jemake ghIrasAyaNAdinA upayogathI sneha-mardanaAdi kriyA vaDe purUSAdinA uttama varNa-baLa yuvAvasthA thavI vigere. jema karNa-skaMdhaAdinI vRddhi thAya che e pramANe kriyA vizeSathI purUSAdi vastune baLayauvanAdirUpa guNa pariNAma pAme che. keTalAkanA mate zAstra zilpa gandharva-nRtya Adi kaLA prApta karavI te dravyaupakrama che, paNa e zAstrAdi vijJAna vizeSane grahaNa karavA rUpa hovAthI, bhAvaupakramamAM teno samAveza thAya, paraMtu jo AtmadravyanA saMskAranI apekSAe tene dravyaupakrama kahIe to kaMI virodha nathI. eja pramANe zukasArikA vigere dvipadAdine zikSAvaDe guNaprApti karavAmAM je dravyaupakrama te sacittano parikarmathI upakrama jANavo. vastuno nAza thaethI vinAzaupakrama kahevAya che, jemake kALAntare purUSAdino nAza thavAno hoya, paNa te purUSAdi vastuno talavAra Adi vaDe hamaNAMja nAza karavo, te vinAzaupakrama kahevAya. eja pramANe hasti-azvaAdi cAra pagavALA ane dADima-Ama ane koTha vigere pagavinAnA jIvono parikarmathI ane vinAzathI je upakrama te paNa sacindravyaupakrama samajI levo, tathA maNi motI-vastra vigere agninuM dravyano khAra-mATI puTapAka Adi vaDe parikarmarUpI upakarma ane ghaNa Adi vaDe TIpavAthI nAzarUpI upakrama jANavo. temaja vastra alaMkArAdi yukta dvipadAdi mizra dravyano paNa eja pramANe parikarma ane vinAzathI upakrama jANavo. jema dravyano upakrama kahyo, tevIja rIte kALa ane kSetrano upakrama paNa samajavo. te anukrame AgaLaja kahevAze. 923. ahIM ziSya zaMkA kare che ane gurU tenuM samAdhAna kare che ke - khettamarUva niccaM, na tassa, parikammaNA na ya vinnaaso| - umAdetivADa, rAja- risIyAroDalya 24o. kSetra amUrti ane nitya hovAthI teno parikarma ane vinAza thaI zake nahi, (uttara) e parikarma - ane vinAza (kSetranA) Adheyagata dravyamAM thato hovAthI te kSetramAM upacAra karAya che. 924. Adheya dvArA paNa te kevI rIte thaI zake ? te mATe kahe che ke nAvAe uvakkamaNaM, hala-kuliyAIhiM vAvi khettassa / saMmajjabhUmikamme, paMthatalAgAiyANaM ca // 925 / / jaLanA AdhArabhUta kSetrano vahANa Adi vaDe upakrama karAya che, ane bhUminA AdhArabhUta kSetrano haLa-kulikA Adi vaDe parikarmarUpa upakrama thAya che. e ja pramANe saMmArjanabhUmikarma-ane mArgamAM taLAva Adi karavA vaDe kSetrano parikarmaupakrama thAya che, temaja hasti bAMdhavA Adi vaDe kSetrano vinAzaupakrama thAya che. 925. have kALaupakrama kahe che. Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] kALa upakrama tathA bhAva upakrama. jaM vattaNAiruvo, kAlo davvANa ceva pajjAo / to takkaraNaviNAse, kIrai kAlovayAro'ttha / / 926 || je vartanAdirUpa kALa che, te dravyono paryAya che, tethI te dravyanA parikarma ane vinAzamAM kALanA parikarma ane vinAzano upacAra karAya che. 926. keTalAka AcAryo kALane vartanAdi rUpe ja mAne che, paNa samayAdirUpa nathI mAnatA. tethI dravyanA parikarma ane vinAzamAM kALanA parikarma ane vinAza thAya che, eTale ke dravyanA paryAyamAM kALaupakramano upacAra karAya che, kahevAnuM tAtparya e che ke hrayaNuka-tryaNUkaAdi rUpe paramANuAdi dravyanuM rahevuM te vartanA, vastuonuM navA-junAdirUpe thavuM te pariNAma ane atIta-anAgatavartamAnarUpa-kriyA, pramANe vartanA-pariNAma ane kriyAdirUpa kALa che, te dravyonA paryAyo che ane tethI dravyanA parikarma ane vinAzano vartanArUpa dravyanA paryAyamAM upacAra karAya che. tethI kALanA paNa parikarma, upakrama ane nAzopakrama kahevAya che. 926. have jeo samayAdirUpe kALa mAne che, teonA mate samayAdirUpa kALanA parikarma ane vinAza kevI rIte thAya ? te mATe kahe che ke chAyAe nAliyAe ca, parikammaM se jahatthaviNNANaM / rikkhAIcArehiM ca tassa viNAso vivajjAso || 927 / / zaMkuAdinA paDachAyArUpa chAyAvaDe athavA ghaTikAdivaDe samayAdirUpakALanuM yathArtha jJAna thavuM te kALano parikarma ane nakSatragrahaAdinI gati vaDe aniSTa phaLadAyakapaNe thavuM te kALano vinAzaviparyAsa kahevAya. 927. e pramANe kALaupakrama kahyo; bhAva upakrama kahe che. [377 jaM parahiyayAkUyAvadhAraNamuvakkamo sa bhAvassa / tassAsubhassa maruiNi-gaNiyA'maccAdao'bhihiyA / / 928 / / je IMgita AkArAdivaDe bIjAnA hRdayanA bhAvane jANavuM te bhAvaupakrama che te mokSanA kAraNabhUta zubha ane saMsAranA kA2NabhUta azubha evI rIte be prakAre che. temAM azubha bhAvaupakramamAM brAhmaNIgaNikA-amAtya vigerenAM dRSTAnto kahyAM che. 928. brAhmaNInuM dRSTAMta :- koI eka brAhmaNIne traNa kanyAo hatI, teNIe vicAryuM ke A kanyAone paraNAvyA pachI evI yukti karUM ke jethI teo sukhI thAya. ema vicArIne sarvathI moTI putrIne paraNAvyA pachI kahyuM ke tAre vAsabhuvanamAM prathama samAgama vakhate, tArA patino kaMIka gunho pragaTa karIne, tenA mastake lAta mAravI. te pachI je bane te mane kaheje. mAtAnA zIkhavyA mujaba te kanyAe te pramANe karyuM, eTale teno pati ati lAgaNI batAvIne kahevA lAgyo, 'are ! vahAlI ! Ama prahAra karavAthI tArA sukumALa caraNane pIDA thaMI haze.' ema kahIne priyatamAnA caraNanuM mardana karavA lAgyo. bIje divase A banAvanI hakIkata teNIe potAnI mAtAne kahI. e banAvathI tenI mAtA jamAIno bhAva jANIne khuza thaI ane putrIne kahyuM ke 'he putrI ! tuM tArA gRhamAM 48 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378] bhAva upakramanAM dAMto. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 tArI IcchA mujaba kara. tAro pati tArA vacanano kadipaNa anAdara nahi kare. te pachI brAhmaNIe bIjI putrIne upara mujaba zIkhavyuM, ane teNIe paNa te pramANe potAnA patinA mastake lAta mArI eTale teno pati bolyo, "are ! kulIna abaLAne Ama karavuM yogya nathI.' ItyAdi kahIne kSaNavAra roza karIne zAMta thaI gayo, bIje divase banelo banAva teNIe potAnI mAtAne kahyo. eTale teNIe kahyuM ke beTA tuM paNa tArA gRhamAM IcchA mujaba raheje, mAtra thoDIvAra krodha karIne tAro pati zAnta thaI jaze.' eja pramANe trIjI putrIne zIkhavavAthI teNIe e pramANe patine lAta mArI, eTale tenA patie atikrodhapUrvaka garjanA karIne kahyuM "are ! tuM kharekhara koI nIcakuLanI jaNAya che, ema na hoya to nIca abaLAne yogya AvuM nIca kAma tuM kema kare ItyAdi ghaNuM ghaNuM kahIne atizaya mAra mArIne gRha bahAra kADhI mUkI. bIje divase banelI hakIkata teNe mAtAne jaNAvI. eTale jamAIno svabhAva jANIne vicAryuM ke jamAIne samajAvavAnuM kAma putrI mATe azakaya che. tethI te jamAI pAse gaI ane bolI ke "he putra ! amArA kuLano rIvAja che, ke vahue prathama samAgame patine A pramANe karavuM.' Ama hovAthI tamAro roSa ucita nathI, ityAdi rIte jamAIne samajAvIne khuzI karyo. pachI putrIne kahyuM beTA ! A tAro pati tAre durArAdhya che, tethI ISTadevanI peThe pramAdarahita enI sevA karaje, nahi to tuM mahAduHkha pAmIza.' gaNikAnuM daoNtaH- koI eka nagaramAM cosaTha kaLA jANanAra devadattA nAmanI rUpAdi guNavALI vezyA rahetI hatI. teNIe potAne tyAM AvanAra kAmI janonA abhiprAya jANavAne mATe ratibhuvanamAM potapotAno vyApAra karatI rAjaputra-vaizyaputra Adi jAtionA Alekho cItarAvyA. tethI tyAM je koI rAjaputrAdi Ave, te te Alekhano potAne anukuLa vyApAra joIne, te te citranI prazaMsA kare. A uparathI te gaNikA prazaMsA karanAranI jAtino nizcaya karIne, te prazaMsakane yogya sevA baradAsa karatI hatI, jethI teo prasanna thaIne gaNikAne puSkaLa dravya ApatA. amAtyanuM daSTAnta :- koIka nagarano rAjA potAnA amAtya (pradhAna) sAthe nagara bahAra azva pheravavA nIkaLyo. mArgamAM jatAM koIzUnya pradezamAM rAjAnA adhe pezAba karyo. e jagyAnI pRthvIno bhAga sthira hovAthI tyAM khAbocIyuM bharAI rahyuM. rAjA pharIne pAcho Avyo, to paNa te pezAba sukAyo nahi, ane teja pramANe khAbocIyuM bhareluM joyuM. AthI rAjAe vicAryuM ke A pradezamAM suMdara taLAva baMdhAvyuM hoya, to ghaNA vakhata sudhI pANI sukAya nahi. ema vicAra karato ghaNA vakhata sudhI rAjA te pradezane joI rahyo. A uparathI iMgitAkAravaDe rAjAno te abhiprAya jANIne, pradhAne te sthaLe keTalAka vakhata pachI rAjAnA hukama sivAya moTuM sarovara khodAvyuM. ane te sarovaranI pALa upara nAnA prakAranA sarva RtumAM puSpa-phaLa ApanAra vRkSono samUha ropyo. te pachI keTalAka divaso vItyA bAda eja mArge rAjA punaH pharavA nIkaLyo ane te sarovara joyuM, tethI pradhAnane pUchayuM, aho ! A mAnasarovara jevuM ati ramaNIya sarovara ahIM koNe karAvyuM ? pradhAne kahyuM- mahArAja Ape ja karAvyuM che. rAjAe sAMbhaLIne vismaya pUrvaka bolyo, "pradhAnajI zuM kaho cho ? meM e karAvavAnI kone ? kayAre AjJA ApI che.?' A uparathI pradhAne pUrvokata sarva Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara prazasta bhAvopakrama. [379 hakIkata kahI, AthI rAjAe vicAryuM ke aho ! bIjAnA manano abhiprAya jANavAmAM A pradhAna kevo kuzaLa che, ema vicArI prasanna thaIne pradhAnanA pagAramAM vadhAro karI ApI tathA bIjI paNa ghaNI maherabAnI karI. A pramANe bIjA paNa AvA bhAvopakramo potAnI buddhithI vicArI levA. paraMtu tenuM phaLa saMsAra hovAthI aprazasta che. 028. sIso guruNo bhAvaM, jamuvakkamae suyaM pasatthamaNo / sahiyatthaM sa pasattho, iha bhAvovakkamo'higao // 929 // zAstra bhaNavuM Adi potAnA hita mATe je ziSya gurUnA zubha bhAvane jANe, te prazasta bhAvopakrama che, ane ahIM A prazasta bhAvapakramanoja adhikAra che. 929. ahIM ziSya pUche che ke ko vakhANAvasare, gurucittovakkamAhigAro'yaM ? / bhaNNai vakkhANaMgaM, gurucittovakkamo paDhamaM // 930 // gurucittAyattAiM, vakhANaMgAI jeNa svvaaiN| to jeNa suppasannaM hoi tayaM taM tahA kajjaM // 931 // ahIM AvazyakAnuyogano (AvazyakanA vyAkhyAnano) avasara che, temAM gurUnA cittanA upakrama (gurUnA bhAva jANavA)no aprastuta adhikAra kema kaho cho ? uttaramAM kahe che ke je cittopakrama che, e vyAkhyAnanuM prathama aMga che (kAraNa che.) kAraNa vinA kArya hotuM nathI, mATe cAlatI bAbatamAM te adhikAranuM kahevuM kAMI aprastuta nathI, mAtra gurUcittApakrama vyAkhyAnanuM prathama aMga che, eTaluM ja nahIM parantu zAstrAdinAM upakra-pustaka-upAzraya-AhAra-vastra-pAtra vigere sahAyaka kAraNo paNa vyAkhyAnanA je aMgo che, te sarva gurUnI prasannatAne AdhIna che; tethI jema gurU prasanna thAya tema ziSya karavuM joIe. 930-931. gurUnuM citta prasanna karavAno upAya kahe che. jo jeNa pagAreNaM tUsai karaNa-viNayA-'NuvattIhiM / ArAhaNAya maggo so, cciya avvAhao tassa // 932 / / AgAriMgiyakusalaM, jai seyaM vAyasaM vae pujjA / tavi ya sina vize, virama ra ArAM puSTha rUrI nivapucchieNa bhaNio, guruNA gaMgA kaomuhI vahai / saMpAiyavaM sIso, jaha taha savvattha kAyavvaM / / 934 // gurU mahArAja je prakAre vinaya-anuvRtti AdivaDe prasanna thAya, tema ziSya karavuM joie, kAraNa ke ziSyane teja gurUArAdhanAno nirvina mArga che. AkAra ne iMgitamAM kuzaLa evA ziSyane jo gurU mahArAja "kAgaDo sapheda che" ema kahe, to paNa temanuM te kathana mithyA na kare, paraMtu ekAntamAM tenuM kAraNa pUche. rAjAnA kahevAthI gurUe ziSyane kahyuM ke "gaMgA kayA mukhe vahe che ?" ziSya Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380]. prazasta bhAvopakramanAM dAMto. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 te sAMbhaLIne gurUe kahyuM teja pramANe sarva kArya karyuM. 932-933-934. kAnyakubdha nagaramAM (kanojamAM) koIka rAjAe koi AcArya sAthe vAtacIta karatAM kahyuM mahArAja amArA rAjaputro vinIta hoya che, AcArye kahyuM-nA, sAdhuo vinIta hoya che. Ama paraspara vivAda thatAM AcArye punaH kahyuM-rAjA vivAda karavAthI zuM? tamArA rAjaputromAMthI je koI utkRSTa vinayavAna hoya tenI parIkSA karo, ane amArA sAdhuomAMthI je tamane avinIta jaNAya tenI parIkSA karo,eTale jaNAze ke bannemAM koNa vinIta che ane koNa avinIta che. AcArya mahArAjanuM e kathana aMgIkAra karIne potAno je putra vinayaguNathI ghaNoja prasiddha hato tene AjJA karIne kahyuM- rAjakumAra ! gaMgA kayAM mukhe vahe che, te zodhI lAva. rAjAnI AvI AjJA sAMbhaLIne kumAre kahyuM mahArAja ! emAM zuM zodhavAnuM che ? nAnA bALako paNa jANe che ke gaMgA pUrvAbhimukhe vahe che. AthI rAjAe gusse thaine kahyuM-are ! khAlI ahIM rahIne ja vitaMDAvAda zA mATe kare che ? tyAM jaI tapAsa karI, AvIne kahe. e pramANe rAjAe kahevAthI kumArane ghaNo gusso caDyo. paNa te antaramAM samAvI icchA vinA rAjakAramAMthI bahAra nIkaLyo. mukhyadvAramAMthI nIkaLatAM tenA koI mitre pUchayuM-"bhAI ! kayAM jAo cho.?' kumAre asUyAthI kahyuM- "araNyamAM rojhane mIThuM ApavA' AthI Azcarya pAmI mitre kahyuM ke ema kema kaho cho ? satya vAta zuM che? te jo gupta rAkhavA yogya na hoya to jaNAvo." mitranA kahevAthI rAjakumAre rAjAnI sarva AjJA jaNAvI, AthI mitre hasIne kahyuM "are kumAra ! rAjAne evo kadAgraha thayo, to zuM tamane paNa evo kadAgraha che, ke jethI nakAmA rakhaDavA jAo cho, thoDo kALa atikramIne rAjA pAse jaIne kaho ke gaMgA pUrva tarapha vahe che. rAjaputre paNa temaja karyuM. A bAbatanI guptacarapurUSe rAjAne khabara ApI, eTale rAjA vilakho thaI bolyo. ThIka have sAdhunI parIkSA karIe.' - AcAryanA ziSyomAMthI je ziSya rAjAne avinIta jaNAyo, tene gurUe AjJA karI ke he bhadra ! jaIne tapAsa kara ke gaMgA kaI tarapha vahe che. gurUnI AjJA sAMbhaLIne ziSya vicAryuM ke gaMgA pUrva tarapha vahe che evuM gurU mahArAja jANe che, chatAM zA mATe mane tapAsa karavAnuM kahetA haze, avazya evI AjJA karavAnuM kaMIka kAraNa haze. kAraNa sivAya evI AjJA kare nahi. mATe mArI pharaja che, mAre gurUnI AjJAnusAra gaMgA kaI tarapha vahe che e barAbara tapAsIne kahevuM. ema vicArI gurUnI AjJA svIkArIne tarata ja bahAra nIkaLyo. bahAra jaIne gaMgA nadI para gayo, tyAM joyuM ke gaMgA pUrva tarapha vahe che. bIjAone pUchatAM paNa jaNAyuM ke te pUrva tarapha vahe che, punaH zuSkatRNa Adine pravAhamAM vahetAM joyAM, ema anvaya-vyatirekathI pravAhano nizcaya karI, gurU pAse AvI, kahyuM "mahArAja ! gaMgA pUrva tarapha vahe che, ne meM tenI satyatA mATe A pramANe karyuM tattva to guruo jANe ItyAdi sarva bInA kahI. guptacare paNa khAnagImAM eja hakIkata kahI ane eTale rAjAne gurU vacanamAM pratIti thaI ke rAjaputro vinIta nathI paNa sAdhuo ja vinIta che, ema rAjAe harSa pUrvaka gurU vacana aMgIkAra karyuM. 93ra-933-934. Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) gurUnI prasannatA mATe dravya Adi upakrama jarUrI. [381 punaH ziSya pUche che ke - juttaM gurumayagahaNaM, ko sesovakkamovaogo'ttha ? / gurucittapasAyatthaM, te'vi jahAjogamAojjA // 935 // uparokta kAraNathI gurUbhAvopakrama kahevo yogya che, paNa bAkInA nAma-sthApanAdi upakramono ahIM zuM upayoga che? uttaramAM kahe che ke gurUnA cittane prasanna karavAne te paNa yathAyogya upayogI thAya che. 935. parikamma-nAsaNAo, dese kAle ya jA jahA joggA / tAo davAINaM, kajjAhArAikajjesu // 936 / / uvahiyajoggaddavyo, dese kAle pareNa viNaeNaM / cittaNNU aNukUlo, sIso sammaM suyaM lahai / / 937 / / ' te te deza ane kALane yogya dravyAdinA parikarma ane nAza e banne upakramo gurUnA AhArAdi kAryamAM karavA. e pramANe utkRSTa vinayathI te te deza-kALane yogya dravyAdi lAvanAra ane gurUcitta jANanAra evo anukULa ziSya sArI rIte zrutane meLave che. 936-937. - marUdeza Adi dezamAM ane grISma Adi kALamAM, gurUnA AhArAdi kAryamAM je je dravya-kSetraane kALano parikarma-ane nAza ucita hoya, te te parikarma-nAza gurUnA cittanI prasannatA mATe karavA. temAM dahIM-dUdha-goLa-suMThAdi gurUne upayogI dravya vaDe dravyano parikarma, upAzrayanA pramArjana Adi vaDe kSetrano parikarma, ziSyane dIkSA ApavAmAM muhUrta ghaTikA Adi jovuM te kALano parikarma, ane eja pramANe eka dravyano bIjA dravyanI sAthe saMyogAdi karI ApavA vaDe zleSmAdi dravyano je nAza, te nAza upakrama paNa samajI levo. e pramANe te te deza-kALane yogya azana-pAnavastra-pAtra auSadhAdi vaDe gurUnA kAryamAM parikarma ane nAza karanAra evo je utkRSTa vinayathI vartanAro ziSya te gurUnA cittane jANavAthI sArI rIte zruta prApta kare che. 936-937. athavA ahavovakkamasAmaNNao, mayA pagaya niruvaogAvi / aNNattha sovaogA, evaM ciya sambanikkhevA // 938 // ahIM prastutamAM nAmasthApanAdi upakramo nirUpayogI che, to paNa upakrama zabdathI sarakhA hovAthI te ahIM kahyA che. jo ke anyatra te upayogI che. eja pramANe bIje sthale paNa bAkInA sarva nipAnuM samajavuM. 38.. athavA - gurubhAvovakkamaNaM kayamajjhayaNassa chabbihabhiyANiM / tatthaNupuvvAIsuM, iNamajjhayaNaM samoyAtAre // 939 // (nAmAdi cha prakAranA upakramano vicAra karatAM) gurUnA bhAvano upakrama kahyo (e kahevAthI eka prakAre upakramanA cha bheda kahyA) have bIjI rIte sAmAyikaadhyayanano ja bheda upakrama kahe che. (AnupUrvI-nAma-pramANa-vakatavyatA-arvAdhikAra ane samavatAra.) AnupUrvI Adi upakrama dvAromAM A sAmAyikaadhyayanano samavatAra karavo. 939. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382] sAmAyikano samAvatAra. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 have AnupUrvI nAmano je prathama upakrama che, temAM sAmAyikaadhyayanano avatAra kare che. aNupubbisamoyAro, kajjo sAmAiyassa sNbhvo| niyamAvatAraNaM puNa, kittaNa-gaNaNANupuvvIsu // 940 // jema saMbhave tema sAmAyikaadhyayanano daza AnupUrvImAM samAvatAra karavo. temAM utkIrtanAnupUrvI tathA gaNAnAnupUrvImAM to tenuM avazya avataraNa karavuM. 940. je je AnupUrvamAM A sAmAyikaadhyayanano avatAra thaI zake, te te AnupUrvamAM avatAra karavo. "nAma-sthApanA-dravya-kSetra-kALa-gaNanA-utkIrtana-saMsthAna-sAmAcArI ane bhAvAnupUrvI. A daza prakAre AnupUrvI che. temAMthI utkIrtanAnupUrvI ane gaNanAnupUrvImAM A adhyayanano samAvatAra thAya che. sAmAyika-caturvizatistavaItyAdi mAtra AvazyakAdhyayananAM nAma ja bolavAM te utkIrtana kahevAya." A sAmayika adhyayana che, ema kahevAthI e adhyayanano utkIrtanAnupUrvImAM samAvatAra thAya che. tathA eka-be-traNa ItyAdi saMkhyA te gaNanA kahevAya che, temAM prathama ane bIjAM Adi je gaNatarI, temAM A adhyayanano samavatAra thAya che, tethI gaNanAnupUrvImAM paNa teno samAvatAra thayo kahevAya. 940. gaNanAnupUrvIthI A sAmAyika adhyayana keTalAmuM che? te kahe che. puSANupubbio taM paDhamaM, pacchANupubbIo chaTuM / jAyai gaNijjamANaM, aniyamiyamaNANupuvIe // 941 // pUrvAnupUrvIthI te sAmAyikaadhyayana paheluM che, ane pazcAnupUrvIthI chaThuM che. tathA anAnupUrvIthI gaNatAM aniyata che, (eTale koI vakhata paheluM - koI vakhata bIjAM-koI vakhata trIjo- koI vakhata cothuM. ItyAdi thAya che. A chae adhyayananA anAnupUrvIthI sAtasone aDhAra bhAMgA thAya che.) 941. e bhAMgA karavAnI rIta batAve che. egAdeguttarayA, chagacchagayA paropparabbhatthA / purimaMtimadugahINA, parimANamaNANupubbINaM // 942 // ekathI ekeke vadhatA aMka cha paryata sthApavA, pachI teone paraspara guNavAthI je saMkhyA thAya, temAMthI pahelA ane chellA bhAMgA sivAya sarva bhAMgA anAnupUrvInA thAya. 942. ahIM cha adhyayana saMbaMdhI ekottara vadhatA cha aMka paryata sthApavA. ane te pachI paraspara temano guNAkAra karatAM je saMkhyA Ave temAMthI pahelA ane chellA, e be bhAMgA sivAya bAkI sarva bhAMgAnI saMkhyA anAnupUrvInI jANavI. jema ke-1-2-3-4-5-6 A aMkono paraspara guNAkAra karavo. eTale ekane bee guNatAM be thAya. bene traNa vaDe guNatAM cha thAya. cha ne cArathI guNatAM covIsa thAya. covIsane pAMcathI guNatAM ekasovIsa thAya. ekasovIsane chathI guNatAM sAtasovIsa thAya. AmAMthI pahelo bhAMgo pUrvAnupUrvArUpa che; ane chello bhAMgo pazcAnupUrvArUpa che, tethI te be bhAMgA bAda karatAM, zeSa sAtaso aDhAra bhAMgA je rahyA, te cha adhyayana saMbaMdhI anAnupUrvInA bhAMgA thAya. Aja pramANe bIjA paNa sAtaAdithI anaMtA pada sudhI anAnupUrvInA bhAMgA karavA Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) bhAMgAnI rIta. 383 hoya to je A sAmAnya rIta che, te pramANe karavA. 94ra. have vizeSathI anAnupUrvInA bhAMgA karavAnI rIti kahe che.. puvANupubbiheTThA, samayAbheeNa kuNa jahAjeTuM / uparimatullaM purao, nasejja pUbakkamo sese / / 943 // anukrame amuka pado sthApavA ane tenI nIce saMketano bheda na thAya tema yathAyeSTha sthApavA. ane tenA AgaLa upara samAna pado sthApavA. ane je zeSa pado rahe te pUrva bhAgamAM anukrame sthApavA. 943. - je padonI vivekSA hoya te padonI anukrame sthApanA karavI, tevI sthApanA te pUrvAnupUrvI kahevAya. te pUrvAnupUrvInI nIce beAdi bhAMgA karavAnI IcchAthI padonI sthApanA jayeSThapadane atikramyA sivAya karavI. ahIM jayeSTa eTale sphoTo na levo paNa je aMka jenI AdimAM hoya tenuM jayeSTapada kahevAya. jemake beno jyeSTa aMka eka teja traNano anujayeSTa ane cAra Adi aMkano te jayeSTAnujayeSTa kahevAya. eja pramANe beno aMka traNano jayeSTa cArano anujayeSTa ane pAMca Adino jayeSTAnujayeSTa kahevAya. e pramANe uparanA aMkanI nIce jayeSTa aMka sthApavo, jayeSTa na hoya, to anujayeSTa sthApavo ane te paNa na hoya to jayeSTAnujayeSTa aMka sthApavo. Ama sthApanA karatAM samaya bheda na karavo. eTale je bhAMgA karavAnA hoya, temAM tene te AMka phera Ave te samayabheda kahevAya. te samaya bheda karyA sivAya uparokta sthApanA karavI. vastuta: samayabheda kyAre thAya ke jyAre karelA bhAMgAnI aMdara bIjo AMka pahelAnI samAna Ave tyAre samayabheda thAya. A pramANe samayabheda (saMketano bheda) karyA sivAya jayeSTAdi aMkanI sthApanA karavI. e sthApelA aMkanI AgaLa uparanA bhAgAnA aMkonI samAna aMko sthApavA. ane zeSa vadhelA aMko tenI pUrve krame sthApavA. eTale je aMka saMkhyAe nAno hoya te prathama sthApavo ane je moTo hoya te pachI sthApavo te pUrvakrama kahevAya. * A rItI vadhAre spaSTa samajAvavAne mATe darzana-jJAna-ane cAritra e traNa padanA bhAMgA karIe. A traNa padane paraspara guNavAthI sAmAnya rIte badhA maLI cha bhAMgA thAya che. vizeSathI A pramANe che, 1-2-3 A pUrvAnupUrvI lakSaNa pahelo bhAMgo che. tenI nIce bhAMgA karavAmAM ekano jayeSTa aMka nathI paNa eno jayeSTa eka che, tethI benI nIce eka mUkavo ane tenI AgaLa upara kahyA mujaba uparanA aMka samAna aMka mUkavo eTale upara traNano AMka hovAthI ahIM paNa traNano aMka mUkavo. ane zeSa rahelo beno aMka pAchaLathI mUkavo. eTale ra-1-3 A bIjo bhAMgo thAya. AnI nIce trIjo bhAgo karavAne beno jayeSTa aMka eka che, paNa te tyAM sthApavo nahi. kema ke AgaLa uparanI mujaba AMko mukavAthI tenI samAna eka aMka AvavAthI samayabheda thAya. vaLI ekano jayeSTa aMka che nahi, paNa cheDe traNa che teno jayeSTa aMka be che tethI traNanI nIce beno aMka mUkavo. ahIM AgaLano bhAga nathI. tethI pAchaLanA bhAge eka ane traNano aMka pUrvakrame mukavA eTale 1-3-2 e trIjo bhAMgo thAya, AnI nIce ekano jayeSTa aMka nathI ane traNane jayeSTa aMka be che. paNa te tenI nIce na mUkavo, kemake AgaLa samAna aMka AvavAthI samayabheda Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384] bhAMgAnI rIta, [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 thAya. mATe traNanI nIce anuyeSTa aMka eka sthApavo, AgaLanA bhAgamAM upara mujaba beno aMka sthApavo. ane pAchaLa vadhelo traNano aMka sthApavo, eTale 3-1-2 A cotho bhAMgo thAya. AnI nIce traNano jayeSTa che ane anujayeSTa eka che, paNa te tenI nIce na sthApavo, kema ke AgaLa samAna aMka AvavAthI samayabheda thAya, vaLI ekano jayeSTa aMka nathI, paNa eno jayeSTa eka che te tenI nIce sthApavo ane pAchaLathI vadhelA be ane traNa anukrame sthApavA, eTale 23-1 A pAMcamo bhAMgo thAya. AgaLanA bhAgamAM jayeSTa eka che paNa te tenI nIce na mUkavo, kemake AgaLa samAna aMka AvavAthI samayabheda thAya, mATe traNano jayeSTa aMka be che, te tenI nIce sthApavo, AgaLanA bhAgamAM eka mUkavo ane pAchaLanA bhAgamAM vadhelo traNano aMka mUkavo eTale 3-ra-1 A chaThTho bhAMgo thAya. A chae bhAMgAnI sthApanA A pramANe che : 1-2-3 2-1-3 1-3-2 3-1-2 2-3-1 3-2-1 - A cha bhAMgAmAMno pahelo bhAgo anupUrvIno che ane chello bhAMgo pazcAnupUrvIno che, tethI e be sivAyanA madhyanA cAra bhAMgA anAnupUrvAnA che. bIjA paNa cAra-pAMca-cha-sAta Adi padonA bhAMgA karavA hoya, to Aja rIte karavA. A pramANe saMkSepathI utkIrtanA ane gaNanAAnupUrvI kahI, ane vistArathI to nAmAMdi bhede anuyogadvArathI jANavI. 943. ema AnupUrvInAmano upakramano pahelo bheda kahyo, have bIjo bheda je nAma che, tenuM svarUpa saMkSepathI kahe che. jaM vatthuNo'bhihANaM, pajjayabheyANusAri taM nAma / paibheyaM jaM namae, paibheyaM jAi jaM bhaNiyaM // 944 // je vastunuM nAma hoya ane paryAyabhedAnusArI dareka bhedamAM name ane dareka bhedanA vAcakapaNe pariName tene nAma kaheluM che. 944. * je jIva Adi vastunA jJAna-darzana-cAritra-rUpa-rasa-gaMdha-sparza-navA-purANa Adi vividha svabhAvone vAcakapaNe anusare, ane dareka paryAyabhedane bolatAM tenA vAcakapaNe pariName te nAma kahevAya che. 844. e nAma ekanAma-benAma-traNa nAma ItyAdi dasanAma paryata dasa bhede che. vaLI e sarva abhilA vastuviSaya hovAthI tene anuyogadvAramAM daza ane peTA bhedathI ghaNA bhedavALuM kahyuM che. temAM chanAmamAM kSAyopathamika bhAvanI aMdara sAmAyikaadhyayanano avatAra thAya che. teja jaNAve che. Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] jJAnAdi guNomAM sAmAyikano avatAra. chavihanAme bhAve, khaovasamie suyaM samoyarai / jaM suyanANAvaraNakkhaovasamajaM tayaM savvaM // 945 // anuyogadvAramAM cha prakAranA nAmamAM cha bhAvo kahyA che, temAMnA kSayopazama bhAvamAM sarvazrutano samavatAra thAya che, kema ke zrutajJAnAvaraNa karmanA kSayopazamathI sarvazruta thAya che ane sAmAyikaadhyayana paNa zrutavizeSa rUpa hovAthI te sAmAyikano paNa kSayopazama bhAvamAM ja samavatAra thAya che. 945. have pramANanuM svarUpa kahe che. 49 davvAicaubbheyaM, pamIyae jeNa taM pamANaM ti / idamajjhayaNaM bhAvotti, bhAvamANe samoyarai || 946 // jIvANaNNattaNao, jIvaguNe bohabhAvao nANe / louttarasuttatthobhayAgame tarasabhAvAo / / 947 || dravyAdi cAra prakAra je vaDe jaNAya te pramANa che. A adhyayana bhAvarUpa hovAthI bhAva-pramANamAM utare che. jIvathI ananya hovAne lIdhe jIvaguNamAM, bodhasvarUpa hovAthI jJAnamAM ane lokottara hovAthI tathA sUtrArthobhayarUpa hovAthI, lokottara sUtrArthaubhayarUpa AgamamAM utare che. kema ke te tat svarUpa che. 946-947. dravya-kSetra-kALa-ane bhAva ema cAra prakAre prameya che. prameyanA bhedathI dravyapramANa-kSetrapramANakALapramANa-ane bhAvapramANa-ema pramANa paNa cAra bhede che. je vaDe dravyAdi cAre jaNAya te pramANa. e cAra prakAranA pramANamAMthI A sAmAyikaadhyayanano avatAra bhAvapramANamAM thAya che, kema ke te zrutavizeSapaNe jIvaparyAya hovAthI jIvabhAva che. bhAvapramANa traNa prakAre che, guNapramANanayapramANa-saMkhyApramANa. A sAmAyika guNarUpa hovAthI guNapramANamAM teno avatAra thAya che. guNapramANa paNa be prakAre che. jIvaguNapramANa ane ajIvaguNapramANa. emAMthI jIvaguNapramANamAM eno avatAra thAya che, kema ke te jIvathI ananya che. jIvaguNa traNa prakAre che. jJAnaguNa-darzanaguNaane cAritraguNa, emAMnA jJAnaguNamAM samavatAra thAya che. kAraNa ke A adhyayana jJAnasvarUpa che. jJAna paNa cAra prakAre che, pratyakSa-anumAna-upamAna-ane Agama, ema cAra prakAre jJAnaguNa che, temAMthI AgamajJAnamAM Ano samavatAra thAya che. AgamajJAna be prakAre che. laukika ane lokottara. temAM A sAmAyika lokottara hovAthI tathA Agama sUtra-artha ane sUtrArtharUpa ubhaya svarUpa-ema traNa prakAre hovAthI trividha lokottara AgamamAM Ano samavatAra thAya che, kema ke te tasvarUpatattvabhAvarUpa che. 946-947. [385 AtmAgama-anantarAgama-ane paraMparAgama. evA bIjI rIte trividha lokottara AgamamAMthI kayA AgamamAM eno avatAra thAya che ? tenA uttaramAM kahe che ke - suyao gaNahArINaM, tassissANaM tahA'vasesANaM / caMJattA-daMtara-paraMparamapamALami // 648aaaa Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386] AtmAgama anaMtarAgama paraMparAgama atthe u titthaMkara - gaNahara- sesANamevamevedaM / mUDhanayaM ti na saMpar3a, nayappamANe'vayAro se / / 949 / / A adhyayana sUtrathI gaNadharone AtmAgama che, temanA ziSyone anantarAgama che ane e sivAyanA bAkInAone paraMparAgama che, tathA arthavaDe A adhyayana tIrthaMkarone AtmAgama che, gaNadharone anantarAgama che ane bAkInAone paraMparAgama che. hamaNAM teno naya pramANamAM avatAra nathI thato, kema ke te mUDha nayavALuM che. 948-949. A adhyayana sUtrathI gaNadharone AtmAgama che, kemake teoe ja sAmAyikane sUtrarUpe racela che, mATe A adhyayananuM Agamana emanA potAnAthI ja che tethI AtmAgama che. ane temanA jaMbusvAmI vigere ziSyone A adhyayana gaNadhara mahArAjothI prApta thayuM che, tethI te jaMbusvAmI Adine te anantarAgama che. tathA te sivAyanA zeSa prabhavasvAmI zayyabhavasUri Adi AcAryone A adhyayana gaNadhara mahArAjanI apekSAe paraMparAe prApta thayela hovAthI paraMparAgama che. A sUtra thakI anukrame AtmAgama AdinI yojanA karI. arthathI A sAmAyika adhyayana tIrthaMkarone AtmAgama che, kema ke temaNe ja tenI prathama arthathI prarUpaNA karI che. gaNadharone anantarAgama che, kemake temane te sAkSAt tIrthaMkarothI prApta thayela che, ane zeSa jaMbusvAmI Adine paraMparAgama che, kema ke temane te paraMparAe prApta thayela che. 939. kAlika zruta mUDhanayavALuM kahevAya che teno nayapramANamAM avatAra nathI thato. pUrvAcAryoe ziSyane vyAmoha thavAnA bhayathI hamaNAM e kAlikazrutano nayapramANamAM avatAra nathI kahyo. 939. ziSya :- keTalA vakhata pachI kAlikazrutamAM navicArano niSedha karyo ? te mATe AcAryazrI kahe che ke - vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 asI purA so niyao, aNuogANamahuputtabhAvammi / saMpai natthi puhutte, hojja va purisaM samAsajja / / 150 / / pahelAM anuyoga judA nahi hatA tyAre temAM nayavicAra avazya hato, paNa hamaNAM te jAdA hovAthI nayavicAra nathI, athavA purUSavizeSanI apekSAe naya avatAra hoya che. 950. pahelAM jyAre caraNakaraNAnuyoga-gaNitAnuyoga-dharmakathAnuyoga-ane dravyAnuyoga pRthak bhAve nahi hatA. tyAre te nayAvatAra avazya hato, paNa hamaNAM e cAre anuyoga bhinna bhinna hovAthI nayAvatAra nathI thato. zrImAn AryarakSitasUrie eka ja sUtramAMthI cAre anuyoganuM vyAkhyAna thatuM hatuM te baMdha karyuM. te vakhata temAM je nayavicAra paNa vistArathI hato, te paNa baMdha karyo. temaNe ja e saMbaMdhamAM bahu vicArathI muMjhAtA ziSyone joIne, cAre anuyoga judA jAdA karyA. kAlikazrutamAM caraNakaraNAnuyoga, uttarAdhyayanAdimAM dharmakathAyoga, sUryaprajJaptiAdimAM gaNitAnuyoga, ane dRSTivAdamAM dravyAnuyoga e pramANe vyavasthA karI, tethI hamaNAM prAyaHnayavicArano niSedha che. jo ke koI prAjJa purUSanI apekSAe nayano vidhi che. paNa te prAyaHzabdathI aniyata che. A kAraNathI sAmAyikano paNa nayomAM avatAra nathI thato. 950. Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyika adhyayana svasamayavaktavyatA che. bhASAMtara] have saMkhyApramANamAM teno avatAra kahe che. saMkhAmANe kAliyasuyapariNAme paritaparimANaM / suo tadatthao puNa, bhaNiyaM tamaNaMtapajjAyaM / / 151 / / (nAma-sthApanA-dravya-kSetra-kALa-upamA-parimANa-ane bhAva e ATha prakAranI saMkhyA anuyogamAM kahI che) te saMkhyApramANano vicAra karatAM kAlikazrutanA parimANa nAmanI saMkhyAmAM avatAra thAya che. te kAlikazruta parimANa be prakAre che, sUtrathI ane arthathI. A sAmAyikaadhyayana saMkhyAtA akSarAdivALuM hovAthI niyata parimANavALuM che ane arthAdithI anantA paryAyavALuM hovAthI anaMta parimANavALuM che. 951. have vaktavyatA kahe che. samao jo siddhaMto, so sa-paro bhayagao tivihabheo / . tattha imaM ajjhayaNaM, sasamayavattavyayAniyayaM / / 952 / / je samaya te siddhAnta kahevAya che, te siddhAnta svasiddhAnta-parasiddhAnta ane ubhayasiddhAnta ema traNa prakAre che. (tethI anuyogadvAramAM svasamayavaktavyatA-parasamayavaktavyatA ane sva-para ubhaya) samayavaktavyatA ema vaktavyatA paNa traNa prakAre kahI che.) temAMthI A sAmAyikaadhyayana svasamayavaktavyatAthI niyata che, kema ke emAM svasamayanuM ja pratipAdana kareluM che. 952. [387 A adhyayanaja svasamayavaktavyatAniyata che eTaluM ja nahi, paNa sarvaadhyayanau svasamayavaktavyatA niyata che, svasamaya ja ahIMA aMgIkAra karavAno che. kAraNa ke parasamao ubhayaM vA, sammaddiTThissa sasamao jeNa / to savvajjhayaNAI, sasamayavattavyaniyayAiM // 953 // parasamaya athavA ubhayasamaya te samyagdaSTine svasamaya ja che, (kAraNa ke te teno yathArtha viSaya vibhAga kare che. jo ke keTalAka adhyayanomAM parasamaya ane ubhayasamayanI vaktavyatA che. topaNa samyagdaSTie grahaNa karela che.) tethI sarve adhyayano svaMsamayavaktavyatA niyata che. e vAta pUrve ghaNI vakhata kahelI che. 953. vaLI micchattamayasamUhaM sammattaM jaM ca taduvagArammi / caTTa parasiddhaMto, to tassa tao sasiddhaMto / / 954 // syAtpadayuktamithyAtvamatano samUha teja samyaktva che, kemake svasiddhAntamAM parasiddhAnta upakArI che, mATe samyagdaSTine te svasiddhAnta che. 954. ekAnta kSaNikapaNuM athavA akSaNikapaNuM mAnanArA bauddhAdidarzanonA samUhane syAtpadayukta grahaNa karavA teja samakita che, kema ke e parasiddhAnta svasiddhAntamAM upakArI che, parasiddhAntanI vyAvRttithI ja svasiddhAntanI siddhi thAya che, kAraNa ke parasiddhAntavALAonuM asamaMjasapaNuM joIne svasiddhAntamAM sthiratA thAya che. tethI samyagdaSTine e parisaddhAnta te paNa svasiddhAnta ja che, Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388] sAmAyikano athadhikAra. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 kema ke te parasiddhAMtano te samyagRSTi svasiddhAntanI rItie viSaya vibhAgathI vicAra kare che, mATe sarvaadhyayano svasamayavaktavyatA niyata che. 954. have arvAdhikAra kahe che. sAvajjajogaviraI, ajjhayaNatyAhigAra iha so ya / bhaNNai samudAyattho, sasamayavattavvayAdeso // 955 // sAvaghayoganI virati te ahIM sAmAyikaadhyayanano arthAdhikAra che, ane teja samudAyArtha kahevAya che. mATe te viratirUpa samudAyArtha te saMpUrNa svasamayavaktavyatAno eka vibhAga kahevAya che. 955. have samavatAra kahe che. ahuNA ya samoyAro, jeNa samoyAriyaM paikSaraM / __ sAmAiyaM so'Nugao, lAghavao na tu puNo vacco // 956 / / have samavatArano avasara che, te sAmAyikano avatAra lAghavamATe dareka bhAre pahelAMthI ja kahela che, tethI punaH ahIM nathI kahetA. 956. , cha bhede yukta evuM upakramadvAra pUrNa thayuM. have bIjAM nikSepa dvAra kahe che. bhaNNai dheppai a suhaM, niknevapayANusArao satthaM / ' oho nAma suttaM, nikkhetabbaM tao'vassaM // 957 // - nikSepapadane anusAre zAstra adhyayana udeza sukhapUrvaka bhaNAya che ane grahaNa karAya che, mATe zAstrano avazya nikSepa karavo, te nikSepa oghaniSpanna-nAmaniSpanna ane sUtrAlApakaniSpanna ema traNa prakAre che. 957. ogha eTale zuM ? te kahe che. oho jaM sAmaNNaM, suyAbhihANaM caubvihaM taM ca / ajjhayaNaM ajjhINaM, Au jjhavaNA ya patteyaM // 958 // nAmAicaunbheyaM, vaNNeUNaM suyANusAreNaM / . sAmAiyamAujjaM causuMpi kameNa bhAvesu // 959 / / zrutanuM je sAmAnya nAma te ogha kahevAya, te cAra prakAre che, adhyayana-akSaNa-Aya-ane kSapaNA, e darekanuM zrutAnusAre nAmAdi cAra prakAre varNana karIne anukrame cArenA bhAvanipAmAM sAmayikanI yojanA karavI. 958-959. jinavacanarUpa zrutanA aMga adhyayana-udeza Adi je sAmAnya nAmo kahevA te ogha kahevAya. arthAt zAstranuM sAmAnya nAma te ogha kahevAya che. ahIM sAmAyika adhyayana prastuta che. tethI tenAM vyayana-akSINa-Aya-ane kSapaNA e sAmAnya nAmo jANavAM. A sAmAyikAdirUpa zAstravizeSanA adhyayanAdirUpa sAmAnyanAmo che, te darekanA anuyogadvAramAM nAmAdi cAra prakAre nikSepa kahyAM che, jema ke nAmaadhyayana-sthApanAadhyayana-dravyaadhyayana-ne bhAvaadhyayana. tathA nAmaakSaNa-sthApanAakSaNa Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) adhyayana AdizabdanA artho. [389 dravyaakSINa ne bhAvaakSaNa. Aja pramANe Aya ane kSapaNAnA paNa nipA anukrame kahIne te cAremAM * bhAvanikSepAmAM eTale bhAvaadhyayana-bhAvaakSINa-bhAvaAya-ane bhAvakSapaNAmAM A sAmAyika adhyayanI yojanA karavI, kAraNa ke sAmAyika ja ahIM bhAvaadhyayanAdipaNe vAcya che. 958-959. have adhyayanAdi cArenI anukrame vyutpatti kahe che. jeNa suhajjhappajaNaM, ajjhappANayaNamahiyamayaNaM vA / bohassa saMjamassa va, mokkhassa va jaM tayajjhayaNaM // 960 // je vaDe zubha adhyAtma thAya athavA prApta karAve te adhyayana athavA bodha-saMyama ane mokSa e traNane adhikapaNe prApta karAve te adhyayana. 960. . ajjhINaM dijjaMtaM, avvocchittinayao aloo vva / Ao nANAINaM, jhavaNA pAvANa khavaNaMtti // 961 // niraMtara ApavA chatAM paNa kSINa na thAya mATe akSaNa. athavA avyavacchittinayanA mate sAmAyikano alokanI peThe kadi paNa nAza nathI thato mATe aphINa, jemAMthI jJAnAdinI prApti lAbha thAya che mATe te Aya, jethI pApakarmanI nirjarA thAya che mATe kSapaNA. 961. . sAmAyika evuM je vizeSa nAma che, tenA nikSepA jaNAvavA kahe che. sAmAiyaM ti nAmaM, visesavihiyaM caubvihaM taM ca / / ' nAmanuM nittay, suttA te che durAI , A prastuta adhyayananuM "sAmAyika evuM vizeSa nAma che, te nAmAdi cAra prakAre che. (nAma sAmAyika-sthApanA sAmAyika-dravyasAmAyika-ane bhAvasAmAyika). tenuM svarUpa AgaLa sUtrasparzakaniryuktimAM kahevAze. 962. ahIM A saMbaMdhamAM ziSya prazna kare che ane teno zrIgurU uttara Ape che ke - iha jai kIsa nirutte, tattha va bhaNiyamiha bhaNNae kIsa ? / nikkhevamettamihaiM, tassa niruttIe vakkhANaM // 963 // jo cAraprakAranAM vizeSanAma ahIM kahyAM, to pachI nirUktimAM zA mATe kahevAze ? ane jo tyAM kahevAze, to te ahIM zA mATe kahyAM? uttaramAM jaNAvyuM ke ahIM to nAmAdi nikSepa ja kahyA che, ane tyAM nirUktimAM to teno artha kahevAze. 963. punaH ziSya pUche che ke - to kIsa puNo sutte, suttAlAvo ato na tannAma / iha uNa nAmaM natthaM, taM vakkhAyaM niruttIe // 964 // (jo nirUktimAM te sAmAyikano artha kahevAze.) to pachI "remi bhaMte ! sAma" ItyAdi pATha punaH paNa sUtronugamamAM kema kahevAze ? uttara-tyAM, sAmAnya sUtranI vyAkhyA nahi karAya, paNa sUtrAlApakanuM vyAkhyAna ja kahevAze, tenA nAmanuM vyAkhyAna nahi karAya. ahIM nAmAdi vaDe sAmAyikano nikSepa karyo che, ane tyAM nirUktidvAramAM tenA arthanuM vyAkhyAna karyuM che. (ema viSaya vibhAgathI punarUkti doSa nathI Avato.) 964. Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390] nikSepa artha zabdasUtra vicAranAM sthAno. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 punaH ziSya zaMkA kare che. iha puNa kIsa na bhaNNai, jaM niklevo imo sa nijjuttI / nijjuttI vakkhANaM, nikrovo nAsamettaM tu // 965 // ahIM sAmAyikanI vyAkhyA kema nathI karatA? uttara-ahIM nikSepa ja prastuta che ane vyAkhyAna te niyuktirUpa che, tethI te vyAkhyAna-niryukti vyAkhyAnatmaka che ane nikSepa to nyAsa mAtra che. 965. prazna :- ahIM nikSepAramAM sAmAyikanuM vyAkhyAna kema nathI karatA? ane AgaLa nirUktimAM ja kema karazo ? uttara :- ahIM nikSepaja prastuta hovAthI teja kahevo ucita che, ahIM vyAkhyAna kema kahI zakAya ? eto nirUktimAMja kahevAya. kAraNa ke niryukti te anugAmano bheda hovAthI vyAkhyAnAtmaka hoya che, tethI A sUtranuM vyAkhyAna tyAM ja kahevuM yogya che, ane nAmAdi nikSepa to kevaLa nyAsamAtra che, vyAkhyAnarUpa nathI, vyAkhyAnarUpa to anugama ja che, mATe ahIM sAmAyikanuM vyAkhyAna karavuM yogya nathI. 965. A nikSepaniyukti paNa niryukti anugamamAM kahI che e satya che, paraMtu A niryukti nikSepa mAtra ja che. 96pa. prazna :- jo niryuktimAMja vyAkhyAna kahevuM yogya che ema Apa kahetA ho to ahIM prastutamAM je nikSepa che, te paNe AgaLa niryuktianugamamAM nikSepa niyukti paNe kahevAze. kemake anugama be prakAre che, sUtronugama ane niryuktianugama. temAM niryuktianugama traNa prakAre che. nikSepaniryuktianugama, upoddhAtaniyukti anugama, ane sUtrasparzika niryukti anugama. vaLI Aja graMthamAM pUrve Avazyaka Adi padonuM nAma sthApanAdi nikSepadvArA je vyAkhyAna karyuM che, te nikSepaniryuktianugama kahyo che, vaLI sUtrAlApakanuM e vyAkhyAna karatAM nikSepanA prastAvamAM kahevAze. A pramANe A sAmAyikano nikSepa paNa nikSepa niyuktipaNe anugAmanI vakhate kahevAze, mATe ema kema kaho cho ke ahIM vyAkhyAna nahi karAya paNa niryuktimAM ja karAze ? uttara :- satya che, ke A nikSepa lakSaNa niryukti che, paraMtu A niyukti nAmasthApanAdi nikSepanuM mAtra svarUpa nirUpaNa karavA mATe ja che, vizeSArtha nirUpaNa karavA mATe nathI, ane tyAM niryuktimAM to (gA. 2804) zabdArtha Adino vicAra karAze. 966. A viSaya atigahana che, tethI saMkSepamAM vizeSaviSayavibhAganuM tAtparya kahIe chIe ke - nikrovamittamiha vA, atthaviyAro ya nAsajuttIe / saddagao ya nirutte, suttapphAsammi suttagao // 967 // ahIM* nikSepa mAtra kahyo che, ane arthavicAra to nyAsaniryuktimAM kahevAze, tathA zabda saMbaMdhI vicAra upoddAta niryuktimAM ane sUtragata vicAra sUtrasparzika niryuktimAM kahevAze. 967. A nikSepaDhAramAM sAmAyikanA kevaLa nAmAdi-nikSepa ja kahela che, ane nikSepa niryuktimAM tenA arthanuM mAtra nirUpaNa karAze, upodaghAtaniyuktimAM sAmAyikano zabdArtha kahevAze ane sUtrasparzikaniryuktimAM sUtrAlApadvArA Avela sAmAyikanA arthano vicAra karAze. mAtra sAmAyikanA Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) nikSepadvAranI pUrNAhuti. [391 nAmano ja artha kahevAze ema nahi. A pramANe dareka dvAramAM viSayavibhAgathI vyavasthA karI che, tethI sarva yuktiyuktaja che. 967. A pramANe nAma niSpanna kahyo, have sUkAlApaka nikSepa kahe che. jo suttapayannAso, so suttAlAvayANa niklevo / iha pattalakkhaNo so, Nikkhippar3a na puNa kiM kajjaM ? // 968 // suttaM ceva na pAvai, iha suttAlAvayANa ko'vasaro ? / suttANugame kAhii, taNNAsaM lAghavanimittaM // 969 // ("remi bhaMte ! sAmaDi") e sUtranA padono nAmAdirUpe je nyAsa karavo te sUtrAlApaka nikSepa che, ane ahIM teja kahevAno avasara che, paNa temano nikSepa ahIM nahi karAya, kAraNa ke ahIM sUtraja nathI, to sUtrolApakano avasara kayAMthI hoya? e sUtrAlApaka to sUtrAnugamamAM kahevAze ane lAghava mATe teno vyAsa paNa tyAM karAze. 968-969. iha jaI patto'vi tao, na nassae kIsa bhaNNae ihaiM? / dAijjai so nikkhevamettasAmaNNao navaraM // 970 // jo ahIM sUtrAlApaka nikSepano avasara chatAM paNa teno nikSepa nathI karatA, to tene ahIM trIjA bheda rUpe zA mATe kahyo ? uttara-oghaniSpannAdi nikSepanI sAthe nikSepapaNAnI mAnasamAnatAthI ahIM te batAvyo che, paNa graMtha gauravanA bhayathI teno upanyAsa nathI karyo. 970. ne bIjuM nikSepa dvAra pUrNa thayuM. - have anugAmanAme trIjuM anuyogadvAra kahe che. __ saMpayamohAINaM, saMnikkhittANamaNugamo kajjo / so'Nugamo duvigappo, neo nijjutti-suttANaM // 971 // kahelA oghAdi nipAnA vyAkhyAnarUpa have anugama kahIzuM. te anugama be prakAre jANavo. sUtrAnugama ane niryuktianugama. 971. temAM niryuktianugama traNa prakAre che, te kahe che. nijjuttI tivigappA, nAso-vagghAya-suttavakkhANaM / niknevassANugayA, uddesAIhuvagghAo // 972 / / niryukti traNa prakAre che, nikSepaniryukti-upoddhAtaniryukti-ane sUtrasparzikaniryakti. emAMthI nikSepaniyukti (AvazyakAdi padanA nikSepadvArA) kahI che, ane upodaghAta niyukti uddeza-nirdezAdi dvAro vaDe jANavI. 97ra. have teja udezAdi dvAro kahe che. uddese niddese ya, niggame rotta kAla purise ya / kAraNa paccaya lakkhaNa, nae samoyAraNANumae // 973 // Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392] uddezAdidvAronA apunarUktatA. kiM kaivihaM kassa kahiM, kesu kahaM kecciraM havar3a kAlaM / rU saMtaramavirahayaM, mavA-risa-hAsa-niruttI ||604thI A be gAthAnI vyAkhyA AgaLa karIzuM. keTalAka dvAramAM yathAsaMbhava AkSepa parihAra kahevA IcchatA satA prathama uddeza nirdezanuM svarUpa kahe che. 973-974. have uddeza ane nirdezanuM svarUpa kahe che. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 ajjhayaNaM uddeso'bhihiyaM sAmAiyaMti niddeso / sAmaLa-visidALa, abhijJALa satya-nAmALa 60 thI sAmAnya-vizeSa zAsranA nAmanuM je kathana karyuM che, te uddeza-nirdeza che. jemake 'adhyayana' evuM sAmAnyathI kahyuM, te uddeza. ane "sAmAyika" ema vizeSa kahyuM, te nirdeza che. 975. ahIM ziSya pUche che ke dArovannAsAisu, nikkheve voha - nAmanipphanne / uddezo nirdezo, maLio phara viM muLacaMddaLe ? ||16/ (Avazyaka zAstranuM paheluM adhyayana sAmAyika che, tenA cAra anuyoga dvAra che. ItyAdi dvArono upanyAsa karatAM temaja oniSpanna ane nAma niSpanna nikSepAmAM sAmAnya nAma rUpa uddeza ane vizeSanAmarUpa nirdeza_pUrve anekavAra kahela che, pharIthI ahIM (upodghAta niryuktimAM) te zA mATe kaho cho ? 976. e praznano AcAryazrI uttara Ape che ke iha vihiyANamaNAgayagahaNaM tattha'nnahA kahaM kuNau / tesiM haLamavAnuM, tArannAsAkhkhArUM ? ||6|| ahIM upodghAtamAM kahelA uddeza ane nirdeza e be dvAro je che, teja tyAM dvArono upanyAsa karatAM zAstrakAre anAgatakAlamAM grahaNa karela che, anyathA sAmAnya-vizeSa nAmarUpa uddeza-nirdeza kahyA sivAya te dvAropanyAsa Adi kArya Azraya vinA kevI rIte kare? 977. ahavA tatthuso, niddeso'vi ya kao ihaM tesiM / atthANugamAvasare, vihANavakkhANamAddhaM // 978 / / athavA tyAM dvAropanyAsanA prastAvamAM mAtra sAmAnya-vizeSa kathanarUpa uddeza ane nirdeza kahyA che, ane ahIM arthanugamanA avasare (arthavyAkhyAnA prastAvamAM) te uddeza-nirdezanA bheda kahevAno AraMbha che. 978. anne u visesamihaM, bhAMti noddesabaddhabheyaMti / jANAviyamajjhayaNaM, samAsadArAvayAreNaM / / 979 / / bIjAo e saMbaMdhamAM ahIM vizeSa kahe che, ke samAdvAramAM te sAmAyikanuM avataraNa karavAthI A adhyayana uddezabaddha nathI, ema jaNAvyuM che. 979. Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) nigamatAra viSe praznottara. [393 uddeza ane nirdeza ATha ATha prakAre che, te AgaLa kahevAze. temAM samAradvAramAM saMkSepathI kathana karavA rUpa samAsodeza ahIM che, paNa uddezodeza nathI ema kahevAze. jema ke-aMga-zrutaskaMdhaadhyayana-udeza-ityAdi. temAM A sAmAyika adhyayana kevaLa adhyayanarUpa uddeza che, kema ke tenAM uddezA (peTA vibhAga) na hovAthI udeza rahita che. evI rIte uddeza-nirdezanA ATha ATha bheda ahIM kahevAthI chaThuM sabhAsaddhAra ahI che, ema jaNAvyuM. ane e samAsArathI vicAratAM A adhyayana uddeza peTA vibhAga rahita che, ema jaNAvyuM. 979. uparokta kathana kaMI upayogI nathI, kAraNa ke - aMgAipaNhakAle, kAliyasuyamANasamavayAre ya / tamaNuddesayabaddhaM, bhaNiyaM ciya iha kimabhahiyaM ? // 980 // (Avazyaka, aMga che, ke aMgo che ? e pramANe) aMgAdinA prazna vakhate temaja kAlika zruta (upalakSaNathI utkAlika) parimANa saMkhyAvatAramAM A adhyayananI saMkhyAno avatAra karyo che. vaLI "uddeza nathI tema uddeza paNa nathI" ema niSedha karela hovAthI sAmAyikaadhyayana udezakabaddha nathI ema jaNAvyuM che, to pachI ahI vadhAre zuM jaNAvyuM? mATe uparanI gAthAmAM kaheluM kaMI upayogI nathI. A pramANe udeza nirdezanA saMbaMdhamAM prazna ane uttara karyA. 980. have sAmAyika kayAMthI nIkaLyuM ? e rUpa nigamadvAra kahetAM prathama AkSepa parihAra kahe che. naNu niggamogao cciya, attA-NaMtara-paraMparAgamao / jiNagaNaharAIhito, AgayameyaM paraMparayA // 981 // AtmAgama-anantarAgama-ane paraMparAgamathI A adhyayana tIrthaMkarAdi pAsethI paraMparAe AveluM che, ema pahelAM AgamaDhAre bhAvapramANenA AgamarUpa jJAnanA bhedamAM kahI gayA cho, tethI nirgamavAra temAM ja aMtabhUta thAya che. ahIM punaH kema kaho cho ? 981. AcAryazrI eno uttara Ape che ke - iha teMsi ciya bhaNNai, niddeso niggamo jahA taM ca / uvayAtaM tehiMto, khettAivisesiyaM bahuhA / / 982 // ahIM temano ja nirdezarUpa nirgama kahevAze, jema ke A adhyayana temanAthI je AveluM che, te kSetrAdi vizeSaNa yukta ghaNA prakAre che. pUrve sAmAnya udezamAtrathI vizeSa kathanarUpa nirdeza ahIM tIrthaMkarAdino kahevAze. jemake-zrImAnuM mahAvIra jinezvarathI A sAmAyika arthathI nIkaLyuM che, ane sUtrathI to gautamagaNadharAdithI nIkaLyuM che, e sarva AgaLa kahevAze. te sAmAyika kSetra-kALa-purUSa-kAraNa ane pratyayAdi vizeSaNa yukta aneka prakAre che, te tIrthaMkarAdi thakI jevI rIte AvyuM che, te pramANe kahevAze. 982. have lakSaNa dvAra saMbaMdhI zaMkA kare che ke - paC Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394] uddezAdi dvAronI anaruktatA. ajjhayaNalakkhaNaM naNu, khaovasamiyaM guNappamANe vA / nALAmALahaLe, maLiyuM vibhinna juno gaTTunuM ? ||18rU (sAvagha yoganI virati vagere sAmAyikanuM lakSaNa che, te AgaLa kahevAze.) kSayopazama bhAva te A adhyayananuM lakSaNa che, (kema ke upakramanA bhedarUpa cha nAmamAM kSayopazamabhAvamAM teno avatAra karyo che.) athavA bhAva pramANanA pahelA guNa pramANamAM A adhyayana AgamAdi rUpa kahyuM che tethI te jJAnarUpa che. ema enuM lakSaNa kaheluM ja che, pharI ahIM anugamamAM zA mATe kaho cho ? 983, AcAryazrI eno uttara Ape che ke - vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 nisamettamuttaM, vakkhANijjai savittharaM tamiha / ahavA suyassa bhaNiyaM, lakkhaNamiha taM caNhaM pi // 984 // pUrve sAmAyikanuM lakSaNa nirdezamAtrathI kahyuM che, ane ahIM to tenuM savistAra vyAkhyAna karAze. athavA tyAM te kSayopazamarUpa lakSaNa zrutasAmAyikanuM kahyuM che, ane ahIM to (samyaktvasAmAyikazrutasAmAyika dezaviratisAmAyika-ane sarvaviratisAmAyika.) e cAre prakAranA sAmAyikanuM lakSaNa kahevAze. 984. have nayadvAra saMbaMdhI AkSepa parihAra kahe che bhaNiyA nayappamANe, bhaNNaMtIha nayA puNo kIsa ? | mUladdAre ya puNo, eesiM ko Nu viNiogo ? / / 985 / / pUrve bhAvapramANanA bhedarUpa nayapramANamAM nayo kahyA che, to pachI pharI ahIM zA mATe kaho cho ? athavA mULa anuyogadvAramAM kahevAze, te chatAM emanuM pharI kathana karavAthI zuM phaLa che ? 985. AcAryazrI eno uttara Ape che - je cciya nayappamANe, te cciya iha savittharA bhaNiyA / naM tamuvAmamAM, vALamiLa, gaLuyo tti 186 ahavA tattha pamANaM, ihaM saruvassa nicchao tesiM / tatthovakkaMtA vA, iha tadaNumayAvayAro'yaM // 987 // tyAM pramANadvAramAM je nayo saMkSepathI kahyA che, teja nayo ahIM upodghAtamAM ane AgaLa nayadvAramAM vistArathI kahevAze. kAraNa ke pUrve bhAvapramANamAM je kahyuM te upakrama mAtra che, ahIM anugamadvAra hovAthI temanuM savistara vyAkhyAna karAze. athavA tyAM pramANadvArano adhikAra hovAthI nayonuM mAtra pramANapaNuM kahyuM che ane ahIM to temanA svarUpano nizcaya karAze. athavA tyAM nayono mAtra upakrama ja karyo che, ane ahIM upodghAtamAM to kayA nayane kayuM sAmAyika Adi ISTa che, evo vicAra karAze. 986-987. muLadvAramAM kahelA nayonI sAthe Ano bheda rAmajAve che sAmAiyasamudAyatthamettavAvAratapparA ee / mUladdAranayA puNa, suttapphAsovaogaparA // 988 // Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] upakrama ane upodghAtano bheda. [395 upakrama vakhate nayapramANadvAramAM kahelA ane upodghAtaniyuktidvAramAM kahelA nayo, adhyayanarUpa sAmAyikano samudAyArthamAtra kahevAne upayogI che. paNa sUtrArthano viniyoga karanArA nathI, ane AgaLa kahevAze evA mULa nayadvA2mAM to te nayo sUtrasparzopayogI che, eTale adhyayananA dareka pade sUtrArthano viSaya karanArA che. 988. have kiMdvAramAM AkSepa parihAra kahe che - sAmAyika jJAnarUpa hovAthI jIvano guNa che, ema pUrve pramANadvAramAM kahyAM chatAM 'sAmAyika zuM che ?'' evI zaMkA ahIM kema thAya che ? ke jethI pharI vistAra kaho cho ! uttara-te sAmAyika jJAna chatAM paNa jIvathI anya che ? ke ananya che ? evo saMdeha dUra karavAne mATe ahIM kiMAra kahyuM che. have kachaMdvAramAM AkSepa parihAra kahe che jIvaguNo nANaM ti ya, bhaNie iha kiM ti kA puNo kA ? | taM ciya kiM jIvAo, aNNamaNannaMti saMdeho // 989 // bhaNie khaovasamiyaM, kiM puNo labbhae kahaM taMti / iha so cciya ciMtijjai, kiha labbhai so khaovasamo ? / / 990 nAmaDhA2mAM sAmAyikane kSAyopazamika kahyuM che, ethI tadAvaraNakarmanA kSayopazamathI te prApta thAya che, ema spaSTa thayeluM ja che, chatAM pharIthI "te kevI rIte prApta thAya ?' evo artha pratipAdana karanAra jyaM dvAra punaH kema kaho cho ? uttara-ahIM caM dvAramAM te kSayopazamanoja vicAra karAze, eTale e kSayopazama kevI rIte prApta thAya, te kahevAze. 990. dvAra ghaNAM hovAthI A pramANe dareka dvAra mATe kahetAM graMtha vistRta thaI jAya, mATe saMkSepathI kahe che . kiM bahunA, jamuvakkama-nikkhevesu bhaNiyaM puNo bhaNai / atthANugamAvasare, taM vakkhANAhigAratthaM / / 991 / / vadhAre zuM kahevuM ? upakrama ane nikSepadvAramAM je kahyuM che, te ahIM pharI kahe che, tenuM kAraNa e che ke ahIM arthanugamano adhikAra hovAthI te sarvanuM ahIM vyAkhyAna kahevAze. 991. - have sAmAnyathI upodghAtanA saMbaMdhamAM ja cAlanA (zaMkA) kare che satthasamutthANattho, pAeNovakkamo tahA'yaM pi / satthassovogdhAo, ko eesiM paiviseso ? || 992 // prAyaH upakrama je che te zAstranA samutthAna mATe che, (anupUrvI Adi dvAro vaDe zAstrane nAmAdi nikSepa yogya kare che.) tevI rIte A upodghAta paNa (uddeza-nirdezAdi dvAro vaDe - vyAkhyAna yogya kare che) zAstra samutthAna mATe che, to A bemAM taphAvata zuM ? 992. teno uttara kahe che - - uddesamettaniyao, uvakkamo'yaM tu tavvibohatthaM / pAeNovagghAo, naNu bhaNio'yaM jao'Nugamo / / 993 // Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 399] sUtrasparika niyukti aMge carcA. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 nAma-sthApanA-dravyAdivaDe, tathA AnupUrvI Adi bhedovaDe upakrama kevaLa zAstranA uddeza mAtraneja kare che, ane A upoddAta to ghaNuM karIne zAstranuM savistAra vyAkhyAna kare che, kema ke upoddhAta te anugAmano bheda che. 993. nAsassa va saMbaMdhaNamuvakkamo'yaM tu suttavakkhAe / saMbaMdhovagghAo, bhaNNai jaM sA tadaMtammi / / 994 // adhyayananA nAmAdi nikSepano saMbaMdha karIne tene yogya karavuM, te upakrama kahevAya che, ane sUtranI vyAkhyAno saMbaMdha karIne tene yogya karavuM te upoddAta kahevAya che, kAraNa te pachI sUtranI vyAkhyA thAya che. e pramANe upakrama ane upodaghAtamAM taphAvata che. A saMkSepathI kahyuM. vistArathI to te AgaLa kahevAze. have sUtrasparzikaniyukti kahe che. saMpai suttapphAsiyanijjuttI jaM suyassa vakkhANaM / tIse'vasaro sA uNa, pattAvi Na bhaNNae ihaiM // 995 / / sUtranuM vyAkhyAna karanArI je niyukti te sUtrasparzikaniyukti kahevAya, have te kahevAno avasara che, paraMtu te hamaNAM ahIM nathI kahetA. 95.. ziSya pUche che ke - kiM jeNAsai sutte, kassa taI taM jayA kamappatte / . suttANugame vocchii, hohii tIe tayA bhAgo // 996 // te sUtrasparzikano avasara chatAM paNa te kema nathI kahetA ? uttara-kramaprApta chatAM paNa ahIM sUtra nahi hovAthI kono sparza karI teno upayoga thAya ? AgaLa sUra anugama kahIzuM, tyAM teno adhikAra prApta thavAthI te paNa kahIzuM. 996. pharIne ziSya zaMkA kare che - atthANAmidaM tIse, jaha to sA kIsa bhaNNae ihaI ? / iha sA bhaNNai nijjuttimettasAmannao navaraM / / 997 // / jo te sUtrasparzikaniyuktinuM ahIM sthAna nathI, to te zA mATe ahIM kaho cho ? uttaraniryuktimAtranI samAnatAthI te sUtrasparzikaniryukti ahI upoddAta ane nikSepa niryuktinI sAthe kahIe chIe paNa sUtrasparzikapaNe nathI kahetA, kemake ahI sUtraja nathI.) A pramANe traNa prakAranI niryukti kahI, ane te kahevAthI niyuktianugama paNa kahyo. 997. have sUtrAnugama kahe che. teNedANiM suttaM, suttANugame'bhidheyamaNavajjaM / akkhaliyAivisuddhaM, salakkhaNaM lakkhaNaM cemaM // 998 / / (sUtra hoya to sUtrasparzikaniyukti pravarte) mATe have sUtrAnugamamAM nyUna adhika Adi doSarahita, aalitAdi guNo vaDe vizuddha, evuM sUtra kahevuM joIe. te sUtranuM lakSaNa A pramANe che. 998. Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara sUtranA 3ra doSo. [397 appaggaMtha-mahatthaM, battIsadosavirahiyaM jaM ca / lakkhaNajuttaM suttaM, aTThahi ya guNehi uvaveyaM // 999 // alpagraMtha ane mahArthavALuM, batrIsa doSarahita, ane ATha guNa sahita, e lakSaNayukta je hoya, te sUtra kahevAya che. 999. ' utpAda-vyaya-ane dhruva yukta hoya te sat kahevAya" ItyAdi sUtranI peThe je alpagraMtha ane mahA arthavALuM hoya, te sUtra kahevAya. e sUtra batrIsa doSarahita hovuM joIe. te batrIsa doSo A pramANe che. (1) alika - "A jagatu IzvarakRta che." ema kahIne satyanuM gopana karavuM, tathA "AtmA nathI" ema kahIne asatyanuM pratipAdana karavuM te alika vacana kahevAya. (2) upAghAtajanaka - "vedamAM kahelI hiMsA dharma mATe che" ItyAdi kahevuM te. (3) nirarthaka - A-I-I ItyAdi akSarono kramamAtra jaNAvAya paNa temAM koI artha na hoya. (4) apArthaka - dasadADima, chapuDalA, mAMsapiMDa, kITikA ! utAvaLa kara, uttaradizA ityAdi saMbaMdha vinAnuM bolavuM te. (5) chala- je vacanathI vivakSita vAkyano aniSTa evo arthAntara thaI javAthI upaghAta karI zakAya che. jema navaratna sevatta: navI kAMbaLavAlo devadatta-e vAkyanAM be artha nIkaLe. 1. nava eTale nUtana ane 2. nava eTale navanI saMkhyA. () duhila- jIvone pApa vyApAranA poSaka evo ahitopadeza Apavo te. "AkhA jagatane mArIne paNa jenI buddhi lekhAtI nathI, tevo manuSya kAdavavaDe AkAzanI peThe karmathI lapAto nathI. ItyAdirUpa pApopadeza te duhila. (7) niHsAra- vedavacananI peThe tathA vidhayuktarahita niSphaLa vacana te. - () adhika - akSara-mAtrA-padAdivaDe ochuM vadhatuM vAkya hoya, te nyUnAdhika. athavA hetuudAharaNathI adhika, jema ke kRtaka ane prayatnAnantarIkapaNuM hovAthI zabda anitya che. AmAM kRtaka ane prayatnAnantarIkapaNuM e be hetu hovAthI A vAkya hetu adhika kahevAya. tathA ghaTa ane peTanI peThe zabda kRtaka hovAthI anitya che, Ama ghaTa ane paTa e be udAharaNa hovAthI udAharaNa adhika che. (9) jUna - ghaTanI peThe zabda anitya che. AmAM hetu nathI mATe te hetunyUna ane zabda kRtaka hovAthI anitya che, AmAM udAharaNa nathI mATe udAharaNa nyUna kahevAya. . (10) punarUkta - te be prakAre che. eka zabdathI ane bIjo arthathI, ghaTa-ghaTa-ghaTa ItyAdi punaH punaH kahevuM te zabdathI punarUkta, ane jADo devadatta divase jamato nathI, ema kahevAthI arthapattithI jaNAya che ke rAtre jame che. te chatAM ema kahe ke "jADo devadatta divase jamato nathI, rAtre jame che." A arthathI punarUkta che. (11) vyAhata - "karma che, karmanuM phaLa che, paNa karmano kartA nathI." ityAdi kathanamAM pUrvavacanathI pachInuM vacana haNAya che. (12) ayukta - te hastIonA gaMDasthaLathI paDelA madanA biMduo vaDe hastI-azva-ratha-ane senA taNAI jAya evI bhayaMkara nadI vahevA mAMDI ItyAdi aghaTitArtha kathana karavuM te. Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398] sUtranA batrIza doSo. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 (13) krama bhinna - sparzana-rasana-prANa-cakSu-ane zrotranA sparza-rasa-gaMdha-rUpa ne zabda e viSayo che, ema kramasara kahevuM joIe, tene badale sparza-rUpa-zabda-gaMdha ne rasa temanA artho che, ema kahe che. (14) vacana bhinna- je vAkyamAM vacanano pheraphAra hoya te vacanabhinna jemake "vRtArvato puSpitA:". (15) vibhakti bhinna - je vAkyamAM vibhaktino pheraphAra hoya che. jema ke, " para'' ema kahevAnuM hoya, tyAM "vRkSa: pazya" ema kahe. (16) liMga bhinna - je vAkyamAM liMgano pheraphAra hoya che. jema ke "3aaN strI". (17) anabhihita - potAnA siddhAntamAM nahi kaheluM kahevuM te anabhihita doSa, jema ke sAta padArtha vaizeSikanA mate. prakati ane purUSa sahita nava padArtha sAMkhyanA mate, duHkha-samudaya-mArga ane nirodha e cAra Aryasatya bauddhanA mate kahyA che, chatAM tethI atirikta-uttIrNa kahevuM te. (18) apada- jyAM AryAchaMdanuM pada kahevAnuM hoya tyAM vaitAlIya chaMdanuM pada kahe te. (19) svabhAvahIna - "agni ThaMDo che." "AkAza mUrtimAn che" ityAdi vastu svabhAvane anyathA kahevo te. (20) vyavahita - je viSaya cAlato hoya te choDIne tyAM bIjo viSaya vistArathI kahIne pharI pAcho teja viSaya kahevo te. (ra1) kALavyatyaya - "rAma vanamAM peThA" ema bhUtakAlathI kahevAnuM hoya, tyAM "rAma vanamAM pase che" ema vartamAnakAlathI kahe che. (rara) yati - jyAM asthAne virAma hoya, athavA sarvathA virAma na hoya te. (ra3) chAva - alaMkAra rahita hoya, te. (24) samaya virUddha - svasiddhAnta virodhi vacana hoya te. (25) vacanamAtradoSa - je vAkyamAM hetu vinAnuM kathana hoya te. (ra) athapattidoSa - je vAkyamAM arthapattithI aniSTa Ave che. arthapattidoSa-jema ke "gharanA kUtarAne na mAravo." Ama kahevAthI bIjA kutarAone mAravAmAM harakata nathI, ema uparathI ja samajAya che. (27) samAsadoSa - je vAkyamAM samAsa karavAno hoya tyAM na kare, athavA viparIta samAsa kare te. " (28) upamAdoSa - je vAkyamAM hIna upamAM hoya jema ke "merU sarasava jevo" tathA je vAkyamAM adhika upamA hoya, jema ke "merU jevo sarasava" AvA vAkyo upamAdoSavALA che. ane "merU samudra jevo" ItyAdi kathana te anupamAdoSa. ra9) rUpakadoSa - svarUpabhUta avayavonuM nirUpaNa na kare, athavA virapIta nirUpaNa kare jema ke parvatanuM nirUpaNa karavAnuM hoya, tyAM tenA avayavabhUta zikharonuM nirUpaNa na kare, samudrAdinA avayavonuM nirUpaNa kare te. (30) nirdezadoSa - devadatta hAMDalImAM rAMdhe che, ema kahevuM hoya tyAM rAMdhe che e pada na kahe ane devadatta hAMDalImAM, ATaluM ja kahe, te nirdeza doSa. Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara sUtronA judA judA guNo. [399 (31) padArthadoSa - "vidyamAna bhAva te sattA" e pramANe sattA te padArthano paryAya ja che, chatAM vaizeSikoe tene cha padArthothI judA padArtha tarIke mAnela che, evuM vAkya hoya, te padArtha doSavALuM kahevAya. ema mAnavuM e ayogya che, kAraNa ke vastu ananta paryAyavALI hovAthI e pramANe to padArtha paNa anantA thAya. (32) saMdhidoSa - jayAM saMdhi karavAno hoya tyAM vAkyanI saMdhi na kare, athavA doSayukta saMdhi kare. * A batrIsa doSarahita je sUtra hoya te lakSaNa yukta sUtra kahevAya. A lakSaNa yukta sUtra chatAM jarUra ATha guNo sahita hoya, jema ke 1. ukta ane anukta doSa rahita te nirdoSa. 2. "go' zabdanI peThe bahuparyAya yukta te sAravALuM. 3. anvaya-vyatireka sahita hetayukta. 4. upamA-ubhekSA Adi alaMkArathI vibhUSita. 5. daSTAnnapurvaka. 6. agrAmyabhASAvALuM sopacAra. 7. varNAdi ucita pramANayukta. 8. karNane manohara lAge tevuM madhura. bIjAo vaLI cha guNa sahita sUtra kahe che. te A pramANe-1. bahu artha saMgrAhI parimitaakSaravALuM. 2. asaMdigdha. 3. sAravALuM. 4. cAre prakAranA anuyogathI vyAkhyA thaI zake evuM. 2, cakAra hikAra Adi nirarthaka avyayo vinAnuM. 6. kAma vyApAra Adi prarUpaka na hoya, AvA prakAranuM je sUtra hoya, te sarvajJoe kaheluM hoya che. A guNomAM jeo ATha guNa kahe che, teo pAchaLanA cha guNono temAM aMtarbhAva kare che, ane jeo cha guNo yukta evuM sUtra kahe che, teo te ATha guNono A cha guNomAM aMtarbhata kare che. 999. AvuM doSarahita ane guNayukta sUtra sUtrAnugamamAM kahevuM joIe. AvuM sUtra kahyA pachI sUtrasparzika niyuktino avasara kyAre prApta thAya che ? te kahe che. sutte'Nugae suddhe tti, nicchie taha kae payacchee / suttAlAvayanAse, nikikhatte suttaphAso u // 1000 // (remi bhaMte ! sImA saghaM sAnnino ityAdi) sUtrano uccAra karyA pachI A sUtra zuddha che evo nizcaya thAya, eTale (jhIma, matta; sAmAvi, sAvadhe, ya) padaccheda karIne nAmasthApanAdi nyAsamAM sUtralApakano anukrame nikSepa karavo tathA tenA vyAkhyAnane aMge sUtrasparzikaniryukti pravartAvavI. 1OOO. upara pramANe hovAthI sUtrAnugamAdino vakhata jaNAvatA kahe che. evaM suttANugamI, suttAlAvagagao ya niklevo / suttapphAsiyanijuttI, nayA ya vaccaMti samayaM tu // 1001 // A pramANe sUtrAnugama, sUtrAlApakagata nikSepa, sUtrasparzikaniyukti ane nayo. e sarva ekI sAthe dareka sUtramAM Ave che. 1001. saMhitAdi cha prakAranI vyAkhyA jaNAvavA kahe che ke - suttaM payaM payattho, saMbhavao viggaho viyAro ya / dUsiyasiddhI nayamayavisesao neyamaNusuttaM // 1002 / / Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400] pada ane padArthano artha. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 * prathama uparokta lakSaNavALuM sUtra kahevuM, te pachI padaccheda karI batAvavo, te pachI padArtha kahevo, te pachI jo samAsa hoya to saMbhavathI vigraha samAsa kahevo, te pachI prazna rUpa cAlanAno vicAra karIne dUSaNa dUra karavA rUpa pratyavasthAna kahevuM. pachI A pramANe nirNaya karela arthano dareka sUramAM nayonA mata vizeSathI vicAra karavo. 1002. saMhitA to sUtrano uccAra karavArUpa hovAthI pada ane padArthano vicAra kahe che. payamatthavAyagaM joyagaM ca, taM nAmiyAi paMcavihaM / kAraga-samAsa-taddhiya-niruttavacco'vi ya payattho // 1003 / / parabohahio vattho, kiriyA-kAragavihANao vacco / pajjAyavayaNao'vi ya, taha bhUyatthAbhihANeNaM // 1004 // paccakkhao'havA soDaNumANao lesao va suttassa / vacco va jahAsaMbhavamAgamao heuo ceva // 1005 / / pada be prakAre che. eka arthanuM vAcaka, ane bIjuM arthanuM ghAtaka, ema be prakAre che; ane te pada nAmikAdi pAMca prakAre che, kArakavAcya-samAsavAcya-taddhitavAcya ane nirUkta vAcya ema padArtha cAra prakAre che. athavA kriyA-kArakanA bhedathI, paryAyavacanathI, ane bhUtArtha kahevAthI, ema bIjAne bodha karavAmAM hitakArI evo artha. traNa prakAre che. athavA sUtrano artha pratyakSathI-anumAnathI ane lezathI ema paNa traNa prakAre che. athavA yathAsaMbhava AgamathI ane hetuthI ema be prakAre paNa kahevAya che. 1003-1004-1005. ' * vAcaka ane ghAtaka ema pada be prakAre che. temAM "vRkSa ubhuM che." ItyAdi vAcakapada che, ane 'pra' vigere upasarga ane "ca" vigere avyayo ghotapada che. tathA sAmAnyathI nAmikAdi pAMca prakAre paNa pada che. "azva-anala" ityAdi nAmika pada che, "dhAvati" ItyAdi AkhyAtika pada che, ane "saMta" vigere mizrapada che. AvI rIte padono viccheda karavo, e vyAkhyAnanuM bIjAM aMga che. - trIjuM aMga padArtha, te kAraka vAcyAdi cAra prakAre che. jema ke "te rasoIo rAMdhe che." ityAdi pado kAraka vAcya kahevAya, "rAjAno purUSa te rAjapurUSa." AvA pado samAsa vAcya kahevAya, "vasudevano putra vAsudeva" AvA pado taddhitavAcya kahevAya "je bhame che ane avAja kare che te bhramara" AvA pado nirUktavAcya kahevAya. athavA zrotAone bodha karavAmAM hitakArI padArtha traNa prakAre che jema ke "ghaDAya che te ghaTa" AvA pado kriyAkArakanA bhedathI kahevAya che, "ghaTa-kuTa-kubhakaLaza," AvA pada paryAyavacana kahevAya che, je UMcA kAMThAvALo lAMbI grIvAvALo ane pahoLA peTArAvALo hoya te ghaTa, AvA pada bhUtArtha vAcya kahevAya che. - bIMjI rIte paNa padArtha-sUtrano artha traNa prakAre kahevAya che. pratyakSathI-anumAnathI ane lezathI, temAM prathama jevuM pustakAdimAM lakheluM jANIe, athavA sAkSAt gurUmukhathI jevuM sAMbhaLIe tevuM sAkSAt prarUpIe te pratyakSathI padano artha kahevAya che jemake "samyagadarzana-jJAna-cAritrANi mokSamArga", pratyakSathI jaNAela evo artha jANIne je arthapattithI sAyelA padArthanuM kathana Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] padArthano vicAra ane padavigraha. I401 kare te padArtha anumAnathI vAcya kahevAya, jema ke "mithyA darzanAdi mokSamArga nathI." Avo artha pUrvokta kathanathI arthathI ja jaNAya che. mATe AvA pado anumAnathI vAcya che. ahIM je anumAna che, te arthapattirUpa anumAna jANavuM, "samyagudarzana-jJAna-ane cAritra." A traNe samudita hoya to ja mokSamArga che, anyathA ekeka bhinna hoya to mokSa mArga nathI. A pramANe samudita-samasta padathI je nirdeza karAya te lezathI vAcya padArtha kahevAya che. tathA AgamathI ane hetuthI ema be prakAre paNa padArtha vAcya che. jema ke bhavya-abhavyanigoda AdinuM pratipAdana karanArA pado AgamathI ja - AjJAmAtrathI ja e padArthanuM pratipAdana kare che. kAraNa ke bhavyAbhavyAdi padArthanI vidyamAnatAmAM Agama sivAya anya koI pramANa nathI. mATe evA pado AgamathI vAcya kahevAya che. je padanA arthamAM hetu saMbhave te hetuvAcya padArtha kahevAya che. jema ke - AtmA kAya pramANa che, paNa sarvagata nathI; kAraNa ke te kuMbhAra AdinI peThe kartA che. ahIM koI ema kahe ke A hetuthI to AtmA mUrtimAnuM che, evuM paNa siddha thAya che, kAraNa ke kuMbhArAdi kartA hovAthI mUrtimAnuM che, tema AtmA paNa karyA hovAthI mUrtimAn hovo joIe. A kathana paNa kaMI asatya nathI. kema ke saMsArI AtmAne mUrta mAnavAthI kaMI hAnI nathI, mATe bhale e hetuthI AtmAnuM mUrtapaNuM siddha thAya, ethI kaMI hetu doSavALo nathI Tharato. AvA padArtha te hetuthI vAcya che. 1003-1004-1005. have cotho pada vigraha kahe che. pAyaM payaviccheo, samAsavisao tayatthaniyamatthaM / payaviggaho tti bhaNNai, so suddhapae na saMbhavai // 1006 // prAyaH samAsaviSaya pado aneka arthane kahe che tethI arthanA niyama mATe padaccheda karavo, te padavigraha kahevAya che, te padavigraha zuddha eka padamAM nathI saMbhavato. 1006. - rAjAno purUSa te rAjapurUSa, zveta paTa jenI pAse hoya te jetapaTavALo, ghaNA unmata hAthIo je vanamAM hoya te mattabahumAtaMgavana, A pramANe prAyaH samAsa saMbaMdhI be athavA ghaNA padonA jayAre aneka artha thatA hoya, tyAre te padanA ISTa arthanA niyamane mATe upara mujaba padaccheda karavo te padavigraha kahevAya che. e pada vigraha eka (zuddha) padamAM nathI thato. mATe be athavA ghaNA padano padaccheda karavo ema kahyuM che. koI zabdamAM padaccheda thAya, chatAM te samAsa viSayi nathI hotA; jema ke - pArAzarya eTale vyAsa, jAmadanya eTale parazurAma, A padono padaccheda thAya che. jemake pArAzarano putra te pArAzarya, jamadagnino putra te jAmadagya, A pramANe emano padaccheda thAya che, paNa te samAsa viSaya pado nathI, mATe prAyaH zabda mUkayo che. have cAlanA ane pratyavasthAna kahe che. suttagayamatthavisayaM va, dUsaNaM cAlaNaM mayaM tassa / sadda-tthaNNAyAo, parihAro paccavatthANaM // 1007 // 51 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402] cAlanA ane pratyavasthAna. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 sUtra saMbaMdhI dUSaNa jaNAvavuM te cAlanA kahevAya, ane te dUSaNano zabdayuktithI tathA arthayuktithI parihAra karavo te pratyavasthAna kahevAya. sUtra saMbaMdhamAM athavA arthasaMbaMdhamAM ziSya yA koI vAdI dUSaNa batAve te cAlanA kahevAya. ane te dUSaNano eTale zabda saMbaMdhI dUSaNano zabda saMbhavita yuktivaDe parihAra karavo, te pratyavasthAna kahevAya, athavA zabdArthagata dUSaNano niyamata vizeSathI parihAra karavo te pratyavasthAna kahevAya. A bAbata udAharaNathI vadhu spaSTa karIe; jemake - remi matta sAmayika A pramANe koIe gurUsaMbodhana vAkya kahyuM, temAM koI dUSaNa batAve ke jyAre gurU na hoya tyAre "patti" zabda na kahevo joIe, ane jo kahevAmAM Ave to te nirarthakapaNArUpadoSanuM pAtra thAya. A pramANe teno parihAra karavA uttaramAM kahevuM ke - gurUnA abhAve sthApanAcAryanI AgaLa sarva sAmAcArI karAya che, ema jaNAvavA mATe gurU na hoya tyAre paNa matta zabdano prayoga upayogI che, jema sAkSAt ahaMntanA abhAve temanI pratimAnI pUjA sevA sArthaka che. tema ahIM paNa samajavuM. athavA gurUnA abhAve, svataMtrapaNAno niSedha jaNAvavA mATe tathA vinaya mULadharma che ema batAvavA gurUnA guNano jJAnopayoga karavo, ema paNa e padathI jaNAya che. athavA nAma-sthApanA dravyaane bhAva ema cAra prakAre AcArya che. temAM bhAvaAcAryarUpa AcAryano upayoga je ziSyanA hRdayamAM varte che, te saMbaMdhI A "bhadanta" zabdarUpa saMbodhana che. AthI gurUno sarvathA abhAva che ema siddha na thayuM, kemake ziSyanA hRdayamAM te guNamaya AcArya varte che. A pramANe sarvatra cAlanA ane pratyavasthAnanuM svarUpa samajavuM. A rIte saMhitA-pada-padArtha-padavigraha-cAlanA ne pratyavasthAna ema cha prakAre taMtranI vyAkhyA anya lokoe kahI che, te pramANe ahIM paNa kahI. 1007. A cha prakAre vyAkhyAnanuM svarUpa kahyuM "te sarvatra vyApaka che, ke amuka niyatasUtra saMbaMdhIja che." te jaNAvIne upasaMhArapUrvaka naigamAdi nayono viSaya batAvatAM chatAM kahe che ke - evamaNusuttamatthaM, sabanayamayAvayAraparisuddhaM / bhAsejja niravasesaM, purisaM va paDDacca jaM joggaM // 1008 / / e pramANe che prakAranA vyAkhyAnathI dareka sUtra ane sarva nayanA abhiprAyathI parizuddha sarva artha jaNAvavo. temAM prajJAdi guNayukta purUSane Azrine je vyAkhyA jene yogya hoya te tenI AgaLa kahevI (kAraNa ke jinamatamAM sUra ke artha, nayarahita kaMI paNa nathI, mATe niyavizArada vaktAe yogya zrotA AgaLa te nayonuM vyAkhyAna karavuM.) 1008. upara jaNAvela saMhitAdinI vyAkhyAno samavatAra sUtrAdi anugamAdimAM jaNAve che. hoi kayattho vottuM, sapayaccheyaM suyANugamo / suttAlAvannAso, nAmAinnAsaviNiogaM // 1009 / / suttapphAsiyanijjuttiniogo sesao payatthAI / pAyaM so cciya negamanayAimayagoyaro hoi // 1010 // Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara). saMhitAdino sutrAnugama AdimAM aMtarbhAva. [403 asmalitAdi guNayukta sUtra ane teno padaccheda karIne sUtrAnugama kRtArtha (pUrNa) thAya che, nAmasthApanAdi nikSepano saMbaMdha mAtra karIne sUtrAlApaka nikSepa kRtArtha (pUrNa) thAya che. ane zeSa padAryAdicArarUpa vyAkhyA sUtrasparzikaniyuktimAM upayogI thAya che, ane teja padArthAdi prAyaH naigamAdinayanA abhiprAyathI jaNAya che. padArthAdi kahe chateja naigamAdinanI pravRtti che. 1009-1010. pAyaM payaviccheo vi, suttapphAsovasaMdhio jeNa / katthai tayattha-kAraga-kAlAigaI tao ceva // 1011 // prAya: padaviccheda paNa sUtrasparzikaniyuktimAM aMtabhUta che. kema ke vicchinna padono artha ane kAraka-kALa tathA kriyAdino avabodha padacchedathI ja thAya che. (tethI padavicchedane sUtrasparzikaniryukti kahe che, AthI padaccheda paNa tadantarabhUtaja che. ane tethI padArthodija naigamAdi nayonA viSaya che, ema nahi. paraMtu padaccheda ane sUtrAlApakanyAsAdi paNa prAya: nayanA viSaya che. A pramANe ahIM anagamanuM svarUpa kahyuM. te sAthe prasaMga nayo paNa kahyA. AthI A sthaLe cAre anuyoga dvAra pUrNa thayA. 1011. aNuogaddArANaM paravaNaM tappaoyaNaM jaM ca / iha ceva parisamANiyamabAmohatthamatthANe // 1012 // ahIM asthAne ja ziSyane vyAmoha na thAya te mATe anuyogadvAronI prarUpaNA ane tenuM prayojana ahIM pUrNa karyuM. 1012. kAraNa ke - dAiyadAravibhAgo, saMkheveNeha vitthareNAvi / dArANaM viNiogaM, nAhii kAuM jahAjogaM // 1013 // ahIM anuyogadvArano vibhAga saMkSepathI jaNAvyo, eTale tethI ziSya yathAyogya sthAne vistArathI paNa viniyoga karavAnuM jANI zakaze, muMjhAze nahIM. 1013. , anuyoga dvArA pUrNa thayA che have tire mAvane e 10ra5mI niyuktigAthAnI prastAvanA karatAM AcAryazrI kahe che ke - saMpayamatthANugame satthovagyAyavittharaM vocchN| kayamaMgalovayAro, so'timahatthotti kAUNaM // 1014 // have arthAnugamamAM trIjA anuyogadvAramAM maMgaLopacAra karIne huM zAstrano upoddaghAta vistArathI kahIza, kema ke te sarva siddhAntanA anuyogamAM samAna hovAthI ati mahArthavALo che. 1014. ahIM ziSya prazna kare che ke - naNu maMgalaM kayaM ciya, kiM bhujjo aha kayaMpi kAyavvaM / dAre dAre kIrai, to kIsa na maMgalaggahaNaM ? // 1015 // - maMgaLa prathama karyuM che, chatAM pharIthI kema karo cho ? ane jo maMgaLa karyA chatAM pharI karavuM joIe, to upakramAdi dareka dvAre zA mATe maMgaLa nathI grahaNa karatA ? 1015. Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404] dvitIya maMgaLa zA mATe ? . [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 A praznano bIjA AcArya uttara Ape che, te ayogya che, ema jaNAvavA sAthe bhASyakAra mahArAja teno yogya uttara Ape che naNa majjhammivi maMgalamAiTTaM taM ca majjhameyaM ti / satthamaNArakhaM ciya, eyaM kattoccayaM majhaM? // 1016 // (zAstranI AdimAM-madhyamAM ane aMtamAM maMgaLa karavuM joIe. ema pUrvAcAryoe kahyuM che.) temAM AdimaMgaLa prathama karyuM che, ane A madhyamaMgaLa che. (A uttara ayogya che, kema ke Adi maMgaLa mATe naMdI karI che, ane te pachI anuyogadvAro kahyA.) paNa sAmAyika adhyayanarUpa zAstrano hajI AraMbha nathI thayo, eTale A madhyamaMgaLa kyAMthI kahevAya ? vaLI bIjA AcArya bIjI rIte Ane madhyamaMgaLa siddha kare che. cauraNuogaddAraM, jaM satthaM teNa tassa majjhamiNaM / sAhai maMgalagahaNaM satthassaMgAI daaraaiN||1017|| cAra anuyoga dvAravALuM zAstra che, tethI (upakrama ane nikSepa e be dvAra kahyA pachI anugamAtmaka upoddhAtarUpa trIjA dvAranI AdimAM A maMgaLa kahyuM che tethI) A madhyamaMgaLa che. kema ke zAstrano AraMbha na thayo hoya, topaNa anuyogadvArA zAstranA aMgabhUta hovAthI te tenAthI bhinna nathI. 1017. A samAdhAna paNa barAbara nathI, te mATe bhASyakAra pote kahe che ke - tahavi na majjhaM eyaM, bhaNiyamihAvassayarasa jaM gejhaM / taM maMgalamAiTuM, paDhamajjhayaNassa hojjAhi // 1018 // tame kahyuM tevI rIte paNa A madhyamaMgaLa nathI ghaTatuM, kema ke cha adhyayanAtmaka Avazyakano je madhyabhAga, tyAM madhyamaMgaLa kahevAnuM kahyuM che. (ane tame kahyuM te Avazyakano madhya bhAga nathI thato) paraMtu A sAmAyika adhyayanano madhyabhAga thAya che, tethI A tenuM madhyamaMgaLa nA kahI zakAya. 1018. vaLI bIjA AcArya kahe che ke - bhaNiyaM ca pubameyaM savvaM, ciya maMgalaMti kimaNeNaM ? / ___ maMgalatiyabuddhipariggahaMpi kArAvio sIso // 1019 // pUrve kahyuM che ke A sarvazAstra maMgaLarUpaja che, to pachI A madhyamaMgaLAdi grahaNa karavAthI zuM ? ziSyane paNa traNa maMgaLa karyA che evo buddhi parigraha paNa pUrve karAvyo che. 1019. bhinna bhinna AcAryonA matAntara batAvIne have AcAryazrI pote yathAvasthita samAdhAna kare Avassayassa taM kayamiNaM tu nAvAsamittayaM kiMtu / savvANuoganijjuttisatthapAraMbha evA yaM // 1020 // pUrve (79mI gAthAmAM) je maMgaLa kahyuM che te AvazyakanuM prathama-Adi maMgaLa kahyuM che. ane ahIM A maMgaLa kevaLa Avazyaka mAtranuM ja nathI, paraMtu sarvasUtranA anuyogamAM saMbaddha evA upoddAtaniyuktirUpa zAstranI AdimAM A prathama maMgaLa che. 1020. . kAraNa ke - Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara upodghAtarUpa zAsanuM maMgaLa. [405 dasagAliyAinijjuttigahaNao bhaNiyamuvari vA jaM ca / sesesuvi ajjhayaNesu, hoi eseva nijjuttI // 1021 // AgaLa je dazavaikAlikAdinI niyukti grahaNa karAze, temAM ane te uparAMta caturvizatistavAdi sarva siddhAntagata adhyayanomAM sarvamAM Aja upoddhAtaniryukti che. tethI sarva anuyoganI upoddhAta niryuktirUpa zAstrano A prAraMbha che. 1021. ziSya pUche che ke - sAmAiyavakkhANe, dasAliyAINa ko'higAro'yaM / jaM pAyamuvagghAo, tesiM sAmanna evAyaM // 1022 // iha tesiM tammi gae, vIsaM vIsuM visesamevAyaM / ghecchii suhaM lahu~ ciya, taggahaNaM lAghavatthamao // 1023 // ahIM sAmAyikaadhyayananA vyAkhyAyanamAM dazavaikAlikAdi grahaNa karavAno zo adhikAra che? (uttara) prAya: te dazavaikAlikAdino upoddAta paNa A zAstra sAthe samAna hovAthI te ahIM kahela che. ahIM te dazavaikAlikAdino sAmAnya upoddAta jANavAthI nirgamAdi pRthapha pRthapha vizeSatA paNa kaMIka sukhapUrvaka sahelAIthI jANI zakAya, A kAraNathI lAghava mATe dazavaikAlikAdi paNa grahaNa karela che. 1022-1023. have upasaMhAra karIne tAtparya kahe che. tamhA jeNa mahatthaM, satthaM sabvANuogavisayamiNaM / __ satyaMtarameva'havA, teNa puNo maMgalaggahaNaM // 1024 // - te mATe A upodghAtarUpa zAstra sarva anuyogano viSaya hovAthI mahArthavALuM che, athavA emAM bahu vaktavyatA hovAthI juduM ja zAstra che, tethI ahIM punaH maMgaLa kahyuM che. teja maMgaLa kahe che. (80) titthayare bhagavaMte, aNuttaraparakkame abhiyanANI / tiNNe sugaigaigae, siddhipahapaesae vaMde // 1025 // sarvotkRSTa parAkramavALA, aparimita jJAnavALA, saMsArathI tarelA, ane mokSa pAmelA, evA mokSamArganA upadezaka, tIrthakara bhagavAnane, huM vaMdana karuM chuM. 1025. uparokta niryuktinI gAthAno vistArArtha bhASyakAra poteja have kahe che. tijjai jaM teNa tahiM, tao va titthaM tayaM ca davammi / sariyAINaM bhAgo, niravAyo tammi ya pasiddhe // 1026 // tariyA taraNaM tariyabvayaM ca siddhANi, tArao puriso / bAho-DuvAi taraNaM, taraNijjaM ninnayAIyaM // 1027 // duHkhe tarI zakAya evI vastu jethI tarAya athavA je chatAM tarAya, te tIrtha kahevAya. (e tIrtha nAma-sthApanA-dravya-ane bhAva ema cAra prakAre che.) temAM nAma ane sthApanA tIrtha sugama hovAthI tenuM vivecana nathI karatA, ane dravyAditIrthanuM vivecana karIe chIe) nadI-samudra Adino Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 ]. dravya tIrthanuM vivecana. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 je koI utaravA mATeno kaSTa rahita niyata pradeza te dravyatIrtha che. e tIrtha zabdathI taravuM-tAranAra ane taravA yogya e traNa padArtha grahaNa thAya che. jema-taranAra purUSa, tAranAra azva athavA vahANa, ane taravA yogya nadI vigere. 1026-1027. A nadI vigerene dravyatIrtha zAthI kahI zakAya ? te mATe kahe che ke- rehAtIra gaM, mitAvAyaUAmed 2 NegaMtANaccaMtiyaphalaM ca to dabatitthaM taM // 1028 // A tIrtha zarIra Adineja tAranAra che, ane bAhyamaLAdineja mAtra dUra karanAra che, vaLI tenuM phaLa anekAntika ane anAtyaMtika che, mATe te dravyatIrtha kahevAya che. 1028. A tIrtha zarIrAdikane ja tAre che, eTale nadIAdinA sAmA tIre pahoMcADe che, paNa jIvane saMsArasamudrathI mokSarUpa sAmA tIre nathI pahoMcADatuM. vaLI zarIranA bAhya melaneja A tIrtha dUra kare che, paNa prANAtipAtAdijanya antaraMga karmarUpa melane dUra nathI karatuM. temaja A nadI vigere tIrthanuM phaLa anekAntika che, eTale ke koI vakhata sAme tIra javAya che ane koI vakhata aMdara DUbI paNa javAya che. vaLI tenuM phaLa anAtyaMtika che, eTale ke eka vakhata A nadI vigere taryA hoIe, to paNa pharIthI te taravI paDe che, mATe nadI vigere tIrtha apradhAnatIrtha hovAthI dravyatIrtha che. 1028. have bIjA tIrthavALAonA mata batAvIne temAM dUSaNa Ape che. Drada tAraVInayaMti, g-rr-DavaIIBUTIhiM. bhavatArayaMti keI, taM no jIvovaghAyAo // 1029 // sUNaMgaMpiva tamudUhalaM va, na ya puNNakAraNaM NhANaM / . na ya jaijoggaM taM, maMDaNaM va kAmaMgabhAvAo // 1030 // snAna-pAna-avagAhanAdivaDe nadI Adi tIrtha ne vidhi pramANe sevyuM hoya to tAranAra bane che, mATe te saMsAra tAraka paNa che. ema keTalAka kahe che, te ayogya che. kemake te khAMDaNIyAdinI peThe vadhasthAna jevuM che. vaLI snAna punyanuM kAraNa paNa nathI ane yatine yogya paNa nathI, kemake te AbhUSaNanI peThe kAmanuM aMga che. 1029-1030. anyadarzanavALAo nadI vigere snAna-pAna-avagAhanAdivaDe vidhipUrvaka sevavAthI saMsArathI tAranAra che, mATe te tIrtha che-ema mAne che. kAraNa ke zarIrane tAravuM, mela dhovo, tRSAno nAza karavo, dAhanI zAnti karavI vigere phaLa, te nadI Adi tIrtha sthAnathI prApta thAya che. A rIte tRpAcheda vigere pratyakSa phaLa te nadI Adi tIrthathI jaNAya che, te uparathI saMsArathI tAravA rUpa parokSaphaLa paNa tenAthI maLe che. ema anumAna karI zakAya che. anyadarzanIonuM A kathana ayogya che. kemake snAna vigere, talavAra dhanuSa AdinI peThe, jIvaghAtanA heturUpa hovAthI durgati ApanAra che. te saMsArathI tAranAra kevI rIte hoI zake ? jIvaghAtanA hetuo paNa saMsArathI tAranAra che ema mAnIe, to sUnA-vadhabhUmi vigere paNa saMsArathI tAranAra thaI jAya. te mATe nadI vigere tIrtha, khAMDaNIA AdinI peThe, jIvaghAtanA hetu hovAthI Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] bhAvatIrthanuM svarUpa. [407 saMsAra tAraka nathI, vaLI e tIrthamAM kareluM snAna punyanuM kAraNa paNa nathI, ane AbhUSaNanI peThe kAmanuM aMga hovAthI yatijanane yogya paNa nathI. kAraNa ke kAmanA aMgo paNa punyanA hetu manAya, to purUSone tAMbUla bhakSaNa-puSpa baMdhana-zarIrane suvAsita karavuM-mardana karavuM vigere kAmanA aMgo paNa punyanA hetu thavA joie, parantu tema nathI. mATe zarIratAraNAdi mAtra phaLa joine saMsAra tArakAdi viziSTa phaLanuM anumAna karavuM ayogya che. 1029-1030. A saMbaMdhamAM teo kadI ema kahe ke devagAri vA teNa, titthamiha dAhanAsaNAIhiM / mahu-madhna-maMsa-vessAgoDavi to tisthamAvattuM 0irUzI dAhanI zAnti-tRSAno nAza ityAdi ka2vAvaDe gaMgA AdinuM jaLa zarIrane upakArI hovAthI tIrthaja che. (jo ema hoya.) to madhu-madirA-mAMsa-vezyA vigere paNa tIrtha thavA joie. kemake te paNa zarIrane upakArI che. 1031. dravyatIrthanuM svarUpa kahIne have bhAvatIrthanuM svarUpa kahe che. bhAve titthaM saMgho, suvihiyaM tArao tahiM sAhU / nANAitiyaM taraNaM, tariyavvaM bhavasamuddo'yaM // 1032 / / saMdha te zrutavihita bhAvatIrtha che, temAM sAdhu tA2nA2 che, jJAnAdi traNa taravAnuM sAdhana che, ane A saMsAra samudra te taravA yogya che. 1032. zrIsaMgha bhAvatIrtha che. A saMgharUpa tIrthamAM sAdhumahArAja tAraka (tA2nA2) che. jJAna-darzanaane cAritra taraNa (taravAnuM sAdhana) che, ane saMsAra samudra taraNIya che. (taravA yogya che). A tIrtha ane tArakAdi paraspara vivakSAvazAt bhinnAbhinna che. jemake-samyagdarzanAdipariNAmAtmaka hovAthI saMgha tIrtha che, kemake temAM utarelAo avazya saMsAra samudrathI tare che. e saMghanI antargata tenA vizeSabhUta sAdhu mahArAja, samyagdarzanAdinA anuSThAnathI taranAra che. jJAnAdi traNa tenA karaNabhUta hovAthI taraNa (taravAnuM sAdhana) che, ane audiyakAdi bhAva piraNAmAtmaka saMsArasamudra te taraNIya (taravA yogya) che. 1032. kAraNa ke - jaM nANa-dasaMNa-caritabhAvao tavvivakkhabhAvAo / bhavamAvo ya tAre, teLa taM mAvo tittva rUrU| jJAna-darzana-ane cAritra bhAvavaDe, tenA vipakSabhUta ajJAnAdi thakI ane saMsArabhAvathI tarI javAya che mATe te bhAvatIrtha kahevAya che. 1033. je jJAnAdi svarUpa hoya che, te ajJAnAdibhAvathI anyane tAre che, kevaLa ajJAnAdi bhAvathI tAre che eTaluM ja nahi, paNa te sAthe saMsArathI paNa bhavyAtmAne tAre che, kAraNa ke svayaM jJAnAdi svarUpa hovAthI bIjA bhavya jIvone ajJAnathI ane saMsArathI tAre che, mATe zrIsaMgha paNa bhAvatIrtha che. 1033. athavA - Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrthanuM svarUpa. tadgha geha-loha-mmamayarAha-tajJA-mAvaLayaLADuM ii aMteLavaMta ca, ArU ya suddhi maLepAo ?0phebru'I krodharUpa dAha-lobharUpa tRSNA-ane karmamaya mela, e traNeyane je ekAntathI atyanta dUra kare, ane saMsAra samudrathI (karma mela dUra karIne) zuddha kare te zrIsaMgha bhAvatIrtha kahevAya. 1034. athavA "tittha" eTale tristha evo artha paNa thAya te jaNAve che. dAhosamAisu vA jaM, tisu thiyamahava daMsaNAIsu / to titthaM saMgho cciya, ubhayaM va visesaNavisessaM // / 1035 / / 408 ] dAhopazamAdi athavA samyagdarzanAdi traNa arthamAM je rahela hoya, athavA traNamAM sthitirUpa vizeSaNanA vizeSya rUpe je rahela hoya, te zrI saMghatIrtha kahevAya che. 1035. athavA "tittha" eTale traNa artha evo artha paNa thAya che, jemakekohggdaahsmnnaado, va te ceva jassa tiNNatthA / vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 hoi tiyatthaM titthaM, tamatthasaddo phalattho'yaM // 1036 / / krodhAgnino dAha zamAvavAdi rUpa pUrve kahelA traNa artha jenA hoya, te tri artha kahevAya che, athavA jJAnAdi traNa artha jenAthI abhinna hoya, te paNa tri artha kahevAya che, ane-te zrI saMgha che, ahIM arthazabda phaLavAcI samajavA. A upa2thI ema kahyuM ke zrI saMghane tethI abhinna darzanAdika traNa bhavyoe sevyAM thakAM upara kahelA upazamAdi traNa arthane prApta kare che. 1036. athavA artha eTale vastu paryAya, evo artha thAya tene aMge kahe che. keahvaa sammahaMsaNa-nANa-caritAiM tinni jassatthA / taM titthaM puvvoiyamiha attho vatthupajjAo ||1037 // athavA samyagdarzana jJAna-ane-cAritra e traNa artha jene hoya te pUrvokta prakAre tIrtha kahevAya, teja saMgha, kemake te tIrthathI abhinna che, mATe ahIM artha zabda te vastuparyAya arthamAM samajavo. 1037. A pramANe bhAva thakI tIrtha-tristha-tryartha kahIne, have jaina tIrthaja icchita arthane sAdhanAra che, te sivAya anya bIjuM tIrtha tevuM nathI, ema pramANavaDe jaNAve che. iha sammasaddhANo - valaddhi - kiriyAsabhAvao jaiNaM / titthamabhippeyaphalaM, sammapariccheyakiriyavva // 1038 // sArI rIte jANela rogane dUra karavAnI kriyAnI peThe, jaina tIrthaja samyagdarzana-jJAna-cAritrAtmaka hovAthI iSTa artha sAdhanAra che. 1038. jema koi pravINa vaidya sArI rIte roga AdinuM svarUpa jANIne zraddhALu rogI pratye sArI davA ane prayogAdi kriyA karatAM icchita arthanI siddhi thAya che, tema jainatIrthathI icchita arthanI siddhi thAya che. kAraNa ke samyagdarzana-jJAna-cAritrAtmaka che. 1038. Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] bhAvatIrthanA prakAra. [409 jaina tIrtha sivAyanA anya tIrtha e pramANe icchita artha sAdhaka nathI te mATe kahe che. nAbhippeyaphalAiM, tayaMgaviyalattao kutitthAI / viyalanayattaNaociya, viphalAI viyalakiriya bva // 1039 // icchita arthane sAdhaka evA kAraNothI rahita hovAthI, anya tIrtho ISTArthasAdhaka nathI. vaLI sarvanayarahita hovAthI adhurI kriyAnI peThe e tIrtho phaLa rahita paNa che. 1039. - bauddhAdi praNIta anyatIrtho icchita phaLa sAdhatA nathI, kemake te samyajJAnAdi kAraNa rahita che. vaLI te saMpUrNa navarahita che, tethI paNa phaLarahita che. kAraNa ke ekekAMzagrAhI sarva nayo maLavAthIja- te vaDe saMpUrNa ananta dharmAtmaka vastuno nizcaya thAya che, e bauddhAdi praNIta tIrtho to eka yA be nayAvalaMbI hovAthI samagra nAbhiprAya rahita che, tethI te saMpUrNa iSTa phaLa sAdhatA nathI. jema koI vaidane rogIno roga dUra karavAne mATe je yathArtha kriyA karavAnI hoya, te kriyA adhurI hoya to saMpUrNa icchita phaLa sAdhaka nathI thatI, tema A anya tIrtho paNa iSTArtha sAdhaka thatA nathI, evI rIte dravyabhAva tIrtha kahyAM. 1039. have bIjI rIte dravya ane bhAvatIrthanuM svarUpa kahe che. ahava suhottAruttAraNAi, dabbe caubvihaM titthaM / evaM ciya bhAvammivi, tatthAimayaM sarakkhANaM // 1040 // taccaNNiyANa bitiyaM, visayasuhakusatyabhAvaNAdhaNiyaM / taiyaM ca boDiyANaM, carimaM jaiNaM sivaphalaM tu // 1041 // athavA sukhAvatAra ane sukhottAra Adi cAra prakAre dravyatIrtha che. eja pramANe bhAvatIrtha paNa cAra prakAre che. temAM prathama prakAranuM tIrtha zaivamatavALAnuM. viSayasukha yukta te kuzAstranI bhAvanAvALuM hovAthI, bIjA prakAranuM tIrtha baudhamatavALAnuM. trIjA prakAranuM tIrtha digambaronuM. ane cothA prakAranuM tIrtha mokSa phaLa ApanAra (zvetAmbara) jainonuM che. 1040-1041. dravya tIrtha cAra prakAre che, prathama je tIrthamAM sukhe utarI zakAya ane sukhe pAra pAmI zakAya, te pahelo prakAra. je tIrthamAM sukhe utarI zakAya ane duHkhe tarI zakAya, te bIjo prakAra. je tIrthamAM duHkhe utarI zakAya ane sukhe tarI zakAya te trIjo prakAra. ane je tIrthamAM du:khe utarI zakAya ane duHkhe tarI zakAya te cotho prakAra. Aja pramANe bhAvatIrthamAM paNa cAra prakAra che, jemake je tIrtha-darzanamAM jIvo sukhe praveza kare ane sukhe nIkaLI zake-mUkI zake, te pahelo prakAra. Aja pramANe bAkInA traNa prakAramAM paNa yathAyogya samajI levuM. 1. uparokta bhAvatIrthanA cAra prakAramAMno pahelo prakAra zaivadarzana vALAno jANavo. kemake rAga-dveSa-kaSAya-Indriya-parisaha-upasarga- mana-vacana-ane kAyA vigereno jaya karavA rUpa duSkara - para Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410] cAra prakAranAM bhAvatIrtha. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 anuSThAna karavAnuM teonA darzanamAM nathI jaNAtuM, game te prakAre vrata pALavAnuM kahyuM che, tethI prANIo temanI dIkSA helAithI aMgIkAra kare che, ane vaLI temanA zAstromAM evI koI nipuNa yukti nathI, ke jethI vAsita aMtarAtmAvALo purUSa temanI dIkSAno tyAga na kare. ulaTuM te saMbaMdhamAM to kahyuM che ke- "bAra varSa paryanta zaivI dIkSA pALIne te pachI jo azakta hoya, to yajJa karIne teno tyAga kare, to paNa kaMI doSa nathI." A pramANe teoe kaheluM hovAthI temanI dIkSAno tyAga karavAmAM kaMI doSa nathI. tethI jIvo temanI dIkSAno tyAga paNa karI zake che; mATe zaiva tIrtha pahelA prakAranuM che. 2. bIddhonuM tIrtha bIjA prakAranuM che. teo kahe che ke- "komaLa zavyA, savAramAM UThIne payA, madhyAnha bhojana, aparAje pAna, sAMje drAkSAkhaMDa ane ardharAtrie sAkara, e sarvane anta zAkyaputre mokSa joela che. vaLI "manojJa bhojana khAIne, manojJa zayana Asana bhogavIne, manojJa AvAsamAM rahIne, muni manojJa dhyAna kare." ityAdi teonA kahevAthI-viSaya sukhanI siddhi thAya che, mATe temanA tIrthamAM sukhe praveza thaI zake che, tathA temanA zAstramAM kahelI kuyuktio vaDe tIvra vAsanA utpanna thatI hovAthI tenA saMskArano tyAga thato nathI. vratano tyAga karavAmAM paNa mahAsaMsArAdi daMDa kahela hovAthI, teonI pAsethI grahaNa karela vrata du:parityAya hovAthI temanA tIrthano tyAga sukhe karI zakato nathI. eTale e bIjA prakAranuM tIrtha che. 3. trIjA prakAranuM tIrtha digambaronuM che, temanA tIrthamAM-darzanamAM nagnapaNuM vigere lajajAdinA hetu hovAthI, te tIrthamAM praveza karI zakAto nathI, ane anekaNIya vastuno upabhoga-kaSAyanI bahulatA vigere temanuM asamaMjasapaNuM jaNAvAthI, temaja nagnapaNAdinI lajajAthI udvigna thaelAo te tIrthano sukhe tyAga kare che. 4. cothA prakAranuM mokSaphaLa ApanAra tIrtha jaina sAdhuone rAga-dveSa-kaSAya-indriya-parisahaupasargAdino jaya, tathA apramattapaNe samiti-gupri-loca vigere kaSTa sahana karavAnuM hoya che, tethI teonA tIrthamAM duHkhe praveza thAya che, ane temanA zAstramAM kahela nipuNa yuktio vaDe atitIvra ane ghaNI sArI vAsanA utpanna thatI hovAthI ane vratano tyAga karavAmAM ati mahAna saMsArAdi daMDa kahela hovAthI teonA tIrthano tyAga paNa thaI zakato nathI. bIjAo sukhe praveza thAya ane du:khe saMsArano tyAga karAya vagere bhedo mokSa prAptimAM mAne che. jemake zaivadarzanavALAonA mate Izvarokta alpa anuSThAnavaDeja mukti prApta thAya che ema mAnyuM che. bauddhoe duHkhe pAmI zakAya evA viziSTa dhyAna mArgathI yogIne jJAnanI utpatti AdinA kramavaDe muktinI prApti mAnela che teo kahe che ke "duHkhe A saMsAra utarI zakAya che." digambaroe bhikSAzuddhi vigere gauNapaNe mAnela hovAthI ane nagnatAdi rUpa nirjhanthapaNAnI mukhyatAthI mukti mAnela che. ane zvetAmbara sAdhuoe pUrvokta mahAkaSTavALA anuSThAnathI mokSa mAnela che, tethI teonuM tIrtha duHkhe tarI zakAya evuM che. 1040-1041. ahIM ziSya pUche che ke Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara). jaina tIrthanI cikitsA sAthe sarakhAmaNI. [411 naNuM jaM duhAvayAraM, dukkhuttAraM ca taM durahigammaM / loyammi pUiyaM jaM, suhAvayAraM suhuttAraM / / 1042 / / je tIrthamAM duHkhe pesI zakAya ane duHkhe tarI zakAya evuM hoya, te tIrtha duradhigamya che. lokamAM paNa je tIrtha sukhe pesI zakAya ane sukhe tarI zakAya evuM hoya, te tIrtha pUjaya thAya che-grAhya thAya che. 1042. je tIrthamAM duHkhe praveza thAya ane duHkhe tarI zakAya evuM hoya, te tIrtha anAdaraNIya che, ane tame jaina tIrtha evAja prakAranuM kahyuM che, tethI te ayukta che. kAraNa ke evuM tIrtha to ulaTuM aniSTa arthane sAdhaka ane bAdhaka thAya che. lokamAM paNa je tIrtha sukhe praveza karI zakAya evuM ane sukhe tarI zakAya evuM hoya, teja tIrtha upAdeya thAya che ane teja iSTa artha sAdhaka gaNAya che. mATe A uparathI to prathama prakAranuM tIrthaja zreyaskara che. ema jaNAya che. 1042. AcAryazrI e praznano uttara Ape che ke evaM tu davvatitthaM, bhAve dukkhaM hiyaM lahai jIvo / micchatta-unnANA-'viraD-visayasuhabhAvaNANugao // 1043 / / paDivaNNo uNa kammANabhAvao bhAvao paramasuddhaM / kiha mocchii jANato, paramahiyaM dullahaM ca puNo // 1044 // . e pramANe to dravyatIrtha mATe hoya che, paraMtu atyanta hitakArI bhAvatIrthane to mithyAtvaajJAna-avirati-ane viSaya sukhanI bhAvanAvALo jIva, duHkhe prApta kare che. punaH zubhakarmanA anubhAvathI paramArthathI parama zuddha evA e tIrthane pAmI "e parama hitakArI ane durlabha che." ema jANIne tene kema mUkI de ? naja mUkI de. 1043-1044. athavA jema aikakkhaDaM va kiriyaM, rogI dukkhaM pavajjae paDhamaM / paDivanno rogakkhayamicchaMto muMcae dukkhaM // 1045 // iya kammavAhigahio, saMjamakiriyaM pavajjae dukkhaM / paDivanno kammakkhayamicchaMto muMcae dukkhaM // 1046 / / athavA jema rogano kSaya karavA icchato rogI atikarkaza kriyA prathama du:khe prApta kare che, parantu te pAmIne rogano-duHkhano kSaya karavA icchato te kriyAne du:khe muke che. e pramANe karmarUpa vyAdhiyukta jIva saMyama kriyA du:khe prApta kare che, paraMtu tene pAmIne karmakSaya icchato chato tene duHkhe mUke che athavA duHkhathI mukAya che. 1045-1246 . have tIrthakara zabdano artha kahe che. aNulobha-heu-tassIlayA ya, je bhAvatitthameyaM tu / kuvvaMti pagAsaMti ya, te titthayarA hiyatthakarA // 1047 // Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412] tIrthakara tathA bhagavaMta zabdano artha. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 je hetuthI-tasvabhAvathI-ane anulomyathI A bhAvatIrtha kare che ane prakAze che, te hitArthakArI tIrthakaro che. 1047. saddharmarUpa tIrtha karavAmAM teoja hetubhUta hovAthI te tIrthakara kahevAya che. vaLI svayaM kRtArtha chatAM paNa tIrthaMkara nAmakarmanA udayathI, samagra prANivarga uparanI dayAne lIdhe, saddharmarUpa tIrthano upadeza karavAno temano svabhAva hovAthI te tIrthakara kahevAya che. temaja strI-purUSa-bALa-vRddha virakalpa-jinakalpa Adine anurUpa utsarga-apavAdanI dezanA vaDe, anulomathI saddharmarUpa tIrtha karanArA hovAthI, te tIrthakara kahevAya che. evA e tIrthakara sarva prANione mokSarUpa hitakaranAra hovAthI hitArthakArI che. 1047, - have bhagavanta zabdano artha kahe che. sariya-va-siritnasa-dharma-pattA mayA marfmavA te tesimasAmaNNA, saMti jao teNa bhagavaMte // 1048 // aizvaryA-rUpa-lakSmI-yaza-dharma-ane prayatna e che bhaga zabdanA artho kahevAya che, te temane (tIrthakarone) asAmAnya che, tethI teo bhagavatta che. 1048. bhagasaMjJAthI kahevAtA aizvarya Adi cha artho tIrthakaromAM asAdhAraNa hovAthI, teo bhagavAnuM kahevAya che. svAbhavika, karmakSayathI thaela ane devoe karela cotrIsa atizayarUpa parama aizvarya temane hoya che. rUpa to sarva devo ekatra thaIne eka aMguThA pramANa rUpa vidurve, ane te rUpane bhagavAnanA aMguThA AgaLa rAkhe, to te jinezvaranA caraNanA aMguThAnI pAse aMgArAnI peThe zobhA na pAme evuM che. gaNadhara, AhAraka labdhivALA muni, anuttaravimAnavAsI devo, cakri, vAsudeva, baLadeva ane maMDaLIka rAjAo anukrame hIna hIna rUpavALA hoya che. te sivAya bAkInAo cha sthAna patita che, e pramANe temanuM rUpa anupama hoya che. vaLI tapa, teja ane vibhUtirUpa lakSmI paNa asAdhAraNa hoya che. tathA anupama guNa samUhathI pragaTa thaela zaradaRtunA caMdra samAna nirmaLa traNa bhuvanamAM vyApta evo temano yaza hoya che. temaja samasta cAritramohanIya karmanA kSayathI thaela uttama kSamA-mAdava Adi sarvotkRSTa dharma temane hoya che. tathA sarva hitakArI anuSThAnomAM prasAda rahita temano je yatna, te paNa cAritrAvaraNano kSaya thavAthI anupama hoya che. 1048. have "aNuttaraparakkame" e zabdanI vyAkhyA kare che. _ viriyaM parikkamo iha, pare'rayo vA jao tadakkamaNaM / so'Nuttaro varo siM, aNuttaraparakkamA to te // 1049 / / parAkrama eTale vIrya, te parAkrama bhagavaMtone samasta vIryAntarAyanA kSayathI sarva narendra-devendrathI paNa anantaguNuM hovAthI anuttara che, athavA para eTale kaSAyAdi bhAva zatruo, temanuM AkramaNa eTale parAbhava karavAthI te parAkrama paNa teono anuttara-sarvotkRSTa che. 1049. have "amiyanANI" e zabdanI vyAkhyA kare che. Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara amitajJAnI Adi zabdonI vyAkhyA. [413 amiyamaNaMtaM nANaM, taM tesiM amiyaNANiNo to te / taM jeNa neyamANaM, taM cANaMtaM jao neyaM // 1050 // mApI na zakAya te ananta, evuM jJAna (kevaLajJAna) temane hovAthI te amita jJAnavALA che, kemake jJayanuM pramANa ananuM che tethI jJAna paNa ananta che. 1050. have "tiSNa sugaigaIgae" e zabdanI vyAkhyA kare che. tiNNA samaikkaMtA, bhavaNNavaM kaM gaI gayA tari ? / sugaINa gaI pattA, sugaigaigayA tao hoMti // 1051 // saMsAra samudrane atikramyA che tethI tarelA. tarIne kaI gati pAmelA? uttara-siddhonI gati pAmelA, ane tethI teo sugatigatigata che. (arthAt saMsAra samudra tarIne siddhagati pAmela hovAthI teo tarelA-mokSa pAmelA che.) 1051. . have "siddhipahapaesae" e padanI vyAkhyA kare che. sa cciya sugaINa gaI, siddhi siddhANa jo paho tIse / taddesayA pahANA, siddhipahapaesayA to te // 1052 / / teja (uparokta) siddhonI gati te siddhigati-mokSa. te siddhino je jJAna-darzanacAritra rUpa mArga, tenA upadezaka hovAthI te siddhi mArganA upadezaka che. 1052. have te siddhi-mokSano mArga batAve che. siddhi pado pu sanmatta-nA-carADuM vastrApADuM ! bhavaheuvivakkhAo, niyANapaDikUlakiriya bva // 1053 // roganA nidAnathI pratikULa kriyAnI peThe, je have kahevAze, te samyagu darzana-jJAna-ane cAritra e traNa saMsArahetunA vidhAtaka hovAthI mokSa mArga che. 1052 samyagudarzana-jJAna-ane cAritra e mokSamArga che, kAraNa ke mithyAtva-ajJAna ane avirati Adi je saMsAra hetu che, tenA teoja vighAtaka che, tethI je hetu jenA vipakSa svabhAvavALo hoya che, te hetu tenA vipakSano sAdhaka thAya che, jema ajIrNaAdi roganA nidAnanA pratipakSabhUta laMghanAdi kriyA nirogatA sAdhe che, tema ahIM paNa mithyAtvAdi saMsAra hetunA vipakSabhUta samakitAdi che, tethI teo saMsAranA vipakSabhUta mokSanA sAdhaka che. athavA ISTa arthano vighAta karanAra hetunA pratipakSabhUta hovAthI, samyakatvAdi traNe ISTa arthane sAdhanArA che. tethI jenA vighAtakahetuno je pratipakSabhUta svabhAva-te teno sAdhaka thAya che, jema nirogatAnA vighAtaka ajIrNaAdinA pratipakSabhUta laMghana Adi kriyA nirogatA sAdhe che; tema ahIM paNa mokSarUpa ISTa arthanA vighAtaka mithyAtvAdi che, ane tenA pratipakSabhUta samyaktvAdi che, tethI teo mokSarUpa ISTa arthanA sAdhaka che. 1053. have vaMde zabdano artha kahIne mahAvIradevane namaskAra karavA prastAvanA kare che. vaMde'bhivAdaye abhithuNAmi vA te tilogamaMgalle / sAmaNNavaMdaNamiNaM titthayarattAvisiTThANaM // 1054 // Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414]. mahAvIra bhagavaMtanI stuti. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 patteyavaMdaNamio, saMpai titthAhivassa vIrassa / suyanANatthappabhavo, sa viseseNovagAritti // 1055 / / tullaguNANaM parisaM, namiUNa jaha ya sasAmiyaM namai / taha tullaguNe'vi jiNe, namiuM titthAhivaM namai // 1056 // te traNa lokamAM mAMgalika evA tIrthakarone vaMdana karuM chuM eTale praNAma karuM chuM athavA stuti karuM chuM. ahIM sarva jinomAM tIrthakarapaNuM samAna hovAthI RSabhAdi sarva tIrthakarone A sAmAnyavaMdanA kahyuM che. have pachI vartamAna tIrthanA adhipati zrIvIrane jAdu vaMdana karIza, kema ke zrutajJAnanA teoja hetu hovAthI vizeSa upakArI che. athavA rAjA vigere samAna guNavALAnA samUhane joI, jema koI prathama sarvane samAna praNAma kare che, ane pachI potAnA svAmine namaskAra kare che, tema ahIM paNa samAna guNavALA sarva tIrthakarone sAmAnyathI namIne pachI tIrthanA adhipati zrIvIrane namaskAra karyA che. 1054-papa-pa6. (81) vaMdAmi mahAbhAgaM, mahAmuNiM mahAyasaM mahAvIraM / amara-nararAyamahiyaM, titthayaramimassa titthassa // 1057 // mahAprabhAvavALA-mahAmuni-mahAyazavALA, Indra ane cakravartIthI pUjIta ane A tIrthane pravartAvanAra evA zrI mahAvIra jinezvarane huM vaMdana karuM chuM. 1057. zrI mahAvIra bhagavAn aciMtya zaktivALA eTale mahAprabhAvavALA hovAthI mahAbhAga che, tathA jagatanI trikALasthiti jANatA hovAthI mahAmuni che, athavA sarva muniomAM pradhAna hovAthI mahAmuni. sarvatra tribhuvanamAM temano yaza vyApelo hovAthI mahAyazavALA, kaSAyAdi mahAzatru sainyano jaya karavAthI mahAvIra, athavA thoDA karma khapAvelA sAdhuonI apekSAe je vizeSathI karma khapAve che te vIra, athavA bhavyajIvone je mokSa pratye pahoMcADe che te vIra. athavA je svayaM mokSe jAya che te vIra, athavA karmarUpa zatruno nAza karavAthI vIra. athavA bIjAe nahi anubhavela mahA taparUpa lakSmIvaDe je zobhe che te vIra athavA aMtaraMga mohanA mahAsainyano nAza karavAne je ananta tapovIryane yoje che te vIra. kahyuM che ke "je karmano nAza kare che ane tapavaDe zobhe che. temaja tapovIrve karIne yukta che, tethI te vIra kahevAya che." vaLI te Indro ane cakravartiothI pUjIta temaja A vartamAnatIrthanA pravartaka hovAthI mahA upakArI che, mATe uparokta vizeSaNothI vizeSita evA zrI mahAvIradevane huM namaskAra karuM chuM. 1057, uparokta niryuktinI gAthA upara have bhASya kahe che. bhAgo'ciMtA sattI, sa mahAbhAgo mahappabhAvotti / sa mahAmuNI mahaMtaM, jaM muNai muNippahANo vA // 1058 // tihuyaNavikkhAyajaso, mahAjaso nAmao mahAvIro / vikkaMto va kasAyAisattusenapparAjayao // 1059 // Irei viseseNa va khavei, kammAiM gamayai sivaM vA / gacchai ya teNa vIro, sa mahaM vIro mahAvIro // 1060 // Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara gaNadharaAdine namaskAra. [415 amara-nararAyamahiyaMti, pUiyaM tehiM kimuya sesehiM ? / saMpaititthassa pahuM, maMgallaM mahovagAriM ca // 1061 // bhAga eTale acittvazakti tethI te mahAbhAga athavA mahAprabhAvavALA. ananta artha jANe te mahAmuni athavA muniomAM pradhAna te mahAmuni. tribhuvanamAM vikhyAta yazavALA hovAthI mahAyaza evA mahAvIrajina, athavA kaSAyAdi zatru sainyano parAjaya karavAthI vIra. athavA je vizeSa karIne karma khapAve, athavA mokSa pamADe ane pote mokSe jAya, tethI te vIra. evA mahAn vIra te mahAvIra. bIjAothI to zuM? paNa amara-nararAja pUjIta eTale Indra ane cakravartiothI paNa pUjIta. tathA vartamAna tIrthanA svAmi mAMgalyakArI ane mahopakArI evA zrI mahAvIradevane vaMdana karuM chuM. 1058 thI 1061. e pramANe artha praNetAne maMgaLa mATe vaMdana karyuM, have sUtrakArane vaMdana kare che. (82) pArasavi hare, pavAya pavayAra vaMtAna che sav gaNaharavaMsaM, vAyagavaMsaM pavayaNaM ca // 1062 // (uttama jJAna-darzanAdi guNonA samUhane dhAre te gaNadhara.) evA gautamAdi agIAre gaNadharo, je AgamanA prathama upadezaka che temane, tathA sarva gaNadharo-AcArya paraMparArUpa vaMzane, ane upAdhyAyanA vaMzane, temaja Agamane, huM vaMdana karuM chuM. e niryuktinI gAthA upara bhASyakAra mahArAja kahe che. pujjo jaha'tthavattA, suyavattAro tahA gaNaharAvi / pujjA pavAyagA pavayaNassa te bArasaMgarasa // 1063 / / jaha vA rAyANattaM, rAyaniuttapaNao suhaM lahai / taha jiNavariMdavihiyaM, gaNaharapaNao suhaM lahai // 1064 // jaha mUlasuyappabhavA, pujjA jiNa-gaNaharA tahA jehiM / tadabhayamANIyamidaM, samayaM tesiM vaMso kiha na pajjo ? // 1065 // jiNagaNaharuggayassa'vi, suyassa ko gahaNa-dharaNa-dANAI / kuNamANo jar3a gaNaharavAyagavaMso na hojjAhi ? // 1066 // sIsahiyA vattAro, gaNAhivA gaNaharA tayattharasa / suttassovajjhAyA, vaMso tesiM paraMparao // 1067 // pagayaM pahANavayaNaM, pavayaNaM bArasaMgamiha tarasa / jai vattAro pujjA, taMpi viseseNa to pujjaM // 1068 // jema arthanA vaktA tIrthaMkara pUjaya che, tema sUtranA vaktA gaNadharo paNa pUjaya che, kemake teo dvAdazAMga pravacananA vAcaka che; athavA jema rAjAe kahela dravyAdi vastu rAjaniyukta evA pradhAna Adine namaskAra karavAthI sukha prApta thAya che, tema jinezvare karela maMgaLa Adi paNa gaNadharone praNAma karavAthI sukha prApta thAya che; vaLI jema mULa zrutanA hetubhUta jinezvara ane gaNadharo pUjaya Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416] niryuktinI pratijJA. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 che, tema jeo e sUtrArthamaya zruta ATalA kALa sudhI ahIM lAvyA, teono vaMza kema pUjavA yogya na hoya ? hoyaja. kemake jinezvara ane gaNadharothI zruta utpanna thayuM che, paNa jo AcArya ane upAdhyAyano vaMza na hota to tenuM grahaNa-dhAraNa-ne dAna Adi koNa karata ? tathA jema (gautama svAmi Adi) gaNAdhipo ane (jambusvAmI vigere) zeSa AcArya gaNadharo, dvAdazAMga arthanA vyAkhyAtA hovAthI ziSyavargane hitakArI che, tema te dvAdazAMga sUtrane bhaNAvanAra upAdhyAyo-paNa ziSyavargane hitakArI che, ane te upAdhyAyanI paraMparArUpa vaMza te paNa hitakArI che, mATe pUjya che, ahIM prakRta ane pradhAna evuM vacana je dvAdazAMgI-te pravacana, tenA vaktAo jo pUjya che, to te dvAdazAMgarUpa pravacana vizeSa pUjavA yogya che. 1063 thI 1068. A pramANe tIrthaMkara ane gaNadharone namaskAra karyA pachI zuM karavuM che ? te kahe che. (82) te ma~gni sirasA, tyapuhattasa tehiM hiyassa I suyanANassa bhagavao, nijjuttiM kittaissAmi // 1069 // te tIrthaMkara-gaNadharone mana-vacana-kAyAe vaMdana karIne teoe kahelA sutrArtharUpa bhagavAna zrutajJAnanI niryukti kahIza. 1069. e niryuktinI gAthAno vistA2Artha bhASyakAra have kahe che. - titthayarAIe'bhivandiuM sukayamaGgalAyAro / nivigghamao vocchaM, pagayamuvagdhAyanijjuttiM // 1070|| te tIrthaMkarAdine namaskAra karavApUrvaka sArI rIte maMgaLopacAra karIne have pachI nirvighnapaNe prakRta upodghAtaniyukti karIza. 1070. atyo suyarasa visao, tatto bhinnaM suyaM puhuttaMti / ubhayamidaM suyanANaM, niyojaNaM tesiM nijjutti // 1071 / / artha eTale zrutano viSaya-abhidheya, tethI sUtra kathaMcit bhinna hovAthI te pRthak kahevAya. e sUtra-artharUpa ubhaya te zrutajJAna, ane te beno paraspara saMbaMdha ka2vo (A sUtrano A artha.) te rUpa niryukti (te kahIzuM). 1071. have "attha puSutta" zabdano bIjI rIte artha kare che. atthassa va pihubhAvo, puhuttamatthassa vitthastaMti / iha suyarasavisesaNaM ciya, atthapuhuttaM va se saNNA / / 1072 / / athavA arthano pRthubhAva eTale jIvAdi arthano vistAra te artha pRthutva, te ahIM zrutajJAnanuM vizeSaNa ja samajavuM. athavA arthapRthutva e zrutajJAnanuM nAma samajavuM, (evA te zrutajJAnanI niryukti huM kahIza.) 1072 - athavA - atthAo ya puhuttaM, jassa tao vA puhuttao jassa / jaM vA attheNa pihuM, atthapuhuttaMti tabbhAvo ||1073 // Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) niyukti konI konI che? [417 athavA arthathI jeno kathaMcit bheda hoya, te arthapRthakatva athavA jenAthI bhinnapaNe artha hoya te arthapRthaphatva, athavA arthathI pRthutva eTale vistIrNa hoya te arthapRthutva. 1003. konI konI niyukti kahevAze ? te kahe che. (84) Avassayassa dasakAliyassa taha uttarajjhamAyAre / suyagaDe nijjuttiM, vocchAmi tahA dasANaM ca // 1074 // (85) kappassa ya nijjuttiM vavahArassa va paramaniuNassa / sUriyapaNNattIe, vocchaM isibhAsiyANaM ca // 1075 / / (86) Wsi nitti, vAcchAmi nivAi AharaNa heU-kAraNapayanivahamiNaM samAseNaM // 1076 // * Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, AcArAMga, sUtrakRtAMga tathA dazAzrutaskaMdhanI niyukti kahIza. temaja kalpa, paramanipuNa evo vyavahAra, sUryaprajJapti ane devendrastavAdi RSibhASita graMthonI niyukti kahIza. e zrutavizeSonI niyukti, jinopadezathI hetu-udAharaNa - ane kAraNa sahita saMkSepathI kahIza. 1074-1075-1076 . have bhASyakAra mahArAja hetu-udAharaNa-ane kAraNanuM svarUpa kahe che. heU aNugama-vairegalakkhaNo sjjhvtthupjjaao| AharaNaM diTuMto, kAraNamuvavattimetaM tu // 1077 // evaM payANa nivaho, heU-dAharaNa-kAraNatthANaM / ahavA payanivaho cciya, kAraNamAharaNa-heUNaM // 1078 // anvaya-vyatireka lakSaNa sAdhya vastuno paryAya te hetu, ane udAharaNa eTale daSTAMta tathA upapattimAtra hoya te kAraNa. e pramANe hetu-udAharaNa-ane kAraNarUpa arthovALAM padono samUha, athavA kAraNa - udAharaNa - ane hetunA padano samUha (jemAM hoya evI niryukti kahIza.) 1077-1078. jayAM sAdhana hoya tyAM sAdhya hoya ja, e pramANe sAdhanano sAdhyanI sAthe anvaya te anugama, ane sAdhyanA abhAve sAdhanano abhAva te vyatireka, A pramANe anvaya-vyatireka svarUpa je hoya te hetu kahevAya. jemake "zabda kRtaka hovAthI anitya che." ahIM anityapaNuM sAdhya che ane kRtakapaNuM hetu che, temAM kRtakapaNuM e vastuno paryAya che, jo te anyano paryAya hoya, to vaiyadhikaraNAdi doSayukta thavAthI sAdhyane sAdhI zake nahi. tathA je sAdharmathI athavA vaidhaccethI sAdhya sAdhavA mATe kahevAya te udAharaNa athavA daSTAMta kahevAya, jemake - je bhoktA che, te devadattanI peThe kartA paNa che, A sAdhamma udAharaNa kahevAya. ane je kartA nathI te AkAzanI peThe bhoktA paNa nathI, A vidharmI daSTAMta kahevAya. 53 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418] heta udAharaNa kAraNa padono artha. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 have kAraNanuM svarUpa kahe che. jo ke anyatra kAraNane hetuja kahela che, paraMtu ahIM hetuthI tene sAkSAt pRthapha kahyuM che. kAraNa eTale upapattimAtra. jemake "jJAna ane anAbAdhAnI utkarSatAthI siddho anupama sukhI che." ahIM upapattimAtra che. kemake sarvajana pratIta evuM sAdhya-sAdhana dharmAnugata koIpaNa daSTAMta ahIM jaNAvI zakAya tema nathI, prakRSTajJAnavALA ane rAga-dveSa-sudhA-pipAsAparaparAbhavAdivaDe manobAdhArahita sAdhuo paramasukhI jaNAya che. AmAM atiprakarSa pAmela kevalajJAnarUpa jJAnanI sAthe ane sarvathA nirAbAdhapaNAnI sAthe anupama sukhano anvaya jo ke nathI jaNAto, to paNa gItArthaprazAnta sAdhune sukhI jovAthI siddhonI nirUpama sukha samRddhinI saMbhAvanA karAya che. tethI ahIM upapattimAtra ja che. ahIM bhASyakAre prathama hetu kahyo che ane pachI udAharaNa kahyuM che, te ema jaNAve che, ke prAyaH eja pramANe prayogano upanyAsa thAya che. paNa niryuktikAre je prathama dRSTAMta ane te pachI hetu kahyo che, te ema jaNAve che, ke e pramANe heta kahyA sivAya prathama daSTAMtaja batAvAya evo paNa jAya che. jemake malyAdine pANI jema gati upaSTabhaka che, tema gati pariNAma pAmela jIvapugalone dharmAstikAya gatiupaSTabhaka che. vaLI koI sthaLe dRSTAMta sivAya kevaLa hetuja kahevAya che. jemake-pUrve meM joyela cinhavALo hovAthI A mAro azva che. ahIM daSTAMta nathI. niryuktikAre kahyuM che ke "jinavacana siddha ja che, paNa koI vakhata udAharaNa kahevAya che, ane koI vakhata tevA prakArano zrotA pAmIne hetu paNa kahevAya che." A pramANe hetu-udAharaNa ane kAraNane kahenArA padono samUha jemAM hoya, evI niryukti kahIza. athavA hetu ane udAharaNanA kAraNabhUta padono samUha jemAM hoya evI niyukti huM kahIza. 1077-78. have AgaLanI niyukti gAthAno saMbaMdha joDavA kahe che ke. iya sabbasaMgahAIe, jeNamAvAsayaM ahikayaM ca / sAmAiyaM ca tassavi, to paDhamaM tassa vocchAmi // 1079 // (pUrve 1074mI gAthAnA) saMgrahamAM prathama AvazyakanI niryukti kahevAnuM kahyuM che, ane ahIM adhikAra paNa teno ja che. temAM paNa sAmAyika paheluM che, tethI prathama sAmAyikanI niryukti kahIza. 1079. eja vAta niyuktikAra kahe che. (87) sAmaphiniSNutti, voruM vasiyaM guni ! sAyeriyAparA, 3Amartha sAdhuputrIy 08nA gurUjanoe upadezela ane AcAryonI paraMparAe anukrame Avela sAmAyikanI niyukti kahIza. 1080. gurUjana e zabdano artha bhASyakAra kahe che. jiNa-gaNaharagurudesiyamAyariyaparaM parAgayaM tatto / AyaM va paraMparayA, pacchA sayagurujaNoddiddhaM // 1081 // Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara paraMparA zabdano bhAvArtha. [419 jinezvara-gaNadhara Adi gurUjanoe upadezela, tathA temanA pachI thayela jaMbusvAmI vigere AcAryanI paraMparAe Avela ane te pachI vartamAna potAnA gurUe kahela sAmAyikanI upoddhAtaniyukti kahIza. 1081. paraMparA zabdano bhAvArtha kahe che. ujjeNIo nIyA, jaheTTagAo purA paraMparayA / rahiM choviM, tahI paraMparA 208rA ' jema pUrve ujjayiNIthI rAjapuraSoe paraMparAe IMTo kauzAMbImAM ANI, tema AcAryanI paraMparAe A niryukti paNa AvI che. 1082. A bharatakSetramAM yamunAnadInA tIre pUrvadizAmAM kauzAMbI nAme mahAnagarI hatI. tyAM sahastronIkarAjAno putra zatAnIkarAMjA rAjya karato hato. je potAnA kularUpI sarovarane vize kamala samAna hato. tene atizaya rUpavatI mRgAvatI nAme paTTarANI hatI. je ceTaka rAjAnI putrI hatI ane vIrabhagavaMtanI parama bhakta hatI. te nagaramAM eka viziSTa citrakAra hato, jeNe zaktipuranagaranAM surapriya yakSanI ArAdhanA karIne varadAna meLaveluM hatuM. eka divasa rAjAe te citrakArano khoTo gunho kalpIne teno aMguTho tathA tarjanI AMgaLIno agrabhAga chedI nAMkhyo AthI apamAna pAmelA citrakAre atyaMta krodhita thaI tenuM vera levAno upAya ciMtavIne, mRgAvatInuM yathAvasthitarUpa punaHvaradAna meLavIne citrapaTTamAM AlekhyuM, pachI e citrapaTTa strIlubdha ane ati baLavAna evA ujjayinInA caMDapradyota rAjAne batAvyuM. te joIne ja atizaya kAmathI parAdhIna thayelA rAjAe mRgAvatInI yAcanA mATe dUtane zatAnIkarAjA pAse mokalyo. zatAnIkarAjAe AthI atikrodhita thaI te dUtane apamAna pUrvaka tiraskAra karIne pAcho kADhyo. tethI caMDapradyote atikrodhAyamAna thaI mahAbalavAna ane aneka subhaTonI koDIovAlA mukuTabaddha cauda rAjAonI sAthe moTA lazkara sahita zatAnIkarAjA upara caDhAI karI. caMDapradyotane moTA lazkara yukta Avato sAMbhaLIne tathA pote tenAthI alpa lazkaravALo che, ema jANIne bhayathI zatAnIkarAjAne atisAra roga thayo ane tethI te maraNa pAmyo. AthI mRgAvatIe vicAryuM, ke are ! dhikkAra che mArA A rUpane ke jene lIdhe mArA svAmI maraNa pAmyA, paraMtu A vyatikara ATalAthI ja aTake ema jaNAtuM nathI. koDobhavamAM paNa ati duprApya ane zrImAnuM mahAvIra prabhunA upadezathI cirakALa paryata pALeluM mAruM zilaratna luMTAya evo prasaMga Avyo che, to te mATe kaMIka upAya ciMtavuM. ema vicAratI mRgAvatIe svabuddhithI upAya ciMtavIne caDhI AvatA caMDapradyotanI sanmukha dUta mokalyo. te dUte tyAM jaIne mRgAvatInA vacanathI kahyuM, ke mahArAja ! devI mRgAvatI Apa zrImAn devane vinaMtI kare che, ke mArA svAmI devagata thayA hovAthI have huM tamAre svAdhIna ja chuM, paraMtu mAro putra udayana je rAjano vArasa che, te hajI bALaka che, tene svastha-nirbhaya karyA sivAya jo huM tamArI pAse AvuM, to sImADAnA rAjAo teno parAbhava karIne rAja laI leze, mATe Apa tyAM dUra rahIne ja mArA putrane nirbhaya karo. ema karyA sivAya jo Apa mArA dezanI sImAmAM Avazo to huM viSa Adi prayogathI maraNa pAmIza. Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420] mRgAvatInu daSTAMta. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 dUtanA vacano sAMbhaLIne caMDapradyote kahyuM, are ! mArA vidyamAna chatAM te kumAra sanmukha uMcI daSTi paNa koNa karI zake ema che ? dUta - deva ! e satya che, paraMtu uMcI phaNA karIne ozIke rahelA viSadharane seMkaDo yojanA dUra rahelo vaidya zuM karI zake ? mATe Apa jema udayanakumAra nirbhaya thAya tema karo. caMDapraghAta : jo ema che, to zuM karuM ke jethI te nibhaya thAya ? dUta - deva ! ApanI nagarInI IMTo ghaNI majabuta kahevAya che, to te IMTothI kauzAMbI nagarIne majabUta koTa karAvI Apo. dUtanA vacanathI rAjAe tema kabulyuM, paNa ujajayinIthI kauzAMbI nagarI ati dUra hovAthI gADA-gADI vigere vAhanothI IMTo jaladI lAvI zakAya ema na hovAthI, potAnA asaMkhya padAti purUSone kauzAMbIthI ujjayinI sudhI ubhA rAkhIne, eka bIjAnA hAthe IMTo lAvIne, kauzAMbIne pharato mahAn killo karAvyo. te pachI mRgAvatInA kahevAthI dhana-dhAnya-jaLa-ghAsa Adi vaDe te nagarIne pUrNa karI. jayAre e pramANe sarva sAmagrIthI nagarI pUrNa thaI ane nagarIne lAMbA kALa sudhI ghero nAkhavAmAM Ave, to paNa aMdaranA lokone kaMIpaNa harakata na thAya e pramANe thayuM eTale mRgAvatIe nagarInA dvAro baMdha karIne caMDapradyotane Thagyo. caMDapradyota paNa tyAM AvIne nagarInA tAro baMdha joIne vilakho thaI rahyo. te avasare mRgAvatIe vicAryuM ke have putranA rAjayopadravathI to huM nizcita thaI paNa A duraMta saMsAranuM svarUpa evuM agamya che, ke kyAre kaI Apatti Avaze te jANI zakAtuM nathI. dhanya che te grAma-nagaraAdi dezo ke jayAM bhagavAna mahAvIradeva vicare che, ane te loko dhanya che ke jeo bhagavAnanA caraNakamalanI rajavaDe karIne raMgelA kapALavALA niraMtara temanI sevA karI zake che ane temanA vacanarUpI amRtavRSTivaDe kAlane nirgamana kare che. hamaNAM te prabhu ahIM Ave to huM temanI pAse dIkSA grahaNa karuM. teno Avo abhiprAya jANIne jagatabanyu sarvajJa mahAvIradeva tyAM padhAryA. eTale mRgAvatI tathA caMDapradyota rAjA bhagavaMtane vaMdana karavA AvyA. te avasare dharmopadeza thaI rahyA bAda mRgAvatIe caMDapradyota pAsethI dIkSA levAnI AjJA mAgI, rAjAe bhagavaMtanI ane deva-manuSya ane asuronI parSadAthI lajjA pAmIne tene AjJA ApI, eTale teNIe vratagrahaNa karyuM. A kathAno upanaya e che, ke jemAM purUSanI paraMparAe ujjayinIthI kauzAMbImAM IMTo AvI, tema A niryukti paNa AcAryanI paraMparAthI mArA sudhI AvI che. 1082. ahIM ziSya pUche che ke - davbassa paraMparAo, jutto bhAvasuyasaMkamo katto ? / saddo'vi nAgao'yaM, sa eva jiNa-gaNaharuccario // 1083 // dravyanuM paraMparAe Agamana yukta che, paNa bhAvarUpa zrutano e pramANe saMkrama kevI rIte thAya ? vaLI jinezvara-gaNadhara mahArAje kahela zabda paNa Avela nathI. 1083. ISTikAdi (IMTo vigere) dravyanuM Agamana purUSaparaMparAe yukta che, paNa niyukita to bhAvahyutarUpa hovAthI, teno e pramANe saMkrama kevI rIte thaI zake ? kemake bhAvazruta te jIvano guNa che. kadAca ema kaho ke kAraNabhUta zabdAtmaka dravyazruta, e pramANe paraMparAe Ave che, tethI bhAvaRRtamAM paNa Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] niryuktizabdano artha. [421 upacArathI Agamana kahyuM che, to A kathana paNa ayogya che. kemake jinezvara-gaNadharoe je zabdo prathama kahela che, teja zabdo ahIM Avela nathI, kAraNa ke te zabdo to uccAra karyA pachI tarata ja uparama pAmela che, eTale tenI apekSAe paNa Agamana kema saMbhave ? naja saMbhave. 1083. ziSyanI e pRcchAno AcAryazrI uttara Ape che ke AgayamivAgayaM taM tatto jatto samubbhavo jassa / sa paraMparao ya jao, tamAgayamio taduvayAro // / 1084 / / jeno jenAthI udbhava hoya, te tenAthI AveluM kahevAya che, ane te paraMparA jenAthI udbhave che, te AcAryothI te Avela che ema teno upacAra karAya che. 1084. jema rUpIyA vigerethI athavA ghaTa vigerethI bhojana AdinI ke ghaTarUpAdinI utpatti thAya che, te bhojanAdi athavA rUpAdi vastu, rUpIyAthI athavA dhaTAdithI Avela che, ema kahevAya che. jema gaMgAno pravAha himavAn parvatathI Avelo che, temAM himavAn teno hetu che. tevI rIte A niryuktino udbhava paNa AcAryonI paraMparAthI che, ane tethI je jaMbusvAmI vigere AcAryonI paraMparAe A sAmAyika Avela che, temanAthI ja A niyuktino udbhava paNa che, A kAraNathI sAmAyikaniryukti temanAthI Avela che, evo upacAra karAya che. ahI te temanAthI utpanna thayela che, athavA temanA pAsethI jANela che, evo artha samajavo. 1084. have niryukti zabdano artha kahe che. (88) nijjuttA te atthA, jaM baddhA teNa hoi nijjuttI / tahavi ya icchAvei, vibhAsiuM suttaparivADI || 1085 / / je kAraNathI nizcayavaDe karIne athavA adhikapaNAvaDe karIne athavA prathama rUDI rIte siddha che. tathA kahelA teja artho ahi guMthyA che, eTale ke jIvAdi artho sUtramAM niryukta che eTale saMbaddha che, te kAraNathI te niryukti kahevAya che. (jo ke prathama ja sUtramAM artha saMbaddha che.) to paNa (zrotA upara anugraha karavAne) sUtraparipATI te artho kahevA gurUne prere che. 1085. e gAthAno vistArArtha bhASyakAra kahe che. jaM nicchayAijuttA, sutte atthA imIe vakkhAyA / teLeya niSNuttI, niSNunnatthAmihALo II?086/ je kAraNathI sUtramAM nizcayathI-adhikatAthI-AdimAM athavA sArI rIte jIvAdi vidyamAna artho niryukta-saMbaddha che, te artho A niryukti vaDe kahevAya che, te kAraNathI Ane niryukti kahevAya che. 1086. ziSya pUche che ke nijjuttANaM, nijjuttIe puNo kimatthANaM ? / nijjutte vi na sacce, koi avakkhANie muNai || 1087 // Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422]. sUtraparipATInI preraNA. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga.1 sUtramAM niryukta evA jIvAdi arthonuM vyAkhyAna karavA mATe niryukti karavAthI zuM lAbha che ? (sUtramAM je vidyamAna artho kahyA che, te artho ziSya varga svayaM jANI leze, te mATe niryukti kahevI nirarthaka che.) nA ema nahi. sUtramAM kahyA chatAM paNa (tathA prakAranI buddhithI rahita ziSyo) niyuktithI kahyA sivAya sarva ane vidyAmAna arthane jANI zakatA nathI. 1087. e kAraNathI. to suyaparivADi cciya, icchAvei tamaNicchamANaMpi / nijjutte vi tadatthe, vottuM tadaNuggahaTTAe // 1088 // te kAraNathI kahevA nahi IcchatAM chatAM paNa te sUtrapaddhati ja niyuktikAra AcAryane, jIvAdi arthone nahi jANanAra zrotApara anugraha karavAne prere che. 1088. e saMbaMdhamAM daSTAnta kahe che. phalayalihiyaMpi maMno, paDhai pabhAsai tahA karAIhiM / dAei ya paivatthu, suhabohatthaM taha ihapi // 1089 // jema koI paMkha (citrAmaNa batAvanAra gaurIputra) pATIAmAM aneka prakAranI Alekhita vastu vAMce che, tenI vyAkhyA kare che ane mugdhajanone sahelAIthI bodha karavAne hastAdithI dareka vastu batAve che. (jemake A strIe anyajanmamAM potAnA svAmine Thagyo hato, tethI tene A janmamAM AvI-mAtaMgakuLamAM janma thavArUpa vipAka thayo. vaLI A strI potAnA svAmInA mitro athavA prAhuNA AvatA tyAre moDhuM caDAvatI hatI. ane A strI potAnI pAse vaibhava chatAM paNa AvelA vAcakone niraMtara "nathI nathI" ema kahetI hatI. (nirAza karatI hatI, tethI tene AvA AvA prakAranA duHkha vipAka anubhavavA paDyA. tema ahIM paNa vividha zrotAonA vicitrApaNAne joIne AcAryazrI sarvanI upara anugraha karavAnI buddhithI, sUtramAM saMbaddha evA arthone niyuktithI savistara kahe che. 1089. ahavA suyaparivADI, suovaeso'yameva jadavarasaM / soyavvaM nissaMkiyasuyaviNayatthaM subohaMpi // 1090 // athavA zrutaparipATI eTale zAstrano rIvAja evo che, ke zruta subodha hoya chatAM paNa mokSanI IcchAvALAe zaMkArahita thavA tathA zratanA vinayopacArane mATe sAMbhaLavuM. mATe e prakAranI sUtranI paripATI sUtramAM saMbaddha artho hovA chatAM kahevA mATe prere che tethI avazya sAMbhaLavuM joIe. 1090. "zruta paripATI"ne badale keTalIka pratomAM "sUtra paripATI" pATha che. te mATe kahe che. icchaha vibhAsiuM me, suyaparivADiM na suTu bujjhAmi / nAtimaI vA sIso, gurumicchAvei vottuM je // 1091 // he bhagavaMta ! huM maMdamati sUtraparipATI samyapha jANato nathI, mATe Apa te mane kaho, e Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI tapaAdi vRkSAroha, zAnavRSTi, grahaNa ane racanA. [423 pramANe ziSya gurUne niyukti kahevAne prere che. athavA A ziSya maMdabuddhivALo che, mATe niryukti gurUne preraNA kare che ke tame A ziSyane mArA artho samajAvo. 1091. have AgaLanI gAthAno saMbaMdha joDavA zaMkA kare che ke - katto pasUyabhAgayamAyariyaparaMparAe suyanANaM / sAmAiyAiyamidaM, savvaM ciya suttamattho vA ? // 1092 / / prathama Ape kahyuM che ke AcAryanI paraMparAe AvelI sAmAyikaniyukti kahIza, paNa A sAmAyika niryukti prathama kayAMthI utpanna thaIne AcAryanI paraMparAe Avela che ? tathA sAmAyikathI laIne bindusAra paryaMtanuM sUtrArtharUpa sarvazruta paNa konAthI utpanna thaIne AcArya paraMparAe AveluM che ? 1092. A sthaLe vacamAM prazna karAvI samAdhAna ApatAM kahe che ke - eyaM naNu bhaNiyaM ciya, atthapuhuttassa tehiM kahiyassa / iha tesiM ciya sIlAikahaNa-gahaNaMphalaviseso // 1093 // e vAta pUrve kahela che ke tIrthakara-gaNadharoe kahela arthapRthaphatvarUpa zrutajJAnanI niryukti kahIza, eTale ahiM kahevAnI jarUra nathI. uttaramAM jaNAve che ke hA tyAM kahela che ke tIrthakarothI sUtrArthanI utpatti thaI che paNa ahIM to have temanAM zIlAdinuM kathana, graMthana ane phaLavizeSa e traNa vastu vizeSathI kahevAze. 1093. 1092 gAthAmAM kahela praznonA uttara mATe kahe che. (86) tava-niyama-nALavavuM, gADho vevatnI 3mayanALat to muyai nANavuddhiM, bhaviyajaNavibohaNaTThAe // 1094 // (90) taM ddhimaeNa paDeNa, gaNaharA gihiuM niravasesaM / titthayarabhAsiyAI, gaMthaMti tao pavayaNaTThA // 1095 // tapa-niyama-ane jJAnarUpa vRkSa para ArUDha anantajJAnavALA kevaLI mahArAja bhavyajanone bodha karavA mATe, te vRkSathI jJAnasvarUpa puSpanI vRSTi kare che. te jJAnarUpa puSpane buddhimaya paTamAM gaNadharo grahaNa karIne, tIrthakaroe kahela vacano pravacana mATe guMthe che. 1094-1095. vRkSa be prakAranAM che. dravya vRkSa tathA bhAvavRkSa: jema koIka manuSya kalpavRkSa para caDIne tenA suvAsita puSpo ekaThA karIne, nIce rahelA ane caDavA mATe asamartha evA bIjA manuSyane anukaMpAthI Ape che, ane te manuSya te puSpo jamIna para paDI dhULavALA na thAya te mATe svaccha ane vistRta vastramAM laI le che, te pachI teno yathAyogya pote upabhoga kare che. ane bIjAonI pAse paNa teno upabhoga karAvIne, upakAra karI sukha pAme che. tevIja rIte tapa-niyama-ane jJAnarUpa vRkSa para ArUDha thayela anantajJAnavALA kevaLI bhagavaMta, bhavyajanone bodha karavA mATe jJAnarUpa puSyanI vRSTi kare che, gaNadharo buddhirUpI paTamAM te le che, ane pote dhAraNa karyA bAda tenI yogya guMthaNI karIne bIjA bhavyajIvone Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424]. sAmAyikano arthAdhikAra [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 ApI paropakAra kare che ema upanaya joDavo. temAM tapa cha bAhya ane cha abhyattara ema bAra prakAre che. Indriya ane noIndriyano | nigraharUpa | saMyama te niyama. emAM zrotAdi indriyono nigraha te IndriyasaMyama ane kaSAya Adino nigraha te noIndriyasaMyama. jJAna te saMpUrNa kevaLajJAna. e prakAranA tapa-niyama ane kevaLajJAnarUpa vRkSa para ArUDha thayelA sarvajJa bhagavaMta te vRkSathI bhavyajanone bodha karavA mATe jJAnanA kAraNabhUta zabdarUpa puSpanI vRSTi kare che, te puSpavRSTi potAnI nirmaLa-buddhirUpa paTamAM gautamAdi gaNadharo saMpUrNa grahaNa kare che, ane te pachI pravacana mATe vividha puSpamALAnI peThe te vacanonI sUtra tarIke racanA kare che. 1094-1095. have eja artha bhASyakAra kahe che. rukkhAiruvayanirUvaNathamiha dabarukkhadidruto / jaha koi viulavaNasaMDamajjhayAraTThiyaM rammaM // 1096 // tuMgaM viulakkhaMdha, sAisao kapparUkkhamArUDho / pajjavagahiyabahuvihasurabhikusumo'NukaMpAe // 1097 // kusumatthibhUmiciTThiyApurisapasAriya paDesu pakkhivai / gaMthaMti te'vi ghettuM, sesajaNANuggahaTThAe / / 1098 / / logavaNasaMDamajhe, cottIsAisayasaMpadoveo / tava-niyama-nANamaiyaM, sa kapparakkhaM samArUDho // 1099 / / mA hojja nANagahaNammi, saMsao teNa kevaliggahaNaM / so'vi cauhA tao'yaM sabaNNU abhiyanANitti // 1100 / pajjattanANakusumo, tAiM chaumatthabhUmisaMthesu / nANakusumatthigaNaharasiyabuddhipaDesu pakkhivai // 1101 // pUrvokta vRkSAdinuM rUpaka nirUpaNa karavA mATe ahiM dravyavRkSanuM daSTAMta che. jema koI atizaya zaktimAn purUSa, vistIrNa vanakhaMDanI madhyamAM rahela manohara, uMcA ane vistarNa skaMdhavALA kalpavRkSa para caDhIne, saMpUrNa bahu prakAranA suvAsita puSpo grahaNa karIne, bIjA puSpanA arthI evA bhUmipara paTaprasArIne rahelA purUSone anukaMpAthI Ape che. te purUSo paNa bIjAjanonA anugraha mATe tene guMthe che. tevI ja rIte vizvarUpa vanakhaMDanI madhyamAM rahelA, tapa-niyama-ane jJAnarUpa kalpavRkSa para caDhelA cotrIsa atizayarUpa saMpattiyukta bhagavaMta, saMpUrNajJAnarUpa puSpo chadmasvarUpa bhUmipara rahelA-ane jJAnarUpa puSpanA arthI gaNadhara mahArAjAonI nirmaLa buddhirUpa paTamAM nAMkhe che. ahI jJAnazabda prahaNa karavAthI kayA jJAnavALA ema saMzaya na thAya te mATe, mULamAM kevaLI zabda grahaNa karela che, te kevaLI paNa zrutaavadhi AdithI cAra prakAre che, tethI amitajJAnI eTale sarvajJa ema kahyuM che. 1096 thI 1101. ahiM ziSya pUche che ke - kIsa kahei kayattho, kiM vA bhaviyANa ceva bohatthaM / sabopAyAvihiNNU, kiM vA'bhavbe na bohei ? // 1102 / / Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara bhagavaMta dezanA zA kAraNe Ape che? [425 bhagavaMta kRtArtha chatAM zA mATe dharmopadeza kahe che ? temAM paNa sarva upAya-ane vidhi jANavA chatAM bhavya jIvone bodha karavAne ja zA mATe dharma kahe che? abhavyane paNa kema bodha nathI karatA? 1102. AcAryazrI eno uttara Ape che ke - negaMteNa kayattho, jeNodinnaM jiNindanAma se / tadavaMjhaphalaM tassa ya, khavaNovAo'yameva jao // 1103 / / jaM va kayatthassavi se, aNuvakayaparovagArisAbhabvaM / paramahiyadesayattaM, bhAsayasAbhavamiva raviNo // 1104 // kiM va kamalesa rAo, raviNo bohei jeNa so taaii| kumuesu va se doso, jaM na vibujjhaMti se tAI ? // 1105 // jaM boha-maulaNAI, sUrakarAmarisao samANAo / kamala-kumuyANa to taM, sAbhavvaM tassa tesiM ca / / 1106 / / jaha volUgAINa, pagAsadhammAvi so sadoseNaM / uio'vi tamorUvo, evamabhavvANa jiNasUro // 1107 // sajjhaM tigicchamANo, rogaM rAgI na bhaNNae vejjo / muNamANo ya asajhaM, nisehayaMto jaha adoso // 1108 / / taha bhavbakammarogaM, nAsaMto rAgavaM na jiNavejjo / na ya dosi abhavyAsajjhakammarogaM nisehaMto // 1109 // mottumajogaM jogge, dalie rUvaM karei rUvAro / na ya rAgaddosillo, taheva joge vibohaMto // 1110 // tIrthakara ekAMte kRtArtha nathI. kemake temane jinanAmakarmano udaya che, te karma phaLa ApyA vagara rahetuM nathI, tethI teno kSaya karavA dharmopadeza Apavo eja upAya che. athavA te kRtArtha chatAM paNa sUryanA prakAzasvabhAvanI peThe te bhagavAnano anupakRta chatAM paropakArIpaNAthI paramapita karavAno svabhAva che. jema kamaLo sUryathI bodha pAme che, tethI zuM kamaLopara te rAgI che ? ane kumuda puSpo tethI vikasvara nathI thatA eTale zuM kumuda puSpo para te dveSI che ? (nA.) jema sUrya kiraNono parAmarza samAna che, to paNa kamaLone vikasvara kare che ane kumudane vikasvara nathI karato. tethI te kamala vagereno ane te sUryano tevoja svabhAva che. athavA jema udaya pAmela sUrya, ghuvaDAdine potAnA doSathI aMdhakAra 5 che, tema abhavyone jinezvara mahArAjarUpa sUrya paNa bodha karI zakatA nathI. athavA jema sAdhyaroganI cikitsA karanAra vaidya te rogIpara rAgI nathI kahevAto, ane asAdhya roga jANIne cikitsA nahi karavAthI kevI nathI kahevAto; tema bhavyanA karmarUpa rogano nAza karanAra 54 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426] pravacana zabdano artha. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 jinezvararUpa vaidya te bhavyo upara rAgI nathI ane abhivyanA asAdhya evA karmarUpa roga hovAthI teno nAza na karavAthI draSI paNa nathI. athavA jema ayogya kASTAdi mUkIne yogya kArAdimAM suthAra kotarakAma kare che, tethI te suthArAdi te kASThAdi upara rAga-dveSI nathI. tema jinezvara paNa yogyane bodha karavAthI rAgI nathI ane ayogyane bodha nahi karavAthI draSI paNa nathI. 11031110. - have niryuktinI bIjI gAthAnI vyAkhyA bhASyakAra kahe che. taM nANakusumavuddhiM, ghettuM bIyAibuddhao sab / jethati vayanA, mAtA phuva vitarusumA Il??? pagayaM vayaNaM pavayaNamiha suyanANaM kahaM tayaM hojjA ? / pavayaNamahavA saMgho, gati tayaNuggahaTTAe // 1112 // tIrthakare mUkela jJAnarU5 puSpanI vRSTine bIjAdibuddhivALAM (je eka padathI aneka pado grahaNa kare te buddhine bIjabuddhi kahevAya, tevA ane AdizabdathI koThAramAM dhAnyanI mAphaka akhaMDa sUtrArtha dhAraNa kare evI je koibiddhivALA) gaNadhara mahArAjo samagrapaNe grahaNa karIne, vicitra puSpamALAnI peThe te jJAnarUpa puSpanI pravacana mATe (sUtra) racanA kare che. pravacana eTale pradhAnavacana athavAprazasta vacana, athavA Adivacana, athavA saMgha. pravacana je dvAdazAMga dhruta te kevI rIte thAya ? tethI dvAdazAMgarUpa pravacana mATe athavA saMghanA anugraha mATe sUtra racanA kare che. 1111-1112. athavA bIjA kAraNathI paNa tenI racanA kare che te kAraNa jaNAve che. (91) ghettuM va suhaM suhaguNaNa-dhAraNA dAuM pucchiuM ceva / eehiM kAraNehiM, jIyaM ti kayaM gaNaharehiM // 1113 / / sukhapUrvaka grahaNa karI zakAya, gaNI zakAya, dhArI zakAya, bIjAne ApI zakAya ane pUchI zakAya, e kAraNothI paNa gaNadharoe zruta racanA karI che. 1113. ' ' chuTA verAelA puSpa samUhanI peThe bhagavatte kahelA vacanavRndane sUtrarUpe guMthela hoya, eTale pada-vAkaya-prakaraNa-adhyAya-prAbhRtAdinA niyatakrama pramANe vyavasthApita karela hoya, to te sukhe grahaNa karI zakAya; jema ke " A zAstrano ATalo bhAga grahaNa karyo ane have AgaLa ATalo grahaNa karavAno bAkI rahyo" vaLI e pramANe vyavasthita hoya, to tenuM parAvartana sArI rIte karI zakAya ane tenI smRti paNa rAkhI zakAya, ziSyane zikhavavuM hoya to paNa sugama thAya, zaMkA paDavAthI teno nizcaya karavAne gurUne sukhapUrvakaprazra paNa karI zakAya. AvA kAraNothI gaNadhara mahArAjoe avyavacchinna evA dvAdazAMgazrutanI gaNadharano kalpa hovAthI racanA karI che. eja artha have bhASyakAra kahe che. mukkakusumANa gahaNAiyAiM jaha dukkaraM kareuM je / gucchANaM ca suhayaraM, taheva jiNavayaNakusumANaM / / 1114 / / Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) arihaMta artha kahe che. gaNadharo sUtra race che. [427 patha-va--Atha-paduDAniyatavamamavi | tadaNusaratA suhaM ciya, dheppai gahiyaM idaM gejhaM // 1115 / / evaM guNaNaM dharaNaM, dANaM pucchA ya tadaNusAreNa / hoi suhaM jIyaMti ya, kAyavvamiyaM jao'vassaM // 1116 // savvehiM gaNaharehiM jIyaMti suyaM jao na vocchinnaM / gaNaharamajjAyA vA, jIyaM savvANucinnaM vA / / 1117 // jema chuTA puSpone grahaNa karavA duSkara che, ane (puSpanA) gucchAono grahaNa upayoga sukara che, tema jinavacanarUpa puSpo paNa pada-vAkaya-prakaraNa-adhyAya-prAbhRtAdi niyata- kramAnusAra vyavasthita hoya, to tene anusAra sUtrane sukhapUrvaka grahaNa karI zakAya. (jemake) "ATaluM grahaNa karyuM, ane ATaluM grahaNa karavAnuM rahyuM. " vaLI e pramANe niyamita hoya to, parAvartana-smaraNadAna-ane pRcchA paNa tadanusAre sukhe thAya, A kAraNothI gaNadharoe zruta racyuM che, kemake teoe te avazya karavuM joie. athavA sarva gaNadharoe jIvanI jIvitanI peThe avyavacchinna evuM zruta racyuM che, kemake zrutano kadIpaNa viccheda nathI thato. athavA gaNadharonI eja maryAdA che. teoe gaNadharanAmakarmanA udayathI zrata racanA karavI joie, kema ke sarva gaNadharoe te pramANe karela che. 1114 thI 1117. have AgaLanI niyuktinI gAthAno saMbaMdha joDavA mATe bhASyakAra kahe che ke jiNabhaNii cciya suttaM, gaNaharakaraNammi ko viseso ttha ? / so tadavikkho bhAsai, na u vittharao suyaM kiMtu // 1118 // (tIrthakara bhASita vacanone gaNadharo sUtrarUpe race che.) e vacanathI tIrthakare kahela vacanoneja sUtra rUpe kare che, emAM zuM vizeSa che ? tIrthakara je zruta kahe che te gaNadharonI buddhinI apekSAeja alpa mAtra kahe che, paNa sarvane sAdhAraNa evA vistArathI nathI kahetA. zrI jInezvara mahArAjA zuM kahe che ane gaNadharo zA mATe sUtra race che te kahe che. (62) 3 caeN mAsa 3ra, sutta thati [darA nirUpa che sAsaNassa hiyaTTAe, tao suttaM pavatteI // 1119 // arihaMta artha kahe che, ane gaNadharo te sUkSma padArthanuM paNa vistRta vivecana yukta sUtra guMthe che.- race che. tethI zAsananA hita mATe sUtra pravarte che. 1119. AgaLa eja adhikAra vistArathI kahetA bhASyakAra zaMkA samAdhAna kahe che. naNu attho'Nabhilappo, sa kahaM bhAsai na saddarUvo so ? / saddammi taduvayAro, atthappaccAyaNaphalammi // 1120 // artha anabhilApya hovAthI tIrthakara te arthane kevI rIte bolI zake ? kemake artha zabdarUpa nathI ? uttara-arthanI pratIti karAvavAmAM kAraNabhUta evA zabdanI aMdara arthano upacAra karyo che. ("tethI artha kahe che ema kahyuM.")1120. Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428] arihaMta artha kahe che. gaNadharo sUtra race che. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 punaH zaMkA kare che ke to suttameva bhAsai, atthappaccAyagaM na nAmatthaM / gaNahAriNo'vi taM ciya, kariMti ko par3aviseso ttha ? ||1121 / / (jo ema hoya) to arthanI pratIti karAvanAra sUtra teja tIrthaMkaro paNa kahe che, paNa artha nathI kahetA ema thayuM. ane gaNadharo paNa teneja sUtra kare che, to e be mAM taphAvata zuM che ? 1121. e zaMkAnuM AcArya zrI samAdhAna kare che so purisAvekkhAe, thovaM bhaNai na u bArasaMgAI / go tavivApha, sutta viya gaLatarALuM te rI tIrthaMkara bhagavAna gaNadhara rUpa purUSanI apekSAe thoDuMja kahe che, paNa dvAdazAMga nathI kahetA, dvAdazAMganI apekSAe te artha che, ane teja artha gaNadharonI apekSAe saMkSepa sucaka hovAthI sUtra che. tIrthaMkara bhagavAna gaNadhara jevA purUSanI apekSAe "ppangejJa vA, vinamer3a vA, veD vA'' eTale utpanna thAya che, nAza pAme che, ane sthira rahe che. e pramANe kevaLa traNa mAtRkApada rUpa alpa artha kahe che, paNa bAre aMgo nathI kahetA. e traNa mAtRkA pado te zabdarUpa chatAM paNa dvAdazAMganI apekSAe saMkSipta hovAthI artha kahevAya che, ane gaNadharonI apekSAe e ja mAtRkApada zabdarUpa hovAthI sUtra kahevAya che. e pramANe ubhayamAM-jinokta artha ane gaNadharokta sUtramAM taphAvata che. 1122, mAtRkApada zabdarUpa hovAthI te sUtrarUpa che, e samajI zakAya che, paNa teja mAtRkApada artharUpa paNa che, e kevI rIte ? aMgAisuttarayaNAniravekkho jeNa teNa so attho / ahavA na sesapavayaNahiyautti jaha bArasaMgamiNaM / / 1123 || pavayaNahiyaM puNa tayaM, jaM suhagahaNAi gaNaharehiMto / vArasavi. pavattaDuM, niSaM suhuma mahahyaM ca // 24 // aMgAdi je sUtra racanA che tethI nirapekSa hovAthI te traNa mAtRkApada artha kahevAya che. athavA jema A dvAdazAMga zeSa pravacanane hitakArI che. tema te hitakArI nathI. pravacana (saMgha) ne hitakArI to teja che, ke jenuM sukhe grahaNa-dhAraNa thai zake, ane evuM to gaNadhAroe raceluM AcArAMgAdi bAra prakAranuM sUtraja che. tethI dvAdazAMgIsUtra che, ane te nipuNa eTale sukSma artha pratipAdaka ane mahAarthavALuM che. 1123-1124. nipuNa evo artha karyo tenI apekSAe arthAntara kahe che. niyayaguNaM vA niuNaM, niddosaM gaNaharA'havA niuNA / taM puNa kimAi - pajjatamANamiha ko va se sAro ? / / 1125 / / athavA te zruta niyataguNavALuM eTale sarva saMnihita sUtranA guNavALuM hovAthI nirdoSa che. keTaleka sthaLe nikaLA evA pATha che tenI apekSAe sUkSma arthane dekhanAra hovAthI, gaNadharoja nipuNa kahevAya. te zrutanI AdimAM zuM ? antamAM zuM ? ane teno sAra zuM che ? 1125. e praznonA uttaro ApavA mATe niryuktikAra kahe che ke - Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara zrutajJAnanAM Adi aMta ane sAra 429 (13) sAmAphiyamA, sucanA nA viMdusAra . __ tassavi sAro caraNaM, sAro caraNassa nivANaM // 1126 // sAmAyikathI yAvat bindusAra paryanta zrutajJAna che, temAM sAmAyika Adizrata che ane bindusAra antima che. e zrutajJAnano sAra cAritra che ane cAritrano sAra mokSa che. 1126. samagrazrutamAM sAmAyika Adizruta che, kemake cAritragrahaNa karatAM zarUAtamAM sAmAyikanuM ja dAna karAya che. ane te pachI anne bindusAra nAmanuM caudamuM pUrva zruta che. e zrutanA be-anekaane bAra bheda che. ane te zrutano sAra cAritra che. ahIM sAra zabdano artha pradhAna athavA phaLa samajavo. eTale zrutajJAnathI cAritra pradhAna che, ane teja tenuM phaLa che. athavA samyaktvano sAra paNa cAritra che, athavA zrutajJAnano sAra cAritra, paNa. "ja" zabda kahyo che tethI mokSa paNa sAra che. jo ema mAnavAmAM na Ave to jJAna mokSano hetu na thAya, paratu jJAnarahita ekaluM cAritraja mokSano hetu thAya. paraMtu ema mAnavuM anucita che kemake "samyak darzanajJAna-caritrALa mokSamArga (tasvArtha ?-2)" tathA " nA-rihiM movo " eTale samyagudarzana-samyagu-jJAna ane samyakyAritra mokSamArga che, athavA jJAna ane kriyAvaDe mokSa thAya che. A sUtranAM pado ayogya Thare. ahIM jJAna ane cAritra banne mokSanA samAna hetu che. parantu eka gauNahetu che ane bIjo mukhya hetu che, tethI "jJAnano sAra cAritra che. ane cAritrano sAra mokSa che." ema kahyuM che. ahIM sArazabda phaLavAcI samajavo. eTale tapasaMyamarUpa cAritranuM phaLa mokSa che. zailezI avasthAmAM thanArA sarvasaMvararUpa cAritra vinA mokSa na thAya, sarvasaMvarapa cAritra hoya, to mokSa thAya. tethI cAritranuM phala-sAra mokSa kahyuM, anyathA to samparzanAdi traNa samuditaja mokSanA hetu che, kemake zailezI avasthAmAM paNa kSAyikadarzana ane kSAyikajJAna avazya hoya che. 1126. tenuM sAra cAritra che e padanI vyAkhyA bIjI rIte kare che. souM suyaNNavaM vA, duggejhaM sAramettameyassa / __ ghecchaM tayaMti pucchar3a, sIso caraNaM gurU bhaNai // 1127 // athavA sAmAyikAdi bindusAra parvata zrutArNava durgAdha che, ema zravaNa karIne teno sAra mAtra grahaNa karIza, tethI ziSya pUche che ke A dvAdazAMgazrutano sAra zuM che? gurU kahe che ke teno sAra cAritra che, cAritrano sAra mokSa che te vAta niyuktigAthAne aMte jaNAvI ja che. 1127. ziSya pUche che ke annANao hayatti ya, kiriyA nANa kiriyAhiM nivvANaM / bhaNiyaM to kiha caraNaM, sAro nANassa tamasAro ? // 1128 // ajJAnathI kriyA haNAelI che, evA AgaLanA vacanathI jJAna ane kriyA samudita hoya toja tenAthI mokSa thAya ema AgamamAM kahyuM che to jJAnano sAra cAritra che ema kema kahevAya ? kemake kriyA vinAnuM jJAna to asAra che? 1128. Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430] jJAna ane kriyAne AdhIna mokSa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 AcAryazrI teno uttara Ape che ke caraNovaladdhiheU, jaM nANaM caraNao ya nivvANaM / sArotti teNa caraNaM, pahANa-guNabhAvao bhaNiyaM // 1129 / / nANaM payAsayaM ciya, gutti-visuddhipphalaM ca jaM caraNaM / mokkho ya dugAhINo, caraNaM nANassa to sAro // 1130 // cAritranI prAptimAM matidhRtAdi jJAna e mukhya hetu che, kemake jJAna vinA choDavA lAyaka tathA grahaNa karavA lAyaka padArthano bodha thato nathI ane cAritrathI mokSa thAya che. tethI cAritra e jJAnano sAra che. vaLI sarvasaMvararUpa cAritra mokSanuM pradhAna kAraNa che ane jJAna gauNabhAve kAraNa che. jJAna karavA lAyaka, nahI karavA lAyaka vigere vastunuM prakAzaka che ane cAritranuM phaLa gupti tathA vizuddhi che. ane mokSa to e bannene AdhIna che tethI jJAnano sAra cAritra che. 1129-1130. mati-zrutAdi jJAna cAritra prAptinuM mukhya kAraNa che, kemake jJAna vinA cAritranA viSaya bhUta jIva-ajIva AdinuM ane heya-upAdeya AdinuM jJAna nathI thatuM. jJAna na hovAthI yathArtha kriyA karI zakAya nahi. vaLI tapa-saMyamarUpa cAritrathI mokSa thAya che. A kAraNathI sarvasaMvararUpa cAritra mokSanuM mukhya kAraNa che. ane jJAna to mokSanA kAraNanuM kAraNa hovAthI gauNabhAve kAraNa che. kAraNa ke kRtya akRtya vastunuM prakAzaka hovAthI jJAna to mAtra vastunuM jJAna karavAmAM vyApArAya che, ane cAritranuM phaLa to saMvara ane karmanirjarArUpa gupti ane vizuddhi che. tethI mokSa, jJAna ane cAritra ubhayane AdhIna che. mAtra mukhyatAe mokSa cAritrane AdhIna che, ane gauNapaNe jJAnane AdhIna che. A kAraNathI cAritrane jJAnano sAra kahyo che. 1129-1130. bIjI rIte paNa jJAnathI cAritra mukhya che, te jaNAve che. jaM sabbanANalAbhANaMtaramahavA na muccae sabbo / muccai ya savvasaMvaralAbhe, to so pahANayaro // 1131 // athavA kevaLajJAna prApta thayA pachI tarataja sarva jIvo mokSa nathI pAmatA, parantu zailezI avasthAmAM sarvasaMvararUpa cAritranI prApti thaye sarva jIvo mokSa pAme che. te kAraNathI te sarvasaMvararUpa cAritraja anvayapaNA tarIke karIne mokSanuM pradhAnatara kAraNa che, ane te saMvarakriyArUpa hovA thakI cAritra che. 1131. ' A kahelI vAtaja spaSTa samajAve che. lAbhe'vi jassa mokho, na hoi jassa ya saM hoi sa pahANo / ___ evaM ciya,suddhanayA, nivvANaM saMjamaM beMti // 1132 // matyAdi pAMca jJAnano lAbha thayA chatAM paNa tarataja mokSa nathI maLatuM, tethI jJAna mokSanuM gauNa kAraNa che, ane jeno lAbha thavAthI tarataja avazya mokSa thAya che evo saMvara mokSanuM pradhAna kAraNa che. A pramANe RjusUtrAdi zuddhanayo saMyamaneja mokSa kahe che. kAraNa ke atyaMtanajIkanuM kAraNa evA sarvasaMvararUpa saMyamane ja nirvANarUpa kAryanA upacAra thakI mokSa kahe che, paNa jJAnane mokSa nathI Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] jJAnanI mukhyatAno pakSa. [431 kahetA kemake vyavahAranaya, tapa-saMyama nigranthapaNuM-ane pravacana tene mokSa kahe che, tathA zabda ane RsUtranayo cAritraneja mokSa kahe che. 1132. A sthaLe koi jJAnavAdI kahe che ke Aha pahANaM nANaM, na caritaM nANameva vA suddhaM / kAraNamiha na u kiriyA, sAvi hu nANapphalaM jamhA / / 1133|| jJAnaja pradhAna che, paNa cAritra pradhAna nathI. athavA ahIM jJAnaja mokSanuM kAraNa che, parantu kriyA nathI; kemake te kriyA to jJAnanuM phaLa che. 1133. mokSanA kAraNomAM jJAnaja mukhya che, cAritra mukhya nathI; athavA jJAnaja ekaluM mokSanuM kAraNa che paNa kriyA mokSanuM kAraNa nathI. kemake e kriyA paNa jJAnanuM phaLa-kArya che. jema mRttikA ghaTanuM kAraNa che, chatAM ghaTanI apAntarAlavartipiMDa-zivaka-kuzulaAdinuM paNa kAraNa thAya che. evIja rIte jJAna paNa mokSanuM kAraNa che. ane mokSa thavA pahelA thatI je sarvasaMyamAdi kriyA tenuM paNa kAraNa che. vaLI jema kriyA jJAnanuM kArya che, tema te kriyA pachI thanAra mokSa Adi paNa jJAnanuM kArya che. temaja kriyAnI pUrve samyak prAptikALe tattvaparijJAnAdi ane rAga dveSano nigraha vigere thAya che, te sarva jJAnanuMja kArya che. ane A duniAmAM paNa sarvajanane pratyakSa che ke manacintita mahAmaMtrathI pavitra thayela manuSya, viSabhakSaNa viSApahAra-bhUta-zAkinIAdino nigraha kare che, te sarva kriyA rahita jJAnanuMja phaLa-kArya che. AthI ema siddha thAya che ke mokSa jJAnanuMja kArya che. 1133. spaSTapaNA mATe eja vAta batAve che - jaha sA nANassa phalaM, taha sesaMpi taha bohakAlevi / neyariddheyamayaM, rAtiviLiyado no ya nIrUozA jaM ca maNociMtiyamaMtapUyavisabhakkhaNAibahubheyaM / phalamiha taM paccakkha kiriyArahiyassa nANassa / / 1135 / / jema te kriyA jJAnanuM phaLa che, tema bIjAM mokSAdi paNa jJAnanuM phaLa che, tathA samyaktva prAptikALe tattvaparijJAna ane rAgAdino nigraha je thAya che, te sarva jJAnanuM phaLa che. ane manocintita maMtrathI pavitra viSabhakSaNAdi bahu prakAranuM je phaLa ahIM pratyakSa jaNAya che, te kriyArahita kevaLajJAnanuM ja phala che. 1134-1135. AcAryazrI jJAnavAdIne uttara Ape che ke jeNaM ciya nANAo, kiriyA tatto phalaM ca to dovi / kAraNamiharA kiriyArahiyaM ciya taM pasAhejjA / / 1136 / / jJAnathI kriyA thAya che, ane te kriyAthI mokSarUpa iSTaphaLa prApta thAya che, tethIja jJAnane kriyA e banne mokSanuM kAraNa che. anyathA jJAna ane kriyA baMnethI mokSa thAya che e parikalpanA nirarthaka thavAthI kriyArahita jJAnaja iSTaphaLa sAdhaka thAya. 1136. ane vaLI Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnanI mukhyatAno pakSa. nANaM paraMparamaNaMtarA u kiriyA tayaM pahANayaraM / juttaM kAraNamahavA, samayaM to donni juttAI // / 1137 // jJAna paraMparAe kAryane upakAra kare che, ane kriyA anantara upakAra kare che, tethI te kriyAja pradhAna kAraNapaNe yukta che, ane jo banne ekI sAthe upakAra karatA hoya to banne pradhAna kAraNa kahevA yogya che. 1137. 432] jJAnathI kriyA thAya che, paNa te kriyAne tame jJAnavAdI mokSanuM kAraNa mAno cho ke nahi ? jo na mAnatA ho, to tenI apekSA vinA mAtra jJAnathIja mokSa thavo joie, kemake je kAraNa nathI tenI apekSAnI zuM jarUra che ? ane kriyA paNa kAryanuM kAraNa che, ema jo mAnatA ho, tokaarnnmNtN mottuM, kiriyamaNaMtaM kaha mayaM nANaM ? / sahacAritte ya daM, vhAraLameva na puLare ? |??rUTI ema che to AMtarA rahItapaNe upakAra karanAra kriyArUpa anya kAraNa mUkIne jJAnarUpa paraMparAe kArya karanArane kema mAno cho ? e jaNAvo, banne sAthe kAryane upakAra kare che. (ema kahetA ho to) eka jJAnaneja kAraNa zA mATe kaho cho ? ane kriyAne kAraNa kema nathI kahetA ? 1138, vaLI - [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 gAisamA saMjamakiriya, cciya nANakAraNA hojja / tIse phale vivAo, taM tatto nANasahiyAo / / 1139 / / rAgAdinoM upazama te saMyama kriyAja che, ane te kriyAnuM kAraNa jJAna che. te kriyAnA phaLamAM vivAda che ke jJAnathIja mokSa thAya che ? kriyAthI ja mokSa thAya che ? ke jJAna sahita kriyAthI thAya ? che ? AmAM jJAnasahita kriyAthIja thAya. 1139, rAgaAdino nigraha rUpa saMyama kriyAja che bIjuM kaMi nathI. ane te saMyama kriyA jJAnanuM phaLa che, ema mAnavAmAM amAre koi virodha nathI; parantu te kriyAnA phaLa saMbaMdhamAM vivAda che ke tethI je mokSarUpa phaLa thAya che, te mAtra ekalA jJAnathIja thAya che ? athavA ekalI kriyAthIja thAya che ? ekalA jJAnathI mokSa thAya che, ema to nahi kahI zakAya ? kemake jJAna pachI mokSa prApti pahelAM kriyAnI utpatti tame paNa mAno cho. 'vaLI ekalI kriyAthI paNa mokSa nahi kahI zakAya, kemake jJAnazUnya kriyA unmatta manuSyanI kriyA jevI che, ane tevI kriyAthI paNa mokSa prApti mAnavAthI game te kriyAthI mokSa prApti thavI joie. mATe jJAnarahita kriyAthI mokSa thAya ema kahevuM te paNa ayogya che. ane tethI trIjo pakSa jJAnarahita je kriyA, tenAthI mokSa prApta thAya che, ema kahevuM teja yogya che. 1139. ane vaLI parijavaNAI kiriyA, maMtesu'vi sAhaNaM na tammaMttaM / taNNANao ya na phalaM, taM nANaM jeNamakkiriyaM // 1140|| Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] kriyAvAdano uttarapakSa. [433 * maMtromAM paNa japa karavArirUpe kriyA che, ekaluM maMtrajJAnaja kArya sAdhaka nathI. jJAnathIja te phaLa thAya che, ema kahetA ho to) nA, jJAnanuM te phaLa nathI, kemake te kriyA rahita che. 1140. viSavighAta-AkAzagamanAdinA hetubhUta maMtromAM paNa jApa karavo-sAdhanA karavI vigere maMtrasahAyavALI kriyA kAryasAdhaka che, kevaLa maMtraja kAryasAdhaka che. ema nahi. ahIM koI ema kahe ke A kathana to pratyakSa virUddha che, kemake koi vakhata maMtra smaraNarUpajJAna mAtrathI ja ISTaphaLanI siddhi thAya che. enA uttaramAM kahevAnuM ke maMtrasmaraNarUpa jJAnanuM ja e phaLa nathI, kemake kriyArahita ekaluM jJAna amUrta che, ane je kriyArahita amUrta hoya che, te AkAzanI peThe kArya karatuM nathI. ahIM jJAnane kriyArahita mAnyuM che, eTale te kevI rIte kArya sAdhaka thAya ? je kArya sAdhaka hoya che, te kuMbhAranI peThe kriyA sahitaja hoya che. tamAruM mAneluM jJAna evuM nathI, eTale te ekaluM kaMIpaNa na karI zake. A kathana pratyakSa virUddha paNa nathI, kAraNa ke kriyAnI madada vinA ekaluM jJAna kadipaNa phaLavALuM jaNAtuM nathI. 1140. to taM katto bhannai, taM samayanibaddhadevaovahiyaM / kiriyAphalaM ciya jao, na maMtanANovaogassa // 1141 // to te kArya konAthI thAya che? kahIe chIe ke te kArya saMketanibaddha devatAo kare che, tethI te kriyAnuM ja phaLa che, maMtranA jJAnopayoganuM nathI. 1141. ahIM koI ema pUche ke vizvavighAta-AkAzagamanAdi kArya maMtrajJAnathI nathI thatuM, to konAthI thAya che ? tenA uttaramAM kahIe chIe ke te kArya maMtrAdhIna devothI karAeluM che, kevaLa maMtrajJAnanAupayoganuM ja e phaLa nathI. tAtparya e che ke saMketapUrvaka- jayAM jayAM devonA maMtro saMketamAM joDAelA hoya che, tyAM tyAM te te devothI karAeluM kArya, tenuM phaLa che, ane devatAo sakriya hovAthI e kArya kriyAnuM phaLa che. eTale phakta jJAnopayoga mAtranuM ja phaLa che ema nahi. jJAnavAdI-devatAne AmaMtraNa kevaLa maMtronA smaraNarUpa jJAnopayogathI thAya che ke nahi? jo thAya che, to zeSa bIjA kAryo paNa maMtrajJAnopayogathI kema na thAya ? ane jo e pramANe devatAnuM AmaMtraNa na thatuM hoya to teo ahIM AvIne AkAzagamanaviSavaryApahAra Adi kAryo kevI rIte kare che ? - AcArya :- maMtronA smaraNathI devatAnuM AmaMtraNa thAya che, paraMtu ekalA maMtrasmaraNanA jJAnopayogathI nathI thatuM, paNa vAraMvAra maMtrano jApa pUjana vigere kriyAnI sahAyavALA maMtrasmaraNathIja te AmaMtraNa thAya che. 1141. zuM jJAna sarvathA niSkriya che? athavA koI viziSTa kriyAnI apekSAe niSkriya che? e praznanA uttaramAM AcArya zrI kahe che ke vatthupariccheyaphalaM, havejja kiriyAphalaM ca to nANaM / na u nivvattayamiTuM, suddhaM ciya taM jao'bhihiyaM // 1142 / papa Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434] jJAnIne paNa tapasaMyamanI jarUra. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 jJAnathI vastuno bodha thAya che, ane cAritrakriyAmAM sahakArI thAya che, paraMtu mokSa rUpa iSTaphaLa utpanna karavAmAM te anaMtara zuddha kAraNa nathI. te mATe kahyuM che ke-1142. (94) suyanANammivi jIvo, varseto so na pAuNai mokkhaM / jo tava-saMjamamaie, joge na caei voDhuM je // 1143 // je tapa-saMyamAtmaka yogo vahana karI zakato nathI. evo kevala zrutajJAna AdimAM vartato jIva, mokSa pAmato nathI. 1143. uparokta artha bhASyakAra mahArAja yuktipUrvaka siddha kare che. sakkiriyAvirahAo, na icchiyasaMpAvayaMti nANaMti / maggaNNU vA'ceTTo, vAyavihiNo'havA poo // 1144 // jema mArgane jANanAra manuSya, gamanAdi ceSTArahita hoya to iSTasthaLe pahoMcADato nathI, athavA iSTadizAmAM laI janAra vAyunI kriyA vinAnuM vahANa, icchita baMdaranI dizAmAM pahoMcADatuM nathI; tema cAritrarUpa sankriyA rahita jJAna paNa mokSarUpa icchita artha prApta karAvatuM nathI. 1144. jemake (95) jaha cheyaladdhanijjAmao'vi vANiyagaicchiyaM bhUmiM / ___ vAeNa viNA poo, na caei mahaNNavaM tariuM // 1145 // (96) taha nANaladdhanijjAmao'vi siddhivasahiM na pAuNai / niuNo'vi jIvapoo, tava-saMjamamAruyavihUNo // 1146 // (97) saMsArasAgarAo ucchuDDo mA puNo nibuDDejjA / caraNaguNavippahINo, buDDai subahuM pi jANaMto // 1147 // jema huMzIAra khalAsIvALuM vahANa, anukULa pavana vinA vaNikanI iSTa bhUmie mahAsamudra tarIne pahoMcatuM nathI, tema jJAnarUpa khalAsIyukta, jIvarUpa vahANa tapa-saMyamAdirUpa vAyu rahita mokSarUpa bhUmie pahoMcatuM nathI. mATe he devAnupriya ! moTA kaSTavaDe prApta thAya tevo jinadharma yukta mAnavajanma pAmIne saMsArasAgaranI upara Avelo che, to have caraNa-karaNAdi guNa rahita thaIne pharI temAM buDa nahi. tuM ema nahI bola ke huM vizeSa zrutajJAne karIne yukta chuM, tethI tenA baLathI muktine pAmIza, kemake ghaNuM sAruM jANanArA zrutajJAnI paNa saMsAramAM DubyA che. (tethI jJAnano abhimAna dUra karIne caraNa karaNAdi anuSThAnamAM pramAda rahita thaI udyama karavo.) 1145-1146-1147. uparanI trIjI gAthAno bhAvArtha bhASyakAra duSyantapUrvaka samajAve che. saMsArasAgarAo, kummo iva kammacammavivareNa / ummajjiumiha jaiNaM, nANAipagAsamAsajja // 1148 / / dulahaM pi jANamANo, sayaNasiNehAiNA tayaM tatto / sajamakiriyArahio, tattheva puNo nibuDDejjA // 1149 // Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] kAcabAnuM dRSTAMta. [435 kUrmanI peThe A jIva saMsAra sAgaramAMthI karmarUpa sevALanA chidravaDe bahAra nIkaLIne jainadarzana saMbaMdhI jJAnAdirUpa prakAza pAmIne, punaH te prApta thavuM durlabha che, ema jANatAM chatAM paNa svajananA snehAdivaDe te jIva saMyamakriyArahita pharI Aja saMsAramAM DUbe che. 1148-1149. jema koi kUrma (kAcabo) atizaya tRNa-patrAdi yukta ne gADha sevALathI AcchAdita mahAaMdhakAravALA moTA drahamAM rahelA aneka jaLacara prANiothI vyathita cittavALo thai cAre bAju bhramaNa karato mahAmuzIbate sevALanuM chidra pAmIne, te vaDe draha upara AvIne, zaradapUrNimAnA caMdranI caMdrikAnA sparzanA sukhano anubhava karI, potAnA bandhu evA jaLacarajIvonA snehathI AkRSTa cittavALo thaine vicAravA lAgyo, ke mArA snehIo bicArA A apUrva suralokasamAna sukha kyAre anubhavaze ? teone paNa A sukhanuM darzana karAvuM, ema vicArIne kUrma pUnaHdrahamAM pezI gayo, te pachI sarva snehI jaLacarone lai pUrvanuM chidra zodhavA lAgyo, parantu e chidra to kUrma gayA pachI turataja pUrAi gayuM. eTale game teTalI zodha karavA chatAM e chidra na maLyuM, tethI te mahAdu:kha anubhavavA lAgyo. eja pramANe A jIvarUpa kUrma anAdikarmasaMtAnathI avarAela, mithyAjJAnarUpa aMdhakAra yukta judI judI jAtanI mAthAnI, netranI, jvara, koDha, bhagandara AdinI zArIrika vedanA ane iSTaviyoga- aniSTasaMyogAdi mAnasika vedanArUpa jaLacaranA samUhavALA saMsAra samudrathI mahA muzIbate manuSyabhavanI prAptine yogya karmodayarUpa chidra pAmIne, manuSyapaNuM pAmavApa uparanA bhAge AvIne jinezvararUpa caMdranA vacanarUpa candrikAnA saMgama sukhane anubhavIne "A jinavacanarUpabodhino lAbha durlabha che' ema jANavA chatAM svajanasneha ane viSayAsakta cittathI A jIva punaH saMsArasAgaramAM DUbe che. Aja kAraNathI niryuktikAre kahyuM che ke - - A pramANe saMsArasamudramAM he bhavya ! tuM DUba nahi. parantu sadanuSThAna karavAmAM apramAdI thA. Ano vizeSa khulAso kare che "manuSyabhava prAptine rokanAra karma te sevALa jANavI ane tenI anudaya avasthA te karmavIvara jANavuM jinezvara rUpa caMdra ane jJAna-darzana-cAritranA svarUpano je bodha, te caMdra saMbaMdhI jJAnaprakAza, tene gurUdvArA pAmIne jJAnAdikane durlabha jANato chato svajananA snehAdikathI vizeSe joDAyelo saMyamakriyAthI rahita thai saMsAra samudramAM saMsArI jIva pharIne buDe che.' 1148-1149. punaH jJAnavAdI zaMkA karIne pUche che ke aha aNNANI kummo, puNo nimajjejja na uNa tannANI / sakkiriyAparihINo, buDDui nANI jahannANI // / 1150 / / necchaDyanayamaeNa vA, annANI ceva so muNanto'vi / nANaphalAbhAvAo, kummo va nivuDDae jIvo // / 1151 / / hitA-hita nahi jANanAra-ajJAnI evo kUrma punaH jaLamAM DUbe emAM Azcarya nathI, (parantu hitano jANanAra jJAnI saMsArasAgaramAM kema DUbe ?) uttaramAM kahe che ke jJAnI chatAM ajJAnInI Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436] kriyAyukta jJAna ja saphaLa che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 peThe sakriya rahita hovAthI (saMsAramAM) DUbe che. athavA nizcayanayanA mate te jJAnI chatAM paNa ajJAnIja che, kemake tene jJAnanA phaLarUpa viratino abhAva che. eTale te kUrmanI peThe punaH janma jarA roga maraNarUpa pravAharUpa saMsAramAM DUbe che. 1150-1151. eja kAraNathI niyuktikAra kahe che ke(98) subahupi suyamahIyaM, kiM kAhi caraNavippahINassa / aMdhassa jaha palittA, dIvasayasahassakoDIuvi ? // 1152 / / ghaNu zrata bhaNyo hoya to paNa cAritra rahitane ajJAnaja jANavuM, kemake te jJAna zUnyaphaLavALuM. thAya; jema anya manuSyane lAkhkho kroDo pradIpta dIvAo nakAmA che, tema cAritra vinAno manuSya atighaNuzruta bhaNelo hoya, to paNa te zuM karI zake ? kaMija nahI. 1152. eja artha bhASyakAra kahe che. " saMtari tamaUUITM, nAnAmAvo suduryApA sakkiriyAparihINaM, aMdhassa paIvakoDi bva // 1153 // adhUmanuSyane kroDo dIpakanI peThe sarjiyA rahita ghaNuM jJAna hoya to paNa, jJAnanA phaLarUpa viratino abhAva hovAthI te ajJAna che. 1153. e vAdI pUrve kahela dRSTAMta ane dAntikanI viSamatA jaNAve che. . aMdho'Navaboho cciya, bohaphalaM puNa suyaM kimaNNANaM ? / / . vaDavi to vipro, tasasa namaMgharasa paDavo pharajo ahIMyAM dRSTAMtanuM vaiSamyapaNuM che, anya manuSyane AMdhaLApaNAne lIdhe ghaNA dIvAo hoya to paNa ghaTAdi arthano bodha thato nathI. paraMtu zrata to casuvALAne dIpakanI peThe bodhaka hovAthI ajJAna kema kahevAya? uttara kahevAya che ke te bodha che, paNa cAritra rahIta te bodha anDanA bodhanI peThe te niSphaLa 9 che. 1154. parantu jo(99) appaMpi suyamahIyaM, pagAsayaM hoi crnnjuttss| ____ ekko'vi jaha paIvo, sacaknuassa payAsei // 1155 // jema cakSuvALAne eka dIpaka paNa vastuno tyAga ane grahaNa karavArUpe kriyAmAM hetu hovAthI prakAzaka thAya che, tema cAritravALAne thoDuM bhaNAeluM zrata paNa prakAzaka thAya che. 1155. eja artha bhASyakAra kahe che. kiriyAphalasaMbhavao, appaMpi.suyaM pagAsayaM hoi / ekko'vi hu caknumao, kiriyAphalado jaha paIvo // 1156 // jema cakSuvALAne eka dIpaka paNa kriyArUpe phaLa ApanAra che, tema cAritravALAne thoDuM paNa zruta, kriyArUpa phaLanA saMbhavathI prakAzaka thAya che. 1156. Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI jJAnakriyAno samanvaya. [437 have AgaLanI gAthAno saMbaMdha joDavA mATe bhASyakAra kahe che na hi nANaM viphalaM ciya, kilesaphalayaMpi caraNarahiyassa / nipphalaparivahaNAo, caMdaNabhAro kharasseva // 1157 // cAritra rahitanuM jJAna sarvathA niSphaLa ja che ema nathI, paNa paThana-guNana-ciMtanAdi phalezanuM kAraNa che. jema gadheDAne caMdanabhAra niSphaLa vahana karavAthI phaleza thAya che, tema A samajavuM. 1157. niyuktikAra paNa emaja kahe che ke(100) jahA kharo caMdaNabhAravAhI, bhArassa bhAgI na hu caMdaNassa / evaM khu nANI caraNeNa hINo, nANassa bhAgI na hu suggaIe // 1158 // jema caMdanano bhAra vahana karanAra gadheDo, tenA bhAranoja bhAgI che, paNa candananI sugandhano bhAgI nathI, tema cAritra rahita evo jJAnI mAtra jJAnanoja bhAgI che, te jJAnanuM paThana-guNanaparAvartana-ciMtanAdikathI thayelA kaSTanuM bhAjana che. paraMtu devapaNuM manuSyapaNuM tathA siddhi lakSaNarUpa sadgatino bhAgI nathI. 1158. e uparokta kathanathI koine ekAnta jJAnamAM anAdara ane jJAnazUnya kriyAmAM Adara na thAya te mATe punaH niryuktikAra kahe che ke(202) hAM nAdi cihivi, thA 33 viyA pAsaMto paMgulo daDDo, dhAvamANo ya aMdhao // 1159 // zaheramAM thayela dAha samaye dekhatA evA paMgu ane doDatA evA AMdhaLA baLI gayA tenI peThe, kriyA vinAnuM je jJAna te niSphaLa che ane jJAna vinAnI kriyA te paNa niSphaLa che. 1159. eja artha bhASyakAra spaSTapaNe kahe che. hayamiha nANaM kiriyAhINaMti jao hayaMti jaM viphalaM / loyaNavinnANaM piva, paMgussa mahAnagaradAhe // 1160 // kAhii nANaccAyaM, kiriyAe ceva mokkhmicchNto|. mA sIso to bhannar3a, hayA ya annANao kiriyA / / 1161 / / aisaMkaDapuradAhammi, aMdhaparidhAvaNAikiriyavva / teNaM annonavekkhA, sAhaNamiha nANa-kiriyAo // 1162 // moTA nagarano dAha thayo hoya, tyAre cakSuvALA paMgunA jJAnanI peThe kriyA vinAnuM jJAna niSphaLa che. (A uparathI) kriyAvaDeja mokSa icchanAra ziSya jJAnano tyAga na kare, te mATe kahe che ke jJAnavinAnI kriyA paNa ati sAMkaDuM nagara baLe chate temAMthI nIkaLAvAne doDatA anvanI kriyAnI peThe niSphaLa che. mATe anyoanyanI apekSAe jJAna-kriyA e banne mokSanAM sAdhana che. 1160-116 1-1162. Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438]. jJAnakriyAno samanvaya. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 jema koI moTuM nagara saLagyuM hoya, tyAre temAMthI bhAgavAne mATe cakSuvALo paMgu jema azakta che, tema salkiyA rahita evuM ekaluM jJAna paNa mokSa prApti karAvanAra na hovAthI niSphaLa che. A uparathI koI mAtra kriyAvaDeja mokSanI IcchA rAkhanAra jJAnano sarvathA anAdara kare, to tene mATe paNa AcAryazrI kahe che ke samyajJAna vinAnI kriyA paNa saLagatA evA sAMkaDAnagaramAMthI nIkaLavA icchanAra azvamunaSyanI peThe niSphaLa che. parantu andhapurUSa jo paMgupurUSane khAMdhapara laI le ane teNe batAvelA mArge jAya, to te banne jaNA bacIne upadrava rahita sthaLe sukha pAme che, tema mokSa sukha icchanArAe paNa jJAna ane kriyA bannene samudita sevavAja joie. 1160-1161-1162. ahIM koi zaMkA kare che ke patteyamabhAvAo, nivvANaM samudiyAsuvi na juttaM / nANa-kiriyAsu vottuM, sikatAsamudAyatellaM va // 1163 // jJAna ane kriyAnI pratyeka avasthAmAM nirvANano abhAva hovAthI samudita jJAnakriyAmAM paNa samudita retInA kaNIAmAM telanI peThe, nirvANa kahevuM yukta nathI. judI judI jJAnAvasthA ane kriyAvasthAmAM mokSa sAdhavAnuM sAmarthya nathI, to pachI e banne jJAna-kriyA vaDe mokSa thAya che ema kahevuM paNa yogya nathI kAraNa ke-je pratyeka avasthAmAM nathI hotuM te tenA samudAyamAM paNa nathI hotuM. jema retInA judAM judA kaNIAmAM tela nathI, tethI tenA samudAyamAM paNa nathI. evIja rIte bhinna bhinna jJAna-kriyA vaDe mokSa nathI thatuM, tethI te banne samudita hoya, topaNa teothI mokSa prApti ghaTatI nathI. e kathana ekAnta satya nathI, kemake mATI-tantu-cakra-cIvarAdi pratyekathI ghaTAdi utpanna nathI thatA, paNa tenA samudAyathI utpanna thatA jaNAya che. tevI ja rIte pratyeka jJAna kriyAthI mokSa nathI thato paNa tenA samudAyathI thAya che. ane vaLI vIsuM na savvaha cciya, sikatAtellaM va sAhaNAbhAvo / desovagAriyA jA, sA samavAyammi saMpuNNA // 1164 // judA judA retInA kaNIyAmAM telanI peThe, jJAna-kriyAmAM sarvathA mokSanA sAdhanapaNAno abhAva nathI. parantu e pratyeka avasthAmAM mokSa pratye je thoDuM upakArIpaNuM che, te upakArIpaNuM samudita avasthAmAM pUrNa thAya che. (AthI jJAna-kriyAno saMyoga teja mokSa sAdhaka che. ema siddha thayuM.) 1164. niyuktikAra paNa emaja kahe che. (102) saMjogasiddhIya phalaM vayaMti, na hu egacakkeNa raho payAi / - 3paMgho vaM ca ra samevA, teM saMpattA nI viTTI /6 jJAna-kriyAno saMyoga hoya, toja mokSaphaLa kahyuM che, lokamAM paNa eka cakrathI ratha nathI cAlato, aMdha ane paMgu vanamAM bhegA thayA, te banne joDAIne nagaramAM peThA (tema ahIM paNa jANavuM.) 1165. Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara jJAnakriyAno samanvaya. [439 jJAna-kriyAno saMyoga hoya, toja tIrthakaroe mokSarUpa phaLa kahyuM che, jema lokamAM paNa eka cakrathI ratha cAlato nathI, tema ekaja jJAna athavA kriyAthI mokSa thato nathI. Aja pramANe bIjA paNa sarva kAryo sAmagrI janyaja che. ahIM anya ane paMgunuM udAharaNa samajavA jevuM che. koi nagaranA loka rAjAnA kaMIka bhayathI araNyamAM gayA, tyAMthI paNa coranA bhayathI vAhanAdino tyAga karIne bhAgyA. tevAmAM tyAM anAtha evA eka anya ane bIjo paMgu e be bicArA bhAgavAnI zakti vinAnA hovAthI tyAMja ubhA rahyA. evAmAM e jaMgalamAM dAvAnaLa lAgyo, eTale e banne athaDAtA kuTAtA bhegA thayA. e bhayamAMthI bacavA andhapurUSe paMgune potAnI khAMdha upara upADyo. paMgu purUSa AMdhaLAne samaviSama ThaMDu-kaMTakAdi rahita yogya mArga kaheto ane tenA anusAra te AMdhaLo cAlato, tethI paMgunA cakSajJAnavaDe ane anyanI gatikriyAvaDe sArA mArge javAthI banne sukhapUrvaka nagaramAM pahoMcyA. Aja pramANe sarva kAryasiddhimAM saMyogaja hetu che, ema jANavuM. 1165. eja artha bhAgakAra kahe che. dugasaMjogammi phalaM, sammakirio-baladdhibhAvAo / iTThapurAgamaNaM piva, saMjoe andha-paMgUNaM // 1166 // vairego jaM viphalaM, na tattha sammakirio-valaddhIo / dIsaMti gamaNaviphale, jahegacakke bhuvi rahammi // 1167 // iSTanagaramAM AvavA mATe anya ane paMgunA saMyoganI peThe jJAna-kriSArUpa ubhayano saMyoga hoya, to mokSarUpa phaLa thAya che, kemake temAM samyapha kiyA ane jJAnano sadbhAva che. ethI urdu jema eka cakravALo ratha pRthvIpara gamana karavA samartha nathI, tema jemAM mokSarUpa phala na thAya, te sammakriyA ane jJAna rahita che. ema jANavuM. mATe jJAna kriyA e bannenA saMyoge mokSa thAya che. ema nakkI samajavuM. have AgaLanI niyuktinI gAthAno saMbaMdha joDavA kahe che. sahakArite tesiM, kiM keNovakurute sahAveNaM / nANa-caraNANamahavA, sahAvaniddhAraNamiyANiM // 1168 / / jJAna ane kriyA temanA sahakArIpaNAmAM, te jJAna ane kriyA kyA kyA svabhAve upakAra kare che ? uttaramAM kahe che ke bhinnasvabhAve, athavA bIjI rIte saMbaMdha kahe che ke jJAna-cArItranA svabhAvanuM ahIM have nirdhAraNa karAya che. 1168. prazna :- jJAna-kriyAnA sahakArIpaNAmAM teo kyA svabhAve upakAra kare che? zuM zibikA vahana karanArA purUSonA samUhanI peThe sAmAnyathI sarakhI rIte upakAra kare che ? ke gatikriyAmAM cakSu ane paga AdinI peThe bhinna svabhAvapaNe upakAra kare che ? uttara - bhinna svabhAvapaNe teo mokSagamanamAM upakAra kare che, te samajavA mATe athavA svataMtra rIte jJAna-kriyAnA svabhAvanuM nirUpaNa karavA mATe A pramANe kahe che. 1168. Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40] jJAnakriyAno samanvaya. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 (103) nA pAsAM sodo, tavo saMgamo ca muttio ! tiNhaM pi samAoge, mokkho jiNasAsaNe bhaNio // 1169 / / jJAna prakAzaka che, tapa zodhaka che, ane saMyama gupti karanAra che, e traNeyano yoga hoya toja jinazAsanamAM mokSa kahela che. 1169. jema koI ughADA dhAravALuM ane ghaNI bArIo tathA jALIothI chIdravALuM zUnya ghara, vAyuAdithI AvI paDela raja ane kacarAthI pUrNa bhareluM hoya, temAM vasavAnI icchAthI, koI te zUnya ghara sApha karavA mATe te gharanA sarva bArI-bAraNAM bahArano kacaro na Ave te mATe baMdha kare, ane gRhamadhyamAM dIvo saLagAvIne mUke, te pachI koI purUSane aMdarano sarva kacaro dUra karavAne yoje, e pramANe karavAthI gRha svaccha thAya pachI emAM nivAsa kare. e gRha svaccha karavAmAM dIpaka-kacarAne pragaTa karavArUpa vyApAravaDe upakArI che. bAraNA baMdha karavAM, te bahArano kacaro aMdara na Ave, temAM upakArI che. ane puruSa aMdarano kacaro kADhI nAMkhIne svaccha karavA vaDe upakArI che. jema e traNeya bhinna svabhAve upakArI che; tema ahIM paNa AzravarUpa ughADA dhAravALo jIvarUpa oraDo, saguNamayamokSanA vAsathI zUnya che, ane mithyAtvAdi heturUpa pavanavaDe AkarSAelA karmarUpa kacarAthI bharelo che, tene mokSa sukhanA nivAsa mATe zuddha karavAno che. temAM jIvAdi padArtha pragaTa karanAra jJAna dIpakane sthAne che, karmarUpa kacaro dUra karanAra evuM tapa purUSanA sthAne che, ane navina karmarUpa kacarAno praveza na thavA denAra saMyama, bAraNA baMdha karavAne sthAne che. e rIte jJAnAditraNano saMyoga thayo hoya, toja jinazAsanamAM jIvane mokSa kahela che-evA zuddha svarUpavALA jIvamaMdiramAM niraMtara mokSa sukha sthiti kare che. 1169. - AtmA zuddha karavAne jJAnAdi traNenI zI jarUra che ? emAMnA ekathI paNa Atmazuddhi kema na thAya ? e praznanA samadhAnArthe bhAgakAra kahe che ke asahAyamasohikaraM, nANamiha pagAsamettabhAvAo / sohei gharakayAraM jaha, supagAso'vi na paIvo // 1170 / / na ya sabavisohikarI, kiriyA vi jamapagAsadhammA saa| jaha na tamogehamalaM, narakiriyA savvahA harai / / 1171 / / dIvAipayAsaM puNa, sakkiriyAe visohiyakayAraM / saMvariyakayArAgamadAraM suddhaM gharaM hoI // 1172 // taha nANadIvavimalaM, tavakiriyAsuddhakammayakayAraM / saMjamasaMvariyapahaM, jIvadharaM hoi suvisuddhaM // 1173 // jema sArA prakAzavALo dIpaka gRhano kacaro zuddha karI zakato nathI, tema jJAna paNa prakAza mAtra svabhAvavALuM hovAthI saMyamAdinI sahAya vinA jIvagRhane zuddha karI zakatuM nathI. tathA Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) jJAnakriyAno samanvaya. [ 41 aMdhakAravALA gRhano kacaro jema manuSyanI kriyA dUra karI zakatI nathI. tema ekalI cAritrarUpa kriyA paNa aprakAza dharmavALI hovAthI sarvathA vizuddhi karI zakatI nathI. paraMtu dIpAdino prakAza ane sakriyAvaDe tathA kacaro AvavAnA dvAro baMdha karavAthI gRha jema zuddha thAya che. tema jJAnarUpa prakAzavaDe ane tArUpa kriyA vaDe karmarUpa kacaro zuddha karavAthI tathA saMyama vaDe AzravadhAro baMdha karavAthI jIvarUpa gRha suvizuddha thAya che. 1170 thI 1173. * pahelAM jJAna-kriyA bethI mokSa kahyo, ane have jJAna-tapa-tathA saMyama e traNathI mokSa kahyo, Ama kahevAthI to pUrvApara virodha jaNAya che ? tenA uttaramAM AcAryazrI kahe che ke - saMjama-tavomaI jaM, saMvaranijjaraphalA mayA kiriyA / to tigasaMjogo'vi hu, tAu cciya nANa-kiriyAo // 1174 / / saMyama ane tapomaya je kriyAnuM phaLa saMvara ane nirjarA che. tethI e traNano saMyoga paNa te jJAna-kriyArUpa ja che. 1174. jJAna-tapa-ne saMyama, e traNa che te paNa pUrvokta jJAna-kriyArUpa ja che. kema ke cAritrarUpa kriyAnA ja tapa ane saMyama e be bheda che. tathA saMvara ane nirjarA tenuM phaLa che. kemake saMyama, Azrava dvArA rokavAmAM hetu che, ane tapa karma nirjarAnuM kAraNa che. eTalA mATe jo ke jJAnAdi traNathI mokSa kahyuM che. paraMtu tapa ane saMyamano eka kriyAmAMja antarbhAva karavAthI jJAna-kriyArUpa bethI ja mokSa che. prazna :- "samarzana-jJAna-caritrALa mokSamA" eTale samyagu darzana-jJAna ane cAritra e traNa, mokSamArga che. ema prasiddha che, ane tame to ahIM jJAna-kriyA vaDe mokSa kaho cho. mATe ema kahevAthI paNa virodha jaNAya che." - uttara - he bhadra ! tArI A zaMkA abhiprAya jANyA sivAyanI che. kemake jJAna kahevAthI samyaktva emAM AvI gayuM. samyakatva sivAya jJAna hoI zake ja nahi. kemake mithyASTinuM jJAna te ajJAnapaNe ja pUrve anekavAra kahyuM che, athavA samyakatva e jJAna vizeSa ja che. te saMbaMdhamAM pUrve 536mI gAthAmAM kahyuM che. mATe samyakatva te jJAnanI antargata ja che. ane tethI jJAna kahevAthI samyaktva paNa tenI sAthe kaheluM ja che. 1174. have AgaLanI gAthAno saMbaMdha joDavA bhASyakAra kahe che ke - na lahai sivaM suyammivi varseto acaraNo tti jaM tassa / heU khaovasamao, jaha vaTuMto'vahiNNANe // 1175 // sakkiriyammivi nANe, mokkho khaiyammi na u khaovasame / suttaM ca khaovasame, na tammi to caraNajuttevi // 1176 // jema avadhijJAnamAM vartamAna jIva mokSa pAmato nathI, tema cAritra vinAno jIva zrutajJAnamAM vartamAna chatAM paNa mokSa pAmato nathI; kemake tene te jJAna lAyopathamika che. salkiyA yukta pa6 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jara] kSayopazamabhAvathI bhAvikabhAvanI prApti. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 sAyikajJAnamAM vartanArAneja mokSa thAya che, paNa kSayopathamika jJAne vartanArAne mokSa thato nathI. zruta lAyopathamika bhAvamAM che, tethI temAM cAritra yukta hoya to paNa mokSa thato nathI. 1176. prazna - jo ema che, to kSAyopathamika bhAvavRtti zrutajJAnathI mokSano niSedha thayo, ane tethI pUrve cAritra sahita zrutajJAnathI mokSa thAya che, ema je kahyuM te kevI rIte ghaTaze ? uttara :- nA, e kathana asatya nathI, kemake ahIM zrutajJAnathI sAkSAta-anaMtarapaNe mokSano niSedha karyo che, paNa paraMparAe niSedha nathI karyo, paraMparAe to tethI paNa mokSa thAya che ja. kAraNa ke - jaM suyaM-caraNehiMto, khAiyanANa-caraNANi labhaMti / tatto sivaM suyaM to, sacaraNamiha mokkhahetti // 1177 // zrutajJAna ane cAritravaDe kSAyikajJAna ane kSAyikacAritrano lAbha thAya che, ane tenAthI mokSa thAya che, mATe cAritra sahita zrutajJAna paraMparAe mokSa hetu che. 1177. lAyopathamika bhAvamAM zruta jJAna varte che ema zAthI kaho cho. teno uttara AgalI 1180mI gAthAthI jANavo. pUrve kahela rIti karatAM bIjI rIte AgalI gAthAno saMbaMdha zaMkA karI joDe che ke - Aha va nijjiNNe cciya, kamme nANaM ti kiMva caraNeNaM ? / - surya DhayaDo vananArattAruM pradyAruM sarachaTA tesu ya Thiyassa mokkho, to suyamiha sacaraNaM tadaTThAe / taM kiha mIsaM khaiyaM ca, kevala jaM sue'bhihiyaM // 1179 // koI kahe che ke - sarvathA svAvAraka karmano kSaya thavAthI jJAna utpanna thAya che, ane tethI udayamAM thatuM nathI ane tethI mokSa thaze) to jJAnane rokanAra karmanA kSayanI mAphaka mokSane rokanAra karmano nAza thavAthI mokSa thaze to pachI cAritravaDe zuM lAbha che ? (uttara) zrutajJAna temaja matiavadhi ane mana:paryAya A cAra jJAna karmanA kSayathI nathI thatAM paNa te te jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI thAya che. ane svAvAraka karmanA kSayathI kevaLajJAna ane kSAyika cAritra thAya che, ane te kSAyika jJAna ane cAritramAM rahelAne anaMtarapaNe mokSa maLe che. ahIM kahela cAritra sahita zruta te mokSa meLavanAra kSAyika jJAna ane cAritranA lAbhane mATe thAya che. zrutajJAna kSAyopathamika zAthI kaho cho ? ane kevaLajJAna kSAyika bhAve che ema zAthI kaho cho ? uttaramAM AgamamAM te jJAnAdine tevAM kahyAM che. 1178-1179. prazna :- jema sarvathA svaAvaraNIya karmano kSaya thae sarva jJAna utpanna thAya che, ane tethI karIne jema cAritra vinA paNa e jJAnAvaraNa karmano kSaya thAya che, tema mokSaprAptine AvanAra karma paNa koIka prakAre kSaya thaze, eTale mokSa thaze. to pachI emAM cAritranuM zuM prayojana che ? uttara :- sarvajJAna svaAvaraNIya karmano kSaya thavAthI nathI thatAM, paNa mati-zruta-avadhi ane mana:paryava e cAra jJAno svaAvaraNIya karmanA kSayopazamathI thAya che, kSayathI to mAtra eka kevaLajJAnaja thAya che. eTale A kevalarUpa kSAyikajJAna ane mohanIyano kSaya thavAthI thayela kSAyika Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) kevaLajJAna kSAvikabhAveja hoya. [443 cAritra- A bannemAM vartanArAne antara-tarataja mokSa thAya che. tathA cAritra sahita zrutajJAna to, te kSAyika jJAna ane kSAyikacAritranuM kAraNa thAya che, tethI te paraMparAe mokSanuM kAraNa che, ema je pUrve kahyuM che, te kaMI virUddha nathI. zrutajJAna lAyopathamika che ane kevaLajJAna kSAyika che. ema zAthI jaNAya? te mATe AgamamAM je pramANe kahyuM che te jaNAve che ke__ (104) bhAve khaovasamie, duvAlasaMgapi hoi suyanANaM / kevaliyanANalaMbho, naNNattha khae kasAyANaM // 1180 // kSayopazama bhAvamAMja sarva dvAdazAMga zrutajJAna thAya che, ane kevaLajJAnanI prApti, sarva kaSAyono kSaya thavAthI thAya che, te sivAya nahi. 1180. sarva dvAdazAMga dhruta, temaja te sivAyanuM prakirNa aMga bAhya zruta mati-avadhi-ane mana:paryava jJAna, tathA kSAyika pathamika bhAvavRtti sivAyanAM cAra sAmAyika, e sarva kSayopazama bhAvamAM ja thAya che, paNa audayikAdi bhAvamAM nathI thatA, ane kevaLajJAnanI prApti to krodhAdi sarva kaSAyano sarvathA kSaya thavAthI ja thAya che. jo ke cAre ghAtikarmano kSaya thavAthI kevaLajJAna thAya che, ekalA kaSAyanA kSayathI ja nathI thatuM, paraMtu te kevalajJAnanI prAptimAM te kaSAyano kSaya eja mukhya hetu che, kaSAyono kSaya thavAthI zeSaghAti karmano paNa avazya kSaya thAya che. 1180. eja artha bhASyakAra kahe che. savbaMpi kimuya deso, kevalavajjANi vAvisaddeNaM / cattAri khaovasame, sAmaiyAI ca pAeNaM // 1181 // sabakasAyAvagame, kevalamiha nANa-daMsaNa-caritaM / desakkhae'vi sammaM, dhuvaM sivaM sabakhaiesuM // 1182 / / sarvazruta, ane apizabdathI kevaLajJAna sivAyanA bIjAM jJAno, tathA prAyaH cAra sAmAyika (samyakatva-zruta-dezavirati-ane sarvavirati sAmAyika) kSayopazama bhAvamAM hoya che. kevaLajJAnakevaLadarzana-ane kSAyika cAritra e traNa sarva kaSAyano kSaya thavAthI thAya che. ane anaMtAnubaMdhi kaSAyanI cokaDIrUpa dezano kSaya thavAthI paNa phAyika samyakatva hoya che, paNa kSAyikajJAna-darzanasamyakatva-ane cAritra thAya tyAre ja avazya jIvane mokSa thAya che. 1181-1182. have AgalanI niyuktinI gAthAno saMbaMdha joDavAne kahe che ke - kahameyANamalAbho, lAbho va kamo tadAvaraNayA vA / AvaraNakhaovasamo, samo va khao va kahaM kassa ? // 1183 // ahavA tavAimaiyaM, kahamArUDho taruM jiNo kaha vA / tatto pavakkhamANA, jAyA jiNapavayaNuppattI ? // 1184 // Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444] samyakatva prAptimAM vighna. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 e samyakatvAdinI prApti zAthI thAya? kone konuM AvaraNa che? konA AvaraNano kevI rIte kSayopazama-upazama-athavA kSaya thAya che? athavA tapaniyamAdi vRkSa para jinezvara kevI rIte, kevA hetue, kevA kramavaDe caDyA ? athavA hamaNAM kahevAze te jinapravacananI utpatti e jinezvarathI kevI rIte thaI ? 1184. nijjuttisamutthANappasaMgao nANatarusamAroho / vaccai ya vakkhamANA, samayaM jiNapavayaNuppattI // 1185 / / kyA purUSathI A sAmAyika niryukti nIkaLI ema niryuktinA samutthAna prasaMga, thakI je tapa-niyama jJAnarUpa vRkSAroha pUrve kahyo hato te, ane hamaNAM kahevAze te jinapravacananI utpatti A banne sAthe ja kahevAze. samyaktvAdi nahi prApta thavAnuM kAraNa jaNAve che. (105) aThThaNhaM payaDINaM, ukkosaThiIe vaTTamANo u / jIvo na lahai sAmAiyaM cauNhaMpi egayaraM // 1186 // ATha karma prakRtinI utkRSTa sthitie vartamAna jIva, cAra prakAranA sAmAyikamAMnuM eka paNa sAmAyika na pAme. 1186. jJAnAvaraNIyAdi. AThakarma prakRtinI utkRSTa sthitie vartamAna jIva, samyatva sAmAyikazrutasAmAyika-dezavirati sAmAyika ane sarvavirati sAmAyika, e cAramAMthI eka paNa sAmAyika na pAme. temaja mati Adi jJAna paNa na pAme. ane Ayu sivAyanI utkRSTa sthitimAM to pUrve pAmela vartato paNa na hoya. kAraNa ke samyaktva pAmyA pachI teno tyAga thAya, tyAre karmaprakRtinI utkRSTa sthiti baMdhAya che, ema karmagraMthano abhiprAya che, ane siddhAntanA abhiprAyathI to graMthino bheda karyA pachI pharI utkRSTa sthitino baMdha thato ja nathI; ane AyuSyanI utkRSTa sthitimAM vartamAna jIva samyaktva sAmAyika ane zrutasAmAyika e be sAmAyika anuttara vimAnamAM utpanna thatI vakhate pUrve pAmela hoya che, paNa tyAM pAmatA nathI. temaja Ayu sivAya bAkInA sAta karmanI jadhanya sthitimAM vartamAna sUkSmasaMparAyaguNaThANAvALA vigere, samyaktvasAmAyika zrutasAmAyika-ane sarvavirati sAmAyika e traNa pUrve pAmela hovAthI tyAM kaMIpaNa navuM nathI pAmatA. vaLI AyunI jaghanya sthitimAM vartanAra jIva, pUrve pAmela nathI hotA tema pAmatA paNa nathI, kema ke AyunI jaghanya sthiti kSullakabhavapramANa che. ane e kSullakabhavavALA jIvone samyakatvAdi nathI hotA. temaja temanAmAM sAsvAdanasamakitano paNa abhAva hoya che. 1186. AThe karmanI utkRSTa ane jaghanya sthiti bhASyakAra kahe che. vIsamayarovamANaM, koDAkoDIu nAma-goyANaM / sayarI mohassa ThiI, sesANaM tIsamukkosA // 1187 // Aussa sAgarAiM, tettIsaM avarao muhuttaMto / 3 ya nAmA-go, vejA vArasa muhurA 288. Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] karmanI jaghanya utkRSTa sthiti. [445 nAma ane gotrakarmanI vIsakoDAkoDI sAgaropama, mohanIyanI sittarakoDAkoDI sAgaropama ane bAkInA (jJAnAvaraNa-vedanIya ane aMtarAya) karmanI trIsakoDAkoDI sAgaropama utkRSTa sthiti che, tathA AyuSyanI tetrIsasAgaropama utkRSTa sthiti che tathA jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa Ayu-mohanIyaane aMtarAyakarmanI antarmuhUrtanI, nAmagotranI ATha muhUrtanI, ane vedanIyanI bAra muhUrtanI jaghanya sthiti che. 1187-1188. anivRttibAda2guNasthAnake vartanAra mahAtmA mohanIyano jaghanyasthitibaMdha kare che tathA mithyAdaSTi tiryaMca-manuSyo Ayuno jaghanya sthiti baMdha kare, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa vedanIya, nAma, gotra ane aMtarAya karmanI jadhanya sthiti sUkSma saMparAye baMdhAya che. ahIM jaghanya sthiti kahI che, te kaSAyapratyayika kahI che, ane yogapratyayika vedanIyanI jaghanya sthiti upazAMtamohaAdi guNasthAnake eka samayanI paNa hoya che. 1187-1188. A badhI karmaprakRttio utkRSTa sthitivALI sAthe ja baMdhAya che ke ekano utkRSTa sthiti baMdha thatAM, pachI bIjIno paNa utkRSTa sthitibaMdha thAya che ke temAM koI bIjI rIte utkRSTa baMdha thAya che ! teno khulAso jaNAve che - mohassukosAe, ThiIe sesANa chaNhamukkosA / AussukosA vA, majjhimiyA vA nA u jahaNNA / / 1189 / / mohavivajjukkosayaThiIeN mohassa sesiyANaM ca / ukkosa majjhimA vA, kAsai va jahaNNiyA hojjA / / 1190 / / mohanIyanI utkRSTa sthiti baMdhAya tyAre zeSa cha karmanI to utkRSTa sthiti ja baMdhAya che, ane AyuSyanI utkRSTa athavA madhyama sthiti baMdhAya che, paNa jadhanya nathI baMdhAtI, tathA mohanIya sivAyanA karmanI utkRSTa sthitimAM, mohanIyanI ane bIjA karmonI utkRSTa athavA madhyama sthiti baMdhAya, ane koIkanI jaghanya sthiti paNa baMdhAya. jyAre mohanIyanI utkRSTa sthiti baMdhAya, tyAre zeSajJAnAvaraNa darzanAvaraNa-vedanIya nAmagotra ane antarAya, e cha karmanI paNa utkRSTa sthiti ja hoya che kAraNa ke utkRSTa saMkalezamAM mohanIyanI utkRSTa sthiti baMdhAya che. temAM vartanAro jIva jJAnAvaraNa AdikarmanI paNa utkRSTa sthiti bAMdhe che. tathA jyAre utkRSTa sthitivALA mohanIyanI sAthe utkRSTa narakAyu bAMdhIne sAtamIpRthvImAM jIva utpanna thAya, tyAre te narakAyunI apekSAe AyukarmanI paNa tetrIsa sAgaroma utkRSTa sthiti hoya che, ane jyAre chaThThI Adi pRthvImAM utpanna thAya, tyAre AyunI madhyama sthiti hoya che, paNa jadhanya nathI hotI, kema ke evA saMkaleze vartanAro jIva narakamAMja utpanna thAya che, ane tevAsaMkalezamAM vartanArane kSullakabhavapramANa evI AyunI jadhanya sthiti nathI hotI. vaLI utkRSTa saMklezamAM devanArakI utkRSTa sthitivALuM mohanIya karma bAMdhIne tiryaMcamAM utpanna thAya tyAre paNa AyuSyanI jadhanya sthiti nathI hotI kemake kSullakabhavapramANa jaghanyasthiti AyuvALA jIvomAM devanAraMkI utpanna nathI thatA. Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46] karmano utkRSTa jaghanya sthitibaMdha [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 mohanIya sivAya jJAnAvaraNa Adi koIpaNa karmanI utkRSTa sthiti baMdhAya, tyAre mohanIyanI ane amuka utkRSTa sthitivALA karmathI bIjA karmanI utkRSTa athavA madhyama sthiti hoya che. paNa jaghanya nathI hotI. kema ke jayAre sarvotkRSTa saMkaleze vartanAra jIva utkRSTa sthitivALuM jJAnAvaraNIya Adi karma bAMdhe tyAre zeSa mohanIya AdikarmanI utkRSTa sthiti hoya che, ane jayAre svaprAyogya utkRSTa saMkalezamAM utkRSTa sthitivALA jJAnAvaraNa Adi karmanI utkRSTa sthiti yogya saMkalezamAM mohanIya karmanI utkRSTa sthitinA kAraNabhUta saMkalezanI apekSAe madhyama hoya che, tyAre tyAM vartanAra jIva mohanIya karma madhyama sthitivALuM paNa bAMdhe che. ane darzanAvaraNa tathA vedanIya Adi karmanI utkRSTa sthitinA kAraNabhUta saMkalezanI apekSAe to, te utkRSTa athavA madhyama sthitivALuM baMdhAya che. tyAM utkRSTasaMkalezamAM darzanAvaraNa Adi karmo tIvrarasayukta utkRSTasthitivALA baMdhAya che, ane madhyamasaMkalezamAM madhyamasthitivALA baMdhAya che, paNa jaghanyasthiti temanI tyAM nathI saMbhavatI, kAraNa ke mohanIya ane darzanAvaraNIya vigere karmanI jadhanyasthiti antarmuhUrnAdi pramANa kahI ane te sthiti to anivRtti bAdara ane sUkSma saMparAya guNaThANe ja baMdhAya che, ane te be guNaThANAmAM rahenAra jIva jJAnAvaraNa AdikarmanI utkRSTa sthiti kadipaNa na kare, paraMtu mithyAdRSTi ja kare, mATe jJAnAvaraNa AdinI utkRSTa sthitimAM mohanIya ane darzanAvaraNIya AdinI jaghanya sthiti nathI hotI. koIka AyukarmanI jaghanya sthiti hoya che, paNa te jayAre manuSya athavA tiryaMca utkRSTa sthitivALuM jJAnAvaraNa Adikarma bAMdhe tyAre temane jaghanya kSullakabhavanuM Ayu bAMdhatAM jaghanyasthiti hoya che. A pramANe A be gAthAnI vyAkhyA vRttikAre potAnA jJAnanA anusAre utkRSTa madhyamAdibaMdhane aMge kahI. emAM je paramArtha-satya hoya te kevaLI athavA bahuzruta jANe. 1189-1190. A uparokta baMdhanI sthitinA kAraNathI; samma-suya-desa-sababbayANa sAmAiyANamekkaM pi / ukkosaThiI na lahai, mahAue pujvaladdhAiM // 1191 // sabbajahaNNaThiIo vi, na labhae jeNa puvapaDivanno / AuyajahaNNaThiio, na pavajjaMto na paDivanno // 1192 / / samyaktvasAmAyika, zrutasAmAyika, dezaviratisAmAyika ane sarvavirati sAmAyika e cAremAMnuM eka paNa sAmAyika utkRSTasthitivALo jIva na pAme, paNa utkRSTa sthitivALA AyuSyanI aMdara vartatA anuttaradevAdi koIkane pahelAnuM koIka sAmAyika hoya, ane bIjAone na hoya. jJAnAvaraNAdi jaMghanya sthitivALA paNa e na pAme, kemake te pUrve pAmela hoya che, ane jaghanya sthitivALA AyuSyamAM pUrve pAmela paNa na hoya, tema pAmatA paNa na hoya. have samyaktvAdinI prAptinuM kAraNa kahe che. __ (106) sattaNhaM payaDINaM, abhitarao u koDikoDIe / kAUNa sAgarANaM, jai lahai cauNhamannayaraM // 1193 / / Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara upodghAtarUpa zAsanuM maMgaLa. [47 AyusivAyanA sAte karmanI aMtaHkoDAkoDI sAgaropama (dareka karma prakRtinI eka koDAkoDI sAgaropamamAM kaMIka nyUna) pramANa jo sthiti kare, to ja e cAramAMthI koI eka paNa sAmAyika pAme. 1193. eja artha bhASyakAra kahe che. aMtimakoDAkoDIe, savvakammANamAuvajjANaM / paliyAsaMkhijjaime, bhAge khINe havai gaMThI // 1194 // Ayu sivAyanA sarva karmonI aMtima koDAkoDI sAgaropamapramANa sthitimAMthI palyopamanA asaMkhyAtamAbhAgapramANasthiti kSaya pAme eTale graMthideza prApta thAya che. 1194. graMthi eTale zuM ? te kahe che. gaMThi tti sudubbheo, kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThi ba / - navarasa meLavo ghArA-dosapariNAmo che? kaThora-nibiDa-zuSka-ane atyaMta pracaya pAmela vAMzanI gAMTha jema durbhedya hoya che, tevI karmajanita evA jIvanA gADha rAgadveSanA pariNAmarUpa te graMthi paNa ghaNI ja durbheda che. bhinnammi tammi lAbho, sammattAINa moknaheUNaM / / so ya dulaho parissama-cittavighAyAivigghehiM // 1196 // / so tattha parissammai, ghoramahAsamaraniggayAi vya / vijjA ya siddhikAle, jaha bahuvigghA tahA so'vi // 1197 // e graMthino bheda thAya che tyAre ja mokSanA hetubhUta samyatvAdino lAbha thAya che. ane e graMthibheda manovighAta tathA parizramAdivaDe atidurlabha che. kema ke tyAM graMthibheda karavAmAM pravartela jIva, mahAghora saMgrAmamAMthI jaya pAmIne nIkaLelA subhaTanI peThe parizrama pAme che, athavA vighAsiddhi vakhate jema te vidyA ghaNA vighna siddha thAya che, tema te graMthibheda paNa mahAmuzIbate thAya che. 1196-1197. ahIM ziSya pUche che ke - kammaDhiI sudIhA khaviyA, jaha nigguNeNa sesaMpi / sa khaveu nigguNo cciya, kiMca puNo daMsaNAIhiM ? // 1198 / / 'jo samyaktvAdi guNa vinA paNa jIve karmanI ghaNI lAMbI-ogaNotera koDAkoDa sAgaropamanI sthiti khapAvI, to pachI zeSa bAkInI aMtaHkoDAkoDInI sthiti paNa te mujaba ja guNa sivAya khapAve, (ane mokSa paNa eja pramANe pAme.) emAM samyagdarzananAdi guNonuM zuM prayojana che ? 1198. AcAryazrI eno uttara Ape che ke - pAeNa puvvasevA parimauI sAhaNammi gurutariyA / / hoi mahAvijjAe, kiriyA pAyaM savigghA ya // 1199 / / Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48] . cAlanA ane pratyavasthAna. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 taha kammaTThiikhavaNe, parimauI mokkhasAhaNe guruii| iha dasaNAikiriyA, dulhA pAyaM savigghA ya // 1200 // ahava jao cciya subahuM, khaviyaM to nigguNo na sesaMpi / sa khavei jao lahai ya, sammatta-suyAiguNalAbhaM // 1201 // jema mahAvidyAne sAdhavAmAM zarUAtamAM tenI sevA sahelI hoya che, ane e mahAvidyA sAdhatI vakhate je kriyA hoya che. te moTI ane prAyaH vipnavALI hoya che. tema karmasthiti : je yathApravRttikaraNakriyA hoya che, te sahelI hoya che, ane graMthibhedathI AraMbhIne mokSasAdhanamAM samyagadarzana tathA jJAnasahita je cAritra kriyA che, te ghaNImoTI, durlabha ane viSnavALI hoya che. ane samyagadarzana jJAnasahita cAritranI kriyA vinA athavA guNarahita avasthAmAM jIvane kadI mokSa thato nathI, ghaNAM karma khapAvyAM, tethI te guNarahita zeSa karma na khapAve, kema ke (bahu karmano kSaya thao tethI graMthibheda thavA pachI) samyakatva-zruta Adi guNano lAbha thAya che. (A kAraNathI zeSa karmasthiti guNarahitapaNe kSaya nathI pAmatI.) 1199-1200-1201. yathApravRtti karaNAdinA anukrame jIva graMthabheda kare che, temAM kone keTalAM karaNa hoya ? te jaNAve che. karaNaM ahApavattaM, apuvamaniyaTTimeva bhavvANaM / iyaresiM paDhama ciya, bhannai karaNaMti pariNAmo // 1202 / / yathApravRttikaraNa, apUrvakaraNa ane anivRttikaraNa e traNa karaNa bhavyone hoya che, tathA abhavyone paheluM mAtra yathApravRttikaraNa ja hoya che. ahiM karaNa eTale jIvanA pariNAmavizeSa jANavA. 1202. " anAdikALathI karma khapAvavAmAM pravartela AtmAnA adhyavasAya-pariNAma vizeSa te paheluM yathApravRttikaraNa, pUrve kadipaNa prApta nahi thayela evA apUrvasthiti ghAta-rasaghAta Adi karanAra adhyavasAya vizeSa te bIjuM apUrvakaraNa, samyagadarzanano lAbha thatA sudhImAM je pariNAma pAchA na paDe te anivRttikaraNa, A traNe adhyavasAyarUpa karaNo anukrame vadhAre vadhAre vizuddha che, ane te bhavyone hoya che. tathA abhavyone to te paheluM yathApravRttikaraNa ja hoya che, bIjAM be karaNI nathI hotAM. 1202. e karaNomAMnuM kayuM karaNa kaI avasthAmAM hoya che ? te kahe che. jA gaMThi tA paDhama, gaThiM samaicchao apuvvaM tu / aniyaTTIkaraNaM puNa, sammattapurakkhaDe jIve // 1203 / / graMthisthAna paryata paheluM yathApravRttikaraNa, graMthino bheda karatAM bIjAM apUrvakaraNa ane jIva samyaktva sanmukha thAya, tyAre te trIja anivRttikaraNa. 1203. . anAdikALathI AraMbhIne jayAM sudhI tIvra rAga dveSanA pariNAmarUpa graMthisthAna prApta thAya, tyAM sudhI yathApravRttikaraNa che. kAraNa ke te avasthAmAM karma khapavAnA kAraNabhUta adhyavasAya mAtra hoya che, paNa karma khapAvavAnI buddhi hotI nathI, ne tethI ja te yathApravRttikaraNa kahevAya che, tathA Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) sAmAyika prAptimAM palya Adi dAMto. [49 temAM girinadInA pASANanI gholanAyo nyAya kahevAya che ane mAtra udaya prApta AThe karma prakRtino sarvadA kSaya tyAM karAya che. graMthi bheda karatAM bIjAM apUrvakaraNa hoya che, kemake pUrvanA adhyavasAya karatAM vadhAre zuddhaadhyavasAyathI graMthino bheda thAya che. ane te pachI jIva samyaktvanI sanmukha thAya che athavA jene hamaNAMja samyakatva prApta thavAnuM che, tene trIjuM anivRttikaraNa, kemake tevA ativizuddhaadhyavasAya thavA pachI tarata ja samyaktva prApta thAya che. 1203. A traNa karaNathI thatI je sAmAyika prApti tenAM daSTAnto kahe che. (107) pallaga-girisariuvala-pivIliyA-purisa-paha-jaraggahiyA / koddava-jala-vatthANi ya, sAmAiyalAbhadiTuMtA // 1204 // palya, parvata, nadI, pASANa, kIDio, purUSo, mArga, tAvavALA, kodarA, jaLa ane vastro A nava daSTAMta sAmAyikaprAptimAM yojavA. 1204. palya-(pAlA)nuM daSTAnta kahe che. jo palle'timahalle, dhaNNaM pakkhivai thovthovyrN| . sAhei bahubahuyataraM, jhijjai taM thovakAleNa // 1205 // taha kammadhannapalle, jIvo'NAbhogao bahutarAgaM / sohaMto thovataraM, giNhaMto pAvae gaThiM // 1206 // jema koI kaNabI hoTApalyamAM thoDuM thoDuM dhAnya nAMkhe, ane vadhAre vadhAre kADhe, te dhAnya thoDAja kALamAM kSaya pAme che; tema karmarUpa dhAnyanA palpamAMthI jIva anAbhogapaNe ghaNAM karmakSaya karato, navAM karma thoDAM grahaNa karIne graMthisthalane pAme che. 1206. jema koI kuTuMbika ghaNI moTI dhAnyathI bharelI koThImAM koI vakhata thoDuM thoDuM dhAnya nAMkhe che, ane temAMthI gRhavyavahAra mATe vadhAre vadhAre kADhe che. ema karavAthI keTalAka kALe te dhAnya pUruM thaI jAya che. tevI ja rIte cira saMcita karmarUpa dhAnyanA palpamAMthI AtmA koIka prakAre anAbhogathI ghaNAM karma khapAvato, ane navAM thoDAM ja grahaNa karato graMthidezane pAme che. ane te vakhate Ayu sivAyanAM sAte karma eka koDAkoDI sAgaropamamAM kaMI nyUna avazeSa rAkhIne bAkInAM sarvakarma khapAve che. yathApravRttikaraNathI A pramANe thAya che. prazna :- graMthi bheda thayA pUrve jIva asaMmata-avirata ne anAdi mithyAdRSTi hoya che, evA jIvane ghaNAM karmano kSaya ane thoDA karmanA baMdhano AgamamAM niSedha karyo che. te saMbaMdhamAM anyatra kahyuM che ke - jema ati moTA palyamAM koIka manuSya kuMbha pramANa dhAnya nAMkhe, ane nAlikA pramANa kADhe; tema asaMyata-aviratajIva ghaNAM karma bAMdhe ane thoDAM karmanI nirjarA kare, tathA moTA palpamAMthI jema koI kuMbha pramANa kADhe ane nAlikA pramANa nAMkhe; tema je pramatta saMyata hoya che, te ghaNAM karma nirjare che, ane thoDAM bAMdhe che, ane koI moTAM palyamAMthI kuMbha pramANa kADhe che, ane thoDuM paNa nAMkhatA nathI, tema je apramatta saMyata hoya che, te ghaNAM karmanI nirjarA kare che ane thoDAM paNa baMdhAtA nathI. A rIte upara mujaba avirati mithyASTine dareka samaye baMdha ghaNo ane nirjarA pa7 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450] nadIpASANa ane kIDInuM dAMta. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga-1 thoDI kahI che. paNa tame to ethI viparIta kaho cho, tenuM kema ? uttara:- ekAMta evo niyama nathI, ke avirata asaMyata mithyAdaSTine ghaNAM karmano baMdha ane alpa karmanIja nirjarA thAya. jo ekAnta evo ja niyama hoya, to bahumukSma jIvone kadipaNa samyaktvano lAbha na thAya, ane samyagdaSTi jIvone samakita pAmyA pahelAM ghaNAM karmano kSaya thavAthI samakita prApta thayeluM pratyakSa jaNAya che. vaLI jo sarvadA ghaNA karmano baMdha thAya emaja mAnIe, to kALakrame sarva pudgalarAzine paNa karmapaNe grahaNa karavAno prasaMga Ave. ane koIpaNa pudgala bAkI rahe nahi, paraMtu ema thatuM nathI, kemake staMbha-kuMbha-azva-pRthvI-zarIra-vRkSa-parvata-nadI-samudra Adi bhAve pariNAma pAmelA yugalo hamezAM jaNAya che. ane karmabaMdha paNa vartamAnaAdimAM jaNAya che. mATe A baMdha ane nirjarAnA saMbaMdhamAM traNa bhAMgA samajavA. prathama koIkane utkRSTa baMdha hetuthI, ane pUrvabaddha karmakSayanA hetunI nyUnatAthI karma baMdha vadhAre thAya che, koIkane karma baMdhanA hetunI ane karmakSayanA hetunI samAnatAthI karmano baMdha ane nirjarA samAna thAya che. tathA koIne baMdha hetunI nyUnatAthI ane kSayanA hetunI utkRSTatAthI karmabaMdha thoDo thAya che ane nirjarA vadhAre thAya che. A traNa bhAMgAmAMthI trIjA bhAMgAmAM jayAre koI mithyAdaSTi vartato hoya, tyAre tene graMthideza prApta thAya che. 1205-1206. anAbhogapaNe eTalA badhA karmano kSaya kevI rIte thAya? te jaNAvavA parvatanI nadInA pASANanuM bIjAM dRSTAMta kahe che. girinai-vattaNipattharaghaDaNovammeNa paDhamakaraNeNaM / jA gaMThI kammaTTiI, khavaNamaNAbhogao tassa // 1207 // parvatanI nadInA mArgamAM paDelA pattharonA ghATanA jevI upamAvALA, prathamakaraNavaDe jIvane anAbhogathI karma sthitino kSaya thavAthI graMthipradeza prApta thAya che. jema parvatanI nadInA mArgamAMnA pattharo anAbhogathI eTale "ame AvI AkRtivALA thaIe" evI IcchA vinA te. pANInA pravAhathI ghasAIne athavA paraspara athaDAIne e pattharo goLa-trikoNa-catuSkoNa-lAMbA-TUMkA vigere aneka AkAravALA thaI jAya che, tema ahIM paNa koIka rIte anAbhogapaNe yathApravRttikaraNathI jIva karma khapAvIne graMthideza prApta kare che. 1207. kIDionuM dRSTAnta kahe che. khritisAbhAviyagamaNaM, thANUsaraNaM tao samuppayaNaM / thAi thANurisare vA, moTara vA muraMgA rara08 khiigamaNaM piva paDhama, thANUsaraNaM va karaNamappubaM / uppayaNaM piva tatto, jIvANaM karaNamaniyaDheiM // 1209 // thANu va gaMThidese, gaMThiyasattassa tatthavatthANaM / oyaraNaM piva tatto, puNo'vi kammaTTiivivuDDI // 1210 // Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] musApharanuM dRSTAMta. [451 jema keTalIka kIDio haMmezAM-svAbhAvika pRthvI para Ama tema gamana kare che, keTalIka sthANuThuMThA para caDe che; keTalIka te khIlA uparathI uDI jAya che, keTalIka khIlA AgaLa ja rahI jAya che ane keTalIka caDhIne khIlA parathI utarI jAya che; temAM kIDIonA svAbhAvika gamananI peThe haMmezAM pravartatuM paheluM yathApravRttikaraNa che, khIlA para caDavA samAna apUrvakaraNa che, khIlAparathI uDavA samAna jIvone anivRttikaraNa che. (A karaNanA baLe jIva mithyAtvathI samyagdaSTi guNasthAne jAya che.) graMthikasattva (graMthibheda nahi karela jIva)ne sthANunI peThe graMthi deza AgaLa avasthAna hoya che, ane tyAMthI punaH pAchA pharavArUpakarmasthitinI vRddhi thAya che. 1208-1209-1210. have musAphara purUSonuM dRSTAMta kahe che. jahavA tini maNUsA, jaMtADavipahaM sahAvagamaNeNaM / velAikkamabhIyA, turaMti patA ya do corA || 1211 / / daTTu maggataDatthe, te ego maggao piDiniyatto / vitino radiyo, taDyo samavayaMnuM purUM patto // 22 // aDavI bhavo maNUsA, jIvo kammaTThaI paho dIho / gaMdI ya mayasthALa, rAga-ddosA ya o corA rizI bhaggo ThiiparivuDDI, gahio puNa gaMThio gao taio | sammattapuraM evaM, joejjA tiNNi karaNAI // 1214 // athavA jema koI traNa manuSyo svabhAvikagatie aTavImAM jatAM ghaNo mArga cAlI gayA. tevAmAM veLAno atikrama thavAthI teo bhaya pAmyA, eTalAmAM tyAM bhayasthAnake be cora temane maLyA. mArgamAM be corone joIne (traNamAMno) eka manuSya mArgamAMthI pAcho pharyo, bIjAne coroe pakaDyo, ane trIjo corono tiraskAra karIne ISTanagare pahoMcI gayo. ahIM aTavI te saMsAra, manuSyo te graMthidezathI pAcho pharelo, graMthidezamAM rahelo, ane graMthino bheda karelo evA te traNe jIvA. karmanI sthiti te dIrghapaMtha. graMthi te bhayasthAna. be coro te rAga-dveSa. je bhAgI gayo tenI samAna abhinnagraMthi punaH sthiti vadhAranAra jIva, je pakaDAyo tenI jevo graMthideza AgaLa rahelo jIva ane je cAlyo gayo tenI mAphaka samyaktvarUpa nagare pahoMcelo jIva jANavo. A pramANe traNa ka2NamAM paNa yojanA karavI. (traNa puruSanuM svabhAvika gamana te graMthideza AgaLa lAvanAra yathApravRttikaraNa, zIghragatithI corono tiraskAra karavo te apUrvakaraNa ane samyaktvAdirUpa iSTanagare pahoMcADanAra - te anivRttikaraNa jANavuM.) 1211 thI 1214. - graMthibheda karIne jIvo samyaktvAdirUpa mokSamArga pAme che, te paropadezathI pAme che ? ke potAnI meLe svabhAvikapaNe pAme che ? athavA e beno paNa yoga chatAM ekke prakAre nathI pAmatA ? AcAryazrI A praznano uttara ApavA mArganuM dRSTAnta Ape che .ke esao sayaM vA, labhai pahaM koi na labhai koI / gaThitthANaM patto, sammattapahaM tahA bhavvo / / 1215 / / Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452] varavALA tathA kodravAnuM dAMta. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga-1 jema koI manuSya aTavImAM Ama tema rakhaDatAM svayaM yogya mArga pAme che, koIka bIjAnA kahevAthI mArga pAme che ane koIka nathI paNa pAmato. tevI rIte koIka bhavyAtmA saMsAra aTavImAM bhamatAM graMthideza pAmIne svayaM samyaktvAdi sanmArga pAme che, koIka paropadezathI pAme che, ane koIka durbhavya-abhavya nathI paNa pAmatA, ane graMthideza pAmelo pAcho vaLe che. 1215. javaravALAnuM dRSTAnta kahe che. bhesajjeNa sayaM vA, nassai jarao na nassae koi / bhabassa gaMThidese, micchattamahAjaro cevaM // 1216 // jema koI tAvavALA manuSyane svabhAvika rIte eTale auSadha vinA tAva dUra thAya che, koIkane auSadhopacArathI dUra thAya che ane koIkane auSadhopacAra karavAthI paNa dUra nathI thato; tema mithyAtvarUpa mahAjavara paNa koIka bhavyAtmAne svabhAvika rIte saheje nAza pAme che, koIkane auSadhopacArathI nAza pAme che ane koIne nAza nathI paNa pAmato. (bhavyAtmAne A traNe prakAra hoya che ane abhavyane to eka trIjo prakAra ja hoya che.) 1216. kodarAnuM udAharaNa kahe che. nAsai sayaM va parikkamao va, jaha koddavANa mayabhAvo / ..nAsaDu tara micchamaDo, sarca parameTINa vA ||227ll jema koIka kodarAno mAdakasvabhAva svAbhAvika rIte nAza pAme che, koIkano chANa AdinA prayogathI nAza pAme che, ane koIkano te svabhAva nAza nathI pAmato, tema koIka jIvano mithyAtvabhAva svabhAvika rIte dUra thAya che, koIkane gurUmahArAjanA upadezathI nAza thAya che, ane koIkane sarvathA nAza nathI pAmato. 1217, zA vaDe mithyAtva zuddha thAya che? te mATe kahe che - appabeNaM tipUjaM, micchattaM kaNai kohvovmyaa| 3niyara 3, so samadresa tada zara8 jIvo meNA kodarA samAna mithyAtvanA apUrvakaraNa vaDe traNajja kare che, paNa samyagadarzana to anivRttikaraNa vaDe ja pAme che. 1218. jema koIka manuSya chANa vigerenA prayogathI kodarAne zuddha kare che, temAM tenA traNa prakAra thAya che. koI kodarA sarvathA zuddha thAya che, koI ardhA zuddha thAya che, ane koI zuddha thatA nathI. tevI ja rIte jIvo apUrvakaraNavaDe mithyAtva zodhIne tenA zuddha, ardhazuddha, ane azuddha evA traNa paMja kare che. temAM samyaktvane AvaranAra evA rasane khapAvIne zuddha karelA je mithyAtvanA pagalono puMja te jinokta tattvarUcine AvaranAra nathI, mATe tene upacArathI samyakatva kahevAya che. ardhazuddha mithyAtva pudgalono puMja te samyagamithyAtva-mizra kahevAya che. ane sarvathA, azuddha pudgalapuMja te mithyAtva kahevAya che. A pramANe apUrvakaraNathI traNa puMja thAya che, paraMtu anivRtikaraNa vizeSathI jIva samyaktva puMje jAya che, bIjA be puMje nathI jato. jayAre samyakatvathI patita thaIne punaH Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara abhavyane zrutasAmAyika levAnuM kAraNa. [453 samyaktva pAme che, tyAre paNa apUrvakaraNa vaDe traNa puMja karIne anivRttikaraNathI samakita pAme prazna :- bIjIvAra samakita pAmatAM apUrvakaraNanI apUrvakaraNatA kema kahI zakAya ? kemake pUrve tenI prApti thayela che. uttara :- thoDI ja vAra sudhI teno lAbha thAya che, eTale apUrva jevuM hovAthI tene apUrvakaraNa kahevAya che. ema vRddhonuM kathana che. siddhAntavAdIo paNa ema ja kahe che. paNa karmagraMthavALAo to "mithyAtvanuM aMtarakaraNa kare che." te aMtarakaraNamAM peThelo jIva upazama samakita pAme che, ane te vaDe mithyAtvanA traNa puMja kare che, te pachI kSAyopathamika pujanA udayathI kSAyopathamika samakita pAme che. ema mAne che. arthAt apUrvakaraNathI traNapuMja nathI karatA ane upazamamAM karela zuddhapujanA udayathI pharI samyakatva pAme che. . A pramANe bhavyAtmAne sarvatra samyakatva lAbha kahyo, have graMthipradeze Avela abhavyane zuM thAya ? te kahe che. titthaMkarAipUrya, daTThaNaNNeNa vAvi kajjeNa / suyasAmAiyalAho, hojja abhabbassa gaMThimmi // 1219 // tIrthaMkarAdinI pUjA joIne athavA bIjA koIpaNa prayojanathI graMthisthAna pAmelA abhavyane mAtra zrutasAmAyikano lAbha thAya che. 1219. tIrthakaranI vibhUti vigere joIne "A dharmathI Avo satkAra thAya che, devapaNuM rAjya vigere prApta thAya che." ityAdi buddhithI graMthisthAna pAmelA abhavyane te vibhUti mATe athavA devapaNuMrAjApaNuM saubhAgya-rUpa-baLa vigere bIjA prayojanathI, sarvathA mokSanI zraddhA vinA paNa kiMcita kaSTakArI anuSThAna karavAthI ajJAnarUpa zrutasAmAyikano mAtra lAbha thAya che, kema ke abhavyane paNa agIyAra aMganuM adhyayana kahyuM che. paraMtu samyaktvAdino lAbha to temane thato nathI ja. 1219. have "akhubaeNNa tipuMja" e 1218mI gAthAnuM vivaraNa kare che. mayaNA daranivaliyA, nibaliyA ya jaha koddavA tivihA / taha micchattaM tivihaM, pariNAmavaseNa so kuNai // 1220 // jema prayogathI zuddha-ardhazuddha-ane azuddha ema traNa prakAre kodarA thAya che. tema apUrvakaraNarUpa pariNAmanA vazathI zuddha-ardhazuddha-ane azuddha ema traNa prakAre mithyAtva thAya che. 1220. * have jaLa ane vastranAM dRSTAnto kahe che. jaha veha kiMci maliNaM, darasuddhaM suddhamaMbu vatthaM ca / evaM pariNAmavasA, karei so daMsaNaM tivihaM // 1221 // athavA jema pANI tathA vastra meluM hoya, te zuddha karavA chatAM paNa koIka zuddha na thAya, koIka adhuM zuddha thAya, ane koIka sarvathA zuddha na thAya, ane koIka sarvathA zuddha thAya che. tema jIva Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454] samakita pachI dezavirati Adi kyAre maLe? [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 paNa apUrvakaraNarUpa pariNAmanA vazathI darzanamohanIya karmane zodhatAM azuddha, azuddha ane zuddha evA mithyAtva-mizra-ane samyaktva, ema traNa prakAra kare che. 1221. have samyakatva pAmyA pachI dezavirati Adino lAbha kevI rIte thAya ? te kahe che. sammattammi u laddhe, paliyapuhutteNa sAvao hoi / caraNo-vasama-khayANaM, sAgara saMkhaMtarA hoMti // 1222 // evaM apparivaDie, sammatte deva-maNuyajammesu / aNNayaraseDhivajja, egabhaveNaM va savvAiM // 1223 // samyaktva pAmyA pachI bAkI rahelI sthitimAMthI palyopama pRthakatva (bethI nava palyopama) jeTalo kALa vItyA bAda dezavirati thAya che, te pachI saMkhyAtA sAgaropama vItyA bAda cAritra pAme che, te pachI saMkhyAtA sAgaropama vItyAbAda upazamazreNi pAme che ane te karatAM saMkhyAtA sAgaropama jeTalI sthiti ochI thayA pachI kSapakazreNi pAme che. A pramANe devamanuSyabhavamAM gamanAgamana karatAM samyakatvathI paDyA sivAya manuSyabhavamAM dezavirati Adino lAbha thAya che. athavA atizubha pariNAmathI ghaNA karmanI khapI gayelI sthitivALo jIva, eka bhavamAM paNa upazama ane kSepaka emAMthI eka zreNi ane dezavirati Adi sarva prApta kare che. (siddhAntanA abhiprAye eka bhavamAM be zreNi na thAya, paNa eka ja thAya.) 1rarara-1223. have jenA udayathI samyakatvAdinI prApti na thAya athavA thaI to paNa nAza pAme tevAM samyaktvAdinAM AvaraNo kahe che. ahuNA jassodayao, na labhar3a daMsaNAisAmaiyaM / laddhaM va puNo bhassai, tadihAvaraNaM kasAyAI // 1224 // ahavA khayAio kevalAiM jaM jesiM te kai ksaayaa| ko vA kassAvaraNaM, ko va khayAikkamo karasa ? // 1225 / / have jenA udayathI (jIvana) darzanAdi sAmAyika prApta na thAya, ane prApta thayA hoya, topaNa nAza pAme, te ahIM kaSAya vigere (samyakatvAdinA) AvaraNa che. athavA je kaSAyanA kSayAdithI je kevaLajJAnAdi (kevaLadarzana-cAritrAdi) thAya che, te keTalA kaSAya che? kayo kaSAya kayA sAmAyikanuM AvaraNa che? athavA kayA kaSAyanA kayA krame kSaya Adi thAya che ? 1224 - 1225. AcAryazrI e praznonA anukrame uttara Ape che. (108) paDhamilluANa udae, niyamA saMjoyaNAkasAyANaM / sammaiMsaNalaMbhaM, bhavasiddhIyA'vi na lahaMti // 1226 // pahelAM saMyojanA nAmanA anantAnubandhi kaSAyanA udaye, samyagdarzanano lAbha bhavasiddhika (tadbhavamokSagAmI) jIvo paNa avazya na pAme. Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara kaSAya zabdano artha. pipa pahelA je anantAnubandhI athavA saMyojanA evA je krodha-mAna-mAyA ne lobha kaSAyo tenA udayathI bhavasiddhika eTale taddabhava mokSagAmI jIvone paNa samyagadarzana prApta na thAya to pachI abhavyone to kyAMthI thAya ? anantAnubaMdhI kaSAyane prathama naMbara kema ? khavaNaM paDucca paDhamA, paDhamaguNavighAiNo tti vA jamhA / saMjoyaNAkasAyA, bhavAdisaMjoyaNAo (do) tti // 1227 // samyagadarzana prApta thatAM ane kSapakazreNimAM prathama teno ja kSaya thAya che, athavA samyagadarzanarUpa prathama guNano ghAta karanAra hovAthI te prathama kaSAya che. ane saMsAramAM yojanAra hovAthI tene saMyojanA kaSAya kahevAya che. 1227. kaSAya eTale zuM ? enA samAdhAna mATe kaSAya zabdanI vyutpatti kahe che. kammaM kasaM bhavo vA, kasamAo siM jao kasAyA te / samAyayaMti 3 jha3o, mayaMti vara varasAda tti karatA Ao va uvAdANaM, teNa kasAyA jao kasassAyA / cattAri bahuvayaNao, evaM biiyAdao'vi mayA // 1229 // kaSa eTale karma athavA bhava, temano Aya, eTale lAbha jethI thAya, te kaSAya, athavA karma yA saMsAra jethI Ave te kaSAya, athavA jenI hAjarImAM jIva karma ke saMsArane pAme te kaSAya. athavA Aya eTale upAdAna-hetu. saMsAra yA karmanA hetu hovAthI te kaSAya che. bahuvacananA prayogathI e kaSAyo cAra che, ane dezavirati Adi guNono anukrame ghAta karanArA hovAthI te bIjo-trIjocotho kahevAya che. 1228-1229, bhavasiddhiyAvi bhaNie niyamA na lahaMti tayamabhavAvi / avisaddeNa va gahiyA, parittasaMsAriyAIyA // 1230 // bhavasiddhika jIvo paNa (pahelA kaSAyanA udaye samyakatvane pAmatA nathI ema kahevAthI abhavya to avazya tene naja pAme, ane api zabdathI pavitta saMsArI jIvo paNa na pAme ema samajavuM. 1230. dezaviratinAM AvaraNa kahe che. (109) bitiyakasAyANudae appaccakkhANanAmadheyANaM / sammaiMsaNalaMbhaM, virayAviraI na u lahaMti // 1231 // apratyAkhyAna nAmanA bIjA kaSAyanA udayathI (bhavyAtmA) samyagudarzana pAme, paraMtu dezavirati na pAme. 1231. savvaM deso va jao, paccakkhANaM na jesiM udayammi / te appaccakkhANA, sabanisehe mao'kAro // 1232 // sammaiMsaNalaMbhaM, lahei bhaviya tti vakkaseso'yaM / virAvaraseisatusarsa3oDaze 7 rUA Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456] kaSAya zabdano artha. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 A bIjA kaSAyanA udayathI jIva, sarvathI ke dezathI pratyAkhyAna na pAme, tethI te kaSAyo apratyAkhyAnI kahevAya che. AmAM akAra sarva niSedhArthaka che. bhavyAtmAne samyagadarzanano lAbha thAya che. e vAkya zeSa che, ane viratAvirati zabdathI zrAvakapaNAno lAbha na thAya e vAta saMlakSita che. 1231-1233. have sarvaviratiguNanuM AvaraNa kahe che. (110) taIyakasAyANudae, paccakkhANAvaraNanAmadhejjANaM / dese-kkadesaviraiM; carittalaMbhaM na u lahaMti // 1234 // pratyAkhyAnAvaraNa nAmanA trIjA kaSAyanA udaye dezaviratino lAbha thAya che, paraMtu sarvaviratirUpa cAritrano lAbha nathI thato. 1234. bhASyakAra pratyAkhyAnAvaraNa zabdano artha kare che. savvaM paccakhANaM vareMti te jaM na desameeNaM / - pannAvarA, sImannAra-satyenuM rU:// trIjA kaSAyo sarvaviratirUpa pratyAkhyAnanuM AvaraNa kare, paNa dezaviratinuM na kare, mATe tene pratyAkhyAnAvaraNa kahe che. ahIM "3" zabda maryAdA athavA ISa arthamAM che. 1235. A trIjA pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyanA udayathI sarva viratirUpa pratyAkhyAnanuM AvaraNa thAya che, paNa dezaviratirUpa pratyAkhyAnanuM AvaraNa nathI thatuM, kAraNa ke pratyAkhyAnonuM AvaraNa kare, te pratyAkhyAnAvaraNa evI vyutpatti ahIM na karavI, paNa AvaraNa zabdanA "mA" uparathI maryAdAe pratyAkhyAnanuM AvaraNa kare, athavA sAvadyayoganI anumatimAtra viratirUpa pratyAkhyAnanuM AvaraNa kare te pratyAkhyAnAvaraNa ananta sAvaghayoganuM pratyAkhyAna karIne dezavirativALo zrAvaka agIyAramI pratimA jayAre pAmyo hoya, tyAre paNa sAvaghayoganI parimita anumati mAtranuM pratyAkhyAna nathI karato, tenuM kAraNa A trIjA kaSAyarUpa AvaraNa ja che. AthI A kaSAyane ISat pratyAkhyAnAvaraNa paNa kahevAya che. 1235. A AvaraNa vidyamAna pratyAkhyAnanuM hoya ke avidyamAna pratyAkhyAnanuM hoya? teno khulAso kare che. nAsaMtassAvaraNaM na sto'bhvaaivirmnnpsNgaa| paccakkhANAvaraNA tamhA tassaMbhavAvaraNA // 1236 // ekAnta avidyamAna pratyAkhyAnanuM AvaraNa hotuM nathI, kema ke avidyamAnanuM AvaraNa mAnIe, to avidyamAna evA kharaviSANanuM paNa AvaraNa mAnavuM joIe.) tema vidyamAna pratyAkhyAnanuM AvaraNa paNa nathI hotuM, kema ke abhavyone paNa (pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyo hovAthI) viratino prasaMga thAya. te mATe pratyAkhyAnanI pariNatine AvaraNa kare te pratyAkhyAnAvaraNa kahevAya che. 1236. eja vAta daSTAntapUrvaka vadhAre spaSTa kahe che Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara viratine AvaranAra kaSAya. 4i57 udae viraipariNaI, na hoi jesiM khayAio hoi / paccakkhANAvaraNA, ta iha jahA kevalAvaraNaM // 1237 / / kevaLajJAnAvaraNanA kSayathI jema kevaLajJAna, tema je kaSAyanA udayathI virati pariNAma na thAya, paNa jenA kSayAdithI thAya, te ahIM pratyAkhyAnAvaraNa kahevAya che. 1237. jema kevaLajJAnAvaraNathI vidyamAna kevaLajJAna nathI avarAtuM, tema avidyamAna kevaLajJAna paNa nathI avarAtuM; kAraNa ke jo vidyamAna kevaLajJAna avarAtuM hoya, to abhavyone paNa kevaLIpaNAno prasaMga thAya, kemake temane te jJAna pragaTa thayuM hoya to te kevaLajJAnAvaraNathI avarAyeluM mAnavuM paDe, abhavyone paNa kevaLajJAna pragaTe hatuM, paraMtu tadAvaraNathI te avarAyeluM che ema kahevAmAM Ave, to te ayogya che, kema ke be koDIyAthI DhaMkAyelA dIpakanI peThe, te vaDe te potAne to jarUra pragaTa karI zake, paNa abhalone tema to nathI thatuM. vaLI avidyamAna kevaLajJAna paNa tadAvaraNathI avarAtuM nathI, kema ke jo avidyamAna avarAtuM hoya, to avidyamAna evA gadheDAnAM sIMgaDAM paNa avarAvavAM joIe. mATe e ubhaya rIte na mAnatAM sadasad (vidyamAna-avidyamAna) rUpa kevaLajJAna tenA AvaraNathI avarAya che, eTale ke jIvadravyarUpe vidyamAna kevaLajJAna avarAya che, ane Avirbhata pariNatie avidyamAna avarAya che. e sadasarUpa (vidyamAna avidyamAnarUpa) koIka apekSAe eka ja che. A pramANe jema sadasarUpa keLavajJAna tadAvaraNathI avarAya che, eTale ke AvaraNanA sAmarthyathI jIva kevaLajJAna pariNatie pariNAma nathI pAmato, tema A pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyanA udayathI viratipariNAma paNa sadasarUpe avarAya che, arthAt viratipariNAme jIva pariNAma pAmI zakato nathI. ahIM ghaNuM kahevA jevuM che, paNa graMtha vadhI javAnA bhayathI kahetA nathI. 1237. yathAkhyAtacAritra AvaranAra cothA kaSAyanuM svarUpa kahe che. * (111) mUlaguNANaM laMbhaM, na lahai mUlaguNaghAiNo udae / saMjalaNANaM udae, na lahai caraNaM ahakkhAyaM // 1238 // mULaguNano ghAta karanAra kaSAyonA udayathI mULaguNonI prApti na thAya ane saMjvalana kaSAyanA udayathI yathAkhyAta cAritrano lAbha na thAya. 1238. samyaktva-mahAvrata-ane aNuvrata, e traNe uttara guNonA AdhArabhUta hovAthI mULa guNa kahevAya che. te mULaguNono ghAta karanAra anaMtAnubaMdhI-apratyAkhyAnI ane pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyonA udayathI uparokta mULaguNo prApta thatA nathI. tathA parisahAdinA saMyoge cAritravALAne thoDe jAjavalyamAna kare te saMjavalana kaSAya. A kaSAyanA udayathI yathAkhyAta cAritra-kaSAyarahita evuM vItarAga cAritra prApta na thAya, ane prApta thayuM hoya, to nAza pAme. mAtra A vItarAga cAritrano ja A kaSAyo ghAta kare che eTaluM ja nahi, paraMtu zeSacAritravALAne paNa temanA cAritramAM A kaSAyo dezopaghAtarUpa aticAra lagADe che. mULaguNo kayA ? te bhASyakAra kahe che. sammattasameyAI, mahabbayA-NubbayAI mUlaguNA / mUlaM sesAhAro, bArasa tamghAiNo ee // 1239 // 58 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458] rAtribhojana virati mULa ane uttara guNarUpa che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 samyaktva sahita mahAvrato ane aNuvrato te mULaguNo che, kema ke te zeSa uttaraguNonA AdhArabhUta hovAthI mULa rUpa che. tathA e mULaguNono ghAta karanArA e prathamanA bAra kaSAyo che. 1239 rAtribhojanane mULaguNa kema na kahevAya ? nisibhattaviramaNaM pi hu, naNu mUlaguNo kahaM na gahiyaM taM ? / vayadhAriNo cciya tayaM, mUlaguNo sesayassiyaro // 1240 // AhAraviramaNAo, tavo bva tava eva vA jao'NasaNaM / ahava mahavvayaMsarakkhaNattaNAo samiIu vba // 1241 // rAtribhojana viramaNane paNa mULaguNarUpe kema na kahyuM? uttara-vratadhArI saMyamIne te mULaguNa che, ane zeSa dezaviratine uttaraguNarUpa che. athavA tapanI peThe AhAraviramaNa rUpa hovAthI e uttara guNa che. athavA azana tyAgarUpa hovAthI te tapa ja che. (ane tapa to uttara guNa ja che.) athavA te samitinI peThe mahAvratanuM rakSaNa karanAra hovAthI uttara guNa che. 1240-1241. e yuktithI to vratadhArIne rAtribhojana mULaguNa na thAya? teno uttara AcAryazrI kahe tehavi tayaM mUlaguNo, bhaNNai mUlaguNapAlayaM jamhA / mUlaguNaggahaNammi ya, taM gahiyaM uttaraguNa bva // 1242 / / jamhA mUlaguNa cciya, na hoMti tabbirahiyassa paDipunnA / to mUlaguNaggahaNe, taggahaNamiha'tthao neyaM // 1243 // topaNa te rAtribhojana viramaNa nAmanuM chaThuM vrata mULaguNane pALanAra hovAthI mULa guNa kahevAya che. ane tethI mULaguNane grahaNa karavAthI uttaraguNanI peThe tenuM paNa grahaNa karyuM samajavuM. kAraNa ke rAtri bhojana viramaNa vinA mahAvratAdi mULaguNo paripUrNa nathI thatA, mATe mULaguNa kahevAthI te paNa kahyuM che, ema arthathI jANI levuM. 1242-1243. rAtribhojana viramaNa sivAya mahAvratAdi mULaguNo, paripUrNa thatA nathI, kema ke rAtribhojana viramaNa na hoya, to rAtrie bhojana mATe bhikSArthe paryaTana karavuM paDe, ane tethI agni-pradIpa vigereno sparza thAya, ane tethI pazcAtakarmAdi aneSaNA doSayukta AhAra grahaNa karavAthI prANAtipAta viramaNa vratano bhaMga thAya, vaLI aMdhakAranA baLe paDeluM suvarNa Adi dravya levAnI IcchA thAya, strI saMbhoganI paNa saMbhAvanA thAya, ItyAdi kAraNothI bIjA vratono paNa lopa thAya, mATe rAtribhojana viramaNa sivAya prANAtipAta virati Adi mULaguNo saMbhave ja nahi. A pramANe rAtribhojana viramaNa nAmanuM vrata mahAvratone atyaMta upakArI hovAthI mahAvrato kahevAthI, te paNa kahyuM che, ema samajI levuM. 1242-1243. ' ahIM ziSya punaH pUche che ke - Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara sAdhune rAtribhojana vrata mULa guNa che. [459 jar3a mUlaguNo mUlavvaovagAri tti taM tavAIyA / to sabbe mUlaguNA, jar3a va na to taMpi mA hojjA // 1244 / / savvavyaovakArI jaha, taM na tahA tavAdao vIsuM / jaM te teNuttariyA, hoti guNA taM ca mUlaguNo // 1245 // jo rAtribhojana viramaNa, mULavratane upakArI hovAthI mULaguNarUpa che. to tapa Adi paNa upakArI hovAthI te badhA paNa mULa guNa thayA, ane jo tapa Adine mULaguNa nahi mAno to te rAtribhojana viramaNa paNa mULaguNa kadI nahi thAya. (uttara) jema rAtribhojana viramaNa sarva vratane upakArI che, tema tapa Adi pRthapha pRthapha upakAra kare che, sarvane upakArI nathI, mATe te uttaraguNo che, ane rAtribhojana viramaNa mULaguNa che. 1244-1245. prazna :- rAtribhojana viramaNa mULaguNane upakArI hovAthI tene mULaguNa tarIke kaho cho, to tapa-samiti vigere paNa mULaguNane upakArI che, mATe te paNa mULaguNa tarIke kahevA joIe, ane uttaraguNanuM nAma ja baMdha karavuM. ane jo tapa vigere mULa guNa nathI, to te rAtribhojana viramaNa paNa mULaguNa nathI, kema ke tapa vigere upakArI chatAM mULaguNarUpa nathI, to rAtribhojana viramaNa paNa upakArI chatAM mULaguNa na kahevAya. vaLI A kahevAmAM pUrvApara virodha jaNAya che. kema ke pahelAM kahyuM che, ke "samitinI peThe A mahAvratanuM rakSaNa karanAra hovAthI uttara guNa che." ane have Ama kaho cho ke, "mahAvratanuM rakSaNa karanAra hovAthI A mULaguNa che." uttara :- ame kahyuM che, temAM virUddha kaMI nathI; rAtribhojana viramaNa ubhaya dharmavALuM che. grahasthone AraMbhajanya prANAtipAtathI nivRtti nathI. eTale temane te uttara-guNarUpa che; kema ke temane rAtribhojana atyaMta upakArI na hovAthI, rAtribhojananI virati sivAya paNa mULaguNa akhaMDa rahe che. paNa mahAvratadhArI munione AraMbhajanya evA paNa prANAtipAtathI nivRtti che, ane rAtribhojanamAM e prANAtipAta vigere thAya che, mATe jo te rAtribhojana kare, to temanA mULa guNono bhaMga thAya, ane rAtribhojananuM viramaNa kare, to mULaguNonuM rakSaNa thAya, ane tethI te mahAvratone atyaMta upakArI hovAthI, munione mULaguNa rUpa che, ane tapa vigere A pramANe atyaMta upakArI na hovAthI uttaraguNarUpa che. vaLI rAtribhojana viramaNa jema sarva vratane upakAraka che, tema tapa-samiti vigere judA judA upakAraka nathI, mATe te uttara guNo che. ane rAtribhojana viramaNa vrata mULaguNone atyaMta upakArI hovAthI mULagaNa che. temaja jema prANAtipAtAdi pAMca vratomAMnA ekano paNa abhAva thatAM zeSavratono abhAva thAya che, tethI te mULaguNa che; tevI ja rIte rAtribhojana vratanA abhAve paNa sarva vratano abhAva thAya che, tethI rAtribhojana viramaNa vrata paNa atyaMta upakArI hovAthI mULa guNa che. 1244- 1245. have "saMjalasANa" e 1238mI gAthAnA uttarArdhanuM vyAkhyAna kare che. IsiM sayarAhaM vA, saMpAe vA parIsahAINaM / jalaNAo saMjalaNA, nAhakkhAyaM tadudayammi // 1246 // Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490] saMjavalanano udaya aticAra rUpa che. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 akasAyamahakkhAyaM, jaM saMjalaNodae na taM teNaM / labbhai laddhaM ca puNo, bhassai savvaM tadudayammi // 1247 / / na hu navarimahakkhAovaghAiNo sesacaraNadesaMpi / ghAti tANamudae, hoi jao sAiyAraM taM // 1248 // kaMIka jAjavalyamAna thavAthI, athavA ekadama jAjavalyamAna thavAthI, athavA parisarAdi AvavAne lIdhe javalAyamAna thavAthI saMjvalanakaSAya kahevAya che. A kaSAyanA udayathI yathAkhyAtacAritra na hoya, kema ke yathAkhyAta cAritra kaSAya rahita che, ane saMjavalanano udaya hoya tyAM sudhI kaSAya rahitapaNuM na hoya, ane tethI ja yathAkhyAta cAritra prApta na thAya ane thayuM hoya to paNa A kapAyanA udayathI punaH bhraSTa thAya. (A pramANe) A kaSAyo mAtra yathAkhyAta cAritrano ja ghAta kare che ema nahi, paNa te sivAyanA zeSa bIjA cAritrano paNa dezathI ghAta kare che, kema ke tenA udayathI bAkInA cAritra paNa aticAra-doSayukta thAya che. 1246-1247-1248. eja vAta niyuktikAra kahe che. (112) savve'vi ya aiyArA, saMjalaNANaM tu udayao hoMti / mUlacchejja puNa hoi, vArasaNhaM kasAyANaM // 1249 // | sarva aticAro saMjavalana kaSAyanA udayathI thAya che, ane pahelA bAra kaSAyanA udayathI mULaguNano cheda-nAza thAya che. 1249. AlocanA-pratikramaNa vigere prAyazcitathI zuddha karavA yogya sarva aticAro (cAritravirAdhanA vizeSa) saMjavalanakaSAyanA udayathI thAya che, ane pahelAnA bAra kaSAyanA udayathI mULa chegha thAya che, eTale AThamA mULa prAyazcitathI je doSano samUha dUra karI zakAya te mULachedya kahevAya, athavA mULathI sarva cAritrano uccheda thAya, te A pramANe anantAnubandhI kaSAyanA udayathI samyaktvano nAza thAya, apratyAkhyAnAvaraNanA udayathI dezaviratino nAza thAya, ane pratyAkhyAnAvaraNanA udayathI sarvaviratirUpa cAritrano nAza thAya. 1249. eja artha bhASyakAra kahe che. aiyArA chadaMtA, savve saMjalaNaheyayo hoti / sesakasAodayao, mUlacchejjaM vayAruhaNaM // 1250 // ahavA saMjamamUlacchejjaM, taiyakalusodae niyayaM / sammattAI mUlacchejja, puNa bArasaNhaMpi // 1251 / / cheda paryata sAta prakAranA prAyazcittathI jeno aMta thAya, te aticAra kahevAya, te sarva aticAra saMjavalanakaSAyathI ja janya che, ane zeSa bArakaSAyanA udaye samasta cAritrano cheda karanAra doSa samUha thAya che. (tenI zuddhi mATe) punaH vratAropaNa karAya che. athavA trIjA pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyanA Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] te te kaSAyanAM kSayopazamathI te te guNa prApti. [461 udaye sarvaviratirUpa saMyamano avazya mULathI cheda thAya che, ane zeSa ATha kaSAyanA udayathI samyaktva ne dezaviratiguNano mULaccheda thAya che. 1250-1251. mUlacchejje siddhe, puvvaddhe mUlaguNaghAigahaNeNaM / iya kIsa puNo gahaNaM, aiyAravisesaNatthaMti / / 1252 pagayamahakkhAyaMti ya, aDyAre tammi ceva mA joe / to mUlacchejjamiNaM, sesacarite nioei || 1253 / / (1238mI gAthAnA) pUrvArdhamAM mULaguNaghAti kahevAthI bAra kaSAyo mULacchedaka che, ema siddha thavA chatAM, pharI te vAtane ahIM zA mATe kahI ? (uttara) aticAronI vizeSa vyavasthA karavA mATe pharI kahyuM che, kema ke ahIM prastutamAM yathAkhyAta cAritra che, tethI temAM ziSya mULacchedyanI yojanA na kare ane A mULaccheghanI yojanA zekha sAmAyikAdi cAritramAM kare, tethI ahiM punaH e vAta kahI che. (matalaba ke mULacchedya ane punaHzabdathI A gAthArthamAM ema samajavuM, ke saMjvalananA udayathI roSa cAritranA sarve aticAro thAya che, ane bAra kaSAyanA udayathI sarvavirati Adi mULacchedya thAya che.) 1252-1253. e pramANe AvaraNadvAra kahIne, have je AvaraNanA kSayopazamAdithI cAritra prApta thAya che, te kahe che. (??rU) vArasavidde sAi, apa vasAmi! va nomenTiM labbhai caritalaMbho, tassa visesA ime paMca / / 1254 // prazasta mana-vacana kAyAnA yogavaDe bAra prakAranA kaSAyanA kSaya-upazama-athavA kSayopazama thavAthI cAritrano lAbha thAya che. te cAritranA 1260mI gAthAmAM kahevAze evA pAMca bheda che. 1254. eja artha bhASyakAra kahe che. khavi uvasamie vA, vAsaddeNaM khaovasamie vA / bArasavihe kasAe, pasatthajhANA jogehiM // 1255 / / vINA nivvAhuyAsaNo vva chArapihiu vva uvasaMtA / daravijjhAyavihADiyajalaNovammA khaovasamA / / 1256 / / prazasta manaAdi yogavaDe bAra prakAranA kaSAyano kSaya-upazama ane vAzabdathI kSayopazama thavAthI, cAritrano lAbha thAya che. bujhAi gaelA agninI peThe kSINa kaSAyo hoya, rAkhathI DhAMkelA agni peThe upazAnta kaSAya hoya, ane kaMika olavAi gayela ne kaMika DhAMkI rAkhela agni jevo kaSAyano kSayopazama hoya che. (A kaSAyamAM, kaSAyakarmanA dalikano anubhava thAya che.) 1255-1256. kyA cAritrano kevI rIte lAbha thAya che ? te kahe che. khayao vA samao vA, khaovasamao va tiNNi labbhanti / sudghamA-daivayADuM, ayo samo ya naLatto / / 26 / Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462] pAMca cAritranuM svarUpa [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 kaSAyanA kSayathI-upazamathI-athavA kSayopazamathI prathamanA traNa (sAmAyika-chedopasthApanIyaane parihAravizuddhi) nAmanAM cAritro prApta thAya che, ane sUkSmasaM5rAya tathA yathAkhyAtacAritra (upazama zreNimAM) kaSAyanA upazamathI, ane (kSapaka zreNimAM) kaSAyanA kSayathI prApta thAya che. (arthAt A be chellA cAritro kSayopazamathI thAya nahi.) 1257. Ape pUrve 1254mI gAthAmAM kahyuM che, ke tenA A pAMca prakAra che. temAM mAtra zuM sAmAnya cAritra vAcaka tat zabda che, ke bAra kaSAyanA kSaya AdithI, hamaNAM je cAritra kahyuM tene kahenAra che ? tenA uttaramAM kahe che. labbhai caritalAbho, khayAio bArasaha niyamo'yaM / na u paMcavihaniyamaNaM, paMca visesatti sAmaNNaM / / 1258 / / jaM tiNNi bArasahaM, labdhaMti khayAio kasAyANaM / sumaM paNNarasahaM, carimaM puNa solasaNhaMpi / / 1259 / / bAra kaSAyonA kSayAdithI cAritrano lAbha thAya che, evo niyama che, paNa bAra kaSAyanA kSayathI pAMca prakAranA caritrano lAbha thAya che, evo niyama nathI. kAraNa ke bAra kaSAyanA kSayAdithI prathamanAM traNa (sAmAyika-chedopasthApanIya-parihAra vizuddhi) cAritranI prApti thAya che, paMdara kaSAyanA kSayAdithI sUkSmasaMparAya cAritra prApta thAya che. ane soLe kaSAyanAM kSayAdithI chelluM (yathAkhyAta) cAritra prApta thAya che mATe e pAMca bheda sAmAnya cAritranAM che. 1258-1259. e pAMca cAritronuM svarUpa kahe che. (44) sAmAttvattha paDhamaM, cheovaTTAvaLa mane vIrya / parihAravisundrIya, sunnuma saha saMparAyuM = 260nI ( 115) tatto ya ahakkhAyaM khAyaM savvaMmi jIvaloyammi / naM carijha suvidiyA, vAMtaDayA-mAM DALe // 26 // paheluM sAmAyika cAritra che, bIjuM chedopasthApanIya, trIjuM parihAravizuddhika, cothuM sUkSmasaMpa2Aya ane pAMcamuM sarva jIvalokamAM prasiddha evuM yathAkhyAta nAmanuM cAritra che. je pAMcamA cAritrane AcarIne suvihita sAdhuo ajarAmara-mokSa sthAna pAme che. 1260-1261. rAga-dveSarahitapaNuM te sama athavA vizuddhi, dareka samaye apUrva apUrva nirjarAnA hetubhUta te samavizuddhino Aya eTale lAbha, te sAmAyika (sarva sAvaghayoganI virati.) A uparathI sarva paNa cAritro sAmAyikaja che, parantu cheda Adi vizeSaNovaDe arthathI ane nAmathI bhinna bhinnapaNuM pAme che, AmAMnuM paheluM cAritra chedAdi vizeSaNa rahita hovAthI sAmAnyapaNe sAmAyika cAritra kahevAya che. tenA be bheda che, eka itvarakAlika ane bIjuM yAvatkathika. bharata-airAvata kSetromAM pahelA ane chellA tIrthaMkaranA tIrthanI aMdara paMcamahAvratanuM AropaNa na karyuM hoya, evA ziSyane itvarakAlika sAmAyika cAritra hoya che; ane eja bharata-airAvata kSetramAM madhyanA bAvIsa Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI pAMca cAritranuM svarUpa. [463 tIrthakaronA sAdhuone tathA mahAvideha kSetranA sarva sAdhuone upasthApanAno abhAva hovAthI yAvasajIva paryantanuM cAritra hoya che, te yAvaskathikasAmayika cAritra che. pUrvaparyAyano cheda ane mahAvratomAM AtmAne sthApana karavo, ema je cAritramAM hoya, te bIjAM chedopasthApanIya cAritra che. tenA paNa be bheda che, eka sAticAra ane bIjAM niraticAra, itvarakAlika sAmAyika-cAritravALA ziSyane upasthApanAmAM je cAritranuM AropaNa karAya, athavA eka tIrthamAMthI bIjA tIrthamAM AvatAM eTale ke pArzvanAthanA tIrthamAMthI mahAvIrasvAminA tIrthe AvatAM paMcamahAvrata aMgIkAra karavAM, te niraticAra chedopasthApanIya cAritra che; ane paMcamahAvratarUpa mULaguNano jene ghAta thayo hoya, evAne punaH mahAvratanuM AropaNa karavuM te sAticAra chedopasthApanIya cAritra che. parihAra eTale tapavizeSa, e tapavaDe karmanirjarArUpa vizuddhi je cAritramAM hoya, te trIjAM parihAravizuddhicAritra kahevAya, tenA paNa be bheda che. eka nirvizamAnaka ane bIjAM nirviSTakAyika, temAM je sAdhuo A cAritranuM sevana karanArA hoya, te nirvizamAnaka kahevAya. A cAritra paNa temanAthI abhinna hovAne lIdhe nirvizamAnaka kahevAya. tathA jeoe A cAritranuM sevana karyuM hoya, te munio nirviSTakAyika kahevAya. te cAritra paNa temanAthI abhinna che, mATe nirviSTakAyika kahevAya. jethI AtmA saMsArane pAme, te saMparAya-kaSAya, e kaSAyanA sUkSmalobhAMzo je cAritramAM hoya, te sUkSmasaMparAya cAritra. tenA be bheda; eka vizuddhamAnaka, ane bIjAM saMphilazyamAnaka, temAM kSapakazreNi athavA upazamazreNi caDatAM A vizuddhamAnaka cAritra hoya che, ane upazama zreNithI paDatAM saMphilazyamAnaka hoya che. sarva lokamAM prasiddha ane sarvathI vizuddha evuM pAMcamuM yathAkhyAta cAritra che. A cAritranuM sevana karIne suvihito-susAdhuo ajarAmara sthAna (mokSa)ne pAme che. A cAritra sarvathA kaSAyodaya rahita hovAthI, upazAntamoha tathA kSINamoha chabastha vItarAgane, temaja sayogI ane ayogI kevaLIne hoya che. 1260-1261 have e pAMca cAritrano vistArArtha bhASyakAra mahArAja kahe che. sabamiNaM sAmAiyaM, chayAivisesao puNo bhinnaM / avisesiyamAimayaM, Thiyamiha sAmannasannAe // 1262 / / sAvajjajogaviraitti, tattha sAmAiyaM duhA taM ca / ittaramAvakahaM ciya, paDhamaM paDhamaMtimajiNANaM // 1263 // titthesumaNAroviyavayassa sehassa thovakAlIyaM / sesANamAvakahiyaM, titthesu videhayANaM ca // 1264 // sarva cAritro sAmAyika che, mAtra chedAdivizeSaNothI bhinna bhinna che, paheluM cAritra vizeSaNa rahita hovAthI sAmAnya saMjJAmAM che, eTale sAvadyayoganI virati te sAmAyika cAritra che. tenA be bheda che, 1. ItvarakAlika ane 2. yAvatruthika. pahelA ane chellA jinezvaranA tIrthamAM anAropita mahAvratavALA ziSyane thoDA kALanuM je cAritra hoya che, te paheluM ItarakAlIka sAmAyika; ane Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464] chedopasthApanIya nuM svarUpa, [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 zeSa tIrthakaronA tIrthamAM tathA mahAvideha kSetramAM sarva sAdhuone yAvankathika sAmAyika hoya che. 1262-1263-1ra64. ziSya pUche che ke - naNu jAvajjIvAe, ittiriyaMpi gahiyaM muyaMtassa / hoi paiNNAlovo, jahAvakahiyaM muyaMtassa // 1265 // "he bhagavaMta ! huM yAvat jIva-jIvana paryata sAmAyika karUM chuM.A pramANe vrata grahaNa karatI vakhate lIdheluM sAmAyika upasthApanAmAM mUkI devAthI, yAvatkathika cAritrano tyAga karavAthI pratijJAno bhaMga kema na thAya ? 1265. AcAryazrI eno uttara Ape che. naNu bhaNiyaM savvaM ciya, sAmAiyamiNaM visuddhIo bhinnaM / sAvajjaviraimaiyaM, ko vayalovo visuddhIe ? // 1266 // unnikhamao bhaMgo, jo puNa taM ciya karei suddhayaraM / sannAmettavisiTuM, suhumaM piva tassa ko bhaMgo ? // 1267 / / pahelAM ja kahyuM che ke sarvacAritra sAvaghayoganI viratimaya hovAthI sAmAyika che, ane chedAdi vizuddhiyothI bhinna bhinna che, to pachI viziSTa zuddhimAM vratano bhaMga kyAMthI thAya ? (naja thAya.) kema ke pravrayAno tyAga karanArAne vratano bhaMga thAya, paNa je pUrve grahaNa karela cAritrane vadhAre zuddha kare, saMjJA - nAmamAtrathI viziSTatA-bhinnatAne pAme, tene (sAmAyika cAritravALA je chedopasthApanI-parihAra vizuddhi - ke sUkSma saMparA cAritra aMgIkAra karanArane) vratano bhaMga kyAMthI thAya ? naja thAya (paraMtu vadhAre vrata zuddhi thAya.) 1266-1267. chedopasthApanIya cAritranuM svarUpa kahe che. pariyAyassuccheo, jatthovaTThAvaNaM vaesuM ca / cheovaTThAvaNamiha, tamaNaiyAre-yaraM duvihaM // 1268 // sehassa nirajhyAraM, titthaMtarasaMkame ca taM hojjA / mUlaguNaghAiNo sAiyAramubhayaM ca Thiyakappe // 1269 / / je cAritramAM pUrvaparyAyano cheda, ane vratomAM upasthApana karAya, te ahIM chedopasthApanIya kahevAya che. te sAticAra ane niraticAra ema be bhede che. navadIkSita ziSyane athavA tIrthAntara saMkramaNa karatA sAdhuone A niraticAra chedopasthApanIya cAritra hoya che, ane mULaguNaghAtine punardhvatAropa karatAM sAticAra chedopasthApanIya hoya che. A banne sthita kalpamAM hoya che. sthitApasthita kalpamAM nathI hotA. 1268-1ra69 - bharata-airAvata kSetramAM pahelA ane chellA jinezvaranA sAdhuono sthita kalpa A pramANe che. 3navariya-rojhAyara rAuMTa-rikane | vaya-ni-virama-mAsa posaMvikhe ll A dazavidha kalpamAM teo avasthita hoya che. tathA bharata-airAvata kSetramAMnA pahelA chellA tIrthaMkara sivAya madhyanA bAvIsajinezvaranA ane mahAvideha kSetranA sAdhuone sthitAsthita kalpa Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] parihAra vizuddhino tapa. [465 hoya che, te A pramANe -sijhjhAyarapiMDa,mavAGajJAme ca risoTTe ca / vimmasa 2 raLe pattAri gaDDiyA ppA ||zI A cAra kalpamAM e sAdhuo sthita hoya che, ane bAkInA cha kalpamAM asthita hoya che, tethI temano sthitAsthita kalpa kahevAya che. have parihAravizuddhi cAritranuM svarUpa kahe che. parihAreNa visuddhaM, suddho va tavo jahiM viseseNa / taM parihAravinuddha, parihAravisuSkriya nAma ||?270thI taM duvigappaM nivvissamANa-nivviTTakAiyavaseNaM / parihAriyA - NuparihAriyANa kappaTThiyassavi ya / / 1271 / / parihAra eTale tapa vizeSa te vaDe cAritramAM vizeSe zuddhi thAya, tethI te parihAravizuddhi kahevAya che, ane teja parihAravizuddhika cAritra che. tenA be bheda, eka nirviSTamAnaka ane bIjuM nirviSTakAyika, parihArakane nirvizamAnaka hoya che, ane anuparihArakane tathA kalpasthitane nirviSTakAyika hoya che. 1270-1271. have parihAra tapanuM svarUpa kahe che. parihAro puNa parihAriyANa so gimha- sisira- vAsAsu / patteyaM tivigappo, cautthayAI tavo neo || 1272 // gimha-sisara-vAvAsuM, cautthayAINi bArasaMtAI / gaTTApava tiC naduLa-mAimu-vosayatavALuM / / 12 / parihArikono parihAra (tapavizeSa A pramANe che) grISma-zizira-ane varSARtumAM, jaghanyAdi traNa prakAre caturthAdi tapa darekamAM jANavo. eTale grISma-zizira-ane varSARtumAM eka upavAsathI pAMca upavAsa paryanta jaghanya-madhyama-ane utkRSTa tapavALAo te ardhaapakrAntie hoya che.1272 1273. parihAra vizuddhika cAritravALAone grISma-zizira-ane varSARtumAM jaghanya madhyama ane utkRSTa tapa eka upavAsathI pAMca upavAsa paryanta ardhaapakrAntie hoya che. asamavibhAgarUpa eka dezano athavA ekAdi padAtmaka saMkhyA dUra karIne zeSa be Adi pada samUharUpa eka dezanuM upara javuM, te siddhAMta paribhASAe ardhapakrAnti kahevAya che. jemake grISmaRtumAM jaghanyathI eka upavAsamadhyamathI be ane utkRSTathI traNa upavAsa kahyA che. emAMthI eka deza caturtha (eka upavAsa) bAda karIne zeSa chaThTha (be upavAsa)ne akrama (traNa upavAsa)e be padanI sAthe trIjuM dasama (cAra upavAsa) pada joDI devuM, eTale zizira RtumAM jadhanyathI be, madhyamathI traNa, ane utkRSTathI cAra upavAsanuM tapa kare. eja pramANe ardhaapakrAntie varSARtumAM jaghanyathI traNa, madhyamathI cA2 ane utkRSTathI pAMca upavAsanuM tapa kare. 59 A pramANe parihArako (A cAritra sevanArAo) nA tapanuM svarUpa kahyA bAda anuparihAraka ane kalpasthita sAdhuonA tapanuM svarUpa jaNAve che. Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46] parihAra vizuddhino tapa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 sesA u niyayabhattA, pAyaM bhattaM ca tANamAyAmaM / hoi navaNhavi niyamA, na kappae sesayaM savvaM // 1274 // . zeSa anuparihArika ane kalpasthita sAdhuo ghaNuM karIne nityabhojI hoya che. (koI vakhata upavAsa paNa kare che.) paNa teone nitya bhojanamAM temaja pAraNAmAM AMbila hoya che, paNa zeSa sarva vigaI Adi to temAMthI koIne paNa kahyuM nahi.1274. nava sAdhuono samudAya A cAritra aMgikAra kare che, temAMthI cAra jaNA pUrvokta rIte tapa kare te parihArika kahevAya, ane bAkInA pAMcamAMthI cAra jaNa temanuM vaiyAvRtya kare te anuparihArika kahevAya, ane ekajaNa kalpa sthita thaine vAcanAcArya thAya. emAMthI parihArika munio upara kahyA mujaba tapa kare, ane bAkInA pAMca anuparihArika ane kalyasthita munio ghaNuM karIne nitya bhojI hoya, (koi vakhata potAnI icchAthI upavAsa kare.) parihArika-anuparihArika-ane kalpa sthita, e sarvane pAraNe to AMbilaja hoya, vikRti athavA lepakRta AhAra kadipaNa na khape. A pramANenuM tapa teo kyAM sudhI kare (te AgaLanI gAthAthI kahe) che. 1274. parihAriyA-'NuparihAriyANa kappaTThiyassa vi ya bhattaM / cha chammAsA u tavo, aTThArasamAsio kappo // 1275 // parihArika-anuparihArika-ane kalpa sthita munione AhAramAM AMbilaja hoya che. anukrame e traNe cha cha mAsa pUrve kahyA mujaba tapa karIne aDhAra mahIne A kalpa pUro kare che. 1275. e pramANe parihArika-anuparihArika ane kalpasthita munione bhojanamAM haMmezAM AMbila hoya che. teo anukrame cha cha mahinA e pramANe tapa karIne aDhAra mAse A kalpa pUro kare. prathama pUrvokta rIte grISmAdi RtumAM caturthAdi tapa karanArA parivArika munio, cha mAsa paryanta upara mujaba eka upavAsathI pAMca upavAsa sudhIno tapa kare, te pachI temanuM vaiyAvRtya karanArA anuparihArika cAra munio cha mAsa paryanta eja pramANe tapa kare, ane je parihArika hatA te temanA anuparihArikavaiyAvRtya karanArA thAya. te pachI je kalpasthita hoya te ekaja parihArikapaNuM aMgIkAra kare, ane bAkInA AThamAMthI eka jaNa vAcanAcArya thAya, ane bIjA sAta temanuM anuparihArikapaNuM-vaiyAvRtya kare. A pramANe aDhAra mAse A parivAra vizuddhi kalpa pUrNa thAya. 1275. kalpa pUro thayA pachI zuM kare ? te kahe che. kappasamattIe tayaM, jiNakappaM vA uviMti gacchaM vA / Thiyakappecciya niyamA, do purisajugAiM te hojjA // 1276 // kalpa samApta thAya, eTale punaH kAMto teja kalpa aMgIkAra kare, athavA jinakalpa aMgIkAra kare, athavA pharI gacchamAM Ave. A parihAravizuddhika, pahelA ane chellA jinezvaranA kALe sthitakalpamAM ja hoya che. 1276. pahelA ane chellA tIrthakaranA tIrthamAMja bharata-airAvata kSetranI aMdara parIvAra vizuddhika cAritravALA hoya che, anyakALamAM nathI hotA. vaLI teo A lpa tIrthaMkara pAse athavA jeNe Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] cothA tathA pAMcamA cAritranuM svarUpa. [467 tIrthaMkara pAse e kma aMgIkAra karyo hoya, temanI pAse ja aMgIkAra kare, bIjA pAse nahIM. kalpa pUro thayA pachI teo pharI pAcho teja kalpa aMgIkAra kare, kAMto jinakalpa aMgIkAra kare, athavA punaH pAchA gacchamAM Ave. A pramANe parivAra vizuddhika cAritranuM svarUpa che. 1276. have sUkSmasaMparA cAritranuM svarUpa kahe che. kohAi saMparAo, teNa jao saMparIi saMsAre / taM suhumasaMparAyaM, suhumo jatthAvaseso so // 1277 // seDhiM vilaggao taM, visujjhamANaM tao cayaMtassa / taha saMkilissamANaM, pariNAmavaseNa vinneyaM // 1278 / / krodha Adi saMpAya kahevAya che, kemake tethI AtmA saMsAramAM bhame che, ane te kaSAya jayAM sUkSma avazeSa hoya, te sUkSma saMparAya kahevAya. A sUkSmasaMparAya cAritra zreNicaDatAne vizudhyamAnaka hoya, ane tyAMthI paDatAne pariNAmavazAt saMkilazyamAnaka hoya che. 1277-1278. yathAkhyAta cAritranuM svarUpa kahe che. ahasado jAhatthe, Ado'bhivihIe kahiyamakkhAyaM / caraNamakasAyamuditaM, tahamakkhAyaM, jahakkhAyaM // 1279 // taM duvikappaM chaumattha-kevalivihANao puNekkekkaM / khaya-vasamaja-sajogA-jogakevalivihANao duvihaM // 1280 // (athAkhyAta e padamAM) 35tha zabda satyaarthamAM, A zabda abhividhimAM, ane dhyAta zabda kathita arthamAM che; eTale yathArthapaNe abhividhie kaheluM kaSAya rahita je cAritra te athAkhyAta athavA yathAkhyAta cAritra che. tenA be bheda che-eka chadmastha saMbaMdhI ane bIjuM kevaLI saMbaMdhI. punaH te dareka be be prakAre che. chAsthane (agIyAramA guNaThANe mohanA) upazamathI thaeluM, ane (bAramA guNaThANe mohanA) kSayathI thaeluM. sayogI kevaLIne (teramAM guNaThANe) ane ayogIjvaLIne (caudamAM guNaThANe) ema kevaLIne paNa be prakAre che.1279-1280. have AgaLanI niyuktinI gAthAno saMbaMdha yojavA mATe kahe che. bhaNiyaM khaovasamao, ahuNovasameNaM lahai jaha jIvo / sAmaphaLe te mA, so = 2 svayovasamajuvo 28 ahaMvA khaovasamao, caraNatiyaM uvasameNa nayao vaa| suhumA-hathIyAruM, tenosama-strayA maso 28rI. seDhigayassa va suhumaM, seDhIo niggayassa'hakkhAyaM / sA uvasama-nayaiyA, paDhamaM tatthovasamaseDhI // 1283 // Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468] upazama zreNinuM svarUpa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 e pramANe mohanA kSayopazamathI sAmAyikano lAbha kahyo, have mohanA upazamathI jevI rIte samyaktvAdi sAmAyikano lAbha thAya che, te kahe che. te upazama kSayopazama pUrvaka hoya che, mATe pahelAM kSayopazamathI sAmAyikano lAbha kahyo. athavA kSayopazamathI prathamanA traNa cAritrano lAbha thAya che, ane sUkSmasaMpa2Aya tathA yathAkhyAta e be cAritro mohanA upazama athavA kSayathI prApta thAya che. mATe kSayopazama kahIne pachI upazama ane kSaya anukrame kahyA che.(je be zreNi pAme che, te prathama upazamazreNi ane pachI kSapakazreNi pAme che, e kramanI apekSAe prathama upazamazreNika ane pachI kSapakazreNi kahevAze.) athavA sUkSmasaM5rAyazreNi antargata kahyuM che ane zreNithI nIkaLelAne yathAkhyAta kahyuM che. te zreNi upazamathI ane kSayathI thAya che, temAM prathama upazamazreNi thAya che, mATe pahelAM teja kahe che.1281-1282-1283. upazamazreNinuM svarUpa. (6) gaLa-Tsa navuMsi-thIveya-jIruM = risarveyaM / to to pAMtaraNa, sarase sarisaM vasamer3a / / 28 / / (upazamazreNimAM) anaMtAnubaMdhI-darzanamohanIya-napuMsakaveda-strIveda-hAsyaSaka-purUSaveda-ane te pachI ekAntarita samAnajAtIya kaSAya anukrame upazamAve.1284. upazamazreNI AraMbhanAra apramattasaMyata hoya che, bIjAo vaLI ema kahe che ke aviratidezavirati-pramatta ane apramatta, e cAramAMthI koipaNa prAraMbhaka hoya che. zreNithI pAcho phare tyAre apramatta athavA pramatta guNasthAne te avasthAna kare che, ane jo mRtyu pAme to devagatimAM avirati thAya che. karmagraMthanA abhiprAye zreNithI paDelo jIva mithyAtva guNasthAna sudhI paNa jAya. upazamazreNino AraMbha A pramANe thAya che. prazasta adhyavasAyasthAnomAM vartanAra AtmA prathama ekI sAthe antarmuhUrta mAtra kALamAM anantAnubaMdhI kaSAya upazamAve che, te pachI mithyAtva-mizraane samyaktva mohanIya traNadarzana mohanIyane ekI sAthe antarmuhUrtamAM upazamAve che. tyArapachI upazamazreNino AraMbhaka jo purUSa hoya, to te napuMsakaveda anudIrNa hoya to paNa pahelA antarmuhUrtamAM upazamAve che, te pachI antarmuhUrtamAM strIveda upazamAve che, te pachI hAsya-rati-arati-zoka-bhayaane jugupsA, e hAsyaSaTka ekI sAthe antarmuhUrtamAM upazamAve che, ane te pachI antarmuhUrtamAM purUSaveda upazamAve. paNa jo upazamazreNi AraMbhaka strIno jIva hoya, to te prathama napuMsakaveda upazamAve, pachI purUSaveda upazamAve, te pachI hAsyaSaTka upazamAve, ane pachI chevaTe strIveda upazamAve. ane zreNiAraMbhanAra jo napuMsaka hoya, to te prathama anudita strIveda upazamAve, pachI purUSaveda upazamAve pachI hAsyaSaTka upazamAve ane te pachI napuMsakaveda upazamAve. A krame upazama thayA pachI ekAntarita samAnajAtIya krodhAdino ekI sAthe antarmuhUrtamAM upazama kare. eTale ke apratyAkhyAna ane pratyAkhyAnanA krodho ekI sAthe antarmuhUrtamAM upazamAve. te pachI saMjavalana krodha antarmuhUrtamAM upazamAve. te pachI apratyAkhyAna ane pratyAkhyAnAvaraNamAna ekI sAthe antarmuhUrtamAM upazamAve. te pachI ekaja saMjvalanamAnane Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) upazama zreNinuM svarUpa. [469 upazamAve, tyArapachI apratyAkhyAnAvaraNa ane pratyAkhyAnAvaraNanI mAyAne ekI sAthe antarmuhUrtamAM upazamAve, te pachI saMjavalana mAyAne upazamAve, te pachI apratyAkhyAna ane pratyAkhyAnAvaraNanA lobhone antarmuhUrtamAM upazamAve, ane te pachI saMjavalana lobhane upazamAve, A lobhanA traNa bhAga kare, temAMthI be bhAga ekI sAthe upazamAve ane trIjA bhAganA saMkhyAtA khaMDa kare, e khaMDone paNa judA judA kALabheda upazamAvIne jyAre e khaMDomAMno chello saMkhyAtamo khaMDa avazeSa rahe, tyAre pharI tenA asaMkhyAtA khaMDa kare, te khaMDone paNa samaye ekeka khaMDa-aMza upazamAvI e badhAne upazamave. ahIM darzana saptaka (anaMtAnubaMdhI catuSka ane traNa darzana mohanIya) upazAnta thAya, tyAre apUrvakaraNa athavA nivRti bAdara kahevAya che. te pachI saMkhyAtA lobhAMzano chello saMkhyAtamo aMza bAkI rahe tyAM sudhI anivRtibAdara kahevAya che, ane e chellA aMzathI thaelA asaMkhyAtA khaMDono upazama karatAM sUkSmasaM5rAya kahevAya che. A rIte saMjavalanano sarva lobha antarmuhUrtamAM upazamAve. ghaNA antarmuhUrto thAya to paNa te badhA maLIne paNa ekaja vhoTuM antarmuhUrta thAya che, bIjI prakRtino upazamakALa paNa antarmuhUrtano che, ane A zreNi paNa sarva antarmuhUrtamAM pUrNa karAya che. A zreNinuM svarupa anantAnubaMdhI catuSka AdinI pratyeke zUnya sthApanA vaDe A pramANe jANavuM. prathama anantAnubaMdhIno upazama thAya che, mATe tene sthAne cAra zUnyanI sthApanA karavI. 4000 AnA upazamano AraMbha ane samApti sAthe ja thAya che, tethI ti7i sthApanA karI che. te pachI darzanatrikanI ti itraNa zUnya sthApanA karavI 000, te pachI eka vedanI ane tenA upara bIjA vedanI ema upara nIce be zUnyanI sthApanA karavI che, te pachI hAsyAdi chanI cha zUnyo sthApavI 000000, te pachI trIjAvedanI zUnya mUkavI che, ane te pachI be krodhanI be zUnya mUkavI 00, enA upara saMjavalana krodhanI eka zUnya mUkavI che, tenA upara be mAnanI be zUnyo ane pachI saMjavalana mAnanI eka zUnya, pachI be mAyAnI be zUnya ane tenA upara saMjavalana mAyAnI eka zUnya sthApavI che, te upara be lobhanI be zUnyo sthApavI 00, tenA upara saMjavalana lobhanI eka zUnya sthApavI 0, A pramANe AgaLa paNa sthApanA karIne sarva samajI levuM. have enuM svarupa vistArathI bhASyakAra kahe che. uvasAmagaseDhIe, paTThavao appamattavirao u / pajjavasANe so vA, hoi pamatto avirao vA // 1285 // anne bhaNaMti aviraya-desa-pamattA-pamattavirayANaM / nnayara viSNa, saMsAmami3 niyaTTI 286o upazamazreNine AraMbhanAra apramatta saMyata hoya che ane zreNi pUrNa thayA pachI te pramatta athavA avirati thAya che. bIjAo kahe che ke avirati-dezavirati-pramatta ane apramatta emAMno koipaNa zreNi AraMbhe che, zreNivALo darzanasaptakane upazamAvyAthI nivRttinAdara thAya che. 1285-1286. Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40] upazama zrezinuM svarUpa. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 bhavamaNubaMdhaMti jao'NaMtamaNaMtANubaMdhiNo'Natti / te cattArivi samayaM, samei aMtomuhutteNaM // 1287 // jethI ananta saMsAra baMdhAya te anantAnubandhI kahevAya ane te cAra che, te cArene ekI sAthe antarmuhUrtamAM upazamAve. (udaya-udvartanAdi karaNane ayogya kare.)1287. tatto ya daMsaNatigaM, tao'NuiNNaM jahannayaraveyaM / tatto bitiyaM chakkaM, tao ya veyaM sayamudinnaM // 1288 / / te pachI darzanatrikane upazamAve, te pachI anudIrNa jaghanyatara veda, te pachI bIjo veda, hAsyAdi che, ane te pachI svayaMudita evA vedane upazamAve. 1288. anantAnubaMdhI kaSAyano upazama karyA pachI, mithyAtvAdi darzanatrika upazamAve, te pachI anudita be vedamAMthI je jaghanya veda hoya te upazamAvIne pachI bIjo anudita veda upazamAve, te pachI hAsyAdi cha upazamAvIne je veda udayamAM hoya te veda upazamAve, tAtparya e che ke jo zreNi AraMbhaka puruSa hoya, to tene puruSaveda udayamAM che, ane bAkInA strIveda ne napuMsakaveda e be anudita che, e bemAM napuMsakaveda jaghanyatara che. tethI darzana trika upazamAvyA pachI prathama napuMsakaveda upazamAvIne pachI strIveda upazamAve, ane svaudita purUSaveda hAsyAdi chane upazamAvyA pachI upazamAve. jo strI zreNi AraMbha karanArI hoya, to tene strIveda udayamAM hoya che, ane purUSaveda tathA napuMsakaveda anudita hoya che, A bemAM napuMsarveda jaghanyatara che, mATe darzanatrika upazamAvyA pachI pahelA napuMsakaveda upazamAve, pachI puruSaveda upazamAve ane svadita strIveda hAsyAdi chane upazamAvyA pachI upazamAve. ane zreNi AraMbhika jo napusaMka hoya, to tene napuMsakaveda udayamAM che, ane strIveda tathA purUSaveda anudita che, temAM strIveda jaghanyatara che, mATe darzanatrika pachI strIvedane ane te pachI purUSaveda upazamAve ane napuMsakavedane hAsyAdi cha pachI upazamAve. 1288. te pachI majjhillakasAyANaM, kohAisamANajAie do do / ekkekkeNaMtarie, saMjalaNeNaM uvasamei // 1289 // madhyama kaSAyanA (apratyAkhyAna tathA pratyAkhyAna kaSAyanA) samAna jAtIvALAM be krodhAdi, saMjavalananA kaSAyanA ekeka krodhAdivaDe antarita upazamAve.1289. ziSya pUche che ke saMjalaNAINa samo, jutto saMjoyaNAdao je u / te puvvaM ciya samiyA, naNu sammattAilAbhammi // 1290 // (ahIM) saMjavalanAdi (hAsyAdi che ane veda) no upazama kahevo yogya che, paNa je saMyojanAdi kaSAyo che. (anaMtAnubaMdhI tathA darzanatrika) te to pUrve samyakatvAdinI prApti vakhate upazamAvyA che, (kemake te sivAya samakita thAya nahi. tethI pharI teno ahi upazama kahevo ayogya che.) 1290. Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara upazama zreSinuM svarUpa. [471 AcAryazrI eno uttara Ape che ke Asi khaovasamo siM, samo'huNA bhaNai ko viseso siM ? / naNu khrINammi uiNNe, sesovasame khaovasamo // 1291 // (samyakatvAdinI prApti vakhate) te anantAnubandhIAdino kSayopazama hato, ane hamaNAM to temano upazama kahIe chIe. kahe che ke (upazama ane kSayopazamamAM) taphAvata zo che ? uttara-udaya prApta karma kSaya thayA hoya, ane zeSa anudita karmano upazama hoya, te kSayopazama kahevAya che. 1291. punaHziSya pUche che ane AcAryazrI teno uttara Ape che. so ceva naNUvasamo, uie khINammi sesae samie / suhumodayayA mIse, na tUbasamie viseso'yaM // 1292 // veei saMtakammaM, khaovasamiesu nANubhAvaM so| uvasaMtakasAo puNa, veei na saMtakammapi // 1293 // udayaprApta karmano kSaya ane zeSano upazama te paNa upazama ja che, kSayopazama ane upazamamAM taphAvata zo ? (uttara) kSayopazamamAM sUkSmaudaya-pradezodaya hoya che, parantu upazamamAM to te paNa nathI. eTalo A bemAM taphAvata che. kAraNa ke kSayopazama kaSAyavAn jIva to te saMbaMdhI sattAgata karmano anubhava kare che (pradezodaya vede che) paNa vipAkathI tene anubhavato nathI ane upazAMta kaSAyI jIva to teno pradezodaya paNa vedato nathI. 1292-1293. pharI ziSyanI bIjI zaMkAnuM AcAryazrI samAdhAna kare che. saMjoyaNAiyANaM, naNUdao saMjayassa paDisiddho / saccamiha so'NubhAvaM, paDacca na paesakammaM tu // 1294 // bhaNiyaM ca sue jIvo, veei na vANubhAvakammati / jaM puNa paesakammaM, niyamA veei taM savvaM // 1295 // nANudiyaM nijjIrai, nAsaMtamudei jaM tao'vassaM / savvaM paesakammaM, veeuM muccae savvo // 1296 // saMyojanAdi (anantAnubaMdhI vigere) kaSAyano udaya, saMyatane niSiddha che, (kemake tenA udaye saMtapaNAno abhAva thAya.) (uttara) satya che, e niSedha anubhAva (rasa) vipAkane Azrine kahyo che, pradezakarmanI apekSAe nathI kahyo. sUtramAM (bhagavatImAM) paNa kahyuM che ke, anubhAva karmane jIva veda athavA na paNa vede, parantu pradezakarma to sarva avazya veda; kemake anudita karmanI nirjarA nathI thatI ane asat karma udaya pAmatuM nathI, tethI avazya badhA pradeza karmane to vedIneja sarva jIva karmathI mUkAya che. 1294-1296. punaH ziSya pUche che ane gurUzrI teno uttara Ape che. kiha daMsaNAighAo, na hoi saMjoyaNAi vedayao ? / maMdANubhAvayAe, jahANubhAvammivi kahiMci // 1295 // Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472] sUkSma saMparAyanuM vizeSa svarUpa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 niccodinnaMpi jahA, sayalacauNNANiNo tadAvaraNaM / na vighAi maMdayAe, paesakammaM tahA neyaM // 1298 // kiriyAe kuNai rogo, maMdaM pIlaM jahA'vaNijjaMto / kiriyAmettakayaM ciya, paesakammaM tahA tavasA // 1299 / / (zaMkA) saMyojanAdi kaSAyane pradezathI paNa vedatAM, samyaktvAdino ghAta kema na thAya ? (uttara) anubhAva-rasa chatAM paNa jema koI vakhata te pradezo maMdarasavALA hovAthI, guNano vighAta nathI karatA; jema nitya udita chatAM paNa mati-zrutAdi cAra jJAnavALAone te jJAnonuM AvaraNa vighAtaka nathI, tema mandarapaNAthI pradeza kama paNa darzanAdinuM vighAtaka nathI. vaLI jema auSadhAdi kriyAvaDe dUra karAto roga, rogIne te kriyAjanya maMda pIDA kare che, tema pradezakarma paNa tAru5 kriyAvaDe dUra karAtuM mAtra tArupa pIDAja kare che.1297-1298-1299. taddabhava mokSagAmI AtmAone narakagati Adikarma prakRtio sattAmAM hoya che, te prakRtio anubhavyA sivAya kadi paNa kSaya pAmatI nathI, paraMtu te temane narakAdi janma rUpa vipAke anubhavAtI nathI, paNa tapavaDe pradezarUpe udaya pAmIne kSaya thAya che; evo udaya thatAM,te prakRtinA vedanArane kaMI bAdhA nathI thatI, pradezodaya karma AtmAnA guNano ghAta karatuM nathI, tema pIDA paNa karatuM nathI. kyA karma upazamAvyAthI jIva kevo kahevAya ? te kahe che. daMsaNamohAIo, bhaNNai aniyaTTibAyaro parao / jAva useso saMjalaNalobhasaMkhejjabhAgo ti // 1300 // tadasaMkhnejjaibhAgaM, samae samae samei ekkekkaM / aMtomuhuttamettaM, tassAsaMkhijjabhAgaMpi // 1301 // darzana saptakAdi upazamAvyA pachI, napuMsaka vedAdi karma upazamAvatAM yAvat saMjavalana lobhano saMkhyAtamo bhAga avazeSa rahe tyAM sudhI (jIva) anivRtti bAdara kahevAya che. (nivRtti bAdara koI karmano upazama nathI karato, tethI te ahIM nathI kahetA). te pachI e lobhanA saMkhyAmA bhAganA asaMkhyAta bhAga karIne, te dareka bhAgane samaye samaye upazamAvato antarmuhUrta kALa paryanta sUkSmasaM5rAya kahevAya che.1300-1301. eja sUkSma saMparAyanuM kaMika vizeSa svarupa niyuktikAra kahe che. (117) lobhANU veyeMto jo khalu uvasAmao va khavao vA / so suhamasaMparAo, ahakhAyA UNao kiMcI // 1302 // je sUkSma lobhAMzane vedanAra upazamaka athavA kSepaka hoya che, te sUkSmasaMgharAya kahevAya che, kemake te yathAkhyAtacAritrathI kiMcita mAtra jUna che. 1302. upazamakanA adhikAramAM kSapakano nirdeza zA mATe karyo ? tathA zreNi pUrNa thayA pachI zI sthiti thAya che te kahe che Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara kaSAyano mahimA. [473 uvasAmagAhigAre, tassamabhAgotti khavaganiddeso / suhumasarAgAtIto, ahakkhAo hoi niggaMtho // 1303 // vaddhAU paDivanno, seDhigao vA pasaMtamoho vA / jai kuNai koi kAlaM, vaccar3a to'Nuttarasuresu // 1304 // anibaddhAU houM, pasaMtamoho muhattamettaddhaM / udayakasAo niyamA, niyattae seDhipaDilobhaM // 1305 // (upazamazreNimAM navamA guNasthAnaka pachI sUkSmasaMparAya thAya che, tema kSapakazreNimAM paNa thAya che.) ema samAna bhAga hovAthI upazamanA adhikAramAM kSapakano nirdeza karyo che. lAghavArtha kSepaka paNa dekhADyo che. e sUkSmasaMparAya atIta thayA pachI upazAntamohanircantha yathAkhyAta thAya che. te pachI jo baddhAyu zreNi pAmela hoya athavA zreNi madhyagata guNasthAnavartI hoya, ne upazAntamohI thaIne jo koI kALa kare (mRtyu pAme) to avazya anuttara vimAnamAM utpanna thAya (paNa jo zreNithI patita thaIne kALa kare, to te game te gatimAM jAya, te mATe koI niyama nathI.) ane abaddhAyu zreNi pAmIne antarmuhUrta upazAnta mohI thaIne koI nimittathI udita kaSAyI thAya, te to avazya zreNithI pAcho phare. (kemake upazAnta mohano teTalo ja kALa che.) 1303-1384-1305. Aja kAraNathI kaSAyo duranta che ema kahi tenuM sAmarthya jaNAve che. (118) uvasAmaM uvaNIyA, guNamahayA jiNacarittasarisaM pi / paDivAyaMti kasAyA, kiM puNa sese sarAgatthe ? // 1306 // mahA guNavALA upazama ke, kaSAyono upazama karyA chatAM, te kaSAyo jina samAna cAritravALA upazAmakane paNa saMyamathI saMsAramAM pADe che, to pachI zeSa sarAgI cAritravALAne pADe emAM zuM Azcarya ? 1306. eja artha bhASyakAra spaSTapaNe udAharaNathI kahe che. davadUmiyaMjaNadumo, chAracchanno'gaNI vbpccyo| dAvei jaha sarUvaM, taha sa kasAodae bhujjo // 1307 // tammi bhave nevvANaM, na labhai ukkosao va saMsAraM / poSAnapariSaddha, resUi vako dikhannA //rU08 agnithI baLeluM aMjana vRkSa, ane bhasmathI DhAMkalo agni, jema nimitta maLatAM punaH paNa svasvarUpa batAve che, tema kaSAyodaya paNa pharIthI svasvarUpa batAve che. te kaSAyothI khuda te jIva upazama zreNivALA bhavamAM mokSa na pAme, athavA utkRSTathI koI jIva ardha pudgalaparAvartamAM kaMIka nyUna kALa paryata paNa saMsAramAM bhame che. 1307-1308. jema agnithI baLeluM aMjanavRkSa, punaH jaLasicanAdi kAraNo vaDe patra-puSpAdipa potAnuM svarUpa batAve che; athavA bhasmathI DhAMkalo agni, punaH ghAsa-kASTha AdinA saMsargathI bALavuM60 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474] thoDA paNa RNa AdinuM aniSTa pariNAma. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga.1 pakAvavuM vigere svasvarUpa batAve che, athavA mithyA prakAre dUra karelo roga, apathya sevanathI puna: svasvarUpa batAve che, tema upazAnta evo kaSAya zarIra-upathi vigere upara mUcha AdinA saMyogathI punaH udayavAlo thavAthI te potAnuM pUrva svarUpa batAve che. kemake siddhAntanA mate eka jIva bemAMthI eka ja zreNi eka bhavamAM kare, tethI te upazAnta mohI AtmA te bhavamAM kSapaka zreNi na kare, ane te sivAya mokSa paNa na thAya, tethI upazama zreNithI paDelo jIva jaghanyathI eka bhava ane vadhAremAM vadhAre ardhapagalaparAvartamAM kaMIka nyUna kALa paryata saMsAramAM bhramaNa kare. 1307-1308. A pramANe mokSarUpa mahelanA pagathIyA samAna agIyAramA guNasthAnaka sudhI pahoMcelo jIva, tyAMthI bhraSTa thaIne punaH ATaluM badhuM duHkha anubhave che, AthI vismaya pAmelA niryuktikAra mahArAja kahe che ke - (119) jai uvasaMtakasAo lahai, aNaMtaM paNo'vi paDivAyaM / na hu bhe vIsasiyavvaM, theve'vi kasAyasesammi // 1309 // (120) aNathovaM vaNathovaM, aggIthovaM kasAyathovaM ca / na hu bhe vIsasiyavvaM, thopi hu taM bahu hoi // 1310 // upazAnta kaSAyI- AtmA punaH paNa ananta pratipAta pAme che, to (he bhavyo !) tamAre thoDo kaSAya hoya, to paNa teno vizvAsa na karavo. kema ke thoDuM RNa, thoDo vraNa (ghA), thoDo agni, ane thoDo kaSAya, e sarva pAchaLathI bahu thAya che, mATe tamAre teno vizvAsa na karavo. 1309-1310. e arthane ja bhASyakAra RNa Adi vikArane jaNAvatAM te RNa AdinuM duSTapaNe jaNAve che - dAsattaM dei aNaM, airA maraNaM vaNo visappaMto / sabbassa dAhamaggI, deMti kasAyA bhavamaNaMtaM // 1311 // thoDuM paNa RNa dAsatva Ape che, thoDo paNa vraNa (ghA) phelAvAthI thoDA vakhatamAM maraNa Ape che, ane thoDo paNa agni sarva bALI nAkhe che, tema thoDo paNa kaSAya anaMta saMsAra Ape che. 1311, dIkSA grahaNa karIne vihAra karatAM karatAM AvelA potAnA bhAInA upacAra mATe koInI dukAnethI dararoja eka karSanI vRddhie eka sAdhu mahArAjanI bahene eka karSa tela lAvI ApyuM, te arasAmAM sAdhunI sevAmAM keTalAka divaso vItI gayA, ane lAveluM tela vaNikane na ApI zakavAthI karAra mujaba vRddhi pAmavAthI ghaNuM vadhI gayuM. ghaDAdinI saMkhyAne pAmyuM. tenI AjIvikA sutara kAMtavAnI hatI, tethI te tela dukAnadArane ApI zakI nahi, tethI te bAI te dukAnadArane tyAM te devuM purU karavA jIvana paryaMtanI dAsI thaI rahI. e pramANe keTalAka divaso vityA bAda teja sAdhu, je potAnA bhAI hatA te AvyA, temaNe te saghaLo banAva jAmyo; pachI te vepArIne upadeza ApI, tenA pAsethI te bahenane choDAvIne dIkSA ApI. A pramANe thoDuM devuM paNa kALakrame vadhI javAthI dAsatva Ape che. eja pramANe thoDo vraNa (ghA) paNa apathya AdinuM sevana karavAthI kALakrame phelAIne thoDA Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara kSapaka zreNinuM svarUpa. [475 ja vakhatamAM mRtyu pamADe che. ane eja rIte thoDo paNa agni mArga AdimAM paDyo hoya, to te ghAsa Adine lAgavAthI anukrame lAto lAto AjubAjunA sarva gAma-nagara Adino nAza kare che. tema alpAvazeSa kaSAyo paNa koIka nimittathI vRddhi pAmIne ananta saMsAra pamADe che. 1311. have AgaLanI niyukti gAthAno saMbaMdha joDavAne mATe kahe che - ovasamaM sAmAiyamuiyaM khAiyamao pavakkhAmi / suhumamahakkhAyapi ya, khayaseDhisamubhavaM taM ca // 1312 // e pramANe upazama sAmAyika cAritra kahyuM, have kSAyika sAmAyika cAritra kahIzuM, athavA sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta cAritra upazama zreNinI apekSAe kahyAM, have te kSepaka zreNinI apekSAe kahIzuM. 1312. (27) 3-miccha-mIsa-sanma, mAruM navuMsi-tviveca-cha 2 | pumaveyaM ca khavei, kohAIe ya saMjalaNe // 1313 / / anantAnubandhI krodhAdi kaSAya-mithyAtvamohanIya-mizramohanIya, samyakatvamohanIya-(bIjAtrIjA maLI) ATha kaSAya-napuMsakaveda-strIveda-hAsyAdi cha purUSaveda ane saMjavalana krodhAdi anukrame antarmuhUrta-antarmuhUrta kSaya kare. 1313. kSapakazreNi mAMDanAra uttama saMghayaNavALo, avirati-dezavirati-pramatta-ne apramatta guNasthAnamAMthI koI paNa guNasthAnake vartanAro, ane vizuddhapariNAmavALo hoya, temAM jo apramatta evo sAdhu jo pUrvadhara hoya, to te zukuladhyAne paNa A kSapakazreNine zarU kare, ane e sivAyanA avirata Adi koI hoya to dharmadhyAne A zreNi zarU kare. te kSapakazreNino krama A pramANe che. prathama antarmuhUrte anantAnubaMdhI krodhAdi cAreno ekI sAthe kSaya kare, ane teno anaMtamo bhAga mithyAtvamAM nAMkhIne te pachI mithyAtvanI sAthe e aMza khapAve. jema atizaya saLagelo dAvAgni ardha baLelAM kASThanI sAthe bIjA kASThane pAmIne bannene bhasma karI nAMkhe che, tema kSapaka paNa tIvra zubhapariNAmathI nahi, khapAvela anya aMza anyamAM nAMkhIne te sAthe tene paNa khapAve che. te pachI samya-mithyAtva (mizra) khapAvIne samyaktva mohanIyano kSaya kare che. ahIM jo baddhAyu koI hoya te zreNi aMgIkAra kare, to te anantAnubaMdhIno kSaya karIne virAma pAme che, te pachI kadAcit mithyAtvanA udayathI punaH anantAnubandhI catuSka bAMdhe che, paNa jeNe mithyAtvano kSaya karyo hoya, te to te anantAnubaMdhino baMdha nathI karato, kema ke teno baMdha thavAmAM mithyAtvaja hetubhUta che, e anantAnubaMdhI kaSAyano kSaya karIne apatita zubha pariNAme jo maraNa pAme, to te devalokamAM ja utpanna thAya, darzanasaptakano kSaya karIne maraNa pAme, to paNa ema ja samajavuM. paNa jo patita pariNAmI thaIne pachI maraNa pAme, to game te gatimAM jAya, e mATe niyama nathI. - jo bAyu A zreNi pAme to te samasta darzanasaptaka kSaya karIne avazya virAma pAme, ane tethI je gatinuM AyuSya bAMdhyuM hoya, tyAM utpanna thAya. Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476] kSapaka zreNinuM svarUpa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 je AyuSya bAMdhyA sivAya A zreNi AraMbhe te avazya saMpUrNa kare. tene mATe kSaya karavAno A pramANe krama che. samyakatva mohanIya khapAvatAM teno alpa aMza kAkI hoya, teTalAmAM to apratyAkhyAnAvaraNa ane pratyAkhyAnAvaraNarUpa ATha kaSAyane sAthe ja khapAvavAno AraMbha kare, e prakRtio adha kSaya thaI hoya eTale bIjI narakAnupUrvI-tiryaMcAnupUrvI-narakagati-tiryaMcagati ekendriya jAti-beIndriyajAti-te indriyajAti-caurindriyajAti, AtapanAma - udyotanAma - sthAvaranAma - sAdhAraNanAma - sUkSmanAma - nidrAnidrA - pracalApracalA ane thINaddhi. A soLa prakRtino kSaya thAya (haribhadrasUrinI TIkAmAM 16 ne badale 17 prakRtino kSaya kahyo che. aparyApta vadhAre che.) te pachI e ATha kaSAyanA je avazeSa aMza rahyA hoya te kSaya pAme. te pachI anukrame napuMsakavedastrIveda-ane purUSavedano kSaya kare, temAM purUSavedanA traNa bhAga karIne be bhAga ekI sAthe khapAve, ane trIjo bhAga saMjavalana krodhamAM nAkhe. A krama jo purUSavedI zreNi AraMbhaka hoya to tene mATe che, paNa napuMsaka athavA strI A zreNi AraMbhaka hoya, to temane je veda udayamAM hoya, te vedano kSaya pachIthI thAya ane anudita be vedamAMthI je adhama hoya, teno pahelAM ane bIjAno pachIthI kSaya thAya, eTale jema upazamaNimAM kahyuM che tema ahIM paNa samajavuM. te pachI saMjavalana krodhAdi cAra darekane antarmuhUrtamAM khapAve, A cAreno kSaya karatAM purUSavedanI peThe darekanA traNa traNa vibhAga karIne be bhAga kSaya karI trIjo bhAga AgaLanI prakRtimAM nAMkhIne khapAve, eTale ke krodhano trIjo aMza mAnamAM nAMkhIne, mAnano mAyAmAM, ane mAyAno lobhamAM nAMkhIne khapAve. 1. A darekane khapAvavAno kALa antarmuhUrta jANavo. ane A AkhI zreNi paNa antarmuhUrta kALa pramANa ja jANavI. paraMtu A antarmuhUrta moTuM jANavuM. temAM laghu antarmuhUrta asaMkhyAtA thavA pAme che, te pachI lobhanA trIjA aMzanA saMkhyAtA aMzo karIne te darekane judA judA kALe khapAve. AmAMnA chellA aMzanA asaMkhyAtA aMza kare, te paNa judA judA samaye khapAve. ahIM kSINadarzanasaptaka nivRttI bAdara kahevAya. lobhano saMkhyAtamo aMza bAkI rahe tyAM sudhI anivRttinAdara kahevAya, ane te pachI tenA asaMkhyAtA aMza khapAvatAM chello asaMkhyAtamo lobhAza bAkI rahe, tyAM sUkSma saMparAya kahevAya. te pachI kSINamoha yathAvAta cAritrI thAya che. 1313. eja artha have bhASyakAra kahe che. paDivattIe aviraya-desa-pamattA-pamatta-virayANaM / annayaro paDivajjar3a, suddhajjhANovagayacitto // 1314 / / paDhamakasAe samayaM, khavei aMtomuhuttametteNaM / tatto cciya micchattaM, tao ya mIsaM tao sammaM // 1315 // baddhAU paDivanno, paDhamakasAyakkhae jai marejjA / to micchattodayao, ciNejja bhujjo na khINammi // 1316 / / tammi mao jAi divaM, tappariNAmo ya sattae khINe / uvarayapariNAmo puNa, pacchA nANAmaigaIo // 1317 / / Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara kSapaka zreNinuM svarUpa [477 A zreNi prApta karanAra avirati-dezavirati-pramatta-ane apramattamAMno koI paNa zuddhadhyAnopayukta cittavALo hoya che, te prathama kaSAyano ekI sAthe antarmuhUrtamAM kSaya kare che, te pachI mithyAtva, te pachI mizra ane te pachI samyakatva mohanIyano kSaya kare che. baddhAyu zreNi pAmela hoya, te prathama kaSAyano kSaya karIne jo maraNa pAme, to mithyAtvanA udayathI punaH teno baMdha thAya, kema ke tenuM asala kAraNa je mithyAtva teno kSaya thayela nathI. te jIva anantAnubaMdhI catuSkano kSaya karIne zubha pariNAme, athavA darzana saptaka kSaya karIne apatita pariNAme mRtyu pAme, to devalokamAM jAya, paNa patita pariNAmI hoya, to pachI cAramAMthI game te gatimAM jAya. 1314 thI 1317. ziSya pUche che ke bhagavAn ! khINammi daMsaNatie, kiM hoi tao tidaMsaNAIo ? / ' bhaNNai sammaddiTThI, sammattakhae kao sammaM ? // 1318 // darzanasika kSaya thavAthI te zuM tridarzanAtIta thAya che ? uttara-samyagdaSTi thAya che. - samyaktvano kSaya thavAthI samyakatva kyAMthI hoya ? prazna :- mithyAtvAdi darzanatrikano kSaya thavAthI, te AtmA darzanatrika rahita na thAya ? kemake mithyAtvano kSaya thavAthI mithyAdaSTi nathI, mizrano kSaya thavAthI mizradaSTi nathI ane samyaktvanA abhAve samyagadaSTi paNa nathI. uttara :- darzanatrikano kSaya thavAthI te AtmA vizuddha samyaguSTi thAya che. prazna :- paNa samyaktvano kSaya thavAthI samyagRSTipaNuM . rahyuM ? ke jethI te samyadRSTi kahevAya. 1318.. AcAryazrI eno daSTAntapUrvaka uttara Ape che ke - nibaliyamayaNakohavarUvaM micchattameva sammattaM / khINaM na u jo bhAvo, saddahaNAlakhaNo tassa // 1319 // so tassa, visuddhayaro, jAyai sammattapoggalakkhayao / diTThi bva saNhasuddhabbhapaDalavigame maNusassa // 1320 // jaha suddhajalANugayaM vatthaM suddhaM jalakhae sutaraM / sammattasuddhapoggalaparikkhae daMsaNaM'pevaM // 1321 // sesannANAvagame, suddhayaraM kevalaM jahA nANaM / taha khAiyasammattaM, khaovasamasammavigamammi // 1322 // je zuddha karela madanakodarA samAna mithyAtvaneja upacArathI samyaktva kahevAya che, teno kSapaka zreNivALAne kSaya thAya che, paNa jIvano zraddhAnalakSaNa je bhAva che te to kSINa thato nathI, kiMtu te to abhrapaTala dUra thavAthI manuSyanI dRSTinI jema samyaktva mohanIyanA pudgalono kSaya thavAthI vadhAre zuddha thAya che. athavA zuddha jaLathI dhoeluM bhInuM vastra sUkAI javAthI jema vadhAre zuddha thAya che, tema samyakatvamohanIyarUpa zuddha pudgalono kSaya thavAthI samyagdarzana vadhAre zuddha thAya che. athavA Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478] kSAyika samyakatvanuM varNana. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 jema matiAdi cAra bhAyopazamika jJAnono abhAva thavAthI kSAyika evuM kevaLajJAna thAya che (paNa jIva ajJAnI nathI thato) tema lAyopathamika samyakatva dUra thavAthI bIjuM vizuddha kSAyika samyagadarzana thAya che. (paNa jIva darzanarahita nathI thato.) 1319 thI 1322. kSAyika samyakatva, lAyopathamika samyakatva karatAM vadhAre zuddha zAthI kahevAya ? nivvaliyamayaNakoddavabhattaM tellAimIsiyaM madae / na tu so'vAo nivvaliya-mIsamayakoddavaccAe // 1323 // taha suddhamicchasammattapoggalA micchamIsiyA micchaM / hojja pariNAmao vA, so'vAo khAie natthi // 1324 / / zuddha karelA madana kodravAnuM bhojana tela AdithI mizra karIne khAdhuM hoya, to te khAnArane mada kare che, paNa e zuddha ane mizra madana kodravAno tyAga karyo hoya, to te madarUpa apAya nathI thato. tevI rIte zuddha mithyAtvarUpa samyakatva pudgalo mithyAtvavaDe mizrita thAya tyAre, athavA kutIrthikanA saMsargAdi janya pariNAma thAya tyAre paNa mithyAtva thAya che. evo apAya kSAyika samyaktva thayethI nathI thato. 1323-1324. zodhita athavA ardha zodhita madana kodravAne je tailAdithI mizra karIne khAya che, tene mada thAya che; tevI rIte saMpUrvakaraNanA adhyavasAe mithyAtva bhAva dUra karIne zuddha karelA je mithyAtva pudgalo, teja upacArathI samyaktva kahevAya che. e zodhita mithyAtvarUpa samyatvapudgalo, anyatIrthionA saMsargAdi tathA temanA vacana zravaNAdi janya pariNAmathI punaH mithyAtva bhAva pAme che, tethI jIva mithyAdaSTi thaIne pharI saMsAra samudramAM bhame che. Avo apAya (kaSTa) kSAyika samyaktvamAM nathI, kema ke sarva anarthanA mULa, zuddha athavA azuddha miththAtvanA muddagalo kSaya thavAthI, vizuddha kSAyika samyakatva vaya che. mATe kSAyika samyakatva zuddha che, ane kSAyopathamika samyakatva malina che. tethI e samyakatvano nAza thavAthI kSAyika samyakatva thAya che, eTale jIva adarzanI nathI thato, paNa vizuddha samyagadarzanI thAya che. 1323-1324. baddhAU paDivanno, niyamA khINammi sattae tthaai| iyaro aNuvarao cciya, sayalaM seDhiM samANei // 1325 // je jIva baddhAyu hoya te zreNi pAme, te darzana sutakano kSaya karIne avazya tyAM acakAya che. ane abaddhAyu aTakayA sivAya sarva zreNi pUrNa kare che. 1325. abaddhAyu evo nara zreNi prApta karatAM darzana saptakano kSaya karyA pachI zuM kare che, te kahe che. biiya-taie. kasAe, aTThAraMbhei samayamesiM ca / khavayaM vimajjhabhAgaM, payaDIo solasaM khavei. // 1326 // naraya-tiriyANupubbI, gaIo cattAri caadijaaiio| AyAvaM ujjoyaM, thAvarasAhAraNaM suhumaM // 1327 // Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) kSapaka zreNinuM svarUpa. 4i79 tinni mahAnihAo, aTThagasesaM tao'NudiNNANaM / reyA gahaya, to varSa to chavayaM |rUra tatto ya taiyaveyaM, ekkekkaM to kameNa saMjalaNaM / savvattha sAvasese, maggille laggai purille // 1329 // (darzanasaptakano kSaya karIne) bIjA-trIjA ATha kaSAya sAthe ja khapAvavAno AraMbha kare, te khapAvatAM vacamAM ja narakagati-narakAnupUrvI-tiryaMcagati-tiryaMcAnupUrvI-prathamanI cAra jAtioAtapanAma - udyotanAma - sthAvara nAma-sAdhAraNa nAma-sUkSmanAma-traNa mahAnidrA (nidrAnidrA, pracalapracalA, ne thINaddhI) A soLa prakRti khapAve, te pachI bAkI rahela pUrvanI ATha prakRtinA aMza khapAve. pachI anudita vedomAMthI je jaghanyatara veda hoya te pahelAM khapAve ane pachI bIjo veda khapAve, tyArapachI hAsyAdi che khapAvIne, trIjo uditaveda kSaya kare, te pachI anukrame ekeka saMjavalana kaSAya khapAve. A pravRtio khapAvatAM sarvatra avazeSa aMza AgaLanI prakRtiomAM meLavIne khapAve. (chelle mAyAno aMza ane lobha sAthe ja kSaya kare.) 1326 thI 1329. have kayA karma kSaya thavAthI jIva kevo kahevAya te kahe che. daMsaNamohakkhavaNe, niyaTTi aniyaTTibAyaro pro| jAva u seso saMjalaNalobhasaMkhejjabhAgotti // 1330 // tadasaMkhijjaibhAga, samae samae khavei ekkekkaM-- tattha ya suTumasarAgo, lobhANU jAva ekko'vi // 1331 // khINe khavaganigaMTho, vIsamae mohasAgaraM tari / tamuhuttamurha, taravuM thAde gaNA puriso rUrUrI darzanamohanIyano kSaya thae nivRtibAdara kahevAya, ane te pachI yAvat saMjavalanalobhano saMkhyAtamo bhAga avazeSa rahe tyAre anivRttinAdara kahevAya, e lobhAzanA asaMkhyAta bhAga karIne ekeka bhAga samaye samaye khapAvatAM yAvatu chello asaMkhyAtamo bhAga (lobhAMza) bAkI rahe tyAM sUkSmasaM5rAya kahevAya. te aMzane paNa sarvathA kSaya karIne lapakanigraMtha thAya, te pachI samudra tarIne jema koI purUSa visAmo le, tema mohasAgara tarIne te kSepaka nirjhanya antarmuhUrta sudhI visAmo le che. 1330-1332. te pachI - chaumatthakAladucarimasamae nihaM khavei payalaM ca / carime kevalalAbho khINAvaraNaMtarAyassa // 1333 // . kSINamoha chagha0 guNasthAnakanA dvicarama samaye eTale te guNaThANAnA asaMkhyAta samayamAMnA upAMtya samaye nidrA tathA pracalAno kSaya kare. ane chellA samaye jJAnAvaraNa pAMca, darzanAvaraNa cAra ane antarAya pAMca (e caudano) kSaya karIne kevaLa pAme. 1333. A saMbaMdhamAM nizcaya ane vyavahAra nayano mata batAve che. Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480] nizcaya vyavahAra. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 AvaraNakkhayasamae, necchaianayassa kevaluppattI / tattoDaNaMtarasamae, vavahAro kevalaM bhaNai // 1334 // AvaraNano kSaya thavAnA samaye ja kevaLajJAnanI utpatti che, ema nizcayanaya kahe che; ane AvaraNa kSaya thavAnA pachInA samaye kevaLajJAnotpatti che, ema vyavahAranaya kahe che. 1334. je samaye AvaraNano kSaya thAya teja samaye kevaLajJAna thAya che, ema nizcaya nayanuM mAnavuM che. kema ke je kSaya thatuM hoya, te kSaya thayeluM ja che, tethI kriyAkALa ane niSThAkALa (samAptikALa) eka ja che. jo e kALa bhinna mAnavAmAM Ave, to anyakALamAM kriyA ane anyakALamAM kAryotpattino prasaMga thAya, ane ema thavuM te ayogya che, kAraNa ke kriyA vinA paNa kAryotpatti mAnavI paDe. vaLI e pramANe mAnavAthI kriyAnA AraMbhakALanI pUrve paNa kAryotpatti prApta thAya, ane ethI atiprasaMga thAya. vyavahAranaya AthI ulaTo che. te ema kahe che, ke AvaraNano kSaya thayA pachInA samaye kevaLajJAnanI utpatti thAya che, kAraNa ke je samaye AvaraNa kSaya thAya, teja samaye teno kSaya thayo kahevAya, kSaya thatuM AvaraNa sarvathA kSINa nathI thayuM, eTale AvaraNano kSaya nathI ja thayo, mATe kriyAkALa ane niSThAkALa jAdo che, ane jo te kALa eka ja mAnavAmAM Ave, to kriyAkALamAM paNa kAryotpatti prApta thAya, ane kriyA niSphaLa thAya, kemake samAna kALa-ekaja kALe thanArA kriyA ane kAryano, DAbA-jamaNA gAyanA zIMgaDAnI peThe kArya kAraNa bhAva ghaTe nahi. 1334. nANaM na khrijjamANe, khINe juttaM jao tadAvaraNe / na ya kiriyAniTThANaM, kAlegattaM jao juttaM // 1335 / / tadAvaraNa kSaya thatuM hoya, tyAre jJAna utpanna thAya che, ema kahevuM ayogya che, kema ke te kriyA kALa che.) paNa tadAvaraNa kSaya thayuM hoya tyAre ja jJAna thAya che. ema kahevuM yogya che. (kema ke e niSThAkALa che) kriyAkALa ane niSThAkALa eka kahevA te yogya nathI. 1335. enA pratyuttaramAM punaH nizcayanaya kahe che ke - jai kiriyAe na khao, ko heU tapparikkhae anno ? / aha tAe kiha kAle, annattha taI khao'Nattha ? // 1336 // kiriyAkAlammi khao, jai natthi tao na hojja pacchAvi / jai vakkiriyassa khao, paDhamammivi kisa kiriyAe ? // 1337 / / he vyavahAravAdi jo kriyA vaDe AvaraNano kSaya nathI, to teno kSaya thavAmAM anya kayo hetu che ? ane te kriyAvaDe kSaya thAya che, to anyakALamAM kriyA ane anya kALamAM teno kSaya ema kema kahevAya ? vaLI jo kriyAkALe AvaraNano kSaya nathI, to te kriyA pachI paNa AvaraNano kSaya nahi thAya. athavA jo bIjA samaye kriyA vinA kSaya thAya che, to pachI pahelA samayamAM paNa kriyAvaDe zuM ? 1336-1337. Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) nizcaya vyavahAra: 4i81 te vyavahAravAdI, AvaraNano kSaya thayA pachI kevaLajJAnanI utpatti mAne che, paNa AvaraNano kSaya thatI vakhate nathI mAnato. to tene ame pUchIe chIe ke AvaraNano kSaya thavAnA kALe kriyA che ke nahi? jo te vakhate kriyA nathI, to kriyA vinA AvaraNano kSaya thavAmAM tyAM bIjo kyo hetu che ? koIpaNa nathI. jo AvaraNano kSaya thatI vakhate tenA hetubhUta kriyA che, ane te kriyAvaDe AvaraNano kSaya thAya che, ema kahetA ho, to kriyAkALa ane niSThAkALa eka ja thayo, pachI ema kema kahI zakAya ke anyasamaye kriyA ane anyasamaye AvaraNano kSaya thAya che. athavA jo kriyAkALe AvaraNano kSaya nathI, to kriyAnA pUrva kALanI peThe kriyAnA uttarakALe paNa kSaya nahi thAya, athavA kriyA pUrNa thayA pachI bIjA samaye akriya chatAM AvaraNane kSaya mAno cho, to kriyAyukta prathama samayamAM kriyA vaDe zuM lAbha che ? tenA vinA paNa jema bIjA samaye AvaraNano kSaya thAya che, tema te samaye paNa kSaya thaI jaze ? vaLI kriyAkALa ane niSThAkALa, AgamamAM paNa eka ja kahela che. jaM nijjarijjamANaM nijjipaNaMti bhaNiyaM sae jaM ca / no nirnAra, nAvara te tarasama zarUphaTA je nirjarAtuM hoya, te niryuM ema sUtramAM kahyuM che, ane nokarma nirbhare che, tethI te samaye AvaraNa nathI. 1338. sUtramAM kahyuM che ke "tamAre ni gAva nirijhama ninipaje" e vacanathI kSINa thatuM karma kSINa thayuM ja, eTale e be mAM kALa bheda nathI vaLI AgamamAM A paNa kahyuM che ke "me vepharga normsa niSNajhira" eTale vedyamAna avasthAmAM karma vedAya che, ane nirjarAvasthAmAM nokarmaakarma thAya che. vedanA samaya judo che ane nirjarA samaya judo che. mATe AvaraNa kSaya thatI vakhate AvaraNa-karma pratibaMdhaka nathI, kemake je kSaya thatuM hoya te kSaya thayeluM ja che. A rIte pratibaMdhakanA abhAve AvaraNa kSaya thatI vakhate kevaLajJAnanI utpatti koNa rokI zake ema che ? 1338. jai nAppamanAvaraNe'vi, natthi to taM na nAma pacchA vi / jAyaM va akAraNao, tamakAraNao cciya paDejjA // 1339 // nANassAvaraNassa ya, samayaM tamhA pagAsa-tamaso bva / uppAya-vvayadhammA, taha neyA savvabhAvANaM // 1340 // jo AvaraNanA abhAve jJAna nathI, to te pachI paNa jJAna nahi thAya, kAraNa ke te vinA jJAna pachIthI thAya che, to kAraNa vinA ja te jJAnanI prApti thaze. ane te mATe teja mujaba prakAza ane aMdhakAranI peThe jJAnano ane AvaraNano sAthe ja utpAda-tathA vyaya thAya che, teja mujaba sarva bhAvonuM jANavuM. 133-1340, upara kahyA mujaba AvaraNano kSaya thatI vakhate AvaraNanA abhAve paNa kevaLajJAnanI utpatti na thAya, to AvaraNano kSaya thayA pachI paNa jJAnotpatti nahi thAya. kadi ema kahevAmAM Ave ke AvaraNano kSaya thatI vakhate ane kSaya thayA pachI AvaraNano abhAva ubhaya sthaLe samAna che, 61 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482) nizcaya vyavahAra. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 to paNa AvaraNa kSaya thatI vakhate to jJAna utpanna nathI thatuM, ane AvaraNano kSaya thaI gayA pachI to jJAna utpanna thAya che. to kAraNa vinA yadacchAthI ja jJAnotpatti thaze. kema ke emAM bIjAM kaMI kAraNa nathI. paramArthathI to prakAza ane aMdhakAranI peThe ekI sAthe ja AvaraNano nAza ane jJAnano utpAda thAya che, jema prakAza thatAM aMdhakAra nAza pAme che, emAM je samaye aMdhakArano nAza thAya che, teja samaye prakAzano utpAda thAya che. eja rIte je samaye AvaraNano nAza, te samaye kevaLajJAnano utpAda thAya che. kemake e samayamAM kSaya thatuM AvaraNa kSaya pAmyuM che, utpanna thatuM kevaLajJAna utpanna thayuM che, ane Atmadravya avasthiti che. Aja pramANe sarva padArthonAM navIna paryAyono utpAda, pUrva paryAyono nAza ane mULadravyanuM avasthAna hoya che. jema ke mATI athavA aMgulI Adi padArthono ghaMTa-saraLatA Adi navIna paryAyorUpe utpanna thAya che, ane piMDa-sthAsa-zivakAdi tathA vakratAdi pUrva paryAyorUpe nAza pAme che, ane mATI athavA aMgulI Adi mULadravyarUpe avasthita rahe che. A saghaLuM ekIsAthe ja thAya che. 133-1340. chelle samaye kevaLajJAnanI prApti thAya te pachI - ubhayAvaraNAIo, kevalavaraNANa-daMsaNasahAvo / jANai pAsai ya jiNo, neyaM savvaM sayAkAlaM // 1341 / / ubhaya Avarahita, kevaLajJAna ane kevaLadarzana svabhAvavALA jinezvaramahArAja sarva zeya vastune sadAkALa kevaLajJAnathI jANe che, ane kevaLadarzanathI dekhe che. 1341. teja kAraNathI niyuktikAra kahe che ke - (222) saMminne vAsaMtI, nomano ra sagha3 saghaM . taM natthi jaM na pAsai, bhUyaM bhavvaM bhavissaM ca // 1342 // sarva prakAre sarva dizAomAM, saMbhinna lokAloka jonAra kevaLIne, evI koI trikALamAM vastu nathI, ke jene te joI na zake. 1342. A gAthAno vistArArtha bhASyakAra kahe che. temAM prathama "saMbhinna" zabdano artha kahe che. bAhiM jahA tahato, saMbhinnaM sabapajjavehiM vA / attaparanivisesaM, sa-parappajjAyao vAvi // 1343 // saMbhinnaggahaNeNa va, dabamiha sakAla-pajjavaM gahiyaM / logAlogaM savvaMti, sabao khittaparimANaM // 1344 // taM pAsaMto bhUyAI, jaM na pAsai tao tayaM natthi / paMcatthikAyapajjayamANaM neyaM jao'bhihiyaM // 1345 // saMbhinna eTale jema bahAra tema aMdara, athavA saMbhinna eTale sarva paryAyothI vyApta, athavA sva-para nirvizeSa (eTale jema potAne tema parane tathA jema parane tema potAne jANe) te saMbhinna, athavA sva-para paryAyayukta te saMbhinna, athavA (mULagAthAmAM) saMbhinna zabda grahaNa karavAthI, kALa Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) jina pravacananI utpatti Adi. [483 ane paryAya sahita dravya kahyuM; sarva dizAmAM sarva prakAre lokAloka jue che." ema kahevAthI kSetra pramANa kahyuM. e dravyAdi cAra prakAranuM zeya jonAra kevaLIne trikALamAM evI koI vastu nathI, ke jene te na joI zake, kAraNa ke paMcAstikAya paryAyarAzi pramANa ja jANavA yogya vastu che, ema AgamamAM kahyuM che. 1343-1344-1345. ahI sudhI-ATalA graMtha vaDe zuM kahyuM ? te kahe che. tava-niyama-nANarukkhaM, ArUDho yaM jiNo amiyanANI / etto sa paraMparao, etto jiNapavayaNuppattI // 1346 // tapa-niyama-ane jJAnarUpa vRkSa para ArUDha temaja amita jJAnavALA jinezvara bhagavAna jJAnavRSTi kare che, temanAthI A jina pravacananI utpatti che, ane AcAryonI paraMparAe te rUpe ja sAmAyikAdi zrata AveluM che. 1346. have A viSayanA upasaMhArapUrvaka prastuta viSayanuM smaraNa karatAM AcAryazrI kahe che ke - nijjuttisamutthANappasaMgao jAva pavayaNuppattI / . pAsaMgiyaM gayamiyaM, vocchAmi io uvagghAyaM // 1347 // acchau tAvugghAo, kA puNa jiNappavayaNappasaitti / taM kittiyAbhihANaM, pavayaNamiha ko vibhAgo se ? ||1348 // eya pasaMgasesaM, vottamavagghAvittharaM vocchaM / to sesaddArAiM, kameNa tassaMgaho cemo // 1349 // niryuktinA samutthAnanA prasaMgathI tapa niyama 1094mI gAthAthI AraMbhIne ahIM sudhI jinezvara mahArAjanA jJAnanI utpatti kahI ane bIjuM prAsaMgika kahyuM. have pachI upoddAta kahIzuM. e upoddAta pahelAM A jInavacananI utpatti kahI. pravacananAM keTalA nAma che? ane te pravacana keTalAM vibhAgavALuM che? A traNa prAsaMgika kahIne pachI vistArathI upoddAta kahIzuM. te pachI bAkInAM dvAro kahIzuM, teno saMgraha A pramANe che. (123) jiNapavayaNauppattI, pavayaNaegaTThiyA vibhAgo ya / dAravihI ya nayavihI, bakkhANavihI ya aNuogo // 1350 // - jina pravacananI utpatti, pravacananAM ekArthikanAmo, ane ekArthikavibhAga, (A traNa dhAro prAsaMgika che.) dvAravidhi, navidhi, vyAkhyAnavidhi, ane anuyoga e dvArA kahevAze. 1350. pAsaMgiyamAitiyaM, dAravihitti vihiu uvagghAo / aNuogaddAraM puNa, cautthamiTuM nayavihitti / / 1351 / / sIsA-yariyaparikkhA, vakkhANavihitti kahaNamajjAyA / suttapphAsiyanijuttI, suttANugamo ya aNuogo // 1352 // Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484] vyAkhyAna vidhi mATe zaMkA samAdhAna. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga-1 prathamanAM traNa dvAra prAsaMgika che, dvAravidhi eTale udeza-nirdezAdi dvAronI prarUpaNA athavA upoddhAta, nayavidhi eTale upakramAdi mULa dvAromAMnuM cothuM anuyogadvAra, ziSya ane AcAryanI parIkSAnuM kathana athavA kahevAnI maryAdA te vyAkhyAnavidhi, ane sUtrasparzikaniyukti tathA sUtrAnugama e anuyoga che. 13pa1-13para. ziSya pUche che ke - kiM puNa cautthadAraM, nayavihimabhighAya to'Nuogo tti / ___caudArAsaMgahiyA, vakkhANavihitti kiM gahiyA ? // 1353 // cothuM dvAra nathavidhi kahIne pachI trIjuM anuyogadvAra kema kahyuM? vaLI cAra dvAroe nahI saMgRhita evo ahIM vyAkhyAna vidhi akasmAta kema kahyo ? 1353. * upakrama-nikSepa-anugama ane naya A pramANe anuyogadvArono krama hovo joIe, tene badale prathama navo kahIne pachI vyAkhyAnarUpa anugama kahevAnuM kaho cho, tenuM zuM kAraNa? vaLI cAra anuyogadvArAtmaka zAstra hoya che, ane A vyAkhyAnavidhi cAra anuyogadvAramAMthI ekamAM aMtarbhata nathI thatI, kemake upakrama-nikSepa ane naya temAM paNa Ano samAveza nathI thato, kAraNa ke emanuM lakSaNa AmAM ghaTatuM nathI. temaja anugamamAM paNa Ano aMtarbhAva thato nathI, vyAkhyAnavidhi sUtrAnugamarUpa nathI, ane sUtrasparzikaniryuktirUpa paNa nathI, A pramANe aprastuta evo vyAkhyAnavidhi, cAra anuyogadvAramAM aMtarbhata na hovAthI, akasmAt ahIM zAthI kaho cho? 1353. ziSyanI e zaMkAnuM samAdhAna bIjA AcAryanA abhiprAyo batAvIne, te abhiprAya ayogya che, ema jaNAvIne AcAryazrI pote tenuM yogya samAdhAna kare che. baMdhANulomayAe, keI na jao taI kameNaMpi / tIrai nibaMdhiuM je, teNeyaM buddhipuvyatti / / 1354 // aMtammi uvaNNasiuM, pubamaNugamassa jaM nae bhaNai / taM jANAvei samaM, vaccaMti nayANuogo ya // 1355 // gAthAnI viparIta racanA na thAya tethI anuyoga ane niyavidhino krama viparIta che, ema bIjA AcAryo kahe che, paNa te yogya nathI, kema ke (tArIrI vavazvAliTI 3y3o nahI ja) ema anakame paNa gAthA racI zakAya tema che. mATe e kamano viparyaya buddhipUrvaka che. (cAra anayogamAM nayo) aMte kahyA che ane ahIM teone anuyoganI pahelAM kahe che, tethI ema jaNAve che ke ane anugama dareka sUtramAM sAthe ja hoya che. 135-1355. anuyoga pachI nayo kahevA joIe tene badale pahelA nayo kahIne pachI anuyoga kahe che tenuM kAraNa gAthAnI racanAnI anukULatA evI che, tethI anuyoga ane niyavidhino viparyaya che, A pramANe bIjA AcAryo kahe che, paNa te ayogya che, kema ke gAthAnI racanA "sAraNI vArirI purUSono navarI " ema anukrame paNa thaI zake ema che, mATe anuyoga ane nayavidhino viparyaya kahyo che, te buddhipUrvaka che. upakrama-nikSepaanugama ane naya, A pramANe krama che, temAM no chellA kahyA che, ane ahIM anugAmanI pahelA kahe che, tethI niryuktikAra Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara vyAkhyAna vidhi aMge zaMkA samAdhAna. [485 zrImAnuM bhadrabAhasvAmI ema jaNAve che, ke naya ane anugama dareka sUtra sAthe ja hoya che. kemake koIpaNa anuyoga naya zUnya nathI. ahIM koI ema kahe ke naya anugama sAtheja hoya che, to emano upanyAsa paNa ekI sAthe ja thavo joIe. Ama kahevuM ayogya che, kAraNa ke ema banneno sAthe to nirdeza thaI zake nahi. mATe anuyogadvAromAM nayo aMte kahyA che, to paNa ahIM anugAmanI pahelAM nayo kahyA che, tethI anugama ane nayanI sAtheja gati che ema jaNAvavA kramano viparyaya karyo che. 1354-1355. ziSyanI bIjI zaMkAnuM AcArya samAdhAna kare che. suttANugamAvasare, guru-sIsANuggahovaesatthaM / vakkhANavihiM jaMpai, mUladdArANahigayaMpi // 1356 // ahavA sAhikaya cciya, vakkhANaMgati jaM tao'Nugame / jaM jaM vakkhANaMgaM, taM taM savvaM jao'Nugamo // 1357 // suttINugamAIe, vakkhANavihI jao tadaMgaM sA / jaM ca suyAvasare cciya, saphalAiM gavAinAyAiM // 1358 // mULadvAromAM nahi kahyA chatAM paNa ahIM sUtrAnugAmanA avasare AcAryazrI vyAkhyAna vidhi kahe che, te guru ane ziSyanA anugraha mATe kahe che. athavA anugamamAM te vyAkhyAnavidhi paNa vyAkhyAnanuM aMga hovAthI adhikRta che. je je vyAkhyAnanuM aMga che, te te sarva anugamamAM aMtabhUta che. kAraNa ke sUtrAnugAmanI AdimAM saMhitA, pada, padAryAdithI prathama vyAkhyAnavidhi kahI che, tethI te tenuM aMga che. ane je vyAkhyAnavidhi AgaLa sUtronuMgamanA avasare kahevAze, te gAya AdinA dRSTAnta saphaLa thAya che. 135-1357-1358. prazna:- bhagavaMta ! cAra mULa anuyogakAromAM vyAkhyAnavidhi nathI kahI, chatAM ahIM anuyoganI AdimAM te kahevAmAM Ave che, tenuM zuM kAraNa ? uttara :- guNavaMta AcArya mahArAje guNavAnuM ziSyane sarva guNa yukta evI sUtranI vyAkhyA ApavI joIe. A rIte guru ane ziSyanA anugraha mATe vyAkhyAnavidhi kahI hoya, to zAstra sArI rIte kahI zakAya ane sAMbhaLI zakAya, A kAraNathI anuyogadvAramAM vyAkhyAna vidhi nathI kahI, topaNa ahIM kahI che. athavA vyAkhyAnavidhi, vyAkhyAnanuM aMga hovAthI anugamamAM adhikRta che. je je vyAkhyAnanuM aMga hoya, te te anugAmanuM kAraNa hovAthI anugamaja che. ane A vyAkhyAnavidhi vyAkhyAnanuM aMga che, mATe te anugamamAM aMtarbhata thAya che. kAraNa ke tIrthaMkara-gaNadharoe sUtrAnugAmanI AdimAM prathama vyAkhyAnavidhi kahI che, tethI ahIM paNa vyAkhyAnavidhi kahevAnuM pahelAM kahyuM che. vaLI vyAkhyA ane sUtrAnugAmano nitya saMbaMdha che; tethI te tenuM aMga che. vaLI AgaLa 143pamI gAthAmAM sUtrAnugAmanA avasare vyAkhyAnavidhi saMbaMdhi gAya AdinA udAharaNo kahevAze, te badhuM tyAre ja saphaLa kahevAya, ke jyAre vyAkhyAnavidhi anugAmanuM aMga hoya, jo vyAkhyAnavidhi anugAmanuM aMga na hoya, to te udAharaNo nirAlaMbana thaI nirarthaka thAya. 1356-1357-1358. Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48] vyAkhyAna vidhi aMge zaMkA samAdhAna. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 pharI ziSya pUche che ke - jar3a sA'NugamaMgaM ciya, dAravihIe tao kimAIe / oyAreuM bhannai, ukkamakaraNe guNo ko Nu ? // 1359 // jo te vyAkhyAnavidhi anugAmanuM aMga che, to (973mI gAthAmAMthI vyAkhyAna vidhi lAvIne 1435mI gAthAmAM) dvArasiMdhinI AdimAM kahevAnuM kema kaho cho ? (jayAre sUtranI vyAkhyA karAze tyAre vyAkhyAnavidhi paNa karAze. ema kahevuM ja ucita che.) chatAM Ama avaLo krama karavAthI zo lAbha che ? (kaMIja nahI.) 1359. AcAryazrI teno uttara Ape che ke - dAravihIvi mahatthA, tatthavi vakhANavihivivajjAso / mA hojja tadAIe, vakkhANavihiM niruvei // 1360 // ettheva gurU sIsaM, sIso ya guruM paricchiuM pcchaa| vocchii socchii va suhaM, mocchii va sudiTThapeyAlo // 1361 // kAravidhi paNa sUtranI peThe mahAarthavALI hovAthI, kalyANano hetu che. tethI temAM paNa vyAkhyAnavidhino viparyaya na thAo, ema mAnIne (sArIrahI ja navarI vavajJAna viNI 2 3yst zarU50) e saMgraha gAthAmAM anuyoganI AdimAM vyAkhyAnavidhi kahe che. vaLI e pramANe kAravidhinI AdimAM kahelI vyAkhyAnavidhi sAMbhaLIne sudaDha vyAkhyAnavidhinA vicAravALA gurU ziSyanI, athavA ziSya gurUnI parIkSA karIne pachI gurumahArAja guNavAna ziSyane dhAravidhino artha sukhe kaheze, athavA ziSya tevA gurU pAse sAMbhaLaze. athavA doSavALA gurUno ziSya tyAga karaze ane doSavALA ziSyano gurU tyAga karaze. A kAraNathI dvAravidhinI AdimAM vyAkhyAnavidhi kahela che. 1360-1361. punaH ziSya pUche che ke - sANugamaMgaMpi ihaM, jai bhannai kiM na kIrai iheva ? / dAei payattayaraM, vakkhANavihI ya suttammi // 1362 / / te vyAkhyAnavidhi anugAmanuM aMga che, tethI dvAravidhinI AdimAM kahI che, paNa sUtrAnugAmanI AdimAM nathI kahI, tema 1350mI dhArasaMgrahanI gAthAmAM paNa A vyAkhyAnavidhi dvAravidhinI AdimAM kema na kahI ? (uttara) sUtrAnugamamAM vyAkhyAnavidhi mATe vadhAre prayatna karavo ema batAvavA mATe anugAmanI AdimAM vyAkhyAnavidhi kahI che. kadAca dvAravidhimAM vyAkhyAnavidhi barobara na thayo hoya to sUtrAnugama vakhate to jarUra thavo joIe, e batAvavA anugamanI AdimAM vyAkhyAnavidhi batAvyo che. 1362. prathama jaNAvela zaMkAnA uttaramAM bIjA AcAryo ema kahe che ke - aNuogAivibhAge, vakvANavihIvi tappasaMgeNaM / saMpati che te, vajuM so va yo kono ? zarUdI saMgahagAhAe puNa, aNuogAIe biMti daaeNtaa| jo vannio'Nuogo, sa'yaM sa vihI jadatthaMti // 1364 / / Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI vyAkhyAna vidhi aMge zaMkA samAdhAna. [487 bIjA AcArya ema kahe che ke AgaLa anuyoga vibhAga karAze, te prasaMgane lIdhe vyAkhyAnavidhi prathama kahela che, kAraNa ke te anuyoga kahevAne tathA sAMbhaLavAne koNa yogya che? vaLI 1350 mI saMgrahagAthAmAM, anuyoganI AdimAM vyAkhyAnavidhi batAvatA ema kahe che, ke je anuyoga pahelAM kahela che, teja A anuyoga gAthAnA aMte kahela che ke tene mATe ja te vyAkhyAnavidhi pUrve kahI che. 1363-1364. A saMbaMdhamAM bIjA AcAryo ema kahe che, ke AgaLa 1385mI gAthAmAM anuyoga niyogabhASA vigere prakArathI anuyogano vibhAga kahevAze, te prasaMge e anuyoga vigere kahevAne tathA sAMbhaLavAne koNa yogya che ? te jANavA mATe saMgrahagAthAmAM lAravidhinI Agama pahelAM ja vyAkhyAnavidhi kahela che. vaLI zipayA ItyAdi 1350 mI saMgrahagAthAmAM anuyoganI AdimAM ane dvAravidhinI pachI vyAkhyAnavidhi batAvavAthI ema jaNAve che, ke anuyogaAdino vibhAga karavAnA avasare dvAravidhinI pahelAM je anuyoga kahela che te anuyoga A saMgrahagAthAnA aMte kahela che te jANavo. matalaba ke 1350 mI saMgrahagAthAmAM prathama dvAravidhi, te pachI pravacananA ekArthika kAranI vyAkhyA karatAM "3y3o ja niphoityAdi 1385 mI gAthAthI anuyoga kahyo, te pachI "jo vaM" ityAdi 1435 mI gAthA vaDe vyAkhyAnavidhi kaheze, te pachI "se nira" ityAdi gAthAthI dvAravidhi kahyo ane te pachI sUtrAnuyoga kahyo A pramANe krama che. ahIM jema dvAravidhi pUrve svarUpathI vyAkhyAnavidhi kahela che, tema saMgraha gAthAmAM paNa jo kAravidhinI pUrve nAmathI paNa vyAkhyAnavidhi kahela hota, to koIne ema saMzaya thAta ke saMgrahagAthAnA aMte kahela anuyogadvAravidhi ane te pachI kahela sUtrAnuyoga, e be eka ja che ema samajI zakAya che, kema ke saMgrahagAthAnA aMte kahela anuyoga, sUtrAnuyoganA vyAkhyAnarUpa che; paraMtu pravacananA samAnArthI nAmonI vyAkhyA karavAnA avasare je anuyoganiyoga vagere zabdothI anuyoga kahyo che, te anuyoga, saMgraha gAthAnA aMte kahela anuyogathI bhinna che ke abhinna che? A pramANe saMzaya thAya; paNa jayAre saMgrahagAthAmAM anuyoganI joDeka vidhi kahevAya, tyAre evo nizcaya thAya che ke, 1385 mI gAthAnA aMte kahela je anuyoganA nimitte dvAravidhi kahela che, te ane saMgrahagAthAnA aMte kahela anuyoga, te baMne eka ja che. kAraNa ke e vyAkhyAnavidhi, dvAravidhinI pUrve svarUpathI kahela che, ane ahIM saMgrahagAthAmAM anuyoganI AdimAM nAmamAtrathI kahela che. 1364, have "nipAvavA" e gAthAnI vyAkhyA karatAM je avazeSa kahevAnuM che te ane AgaLanI gAthAnI prastAvanA, banne vAta bhASyakAra mahArAja kahe che. suyamiha jiNapavayaNaM, tassuppattI pasaMgao'bhihiyA / jiNa-gaNaharavayaNAo, imAiM tassAbhihANAiM // 1365 // jinapravacana eTale zruta, tenI utpatti jinezvara ane gaNadharonA vacanathI che, ema 1119mI gAthAmAM prasaMgathI kahyuM che. have e jina pravacananA nAmo A pramANe che. 1365. jinapravacananAM nAmo kahe che. Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488] pravacana-sUtra-arthanA vizeSa arthe. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga-1 (129) egaTTiyAiM tinni u, pavayaNa suttaM taheva attho ya / ekkekkassa ya etto, nAmA egaTThiyA paMca // 1366 // pravacana-sUtra-tathA artha e traNa eka arthavALAM nAmo che, ane e ekekanA pAMca pAMca eka arthavALAM nAmo che. 1366. bhASyakAra pravacanazabdano artha kahe che. jamiha pagayaM pasatthaM, pahANavayaNaM ca pavayaNaM taM ca / sAmannaM suyanANaM, visesao suttamattho ya // 1367 // je prakRta-prazasta-ane pradhAna evuM vacana tene ahIM pravacana karyuM che. e pravacana sAmAnyathI zrutajJAna che, ane vizeSathI sUtra tathA artharUpa che. '1367. sUtra tathA artha zabdano artha kahe che. siMcai kharai jamatthaM, tamhA suttaM niruttavihiNA vaa| sUei savai suvvai, sivvai ya sarae va jeNatthaM // 1368 // avivariyaM suttaM piva, suTTiya-vAvittao suvuttaMti / jo suttAbhippAo, so attho ajjae jamhA // 1369 / / "artha siMce eTale khare te vyutpatti vaDe sUtra kahevAya, athavA nirUktinI vyutpattithI arthone jaNAve sUve te stra, athavA saMbhaLAya te sUtra, viziSTa ghaTanA pamADAya te sUtra, athavA ane anusare te sUtra, tathA sukhanI peThe jyAM sudhI arthathI vivaraNa na karyuM hoya tyAM sudhI te sUtra kahevAya, athavA susthita (pramANathI abAdhita) hovAthI ane vyApta hovAthI sUtra kahevAya. ane je te sUtrano abhiprAya te artha kahevAya. kema ke je jaNAya te artha. 136 8-1369. ahIM ziSya pUche che ke - saha pavayaNeNa juttA, na suyatthegatthayA paropparao / jaM suttaM vakneyaM, attho jaM tassa vakkhANaM // 1370 // jujjai ca vibhAgAo, tiNhavi bhinnatthayA na ceyarahA / egatthANaM pi puNo, kimihegatthAbhihANehiM ? // 1371 // pravacana sAthe sUtra ane arthanuM ekArthapaNuM yogya che, paraMtu sUtra ane arthanuM paraspara ekArthapaNuM yogya nathI. kAraNa ke sUtra vyAkhe che ane te artha tenuM vyAkhyAna che (Avo atyaMtabheda che.) athavA pravacana-sUtra-ane artha e traNenAM viSaya bhinna hovAthI, bhinna mAnavA ja yogya che. paNa abhinna ke ekArtha mAnavA yogya nathI. (kema ke pravacanano sAmAnya viSaya che, ane sUtra-arthano vizeSa viSaya che.) chatAM jo e traNe eka arthavALAM hoya, topaNa te darekamAM ekArthika pAMca pAMca nAmo kahevAthI zuM ? 1370-1371. Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) sutrAdi judA judA ekArthika thavAmAM zaMkAsamAdhAna. [489 pravacana sAthe sUtra-arthanuM ekArthapaNuM yogya che, paNa sUtra ane arthanuM paraspara ekArthapaNuM yogya nathI, kema ke sUtra vyAkhyaya che ane artha tenuM vyAkhyAna che, Avo temAM atyaMta bheda che. athavA pravacana-sUtra ane artha e traNenA bhinna artha che, kAraNa ke tenA bhinna bhinna viSaya che. pravacanano sAmAnya viSaya che ane sUtra-arthano vizeSa viSaya che. jema mATI-ghaTa Adino bhinna bhinna viSaya hovAthI temanuM ekArthapaNuM yogya nathI. tema A traNeno bhinna bhinna viSaya hovAthI teonuM ekArthapaNuM yogya nathI. ane jo e traNe ekArthika che, to e darekanA judA judA pAMca pAMca ekArthika nAmo thaze nahi. ane jo thaze ema kahezo to indra-zukra-purandara Adi eka arthavALA zabdomAM paNa darekanA pAchA bIjA eka arthavALA nAmo thaze. mATe e traNe bhinna arthavALA ja che, paNa samAnArtha nathI. 1370-1371. AcAryazrI eno uttara Ape che ke - maulaM phullaM ti jahA, sNkoy-vibohmettbhinnaaii| attheNAbhinnAI, kamalaM sAmaNNao cegaM // 1372 // avivariyaM taha suttaM, vivarIyamattho tti bohakAlammi / kiMcimmattavihinnA, sAmannaM pavayaNaM neyaM // 1373 / / jema mukula ane kullAmAM saMkoca ane vikAsarUpe mAtra bheda che, ne arthathI abhinna che, kema ke e bannemAM kamaLa artha sAmAnyathI eka che. tema vivaraNa na karyuM hoya tyAM sudhI sUtra, ane bodhakALe-upadeza vakhate vivaraNa thAya te artha, ema kiMcit mAtra bheda che. paNa sAmAnyathI te pravacana ja jANavuM. 1372-1373. * jema mukula (nahi khIleluM) ane kulla (khIleluM) kamaLa hoya temAM mAtra saMkoca ane vikAsarUpe bheda che, paNa sAmAnya arthapaNe kamaLa tethI abhinna-eka ja che. A traNenA samAnArthenAmo na ghaTe ema nahi, paraMtu ghaTe, jema ke nahi khIlelA kamaLanAM mukula-kumala-koraka-nIlaka-kalikA-vRtta vigere nAmo samAnArthavALA che; ane khIlelAnAM phula-vikoca-vikAza-vikasita-unmIlitaunmiSita-smita-udri-vijaMbhita-hasita-udbuddha-vyAkoza vigere nAmo samAnArthavALAM che. temaja kamaLa-padma-araviMda-paMkaja-saroja vigere kamaLanAM samAnArthavALAM nAmo che. eja pramANe ahIM paNa jyAM sudhI artharUpe vyAkhyAna na karyuM hoya, tyAM sudhI te avikasita kamaLa jevuM sUtra samajavuM, ane vyAkhyAna vakhate tenuM vivaraNa karyuM hoya tyAre vikasita kamaLa samAna artha kahevAya. A rIte vizeSarUpe A bemAM kiMcit mAtra bheda che, ane sAmAnyarUpe to te eka pravacana-zrutajJAna che tema jANavuM. A pramANe pravacana-sUtra ane arthanAM samAnArthanAmAM kahevAmAM kaMI bAdhA nathI. 1372-1373. have pravacanAdi traNenuM ekArthapaNe bIjA dAntadvArA paNa siddha kare che. sAmanna-visesANaM jaha, vegA-NegayA vavatthAe / tadubhayamattho ya jahA, vIsuM bahupajjayA te ya / / 1374 // Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49o] nAmonI nayanI apekSAe ekAnekArthapaNuM. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 evaM sutta-tthANaM, egA-NegatthayA vavatthAe / pavayaNamubhayaM ca tayaM, tiyaM ca bahupajjayaM vIsuM // 1375 // jema sAmAnya-vizeSanI ekArthatA ane anekArthatA vyavasthAthI jaNAya che. ane jema e ubhayane artha paNa kahevAya che, tathA te sAmAnya vizeSa ane artha e traNe pRthapha pRthapha bahu paryAyavALA che; tema sUtra ane arthanI paNa vyavasthA vaDe ekArthatA ane anekArthatA che, tathA e ubhayane pravacana kahevAya che. e sUtra artha ane pravacana traNe pRthapha pRthapha bahu paryAyavALA che. 1374-137pa. mAtra vijAtIyathI vyAvRtti-bhinna AkAra pratyayanA hetubhUta hoya te sAmAnya, ane sajAtIya tathA vijAtIyanA bhinnapaNAne jaNAvanAra te vizeSa; evo sAmAnya-vizeSa padArthonI ekatA ane anetA che, eTale ke eka ja arthamAM sAmAnya-vizeSa ubhayanI sattA che tethI ekatA che, ane e bannenI bhinna bhinna sthiti hovAthI anekatA che. temaja e sAmAnya-vizeSa bannene artha kahevAya che. A traNe sAmAnya-vizeSa ane artha pRthaka pRthaka bahu paryAyavALA paNa che. jemake sAmAnyasattA-bhAva vigere sAmAnyanA paryAya che, vizeSa-bheda-paryAya vigere vizeSanA paryAya che, ane arthadravya-vastu vigere arthanA paryAya che. A pramANe jema A traNe bahu paryAyavALA che, tema prastuta sUtra ane arthanI paNa ekatA ane anekatA che. jema ke pravacanarUpa eka ja arthamAM sUtra ane artha banne vidyamAna che tethI ekatA che, ane sUtra vAcaka che tathA artha vAcya che tethI anekatA che, temaja e sUtra ane artha ubhayane pravacana kahevAya che, e traNe sUtra-artha ane pravacana pRthaka pRthapha bahu paryAyavALA che. te hamaNAM ja AgaLa 1378mI gAthAmAM kahevAze. 1374-1375. athavA e traNenI nayonI apekSAe ekatA ane anekatA virUddha nathI ema jaNAvavAne kahe che ke - ahavA savvaM nAma, vaMjaNasuddhiyanayassa bhinnatthaM / iyarassAbhinnatthaM, saMvavahAro ya tadavekkho // 1376 // saMvavahAratthAe, jamhA egaTThayA na nicchayao / to kuttArUM tela, vinuM pawAyanAmADuM zarUchaot/ athavA vyaMjana zuddhika naya (samabhirUDhanaya)nA abhiprAye zabdabheda thakI ghaTapaTAdikanI peThe sarva nAmo bhinna arthavALAM che, ane bIjA naigamAdinayanA abhiprAye abhinna arthavALAM che, tathA je saMvyavahAra (loka vyavahAra) te paNa te naigamAdinI apekSAeja prAyaH varte che, mATe vyavahAranayanI apekSAe nAmonI ekAryatA paNa che. paraMtu nizcaya nayanI apekSAe nathI, (kemake nizcayanayanA mate to sarvanAmo bhinna arthavALA che.) tethI te pravacanAdinA pRthaka pRthaka paryAyanAmo kahevAM te paNa yogya ja che. 1376-1377. | vyaMjana zuddhikanaya (zuddha samabhirUDhanaya)nA abhiprAye sarva nAmo zabdanA bhedathI ghaTa-paTAdi nAmonI peThe bhinna arthavALA che. ane bIjA naigamAdi je arthanayo tenA abhiprAye vastu aneka paryAyavALI hovAthI sarva nAmo, Indra-zukra-puraMdara Adi nAmonI peThe abhinna paryAyavALA che. Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara pravacana tathA sUtranA paryAyo. [491 vaLI saMvyavahAra-loka vyavahAra paNa ghaNuM karIne ekArthika nAmanI apekSAeja pravarte che. jema ke sva-svarga-surasA-tridazAvAsa-triviSTapa-tridiva vigere. A ekArthika nAmamALAdi zAstronI pravRtti A saMvyavahAra nayanI apekSAeja che. mATe vyavahAranayanI apekSAe nAmonI ekatA paNa che, paraMtu nizcaya nayanI apekSAe ekatA nathI; kema ke e ati zuddha zabdamaya nizcayanayanA abhiprAye sarva nAmo bhinna arthavALAM hovAthI koIpaNa nAma ekArthika nathI. tethI te pravacanasUtra-ane arthanAM bhinna bhinna ekArthika paryAyanAmo vyavahAranayanA mate yogya che. 1376-1377. have pravacana ane sUtranAM pAMca pAMca samAnArthaka nAmo kahe che. (130) suyadhamma tittha maggo, pAvayaNaM pavayaNaM ca egaTThA / suttaM taMtaM gaMtho, pATho satthaM ca egaTThA // 1378 // zratadharma-tIrtha-mArga-prAvacana-ane pravacana e pAMca pravacananA ekarthika nAmo che. sUtra-taMtragraMtha-pATha-ane zAstra e pAMca sUtranA ekArthika nAmo che. 1378. zratadharma eTale zuM ? __ boho suyassa dhammo, suyaM va dhammo sa jiivpjjaao| __ sugaIe saMjamammi ya, dharaNAo vA suyaM dhammo // 1379 // zrutano dharma eTale svabhAva te bodha eTale zratane bodhasvabhAvapaNuM che tethI zrata dharmarUpa, athavA zruta-dharma te mRtadharma e jIvano paryAya athavA sadgatimAM ke saMyamamAMdhArI rAkhanAra zruta hovAthI te dharma, tethI mRtadharma kahevAya che. 1379. tIrtha eTale zuM ? titthaMti pubvabhaNiyaM, saMgho jo nANa-caraNa-saMghAo / iha pavayaNaMpi titthaM, tatto'NatthaMtaraM jeNa // 1380 // jJAna-darzana-cAritranA samudAyarUpa je saMgha, te tIrtha athavA ahIM pravacana paNa tIrtha kahevAya che, kema ke pravacana e saMghathI abhinna che. A sarva pahelAM kaheluM ja che. 1380. mArga eTale zuM ? majjijjai sohijjai, jeNaMto pavayaNaM tao maggo / ahavA sivassa maggo, maggaNamannesaNaM paMtho // 1381 // je vaDe, karmathI malina AtmA zuddha karAya, tethI pravacana te mArga kahevAya, mokSano paMtha jethI zodhAya vicArAya, tethI pravacana mArga kahevAya. mArgaNa ke anveSaNa eka ja che. 1381. pravacana eTale zuM? pagayAiabhivihIe, pavayaNaM pAvayaNamAivayaNaM vA / sivapAvayavayaNaM vA, pAvayaNaM pavayaNaM bhaNiyaM // 1382 // 'no pragatAdi artha, ane "3aa zabdano maryAdA ane abhividhi artha che. eTale pragatavacana-prazastavacana-pradhAnavacana Adivacana athavA jIvAdine vize abhividhi ane maryAdAvaDe Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492] sUtra-pATha Adi zabdanA artho. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 karIne mokSa pamADanAra vacana te pravacana kahevAya. ane pravacana zabdano artha pahelAM kahyo che. 1382. have sUtra-taMtra-ane graMtha zabdanA artha kahe che. suttaM bhaNiyaM taMtaM, taNijjae teNa tammi va jamattho / gaMthijjai teNa tao, tammi va to taM mayaM gaMtho // 1383 // sUtrazabdano artha pahelAM kahyo che. je vaDe-jethI athavA jenI aMdara arthano vistAra karAyA te taMtra, je vaDe-jethI athavA jemAM artha guMthAya-racAya te graMtha kahevAya che. 1383. pATha ane zAstra zabdano artha kahe che. paDhaNaM pATho taM teNa, tammi va paDhijjae'bhidheyaM ti / sAsijjai teNa tahiM, va neyamAyA va to satthaM // 1384 // jethI athavA jemAM abhidheya bhaNAya eTale pragaTa karAya te pATha kahevAya che, ane je vaDe athavA jemAM AtmA zikSA pAme te zAstra, athavA jemAM zeya kahevAya te zAstra. 1384. artha vyAkhyAna ane anuyoga e artha zabdanA samAnArtha nAmo che. temAMthI have anuyoga zabdanA samAnArtha nAmo kahe che. (36) 3purUSo niramaLo, mAsa-ttimAsA 4 vattiyaM veva ee aNuogassa u, nAmA egaTThiyA paMca // 1385 / / anuyoga-niyoga-bhASA-vibhASA ane vArtika e pAMca anuyoganAM ekArthika nAmo che. 1385. aNuyoyaNamaNuogo, suyassa niyaeNa jamabhidheeNaM / vAvAro vA jogo, jo aNurUvo'NukUlo vA // 1386 // ahavA jamatthao thova-pacchabhAvehiM suyamaNuM tassa / abhidhee vAvAro jogo teNaM va saMbandho // 1387 / / anuyogazabdano artha pahelAM kahyo che, chatAM vismaraNazIla ziSyanA anugraha mATe punaH kahe che. sUtrano potAnA abhidheya sAthe saMbaMdha karavo te anuyoga, athavA sUtrano potAnA abhidheyamAM anurUpa yA anukULa yoga eTale vyApAra te anuyoga (jema ke ghaTa zabda vaDe ghaTa kahevAya che e anuyoga). athavA sUtra aNu kahevAya che, kemake artha anaMta hovAthI tenI apekSAe sUtra aNu che-alpa che, athavA 3pavA ityAdi tIrthaMkara mahArAje kahelA artha pachI gaNadharo sUtra kare che. vaLI kavio paNa hRdayamAM arthane sthApanA karIne pachI kAvya kahe che, tethI ema artha pachI thayela hovAthI paNa sutra aNu kahevAya che. te sUtrano abhidheyamAM yoga-vyApAra te aNuyoga, athavA sUtra sAthe abhidheyano saMbaMdha te aNuyoga. 1386-1387 have anuyoganA nAmAdi nikSepa kahe che. (132) nAmaM ThavaNA davie, khette kAle ya vayaNa-bhAve ya / / eso aNuogassa u, niklevo hoi sattaviho // 1388 / / Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] dravyAnuyoganuM svarUpa. [43 nAma anuyoga-sthApanA anuyoga-dravyAnuyoga-kSetrAnuyoga-kALAnuyoga-vacanAnuyoga ane bhAvAnuyoga A sAta prakAre anuyoganA nikSepA che. e gAthAno vistArathI artha kahevAne bhASyakAra mahArAja prathama nAma ane sthApanA anuyoganuM svarUpa kahe che. nAmassa joDaNuogo, ahavA jassAbhihANamaNuogo / nAme ya no khoLo, noo nAmAnuJono so / / 38 / / ThavaNAe jo'Nuogo'Nuoga iti vA Thavijjae jaM tu jA veha jassa ThavaNA, joggA ThavaNANuogo so / / 1390 / / indrAdi nAmanuM je vyAkhyAna te nAmAnuyoga, athavA je vastunuM "anuyoga" evuM nAma nAmAnuyoga, athavA nAmanI sAthe je kaMI yogya saMbaMdha te nAmAnuyoga, athavA nAma sAthe anukULa yoga te nAmAnuyoga (jemake -dIpaka vastuno dIpaka nAma sAthe, sUryano sUryanAma sAthe, agnino agninAma sAthe ItyAdi.) eja pramANe sthApanAnI vyAkhyA te sthApanAnuyoga, athavA kaSTAdimAM anuyoga karatA evA AcAryAdinI je sthApanA karAya te sthApanAnuyoga athavA sthApanAne anurUpaanukULa je yoga-saMbaMdha te sthApanAnuyoga. have dravyAnuyoganuM svarUpa kahIne kSetrAghanuyoganI bhalAmaNa kahe che. davvassa jo'Nuogo, davve davveNa davvaheuM vA / davyassa pajjaveNa va, jogo davveNa vA joggo / / 1391 / / bahuvayaNao'vi evaM neo jo vA kaheaNuvautto / vvANuona so, vuM ettAyApi // 12 / / dravyanuM je vyAkhyAna te dravyAnuyoga, dravyanI aMdara dravya vaDe athavA dravya mATe anukULa saMbaMdha te dravyAnuyoga, athavA dravyano paryAya sAthe yogya saMbaMdha athavA dravyavaDe paryAyano saMbaMdha te dravyAnuyoga, e pramANe bahuvacanathI paNa dravyAnuyoga jANavo. athavA je upayoga rahitapaNe kahe te dravyAnuyoga, eja rIte kSetrAdi anuyoga paNa jANavA. dravyano anuyoga eTale vyAkhyAna te dravyAnuyoga athavA bhUmi Adi adhikaraNabhUta dravyapara rahelA padArthano anukULa saMbaMdha te dravyAnuyoga, athavA pASANanA TukaDA Adi karaNabhUta dravyavaDe anukULa saMbaMdha te dravyAnuyoga, athavA AMbalI Adi khATA dravyavaDe vastrAdino rakta-pIta raMgAdi paryAyanI sAthe yogya saMbaMdha te dravyAnuyoga, athavA ziSyarUpa dravyane pratibodha karavAne mATe anurUpa yoga te dravyAnuyoga. Aja pramANe bahuvacanathI paNa dravyAnuyoga samajavo. jema ke dravyonuM vyAkhyAna te dravyAnuyoga, dravyomAM saMbaMdha te dravyAnuyoga. dravyovaDe saMbaMdha te dravyAnuyoga, tathA dravyonA mATe anukULa saMbaMdha te dravyAnuyoga, athavA dravyono paryAyo sAthe saMbaMdha te dravyAnuyoga, karaNabhUta dravyovaDe anurUpa saMbaMdha te dravyAnuyoga, temaja je upayoga rahita anuyoga kahe athavA kare te dravyAnuyoga. Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494] dravyanA prakAra Adi. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 A dravyAnuyoga pramANe kSetra-kALa-vacana-ane bhAva anuyogamAM paNa samajI levuM. jemakekSetranuM athavA kSetronuM vyAkhyAna te kSetrAnuyoga, kSetravaDe athavA kSetrovaDe anukULa saMbaMdha te kSetrAnuyoga, kSetramAM athavA kSetromAM anukULa saMbaMdha te kSetrAnuyoga, kSetra mATe athavA kSetro mATe anukULa saMbaMdha te kSetrAnuyoga. AvI ja rIte kALa-vacana-ane bhAva saMbaMdhI anuyoga paNa eka vacana ane bahuvacana vaDe buddhimAne kahevA. 1391-1392. have dravya keTalA prakAre che ? ane teno anuyoga kevA svarUpe che ? te kahe che. davvassa u aNuogo, jIvadavvassa'jIvadavyassa / ekkekkammi ya bheyA, havaMti davvAiyA cauro / / 1393 / / je dravyAnuyoga kahyo che, te jIvadravyano ane ajIvadravyano, ema be prakAre che. e jIvadravya ane ajIvadravya pratyekamAM dravyathI-kSetrathI-kALathI ane bhAvathI ema cAra prakAre anuyoga pravarte che. 1393. eja artha bhASyakAra vistArathI kahe che. temAM prathama ekavacanavALA dravyAnuyoga padanI vyAkhyA kare che. davveNegaM davva saMkhAIyappaesamogADhaM / kAle'NAianihaNo, bhAve nANAiyANaMtA // / 1394 // emeva ajIvassa'vi, paramANU davva egadavvaM tu / khette egappaese, ogADho so bhave niyamA / / 1395 / / samayAiThi asaMkhA, usappiNIo havaMti kAlammi / vaNNAi bhAvaNaMtA, evaM dupaesamAIvi / / 1396 // dravyathI jIva eka dravya che, kSetrathI te jIvadravya asaMkhyAta pradezamAM avagAhI rahela che, kALathI te anAdi ananta che, ane bhAvathI jJAnAdi agurulaghu anantA paryAyovALo che. eja pramANe ajIvadravyano paNa cAra prakAre anuyoga che. temAM dravyathI 52mANu eka dravya che, te kSetrathI eka pradezamAM avagAhI rahela che, kALathI eka samayathI AraMbhIne asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI sudhI, ane bhAvathI varNa-gaMdha Adi anaMtA paryAyo che. (A pramANe dvIaNukaskaMdhono paNa dravyAdi cAra prakAre anuyoga samajavo.) have 'dravyono anuyoga" e padanI vyAkhyA kare che. davyANaM aNuogo, jIvA jIvANa pajjavA neyA / vi ya maggaNAo'NegA saTTANa-paraThANe / / 1397 / / dravyono anuyoga vicAratAM jIva ane ajIva dravyonA paryAyonI vyAkhyA jANavI, ane temAM paNa svasthAna tathA parasthAnamAM aneka mArgaNAo che. 1397. jyAre dravyono anuyoga vicArIe tyAre jIva ane ajIva dravyonA paryAyo jANavA joIe. temAM paNa svasthAna ane parasthAnamAM aneka mArgaNA-vicAraNAo che. jemake dravyathI vicAratAM jIvadravya anaMtA che, ane ajIva dravya paNa anaMtA che. A svasthAne mArgaNA-vicAraNA samajavI. Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) kSetrAnuyoganuM svarUpa. [45 tathA kSetrathI-kALathI ane bhAvathI vicAraNA te parasthAne mArgaNA samajavI. temAM kSetrathI sarvajIva ane ajIva dravyo samasta lokAvagAhI che, kALathI anAdi anaMta che ane bhAvathI anaMta paryAyavALAM che. 1397. have dravyavaDe athavA dravyovaDe, dravyamAM athavA dravyomAM anuyoga je kahyo che, tenuM svarUpa he che. vattIe akroNa va, karaMgulAINa vAvi daveNaM / akrohiM ya davbehiM, ahigaraNe kappa kappehiM // 1398 / / vartI-akSa-athavA hAthanI aMgulI Adi dravyavaDe je vyApAra karAya te dravyAnuyoga, tathA akSo vaDe ane kalpanIya adhikaraNa athavA adhikaraNorUpa dravyovaDe je vyAkhyA karAya te dravyAnuyoga. 1398. khaDI athavA cAkanA bhUkAthI banAvela saLI vaDe akSara athavA pada vigere lakhIne vyAkhyA karAya te dravyavaDe anuyoga. bhAMgAonA vicAramAM akSovaDe pAsAo vaDe je vyAkhyA karAya te paNa dravyavaDe anuyoga kahevAya. tathA hAthanI aMgulIAdivaDe kaMIka batAvatAM je vyAkhyA karAya tepaNa dravyavaDe anuyoga kahevAya che. tathA ghaNA akSa-pAsAo vaDe je vyAkhyA karAya te dravyo vaDe anuyoga, ane eka kAMbaLIthI banAvela kalpanIya saMthArArUpa adhikaraNapara besIne jayAre vyAkhyA kare tyAre te dravyamAM anuyoga kahevAya, temaja bahu kAmaLIothI banAvela kalpanIya saMthArArUpa dravyo para rahIne jayAre vyAkhyA karAya tyAre te dravyomAM anuyoga kahevAya. 1398. e cha prakAre dravyAnuyoga kahyo, have cha prakAre kSetrAnuyoga kahe che. pannattijaMbudIve, khettassemAi hoi aNuogo / khettANaM aNuogo dIva-samuddANa pannatI // 1399 / / kSetrano anuyoga A pramANe che. jaMbUDhIpaprajJaptisUtra te kSetrAnuyoga che, kemake temAM eka jaMbUdvIpa kSetranuM vyAkhyAna che, ane dvIpasAgaraprajJapti sUtramAM dvIpa-samudronI je prajJapti, te kSetrono anuyoga che, kema ke temAM ghaNA dIpa-samudronuM vyAkhyAna che. 1399. jaMbuddIvapamANaM, puDhavijiyANaM tu patthayaM kAuM / evaM mavijjamANA, havaMti logA asaMjjA // 1400 / jaMbUDhIpa jevaDo prasthaka (pAlo) karIne tene bharavA ane khAlI karavAnA kramavaDe jyAre sarva sUkSma ane bAdara pRthvIkAya jIvo tethI mapAya, tyAre asaMkhya lokAkAza pradeza jeTalA jaMbUdvIpa jevaDA prastha thAya; evI prarUpaNAmAM kSetravaDe anuyoga kahevAya che. ane bahu dvIpa jevaDo prasthaka karIne niraMtara bharavA ane khAlI karavAnA kramavaDe temAM sarva pRthvIkAyanA jIvo mapAya, tyAre asaMkhya lokAkAza pradezanA samUha jeTalA bahu lIpa jevaDA prastha thAya che. A prarUpaNAmAM kSetro vaDe anuyoga jANavo. ahIM je asaMkhyAtuM che, te pUrvanA jaMbUdvIpanA asaMkhyAtA karatAM nAnuM che, kema ke ahIM prastha bahu moTA mAnela che. 1400. Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlAnuyoganuM svarUpa. khettammi u aNuogo, tiriyaM logammi jammi vA khette / aDDAiyadIvesuM, chaladdhavIsAi khette || 1401 // tiyaMglokakSetramAM athavA je gAma-nagarArdimAM, vyAkhyAna sabhA vigere kSetramAM rahIne anuyoga karanAra anuyoga kare, te kSetramAM anuyoga kahevAya; ane aDhIdvIpa-samudramAM athavA sADI pacIsaAryakSetromAM rahIne je anuyoga pravarte, te kSetromAM anuyoga kahevAya. 1402. have cha prakAre kAlAnuyoga kahe che. 496] kAlassa samayarUvaNa, kAlANa tadAi jAva savvaddhA / kANAnilAvahAro, kAlehi u sesakAyANaM / / 1402 / / samayanI prarUpaNA karavI te kAlano anuyoga, samayathI mAMDIne sarva kAlanI prarUpaNA karavI te kAlano anuyoga, vAyukAyanA apahArathI kAlavaDe anuyoga, ane zeSakAyanA apahArathI kAlavaDe anuyoga kahevAya che. 1402. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 kamaLapatrane bhedavAnA athavA jIrNavasra phADavAnA dRSTAntathI samayanI prarUpaNA vyAkhyA karavI te kAlano anuyoga kahevAya. ane samayathI AraMbhIne sarvakALanI prarUpaNA-vyAkhyA karavI te kALono anuyoga kahevAya. vaikriyazarIravALA bAdara paryApta vAyukAyajIvo ardhA palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa kALe apaharI zakAya, A pramANe prarUpaNA karavI te kALa vaDe anuyoga kahevAya. koTyAcAryanuM kahevuM e pramANe che, ane te sivAya bIje anuyogadvArAdimAM to ema kahyuM che, , ke vaikriyazarIravALA vAyukAya jIvo kSetra palyopamanA asaMkhyAtamA bhAganA pradeza jeTalA che. A be abhiprAyamAM satya zuM che, te kevaLI jANe. tathA zeSa pRthvIkAyAdinA apahArathI kALovaDe anuyoga thAya che. jemake eka AvalikAmAM jeTalA samayo che, teno varga karIe, ane tevA asaMkhyAtA vargamAM jeTalA samayo hoya, teTalA bAda paryAptA teukAya jIvo che te, tathA utpanna thatA trasakAya jIvo e sarva asaMkhyAtautsarpiNI ane avasarpiNI kALe apaharI zakAya. eja pramANe pRthvIkAyAdimAM paNa yathAsaMbhava kahevuM. 1402. have zeSa kALAnuyoganA be prakAra tathA vacanAnuyoganA pahelA be prakAra AcAryazrI kahe che. kAlammi bIyaporisi, samAsu tisu dosu vAvi kAlesu / vayaNassegavayAI, vayaNANaM solasahaM tu || 1403 // bIjI porisinA kALamAM sUtranuM vyAkhyAna karAya, te kALamAM anuyoga kahevAya. utsarpiNIavasarpiNi kALanA traNa ArAmAM anuyoga-vyAkhyAna pravarte che, te kALomAM anuyoga, ekavacanadvivacanAdimAMthI koIpaNa vacananI vyAkhyA karavI, te vacanano anuyoga ane bahuvacanono anuyoga te paNa vacanAnuyoga che, te soLa prakAre che. 1403. pahelI porisimAM sUtra bhaNAya che, ane bIjI porisimAM teno anuyoga eTale vyAkhyAna karAya che. tethI te bIjI porisi te kALano anuyoga kahevAya, kemake emAM bIjI po2isirUpa Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] vacanAnuyoganuM svarUpa. [47 kALanI mukhyatA che. tathA avasarpiNIkALanA suSamaduHkhamA du:khamasukhamA ane duHkhamArUpa traNa ArAmAM temaja utsarpiNIkALanA duHSamA suSamaduHkhamA rUpa be ArAomAM (sUtravyAkhyAnarUpa) anuyoga pravarte che, te sivAyanA ArAomAM nathI pravartato, tethI te kALomAM anuyoga kahevAya. A pramANe cha prakAre kAlAnuyoga che. have cha prakAre vacanano anuyoga kahe che. A pramANe ekavacana hoya, A rIte dvivacana hoya, ane AvA prakAre bahuvacana hoya, e pramANe ekavacanAdimAMthI koIpaNa ekavacananI vyAkhyA karavI te vacanano anuyoga kahevAya che. ane ghaNAM vacanono anuyoga te paNa vacanAnuyoga kahevAya che. te vacanAnuyoga soLa prakAre thAya che, A pramANe "A strI, A purUSa, A napuMsaka' ema liMgapradhAna vacano te liMgatrika kahevAya. eka-be ane bahu vyaktinuM kathana karanAra zabdo te vacanatraya kahevAya. karyuM che, kare che, ane karaze ema bhUtAdikALanuM pratipAdana karanAra zabdo te kALatrika kahevAya. 'te' ema parokSa artha pratipAdana karanAra vacana te parokSavacana, "A" ema pratyakSa arthano nirdeza karavo te pratyakSavacana, upanaya eTale stutivacana ane apanaya eTale niMdAvacana, te benA cAra prakAra che. jema ke - "A sundara strI che." A upanaya vacana kahevAya. "A kurUpA strI che" A apanayavacana kahevAya. A strI sundara che, paraMtu duHzIlA che," upanayApanayavacana kahevAya. "A strI kurUpA che, paraMtu suzIlA che." e apanayopanayavacana kahevAya. manamAM kaMI bIjuM dhArIne vipratAraka buddhie (ThagavAnI buddhie) kaMIka bIjuM ja kahevAnI IcchA hoya, paNa sahasA je manamAM hoya, teja bolI javAya; adhyAtmavacana kahevAya. A pramANe traNa liMga-traNavacana-traNakALa-parokSapratyakSa-cAra prakAre upanayApanaya ane adhyAtmavacana e soLa prakAranA vacanonI vyAkhyA karavI te vacanono anuyoga kahevAya. temaja sAtavibhaktionAM traNa traNa vacana hovAthI ekavIsa vacanonI vyAkhyA, te paNa vacanono anuyoga jANavo. 1403. have vacanavarDa-vacanovaDe ane vacanamAM anuyoga, e traNa bhedonuM svarUpa kahe che. vayaNAyariyAI, ekkeNuto bahUhiM vayaNehiM / vayaNe khaovasamie, vayaNesu u natthi aNuogo || 1404 || AcArya Adine ekavAra prArthanA karavAthI vyAkhyA kare te vacanavaDe anuyoga kahevAya, ane bahuvAra prArthanA karavAthI vyAkhyA kare te vacanovaDe anuyoga kahevAya. tathA kSAyopamika vacanamAM vyAkhyA kare te vacanamAM anuyoga kahevAya, ane vacanomAM anuyoga to hoto ja nathI. 1404. koI AcArya mahArAja sAdhue ekavAra ekaja vacanathI prArthanA karavAthI vyAkhyA kare, to te vacanavaDe anuyoga kahevAya ane ghaNIvAra ghaNA vacanothI prArthanA karyAthI vyAkhyAna kare, te vacanovaDe anuyoga kahevAya tathA kSayopamika vacanamAM rahelA AcAryanuM vyAkhyAna te vacanamAM anuyoga kahevAya. ane vacanomAM anuyoga saMbhavato nathI. kAraNa ke vacananuM kSAyopamikapaNuM aneka prakAre hotuM nathI. A saMbaMdhamAM bIjAo vyaktionI vivakSAe bahu kSAyopamika 63 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498]. bhAvAnuyoganuM svarUpa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 vacanomAM paNa anuyoga mAne che, te paNa avirUddha che. A rIte pAMca athavA cha prakAre vacanAnuyoga kahyo. 1404. have cha prakAre bhAvAnuyoga kahe che - bhAvassegayarassa u, aNuogo jo jahaTThio bhAvo / domAisaMnigAse, aNuogo hoi bhAvANaM // 1405 // audayikAdi bhAvomAMnA koIpaNa eka bhAvanuM yathAvasthita vyAkhyAna karavuM te bhAvano anuyoga, ane be-traNa AdinA saMyoge e bhAvonuM vyAkhyAna karavuM te bhAvono anuyoga kahevAya. 1405. bhAveNa saMgahAINa'NNayareNaM dugAibhAvehiM / bhAve khaovasamie, bhAvesu ya natthi aNuogo // 1406 // ahavA AyArAisu, bhAvesu u esa hoi aNuogo / sAmittaM Asajja va, pariNAmesuM bahuvihesuM // 1407 / / saMgrahAdimAMnA koIpaNa bhAve vyAkhyA karAya, te bhAvavaDe anuyoga, kSayopazama bhAvamAM rahIne vyAkhyA karavI, te bhAvamAM anuyoga, ane bhAvomAM anuyoga nathI. athavA AcArAdi viSayabhedathI bhinna evA kSAyopamika bhAvomAM vyAkhyA karavI te bhAvomAM anuyoga athavA svAmipaNuM pAmIne bahu prakAranA pariNAmomAM vyAkhyA karavI, te bhAvomAM anuyoga. 1406-1407. saMgrahAdi pAMca prakAranA adhyavasAya-mananA bhAva che, temAMnA koIpaNa eka bhAvathI vyAkhyAna karAya, te bhAvanaDe anuyoga kahevAya. tathA e pAMca bhAvomAMnA be-traNa Adi bhAvothI vyAkhyAna karAya, te bhAvovaDe anuyoga kahevAya. e pAMca bhAvo A pramANe che. jemake (1) A ziSyo kevI rIte sUtrArthagrahaNa karanArA thaze ? (2) A loko gItArtha thaIne vastrAdivaDe gacchane kevI rIte upakAra karaze? (3) mane paNa A vyAkhyA karatAM karma nirjarA thaze. (4) tathA ethI mArUM zrutajJAna paNa vRddhi pAmaze. (5) ane vaLI ema karavAthI zrutano avyayabhAva paNa thaze. A pAMca prakAranA abhiprAyathI zrutanI sUtrArthathI vyAkhyA kare vAMce. tathA kSAyopazama bhAvamAM vartanArAne vyAkhyA karatAM bhAvamAM anuyoga thAya che, ane bhAvomAM anuyoga nathI hoto, kemake kSayopazamapaNe te ekaja che. athavA eka ja kSayopazamabhAva AcArAMgAdi zAstranA viSayabhedathI bheda pAme che, tethI AcArAMgAdi zAstronA viSayabhedavALA kSAyopathamikanI apekSAe bhAvomAM paNa anuyoga che, ema kahevAmAM kaMI virodha nathI. athavA svAmIpaNuM pAmIne ghaNA vyAkhyAna karanArAonI apekSAe, ghaNA kSAyopathamika pariNAmomAMbhAvomAM anuyoganI pravRtti thAya che. tethI paNa bhAvomAM anuyoga kahevAmAM kaMI harakata nathI. 1406-1407. have A anuyoganA viSayabhUta dravyAdino, jeno jayAM samAveza athavA bhajanA che, te kahe che. Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAdinuM AdhArAdheyarUpa. davve niyamA bhAvo, na viNA te yAvi khetta - kAlehiM / khette tihavi bhayaNA kAlo bhayaNA ya tIsuMpi // / 1408 || dravyamAM bhAva-paryAya avazya hoya che, kema ke te vinA dravya nathI hotuM, ane te dravya tathA bhAva kSetra vinA nathI hotA. vaLI kSetramAM e traNenI bhajanA che ane dravyAdi traNamAM kALanI paNa bhajanA che. 1408. bhASAMtara] dravyamAM bhAva-paryAya avazya hoya che ja, paryAya vinAnuM dravya kadi paNa kayAMya nathI hotuM. ane e dravya ane bhAva e be kSetra tathA kALa vinA nathI hotA, kemake koIpaNa kSetramAM dravya avagAheluM ane sthitivALuM hoya che ja. eTale dravya-bhAva paNa kSetra ane kALa vinA kadi paNa nathI hotA. tathA kSetramAM dravya-kALa-ane bhAvanI bhajanA hoya che, kemake lokakSetramAM te hoya che ane aloka kSetramAM te nathI hotA. prazna :- bhagavan ! e traNenI kSetramAM bhajanA kema kaho cho ? kAraNa ke alokamAM paNa AkAza dravya che, vartanAdirUpa kALa che, ane agurUlathuAdi anantA paryAyo rUpa bhAva paNa che, to tyAM e traNenI bhajanA kema kahevAya ? uttara :- bhAI ! tArUM kahevuM satya che, paraMtu tyAM alokamAM je AkAza dravya kahevAya che, te ayogya che, kema ke te to kSetranuM grahaNa karavAthI temAM ja AvI gayuM, vaLI ahIM kALa paNa samayAdirUpa vicAravAno che, vartamAnAdirUpa kALa nathI kahyo, tethI te samayAdirUpakALa manuSyakSetra sivAya anyatra nathI ane vartanAdirUpakALa to kSetranuM grahaNa karavAthI temAMja AvI gayo. ane paryAyo je bhAvo, te paNa dharmAstikAya-adharmAstikAya-pudgalAstikAya ane jIvAstikAya dravyasaMbaMdhIja kahelA che, ane te bhAvo-paryAyo to alokamAM nathI. AkAzanA agurUlaghu paryAyo kSetragrahaNa ka2vAnI sAthe ja grahaNa thayA eTale ahIM AdA nathI kahyA. mATe alokamAM dravya-kALa-ane bhAvano abhAva che. vaLI dravyakSetra-ane bhAva e traNamAM kALa bhajanAe che. kAraNa ke samayakSetra (manuSyakSetra)nI aMdara rahelA e traNemAM samayAdirUpa kALa che, ane samayakSetranI bahAranA e traNemAM samayAdirUpa kALa nathI. A pramANe rahelA A dravyAdino anuyoga-vyAkhyAna pravarte che thAya che. 1408. - have prasaMgathI dravyAdi saMbaMdhI bIjuM paNa kaMIka svarUpa kahe che. AhAro AheyaM ca, hoi davvaM taheva bhAvo ya / [49 khettaM puNa AhAro, kAlo niyamAu Aheo / / 1409 / / dravya paryAyono AdhAra che ane kSetramAM Adheya che, tevIja rIte bhAva-paryAya paNa kALano AdhAra che ane dravyamAM Adheya che. kSetra sarvano AdhAra che, ane kALa sarvathA Adheya che. 1409. dravya, paryAyano AdhAra che ane kSetramAM Adheya che, tathA bhAva-zyAmavarNAdi samayAdi sthitivALA hovAthI kALano AdhAra che, ane dravyamAM e Adheya che. vaLI AkAzarUpa kSetra sarva dharma-adharma pudgala-kALa ane jIva dravyono, tathA agurUlaghu paryAyono AdhAraja che. paNa Adheya nathI, kemake sarva vastuo temAM ja avagAhIne rahI che. ane te pote koImAM rahyuM nathI paNa Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500] ananuyoganAM udAharaNo. [vizeSAvazayaka bhASya bhAga. 1 svapratiSThita che, tethI te koInuM Adheya nathI. kALa avazya Adheya ja che, paNa koIno AdhAra nathI, kema ke te dravya-paryAyomAM rahe che, ane kALamAM anyanI sthiti nathI. 1409. eso'NurUvajogo, gao'Nuogo io vivajjatthaM / ___ jo so tu aNaNuogo, tattheme hoMti diTuMtA // 1410 // A pramANe nAmAdi bhede sAta prakArano anuyoga kahyo. have tethI viparIta ananuyoga ane te anuyoga ane anuyoganAM udAharaNo kahe che. 1410. (33) vacchaoft dhruNA, sA reva hiraDennA / gomellae ya vayaNe, satteva ya hoMti bhAvammi // 1411 // (134) sAvagabhajjA sattavaie ya, koMkaNagadArae naule / __kamalAmelA saMbassa, sAhasaM seNie kovo // 1412 / / e pramANe anukULa saMbaMdhavALo sAta prakArano anuyoga kahyo; have ethI viparIta evo sAta prakAre je ananuyoga che te kahIzuM, tenAM A daSTAnto che. dravyAnanuyogamAM vatsa ane gAyanuM, kSetrAnanuyogamAM kubbAnuM, kAlAnanuyogamAM akAlasvAdhyAyanuM, vacanAnanuyogamAM badhiranA AlApanuM ane gAmaDIyAnuM udAharaNa che. tathA bhAvAnanuyogamAM to judAM sAta udAharaNa che. te A pramANezrAvakanI bhAryAnuM, sAmAdika purUSanuM, koMkaNaka putranuM, noLIyAnuM, kamaLAmeLAnuM, zAMbanA sAhasanuM, ane zreNikanA kopanuM udAharaNa. 1411-1412. A udAharaNomAMnuM paheluM vatsa ane gAyanuM udAharaNa bhASyakAra upanayapUrvaka samajAve che. khIraM na dei sammaM, paravacchaniogao jahA gAvI / chaDDejja va paraduddhaM, karejja dehovarohaM vA // 1413 / / taha na caraNaM pasUte, parapajjAyaviNiogao davvaM / puvacaraNovaghAyaM, karei dehovarohaM vA // 1414 // jiNavayaNAsAyaNao, ummaayaa-''tNk-mrnnhsnnaaii| pAvejja savaloyaM, sa bohilAhovaghAyaM ca // 1415 // davvavivajjAsAu, sAhaNabheo tao caraNabheo / tatto mokkhAbhAvo, mokkhAbhAve'phalA dikkhA // 1416 // jema gAyane anya gAyano vatsa lagADavAthI govALane sArI rIte dUdha dohavA nathI detI, ane bIjAM doheluM dUdha hoya te paNa lAta mArI DhoLI nAMkhIne lAtaprahArAdithI zarIrane pIDA kare che; tevI rIte paraparyAyanA viniyogane pAsADeluM dravya, cAritrane utpanna nathI karatuM, ane pUrvanA cAritrano ghAta karIne rogAdivaDe zarIrane pIDA kare che. vaLI eja pramANe jinavacananI AzAtanA thavAthI, te AzAtanA karanArane unmAda-roga maraNAdi kaSTa thAya che sarva vratano lopa ane bodhi Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara. dravyAnanu yoganuM udAharaNa. [501 samakitano nAza kare che. kAraNa ke dravyanI viparIta prarUpaNAthI jJAnAdi sAdhanano bheda thAya che, e sAdhananA bhedathI mokSano abhAva thAya che, ane mokSanA abhAve dIkSA niSphaLa thAya che. 14131414-1415-1416 . sAta prakAranA ananuyogone dAntapUrvaka bhASyakAra kahe che. temAMnA pahelA be nAma ane sthApanA ananuyoga sugama hovAthI teno vistAra nathI karatA, ane dravyAnanuyoga udAharaNa pUrvaka samajAve che. jema koI eka kAbaracitrI gAyane bIjI kALI gAyano vatsa lagADe, to te gAya dohanArane sArI rIte dUdha dohavA detI nathI, kema ke tene potAnA vatsa sivAya bIjo vatsa dhAvavA joDela hovAthI ananuyoga che, ema ananuyogathI te gAya dohavA nathI detI eTaluM ja nahi, paNa bIjI gAyanuM doheluM dUdha hoya te paNa DhoLI nAMkhe che ane lAtaprahArAdivaDe dohanAranA hAtha-paga Adi avayavone pIDA karavAthI zarIrane bAdhA utpanna kare che. tevI rIte ahIM paNa vaktA purUSa jayAre jIvAdidravyane ajavAdidravyonA dharma vaDe prarUpe, athavA ajavAdi dravyane jIvAdi dravyanA dharmavaDe prarUpe che, tyAre e pramANe paraparyAyanA virUddha niyogathI viparIta rIte prarUpAtuM te dravya cAritra utpanna karatuM nathI - cAritrano hetu thatuM nathI. eTaluM ja nahi, paraMtu e pramANe ananuyoga karatAMviparIta vyAkhyA karatAM te vaktAnA pUrvaprApta cAritrano ghAta thAya che, temaja e rIte avidhie prarUpaNA karatAM rogAdinI utpatti thavAthI tenA zarIrane paNa bAdhA pIDA thAya che. vaLI e pramANe viparIta prarUpaNA karatAM jinavacananI AzAtanA thavAthI unmAda-roga-maraNa Adi duHkho prApta thAya che, sarva vratano lopa thAya che, ane samakitano paNa nAza thAya che. kAraNa ke viparIta prarUpaNAthI dravyano viparyAsa thAya che, ane tema thavAthI samyagu jJAnAdi sAdhanano bheda thAya che. sAdhanano (samyagujJAnAdikano) bheda thavAthI cAritrano bheda thAya che ane cAritranA bhedathI mokSarUpa sAdhyano bheda thAya che. eTale ke sAdhananA abhAve sAdhyano paNa abhAva thAya che, ane chevaTe mokSa mATe grahaNa karelI dIkSA niSphaLa thAya che, kema ke ema karavAthI te dIkSAnuM phaLa mokSa prApta nathI thatuM. e pramANe dravyano anuyoga karavAne badale ananuyoga karavAmAM Ave eTale viparIta vyAkhyA karavAmAM Ave to uparokta doSo prApta thAya che. 1413-1414-1415-1416. have dravyano saman anuyoga karavAmAM je guNo thAya che, te kahe che. sammaM payaM payacchai, sa vacchaviNiogao jahA gheNU / taha sayapajjavajoe, davvaM caraNaM jao mokkho // 1417 // jema gAya potAnA vatsanA viniyogathI sArI rIte dUdha Ape che, tema svaparyAyanA viniyogathI dravya paNa cAritra utpanna kare che, ane te cAritrathI mokSa prApta thAya che e dUdhanA anuyoga ne ananuyoganA dRSTAMta kahyAM. 1417. have kSetrAdinA anuyoga ane ananuyogamAM anukrame udAharaNa pUrvaka guNa ane doSo kahe che. Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502] kSetrAnanuM yoganuM udAharaNa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 evaM khettAIsuvi sadhammaviNiogao'Nuogo tti / vivarIe vivarIo, sodAharaNo'NugaMtavbo // 1418 // eja pramANe kSetrAdimAM svadharmanA viniyogathI anuyoga thAya che, ane ethI viparIta paradharmanA viniyogathI ananuyoga thAya che, te udAharaNa pUrvaka jANavuM. 1418. upara kahyA mujaba kSetra-kALa-vacana-ane bhAvamAM paNa svadharmanA saMyogathI vyAkhyA karatAM anuyoga thAya che, ane paradharmanA saMyogathI vyAkhyA karatAM ananuyoga thAya che, tenAM dRSTAMto potAnI buddhie karIne bIjA graMthothI jANavA. A pramANe saMkSepa kare che to paNa ziSyanA anugrahane mATe tenAM dRSTAnta anukrame A pramANe kahe che. pratiSThAna nagarano zAtavAhana rAjA, nabhovAhana rAjAnI rAjadhAnI bharUca nagarIno dara varSe AvIne ghero nAMkhI rodha karato hato ane varSARtumAM pAcho potAnA nagare jato hato. ane te sivAyanA kALamAM tyAM raheto hato. ema karatAM eka vakhata rodha karavA Ave chate potAnA nagara tarapha javAnI icchAvALA te rAjAe taMbunA sabhAmaMDapamAM ja bhUmi upara pAtra vinA thuMka nAMkhyuM, te uparathI rAjAne thuMkavAnuM pAtra dhAraNa karanAra kunna, je tyAM ubhI hatI, teNe vicAryuM ke - "rAjA A sthAnano tyAga karIne avazya prabhAte potAnA nagara tarapha jaze, kema ke jo jaladI javAno na hoya, to A sthAnake Ama pAtra vinA thuMke nahI. A pramANe vicArIne te kubbAe potAnA paricita koI vAhanavALAne potAno nizcaya kahyo, tethI teNe vAhano taiyAra karIne rAjAnA javA pahelAM ja te ravAnA karI dIdhAM, tenI pAchaLa sarva lazkara paNa javAne taiyAra thaI gayuM. ane javA mAMDayuM. lazkara cAlavAthI uDelI dhULathI AkAza bharAI gayuM, AthI vismita manavALA rAjAe vicAryuM ke meM koIne paNa prayANa mATe kahyuM nathI. dhULa uDavAnA bhayathI alpa parivAra sAthe mAtra mAre ekalAeja AgaLa javuM ane pAchaLathI sarva sainyane AvavAnuM kahevuM, Avo mAro vicAra hato, tenA badale Ato ethI viparIta thayuM. paNa A sarva sainyanA lokoe prayANa jANyuM kevI rIte ? pachI e saMbaMdhI tapAsa karatAM paraMparAe enuM kAraNa kunjA che ema jANyuM, tene pUchatAM teNe e pUrva hakIkatathI potAno sarva nizcaya jaNAvyo. A sthaLe sabhAmaMDapanI bhUmimAM thuMkavuM te kSetravaDe ananuyoga che ane te thuMkane pAtramAM levuM, vALI nAMkhavuM vigere anuyoga che. e pramANe ahIM prastutamAM paNa AkAzane ekAMta nitya-ekaapradezI che, ema kahevAthI kSetrano ananuyoga thAya che, ane syAdvAdazailI vaDe kathaMcit nitya vagere kahevAthI kSetrano anuyoga thAya che. A pramANe kSetranA anuyoga ane ananuyogamAM kunjAnuM udAharaNa kahyuM. have kALanA anuyoga ananuyogamAM akAle svAdhyAya karanAra sAdhunuM dRSTAMta kahe che. koieka sAdhu kAlikazruta gaNavAno vakhata vItI gayA chatAM, te dhyAnamAM nahI rahevAthI akALe te mRtanuM punarAvartana karavA lAgyA, tethI koI samyagudRSTi devatAe vicAryuM ke "A muni akALe zruta gaNe che, tethI koI mithyAdaSTi deva temane chaLaze, mATe huM temane tema karatAM nivArUM." ema vicArIne te devatA govAlaNanuM rUpa dhAraNa karI, mAthe chAzathI bharelo ghaDo mUkIne te muninI najIkamAM koIne chAza levI che ! chAza." ema vAraMvAra moTA avAjathI bolIne gamanAgamana Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) vacana ananuyoganuM udAharaNa. [503 karavA lAgI, tenA te avAjathI udvega pAmelA munie kahyuM - "are bAI ! zuM atyAre chAza vecavAno tAre vakhata che? AthI te govAlaNIe kahyuM ke "mahArAja ! tyAre zuM tamAre paNa atyAre A kAlikasutranA svAdhyAyano vakhata che ?' tenA te vacanathI vismaya pAmelA sAdhue upayoga daIne pote akALe punarAvartana karyuM jANI, te mATe mithyAduSkata ApyuM. pachI te devatAe pragaTa thaIne kahyuM ke "mahArAja ! akALe svAdhyAya karavAthI mithyASTi devo chaLa kare che, mATe have pharI Ama akALe svAdhyAya na karazo.' ema sAdhune zikhAmaNa ApIne deva antardhAna thaI gayo. ahIM akALe svAdhyAya karavAthI kALano ananuyoga thAya, ane yogyakALe svAdhyAya karavAthI kALano anuyoga thAya. prastutamAM paNa kALanA dharmonI viparIta vyAkhyA karavAthI ananuyoga thAya ane aviparIta vyAkhyA karavAthI anuyoga thAya che. have vacana saMbaMdhI anuyoga ane ananuyoganAM be daSTAMto che, temAM prathama baherAnA kuTuMbanuM dAMta kahe che - koIeka gAmamAM eka DosA-DosI, teno putra ane putranI vadhU A cAra mANasanuM kuTuMba rahetuM hatuM. te AkhuM kuTuMba baheruM hatuM, eka divase e vRddhano putra kSetramAM haLa calAvato hato, tevAmAM koI musApharoe tene mArga bAbata pUchayuM, eTale teNe kahyuM ke "A baLada mArA potAnA che, bIjA koInA nathI." je pUchayuM hatuM, teno uttara na ApatAM Ama bhaLato ja uttara maLavAthI musApharoe jANyuM ke A bahero che, tethI teo bIjuM kaI na pUchatAM potAnA mArge cAlyA gayA. te pachI tenI vahu gherathI khAvAnuM bhAthuM laIne AvI, eTale khAtAM khAtAM teNe potAnI strIne kahyuM ke hamaNAM ahIMthI jatA musApharoe kahyuM ke "A baLado bahu sArA zIMgaDAvALA che." arthAt musApharonI dhAraNA baLadone upADI javAnI hatI, AnA uttaramAM tenI bhAryAe kahyuM ke "zAka khAruM hoya, ke moLuM hoya, huM kaMI jANatI nathI, kemake e tamArI mAtAe karyuM che.' tyAra pachI tyAMthI tenI strI ghera gaI ane potAnI vRddha sAsu sutara kAMtatI hatI, tene kahyuM ke "Aje to zAka khAruM thayuM che, ema tamArA putra kahetA hatA." AnA uttaramAM sutara kAMtatI DosIe krodhathI kahyuM ke - "sutara jhINuM thAo ke jADuM thAo, game tevuM thAo, paNa DosAne to tenuM vastra thaze." thoDIvAra pachI Doso je bahAre talanI rakSA karato hato te ghera Avyo, eTale krodhAyamAna thayela vRddhAe DosAne kahyuM ke "Aja kAlanI AvelI vahu mane kahe che ke sutara jADuM kaMtAya che, e mane kahenAra koNa ?' AnA javAbamAM DosAe kahyuM ke meM talano eka dANo paNa nathI khAdho, tArA sogana, huM satya kahuM chuM ke meM talano eka dANo paNa nathI khAdho." A rIte eka prakAre kahyuM hoya, te bIjA prakAre sAMbhaLe, ane tevI ja rIte bIjAne prarUpe, te vacanano ananuyoga kahevAya, ane jevuM sAMbhaLyuM hoya, tevuM ja svarUpe to te vacanano anuyoga kahevAya. vacanAnuyogane pradhAne jaNAvavAne arthe A saMbaMdhamAM bIjuM eka gAmaDIAnuM daSTAMta che. te A pramANe - koI eka gAmamAM koI strIno pati maraNa pAmyo, tethI te strI tyAM mahAmuzIbate paNa nirvAha na thavAthI potAnA nAnA putrane laIne bIje gAma gaI, tyAM te putra anukrame moTo thayo eTale teNe tenI mAtAne pUchyuM ke mArA pitA ApaNo nirvAha kevI rIte karatA hatA ? mAtAe kahyuM, Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504] vacana ananuyoganuM udAharaNa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 beTA ! teto rAjasevA karIne ApaNo nirvAha karatA hatA. putre kahyuM, 'to huM paNa rAjasevA karIne ApaNo nirvAha calAvIza.' mAtAe kahyuM "beTA ! rAjasevA bahu duSkara che, ghaNA vinayathI te karavI paDe che." putre kahyuM "kevI rIte e vinaya karavo, te tuM jANe che ?' mAtAe kahyuM - "jo sAMbhaLa ! je koI maLe, te sarvane joIne praNAma karavA, sarvanI sAthe namratAthI vartavuM. sarvanI IcchAne anusarIne vartavuM, ItyAdi ghaNA prakAre emAM sAvadhAna rahevuM joIe.' e sAMbhaLIne putra kahyuM, "mAtA ! huM e pramANe vartIza, mane javAnI rajA Apa." pachI mAtAnI AjJA laIne te rAjadhAnI tarapha cAlyo. mArgamAM jatAM jaMgalanI aMdara vRkSanA mULamAM beThelA hariNo para dhanuSyabANa tAkIne chupAI rahelA zikArI lokone joyA, eTale teNe te zikArione moTA avAjathI praNAma karyo. tethI tyAM ubhelA hariNI bhaya pAmIne ekadama bhAgI gayA. AthI krodhAyamAna thayelA te zikArIoe tene bAMdhIne khUba mAryo. AthI teNe kahyuM, "are bhAI sAheba ! meM tamAruM zuM bagADyuM che ? mArI mAtAe mane zIkhavyuM che ke je koI maLe tene praNAma karavA, tethI meM tamane sarvane praNAma karyA, emAM meM tamAro zo gunho karyo ?' Ama kahevAthI zikArIoe jANyuM ke "bicAro bhoLo che." tethI tene choDI mUkyo, ane kahyuM ke "jayAre amArI peThe koI gupacupa chupAI beThA hoya, tyAre kaMI paNa bolyA vinA chAnAmAnA AvavuM." e gAmaDIo teonI te zIkhAmaNa aMgIkAra karIne AgaLa cAlyo. AgaLa jatAM koI gAmanI najIkamAM teNe dhobIlokone lugaDAM dhotAM joyA. te dhobInA lugaDAM dararoja cora loko laI jatA hatA tethI te loko tyAM AgaLa hAthamAM lAkaDIo laIne coranI rAha jotA chupAIne beThA hatA. temane te pramANe chupAIne beThelA jANIne te gAmaDIo chAnomAno kaMI bolyA vinA zarIra namAvIne dhIme dhIme tyAM Avyo, eTale dhobI lokoe tene ja cora jANIne khuba mArIne bAMdhyo, jyAre gAmaDIAe satya hakIkata kahI tyAre teoe tene choDyo ane kahyuM ke "jayAre amArI mAphaka koI loko ekaThA thayA hoya, tyAre usa-khAro ahIM ghaNo paDaze, ane zuddha thAo ema kahevuM." teonI A zikSA aMgIkAra karIne te gAmaDIo AgaLa cAlyo, te gAmamAMthI ghaNA maMgaLapUrvaka zubhamuhUrtamAM prathama haLa joDavAnI kriyA karavA nIkaLatA lokone joyA, eTale dhobIonA kahevA mujaba teNe kahyuM ke "ahIM usa-khAro ghaNo paDo ane badhuM sApha thAo." tenuM AvuM apazukana bhareluM bolavuM sAMbhaLIne kheDUtoe tene pakaDIne ghaNo ja mAra mAryo, jyAre teNe kharI hakIkata kahI tyAre tene choDyo ane kahyuM ke jyAM AvuM tuM dekhe, tyAM ema kahevuM ke AvI gADIo bharAo, ghaNuM ja AvuM thAo. niraMtara AvuM ja thAo." kheDUtonI zikhAmaNa dhyAnamAM rAkhIne te AgaLa cAlyo. - tyAM koI marI gayelA mANasanA zabane loko smazAnamAM laI jatA hatA, te lokone teNe joyA, tethI kheDUtonA kahevA mujaba te mUrmAe kahyuM ke "AvI gADIo bharAo ne AvuM ghaNuM ja thAo' eTale te lokoe paNa tene mAra mArIne bAMdhyo. pUchatAM jayAre satya bInA kahI tyAre Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] vacana ananuyoganuM udAharaNa. [505 choDyo, ane kahyuM ke jyAre AvuM jovAmAM Ave tyAre "tamone - AvuM kadI paNa na thAo, AvA banAvano haMmezAM viyoga thAo." ema kahevuM, teonI te zikSA mAnya karIne te AgaLa vadhyo. eka jagyAe vivAhano samAraMbha joyo, te joIne teNe pUrve kahyA mujaba AvuM kadi paNa na thAo vigere kahyuM, eTale tyAM paNa tene ghaNo ja mAra paDyo, ane satya vAta kahI tyAre mukta karyo, ane kahyuM ke jayAM AvuM jAe tyAM ema kahevuM ke "tame haMmezAM AvuM juo A saMbaMdha zAzvato thAo. kadipaNa viyoga na thAo." A pramANe kahevuM. temanI te zIkhAmaNa aMgIkAra karIne te AgaLa cAlyo. koI adhikArIne sAMkaLothI bAMdhelo joIne pUrve kahyA mujaba bolyo. eTale tyAM paNa lokoe tene khUba mAra mAryo, pachI satya bInA jANI tyAre chUTo karyo, ane zIkhavyuM ke jayAM AvuM jovAmAM Ave tyAM AthI zIghaviyoga thAo. kadipaNa AvuM na thAo. ema kahevuM. temanI te zIkhAmaNa aMgIkara karIne AgaLa cAlyo. tyAM AgaLa koI rAjAonI saMdhI saMbaMdhI vAtacIta thatI hatI, te sAMbhaLIne teNe kahyuM ke - "AvuM kadI paNa na thAo, zIghratAthI viyoga thAo." A sAMbhaLIne lokoe tene tyAM pakaDIne khUba mAra mAryo, satya vAta jANyA pachI choDyo. A pramANe e mUrkha gAmaDIo dareka sthaLe mAra khAto khAto koI vaibhava vinAnA nidhana ThAkorane ghera nokara tarIke rahyo. tyAM ThAkora nidhana hovAthI ane duSkALano prasaMga hovAthI ThAkoranI strIe ghera gheMza taiyAra karI ane pelA mUrkha nokarane kahyuM ke "jA gAmanI sabhAmAM beThelA ThAkorane kahe ke - gheMza taiyAra thaI gaI che, mATe hamaNAM cAlo, nahi to pachI TharI jaze... mUrkha nokare sabhAmAM jaIne badhA loka sAMbhaLe tema moTethI kahyuM ke, "ThAkora sAheba ! jaldI ghera cAlo ane peMza jamI lyo, nahI to pachI TharI jaze." tenuM tevuM kathana sAMbhaLIne ThAkora bicAro lajjA pAmIne ghera Avyo, ane khUba Thapako ApI kahyuM ke "are mUrkha ! ghaNA mANasonI vacce ema bolAtuM haze ? tyAM to jayAre AvuM gharanuM kArya hoya, tyAre pAse AvIne mukhe vastra rAkhIne dhIme dhIme kAna pAse kahevuM joIe.' ThAkoranI zIkhAmaNa teNe mAnya karI. ema karatAM keTalAka divaso vityA pachI ThAkorane ghera Aga lAgI, eTale ThAkorane bolAvavA mATe sabhAmAM gayo. tyAM jaIne dhIme dhIme AgaLa AvI, mukhe vastra rAkhIne ThAkoranA kAnamAM kahyuM ke "ghera Aga lAgI che." A sAMbhaLI ThAkora ekadama uThyA ane ghara tarapha doDyA, paNa eTalAmAM to mAlamilakata sAthe sarva ghara baLIne bhasma thaI gayuM. AthI khUba gusse thayelA ThAkore te mUrkha nokarane khUba mAra mArIne kahyuM, "are mUrkha ! jayAre A pramANe hatuM, tyAre prathama dhumADo nIkaLatAM ja te pANI-dhULa-bhasma vigere kema kaMI nA nAkhyuM, ane moTo avAja karIne bIjA lokone paNa khabara kema na kahI ?' mUrkha gAmaDIAe kahyuM "sAheba ! jo have pharI ema thaze to e pramANe karIza, mAro guno mApha karo.' ThAkore te divase tene jato karyo. keTalAka divaso gayA pachI eka divasa ThAkora snAna karIne sugaMdhI dhupa levA beThA te vakhate DhAMkelA pATalA uparathI agarUcaMdananA dhumanI zIkhA nIkaLI, te joIne pelA mUrkha gAmaDIAe, 64 Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 ] bhAva anuyoga ananuyoganuM udAharaNa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 osAmaNathI bhareluM tapeluM tyAM paDyuM hatuM te upADIne ThAkora upara reDyuM, te sivAya pANI dhuLabhasma vigere nAMkhIne ThAkorane tarabola karI nAMkhyA ane pachI moTI bUmo pADIne lokone ekaThA karyA. AthI ThAkore kaMTALIne tene rajA ApI. A pramANe ziSya paNa gurU mahArAja je vacana kahe te vacana dravya, kSetra, kALa ane parano abhiprAya jANyA vinA svayaM bole te vacanano ananuyoga kahevAya, ane je dravya kSetrAdinI ucitatAthI bole te vacanano anuyoga kahevAya. bhAva anuyoga ane ananuyoganA sAta udAharaNa che, temAM prathama zrAvakanI bhAryAnuM udAharaNa kahe che. koI yuvAna zrAvake pAMca aNuvrata grahaNa kyAM hatAM. teNe eka smata ubhaTa veSa ane zRMgArayukta rUpavatI potAnI strInI sakhIne joI, te strIne joIne te yuvAna zrAvakane tenA para gADha kAmAbhilASa thayo. paraMtu lajjAdinA kAraNathI koIne paNa te saMbaMdhI vAta kahI zakyo nahi, ane tene meLavavAnI ciMtAthI dararoja durbaLa thavA lAgyo. AthI tenI strIe tene ghaNA AgrahathI durbaLa thavAnuM kAraNa pUchayuM, eTale teNe tene mahAmuzIbate potAno abhiprAya jaNAvyo. strI catura hatI, tethI teNe DahApaNa pUrvaka patine kahyuM, "vhAlA ! ATalA ja mATe kheda pAmo cho ? emAM zuM muzkela che ? pahelAthI ja Ape mane kema na kahyuM? mahArI sakhI mAre AdhIna che, eTale jema huM kahIza tema karaze, mATe te saMbaMdhI jarApaNa ciMtA karazo nahi. thoDA vakhatamAM ja huM Apane teno samAgama karAvIza.' ityAdi anukULa vacanothI patine saMtoSa pamADIne bIje divase patine kahyuM. "vhAlA! mhArI sakhIe ApanuM Icchita pUrNa karavA kabulyuM che, paraMtu te rAtrinI zarUAtamAM ApanI pAse Avaze, ane lajjALupaNAthI vAsabhuvanamAM pesatAMja dIpaka bujhAvI nAMkhaze.' yuvAna zrAvake kahyuM, "bhale, tene tema iSTa hoya, to mane ema karavAmAM kaMI hAnI nathI.' tyAra pachI te catura zrAvikAe potAnI sakhI pAsethI teNe te divase je vastra ane AbhUSaNo paheryA hatAM, te koI bahAne mAgI pachI rAtrinA je samaye maLavAno saMketa karyo hato, te vakhate teNe te vastra ane AbhUSaNo, potAnI sakhInA jevI DhabathI paheryA, ane goLInA prayogathI avAja paNa tenA jevo ja karyo. pachI tenA jevA ja manohara vilAsa ane abhinaya yukta dhAraNa karelA zreSTha kula tAMbula sukhaDa agarU barAza kasturi vigere samasta bhoganA aMgavALI te zrAvakanI patnI nirmala prakAzavALA suMdara saMketavALA vAsabhuvanamAM dAkhala thaI, pachI utkaMThApUrvaka vikasita netravALA, gaMgAnadInA kinArA sarakhA pallaMka upara beThelA, te juvAna purUSe amRtanI vRSTi dhAraNa karatI hoya te rIte AMkho tathA manane AnaMda upajAvatI teNe joIteNIne jovA mAtramAM catura caturAe dIpaka bujhAvI nAkhyo, ane pachI vividha vilAsa yukta kathA goSTIpUrvaka tenI sAthe saMpUrNa krIDA karI. te pachI ghaNI vakhata ema vilAsamAM gALIne te vezadhArI strI cAlI gaI. te gayA bAda savAramAM uThIne pote karelA akAryano pastAvo karato zrAvaka ciMtavavA lAgyo ke "sarva sura ane asura devoe jeozrInA caraNakamaLane praNAma karelA che, evA jinezvaroe parabhavanA zabala samAna ane hitakArI je zIlavrata kahyuM che, arere ! meM mUrkhAe te zIla gumAvyuM.' Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara bhAva anuyoga ananuyoganAM udAharaNa. [507 ItyAdi saMvegaveza karIne pazcAtApa karavA pUrvaka niraMtara aMtaHkaraNamAM kheda dhAraNa karavA lAgyo ane pratidina vadhAre durbaLa thavA lAgyo. AthI punaH tenI strIe kAraNa pUchayuM, eTale zrAvake niHzvAsapUrvaka kahyuM ke "priyatame ! cirakALa parvata pALeluM, svarga ane mokSanuM kAraNa evuM je zIlavrata, tenuM meM khaMDana karyuM, arere ! meM mUrkha ane kAmAMdhe evuM akArya karyuM che, ke je akArya bIjA ajJAnIjano paNa na kare. have A vrata khaMDita thayuM, tethI mAruM zuM thaze. AvA prakAranI ciMtAthI vhAla ! huM dararoja kRza thato jAuM chuM.' A pramANe patinuM saMvega yukta pazcAtApa karatuM citta jANIne strIe sarva yathArtha hakIkata kahI ane suratakrIDA samaye thayela vAtacita vigere nizAnIo ApIne pratIti karAvI, AthI te svastha thayo. A pramANe potAnI strIne paNa parastrInA abhiprAye bhogavavAthI tene bhAvano ananuyoga thayo, ane jyAre te satya hakIkata jANI tyAre tene bhAvano anuyoga thayo. eja pramANe audAyikAdi bhAvonI viparIta prarUpaNA karatAM bhAvano ananuyoga thAya, ane yathAvasthita tenuM svarUpa kathana karavAthI bhAvano anuyoga thAya. A saMbaMdhamAM bIjuM sAptAdikanuM udAharaNa che, te A pramANe - koI najIkanA gAmamAM eka sevaka purUSa raheto hato te purUSa sAdhuAdi darzanIo saMbaMdhIno dharma kadipaNa sAMbhaLato nahIM-sAMbhaLavAnI IcchA paNa karato nahi, ane te sAdhuonI pAse jato paNa nahi. ane koIne vasti paNa Apato nahIM, kAraNa ke te ema mAnato hato, ke "jo huM evA munio pAse jAuM, to teo ahiMsA-asatya-corIno tyAga-parastrI tyAga vigere niyamo Ape, huM te niyamo pALavAne samartha nathI, mATe vhetara che ke teonI pAse javuM ja nahi ane dharma paNa sAMbhaLavo nahi. eka vakhata varSARtu AvavA pahelAM thoDAja kALamAM teja gAmamAM keTalAka sAdhuo AvyA. teo AvIne gAmamAM rahevAnuM sthAna zodhavA lAgyA. temane sthAna zodhatA joIne pelA sevakapurUSanA bIjA mitroe kautuka jovAnI IcchAthI te sAdhuone kahyuM ke "mahArAja ! A gAmamAM ApanI bhakti kare evo mAtra eka ja zrAvaka che, te jAo pelA gRhamAM rahe che, Apa tyAM jAo, te Apane mATe yogya vyavasthA karaze.' sAdhuo temanA kahevA mujaba tyAM gayA, paNa pelo purUSa to temanA sAmuM paNa joyA vinA nIcuM mukha karIne potAnuM kArya karavA lAgyo, tethI e sAdhuomAMnA eka sAdhue bIjA sAdhuone kahyuM ke "A zrAvaka te nahi hoya, athavA te lokoe Apane ThagyA. sAdhunuM e vacana sAMbhaLIne te sevaka purUSe saMbhramathI pUchayuM, "mahArAja ! zuM kahyuM? koNe tamane ThagyA ? enA uttaramAM sAdhuoe sarva hakIkata kahI. eTale vicAryuM ke - "aho ? zuM mArAthI paNa e loko ATalA badhA nIca che ke teoe A sAdhuonI paNa mazkarI karIne ThagyA ? haze. teoe game te abhiprAyathI ema kahyuM hoya, paNa have huM ane A munio temanI hAMsInA pAtra na thaIe, ema karuM. jo ke A munio ahIM rahe e mane ISTa nathI, to paNa mArI IcchA virUddha huM AcaraNa karIne teonI hAMsI, satyarUpe karI batAvuM." ema vicArIne kahyuM. Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508] bhAva anuyoga ananuyoganAM udAharaNa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 mahArAja ! bahu sArU ! Apa bhale ahIM AvyA, A gRhamAM sukhe raho, paraMtu jyAM sudhI mArI sImAmAM raho, tyAM sudhI mane dharmano eka akSara paNa saMbhaLAvavo nahi. jo A zarata kabula hoya, to sukhethI A gRhamAM varSARtu Apa pUrNa karo.' sAdhuoe te pramANe kabula karyuM, ane cAturmAsI saMpUrNa karI tyAMthI anyatra vihAra karavA taiyAra thayA, temane thoDe sudhI mArga batAvavA te purUSa munionI sAthe gayo, ane potAnI sImA pUrI thaye kahyuM ke have Apane dharmopadeza karavo hoya te karo, eTale munioe kahyuM, he bhAgyazAlI ! A tAro sAro vicAra che ema kahIne kahyuM ke - "mahAnubhAva ! jo tamArAthI madha-mAMsa-jIvahiMsA AdinA niyamo na laI zakAya ema hoya, to mAtra eka helo ane tamArAthI pALI zakAya evo niyama lyo, ke jyAre tame koI paMcendriya prANIno ghAta karo, tyAre sAta pagalAM bharIne ubhA rahetAM jeTalo kALa lAge teTalo ka pachI teno ghAta karavo. sevaka parUSe te niyama kabula karyo. munie potAnA jJAnathI bhavi enuM e niyamathIja kalyANa joIne te niyama Apyo. ane teo anyatra vihAra karI pelo purUSa potAne ghera Avyo. te pachI keTalAka divasa vityAbAda te purUSa koIka divasa rAtrie koIka sthaLe corI karavAne sAthIo sAthe koI gAma tarapha gayo, paNa mArgamAM apazukana thavAthI rAtrIeja pAcho ghara tarapha Avyo. mArgamAM AvatAM vicAra thayo, ke mArI gerahAjarImAM ghera zuM thAya che, te mATe Aje jANavuM. ema vicArIne guptapaNe gRhamAM dAkhala thayo, ane sIdho zayanabhuvanamAM gayo. tyAM AgaLa teja rAtrie tenI bahena gAmathI AvelI. teNe koI kAraNathI purUSano poSAka paherIne naTa lokonuM nRtya joyuM hatuM, ane joIne AvyA pachI atiprabaLa nidrAnA vazathI purUSa veza utAryA sivAya, potAnI bhAbhI sAthe palaMgamAM sUI gaI hatI. tene te pramANe dIpakanA prakAzamAM sUtela joIne gRhamAM guptapaNe AvelA te sevaka purUSe jANyuM ke "are ! A koI nIca laMpaTa purUSa mArI strI sAthe sUto che." A dekhAvathI tenuM mastaka krodhathI bhamavA lAgyuM, ane talavAra kheMcIne mAravA taiyAra thayo. evAmAM tene pelo niyama yAda Avyo ke sAta pagalAM khasavA jeTalo kALa vilaMba karIne pachI mAruM, ema vicArIne jarAvAra ubho rahyo, te vakhate purUSa veSa dhArI tenI blenano hAtha potAnI strInA mastaka nIce Avelo, tenI pIDAthI te jAgIne bolI sakhI ! mAro hAtha mUka ! huM pIDA pAmuM chuM." A avAjathI teNe jANyuM ke "are ! A to mArI bahena che, jo meM jarA vilaMba na karyo hota, to kevo anartha thaI jAta?' enA avAjathI tenI strI ane plena banne ekadama jAgI uThyA, ane sarvee paraspara sarva banAva yathArtha kahyo. te pachI te purUSe ATalA abhigrahamAtranuM paNa AvuM phaLa joIne saMvega pAmI dIkSA aMgIkAra karI. ahIM potAnI bhaginIne parapurUSanA abhiprAya mAravAnI IcchA thaI, te bhAvano ananuyoga kahevAya ane satya hakIkata jANyA pachI tene henarUpe jANI te bhAvano anuyoga kahevAya. prastuta daSTAMtathI bhAvane prarUpaNAnI to yojanA pUrve kahyA mujaba jANavI. Aja saMbaMdhamAM koMkaNaka putranuM trIjuM udAharaNa che - koMkaNaka dezanA eka purUSane eka nAno putra hato, tenI strI maraNa pAmI hatI, pharI bIjI Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara). bhAva anuyoga ananuyoganAM udAharaNa. [509 strI paraNavAnI IcchA hatI, paNa tene zokyano putra che, ema jANIne koI kanyA ApatuM nahi. eka divase putrane sAthe laIne te purUSa araNyamAM kASTha levA gayo. tyAM pitAe koInA para tIra pheMkyuM. te tIra levAne teNe putrane mokalyo, putra te levA gayo, evAmAM duSTa pitAnI buddhi bhraSTa thaI ane bALaka putrane mAravAnI IcchA thaI. teNe vicAryuM ke "A bALakanA kAraNathI ja koI mane kanyA ApatuM nathI, mATe Ane mArI nAkhuM." evI buddhithI teNe tIra levA gayelA putra para punaH bIjAM tIra pheMkIne vIMdhI nAMkhyo, tethI bicArA bALaputre moTI cIsa pADIne kahyuM, ke "are ! pitAjI ! zuM A tIra tame pheMkayuM ? huM tethI viMdhAI gayo chuM.' nirdaya pitAe pharI tenA para tIra mUchyuM, AthI bALake jANyuM ke "arere ! mAro nirdaya pitA ja mane jANIne mAre che.' ema jANIne moTA svare rUdana karato te bALaka maraNa pAmyo. AmAM pitAe bIjA upara tIra pheMkayuM che, paNa huM ajANatAM tethI viMdhAyo chuM, ema jANavAthI pahelAM te bALakane bhAvano ananuyoga ane pachI yathArtha jANavAthI tene bhAvano anuyoga thayo kahevAya, athavA potAnA saMrakSaNa mATe te bALakane mArUM evA adhyavasAyathI pitAne bhAvano ananuyoga thayo ane tenA rakSaNanA adhyavasAya thAya to tene bhAvano anuyoga thayo kahevAya. A pramANe viparIta bhAvanI prarUpaNAmAM bhAvano ananuyoga thAya, ane aviparIta prarUpaNAmAM bhAvano anuyoga thAya. cothuM noLIAnuM udAharaNa - koI sainikanI bhAryA garbhavatI thaI, tenA gRhamAM rahelI noLiyaNa paNa garbhavatI thaI, te bannee ekI sAthe ekaja rAtrimAM bALakane janma Apyo, strIne putra thayo, ane nakulikAne noLIo prasavyo. anukrame te banne vRddhi pAmavA lAgyA, noLIo haMmezAM te bALakanI pAse ja raheto. eka divase te bALakanI mAtA bAraNAmAM khAMDatI hatI, ane bALakaputra mAMcImAM sUto hato, te bALakane sarpe daMza dIdho tethI te maraNa pAmyo, mAMcI uparathI deza daIne utaratA sarpane pelA noLIAe joyo, tethI teNe ekadama kudIne te sarpanA TukaDe TukaDA karI nAMkhyA. pachI te khabara tenI mAtAne ApavA mATe te dvAramAM rahelI bALakanI mAtA pAse lohIthI kharaDAelA avayavo sahIta Avyo ane vividha prakAre gela karavA lAgyo. AthI bALakanI mAtAe ema jANyuM ke arere ! ANe mArA putrane mArI nAMkhyo jaNAya che, tethI krodhAveza vaDe hAthamAMnA sAMbelAvatI te noLIAne mArI nAkhyo, ane pachI bALaka pAse gaI, tyAM jaIne jue che, to bALaka ane sarpa bannene marelA dIThA. AthI teNe satya hakIkata jANI ke sarve mArA putrane mAryo che, ane noLIAe A sarpane mAryo che. jyAre A pramANe satya bInA tenA jANavAmAM AvI, tyAre tenA pazcAtApano pAra rahyo nahi. teNe AkraMda karatAM kahyuM ke "arere ! niraparAdhI ane upakArI noLIAne meM abhAgaNIe kaMI paNa vicAra karyA vinA mArI nAMkhyo, mArA jevI nIca bIjI kaI strI haze.' ItyAdi ciMtavana karatAM te bamaNo zoka pAmavA lAgI. A udAharaNamAM prathama noLIAne aparAdhI mAnIne mAratAM te strIno bhAvano ananuyoga, ane pachI satya hakIkata jANIne pazcAtApa thayo, te tene bhAvano anuyoga thayo jANavo. Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510] bhAva anuyoga ananuyoganuM udAharaNa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 pAMcamuM kamaLAmelAnuM udAharaNa - dvArikA nagarImAM baLadevanA putra niSadhano sAgaracandra nAme atirUpavAn putra hato, te sAgaracaMdra bIjA zAMba vigere rAjakumArone ati vallabha hato. teja nagarImAM kamaLAyelA nAme eka rAjAnI kanyA rahetI hatI. te kanyA ugrasena rAjAnA putra nabhasenane ApelI hatI, paNa paraNAvI nahotI. te arasAmAM eka vakhata nAradamuni sAgaracaMdra pAse AvyA. sAgaracaMdra temano bahumAnapUrvaka Adara satkAra karyo ane vinayathI pUchayuM - "bhagavAn ! Ape kaMI Azcarya joyuM hoya to kaho.' kautuka jovAnI IcchAvALA nArade kahyuM, "bIjAM kaMI AzcaryakArI nathI joyuM, paNa mAtra mane to zuM paraMtu tribhuvanane Azcarya kare evuM kamaLAyelA nAme rAjakanyAnuM abhUtarUpa joyuM che." sAgaracaMdre kahyuM, "bhagavan! zuM te kanyA koIne ApelI che ?' nArade kahyuM, "ApelI che, paraMtu paraNAvI nathI.' sAgaracaMdre kahyuM, prabho ! tyAre mane te suMdarI kaI rIte prApta thAya ?' nArada kahyuM, bhAI ! te huM zuM jANuM ? mane to te je pUchayuM teno yogya uttara meM Apyo. te kema prApta karavI, te tAruM kAma che.' ema kahIne nArada anyatra cAlyA gayA. nAradamuninA gayA pachI sAgaracandrane kamaLAmelAnA anurAgane lIdhe sUtAM-besatAM-ke uThatAM koIpaNa sthaLe prIti prApta thaI nahIM. kevaLa pATIyA upara kamaLAmelAnA rUpanuM ja citra banAvI tenuM dhyAna karato ane niraMtara tenAja nAmano jApa karato, tenAmAMja tallIna thaI gayo. A bAjuM nAradamuni sAgaracandranI pAsethI nIkaLIne kamaLAmelA pAse gayA, tyAM te rAjakanyAe paNa bahumAnapUrvaka Adara satkAra karIne Azcarya pUchyuM, eTale kalakapriya nArade kahyuM ke "AzcaryakArI be vastuo meM joI che, eka to sAgaracandranuM abhUtarUpa ane bIju nabhasenanuM atyaMta kurUpa. A baMnenuM sAmya tribhuvanamAM nathI." nAradanA vacanathI te rAjakanyA nabhasena para virakta thaI ane sAgaracandra upara anurAgavatI thaI. sAgaracaMdranI prApti mATe ciMtAtura thaI pUchatAM nArada AzvAsana ApIne kahyuM ke "putrI ! dhIrajadhara, thoDA ja vakhatamAM te tane prApta thaze." A pramANe karIne nAradamuni sAgaracandra pAse gayA ane kahyuM ke "bhadra ! te suMdarI tane Icche che, mATe tene meLavavA yatna kara." eTaluM kahIne te potAne sthAnake gayA. te pachI viraha vyathAthI pIDA pAmato sAgaracandra game tema pralApa karavA lAgyo. enI e pramANenI sthiti joIne sarva svajana varga ati du:khI thavA lAgyo. ane jAdavo kheda karavA lAgyA. e daramiyAna koI kAraNathI sAgaracandrane maLavAnI IcchAthI zAMbakumAra tyAM Avyo. teNe tene tevI avasthAmAM joIne, pAchaLa rahIne sAgaracandranI AMkho potAnA be hAthathI DhAMkI dIdhI, tethI sAgaracanTe kahyuM, "koNa ? kamaLAmelA ?' tenA uttaramAM zAMbakumAre kahyuM, "bhAI ! huM kamaLAyelA nathI paNa kamaLAmeLaka chuM." AthI sAgaracandra jANyuM ke "Ato zAMba che.' tethI teNe ati snehane lIdhe kahyuM ke - "kharekhara bhAI ! tuM satya kahe che, tuM ja mane te kamaLa samAna dIrghalocanavALI kamaLAmelAne meLavI ApanAra che. tArA sivAya, bIjo mane te meLavI ApavAne samartha nathI." bIjA yAdavakumAroe zAbakumArone madIrA pAIne, te nazAmAM teNe sAgaracandrane te kanyA meLavI ApavAnI pratijJA karI pachI jyAre nazo utarI gayo, eTale vicAryuM ke "are ! meM A kevuM moTuM kaSTa vhoryuM ? kema ke te kanyA meLavavI bahu azakaya che. Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara. bhAva anuyoga ananuyoganAM udAharaNa. [511 have karelI pratijJAno nirvAha kevI rIte thaze? ItyAdi vicAra karIne teNe pradyumnakumAra pAsethI prajJaptinAmanI vidyA mAMgI, pachI je divase kamaLAmeLAnA lagna thavAnAM hatAM, te divase bIjA yAdavakumAro sAthe maLIne teNe nagara bahAranA udyAnathI mAMDIne kamaLAmeLAnA pitAnA gRha paryata lAMbI suraMga karAvI, ane te vATe kanyAne laIne bahAranA udyAnamAM Avyo, tyAM nAradamunine sAkSI karIne sAgaracandra sAthe kamaLAmeLAnuM pANI grahaNa karAvyuM. te pachI prajJaptividyAnA prabhAvathI te sarva vidyAdharonuM rUpa karIne udyAnamAM krIDA karavA lAgyA. zAMbakumAre je vakhate kamaLAmeLAnuM mahelamAMthI haraNa karyuM tyAre tyAM vidyAnA jorathI banAvaTI kamaLAmeLAne rAkhI hatI, te tenI sAthe vivAhanI vidhi cAla hatI te vakhatamAM te vidyA35 ekadama hAMsI karIne lopa thaI gayuM, pachI tapAsa karatAM cI kamaLAmeLAne ane badhAne krIDA karatA joyA. te vAtanI te kanyAnA saMbaMdhione khabara ApI, temaNe paNa te vAta vAsudevane kahI ke 'vidyAdharoe kamaLAmelAnuM haraNa karIne pANIgrahaNa karyuM che.' kanyAnA sAsarIA pakSanA lokoe paNa zodhatAM vidyAdharanA rUpavAlI ene nA paraNavAnA vicAra karanArI te kanyAne jANI. A vAta sAMbhaLI kRSNa vAsudeva vidyAdharopara krodhAyamAna thaIne sainya sahita teone zikSA karavA nagaranI bahAra AvyA. banne pakSa vacce ghora saMgrAma zarU thayo. te vakhate zAMbakumAra vaikriyarUpa tajIne pitA pAse AvI temanA caraNamAM paDyo ane kahyuM ke kanyA ApaghAta karatI hatI, tene amoe bacAvIne A lagna karyuM che, ema jaNAvyuM eTale saMgrAma baMdha rahyo. pachI kamaLAmeLAnA pahelAnA saMbaMdhI nabhasena tathA tenA pitA vagerene samajAvI, te kanyA sAgaracandrane ja ApI, kemake tenuM tenI sAthe pANI grahaNa thaI gayuM hatuM, eTale bIjo koI upAya nahato. pachI sarva potapotAne sthAne gayA. A udAharaNamAM zAMbakumArane je kamaLAmeLA mAnI, te sAgaracaMdrane bhAvano ananuyoga thayo, ane pachI yathArthapaNe zAMbukamAra jANyo, tyAre tene bhAvano anuyoga thayo. chaOM zAMbakumAranuM udAharaNa A pramANe - jAMbuvatI, kRSNa vAsudeva pAsethI temaja bIjAjano pAsethI ghaNIvAra evuM sAMbhaLatI ke 'devI ! tamAro putra zAMbakumAra durguNonuM maMdira che.' paNa mAtAne putranA doSa jaNAtA nathI. ethI jAMbuvatI potAnA kumArano vAMka mAnatI nahotI, chatAM ghaNIvAra kumAra taraphanI pharIAdo jayAre AvI, tyAre teNIe kRSNamahArAjane kahyuM ke "mahArAja ! sarva loko ane Apa paNa mArA putranA doSo kaho cho, paraMtu mArI dRSTimAM teno eka paNa doSa hajI sudhI jaNAto nathI.' tenA uttaramAM kRSNamahArAje kahyuM, 'devI ! tame tenA doSa nathI joyA, to Aje mArI sAthe cAlo, huM tamane tenA doSo jaNAvuM. ema kahIne jAMbuvatIne utkRSTa saundarya ane lAvaNyavatI bharavADaNanuM rUpa dhAraNa karAvyuM, ane pote bharavADanuM rUpa lIdhuM. A pramANe veza dhAraNa karIne nagara bahArathI banne jaNA nagaramAM dAkhala thayA. dahIMnuM gorasa mAthe dharIne AgaLa vezadhArI AbhIraNa cAlavA lAgI, pAchaLa hAthamAM lAMbI lAkaDI laIne vezadhArI Abhira cAlavA lAgyo. ahilAvaNyavatI AbhiraNane dahIM vecavA AvelI joIne zAMbe kahyuM. Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512] bhAva anuyoga ananuyoganAM udAharaNa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 are bAI ! mAre tAruM saghaLuM dahIM levuM che, tuM je mUlya mAMgIza te ApIza, mATe ghera cAla." tenA kahevAthI te baMne vezadhArI gopa ane gopAMganA zAbanI pAchaLa cAlyA. jatAM jatAM eka zUnya devAlayanI bhUmi AgaLa AvIne zAMbe gopAMganAne kahyuM ke "AmAM praveza kara, ane dahIM nIcuM mUka.' vezadhArI gopAMganAe teno duSTa abhiprAya jANIne kahyuM ke, "huM aMdara nahIM AvuM, ahIM rahIne ja dahIM ApIza, te tuM le ane mUlya Apa." zAMbe kahyuM, jo aMdara nahi Ave, to baLAtkArathI aMdara kheMcI jaIza.' ema kahIne gopAMganAno hAtha jhAlIne kheMcavA lAgyo. tene tema karato joIne veza dhArI govALe AvIne ekadama gopAMganAno bIjo hAtha jhAlyo. baMnenI kheMcatANImAM gopAMganAnA mastaka parathI dahIMnI maTukI paDIne bhAgI gaI, eTale te banne jaNAe potAnuM kharuM rUpa pragaTa karyuM. te joIne zAMkhakumAra atilajajA pAmIne tyAMthI bhAgI gayo. te pachI tene eTalI badhI lajjA thaI ke rAjadvAramAM koI utsava hoya to paNa te tyAM Avato nahi. keTalAka divaso vityA pachI kRSNa mahArAje moTA purUSone mokalIne mahAmuzIbate rAjadvAramAM bolAvyo. te vakhate te charI vaDe vAMsanI khIlI cholato cholato tyAM Avyo, ane vAsudevane praNAma karIne beTho. eTale kRSNavAsudeve pUchyuM "kumAra ! charI vaDe A zuM ghaDe che?" kumAre kahyuM, "je mArI pahelAnI vAta che, te jo koI kahe to tenA mukhamAM ThokavAne A khIlI taiyAra karUM chuM." - A udAharaNamAM mAtAne gopAMganA mAnatAM zAMbakumArane bhAvano ananuyoga thayo ane pachI yathArtha mAtArUpe jANatAM bhAvano anuyoga thayo jANavo. prastuta anuyogamAM paNa yojanA pUrvanI peThe ja jANavI. sAtamuM zreNikanA krodhanuM udAharaNa A pramANe - eka vakhata mAha mahinAmAM rAjagRhI nagarImAM zrImAn bhagavaMta mahAvIradeva samavasaryA, te vakhate himavarSAnA kAraNe tIvra ThaMDI paDatI hatI. zrI mahAvIra mahArAjane vaMdana karavA mATe zreNika mahArAja celaNA rANI sahita gayA. vaMdana karIne pAchA pharatAM mArgamAM, tapathI kRza tathA atizaya himakaNane varSanI evI zItaRtu chatAM sarvathA AvaraNa (vastra) rahita, merUnA zikharanI jevA niSkapa, ane kAryotsarga dhyAnamAM rahelA koI tapasvI munine saMdhyA samaye cellaNA rANIe joyA. AvA vairyavaMtamunine joI temanA guNonuM manamAM dhyAna karatI calaNA rAjAnI sAthe rAjamahelamAM gaI. rAtrie zayana samaye zItaharaNa karanAra vastro oDhIne mulyavAna palaMgamAM sUtI. keTalIkavAra pachI oDhelA vastromAMthI rANIno hAtha bahAra nIkaLI gayo, te atizaya ThaMDIne lIdhe akaDAI gayo. te hAthanI ThaMDIthI AkhuM zarIra ThaMDIthI vyApta thaI gayuM. AthI gADha nidrAmAM sUtelI rANI jAgI uThI ane hAtha pAvaraNamAM laI lIdho. te vakhate teNIe pelA mahAguNI ane vairyavAna kAryotsargamAM rahelA muni yAda AvyA. tethI temanA guNonA bahumAnavaDe Azcarya pAmelI teNIe kahyuM, "aho ! te AvA samaye zuM karatA haze ?' - ahIM rANIno kahevAno bhAva evo che ke "vastra bahAra nIkaLI gayelA eka hAthane ThaMDI lAgavAthI huM AkhA zarIre ATalI pIDA pAmuM chuM, to araNyamAM kaMIpaNa vastra rahita tapathI kRza thayelA te muni AvI ThaMDImAM kema rahI zakatA haze ?' rANIno A abhiprAya to rANInA manamAM ja rahyo, Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] niyoganuM svarUpa. [513 paNa te pragaTa zabdo pAse sUtelA rAjAe sAMbhaLyA, ane irSALupaNAthI te zabdono artha tene viparIta bhAsyo; tene ema jaNAyuM ke "jarUra ANe koI jArane saMketa Apelo, huM tenI pAse hovAthI te tyAM jaI zakI nahIM.' AvA vicArathI rAjAnuM citta zaMkAvALuM thayuM. tethI atikheda pUrvaka rAtri vitAvI. prabhAtamAM UThIne rAjA bhagavanta pAse javA nIkaLyo. jatAM jatAM ati krodhAvezathI abhayakumArane bolAvIne AjJA karI ke "rANI sahita AkhuM antaHpura saLagAvI deje." rAjAnI AvI bhayaMkara AjJA sAMbhaLIne abhayakumAre vicAryuM ke koI kAraNathI utpanna thayelA krodhavaDe rAjAe AvI ayogya AjJA karI che, paNa evI rIte krodhamAM karAyelI AjJA mujaba jo karavAmAM Ave, to tenuM pariNAma sukhAkArI Ave nahIM. ane pitAnI AjJA paNa mAnavI joie. Avo vicAra karIne buddhimAna abhayakumAre antaHpura pAsenI zUnya eka junI hastizALAne saLagAvI, ane pachI pote paNa bhagavantane vandana karavA cAlyo. antaHpurane saLagAvavAnI AjJA ApIne zreNikarAjA bhagavanta pAse AvyA, tyAM AvIne bhagavantane vaMdana karI pUchayuM.' - "bhagavan! callaNA eka pativALI che, ke aneka pativALI che ?' bhagavatte kahyuM, "rAjA ! callaNA eka pativALI che,' bhagavantanA vacanathI rAjAno saMdeha dUra thayo ane krodha zamI gayo, tethI satvara tyAMthI pAchA pharIne abhayakumArane karelI AjJAno niSedha karavA rAjamahela tarapha AvavA lAgyA. mArgamAM ja abhayakumAra sAmA maLyA, eTale rAjAe pUchyuM, "kema abhaya ! antaHpura saLagAvyuM ?' kumAre kahyuM "hA, saLagAvyuM. AthI krodhAyamAna thaelA rAjAe kahyuM, "are mUrkha ! vicAra karyA vinA te ema karyuM, to tuM paNa temAM pezIne kema saLagI mUo nahi ?' kumAre kahyuM 'mahArAja ! huM agnimAM zA mATe praveza karUM ? ApanI AjJA mujaba karyuM. emAM mAro zo doSa che? chatAM Apane mArAthI kheda thAya che, to have huM Apane mukha nahi batAvuM, bhagavanta pAse jaI vrata grahaNa karIza.' ema kahIne abhayakumAre bhagavanta pAse jaI dIkSA grahaNa karI. A udAharaNamAM suzIla cellANAne duHzIla mAnanAra rAjAe prathama bhAvano ananuyoga thayo, ane pachI yathArtha jANavAthI bhAvano anuyoga thayo. A pramANe nikSepa ane udAharaNa sahita anuyoga ane ananuyoga kahyo. 1418. have bhASyakAra mahArAja niyoganuM svarUpa kahe che. niyao va nicchio vA, hio va jogo mao niogotti / neo sabhea-lakkhaNa-sodAharaNoDaNaogo vva // 1419 // sUtrano abhidheyanI sAthe, je niyata-nizcita-hitakArI anukULa yoga eTale saMbaMdha, te niyoga kahevAya che. te niyoganA bheda-lakSaNa ane udAharaNa anuyoganI peThe jANavAM. 1419. bhASAnuM svarUpa kahe che. bhAsA vattA vAyA, suyavattIbhAvamettayaM sA ya / suyabhAvamittayaM jaha, sAmaiyamihevamAIyaM // 1420 // 65 Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514] vibhASAnuM svarUpa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 bhASA eTale vyakta vANI, te ahIM zrutanA vyaktibhAva mAtrane vANI mAnI che. eTale, jemake samano Aya eTale lAbha te sAmAyika, e te zrutanI bhAva mAtra vANI kahevAya.1420. bolavuM te bhASA. bhASA ane vyaktavANI, e sarva ekArthika zabdo che. temAM ahIM je bhASA kahI che, te zrutanA vyaktibhAva mAtra rUpe kahI che. paNa sarva vizeSarUpa vibhASA nathI kahI, kemake vibhASA to paryAya viSayI che. ahIM A udAharaNa kahe che-jema avyakta ane nahi jANelAM vizeSa svarUpavALAM zruta-bhAva mAtrane nahi jANanArA ziSyane bhASaka-vyAkhyAna karanArA dvArA je rIte spaSTa karAya che tevI rIte te kahe che. jemake A zAstra parijJA athavA sAmAyika adhyayana che. te sAmAyikano A zabdArtha che. tAtparya e che ke bhASaka-vibhASaka-ane vArtikakAra ema traNa prakAranA zratanI vyAkhyA karanArA che. temAM je bhASaka che, te sAmAnya zratane vyutpatti sahita vizeSa nAmarUpe ja mAtra kathana kare che. jemake samano Aya eTale lAbha-prApti, te sAmAyika; A pramANe bhASaka saMbaMdhI bhASAnuM svarUpa che. 1420. have vibhASaka saMbaMdhI vibhASAnuM svarUpa kahe che. vivihA visesao vA, hoi vibhAsA dugAipajjAyA / jaha sAmaiyaM samao, sAmAo vA samAo vA // 1421 // vividha prakAranI athavA vizeSathI bhASA, te vibhASA, e vibhASA, be Adi paryAyavALI che, jemake jethI mokSamArgamAM pravRti thAya te sAmAyika, athavA sarva jIvone priya evI vastunI prApti jemAM thAya te sAmAyika, athavA rAgadveSa rahita samabhAvanI prApti jemAM thAya te sAmAyika 1421, vividha prakAre aneka paryAyathI zratane pragaTa karavuM te vibhASA, athavA pUrve kahela bhASAnI apekSAe vizeSapaNe zrutane pragaTa karavuM te vibhASA. te vibhASA be Adi paryAyovALI che; mi maMte samarghi ItyAdi sUtra te sAmAyika kahevAya che, athavA sAmAyika eTale sarve mumukSonA saMketa samayamAM thayuM hoya te sAmAyika, kAraNa ke sarva mumukSumokSanI icchAvALAo sarva sAvaghano tyAga karavArUpa A sAmAyikamAM ja samyagu ayana eTale jethI mokSamArgamAM pravRtti thAya te samaya ane teja sAmAyika, athavA sarva jIvone priya evI zAMtinI prApti jethI thAya te sAmAya ane teja sAmAyika athavA rAgadveSarahita samabhAvanI prApti thAya, eTale dareka samaye apUrva apUrva karma nirjarAnI prApti thAya te sAmAyika, ityAdi bhinna bhinna paryAyathI zabdano artha karavo te vibhASA kahevAya che. 1412. have vArtikanuM svarUpa kahe che. vittIe vakkhANaM, vattiyamiha savvapajjavehiM vA / vittIo vA jAyaM, jammi va jaha vattae sutte // 1422 / / ukkosayasuyanANI, nicchayao vattiyaM viyANAi / jo vA jugappahANo, tao ya jo gehae savvaM // 1423 / / Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) kASTakama Adi udAharaNo. [515 (jama sAmAyika adhyayananI niyukti para A vizeSAvazyaka bhASya che tema) vRtinuM eTale sUtranA vivaraNanuM vyAkhyAnarUpa bhASya te vArtika kahevAya athavA sarva paryAyothI je vyAkhyAna te, tathA sUtra vivaraNathI AveluM sUtrArthakathanarUpa vyAkhyAna te, temaja je sUramAM je prakAre hoya te prakAre sUtranI upara gurUparaMparAe AveluM je vyAkhyAna te, vArtika kahevAya. nizcayathI to evuM vArtika utkRSTa zrutajJAnI karI jANe che, athavA (bhadrabAhu svAmi AdinI peThe) je yugamAM je pradhAna AcArya pAsethI (sthUlabhadrasvAmi AdinI peThe) jeNe sarva zruta grahaNa karyuM hoya te vArtika karI jANe che. 1422-1423. bhASakadi traNenuM svarUpa bIjI rIte kahe che UNaM samamahiyaM vA, bhaNiyaM bhAsaMti bhAsagAIyA / ahavA tiNNivi sAhejja kaTThakammAinAehiM // 1424 // anuyogAcArye kahelA vyAkhyAnathI ochuM vyAkhyAna je bIjAne kahe, te bhASaka kahevAya, anuyogAcArye kahelA vyAkhyAna jeTaluM ja vyAkhyAna bIjAne je kahe te vibhASaka kahevAya, ane atizaya buddhimAnuM tethI adhika vyAkhyAna kahe che te vArtikakAra kahevAya. athavA A traNenuM svarUpa kASThakarmAdinA udAharaNathI kahevuM.1424. uparokta kASThakarmAdi saMbaMdhI udAharaNo kahe che. (135) kaTTe potthe citte, siridharie poMDa-desie ceva / bhAsaga-vibhAsae'viya, vittIkaraNa ya AharaNA // 1425 // kATha-pusta (lekha) citra-bhaMDArI-kamaLa ane mArga dezakanA udAharaNo, bhASaka-vibhAjaka ane vArtikakAra saMbaMdhI jANavAM. 1425. (1) jema koI kaLAvAnuM kArIgara kASThanI aMdara amuka prakArano AkAra mAtra kotarI zake che, bIjo koI tevAM sthUla avayavovALuM kaMIka rUpa kotarI zake che, ane vaLI trIjo koI vizeSa kaLAvAnuM kArIgara sarva avayavo yukta saMpUrNarUpa utpanna karI zake che; tevI ja rIte bhASaka kASThasamAna sAmAyikAdi sUtrono kaMIka artha mAtra kahe che.vibhASaka teno teja artha aneka prakAre vistArIne kahe che, ane vArtikakAra teja artha sarva vyAkhyAnA prakArathI ati vistArathI kahe che. (2) pusta eTale lepya vastu, tenuM paNa kASThanI peThe samajavuM. (3) citranuM dAMta A pramANe che,jema koI citrakAra bhIMta Adi upara sAmAnyathI koi rUpano AkAra mAtra Alekhe che, bIjo koi vizeSa kaLAvAnuM tenI aMdara haratALa AdinA raMgathI gauravarNAdi bhAvo batAve che, ane trIjo koI vadhAre kaLAvAnuM tenI aMdara sarva hAvabhAvo batAvI citritarUpavALAnI Abehuba avasthA batAve che, A daSTAMtamAM dardAntikanI yojanA pUrvavat samajavI. (4) cothuM bhaMDArInuM udAharaNa, jemake koi bhaMDArI "A bhAjanamAM ATalAM ratno che." eTaluM ja mAtra jANe, bIjo bhaMDArI te ratnonI jAti pramANa vigere paNa jANe. ane trIjo bhaMDArI te ratnonA sarva guNa-doSa paNa jANe. A daSTAMtamAMnA pahelAbIjAne trIjA bhaMDArI samAna anukrame bhASaka-vibhASaka ane vArtikakAra jANavA. (5) A saMbaMdhamAM Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516] kASTakarma Adi udAharaNo. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 pAMcamuM udAharaNa kamaLanuM. jema koI kamaLa avikasita hoya che, koI ardha vikasita hoya che, ane koI sarvathA vikasita hoya che; tema bhASakAdinAM vyAkhyAno paNa ekekathI vadhAre vistRta hoya che. (6) chaThuM udAharaNa mArgopadezakanuM che. jema koI mArgopadezaka evA purUSane mArga pUchatAM, te sAmAnyathI mArganI dizA mAtra batAve che, bIjo koi vaLI e mArgamAM AvatA gAma nagarAdinI nizAnIothI vadhAre spaSTa mArga batAve che, ane trIjo koi ethI paNa vadhAre spaSTa jaNAve che ke e mArge javAthI Avo lAbha che athavA AvuM nukazAna che. e pramANe bhASAkAdi paNa anukrame ekekathI vadhAre spaSTa vyAkhyAna kare che.1425. eja artha have bhASyakAra kahe che. paDhamo rUvAgAraM, thUlAvayavovadaMsaNaM biio| taio savvAvayave, niddose savvahA kuNai // 1426 // kaTThasamANaM suttaM, tadattharUvegabhAsaNaM bhAsA / thUlatthANa vibhAsA, savvesiM vattiyaM neyaM // 1427 // kASThanI aMdara koi purUSa rUpano AkAra mAtra kare che. bIjo temAM skUla avayavo banAve che, ane trIjo sarva prakAre sarva nirdoSa avayavo kare che. ahIM kASTha samAna sUtra che, tenA eka artha mAtrane kahenAra bhASaka che, ghaNA artho kahenAra vibhASaka che, ane sarvathA prakAre sarva artha kahenAra vArtikakAra che. 1426-1427. pusta (lepya vastu)nuM daSTAMta spaSTa kare che. potthaM diTThAgAraM, dihAvayavaM samattapajjAyaM / jaha taha suttaM bhAsA, vibhAsaNaM vattiyaM ceva // 1428 // jema koI lepya vastumAM prathama indrAdi saMbaMdhI rUpano sAmAnya AkAra mAtra thAya che, pachI temAM tenA AkAra jaNAvAya che, ane pachI te rUpAkAra sarva paryAyavALuM thAya che, tema sUtra paNa bhASakanI bhASA, vibhASakanI vibhASA ane vArtikakAranA vArtikathI jaghanya-madhyama ane utkRSTa vyAkhyAvALuM thAya che. 1428. citranuM dRSTAMta spaSTa kare che. kuTuM vattIlihiyaM, vaNNubhinnaM samattapajjAyaM / jaha taha suttaM bhAsA, vibhAsaNaM vattiyaM carimaM // 1429 // jema koi lIsI bhIMta upara pIMchIvaDe prathama sAmAnya AkAra mAtra thAya che, pachI haDatAla AdinA raMgathI gauravarNAdi bhAvavALuM thAya che, ane pachI saMpUrNa paryAyavALuM sarva bhAva yukta te citra thAya che; tema sUtra bhASaka-vibhASaka ane vArtikanuM vyAkhyAna anukrame vistIrNa thAya che. 1429. bhaMDArInuM udAharaNa A pramANe che. bhANe jAI-mANaM guNe ya, rayaNANa muNai siridhario / jaha taha suyabhANe, bhAsagAdao attharayaNANaM // 1430 // Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] bhASA vibhASA vArtika aMge dAMto. [517 jema koi bhaMDArI bhAjanamAMnA ratnonI marakatAdi jAti mAtrane jANe che, ane koi te ratnonuM mASa-vAla-gadiANAdi pramANa jANe che, ane koi te ratnonAM rogAmahArasudhAtRSA-ane zramano apahAraAdi guNone paNa jANe che; tevI rIte zrutarUpa bhAjanamAMnA arthane bhASAkAdi ekekathI vadhAre vadhAre vistRta jANe che. 1430. kamaLanuM udAharaNa jaNAve che. poDaM vibhinnamIsiM, daraphullaM viyasiyaM viseseNa / jaha kamalaM caurUvaM suttAicaukkamappevaM // 1431 // . jema avikasita-alpavikasita-ardha vikasita ane sarvathA vikasita ema cAra rUpavALuM kamaLa hoya che; tema sUtrAdi paNa cAra rUpavALuM hoya che. (eTale avikasita kamaLa jevuM vivaraNa rahita sUtra, pachI alpa vivaraNa-tethI adhika vivaraNa ane tethI paNa adhikatara vivaraNa bhASakAdinI bhASAAdithI hoya che.) 1431. mArga batAvanAranuM udAharaNa jaNAve che. paMtho disAvibhAgo, gAma-purAi guNa-dosapeyAlaM / jaha pahadesaNamevaM, suttaM bhAsAitiyayaM ca / / 1432 // jema koI gAmano mArga pUchavAthI koIka mArgadezaka dizAmAtrathIja mArga batAve che, bIjo vaLI te mArgamAM AvatA gAma nagarAdi sahita mArga batAve che, ane trIjo te mArganA guNadoSa paNa jaNAve che; e pramANe sUtra paNa bhASAdi traNa prakAre che. 1432. A kASThAdi sarva daSTAMtomAM paramArtha A che ke bhASaka-vibhASaka ane vArtikakAra anukrame jaghanya-madhyama-utkRSTa vaktA che. A pramANe ahIM sudhI jina pravacananI utpati, pravacananA ekArthika nAmo ane tenA vibhAga kahyA. have anukrame Avela dvAravidhi kahevI joie, paNa pUrve 1360mI gAthAmAM kahela dvAravidhimAM paNa viparyAsa na thavo jaie e kAraNathI dvAravidhi kahevAnuM bAkI rAkhIne prathama vyAkhyAna vidhi kahe che. eyassa ko Nu jogo vattuM ? souM ca ? keNa vihiNA vA ? / pubboiyasaMbaddhA, vakkhANavihI vibhAgAo // 1433 // A have kahevAze te dvAravidhi (athavA sarva anuyoga) kahevAne yogya gurU kevA hoya? te sAMbhaLavAne yogya ziSyarUpa zrotA kevA hoya ? ane kaI vidhithI e sarva kahevAya ? A traNa vAta kahevAnI che. pUrve 1360mI gAthAmAM jaNAvela saMbaMdhathI vyAkhyAna vidhi kahevo jarUrI che ema jaNAvela che, athavA vimAsa3o evA pAThanI apekSAe vyAkhyAnavidhi sAmAnyathI kahI che, have te vizeSathI kahe che. 1433. have te vyAkhyAnavidhi niryuktikAra kahe che. | (36) bhojA caMdrathA , verIpho sAvaU vahirA de | TaMkaNao vavahAro, paDivakkhe Ayariya-sIse // 1434 // Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 ] AcArya ziSyanI yogyatA viSaya udAharaNa. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 AcArya tathA ziSyanI yogyatA ayogyatAnA vicAramAM gAya, candana kaMthA, be sakhI(jIrNa zeTha tathA navA zeThanI putrIo), zrAvaka, bahero gAya dohanAra, ane TaMkaNaka vyavahAra e cha udAharaNo che. upanayamAM yogyAyogya AcArya ane ziSyo jANavA. 1434. bhASyakAra e dRSTAMto have vistArathI kahe che, temAM prathama gAyanuM udAharaNa batAve che. bhagganiviTTha geNiM, keuM daMto vva na suyamAyario / emae vi gahiyaM, geNha tumaMpitti jaMpato // 1435 / / avigalagovikkeyA, va jo'vimaddakkhamo sugaMbhIro / akkhevaniNNayapasaMgapArao so guru joggo / / 1436 // sIso'vi pahANayaro, NegaMteNAviyAriyaggAhI / suparicchikeyA iva, tthANaviyArakkhamo iTTho // / 1437 / / bhAMgelA pagavALI beThelI gAya kharIdIne bIjAne vecavA icchAnAranI peThe, ema kahe ke meM paNa emaja vagara vicAryuM zruta grahaNa karyuM che, ane tuM paNa temaja grahaNa kara' ema zrutane ApanAro ayogya che, avikla samajavALA gAya vecanAranI peThe je sUtra upara thatA AkSepa dUra karavAmAM samartha, ati gaMbhIra, ApekSa ane nirNayanA prasaMganA pAraMgata hoya, te gurU yogya che. ziSya paNa teja vadhAre zreSTha che, ke je ekAnte vicAra vinA grahaNa na kare, paNa sArI rIte parIkSA karIne gAya kharIdanAranI peThe sthAna ane vicAramAM samartha hoya, teja iSTa che.1435-1437. AcArya prathama gAyanuM udAharaNa kahe che. koi dhUrta manuSyanI sarvAMga sundara gAya, koi evA pradezamAM caDI gai ke jethI tenA paga bhAMgI gayA. tethI te tyAMthI ubhI thai zakatI nahotI. te dhUrta manuSya e pramANe beThelIja gAya koine vecavAno irAdo karyo. tene tevo eka bhoLo manuSya maLI gayo. teNe tenI pAsethI sundara jaNAtI gAya beThelIja kharIdI lIdhI.mUlya laine dhUrta tyAMthI cAlyo gayo. pachI kharIdanAra te gAya ubhI karIne ghera lai javA taiyAra thayo, paNa te gAya bhAMgelA pagavALI hovAthI UThI zakI nahi. eTale teNe paNa e pramANe beThelIja gAya vecavAno AraMbha karyo. gAyane sarvAMga suMdara joine bIjAone te levAnI icchA thai, paNa te lenAra tenA jevo murkha nahotA, teo te gAyanA AMcaLa vigere avayavo jovAne mATe gAyane UbhI karavA lAgyA, paNa pelo vecanAra temane tema karavA deto nathI, ane kahe che ke meM A pramANe beThelIja kharIdI che, mATe tame paNa te pramANe beThelIja kharIdo. tenA AvA kathanathI koipaNa tenI te gAya letuM nahotuM, paNa sAmI tenI hAMsI karIne cAlyA jatA hatA. A udAharaNanI yojanA prastutamAM A pramANe karavI. jema bhAMgI gayelA pagavALI beThelI gAya bIjAne vecavA icchanAra mugdha manuSya kharIdanAranI hAMsIne pAtra thAya che. tema je AcArya e pramANe kahe ke- 'meM A pramANe vicAryA vinA ja zruta grahaNa karyuM che, mATe tame paNa vicAryA Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhASAMtara] AcArya ane ziSyanI yogyatAnAM dAMta. [519 vinAja grahaNa karo.' A rIte ziSyane kahe te AcArya ayogya che, evA AcAryanI pAsethI zruta grahaNa karavuM nahIM. kemake tevA AcArya saMzayAdinuM nizcaya pUrvaka samAdhAna karI zakatA nathI, tethI mithyAtva pAmavAno prasaMga Ave che. evA AcArya vyAkhyAna ApavAne ayogya che, ane pUrve kahelA mugdha manuSyanI peThe vagara vicAreluM zruta grahaNa karanAra ziSya paNa ayogya che. parantu je AcArya atigaMbhIra hoya, ane AkSepa-parihAranA prasaMgamAM pAraMgata hoya(zaMkAnuM yathArtha samAdhAna karavAmAM nipUNa hoya.) te AcArya vyAkhyAna ApavAne tathA zruta saMbhaLAvavAne yogya che, ane ziSya paNa teja zrutagrahaNa karavAne sAMbhaLavAne yogya che ke je vicAra karavA yogya vastumAM vicAra karanAra hoya, temaja kadAjhaharahita hoya. 1435-1436-1437. bIjuM candanakathAnuM udAharaNa kahe che. jo sIso suttattha, caMdaNakaMthaM va paramayAIhiM / mIsei galiyamahavA, sikkhiyamANeNa sa na joggo // 1438 / / kaMthIkayasuttattho, gurUvi joggo na bhAsiyavassa / aviNAsiyasuttatthA, sIsA-yariyA viNihiTThA // 1439 / / je ziSya sUtra ane artha bhUlI javAthI athavA potAnA zikSitapaNAnA abhimAnathI koine na pUchatAM te sUtra ke arthane caMdanakaMthAnI peThe paramatAdi athavA anyagraMthAdivaDe mizra kare, te ziSya anuyoga sAMbhaLavAne lAyaka nathI; e pramANe gurU paNa sUtrArthane mizra karanAra hoya, to te paNa anuyoga kahevAne lAyaka nathI, paraMtu je sUtrArthane mizrita karIne nAza na kare, te ziSya ane AcArya anuyoga sAMbhaLavAne tathA kahevAne yogya che. 1438-1439. dvArakAdhipati kRSNa vAsudeva pAse devatAthI prApta thaelI gozISa caMdananI cAra bherIo hatI. temAMnI eka bherI, jayAre koi yuddha prasaMga Ave tyAre vagADAtI tethI te sAMjhAmikI bharI kahevAtI. bIjI bherI jyAre koI prayojana Ave tyAre sAmaMtaamAtya vigere lokone jaNAvavAne mATe vagADAtI te audubhUtikI bharI. trIjI bherI kaumudI mahotsava jevA utsava vakhate lokone utsava jaNAvavAne vagADAtI te kaumudIkA bherI kahevAtI. cothI bherI cha cha mahInAnA aMtare vagADAtI. te cothI bherIno prabhAva evo hato. ke je koI manuSya te bherIno zabda sAMbhaLe, tenA atIta kAlanA cha mAsa saMbaMdhI upadrava zAnta thai jatA, ane anAgatakAlamAM cha mahinA sudhI navA thatA nahiM. ahIM prastutamAM A cothI bherInI vAta ja upayogI che, tethI tenI utpati prathama jaNAvavI joie. eka vakhata saudharma devalokamAM sarva devonI sabhAmAM indra mahArAje kRSNa vAsudevanI prazaMsA karatAM kahyuM ke "aho ! he devo tame juo, kRSNa vAsudeva jevA satparUSo lAkho doSo chatAM paNa temAMthI je guNa hoya tene grahaNa kare che, ane nIca yuddhathI koi sAthe yuddha karatA nathI." indra mahArAje karelI A prazaMsAne eka deva nahi mAnato vicAravA lAgyo, ke "zuM bIjAnA doSa grahaNa karyA sivAya koi rahI zake ? e zuM saMbhavita che? ema hoya zake ja nahi. Avo vicAra karIne Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa20] guNadaSTimAM kRSNanuM daSTAMta. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 te deva tyAMthI nIkaLIne, eka bIbhatsa, kRSNavarNi, ati durgadhavALuM zvAnanuM zaba vikavyuM, ane tenA mukhamAM macakundanA puSpa jevA ati ujjavaLa dAMtanI paMkti banAvI. AvA prakAranuM zvAnanuM zaba dvArAvatInI bahAra jAhera rAjamArgamAM mUkyuM. te vakhate bhagavanta neminAthane vandana karavAne teja mArge thaine sainya sahita kRSNa mahArAja cAlyA. evAmAM peluM durgadha pUrNa bIbhatsa zvAnanuM zaba joine tenA durgadhathI vAsudevanuM badhuM sainya e mArga tajIne bIje mArge cAlyuM, paNa vAsudeva to pugalonAM svarUpanuM vividha prakAre ciMtavana karatAM teja mArge cAlyA ane te zaba joIne moTapaNavaDe bolyA ke "aho ! jAo to kharA ! atikomaLa kRSNa vastrAcaLamAM muktAvalInI peThe nirmaLa kAnti yukta dAMtanI paMkti A zvAnanA mukhamAM kevI zobhe che ?' vAsudevanA A vacanathI parIkSA karavA Avela pUrvokta devane pratIti thaI ke "je devendra kahyuM hatuM ke "doSa grahaNa na kare ' te satya che. kharekhara mahApurUSo bIjAnA guNoneja jue che, paNa doSa tarapha to daSTi sarakhI nAMkhatA nathI.' A banAva banyA pachI parIkSA karavAne eja deve vAsudevanA ativallabha azvaratnanuM haraNa karyuM. atharatna choDAvavAne tenI sAme je sainya gayuM, te sarvane teNe jItI lIdhuM. chevaTe vAsudeva pote te levAne tenI pAchaLa gayA. deve kahyuM, "mArI sAthe yuddha karIne mane jIto to tamArA azvane lai jAo; te sivAya lai zakazo nahi." kRSNa mahArAje kahyuM "ghaNI khuzIthI ApaNe yuddha karIe, paraMtu huM rathamAM ArUDha chuM, ane te ratha vinAno che, mATe tuM paNa ratha laI rathamAM ArUDha thA, eTale ApaNe samAnapaNe yuddha karIe. jo ratha tane anukULa na hoya, to azva athavA hastipara ArUDha thA.' deve AmAnuM eka paNa vAhana icchayuM nahI, tyAre harIe kahyuM ke tame kaho tema, tyAre deve kahyuM ke ApaNe parADamukhavALA thaIne pUtaghAta (pAchalA page pATuM mArI vuDano ghA karavo te) vaDe yuddha karIe. AthI vAsudeve tene kahyuM ke jo emaja tAro abhiprAya hoya, to huM tArAthI jItAyo chuM, kemake evA nIcayuddhathI huM kadI paNa yuddha karato nathI, khuzIthI azva laI jA." | vAsudevanA AvA vacanathI tene barAbara pratIti thai, tethI deva pratyakSa thaIne bolyovAsudeva ! tamArA pairyathI huM prasanna thayo chuM, mATe kaMI varadAna mAgo, devanuM darzana niSphaLa nathI hatuM,' vAsudeve kahyuM ke jo tamArI evI icchA hoya, to upadrava zAnta karanAra mahAbherI Apo.' deve temane te ApI. pachI potAnuM Agamana kAraNa jaNAvIne te deva devalokamAM cAlyo gayo. te bherI cha cha mahInAnA ane vagADAtI. te bherIno zabda je koI sAMbhaLatuM tenA atIta ne anAgata saMbaMdhI cha mahinAnA vyAdhi vigere upadrava zAnta thai jatA.(cha mahinAnA maTI jatA ne cha mahinA sudhI navA thatA nahIM) - eka vakhata dUra dezAvarathI bherIno prabhAva sAMbhaLIne eka vaNIka je dAhajavarathI atizaya pIDAto hato te tyAM Avyo. rastAmAM vilaMba thavAthI bherI vAgavAne divase AvI zakyo nahi, tethI teM bherInA rakSaNa karanArane kahevA lAgyo ke-"bhAI ! jo tuM mane A bherImAMthI caMdanano eka TukaDo Ape to huM tane dasa lAkha sonAmahoro ApuM." dravyanA lobhathI bharIkSake temAMthI eka TukaDo Apyo, ane bIjA caMdananA TukaDAthI te chidra pUrI nAkhyuM. A pramANe bIjAone paNa bherImAMthI TukaDA ApIne, bIjA Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] vAsudevanI bherInuM udAharaNa. [521 TukaDAthI sAMdhIne AkhI bherI sAMdhAvALI karI mUkI. jyAre koika kAlAMtare koika vyAdhino upadrava thayo, tyAre vAsudeve te bherI vagaDAvI, paNa AkhI bherI sAMdhelI hovAthI teno avAja AkhI rAjasabhAmAM paNa saMbhaLAyo nahI. tapAsa karatAM jaNAyuM ke "merIrakSake AkhI bherI sAMdhIne nakAmI karI nAMkhI che. AthI te rakSakane mArI nAMkhyo ane vAsudeve amano tapa karI pharIne te devane ArAdhyo. deve AvIne punaH bIjI tevI ja bhUrI ApI. pachI te bherInuM rakSaNa karavA bIjo sAro prAmANika mANasa rAkhyo. te tenuM yatnathI rakSaNa karavA lAgyo, tethI vAsudevane paNa te bherIno yogya lAbha maLyo. A udAharaNanI yojanA ahIM prastutamAM A pramANe ghaTAvavI. jema deve ApelI caMdananI bherI, bIjA caMdananA TukaDAothI sAMdhAvALI karI, tethI te bherI rogopazAMti karavAnA sAmarthyathI hIna thai gai, tema je koI ziSya athavA AcArya bhaNI gaela sUtrArtha bhUlI javAthI athavA potAnA zikSitapaNAnA abhimAnathI anyamatAdinA sUtrAdivaDe athavA anyagranthovaDe te sUtrArtha mizra kare. to e pramANe karanAra ziSya athavA AcArya anuyoga sAMbhaLavAne tathA kahevAne lAyaka nathI, paNa je sUtrArthano nAza na kare arthAt anyadarzanInA te sthAnanuM abhidheya abhiprAyathI mizra na karatAM, je svamatAbhimata hoya te pramANeja anyane upadeza kare. te ziSya ane gurU anuyoga sAMbhaLavAne temaja kahevAne lAyaka che. 1438-1439. trIjAM be zreSThI putrIonuM udAharaNa. atthANatthaniuttAbharaNANaM jiNNaseTThivadhUya bva / na gurU vihibhaNie vA, vivarIyanioyao sIso // 1440 // satthANatthaniuttA, IsaradhUyA sabhUsaNANaM va / hoi gurU sIso viya, viNioeMto jahAbhaNiyaM // 1441 // asthAne AbharaNa yojanAra jIrNa (jAnA) zeThanI putrInI peThe, je ziSya gurUe vidhipUrvaka kahela arthane viparItapaNe yoje te ayogya che; ane svasthAne AbharaNa yojanAra navIna zeThanI putrInI peThe yathArtha sthAne arthane yojanAra ziSya gurU yogya che. 1440-1441. vasantapura nagaramAM tyAMnA rAjAe junA zeThane tenA parathI bhraSTa karIne tene sthAne bIjA navA zeThane sthApyo. to paNa jIrNa zeThanI putrIne navA zeThanI putrI sAthe prIti ghaNI thaI, parantu jAnA zeThanI putrI tenI uparano veSa hRdayamAMthI choDatI nahi. cittamAM haMmezA emaja vicAratI ke "ame A lokonA lIdhe padathI bhraSTa thayA chIe. eka vakhate e banne sakhIo koi jaLAzayamAM snAna karavA gaI. tyAM jaLAzayanA tIra upara AbharaNo mUkIne navA zeThanI putrI junA zeThanI putrI sAthe snAna karavA peThI. snAna karIne junA zeThanI putrI ekadama pahelI bahAra nIkaLI ane navA zeThanI putrInA AbharaNo paherIne cAlavA lAgI. AthI jaLAzayamAM rahelI navA zeThanI putrIe Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa22] be zeThanI putrInuM udAharaNa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 moTA avAjavaDe tene tema karatAM aTakavA kahyuM, paNa teNe te mAnyuM nahI, ane ulaTI kahevA lAgI ke "A to mArA potAnA AbharaNo che. tArAM nathI.' ityAdi Akroza karatI te potAne ghera gai ane sarva hakIkata potAnA mAtApitAne jaNAvI teoe tenI vAtane Adara Apyo ane kahyuM ke, "beTA ! tuM tAre kaMI paNa bolyA vinA joyA kara, zuM thAya che te ame paNa joIe chIe.' navA zeThanI putrI paNa jaLAzayamAMthI nIkaLIne ghera gaI, teNe paNa sarva hakIkata potAnA mAtApitAne kahI. tenA mAtA-pitAe te AbharaNo junA zeTha pAse mAgyA paNa teNe ApyAM nahi. AthI bannenI takarAra rAjadvAramAM gai. tyAM nyAyAdhikArIe A saMbaMdhamAM koi zAkSI che ke nahi ?' ema pUchatAM banne taraphathI kahevAmAM AvyuM ke "nA, AmAM koI sAkSI nathI." tethI buddhimAna nyAyAdhikArIe banne chokarIone bolAvIne prathama junA zeThanI putrIne kahyuM ke "jo A AbharaNo tArAM potAnAM hoya to te tuM amArI dekhatAMja ekadama paherI batAva." nyAyAdhikArInA kahevAthI teNe te AbharaNo satvara paheravA mAMDyA, parantu anabhyAsathI anya sthAnanuM AbharaNa avasthAne paheravA lAgI. keTaleka sthAne teNe paheryA paNa tene barAbara baMdha besatAM AvyAM nahIM. te teNe gabharAmaNathI jANyuM nahi. pachI nyAyAdhikArIe navIna zeThanI putrIne te AbharaNo teja pramANe jaldIthI paheravAnuM kahyuM, eTale teNe niraMtaranA abhyAsathI sarva AbharaNo yogya sthAne satvara dhAraNa karI lIdhAM, te tene barAbara baMdha besatAM paNa AvyAM. tethI tene ghaNA zobhavA lAgyAM. pharI tene nyAyAdhikArIe kahyuM ke "ekadama A AbharaNo utArI nAkha.' teNe tarataja satvara utArI nAMkhyAM; junA zeThanI putrIne tema utAravAnuM kahyuM hatuM tyAre te satvare te pramANe karI zakI nahotI. AthI nyAyAdhikArIe nizcaya karyo ke "A AbharaNo navIna zeThanI putrInAM che, paNa junA zeThanI putrInAM nathI, te to kevaLa Ane gaLeja paDe che. A abhiprAya teoe rAjAne kahyo, eTale rAjAe te AbharaNo navA zeThanI putrIne apAvyAM, ane junA zeThane ugra daMDa karyo, kemake teNe putrIno khoTo pakSa aMgIkAra karIne tenA anyAyane uttejana ApyuM hatuM. AthI tenI putrI paNa ghaNI duHkhI thai. A pramANe jema junA zeThanI putrI AbharaNone ayogya sthAne yojavAthI anarthanuM bhojana thai, tema je gurU paNa arthane ayogya sthAne joDe, te gurUpadane lAyaka nathI, kemake tevA gurU A loka ane paraloka saMbaMdhI aneka anarthanA bhAjana thAya che. vaLI ziSya paNa gurUe yathArtha prarupelA arthane ajJAnathI viparItapaNe yoje to te ziSya paNa ayogya che; parantu svasthAne AbhUSaNo dhAraNa karanAra navA zeThanI putrInI peThe, arthane yogya sthAne yojanAra gurU gurUpadane yogya che, ane ziSya paNa gurUe kahelA arthane yathArtha yoje, to te vyAkhyAna sAMbhaLavAne yogya che, ane tevA ja ziSya kalyANanuM bhAjana thAya che. 1440-1441. cothuM zrAvakanuM udAharaNa . cirapariciyaMpi na sarai, suttatthaM sAvao sabhajja vva / jo na sa joggo sIso, guruttaNaM tassa dUreNaM // 1442 / / Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] sUtrArthanAM asthAna prayoga viSe daSTAMto [523 cirakALathI paricita potAnI bhAryAne parastrInI buddhithI bhogavatAM jema zrAvaka tene oLakhI zakyo nahi, tema cirakALathI paricita sUtrArthane zUnya hRdayathI je saMbhArI na zake, te ziSya ziSyapaNAne yogya nathI, to pachI tevAnuM gurUpaNuM to dUraja rahyuM. (A kathA pAchaLa 1412mI gAthAnA vivaraNamAM AvI gaI che tethI pharI ahIM lakhI nathI) 1442. pAMcamuM baherA gAmaDIAnuM udAharaNa. annaM puTTho annaM jo, sAhai so gurU na bahiro bva / / na ya sIso jo annaM, suNei paribhAsae annaM // 1443 // baherA manuSyanI peThe je gurU anya vAta pUchavAmAM AvI hoya ane anya javAba Ape, te gurU ayogya che; ane je anyathA sAMbhaLIne bIjAne anyathA kahe te ziSya paNa ayogya che. (A udAharaNa pUrve AvI gayuM che, eTale pharI nathI lakhatA. A udAharaNano upanaya e che, ke je dravya-kSetra-kALa AdinA yogyatA vinA svayaM game tema bole te ziSyapaNAne yogya nathI, to pachI gurUpaNAne to yogya kyAMthI hoya ?) 1443. chaThTha TekaNaka sAthenA vyavahAranuM udAharaNa. akrova-niNNaya pasaMgadANagahaNANuvattiNo do'vi / joggA sIsAyariyA, TaMkaNa-vaNiovamA samae // 1444 // ahavA guruviNaya-suyappayANabhaNDaviNiogao do'vi / nijjaralAbhayasahiyA TaMkaNa-vaNiovamA joggA // 1445 // siddhAntamAM kahela TaMkaNaka ane vaNikanI peThe, AkSepa ane nirNaya, prAsaMgika upadeza ane tenuM grahaNa, tene anusaranArA ziSya tathA AcArya banne anuyogane lAyaka che. athavA gurUvinaya ane zrutapradAna rUpa bhAMDanA viniyogathI ziSya tathA AcArya baMnnene nirjarAno lAbha thAya che, tethI TekaNaka ane vaNikanA jevA te baMne guru ane ziSya anuyogane lAyaka che. 1444-144pa. uttaradizAmAM AvelA plecchadezamAM TaMkaNa nAmanA mleccho rahetA hatA, teo dakSiNadezamAMthI AvelA vepArIo pAsethI suvarNanA badalAmAM kariANuM kharIdatA. parantu e vepArIo svecchanI bhASA jANatA nahi, ane pleccho temanI bhASA jANatA nahi, AthI baMne jaNA vyavahAra calAvavAne suvarNano ane kariANAno Dhagalo karatA, ane jayAM sudhI eka bIjAnI icchA mujaba te DhagalA thatA nahi tyAM sudhI teo te parathI hAtha uThAvatA nahi. jyAre baMne saMmata thAya. tyAre teo te parathI hAtha uThAvI letA, e pramANe anyonya vyavahAra karatA. A udAharaNano upanaya A pramANe che, jema TaMkaNako ane vepArIo eka bIjAnI icchA pUrNa thatAM sudhI suvarNano ane kariANAno Dhagalo kare che, tema ziSya paNa pUrva pakSa karIne tyAM sudhI pUche ke jayAM sudhI sUtrArtha barAbara samajI zakAya; parantu bhaya lajjA ahaMkAra AdivaDe sUtrArtha barAbara samajyA vinA game tema AgaLa cAlyo na jAya. gurU paNa ziSyane tyAM sudhI nirNaya karI Ape, ke jayAM sudhI tene barAbara sUtrArtha samajI zakAya. ane prAsaMgika paNa eTaluMja kahe ke jeTaluM ziSya Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa24] sutrArthane lAyaka koNa? [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 grahaNa karI zake, ethI vadhAre na kahe. ziSya paNa potAnI zakti mujaba ja grahaNa kare, vadhAre grahaNa na kare. e pramANe yogyatAnusAra zrutopadeza denAra ane grahaNa karanAra AcArya ane ziSya banne anuyogane lAyaka che. athavA TaMkaNa ane vANiyAnuM upamAna bIjI rIte jaNAve che. ziSya ucitatAnuM ullaMghana karyA sivAya gurUno sarva vinaya karavo. ane gurUe paNa ziSyanI yogyatA pramANe sarvazruta ApavuM. A pramANe anyonyanA viniyogathI ziSyane tathA AcAryane karmanirjarA thAya che. tethI teo anuyogane lAyaka che. AthI viparIta paNe vartavAmAM Ave to te anuyogane lAyaka nathI. 1444-1445. - e pramANe 1434mI gAthAmAM kahyA mujaba gurU ane ziSya bannenI yogyatA tathA ayogyatA jaNAvavA dAMto kahI have ekalA ziSyanIja vizeSa yogyatA ane ayogyatA kahe che. atthI sa eva ya gurU, hoi jao to visasao sIso / joggA'joggo bhannai, tatthAjoggo imo hoi // 1446 // arthI eTale zrutArtha sAMbhaLanAra ziSya ja kALAntare sUtrArtha jANIne gurU thAya che, tethI vizeSa karIne ziSyanIja yogyatA ane ayogyatA kahIe chIe. temAM A pramANe hoya te ayogya thAya che. 1446. (137) kassa na hohI deso, aNabbhuvagao ya niruvagArI ya / appacchamaIo, paTTiyao gaMtukAmo ya // 1447 // anabyupagata-nirUpakArI-svecchAcAra mativALo-prasthita ane javAnI icchAvALa, evo ayogya ziSya, kyA gurUne apriya na thAya ? sarvane thAya ja. 1447. e uparokta anabhupagatAdinuM svarUpa bhASyakAra kahe che. bhannai aNabbhuvagao'NuvasaMpanno suovasaMpayayA / guruNo karaNijjAiM, akubbamANo niruvagArI // 1448 / / appacchaMdamaIo, sacchaMdaM kuNai svvkjjaaiN| patthiyao saMpatthiyabiijjao niccagamiu vva // 1449 // gaMtumaNo jo jaMpai, navari samappau imo suyakkhaMdho / paDhiuM souM ca tao, gacchaM ko acchaM etthaM ? // 1450 // hRtopa saMpadAe je rahita te ananyUpagata kahevAya, gurUnA kAryane nahi karanAra nirUpakArI, sarva kAryo potAnI marajI mujaba karanAra te Atmacchedaka buddhivALo, nityagAmInI mAphaka je koI jenAro hoya tenI sAthe javAne taiyAra thanAra te prasthitaka, ane javAnI icchAvALo te ema kahe ke A zrutaskaMdha samApta thAo. te bhaNIne tathA zravaNa karIne pachI jaiza, ahIM rahevAthI zuM phaLa che ? A pramANe vartanAra ziSya sarvathA ayogya che. 1448-1449-1450. Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] have yogya ziSyanA guNo batAve che. (138) viNaoNaehiM paMjaliyaDehiM chaMdamaNuyattamANehiM / ArAhio gurujaNo, suyaM bahuvihaM lahuM deI || 1451 // vinayathI namra, be hAtha joDIne pRcchA karanAra, gurUnA abhiprAyane anusAre vartanAra, ityAdi ziSyanA guNovaDe ArAdhita gurUmahArAja bahu prakAranuM zruta ziSyane zIghra Ape che-zIkhave che. 1451. eja artha bhASyakAra spaSTa kare che. yogya ziSyanAM guNo viNaoNao'bhivaMdai, paDhai pucchai paDicchae vA NaM / paMjaliyo'bhiho kayaMjalI pucchaNAIsu || 1452 / / saddahai samatthei ya, kuNar3a karAvei gurujaNAbhimayaM / chaMdamaNuyattamANo, sa gurujaNArAhaNaM kuNar3a || 1453 // vinayAvatana eTale gurUne vaMdana kare, temanI pAse bhaNe ane pUche. ane grahaNa kare. dhRtaprAMjalI eTale kaMi pRcchA vigere karatAM gurU sanmukha be hAtha joDIne ubho rahe. chaMdAnuvarti eTale gurUne sammata hoya te pote mAnya kare, tenuM samarthana kare, te kArya pote kare, ane bIjA pAse karAve. e pramANe vartanAra ziSya gurUjananI ArAdhanA kare che. 1452-1453. bIjI rIte yogyAyogya ziSyanuM svarUpa kahe che. (139) selaghaNa-kuDaga cAlaNi-paripUNaga-haMsa - mahisa - sese ya / masaga - jalUga- birAlI - jAhaga- go-bheri - AbhIrI / / 1454 / / pASAeA bhane bhedha-ghaDA-yAsazI-sudharI (pakSI) no bhANo-haMsa mhiss-jro-msh4-4nno-jisaaddiijAhaka-gAya-bherI ane AbhIrI e cauda udAharaNo ziSyanI yogyatA ane ayogyatAnA viSayamAM che. 1454. e udAharaNomAMnuM paheluM pASANa ane meghanuM udAharaNa bhASyakAra kahe che. ulleUNa na sakko, gajjai iya muggaselaoDaranne / taM saMvaTTayameho, souM tassupparaM paDai // 1455 // [525 ravi tti Thio meho, ullo'mhi nava tti gajjai ya selo / selasamaM gAhissaM, nivvijjai gAhago evaM / / 1456 / / Ayarie suttammiya, parivAo sutta - atthapalimaMtho / asaM piya hANI, puTThAvi na duddhayA vaMjhA || 1457 // buTTevi doNamehe, na kaNhabhomAo loTThae udayaM / gahaNa - dharaNAsamatthe, iya deyamachittikArimmi / / 1458 // Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 529] yogya ayogya ziSya viSayaka daSTAMto. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 araNyamAM (parvata najIka pradezamAM eka muzala (maga jevaDo kALo patthara) abhimAnathI garjanA karavA lAgyo. ke mane koipaNa bhijAvI zake tema nathI. te sAMbhaLIne saMvartakamedha tenA para sAta rAtri-divasa vargopachI have te bhIMjAyo haze ema mAnIne megha varSa to baMdha rahyo eTale patthara bolyo ke "jo huM bhIMjAyo nathI.' e pramANe patthara jevA ziSyane zruta grahaNa karAvIza ema mAnIne gurU prayAsa kare, paNa pachI nirveda pAme. kAraNa ke evAne sUtrArtha ApatAM te na pAme tethI niMdA thAya ane potAne tathA bIjA sujJaziSyone sUtrArthano nAza thAya, e sivAya bIjI paNa sUtrArthAdi nindAthI hAni thAya che, kemake hAthathI bahuvAra AMcaLane sparza karyA chatAM paNa vaMdhyA gAya dUdha ApatI nathI. ane droNapramANa megha varSe to paNa kRSNabhUmi uparathI jarA paNa pANI cAlyuM jatuM nathI, tema grahaNa ane dhAraNa karavAmAM samartha evA ziSyane ApatAM sUtrArtha nAza na pAme, mATe tene ApavuM. 1455-1458. muddagazailanuMja dRSTAMta vizeSa kahe che : koi araNyamAM parvatanI AjubAjunI bhUmimAM goLa suMvALo kAMIka bhUmimAM dabAyelo ane cakacakita maganA jevaDo nAno zyAma patthara hato. te eka vakhata garvapUrvaka bolavA lAgyo, ke game tevA jaLapravAhathI mane bhIMjAvI zake athavA bhedI zake evo koI megha A vizvamAM nathI. tenuM A abhimAnayukta bhASaNa saMvartaka nAmanA mahAmeLe sAMbhaLyuM. ( A megha utsarpiNI kALanA bIjA ArAnA prAraMbhamAM pUrvadagdha bhUmine zAMta karavAne varSe che, tenuM jaLa bhUmine atizaya rasALa ane vAsita banAve che.) AthI teNe vicAryuM ke "A pASANano garva huM dUra karuM.' ema nizcaya karIne te patthara upara sAta ahorAtra paryaMta muzaLadhAra pramANe te varSo, e pramANe mahAvRSTi karavAthI teNe mAnyuM ke have to e pattharanA TukaDeTukaDA thaI gayA haze. tethI vRSTi baMdha karIne te zAnta thayo. vRSTi baMdha thaI ane sarva pANI dUra thayuM, eTale te patthara to vadhAre ujjavaLa thaI prakAzamAna thayo thako punaH garjanA karIne kahevA lAgyo ke "are puSparAvartaka ! (saMvartaka meghanuM bIjAM nAma che.) huM bhIMjAyo chuM athavA bhedAyo chuM ke nahi ? te tuM barAbara jo, ATalI ja vRSTi karIne zAnta kema thaI gayo ? eTale vRSTithI to talanA photarAnA trIjA bhAga jeTalo aMza paNa mAro bhedAyo nathI, tema aMdara ArTa paNa thayo nathI.' e pattharanI evI ukti sAMbhaLIne vilakho thayelo megha lajajA pAmIne potAne sthAne gayo. A rIte jema ativRSTithI paNa zyAma patthara bhiMjAyo nahi ke bhedAyo nahi, tema aneka vacanayuktinI paraMparAthI paNa jenuM citta AA thAya nahi athavA bhijAya nahi, arthAt gurUe kahelA sUtrArtharUpa upadezamAMthI eka akSara paNa jenA antaHkaraNamAM pariNAma na pAme. tevA zyAma patthara samAna ziSyane AgrahathI koI ema kahe ke "huM Ane sUtrArtha grahaNa karAvIza." evI pratijJAthI moTA ADaMbarathI tene zIkhavavAno AraMbha kare, paraMtu patthara jevo e ziSya eka akSara paNa grahaNa na kare, ane potAnA AgrahathI jarApaNa bodha na pAme. AthI puSparAvartamAnI peThe ghaNo kALa kaleza anubhavIne adhyApaka gurU kheda pAme che. Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] ayogya ziSya viSe magazailapattharanuM daSTAMta. [para uparokta prakAranA ayogya ziSyane sUtrArtha ApanAra gurU mATe AgamamAM prAyazcitta kahyuM che kAraNa ke evA ayogya ziSyane sUtrArtha ApanAra AcAryanI lokamAM niMdA thAya che. loko ema kahe che ke "A AcAryamAM pratipAdana zakti nathI. athavA tevA prakAranuM uttama jJAna paNa nathI. kAraNa ke te AvA eka ziSyane paNa bodha ApI zakatA nathI, vaLI emanuM AgamasUtra paNa atyanta yukti rahita hoya ema lAge che, ema na hoya to A eka ziSya paNa kema bodha na pAme.' ityAdi prakAre AgamanI ane AcAryanI niMdA thAya che. vaLI evA ziSyane bhaNAvatAM AcAryane potAnA sUtra parAvartana vyAkhyAna vigere svAdhyAyamAM vighna thavAthI sUtrArthano nAza thAya che. temaja ethI bIjA yogya ziSyone paNa sUtrArthanI hAni thAya che. ityAdi kAraNothI evA ayogya ziSyane bhaNAvavAmAM vakhatano durUpayoga ja thAya che, vaMdhyAgAyanA AMcala sparzIne ghaNIvAra dohyA chatAM paNa jema dUdha nathI maLatuM, tema tevA ziSyane bhaNAvavAthI kaMI paNa phaLa nathI thatuM. chatAM jo AgrahathI tevA ziSyane bhaNAve to te gurUe AgamamAM kahyA mujaba prAyazcitta karavuM joIe. AthI ulaTuM yogya ziSya mATe droNameghanuM udAharaNa Ave che. AkAzamAMthI thatI vRSTinA jaLabiMduo vaDe ghaDo bharAya, teTalA jaLa pramANa varSanAra meghane droNamegha kahe che, evo droNamegha varyA chatAM, tenuM eTaluM badhuM varSeluM paNa pANI kALI bhUmimAMthI anyatra cAlyuM jatuM nathI, paraMtu te bhUmimAM ja samAI jAya che. e pramANe koI ziSya evo paNa hoya ke je gurUmahArAje kaheluM sarva grahaNa karI le, temAMthI eka akSara paNa lakSa bahAra na javA de. evA sUtrArthane grahaNa tathA dhAraNa karavAmAM samartha ane ziSya praziSyanI paraMparAe ApavAthI sUtrArthano viccheda nahi thavA denAra evA yogya ziSyane sarva sUtrArtharUpa zrata ApavuM, paraMtu pUrvokta ayogya ziSyane na ApavuM kema ke tethI pUrve kahelA doSo prApta thAya che. 1455-1458. bIjuM ghaDAnuM udAharaNa kahe che : bhAviya iyare ya kuDA, apasattha pasatthabhAviyA duvihA / pupphAIhiM prasatthA, sura-tellAIhiM apasatthA // 1459 / / vammA ya avammAvi ya, pasatthavammA u hoMti aggejjhA / apasatthaavammAvi ya, tappaDivakkhA bhave gejjhA / / 1460 / / kuppavayaNaosannehiM, bhAviyA evameva bhAvakuDA / saMviggehiM pasatthA, vammA'vammA ya taha ceva / / 1461 / / je uNa abhAviyA te, cauvihA ahavimo gamo anno / chiDDakuDa-bhinna-khaMDe, sagale ya parUvaNA tesiM // 1462 / / bhAvita ane abhAvita ema be prakAranA ghaDA hoya che. temAM bhAvita ghaDAo paNa keTalAka prazastabhAvita ane keTalAka aprazastabhAvita ema be prakAranA hoya che. puSpAdivaDe bhAvita te prazastabhAvita ane madirA tela Adi vaDe bhAvita te aprazasta bhAvita. vaLI te dareka vAgye Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa28] vAmya avAo ghaDAnuM udAharaNa. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 ane avAmya ema be prakAranA hoya che. temAMnA prazastabhAvita hoya chatAM vApya hoya ane aprazasta bhAvita jo avAcya hoya to te ghaDA agrAhya che, paNa ethI viparIta ghaDA grAhya che. bhAvita tarIke jIvo paNa eja pramANe che. emAM kumAracanikAdinA samIpapaNAthI bhAvita te aprazasta bhAvita ane sAdhuAdinA saMgathI bhAvita te prazasta bhAvita gaNAya che, punaH te vAmya ane avAgye ema be be prakAre che. vaLI je abhAvita ghaDA che te paNa cAra prakAre che, A ghaDAono bIjo prakAra jANavo. 1 chidra, 2 phATelo, 3 bhAMgelo, 4 pUrNa. 1459-1462. eja dRSTAMtane vizeSe kahe che : ghaDA be prakAranA hoya che, je navA pAkIne taiyAra thayelA puSpa-jaLa-tela Adi vastane aMge na vaparAyelA hoya, te abhAvita ghaDA kahevAya che. ane je te vastune aMge vaparAyelA hoya, te bhAvita ghaDA kahevAya che, temAM je sArI vAsanAvALA puSpAdi rAkhavAmAM vaparAyelA hoya te prazastabhAvita kahevAya ane madirA tela Adi azubha vastu rAkhavAmAM vaparAyelA hoya te aprazastabhAvita kahevAya. vaLI prazastabhAvita vAmya ane anAmya ema be prakAranA che. vAmya eTale e prazasta athavA aprazasta je bhAva lAgyo hoya te tajI de, te vAmya, ane e bhAva na tajI de te avA. e prakAre aprazastabhAvita paNa vAmya ane avAgye ema be prakAre che emAM je prazasta bhAva tajI denAra ghaDA te agrAhya che, tathA je aprazastabhAva nahi tajanAra ghaDAo to aprazasta avAgye te paNa agrAhya che; paraMtu ethI viparIta je prazastabhAva nahi tajanArA ane aprazastabhAva tajanArA ghaDA hoya, te grAhya-suMdara che. A pramANe jema dravya ghaDA che, tema ghaDA tarIke jIvo paNa prazasta-aprazastaguNarUpa jaLa dhAraNa karanAra ziSya-jIvo bhAvita ane abhAvitAdi bheTavALA che. emAM kupravacana AdinA saMsargathI bhAvita te aprazastabhAvita kahevAya che ane saMvigna sAdhuonA saMsargathI bhAvita te prazastabhAvita kahevAya che. enI vAmya ane anAmya bhAvanA paNa pUrvanI rIte ja samajavI, eTale ke prazastabhAva vamanAra ane aprazastabhAva nahi vamanAra agrAhya-ayogya che, ane ethI viparIta eTale prazastabhAva nahi vamanAra tathA aprazastabhAva vamanAra ziSya grAhya-yogya che. e pramANe bhAvita ghaDAonuM svarUpa kahyuM; have abhAvita ghaDAonuM svarUpa kahe che. je abhAvita ghaDA che, te chinna-bhinna-khaMDita-ane pUrNa ema cAra prakAranA hoya che. athavA bhAvita-abhAvita pakSa sivAya A cAra koI anya prakAra che ema samajavuM. eTale ke koI ghaDo chidravALo hoya, koI ghaDo phuTelo hoya, koI kAMThAthI bhAMgelo hoya, ane koI saMpUrNa Akho hoya che. jema e ghaDAomAM bharela pANI nyUnAdhika cAlyuM jAya che, tema koI ziSya chidravALA ghaDA jevo hoya, tene zrata ApatAM tenI pAse jarA paNa zruta rahetuM nathI, zravaNa karatAnI sAthe ja temAMthI zrata nAza pAme che, adhavacamAM phuTelA ghaDA jevA ziSyane ApeluM zruta thoDA vakhata sudhI rahe che paNa pariNAme nAza ja pAme che, kAMThA bhAMgelA ghaDA jevA ziSyane ApeluM zruta saMpUrNa nathI rahetuM paNa ghaNuM rahe che, mAtra emAMthI keTaluMka vismaraNa thAya che, ane AkhA ghaDA jevA ziSya hoya tene ApeluM zrata dIrghakALa paryata avinaSTa rahe che. 1459-162. Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] ziSyono vArtAlApa. [pa29 have cAlaNInuM udAharaNa jaNAvatAM magazIlIyo, chidraghaTa ane cAlaNIno vArtAlAparUpe saMvAda jaNAvatAM kahe che. seleyachiDDa-cAlaNi, miho kahA soumuTThiyANaM tu / chiDDA''ha tattha biTTho, sumariMsu sarAmi nedANiM // 1463 // egeNa visai bieNa, nIi kanneNa cAlaNI Aha / dhannattha Aha selo, jaM pavisai Netiviya tujhaM // 1464 // patthara jevA, sachidra ghaDA jevA, ane cAlaNI jevA ziSyo, paraspara ekabIjAnI kathA sAMbhaLIne uThyA pachI bolyA. temAM prathama sachidra ghaTasamAna ziSya bolyo ke "gurU pAse hato te vakhate temaNe kahela artha sAMbharato hato, have atyAre kaMIpaNa sAMbharatuM nathI.' e sAMbhaLIne cAlaNI jevo ziSya bolyo ke "mAre to eka kAne artha praveza karato hato ane bIjA kAne nIkaLI jato hato.' A pramANe sAMbhaLIne patthara jevo ziSya bolyo ke "tame banne dhanya cho, kema ke tamAre to artha praveza kare che ane nikaLI jAya che, paraMtu mAre to tema paNa thatuM nathI.' 1463-1464. pUrvokta udAharaNonA anusAra ziSyonI paNa yogyayogyatA jANavI; jemake upara kahelA traNa prakAranA ziSyo vyAkhyAna sAMbhaLI uThIne bIje ThekANe jatAM mAMhomAMhe kahe che. temAM prathama sachidraghaTa samAna ziSya bIjAone kahevA lAgyo ke "gurUsamIpe huM hato tyAre je strArtha temaNe kahyo hato te mane sAMbharato hato, have atyAre emAMno eka akSara paNa yAda nathI." jema nIce chidravALA ghaDAmAM nAkhelI kaMI paNa dhAnyAdi vastu, ghaDo eka sthAne paDyo hoya, tyAM sudhI temAM rahe che, paraMtu ghaDAne te sthaLethI upADIe ke tarata ja temAMnI saghaLI vastu chidrArA nIkaLI jAya che. tevI ja rIte evA ziSyo paNa jyAM sudhI gurU pAse besIne sUtrArtha zravaNa kare, tyAM sudhI tenuM temane smaraNa rahe, paNa tyAMthI uDyA pachI eka akSara paNa yAda na rahe. sachidra ghaTa jevA ziSyanI vAto sAMbhaLIne cAlaNI samAna ziSya bolyo, "bhAI ! tuM to mArAthI ghaNA daraje sAro che, kema ke jyAM sudhI tuM gurU pAsa rahyo, tyAM sudhI to te e sarva smaraNamAM rAkhyuM, ane pachI vismaraNa thayuM, paraMtu mAre to gurUe kahela sUtrArtha eka kAnathI pezIne bIjA kAnamAMthI nIkaLI gayo, jema cAlaNImAM ATo Adi uparathI nAMkhIe ane nIcethI jato rahe, tema kSaNavAra paNa hRdayamAM enI smRti nathI rahI.' A bannenI hakIkata sAMbhaLIne mugazela jevo ziSya bolyo, "are bhAIo ! tame banne mArAthI zreSTha cho. kAraNa ke tamAre gurUe kahela sUtrArtha eka kAnamAM pezIne bIjA kAnethI nIkaLI gayo, eTaluMe thayuM, mAre to eTaluM paNa na thayuM. patthara para paDeluM pANI jema tenA aMdaranA bhAgamAM jarA paNa jatuM nathI, tema mAre gurUe kahela sUtrArthano akSara paNa antaHkaraNamAM praveza pAmyo nathI." A pramANe A traNe prakAranA ziSyomAM vizeSatA samajavI. 1463-1464. Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa30] ziSyanI yogyatAmAM kamaDhakanuM dAMta. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 have A cAlaNI udAharaNanA pratipakSamAM khIra kamaDhakanuM udAharaNa kahe che ane sAthe bIjAM sugharInA mALAnuM udAharaNa kahe che. tAvasanaurakiThiNayaM, cAlaNipaDivaknu na savai davaMpi / paripUNagammi u guNA, galaMti dosA ya ciTThati // 1465 / / - cAlaNInA pratipakSamAM kharikamaDhakanuM udAharaNa che, temAM nAkhela game tevI drava-pravAhI vastu hoya paNa te nIkaLatI nathI; sugharInA mALA jevA ziSyamAMthI tevA guNo nIkaLI jAya che ane doSo rahe che. 1465. tApasonA bhojanAdi mATenuM upakaraNa vizeSa, tene kharikamaDhaka kahevAya che. enuM udAharaNa cAlaNInA pratipakSamAM che. A upakaraNa vAMsa zuMba Adine ati sUkSmapaNe kuTIne kamaDhakanA AkAre banAveluM hoya che. e ghaNuM nibiDa hoya che, tethI temAM game tevo pravAhI padArtha nAkhela hoya, topaNa temAMthI te nIkaLato nathI. evI ja rIte tenA samAna je ziSya hoya, te gurUe kaheluM sarva yAda rAkhe che, jarApaNa bhUlI jato nathI. Avo ziSya hoya te grAhya che, teja anuyogane lAyaka che. paNa pUrvokta cAlaNI Adi jevA ziSyo yogya nathI. paripUNaka eTale sudharIno mALo. tenuM udAharaNa kahe che. sugharI (cakalI vizeSa)nA mALAthI ghI-Adi gaLyuM hoya, to temAMthI ghI gaLAIne nIce paDe che, ane temAMno kacaro ja mAtra mALAmAM bharAI rahe che. tevI rIte tenA jevA ziSyomAM paNa samajavuM. eTale ke evA ziSyomAMthI zrata saMbaMdhI je je sarva gaNo hoya te sarva ghInI peThe nIkaLI jAya che. ane ghInA melanI peThe zratanA doSoneja te grahaNa kare che. guNo to sarvathA tajI de che, AthI Avo ziSya sarvathA ayogya che. 1465. - A saMbaMdhamAM ziSya zaMkA kare che, ane teno zrIgurUmahArAja uttara Ape che - savaNNuppAmaNNA, dosA hu na saMti jiNamae keI / jaM aNuvauttakahaNaM apattamAsajja va havejjA // 1466 // sarvajJanA prAmANyathI jinamatamAM doSo hotAja nathI; (to pachI doSa kayAMthI grahaNa kare ?) paraMtu upayoga rahita gurUnA kathanathI athavA ayogya ziSyathI temAM doSo utpanna thAya che. nirdoSa evA paNa jinamate ayogya ziSyo achatA doSone utpanna kare che. prazna :- A zAsananA pravartaka sarvajJa hovAthI jinamatamAM koIpaNa doSo na hovAthI paripUrNaka (sugharInA mALA) jevA ziSyo temAMthI doSo kevI rIte grahaNa karI zake ? uttara :- e satya che ke jinamatamAM doSo jarApaNa nathI; paraMtu upayoga rahita gurUnA vyAkhyAnathI athavA ayogya ziSyathI teoe kalpelA doSo thAya che, arthAt ayogya ziSyo jinamatamAM avidyamAna doSo utpanna kare che. temAMnA keTalAka ema kahe che ke A badhAM sUtro prAkRtabhASAmAM racelAM che, mATe koNa jANe koNe A badhAM sUtro racelAM haze ? kahevAnuM tattva e che ke prAkRtabhASA hovAthI vizvAsa rAkhavA lAyaka nathI. vaLI bIjAo jaNAve che ke badhA AraMbha parigraha choDI sAdhupaNuM AdarI nigraMtha bane che ane cAritra pALe che, paNa te avasthAmAM dAna nahi daI zakatA hovAthI kevaLa cAritrathI zuM kalyANa Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI yogya ayogya ziSyanA guNadoSa. [531 thavAnuM ? arthAtuM cAritra niSphala che. vaLI koIka to ema kahe che ke A badhA zAstromAM vAraMvAra tene te chakAya je pRthvIkAyAdika che, teonuM tathA prANAtipAta viramaNAdi mahAvratonuM nidrAdi pramAdonuM ane tenA parivAranuM ja varNana che, te yogya nathI, kAraNa ke samajAvavA mATe upadeza karavAno che, ane te to eka vakhata kahevAthI samajAvI zakAya che, mATe vAraMvAra e chakAyAdinuM kathana karavuM te yogya nathI. temaja keTalAka vastutattvane nahi samajanArA jaNAve che ke mokSaprApti mATe racavAmAM AvelA zAstromAM jayotigrakranI gaNatarI vagerenuM ane yoniprAbhRtAdithI suvarNasiddhi Adi pratipAdananI zI jarUra hatI? keTalAka sAmAnya samajavALA kahe che, ke jo jJAna mokSa prApti mATe che, to pachI te jJAna abhyAsamAM kAla ane akAla zo ? zuM mAMdA manuSyane davA ApavAmAM tathA melAM kapaDAM dhovAmAM kAla-akAla dekhAya che ? arthAt prAkRtabhASA hovAthI, dAna vinAnuM cAritra AdaravAnuM kahela hovAthI, vAraMvAra tene te adhikAro hovAthI, mokSa prApti mATe upayogI nahi evA jayotiSAdika viSayo kahela hovAthI, temaja tenA abhyAsa mATe kAla-akAlano vicAra kahela hovAthI, sUtro mAnavA lAyaka nathI, ema kahI sarvajJanA zAstramAM paNa doSo kahevA taiyAra thAya che. te zaMkAonA samAdhAnomAM cAritranI nirmalatAnI cAhanA rAkhanAra bAla, strI, mUDha ane mUrkha manuSyone paNa upakAra thAya eTalA mATe tattvanA jANakAroe sUtro prAkRta bhASAmAM racelA che, prathama kahela vastu bIjI vakhata kahevAmAM Ave che temAM kAraNa che. prathama helano koI kAraNathI niSedha karavo hoya athavA niSedha karyo hoya chatAM kAraNone lIdhe AjJA devI hoya athavA te vastumAM kaMIka vizeSatA jaNAvavI hoya, tethI bIjI vakhata kahevAmAM AvatuM eka vAkya paNa niprayojana nathI. kAla-akAla to kRSiAdimAM pratyakSa che, mATe te zaMkA nakAmI che. 1466. have haMsanuM udAharaNa kahe che. aMbattaNeNa jIhAe, kUciyA hoi khIramudagammi / haMso mottuNa jalaM, Aiyai payaM taha susIso // 1467 / / hiMsanI jIbha khATI hovAthI pANImAMnA dUdhanA phodA thaI jAya che, ane tethI pANI mUkIne haMsa dUdha pI jAya che, tevI rIte suziSya paNa doSo tajIne guNo grahaNa kare che. 1467. - koI bhAjanamAM dUdha ane pANI meLavIne te haMsane pIvA mATe mUkayuM hoya, to haMsanI jIbha svAbhAvika amla (khATI) hovAthI, jaLa mizrita dUdhamAM te caMcu nAkhe eTale jIbhanI khaTAzathI pANImAMnuM dUdha parapoTA jevA tenA phodA rUpa thaI jAya che, tethI haMsa e pANI mUkIne parapoTA jevuM thayeluM dUdha pI jAya che, tevI ja rIte je yogya suziSya hoya che, te gurUnA doSo tajI daIne mAtra temanA guNo ja grahaNa kare che. 1467. have pADAnuM udAharaNa kahe che. sayamavi na piyai mahiso, na ya jUhaM piyai loDiyaM udagaM / viggaha-vikahAhiM tahA, athakkapucchAhi ya kusIso // 1468 / / Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa32] yogya ayogya ziSyanAM guNadoSa. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga.1 jaLAzayamAM paDelo jaMgalI pADo, jema pote DoLeluM pANI pote pIto nathI ane bIjA ToLAne pIvA deto nathI; tema kuziSya paNa kalaha tathA vikathAdivaDe tathA vakhatavagaranI ayogya pRcchAthI vyAkhyAna DoLI nAkhe che, ane tethI temAMnuM pote kaMI grahaNa karato nathI ane bIjAone paNa grahaNa karavA deto nathI. 1468. jema koI jaMgalI pADo potAnA ToLA sAthe koI jaLAzayamAM pezIne temAMnuM pANI Ama tema uchALIne DoLuM karI nAkhe che, tethI e malina thayeluM pANI e pADo pote pIto nathI ane bIjA ToLAMne paNa pIvA deto nathI; tevI ja rIte kupAtra ziSya paNa vyAkhyAna maMDaLImAM AvIne gurU sAthe athavA bIjA koI ziSya sAthe kalaha kare, vikathA kare, asaMbaddha ayogya prazna AdithI vyAkhyAna DoLI nAMkhe, eTale e vyAkhyAnamAMthI pote kaMI grahaNa kare nahi ane bIjA ziSyone paNa grahaNa karavA de nahi. 1468. have te pADAthI ulaTuM gheTAnuM udAharaNa kahe che. avi gopayammivi pibe, suDhio taNuyattaNeNa tuMDassa / na karei kalusatoyaM, meso evaM susIso'vi // 1469 / / aMga saMkocIne AgalA baMne page namIne tenuM nAnuM mukhamAtra AgaLa rAkhI jaLathI bharelA gopadamAMthI (gAyanA pagathI paDelA khADAmAMnuM) pANI paNa gheTuM pIe che, paraMtu te tene DoLI nAMkhatuM nathI, tevI rIte suziSya paNa gurU pAsethI zAnta citte zruta evI rIte grahaNa kare che ke jethI tene potAnA athavA bIjI parSadAne kaMIpaNa manobAdhA na thAya. 1469. have macchara ane jaLonuM udAharaNa kahe che. masau bva tudaM jaccAiehiM nicchubbhae kusIso vi / jalugA va adUmeMto, pibai susIso'vi suyanANaM // 1470 // jema jIvone DaMza daIne macchara pIDA kare che, pachIthI lugaDAnA cheDAvaDe tiraskArathI dUra karAya che, tema kuziSya paNa jAtiAdi doSo ughADA karavAthI gurUne vyathA (pIDA) karato kADhI mukAya che. tathA jaLo jema rUdhira pIe che, paNa te rUdhiravALAne kaMI pIDA nathI karatI, tema suziSya gurU pAsethI zruta grahaNa kare che, paraMtu gurUne jAti Adi doSo ughADA karIne pIDA karato nathI. 1470. have bilADInuM udAharaNa kahe che. chaDDeuM bhUmIe khIraM, jaha pibai duTThamajjArI / parisaduTThayANa pAse, sikkhai evaM viNayabhaMsI // 1471 // jema duSTa bilADI hAMllImAMnuM dUdha bhoMya DhoLIne pachI pIe che, paNa temAMthI nathI pItI, AthI tene dUdhano tevo yathArtha svAda nathI Avato, tevI ja rIte goSThAmAhila jevA vinayabhaMzIthI kuziSya paNa parSadAmAMthI uThelA viMdhyAdinA jevA bIjAonI pAsethI zruta grahaNa kare che. paNa gurU pAse nathI grahaNa karato, kemake gurU pAse grahaNa kare to gurUnA vinayAdi karavA paDe. ahIM duSTa bilADI jevA vinayabhaMzI kuziSya samajavA bhUmisamAna parSadAmAMthI uThelA bIjA ziSyo, ane DhoLelA dUdha samAna tenuM mRta samajavuM. 1471. Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI yogya ayogya ziSyanAM guNadoSa. [533 jAhakanuM udAharaNa kahe che. pAuM thovaM thovaM, khIraM pAsAiM jAhago lihai / emeva jiyaM kAuM, pucchai maimaM na kheei // 1472 / / jema jAhaka (eka jAtinuM pakSI) thoDuM thoDuM dUdha pIne AjubAju cATe che. e ja pramANe suziSya paNa grahaNa kareluM zruta, paricita karIne pachI gurUne pUche che, paNa kheda karAvato nathI. 1472. jema jAhaka nAmano jIva bhAjanamAM raheluM dUdha thoDuM thoDuM pIne bhAjananI AjubAju cATe che, punaH thoDuM dUdha pIne vaLI bhAjananI AjubAjune cATe che, ema vAraMvAra karIne sarva dUdha pI jAya che, paNa temAMthI jarAe nakAmuM javA deto nathI; tema lAyaka buddhimAnuM suziSya paNa prathama grahaNa kareluM zruta barAbara paricita karIne pachI bIjuM grahaNa kare che. evI rIte vAraMvAra karIne gurU pAsethI sarvazruta grahaNa kare che, paNa gurUne jarAe kheda pamADato nathI. 1472. anno dojjhii kalle, niratyayaM kiM vahAmi se cAriM ? / caucaraNagavI u mayA, avanna-hANI ya baDuyANaM // 1473 // mA me hojja avaNNo govajjhA vA puNo va na davijjA / vayamavi dojjhAmo puNa, aNuggaho annaduddhe'vi // 1474 // sIsA paDicchagANaM bharotti te'viya hu sIsagabharo ti / na kareMti suttahANI, annattha vi dullahaM tesiM // 1475 // kAle A gAyane bIjo dohaze, to Ane nirarthaka cAra (ghAsa) zA mATe ApuM? e pramANeno vicAra ane vartana cAre jaNAe karavAthI gAya marI gaI, tethI temanI nindA ane hAnI thaI, ane gauhatyA lAgI. hArI nindA na thAo, ane vaLI gauhatyA karanAra, paNa na gaNAIe kemake jo ema thaze to pharIthI koI bIjI gAya Apaze nahi (ema mAnIne cAra nIrI) vaLI pharIthI ene ameja dohIzuM ane bIjA dohaze to paNa anugraha thaze. e pramANe Agantuka ziSyo vicAre ke gurUno vinaya karavo, te temanA ziSyono AcAra che, amAre zuM ? te ziSyo vicAre ke A navIna ziSyo gurUno vinaya karaze, kemake hamaNAM temane te vadhAre vhAlA che. e rIte eka bIjAnI irSAthI gurUno vinaya na kare, to temane sUtranI hAnI thAya ane anyatra bIje sthaLe paNa temane te durlabha thAya. 1473 thI 1475. koi yajamAne vedanA aMdara rahelA adhyayananA nimittabhUta caraNa zabda bolavA catu: caraNadvija (koi cAra brAhmaNa) ne eka gAya dakSiNAmAM ApI, ane kahyuM ke tame cAre jaNA A gAyane vArApharatI dohajo . ane bIjA cAra brAhmaNone paNa teNe eka gAya ApIne temane paNa eja pramANe vArApharatI dohavAnuM kahyuM. have pahelAM je cAra brAhmaNone gAya ApI, temAMno eka moTo brAhmaNa prathama te gAyane potAne ghera laI gayo ane dohI, pachI cAro ApatI vakhate teNe vicAryuM ke A gAyane vArApharatI dohavAnI che, to huM Aje ene nakAmo zA mATe cAro nAkhuM? kAle je Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa34] cAra brAhmaNone ApelI gAyanuM daSTAMta. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 bIjo lai jaze te dohaze ane cAro nAkhaze. ema vicArIne teNe cAro nAkhyo nahi. bIje divase bIjo brAhmaNa gAya lai gayo, teNa paNa eja pramANe karyuM, e rIte trIjA divase trIjAe ane cothA divase cothA brAhmaNe paNa karyuM, eTale cArA vinA dohavAtI e gAya bicArI thoDAja divasamAM maraNa pAmI, AthI e saghaLAne gauhatyA lAgI, lokomAM nindA thaI ane pharI bIjA yajamAna pAsethI gAya nahi maLavAthI hAnI paNa thai. have pelA bIjA je cAra brAhmaNo gAya lai gayA hatA, temAMnA pahelA brAhmaNe prathama divase gAya dohIne vicAryuM ke jo huM gAyane cAro nahi ApuM, to lokomAM nindA thaze, ane cAro nahi maLavAthI gAya marI jaze ethI gauhatyA lAgaze, ane loko pharIthI dAna Apaze nahi, tethI ema na thAya teTalA mATe huM tene cAro ApuM, jo nahi ApuM to gauhatyAnA kalaMkathI amane bIjA koi pharI gAya Apaze nahi. vaLI gAyane cAro ApavAthI ghaNo lAbha thaze, kemake cAro khAvAthI puSTa thaelI gAyane pharIthI bIjA vAre huMja dohIza ane bIjA dohaze to temAM paNa mane upakAra ja thaze. ema mAnIne teNe cAro Apyo. e pramANe bIjAoe paNa cAro Apyo. eTale gAya bacI, saune dudha maLyuM, ane temanI prazaMsA thaI. . e udAharaNano upanaya A pramANe che. gurUno vinaya karavAmAM potAnA gacchanA ziSyo ema vicAre ke "ahIM bhaNavA AvelA bIjA ziSyo gurUno vinaya karaze, ame zA mATe karIe ? kemake te ziSyone ja hamaNAM gurU mahArAja vallabha che, mATe vinaya karavAnI pharaja temanI che, ane e AvelA ziSyo vaLI evuM vicAre ke gurUno vinaya karavAno AcAra emanA ziSyono che, amAre zuM ? ame to thoDA divasa pachI cAlyA jaIzuM ?' A pramANe banne jaNA vicArIne koi paNa gurUno kaMI paNa vinaya-vaiyAvacca na kare, tethI gurU pIDA pAmavAthI, te ziSyone sUtrArthanI hAnI thAya, vaLI bIje jAya to paNa temane evI pravRttithI sUtrArtha durlabha thAya ane avarNavAda Adi bIjA aneka doSo lAge. A pramANe durvinIta ziSya mATe samajavuM, ane suvinIta ziSya mATe ethI viparIta samajavuM. eTale ke bIjethI bhaNavA AvelA sAdhuo vicAre ke jagatamAM parama durlabha vItarAga praNIta strArtha te Ape che, tethI emano upakAra koi prakAre vaLe tema nathI, vaLI amArI vaiyAvaccathI jo ziSyo bhaNaze to tethI paNa amane nirjarA thaze, ane ziSyo vicAre ke amane saMsArathI tAryA ane vaLI paramadurlabha sUtrArtha Ape che mATe gurU mahArAja amArA upakArI che. mATe teonI vaiyAvacca karavI e amArI pharaja che. 1473-1475. have bherInuM udAharaNa kahe che komuiyA taha saMgAmiyA unbhUiyA ya bherIo / kaNhassAsi bahutayA, asivovasamI caUtthI u // 1476 // sakkapasaMsA guNagAhi, kesavo nemivNdsunndNtaa| AsarayaNassa haraNaM, kumArabhaMge ya puyajuddhaM // 1477 // Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ghI vecanAra AbhIranuM dAMta. [535 nehi jio'mhi tti ahaM, asivovasamIe saMpayANaM ca / chammAsiyaghosaNayA, pasamai na ya jAyae anno // 1478 // AgaMtuvAhikhobho, mahiDDimolleNa kaMthadaMDaNayA / aTThamaArAhaNa anna, bheri annassa ThavaNaM ca // 1479 // kaumudikI-sAMjhAmika-audUbhUtika-tathA cothI azivopazAminI-e cAra bherIo kRSNa pAse hatI. ekadA iMdra prazaMsA karI ke kRSNa vAsudeva guNagrAhI che ane nIca yuddha kadI karatA nathI. (A sAMbhaLI eka deve parIkSA karavAne)neminAthane vandana karavA jatA evA kRSNanA mArgamAM vacce durgandha yukta suMdara dAttavALA zvAnanuM zaba vikavyuM. kRSNa te danta paMktinI prazaMsA karI, pachI deve azvaratnanuM haraNa karyuM, te levA jatAM nIcayuddha karavAnuM kahetAM na karyuM ane kahyuM ke huM tArAthI jItAyo, azva laI jA." AthI prasanna thaelA deve azivopazaminI bhUrI ApI. te bherIne che cha mahIne vagADavAthI cha mAsanA rogo zAnta thaI jAya ane cha mAsa sudhI bIjA rogano upadrava na thAya. e bherImAMthI paradezathI AvelA eka dhanavAna gRhastha tenA rakSakane puSkaLa dravya ApIne eka TukaDo lIdho, bIjAe bIjo lIdho, ema karatAM AkhI bherI thIgaDAMvALI thaI gaI. te vAtanI khabara paDatAM kRSNa te rakSakane zikSA karI ane aThThama tapa karI bIjI bharI meLavIne bIjA rakSakane soMpI, te bherIne teNe barAbara sAcavI. A kathA pUrve 1434 mI gAthAnA prasaMgamAM savistara AvI gaI che, tethI tyAMthI joI levI, eno upanaya A pramANe che jinezvara athavA gaNadhara mahArAje ApelA zrata rUpa bherIne, azivopazAminI bherInuM rakSaNa karanAra prathamapuruSanI peThe, anyadarzanInA abhiprAyothI mizrita karIne thIMgaDAvALI kare, te ziSya lAyaka nathI, paNa bherInuM rakSaNa karanAra evA bIjA rakSaka purUSanI jema, je ziSya e pramANe anyadarzanInA abhiprAyathI mizra na kare akhaMDa rAkhe teja lAyaka ziSya che. 1476 thI 1479, have AbhIrInuM udAharaNa kahe che, mukkaM tayA agahie, dupariggahiyaM kayaM tayA kalaho / piTTaNa-aiciravikkaya, gaesu corA ya UNagghe // 1480 // (AbhIrI :-) "grahaNa karyA sivAya te ghaDo mUkI dIdho tethI te bhAMgI gayo." (AbhAra :-) "teM barAbara grahaNa na karyo, tethI bhAMgI gayo." Ama kahevAthI bannene kajIo thayo. AbhIre AbhIrIne mArI, moDuM thavAthI bIjA vecanArA cAlyA gayA, tethI dhInuM mUlya ochuM AvyuM ane mArgamAM coroe sarva luMTI lIdhuM. 1480. - koi gAma athavA gokuLamAMthI eka AbhIra (bharavADa) potAnI strI sahita ghInA ghaDA bharIne gADI laIne zaheramAM te vecavA gayo. zaheramAM vecavAnA sthaLe gADI choDI, tyAMnI bhUmi upara AbhIrI ubhI rahI, ane AbhIra gADI uparathI ghInA ghaDA laIne tene ApavA lAgyo. evAmAM upayoga rahita ghaDo ApatAM athavA letAM eka ghaDo nIce paDI gayo ane phuTyo. AthI AbhIrI gusse thaIne bolI ke - "are ! abhAgIA zaheranI strIonA mukha Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa36] AbhIranA dagaMtano upanaya. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 jovAmAM tallIna thaelA te A ghaDAne meM grahaNa karyA sivAya mUkI dIdho tethI bhAMgI gayo." strInA AvA vacanathI AbhIra paNa gusse thaine bolyo ke - he rAMDa ! tuM je zaheranA yuvAnonA mukha jovAmAM tallIna thaI gaI che, tethI ghaDo barAbara grahaNa karyo nahi, eTale bhAMgI gayo." A pramANe paraspara bolavAthI bannene kajIo thayo. AbhIre strIne mArI, baMnenA kajIyAthI bIjAM ghI paNa DhoLAyuM, je vadhyuM te TAIma pasAra thayA bAda vecavAthI mUlya paNa ochuM AvyuM. ghI vecavA AvelA bIjA loko moDuM thavAthI cAlyA gayA, ane A be jaNA ekalA ja rahyA. banne jaNA bIjA sAtha vinA javA lAgyA, mArgamAM coro maLyo, temaNe gADI, baLada, ane dravya, sarva laI lIdhuM. 1480. e udAharaNano upanaya A pramANe che. * mA niNhava iya dAuM, uvajujjiya dehi kiM viciMtesi ? / viccAmeliyadANe kilissasI taM ca'haM ceva // 1481 // he AcArya ! e pramANe ApIne have asatya na bolo, upayoga rAkhIne sUtrArtha Apo, zuM vicAro cho ? ema ayogya sUtrArtha ApavAthI ApaNe banne kaleza pAmIe chIe. 1481. sUtrArthanI punarAvRtti karatAM kaMika viparIta bolatA ziSyane jANIne AcArya tenI bhUla sudhAravAne zikhAmaNa Ape, tyAre mUrkha ziSya kahe ke "mahArAja ! tameja mane e pramANe zIkhavyuM che, ane have zIkhAmaNa zAnI Apo cho ? emAM tamAroja doSa che. mane zAnI zIkhAmaNa Apo cho ? AthI AcArya kahe ke "bhAI ! meM tane e pramANe nathI zIkhavyuM.' tyAre nAlAyaka ziSya kahe " are mahArAja ! tame sAkSAt e pramANe mane sUtrArtha Apela che, ne have asatya kema bolo cho?' ziSyanA ema kahevAthI AcArya mahArAja kaMIka manamAM vicAra kare, eTale punaH te nAlAyaka ziSya kahe ke "mahArAja ! zuM vicAro cho ? sArI rIte upayoga rAkhIne sUtrArtha Apo. asatya rIte sUtrArtha ApavAthI tame ane huM banne kaleza pAmIe chIe. A pramANe potAno doSa na aMgIkAra karatAM gurUnA doSoja kahe, tethI AbhIra yugalanI peThe guruziSyane paraspara kajIo thAya, ane kajIo thavAthI vyAkhyAnamAM antarAya paDe, tathA sUtrArthanI hAnI vigere doSo prApta thAya. AnA pratipakSamAM bIjAM udAharaNa che, koI bIjo AbhIra potAnI strI sahita ghI vecavAne nagaramAM gayo. tyAM jaine ghaDo strIne ApatAM paDIne bhAgI gayo. AthI teNe kahyuM ke " meM upayoga vinA tane ghaDo Apyo, tethI te phuTI gayo' ema kahIne ekadama gADAM uparathI utarIne verAyeluM ghI ghaDAnI ThIbamAM ekaThuM karavA lAgyo, tenI strIe paNa ema kahyuM ke "meM upayoga vinA barAbara ghaDo grahaNa na karyo, tethI te bhAMgI gayo." ema kahIne te paNa tenI sAthe DhoLAyeluM ghI ekaThuM karavA lAgI. ema anyoanya potAnA doSa grahaNa karavAthI kaleza na thayo, ane baMne jaNa ghI ekaThuM karIne veLAsara vecIne bIjA sAthanI sAthe jaldIthI ghera gayAM. A pramANe gurUziSya paNa jo potAnA doSa aMgIkAra karIne paranA doSa chupAve ane paraspara vivAda na kare, to teja sUtrArtha ApavA ane levAne yogya che, temaja te nirjarAdi lAbhanA bhAgI thAya che. Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI upodyAta dvAra. [537 e pramANe yogyAyogya gurU-ziSyanuM svarUpa batAvIne have upasaMhAra pUrvaka tenuM phaLa kahe che. bhaNiyA joggA'joggA, sIsA gurakho ya tattha doNhaM'pi / peyAliyaguNa-doso joggo jogassa bhAsejjA // 1482 / / yogyayogya ziSya ane gurUnuM svarUpa kahyuM; e bannenA guNa-doSano vicAra karIne yogya gurUe yogya ziSyane sutrArtha kahevA. have upoddhAtadAra kahevAne prastAvanA kahe che. kayamaMgalovayAro, saMpar3a vaNNiyapasaMgavakhANo / dAiyavakkhANavihI, vocchamuvagghAyadAravihiM // 1483 // (pUrve tityAre mane ityAdi gAthAvaDa) maMgaLopacAra karIne prasaMgAgata jinapravacananI utpatti Adi vyAkhyAna kahyuM, ane vyAkhyAnavidhi paNa batAvI; have upoddhAta ane te saMbaMdhI dvAravidhi kahIzuM. 1483. have e dvAra vidhi kahe che. (140) uddese niddese ya niggame khetta-kAla-parise ya / kAraNa-paccaya-lakhaNa-nae samoyAraNA-Numae // 1484 // (141) kiM kaivihaM kassa kahiM, kesu kahaM kecciraM havaI kAlaM / kai saMtaramavirahiyaM, bhavA-garisa-phAsaNa-nirUttI // 1485 / / (sAmAyikano) uddeza-nirdeza-nirgama-kSetra-kALa-purUSa-kAraNa-pratyaya-lakSaNa-naya-samavatAra-kayA nayane karyuM sAmAyika saMmata che te rUpa anumati, sAmAyika zuM che ? keTalA prakAre sAmAyika che ? kone sAmAyika hoya? kyAM hoya ? kone vize hoya? kevI rIte prApta thAya ? keTalA kALa sudhI hoya ? sAmAyika prApta karanAra keTalA hoya? keTaluM aMtara hoya? attara rahita keTalA kALa sudhI tenA prApta karanAra hoya ? keTalA bhava sudhI sAmAyika prApta thAya ? eka bhavamAM keTalA AkarSa thAya ? sAmAyikavALA keTalA kSetrane sparze ? ane sAmAyikanI nirUkti ityAdi dvAro kahevAze. 1483-1485. upoddAta niyuktinA dvArA anukrame A pramANe kahevAze. prathama udeza eTale vastunuM sAmAnya nAma kahevuM che, jema ke adhyayana. tathA nirdeza eTale vastunuM vizeSa nAma kahevuM, jema ke sAmAyika. nirgama eTale sAmAyika kyAMthI nIkaLyuM te kahevAze. kyA kSetra ane kALamAM sAmAyika utpanna thayuM te kahevAze. kayA purUSathI e sAmAyika nIkaLyuM ? kayA kAraNathI gautamAdi gaNadharo bhagavanta pAse sAmAyika sAMbhaLe che te kAraNa kahevAze. kayA pratyayathI bhagavaMte sAmAyika upadezya che ? athavA kayA pratyayathI gaNadharo tene sAMbhaLe che te rUpa pratyaya kahevAze. tathA tattvazraddhAna e samyakatvasAmAyikanuM, jIvAdi padArthano bodha te zrutasAmAyikanuM, ane sarvavirati-dezavirati e cAritrasAmAyikanuM ema trividha sAmAyikanuM lakSaNa kahevAze. 68 Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa38] udezanA ATha bheda. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 nigamaAdinayonuM svarUpa ane e nayo kyAM kyAM ghaTe che te, tathA kayA nayane kyuM sAmAyika mAnya che te kahevAze. vaLI sAmAyika e zuM che? keTalA prakAranuM che? kone hoya che? kyAM hoya che ? zAmAM hoya che ? kevI rIte te prApta thAya che? keTalA kALa paryanta rahe che ? eka samaye sAmAyika pAmelA ane pAmatA keTalA hoya ? punaH sAmAyika prApta thavAnuM antara keTaluM hoya ? attara rahita sAmAyika prApta karanArA keTalA kALa sudhI hoya ? utkRSTathI keTalA bhava sudhI hoya ? utkRSTathI keTalA bhava sudhI sAmAyika prApta thAya ? eka bhavamAM athavA judA judA bhavamAM punaH puna: sAmAyikanA AkarSa keTalA hoya? sAmAyikavALA AtmA keTalA kSetrane sparze ? te, tathA sAmAyikanI nirUkti (teno artha) eTalAM tAro have anukrame kahevAze. 1484-1485. uparokta banne gAthAono vistArArtha kahevAne mATe bhASyakAra mahArAja prathama udeza ane nirdeza saMbaMdhI zaMkA-samAdhAna kahe che. uddeTTuM niddissai, pAyaM sAmanao visesotti / uddeso to paDhama, niddeso'NaMtaraM tassa // 1486 // (pahelAM uddeza kahIne pachI nirdeza zA mATe kahevAya che?) ghaNuM karIne pahelAM sAmAnyathI vastuno udeza kahIne pachI vizeSapaNe vastu nirdezAya che, ema zAstra ane lokano vyavahAra che, vaLI bodhamAM paNa pahelAM sAmAnyAkAranuM grahaNa thAya che, ane pachI ja vizeSAkAranuM grahaNa thAya che.) mATe vastunA sAmAnya kathanarUpa pahelAM uddeza ane pachI tenA vizeSa kathanarUpa nirdeza karAya che. 1486. have uddezanA ATha bheda kahe che. (142) nAma ThavaNA davie, khette kAle samAsauddese / uddesuddesammi ya, bhAvammi ya hoi aTThamao // 1487 // nAma uddeza-sthApanA uddeza-dravyauddeza-kSetrauddeza-kAlaudeza-samAsauddeza-uddezodeza ane AThamo bhAva uddeza ema ATha prakAre uddeza che. 1487. nAmauddezanuM svarUpa kahe che. nAmaM jassuddeso, nAmeNuddissae va jo jeNaM / uddesso nAmassa va, nAmudde so'bhihANaMti // 1488 / / jenuM "udeza" evuM nAma te nAmoddeza, jema govALanA chokarAnuM uddeza nAma; athavA je vastu je nAmavaDe bolAya te vastu paNa nAmoddeza, jema ghaTa-paTa vigere; athavA nAmanuM eTale vAcakazabdanuM sAmAnyapaNe kathana karavuM te nAmodeza. 1488. A saMbaMdhamAM ziSya zaMkA karIne doSa batAve che ke - evaM naNu sabbo cciya, nAmuddeso jao'bhihANaMti / dabvAINaM tehiM va tesu, va jaM kIrae jassa // 1489 / / e pramANe to sarva dravyAdi udezo paNa nAma uddeza thAya, kemake dravyAdinAM paNa suvarNAdi sAmAnya nAmo che, vaLI kasuMbo haLadarAdi dravyavaDe vastrAdinuM lAla pItAdi rUpa sAmAnyathI kahevAya Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) nAmaudeza sthApanA udeza. [539 che, temaja daMDAdi dravya chate daMDI Adi sAmAnya nAma pravarte che. e pramANe sthApanA kSetrAdimAM paNa kahevuM. 1489. uparanI gAthAmAM kaheluM nAmauddezanuM svarUpa sAMbhaLIne ziSya AcAryamahArAjane kahe che ke - jo upara kahyA mujaba vastunuM sAmAnya kathana mAtra nAmaudeza kahevAya, to sthApanA-dravya-kSetra ane kALAdi udezo paNa nAmauddezaja thaze, kemake sonuM-rUpuM Adi dravyanuM sonuM-rUpuM Adi sAmAnya nAma che; vaLI kasuMbo-haLadara Adi dravya vaDe raMgelA vastrane rAtuM-pILuM Adi sAmAnya nAma kahevAya che, temaja daMDa-kuMDaLa-kirITa Adi dravyanA saMbaMdhathI daMDI, kuMDaLI, kirITI Adi sAmAnya nAme pravarte che. Aja pramANe sthApanA ane kSetrAdi udezamAM paNa bane che, mATe je dravyAdi uddeza mAnela che, te sarva nAmoddeza thaI jaze, ane tethI udezanA ATha bheda kahyA che te nahI bane. 1489. . ziSyanI uparokta zaMkAnuM samAdhAna karavAne AcArya kahe che ke - saccaM savvANugao, nAmuddeso'bhihANamettaM jaM / ___ nANattaM tahavi mayaM, mai-kiriyA-vatthubheehiM // 1490 // satya che, nAma uddeza sarvAnugata che, kema ke te sAmAnya kathanarUpa che; topaNa mati, kriyA ane vastunA bhedathI temAM taphAvata che. 1490. che. sAmAnya kathanamAtra nAmauddeza, te sarva dravyAdi uddezabhedomAM anugata che, e vAta satya che. paraMtu mati, kriyA, ane vastuno bheda hovAthI nAma, sthApanA, dravyAktiuddezomAM paramArtha jANanArAoe bheda mAnela che. jema ke nAma IndramAM jevI mati-buddhi thAya che, tevI mati sthApanA indrAdimAM nathI thatI, paraMtu ethI kaMI vilakSaNa-judI buddhi ja thAya che; vaLI je kArya nAma Indra kare che, te kArya sthApanA IndrAdi nathI karatA, paNa ethI juduM ja kare che; Aja kAraNathI ghaTapaTAdi vastunI peThe bhinna mati Adine karatA hovAthI nAma indrAdi vastuono paraspara bheda mAnela che. eja pramANe ahIM paNa nAma, sthApanA, dravya Adi uddezomAM bheda samajavo. 1490. have bIjA sthApanA Adi uddezonuM svarUpa kahe che. ThavaNAe uddeso, ThavaNuddesotti tassa vA ThavaNA / taM teNa tao tammi, va dabAIyANamuddeso // 1491 // dabuddeso davvaM, dabbapaI dabbavaM sadabbotti / evaM rottaM khetI, khettapaI khettajAyaMti / / 1492 / / sthApanAnuM sAmAnyathI kathana karavuM te, athavA tenI akSa-akSarAdimAM uddezanI sthApanA karavI te sthApanAudeza; dravyAdino udeza te dravyodeza (Adi zabdathI A pramANe samajavuM jemake) "dravya" ema sAmAnyathI kahevuM te dravyodeza, "dravyapati" ema dravyavaDe kehavAya te dravyoddeza, "dravyavAna" ema kahevAya te dravyadeza, "dravya-siMhAsana upara rAjA, Amrapara kokilA, vanamAM mayUra" ityAdi kahevAya te paNa dravyodeza, Aja pramANe kSetra, kSetrI, kSetrapati, kSetramAM thayela, kSetrajanya ityAdi sarva kSetraudeza samajavA. 1491-1492. Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa40] nirdezanuM svarUpa. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 have kALa ane samAsa uddezanuM svarUpa kahe che. kAlo kAlAIyaM, kAloveyaM ti, kAlajAyaM ti / saMkhevotti samAso, aMgAINaM tao tiNhaM // 1493 / / aMga-suyakhaMdha-jjhayaNANaM, niyniyppbheysNgho| hoi samAsuddeso, jahaMgamaMgI tayajjheyA // 1494 / / emeva ya suyakhaMdho, tassajjheyA tayatthaviNNAyA / ajjhayaNaM ajjhayaNI, tassajjheyA tayatthaNNU // 1495 // kALa, kALAtIta vastu, kAlopeta vastu ane te kALe thayela vastu ityAdi kahevuM te kALoddeza che. vistRtano saMkoca karavo te samAsa kahevAya, te samAsa aMgAdi traNano thAya che. aMga, zrutaskaMdha, ane aMgano adhyayana, enA potapotAnA bhedanA saMgrahathI samAsoddeza thAya che; jema ke aMga, aMgI, ane aMgano adhyetA, eja pramANe zrutaskaMdha, zrutaskaMdhanA adhyetA ane zrutaskaMdhanA arthano jANanAra, tathA adhyayana, adhyayanI, adhyayana bhaNanAra ane adhyayananA arthane jANanAra ityAdi kahevuM te samAso deza kahevAya. 1493-1495. have udezodeza ane bhAvodeza kahe che. uddeso uddesI, uddesaNNU tayatthavettA vA / uddesuso'yaM bhAvo, bhAvitti bhAvammi // 1496 // uddeza, udezI, udeza jANanAra ane uddezanA arthane jANanAra, ityAdi kahevuM te uddezoddeza kahevAya. audayikAdi bhAva ane te bhAvathI bhAvI tathA te bhAvane viSe je kahevAya te bhAvo deza che. 1496. e pramANe uddezanuM svarUpa kahIne have nirdezanuM svarUpa kahe che. (143) emeva ya niddeso, aTThaviho so'vi hoi nAyavyo / __avisesiyamuddeso, visesio hoi niddeso // 1497 // eja pramANe nirdeza paNa ATha prakAre che. vizeSarahita kevala nAmasthApanAdirUpe kahevuM te uddeza; ane vizeSanAmAdirUpe kahevuM te nirdeza che. 1497. eno vizeSArtha bhASyakAra kahe che. nAmaM jiNadattAI, ThavaNA ya visiTTavatthuninevo / dabve gomaM daMDI, rahi tti tiviho sacittAI // 1498 / / jinadattAdi vizeSa nAma kahevuM te nAmanirdeSa; viziSTa vastuno nikSepa te sthApanA nirdeza, ane gAyavALo, baMDI, rathI ityAdi kahevuM te sacittAdi trividha dravyanirdeza jANavo. 1498. - pUrve je vastunuM sAmAnyakathana tene udeza kahyo che, teja vastunuM jinadatta Adi vizeSa nAma kahevuM, te nAmanirdeza kahevAya. koIpaNa vastunI sthApanAnuM sAmAnyathI kathana karavuM te sthApanAudeza, Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] nirdezanAM bhedonuM svarUpa. [541 ane saudharmAdhipati Adi viziSTavastunI sthApanAnuM kathana karavuM te sthApanAnirdeza jANavo. eja pramANe viziSTa sacitta dravyAdinuM kathana karavuM te dravyanirdeza ane te traNa prakAre che. jema ke "gAya" ityAdi sajIvadravyanuM viziSTa nAmathI kathana karavuM te sacittadravyanirdeza. "daMDa" ItyAdi ajIvadravyanuM viziSTa nAmathI kathana karavuM te acittadravyanirdeza. "ratha" ityAdi kahevuM te mizradravyanirdeza. ahIM rathanI sAthe azvo hoya che, tethI te sajIva ane nirjIva ubhayAtmaka hovAthI mizra dravyanirdeza jANavo. athavA e sacittAdi dravyavizeSavaDe gAyavALo, daMDI, rathI ItyAdi kahevuM, te paNa dravyanirdeza kahevAya. 1498. have kSetra ane kAla nirdeza kahe che. khette bharahaM tattha va, mavotti magahotti mAgaho vatti / ___ sarautti ya sArautti ya, saMvacchariutti kAlammi // 1499 / / bharatakSetra athavA bhAratIya, magadha deza athavA mAgadhIya, ItyAdi kahevuM te kSetranirdeza, zarada athavA zAradIya, varSa athavA vArSika ItyAdi kahevuM te kALanirdeza jANavo. 1499. pUrve kSetra-kSetrI ItyAdi kathanane letrodeza kahyo che, ane ahIM eja kSetrane viziSTa nAmathI kahevuM te kSetra nirdeza che. jema ke "bharatakSetra" athavA e kSetramAM thayela hoya, te bhAratIya, athavA magadha deza" ane e dezamAM janmela "mAgadha" ItyAdi viziSTapaNe kahevuM, te kSetroddeza che. pUrve kALa ane kALAtIta ityAdi kathanane kALo deza kahyo che, ane ahIM eja dhaLane zarada athavA zarada RtumAM thayela vastu zAradIya, tathA varSa ane varSamAM thayela vastu vArSika ityAdi viziSTapaNe kALanuM kathana karavuM te kALa nirdeza che. 1499. - have samAsa nirdeza ane uddeza nirdeza kahe che. AyAro AyAravamAyAragharotti vA samAsammi / AvassayamAvAsai, suttatthagharo'havA'yaMti // 1500 // satthaparizmAI va, ajjheyA'yaM samAsaniddeso / uddesayaniheso, sapaeso puggaluddeso // 1501 // AcAra, AcAravAnuM, ane AcAradhArI, e AcArasamAsanirdeza, Avazyaka, AvazyakavAnuM, ane Avazyaka sUtrArtha jANanAra, e AvazyakasamAsanirdeza, zastraparijJAdi adhyayana athavA e adhyayanano A bhaNanAra che, ema kahevuM te adhyayanasamAsanirdeza ane pugalo deza rUpa je adhyayanano aMza te uddezanirdeza jANavo. 1500-1501. vistRta vastuno saMkSepa karIne tenuM sAmAnyathI kathana karavuM, tene pUrve samAsaudeza kahela che, ane ahIM e samAsanuM vizeSa nAmapUrvaka kathana karavuM te samAsanirdeza kahevAya che. aMga, zrutaskaMdha ane adhyayana ema traNa prakAre samAsodeza pUrve kahela che, ahIM paNa e traNeyanA vizeSanAmapUrvaka kathana karavAnuM hovAthI e nirdeza paNa traNa traNa prakAre che. jema ke "AcArAMga" athavA e AcArasUtra vaDe AcAravAnuM athavA AcAradhArI, ema vizeSanAmapUrvaka kahevuM te aMgasamAsanirdeza Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542]. bhAva udeza. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 che. tathA "Avazyaka" athavA AvazyakavaDe "AvazyakI" athavA AvazyakanA sUtrArthane dhAraNa karanAra ema kahevuM te zrutaskaMdhasamAsanirdeza, evI rIte AcArAMgamAM paheluM adhyayana zastraparijJA che. te "zastraparijJA adhyayana" athavA e zastraparijJA adhyayanano A bhaNanAra che, ema kahevuM te adhyayanasamAsanirdeza che. uddeza eTale adhyayanano aMza tenuM vizeSa kathana, jema ke bhagavatImAM pudgalAdezaka che, tenuM kathana karavuM te udezanirdeza kahevAya. 1501. have bhAvanirdeza, tathA e badhA jaNAvela uddezanirdezomAM, je uddeza-nirdezathI ahIM adhikAra che, te kahe che. odaio khaiutti va, nANaM caraNaMti bhAvaniddeso / ettha visesAhigao, samAsauddesaniddeso // 1502 // ajjhayaNaM Uddeso, taM ciya sAmAiyaMti niddeso / buddhIe jahasaMbhavamAojjaM sesaesuMpi // 1503 // audayikabhAva, kSAyikabhAva ema kahevuM te, athavA jJAna, darzana, cAritra e kSAyikAdi bhAvamAM vartatA hovAthI tenuM kathana karavuM te bhAvanirdeza kahevAya. (A ATha prakAranA uddeza-nirdezamAMthI) samAsodeza ane samAsanirdeza e be ahIM vizeSa adhikRta che. jemake "adhyayana" e samAso deza ane "sAmAyika adhyayana" e samAsanirdeza che, Aja pramANe bIjA zrutaskaMdha-caturvizati stavAdi adhyayanomAM paNa yojI levuM. jemake zrutaskaMdha e samAsodeza, ane Avazyaka e samAsanirdeza. 1500-1503. have AgaLanI gAthAno saMbaMdha yojavAne kahe che ke - sAmAiyaMti napuMsayamassa pumaM thI napuMsagaM vAvi / niddiTTA tatthicchai, kaM niddesaM nao ko Nu ? // 1504 / / "sAmAyika" e zabda napuMsakarUpe rUDha che. teno uccAra karanAra purUSa, strI, ane napuMsaka ema traNa bhede che, temAM kyo naya kayA nirdezane Icche che ? vaLI te nirdezane nirdezya vazAt Icche che ke nirdezaka vizAta Icche che ? 1504. e praznano AcArya zrI uttara Ape che ke - 9 (44) vidaMDi ne manamo, nidi saMsada vavahAro niddesayamujjusuo, ubhayasaricchaM ca saddassa // 1505 / / nirdezaka tathA nirdezyanA vazathI ema naigamanaya banne prakAre nirdezane Icche che, saMgraha tathA vyavahAranaya nirdeza karAtI vastu aMgIkAra karIne nirdeza Icche che, RjusUtranaya nirdezakane aMgIkAra karIne nirdeza Icche che, ane zabdanaya ubhayanA sAdazyapaNe nirdezane Icche che. 1505. aneka prakAre vastu aMgIkAra karavAmAM tatpara hoya, te naigamanaya kahevAya, e naya nirdezya tathA nirdezakanA vazathI nirdezane Icche che. kAraNa ke A naya loka vyavahAramAM tatpara che, ane aneka prakAre vastu aMgIkAra kare che. vaLI lokamAM paNa nirdezya ane nirdezakanA vazathI nirdezanI pravRtti jaNAya che. Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] nayavizeSe nirdezanA kAraNano bheda. [543 nirdezyanA vaza thakI A pramANe, jemake vAsavadattA-taraMgavatI-priyadarzanA kathA ItyAdi laukika graMthomAM nirdezyavazAt vyavahAra thAya che. tathA nirdezakanA vaza thakI nirdeza mAne che, jemake manue racelo graMtha te manu, akSapAda munie racelo graMtha akSapAda, ItyAdi laukikamAM nirdezaka vizAt paNa vyavahAra thAya che. lokottara mArgamAM paNa chajIvanikAyanuM pratipAdana karanAra adhyayana te pajIvanIkA, sAdhuno AcAra pratipAdana karanAra graMtha te AcAra ityAdi nirdezyane lIdhe vyavahAra thAya che. ane kapilarUSie kaheluM je adhyayana te kApilIya adhyayana, harikezImunie kahela vAdavALuM adhyayana te harikezIya adhyayana, kezI ane gautama gaNadhare kahela vAkyothI raceluM te kezIgautamIya adhyayana, mandasaMhitA, jinapravacana ityAdi sarva lokottara graMthono nirdeza nirdezakavazAt thAya che. A pramANe sAvadhaviramaNarUpa sAmAyika rUDhithI napuMsaka che. tethI nirdayavazAta naigamanaya sAmAyikano napuMsaka nirdeza mAne che, eTale ke "sAmAyika napuMsaka che" ema mAne che. temaja strIpurUSa-ane napuMsaka nirdezakavazAt A traNe liMge sAmAyika mAne che, eTale ke sAmAyikano nirdeza karanAra strI hoya, to sAmAyika strIliMge, purUSa nirdeza karanAra hoya to sAmAyika purUSaliMge ane nirdeza karanAra napuMsaka hoya to sAmAyika napuMsakaliMge che. udAharaNa tarIke jema koI devadattAdi manuSya ghaTAdi zabda uccAryo hoya, to te ghaTAdirUpa zabda tene uccAraNa karanAra devadattAdino pariNAma hovAthI te devadattAdino zabda kahevAya che, tathA e zabdathI vAcya pahoLApeTAdi AkAravALo ghaTAdi padArtha paNa tenA pariNAmapaNA thakI lokamAM ghaTa zabdathI kahevAya che. eja pramANe sAmAyikanuM svaabhidheya je sAvagha viramaNa te paryAyarUpa hovAthI, sAmAyikano nigamana, napuMsaka nirdeza mAne che. ane e sAmAyika zabda kahenAra strI, purUSAdinA pariNAmathI traNe liMge paNa A naya nirdeza mAne che. jema sAmAyika strI ItyAdi, banne prakAranA nirdezane nigamanaya mAne che ATaluM mAtra kahevAthI nirdezya ane nirdezakavazakI naigamanaya be prakAre nirdezane icche che te kevI rIte kahevAya, teno uttara Ape che. saMgrahAdimAM nirdezya ane RjAsUtramAM nirdezaka lIdho che tethI atre nirdezya ane nirdezaka banne lIdhA che. nirdiSTa eTale abhidheya vastu tene aMgIkAra karIne saMgraha tathA vyavahAranaya nirdeza mAne che, kema ke vacana te nirdezyano paryAya che. AnuM spaSTIkaraNa AgaLa hamaNAM ja karAze. RjAsUtranaya nirdezaka eTale vaktAnI apekSAe nirdeza mAne che, jema ke strI nirdezakavaktA hoya, to nirdeza paNa strI ja kahevAya, kema ke vacana e vaktAno paryAya che. A saMbaMdhI yukti paNa AgaLa kahevAze. zabdanaya nirdezya ane nirdezaka ubhayanA samAnaliMganI apekSAe nirdeza mAne che, eTale ke nirdezyavastu napuMsaka hoya, to teno nirdezaka, vaktA strI, purUSa ke napuMsaka game te hoya, topaNa napuMsaka kahevAya, kema ke vaktA vAnA upayogathI bhinna nathI, paNa tadrupaja che, ane A zabda naya upayoga pradhAna che, tethI je jyAM upayogavAnuM hoya, te tadrupaja kahevAya; jema agnimAM upayogavALo, agni kahevAya che tema, AthI e siddha thayuM ke strI athavA purUSa jyAre rUDhithI Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544] saMgraha vyavahAra nayanI apekSAe nirdeza. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 napuMsaka evA sAmAyikamAM upayogavALA hoya, tyAre te napuMsaka nirdezyamAM upayogavALA hovAthI te napuMsaka ja kahevAya. kemake te upayoga temanAthI abhinna hovAthI te tadrupa ja che. strI purUSa ke napuMsaka A arthane bole che e zabda nayanA mate asaMbhavita che. 1505. e gAthAno vistArathI artha have bhASyakAra kahe che. jaM saMvavahAraparo, Negagamo Negamo tao duvihaM / icchaI saMvavahAro, duviho jaM dIsae pAyaM // / 1506 / / chajjIvaNiyA''yAro, niddiTThavaseNa taha suyaM ca'NNaM / taM caiva ya jiNavayaNaM, savvaM niddesayavaseNaM // 1507 // jaha vA niddivasA, vAsavadattA - taraMgavai AI / taha niddesagavasao, loe maNurakkhavAUtti / / 1508 / / taha niddivasAo, napuMsagaM negamassa sAmaiyaM / thI puMnapusagaM vA, taM ciya niddesayavasAo / / 1509 / / jaha vA ghaDAbhihANaM, ghaDasaddo devadattasaddotti / '-mayaviruddhamAM, sAmAAM negama nacamsa ||pRthvI naigamanaya lokavyavahAramAM tatpara ane aneka rIte vastune mAnanAra hovAthI nirdezya ane nirdezakavazAt banne prakAre nirdeza mAne che, kema ke lokavyavahAra ghaNuM karIne e banne prakAre jaNAya che. loka be prakAre che - eka to jinezvara bhagavAnanA darzanane anugata ane bIjo tethI judo. temAM lokottara mArgamAM chajIvanikA adhyayana-AcAra-Avazyaka Adi nirdezo nirdezyavazAt che; tathA te sivAyanuM anya paNa zruta te sarva jinavacana kahevAya che, temaja bhadrabAhusaMhitA, nandasaMhitA, kApilIya adhyayana ityAdi lokottara mArgamAM nirdezakavazAt nirdeza che, ane vAsavadattA-taraMgavatI vigere laukikamAM nirdezyavazAt nirdeza che, ane manu akSapAda vigere nirdezakavazAt nirdeza che. jema e badhAmAM keTalAkano nirdezyathI ane keTalAkano nirdezakathI nirdeza che; tema ahIM prastutamAM paNa sAvagha viramaNa lakSaNa nirdiSTa vastu napuMsakaliMge hovAthI "sAmAyika" paNa napuMsaka liMge che, ema nirdeza thAya che, tathA teno nirdeza karanAra vaktA strI, purUSa athavA napuMsaka hoya, to te nirdezakanI apekSAe sAmAyikarUpa nirdeza paNa nandasaMhitA, manu, kApilIya adhyayana AdinI peThe traNe liMge thAya che. jema devadattAdi vyaktie "ghaTa" evo uccAra karyethI, e "ghaTa" zabda devadattAdino zabda kahevAya che, e banne sAcA che. tema ahIM paNa naigamanayanA mate nirdezya tathA nirdezakanI apekSAe banne prakAre nirdeza thAya che. 1506 thI 1510. saMgraha tathA vyavahAra nayanI apekSAe nirdezanI mAnyatA jaNAve che. atthAu cciya vayaNaM, lahai sarUvaM jao paIvo vva / to saMgaha-vavahArA, maLati nidhruivasanuM teM zIkSAA Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) sAmAyikanAM liMga aMge saMgraha vyavahAra. [545 ahavA niddiDhatthassa, pajjao ceva taM sadhamma vva / tappaccayakAraNao ghaDassa ruvAidhamma vva // 1512 // pradIpanI peThe arthathIja vacana svarUpane pAme che, tethI saMgraha ane vyavahAranaya nirdezyanI apekSAe ja vacana kahe che. athavA jema rUpAdi dharmo ghaTapratyayanA kAraNabhUta che. tema peThe vacana paNa arthanA pratyayanuM kAraNa hovAthI te arthano paryAya che. 1511-1512. ghaTAdi vAcya vastuthI ja vAcaka evuM vacana potAnA svarUpane pAme che. nahIM to nathI pAmatuM, jema pragaTa karavA yogya arthane pragaTa karato hovAthI ja pradIpa kahevAya che, paraMtu jo pragaTa karavA ya vastu ja na hoya, to te konI apekSAe pradIpa kahevAya ? na ja kahevAya; tethI jema pragaTa karavA yogya arthanI apekSAthI ja pradIpa AtmasvarUpane pAme che, tema ghaTAdi vAcya arthanI apekSAe ja ghaTAdi vacana-zabda AtmasvarUpane pAme che. A kAraNathI saMgraha ane vyavahAra naya, nirdezya, vAcya vastune AdhIna vacana che, ema kahe che. ahIM sAvadhavirati rUpa artha, sAmAyika zabdano vAcya artha che, ane te rUDhithI napuMsakapaNe prasiddha che, tethI saMgraha ane vyavahAra naya sAmAyikane napuMsaka liMge ja mAne che. athavA sAmAyika yukta strI, purUSa ke napuMsaka hoya, to te sAmAyikanA pariNAmathI abhinna hovAne lIdhe sAmAyikarUpa artha strI Adi rUpa hovAthI vAcyavazAt sAmAyikane traNe liMge saMgraha ane vyavahAra mAne che. athavA vacana-zabda e vastunI pratItinuM kAraNa hovAthI te vAcya-vastuno paryAyaja che. jema ghaTAdinA AkAra vigere dharmo, ghaTanI pratItinAM kAraNo che, athavA ghaTanA rUpa vigere ghaTanI pratItinAM kAraNo che, tethI te tenA paryAya che, tema te paNa tenA paryAya che. "je jenI pratItinuM kAraNa hoya, te tenA svaparyAya che." AthI vacana athavA zabda e vAcya vastuno paryAya che, ane paryAya te paryAyavALAne AdhIna ja hoya che, tethI upara kahyA mujaba nirdezyanI apekSAeja nirdeza karavo yogya che. 1511-1512. A saMbaMdhamAM ziSya zaMkA kare che, ane AcAryazrI teno uttara Ape che. vayaNaM viNNANaphalaM, jai taM bhaNie'vi natthi kiM teNaM ? / aNNattha paccae vA, savvattha vi paccao patto // 1513 // abhidheyasaMkaro vA, jai vattari paccao'Nabhimae'vi / tamhA niddivasA, napuMsagaM beMti sAmaiyaM // 1514 // vacana arthavijJAna phaLavALuM hoya che, te vacana kahyA chatAM paNa jo arthajJAna na thAya, to te kahevAthI zuM ? vAcya artha sivAya anyatra pratyaya thaze ema kahevAmAM Ave, to sarva arthamAM pratyaya thavo joIe; athavA vaktAe vacana nahi kahyA chatAM paNa vaktAmAM artha pratyaya mAnavAmAM Ave, to abhidheya sAMkartha thAya; mATe A banne naya nirdezya vazAta sAmAyikane napuMsakaliMge athavA traNe liMge mAne che. 1513-1514. prazna :- vacana, arthano paryAya e kevI rIte ? Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546] sAmAyikanA liMga aMge RjA sUtranaya. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 uttara H- vacana athavA zabda te arthanuM vijJAna kare che, jo vacana uccAryA chatAM paNa arthajJAna na thAya, to kaMTha ane hoTha sukavanArA evA niSphaLa vacanoccAra karavAthI zuM lAbha ? prazna :-je zabda uccAryo hoya tenA vAcyArtha sivAya bIjA arthamAM zrotA rUpa arthamAM jJAna utpanna kare, tethI vacana zrotAnA vijJAnane utpanna karanAra kahI zakAze, paNa te vacana vAcya arthano paryAya nahi kahevAya ? uttara H- jo e pramANe vAcya artha mUkIne vaktRtttaLa arthamAM vacana te pratyayane utpanna kare che, ema mAnavAmAM Ave, to sAmAnyapaNe sarva arthomAM pratyaya thavo joIe, athavA koIpaNa arthamAM pratyaya na thavo joIe; kema ke vacana e arthano paryAya na mAnyo ane sarva arthamAM pratyayano hetu che, athavA pratyayano hetu ja nathI ema mAnyuM che. prazna :- vacanathI vaktAnI aMdara pratyaya thAya che ja, kemake ANe A vacana kahyuM, ema kahevAya che. to pachI te kaheluM vacana vijJAnaphaLa rahita kema thAya ? uttara H- tArA kahevA mujaba vAcya arthathI anyatra pratyaya mAnavAmAM Ave, to sarva arthamAM pratyaya thAya, e eka doSa prApta thAya, ane bIjo abhidheya sAMkarya thAya. kAraNa ke vaktA potAne jaNAvavA bolyo na hoya chatAM paNa tevA vacanathI te vaktAmAM pratyaya mAnavAmAM Ave, to vaktAnI peThe nahi bolela khara-UMTa-Dhela-bagalA vigere ghaNI vastuo che, to te badhAmAM paNa jema vaktAmAM thAya che, tema zrotAne pratyaya thAya, ane tethI sarva abhidheyano, ghaTAdi eka abhidheyanI sAthe athavA vaktA vigerenI sAthe sAMkarya thAya, eTale ke zrotAnI ekaja pratItimAM ekI sAthe tadAkAra saMkramaNa thAya, paNa ema thatuM nathI. ekavacanathI ekaja pratiniyata ghaTAdi AkAranI pratIti thAya che. mATe vacana artha-vastunI pratItinuM kAraNa hovAthI vastuno paryAya che; ahIM nirdiSTa kahela sAmAyika zabdanA artharUpa sAmAyikane rUDhithI napuMsakaliMga kahevAya che, mATe tadvazAt saMgraha tathA vyavahAra sAmAyika zabdane napuMsakaliMge kahe che. athavA sAmAyikavanta jIva strI-purUSa ke napuMsaka hoya, to temanA pariNAma te sAmAyikathI abhinna hovAne lIdhe sAmAyikane traNe liMge paNa A be naya mAne che. yathA sAmAyika strI ItyAdi, e potAnI meLe jANI levuM. 1513-1514. have RsUtranayanA mate nirdeza kahe che. ujjusuo niddesagavaseNa sAmAiyaM viNiddisai / vayaNaM vatturahINaM, tappajjAo ya taM jamhA / / 1515 / / karaNattaNao maNa iva, sapajjayAo ghaDAirUvamiva / sAhINattaNao viya, saghaNaM va vaoM vayaMtassa / / 1516 / / tadda sutta-duttAo, tasevAzuno-vadhAyAno / tassa tayamiMdiyaM piva, iharA akayAgamo hojjA / / 1517 / / RRRsUtranaya nirdezaka-vaktAnA vazathI sAmAyikano nirdeza kare che. (je liMge vaktA hoya te liMge A naya sAmAyika mAne che.) kAraNa ke vacana vaktAne AdhIna che ane te vacana vaktAno Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) satrano mata tathA temAM zaMkA samAdhAna. [547 paryAya che. vaLI vacana e mananI peThe karaNa che, temaja ghaTAdinA rUpanI peThe svaparyAya che, ane svadhananI peThe svAdhIna che, vaLI sArA ane kharAba vacanathI vaktAne tenI IndriyonI peThe anugrahaupaghAta thAya che, (jane jenA nimitte anugraha-upaghAta thAya, te tenuM potAnuM kahevAya, tethI vacana vaktAsaMbaMdhI kahevAya;) jo vacana vaktAnuM na hoya, to tenA anugraha-upaghAtano akRta abhyAgama thAya. 1515-1516-1517. A saMbaMdhamAM ziSya zaMkA kare che, teno AcAryazrI uttara Ape che. niddiTThassa vi kassavi, naNUvaghAyAio tayaM juttaM / te tassa sakAraNao, iharA thANussa vi havejjA // 1518 / / saranAmodayajaNiyaM, vayaNaM deho bva vttupjjaao| taM nAbhidheyadhammo, juttamabhAvAbhihANAo // 1519 // bhAvammivi saMbaddhaM, tamasaMbaddhaM va taM pagAsejjA / jai saMbaddhaM tihuyaNavAvi tti tayaM pagAseu / / 1520 / / niviNNANataNao nAsaMbaddhaM taya paIvo bva / bhAsai ya asaMbaddhaM, aha to savvaM pagAseu // 1521 // jaivi vayaNijja vattA, bajjhanbhaMtaranimittasAmaNNaM / vattA tahavi pahANo nimittamabhaMtaraM jaM so // 1522 // koIka nirdezyane paNa upaghAtAdi jaNAya che, to te saMbaMdhI vacana che, ema kahevuM yogya che? (nA) te upadhAtAdi tene svakAraNathI thAya che, anyathA sthANuM-huMThAne paNa tema thavuM joIe. vaLI zarIranI peThe vacana svaranAmakarmodayathI thAya che mATe te vacana vaktAno paryAya che. abhAva paNa kahevAya che tethI vacana te abhidheya-nirdezyano dharma nathI. kahevAtI vastumAM vacana mAnavAmAM Ave, to te vacana te vastunI sAthe saMbaMdha rahIne vastu pragaTa kare che ke asaMbaddha rahIne vastu pragaTa kare che ? jo saMbaddha rahIne vastu pragaTa kare, to te tribhuvana gata sarva vastu pragaTa kare, ane asaMbaddha rahIne pragaTa kare, to vijJAna rahita hovAthI dIpakanI peThe asaMbaddha evA arthane pragaTa na kare. ane asaMbaddha paNa artha pragaTa kare, to sarva vastu pragaTa kare. jo ke kahevA yogya ane kahenAra baMne vacananAM bAhya tathA abhyantara kAraNa samAna che, to paNa vaktA temAM mukhya kAraNa che, kema ke te atyaMtara kAraNa che. 1518 thI 15rara. prazna :- vacana ekalA nirdezaka vaktAnuM ja kahevAya ema nahi. paraMtu nirdezya vastunuM paNa kahevAya, kAraNa ke koIka vakhata vacanathI taskarAdine paNa upaghAtAdi thatA jaNAya che. jema ke "A corane bAMdho ane mAro, athavA choDI mUko." ityAdi vacanathI tene viSAdAdi utpanna thavAthI upaghAtAdi pratyakSa jaNAya che. AthI nirdezya vastu saMbaMdhI paNa vacana kahI zakAya. uttara :- nA, na kahI zakAya, kAraNa ke je IniSTa vacana sAMbhaLavAthI taskaraAdi nirdezya vastune anugrahAdi jaNAya che, te tene potAnA zravaNendriya-mana-puNya ane pApAdi kAraNathI che, Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548] RjutranAM mate sAmAyikanuM liMga. [ vizeSAMvazyaka bhASya bhAga. 1 kevaLa ISTAniSTa vacana sAMbhaLavA mAtrathI nathI, jo ema na hoya to zrotAdi indriya vinAnA sthANu Adine paNa evA vacanathI upaghAtAdi thavA joIe, paNa tema thatuM nathI. vaLI vacana svaranAmakarmodayathI janmyo hovAthI te vaktAno paryAya che, je jenA nAmakarmodayathI janya hoya te teno paryAya hoya che, jemake zarIra-nAmakarmodaya janya zarIra vaktAno paryAya che, tema vacana paNa vaktAnA svaranAmakarmodayathI janya che mATe teno paryAya che. mATe vacana abhidheya-nirdezyano dharma nathI, paraMtu nirdezaka eTale vaktAno dharma che. vaLI abhAva paNa vacanathIja kahevAya che, to vacana kaMI abhAvano dharma na kahevAya. kemake abhAva e asata che. ane jo vacana te abhAvano rma che. ema mAnavAmAM Ave, to te abhAva paNa bhAvarUpa thAya, kAraNa ke te devadattAdinI peThe vacanano Azraya che. vaLI jo ghaTAdi bhAva-sat artha pratipAdana karanAra ghaTAdi zabda te vidyamAna arthanI pratItinuM kAraNa hovAthI, zabdane-vacanane teno dharma mAnavAmAM Ave, to te saMbaMdhamAM ame pUchIe chIe, ke je vacanathI ghaTAdibhAva kahevAya che, te vacana te bhAvamAM saMbaddha rahIne te bhAvane pragaTa kare che ? ke asaMbaddha rahIne pragaTa kare che? jo saMbaddha rahIne vacana vastune pragaTa karatuM hoya, to cAra samaye bhASAthI sarva loka pUrNa thaI jAya che, tethI vacana tribhuvanavyApi hovAthI tagata sarvavastune te pragaTa karI zake, kAraNa ke teno saMbaMdha sarva sthaLe samAna che. ane jo bhAvamAM asaMbaddha rahIne vacana vastune jaNAve che, ema kahevAmAM Ave to te ayogya che, kemake vacananA vijJAne karIne rahita ane bhAvamAM asaMbaddha hovAthI vastune jaNAvI zake nahi, jema pradIpa vijJAna rahita che tethI asaMbaddha rahIne te vastune jaNAvato nathI, je vijJAna svarUpa hoya, te asaMbaddha rahIne vastu jaNAvI zake, paraMtu vacana kaMI vijJAna svarUpa nathI, mATe bhAvamAM asaMbaddha rahIne vacana vastune jaNAvI zake nahi, ane ema chatAM AgrahathI asaMbaddha chatAM paNa vastune jaNAve che, ema mAnavAmAM Ave, to sarvavastune te jaNAvI zake, kAraNa ke sarva vastumAM tenA saMbaMdhano abhAva samAna che. A uparathI e siddha thayuM ke vacana vAcya vastunI pratItinuM kAraNa hovAthI teno dharma che. prazna :- pragaTa karavA yogya vastune pradIpa pragaTa kare che, tethI te pradIpa kahevAya che. tevI rIte vacana paNa arthathIja svasvarUpa pAme che, ema pUrve kahyuM che, to pachI vacana kevaLa vaktA saMbaMdhI ja che, ema kema kahevAya ? uttara :- kahevA yogya vastu ane kahenAra vaktA, A banne anukrame vacananAM bAhya ane abhyattara kAraNa che, paNa temAM vaktA mukhya kAraNa che, kAraNa ke te abhyattara ane najIkanuM kAraNa che. mATe vacana vaktAne AdhIna hovAthI je liMga vaktAnuM che te liMga vAcyanuM-sAmAyikanuM che, ema RjAsUtranayanuM maMtavya che. 1518 thI 1522. have zabdanayanA mate nirdezanuM svarUpa kahe che. saddo samANaliMgaM, niddesaM bhaNai visarisamavatthu / uvautto niddeTThA, niddessAo jao'NaNNo // 1523 // rthI niddisai jai pumaM, thI ceva tao jao taduvautto / thIvinnANANanno niddiTTasamANaliMgotti // 1524 // Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] zabdanayanAM mate nirdezanuM svarUpa. [549 jai sa pumaM to natthI, aha thI na pumaM navA taduvautto / jo thIvi NANamao, no thI so sabbahA natthi // 1525 / / bhAsai vANuvautto, jai annANI tao na tabbayaNaM / niddeso jeNa mayaM, nicchiyadesotti niddeso // 1526 / / so jar3a nANuvautto'Nuvautto vA na nAma niddeso / niddeso'Nuvautto ya, ber3a saho na taM vatthu // 1527 // tamhA jaM jaM nihisai taduvautto sa tammao hoi / vattA vayaNijjAo'nannotti samANaliMgo so // 1528 // zabdanaya nirdezya ane nirdezakanuM samAna-eka ja liMga mAne che, ane asamAna liMgavALI vastu ja nathI, ema kahe che. kAraNa upayogavanta nirdezaka nirdezyathI abhinna che. jo purUSa strIno nirdeza kare, to te strI ja che, kema ke te tadupayogavAnuM hovAthI strI jJAnathI bhinna nathI, tethI nirdezyanA samAna liMgavALo ja nirdezaka che. ane jo te nirdeza karanAra purUSa strI rUpa na kahevAya, to te strI upayogavAnuM nathI, ane strI upayogavAnuM hoya to te purUSa na kahevAya, athavA te upayogavAnuM na kahevAya, kema ke strInA vijJAnamaya che ane strIrUpa nathI, evI koI vastu ja nathI. vaLI jo upayoga rahita bole-nirdeza kare, to te ajJAnI kahevAya ane tethI te vacana tenuM na kahevAya, kema ke nizcayathI upayogapUrvaka bolavuM tene nirdeza kahela che. e pramANe jo nirdeza mAnIe, to te kadApi paNa upayoga rahitano na hoya, ane upayoga rahitano mAnIe to te vacana-nirdeza paNa na kahevAya. kAraNa ke "nirdeza kare ane upayoga rahita hoya" ema je kahe che, te vAtane zabdanaya mAnato ja nathI, kema ke vaktA je je vastuno nirdeza kare che, te tadupayogavAnuM thaIne tanmaya thAya che, tethI vakatA ane vAcya padArtha ananya hovAthI nirdezakanA samAna liMgavALo ja nirdeza hoya che. evI zabdanayanI mAnyatA che. 1523 thI 1528. ' zabdanaya nirdezya (kahevA yogya vastu) ane nirdezaka (vaktA) e bannene samAna eka ja liMgavALA mAne che, visadaza liMgavALo nirdeza saMbhavato nathI, ane tethI te vastu ja nathI; kAraNa nirdezya arthamAM upayogavAn evo vaktA nirdezyathI ananya che, eTale ke strI liMgavAnuM vaktA purUSano nirdeza kare, to te nirdeza puliMga kahevAya, strIno nirdeza kare to te nirdeza strIliMga kahevAya, ane napuMsakano nirdeza kare, to te napuMsaka nirdeza kahevAya. "are ! vAsavadattA ! A vastu tuM A pramANe kara." A rIte purUSa strIno nirdeza kare, to te nirdeza karanAra purUSa strIrUpa ja che, kAraNa ke strIupayogavAnuM purUSa strIrUpa vijJAnathI ananya hovAne lIdhe nirdiSTa evI strInA samAnaliMgavALo ja te purUSa thAya che. eja pramANe jyAre purUSa, napuMsaka athavA strIno nirdeza kare che, tyAre paNa te tadupayogavAnuM hovAthI tenA samAnaliMgavALo thAya che. - strIvijJAnathI ananya evo purUSa, strIrUpa thAya che, to te purUSarUpa paNa kema na thAya ? evI zaMkA na karavI. kAraNa ke e pramANe strIno nirdeza karanAra jo purUSa kahevAya, to te strI Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550] nayono upasaMhAra. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 upayogavAn na kahevAya, ane strI upayogavAn hovAthI strI mAnIe, to te purUSa na kahevAya, paraMtu strI ja kahevAya. jo tema mAnavAmAM na Ave, to strI upayogavAn na kahevAya, strI upayogavAn hoya, tyAM purUSatvano sarvathA virodha hoya che. matalaba ke jo strIvijJAnamayastrIupayogavAn chatAM paNa strI na kahevAya, ane purUSa athavA napuMsaka kahevAya, to evo koI bhinnaliMganA upayogavALo padArtha ja gadheDAnA zIMgaDAnI peThe traNa lokamAM nathI. arthamAM anupayogI rahIne strIno nirdeza karanAra purUSa, purUSa kahI zakAze, ema koI kahe, to te paNa ayogya che, kAraNa ke e pramANe nirdeza karanAra-vaktA dhaTAdinI jema upayoga rahita hovAthI ajJAnI kahevAya, ane tethI unmatta manuSyanA vacananI jema tenuM vacana upayoga rahita hovAthI nirdeza na kahevAya, kAraNa ke upayogapUrvaka nizcaya karIne bolavuM, tene ja paMDito nirdeza kahe che. athavA jyAM nizcita bhASaNa hoya tyAM ja nirdeza kahevAya, evo nirdeza upayoga rahita vaktAne hoI zake nahi. chatAM e pramANe upayogavALA vAkyane nirdeza mAnavAmAM Ave, to te nirdeza karanAra devadattAdi vaktA upayoga rahita na kahI zakAya, ane jo te upayoga rahita kahevAmAM Ave, to te nirdeza teno na kahevAya. tAtparya e che ke - "upayoga rahita hoya ne nirdeza karanAra hoya" e pramANenI mAnyatA zabdanayanA mate avastu ja che, arthAt acetana AtmA, azrAvya ItyAdinI peThe uparokta mAnyatA atyaMta virUddha hovAthI zabdanaya tene vastu ja nathI kaheto. A upa2thI zabdanayano mata evo che ke je purUSAdi vaktA, je je strIAdi arthano tadupayogavAn thaIne nirdeza kare che, te te vaktA te te vAcya-arthamaya thAya che, kAraNa ke te vaktA vAcyamAM upayogavAn hovAthI tenAthI abhinna bane che, mATe vaktA ane vAcya arthano nirdeza A zabdanayanA abhiprAye ekaja liMge thAya che. 1523-1528. zabda, have e pramANe bhinna bhinna nayonA abhiprAya batAvIne satyAsatyano vibhAga batAve che. sAmAiovautto, jIvo sAmAiyaM sayaM ceva / niddisa jao savvo, samANaliMgo sa teNeva / / 1529 / / ya sabanayamavADuM, pattivisayADuM, samuddiyArUM tu / jaNaM bajjha-bhaMtaraniddesanimittasaMgAhi || 1530 // sAmAyikamAM upayogavALo jIva sAmAyika ja che, ane tethI te sAmAyikano nirdeza karatAM potAne ja nirdeza kare che. kemake sarva nirdezakano nirdeza sAmAyikanA samAnasiMge thAya che. e pramANe sarva nayanA abhiprAyo ekeka aMzagrAhI che, ane e sarva samudita hoya, to bAhya ane abhyantara nimittano saMgraha karanAra saMpUrNa vastugrAhI jainamata thAya che. 1529 thI 1530. ahIM prastutamAM nirdeza karavA yogya sAmAyikamAM upayogavAn AtmA sAmAyika ja thAya che, ane tethI te sAmAyikano nirdeza karatAM potAno ja nirdeza kare che. kAraNa ke strI-purUSa athavA napuMsaka nirdeza karanAra AtmA, sAmAyikamAM upayogavAn hovAthI, sAmAyika samAna liMgavALo Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) sarvanayonA upasaMhAra. [551 thAya che. sAmAyikarUpa artha rUDhithI napuMsaka liMge che, ane tethI strI-purUSa athavA napuMsaka AtmA sAmAyikano nirdeza karatAM, teno napuMsaka lige ja nirdeza thAya che. prazna :- bhAva be prakAranA hovAthI nirdezya ane nirdezaka ubhayanI apekSAe nirdeza karavAmAM Ave, to zuM harakata che ? jema ke - vijJAna ane pariNati ema be prakAre arthano bhAva che, ane zuddhanayo bhAvane ja kahenArA che; temAM jayAre upayogavAn purUSa sAmAyikane napuMsaka kahe, tyAre te vaktA napuMsaka vijJAnathI abhinna hovAne lIdhe napuMsaka nirdeza thAya, ane nirdeza karanAra purUSa pariNatirUpa hovAthI tenI apekSAe puliMga nirdeza thAya. uttara :- bhAva be prakArano hovA chatAM paNa ahIM to vastunuM vijJAna ja upayogarUpa manAya che, paNa tenI pariNati nathI mAnI, tethI ahIM vijJAnarUpa ja nirdeza mAnela che. te prazna :- je nirdezAya-kahevAya te nirdeza, A uparathI pudgala dravyarUpa zabda ja nirdeza kahevAya che, to pachI tadupayogarUpa ja nirdeza kema manAya ?. * uttara - ema nahi, zabda kevaLa dravya mAtra che, ane zabdanaya jJAnarUpa bhAvagrAhI che, AthI purUSa pariNatirUpa bhAva chatAM paNa te pariNatino nirdeza ahIM nathI mAnela, paraMtu vijJAnarUpa ja nirdeza ahIM mAnela che. prazna :- paNa zabdanaya mukhyatve zabdane mAnanAra che, to pachI zabdarUpa nirdeza ahIM kema na manAya ? uttara :- zabdanaya, zabdathI ja arthajJAna mAne che, jethI karIne zabda te jJAnanuM kAraNa che, kAraNa te dravya che, dravya te bhAva zUnya che, ane zabdanaya bhAvagrAhI che, AthI zabdanaya kevaLa zabdane ja mukhyatve mAnanAra che, ema kahevuM ayogya che. eTale zabdarUpa nirdeza kema manAya ? * prazna - upayogavAnuM vaktA je artha kahe che, taddhazAta nirdeza manAya che, ane tethI nirdezyanI apekSAe nirdeza thayo. ema thavAthI saMgraha-vyavahAra ane zabdanayamAM zo taphAvata rahyo ? uttara :- saMgraha-vyavahAranaya, upayogavanta athavA upayogarahita vaktAnI apekSA vinA kevaLa abhidheyavazAt zabda mAtrane ja nirdeza mAne che, ane A naya, bAhyavastunI pratIti aMgIkAra karIne je upayoga thAya, te upayogathI abhinna abhidhAyaka jIvanA upayogarUpa svarUpane nirdeza kahe che. prazna :- jo ema hoya to RjusUtra nayathI Ano zo taphAvata che? RjusUtranaya paNa nirdezakanI apekSAe nirdeza kahe che, ane evo ja nirdeza A nayamAM kaho cho ? uttara - RjusUtranayanA abhiprAye upayogarahita vaktAno kevaLa zabda mAtra nirdeza kahevAya che, ane A nayamAM to vAcya-vastunA jJAnano upayoga te nirdeza kahevAya che. eTalo e naya ane A nayamAM taphAvata che. e pramANe uparokta naigamAdi sarva nayo paraspara apekSA vinA ekeka aMzagrAhI che, tethI teo mithyArUpa hovAthI apramANa che. paNa jo te sarva maLIne paraspara eka bIjAnI apekSAe jo vastu grahaNa kare, to te saMpUrNa vastujhAhI thavAthI jainamata rUpa thaI satya svarUpa thAya che. kAraNa Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552] udezanirdezanI pUrNAhuti. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 ke jainamata nirdezanA bAhya ane atyaMtara nimittane grahaNa karanAra che, temAM bAhya nimitta ghaTapaTa zakaTa (gADuM) vigere abhidheya vastu che, ane atyaMtara nimitta svaranAmakarmano udaya-tAluindriyaprayatna vigere nimitto che. e ubhaya prakAranA nimittarUpa sAmagrI janya nirdeza mAnanAra hovAthI jainamata samyaphapramANarUpa che. ahIM evI zaMkA na karavI ke "bAhya ghaTAdi artha saMbaMdha rahita hovAthI zabdanuM nimitta kevI rIte thAya ? kAraNa ke zabda ane arthano paraspara vAcya-vAcaka saMbaMdha che, tethI te tenuM kAraNa thaI zake che. jo zabda arthano vAcaka hoya, to jeNe saMketagrahaNa nathI karyo, evA svecchAdine paNa te zabda arthanuM pratipAdana karI zake - jaNAvI zake.' AvI zaMkA paNa na karavI, kemake karmanA layopazamanI apekSA yukta te zabda arthanuM pratipAdana kare che, ane te kSayopazama, saMketAdinI apekSAyukta hoya che. jema dIpaka prakAzaka che, chatAM paNa anya vigerene artha jaNAvI zakato nathI. kAraNa ke te sAthe jonArane cahyuM nathI eTale te artha jaNAvI zakato nathI, tevI ja rIte zabda vAcaka che, chatAM paNa kSayopazamanI apekSA vinA te artha jaNAvI zakato nathI. prazna :- jo kSayopazamanI apekSAyukta zabda arthane jaNAve che, ema kahetA ho, to saMketa karyA chatAM paNa artha pragaTa thavo na joIe; paNa ema to thatuM nathI, jeoe saMketagrahaNa karyo hoya, teone artha pratIti thatI jaNAya che. to pachI vacce nakAmo kSayopazama mAnavAnuM zuM prayojana che ? uttara :- ema kahevuM ayogya che, kAraNa ke keTalAka jaDabuddhivALAo viziSTa kSayopazamanA abhAve zAstranA vyAkhyAnAdimAM viSamapadavALA vAkyomAM saMketa paNa karI zakatA nathI, ane keTalAka saMketa karyA chatAM paNa artha samajI zakatA nathI. vaLI keTalAkane pUrve nahi sAMbhaLelI mlecchanI bhASA sAMbhaLIne, saMketa grahaNa nahi ryA chatAM paNa koIka rIte ekadama zIdhra arthanI pratIti jaNAya che, A sarvemAM kSayopazamanI maMdatA ke paTutA ja hetu che. mATe karmakSayopamAdi sAmagrI yukta ja zabda vAcaka che ane artha vAcya che, e rIte zabda ane arthano paraspara vAcya-vAcaka saMbaMdha che. 15ra9-1538. e pramANe udeza tathA nirdeza, e be dvAra upoddAta niyuktinAM kahyAM, have trIjAM nirgamanAmanuM dvAra kahevAne mATe tenI prastAvanA kare che. niddiTThassa pasUI, sA dabba-knetta-kAla-bhAvehiM / kiM taM ? jIvadavvaM, pasUyameyaM jao jaha vA // 1531 / / nette kammi va kAle, purisaviseso va bhAvao ko so ? / khettAitigaM niggamabheu cciya chaviho jaM so // 1532 / / - nirdiSTa evA sAmAyika adhyayananI utpatti have kahevAze, te dravya kSetra-kALa ane bhAvavaDe che. jema ke-kayuM te jIva dravya che ke jenAthI A adhyayana utpanna thayuM ? athavA koNe kahyuM ? kyA kSetramAM ? kyA kALe ? bhAvathI kyA purUSa vizeSe te prarUpyuM che ? A kSetrAdi traNa nirgamanA ja bheda che, kemake te cha prakAre che. 1531-1532. Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] nirgamanAM nAmAdi cha nikSepa. [553 pUrve uddeza ane nirdezathI kahela sAmAyika adhyayananI utpatti have kahevAze, te utpatti dravyakSetra-kALa-ane bhAvathI che. jemake kyuM te jIva dravya che, ke jethI A sAmAyika adhyayana utpanna thayuM ? athavA kSAyika bhAve vartatA kyA jIvadravya A sAmAyika prarUpyuM ? tathA kyA kSetramAM ane kyA kALamAM bhagavaMte pahelI ja vakhata sAmAyikanI prarUpaNA karI? ane bhAvathI kayA purUSa vizeSejIve A sAmAyika kahyuM che ? A pramANe dravya-kSetra-kALa-ane bhAvavaDe utpatti kahevAze. A sarva nirgamanAja bhedo che, kemake nirgama cha prakAre che, te have pachInI niyuktinI gAthAmAM kahevAze. 1531-1532. (145) nAma ThavaNA davie, khette kAle taheva bhAve ya / eso u niggamassA, niklevo chaviho hoi // 1533 // nAmanirgama-sthApanAnirgama-dravyanirgama-kSetranirgama-kALanirgama, ane bhAvanirgama e cha prakAre nirgamano nikSepa. 1533. e cha prakAranA nirgamamAMnA nAma ane sthApanA nirgama pUrve kahela nAma Avazyaka ane sthApanAAvazyakanI peThe samajavA, tethI tenI vyAkhyA ahIM nathI karatA, ane trIjA dravya nirgamanI vyAkhyA bhASyakAra kahe che. 1533. davAo dabassa va, viNiggamo dabaniggamo so ya / tiviho saccittAI, tivihAo saMbhavo neo // 1534 / / pabhavo saccittAo, bhuumerNkur-pyNg-bpphaaii| kimi-gabbha-soNiyAI, mIsAo thIsarIrAo // 1535 / / kima-ghuNa-ghuNacuNNAI, dAruo jaM va niggayaM jatto / davyaM vigappavasao, jahasabbhAvo-vayArehiM // 1536 // : dravyathI athavA dravyano nirgama (utpatti) te dravyanirgama. te dravyanirgama sacittAdi traNathI sacittAdi traNa prakAranA padArthano che. pRthvImAMthI aMkura-pataMga-ne bAppAdi traNanI je utpatti te sacittadravyathI sacittAdi trividha dravya nirgama. strInA zarIramAMthI kRmi, garbhane rUdhira vigerenI utpatti te mizra dravyathI sacittAdi trividha dravya nirgama. ane kASThamAMthI kRmi-dhuNa-tathA tenuM kareluM kASThanuM cUrNa te acitta dravyathI sacittAdi trividha dravyanirgama jANavo. temaja vikalpavazAt yathArthapaNe ane upacArathI je dravya je dravyathI nIkaLe te paNa dravyanirgama kahevAya. 1534-1535-1536 . bhUmirUpa sacitta dravyathI aMkurAnI utpatti te sacitta dravyanirgama, pataMganI utpatti te mizra dravyanirgama; kemake pataMganI pAMkho vigere avayavo acitta hoya che ane e sivAyanA avayavo sacitta hoya che, tethI te mizradravya kahevAya che, ane bASpanI utpatti te acittadravyanirgama jANavo. e pramANe sacittadravyathI sacitta, acitta ne mizra dravyano nirgama thAya che. e ja pramANe mizradravyathI paNa sacittAdi trividha dravyano nirgama che. jema ke-strInA zarIramAMthI kRminI utpatti te sacittadravyanirgama, 70 Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554] kSetra ane kALa nirgama. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 bALakarUpa garbhanI utpatti te mizradravyanirgama, kemake bALakanA keza, nakha vigere acitta hoya che ane zeSa avayavo citta hoya che, tethI te mizradravya kahevAya. ane strInA zarIrathI rUdhiranI utpatti te acittadravyanirgama jANavo, ema mizradravyathI sacittAdi trividha dravyanirgama che. tathA kASThathI kRminI utpatti te acitta dravyathI sacittadravyanirgama, ghuNAnI utpatti te mizra dravya nirgama, ane ghuNAe khotarIne kASTanuM jhINuM cUrNa karyuM hoya te acittadravyanirgama. e pramANe acittadravyathI sacittAdi trividha dravya nirgama jANavo. vaLI vikalpanA vazathI sadbhUtaprakAre athavA upacArathI je dravyano je dravyathI nirgama thAya, te paNa tyAM dravyanirgama kahevAya. jema ke dUdhamAMthI ghI vigerenI utpatti te vikalpavazAt sadbhAvapaNe dravyanirgama kahevAya, ahIM bhUmimAMthI saMmUrNima tIDanI utpatti peThe dUdhamAMthI ghI nIkaLatuM jaNAtuM nathI, paNa ghI AdinA pariNAma kAraNapaNe dUdha jaNAya che, tethI vikalpavazAt sadbhAvathI dravya nirgama kahevAya che, tathA rUpIyAthI bhojana vigerenI utpatti te upacAravaDe dravyano nirgama kahevAya che. e pramANe bIjuM paNa sarva yathAsaMbhava potAnI buddhithI vicArIne kahevuM. 1534-1535-1536. have kSetra nirgama kahe che. khettassa viniggamaNaM, saruvao natthi taM jamakkiriyaM / khettAo khettammi va, havejja davvAiniggamaNaM / / 1537 / / uvayArao va khettassa, niggamo loganikkhuDANaM ca / laddhaM viniggayaMti ya, jaha khettaM rAulAutti / / 1538 / / svarUpathI kSetrano nirgama nathI, kemake te kriyA rahita che, paNa kSetrathI athavA kSetramAM dravyAdino nirgama thAya. ane upacArathI to kSetrano nirgama thAya che, jema ke loka kSetrathI niSkuTa nIkaLyA, athavA rAjamahelathI kSetra prApta thayuM, athavA nIkaLyuM. 1537-1538. jema upara dUdhathI ghI nIkaLavAne aMge dravyano nirgama kalpanAthI kahevAya che, paNa svarUpathI nathI kahevAto; tema kSetrano nirgama paNa svarUpathI nathI, kAraNa ke te akriya che. paraMtu kSetrathI dravya nirgamana thAya che, jema ke AyukSayAdi samaye urdhva yA adholokAdi kSetramAMthI deva-nAkAdi dravyano nirgama thAya che. vaLI kSetramAM dhAnyAdi dravyano paNa nirgama thAya che. A rIte kSetrathI dravyano nirgama thAya che, paraMtu kSetrathI ke kSetrano nirgama svarUpathI nathI thato, upacArathI-kalpanA mAtrathI thAya che, lokakSetrathI niSkuTa nIkaLyA, e niSkuTo svarUpathI avasthita che, temanI nirgama kriyA nahi hovA chatAM paNa nIkaLyA hoya ema jaNAya che, tethI temAM nirgamano upacAra karAya che. tathA rAjamahelathI kSetra prApta thayuM, athavA nIkaLyuM, duHSamAdi kALathI-dukALanA upadravathI bharatAdi kSetra nIkaLyuM. 1537-1538. have kALanirgamanuM svarUpa kahe che. kAlo'vi davvadhammo, nikkirio tarasa niggamo pabhavo / tatto cciya davvAo, pabhavai-kAle va jaM jammi / / 1539 / / Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara prazasta bhAvanirgamanuM svarUpa. [555 uvayArao va sarao, viNiggao niggao ya tatto'haM / ahavA dukkAlAo, naro va bAlAikAlAo // 1540 // kALa paNa vartanArUpa dravyano dharma hovAthI svarUpe niSkriya che, tethI dravya dvArAe ja teno nirgama kahevAya che, jema ke je varSAdikALamAM je vanaspatiAdinI utpatti, te kALanirgama, athavA upacArathI kALanirgama zaradaRtu pragaTa thaI, zaradaRtu athavA dukALathI huM utaryo, bALaAdi avasthAthI A manuSya uttIrNa gayo. ItyAdi upacArathI kALanirgama che. 1539-1540. have bhAvanirgama kahe che. bhAvo vi davyadhammo, tatto cciya tassa niggamo pabhavo / davvassa va bhAvAo, viNiggamo bhAvao'vagamo // 1541 // rUvAi poggalAo, kasAya-nANAdao ya jIvAo / niMti pabhavaMti te vA, tehiMto tabiogammi // 1542 // bhAva paNa (kALanI peThe) dravyano dharma che, ane tethI bhAvano dravyathI je nirgama (utpAda) te bhAvanirgama athavA bhAvanI apekSAe dravyano je apagama-vinAza te bhAvanirgama (jema ke jayAre pUrvaparyAyathI dravya nAza pAme che, ane navIna paryAye utpanna thAya che, tyAre pUrva paryAyathI-pUrva bhAvathI dravyano apagama thayo hovAthI bhAvathI nirgama kahevAya che.) tathA rUpAdi bhAvo (pudgala dravyathI) ane kaSAya-jJAna vigere jIvathI nIkaLe che, e bhAvono nirgama te bhAvanirgama kahevAya che. athavA te pugala-jIvAdi padArtho, te rUpAdi ane kaSAyAdi bhAvothI viyoga pAme che - pUrva bhAvano vinAza thaye nikaLe che, mATe temano te bhAvothI nirgama thAya che, tethI te bhAvanirgama kahevAya che. 1541-1542. e rIte cha prakArano nirgama kahIne, have ahIM prastutamAM je nirgamanuM prayojana che, te prazastabhAva nirgamanuM svarUpa kahe che. tattha pasatthaM micchattaNNANAviraibhAvaniggamaNaM / jIvassa saMbhavaMti ya, jaM sammattAdao tatto // 1543 // ettha u pasatyabhAvappasUimettaM visesao'higayaM / apasatthAvagamo'vi ya sesA'vi tadaMgabhAvAo // 1544 // vIro davvaM khettaM, mahaseNavaNaM pamANakAlo ya / bhAvo u bhAvapuriso, samAsao niggamaMgAI // 1545 // sAmaiyaM virAo, mahaseNavaNe pamANamAle ya / bhAvapurisA hi bhAvo, viNiggao vakkhamANo'yaM // 1546 // iccevamAiM savvaM, davvAhINaM jao jiNasseva / to niggamaNaM vottuM, vocchaM sAmAiyassa tao // 1547 // Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa6] zetrAnanuM yoganuM udAharaNa. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 micchattAitamAo, sa niggao jaha ya kevalaM patto / tatto ya jaha pasUyaM, sAmaiyaM taM pavakkhAmi ||1548 / / mithyAtva-ajJAna-aviratirUpa aprazastabhAvathI jIvanuM nIkaLavuM-chUTA paDavuM, te prazastabhAvanirgama kahevAya che, kAraNa ke tethI mokSaprAptinA hetubhUta samyakatvAdi guNo jIvane prApta thAya che. (ahIM sAmAyika adhyayana prastuta che, te kSAyopathamika bhAvamAM hoya che tethI) ahIM prazasta kSAyopathamika bhAvanI zrImAnuM mahAvIra devathI utpatti prastuta che, teno tathA aprazasta mithyAtvAdi audayika bhAvano vinAza, teno vizeSa karIne adhikAra che. A sivAyanA bIjA nirgamanA dravyAdi bhedo prastuta prazastabhAva nirgamanA (anantara athavA paraMparAe) kAraNarUpa che. jema ke mahAvIradeva dravya, mahasena vana kSetra, pahelI paurUSIrUpa pramANa kALa, ane bhAvapurUSa te bhAva, e saMkSepathI sAmAyika nirgamanA aMgo che. zrImAnuM mahAvIra devanA jIvathI mahasena vanamAM prathama paurUSIe sAmAyika nIkaLyuM, kAraNa ke mahAvIra devarUpa bhAvapurUSathI ja sarva nIkaLyuM che. (sAmAyika lAyopathamika bhAvamAM hoya che, tethI tene bhAva kahevAya che.) e sarva (kSetra nigama kALa nirgama-sAmAyika adhyayana, Avazyaka zruta skaMdha, AcArAMga vigere) mahAvIranA jIvarUpa dravyane AdhIna che, tethI pahelAM te jinezvara mahArAjano nirgama kahIne pachI sAmAyikano nirgama kahIzuM. mithyAtvAdi aMdhakArathI te nIkaLyA, ane anukrame kevaLajJAna pAmyA, te pachI temanAthI sAmAyika nIkaLyuM, te sAmAyika have kahIzuM. 1543 thI 1548. A pachI paMtha zIra rattA ItyAdi niyuktimAM nirgama saMbaMdhI gAthAo sahelI che, tethI bhASyakAre tenI vyAkhyA nathI karI. emAM je kaMI agharUM na samajAya tevuM hoya te mULa AvazyakanA 'vivaraNathI jANI levuM. Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ je niryuktinI gAthAo malladhArI hemacaMdrAcArye TIkAmAM lIdhI nathI te sAmAnya artha sahita nIce ApIe chIe. ___ AbhiNibohiyanANe, aTThAvIsai havanti payaDIo / suyaNANe payaDIo, vittharao Avi vocchAmi // 16 // (e pramANe) Abhinibodhika jJAnanA aThThAvIsa bheda che. have zrutajJAnanA bheda vistArathI ane saMkSepathI kahIzuM. 16. etthaM puNa ahigAro, suyanANeNaM jao sueNaM / sesANamappaNo'vi a, aNuogu paIvadiTuMto // 79 // ahIM prastutamAM zrutajJAnathI adhikAra che, kema ke zrutajJAna vaDe ja dIpakanI peThe zeSajJAnonuM ane potAnuM zrutajJAnanuM) vyAkhyAna karAya che, kema ke zrutajJAna, sva ane parane prakAza karanArUM che. 79. gai ANupubbI do do, jAinAmaM ca jAva caurido / AyAvaM ujjoyaM, thAvaranAmaM ca suhumaM ca // 122 // sAhAraNamapajattaM, nihAnidaM ca payalapayalaM ca / thavi veru tAre, vasaM = 2 3 raphI vIsamiUNa niyaMTho, dohi u samaehi kevale sese / paDhame nidaM payalaM, nAmassa imAo pyddiio||124|| devagai ANupubbI, viubbi saMghayaNa paDhamavajjAI / annayaraM saMThANaM, titthayarAhAranAmaM ca // 125 // carame nANAvaraNaM, paMcavihaM daMsaNaM cauviyappaM / paMcavihamaMtarAyaM, khavaittA kevalI hoi // 126 // naraka-tiyapha be gati ane teja be AnupUrvI, ekendriyAdi cAra jAti, AtapanAma, udyotanAma sthAvaranAma, sUkSmanAma, sAdhAraNanAma, aparyApta nAma, nidrAnidrA, pracalApracalA, ane thINaddhI nidrA khapAvIne pachI ATha kaSAyamAMthI bAkIno bhAga khapAve. te pachI napuMsakaveda-strIveda tathA hAsyAdi Sarka tathA purUSaveda, saMjavalanano krodha-mAna-mAyA-ne bAdAra lobha khapAvIne dazame guNaThANe sUkSmalobhano nAza karIne yathAkhyAta cAritrI thaIne bArame guNaThANe te nirjhantha visAmo laIne be samaya mAtra bAkI rahe tyAre pahelAsamaye nidrA, pracalA, ane nAma karmanI A pravRtio, devagati, devAnupUrvI, vaikriyanAma, pahelA sivAyanAM pAMca saMghayaNa, koIpaNa eka saMsthAna mukIne bAkInAM pAMca saMsthAna, tIrthaMkara nAmakarma udayamAM AvavAnuM na hoya to te ane udayamAM AvavAnuM hoya to tenA vinA AhArakanAmano kSaya kare. chellA samaye jJAnAvaraNa pAMca, darzanAvaraNa cAra ane antarAyanI pAMca prakRti khapAvIne kevaLI thAya. 122 thI 126. Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558] kulakaranI utpatti Adi. [vizeSAvazya bhASya bhA. 1 paMthaM kira desittA, sAhUNaM aDavivippaNaTThANaM / sammattapaDhamalaMbho, boddhavyo vaddhamANassa / / 146 / / aTavImAM bhulA paDelA sAdhuone mArga batAvIne (teo pAsethI dezanA sAMbhaLIne samyakatva prApta karyuM e vardhamAna svAmine prathama samyakatva lAbha jANavo. 146. avaravidehe gAmassa, ciMtao rAya dAru vaNagamaNaM / sAhU bhikkhanimittaM, satthAhINe tahiM pAse // mUla bhASyam // 1 // dANannapaMtha nayaNaM, aNukaMpa gurukahaNasammattaM / sohamme uvavanno, paliyAu suro mahiDDIo / mUla bhASyam // 2 // zrI vardhamAna svAmino jIva nayasAranAM bhavamAM apara eTale pazcima mahAvidehamAM grAmaciMtaka hato. te rAjAne mATe kASTha lAvavA kASThanA vanamAM gayo, tyAM sArthathI hIna ane bhikSA mATe bhramaNa karatA evA sAdhuone joyA. teone annapAnanuM dAna ApI, mArga batAvIne temanA upadezathI samyakatva pAmyo. tyAMthI mRtyu pAmyo. tyAMthI mRtyu pAmI saudharmadevalokamAM palyopamanA AyuvALA maharvika deva thayA. 1-2. 2 se bhUNa bhASyanI ||yaamo cha... labhRNa ya sammattaM, aNukaMpAe u so suvihiyANaM / bhAsuravaraboMdidharo, devo vemANio jAo // 147 // caiUNa devalogA, iha ceva ya bhArahami vAsaMmi / ikkhAgakule jAo, usabhasuasuo marIitti // 148 // ikkhAgakule jAo, ikkhAgakulassa hoi uppattI / kulagaravaMse'Ie, bharahassa suo marIitti // 149 // osappiNI imIse, taiyAe~ samAe pacchime bhAge / paliovamaTThabhAe, sesaMmi u kulagaruppattI // 150 // addhabharaha majjhillutibhAge gaMgasiMdhumajhaMmi / ittha bahumajjhadese, uppaNNA kulagarA satta // 151 // puvabhavajammanAmaM, pamANa saMghayaNameva saMThANaM / vaNitthiyAubhAgA, bhavaNovAo a nII ya // 152 / / pubbabhava kulagarANaM, usabhajiNiMdassa bharaharanno ya / ikkhAga kuluppattI, NeyavvA ANupubIe // (40 gAyA pust54i vyApyAta rul) anukampA vaDe sAdhuo pAsethI samyaktva pAmIne dedIpyamAna suMdara dehadhArI vaimAnika deva thayA. devalokathI cyavIne A bharatakSetramAM IkvAkukuLanI aMdara bharatacakrinA putra marIci nAme thayA. kulakara vaMza vItyA pachI IkvAkukuLanI utpatti thaI. te IzvAkukuLamAM bharatanA putra marIcIpaNe te utpanna Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] kulakaronuM varNana. [559 thayA. A avasarpiNi kALanA suSama duSamA nAme trIjA ArAnA pAchalA bhAgamAM palyopamano AThamo bhAga bAkI rahyo, tyAre kulakaranI utpatti thaI. (ardhabharata te vidyAdharanuM sthAna je vaitADhaya te thakI dakSiNano bhAga)nA madhyama trIjA bhAganI aMdara gaMgA ane sidhunI madhyamAM, ahIM atyaMta madhya pradezamAM sAta kulakaro utpanna thayA. kulakaronA pUrvabhava, janma, pramANa, saMghayaNa, saMsthAna, varNa, strIo, Ayu, bhAga, bhavanopapAta (bhavanapatinI kAyamAM upajavuM) ane nIti e anukrame kahevAze. (kulakaronA pUrvabhava, RSabhajinezvaranI, bharatarAjAnI ane IkvAku kuLanI utpatti manu me vI.) 147 thI. 152. have kulakaronA pUrvabhavAdi jaNAvavAne niyuktikAra kahe che. avaravidehe do vaNiya, vayaMsA mAi ujjue ceva / kAlagayA iha bharahe, hatthI maNuo a AyAyA // 153 // daTuM siNehakaraNaM, gayamArUhaNaM ca nAmaNipphattI / parihANi gehikalaho, sAmatthaNa vinnavaNatti / / 154 // paDhamittha vimalavAhaNa,' cakkhuma jasamaM cautthamabhivaMde / tatto a paseNaie, marUdeve ceva nAbhI' ya // 155 / / nava dhaNusayA ya paDhamo, aTTa ya sattaddhasattamAiM ca / .. chacceva addhachaTThA, paMca sayA paNNavIsaM tu // 156 // vajjarisahasaMghayaNA, samacauraMsA ya huMti saMThANe / vaNNaM piya vucchAmi, patteyaM jassa jo AsI // 157 / / caknumaM jasamaM ca paseNaiyaM ee piaMguvaNNa / abhicaMdo sasigoro, nimmalakaNagappabhA sesA // 158 // caMdajasa' caMdakaMtA, sarUva paDirUva cakkhukaMtAya / sirikaMtA marUdevI, kulagarapattINa nAmAiM // 159 / / saMghayaNaM saMThANaM, uccattaM ceva kulagarehi samaM / vaNNeNa egavaNNA, sabbAo piyaMguvaNNAo // 160 // paliovamadasabhAe, paDhamassAuM tao asaMkhijjA / te ANupuvihINA, pubbA nAbhissa sajjA // 161 / / jaM ceva AuyaM kulagarANa taM ceva hoi tAsiMpi / jaM paDhamagassa AuM, tAvaiyaM ceva hatthissa // 162 / / jaM jassa AuyaM khalu, taM dasa bhAge samaM vibhaiUNaM / majjhillaTThatibhAge, kulagarakAlaM viyANAhi // 163 / / Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa60] kulakaronuM varNana [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 paDhamo ya kumArate, bhAgo caramo ya vuDDhabhAvaMmi / te payaNupijjadosA, sabve devesu uvavaNNA / / 164 / / do ceva suvaNNesu, udahikumAresu huMti do ceva / do dIvakumAresuM, ego nAgesu uvavaNNA // 165 // tesiM hatthI chaccitthiyAo nAgesu ceva uvavannA / egA siddhiM pattA, marudevI nAbhiNo pattI // 166 / / hakkAre makkAre dhikkAre ceva daMDanIIo / vucchaM tAsi visesaM, jahakkama ANupubIe // 167 / / paDhamabIyANa paDhamA, taiyacautthANa abhinavA bIyA / paMcama chaTThassa ya sattamassa taiyA abhinavA u // 168 // sesA u daMDanII, mANavaganihIo hoMti bharahassa / usabhassa gihAvAse, asakkA AsI AhAro // 169 // paribhAsaNA u paDhamA, maMDalibaMdhami hoi bIyA u / - vIra vicherA, mararasa vidI noruM rUA mAdhyam | apara mahAvidehamAM be vaNika mitra hatA, eka kapaTI ane bIjo saraLa hato. keTaloka kALa gayA pachI temAM bharatakSetramAM kapaTI hasti thayo ane saraLa manuSya thayo. teone paraspara jovAthI sneha thayo, pachI hasti para ArUDha thayo, nAmanI utpatti thaI, kalpavRkSanI hAnI thaI, lobha thayo, kalaha thayo, paryAlocana (vicAraNA) thaI, vijJApanA thaI ane hAkAra nIti thaI. ahIM prathama kulakara vimaLavAhana, bIjA cakSukhAnuM, trIjA yazasvI, cothA abhicaMdra, pAMcamA prasenajita, chaThThA marUdeva ane sAtamA nAbhI thayA. pahelAnuM navaso dhanuSa praNAma zarIra, bIjAnuM AThaso dhanuSa pramANa, trIjAnuM sAtaso dhanuSanuM, cothAnuM sADA chasonuM, pAMcamAMnuM chasonuM, chaThThAnuM sADApAMcasonuM ane sAtamAnuM pAMcasopacIsa dhanuSa pramANanuM zarIra jANavuM. badhAe kulakaro vajaRSabhanArAcasaMghayaNavALA ane samacaturagna saMsthAnavALA hoya che. have jeno jevo varNa che, te paNa kahIzuM. cakSukhA-yazasvI ane prasenajitu e traNe priyaMguvRkSanA jevA varNavALA, abhicaMdra caMdra jevA gauravarNavALA ane bAkInA nirmaLa kanakanI prabhA jevA varNavALA hoya che. caMdrayazA, candrakAntA, surUpA, pratirUpA, cakSukAntA, zrIkAntA, ane marUdevI, e kulakaranI patnIonAM nAma jANavAM. saMghayaNa, saMsthAna, ane uMcAI kulakaranA jeTalI ja (kaMIka nyUna) jANavI, tathA varNavaDe badhIe eka ja varNanI priyaMguvRkSanA jevI jANavI. pahelA kulakaranuM Ayu palyopamanA dasamA bhAganuM, te pachI bIjAonuM asaMkhyAtA pUrvanuM pachI anukrame hIna thatuM thatuM nAbhIkulakaranuM saMkhyAtApUrvanuM Ayu jANavuM. jeTaluM AyuSa kulakaranuM, teTaluM ja Ayu temanI strIonuM hoya che. pahelA kulakaranuM jeTaluM Ayu teTaluM ja temanA hastinuM hoya che. jenuM jeTaluM AyuSa hoya, tenA sarakhA dasa bhAga karIne (pahelA ane chellA Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] ikSvAkukulanI utpatti. [561 bhAga sivAyanA) madhyanA ATha bhAga te kulakarapadavIno kALa jANavo. teo alpa rAgadveSavALA hoya che, ane te sarve vimalavAhanAdi mRtyu pAmIne devalokamAM utpanna thayA che. be kulaka2 suvarNakumAra nikAyamAM, be udadhikumAra nikAyamAM, be dvIpakumAra nikAyamAM; eka nAgakumAra nikAyamAM utpanna thayela che. teonAM hastio ane cha kulakaranI strIo nAgakumAra nikAyamAM utpanna thai tathA eka nAbhIkulakaranI patnI marUdevI mokSa pAmyAM. hakkAra-makkAra ane dhikkAra e daMDanItio che. teomAM jemane je nIti che, te have anukrame kahIzuM. pahelA ane bIjA kulakaranI pahelI hakkAra nIti, trIjA cothAnI abhinava-bIjI makkAra nIti, tathA pAMcamA-chaThThA ane sAtamAnI trIjI abhinava dhikkAra nIti jANavI. bAkInI daMDanItio bharatanA mANavakanidhimAMthI thai che. RSabhadevano gRhavAsamAM asaMskRta AhAra hato. pahelI paribhASaNAM, (na jaiza, ema krodha karIne aparAdhIne kahevuM te,) bIjI maMDalI baMdha. (A sthaLethI tAre na javuM, ema aparAdhIne kahevuM te,) trIjI cAraka (jela-baMdhIkhAnuM) ane cothI viccheda (aparAdhInA hAtha-pagAdi kApI nAMkhavA te,) A cAra prakAranI bharatanI daMDanIti che. 153-169. 71 have ikSvAku vaMzotpatti jaNAvavAne kahe che. nAbhI viNIyabhUmI, marudevI uttarA ya sAr3hA ya / rAyA ya vairaNAho, vimANa savvaTThasiddhAo / / 170 / / dhaNasatthavAha ghosaNa, jar3a gamaNa aDavi vAsaThANeM ca / bahu volINe vAse, ciMtA ghayadANamAsI tayA / / 171 / / uttarakuru sohamme, mahAvidehe mahabbala rAyA / IsANe laliyaMgo, mahAvidehe vairajaMgho // ( prakSiptA) uttarakuru sohamme, videhi tegicchiyassa tattha suA / rAyasukha seTThimaccAsatthAhasuyA vayaMsA se / / 172 / / vijjasuarasa ya gehe, kimikuTThovaduaM jaiM datuM / biMti ya te vijjasuyaM, karehi eassa tegacchiM / / 173|| tillaM tegicchasuo, kaMbalagaM caMdaNaM ca vANiyao / dAUM abhiNikkhaMto, teNeva bhaveNa aMtagaDo // 174 // sAhuM tigicchiUNaM, sAmannaM devaloga g2amaNaM ca / puMDarigiNie U cuyA, tao suyA vairaseNassa / / 175 / / paDhamittha vairaNAbho, bAhu subAhu ya pITha mahapIThe / tesiM piA titthayaro, NikkhaMtA te'vi tattheva // 176 // Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562] vIzasthAnakanAM nAmo. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 paDhamo caUdasapubbI, sesA ikkArasaMgaviu caUro / bIo veyAvaccaM, kir3akammaM taiao kAsI // 177 // bhogaphalaM bAhubalaM, pasaMsaNA jiTTha iyara aciyattaM / paDhamo titthayarattaM, vIsahi ThANehi kAsI ya // 17 // vinItabhUmimAM nAbhIkulakara thayA, marUdevI temanAM strI hatAM, pUrva bhave vaja (vaira) nAbha rAjA hatA te tIrthaMkara nAmakarma bAMdhIne sarvArthasiddha vimAnathI uttarASADhA nakSatramAM marUdevIne viSe rUSabhadevapaNe utpanna thayA. prathama bhave te dhanasArthavAha hatA, dezAntara javA mATe temaNe ghoSaNA karAvI, temanI sAthe sAdhuo gayA, mArgamAM aTavInI aMdara varSARtu AvI, teno ghaNo bhAga vityA pachI sArthavAhane sAdhuonI cintA thai, ane temane ghInuM dAna ApyuM. sArthavAhano bhava pUrNa thae uttarakurUmAM yugalika thayA, tyAMthI mRtyu pAmI saudharma devaloke deva thayA, tyAMthI cyavI mahAvidehamAM mahAbaLarAjA, tyAMthI maraNa pAmI izAna devaloke lalitAMga deva thayA, te pachI mahAvidehamAM vajabaMgha rAjA thayA, tyAMthI uttarakurUmAM yugalika thayA, AyukSaye saudharma devaloke deva thayA, pachI mahAvidehamAM vaidyanA putra thayA, tyAM rAjaputra, zreSThiputra, pradhAnaputra ane sArthavAhano putra e cAra tenA mitra thayA. te mitroe vaidyaputranA ghera kRmivALA koDhathI upadrava pAmelA yatine joIne vaidyaputrane kahyuM ke AmanI cikitsA karo, tethI vaidyaputre taila ApyuM, vaNikaputra caMdana ane kAmaLa ApyAM, pachI dIkSA laIne teja bhave annakRta thayA. sAdhunI cikitsA karIne zramaNapaNuM pALIne pAMce devalokamAM gayA, tyAMthI AvIne puMDarikINI nagarImAM vajasena rAjAnA putra thayA. prathama vaidyano jIva vajanAbha thayA, bAkInA mitro anukrame bAhu, subAhu, pITha, ane mahApITha thayA. temanA pitA vajasena tIrthakara thayA, temanI pAse teoe dIkSA lIdhI. vajanAbha caudapUrvI thayA. ane bAkInA cAra agIAra aMga jANanArA thayA. emAMnA bIjA bAhue vaiyAvRtyathI bhoganuM phaLa prApta karyuM, trIjA subAhue kRtikarmathI bAhunuM baLa prApta karyuM temanAthI moTA vajanAbe temanI prazaMsA karI, ane sarvathI nAnA pITha-mahApIThe temanuM mAtsarya karyuM, temAM pahelA vajanAbhe vIzasthAna ArAdhana karIne tIrthaMkara nAmakarma bAMdhyuM. 170 thI 178. have tIrthakara nAmakarmanA hetubhUta vIzasthAnakAdi kahe che. arihaMta siddha pavayaNa, gurutherabahussue tavassIsuM / vacchalayA eesiM, abhikkhanANovaoge ya // 179 // daMsaNa viNae Avassae ya sIlavyae niraiAro / aittavatiyA , veyAvacce samArI 28|| apucanANagahaNe, suyabhattI pavayaNaM pabhAvaNayA / eehiM kAraNehiM, titthayarattaM lahai jIvo // 18 // Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] RSalahevanAM 4nma khAhi. purime pacchimeNa ya, ee savve'vi phAsiyA ThANA / majjhimahiM jiNehiM, ekkaM do tiNNi savvAI || 182 // taM ca kahaM veijjai ?, agilAe dhammadesaNAIhiM / bajjhai taM tu bhagavao, taiyabhavosakkattANaM // 183 // niyamA maNuyagaIe, itthI puriseyaro ya suhaleso / AseviyabahulehiM, vIsAe aNNayaraehiM / / 184 // UvavAo savvaTTe, savvesiM paDhamao cuo usabho / rikkheNa asADhAhiM, asADhabahule catthIue / / 185 / / arihaMta, siddha, avayana, gu3, sthavira, jahuzruta bhane tapasvI, bhekhone viSe vatsalatA, nirantara jJAnopayoga, darzana-vinaya-Avazyaka-ane zIlavratamAM niraticArapaNuM, nirantara tapasvIne dAna-vaiyAvRtya, ane samAdhi, navIna jJAnanuM grahaNa, zrutanI bhakti, ane pravacananI prabhAvanA e kAraNovaDe jIva tIrthaMkara5Nu pAme che. pahelA ane chellA jinezvare e badhAye sthAnako sparthAM che. tathA madhyanA jinezvaroe eka-be-traNa athavA sarva sthAnaka sparcyA che. te tIrthaMkara nAmakarma kevI rIte vedAya ? enA uttaramAM glAnIrahita dharmadezanAvaDe te tIrthaMkara nAma bhogavAya che, ane te bhagavAnanA pAchaLanA trIjA bhave baMdhAya che. jeNe manuSyagatimAM vIsasthAnakamAMthI koipaNa sthAnaka aneka prakAre sevela hoya, te zubhalezyAvAnlR strI-purUSa-athavA napuMsaka avazya jinanAma bAMdhe che, te pAMceno sarvArthasiddhamAM upapAta thayo. temAMthI prathama aSADha vada caturthIe uttarASADhA nakSatramAM RSabhadeva tarIke vyavyA. 179 thI 185 have janmavidhi Adi kahe che. jammaNe nAmavuDDI a, jAIe saraNe ia / vIvAhe a avacce, abhisee rajjasaMgahe ||186 // cittabahulaThThamIe, jAo usabho asADhaNakkhatte / jammaNamaho a savvo, Neyavvo jAva ghosaNayaM / / 187 // saMvaTTameha AyaMsagA ya, bhiMgAra tAliyaMTA / cAmara joI rakkhaM, kareMti ee kumArIo // 188 // desUNagaM ca varisaM, sakkAgamaNaM ca vaMsaThavaNA ya / AhAramaMgulIe, ThavaMti devA maNuNNaM tu // 189 / / sakko vaMsaThavaNe, ikkhu ag teNa huMti ikkhAgA / jaM ca jahA jaMmi vae, jogaM kAsI ya taM savvaM / / 190 / / aha vaDDai so bhayavaM, diyaloyacuo aNovamasirIo / devagaNasaMparivuDo, naMdAisumaMgalAsahio || 191 / / [43 Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa64] apatyAdi dvAra. thaka bhASya bhAga 1 asiasirao sunayaNo, bibaTTo dhvldNtpNtiio| varapaumagabbhagoro, phulluppalagaMdhanIsAso // 192 // jAissaro a bhayavaM, apparivaDiehi tihi ja nANehiM / kaMtIhi ya buddhIhi ya, abbhahio tehi maNuehiM // 193 // paDhamo akAlamaccU, tahiM tAlaphaleNa dArao pahao / kaNNA ya kulagareNaM, siTTe gahiA usahapattI // 194 / / bhogasamatthaM nAuM, varakammaM tassa kAsi devA u / duNhaM varamahilANaM, bahukammaM kAsi devIu // 195 / / bhagavantanI janmavidhi, nAmavidhi, vRddhi, nIti, smaraNa, vivAhavidhi, apatyakrama, abhiSekavidhi ane rAjayasaMgrahavidhi kahevAze. caitra vadI AThame uttarASADhA nakSatramAM RSabhadevano janma thayo. janma mahotsava devoe ghoSaNA karI tyAMsudhIno sarva jANI levo. te vakhate saMvartaka meghanI vRSTi, Adarza, bhaMgAra (kaLaza) vijaNA; cAmara, jayoti ane rakSA e sarva dikakumArIo kare che. bhagavantanA janma pachI eka varasamAM kaMI nyUnakALa vityAbAda devendra AvIne vaMzasthApanA karI, tathA devoe bhagavantanI aMgulImAM manojJa AhAra sthApana karyo, indranA hAthamAM rahela izunI icchA baMtAvI, tethI te ikvAku thayA, e pramANe indra vaMzasthApana karyo. pachI je vayamAM je yogya hoya, te sarva bhagavantanuM iMdra mahArAje karyuM, te pachI anukrame anupama zobhAvALA devalokathI cyavelA te bhagavAn devagaNathI sevAtA naMdA ane sumuMgaLA sahita vRddhI pAmavA lAgyA. zyAmakeza, suMdara nayana, golAnA phaLa jevA hoTha, zreSTha padmanA garbha samAna gaura dhavaLa dattapaMkti ane puSpakamaLanA gaMdha jevo uzvAsa hato, vaLI bhagavanta jAtismaraNa jJAnavALA, apratipatita traNa jJAne sahita, kAnti ane buddhimAM te vakhatanA manuSyothI adhika caDIAtA hatA. te daramiAna koi mithunaka potAnA apatyayugalane tAlavRkSanI nIce mUkIne krIDA karavA gayuM) te vakhate tAlaphaLa paDavAthI bALakaputra marI gayo. A prathama akALa mRtyu thayuM. te zreSThakanyAne kalakare grahaNa karI ane RSabhadevanI patnI karI. A vakhate bhagavAnane bhogasamartha jANIne IMdra temanuM varakarma karyuM, ane devIoe banne uttama strIonuM vadhUkarma karyuM. 186 thI 195. have bhagavantanA apatyAdi dhAro kahe che. chapuvvasayasahassA, pudi jAyassa jiNavariMdassa / to bharahabaMbhisuMdaribAhubalI ceva jAyAI // 196 // devI sumaMgalAe, bharaho baMbhI ya mihuNayaM jAyaM / devIi sunaMdAe, bAhubalI suMdarI ceva // 4 // (mU0 bhASyam) auNApannaM juale, puttANa sumaMgalA puNo pasave / nIINamaikkamaNe, niveaNaM usabhasAmissa // 197 // Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] RSabhadevanAM apatya Adi varNana. [565 rAyA karei daMDaM, siDhe te biMti amhavi sa hou / maggai ya kulagaraM, so a bei usabho ya bhe rAyA // 198 // AbhoeuM sakko UvAgao tassa kuNai abhisejaM / maUDAi alaMkAraM, nariMdajoggaM ca se kuNai // 199 / / bhisiNIpattehiare, UdayaM cittuM chuhati pAesu / sAhu viNIA purisA, viNIyanayarI aha niviTThA // 200 // AsA hatthI gAvo, gahiAi rajjasaMgahanimittaM / ghittUNa evamAI, caUbvihaM saMgahaM kuNai // 201 // UgA' bhogA' rAyaNNa' khattiA sagaho bhave cauhA / Arakkhi guru' vayasA sesA je khattiA te u // 202 / / AhAre sippa' kamme a, mAmaNA' a vibhUsaNA / lehe gaNie aruve a, lakkhaNe mANa0 poae" // 203 // vavahAre nII juddha 4 a, Isatthe5 a UvAsaNA / tigicchA atthasatthe18 a, baMdhe ghAe20 a mAraNA // 204 // jannU22 sava23 samavAe24 maMgale 25 koUge ia / vatthe27 gaMdhe8 a malle 8 a, alaMkAre30 taheva ya // 205 / / colo vaNa2 vivAhe33 a, dattiA4 maDayapUaNA5 / jhAvaNA thUbha7 sadde 8 a, chelAvaNaya pucchaNA // 206 // bhagavantanA janma pachI cha lAkha pUrva vityAbAda bharata ane brAhmI, tathA bAhubalI ane suMdarI e cAra bALako thayAM. sumaMgalAdevIthI bharata ane brAhmInuM yugalika thayuM tathA sunaMdA devIthI bAhubalI ane suMdarI mIthunaka thayuM. te pachI punaH sumaMgaLAe ogaNapacAsa putranA yugalone janma Apyo. A vakhate pUrvanirUpita daMDanItinuM loko ullaMghana karavA lAgyA, tethI teoe RSabhadeva svAmIne te bAbata nivedana karyuM. AthI bhagavatte kahyuM ke e pramANe vartanArAne rAjA daMDa kare che. temanuM te ziSTa kathana sAMbhaLIne yugaliyAo bolyA ke amAre paNa tevo rAjA ho. tethI bhagavatte kahyuM ke kulakara pAse yAcanA karo. (teoe tema karyuM eTale kulakare kahyuM) RSabhadeva tamAro rAjA ho. A vakhate upayoga vaDe avadhijJAnathI jANIne indra tyAM AvyA ane bhagavantano rAjyAbhiSeka karyo. pachI rAjAne yogya mukuTa alaMkAra vigere temane mATe karyA. te vakhate padminInA patrovaDe pANI lAvIne yugalIyAoe bhagavantanA caraNamAM sIMcyuM, tethI indra "A sArA vinIta purUSo che.' ema kahyuM pachI indranI AjJAthI vaizramaNe tyAM vinItA nagarI banAvI. pachI bhagavatte azva hastI-baLada vigere rAjyasaMgraha mATe grahaNa karyA. e vigere grahaNa karIne pachI A AgaLa Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAranuM nirUpaNa. [vizeSAvazya bhASya lAga.1 kahIe chIe te cAra prakArano saMgraha karyo. ugra, bhoga, rAjanya ane kSatriyo e cAra prakArano saMgraha che. temAM ugra daMDa karanArA te ugra, gurUjananA sthAnake gaNAvA yogya te bhoga, mitra jevA hoya te rAjanya, ane e sivAyanA bAkInA je rahyA te sAmAnya kSatriyo jANavA. have pachI AhAravidhi, zilpakaLA, kRSiAdi karma mamatva, AbhUSaNavidhi, lekhanakaLA, gaNita, kASThakarmAdi, purUSAdinAM lakSaNa, mAna, protavidhi, vyavahAravidhi, nIti, yuddhavidhi, dhanurveda, gurUjananI upAsanA, thiuitsAzAstra, arthazAstra, dhana, pAta, bhA29, , utsava, bhegA, bhaMgaNa, Dautu, vastra, gaMdha mAlya, temaja alaMkAra cUlAkarma, upanayana, vivAhavidhi, ApelI kanyA paraNavI, marelAnI pUjA, manisaM272, stUpa, 36n|06, pApI3111 pra2, ane pRchA saMbaMdhI vipi 4Aze. 206. AsI a kaMdAhArA, mUlAhArA ya pattahArA ya / puNphaphalabhoiNo'vi a, jaiA kira kulagaro Usabho // 5 // mU. bhASyam / AsI a iknubhoI, ikkhAgA teNa khattiA hu~ti / saNasattarasaM dhanna, AmaM omaM ca bhuMjIA // 6 // mU. bhASyam / omaMpAhAraMtA ajIramANaMmi te jiNamurviti / hatthehiM ghaMsiUNaM, AhArehatti te bhaNiA // 7 // mU. bhASyam / AsI a pANighaMsi, timmia taMdulapavAlapuDabhoI / hatthatalapuDAhArA, jaiA kira kulakaro Usaho / / 8 / / mU. bhASyam / ghaMseUNaM timmaNa, ghaMsaNa timmaNa pvaalpuddbhoii| ghaMsaNa timmapavAle, hatthaUDe kakkhasee ya // 9 // mU. bhASyam / agaNissa ya UTThANaM, dumaghaMsA daTu bhIaparikahaNaM / pAsesuM parichiMdaha, giNhaha pAgaM ca to kuNaha // 10 // mU. bhASyam / pakrova DahaNamosahi. kahaNaM niggamaNa hathisIsaMmi / payaNAraMbhapavittI, tAhe kAsI a te maNuA // 11 // mU. bhASyam / miMTheNa harithapiMDe, maTTiyapiDaM gahAya kuDagaM ca / / nivvattesi a taiA, jiNovaDDeNa maggeNa / / (prakSiptA) nivvattie samANe, bhaNNai rAyA tao bahujaNassa / evaiA bhe kuvvaha, payaTTiyaM paDhamasippaM tu // (prakSiptA) paJceva ya sippAiM, ghaDaM ? lohe' citta NaMta kAsavae / ikkikkassa ya itto, vIsaM vIsaM bhave bheyA // 207 / / jayAre bhagavAn RSabhadeva kulakara hatA. tyAre yugaliyAo kaMdAhArI, mULAhArI, pannAhArI ane puSpaphaLa bhojI paNa hatA. kSatriyo zeraDI khAtA, tethI teo IzvAku thayA. bIjAo zaNa Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] - 100 zilpanI utpatti. [567 vigere sattara prakAranuM dhAnya kAcuM ane thoDuM khAtA. kAcuM dhAnya khAtAM ajIrNa thavAthI yugaliyAoe bhagavaMtane pUchayuM, temaNe 'hAtha vaDe ghasIne khAo' ema temane kahyuM. eTale teo te auSadhio hAthe ghasIne khAnArA thayA. (pachI anukrame kALadoSathI te paNa nahi pacavAthI) patrapuTamAM taMdulA bhIMjAvIne khAnArA thayA, pachI hastapuTamAM te garama karI khAnArA thayA. (A pramANe) jyAre RSabhadeva kulakara hatA tyAre hatuM. te pachI ghasIne, hAthanI garamIvALA karIne, ghasI-hAthamAM rAkhIne, pravALapuTamAM bhIMjAvIne khAnArAo, ghasI rAkhI pravAlapatra hastapuTa ane kakSAne viSe mUkIne khAvA lAgyA. A vakhate vRkSo ghasAvAthI agni utpanna thayo, tethI bhaya pAmelA teoe bhagavaMtane kahyuM. bhagavaMte kahyuM-bAjumAMthI ghAsa dUra karIne tethI pAkela anna grahaNa karo. nAkhela auSadhi baLI gaI. teoe bhagavaMtane te kahyuM. te vakhate bhagavanta hastipara caDIne nIkaLyA hatA, (pachI hastinA mastakapara mATInAM piMDano AkAra batAvI tevAmAM pakAvIne khAvAnuM kahyuM.) tyArathI rAMdhavAnI pravRtti te manuSyoe karI. kuMbhakAranuM kArya, luhAranuM kArya, citArAnuM kArya, vaNakaranuM kArya, ane hajAmanuM kArya e pAMca mULa zilpo hatA. te pachI e darekanA vIsa vIsa bheda thayA. 207. have kRSikarmAdino bhASyakAra artha kahe che. kammaM kisivANijjAi, mAmaNA jA pariggahe mamayA / putra ei ii, vimUsA maMDapa guru" rI mU. mAdhyam ! lehaM livIvihANaM, jiNeNa baMbhIi dAhiNakareNa / e saMaApa suMvarI vAmo vaE lNI pU. mAdhyam | bharahassa rUvakamma narAilakkhaNamahIiyaM baliNoM / mANummANavamANappamANa gaNimAivatthUNaM // 14 // mU. bhASyam / maNiAI dorAisu, poA taha sAgaraMmi vahaNAI / vavahAro lehavaNaM, kajjaparicchedaNatthaM vA12 // 15 / / mU. bhASyam / NII hakkArAI sattavihA ahava sAmabheAI13 / juddhAi bAhujuddhAiAi vaTTAiANaM" vA // 16 // IsatthaM dhaNuveo5 uvAsaNA maMsukammamAIA6 / gururAyAINaM vA, uvAsaNA pajjuvAsaNayA // 17 // rogaharaNaM tigicchA17 adhyAgamasatthamatthasatthaMti8 / nialAijamo baMdho ghAo daMDAitADaNayA20 // 18 // mAraNayA jIvavaho,21 jaNNA nAgAiANa pUAo22 / iMdAimahA pAyaM, painiayA UsavA huMti // 19 // Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568] kRSikarmAdinI utpatti. [vizeSAvazya mAya mAga.1 samavAo goTThINaM, gAmAINaM ca saMpasAro4 vA / taha maMgalAiM satthiasuvaNNasiddhatthayAINi25 // 20 // pubbiM kayAi pahuNo, surehi rakkhAi kougAiM26 ca / taha 7 "vatthagaMdhamallAlaMkArA kesabhUsAI30 // 21 // taM dadruNa pavatto'laMkAreuM jaNo'vi sesovi / vihiNA cUlAkamma, bAlANa colayA' nAma // 22 // uvaNayaNaM tu kalANaM, gurumUle sAhuNo tao dhammaM / dhittaM havaMti saGgA, keI dikkhaM pavajaMti32 // 23 // daTu kayaM vivAhaM, 33 jiNassa logo'vi kAumAraddho / gurUdattiA ya kannA, pariNijjaMte tao pAyaM // 24 // dattivba dANamusabhaM, diMtaM daTuM jaNaMmivi pavattaM / jiNabhikkhAdANaM pihu, daTTuM bhikkhA pavattAo // 25 // maDayaM mayassa deho, taM marUdevIi paDhamasidhdhutti / devehi purA mahiaM, jhAvaNayA aggisakkAro // 26 // so jiNadehAINaM, devehi kao7 ciAsu thUbhAi38 / saddo a rUNNasaddo, loMgo'vi tao tahA pagao // 27 // chelAvaNamukkiTThAi, bAlakIlAvaNaM va seTAi / iMkhiNiAi rUaMvA, pucchA puNa kiM kahaM kajjaM // 28 // ahava nimittAINa, suhasaiAi suhadukkhapucchA / iccevamAi pAeNuppannaM usabhakAlaMmi // 29 // kiMcicca(ttha) bharahakAle, kulagarakAlevi kiMci uppannaM / pahuNA ya desiAiM, sabakalAsippakammAiM // 30 // mU. bhA. / dharma bheTale kRSi-vAha, bhAmA bheTale. pariyaDamAM se mamatA, vibhuuss|| bheTo zomA, te prathama Indra bhagavantane karI, (pachIthI lokamAM paNa pravartI.) lekhana eTale lakhavAnI kaLA, te prathama jinezvare jamaNA hAthe brAhmIne zIkhavI. gaNita eTale saMkhyA gaNavAnI kaLA, te jinezvare DAbA hAthe suMdarIne upadezI. rUpakarma bharatane zIkhavyuM ane manuSyAdinAM lakSaNa bAhubaline zIkhavyAM, tathA vastuonuM mAna-unmAna avamAna-pramANa e gaNimAdi vastuonuM temaja dorAAdimAM maNakA vigere parovavA, samudramAM vahANa calAvavAmAM, rAjakAre svakArya jaNAvavAne dastAveja vigere hakkArAdi sAta prakAranI nIti, athavA sAma bheda vigere cAra prakAranA upAya. bAhuyuddha vigere yuddho ane je hamaNAM paNa varte che, te sarva tyArathI pravaryA. ISa zAstra eTale dhanurveda, Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtarI vyavahAronuM pravartana. [569 upAsanA eTale hajAmanuM kArya, athavA upAsanA eTale vaDila-rAjA vigerenI sevA, cikitsA eTale roga dUra karavAnI rIti, dravya meLavavAnI kaLA te arthazAstra, nigaDAdivaDe je bAMdhI rAkhavuM te baMdha, daMDAdi vaDe mAravuM te ghAta, jIvana vadhe te mAraNA, nAga vigerenI pUjA te yajJa, IndramahotsavAdi utsavo, je dara varSe pratiniyata divase thAya. goSTino meLo te samavAya, athavA gAma vigerenA koi kAryane udezIne ekaThA thavuM te samavAya. tathA maMgaLa eTale svastika suvarNa siddhArthaka vigere. devoe prathama prabhune rakSAdikautuko karelA taddanusAra lokamAM paNa te thayA. vastra-gaMdha-puSpamALA alaMkAra eTale kezanI zobhA vigere, te bhagavaMtanI devoe karelI joine bAkInA loka paNa potAne zobhAvavA pravaryA. bALakanA vALa utAravA te colayA kahevAya. kaLA zIkhavavAne bALakane gurU pAse laI javo athavA dharma mATe sAdhu pAse laI javo te upanayana kahevAya. temAMthI dharma grahaNa karIne keTalAka zrAvaka thAya ane keTalAka dIkSA aMgIkAra kare. devoe jinezvarano vivAha karelo joIne loko paNa vivAha karavA lAgyA ane te pachI prAya:vaDIloe ApelI kanyA paraNavAno rIvAja thayo. athavA datti aTale dAna, te bhagavantane bhikSAdAna ApeluM joIne loko paNa dAna ApavA lAgyA. athavA jinezvarane bhikSA ApavA lAgyA. mRtaka eTale marelAno deha, marUdevI prathama siddha thayA, tene devoe prathama pUjayuM, tyArathI lokamAM mRtaka pUjA thai.) dhyApanA eTale marelAne agnisaMskAra karavo, te devoe prathama jinezvaranA deha mATe karyo, tyArathI lokamAM caityadhUbhAdi thayA, bhagavanta mokSe javAthI bharata ane indra rUdana zabda karyo, tyArathI lokamAM rUdana pravarte. chelApana eTale garjanAdi karavuM te, athavA bALakane ramADavAne tenA karNa AgaLa ghaDIAdi vagADavI te, athavA zuM karavuM ? kema karavuM ? ItyAdi rUpa pUchavuM te pRcchA. athavA sukhazayitAdi sukha-duHkhanuM puchavuM te pRcchA. ItyAdi sarva prAyaH RSabhadeva svAmInA vakhate utpanna thayuM. emAnuM keTaluMka bharata mahArAjAnA vakhate thayuM. keTaluMka kulakaranA vakhatamAM thayuM, ane sarva kaLA tathA zilpakarmAdi vigere bhagavarno upadezyA. RSabhAdi jinezvaranA saMbodhanAdi kAro kahe che. usabhacariAhigAre, sabvesiM jiNavarANa sAmannaM / saMvADA utta, puSTha vatte amara ra08 saMbohaNa' pariccAye', patteaM uvahiMmi a / annaliMge kuliMge" a gAmAyA parisahe // 209 / / jIvovalaMbha suyalaMbhe, paccakkhANe10 a saMjame / cha3matya tava, rUpAyA nA saMpara? | titthaM gaNo7 gaNaharo8 dhammovAyassa desgaa| pariAaM20 aMtakiriA, kassa keNa taveNa vA ? // 211 / / 72 Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbodhana parityAga dvAra. [ vizeSAvazya bhASya lAga. 1 RSabhadevanA caritranA adhikAramAM sarva jinezvaranAM sAmAnyathI saMbodhanAdi dvAro kahevAne prathama RSabhadevanAM e pratyeka dvAro kahevAze. saMbodhana vidhi, 1 parityAgavidhi. 2 dareka jinezvara keTalA parivAra sAthe nikaLyA te, 3 upadhino vidhi. 4 kyA liMge nIkaLyA te, 5 grAmyAcAra ( viSayoM), 6 kSudhAhi parisara 9 kavopasaMla 8 zrutasAla, pratyAkhyAna 10 saMyama, 11 chadmasthakALa, 12 tapakarma, 13 jJAnotpatti, 14 ziSyAdino saMgraha, 15 konuM tIrtha kyAre utpanna thayuM ? te 16, 17 gaeAdharo, 18 dharmopAyanA upadeza, 18 dIkSA paryAya, 20 bhokSa35 antakriyA kone kyA tapa vaDe thai te, 21 eTalAM dvAro kahevAze. 208 thI 211 have saMbodhana ane parityAgadvAra kahe che. 570] savvevi sayaMbuddhA, loganti abohiA ya jIeNa / savvesiM pariccAo, saMvacchariaM mahAdANaM ||212|| rajjAiccAo'viya, patteaM ko va kattiasamaggo / ko kasuvahI' ko vA'NuNNAMo keNa sIsANaM ? || 213 || sArasya' mAiccA', vaNhI varuNA ya gaddatoyA" ya / siA avvAbAhA, aggiccA' ceva riTThA ya // 214 // ee devanikAyA, bhayavaM bohiMti jiNavariMdaM tu 1 savvajagajjIvahiaM, bhayavaM ! titthaM pavattehi // 215 // saMvaccharaNa hohI, abhiNikkhamaNa tu jiNavariMdANa / to atthasaMpayANaM, pavattae pubbasUraMmi || 216 // egA hiraNNakoDI, aTTheva aNUNagA sayasahassA / sUrodayamAIaM, dijjai jA pAyarAsAo || 217 / / siMghADagatigacaukkacaccaracaumuhamahApahapahesuM / dAresu puravarANaM, ratthAmuhamajjhayAresuM // 218|| varavariA ghosijjai, kimicchiaM dijjae bahuvihIaM / suraasuradeva dANavanariMdamahiANa nikkhamaNe / / 219 / / tiNNeva ya koDisayA, aTThAsIiM ca huMti koDIo / asihaM ca sayasahassA, eaM saMvacchare diNNaM ||220|| badhAe tIrthaMkaro svayaMbuddha che, (to paNa) lokAntika devothI bodhita che; (kemake tevo temano AcAra che.) vaLI sarve tIrthaMkaro sAMvatsarIka mahAdAnarUpa parityAga kare che. rAjyAdino parityAga paNa koNe keTalo athavA samagra karyo ? kone kai upadhI che ? athavA ziSyone koNe kaI upadhinI anujJA khAsa che ? (te vAze.) sArasvata 1, sAhitya 2, vanhI u, 13 4, gardhatoya pa, tuSita 6, Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] parityAgAdi dvArA. [571 avyAbAdha 7, agni bIjuM nAma marUta 8, ane rijha 8 (A nava lokAntika che) A devanikAyo bhagavAn jinezvarane jaNAve che ke he bhagavanta ! sarva jagatanA jIvone hitakArI evuM tIrtha pravartAvo. te pachI eka varSe jinezvaronuM niSkramaNa thAya che, ane tyArathI divasanA pUrvArdhamAM arthapradAna pravarte che. (dAna Ape che.) eka kroDa ane saMpUrNa ATha lAkha suvarNanuM dAna sUryodayathI AraMbhIne prAtaHkALanA bhojananA vakhata sudhImAM apAya che. zRMgATaka, trika, catuSka, catvara, caturmukha, ane rAjamArgane sAmAnya mArganI aMdara, temaja moTA nagaronA daravAjAmAM bajAronAM mukhamAM ane madhyamAM 'varadAna mAgo, varadAna mAgo' evI A ghoSaNA karAvAya che. jene je joIe te tene bahu prakAranuM apAya che. A pramANe sura-asura-deva dAnava ane narendrothI pUjIta evA tIrthakaronAM niSkramaNa vakhate thAya che. traNaso aThyAsI kroDa ane eMsI lAkha (sonaiyAnuM) dAna eka saMvatsaramAM apAya che. 212 thI 220. have parityAgAdi dhAro kahe che. vIraM ariTTanemi, pAsaM malliM ca vAsupUjjaM ca / ee muttUNa jiNe, avasesA Asi rAyANo / / 221 // rAyakulesu'vi jAyA, visuddhavaMsesu khattiakulesuM / naya icchiyAbhiseA, kumAravAsaMmi pabbaiA // 222 / / saMtI kuMthU a aro, arihaMtA ceva cakkavaTTI a| avasesA titthayarA, maMDaliA Asi rAyANo // 223 / / ego bhayavaM vIro, pAso mallI a tihi tihi saehiM / bhayavaM ca vasupujjo, chahi purisasaehi nikkhaMto // 224 // uggANaM bhogANaM, rAyannANaM ca khattiANaM ca / cauhi sahasse husabho, sesA u sahassaparivArA // 225 / / vIro ariTThanemI, pAso mallI a vAsupUjjo a / paDhamavae pabbaiA, sesA puNa pacchimavayaMmi // 226 // savve'vi egadUseNa, niggayA jiNavarA cauvvIsaM / na ya nAma aNNaliMge, no gihiliMge kuliMge vA / / 227 / / sumai ttha niccabhatteNa, niggao vAsupUjja jiNo cauttheNaM / pAso mallIvi a aTTameNa sesA u chaTeNaM / / 228 / / usabho a viNIAe, bAravaIe ariTThavaranemI / avasesA titthayarA, nikkhaMtA jammabhUmIsuM // 229 / / Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa72] tIrthakaronI dIkSA bhUmi Adi. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 usabho siddhatthavaNaMmi, vAsupujjo vihAragehaMmi / dhammo a vappagAe, nIlaguhAe a muNInAmA // 230 // AsamapayaMmi pAso, vIrajiNiMdo a nAyasaMDaMmi / avasesA nikkhaMtA, sahasabavaNaMmi ujjANe // 231 / / mahAvIrasvAmI, ariSTanemi, pArzvanAtha, mallinAtha ane vAsupUjya svAmi; e sivAyanA avazeSa tIrthakaro rAjAo hatA. vizuddha vaMzavALA kSatriya jAtinA rAjakuLamAM janmyA chatAM paNa rAjayAbhiSekanI icchA vagara kaumAra avasthAmAMja dIkSA lIdhI hatI. zAntinAtha, kaMthunAtha ane aranAtha tIrthakara rAjA tathA cakravartinI banne padavI pAmyA hatA. bAkInA tIrthakaro mAMDalika rAjAo hatA. bhagavanta mahAvIre ekalAja dIkSA lIdhI hatI, pArzvanAtha ane mallinAthe traNaso purUSonI sAthe dIkSA lIdhI, vAsupUjya svAmIe chaso purUSonI sAthe dIkSA lIdhI, RSabhadevasvAmIe ugrabhoga-rAjanya ane kSatriya jAtinA cAra hajAra purUSo sAthe dIkSA lIdhI ane bAkInA jinezvaroe eka hajAranA parivAre dIkSA lIdhI. mahAvIrasvAmI, ariSTanemi, pArzvanAtha, mallinAtha ane vAsupUjaya svAmIe prathama vayamAM dIkSA lIdhI, bAkInA tIrthakaroe pAchalI vayamAM dIkSA lIdhI hatI, covIse jinezvaro eka vastrathI nIkaLyA hatA. (badhA tIrthakaro tIrthaMkaraligeja dIkSA pAmyA hatA) anyalige, gRhasthalige, ke kuliMga nahotA pAmyA. sumatinAtha nitya bhakta dIkSA pAmyA hatA. vAsupUjayajina cotha-bhakta, pArzvanAtha tathA mallInAtha aThThamanA tape, ane bAkInA tIrthakaro chaThTha bhakta dIkSA pAmyA hatA. RSabhadeve vinItA nagarImAM, ariSTanemIe dvArikAmAM ane bAkInAoe janmabhUmine viSe dIkSA lIdhI hatI. RSabhadeve siddhArthavanamAM, vAsupUjaye vihAragRhamAM, dharmanAthe vaprakAmAM, munisuvratasvAmIe nIlaguhAmAM, pArzvanAtha AzramapadamAM, vIrajinezvare jJAtakhaMDamAM ane bAkInA tIrthaMkaroe sahastrAmravana udyAnamAM dIkSA lIdhI. - have nirgamana kALAdi dhAro kahe che. pAso ariTunemI, sijjaMso sumai mallinAmo a / puvvaNhe nikvaMtA sesA puNa pacchimaNDaMmi // 232 // gAmAyArA visayA, niseviA te kumAravajjehiM / gAmAgarAiesu va, kesu vihAro bhave kassa ? // 233 // magahArAyagihAisu, muNao vittAriesu vihariMsu / usabho nemI pAso, vIroa aNAriesuMpi // 234 // udiA parisahA siM, parAiA te a jiNavariMdehiM / nava jIvAipayatthe, uvalaMbhiUNaM ca nikkhaMtA // 235 / / paDhamassa bArasaMgaM, sesANikkArasaMga suylNbho| paMca jamA paDhamaMtimajiNANa sesANa cattAri // 236 // Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAnotpattidvAra. paccakkhANamiNaM saMjamo a, paDhamaMtimANa duvigappo / sesANaM sAmaio, sattarasaMgo a savvesiM // 237 // vAsasaharasA bArasa, caudasa aTThAra vIsavarisAI / mAsA cha cceva tiNNi a, caukkatigamikkagadugaM ca // 238 // tigadugamikkaga solasa vAsA tiNNi a taheva'horataM / mAsikkArasa navagaM, caupannadiNAi culasII || 239 || taha bArasa vAsAiM, jiNANa chaumatthakAlaparimANaM / uggaM ca tavokammaM, visesao vaddhamANassa // 240 // grAmyAcAra-viSayo te kumA2varjita tIrthaMkaroe sevyA che. have kyA gAma athavA AkarAdikane viSe kono vihAra thayo, ? te kahevAze. magadha ane rAjagRhAdi Arya kSetromAM muniyo vicaryA hatA. RSabhadeva, nemanAtha ane mahAvIrasvAmI anAryadezomAM paNa vicaryA hatA. temane udaya thaelA parisaho, te jinezvaroe parAjIta karyA hatA, ane jIvAdi nave padArtho jANIne badhAe dIkSA lIdhI hatI. prathamajinane (chadmasthakALe) dvAdazAMga zrutano lAbha hato, ane bAkInAone agIAra aMgano lAbha hato. pahelA ane chellA jinane pAMca mahAvrata hatAM, bAkIone cAra hatA. pratyAkhyAna tathA saMyama pahelA ane chellA jinane sAmAyika ane chedaupasthApanIya ema be prakAre hatuM, ane bAkInAone sAmAyikaja hatuM, sattara prakArano saMyama sarvane hato, pahelA jinano chadmasthakALa (dIkSA lIdhA pachI) eka hajAra varSano 1, bAra varSa 2 cauda varSa 3, aDhAra varSa 4, vIsa varSa 5, cha mAsa 6, traNa mAsa 8, cAra mAsa 9, traNa mAsa 10, be mAsa 11, eka mAsa 12, be mAsa 13, traNa varSa 14, be varSa 15, eka varSa 16, soLa varSa 17, traNa varSa 18, temaja ahorAtra 19, agIAra mAsa 20, nava mAsa 21, copana divasa 22, corAzI divasa 23, tathA bAra varSa 24, e pramANe jinezvaronAM chadmasthakALanuM parimANa che. temAM vizeSe karIne vardhamAnasvAmInuM tapaHkarma Ugra che. 232 thI 240. ' have jJAnotpAda dvAra kahe che. bhASAMtara] phagguNabahulikkArasi, uttarasADhAhi nANamusabhassa' / posikkAsi suddhe, rohiNijoeNa ajiassa // 241|| katti bahule paMcami, migasirajogeNa saMbhavajiNassa / pose suddha cauddasi, abhIr3a abhiNaMdaNajiNassa // 242 // citte suddhikkArasi, mahAhi sumaissa nANamuppannaM / cittassa LimA, paramAmaniAssa cittAei ra4rU| phagguNabahule chuTTI, visAhajoge supAsanAmassa / phaggubahu sattama, aNurAha sasippahajiNassa ' // 244 // [573 Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574] jJAnotpattikAra. [vizeSAvazya bhASya bhAga. 1 kattiasuddhe taiA, mUle suvihissa puSphadaMtarasa / pose bahulacauddasi, puvAsADhAhi sIalajiNassa0 // 245 // paNNarasi mAhabahule, sijjaMsajiNassa1 savaNajoeNaM / sayabhisaya vAsupujje, bIyAe mAhasuddhassa / / 246 // posassa suddhachaTThI, uttarabhaddavaya vimalanAmassa / vaisAha bahula caudasi, revaijoeNaNaMtarasa4 // 247 / / posassa puNNimAe, nANaM dhammassa15 pussajoeNaM / posassa suddhanavamI, bharaNIjogeNa saMtissa // 24 // cittassa suddhataiA, ttia jogeNa nANa kuMthussa7 / kattiasuddhe bArasi, arassa" nANaM tu revaihiM // 249 / / maggasirasuddhaikkArasoi mallissa5 assiNIjoge / phagguNabahule bArasi, savaNeNaM suvvayajiNassa20 // 250 // magasirasuddhikkArasi, assiNijogeNa namijiNiMdassa21 / AsoamAvAsAe, nemijiNiMdassa2 cittAhiM // 251 // citte bahulacautthI, visAhajoeNa pAsanAmassa23 / vaisAhasuddhadasamI, hatthuttarajogi vIrarasa24 // 252 // tevIsAe nANaM, uppannaM jiNavarANa pubbaNhe / vIrassa pacchimaNhe, pamANapattAe~ carimAe / / 253 / / usabhassa purimatAle, vIrassujuvAliAnaItIre / sesANa kevalAI, jesujjANesu pavvaiA / / 254 / / aTThamabhattaMtaMmI, pAsosahamallirikhanemINaM / vasupujjarasa cauttheNa chaTThabhatteNa sesANaM // 255 // phAlgana vadI agIArase uttarASADhA nakSatramAM RSabhadevane jJAna thayuM, posa sudI agIAraze rohiNI nakSatrano yoga thatAM ajItanAthane, kArtika vadI pAMcame mRgaziranA yoge saMbhavanAthane, poSa sudI caudaze abhijita nakSatramAM abhinaMdana jinezvarane, caitra sudI agiAraze maghAnakSatranA yoge sumatinAthane jJAna thayuM. caitramAsanI pUrNimAe citrAnakSatranA yoge padmaprabhajinane jJAna thayuM, phAgaNa vadI cha vizAkhAnA yoge supArzvanAthane jJAna thayuM, phAgaNa vadI sAtame anurAdhA nakSatramAM caMdraprabhajinane jJAna thayuM, kArtika sudI trIjanA divase mULa nakSatramAM suvidhinAtha athavA puSpadaMtane jJAna thayuM, poSa vadI caudaze pUrvASADhA nakSatramAM zItaLanAthane, mahA vadI pannaramItithi (amAvAsyA) e zravaNa nakSatramAM zreyAMsajinane, mahA sudI bIjanA divase zatabhiSaga nakSatramAM vAsupUjaya jinane, Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) saMgrahadvAra ane tIrthadvAra. [575 posa sudI chaThanA divase uttarA bhAdrapada nakSatramAM vimaLanAthane, vaizAkha vadI caudaze revatI nakSatranA yoge anaMtajinane, posa sudI pUrNimAe puSya nakSatramAM dharmanAthane jJAna thayuM, posa sudI navamIe bharaNI nakSatramAM zAntinAthane thayuM. caitra sudI trIje kRttikAnA yoge kuMthunAthane, kArtika sudI bArase revatI nakSatranA yoge aranAthane, mAgazara sudI agIAraze azvinI nakSatranA yoge mallinAthane, phAgaNa vadI bAraze zravaNa nakSatramAM munisuvrata svAmIne, mAgazara sudI agiAraze azvinI nakSatranA yoge namijinane, Aso vadI amAvAsyAe citrAnakSatramAM ariSTanemine, caitravedI cothanA divase vizAkhA nakSatranA yoge pArzvanAthane, ane vaizAkha sudI dazame hastottarA nakSatramAM mahAvIradevane jJAna utpanna thayuM. trevIsa tIrthakarone pUrvAhe jJAna utpanna thayuM, ane mahAvIra devane divasanA pazcAtve-chellI porisImAM jJAna utpanna thayuM. RSabhadevane purimatAla nagaranA zakaTamukha udyAnamAM, mahAvIra svAmIne RjuvAlukA nadInA kAMThe, ane bAkInA jinezvarone je udyAnomAM temaNe dIkSA lIdhI te udyAnomAM kevaLajJAna utpanna thayuM. pArzvanAtha, RSabhadeva, mallInAtha ane ariSTanemine aSTamabhaktanA anta, vAsupujayane cothabhaktanA anta, ane bAkInAone chaThThabhaktanA anta kevaLajJAna utpanna thayuM. 243 thI 255. have saMgrahadvAra ane tIrthadvAra kahe che. culasIiM ca sahassA, egaM ca duve a tiNNi lkkhaaii| tiNNi a vIsahiAiM, tIsahiAiM ca tiNNeva // 256 / / tiNNi a aDhDhAijjA, duve a egaM ca sayasahassAI / culasIiM ca sahassA, bisattarI aTThasa ica // 257 // chAvaTTi causaTuiM, bAsaSTuiM saTThimeva pannAsaM / cattA tIsA vIsA, aTThArasa solasa sahassA // 258 / / caudasa ya sahassAiM, jiNANa jaisIsasaMgahapamANaM / ajjAsaMgahamANaM, usabhAINaM ao vucchaM // 259 // tiNNava ya lakkhAI, tiNNi a tIsA ya tiNNi chattIsA / tIsA ya chacca paMca ya, tIsA cauro a vIsA a // 260 // cattAri a tIsAI, tiNNi a asiAi tiNhametto a / vIsuttaraM chalahiaM, tisahassahiaM ca lakkhaM ca // 261 / / lakkhaM aTTha sayANi a, bAvaTThisahassa causayasamaggA / egaTThI chacca sayA, saTThi sahassA sayA chacca // 262 // saTThi paNapanna vannegacata cattA taTa'dvatIsaM ca / chattIsaM ca sahassA, ajjANaM saMgaho eso // 263 / / Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa76]. 4 dareka tIrthaMkarano sAdhu parivAra. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 paDhamAnuogasiddho, patteaM sAvayAiaNaMpi / neo savvajiNANaM, sIsANa pariggaho kamaso // 264 / / titthaM cAuvanno, saMgho so paDhamae samosaraNe / uppanno a jiNANaM, vIrajiNiMdassa bIaMmi // 265 / / pahelAjinanA corAzI hajAra, bIjAnA eka lAkha, trIjAnA be lAkha, cothAnA traNa lAkha, pAMcamAnA traNa lAkhane vIza hajAra, chaThThAnA traNa lAkhane trIsa hajAra, sAtamAnA traNa lAkha, AThamAnA aDhI lAkha, navamAnA be lAkha, dasamAnA eka lAkha, agiyAramAnA corAzI hajAra, bAramAnA bahoMtera hajAra, teramAnA aDasaTha hajAra, caudamAnA chAsaTha hajAra, paMdaramAnA cosaTha hajAra, soLamAnA bAsaTha hajAra, sattaramAnA sATha hajAra, aDhAramAnA pacAsa hajAra, ogaNIsamAnA cALIsa hajAra, vIsamAnA trIsa hajAra, ekavIsamAnA vIsa hajAra, bAvIsamAnA aDhAra hajAra, tevIsamAnA soLa hajAra, ane covIsamAnA cauda hajAra, e pramANe tIrthakaronA yatiziSyonA saMgrahanuM pramANa che. have RSabhAdijinanI AryAonA saMgrahanuM pramANa kahevAze. pahelAnI traNa lAkha, bIjAnI traNa lAkhane trIsa hajAra, trIjAnI traNa lAkhane chatrIsa hajAra, cothAnI cha lAkhane trIsa hajAra, pAMcamAnI pAMca lAkhane trIsa hajAra, chaThThAnI cAra lAkhane vIsa hajAra, sAtamAnI cAra lAkhane trIsu hajAra, AThamAnI traNa lAkhane eMsI hajAra, navamAnI eka lAkhane vIza hajAra, dasamAnI eka lAkhane cha hajAra, agiyAramAnI eka lAkhane traNa hajAra, bAramAnI eka lAkha, teramAnI eka lAkhane AThaso, caudamAnI bAsaTha hajAra, paMdaramAnI bAsaTha hajArane cAraso, soLamAnI ekasaTha hajAra chaso, sattaramAnI sATha hajAra chaso, aDhAramAnI sAITha hajAra, ogaNIsamAnI paMcAvana hajAra, vIsamAnI pacAsa hajAra, ekavIsamAnI ekatAlIza hajAra, bAvIsamAnI cALIsa hajAra, trevIsamAnI aDatrIsa hajAra, ane covIsamAnI chatrIsa hajAra, A pramANe AryAonA saMgrahanuM pramANa che. tIrtha eTale caturvidha saMgha, te sarvajinono prathama samavasaraNamAM utpanna thayo hato, ane vIrajinano bIjA samavasaraNamAM thayo hato. 256 thI ra6pa. have gaNadvAra-gaNadharadvAra-ane dharmopAyanA dezakanuM dvAra kahe che. culasIsaI paMcanaI, biuttaraM solasuttara sayaM ca / sattahi paNanauI, teNauI aTThasII a||266|| ikkAsII0 bAvattarI1 a, chAvaTTi'2 sattavaNNA ya / papapa teyAtrIsa", chattIsA veva pa sAthe paradaoll tittIsa18 aTTavIsA9, aTThArase20 ceva tahaya sattarasa21 / phAra 3 nava", TIM mavi for I68. ekkArasa U gasaharA, jiNassa vIrassa sesayANaM tu / jAvaDayA jassa gaNA. tAvaDayA gaNaharAM tassa // 269 // Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) gaNa gaNadharo AdinI saMkhyA. [pa77 dhammovAo pavayaNamahavA puvvAi~ desagA tassa / sabajiNANa gaNaharA, caudasapubbI va je jassa // 270 // sAmAiyAiyA vA, vaya jIvaNikAya bhAvaNA paDhamaM / eso dhammovAo, jiNehi savvehi uvaiTTho // 271 / / pahelA jinanA corAzI gaNa, bIjAnA paMcANuM, trIjAnA ekaso ne be, cothAnA ekasone soLa, pAMcamAnA ekaso, chaThThAne ekaso sAta, sAtamAnA paMcANuM, AThamAnA trANuM, navamAnA aThayAsI, dasamAnA ekAsI, agiyAramAnA bahoMtera, bAramAnA chAsaTha, teramAnA sattAvana, caudamAnA pacAsa, paMdaramAnA teMtAlIsa, soLamAnA chatrIsa, sattaramAnA pAMtrIsa, aDhAramAnA tetrIsa, ogaNIsamAnA aThayAvIsa, vIsamAnA aDhAra, ekavIsamAnA sattara, bAvIsamAnA agiyAra, trevIsamAnA dasa, ane covIsamAnA nava - e pramANe jinezvaronA gaNonuM pramANa che. vIrajineMdranA agiyAra gaNadhara, ane bAkInAonA to jemanA jeTalA gaNa temanA teTalA gaNadharo jANavA. pravacana athavA pUrve te dharmano upAya che, tenA upadezaka sarvajinonA gaNadharo; athavA jeTalA jenA cauda pUrvadhara hoya te che. prathama sAmAyikAdi vrata, jIvanikAya ane bhAvanA, A pramANe dharmano upAya sarva jinezvaroe upadezyo che. 266 thI 271. have paryAyadvAra kahe che. usabhassa pubbalakkhaM, pubaMgUNamajiassa taM ceva / cauraMgUNaM lakkhaM, puNo puNo jAva suvihitti // 272 / / paNavIsaM tu sahassA, pubbINaM sIalassa priaao| lakkhAiM ikkavIsaM, sijjaMsajiNassa vAsANaM // 273 // caupaNNaM paNNArasa, tatto addhaTThamAi lkkhaaiN| aDDAijjAI tao, vAsasahassAI paNavIsaM // 274 // tevIsaM ca sahassA, sayANi addhaTThamANi a havaMti / igavIsaM ca sahassA, vAsasaUNA ya paNapaNNA // 275 / / addhaTThamA sahassA, aDDAijjA ya satta ya syaaii| sayarI bicattavAsA, dikkhAkAlo jiNiMdANaM // 276 // RSabhadevano dIkSA paryAya eka lAkha pUrvano, eka lAkha pUrvamAM eka pUrvAge nyUna dIkSA paryAya ajItanAthano, saMbhavanAthathI suvidhinAtha paryantanA jinano eka bIjAnA dIkSAparyAyathI cAra cAra vadhatA pUrvAge nyUna eka lAkha pUrva jANavo. eTale ke trIjAno cAra pUrvAgauna eka lAkha pUrva, cothAno ATha pUrvAgauna eka lAkha pUrva, pAMcamAno bAra pUrvAgauna eka lAkha pUrva, chaThAno soLa pUrvAgauna eka lAkha pUrva, sAtamAno vIsa pUrvAgani eka lAkha pUrva, AThamAno covIsa pUrvAgIna ( 73 Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578] jinezvarano dIkSAparyAya. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 eka lAkha pUrva ane navamAna aThAvIsa pUrvAgauna eka lAkha pUrva, pacIsa hajAra pUrva dIkSA paryAya zItaLanAthano, ekavIsa lAkha varSa zreyAMsanAthano, vAsupUjya svAmIno copana lAkha varSano, vimaLanAthano paMdara lAkhano, anaMtanAthano sADI sAta lAkha varSano, dharmanAthano aDhI lAkha varSano, pacIsa hajAra varSa zAntinAthano, kuMthunAthano tevIsa hajAra ne sADAsAtaso varSano, aranAthano ekavIsa hajAra varSano, mallInAthano copana hajAra navaso varSano, munisuvratasvAmino sADA sAta hajAra varSano, naminAthano aDhI hajAra varSano, nemanAthano sAtaso varSa, pArzvanAthano sItera varSa, ane mahAvIra svAmIno betALIsa varSa, e pramANe jinezvarono dIkSA paryAya jANavo. 276. have kaumArAdi paryAya kahe che. usabhassa kumArattaM, puvANaM vIsaI sayasahassA / tevaTThI rajjaMmI aNupAleuNa NikkhaMto // 277 / / ajiassa kumArattaM, aTThArasa pubbasayasahassAI / tevaNNaM rajjaMmI, puvvaMgaM ceva boddhavvaM // 278 / / paNNarasa sayasahassA, kumAravAso a saMbhavajiNassa / coAlIsaM rajje, cauraMgaM ceva boddhavvaM // 279 / / addhatterasa lakkhA, puvvANa'bhiNaMdaNe kumArattaM / chattIsA addhaM ciya, aTuMgA ceva rajjaMmi // 280 // sumaissa kumArattaM, havaMti dasa puvvasayasahassAI / auNAtIsa rajje, bArasa aMgA ya boddhavyA // 281 // paumassa kumArattaM, havaMti dasa puvvasayasahassAI / addhaM ca egavIsA, solasa aMgA ya rajjaMmi // 282 / / pubasayasahassAiM, paMca supAse kumAravAso u / caudasa puNa rajjaMmI, vIsaM aMgA ya boddhavA // 283 / / aDDa-ijjA (aTuTThA u) lakkhA, kumAravAso sasippahe hoi / addhaM chacciya rajje, cauvIsagA ya boddhavvA // 284 / / paNNaM pubbasahassA, kumAravAso u puSpadaMtassa / tAvaiaM rajjaMmI, aTThAvIsaM ca puvvaMgA // 285 // paNavIsa sahassAiM, puvvANaM sIale kumArattaM / tAvai pariAo, pannAsaM ceva rajjaMmi // 286 / / Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] jinezvarono sAMsArika paryAya. [579 RSabhadevanuM kumArapaNuM vIsalAkha pUrvanuM ane rAjyane viSe tresaThalAkha pUrva pALIne pachI dIkSA lIdhI. ajItanAthanuM kumA25NuM aDhAralAkha pUrvanuM ane rAjyane viSe trepana lAkha pUrva eka pUrvAMga adhika pramANa jANavuM. saMbhavanAthanI kumAra avasthA paMdara lAkha pUrvanI ane rAjyAvasthA cuMvAlIza lAkha pUrva adhika cAra pUrvAMga jANavI. abhinaMdana svAmInuM kumArapaNuM sADAbAra lAkha pUrvanuM ane rAjyAvasthA sADIchatrIsa lAkha pUrva adhika ATha pUrvAMga. sumatinAthanuM kumA2paNuM dasa lAkha pUrvanuM ane rAjyAvasthA ogaNatrIsa lAkha pUrva adhika bAra pUrvAMga jANavI. padmaprabhunuM kumArapaNuM sADA sAta lAkha pUrvanuM ane rAjya viSe sADI ekavIsa lAkha pUrva adhika soLa pUrvAMga, supArzvanAthanI kaumArAvasthA pAMca lAkha pUrvanI ane rAjyane viSe caudalAkha pUrva adhika vIsa pUrvAMga jANavA. aDhIlAkha pUrva pramANa caMdraprabhunI kumArAvasthA ane sADA cha lAkha pUrva adhika covIsa pUrvAMga rAjyAvasthA jANavI. puSpadaMta (suvidhinAtha)nI kumArAvasthA pacAsa hajAra pUrva, ane pacAsa hajAra pUrva adhika aThyAvIsa pUrvAMga rAjyane viSe. zItaLanAthanuM kumA25NuM pacIsa hajAra pUrvanuM ane teTalo dIkSA paryAya ane pacAsa hajAra pUrva rAjyane viSe. 277 thI 286. vAsANa kumArataM, igavIsaM lakkha huMti sijjaMse / tAvaia pariAo, bAyAlIsaM ca rajjaMmi // 287 // gihavAse aTThArasa, vAsANaM sayasahassa niameNaM / caupaNNa sayasahassA, pariAo hoi vasupujje ||288|| paNNarasa sayasahassA, kumAravAso a tIsaI rajje / paNNarasa sayasahassA, pariAo hoi vimalassa // 289 // 'addhaTTamalakkhAI vAsANamaNaMtaI kumAratte / tAvaiaM pariAo, rajjaMmI huMti paNNarasa / / 290 / / dhammassa kumArataM, vAsANaDDAiAI lakkhAI / tAvaiaM pariAo, rajje puNa huMti paMceva // 291 / / saMtirasa kumArataM, maMDaliya cakki pariAa causuMpi / patteyaM patteya, vAsasaisArUM vaLavIse 5262ii emeva ya kuMthassavi, causuvi ThANesu huMti patteaM / tevIsa saharasAI, varisANaddhaTTamasayA ya / / 293 // emeva arajiNidassa, causuvi ThANesu huMti patteyaM / phAvIsa sahassAnuM, vAsALa kuMti yavA ra64|| mallissavi vAsasayaM, gihavAse sesaaM tu pariAo / caupaNa sahassAI, nava ceva sayAi puNNANaM / / 295 / / Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580] jinezvarono sAMsArika paryAyakALa. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga1 addhaTThamA sahassA, kumAravAso u subbayaNijassa / tAvaiaM pariAo, paNNarasa sahassa rajjaMmi // 296 // namiNo kumAravAso, vAsasahassAiM duNNi addhaM ca / tAvaiaM pariAo, paMca sahassAi rajjaMmi // 297 // tiNNeva ya vAsasayA, kumAravAso akhinemissa / satta ya vAsasayAi, sAmaNNe hoi pariAo // 298 // pAsassa kumArattaM, tIsa pariAo sattarI hoi / tIsA ya vaddhamANe, bAyAlIsA u pariAo // 299 / / zreyAMsanAthanuM ekavIsa lAkha varSanuM kumArapaNuM, teTalAja pramANano dIkSA paryAya, ane beMtALIsa lAkha varSa rAjayane viSe, vAsupUjayasvAmI aDhAra lAkha varSa gRhavAsamAM ane copana lAkha varSano dIkSA paryAya, vimalanAthano paMdara lAkha varSa kumAravAsa, trIsa lAkha varSa rAjayamAM ane paMdara lAkha varSano dIkSA paryAya, anantanAthanuM kumArapaNuM sADAsAta lAkha varSanuM, teTalAja pramANano dIkSA paryAya, ane paMdara lAkha varSa rAjyane viSe, dharmanAthanuM kumArapaNuM aDhI lAkha varSanuM teTalAja pramANano dIkSA paryAya, ane patha lAkha varSa rAjayane viSe, zAntinAthanuM kumArapaNuM mAMDaLIkapaNuM, cakripaNuM, ane dIkSAparyAya, e dareka pacIsa pacIsa hajAra varSa pramANa jANavAM. eja pramANe kuMthunAthanI cAre avasthAmAM darekanI aMdara tevIsa hajAra ane sADA sAtaso varSa jANavAM, eja pramANe aranAthanI cAre avasthAmAM darekanI aMdara ekavIsa-ekavIsa hajAra varSa jANavA. mallinAtha ekaso varSa gRhavAsamAM ane zeSa copanahajAra ne navaso varSa dIkSA paryAyamAM, munisuvratasvAmi sADA sAta hajAra varSa kumAravAsamAM teTalAja pramANano dIkSA paryAya, ane paMdara hajAra varSa rAjyane viSe, naminAthano kumAravAsa aDhI hajAra varSano, teTalAja pramANano dIkSA paryAya ane pAMca hajAra varSa rAjayane viSe, ariSTanemino kumAravAsa traNaso varSano ane dIkSA paryAya sAtaso varSano, pArzvanAthanuM kumArapaNuM trIsa varSanuM ane dIkSA paryAya sItera varSano, vardhamAnasvAmIno kumAravAsa trIsa varSano ane dIkSA paryAya betALIsa varSano. 287 thI 299. have zeSa tIrthakarono dIkSA paryAya jinakAla ane sarva tIrthakaronuM Aya: pramANa kahe che. usabhassa puvvalakkhaM, puvbaMgUNamajiassa taM ceva / cauraMgUNaM lakkhaM, puNo puNo jAva suvihitti // 300 // sesANaM pariAo, kumAravAseNa sahiao bhaNio / patte jiya puSya, salAmapudakANa rUzI chaumatthakAlamitto, soheuM sesao u jiNakAlo / savvAuyapi itto, usabhAINaM nisAmeha // 302 // Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinezvarono dIkSA paryAya tathA AyuSya. caurAsI bisattari, saTThI pannAsa ceva lakkhAI / cattA" tIsA vIsA, dasa' do egaM ca puvvANaM // 303 // caurAsII" bAvattarI a saTThI a hoi vAsANaM / tIsA 14 ya dasa ya egaM, " ca evamee sayasahassA ||304 || paMcANaui sahasA, 17 caurAsII" paMcavaNNA ya / tIsA 20 ya dasa" ya egaM, 22 saya 23 ca bAvattarI 24 ceva // 305 // RSabhadevano dIkSA paryAya eka lAkha pUrvano, ajItanAthano lAkha pUrvamAM eka pUrvAMganyUna te pachI saMbhavanAthathI suvidhinAtha paryanta lAkha pUrvamAM cAra cAra vadhatA pUrvAMge nyUna dIkSA paryAya (prathama batAvyA pramANe) bAkInAono darekano dIkSA paryAya ziSyonA anugraha mATe kumAravAsa sahita pUrve kahela che. temAMthI chadmasthakALa mAtra bAda karIne zeSa je rahe te jinakALa jANavo. have pachI RSabhAdikanuM sarva Ayu kahevAze te sAMbhaLo. 1. corAzI lAkha pUrvanuM, 2. bahotera sAyaM pUrvanuM, 3. sAha sAja pUrvanuM, 4 payAsa sA pUrvanuM, 4. bhAjIsa sAja pUrvanuM, 6 . trIsa sAja pUrvanuM, 7. vIsa sAMja pUrvanuM, 8. isa sAja pUrvanuM, e. jelA pUrvanuM, 10 lAkha pUrvanuM, 11. yorAzI lAkha varSanuM, 12. jotera lA varSanuM, 13. sAha sAja varSanuM, 14. trIsa sAja varSanuM, 15. isa sAja varSanuM, 16. kheDalA varSanuM, 17 paMyAsuM habhara varSanuM, 18 yorAzI hamara varSa, 18. paMcAvana ubhara varSanuM, 20 trIsa bhara varSanuM, 21 6sa habhara varSanuM, 22. kheDa ubhara varSanuM, 23. so varSanuM, jane 24. jahAMtera varSanuM. 304. have kone kyA tapavaDe kyAM mokSarUpa antakriyA thai ? te kahe che. bhASAMtara] nivvANamaMtakiriA, sA caudaumeNa paDhamanAhassa / .sesANa mAsieNaM, vIrajiNiMdarasa chaTTeNaM // 306 // aTThAvayacaMpujjitapAvAsammeaselasiharesuM / usabhavasupuMjjanemIvIro sesA ya siddhigayA || 307 || ego bhayavaM vIro, tittIsAi saha nivyuo pAso / chattIsaehiM paMcahiM, saehiM nemI usiddhigao // 308 // paMcahi samaNasaehiM, mallI saMtI u navasaehiM tu / asaNaM dhammo saehi chahi vAsupujjajiNo // 309 // sattasahassANaMtaijiNassa vimalassa chassahassAI / paMca sAi supAse, paumAbhe tiNNi aTTha sayA // 310|| dasahi sahassehi usabho, sesA u sahasaparivuDA siddhA / kAlAi jaM na bhaNiaM, paDhamaNuogAu taM NeaM / / 311 / / [581 Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 nirvANa samaye tapa Adi. [vizeSAvazya mAdhyamAsa.1 iccevamAi savvaM jiNANa paDhamANuogao NeaM / ThANAsuNNatthaM puNa, bhaNi pagaaM ao vucchaM // 312 // usabhajiNasamuTTANaM, aTThANa jaM tao marIissa / sAmAiassa eso, jaM pubba nigamo'higao // 313 / / pahelA tIrthaMkaranI nirvANarUpa antakriyA te cha upavAse thaI, bAkInAonI eka mAsanA upavAsa ane vIrajInanI be upavAse antakriyA thaI. aSTApada caMpApurI-gIranAra pAvApurI ane sametazikhara upara anukrame RSabhadeva, vAsupUjaya, nemInAtha, mahAvIrasvAmI, ane bAkInA tIrthakaro mokSe gayA. bhagavAna mahAvIra deva ekalAja mokSe gayA, pArzvanAtha tetrIsanI sAthe, pAMcaso chatrIsanI sAthe neminAtha, pAMcaso zramaNo sahita mallinAtha, navaso sAdhu sAthe zAntinAtha, AThaso sAthe dharmanAtha, chaso sAthe vAsupUjaya, sAta hajAra sAdhu sahita anaMtanAtha, cha hajAra sAthe vimaLanAtha, pAMcaso sAdhu sAthe supArzvanAtha, AThaso ne traNa sAdhu sAthe pamaprabhusvAmI, dasa hajAra sAdhu sahita RSabhadeva ane bAkInA jinezvara eka hajAranA parivAre siddhi pAmyA, ahIM nirvANanA kALa vigere je nathI kahyA te prathama anuyogathI jANavA. e vigere sarva jinezvara saMbaMdhI prathama anuyogathI jANI levuM. paranuM sthAna zUnya na rahe eTalA mATe ahIM te kahyuM che. have prastuta kahIzuM. RSabhajinanuM samutthAna, ane te pachI marIcinuM utthAna e pramANe je pUrve sAmAyikano nirgama adhikRta che, te kahevAze. 30pa thI 313. cittabahulaTThamIe, cauhi sahassehi so u avaraNhe / sIsA sudaMsaNAe, siddhatthavaNaMmi chaTeNaM // 314 / / cauro sAhassIo, loaM kAUNa appaNA ceva / jaM esa jahA kAhI, taM taha amhe'vi kAhAmo // 315 // usabhI varavasabhagaI, cittUNamamiggahaM paramaghoraM / vosaTThacattadeho, viharai gAmANugAmaM tu // 316 / / Navi tAva jaNo jANai, kA bhikkhA ? kerisA va bhikkhayarA ? / te bhikkhamalabhamANA, vaNamajjhe tAvasA jAyA // 31 // (mU. bhA.) namivinamINaM jAyaNa, nAgiMdo vijjadANa veaDDe / uttara dAhiNa seDhI, saTThI pannAsa nagarAiM // 317 // bhagavaM adINamaNaso, saMvaccharamaNasio viharamANo / kaNNAhi nimaMtijjai, vatthAbharaNAsaNehiM ca // 318 // saMvaccheraNa bhikkhA, laddhA usabheNa loganAheNa / sesehi bIyadivase, laddhAo paDhamabhikkhAo // 319 // Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara RSabhadevanI dIkSA prathama bhikSA. 583 usabhassa u pAraNae, ikkhuraso Asi loganAhassa / sesANaM paramanaM, amayarasarasovamaM AsI // 320 // ghuTuM ca ahodANaM, divyANi a AhayANi tUrANi / devA ya sanivaiyA, vasuhArA ceva vuTThA ya // 321 / / gayaurasijjaMsikkhurasadANavasuhAra pIDha gurupUA / takhasilAyalagamaNaM, bAhubaliniveaNaM ceva // 322 // . (RSabhadeva caitaravadI AThamanA divase cAra hajAra purUSonI sAthe aparAnDa vakhate sudarzanA nAme zibIkAmAM ArUDha thaIne siddhArtha vanamAM chaThTha bhakta karIne dIkSA lIdhI. temanI sAthe je cAra hajAra purUSo hatA temaNe potAnA hAtheja paMcamuSTika loca karIne evI pratijJA karI ke "je pramANe A bhagavAna kriyAnuSThAna karaze, te pramANe ame paNa karIzuM." uttamaRSabha samAna gativALA bhagavAna RSabhadeva paramaghora abhigraha grahaNa karIne zarIra saMbaMdhI zuzruSA rahita grAmAnugrAma vicAravA lAgyA, te vakhate manuSyo jANatA nahi ke bhikSA kevI hoya ? ane bhikSuka paNa kevA hoya ? AthI te hajAra sAdhuo bhikSA na pAmavAthI vananI aMdara tApasI thayA. namivinamI bhagavanta pAse rAjayanI yAcanA karavA lAgyA, prasanna thaelA nAgendra temane vidyAo ApI, ane vaitADhaya parvata upara uttara-dakSiNa eNimAM anukrame sATha ane pacAsa nagaro vasAvI rahevA kahyuM. bhagavAna RSabhadeva eka varSa paryanta AhAra na maLavA chatAM adanamanathI vihAra karatA hatA, (ane loko temane) kanyAo vastra-AbharaNa tathA Asano vaDe nimaMtraNA karatA hatAM. e pramANe viharatA lokanA nAtha bhagavAna RSabhadeve eka varSe bhikSA prApta karI, ane bAkInA tIrthakaroe bIjeja divase prathama bhikSAo prApta karI. lokanA nAtha RSabhadevanA prathama pAraNe ikSu (zeraDI)no rasa hato, ane bAkInAonA prathama pAraNe amRtarasa jevA rasAsvAdavALuM paramAsa (khIra) hatuM, te vakhate devoe ahodAna ! ahodAna ! evI ghoSaNA karI, divya vAjiMtro vagADyAM, ane teja vakhate dravyanI vRSTi karI, gajapura nagaramAM (hastinApuramAM) zreyAMsakumAre ikSarasanuM dAna ApyuM, dravyanI vRSTi thaI, tyAM pITha racanA karI, gurUpUjA pravarti, pachI bhagavanta takSazilAe gayA. ane bAhubalIne nivedana thayuM. 314 thI 32 2. - have bAkInA ajItAdi tIrthakarone je je sthAnake jeoe prathama bhikSA ApI temanAM nAmo ane sthAno kahe che. hatthiNauraM aojjhA sAvatthI' tahaya ceva saake| vinayapura vaMmathanAtha pAsiMs vmasaM$" rUraphI seyapuraM riddhapuraM0 sIddhatthapuraM" mahApuraM ceva12 / gha ivaddhamApa, somA maMdira jeva" rUrakI cakkapuraM rAyapuraM,18 mihilA rAyagihameva0 boddhavyaM / vIrapuraM bAravaI,22 koagaDaM3 kollayaggAmo // 325 // Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584] tIrthakaronI prathama bhikSAnAM sthAna Adi. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 eesu paDhamabhikkhA, laddhAo jiNavarehi savvehiM / dinnA u jehi paDhama, tesiM nAmANi vocchAmi // 326 // sijaMsa baMbhadatte sureMdadatte ya iMdadatte ya / paUme' a somadeve mahiMda taha somadatte a // 327 // pusse puNabbasU0 puNanaMda" sunaMde2 jae13 a vijae14 ya / tatto a dhammasIhe sumitta taha vagghasIhe17 a // 328 / / 'aparAjia vissaseNe,18 bIsaime hoi baMbhadatte20 a / dinne varadanne 2 puNa, ghanne bahule 4 a boddhabbe // 329 // ee kayaMjaliuDA, bhattIbahumANasukkalesAgA / takkAla pahaTThamaNA paDilAbhesuM jiNavariMde // 330 // savvehiMpi jiNehiM, jahi laddhAo paDhamabhikkhAo / tahi vasuhArAo, buTThAo pupphavuTThIo // 331 // addhatterasa koDI, ukkosA tattha hoi vasuhArA / addhatterasa lakkhA, jahaniA hoi vasuhArA // 332 // sabvesipi jiNANaM, jehiM diNNA u paDhamabhikkhAo / te payaNupijjadosA, divvavaraparakkamA jAyA // 333 / / keI teNeva bhaveNa, nibuA sambakammaummakA / anne taiyabhaveNaM, sijjhissaMtI jiNasagAse // 334 // stinApura, ayodhyA, zrAvastI, sAtapura, vi4yapura, pramasthaNa, pATI3, 5553, zvetapura, riSTapura, siddhArthapura, mahApu2, pAnya:2, vardhamAnapura, saumanasapura, bhanTi2, 562, mithilAnagarI, rAjagRha, vIrapura, dvArikA, koDakaTa ane kollakajhAma e gAmomAM anukrame badhA jinezvaroe prathama bhikSA meLavI che. jeNe e prathama bhikSA ApI temanAM nAmo have kahevAze. zreyAMsa kumAra, pramahata, surendrahatta, indrahatta, 5, somava, mahendra, somahatta, puSpa, punarvasu, pUrzananda, sunan6, 4ya, vi4ya, dharmasiMha sumitra, vyAsiMDa, mapati , vizvasena, mahatta, hatta, varadatta, dhanya, ane bahula. eoe be hAtha joDI bhakti ane bahumAnapUrvaka sUkulalezyAvALA thai tatkALa prasanna cittavaMta thai jinezvarone pratilAvyA hatA. je je sthaLe jinezvaroe prathama bhikSA lIdhI tyAM tyAM vasudhArA ane puSpanI vRSTio thaI. temAM utkRSTathI sADA bAra kroDa ane jaghanyathI sADAbAra lAkha vasudhArAnI vRSTi thAya che. sarva jinezvarone jeoe prathama bhikSA ApI che, teo atialpa rAgadveSavALA, ane divya tathA zreSTha parAkramavALA thayA. emAMnA keTalAka teja bhava sarvakarmathI mukAIne mokSe gayA, keTalAka trIje bhave, ane keTalAka jinezvaranI sAthe mokSe gayA. 323 thI 334. Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] 74 AdijinanAM vihAra Adi. kallaM savviDDIe, pUemaha'daTTu dhammacakkaM tu / viharar3a saharasamega, chaumatthI bhArahe vAse // 335 // bahalI aMDabaillA, joNagavisao suvannabhUmI a / AhiMDiA bhagavaA, usabheNa tapaM caraMteNaM // 336 // bahalI a joNagA, palhagA ya je bhagavayA samaNusiddhA / anne a micchajAI, te tar3aA bhaddayA jAyA // 337 // titthayarANaM paDhamo, usabharisI vihario niruvasaggo / aTThAvao Nagavaro, aggayabhUmI jiNaMvarassa // 338 // chaumatthappariAo, vAsasahassaM tao purimatAle / gohas ya heTThA, uppaNNaM kevalaM nANaM // 339 // phagguNabahule ekkArasIi aha aTTameNa bhatteNaM / uppaNNaMmi aNaMte, mahavvayA paMca paNNava ||340|| uppannami anaMte, nANe jaramaraNavippamukkarasa / to devadANaviMdA, kariMti, mahiMmaM jiNiMdassa / / 341 / / ujjANaM purimatAle, purI (i) viNIAi tattha nANavaraM / cakkuppAyA ya bharaha, niveaNaM ceva dohaMpi // 342 // Auha varasAlAe, uppannaM cakkarayaNabharaharasa / jakkhasahassaparivuDaM, savvarayaNAmayaM cakkaM // tAmi pUie cakka, pUiaM pUaNAriho tAo / ihaloiaM ca cakkaM, paraloasuhAvaho tAo // 343 // prAtaHkALe sarva Rddhi sahita huM bhagavaMtane pUjIza ema bAhubalIe vicAryuM paNa prAtaHkALe bhagavaMtane na jovAthI tyAM dharmacakra karyuM. chadmasthapaNe bhagavanta eka hajAra varSa sudhI bhArata varSamAM vicaravA lAgyA. bahalIdeza, aMDabailla, yonakaviSaya, sUvarNabhUmimAM bhagavAna RSabhadeva tapa AcaratA pharatA hatA. je bahalI-yonaka ane pallaka dezavAsI loko ne bIjA paNa je mleccho mithyAdaSTi hatA temane bhagavante zikSA ApI. teo te vakhate bhadrakabhAvane pAmyA. tIrthaMkaromAM prathama zrI RSabhadeva upasarga rahita vihAra karIne aSTApada parvata upara mokSe gayA. jinezvarano chadmastha paryAya eka hajAra varSano rahyo, pachI purimatAla udyAnamAM nyagrodha vRkSanI nIce temane kevaLajJAna utpanna thayuM. phAgaNa vadI agiArazane divase azrumatarpa yukta hatA tyAre anaMta jJAna utpanna thayuM. pachI pAMca mahAvratonI dezanA ApI. jarA ane maraNa rahita evA jinezvarane ananta jJAna utpanna [8 Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586] marIci AdinI dIkSA Adi. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 thayA pachI deva ane dAnaveMdro bhagavantano mahimA kare che. vinItA nagarImAM purimatAla udyAnanI aMdara bhagavantane jJAna thayuM, (ane AyudhazALAmAM) cakra utpanna thayuM. e bannenuM ekI sAthe bhAratane nivedana thayuM. bhAratanI AyudhazALAmAM je cakraratna utpanna thayuM, te hajAra yakSothI adhiSTita ane sarva ratnamaya hatuM. (A bannemAMthI prathama konI pUjA karavI ? evo vicAra karatAM nirNaya karyo ke) tAtane pUjayAthI cakra ratna pUjeluM che, kemake pitAzrIja pUjAne lAyaka che. cakraratna A lokamAM sukhakArI che ane pitAjI paralokamAM sukhakArI che. 335 thI 343. saha marudevAi niggao kahaNaM pavvajja usabhaseNassa / baMbhI marIi dikkhA suMdarI oroha suadikkhA // 344 // paMca ya puttasayAI, bharahassa ya satta nttuasyaaiN| sayarAhaM pavvaiA, taMmi kumArA samosaraNe // 345 / / bhavaNavai vANavaMtara, joisavAsI vimANavAsI a / sabiTThIi saparisA, kAsI nANuppayAmahimaM // 346 // daThUNa kIramANiM, mahimaM devehi khattio mariI / sammattaladdhabuddhI, dhammaM soUNa pavvaio // 347 // (bharata2%1)--33vInI sAthe. (bhagavantane hana 7241) nIyA, dharmathA (samajAne) RSabhasenanI pravajayA ane tyAM brAhmI ane marIcie dIkSA lIdhI, suMdarIne aTakAvI. tethI dIkSA lIdhI nahI. bharatanA pAMcaso putroe ane sAtaso pautroe te samavasaraNamAM zIdhra dIkSA lIdhI. parSadA yukta bhavanapati, vyantara, jayotiSI, ane vimAnavAsI devoe sarva RddhisahitapaNe bhagavantane jJAna utpanna thayAno mahimA kya, devovaDe mahimA karAto joine kSatriya maricI sabhyatvabuddhi pAbhyo bhane dharma sAmaNIne hI sIdhI. 344 thI 347. mAgahavaradAmapabhAsa, siMdhukhaMDappavAya tamisaguhA / saTTi vAsasahasse, oaviuM Agao bharaho / / (prakSiptA) mAgahamAI vijayo, suMdaripabbajja bArasabhiseo / ANavaNa bhAugANaM, samusaraNe puccha diTuMto // 348 // bAhubalikovakaraNaM, nibeaNaM cakkidevayAkahaNaM / / nAhammeNaM jujjhe, dikkhA paDimA paiNNA ya // 349 // paDhamaM diTThIjuddhaM, vAyAjuddhaM taheva baahaahiN|| muTThIhi a daMDehi a, savvatthavi jippae bharaho // 32 / / (mU. bhA.) tAhe cakkaM maNasI, karei patte a cakkarayaNami / bAhubaliNA ya bhaNiyaM, dhiratthu rajjassa to tujjha / / Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara bAhubaline kevaLajJAna. [587 ciMtei ya so majjhaM, sahoarA puvadikkhiyA nANI / ahayaM kevalihouM, baccehAmi Thio paDimaM (prakSipte) so eva jippamANo, vihuro aha naravaI viciMtei / viMda manni sa va ?, ga ja duSyano ratha rUphI' (mU. mA.) saMvacchareNa dhUaM, amUDhalakkho u pesae arihA / tyio caratti 3, yutte vittA paNa nA rUcho (mU. mA.) uppaNNanANarayaNo, tiNNapaiNNo jiNassa pAmUle / tuM titye namavuM, tirasAr3a mArA //rU (mU. mA.) kAUNa egachattaM, bharaho'vi a bhaMjae viulbhoe| marivi sAmipAse, vidara tavarasaMgamasamo //rUddA (mU. mA.) sAmAiamAIaM, ikkArasamAu jAva aMgAu / nutto mattAtto, phinnio so gurusase rUcho (mU. mA.) mAgadha, varadAma, prabhAsa, sidhu, khaMDaprapAta, ane tamistrAguhA paryanta jaI sarva dezono sATha hajAra varSe vijaya karIne bhArata pAchA AvyA. mAgadhAdi tIrtha vigereno vijaya karI AvyA. pachI suMdarIne dIkSA apAvI, bAra varSa paryanta abhiSeka thayo, bhAione AjJA mAnavA kahyuM, teone bhagavatte prazna karyo, daSTAMta ApyuM. bAhubalie kopa karyo, cakrine nivedana karavuM. devatAnuM AvavuM. huM adharmathI yuddha nahi karuM, ema vicArIne. rAjaya tyAga, dIkSA laine pratimA dhAraNa karI, nAnA bhAione nahi vAMdavA paDe mATe kevalajJAnanI pratijJA karI, prathama daSTiyuddha, te pachI vacanayuddha, bAhuyuddha. muThiyuddha ane daMDayuddha e sarva prakAranA yuddhamAM bharatacakri jitAyA tyAre teNe cakranuM smaraNa karyuM, cakra prApta thayuM, eTale bAhubalie kahyuM, dhikkAra che A rAjayane ane tane, pachI rAjayano tyAga karI svayaM paMcamuSTi loca karIne dhyAnamAM ubhA rahI cittavavA lAgyA ke) mArA nAnA bhAio pUrve dIkSA pAmyAM che teo jJAnI thayA che, tethI huM paNa kevaLI thaine tyAM jaiza, ema vicArIne pratimA aMgIkAra karI ubhA. jitAvAthI vidhura thaela te bharatarAjAe vicAryuM ke zuM A cakri che? huM have nirbaLa chuM?, eka varSa pachI bhagavAn amUDhalakSyavAlA RSabhadeve bAhubali pAse putrIne (be putrIone) mokalI ane kahevaDAvyuM ke "hastIparathI utaro" ema kahe chate teno vicAra karIne paga upADatAMja jJAna utpanna thayuM. jJAnaratna utpanna thae pratijJA pUrNa thavAthI jinezvaranA caraNamAM jaine tIrthane namaskAra karIne kevaLInI parSadAmAM bAhubali beThA. pachI ekachatra rAjya karIne bharata cakrI vipula bhogo bhogavavA lAgyA, ane marIci paNa tapa-saMyamayukta svAminI pAse vicaravA lAgyA, udyamavAnuM thaine bhaktiyukta thaI gurU pAse te sAmAyikAdithI AraMbhIne agIAra aMga paryata bhaNyA. 32 thI 37 mULa bhASya. Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588] marIcinuM parivrAjakapaNuM. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 aha aNNayA kayAI, gimhe uNheNa parigayasarIro / aNhANaeNa caio, imaM kuliMgaM viciMtei // 350 / / merugirIsamabhAre, na humi samattho muhuttamavi vohu~ / sAmaNNae guNe guNarahio saMsAramaNukaMkhI // 351 / / evamaNuciMtaMtassa, tassa niagA maI samuppaNNA / laddho mae uvAo, jAyA me sAsayA buddhI // 352 / / samaNA tiDaMDavirayA, bhagavaMto nihuasNkuiaaNgaa| ajiiMdiadaMDassa u, hou tidaMDaM mahaM cidhaM // 353 / / loidiamuMDA saMjayA, u ahayaM khureNa sasiho a / thUlagapANivahAo, veramaNaM me sayA hou // 354 // nikkicaNA ya samaNA, akiMcaNA majjha kiMcaNaM hou / sIlasugaMdhA samaNA, ahayaM sIleNa duggaMdho // 355 // vavagayamohA samaNA, mohacchaNNassa chattayaM hou / aNuvAhaNA ya samaNA, majjhaM tu uvAhaNA hou // 356 // sukkaMbarA ya samaNA, niraMbarA majjha dhAurattAiM / huMtu ime vatthAI, arihomi kasAyakalusamaI // 357 // vajjaMta'vajjabhIrU, bahujIvasamAulaM jalAraMbhaM / hou mama parimieNaM, jaleNa pahANaM ca piaNaM ca // 358 / / evaM so ruiamaI, niagamaivigappiaM imaM liMgaM / taddhitaheusujuttaM pArivajja pavattei // 359 / / aha taM pAgaDarUvaM, daTuM puccher3a bahujaNo dhammaM / kahai jaINaM to so, viAlaNe tassa parikahaNA // 360 / / dhammakahAakkhitte, uvaTThie dei bhagavao sIse / gAmanagarAiAiM, viharai so sAmiNA saddhiM // 361 // samusaraNa bhatta uggaha, aMguli jhaya sakka sAvayA ahiA / jeA vaDDai kAgiNi, laMchaNa aNusajjaNA aTTha // 362 / / rAyA Aiccajaso, mahAjase aibale abalabhadde / balaviriekattAvarie, jalavirie daMDavirie a / / 363 / / Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara mAhaNa utpatti Adi. [589 eehiM addhabharahaM, sayalaM bhuttaM sireNa dhario a / pavaro jiNiMdamauDo, sesehiM na cAio voDhuM // 364 / / assAvagapaDiseho, chaTe chaTe a mAsi aNuogo / kAleNa ya micchattaM, jiNaMtare sAhuvoccheo // 365 // te pachI anyadA koI vakhata grISmaRtumAM garamIthI vyApta zarIravALo te asnAna (nahIM nahAvuM te) parisahavaDe (saMyamathI) tyajAelo A pramANe kutsitaliMganuM ciMtavana karavA lAgyo. guNarahita ane saMsAranI AkAMkSAvALo huM merUparvata samAna bhAravALA sAdhunA guNo dhAraNa karavAne muhUrta mAtra paNa samartha nathI. e pramANe vicAratAM tene svamati utpanna thai, ke meM ucita upAya prApta karyo, mane zAzvata buddhi thaI. nibhUta (mananA azubha vyApAra ciMtananA tyAgavALA) saMkucita aMgavALA bhagavAna zramaNo traNa daMDathI virAma pAmelA che, ane huM to ajIteMdriya tathA daMDathI virAma nahi pAmelo hovAthI mAruM cihna (liMga) tridaMDa ho zramaNo locavaDe ane indriyavaDe muMDa ane huM asaMmata chuM tethI annavaDe muMDana ane zikhAvALo thai, temaja sthUla prANivadhathI mAre hamezAM - viramaNa ho. sAdhuo akiMcana hovAthI niSkacana che, (huM tevo nathI tethI) mAre kiMcana (suvarNAdi) ho, vaLI zramaNo zIlavaDe suvAsIta che, ane huM to zIlavaDe durgadha chuM, sAdhuo moharahita che ane huM mohathI AcchAdita chuM tethI mAre chatra ho. sAdhuo upAnaha (joDA) rahi che, mAre upAnaha (joDA) ho. sAdhuo zveta vastravALA ane vastra vinAnA che, mAre dhAtuthI raMgelA vastra ho. kemake kaSAyathI kaluSitamativALo huM chuM, tethI te vastro mane yogya che. pApabhIru hovAthI sAdhuo bahu jIvothI samAkula jaLanA AraMbhano tyAga kare che, mAre parimita jalavaDe snAna ane pAna ho. e pramANe rUcita mativALA teNe svamatithI vikalpita tenA hitakArI evA hetuthI yukta evuM parivrAjaka liMga pravartAvyuM. pachI tevA prakAranuM pragaTarUpa joine ghaNA mANaso tene dharma pUchatAM, tethI te teone uttaramAM sAdhuono kSAtyAdi dharma sArI rIte kahetA. dharmakathAthI bodha pAmI AvelA ziSyo bhagavantane ApatA, ane gAma-nagarAdine viSe svAminI sAthe te vicaratA. te pachI aSTApada parvata para bhagavantanuM samavasaraNa thayuM. bharata mahArAja AhAra lAvyA, bhagavatte te grahaNa na karyo, indra avagraha pUchuyo, bhagavatte te kahyo, indranuM rUpa jovAnI bharata rAjAnI icchA thavAthI indra aMgulI batAvI, te bAbatano occhava karyo tyArathI indradhvajotsava pravaryo, lAvelA AhArane zuM karuM? ema bharate pUchavAthI indra kahyuM ke tArAthI je adhika hoya teone Apa, vicAra karatAM "zrAvako mArAthI adhika che" emane te Apyo, jamyA pachI bhArata rAjAnA kahevAthI teo kahetA ke "tuM jitAyo che, bhaya vadhe che" kAkiNIratnathI zrAvakanAM cinha karyA, A pramANe ATha pATa lagI cAlyuM ane dharmanuM pravartana paNa ATha tIrthakara sudhI cAlyuM. bharata pachI AdityayazA, mahAyazA, ati baLa, baLabhadra, baLavIrya, kArtavIrya, jaLavIrya, ane daMDavIrya rAjAo thayA, temaNe sakaLa ardhabharata bhogavyuM, ane jinezvarano zreSTamukuTa mastake dhAraNa karyo, bIjA vaDe te dhAraNa karI zakAyo nahi. pachI je zrAvaka na hatA temano Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590] bhAvi jina cakri Adi prazna. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 niSedha karyo, chacha mahine anuyoga (parIkSA) thatI, keTalAka kALa gayA pachI navamAM jinanA AMtare sAdhuono viyoga thavAthI teo mithyAtva pAmyA. 365. have uktAnuktArtha dvArasaMgrahanI gAthA ane dvAro kahe che. dANaM ca mAhaNANaM', vee' kAsI a puccha nivvANaM / kuMDA thUma jiNahare, kavilo' bharahassadikkhA a || 366 || mUladAragAhA puNaravi a samosaraNe, pucchIa jiNaM tu cakkiNA bharahe / gaLuko ga sAre, tisthayo ne huM marahe ? rU6thI jiNacakkidArANaM, vaNNa' pamANAI' nAma' gottAI' / gA" pura mA piyaro, paricAyaka gaDuM ca. sAhIla IIrU68|| jAriyA loaguru, bharahe vAsaMmi kevalI tubme / siyA nheM ganna, tAyA ? hoskrRiti tityacarA ? ||rUTI mU. mA. aha bhaNar3a jiNavariMdo, bharahe vAsaMmi jAriso ahayaM / erisayA tevIsaM, aNNe hoMhiMti titthayarA || 369 / / hoddI' galio saMmava, miLavaLa sumarUpe suppama suvAso / sasi' puraMta sIta., sibno'' vAsupujnA 33 IIrU00nI vimala''mAMta'' dhammo', saMtI' kuMbhUdeg go18 34 mattI'' 34 | muNisuvya nami" nemI, pAso taha vaddhamANA 24 a || 371 / / bharata rAjAe mAhaNone-zrAvakone dAna 1, tIrthaMkaranI stutinuM svarUpa jemAM evA ane zrAvaka dharmanuM pratipAdana karanArA, teone svAdhyAya mATe bharate Aryavedo karyA 2, (anAryavedo hamaNAM cAle che, te pAchaLathI sulasa yAjJavalkaAdike racyA.) bhagavattane prazna 3, bhagavantanuM aSTApade nirvANa 4, devoe agnikuMDa karyA 5, stUpa banAvyA 6, bharate jinagRha racAvyAM 7, kapilanI dIkSA 8. bharatanI dIkSA 9, (A nava dvAro kahevAze. emAMnAM pahelAM be dvAra prathama kahevAi gayAM che.) punaH paNa bharate samavasaraNamAM jinezvarane pUchyuM ke bhagavan ! A bharatakSetramAM ahIM koNa cakravarti ane tIrthaMkara che, ane vAsudeva che ? (AthI) jina-cakri ane vAsudevanA varNa pramANa nAma gotra Ayu-nagara-mAtA-pitA-paryAya-ane gati kahI, he tAta ! jevA lokagurU kevaLI bhagavanta Apa cho, tevA bIjA tIrthaMkaro he pitAjI ! keTalA thaze ? jinezvare kahyuM-bharata ! jevA ame chIe, tevA bIjA trevIsa tIrthaMkaro A bharatane vize thaze. amArA pachI anukrame ajItanAtha, saMbhavanAtha, abhinaMdana, sumatinAtha, padmaprabhu, supArzvanAtha, caMdraprabha, puSpadaMta, zItaLanAtha, zreyAMsanAtha, vAsupUjaya, vimaLanAtha, anaMtanAtha, dharmanAtha, zAntinAtha, kuMthunAtha, aranAtha, mallinAtha, munisuvrata, naminAtha, nemanAtha, pArzvanAtha ane vardhamAnasvAmi thaze. 366 thI 371. Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] cakri baLadeva vAsudeva AdinuM varNana. [591 aha bhaNNai naravariMdo, bharahe vAsaMmi jAriso u ahaM / tArisayA kai anne, tAyA hoMhiMti rAyANo ? // 372 / / aha bhaNai jiNavariMdo, jArisao taM nariMdasadlo / erisayA ekkArasa, aNNe hoMhiMti rAyANo // 373 // hohI sagaro maghavaM, saNaMkumAro ya rAyasadlo / saMtI' kuMthU a aro, hoi subhUmo ya koravyo / / 374 / / Navamo a mahApaumo, hariseNe0 ceva rAyasadlo / jayanAmo a naravaI, bArasamo baMbhadatto12 a // 375 / / hohiMti vAsudevA, nava aNNe nIlapIakojjiA / halamulacakkajohI, satAlagaruDajjhayA do do // 39 // mU. bhA. tiviThU' a diviThU, sayaMbhU purisuttame purihe / taha purisapuMDarIe', datte nArayaNe kaNhe // 40 // mU. bhA. ayale vijae bhadde', suppame a sudaMsaNe / ANaMde NaMdaNe paume rAme Avi apacchime // 41] / bhA. AsaggIve' tAraya', meraya' mahukeDhave nisuMbhe" a / bali' paharAe taha rAvaNe a navame jarAsiMdhU // 42 // bhA. ee khalu paDisattU, kittIpurisANa vAsudevANaM / savye va cakkajoha, bve a hayA cakehiM // 43 // bhA. cakravarti bharate kahyuM, he tAta ! bhAratavarSamAM jevo huM cakravarti rAjA chuM. tevA bIjA keTalA rAjAo thaze ? pachI jinezvare kahyuM, jevo tuM nareMdrazArdUla che, tevA bIjA agIAra 22mo thaze. s||2, maghavA sanatbhAra, zAntinAtha, kuMthunAtha, bharanA, surabhUma (au2vyagotrI) navamAM mahApadma, haripeNa, jayasenarAjA ane bAramo brahmadatta cakri thaze. bIjA nava vAsudeva ane baladeva thaze, teo lIlA-pILA vastra paheranArA, haLamuzaLa ane cakrathI yuddha karanArA temaja tAla garUDanA cinhanI dhajAvALA e banne hoya che. TipRSTha, dvipRSTha, svayaMbhU, purUSottama, pu35siMha, pu35puMDarI, hatta, naa2|9| sane 19 // (me nava vAsuheva) ayaNa, vi4ya, madra, subhama, suzana, mAna, nahana, 5 bhane 2rAma (me. nava paNa1) azvagrIva, tA24, bhe24, madhu keTabha, nizuMbha, bali, prahmAda, rAvaNa ane navamo jarAsidhu, e nava prativAsudeva kirtApurUSa . te badhA cakrathI yuddha karanArA ane potAnAja cakrathI mRtyu pAmelA hoya cha. 372 thI 375. mA. u8 thI 43. have tIrthakaronA varNa tathA zarIranuM pramANa kahe che. Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa92) tIrthakaronAM varNa zarIra Adi. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 paumAbha vAsupujjA, rattA sasipupphadaMta sasigorA / suya nema patnI, pAso maltI ciMgAmAM rUddA varakaNagataviagorA, solasa titthaMkarA muNeyavvA / eso vaNNavibhAgo, cauvIsAe jiNavarANaM // 377 / / usabho paMcadhaNusaya, pAso nava sattarayaNiyo voro / sesaTTha paMca aTThaya, paNNA dasa paMca parihINA // prakSiptA paMceva' addhapaMcama', cattAra' ThTha taha tigaM' ceva / 3 phannA Tuvu , vidu" mAM ghaNusayA rUcha8. naI0 asII11 sattari 2, saTThI paNNAsa4 hoi nAyavvA / TyApa vattAta7, tApI vAsA = rUcho. paNNarasa1 dasa22 dhaNUNi navara, pAso sattarayaNio vIro24 / nAmAM puguttA nuM, tityaparA muthavA //rU80|| padmaprabha ane vAsupUjaya raktavarNanA, caMdraprabha ane puSpadaMtta caMdrasamAna gauravarNavALA, munisuvrata ane nemInAtha zyAmavarNavALA, pArzvanAtha ane mallInAtha rAyaNa vRkSanA jevA varNavALA, bAkInA soLa tIrthaMkara tapAvelA uttama suvarNanA jevA varNavALA jANavA. e pramANe covIse jinavarono varNa vibhAga che. pahelA rISabhadeva tIrthaMkaranuM pAMcazo dhanuSya ane tevIsamA pArzvanAthanuM nava hAtha ane mahAvIrasvAminuM sAta hAthanuM ane bIjAthI nava sudhInA tIrthakaronuM zarIra eka bIjAthI pacAza pacAza dhanuSya ochAM karavAM ane dazamAMthI cauda sudhInA tIrthakaronuM zarIra eka bIjAthI daza daza dhanuSya ochuM karavuM ane bAkInA AThanuM zarIra eka bIjAthI pAMca pAMca dhanuSya ochuM karavuM. 500 dhanuSya (1) sADA cAraso dhanuSya, (2) cAraso dhanuSya, (3) sADA traNaso dhanuSya, (4)traNaso dhanuSya, (pa) aDhIso dhanuSya, (6) baso dhanuSya, (7) doDhaso dhanuSya, (2) so dhanuSya, (9) nevuM dhanuSya, (10) esI dhanuSya, (11) sItera dhanuSya, (12) sATha dhanuSya, (13) pacAsa dhanuSya, (14) pIstAlIsa dhanuSya, (15) cAlIsa dhanuSya, (16) pAMtrIsa dhanuSya, (17) trIsa dhanuSya, (18) pacIsa dhanuSya, (19) vIsa dhanuSya, (20) paMdara dhanuSya, (21) dasa dhanuSya, (22) nava hAtha, (23) sAta hAthanuM pramANa (24) (e pramANe vardhamAna paryantanA jinonuM anukrame jANavuM.) tIrthaMkaranA nAmo pUrve kahyA che te jANavAM. 376 thI 380. * have tIrthaMkaranA gotra, nagara ane mAtA-pitAnAM nAmo kahe che. muNisubbao a arihA, akhinemI a goamasaguttA / sesA titthayarA khalu, kAsavaguttA muNeyavvA // 381 // ikkhAgabhUmi' ujjhA', sAvatthi viNI kosalapuraM ca / kosaM" vArisa caMdrA " taraMtha vArI rU8rI Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] jinezvaronA mAtApitAnAM nAma. [593 mItrapuradeg sIdapura caMpAvApanna pu" tiwva jayapuranI mahinA taTa jeva rAyariM9 rU8rU mihilA1 sorianayaraM22 vANArasi tahaya hoi kuMDapuraM4 / usabhAINa jiNANaM, jammaNabhUmI jahAsaMkhkhaM // 384 // marudevi vijaya seNA' siddhatthA maMgalA' susImA ya / "havA sAmAnaMda vihU nayA rAma rU8 sujasA4 subbaya5 airA siri17 devI8 pabhAvaI / pa3mAvadeg 31 vaM", siva varmA tirasanA rU34 rU86o. nAbhI' a jiasatta' ajiyAri' saMvare ia / mere ghare* vadeg 35, mahAdeg 3 atti rUTachA suggIve daDharahe0 viNDU 1 vasupujje12 a khattie / evambhA sadase 35, mApU5 visare ruDA rU8TA sUre7 sudaMsaNe18 kuMbhe sumittu0 vijae samuddavijae2 a / rAyA a assaseNe siddhatthe4 vi ya khattie // 389 / / savve'vi gayA mukkhaM jAijarAmaraNabaMdhaNavimukkA / titthayarA bhagavaMto sAsayasukkhaM nirAbAhaM // 390 / / munisuvratajina ane ariSTanemI gautama gotrIya, tathA bAkInA tIrthaMkaro kAzyapagotrIya jANavA. ikvAku bhUmi 1, ayodhyA 2, zrAvastI 3, vinItA 4, kozalapura 5, kosAMbI 6, vANArasI 7, caMdrAnana 8, kAkaMdI 9, bhakilapura 10, siMhapura 11, caMpApurI 12, kaMpIla 13, ayodhyA 14, ratnapura 15, gajapura 16, 17, 18, mithilA 19, rAjagRha 20, mithilA 21, zauryanagara 22, vANArasI 23, ane kuDapura 24, e pramANe RSabhAdi covIsa jinonI anukrame janmabhUmio che. marUdevI 1, vijayA 2, senA 3, siddhArthI 4, maMgaLA 5, susImA 6, pRthvI 7, lakSmaNA 8, zyAmA 9, naMdA 10, viSNu 11, jayA 12, rAmA 13, suyazA 14, suvratA 15, acirA 16, zrI 17, devI 18, prabhAvatI 19, padmAvatI 20, vaprA 21, zivA 22, vAmA 23 ane trizalA 24, (e covIsa jinanI mAtAonAM nAma jANavAM) nAbhI 1, jitazatru 2, jitAri 3, saMvara 4, megha 5, ghara 6, pratiSTha 7, mahAsana 8, sugrIva 9, daDharatha 10, viSNu 11, vasupUjaya 12, kRtavarmA 13, siMhasena 14, bhAnu 15, vizvasena 16, sUra 17, sudarzana 18, kuMbha 19, sumitra 20, vijaya 21, samudravijaya 22, azvasena rAjA 23 ane siddhArtha rAjA (e covIsa jinanA pitAonAM nAmo jANavAM.) badhAe tIrthaMkara bhagavatto janma jarA maraNa ane baMdhanathI mukta thaIne nirAbAdha zAzvata sukhavALA mokSamAM gayA che. 381 thI 390. Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584] cakravartinAM varNa Adi. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 have cakravartinA varNa-zarIrapramANa-gotra-AyuSa-nagara-mAtApitAnAM nAmo ane gati kahe che. savve'vi egavaNNA, nimmalakaNagappabhA muNeyavvA / chaklaMDabharahasAmI, tesiM pamANaM ao pucchaM // 391 // paMcasaya' addhapaMcama vAyAlIsA ya addhadhaNuMa ca / igayAla dhaNUsaddha ca cautthe paMcame cattA // 392 / / paNatIsA' tIsA puNa aTThAvIsA ya vIsaI dhaNUNi / paNNarasa0 vAraseva" ya apacchimo satta ya dhaNUNi // 393 / / kAsavaguttA savve caudasarayaNAhivA samakkhAyA / deviMdavaMdiehiM jiNehiM jiarAgadosehiM // 394 / / caurAsII' vAvattarI a puvvANa sahasahassAI / paMca' ya tiNNi ya egaM ca sayasahassA u vAsANaM // 395 / / paMcANaui sahassA caurAsII a aTThame saTThI / tIsA ya dasa0 ya tiNNa" ya apacchime satta vAsasayA2 // 396 / / jammaNa viNIya' ujjhA' sAvatthI' paMca htthinnpurNmi| vANArasi' kaMpille rAyagihe ceva" kaMpille // 397 / / sumaMgalA' jasavaI bhaddA sahadevi aira' siri devI / tArA jAlA merA ya vappagA" tahaya cUlaNI12 a // 398 / / usabhe' sumittavijae' samuddavijae a assaseNe a / taha vIsaseNa' sUre sudaMsaNe kattavirie a // 399 / / paumuttare mahaharI10 vijae rAyA" taheva baMbhe12 a / osappiNI imIse piunAmA cakkavaTTINaM // 400 / aTTheva gayA mokkhaM subhumo baMbho a sattamiM puDhaviM / maghavaM saNaMkumAro saNaMkumAraM gayA kappaM // 401 // cha khaMDa bhAratanA svAmI badhAe cakrio nirmaLa suvarNanA jevA ekaja varNavALA jANavA. have pachI tenA zarIranuM pramANa kahevAze. pahelA cakrinuM pAMcaso dhanuSya, bIjAnuM sADAcAraso dhanuSa, trIjAnuM sADIbetALIsa dhanuSa, cothAnuM sADIekatAlIsa ghanuSya, pAMcamAnuM cALIsa dhanuSya, chaThThAnuM pAMtrIsa, sAtamAnuM trIsa, AThamAnuM aThThayAvIsa, navamAnuM vIsa, dasamAnuM paMdara, agIAramAnuM bAra ane chellA bAramAnuM sAta dhanuSa pramANa zarIra jANavuM. deveMdrothI vaMdita ane jemaNe rAgadveSa jItyA che evA jinezvaroe sarva cakrione kAzyapagotravALA ane cauda Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] vasudeva baLadevanAM varNa Adi. [595 ratnonA svAmi kahyA che. pahelA cakrinuM corAzI lAkha pUrvanuM, bIjAnuM bahoMtara lAkha pUrvanuM, trIjAnuM pAMca lAkha varSanuM, cothAnuM traNa lAkhanuM, pAMcamAnuM eka lAkha varSanuM, chaThThAnuM paMcANuM hajAra, sAtamAnuM corAzI hajAra, AThamAnuM sATha hajAra, navamAnuM trIsa hajAra, dasamAnuM dasa hajAra, agIyAramAnuM traNa hajAra ane chellA bAramAnuM sAtaso varSanuM Ayu jANavuM. pahelAnI janmabhUmi vinItA; bIjAnI ayodhyA, trInI zrAvastI, 5chI pAMya (yothA-pAMyama1-981-sAtamA bhane mAmAnI hastinApura, navamAnI vANArasI, dasamAnI kAMpIlyapura, agIyAramAnI rAjagRhi, ane bAramAnI kAMpIlyapura cha. ve mAtAna nAma cha subhaMgA, yazasvatI, madrI, sahavI, mayi28, zrI, hevI, tArA, javALA, merA, vaprakA, ane culanI (e bAra cakrInI mAtAo jANavI.) have potAnAM nAma kahe cha. maheva, sumitravi4ya, samudravi45, azvasena, vizvasena, sU2, surzana, tavIrya, pabhottara, mahAhari, vijayasena, ane brahmasena (e A avasarpiNInA bAra cakravartinA pitA jANavA) bAramAMthI ATha cakri mokSe gayA, subhUma ane brahmadatta sAtamI narake gayA, maghavA ane sanakumAra cakri sanakumAra devalokamAM gayA. 391 thI 401. have vAsudeva-baLadevanAM varNa-pramANAdi kahe che. vaNNeNa vasudevA sabbe nIlA balA ya sukkilyaa| eesiM dehamANaM vucchAmi ahANupubIe // 402 // paDhamo dhaNUNa'sII sattari' saTThI a paNNa paNayAlA' / auNattIsaM ca dhaNU chabbIsA solasa daseva // 403 // baladevavAsudevA aDheva havaMti goyamasaguttA / nArAyaNapaumA puNa kAsavaguttA muNeavvA // 404 // caurAsIi bisattari saTThI cattA ya dasa ya lakkhAI / paNNaTThi sahassAiM chappannA vAra segaM ca // 405 // paMcAsII paNNattari a paNNaTThI paMcavaNNA ya / sattarasa ya sahassA paMcamae AuaM hoi // 406 // paMcAsIi sahassA paNNaDDI tahaya ceva paNNarasa / vArasa sayAI AuM baladevANaM jahAsakhaM // 407 // poaNa' bAravaitigaM2, 3, 4, assapuraM tahai hoi cakkapura / vANArasI rAyagiha apacchimo jAo mahurAe // 408 / / migAvaI' umA' ceva puhavI' sIAya ammayA' ceva / lacchImaI sesamaI kegamaI devaI ia // 409 // Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596] baLadeva vAsudevanAM AyuSya Adi. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 bhadda subhaddA suppabha' sudaMsaNa vijaya' vejayaMtI a / tahaya jayaMtI aparAjiAya taha rohiNI ceva // 410 / / varu pathAra vamora rudo samo siva" masiva" 31 I aggisihe a dasarahe navame bhaNie a vasudeve // 411 / / pariAo pavvajjA'bhAvAo natthi vAsudevANaM / hoI balANaM so puNa paDhama'NuogAo NAyavyo // 412 / / ego a sattamAe paMca ya chaThThIe paMcamI ego / ego a cautthIe kaNho puNa tccpuddhviie.||413|| aTuMtagaDA rAmA ego puNa baMbhalogakappaMmi / uvavaNNu tao caiuM sijjhissai bhArahe vAse / / 414 // aNiANakaDA rAmA savve'vi a kesavA niANakaDA / kaDhaMgama rAma sava sarve 3dAmI ll badhA vAsudevo nIlavarNavALA, ane baLadeva zuklavarNavALA hoya che. have pachI anukrame teonA dehanuM pramANa kahIzuM. pahelA vAsudevanuM zarIra eMzI dhanuSa pramANa, bIjAnuM sIttera, trIjAnuM sAITha dhanuSa, cothAnuM pacAsa dhanuSa, pAMcamAnuM pIstAlIza dhanuSa, chaThThAnuM ogaNatrIsa dhanuSa, sAtamAnuM chavvIsa dhanuSa, AThamAnuM soLa dhanuSa, ane navamAnuM dasa dhanuSa ja zarIra hoya che. ATha baLadeva-vAsudeva gautama gotrIya hoya che, ane nArAyaNa tathA padma e be kAzyapagotrIya jANavA. have temanuM AyuSaya kahe che. pahelAnuM corAzI lAkha varSanuM, bIjAnuM bahotera lAkha varSanuM, trIjAnuM sAITha lAkha varSanuM, cothAnuM trIsa lAkha varSanuM, pAMcamAnuM dasa lAkha varSanuM, chaThThAnuM pAMsaTha hajAra varSanuM, sAtamAnuM chappana hajAra varSanuM, AThamAnuM bAra hajAra varSanuM, ane navamA vAsudevanuM eka hajAra varSanuM AyuSa jANavuM. pahelA baLadevanuM paMcAzI lAkha varSanuM, bIjAnuM paMcotera lAkha varSanuM ane trIjAnuM pAMsaTha lAkhanuM, cothAnuM paMcAvana lAkha varSanuM, pAMcamAnuM sattara lAkha varSanuM, chaThThAnuM paMcAzI hajAra varSanuM, sAtamAnuM pAMsaTha hajAra varSanuM, AThamAnuM paMdara hajAra varSanuM ane navamAnuM bAraso varSanuM, e pramANe anukrame baLadevonuM AyuSya jANavuM. have nagarIo kahe che pahelo vAsudeva potanadvAramAM pachInA 2-3-4 dvArIkAmAM, pAMcamo azvapuramAM, chaThTho cakrapuramAM, sAtamo vANArazImAM, AThamo rAjagRhImAM ane chello navamo vAsudeva mathurA nagarImAM thayo. have mAtAnA nAma kahe che. mRgAvatI, umA, pRthvI, sItA, amRtA, lakSmIvatI, zeSavatI, kaikeyI, ane devakI. (e nava vAsudevanI mAtAo) bhadrA, subhadrA, suprabhA, sudarzana, vijayA, vaijayaMtI, jayaMtI, aparAjitA, ane rohINI. (e nava baLadevanI mAtAo) prajApati, brahma, rUdra, soma, ziva, mahAziva, agnisiMha, dazaratha, ane navamA vasudeva (e nava baLadeva-vAsudevanA pitA jANavA.) vAsudevone dIkSAnA abhAvathI paryAya nathI, baLadevone che, paNa te pahelA anuyogathI jANavo. eka sAtamI narake, pAMca chaThThI narake, Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] linezvarIna bhAtarA. [597 eka pAMcamI narake, eka cothI narake, ane kRSNa trIjI narake. ATha baLadeva annakRta thayA, eTale karmano aMta karIne mokSe gayA ane eka baLadeva brahmadevalokamAM utpanna thayA. tyAMthI cyavIne bharatakSetramAM mokSe jaze. baLadevoe niANuM nathI karyuM, vAsudevo niANuM karavAvALA hoya che; badhA baLadevo urdhvagAmI hoya che, ane vAsudevo adhogAmI hoya che. 402 thI 415. have jinanAM AMtarAo kahe che. usabhI varavasabhagaI tati asamApacchimaMmi kAlaMmi / uppanno paDhamajiNo bharahapiA bhArahe vAse // 1 // paNNAsA lakrohiM koDINaM sAgarANa usbhaao| uppaNNo ajiajiNo tatio tIsAe laknehiM // 2 // jiNavasahasaMbhavAo dasahi u lakhehi ayarakoDINaM / abhinaMdaNo u bhagavaM evaikAleNa uppaNNo // 3 // abhiNaMdaNAu sumatI navahi u lakhehi ayarakoDINaM / uppaNNo suhapuNNo suppabhanAmassa vocchAmi / / 4 / / NauIya sahassehiM koDINaM sAgarANa puNNANaM / .. sumaijiNAu paumo evatikAleNa uppanno // 5 // paumappahanAmAo navahi sahassehi ayarakoDINaM / kAleNevaieNaM supAsanAmo samupanno // 6 // koDIsaehiM navahi u supAsanAmA jiNo samupanno / caMdaSpabho pabhAe pabhAsayaMto u telokkaM // 7 // NauIe koDIhiM sasIu suvihoM jiNo samuppanno / suvihijiNAo navahi u koDhIhiM sIalo jAo // 8 // sIalajiNAu bhayavaM sijjaMso sAgarANa koDIe / sAgarasayaUNAe varisehiM tahA imehiM tu // 9 // chabbIsAe sahassehiM ceva chAvaDhi sayasahassehiM / etehiM UNiA khalu koDI mamgilliAhoi // 10 // caupannA ayarANaM sijjaMsAo jiNo u vasupujjo / vasupujjAo vimalo tIsahi ayarehi uppaNNo // 11 // vimalajiNA utpanno navahiM ayarehi NaMtaI jiNo'vi / cau sAgaranAmehiM aNaMtaito jiNo dhammo // 12 // Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa98]. jinezvaronAM AMtarA. [ vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 dhammajiNAo saMto tihi u ticaubhAgapaliaUNehiM / ayarehi samuppaNNo paliareNaM tu kuMthujiNo // 13 // paliacaubhAgUNaM koDIsahassUNaeNa vAsANaM / kuMthUo aranAtho koDIsahasseNa mallijiNo // 14 // mallijiNAo muNisubbao ya caupanna vAsalakkhehiM / suvvayanAmAo namI laknehiM chahI u uppaNNo // 15 // paMcahiM lakkhehiM tao akhinemI jiNo samuppaNNo / tesIi sahassehiM saehi attaTThamehiM ca // 16 // nemIo pAsajiNo pAsajiNAo ya hoi vIrajiNo / aDDAijjasaehiM gaehiM vAsehi uppaNNo // 17 // uttama vRSabhanA jevI gativALA bharatanA pitA prathama jinezvara RSabhadeva bhArata varSanI aMdara trIjA ArAnA pAchalA bhAgamAM utpanna thayA. RSabhadeva pachI pacAsalAkha koTI sAgaropama pachI ajItanAtha thayA, te pachI trIsalAkha koTI sAgaropame saMbhavanAtha thayA. saMbhavanAthathI dasa lAkha koTI sAgaropama vItyA pachI abhinaMdana jina thayA, abhinaMdana pachI nava lAkha koTI sAgaropame sumatinAtha utpanna thayA. te pachI nevuM hajAra koTI sAgaropame padmaprabha thayA. padmaprabha pachI navahajAra koTI sAgaropame supArzvanAtha thayA. te pachI navasokoTI sAgaropame caMdraprabha thayA, caMdraprabhu pachI nevuMmoTI sAgaropame puSpadaMta thayA, te pachI navamoTI sAgaropame zItaLanAtha thayA. zItaLanAtha pachI eka koTI sAgaropamamAM so sAgaropama chAsaTha lAkha chavIsahajA2 jUna varSe zreyAMsanAtha thayA. zreyAMsanAtha pachI copana sAgaropama vAsupUjaya thayA, vAsupUjaya pachI trIsa sAgaropame vimaLanAtha utpanna thayA, vimaLanAtha utpanna thayA pachI nava sAgaropame anaMtanAtha thayA, anaMtanAtha pachI cAra sAgaropame dharmanAtha thayA, dharmanAtha pachI eka palyopamanA cArIA traNa bhAga nyUna traNa sAgaropamamAM zAntinAtha thayA, zAntinAtha pachI ardha palyopame kuMthunAtha thayA, kuMthunAtha pachI palyopamanA cothA bhAgamAM eka hajAra koTI varSa jUnakALe aranAtha thayA, aranAtha pachI eka hajAra koTI varSe mallinAtha thayA, mallinAtha pachI copanalAkha varSe munisuvrata thayA, te pachI cha lAkha varSe namInAtha, pachI pAMca lAkha varSe nemInAtha, te pachI tyAMsIhajAra sAtaso pacAsa varSe pArzvanAtha, te pachI aDhIso varSe vardhamAnasvAmI utpanna thayA. 1 thI 17. kyA jinanAM zAsanamAM kyA cakravarti thayA te kahe che, usabhe bharaho ajie sagaro maghavaM saNaMkumAro a / dhammassa ya saMtissa ya jiNaMtare cakkavaTTidugaM // 416 // saMtI kuMthU a aro arahaMtA ceva cakkavaTTI a / aramallIaMtare u havar3a subhUmo a koravo // 417 / / Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara]. vAsudeva cakravartinAM samaya. [599 muNisubbae narmimi a huMti duve paunAbhahariseNA / naminemisu jayanAmo arikhapAsaMtare baMbho // 418 // RSabhadevanA samaye bharatacakri, ajItanAthanA samaye sagaracakri, dharmanAtha ane zAntinAthanI vacce maghavA ane sanakumAra e be cakri thayA. zAntInAtha kuMthunAtha ane aranAtha e traNa jinezvara cakravarti hatA, aranAtha ane mallinAthanI aMtare subhUmacakri thayA, munisuvrata ane naminAthanA samaye padmanAbha ane hariSaNa e be cakri thayA, naminAtha ane nemanAthanA aMtare jayanAme cakri thayA, nemanAtha ane pArzvanAthanA aMtare brahmacakri thayA. 416 thI 418. kyA jinanA samaye vAsudeva thayA te kahe che. paMcaurahaMte vaMdaMti kesavA paMca ANupubIe / sijjaMsativiTThAI dhammapurisasIhaperaM tA // 419 // aramalliaMtare duNNi kesavA purisapuMDariadattA / muNisubbayanami aMtari nArAyaNa kaNhu nemiMmi // 420 / / cakkidugaM paripaNaga paNaga cakkINa kesavo cakkI / kesava cakkI kesava du cakkI keso a cakkI a||421|| tripRSThAdithI purUSasiMha paryantanA pAMca vAsudevo anukrame zreyAMsAdithI dharmanAtha paryantanA pAMca jinezvarone vaMdana kare che. aranAtha ane mallinAthanA aMtare purUSapuMDarIka tathA datta e be vAsudeva thayA, munisuvrata ane naminAthanA aMtare nArAyaNa vAsudeva, nemanAthanI sAthe kRSNa vAsudeva thayA. prathama be cakravarti thayA, pachI pAMca vAsudeva thayA, te pachI pAMca cakravarti, eka vAsudeva, eka caki, eka vAsudeva, eka cakri, be vAsudeva, eka cakri, eka vAsudeva ane eka cakravarti ema manu me . 418 thI 421. have marIcino adhikAra aha bhaNai naravariMdo tAya ! imIsittiAi parisAe / aNNo'vi ko'vi hohI bharahe vAsaMmi titthayaro ? // 44 // (mU. bhA.) tattha marII nAmA AiparivvAyago usabhanattA / sajjhAyajhANajutto egaMte jhAyai mahappA // 422 // taM dAeNa jiNiMdo eva nariMdeNa pucchio sNto| dhammavaracakkavaTTI apacchimo vIranAmutti // 423 // Aigaru dasArANaM tivaThunAmeNa poaNAhivaI / piamittacakkavaTTI mUAi videhavAsaMmi // 424 // taM vayaNaM soUNa rAyA aMciyataNUruhasarIro / abhivaMdiUNa piaraM marIimabhivaMdiuM jAi // 425 // Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 ] [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 marIci adhikAra. so viNaNa Uvagao kAUNa payAhiNaM ca tikkhutto / vaMdai abhitthuNaMto imAhi mahurAhi vaggUhiM // 426 || lAhA hu te suddhA jaMsi tumaM dhammacakkavaTTINaM / hohisi dasacaUdasamo apacchimo vIranAmutti // 427 // NAvi a pArivvajjaM vaMdAmi ahaM imaM ca te jammaM / jaM hohisi titthayaro apicchamo teNa vaMdAmi ||428|| evaNhaM thoUNaM kAUNa payAhiNaM ca tikkhutto / ApucchiUNa piaraM viNIaNagariM aha paviTTho // 429|| tavvayaNaM soUNaM tivaI apphoDiUNa tikkhutto / abhahiajAyahariso tattha marII imaM bhaNai ||430|| jar3a vAsudevu paDhamo, mUAi videhI cakkavaTTittaM / caramo titthayarANaM, hoU alaM ittiaM majjha // 431 || ayaM ca dasArANa, piA ya me cakkavaTTivaMsassa / lagno tityayarALa, ho hatuM ttama mA jirUrI cakravartie kahyuM ke he tAta ! A ATalI parSadAmAMthI bIjo koI tIrthaMkara A bhAratavarSamAM thaze ? te vakhate tyAM bharatano putra ane Adya parivrAjaka marIci RSabhano pautra svAdhyAya dhyAna yukta ekAnte mahAtmA dhyAna karato hato; tene cakravartie pUchelA jinezvare batAvIne kahyuM ke "A" vIra nAme chellA dharmacakravarti thaze, tathA potanapurano adhipati tripRSTha nAme prathama vAsudeva, ane mahAvidehamAM mUkAnagarInI aMdara priyamitranAme cakravarti thaze. te vacana sAMbhaLIne bharatarAjA atyanta romAMcita thayo thako pitAne vaMdana karIne marIcine vaMdana karavA gayo, te vinayathI marIci pAse gayo, tyAM traNa vAra pradakSiNA karIne A pramANe madhuravANIthI stuti karato vaMdana karavA lAgyo. aho ! tame atyaMta abhyudaya pAmyA cho, kemake tame chellA covIsamA vIra nAme dharmacakravarti thazo. tamArA A parivrAjakapaNA ke A janmane huM nathI vaMdana karato, paNa chellA tIrthaMkara thazo, tethI vaMdana karuM chuM. e pramANe stuti karI, traNavAra pradakSiNA ApIne, pitAjIne pUchIne pachI te bharata rAjA vInItA nagarImAM gayA, bharatanAM te vacana sAMbhaLIne tripadI karI, bhUmIsphoTa traNavAra karIne adhika harSavanta thayo thako, tyAM marIci A pramANe bolyo. jo huM prathama vAsudeva, mahAvidehamAM mUkAnagarInI aMdara cakravarti, ane A kSetramAM chello tIrthaMkara thaIza, to eTalAthI ja mAre basa che. aho ! huM prathama vAsudeva thaIza, mArA pitA prathama cakravarti, ane pitAmaha AdyatIrthaMkara, aho ! mArUM kuLa uttama che. 432. have nirvANadvAra kahe che. Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] AdinAtha bhagavaMtanuM nirvANa dvAra. [601 aha bhagavaM bhavamahaNo pubbANamaNUNagaM sayasahassaM / aNupubbi vihariUNaM patto aTThAvayaM selaM // 433 // aTThAvayaMmi sele caudasabhatteNa so maharisINaM / dasahi sahassehi samaM nivvANamaNutaraM patto // 434 // nivvANaM ciigAgiI jiNassa ikkhAga sesayANaM ca / sakahA thUma jiNahare jAyaga' teNAhiaggitti // 435 // thUma saya bhAugANaM cauvIsaM ceva jiNahare kAsI / sabajiNANaM paDimAM vaNNapamANehi tiaehiM / / (ma. bhA.) // 45 // AyaMsagharapaveso bharahe paDaNaM ca aMgulijjassa / sesANaM ummuaNaM savego nANa dikkhA ya // 436 // saMsAranuM mathana karanAra bhagavAna saMpUrNa eka lAkha pUrva varSa paryanta vihAra karIne anukrame aSTApada parvata para AvyA, tyAM aSTApada parvata upara che upavAsanA tapa yukta te bhagavAna dasa hajAra maharSi-munionI sAthe anuttara nirvANapada pAmyA. bhagavAna nirvANa pAmyA pachI devoe traNa citAo karI, (pUrvadizAnI citAmAM tIrthakara, dakSiNa dizAnI citAmAM ivAkuvaMzanA purUSo ane pazcima dizAnI citAmAM bAkInAone agnidAha devoe karyo) bhagavaoNnI dADhAo indroe grahaNa karI, bharate sUpa ane jinagRha karAvyAM, zrAvakoe bhaktithI devo pAse yAcanA karI, tethI teo AhitAgni (gRhamAM agni sthApana karIne pUjanArA) thayA, bharate so bhAionAM so sUpa karAvyAM, ane derAsaramAM covIzI (covIza pratimA) vALuM jinagRha karAvyuM. ane sarva jinonI pratimAo potAnA varNa tathA pramANa mujaba karAvI. te pachI bharata rAjA ghera AvIne Adarza bhuvanamAM gayA, tyAM vIMTI paDI javAthI te AMgalI zobhA vinAnI jaNAvA lAgI, tethI bAkInA AbhUSaNo paNa tajI dIdhAM, AthI saMvega thayo, saMvega thavAthI jJAna thayuM, ane kevalajJAna utpanna thayuM pachI dIkSA lIdhI. 433 thI 436. pucchaMtANa kahei, uvaTThie dei sAhuNo sIse / gelanni apaDiaraNaM kavilA itthaMpi ihayaMpi // 437 / / dubbhAsieNa ikkeNa, marII dukkhasAyaraM patto / mAmo koDaworDi, sArasarinAmadhennA rUTa tammalaM saMsAro, nIAgottaM ca kAsi tiviNpi| apaDikkaMto baMbhe kavilo aMtaddhio kahae // 439 // pAse AvIne dharma puchanArA jIvone te jinokta dharma kaheto, ane bodha pAmelA ziSyo sAdhuone Apato. anyadA marIcI glAna thavAthI koi sAdhue tenI praticaryA na karI, nirogI Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602] vIra bhagavaMtanA 27 bhava. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1 thayA pachI kapila nAme rAjakumAra tenI pAse Avyo, tene jinokta dharma kahyo, tethI teNe pUchayuM, zuM tamArI pAse dharma nathI ? marIcIe tene bahulakarmI ane potAno sahacArI mAnIne kahyuM ke tyAM dharma che, ane ahIM paNa dharma che. A ekaja durbhASaNathI marIcIe duHkhano samudra prApta karyo, ane koTAkoTI sAgaropama pramANa saMsAramAM bhamyo, pUrvokta tripadI durbhASaNa ane phalarUpa saMsAra ane nIcagotra prApta karyuM. durbhASaNanuM pratikramaNa karyA vinA te maraNa pAmIne brahmadevalokamAM deva thayo. teno ziSya kapila mRtyu pachI devalokamAMthI aMtarIkSa rahIne svaziSya AsurIne tattvano upadeza karavA lAgyo, tyArathI vaizeSika darzana pravarte. 437 thI 439. ikkhAgesu marII caurAsII a baMbhalogaMmi / kosiu kullAgaMmI (gesuM) asIImAuM ca saMsAre // 440 // thUNAi pUsamitto AuM bAvattariM ca sohamme / ceia aggijjoo covaTThosANakappaMmi // 441 // maMdire aggibhUI caupannAu saNakumAraMmi / seavi bhAradAo coAlIsaM ca mAhiMde // 442 // saMsaria thAvaro rAyagihe cautIsa baMbhalogaMmi / chassuvi pArivajjaM bhamio tatto a saMsAre // 443 // rAyagiha vissanaMdI visAhabhaI a tassa juvraayaa| juvaraNNo vissabhUI visAhanaMdI a iarassa // 444 // rAyagiha vissabhUI visAhabhUisua khattie / koDI vAsasaharasaMdikkhA saMbhUajaissa pAsaMmi // 445 // ivAkuvaMzamAM marIcI corAzI lAkha pUrvanuM AyuSa pALIne brahmadevalokamAM deva thayo, tyAMthI vIne kollAka saMnivezamAM brAhmaNa thayo, tyAM esI lAkha pUrvanuM AyuSya bhogavIne saMsAramAM judA judA bhavo grahaNa karyA. keTalAka kALa pachI yUNA nagarInI aMdara puSyamitra nAme brAhmaNa thayo, tyAM bahoMtera lAkha pUrvanuM AyuSa bhogavIne (parivrAjaka thaIne) saudharma kalpamAM deva thayo, tyAMthI AvIne caityasaMnivezamAM cosaThalAkha pUrvanA AyuSavALo agnidyota nAme brAhmaNa thayo, tyAM parivrAjaka dIkSA pALIne) IzAna kalpamAM deva thayo. tyAMthI cyavIne maMdIra saMnivezamAM chappana lAkha pUrvanA AyuSavALo agnibhUti nAme brAhmaNa thayo, (tyAMthI parivrAjaka thaine) sanakumAra kalpamAM deva thayo. tyAMthI avIne zvetAMbI nagarImAM cummAlIsa lAkha pUrvanA AyuSavALo bhAradvAja nAme brAhmaNa thayo,(parivrAjaka dIkSA pALIne) mAheMdra kalpamAM deva thayo. tyAMthI cyavIne keTaloka kALa saMsAramAM bhramaNa karI rAjagRha nagaramAM cotrIsalAkha pUrvanA AyuSavALo sthAvara nAme brAhmaNa thayo, e pramANe cha vAra parivrAjaka banIne devaloka pAmyo. pachI tyAMthI cyavIne ghaNo kALa saMsAramAM bhamyo. te pachI rAjagRha nagaramAM vizvanaMdI rAjA hato, vizAkhabhUti teno bhAI yuvarAja hato. Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) vIra bhagavaMtanA 27 bhava. 6i03 yuvarAjane vizvabhUti ane rAjAne vizAkhanaMdi nAme putro hatA. rAjagRha nagaramAM vizvabhUti rAjA thayo ane vizAkhabhUtie saMbhUtimuni pAse dIkSA lIdhI, koTI hajAra varSa paryanta dIkSA pALI. 440 thI 445. gottAsiu mahurAe, saniANo mAsieNa bhatteNaM / mahasukke uvavanno, tao cuo poaNapuraMmi // 446 // putto payAvaissA, miaaviidevikucchisNbhuuo| nAmeNa tiviThutti, AI AsI dasArANaM // 447 // calasIimappaiTe, sIho naraesu tiriyamaNuesu / piamitta cakkavaTTI, mUAi videhi culasII // 448 // putto dhaNaMjayassA, puTTila pariAU koDI sabaDhe / NaMdaNa chattaggAe, paNavIsAUM sayasahassA // 449 // pabvajja puTTile sayasahassa sabvattha mAsabhatteNaM / pupphuttari uvavaNNo, tao cuo mAhaNakulaMmi // 450 // arihaMta siddha0 // 451 // daMsaNa0 // 452 / / appubba0 // 453 // purimeNa // 454 // taM ca kahaM0 // 455 // niamA0 // 456 // mAhaNakuMDaggAme koDAlasagutta mAhaNo atthi| . tassa ghare uvavaNNo devANaMdAi kucchisi // 457 // mAMsabhaktanA pAraNe mathurAnagarImAM peTho, tyAM gAyathI trAsa pAmyo, niyANuM karIne mahAzukra kalpamAM utpanna thayo. tyAMthI cyavIne potanapura nagaramAM mRgAvatI rANInI kukSIthI utpanna thaelo tripRSTha nAme prajApati rAjAno putra, ane prathama vAsudeva thayo. tyAM corAzI lAkha varSanuM AyuSa pALIne sAtamI narakamAM apratiSThAna narakAvAsamAM utpanna thayo. tyAMthI nIkaLIne sIMha thayo, te marIne punaHnarake gayo,pachI tiryaca-manuSyamAM keTalAka bhava grahaNa karIne mahAvideha kSetramAM mUkA nagarInI aMdara corAzI lAkha pUrvanA AyuSavALo priyamitra nAme cakravarti thayo. dhanaMjayano putra priya mitro cakravartinA bhogo bhogavIne proTilAcArya pAse dIkSA lIdhI, kroDa varSa paryanta dIkSA pALIne mahAzukra kalpanI aMdara sarvArtha vimAnamAM deva thayo. tyAMthI cyavIne chatrAgrA nagarImAM pacIsalAkha varSanA AyuvALo naMdana nAme rAjakumAra thayo. tyAM prophilAcArya pAse dIkSA lIdhI, eka lAkha varSa paryanta niraMtara mAMsabhaktanA tapathI cAritra pALIne (vIsa sthAnakanuM ArAdhana karI, tIrthakara nAmakarma nikAcIne) puSpottara vimAnamAM devapaNe utpanna thayo. tyAMthI cyavIne brAhmaNa kuMDa gAmamAM brAhmaNa kuLanI aMdara utpanna thayo. (arihaMta siddha ityAdi cha gAthAno artha pUrve 179 thI 184 Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604] vIra bhagavaMtano 27mo bhava. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 mI gAthAmAM lakhAi gayo che, tethI pharI nathI lakhatA.) brAhmaNakuMDa gAmanI aMdara koDAsagotrI RSabhadatta nAmanA brAhmaNanA ghare devAnaMdAnI kukSimAM utpanna thayA. 446 thI 457. have vardhamAna svAmi saMbaMdhI hakIkata jaNAvavAnuM dvAra gAthA kahe che. sumiNa' mavahAra bhiggaha jammaNa mabhisea vuDDi saraNaM ca / bhesaNa vivAha 'vacce0 dANe" sabohara nikkhamaNe // 458 / / gaya vasai sIha abhisea, dAma sasi diNayaraM jhaya kuMbhaM / paumasara sAgara vimANabhavaNa rayaNuccaya sihiM ca // 46 // mU. bhA. ee caudasa sumiNe, pAsai sA mAhaNI suhapasuttA / jaM rayaNiM uvavaNNo, kuJchisi mahAyaso vIro // 47 // bhA. // aha divase bAsII, vasai tahiM mAhaNIi kucchisi / ciMtai sohammavaI, sAhariuM je jiNaM kAlo // 48 // bhA. arahaMta cakkavaTTI, baladevA ceva vAsudevA ya / / ee uttamapurisA, nahu tucchakulesu jAyaMti // 49 / / bhA. umgakulabhogavattiakulesu ikkhAganAyakorabve / harivaMse a visAle, Ayati tahiM purisasIhA // 50 // bhA. aha bhaNai NegamesiM, deviMdo esa ittha titthayaro / logattamo mahappA uvavaNNo mAhaNakulaMmi // 51 // bhA. khattiakuMDaggAme siddhattho nAma khattio atthi / siddhatthabhAriAe, sAhara tisalAi kucchisi // 52 / / bhA. bADhaMti bhANiUNaM, vAsArattassa paMcame pakkhne / sAharai pubarate hatthuttara terasIdivase // 53 // bhA. gaya-vasaha. // 54 // bhA. ee coisa sumiNe, pAsai sA mAhiNI paDiniatte / jaM rayaNI avario, kucchio mahAyaso vIro // 55 / / bhA. gaya-vasaha. // 56 // bhA. ee cohasa samiNe, pAsai sA tisalA suhapasuttA / jaM rayaNiM sAhario, kucchisi mahAyaso vIro // 57 // bhA. spasa, 2.542, amiya, 4nma, mamiSe, vRddhi, tisma29, mAti, vivAvidhi, 25tya, hAna, saMbodhana, bhane nibha me tera dvArA DevAze. 4, vRSabha, siMha, zrIvAno sabhiSe, puSpamAlA, yaMdra, sUrya, 5%, kuMbha, 5masarovara, samudra, vaimAnithI yavelAne Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) vira bhagavaMtano abhiSeka Adi. [605 vimAna ane adholokathI nIkaLelAne bhuvana, ratnasamUha ane agni, e cauda svamAM sukhe sutelI te devAnaMdAbrAhmaNIe je rAtrIe mahAyaza vIrabhagavAn tenI kukSimAM utpanna thayA tyAre joyAM. te brAhmaNInI kukSimAM vyAsI divasa bhagavanta rahyA, te pachI saudharmapatie jinezvarane tyAMthI haraNa karavAno kALa vicAryo. arihaMta, cakravarti baLadeva ane vAsudeva e UttamapurUSo tucchakuLanI aMdara utpanna thatA nathI; paNa ugrakuLa, bhogakuLa, kSatriyakuLa, ikvAkukuLa, jJAtakuLa, kauravakuLa ane vizALa harivaMzane viSe evA purUSasiMho AvIne utpanna thAya che. te pachI devendra hariNagameSidevane kahyuM ke A lokomatta-mahAtmA-tIrthakara bhagavAna A brAhmaNakuLamAM utpanna thayA che, (te yogya nathI, mATe) kSatriyakuMDa gAmanI aMdara siddhArtha nAme kSatriya che, tenI bhAryA trizalAnI kukSimAM bhagavantane saMharIne laI jA. "bahu sArU" ema kahIne hariNagameSideve varSArAnA pAMcamAM pakhavADIAmAM hastottara (uttarAphAlganI) Aso vada terazanA divase rAtrinA pUrva bhAgamAM pahelA be pahora pachI garbhanuM saMharaNa karyuM. AthI karIne je rAtrie mahAzaya bhagavAna vIraprabhu kukSimAMthI saMharaNa karAyA te rAtrie gaja-vRSabhAdi cauda svamAM te brAhmaNIe pAchA pharatAM joyAM, ane eja gaja-vRSabhAdi cauda svamAM je rAtrie mahAyaza vIrabhagavAn potAnI kukSimAM saMharaNa karIne mUkAyA te rAtrie sukhe sutelI trizalAe joyA. 57. have abhiSekadvAra ane janmadvAra kahe che. tihi nANehi samaggo, devItisalAi so a kucchisi / aha vasai saNNigabbho, chammAse addhamAsaM ca // 58 // bhA. aha sattamaMmi mAse, gabbhattho ceva'bhiggahaM giNhe / nAhaM samaNo hohaM, ammApiaraMmi jIvaMte // 59 // bhA. doNhaM varamahilANaM, gabbhe vasiUNa gabbhasukumAlo / navamAse paDipuNNe, satta ya divase samairege // 60 // bhA. aha cittasuddhapakhassa terasI pubaratakAlaMmi / hatthuttarAhiM jAo, kuMDaggAme mahAvIro // 61 / / bhA. AbharaNarayaNavAsaM, vuTuM titthaMkaraMmi jAyaMmi / sakko a devarAyA, uvAgao AgayA nihao // 62 // bhA. tuTThAo devIo devA, ANaMdiA saparisAgA / jayavaMma vedanA, tenuvasuhAva nA //6o mA. trizalAdevInI kukSimAM te saMjJIgarbha traNa jJAna sahita sADAchamAsa rahyo. te pachI sAtamA mahIne garbhamAM rahyA thakA bhagavatte abhigraha grahaNa karyo ke-mAtA-pitA jIvatAM chatAM huM sAdhu nahi thAuM. banne uttamastrIonA garbhamAM garbhasukumAra bhagavanta rahIne saMpUrNa nava mAsa, ane sAta divasa adhikakALe caitara sudI trayodazInA divase rAtrinA pahelA be prahara pachI hastottarA nakSatra Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 ] vIra bhagavaMtanAM janma Adi. vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 uttarAphAlgunInI aMdara kSatriyakuMDa gAmane viSe bhagavanta mahAvIra janmyA. tIrthaMkara mahAvIra deva janmyA eTale AbharaNa-ratna-ane vastronI vRSTi thai, devonA rAjA Indra AvyA, ane padmAdi nidhio paNa AvyA. traNa lokane sukhakArI bhagavAna vardhamAna devano janma thavAthI devIo prasanna thai ane devo parSadAsahita AnaMda pAmyA.48 thI 63. bhavaNavaivANavaMtara, joisavAsI vimANavAsI a / savviDDie saparisA, cauvvihA AgayA devA || 64 // bhA0 devehiM saMparivuDo, deviMdo gihihaUNa titthayaraM / neUNa maMdiragiriM, abhiseaM tattha kAsI a // 65 // bhA0 kAUNa ya abhiseaM, deviMdo devadANavehi samaM / jaNaNIi samappittA, jammaNamahima ca kAsI a // 66 // bhA0 khomaM kuMDalajualaM, siridAmaM ceva dei sakko se / maNikaNagarayaNavAsaM, uvacchubhe jabhaMgA devA // 67 // bhA0 vesamaNavayaNasaMcoiA u, te tiriajaMbhagA devA / DIggaso hiraNNaM, rayaNANi a tattha uvaNiti // 68 // bhA0 aha baDDaD so bhayavaM, dialoacuo aNovamasirIo / dAsIdAsaparivuDo parikiNNo pIDhamaddehiM // 69 // asiasirao sunayaNo0 // 70 // jAissaro abhayavaM ||71 || bhA0 bhavanapati-vyantara-jyotiSi-ane vimAnavAsI e cAra prakAranA devo sarvaRddhi yukta parSadA sahita AvyA. devothI vIMTAelA indre tIrthaMkarane grahaNa karIne merUparvata para lai jaine tyAM abhiSeka karyo. deva-dAnavo sahita indra abhiSeka karIne bhagavanta mAtAne soMpyA, ane janma mahotsava karyo, devavastra, kuMDaLayugala, ane zrIdAma indre temane ApyA, tathA vRMbhaka devoe maNi-kanaka-ane ratnanI vRSTi karI. vaizramaNa devathI prerAelA te tiryaMgyuMbhakadevo koTIgame suvarNa ane ratno tyAM lAvyA. devalokathI cyavelA anupamazobhAvALA dAsa-dAsI tathA moTA rAjAothI vIMTAelA te bhagavAna anukrame vRddhi pAmavA lAgyA. zyAmakeza, suMdaranayana, biMbaphaLa jevA oSTha, zveta daMtapaMkti, zreSTha padmanA garbha samAna gaura, vikasita kamaLanA jevA gaMdhavALA, jAtismaraNa jJAnavALA, apratipAti traNa jJAna sahita evA bhagavAna te te manuSyothI kAntI ane buddhimAM adhika hatA. 64 thI 71. have bheSaNAdi dvAro kahe che. aha UNaaTThavAsassa, bhagavao sukharANa majjhami / saMtaguNukkittaNayaM, karei sakko suhammAe // 72 // bhA0 Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] bhagavaMtano bALa paryAya Adi. bAlo abAlabhAvo, abAlaparakkamo mahAvIro / nahu sakkai bheseuM, amarehiM saiMhiMehiMpi // 73 // bhA0 taM vayaNaM soUNaM, aha egu suro asaddahaMto u / ei jiNasaNNigAsaM, turiaM so bhesaNaTTAe // 74 // bhA0 sappaM ca taruvaraMmI, kAuM tiMdUsaeNa DiMbhaMca / piThThI muThThIi hao, vaMdia vIraM paDiniatto // 75 // bhA0 aha taM ammApiaro, jANittA ahia aThThavAsaM tu kayakoUalaMkAraM, lehAyariassa uvaNiti // 76 // bhA0 sakko a tassamakkhaM, bhagavaMtaM AsaNe nivesittA / sahassa lakkhaNaM puccha vAgaraNaM avayavA iMdaM // 77 // ummukkabAlabhAvo, kameNa ai jovvaNaM aNuppatto / mogasamatthaM gAuM, ammApiaro u vIrassa // 78 // tihirikkhami pasatthe, mahantasAmantakulapasUAe / kAraMti pANigahaNaM, jasoavararAyakaNNAe / / 79 / / bhA0 jyAre bhagavAn ATha varSamAM kaMika nyUna ummaranA hatA tyAre indra mahArAje sudharmasabhAmAM devonI madhye temanA sadguNonuM kIrtana karyuM, ke bhagavAna mahAvIradeva bALaka chatAM paNa bALabhAva rahita ane moTAnA jevA parAkramavALA che, temane indra sahita devothI paNa bhaya pamADI zakAya nahi. indranAM te vacana sAMbhaLIne eka deva te vAta nahi mAnato thako satvara jinezvaranI pAse temane bhaya pamADavA Avyo. te vakhate bhagavAna bALakonI sAthe vRkSa upara krIDA karatA hatA, tyAM pelo deva vRkSanI nIce sarpanuM rUpa dharIne uMcuM mukha karI rahyo, bhagavante tene mAtra DAbA hAthathIja dUra pheMkI dIdho, pachI bhagavAna tindsaka nAmanI ramata ramavA lAgyA, te deva paNa bALarUpa dharIne sAthe ramavA lAgyo, bhagavante ramatamAM tene jItyo, tethI tenA skaMdha upara bhagavAna beThA, AthI deve pizAcarUpa dharIne vadhavA mAMDyuM, bhagavante bhaya pAmyA sivAya tenI pITha upara muSThino prahAra karyo, tethI te deva tyAMja nimagna thayo. pachI vIra prabhune vaMdana karIne te potAnA sthAne gayo. pachI bhagavantane ATha varSathI adhika ummaranA jANIne mAtA-pitA temane rakSA-alaMkArAdithI zaNagArIne lekhAcArya pAse lai gayA. te vakhate indra mahArAje upAdhyAyanI samakSa bhagavAne moTA Asana upara besArIne zabdanuM lakSaNa pUchayuM, bhagavanne vyAkaraNanA avayavo kahyA, tyArathI aMdra vyAkaraNa thayuM. anukrame bALabhAvathI mukta thaine yauvana vaya pAmelA vIraprabhune bhoga samartha jANIne mAtA-pitAe prazasta tithI ane nakSatramAM moTA sAmantanA kuLamAM utpanna thaelI yazodA nAme zreSTha rAjakumArI sAthe pANigrahaNa karAvyuM. 72 thI 79. [607 Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608] lokAntika devonuM Agamana. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 paMcavihe mANusse, bhoge bhuMjittu saha jasoAe / teyasiriM va surUvaM jaNei piadaMsaNaM dhUaM // 80 // hatthuttarajoeNaM, kuMDaggAmaMmi khattio jacco / vajjarisahasaMghayaNo, bhaviajaNavibohao bIro // 459 // so devapariggahio tIsaM vAsAi vasai gihavAse / ammApiIhiM bhayavaM devattagaehiM pabbaio // 460 // saMvacchareNa // 81 / / egA hiraNakoDI0 // 2 // siMghADaya0 // 83 // varavariA0 // 84 // tiNNevaM ya0 // 85 / / sArassayamAiccA0 // 86 // ee devanikAyA0 // 87 // bhA0 evaM abhitthuLato, buddho buddhaarviNdsrismuho|| logaMtigadevehiM, kuMDaggAme mahAvIro / / 88 // bhA0 yazodAnI sAthe manuSyanA paMcavidha bhogo bhogavatAM tejanI lakSmI jevI surUpA priyadarzanA nAme putrI thai. trIsa varSa sudhI gRhavAsamAM rahIne mAtA-pitA devagati pAmyA pachI kSatriyakuMDa gAmamAM hastottarA nakSatra-uttarAphAlyunInI aMdara uttama kSatriya jAtivALA, vajaRSabhanArAcasaMghayaNavALA, bhavyajanane bodha pamADanAra mahAvIra prabhue dIkSA lIdhI. (A pachInI sAta gAthAono artha pUrve 216mI gAthAthI 222 sudhInI gAthAomAM AvI gayo che, tethI tyAMthI joi levo.) e pramANe lokAntika devothI kuMDa gAmanI aMdara stuti karAtA vikasita kamaLa jevA mukhavALA bhagavAn mahAvIradeva bodha pAmyA. 80 thI 88. have niSkramaNa dvAra kahe che. maNapariNAmo a kao, abhinikhamaNami jiNavariMdeNa / devehi ya devIhi ya, samaMtao ucchayaM gayaNaM // 89 // bhA0 bhavaNavai vANavaMtara, joisavAsI vimANavAsI a / dharaNiyale gayaNayale, vijjujjoo ko khippaM // 90 // bhA0 jAva ya kuMDagAmo, jAva ya devANa bhavaNaAvAsA / devehi ya devIhiM ya avirahIyaM saMcaraMtehiM // 11 // caMdappabhA ya sIA, uvaNIA jammajaraNamukkassa / AsattamalladAmA, jalayathalayadivbakusumehi // 12 // bhA0 paMcAsai AyAmA, dhaNUNi vicchinna paNNavIsaM tu / chattIsaimubiddhA, sIA caMdappabhA bhaNiA // 93 // bhA0 Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lASAMtara] vIra bhagavaMtanI dIkSAnI taiyArI. . [EOE sIAi majjhayAre, divvaM maNikaNagarayaNaciMcaiaM / sIhAsaNaM maharihaM, sapAyavIDhaM jiNavarassa // 94 // bhA. AlaiamAlamauDo, bhAsuraboMdI palaMbavaNamAlo / seyayavatthaniyattho, jassa ya mollaM sayasahassaM // 95 // bhA. chaTTeNaM bhatteNaM ajjhavassANeNa sohaNeNa jiNo / lesAhi visujhaMto, AruhaI uttamaM sIaM // 96 // bhA. abhiniSkramaNane viSe jinezvare manaHpariNAma karyA, tethI deva ane devIothI sarva dizAomAM AkAza vyApta thayuM. bhavanapati-vyantara-jyotiSI ane vaimAnika devonA AgamanathI dharaNI upara ane AkAzamAM ekadama vijaLInA jevo prakAza thayo. ane kuMDagAma te vakhate deva-devIonA niraMtara saMcaraNathI devonA sthAna jevuM thaI gayuM. janma ane jarAthI mukta evA bhagavaMta mATe devoe jaLa ane sthaLamAM thayelA puSpothI banAvelI suMdara mALAothI te zibikA ANI, pramANamAM pacAsa dhanuSa lAMbI, pacIsa dhanuSa pahoLI, ane chatrIsa dhanuSa uMcI hatI. te zibikAnI madhyamAM divyamaNIkanaka ane suvarNathI jaDeluM mahAmUlyavAna jinezvaranuM pAdapIThikA sahita siMhAsana karyuM. mALAmukuTasahita dedIpyamAna zarIravALA, lAMbIvanamALAyukta, zvetavastra paherela, te vastranuM mUlya eka lAkha dInAronuM hatuM, chaThThabhaktanA tapayukta zubha adhyavasAya sahita, ane vizuddhalezyAvanta evA jinezvara te uttama zibikAmAM ArUDha thayA. 89 thI 96 bhASya. sIhAsaNe nisaNNo, sakkesANA ya dohi pAsehiM / . vIaMti cAmarehi, maNikaNagavicittadaMDehiM // 97 // bhA. puTi ukvittA, mANusehi sAhaThTharomakUvehiM / / pacchA vahaMti sIaM, asuriMda-suriMda-nAgiMdA // 98 // bhA. calacavalabhUSaNadharA, sacchaMdaviubbiAbharaNadhArI / deviMdadANaviMdA, vahaMti sI jiNiMdassa // 99 // bhA. kusumANi paMcavaNNANi, muyaMtA duMduhI ya tADaMtA / devagaNA ya pahaTThA, samaMtao ucchaaM gayaNaM // 100 // bhA. vaNasaMDovva kusumio, paumasaro vA jahA sarayakAle / sohai kusumabhareNaM, iya gagaNayalaM suragaNehiM // 101 // . siddhatthavaNaM ca (va) jahA, asaNavaNaM saNavaNaM asogavaNaM / cUavaNaMva kusumiaM, ia gayaNayalaM suragaNehiM // 102 // bhA. Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610] dIkSAno varaghoDo. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 ayasiyaNaM va kusumiaM, kaNiAravaNaM va caMpayavaNaMva / tilayavaNaM va kusumiaM, iya gayaNatalaM suragaNehiM // 103 / / bhA. varapaDahabherijhallariduMduhisakhasahiehi tUrehiM / dharaNiyale gayaNayale, tUraninAo paramarammo // 104 // bhA. evaM sadevamaNuAsurAe parisAe parivuDo bhayava / abhithubaMto girAhi, saMpatto nAyasaMDavaNaM // 105 / / bhA. vIraprabhu siMhAsana upara beThA eTale zakra ane IzAnaMdra be bAjue maNiratnathI vicitra daMDavALA cAmarothI vIMjavA lAgyA. pachI te zibikA prathama harSavatta romavALA manuSyoe upADI, ane pAchaLathI asurendra, surendra ane nAgaeNdroe upADI, capaLa AbhUSaNe dharanArA ane svaabhiprAyathI banAvelA divya AbharaNone dharanArA devendra ane dAnavendroe jinendranI zibikA vahana karI. te vakhate paMcavarNa puSponI vRSTi karatA, duMdubhI vagADatA, ane prasanna thayelA evA devasamUhathI AkAza vyApta thayuM. jema vanakhaMDa kusumita thayuM hoya, athavA, jema zarada RtumAM padmasarovara puSpanA samUhathI zobhe, tema devasamUhathI AkAzatala zobhavA lAgyuM. siddhArthanuM, saNanuM, asaNanuM, azokanuM ane AMbAnuM vana jema puSpavALuM zobhe tema saMcaratA devatAthI gaganatala zobhatuM hatuM. puSpita thayeluM atasInuM vana, karNikAranuM vana, caMpakavana, ane tilakavana jema zobhe, tema devonA samUhathI AkAzatala zobhavA lAgyuM. zreSTa paDaha, bherI, jhAlara, duMdubhI ane zaMkha sahita vAjiMtrothI pRthvItala ane AkAzatalamAM paramaramya vAjiMtrono nAda thaI gayo. e pramANe deva-manuSya ane asuronI parSadAvaDe vIMTAelA bhagavAna, vANIvaDe stuti karAtA thakA jJAtakhaMDa vanamAM AvyA. 97 thI 105 bhASya. ujjANaM saMpatto oruhaI uttamAu siiaao| sayameva kuNai loaM, sakko ya paDicchae kese // 106 / / bhA. jiNavaramaNuNNavittA, aMjaNaghaNaruyagavimalasaMkAsA / kesA khaNeNa nIA, khIrasarisanAmayaM udahiM // 107 // bhA. divyo maNusaghoso, tUraninAo a sakkavayaNeNa / khippAmeva nilukko, jAhe paDivajjai carittaM // 108 / / bhA. kAUNa namokkAraM, siddhANamabhiggahaM tu so giNhe / sabaM me akaraNijjaM pAvaMti carittamArUDho // 109 // bhA. tihiM nANehiM samaggA, titthayarA jAva huMti gihavAse / paDivaNNaMmi caritte, caunANI jAva chaumatthA // 110 / / bhA. bahiA ya NAyakhaMDe, ApucchittANa nAyae savve / divase muhuttasese, kumAragAmaM samaNupatto // 111 // bhA. Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] dIkSA ane prathama pAraNuM. [611 govanimittaM sakkassa, Agamo vAgarei deviNdo|| kollAbahule chaThTharasa, pAraNe payasa vasuhArA // 461 // ni. udyAnamAM AvIne bhagavAna uttama zibikAmAMthI utaryA, ane potAnA hAtheja loca karyo, indra temanA kezo grahaNa karyA. jinezvaranI AjJA laine aMjananI gADha krAnti jevA nirmaLa kezo kSaNavAramAM kSIra samudramAM nAMkhyA. A vakhate jayAre bhagavatte cAritra aMgIkAra karyuM, tyAre devo ane manuSya saMbaMdhi vAjIMtrono nAda IndranI AjJAthI ekadama virAma pAmyo. siddhone namaskAra karIne cAritramAM ArUDha thaelA bhagavatte Avo abhigraha grahaNa karyo, ke mAre sarva pApamaya kArya na karavuM. tIrthakaro jayAM sudhI gRhavAsamAM hoya che, tyAM sudhI traNa jJAna sahita hoya che, ane cAritra aMgIkAra karyA pachI yAvat chamastha avasthA paryanta cAra jJAnavALA hoya che. kuMDapuranI bahAra jJAnakhaMDa udyAnamAM sarva svajanone pUchIne bhagavAna kumAra gAma tarapha cAlyA, muhUrta mAtra divasa bAkI rahyo tyAre tyAM pahoMcyA. tyAM mAravA mATe taiyAra thaelA govALane zikSA karavA indra AvyA, ane kahyuM ke (bhagavAna bAra varSa sudhI huM ApanuM vaiyAvRtya karuM, bhagavatte nA kahI.) pachI bhagavAne kollAka sannivezamAM bahula nAmanA brAhmaNanA ghera chaThTha bhaktanA tapanuM kSIrathI pAraNuM karyuM, tyAM tethI dravyanI vRSTi thai. 106 thI 111 bhA. 461 ni. dUijjaMtaga piUNo, vayaMsa tivvA abhiggahA paMca / aciyattaggahi na vasaNa', NiccaM vosa?' moNeNaM // 462 / / pANI pattaM gihivaMdaNaM tao vaddhamANa vegavaI / dhaNadeva sUlapANidasamma vAsA'TThiaggAme // 463 // roddA ya satta veyaNa, thui dasasumiNuppaladdhamAse ya / morAe sakkAraM, sakko acchaMdae kuvio // 464 // bhImaTTahAsa hatthI, pisAya nAge ya vedaNA satta / sirakaNNa nAsadante, naha'cchi paTTI ya sattamiA // 112 / / bhA. tAlapisAo do koilA' yA dAmadugameva govaggaM / sara sAgara sUrate', mandara suviNa uppale10 ceva / / 113 / / bhA. mohe ya' jhANa' pavayaNa, dhamme saMghe ya devAloe ya / saMsAraM NANa jaseM dhamma parisAe majjhaMmiM // 114 // bhA. morAgasannivese, bAhiM siddhattha tItamAINi / sAhai jaNassa acchaMda paoso cheyaNe sakko // 115 // bhA. taNacheyaMguli kammAra, vIraghosa mahisiMda dspliaN| bii iMdasammaUraNa, bayarIe dAhiNukkuruDe // 465 / / Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 12] vIravibhunA upasargo. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 taiamavaccaM bhajjA, kahIhi nAhaM tao piuvyNso| dAhiNavAyAla suvaNNavAlugA kaMTae vatthaM // 466 // uttaravAcAlaMtaravaNasaMDe caMDakosio sappo / na Dahe ciMtA saraNaM, joisa kovA'hi jAo'haM // 467 // uttaravAyAlA nAgaseNa khIreNa bhoyaNaM divvA / sevicAra pasI paMrara nikkarIyA 68 dUijjata je pitAno mitra hato, temaNe bhagavantane rahevAnuM sthAna ApyuM, punaH vihAra karIne bhagavanta tyAM AvyA, ane pAMca tIvra abhigraha grahaNa karyA, jayAM rahe tyAM tenA mAlikanI aprIti thAya to tyAM na rahevuM, hamezA vyutkRSTa kAyAthI rahevuM. maunapaNe viharavuM, hasta rUpa pAtrathIja bhojana karavuM, ane gRhasthane vaMdana na karavuM. A pramANe abhigraha laIne tyAMthI nIkaLI asthigrAme AvyA. te gAma pUrve vardhamAnapura nAme hatuM, dhanasArthavAha te nagaranI vegavatI nadI potAnA mukhya baLadavaDe utaryo, atiparizramathI te baLada marIne akAmanirjarAthI tyAM zUlapANi nAme yakSa thayo. bhagavanta te yakSanA maMdIramAM vAsa karyo, yakSe sAta bhayaMkara vedanAo bhagavantane utpanna karI, chevaTe bodha pAmI, stuti karIne gayo. pAchalI rAtre bhagavanta dasa svamAM joyAM, utpale tenuM phaLa kahyuM, pakSa-pakSanA bhagavatte upavAsa karyA, morAkamAM lokoe satkAra karyo, ane acchedakapara indra kopa karyo. (yakSe je vedanAo karI te A pramANe) prathama bhayaMkara aTTahAsya karyuM, hasti, pizAca, ane sarpathI bhaya pamADyA chatAM bhaya na pAmyA, tyAre mastaka, karNa, nAsikA, dAMta, nakha, AMkha, ane pIThamAM ema sAta prakAranI vedanAo utpanna karI. (dasa svamAM joyAM te A pramANe) tAlapizAca mAryo, be kokilA, be puSpanI mALA, gAyono samUha, sarovara, samudra, sUrya, AMtaraDAthI manuSyottara vIMTayo,merU ane dasamuM kamaLa tenuM phaLa utpale (utpanna) A pramANe kahyuM, mohano nAza, zukula dhyAnanI prApti, pravacana racanA, dharma sthApanA, saMgha devaloka, saMsAra, jJAna, yaza, ane parSadAmAM dharma, tyAMthI bhagavAna morAkasannivezamAM gayA, tenI bahAra siddhArtha lokone atIta Adi divasonuM nimitta kaheto hato bhagavAnano loko satkAra karavAthI acchedakane dveSa thayo. tRNane lIdhe IndranuM Agamana thayuM, acchedake tRNa lIdhuM, indra tenI AMgaLIo chedI nAMkhI, karmakara vIraghoSanuM dasa pala pramANe karoTaka (vATako) mahimeMdu vRkSanI (khajurInA vRkSanI) nIce sthApyuM che, bIjAM IndrazarmAnA bakarAne mArI khAine tenAM hADakAM boraDI nIce dakSiNa bAjue ukaraDAmAM dATyA che. trIju avAcya che te tenI strI kaheze, huM nahi kahuM, kemake huM tenA pitAno mitra chuM, (strIe kahyuM, te tenI benano pati che, mane nathI cAhato, AthI lokoe teno bahu tiraskAra karyo.) pachI bhagavatta tyAMthI dakSiNavAcAla tarapha cAlyA, tyAM pitRvayasya pAraNuM karAvyuM mArgamAM suvarNa vAlukA nadIne kinAre kaMTakamAM vastra bharAI gayuM. AgaLa jatAM uttara vAcAlanA aMtaravanakhaMDamAM caMDakauzika sarpa hato, te DazI zakyo nahi, vicAra karatAM jAtismaraNa thayuM, ke huM jayotiSka hato ne kopathI sarpa thayo chuM. AthI te bodha pAmyo, pachI bhagavAna tyAM uttaravAcAla tarapha gayA, Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara gozALAno saMparka [613 tyAM nAgasene kSIranuM bhojana karAvyuM, paMca divya pragaTa thayAM, tyAMthI zvetAMbI nagarImAM gayA, tyAM pradezI rAjA ane naiyaka gotrI rAjAoe bhagavantanI sevA-bhakti karI. 112 thI 144. bhASya. 462 thI 468 niryukti. surahipura siddhajatto, gaMgA kosia viU ya khemilo| nAgasudADhe sIhe, kaMbalasabalA ya jiNamahimA // 469 // mahurAe jiNadAso, Ahira vIvAha go uvavAse / bhaMDIra mitta avacce, bhatte NAgohi AgamaNaM // 470 // vIravarassa bhagavao, nAvArUDhassa kAsi uvasaggaM / micchAdiTThiparaddhaM, kaMbalasabalA samuttAre // 471 // thUNAe bahiM pUso, lavaNamabhaMtaraM ca deviMdo / rAdi taMtusAnA, mAsakkima ra sosAto karI maMjali maMna subhaddA, sAravaNaM gobahulameva gosAlo / vijayANaMda suNaMde, bhoaNa khajje a kAmaguNe // 473 // tyAMthI bhagavAna surabhipura gayA, tyAM siddhayAtrA nAmanA nAvike bhagavAnane gaMgA utAravA mAMDI, te vakhate kSemila nAme zukana jANanArAe ghuvaDa bolavAthI prANAnta bhaya jaNAvyo. (bhagavaMtanA pUrvanA vAsudevanA bhavano vairI siMhano jIva saMsAramAM bhamatAM sudaMSTra deva thayo hato) te deve nAva DUbAvavA pracaMDa saMvartaka vAyu vikavyuM. kaMbalasaMbala devoe teno parAbhava karIne jinezvarano mahImA karyo. mathurAnagarImAM jinadAsa zrAvaka ane sAdhudAsI nAme tenI strI hatI, te strIne AbhIrI sAthe gADha saMbaMdha thayo. anyadA govALane tyAM vivAha prasaMge zeThe jo itI vastu ApI, kRtajJatAmAM govALe kaMbala-saMbala nAmanA be vAcharaDA zeThane bheTa ApyA, zeThanA saMsargathI te banne hRSTa puSTa tharyAthakA dharmavAsita thayA, anyadA zeThanA mitre puchyA vinA te bannene maMDirayakSanI yAtrAmAM doDAvyA, atizramathI kaMI paNa te AhAra pANI na levA lAgyA, zeThe temanI anyAvasthA jANI dharma saMbhaLAvyo, tenA prabhAvathI maraNa pAmIne te banne nAgakumAramAM kaMbala saMbala nAme nAgakumAra deva thayA, teo avadhijJAnathI bhagavantane thato upasarga jANIne tyAM AvyA, mithyAdaSTi devathI nAvamAM beThelA bhagavAna vIraprabhune upasarga karAto aTakAvyo ane bhagavantane nadIthI utAryA. tyAMthI bhagavAna cAlIne dhRNA nagarInI bahAra AvyA, puSpanAme sAmudrika zAstra jANanAro bhagavantanA pagalA uparathI cakravarti gaela jANIne sevA karavAnA bahAne tyAM Avyo, bhagavantane joIne sAmudrika zAstra para azraddhA thaI, devendra AvIne dharma cakravartinA abhyantara lakSaNa jaNAvyAM; ane saMtuSTa karyo, tyAMthI rAjagRhimAM taMtuzALAmAM mAsakSamaNa karIne rahyA. tyAM gozALAno saMga thayo. maMkhajAtinA maMkhali ane Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 14] vIra prabhunAM upasargo. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 subhadrAno putra zaravaNa sannivezamAM brAhmaNanI gozALAmAM janmyo hato, tethI tenuM nAma gozAlaka paDyuM. vijaya-AnaMda ane sunaMdanA ghera bhagavatte anukrame traNa mAsakSapaNanA pAraNAnAM svAdiSTa bhojana khAdya ane saMpUrNavidhithI karyA. tyAM paMca divya pragaTa thayAM. 469 thI 473. kullAga bahulapAyasa, divyA gosAla daTTu pavvajjA / bAhiM suvaNNakhalae, pAyasathADI niyaigahaNaM // 474 // baMbhaNagAme naMdovanaMda, uvaNada teya paccaddhe / caMpA dumAsakhamaNe, vAsAvAsaM muNI khamaI // 475 / / kAlAe suNNagAre, sIho vijjumaI gohidAsI ya / khaMdo daMtiliyAe, pattAlaga suNNagAraMmi // 476 // muNicaMda kumArAe, kUvaNaya caMparamaNijja ujjANe / corAya cAri agaDe, somajayaMtI uvasameI // 477 // piTThIcaMpAvAsaM tattha caummAsieNa khamaNeNaM / kayagala deula varise, haridda therA ya gosAlo // 478 // sAvatthI siribhaddA, niMdU piudatta payasa sivadatte / dAragaNi nakkha vAlA, halidda paDimA'gaNI pahiA // 479 // tatto ya NaMgalAe, DiMbhamuNI acchikaDDhaNaM ceva / Avatte muhatAse, muNiotti a bAhi valadevo // 480 / / corA maMDava bhojjaM, gosAlo vahaNa teyajhAmaNayA / meho ya kAlahatthI, kalaMbuyAe u uvasaggA // 481 / / cothA mAsakSapaNanA pAraNe bhagavAna kollAka saMniveze gayA, tyAM bahula nAmanA brAhmaNe paramAtrathI pAraNuM karAvyuM, tyAM paMca divya pragaTa thayAM. gozALo bhagavantane pharI maLyo, bhagavanta suvarNakhala tarapha gayA, mArgamAM gopALoe khIra karavA mAMDI, te joI gozALe kahyuM bhagavad ahIM ApaNe jamIe, siddhArtha deve kahyuM e taiyAra thayA vinAja thALI (hAMllI) bhAMgI jaze. banyuM paNa emaja, AthI gozALo niyatine daDhapaNe mAnanAro thayo. tyAMthI bhagavAna brAhmaNagAmamAM gayA, tyAM naMda ane upanaMda nAmanA be bhAio hatA, naMdanA ghera prabhue pAraNuM karyuM, upanandane ghera gozALAne kaMi na maLyuM, tethI krodhita thaine gurUnA teja pratApe zrApa ApIne tenuM ghara bALyuM. (vyantare bALyuM) tyAMthI bhagavAna caMpApurIe gayA, be be mAsanA upavAsa karI tyAM varSARtumAM ukuTukAdi Asane kAryotsarga karI vItAvI tyAMthI bhagavAn kolAka sannivezamAM gozALA sahita gayA. tyAM zUnya gRhamAM kAussagga rahyA, gozALa bAraNAmAM beTho. te vakhate te gAmano sIMhanAme kula putra potAnI vidyumnatI Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] viraprabhunAM upasargo. 6i15 dAsInI sAthe anAcAra mATe tyAM Avyo. gozALo tyAM che ema jaNAI javAthI mAra khAdho, bhagavAna tyAMthI pAtrAlaka gAmamAM gayA, tyAM paNa zUnyagRhamAM kAussagga rahyA, rAtrie skaMda nAmano gAmano kUlaputra potAnI dAsI dantalikAnI sAthe anAcAra mATe tyAM Avyo, pUrvavat tyAM paNa gozALAe mAra khAdho. tyAMthI bhagavAna kUmAraka sanniveza tarapha gayA, tyAM caMparamaNIya udyAnamAM kAussagnamAM rahyA, teja gAmamAM kUpanaya kuMbhArane ghare pArzvanAthanA saMtAnIya municaMdrAcArya parivAra sahita AvyA hatA, je jinakalpa aMgIkAra karavAnA hovAthI pAMca tulanA karatA hatA, temAMnI bIjI tulanA karatA upAzrayanI bahAra dhyAnamAM hatA, temane cora jANIne ArakSake gaLAmAMthI pakaDayA, chevaTe - devaloka pAmyA. tyAMthI bhagavAna corAka sannivezamAM gayA, tyAM koTavALe cAraka jANIne heDamAM nAMkhyA, pharI bahAra kADhyA, tyAM somA ane jayantI nAme be baheno pArzvanAthanA parivAranI hatI, temaNe temane choDAvyA ane ArakSakoe khamAvyA. tyAMthI bhagavAna pRSThacaMpAe gayA, tyAM cothuM comAsuM varSArAtri karI, cAra mAsanA upavAsa karI vividha prakAranA kAyotsarga karIne tyAMthI kRtAMgalAe gayA ane devakulamAM dhyAnamAM rahyA, tyAM strIvALA ane AraMbhaparigrahavaMta draridrasthaviro hatA, teo nRtya-vAjIMtrathI jAgaraNa karatA hatA, gozALAe temanI ceSTA karI tethI teoe tene bahAra kADhI mUkyo. bhagavAna tyAMthI zrAvatI nagarIe gayA ane bahAra kAyotsarga rahyA, te nagarImAM pitRdattanI strI zrIbhadrA marelA bALakane janma ApatI, teNe zivadata naimittikane bALaka jIvavAno upAya pUchyo, zivadatte marelA bALakane rAMdhI koI tapasvIne khavarAvavAnuM kahyuM, teNIe te pramANe karyuM, ane gozALAne vahorAvyuM pachI vamana karavAthI nakhavALAdi joine khabara paDatAM tenuM ghara zodhavA Avyo, paNa bAraNuM badalI nAkhyuM, tethI te jANI zakyo nahI, chevaTe gurU pratApe teno vAsa agnithI saLagAvyo. bhagavAna tyAMthI haridrAka gAme gayA, ane moTA haridrAka vRkSanI nIce pratimA dhAraNa karI rahyA, jatA-AvatA lokoe agni saLagAvyo, te saLagato saLagato bhagavanta pAse Avyo, bhagavantanA paga baLI gayA, gozALo bhAgI gayo. tyAMthI bhagavAna maMgaLA gAme gayA, gozALo paNa tyAM gayo. gozALAe ramatA bALakone AMkho kADhIne bhaya pamADyA, tyAMthI bhagavAna Avarta gAma gayA, tyAM paNa gozALAe temaja karyuM. AthI lokoe bhagavattane tenA gurUne mAro ema dhArI mAravAno vicAra karyo, tethI baLadevanI pratimA haLa ugAmIne mAravA taiyAra thaI, loko page paDyA, ane bhagavantane khamAvyA. bhagavAna tyAMthI corAka sacivezamAM gayA; tyAM maMDapamAM rasoI thatI hatI te nIce vaLIne gozALo joto hato, te lokoe cora dhArIne tyAM gozALAne mAryo gurU prabhAve maMDapa bALyo, tyAMthI kalaMbukA sannivezamAM gayA, megha ane kALa hastIe cora jANIne bAMdhyA, khabara paDatAM bhagavantane khamAvyA. 476 thI 481. lADhesu ya uvasaggA, ghorA puNNakalasA ya do teNA / vahayA savavi, mami vAsAsu 23mAAM 48rI. kayalisamAgama bhoyaNa, maMkhali dahikUra bhagavao paDimA / jaMbUsaMDe goTThIya, bhoyaNaM bhagavao paDimA // 483 // Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 616]. vIraprabhunAM upasargo. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga-1 taMbAe naMdiseNo, paDimA Arakkhi vahaNa bhaya DahaNaM / kUviya cAriya mokkhe, vijayapagabhA ya patteyaM // 484 // teNehi pahe gahio, gosAlo mAulotti vAhaNayA / sarva sAnI, smAra ghana seviMdo 48 gAmAga bihelaga jakkha, tAvasI uvasamAvasANathuI / chaTeNa sAlisIse, visujjhamANassa logohI // 486 / / tyAMthI bhagavAna ghaNA karmanI nirjarA karavA mATe anArya deza je lADhaka temAM gayA, tyAM ghora upasarga thayA; tyAMthI pUrNakalaza gAme AvyA, mArgamAM be coro bhagavAnanA zukanathI apazukana thaelA mAnIne temane mAravA doDyA, indra teone vajathI mArI nAkhyA. tyAMthI vihAra karatA anukrame bhadrikA nagarIe AvyA, ane caturmAsakSamaNa karI pAMcamI varSARtu vitAvI, tyAMthI bhagavAna kadalIsamAgama gAme gayA. gozALAne dadhi-kUranuM bhojana maLyuM, bhagavAna pratimA dhAraNa karI rahyA, tyAMthI pArIne bhagavAna jakhkhakhaMDa gAme gayA. tyAM paNa gozALAne tevuM ja dahiM ne cokhkhuM bhojana maLyuM, ane bhagavAna dhyAnamAM rahyA. tyAMthI bhagavAna tambAka gAme gayA, tyAM pArzvanAthanA saMtAnIyA thavIra-bahuzruta muni cothI tulanA karI rahyA hatA, temane rAtrinA vakhate ArakSakanA putre cora jANIne mArI nAkhyA. bhagavAna tyAMthI kUpikA sannivezamAM gayA. tyAM lokoe cora jANIne bannene bAMdhyA, vijayA ane pragabhAe tIrthakara jANIne bannene choDAvyA. tyAMthI bhagavAna vizAlA nagarI tarapha cAlyA, gozALo ahIMthI judo paDyo, mArgamAM coroe gozALAne joyo, ane pakaDyo, bhagavattanA pratApe chUTIne prabhune zodhato vizAlAe gayo. tyAM bhagavAna karmakaranI zALAmAM dhyAnamAM rahyA. tyAM koI kArIgare cha mAsa bimArI bhogavI suMdara Ayudha banAvavAne sArI tithIe AvI AraMbha karyo, tevAmAM bhagavantane joIne amaMgaLa thaeluM jANI ghaNanA prahArathI bhagavAnane mAravA udyakta thayo, indra nimeSa mAtramAM tyAM AvI, teja ghaNa tenA para pADyo ane mArI nAkhyo. tyAMthI bhagavAna grAmaka sannivezamAM gayA, tyAM bibhelaka udyAnamAM pratimA dhAraNa karI rahelA bhagavantano bibhelaka yakSe mahimA karyo. tyAMthI zAlizirSa gAme gayA, udyAnamAM pratimA dharI sthIra rahyA, tyAM kaTapUtanA baMtarIe tApasInuM rUpa dharIne aneka upasarga karyA, bhagavatta calAyamAna na thayA. chevaTe zAnta thaIne stuti karI cAlI gaI. tyAM chaThThabhaktayukta vizudhyamAna bhagavantane lokAvadhi jJAna thayuM. 482 thI 486. punaravi bhaddianagare, tavaM vicittaM ca chaTThavAsaMmi / magahAe niruvasaggaM, muNi uubaddhaMmi viharitthA // 487 // AlaMbhiAe vAsaM, kuDage taha deule parAhutto / maddaNa deulasAria, muhamUle dosuvi muNitti // 488 // Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] vIra bhagavaMtanA upasargo 6i17 bahusAlagasAlavaNe, kaDapUaNa paDima vigghaNovasame / lohaggalaMmi cAriya, jiasattU uppale mokno // 489 // tatto a purimatAle, vaggura IsANa accae paDimA / mallIjiNAyaNa paDimA, uNNAe vaMsi bahugoTThI // 490 // gobhUmivajjalADhe, govakkove ya vaMsi jiNuvasame / rAyagihaTThamavAsA, vajjabhUmI bahuvasaggA // 491 // punaH paNa tyAMthI vicitra prakAranA tapa karatA chaThThI varSAtraRtumAM bhadrikA nagarIe AvyA. (tyAM chaThThA mahIne gozALAno pharI samAgama thayo.) tyAMthI bhagavAn Rtubaddha ATha mahInA maunapaNe magadha dezamAM vihAra karIne AlaMbhikA nagarIe gayA. tyAM sAtamI varSARtu thaI. tyAMthI bhagavAn kuMDAka saMnnivezamAM gayA, tyAM vAsudevanA maMdiramAM bhagavAna dhyAnamAM rahyA, gozALI pratimAnA mukhamAM adhiSThAna karIne rahyo, pUjArIe AvIne mAryo pizAca jANIne choDI mUkayo. tyAMthI nIkaLIne bhagavAna mardana gAme AvyA, tyAM baLadevanA maMdIranA khuNAmAM bhagavaMta kAussagga rahyA, gozALI pratImAnA mukhamAM adhiSThAna karIne rahyo, tyAM paNa pizAca jANIne choDI mUkyo. tyAMthI bhagavAna bahu zAlaka gAme gayA, tyAM zAlavAna udyAnamAM sallajanI vyaMtarI pratimA dhArI bhagavAnane kaTapUtanAnI peThe upasarga karIne zAnta thaI mahimA karIne gaI. tyAMthI bhagavAna lohArcalA gayA, tyAMnA rAjA jitazatrue caura purUSa jANIne bannene pakaDyA, utpale temanI oLakhANa paDAvIne mukta karAvyA, tyAMthI bhagavAna purimatAla nagare gayA, tyAM vagUra nAmanA zreSThinI bhadrA nAme bhAya vaMdhyA hatI, teNIe bALakanI prApti mATe aneka deva devatAnI bhakti karI paNa kaMI vaLyuM nahI. eka vakhata zakaTamukha nAmanA udyAnamAM jIrNa maMdiramAM mallInAtha bhagavAnanI pratimA joI bhaktithI temane namI, potAnI kAmanA mATe prArthanA karI. maMdira karAvavAnuM kahyuM. najIkamAM rahelA koI bhaktavyaMtarIe temanI te kAmanA pUrNa karI, bhadrA-zeThANI garbhavatI thaI. kAmanA pUrNa thavAthI zeTha-zeThANI maMdira tarapha gayA, vacamAM bhagavaMta rahelA hatA, Indra temane pratyakSa tIrthakaranI bhakti karavAnuM kahyuM. tyAMthI bhagavAna UrNAka gAma tarapha cAlyA, mArgamAM virUpa vahu-vara maLyAM, temane joI gozALAe hAMsI karI, tethI mAra khAdhochevaTe mukI dIdho. tyAMthI bhagavAna gobhUmi tarapha cAlyA, mArgamAM aTavI AvatAM gozAlAe govALone sveccho kahIne mArga pUchayo, govALoe krodhathI tene mArI bAMdhIne vAMsanA vanamAM nAMkhI dIdho. jinezvaranA upazamathI Akhare choDI mUkyo. tyAMthI bhagavAna rAjagRhie AvyA, tyAM AThamI varSArAtri thaI. tyAMthI bhagavAna anArya dezamAM vaja bhUmie gayA. tyAM ghaNA upasargo sahana karI navamI varSARtu vitAvI. 487 thI 491. aniayavAsaM siddhatthapuraM tilatthaMbapuccha nipphattI / uppADeDa aNajjo. gosAlo vAsabahalAe // 492 / / Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 18] vIra bhagavaMtanA upasargo. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 magahA gobbaragAmo, gosaMkho vesiANa pANAmA / kummaggAmAyAvaNa, gosAle govaNa pau? // 493 / / vesAlIe paDima, DiMbhamuNiutti tattha gnnraayaa| pUei saMkhanAmo, citto nAvAe bhagiNisuo // 494 // vANiyagAmAyAvaNa, AnaMdo ohi parIsaha sahati / sAvatthIe vAsaM, cittatavo sANulaTTi bahi // 495 // paDimA bhadda mahAbhadda, sabaobhadda, paDhamiA cauro / aTTha ya vIsANaMde, bahuliya taha ujjhie divvA // 496 / / tyAMthI nIkaLIne bhagavAna siddhArtha pUre gayA, siddhArthapurathI kUrma gAma tarapha cAlyA, mArgamAM gozALAe tilastaMbanI pRcchA karI, bhagavaMte tenI utpatti kahI, te para zraddhA na karanAra anArya gozALe te ukheDI nAkhyuM. ghaNI varSA thaI, ane te talano choDavo sthira thayo, tyAMthI kUrma gAme gayA, te gAmanI bahAra vaizyAyana nAme bALatapasvI AtApanA leto hato, tenI utpatti A pramANe che, caMpAnagarI ane rAjagRha nagarInI vacce gobara gAma hatuM, tyAM gozaMkhI nAme kaNabI raheto hato. coroe tene mArI nAkhyo, ane tenI acira prasUtA strIne vaizyAne tyAM vecI, janmeluM bALaka koIkanA hAtha AvyuM, anukrame bALaka moTo thayo, nagaramAM gayo, vaizyAne tyAM jatAM gAya rUpadhArI kuLadevatAe cetAvyo, chevaTe tApasa thayo, gozALAe tene yUkA zadhyAtara kahI caDAvyo, tApase krodhathI tejolezyA mUkI, bhagavAne zItalezyAthI bacAvyo, pariNAme gozALAe tejolezyAno upAya prApta karyo, bhagavAnathI chuTo paDyo. bhagavAna tyAMthI vizALAnagarIe gayA. pratimA dhAraNa karI rahyA, bALakoe pizAca jANI aTakAvyA, tyAM gaNarAja zaMkhanAme koI siddhArtha rAjAnA mitre bhagavaMtane oLakhIne pUjA karI. tyAMthI bhagavAna vANija gAma tarapha cAlyA, mArgamAM gaMDIkA nadI utaravAne nAvamAM beThA, nAvikoe bhADuM mAMgyuM, te vakhate zaMkharAjAno dUta citra nAmano bhANeja nAvika sainyasahita dUtakArya mATe gayo hato, teNe tyAM AvI bhagavaMtane mUkAvIne pUjA karI. tyAMthI vANijaya gAme jaI gAma bahAra pratimA dharIne rahyA, tyAM AnaMda zrAvakane avadhijJAna thayuM. teNe tIrthakarane parisaha sahana karatA joyA, vaMdanA karI ane kahyuM, bhagavad thoDA vakhatamAM ja kevaLajJAna thaze. tyAMthI bhagavAna zrAvastI nagarIe gayA, ane dazamI varSARtu vitAvI. tyAMthI sAnulaSTha gAme gayA, tyAM bhadrA, mahAbhadrA, sarvatobhadrA, vigere pratimA vahana karI, pachI AnaMda zrAvakanA ghera bahulikA dAsIe bhagavaMtane vahorAvyuM, ane paMcadivya pragaTa thayAM. 492 thI 496. daDhabhUmIe bahiA, peDhAlaM nAma hoi ujjANaM / polAsaceiyaMmI, ThiegarAiM mahApaDimaM // 497 // sakko a devarAyA, sabhAgao bhaNai harisio vayaNaM / tiNNivi loga'samatthA, jiNavIramaNaM na cAleuM // 498 // Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] vIra bhagavaMtanAM upasargo. sohammakappavAsI, devo sakkassa so amariseNaM / sAmANi saMgamao, vei suriMdaM paDiniviTTho // 499 // telokkaM asamatthaMti, peha etassa cAlaNaM kAuM / ajjeva pAsai imaM mama vasagaM bhaTTajogataMvaM / / 500 / / aha Agao turaMto, devo sakkassa so amariseNaM / kAsIya hauvasaggaM, micchaddiTTippaDiniviTTo ||501 || tyAMthI bhagavAna daDhabhUmie gayA, tyAM bahAranA bhAgamAM peDhAla nAme ughAna che, temAM polAsa caityanI aMdara ekarAtrinI mahApratimA dharIne ubhA rahyA. te vakhate sudharma sabhAmAM devarAja IndramahArAja harSavanta thaIne A pramANe vacana bolyA ke traNeloka A vIra prabhune caLAyamAna karavAne samartha nathI. A uparathI saudharma kalpavAsI Indrano saMgamaka nAme sAmAnika deva tyAM beTho hato, teNe Indrane amarSathI kahyuM ke jene calIta karavAne traNa lokane paNa tame asamartha kaho cho, tene tapa ane yogathI bhraSTa thaIne mAre vaza thayela jIo. pachI Indrano te sAmAnikadeva amarSathI satvara tyAM Avyo, ane pratiniviSTa mithyAdRSTi teNe upasarga karavA mAMDyA. 497 thI 501. dhUlI pivIliAo, uhaMsA caiva tahaya uNholA / viMchuya natA sappA ya, mUsA ceva ThThamAM 102 hatthI hatthINiAo, pisAyae ghorarUva vagdho ya / thero thei suo, Agacchai pakkaNo ya tahA ||503 || kharavAya kalaMkaliyA, kAlacakkaM taheva saMghaTTaM / pAbhAiya uvasagge, mIsaimo hoi aNulomo // 504 // sAmANiyadeviDiM, devo dAvei so vimANagao / bhai ya vareha maharisi ! nippattI saggamokkhANaM / / 505 / / uvahayamaviNNANo, tAhe vIraM bahuppasAheuM / ohIe nirikkhijja, jhAyai chajjIvahiyameva // 506 || [619 dhULa, kIDIo, DAMsa, temaja dhImelo, viMchI, noLIA, sarpa ane AThamIvAra uMdaro, hastI, hastiNI, bhayaMkararUpadhArI pizAca, vyAghra, siddhArtha rAjA ane trizalA mAtAno karUNAmayavilApaputra ! Ama Ava, amane na taja, caMDAla, paga para rAMdhavAnuM, pracaMDavAyu, kalaMkalikavAyu, kALacakra, saMvartakavAyu ane vIsamo prabhAta vikuvvane anuloma upasarga karyo. sAmAnika devaRddhi batAvIne te deva vimAnamAM rahyo thako bolyo, he maharSi ! IcchA hoya te mAgo, svarga ApuM ke mokSa ApuM ? A pramANe maMdabuddhivALA teNe vIrane vaza karavAne karyuM; paNa bhagavAna to avidhajJAnathI cha jIvanikAyanuM hitaja cittavatA hatA. 506. Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620] vIra bhagavaMtanAM upasargo. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga1 bAluyapaMthe teNA maula, pAraNaga tattha kaanncchii| tatto subhoma aMjali, succhittAe ya viDarUvaM // 507 // malae pisAyarUvaM, sivarUvaM hathisIsae ceva / ohasaNaM paDimAe, masANa sakko javaNapucchA // 508 / / tosali kusIsarUvaM, saMdhiccheo imotti vajjhe ya / moei iMdajAliu, tattha mahAbhUilo nAma // 509 // mosali saMdhisu mAgaha, moeI raTTio piuvayaMso / tosali ya sattarajjU'vAvattI tosalI mokkho // 510 // siddhatthapure teNatti, kosio AsavANio mokkho / vayagAma hiMDaNesaNa, divase vii bei uvasaMto / / 511 / / tyAM bhagavAna vAlukA gAma tarapha gayA, mArgamAM pAMcaso coro vikurlA, teoe mAmA kahIne vajamaya zarIrathI du:kha utpanna karyuM. tyAMthI bhagavAna gAmamAM bhikSA mATe gayA, tyAM bhagavaMtanuM rUpa AvarIne kANAkSIrUpa batAvyuM, tethI tyAMnA lokoe prahAra karavA mAMDyA, tyAMthI bhagavAna subhomagAme gayA, tyAM aMjalI karIne strIo pAse yAtanA karatA rUpane batAvyuM, tethI tyAMnA lokoe mAra mAryo, tyAMthI sukSepa nAme gAmamAM gayA, tyAM bhikSAcaryAmAM viTanuM rUpa batAvIne mAra marAvyo. tyAMthI malaya gAme gayA, tyAM pizAcanuM rUpa batAvyuM, ane piDA pamADI, tyAMthI hastIzIrSa gAme gayA, tyAM bhavyarUpa batAvI purUSacihna stabdha karIne apabhrAjanA karAvI. AthI bhagavAna gAma bahAra smazAnamAM ekAnta pratimA dhArIne rahyA, tyAM saMgama ke hAMsI karI. Indra AvIne sukhazAtA pUchI tyAMthI bhagavAna tosaligAme gayA, gAma bahAra pratimA dhArI rahyA, tyAM kuziSyanuM rUpa dharIne khAtara pADavA mAMDyo, AthI A mAravA yogya che ema lokone jaNAvyuM. te vakhate tyAM mahAbhUti nAme IndrajAlika hato teNe bhagavaMtane oLakhIne choDAvyA. tyAMthI bhagavAna mosali gAme gayA, tyAM paNa tevuM ja karyuM, gAmanA lokoe zIkSA karavA mAMDI bhagavaMtanA pitAnA mitra samAgadha mukAvyA. tosali gAmamAM gayA. tyAM cora jANIne doraDe bAMdhI adhara laTakAvavA mAMDyA, sAtavAra doraDuM tUTI gayuM, tethI nirdoSa jANI choDI mUkyA. tyAMthI siddhArthapure gayA, tyAM cora jANIne pakaDyA, kauzika nAmanA azvanA vepArIe oLakhIne choDAvyA. tyAMthI bhagavAna vajagAme gayA, AhAra mATe gAmamAM jatAM prabhue vicAryuM ke dIrghakALa - upasarga karIne deva gayo haze. mArgamAM te deve anesaNAkarI tethI bhagavAna pratimA dharIne ubhA hatA, deve avadhijJAnathI bhagavaMtanA pariNAma joyA, ane bIje divase upazAnta thaI bolyo ke 507 thI 211. vaccaha hiMDaha na karemi, kiMci icchA na kiMci vattavyo / tattheva vacchavAlI, therI paramanna vasuhArA // 512 // Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] vIra bhagavaMtanAM upasargo. chammAse aNubaddhaM devo kAsIya so u uvakhaggaM / nULa vayaLAme, vaMyi vIra paddhiniyatto kA devo cu (Thi) o mahiDDIo varamaMdaracUliyAi siharaMmi / parivArika sukhahUhiM AuMmI sAgare sese || 514 // AlabhiyAe hari vijjU, jiNassa bhattIe vaMdaMo ei / bhagavaM piyapucchA, jiya uvasaggatti thevamavasesaM / / 515 / / harisaha seyaviyAe, sAvatthI khaMdapaDima sakko ya / oyariDaM paDimAe, logo AuTTio vaMde || 516 / / bhagavan ! have gocarI mATe jAo, huM kaMI paNa upasarga nahI karUM. bhagavaMte kahyuM, huM koInA kahevAthI nahIM jAuM, mArI IcchAthI jaIza athavA nahi jAuM. bIje divase teja gokuLamAM vAcharaDA pALanArI vRddhAe paramAtrathI bhagavaMtane pratilAbhyA, tethI tyAM divya thayAM vasudhArA thaI. cha mAsa paryaMta niraMtara upasarga karIne bhagavaMtane nizcaLa joIne te deva vRjagAmamAM vAMdIne potAnA sthAne pAcho pharyo. Indra mahArAje tiraskAra karIne te mahardika devane tenI devAMganA ane parivAra sahita tyAMthI kADhI mUkyo, tethI te merUparvatanI cUlikAnA zikhara para jaI rahyo, te vakhate tenuM AyuSa eka sAgaropamamAMthI keTaluMka bAkI hatuM. te pachI bhagavAna vrajagAmathI AlaMbhikA nagarIe gayA. tyAM vidyutsumArendra jinezvarane bhaktithI vaMdana karavA Avyo ane bolyo, bhagavan ! Apane sukha zAtA puchuM chuM, Apa upasargo tarI gayA cho AvaraNa thoDuM ja bAkI che, thoDA ja kALamAM kevaLajJAna thaze. tyAMthI bhagavAna zvetAMbI nagarIe gayA, tyAM harisaha sukhazAtA pUchavA Avyo. tyAMthI bhagavAna zrAvastI nagarIe gayA, tyAM skaMdanI pratimAno loko mahotsava karatA hatA, te joI IMdra te pratimAmAM dAkhala thayo, tethI te pratimA svayaM bhagavaMta pAse gaI, ane bhagavaMtane vaMdana karavA lAgI, tethI lokoe devAdhideva jANIne bhagavaMtano mahimA karyo. 512 thI 216. kosaMbI caMdasUroyaraNaM vANArasIya sakko u / rAyagihe IsANo, mahilA jaNao ya dharaNo ya / / 517 // vesAlI bhUyaNaMdo, camaruppAo ya suMsumArapure / bhogapura siMdakaMdaga, mahiMdo khattio kuNati / / 518 / / vAraNa saNakumAre, naMdIgAme piurasahA vaMde | meDhiyagAme govo, vittAsaNayaM ca devido / / 519 / / kosaMvie sayANIo, abhiggaho posabahula pADivaI / cAummAsa migAvaI, vijaya sugutto ya naMdA ya // 520 // [621 Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622]. vIra bhagavaMtanAM upasargo. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 taccAvAI caMpA dahivAhaNa vasumai vijayanAmA / dhaNavai mUlAloyaNa, saMpuladANe ya pavvajjA // 521 / / tyAMthI bhagavAna kauzAMbI nagarIe gayA, tyAM caMdra-sUrya utarIne bhagavaMtano mahimA karyo. tyAMthI vArANasIe gayA, tyAM Indra sukhazAtA pUchI vaMdanA karI, tyAMthI rAjagRhie gayA, tyAM janaka rAjAe pUjA karI ane dharaNendra zAtA pUchI, tyAMthI vizALAnagarIe gayA, tyAM bhUtAnaMda zAtA pUchI (ahIM agIyAramI varSArAtri thaI, tyAMthI susumAra pure gayA, tyAM amarendrano utpAta thayo. tyAMthI bhAgapure gayA tyAM mAhendra nAmano kSatriya kharI laI bhagavaMtane mAravA doDyo, te vakhate vaMdana karavA AvelA sanakumArendra aTakAvyo ane bhaya pamADayo. tyAMthI bhagavAna naMdI gAme gayA, naMdI nAme bhagavAnanA pitAno mitra hato teNe bhagavaMtane AvIne vaMdanA karI. tyAMthI meMDhIkA gAme gayA, tyAM kurmAragAmanI peThe govALe bhagavaMtane upasarga karavA mAMDyA, temane Idra trAsa pamADI kADhI mUkyA. tyAMthI bhagavAna kauzaMbI nagarIe gayA, tyAM zatAnIka rAjA, mRgAvatI rANI, vijayasugupta amAtya, naMdA tenI bhAryA, tattvavAdI nAme dharmapAThaka, dhanAvaha zeTha, mUlA nAme tenI strI rahetAM hatAM; te vakhate tyAM pote vadI pratipadAe caturvidha abhigraha laIne bhagavaMta bhikSA mATe pharatA hatA, paNa abhigraha pUrNa thato nahi, chevaTe caMpAnagarInA dadhivAhana rAjAnI putrI vasumatI (caMdanabALA) dhanavahanane tyAM dAsI tarIke hatI tenI pAse abhigraha pUrNa thavAthI bAkulA bhikSA lIdhI. 516 thI para1. tatto sumaMgalAe, saNaMkumAra suchettae ya mAhiMdo / pAlaga vAilavaNie, amaMgalaM appaNo asiNA // 522 // caMpA vAsAvAsaM, jakkhIMde sAidatta pucchA ya / / vAgaraNa duha paesaNa, paccakhANe ya duvihe u // 523 // jaMbhiyagAme nANassa, uppayA vAgarei deviMdo / miDhiyagAme camaro, vaMdaNa SiyapucchaNaM kuNai / / 524 / / chammANi gova kaDasala, pavesaNaM majjhimAe pAvAe / kharao vijjo siddhattha, vANiyao nIharAvei / / 525 // tyAMthI nIkaLIne bhagavAna sumaMgaLa gAme gayA, tyAM sanaskumAredra vandanA karIne zAtA pUchI, tyAMthI sukSetrA gAme gayA, tyAM mAhendra zAtA pUchavA Avyo, tyAMthI pAlaka gAme gayA, tyAM vAtabaLa vaNipha musApharI e jato hato te bhagavaMtanA zukanathI amaMgaLa mAnIne potAnI taravArathI mAravA Avyo. tene siddhArtha dave mArI nAMkhyo. tyAMthI bhagavAna caMpAnagarIe gayA, tyAM yakSetre sAtA pUchI ne svAtidatta brAhmaNe pRcchA karI, bhagavaMte tene be prakArano upadeza ane be prakAranuM pratyAkhyAna kahyuM. tyAMthI bhagavAna bhikA gAme gayA, tyAM IMdra AvIne jJAnotpattino kALa kahyo, tyAMthI miMDhikA gAme gayA, tyAM camaDhe AvI vaMdanA karI ane zAtA pUchI, tyAMthI bhagavAn panmANI Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] vIra bhagavaMtano tapa Adi. [623 gAma gayA, gAma bahAra pratimA dharIne rahyA, govALa temane baLada bhaLAvI gAmamAM gayo, baLada aTavImAM cAlyA gayA, gAmamAM gayelA govALe AvI bhagavaMtane pUchayuM, bhagavaMta mauna rahyA, AthI kupita thaI govALe bhagavaMtanA kAnamAM be zalAkA besADI dIdhI. samabhAva dhArI bhagavAna tyAMthI madhyamA nagarIe gayA, tyAM kharaka vaidya ane siddhArtha vaNike te zalAkA bahAra kADhI. 522 thI 525.. 1 65so samAta. yayA. // jaMbhiya bahi ujuvAliya, tIra viyAvatta sAmasAla ahe / chaTTeNukkuDuyarasa u, uppannaM kevalaM nANaM // 526 // jo ya tavo aNucinno, vIravareNaM mahANubhAveNaM / chaumatthakAliyAe, aNukkama kittaissAmi // 527 // nava kira cAummAse, chakkira domAsie uvAsIya / bArasa ya mAsiyAI, bAvattari addhamAsAiM // 528 / / egaM kira chammAsa, do kira temAsie uvAsIya / aDDAijjAi duve do, ceva divaDDamAsAiM // 529 // bhadaM ca mahAbhaI, paDimaM tatto ya savvaobhadaM / do cattAri daseva ya, divase ThAsIya aNubaddhaM // 530 // goyaramabhiggahajuyaM, khamaNaM chammAsiyaM ca kAsIya / paMcadivasehi UNa, abahio vacchanayarIe / / 531 // dasa do ya kira mahappA, ThAi muNI egarAiyaM paDimaM / aThThamabhatteNa jaI, ekkekkaM caramarAIyaM // 532 // do ceva ya chaTThasae, aUNAtIse uvAsIyA bhagavaM / na kayAi niccabhattaM, cautthabhattaM ca se Asi // 533 // bArasa vAse ahie, cha8 bhattaM ahannayaM Asi / savvaM ca tavokammaM, apANayaM Asi vIrassa // 534 // jaibhikA gAmanI bahAra, RjuvAlukA nadInA tIre, vaiyAvRtya (jIrNa) caityanI samIpe zAlavRkSanI nIce utkaTikAsane chaThTha bhakta yukta bhagavaMta hatA tyAre temane kevaLajJAna utpanna thayuM. mahAnubhAva vIra prabhue chabastha avasthAmAM je tapa karyuM, te have anukrame kahIzuM. nava cAturmAsika, cha dvimAsika, bAra eka mAsika, bahotera pAkSika, eka cha mAsika, be trimAsika, be aDhI mAsika, be doDha mAsi, be divasa niraMtara bhadrA, cAra divasa mahAbhadrA, ane te pachI Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 624] vIra bhagavaMtano tapa Adi. [[vizeSAvazya! bhASya bhAga. 1 dasa divasa sarvatobhadrA nAme pratimA dhA2I sthira rahyA. pIDA rahita kauzAMbI nagarImAM cha mahinAmAM pAMca divasa nyUna kALa paryaMta gocarI karatA abhigraha yukta upavAsa karyA. maunapaNe te mahAtmAe bAra eka rAtrinI pratimAo karI, aSTama bhakte chellI eka carama rAtrinI karI. baso ogaNasATha chaThe karI bhagavAn upoSita hatA, temane kadI paNa nitya bhojana athavA eka upavAsa na hato. bAra varSathI adhikakALa paryaMta jadhanyathI chaThThabhaktanuM tapa hatuM, vaLI vIraprabhunuM badhuMe tapakarma pANI pIdhA vinAnuM hatuM. 534. tiNi sae divasANaM, auNAvannaM tu pAraNAkAlo / ukkuDuMya nisejjANaM, ThiyapaDimANaM sae bahue // 535 / / pavvajjAe paDhamaM divasaM, etthaM tu pakkhivittANaM / saMkaliyaMmi u saMte jaM laddhaM taM nisAmeha // 536 || bArasa ceva ya vAsA, mAsA cha cceva addhamAso ya / vIravasssa bhagavao, eso chaumatthapariyAso || 537 / / evaM tavoguNarao, aNupuvveNaM muNI viharamANo / . ghoraM parisahacamuM, ahiyAsittA mahAvIro // 538 // uppannaMmi aNaMte, naTuMmi ya chAumatthie nANe / rAIe saMpatto, mahaseNavaNaMmi ujjANe / / 539 // amaranararAyamahio, patto dhammavaracakkavaTTittaM / bipi samosaraNaM, pAvAe majjhimAe u || 540|| tattha kila somilajjotti, mAhaNo tassa dikkhakAlaMmi / paurA jaNajANavayA, samAgayA jannavADaMmi // 541 // egaMte ya vivitte, uttarapAsaMmi jannavADassa / to devadANaviMdA, kareMti mahimaM jiNiMdassa / / 542 || bhavaNavai vANavaMtara, joisavAsI vimANavAsI ya / savviDDhie saparisA, kAsI nANuppayAmahimaM // 115 // bhA0 traNasone ogaNa pacAsa divasa pAraNAno kALa hato, tathA utkruTikA niSadyA vigere sthitapratimAo seMkaDo game karI. pravrajyAnA prathamano divasa A kahelA divasomAM meLavIne ekaThA karatAM je prApta thAya te sAMbhaLo. bAra varSa ane sADA cha mAsu eTalo vIra bhagavAnano chadmasthakALa che. e pramANe tapaguNamAM rakta muni mahAvIra deva ghora parisahanI senAne sahana karIne anukrame vihAra karavA lAgyA. anaMtajJAna utpanna thayuM ane chAsthika jJAna naSTa thayuM, pachI rAtrie mahasenavana nAmanA udyAne AvyA, tyAM devoe samavasaraNa karyuM. devendra ane narendroe pUjita, Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara) samavasaraNanI racanA. 6i 25 uttama dharmanuM cakravartipaNe pAmelA evA bhagavAnanuM punaH bIjuM samavasaraNa madhyamA pApA nagarImAM thayuM. tyAM somilArka nAme brAhmaNa hato. tenI yajJadIkSA karavAnI vakhate nagaravAsIo ane dezavAsIo yajJabhUmimAM AvyA hatA. te vakhate yajJabhUminI uttara bAjue ekAnta vivikta pradezamAM deva-dAnavendra jinezvarano mahimA karatA hatA. bhavanapati, vyaMtara, jyotiSi ane vaimAnika devo potAnI parSadA ane sarva Rddhi sahita jinendranA jJAnotpattino mahotsava karavA lAgyA. pa35 thI 542, 115 bhA. have samavasaraNa saMbaMdhI nava dhAro kahe che. samusaraNe kevai rUva, puccha vAgaraNa soyapariNAme / dANa ca devamalle, mallaNayaNe uvari titthaM // 542 // dAragAhA // jattha apuvvosaraNaM, jattha va devo mahiDDhao ei / vAodayapuSphavaddalapAgAratiyaM ca abhiogA // 544 // maNikaNagarayaNacittaM, bhUmIbhAgaM samaMtao surabhiM / AjoaNatareNaM, kareMti devA vicittaM tu // 545 // beMTaTTAI surabhiM, jalathalayaM divbakusumaNIhAriM / pairaMti samanteNaM, dasaddhavaNNa kusumavAsaM // 546 // maNikaNagarayaNacittaM, catuddisiM toraNe viuvvaMti / sacchattasAlabhaMjiyamayairaddhayaciMdhasaMThANe // 547 // tinni ya pAgAravare, rayaNavicitte tahiM suragaNiMdA / maNikaMcaNakavisIsagavibhUsie te viuti // 548 // abhaMtaramajjhabahi, vimANajoibhavaNAhivakayA u / pAgArA tinni bhave, rayaNakaNage ya rayae ya // 549 // maNirayaNahemayAviya, kavisIsA sabbarayaNiyA dArA / sabbarayaNAmayacciya, paDAgadhayatoraNavicittA // 550 // samavasaraNavidhi, keTalA sAmAyikanI prarUpaNA, bhagavaMtanA rUpanuM varNana, pRcchA, uttara, zrotRpariNAma, vRttidAna, devamAlya, mAlyAnayanavidhi ane prathama pauriSI vItyA bAda gaNadharanI dezanA e nava dvAra kahevAze. jyAM pUrve samavasaraNa na thayuM hoya, ane jyAM mahaddhika devo Ave, tyAM vAyu, udakavala, ane puSpavarmala vidurvane AbhiyogIka devo traNa prakAra kare che. maNi-kanaka-ane-ratnathI vicitra prakAranA bhUbhAgane sarva dizAomAM sugaMdhamaya karIne yojana paryata pRthvIne devI vividha prakAranI sugaMdhavALI kare che. vRttasthAyi jaLa ane sthaLamAM thayelAM atigaMdha prasaravAvALAM suvAsita divya puSpo cAre bAju vere che ane paMcavarNa puSpanI vRSTi kare che. vaLI suMdara chatra, 79 Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 26] samavasaraNamAM devanI kartavyatA. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 putaLIo, makaradhvajanA cihnavALA AkAro ane maNi kanaka tathA ratnathI jaDita toraNo cAre dizAmAM vidurve che. vaLI tyAM maNi-kAMcananA kAMgarAthI vibhUSita ratnajaDita traNa prakAra te devasamUha ane Indro vidurve che. aMdarano, madhyano, ane bahArano e traNa prakAra anukrame ratna, kanaka, ane rajato hoya che, te vaimAnika, jayotiSa ane bhavanapati devoe karelA hoya che. maNi-ratna ane suvarNamaya kAMgarAo prathama Adi prAkAramAM vaimAnika Adi devo kare che, te sarva prAkAronAM vAro ratnamaya hoya che, temaja sarvaratnamaya patAkA-dhvajA-ane toraNothI vicitra prakAre suzobhita kare cha. 543 thI 550. tatto ya samaMteNaM, kAlAgarukuMdurukkamIseNaM / gaMdheNa maNahareNaM dhUvaghaDIo viuvvaMti / / 551 // ukkiTThasIhaNAyaM, kalayalasaddeNa sabao sadaM / titthagarapAyamUle kareMti devA NivayamANA // 552 // ceiduma peDhachaMdaya, AsaNachattaM ca cAmarAo ya / jaM ca'NNaM karaNijjaM, kareMti taM vANamaMtariyA // 553 / / sAhAraNa osaraNe, evaM jasthiDDimaM tu osarai / ekkuciya taM savvaM, karei bhayaNA u iyaresiM // 554 // sUrodayapacchimAe, ogAhaMtIe pubbao'Ii / dohiM paubhehiM pAyA, maggeNa ya hoi sattanne // 555 / / AyAhiNa pubbamuho, tidisiM paDirUvagA u devakayA / jeTThagaNI anno vA, dAhiNapube adUraMmi // 556 // je te devehiM kayA, tidisiM paDirUvagA jiNavarassa / tesiMpi tappabhAvA, tayANurUvaM havai rUvaM // 557 // titthAisesa saMjaya, devI vemANiyANa samaNIo / bhavaNavai vANamaMtara, joisiyANaM ca devIo // 558 / / kevaliNo tiuNa jiNaM, titthapaNAmaM ca maggao tassa / maNamAdIvi NamaMtA, vayaMti saTThANa saTThANaM // 559 // bhavaNavaI joisiyA, boddhavvA vANamaMtarasurA ya / vemANiyA ya maNuyA, payAhiNaM ja ca nissAe // 560 // te pachI manohara gaMdhavALA kuMdarUka mIzra kAlAgarU dhUpanI dhUpa ghaTIkAo sarva bAjAe vidurve che, ane tyAM tIrthaMkara pAdamULamAM namIne sarva devo sarva dizAomAM kalakala zabdathI utkRSTa siMhanAda kare che. azokavRkSa pIThikA devacchedaka, siMhAsana, chatra, cAmara ane bIjuM paNa je kaMI karavA yogya Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara ] samavasaraNamAM parSadA besavAnI rIta. [627 hAya te sarva vANavyaMtara devo kare che. sAdhAraNa samavasaraNamAM e pramANe thAya che, paNa jayAM RddhimAn deva Ave che, tyAM to te eka ja saghaLuM kare che, bIje vakhate to bhajanA jANavI. uparokta samavasaraNamAM prathama poriSie athavA chellI poriSie pUrva dizAnA dvArathI be suvarNa kamaLapara paga mUkIne ane bIjA sAta kamaLa pAchaLa rahye chate bhagavaMta Ave che, ane caityavRkSane pradakSiNA karI pUrvAbhimukhe bese che, bAkInI traNa dizAomAM devakRta temanAM pratirUpo hoya che, jyeSTha gaNadhara athavA bIjA koI gaNadhara bhagavaMtanI najIkamAM dakSiNa pUrva dizAnA bhAgamAM (agni khUNAmAM) bese che. traNa dizAomAM jinezvaranAM je devakRta pratirUpako hoya che, te paNa tIrthaMkaranA prabhAvathI temanA jevA ja rUpavALAM hoya che. gaNadhara mahArAja beThA pachI atizayavALA saMyamIo, vaimAnika devIo, sAdhvIo, ane bhavanapati-vANavyantara tathA jyotiSInI devIo kevaLI jinezvarane tathA traNavAra tIrthane praNAma karIne temaja manaHparyavajJAnIo paNa jinezvara gaNadhara ane kevaline namaskAra karIne svasva sthAnake bese che, bhavanapati, vyaMtara, ane jyotiSIdevo sAdhuonI bAjumAM vAyavya dizAmAM bese che. vaimAnika devo ane manuSyo pradakSiNA karIne IzAna dizAmAM svasthAne bese che. 551- 560. saMjaya vemANitthI, saMjaya (i) puvveNa pavisiuM vIraM / kAuM payAhiNaM, puvvadakkhiNe ThaMti disibhAge // 116 // bhaa0|| joisiyabhavaNavaMtaradevIo, dakkhiNeNa pavisaMti / ciTThati dakkhiNAvaradisiMmi tiguNaM jiNaM kAuM / / 117 // bhA0 // avareNa bhavaNavAsIvaMtarajoisasurA ya aigaMtuM / avaruttaradisibhAge ThaMti jiNaM to namaMsittA // 118 // bhA0 // samahiMdA kappasurA rAyA NaraNArIo udIrNaNaM / pavisittA puvyuttaradisIe ciTThati paMjaliA / / 119 // bhA0 / / ekkokkI disAe, tigaM tigaM hoi sannivi tu / Adi carama vimIssA, thIpurisA sesapatteyaM // 561 // etaM maiDiyaM paNivayaMti, Thiyamavi vayaMti paNamaMtA / vi jaMtaNA Na vikahA, Na paroppara maccharo Na bhayaM // 562 // biyama hoMti tiriyA, taiye pAgAramaMtare jANA / pAnane tiriyA'vi, hoti patteya missA vA 6i // savvaM ca desaviratiM, sammaM ghecchaMti va hoMti kahaNAu / phaharA samUdrAvo, na depha mAvasarU La taM = 64 sAdhuo, vaimAnIka devIo ane sAdhvIo pUrva taraphathI dAkhala thaI vIraprabhune pradakSiNA karIne agnikoNe bese che. jyotiSI, bhavanapati, ane vyantaranI devIo dakSiNa bAju dAkhala thaI jinezvarane traNa vA2 praNAma karIne naiRtya koNe bese che. bhavanapati, vyantara ane jyotiSI devo Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628] samavasaraNamAM dharmaprApti thAya ja. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 pazcima taraphathI AvI jinezvarane namaskAra karIne vAyavya koNe bese che. Indra sahita kalpanA devo, rAjAo, manuSyo ane strIo uttara dizAthI AvIne IzAna koNe bese che, ekekI dIzAmAM traNa traNa saMniviSTa hoya che, Adi ane chellI dizAmAM mizrita hoya che, ane bAkInI be dizAmAM pratyeka strI-purUSo hoya che. alpa RddhivALA devo pUrve beThelA hoya teo AvatA mahaddhika devane praNAma kare che, ane pUrve beThelA mahaddhikane pAchaLathI Ave te paNa praNAma karIne jAya che. vaLI tyAM yaMtraNA (pIDA) nathI hotI, vikathA nathI hotI, paraspara matsara nathI hoto, temaja bhaya paNa nathI hoto. bIjA prakAramAM tiryaMco hoya che, trIjA prakAranI aMdara vAhano hoya che, ane prakAranI bahAra tiryaMco paNa hoya che, temaja badhA mizrita paNa hoya che. bhagavaMtanI dezanAthI sarva virati, dezavirati, athavA samyakatva, emAMnuM game te eka sAmAyika koIpaNa grahaNa kare che, anyathA-. ema na hoya to amUDhalakSa bhagavAna na kahe. pa61 thI pa64. maNue caumannayaraM, tirie tinni va duve va paDivajje / jai natthi niyamaso, cciya suresu saMmattapaDivattI // 565 / / titthapaNAmaM kAuM, kahei sAhAraNeNa saheNa / sabvesiM saNNINaM, joyaNaNIhAriNA bhagavaM // 566 // tappubbiyA arahayA, pUiyapUyA u viNayakammaM ca / kayakicco'vi jaha kahaM, kahae Namae tahA titthaM // 567 // jattha apubbosaraNaM, na diTTapuvvaM va jeNa samaNeNaM / vArasahiM noyohiM, so nAme nayA !68 savvasurA jai rUvaM, aMguTThapamANayaM viuvvejjA / jiNapAyaMguTuM pai, Na sohae taM jahiMgAlo // 569 / / gaNahara AhAra aNuttarA(ya), jAva vaNa cakki vAsu balA / maMDaliyA tA hINA, chaThThANagayA bhave sesA // 570 // samavasaraNamAM manuSyonI aMdara cAramAMthI koIpaNa eka sAmAyikanI prApti thAya che. tiryaMcomAM be athavA traNa sAmAyika pAmanAra hoya, jo koIpaNa jIva koIpaNa jAtanuM samyaktva pAmanAra na hoya, to devomAM avazya samyaktva sAmAyikanI prApti thAya che ja. tIrthane praNAma karIne sarva saMjJIjIvo samajI zake evA yojana vyApi sAdhAraNa zabdavaDe bhagavAna dharma kahe che. tIrthakarapaNuM hoya che, tethI tIrthane namaskAra karIne arihaMto pUjIta pUjA ane vinayakarma thAya mATe tIrthane praNAma kare che, jema kRtakRtya chatAM paNa te bhagavAnuM dharma kahe che tema tIrthane name che. jayAM apUrva samavasaraNa thayuM hoya, tema tene je sAdhue pUrve na dIThuM hoya, to te bAra yojanathI paNa tyAM Ave che, jo na Ave to cAralaghu prAyazcita thAya che. badhAe devo jo aMguThA Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] tIrthaMkaranuM rUpa ane vANI. [6 29 jevaDuM rUpa divya zaktithI vimurve to te aMgArAnI peThe jinezvaranA paganA aMguThA AgaLa zobhA na pAme, tIrthaMkaranA rUpathI gaNadhara, AhAraka zarIrI, anuttara devo, yAvata vyantara devo, cakra, vAsudeva, baLadeva ane maMDaLIka rAjAo anukrame ekekathI anantaguNa hInarUpavALA hoya che, ane bAkInA cha sthAnagata hoya che. eTale bIjAo chaThANavaDIyA hoya che. pa65 thI 570. saMghayaNarUvasaMThANa, vaNNa gai satta sAra ussAsA / emAiNuttarAI, havaMti nAmodae tassa // 571 // pagaDINaM aNNAsuvi, pasatthaudayA aNuttarA hoMti / khayauvasame'viya tahA, khayammi avigappamAhaMsu // 572 // assAyamAiyAo, jAvia asuhA havaMti pgddiio| NiMbarasalavovva paeha, jaM na hoMti tA asuhayA tassa // 573 // dhammodaeNa rUvaM kareMti rUvassiNo'vi jai dhamma / gijjhavao ya surUvo, pasaMsimo teNa rUvaM tu // 574 // kAleNa asaMkhaNavi, saMkhAtItANa saMsaINaM tu / mA saMsayavocchittI, na hojja kamavAgaraNadosA // 575 // savvattha avisamattaM, riddhiviseso akAlaharaNaM ca / savaNNupaccao'vi ya aciMtaguNabhUtio jugavaM // 576 // vAsodayassa va jahA, vaNNAdI hoMti bhAyaNavisesA / sabbesipi sabhAsA jiNabhAsA pariName evaM // 577 // saMghayaNa, rUpa, saMsthAna, varNa, gati, sattva, sAra, ane uzvAsa ItyAdi vastuo paNa temane tIrthakaranAmakarmanA udayathI anuttara hoya che, bIjI karmaprakRtio paNa prazasta udayavALI hoya che, kSayopazama ane upazamamAM paNa tevIja rIte hoya che, ane kSaya thatAM to varNana paNa na karI zakAya evI hoya che. azAtA vedanIyAdi je azubha pravRtio hoya che, te paNa dUdhamAM lIMbaDAnA rasanA bIMdunI peThe tenI azubhatA nahi jevI hoya che. dharmanA udayathI tevuM anurUpa rUpa hoya che, vaLI rUpavanta paNa jo dharma kare che, to bIjAoe to te sArI rIte karavo joIe, tathA rUpavattanuM vacana sarva koI mAnya kare che, tethI bhagavaMtanuM rUpa ame vakhANIe chIe. asaMkhyAta saMzayI jIvonA saMzayano anukrame bolavAnA doSane lIdhe asaMkhyAtA kALe paNa nAza na thAya, sarva jIvopara bhagavAna samabhAvavALA ekIkALe saMzaya chedavAthI gaNAya, RddhivizeSa paNa saMzaya dUra karavAthI gaNAya. aciMtya guNa vibhUtIne lIdhe jIvone sarvajJapaNAno pratyaya thAya che, tethI yugapad dezanAthI sarvanA saMzayano nAza kare che, vRSTinAM pANInI jema judA judA bhAjanothI vividha varNAdivALA thAya che, tema jinezvaranI vANI paNa sarvane svabhASAmAM pariName che. pa71 thI pa77. Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 30] vRtti prItidAna guNo ane bali. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 sAhAraNAsavatte, taduvaogo u gAhagagirAe / na ya nivijjai soyA, kiDhivANiyadAsiAharaNA // 578 // savvAuaMpi soyA, khavejja jai sayayaM jiNo kahae / sIuNhanuppivAsAparissamabhae avigaNeto // 579 // vittI u suvaNNassA, bArasa addhaM ca syshssaaiN| tAvaiya ciya koDI, pItIdANaM tu cakkissa // 580 // eyaM ceva pamANaM, navaraM rayayaM tu kesavA diti / maMDaliANa sahassA, pIIdANaM sayasahassA // 581 // bhattivihavANurUvaM, aNNevi ya deMti inbhamAIyA / soUNa jiNAgamaNaM, niuttamaNioiesuM vA // 582 / / devANuvattI bhattI, pUyA thirakaraNa sattaaNukaMpA / sAodaya dANaguNA, pabhAvaNA ceva titthassa / / 583 // rAyA va rAyamacco, tassa'saI paura jaNavao vA'vi / dubbalikhaMDiya balichaDiya taMdulANADhagaM kalamA // 584 // bhAiyapuNANiyANaM, akhaMDaphuDiyANa phalagasariyANaM / kIrai balI surAvi ya, tattheva chuhaMti gaMdhAI // 585 // sarva sAdhAraNa ane advitIyapaNAthI grAhakagirAmAM tenA upayogavanta thayelA zrotAo nirveda pAmatA nathI. A saMbaMdhamAM kASTa lAvanAra vaNikanI vRddha dAsInuM udAharaNa jANavuM. zIta, uSNa, sudhA, pIpAsA, parizrama ane bhayanI gaNanA karyA sivAya jinezvara bhagavAna jo niraMtara dharmopadeza kare, to zrotAjana bhagavat samIpe saghaLuM AyuSa paNa khapAvI nAMkhe, jinezvaranA AgamananI khabara ApanArane sADAbAra lAkha pramANa suvarNa vRttidAna tathA teTalAM ja koTI pramANa prItidAna cakravarti Ape che. e sivAya bIjA paNa dhanavAno potAnI bhakti ane vibhavanusAra jinAgamana sAMbhaLIne niyukta-aniyukta, purUSone dAna Ape che. e pramANe karavAthI devAnuvRtti, bhakti, sthirIkaraNa, sattAnukaMpA, zAtA vedanIyano baMdha tathA tIrthanI prabhAvanA e guNo thAya che. rAjA athavA rAjAno pradhAna, temanA abhAve viziSTa loka samudAya durbalikAthI khAMDelA ane sArI rIte chaDelA eka ADhaka pramANa kamodanA cokhA, vaheMcIne punaH lAvelA akhaMDIta, rAjIrahita, phalakavIjita ADhaka pramANano bali kare che, ane temAM devo paNa gaMdhAdika nAkhe che. pa78 thI pa85. balipavisaNasamakAlaM, pubaddAreNa ThAti parikahaNA / tiguNaM purao pADaNa, tassaddhaM avaDiyaM devA // 586 // Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] bhagavaMta pachI gaNadharanI dezanA Adi. 6 31 addhaddhaM ahivaiNo, avasesaM havar3a pAgayajaNassa / savvAmayappasamaNI, kuppar3a NaNNo ya chammAse // 587 / / yaviNoo sIsaguNadIvaNA paccao ubhayao'vi / sIsAyariyakamo'vi ya, gaNaharakahaNe guNA hoMti // 588 / / rAovaNIasIhAsaNe, niviTTho va pAyavIDhaMmi / jiTTho annayaro vA, gaNaharo kahai bIAe // 589 // saMkhAIe'vi bhave sAhai jaM vA paro u pucchijjA / Na ya NaM aNAisesI, viyANaI esa chaumattho // 590 / / taM divvadevaghosaM, soUNaM mANusA tahiM tuTThA / 3(6) gaoog, gadde revA risAyA daye ekkArasavi gaNaharA, saba uNNayavisAlakulavaMsA / pAvAe majjhimAe, samosaDhA jannavADammi // 592 // pUrvadvArathI bali praveza thatA samakALe ja dharmakathA uparama pAme che, bali lAvanAra rAjAAdi bhagavaMtane traNavAra pradakSiNA karIne bhagavaMtanA caraNakamaLa AgaLa baLI nAMkhe che, temAMno aDadho bhAga addharathI ja devo grahaNa kare che. bAkInA aDadhA bhAgamAMthI ardha rAjA le che ane avazeSa bhAga prAkRtajano le che. e bali mastaka para nAMkhavAthI sarva rogano nAza thAya che, ane cha mAsa parvata anya rogano prakopa paNa nathI thato. te pachI bIjI pariSImAM gaNadhara mahArAja dezanA Ape che, kAraNa ke ethI bhagavaMtanA khedana apagama, ziSyanA guNanI udIpanA thAya che, banne prakAre yathArtha vAdIpaNAno prayatya ane ziSya tathA AcAryano e pramANe krama jaNAvAya che, ItyAdi guNo gaNadhara mahArAjanI dezanAthI thAya che. bhagavaMtanA pAdapITha upara athavA rAjAe ANelA siMhAsana upara besIne jayeSTha athavA bIjA koI gaNadhara mahArAja bIjI poriDImAM dezanA Ape che. asaMkhyAtA bhava paryatanuM, athavA anya je koI kaMI pUche, te saghaLuM gaNadhara mahArAja kahe che, temanA kathanathI anatizayI manuSya A chadmastha che, ema koIpaNa jANe nahi. A vakhate te divya devaduMdubhi sAMbhaLIne najIkamAM rahelI yajJabhUmimAMnA manuSyo khuzI thayA, ke aho ! zuM A yAjJikanA yajJa ke jethI devo ahIM Ave che, tyAM te yajJa samAraMbhamAM madhyamApApA nagarImAM unnata ane vizALa kuLa tathA anvayavALA agyAre gaNadharo AvyA hatA. 586 thI pa92. paDhamittha iMdabhUI, viio uNa hoi aggibhUiti / taie ya vAubhUI, tao viyatte suhamme ya / / 593 / / maMDiya moriyaputte, akaMpie ceva ayalabhAyA ya / meyajje ya pabhAse, gaNaharA hoMti vIrassa // 594 / / Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632] gaNadharonAM nAma parivAra Adi. (vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 jaMkAraNa NikkhamaNaM, vocchaM eesi ANupubIe / titthaM ca suhammAo, NirakhaccA gaNaharA sesA // 595 / / jIve kamme tajjIva, bhUya tArisaya baMdhamokne ya / devA jeraie yA, puNNe paraloya jevvANe // 596 // pacaNhaM paMcasayA, achuTTa sayA ya hoMti doNha gaNA / doNhaM tu juyalayANaM, tisao tisao bhave gaccho // 597 // soUNa kiramANI, mahimaM devehi jiNavariMdassa / aha ei ahammANI, amarisio iMdabhUitti 1 // 598 // AbhaTTho ya jiNeNaM, jAijarAmaraNavippamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa ya, sabaNNUsavvadarisINaM // 599 // kiM manni atthi jIvo, u Ahu natthitti saMsao tujjha / veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo attho // 600 // ahIM gaNadharomAM pahelA IndrabhUti, bIjA agnibhUti, trIjA vAyubhUti, cothA vyakta, pAMcamA sudharma, chaThThA maDika, sAtamA mauryaputra, AThamA aMkapita, navamA acalabhAtA dasamAM metArya, ane agyAramA prabhAsa, e vIra prabhunA gaNadharo che. have je kAraNathI te gaNadharonuM niSkramaNa thayuM, te anukrame kahevAze. sudharma svAmIthI tIrtha cAlyuM, ane bAkInA gaNadharo ziSyaparivAranI paraMparA vinAnA thayA. jIva, karma zarIra eja jIva, pRthvI AdibhUto A bhavamAM jevo hoya tevo ja parabhavamAM thAya, baMdha, mokSa, deva, nArakI, punya, paraloka, ane nirvANa e agIyAra viSayamAM anukrame agIyAra gaNadharone saMzaya hato. agIyAramAMnA pAMca gaNadharo, pAMcaso ziSyanA parivAravALA, be gaNadharo sADA traNaso ziSyanA parivAravALA, ane be yugala gaNadharo eTale cAra gaNadharo traNaso ziSyanA parivAravALA hatA. devo vaDe jinezvarano mahimA karAto sAMbhaLIne matsaravALo abhimAnI indrabhUti bhagavaMta pAse Ave che, tene janma jarA ane maraNathI mukAelA sarvajJa sarvadarzI jinezvare nAma gotrathI bolAvyA ane kahyuM ke tuM ema mAne che ke "jIva che ke nathI" Avo tane saMzaya vedapadothI che, te vedanA padono artha tuM nathI jANato. pa93 thI 600. Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa paheluM autpAtikI buddhi upara rohakanuM dRSTAMta, avaMtI nagarInI pAsenA gAmamAM eka bharata nAmano naTa raheto hato, tene pahelI strIthI utpanna thaelo rohaka nAmano autpAtikI buddhivALo putra hato. pahelI strI maraNa pAmavAthI, bharate bIjI strI karI hatI, te strI rohakane zokayano putra jANIne, barAbara khAvA pIvAnuM ApatI nahI, tethI eka vakhata rohake tene kahyuM ke mAtA ! tuM mane sArI rIte rAkhatI nathI, to huM tane enuM phaLa batAvIza. AthI navI mAtAe kahyuM ke-are nAdAna chokarA ! tuM mane zuM karavAno hato ? rohaka bolyo-mAtA ! huM evuM karIza, ke jethI tuM mArA page paDIza. navI strIe tene nAdAna jANIne tenI upara dhyAna ApyuM nahIM, ane hammezanI mAphaka bedarakArIpaNe vartavAnuM cAlu rAkhyuM. rohake eka divasa rAtrie ekadama acAnaka jAgIne potAnA pitAne kahyuM ke-pitAjI! pitAjI! A koi purUSa ApaNA gharamAMthI nAzI jAya che. A sAMbhaLIne bharatanA manamAM dhAraNA thai ke jarUra mArI strI vyAbhicAriNI che. nahi to rAtrinA samaye koi ajANyo purUSa gharamAMthI kema nIkaLe ? AvA vahemathI te strI upara prIti rahita thayo. strI sAthe bolavA cAlavAno vyavahAra paNa baMdha karyo. AthI te navI strIe mAnyuM ke jarUra A kAma rohakanuM lAge che, tethI rohakane prItipUrvaka bolAvIne kahyuM ke- beTA ! teM A zuM karyuM, ke jethI tArA pitA mArAthI ekadama kaMi paNa kAraNa vinA nArAja thayA che ? jo te ja e pramANe karyuM hoya, to he putra! mAro aparAdha kSamA kara ane tArA pitA mArA para prasanna thAya tema kara. enA uttaramAM roke kahyuM-ThIka che. have tuM e mATe kheda na karIza. huM badhuM pAchuM ThekANe lAvIza. te divasathI te strI rohakanI sArI saMbhALa rAkhavA lAgI, ane rohaka paNa pitAno pUrva vahema dUra karavAno upAya zodhavA lAgyo. eka divasa rAtrie rohakano pitA cAMdImAM beTho hato, te vakhate roke potAnA zarIranI chAyAne AMgaLIthI batAvIne pitAne kahyuM ke-pitAjI! jAo! jAo! A koi purUSa jAya che! pitAe kahyuM mane jaldI batAva. tyAre rohake AMgaLI vaDe potAnI chAyA batAvIne kahyuM ke jIo A rahyo, meM tene rokI rAkhyo che. rohakanI A bALaceSTA joine bharate vicAryuM ke kharekhara ANe pahelAM paNa Avo ja purUSa joyo haze. nAdAna bALakanA bolavA 52 vizvAsa rAkhIne mhe nakAmo mArI strI para vahema lIdho; paNa e ThIka na karyuM. AvA nizcayathI teno pUrvano vahema dUra thayo, ane te divasathI te tenA para anurAgavALo thayo. rohake vicAryuM ke meM mArI oramAna mAtAnuM apriya karyuM che, tethI teno badalo levAne te koi vakhata mane viSa vagerethI mArI nAMkhaze, mATe mAre tenAthI dararoja sAvaceta rahevuM joie. ema vicArIne te haMmezAM potAnA pitAnI sAtheja jamavA besavA lAgyo. 80 Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 634] cAra prakAranI buddhinAM dAMto. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga-1 eka vakhata bharata kaMI kAma prasaMge avantI jevA taiyAra thayo. tenI sAthe rohaka paNa taiyAra thayo. avantImAM banne pitA putra gayA. tyAM nagaranI zobhA joine rohaka vismaya pAmyo. kAma pUruM karIne pitA-putra pAchA ghera AvavA nIkaLyA. nagara bahAra AvyA eTale bharata kaMI cIja levAnI bhUlI gayo. tethI rohakane kSiprAnadInA taTapara besADIne pote pAcho zaheramAM gayo. rohake nadInA kAMThAmAM rahIne ramata karatAM karatAM killA sahita AkhI nagarI retImAM AlekhI. tevAmAM azva para besI pharavA gaela te nagarIno rAjA tyAM thaIne nIkaLyo, eTale rohake kahyuM are rAjakumAra ! e mArge na cAlo. rAjAe kahyuM e mArge na cAlavAnuM kAraNa ? rohake kahyuM emAM kAraNa zuM pUcho cho ? A rAjadarabAra che te tame nathI jotA ? rAjAe nIce utarIne joyuM to AkhI nagarI barAbara AlekhelI joi. tethI rAjAe pUchayuM-are bAlaka ! te A nagarI pahelAM koivAra joi che, ke Ajeja joI ? rohake kahyuM-nA, pahelAM joI nathI, Ajeja prathama joi che. AthI vismaya thaelA rAjAe vicAryuM ke aho ! A bALakanI buddhi kevI tIvra che ? pachI rAjAe tenuM nAma pUchyuM eTale te bolyo, ke- mAruM nAma rohaka che. A vAtacIta cAle che evAmAM rohakano pitA zaheramAMthI Avyo, eTale tenI sAthe rohaka potAne gAma gayo. rohakanA gayA pachI rAjAe vicAryuM ke mAre cArasone navANuM pradhAno che; paraMtu te sarvanI buddhi ekaja pradhAnamAM hoya, evo eka pradhAna hoya to ghaNuM sAruM, kemake ethI rAjayano pratApa vRddhi pAme. A pramANe vicArIne rohakanI parIkSA karavA rAjAe rohakanA gAmanA mukhya mANasone uddezIne evo hukama karyo ke tamArA gAmanI bahAra eka moTI zilA che, te zilAne upADyA sivAya vA yogya maMDapa karIne, e zilAnuM upara DhAMkaNa karo. A pramANe rAjAno hukama sAMbhaLIne gAmanA loko ghaNI cintA karavA lAgyA. vicAra karatAM madhyAnha samaya thayo, te vakhate rohaka tenA pitAne jamavA teDavA Avyo; eTale tenA pitAe kahyuM-beTA ! tuM bALaka hovAthI nizcita che, eTale gAmanA kaSTane jANato nathI, amane to kaMI paNa cena paDatuM nathI, eTale khAvA pIvAnuM kyAMthI sUjhe ? AthI rohake pUchayuM-pitAjI evuM zuM kaSTa che? ke jethI sarvane ATalI badhI cintA thAya che. tenA uttaramAM tenA pitAe rAjAnI AjJA kahI saMbhaLAvI, eTale rohake kahyuM-oho ! emAM eTalI badhI cintA zA mATe karo cho ? maMDapa karavAne e zilAnI nIce khodavAnuM zarU karo, pachI jayAM jayAM joie, tyAM tyAM thAMbhalA muko, ane zilAne upADayA sivAya bhoMyarAnI jema pharatI bhIMta vigere karo. eTale rAjAne yogya maMDapa taiyAra karI zakAze. A yukti sAMbhaLIne sarva loko harSa pAmIne bhojana mATe ukyA, pachI rohakanA kahyA mujaba khodIne maMDapa taiyAra karyo. rAjA paNa e maMDapa joine prasanna thayo, tapAsa karatAM mAluma paDyuM ke A maMDapa rohakanI buddhinA anusAre thayo che. pharI bIjI vakhata rAjAe eja gAmamAM eka gheTuM mokalIne hukama karyo ke-" A gheTuM atyAre tolamAM che, teTaluM pAchuM paMdara divase ApavuM. tolamAM jarA paNa nyUnAdhika na thavuM joie." rAjAnI A AjJA sAMbhaLIne gAmanA sarva loko ekaThA thayA, ane rohakane bolAvIne rAjAnI AjJA Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] cAra prakAranI buddhinAM daSTAMto. [635 kahI saMbhaLAvI ane upAya pUchayo, eTale rohake kahyuM ke jaMgalamAMthI varu pakaDI lAvIne gheTA pAse bAMdho, pachI gheTAne dararoja sAro puSTikAraka khorAka Apo. paNa te varunA bhayathI badho khorAka nirarthaka thaze, ane gheTAnuM je tola che, te teTaluM ja kAyama raheze. rohakanA kahevAthI lokoe te pramANe karIne paMdara divase gheTo pAcho mokalyo. rAjAe tolI joyo, to tenuM vajana hatuM teTaluM kAyama hatuM, jarA paNa nyUnAdhika thayuM na hatuM. tapAsa karatAM jaNAyuM ke e paNa rohakanI buddhinuM ja pariNAma hatuM. te pachI rAjAe eka kUkaDo te gAmapara mokalAvIne AjJA karI ke-A kUkaDAne bIjA kUkaDA sivAya yuddha karAvavuM. gAmanA lokoe rohakanA kahevAthI te kUkaDA sAme ArIso mUkyo. temAMnA pratibiMbathI kUkaDAe bIjo kUkaDo jANIne ahaMkArathI tenI sAthe yuddha karavA mAMDayuM. rAjAnA gupta mANasoe e hakIkata rAjAne kahI eTale rAjA prasanna thayo. - te pachI rAjAe AjJA karI ke-"nadInI retInAM doraDAM vaNIne mokalAvo." rAjAnI AvI bIlakula asaMbhavita AjJA sAMbhaLIne loko gabharAi gayA. eTale rohake kahyuM ke rAjAne kahevarAvo ke mahArAja ! tamArA bhaMDAramAM retInAM junAM doraDAM paDyAM haze, temAMthI namuno jovA mATe eka doraDuM mokalAvo, ke jethI tenA anusAra tevAM doraDAM vaNIne ame ekalAvIe, lokoe te pramANe kahevarAvyuM. tethI rAjA kaMI paNa bIjo hukama karyA sivAya mauna rahyo. eka vakhata maravAnI taiyArIvALo rogI ane vRddha hAthI te gAmamAM mokalyo, ane te sAthe kahevarAvyuM ke "A hAthI marI gayo" ema kahyA vinA dararoja tenA khabara mane mokalavA. hAthI AvyA pachI teja rAtrie marI gayo, eTale bIje divase rohakanA kahevA mujaba gAmanA adhikArIe rAjA pAse jaIne kahyuM ke-mahArAja ! Aje hAthI besato nathI, uThato nathI, AhAra nIhAra karato nathI, ane bIjI kaMI paNa ceSTA karato nathI. e sAMbhaLIne rAjAe kahyuM, tyAre zuM hAthI marI gayo? AvanAra mANase kahyuM-mahArAja ! Apa ema kaho cho, huM ema nathI kaheto. A sAMbhaLIne rAjA khuza thayo. vaLI rAjAe AjJA karI ke-tamArA gAmanA kuvAnuM pANI ghaNuM sAruM che, mATe te kuvo ahIM mokalo. gAmanA lokoe rohakanA kahevAthI rAjAne kahevarAvyuM ke-mahArAja ! gAmaDAnA lokonI peThe gAmaDAno kuvo paNa svabhAvathI ja bIkaNa hoya che, mATe nagarano mArga batAvanAra eka tyAMno kuvo ahIM mokalo eTale tenI sAthe amArA gAmano kuvo tyAM Ave, A pramANe sAMbhaLIne rAjA khuzI thayo. vaLI hukama karyo ke agninA saMbaMdha vinA khIra rAMdhIne mokalo. rAjAnI e AjJAnuM pAlana karavAne gAmanA lokoe rohakanA kahevA mujaba, cokhAne ghaNA pANImAM palALIne sUryanA kiraNothI tapAvyA, pachI cokhAnI tapelImAM dUdha nAkhIne te palAla vigere ghAsanI bAphamAM mUkI, eTale khIra taiyAra thai, te rAjAne mokalAvI. A rIte dareka parIkSAmAM rohaka pasAra thayo eTale rAjAe tenI atizaya buddhi jANIne tene potAnI pAse bolAvavAne AjJA karI, ane kahyuM ke-rohake amArI pAse hAjara thavuM, paNa zuklapakSa Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636] cAra prakAranI buddhinAM dAMto. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 ke kRSNapakSamAM AvavuM nahi, mArge ke unmArge AvavuM nahi, snAna karIne athavA snAna karyA vinA AvavuM nahiM. khullAmAM ke chAyAmAM paNa AvavuM nahi; e pramANe rAjAnI AjJA jANIne roke kaMTha sudhI snAna karyuM, ane gADAnA cIlAnA madhya bhAgane raste gheTA upara besIne, mAthe chatra dhAraNa karIne, saMdhyA samaye amAvAsyA uparAMta paDavAne divase rAjAnI pAse gayo, tyAMthI khAlI hAthe rAjA, deva ane gurUnuM darzana karavuM nahi, evI lokanI zrutithI mATIno eka piMDa hAthamAM rAkhIne rAjAne praNAma karI te piMDa rAjAnI pAse bheTa tarIke mukyo. eTale rAjAe puchayuM-rohaka ! A zuM lAvyo ? rohake uttara Apyo-mahArAja ! Apa pRthvInA pati cho, tethI huM A bheTa lAvyo chuM. A sAMbhaLI rAjA prasanna thayo. te rAtrie rohakane rAjAe potAnI pAse suvADyo. rAtrino pahelo prahara vItyA pachI rAjAe tene bolAvyo-are rohaka ! tuM jAge che ke UMdhe che ? rohake uttara Apyo-prabho ! huM jANuM chuM. rAjAe kahyuM-jo jAge che to zo vicAra kare che ? rohake uttara Apyo-prabho ! huM e vicAra karato hato ke pIMpaLAnA pAnAnuM DIMTu moTuM ke tenI zikhA moTI ? e sAMbhaLIne rAjAne paNa saMzaya thayo, tethI tene pUchayuM-rohaka ! te ThIka vicAra karyo che, paNa have teno nirNaya zo karyo. uttaramAM rahake kahyuM-jayAM sudhI zikharano agra bhAga sukAI jAya tyAM sudhI banne sarakhA hoya che. bIjo prahara pUrNa thayA pachI pharI rAjAe pUchayuM ke-are rohaka ! jAge che ke UMdhe che? rohake uttara Apyo-deva ! jAguM chuM. jo jAge che to vaLI zo vicAra kare che ? uttara Apyo ke deva ! huM e vicAra karuM chuM ke bakarInA peTamAMthI sarANe utArI hoya tevI tenI lIMDIo barAbara nIkaLe che, tenuM zuM kAraNa ? enA nirNaya mATe rAjAe ene ja pUchayuM, eTale te bolyo ke bakarInA peTamAM saMvartaka nAmano vAyu che, tenA prabhAvathI te lIMDIo goLa thAya che. A pachI rohaka sui gayo. - trIjA prahare rAjAe punaH pUchayuM-rohaka ! jAge che ke UMdhe che ? uttaramAM rohake jaNAvyuM keprabho ! huM vicAra karuM chuM ke khIsakolInuM zarIra jevaDuM che tevaDuM ja tenuM pUchaDuM haze ke kaMI nyUnAdhika haze ? rAjAe tenA nirNaya mATe ene ja pUchayuM eTale teNe kahyuM ke-deva ! te banne sarakhAM hoya che. te pachI - cothe prahare-prAtaHkALe rAjA jAgyo; te vakhate rohakane bolAvyo paNa AkhI rAtrinA ujAgarAne lIdhe nidrAvaza hovAthI javAba na Apyo, eTale rAjAe gammata karavAnI khAtara rohakane saheja soTI vagADI; eTale rohaka jAgI uThayo. tyAre rAjAe pUchayuM rohaka ! kema UMghe che ? rAhake kahyuM mahArAja ! jAguM chuM. jo jAge che to ghaNI vAre uttara kema Apyo ? teNe javAba Apyo-deva ! huM bahu uMDA vicAramAM hato, teno nirNaya karavAmAM citta rokAyuM hatuM, tethI uttara ApatAM vAra lAgI. rAjAe kahyuM kayA uMDA vicAramAM hato ke jethI nirNaya karavAmAM eTalo badho vakhata lAgyo, rohake gabharAyA vinA kahyuM-svAmi ! huM e vicAra karato hato ke A rAjA keTalA purUSathI utpanna thayo haze ? e sAMbhaLI rAjA thoDIvAra mauna rahyo, pachI thoDIvAre pUchayuM-bola huM keTalA purUSathI utpanna thayo chuM? uttaramAM rohake kahyuM -pAMca purUSathI, Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] cAra prakAranI buddhinAM dAMto. [637 pharI rAjAe pUchayuM kyA kyA pAMca purUSathI ? rohake kahyuM-eka kubera bhaMDArathI, kemake kuberanA jevI dAna zakti che. bIjA caMDALathI kemake zatrunA samuha upara tamo caMDALa jevo kopa karo cho. trIjA dhobIthI kemake dhobI jema vastrane nicovIne pANI kADhI nAMkhe che, tema tame paNa mANasone nIcovIne tenuM dhana laI lo cho, cothA vIMchIthI, kemake tame bharaniMdrAmAM sutelA bALakane paNa nirdaya vIMchInA DaMkhanI jema soTI mArIne pIDA upajAvo cho. pAMcamA tamArA pitAthI utpanna thayA cho ke jeNe tamane A rAjaya para sthApana karyA che. A sAMbhaLIne rAjA ghaNuM Azcarya pAmIne ekAntamAM potAnI mAtA pAse jaIne namana karI pUchayuM-mAtA ! kaho huM keTalA purUSothI utpanna thayo chuM? mAtAe AvA praznathI vismaya pAmIne kahyuM-beTA ! tuM e zuM pUche che ? tuM tArA pitAthI utpanna thayo che. rAjAe rohake kahelI hakIkata pragaTa karIne kahyuM-mAtA rohakanI buddhi prAya khoTI nathI, mATe je hoya te satya kaho. A pramANe ghaNA AgrahathI pUchyuM eTale rAjAnI mAtAe kahyuM-putra ! sAMbhaLa jyAre tuM garbhamAM hato tyAre eka divasa huM nagara bahAra udyAnamAM kuberadevanI pUjA karavA gaI, tyAM te pratimAnuM atyanta svarUpa joine meM teno hAtha vaDe sparza karyo eTale mane kAma vyApta thavAthI bhoganI vAMchA thai. tyAMthI pAchA AvatAM mArgamAM eka svarUpavAna caMDALane joI tenI sAthe bhoganI icchA thai. AgaLa jatAM eka svarUpavAna dhobIne joine paNa evI ja icchA thai. pachI mahelamAM AvI tyAre te divase utsava hovAthI khAvAne mATe loTano vIMchI karyo hato, meM tene hAthamAM lIdho, tenA sparzathI kAmoddIpana thavAthI tenI sAthe paNa bhoganI icchA thai. A pramANe icchA mAtrathI tAre bIjA cAra pitA thayA hatA, bAkI paramArthathI. to eka pitAja satya pitA che. A sAMbhaLI rAjA rohakanI buddhithI ghaNuM vismaya pAmyo, ane tethI tene sarva pradhAnomAM mukhya pradhAna banAvyo. vainayikIbuddhi upara nimitta jANanAra be ziSyanuM udAharaNa. te A pramANe-koi siddhaputra pAse tenA be ziSyo nimitta zAstra bhaNatA hatA. temAMno eka ziSya bahumAnapUrvaka gurUno vinaya karIne, te je kaMI kahe te sarva barAbara cittamAM dhAraNa karIne nirantara teno vicAra karato hato. vicAra karatAM je koI sthaLe saMdeha paDato te bAbata punaH gurU pAse AvIne vinayapUrvaka pUchIne niHsaMdeha thato. e pramANe hamezAM vicAra pUrvaka zAstrArthanuM cintana karatAM tenI buddhi ghaNI utkRSTa thai. bIjo ziSya tethI viparIta-uparokta guNa rahita hovAthI tenI buddhi tevI na thai. eka divasa te baMne ziSyo gurUnI AjJAthI najIkanA gAma javA cAlyA, mArgamAM jatAM moTAM pagalAM joine vinayavatta ziSya bIjAne pUchayuM-are bhAi ! A pagalAM konAM che ? teNe kahyuMe pagalAM hAthInAM che, emAM zuM pUche che ? vinayazALIe kahyuM. nA hAthInAM nathI paNa hAthaNInAM che, vaLI te DAbI AMkhe kANI che, tenA para besIne koi rANI gayelI che, vaLI te saubhAgyavatI ane sagarbhA hovAthI prasava vedanA anubhavatI AjakAlamAM prasava karaze ane tene putra janamaze, A sAMbhaLIne avinIta bolyo-e zAthI jaNAya ? vinayavatte kahyuM AgaLa cAlo sarva pragaTa thaze. te pachI baMne jaNA jayAM javAnA hatA te gAmanI bahAranA bhAgamAM sarovaranA tIra upara Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 38] cAra prakAranI buddhinAM dRSTAMto. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 taMbumAM rahelI hAthaNI joi, te hAthaNI DAbI AMkhe kANI che ema jANyuM, eTalAmAM koi dAsIe koi vRddha purUSane kahyuM ke mahArAjAne vadhAmaNI Apo, mahArANIne putra janmayo che. A sAMbhaLIne vinayazALIe bIjAne kahyuM bhAi ! jo sAMbhaLa ? A dAsInuM vacana, meM kahyuM hatuM te yathArtha che ke nahi ? uttaramAM teNe kahyuM-bhAi te sarva meM jANyuM, tArUM jJAna satya che. te pachI banne jaNA hAtha-paga dhoine sarovaranA tIranA upara rahelA moTA vaDavRkSanI nIce visAmo levA beThA te vakhate tyAM pANI bharavA AvelI koi vRddha strIe temanI AkRti joine vicAryuM ke jarUra A banne vidvAna hoya ema jaNAya che, ema mAnIne teNe potAno putra paradeza gaelo hato, tenA Agamana-saMbaMdhI teone pUchyuM ke bhAi ! mAro putra paradeza gayo che te kyAre Avaze ? A prazna pUchatAnI sAthe ja tenA mAthe jaLathI bharelo ghaDo hato te paDIne bhAMgI gayo, AthI vicAra karyA vinA bolanAra bIjA ziSye kahyuM-bAi ! tAro putra A ghaDAnI jema nAza pAmyo che. te sAMbhaLIne vicAra karIne bolanAra pahelo ziSya bolyo-are bhAi ! ema na bAla, eno putra ghera Avyo che. DozI mA ! cintA na karo, jIo tamAro putra atyAre ghera Avyo che, tenuM mukha joi AnaMda pAmo. A sAMbhaLIne te vRddhA tene seMkaDo AzIrvAda ApatI potAne ghera AvI, ane jue che to tarata ja AvIne visAmo levA beThelo potAno putra joyo. putre uThIne mAtAne praNAma karyA, mAtAe AzIrvAda ApIne nimittiyAonI hakIkata kahI, pachI putrane pUchIne eka vastrayugala ane keTalAka rokaDA rUpIA vicAra karanAra vidvAna ziSyane ApyA. AthI vicAra karyA vinA bolanAra bIjo ziSya hRdayamAM kheda lAvIne cintavavA lAgyo ke jarUra gurUe mane sA2I 2Ite bhaNAvyo nathI. nahi to A yathArtha nimitta jANe che, ane huM nathI jANato tenuM zuM kAraNa ? te pachI gurUnuM kArya karIne baMne jaNA gurU pAse AvyA, gurUne jotAMja pahelA ziSye be hAtha joDIne AnandAzru yukitapaNe gurUnA caraNamAM namaskAra karyo, ane bIjo ziSya to pattharanA staMbhanI jema jarA paNa namyA vinA mAtsarya agnithI dhuMdhavAto akkaDa thaine Ubho rahyo, tene te pramANe sthira ubhelo joine gurUe kahyuM-are ! kema namyA vinA sthaMbhanI jema akkaDa Ubho che ? teNe uttara Apyo huM zA mATe namuM ? jene tame sArI rIte bhaNAvyo che teja namaze. gurUe kahyuM kema meM tane sArI rIte nathI bhaNAvyo ?, teNe kahyuM nA, mane sArI rIte nathI bhaNAvyo. ema kahIne sarva pUrva vRtAnta kahyuM. AthI gurUe pahelA ziSyane pUchyuM-vatsa ! kahe te zI rIte e jANyuM ?, uttaramAM teNe kahyuM-bhagavan ! huM haMmmezAM ApanI pAsethI je zikhato teno barAbara vicAra karato. teja pramANe ahIM paNa meM vicAra karyo ke A pagalAM hAthInAM che e to supratIta che, parantu te hAthInAM che ke hAthaNInAM che ? ema vizeSa vicAra karatAM teNe laghuzaMkA karelI te uparathI jANyuM ke e pagalAM hAthaNInAM che. vaLI mArgamAM jamaNI bAjunI vADapara caDelI latAonA pAMdaDAM teNe toDelAM hatAM, paNa DAbI bAjunA latAonAM pAMdaDAM akhaMDita hatAM. tethI meM nizcaya karyo ke jarUra A hAthaNI DAbI AMkhe kAMNI che. tathA enA para ArUDha thaine gaela koi rAja Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAMtara] cAra prakAranI buddhinAM daSTAMto. [639 parivAra hovo joie, te sivAya evA vAhana para koi sAmAnya manuSya musApharI kare nahi, AgaLa jatAM hAthaNI parathI utarIne laghuzaMkA karavA beThela haze te joine meM nizcaya karyo ke musApharI karanAra koi rAjarANI che, vaLI tyAM vRkSa para lAgela rAtA vastranA aMzane joine vicAryuM ke te saubhAgyavatI hovI joie; ane bhUmipara hAtha mUkIne ubhI thaela che ema jaNAyAthI te garbhavatI che, ema mAnyuM. ubhA thaIne cAlatA prathama jamaNo paga bhArathI mUkelo joine jANyuM ke te prasUtinI pIDAthI pIDAya che, eTale AjakAlamAM tene putra prasavavo joie. vRddha strIe pUchyuM hatuM, temAM paNa teNe prazna karyA pachI tarata ja ghaTa paDI javAthI meM ema vicAra karyo ke jema A ghaDo jayAMthI utpanna thayo, tyAM ja punaH maLI gayo, tevI rIte Ano putra paNa Ane atyAre maLavo joie. A pramANe vinItaziSyanA kathanathI prasanna thaelA gurUe tene AnaMdapUrvaka snehadaSTie joine prasaMzA karIne bIjA ziSyane kahyuM ke bhAi ! AmAM kevaLa tAroja doSa che ke je zikhyo teno te vicAra na karyo, emAM amAro leza mAtra paNa doSa nathI, kemake ame to mAtra zAstranA arthano upadeza ja karI zakIe, teno barAbara vicAra karavo e tamAruM kAma che. A udAharaNamAM vicAra karanAra ziSyanI vainayikI buddhi jANavI. karmanA buddhi upara kheDUtanI buddhinuM udAharaNa che, te A pramANe koi core koi vaNIkanA gharamAM rAtrinA vakhate bhIMtamAM kamaLanA AkAranuM kANuM pADIne corI karI. savAre pAcho teja ghara Agala gupacupa AvIne khAtara saMbaMdhI samAcAra lokothI jANavA lAgyo. lokoe te kotarela khAtaranI prasaMzA karI, tevAmAM tyAM eka kheDUta Avelo te bolyo emAM AzcaryakArI zuM che ? je kArya zikhela hoya, ane hamezAM teno abhyAsa kare, to te kArya utkRSTa thAya ja emAM Azcarya jevuM zuM che? kaMija nahi. kheDUtanA A kathanathI pelo cora manamAM gusse thayo, ane bIjA lokone pUchayuM ke A koNa che ? loko pAsethI jANyuM ke te kheDUta che ane amuka sthaLe rahe che. e pramANe jANIne eka divasa hAthamAM charI laIne pelA kheDUtanI pAse kSetramAM gayo, tyAM jaIne kahyuM, ke are kheDUta ! Aja huM tAruM khUna karIza. kheDUte kahyuM zA mATe ?, core kahyuMte divase te "peluM' meM pADeluM khAtara vakhANyuM nahIM te mATe. kheDUte kahyuM meM te vakhate satyaja kahyuM hatuM, ke je mANasa je kAryamAM hamezAM abhyAsavALo hoya che, te mANasa te kAma ghaNuM ja sAruM kare che. bIjAnI vAta to dUra rahI, A mAruM ja udAharaNa jo, A mArA hAthamAM rahelA maganA dANA jo tuM kahe to saghaLA avaLAmukhe pADuM athavA eka bAju paDatA pADuM. A sAMbhaLIne cora ghaNuM Azcarya pAmIne bolyo ke badhA dANA avaLAmukhe pADavA joie. kheDUte vastra pahoLuM karIne badhA dANA eja pramANe nAMkhyA. AthI ghaNuM vismaya pAmelo cora tenI vAraMvAra prasaMzA karIne bolyo, ke jo te maganA dANA e pramANe na nAkhyA hota to jarUra huM Aje tane mArI nAMkhata. AmAM kheDUta ane cora bannenI karmajA buddhi jANavI. Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640] cAra prakAranI buddhinAM daSTAMto. [vizeSAvazyaka bhASya bhAga. 1 pAriNAmika buddhi eka rAjAne yuvAnamaMtrIoe kahyuM : svAmI, A gharaDA maMtrIone kADhIne navA maMtrIone ja rAkho. rAjAe kahyuM. bhAI, gharaDA gADA vALe. yuvAno na mAnyA rAjAe eka prazna karyo : je potAnA pagathI mArA mAthA para prahAra kare, mane mAre, ene zo daMDa Apavo joie ? yuvAnoe tarata ja javAba Apyo : enA talatala jevaDA TukaDA karI nAMkhavA joie. rAjAe vRddhamaMtrIone A prazna karyo : emaNe ekAMtamAM jaIne vicAryuM. ApaNo rAjA to sarvAdhika baLI che. emane mAravAnI vaLI konAmAM tAkAta hoya? mATe A prazna rahasyavALo che rAjAne mAravAnI tAkAta emanA nAnA bALa pAse ja hoi zake, ethI javAba vALyo ke enuM to vizeSa sanmAna karavuM joie. yuvAno uzkerAyA. vRddhoe vigatathI vAta kahI, tyAre emanA mAM zaramathI nIcA thaI gayA. AnuM nAma pAriNAmika buddhi. A cAre prakAranI buddhinAM vizeSa dRSTAMto naMdisUtrathI jANI levAM. IIMa samApta Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vamAna ArTa prinTarsa, amadAvAda-1. phona naM. 38964, 381418