Book Title: Prajnaparamitas 01
Author(s): Gieuseppe Tucci
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010445/1
JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ UNIVERSAL LIBRARY 184222 LIBRARY UNIVERSAL
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ GAEKWAD'S ORIENTAL SERIES Published under the Authority of the Government of His Highness the Maharaja Gaekwad of Baroda GENERAL EDITOR: B. BHATTACILARYYA, M.A., Ph.D. Rujaratna. Bu more great sea, Ph.D. No. LXII PRAJNAPARAMITAS Volumen Ist
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE COMMENTARIES on the PRAJNAPARAMITAS VOLUMEN 1" THE ABHISAMAYALANKARALOKA of HARIBHADRA being a commentary on the Abhusamayalan hara of Maitreyanatha and the Astasahasrikaprajna paramita Edited with Introduction and Induces by GIUSEPPE TUCCI of the Royal Academy of Italy 1932 Oriental Institute Baroda
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Printed by P. Knight at the Baptist Mission Press, 41, Lower Circular Road, Calcutta, and Published on behalf of the Government of His Highness the Maharaja (iaekwad of Baroda by Benoytos! Bhattacharyya, Director, Oriental Institute, Barvda. Price Rs. 12-0-0.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ PREFACE. The study of the Prajnaparamita literature is to be taken up again, chiefly with the help of the large amount of commentaries upon it still preserved specially in Chinese and Tibetan translations. The investigation of this literature has attracted my attention and it is my purpose to publish a series of studies on the subject. First of all we must begin by editing the most important available commentaries or at least those which will help us not only to distinguish the various schools of interpretation, but also to understand the full import of the Prajna-literature and the place it must be given in the general evolution of Buddhist thought. This volume contains the commentary on the Astasahasrika-prajna paramita and at the same time on the Abhisamayalankaraloka of Maitreya written by Haribhadra (or Simhabhadra). The second volume will contain the commentary on the Abhisamayalankara by Arya-Vimuktisena and the third the abstracts of the most important sections of the Mahaprajaparamitasastra of Nagarjuna lost in its Sanskrit original but preserved in a Chinese translation. In the second volume I shall collect, chiefly from Tibetan sources, the available material on Vimuktisena and Haribhadra and edit the fragments brought back from Nepal of the commentary of Haribhadra himself on the Abhisamayalankarakarika. I will also discuss the bearing of these treatises on the development of Buddhist ideals and mysticism. As to the manuscripts used for this edition they are: A. A Nepalese manuscript on paper of the Asiatic Society of Bengal (on which see R. L. MITRA, Nepalese Buddhist Literature, p. 194,) generally incorrect.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ PREFACE. B. A modern copy of a palm-leaf manuscript of the Durbar Library, Kathmandu, very kindly put at my disposal by Sylvain Levi. It is, if we except some portions written by a second hand, generally more correct than the other though, as usual with new copies, clerical crrors are here also frequent. N. The palm-leaf manuscript itself preserved in the Durbar Library. The front page is missing and three leaves inside are also missing. It is extremely correct. I asked for the permission of having it on loan and His Highness the Maharaja most graciously agreed to my request. In this way I was able to correct in many a place the readings of my copy already in the press. In doubtlul passages reference has been made to the Tibetan translation of the work (bs Tang-AGYUR. 1do. 05) which was always carefully compared, by the editor, with the Sanskrit text. Before concluding these introductory remarks I feel obliged to express my deepest gratitude to His Highness the Maharaja Bhum Sham Sher, to Prof. Sylvain Levi, to the authorities of the Asiatic Society and to its Secretary Doctor van Manen always so sympathetical to scholars, and to the learned editor of the Cuckwad's Oriental Scries. The Baptist Mission Press must also be thankfully remembered here for carrying through the press this volummous work in the most unfavourable circumstances, since the exchange of proofs proved very dilticult on account of my continuous travelling and shifting even to countries of no easy access. G. TUCCI. Arinugur, 25-10-1931.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ INDICES
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ LIST OF ABBREVIATIONS AA. Abhisamayalanka rakarika AAA. Abhisamayalankaraloka ASP. Astashasrikaprajna paramita.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Synopsis of the contents of AA. AAA. and ASP. and of the comparti of the abhisamaya. ASP. | AA.1 sam. AA 1. p 2,13 prayojana, (a) Abhidhana, abhidheya, bandha, etc. (6) PINDARTHANIRDESA 3 c, d, p 19,11 sar vakalajuata malgajata p 19,13 19,14 sarvajata p 19,15 VII PIS 189 21 VIII p 189 121-1X p 203, 1 17 IX-XX Salvakabhisanbodha p 19,1 7 murdhapiaptabhisamaya p 19,1 8 XXXXIX (478) p 19,1 10 p19, 1 1. p 19, 1. 12 XXIX anurui yabhrvanaya ekaksanablusambodhat Jharmaknya (c) VYASANIRDESA I. SARVAKARINATA .. Ist paris Varta Cittotpalla ..pianidhi (ounyatu-hurunayarbha) prasthana. avavada mixedhabhagiya (caturvidha, t salvi) .. adharah pratipatteh, dharmadhatusva bhavah. sarvadhaipalambana 121 p19,1 20 p 20, 11 13 - - - sai Viteattvagratucitta mahattva samudiosa. prahanumhattva (adhigamamahattva pratipatti sunnahapratipatti prasthitipiatipatti sambhalapratipatti (myanapratipatti I 13 1 14 117 1 16 II. MARGAJ NATA .. 7, 8, 9, 10 p 20,1 24 p 21,1 1. II-VIII lip 189,1 21) darganaminya Sastava p 21,1 bhavanamurga, adhumukti. pannamuna (unumodana prayoga vibuddhi. anasrava III. SARVAJ NATA .. IV. Sau 11, 12 p 22,19 VIII p 189, I 21-1X, p 203, 1 17 13, 14, p. 231, 1 4 1 IX-XX kurious annona .. 1 IV. SARVAKARIBHISAMBODIA akara saprayoga. .. .
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ CONTENTS. AA. AAA. ASP. lak-ana .. ? Igunadana. "I dosaparityaga inoksabhagiya mi vedhabhagiya Bamsarani vana anata Anbudhaksetravisuddhi upayakausalen buddhakrtyapravartana V. MURDH APRATASHISAMAYA .. 15, 16 p 24,1 . XX-XXIX (p. 478) linga, vivrddhi, niridhi, olttasamat hiti of the four nirvedhabhagiya 4 vipak-as in four pratipuk-as in the cursant-and in the bhavanamarga VI. ANUPURVIBASAMAYA ... 17a, 1 p 24,1 19 VIL EKAKSANABHISAMBODIA . .. 17c, p 25,11 Svalhavika, dharVIII. DHARMAKTY RHISAN) makhya, sambhoBODIA CATURVIDHA.) sakay, n r . p 25, 18 manikakaya xxix 19 p 29,1 13 20. 21 p 31, 1. 7. THE FIRST ABHISAMAYA. SARVAKARAJNATA. (a) Cittotpada (dinyatakurunagarbha, pramdhi prasthanasvabhava) cittotpalapinbheila .. .. .. bhumis in ita concomitants similar to. which it is included 1. chanda .. prthivi. adlikarmika. 2 ibaya kalvanusuvaina. 3 adhyabaya Suklapak-anava. sambharaliha. candia misangrhita 4 prayoga.. Jvalana prathama bhumipravesapravogamargit. sangrhita, adhimukti calyapiatilacdha. 5 danaparamita mahanidhana.. Ist hl 6. silap. .. ratnakara .. 2nd 7. k Antipa mahinava 314 8 viryapa vajra 4th. ,, 9. dhyanapa parvata .. 5th, 10. prajnapa mahabhaisa) 6th .. 11. upAyakau k alyanamitra 7th... SalapA 12 pranidhanapa, cintamani .. 8th. 13. balapA .. adlitva .9th. ., 14 jnanapA. . madhurasangiti 10th. ,, 15. abhijna .. maharaja 16. punyajana. kosthagi . sambhata pancabochi 17. bodhipaksa- nahamarga .. satt vabhumisu dharma 18. Samathavi: JANA visejamarva sangrhita pasyana 19 dharaniprati. prasravana .. bhana. gocara I darsanabhavanamarga
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ CONTENTS. AAA. I ISP. 34, 1 3 p 37,1 13. p. 38, 1. 16. p 1, 1 19. AA. (buddhabhumi. pravesaprayo. 20 Charmolana anandasabia .. yamarga san. grhita 21. ekayana .. madisrotah .. buddhabhumil 22. dhurmakaya mahameghaIsangrhita matalsheda as regarils the last eight moments. (6) Avavada | 22, 23. | pratipattyavavacat lulkhe samudaye 2 satyavavaila . .. odhe marge Buddhu, lhar. 3 ratnatraya. >> .. ma, Sangha tasaktau. , 5. apansantan,, 6. pratipatsanparigrahe 7 pancacaksur 8. abhijna 9. darsanamarga 10 haVallam@L4. 20. Subdivisions of 3, < (sungharatna) 24, 25. p 38, 1. 19 P 39, 1.2 p 39, 1. 10 p 39, 1 13 p 39,1 15, P 39, 1 18. p. 39, 122 p 40, 12 p 4,1 6 p 42, 1.8 :: 11 graddhann. 1-15 ksa-
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ OONTENTS. AAA. ASP. AA. (c) Nirvedhabhagiya Alambanatah, aka (mrdu - madh. Videsa .. ratah, hetutvat, ya-adhimatra-1 26, 27. (samparigrahat. (bhedena. p. 43, 1. 24. 29, a, p. 3, l. Il. A caturvikalpasamyoga. I mrduna usmagatasya kulalamulasya (a) alambana (anitya, etc ) .. (6) akera (anabhinivesa, etc.) .. (c) hetutva (d) sarnparigraha . vidhi 2 malhyasya alamhana... iniselha. akara. 3 adhimatrasyu. alambana (prajwapti) akara (avacyata p. 44, 1, 24. p. 45, 1 11 p. 48,1 16. p. 49, 1.3 p. 50, 1 6 p 50, 1 6, P51, 1 2 p 7,1 9. p. 51,1 12 p 51,1 18. 29 c, d, 30, 31 p. 52,1 18 1). 8,1 3. p 52, 1 18 p 53,1 12. B. 1 mduno murdhugatsya kubalamulasya. (a) Alambana. (rupadav apratisthanam) (6) akara 2 madhyasya. (a) Alambana (animitta) (b) Akara (nrhyatmabahir.harupasya dunyata) . 3 adhimatraaya. (1) alambana (nimittasamiksana (2) akara. (sarvasyanupalambatah). p 55,1 4. P. 8 p 56, 1. 1 p. 56, 1 24 p 57,1 17. p. 9, 1 13. .. 32, 33, a, b p. 10,1 10. p 58,1 14 p. 59, 1. 10. C. I mrdunah kyantigatasya kusalamulasya. (a) alambana (rupailyasvabhava) (b) akara (tadabhavasvabhavata) 2 madhyasya. (a) alambana (ajati) (b) akara (Suddhi) 3 adhimatrasya. (a) Alambana (animitta) .. (6) akara (asamnat.) .. p. 59, 1. 19 p. 60, 1. 1. p. 11, 1. 5. p 60,1 13 P 61. 1.. p. 11 33 c, d, 34. p 13,1 10. p. 62,1 2 p 6:,1 6 p 62, 1 15. P. 10. D. 1 mduno gradharmagatakusalamulasya (a) Alambana (samadhi)... (b) akara (karitra) 2 madhyasya. (a) alambana (vyakrti) .. (b) Akara (mananaksaya) .. 3 adhimatrasya. (a) Klambana (samadhir darbayitum na bakyate .. (6) akara (samAdher avikalpana) . summary of the four samadhis corresponding to the four nirvedhabhagiyas, as included in the adhrmukticaryabhumi p. 63,1 3. p 13 p. 63. I p. 64, 1. 10
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ CONTENTS. AAA. I ASP. p 65, 1 3, p. 14, 1. 15. Caturvikalpasamyoga. 1-2 Two GRIHYAVIKALPA. first grahyavihalpa sarvavastvadhisthana. (a) avidyAvikalpa (6) rupaciskandhavi. . (c) namarupabhinivesavi. (d) antudvayasaktivi. (e) sanktesavyavadanajnanavi. (f) aryam&rgapratisthanavi. (g) upalambhavi (h) atmacivi... () vifuddhyntradacivi... second grahyavikal pa pratipaksavu stvarlh 2sthana (a) rasyarthavi. (6) apadvararthavi (c) gotlarthavi (d) utpadarthavi. (e) sunyatavi. () paramitavi. (a) darsanamargavi. (h) bhavanamargavi (1) asaksamargavi P 63,1 33 P 67, 1 24 p 66,1 6 p 66,1 15 p. 66, 1 17 p 66,1 20 p66, 1. 24 p. 67, 1 2. p 67, l. 7 p 67, I 11. p. 67, 1. 18. p. 15, 1. 16. p. 15, I. 17. p. 16, 1. 2. 3-4. Two GRAHAKAVIKALPA. 1 36 first grahakavikalpa pulgalalravyadhisthana i p 68, 1. 8. (a) svatantratmavikalpa .. (b) ekatmavi .. (c) karanatmavi (d) drastradhyatmavi. .. (e) samklesadharatmavi (f) varragyadharatmavi .. (q) darsanamargadharatmavi. (h) bhavanainargadharatmavi. (2) krtarthadharatmavi .. second grahakavikal pa prajnaplikapuruxadhisthana p. 68, 1. 19. (a) skandhaprajnaptivikalpa p. 70, 1. 22. (6) ayatana >> >> (c) dhatu , (d) pratityasamutpada (e) vyavadana U) darsanamarga (9) bhavanamarga (h) visesamarga (1) asaiksamarga Samparigraha : | 37 | p 71, 1. 7 (d) pratipatter adhara, (trayodasavidha) dharma. dhatusvabhava .. 38, 39, 40 p. 73, l. 11. (e) alambana 41, 42. p. 75, 1 23. (a) kusala . (b) akusala .. (c) avyakrta.. (d) laukika .. (e) lokottara (1) sasrava .. (g) anasrava .. (h) samskrta (i) asamsksta (1) sa dharana (m) asadharana p. 16. p. 17, 21. ::::::::::::
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ CONTENTS. AA. ASP. 18, 10 43 (/) samuddlesa .. Rarvasattvagiatamahattva pruhana adhigama .. (g) pratipatti I wannaha pratpatti .. dana pamunitayam, (six classes) .. 14,1 15 AAA p. 77,1 18p p 78,1 3 p. 78, I 7 p. 79,1 3 p 30,1 15p p 81, 1. 5 p 81,1 10 P81, 1 22 p81, 1.2 p 81,1 23 p 81,1 23 PSI, I 24 Silat , kvanti viryat dhyana prajia 43, 46. p 81,1 24 p 82, 1. 14 2 piasthanapratapatti .. dhyanurupynsamapatti prasthana satparamitapin' margapia caturapramunapra'.. anupalambhuyogaprao tuunandulavisuddhipra' uddesupra Sadabhijnnprat Sai vakarajuntapra .. 47, 48, PS3, ! 23 p 21,1 12 3 sainbirupatipatti - 17 sub-divisions Ikaruna. dana 3. bila 4. kvanti 5 virya Satparamita P57, 11 p8.7, 121 PS.7, 122 p86, 1 17 PS, 17 adhimukti. catyabhumi prayogaming Ist bhumi 2nd 6 dhyana 7. prajna 8. Samatha 9 vidarsana 10 yugamaudha 11 upayakausala 20 sunyatas | adhvatinasu. bahudhi 3 adhyat mabahirdha + Sunyata 5 naha ( paramartha 7 samskrta S unskrta 9 atyanta 12. jnann 10 anal al Agra 11 vikara 12 prakrti 13. sarvadharina 1 1. laksana 1.5 upalambha 16. abhavasvabhava 17. bhava 18. abhava 19 svabhava 20 parabhava 3rd 5th 6th , p 89, 1 17 28th , oth , 10th buddhamarga 13. punya 14. marga 15. dharani 16. bhumi p. 93, 1. 10 p. 93, l. 11 p. 93, l. 15 p. 93, 1. 19
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ CONTENTS. 1. AA AAA ASP. (ten parikarmas .. ... 49, 50, 51 1. asaya 2. hitavastutva 3. satt csul samacittata + tyaga 1st pramudita 3. Seva mitranam 6. sad thai malambani 7. naukiamyacitta 8 buddhakavagatasneha 9 dharmasia delana 10 Satyavacuna eight pankan mas 52 P 95, I. 11 1 silu 2 krtajnata 3, hvanti 2nd vimala 4. pramodya 5 mahakaruna 6 gaura 7 gurusu rusa 8 virya five pankamas 53,51 a, b p. 96, 1 I l utrptata siut adahan naprakavana 3rd prabhakari 3 buddhaksetrapausodhana + Samsarapaukheda 5 lajja ten pantharmas . 51 cd, p 96, 1 12 Isra akachuamaskaruvi 55 oku 2. alpercha 3 tusti 4th, arcismati / #dhutasimlehhasevana J Siksapantaga 6. kamasugupna Thirut Swahariradyagrahanata 9 ittasankoca 10 wapeksata (ten pankaumas consisting m 56, 57 p 96, 1 21 Org I hipravuajitah samvas kulamatsalya 3. magaradi + asakusalakarmapatha 5th, sudurjaya 5 frutadlyabhuana 6. paravujna 7 kusalakugalavipantabhini vesa 8 satkavadisti 9 klcsabhimukhikarana 10. Siaprasamsa, paranindana twelve paukarmas . 58, 59p 97, . 1: 1. danaprapurana 2. sila 3. ksama , 1. virya th, sarvabuddha , 5. dhyana dharmabhi 6 prajia , mukh. 7. eravakasprhaparivarjana 8. pratyekabuddha , 9. uttravacitta 10 yacito 'navalina 11 purvatyago 'durmanas 12 krso'pi narthinah ksepta
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 CONTENTS. I ASP. 7th, durangama AA. AAA. (twenty pankarmas .. 60, 61, 62. p. 97, 1. 23. heya upadeya 63, 64, 65, 66. 1 atrnagraha Sunyata 2 sattva animitta 3. jiva apranihita 4. pudgala tumandalavisuddhi 5. uccheda karuna 6 salvata manana 7 limitta sarvadharmasamata 8. hotu ekanayajnata 9 skandha anutpadanana 10. dhatu ,, nidhyanaksanti 11. ayatana ,, sarvadharmanam mahayanopayamukhena praka. sana 12. tradhatuke pia. kalpanoccheda tisthanagraha 13 sakti samnadrstiklesa varjana 14 alinacittati , Sanathanidhyapti 15. buddhadrati , kausala 16 dharmadrsti , cittasya dantata 17 sanghadrati , sarvatraprati. ghajnana 18 siladrati abhinivesastha najbana 19 sinyntavirodha yathestam sarvagraha buddhaksetraga. mana 20 Sunyatavivala sarvatra Svatmagraha bhavadarsana .. 67, 68. p. 99, 1 12. 8th, acala (eight pankarmas .. 1 sarvasattvacittajnana 2 abhijnakridana 3 buddhaksetranispatti + buddhascvA 5 divyacaksusonispatti 6 jmaksetrapanbuddhi 7 mayopamavasthana 8. samcintyabhavadana 69, 70. p. 99, 1. 24. 9th, sadhumati twelve parikarmas . 1 anantapranidhana 2. devadirutajnana 3 ukHayupratibhana 4 uttama garbhavakranti 5. rajadhisthana 6. adityadivamsa 7 jati 8. janma 9. parivara 10. niskramana Il. bodhivrksa 12. buddhagunaparipurana 10th, dharmamegha .. . 71 p. 100, 1. 12.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ CONTENTS. ASP. AA. 72 AAA. p. 101, 1 4. 17 pratipaksasambhara. darsanamarge prahatavya vipaksa bhavanamargo prahatavya. vipaksa .) Samvrti grahya grahaka'artha- granya grana paramsatya satya prati prati paksa pratipaksa prati. paksa paksa 73, 74. p 102, 1 11 p. 24. sarvasattvagrat- acittamahattva, il uddesanityana prahanamahatt. 2 samata va, aclhigama. 3 sattvartha mahattva + anabhoga >> 4 niryana. 5 atvanta pratipatti 6 prapti i savakarajnata. niryana 18 marga .IAA. 1 ASP. p 33, 1. 11. THE SECOND ABHISAMAYA AA. I Ilnd. MARGAJNATA adhikara Adhara Visayapratimiyama vyapti (ekayana) svabhava karitra 3 SRAVAKANARGA. Catuhsatyakara ( Holt vat | Nirvel - 7 viraga. | nilodha-| duhkhatah karankarau kara dukkha anatmatuh santatah p. 116, 1 21 p. 117, 1 15 p 117, 1. 21 p 121, 1 14 p. 123,1 18. p. 34, I. 19. 21 p. 124, 1. 15. paratah, pralopadharmatah calatah, prabhanguratah bhayatah, upasargatah, upadravatah rogatah gandatah p. 124, I. 22. samudaya salyatah p. 125, 1 10. an vatah niratmatah. santatah. viviktatah. sunyanimittapranihitanabhisarm. skaratah. nirocha
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 marga usma (rupadi rupedisvabhena suny am) murdha (saivathanupalambhabhavana) ksanti (mit yanitvanisedha) asthanam m: agradharma 4 pratipannaka | eight 4 phalastha bhumis 9th, bhumi (pratyekabuddha). 10th, buddhabhumi. PRATYEKABUDDHAMARGA. Its diversity from the Jiana of the sravakas grahvaprahana grahakapiahana adhara (margatah nyavatah pratipattitah hairyanikatah. mrvedhabhagiva (of the cause of the pratyoka buddhamanga) (a) usmaga (b) murdhaga (C) ksanti (d) agradharma duhkhe (a) darsanamarga. 16 ksanas dharmajnanaksanti dharmanana anvayananaksanti anvayajina samudayc nurodhe margo BODHISATTVAMARGA. Sasrava dharmajnanaksanti dharmajnana anvayajnanaksanti anvayajnana dharmajnanaksanti dharmajnana anvavajnanaksanti anvauajnana dharmajuanaksanti dharmajnana. anvayajnanaksanti any ay ajnana nirvedhabhagiya Bhavanamargasy a kantia (a) damanakantra (b) namana (c) klesanjaya (e) paropakramavisahyatva (f) samyaksambodhi (g) pujyata "" CONTENTS. "" BHAVANAMARGA (a adhimukti. (6) parmamana (c) anumodana 23 anasrava ::.::::::::: (d) abhinirhara. (e) atyantavisuddhi. AA. 3 a, b, c 3 d 4 a, h 4 c, d 5 e 6, 7 8 9 a, b 9 c, d 10 a, b 10 e, d 11, 12, 13, 14. 15, 16 17 AAA. p 125,1 13 p 125, 1 25 p. 126, 1 12 p. 127,1 10 p 128, 1 1 p 138, I s. p. 141, 19 P 145, 1 2 p 148, I l p 148, 1 23 P 149,1 6 p 119,1 15 p 150, 1 13 p 154, 15 p 155,1 15 p 159, 1 9 p 162, 1 21. p. 164, I I p. 165, 13 p 166, 7 p 167, 15 p 167,1 19 p 169, I 24 p 170, 1 20 p. 171,1 5 p 172, 1 5 p 173, 1 5 p 174,1 5 p. 174, 19, p 174, 1 11. p 174,1 13 p 175,1 16 p 176, I 22. p. 177, 1 23. p 179, 1 18. ASP. p. 38, l. 7 p 1
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ CONTENTS AA. AAA ASP. | 18, 19 1 57, 1 3. P180, 1 8 P 182, 1 i P 181, 12 p 184,1 12 p 186, I. 1 186, 1 10 p 187, 1 15 p 187, 1 20 P 188,11 . p. 68,1 3. p18S, 1 7 PIN, 1 23 P 198,11 SASRAVABHAVANA. (a) adhimukti. (a) svarthadh. (1) mrou-mrdu .. (-) mrdu-inadhya (3) mrdu adhumatra (+) mulhy a mrdu (5) madhya madhya (6) madhya-athinatra (7) adhimatia-mrdu (8) udhimatia-madhya (9) adhimatta-adhimatra (6) Svapararthadh. (1) mrdu-nrdu (2) indu-inadhya .. (3) mrdu-adhimatia .. (1) madhya-mrdu .. (5) madhya-madhya .. (6) madhya-adhimatra (7) udhimatra-mrdu .. (8) adhimatia-inadhya (9) adhimatra-adhimatra (c) Pararthadh. (1) mrdu-mrdu (2) mrdi-madhya .. (3) mrdu-adhunatia.. (4) madhya-hurdu (5) madhya-madhyu. (6) madhya-uchimatra (7) adhimatia-mrdu (8) adhimatix-midhya (9) adhimitia-adhimatia Stuti p 200, 10 p 200, 1 21 p 201, 11 201,1 7 p 202,11 : ::::::::: p 201,1 % p 92 P205, IL 208, 1 i p 204, S. p 204,1 13 211, 1 16 211, 120 p 211, ! 21 12,1 6 ip 102, 1 2. p 215,1 5 P 215, 120 p 216, I I. 217,1 4. p 217, 18 : eis I ns! p 217,18 P 217, 1 11 Stobha p 109, 19. - | 217,1 14 p 217, 1 18 p 217, 12: p 218,11 p219, 12 p 219, 1 19 -- Prasamsa p. 116, 1. 1.. p 220, 1 11 p 220, 1 16. p 220, 1 21 p 221,1 %. p 221 7 p 221,1 23 p 222,1 + p 222, 1 6 p 222, 1. 9.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ CONTENTS. AAI ASP. p 134, l. 2. p 223, 1 + p226, 19. p 230, 1. 6 p 237, 1 19 p 238, 1.4 p. 239,1 23 P 240,1 20 p. 242, 1 3. p. 242,1 16 p. 243,1 17 p 247,1 9 AA. (6) Parinamana .. .. 21, 22, 23 (1) vibesaparinaman (2) anupalambhakarapa tasyahviparyapalaksana .. (3) viviktapa. (4) buddhakubalanulasvabhavanusmrtipao (5) upayakaugalapa'.. (6) animittapa (7) buddhanujnatapao (8) traidhatukaparyapannapa . (9) mahapunyodayapao (c) anumodan A ANASRAVABHAVANA. (a) abhinirharalaksana .. svabhava. sresthat& .. sarvadharmanabhisamsksti sarvadharmanupalambhenabhi .. samayaropana maharthata (6) atyanta visudelhi utpadahetu 26 a, b, c anutpadahetul 26 d, 27 atyantavisuddeh samanyabhidhana , visesabhidhana 9 coupley of vipaksas and pratipaksas (inrdu-mrdu-achiatradhimAtri, etc ). p 250, I. 2. p 250, 12 252, 1 10 p 253,1 12 p. 253, 1. 19 p. 254, l. 21 p 256, 1 11. p. 256,11 p 258,18 p. 262, 1.1 p 263,1 10 p 263,1 20 p. 176, 1. 7. 28 THE THIRD ABHISAMAYA. SARVAJNATA p. 189, 1. 18. samsaranu vanapratisthana samyagasannibhava vipaksa pratipaksa suksmagakti Jinadiyi tasyn varjana gambhirya durbodhata vipaksapratipaksayor vibhaga.. tayoh prayoga .. (a) rupadiprayoga (b) rupadyanityadiprayoga (c) rupadyaparipuri (d) rupaduparipari (e) rupedisvasanga () avikara (9) akarts (uddesadusk. (h) duskara 3 prayogadusk. (kartradusk. (i) abandhya (7) prayoga (n) saptavidhakhyatijnana Samata DARSANAMARGA. dharmajnanaksanti dharmajnana pratisatyam anvayajnanaksanti Canvayajnana viz., 4x4=16 ksanas IIIrdp . 266, 1. 13 adhikara p 266, 1 14 p. 267, 1 13 p. 268, l. 16 p 269, 1. 17 a, b. p270,1 11 c, d. p 271, 1 6 a, b. p 272.1 13 6 c, d. p 272, 1. 20. p. 27:3, 1. 4. 8, 9, p 274,1 17 10, a, b p. 274, 19. p 274, 1. 21. p. 274, 1. 22. p. 275, 1 1. p 275,18 p. 2757, 1. 16. p. 275,1 24 p 276, 1. 4 p. 276, 1. 23. p 277, 1. 5. p. 277. 1. 13. [10 c, d. I p 278,1 8. I p. 280, 1. 1. p. 201, 1. I.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ CONTENTS. 13 AAA. I ASP. AA. 12, 13, 14, 15. p 280, 1 10. P 280, 1 15 p 280, 1 20. 16 ksanas of sarvajaata (1) na nityam nanityam .. (2) apagataszevatocchedanta (3) visuddha .. () na niruddham na samklistam vyavadatam (5)akasasadrsa.. (6) sarvaklesopaklesanirupalipta (7) nirmukta .. (8) avacaniya (9) aprapaniya .. (10) nopalambhakarana (11) visuddhi .. (12) sarvavyadhyanutpada marge aharmajnanaksanti.. (13) apAyocchitti marge dharmanana (14) avikalpaktva marge 'nvayajnavaksanti .. (15) nimuttair asumsarga marge 'nvayajnana .. (16) sabdo jnanasyanutpatti sarvakarajnatopasamhala .. margajiatopasamhara sarvamatopasamhara p 280, 1. 22. p 280, 1, 24 p. 281, 1 1. p 281, 1 2. P 281, 1. 5. p 281, 1. 7. p 281, 1 8. P 281, 1. 10. p. 281, 1. 14 p. 281, 1 16. p 281,1 23 p 282, 1 2. p 282, 1. 11. p 282, 1 13. P 282, 1 16 p 282, 1 18 p 282, 1 19. p. 283. I 12. p. 283, 1 24. P 284,1 13. THE FOURTH ABHISAMAYA. SARVAKRABHIYAMBODHA. IVth, adhikara P 285, l. 16. p. 204, 1. 10. ity characteristics 27 sarvajnatakaias laksana (anitya duhkhasatyo clulikha ") sunya Canatinan akara asat anut pada viveka anavamardaniya p 286,1 3 p.205, 1 I. samudaye (hotu samudaya prabhava pratyaya apat akaba apravyahara angina p. 286, 1 17. nirodhe p 287, 1 3 marge p 287, 1. 12. (nurodha agamana Santa asamharya pranita akaya nihsarana anutpatti marga akaraka nyaya Ajanaka pratipatti asankranti nairyanika avinaya nilsvabhava svapna unutpanna pratisrutko amruddha pratibhasa Adisanta marici prakrtiparinirvrti maya sasrave bhavana. marge p. 287, 1 21. p. 288,1 3 anasrave darsanamarge sanklosa asanklesa | vyavadana avyavadana klesavasana anupalepa rupadiprapanca | aprapanca svadhigamopal- amanana ambha parihani acala
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ CONTENTS. AA. I AAA. : ASP. Margajnatakara. hetu * . .. phala. samudaya . marga clubkha .. nirodha * marka "5 p 288, 21 16. 1 SAMUDAYA p. 289. 1. 1. pratipaksakara Chanda . (1) viraga Tapa .. (2) asamutthana trsna . (3) Santa raga .. (1) araga (vega .. (5) adveya moha . (6) amoha prabhava (7) nihklota (parikalpa) satkayairsti (8) nihsattva (a) hetu 2. MARCA. p 290, 1. 4 (1) apramana, (2) antadvayanugama (3) asambhmna (4) apararsta (5) avikalpa (6) aprameya (7) asunga 3 DURKHA p. 290, 1 24 (1) anitya (2) dubkha (3) Sunya (1) anatunan (5) alakyana p 291, 1. 1. p 291, 12 p 291, 1 3 p 291, 1 5 p. 291, 1. 7. p 291, 1 10. + NIRODHA 16 sunyatas 3 nochakara 8 bantakara I pranitakara 3 msarunakara I abhavasvabhavata Tori. akaras of margajnata. 36 4, 5. p 292. ! 11p 207, 1. 1. SARI TKARAJ NA'TAKARA, (a) sarvajnatama gableclena. (1) vastupatiksamaga . 4 akaras (2) vyaAyikamaga + akaras (3) samachipaukumamaga . 4 akaras (4) samyagabhamayaprayogikamarga .. 5 akaras (5) sarvathabhisamayasam lesa. MAiya 5 akaras (6) abhinayamalga 7 akaras (7) visuhanairyanikamarga : 8 Akaras p. 292, 1 19 p 292, 20 p. 292, 1. 2+ p. 29:3, I I. p 293,1 P 293, I 9 p 293,1 12. TOTAL .. 37 akarag.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ (b) margajnatamargabhodena (1) pratipaksamarga (4) lokottaramaiga (5) prahanamarga (6) buddhatvamarga (2) nirmanamarga (3) drstadharmasukhaviharamarga .. (c) sarvakaajnatakara (1) balakitas 10. (2) vasarayakaras 4 (5) tathagatakara 1 (6) svayambhvakara 1 (7) buddhatvakara 1 (3) pratisamvidakaras 4 (4) avenikabuddhadharmakaras 18 (prayoga) prayoktr TOTAL TOTAL (a) sravanadibhajana 3 akaras (trivimoksamukha) 3 akaras 5 akaras 9 akaras 4 akaras 10 akaras PRAYOGA. (1) rupadisvanavasthanaprayoga (2) ayoga (3) gambhira (4) duravagaha "" "" (17) avikalpa (18) phalaratnadana (19) visuddhi (20) avadhi "" (5) apramana (6) krechracirabhisambodhaprayoga (7) vyakaranalabha (8) avinivartaniya 39 akaras. (9) niryana (10) nirantara (11) asannabhisambodhi (12) ksiprabhisambodhaprayoga (13) paramartha (14) avrddhyaparihani 39 CONTENTS. 99 PRAYOGAGUNA (15) dharmadhat madyamupalambhaprayoga (16) acity karasaminanirodha (1) marasaktivy aghata. (2) buddhasamanvaharajnatatva (3) buddhapratyaksikarana (4) samyaksambodhyasannibhava (5) maharthatadi (6) desanirupana (7) sarvanasravadharmaparipuri (8) kathapurusata ::::: 34 akaras. (9) abhedyata (10) asadharanakusalamulotpatti (11) pratijnayatharthyasampadana (12) udaraphalaparigraha (13) sattvaithapratipatti.. (14) mityalabha ::::::: "" 99 99 "" :: ::::: :::: AA. 1711 6 8, 9, 10, 12 a,b. AAA. p. 293, 1 18. p 294, 1 3. p 294, 1 13 p 294, l. 16 p. 294, l. 18. p. 224, 1. 20 P 294, l. 22 P 294, 1 25 p 295,1 6 p. 295, 1 10. p. 295, 1 13 p. 295, 1 22. P 296, I 1. p 296, 1. 3 p. 297, I I p. 297, I 11 P 298,1 24. p. 299, 15 p. 299,1 9 P 299, 1 13 P 299, l. 15 p 299, l. 19 p 300, l. 9 p 300, 1 21. p. 301, I 17 p 302,1 11 p 303, 1 1 p 303, 1 15. p 303 1. 23 p 304, 1. 11 p 305,1 3 p 305,1 6 P 305, I 8 p 305, 113 p 305, 1 23 p. 306, 15 P 306, 1 s p 307,1 21 p 308, 19 p 308,1 16. p 308, 1 23 p. 309, 1 3 p. 309, 1 21 p 311, 1 4 p 311, 1 9 p 311, 1 19. p 312,1 9 p. 312, 1 14 p 313,1 12. p. 313, 1. 18. p 313, l. 22. ASP 15 p 208, 1 2. p. 211, 1. 8. P 222, l. 1.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 CONTENTS. ASP. AA. 12 c,d. . prayogantarayakara dogah Ist dasaka 2nd dasaka 3rd dasaka 4th dasaka one satka AAA. | p. 316, 1. 1. p. 316, 1. 7. p. 318,1 14. p. 320,1 11. p 322,1 4 p 323,1 20 total 46 LAKSANA. (a) (sarvajnatadvarena jnanalaksana.) 16 p. 253 1. 3. tathagatanirvrtijnana .. lokajnana .. sarvasattvacittacaritajnana cittasamksepajdana cittaviksepajnana cittaksayakarajnana saragadicittajnana viragadicittajnana vipulacittajnana mahadgatacittajnana apramanacittajnana anidarsanacittajnana adrsyacittajnana cittonminjitadijnana tathatakarajnana tathagatasamakhyanu .. p. 326, 1.22 p 332, 1 19 p. 333, 1. 3. p. 333, 1 11. p 333, 1. 16. p 333, 1 21. p 334,1 6. p 334,1 10 p 336,1 3 p 336, 1 11 p 336, 1 22 p 337,11 p. 338, 1 16 p. 339, 1 1. p. 339, 1. 23 p. 341, 1. 9 (1) maigajnatadhikarona jnanalaksana I p. 342, 1 1. 16 p. 273, 1. 1. p 342, 1 5 Sunyatajnana aniinitta apranihita anut pada anirodha asamklasa avyavadana abhava svabhava anisrita akagalakkana avikopana asamskara avikalpa prabheda alaksana :::::::::::::::: p 312,1 6. p. 312,1 7. p 342, 1. 8. p. 342,1 12 p 342, 1 16 p 32, 1. 18 p 342, 1 2.2 p. 343,1 3. (c) sarvakaradvArena jnanalaksana .. 20, 21, 22 16 p 274, 1. 16. sarvadharmopan rayajnana destadharmasukhavihara , sutkarajtana gurukara linoiann Inch`w akrta barvatiaga. adrytarthadarsaka lokasunyatskara ::::::::: p. 343, I. 16. p 343, 1 19 p 343, 1. 20 p 343, 1. 20 p. 343,1 20 p 343, 1 20. p 344, 1. 6 p 314,1 8 p. 344, 1 19. p. 345, 1.3
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ CONTENTS. 17 AA. ASP. . . lokasunyatasucakajnana .. lokasunyatajaapaka , .. acintya Santata lokanirodha samjnanirodha . AAA. p. 345, 1. 4 p 345, 1. 5. p. 345, 1. 11. p 345, l. 12. p 345, 1 13 p 345, 1 14. :::::: . . VISESALAKSANA. p. 277, 1. 2. 16 24, a,b. p 346, 1. 11. (acintya .. duhkhasatya atulya . (in 4 ksunas) uprameya asamkhyeya samudayao 24, c,d 25 a. 25 a, b nirodhao (sarvaryapudgalasangraha purusavides&vedaniyata asadharanavisesa .. (kelprabhijata (anyunatapurnata .. tivrapratipatti samudagama alambana adhara .. sakalya samparigraha (anasvada p 319,1 1 p 350, 1 6 p 350, 1 13 p. 350, 1. 20. p 350, 1.22 p. 352, 1. 1. p 352, 12 p. 353, 1 14 p. 354, 1 6 p 354, 1 13. p 355, 1 2 p 356, 1 1. 25 c,d. 26 a. marga' KARITRALAKSANA. 27, 28. p 357, 1. 7. p 293, 1. 8. 11 hita sukha trana Sarana layana parayana dvipa parinayaka . anabhoga phalasaksatkarana gati p 357, 1 8 p 357, 1. 8. p 357, 1. 14. p. 357, 1 18. p. 357, 1 24 p. 338,1 4. p. 359, 11 p. 359, 1 21. p. 360, 1 6. p. 361, 1. 7. p. 361, 1. 19. SVABHAVALAKSANA. 29, 30, 31. p. 362, 1 5. p. 299, 1. 7. 16 klesavivokasvabhava klesalingaviveka, klesanimittaviviktasvabhava vipaksapratipaksaviveka ,, duskarasvabhava aikantika uddesa anupalambha .. anabhinivesa . alambana sarvalokavipratyanika apratighata . apada agati ajati tathagatanupalambha :::::::::::::::: p 362, 1. 11. p 362, 1 12. p 362, 1. 13 p 362, 1. 14. p. 362, 1. 21. p. 363, 1. 6. p. 363, 1. 16. p. 363, 1. 21. p. 364, 1 8. p. 364, 1 21. p. 367, 1. 2. p 368,1 1. p. 368, 1. 4. p 368, 1. 15 p. 394, 1. 9. p. 394, 1. 13.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 usmagata ten akaras murdhaga ksanti agradharma further subdivision usmagata.. MOKSABHAGIYA. NIRVEDHABHAGIYA ksanti mrdu murdhagata madhya mrdu madhya adhimatra adhimatra mrdu agradharma madhya adhimatra mrdu madhya adhimatra usmagata: 11 karas rupadibhyo nivrtti Vicikitsaksaya astaksanaksaya ::::: Avaivartikabodhisattvasangha (a) nirvedhabhagiyaprayogamargastha maitrakayavanmanaskarma pancanivaranasamvasa avidyadisarvanusayahana smrtisamprajnana Sucipanbhogyacivarad.. murdhagata: 6 akaras. asitikrinikulasahasrasambhava cittakautilya dvadasadhutagunasamadana svaparakusaladharmaniyojana sai vasattvavisayaparinamitadanadi gambhiradhai makanksana pararthanarakabhilasa ksantigata 2 akaras. paramitavipaksamatsaryadicittanutpada aviruddhapiajnaparamitayogagamana aparapranayana maratvavabodha 99 19 agradharmagata 1akaras. Total 20 akaras. (b) darsanamargastha 99 duhkhe dharmajnanaksanti CONTENTS. ::::: dharmajnana anvayajnanaksanti anvauajnana samudaye dharmajnanaksanti dharmajnana anvayajnanaksanti anvayajnana ::::::::: ::::: :: ::::::::: :::::: : : : . . : : : AA. 32, 33, 34 35 36 37, ab. 37, ed. 38 40, 41, 42, 43, 44, 45 46-51. AAA. p. 395, 1. 21. p. 401, 1. 6 p. 401, 1. 15. p. 402, 1. 1. p 402, 1 9. p. 402,1 16 p 402, 1. 22. p. 402, 1 23. p. 403, 1 3 p. 403, 1. 8. p. 403, 1 12. p. 405, 1 1. p. 405, 1. 13. p 406, 1. 10. p 406,1 14 p. 406, 1. 20 p 407, 1 12. p. 407, 15 p. 407, 1 20. p. 408, 1. 3. p. 408, 1. 4. p. 408, 1. 8. p. 408, 1. 15. p. 408, 1 19. p 408, 1 22 p. 409, 1 8 p 409, 1. 16 p. 409, 1. 18. p. 409, 1 22. p 410, 1 2 p 410, 1. 12. p. 411, 1. 20. p 412, 1. 1. p. 412, 1. 10. p. 412, 1. 17. p. 413, 1. 1. p. 413, 1. 10. p. 413, 1 16. p. 414, 1. 2. p. 414, l. 10. ASP. p. 312, 1. 1. p. 321, 1. 6. p. 323, 1. 3. p. 331, 1. 6.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ CONTENTS. 19 AA. ASP. nirodhe dharmajnanaksanti >> dharmajana .. anvayajnanaksanti >> Anvayajnana .. marge charmajnanaksanti dharmajnana .. anvayananaksanti anvayajnana .. AAA. p. 414, 1. 23. p. 415, 1. 5. p. 415,1 13. p. +15, 1. 19. p. 416, 1. 12. p. 416, 1 23. P 417,1 17. p. 418,1. 4. p. 342, 1. 2. Total .. 16 ksanas. (c) bhavanamargastha. (bhavanamargasya gamphirya) (tasya laksana) vikalpa marga( adhimatra mrdu adhimatra mudhya mrdumadhya mrdu (adhimatra adhimnatra (mrdu madhya madhya | madhyamachya (mrolu (achimatra (adhimatra (mrdu mrdu_madhya adhimatra madhya ( mrdu (adhimatra p. 420, 1. 1 p 422, 1 15. p 424, 1. 12 p. 25, 1. 4. p 423, 1. 8. p 425, 1 12. p. 423, 1. 17. p. 423, 1, 21. p. 426, 1. 2. p. 126, 1. 6. p. 126, 1. 13. p. 427,1 2. Total .. 9 prakaras. bodhi is transcendental... p. 428, 1. 8. 55, 56, 57, 58. 59. gambhirya.. (a) utpadagambhirya (6) nurodhagambhirya (c) tathatagambhirya (d) joeyagambhirya .. (e) jnanag ambhirya .. (1) caryagambhirya .. (9) advayagambhirya (h) payakausalagambhirya Sarosaranirvanasamata .. Buddhaksetravisudkhi 60. 61. 62, 63. p. 134, 1. 19. p. 435, 1. 6. p. 136, 1. 13. p. 437,1 4. p. 437, 1. 14. p 437, l. 17 p. 438, 1 2. p. 438, 1. 9. p 439, 1. 9. p 445, 1. 12 p. 448,1 1. p. 448, I. 3. p. 449,1 2. p. 450, 1 5. p. 450, 1 12. p150, 1 18 p 451, 1 4 p. 151, 1. 10. p 451, 1 15. p. 451, 1. 20. p. 452, 1. 11. p. 453, I. 2. upayakaubala .. (tasya visaya.) (a) antarayikadharmasamatikramanopaya (6) apratisthitaviharopaya (c) purvapranidhananuvrttyupaya (d) asadharanopaya .. (e) asaktopaya U) anupalambhopaya (9) aninittopaya (h) apranidhanopaya (1) lingopaya (1) aprannanavigayopaya p. 370, 1. 1. p 4.33, 1 19. 5th. Adhikara THE FIFTH ABHISAMAYA. MURDHA BHISAMAYA NIRVEDHABHAGIYA. tasya linga Ist 2nd 3rd p. 381, 1. 1 p. 453, 1. 21. 1 p 454,1 3. p. 454, 1. 6.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ OONTENTS. I ASP. ::::: :::::: AAA. p. 454, 1. 7. p. 454, 1. 8 p. 454, 1 10 p. 454, 1. 14 p 454, 1 22 : 4th. 5th. 6th. 7th. 8th. (marakarman) .. (a) namapadesena. mrdu madhya adhimatra (b) vivekagunena. mrdu madhya adhimatra 9th. 10th. ilth. 12th (6) vivrddhi ::: ::: p 457,1 4 p 457, 1. 19. p. 457, 121 ::: p 459, 1 12 p 459, 1 17 p 459, 1 24 p 461, 1 1. p 462, 1 11 p 462, 1 17 p. 463, 1 6. ::::: :.::::::::::: 1st p 463, 1. 15 2nd 3rd 4th. 5th 7th. 8th. 9th. 10th Ilth. 12th [13th] 14th. 15th. 16th. (c) nirudhi (d) cittasamsthiti :::::::::: ..: p 464,1 12. p 46), 1 1. p 465,1 23 p 467, 11 p. 469, 1. 1. p. 469, l. 17 p 470, 1. 1. p. 471, l. 9. p. 171, 1 14 p. 471, 1. 17 p. 471, notes p. 472, 1 3 P472, 1 13 :::: : : .:. :: cs * p 475, 1. 3. p. 436, 1. 9. : : : DARSANAMARGA. 1. grahyavikalpa (sakalapravrttipaksadhisthana) 2. grahyavikalpa (nivrttipaksadhisthana) 1. grahakavikalpa (dravyasatpurusadhisthana) 2. grahakavikalpa (prajnaptigadaryapudgaladhisthana) Ist grahyavikalpa (navadha) p 475, 1. 12 p. 470, 1 2. : : p. 176, 1. 10 : lst 2nd :: 3rd : 4th. 5th. 6th. 7th. 8th 9th. 2nd grahyavikalpa (navadha) Ist :::::::::: :::::::: p 477,1 10 p 478, 1. 22 p. 479, 1 1. p. 479,1 3. 479,1 4. p. 479,1 8 p. 179, 1 10 p. 479, 1. 12 p. 479, 1. 14 p. 481, 1. 2. p. 481, 1. 7. p. 481, 1. 11. .. 10, 11, 12 2nd ::: 3rd
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ CONTENTS. AA. ASP. 4th. 5th. 6th. AAA. p 481, 1. 14. p. 181, 1 17. p 481, l. 22. p 482, 1. 4. p 482, 1. 8. p 482, 1. 10 7th. 8th. 9th Ist grahakavikalpa (navadha) Ist 2nd 3rd 14. 4th. 5th. 6th. p 183,1 19 p. 483, 1. 21. p. 484,1 1. p 184, l. 4. p. 484,1 1 p. 184, 1. 14 p. 484, 1. 18 p. 483, 1 14 p 185, 1 18 7th. 8th. 15, 16. 9th. 2nd grahakavikalpa (navadha) Ist 2nd 3rd 4th. 5th. ...:::::::::::::::::::::::::::::::: p 486, I. 22 p 487, 1, 3 p 487, IS p. 487, 1 11 p 487,1 16 p 487, 1. 21 p. 488, 1. 1. p 188,1 8. p 488, 1. II. 6th. 7th. 8th. 9th. A p 454, 1, 1. 18, 19. karana Ist karana-pratisthapana 2nd karana 3rd karana mahabodhi .. ksayanutpadajnana dharmanam avidyamanata meditation on reality summary of the darsanamarga meditation on the pratityasamutpada BHAVANAMARGA. avaskandhasamapatti Ist grahyavikalpa (navadha) 20. 21. 22. p 489,1 21. p 492, 1 + P 493, 1 5. p 494,1 10. p 496,1 12 p 498, I 18 p 499, 1. 18. P300, 1 1. P 502, 1 9 p. 502, 1 16 p 503, 1. 19 p 505, 11 23. :: 24, 25. 26, 27, a, b, p 405, 1. 2. Ist ind 310 4th. 5th 6th :::::::::: 7th. Sth. 9th 2nd grahyavikalpa (navadha) 1st 27 c, d. 28, 29. p 503, 1 + p505, 1 9. p. 503, . 1 p. 505, 1. 13 p 505, 1 16 p. 50.5, 1 19 p. 505, 1. 23 p. 506,1 4. p. 506, 1. 7. p 506, 1 23 p 506, 1 24 p 507,1 2. p 507, 1. 5 p 507,1 7 p. 507, 1. 10. p. 507, 1. 13 p. 507, l. 16 p. 507, 1. 18. p. 507,1 21. p. 508, 1. 16. p. 508, 1. 17. p. 508, 1. 22. 2nd 310 4th 5th. ::::::::: 6th. 7th Sth. 9th. Ist grahakavikalpa (navadha) Ist 2nd 30, 31. :::
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 3rd 4th. 5th. 6th. 7th 8th 9th. 2nd grahakavikalpa (navadha) 1st 2nd 3rd 4th. 5th. 6th. 7th. 8th. 9th gunasampadah anantaryamarga vipratipattayali 1st 2nd 3rd 4th 5th 6th 7th 8th 9th. } :::: 10th 11th. 12th 13th. 14th. 15th. 16th. THE SIXTH ABHISAMAYA. ANUPURVABHISAMAYA. ::: EKAKSANABHISAMBODHA. THE SEVENTH ABHISAMAYA. 1 (a) svabhavikakaya (6) dharmakaya (c) sambhogikakaya 32 laksanas. 84 anuvvanjana (d) nairmanikakaya 27 kinds of kartra paryesanakrama Sarvadharmanairatmya parindana :::::::: Ist 2nd 3rd 4th. THE EIGHTH ABHISAMAYA. DHARMAKAYABHISAMBODHA. .. CONTENTS. :::::::: :::.::. .::. : AA. 32, 33, 34 p 510,1 12 p. 510, 1. 13 P 510, 1. 16. p 510, 1 19. p 510,1 21 p 510, 1. 24 p 511,1 3 p 511,1 5 p 511, 18 p 511,1 11 p. 512,1 10 p 512,1 25 35, 36. 37, 38, 39 a, b, c. 39, d. 40, 41, 42. VI 1 VII. 1, 2. rt'rw ww VIII. 1 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9. 10, 11. 12. 13-20. 21-32. 33. 34-40. AAA. p. 509, 1 1. p. 509, 1. 4. p 509, 1 8 p. 509, 1 13. p 509, 1. 17. p 509, 1 19. IX. 1, 2.! p 513,1 21 P 514,1 3 p 514, 1 6 p 514, 19 P 514, 12 p 514, 1 11 p 514, I 18 p 514, 1 22 p 514,1 25 p 515,1 5 P 515, 19 p. 515, 1 13 p 515, 17 p 515,1 21 P 516, 12 p 516,1 23 p. 517, 1, 16 p 517.1 23 p 518, I 15 p 518, 121 p 519, 1 8. p 520, 21 p 5221, 1 13 p 525, 1 24. p 525, 1 5 p 528, 1 11. p 532, 1 5 p 532, 1 12 p. 535, 1. 1. p. 545, l. 1 ASP. p. 478, l. 9. p 479,1 22
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALPHABETICAL INDEX OF THE karikiis OF THE ABHISAMAYALANKARA. (Numbers refer to Pages ) / pAlambana sarvadharmAH, 76. cAlambanaM marvasattvA, 401. cAlambanaM samudezaH, 20. cAlambanamabhAvaH, 513. bAlambana cAkArAt, ++. pAlambamamityAdi, 52. cAlambanopapattau, 516. cAveNikA muneH, 523. zAsanabodhe, 307. iti kAritravaipulya, 525. iti seya, 284. akSajJAna, 99. akSayAkAratAyAM, 341. agradharmagata, 138. acintyazAntatA, 345. cacintyAtulyatA, 357 acintyAdi, 346 caTaptatA ate, 96. adRzyacittajJAne, 341 adhyAtmanyatA, 14.9 adhimuknimvidhA, 213. canAbhogam, 362. anAbhogamanAmaga, 524 canAvAdazca, 357 canAvANAM sarveSAM, 518. canimitta, 396. anugaho yo dharmANAM, 58. canu pUrvo gatAH,531 anupAyena, 268. anutpAdakSamA, 999 anutyAdanta, 508. caparapratyayo, 278. paprameye ca sattvArthe, 534. cabhibhvAyatana, 522. gharaghaTTa yathaikApi, 518 vikAro na, 278. aSTAGgopeta, 446. asaMsargA, 283. samaskAra, 343. asano'nupalambhaya, 453. sadAkAra, 288. camamatve ca,512. udAgamamattva, 102. uddeze SaDkha bhijJAsu, 83. uddeze mamatAyAM, 115. utpAde ca, 439. upAyAnupalambhAbhyAM, 249. jayAmUrdAsu, 411. ekadvitricatuH, 503. ekaikasyaiva dAnAdau, 501. eko grAhyavikalpo, 506. evaM kRtvA, 274. karoti yena, 532. karau sUlamRdU, 531. kAmAptamavadhaulatya, 50:3. kAyaceto, 418. kAritramadhimuktizca, 22. kustajAtyozca, 100. kezA aparaSA, 532. kRtAdhikArA, 297. kRte ca vastuno, 510. kRtvA puNyabaDavena, 513. thAkArAH maprayogAca, 23. cAtmasattvagraho, 98. cAdhArAdheyatA, 172. cAyatazlataNa, 531.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 ALPHABETICAL INDEX. mozazeyadhimArgasya, 263. kozaligA, 395. kSayAnutpAdayoH, 496. kSAnlayasteSa, 127. kSAntijJAnakSapA, 411. kSAntijAma kSaNaH, 151. kSiprajJAnyUna, 357. vivimokSamukha, 99. bisAhasajamaM, 513. vaidhAtukAprapannaca, 247. dhAtuke pratiSThAna, 98. gambhauro bhAvanA, 422. gurUNAmanuyAna, 528. gaDhI gumlphI, 531. grAhakaH prathamaH, 510. grAhakaH prathamo, 486. prAcArthakampanA, 147. pAyo cenna tathA, 477. dakSiNAvartatA, 531. dayA dAmAdikaM, 84. dAnazIlakSamA, 97. dAnAdizcamahakAraH, 270. dAnAdau SaDvidhe, 82. dAnena prajJayA, 517. daurdhAGgaliAyata, 527. dRSTAdipratiSedhema, 272. dravyaprajJapti, 71. dravyaprajJaptisatmattva, 477 dvAtrizallakSaNAzauti, 526. vaividhyaM grAhyakalpasya, 67. cakrANahasta, 527. cakSaHSa pakSa, 42. caturNAmAryamatya, 125. catuHpaka, 474. citAkauTilya, 411. cimAnavalaunatvAdi 72. cittotyAdaH paramArthAya, 31. cinotpAdo'vavAdaztha, 20. cittAtulana, 423. dharmajJAna, 280. dharmadhAtorasambhedAt, 75. dharmasya dezanA, 95. dharmAthaM jIvita, 418 dharmeSa sarvaiH, 397. dhyAnArUpyeSa, 83. dhyAmaukarapatA, 22. dhyAmIkaraNatA bhAbhiH, 123. jambadaupajaneyattA, 472. jJAnaM puNyacca, 84. mathA karmApyanucchinna, 533. tathAgatasya, 341. mathanAnupalambhava, 395. tathatAyAM muneH, 341. nadaprAmANyataH, 307 nahAmbhaurya,271. sanimittAnadhiSThAna, 61. nayomithaH svabhAvatva, 58. tAcAH snigdhAzca, 531. tulyAH pramANe'viralAca, 528. tyAgaH sevA, 95. vidhAtupranipakSatvaM, 265. trividha smRtyapasthAna, 523. bhavabhUmauH, 100 nApaneyamataH, 499. nApare na pare, 267. nirvANagrAha, 173. nirvedhAGgAnyapAdAya, 405. niriH zaDiratyanta, 22. nivezamaM sasaMkleza, 533. niSihAbhinivezaya, 395. pagaJjamahAmArga, 33. mopalambhalat, 283. parapratyayagAmitve. 483. parAdhAraMca, 411. parigraheNa nirmukta, 283. paripAka gate, 525.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALPHABETICAL INDEX. 25 yA sarvajJatayA, 1. yAcito'navasnImaca, 97. yathAbodhiH, 430. yathoddezamaniryANe, 489. yasya yasyAna, 528. parimANAnAmA, 172. paropadegaveyI, 140. parairaneyatA, 411. pUrveNa bodhiH, 434. pRSThato gamane, 483. prakRtAvaniruddhAyAM, 498. praNidhAnAni, 100. prajJapteravirodhena, 148. prajayA ca bhave, 22. prajJApAramitATabhiH, 19. pratipakSo'STadhA, 102. pratipattau ca, 42. pratyeka darzanAkhye, 24. prayoge triSa, 516. praSTatau ca niSTato, 475. manAstrayo, 43. lakSaNaM tatpayoga, 56l. lakSaNe bhAvanAyAM ca, 516. lakSyate yena, 326. labhyate prathamA, 95. lalATamaparislAna, 532. liDaM nasya, 24. phalaza Disa, 263. rUpaM na nitya, 283. rUpAdyAyavyayau, 52. rUpAdiskandha, 126. rUpAdiskandhayanyatve, 269. rUpAdiSvamavasthAnAt, 307. rUpAderasvabhAvatva, 6l. rUpAdestannimitta, 307. rUpAdau tadanityAdau, 278. rUpAdibhyo niSTattyAdyaiH, 405. rUpAdibhyo niSTattizca, 411. rUpAdisajJA, 418. buddhamArge prakRtyaiva, 533 buddhasevA, 258 buddhopAsana, 297. bayAdyAlambanA, 397. bodhipakSApramANAni, 522. bodhisattvasya mArge, 533. bodhI mandarzanA, 493. bhavazAntiprapAtitvAt, 483. bhAvanebhAvane caiva, 508. bhUhemacandra, 33. vadhyamokSasamAdAna, 528. varSatyapi hi parjanye, 525. vastujJAna, 286. vipakSapratipakSI, 23. viparyAsaprahANe ca, 534. vipAkadharmatAvasthA, 518. vivikno bAr3a, 247. vizeSaH pariNAmaH, 247. viSayastritayo hetuH, 561. viSayo'sya, 453. vihArapratiSedhaca, 418. vyatibhedAparijJAne, 534. mAnaM stambha, 97. mArANAM zakti, 315. mArAdhiSThAna, 261. mithastrikasya, 64. mRdutauhaNendiyau, 43. mRdumadAdiko, 264. mRdau tandhI, 531. mRSTAna pUrvate, 531. mUrdhAbhisamayastridhA, 24. mUrdhagaM khaparA, 402. maiyAdi, 172. zamathasya ca, 99. zikSAyA paparityAga, 96. ziSyAsAdhAraNatvasya, 74. zaula kRtajJatA, 95.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 ALPHABETIOAL INDEX. zatrUSA yasya, 141. nyamAyAM vivAda, 99. zUnyatve mAmimile, 343. bAyakasyAraNA, 524. SoDhA'dhigamadharmasya, 74. sope vistare, 506. saMstavaM kulamAtparya, 97. marabhUmiH, 99. sattA ca nAma, 499. mattalokasya, 445. sattvaprajJaptita tu, 512. saptatrizacatuH, 296. samakramatva buddhatva, 531. samatA bhavazAnyoH, 23. sarvajJatAnAM tihaNAM, 512. marvano damana, 179. sarvatra epti, 345 sarvasattvamano, 99. sarvasattvAgratA, 80. sarvAH sarvAbhisAraNa, 512. sarvAkArajJatAmArga, 6. sarvAkArajatAyAM, 115. sarvAkArathatasro, 522. sarvAkArAM vizuddhi, 521. sakArAbhisambodho, 19. sarvAkArAM vizAhiM ye dharmAH, 523. sarvAnuzaya, 411. sa samAdhi samApadya, 502. sAgavAnAavA, 77. suvarNavarNa, 527. suvibhaktAGgatA, 531. khandhAdI, 418. stutiH stobha', 224. sthAne gotrasya, 489. sthAne cAbhiniveze, 486. smRtI cAdhAya, 6. smRtyupasthAna, 296. khadharmamupa0 345. khapna tadarzina, 519. khapnAntare'pi, 463. khanopamatvAt, 440. khapnopameSa dharmeSa, 519. khabhAvaH zreSThatA, 256. khaya pApAt, 402. khaya sthitasya, 173. svAbhAvikaH sasAMbhogo, 26. hAnihau, 430. hita sukha, 362. hono rasaH, 527. hetau mArge, 292. | haurapatrApya, 96.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ II. ALPHABETICAL INDEX OF THE KARIKAS QUOTED IN THE ALOKA 1 singITIRRIGI, p 120 (Nag- 1 NIGH-H%, p 102 (Mahayanaarjuna) sutralankara, XIX, 59). que taaa, p 47 uwigtera, p 242 (Abhifaja afrua ga, p 66 (Ratna. dharmakosa, III, 3a, h). vali, quoted in Prasannapada, granja e pare, pso, 193 (from p. 188) Dinnaga) SELTU, p. 150 hehurata, p 14, 34 (from Dinya gwa , p 132. naga's PrajnaparamitapindarTriu, p 186 (Abhidharma- tha, verse 9). kosa, III, 46) Q uaf, p 92 (Dharmakirti, CRIMINH , P. 102 (Mahayana sutralankara, XIX, 60) quoted in Sarvadarsanasan sql fa GIG, P 49 (Mahayanagraha) sutralankara, XVIII, 70) aAQUIR), p 37, 538 (Mahaya. nasutralankara, XIV, 18) ANTI, p. 242 (Abhidharma434102, p. 77 (Madhyanta- koba, III, 2). vibhaga, I) partage, p 152 TT: 783, 187 (Abhidharmakosa, III, 32) qua AHIR), p 9, (Buddhag64 06, P. 1866. bhumisastra, Taisho, ed. XXVI, qutveifar, p 187 (Abhidharma 292, ep Sarvananda ad Amara. kosa, III 51) kosa I, 1, 14) guany, p. 134 *M11, 14 (Mahayanasitra. G U , P 186 (quoted as if in lankara, IV, 3, a, b) the Abhidharmakosa) Thwrt wara, p 264 miklangrata, p 446 farget marad, p. 36 asalaunena kAyena, 2 57 (quoted in kautukalAvizeSArtha, p 13 Prasanna pada, p 520) Haur 97, p 9. Tatumai, p. 510. ramarela hut, p. 121 (Mahayanasutralankara, XI, 54) J WTHRU TOTIU, p. 29 (Bodhrcarya vataru, 1, 16). grafa ofa YTHFT, p. 67 (in Bodhi TIHTETIT, P 11. caryavataratika, p. 492) 9197 fagmit gei, p 51, 183 agulartagraj, p. 283. 1 The sources have been, whenever possible, indicated.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 ALPHABETICAL INDEX. caturdopakarandha, p. 187 (quoted as if in | na teSAmasti nirvANaM, p. 120 (NagarAbhidharmakosa). juna). catujhepakacandra, p 187 (Abhidharma- | ma dezayApi yeneti, p. 557. kosa, III, 75 ed., 76 a, b). na buddhaH parinirvAti, p. 132 (quoted dhitotpAdo'dhimokSa, p. 33 (Mahayana- | also by Buston, p. 134 (Obersutralankara, IV, 2). miller) as being in Suvarnapra. jambadaupo hausArakha, p. 136 (Abhi bhasa). narakapretatiryaco, p. 242 (Abhidharma. dharmakosa, III, 53 c, d. 54 a,b) kosa, III, 1). jJAnamambhArasihAtha, p. 43. nAmamAtramida marva, p. 50, 415 (cp. Dinnaga's PrajnaparamitamAtra merAzvatUratna, p 186 (as if in Abhi. pindartha, v. 50, a, b). dharmakosa). nArthazabda vizeSasya, p. 105 (op Tattva. nabAdau gotramAmAt, p. 29. sangrahapanjika, 306). natmahasa vausAhasa, p. 187 (Abhi-nikAya jIvita cAtra, p. 416. dharmakosa, III, 74 c, d) nitya sattvamamattva vA, p 157 (Dharmasatsahasa trimAhasa, p. 187 (as if in kirti, quoted in Nyaya varttikaAbhidharmakosa). tatparya, p. 161). mathyamaSTasisopAna, p. 150. ni mate hi yadrUpa, p. 88. tasmAttabalato, p 230. niSedhyAbhAvataH, p bl. tasmAdbhatamabhUta vA, p. 5. madatapiNo bhAvA, p. 442. paJcadharmAH mvabhAvazca, p. 89 (LankavatadyAnabhASaNAdeva, p. 14 ___tara, p. 229). dAna miSyatikAGgasya, p. 212 (Maha. | paJcAdaunavavaikalya, p. 13. yanasatralankara, XIX,28). | patralekhAdivinyAma, p 47. dezAnAM caitya, p. 9. parijAya prahAnAya, p 536. dezAntaravineyArtha, p. 9. parijJAtamya keneti, p. 144 (Nagarjuna). dehA videhA, p. 187 (Abhidharma- pArzvatrayaM tathaikasya, p. 186 (Abhidhar hoja, III, 56, c, d 57a, b). makosa, III, 54 ed, 55 a, b). dhamadhAtuvinimuktA, p. 104, 358, 437, | pajanA lekhanA, p. 186. 96, 509 (Mahayanasutrala - | pUraye bahadharmANAM, p. 49 (Mahayanakara, XIII, 11, 12). sutralankara, XVIII, 69). dharmato bar3A, p. 188 (cp. Prasanna prakrAntArthatiraskAro, p. 218 (Diiniga). pada, p. 448 and Bodhicarya. pramANavyAhatatvena, p. 230. vataratika, p. 421). prayojanaM sapiNDArtha, p. 18 (Vyakhyadharmazrotasi baDebhyo, p. 37 (Mahayanasutralankara, XIV, 3). ___yukti). dhyAne'bhijJAbhimira, p. 37, 538 (Maha pramidamAtrasya hi, p. 255. yanasutralankara, XIV, 17). prajJApAramitA jJAnaM, p 153 (Dinnaga's Praja a peamita pindartha) na kRpA mandatedAnoM, p. 557. quoted also in Subhasitasanma ca me niSThita, p. 557. graha, p. 14).
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALPHABETICAL INDEX. 29 baDo dharmastathA saGgha, p. 10. naga's Prajnaparamitapindar. bodhisattvA hi satataM, p. 540 (Mahaya. tha, v. 55). nasutralaokara, XXI, 3). vAlkalaiH saguNaiH, p. 406. bhAvA mAyanti. p.271. vikalpApAzrayatve, p. 51. manaHpradoSaH prakRtipraduSTe, p. 261 (Maha vidhAna pratiSedha ca, p. 50. vidhAnaM pratiSedha ca sAva, p. 61. yanasatralaikara, I, 21). vimA'rUpyaM tathA, p. 212 (Mahayanamadayedazita, p. 407. sutra lankara, XIX, 29). mahotsahA mahArambhA, p. 29 (Mahayana vivakSAparatantratvAn, na, p. 157. sutralaikira, IV, 1). vivikAvyatirekitva, p. 25, 521 (quoted mAyAkAro yathA, p. 236. also by Triratnadasa in his merorUrva, p. 187 (as if from Abhi- | dharmakosa). commentary upon Dinnaga's musAragaldhaiH, p. 184. Prajnaparamitapindartha v. 1). vismaye ca vivAde, p. 139. yaH pratItyasamutpAda, p. 153, 218, 267, 340, 421, 436, 523 (quoted in muttamyaH zubhacintAvAn, p. 121. Bodhicaryavataratika, p. 417). sa petuH sarvadRSTomAM, p. 144 (NagaryathAdhimAtrakSAnti, (Abhidharmakosa) juna). p. 403. sahatestathatA, p. 262. yathA prajJaptito, p. 309. sautikartA loke, p. 18 (Dinna ga's yathA yathArthasampattiH, p. 136. Prajnaparamitapindartha, v. yadarthakriyAsamartha, p. 547. 6).. yadA zazavizANena, p. 135 (Suvarna saMpUrNa puNyamambhAraH, p. 43. prabhasa). sambandhAnuguNopAya, p. 3 (cfr. TattvayAvatmamAra, p. 118. ___sangrahapanjika, p. 2). yojanASTa, p. 187 (Abhidharma sarvatrAlambana bAhya, p. 546 (Slokakosa). varttika, Chowkhamba ed., p. rakSanti devatA, p. 312. 242, quoted also in Tattvasanratna saptavidha, p. 184. grahapanjika, p. 559). rAgadveSobhava, p. 144 (Nagarjuna). sarve caite, p. 187 (as from Abhi dharmakosa). lakSaSoDazakoddedha, p. 186 (Abhidharma mahodayAcittavarasya, p. 183. ___kosa, III, 45 , d). sudarzano'zvakarNa, p. 186 (as from lakSyalakSaNavinirmuna, p. 59. ___Abhidharmakosa). landha bodhiddaya, p. 120 (Nagarjuna). khAnopamatvAt, p. 440. sUcaM geya vyAkaraNa, p. 35 (quoted also nyatA sarvadRSTaunAM, p. 478 (ep. Bodhi __by Buston-Obermiller, p. 31 as caryavataratika, p. 414). taken from Sarottama). zaulAdapi vara, p. 546. ajavatAM praSTattyA, p. 18 (from Din- | hetumA yaH samagreNa, p. 303.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ III. ACARYAS, SUTRAS, SASTRAS. Ajatasatrusokanivedanastitra, 26., 83, 84, 93, 100, 125, 149, 153, Abhidharmasamuccaya, 184. 163, 164, 171, 277. Abhisamayalankara, 26. Pudgalavadin, 339. Abhisamayalarikarakarika, 71, | Purna Maitrayaniputra, 81, 104. 73, 173. Parvacarya, 214, 251, 346. Avaivartikacakrasutra, 43. Magadha, 215, 319. Astasahasrika, 14. Madhyamaka, 177. Asanga, (arya), 73, 81, 121, 198, Madhyamika, 550, 554. 563. Meghapasasutra, 225. Agama, 103, 117, 138, 176. Maitrayani, 81. Acarya, 140. Maitreya (arya), 73, 234, 235, 243, Acaryapadah, 61. 561. Ananda, 13, 145, passim. Yogacara, 203. Aryadeva, 124. Ratnacuda (arya), 150. Urubilva Kasyapa, 162. Ratnamegha, 65, 120. Kanada, 310. Rajagrha, 18. Kapphina, 162. Larkavatara, 120, 271, 339. Gandavyuha, 28. Sakyakula, 159. Canciragomin, 179. Sakyamuni, 123, 159 Campa, 319. Sariputra, 34, 35, 48. Cina, 310. Auddhodana, 210. Cunda, 222. Srenika, 55, 56. Trikutavihara, 564. Vasubandhu (acarya), 72, 73, 124, 176, 369, 559. Dasabhumaka, 26, 559. Varanasi, 252, 283. Digambara, 339. Vijna navadin, 218. Dinnaga (acarya), 14, 18, 28, 80, Vimuktisena (arya), 1, 54, 69, 77, 80, 89, 92, 164, 173, 278, 206, Dharmapala, 564. 300, 345. Dharmodgata Bodhisattva, 537, Vimuktisena (bhadanta), 1, 56, 69. 542, etc. Visvamitra, 159. Nagarjuna (arya), 120, 144, 177. Vairocanabhadra, 563. Nirakarajnanavada, 328. Vyakhya, 173. Nihsvabhavavadin, 389. Vyakhyayukti, 18. Pancavimsatisahasrika, 14, 30, Sadapraru dita, 26, 535, 557. 38, 40, 43, 45, 53, 55, 71, 82, Saddharmapundarika, 57, 110. 218.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALPHABETICAL INDEX. Sandhinirmocanasutra, 314. Samantabhadracaryanirdesasutra, 26. Sakarajnanavada, 329. Sankhya, 550, 553. Sundarananda, 61, 162. Subhadra, 129, 133. Subhuti, 26, passim. Suvarnaprabhasa, 135. Haribhadra, 563. 31
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ IV. WORDS AND SUBJECTS. | adhyatmaruparupasamjnin, 89, akathapurusa, 277. 521. akarteprayoga, 275. adhyatmasunyata, 149. akrta (prajnapadeg), 87. adhyatmababirdhasunyata, 89. akstajnata, 343. adhyasaya, 31, 51, 182, 353 akulina, 164. anantata, 328. aksana (8), 15. anantata (rupadinam), 155. agatisvabhava, 368 ananta paramita, 156. agrata, 78. anantasattvadhatu, 157. agradharma, 63, 128, 149, 402. anapeksata, 96 angulmala, 162. anabhinirvrtti, 106 icala (bhumi), 99. anabhinivesa, 45 cittata, 47. anabhinivesadyakara, 44. icintyajnana, 192, 345. anabhisamskara, 421. icintya karasa mjnanirodhapra- anabhisamskaraparinirvayin, 43 yoga, 305 anabhisamskrta, 87. jatasvabhava, 394 anabhraka, 201. ujanaka, 344 anavasthanaprayoga, 299 inu, 189 anavakarasunyata, 90. itavi, 165 anavalinata, 96. itimana, 456. anagatika, 247 atrptata srute, 96 anagamin, 42 atyantaniryana, 103. anabhogakaritra, 366. atyantasunyata, 90 anabhoganiryana, 103 adrstarthadarsakajnana, 344. anasrava, 76. advaidhikara, 143. anasvada visesa, 356 advayatathata, 370. anitya, 322 advayagambhirya, 438 anityakara, 285 ff adhikarana, 169. anityadivastvalambana, 44 adhicitta, 161. anidarsanacittajnana, 337. adhimukti, 353. animittaparinamanamanaskara, adhigamamahattva, 79. 240. adhiprajna, 161. animittopaya, 451. adhivacana, 37. aniyatagotra, 117, 341. adhiuila, 161. aniyatagotraka, 48. adhisthana, 26 anisritajnana, 342. adhvasamatajnana, 267. anuttara (prajnaparamita), 190.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALPHABETICAL INDEX. 33 anuttara (bodhi), 181. anutpattikadharmaksanti, 394. anutpada, 111 anutpadajnana, 496, 498 anutpadavyaya, 107 anupadhisesanirvanadhatu, 128. anupalabdhi, 387. anupalambhadrsti, 152 anupalambhakaraparinamana, 226. anupalambhayogaprasthana, 83 anupalambhasvabhava, 363. anupalambhopaya, 451. anupurvasamapatti, 502. anupurvabhisamaya, 24 anumodakam (cittam), 233. anumodana, 21. anumodana kara, 233 anumodanamanaskara, 249 anusaya, 172 anusasani, 117. anrtavacana, 407 antarlvayasaktivikalpa, 66. antarakalpa, 491. antaradvipa, 187. antarabhavaparinirvayin, 42 antardhana, 168 antarhita, 86. anyuna purnataviscsa, 350 anvayajnana, 150. anvayajnanaksanti, 150. apagata padamraksana, 457. apadasvabhava, 368 apara paryayavedaniya, 166. aparapratyayaprayoga, 277. aparigrahabhavana, 364. aparimanata, 155 aparyantata (rupadinam), 266. aprakirnavacana, 171. apranidhanopaya, 451 apranihita, 294, 421. apranihitasamadhi, 537 apratighatasvabhava, 368. apratipatti, 124. apratipudgala, 463. apratisthitamanasa, 136. apramana (prajnaparamit), 190. apramana (four), 164, 192. apramanacittajnana, 336. apramanavisayopaya, 453. apramanaprayoga, 299. apramanata (rupadinam), 155. apravyaharya, 286 abhavabhinivesavikalpa, 484. abhavasunyata, 91. abhavasvabhavasunyata, 91. abhijna (six), 192. abhijnavavada, 39 abhidharma, 201 abhidhya, 407. abhinivesa, 45 abhinirvstti, 100 abhinirhara, 250, 253 abhibh vayatana, 521 abhimana, 456. abhisamaya (five), 227, 365. abhisamayamarga, 293. abhisamayanupurvi, 173 abhisamskara, 254. abhisamskaravikalpa, 54. abhigamskaraparinirvayin, 43. abhyuhya, 37 abhyavakasa, 165 abhyavakasika, 457. amananata, 96. amanaskara, 115 Amitabha, 119. ayogaksema, 323 ayogaprayoga, 299. arana, 521. aranaviharin, 35 aranasamadhi, 47, 524 aranya, 165. ari (=klesa), 160
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 ALPHABETICAL INDEX. arupinah (skandhah), 66. | asasvata, 322. arupyadhatu, 242. asasticitta, 28. arupyavacaraklesa, 94 asesasaddharmalamhanaparyesti, arupyasamapatti, 293 95. arthakriyaka ritva, 234. asubhakarma (three), 166. ardhapluta, 43 asaiksa, 229, 439. arhant, 62. asaiksamarga, 67. alaksanajnana, 343. asaiksamargaprajnaptivikalpa, alika, 390. 71. alpecchata, 96. asvakarna, 186. avakirana, 90. asanskarajnana, 342. avatara, 164. asamsketa, 76, 137. avadhiprayoga, 306 asamskytasunyata, 90, avadhirana, 28. asaktata, 76. avaragrasunyata, 90. asaktav avavada, 39. avayavi, 189 asanklesa, 288. avavada (of ten kinds), 20, 37, asankhya, 156. 38, 42, 117. asankhyeya, 159. a vavada visaya, 37. asangajnana, 343. avavadaniyasyanupalambha, 37. asangabhavana, 364. avaskandasamapatti, 502, 503. asamjnasamapatti, 239. avacyata, 52. asama (prajnaparamita), 190. avikaraprayoga, 275, 305 asamacarya, 193. a vikalpajnana, 342 asamasama, 228, 347 a vikopanajnana, 342. asamasama (maha vidya), 176, avikita, 87. 191. aviksipta, 255. asamasamacitta, 79, avidyavikalpa, 65. asambhavatva (bodheh), 398. avinivartaniya, 298, 474 asamamvaharajnana, 35. avinivartaniyaprayoga, 301. asadharanakusalamulotpattigu. avipratisara, 95. na, 312 avisthita, 51. asara, 481. avici, 259. asura, 322 Avenikadharma, 295, 522. asthita, 51, 137. aveddhyaparihariprayoga, 305. asthira pratipatti, 124. avaivartikatva, 48. avaivartikabodhisattvasangha, 405. a-kara, 93. avaivartikalaksana, 405, 411. akara, 53, 273, 285, 403. avaivartikalingopaya, 453. akara (of rupa, etc.), 280. avyapadadicittata, 95. akara, 45. asabdadharmadesana, 141. akara (of a Buddha), 162.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALPHABETICAL INDEX. 35 akarasarvata, 105. akasa, 360. akasalaksana, 342. akrusta, 248. agantuka, 157. acchandikata, 216. &tman, 78, 106, 109 atmabhava, 181. atmabhinivesanirodha, 416. atmadivikalpa, 60. atmiya, 34. atmotkarsa, 97. adeyavakya, 171. adhara, 146. Adhara (pratipatteh), 20 adharadheyabhava, 154. adharavisesa, 354 adhyatmikayatana, 56. anantarya (five), 259. anantaryamarga, 177. anantaryasamadhi, 64, 513. anantaryapariccheda, 206. aninjya, 185. animitta, 360, 121, 438. animittavimoksamukha, 293. animittasamadhi, 537. apat, 170. aya (=vidhi), 50. ayavyaya, 50. ayata prajnaptivikalpa, 70. ayadvaravikalpa, 67. ayusman, 13. aragana (=seva), 99. aranasamadhi, 35. aranyaka, 457. arambana, 230. arambananantata, 155. arupyasamapatti, 192, 294. aropitarupa, 237. aryamarga prasthana, 82. Aryamarga pratisthana vikalpa, 66. Aryasatya, 251. ala pitukamata, 194-195. alambana (mrdunah ksantigata sya kusalasya), 58. Alambana (madhyasya murdha. gatasya k.), 55. alambana (mrduno murdhagata k), 52. alambana (mrdvagradharma gatasya k.), 61. Alambana (madhyasyagra dharmagatasya k.), 62. alambana (akaranurupa), 53, 77, 92, 93. alambana (adhimatrasyosmaga tasya kusalasya), 51. alambana (adhimatrasya mur dhagatasya k.), 56. alambana (madhyasya usmagata kusalasya), 50 Alambana (mrduna usmagata - kusalasya), 14. alambanavisesa, 353. alambanasvabhava, 364. alambyalambakasamatajnana, 39. alokakaritra, 359. alokalabdhah Samadhih, 64. avarana, 167. avesika, 283. asannabhisambodhaprayoga, 303. asvadanopaya, 151. asrayasiddhadosa, 389. asravaksayajnana, 228. aharika, 163. 1. Indriyavisayanigamanirodha, 415. indriyasrayabhutabhautikana garanirodha, 415. indriyagramanirodha, 415.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 Isadhara, 186. uttrasa, 71. utpatha, 165. I. U. Uccheda, 78. ujjanghala, 71. utkalita (samarudha), 72, 174. utkarsa, 491. utpadagambhirya, 434. utpadarthavikalpa, 67. utsaha, 95. ALPHABETICAL INDEX. udaraphalaparigrahaguna, 313. udgrahanabhajana, 297. uddesadesana, 176. uddesaduskarata, 276. uddesaniryanavikalpa, 487. uddesanivrttivikalpa, 481. uddesaprasthana, 83. uddesavacana, 175. uddesasvabhava, 363. Usara, 471. usma, 126. unminja, 339. upacaya, 149, 440, 441. upadesa, upadesana, 139, 187. upanaha, 171. upanidhyayati, 106. upanisat, 189. upalambhavikalpa, 66. upalambhasunyata, 91 upapadyavedaniya, 166. upapadya parinirvayin, 42. upaya, 396. upayakausala, 438, 448. upayakausalasambhara, 89. upaya paramita, 227, 310. upasika, 229 upeksaka, 522 upeksa, 76, 192 ubhayasunyata, 56 U. usmaga, 148. usmagatavastha, 64. usmagata, 401. E. Ekaksanabhisambodha, 25, 560. ekatmavikalpa, 68. ekadherana, 99. ekayana, 120 fl. ekalaksanatva, 271, 272. ekavicika, 42: ekasanika, 457. 0. ojah praksipta, 203. osadhi, 414. Ai. Aikantikasvabhava, 363. aikadhya, 229. Au Aurabhrika, 470. Ausadhi, 169 K Kathapurusataguna, 311. kalasutra, 259. kalaha, 416. kalpita, 338. kalpitabhinivesanisedha, 545. kalpitasvabhava, 536. kalyanamitra, 71. kalyanamitra ragana, 94. karuna, 192, 194. karunasambhara, 85. karmasastrtvasampat, 161. kasambakajata, 259. kadacitkatva, 157. kamadeva, 164. kamadhatu, 242. kamavijugupsana, 96.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALPHABETICAL INDEX. 37 Kh. G. kamavacara, 201. ksantigata, 61. kamavacaraklesa, 94. ksantiparamitasannaha, 81. kaya (bhagavato) prajnaptika, ksanti (of three kinds), 253. 556. ksitisestarajnimarananivedano. kayatraya, 25. paya, 71. kayaparisuddhi, 60. ksiprabhisambodhopayaksiprabkayasaksin, 143. hijnataviseza, 350. kayadisarvakarasuddhi, 60 karanakaritra, 361. karanatmavikalpa, 68. kha:liraka, 186. karitraduskarati, 276. khadga, 130. karitravikalpaviveka, 475 khallaka, 2:22. karitra (ilharmakayasya), 532. karyakaranabhava, 273, 285 ff. ganana, 156. kala, 310. gatikaritra, 361. kilasa, 320. gambhiraprayoga, 299. kilasi, 320. gambhirarupa, 421. kilakila, 283. gambhirata, 422. kulamatsarya, 97. garbholika, 541. gambhirya, 272. kuta, 251. gonika, 540. kubera, 116. kuru, 187. gotrasamarthya, 29. kusalacarya, 193. gotra, 74, 75. kusalamulasamudanayana, 94. gotrabheda, 75. krtajnata, 95. gotrarthavikalpa, 67. kstajna, 121. godaniya, 186. krochracirabhisambodhaprayoga, gaurava, 95, 353. 300. gupti, 167. krtarthadharatmavikalpa, 68. giddhi, 203-204. kaukstya (vipratisirita), 50. gldhrakuta, 18, 136. klesa (16), 94. grama, 319. klesamarsana, 97. grahakavikalpa, 44. klesalingavivekasvabhava, 362. grahakavikalpa, 142, 475, 476, klesavivekasvabhava, 362. 483, 486, 508. klesanimittaviviktasvabhava, grahakarvaya, 101. 362. grahyavikalpa, 44, 142, 475, 505, klesanirjayakaritra, 174. krodha, 171. grahyagrahakavikalpa, 501. ksana, 493. grahyadvaya, 101. ksayajnana, 498. grahyakaravijnapti, 489. ksayasamjna, 441. Ch. ksanti, 85, 128, 149, 353, 402. ghanta, 180. 506.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 ALPHABETICAL INDEX. | jayoddesa, 80. jiva, 78. jivitantaraya, 175. jnati, 200. jnana, 92, 105. jinaparamita, 227. jnanasambhara, 89, 366. jnanajneyasamata, 272. jnanasampat, 100. jnanaloka, 391, 392. jneyagambhirya, 437. joeyavarana, 499. jnevavaranapratipaksa, 287. T Catasrah parsadas, 196. catura pramanabhinirharana, 94. catura pramanaprasthana, 83. caturvarnyavisuddhi, 164. catuhsatyakara, 124. carana, 160. carati, 106. caritavin, 305. carya, 112. caryagambhirya, 437. caryapratipanna, 474. caturmahadvipaka, 186. citta, 46, 346. cittam acittam, 46. cittakarmanyata, 37. cittaksayakarajnana, 333 cittajnana, 332. cittaparisuddhi, 60. cittaviksepajnana, 333. cittasamsthiti, 473. cittasanksepajnana, 333. cittotpada, 20, 29, 30, 31, 32. cittonminjitadjnana, 339. citratva (vinanasya), 377. citrikara, 205. cintamayajnana, 35, 148. cetana, 346, 442. caityabhuta, 179. cailonduka, 542. Tattva, 59. tattvarthaikadesapravista samadhi, 64. tattvikarupa, 237. tathagata, 62, 153, 181. tathagata (pratityasamutpanna), 547. tathagata (tattvika), 547. tathagata (svabhavika), 547. tathagatakaya, 206. tathagatanupalambhasvabhava, 393. Ch. Chanda, 289, 353. chandika, 265. chinnavartman, 226. tathagatakarajnana, 339. tathagatatva, 207. tathata, 340, 369. tathatakara, 295. tathataprajnapanajnana, 340. tathatagambhirya, 436. tapana, 259. tarakopamakalpa, 491. Tara, 193. tirvagyoni, 322. tirthya, 195. tlvrapratipattivisesa, 352. tusti, 96. tulapicu, 353. tyaga, 353. J. Jagat, 132. janapada, 319. janayitritva, 332. Jambudvipa, 186. jalpa, 111.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALPHABETICAL INDEX. 39 trsna, 289. duhkhe dharmajnanaknanti, 151, trana, 179. 154, 348, 412. trayastrissatkayika, 246. duhprajna, 241, 219. trimandalavisuddhi, 82, 198. durangama (bhumi), 98-99. trimandalavisuddhiprasthana, 83. desyadarsakadarsana, 344. triyana, 117. dsstadharmasukhaviharamarga, trisarvajnatabhavana, 304. 294. trisahasramahasa hasra, 188 drstadharme samah, 43. traicivaraka, 457. deyadayakapratigrahakanu paltraidhatukaparyapannaparinama. ambha, 81 namanaskara, 242. desanirupanaguna, 309 tryadhvasunyata, 103. desana, 139, 211, 429 desanadharma, 192 desanabhinirhara, 429. daksiniya, 128. devaputramarabhanga, 160 dandin, 273. dosa (prayogantarayakara), 316. damanakaritra, 174. daivamanusivipat, 167. darsanamargavavada, 40. daivamanusam karman, 167. darsanmargaksana, 281 ff. daivika, 321 darsanamargavikalpa, 67. daivi vipat, 166 darsanaprahata vyaklesa, 94. dravyaprajnaptisatpurusa, 24 darsanabhumi, 100. drastradyatmavikalpa, 68. dasakusalakarmapatha, 191. dvicandra, 92, 389. dasakusala, 97. dvipa, 186. dana (vividha), 244, 253. dvisahasralokadhatu, 187. dana (dharmasya), 96. dveza, 109 danasambhara, 85. dana paramita, 81. Dharma, 181. durbodhata (pr. par.), 272, 273. dharmakaya, 181, 205, 217, 429, duskarakaraka, 363. 496, 522, 560. duskaracarya, 108. dharmakayaparinispatti, 206. duskarasamjna, 108. dharmakayabhisambodha, 520. duskarasvabhava, 362. dharmacakra, 251, 252. dharmacakrapravartana, 228. duskuhaka, 202. dharmacakramudra, 14. duhkhasatyakara, 286. dharmacarita, 185. duhkha, 251, 291, 322. dharmajnana, 150 duhkhanirodha, 251. dharmajnanaksanti, 150. duhkhasamudaya, 251. dharmata, 112. duhkhe anvayajnana, 151. dharmato buddha, 188. dubkhe dharmajoana, 151. dharmadesana, 141, 149, 211 duhkhe anvayajnanaksanti, 151. | dharmadusaka, 259 Dh.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALPHA BETICAL INDEX. dharmadaisikatva, 160. dharmanidhyanaksanti, 348. dharmadhatu, 421. dharmabhanaka, 211. dharmamegha (bhumi), 100, 112. dharmasrotahsamadhi, 538. dharmasamata, 98, 99. dharmadharmadyanupalambha prayoga, 305 dharminusarin, 56. dhatu, 138 dhatuprajnaptivikalpa, 70. dharayita vya, 48. (haranssambhara, 93. dharmakathika, 175 dharmasravanika, 142 dhivara, 470. dhutaguna, 409 dhutasan leh hasevana, 96. dhyana, 191, 253, 294. dhvanaparamita, 310, 461 dhyana rupyasa mapattivyavas thanaprasthana, 82 niyata, 129, 229. niyatagotra, 75, 129, 145. niyata vedaniyakarma, 178. niyatilabhaguna, 313. nirantaraprayoga, 302. niro Ihasatye akara, 287. nirakara (jnana), 38, 205. nirudhi, 473. nirodhagambhirya, 435. niroolha, 60, 165, 166, 167 nirodhadharmin, 435 nirdesadesana, 176. nirodhakara, 125. nirodhe dharmajnanaksanti, 414. nirmanamarga, 294 nirmita puspa, 146 [479. nirmananvayakartsvikalpapoha, niryana, 102. niryanapratipatti, 81, 102. niryanaprayoga, 302. niryanavikalpa, 482. nirvit. 96 nirvidakara, 125 nirvana, 57, 128, 1-14, 421. mirvedhabhagiya, 20, 57, 173. nivrtipaksadhisthanagrahyavi kalpa, 475, 481. nisedha, 51. nisyanda phala, 182, 255. nivesika, 283. nihsattva, 289. nitisvabhava, 385 ff. nitartha and neyartha, 121. netri, 185. noilghatitajna, 320. nrtya, 188. nairmanika, 25, 26. naisadyika, 457. nyunatadhigamavikalpa, 481. nagara, 319 namanaharitra, 174. nananaya, 121 naman, 254 namakaya, 495. namarupavikalpa, 66. namatika, 457 naraka, 32:2 nasa, 107. nasita, 86 nikayagrantha, 260 nikayabhiksu, 364. nityasyarthakriyaviraha, 147. nitya kara, 285. niminja, 339. nimitta, 55, 405 nimindhara, 186. P. Paksapratipaksavikalpapoha, 479.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALPHABETICAL INDEX. paksin, 395. pancacaksu, 39. pancacaksuravavada, 39. pancadasaksana, 150, 151. patralekhadivinyasa, 46. padakaya, 495. padartha, 57. paratantra, 338. paratantrabhiniveganisedha, 546 parapratyayaga mitvavikalpa, 481. parabhavasunyata, 92. paramirtha, 251, 386. paramarthasunyata, 90. paramarthaprayoga, 304. parayana, 179. parayanakartra, 358 paravajna, 97. parikarmabhutadharma, 94 parinama, 155, 236. parinamana, 21 parinamanakriya, 210. parinamanamanaskara, 225, 246. parinamaviparyasa, 232 parinayakakaritra, 359. parinirvana, 130 ff. parinispanna, 338. parinis pannabhinivesanisedha, 546. parittibha. 248. parityaga, 76. paribhasita, 248. parisisthajnana, 560. parindana, 560. parusa vacana, 407. paropakrama, 175. paryanuyoga, 47. paryavaptavya, 48. paryayadesana, 175. paryesanakrama, 535. parsat (mahasravakanam), 14. palaganda, 318. pascatkhalubhaktika. pamsukulika, 457. pa padesana, 458. papamitra, 71. paramarthikasamjna, 240. paramarthikadharma, 106. paramita, 6, 10, 227. pAramit (mukhy%), 167. paramitarthavikalpa, 67. paramita sarvadharmanisrita, 113, 114. pisuna vacana, 107. punya, 237. punyakriyavastu, 233. punyajna nasambhara, 182 punyasambhara, 93, 366. pudgala, 13, 78, 97, punaruktadosa, 70, 80. purusakara, 36. purusadamyashrathi, 161. purusa visezavedlaniyavisesa, 944. pujyatakaritra, 177. purvaksanajnana, 205. purvanta, 155. paindapatika, 457. prthagjana, 65. prthagjanadharma, 1115. prakarsaparyantadhigama, 453. prakasyate, 159. prakrtiviviktata, 271. prakrtisunyata, 91, 415. prakrtisthagotra, 75. pranidhana, 29. pra nidhana paramita. 227. pranidhijnana, 522. pranidhiparamita, 310. prajnapti, 51, 69, 148, 257. prajnaptimatra, 51. prajna paramita (is not abhava), 2, 58. prajnaparamita, 227. [171. prajna paramita(-dosa pratipaksa),
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 ALPHABETICAL INDEX. prajnaparamita, 39, 59. pratityasamutpadakara, 295. prajiaparamita (niruttara), 190. pratyaksa, 177. prajnaparamita (jnanam adva. pratyaya, 394. yam), 153. pratyekabuddha, 128, 138. prajnaparamitalambana, 28, 41. pratyeka buddhamarga, 141. prajnaparamita-a parisranti, 41. pratyesaka, 145. prajnaparamitapratipatti, 41. prathamaphalapratipannaka, 42. prajnaparamitavihara, 113. prathamayanasamprasthita, 474. prajiaparamitsikse, 184. prabhakari (bhumi), 96. praj7a paramitaoraya, 41. prabhavyate, 159. prajna paramitapastaka lana, prabhedajnana, 342. 220 fi. pramana (three), 27, 168. prajnaparamitasamata, 81. pramudita (bhumi), 94, 95, 399. prajnasambhara, 85. prayoga, 261, 277. prajna prahina, 219. pra vivikta, 457. pratapa, 259. pravyahara, 139. prajnacaksuh, 253. prasada, 182, 312, 354. pratikarmavibhaga, 329. prasthana, 82. pratiksepa, 298. prasthanapratipatti, 80, 82. pratijnayatharthasampadanagu. prasthitipratipatti, 20. na, 312. prahanamahattva, 78. pratijnarthanispatti, 95. prahanamarga, 294. pratipaksa (of four kinds), 24, prahanasampat, 160. 45, 101. pradesikakaritravikalpa, 482. pratipaksasambhara, 101. pradesikasunyata, 144. pratipattisara, 208. pradurbhava, 159. pratipattabalasampat, 160. prapti, 110, 111. pratipattyavavada, 38. prarthana, 30. pratipattivaikalyavikalpa, 481. priti, 55, 312. pratipannaka, 128. preta, 322. pratibandha, 381. prema, 354. pratibandhabhava, 392. pluta, 43. pratibhana, 27, 111. Ph. pratibhatu, 78. prativarnika (prajnaparamita), | phalaratnadanaprayoga, 305. 218. phalavisuddhi, 263. pratisandhiksana, 497. pratisedha, 50. pratipadananupurvi, 75. bala, 228. pratityasamutpada, 153, 218,497. balakaya (caturanga), 196. pratityasamutpada dharmata, 58. balaparamita, 227. pratityasamutpada prajnaptivika- balakara, 299 ff. Ipa, 70. bahirdhasunyata, 56, 89. B.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ bala, 65, 392. bahyavitaraga, 161. bahyayatana, 56. bahyartha, 498. Buddha, 28, 100, 162, 181, 205. buddhakaraka dharmah, 110. bhavanus. buddhakusalamulasva mrtiparinamana manaskara, 228. buddhakrtya, 243. buddhaksetra, 445 buddhayana, 399. buddhatvakara, 296 ALPHABETICAL INDEX. buddhaksetrasamsuddhi, 60, 96. buddhatva, 106. buddhatvadisiksa, 148. buddhatvadhigama, 558. buddhatvamarga, 294. buddhapratyaksikaranaguna, 308. buddhanubhava, 36. buddhanujnataparinamanamana skara, 242. bodhisattvadharma, 110. bodhisattvaprativarnika, 460. bodhisattvamandala, 460. bodhisattvaparyantata, 104. brhatphala, 201. brahma, 258. brahmakayika, 201. bhavagra parama, 43. bhavabhava. Bh. Bhandana, 416. bhagnaprsthibhavati, 40. bhadrakalpa, 491. bhava, 78. bhavabhinivesavikalpa, 484. bhajanaloka, 328. bhava, 107. bhavasunyata, 91. bhavabhava, 398 ff bhavana marga, 21, 94, 174, 179, 264, 422, 429, 430, 431, 502. bhavanamarga (anasrava), 250 bhavanamargaprakarabheda, 424. bhavanamargajnana, 148 bhavanamargaprajnaptivikalpa, bodhi, 431. bodhisatta, 19, 29, 79, 204. bodhidvaya, 119. bodhimanda, 178. bhratrsamjna, 109 bodhisattva, 27, 37, 73, 74, 76, bhrantam jnanam, 381. 104. bhrantatva, 235. bhrantam vijnanam, 207. bhranti, 231. 43 67, 71. bhavanamargavikalpa, 67. bhavanamargastha vaivartikala ksana, 420 bhavanamargavavada, 40. bhavanamargadharatmavikalpa, 68. bhutakoti, 302. bhumi, 97, 558. bhumi (eight), 48. bhumisambhara, 93. bhesaja, 414. M. manana pattisthana, 458, 459. manaskara, 113 manas, 171. manahprasada, 241. manusya, 16 marana, 164. mahati krpa, 95. mahati, 140. mahatta, 154. mahadgatacittajnana, 336.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 ALPHABETICAL INDEX. mahallaka, 355 mahakaruna, 132, 473. mahakarunaprayoga, 109. mahanimitta (eighteen), 393. mahapunyodaya parinamanaman askara, 243. mahaujaska, 203. mahaparinirvana, 245. mahabo:lhi, 489, 194. mahamantrin, 194. mahamatraka, 194. mahayana, 82, 102, 304. mahayanam abuddhavacanam, 260. maha yanalharmasaigraha, 94. mahararurava, 259. maharthataguna, 309. mahavakya, 138. mahavidya, 176, 190. mahasunyata, 90. mahasattva, 27, 78, 83, 225. mahesakhya, 208. manava, 159. mata, 153. matuh puja, 181. matuh sravana, 197, 240. matradisamjna, 108. mana, 97, 456. manusi vipat, 166. manatimana, 456. maya, 143. mayakara, 230. mayapurusa, 59. mayopamas sattvah, 113. mayopamatva, 207. mara (Devaputra), 164, 196, 306. marakarma, 457, 459. marakayika, 164. maradosa, 72. marasaktivyaghata, 307. . maradhisthita, 475. marga, 169-172, 290, 221. margasatye 'akara, 287. marge 'nvayajnanaksanti, 417. marge dharmajnanaksanti, 416. margajnatakara, 288. margajnata, 21, 22, 141. margajnatavisuddhi, 263. margakara, 125. margivadharanavikalpa, 187. marsa, 190. mitavacana, 171, 107. mithyajnana, 113. mithyamana, 456. middha, 248. mukti, 69, 70, 180. mudita, 192 muhurta, 193. murdha, 126. mirdhabhisamaya, 24, 429, 560. murdhagata, 58. murdhaga, 149, 4021. murdhavastha, 64. mulapatti, 459. mrduvacana, 171. mrdusmalam bana, 45. moksabhagiya, 345, 346. meru, 186, 187. maitri, 142, 164, 172, 195. maitreyasamadhi, 225. maitreya (coming Buddha), 225, 279. Y. yaksaruta, 138. yathabhutasamjnin, 240. yathavastusabdaprayoga, 158. yuganaddhasambhara, 80. yugandhara, 186. yoga, (=samadhi), 49. yogam, 49. yogijnana, 177. yogin, 392. yogipratyaksa, 392.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALPHABETICAL INDEX. 45 | lokasunyatajnapa kajnana, 345. lokavit, 161. lokavalokana, 161. lokottara, 76. lokottara marga, 294. lola, 470. laukika, 76. S. R. raksa, 107. rakna varanaguptayah, 170. rana, (=klesa), 47. ratnatrayavavada, 39. raga, 231, 289. rasi, 77, 91, rasyarthavikalpa, 67. rastra, 319. ruta, 138. rupa, 52, 53, 58. rupakaya, 144, 181, 207. rupana, 45. rupadhatu, 242 rupanimitta, 60. rupaditathata, 153, 421. rupadiprayoga, 274. rupadinivrtti, 405. rupadivisuddhi, 263. rupadisv asangaprayoga, 275. rupadisunyata, 126. rupadiskandhavikalpa, 65. rupanityata, 219. rupadyanityatadiprayoga, 274. rupaparyantata, 104. rupavacara, 201 raurava, 259. Sakra, 116, 131, 190, 195, 366, and passim. sanda, 164. sabda, 50. sarana, 179. saranakaritra, 357. sarira, 280. saradya, 36, 200. sasvata, 78. sasvatocchedantadvaya, 66. sasta devanam manusyanam ca, 102. sastrtvasampat, 160. siksana, 38. siksa, 101 siksaya aparityaga, 96. siksitavya, 48. sivika, 320, siksitukama, 18. sila, 9.5 silapatraka, 181 sila paramitasannaha, 81. silasambhara, 85. suddhi, 77. subhasubha, 294. sunya, 127 sunyata, 87, 159, 166, 189, 291. sunyatagara, 105. sunyatalambana, 93. sunyativirodha, 98, 99. sunyatarthavikalpa, 67. sunyatasunyata, 90. I sunyatavimoksamukha, 293. laksana, 59. laksanasunyata, 91. laksya, 59. laksyalaksanasamsthiti, 59. langa, 470. layana, 179. lalla, 470. lava, 493. linga, 405. lokajnana, 332. lokanirodhajnana, 315. lokapala, 159. lokasunyata karajnana, 345. okasunyatasucakajnana, 345.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 ALPHABETICAL INDEX. sunyatasamadhi, 530. sobhana, 161. sodasaksana, (darsanamarge), 150, 151 saikga, 161, 225. saiksya 7, 8, 25, 39. sraddha, 397. sraddhanusarin, 56 sravanabhajana, 297. sravika, 118, 138. sravakapitaka, 49. sravakabhumi, 100, 128. sravanika, 321, 322. sripattabandha, 179. srutamayajnana, 35, 148. srestagrata, 225. srota-apattiphala, 220. srota-apanna, 42. V. vajrakila, 188. vajrapani, 414. vaktstvasam psat, 160. vanasa, (Tib. nags gnas), 96. vartamana, 332. vastudharma, 142. vastupariksamarga, 292 vastubhaga, 235. vastusarvata, 105. vastupalambha, 101. vastvakara, 224. vasita, 10. vikalpa, 147. vikalpitarupa, 53. vigatara gacittajnana, 334. viksepa, 140. vicara, (of prajnap.), 27. vicikitsa, 407. vijnptimatrata, 499. vicchandana, 73. vijnana, 392. vijnanapra bandhoccitti, 175. vitarka, 35. vidarsanasambhara, 85. videha, 186. vidya, 160, 414. vidhana, 50. vinataka, 186. vinaya, 261, 302. vinasa, (prabandhanityata), 60. vinita, 229. vineya, 131. vipaksa, 45. vipaksata, 208 ff. vipaksapratipaksavivekasvabha va, 362. vipaksavyavrtti, 385. viparinamadharmata, 322. viparitapratipatti, 124. viparyasa, 97. vipakanirodha, 415. vipa kaphala, 182. vipulacittajnana, 336. viprsthibhavati, 40. vipratipatti, 513. vipratisarita, 50. vibhava, 78. vibhavani, 366. vimati, 107. vimana, 187. vimala (bhumi), 95. vimuktijnanaskandha, 227. vimuktimarga, 177. vimuktiskandha, 227. vimoksa, 521. virodha, 331. viragakara, 125. virudhaka, 166. viviktata, 271, 477 ff. vivikta parinamanamanaskara, 237. vivrdhi, 463. visanin, 273. visikha, 320.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALPHABETICAL INDEX. 47 visuddhi, 262, 263. visuddhiprayoga, 306. visuddhinairyanikamarga, 293. visuddhyutpadadivikalpa, 67. visesaparinamana, 225. visesamargaprajnaptivikalpa, 71. visesalaksana, 346. visayasthiti, 53, 93. visnu, 322. visthita, 51. visamyogapraptikaranatva, 417. virya, 95, 253, 353. viryaparamita, 81. viryasambhara, 85. vedana, 52. vaddhalokasamadhi, 64. vaijayanta, 310. vaisaradya, 228. vaisaradyakara, 295. vyanjanakaya, 445. vyavada naprayogavikalpa, 76. vyaya (pratisedha), 50. vyavasayikamarga, 292. vyavahara, 69, 158, 258. vyakarana, 62. vyakaranala bhaprayoga, 300. vyapada, 171, 407, 408. vyavadharana, 47. vyasanga, 216. sanstava, 97. samsthana, 319. samhata, 259. sakndagamin, 42. sankalanacitta, 28. sanketa, 158. sanklesavyavadanajnanavikalpa, 66. sanklesakaratmavikalpa, 68. sanga, 267. sangha, 181. sancintyabhavadana, 99. samjiva, 259. samjna, 69, 257. samjnanirodhajnana, 345. sa mjnaviparyasa, 231, 236. samjnaveditanirodha, 294. satkayadssti, 152. satkaragurukaramananapujana jnana, 343. sattva (bodhyatmaka), 399. sattva (bodhi), 27. sattva, 78, 97. sattvanikaya, 77. sattvaloka, 328. sattvaviviktata, 115. sattvacintyata, 115. sattvanantata, 156. sattvana bhisambodhanikata, 115. sattvarthaniryana, 103. sattvarthapratipattiguna, 313. sattvasadbhavata, 114. sannaha, 363. sannahapratipatti, 20, 80. santirana, 231. santrasa, 71. sapta parvata, 286. saptaratna, 184. saptavidhakhyatijnanaprayoga, 277. samacarya, 193. Sadvikara, 393. sadparamitaparipuri, 500. satparamitaprasthana, 82. S. samlina, 216. samvedana, 379, 380, 381. samsaranirvanapratisthana, 266. samsaranirvanasamata, 439. samsara parikhedita, 96. sansaroddharana, 133. samskara, 52. samskrta, 76, 137. amskrtasunyata, 90.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 ALPHABETICAL INDEX. samajna, 69, 257. sarvajnatavisuddhi, 263. Hamata, 103, 278. sarvajnatikara, 294. samata (of samsara and nirvana), | sarvajnatacitta, 79. 23. sarvata (dve), 62. samata (sarvabuddhanam), 17. sarvatragajnana, 344. hamata (of sattvas and Buddhas), sarvadharmatathata, 370. 16. sarvadharmabhavana, 304. samantaprabha (bhuni), 799. sarvadharmaviveka vihara, 490. samanvagata, 49 sarvadharmavivekasa madhi, 558. samanupasyati, 62. sarvadharmasunyata, 91, 150. samanupasyami, 50. sarvadharminupadanasa madhi, samadhi, 81, 396. 61 samadhiparikarmamarga, 292 sarvadharmanupalambhavihara, samadhiraja (samadhi), 15. 490 samaya, 158 sarvadharmasamatasamadhi, samudaya, 289. 558. samudaye 4 ksanas, 155, 164. sarvasattvacittacaritajnana, 338. samuda yasatye akara, 287 sarvasthanacyuta, 43. samudaye dharmajnanaksanti, sarvasvaparityaga, 94. 413. sarvakarajnataniryana, 107. samudagamavisesa, 352. sarvacarajuata viuddhi, 203. sanaudagamavikalpanisedha, 479 sarvakirajnataprasthana, 83. samudanita (gotra), 75. sarvakirabhisambodhi, 23, 285, samuddesa, 20, 77. 560. samparigraha, 71 sarvakarasvarupaprativedhasamparigrahabhavavikalpa, 481. karijnana, 152. samparigraha visesa, 355 sarvarthanupalambhabhavana, samprasarana, 229. 177. sambuddha, 67. sarvaryapudgalasangrahavisesa, sambharapratipatti, 20. 319. sambhinapralapa, 407. sarvanasra vadharma paripuri. sambhogakaya, 212. guna, 311. samyagabhisamay a prayogika- sarvastisantyaga, 96. marga 293. sambhoga (kaya), 25, 26. samyaksambuddha, 160. sahadvipa, 186. samyaksambodhi, 49. sahapati, 116. samyaksambodhyasannibhava- sakalyavisesa, 354. guna, 308. sakalyagrahana, 327. samyaksa mbodhikaritra, 176. sakara, 205. saragadicittajnana, 334. sakarajnana, 38, 207. sarvajnajnana, 298. sakaranirakarajnana, 156. sarvajnata, 181, 327. sadhumati, (bhumi), 100.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ ALPHABETICAL INDEX. saphalyavikalpaviraha, 479. salohita, 201. samanyalaksana, 331. sara, 481. sarathibhava, 161. sasrava, 76. sahasracudika, 187. sita, 187. sukarasamjna, 108. sukhallikatva, 39. sukhakaritva, 357. simhanadanadanata, 517. simhavijrmbhitasamadhi, 15, 502. svapnajnana, 546. svapnopama, 143 svabhava, 389. sugata, 161. sudarsana, 186, 208, 398. sudurjaya, (bhumi), 97. sudharma, 208. suksmasakti, 271. sutra (--vyakhyana), 18, 45. sutradidharmaprakasana, 98. sutrantapitaka, 261. surya sapta, 259. sena, 415. skandhaprajnaptivikalpa, 70. stupa, 179. stobha, 217. styana, 248. sthamaprapta, 349. sthita, 51, 137. sthitihetuvaikalya, 130. snigdhavacana, 407. sthambitattva, 166. sthamaprapta, 349. sthanagamanajnanavikalpa, 482. smarana, 396. smrti, 172. svatantratmavikalpa, 68. svadharmopanisrayajnana, 343. svaparapunyakriyasamata, 247. svabhavalaksana, 362. svabhavasunyata, 91 svayambhu, 139. svayambhvakara, 296. svara, 157. svalaksana, 331. svasamvedana, 205. svasamvedanapratyaksa, 207. Svadhigamavikalpanupalambha, 479. Svabhavikakiya, 25, 26, 521. 49 H. hata, 86. hitakaritra, 357. hitavacana, 407. hri, 96. hetu, 394. hetudharma, 384.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ CORRIGENDA AND ADDENDA. D. 1, 1. 6 gaNino. p. 5, 1. 13, pratipAdyasaMta'; I. 25, sarvaprakAraM. p. 6, I. 3, in all mss. zAsitA; but it must be zAsitrA; 1. 19, zrotra; l. 22, parinirvate. p. 7, 1. 2, Fatfadeg ; for stay here and ad l. 5, N rightly saGgAtadeg : 1. 8, here also N has rightly saGgoti ; 1. 9, sic. MSS. but I propose : buddhavacane'buddhavacanaM prakSiptaM; l. 15, pradezAntare "; 1. 24, zravaNa . p. 8, 1. 6, read dezanAyAH ; 1. 9, kAdacitkatvopa"; I. 12, prati kAru ; l. 16, zrotra . p. 9, 1. 5, read yathAbalaM; 1. 8, so A but N better darzayan ; 1. 15 but N ityA! ; 1. 21, jinajananau . p. 10, 1. 2: for aludirula it must be a ; l. 7, read laTa; 1. 9, it must be tadanantaramadeg; I. 16, so A but much better N baddhe dharma tathA majhe. p. 11, 1. 7, real with N lokamya lokaH . p. 12. 1. 3, real pari sa' : 1. 5, bhavama'. 1. 14, stop after praptatvat. p. 14, 1. 21, N reads prajJapya ; l. 22, it should be as the reading of N : paryavegAAtitaTitatvAdi . p. 15, 1. 1 and 14, read samApadya 1. 15 and 23, jinadeg; 16 mayabhideg; 1. 18, for tatra te we must read as N tatra tyasadeg; l. 20, bhagavato. p. 16, 1. 15, read with N and T puSpAdauni ; 1. 21, sarvatho. p. 17, 1. 11, bhagavataH ; 1. 12, nimittopaladeg; 1. 13, gurvAyattatayA; 1. 19, lyAbAdhatA. p. 18, 1. 18, N sasAkSika; 1. 20, read with N padArthaH sAnu. p. 19, 1. 3, jAnAyAdau ; l. 4, mArgajJatA; 18 (karika 5, 8), mUrdhaprA. p. 20, 1. 3 and 4, nirvedha ; l 5, but N : pratipatterAdhAreNa which is the right reading as evidenced by karika 6; 1. 5, khabhAvenaiva. p. 21, 1. 4, bhavya.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 CORRIGENDA AND ADDENDA, p. 22, 1. 11, pAratantroNa ; l. 14, jina'. p. 23, 1. 20, saprayoga; l. 22, samatA bhavadeg. p. 27, . 13-14, N reads janavat . p. 28, I 5, but N much better zracintA; l. 13, prajJA . p. 29, 1. 3, read bhagavatA''mantraNA ; 1. 10, read with N vistarataH ; 1. 18, gantukAmasya...... paNDitaH is a sloka; l. 23, hArtho'tha . p. 30, 1. 14, read with N and Tib.: sUtram / tatra . p. 31, 1. 11, but N regularly degtadAtva; 1. 14, read Azaya . p. 32, 1. , read kSepeNa ni; 1. 21, dharmAdAna p. 34, 1. 22, read yuktamuktA. p. 38, 1. 20, read with N degmitayostatathA; 1. 23, tAyAM na . p. 40, 1. 11, dezanA bhAvanA. p. 41, I. 14, so even N, but it must be parAmarzaNAt . p. 42, I. 15, ekaika; 1. 23 and 24 nirvAyau ; l. 24, prAptAvapapadyapari'. p. 43, I. 1 and 2 nirvAyau . p. 44, 1. 16, praripazthi. p. 46, 1. 18, danda must be taken away after ggfatfu. p. 47, 1. 2, kalpyante. p. 52, 1. 12, bhagata ; 1. 22, rUpaNAla'. p. 53, 1. 18, degmevaMvidho. p. 68, 1. 8, read grAhakavikalpa . p. 72, 1. 7, tadvichanda'. p. 75, 1. 20, 'marthAnu. p. 78, 1. 20, so mss. but it must evidently be satkAyaH . p. 80, 1. 24, ttirda. p. 81, 1. 13, jJatAdharmANA'. p. 83, 1. 9, jJatApra. p. 84, 1. 2, dayA dA'; l. 19, nirvApaNa . p 86, 1. 22, nabhiniI. p. 87, I. 1, jJatAgaga p. 90, 1. 7, but Tib. reads : vikalyAprahA' which is the right reading; I. 21, madhyaparyavasAnAntaiH. p. 92, 1. 11, after alambate a must be understood. p. 94, 1. 6, rightly N dRSTidRripa0.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ CORRIGENDA AND ADDENDA. 53 p. 96, 1. 5, the danda is to be placed after kRtA karika 55, d. 'navalaunAnapekSate. p. 97, 1. 4, vibandha; l. 11. jayan . p. 99, 1. 17, hyphen must be taken away : 1. 20, degbhijJAkroDa. p. 100, 1. 11, read naiSkamyabodhirakSANAM guNapUrezca sampadaH . p. 102, 1. 2, read tAveto. p. 106, 1. 15, read "trAbhinideg. p. 107, 1. 6, read nanveka , 1. 16, bhAvanAsa. p. 108, 1. 12, caryA virudeg. p. 109, 1. 17, vaidhurya . p. 112, 1. 19, read 'dhuryeNa ; 1. 21, "dhaura. p. 117, 1. 14, degpAditabodhi . p. 118, 1. 20, but better according to Tib. yathoktAvi. p. 120, 1. 17, saMbhRtya . p. 121, 1. 2, after dadAsi full stop; 1. 8, zitA'niya'. p. 125, 1. 3, nividA. p. 128, 1. 23, prati ni". p. 131, 1. 2, but according to Tib. it must be kAraNaprakarSAprakarSAbhyAM . p. 132, 1. 13, vazyaMtayA . p. 134, 1. 20, read yuktyAga . p. 135, 1. 16, bhAve nA. p. 142, 1. 8, jJAnaM kha; I. II, no hyphen after degbuddhA . p. 143, 1. 1, so A but it must be degttvikaM; N has here a lacuna. p. 149, 1. 7, degrthamadhyA'. p. 150, 1. 3, kAkA . p. 151, 1. 23, sAkSAt . p. 154, 1. 6, rUpAdi ta. p. 157, 1. 9, vA he. p. 158, 1. 4, degduratvAdAdi. p. 160, 1. 2, manomaune'. p. 162, 1. 15, vArSa. p. 165, 1. 2, degsyApra.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 CORRIGENDA AND ADDENDA. p. 167, 1. 13, khabhAvAyA; l. 19, after iti a danda is necessary. p. 170, l. 24, jAparasa'. p. 174, 1. 23, read with N and Tib. dhimAtrAdhimAtra. p 176, I. 11, thanAntarA . p. 177, 1. 13, vastu pa . p. 179, 1. 21, read with Ti). yathAdhimo. p. 198, l. 19, degniryAti . p. 205, 1. 24, tasyAvi'. p. 209, 1. 4, read tpattiM prati . p. 210, I. 21, parauttA. p. 215, 1.5, but the following suggests prathamAM . p. 227, 1. 12, sarvA. p. 231, 1. 22, read gagAdivi. p. 23:3, 1. 13, vastu sarva . p. 241, 1. 8, double comma after: "palambha. p. 243, 1. 7, read kSayAbhA". p. 254, 1. 20, read dUrIkaragA . p. 265, 1. 6, trAdhimA . p. 970, I. 14, "haNAnimi'. p. 272, 1. 9, reud prakRtiryatAprakRtiriti; l. 15 nd 21 kAkA. p. 276, I. 18, duSkaratAsa; 1. 22. prAtyAp. 278, 1. 15, dividle rUpAdi pa', nIlAdi ni". p. 279, 1. 4, after paramita hyphen. p. 281, 1. 10, read nupali . p. 283, 1. 20, degkilA pra. p. 285, 1. 19, tAkhabhA'. p. 287, 1. 17, pratipattyAkA'. p. 289, I. 15, samudayastri; 1. 18, degrikalpastato. p. 290, 1.9, degdananugamo. p. 294, 1. 17, nava loko; l. 20, daza buddha . p. 298, 1. 10, mUlAnAM . p. 339, 1. 10, kAkA . p. 411, usmamurdhasu. p. 456, 1. 1, marAdhiSThAnena . p. 475, 1. 5, dhiSThitA, mArapAkSikA mA.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ CORRIGENDA AND ADDENDA. 55 p. 477, 1. 10, vikalpo navadheti . p. 478, 1. 7, babhA'. p. 479, 1. 17, niyata gotre. p. 480, 1. 2, degpAdanena ; 1. 5, syAlamba . p. 483, 1. 21, sic MSS. but it is evident that we must read : grAhaka'. p. 520, last line, savA mala.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH OM namaH sarvajJAya / yA sarvajJatayA nayatyupazamaM zAntaiSiNaH zrAvakAn / yA mArgajJatayA jagaddhitakRtAM lokArthasaMpAdikA // sarvAkAra midaM vadanti munayo vizvaM yayA saGgatAH / tasmai zrAvaka bodhisattvagaNiNo buddhasya mAtre namaH // 1 // mAyArUpasamAnabhAvaviduSAM muktiM parAM yoginAm / saMsArodaravartidoSanicaye saMmurcchitAn dehinaH // maitreyeNa dayAvatA bhagavatA netuM svayaM sarvathA / prajJApAramitAnaye sphuTatarA TIkA kRtA kArikA // 2 // bhASyaM tattvavinizcaye racitavAn prajJAvatAmagraNau / AryAsaGga iti prabhAsvarayazAstatkartRsAmarthyataH // bhAvAbhAvavibhAgapakSanipuNajJAnAbhimAnonnataH / AcAryo vasubandhurarthakathane prAptAspadaH paDatau // 3 // yogAbhyAsapadArthatattvamathanAllokottarajJAnino / jAtastvAryavimuktisenasudhiyo yatno mahAn vRttitaH // ekAntotthavipakSadRSTizamane zAstrAmbudhau buddhavAn / yo leAke sa vimuktisenavacasA khyAto'paro vArttike // 4 // vaktuM taca na maddidhAH kSatadhiyo'pUrvaM kathaMcitkSamAH / saMkSulo hi budhauttamairaharahaH ko'sau na vastukramaH //
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmprivrtH| jJAnAvAhakadharmatattvaviSaye jAtAbhilASA vayam / vyAkhyAM tena parAM madarthaviSayAM kartuM samabhyudyatAH // 5 // evamityAdi (p. 3, 12) / sarvacaiva hyarthasaMzayena sarveSAM sambandhAbhidheyaprayojanaprayojanAvasAyapUrvikA pravRttiriti sambandhAdauni prajJApAramitAyAM vAcyAni / tathA hi yadi sambandhAbhidheyamasyA na kathyata, tadonmattAdivAkyavadasambandhamanarthakaJcetyAzaGkayA na kazcitpravartetApi zrotumiti sambandhAbhidheyamasyAmavazyaM vcniiym| tathA satyapi sambandhAbhidheye niSpAditakiye karmaNyavizeSAbhidhAyi sAdhanamityAdi-sAdhananyAyamatipatatauti nyAyAtsacAntarAsaGgahautaviziSTapravRttyaGgaprayojanarahitaM pracApAramitAsUtraratnaM zraddhAnusAriNo'pi zrotumapi nAdriyanta ityAdAvasAdhAraNaM kriyAphalaM sUtre pravRttikAmAnAM pravRttaye tahatameva prayojanaM vAcyaM nAnyagatamanyathA hyasaGgatAbhidhAnaM syAt / sUtre hi paraM pravartayituM sUtrAdau prayojanamabhidhIyate na vysnityaa| kathaJca punaH prayojanavAkyApadezAtsUtre pravartito bhavati / yadi tahatameva prayojanamabhidhIyate nAnyagatam / na hyanyadIyaprayojanAbhidhAnAdanyatra kasyacit prvRttirbhvet| sUtraM ca viziSTArthapratipAdanaparaM vacanamucyate nAbhidheyamAcaM nApi zabdamAtramarthapratipAdanasAmarthyazUnyamato nAbhidheyAdigatamabhidhAnIyam / na tu kriyArUpaM prayojanam / tathA hi sarvavAkyAnAM svArthAbhidheyapratipAdanalakSaNakriyA saadhaarnnaa| sA cAtipratItatayA prayojanatvena nopaadaanmrhti| tasyAM zAstrasya
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / vybhicaaraabhaavaat| anabhidheyatvAzaGkAvyudAsArthamupadarza. nauyeti cet / na, abhidheyakathanAdeva tadAzaGkAyA vyudastatvAt / nApyabhidheya vizeSapratipipAdayiSayA tadupAdAnam / abhidheyavizeSapratipAdanAdeva tasyAH prati pAditatvAt / tasya ca kriyAphalasya phalaM prayojanamupadarzanIyam / tena vinA kriyAphalamAtreNa sUtre pravRttyasaMbhavAt / tathA hyabhi matapradhAnaphalArthau prekSAvAMstadupAye pravarteta, kAraNamantareNa kAryasyAyogAt / avikalArogyasAdhanAnuSThAnenArogyaprAptivadupAyo jJAto'bhyasyamAnaH svopeyaphaladAyaka ityupAyAvagamAya svatre pravRttistasmAtpravRttyaGgaprAdhAnyena prayojanamevAvazyaM darzanIyam / taccopAyabhUtasambandhAdizUnyena granthenAzakyaM darzayitumiti svacasya prayojana prayojanopAyatA saMdarzanArthaM sambandhAdikathanam / taJca / prayojanaprayojanam // sambandhAnuguNopAyaM puruSArthAbhidhAyakam / parIkSAdhikRtaM vAkyamato'nadhikRtaM param // na iti nyAyAt saMbandhAnuguNopAyamupadarzanIyam / punarazakyaM tatsAdhanAnuSThAnamanyathA jvarahara takSakacUDAratnAlaGkArArthamiva na pravarteta kazcit / tathAbhimatArthaparisamAptyA anavasthApi naivam / puruSasyAkAGkSAvicchedAdato nApara mUrdhvaM prayojanaM mRgyamiti ko'sya saMbandhAdiH / tacocyate / saMbandhastAvanna prayojanAtpRthagupadarzanIyaH / niSphalatvAt / sa hi nAma pRthagupA
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmprivrtH| dAnamaIti yo yasminnabhihite'pi na gmyte| yathAbhidheyAdyanyatarAbhidhAne netraavgtirbhvti| na ca sambhavo'sti prayojane'bhihite, saMbandho nAbhihita iti / tathA hi saMpradarzyamAnaH zAstraprayojanayoH sAdhyasAdhanabhAvalakSaNa upadarzanIyo, nAnyo guruparvakriyAdilakSaNastasyArthipravRtteranaGgatvAt / sa ca sAdhyasAdhanabhAvaH prayojanAbhidhAnAdeva darzitaH // __ tathA haudamasya prayojanamiti darzayatA darzitaM bhavatIdamasya saadhnmiti| na hi yo yanna sAdhayati tattasya prayojanaM bhavatyatiprasaGgAditi sAmarthalabhyatvena nAsau pryojnaabhidhaanaatpRthgbhidhaaniiyH| dharmapravicayArthaM sarvavastusaGghaho'bhidheya ityekH| vipakSaprahANAya samastapratipakSI nirdezya ityprH| niravazeSajJeyaparijJAnAyAzeSAkAraH kathanIya ityanyaH / tadetatvayamasat / tathA hi prathame pakSe, samastavastusaGghahe, na hi tadastauha prajJApAramitAyAmapUrva vastujAtaM yanna skandhadhAtvAyatananirdezenAbhidharmapiTakAdau saGgahItamiti punaruktatAdoSaH // dvitIye sarvapratipakSasaGgraha eva, kasyaciddipakSavastunosaGghahAtpratipakSatayA zrAvakamArgAdayo bhAvayitavyA ityabhidhAne'pi na jJAyate kasya pratipakSeNeti prtiniytvipkssprtipkssprtiptterbhaavaadprtipttidossH| tRtIye'pyazeSAkArasaGghahe vikalpavayaM, kiM vastuno'vyatirikta AkAra uta vyatirikta iti / yadyAdyo vikalpastadA vastvevAkAravyAjena saGgrahItamiti vastusaGghahabhAvI doSaH smaaptti| atha dvitIyastadA vikalpanirmitanirvastukAkAramAtrasya
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAjokaH / saGgrahAtpAramparyeNApi kvacidastunyapravRtterbhAvyamAno'pyasAvakAro na puruSArthe yujyata iti puruSArthopayujyamAnArthAnabhidhAnAdakathanadoSaH / tasmAdyatheoktArthacitayasaGgraheNa pratyekapakSabhAvidoSAnupapattyA zrAvakapratyekabuddhabodhisattva tathAgatAdhigamasaGgRhIto 'viparautaH sarvAkArajJatAdyaSTAbhisamayakramo'bhyudayanaiHzreyasadharmAvAhakaH samasto mArgo vividhaiH prAtihAryaiH sakalajanAnuzAsakena bhagavatA mahAkaruNAmayena prajJApAramitAyAM dezita ityabhidheyaH / yatheoktamabhidheyamAryazatasAhasvikAprajJApAramitAdivatrArthaM bodhicittAvavAdAdipratipattirUpamaSTAvasthAbhedabhinnaM sarve saMkSiptarucayaH sattvAH sukhena saMkSepataH pratipadyantAmityaSTasAhasrikAM bhagavata bhagavAn dezitavAn / ataH pratipAdya santAnagataH saMkSepataH samastArthasukhAvabodho'sAdhAraNamiti kriyAphalaM prayojanam / yathoktamabhidheyaM sarvAkArajJatAdimArgamanAdibhavabhAvibhAvAbhinivezaviSadUSitAzyai ranabhyasta samastabhAvanairAtmyabhAvanaiIriharahiraNyagarbhAdibhiranadhigataM prajJApAramitAzravaNAt sukhena zrotreNa jJAnenAvadhArya, paTutarAnubhavAhitavAsanAprabhavasmaraNapratyaye samAropya, cintAmayena nizcitya, bhAvanAmayena bhAvayan / tasmAdbhUtamabhUtaM vA yadyadevAbhibhAvyate / bhAvanApariniSpattau tatsphuTA'kalpadhauphalam // iti nyAyAt saMvRtiparamArthasatyAzrayeNa dAnAdizubhasaJcayavAn svAparArtha saMpatsampAdanAhitamiti nirvedhabhAgauyAdyadhigamakrameNa sarvaprAkAraM sAkSAtkuryAdityanu 5
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / guNopAyaM kriyAphalasya phalaM prayojanam / tathAcokta mabhisamayAlaGkAre / sarvAkArajJatAmArgaH zAsitA yo'ca dezitaH / dhaumanto vaukSiSauraMstamanAlIDhaM parairiti // 2 // smRtau cAdhAya svatrArthaM dharmacaryAm dazAtmikAm / sukhena pratipatsaurannityAraMbhaprayojanam // 3 // iti tathAgataguhyanirdezAdhikAreNa sarvathA bhAdrakalpika sarvatathAgatAnAM rUpakAyasaddharmakAyarakSAyAM kRtAdhikAratvApANyabhiSekAdau pratyarpitazAsanatvAccAnyeSAM vizeSavacanAbhAvAdaDakavataunivAsau dazabhUmIzvaro mahAvajradharaH sarvaleokAnugrahAya prajJApAramitAstaca ratnasaGgItiM pratyadhauSTavantamAryamaitreyAdimahAbodhisattvagaNamevamityAdyAheti pUrvAcAryAH / anye tvacaiva paraundanAparivarte yatheyaM jambuddIpe prajJApAramitA pracariSyatItyAdinA (p. 529, 1) pratyarpitaprajJApAramitAtvAdAryAnandaH saGgautikAra iti manyante / tacaivamiti (p. 3, 12 ) nizcayArthAbhidhAyinA svAnurUpajJAnAvadhAritanikhila svacArthatyopadarzanapareNaivametadityaviparItatvamAha / mayetyAtmavacanena sakAzAtsAkSAcchravaNaM zrutamiti zrotavijJAnenAnubhavavacasA tathAgatAhate'nyasyaivaMbhUtasamastadharmAdhigamasAmarthya / bhagavataH vaikalyAdadhigamAbhAvaH / etacca padacayaM bhagavaddacanAdeva svatrArambhe nirdiSTam / tathA hi bhagavati parinirvRtte nAnArthAdhimuktiprabhAvitatvAdduranubodhabuddhatvAvAhakasaugatavacanaprasarasyArthAdhigamAbhAve kathaM kaizcitsaGgItiH kriyata iti vineyajanasaMdehApanayanakAribhistathAgatAdhiSThAnA
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / dhiSThitaiH zrAvakAdibhiH kathaM bhagavannanAgate kAle dharmaH saGgotavya iti pRSTena bhagavatA kRrtAviparItasAkSAcchavaNenAnadhigatArthenApi dharmasaGgItau kriyamANAyAnna doSa ityabhiprAyeNoktaM dharmasaGgItisUtre / "evaM mayA zrutamiti kRtvA bhikSavo mama dharmaH saGgItavya tathA saMbandhAnupUrvI prtipaadyetyaadi"| ato'pi vacanAdezakAlAdivacanam / tathA zakro devAnAmindro bhagavantametadavocadityAdivacanaM ca bhagavadanujJayaiva saGgItakartRbhiH kRtamiti nAbuddhavacanatvaprasaGgastathA ca buddhavacanenAbuddhavacanaM prakSeptavyamityayamapi doSo dUrata eva kRtAnavakAzo 'tazca yathaiva zrutaM tathaiva snggiitmityuppnnm| evaM ca kRtvA yatkazcidevaM mama dezitamiti vaktavye, kasmAdevaM mayA zrutamityabhihitamiti codyaM kRtvA bhagavaddezanAnupapatterityAdiyuktyantaraM varNitaM tannitarAM na rAjata iti pratipAditam / navAcAryAnandenoktaM "pradezAntare santi bhagavatA sUtrANi matsamakSaM bhaassitaani| santi devaloke bhaassitaani| santi paramparAbhyAgatAni yAni mayaivaMzrutikayoGgahautAnI" ti / tAni ca sarvANyadhikRtya "brahi tvaM, mahAprajJa, brUhi tvaM, sugatAtmaja, dharmacakrapravartanasUtra bhagavatA kutra bhASitami"ti mahAkAzyapavacanAvasAne buddhaguNAnusmaraNadravIkRtacittasantAnaH sAzrudurdinavadano vyApinA svareNAryAnanda "evaM mayA zrutami" tyaah| tatkathaM mayetyAtmavAcakena saakssaacchrvnnmiti!| naiSa doSo, yatastathAgatAdhiSThAnadezanAyAM taddezanAvattatsAmarthyanAnyataH zravane'pi bhagavata eva sakAzAcchravaNam / anyato vA zrutvA dharmadharAgratvAdarthanirNayaM
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmprivrtH| prati bhagavAMstena pRSTo'to'rthanirNayavazAdbhagavata eva sakAzAchatiriti kRtvA myetyaah| yattataM yannvahaM sarvamevaMzrutikayohizeyamiti tadnyamadhikRtyeti na doSaH / evamupoDAtaM kRtvedAnauM kadA kutaH kuca kaiH sahaivaM sUcaratnaM tvayA zrutamiti praznAnAtmaprAmANyapratipAdanAya visajayan / dezakAlaparSaddezakasAmagrI hi dezanAH kAraNamiti nidAnamAha / ekasmin samaye zrutamekasmin kAla iti pUrveNa sambandhaH / etena sarvakAlamevaMvidhacintAratnarAjasamasUcopalambhAbhAvAtkadAcitkattvApadarzanena dalabhatvamasyAkhyAtam / yadaikasmin kAle mayedaM sUtraratnaM zrutamanyadA'nyaditi vakroktyA svagataM bAhuzrutyaM sattvArtha pratikAruNikavaidyarAjanyAyenAha snggiitikaarH| athavaikasmin kSaNe sarva shrutmityrthH| svapne devatAdyAdhipatyAdalyauyasApi kAlena varSazatAyupaslambhavadbhagavadAdhipatyAnikhilasUtrAvabhAsinaH samanantarapratyayamanovijJAnaprabhavazrotavijJAnasyaikasmin kSaNe samudbhavAt / anenAtmanaH prmaannpurusstaamaah| yatkiJcinmama zrotavyaM tatsarvamekasmin kSaNe mayA zrUyate 'cintyavimokSamukhalAbhitvAnna ca vismaryata iti / ata eva saGgautikArasya pazcAtkrameNa prattAyAM dezanAyAmanyavineyajanavargAnugrahArthamantarA sadA samAdhAnAsambhavena kathaJcidavyAkRtasya viSayAntarAvalambinazcetasaH sambhave'pi nAvikale sUtre saGgItiruttarakAlaM virudhyte| tathAgatAdhipatyena sampUrNanirbhAsavataH pratyayasyAdAvevopajAtatvAt / punastvasau zRNotyavRptatayA dharmazravaNAmRtarasena / pariziSTasyApi vineyarAzeH kimevanna
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ pabhisamayAlabArAlokaH / bhavatIti cet / bhavatyeva sAgaranAgarAjaparipRcchAnusAreNa parizuddhabodhisattvagaNasya na tu sarveSAM viziSTabhavyatAvaikalyena tthaavidhdhaarnnshktybhaavaat| kathaM punarayamekaba dezanAyAM vibhAga iti cet / dezanA hoyaM saMratyA vrnnpdnirbhaasijnyaanaatmikaiv| sA yathAvalaM savakrameNa vA jAyata iti na dossH| athavA dezAntaravineyArthaM tatsthAnAM tarpaNAya ca / zrAvakAnekavAsArthamanAsaktiM ca darzayet // dezanAM caityabhAvArthaM puNyArthaJcaiva dehinAm / ityAdijJApanArthaJca buvazcarati cArikAm // iti // parahitapravaNamatitvenaikasmin samaye gRdhrakUTe viharati smetyuttareNa padena saMbadhyate 'nyadAnyatra viharaNAt / klezakarma tathA janma klezajJeyAratI tthaa| yena vaipakSikA bhagnAsteneha bhagavAn smRtH|| ityarthAtyA nairutavidhAnena lezAdikaM bhavAniti bhagavAn / athvaa| aizvaryasya samagrasya rUpasya yazasaH zriyaH / jJAnasyAtha prayatnasya SaNAM bhaga iti zrutiH // so'syAstauti samagraizvaryAdimAn bhagavAn viharati smeti saMbandhaH / rAjarahe 'nvarthamaMjJake 'prasiddhasthAnavizeSe yastathAgataijaunajananaudezanAM pratyabhisambodhisthAnavahodhisattvAdimahAsannipAtabhArohahanAsamarthAnyadezatvenAbhikAzrito nAnAratnanikaro gRdhrakUTaH puNyakAmadevAdaunAmaSTamyAdiSu parvasu yAcAM tanotauti nairuktvidhaanaatprvtH|
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmprivrtH| tatra viharati sma / nAnAprakAraIiprAtihAryeNa lokAtikrAntAtidrutadharmadezanAdAvaya'dezanAprAtihAryeNAzayAnuzayaparijJAnAtparipAcyAnuzAsanaugrAtihAryeNa yAnatrayavineyasattvAnAM vizeSeNa smaraNAdikAriNAM mocanAdabhimatamarthaM kurvan caturbhirauryApathadezanAsamApattipratisaMlayanavihAraiH kAyavAkarmadharmasattvAlambanamanaHsvabhAvairevaM vihRtavAn / nanu ca bhUtAnadyatanaparokSe kAle laTaH smazabdayoge vihito na cAtra kAlaH saGgItikArasya parokSastatkathaM viharati smeti pryogH| satyaM, kintu tadantaramaparokSa cetyanyenAsya saadhutvm| yadi vA pUrvavyAkaraNAnurodhAdanyajanApekSayA vA prokssoplkssnntvaaddossH| tathAmantrayate smetyaadivaacym| mahateti saGkhyAnuguNamahattvayogAt / mahAnubhavena bhikSaNAM caivAcikena karmaNA jJapticaturthenAnAghAtapaJcamenaihibhikSutvena copasampannAnAM bhinnaklezAnAM smuuhen| buddhadharmastathA saGgho mArakoTizatairapi / bhettuM na zakyate yasmAttasmAt saGgho'bhidhIyate // iti saGghana sArdhaM sahitaH parito viharati smeti smbndhH| tatra sngkhyaamhttvmrdhetyaadinaah| abhidheyArthaH sugmH| saGkhyAvacanantu zrAvakaparivArANAmAnantyAt saGgyeyAvadhAraNArtham / pUrva prabhUtArthasya samAsasaGkhyAgrahaNAvismaraNAt sukhAvabodhArthaM bahuzravaNagrahaNabhaurUNAM zrotrAvadhAnArthamathavA parimANajJApanArthamupAttam / guNamahattvaM srvairityaadiraah| sarva evAtra pUjAdakSiNAguNaprakarSAdyarha
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlArAlokaH / tyaaiintH| kSINAzravA bhavAgrAdAsaMsAraM zravantIti kAmabhavAvidyAzravA yathAyogaM tatpratipakSAnAvazIlAdiskandhalAbhena yeSAM te kSINAzravAH / nirgataH klezakarmajanmasaMktazAkhyaH klezo yeSAM te nileshaaH| yathAsaGkhyaM saMprAptazaulasamAdhiprajJAvimuktiskandhaparipUribhirduzcaritatRSNAdudRSTibhavabandhanavimuktyA samyagauryApathAbhijJAvikrIDitadivyAryavihAralAbhairyathAkramaM svayaM te lokasya lokacittaM vazIbhUtam yeSAm / svayaM ca sarvabandhanavigamasvAtantryAce vazino bhUtAste vshiibhuutaaH| tRSNA'vidyApakSasarvaklezopaklezaprahANAtsamAdhisamApattayazcetovimuktirarhanmArgajJAnaM prajJAvimuktiriti kRtvA tRSNA'vidyApakSANAmabhAvena yathAkramaM rAgavirAgAdavidyAvirAgAcetaHprajJAvimuktiratastallAbhAtsamApattiklezAvaraNavimuktyA sarvathobhayabhAgavimuktAH suvimuktacittAH suvimuktprjnyaaH| zokaparidevAdibhayAnAmAtmAnuvAdaparAnuvAdadurgatijIvikAdaNDAzlokamaraNabhayAnAM lAbhAlAbhAdyaSTalokadharmopalepabhayasya svAdhigamaparipanthIbhUtAjJAnasaMzayamithyAjJAnabhayAnAJcAbhAvAdyathAkramaM dHkhbhylokdhrmaajnyaanaashNkaavigmaanirbhytvenaajaaneyaaH| vidyAditvaviziSTadharmAdhigamayogAnmahApradhAnabhAvena mhaanaagaaH| zolasamAdhiprajJAparipUryA kRtamavazyakartavyaM sarvaduHkhapramokSAdikRtyam / kRtaJcAnuSaGgikaM kartavyaM svecchApratibanavRttidhUtaguNAdikaM karaNIyaM yaiste kRtakRtyAH kRtkrnniiyaaH| duHkhAdyAryasatyacatuSTayAdhigamAdyathAsvaM parijJeyaprahAtavyasAkSAtkartavyabhAvayitavyAnAmabhAvenApahRtAH sarvathApanautAH skandhatazapratijJodyoga
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmprivrtH| bhArA yaiste'phRtbhaaraaH| bhagavataH pazcAdanuprApto hitAhitaprAptiparihAralakSaNA dividhaH svako'rtho vidyAvidyAdhigamaprahANAbhyAM yaiste'nupraaptsvkaarthaaH| parisamantAdyathAsambhavamAryamArgeNa kSINAni bhavena saha puruSasaMyojanAtyatighAdinavasaMyojanAni yeSAM te prikssiinnbhaavsNyojnaaH| samyagaviparItamAsamantAjJAnamAjJA tattvAvabodhastayA suSuvimuktaM sarvabandhanavisaMyuktaM cittaM yeSAM te smygaajnyaasuvimuktcittaaH| sarvaca cetasi navAnupUrvavihArasamApattilakSaNe svAtantryAizinaste cetaHparamapAramiM svagotramaharSaparyantagatiM prAptAzceti sarvacetovaziparamapAramiprAptAH / atastairevaMbhUtairbhikSuzatairiti vRtauyAntena sarvathA sambandhaH kaaryH| sarve'rhantaH, kutaH kssonnaashrvtvaat| kSoNAzravAH niHklezatvAdevaM yAvat smygaajnyaasuvimuktcittaaH| sarvacetovaziparamapAramiprAptatvAdevaM pUrvapUrvasyottarottaraM kAraNamataH sarvapuruSArthaparisamAptatvAnnAparaM vizeSaNaM vaacymityeke| hatAritvAdahantaH prahoNaklezAvaraNatvAt / kSoNAzravAH punraashrvkssypryaasaatmktshaabhaavaanileshH| tadevamebhiH padairdoSAtyantaprahANalakSaNaM guNamabhidhAyedAnauM pratipakSalakSaNaM guNaM vshiibhuutairityaadinaah| abhijJAdivaizeSikaguNAbhinirhArAbhyAmazaikSazamathavipazyanAbhyAM yogAtrailokyAnugrahakSamatvena sattvArthadhuri niyoktaM bhagavatA vshiibhuutaaH| sarvaprakArakRSNAdRSTibandhanavimokSAdyathAkramaM suvimuktacittAH suvimuktprjnyaaH| akuTilamajunA mArgeNa yAvagamyagamanAdAjAneyAH kezasaGgrAmavijayitvAmahAnAgAH punrjetvyaabhaavaatkRtkRtyaaH| yuktarUpakArya
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / sampAdanAtkRtakaraNauyAH / paunarbhAvikaduHkhAnupArjanAdapahRtabhArAH / nirvANasAkSAtkaraNAdanuprAptasvakArthAH / bhavahetusamudvAtAtparikSauNabhavasaMyojanAH / darzanabhAvanAmArganiSThotkarSAtsamyagAjJAsuvimuktacittAH / vaizeSikAbhijJAdiguNavazitvasvagotrotkarSagamanAtsarvacetovazipa ramapAramitAprAptA iti tathaiva saMbandhaH / pUrvapUrvasyottarottaraM kAraNam / " vizeSaNaniSThAbhidhAne ca na punarvizeSaNaM vAcyamato nAparyavasAnadoSa " iti vArttikakAraH / dharmadharAgratvAdyathoktasaMkhyAntargato'pi naivaMguNayukta ityAha // 99 13 eketyAdi / nityasya kAryakAraNalakSaNavAsyavAsakabhAvAnupapatteH zubhAzubhavAsanAbhiH pUrNA'nityastadanurUpAM gatiM cAtigRhNAtIti nairuktavidhAnAtprabandhatayA ekaH pudgalaH / yadutazabdo nipAta upadarzanaparaH / upadarzanaparaH / AkAGgitAyurbhavatvityAyuSmAn hitasukhapUjAvAcakaH / sarvAgamadhAraNabuddhopasthAnena prAptaharSatvAdAnandaH / taduktameSa AyuSmAnAryAnando dezanAkAle zrota- Apannatvena yathoktaguNavaikalyAdenamekaM pugalaM sthApayitvA parityajyeti / parisamAptakAryatvena svahitaiSitayA tathAgatAdhiSThAnena sarvasampattezca / paJcAdaunavavaikalyAratirAgAbhighaTTataH (1) / lAbhAditRSNApriyatA'nukampAgurugauravaiH // kautuhalAdvizeSArthamApattyA ratnakAraNAt / caityAdivandanArthaM ca bhikSuzcarati cArikAmiti // paJcadazacArikAkAraNavaikalyAtsvayaM na kvacid gacchanti
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / kevalaM kRtajJatAdharmagauravAdibhirbhagavato'ntike viharantauti nijatvAtsveyaM mahAzrAvakaparSaduktA / gaMbhaurA mitanutrAntaratnazravaNatRSNayA / lokadhAtuSvananteSu bhramanti kRtino yataH // 14 sadA tadyAnabhASaNAdeva bahavaste samAgatAH / tenaivAgamanUceSu na padyante jinAtmajAH // ityeke / padaparamavistararucisattvAnugrahArthaM dezitAryazatasAhatrikA | sarvArthasaGgraheNa madhyarucivipazcitajJasattvAnukampA - yAryapaJcaviMzatisAhasrikA dezitA / tasyAzca sarvArthopasaMhAreNeodghATitajJasaMkSiptarucisattvahitodayenAryASTasAhastrikA bhASiteti / atastadanusAreNa dRSTadharmasaMkSiptarucibhikSubhikSuNyupAsakopAsikAparSat / tathA zuddhAdhyAzayinaH sAbhogAnimittavihAriNo'nAbhogAnimittavihAriNo niyatacaryApratipannAH samyagekajAtipratibaddhAzvetyevamaprameyamahAbodhisattvaparSadapi jJeyetyapare / tathA cAhAcAryadiGgAgaH / ityamaSTasahastrauyamanyUnArthairyathoditaiH / granthasaMkSepa iSTo'ca ta svArthA yathoditAH // iti // tathA tadanusAreNaiva mandabhAgyAnAM parivArAdyabhAve daurmanasyanivRttyarthamalpecchatAnurAgArthaM ca svayaM bhagavAn dharmAsanaM prajJApya samAhitaireva gamyamidaM sUtraratnamiti darzayan vajraparyaGkenAtighATitatvAdidoSarahitenopavizya, RjunA kAyena dharmacakramudrAbandhapUrvakaM nAsAgradRSTinyAsAdekAgrAmabhimukhauM smRtiM vidhAya sarvasamAdhisaGghahA
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 15 samAdhirAjaM nAma samAdhiM samApAdyeotthitastato maicaukaruNAnayanAbhyAmimaM lokaM duHkhArtamabhisamIkSya mRdumadhyAdhimAcabhedena yathAbhavyatayA ca sarvatragA buDatvaparya - vasAnaphalA dezaneyamiti vineyavargaM bodhayana, yathAyogamaGgapratyaGgebhyaH sarvaromakUpebhyaH prakRtiprabhAyAzca SaSTirazmikoTauniyutazatasahasranirmANena dazasu dikSu gaGgAnadIvAlukopamAMllokadhAtUnavabhAsya sarvasattvAMzcAnuttarasamyaksaMbodhau niyatAn kRtvA jitendriyeNemaM cisAhakhamahAsAhastraleAkadhAtuM vyApya tasmAtsphuritAnekara zmisamUheSu padmagarbhatathAgatAdhiSThAnapUrvakaM SaTpAramitAprati saMyuktadharmadezanayA pUrvavatsattvArthakaraNAttadarthijanasaMnipAtAya mAtRdezanAnimittamavyAhataM darzitavAn / tadanu tathaivaM parSachAradyAdisarvabhayavigamAt, siMhavijRmbhitaM samAdhiM samApAdyAzuddhe sthAne saMvRtiparamArthasatya vibhAgAkuzale ca zrotari[na]kathanIyA jaunajananauti dharmabhAnakAnavabodhayaM stAdRzammRDyAbhisaMskAramabhisaMskRtavAn yenASTAdazamahAnimittapUrvakaM tathaiva sarvalokadhAtusaGgRhautASTAkSaNavinAzAt, sthAnaparizodhanena tatra te sattvA devamanuSyasabhAM gatA yAmupapadya jAtismarAH prautipramodena svasvabuddhakSetreSUpasaMkramaNAdipUrvakaM buddhAn bhagavanto namanti sma / sarve ca sattvA vyapagatacakSurAdivaikalyadoSA dazakuzalakarmapatha se vinazcaturbrahmavihAraniratAstRtauyadhyAnasamApannA iva sukhalAbhino jaunajananauzravaNayogyA bhUtvaivaMrUpayA prajJayA samanvAgatA bhavanti sma / yadevamudAnamudAnayanti sma / sAdhu damaH sAdhu zamaH sAdhu saMyamaH sAdhu caurNo nAma
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / brahmacaryAvAsaH / sAdhu prANibhUteSTha vihiMseti dvividhaM samAdhiprAtihAryam / tadanu bhagavAn prAptasamastajJeyAdhipatyeneyaM prajJApAramitA dezayituM zakyata iti kathayan vineyAnAmAdarotpAdanAya pUrvavat sarvalokadhAtUnabhibhUya prabhAvarNazrI tejobhiryathAkramaM sthAnabhAsanatapanavirocanaM sarvaparvatAnabhibhUya sumeruH parvatarAja iva kRtavAn / tathaivedRzaireveyaM boddhuM dezayituM ca zakyate na mAhazairiti yatnaM na kuryurvineyAstato manuSyA eva sarvaM sampAdayitumalamityutsAhasaMjananArthametallokadhAtusattvAtmabhAvasamAnamAtmabhAvaM prAkRtamupadarzitavAn / tato jAtaprasAdAtizayairdevamanuSyai - bhUtArthabhAvanAbhyAsAt, kAlAntareNedRzameva dharmAdhigamaM pazyadbhirbhagavAn puSpAdibhiH pUjitaH / yathA deyAH paribhujyante tathA supariNamitavastuparibhogAccittaprasAdena puNyAfest prasRSTakAyAditayA prajJAsambhAro vineyAnAM sukhenotpadyata ityanugrahArthaM tAni ca puNyAdauni cisA - hastramahAsAhasralokadhAtupramANasarvAlaGkArazobhanakUTAgAra 16 rUpeNaitallokadhAtoratauvazobhAkAreNa svamUrdhni bhagavatAdhiSThitAni / tathAca tAnyadhiSThAya kSapitA hammAnavAsanAnAmekAbhilakSyadharmadezanAyAM daurmanasyAdinA samyakpratipattivaikalyamiti pUrvavat sarvalokadhAtusthasattvAnAM purataH sarvarthograhaNAdyarthaM tathA sarvasattvasamatApravRttAvapyuttaraca yathAbhavyatayA cirakSiprAdibhedena keSAJcidadhigamavyAkaraNAdAvanunayAdyAdhyAropapUrvakaM nAsmAsu cittAnyathAtvaM kArya - miti pradarzanArthaM sarvAkAradharmadezanAparaM samamAtmabhAvaM pradarzitavAn / sugatarAja iti dvividhamTaDiprAtihAryam /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlagarAlokaH / tadanu maliSTalokadhAvatyAdAtsaMbhavatyajJAdiprakarSatvAcca sarvabuddhana samAno'yaM bhagavAniti sarvAkArajagadarthakaraNAya mandadhAjanAzaGkAmapAkurvan samAnaprasthAnasaMbhAraparipUrNabodhisatvAna: 'pratibuddhakSetramanuttarasamyaksaMbodhisaMbhavAtsarvabuddhaiH saha mabhAradharmakAyAbhyAM jagatazcArthacaryayA samatA sarvabuddhAnAnnAyurjAtipramANata ityAtmanastulyatAM kathayaMstathA nAnAlAkadhAtUtpannakRtapraNidhAnakhavineyabodhisattvAnAmaviparotasanastapravacanaratnasUcadezanayA saMbhAraparipUraNopAyopadazAyeM tathA smitamakarodbhagavAn yenAnyonyaM sarvalokadhAtusthasattvAH sarvathonmUlitAtulyatvasaMzayabIjAH saparSatsamUhAAnataretaralokadhAtavIyabuddhAn bhagavantaH samupalabhya tulyatA prtipnnaaH| tathA mahAvabhAsAdinimittopAlaMbhapUrvaka gurvAyattayA na sahasAgamanaM yuktamiti tadartha dazadiglokadhAtavIyajinAtmajAstAn svasvatathAgatAnupasaMkramya padAbhivaMdanapuraHsarA eva kasyAyamanubhAva iti praznasya viptajanAnantaraM prazaMsAvAkyazravaNena viditasvAdhipatibhadrAzayAstAhagvidhasaparivArabhagavadarzanAdyarthaM gamiSyAmo vayaM bhagavanta ityAlocya gRhItasvAdhipatidharmagauravapreSitapUjArthanAnAratnapadmavA saMdezAlyAbadhAtAdiparipRcchAvacanAH paJcakaSAyotsAdatvAdasya lokadhAtorapramAdavihAriNo bhaviSyathetyanuzAsanauM pratigRhyAntarAlavatibuddhAnAM pUjAmabhinivartayanto'parimitaparivArAH samAgamyAnuSThitapAdavandanapUrvaka pUjAprasarAH svasvasthAnIbhUya kathitasvasva tathAgatavArtAvacanAH padmAni niryAtitavanta iti hividha dharmAvabhAsanaprAtihAryam / tadanu
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 prathamaparivartaH / bhagavAMstAni padmAnyaparizuddha lokadhAtUtpAde'pi tadoSAnupalepajJApanAya saGgharmapUjArthaM prahitAnauti kRtvA svasva - dikSu prakSipya teSu ca padmeSu tathAgatAdhiSThAnapUrvakajinajananaudezanayAnuttarasamyak saMbodhau sarvasattvAn niyataukartuM saGgharmapUjAyAmupanAmya samAgataM yathAbhavyaM mahAbodhisattvAdimaM nipAtamavagamyAdimadhyAntakalyANatvAdiyuktAM prajJApAramitAM dezitavAniti nidAnaM pratipattavyam / atra tUiTitajJasaMkSiptarucisattvAnugrahadezanAdhikArAnnoktam / taduktaM yadA bhagavAn rAjagRhe mahAnagare gRdhrakUTe parvate yathoktaparSadA parivRto dharmaM dezayan vijahAra tadA bhagavataH sakAzAttatraiva sthAne tayA parSadA sArdhamevaM mayA svacaratnaM zrutamiti sarvairapyetairlokavyavahArAnuvartanAt saurtitadezAdibhiH saGgItikAreNAtmaprAmANyapratipAdanAhineyAnAm sAdara zravaNacintanAdikamuktam / cAhAryadiGgAgaH / tathA zraddhAvatAM pravRttyaGgaM zAstA parSacca sAkSiNI / dezakAlau ca nirdiSTau svaprAmANyaprasiddhaye // saGgautikarttA loke hi dezakAleopalakSitam / samAkSikaM vadan vaktA prAmANyamadhigacchati // iti / tatra / prayojanaM sapiNDArthaM padArthamAnusandhikaH / sacodyaparihArazca vAcyaH tatrArthavAdibhiH // iti paJcabhirAkAraiH svatraM vyAkhyAtavyamiti vyAkhyAyuktau nirNautam / ityabhihitameva prayojanam / ataH zrotRjanasukhapratipattaye kRtavibhAgArthasya ca zAstrasya sukaraM vyAkhyA
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| taNAM vyAkhyAnamiti samAsanirdezena pinnddaarthstaavdbhidhauyte| taba buddhatvArthino bodhisattvasya cittotpAdAdisarvAkAraparijJAnAdau phalanirdezena sarvAkArajJatA kthitaa| sA na vinA zrAvakamArgAdiparijJAneneti tadanu maargjtaa| sApi na sarvavastuparijJAnamantareNeti tadanantaraM srvjnytaa| tataH sarvathaivaMprAptatrisarvajJatAvazitvArthaM punaH sarvAkAramArgavastujJAnaprakArasaGgraheNa trisarvajJatAbhAvanayA'dhigamya sarvAkArAbhisambodhaM vizeSamArgeNa prakarSaparyantAdhigamalAbhAnmUrdhAbhisamayamAsAdya vyastasamastabhedena vibhAvitAnarthAn pragaNIkRtya nizcayAya sAkSAtkarotIti viditvAnupUrvAbhisamayam punarapi svabhyastIkaraNAya vibhAvitaikakSaNAbhisaMbodhAnantaraM ditIye kSaNe dharmakAyA'bhisaMbodhaM samyagadhigacchatauti samAsato'STAbhisamayaH prajJApAramitAyAM pinnddaarthH| tathAcoktam / prajJApAramitA'STAbhiH padArthaiH samudauritA / sarvAkArajJatA mArgajJatA sarvajJatA tataH // 4 // sarvAkArAbhisaMbodho mUrdhAprApto'nupUrvikaH / ekakSaNAbhisaMbodho dharmakAyazca te 'ssttdhaa||5|| iti / samAsanirdiSTasya vyAsatazcAkhyAnAtvAkhyAtatvamiti punarapi vyAsataH pinnddaartho'bhidhiiyte| tatra samyaksaMbodhimadhigantukAmenAdau zUnyatAkaruNAgarbha bodhicittaM praNidhiprasthAnasvabhAvaM dvividhamutpAdya cittotyAdatadAkSiptadharmaniSyattaye saMprAptaguNaparipAlanArthenAbhiyarthaM pratipattyA
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmprivrtH| didhavavAdagrahaNAnantaraM zrutAdiprakarSaprAptamokSabhAgIyazravAdilakSaNakuzaslamUlAdUrdhvaM catuHsatyaprativedhAnukalaM catuvidhanirvedabhAgIyaM laukikabhAvanAmayanizcitya pratipattimato yathoktanivedabhAgIyamanyadapi darzanamArgAdikamiti pratipattirAdhAreNa dharmadhAtusvabhAvinaiva bodhisattvena sarvadharmAlaMbanapUrvakaM sarvasattvAgratAcittamahatvaM pramANamahatvamadhigamamahatvaM cAdhikRtya pratipattiH pravartata ityabhilakSyasthAnIyastrividhaH samuddezo dhyeyH| tadanu tatyAptaye visarvajJatAviSaye sAmAnyena zukladharmAdhiSThAnA sarvAkArAbhisambodhAdau caturvidhe'bhisamaye pratyabhisamayaM SaTpAramitA'dhiSThAnA ca kriyApratipattirityevaM yathAvatprayogadarzanabhAvanAvizeSamArgasvabhAvAnAM sannAhAdipratipattInAM madhye vauryarUpatayA prathamataH sannAhapratipattyA sannahya prasthAnapratipattyA samastamahAyAnadharmAbhirohaNapUrvakaM saMbhArapratipattyA sambhUtasaMbhAreNa niryANapratipattiradhigantavyetyevaM buddhatvAvAhakadharmAdhigamAnukrameNa prakAzanAttathAgatAnAmiti prathamaparivartasaGgrahautA srvaakaarjnytaa| tathA coktm| citotpAdo'vavAdazca nirvedhAGgaM caturvidham / dhAraH pratipattezca dharmadhAtusvabhAvakaH // 6 // AlambanaM samuddezaH snnaahprsthitikriye| mambhArAzca saniryANAH sarvAkArajJatA muneH // 7 // iti| tadana sarvAkArajJatAdhigamo na vinA sarvamArgAdhigamana
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaaldaaraalokH| miti mArgajJatAM darzayituM svaprakRtiprabhAbhirdavAdInAM vaipAkikaprabhAyA malinaukaraNena lokapAlavAdyabhimAnanirAkAraNAikroktyA nihatamAnasaMtAna eva pugalo'dhigame'syA bhAvya ityAdhArakathanAnantaraM svaviSayapratiniyamAdikamabhidhAya mArgajJatA'dhikAre sarve mArgAH paripUrayitavyA iti zrAvakapratyekabuddhamArgapratipAdanapUrvakamaihalaukikAdiguNairupeto mahAnuzaMso bodhisattvAnAM darzanamArgA bhgvtaabhihitH| tato'nantaraM bhAvanAmArgAbhidhAne sati svalpavaktavyatvena phalanimnatvena ca vineyaprattestasya kArivamAdA nirdizya sAzravAnAzravarUpeNa dividho bhAvanAmArga ityadhimuktipariNAmanAnumodanAbhedena vividhasAzravabhAvanAmArgamadhye kAJcanapiNDamiva dhAtubhyaH puNyamabhisaMskarotItyAdAvadhimuktimanaskAramutlA tadbhAvakabodhisattvotsAhanAyaivamadhimukterbaddhAdibhiH stutyAdayaH kriyanta ityuttarottarAbhinandanarUpAH stutastobhitazaMsitAH kthitaaH| tadanu samyakmaMbodhestatpuNyamupakaraNaukaroti suvarNakAra ivAbharaNamiti pariNamanAmanaskArapUrvaka svaparapuNyakriyAsamatApratilAbhArthamanumodanAmanaskAramabhidhAya prayogavizuddhibhedena dvividho'nAzravo bhAvanAmArga iti prathamamabhinirhAralakSaNaM pratipAdya dvitIyo'tyantavizuddhilakSaNo dezita iti| dvitIyaparivartamArabhya yaavdssttmprivrte| ya evamasya bodhisattvasya mahAsattvasya bhagavannavabodha iyamasya prjnyaapaarmitaa| bhgvaanaah| atyantavizuddhatvatsubhUta (p. 189, 21) iti etatparyantenoktA bodhisattvAnAM maargjnytaa|
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 prathamaparivartaH / tathAcoktam-- dhyAmIkaraNatAdIni ziSyakhaDgapathau ca yau mahAnuzaMso dRGmArga aihikAmucikairguNaiH // 8 // kAricamadhimuktizca stutastobhitazaMsitAH / pariNAme'numode ca manaskArAvanuttamau // 8 // nirhAraH zuddhiratyantamityayaM bhAvanApathaH / vijJAnAM bodhisattvAnAmiti mArgajJatoditA // 10 // iti / tataH sarvavastuparijJAnaM vinA na mArgajJatAparijJAnaM samyagiti sarvajJatAM darzayituM prajJayA saMsArAdaunavadarzanena kRpayA ca sattvArthakaraNapAratantreNa bodhisattvAnAM bhavazamAnavasthAnAdyatirekanirdezena caivaM zrAvakapratyekabuddhAnAmiti nirdezapUrvakaM tatsamarthanArthamevAnvayavyatirekatayA nimittAnimittagrahaNAjjaunajananyA nirdiSTadUretarabhAvenopalambhAnupalambhAbhyAM vipakSapratipakSau nirdizya tayovibhAvanAyAM punaranvayamukhenaiva bodhisattvAnAM prayogakathanAdanantaraM tatsamatApratipAdanapUrvako dhyeyo darzanamArgo'bhihita ityaSTamaparivarte / AyuSmAn subhUtirAhetyArabhya (p. 189, 22 ) yAvannavamaparivarte nApi kasyacihnarmasya pravartanaM vA nivartanaM vaivamiyaM subhRte bodhisattvasya mahAsattvasya prajJApAramitetye (p. 203, 17 ) tatparyantenoktA zrAvakapratyekabuddhAnAM sarvajJatA / tathAcoktam / prajJayA na bhave sthAnaM kRpayA na zame sthitiH / anupAyena dUratvamupAyenAvidUratA // 11 //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| 23 vipakSapratipakSau ca prayogaH samatA'sya c| dRGamArgaH zrAvakAdaunAmiti sarvajJateSyate // 12 // iti| tadanu parijJAtacisarvajJatAvazitvArthaM punaH sarvAkAramArgavastujJAnaprakArasaGgraheNa visarvajJatAM bhAvayatauti sarvAkArAbhisaMbodhaM darzayitumAkAraviziSTaprayogairbhAvayitavyA yathAsaMkhyaM guNadoSAdAnatyAgena lakSaNajJAnapUrvakamutpannamokSabhAgIyakuzalamUlenetyAkArAdaunirdizya vivardhitamokSabhAgIyasyotsAhino nirvedhabhAgIyAdyadhigamadvAreNa prAptazaikSAvaivartikabodhisattvagaNadharmasya buddhatvanimittasaMsAranirvANasamatAbhAvanApUrvakaM niSpAditasvabuddhakSetravizuddhAvupAyakauzalena yathAbhavyatayA'nAbhogADhuddhakRtyaM pravartata iti nirvedhabhAgIyAdayo dezitA iti navamaparivarte / evamukta AyuSmAn subhuutibhgvntmetdvoct| mahApAramiteyam (p. 204, 1) ityArabhya yAvad viNshtitmprivrte| te te bodhisattvA mahAsattvA asaMhAryAH sadevamAnuSAsureNa lokenetye (p. 380, 12) tatparyantenokto buddhAdInAM yathAsambhavaM srvaakaaraabhisNbodhH| tathAcoktam / AkArAH saMprayogAzca guNA doSAH slkssnnaaH| mokSanirvedhabhAgIye zaikSo'vaivartiko gaNaH // 13 // samatAbhavazantyozca kssetrshuddhirnuttraa| sarvAkArAbhisaMbodha eSa sopAyakauzalaH // 14 // iti /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 prathamaparivartaH / tadanantaraM prAptasakArAbhisaMbodhasya vizeSamArgeNa prakarSaparyanto'dhigama iti mUrdhAbhisamayaM darzayituM yathAsaMkhyamuSmAdicaturvidhanirvedhabhAgIyasvabhAvaliGgavivinirUDhicittasaMsthitipratipAdanapUrvakaM pravRttinirUpakSAdhiSThAnau dravyaprajJaptisatpuruSAdhiSThAnau ca yathAkramaM dvau dau grAhyagrAhakavikalpAviti praheyatayA caturvidhavipakSaM tatpahANAvasthAvizeSaM copadeyatayA caturvidhaM pratipaSTAM pratyeka darzanabhAvanAmArga nirdizya buddhatvaprApteravyavadhAnenAnantaryasamAdhirubhayasatyAzritopAyakauzalena nirAkaraNIyavipratipattyA maha dezita iti viMzatitamaparivarte saceddodhisattvo mahAsatvaH svapnAntaragato'potyArabhya (p. 380, 13) yAvadekonaviMzattamaparivarte kuzalAkuzaladharmAparimANatayA prajJApAramitA'parimANatAnugantavyeti (p. 428, 8) etatparyantena sakAraNenokto mUrdhAbhisamayastathAcoktam / liGgaM tasya viddhizca nirUDhizrittasaMsthitiH / caturdA ca vikalpasya pratipakSazcaturvidhaH // 15 // pratyekaM darzanAkhye ca bhAvanAkhye ca vrtmni| AnantaryasamAdhizca saha vipratipattibhiH // 16 // "mUrdhAbhisamaya" iti| tadanu prAptamUrdhAbhisamayo vyastasamastatvenAdhigatAnarthAnanupUrvokRtya sthirIkaraNAya vibhAvayatauti sarvadharmasaGgrAhakadAnAditrayodazaprakAratayaikonaviMzattamaparivarte siMhanAdanadanatayA prajJApAramitA nadanatAnugantavye (p. 478, 9) tyekenaiva padena sakAraNenokto 'nupuurvaabhismystthaacoktm| "tridhA dazadhA
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ yabhisamayAlaGkArAlokaH / vAnupUrvika" iti| tadanantaraM vibhAvitAnupUrvAbhisamayasya svabhyastIkaraNAya teSAmevAdhigatAnAM dharmANAmavipAkAnazravasarvadhamaikakSaNalakSaNAdicaturvidhabhedAdekenaiva kSaNenAbhimukhIkaraNamiti tatraiva parivarte sarvadharmAkopyatayA prajJApAramitA'kopyatAnugantavyetyekenaiva padena sakAraNenaikakSaNAbhimaMbodho drshitH| tthaacoktm| __ ekakSaNAbhimaMbodho lakSaNena caturvidhaH // 17 // iti| tadanu vibhAvikakSaNAbhimaMbodhasya dvitIye kSaNe dharmakAyAbhimaMbodha iti vividhamanantarAbhimaMbodhaM bodhisattvAnAM nidizya pariziSTakAyacayaM tathyamaMttyA pratibhAsamAnaM paramArthato dharmatArUpaM yathAdhimokSaprabhAvitaM buddhabodhisattvazrAvakAdigocaraM vyavasthApitamiti kathanAya "viviktAvyatirekitvaM vivekasya yato matami"ti nyAyAt tadavyatirekepi pRthag lokottareNa mArgeNa prApyate na tu kriyata ityakRtrimArthena mAyopamavijJAnamayasarvadharmapratipattyAdhigataH svAbhAvikaH kAya iti tatkathanapUrvakamavazyamevAbhyupagantavyA yogisaMvRttyA viziSTArthapratibhAsajananahAreNAzrayaparAhatyA parAttA dharmadezanAdyarthakriyAkAriNA'dayAzrittacaitAH / sarvAkArastathAgatAnAmeva gocaro jJAnasaMbhArajaH savyApAro dharmakAya ityabhidhAnAnantaraM nAnAsUtraratnazravaNAbhilASibhirdazabhUmipraviSTairmahAbodhisattvaiH saha paramAnavadyamahAyAnadharmasaMbhogaprautisukhopabhogAdaprameyapuNyamaMbhArasaMbhRtaM lakSaNAnuvyaJjanavirAjitagAtraM sAMbhogikakAyaM pratipAdya yathAbhavyatayAzeSajagadarthakriyAkArau sarvathA''bhAvAgrAdanuparataprabandhaH zAkya
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / munitathAgatAdirUpo nirmANakAyaH puNyajJAnasaMbhArAMzaja eva zrAvakAdyupalambhayogyo dezita ityekontriNshttmprivrte| evaM hi subhUte bodhisattvena mahAsattvenetyArabhya (p. 424, 1) yAvadanuttarANAM ca buddhadharmANAM paripUririti (p. 480, 9) parivartaparyavasAnenokto buddhAnAM bhagavatAM dharmakAyAbhisaMbodhaH / tathAcoktam / svAbhAvikaH sasAMbhogo nairmaanniko'prstthaa| dharmakAyaH sakAritracaturdhA smudauritH|| 18 // iti / tadanantaraM sadApraruditabodhisattvavatpratipattiH kAryeti vineyajanabodhanAya tatpUrvayogakathAmukhena kalyANamitrArAgaNapUrvakaprajJApAramitAyogAnuzaMsAM darzayitumupasaMhAradvAreNa madhyamapratipattyA yathAktAbhisamayakramapratipAdanaparameva parivartatrayaM deshitm| tatpunaH sugamatvAccAbhisamayAlaGkArakArikayA na saGgahautamityaparaprakArahayena samudAyArthasyAbhidhAsyamAnatvAdekastAvatsamudAyArthaH / idAnoM padArthAdivyAkhyAnena suutraartho'bhidhiiyte| tatra iti (p. 3, 12) vaakyopnyaase| khalazabdo vaakyaalngkaare| zobhanA'raNAvihAriNAM madhye'grA bhUtizcetasaH saMpattiryasya sa subhuutiH| sadevake loke pUjAdibhiH sthaavirypraapttvaatsthvirH| iha kvacittathAgatAnAM kAyavyApArAtmakapANyAdyadhiSThAnena deshnaa| tadyathA dazabhUmakAdeH sUcasya dezanA / kvacivacanAdhiSThAnena tdythaa'jaatshtrshokvinodnsuucaadeH| kvacinmano'dhiSThAnena tadyathA samantabhadracaryAnirdezakhUcAde
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| rityAryasubhUtyadhimuktAnAmanugrahaparaundanAbhyAM samyakparigrahAdikrameNa mahAyAne vinayanAtvavaMzAnupacchedArthamacintyo vA tathAgatAnAmupAyakauzalaprabhAvo yasmAt sarvathAzaktenApi dezyata iti prabhAvasaMdarzanavineyAnAmanugrahArthaM prajJApAramitAbhASaNaM prati vAgadhiSThAnadAreNAryasubhUtimanyamanaskamabhimukhIkaraNArthaM bhagavAnAmantrayate smAmantritavAn / kathamityAha / prtibhaatvityaadi| dharmadezanAdhikArAdidyamAnatve'pi he subhUte viziSTadharmArthaniruktipratibhAnaM pratisaMvitsarvathA te tavAbhimukhI bhavatu / bodhau sarvadharmAsaktatAyAM svArthasaMpadi sattvamabhiprAyo yeSAM te bodhisattvAH / zrAvakA api syurevamityAha / mahAsattvA iti| mahatyAM parArthasaMpadi sattvaM yeSAM te mhaasttvaaH| mahattvaM cAnyathApi taurthikasAdhujane ca syAditi bodhisattvagrahaNam / atasteSAM bodhisattvAnAM mahAsattvAnAM prajJApAramitAmArabhyeti / prathamakalyAsaMkhyeyaniryAto'dhimukticayAM vivardhayana maMbhRtapuNya - maMbhAro bodhisattvaH zubhe deze paryaGkamAbhujya buddhabodhisattvAlambanapUrvakaM prajJApAramitAnayaM sarvadharmanairAnyadyotakaM mUlacittena nAmataH mamAlakSya tasyaiva padaprabhedaM parivartAdibhedAdanucaracittena nirUpayet / tathASTAbhisamayAvasthAbhedena styaagrhnnaahnnnyaa| pratyabhimamayaM svarUpanizcayAttulanayA'dhyAropApavAdAbhAvAnmaumAMsApratyakSAnumAnapramANopapannatvAtpratyavekSaNatayetyevaM prajJApAramitArthazcaturbhirAkArairvyaJjanAni tu vyastasamastAni yathAkramaM nirarthasadarthatayetyevamAkArAbhyAM vicAraNAcittena
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / vicaaryet| tadanu yathAvicAritaM tannimittamavadhAraNAcittenAvaSTatya yathAvicAritamevArthaM nAmAlaMbake mUlacitte saGkalanacittena prakSipya yadarthaM prayukto bhavati tacchandasahagatenAzAsticittena bhAvanAM kuryAdityevamAdizrutacittabhAvanAmayajJAnodayakrameNa sarvAkArajJAnAdhigamAtyAraM prakarSaparyantametIti vigRhya vipi sarvApahAralApe'nityamAgamazAsanamityaluki tatpuruSe kRti bahulamityaluki ca karmavibhakteH kRte pAramistadbhAvaH pAramitA / prajJAyA dharmapravicayalakSaNAyAH pAramitA mukhyA buddho bhagavAnmAyopamaM jJAnamadvayam / tatprAtyanukUlatvena tu padavAkyasamUho grantho darzanAdilakSaNo mArgazra gauNI prajJApAramitA / tathAcAhAcAryadiGgAgaH 20 prAjJApAramitA jJAnamadayaM sA tathAgataH / sAdhyA tAdarthyayogena tAcchandyaM granthamArgayoH // iti / tastrividhAmapi tatsambandhinauM prativarNiko padezarahitAM prajJApAramitAmeva prAdhAnyAdadhikRtyetyavadhAraNam / na ta teSAmeveti bodhicaye'syA nAntarIyakatvenAdhikArAt / tu tathAcaiva vakSyati zrAvakabhUmAvapi zikSitukAmeneyameva prajJApAramitA zrotavyetyAdi (p. 6. 12 ) / sarvAkAraparamapuruSArthopayuktAdhigamakramasya pratipAdyamAnatvAttaca bodhicittaM kulaputrabIjabhUtaM tadeva phalabhUtaM sAraM sarvabuddhadharmANAmityAryagaNDavyUhAdinirdezAdyathA yena parArthAlambanasamyaksaMbodhikAmatA lakSaNadvAviMzatiprabhedabhinnabodhicittAdhigamaprakAreNa bodhisattvA mahAsattvAstrividhAmapi ca
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / prajJApAramitAnniryAyurnizcitya prApnuyuriti svAlambanasvarUpaprabhedazcittotpAdastatprabheda eva ca cArtha iti darzayituM svayaM bhagavatA mantraNaddAreNa samAsataH prajJApAramitA dezitA / tadayaM saMkSipto vAkyArtho yathA sarvaprakArabodhicittAdhigamaprakAreNa bodhisattvA mahAsattvA - strividhAmapi prajJApAramitAM yathAsambhavaM zrutAdijJAnodayakrameNa samyak prApnuyustathA teSAM sambandhinauM prajJApAramitAmevArabhya vyAsato bhASaNAya caturvidhA pratisaMvitte, tava, subhUte, saMmukhaubhavatvityevamArya subhUtiM sthaviraM bhagavAnAmantritavAniti / vistAratastu tatrAdau gotrasAmarthyAt kRpAbIjaprabodhataH / prayogAzyasaMpattyA bodhicittaparigrahaH // 26 iti nyAyAdgotrAdisAmarthyena bodhisattvasaMvarasamAdAnAdinA zUnyatAkaruNAgarbhabodhicittamutpAdya samyak saMbuddho bhUtvA yathAbhavyatayA parArthaM prati ciyAnadharmadezanAdibhiryatnaM kuryAmiti praNidhAnaM kRtvA pratipattyA sampAdayediti / parArthAlambanaH sahetuphalaH smyksNbodhydhigmkaamtaalkssnnH| gantukAmasya gantuzca yathA bhedaH pratIyate, tathA bhedo'nayojJeyo yathAsaMkhyena paNDitairiti praNidhiprasthAnasvabhAvena dvividho bodhicittotpAdaH / nanu mahotsAhA mahArambhA mahArthArthamahodayA / cetanA bodhisattvAnAM dvayArthA cittasaMbhavaH // iti vacanAccetanAsaMprayuktaM cittaM viziSTaviSayaprati
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmprivrtH| bhAsamutpadyamAnaM cittotpaadH| samyaksaMbodhikAmatA ca tatprArthanA kuzalA dharmachandazcaitasika iti kathaM sa cittotpAdo bhavet / stymett| kintu duHkhArNavanimagna jagadatrANamabhisamaukSya tavaraNAbhiprAyaH kuzaladharmachandalakSaNAyAM prArthanAyAM satyAM maMbuddhatvAya cittamutyAdayatauti kAraNenAva kArya nirdiSTamevaM chandaprArthanasya bodhisattvasya sarve kuzaladharmA vRddhiM yAntauti jJApanAya copacAraH samAzrita itydossH| praNidhAnaM vA prArthanA smyksNbodhikaamtaa| tatsahacaritacittotpAdaH praarthnyaatidishyte| prArthanA pradhAnA hi cittotpAdAvastheti kRtvaa| evaJca praNidhAnasahagataM taccittamutpadyate bodhisattvAnAmityapapannaM bhavati / atha keyaM samyaksaMbodhiH kazca parArthoM yatkAmatAtmako yadarthazrittotyAda iti cet| ucyate yathAryapaJcaviMzatisAhasikAsUtrAnte samyaksaMbodheH samAsanirdezo yadAha / "sarvAkAraM zariputra sarvadharmAnabhisaMboDakAmena bodhisattvaMna prajJApAramitAyAM yogaH karaNIya" iti / tatrAyaM tasyA vyAsanirdezo ydaah| "iha zAriputra bodhisattvenAsthAnayogena prajJApAramitAyAM sthitvA dAnapAramitA paripUrayitavyA deyadAyakapratigrAhakAnupalabdhimupAdAye" tyaadi| tavAyaM parArthasya samAsanirdezo ydaah| "dazasu dikSu pratyekaM gaGgAnadIvAlukopameSu lokadhAtuSu ye sattvAstAna sarvAnanupadhizeSe nirvANadhAtau parinirvApayitukAmena bodhisattvena prajJApAramitAyAM shikssitvymiti"| tavAyaM tasya vyAsanirdezo ydaah| "matsariNaH sattvAndAne duHzaulAn zaule vyApAdabahulAn kSAntau
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / pratiSThApayitukAmena bodhisattvena prajJApAramitAyAM zikSitavyami" tyaadi| tathAcoktam / cittotpAdaH parArthAya smyksNbodhikaamtaa| samAsavyAsataH mA ca yathAsUtraM sa cocyate // 16 // iti / tavAyaM tasya prabhedaH / tatra prathamazcittotpAdazchandasahagato bodhisattvAnAM pRthivIsamaH sarvAkArasarvadharmAbhisaMbodhasya maMbhAraprasavapratiSThAbhUtatvAt / dvitIya AzayasahagataH kalyANasuvarNopamaH SaTpAramitAmahautasya hitasukhAzayasyAyatitadAtyayorvikArabhajanAdAsamyaksaMbodhizaya Azaya iti kRtvA / tRtIyo'dhyAzayasahagataH shuklpkssnvcndropmH| sarvazuklapakSadharmottarottaravidhigamanenAdhika Azrayo'dhyAzaya iti kRtvA / ete ca trayo mRdmdhyaadhimaavtyaa''dikrmikmNbhaarbhuumisngghautaaH| caturthaH prayogasahagato jvalanopamastrisarvajJatAprayogasyendhanAntaravizeSeNevAgruttarottaravizeSagamanAtprakRSTo yogaH prayoga iti kRtvaa| ayaJca prathamabhUmipravezaprayogamArgasaGgrahIto'dhimukticaryAbhUmipratibaddhaH / paJcamo dAnapAramitAsahagato mhaanidhaanopmH| sarvathA'miSasambhogenAprameyasattvamaMtarpaNe'pyaparyAdAnAt / SaSThaH zaulapAramitAsahagato ratnAkaropamaH sarvaguNaratnAnAmAzrayabhAvena tataH prsvnaat| maptamaH kSAntipAramitAsahagato mahArNavopamaH sarvAniSTopanipAtairazobhyatvAt / aSTamo vauryapAramitAsahagato vajopamaH maMpratyayadAnA
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmprivrtH| bhedytvaat| navamo dhyAnapAramitAsahagataH parvatopamaH sarvathAlambanavikSepeNAniSkampyatvAt / dazamaH prajJApAramitAsahagato mahAbhaiSajyopamaH srvkleshnneyaavrnnvyaadhiprshmnaat| ekAdaza upAyakauzalapAramitAsahagataH kalyANamitropamaH sarvAvasthAsu sattvArthAparityAgAt / hAdazaH praNidhAnapAramitAsahagatazcintAmaNisadRzo yathA praNidhAnaM phalasamRddheH / trayodazo balapAramitAsahagata Adityopamo vineyajanasya pripaacnaat| caturdazo jJAnapAramitAsahagato madhurasaGgautighoSopamo vineyaavrjnkrdhrmdeshktvaat| ete ca daza yathAkramaM pramuditAdidazabhUmisaGgahautA drshnbhaavnaamaarggocraaH| paJcadazo'bhijJAsahagato mahArAjopamo'vyAhataprabhAvatvena praarthaanutthaanaat| SoDazaH puNyajJAnasaMbhArasahagataH koSThAgAropamo bahupuNya jJAnamaMbhArakozasthAnatvAt / saptadazo bodhipakSadhamasahagato mahAmArgopamaH srvaarypunglyaataanuyaattvaat| aSTAdazaH zamathavipazyanAsahagatI yAnopamo yuganaDDavAhitvAtsaMsAranirvANAnyatarApAtena sukhsNvaahnaat| ekonaviMzatitamo dhAraNIpratibhAnasahagataH prasravaNopamaH sarvathodakadhAraNAkSayo'dasAdharmyaNa zrutAzrutadharmadhAraNAdaparyAntadezanodbhedatvAt / ete ca paJcabodhisattvabhUmiSu vishessmaargsngghiitaaH| viMzatitamo dharmo dAnasahagata Anandazabdopamo mokSakAmAnAM vineyAnAM priyshraavnnaat| ayaJca buddhabhUmipravezaprayogamArgasaGgrahIto bodhisttvbhuumiprtibddhH| ekaviMzatitama ekAyanamArgasahagato nadausrotaHsadRzo jJAnajJeyayoH samatAdhigamenorukaruNAprajJopAyatayA'
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / sNbhinnprkaarykriytvaat| ayaJca buddhabhUmisaGga hoto maulaavsthaapraaptH| dvAviMzatitamo dharmakAyasahagato mahAmeghopamastuSitabhuvanavAsAdisandarzanena nirmANakAyatayA sarvasattvArthakriyANAM tddhauntvaat| ayamapi nirvikalpakatathAgatAdhipatyaprattanirmANAdhupalabdhevineyaparikalpitazuddhalaukikajJAnapRSThAvasthAprApto buddhabhUmisaGgrahIta ityAdikarmikabhUmimArabhya yAvadduddhabhUmisaGgahauta ityato'rthAdhigamAnukrameNa yathoktAnupUrvyA, iyAneva prabhedo na nyUno nAdhiko nApyanyathAnupUrtyA pratipAdanauya iti pratipAditaM bhvti| evaMkrameNa hAviMzatibhedabhinnabodhicittAdhigamadAreNa yathA bodhisattvA mahAsattvAstrividhAmapautyAdinA pUrvavatsambandha iti / tathAcoktam / bhUhemacandrajvalanairnidhiratnAkarArNavaiH / vajAcalauSadhaumicaizcintAmaNyarkagItibhiH // 20 // pagaJjamahAmArgayAnaprasravaNodakaiH / AnandoktinadImegherdAviMzatividhaH sa ca // 21 // iti| ayamavazyaM pRthagjanabodhisattvatathAgatabhUmibhedena hetuphalAtmakaH prabhedo jnyeyH| tathAhi / sUcAlaMkAre cittotpAdo'dhimokSo'sau shuddhaadhyaashyiko'prH| vaipAkyo bhUmiSu matastathAvaraNavarjitaH // karuNAmUla iSTo'sau sadA satvahitAzayaH / iti vacanAcetuphalAlambanAtmaka eva cittotpAda
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / utpAdyaH kathitaH / tasya prabhedo'pi kriyamANastathAkartavyo 'nyathA hetumAcaprabhedAnna tasya sarvathA prabheda ityaparipUrNa eva prabhedaH syAdityeke / zranye tu mahArAjopamAdaya evASTau cittotpAdA bodhisattvabhUmiSu vizeSamArgasaGgrahautA iti varNayanti / sarvaprakArabodhicittotpAdaprabhedapratipAdako granthaH paJcaviMzatisAhastrikAto jJApakatveneha prAcuryabhayAnna likhyate / aca tUiTitajJasaMkSiptaruci sattvAnugraheNa pravRtta - tvAddezanAyA iti kRtvA noktaH / yathoktasattvArthaprabhedo'vazyameva pratipattavyA yataH paJcaviMzatisAha svikArthopasaMhAreNa pravRttamidaM svacaratnamiti prAgeva pratipAditam / tathAcAhAcAryadiGgAgaH / 34 ityamaSTasahasrauyamanyUnArthairyathoditaiH / granthasaMkSepa iSTo'ca ta svArthA yathoditAH // iti gaMbhIrAyAM sarvAkAratathAgatajJAnagamyatvena prajJApAramitAyAmAtmano'zaktivadaprahauNajJeyAvaraNatvenArya subhUterapyazaktiM sambhAvayannAryazAriputro'dhyeSaNAmAtrAva gamAdaviditatatsAmarthyAdhiSThAno'thetyAdinA (p. 3, 21) vitarkayati / etaditi vakSyamANaM vitarkajAtaM tadeva - mityAdinAha / kiMzabdo vitrke| AtmIyena (p. 4, 1 ) svapratibaddhaTattinA / taddiSaye tu na parakRtena tasyAtmIyenApi tu svakena svakRtena / prajJA dharmapravicayaH / pratibhAnaM yuktayuktAbhidhAnam / tyorblsyaavyaahtsaamrthysyaadhaanenaapuurvkrnnen| prakArAntareNApyAha svakenetyacApyAtmauyeneti draSTavyam / prajJApratibhAnabalasya vyavasthitasyAdhiSThAnena
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 35 vizeSakaraNenopadezyati / utAho zabdaH pakSAntaradyota - ko'tha buddhAnubhAveneti / evaM manyate'cintyatvAdupAyavizeSasya kadAcidanenApUrvajJAnamadhigataM vyavasthitasyotkarSo vA kRtastathAgatAdhiSThAnaM vA prAptamanyathAhamivArya subhUtirazaktaH na cAraNAvihAriNAmagratvena vizeSasadbhAvAdbhASata ityapi zakyate vaktam / mamApi prajJAvatAmagratvavizeSasadbhAvAdbhASaNaprApteH / na cAraNAsamAdherdezanAyAM vyApAra ityAryazAriputrasya bhAvaH / mRddindriyatayA na sahasA'pUrvajJAnAdikaM kartuM zakyate 'cintyopAyasadbhAve'pauti pAzcAtyameva vikalpaM darzayannAha / athetyAdi (p. 4, 4) zrAvakANAM samanvAhRtya paracittajJAnaM nAnyatheti buDDAnubhAvavacanenAsamanvAhArajJAnamuktam / idamanantaroktamevaMrUpaM yathoktavikalpacayasvabhAvam / cetanAM vA nizritya prajJAM vA paryeSako manojalpaH sA ca cittasyodArikateti vitarkam / cetasA saMhatyA tadrUpAnukAriNA jJAtvA vakSyamANametaduktavAn / tadevAha yatkiJciditi / (p. 4, 2) svacaM geyaM vyAkaraNaM gAthodAnAvadAnakam / itivRttakaM nidAnaM vaipulyazca sajAtakam // upadezAdbhutA dharmI dAdazAGgamidaM vacaH / taca bhASante zrutamayajJAnotpAdAdodhibaujAvaropaNArthaM yato granthamudaurayanti / dezayanti cintAmayajJAnotpAdAparipAcanArthaM yato'rthaM prakAzayanti / upadizanti bhAvanAmayajJAnotpAdAtparimocanArthaM yato granthArthanizcayotpAdanataH saMprakAzayanti / tadevamudIrayantautyAdipadacayaM
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmprivrtH| bhASanta ityAderyathAkramaM vyAkhyAnam / puruSakAro'dhiSThAnaM ta tukatvAtsa sarvo bhaassnnaadiruupcaaraatpurusskaarshbdnoktH| nanu zrAvakairapi svAdhigamadharmatA sAkSAtkRtA / tatkasmAnna svazaktyaiva sarva bhASaNAdi kriyata ityAzaya tatkammA toriti svayameva praznaH kRtH| paraiH kriyamANe naursiktvaadidossodyaadityeke| tadanantaraM kathAvicchedadoSaparihArArtha zAradyena praSTamazakavatAmanugrahArthamekAgrIkRtacetasAM vacaneneryApathabhedAdikSepadoSaparihArArthaM cetypre| yo hotyAdyuttaram (p. 4, 9) / tatra dharme'bhidheye nirvedhabhAgauyAdhigamadAreNa dharmadezanAyAM satyAM zikSamANA darzanamArgAdhigamena tAmadhigamadharmatAM sAkSAtkurvanti / bhAvanAmArgAdhigamena dhaarynti| sarvaM tadadhigatArthaviSayaM deshnaadhrmsuutraadidhrmtyaadhigmenaaviruddhm| tdviruvprkaashnaat| tasmAttathAgatadharmadezanAyA evopacAranirdiSTapuruSakArasvabhAvAyA eSa sadRzaH syando niSyandastadanurUpaM phalaM yatsUcAdi te zrAvakA upadizantastAmAgamadharmatAmadhigamadharmatayA na virodhayanti (p. 4, 14) / upadizanta iti copalakSaNAdbhASamANA dezayanta ityapi grAhyaM tathAprakRtatvAt / anenaitadAha nityasamAdhAnopAyakauzalavaikalyAdadhigatArthaviSayamapi dharma svAdhigamAviruddhaM bhASitumasamarthAH prAgevAnadhigatArthaviSayamato buddhAnubhAva eva draSTavyaH / tathA kiyaddA zakyamunnetuM svtrkmnudhaavtaa| parokSopayatacetostadAkhyAnaM hi duSkaram //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / iti nyAyAnnApyabhyUhyo dezayituM zakyata iti prasaGgAgataM nirvartyedAnImutpAditaprathamAdibodhicitto yathAkAlaM bodhisattvo'pi dAnAdikuzaladharmAbhyAsena puNyasambhAramupArjayan / 37 dhyAne'bhijJAbhinirhArAllokadhAtUn sa gacchati / pUjArthamaprameyAnAM buDDAnAM zravaNAya ca // aprameyAnupAsyAsau buDDAn kalpairaprameyaiH / karmaNyatAM parAmeti cetasastadupAsanAt // iti cittakarmaNyatAbalena sthitaH samAdhau / dharmazrotasi buddhebhyo'vavAdaM labhate tadA / vipulaM zamathajJAnavaipulyagamanAya saH // iti nyAyAdevaMpravRttabodhisattvasya sambandhanArthaM bhagavaduktavacanapUrvakamavavAdamArya subhUtirbodhisattva ityAdinAha, bodhisattvo bodhisattva (p. 4, 19) ityasminnarthe prajJAbalena bodhyAlambanAhodhizcAsau mahAlapAzayena sattvAlambanAt sattvazceti bodhisattva ityuktaH / yathA'zubhAlambanasamAdhirazubheti / pradezAntarAbhihitasyApi bodhisattvasya grahaNArthaM vIpsayAbhidhAnam / katamasya kalpitAdirUpasyAdhivacanamAbhimukhyena vyapadezaH paramArthato'pi tu na kasyacidityarthaH / tadevAha // nAhaM bhagavaMstandharmamiti (p. 4, 21 ) kalpitAdirUpam / tattvato'vavadanauyasyAnupalambhAt // avavAdaviSayastarhyastItyAha / tamapautyAdi (p. 5, 1 ) / prajJApAramitA pratipattyAdidazaprakAradharmasvabhAvA / tathA
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmprivrtH| vavAdaviSayamadhikRtya paJcaviMzatisAhasikAyAmuktam / "kathaM bhagavan bodhisattvena mahAsattvena prjnyaapaarmitaayaanycritvym| bhgvaanaah| iha zariputra bodhisattvo bodhisattvaM tannAma ca na smnupshytiityaadi"| bodhisatvadharma veti yasya dharmasya bodhisattva itydhivcnm| taM dharmam / avindan shrutyaa| anuplbhmaanshcintyaa| asamanupazyan bhaavnyaa| athavA pratiniyatArthena saha pratyAsattinibandhanAbhAvAnirAkAreNa jnyaanenaavindn| vastubhAvamantareNApi svapnAdau bhaavaatsaakaarennaanuplbhmaanH| ataevobhAbhyAmasamanupazyan katamasyAM prajJApAramitAyAM pratipattyAdi (p. 5, 3) dazaprakArAyAM prathamaM samprAptaguNaparipAlanArthenAparihANimupAdAya zikSaNenAvavadiSyAmi / tataH pazcAdaprAptaguNaprAptimupAdAyAnuzAsiSyAmi / sarvathA tattvato naiva kiM vUdbhAvanAsaMvRttyA'vavAda ityarthAdAkSipta bhavati / tathA cAtraivAnantaraM vakSyati eSo'vavAda ityaadi| sa punarviSayabhedAddazadhA jnyeyH| tatra yathoktaprabhedabodhicittapratipattau saMratiparamArthasatyAnatikramaNa zrAvakAdyasAdhAraNatayA'nupalambhayogena vartanamiti zikSaNaM prtipttyvvaadH| duHkhe phalabhUtarUpAdizUnyatAprajJApAramitayostu tathA ruuptvaadaikaamymiti| samudaye zUnyatAhetubhUtarUpAdyoravyatiriktatvena rUpAdiH samudayanirodhasaMklezavyavadAnadharmA iti / nirodhe zUnyatAyAmutpAdanirodhasaMktazavyavadAnahAniDyAdirahitAyAnna rUpaM yAvanna vidyotpAdo nAvidyAnirodho na buddho na bodhiriti / mArge dAnAdipAramitAbhirAtmano'dhyAtmazUnyatAdInAM
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlazArAlokaH / bahirdAzUnyatAdibhiH pUrvAntAparAntayozca parasparaM na yuktAyuktatvena pratipattirityupadezaH styaavvaadH| buddhe buddhabodhyorekalakSaNatvena buddhkrkdhrmlkssnnsrvaakaarjnytaayaamnuplmbhruupaadyyojnenaalkhyaalmbksmtaajnyaanmiti| dharme visarvajJatAsaGgrahautasamastavastupratipakSAkArasaGghahaiH sarvadharmANAM saGgahItAnAM niHsvabhAvateti / saGgha buddharatnAntargatatvenArhaddajryeSu phalasthapratipannakabhedena saptasu mahApuruSeSu pratyekabuddhena sahASTasu mRdvindriyAdibhedena viMzatisaMkhyAvacchinneSvAryAvaivartikabodhisattvazaikSeSThanutpAdatayA pravRttirityupadezo rtntryaavvaadH| prArabdhavauryatayA yathoktArthAnuSThAnaM prati kAyAdisukhallikatvena kasyacidabhinivezaH syAdityasatau kAyAdaunAmasvabhAvatayA deshnaavvaadH| ciratarakAlAbhyAsenApi samauhitArthAniSyattAvuttrasanajAtIyasya parikhedaH syAdityaparizrAntau rUpAderyAvatsamyaksambodheramananatayA dezanAvavAdaH / dazadigavasthitabuddhAdibhyaH pratyarthaM mArgopadeze gRhyamANe cittAvalaunatA syAditi pratipatsamparigrahe dharmANAM prakRtyajAtatvena shikssnnmvvaadH| mAMsavaipAkikadivyaprajJAdharmabuddhacakSuSAM yathAsaMkhyaM pratiniyatavastusarvasattvacyatyapapattisarvadharmAvikalpAnAM sarvAryapugalAdhigamasarvAkArasarvadharmAbhisambodhaviSayANAM tathatayaikatvena pratipattiriti zikSaNaM pnycckssurvvaadH| RddhidivyazrocaparacittajJAnapUrvanivAsAnusmRtyAbhisaMskArikadivyacakSurAzravakSayajJAnAbhijJAnAM pRthivIkampanAdisarvalokadhAtusthasUkSmetarazabdazravaNasarAgAdiparacittajJAnasvaparapUrvAnekajAtyanusmaraNa
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 prthmprivrtH| sarvarUpadarzanalezajJeyAvaraNaprahANakAritrANamAdizAntatvenAvabodha iti deshnaa'bhijnyaavvaadH| catuHsatyasaGga hotaSoDazakSaNasvabhAvaM darzanamArga dharmAnvayajJAnakSAntijJAnAtmakaM sarvadharmaniHsvabhAvabodhena mAyAkAra iva sarvacAnabhiniviSTamUrtistatyahAtavyavastupratipakSatvena yogI vibhAvatauti dezanA drshnmaargaavvaadH| saMskRtAsaMskRtayorekarUpatvena parasparamazakyavyatirekaprajJaptivadyathoktadarzanamArgasammukhaukRtavastvavyatirekAlambanAdarzanabhAvanayorapRthagbhAva iti na lAkSaNikaM bhAvanAmArgavyavasthAnamatha ca sa tatpahAtavyavastupratipakSatvena vibhAvyate pratItyasamutpAdadharmatayeti dezanAbhAvanAmArgAvavAda ityevandazavidho'vavAdo granthasaMkSepasyAceSTatvAtprajJApAramitAzabdenoktaH / tathAhi paJcaviMzatisAhasikAyAM pratyavavAdaM spaSTa eva granyo nirdiSTo jJApakatvena ca vistarabhayAnna likhyte| tadevamavavAdena kimbhUto bodhisattvo'vavAdanIya ityaah| apitu khalu punarityAdi (p. 5. 4) sa cediti nipAto yadyarthe / evamiti bodhisttvprjnyaapaarmitaanuplmbhen| avavAdaviSaye dazaprakAre bhASyamANe cittannAvalauyate na saGkocAyate yato na viSaudati na muhyati, ataeva zrAddhatvena dharmabhajanAdAdau nottasyatyasthAnacAsena dezyamAne na saMlauyate naalsyaayte| yato na viSAdamApadyate na kAtarabhAvaM yaati| ataeva prAjJatvena tatvavedinAM madhye na saMtrasyati santatitrAsena / upadizyamAne nAsya vipRSThIbhavati na vipratisArobhavati, mana eva mAnasam / yato na bhamapRSThIbhavati na pRSThaM cittaM
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 41 bhagnaM bhavati ataeva zraDAprajJAbhyAM yogAtparyavasAne na sNtraasmaapdyte| sarvathA'nizcayacAsena / athavA bhASaNAdikAle yathAkramaM granthArthobhayAvadhAraNAnnAvalIyate na saMlauyate na viSaudati / kuto yasmAtpratyakSAnumAnAgamapramANairaviruddhasvaviSayArthaparicchedAnna viSAdamApadyate, nAsya vipRSThaubhavati mAnasaM na bhagnapRSThaubhavati / ata svAdimadhyaparyavasAne nocasyati na santrasyati na santrAsamApadyata iti yojyam / eSa eveti / yo bodhisattvaH saMvRtiparamArthavibhAgakauzalyAdyathoktAvavAde cittAvalaunatvAdirahitaH sa eSa evetyarthaH / eSa eveti lakSaNamanukkA kathaM prajJApAramitA pratyavamRSyata iti ceducyate, yasyArthasya bhASaNAdau cittAvalaunatvAdi na karoti so'rthaH / prajJApAramitA pratipattyAdidazaprakArA kathitaivetyarthAkSiptaparAmarSaNAdadoSa iti, upasaMharannAha / sa cedityAdi, (p. 5, 10) sa bodhisattvo yadyanantaroktAvavAdena yathoktaviSaye sthitimAn bhavati tadAsya bodhisattvasyaiSaiva prArthitArthaprAptikartavyatopadezo'vavAdAnuzAsanau veditavyA / tadevaGkatvA bodhicittatadAkSiptadharmasvabhAvaprajJApAramitAyAM yA pratipattiranupalambhAkArA, tasyA yadAlambanaM catvAryAryasatyAni / ya zrazrayastrauNi zaraNAni / yo vizeSagamanaheturasaktiH yo'vyAvRttigamanaheturaparizrAntiH / yo'nanyayAnagamanahetuH pratipatsamparigrahaH / yo'parapratyayagAmitva hetuH pazca cakSUMSi / yaH sarvAkArajJatAparipUrihetuH SaDabhijJAH / yo niSThAheturdarzanabhAvanAmArgau tatsarvamavavAdaprakaraNe nirdiSTa 6
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 prathamaparivartaH / metAvataiva sarvA'rthaH sampanna iti yathoktAnupUrtInirdiSTo dazavidho'vavAdaH / tathAcoktam / pratipattau ca satyeSu buddharatnAdiSu triSu / asatAvaparizrAntau pratipatsamparigrahe // 22 // cakSuHSu paJcasu jJeyaH SaDsvabhijJAguNeSu ca / dRmArge bhAvanAkhye cetyavavAdo dazAtmakaH // 23 // iti / kintu saGgharatne mahindriyAdibodhisattvAnAmayaM prabhedo grAhyaH, vakSyamANamArgajJatAsaGgrahautaSoDazakSaNadarzanamArgamAzritya / paJcadazasu darzanamArgacittakSaNeSu zraddhAdharmAnusAribhedena prathamaphalapratipannako dividhH| tato yaH kAmavItarAgaH sa SoDaze darzanamArgacittakSaNe shrotaapnnH| tato bhAvanAmArge yAvaccaturthaklezaprakAraprahANAddevamanuSyakulakulatvena sa evAnyo dvividhH| tataH kAmAvacarapaJcaprakAraklezaprahANena dvitauyaphalapratipannako mudatIkSNendriya evaikaH shrddhaadRssttipraaptH| tataH kaamaavcrssttprkaarleshprhaannaatskdaagaamau| tataH sa evaikjnmaavshesstvaaddevedhekvauciko'prH| tataH kAmAvacarasaptASTaklezaprakAraprahANAttRtIyaphalapratipannakaH puurvvcchrddaadRssttipraaptH| tato yaH kAmAvacaranavamaklezaprakAraprahANAdanAgamautyucyate sa paJcadhA veditavyaH / tatropapattisaMyojanaprahANAdabhiniIttisaMyojanAprahANAdantarAbhavamabhinivartayannavAbhinivRtte cAntarAbhave mArgasammukhaubhAvena duHkhaantpraaptaavntraaprinirvaapii| ubhayasaMyojanAprahANAdrUpadhAtAvupapadya duHkhAntaprAptAvupapadya prinirvaapau| tathaivopapanno'bhisaMskAreNa mArgasammukhaubhAva
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 43 tataH lAbhAdduHkhAntaprAptAvabhisaMskAraparinirvApau / tadviparyayAdanabhisaMskAraparinirvANau / UrdhvazrotAzca paJcamaH sa punarakaniSThaparamo bhavAgraparamazca / tacAkaniSThaparamaH lutArdhabhutasarvasthAnacyutatvenAkaniSThapravezastrividhaH / bhAvAgraparamastu rUpavItarAgo dRSTadharme zamaH kAyasAkSIti dvividhaH / tato bhAvAgrikASTamaklezaprakArANAM prahANAdarhatvaphalapratipannakaH / zrAvakapiTakamevAvalambya svamArga saMmukhIkaraNAdabuDotpAde pratyekabuddha iti viMzatiH / tathAca pacaviMzatisAhasrikAyAmayamartho vistareNoktaH / zravaivartikacakrace tu bodhisattvazraddhAnusAriNamArabhya yAvaddodhisattvapratyekabuddha iti pudgalavyavasthAnaM spaSTatarArthaM bhagavatoktamiti tacaivAvalokanauyamacAsmAbhirvistareNa nopanyastaM kiM piSTaM piSyeti / tathAca prathamadditauyaphalasthaM caturthaphalapratipannakazca pulaM sugamatvenAsaGgRhyoktam / mRdutIkSNendriyau zraddhAdRSTiprAptau kulakulI / raaaucyantarotpadya kArAkArAkaniSThagAH // 24 // lutAstrayo bhavasyAgraparamo rUparAgahA / dRSTadharmazamaH kAyasAkSI khaDgazca viMzatiH // 25 // iti, labdhAvavAdasyaivamAdikarmikasya / sampUrNapuNyasambhArastato dhaumAndRDhAzayaH / zrAdyaiH kuzalairdharmaiH paribhAvitasantatiH // jJAnasambhArasiddhyarthaM kalyAsaGkhyeyanirgamAt / sthirAbhijJo 'vavAdena caryAbhUmau pravartate // iti kRtvA'dhimukticaryAbhUmiparizodhanArthaM zrutAdiprakarSaprAptamokSabhAgauyazravAdilakSaNakuzalamUlAdUrdhvazcatuH
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / satyaprativedhAnukulAni caturnirvedhabhAgauyAni laukikabhAvanAmayAni vaktavyAni / zrAvakAdyuSmAdibhyazcaiSAma nityAdilakSaNavastvAlambanavizeSAddharmadarzanapratipakSatvenA nabhinivezAdyAkAravizeSAdyAnacayAdhigamahetutvavizeSAdu pAyakauzalakalyANamicalakSaNasamparigrahavizeSAdvizeSo iti vaktavyaH / tathA saMklezavastvadhiSThAnaH pratipakSavastvadhiSThAnaceti dvividho grAhyavikalpaH / dravyasatpuruSAdhiSThAnaH prajJaptisatpuruSAdhiSThAnazceti dvividho grAhakavikalpa vakSyamANamUrddhAbhisamayasaGgRhItadarzanabhAvanAmArgaprahAtavyaicaturbhirvikalpairyathAsaGkhyaM saMklezabhAjjyetAni nirvedhabhAgauyAnauti vaktavyam / tathA yathoktavikalpa saMyogazca bhajatAM matAM pratyekameSAM mRdumadhyAdhimAtrabhedena viziSTatA ca vaktavyeti paJcavidho vizeSaH / zrAvakAdaunAmuSamAdicaturvidhakuzalamUlaM rUpaNAdilakSaNavastvAtmakacatuH satyAlambanamAtmadarzanapratipakSatvenAnityAdibhirAkAraiH svayAnAdhigamahetubhUtaM samparigraharahitaM svabodhiparipanthabhUtazcaturvidho vikalpo na bhavatIti kRtvA tena saMsRSTamapyasaMsRSTamutpadyata iti vyavasthApyate / yatastathA coktam / Alambanata AkArAcetutvAtsamparigrahAt / caturvikalpa saMyogaM yathAsvaM bhajatAM satAM // 26 // zrAvakebhyaH sakhatebhyo bodhisattvasya tAyinaH / 44 mRdumadhyAdimAcANAmUSmAdInAM viziSTatA // 27 // iti, taca mRduna UmagatakuzalamUlasyAlambanArthamAha // punarityAdi punaraparamiti (p. 5, 11) prakArAntareNa prajJA
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / pAramitopadezavacanam / prajJApAramitAyAmiti sAmAnyazrutAvapyanityatAdivastvAlambanalakSaNAyAmityarthaH / tathAhi pradezentare " bhagavatAbhihitaM vacaM bhikSavaH svacAntarAnusAreNa vyAkhyAtavyamiti" / paJcaviMzatisAhastrikAyAzca mRdUSmA lmbnmdhikRtyoktm| "hAyuSmaJchAriputra bodhisattvo rUpamanityamiti rUpaM duHkhamiti rUpaM zranyamiti rUpamanAtme"tyAdi / etAvAMstvatra vizeSo yaduta saMkSepa nirdezaH / tatra punaH pratyekaM satyamadhikkRtya vistara nirdeza iti na sandehaH kAryaH / caratetyasamAhitena jJAnena bhAvayateti samAhitena / etaduktamanityAdiSoDazAkAraM duHkhAdicatuH satyAdhAraM vastvA - lambanamiti / tatkenAkAreNAlambanauyamityAha 1 evamityAdi / evamiti vakSyamANakrameNa tenApItyAdi na kevalaM jJeyasyAtyantaparokSatvAdAlambanaM na manyeta yenApyAkAreNAbhinivezAderniSedhAtmakena bodhyAvAhakajJAnarUpeNA lambyeta tenApi na manyetAbhinivezaM na kuryAdityarthaH / dharmatA - mukhenAnabhinivezAdyAkAreNeti yAvat / idamuktaM bhavati zrAvako rUpaNAdilakSaNaM vastvAlambate / tasyAnityatAdaya AkArA bhavantyAtmadarzanapratipakSatvAt / bodhisattvaH punaranityatAdilakSaNaM vastvAlambate / tasyAnabhinivezAdaya AkArA bhavanti dharmadarzanapratipakSatvAditi / nanu yadyabhinivezAbhAvo'nabhiniveza evaM satyabhAvatvAt pratipakSA na yujyate / atha yannAbhinivezastadA cakSurAdiSvapi prasaGga iti cet| ucyate, yathA vipakSastathAbhinivezaH / yathA pratipakSastathAnabhinivezaH / kathaJca vipakSaH / yathA'satyaparikalpanAsamutthitAvastinAstigrAhau / kathaJca pratipakSaH / 45
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 prthmprivrtH| yathA tayorabhAvaH / kathaJca tayorabhAvaH / yadi tau tattvato na sta iti jJAtau bhavataH / tathA cAnantaraM vakSyati sa cedAyuSmaJcchAriputra tatrAcittatAyAmityAdi (p. 6, 1) nanu pramANapapanne'nabhinivezadyAkAre kathaM prekSAvato nAbhiniveza ityAha / tatkasya hetoriti (p. 5, 13) ttksmaaddhetoH| athavA yadetadabhinivezakaraNaM tatkasyArthasya hetoH pryojnaadityrthH| uttraarthmaah| tthaahautyaadi| yasmAdekAnekasvabhAvavaidhuryAJcittasya prakRtiH svabhAvo'nutpAdatA prabhAsvarA vidhamitasarvAsatsaMkalyAndhakArA'to'nabhinivezAdyAkArAvyatiriktaM cittaM tattvato'cittam / evaM manyate cittasya naiHsvAbhAvyAttadavyatirikto'nabhinivezadyAkAraH kathaM tattvato'bhinivezasthAnIya iti| paryudAse'tha prasajye vAcittamiti natraH prayoge'pi sadasanmAtramananAnubandhena viparyAsAvinivRttiM pazyannAha / asti taJcittaM yshcittmcittmiti| yazcittamanabhinivezAdyAkArAvyatiriktaM taccittaM tattvato'cittamiti yadacyate, tatkimacittamastauti sambandhanIyam / nyAyena vastuno'satvAnna paryudAse namaH prayogo'pi tu prsjye| tatrApi sadasanmAcapranaptirapi / nAstItyabhiprAyavAn subhUtistenaiva parihAraM pratipAdayitukAmaH pratipraznakriyayA zAripucamAha, kiM punarityAdinA (p. 5, 16) cittAbhAvamAtramacittaM tadbhAvo yaa'citttaa| tatrAcittatAyAM kimastitA bhAvo vidyate vaa'nuplbdhilkssnnpraaptaa| athopalabhyate coplbdhilkssnnpraaptaa| evaM nAstitA veti yojyaM, pUrvo vAzabda uttarApekSayA / uttarazca pUrvApekSayeti jJeyam /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladhArAlokaH / ajAtasya svabhAvena zAzvatocchedatA kutH| svabhAve hi vikalpyAnte dharmabhedavikalpanAH // patralekhAdivinyAsaH kenacidyomni zakyate / kartuM naiva tathA'jAte dharmabhedavikalpanAH // ityabhiprAyavAnAha nahyetadityanantaroktamubhayaM idAnauM taddacanameva parihAre yojynnaah| sa cedityAdi, (p. 6, 1) api tu zabdaH kssepennaivetyrthH| paryanuyogazcodyaM, tamevAha / ydaayussmaanityaadinaa| evaM manyate, yadyacittatAyAmastitA vA nAstitA vA na vidyate nopalabhyate vA tatkathaM tavaiSa paryanuyogo'sti " taccittaM yaJcittamaccittamiti " / tatrApi hyacittamiti cittAbhAvamAtramevAbhipretamataHsadasadrapeNAstitvasamAropo naiva ghaTata iti / cittasya dharmiNo'sattve nirviSayasya no 'prayogAdacittatApi nAstItyAha / kA punareSetyAdi (p. 6, 6) " nahi saMzatisopAnamantareNa tattvaprAsAdazikharArohaNaM vipazcita" iti yogisaMratyA pratividhAtumAha / avikAretyAdi, pAramparyeNaivA'cittatA'bhyasyamAnA buddhabhUmAvavikArapariniSyattiM prati hetutvaadvikaaraa| avipryaasprinissyttihetutvaaccaaviklpaa| evaJcAdhigamAviruddha muktmityaah| athetyAdi (p. 6, 8) sAdhu sAdhviti sambhUmAdirabhidhAnam / yathA yena prakAreNa / apinAmazabdaH puujaavaackH| yasya samAdheH prabhAvAtpareSAM santAne svaparavyAvAdhanArthena raNayantIti raNAH klezA na jAyante so'raNAsamAdhistavihAriNAM madhye'gratAyAM nirdiSTaH sannirdizasyAcittatAmiti vibhaktivipariNAmena yojyam /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / nanu ca buDvAdhiSThAnAt sopAyakaiAzalAmapi prajJApAramitAM nirdizataH ko'tizayo yatastadviduSo'pi zAriputrasya subhUtiM prati sAdhukAraH sAdhuH syAt / na kazcit, kintu tayorvineyAnAmanugrahAya mAhAtmyadyotanAdanAgatavineyasandehApanayanAya / tathAgatAdhiSThAnAdeva vAvivAdapUrvakaH sAdhukAraH ityadoSaH / mAhAtmyamevAcittatAyA darzayan kazcidaniyatagotrako'pi taukSNendriyatayA nirvedhabhAgIyAvasthAyAmapyacintyopAyavizeSAdavaivartikatve niyata ityAha / tazcetyAdi (p. 6, 10 ) yatastenApi bodhicittena manyate / ato'nabhinivezAdyAkArAt / ckaaraadnitytaadilkssnnvstvaalmbnaat| upaparaukSitavyA nizcetavyaH / aSTamyAM tu bhUmai sarveSAmeva niyatatvenAvaivartikatvavyavasthAnamityadoSaH / virahitazcAparihAniyogAt prajJApAramitayA nirvedhabhAgatyarUpayA veditavyaH / na kevalama vinivartanauya upaparIkSitavya iti cakAraH / evamAlambanAkArAvabhidhAya mRdUSmaNorhetutvavizeSArthamAha / zrAvakabhUmAvapautyAdi (p. 6. 12) viziSTAvasthAprAptameva jJAnaM bhUmistatra zikSitakAmena pratipattiM kartukAmena iyameveti nirvedhabhAgIya - pradipAdanaparA mukhyataH / zrotravijJAnena tadAkRSTena ca manovijJAnena granthArthayoH paricchedAcchrotavyA / cintAmayena manasikaraNAdugrahautavyA / bhAvanAmayena pratipattyA sampAdanAvArayitavyA / samAdAnena pustakavAcanAddAcayitavyA / AgamAdhigamalAbhAt paryavAptavyA / vyAkhyAnAdinA'nyebhyaH prakAzanAtpravartayitavyA / sarvaca ca zravaNAdA samyakprayogapRSThacittasampAdanAcchikSitavyam / maulacittena 48
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / tu samAdhAnakaraNAdyogamApattavyam / liGgasya lokAzrayanapuMsakaliGgatvenoktaH / upAyakaiauzalya tvAdyogazabdo samanvAgateneti / 46 pUraye buddhadharmANAM sattvAnAM paripAcane / kSipraprAptau kriyAsiddhau varmAcchede ca kauzalam // upAyo bodhisattvAnAmasamaH sarvabhUmiSu / yatkauzalyaM samAzritya sarvArthAn sAdhayanti te // iti vacanAdyathoktArthAzupariprApakaH saMhatiparamArthAzritazcetavizeSa evopAyakauzalaM / tena samanvAgatena yuktena sarvabodhisattvadharmasamudAgamAyeti (p. 6, 21 ) sarveSAM bodhisattvAnAmeva dharmAH zrAvakAdyasAdhAraNA mArgajJatAlakSaNAsteSAM samudAgamAya pratilAbhAya yogaH samAdhiH krnniiyH| kvacittu sarvabuddhadharmasamudAgamAyeti pAThaH / sa cAyuktaH / anantarameva vakSyati / sarve bodhisattvadharmA ityAdi / nanu zrAvakayAne'pi bodhisattvadharmA dAnAdayo nirdiSTA evetyAzaGkyAha / tatkasya hetoriti / (p. 7, 1) ihaiva hautyAdyuttaram / hizabdo yasmAdarthaH / yatreti yeSu bodhisattvadharmeSu / evaM manyate / zrAvakAdidharmAstatpiTake vistareNAbhihitA bodhisattvadharmAstu prasaGgAt / iha punarbodhisattvadharmA eva vistareNa nirdiSTAH zrAvakadharmAH prasaGgAditi / anuttarAyAM samyaksambodhAviti / nAstyuttaraM pradhAnaM yasyAH seyamanuttarA samyagaviparItA sarvAkArAbhisambodhiH samyaksambodhirbuddhabhUmiriti yAvat / sarvabuddhadharmasamudAgamAyeti / sarveSAM buddhadharmANAM sarvAkArajJatAlakSaNAnA / 1 7
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivataH mdhigmaay| zrAvakayAne'pi buDvadharmA nirdiSTA ityaashngkhyaah| tatkasya hetoriti / tthaivottraarthmaah| ihaiva hotyAdi (p. 7, 7) zrAvakabhUmAvapautyArabhya yAvadantena yogmaapttvymitynenaitdktm| yAnatrayAdhigamaprAptaye mRdUSmagataM kuzalaM heturiti / ayaM ca hetubhAvaH sarveSAmevoSmAdInAM veditavyaH / madhyasyAlambanArthamAha / yo'haM bhgvnnityaadi| bodhisattvanAmadheyamiti (p. 7, 9) / pUrva yasyArthasya bodhisattva iti nAma tasyAnupalambho nAhaM bhagavaMstaM dharma samanupazyAmI(p. 4, 20)tyaadinoktH| sAmpratam / nAmamAvamidaM sarva saMjJAmAtra pratiSThitam / nAbhidhAnAt pRthag bhUtamabhidheyaM prklpyte|| iti kRtvA yadetadodhisattva iti nAmasvarUpamavavadanauyaM tasyAnupalambho dezita iti shessH| na vedmotyAdi vyAkhyAtam / athavA'tItaM na vedmi vartamAnaM nopalabhe'nAgataM na samanupazyAmyadhvazUnyatvAt sarvadharmANAmiti yojym| avavAdaviSayaM nAma tamustautyAha / prajJApAramitAmapauti (p. 7, 12) / naammaacaamitybhipraayH| bodhisattvamitinAmasvarUpaM / nAmadheyasya prakRtatvAt / kaukRtymiti| saMvedananiSThatvAdiSayasthiteranupaslambhAdetatkaulatyazvetaso viprtisaaritaa| tadevAha yo'hmityaadinaa| Ayavyayamiti / vidhirAyo vyayo nissedhH|| vidhAnaM pratiSedhaM ca mutlA zabdo 'sti naapro| vyavahAra iti kRtvA padaddayenaiva sarvasaGghahAdetAvanmAtrakamuktam / etaduktaM tattvenAyavyayavinirmuktatva
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| viziSTaM rUpAdyAlambanamiti / ttkenaakaarennaalmbnauymityaah| api tvityaadi| tadapi nAmadheyamAlambanaM na sthitaM prabandharUpeNa / niSedhyAbhAvataH spaSTaM na niSedho'sti tattvataH / na ca nirviSayaH sAdhuprayogo vidyate namaH // vikalpApAzrayatve vA sAMtaH syAnna taattvikH| iti nyAyAnnAsthitaM na viSThitaM prabandhavisadRzatvena tathaiva naavisstthitm| saMstyA pratibhAsamAnanAmadheyasya kathaM prbndhtdvsdRshyaanuppttiriti| tatkasya hetorityaashngyaah| avidymaantvenetyaadi| tattvata iti shessH| saMvRtyA na doSa itybhipraayH| upshrnaah| evaM tdityaadi| etadaktaM dharmatAmukhena prabandhataIsadRzyApagatatattvamAkAra iti| adhimaatrsyaalmbnaarthmaah| sa cedityaadi| evaM gambhaurAyAmiti nAmamAtratvena prajJaptimAtrasvabhAvAyAmanyatauba~H svaizcAnizrayabhaurubhiralabdhagAdhAyAm / etaduktaM prajJaptimAtratvaviziSTaM dHkhaadistymaalmbnmiti| ttkenaakaarnnaalmbnauymityaah| adhimucyata ityAdi (p. 8, 1) / sA prajJaptina kenaciddharmeNa kuzalAdinA vAcyetyadhimucyate, adhyaalmbte| Ayato vipulA hRSTa upakAraparo mahAn / kalyANazcaivamAdhikyAdAzayo 'dhyAzayaH satAm // ityadhyAzayenAvirahito yuktaH sa bodhisattvaH prajJApAramitayA'dhimAcomasvabhAvayA mukhytH| anyatrApyevaMprakaraNabalAt prajJApAramitArtho veditvyH| sthitaH
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 prthmprivrtH| prAptAparihANyA'vinivartanauyAyAmaSTamyAM bodhisattvabhUmau ttkaaryaavaivrtiktvlaabhaat| susthitstdpaadaanyogytvenottrottrvishessaadhigmlaabhaadpraaptaaprihaannyaa| etacca dayamanabhinivezayogenetyAha / asthAnayogeneti (p. 8, 3) / etadaktaM dhrmtaamukhenaakaaro'vaacyteti| paJcaviMzatisAhasikAyAJcAdhimAtroSmAlambanAkAramadhikRtyoktam / "yApauyaM bhagavan dharmasAGketikau prajJaptiryaduta bodhisattva" iti vistareNa yAvabuddha iti / "sApi na kenaciddharmeNa vacanIyA kuzalena vA 'kuzalena vA" yAvadbhAvena vA'bhAvena vaa| tadyathApi nAma svapna ityaadi| tasmAnna sandehaH kArya ityAlambanAkAravanirvikalpakajJAnAgneH pUrvarUpatvAdamagatamivoSmAgataM trividham / darzanamArgAsannataratvamasatyantarAye bhvtiiti| mokSabhAgIyAdasya vizeSo veditavyaH / tathAcoktam / / AlambanamanityAdi satyAdhAraM tdaakRtiH| niSedho'bhinivezAdeheturyAnatrayAptaye // 28 // rUpAdyAyavyayau viSThAsthitau prajJatyavAcyate // iti uSmAnantaramidAnoM mRduno muurdhgtkushslsyaalmbnaarthmaah| punaraparamityAdi (p. 8, 3) / prajJApAramitAyAM mukhyato mUrdhasvabhAvAyAJcaratA bhAvayateti vyAkhyAtamathavA prayogapRSThacittena caratA maulacittena bhAvayateti yojym| na rUpe sthaatvymityaadi| tatra rUpeNAlakSaNaM rUpam / anubhavalakSaNA vednaa| nimittoDrahaNAtmikA saMjJA / cittAbhisaMskAralakSaNAH sNskaaraaH| avabodhanalakSaNaM
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlajhArAlokaH / vijJAnam / tat punastrividhaM rUpam / kalpitaM rUpaM grAhyagrAhakarUpeNa klpittvaat| vikalpitaM rUpamasadbhUtaparikalpena jJAnameva tathA pratibhAsata iti vikalpitatvAt / dharmatArUpaM tattvato'rUpameva zUnyatArUpeNa prinissynntvaat| evaM vedanAdayo'pi vaacyaaH| yathaudArikasaMklezabhAjanAdyarthadhAtuto ruupaadaunaamiyaanevmnukrmH| tatra rUpAdau tattvato'sattvena vastUpalambhayogAnna sthAtavyaM cetasaH pratiSThAnaM na kAryamiti yAvat / etadaktaM yasmAt svabhAvazUnyatayA rUpAdaunAM ruupaadisvbhaavenaapgtsvbhaavtaa| tasmAdasthAnAntvaviziSTaM rUpAdyAlambanamiti / kasmAdevamAlambanamiti tatkasya hetorityAzaGkhyAkAraM vytirekmukhenaah| sacedrape ityAdinA / evaM manyate / AlambanagrahaNaprakAra evAkAraH saMviniSThA ca viSayasthitirityAkArAnurUpamevAlambanaM grAhyam / ato yadi rUpe'nityAdibhirAkAraistiSThati tadA rUpAbhisaMskAre rUpAbhogavikalpe carati / evaJca na carati prajJApAramitAyAM mukhyato mRdumUrdhasvabhAvAyAmevaM vedanAdiSvapi yojyam / etaduktaM dharmatAmukhenAkArazcaivaM vidho grAhyo yaduta paramArthena rUpAdisarghadharmazUnyatayoH parasparamekaM ruupmiti| tatra zUnyatAyAmanityatvAdaunAmabhAvena rUpAdau na nityAnityAdibhirAkAraiH sthAnaM vidheymiti| tathA hi mRdamUrdhAkAramadhikRtya paJcaviMzatisAhasikAyAM vyAkhyAtam / "rUpameva zUnyatA zUnyataiva rUpamevaM yAvadyA ca bhagavannanityatAyAH zUnyatA na sA nityate" tyaadi| abhisaMskAramantareNa bhAvanAnutpatteH kathaM punarabhisaMskAre caranna caratIti /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 prathamaparivartaH / tatkasya hetorityaashngyaah| na hotyAdi (p. 8, 9) / evaM manyate vikalpo'bhisaMskAraH prajJApAramitA ca nirviklyaa| tatkathaM vikalye tatvAbhinivezena caran prajJApAramitAyAM carati / kevalaM mAyApuruSeNeva caritavyamiti / na parirahnAti nApi yogamApadyate nApi paripUrayata iti padavayaM yathAsayaM prayogamaulapRSThAvasthAsu draSTavyam / prajJApAramitAmiti mukhyato mRdumUrdhasvabhAvAM, na niryaasytiityaadi| aparigRhautamagrahaNAhamabhisaMskAraM parigRhNan svIkurvANo na niryAsyati sarvAkArajJatAyAmiti yojyam / sarvAkArajJatA cAtra visarvajJatAsAmAnyAt sarvajJatAzabdenoktA ythaasmbhvmevmnytraapi| kathamagrahaNA) 'bhisaMskAra iti cet / tatkasya hetorityAzaGyAha / rUpaM hotyaadi| evaM manyate / abhisaMskAraviSayasvabhAvA rUpAdayo nyAyato 'sattvenAparigRhItAH prajJApAramitAyAmatastadviSayo'bhimaMskAro vitathapratibhAsitvAnna grAhya iti| tadeva drshynnaah| yazca rUpasyAparigraho na tadrapamityAdi (p. 8, 14) / vidhiprtissedhyobhinnvissytvaaditibhaavH| prajJApAramitAyAmapi tattvAbhinivezo na kAryoM viparyAsaprasaGgAdityAha / sApautyAdi upsNhrnaah| evaM hotyaadi| hishbdo'vdhaarnne| evamevetyarthaH / evamAlambanAkAraniryAtaM mRdumUrdhagataM samAdhimAha / aymityaadinaa| "sarvadhamarUpAdibhiraparigRhIto yaH samAdhiranvarthasaMjJakaH sa tthoktH| vipulA dharmadhAtuvaipulyena, puraskRto yathoktAlambanAkAravizeSAbhyAM cetasaH purato vrtnaa"dityaaryvimuktisenH| ataeva kvacidapuraskRta iti
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalbaaraalokH| 55 pATho na graahyH| apramANaniyataH srvaakaarjnytaaprtiniymaat| urukaruNAprajJAyogena vA'pramANasattvArthakaraNe niyttvaadprmaannniytH| asAdhAraNo'gamyo'nyeSAM ythoktaalmbnaadipnycvidhvaishissttyaat| mdhysyaalmbnaarthmaah| sApi srvjnyteti| apizabdAdanityatAdizUnyatAnAM parigrahaH / aparigRhItA kuta ityaadi| na hotyaadi| nimittamasAdhAraNaM rUpaM tattvenAnyonyamekarUpatvAnnAsyato'grahaNamiti yAvat / etaduktaM dharmadhAturUpatayA'nityatAdisarvAkArajJatAzUnyatAnAM svasvabhAvena niHsvabhAvatvAt parasparameSAmekAtmyenAnimittatvaviziSTaM rUpAdyAlambanamiti / nimittagrahe ko doSa ityaah| sa cedityaadi| yadi nimittato grahautavyA bhavettadA svazAsane nimittagraheNa dIrghakAlaM muktimapazyanirvimaH sannaiveha zAsane zreNikasaMjJakaH parivrAjakastapasvI zraddhAmanimittayogenAbhisaMpratyayaM prtilbhet| nimittagrahasya tulyatvAditi bhaavH| tadeva kathayannAha / atra hotyaadi| avAnimitte tathAgatatvAvAhakatvena sarvajJajJAne tannimittamadhimucyAdhimokSamanaskAraM kRtvA mRhindriyatvena zraddhayA mArgAnusaraNAcchAnusArI prAdezikena punalanairAnyajJAnenAvatIrNaH so'vatIryottarakAlaM na rUpAdi nimittato mnsikroti| "nApi tavAnimittabhAvanAyAmutpannena prautisukhena tadbhAvakaM jJAnaM nimittataH smnupshyti| tatra prautiH saumanasyaM caitasikaM, sukhaM prasabdhiH kaayikii| sa hi laukikavItarAgaH prathamadvitIyadhyAnAnyatarasannizrayeNA
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / vatIrNa" iti bhadanta vimuktisenH| kenaakaarennaalmbnauymityaah| nAdhyAtmamityAdi (p. 9, 3) / adhyAtmarUpasyopAttabhUtabhautikasyAdhyAtmikAyatanasya tadbhAvakaM jJAnamadhyAtmazUnyatayA na samanupazyati nimittata iti zeSaH / bahirdhA rUpasyAnupAttabhUtabhautikasya bAhyAyatanasya bhirdhaashuunytyaa| adhyAtmabahirdhArUpasya tadbhayasya shriirsyobhyshuunytyaa| rUpAdanyatra tarhi pshytiityaah| naapynyvetyaadi| evaM dharmabhAvanAbhiniviSTaH kathamasau vaktavya ityaah| atretyAdi (p. 9, 9) / atrAsmin padaparyAye yogasthAnavizeSe'dhimukticaryAbhUmau sthitaH zreNiko'dhimukta iti vaktavyo nAdhigata iti / yataH zreNiko'tra sarvatrAnimitte sarvajJajJAne tattvAnadhigamena shrddhaanusaarautyucyte| tIkSNondriyatvena tattvAdhigame tu dharmAnusArau bhvtiitybhipraayH| kathaM punarmudvindriyo'pyevamadhimukta ityaah| dhrmtaamityaadi| pUrvAvedhabalAt prajJApAramitAdharmatAmavisaMvAdena pramANIkRtyaivamanimittatvenAdhimukta iti| tasmAttena na kazciddharmo'dhyAropataH parigRhIto nApi vidyamAnatvenopalabdho yaM dharmamupAdeyatvena gRhNIyAt, sviikuryaat| muJcedA heytven| AstAM tAvadanyaM nirvANamapi na sa manyate / tattvato na budhyate / etaduktaM svabhAvapratiSedhenAsvIkAro rUpAdaunAM dharmatAmukhenAkAra iti / tatra zreNikodAharaNam / tasya taurthikasambandhena samAdhivyatthitasyAdhimokSabalenaiva tdrthprtyksssaakssitvjnyaapnaarthm| adhimAvasyAlambanArthamAha / iyamapautyAdi, (p. 9, 13) / iymiti| vakSyamANA na kevalaM
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlazArAlokaH / puurvokttypishbdH| tadeva darzayannAha / ydrpmityaadi| yaditi yasmAdarthe nipAtaH / rUpAdInAM nimittAsamIkSaNAditi bhaavH| zrAvakavatta_nupalambhena sarvanirodhe bodhisattvo nirvaayaadityaah| na cetyaadi| cshbdo'vdhaarnne| asaMlaunena kAyena vedanAmadhivAsayan / pradyotasyeva nirvANaM vimokSastasya cetasaH // iti / nirvANasya mahAyAne prtissiddhtvaat| saddharmapuNDarIkasUtraprAmANyena tAvatkAlaM sattvArtha prati prasabdhimupAdAya naivAntarA madhye zrAvakavadanimittatvasAkSAtkaraNena mahopAyakauzalyabalAt parinirvAti / nirvedhabhAgIyAvasthAyAM zrAvakaparinirvANasyAsadbhAvAt krameNeti zeSaH / aparipUrNairiti kiyanmAtreNApyanyeSAM bhAvAt sarvAkArAniSyannairyAvaduidharmairiti yojym| tathAgatabalAdayo vakSyante / tsmaadityaadyupsNhaarH| etadaktaM svabhAvAbhAvatayaiva nIlAdinimittAdarzanaviziSTaM tattvato ruupaadyaalmbnmiti| kenaakaarennaalmbnauymityaah| punaraparamityAdi (p. 10, 1) evmiti| vakSyamANakrameNa / upaparIkSitavyaM bhAvanAkAle yathAvatArthapratyavekSaNAt / upanidhyAtavyaM zrutacintAkAle yuktyaagmaabhyaanniruupnnaat| katamaiSeti rUpAdiskandhAnAM madhye ktmaa| athavA kiM dravyaM guNaH karma sAmAnyaM samavAyo vizeSo vetyarthaH / kasya caiSeti kimAtmano dharmasya vA smbndhinii| api tu rUpAdaunAmanutpannatvAnna kAcinnApi kasyacidityarthaH /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama parivartaH / prajJApAramitA yadyevamabhAvastaddatyAha / kiM yo dharma ityAdi (p. 10, 4) | nirviSayasya naJo'prayogAdabhAvastattvataH na bhavatIti bhAvaH / sa cedityAdyupasaMhAraH / prajJApAramitayA'dhimAtramUrdhasvabhAvayA'dhigamAdavirahito veditavyaH / " samyagdharmapravicayatvena prajJayA sarvavastuno'nupalambhatayA nirUpaNAdavidyamAnaprajJApAramitAsvabhAvatvaM dharmatAmukhenAkAra" ityAlambanAkAravaJcalakuzalamUlamUrdhatvAnmUrdhagataM trividham / tathAcoktam / 66 etaduktaM rUpAdAvasthitisteSAM tadbhAvenAsvabhAvatA // 28 // tayormithaH svabhAvatvaM tadanityAdyasaMsthitiH / tAsAM tadbhAvazUnyatvaM mithaH svAbhAvyametayoH // 30 // anugraho yo dharmANAM tannimittAsamIkSaNam / paraukSaNazca prajJAyAH sarvasyAnupalambhataH // 31 // iti mUrdhAnantaramidAnIM mRdunaH kSAntigatakuzalasyAlambanArthaM praznapUrvakamAha / kiM kAraNamityAdi (p. 10, 10) / rUpasvabhAvenetyAlambyata iti zeSaH / etduktm| yadA rUpAdikaM virahitaM rUpAdisvabhAvenAlambyate tadA kiM kAraNaM prajJApAramitayA mukhyato mRduzAntisvabhAvayA'virahito veditavya iti / pratItyasamutpAdadharmateyaM yadutAsmin sataudaM bhavatautyabhiprAyeNa rUpamevetyuttaramAvedayannAha / anyathA yadA rUpameva virahitaM rUpasvabhAveneti prazna rUpameva virahitaM rUpasvabhAvenetyuttaraM na yuktaM syAt / kathaM punaH svabhAvena virahitaM rUpAdautyAzaGkya prajJApAramitAyAH svabhAvavirahitatvapratipAdanenaivAnyeSAM pUra
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / svabhAvavirahitatvaM pratipAditamiti / tadarthamAha / prajJApAramitAlakSaNena sAmAnyarUpeNa virahitA prajJApAramitA vizeSarUpeNApi lakSaNenetyapizabdaH viparyAsavinivRttiphalatvAddezanAyAH lakSyalakSaNaM tarhyastItyAha / lakSaNa svabhAvenetyAha (p. 10, 20 ) / lakSaNaM sAmAnyaM lakSyo vizeSaH / tayostarhi svabhAvo'stItyAha / svabhAvalakSaNeneti / lakSyalakSaNanirmuktaM vAgudAhAravarjitam / tattvaM prAjJaptiko yuktA lakSyalakSaNa saMsthitiH // iti bhAvaH / etaduktam / "zUnyatayA tallakSyalakSaNayorekatvenAsvabhAvatvaviziSTaM rUpAdyAlambanamiti / kenAkAreNAlambanauyamiti praznapUrvakamAkArArthamAha / kiM punarityAdi (p. 11, 1) | acAsminnAlambane saMvRtyA yaH zikSiSyate sa kinniryAsyati sarvajJatAyAM tannimittamRdukSAntigatakuzalalAbheneti bhAvaH / dharmatA'viruddha evokta ityabhyupagamArthamAha / evametadityAdi / niryAsyatauti rUpAdInAmabhAva eva svabhAvatA saMhatiparamArthamukhenAkArastasya bhAvanayeti yAvat / kathaM punarmRdukSAntigatakuzale zikSamANaH sarvAkArajJatAyAM gamiSyatauti / tatkasya hetorityAzaGkya (p. 11, 5) madhyasyAlambanArthamAha / jAtA hautyAdi / uttarottarAlambanavizeSAdibhiradhigamavizeSe niyamena yAsyatauti bhAvaH / Adya hizabdo 'vadhAraNe / ajAtA evetyarthaH / kuto, yasmAt kSaNikAnityatayA jAtidharmanirodhenAniryAtA na nirvANaM gatAH sarvadharmA iti prakRtya - svabhAvatvenAnutpAdAnirodhaviziSTaM rUpAdyAlambanamiti pUha
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / yaavt| kenaakaarennaalmbnauymityaah| evaJcarata ityaadi| evamanantaroktana nyAyena carato bhAvayataH sarvagatyarthAvabodhArthA iti kRtvA / AsannIbhavatIti zIghrAdhigamaprApternikaTavartinau syaat| sattvaparipAcanAyeti kuzaladharmaniyojanAt sttvpripaakaayetyaadi| sarvadharmasvarUpAvabodhena kAyAdInAM sarvAkAravizuddhiriti vizuddhihetutvAvizuddhyAkAreNa hetumukhenAbhyasanAtkAyaparizuddhirbhavati parizuddhaM trividhaM kaaykrm| cittaparizuddhiH parizuddhaM trividhaM manaskarma / sthAnasthottaptapUrNatvena nissytteaatriNshmhaapurusslkssnnprishuddhiH| sattvabhAjanayoH parizuddhatA buddhakSetraparizuddhiH / nirvedhabhAgIyAvasthAyAM sarvathA'sambhavAt kiyanmAtreNeti bhaavH| evmityaadhupsNhaarH| adhimaavsyaalmbnaarthmaah| sacedrapa ityaadinaa| evaM manyate / yAvadabhinivezayogena nimittagrahAccarati tAvannimittaklezA bodhisattvA iti vacanAdapalambhamUle saMsArakleze patatIti / tatra rUpaM kAryabhUtam / rUpanimittaM sahakArikAraNam / rUpaM nimittmupaadaankaarnnm| utpAdo janma / nirodhaH kssnnikaanitytyaa| vinAzaH prbndhaanitytyaa| shuunymubhyorbhaavH| anupAyakuzalA (p. 12, 10) vipryaasprvRtttvaadeditvyH| vyatirekamukhena nirdishyaanvymukhenaah| kthmityaah| evnycrnnityaadyupsNhaarH| svasAmAnyalakSaNAnupapattyA sarvadharmANAmanimittatvaviziSTaM rUpAdyAlambanamiti / evaM caran bodhisattvazcarati prajJA
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladArAlokaH / paarmitaayaamdhimaatrkssaantisvbhaavaayaam| kenAkAreNAlambanauyamityAha / sa hi carannityAdi (p. 13, 3) / vidhAnaM pratiSedhaJca tAveva sahitau punaH / pratiSedhaM tayoreva sarvathA nAvagacchati // iti bhaavH| kathaM punaranavagame bhaavneti| tatkasya hetoritiityaashyaah| sarvadharmA hotyAdi (p. 13, 8) / yasmAt prakRtyaiva rUpAdinimittAnAmAzrayarahitatvenAdhimokSamanaskArAnadhimokSatattvamanaskArAparijJAnamiti dharmatAmukhenAkAraNAlambanAdadhimokSaNAsvIkRtatvAdanupagatAstattvamanaskAreNa caarhiittvaadnupaattaaH| ityAlambanAkAravadapAyAbhAvenAdhimAtradharmakSamaNAt zAntigataM trividham / tathAcoktam / rUpAderasvabhAvatvaM tdbhaavsvbhaavtaa| tadajAtiraniryANaM zuddhistadanimittatA // 32 // tnimittaandhisstthaanaa'ndhimuktirsNjnytaa| iti / ataeva "kSAntilAbhyanapAyaga" iti vacanAdodhisattvAH kSAntiM notpAdayantIti yadaktamAcAryapAdaistaccintyam / bodhisattvAnAM kSAntyadhigamavacanAt, karmAyattatayetyabhiprAyAt zAntilAbhI nApAyaM gacchatautyapi sUtraM na virudhyte| avazyaJcaitavijJeyam / tathAhi bhagavadAdezena zAriputrAdayo'pi sundaranandaM gRhItvA narakacArikAM gatA iti pradezAntare pdyte| kSAntyanantaramidAnoM mRdno'grdhrmgtkushlsyaalmbnaarthmaah| aymityaadi| sarvadharmA nopAdIyante yena samAdhinA sarvadharmAnupAdAno
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmprivteH| nAma samAdhistattvataH samAdhisvarUpaM rUpAdyAlambanamayamiti smbndhH| kenaakaarennaalmbnauymityaah| anenaivetyAdi (p. 13, 10) / svapraNidhipuNyajJAnadharmadhAtubalenAnAbhogAtsarvalokadhAtuSu yathAbhavyatayA samAdheApAraH pravartata iti kAryamukhenAkAraNAlambanAt kSipramanuttarAM smysmbodhimbhismbudhyte| mdhysyaalmbnaarthmaah| buddvaanubhaavenetyaadi| buDvAnubhAvaprakrame'pi punastaddacanaM pratibhAnavizeSAbhidyotanArthamathavA vineyAnAM tatsmaraNadRDhaubhAvArtham / vyAkRto'yamiti (p. 13, 12) / dharmataiSA samyakpratipannasamAdheryogino bubairvyAkaraNaM kriyata iti vyaakrnnhetutvvishissttruupaadyaalmbnaat| tthaagtairityaadi| sarvAkArAviparItadharmadaizikatvena parArthasampadA tathAgatAH / savAsanaklezajJeyAvaraNaprahANayogAt svArthasampadA'rhantaH / smyksmpddyaavaahkmaargaadhigmaatsmbddhaaH| aneneti mdhyaagrdhrmgten| kenaakaarnnaalmbnauymityaah| sa tmpiityaadi| na samanupazyati nirvikalpena cetsaa| na ca tena manyate savikalpena tttvto'sttvaat| ahaM samAhita iti labdhasamAdhikaH samApatsya ityAdayaH prayogamaulapRSThabhAvino vikalyAH kAlavayabhAvino vaa| sarveNetyAdi (p. 13, 16) " he hyamU sarvate vastusarvatA'kArasarvate"ti vacanAt / sarveNAtItAdivastubhedena sarva skandhAdiviSayaM vikalpajAtaM vastu / sarvathA mRdumRdunApi prakAreNa / sarva savAsanasarvaprakAram / na saMvidyate sarvavikalyAnupapattyA
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalshaaraalokH| viditasamAdhisvarUpasya bodhisattvasyA'haM samAhita ityAdijJAnAnutpattyA dharmatAmukhenAkAreNAbhyasanAnna sambhavati / adhimaavsyaalmbnaarthmaah| yenAyuSman subhUte smaadhinetyaadi| adhimaatraagrdhrmgten| zakyaH sa smaadhidrshyitumiti| kiM bodhisattvAdInAM vivekarUpeNeti bhAvaH / kvacikatameneti paatthH| tatra zakyaH sa samAdhidarzayitumiti tasyaiva praznayiturvacanamasaGgatamiti cintyam / no hauda. mi(p. 14, 3)tyAdyuttaram / dharmatayA samAdhibodhisattvaprajJApAramitArthatrayasya parasparamekaM rUpamityazakyapRthagupadarzanaviziSTarUpAdyAlambanAnaivetyarthaH / kathaM punarbhAvyamAno'pi darzayitumazakya iti / tatkasya hetorityaashngyaakaarprtipaadnenottrmaah| tmpautyaadinaa| sarvadharmAvidyamAnatvena samAdheravikalpanaM paramopAya iti dharmatAmukhenAkAreNAlambanAttaM samAdhiM na jAnAti nirAkAreNa cetasA pratyAsattinibandhanAbhAvAt / na saJjAnaute sAkAreNa vastubhAvamantareNa svapnAdau bhAvAt / na kevalamAkAramityapizabdaH / idantayA darzanasya vikalyAdhInatvAditibhAvaH / sarvAnupalambhe bhAvyabhAvakabhAvanA'nupapattirityabhiprAyeNa zAripuco na jaanaatiityaadyaah| saMvRtyA na doSa iti matvA subhuutiraah| na jaanaatiityaadi| tmevaabhipraaym| tatkasya hetorityaashngkyaah| avidyamAnatveneti (p. 14, 8) / tattvata iti shessH| prayogAdayastu mAyApuruSasyeva puurvaavedhvshaadityaadyaakuutm| dharmatA'viruddhakathanAtsAdhukArArthamAha / saadhvityaadi| pratibhAti te tava tannirbhAsijJAnodayena /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / upadizasi pareSAM tadAlambanakathanAt / evaJcAcetyAdyupasaMhAraH / cazabdo'vadhAraNe / evamevAtra nirvedhabhAgIya ityarthaH / kathaM punaranena krameNa zikSitavyamiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / evaM hautyAdi / prajJApAramitAyAM nirvedhabhAgauyasvabhAvAyAm / ityAlambanAkAravalaukikasarvadharmAgratvAdagradharmAkhyaM trividham / tathAcoktam / samAdhistasya kAricaM vyAkRtirmananAkSayaH // 33 // mistrisya svAbhAvyaM samAdhera vikalpanA / iti nirvedhabhAgauyaM mRdumadhyAdhimAcataH // 34 // iti etaduktam / evaM kRtadharmapravicayaH samAhitacittazca sarvadharmanairAtmyaM bhAvayan krameNa yadA pRthagbhUtArthAbhinivezAbhAvAdauSatspaSTajJAnAleokena manomAtrameva pazyati tadA'syoSmagatAvasthA / sa evAtrAlokalabdho nAma samAdhirucyate mahAyAne / yadA tasyaiva dharmAlAkasya vRddhyarthaM nairAtmyabhAvanAyAM vauryArambheNa madhyaspaSTo jJAnAloko bhavati, tadA mUrdhAvasthA / sa eva vRDDAlAko nAma samAdhiH / yadA tu cittamAtrAvasthAnena spaSTataro bAhyArthAbhinivezAbhAvo jJAnAloko jAyate / tadA kSAntyavasthA / grAhyAkArAbhAvAnupravezAttattvArthaikadezapraviSTo nAma samAdhiH / yadA punararthagrAhakavikSepAnAbhAso jJAnAloko niSpadyate, tadA laukikAgradharmAvasthA / sa evAnantaryo nAma samAdhiH / sarvAzcaitA avasthA dRDhAdhimuktito'dhimukticaryAbhUmirucyate / asyAJca bhUmau vartamAno bodhisattvaH pRthagjano'pi sarvabAlavipattisamatikrAnto'saMkhyeyasamAdhidhAraNauvimokSAbhijJAdiguNA
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladhArAlokaH / vito ratnameghe padyata iti nirvedhabhAgIyAnAmevamAlambanAkArahetutvavizeSAnirdizya caturvikalpasaMyogArtha sarvavastvadhiSThAnaM prathamaM graahyviklpmaah| evaM zikSamANa ityAdinA (p. 14, 15) / kimiti bhAvaH / udbhAvanAsaMstyA zikSata itybhipraayennaah| evaM zikSamANa ityaadi| aviditabhagavadabhiprAyaH zAriputraH pRcchti| tattvena katamasmin dharme zikSata iti / tatra vastumAtrAdhiSThAnavikalpena viparyAsAnuSaGgAtparamArthato na kvacidityAha bhagavAnna kasmiMzciddharme zikSata iti / zikSamANo'pi kathaM na zikSata iti / tatkasya hetorityaashyaah| na hotyAdi (p. 15, 1) sAMtazikadharmayogAddAlAH, vaiyvdaanikdhrmvirhaatpRthgjnaaH| ta eva caivNvidhdhrmaadhimuktibaahushrutyvigmaadshrutvntH| evaM mnyte| yathA'vidyAvikalpabalAdidyamAnatvenopalambhAdabhiniviSTAstathA na saMvidyante 'taH saMstyA zikSamANAstattvato na zikSanta iti / yadi tathA na saMvidyante, arthAttanyathA vidynte| tathA ca bhAvagrahAddoSa itybhipraayennaah| kthntiityaadi| pravRttiviparyAsanirAkaraNadyathAbhiniviSTAstathA na saMvidyanta iti| yadi nAmaivamuktaM tathApi tattvato na sntotyaah| ythetyaadi| yathA nyAyato na saMvidyante tathA'vicAraikaramyatvena saMvRttyA vidyante'vidyamAnava vidyamAnateti yAvat / evmityaadhupsNhaarH| evamavidyamAnA yatastena kAraNena nairuktavidhAnAt saMratyA viparItajJAnamajJAnamavidyetyucyata itynenaavidyaaviklpo'bhihitH| rUpAdi
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / skandhavikalpArthamAha / tAnityAdi vastumAcAdhiSThAnena sarve'pi tatpratibaDA vikalpAH / sambaddhA iti jJApayituM pUrveNa sambandhaH kathitaH / evamuttaracApi jJeyam / kathamabhiniviSTA ityAha / tairityAdi / tattvenAsaMvidyamAnAH sarvadharmA rUpAdiskandhAstadvikalpanayA'bhUtaparikalpAdadhyAropitAH, kalpitAH / nAmarUpAbhiniveza vikalpArthamAha / te tAn kalpayitvetyAdi (p. 15, 6 ) / zAzvato - cchedayorantayorabhiniviSTAstAnnAmarUpAdaundhamastadabhinivezavikalpAnnityasyArthakriyAvirahAtsaMvRtyA'nityA eveti laukikena zrutAdimayena jJAnena na jAnanti / ajJAnAt kalpitaM pUrvaM pazcAttattvArthanirNaye / yadA na labhate bhAvamevAbhAvaM tadA kutaH // iti bhAvanayA na pazyanti lokottareNa tasmAttattvenAsaMvidyamAnAnnAmarUpAdaunsarvadharmastadabhinivezabalAtkalpayanti / antadvaya saktivikalpArthamAha / kalpayitvA dAvantAvabhinivizanta iti / tatsaktivikalpAditi bhAvaH / maMklezavyavadAnAjJAnavikalpArthamAha / abhinivizyetyAdi / abhinivezahetuM tannimittamupalambhaM nizritya nimittIkRtvA sAMklezika vaiyavadAnikadharmasvarUpAjJAnavikalpabalenAtItAn yAvatpratyutpannAndharmAn kalpayanti / AryamArgApratiSThAnavikalpArthamAha / te kalpayitvA nAmarUpe'bhiniviSTA iti (p. 15. 11 ) / darzanAdimArgAsthityabhinivezAditi bhAvaH / tatra nAma vedanAdayo'rUpiNaH skandhAH rUpaM rUpaskandhaH / upalambhavikalpArthamAha / tairasaMvidyamAnAH 66
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlazArAlokaH / sarvadharmAH kalpitA iti| tadapalambhAbhinivezaditi bhaavH| aatmaadiviklpaarthmaah| te taansNvidymaanaanityaadi| Atmani sati parasaMjJA, svaparavibhAgAtparigrahaddeSau / anayoH sampratibaddhAH sarvaklezAH prajAyante // ityAtmAdyabhinivezAdaviparItaM dharmapugalanairAjyalakSaNaM yathAbhUtaM mArga darzanAdikaM pUrvavanna jAnanti, na pazyanti / vishuddhytpaadaadiviklpaarthmaah| yathAbhUtaM mArgamajAnanta iti / na niryAnti na nirgacchanti / vaidhaatukaatsNsaaraat| yato na budhyanta ityaadinaa| vizuDyutpAdAdyabhinivezAdbhUtakoTimagrArthena tttvm| tena kAraNena bAlA iti vyapadezaM sayAM gacchanti prtilbhnte| pratipakSavatvadhiSThAnaM dvitIyaM graahyviklpmaah| te satyaM dharma na shrdddhtiityaadinaa| aviparItArthena satyaM dharma pratipakSalakSaNaM tadabhinivezavikalpayogena viparItapratipattyA svarUpAnanubhavAnna zraddadhati nAdhimuJceyuH / vyatirekamukhena viparItapratipattimevAha / na khalu punarityAdinA (p. 15, 16) / kaJciddharma vaiyavadAnika grAhyavikalyeneti shessH| sa caivaM viSayabhedAnnavaprakAro bhvti| tadyathA rAzyarthavikalpaH / prAyadvArArthavikalpaH / govArthavikalpaH / utpAdArthavikalpaH / zUnyatArthavikalpaH / paarmitaarthviklpH| darzanamArgavikalpaH / bhaavnaamaargviklpH| azaikSamArgavikalpa iti / tathAcoktam / vaividhyaM grAhyakalpasya vastutatpratipakSataH / moharAzyAdibhedena pratyekaM navadhA tu saH // 35 // iti tatra sarvavastuka eva prathamo grAhyavikalyo vyavadAna
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 prathamaparivartaH / vastuka eva dvitIya ityayamanayorgrAhyavikalpayorvizeSaH / evaJca kRtvocyte| yaH prathamo grAhyavikalpo dvitIyo'pi sa iti pUrvapAdakaH / yastAvatprathamo dvitIyo'pi saH / tadyathA sarvavastukaH prathamo grAhyavikalpaH syAdditauya eva na prathamastadyathA vyavadAnamAcAdhiSThAno dvitIyo grAhyavikalpa ityeke / prathamaH saMklezavastvadhiSThAno dvitIyo vyavadAna - vastvadhiSThAno'nyonyavyavacchedarUpatvAdanayorbheda ityaparaH / pudgaladravyAdhiSThAnaM prathamaM grAhyavikalpamAha / evamityA(p. 15, 17 ) dinA / evamanantaroktakrameNa grAhyavikalpa yamakRtvA zikSate kimprathamavikalpaneneti bhAvaH / vikalpAvaraNasya tulyatvAditi / bhagavAnAha na zikSata iti / tattveneti shessH| saMvRtyA tvAdikarmikasyaivaMzikSA'nyathAnupapatterityAha / evaM zikSamANa ityAdi / sarvajJatAyAM zikSata ityAdipadacayaM yathAkramaM prayogAdyavasthAsu veditavyam / sacaivaM viSayabhedAnnavaprakAro bhavati / tadyathA / svatantrAtmavikalpaH / ekAtmavikalpaH / kAraNAtmavikalpaH / draSTrAdyAtmavikalpaH / saMklezAdhArAtmavikalpaH / vairAgyAdhArAtmavikalpaH / darzanamArgAdhArAtmavikalpaH / bhAvanAmArgAdhArAtmavikalpaH / kRtArthAdhArAtmavikalpa iti / prAjJaptikapuruSAdhiSThAnaM dvitIyaM grAhakavikalpam / tasmin vikalpe codyaparihAradvAreNAha / yo bhagavannityA (p. 16, 2 ) dinA / prAjJaptika eva puruSo grAhaka ityabhiniveze vitathaprakhyAti - rUpatvAnmAyAsvabhAvaH puruSo mAyApuruSaH prAjJaptika eveti / tasyApi zikSA prAptA na caivamacetanatvAdaparijJAne'pi zikSAyAM sarveSAM zikSAprAptermuktirayatnasiGketyabhiprAyeNa
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 66 ya ityAdi vadatastasya kathaM nirdeSTavyamuttaraM bhavedityarthaH / vitathaprakhyAtirUpaM samAnaM rUpAdInAmato gatyantarAbhAvAnmAyApuruSeNeva zikSitavyam / na cAyatna siDA muktirityabhiprAyavAnAha / tena hautyAdi / yasmAttvamevaM pRcchasi tasmAttvAmevAca prazne pratiprakSyAmi pratipraznaM kariSyAmi / sAdhvityAdi / sAdhvevaM bhagavannityabhyupagamaM kRtvA, ityevaM bhagavataH sakAzAdazrauSaut / zrutavAn / kathamevaM zrutavAnityAha / bhagavAnityAdi / visarjayannAha / nahautyAdi / naiva tadanyatvaM bhagavan yasmAnnAnyA sA mAyA / nAnyattadrUpAdi / rUpAdyeva mAyA mAyaiva rUpAdi / ekAnekasvabhAvavaidhuryAttatvato'nayorniHsvabhAvatve vitathaprakhyAtirUpaM samAnamiti bhaavH| mAyArUpAdyeorekatvapratipAdane sati mAyApuruSeNeva zikSitavyamiti pratipAdanAyAha / tatkiM manyasa ityAdi / acaiSA pazcastrapAdAnaskandheSu mAyopameSu bodhisattva iti saMjJA nimittoGgrahaNam / vastusametamahamiti jJAnaM samajJA / jJeyajJAnayorgrAhyagrAhakaprakArAbhinivezavijJApanaM prajJaptiH / 99 66 vyavahAra vividhaparopAttAnupAttavastu sambandhavyavaharaNaM ityAryavimuktisenaH / " gotrAvasthAyAM bodhisattva iti saMjJA saMjJaiva kevalA / cittotpAdAvasthAyAM jAnAtIti jJaM samaM jJaM cittaM pravRttinimittaM yasyA bodhisattva iti saMjJAyAH seyaM samajJA sarvasattvasamajJAnanimittA / saptasu prayogabhUmiSu sarvadharmaprajJaptimAcatApratiSedhAt prajJaptiH / aSTamyAdau nimi ttAnAbhogamArgalAbhAdyavahAramAtreNAbhilApyAdyavahAra 99 iti bhadantavimuktisenaH / rUpAdivyatirikta bodhisattvA
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / nupapattyA'bhyupagamArthamAha / evametadityAdi (p. 16, 19) / sambhrame ribhidhAnam / tena hautyAdyupasaMhAraH / yasmAdevaM tena kAraNena gatyantarAbhAvAdyathA karmamAyAjanitaH saMsArastathA lokottarA api dharmA jJAnamAyAjanitA ityanabhinivezayogAnmAyApuruSeNevAnuttarAyAM samya sambodhI zikSitavyamityupapannam / na cAyatnasiDA muktiyato jJAtameva tattvaM mokSAvAhakaM nAvijJAtamiti bhAvaH / mAyApuruSatve saMklezavyavadAnavyavasthA kathamiti / tatkasya hetori (p. 17, 1 ) tyAzaGkayAha / sa eva hautyAdi / pazcapAdAnaskandhAH / sAzravA rUpAdayo'nAzravapaJcaskandhaparigrahAya pazJcaskandhAzcetyadhyAhAryam / yathAdarzanameva saMklezavyavadAnavyavasthA mAyApuruSatve'pIti bhAvaH / kathampunamayopamatvamiti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / tthaahautyaadi| ukto'pyarthaH prakArAntareNAzaGkyamAno na punaruktam / iti punaruktatAdoSo nodbhAvanIyaH / sarvatraivaM jJeyam / uktaM bhagavateti / atra paJcopAdAnaskandheSu bodhisattva iti saMjJAdivacanAdanantarameva mAyopamaM rUpAdikamuktaM bhagavatA / SaDindriyaM cakSurAdi savijJAnaviSayamiti zeSaH / yato'nantaraM vakSyati te paJcaskandhA iti / yaddijJAnaM tat SaDindriyam / jJAnasyaiva tadAkAreNa pratibhAsanAt / SaDindriyazca pUrvavagrAhyamiti / prAjJaptipuruSAdhiSThAnagrAhakavikalpaH pratipAditaH / sa caivaM viSayabhedAnnavaprakAro bhavati / tadyathA skandhaprajJaptivikalpaH / zrayatanaprajJapti - vikalpaH / dhAtuprajJaptivikalpaH / pratItyasamutyAdaprajJapti 06
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalkssaaraalokH| viklpH| vyvdaanprjnyptiviklpH| drshnmaargprjnyptiviklpH| bhaavnaamaargprjnyptiviklpH| vishessmaargprjnyptiviklpH| azaikSamArgaprajJaptivikalpa iti / tathAcoktam / dravyaprajJaptyadhiSThAno dividho grAhako mataH / svatantrAtmAdirUpeNa skandhAdyAzrayatastathA // 36 // iti caturvikalpasaMyogaM nirdizyedAnaumupAyakauzalakalyANamitrasvabhAvaM saMparigrahamAvedayannAha / mA bhgvnnityaadi| navayAnasamprasthitA iti| pratyagraM mahAyAne prvRttaaH| imamiti, gAmbhauyaudAryAlambanAdivizeSeNa vishissttm| uttrasiSurityAdi (p. 17, 7) / tatrAsthAnatrAsa utvAsa unmaargvt| santatyA trAsaH sntraasH| utpannabhayasyAprativinodanAt / santrAsanizcayagamanaM sntraasaapttiH| pApamitrahastagatA iti| saMvRtiparamArthavibhAgamakRtvA niravadhikAlAbhyastopalambhAnirAkaraNena sahasaivAnutpAdAdidezako narakAdiphalasaddharmapratikSepapApasya hetutvAtyApamitraM tasya hastagatA grahaNayogyatAM gatA ityarthaH / vyatirekamukhena kathito'rtho'nvayamukhena kathyamAnaH sudRDho bhavatItyAha / kalyANamitrahastagatA iti| cittAnavalaunatvAnuttrAsAdinopAyakauzalyena yathAzayaM kSitauzeSTarAjaumaraNanivedananyAyena mAtsaryAdidharmaviyuktaH samastavastunairAtyAdidezakaH sugatiphalAdiprApakatvena kalyANamitraM tasya hastagatA iti puurvvt| kAnItyAdinA kalyANamitrasvarUpaH praznaH / uttrmaah| ya enmityaadi| ye pudgalA devadattAdikamenaM
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 prathamaparivartaH / pulaM dAnAdipAramitAsu saMvRtiparamArthasatyAnatikrameNa hitaprAptyA pUrvavadavavadantyanuzAsati / ye cAsmai devadattAdikAyAhitaparihAreNa mArakarmANyupadizanti / kathamityAha / evamityAdi / evaM mAradoSA mArasyAntarAyA buddhaveSeNopasaGkramya kiM te 'nuttarayA bodhyetyanAgatArthavivecanatA / ime mAradoSAstathaiva kiM te prajJApAramitAyAM likhanAdyanuSThAneneti vartamAnArthavivecanatA / taddicchindanAbalena yathAkramaM svaukRtatyAgakarmArthamAha / evaM mArakarmANAmityAdi (p. 17, 17 ) buddhvA ca yatkAryaM tadAha / tAni tvayetyAdinA / imAnautyAdyupasaMhAraH / mahAsannAhasannaddhasyeti / sannAhapratipattyA vakSyamANayA yuktasya mahAyAnasaMprasthitasyetiprasthAnapratipattyA tathaivAnvitasya mahAyAnasamArUDhasyeti / tayaiva mahAyAnamutkalitasya / tathAhyAdau tayA prasthitaH pazcAdArUDha iSyate / tathAcoktam / cittAnavalInatvAdi naiH svAbhAvyAdidezakaH / afsvaparityAgaH sarvathA samparigrahaH // 37 // iti 65 " caM cAntarAnusAreNa vyAkhyAtavya" miti bhagavadacanAdeva paJcaviMzatisAhastrikAnusAreNa pUrvAcAryavasubandhuprabhRtivyAkhyAkramamAzrityAbhisamayAlaGkArakArikAnurodhena ca bhAvAdhyAhArAdipadaM kRtvA tathA sAmAnyazabdasyApi prakaraNAdibalena vizeSe vartanAdvivakSAparatantratvena yathoktArthe pravacanAviruddhe zabdAnAM vartanAttatpratiSedhe vacanAbhAvena ca kAraNena granthAnugatameva vyAkhyAtamidam / ataH kathamagranthAnugamamevaM vyAkhyAnamiti na mantavyam /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlakArAlokaH / anyathA yadyayaM nyAyo nAzrIyate tadA pravacanavyAkhyaiva na syaat| zabdAnAM sAmayikatvenAnekArthavRttau pratiniyatArthaparigrahe sndehaat| kiJcAryAsaGgaprabhRtaunAmevedaM vyAkhyAnaM likhyata iti pramANIkartavyam / tathAhi zrUyate / viditasamastapravacanArtho labdhAdhigamo'pyAyasaGgaH punaruktabAhulyenApunaruktapradeze'pi pratyekapadavyavacchedAdarzanena gAmbhIryAca prajJApAramitArthamunnetumazakto daurmanasyamanuprAptastatastamuddizya maitreyeNa bhagavatA prajJApAramitAsUtraM vyAkhyAtamabhisamayAlaGkArakArikAzAstraJca kRtm| tacchratvA punarAryAsaGgenAcAryavasubandhuprabhRtibhizca vyAkhyAtamityalaM prsnggen| nirvedhabhAgIyAnantaraM pratipattimato yathoktanirvedhabhAgIyamanyadapi darzanamArgAdikamiti pratipatterAdhAraM dhrmdhaatusvbhaavkmaavedynnaah| yadbhagavAnevamityAdi (p. 17, 21) etaduktam / yadbhagavAnevamAha bodhisattvasya mhaasttvsyetyaadi| yacca sUtrAntareSu mahAsattvo ityucyte| tatra pUrvake vAkye teSu ca sUtrAntareSu dharmadhAtusvabhAvatve buddhadharmANa kaH pratiSThArthaH padArtho bodhisattva iti / uttaraM vaktumAha / apadArtha (p. 18, 5) ityaadi| bodhisattvo buDDadharmANAM padArtho bodhisattvapadArtho yaH sa tattvato 'padArtho 'pratiSThArtho'gotramiti yAvat / adhigamamanantareNa muktyanupapatteradhigacchan buDvadharmAn kathamapadArtho bodhisattva iti| tatkasya hetorityAzaGkhyAha / sarvadharmANa hotyaadi| yasmAt sarvadharmANAM vastutannimittA 10
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 prathamaparivartaH / bhinivezAbhAvenA'saktatAyAM satyAmanyathAdhigamAnupapattyA buddhadharmAdhigamAya mAyApuruSa iti zikSate / tasmAt kathaM tattvataH pratiSThArtha iti bhAvaH / saMvRtyA punaH pratipattidharmasyAvasthAntarabhedena dharmadhAtusvabhAva eva buddhadharmAdhAro bodhisattvasttrayodazavidho gotramiti nirdizyate / tacAdau tAvaJcaturvidhalaukika nirvedhabhAgauyAnAmutpAdAdhAraH / tato lAkottaradarzanabhAvanAmArgayoH tatastadutpattibalena cauraniSkAsanakapATapidhAnavat samakAlaM samastapratipakSAtpAdavipakSanirodhayostatastadanupalabdhyA tayorvipakSapratipakSayornirodhotpAdayuktavikalpApagamasya / tataH pUrvapraNidhAnadAnAdyupAyakauzalyabalena saMsAranirvANApratiSThAnalakSaNayoH prajJAkaruNayostatastadutpattyA zrAvakAdyasAdhAraNadharmasya / tato yathAzayamavatAraNAdyabhisandhidvAreNa yAnatrayaM pratiSThApanalakSaNaparArthAnukramasya / tato yAvadAsaMsAraM nirnimittAnAbhogaparakAryajJAnasya cAdhAraH / tatazcaivamadhigamAnukramAdiyamAnupUrvI / anayA ca sarvAdhigamadharmasaGgrahAdiyAneva nirdezo na nyUno nApyadhikaH / tathA saMvRtyAdhAra bhAvasyAkSiptatvAdayaM sarvo'rtho'ca prajJApAramitAyAmAGkSipta evetyavagantavyam / paJcaviMzatisAhasikAyAzca pratyarthamAdhAramadhikRtya nirdiSTo grantho neha jJApakatvena prAcuryabhayAllikhyate / tathAcoktam / - SoDhA'dhigamadharmasya pratipakSa prahAraNayoH / tayoH paryupayogasya prajJAyAH kRpayA saha // 38 // ziSyAsAdhAraNatvasya parArthAnukramasya ca / jJAnasyAyatnavRttezca pratiSThA gotramucyate // 38 // iti
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| yadi dharmadhAtorevAryadharmAdhigamAya hetutvAttadAtmako bodhisattvaH prakRtisthamanuttarabuddhadharmANAM gocaM dhrmtaasNjnykm| tadA dharmadhAtoH sAmAnyavartitvAdidaM prakRtisthaM gocamanAdikAlAyAtaM dharmatApratilabdhamidaM samudAnItaM pUrvakuzalamUlAbhyAsapratilabdhamidaM niyataM zrAvakapratyekabuddhatathAgatagovaM mahabhirapi pratyayairahAryatvAdidamaniyataM zrAvakAdigocaM pratyayairhAryatvAditi gotrabhedo na yujyate / yathA zrAvakayAnAdyadhigamakrameNAlambeta tathAryadharmAdhigamAya dharmadhAtorhetubhAvena vyavasthApanAhocatvena vyapadeza iti samAdhirathavA yathaikamavyAbhinivRttaikatejaHparipakvAdhAraghaTAderAdheyakSaudrazarkarAdibhAjanatvena bhedastahadyAnavayasaGgahautAdhigantavyAdheyadharmanAnAtvenAdhAranAnAtvaM nirdiSTamiti na doSaH / tathAcoktam / dharmadhAtorasambhedAhrotrabhedo na yujyte| AdheyadharmabhedAttu tadbhedaH parigauyate // 40 // iti niruktaM tu guNottAraNArthena dharmadhAturgocaM tasmAddhi te guNA rohanti prbhvntiityrthH| evaJca kRtvocyte| asaMskRtaprabhAvitAH sarvAryapugalA iti| nanu cAdAveva gotraM vaktavyaM tatpUrvakatvAccittotpAdasya mokSanirvedhabhAgIyAnAJceti kthmevmuktm| stymrthonupuurvessaa| iyaM tu pratipAdanAnupUrvI yatkArya pratipAdya pazcAtkAraNaM nirdizyata ityadoSaH / AdhArAnantaraM yathoktapratipattyAdhArasya bodhisattvasya kimaalmbnmityaalmbnaarthmaah| yasmAtsarvadharmANAmevAvalambanasthAnIyAnAmanubodhArthena samyagubhayasatyAna
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / tikramAvalambanena yA'saktatA tasyAM satyAmAlambanavizuDigamanenAnuttarAM samyaksambodhimabhisambudhyate nAnyathA'to bodhyAlambanaprayojanena sarvaprakArasvArthasampAdanAd bodhisattva ityucyte| tatrAdau tAvat sAmAnyena sarvadharmAn kuzasnA kuzalAvyAkRtAn yathAkramaM zrAmaNyatAprANAtipAtAvyAkRtakAyakarmAdaya iti cidhA vibhidyopAdeyaparityAgopekSA sthAnIyatvena vibhAvayati / tataH punalaukikamArgasaGgrahautAH paJcopAdAnaskandhAdayo laukikAH / samyagAryamArgeNa saGgrahautAzcaturdhyAnAdayo lokottarA iti cintayati / tacAtmagrahApratipakSatvena laukikAH pazvopAdAnaskandhAdayaH sAzravAH / lokottarAstvAtmadarzanapratipakSatvena smRtyupasthAnAdayo'nAzravA iti heyopAdeyatayA nirUpayati / tato 'nAzravAnAdAya hetupratyayAdhaunakAmAdidhAtusaGgahautA bodhipakSAdayaH saMskRtAH saMhatyA / kAraNAnapekSadhAtutrayAparyApannatathatAdayo 'saMskRtAH paramArthata iti dvidhA dhyAyati / tato 'saMskRtaprabhAvitAH sarvArthajanasantAnaprabhavacaturdhyAnAdayaH sAdhAraNadharmAH / samyaksambuddhasantAnodayadharmidazabalAdayo'sAdhAraNa dharmA iti dvidhA bhAvayatItyevamadhigamAnukrameNa sarvadharmA mAyopamatayA yathAvadiyanta evAlambyanta ityAlambanamekAdazavidhaM jnyeym| yathoktAlambanakramapratipAdanagranthapaJcaviMzatisAhasrikAyAM spaSTa eveti na vipratipattiH kAryA / tathAcoktam / 76 'AlambanaM sarvadharmAste punaH kuzalAdayaH / laukikAdhigamAkhyAzca ye ca lokottarA matAH // 41 //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / sAzravAnAzravA dharmAH saMskRtAsaMskRtAzca ye| ziSyasAdhAraNa dharmA ye cAsAdhAraNA muneH||42|| iti ye tu dharmadhAtumeva sadA vizuddhamadayaM jJAnamAlambanaM manyante taiH sadA vizuddhatvAduttarottaravizuddhivizeSagamanaM kathamiti vaktavyam / "abdhAtukanakAkAzazuddhivacchuddhiriSyata" / iti cet / evantarhi zuddhaM tAttvikaM jJAnamiti pratipakSAbhinivezAdAkSipto vipkssaabhiniveshH| ato vipkssprtipkssviklpgrhaannaabhaavaatpraadeshikshuddhiprsnggH| nanu ca tvatyakSe sarvAkArajJatAyAH subhUte'bhAva AlambanamityAlambananiSThA kathamiti cet / adoSaH / "yato nyAyAnuyAyI bhAvo nAstItyabhAvastathA saMzatirucyate / tasyAzca pracchAditatattvarUpAyAH krameNa mAyopamatvapratItireva shuddhiH| evaJca kRtvA prakRtipradhAnaM gotram / vikRtipradhAnamAlambanamubhayaM tuubhytraaprtissiddhmityaadhaaraalmbnyorlkssnnbhedH| bahuvaktavyaM cAlambanavyavasthAnamityalaM prasaGgene" tyaaryvimuktisenH| AlambanAnantaramevAlambanapratipatterbodhisattvasya kaH smuddeshH| iti samuddezArthamAha / yatpunarityAdi (p. 18, 10) / kena kAraNena kena prayojanena bodhisattvaH sanmahAsattva ityucyte| uttaramabhidhAtumAha / mahata ityaadi| mahataH sattvarAzerityaparimitasya sattvasamUhasya saamaanyenaabhidhaanm| eko'pyanAdisaMsArapravRttimahattvena mahAn bhavediti rAzigrahaNam / sattvanikAyasyeti pratipatrakaphalasthanikAyAdibhedena vijA
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / tauyavyAvRttyA sattvasAmAnyAt sattvasabhAgasaGgahautasya vizeSeNAbhidhAnam / agratAM kArayiSyatIti (p. 18, 12) / sarvamattvAgratAcittamahattvaM tadaddezena prattatvAdadhigamya pazcAttatprAptakAmAnAM sattvAnAmagratAM dharmadezanAdinA nissyaadyissyti| tenArthe neti| tena kAraNena bodhisattvo mahatsattvaM cittamasyeti mahAsattva iti / cittamahattve sati prahANaM mahaditi / 'prahANamahattvapratipAdanAya gurvAyattatayA'nujJAmArgaNaM pratyAha zAriputro mmaapautyaadi| so'rtho mama bhagavan prtibhaaste| yenArthena bodhisattvaH sanmahAsattva ityucyate iti vAkyArthaH / na kevalaM bhagavata ityapi shbdH| anujnyaataarthmaah| pratibhAtvityAdi (p. 19, 1) / yasyArthasya kathanAyedAnauM sAmpratamavasaraM kAlaM manyase / so'rthaH pratibhAtu samyagabhimukhIbhavatu / labdhAnuno mahatyA ityaadyaah| tbaahngkaaraadhaaraarthenaatmaa| Ahito'haGkAra etasminniti kRtvaa| saudanAtmakatvAt sattvo jIvitendriyavazenAnikAyasabhAgAparisamAptervartata iti jiivH| punaH punargatiSu loyata iti punlH| AvirbhavatIti bhavaH / tirobhavatIti vibhvH| naastaudaanaumbhuutpuurvmityucchedH| asti yatsvabhAvena na tannAstIti zAzvataH / AtmAtmIyAkAreNa paJcaskandhadarzanaM svakAyaH / evamAdyAnAM dRSTaunAmiti / yathoktadRSTipramukhAnAM mithyAzaulavrataparAmarzadidRSTaunAmAtmAdidharmasantoraNAkArAbhinivezasvabhAvAnAM prahANAya savAsanaparityAgAya dharma deshyissyti| prahANAdhigamamahattvaM prApyeti bhAvaH /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / anyathA parokSApeyatattvasya " tadAkhyAnaM hi duSkaram" / itizabdastasmAdarthe rAgAdyazeSadoSaprahANe viziSTo'dhigama ityadhigamamahattvaM tathaivAha / bodhisattvo mahAsattva (p. 195) iti bhagavannucyate / yadapautyAdinA na kevalamanyadityapi - zabdaH / bodhicittamiti bodhyarthaM cittaM praNidhipraSThAnAtmakaM cittamiti yAvat / sarvajJatApravaNaM cittaM sarvajJatA cittamAdhimokSikamadhimukticaryAbhUmisaGgRhItam / nirvikalpaka - lokottarajJAnaprativedhAdanA zravaM cittaM zuddhAdhyAzayikaM saptasu prayogabhUmiSu nirnimittAnAbhogavAhitvenAsamaM cittaM vaipAkikamaSTamyAdau / asamairbudaiH samaM tulyaM cittamasamasamaM cittaM sarvAvaraNavarjitaM buddhabhUmigatam / athavAnutpAdarUpabodhisvabhAvaubhUtaM cittaM bodhicittam / tadeva ca yogisaMvRtyA AdarzAdijJAnasambandhena kathaJcidyAvRttyA sarvajJatAcittamityAdi caturdhA vyapadizyate / sarvamapyetadasAdhAraNamagamyaM sarvazrAvakapratyekabuddhAnAm / tatrApyevaMvidhe citte mahArthatvAta pakSapAtA'sakto'nabhiniviSTo'paryApanno'sthita ityanenAdhigamamahattvamAveditam / sutarAmanyatretyapizabdaH / anabhinivizyA sthitvA ca bhAvanA - nupapatteH kathaM dayametaditi tatkasya hetori ( p. 19, 12 ) - tyAzaGkyAha / tathAhautyAdi / yasmAttadanantaroktaM sarvajJatAcittaM pUrvoktasarvacittopalakSaNaparaM saktipratipakSabhUtamanAzravaM sthitipakSabhUtamaparyApannaM tasmAnmAyApuruSasyeva bhAvaneti bhAvaH / tadyadapautyAdinigamanamanAzravatve'pi vastusadbhAvAdanabhinivezAdirayukta ityAha / kena kAraNe ha
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmprivrtH| netyaadi| uttraarthmaah| acittatvAditi (p. 19, 17) tttvenaanutpnntvaat| zAriputra AhetyArabhya (p. 19, 20) yAvadagratAyAM nirdiSTo nirdizasauti (p. 20, 8) vyAkhyAtam / arthAntaraprasaGgenAgatatvAt punaruktidoSo na bhavati / tathA caahaacaarydinaagH| . __ Avaya'te sa evArthaH punrrthaantraashritH| iti "tadevamajitaM jayoddezasAdharmyaNa trividhaH pratipattyuddezo bodhisattvasya nirdiSTo veditavyaH / AlambanAduddezasya ko vishessH| tAdAtvikamAlambanaM smopvrti| AmutrikaviprakRSTasvaddezaH / zarasandhAnalakSyavedhasAdhayeNe" tyaaryvimuktisenH| tathAcoktam / sarvasattvAgratA cittaprahANadhigamatraye / tribhirmahattvairuddezo vijJeyo'yaM svayambhavAm // 43 // iti uddezAnantaramidAnauM tanniSyattaye prtipttirvktvyaa| sA ca trisarvajJatAviSaye sAmAnyena shukldhrmaadhisstthaanaa| sarvAkArAbhisambodhAdau caturvidhe'bhisamaye pratyabhisamayaM SaTpAramitAdhiSThAnA ca kriyA prtipttiH| na dharmakAyAbhisamaye phalatvena tatra kriyA'sambhavAt / tatra " sannAhaprasthAnapratipattI yathAsaMkhyaM pAramparyeNa sAkSAtprayogasvabhAve sambhArAdhimukticaryAbhUmisaGgrahaute / sambhArapratipattirdayAmArabhya dhAraNauparyantena saakssaatpryogmaargsvbhaavaadhimaacaardhrmsngghautaa| prathamapramuditAbhUmisvabhAvA smbhaarprtipttidrshnmaargaatmikaa| dvitIyAdibhUmisvarUpA
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlayArAlokaH / bhAvanAmArgasvabhAvA pratipakSAtmikA ca smbhaarprtipttirubhymaarggocraa| niryANapratipattirbhAvanAmArgAdhiSThAne" tyaaryaasnggH| evaM prayogadarzanabhAvanAmArgasvabhAvAnAM pratipattilakSaNAnAM sannAhaprasthAnasambhAraniryANAnAM madhye vauryarUpatayA sannAhapratipattiM prathamAM drshyitumaah| atha khalvAyuSmAnityAdi (p. 20, 9) / pUrNo maitrAyaNIputra iti pUrNasyaiva maitrAyaNIputra iti saMjJAntaramathavA maitrAyaNyAH svamAtuH putro maitraaynniiputrH| ydidmiti| anantaramidaM yahastu / mahAsannAhasannaDa iti sannAhapratipattyA yuktH| sA ceyamAkSiptA snnaahprtipttiH| yadata dAnapAramitAyAM carato bodhisattvasya dharmadAnAdidAnAt daanpaarmitaasnnaahH| tasyaiva shraavkaadimnskaarprivrjnaaccholpaarmitaasnnaahH| tasyaiva sarvAkArajJatA dharmANAM kSamaNarocanavyupaparIkSaNasarvajanApriyavAditvasahanAt kssaantipaarmitaasnnaahH| tasyaivottarottarakuzalamUlAbhivRddhyarthaM chndaadijnnaadaurypaarmitaasnnaahH| tasyaiva yAnAntarAvyavakIrNacittaikAgratayA ttkushlmuulaanuttrsmyksmbodhiprinnaamaalmbnaaddyaanpaarmitaasnnaahH| tasyaiva mAyAkArasaMjJopasthAnena deyadAyakapratigrAhakAnupalambhAt prajJApAramitAsannAha ityevamidaM prathamaM sannAhapratipatterdAnapAramitASaTkam / evaM tasyaiva zaulapAramitAyAM carato dvitIyaM, zAntipAramitAyAM tRtIyaM, vauryapAramitAyAM caturtha, dhyAnapAramitAyAM paJcama, tasyaiva prajJApAramitAyAM carataH 11
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmprivrtH| SaSThamiti / evamete SaT SaTkA bhavanti / sannAhAnAM SaT sAdhAdAnAdisAdharmyAca SaT snnaahprtipttyo'bhidhauynte| paJcaviMzatisAhasikAyAJca sannAhapratipattipratipAdane dAnAdayaH SaT SaTkAH spaSTamupalabhyanta eveti na vipratipattiH kaaryaa| tabAdau bhoganairapekSyAccholasamAdAnaM kroti| zaulAnurakSI kSamo bhavati / khedshissnnraarbdhvauryH| kauzaudyavigamAyAnaM niSpAdayati / sampannadhyAno lokottarAM prajJA pratilabhata ityevaM dAnAdInAmadhigamAnusAreNa nirdezo'tipratIta ityayameva krmH| tathAcoktam / dAnAdau SaDvidhe teSAM pratyekaM saheNa yaa| sannAhapratipattiH sA SaDbhiH SaTkairyathoditA // 44 // iti kRtasannAhasyaivaM prasthAnamiti prasthAnapratipattiM dvitIyAM kthynnaah| mahAyAnasaMprasthito mahAyAnasamArUDhazceti / yAnazabdasya karmakaraNasAdhanatvAdAdau prasthAnapratipattyA mahAyAne hetuphalAtmake dharme smprsthitH| pazcAdattarottaravizeSAdhigamAn mahAyAnasamArUDha iti padahayam / sA ceyamAkSiptA prsthaanprtipttiH| yadutAdau cittasthirIkaraNAtvAkAraliGganimittAnArUpyasamApattivyavasthAnaM prasthAnaM bhvti| tataH sthirIbhUtacittasya puNyajAnAbhyAsa iti| deyadAyakapratigrAhakAditrimaNDalavizuDyA ssttpaarmitaaprsthaanm| tataH sambhRtapuNyajJAnasya tattvAdhimokSa iti darzanabhAvanA'zaikSavizeSamArgasvabhAvAryamArgaprasthAnam / tato dharmatApravaNasya yathA
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / zayaM parArtha iti maitryAdicaturapramANaprasthAnam / tataH parArthapravRttasyopalambho bandhanamityanupalambhayogaprasthAnam / tato niHsvabhAvayogavataH kathaM pravRttiriti karmakartakriyAnupalambhena mAyApuruSasyeva sarvaca cimaNDalavizuddhiprasthAnam / tata evaM parizuddhacAriNaH svasAdhye yatna iti sarvasattvAgratAcittamahattvAditrividhoddezaprasthAnam / tataH kRtoddezaprayatnasya paracittaparijJAnAdau vauryamiti divyacakSurAdiSaDabhijJAprasthAnam / tataH prAptAbhijJasya buDatvotsAha iti sarvAkArajJatA prasthAnaM bhavati evamadhigamAnukrameNa navadhaiva samyagvyavasthitilakSaNasamastamahAyAnadharmAkramaNasvabhAvA prasthAnapratipattiH / paJcaviMzatisAhatrikAyAJca yathoktapratipattipratipAdako grantho grantho granthaprAcuryAnneha jJApakatvena likhyate / tathAcoktam / dhyAnArUpyeSu dAnAdau mArgamaitryAdikeSu ca / gatopalambhayoge ca cimaNDalavizuddhiSu // 45 // uddeze SaDsvabhijJAsu sarvAkArajJatAnaye / prasthAnapratipajjJeyA mahAyAnAdhirohiNau // 46 // iti tasmAditi / sannAhaprasthAnapratipattibhyAM yuktatvAt / saGkhyAmiti (p. 20, 12) vyapadezam / etaduktam / " yasmAt sannAhaprasthAnapratipattibhyAM yuktaH tasmAnmahAsattvavyapadeza " iti / kRtaprasthAnasyaivaM sambhAra iti sambhAra pratipattistRtauyA saptadazaprakArA vaktavyA /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmprivrtH| tathAcoktam / dayAdAnAdikaM Sada zamathaH svidrshnH| yuganabazca yo mArga upAye yacca kauzalam // 47 // jJAnaM puNyazca mArgazca dhAraNI bhUmayo daza / pratipakSazca vijJeyaH sambhArapratipatkramaH // 48 // iti atastA pratipAdayituM prshrynnaah| sannaDa ityaadi| kiyateti kiyatsaGkhyAvacchinnenArthAntareNa dharmeNa yukta ityadhyAhAryam / yataH sannAhapratipattyA karuNAdisambhAreNa ca yukto mahAsannAhasannaddha iti| paJcaviMzatisAhasikAyAM bhagavatA vyAkhyAtam / tavArthAkSiptasannAhapratipattyA yukto mahAsannAhasannaddha ityAnantaramAveditamadhunA karuNAdisambhAreNetyadoSo'dhyAhArapadasyArthaM visarjayannAha / ihetyAdi (p. 20, 10) / iheti vAkyopanyAse / evaM bhvtiiti| evnycittmutpdyte| tdevaah| aprameyA ityaadinaa| pratyakSAdipramANena prmaatumshkytvaadprmeyaaH| yathAzayaM yaantrynirvaannpraapnnaatprinirvaapyitvyaaH| asoyA ityektvaadisngkhyaarhitaaH| etaduktaM " kRpayA vihInasyAnupAyavataH pareSAM kvacidapratiSThApanena nirvapaNAsambhavAdidamaryAdAkSipta bhvti| karuNayA paudyamAnasya dAnAdibhiH SaDabhiH pAramitAbhirupAyabhUtAbhiranugRhya dAnapAramitayA tadAtvasukhopasaMhAreNa zolapAramitAyA'yatisukhopasaMhAreNa sahiSNorutsAhina ekAgracittasyaikAntikaphalaprAptimupAdAya zAntivIryadhyAnapAramitAbhiraikAntikasukhopasaMhAreNa
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / daes prajJApAramitayA'tyantikasukhopasaMhAreNa cAtmanaH SaTpAramitAsvavasthAnavattaca samAdApananivezanapratiSThApanaivikSepAtpratiSThApayitavyA maye" ti / evaJca saptasambhArA nirdiSTA bhavanti / yaduta karuNAsambhAro dAnasambhAraH zaulasambhAraH kSAntisambhAro vauryasambhAro dhyAnasambhAraH prajJAsambhAra iti / tatrApi samAdhilAbhAt kartRkarmopalambho nAstItyAha / na ca te santautyAdi / evaM tarhyanupalambha ityAha / sa tAnityAdi / sa karuNAdisambhAreNa yukto bodhisattvo 'prameyAMstAvato 'sayeyAMstAn sattvAn parinirvApayati saMhatyA / yadyevamupalambhastarhi prApta ityAha / na cetyAdi / paramArthato 'nupalambhAditi bhAvaH / kathaM punarekasyopalambhAnupalambhAviti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / dharmataiSetyAdi / yathA mAyAdharmatA yathAdarzanaM satyA, nyAyenAsaMghaTanAdasatyA / atastAM tarkavisyandAsandUSitAM sArvalaukikaumAbhAsamAtragamanatAM dRSTAntatvenopAdAya gRhItvA tathAdharmArNA rUpAdInAmeSA dharmatA / bhinnaviSayavyAvRttyapekSA prakalpitatvenopalambhAnupalambhasvabhAvA'viruDDA syAdbhavet / ekaviSayavyAvRttyapekSAbhayadharmakalpanAyAM doSa iti bhAvaH / etacca dayamanyonyaviparyAsanirAkArAyAbhihitaM na tattvato yathoktaM prAgi tyanena zamathasambhAro nirdiSTaH / prAptazamathasya vidarzaneti vidarzanAsambhAramAha / yathApItyAdinA (p. 21, 1) / dakSA nipunaH / mAyAkArAntevAsau tacchiSyaH / mukhyato mAyAnirmANasthAnatvAccaturmahApathagrahaNam / janakArya sattva
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmprivrtH| samUham / abhinirmimaute nirmANaM karoti / antardhAnamityupasaMhAram / tadanantaroktamarthajAtam / tat kiM manyase kiM budhyasa iti sAmAnyena praznaM kRtvA / athaivaM manyasa ityAha / api vityaadi| apizabdaH sambhAvanAyAmevamityarthe nushbdH| tatra tasmin jnkaaymdhye| kenacinmAyAkArAdinA kazciddevadattAdirhata AyuSo durbalaprayogAt / mRtaH sarvathocchedAt / nAzitaH kAyasyApacayaprayogAt / antarhito 'dRzyatvApAdanAditi mnyse| tattvato dharmiNo 'sattvAdetat sarvaM na sambhavati / yathAdarzanaM tu bhavatyeveti bhaavH| viditaabhipraaytvenaah| no haudmiti| tattvata iti zeSaH / prasAdhitadRSTAntArthamabhimatArthaM yojynnaah| evamityAdi (p. 21, 7) / vistareNa nirdizyaivamupasaMharannAha / sa cedityaadi| imamityanantaram / evamiti sNshtiprmaarthstyaantikrmnn| yadaktaM kiyateti tasya parihArAdiyateti vcH| etadaktamiyatA karuNAdisambhAreNApi yogAnmahAsannAhasannadavyapadeza iti| vidarzanayA zUnyatAlambanena zrAvakAdibodhau pAtAdato'nantaraM yugnvsmbhaarmaah| yathAhamityAdinA (p. 21, 13) / bhagavato bhaassitsyeti| dharmataiSA subhUte dhrmaannaamityaadi| vtshbdo'vdhaarnne| evaM manyate yena prakAreNa mAyAdharmasya vyApitvena bhagavato bhASitasya dhrmssetyaaderrthmaajaanaami| tena prakAreNa mAyAdharmatAnabhinivRtterasannAhasannata evAyaM bodhisatva iti / avipriittvenaabhyupgmaadaah| evmetdityaadi| nanu vidarza
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ babhisamayAlabArAlokaH / nayA sarvAkArajJatA gaganagAdisamAdhibhizca sattvArthapratisannaDo'pi kathamasannaddha iti| tatkasya hetorityaashngyaah| akRtA ho(p. 21, 17)tyaadi| nyAyena kaarkhetorbhaavaadkRtaa| vinaashhetorsttvenaaviktaa| ubhyshkaariprtyyaanupptternbhisNskRtaa| abhUtaprAdarbhAvaM tadvizeSagamanaM phalaprAptisaMmukhaukaraNaM cAdhikRtya yathAkramaM vA cauNi pdaani| yuktyupettvenaabhyupgmaadaah| evmetdityaadi| nanu bandhamokSasadbhAve kathamevametadakRtAdikamiti / tatkasya hetoriti / (p. 21, 21) ksycibodymaashngyaah| tthaahautyaadi| anyathA'bhyupagamya vicArAyogAdasaGgatametatsyAt / evamanyacApi vaktavyam / adhyAropitAkArapravRttavaidhAtukacittacaittakalpanayA bandhAbhAvAdabaddha ruupm| yathoktakalpanAvikalpanAvivekena mokssaabhaavaaccaamuktm| tattvato ruupaadaunaamsttvaat| dharmasya tarhi bandhamokSau bhavata ityAha / rUpatathatApautyAdi (p. 22, 2) / dharmyabhAve dharmatAnupapatte rUpAdizUnyatA na baDDA na muktaa| yathAdarzanaM tu rUpAditattathatayorbandhamokSau bhavata iti bhaavH| subhuutybhipraayaanvgmaacodyhaarennaah| ruupmityaadi| pRcchto'ymbhipraayH| rUpAditattathatA'bar3A 'muktati vadasi / naivaM vaktavyaM sAmAnyena pratyakSA dibaadhopnipaataaditi| atha vizeSeNa sa tarhi vaktavya ityaah| atha katamattadi(p. 22, 9)tyaadi| vicAravimardAsahiSNutvena buddhabodhisattvAdireva mAyApuruSa ityabhiprAyavAn saamaanyenaah| yadAyuSman pUrNa mAyApuruSasyetyAdi (p. 22, 16) / kathamevaM
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmprivrtH| pratyakSatvAdibAdhopanipAto na bhavatIti / tatkasya hetorityaashyaah| asadbhUtatvAdi(p. 23, 1)tyaadi| nyAyena kalpitasya rUpAderasadbhUtatvAdalaukatvAdikalpitasya viviktatvAt svruupvirhaadhrmtaasvbhaavsyaanutpnntvaadjaattvaadbvaa'mukttyeke| pratyakSAnumAnAgamapramANairapratibhAsamAnatattvotpattyAdinirAkaraNAdasadbhUtatvAdipadacayamityaparaH / nirbhAsate hi yadrapaM naiva tat pratiSidhyate / vedyamAnasya no yuktaM kasyacityatiSedhanam // iti nyAyAdyathAdarzanaM bandhamokSasya vyavasthApanAt kutaH pratyakSAdibAdheti bhaavH| aymityaadyupsNhaarH| mahAsannAho 'sannAha iti yathAkrama kRpaaprjnyaablaat| maMtiparamArthayoriti shessH| niruttarastRSNauM sthita ityAha / evmityaadi| nanu zamathavidarzanayoviruddhatvAt kathamekatra sambhava iti cet| naivaM, tathAhi yadA zamathenAlambane cittaM sthiraukRtaM bhvti| tadA prajJayA vicArayataH samyagjJAnAlokotpAdAdandhakAramivAlokodaye styaavrnnmphiiyte| ata evAnayozcakSurAlAkavatsamyagjJAnotpAdaM pratyanyonyAnuguNyenAvasthitatvAnnAlokAndhakAravat paraspara virodhaH / nahi smaadhirndhkaarsvbhaavH| kintarhi cittaikaagrtaalkssnnH| sa ca samAhito yathAbhUtaM prajAnAtIti vacanAdekAntena prajJAnukUlatvAdaviruddha iti yuganaddhamArgasambhArAnvitasyopAyakauzalAdikamityupAyakauzaslAdisambhArapratipAdanAya praznaM krtumupohaatynnaah| evaM bhgvnnityaadi| evaM prAguktakrameNa mahAsannAhasannaddhaH sanmahAyAnasaMprasthito bhavatIti
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladhArAlokaH / e yadacyate / "taba mahAyAnaM na jJAyata iti prjnyaakrunnaapryogH| tayoranyatarAvyatirekaM vipakSAtikramamavasthAnanizcayaM pratipakSaprayogaprazrabdhimadhigantAraM cAdhikRtya yadyathA yato yena yatra yo niryAsyatauti katamadityAdivyapadezena SaTpraznA" ityaaryvimuktisenH| tatropAyakauzalAdisambhArAn pratipAdayituM prathamaM praznaM visarjayannAha / mahAyAnamityA(p. 23, 17)di| paJcadharmAH svabhAvazca vijJAnAnyaSTa eva ca / he nairAtye bhavetkRtsno mahAyAnaparigrahaH // ityAryalaGkAvatAravacane'pi sambhAraprakaraNabalAdaprameyatAyA, upAyakauzalAdisambhArAtmikAyA mahAyAnamityetadadhivacanaM mukhyato vyapadezaH / kathaM punarupAyakauzalAdisambhAro 'prameya ityaah| aprmeymityaadi| pratyakSAdipramANAparicchedena yathoktameva vastvaprameyam / etdktm| yuganaddhamArgasambhAravataH sarvAkArajatApratisaMyuktarmanasikAraiH sttvaarthkrnnaadupaaykaushlsmbhaarH| viditopAyakauzalasya jJAnAbhyAsa iti jnyaansmbhaarH| sa punaradhyAtmAdizUnyatAbhedena viMzatividho veditavyaH / tatreyaM viMzatividhA shuunytaa| yadatAdhyAtmikAnAM cakSurAdaunAmakUTasthAvinAzitAM prakRtimupAdAyAdhyAtmazUnyatA // 1 // bAhyAnAM rUpAdaunAM tathAprakRtimupAdAya bahirdhAzUnyatA // 2 // AdhyAtmikabAhyAnAmAyatanAnAM tthaaprkRtimupaadaayaadhyaatmbhirdhaashuunytaa||3|| tacAdhyAtmikamAyatanaM yadindriyarUpasaGgahautam / bAhyaM yaddiSaya 12
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / rUpasaGgRhautam / AdhyAtmikabAhyaM yadindriyAdhiSThAnasaGgRhItam / taDyAdhyAtmikazca cittenopAttatvAdvAhyazvAnindriyasaGgRhItatvAt / etacca zUnyatAcayamadhimukticaryA - bhUmau / sarvadharmazUnyatayA zranyatAyA AdhyAtmAdizUnyatAlambanajJAnasvabhAvAyA api zUnyatvena zUnyatA zUnyatA sarvadharmazUnyatAjJAnamatra sarvadharmazUnyatA tena ca zUnyatA zUnyA / tasya grAhakavikalpaprahANAdiyaM prayogamArge // 4 // dazAnAM dizAM digbhiH zUnyatvena mahAzUnyatA / tAsAM mahAsannivezatvAdiyaM sarvatragArthena prathamAyAM bhUmau // 5 // paramasya nirvANasya nirvANArtharUpazUnyatvena paramArthazUnyatA tasya visaMyogamAcatvAdiyamagrArthena dvitIyAyAm // 6 // saMskRtasya dhAtukasya kAmAdidhAtuzUnyatvena saMskRtazUnyatA / tasyApariniSyannasvabhAvatvena zakyapratipakSatvAt / iyaM niSyandAgrArthena tRtauyAyAm // 7 // asaMskRtasyAnutpAdAnirodhAnanyathAtvasya tena zUnyatvAdasaMskRtazUnyatA / anutpAdAdaunAmutpAdAdipratiyogiprajJaptinimittAbhAvAt / iyaM niSparigrahArthena caturthyAm // 8 // antasyAntena zUnyatvAdatautAntatvenAtyantazUnyatA / antobhAgastacocchedazAzvatAntayormadhye na tadasti kizvidyena tayorbhAgavyavacchedanimittatvena svabhAvo vyavasthApyeta / iyaM santAnAbhedArthena pazcamyAm // 9 // AdimadhyAparyavasAnAnAntaiH zUnyatvenAnavarAgrazUnyatA / AdyAdaunAM dharmatAnusyUtatvenAtyantikatvAdiyaM niHsaMklezavizuddhyarthena pathAm // 10 // avakiraNacchoraNotsargalakSaNasyAvakArasya viparyayeNAnavakArastasya tena zranyatvAdanavakArazUnyatA / avakiraNAderakriyA 60 -
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalyaaraalokH| rUpatvenAnutsargaprajJaptinimittatvAyogAdiyamanAnAtvArthana saptamyAm // 11 // sarvAyairakRtA prakRtistasyAstayA shuunytvaatprkRtishuunytaa| tasyAH sNskRtaasNskRtvikaaraavikaaraanaaptteH||12|| dharmasya dharmeNa zUnyatvAt srvdhrmshuunytaa| sarvadharmANAM saMskRtAsaMskRtarAzyoritaretarApekSatvena svabhAvApariniSyannatvAt // 13 // etacca zUnyatAiyamahaunAnadhikArthena nirvikalpakSetraparizuddhivazitAyAzrayatvena ca phalabhUmitvAt prtivedhprikrmbhedenaassttmyaam| rUpaNAdilakSaNasya ruupaadestllkssnnshuunytvaallkssnnshuunytaa| lakSaNavyavasthAnasya sAmAnyavizeSaprajJaptimAcatvAt // 14 // atItAdInAM dhrmaannaamtiitaadissdhvsvitretrvipryyaanuplbhytvenaanuplmbhshuunytaa| adhvanAM bhaavprptimaatrtvaat||15|| etacca zUnyatAdayaM jJAnavazitAzrayatvena tathaiva navamyAm / nAsti sAMyogikasya dharmasya svabhAvaH pratItyasamutpannatvAditi saMyogasya tena zUnyatvAdabhAvasvabhAvazUnyatA sAmagrImAcaM bhAva iti kRtvA // 16 // bhAvasyopAdAnaskandhalakSaNasya tena shuunytvaadbhaavshuunytaa| rAzyartho hi skandhArtho rAzizcApadArthatvAnnopAdAnalakSaNasya bhAvasya nimittaM bhavitumarhatauti kRtvA // 17 // etacca zUnyatAiyaM karmavazitAzrayatvena puurvvddshmyaam| abhAvasyAsaMskRtasya zUnyatAdetena zUnyatvAdabhAvazUnyatA vastudharmeNAvaraNAdinA tatvajJapteH // 18 // svabhAvasya zUnyatAkhyasyAryANAM jJAnena darzanena vAkRtakatvAt svbhaavshuunytaa| jJAnadarzanasya yathAbhUtArthadyotakatvAt // 16 // utpAdAdA tathAgatAnAmanutpAdAdA sthitai vaiSA dharmANAM dharmateti pareNa
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmprivrtH| karcA zUnyatvAt prbhaavshuunytaa| zUnyatAdhiSThAno hi puruSavyApAraH kevalaM vidhAtAyeti kRtvA // 20 // etacca zUnyatAtrayaM yathAkramaM savAsanaklezAvaraNaprahANAzrayatvena savAsanajJeyAvaraNaprahANAzrayatvena svayambhUtvArthena ca buDDabhUmau veditavyam / anayA tu dizA prakaraNAnAmAnupUrvIvikalAnAM prakaraNArtho vAcyaH / "ye hi parapratiSedhamukhena zUnyatAmeva kevalaM vrnnynti| na tveSAmabhisamayAnupUrvo kAcidastauti teSAM prakaraNArtha eva vAcyo na mukhyaH zAstrArtha ityanena zUnyatAprakaraNAnAM gatagantavyAnupUrvIvaikalyAdaddezabhraMzasambhava" ityaaryvimuktisenH| kiM punaridaM nirvikalpakaM jJAnamAlambate shuunytaamityeke| sarvadharmANAM svabhAvazUnyatAlambanaM tditypre| etadeva ca nyAyyam / yadyajJAnaM tattat sarvadharmasvabhAvazUnyatAlambanaM tattvena / tadyathA svapne'zvAdaunAM svabhAvazUnyatAlambanaM jJAnam / jJAnaJcedaM nirvikalpakaM vivAdapadamArUDhaM mana iti svbhaavhetuH| ___ "apratyakSopalambhasya nArthadRSTiH prsidhyti"| iti nAsibo hetuH / sapakSabhAvAnna viruddhaH / sarvadharmANAM tAttvikasvabhAvasya pshcaaniraakrissymaanntvaannaapynaikaantikH| nanu ca yadAlakhyate tnnaasti| tadyathA dicndraadi| sarvadharmasvabhAvazUnyatApi ceyamAlambyamAnA tathaiva nAstIti sarvadharmAstitvamApadyata iti cedadoSa eSaH / yasmAnna devadattaprakhyasyAbhAvasyApavAdAntasya hantari yajJadattaprakhye svabhAve samAropAnte tacchranyatayA hate punaH prAdurbhAva iti| kiJcAlambanaM tattvato'siddham /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ - abhisamayAladArAlokaH / "saMvatyA saMviniSThA hi viSayasthitiriti" viruddhamityevamAdidoSo'vAcyaH / zUnyatAlambanapakSe tu niHsvabhAvagocaraM jJAnaM zUnyatAyAzca saMskRtatvaM prasajyate / yathAkramaM jJAnatacchranyatobhAvAbhAvatvena parasparavyatirekAvyatirekavikalyAt / AdarzAdijJAnabhedena tu punabahuvaktavyajJAnasambhAravyavasthAnAmeSA dik prabhedazca prasagAdabhihito na tvidAnImeva samastajJAnasambhArAdhigamaH prishissttaabhismykrmnirdeshaat| evamanyacApauti veditavyam / jJAnAbhyAsavataH prajJAparizuDyA samyaksamAdhyAdibhiH sattvArthakaraNAt puNyamiti punnysmbhaarH| kRtapuNyajJAnAbhyAsasya vastuparIkSAmArgAdau yatna iti maargsmbhaarH| mArgAnvitasyAkAro mukhaM sarvadharmANAmAdyanutpannatvAdityAdinA tena tenAkSaravicitrIkAreNAnalpakalpadharmadezanAhetoH smRteraparyupayogAt smRtirhi granthArthadhAraNena dhArayatauti kRtvA dhAraNausambhAra iti| etaccopAyakauzalasambhArAdipaJcakaM paJcaviMzatisAhastrikAyAmapi mahAyAnazabdena vistarato nirdiSTamiti na sandehaH kaaryH| prAptadhAraNaukasyottarottarAdhigamapratiSThAyogena tajjaguNAdhArayogena cAdhigamAvasthAvizeSA bhUmaya iti bhUmisambhAraM pratipAdayitum / yadapi subhUte evaM vadasi kathaM vA tatsamprasthito veditavya ityAdi (p. 23, 13) codyavacanaM smbndhaarthmuccaaryottraarthmaah| pAramitAbhiH samprasthita iti / dazabhUmisaGgahautAbhirdazabhiratiriktatarAbhirdAnAdipAramitAbhiH krameNa samyak samprasthita iti phalanirdezAdbhUmisambhAraH kthitH| etadaktam / tatra yadA nirAtmAnaH GIGA
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ prthmprivrtH| sarvadharmA iti| bhAvanayA niraMzatvAt / sarvAtmanA dharmadhAtoH prativedhe'pi nizcayotpAdanApekSayA sarvacagArthena prativedhAt sarvadharmaniHsvabhAvatAsAkSAtkAri sphuTataraM jnyaanmutpdyte| tadA bodhisattvaH samyaktvanyAmAvakrAntito darzanamArga prtilbhte| atra ca rAgapratighamAnAvidyAvicikitsAH satkAyAntagrAhamithyAdRSTiparAmarzazaulavrataparAmarzAzca kAmadhAtau catuHsatyabhedena catvAriMzadbhavantyevaMrUpArUpyadhAtau ta eva catuHsatyadarzanaprahatavyASTaprakArapratighavarjitA daaspttiH| samudAyena dvAdazottaraM klezazataM darzanapraheyaM prhauyte| satyAnAmekAbhisamayAdataH pramuditAyA bhUmeH prathamaH kSaNo drshnmaargH| tato'nye dvitIyAdayaH kSaNA yAvaddajopAmAkhya AnantaryamArgo yasmAdanantaraM samantaprabhA buddhabhUmiravApyate / sarvo'sAvagrArthenetyAdinA dharmadhAtoH prtivedhaadbhaavnaamaargo'bhidhauyte| tatra ca SoDazaklezA yathAsambhavaM krameNa prhiiynte| tadyathA rAgo deSo mAno'vidyA satkAyadRSTirantagrAhadRSTizceti kAmAvacarAH SaT / rUpArUpyAvacarAsta eva daza deSavarjitA iti darzanabhAvanAmArge parikarmadharmabhedena pramuditAdidazabhUmivyavasthAnam / tatra ca yamerye parikarmabhUtA dharmA yAvanna paripUryante taavttmiH| paripUrau tu bhUmyantaraM veditavyam / tatrame parikarmabhUtA dharmAH paJcaviMzatisAhasikAyAM nirdissttaaH| tadyathA sarvakuzalamUlasamudAnayanaM, sattvArthe mahAyAnadharmaparigrahaH / cturprmaannaabhinihrnnm| nirvikalpaprayogena srvsvprityaagH| klyaannmitraaraagnnm| zrAvakayAnAdinirapekSa
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaanaaraalokH| tyaa'shesssddhrmaalmbnpryessttiH| sadA gRhvaasaanbhirtiH| srvthaanuttrbuddhkaaymnsikaaraavirhH| ythaavtsuutraadidhrmprkaashnm| pratijJAtArthaniSpattizcetyebhirdazabhirdhamaH sarvathotpAdyamAnatvAt parikarmabhiH kAraNavizeSaiH svabhAvAnupalambhatayA kRtavizeSalakSaNaparikarmabhireva prathamA'pUrvadharmatattvAdhigamena pramodalAbhAt pramuditA bhUmiH praapyte| tathAcoktam / labhyate prathamA bhUmirdazadhA parikarmaNA / Azayo hitavastutvaM sattveSu samacittatA // 46 // tyAgaH sevA ca mitrANAM saddharmAlambanaiSiNA / sadA naiSkamyacittatvaM buddhakAyagatA spRhA // 50 // dharmasya dezanA satyaM dazamaM vAkyamiSyate / jJeyaJca parikamaiSAM svabhAvAnupalambhataH // 51 // iti sarvathA parizuddhaM zrAvakapratyekabuddhamanaskAraparivarjitaM kuzaladharmasaGgrAhakaM sattvArthakriyAsaMvarazIlam / parakRtopakArasyAvipraNAzanam / sattvAnAmantike 'vyaapaadaadicitttaa| sttvpripaacnaadaavviprtisaarH| ekasattvasyApi kRtazo dIrghakAlaM nrkaadivaasotsaahH| srvjnnmrtaa| gurUNAmantike taddacanAnuSThAnena shaastRsnyjaa| ananyakarmaNo dAnAdipAramitAsUdyogaparyeSTizcetyevaM parikarmaNA pUrvavat / kRtaparikarmavizeSeNASTaprakAradharmeNa dvitIyA sarvadauHzaulyamalApagamAvimalA bhuumirdhigmyte| tthaacoktm| zaulaM kRtajJatA zAntiH prAmodyaM mahato kRpaa| gauravaM guruzuzrUSA vaurya dAnAdike'STamam // 52 // iti
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 prathamaparivartaH / srvbuvbhaassitdhrmdhaarnnaabhipraayH| kuzalamUlAdinirapekSatayA saddharmaprakAzanam / buddhakSetraparizodhanakaradharmANAM tatraiva prinnaamnaa| sattvArthakaraNAya na jAtu citkhedaapttiH| zrAvakapratyekabuddhamanaskArAdibhiH svaparApekSayA lajjA cetyevaM pnycdhaaprikrmnnaa| pUrvavat kRtA na ca budhyamAnasvabhAvaparikarmaNA tRtIyA lokottarajJAnAvabhAsakaraNAt prabhAkarau bhUmiravabudhyate / tathAcoktam / atRptatA zrute dAnaM dharmasya ca nirAmiSam / buddhakSetrasya saMzuddhiH saMsArAparikheditA // 53 // horapacApyamityetat paJcadhA mnnaatmkm| iti shraavkaadimnskaarvivekH| uplmbhyogenaapraaptbodherpynicchaa| prAptenApi prnniitvstunaa'mnntaa| gmbhaurdhrmkssaantinidhyaanaadyprityaagH| srvshikssaannaamprityjnm| kaamcittsyaanutpaadH| srvdhrmaannaamnbhisNskaarH| svshriiraadygrhnntaa| kuzaladharmAlambanacittAsaGkocaH / sarvavastvamanasikArazcetyevaM prikrmnnaa| pUrvavaddazaprakAreNa caturthoM sakalazendhanadahanacAlayopetatvAdarciSmatI bhuumirbhiruhyte| tathAcoktam / vanAsA'lyecchatA tuSTidhUtasaMlekhasevanam // 54 // zikSAyA aparityAgaH kAmAnAM vijugupsanam / nirvitsarvAstisantyAgo 'valInatvAnapekSate // 55 // iti lAbhAdyarthaM gRhipravajitaiH sNvaasH| shraavkulaanupdrshnm| jnaakiirnnngraadi| svaprazaMsanaparanindane /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / dazAkuzalakarmapathAH / zrutAdyabhimAnaH parApraNamanam / kuzalAkuzala viparItAbhinivezaH / satkAyadRSTyAdimatiH / sarvarAgAdikkezAbhimukhIkaraNaM cetyevaMlakSaNAn dazadharmAn bodhinibandhakatvena vivarjayannarthAdAkSiptaviparyayadharmeNa dazaprakAraparikarmaNA pUrvavat paJcamau suSThu duHkhena jauyata iti sudurjayA bhUmirAkramyate / ha tathAcoktam / saMstavaM kulamAtsaryaM sthAnaM saGgaNikAvaham / AtmotkarSaparAvane karmamArgAn dazAzubhAn // 56 // mAnaM stambhaM viparyAsaM vimatiM klezamarSaNam / vivarjayam samApnoti dazaitAn paJcamauM bhuvam // 57 // iti dAnAdiSaTpAramitAparipUraNena zrAvakapratyekabuDA - bhilASasya svabhAvAnupalambhottAsacittasya ca yAcakajana - prArthanAsaGkocacittasya svarasapravRtta sarvArthatyAga daurmanasyasya dAridryAdarthijanapratikSepacittasya varjanenetyevaM dvAdazabhiH parikarmabhiH pUrvavat SaSThau sarvabuddhadharmAbhimukhau bhUmirAjJAyate / tathAcoktam / dAnazaulakSamAvauryadhyAnaprajJAprapUraNAt / ziSyakhaDgaspRhAcAsacetasAM parivarjakaH // 58 // yAcito'navalaunazca sarvatyAge'pyadurmanAH / kRzo'pi nArthinAM kSeptA SaSThauM bhUmiM samaznute // 58 // iti zUnyatA'nimittA'praNihitacivimokSamukhajJAnAdyathA kramamAtmasattvajauvagrahAbhAvaH / cimaNDalavizuddhadazakuzalakarmapathaparipUryAdhimokSA dekapuGgalagrahavarjanam / duHkhArtta
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ ha prathamaparivartaH / sarvajanAlambanakRpAprativedhAducchedagrahAyogaH / bukSetraparipUrimupAdAya sarvavastvanupalambhAcchAzvatagrahavinidRttiH / sarvadharmasamatAvagamAnimittagrahAnupapattiH / mahAyAnatvenaikayAnAvabodhAddhetugrahatyAgaH / nAmarUpAdyanutpAdaparijJAnAt skandhagrahaviyogaH / gambhIradharmanidhyAnakSAntyavagamAt dhAtugrahocchedaH / sarvadharmANAM mahAyAnopAyamukhena prakAzanAdAyatanagrahavizleSaH / sarvakalpa nocchedAcaidhAtukapratiSThAnagrahavicchedaH / nimittodrahaNasatkAyAdidRSTirAgAdiklezavarjanAt maktigrahavirahaH / zamathabhAvanAbalADhAlaunacittagrahavivekaH / prajJAkauzalyAdudRSTinizrayArUpatA / dharmanairAtmyabhAvanAcittopazamAddharmadRSTinizrayAsvabhAvatA ubhayasatyAzritarUpAdyapratighAtajJAnodayAta | maGghadRSTi darzanAcchUnyatAvirodhodbhAvanAgrahotsRSTicetyevaM nizrayAnudayaH / abhiniveshaasthaanjnyaanlaabhaacchauldRssttinishryaabhvnm| samyagdharmapravicayArthaM yatheSTamamakAlasarvabuddhakSetragamanAcchUnyatAvivAdagrahAprasavaH / upalambhAbhiniviSTasattvadhAtUttAraNAya yathAnurUpaM sarvatra svAtmabhAva - viMzatiprakAreNa parikarmadharmeNa pUrvavat kRtavizeSalakSaNaparikarmaNA'dhigatena yathoktaviMzatiprakAradharmakalaGkApagamAt saptamau samyaganAbhogamArgopasargAt suSThu dUraGgatatvAddUraGgamA bhUmiH samauyate / tathA ca heyamadhikRtyoktam / Atmasattvagraho jauvapudgalAcchedazAzvataH / nimittahetvoH skandheSu dhAtuSThAyataneSu ca // 60 // vaidhAtuke pratiSThAnaM saktirAlaunacittatA / ratnacitayazIleSu taddRSTyabhinivezitA // 61 //
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / zUnyatAyAM vivAdazca tadirodhazca viMzatiH / kalaGkA yasya vicchinnAH saptamaumetyasau bhuvm||62|| iti tathAcopAdeyamadhikRtyoktam / trivimokSamukhajJAnaM trimaNDalavizuddhatA / karuNAmananA dharmasamataikanayajJatA // 63 // anutpAdakSamAjJAnaM dharmANAmekadheraNA / kalpanAyAH samuhAtaH majAhakalezavarjanam // 64 // zamathasya ca nidhyaptiH kauzalaJca vidarzane / cittasya dAntatA jJAnaM sarvatrApratighAti ca // 65 // maktarabhUmiryavecchaM kSetrAntaragatiH samam / marvatra svAtmabhAvasya darzanaJceti viMzatiH // 66 // iti ythaavtsrvmttvcittcritjnyaanm| nAnAlAkadhAtau mattvArthamRDyabhijJAbhiH krauDanam / aadhaarbuddhkssetrsuvrnnaadibhaavprinnaamH| sarvAkAradharmaparIkSaNArthaM tthaagtaaraagnnm| divyacakSuSo nisspttiH| AdheyabuddhakSetramattvaparizodhanam / sarvatra mAyopamatAvasthAnam / mattvArthadarzanAiddhipUrvaka janmagrahaNaJcetyevamaSTaprakAradharmeNa parikarmaNA pUrvavadaSTamaunimittAbhogAprakampyatvAdacalA bhUmiranubhUyate / tathAcoktam / sarvasattvamanojJAnamabhinnA krauDane shubhaa| buddhakSetrasya niSyattirbuddhasevAparIkSaNe // 67 // akSajJAnaM jinakSetrazuddhirmAyopamA sthitiH / maJcintya ca bhavAdAnamidaM krmaassttdhoditm||68|| iti anantapraNidhAnam / devAdisarvasattvarutajJAnam / naapmitaakssyprtibhaanm| sarvajanaprazastagabhAvakramaNam /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. prthmprivrtH| raajaadisthaanm| aadityaadynvyH| maatraadismbndhjnyaatiH| svvidheyprivaarH| shkaadybhinnditotyaadH| budhaadisnycodnnisskmnnm| cintAmaNisadRzAzvattharakSAdiH / sarvabuddhadharmasvabhAvaguNaparipUraNaJcetyevaM sampattilakSaNairdAdazabhiH parikarmabhiH pUrvavatkRtaparikarmavizeSairnavamI dharmadezanAkauzalato'navadyatvAt sAdhumatI bhUmiH saakssaakriyte| tathAcoktam / praNidhAnAnyanantAni devAdInAM rutjnytaa| nadIva pratibhAnAnAM garbhAvakrAntiruttamA // 6 // kulajAtyozca govasya parivArasya janmanaH / naiSkamya bodhivRkSANAM guNapUre svasampadaH // 70 // iti gotrabhUmiH zrAvakAdigotrasyASTamakabhUmiH prathamaphalapratipannakasya / darzanabhUmiH zrotApannasya / tanubhUmiH skRdaagaaminH| viitraagbhuumirnaagaaminH| kRtaaviklpbhuumirhtH| vizeSavacanAbhAvena zrAvakabhUmiH pratipannakatrayasya / pratyekabuddhabhUmiH pratyekabuddhAnAm / bodhisattvabhUmizca yathoktA bodhisattvAnAM navavidhetyevaM navabhUmauratikramya dazamyAM punaH bhUmau bodhisattvo buddha eva vaktavyo na ca samyaksaMbuddha iti / paJcaviMzatisAhasikAyAM vacanAdyatra buddhabhUmau yena karmavazitAzrayatvAdinA jJAnenAvatiSThate, sA tena prApyA dazamI dharmAmbupravarSaNAvarmameghA bodhisttvbhuumiH| tathAcoktam / navabhUmauratikramya buddhabhUmau pratiSThate / yena jJAnena sA jJeyA dazamI bodhisttvbhuuH|| 71 // iti
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / vistareNa tu nirdiSTo bhUmisambhAraH paJcaviMzatisAhastrakAyAM grAhyo granthavistara prAcuryAnmayeha na vistArita ityalaM prasaGgena / darzanabhAvanAmArgAtmaka eva bhUmisambhAra iti tadanantaraM tasya vipakSaprahANAvasthAbhedena pratipakSasambhAratvaM pratipAdayituM tRtauyAdiprazna parihAradvAreNAha / dhAtukAdityAdi (p. 23, 16 ) / tacAdau vastumAcapratipakSAdhiSThAnagrAhyavikalpaddayasya dravyapudgalaprajJaptipuruSAdhiSThAnagrAhakavikalpaddayasya ca / darzanamArge prahANAddipakSa - bhedena tatpratipakSAvasthA'dhigamAdyathAkramaM caturvidhapratipakSasambhArapratipAdanaparaM caidhAtukAnniryAsyatItyAdi vAkyacatuSTayaM saMvRtisatyAzrayeNa yojyam / tadanu bhAvanAmArge vastumA pratipakSAkArAdhiSThAnadvividhagrAhyavikalpasya / dravyapudgalaprajJaptipuruSAdhiSThAnadvividhagrAhaka vikalpasya 101 1 prANAdvipakSabhedena tatpratipakSAvasthAdhigamAdaparaM catuvidhapratipakSamambhAraM yathAsaGkhyaM paramArthasatyAzrayeNoktaM kriyApratiSedhAtpratipAdayannAha / apitvityAdi / sthAnapratiSedhameva spaSTayati / api tu sthAsyati sarvajJatAyAmasthAnayogeneti (p. 23, 20 ) / tatra sthAnaM vastupalambhaH karaNAdibhiH pratiSThAnaM cetasastatpratiSedhAdasthAnam / atra vicAryate / yadi tAvat sthAnAbhAvo'sthAnamevaM satyabhAvatvAt pratipakSeA na yujyate / atha yanna sthAnaM tathA cakSurAdiSvapyatiprasaGga iti / yathAnabhinivezo vyAkhyAtastathedAnImapi nayo draSTavya iti na pratanyate / caikAlikavastupratiSedhAnna niryAta ityAdyabhidhAnam / bhUtArthAbhyAsena niryANAt kathamevamiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 prathamaparivartaH / yshcetyaadi| ubhAviti / yo bodhisattvo yena ca mArgeNa niryAyAt tauvetau tttvenopsNhrnnaah| evamityAdi (p. 24, 1) / saMtyA tvastauti bhAvaH / tathAcoktam / pratipakSo'STadhA jJeyo darzanAbhyAsamArgayoH / grAhyagrAhakavikalpAnAmaSTAnAmupazAntaye // 72 // iti yathoktAnupUrvyA saMzatiparamArthasatyAnatikrameNa samastamahAyAnAnuSThAnena sNhiyte| samudAgamabhAvena mahAbodhirebhiH karuNAdibhiriti karuNAdayaH sambhArA iti maptadazaprakArA mmbhaarprtiprttiH| sambhRtasambhArasyaivamajitajayaprAptyA niryANamiti niryANapratipattizcaturthA vktvyaa| sA punarviSayabhedenASTadhetyAdau prAdhAnyAddezaniryANam / tatpunaH sarvasattvAgratAcittamahattvaniryANam / prahANamahattvaniryANam / adhigamamahattvaniryANaJceti vividham / atstrividhoddeshniryaannmdhikRtyaah| mhaayaanmityaadi| AlambanamahattvaJca prtipttyoiiyostthaa| jJAnasya vauryArambhasya upAyakauzalasya ca // udAgamamahattvaJca mahattvaM buddhakarmaNaH / etanmahattvayogAddhi mahAyAnaM nirucyate // iti saptavidhamahattvayogAnmahAyAnaM saphalo bodhisattvamArgaH lokapramiddhamAvasyaivAyathArthAbhisambodhiphalaM mahAyAnam / tasyaiva bandhatvAditarathA hi mahAyAnasya pratipakSabhAvanAvaiyarthaM syaat| ato'bhUtaparikalpamAcatvAditathaprakhyAtirUpaM
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ pabhisamayAlakAgalokaH / 103 madevamAnuSAsuraM lokaM tatpratipakSatvenAsatyArthatayA svarUpaparijJAnAdabhibhavAdyasmAnnizcayena gantavyaM sthAnaM sarvamattvAgratAdimahattvaM yAsyatIti tasmAnmahAyAnamucyata iti vAkyArthaH / samatAdhigamamantareNoddezaniryANAsambhava iti| tadanantaraM samatAniryANaM drshyitumaah| AkAzetyAdi (p. 24. 7) / AkAzamiva mamatayA zUnyatayA skljnyeymnnddlvyaapinirmljnyaantvaanmhttdyaanm| mattvArthamantareNa puNyopacayAbhAvAnna samatAvagamanaM samyagiti tadanu mattvArthaniryANamAha / yathetyAdinA / mahAyAne mattvAnA mavakAza iti vacanAttena mahAyAnena teSAmartho niryAtavya ityAveditamanyathA'rthakriyAzUnyatvenAvakAzAnupapatteH / anenetyaadypsNhaarH| paryAyeNArthAntareNAnena / Abhoge matyavikalasattvArtho na niSpadyata ityato'nantaramanAbhoganiryAgaM vktmaah| naivaasyetyaadi| Agamo'tautAt nirgamo'nAgate, sthAnaM vrtmaane| AgamAdyabhAvAdayatnamidaM niryANamiti bhaavH| zAzvatocchedarahitAvasthAdhigamaM vinA'nAbhoganiryANaM na bhavatItyato'nantaramatyantaniryANaM drshyitumaah| evamasyetyAdi (p. 24. 11) / evamiti vakSyamANakrameNa / pUrvAntaH zAzvataH / ucchedo'parAntaH / tahinirmukto'nyo'pi nAstautyAha / nApi madhya iti / evamiti yadaktaM tatkathayannAha / vydhvetyaadi| yasmAt prakRtipariniItatvena sarvadharmANAM yadhvazUnyaM tadyAnaM tasmAnmahAyAnatvena pUrvAntatvAdyabhAva iti vAkyArthaH / dharmatA'viruddhArthakathanAt sAdhukAramAvedayannAha / saadhvityaadi| upasaMharannAha / evmityaadi| atyantaniryANamapi yAna
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / cayaprativiziSTAvasthAprAptiM vinA na sampadyata ityato'nantaraM prAptiniryANamAha / atra ca zikSitvetyAdinA / atreti mahAyAne / sarvajJatA yAnacayAtmikA / sarvAryapudgalAdhigamahetutvajJApanArthamanuprAptetyabhidhAnam / zabdAnyathAtvajanitavibhramAdArya pUrNo'yamityAha / prajJApAramitAyAH kRtazaH prayojanena pratibhAtu ta ityAdinA prArambha svAdhISTo nityasamanvAhAramantareNa jJAnadarzanAsambhavAdanyathApi syAdityAryasubhUtirAha / nA'haM bhagavannityAdi (p. 25, 1 ) / vyatikramyetyutvaMdhya tathAgatAdhiSThitasya viparItadezanAnupapattyA no haudamityAdyAha / anuleometi / anukUlaM prajJApAramitArthasya mahAyAnasvabhAvatvAditi bhAvaH / sarvAkAragambhauradharmadezanAzaktimAtmano'pazyannAha / buDDAnubhAvAdbhagavanniti / tacca prAptiniryANaM prApyaprApakatadubhayasambandhapratiSedhalakSaNam / ataH prApyapratiSedhamadhikRtyAha / api tvityAdi / api tuzabdaH kramArthaH / zradyAditvena saptamyantAttasiH / pUrvAntata ityAdau jJeyaH / nopaitauti bodhisattvaM kazcit prApyaM rUpAdisvabhAvamiti zeSaH / tasyaiva prApyatya bodhisattvasyAvidyamAnatvAditi bhAvaH / nanu rUpAdipratibhAso bodhisattvaH kathamavidyamAna iti tatkasya hetorityAzaGkyAha / rUpAparyantatayetyAdi (p. 25, 8) / "dharmadhAtuvinirmukto yasmAddharmo na vidyate " / iti nyAyAvarmadhAtuvattatsvabhAvobhUtAnAM yasmAdrUpAdaunAmaparyantatayA bodhisattvAparyantatA tasmAdbodhisattvaM nopaitauti bhAvaH / prApakapratiSedhamadhikRtyAha / rUpamityAdi / rUpAdInAM nyAyenAsattvAttadAtmakaprApakabodhisattvopa 104
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlavArAlokaH / 105 lambhAbhAva iti bhaavH| yadyevamanupalambhastahi tattvamityAha idmityaadi| idamapi nopaitItyapi na vidyte| nirviSayasya natro'prayogAdato vstuto'sttvaannoplbhyte| sAmAnyena nirdishyaivmaatmaanmdhikRtyaah| evaM bhagavannityAdi (p 25, 12) / evamiti prApyaprApakapratiSedhena "he hyam sarvate vstusrvtaa| AkArasarvatA ce"ti nyaayaat| tatra sarveNeti skandhAdivasturUpeNa / sarvamiti bAhyAdhyAtmikavastusvabhAvam / sarvatheti adhyAtmazUnyatAdibhirAkAraprakAraiH / punaH sarvamiti vyastasamastaprakAram / bodhisattvadharmamiti / bodhisattva eva prApyamApakalakSaNo dharmo rUpAdisvabhAvastamanupalabhamAnaH sn| tadabhayasambandhapratiSedhamAha / prajetyAdinA / sAkAranirAkArajJAnAbhyAM yathAsaGgyaM na samanupazyAmi noplbhe| pratyakSAnumAnAbhyAM vaa| ttprtipaadnaarthmevaah| srvjnytaamiti| upasaMharannAha / so'hmityaadi| katamaM prApakaM bodhisattvaM katamena prApyopAyamukhena katamasmin sambandhe sarvAkArajJatAlakSaNe kiMzabdasya kSepAbhidhAyitvAt / naiva kaJcit kenacit kvacidityarthaH / kuto yasmAt buddha ityaadi| prApyo'tra buddhazabdenoktaH / prApakasambandhasyottarapadaddayenAbhidhAnAdyato yadeva prakrAntaM tadevopasaMhiyate / yathAvastuzabdaprayogeNa saMjJAmAtrasadbhAvAt satyaM vastu syAdityAha / taccetyAdi (p. 25, 20) / nArthazabdavizeSasya vAcyavAcakateSyate / tasya pUrvamadRSTatvAt sAmAnyaM tUpadekSyate // 14
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 prathamaparivartaH / iti nyAyAdyathAvastu tnnaamdheymnbhinitttvaannotpnnm| kimivetyaah| yathA Atmeti / tadeva kthyti| aatmtyaadinaa| arthakriyA'samarthatvAt kharaviSANavattasya maMstyApyanabhinittatvenAtyantatayA naastyaatmaa| atha cAtmeti vyapadezaH / yadyevaM nyAyenAsvabhAvatve sarvadharmANAM ktmttdruupmityaashNkyaah| ydityaadi| yasmAdanabhinivRttaM tasmAdvAhyagrAhakabhAvavigataM tattvena tadavicAraikamanoharaM maMtyA rUpam / evaM grAhyagrAhakabhAvenAnabhinirdRttimtarhi pAramArthiko dharma ityaah| evamityAdi (p. 26, 1) nyAyenaiSAM sarvadharmANAmasvabhAvatA yA saivAnabhini:ttiryA cAnabhini:ttiH svarUpadhAraNavaikalyAnna te dhrmaaH| prasAdhitamarthaM nigamayannAha / tadityAdi (p. 26, 5) / tattasmAt kiMzabdasya kSepAbhidhAyitvAnnaivetyarthaH / abhinittistahi dharma ityAha / na caanytretyaadi| sarvavastuno'bhinitte. pratiSiddhatvAdanabhinittito'nyatrApi nivRttau dharmo naivoplbhyte| sarvadharmAH prajJApAramitAmArgasvabhAvAH / buddhadharmAH praapylkssnnaaH| bodhisattvadharmAH prApakabodhisattvaprajJaptinibandhanA rUpAdayaH / yo vA'nyaH kazcit sAmAnyadharmo bodhyarthaM caret sa naivopalabhyata iti vibhaktivipariNAmena mmbndhH| kaH punarevaM prajJApAramitAyAmabhiyukta ityaah| sa cedityaadi| caratyasamAhitajJAnena, bhAvayati mamAhitena / upaparIkSate yuktyA vyavasthApayati / smaraNapratyaye 'vasthApanAdapanidhyAyati / nanu rUpAdyupalammena kathaM prajJApAramitAmupaparIkSata iti / tat kasya heto
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 107 rityAzaGkayAha / yasminnityAdi (p. 26. 13) / yasmAdyasmin kAle rUpAdaunimAndharmAn prajJApAramitAyAM tannimittaM vyapaparIkSate naiHsvabhAvyAkAreNa tasmAttasmin kAle na rUpamupaiti na prtipdyte| ato nopagacchati na sviikroti| yato notpAdaM na nirodhaM vA mamanupazyati / utpAdavyayanirmuktasyAnyasyAsattvAditi bhAvaH / na tvaikAtmye'nutpAdAnirodhopalambha eva rUpopalammo'taH kathaM na ruupmupaitiiti| tatkasya hetorityAzaGyAha / tathAhautyAdi (p. 26, 21) / yasmAdyAvanutpAdAvyayau na tau rUpaM saMstyA rUpasyaiva prtibhaamnaat| tatra bhAva eva kSaNastithidharmA nAzo vyysttprtissedhaadvyyH| yataH maMhatyA naanaatvmiti| tasmAdanutpAdAvyayau rUpaM ca paramArthato'nutpAdAvyayasyaiva sthiterymnutpaadaaghekruupmett| yato'vaidhaukAramapagatavidhAbhAvakArakapramANam / yadyevaM kathaM punA rUpavyapadeza ityAha / yatpunarityAdi (12. 27. 1) / addayasya nyAyenAnutpAdAdirUpasyaiSA rUpamityudbhAvanA saMstyA gaNanA saMjJA kRtA sngketitaa| sarvAkArajJatA'dhigamena vinA na prAptiniryANamiti tadanu sarvAkArajJatAniryANaM darzayitumAha / evaM bhagavannityAdi (p. 27. 7) / evaM sarvAkAramiti smbndhH| prajJApAramitAyAM sarvAkArajJatAyAM niryAtumiti zeSaH / sarvAkAraM nai svabhAvyAdyAkAraM kriyaavishessnnmett| sarvadharmAna rUpAdauna vyapaparIkSamANastasmin samaye'bhisamayakAle na rUpamupaitItyAdiprasaGgAntareNa punarAvartitamiti na punrukttaadossH| evaM sati sattvArthadaHkhacaryAdyanupapattirityabhiprAyavAnAha / tena hotyAdi (p. 28, 1) / yato
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / rUpAdyanutpAdAvyayayoraiyatvaM tasmAt kAraNAt / yathAbhASitasya na ruupmuNpaitiityaadivcnsyaarthmaajaanaami| tathA bodhisattvo'pyanutpAdastasyApi rUpAdisvabhAvatvAt / bhavatvevamityabhyupagame doSArthamAha / yadi cetyAdi / kiMzabdaH kSepe'nutpAdaviruDvatvAnnaiva crtiityrthH| yAni daHkhAni sattvAnAM kRtazaH prayojanena prtynubhvitumutshte| kimarthaM vA tAni naivetyrthH| sattvAdyabhAvAditi bhaavH| nAhami(p. 28, 7)tyaadinottrmaah| evaM manyate / yadi bodhisttvo'nutpaadH| paramArthato naiva duSkaracayAM caratItyApadyate / tadA tattvena caryAnupapatteH siddhsaadhytaa| atha maMstyA tadA nAnutpAdastahi bodhisattvastasyotpAdapratipAdanAttatkathaM caryAviruddheti / saMstyApi daSkaracaryA kathaM caryata ityapi na mantavyamityAha / naapautyaadi| daSkaramaMjJayA caratItyatra daSkaracaryAmiti zeSaH / nanu zirodAnAdidaSkaracayAM bodhisattvA eva kurvantauti kathaM na dsskrsNjnyeti| tatkasya hetorityAzaGkayAha / nhotyaadi| yasmAdduSkarasaMjJAM janayitvA na zakyaH sattvAnAmarthaH katuM samyakcaryA'niSyatterato yo daSkarasaMjJAM dAnAdicaryAsu karoti sa sattvAkaraNena bodhisattvo na bhavatIti bhAvaH / kathaM tarhi zakyate ityAha / api tvityaadi| dAnAdiSu mAtsaryAdyabhAvena sukarasaMjJAM sukhasaMjJAM tathA mattvAnAmantike sAmAnyena mAtrAdisaMjJAvizeSeNa vA strIpuruSeSu vayasA vanyUnapramANeSu yathAsambhavaM mAtrAdisaMjJAM kRtvA yadi bodhisattvazcayAM carati tadArthaH zakyate kartumiti bhaavH| tdevopsNhrnnaah| tasmAdityAdi
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| 108 (p. 28, 13) / yAvadityanena samAnavayApramANeSu strIpuruSeSu bhrAtabhaginIsaMjJAparigrahaH / kthmaatmsNjnyotpaadyitvyetyaah| ythetyaadi| AhitAhamAnatvena svasantAna evaatmaa| sarvaduHkhebhyaH saMskArAdiduHkhebhyo mocyitvyo'pnetvyH| prkaaraantrmpyaah| evaJcetyAdi / na parityaktavyA mahAkaruNAzayaprayogeNa primocyitvyaastthaabhuutkaarysmpaadntH| cittapradoSo deSo notpAdayitavyaH / kdetyaah| antaza (p. 28, 20) ityaadi| antazaH paryavasAne zatazo'pi svakAyena chidyamAnena tairevetyadhyAhArya parArthako'tizayaH syaat| tadeva nigmynnaah| evaM hotyaadi| evnycitto'nntroktcittH| cariSyati dAnAdicaryAm / vihariSyati ctursspauryaapthessu| evaM saMzatisatyAzrayeNa caryAyA yA na duSkarasaMjJeti pratipAdya paramArthasatyAzrayeNa pratipAdayannAha / punrprmityaadi| sarveNa pratyakSAdipramANena sarva vyApautarahA rUpam / sarvathA sattvajauvAdiprasiddhiprakAraiH punaH sarvamiti krtRtvaadiruupm| ekAnekasvabhAvavaidhUryAdyathAtmA na vidyte| ata eva nopalabhyate / tathA srvdhrmaaH| tadeva kthynnaah| evamityAdi (p. 29, 2) dharmeSu tu sarveNa svalakSaNAdirUpeNa sarvaM vAkyAdikaM sarvathA kliSTatvAdiprakAreNa sarvaM sarvaprakAram / ato gatyantarAbhAvAnmAyApuruSeNa vA caritavyam / taca ca kathaM duSkaracaryeti bhAvaH / evamanutpAdetiprasaGgaM prihRtyaabhyupgmmaah| yadapItyAdinA / evamevaitat paramArthe neti bhaavH| bodhisattvo'nutpAda iti vacanAt / prAdeziko zUnyate
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaparivartaH / 110 ataH tyAha / kiM punarityAdi (p. 29, 8 ) / bodhisattvakarakA dharmA mArgajatAdisvabhAvA bodhisattvadharmA apyanutpAdaH / nyAyasya tulyatvAt / tadevAha / bodhisattvetyAdinA / yadeva pRSTaM tadeva parihartavyamanyathA'zrotRsaMskArakaM vAkyam / prAdezika zranyatvaparihArArthamutAho sarvajJatApautyAdinottarottara praznaparihAreNa zUnyatAyAH sarvaviSayatvamAha / tatra sarvajJatA buddhatvam / buddhakarakA dharmAH sarvAkArajJatAlakSaNAH dharmAH / anutpannAryamArgo bAlaH pRthagjanaH / tannibandhanA rAgAdayo dharmAH pRthagjanadharmAH / krameNaivaM sarvadharmAnutpAdAbhyupagamaM kArayitvA doSamApAdayannAha / yadyAyuSmannityAdi (p. 30, 2 ) / nanuzabdo'kSamAyAm / anu-prAptaiva sarvajJatA'yatneneti zeSaH / kacidayatneneti pAThaH spaSTa ev| etduktm| "satkRtya nirantara daurghakAlabhAvanayA'nutpAdAdhigamena buddhatvamanuprAptavyam / yadi punaH sarva eva dharmo'nutpannastadA'yatnena marvAkArajJatA'nuprAptaiva tatazca muktAH syuH sarvadehina" iti / yadyanutpAde prApyaprApakadharmA vidyante, tadA'yatnena prAptiriti prasajyate / yAvatA naivamityabhiprAyeNAha / nAhami 30.7tyAdinA / nyAyenAnutpannasya dharmasya prApyaprApakasya na prAptiM grahaNaM prayogAvasthAyAmicchAmi / nApyabhisamayamadhigamaM maulAvasthAyAm / tadevAha / nApi ityAdinA / naivAnutpannena prApakeNa dharmeNAnutpannA prAptiH prApyatAlakSaNA prApyate / ubhayoreva nauruuptvaat| anyatarAnutpAdena tarhi prAptiH prApya - tAmityAha / kiM punarityAdi / utAhozabdaH pakSAntara
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 111 dyotkH| pratipraznena prihaaraarthmaah| kiM punarAyuSmAJchAriputretyAdi (p. 30, 11) / utpaadsyaasttvaat| kimanutpanno dharma utpanna itybhidhiiyte| evamiti cedabhidhIyatAm / na hi nAmAntarakaraNAdastuno'nyathAtvamataH kathamutpannena dharmeNAnutpannA prAptiH prApyate / athAnutpanna eva dharmo'nutpanna ityabhidhIyate tvayA tathApi doSa ev| yo dhanutpanno dharmaH mo'nutpanna evAvidyamAno 'taH kathamanutpannena dharmeNAnutpannA prAptiH praapyte| etdktm| "tattvena prApyaprApakayorasattvAtkRto'yatnena praaptiH| saMkRtyApi nirantaraM daurghakAlabhAvanayA'STamyAdibhUmAvanAbhogavAhijJAnalAbhAt kathamayatnena prAptiryena muktAH syaH sarvadehina" iti / nanu saMtiparamArthasatyAzrayeNotpAdAnutpAdavyavasthAyAM tavApyeSa paryanuyoga itybhipraayennaah| utpAda eva dharmo'nutpAda utAho'nutpAdo dharmo'nutpAda iti / udbhAvanAmaMkRtyApi vAgadAhAravarjitaM tattvamiti mattvA'ha / utpAda ityAdi (12. :30, 15) / dayoralaukatvAnna tattvato jalpituM pratibhAtauti bhaavH| anutpAdasya prmaarthtvaaditybhipraayennaah| anutpaado'pautyaadi| prmaarthaanukuultvaatprmaarthaa'ymucyte| anutpAda ityaah| anutpAda evAyuSmaJchAriputra jalpa iti / anutpAdo'pi jalyata iti jalyaH / prapaJcA vikalpa iti yaavt| abhisamayakAle tarhi kiM pratibhAsata ityAha / anutpAda evetyaadi| sarvavikalpavinirmukto'grAhya evAnutpAdo grAhyaH pratibhAti / agrAhakameva grAhakaM pratibhAnam / kathaM punaratadrUpo'pi tadrUpatvena
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 prathamaparivartaH / prtibhaatiityaah| evmevetyaadi| evameva yathAdarzanamazakyApahavatvAt saMkRtyA'stu yathA tthaa| athavA evamevAvicAritena rUpeNAlaukameva pratibhAti / atyantaM pratibhAtItyapagatazAzvatocchedarUpaM prtibhaaste| smygdhrmtttvkthnaatstutyrthmaah| dhArmakathikAnAmityAdi (p. 30, 22) / sthApayitavyo dhArayitavyaH / nanu dharmameghabhUmyadhigamAbhAve zrAvako'pi kthmevmiti| tatkasya hetorityAzaGyAha / tathAhItyAdi (p. 31, 1) / yato yata iti| AdyAditvena saptamyantAttasistathA tatastata itypi| yatra yatra paripraznaukriyate tatra tatra parihAradAnena niHsrti| dharmatAyAH svAdhigamalakSaNAyA vyavasthApanAnna calati / tAJca dharmatAmAgamarUpAmadhigamena na virodhyti| nityaM samAhitajJAnAbhAve'pauti shessH| tathAgatAdhiSThAnamAdarzayannAha / dharmataiSetyAdi (p. 31, 5) / anizritadharmANAmanabhiniviSTadharmANAM tathAgatazrAvakANAm / dharmataiSA prtiitysmutpaadniyaamtaa| kAsau dharmatetyAha / rUpAdilakSaNavastUpalambhasadbhAve'pi kathaM punaranizritadharmANaH zrAvakAH iti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / ythaapautyaadi| ekaaneksvbhaavvaidhuuryennaanishrittvaadnishryaahtvaat| sarvadharmANAmanizritadharmANaH zrAvakAH prajJApAramitAbhASaNaM pratyadhiSThA evA'nyathA smygdeshnaanupptteH| pugalanairAtmyamAtraprabhAvitatvenaivaMvidhadharmAdhimokSavaikalyAttathAgatAdhiSThAneneti shessH| tadapi sarvAkArajatAniryANaM vizeSamArgAdinA vinA na bhavatItyato
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 'nantaraM mArganiryANaM drshynnaah| sAdhvityAdi (p. 31, 10) / subhASitatvArthatve sAdhu sAdhu subhUte kintu katamaiSA sarvadharmAnizritapAramitA yayA bodhydhigmH| svruupmaavedynnaah| prjnyetyaadi| yAnatrayasaGga hotaa| sArvayAnikI srvbhuumipaarmitaa| bodhipakSadharmasvabhAvena mArgalakSaNA prjnyaapaarmitaa| sarvadharmeSvanizritatayA srvdhrmaanishritpaarmitetyucyte| evaMvidhaprajJApAramitAyAM mArgAtmikAyAM ko niryAtItyAha / iti hotyAdi / ityevamanantaroktena krameNa cittAvalaunatvaM cittasaGkocaH / tdevaah| kAMkSetyAdinA (p. 31, 16) / kAMkSAyitatvaM saMzayajJAnaM kimayamanyo veti mArgAntarakAMkSaNAt / dhnvaayittvmjnyaanm| ttsvruupaaprtipttiH| cittasyAnyathAtvaM mithyAjJAnaM vipriitaarthprtipttiH| etacca sarvamavidyaiveti bhAvanApraheyaM darzayati / viharatyanena mArgasvabhAvena prajJApAramitAvihAreNa cturbhirauryaapthaishcittkrmnnytaa'paadnaat| avirahitazcAnena manasikAreNa mArgAtmakena prtisNlaunaavsthaayaam| nanu manaskArazcetasa Abhoga Alambane cittadhAraNakarmakaH / prajJApAramitAvihArazca tadiparItasvabhAva iti kuto'nayoH shaavsthaanmitybhipraayennaah| kathamityAdi (p. 31, 20) / yo manasikAreNavirahitaH sa kathaM prajJApAramitAvihAreNa viharet / parasparavirodhAnnaivetyarthaH / tadeva kathayannAha / yadi hotyaadi| yadi manaskAreNAvirahitastadA prajJApAramitAvihAreNa virhitH| atha prajJApAramitAvihAreNAvirahitastadA manaskAreNa virhitH| atha viruddhayorapyekatra 15
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 prthmprivrtH| mahAvasthAnamiSyate / tadAtiprasaGga ityAha / yadautyAdi (p. 32, 1) / yadi ca manasikAreNAvirahito'pi prajJApAramitAvihAreNAvirahita issyte| mArganiryANAvasthAyAM tadaivaM sati prajJApAramitAvihAreNAvirahitAH sarvasattvA iti prAptaM teSAM mnskaarsdbhaavaat| nanu prajJApAramitAvihAro'nekayatnasAdhyo'taH kathaM tenAvirahitAH sarvamattvA iti| tatkasya hetorityAzaGmayAha / sarvasattvA api hotyAdi (p. 32, 7) / manasikAreNetyavAviruddheneti shessH| evaM manyate sannapi prajJApAramitAvihArastaviruddhaviparyAma prattamanaskArasadbhAvAt sarvasattvAnAM na vyavasthApyate / yadA punastvayA mArganiryANAvasthAyAmubhayoH mahAvasthAnena virodhI nAbhyupagatastadA kaadaacitkvirodhaanupptteH| yasmAdaviruddhena manaskAreNa sarvasattvA viharanti / tasmAt prajJApAramitAvihAreNAvirahitatvaprasaGga iti / manaskArasya yathArutatve syAdayaM doSa ityAha / saadhvityaadi| kiM tvamanaskAra eva manaskAro'bhipretastatra ca zabdaprattimAtreNa yadyapAlambhaH kriyate tadAha / api tUpAlazye tvetyaadi| yato manaskAralakSaNa evArtho bhUtapadAbhidhAnena yathArutAbhidhAnenAyuSmatA zAriputreNa parigRhItastasmAt tvAmadhyevaMjAtIyakeSattaratravAkyeSu paripraznayiSyAmi / yathArutazabdArthagrahaNe tulyo doSa ityanenAdarzayati / kathaM punaramanaskAra eva manaskAro na tu yathAruta iti| tatkasya hetorityaashngyaah| sttvaasvbhaavtyetyaadi| sattvasya prANino mAyopamatA sttvaasvbhaavtaa| tayA hetubhUtayA tadavyatirekAt manaskArAsvabhAvatA /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladhArAlokaH / 115 sattvasyAsatyeva bhAvatA sttvaasdbhaavtaa| sattvasya tatvotpattyAdibhirviviktatA sttvvivikttaa| sattvasya cittAtikrAntatvamacintyatA sttvaacintytaa| sattvasyApratipattiranabhisambodhanatA sttvaanbhismbodhntaa| sattvo'yathAbhUtArtho'loka ityabhisambodhanatA sttvaaythaabhuutaarthaabhismbodhntaa| etacca SaTpadakaM yathAsaGgyaM caturvidhanibaMdhabhAgIyadarzanabhAvanAmArgAvasthAsu grAhyam / evaM nyAyato 'manaskAra eva manaskAra ityabhidhAyopasaMharannAha / anenetyAdi (p. 32, 18) / evaMrUpeNAnantaroktasvabhAvenAnena manasikAreNAviparyAsapravRttatvAdicchAmi viharantaM bodhisattvamanena ca prajJApAramitAtmakena vihAreNa mArganiryANalakSaNenetyevaM niryAtavyavastuSu prativiziSTAnyadharmAbhAvena sarvadharmAnupalambhatayA niryaannaadevmebhirssttaabhirniryaanneniryaannprtipttirveditvyaa| tathA coktm| uddeze samatAyAJca sattvArthe yatnavarjane / atyantAya ca niryANaM niryANaM prAptilakSaNam // 73 // sarvAkArajJatAyAJca niryANaM mArgagocaram / niryANapratipajjJeyA seyamaSTavidhAtmikA // 74 // iti sarvAkArajJAtaivAnuSThIyamAnatvena caryA cittotpAdAdirUpeNa hetuphalAtmakena niHzeSAkAratayA samastavastuparijJAnAttathAgatAnAM sambandhinau punaHpunaH parivartate'tretyasau granthaparicchedaH srvaakaarjnytaacryaaprivrtH| abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM sarvA kArajJatAcaryAparivarto nAma prathamaH //
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitiiyprivrtH| | / sarvAkArajatAdhigamo na vinA mArgajJatAparijJAneneti mArgajJatAM vaktumAha / tenetyAdi (p. 33, 1 ) / tena samayena mArgajJatAkathanakAle punarbhUyo'pi zakraH sanniSaNa iti sambandhaH / kimbhUta ityAha / devAnAmindraH prabhustasyAmeva yathopavarNitAyAM parSadi sannipatitaH / kRtakAyAdisAmagrauko vihitasamyakpraNAmo vA svAsane niSaNaH samupaviSTaH / kuberaSTatarASTravirUpAkSavirUDhakAzcatvAro lokpaalaaH| sahe lokadhAtAvA samantAt patiH sahApati - rnAyako devaputro brahmApi caturthadhyAnaprabhavaH / " saMvartanyaH punastisro bhavantyagnyambuvAyubhiri" ti nyAyAdyathAkramaM prathamAdidhyAnatrayasya vinAzena tasyaiva cirasthAyitayA patitvAbhimAnAdityeke / apare tvanyathAnyatara sattvasyAbhAsvaradevanikAyAcyutvaikAkinaH zranye brAhme vimAne samutpannasyA hovatAnye'pi sattvA ihopapadyeranniti praNidhAnAnantaraM puNyAdikSayAdapareSAM kAkatAlIyanyAyena tatra samutpAde 'hameSAmauzvara ityAdyabhimAnAtprathamadhyAnatRtIyabhUmiko brahmA sahApatiriti varNayanti / tacaivaM parSatsannipAte mArgajJatotpattiM prati yogyatA'pAdanAya devAdInAM svakarmajaprabhAyAstathAgataprakRtiprabhAbhirmalinIkaraNatA nihatamAnasantAne'dhigama utpadyata iti jJApanAya kRtA'to vakroktyAdhAraH kathita ityAha / yo'pi cetyAdi / svakarmavipAkajaH svazubhakarmavAsanAnirjAto'vabhAso razmyAlokaH / cazabdAt kAyAdirapi / anubhAvena zaktivizeSeNa / tejasA prabhArUpeNa / adhiSThAnena sAnni 1 196
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalbaaraalokH| 117 dhyenetyeke| kaayvaangmnovyaapaarrshmibhedaadaa'nubhaavaadipdtrymitypre| abhibhUto dhyaamaukRto'bhuut| athetyAdi (p. 33, 9) / evaM malinIkaraNena lokapAlatvAdyabhimAnanirAsAnantaramityathazabda aaanntrye| imAnauti pratyakSarUpANi / antikAditi sakAzAt / prajJApAramitAmiti maargjnytaatmkaam| zrotukAmAnauti / zrautena jJAnenAvadhArayitukAmAnauti / keSAM sambandhinaumityAha / bodhisattvAnAM mhaasttvaanaamiti| updeshmityaadi| zravaNAvasthAyAM granyadhAraNAya zikSaNamupadezaH / cintAvasthAyAM gRhautaarthaavismrnnmvvaadH| bhAvanAvasthAyAM puurvopaarjnaanushaasnau| etat sarva bodhisattvAnAm / kathaM shrotukaamaanautyaah| ttkthmityaadi| sthAtavyamityAdi (p. 33, 13) / padavayaM yathAkramaM zravaNAdyavasthAsu veditavyam / evamabhyarthitaH subhUtirvigatAbhimAna evotpAdita bodhicitto mArgajJatAdhigame bhavya iti vissyprtiniymhaarennaah| tena hotyaadi| yasmAdeva zrotukAmAni tena kAraNenopadekSyAmi kthyissyaami| cittmiti| zUnyatAkaruNAgarbhamiti bhaavH| triyAnavyavasthAnamAbhiprAyika na lAkSaNikamiti nyAyAdanuttarasamyaksambodhiparyavasAna eva sarvo jana ityato vItarAgetarayoginApi buddhatvaprAptaye mArgajJatA bhAvanauyeti vyAptimAdarzayituM zrAvakayAnAdipratipannAnAmanuttarasamyaksambodhyabhAjanatvenAniyatagotrANAM prathamato mahAbodhAvAkarSaNArthamanyeSAJca prattAnAM sandhAraNArthamityAbhiprAyikaM vcnmaah| ye
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 dvitIyaparivartaH / tvavakrAntA (p. 33, 17) ityaadi| tushbdo'vdhaarnne| ya evAvakrAntAH sarvathA'dhigatAH samyaktvaniyAmaM svazrAvakAdidarzanAdimArga na te bhavyA yogyA buddho bhaveyaM jagato hitAyetyanuttarasamyaksambodhinimittaM cittamutpAdayitum / yatra bAlA'pi janaH zaktastatra kathaM viditAryamArgAH zrAvakA na zaktA iti / tatkasya hetorityAzaGyAha / baDvasaumAna ityaadi| svamArganirdagdhaniHzeSavaidhAtukotyattiklezAvaraNatayA yasmAtte zrAvakAH saMsArasrotaso janmapravAhAiDasImAno'nutpattidharmatayA kRtamaryAdAstato'bhavyA eva te punaH punarabhIkSNaM saMsaraNAya janmagrahaNAya / tatazcAnuttarAyAM samyaksambodhau cittamutyAdayitumabhavyA iti sambandhaH / etaduktam / yAvat saMsAravAsasthA bhavanti varasUrayaH / tAvat sattvArthamatulaM zaktAH kartumanivRtAH // iti vcnaat| punarjanmagrahaNe sati dAnAdinA sattvArthakriyAyAmabhyAsAhodhicittaM suvizuddhaM tathAgatapadaprApakamupajAyate / ato mahAzrAvakAH samucchinnaklezatayA punajanmAkhyamUlakAraNanivRttyA tAdRgvidhaM cittaratnaM kAryAtmakaM notpAdayituM zaktA nirhetuktvprsnggaat| bAlAH punayathoktavikalakAraNasadbhAvena zalavantyeveti yuktarUpamevaitavacanaM kthmaabhipraayikmityaah| api tvityaadi| apituzabdo nipAtaH prastAve'thazabdArthe vrtte| teSAmiti mahAzrAvakANAM vakSyamANAnumodanAmanaskAreNAnumode'numodayAmi / kimanumodase / ityAha / sa cedityaadi|
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / yadi te mahAzrAvakA bodhicittAnyutpAdayeyustAnyanumode'hamiti sambandhaH / kathaM pratikSipyAnumode sa cetyAha / nAhamityAdi / yadi nAma vineyavizeSApekSayA''bhiprAyikaM vacanaM prAguktavAnaham / tathApi na punaH kuzalamUlasya bodhicittaprabhavabuddhatvasyAntarAyamasambhavitvena vicchedaM mahArakANAM karomi / kathaM na karomItyAha / viziSTebhya ityAdi / yasmAddiziSTebhyaH kalyANamitrAdibhyo viziSTatamA eva bodhicittAdayo dharmA adhyAlambitavyAH pratikAMzitavyAH / dagdhapunarbhavaklezAnAmapi ca zrAvakapratyeka jinAnAM kathaM tAsu tAsu gatiSu janma na virudhyata iti na vaktavyam / yasmAdyo'nanyasattvaneyasya jantorabhiratipUrvako haunasthAnaparigrahaH / sa samyagAtmasnehavato duHkhasukhatyAgAptivAJchApUrvakastadyathA kAminAM strauguNaparigrahastathA cezvarAdyanadhiSThitasya jantorabhiratipUrvako graho'yaM garbhasthAnaparigraha ityevaM svabhAvahetunA klezAnAM caidhAtukotpattiM prati sAmarthyaM pratipAdyate / mahAzrAvakAstu sopadhinirupadhisaMjJakaM bodhidvayaM labdhA bhavAdurukaruNAprajJAvaikalyeno trastamAnasAH pUrvAvedhAkSiptAyuH saMskAra parikSayAnnirvANAsambhave'pi pradaupanirvANaprakhyanirvANasaMjJino vyatittacaidhAtukajanmAnacyuticittA nantaraM parizuddheSu buddhakSetreSvanAzrave dhAtau samAhitA eva padmapuTeSu jAyante / tataste'mitAbhAdisambuddhabhAskarakarairakliSTatamohAnaye prabodhitA bodhicittamutpAdya muktyavasthAyAM narakAdicArikAmiva gatiM gacchantaH krameNa bodhisambhAraM sambhRtya lokaguravo bhavanti ityAgamAnnizcitamiti / punarbhavaklezakAraNanivRttyA caidhAtukotpattikAryaM nivartate / 118
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 dvitiiyprivrtH| natvanAvadhAtUtyattiriti kathaM virodhastasmAt sarvasmin yAne sarvathaikamahAyAnasamavasaraNadezanaiva nyAyyA lakSyate / evaJcAryasaddharmapuNDarIkasatyakoparivAdiSu pAThaH sunauto bhvti| "bhaviSyasi tvaM zAripucAnAgate'dhvani smyksmbuddhH"| tathA "ekaM hi yAnaM dvitIyaM na vidyate" ityaadi| punarutvAsaparivarjanAtha keSAJciddazadharmakaratnameghAdidhekayAnadezanArtho nautArtha iti bhagavataivaM spaSTIkRtaH / laGkAvatAre coktaM " nAsti mahAmate zrAvakayAnikAnAM zrAvakayAnena mokSo'pi tu mahAyAnaparyavamAnikA eva te" ityaadi| tathAryanAgArjunapAdAstanmatAnusAriNazcaikayAnanayavAdina AhuH / laJcA bodhiddayaM hyete bhavAdutvastamAnasAH / bhavantyAyukSayAttuSTAH prAptanirvANasaMjinaH // na teSAmasti nirvANaM kintu janma bhavatraye / dhAtau na vidyate teSAM te 'pi tiSThantyanAzraye // akliSTAjJAnahAnAya pazcAduddhaiH prabodhitAH / sambhRtyA bodhisambhArAMste'pi syurlokanAyakAH // iti| tadevaM sarvAkAraramaNIyatattvanirdezAdAryasubhUtau samupajAtabahumAnAnAM prasAdopahaNAya bhagavAnAha / sAdhvityAdi (p. 34, 5) / agocaro'pyevamartho vispaSTavAgbhiH pratyakSeNeva prakAzyata iti vismaye sAdhu sAdhviti hirabhidhAnam / yadi vA svavivakSitasya vyaktaM dyotanAt praharSe punaH sAdhuriti vacanaM shobhnmevaitdybdsauti| khlushbdo'vdhaarnne| yazabdo nipAto yasmAdarthe vrtte| kvaci
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlA 121 tpustake yaditi pAThaH / yasmAttvamekayAnadezanayA bodhisattvAnAM svapakSasthirIkaraNenotsAhaM dadAsi nAnAnayavAdinasvAryAsaGgapAdAstadanusAriNazcAnyathA vyAcakSate / yetvavakrAntA ityAdi vAkyaM nautArthamapi tu khalcityAdivacanaM neyArthamato vyAptyartho buddhagotrakAnadhikRtyeti / tthaa| AkarSaNArthamekeSAmanyasandhAraNAya ca / dezitA niyatAnAM hi sambaddhairekayAnatA // ityAdinA ca sUcAntaravirodhaM pariharanti / pUrvasminnekayAnadezanApakSe ye zrAvakAdibodhyadhigamapUrvikAM mahAbodhimadhigacchanti te tAvatkAlaM vyapadezena zrAvakAdigotrakA vypdissttaaH| prathamatastu pramuditAbhUmyadhigamAnukrameNAnuttarabodhibhAjo mahAyAnagotrakA iti gotrabhedo na vidyata ityalaM prasaGgena / idAnauM mArgajJatAyAH svabhAvaM kArivaJca kathayannAha / kRtrityaadi| niSpAditopakArasmaraNadakSAH kRtjnyaaH| nanu vizeSamArgAdinA'parisamAptakAryatvAt kriyamANopakArAH kathamevaM vadantIti / tat kasya hetorityaashngkyaah| paurvakANAM hotyAdi (p. 34, 9) pUrvakA eva paurvkaaH| prajJAderAkRtigaNatvena svArthe tddhitvidhaanaat| asmadarthe'smAkaM prayojanena kRtenetyrthH| zrAvakayAnapuraHsarasya dharmacakrasya pravartanAditi mtiH| yathetyasmadartha iti sambandho yadi vA yathA'vavadita iti / brahmacaryamabrahmacaryAdiratiH / vRttasthaH zrutacintAvAn bhAvanAyAM pryujyte| 16
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 dvitiiyprivrtH| ityanena yathAsambhavaM paJcazikSApadAdikatvaM kathayati / bodhAyAnuttarabodhinimittam / carannityAsaMsAraM sattvArthakaraNaprattatvenotpAditabodhicittasya sarvathA mArgajJatayA klezAgrahANamityasyAH svabhAvena klezavazitAmAsAdya dIrghakAla pratipadyamAnaH sannityanena svabhAvaH kthitH| anyathA'paripUrNaiva bodhicaryA syAditi mtiH| avavadito yathAvavAdena dAnAdiSu paarmitaasu| avavAdaH kRto'vavAdito'vavAdaM dattvA'vavAdakaH kRta iti vyutpttiH| kvacidavavAdita iti pAThaH sugmH| anushisstto'nushaasnyaa| tatreti teSu zrAvakeSu kvacidavasthAyAJcarateti / yathoktasvabhAvasya bhUtakoTerasAkSAtkaraNena prajJopAyakauzalena ca dAnAdibhiraparigRhItAsamAdApitAparimocitasattvaparigrahaNasamAdApanaparimocanAdikarma kurvatA sambhRtasambhAreNeti kaaritrmaaveditmnythaa'dhigmaanuppttyaa| anuttaraM tAthAgataM jJAnamutpAditamadhigatam / evaM dRSTAntamAvedya daantikmrthmaah| evamityAdi (p. 34, 13) / evamiti tathetyarthaH / apizabdAnna kevalaM bhagavatA'smAbhirapi mahAzrAvakairavavAdAnuzAsanaubhyAmevAnugrahaparaundanAnyAyenAnuparigrahautavyA anuparivArayitavyAzca / tathottarottaraparipAkAtha saMparigrahItavyAH saMparivArayitavyAzceti / cshbdo'vdhaarnnaarthH| ko'tra pratibandho yathA bhagavAn pUrva bodhisattvAvasthAyAM zrAvakairanuparigRhauto bhavadbhirapi zrAvakairanye bodhisattvAstathAnuparigrahautavyA iti| tatkasya hetorityaashngkyaah| asmAbhirapautyAdi (p. 34, 15) / ayamAzayo yathA pUrvazrAvakaiH svabuvAnAM
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlabArAlokaH / 123 bodhisattvAvasthAyAmasmadarthe brahmacaryacaraNaM jAtamiti pUrvakRtopakArAvabodhakAraNena teSAM pratyapakAracikaurSayA tadantike'smadarthaM brahmacarya carana bhagavAn bodhisattvAvasthAyAM priyatamaH shaakymunirnuprigRhiitH| asmAbhirapi zrAvakaiH zAkyAdhirAjasya bodhisattvAvasthAyAmasmadarthe brahmacaryacaraNaM jAtamiti pUrvakRtopakArAvabodhakAraNena bhagavataH pratyupakArAbhiprAyAdhuSmadantike'nAgatasattvArthaM brahmacarya bodhisattvAH priytmaashcrnto'nuprigrhautvyaaH| evaM hi vayaM bhagavataH kRtajJA iti| evamanuparigrahe kiM bhavatItyAha / kssiprmityaadi| abhisambhotsyante'dhigamiSyanti / kvacidabhisambadhyanta iti pAThaH / sa tu nahi tadAnImevAbhisambudhyante'nuparigRhautA iti, cintyamityeke / avikalakAraNasampattyA kAryodayavivakSAyAM vartamAnanirdeza ityprH| yathoktameva dhyAmIkaraNAdikaM pratipattavyam / tathAcoktam / dhyAmaukaraNatA bhAbhirdevAnAM yogyatAM prati / viSayo niyato vyAptiH svabhAvastasya karma ca // 1 iti AdhArAdikamevamabhidhAya shraavkmaargaarthmaah| atha khlvaayussmaanityaadi| tena hauti (p. 34, 19) / yasmAnmArgajJatAdhikAre svamArgaparyantagatimAsAdya yAnAntaravineyasattvArthaM pratyasAkSAtkaraNena sahetukamArgopadezaparicayakauzalyAta sarvamArgAH paripUrayitavyA bodhisattvena tasmAt kAraNAcchAvakamArga bhASiSye'haM kauzika zRNviti sambandhaH / yathA deve varSatyapyavAGmukhe ghaTe na
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 dvitIyaparivartaH / kiJcidapyudakaM pravizati tahattvamavAGmukho bhUtvA'pratipattyA mA khityaah| sAdhu ceti / yathottAnAzucighaTe yadakaM pravizati tat sarvamazucaubhavatyakAryopagataM tahattvaM viparItapratipattyA zrutamazucaukurvan mA shRnnvityaah| suSTu ceti / yathottAnazucichidraghaTaM pravizatyudakaM na tu tiSThati tahattvamasthirapratipattyA mA zRNu kintu tathA zRNu yathA paTutarAnubhavahAreNa cetasi sthirIbhavatItyAha / manasi kurviti / evaM hi zravaNaM saphalamityAcAryavasubandhuH / madhyastho'rthAMva bhUtvA zRNviti ythaakrmmaah| sAdhu ca suSTha ceti| tathaiva vicArako bhUtvA niruupyetyaah| manasi kurviti| anena zroTalakSaNamAveditamityAryadevaH / bhASiSye'haM ta iti tavAnugrahAya prkaashyissyaami| kathaM bhASiSya ityAha / ythetyaadi| yathA yena prakAreNa prajJApAramitAyAM zrAvakamArgasvabhAvAyAM sthAtavyaM pratipattavyam / evmbhyupgmyedaaniimaah| zUnyatAyAmiti (p. 34, 20) / duHkhAdicaturAryasatyasambandhinAmAkArANAmanupalambhe sAmAnyoktAvapi vizeSapratItiH pUrvAcAryasampradAyAdyanusAreNa bhavatauti nAtra sandehaH / tadayaM saMkSepArthaH / tatrodayavyayadharmitvenAnityataH / sAzravasya vastunaH pratikUlatvena duHkhataH / evaM kRtvA'nityo'pyAryamArgo'nAzravatvenAryANAmapratikUla iti nAsya duHkhtvprsnggH| pareNAtmanA shuunytvaadnaatmtH| svayamanAtmatvena zAntata iti dHkhstyaakaaraaH| phalasyeva bauja mUlahetutvena rogtH| phalasamudayatvena gnnddtH| duHkhapratyayatvena shlytH| daHkhaparamparAprabhavatvenAtyarthaghAtAdanyata
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 225 iti smudystyaakaaraaH| pratyarthikabhUtatvena prtH| pratyarthikabhAvasya pralApadharmatvAt pralApadharmata iti / tayoreva daHkhasamudayayoH pratyeka nirvedaakaarau| svarUpAnavasthitatvena cltH| hetvanapekSasya prakRtyaiva bhaGguratvena prabhaGgurata iti / tayoreva pratyekaM viraagaakaarau| aihikAmutrikAtaGkasthAnatvena bhytH| rkssHprbhRtiinaamupkrmgmytvenopsrgtH| mahAbhUtasaMzobhAzanipAtAdyupakramAspadatvenopadravatazceti tayoreva pratyekaM nirodhaakaaraaH| evaJca kRtvA''ryazrAvako nirvide virAgAya nirodhAya ca pratipanno bhavatItyAgamArthaH kathitaH syAt / klezavisaMyogatvena niraatmtH| daHkhaprazamatvena shaanttH| sukhazucivastutvena vivikttH| nityahitavastutvena zUnyAnimittApraNihitAnabhisaMskArata iti nirodhstyaakaaraaH| nirvANapurapariprApaNArthena mArgataH / niHzeSaklezapratipakSarAzibhAvena nyaaytH| cittasyAviparyAsapratipAdanArthena prtipttitH| nirabhinivezanityasthAnagamanena nairyANikata iti maargstyaakaaraaH| tathAca satyamunA krameNa mahAyAne kecidAkArAH paryAyataH kecicca svarUpato nirdiSTA iti nAzrAvakamArgatvaprasaGgaH / tatazcaiSAM caturAryasatyasaGgatAnAM svabhAvAnupalabhabhAvanayA mArgajJatAdhikAre zrAvakANAM mArgoM bodhisattvena parijJeya iti / asya cArthasaMkSepasya paJcaviMzatisAhasikAyAM spaSTamupalabhyamAnatvAnna vipratipattiH kaaryaa| tathAcoktam / caturNAmAryasatyAnAmAkArAnupalambhataH / zrAvakANAmayaM mArgo jJeyo maargjnytaanye|| 2 // iti shraavkmaargmbhidhaayaivmussmaarthmaah| tena hotyaadi|
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 926 dvitIyaparivartaH | yasmAnnirvedhabhAgauyAdhigamapUrvakaM catuHsatyaparijJAnaM tasmAhodhisattvenoSmAdhigamArthaM rUpaM rUpasvabhAvena zUnyam / evaM vedanAdayo yA ca rUpasya zUnyatA yA ca vedanAdInAmayametadadvaidhaukAramityabhedato bhAvanauyam / ayavArtho mahAsannAhasannaddhena bhavitavyamityanena kathitaH / tathAhi madhyamAyAM jinajananyAmuktam / " kiyatA bodhisattvo mahAsannAhasanno bhavati / iha sabhUte bodhisattvaH zranyatayA sarvadharmAnabhedataH pratyavekSata" ityAdi // tathAcoktam / rUpAdiskandhazUnyatvA cchUnyatAnAmabhedataH / uSmANaH iti mUrdhArthamAha / na rUpe sthAtavyami (p. 35, 1 )tyAdi / upalambhayogeneti bhAvaH / eSAmeva paJcaskandhAnAM na cakSupautyAdinA na smRtyupasthAneSvityAdinA na zrota Apatti - phala ityAdinA ca yathAkramaM sAzravobhayAnA zravavattvena prabhedaM darzayatauti hArakArthaH / dhAtvAdaunAzca svarUpalakSaNamabhipratautamiti na likhitam / yAvanna manovijJAna ityaca yAvadgrahaNena ghrANAdivijJAnAtidezaM karoti / na buddhatve sthAtavyamityanuttarasamyaksambuddhatve yadyAdhArAtmake rUpAdI na sthAtavyamevaM tarhi vyAvRttiphalatvAt sarvavAkyAnAM rUpAdikamiti tAdAtmyenAvasthAnaM prAptamiti kasyacidAzaGkA niSedhArthamAha / iti hi na rUpamityAdi (p. 35, 12 ) / itizabdastasmAdarthe / hizabdaH pUrvavat / tadayaM vAkyArtho yasmAnyAyato'nupalambhabhAvanayA rUpAderasattvAdAdhAra
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlazArAlokaH / 127 bhAvanAnupapattistasmAdeva ca kAraNAt svarUpavirahe tAdAtmyenAnyathA copagamo na yuktruupH| sannihitavineyajanaviparyAsanirAcikaurSayA tu kathaJcidAdhArabhAvena nirdezAnna vyAttiphalamAsthyamato mUrdhAdhigamArthaM sarvathAnupalambhAvanA rUpAdaunAM vidheyeti / tathAcoktam / anupalambhena teSAM mUrdhagataM matam // 3 // iti yaavnmnHsNsprshjeti| atra yAvaddacanena cakSurvijJAnAdisaGgrahaH / yAvaddijJAnadhAturityatra yaavdupaadaanenaarthtvaadiprigrhH| kssaantyrthmaah| rUpaM nityamanityamityAdi (p. 35, 20) / anityAdipadaM vyAkhyAtam / taddiparyayeNa nityAdipadaM vAcyam / vipakSapratipakSabhedena daHkhasatyAkAropAdAnaM pradhAnatvAt sarvAbhinivezanivRttaye kRtam / zubhama zubhamiti (p. 36, 5) / zubhaM prazastamazubhamaprazastam / etacca pariziSTasatyAkArasUcanaparam / yadyevaM sarvAkAravigame svabhAvazUnyameva tarhi praaptmityaashngkaavaarnnaarthmaah| rUpaM shuunymityaadi| azUnyavastupratiSedhena shuunymityucyte| ato yathoditavidhinA vastvabhAvAnna nirviSayapratiSedho'yukta iti mtiH| etadaktam / "kSAntyAdhigamAya rUpAdau nityamanityamityAdibhirAkArairupalambhayogena sarvathAvasthAnaM na vidheyamityevambhAvanauyami"ti / tathAcoktam / kSAntayasteSu nityaadiyogsthaannissedhtH| iti
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 hitIyaparivartaH / agrdhrmaarthmaah| shrotaapttiphlmityaadi| asaMskRtaprabhAvitamiti (p. 36, 8) / tattvato'nutpAdasvabhAvatvAnmArgasyAsaMskRtanirjAtaM phalaM kAryam / sAmAnyenAbhinivezaniSedhArthamevaM nirdizya vishessennaah| zrotApanno dakSiNIya ityaadi| viziSTapuNyakSetratvena mukhyato dakSiNAhatvAdakSiNIyaH / saptakRtvo bhavaparama iti / kartavyazeSatayA pareNa prakarSeNa yAvat saptavArAnsaMsAravAsanimnaH / aprinisstthittvaadityaadi| aprismaaptkaarytvaatskdekvaarm| imam manuSyalokamAgamya saMprApya duHkhasya rAgAdilazagaNasyAntaM vinAzaM krissyti| tatraivAntarAbhavAdyavasthAyAm / ihaiveti| yasminneva jnmnyhnyaatstsminnevetyrthH| anupadhizeSanirvANadhAtAviti (p. 36, 16) / na vidyanta upadhayaH skandhAH sarvarAgAdiprahANAvazeSobhUtatvena zeSA yasminnirvANe tattathoktam / nirvAntyasminsarve vikalyA iti nirvANaM tthtaa| tadeva dhAtustadAlambanabhAvenAryANAM niSyatteturatastasminniti yojanIyam / zrotApanna ityaadi| caturvidhaphalasthopAdAnena nAntaroyakatayA pratipannakAvasthAzcatasro'pi grAhyAstena zrAvakabhUmiraSTaprakArA bhavati / yasya ca pugalasya yAvanmAtralazaprakAraprahANena pratipannakatvAdivyavasthA tatprAgevoktamiti na punrupnysyte| pratyekabuDa ityAdyuddezapadaM nirdishnnaah| prtyekbuddho'tikrmetyaadi| aAtmAnamekaM pratinimittabhUtaM svabodhiM buDavAn svayamiti pratyekabuddhaH naivaM zrAvake'pi prasaGgastasya paropadezasApekSatvAt / na ca
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlayArAlokaH / 126 samyaksambadhe'pi prasaGgastasya sarvAkArajJatAyAH sarvasattvArthohezena vishisstttvaat| anena ca navamI prtyekbuddhbhuumiruktaa| grAhyArthavikalpaprahANena zrAvakabhUmimatikamyosaMdhya grAhakArthavikalpAprahANenAnuttarabuddhabhUmimaprApyAnadhigamya / tathaiva buddho dakSiNIya iti / na sthAtavyamiti padaM vikhnaah| buDna ityaadi| pRthgjnbhuutmiti| adhimukticaryAbhUmim / aprameyANAmityAdi (p. 36, 21) / pratyakSAdipramANena pramAtumazakyatvAdaprameyANAm / ekatvAdisaGkhyArahitatvenAsayAnAm / etena yaca kvacidinayAdau subhadrAntapratiniyatasattvArthakaraNamuktam / tdaabhipraayikmityuppnnm| yadAca lokadhAtAvarthakriyAmadhikRtya tadaktamanyatra tu nirmANameghaiH sarvalokadhAtuSu sattvArthakAraNAdaprameyAdivacanamaviruddham / athavA'nyAdevedaM prativiziSTaM mahAyAnasaMjJitaM yAnAntaraM gAmbhIryAdiyuktamato'tra vilakSaNaiva dezaneti na yAnAntareNa saha virodho vAcyaH / tathAnyacApyevaMjAtIyakeSvartheSvayameva parihAro grAhyaH / sattvAnAmarthaM kRtveti| keSAMcihAnAdibhirabhyudayadharma niSyAdya parinirvApyati zrAvakAdinirvANe kAMzcintriHzreyasadharme pratiSThApya / zrAvakapratyekabuddhasamyaksambuddhatvaniyatAniti yasya kuzalanirvedhabhAgIyAderadhigamAniyamenAbhyudayaniHzreyasadharmoM prApyate tatra hetau sthApanAdanyAnniyatAniyatagocasthAniti yaavt| buddhabhUmAvi(p. 37, 1)tyanena samantaprabhA dazamI buddhabhUmiH kthitaa| buddhakRtyamiti dhrmckrprvrtnm| buDDaparinirvANeneti
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 dvitiiyprivrtH| shraavkaadysaadhaarnnprinirvaannen| etacca parinirvANamiSTaM nirmaannkaayen| kuta ett| AgamAyuktitazca / tathA hi ye samagrasthitihetavaste nityamuparatasthitidharmANo na bhvnti| yathA saMpUrNadahanendhanAdisamagrasthitikAraNA dhUmAdayaH / samyagAsaMsAramavikalasthitihetavazca buddhA bhagavanta iti / sthitivicchedavyApakenAsamagrasthitihetutvena viruddhasya samagrasthitihetutvasyeha vidhaanaadyaapkviruddhoplbdhiH| kathaM hetusiddhiriti ceducyte| sthitihetuvaikalyaM sattvArthasaMpAdanazaktiparikSayAnmahAkaruNAvyapagamAdAyuHsaMskArAvasthApanavazitAnaMzAcauvitendriyavipAkakarmamaryAdAnADuddhavineyasattvAbhAvato vA bhavet / tatra zAsturavyAhatazaktijJAnapratijJAnAna prathamo vikalpaH / ko hi tasyAnyathA khaDgAdevizeSaH syAt / dIrghakAlAbhyAsena shrotriyjottinggnairghnnyvtsaatmkRttvaanmhaakRpaayaaH| na yatnena vinA hAniryatnastu nAdoSadarzanAdiDatadrasAsvAdalampaTasya tasyAmeva bujheH pksspaataaditi| nApi dvitIyo vikalpaH sNbhvti| Rvipaadaabhyaaskaasstthaavsaangmnaat| na vikalpastRtIyo'pi yuktisnggtH| tathA yuktam / "yasya kasyacidAnanda catvAra RddhipAdA AsevitA bhAvitA bahulaukatA AkAGgan sa kalpaM vA tiSThet kalyAvazeSa vA, tathAgatasyAnanda catvAra RddhipAdA AsevitA bhAvitA bahulaukatA AkAGkSan sa tathAgatakalpaM vA tiSThet kalyAvazeSaM veti"| jauvitaphalakarmasaMkSayo'pi nAnalpakalyopacitaprANAtipAtaprativiraterabhyastAnantopAyadAnapAramitasya guroH smbhaavyte| ayaM hi hetu
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 131 phalayoH dharmo yat prakRSTAddhetoH prakRSTaM phalamaprakRSTAccAprakRSTamiti / anyathA kAraNaprakarSAbhyAM kArye tadasambhavAnopakAryopakArakabhAvo bhavet / tadgatabhedAnapekSaNAt / asti ca zAsturamitajIvitakA raNamanavadyAmitaparabadhaviratyAdauti kathamabdazatamapyanavasthAnam / sarvasyaivAsya sarvajJatAphalamiti cet nAbhimukhyena daurghakAlajIvitaphalasaMvarNanAt / prANAtipAtaviratidAnapAramitayorhyanvayavyatirekAbhyAmanalpamAyuH phalamupavarNitam / yazca yasyA - bhimukhyena heturvarNyate sa paripuSTapratyayasamavadhAnena / tadutpAdayannevAnyasyApi yadi nimittatAM pratipadyate tadA na doSaH / na tvasaddinizcitaM phalamapahAyAnyadutpAdayati / sakkRdapyatajjanakatvaprasaGgAt / kizca dharmatattvAbhyAsavazAdeva srvaakaarjnytopjaayte| puNyasambhArastu tasya viziSTAzrayo - tyAdanAdAnuguNyamApadyate / tasmAt sAhasamAcaM puNyaparikSyAdbhagavato maraNavarNanam / syAnmatistathAgatavineyasattvAsambhavAt parinirvANamiti / tadatra cintyam / kiM buddharUpavineyA eva sattvA vidyante kiM vA rUpAntaravineyA apauti / yadi pUrvaH pakSastadA zakrAdirUpa - sandarzanavineyajanasambhavAttAdrUpyeNa kinnaavtisstthet| zrAzrayante hi dayAvidheyacetasazceSTAntaramapi janahitasampAda - nAya yathA bhagavataiva cakravartirUpamAsthitam / na ca zakrA - dirUpavineyAbhAvo'pi jJApakAbhAvAt / zakrAdInAM propkaaraabhaavprsnggaacc| api ca / ekatra lokadhAtau buddharUpavineyajanAbhAve'pi leokadhAtvantareSThaparimiteSu tadbhAvAt kimasya parinirvANam / dhAtvantare'pi te na sambhavantIti
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 dvitIyaparivartaH / vet / tadidamajJApakaM nahIdaM padyate kvacit sarveSveva lokadhAtuSu buddharUpasandarzanavineyAH satvA na santauti / atha matam / niyamato na santi / satve hi parArthavRtteH kiM parinirvANamiti / nanvidameva na siddhaM parinirvRta iti / yasmAdekaca dhAtau buddharUpasandarzanavineyAsatve nirvANopadarzanavineyajanAnugrahavidhAnAyopadarzitanirhatirapyanyacAvikalaM jAtibodhidharmacakrapravartanAdyupadarzayatItyayaM samayaH / yathoktam / na buDaH parinirvAti dharmo'ntayate na ca / sattvAnAM paripAkAya nirvANaM tUpadarzayet // iti anyaccAnye'pi tAvat sAdhavo bodhibhavabhAvinaH / kRpAdAridrye'pi satyadhanapAlanAya pratijJAtArthanirvahaNamavazyaM tathA sarvazaktiparikSayeNApi sampAdayanto dRzyante / tathAgatAstu sakalasAdhujanacUDAmaNyaH samuttIrNabhavabhayAH sAtmakRtahausatyakRpAdharmANo'pratihatajJAnazaktayo na sampAdayantauti kaH punaH sacetanaH zraddadhyAt / pratijJAtazca taiH sattvAnAmatyantaduHkhanirmokSaNam / tathA hi bhagavatA pUrva praNihitam / anena puNyena tu sarvadarzitAmavApya nirjitya ca doSavidviSaH / jarArujAmmRtyumahormisaGkulAt - - samuddhareyaM bhavasAgarAjJjagat / iti na ca jagacchabdena katipayasattvagrahaNaM nyAyyam / mA bhUt sarvasattvAlambanAbhAvo mahAkaruNAyA iti / atazca yAva
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAnadhArAlokaH / 133 deko'pi sattvo'ste na tAvanirvANaM kRpAzayasya yuktam / na sambhavatyaparyantatvAt sarvasatvAnAM saMsArAdabhyuddharaNamiti cet / ata eva dayAmayasya tadAzayasyAparyantamevAvasthAnamanyathA na pratijJAnurUpamanuSThAnaM bhavet / na ca mahAkaruNAnurUpam / tathA hauyaM mahAkaruNA sarvasattvaduHkhaparicANecchAkArA tadasyAH subhAvitAyAH kuto'kANDa eva vicchedH| syaanmtiH| na vicchedaH kintu ye tatkAlabhAvinI buDvavineyAH subhadrAntAste sarve viniitaaH| ye cAnye kAlAntareNa paripakvasantatayo bhaviSyanti / tadarthakaraNAyAnya eva tathAgatAH krameNotpatsyante / tatastaddhitasampAdanAyAnyameva kazciddodhisattvamabhiSicya prinirvaati| anyathAntarAle'parArthatternirarthakamavasthAnaM bhavediti / tadayuktam / buddhavineyasattvAbhAvasyAsiddhatvAt / sarvalokadhAtuSu kriyAntaravineyajanabhAvAcca / yathoktaM prAk / na cAnarthakamavasthAnaM tdrthkrnnaayaivaavsthaanaat| yathA zAkyAdhirAjasyaiva subhadrapratIkSayA katipayakSaNAvasthAnamabhUt / svalpataraH sa kAla ityapi na samyak / yenAbhipretaphalAhitacetaso na kAlasya dairyamadaiyaM vA gaNayanti / kAlAntareNa paripakvasantatiSpapara eva samartho bhvissytiitynuttrm| yasmAdevaM bodhicittotyAdane'pi na yatnaH prApnoti bahUnAM lokAbhyuddharaNAzayAnAM vyApAradarzanAdetaireva vyApRtAH kimatra mayA kartavyamityAzayAt / kAruNikatvAdimAM gaNanAmakRtvA dRttizcet / atyantAvasthAne karamAgaNAnAmArabhante / yuktA hi tasyAmavasthAyAmagaNanA sAtmIkRtatvAhattihetoH krunnaayaaH|
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 dvitIyaparivartaH / tasmAt / alpakalpAsaMkhyeyabhAvanAparivarddhitAH / tiSThantyeva parAdhaunA yeSAM tu mahato kRpA // guNamayamUrtestu bhagavato'tyantocchedalakSaNAyAM parinistAviSyamANAyAM taccharaNArtho'pi nedaaniintnaanaamuppdyte| tathAhi cANArthaH zaraNArtho varNyate yazca buddha bhagavantaM zaraNaM gacchati / so'zaikSAn buddhakArakAndharmAn zaraNaM gcchti| pradIpaprabandhasyeva buddhakArakAzaikSadharmAtmakajinAtyantapratyastamaye kutasteSAM cAtuM sAmarthyam / sAmarthyasambhave'nirdRtiprasaGgaH saamrthylkssnntvaadstunH| atotArthasthitasya na zaktiyA'hanyata iti cet / nAtItasya tAdrapyeNAstitve vrtmaantaapraapteH| tathA ca sevaaprtisstthitnirvaannsiddhiH| samastarUpapratyastamaye vA kimavaziSyate / atha matam / tadupadiSTasya pravacanaratnasya cAtumadyApi sAmarthyamastIti tasyApi sAmarthyamucyata iti / yadyevaM na mukhyaM tarhi taccharaNaM syAt / na hi tatkAryasya sAmarthya tasya bhvti| svbhaavbhedaat| tasya cAdhunA sAmarthyamekAntena na pracyutamiSyata iti / nAnupacaritastaccharaNA rtho'sti / ko vAyamAgamadharANAmasthAnanirbandho yadamau niSkAraNavairiNo yuktyA gamAntaropetamapyAbhiprAyikamAgamArthamullA bhagavanitipratipAdanAya sotsAhAH sntisstthnte| bhagavataH parinirvANAbhAve kathaM dhAtavo dRzyanta iti cet / nApi dhAtUnAmayogo bhagavadAdhipatyAdeva tahineyAnAM prasAdAyatanadhAtupratibhAsanAt / paramArthastu dhAtavo neSyanta ev| mAyopamajJAnamayakAyatvA
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 135 nmunaunAmakaluSadhiyAmAsaMsArAvasthAnAJca / yathoktaM suvarNa prabhAsottamanutre | yadA zazaviSANena nizreNau sukRtA bhavet / svargasyArohaNArthAya tadA dhAturbhaviSyati // anasthirudhire kAye kuto dhAturbhaviSyati / ityevaM nAsiDo hetuH / sapakSabhAvAnna viruGghaH / zravikale kAraNe sati kAryAsambhavAyogo bAdhaka iti viparyaye bAdhakapramANAnnAnaikAntikaH / atha matam / AsaMsArAvasthitau mahAmuneravyAhatajJAnazaktikasyApara tathAgatotpAdo vyartha ityadoSo yasmAdavyAhatajJAnazaktitve'pi yaugapadyenApi bahubuddharUpavineyasattvArtheSu bhagavantastathAgatAstulyakAraNavRttitvAcchilAvastabdhamaNDUkoiraNena pRthagjanabhUmisthitA iva dayAlavaH prvrtnte| nApyaparatathAgateAtpAde pUrvatathAgatajJAnazaktirvyAhateti vaktavyam / ekaca sannipatyApi tadrUpasannipAtavineyajanasambhave sattvArthakaraNAt / tathAkasyAvyAhatajJAnazaktisadbhAvenApareNa tattulyahetunA tathA na bhavitavyamiti nyAyyam / na hyekaH svarirbhUta ityapare - statsamAnanimittairna bhavitavyam / syAt matirekatathAgatAvineyatve sarveSAmavineya iti naivam / yasmAdekasya bhagavato'vineyatvena tulyasambhAratayA bahUnAmapi tathAgatAnAM pratyekamekaikarUpeNAvineyo'pi sannanirmitabahubuddharUpavineyaH syAmiti / tathAvidhapraNidhAnAdikAraNasamAkSiptatvena yugapatsarveSAmeva vineyo bhavati / ata eva svaparipAcita - sattvavinayAsambhavAnnApi zrAvakairvA samAnatvamavaseyam /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaparivartaH / 136 ata eva tadrUpasannipAta vineyajanAsambhavAnnaikasmin samavadhAnamata eva ca naikalAkadhAtau yugapaddahutathAgatotpattiH / tatsambhave'pi na virodho'pagatamAtsaryerSyAdimalAnAm / tathA hi tairityaM praNihitam / 1 yathA yathArthasampattirbhavyAnAmupapatsyate / tathA tathAvabhAso'pi bhUyAdasmatsamAzrayAt // ityalamatiprasaGgena / nyAyopapannatathAgatanirmANakAyaparinirvANe'pyasthAnAnupapattirityabhiprAyavAn yadautyAdyanuvAdapUrvakamAha / tatkathaM punarityAdi (p. 37. 10) / yadyevanna sthAtavyam / tadAnena bodhisattvena kathaM kena punaH prakAreNa sthAtavyaM pratipattavyam / zikSitavyam / pratipattyA saMpAdayitavyam / kiMzabdasya kSepAbhidhAyitvAnnaiva kenacitprakAreNetyarthaH / tadvacanenaiva parihAraM dApayitumAha / tatkiM manyasa ityAdi / yattathAgatasthAnaM tat kiM tvaM manyase budhyase / yadi sa kathayetyAha / kketyAdi / api tUpA - lasye tvetyAdi / prathamaparivarte (p. 37, 10) yaduktaM tadanena pratipAditamiti grAhyam / sthAnazabdasya yathArutatvena doSa ityabhiprAyAt prativacanamAha / na kvacidityAdi / nanu gRdhrakUTAdau sthito'pi bhagavAn kathaM na kvacitsthita iti / tat kasya hetorityAzaGkayAha / apratiSThitamAnasa (p. 37, 15 ) ityAdi / yasmAdodhisattvo'bhisambudhya tattvato dharmANAmanidarzanAdapratiSThitaM mAnavamAnasamasyetyapratiSThitamAnasastathAgataH / tasmAnna kvacidupalambhayogena sthita iti pUrveNa sambandhaH / tadeva kathayannAha / sa naivetyAdi /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaaldaaraalokH| 137 saMskRta iti / kaamaadike| asaMskRta iti / tathatAdike / tatra na sthitastatvato vstvnuplmbhaat| na ca tato vyutthita iti / naiva tatrAsthito nirviSayasya no'prayogAt / saMvatyA sthAnamasthAnaM vA prajJaptaM bhagavata iti mtiH| evamasmAbhirapi pAramArthikAbhinivezaniSedhena saMstyA sarvacAvasthAnAdikaM vidhIyate / yathA tvayoktamato na sarvathA'vasthAnAnupapattiriti taddacanenaiva prihrnaah| evmevetyaadi| evmevetynntrotkrmennaivetyrthH| tadeva vibhAjayannAha / ythetyaadinaa| na sthitaH kSaNikAnityavasvabhAvAt / nAsthitI nirvissyprtissedhaasmbhvaat| na viSThitaH prabandhAnityavastuno'sattvAnna visadRzauM sthitimnupraaptH| nAviSThitastathaiva prtissessaasmbhvaat| evamanena zikSitavyamiti (p. 38, 1) / prayogAvasthAyAM tathA sthaasyaamauti| tathA zikSiSya iti maulAvasthAyAmevamanena zikSitavyamiti pUrveNa sambandhaH / susthito'sthAnayogeneti / vizeSAdhigamalAbhena suSTu sthito mAyApuruSasyevAnabhinivezayogena pRSThAvasthAyAmevamanena zikSitavyamityacApi smbndhH| vistareNa pratipattimevaM nirdizyopasaMharannAha / evmvetyaadi| taca kiM bhvtiityaadi| evambhAvanAdhigatAadharmAtmakena prajJApAramitAvihAreNa viharatyata eva cAvirahito'nena manasikAreNa bhvti| itizabdaH prkrnnsmaatyrthH| tadayaM vaakyaarthH| yasmAttathAgatena bodhimabhisambadhya tattvato na kecivAH samupalabdhAstasmAnmAyAsvabhAvA evAmI bhAvAH pratibhAntIti / pramANa 18
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 dvitiiyprivrtH| puruSA darzanakAraNopapatrAnupalabhabhAvanayA'adharmAdhigamArtha vistareNa zrotaApattiphalapratipannakatvAdidazabhUmiSvabhinivezayogAna.sthAtavyamityevaM bhAvanauyamiti / tathA coktam / dazabhUmIH samArabhya vistarAsthAnadezanAt / agradharmagataM proktamAryazrAvakavartmani // tatkasyahetorbuddhena buddhvA dharmAsamaukSaNAt / iti zrAvakamArgAnantaraM pratyekabuddhAnAM mArgAbhidhAne nyAyaprApte'pi zrAvakebhyaH kathaM prativiziSTAste yena teSAM mArgabheda ityAzakya vaiziSTyapratipAdanArthaM taavdaah| atha khaslu tatra parSadItyAdi (p. 38, 7) / yAni tAnauti nipAtasamudAyatvena yAni kAnicit pUrvopazrutAnautyarthaH / yakSarutAnauti / teSAM yakSANAM svasaGketapratItaye rutAni / padAni rutsmudaayaaH| mantritAni yaavdaavivkssitaarthprismaaptirmhaavaakyaanautyrthH| prvyaahRtaani| tatra tatra kathAmArge prshnprtivcnaani| tAni vijJAyante jalpyamAnAnauti / sngketvshaaduccaarymaannni| tAni saarthkaanyvbudhynte| na punridmityaadi| zrAvakAH paropadezasApekSAH svabodhiM budhyanta ityAgamaH / pratyekabuddhAH punaH svayaM pUrvazrutAdyabhisaMskAreNa paropadezaM pratyanapekSAH svabodhimadhigacchantyatasteSAM buddhAdhupadezanairarthakamityekaM vaiziSTyam / yatastasmAtkAraNAt pratyekabuddhAnadhikRtya yadbhASaNAdi na tat sArthakaM vijJAyata iti vaakyaarthH| bhASata ityAdi vyAkhyAtam / athavA'dhauSTadezanA bhASa
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladhArAlokaH / 136 Nam / pRSTaprativacanaM prvyaahaarH| etadevobhayaM sammUDhAnadhikRtya dezanA pramattAnadhikRtyApyupadezanA, upadezaH / ayacca vitarko devaputrANAM tathAgatAnubhAvAtpanno'vaseyo'nyathA na pratyekabuDDAnArabhyAryasubhUtinA kizcidaktamiti teSAM kathamayaM vikalpaH syAt / yonizovitarka ityanumatyarthamAha / na vijJAyata ityaadi| na vijJAyata iti yaduktaM tat sAdhUktamiti zeSaH / dirabhidhAnantu / vismaye ca vivAde ca kope dainye'vadhAraNe / prasAdane praharSe ca vAkyamekaM virucyate // iti vacanAdyathAsambhavaM vismayAvadhAraNAdau grAhyam / kathaM saadhuuktmityaah| tathA hotyAdi (p. 38, 13) / yasmAdazrohasaMskArakaM vAkyaM bravANaH kathaM nonmattaH syAditi nyAyena svayambodhAtsvayaMbhuvAM bodhAya na kiJcidatra bhASaNAdi shruuyte| tasmAttadarthAya yadbhASaNAdi tanna vijJApaya iti sAdhUktam / sAlApadharmadezanayA parAna kuzale zrAvakAH pravartayantIti zabdoccAraNadharmadezanayA zrotRbhiH kriyate vktjnyaansaamrthyaavbodhH| pratyekabuDDAH punarjeyAvaraNaikadezagrAhyavikalpaprahANAdazabdoccAradharmadezanayA svAdhigatajJAnAdisAmarthyena parAn dazakuzalAdau pravartayantyatasteSAM jJAnasya parAnavabodhatayA gAmbhIrya dvitIyaM vaiziSTyamiti kRtvA vacanAtmakamapi kAryaliGgabhASaNAdi na kiJcidatra tajJAnasvarUpapratipAdanAya suucyte| atdruuppraavRtvstumaatrprsaadhnaanirdishyte| yatastasmAdapi kAraNAnna vijJAyata iti sAdhUktam / pratyekabuddhAnAM svayambodhAt paropadezanairarthakamityevaM rUpaM vitarka parihArahAreNa parihari
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaparivartaH / SyatyevAyamAryasubhUtirityasmAkaM gheto jAtaM yAvat tamaparihRtyAnyadeva jJAnagAmbhIryaM kathayatItyAhurdevapucAH / uttAnautyAdi / batazabdo'vadhAraNe / puhalanairAtmyanirjAtatvena taurthikAnAmagocaratvAcchrAvakajJAnaM dUram / tasmAddUrataraM mRddindriyatvena zrAvakAnAmaviSayatvAt pratyekabuddhajJAnam / klezAvaraNaprahANaphalatvena zrAvakajJAnaM sUkSmam / tasmAdapi zeyAvaraNaikadezagrAhyavikalpaprahANena nakSmataraM pratyekabuddhajJAnam / paropadezaSoDazAkAra prabhAvitatvena zrAvakajJAnaM gambhauram / tasmAcca gambhaurataraM svayambodhAdidaM pratyayatA - mAtraprabhavatvena pratyekabuddhajJAnam / svatrAntare'pyuktam / " eta eva dazakuzalAH karmapathAH svayamabhisambodhatayA gambhaurA idaM pratyayAnubodhena ca pratyekabuddhajJAnaM nivartayantIti / pravizati tatpakSasamAzrayaNAt / tadevAha / dezayati / bhASata iti / tathA coktam / paropadezavaiyarthyaM svayambodhAt svayambhuvAm / gambhIratA ca jJAnasya khaDgAnAmabhidhIyate // 6 // iti kathaM dharmadezanA ca nAmApravyAhArA ca yena vacana - kAryaliGgAbhAvena jJAnagAmbhIryaM sidhyatItyapi na vaktavyam / to nAti nAvicArya vAcaM bhASata ityAlApavikSepau ato dharmadezanAlApamayau mahate vikSepAya saMvartate / vikSepazca santAnakSobhaM gADhamAdadhAtoti matvA yathA buddhena bhagavatA prAgbodhisattvabhUtenaivaM praNidhAnaM pravartitam / " prAptabuddhatvo'haM cintAmaNirivAlApamantareNApi sattvArthakriyAsamartho bhUyAsamiti / tathA buddhatvasAmyAt pratyeka 66 140
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ bbhismyaandhaaraalokH| 141 bubairatasteSAmapi svabodhyadhigamAvasthAyAM pUrva praNidhAnAdisAmarthyena yasminnarthe yena prakAreNa yasya zravaNecchA tasya vijJAne tenaiva prakAreNAzabdo'pi so'rthaH prtibhaatiityshbddhrmdeshnocyte| suutraantre'pyuktm| "pratyekabuvAnAM kAyikI dhrmdeshnaa| tathA manasA zakAya gAthA visrjite"tyaadi| tathA coktam / zuzrUSA yasya yasyArthe yatra yatra yathA yathA / sa so'rthaH khyAtyazabdo'pi tasya tasya tathA tathA // 7 // iti vaiziSTyamevAbhidhAya viziSTAnAmaviziSTa eva mArgoM'nyathA kAraNavizeSAnupapatteriti pratyekabuddhamArga prkRtmaah| tena hotyAdinA (p. 38, 21) / yasmAdbhavadbhireva devaputrairuktam / dUrAdUrataraM prvishtiityaadi| tasmAdeva kAraNAdidamavagamyatAmiti shessH| evaM tarhi nitarAM dUrAdUratarAdikaM pravizamauti mtiH| sAkSAtkartukAmaH prAptukAmaH sthAtukAmo nizcalaubhavitukAmaH / sa nemAM kSAntimanAgamyeti / imAM mArgajJatAM dharmanidhyAnakSamaNaviSayAmaprApya sa pugalo na sambhavatyanyathAdhigamAbhAvAdityanena ca mArgajJatAM srvmaargvissyinniimaah| vyAptyarthapratipAdanena pratyekabuddhamArgAdhikArAdidamuktam / na kevalaM grAhyavikalpasyaiva prhaanntH| pratyekabuddhAnAM yo'sau viziSTo mArgastatvabhAvA mArgajJatA kintaIi zrAvakAdimArgakhabhAvApauti / peyaalmiti| sa nemAM zAntimanAgamyetipadaM skdaagaamiphlmityaadipdcyetideshniiymityrthH| grAhyavikalpasyaiva prahANamiti
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 dvitiiyprivrtH| vacanAdrAhakavikalyAprahANaM pratipAditam / " tacca grAhyAbhAve tadagraha" iti nyAyAdayuktamiti vitarkayanta aahuH| kimityAdi (p. 39, 6) / kiMzabdo vitrke| kiMrUpAH kiMsvabhAvAH kaugvidhagrAhakavikalpopetAH prtyekbuddhyaandhrmbhaajo| dhArmazravaNikAH pratyekabuddhA grahItavyA iti yaavt| parihArArthamAha / maayetyaadi| ayamabhiprAyaH / vastudharmo hyeSa yat svalakSaNe vastuni sati tabAhaka nirvikalpakaM jnyaansvlkssnnmutpdyte| tadabhAvAttanneti / grAhakavikalpasya punaranAdikAlaunanirudhyamAnarUpAdigrAhakavikalpajJAnasamAkSiptasvasantAnavAsanAprabodhajanmatvAnnAyaM niyamo grAhyavikalpe satyeva samudaya iti / tasmAnmAyAsvabhAvanirmitapadArthasamAnA eva te vitathaprakhyAtirUpagrAhakavikalpena saGgatatvAt pratyekabuddhAgrAhakatvenaiveSTavyA iti / nanu caivaMvidhavikalpena grAhyaviSayaM gRhNanto'pi kathamalaukA iti| tatkasya hetorityAzaGkayAha / tathA hotyAdi (p. 39, 11) / samAhitAsamAhitAvasthAyAM te pratyekabuddhA yathAkramaM naiva zroSyanti na sAkSAtkariSyanti grAhakavikalpAkAreNeti zeSaH / vikalpo'vastunirbhAsAdisaMvAdAdapalava iti mtiH| 'amunA ca nyAyena grAhakavikalpAgrahANato'pi pratyekabuddhAnAM mArgasvarUpaM kathitam / mAyAnirmitasadRzA iti kenacidAkAreNeti sAdRzyavacanAt sattvAnAM mAyAsvabhAvatA nirAkRteti prasaGgAgatavikalpArthamAha / kimyunrityaadi| mAyopamAste sttvaaH| kinna te mAyAvitatha
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 143 rUpAstatazca tAttvikasattvAstikaparidaupitaM na samyak - nirdeza iti matiH / mAyopamAsta ityAdinA parihAra - mAha / evaM manyate / yathA gajAde rUpeNa mAyA mRcchakalAdibhyo vivekenAnupalambhamAnatvAnnAnyA / nApyananyA / tathaivaM mantrAdyanupaplutalocanairmRcchakalAdaunAmadarzanAt / atastattvAnyatvAbhyAmanirvacanIyatvena vastudharmasamatikramAt pudgalAdivattattvato'stIti na zakyate vaktum / AbAlajanapratyakSasiddhatvenAnubhavapathamanuprAptatvAddikalpAdivat saMvRtyA ca nAstIti na zakyate'dhyavasAtum / tatazca ye ye pratItyasamutpannAste paramArthato'stinAstitvavyavahArayathAtikrAntamUrtayaH / yathA mAyA tathA cAmau sattvAdayo bhAvA iti svabhAvahetunA kasyacitprasiddhenArthena prasiddho'rthaH sAdhyata iti mAyAtvenopamitAH / nyAyatastu punaste - 'pi sattvA mAyAtmakA svAto na kiJcittAttvikasattvAstitvaM paridaupitamiti / mAyopamAH svapnopamA iti padaddayam prabuddhAprabuddhAvasthAviSayabhedenoktam / zraddayamityekasvabhAvam / tadeva kuta ityAha / advaidhaukAramiti (p. 39, 16) / na vidyate dvaidhaukAro nAnAtvaM yasya tattathoktam / sarvopasaMhAreNa vyApteH pravartanAditi matiH / tadayaM vAkyArtho yasmAdalaukarUpatayA mAyopamAste sattvAstasmAnmAyA ca sattvAzcAdayametadadvaidhaukAram / tathA yasmAt svapnopamAstasmAt svapnazca sattvAzcAdayametadadvaidhau kAramiti / tAmeva vyAptimAdarzayannAha / sarvadharmA apautyAdi / etagrahaNavAkyaM vikhannAha / zrotaApanno'pItyAdi / vyAptAvevaM pratipAditAyAM kathaM mAyopamo bhagavAn sarvA
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 . hitoyprivrtH| kAragaNasampado hetrityaah| samyakasambaDo'pyAryasabhUte ityaadi| samyaksambuddho ruupkaaystthaagtH| prihrnaah| nirvANamapautyAdi (p. 40, 4) / yatra hi nAma nirvANamapi prativiziSTaM dharmakAyamaddayajJAnasvabhAvaM mAyAsvapnasamAnaM vdaami| tatra kiM punaranyaM dharma rUpakAyaM na vdaami| api tu vdaamyevetyrthH| pratiSedhaddayasya prakRtArthapratipAdakatvAt / yasmAdyathoktasvabhAva eva bhagavAnabhimukhaukriyamANaH sarvaguNasampado hetuH pramANabAdhitasvarUpatvenAnyathA viparyAsa iti bhaavH| punarapi bahulatarabhAvAbhinivezAt stydhrmaaprtipttirityaah| nirvANamapI(p. 40. 6)tyaadi| anyathA taurthikAnAmiva prAdezikazUnyatAsadbhAvena bhAvAbhyupagamato muktyanupapattirityabhiprAyavAn pariharannAha / tdydiityaadi| tacchabdo vaakyopnyaase| ydautybhyupgme| tadaktam / nirvANAdanyaH kazcit prativiziSTo dharmo na smbhvti| tthaapybhyupgmyocyte| yadi nirvANAdapi kazcidanyo viziSTataro dharmaH sambhavet tadA tamapi dharma mAyAdisadRzaM vdeymiti| tathAcAryanAgArjunapAdairuktam / rAgaddeSodbhavastIvradaSTadRSTiparigrahaH / vivAdAstatsamutthAzca bhAvAbhyupagame sati // sa hetuH sarvadRSTaunAM kezotpattina taM vinaa| tasmAttasmin parijJAte dRSTikkezaparikSayaH // parijJAtasya keneti pratItyotpAdadarzanAt / pratItya jAtaJcAjAtamAha tatvavidAM varaH // iti
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladArAlokaH / 145 iti hotyAdyupasaMhAro gatArthatvAnna likhitH| prasaGgAgataM nirdizyedAnImAdhArato'pi pratyekabuddhAnAM viziSTo mArga iti kathanAya prshnynnaah| ke'syA ityAdi (p. 40, 15) / grAhyagrAhakavikalpayoryathAkrama prahANAprahANamityevaMrUpeNAsyAH pratyekabuddhamArgAtmakAyAH prajJApAramitAyAH kathyamAnAyAH kaugvidhagocakAH puhalAH pratyeSakA grAhakA bhaviSyanti / tathAgatAnubhAvena viditArthatvAdAryAnandaH kathayannAha / te khlvityaadi| avinivartanIyA iti nirvedhabhAgIyAdhigamenAvaivartikAH pratyekabodhau ta eva svbodhybhilaassaadodhisttvaaH| kAyikyA dharma dezanayA'buddhakabuddhakSece sttvaarthkrnnaabhipraayaanmhaasttvaaH| dRSTisampannA veti| mdhyprjnyaadRssttismupetaaH| arhanto vA kSoNAzravA iti prahauNasvadarzanamArgAvaraNatvena puujaarhaaH| anena ca padatrayeNa pratyekabodhau yathAkrama samudAnItagotrakA dharmatApratilabdhagotrakAsta eva niyatagotrakAH pugalA ityaakhyaatm| sarvatra ca vAzabdaH parasparavikalpApekSayA draSTavyaH / punarapyAryasubhUtiranyathA pratipAdayAnnAha / nAsyA ityaadi| nanu svamArgopadezapUrvaka pratyekabodhimadhigacchanto'pi pratyekabuddhAH kathaM na kecit pratyeSikA iti| tatkasya hetorityAzaGkayAha / tathAhautyAdi (p. 41, 1) / ati pratyekabuddhamArgAdhigamakAle paropadezanairarthakyAt svayaMbodhena pratyekabuddhAnAmiti bhaavH| saMkSepakathanena vistarArthasUcanAnna kazcidarthaH sUcyate / vistarakathanena saMkSiptArthaparidIpanAnna pridiipyte| yathA 19
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 hitiiyprivrtH| vasthitasvarUpanirdezAnna prjnypyte| upasaMhArArthamAha / tadyathaivetyAdi / tasmAdyenaiva kAraNena nairarthakyena sUcanAdi na kriyte| tenaiva kAraNena kazcit pratyeSako na bhaviSyati / nirdizyamAnAyA evAbhAvAditi bhaavH| yathAvidyamAnasvabhAvamapi nirmitapuSpaM pratiniyatadezAdirUpeNAvicAraikaramaNIyatayA pratibhAsate tabadastubhUtAdhAramantareNApi pratiniyatAdhigamadharmaprAptiriti sUcanAyA''dhArAdhikAre nirmitapuSyaprakAropanyAsArthamAha / atha khalu shkrsyetyaadi| asya dharmaparyAyasyeti / pratyekabuddhamArgasyAsya dazakuzalAdikarmasvabhAvasya dharmaparyAyasya / yannuzabdo'vadhAraNe pUjArthamevetyarthaH / abhinirmAyeti bhAvanAbalAdatpAdya cittotyAdAnantaraM tathaiva kRtavAnityAha / atha khalu zaka (p. 41, 9) ityaadi| abhyavakiraditi / Abhimukhyena samantAt kSiptavAn / indrmnuvyaahrnnaayeti| anuzabdo lakSaNArthe tadyogena cendrazabdAta krmvibhktiH| etduktm| "indravacanAduttarakAlaM nirmitapuSyatattvakathanavyAjenAdhArasvarUpasya pratipAdanAya kRSyamANArthAnukAri cittamabhUditi / imAnauti smprtynubhuuymaanaani| trayastriMzagrahaNaM nijAvAsatvAttacca svoplmbhyogydeshoplkssnnm| dRssttpuurvaannauti| anubhUtapUrvANi / kimimAnyatha sarvANyeva puSyANyadRSTapUrvANi netyAha / yAnautyAdi (p. 41, 15) / yadyevaM kiM svabhAvAni tarhi taanautyaah| nirmitAnyetAni puSyANauti / etaduktam / "na madupalambhayogyadezeSu pracaranti santi, dRSTapUrvANi
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladhArAlokaH / 147 nApyasmadarzanapathAtikAntadezAdAnautAni tathAvidhazaktivaikalyAttasmAnmanomayAni nirmitAnyetAni puSyANauti / tadeva kathayannAha / naitaaniityaadi| taba vRkSAH puSyaphalopagAH mallikAdyA gulmaaH| atimuktakAdayo latAH / buddhAnubhAvena viditavitarkatvAt prihrnnaah| anirjaataaniityaadi| manasaH sakAzat pratibhAsamAnAnyapi kathamanirjAtAnauti / tatkasya hetorityaashngkhyaah| na hotyAdi (p. 41, 19) / yasmAnna manonirjAtAni tatvataH kAnicitpuSyANi grAhyagrAhakabhAvasyAlokatvAditi shessH| nApi vRkSAdinirjAtAni bhavataiva niSiddhatvAt / anirjAtAnyetAni puSpANauti vacanena puSyANAM svarUpamapratiSiddhaM janmaniSedhAttarhi nityatvamabhyupagataM taccAyuktamityAha / yttvmityaadi| latAnirjAtAnItyaca na vaktavyamiti shessH| kuta ityaah| yatkauziketyAdi (p. 42, 1) / yasmAdyadanirjAtanna tatpuSyam / nityasya kramayogapadyAbhyAmarthakriyAviraheNa svarUpAsambhavatvAditi mtiH| tatra grAhyavikalpaprahANena pratyekabuDvAdhigamaM zrAvakebhyo vizinaSTi grAhakavikalpagrahANAbhAvena ca pratyekabuDvebhyo'nuttarabuddhAdhigamam / AdhAreNa cAdhigamasyAsAdhAraNyamiti viziSTaH pratyekabuddhAnAM mArgoM yathoktazrAvakacatuHsatyAkArAnupalambhabhAvanayA yathAvastu pratItyasamutpAdAnugatayA bodhisattvena projnyeyH| tathA coktam / grAhyArthakalpanAhAnAbAhakasyAprahANataH / AdhAratazca vijJeyaH khaDgamArgasya snggrhH||8|| iti
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitiiyprivrtH| nirvedhabhAgIyAdhigame sati yathoktapratyekabuddhamArga iti nirvedhbhaagiiyaarthmaah| gambhauraprajJo vtaayaamityaadi| AdhAratattvArthakathanenaivoSmArthapratipAdanAGgambhIraprajJaH / nAmapadaprajJaptiM vijJAnAdiskandhaprajJaptiM zrutamayajJAnArtha grnthaarthkthnaannirdishti| saMstyAbhyapagamasyAvirodhAddharmatayA na virodhyti| cintAmayajJAnArtha yuktyA sthiriikrnnaadttaaniikroti| bhAvanAmayajJAnArthaM dhyaankrmopdeshaadpdishti| etdktm| "rUpAdisAGketikadharmaprajJaptaravirodhena dharmatAyAH pratipAdanami"tyevaM sarvadharmAlambane satyUSmagatamutpadyata iti| nirmitapuSyasvarUpAkhyAnenaiva pratipAdanAGgambhauraprajJa iti / tathA coktam / prajJapteravirodhena dharmatAsUcanAkRtiH / jaSmagam iti yuktarUpamiti nizcitya svayamevAtmavikalpasya svhstmaah| evametadityAdinA / evaJcAti nirmitAjAtapuSyavat pratyekabuddhamArge zikSitavyam / saadhuukttvenaanumtyrthmaah| evametat kauzike(p. 42, 10)tyaadi| tataH kiM bhvtiityaah| evaM zikSamANa ityaadi| na kvacidupalambhayogena zikSata iti smudaayaarthH| aSTabhUmiSviti / aSTamakAdibhUmiklezajJeyAvaraNaprahANabhedena buddhatvaM sarvajJatvaM veti iyamuktam / tatra zikSate'viparyAsazikSayA niyamena tthaagttvpraapnnaat| buddhatvAdizikSA ca srvdhrmprijnyaanpuurviketyaah| yo buddhatva ityaadi| prasaGgAgataM nirdizyomAnantaraM mUrdhArtha zikSata ityAha / yo'prmeyedhityaadi|
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAjokaH / 146 66 viddhirupacayaH parihANamapacayaH / etaduktam / " rUpAdeH paramArthato na hAnivRddhyAdyarthaM zikSaNamityevaM sarvadharmAlambane mUrdhagatamutpadyata iti / mUrdhagaM rUpAdyahAnAdiprabhAvitam // 8 // iti 66 mUrdhAnantaraM kSAntyarthaM zikSata ityAha / yo na rUpasye(p. 42, 18 ) tyAdi parigrahaH svIkAraH / tyajanamutsargaH / tadarthamAdhyAtmAdizUnyatAbalena na zikSata ityarthaH / paJcaviMzatisAhastrikAyAzvoktam / " rUpasya yAvat sarvAkArajJatAyA adhyAtmazUnyatAM yAvadabhAvasvabhAvazUnyatAmupAdAyAparigrahatveneti / etaduktam / " rUpAderadhyAtmabahirdhAdizranyatAmupAdAyAparigrahaNAdikamityevaM sarvadharmAlambane kSAntirutpadyata" iti / tathA coktam / adhyAtmazUnyatAdyAbhau rUpAderaparigrahAt / ti: iti kSAntyanantaramagradharmArthaM zikSata / ityAha / nApi kasyacidityAdi (p. 43, 5 ) / parigrahAyeti / parigRhyate 'neneti parigrahaH / vidhAnaM pratiSedhazca / tadeva darzayannAha / notpAdAya nAntardhAnAyeti / kasyaciddharmasyeti / sAmAnyAbhidhAne satyapi heyarUpatyaiva grahaNamiti jaDajanAzaGkAvAraNArthamAha / yo na kasyaciddharmasyetyAdi (p. 43, 10) / sarvajJatAyA apauti / buddhabhUmerapi sarvacaivAbhinivezo bandhanamiti bhAvaH / yathoktazikSAyAM ko guNa ityAha / evamityAdi / etaduktam / "rUpAderanutpAdanirodhAdyA
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 dvitIyaparivartaH / kAraiH zikSaNami"tyevaM sarvadharmAlambane 'gradharmatA bhavatIti / tathA coktam / rUpAdyanutpAdAdyAkArairagradharmatA // 10 // iti sarvadharmAnupalambhatatvaikarasatvAbodhisattvasya kA sarvajJateti kAMkSA praznayannAha / ya zrAyuSman subhUte (p. 43, 15) ityaadi| vAkyAvasAne kathaM dAnAdipAramitAM vineti shessH| tathyasaMratisopAnamantareNa vipazcitaH / tattvaprAsAdazikharArohaNaM nahi yujyate // iti nyAyAdAnAdisaparivArA ratnacUDAktA sarvadharmazUnyatA'bhyasanauyetyabhiprAyavAn / prihaaraarthmaah| evmtdaayussmnychaariputretyaadi| pratyekabuddhadarzanamArgAnantaramaihikAmutrikairguNairyukto bodhisattvAnAM mArgoM vaktavya ityaah| prajJApAramitAryazAriputretyAdi (p. 44, 1) / prajJApAramitA bodhisattvAnAM darzanamArga ityarthaH / sa samAsato laukikasyAgradharmasya samanantaramanupalambhaH smaadhiH| prajJA cAtra sasaMprayogA veditvyaa| prabhedataH punastathaiva daHkhe dharmajJAnakSAntirdharmajJAnamanvayajJAnazAntiranvayajJAnam / evaM samudaye nirodhe mArge pratipattavyamityete SoDazacittakSaNA drshnmaargH| cittakSaNaH punarjeyajJAnotpattiparisamAptito graahyH| kecid adRSTadRSTehuMcArgastaca paJcadazA kssnnaaH| iti vrnnynti| tdyuktm| tathAhi prayogamArge daHkhasatyAdhipateryasya dharmasya pUrvavicAraNAmadhipatiM kRtvA
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| 151 pratyAtma duHkhasatyAnubhAvijJAnamanAzavaM yena duHkhadarzanaprahAtavyaM kazaM prajahAti / tadacyate duHkhadharmajJAnakSAntiH / yena jJAnena kSAntyanantaraM vimuktiM sAkSAtkaroti tadacyate duHkhadharmajJAnam / duHkhadharmajJAnasyAnantaraM duHkhe dharmajJAnazAntau duHkhadharmajJAne cAnvaya eSa AryadharmANAmiti pratyAtma yatpratyakSAnubhAvijJAnamanAzravaM taducyate dHkhaanvyjnyaankssaantiH| yena jJAnena tAmanvayajJAnakSAntimavadhArayati taducyate duHkhe'nvayajJAnam / evamavaziSTedhapi satyeSu yathAyogaM kSAntayo jJAnAni ca veditavyAnauti SoDazakSaNika eva darzanamArgo yuktaH / paJcadazakSaNikatve tu mArge'nvayajJAnakSAnteravadhAraNaM na syAt / adRSTadarzanAbhAvenAtyo mArge'nvayajJAnakSaNo na darzanamArga iti cet| yadyevaM daHkhAdisatyatraye'pyapUrvadarzanavaikalyAdanvayajJAnakSaNo na darzanamArga iti dvAdazakSaNika eva syaat| na caitadabhyupagamanamiti yatkiJcidetat / tathA coktam / kSAntijJAnakSaNaiH satyaM satyaM prati caturvidhaiH / mArgajJatAyAM dRGmArgaH sAnuzaMso'yamucyate // 11 // iti taca dharmajJAnakSAntyA dharmajJAnena ca grAhyAvabodhaH / anvayajJAnakSAntyA'nvayajJAnena ca graahkaavbodhH| sarveSveva zAntijJAnenimittavihArI yogI veditvyH| avikalakAraNasya prahAtumazakyatvAduHkhadarzanamahAtavyakAle samudayaH prhaunnH| ata eva nirodhaH sakSAtkRtastasya cAnyathAnupapattyA mArgo bhaavitH| samudayAdiSapyevamityevaMkAryAbhisamayAdekakSaNAbhisamayo mahAyAne darzanamArgoM
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 dvitiiyprivrtH| draSTavyaH / pratisatyaM punarviparyAsanirAkaraNena prtivedhaabhismytH| SoDazabhireva kssnnairbhismiiyte| ataH pratipannakatvAdivyavasthAsu vyvsthetyeke| tAttvikabhAvAbhyupagamaviparyAsasamutthaH satkAyAdidRSTigaNo rAgAdiklezasamUhazca / muktistvanupalambhadRSTastatparikarmabhUtatvena tadartheva pariziSTAkArabhAvaneti yathoditavidhinA niHsvabhAvA nirAtmAnaH zUnyA iti vA sarvadharmAn bhAvayato bhaavnaablnissyttau| ekasyAnaMzarUpasya pratyakSasya sataH svayam / ko'nyo na dRSTo bhAgaH syAdyaH pramANaiH parIkSyate // iti nyAyAt sarvAkArasvarUpaprativedhakArijJAnamanAvaM srvdhrmvissymutpdyte| ataH prativedhAbhisamayAdevaikakSaNAbhisamayo darzanamArga itypre| nanvekasmineva kSaNe sarvAkArasya pratividvatvAdAkArAntareNa darzanamArge bhAvanAntarAnupapatteH pratipannakatvAdivyavasthA kathamiti zreyo niryANamArgAnusAriNAM mtiH| syAdetanno ceddhAntinimittena saMyojyeta gaNAntaram / zuktau vA rajatAkAro ruupsaadhrmydrshnaat| yAvatA kenaciddhAntinimittena samAropitamAkArAntaraM vidyata iti| taddiparyAsaM saprabhavalezasahAyamunAlayitumAkArAntareNa bhAvanAntarasambhavAdaSTamakAdivyavasthA susthitaa| anenaiva cAbhiprAyeNa nyAyabalAdekakSaNAbhisamayo'pi darzanamArgaH ssoddshlkssnnaabhismytvenoktH| tatazca sarvAkArasvarUpagrAhitve'pi vijJAnasya yasminnaMze 'bhyAsapATavAdinA samAropitAkAranirAkaraNe sAmarthyam / tatraiva tasya tatpratibaddhAvaraNaprahANAt
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 153 prAmANyaM nAnyaca kSaNikatvAdivat / evamAryANAM pRthagjanebhyaH ko vizeSa ityapi na vaktavyam / yAvanmAtrAkAranirAkaraNe teSAM jJAnamapagatabhrAntinimittam / tAvamAtreNaiteSAM vizeSAdityalamatiprasaGgena / kuto gaveSitavyeti / kasya nirdezAt pratipattavyA bhAvayitavyetyarthaH / prasaGgAgatavacanAcca nirUpaNAdidvAreNa tathAgatAnubhAvAdevAnyaH kazcit kvacinnirdizati / mukhyataH punarbhagavatA prajJApAramitopadeze subhUtirevAdhiSThita ityabhiprAyavAnAha / prajJApAramitA kauziketyAdi (p. 44, 3) / parivartAditi nirdezAt / vismRtatathAgatAdhiSThAnatvenAha / kasyaiSa ityAdi / AryasubhUteranyathA pUrvavat sAmarthyamapazyannAha / tathAgatasyetyAdi / tathAgatagauraveNAtmano nirabhimAnatAM prakaTayannAha / yatkauziketyAdi (p. 44, 11 ) / idAnImAkArakathanena darzanamArga pratipAdayitumAha / yadapautyAdi / prajJApAramitA jJAnamaddayaM sA tathAgataH / iti vacanAt prajJApAramitAca tathAgataH / yaH pratItyasamutpAdaH zUnyatA saiva te matA / iti nyAyena rUpAditathatA rUpAdizabdenoktA / AdhArabhAvo'pi vivakSAparatantratayA 'vadhibhAvenetyato'yamartho bhavati / rUpAditathatAyAmAdhArabhUtAyAmAdheyabhAvAnna tathAgataH paryeSitavyo nApyanyatreti / asyopalakSaNArthatvAdidamapi jJeyam / na tathAgate rUpAditathatA nApyanyaceti / idaJca paJcaviMzatisAhastrikAyAM spaSTa 20
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 dvitIyaparivartaH / mevoktm| "na kauzika rUpatathatAyAM tathAgata uplbhyte| na tathAgate rUpatathatA / na cAnyatra rUpatathatAyAstathAgato vidyate / na tathAgatAdanyaca rUpatathate" tyAdi / tadubhayavyatiriktaparadharmAbhAvAt kathaM rUpAdAvanyaca ca prajJApAramitA na gaveSitavyeti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / tathAhItyAdi / zrayamaca vAkyArthaH / rUpAditAttvikamAdhArabhUtaM na prajJApAramitAvizuddhatA viparyastatvAt / ato rUpAdyavizuvamAdhArAtmakaM viziSTakAraNaM suvizuddhasya tathAgatasya na bhavatIti / na rUpAdau prajJApAramitA gave - SitavyA / tadyatiriktAnyadharmasya tAttvikatve tathaiva viparyAsa iti nApyanyaca / kintu rUpAdInAmayathArthatApratipattita eveti / tatazcedamuktambhavati / paramArthatayaikatvena rUpAditathatA buddhayorAdhArAdheyabhAvo na vidyata iti / atastayoH paryAyeNAvasthiterananujJAnamityevaM sarvadharmAlambane duHkhe dharmajJAnakSAntirutpadyata iti / ekAkArazravaNe satyudghaTitajJatayA duHkhadharmajJAnAdikSaNacatuSTayasyAkArAn kathayannAha / mahApAramiteyamityAdi (p. 45, 1 ) / samyaGgirdezenAnumatyarthamAha / evametat kauziketyAdi / tadatadrUpiNo bhAvAstadatadrUpahetujAH / iti nyAyAdrUpAdikAraNamahattvAdyanupapattau tadAlambananirmAtAyAH kathaM prajJApAramitAyA mahattvAdikamiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / rUpamahattayA hotyAdi (p. 45, 9) / utpAdasthitivinAzAnAM tattvenAsattvAdrUpAdaunAM mahattA | vikRtilakSaNarUpAdInAmavidyamAnatvena
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlakSArAlokaH / 155 pricchedkprmaannaanuplbhaadprmaanntaa| rUpiNAmAparamANugataM saMsthAnaM primaannm| arUpiNAM tallakSaNaM parimANam / tasyAkAzavadrapAdaunAM naiHsvaabhaavyenaanuplmbhaadprimaanntaa| mAyopamatvena rUpAdaunAM puurvaantaapraantaabhaavaadnnttaa| kAraNamahattvAdinA kAryamahasvAdikamAvedya tatrAbhinivezo bndhnmityaah| evaM mahe(p. 45, 19)tyAdinA'nabhinivizata iti sarvatra sambandhaH / tataH kiM bhvtiityaah| tsmaadityaadi| etadaktam / "rUpAdaunAM dharmadhAtusvabhAvatayA mahattA tathaiva tessaamprmaanntaa| pUrvavadAkAzAparimANatayA teSAmaparimANatA rUpAdeniHsvabhAvatvena zAzvatocchedAdyantAbhAvAdanantatetyevaM sarvadharmAlambane yathAkramaM duHkhe dharmajJAnam / duHkhe'nvyjnyaankssaantiH| daHkhe'nvayajJAnam / samudaye dharmajJAnakSAntirutpadyata" iti / anantatArthameva samudaye caturAkArapratiSedhamukhena nirdishnnaah| bArambaNAnantaye(p. 46, 1)tyaadi| etadgrahaNakavAkyaM vivnnvnaah| kathaM punrityaadi| antaH pUrvAnto hetuH / sattAkAlo mdhye| paryavasAnamaparAnto vinaashH| tata iti puurvaantaadybhaavaat| upsNhrbaah| anena kaushiketyaadi| pryaaynirdeshH| evaM prathamArambaNAnantatayA hetvAkAraM pratiSidhya samudayAkArapratiSedhArtha dvitIyArambaNAnantatAM kathayannAha / punaraparamityAha / puurvaantaapraantrhittvenaanntaaH| sattAkAlaH pari samantAdantahayabhAvena kssipttvaat| pryntstdbhaavaadpryntaaH|
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 dvitIyaparivartaH / tdevaah| na tessaamityaadinaa| nanu yadanvayavyatirekAnuvidhAyi yatkArya tattasya heturiti pUrvAnto dRzyate / antakSaNadarzinAM nishcyaadpraanto'pi| pratIyamAnasattAka tu madhyaM nitraameveti| tatkathamAdimadhyaparyavasAnAni nopalabhyanta iti| tatkasya hetorityaashngmyaah| nopalabhyate (p. 46, 12) / sAkAranirAkArajJAnAbhyAM nyAyata iti shessH| anenaapoti| na kevalaM pUrvoktaparyAyeNetyarthaH / ArambaNAntatAmevaM dvidhA nirdizya sattvAnantatAM vktumaah| sattvo'nanto'paryanta iti| tathaiva tatkasya hetorityaashngyaah| na hotyaadi| puurvvdcaapydhyaahaarH| prathama sattvAnantatayA prabhavAkArapratiSedhaH kRtH| anAdikAlAbhisaMvardhitabhAvAbhinivezena yathoktamattvAnantatAmanavagacchan dvitIyasattvAnantatAM pratipAdayitumAha / kthmityaadi| kathamiti kSepeNa / naiva pUrvAntAdyabhAvena / sttvaannttyaanntpaarmitaa| kintarhi saMkhyAdisambandhAditi mtiH| viditaabhipraaytvenaah| na kaushiketyaadi| gaNanA'yogena veti / ekatvAdisaMkhyA gaNanA tayAsahAyogo'sambandha ityAkAraprazleSo drssttvyH| saMkhyAtItatvenetyarthaH / gaNanAbahutvena veti / yathA SaSTisthAnagatA saMkhyA'saMkhyocyate tadanantasaMkhyAyogena gaNanAprAcuryeNeti yAvat / yadyacitarUpeNApi prakArahayena sattvAnantatA na bhavati kena punastarhi prkaarennetyaah| kthnthauNtyaadi| tabacanena prtipaadyitumaah| tat kiM manyasa (p. 47, 1) ityaadi| tathAgatAnubhAvena viditadharmatattvasvarUpa
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 157 tvAdAha / naitadityAdi / svarUpadhAraNAirmasya na sattva itydhivcnm| tattvato hetumaddharmasyAsattvAt / nirviSayasya pratiSedhAsambhavAnnAdharmasyApi / kathaM tarhi sattva iti vyava - hAro'tipratauta ityAha / AgantukametadityAdi / hetusamudayaprabhavapratyayAkAraniSedhAdAgantukamityAdi / padacatuSTayaM prakSiptamadhyAropitaM saMvRtimAtramiti yAvat / evaM hetvAdiniSedhe'hetukasattvAstitvaM kadAcit pratipadyata iti pRcchannAha / tat kiM manyasa ityAdi / nityaM sattvamasattvaM vA'hetoranyAnapekSaNAt / apekSAto hi bhAvAnAM kAdAcitkatvasambhavaH // iti nyAyenAnityavastusattvapratibhAsAdAha / no haudamAryasubhUta iti / tadvacanamidAnaumanantatArthe yojayannAha / yacetyAdi (p. 47, 10) yaca saMvRtimAceNa kAcittAtvikau sattvaparidaupanA kRtA tatra kA sattvAnantatA'gaNanAdisambandhAnnaiva kAcidgaNyamAnasyaiva sattvAditi matiH / tadevaM kathayannAha / sacet kauziketyAdi / anantavijJaptighoSe - Neti / anantasattvadhAtuvijJapanazabdena / gambhIranirghoSe - Neti daurghakAlAnubandhinA / etacca padaddayaM svareNetyasya vizeSaNam / svarazca tAtvAdivyApAro grAhyaH / kalpAnapauti / apizabdAnna kevalaM svalpakAlam / tatreti saMhati - mAtre'thavA vAci satyAmiti bhAvaH / vivakSAparatantratvAnna zabdAH santi kuca vA / tadbhAvAdarthasiddhau tu sarvaM sarvasya sidhyati //
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitiiyprivrtH| itybhipraayvaanaah| no haudamAryasubhUta iti| nanu yathAvastuzabdaprayogAdvivakSAparatantratvAsiddheH / kthnaivedmiti| tatkasya hetorityaashngyaah| aadishuddhtvaadityaadi| prathamata eva kAraNAnuvidhAnAdidoSairaduSTatvAdizuddhatvam / nirhetukasvarUpadhAraNadoSavaikalyAdAdiparizuddhatvam / etduktm| "sahetukanirhetukasattvasyAsattve kathaM yathAvastuzabdaprayogo yena vivkssaaprtntrtvaasiddhiri"ti| anye tvanyathA vyAcakSate / vyavahArArtha samayaH kriyate na vyasanitayA / vyavahArazca sAmAnyalakSaNasyAvastutvAt svlkssnnenaadhyvsaayaadbhvti| ato yatra svalakSaNe saGketaH kRto na tena vyavahArastatkAlAnanupAyitvAditi shbdvaacyklpnaaklngkaanngkitruuptvaadaadivishuddhtvm| yena ca vyavahAro na tatra saGketaH kRtastasya praagdsstttvaaditi| tathaiva doSAnAnuliptatvAdAdiparizuddhatvam / tasmAdyavahArArtha yathAvastuzabdaprayogAsambhavAnna vivkssaaprtntrtvaasiddhiriti| evaM hi tattvato vAcyatvaM nirAkRtaM na tu vasturUpam / tatazcodbhAvanAsaMstyA gaNanA'yogAdinA sattvAnantatA paridaupiteti zakrAbhiprAya eva vyAkhyAta ityapare nAnumanyanta / anenApIti / na kevalaM puurvoktmttvaannttaaprkaarennetyrthH| prakArAntarAsambhavenAvadhArayannupasaMhArArthamAha / evaJca punrityaadi| cshbdo'vdhaarnne| dvitIyasattvAnantatayA pratyayAkAraniSedhaH kRtH| na bhagavatAM dharmadezanA vikletyaah| atha khalla sendrakA ityaadi| brhmaashaalaakdhaatunaaykH| prajA
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaaldhaaraalokH| 156 patayo lokpaalaaH| RSayo vishvaamitrprbhRtyH| kiyamAtreNa yathoktadezanayA grAhyagrAhakanairAtmyaM pratividhyopetya dAnamudAnamadhigamaharSavacanamudAnayanti smodauritavantaH / tdevaah| aho dharma ityaadinaa| kalyANamitratayA'ryasubhUtiM zakrAdayaH stutavanta ityaah| yastathAgatasye(p. 48, 3) tyaadi| prAdurbhavatyanenAsmAditi vA prAdurbhAvo drshnmaargH| subhASiteneti nirdoSakathanapareNa sambandhataH sUcyate / svalakSaNato dezyate / sAmAnyalakSaNataH prkaashyte| tabhayataH prbhaavyte| tathAgatAnubhAvAdeva samudaye dvitIyakSaNAkAraJca bhAvitavanta ityaah| tathAgataM tmityaadi| niyamena tathAgatapadaprApteriti matiH / adyaagrenneti| adyaarbhyetyrthH| anayeti drshnmaargaatmikyaa| avirahitaH praaptaaprihaannitH| vihrissytyndhigtaarthaadhigmyogtH| etdktm| "prajJApAramitAyAM sthitasya vastuto dharmadhAtusvabhAvatayA rUpAdInAM tathAgatatvAvadhAraNamityevaM sarvadharmAlambane samudaye dharmajJAnamutpadyata" iti| bodhisattvAvasthAyAmasyArthasyAnubhUtapUrvatvena svahastayannAha / evmetdityaadi| tdevaanubhuutpuurvtvmaah| ydetyaadinaa| rAjJo nagarI rAjadhAnI / antraapnnmaapnnkvauthau| mANaveti kulaputravatsAmAnyAmantraNAbhidhAnam / tadAnImevaM bhagavataH sNjnyaa| anAgataH kAlo'nAgato'dhvA / asaMkhyeyaiH kalpairiti SaSTisthAnagatA sNkhyaa'sNkhyocyte| tatsaMkhyAvacchinnaiH kaalairityrthH| zAstatvasampadA vishessynnaah| shaakymunirityaadi| zAkyakule
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaparivartaH | janmagrahaNAt / sarvAkArakuzalebhyaH saMyamitAtmabhAvatvena kAyavAGmano mauneyayogAcca zAkyamuniH / mauneyayogena zAstRtvasampado vibandhakadevaputramArabhaGgaM darzayati / tadbhaGgena prathamataH zAstRtvasampado lAbhAt / tathAgato'rhan samyasambuddha ityebhistribhiH padaiH zAstRtvasampadaM darzayati / sA ca zAstRtvasampaddddidhA / vaktRtvalakSaNA pratipattRtvalakSaNA ca / tatra yathaiva te dharmA vyavasthitAstathaiva gadanAttathA dharmadaizikatvAddaktRtvasampaduktA / pratipattRtvalakSaNA ca jJAnaprahANasampadbhedena dvividhA / tacArIn hatavAnarhannityanena prahANasampaduktA / arayazca rAgAdayaH klezAH sarvakuzaladharmopaghAtArthena / iyaJca prahANasampat pUrvamuktA / tatpUrvakatvAjjJAnasampadaH / samyagaviparItaM samantAddharmAvabodhAt samyaksambuddha ityanena jJAnasampaduktA / aviprautsrvjnyjnyaanaadhigmyogaat| tadevamaviparItadharmadaizikatvena sarvaklezaprahANena sarvAkAradharmAvabodhena ca zAstRtvasampadasAdhAraNA paripUrNA ca bhagavataH kathitA / tathAhi na bAhyAnAmaviparItadharmadaizikatvaprAptiH / srvkleshaaprhaannaat| tasmAdete na bhUtazAstAraH / zrAvakapratyekabuddhAstu yadyapi bhUtazAstAraH sarvaklezaprahANAnna tu sarvAkArazAstAraH sarvAkAra sarvadharmAnavabodhAt / bhagavAn punayathoktanyAyena bhUtazAstA sarvAkArazAstA ceti prtipaaditm| yena sA zAstRtvasampallabhyate taddarzayati / vidyAcaraNasampanna iti / anena zAstRtvasampadaH prAptihetuM darzayati / taca vidyA samyagdRSTiH / samyaksaGkalpAdauni zeSANyaGgAni caraNam / yataH samyagdRSTyA tattvaM dRSTvA 160
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaandvaaraalokH| samyaksaGkalyAdibhizcaraNabhUtairgacchatyanyathA'pazyannacaraNo gantumasamartha iti bhaavH| tAbhyAM sampanno yuktaH / adhiprajJaM vA zikSA vidyaa| adhicittamadhizaulaM shikssaacrnnm| prajJAyAH pUrvaparikarmabhUtatvena purazcaraNaM caraNamiti kRtvA vidyAyAstu pUrvagrahaNaM tatparizuddhyA zaulasamAdhyoH prishuddhitH| tathA hi prajJayA cakSuSeva pazyaMstAbhyAca zaulasamAdhibhyAM caraNAbhyAmiva gacchan gantavyamanuprApnotauti vidyAcaraNazabdena tisaH zikSA nirdizyante / sA ca tAdRzau dvividhApi zAstRtvasampat / tAM sugataH itynenaacsstte| tathA hi lokottareNa mArgeNa zobhanaM jJAnaprahANasampadaM gataH / sugataH surUpavat / apunarAvRttyA vA suSTugataH sugataH sunssttjvrvt| niHzeSa vA gataH sugataH suparipUrNaghaTavat / arthacayaJcaitahAzavItarAgazaikSAzaikSebhyo vishessnnaarthm| tathA hyAtmaviparyAsena bAhyavItarAgA na zobhanaM gtaaH| zaikSAstu saMsAre punarjanmagrahaNAnna sussttugtaaH| azaikSAH punaH sarvajJeyeSu jJAnavibandhAnna niHzeSaM gtaaH| asyAzca zAstRtvasampado vividhaM karmeti / prathamaM bhavyAbhavyalokAvalokanaM karma darzayati / lokaviditi bhavyAbhavyalokaparijJAnAdasau lokvidityucyte| tathA hi bhagavAMstriHkRtvo rAstriHkRtvo divasasya buDvacakSuSA lokaM vyavalokayati ko hoyate ko vardhata ityAdibhirAkAraitiauyaM bhavyavinayanaM karma darzayati / anuttaraH purussdmysaarthiriti| bhavyAbhavyAllokAn vyavalokya bhagavAn ye puruSA eva damyA damanArhA damayituM vA zakyA bhavyAstAn vinayati / teSAM sArathibhAvagamanAt / 21
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 hitIyaparivartaH / vinayanaM hi saarthibhaavH| asanmArgAdapanIya sanmArge pratiSThApakatvAkuNavizeSAdhAyakatvAcAzvAdisArathivat / anuttaragrahaNaM sArathibhAvavizeSaNArtham / durdamAnAmapi keSAJcit puruSadamyAnAM taubarAgaddeSamohamAnAnAmAryasundarAnandAGgalaumAlAruvilvAkAzyapamahArAjakaphiNaprabhRtaunAM vinAyaka iti pradarzanArtham / tacca bhavyavinayanaM karma yatra sthitaM taddarzayati / zAstA devAnAJca mnussyaannaanyceti| yadyapi bhagavAnavizeSeNa sarvasattvAnAM svargApavargamArgopadezena shaastaa| tathApi yatra tvAryasatyadarzanaM zrAmaNyaphalaprAptizca prajJAyate tatra mukhyato yathArthAnuzAsanaM bhagavataH shaastRkrmsthitiH| tasya ca devamanuSyA bhAjanam / ataH zAstA devAnAJca manuSyANAJcetyucyate / yacaitaguNamAhAtmyaM sa buddho bhagavAniti svruupkthnm| tatra sakalapadArthAvabodhena prakRSTA buddhirasyeti buddhH| akArapratyayo'cArza AderAkRtigaNatvena kaaryH| prakRSTA ca buddhinavanirAkAraiH srvjnyjnyaanen| aytnjnyaanen| anupdissttjnyaanen| svaasnkleshaavrnnprhaannjnyaanen| nikhiljeyaavrnnprhaannjnyaanen| sarvAkArasarvasattvArthakaraNazaktyA / krunnaasmpttyaa| akssytaasmpttyaa| atulyasampattyA ca / samagraizcaryAdiyogena bhagavAn / punarapi te devaputrAstathAgatAnubhAvena samudaye tRtIyakSaNAkAraM pratipAditavanta ityaah| aashcrymityaadi| tattvenAnutpAdarUpApi saMvRtyA prajJApAramitA sarvajJatAyAH samutyAdiketi sarvabAlajanAtikAntatvAdAzcaryam / zrAvakAdibhyo vizeSataH para
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAnAgalokaH / 165 mAzcaryam / yAvadacanena duHkhe dharmajJAnakSAntyAderupAdAnaM sarvajJatAyeti samudaye 'nvayajJAnakSAnteH / zrAhAriketi / anugrhaanutsrgyogenotpaadikaa| anuparigrAhiketi / srvaantraaykrdhrmaanvkaashyogenopstmbhkaarikaa| tathA ca madhyamAyAM jinajananyAmuktam / "Azcarya bhagavana yAvat prajJApAramitA sarvAkArajJatAyA AhArikA 'nuprigraahikaa| anuvhaanutsrgyogene"tyaadi| etdktm| "dharmadhAtusvabhAvatayA prajJApAramitAyAM sthitasya bodhisattvasya sarvadharmANAM novhtyaagbhaavnaadikmiti| sarvadharmAlambane samudaye'nvayajJAnakSAntirutpadyata" iti // abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM zakraparivartI nAma ditIyaH //
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 TatIyaparivartaH / samudaye caturthakSaNAkAraM pratipAdayituM pratyAtmavedyatvena kAMzcitkAmAvacarAdIn devaputrAn sAkSiNaH kRtvA kaaNshcidaamntritvaanityaah| yo hotyAdi (p. 49, 10) / kulaputraH kuladahiteti zabdaH puujaavcnH| strIpuruSayorupAdAnaM zaNDotamuSkAdInAmadhigamanirAsajJApanArtham / varNavizeSAnaGgIkaraNaM cAturvaNyavizuvijJApanArtham / putradahitrabhidhAnaM prvrjitjnprtiruupaalaapjnyaapnaarthm| kulagrahaNamanvayasampannasya saddharme'dhikArajJApanArtham / punarvA grahaNamupapadyAparaparyAyavedanIyabhAgadheyAparAdhAdakulInasyApi bhavyasyAtrAdhikArajJApanArthamityAryavimuktisenaH / imAmiti samudaye'nvayajJAnAtmikAm / tatra mAro devaputramAraH kAmadevaH / tatyAkSikA devaputrA mArakAyikA devtaaH| smutpnnaavtaardrshnaadvtaarprekssinnyH| anAgatAvatAraparyeSaNAdavatAragaveSiNyaH / avatAro doSaH / chidramiti yaavt| naapauti| apizabdaH pUrvApekSayA smuccye| manuSyagatisaGgahautAH sattvA mnussyaaH| ykssaadyo'mnussyaaH| vidyamAne'pyAyuSi kaJcitpratyayasAnnidhyAnmaraNaM viSamAparihAreNa kaalkriyaa| sarvaM caitanna bhavati / maiyAdibhiH suparibhAvitacittasantatitvAditi matiH / tathAhi madhyamAyAM jinajananyAmuktam / "maicIkaruNAmuditopekSANAmanupalambhayogena bhaavitvaanmnussyaamnussyaadynvtaarlaabhene"tyaadi| etadaktam / "niHsvabhAvAdhimokSapUrvakaM caturapramANaM vibhAvanauyamityevaM sarvadharmAlambane samudaye'nvayajJAnamutpadyata" iti| ata evoktamAryavimukti
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 165 senena / "aSTame hi darzanamArgakSaNe prayojanaM bodhisattvasya pramANairitarathA hi navame kSaNe sattvadhAtunirapekSo nirodhe yatediti / nirodhe prathamakSaNAkArArthamAha / punaraparamityAdi (p. 49, 17 ) / samprasthitAH praNidhAnAdyAzayena pravRttAH / iyamiti darzanamArgapratipAdikA / taM kulaputramiti adhigatanavamakSaNa darzanamArgazravaNAdyartham / samaupaubhavanamupasaGkramitavyam / maMsyante (p. 50, 1 ) jJAsyanti / sa eva suparibhAvitatvAt sarvazUnyatAnAmadhigatArthatvena parautopadezena zakta iti matiH / udgRhNata ityAdi / uttarottaravizeSAdhigamahetubhUtaM viziSTamugrahaNAdi kurvata ityarthaH / zroSyantaumAM prajJApAramitAmiti pUrveNa sambandhaH / zravaNaJca nirodhasatyAbhisamaya saMvRtyAdhipatyAddezanAzravaNAkArapratibhAsanam / ato'bhisamayAhitazaktikasya vAcyutthitasyAntikAditi veditavyam / ekAnuzaMsAkathanena nirodhAkAraM nirdizyAparAnuzaMsAkathanena tamevAkAraM draDhayannAha / na ca khalvityAdi / cazabdaH samuccaye na kevalaM pUrvoktAnuzaMso'yamapara ityarthaH / grAmAnuH paJcazatAtikrAntaM sthAnamaraNyaM gataH saMprAptaH / ekadRkSa eva yakSAdyadhiSThitatvena bhyhetuH| atastanmUlaM vRkSamUlam / manuSyAdirahitaM gRhaM zUnyAgAram / zracchannamabhyavakAzam / mahAjano yena gataH sa panthAH / utpatho yathoktaviparIto mArgaH / araNyAdUrdhvamaTavau / taca tacAraNyAdAvupasaMkrAmato gacchataH tadeva caturbhirauryApathaiH kathayannAha / caGkramyamANasyetyAdi / nipannaH zayitaH / aniSTopanipAtAzaGkA bhayam / tatpratIkArA
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 tttiiyprivrtH| pratipattiH stambhitatvam / abhUtvA bhAvAd bhaviSyati / prabandhapraratyA utpatsyate / netipUrveNa smbndhH| sarvazUnyatAnAM suparibhAvitatvAditi mtiH| anyatrApyuktam / "zUnyatAparigato bodhisattvaH sarvabhayavigato bhvtii"tyaadi| etadaktaM "rUpAdernijarUpA prakRtyeva zUnyatetyevaM sarvadharmAlambane nirodhe dharmajJAnakSAntirutpadyata" iti / nirodhe dvitiiykssnnaarthmaah| atha khaslu catvAra (p. 50, 11) ityaadi| mahArAjAno viruuddhkaadyaaH| tAttvikayAnatrayasattvopalambhamantareNApi saMstyA zrAvakAdiyAnatraye sattvAn vinayatItyAzcaryam / anena ca satyaddayasamAzrayeNa sarvAkArasattvArthapratipAdanena samarthakAraNanirdezena prajJApAramitodrahaNAdaunAM buddhatvameva phalamAveditamiti grAhyam / tatazcaitaduktam / "dharmadhAtupariNAmitakuzalamUlAnAM phalaM tathAgatatvasya prApaNamityevaM sarvadharmAlambe nirodhe dharmajJAnamutpadyata" iti / vymityaadi| etacca prajJApAramitAyA maahaatyjnyaapnaay| AtmanaH zAsanopakArakatvajJApanAya bhagavati kRtajJatvajJApanAya coktam / "dRSTadharmavedanIyamupapadyavedanIyamaparaparyAyavedanIyaJca trividhamazubhaM krm"ti| tatkRtopadravapratIkAreNa rakSAvaraNaguptayo ythaakrmmuktaaH| athavA daivI vipadyacAzubhasyaiva vyApAro'vagamyate nAparasya / yathA mrkdurbhikssvjaashnyaadipaatH| mAnuSau vipadyaca prANinAM vyApAraH pratIyate vidyamAno'pi daivasya nAvagamyate / yato na karmaNA vinA kiJcidapyasti phalaM
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / yathA niSyanne'pi zasyAdau paracakropadravakRto durbhikSAdiH / daivamAnuSI vipadyacobhayasya vyApAraH pratIyate / etAvaJca karma daivaM mAnuSazca / yathoktam / " daivamAnuSaM hi karma lokaM yApayatau" ti tatpratIkAreNa rakSAvaraNaguptayo yathAkramamuktAH / saMvidhAsyAma iti kariSyAmaH / nirodhe tRtIyakSaNArthaM sambandhamAracayannAha / AzcaryaM bhagavannityAdi (p. 51, 5) / imAnanantaroktAniyato rakSAvaraNaguptisaMkhyAvacchinnAn dRSTadhArmikAn pratyutpannajanmasaGgRhItAn guNAnanuzaMsAn pratilabhate prayogAvasthAyAm / parigRhNAti pRsstthaavsthaayaam| evaM sambandhamA vedyAkArArthaM prasnayannAha / kiM punarityAdinA / kiM punaH prajJApAramitAyAmugRhItAyAM dAnAdyAH paJcapAramitAH saMgRhItA bhavantIti vaktavye SaTpAramitAvacanam / mukhyayA prajJApAramitayA gauNasvabhAvayA api prajJApAramitAyAH saMgrahAdityabhiprAyeNoktam / sarvadharmAviparItAvabodhe hi mukhyA prajJApAramitA jAyate / atastayaiva sarvavyavadAnadharmANAM saMgrahAdityabhiprAyavAn bhagavAnAha / evametadityAdi / etaduktam / " prajJApAramitayA sarvAkArapratipakSANAM saGgraha ityevaM sarvadharmAlambane nirodhe 'nvayajJAnakSAntirutpadyata" iti nirodhe caturthakSaNAkAraM nirdizannAha / punara paramityAdi / zRkhityAdi vyAkhyAtam / athavA yasmAdAdita eva bhaktihetutayA tAvatkalyANaM tasmAt sAdhu zRNu / yatazca madhye puSTihetutvAt kalyANaM tata suSThu zRNu / yena ca paryavasAne muktihetutayA kalyANaM tena yonizo manasikuru / athavA 1 167
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ reateparivartaH / mRdumadhyAdimAcANAM doSANAM pratipakSatvAdyathAkramaM sAdhvAdivacanam / yadi vA vyaJjanArthobhayAvadhAraNAdyathAsaMkhyaM sAdhvAdivacanam / dharmamityAdi / svacAdidharmaM viruddhaM grahItavyaM vigrahItavyaM manasA tato vacasA viruddhaM vaditavyaM vivaditavyam / evaMprakAraddayena virodhayitavyaM vighATayitavyam / yadi vA vyaJjanArthobhayavighATaghaTanAddigrahItavyamityAdipadatrayaM maMsyanta ityasyAnantaraM jinajananobhAvanAbhirataM bodhisattvamArabhyetyadhyAhAryam / yatastasyaivAnuzaMsAkathanamadhikRtamanantarazca vakSyati / tasya tAnyutpannotpannA - nyadhikaraNAnyantardhAsyantItyAdi / antardhAsyantyadRzyA bhavi - Syanti yato na sthAsyanti / yuktyA sthitiM na pratilabhyante / ata eva teSAmabhiprAyA manorathA na paripUriM niSpattiM gamiSyanti / nanUtpanno vitarkaH pratisamAdhAnamantareNa kathamantardhAsyatauti / tatkasya hetorityAzaGkayAha (p. 52, 2 ) / evaM hyetadityAdi / anenaitaduktam / dharmataiSA yaduta prajJApAramitAbhAvakapudgalAdhiSThAnAt / svata eva teSAM pratisamAdhAnamutpadyata iti / ugrahISyatItyAdi / vyAkhyAtam / athavA saMgrahazravaNAgrahISyati / manasikAraNAddhArayiSyati / pustakapaThanAddAcayiSyati / granthArthagrahaNAtparya 168 vAyati / pratyakSAnumAnAgamAviruddhArthakathanAdyathAkramaM pravartayiSyati dezayiSyatyupadekSyati / kalpitAditrividhapadArthAnutpAdadezakatvena vA / pAThamAtropadezAduddezyati / pUrvarAcAdikaraNAt svAdhyAsyati / bodhipariNAmanAdyAzayabhedAdetAnyugrahaNAdauni samyagvidheyAni / adhikaraNA
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlapArAlokaH / / 169 nauti vivaadsthaanaani| upasaMharannAha / immpiityaadi| na kevalaM vakSyamANaM gunnmitypishbdH| evaM prajJApAramitAyAH sarvopadravaprazamanatejobalatvaM pratipAdya dRSTAntenApi samarthayannAha / tadyathApi nAmetyAdi (p. 52, 11) / kacitpAThaH parikalpamupAdAyeti sambhavatkAraNavizeSAt kAryavizeSamadhikRtya / anena darlabhatvamAkhyAtam / sthaavraadivissaapnynaat| sarvaviSaprazamanauti svarUpaM kthitm| AzIviSeNa jntuneti| daMSTrAviSeNa prANakeNa / bubhukSitenetyAdi / bubhukSitaH kSudhA paripauDito'pi kazciddevatArAdhanapravRttavannAhAraprayojanamiti tadyavacchedArthamAha / AhArAhA'ti vacanam / tathAvidho'pi dhairyamAlakhyAhAraM paryeSata iti tadyudAsenoktamAhAragaveSauti / prANakajAto janturiti sattvasaMkhyAto maNDakAdirityarthaH / gandheneti tgtaamissaadigndhen| anubanIyAditi / buDyA bhakSyatvena svIkuryAt / anugacchediti / pazcAtpRSThato yAyAt / pratyudAvarteteti nivRttiM kuryAt / nanu yatra prANakagandhena na nivartet tatra kathamoSadhyA gandhena pratyudAvarte teti / tat kasya hetorityaashngyaah| tthaahiityaadi| ayaM vAkyArthaH / sAMbate'pi kAryakAraNabhAve tasyA evauSadhyAH sa tAdRzo bhaiSajyaguNo yastasyAzauviSasya tadviSamabhibhavati nAnyasyetyevaM balavatI hi mA aussdhau| bhedepi niyatAH kecit svbhaavenendriyaadivditi| etadaktam / "prajJApAramitayaiva bAhyAbhyantaropadravaprazamanamityevaM sarvadharmAlambane nirodhe 'nvayajJAnamutpadyata" iti| mArge prathamakSaNAkAraM vktmaah| 22
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ tauyaparivartaH / evamevamityAdi / yAni tAnauti nipAtasamudAyo yAni kAnicidityarthe vartate / tejasetyAdi (p. 53, 1 ) / prajJApAramitAyAH sAmarthyameva tejo balasthAmabalAdhAnAni yathAkramaM prayogadarzanabhAvanAvizeSamArganirdiSTAni / tata veti / yacaivotpatsyante tacaivetyarthaH / uparaMsyanti / upazamiSyanti / na vivardhiSyanta iti yathAkramaM zrutacintAbhAvanAkAle veditavyam / prayogAdyavasthAsu vA grAhyam / tadeva kathayannAha / yata ityAdi / yato yata iti / yatra yacaivAdhikaraNasthAna ityarthaH / nirotsyante 'ntardhAsyanti na sthAsyantauti padatrayamuparasyantautyAdipadacayArtham / nanUpano vitarkaH parapratisamAdhAnamantareNa kathanna bhavatauti / tatkasya hetorityAzaGkya pUrvavatparihArArthamAha / prajJApAramitA hautyAdi / rAgAdInAmityAdizabdAhoSAdaunAM yAvadityanena smRtyupasthAnAbhinivezAdeH parinirvANagrAhasyeti / sopadhinirupadhinirvANAbhinivezasya / samudAcarannirvANAbhinivezAderunmUlanAdupazamayicI / athavA rAgAdivAsanAsamudvAtAnna vivardhikA / etaduktam / " prajJApAramitAbhAvanaiva rAgAdinirvANAbhinivezasya zAntirityevaM sarvadharmAlambane mArge dharmajJAnakSAntirutpadyata" iti / mArge dvitIyakSaNArthamAha / catvArazcetyAdi / rakSAvaraNaguptayo vyAkhyAtAH / yadi vAdhidaivikamAdhibhautikamAdhyAtmikazcAntarAyamadhikRtya grahaH / 66 yathAkramaM rakSAvaraNaguptayo jJeyAH / ApadA tridhA svapratyayajAparA sattvasaMkhyAtapratyayajA parasattvasaMkhyAtapratyayajA ca / 17.
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAnadhArAlokaH / 11 tasyAH pratIkAreNa rakSAvaraNaguptayo ythaakrmmvseyaaH| etadaktam / "prajJApAramitohaNAdiprattasya tathAgatAdibhyaH sarvathA sarvarakSAvaraNaguptayo bhavantItyevaM prajJApAramitayA sarvadharmAlambane mArge dharmajJAnamutpadyata" iti / mArge tRtiiykssnnaarthmaah| punaraparaM kauziketyAdi / Adeyavacazceti kRpayA svayaM prANAtipAtAdiviratipUrvakaM sarvAkArajJatAyAM sthitvA'nyeSAM tatra pratiSThApanAt / svayaMprasthitAnAJca varNavAdatatsamanujJatvAdAdeyavAkya ityayamartho 'vaseyo'nyathopAdeyavacanatvAsambhavAt / paJcaviMzatisAhasikAyAmapyuktam / "AtmanA ca prANAtipAtAtpativirato bhaviSyatItyArabhya yAvat-pareSAM varNavAdI tatsamanujJo bhaviSyati" ityevaM sa AdeyavAkyo bhaviSyatItyAdi shrotrsukhkaaritvaanmRdvcnH| yAvataivArtho bhavati taavnmaatraabhidhaanaanmitvcH| saMkSepoktikuzalatvAdaprakIrNavacanaH / na ca krodhAbhibhUto na ca mAnAbhibhUta iti / pratyupasthite'pakAranimitte pratighAMzikazcetasa AghAtaH krodhH| satkAyadRSTisannizrayeNa cittasyonnatirmAnaH / nanu pratipakSaM vinA doSApagamAbhAve kathaM tasyaivaM guNodaya iti| tatkasya hetorityaashyaah| tathA hotyAdi (p. 53, 16) / prajJApAramitaiva sarvadoSANAM pratipakSaH / sa ca tena bhAvita iti mtiH| prANAtipAtaviratyAdau prtisthaapnaatpridmyti| mitavacanAdinA sarvasattvaviSaye prbaukrnnaatprinnmyti| upnaahmiti| vairaanushysyaanutsrgH| pratighAMzika evopnaahH| vyaapaadmiti| satveSu duHkheSu duHkhasthAnIyeSu ca dharmedhAghAto vyApAdaH /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 tttiiyprivrtH| anuzayamiti (p. 54, 1) / deSAGgiko vairaprabandho'nuzayaH / etadaktam / " prajJApAramitAparigrahabalAdeva buddhatvAbhilASiNA svayaM prANAtipAtaviratyAdipUrvakaM sarvAkArajatAyAM sthitvA tacaiva pareSAM sthApana kAryamityevaM sarvadharmAlambane mArge 'nvayajJAnakSAntirutpadyata" iti| mArge caturthakSaNAkAraM vktumaah| evaM carata ityaadi| evaM carato mArge'jvayajJAnakSAntyA vihrtH| saMstute vastuni cetaso'sampramoSaH smRtiH| addeSaH sarvasattveSvekaputrapremAkArato maitrii| AbhyAM dAnAdisarvakuzalasyAnupalambhayogena sarvasattvAsAdhAraNatayA'nuttarAyAM samyaksambodhau prinnaamnaahymuktm| maiyA vyaapaarmevaah| tsyaivmbhvtiityaadinaa| paribhetsyanta iti vyApAdasamudAcAreNa cakSurAdaunAM vikriyaapaadnaat| dhakSyata iti svarUpapracyutyA dagdho bhvissyti| vazamiti tdaaytttaam| etaduktam / "dAnAdaunAmakSayaM kartumicchatA samyaksambAdhau pariNAmanaM smRtyAdibalena kAryamityevaM sarvadharmAlambane mArge'nvayajJAnamutpadyata" iti| yathoktairevAkArairanyApadezanirdiSTaiH SoDazakSaNA samutpadyanta iti nAtra vipratipattiH / tathAcoktam / AdhArAdheyatA'bhAvAttathatAbuddhayormithaH / paryAyeNAnanujJAnaM mahattA sA 'pramANatA // 12 // parimANAntatA'bhAvo rUpAderavadhAraNam / tasyAM sthitasya buddhatve'nugrahAtyAgatAdayaH // 13 // maiyAdi zUnyatA prAptirbuddhatvasya parigrahaH / sarvasya vyavadAnasya sarvAdhivyAdhizAtanam // 14 //
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalbaaraalokH| 173 nirvANagrAhazAntatvaM buddhebhyo rakSaNAdikam / aprANivadhamArabhya sarvAkArajJatAnaye // 15 // svayaM sthitasya sattvAnAM sthApanaM pariNAmanam / dAnAdaunAJca sambodhAviti maargjnytaakssnnaaH||16|| iti asyApi darzanamArgasya sarvAkArajJatAyAmuktaM nirvedhabhAgauyaM grAhyam / yadyevaM tatrApi pramuditAdibhUmyabhidhAne bodhisattvAnA darzanAdimArgasya pratipAdanAkimarthaM punarupAdAnamiti cet / ucyte| niHzeSahetuphalAdhigamApekSayA tathAgatAnAM sarvAkArajJatetyabhidhAnAjjinaputrANAM tadukto mArgoM na bhavatItyAzaGkAvAraNArtham / tata eva hetumAtramapakRSya pRthagjinAtmajAnAM darzanAdimArgAtmikA mArgajJatA vyavasthApyate / evantu vidbhiniruupyitvym| kiGkArikAnusAreNAkArA granthArthAnugamena yojitA na veti| tatra AryavimuktisenAdivyAkhyAmAlokya svazaktyA pratipAditA eva / kecidarthAntarAbhisandhinA yathoktana granthaprabandhenAkArArthamanuvA darzanamArgaSoDazakSaNopalakSaNameva kevalamanukRtamiti varNayantyevamuktAnuktanirvedhabhAgIyAdyarthapratipAdanapareSu grantheSu drssttvymiti| tairbhAvanAnukramAdyanirdezAtkAcidabhisamayAnupUrvI na prtipaaditaa| abhisamayAlaGkArakArikArthazca kathaM vyAkhyeya itypre| bhAvAbhinivezamUlA hi rAgAdiklezagaNastavirudhazca nairAtyAbhyAsa ityatastaM vinA kathaM daHkhadharmajJAnakSAntyAdiriti cet| naivaM, yasmAdyathoditavidhinA nairAzyasaMsUcanaparAH sarva evAmI SoDazAkArAH sannihitavineyajanahitAdhAracikaurSayA tvevaM yathAbhihitanAnAprakAra
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 tttiiyprivrtH| rUpeNa nirdiSTAH santo'pi evamabhyasyamAnAH pratItyasamutpAdadharmatayA darzanamArgotpAdakA bhavantItyavaseyamevamanyatrApauti / darzanamArgAnantaraM bhAvanAmArgAbhidhAne sati svalpavaktavyatvena phalanimnatvena ca vineyapratarbhAvanAmArgasya kArivaM taavtkthynnaah| Azcarya bhgvnnityaadi| prajJApAramiteti vakSyamANo bhAvanAmArgaH / paridamanAya prtyupsthiteti| sarvaprakAraklezasvavidheyaukaraNAtsarvato damanArthena paridamananimittamabhimukhIbhUteti prathamaM dmnkaaritrm| anunaamaayeti| damanAnantaraviziSTa kiyanmAtreNAdhigame'haMmAnapratiSedhenAtmotkarSaniSedhAtsarvato namanArthena pariNamanAyeti dvitIyaM namanakAritram / tato'nantaraM sarvaprakAraklezAbhibhava iti tRtiiykteshnirjykaaricaarthmaah| punaraparaM kaushiketyaadi| evmugRhnnnniti| vkssymaannbhaavnaamaargkrmenn| saMgrAma ityaadi| bhAvanAprahAtavyaiH klezaiH saha vigrahe vrtmaanairiti| adhimAtrAdhimAtrAdiprathamatrikavipakSasya mRdamRdAdiprathamaprakArapratipakSAdhigamena saMgrAmazirasyutkalitaH samArUDho bhavati / avatarata ityAdi padavayaM yathAsaGgyaM madhyAdhimAtrAdihitIyatrikavipakSasya madhyamadAdiprakArapratipakSAdhigamayogato vaacym| saGgrAmamadhyagatasyeti mRdddhimaatrvipksssyaadhimaatrmprtipksslaabhen| tiSThata iti mudamadhyavipakSasyAdhimAtramadhyapratipakSAbhisamayAtmakAme sthitsy| niSamasyeti mRdumRduvipakSasvAdhimAcapratipakSasamatvAgamAtsaGkAme samupaviSTasya / sarveNaivaitena nava
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ amimaalaalaa| 175 prakAravipakSapratipakSahAnopAdAnena bhaavnaamaargsyaapunHkrtvytaamaah| asthaanmitysmbhvH| tadeva kathayatyanavakAza iti / paryAyavacanaM kimarthamiti ceducyte| tadA cAyatyAcca kasyacitkathaJcidarthAvabodhArtham / tenaiva cArthAbhidhAne pUrvazrutAnAmevAvagItatA syAditi tadoSaparihAreNa pUrvakAlaM vikSiptAnAM pazcAdAgatAnAca tadarthazravaNArtham / durmedhasAM punaHpunastadarthalakSaNArtham / ekazabdAnekArthatayA'rthAntarakalpanAvyudAsArtham / anyatra nirghaNTavattAbhiH saMjJAbhistadarthasampratipattyartham / dhArmakathikAnAmarthopanibandhanaprAyaNayoH kauzalopasaMhArArtham / Atmano dharmapratisaMvidudbhAvanArtham / pareSAJca tahaujAdhAnArthamiti paryAyadezanAnAmaSTau prayojanAnyevaM sarvatra vaacym| yttsyeti| yaditi nipAto ya ityarthe vrtte| yo jIvitAntarAyaH so 'navakAza iti vAkyArthaH / jIvitAntarAya iti vijnyaanprbndhocchittiH| AdhyAtmikopadravavigamAnantaraM bAhyopadravopazama iti / paropakramAviSayatvam / caturthaM kaaricmaah| paropakrameNetyAdinA (p. 55, 3) / paro manuSyAdistasyopakramaH khaDgAdiprahAradAnam / etaduddezapadaM nirdezana vibhjnnaah| scetpunrityaadi| uddezavacanAnAM nirdezAtpRthagabhidheyArtho nAstauti kimarthamuddezavacanamiti ceducyate / samAsena vistarAvadhAraNArthaM sUtreNa vRttyarthAvadhAraNavat / uhaTitajJAnAnAM vineyAnAmanugrahArtham / anyeSAmAyatyAmuddaTitajJatAhetUpacayArtham / AtmanaH samAsavyAsanirdezavazitAsandarzanArtham / anyeSAM
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ eatyaparivartaH / tathAbhyAsena taddaujAvaropaNArthazcetyAcArya vasubandhuH / saMkSiptamAtre samAhitaM cittaM yoginAM tadvistarArthe sarvaca kathaM samAhitaM syAdityetadarthaM nirdezadezanA / tathA vistaramAtre samAhitaM cittaM yoginAM tatsaMkSiptArthe sarvaca kathaM samAhitaM syAdityetadarthamuddezadezanetyAgamaH / evaM sarvaca pratipattavyam / zastraM cakrAdikam / pASANAdikamanyat / nanu taddezakSepaNasAmarthyavatA puruSeNa kSiptaM zastrAdikamantarA virodhopanipAtAbhAve kathaM na zarIre nipatediti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / mahAvidyeyamityAdi / ayamabhiprAyaH / mAturabhyAsamAnAyA evaM mahAvidyAdisvabhAvAyAH sAmarthyenAnantarA gurutvadharmavirodhopanipAtAnna taddehamanuprApnoti zarAdikamiti / mahattvAdiguNayogAmahAvidyetyAdipadatrayaM prayogAdyavasthAsu / adhimuktyAdimanaskArairadhikAbhAvAdanuttarA nirdhAratayA samAbhAvAdasamA / atyantavizuddhyA santAnAntareNA samena samatvAdasamasamA / mahAvidyAditvamevAsyAH kathamiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / atra hi kauziketyAdi (p. 55, 10 ) / etaduktam / "yasmAtprajJApAramitAyAM maitryAdipUrvakaM zikSamANo na kasyacidyApAdAdyarthaM zikSate / ato hiMsAdikasyAlpAyuSkatvAdihe torapanayanAnmahAvidyAdisvabhAve"ti / nAtmavyAbAdhAya cetayata iti / mAraNAdinimittamAtmano na yatate / sarvopadravavigamAnantaraM samyasambodhikAricaM pazcamamAha / atra hautyAdinA / samyasambodhimabhisambhotsyata iti tattvAdhigamaM sAkSAtkariSyati / sarvajJajJAnazca pratilakSyata iti tattvAdhigamAduttarakAlaM 176
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 177 srvdhrmvissyjnyaanmdhigmissyti| tadeva kthynnaah| tena so'nuttraamityaadi| cittAnautyupalakSaNAtsarvadharmaparigrahaH / vyavalokayiSyatIti jnyaasyti| nanu sarvameva yogijnyaanmnaalmbnmissyte| tatkathaM sarvadharmAna vijnyaasytiiti| tatkasya hetorityAzaGkayAha / atra kaushiketyaadi| prAptamAnantaryamArgeNa sa vaasnaavrnndyprhaannaat| jJAtaM vimuktimArgeNa srvaakaarjnytaadhigmyogaat| sAkSAtkRtaM zuddhalaukikajJAnena nishcyaat| etduktm| "yathAhi satyasvapnadarzino jJAnaM paramArthato'viSayamapi pratiniyataviSayAkAraM liGgAgamAnapekSaJcAzrayavizeSavazAdatpadyamAnamupadarzitArthaprApakatvenAvisaMvAdi bhvti| tathA yogijJAnaM prajJApAramitAyogAbhyAsabalena yathaiva tadabhUdbhavati bhaviSyati cAtItaM vartamAnamanAgataM vastupareNa parikalpitaM, tathaivopadarzitavividhAkAraprakAraprabhedaprapaJcaM bahiriva parisphuradrpaM sphuTapratibhAsaM liGgAgamAnapekSamavisaMvAditayotpannaM pratyakSaM prmaannmissyte| atazcaivaM bhagavataH sarvatra sAkSAdarzitvAbhyupagamAdyanna prAptaM na vijJAtaM sAkSAtkRtaM, tadabhAvena sarvajJajJAnamucyate / yato bhrAntinivRttAvapyAkAranivRtteH pratibandhAbhAvenAsambhava" iti mdhymknyaanusaarennaarynaagaarjunpaadprbhRtyH| zraddhAtizayayogena puNyamahatvAdyatra sthAne tathAgatAdInAmadhigamo jAtastatpUjyamiti bodhikArivAnantaraM prajJApAramitAdhAradezapUjyatAkAritraM SaSThaM vaktumAha / punaraparaM kauzika ytreymityaadi| antaza ityAgatyA pUrvakarma 23
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaparivartaH / vipAkamiti / pratipakSAbhyAsaM vinA niyatavedanIyaM karmavipAkam / idamevArthatattvaM dRSTAntena draDhayannAha / tadyathApi nAmetyAdi (p. 56, 7) / bodhermaNDaH sAro'ceti bhUpradezaH / paryaGkAkrAnto bodhimaNDastaM gatAstatparyantamAzritAH / bodhimaNDaparisAmanto vidik sthitavajjrakaulacatuSTayAntargato bhUmibhAgaH / bodhimaNDo vyAkhyAtaH / tadabhyantaraM madhyasthAnam / bhUmipraviSTasya mUlasya parisAmantagrahaNenopAdAnAttaddinirgato vRkSabhAgo vRkSamUlam / na te zakyA iti / na te yogyA viSayA ityarthaH / viheThayituM vibhettum / vyApAdayituM vidveSayitum / Avezayitum / bhUtagrahAdi - pravezayitum / nanu viheThAdyutpattipratighAte sthAnasya vyApArAbhAvAtkathaM tatra viheThAdi kartuM na zakSyata iti tatkasya hetorityAzaGkyAha / tatra hautyAdi / ayaM vAkyArtho ye sarvasattvAnAmarthAya mRdumadhyAdhimAcavyApAdapratipakSeNa maicauprabhedamabhayamavairamanuttvAsaM svayaM satkRtya nirantaraM dIrghakAlaM bhAvayanti / parAMzcAdhikRtya prakAzayanti / teSAM traikAlikabuddhAnAM tatrotpAdena tatsthAnaM viziSTameva jAtamato'cintyatvAddhetupratyayasAmagyrA bhUbhAgamAhAtmyAtkAraNaviguNotpattyA viheThAdikAryaM na zakyate tatra kartuM pratautyasamutpAdadharmatAbalAditi / evaM dRSTAntamAvedya daassttntikmrthmaavedynnaah| evamevetyAdi (p. 56, 14 ) / pUrvavadabhi - prAyeNa / tatkasya hetorityAzaGkyAha / tathaiva sthAnamAhAtmyapratipAdanadvAreNa pariharannAha / anayaiva hautyAdi / caityabhUto vandanAdinA puNyopacayahetutvAt / piteva pitRbhUta 178 -
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 176 ityupamA vAcakabhUtazabdasyopAdAnAdanyacaityasamAnatvena caityabhUtaH sa pRthivIpradeza ityeke| yatra hi nAma punalanairAtyadyotikayA ye dharmA hetuprabhAvA ityAdigAthayAdhiSThito bhUbhAgaH stUpo matastatra samastavastunaHsvAbhAvyaprakAzikAyA mAturugrahaNAdinopetaH stUpo nitraamevetytH| sAkSyeva sAkSibhUta iti tasvabhAvatve caityameva caityabhUta iti cndrgomau| vandanauyo nmskaarnnaat| mAnanIyo guNAnusmaraNena bhumaanaat| mRdamadhyAdhimAtrapUjAbhiryathAkrama pUjanauyo 'rcniiyo'pcaayniiyH| zrIpaTTabandhAdinA vizeSapadasthApanAt satkaraNIyaH / sarvathA'nullaMghanauyatvena gurukaraNIyaH / trANaM srvopdrvnivaarnntyaa| zaraNaM tdaashrypryogaabdhytvpdsthaantyaa| lynmnvdyrtivstutyaa| parAyaNaM paramAryatvagamanapadasthAnatayA / yathoktanautyA SaDvidhameva kAricamavagantavyam / tathA coktam,sarvato damanaM nAmaH sarvataH klezanirjayaH / upakramAviSahyatvaM bodhirAdhArapUjyatA // 17 // iti kArivAnantaraM bhAvanAmArgo vaktavyaH / sa ca sAkhavAnAstravabhedena vividhH| tatra saasvo'dhimuktiprinnaamnaanumodnaamnskaarlkssnnstrividhH| anAstravaH punarabhinirhAro'tyantavizuddhisvabhAvo dividhH| ato yathAvimokSaM dRSTakuzaladharmAdhiSThAnA bhaavnaamaargaadhikaaraadaadaavsaakssaakriyaaruupaa'dhimuktirvktvyaa| sApi svArthA svaparArthA parArthA ceti mUlabhedena trividhA satI mRdamadhyAdhimAtrabhedena pratyekaM bhedAt trikatribhinavadhA bhavati / tadyathA
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 TatIyaparivartaH / mRddI madhyAdhimAtrA ca svArthAdhimuktirevaM svaparAdhimuktiH parArthAdhimuktizca / evameSApi navaprakArA mRdmRdAdiprakArabhedena pratyekaM bhidyamAnA navabhistribhiradhimuktiH saptaviMzatiprakArA bhvti| tdythaa| mRdumRdaH / mRdmdhyH| mRdddhimaatrH| mdhymRdH| mdhymdhyH| mdhydhimaatrH| adhimAtramadaH / adhimaatrmdhyH| adhimaatraadhimaatrH| iti svArthAdhimuktenavaprakArAstathA svaparArthAdhimuktaH parArthAdhimuktazca veditvyaaH| tatra svArthAdhimuktamadmRduprakAramadhikRtyAha / evamukte zakra ityAdi (p. 57, 5) / divyAbhiriti manonukUlAbhiH / muktakusumaM puSyam / dhUpaH sahajasAMyojikAdiH / gandho mlyaadijH| sarvartupuSyai racitA mAlA mAlyam / zarIrodartanaprakAro vilepanam / suvrnnaadivaalukcuurnnH| vastraM cauvrm| sitAtapatrAdi chtrm| garuDAdyaGkito dhvajaH / vajAdyaGkitA ghaNTA / cihUrahitA ptaakaa| bhuvidhaabhiriti| anekaprakArakhAdyabhojyAdibhiH / zarIrANi rUpakAyA ityeke| dhAtava itypre| pratiSThApayedinyaset / priployaaditi| mamatvena svIkuryAt / dhaaryediti| cirasthitIkuryAt / tAMzceti stUpAnna kevlnycshbdaacchriiraanni| tabacanenaiva mAtuH pUjAyAmadhikaM puNyamiti pratipAdayituM zakra prtiprshnynaah| tena hotyaadi| sarvajJatAtmabhAvo'bhinirvartita iti / sarvajJajJAnAdhigamayogyazarIrasvabhAvo nisspaaditH| katamasyAM pratipadauti / katamasmin mArga ityarthaH / prajJApAramitAM vinA viparyAsAvinivRttyA muktynuppttiritybhipraayvaanaah| ihaiva bhagavannityAdi (p. 58, 1) /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalbaaraalokH| 181 vajopameSvagrajaprAptyA yogyatAsvabhAvayA pratilabdhA / tto'nntrmbhismbuddhaa| athavA'nuttarA smyksmbodhirbhismbddhaa| tataH sarvajJatA pratilabdheti yojyam / tatrAnuttarA bodhiH svaarthsmpt| sarvajJatA parArthasampat / tabacanenaivedAnoM prihrnnaah| tsmaattiityaadi| AtmabhAva eva zarIraM tasya vA zarIraM zilAputrakasyeva zarIramiti nyaayaat| tadeva pratilabhyata iti pratilambhastena tathAgata iti na saMkhyAM gcchti| sarveSAM tathAgatatvaprAptiriti mtiH| kathaM tarhi tathAgataH ityAha / sarvajJatAyA mityaadi| aparamapi gunnmaah| yeyaM kauzika ityaadi| sarvajJajJAnAzrayabhUta iti / anyeSAM sarvajJajJAnaniSyattiM prati hetubhuutH| tadeva kathayannAha / enmityaadi| enmaatmbhaavshriirprtilbhm| prabhAvaneti prkaashnaa| buddho ruupkaayaadisvbhaavH| sUtrAdyAtmako dharmaH / AryAvinivartikAdibodhisattvasamUhaH sngghH| parinirdRtasthApauti / apishbdaattisstthtH| vistareNa nirdizyaivamupasaMharannAha / tasmAttarhi kaushiketyaadi| nanu sarvaprativiziSTatve tathAgatasya kathaM kAraNatve'pi mAtuH pUjAyAmadhikaM puNyamiti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / sarvajJajJAnasya hotyaadi| ayaM vaakyaarthH| "prajJApAramitA jJAnamadayaM sA tathAgata" iti nyAyAnmukhyato dharmakAyastathAgata eva prajJApAramitA'tastadyotikAyA mAtuH pUjayA sarvajJajJAnasya dharmakAyasya pUjanAbahutaraM puNyaM prasavati / rUpakAyapratibimbatathAgatapUjAyAM tu prativiziSTadharmakAyA
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 tRtIyaparivartaH / saGghahAnnAdhikaM puNyamiti / likhitvA pUjayato bahutaraM puNyaM nirdizya likhyamAnAyAmapi tathaiva pratipAdayannAha / yaH kulapuco vetyAdi (p. 59, 1) / pUrvavat tatkasya hetorityAzakya / tathaiva pariharannAha / sarvajJajJAnasya hotyaadi| dvitIyaM mRdumadhyaprakAraM pratipAdayituM praznayannAha / ya ime bhgvnnityaadi| na jJAsyantauti puNyasambhArAnavagamAt / mahArthiketi / mahAnarthaH puNyasambhAraH tnnissyaadnaattdrthikaa| na vetsyntiiti| jnyaansmbhaaraanvbodhaat| jJAnasambhAro mahAnuzaMsasta tutvena mhaanushNsaa| mahAphalA mahAvipAketi / puNyajJAnasambhArayoryathAkramaM vipAkaniSyandaphale rUpakAyadharmakAyau tanniSpAdanAdevamuktam / na ca vedayiSyantIti / puNyajJAnaphalApratipatteH / na ca punaH zraddhAsyantauti karmaphalAdau sampratipattivigamAt / tabacanenaiva praznaM parihRtya mRdamadhyaprakArapratipAdanAtha prtiprshnynnaah| tatkiM manyase kauzika kiyanta ityaadi| avetya prsaadeneti| avagamya guNasambhAvanApUrvakaH prasAdo'vetya prasAdo vicikitsaagrhaannaadityeke| dRSTatattvasya zraddhA viSu ratnedhAryakAntaJca zaulaM caturthamavetya prasAda ityanyaH / uttarottarapuNyamahattvAdikArya viziSTavauryAtizayAdiyogAditi mattvA sAdhaktatvenAnumatimAha / evametat kauziketyAdinA (p. 60, 3) / anenAyamarthaH kthitH| yathA vIryAtizayAdivaikalyAdavetya prasAdalAbhino 'dhigamamahattvAvabodhe'pyalpakAstathA prajJApAramitApUjAdi
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 183 kAriNo'lpakA iti tabacanena pratipAditamiti grAhyam / anyathA zakrapraznavacanena na kiJcidaktaM bhavediti / alpataratamAdipratipAdanenAnantarArtha vistArayannAha / tebhyaH kauzikAlpebhya ityaadi| cittotpAdaM IhayantIti / sahodayAccittavarasya dhImataH susaMvRtaM cittamanantaduSkRtAt / lezAcca daHkhAca vibheti nAsau sampattikAle'pi vipattikAle // ityAdiguNamanusmatya prtipttyopstmbhynti| upaIhayitveti suvvAntaprayogaH / ArabdhavauryA iti / uttptvauryaaH| yogmiti| dhyAnabalAccittaikAgratAM carantIti tttvaavbodhenaanutisstthnti| avinivrtniiyaayaamiti| acalAyAm / adhyAzayasampannAnAmiti / Ayato vipulA hRSTa upakAraparo mahAn / kalyANazcaivamAdhikyAcchayo hyadhyAzayaH satAm // iti viziSTenAdhyAzayena yuktAnAm / te ceti (p. 61, 2) shrotaarH| punarapyatyantAlpatvaM prtipaadynnaah| santi khalu punrityaadi| nanu samAnAbhiprAyeNa sarveSAM prattau kathameko dau vA'vatiSTheyAtAmiti / tatkasya hetorityaashngyaah| durabhisambhavA hotyaadi| durabhisambhavA durabhigamyA / caturvidhanirvedhabhAgIyeSu darzanabhAvanAvizeSamArgeSu ca vauryAtizayabaikalyADaunavIyarityAdipadasaptakArtho yathAkrama vaacyH| etdktm| "vIryAtizayAsambhavAt prathamata
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaparivartaH / stulyAbhiprAyeNa pravRttAvapi na sarve'nuttarasamyaksambodhibhAja" iti / tRtIyaM mRdadhimAtraprakAraM kathayannAha / tasmAtatyAdi / kSipramityAzu / sukhamityanAyAsam / abhIkSNamiti punaH punaH / nanu tathAgatatvArthinA bodhisattvacaryAyAM zikSitavyam / tatkathaM prajJApAramitAyAM zikSA'syAbhidhIyata iti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / tathAhi sa evamityAdi / ayaM hi vAkyArthaH / yasmAt pUrvaM bhagavAn bodhisattvacayIM caran prajJApAramitAyAM zikSito'nupalambhayogena caryAniSpAdanArthaM tathA mayA sarvabuddhaguNAvAptihetutvena prajJApAramitA pratisartavyA / anyathopalambhAdbodhisattvacaryANAmaniSpatterna bodhyadhigama iti sa bodhisattvo jJAsyatauti / caturthaM madhyamRduprakAramAvedayannAha / tasmAttarhi kauziketyAdi / koTiza iti (p. 62, 2) koTiM koTi koTizaH / saptaratnamayAni / 184 musAragalvavaidUryarUpyasphaTikahATakam / saha lohitamuktAbhirazmagarbhaizca varNyate // ratnaM saptavidhaM sarvaM prAdhAnyAdathavA'pare / tadbhedA maNyaH sarve varNasaMsthAnalezataH // iti vacanAdetAni saptaratnAni / tanmayAstatkhabhAvAH / tathAgatadhAtugarbhAniti / tathAgatadhAtumadhyAn / tannidAnamiti taddhetukam / kvacittato nidAnamiti pAThaH / tatrAyamartho dhAtugarbhastUpa pUjAtastasyAH sakAzAnnidAnaM buddhatvaprApteH kAraNaM bahupuNyaM prasavediti / bahupuNyamiti yadi nAmAbhidharmasamuccaye nAmabhedaH kRtaH " kAmapratisaMyuktaM
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 185 kuzalaM punnym| rUpArUpyapratisaMyuktamAnijyami" ti / tathApyatra sAmAnyena kuzalaM puNyaM jJeyaM rUpadhAtAvapyasyArthasya smbhvaat| bahu bhagavana bahu sugteti| purnabahniti nirdissttmtivaipulysiddhye| sugateti tu vijJeyaM smbhmaadivishesstH| abhishrdddhditi| abhisampratyayaM kurvaannH| avklpyniti| mnsydhyaaropyn| adhimucyeti / adhimuktimanaskAreNAlakhya prasannacitta iti bhdrtaadrshnaadbhimukhcittH| bodhAya cittamutpAdyeti / anuttarasamyaksambodhinimittaM bodhisattvasaMvaragrahaNAdiziSTaM cittaM kRtvaa| arthamasyA vivRNayAditi / arthamevoddhRtya kevalaM kathayet / mnsaanvvekssteti| parasparAvyAhataM niruupyet| ythaadhikyetyaadi| yena madhyamRdAdinA prakAreNAdhikayA'dhimuktyA samprayuktA yA prajJA sApi yathAdhikatayAca prajJApAramitAyAM parimImAMsAM parIkSAmApadyeta kuryAt / sddhrmcirsthitihetostnnimittm| tdevaah| sA buddhnetriityaadi| buddhAnAM necI nAyikA mAtA prajJApAramitaiva / asyAH pustakavaikalyena pAThasvAdhyAyAdyasambhavAta samucchedo mAbhUt / tathA mAtaraM vinA saddharmasyAgamAdhigamasyAntardhAnaM maabhuut| bodhisattvAnAJca jananaupustakasadbhAvenAnugrahopasaMhAraH zravaNAdilakSaNaH kRto bhaviSyati neyvaiklyen| yata iti zeSa iti tasmAt sthApayediti pUrveNa sambandhaH / na kevalaM sthApayedapi tu yathoktenaivAzayena saMskArAdikaM kuryaadityaah| taanycainaamityaadi| sarveNa caiten| zravaNAdinA dazadhA dharmacaritamuktam / 94
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 tRtiiyprivrtH| pUjanA lekhanA dAnaM zravaNaM vAcanograhaH / prakAzanAtha svAdhyAyazcintanA bhAvanA ca tat // ameyapuNyaskandhaM hi caritaM taddazAtmakam / vizeSAdakSayatvAcca parAnugrahato'samAt // iti veditavyam / paJcamaM madhyamadhyaprakAramadhikRtyAha / tiSThantu kharala punaH kauzika koTiza ityAdi (p. 63, 1) / jmbdaupmiti| mbUddIpo disAhasrastripArzvaH zakaTAkRtiH / sArdhaM triyojanaM tvekm| SaSThaM madhyamadhyAdhimAcaM vktmaah| tiSThatu khala punaH kauzikAyaM jambadIpa ityAdi (p. 64, 2) / cAturmahAdIpake lokdhaataavityaadi| lakSaSoDazakovedhamasaMkhyaM vAyumaNDalam // apAmekAdazoddedhaM sahasrANi ca viNshtiH| aSTalakSocchrayaM pazcAccheSaM bhavati kAJcanam // tatra meruzcatUratnaH saptahaimAstu prvtaaH| prathamato yugandhara ISAdhAraH khadirakaH // sudarzano'zvakarNazca vinatako nimindhrH| tato dIpAzca catvAro dakSiNAdidigAzritAH // jambUddIpo disAhasrastripArzvaH zakaTAkRtiH / sArdhaM triyojanaM tvekaM prAgvidehordhacandravat // pArzvavayaM tathAsyaikaM sArdhavizatayojanam / godAnIyaH sahasrANi sapta sArdhAni maNDalaH //
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaaldhaaraalokH| yojanASTasahasrANi caturastraH kuruH smH| daupAnAmantarAleSu yathAsaMkhyaM matA ime // dehA videhAH kuravaH kauravAzcAmarAvarAH / aSTau tadantaradaupAH zAThA uttaramantriNaH // catuauMpakarandhrArthazcakravADastataH punH| saumAbandhavadAyaso jAtaH sa kRSNaparvataH // sarve caite sahadvaupA jale shautishsrke| manA ardhvaJjalAnmeruH bhUyo'zautisahasrakaH // ardhAdhahAnimayuktAH samocchAyaghanAzca te / sautAH saptAntarANyeSAmAdyAzautisahasrikA // abhyantaraH samudro 'sau triguNaH sa tu pArzvataH / ardhAdhunAparAH sautAH zeSaM bAhyo mahodadhiH // merorUcaM vimAnAnauti catuauMpakaH smRtaH / caturtIpaka eva lokdhaatushcaatuaupkH| sptmmdhimaatrmRdumaah| tiSThantu khaslu punaH kauzika cAturmahAddaupaka ityAdinA (p. 65, 1) / sAhale cUDike lokdhaataaviti| cAtuauMpakacandrArkamerukAmadivaukasAm / brahmalokasahasraJca sAhasrazcUDiko mataH // aSTamamadhimAtramadhyaM vktmaah| tiSThantu khalu punaH sAhase cUDika ityAdi (p. 66, 1) / disAhale madhyame lokadhAtAviti / tatsahasraM disAhasro lokadhAtustu madhyamaH /
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatIyaparivartaH / navamamadhimAtrAdhimAcaM nirdizannAha / tiSThantu khasnu punaH kauzika hisAhasa ityAdi (p. 67, 3) / visAhale mahAsAhastra iti| tatsahasraM trisAhasro lokadhAturanuttaraH / mahAcakraparikSiptaH samasaMvartasambhavaH // akSiptatAmAnavAsanatvena prathamataH svArthAdhimuktanavaprakArAn nirdizyedAnoM svaparAdhimuktaH prathamaM mRdumRduprkaaraarthmaah| tiSThantu khalu punaH kauzika bisAhasratyAdi (p. 68, 3) / apuurvaacrmmiti| na pUrvanna pazcAdyugapadityarthaH / etayaivaMrUpayA puNyakriyayeti / anantaroktayA saptaratnamayatathAgatadhAtugarbhasvapasatkArAdisvabhAvayA punnycetnyaa| dharmato buddhA draSTavyAH dharmakAyA hi nAyakAH / itivacanAddharmatAsvabhAvaprajJApAramitApUjAyAM sarvabuddhapUjanAihutaraM puNyamiti mattvA keSAzcidarthakaraNAya svaavbodhmaah| evametadbhagavannevametatsagateti (p. 69, 13) / etadeva kathayannAha / prajJApAramitAM hotyaadi| prakArAntareNa yathoktameva mRdumRdubhedamudIrayannAha / tiSThantu khalu punrbhgvnnityaadi| paryAyeNeti nirdezena / sarvavAdyairiti (p. 70, 2) / vaunnaavNshaadidshvaadyshstraiH| sarvagautairiti saMskRtaprAkRtAdigautikAbhiH / sarvatyairiti shRnggaarviirbiibhtsaadibhiH| sarvavaryatADAvacarairiti / zaGkhAdidhvanayaH srvtuuryaaH| krtaalvaadyvishessaastaaddaavcraaH| sAdhUkta
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 188 tvenaanumtyrthmaah| evametat kaushiketyaadi| bahutaramityAdipadavayaM pryogaadyvsthaasu| dharmasambhoganirmANakAyaniSyAdanAcAcintyamityAdipadacayArtho yathAkrama vaacyH| nanu tathAgatasya sarvaprativiziSTatve kathaM mAtuH pUjAyAmadhikaM punnymiti| tatkasya hetorityAzavayAha / prajJApAramitA nirjAtA hotyAdi (p. 71, 5) / nanvasyArthasya pUrvoktatvenApUrvamatra vaacym| na kiJcittatkimarthamasyopanyAsa iti cet| ucyte| yadyapyevaM tathApi yena prakAreNa zrotajanAntarasya cittaM sAzaGkamutpadyate tasya pUrvoktenApi krameNa niSedhanaM kriyata eva / yato nAtyayaM niyamo'nyatroktamuttaraM codyaJcaikasyAparasya tadeva codyamuttaraJca na bhvtiiti| tasmAt punaruktatvaM naashngkniiym| evamanyacApi vAcyam / kalAM nopaitauti (p. 72, 3) / avasthAbhAgaM na pratipadyate / saGkhyAmiti / yathAnirdiSTasaMkhyAvyatirekeNa nyUnasaMkhyAm / kalAmapauti punaH kalAM sUkSmaprabhAvam / gaNanAmiti jAtivivakSAM vA / upmaamiti| sadRzAvasthAm / aupamyamiti / yasya gaNasya hi bhAvAdravye zabdanivezastadabhidhAne tvatalAvitivacanAt / upamAguNamaupamyam / upnisaamiti| atikshtaam| upaniSadamiti hetubhAvam / na kSamata iti na pratipadyate / etena ca kalAdirUpApratipattivacanena prajJApAramitAtathAgatadhAtugarbhasvapapUjApuNyayordUrAntaratvamAveditam / avayavyaNurUpAdaunAmeva kalAditvavyavasthApanAditi grAhyam / dvitIyaM mRdumadhya
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 tRtIyaparivartaH / prkaaraarthmaah| unalaudha mArSa prajJApAramitAmiti / mahAnubhAvatvena kSamAdisampannaH zakra iti tasyAmantraNaM mAti devaputrANAM sAdhUktatvena tadeva bhgvaanaah| udgRhANa tvmityaadinaa| nanu sAMdRSTikaprayojanamantareNa kimarthaM prajJApAramitA gRhyata iti kasyacidvitarka iti| tatkasya hetorityAzaGyAha / yadA hotyaadi| evaMrUpAH samudAcArA iti vakSyamANA vitrkaaH| yodhayiSyAma iti / etadeva kthyti| saMgrAmayiSyAma iti| samanvAhareriti manasA, svAdhyAyeriti vcsaa| sAMdRSTikAnuzaMsasandarzanAjjAtaprasAdatvena stutyarthamAha / mahAvidyeyamityAdi (p. 73, 1) / saadhkttvenaanuvaadaarthmaah| evmetdityaadi| nanu mahAvidyAditvaM bhagavatyAH kuta iti| tatkasya hetorityAzaGkayAha / imAM hi kaushiketyaadi| idamatra samAsato'rthatattvam / srvaavrnnvissprshmnenaatiittthaagtaarthkrnnaanmhaavidyaa| anaagtaaprmaanntthaagtaabhisNbodhhetutvaadprmaannaa| aprimaannkaarykrnnsmrthprtytpnnsrvtthaagtaabhisNbodhnimitttvaadprimaannaa| paJcakaSAyocchedakAle kliSTe ca lokadhAtau zAkyAdhirAjasya tattvAdhigamahetutvAt saMsArottAraNArthena niruttraa| dazakuzalAderacintyajJAnaparyantasya lokaprabhAvanAM prati srvprtivishisstthetutvenaanuttraa| mAtuniSyandadezanAdharmasAmarthyena bodhisattvAstathAgatAnutpAde'pi prajJopAyakauzalyena dazakuzalAdikaM loke prabhAvayantauti kRtvA smaabhaavaadsmaa| tathAgatasaddharmAntardhAne jinajananauprabhAvena lAke dharmacaryAdipravartanAdasamaistathAgataiH
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlArAlokaH / 261 saha smtvaadsmsmeti| yathoktameva vyAkhyAnaM yuktarUpamanyathA mahAvidyAditvaM yadbhagavatyAstat kasya hetorityaashngyaah| imAM hotyaadi| granyena parihArApratipAdanAnna kiJcidaktaM syaat| tatazca yairmahAsurAdiparAjayamahArthasiddhiphalapradatvAnmahAvidyeyaM bhagavan yaduta prajJApAramitetyAdigranthaH prathamato vyAkhyAtastaiH prakaraNArtho na lakSita iti lakSyate / mahAvidyAditvamanyavAnyathA vyAkhyAtamato yathoktavyAkhyAnaM granyAnugatamapi na saGgatamiti na mntvym| sAmayikatvAcchabdAnAmityalaM prsnggen| prakRtameva pdvyaakhyaanmbhidhiiyte| vidyAmAgamyeti (p. 73, 14) / prajJApAramitAM praapy| ete hotyaadi| sAmpratamidAnaumityarthaH / dazakuzalAH karmapathA iti (p. 74, 3) / prANAtipAtAdattAdAnakAmamithyAcAramRSAvAdapaizunyapAruSyasambhinnAlApAbhidhyAvyApAdamithyAdRSTiviratayo dazakuzalAH karmapathAH / catvAri dhyaanaanauti| samApattijAni rUpadhAtusvabhAvAni catvAri dhyaanaani| tatra prathamadhyAnaM vitarko vicAraH prautiH sukhaM cittaikAgratA ceti pnycaanggm| dvitIyamadhyAtmasamprasAdaH prautiH sukhaM cittaikAgratA ceti cturnggm| tRtIyamupekSA smRtiH samprajanyaM sukhaM cittaikAgratA ceti paJcAGgam / caturthadhyAnamupekSAparizuddhiH smRtiparizuddhiraduHkhAsukhA vedanA cittaikAgratA ceti caturaGgam / bodhynggsmpryuktaanauti| anAzravANi praadhaanyaadityeke| prakSopAyaparigrahabalAtsAzravANyeva bodheraGgAni kAraNAni samprayuktAni
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 tRtIyaparivartaH / tulyaM pravRttAnItyapare varNayanti / prabhAvyanta iti prajJAyante / cattvAryapramANAnIti / maicaukaruNe sarvathA'dveSasvabhAve sattveSu yathAkramaM sukhduHkhmNyogviyogecche| muditA samyaksampratipattiSu sattveSu saumanasyalakSaNaM prAmodyam / upekSA tu mitrAmitreSvanunayapratighaviraha ityetAnyapramANasattvAlambanatvAdapramANAni / catasra ArUpyasamApattaya iti / anantamAkAzamiti / / anantaM vijJAnamiti / nAsti kiJcaneti / saMjJA gaNDaH zalyamA maMjJikaM mohaH / etacchAntametatpraNItaM yaduta naiva saMjJAnAsaMjJAyatanamityevaM manasikArairyathAkramamAkAzavijJAnA kinycny-naivsNjnyaanaamNjnyaaytnaakhyaani| vibhAvitarUpasaMjJatvena rUpAbhAvAdarUpA svArUpyAH kAryacittasamatApAdanAJcatasraH samApattayaH / SaDabhijJA iti / RddhirdivyacakSurdivyazrIcaM paracittajJAnaM pUrvanivAsAnusmRtirAzravakSayajJAnamiti SaDabhijJAH / bodhipakSA dharmA vkssynte| saMkSepeNetyAdi / samAsena caturazIte rAgAdicaritAnAmekaikacaritapratipakSo yAvatA granthena parisamApyate tAvAn grantharA zirdharmaskandha iti caturazIti dharmaskandhasahasrANi / buddhajJAnamityAdi / sarvajJeyAvabodhenAtizayabuddhisadbhAvAduGghAH paropadezamantareNa svayambodhAt, svayambhuvasteSAM jJAnamiti tathoktam / tacca sarvacintAviSayAtikrAntazaktirUpatvAdacintyajJAnam / pUrvazrutenetyAdi / sarvo'yaM dezanAdharmo dharmadhAtuniHSyandaH prajJApAramitAniHSyandaH / prAgbuddhotpAdakAle zrutaH / anukampAmiti kRpAm / imamiti / sahAkhyaM lokadhAtum / abuddhakabuddha -
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / kSetropalakSaNaJcedam / bodhyaGgaviprayuktAnauti / tathAgatAnutpAde tatratyAnAM bodhydhigmaabhvytvaadityeke| prjnyopaayvikltvenetyprH| AzravakSayajJAnasya tadAnaumasambhavAtpazcAbhijJAgrahaNamatra kRtm| dRSTAntenApi mAturmAhAtmyaM drshynnaah| tdythaapautyaadi| oSadhI tArA iti / oSadhyazca vrauhyAdayastArAzca zukrahaspatiprabhRtaya iti / tthoktaaH| oSadhya eva vA kAzcinnizi tArA ivaavbhaasmaanaastthocynte| tAsAJcandrarazmibhirApyAyanAt kAyaparipuSTiH prabhAvAtizayazcotpadyate iti yathAkramamAha / yathAbalaM ythaasthaammiti| akArAnto'pyauNAdikaH sthAmazabdo graahyH| avabhAsayantIti (P. 75, 2) svabhAvaM darzayanti / nakSatrANi ceti puSyAdayaH / dArzantikamarthamAha / evmevetyaadinaa| atyayeneti parinirvANena / dhrmcryetyaadi| sUtrAdidharmalikhanAdyabhiyogo dharmacaryA / svaparAtmasamatA'bhyAsaH samacaryA / rAgAdyupaplavahAnaye prtipkssbhaavnaa'smcryaa| catuHsaGgrahavastvAdisevanaM kushlcryaa| prajJAyata iti prvrtyte| prabhAvyata itybhysyte| prayogAdyavasthAbhedena bodhisttvnirjaatetyaadipdtrym| upAyakauzalyamiti / vyAkhyAtam / athavA zUnyatorUkaruNe tajje ca karmaNi naipuNyam / prakArAntareNApi maaturmaahaatmymaah| punrprmityaadinaa| manasi kurvatAmiti / saMkSepeNa samudAyarUpAlambanAt / samanvAharatAmiti vistareNa pratyekAvayavAbhimukhIkaraNat / __ Avartyate sa evArthaH punararthAntarAzritaH / 25
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ ttaapaarpt.| iti vacanAnna te viSamAparihAreNa kAlaM kariSyantautyAdivacanaM na punruktmaashngknauym| tathAhi pUrvaM darzanamArgAdhikAreNoktamadhunA tu bhAvanAmArgAdhikAreNeti vishessH| rAjamahAmantrito veti samyamautimArgopadeSTA mhaamntrii| rAjamahAmAtra iti| hastizikSakanAyako mhaamaatrH| upasaMkrAmeyuriti (p. 76, 3) / smopiibhveyuH| yathApi nAmeti nipAto yasmAdarthe vrtte| ko hi nAma dhAtUpasarganipAtAnAM niyatamartha nirdeSTuM kSama iti vcnaat| etadaktam / " yasmAt prajJApAramitAparigRhautastasmAttayA parigRhItatvAnna te'vatAraM pratilazyanta" iti| AlapitukAmateti / aayaatmaavtaavcnenaamntryitukaamtaa| abhibhaassitukaamteti| uttarottarakathAprabandhena vaktukAmatA / pratisaMmoditavyaJca te maMsyanta iti / rAjAdayaH cauvarapiNDapAtAdyupastammena taM jinajananyabhiyuktaM muditaM kartavyaM mNsynte| nanvakSayitAhaMmAnavAsanAnAmAlapitukAmatAdeH kiM nimittmiti| tatkasya hetorityaashngyaah| iyaM hotyaadi| prajJApAramiteti / tadbhAvako bodhisattvaH prajJApAramitAzabdenoktastasyaivAnuzaMsAnirdezAdhikArAt / maitropsNhaarenneti| mitrasyedaM kArya maicaM tasya ddhauknmupsNhaarH| sa ca mAyAdinApi syaadityaah| maitrcitttyeti| hitacittatayeti yAvat / karuNopasaMhAreNeti / karuNAkAryamatropacArAtkaruNA tatpratyarpaNaM krunnopsNhaarH| duHkhaapnyncitttyaa| etduktmaaryrtncuudde| "karuNA
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ bbhismyaalngkaaraalokH| 195 diparivArA prajJApAramitA bhAvanauye"ti vacanAttadbhAvako maiyAdisAmarthyAdAlapitukAmatAdi rAjAdaunAmiti / tathA coktam / "anyatra maiyAdyabhiyuktasya hi bodhisattvasya sarve devamanuSyAH suprasannA bhvntau"tyaadi| tsmaattauti| tarhizabdo'vadhAraNe yasmAdahvanuzaMsA prajJApAramitA tasmAdeva kAraNAdityarthaH / vyaaddetyaadi| vyADAH karagrahA ykssaadyH| sarIsRpAH sastitpradhAnaM kAntAraM dargasthAnaM tanmadhyaM gatAH praaptaaH| sthApayitvA pUrvakarmavipAkeneti / asambhavatpratipakSavedanauyakarmavipAkenAvatAraM sthApayitvA tyati pUrveNa smbndhH| kAlAntarAnuzaMsAdezanAyAM sandehavatAmidAnauM sampratyayotpAdanArthamAha / atha khlvnytiirthyaanaamityaadi| taurthikapravrajyayA pravrajitAH privraajkaaH| upArambhAbhiprAyANAmiti / vihetthaabhipraayaannaam| tasyAM velaayaamiti| tasmin kAla ityrthH| teSAM cittAni vyvlokyeti| bhagavadanujJAyaiva teSAM viheThanAcittAni jJAtvA nivartanAthaM prajJApAramitAM zakaH pravartitavAniti jJeyam / tathA cAnantaramevaM vkssyti| mayA ca zakrasya devAnAmindrasyAbhyanujJAtamiti (p. 77, 21) / yAvanmAtra iti pradezaH / ugRhIta iti sambandhaH / tenaiva hAreNetyAdi (p. 77, 9) / yenaiva hAreNa kASThAdisaMskRtena mArgeNa ca viziSTabhUpradezenAgatAstenaiva gatA ityrthH| aviditbhgvddhisstthaantvenaah| kimatra kaarnnmityaadi| nAsti buddhAnAM bhagavatAmajJAtamityAha / atha
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 TatauyaparivartaH / khalu bhagavAnAyuSmata ityaadi| nivartanArthamiti / pratinityartham / nityasamAdhAnavaikalyAt kathamaudRzaM smaraNaM shkrsyetyaashngkaayaamaah| mayA cetyaadi| eSAM pratinivRttyarthaM prajJApAramitAM pravartayetyanujJAtamabhyanujJAnaM zakrasya kRtam / nanu mahAkaruNo'pi bhagavAna kathaM pratihatacittAnnAnugRhNAtauti / tatkasya hetorityaashngyaah| naahmityaadi| zuklaM dharmamiti / teSAM madhye 'nyatamasyaikasyApi saddharmazravaNasaMvartanIyaM zubhakarma na samanupazyAmyato nAnugrahaM karomi / na tu pratighavazAditi mtiH| pratihatacittA iti viddissttcittaaH| punarapi prtyyotpaadnaarthmaah| atha khalu mArasyetyAdi (p. 78, 3) / taba mAro devputrmaarH| catasraH parSada iti| bhikssubhikssunnyupaaskopaamikaaH| niytmveti| avazyamasyAM prssdi| vicakSuHkaraNAyeti / vighnakaraNAya / caturaGgabalakAyamiti / azvaH maha caturbhiH padarakSakairayamekAGgo blkaayH| hastau sahASTAbhirayaM pUrvakeNa saha ynggH| rathaH poDabhiH saha pUrvakAbhyAJcAyaM ynggH| SoDazapadAtayaH pUrvakaiH sahAyaM caturaGgo blkaayH| sarvanyUnaH / tasya punarmArasyevaMkrameNa mahAn blkaayo'vsaatvyH| vyUha iti smuuhH| dIrgharAvamiti dIrghakAlam / labdhasampratyayAH pUjAdikaM kRtavanta ityAha / atha khaslu cayastriMzetyAdi (p. 79, 3) / vihAyasetyAkAzena cirasyeti cireNetyarthaH / upAtteti upaagtaa| avarakeNeti svalpena tnmaatrennetyrthH| pUrvajinakRtAdhikArA iti| pUrvabuceSu kRto'dhikAraH pAra
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlazArAlokaH / 187 mitAvyApAraH zravaNAdilakSaNo yaistthoktaaH| pUrvabukhairvA kRto datto'dhikAro niyogaH zravaNAdisvabhAvo yeSAM te tthaa| kaH punarvAda iti / kaH punaH sandehaH / zrotrAvabhAsagamanaprativiziSTatvAdagrahaNAderiti matiH / tathatvAya zikSiSyanta ityaadi| tathAbhAvastathatvamananyathAtvenAta eva nirdezAdhasvatvam / tannimittaM zikSiSyanta ityAdipadavayaM prayogAdyavasthAsu vAcyam / tathAgataparyupAsitA iti / tathAgatAH parivArapradAnena tadaktazravaNena ca pUjAdibhizca paryupAsitA yaiste tthoktaaH| niSThAntaM pUrva nipatatIti vybhicaarlkssnntvaat| paryapAmitazabdasya na puurvnipaatH| nanu tathAgataparyupAsanAdinA mAtuH zravaNAderagRhItasambaddhatvAtkathaM tena tsyaanumaanmiti| tatkasya hetorityaashngkyaah| ato hotyAdi (p. 80. 1) / prajJApAramitAtaH sarvajJatA buddhatvaM prabhAvyate samutpAdyate / ata eva tato gaveSitavyA kAraNamantareNa kAryAsambhavAt / tadeva dRSTAntena kthynnaah| tadyathApi naametyaadi| etduktm| "kAraNaM vinA kAryAyogena prajJApAramitAtastatprabhavatvena yasmAttathAgatatvaM gaveSitavyaM, tasmAnmAtuH zravaNAdikaM niyamena vAsanAparipuSTibaujadhAnatayA tathAgatapadaprApakaM bhvti| taccedamaudRzaM zravaNAdikaM kacitkAdAcitkatayA viziSTakAraNAya ca janmakaM svakAraNaM viziSTameva tathAgataparyupAsanAdikamanumApayati / kAryakAraNayoryasmAdayaM dharmo vyvsthitH| tadatadrapahetutvAttadatadrapahetuja" iti / adhipatitvena sAdhUktamiti zakramanuvadannAha / evametat
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 ddhtiiyprivrtH| kaushiketyaadi| tRtIyaM mRdadhimAcaM kthynnaah| na bhagavAn dAnapAramitAyA ityaadi| varNamityanuzaMsam / samAsavyAsabhedAbhASate neti sambandhaH / na parikIrtayatIti / nAmamAtroccAraNAditi jJeyam / nAmadheyaJca parikaurtayatauti / bahudhA nAmoccAraNAt / "bodhicittaashrytvaadaashryprmtyaa| sakalavastusamudAcArAvastuparamatayA / srvsttvhitsukhaadhikaartvaaddhikaarprmtyaa| nirviklpjnyaanprigrhaadpaaykaushlyprmtyaa| anuttarasamyasaMbodhipariNatatvAt prinnaamprmtyaa| klezajJeyAvaraNanivAraNasamudAgamAdizuddhiparamatayA ca pratyekaM dAnAdipAramitAnAM lakSaNami"tyAryAsaGgaH / abhyupagamArthamAha / evmetdaanndetyaadi| ghaDava pAramitA buddhatve kAraNaM tat kathamekasyAH prAdhAnyanirdeza iti / tatkasya hetorityAzavayAha / prajJApAramitA hotyaadi| yasmAt trimaNDalavizaDyA dAnAdaunAM sarvajJatAyAM pariNAmenAdau pravRttatvAta pUvaGgamAH tasmAttavarNa bhASe nAmadheyaJca parikaurtayAmauti / pUrveNa smbndhH| tabacanena yathoktamarthaM prtipaadyitumaah| tatkiM manyasa ityaadi| apariNAmitaM dAnaM srvjnytaayaamiti| anupalambhayogena sarvasattvArtha buddhatvAyAniyAtitaM prajJApAramitayeti shessH| tathAbhUtapradAnasya phalApabhogena kSayAnna prakarSagamanamiti praznAdeva gRhautArthaH / zastabhAvAnukAridhIH prAha / no haudamiti / shaulaaditidishnnaah| tat kiM manyasa ityaadi| vyatirekamukhenaivaM prajJAparigrahabalAhAnAdaunAM pAramitArUpatAM nirdizya
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ bbhismyaaldaaraalokH| 166 prajJAyAH pAramitAsvabhAvaM prtipaadyitumaah| tatkiM manyase tvamAnanda acintyA setyAdi (p. 81, 4) / vstuno'nuplmbhenaacintyphltvaadaah| evmetdbhgvnnityaadi| aupalambhikapRthagjanaizcintayitumazakyatvAdacintyA zrAvakAdyaviSayatvAt paramAcintyA mAtuH paarmitaarthmupsNhrnaah| tasmAttAnanda prmetyaadi| pUrvaGgamArtha nigamayanAha / tasmAttAnanda srvjnytaaprinnaamitkushlmuultvaadityaadi| dAnAdInAM buddhatve nynaannaayikaa| sarvopadravanirAkaraNAt prinnaayikaa| anena yogenetyaadi| yathoktanyAyena dAnAdaunAmantargamAt prajJApAramitAyAM parikIrtitAyAM SaTpAramitAkIrtanAnnakasyA eva jinajananyA nirdeza ityarthaH / yattu prAguktaM " prajJApAramitAyA evAhamityAdi" tat praadhaanyaaditydossH| etadeva dRSTAntena spaSTayannAha / tadyathApi nAmAnda mahAthivyAmityAdi / virohantIti vRddhi gacchantIti / dAntikamarthamAha / evmevaanndetyaadinaa| caturthaM mdhymRdumdhikRtyaah| na tAvadime bhagavannityAdi (p. 82, 3) / prajJApAramitAyAH sarve guNA iti samastAyA mAturamau sarve guNa na bhavanti / tasyA guNAtyantaprAcuryAditi mtiH| kasyAstamau guNA ityAha / atha hi myetyaadi| bhagavato'ntikAdasyA yaH pradezo mayogRhItaH sa cAnantaramevAnyatIrthAdinirAkRtau pravartitastasyAmau guNA ityarthaH / samyak kathanAt saadhukaarmaah| sAdhu sAdhu kauziketi / kintu tAvanmAtra
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 TatIyaparivartaH / pradezatmikAmapi prajJApAramitAM yaH kevalamudrahISyatyeva yAvat kevalaM svAdhyAsyatyeva na tasyaiva kevalamamI guNA bhaviSyantyapi tu yo'pi likhitvA pUjApUrvakaM pustakamAcaM dhArayettasyApyanantaraguNAn vadAmautyAha / na khalu punaH kauzika kevlmityaadi| anuzaMsazravaNena jAtabahumAnatvAdAha / ahamapi bhagavan tasyetyAdi (p. 83. 1) / kaH punarvAda iti / likhitvA viziSTodrahaNAdikAriNaH kaH sandeho yadahaM rakSAdikaM kariSyAmautyarthaH / tathaiva sAdhu sAdhu kauziketi sAdhukAraM dattvA paJcamaM madhyamadhyaM vktumaah| tasya khalla punaH kauziketyAdi / prtibhaanmupsNhrtvymiti| yuktamuktAbhidhAnamutpAdayitavyam / chanda iti vktkaamtaa| prakArAntareNApyanuzaMsArthamAha / punaraparaM kauziketyAdi (p. 84, 3) / nAvalaunacittateti na stmbhitcitttaa| mA khlvityaadi| mA kathin mAM vihaThenAbhiprAyaH paryanuyuJjIta codyaM kuvauM tetyevamavalaunacittatA na bhaviSyati / nanu sambhavatyajJAdiprakarSatve puMmAM cetogaNAparijJAne kathamevaM na bhavatIti / tatkasya hetorityAzaGmayAha / tathAhi tasyetyAdi / etaduktam / "vastRpalambhajanitaM parSachAradyAdibhayam / tasya prajJApAramitAparigrahabalAdeva karmakarpakriyopalambhAbhAvAnna bhavatIti / SaSThaM madhyAdhimAcaM vktmaah| priyo bhvissytiityaadi| tatra hitasukhakAri mitrm| amAtyo mntrimukhyH| mAtApitraparamparayA sambaddho jano jnyaatiH| ekamAtApitajanito
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ babhisamayAladArAlokaH / 201 bhrAtrAdiH saalohitH| zAkyapucIyAH shrmnnH| saptamamadhimAtramadaM nirdishbaah| prtiblaashcetyaadi| bAhuzratyAdiyogAt prtiblH| prajJAsampadA smnvaagmaachktH| saha dharmeNa nigrhaayeti| teSAM vacanena tirskrnnaayetyekH| taduktasAdhanadharmadUSaNAt sAdhyadharmeNa saha teSAM nirAkaraNAyetyaparaH / pratyanuyogazcodyam / tasya vyAkaraNaM samyakpariharaNam / tatra samartho yogya ityarthaH / aSTamamadhimAtramadhyaM prtipaadynnaah| yatra khalu punarityAdi (p. 85, 3) / taba dUrAdarzanena prekSiSyante / anyjlikrnnaaindissynte| samIpamAgatya paJcamaNDalakena prnnaamaannmskrissynti| pratiniyatopAdAnAdiyanta eveti kadAciddhiH syaadityaah| mA tetra kaushiketyaadi| peyAlamiti / anuttarAyAM mamyaksaMbodhau ye saMprasthitAste'pi tatrAgantavyaM maMsyanta ityaadipdmtideshniiymityrthH| tatra brahmakAyikAdayastrayaH prthmdhyaansngghiitaaH| parauttAbhAdayastrayo'pi dvitiiydhyaanjaaH| parIttazubhAdayastrividhAH punstRtiiydhyaansthaaH| anabhrakAdayo'STau cturthdhyaanbhuumikaaH| asaMjisattvAstu vRhatphalaikadezinaH / adhikapuNyaprasavArthamupAyakauzalaJca shikssynnaah| evaJca kauzika tena kulputrnnetyaadi| ita itysmaadityrthH| tathaiva ksycinmndmteraashngkaamaashyaah| mA tetra kauzikaivaM bhUditi (p. 87, 9) / tadeva hArakaparyavasAne kathayati / na tatra kauzikaivaM draSTavyamiti / tavAgrahoNakAmarAgAnuzayAH kAmadhAtujAH kAmAvacarAH prahauNakAmarAgAnuzayA rUpa 26
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 TatIyaparivartaH / rAgAbhiniviSTA rUpadhAtujA ruupaavcraaH| navamamadhimAtrAdhimAvArthamAha / tasya khaslu punaH kulaputrasya vetyAdi (p. 88, 18) / tatarajanAvAso gRham / bhikSaNAM vAsasthAnaM layanam / iSTakAdighaTitaviziSTasaMsthAnamauzvaragRhaM praasaadH| mnussyaadhupdrvaabhaavaatsurkssitH| ksmaaihaadisurkssitmityaashngyaah| yatra hotyaadi| nAmazabdaH prsiddhvcnH| mahojaskA mhaanubhaavaaH| tadaktam / "yasmAdevaM prasiddhA mahojaskA yatra gRhAdAvAgantavyaM maMsyante / tasmAttahAdi teSAmanubhAvena surakSitaM bhvissytii"ti| duSkahakasattvadhAtorabhisampratyayArthaM pRcchannAha / kathaM bhagavannityAdi (12. 89, 3) / yathAbhavyatayA nimittmaah| sa cetkaushiketyaadinaa| tatraudAramavabhAsaM saJjAnauta iti / mahAntaM razmyAlokaM tatra gRhAdAvavagacchati pazyatauti yAvat / niSTheti nishcyH| Agata ityapacAraprAptyA / upasaMkrAnta iti gRhAdantaHpravezAt / amAnuSaM gandhaM ghrAsyatauti / manuSyalAkAtikrAntaM viziSTaM gandhaM ghrANavijJAnenAnubhaviSyati / anaaghraatpuurvmiti| ananubhUtapUrvam / sarvapApAkaraNAdadhyAtmazuDyA cauksssmudaacaarH| viviktavastrAdyupabhogena bAhyaparizuyA shucismudaacaarH| AttamanaskA ityAdi (p. 90, 6) / mRdumadhyAdhimAvasaumanasyayogAheditavyam / protireva saumanasyaM tajjAtaM yeSAmiti te tthoktaaH| adhyuSitA iti / puurvsthitaaH| apakramitavyamiti gantavyam / kathaM pUrvasthitAnAM yatnamantareNapasaraNamiti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / teSAmeva hotyaadi|
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladArAlokaH / 203 shriyshcetyaadipdtrym| mRdumadhyAdhimAtramahAnubhAvatvakhyApanArtham / etaduktam / "mahaujaskAnAmeva sAmarthyanApasaraNAna ytnaapeksse"ti| abhIkSNamiti punaHpunaH / prasAdabahula iti| abhisampratyayadarzanAdabhivardhamAnazraGkhaH / pUrva sAmAnyena sarvatra zucicaukSasamudAcAratAM nirdizya vizeSeNa taatpryaarthmaah| tena khalu punrityaadi| parisAmantaka iti parisAmantAdityarthaH / na kAyaklamatha iti| dezAntaragamanAdinA na kaaykhedH| na cittalamatha iti / piNDapAtavaikalyAnna cittkhedH| tApAdyupadravavaikalyAt sa sukhameva zayAM kalpayiSyati / caGgamaNAdikAle kaNTakAdibhiranupadravAtsukhaJca pratikramiSyati / saGgIyamAnAniti (p. 91, 6) parasparaM granthArthanirNayAt / evaM srvjnyteti| sarvadharmAnupalambhena buddhatvam / evaM buddhkssetrmiti| apagatakSutpipAsApASANakaNTakAditvena yathAkramaM sttvbhaajnbhedaadividhm| ojaHprakSiptaM ca kAyasukhamiti / kAye yadalaM vAci yattejo matau yA 'titIkSNatA tadetattrayamojaHprakSiptaM yasminniti / tattathocyate / yA tu kAyazratiH sA mukhye kAye kAyAzrite ca vacasi matau ca guNakalpanayA veditvyaa| laghu laghveva ceti / apagatagurukaJca kAyasukhamiti pUrveNa smbndhH| aahaargRddyti| AhArAkAGkSayA yuktati shessH| yogAcArasyeti (p. 92, 1) samAdhivizeSAnuSThAnaparasya manasikAraparispanditeneti / maiyAdibhAvanopaDaMhitena / nanu yogAcArasya dhyAnAhAratvAnna kavaDaukAhAre balavatI gRddhirasya
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaparivartaH | tu likhitvA mAtaraM pUjApUrvakaM sthApayataH / kathamiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / evaM hyetat kauziketyAdi / yathApi nAmeti nipAto yasmAdarthe vartate / taduktam / "prajJApAramitAdhyAnapariniSpattaye likhanAdiSvanuyuktatvena tasya kAye'manuSyA oja upasaMhartavyaM maMsyanta" iti / yasmAddharmataiSA tasmAdojaH prakSiptatvena kRtAhArakRtyavAnmRdukA cAsyAhAragRddhirbhaviSyatIti / svapara samatayA svaparArthAdhimukternavaprakArAnnirdizya parArthAdhimuktaH prathamaM mRdumRduprakArArthamAha / imAM prajJApAramitAM likhitvA pustakagatAM kRtvA pUjApUrvaGgamaM sthApayetpUjayennrogRhNIyAdityAdi / ayameva tataH sa kauziketi / vakSyamANo yaH pudgalaH so'yameva tato'nantaroktAdanugrahAdikAriNaH sakAzAdityarthaH / upasaMharan punarAha / ayameva tataH sa kauziketyAdi / bodhAya cittamutpAdayitavyamiti (p. 93, 7 ) | asya prajJApAramitAdhikAre kaH prasaGga iti na vaktavyam / yataH zUnyatAkaruNAgarbhameva bodhicittaM mukhyataH prajJApAramitA / satkRtyAdhyAzayena zrotavyeti / apanautAvaguNThanikAdinA naucAsanasthena vikSepadoSaM parihRtya mokSakAmAzayena saGgharmaH shrotvyH| antazaH pustakagatAmapi kRtvA sthaapyitvyeti| asyArthasya prathamata eva svArthAdhimuktihArakaprArambhe kathitatvAt kimarthamupAdAnamiti na mantavyam / yatastaca svArthaparasya sthApanamuktamaca tu parArthaparasyeti vizeSaH / tathA cAnantaraM vakSyati / sarmacirasthitihetorityAdi / abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAmaprameyaguNadhAraNapAramitAstUpasatkAraparivarto nAma tRtIyaH // 204
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / dvitIyaM mRdumadhyamadhikRtyAha / sa cet kauzikAyaM te jambUddaupa ityAdi (p. 94. 2 ) / sarvabhUbhAgavyApanAtparipUrNaH zikhAparyantakaraNAccUDikAbaddhaH / tathAgatazaraurANAmiti / kartari SaSThau tairityarthaH / pravAryamANa iti / yamicchasi taM bhAgaM gRhANetyabhidhIyamAnaH / kasmAdviziSTaM rUpakAyaM tathAgataM parityajya prajJApAramitAparigraha iti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / yathApi nAmetyAdi / yasmAttathAgatanetryAM prajJApAramitAyAM cicaukAro bhaktivizeSo vidyate / nemAmeva parigRhNIyAmiti pUrveNa sambandhaH / cicaukAra evAsyAM kuta ityAha / etautyAdi / yasmAdetadbhUtArthikaM pAramArthikaM zarIraM dharmakAyastasya mukhyato dyotanAtprajJApAramitA tathoktA / tasmAdacaiva citrakAra iti matiH / bhRtArthikatvameva dharmakAyasya kuto yasya dyotanAtprajJApAramitAyAM cicaukAra iti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / uktaM hyetadbhagavatetyAdi / yasmAduktaM pradezAntare bhagavatA dharmakAyA mAyopamAddayajJAnasvabhAvAH prajJApAramitAtmakA buDA bhagavanta ityanena dRSTAnto nirdiSTaH / atha mataM svasaMvedanataH pUrvakSaNabhAvijJAnamAtmAnaM paricchinattyevamuttarakSaNabhAvyapi / tadidamasmAdanantaramityavetya kAraNamidaM kAryamityavagacchati / anyathAnantaryaniyamo na ghaTate ghaTamAno vA'tiprasaGgadoSaM vidadhyAdataH kAryakAraNabhAvarUpeNa nizcitatvAtkathaM mAyopamAddayajJAnAtmakA buDA bhagavanta iti / tadayuktamidamasmAdanantaramiti yato na svasaMvedanAt sidhyati / tasyA vikalpitaviSayatvAnnApi 205
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 ctuthpaarvtH| jJAnAntareNa siddhikalpanA yuktaa| nirAkAreNa sAkAreNa vA pricchedaayogaat| paricchede vA'rthAntaraM jJAnasya viSayaH prApnoti / sa ca neSTo bhavadbhiAhyatvAnupapatteH / na ca tenaiva jJAnadayenAnantaryaniyamaH pricchidyte| hayorapi tyoniruvtvaat| syAdetatsvasaMvedanAdeva pUrvake jJAne gRhyamANe kArya pratyAnantarya kAraNAtmakaM gRhItaM tathottarasmibapi jJAne gRhyamANe kAryAtmakaM gRhautamevAnantarya kAryakAraNAtmakasyAnantaryasya tdbhinnsvbhaavtvaaditi| naitadevam / yasmAjjanyajanakabhAvasambandhollekhena vastuhayagrahaNAkAryakAraNabhAvo vinizcito na tvAnantaryamAvagrahaNAt / itarathAhi ghaTagrahaNAnantaraM ghaTagrahaNe sati tagatAnantaryamAtraparicchedAtkAryakAraNabhAvaH syAt / na ca svasaMvedanasyAvikalpakatvena pUrvAparIbhUtavastusambandhollekhena grhnnmsti| tasmAdidamasmAdanantarambhavatIti paricchedAbhAve kAryakAraNabhAvo nizcito na yukto'tiprsnggaat| asmAdanantaramidaM bhavatIti vikalpo'pi nopapadyate / anubhvnishcyaabhaavaatkssnniktvaadiviklpvditi| mA khala punarimaM lakSaNavyaJjanojjvalaM zobhanaM kAyaM satkAyaM he bhikSavaH paramANasaJcayasvabhAvaM manyadhvamiti sAdhyadharmaH kathitaH / dharmakAyapariniSpattito mAyopamAdayasAkSAkriyAniSpattyA niSyannaM mAM drakSyathetyanena heturuktH| eSa ca tathAgatakAyo bhUtakoTiprabhAvito dharmakAyapariniSyattyA niSyanno yadata prajJApAramitAtatsvabhAva ityanena pakSadharmopasaMhAraH kRtaH / etaduktam / "yo mAyopamAiyajJAnabhAvanApariniSyattyA niSyannaH sa dharmakAyastadyathA pUrvabuddhA bhagavantaH / yathokta
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 207 jJAnabhAvanApariniSyattyA niSyannazcaiSa tathAgatakAya " iti svabhAvahetuH / arthasyAtyantaparokSatvena sAkArajJAnAdibhizca grahItumazakyatvAdadvayaM jJAnaM svasaMvedanapratyakSasiddhaM svapnAdipratyayavadarthAkAroparaktaM bhAvanauyamiti sthitam / tasyApyuditavidhinaikAnekasvabhAvavirahAttattvato niHsvabhAvatvena mAyopamatvaM nizcitam / ato'sya manaso bhAvanAbalAt sphuTapratibhAsitvaM yattadeva tathAgatatvamiti nAsiDo hetuH / sapakSe bhAvAnna viruddha ityabhyupagata pUrvabuddhadharmakAyaM pratyeSa dRSTAnto'nyasya punardharmakAyatvAbhAve pramANAbAdhitayathoktajJAnabhAvanApariniSpattyA niSpannatvavirahAccakravartyAdivadviparyAsaprasaGgaH / aviparyastazceSyate tathAgata iti viparyaye bAdhakaM pramANam / paramANUnAmayogAnnAnaikAntikatA ca hetoH H / tasmAllakSaNa vyaJjanojjvalA yo'yaM rUpakAyastathAgato bhavya sattvaiH samaukSyate nAsau tAttviko dharmakAyaH zAstA kintu paramavimalAnantaguNa rAzidharmakAyAdhipatyAdeva teSAM svajJAnaM tathAbhUtarUpakAyAkAreNa pratibhAsate / yena te 'viditasvajJAnatathAgata pratibhAsarUpA bAhyo'yaM bhagavAniti zAstRbuDyA vikalpayanto darzanavandanAdibhirabhyudayaniHzreyasabhAjo bhavanti krameNa / mithyApratibhAsino'pi hi vikalpasya pAramparyeNa hitahetutvaM dRSTamevAnityatvAdivikalpavaddastu sambandhAnna tu kSipram / yasmAdyAvadbhAvAbhinivezena jJeye vijJAnaM samupajAyate tAvadatasmiMstagrahAtrAntameva tadvijJAnaM tattvadarzanAhUraubhavati / tasmAdyathA mAyAkAro bhAvavatpratibhAsamAneSvapi hastyAdiSu svanirmiteSu bhAvarUpatayA satyA eta iti nAbhinivizate / tathA
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha parivartaH / bahuzo bahudhopAyaM kAlena bahunA'nabhyastamahAyAnasvarUpeNApyAdikarmikeNa satA kSipraM tAthAgataumavasthAmavAptumicchatA tathAgatAdhipatyabhAvini svajJAnapratibimbake rUpakAyatathAgate jagadgurAvabhinivezayogena pratipattisArA zraddhA vidheyeti| tadeva kathayannAha / na khalu punarme bhagavan ityAdi / tRtauyaM mRdhimAtramadhikRtyAha / api tu khalu bhagavannita ityAdi / apituzabdo nipAto yasmAdarthe vartate / nanu bhede sati kathaM mAtuH pUjayA tathAgatapUjeti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / prjnyaapaarmitaanirjaattvaatthaagtshrauraannaamiti| idamatrArthatattvam / yasmAdaudRzAH sarvaleAkAbhyudgatamUrtayo buDA bhagavantaH prajJApAramitAto niSpadyante / tasmAnmahAnubhAvatayA pUjyeyamiti tathAgatotpattisambandhenAsyAH pUjAyA bhede'pi tathAgatAH pUjitA iti / yadAzrayeNa yatpUjyaM bhavati tatpUjAyAM tadeva pUjitaM bhavati ityetadeva dRSTAntapUrvakaM spaSTayannAha / tadyathApi nAma bhagavan sudharmAyAmityAdi / sudharmA nAma devasabhA sumerusthitasudarzananagarasya bahireva dakSiNapazcime sthitA / yasyAM niSadya devAH kRtyAkRtyaM cintayanti / kathaM punaranyasya gauraveNAnyatra namaskArAdikamiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / iha hi kilAsana ityAdi (p. 95, 4) / kilazabdo'nusmaraNe / tatsambandhAdAsanapUjAyAM zakro'pi pUjita iti matiH / mahezAkhya hetupratyayabhUteti / mahezAkhyA cAsau mahAnubhAvasaMjJakatvena hetupratyayabhUtA ca yathAkramamupAdAnasahakArikAraNabhedAditi tathoktA / 208
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlArANokaH / aahaariketyutpaadikaa| sthitihetutvena tathAgatazarIrameva buddhatvotpAdakamiti kasyacidAzaGkAyAmAha / srvjnytaayaashcetyaadi| idamuktaM bhavati / sarvajJatAparigrahAdeva tthaagtshriiraannautyucynte| ato na tAnyapUrvasarvajJatotpatti hetupratyayabhUtAni kintu niSyattaruttarakAlaM sthitihetutvenaashrybhuutaaniiti| srvjnyjnyaanhetuketi| tathAgatajJAnahetukA prajJApAramitA pUjyeti shessH| upsNhaaraarthmaah| tasmAttarhi bhgvnnnyorityaadi| caturthaM madhyamRdaM vktumaah| tiSThantu khalu bhagavan jambUdIpa ityaadi| api tu khala punarityAdikAraNavacanaM gatArthamapi prasaGgAntareNoktatvAnna punruktm| prjnyaapaarmitaaprbhaavitvmevaah| tathAgatazarIrANi hotyaadinaa| tsmaatthaaNtyaadyupsNhaarH| paJcamaM madhyamadhyArthamAha / api tu khalu punarbhagavannita ityaadi| ito viparyAsarahitAyAH prajJApAramitAyAH zravaNAdikrameNotyAdAtpUjArhANi zarIrANautyarthaH / tadutpattyApi kasmAt pUjAM labhanta ityAha / yaduta prjnyaapaarmitaapribhaavittvaaditi| suvizuddhAt kAraNAt samutpannaM phalaM suvizuddhamevopajAyata iti kRtvA / yasmAt prajJApAramitayA mahAnubhAvatvotyAdanena paribhAvitAstathAgatAH sarvathA vAsitAstasmAttadutpattyA pUjAM labhanta iti / etadeva dRSTAntena sphuTaukurvannAha / tadyathApi nAma bhagavannanamityAdi (p. 96, 12) / tacAnaghu praNItatvenA 27
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 caturthaparivartaH / mUlyAham / ebhirevNruupairiti| vakSyamANairevasvabhAvaiH / dhamyamAna ityaapuurymaanne| nigRhrauyAditi mndtaamaapaadyet| na vivardhayediti vRddhiM na kuryaat| upazamayediti smuulmpnyet| dahyamAna iti tapyamAne / paripDya iti vyaapte| bAdhyamAna iti paudymaane| andhakAratamisrAyAmiti / andhakAragahvarAyAm / antarIkSadhAraNAt / sthApitamiti bhuumisthaapnaat| mndtaapaadnaatytihnyet| srvthaapnynaadigcchet| ebhizcAnyazcetyAdi (p. 97, 8) / etairnntroktairnyairevNvkssymaannairyuktmityrthH| abhivrdhmaanpittkmbNd| upaghAtastimiram / shuulaadykssirogH| ghanatA paTalam / samudAcaradrapabaujAvasthAvigamAdyathAkramaM nirghAtaM prazamaM gaccheyuriti yojyam / kastasya svako varNa ityaah| sacet pANDareNetyAdi (p. 97, 13) / anyeSAmiti haritazavalAdInAm / samastaM vastreNa pariveSTayitvA tadekadezena vA baddheti jJeyam / pariveSTayitvetyasya suvvAntaprayogeNa naapshbdtaa| rajobahulatA kaluSabhAvastamapi prasAdayedadho nyet| jambUddIpe mahezAkhyazuddhodanasyApodRzaratnAsaMbhavAdRSTAntAsiddhiriti ksycidbhipraayniraakrnnaayaah| kiM punaH kauziketyAdi (p. 98, 1) / prtivishissttpunnytvaadaah| devedhityaadi| saMkhyAprabhAvAbhyAM yathAkramamalpAni parittAnauti dymuktm| tairmaNiratnaguNairityatra paribhAvitatvAditi shessH| prinidRtsyaapoti| apishbdaattisstthtH| prakArAntareNApi
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ babhisamayAnadhArAlokaH / 211 prajJApAramitAhetutvena pUjAM darzayannAha / yathA ca bhgvnnityaadi| buddhAnAM dhrmdeshneti| yasmAdikalpasya svAkAraM bAhyarUpeNAdhyAropya pravartanAdatasmiMstavaheNa svayamavidyAsvabhAvasya sadbhAve'zeSAvaraNaprahANaM na sambhavati, tasmAnnityasamAhitAnAmeva buddhAnAM bhagavatAM prajJApAramitAjJAnaprabhAvato yathAdhimuktibhavyAnAmasaMkIrNadezanAnirbhAsAH svajJAnapratyayAH samupajAyanta ityevaMvidhapratyayAnusAreNa teSAM dezanA bhagavatAM vyvsthaapitaa| ataH zuddhalaukikajJAnasammukhIbhAvo muninaivaM prakAzita ityAdivineyajanahitAdhyavasAyena kvcitmgautikrtRbhiruktH| tasmAdineyazabdajJAnanirbhAsarUpatvena zrojanasambandhinyapi deshnaa| yathA prajJApAramitAjJAnAdhipatyanirjAtatvAiddhAnAM dharmadezanetikRtvA pUjyA, tathedAnIntanAnAmapi dharmabhANakAnAM dezanA bhagavataH parasparAvalAyAtatvena prajJApAramitAjJAnAdhipatyanirjAtatvAt pUjyetyarthaH / SaSThaM madhyAdhimAcaM nirdizannAha / yathA bhagavAn rAjapuruSa ityaadi| akutobhaya (p. 99, 1) iti| na kutazcidbhayamasyAstauti tthoktH| dhrmkaayaanubhaavaaditi| dharmadhAtuniSyandaprajJApAramitAnubhAvAdityarthaH / saptamamadhimAtramRdaM vktumaah| tiSThatu trisAhasramahAsAhasro lokdhaaturityaadi| aSTamamadhimAtramadhyaM nirdizannAha / punaraparaM bhagavan ye prmessvityaadi| svaparIbhayArthasampajdAdyathAkramaM tiSThantItyAdipadatrayaM vAcyam / athavA dhrmkaayenaasNsaarmvsthaanaattisstthnti| sambhoga
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 cturthprivrtH| kAyena bodhistvaarthsndhaarnnaabhiynte| nirmANakAyena katipayadinAvasthAnAdyApayanti / prjnyaapaarmitaayaanycritvymityaadi| prayogAdyavasthAbhedAduktam / pUrvavat svahastamevametat kauzikaivametaditi dattvA maaturmaahaatymaavedynnaah| ye'pi te kauziketyAdi (p. 100, 2) / navamamadhimAtrAdhimAtraM kthynnaah| mahApAramiteyaM bhgvnnityaadi| mahattAmeva samarthayannAha / sarvasattvAnAM hotyaadi| etaduktam / " yasmAnmAtuH prabhAvena bhagavAn prayogAvasthAyAM sarvasattvAnAM cittAnuSThAnAni prajAnAti pRSThAvasthAyAM saMpazyati, tasmAnmahattvamasyA" iti| etadeva smrthynnaah| tathAhi kaushiketyaadi| dIrgharAtramiti daurghkaalm| prajJApAramitAyAM caratIti vacanAdanyavyavaccheda itybhipraayvaanaah| kimbhgvnnityaadi| nAnyAsviti dAnAdyAtmikAsu / sarvavetyAha / srvaasvityaadi| dAnaM niSpratikAMkSasya nispRhasya punrbhve| zaulaM kSAntizca sarvatra vauryaM sarvazubhodaye // vinA'rUpyaM tathA dhyAnaM prajJA copaaysNhitaa| samyakprayogo dhaurANAM padasu pAramitAsu hi // iti vacanAdanena samyakprayogeNa sarvAveva bodhisattvazcaratItyarthaH / prajJApAramitAvacanaM kimarthamityAha / api tu khlvityaadi| yathA ca pUrvaGgamA bhavati tathA prAgAveditam / etadeva kathayannAha / bodhisattvasya mahAsattvasya
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladArAlokaH / 213 dAnaM dadata ityAdi (p. 101, 2) / vipazyata iti bhaavytH| upacayArthamAha / na ca kaushikaasaamityaadi| prjnyaapaarmitaaprinnaamitaanaamiti| trimaNDalavizuddhyA pribhaavitaanaam| srvjnytaaprinnaamitaanaamiti| tathAgatatve niryAtitAnAm / apAramitAvyavacchedAtyAramitArUpeNa vizeSo na ceti pUrveNa sambandhaH / pAramitAzabdavAcyatayA na ca nAnAkaraNam / naulapItAdibhedAnnAnAvarNAH samaviSamarUpeNa nAnAsaMsthAnAH / nAnArohapariNAhasampannA iti| Aroho dairghyam / pAriNAhaH pArimANDalyam / atadrUpaparAhattyA na ca chAyAvizeSastathaivaikazabdavAcyatvAnna ca nAnAkaraNam / tdevaah| api tu chaayetyaadi| saMkhyAmiti vyapadezaM / evaM trividhAdhimuktimanaskArANAM pratyekaM mRdumRddAdinavaprakArAn prtipaadyopsNhrnnaah| mhaagunnetyaadi| bddhnushNssvaarthaadhimuktnissyaadnaanmhaagunnsmnvaagtaa| sNkhyaaprmaannaavissysvpraadhimuktiyogaadprmeygunnsmnvaagtaa| apryntsttvdhaatuuddeshpraadhimuktisdbhaavaadpryntgunnsmnvaagtaa| etAvatyeva svaparobhayArthabhedena pratyekaM navaprakAratvenAdhimuktiH saptaviMzatiprakAraiveti na vipratipattiH kAryA / tathA coktam / adhimuktistridhA jJeyA svArthA ca svaparArthikA / parArthikaivetyeSA ca pratyekaM trividheSyate // 18 //
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 cturthprivrtH| mRddI madhyAdhimAtrA ca mRdamRddAdibhedataH / sA punastrividhetyevaM saptaviMzatidhA matA // 16 // iti yathoktena ca granthaprabhAnena kramAduttarottarAdhikAnuzaMsApratipAdanapareNAnyApadezena sarva evAyamadhimuktimanaskAraH pridaupitH| sarva eva svArthAdyadhimuktiprakAre mRdamRdAdau pratipakSAtmake 'dhimAtrAdirvipakSo'nirdiSTaH / svArthAdhimuktAvaddiSTaH parArtho bhvti| dvitIyAyAM sAntaraH pryogsttauyaayaannirntro'vgntvyH| anyathA'nuzaMsakathanamAtrebhyupagamyamAne yAvAnanuzaMsaH sambhavati tAvataH sahadevAbhidhAnAvanyaprabhAnasya nirarthakatA syAditi pUrvAcAryAH / abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM guNaparikaurtanaparivarto nAma caturthaH //
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 215 yathAdhimokSadRSTadharmalakSaNAM prajJApAramitAM prati prarattasyAdhimokSamanaskArasya prathamaditrinavAvasthAnAM bhAvakabodhisattvasya yathAkramamutsAhanAya pratyekaM navabhiH prakArairuttarottarAbhinandanaM stutiH stobhaH prazaMsA ca buddhAdibhiH kriyata ityadhimokSamanaskArAnantaraM prathamaM stutimAtrAM nirdishnnaah| atha khalu zaka ityAdi (p. 102, 2) / tyktmuktaashyenaaprtyaakhyaanaadprityjnauyaa| baahyodkaadhupdrvniraakrnnaadrkssitvyaa| aadhyaatmikaakssraadibhrNshdossaapnynaahopaayitvyaa| adhimuJcedityaparityAgabuDyA svIkuryAt / Arthikayeti pryogtH| chandikAyeti aashytH| dadyAditi granthArthasvabhAvAyAH phalena saha sarvasvadAnAt / etadeva prayogamaulapRSThAvasthAbhedena yathAkramaM drshynnaah| upanAmayet / niryAtayetparityajediti / deyadAyakapratigrAhakAnupalabdhibhedAdA padacayamuktam / tabacanena pratipAdayitumAha / tena hotyAdi (p. 103, 4) zarIramiti pratimAdikam / tAvatkAlikatvena dAnAt saMvibhajet / ayameva tayoriti (p. 104, 5) / kRpApUrvaka dAnAzayasyAdhikyena tayormadhye satkArAdipuraHsaraM tathAgatazarIraM yo dadyAt so'ymevetyrthH| taddacanenedAnoM prihrnnaah| evameva kaushiketyaadi| dvitIyAmAha / punaraparaM kauziko yaH kulaputro vA kuladuhitA vA yatra ytretyaadinaa| paTutarazraddhendriyAdiyogena pAcaubhUtatvAdAjanIbhUtA yatra magadhAdau deze sthitaaH| tata ityagatvA
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 *~~-~~ - ~ pnycmprivrtH| dAtuH puurvoktaatpudglaadityrthH| tRtiiyaamaah| punaraparaM kauzika yaH kulaputro vA kuladuhitA vA ye jambUdvIpa ityAdinA / grahaNAya yatnakaraNAt samAdApayet / gRhautAnAM sthirIkaraNAt pratISThApayet / ata ityasmAdanantarArthakAriNaH puglaat| akilAsitayetyanAlasyena svayaM pratipattyanuSThAnAt samyAdayet / kRtotsAhatvAdudyukto'mumityutpAditabodhicittaM samAsato granyArthazikSaNAbAhayedimAM prajJApAramitAmiti pUrveNa smbndhH| ajJAnamaMzayamithyAjJAnayogena mUDhaM prati samyagarthakathanAt sandarzayet / kauzaudyAcchandikatAvyAsagayogAt pramattaM kuzalArtha pravartanAt samAdApayet / honAdhimuktyazaktAtmasambhAvanAkaukatyabhaurutAyogAt saMlaunaM viziSTavIryAnuzaMsakathanAt smuttejyet| aviparItasamAdhisantuSTivauryapratipattiyogAt samyakpratipannaM bhUtaguNAbhinandanAt sampraharSayet / vidheyatApAdanAdevaM vAcAnuzAsanyA neSyati / prajJApAramitAM praapyissyti| tatra ca samprajanyena samyagupalakSaNatayA layauddhatyadoSApanayanAdyathAkramaM vineSyatyanuneSyati / arthamiti (p. 105, 1) phalamanuzaMsam / evaJcetyanantaroktakrameNa / ajJAnamithyAjJAnavigamAJcittaM vizodhayiSyati / maMzayajJAnanirAkaraNAnirvicikitsaM krissyti| ehi tvamiti Agaccha tvam / bodhisattvamArga iti| prjnyaapaarmitaayaam| sannAhAyogAnivartanavauryabhedAdyathAkrama zikSamANazcarana vyAyacchamAna iti padacayamuktam / upadhi
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladhArAbokaH / 217 saMkSaya iti / samalaskandhAbhAve dharmakAya ityarthaH / tiSThantu khaslu punaH kauzika jambUdvIpe srvsttvaaH| tathA caatumhaadiipke| sAhase cuuddike| hisAhale madhyama iti hArakacatuSTayena yathAsaMkhyaM caturthoM paJcamI SaSThI saptamI ca stutimAtrA nirdissttaa| kintu sarvatra samAdApayet pratiSThApayeditiparyantanirdiSTapadAnantaraM pUrvoktahArakAttat kiM manyasa ityAdi (p. 106, 7) yAvaddahutaraM puNyaM prasavedityanuvartanIyam / aSTamoM stutimaatraamaah| tiSThantu khala punaH kauzika bisAhasramahAsAhasa ityaadinaa| ataH khalu punariti dazakuzalasamAdApituH pratiSThApayituzca skaashaadityrthH| navamoM stutimaatraamaah| punaraparaM kauziketyAdinA (p. 107, 3) / yAvagaGgAnadIvAlukopamacisAhasramahAsAhasralokadhAtusattvAnAJcaturthyAneSu (p. 108, 13) prtisstthaapyiturdhikpunnyprtipaadnen| prathamAM stobhmaatraamaah| punaraparaM kauzika yAvanto jambadIpa ityAdinA (p. 109, 9) / cAturmahAhaupake sAhase disAhale trisAhase ca lokadhAtau sarvasattvAn dhyAnApramANArUpyasamApattyabhijJAsu pratiSThApayediti hArakacatuSTayena yathAkrama dvitIyA tRtIyA caturthoM paJcamI stobhamAtrA nirdissttaa| sarvatra ca hArakacatuSTaye pratiSThApayediti padAnantaraM pUrvoktahArakAttat kiM manyasa ityArabhya yAvadbhutakoTiprabhAvanatAyAmitye(p. 112, 3)tatparyantamanuvartanIyam / SaSThauM stobhmaatraamaah| tiSThantu khallu punaH kauzika ghisAhasramahAsAisalokadhAtAvityAdinA / 28
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 pnycmprivrtH| saptamauM stobhmaatraamaah| punaraparaM kauzika ya ityAdinA (p. 116, 12) aSTamauM stobhmaatraamaah| punrprmityaadinaa| arthAvabodhanipuNatvAdarthakuzalaH / yaH pratItyasamutpAdaH zUnyatA saiva te mtaa| dharmadhAtuvinirmukto yasmAdharmo na vidyate // iti vacanAt pratIyamAnapadArtha eva hi prajJApAramitA kasmAdupadizyata itybhipraayvaanaah| iyamapi bhagavan prajJApAramitopadeSTavyeti (p. 112, 11) / padArthasvabhAvazUnyatAnabhijJasya dezyata ityaah| iympautyaadi| nanu padArthapratipattau tatra svabhAvazUnyatA pratipattiH kthmiti| tatkasya hetorityAzaGkayAha / utpatsyate hotyaadi| etadaktam / "yasmAdanAgate kAle sAdRzyArthena prajJApAramitA prativarNikotpatsyate'tastAM zrutvA mithyAzAstrAbhyAsena pracchAditapratIyamAnapadArthamAyopamasvabhAvAvabodhAdanattarabodhyau~ bodhisattvastAM samyakprajJApAramitAmanavabudhyamAno'bhimatArthadaMzAnmA vinaSTo bhaviSyati / tasmAddezyata iti| kiM hetukA kiM svarUpA ca sA yena tahetusvabhAvaparityAgAt parihiyata ityAha / kthmityaadi| prajJApAramitA prativarNiketi / prakAntArthatiraskAro yA cArthAntarakalpanA / prajJApAramitAyAM hi proktA sA prativarNikA // ityaacaarydinaagH| eke bhikssv| iti (p. 113, 1) mahAyAnikA eva vijJAnavAdina ityrthH| ekAnekasvabhAvavirahAnniHsvabhAvatvenAnabhyastasaviSayaSavijJAnakAya
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlakArAlokaH / 216 svbhaavtvenaabhaavitkaayaaH| tadeva kthynnaah| abhAvitazaulA ityaadi| etacca pdvymdhishaulaadhicittaadhiprjnyaashikssaacyvaiklyaadythaakrmmuktm| ettsmrthnaarthmaah| duHprajJA ityaadi| yasmAdajJAnayogena daHprajJAH saMzayajJAnAdeDamUkajAtIyA mithyAjJAnAt prajJApahoNAH / rUpavinAzo ruupaanityteti| rUpasya kalpitasyAbhAvo vinAzo ruupaanitytaa| vikalpasya rUpasya kSaNAdUrdhvamanavasthAnaM vinAzo ruupaanitytaa| dharmatAtmakasya ca rUpasya kalpitarUparahitatA vinAzo rUpAnityatA prajJApAramitA ityupadekSyanti / arthavayaJcaitadArattinyAyena draSTavyam / mithyaajnyaanophttvenaatmaanmutkrssyntiityaah| evnycopdekssynti| ya evaM gaveSayiSyati sa prajJApAramitAyAcariSyatIti / yathoktena ca nirdezena dharmadharmiNoranirAkaraNe viparyastabhAvAbhinivezAnna muktiritybhipraayvaanaah| na khalu punaH kauzika rUpavinAzo rUpAnityatA drssttvyetyaadi| api tu rUpAdaunAM mAyopamasvabhAvataiva prjnyaapaarmitaa| bhAvAbhAvAdiviparyAsAbhinivezamUlasya savAsanaklezajJeyAvaraNasya samyak prahANahetutvena tathAgatatvapadaprApaNAt pratipattavyeti mtiH| navamoM stobhamAtrAmAha / punaraparaM kauzika yAvanta ityArabhya yAvahaGgAnadIvAlukopamalokadhAtupratiSThitasattvadhAtusrotaApattiphalapratiSThApanakAriNaH sakAzAhahutarapuNyaprasavatvapratipAdanena (p. 115, 12) / nanu srotaApattiphale prati
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 paJcamaparivartaH / chApanamanAzrave dhAtau vyavasthApanam / zraddhAdipUrvakaM prajJApAramitApustakadAnaM tatsandarzanAdikaJca sAzravaM tat kathaM pUrvakAryakAriNaH sakAzAduttarArthakAriNo bahutaraM punnymiti| tatkasya hetorityaashyaah| ato hi kauzika zrotApattiphalamityAdi (p 114, 13) / etdktm| yasmAdipulavimalAnantaguNarAzitathAgatatvAdisarvAryadharmANAM jinajananyA hetutvena sutarAmeva zrotApattiphalamataH prajJApAramitAtaH smbhvti| tasmAdasyAH pustakadAnAdinAvikalakAraNasvabhAvatvAt zrotaApattiphalasyAnyasya ca prativiziSTasvabhAvasya buddhatvAderdAnAbahutaraM puNyaM prasavati / prathamAM prshNsaamaatraamaah| punaraparaM kauzika yo hi kazcideva kulaputro vA kuladuhitA vA yAvanto jambUddaupe sattvAstAn sarvAn sakRdAgAmiphale pratiSThApayedityAdinA (p. 116, 12) / pUrvavat tatkasya hetorityAzakya tathaiva prihrnnaah| ato hi kauzika sacadAgAmautyAdi (p. 117, 12) / dvitiiyaamaah| punaraparaM kauzika yo hi kazcideva kulaputro vA kuladuhitA vA yAvanto jambUdIpe satvAstAn sarvAnanAgAmiphale pratiSThApayedityAdinA (p. 119, 9) / pUrvoktAbhiprAyeNa tatkasya hetorityAzakya tathaiva prihrnnaah| ato hi kauzika anAgAmautyAdi (p. 120, 7) / tRtiiyaamaah| punaraparaM kauzika yaH kazcideva kulaputro vA kuladuhitA vA yAvanto jambUddaupe satvAstAn sarvAnahatve pratiSThApayedityAdinA (p. 122, 3) / yathA
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAnadhAgalokaH / vihitaprakAreNa tatkasya hetorityAzaya puurvvdaah| ato hi kauzikAItvamityAdi (p. 123, 1) / cturthiimaah| punaraparaM kauzika yAvanto jambUddaupe sattvAstAn sarvAn kazcideva kulaputro vA kuladuhitA vA pratyekabuddhatve prtisstthaapyedityaadinaa| yathoditavidhinA tatkasya hetorityAzaya tthaivaah| ato hi kauzika pratyekabuddhatvamityAdi (p. 126, 8) / pnycmaumaah| punaraparaM kauzika yAvanto jambUhope sattvAsteSAmapi sarveSAmityAdinA (p. 128, 16) / upanAmayediti ddyaat| kenAzayenetyAha / atraiva prjnyaapaarmitaayaamityaadi| prayogamArgeNa prajJApAramitAM bhAvayan darzanamArgeNa raviM bhAvanAmArgeNa virUDhiM bodhisattvavizeSamArgeNa vipulatAM gatastathAgatabhUmau paripUrayiSyati (p. 129, 2) / buddhadharmAnityarthabhedo vAcyaH / tasmAt paurvakAditi yaH kazciddodhau cittamutpAdayet / yazcAnyo bodhicittamutpAdya pustakaM dadyAttataH punlddyaadityrthH| nanu bodhicittotyAdanapUrvakaM pustakadAturadhikArthakAriNaH sakAzAt kevalapustakamAvadAtuH kathaM puNyamahattvamiti / tatkasya hetorityaashyaah| niyatameSa ityaadi| niyatamavazyameSo'vinivartanIya ityrthH| etaduktam / "yasmAdavaivartiko bodhisattvo niyatamabhisambadhya sattvAnAM daHkhAntakAritvena viziSTaM puNyakSetramatastasyaiva pustakadAtubahutaraM puNyaM na tu bodhicittotpAdanapUrvakamaniyatagotrapuGgalAya pustkdaaturi"ti| SaSThImAha / tiSThatu khalu punaH
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacamaparivartaH / kauzika jambUddIpakAnAmityAdinA / etaddhArakAnte'nutarAyAM samyaksambodhau cittamutpAdayedityanantaraM yazcAnyaH kazcit kauzika kulaputro vA kuladuhitetyAdigranyaH pUrvokta evaanuvrtnauyH| saptamaumAha / tiSThatu khalu punaH kauzika cAturmahAdvIpa ke lokadhAtAvityAdinA tathaivAca hArakAnte grantho'nuvartanauyaH / aSTamaumAha / tiSThatu khalu punaH kauzika sAhasracUDikAyAM lokadhAtAvityAdinA / bhUyasyA mAtrayeti (p. 130, 10 ) / adhikena prakAreNetyarthaH / tatkasya hetorityacApi praznaparihArArthaH pUrvavat vAcyaH / navamAM prazaMsAmAtrAmAha / punaraparaM kauzika yAvanto jambUddaupe sattvAste sarva ityAdinA / na kevalamabhisambudhyAnyeSAmarthakaraNAt / kSiprAbhijJaM bodhisattvamavavadato'nuzAsatazca bahutaraM puNyaM kiM tarhyanabhisambudhyApauti pratipAdayannAha / yathA yathA bhagavannityAdi (p. 133, 10) / tatra cauvaraM vastraM / piNDapAto maNDakAdi / zayanaM tUlikAdi / AsanaM daNDAsanAdi / vyAdhibhirupahataM glAnaM pratyeti gacchati / yuktarUpaM bhaiSajyaM harItakyAdi / pariskAraH khallakAdi tAn kArAn kRtAniti / cauvarAdauna dattAnityarthaH / sandRSTaphaladAnasAmarthyAnmahAphalAn karoti / janmAntare phaladAnAnmAhAnuzaMsAn karotIti pUrveNa sambandhaH / tathAgatAnAM bodhisattvAnAzca paramadakSiNauyatvena nirviziSTatvAditi bhAvaH / kuta etaditi cet / yasmAccundasya karmakAraputrasya piNDapAtaM paribhujya parinirvANakAla 122
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaaldhaaraalokH| 223 samaye bhgvtaivoktmaagme| "mA haitannimittaM cundasya karmakAraputrasya vipratisAro'bhUt / sa tvayAnanda cundasya karmakAraputrasya prtivinodyitvyH| evaJca sa vktvyH| yacca piNDapAtaM paribhujya tathAgatottarAM samyaksasambodhimabhisambuddhaH yazca piNDapAtaM paribhujya nirupadhizeSe nirvANadhAtau prinirvRtH| dAvimau pinnddpaataavsmsmphlau| asmsmvipaakaavi"ti| tulyaphalapratipAdanAttayoH samadakSiNIyatvamAveditamiti / nanu bhAvanAbhyAsAdAsannaubhAve sati kathamavavAdAnuzAsanIbhyAmAsannobhAvo nirdizyata iti| tatkasya hetorityaashngkyaah| evaM hyetdbhgvnnityaadi| evaM manyate / pratItyasamutpAdadharmataiSA yasmAdavavAdAnuzAsanaubhyAM viziSTakSaNotpAdAdAsannaubhAvo bhavati / bhAvanAbalAttu nitarAmeveti / "bodhisattvotsAhadAtRNAM sAdhu sAdhviti sAdhukAradAnena stutstobhitprshNsaarthmupsNhrto"tyaaryvimuktisenH| kSipratarAsannaubhAvakathanAdatsAhaM ddaasi| avvaadmukhenaanugRhaudhe| anushaasnauhaarennaanuprivaarysi| kathamanyasyotsAhavardhanenAnyasyAnugraha iti| tatkasya hetorityaangyaah| ataH prasUtA hotyAdi (p. 134, 5) / etaduktam "yasmAdanuttarasamyaksambodhicittotsAhavardhanena niSyadyate bodhisattvAnAM mahAsattvAnAcagadarthakArikA'nuttarasamyakasambodhistasmAdeSAmutsAhavardhanAt sattvAnAmanugraha" iti| etadeva vyatirekamukhena kathayannAha / yadi hotyAdi / nAbhisambudhyeran / ato na sattvArthaM kuryAditi zeSaH / anvayamukhena cAha /
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaparivartaH / yasmAttatyAdinA / abhisambudhyante tasmAjjagadarthakAriNa iti matiH / taca te stutyAdaya uttarottarapuNyamaddatvasya pratipAdanAttatsvabhAvatvena nirdiSTA yathAbhUtArthAdhigamamAcalakSaNA nArthavAdAdirUpA yathoktaprabhedA eva pratipattavyAH / tathA coktam / 224 stutiH stobhaH prazaMsA ca prajJApAramitAM prati / adhimokSasya mAtrANAM navakaistribhiriSyate // 20 // iti evaJca kRtvA tatra tatra stUtrAntare nidAneSu yaduktaM sarvabodhisatvairmahAsattvaiH sarvabuddhastutastobhitaprazastaiH sArdhaM bhagavAn viharatauti tadupapannaM bhavati / zrabhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM puNyaparyAyaparivartI nAma paJcamaH //
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ amimaalaalaa| 225 sarvabuddhastutastobhitaprazastasyAdhimuktimanaskArasyAnuttarasamyaksambodhau pariNAmanaM vidheyamityato'nantaraM pariNAmanAmanaskAro vktvyH| sa ca vyAvRttiviSayabhedAdanekavidha ityAdau vizeSapariNAmanAmanaskAraM nirdishnnaah| atha khala maitreya ityAdi (p. 134, 2) / tatra maitreyo nAma samAdhistallAbhAtkasyacit samAdhemaitreyatvaM phalaM tddhigmaat| pUrvapraNihitamaicauphalAbhisamayAdIdRza vA guNAstena maitrIvimokSamukhaprabhAvitatvAdarjitA yenAsau maitreyo jAta iti maitreyH| samyakprajJAyogAdodhisattvaH sarvAkAropAyasambandhAnmahAsattvaH / bodhisattvamahAsattvazabdayoH prajJopAyAbhidhAyitayA moghapAzasUtre pAThAditi / anumodnaaprinnaamnaashgtmiti| anumodanApUrvikA pariNAmanA tathAgatAnuttarasamyaksasambodhyanupalambhAlambanena manaskAreNa pariNAmanAvizeSapariNAmanAmanaskArastayA ca sahagatamiti samAmaH / tathAhi parakIyaM dAnamayAdipuNyakriyAvastu vakSyamANAnumodanAmanaskAreNAnumodya bodhau pariNAmayitavyamityayamapi prakAraH sambhavati / tathA cAnantarameva vakSyatyevamanumodyAnumodanAsahagataM puNyakriyAvastvanuttarAyAM samyakasambodhau pariNAmayAmIti vAcaM bhASeteti (p. 138, 9) / tata iti sarvasattvAnAM dAnamayAdipuNyakriyAvastunaH sakAzAdityarthaH / agramAkhyAyate dividhAgratAyogAt / dvividhA'gratA zreSThAgratA cottaptatayA jyeSThAgratA caahitiiytyetyaah| zreSThamAkhyAyate jyeSThamAkhyAyata iti / zreSThAgratApi dvividhA varatayA copAyakauzalena pravaratayA ca prajJApAramitaye 29
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 sssstthprivrtH| tyaah| varamAkhyAyate / pravaramAkhyAyata iti / ubhAbhyAM nAnyat praNItamiti kathanAyoktaM praNItamAkhyAyata iti / jyeSThAgratApi hividhaa| uttamatayA ca samAbhAvAt / anuttamatayA cAdhikAbhAvAditi darzanAyoktam / uttamamAkhyAyate, anuttamamAkhyAyata iti / AbhyAM naanyniruttmmityaah| niruttamamAkhyAyata iti / yathoktena ca vidhinA shraavkaadysaadhaarnntvenaasmmaakhyaayte| asamaibuddhaH samatAM prApta hetutvaadsmsmmaakhyaayte| anupalambhAkArapariNAmanAmanaskAraM nirdidikssuraah| evamukta AyuSmAna subhuutirityaadi| dazadizi lAke sarvataH srvtrgtyeti| dazasu dikSu lokadhAtau sarvasmin puurvaadidigvyaasyetyrthH| pUrvapazcimadakSiNottarAsu dikSu yathAkramamaprameyAsaMkhyeyAparimANAcintyAsu sthitA lokadhAtavo yathAsaMkhyamaprameyAprameyedhityAdinA nirdissttaaH| tathordhvAdho dizi sthitA anantAparyantedhityarthabhedo vaacyH| aprmeyaaprmeyaannaamityaadi| laukikavItarAgANAM zaikSANAM, pratyekabuhAnAM bodhisattvAnAJca yathAkramamaprameyAsaMkhyeyAparimANAcintyAparyantAnAM jJAnapathAtItatvenAprameyAdayo veditvyaaH| chinnavartmanAmityAdi (p. 136, 1) / hatAritvena kSauNAstravatvena ca chinnvaanH| niklezatvena vazIbhUtatvena ca chinnvrtmnyH| suvimuktacittasuvimuktaprajJatvena chinnprpnycbhvnecaukaaH| AjAneyamahAnAgatvena pryaattbaassyaaH| kRtakRtyatvena kRtakaraNIyatvena ca mrditknnttkaaH| svapahRtabhArANAmityAdi vyaakhyaatm| athavA sarvAkArajJatA
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ amimaalii| 227 mArgajJatA sarvajJatA sarvAkArAbhisambodho mUrdhAbhisambodha iti paJcabhirabhisamayaiH prahAtavyavastuprahANAdyathAkrama chinnavama'nAmityAdi paJca padAni / taireva paJcabhirabhisamayaiH prAptavyadharmAdhigamayogAdyathAsaMkhyaM svapahRtabhArANAmityAdi paJca padAni vaacyaani| etasminnantara iti mdhye| anAzravaM zaulaM samAdhiH prajJA ca zaulaskandhaH samAdhiskandhaH prajJAskandhaH / sarvAvaraNaprahANaM vimuktiskndhH| viziSTajJAnasAkSAtkaraNaM vimuktijnyaanskndhH| sarvazcaiSa zrAvakAdibhiH sAdhAraNa ityasAdhAraNArthamAha / yAni cetyAdi / tatra dravyataH SaT paarmitaaH| nAmatastu daza bhavanti / prajJApAramitAprabhedatvAccatasRNAM pAramitAnAm / tathAhi lokottaranirvikalpakaM jJAnaM krameNa vivaraNaprahANakAri prjnyaapaarmitaa| lokottaramArgapRSThalabdhajJAnasaGgahItAH punarupAyapraNidhAnabalajJAnapAramitAH syuriti| prAdhAnyAdAdau SaT pAramitAH nirdizya prishissttpaarmitopaadaanaarthmaah| buddhaguNasampadupAyapAramitA balapAramiteti sugamam / abhijJApAramiteti bauddhau sarvAbhijJA SaSThI vA graahyaa| parijJApAramitA jnyaanpaarmitaa| kathaM prakaSTApi satI jJAnapAramitA na nirvikalpeti cedcyte| yasmAjJAnapAramitA nirvikalpajJAnapRSThalabdhaM jJAnaM yena jJAnenAdhigamaM paricchidya svayaJca dharmasambhogaM pratyanubhavati parAMzca pripaacyti| taccaitannirvikalpajJAne iyamapi nAstItyato na nirvikalyA jnyaanpaarmitaa| praNidhAnapAramiteti jJAyata ev| sarvajJajJAnasampaditi / pramuditAdibhUmayaH /
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaparivartaH / yA ca hitaiSiteti muditopekSe / buddhaguNA iti / aSTAdazAveNikabuddhadharmAdayaH / samyaksambodhisukhamiti / klezajJeyAvaraNavAsanAnusandhiprahANaphalam / sarvadharmaizvaryapAramiteti / sarvAkArajagadarthasampAdanazakkutA / anabhibhUtaH sarvAbhibhUriti mArataurthikAdibhira tiraskRtasteSAJca kRtAbhibhavanaH / RddhyabhisaMskAra iti / RddhiprAtihAryamAvarjanapUrvakabodhibaujAropaNa hetuH / yaccAnAvaraNamityAdi / klezajJeyAvaraNaprahANAdyathAkramamanAvaraNamasaGgamata svApratihatam / samAbhAvAdasamam / samenAsamanaiva samatvAdasamasamam / srvaanyopmaatikraanttvaadnupmm| anantajJAnaparicchedAyogyatvAdaparimeyaM, evaM vizeSaNaviziSTaM kiM tadityAha / tathAgatayathAbhUtajJAnabalamiti / AdezanAdiprAtihAryakaraNasamarthameva jJAnamavyAhatatvAddalamuktam / yadduijJAnabalaM balAnAmiti / zrAzravazyajJAnameva balaM balAnAM madhye prakRSTataram / yadduddajJAnadarzanamiti / jJAnaM satyAdisambodhirabhijJAH paJca darzanam / dazabalapAramiteti / sthAnAsthAnajJAnabalAdauni daza / caturvaizAradyeti / samya sambuddho'hamityAdi pratijJAne paryanuyokturabhAvena nirbhayatAkArAzcatvArastaizcaturbhirvaizAradyaiH paramasuparipUrNo'yamadhigamaH sAMvRtaH / tAttvikastvanya ityAha / yazcetyAdi (p. 137, 1 ) / paramArthAbhinirhAreNeti / mAyopamatAbhimukhaukaraNena dharmacakrapravartanamiti / dharmasya svAdhigamasya dyotikayA prajJApAramitAdezanayA cakravatpunaH punarAmukhaukaraNArthena pravartanaM vineyasantAne vistArIkaraNam / 228
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| 226 tadeva tamo'panayanAddharmolkApragrahaNam / samyak pratibodhanAdharmabherIsampratADanam / vineymnHprpuurnnaaddhrmshtprpuurnnm| paurotvena dhrmshtprvyaahrnnm| dRDhasarvAvaraNapraharaNAdharmazaGkhapraharaNam / varNatvena dharmadRSTipravarSaNam / viSyaSTatvena vijJeyatvena ca dharmayajJayajanam / manojatvena srvsttvsntrpnnm| zravaNIyatvena yathAsukhIkaraNAt smprvaarnnm| ye ca ttretyaadi| buddhadharmeSu vinayanAdinautAH pratyekabuddhadharmeSu shikssnnaacchikssitaaH| zrAvakadharmeSadhimokSAdadhimuktA iti yojym| svabodhyadhigamaM pratiniyatagotratvalAbhAnniyatAstata eva smbodhipraaynnaaH| zaikSANauti / prathamaphalapratipannakAdaunAM smbndhauni| azaikSANoti / arhtaam| tatra caivAcikAdikarmaNopasampanno bhikSurevaM bhikssnnii| vizaraNaparigrahAt paJcazikSApadaparigrahAcopAsakastathopAsiketi vidhA bhedH| vizaraNaparigRhautamupAsakaM ma AcAryoM dhaarytu| tathA vizaraNagataM paJcazikSApadaparigRhautamupAsakaM ma AcAryoM dhArayatviti vinaye dvidhA pAThAt / manobhAvanauyAniti (p. 138, 2) / eka-di-tri-pudgalAnmanaHprasAdakAriNaH / nirvshessmnvshessmiti| anantahetutvAdaprameyaphalapradatvAcca yathAkrama vaacym| aikdhymityaadi| atItatathAgatasambandhena nirdiSTatvAdaikadhyamekaprakAratvamabhisaMkSipya cetasyadhyAropyAprameyatvAdirUpeNa piNDayitvA gaNayitvA bodhisattvAdi-yAvattiryagyonisambandhena tulayitvA pramANIkRtya vkssymaannlkssnnyaa'gryaa'numodnyaa'numodet| karturAzayAdatizayazraddhAtiharSa svayaM tat sarvasampAdanAzayAtizayaM kuryAditi
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 sssstthprivrtH| yAvat / agrArthameva kathayannAha / shresstthyetyaadi| vyAkhyAtametat / vaacmbhaassteti| sarvatathAgatazaulAdiskandhasyAnupalammAlambanena manaskAreNAnumodanAsahagataM puNyaM sarvasattvArthamanuttarabodhau pariNAmayAmIti vcnmuccaaryedityrthH| aahaarkmiti| utpAdakaM mama sarvasattvAnAM veti shessH| anupalambhapariNAmanAmanaskAraM nirdizyedAnauM taba kucodyaparihArArthaM prshnynnaah| tatra bodhisattvayAnika ityaadi| yairvastubhiH pariNamayatauti / yaistthaagttvaadigotraihetubhirniryaatytiityrthH| kvacidanumodeteti paatthH| tatrApi pariNAmanAmanaskArasya prakrAntatvAtpariNAmayatItyarthoM graahyH| tathA cAnantarameva vakSyati / katamairvastubhiH pariNAmayatIti (p. 139, 8) / yairArambaNaicairAkArairiti / ArambaNAni zolaskandhAH sarvadharmAstabrahaNaprakArA evaakaaraaH| taccittamiti grAhakavikalpam / apitviti| apituzabdo nipAtaH kiMzabdArthe vrtte| tathopalabhyeran yathA nimittaukrotiiti| vastvAdInyanimittIkRtya pariNAmayitumazakyatvAttAnyatItatayA'vidyamAnAnyevAdhyAropya yathodbhAvanAsaratyA viSayaukriyante kiM tatvatastathaiva samupalabhyanta ityrthH| yadhupalabhyanta iti matam / tathA ca sati / pramANavyAhatatvena viparyAso hi vastunaH / upalambho marIcyAdijJAnavat parinizcitaH // tasmAttahalato vRttaH pariNAmavidhirmataH / AtmAtmIyaviparyAsapravRtta iva durbalaH //
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / iti matiH / vikalpaviSayasyAdhyAropitatvenAlIkatvAt svapnamAyAmaraucivannaivopalabhyante pratyayAdhInavRttitvAcca tattvata ityAha / na tAni bhadanta ityAdi / evamapi viparyastapariNAmaprasaGga ityAha / yadi so'maMvidyamAnamityAdi / svalakSaNaviSayaukaraNAdArambaNaukuryAt (p. 139, 1 ) / sAmAnyarUpaparicchedAn nimittaukuryAt / saMjJAyA nimitohaNAtmikAyAH svaviSayAbhAvena viparyAso'tasmiM tadrahAAntiH saMjJAviparyAsaH / cittasyAlambanagrAhakavijJAnasya tathaiva viparyAsazcittaviparyAsaH / dRSTerevAkAraparicchedarUpAyAH santauraNAtmikAyAH prajJAyAH pUrvavaddiparyAso dRssttivipryaasH| na bhavediti kathaM tasyeti pUrveNa sambaDDAdapitu bhavedityarthaH / tathA cAnupalambhapariNAmanAmanaskAraH saMjJAviparyAsAdirUpa iti zeSaH / tasmAdanyathA saMjJAdaunAM viparyAsatvapratipAdanena prakRtArthAvirodhAnna kiJciduktaM syAt / na tvasya svaviSayAbhAvena saMjJAderviparyAsatve'tatkhabhAvasyAnyasya kathaM saMjJAviparyAsAdirUpateti / tatkasyahetorityAzaGkyAha / tathAhautyAdi / rAgopautyapizabdena dveSAdiparigrahaH / vikalpyeti / adhyAropya / saMkalpyeti / punaH punarAlambya viparyastasaMjJAdiprabhavatvAdrAgo'pi saMjJAviparyAsa iti yojyam / etduktm| "yasmAdavidyamAnaM nityatvAdikamanityatvAdidharmayukte vastunyadhyAropya tadeva punaH punarAlAkhyotpadyamAno rAgAdiviparyastasaMjJAdihetukatvena saMjJAviparyAsAdirUpaH samutpadyate / tasmAdanupalambhapariNAmanAmanaskArastathaivotpadyata iti / 231
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaparivartaH / pakSAntarArthamAha / zrathApItyAdi (p. 139, 5 ) / athApi yathAvastu yathArambaNaM yathAkAro'saMvidyamAna iti zeSaH / tathA bodhistathAcittaM kimasaMvidyamAnamityadhyAhAryam / evamityabhyupagame satyAha / evamityAdi / grAhyagrAhakAzca sarvadharmAstahrAsanAH sarvAH sarvadhAtavo'saMvidyamAnAH prAptA iti matiH / bhavatvevaM ko doSa iti cedAha / yadi cetyAdi / evaM mnyte| yadi yathAvastvAdikamasaMvidyamAnaM tathA bodhicittAdikaM tadA katamairvastvAdibhiH katamaM cittAdikaM ka bodhau pariNAmayati / yAvatA naiva kenacit kiJcit kvacit pariNAmayatyataH sarvathA pariNAmAnupapattau pariNAmaviparyAsa iti / tattvena viparyasto'pyanityAdivikalpavat pAramparyeNa bhUtArthaprApakaH saMvRtyA vastvAdervidyamAnatvena pariNAmanAmanaskAra iSyata svAto na kiJcidadhikaM tvayoktamityabhiprAyeNAha / nedamAryasubhUta ityAdi / athavA tasmin vastvArambaNAdau pAramArthikAbhinivezavigamena saMvRtyA mAyApuruSasyeva pariNAmanAnna viparyasta pariNAma iti abhiprAyavAnAha / nedamAryasubhUta ityAdi / yuktiyuktamapi kathamAdikarmikasya na vaktavyamiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / yadapi hi syAdityAdi / adhigama sampratyayavaikalyAdadRDhatvena zraddhAmAtrakaM tadeva mRdumadhyAdhimAtrabhedAduktam / premamAtrakamityAdi padacayeNa / athavA zraDDAmAtrakama stitvaguNavattvazakyatveSu yathAkramamabhisaMpratyayaH prasAdo'bhilASa ityevaM premamAcakamityAdi cidhA nirdiSTam / antayeteti vinazyet / saMkRtiparamArthavibhAgA 232
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| 233 kuzalatvAditi bhaavH| na vaktavyameva tarhi praaptmityaah| avinivrtniiysyetyaadi| yo vA kalyANamitropastabdha iti pRthagjanasyApi kalyANamitrAdhiSThitatvenobhayasatyasvarUpavijJAnAditi bhaavH| upsNhaaraarthmaah| evaJcetyAdi (p. 140, 1) / evamiti saMzatisatyAnatikrameNa / punarapi saMtipakSAzrayeNa codyaarthmaah| yenetyaadi| yditi| anumodanAsahagataM kuzalamUlam / taccittamityanumodakaM pariNAmanAkAle kSINamupacayavinAzAnniruddhaM prabandhavinAzena vigataM prakRtivinAzAdipariNataM vikAravinAzena / tattasmAt katamattaccittamanumodakaM pariNAmanAkAle yenAnumodakacittena prinnaamyti| naiva kenacidityarthaH / evaM mnyte| evaJcAca bodhisattvena mahAsattvenAnumodanAmahagataM puNyakriyAvastusarvajJatAyAM pariNAmayitavyamiti vacanena paurvAparyapratipAdanAnnaikasmin kSaNe dAvanumodanApariNAmanAmanaskArau bhavata iti pratipAditam / tasmAt samAnakartRtve lApratyayavidhAnAdekameva cittaM pUrvamanumodya pazcAt prinnaamytiityuktm| taccAyuktaM yato nityasya kramayogapadyAbhyAmarthakriyAvirodhAt kSaNikatvenAnumodakaM cittaM pariNAmanAkSaNenAstyatastena kathaM pariNAmayatIti / evamanumodyeti padamasaGgatamiti nirdizyedAnImanumodanAsahagataM puNyakriyAvastviti padamayuktamityAvedayannAha / ktmddetyaadi| etaduktam / "anumodanAkAreNotpAdAdanumodakameva cittamanumodanAsahagataM puNyakriyAvasvacyate / yatastasmAt katamadA taccittamanumodanAsahagataM puNyakriyAvastu yazcittaM vyatiriktaM karmabhUtamanumodakaM cittaM kartRbhUtaM pari 30
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 sssstthprivrtH| NAmayati / na ca tenaiva cittena tasyaiva pariNAmanA yuktA svAtmani kAricavirodhAditi mtiH| atha matamanumodanAcittAnantaraM viziSTacittakSaNotpAdAdanumodanAsahagataM puNyakriyAvastu yazcittaM prAptaM tatpazcAt pariNAmanAcittena pariNAmayitavyamityayaM tasya vAkyasyArtha" iti / tathApi pariNAmayitavyamiti padaM nopapannamityAha / kathaM vA zakyamityAdi / evaM vAkyArtho yojanauyaH / prathamakSaNabhAvino vijJAnasya kSaNikatvena dvitIye kssnne'bhaavH| tathA dvitIyakSaNabhAvino'pi kAraNavaikalyAdanutpAdena prathamakSaNe'bhAva ityevaM yadA dayoH pariNAmanauyapariNAmakayoH prathamadvitIyakSaNabhAvinozcittayoH samavadhAnasambhavo nAsti tatkathaM dvitIyakSaNabhAvinA pariNAmanAcittena prathamakSaNabhAvicittamanumodanAsahagataM puNyakriyAvastu pariNAmayituM zakyamiti / pUrvacittAnutpAdatA tarhi vidyamAnA pariNAmyata iti cet| Aha / na ca taccittasvabhAvatA zakyA pariNAmayitumiti / naurUpatvAditi bhAvaH / bhagavadAryamaitreyAdhiSThAnena zakraH pariharannAha / mA khlvityaadi| aymbhipraayH| saMstyAbhyupagatabhAvAnAmarthakriyAkAritvena kSaNikatve sati viziSTotpattikriyAsamAvezaM mulA na vai kazcit kriyAntarasamAvezaH smbhvti| ato yoginAM viziSTAnumodakacittAnantaraM viziSTataramanumodanAsahagataM punnykriyaavstucittmutpdyte| tato'pyanantaraM tatkuzalamUlavAsanAvAsitaM viziSTatamazcittaM pariNAmanAkAreNodayamAsAdayati / pratItyasamutpAdadharmatAbalAditi sthitametadastutatvam / kSaNena vyavahArAyogAhAlajanAnurodhena
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladArAlokaH / 235 santAnApekSaNAt sAmayikatvena ca zabdavRtterevazcAtra bodhisattvena mahAsattvenAnumodyAnumodanAsahagataM puNyakriyAvastu sarvajJatAyAM pariNAmayitavyamityanena vAkyenoktamAryamaitreyeNa krmkrttkriyaadiruuptyaa| tatra ca vastubhAgaM parityajya zabdamAtramevaM gRhItvA bAlajanocAsakaro vikalpo na kArya iti / kiJcaivamanumodyAnumodanAsahagataM puNyakriyAvastu / anuttarAyAM samyaksambodhau pariNAmayAmauti vAcaM bhASeteti prAk svavacanAdAryasubhUtinApi saMtipakSe yathokta evAbhiprAyo'bhyupagantavya itybhipraayennaah| kathaJcAryasubhUta ityaadi| yadi yathoktAbhiprAyo na gRhyate, tadA gatyantarAbhAvAt kathaM pariNAmayitavyam / naiva kathaJcittasmAdyathokta evAbhiprAyo grAhya ityrthH| tadeva kthynnaah| kthnycaanumodnaashgtmityaadi| parigRhNatA suparigRhItaM pariNAmayatA supariNAmitaM kathaM bhavatIti yojyam / aviparyAsalakSaNapariNAmanAmanaskArArthamAha / atha khalvAyuSmAn subhuutirityaadi| Arabhyeti vikalpakena vijJAnenAmukhIkRtya / adhiSThAnaM kRtveti / agrato viSayabhAvenAvasthApya / pariNAmayAmIti vAcA pariNAmanAdikalpena pariNAmaH kRtastasmAt sarvasyaiva vikalpasya prakRtyA svabhAvapratibhAse 'narthe'rthAdhyavasAyena prahattentitvamityabhiprAyeNAha / kathanna saJjAviparyAsa ityAdi (p. 142, 11) / prihaaraarthmaah| sa cedAryasubhUta ityAdi / tasmiMzcitte na cittasajIbhavatIti / pariNAmakacitte tasmina paramArthato na cittAbhinivezobhavati / evaM ko guNo bhavatI
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 sssstthprivrtH| tyaah| evaM bodhisttvenetyaadi| upasaMharannAha / yathA tcittmityaadi| idaM tadvartamAnaM pariNAmakazcittamityabhinivezena tattvato yathA taccittaM na saJjAnaute na prtipdyte| tathA yadi pariNAmayati tadaiva samyaganupalambhahetuprattatvAnna saJjAviparyAsa ityAdi yojym| etaduktam / "yadi tasya vikalpasyAviSayasya viSayavattAM gRhNIyAttadA bhrAnto bhavet / yAvatA mAyAkAravadasau tajJAnamaviSayamaviSayatayaivAvagamya vikalpena pariNAmane'pi svarUpaparijJAnAt kathaM bhrAnto bhvtii"ti| sAmarthyakathitamapyarthaM spaSTayannAha / atha yena cittenetyaadi| mAyAkAro yathA kazcinirmitAzvAdigocaram / ceto nirviSayaM vetti tena bhrAnto na jAyate // iti nyAyena pariNAmyamAnacittAdAvapi mAyApuruSasyeva vartanAnna viparyAsa ityaah| sa cet punrityaadi| yaJcittamiti pariNAmyamAnam / evaM saJjAnauta iti / vakSyamANakSauNatvAdinA prayogapRSThAvasthAyAM prtipdyte| evaM samanvAharatauti (p. 143, 1) / maulaavsthaayaam| tasyApi cittasya saiva dhrmteti| pariNAmakacittasya svabhAvavirahAt saiva kssaunntvaadidhrmtaa| yairapi dhamairiti vastvAdibhiH / yevapi dharmedhiti sarvajJatAdiSu / amumevArthamanAgatAdihArakatrayabhedena drshynnaah| ythaatautaanaamevmnaagtaanaamityaadi| sa eva dharmo'kSaya iti| dharmatArUpeNa kSayAbhAvAdakSayo buddhatvam / na dharmo dharma pariNAmayatIti
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladArAlokaH / 237 (p. 149, 10) / dharmaH pariNAmanAmanaskAraH puNyakriyAvastu dharmam / nanu pariNAmayAmIti zabdollekhena pariNAmanAdikalpaH samAkSiptastasya ca prakRtyA svapratibhAse'narthe dhyavasAyena prahatterdhAntatvAtkathaM na sajJAdiviparyAsa iti| tatkasya hetorityaashngyaah| tathAhi sa taamityaadi| etadaktam "yadyAropitasya tAttvikasya ca rUpasya vibhAgaM na jAnauyAttadA dRzyavikalpyAvAvekIkRtya svapratibhAse'narthe'rthAdhyavasAyena pravartanAddhAnto bhavedyAvatA vikalpaviSayamAropitamAropitAtmanA 'laukarUpeNa nizcinvan saMstyA svalakSaNaJca vastu nirvikalpakajJAnagocaraM pRthageva mAyopamAtmakaM mAyopamAtmanAvitatharUpeNa pazyana yadA pariNAmanAM nAbhinivizate na ca pariNAmyamAnaM cittaM pariNAmakazcittaM jAnAtautyapi prtipdyte| na ca dharmo dharma jaanaatiityvgcchti| tadA kathaM viparyasto naame"ti| yathoktamevArtha vyatirekamukhena spaSTayannAha / sa cet punrityaadi| nanvavabodhamantareNa pravRttyasambhavAt kathaM jAnAno na pariNAmayatIti / tatkasya hetorityaashngyaah| tathAhi sa tAM pariNAmanAmabhinivizata iti / pramANabAdhitabhAvarUpAM tatveneti shessH| viviktapariNAmanAmanaskAramAha / sacet punarasyaivaM bhavati so'pi puNyAbhisaMskAra iti| puNyaM kushlmuulaanylaabhaadauni| tasyAbhisaMskAraH tatsamutthApikA kriyaacetnaa| AtmAdisambandhadoSarahitatvAdiviktaH / mAyopamatayA sarvopadravaprazamahetutvena shaantH| zAntatvAdirUpeNApyabhinivezo
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 SaSThaparivartaH / viparyAsa ityAha / sa cedevamityAdi (p. 150, 1) / yadi zAntA ityAdyevaMrUpeNa bhAvato na saJjAnaute tadA samyak pravRttatvAdevamiyaM tasya prajJApAramiteti yojyam / buddhakuzalamUlasvabhAvAnusmRtipariNAmanAmanaskAraM nirdishnaah| yadapi tatteSAM buddaanaamityaadi| yAdRza eva pariNAma iti maayopmH| tadapauti pariNAmakaJcittam / maMtrtyA'vicAraikaramyapUrvapUrvasvakAraNamAzritya kushlmuulsyevotyaadaattjjaatikm| svasAmAnyalakSaNarUpeNa yathAkramamarthakriyAsu yogyatvAdayogyatvAcca tallakSaNaM tanikAyam / dhrmdhaatusvbhaavtvaattsvbhaavm| sacedevaM saMjAnauta iti| nimittata iti zeSaH / buddhipUrvakatvAd vyApArANAM kathaM pratipadyamAno na pariNAmayatauti / tatkasya hetorityaashngyaah| na hi buddhA ityaadi| niSedhyAbhAve niSedhAnupapattau tatra zUnyatvAdau tattvAbhinivezo viparyAsa itybhipraayH| prakArAntaramapyAha / yccaatiitmityaadi| asaprAptamiti / vartamAnakAlatAM na prtipnnm| svabhAvavaidhuryeNAvasthAnAnupapatteH sthitiM nopalabhyate / sahakArI kAraNatayA naiva nimittm| upAdAnakAraNatayA na vissyH| yathoktarUpeNAlambanAt sacedevaM nimittaukroti| tathaiva niSedhAbhinivezena vastutattvAparijJAnAnna samanvAharati / tato viparyastatvAnna pariNAmayatIti / animittAkAreNa tarhi pariNAmanAyAM kASThAderapi praapnotiityaashngkyaah| atha smRtivaiklyenetyaadi| smRtyabhAvena zUnyAdikaM kASThAdibhAvo na nimittaukaroti /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 238 tathApi vastutvAparijJAnAnna samanvAharati / evaM smRti - vaikalyAdanavabodhAddA devadattAdirna manasikaroti kavitathApi pUrvavanna samanvA harati / tatazca tathaiva viparyasta - tvAnna pariNAmayatIti vAkyArthaH / yadi nimittAkAreNAnimittAkAreNa ca na pariNAmastadA kathaM tarhi kiyatA - mityAha / atha tannimittamityAdi / etaduktam " nimaulitAkSajAtyandhAdInAmiva pratyaya vaikalyenAmanasikAra - mAcAnna bhAvAdiviparyAsavAsanA prahIyate / asasimApattyAdivyutthitasyeva yoginaH punarapi bhAvAdyabhinivezamUlasya rAgAdiklezagaNasyotpatteH / na cApi vinA vipa ryAsaprahANena pUrvopalabdheSu rUpAdiSu paTutaratadanubhavAhitamanasikAraparivarjanaM zakyaM kartum / asya parivarjane dAhAparivarjanavat / tathAmau rUpAdimithyAvikalpA na kaNTakAdivadutkaulya cetaso'panetavyAH / kintarhi bhAvAdivastitvaviparyAsabaujApagamAt / atastadavinivRttAvaprahauNatimiradoSasyeva puMso'lokarUpAdyabhinivezaH pravarta - mAnaH kena vAryeta / tacca viparyAsabIjaM yoginaH prajJAcakSuSA nirUpayataH sarvadharmANAM samyagjJAnAleAkenAdarzanAnna bhavati / evaM satyutkhAtamUlA iva taravo nirmUlatayA durvikalpAzcetasi tattvato na punarvirohantautyevaM tannimittaM tathAgatakuzalamUlapariNAmakazca cittaM mAyopamatayA samanvAharati / tadrUpeNaiva tattvato'nabhinivezAnna ca nimittIkaroti" iti / upAyakauzalapariNAmanAmanaskAraM kathayannAha / evamaca bodhisattvenetyAdi / upAyakauzalamiti / dAnAdaunAmanuSThAne'pyanupalambhaH / nanu
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghaSThaparivartaH / bhinnatvAdapAyakauzalazikSAyA mAtuH zravaNAdinA kaH sambandha iti| tatkasya hetorityaashngyaah| nahi prajJApAramitAmityAdi (p. 151, 1) / etaduktam "dAnAdaunAmanupalambhena yA prajJApAramitAyA pariNAmanA kriyA saiva yasmAdapAyakauzala zikSA tasmAnmAtuH zravaNAdikaM vinA na bhvtii"ti| etadeva spssttynnaah| tatra ya evaM vdetyaadi| syAdacanIya iti vaktavyo bhvedityrthH| nanu bhinnatvAtpariNAmasya prajJApAramitayA saha kaH sambandha / iti tatkasya hetorityAzaGyAha / niruDA hotyaadi| pUrvakuzalamUlApArjakacittacaitasikadharmANAM tahAsanAnAJca tattvato'nutpAdAnniruvA hi ta AtmabhAvA niruddhA hi te saMskArA iti dymuktm| prayogamaulapRSThAvasthAyAmupalabhAbhAvena ta eva yathAkrama zAntA viviktA virahitA upalabdhita iti yojym| athavA tadAkAreNa nirAkAreNAnyAkAreNa ca jJAnena grahItumazakyatvAdyathAkramaM vaacym| aymbhipraayH| pariNAmyamAnadharmANAM tabAsanAnAJca tattvato'nutpAdAt pariNAmakajJAnapathAtItatvena yasmAt pariNAmAnupapattistasmAdikalpenAdhyAropya prajJApAramitAbalena mAyopamadharmatAdhimokSAdaviparyastaH samyagupAyakauzalapariNAmaH zakyate krtumiti| animittapariNAmanamanaskAraM vktumaah| api tu khala punaH sa pugala ityaadi| zUnyatAghekarUpeNa grahaNAnimittaukRtya punaH punarmanasikaraNAdikalpya ca yathAbhUtamapagatabhAvAbhAvAdirUpaM tattvaM pazcAsvavikalpapratibhAse'narthe yathAbhUte'rthAdhyavasAyena yathAbhUtasajI pAramArthika
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ bbhismyaalshaaraalokH| 249 sau san vikalpapratibhAsitamarthamupalabhamanupalamme buddhatve pariNAmayediti vAkyArthaH / nanvarthopalambhAbhAvAt kathamevaM prinnaamitm| naabhynujaanntiiti| tatkasya hetorityaashngyaah| eSa eva hi tsyetyaadi| etaduktam "yasmAt pudgalaH zUnyatAdyAkAratayA parinirvANamanuttarAM bodhiM nimittaukaroti vikalpayati ca svavikalpapratibhAsenAkAreNa tathaiva coplbhte| tasmAdadhyAropitArtharUpeNa grahaNAdavicikitsyatvena tasyaivaM mahAnupalambha iti| nanUpalambhasya manaHprasAdAdikAritvAt kathaM tatsajjinaH pariNAmanA na mahArthakarau"ti / tatkasya hetorityAzaGyAha / saviSa ityaadi| abhimatadharmatattvAdhigamabhraMzArthena maraNahetutvAt svissH| sarvasaMsAradaruvaradaHkhahetutvena sazalyaH / AdikarmikANAM manaHprasAdAdikAritve'pi pramANavyAhatatvAditi zeSaH / etadeva spaSTayannAha / tadyathApi nAme tyaadi| tatra parijJAtaviSadoSarUpatvAt pnndditaaH| viSasvarUpAjJAnAdAlAH svarUpAvagame'pyanavadhAritamAraNazaktivAhuHprajJAH / sukhotpAdakatvAt sukhakaraM paryavasAne duHkhaphalatvAduHkhavipAkam / eka ityupalambhasaMjinaH zrutacintAbhAvanAvasthAsu mithyAvaraNAdyathAkramaM duryahautenetyAdipadacayam / mAyopamArthasya saviparyAsavinivRttiprayojanAnavagamAt subhaassitsyaarthmjaanaanaaH| mAyopamapadArthasvarUpAvadhAraNazaktivaikalyAdyathAbhUtamarthamanavabudhyamAnAH / nanvAdikarmikasya manaHprasAdAdikAritvAt kathamupalambhaH sadoSo yena tatsaMjJinaH pariNAmo nAstIti / tatkasya
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 sssstthprivrtH| hetorityaashngyaah| saviSatvAdapalambhasyeti (p. 152, 22) / pramANavyAhatatveneti mtiH| naivaM zikSitavyamityupalambhayogena zikSA na kAryA (p. 153, 1) / buDDAnujJAtapariNAmanAmanaskAraM nirdissttumaah| kathaM punaranena shikssitvymityaadi| anabhyAkhyAtukAmeneti tathAgatanirdiSTArthAnuSThAnena phlpraaptidrshnaadtirskrtukaamen| buddhajJAnena prajJAcakSuSA sarvadharmAvikalpanaviSayeNa jaannti| buDacakSuSA sarvAkArasarvadharmAbhisambodhaviSayeNa pazyantIti yojyam / yayA dharmatayeti maayopmtyaa| abhynujaanntauti| yathA sarvamArgAnupalammAlambanena manaskAreNa pariNAmyamAnasya vahastaM prayacchanti / anaparAdha iti / nirdosstvaadkRtaapraadhH| apagatopalammaviSayatvAnirviSaH pariNAmaH, rUpakAyadharmakAyaprAptihetutvAdyathAkramaM mahApariNAmo dhrmdhaatuprinnaamH| prayogapRSThAvasthApuSTatvAt paripUrNaH / maulAvasthAyAM samyak paripUrNatvAt suparipUrNaH / caidhAtukAparyApannapariNAmanAmanaskAraM prtipaadynnaah| punaraparaM bodhisttvyaanikenetyaadi| aparyApannamiti kAmAdidhAtucayasyAnupalambhAdapratiSThitam / tatra narakapretatiryaJco manuSyAH SaD divaukasaH / kAmadhAtuH sa narakaddaupabhedena viMzatiH // javaM saptadazasthAno rUpadhAtuH pRthak pRthak / dhyAnaM vibhUmikaM tatra caturthaM tvaSTabhUmikam // ArUpyadhAturasthAna upapattyA caturvidhaH / dhyAnAdUrdhvaM sasaMsthAno rUpe sadbhAvato'thavA //
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalshaaraalokH| 243 atItAdikAlacaye prtisthittvaadaah| maapytiitmityaadi| nanu kAmAdidhAtAvatItAdikAle cAvasthitasya cittakSaNasya pariNAmAt kathaM tatra na pratisthita iti / tatkasya hetorityaashngyaah| yadhvadhAtuketyAdi (p. 154, 1) / etaduktam yadhvadhAtukasya tatvenAnutpAdAdaparyApannatve kathaM tatra sthitH| pariNAma iti / yacApi dharma iti buddhatve dharmadhAtuvat kSayabhAvAdavinaSTaH prinnaamH| aparyApanna ityabhinivezo bandhanamityAha / atha tmityaadi| upasaMharannAha / tatra yo'ymityaadi| praznamukhena smygupdeshktvaat| AryasubhUteH sAdhu sAdhviti saadhukaarH| anyathAryamaitreyeNopadiSTatvAt kathamanyaM prati sAdhukAraH sAdhuH syAt / nanvaviparyastadharmadezanA'bhAve kathaM shaastukRtymiti| tatkasya hetorityaashngyaah| yo hyymityaadi| etdktm| "yasmAnmAyopamatayA sarvo'yaM pariNAmo dharmadhAtupariNAmastasmAdaviparyasta dezanayA buddhakRtyaM krossauti| ato'nantaraM mahApuNyodayapariNAmanAmanaskAro vaktavyaH / sa ca mRdamadhyAdhimAtrabhedena trividha" iti / mRdmdhikRtyaah| asyAmeva dhrmtaayaamityaadi| yAvat paJcAnAmabhijJAnAM lAbhino bhaveyuriti (p. 156, 3) / etaduktam "dazakuzalakarmapathase vinaH sattvAnArabhya yAvat paJcAbhijJAnAM puNyAbhisaMskArAnmRdabhUtAttadanupalambhAlambanamanaskAreNAnumodanApUrvakapariNAmasyAdhikapuNyatvena mRdUpAdhibhedAnmRdamahApuNyodayapariNAmanAmanaskAra" iti /
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 sssstthprivrtH| mdhymaavedynnaah| tiSThantu khalu punrityaadi| yAvat sarve pratyekabuvA bhaveyuriti (p. 156, 21) / etaduktaM "prathamaphalasthamArabhya yAvat pratyekabuvAnAM puNyAbhisaMskArAnmadhyabhUtAttadanupalammAlambanamanaskAreNAnumodanApUrvakapariNAmasyAdhikapuNyatvAnmadhyopAdhibhedena madhyamahApuNyodayapariNAmanAmanaskAra" iti| adhimAcaM vaktumAha / tiSThantu khalu punarityArabhya yAvat sarve'pyupalambhasaJjinaH dAnaM dadyuriti (p. 157, 7) / gaGgAnadIvAlukopameSu trisAhastramahAsAhaleSu lokadhAtuSu samyaksambodhiprasthitasarvasattvAnAM tAvadbhiradhikairvA sopalambhaH sarvaizcIvarapiNDapAtAdibhistAvataH kalpAnupasthAnakaraNapuNyAdadhimAtrabhUtAttadanupalammAlambanamanaskAreNAnumodanApUrvakapariNAmasyAdhikapuNyatvenAdhimAtropAdhibhedAdadhimAtramahApuNyodayapariNAmanAmanaskAra iti smudaayaarthH| avyvaarthsvcyte| sampasthitA iti praNidhiprasthAnacittAbhyAM pravattA ityrthH| te sarva iti| dadhuretena paryAyeNeti vakSyamANena sambandhaH / tameva kthynnaah| anyessttityaadi| anyeSdhiti apraapressuH| upatiSThediti / sakRdupasthAnaM kuryAt / srvsukhopdhaanairiti| snAnodartanAdibhiH, sarvaiH sukhsNsprshvihaarairiti| yathecchaM caGgamaNAdivihArairupatiSThediti pUrveNa smbndhH| etena pryaayenneti| te sarve samyaksambodhisaMgrasthitAH sattvA yathoktAparAparalokadhAtusthitasarvasattvAnAmetena paryAyeNaikaikasattvakrameNopasthAnAttacca
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAbhisamayAlaGkArAlokaH / 245 dAnamupalambhasaJjJino dadyuriti yAvat / tAn sarvasattvA - nityAdi / tAnanyAn yathoktalokadhAtusthitAn sarvasatvAnekaikaM parikalpya kRtvA punastAneva sarvabodhisattvAnekaiko bodhisattvastAvataH kalpAnupatiSThediti vAkyArthaH / krameNetyabhiprAyAt pUrvahArakAdasya vizeSaH / anena paryAyeNa dAnaM dadyAditi / yathA gaGgAnadauvAlukopamAn kalpAnekaM bodhisattvameko bodhisattvaH samupatiSThedevaM sa evaiko bodhisattvo'nena gaGgAnadauvAlukopamakalpAvasthAnakrameNa teSA - maparAparanirdiSTaslokadhAtusaGgRhItAnAM sarveSAM bodhisattvAnAM sukhopadhAnArthaM dAnaM dadyAdevamanantaroktakrameNa sarve'pi te samyaksambodhisamprasthitA dAnaM dadyuH / rUpau bhvediti| paramANusvabhAvarUpaskandhaH syAt / namAyeteti prAcuryAnna tiSThet / nanUpalambhasaJjJinAM dAnamayaH puNyAbhisaMskAro'prameyo'pi kathaM yAvadupaniSadamapi na kSamata iti (p. 158, 7 ) / tatkasya hetorityAzaGkyAha / tathAhI - tyAdi / etaduktam " yasmAtteSAM suprabhUtaM dAnaM dattaM sadekatvAdisaMkhyAdirahitamapyaprameyAdisaMkhyAyogAdaprameyaM subahnityAdiparisaMkhyAtaM bhavati / tasmAttaddhetukapuNyAbhisaMskAraH pariNAmanApuNyaskandhasyAprameyAdisaMkhyArahitasya yAvadupaniSadamapi na kSamata" iti / bhagavadadhiSThAnena kRtAdaratayA devaputrAH kAritramAhuH / yaca hotyAdinA / nayatrayavineyasattvamArgopadezahetubhAvavyApArayuktatvena jagadartha karaNAnmahApariNAmaH / kathamevamityAdizaGkAyAmAha /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 sssstthprivrtH| yaca hi nAmetyAdi / yasminnupAyakauzale sati yasmAttAvantamaprameyAdisaMkhyAvantaM nAma prasiddhaM puNyaskandhamabhibhavati / tasmAnmahApariNAma iti vAkyArthaH / samyagdezanayA saJcAtaprasAdAtizayatvena pUjApUrvakaM prazaMsArthamAha / atha khala caaystriNshaanaamityaadi| purataH samantAcca yathAkramaM prakarakSepAdabhyavAkirannabhiprAkirannityarthabhedaH / evamanyebhya iti| yaamaadibhyH| evameveti bAyastrizaMkAyikAnAmiva mahApariNAmo'yamityAdizabdamudIrayanti / punaH punruccaarnnaahossmudiirynti| evameva peyAlena krtvymiti| evameva zabdamudaurayanti ghoSamanuzrAvayantauti padavayaM sarvatra mhaaprinnaamo'ymityaadihaarkaantetideshniiymityrthH| cirarAtrasazcitamiti dIrghakAlApArjitam / mhaavistrsmudaanautmiti| anekaprayogayatnasAdhyam / punarapi pariNAmasya mAhAnyArthamAha / atha khalu bhagavAMstAnityAdi (p. 159, 13) / nanu prayogAdimahattve'pi kathaM dAnamayaH puNyAbhisaMskAraH svlppryo| dijanitapariNAmapuNyakriyAvastuno yAvadupaniSadamapi na kSamata iti| tatkasya hetorityAzaGyAha (p. 161, 8) / tathA hi te bodhisattvA ityaadi| pramANavyAhatatvenopalambhasya viparyastatvAditi mtiH| anumodanApUrvakamapi sarvamevAdhimuktimanaskAreNopArjitaM kuzalamUlaM sarvadharmAnupalabhabhAvanayA sarvasattvArthamanuttarabodhau mAyApuruSeNeva pariNAmayitavyamityeka eva sarvasattvAnAM triyAnaniryANamArgopadezahetubhAvavyApArayuktaH pariNAmanAmanaskAraH /
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladhArAlokaH / 24. kasyacitta kvacidabhiniveza iti tatpratipakSArthaM yathoktanyAyena mandabuddhijanAnugrahAya hAdazaprakAraH prabhedaH kRtH| tIkSNaprajJAnAmavajJAvinivRttyarthaM naatiprbhedH| tthaacoktm| vizeSaH pariNAmastu tasya kAritramuttamam / nopalambhAkRtizcAsAvaviparyAsalakSaNaH // 21 // vivikto buddhpunnyaughsvbhaavsmRtigocrH| sopAyazcAnimittazca bubairabhyanumoditaH // 22 // caidhAtukAprapannazca prinnaamo'prstridhaa| mRdumadhyAdhimAtrazca mahApuNyodayAtmakaH // 23 // iti| anumodanAmanaskAreNa svaparapuNyakriyAsamatAM pratilabhata ityto'nntrmnumodnaamnskaaraarthmaah| atha khlvaayussmnnityaadi| kiyateti kiyanmAtreNa prakAreNa / na gRhIte na mnyte| nopalabhata iti tattvataH prayogAdyavasthAsviti yojym| na kalpayati na vikalpayati na smnupshytiiti| yathAkramamatautAnAgatapratyutpannAniti smbndhH| abhUtaparikalpaprabhavatvAtkalpanAviThayitA vartamAnakhasAmAnyarUpavirahAdyathAkramamajAtA anirjaataaH| atotaadaagmnaabhaavenaanaagtikaaH| anAgate gmnaabhaavenaagtikaaH| dharmateti maayopmruuptaa| iyteti| etAvatAnantaraprakAreNetyarthaH / yathAvimuktiriti (p. 162, 17) / yathA kleshjnyeyaavrnnvigtirnutpttilkssnnaa| tattvena sAMkazikadharmAyogAdabavAnAM vaiyavadAnikadharmavirahAdamuktAnAm / yasmAdavyAhatadarzanAlokasya zasturyathAvibhAgazaH
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 sssstthprivrtH| pratyAtmani pratibhAsite tathA vibhAgenaiva jagaDitavidhitsayA tena draSTA karuNAmayena bhagavatA karmaphale prokta / tasmAdatIndriyamapi sarva yathAdarzanameva sthitamiti bhAvaH / sNsaarnirvaannaaprtisthaanaadstaanaam| anumodanAdhikAre prasaGgAt prinnaamyaamoti| pariNAmanAmanaskAraH kthitH| mAyopamatayA saMsaraNAbhAvAdasaMkrAntito vinAzAbhAvAdavinAzata iti yojym| prANAtipAtAdivividhakAyikakarmAbhAvAt kAyasucaritam / mRSAvAdAdicaturvidhavAcikakarmavigamAdAmacaritam / abhidhyAdivividhacaitasikakarmaviyogAnmanaHsucaritam / pUrvavattat kasya hetorityAzakya tthaivaabhipraayennaah| tathAhi te bodhisattvA ityAdi (p. 165, 5) / paizunyapAruSyasambhinna prlaapairbhidhaanaadaakrssttH| dnnddaadibhistaaddnaadbhihtH| haThena niyamakaraNAt pribhaassitH| unnatilakSaNena mAnena saha vartanAt samAna ityeke| samAnazabdaH sannityarthe vartata iti kecit / tathaiva tatkasya hetorityAzaGkayAha / tathA hi ta ityAdi (p. 166, 19) / uttaptavIryArambhapradarzanArthaM sthAnacaGgamaNayorupAdAnAttiSThantazcamAbhirUDhA iti dymuktm| anbhyutsaahlkssnnvissaadvigmaadvissiidntH| styAnamiceneti (p. 167, 8) / mohAMzikacittakarmaNyatA styAnaM dadhyAdhupayoganimittamAgamya mohAMzikazcetaso'bhisaMkSayo middm| pUrvavat tatkasya hetorityaashngkhyaah| tathA hotyAdi (p. 188, 3) / catvAri dhyAnAni smaapdyerniti| laukikAni rUpadhAtusaMgrahautAni catvAri dhyAnAni bhAvayeyuH /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 babhisamayAladhArAlokaH / tathaiva tatkasya hetorityAzaya puurvvdaah| tathAhi te bodhisattvA ityaadi| tadayaM samAsArthaH saMvRtyupAyena kuzalamUlAnyupalabhya pramuditacittena paramArthato'nupalambhatayA'numodanIyAnautyanumodanAmanaskAra iti| tathA coktam / upAyAnupalambhAbhyAM shubhmuulaanumodnaa|| anumode manaskArabhAvaneha vidhIyate // 24 // iti abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyA manumodanApariNAmanAparivarto nAma SaSThaH // 32
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 sptmprivrtH| sAsavabhAvanAmArgAnantaramanAsavo bhAvanAmArgoM vktvyH| sa ca vividha iti / prathamamabhiniharalakSaNaM bhAvanAmArga vaktaM svbhaavaabhidhaanaadaah| atha khalvAyuSmAnityAdi (p. 170, 2) / tathAgatajJAnasya nissyaadnhetutvaasrvjnyjnyaanprinissyttiH| sarvajJatvamiti rUpAdyaviparItadarzanaM svabhAva ityrthH| evamityAdivacanena labdhaprasAdAtizayatvAdabhinirhArasya vistareNa jnyaansvaabhaavypridiipnaarthmaah| avbhaaskriityaadi| ussmgtjnyaanaaloktvaadvbhaaskrau| kAyavAGmanobhiH praNAmAnnamaskaromi / ysmaannmskaaraarhtvaannmskrnnoyaa| muurdhaavsthaapraapttvenaashrvaadibhirsNsrgaadnupliptaa| kSAntisvabhAvatvenApAyasaMvartanIyakarmavigamAt srvlokniruplepaa| agradharmarUpatvena lokottrjnyaanodyhetutvaadaalokkrau| duHkhadharmajJAnakSAntyA svadarzanaprahAtavyacaidhAtukaklezaprahANAt srvvaidhaatukvitimirkrau| dharmajJAnena vimuktisAkSAtkaraNAt srvkoshdRssttyndhkaaraapnetrii| anvyjnyaankssaantyaa'rydhrmaanvyaavgmaadaashrynniiyaa| anvayajJAnena nishcyaavdhaarnnaadnkrii| samudaye dharmajJAnakSAntyAdibhizcaturbhiH kSaNaiH pUrvavadyApArakaraNAdyathAkrama bodhipakSANAM dharmANAM kSemakarI, Alokakarau, sarvabhayopadravagrahoNA''lokakaroti padacatuSTayaM yojyam / mAMsadivyaprajJAbuddhadharmacakSuHparigrahaM kRtvA pUrvavannirodhe dharmajJAnakSAntyA maargdrshyicii| dharmajJAnena cakSuranSayajJAnakSAntyA mRdmdhyaadhimaacvipkssaapgmenaarydhrmaanvyaavgmaammohtmstimirvikrnnau| anvayajJAnena nishcyaavdhaarnnaaditimirkrnnii| mArge tathaiva dharmajJAna
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ pabhisamayAladhArAlokaH / 251 kSAntyA krnnau| dharmajJAnena maargaavtaarnnau| anvayajJAnakSAntyA srvjnytaa| anvayajJAnena srvtshjnyeyaavrnnvaasnaanusndhiprhaunntaamupaadaayaanutpaadikaa| sAvabhAvanAmArgeNa kushldhrmprsvnaadnirodhitaa| mAyopamatvAdanAsavAbhinirhArabhAvanAmArgarUpeNa sadAvasthAnAdanutpannAniruvA / atyantavizuddhibhAvanAmArgasvabhAvenAtizayahitakAriNautvAt svalakSaNazUnyatAmupAdAya maataa| sa ca mRdamadhyAdhimAtrabhedAttrividha iti yathAkramaM dazabalakarI, anavamardanau, nAthakarauti padacayamuktam / AnantaryamArgatayA sarvasaMsAraprahANAt saMsArapratipakSaH / kUTaH sAmagrI taca tiSThatauti hetupratyayajanyo bhAvastathoktastatpratiSedhAdakUTasthatAmupAdAya vimuktimArgeNa sarvaguNasampadabhimukhaubhAvAt sarvadharmasvabhAvavidarzanI, pazcAdevaM samadhigatatattvAnAM yathAzayaM triyAnadharmadezanayA paripUrNaviparivartadvAdazAkAradharmacakrapravartanautyevameSAM padAnAmarthanirdezo vAcya iti puurvaacaaryaaH| taca cayaH parivartA hAdazAkArA yasmin dharmacakra iti vigrhH| tacAmI cayaH privrtaaH| yaduta idaM duHkhamAryasatyaM tat khalvabhijJAya parijJeyaM parijJAtam / idaM duHkhasamudaya AryasatyaM tadabhijJAya prahAtavyaM prahoNam / idaM duHkhanirodha AryasatyaM tadabhijJAya sAkSAtkartavyaM sAkSAtkRtam / idaM daHkhanirodhagAminI pratipadAryasatyam / tat khalvabhinAya bhAvayitavyaM bhAvitaM mayeti bhikSavaH pUrvamanuzruteSu dharmeSu yonizomanasikurvataH pratyakSArthatvAdanAkhavA prajJA cakSurudayAdi / niHsaMzayatvAjJAnaM bhUtArthatvAvidyA vizuddhatvAduvirudayAdI
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 sptmprivrtH| T tyetakriyApadamekaikasmin satye viSvapi yojyam / ataH pratyekaJcaturNAmAryasatyAnAM ciparivartanAviparivartam / cakSurityAdayazcAkArAzcatvArastriparivartanAt pratisatyaM traya ityato hAdazAkAram / etAvataiva jagadaryasampAdanAt paripUrNa viparivartadvAdazAkAraM dharmacakramiva dharmacakraM yat prathamato vArANasyAM bhASitaM sUtram / yathA rAjJazcakavartinazcakraratnamagresaraM sarvasta balakAyastadevAnusarana pazcAicchati, tathA sakalacailokyAdhipatestathAgatasya tat sUtramagrataH kRtvA sarvo dezanAdharmaH prbhvti| atastamAturAdhipatyena pravartata iti| bhagavatI tthoktaa| zreSThatAM prtipaadyitumaah| kathaM bhagavAnityAdi (p. 171, 12) / prihrnnaah| yathA shaariputretyaadi| zAstarova pratipattyAdividhAnAnnAnyathAvabuddhatvasamprAptiriti zreSThatA kthitaa| kuta iti kasmA torityrthH| tadevAha / kinnidaaneti| etanidAneti puNyaskandhAbhibhavahetukA / abhinirhArazreSThatAdhikAre pariNAmanAmanaskArapuNyaskandhahetukA pRcchA kimarthamiti cedcyte| yatra hi nAma sAstravapariNAmanAmanaskArasyedRzau zreSThatA yahalAdaprameyadAnAdipuNyaskandhAbhibhavo jAtastatra sutarAmevAnAstravabhAvanAmArgasyeti kathanAya pariNAmAbhibhUtapuNyaskandhahetukA pRcchA kRtaa| atizayArthamevAha / apitu khala punarityAdi (p. 172, 12) / sarvajJatAmArgAvatArAyeti / buddhtvpraapkmaargprmuditaadibhuumissvvtaarnimittm| aprinnykmbhvymiti| saarthibhaavrhitmyogym| dAna
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 253 mityAdi / taca dAnaM dharmAmiSAbhayabhedAttrividham / tathA zaulamakuzalanivRttikuzalapravRttisattvArthakriyArUpeNa trividham / tathA kSAntirapi dharmanidhyAnaduHkhAdhivAsanaparApakAramarSaNAtmikA cividhA / tathA vauryamapi sannAhakuzalasattvArthaprayogabhedAttrividham / tathA dhyAnaM guNasattvArthaklezapratipakSasukhAbhinirhArAtpUrvavattrividhamiti / jAtyandha utpadyamAnameva saMvRtiparamArthasatya sakala bhUtamiti / sattvArthAlambanabhedAttrividhaprajJAcakSuSA vihaunam / kutaH punariti / kasmAtpunarnai vetyarthaH / pAramitAnAmadheyameva kthyti| pAramitAzabdamiti / zrAsAJcakSuH pratilambha iti (p. 173, 1) / dAnAdipAramitAnAM dharmatAcakSuH samanvAgamaH / sarvadharmAnabhisaMskRtiM pratipAdayitumAha / kathaM bhagavan bodhisattvanetyAdi / pariharannAha / rUpasyetyAdi / mAyopamatayA rUpAderadhigamo mAturabhinirhAra ityarthaH / upasaMharannAha / evamanabhisaMskAreNetyAdi / tathatArUpatvAt sarvadharmavizeSAnutpAdanenAdhigamo prayogo'nabhisaMskArastena skandhAnAmadhigama iti yAvat / kvacidanabhinirdhAreNeti pAThastacApyayamevArtho grAhyaH / sarvadharmAnupalambhenAbhisamayArpaNArthamAha / evamabhinirhRtetyAdi / na kazciddharmamarpayatauti / yathopalambhAdiviparyAsastathA na kazcidadhigama - dharmaM yogisantAne samutpAdayati tadA prajJApAramiteti saMkhyAM gacchatyaviparyastatvAditi matiH / sarvajJatAyAstvarpaNaM yuktamanyathA nirarthikaiva prajJApAramitetyabhiprAyavAnAha / kimiyambhagavannityAdi / viparyAsadvAreNa nArpayatItyAha /
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 saptamaparivartaH / na yathopalambha ityaadi| tatropalambho bAhyArthopalambhaH / nAma catvAro'rUpiNaH skndhaaH| abhisaMskAro mAyopamamevedaM tttvmityaadicittaabhogH| prakArAntaravyavacchedenAnyathArpaNamityAha / kathaM tItyAdi (p. 174, 1) / yathA kauzika nArpayati tathArpayatIti / yena prakAreNa mAyopamatayA kazcidabhinivezaM viparyAsaM nArpayati tathA srvjnytaamrpytiityrthH| na kiJciddharmamutpAdayatIti vaiyavadAnikaM na kiJciddharma nirodhayatauti saaNkleshikm| prtyupsthitetynutpaadaay| anupasthitetyanirodhAyeti yojyam / evamapyabhinivezo bandhanamityAha / scedevmityaadi| prayogadarzanabhAvanAvizeSamArgeSu yathAkrama dUrIkariSyati rittaukariSyati tucchokariSyati na kariSyatIti padacatuSTayaM yojyam / prakArAntareNApi duuriikrnnaadikmaah| astyeSa ityaadinaa| bhavatyeSa rUpAdyabhisaMbodhaparyAya ityrthH| nanu "dharmatayA rUpAdyeva prajJApAramite"ti nyAyAt kathaM rUpAdyavagamena mAturdurIkaraNAdikamiti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / prajJApAramitAyAM hotyaadi| etaduktam / "mAyopamatayA yasmAdrapAdyeva jinajananItyekasvabhAvatvena nyAyAt paridIpitAyAM prajJApAramitAyAM pRthagrUpAdyavagamo viparyAsastasmAdrUpAdyavagamena maaturduuriiknnaadikmi"ti| mhaarthtaamaah| mhaapaarmiteymityaadinaa| buddhmhaarthsaadhnaanmhaapaarmitaa| tatra na mhtkroti| adhikaanutpaadnaat| nAlpIkaroti (p. 175, 3) vyvsthitaanpkrssnnaat| tadeva yathAyogaM kthyti|
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladhArAlokaH / 255 na saMkSipati na vikssiptiiti|| "prasiGghamAtrasya hi yA'yathArthatA tadarthasaMbodhaphalaM hi zasanam / " iti bhaavH| na blaukroti| apuurvsmaaropaat| na durbalaukaroti vidymaanaanupvaadaat| pRthagjanavyavasthAyAM viparyAsabalAdalpauyasau sarvajJatA muktyavasthAyAM mAtuH sAmarthyena viparyAsApagamAnmahato jaataa| tatkathamevaM vakSyata iti / tatkasya hetorityAzavayAha / asaMkSiptA hotyaadi| etadaktam / "viparyAsApagame mAtuH sAmarthasya sthitatvena yasmAt sarvajJatA'saMkSiptA vikSiptA tasmAnna mahatau nAlpokriyata" iti| tacApyabhinivezo bndhnmityaah| scedevmityaadi| kimpunarevaM saJjAnAna iti| vakSyamANopalambhaM pratipadyamAnaH kiM punaH prajJApAramitAyAJcaratyapi tu mahopalambhatvAnnaivetyarthaH / nanUpalambhasya ko doSo yena tat sadbhAvAnna crtauti| tatkasya hetorityAzaGyAha / na hyeSa ityaadi| etdktm| "yasmAdeSa prajJApAramitAyAH sadRzaH syando niSyandastadanurUpaM phalaM sattvanirvANopalambho na bhavati / tasmAdapalambhabhAvAnna crtau"ti| kathaM punaretaditi / tatkasya hetorityAzaGyAha / sttvaasvbhaavetyaadi| sattvAnAmasvabhAva eva jAtiH prakRtiryasyA iti sA tathoktA / evaM manyate sattvAnutpAdaprakRtikAyA mAtuH kathaM sattvopalambho nissyndphlmiti| sattvAnutpAdarUpatArthamevAha / sttvaasvbhaavtyetyaadi| tatrAsvabhAvatA viviktatA'cintyatA yathAkramaM kalpitAderveditavyA / sattvA
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 saptamaparivartaH / vinAzadharmatA sadaivAvasthitA tathatA / sattvasya mAyopamatayA darzanamArgeNAnavagamaH sattvAnabhisambodhanatA / sattvasya pUrvabhAvanAmArgeNA'pratipattiH sattvayathAbhUtArthAnabhisambodhanatA / sattvasya balaM pramANAvyAhataM sAmarthyaM mAyopamatvaM tasya prAptiH samudAgamanatA / tathA tathAgatabalasya prajJApAramitAyAH samudAgamanatA veditavyA / yathoktasvabhAvAdilakSaNa evAbhinirhAra bhAvanAmArgo'va sAtavyaH / tathA coktam / svabhAvaH zreSThatA tasya sarvasyAnabhisaMskRtiH / nopalambhena dharmANAmarpaNA ca mahArthatA // 21 // iti tadanantaraM dvitIyo'tyanta vizuddhilakSaNo bhAvayitavyastadutpAdAnutpAdahetoryathAkramaM parigrahatyAgenetyutpAdahetuM tAvatpratipAdayitumAha / yo bhagavannityAdi (p. 176, 7 ) / mArgAntarAkAMkSaNAnna kAMkSiSyati / sandehAbhAvAnna vici kitsiSyati / ajJAnavigamAnna dhanvAyiSyati / ciracaritAvauti / ciraM daurghakAlaM caritamanuSThitaM dAnAdi / zrAvakAdibodhAvaniryAtanenAvituM rakSituM zaulamasyeti tathoktaH / zranugamiSyati dharmato'rthatazca / anubhotsyate tannayataH / anubodhayiSyati parAnubhayathA yathAkramamityevamarthabhedo vaacyH| parivArAdidAnAtparyupAsyaH / saMzayArtha - . paripRcchanAt paripRcchati buddhasevA kathitA / adhimokSasya paryupAsanAdinA kaH sambandho yenAdhimokSabalAt paryupAsanAdikaM pratIyata iti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / yaH kazcidityAdi / etaduktam / " viziSTakAraNamantareNa tAdRgvidhAdhimokSAdyasambhavAt tatkAraNaM tathA 66
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / gataparyupAsanAdikamanumauyata" iti / samAdhAnotpAdanAcchotramavadadhAti / maNDalAdikaraNAtsatkRtya zRNoti / aprastutArthAnabhidhAnAt kathaM nopacchinatti / ciracaritAvIsa (p. 177, 4 ) iti vacanena dAnAdiruktaH / anekabuddhaparyupAsanAt bahu buddhaparyupAsitaH / sahetukazravaNAdAvanabhinivezaM pratipAdayitumAha / zakyA punarityAdi / upalakSayitumityAdipadAni yathAsaMkhyamiyaM setyAdi padacatuSTayena sambandhanIyAni / tacAkAraliGganimittAni svasAmAnyobhayarUpANi yathAkramaM veditavyAni / hetubalAdapi zravaNaM saMvRtyA na tu tattvata ityAha / no haudamiti / tadevAha / neyamityAdi / pratauyamAnenApi skandhAdinA kathaM na zakyate zravaNAdi kartumiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / sarvadharmetyAdi / tatra vartamAna bhUtaskandhAdisvalakSaNazUnyatvAt sarvadharmaviviktatvaM kAryakAraNAntadvayavigamAdatyantaviviktatvam / tasmAt vaiyadhvikazUnyatvena tattvataH skandhAdibhirnirdeSTuM na zakyata iti vAkyArthaH / tadyatirekeNa tarhi nirdizyatAmityAha / na cAnyatretyAdi / prakArAntarasyAniSedhe kathamevaM labhyata iti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / skandhetyAdi / utpAdahetuvaikalyena shuunym| svarUpAnavadhAraNAddiviktam / kAryasAmarthyaviraheNa zAntam / etaduktam / " sarvadharmasaMgrAhakaskandhAdaunAM tattvato niHsvabhAvatve tadyatirekeNa nirdeSTuM na zakyata" ityAdi / iti hautyAdyupasaMhAraH / saMjJA samajJA yathAkramaM svasAmAnyalakSaNodrahaNalakSaNe / prajJaptistatsaGketo 66 1 33 257 - -
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaparivartaH / grahaNam / vyavahAraH prajJaptipUrvakau hitAhitaprAptiparihArau / vibhajyetyAdi (p. 178, 3 ) / prajJApAramitAyogArthaM yenopAyakauzalaM vimAcatayA mRdAdibhedena bhAvitaM sa yogamApatsyata iti vibhajya vaktavyametadaneno pAyakauzalamuktam / yathoktameva sevAditrayamutpAdahetuH / tathA coktam / buddhasevA ca dAnAdirupAye yacca kauzalam / hetavo'trAdhimokSasya // 258 iti / anutpAdahetuM nirdizannAha / syAt khalu punarityAdi / anadhimokSe kiM kAraNamiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / pUrvamapautyAdi / tataH parSayo'pakrAntA iti pratikSepacitteneti zeSaH prayogAdyavasthAcaye yathAkramaM saJcitenetyAdi vaktavyam / kAyAsannidhAnAnna kAyasAmagrI / cittavikSepAnna cittasAmagrI / pratyakSAnumAnAgamapramANeyathAsaMkhyaM na jAnanti na pazyanti na budhyante / ata eva na vedayante parAniti zeSaH / svarUpanirAkaraNAt pratyAkhyAsyanti sAmarthyApavAt pratikSepayanti (p. 179, 4) / apriyAbhidhAnAt pratikrokSyanti / kuzalamUlAnutpAdAdupahatyAkuzalavAsanotpAdena dagdhAH svalpadAnAditrayayogAdalpapuNyAH / mRdumaitryAdisambhavAdalpakuzalamUlAH / kartukAmatApanayanAddicchandayiSyanti / svarUpApakarSaNakaraNAdvivecayiSyanti / punaH pravRttinirAkaraNAddivartayiSyanti / sarve - nnetyaadi| sarveNa buddharatnAdirUpeNa / sarvaM zAkyamunitathAgatAdirUpam / sarvathA mRdumRdAdiprakArabhedena sarvamadhizaulAdiprakAram / utpAdanAdupasthitena / vinAzA 1
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / bhAvAtsamutthApitena (p. 180, 2) | mahAnirayeSiti / jambUstpasyAdha viMzatyA yojanasahasairavaucirmahAnarakaH / tatpramANastadupariSTAt pratApanastapano mahArauravo rauravaH saMhAtaH kAlastUcaH saJjIvazcetyaSTau mahAnirayAH / tejaHsaMvartanauti / narakagatimupAdAya yAvadbrahmaloke kazcit sattvo nAviziSTo bhavati tadA zUnyabhAjane sapta svaryAH prAdurbhUya krameNApmaNDalamArabhya yAvat prathamaM dhyAnaM dahanti / anyeSu leokadhAtuSviti / cisAhasramahAsAhasreSu pracura - duHkhAnubhave kiM kAraNamiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / yathApi nAmetyAdi sugamaH / pazceti (p. 181, 3 ) / mAtRvadhaH pitRvadho'rhaddadhaH saGghabhedastathAgataduSTacittarudhirotpAdazcetyetAni paJcakarmANyanantaramavaucimahA niraye janmahetutvAdAnantaryANi / kAryakAraNasvabhAvaistribhiH sAdRzyAbhAvAdyathAkramaM na prativarNakApi nAnurUpANyapi na pratirUpANyapauti / yojyam / nanu duHkhiteSu karuNApravartanAt kathaM sthAnAdiniSedha iti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / dharmadUSakA hotyAdi / anyeSAmapi svadoSopAdAnAt sasyopaghATakatRNajA tivaddodhisattvasya kRSNasarpavaddddeSabAhulyAt 1 kasambakajAtAH / vinAzAt kRSNA nirjAtikAH kRSNA hijAtikAH / anayena vyasanamiti (p. 182, 2) | yasmAdevaMvidhapApakAribhiH saha kRpA'viSayatvenAvasthAviSaya vibhAgAdikaM parihRtyAdikarmikAH saMvAsAdinA - 'neneti durAcAreNa vyasanamupaghATamApatsyante tasmAdharmadUSakA varjanIyA iti yAvat / dharbhadUSakAH ka ucyanta 256
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 saptamaparivartaH / ityaah| ye cetyaadi| sambhavatpramANasyAkathane kiM kaarnnmiti| tatkasya hetorityaashyaah| mA tthaaruupsyetyaadi| yasmAnmahannArakakAyapramANaM zrutvA duHkhamahattvaM pratipadya mahAbhayena sahasA pratipakSasamudAcArAdivirodhenoSNarudhirAgamanAdayaH syustasmAnnAkhyAyata iti samudAyArthaH / maraNamAtrakaM vA duHkhamAgADhamAbAdhaM spRzediti mRdumadhyAdhimAtrabhedAduktam / pazcimAyA janatAyA Aloka iti azulakarmakAriNaH / saMvegotpAdADarmAlokaH saMvega iti totutvaattthoktH| susaMhatakAyakarmavAkarmamanaskarmaNeti (p. 183, 5) yathAkramaM smRtisamprajanyatAmupAdAya kaayikvaacikmaansikkushlaanusstthaanaaduktm| viparItakaraNe ko doSa iti| tatkasya hetorityAzayAha / yatra hi nAmetyAdi / evaMrUpeNeti naitaDuddhavacanamityevaM svbhaavenaasyoplkssnnprtvaat| viparItakAyavAGmanaskarmaNApauti jJeyam / prkraantvaagdrbhaassitprkrnnopsNhaaraarthmaah| ktmenetyaadi| anyathAnantaramevoktamiti kathaM praznaH syAt / mohapuruSA iti| svake'vatArAt svasyaiva vinydrshnaadpi| audAryAdapi / gAmbhIryAdavirudaiva dharmateti vacanAt / yatsUtre'vatarati vinaye ca sndRshyte| dharmatAccAnulomayatauti buddhabhASitalakSaNAvagamena sUtrAdisaGgrahautAyA mAtuH svbhaavaanvdhaarnnaanmuuddhH| syAdetanikAyagranthe parimitaparimANasUtredhanavatArAttathAparicchinnapramANavinayapiTakesaMdarzanAttathAvyavasthApitapugalanairAtmyAdidharmatAvilomanenAbuGvavacanamahAyAnapratikSepAdamoha iti| evaM ca
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladArAlokaH / sati, muktakasUcANyapi sUcAntapiTakeSvapaThitatvAdabuddhavacanAnyabhyupeyAni syustathaikaikasmin sUcAntapiTake'nyAni sUcAntapiTakAni na sarvaprakAramavataranti / tathaikaikasmin vinaye'nye vinayA na sarvaprakAraM sandRzyante / tathaikaikasmin nikAye yA dharmatA vyavasthApitA na sA'nyeSu nikAyeSu dharmatAM sarvaprakAramanulAmayatItyevamaSTAdazabhedabhinnAni sUtravinayAbhidharmapiTakAni parasparaM granthArthavyatibhinnAni kathaM buddhavacanAni siDyantItyavyApakametat buddhavacanalakSaNamabhyupagacchantIti mUDhA eva / athavA / manaHpradoSaH prakRtipraduSTe hyayuktarUpe'pi na yuktarUpaH / prAgeva sandehagatasya dharme tasmAdupekSeva varaM hydossH|| itysyaarthsyaaprijnyaanaanmohpurussaaH| dUSayitavyAmiti / parasparavirodhodbhAvanayA pratikSeptavyAmiti pUrvavat / pratibAdhitavyAmiti prtykssaadiprmaannbaadhnaat| asya tu sarvadharmapratikSepasya caturo hetUn prtipaadyitumaah| kotra heturityaadi| cturbhiraakaarairiti| mArAdhiSThAnagambhIradharmAnadhimokSaskandhAdyabhinivezapApamitraparigrahaizcaturbhiH pratikSepahetubhirityarthaH / tathA coktam / dharmavyasanahetavaH // 26 // maaraadhisstthaangmbhiirdhrmtaandhimuktte| skandhAdyabhinivezazca pApamitraparigrahaH // 27 // iti abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM nirayaparivarto nAma saptamaH //
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 STamaparivartaH / adhigamAnadhigamahetuM prAptiparihAraviSayamuktavaM prakRtasyAtyantavizuddhilakSaNabhAvanAmArgasya sAmAnyena vizuddhiM pratipAdayituM gAmbhauryaM pratipAdayannAha / duradhimocetyAdi / (p. 185, 2) duHkhenAdhimocyata iti duradhimocA / duradhimokSeti yAvat / nanu pRthagjanAryabhedena bandhamokSAt kathamabaddhamamuktam rUpamiti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / rUpAsvabhAvatvAditi / caipathikarUpasya nyAyato niHsvabhAvatvAt / sAmAnyena nirdizyAtItAdibhedenAha / rUpasyetyAdi / tathaiva tatkasya hetorityAzaGkyAha / pUrvAntA - svabhAvamiti / pUrvAnto hetustattvato'nutpannatvenAsvabhAvo yasya vartamAnarUpasyeti tathoktam / pUrvavattatkasya hetorityaashngkyaah| aparAntAsvabhAvamiti / aparAntaM kAryaM pUrvavadasvabhAvamasyeti vigrahaH / tathaiva tatkasya hetorityAzaGkayAha / pratyutpannA svabhAvamiti (p. 186, 1 ) / pratyutpannalakSaNa virhitm| rUpAdisvabhAvazUnyatvena pRthgjnaagocrtvaaddurdhimocaa| laukikavItarAgAviSayatvAt paramaduradhimocA / nanu rUpAdiprajJApAramitAsvabhAvayoH saMvRtiparamArthabhedena vivekapratipatteH kathaM paramaduradhimoceti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / yA rUpavizuddhirityAdi / nAnAtvalakSaNa prabhedalakSaNacchedAbhAvAdacchinnam / bhedAbhAvAdabhinnam / svasAmAnyalakSaNanAnAtvavirahAdA yathAkramamuktam / iti hautyAdi / saMvRtestathatA yaiva paramArthasyApi sA matA / abhedAt so'pi hi nyAyo yathAdarzanamAsthitaH //
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 263 iti nyAyAd yA rUpAderAtmAtmIyAdyabhinivezavigamAnmAyopamatAvizuddhiH saiva sarvavipakSarahitatvena srotaApattyAdiphalasya prajJApAramitAyA vizuddhistathA phalasya yA vizuddhiH sA rUpAdevizuddhiriti ahayAdhaukArAdabhinnamacchinnam / tasmAt phalavizuddhito rUpAdivizuddhistathA rUpAdivizuddhitaH phalavizuddhiH kathiteti yAvat / tathA coktm| phalazuddhizca rUpAdizuddhireva tayoIyoH / abhinnAcchinnatA yasmAditi shuddhirudauritaa||28|| iti sAmAnyena zudvimevamabhidhAya vishessennaah| punrprmityaadi| srvjnytaavishuddhiriti| visrvjnytaavishuddhirityrthH| tatazcedamuktam bhvti| "zrAvakANAM klezAvaraNaprahANAt , pratyekabuDvAnAM tu klezAvaraNasya jJeyAvaraNaikadezagrAhyavikalpasya ca prahANAt sarvajJatAvizuddhiH / yAnatrayamArgAvaraNaprahANAhodhisattvAnAM maargjnytaavishuddhiH| savAsanaklezajJeyAvaraNaprahANAdharmadhAtUdbhavatvAdAtyantiko tathAgatAnAM sarvAkArajJatAvizuddhiri"ti / tathA coktam / klezajJeyatrimArgasya ziSyakhaDgajinaurasAm / hAnAdizuddhirAtyantiko tu buddhasya sarvathA // 26 // iti mArgajJatAdhikAre vizuddhikathanaprasaGgAdAtyantiko cetarA ca tathAgatAnAM zrAvakANAJca yathAkramaM vizuddhiH kthitaa| sA kathamityAha / atha khalvAyuSmAnityAdi (p. 187, 9) / gambhaurAvabhAsakaryAloko'pratisandhirasaMklezo'prAptiranabhisamayo'nabhinitiratyantamupapattirityAryazAriputroktAni navapadArthAni (p. 187, 9-188, 1) yathAkrama
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 ahmprivrtH| mRdamRdAdinavaprakArabhAvanAmArgasvabhAvatvena vAcyAni / pratipadaJca vizuddhatvAditi bhagavatoktavacanamadhimAtrAdhimAtrAdinavaprakAravipakSaprahANato yojyam / kAmadhAturUpadhAtvArUpyadhAtuSdhiti vacanAtkAmadhAtvAdinavabhUmiko bhAvanAmArgo graahyH| yattUktam / kAmadhAtau bhavAgre ca bodhimaargaanggvrjitaa| iti tadanupAyakuzalAn zrAvakAnadhikRtyeti na tenAsya virodha ityeke| anAgamyasthAnamArabhya yAvadAkiJcinyAyatanaparyanto navabhUmiko bhAvanAmArga itypre| kAmadhAtvAdivacanaM tu mAtustatra paramArthato'sthAnapratipAdanaparam / na tu navabhUmiprakAzakamiti / tadayaM samAsArthaH / yathoktAsu navabhUmiSu pratyekaM yathAsaMkhyaJcAdhimAtrAdhimAcAdinavaprakAravipakSasya pratipakSabhAvena mRdamRddAdimArgo yathAkramaM navaprakAraH sarvathA'nyathA ca vizuddhihetutvAdAtyantiko cetarA ca vishuddhiriti| tathA coktm| mRdumRddAdiko mArgaH zuddhirnavasu bhUmiSu / adhimAtrAdhimAbAdermalasya prtipksstH||30|| iti| kathamanupacaritA'tyantiko vishuddhirityaah| na jaanaatautyaadi| svarUpaM na jAnAti / prabhedaM na saMjAnaute / vishuddhtvaaditi| caidhaatukprtipksstvaat| kimiti viSayagato'yaM prazno na tu kssepe| tadevAha / ruupmityaadi| nanu sadAvasthitaM rUpaM kimiti na pratipadyata iti| tatkasya haitorityaashyaah| vizuddhatvAditi / tattvato niHsvabhAvatvAt / nanu cAdhimAtrAdhimAtrAdiH pratipakSo mRdamuddAdibhirvipakSairiti bhavitavyam / tatkathamanyathA nirdiSTa
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 265 mityAzaGkAyAmAha / prajJApAramitA bhagavan sarvajJatAyA ityAdi / vyavasthitadharmatattvApanayanAbhAvAnnApakAraM kroti| apUrvAkaraNAnnopakAraM karotIti pUrveNa sambandhaH / pratipakSaM na parigRhNAti / na vipakSaM parityajati / na jAnAtItyAdiprakaraNasyAyaM samudAyArthaH / nanu cAdhimAtrAdimAcAdiH pratipakSo mRdumRddAdivipakSa iti bhavitavyam / tatkathamanyathA nirdeza iti codyasya paramArthena kasyacinnopakArAdikamiti parihAratastathA saMvRtyA sUkSmamalApakarSaNe rajakamahAyanodAharaNena mRdumRddAdikramapratipakSotpAdena ca sAmarthyAkSiptena samAdhAnatastasya yathAnirdiSTabhAvanAmArgasyAntyakSaNasya vaidhAtukAkArajJAnajJeyayoranupalambhAdyA samatA sarvadharmamAyopamatApratipattiH saiva samastapratipakSarUpatvamiti kRtvA / Atyantiko vizuddhirmukhyA bhagavato buddhasyeSyata iti / tathA coktam / tridhAtupratipakSatvaM samatA mAnameyayoH / mArgasya ceSyate tasya codyasya parihArataH // 31 // iti bhAvanAmArgaparisamAptyanantaraM tadadhikAre prAgyaduktaM yA rUpavizuddhiryA phalavizuddhiryA sarvajJatA vizuddhiriti tannirdizannAha / Atmavizuddhito bhagavan rUpavizuddhirityAdi (p. 189, 1) | yathAtmanaH paraparikalpitasya paramArthato'nutpattivizuddhistadrUpAdisarvajJatAntAnAM vizuddhirveditavyeti hArakatrayasyArthaH / kevalaM saMvRtyA rUpAdInA - mAtmanazcArthakriyAsu yathAsaMkhyaM yogyAyogyatvena tathyAtathyatayA bhedo na tu paramArthata ityabhiprAyeNa sarvaca bhaga
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 araamprivrtH| vatoktamatyantavizuddhatvAditi / yathoktabhAvanAmArge tattvato nAdhigama ityAha / Atmavizuddhito bhagavanna prAptirnAbhisamaya iti / tatra na prAptiragrajaprAptyA yogytaalkssnnyaa| nAbhisamayo vimuktimArgeNa / tattvenaivamityAha / vishuddhtvaaditi| shuunytvaadityrthH| saMstyA tu srvmevaastautyaah| aatmprynttyetyaadi| avicAraikaramyapUrvapUrvakAraNasyAtmanaH svabhAvasyAparyantatayA rUpAdaunAmaparyantatA gamyata iti yaavt| vizuddhatvAnyAyAnuyAyinyotpattyA rhittvaat| maargjnytaamupsNhrnnaah| ya evmsyetyaadi| evamanantaroktadhyAmIkaraNatAdikrameNa yo'yamavabodho'dhigamaH seyaM prajJApAramitA mArgajJatA bodhisattvAnAM nirdoSatvenAvagantavyA // __ sarvavastuparijJAnaM vinA na mArgajJatAparijJAnaM samyagiti sarvajJatAM vaktaM mNsaarnirvaannaaprtisstthaanmaah| sA khala punarityAdinA (p. 189, 18) / caiyadhvikadharmANAmanutpAdAkAreNa tulyatAvabodhAdyA zrAvakAdyagocaratvena viprakRtA vipraSTarUpA buddhabodhisattvAnAM prajJApAramitA mtaa| sA khalu puna pare taure maMsAre prajJayA'daunavadarzanAt / na pare taure nirvANe kRpayA sattvArthakaraNAnnApi saMsAranirvANamubhayamantareNa vastuno'sattvAnmadhye'pi vyavasthitA / 1 With the stanza 32 ends the second adhikara of the karikas and therefore in the MS. we read- abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAmitATokAyAM mArgajJatAdhikAro dvitIyaH //
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 267 atyantavizuddhatvAditi / prajJAkaruNayoH samyak prativedhena saMsAranirvANobhayopalambhaviyogAt / tathA coktam / nApare na pare taure nAntarAle tayoH sthitA / adhvanAM samatAjJAnAt prajJApAramitA matA // 1 // iti sarvajJatAdhikArAdyatirekanirdezena zrAvakAdaunAmadhvasamatAjJAnAbhAvAt samyak prajJApAramitA dUrIbhUteti / svAdhigamamAtrAtmikA tu prajJApAramitA kRpAprajJAvaikalyAnirvANe saMsAre cAvasthitA vastvavasvapalambhatayeti jJeyam / evamuttaracApi kvacidanvayamukhena kvacidyatirekamukhena kacidabhayathApi nirdeza iti pratipattavyam / nanu yaH pratItya samutpAdaH zUnyatA saiva te mtaa| iti nyAyAdadhvasamatAjJAnaM padArthAvabodha eva, sa ca marveSAmeva samastauti kathaM zrAvakAdaunAM samyak prajJApAramitAdUrIbhAva ityaah| evmpotyaadi| apizabdAnna kevalamanyena bhAvAdyAkAreNa / kintaddevamapi na kacit sthitetyapyabhinivezanimittayogenetyarthaH / riJciSyati dUrIkariSyatIti (p. 190, 1) tadAtve cAyatyAzceti yathAkrama vAcyam / kimatra kAraNaM nimittapratipattyA mAtuzrIbhAva iti| tatkasya hetorityaashyaah| naamtopautyaadi| tatra prajJApAramitetyAdivyapadezamAcaM nAma kalpitAdilakSaNavastunimittam / saktisthAnaviparyAsaH saGgaH / etadaktam / "mAyAkAranirmitavastunaH pratibhAse'viditatatvarUpasya bhAvAbhinivezitayA nai svAbhAvyApratibhAsa iva
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ TamaparivartaH / tatsamatAparijJAna kalyANamitrAdyupAya kauzalavaikalyAnimittayogena pratipattau viparyAsalakSaNopalambhasaGgasambhavAt mavijJAtabhAvarUpANAM zrAvakAdInAM nAstItyatasteSAM dUraubhAvo jinajananyA " iti / bodhisattvAdInAM tUtsAritabhAvAbhinivezabhrAntinimittAnAM rUpAdisarvadharma parijJAnameva tatsamatAparijJAnamityatasteSAM samyagAsanna bhAvo'syA mAturiti sAmarthyAt kathitamityAha / AzcaryaM bhagavannityAdi / yAvaditi vacanAt suparizuddhetyAdiparigrahaH / zrAvakapratyekabuddhAdhigamaviparyayeNa kathanAt svAkhyAtA / paripUrNamahAyAnAdhigamataH sunirdiSTA / samastaguNaprakarSaniSThAdhigamataH supariniSThitA / ime'pi saGgA iti nAmAdyAH / zrAvakabodhisattvabhedAdetadeva pratipattavyam / tathA coktam / anupAyena dUraM sA sanimittopalambhataH / upAyakauzalenAsyAH samyagAsannatoditA // 2 // iti zrAvakAdaunAmevaM mAturdUraubhAvenAnuSThAnaM pratipakSo'pi san vastupalambhaviparyAsa pravRttatvena bodhisattvAnAM tyAjyatvAhipakSa iti pratipAdayitumAha / katame ta ityAdi / zranyamiti / taurthikaparikalpitAtmano viveka iti / sajjAnIta iti vakSyamANena sambandhaH / iyantamiti / zraprameyA disaMkhyAvacchinnam / prathamena cittotpAdeneti / dAnAdibodhipakSopalakSaNamatra cittotpAdaH / kathaJcittotpAdaH saGga ityAha / katamenetyAdi / viparyAsa pravRttatvenAha / sa cedityAdi / idaM tat prathamaM bodhicittamiti / evamabhi 568
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ babhisamayAnArAlokaH / 266 nivezayogena yathA tabodhicittaM snyjaanaute| tathedaM tat prathamaM bodhicittaM pariNAmayAmautyabhinivezayogena yadA ca pariNAmayati tadAnena paryAyeNa saGgatiriti vAkyArthaH / kasmAdevaM viparyAsa ityAha / na ca cittprkRtirityaadi| prinnaamyitumiti| yathoktahAdazaprakArabhedabhinnapariNamanAmanaskAreNa cittasya prakRtiranutpAdatA na zakyA pariNAmayituM tasyopalakSaNatvAdekAnekavasturUpatayA sajJAtumapi na zakyetyavagantavyam / saJjAnaute pariNAmayatauti padaddayasya prkRttvaat| etaduktam / "rUpAdiskandhAnAM zUnyatve caiyavikAnAJca sarvadharmANAM sAsavAnAkhavobhayasthAnauyAnAmatItAdisvabhAvatve dAnAdibodhipakSANAmanuSThAne ca tAttvikopalambhasaJjAviparyAsapravRttatvena yasmAdvipakSastasmAdeSAM prakRtistathatA sajJAtumazakye"ti / tathA coktam / rUpAdiskandhazUnyatve dharmeSu yadhvageSu ca / dAnAdau bodhipakSeSu caryAsajJA vipakSatA // 3 // iti yathoktArthaviparyayeNa bodhisattvAnAM pratipakSamAha / tsmaattiityaadinaa| yato vipakSastyAjyastasmAdbhUtAnugamena deyadAyakapratigrAhakAdyanupalambhayogena dAnAdau pareSAM sandarzanAdikaM kaarymityrthH| evamAtmAnaJca na kSiNotIti (p. 191, 2) / tathaiva bhUtAnugamayogena dAnAdau svayamavasthAnAdAtmAnamupalambhaviparyAsavizeSeNa na vinAzayati / imAzceti rUpAdyAlambanAH puurvmuktaaH| dharmatA'viruvasthUlataratamasaGgakathanAt sAdhu sAdhviti sAdhukAraM datvA sUkSma
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 armprivrtH| trsnggaarthmaah| tena hi subhUta iti| nimittato manasikarotIti ruupkaayaadyaalmbnenaabhimukhiikrnnaat| kathaM punarevaM saGgaH kathita ityaah| yAvanti khala punrityaadi| tadayaM prkrnnaarthH| cimaNDalavizuDyA dAnAdAvAtmAdyanavabodhena svaparayoniyojanaM samyak pravRttatvAt sarvasaktinicayasthAnapratiSedhena copAdeyatvAt sarvathA pratipakSaH / tathAgatAdiSu namaskArAdiH puNyasambhArahetutvena pratipakSo'pi san sUkSmasaktirUpatayA na sarvathA pratipakSa iti| tathA coktam / dAnAdiSTanahaGkAraH parepAM tanniyojanam / saGgakoTI niSedho'yaM sUkSmaH saGgo jinaadissu||4|| iti kathaM punaH sUkSmasaktirvipakSa iti| tatkasya hetorityaashjhyaah| nimittato hi subhUte saGga iti| tadeva kthynnaah| iti hi sa ityaadi| idameva tattvamiti nizcayagrahaNAnnanimittaukartum / punaH punarAlambanAnArambanaukartumiti bhedH| nApi sA dRSTazrutamatavijJAteti cakSurvijJAnena drshnaadRssttaa| zrotravijJAnena shrvnnaacchrtaa| ghraannjihvaakaayvijnyaanairnubhuuttvaanmtaa| mnovijnyaanenoplmbhaadijnyaataa| nApIti pratyeka sambandhanIyam / etadeva jnyeyjnyaangaambhiirybhedenaah| gambhauretyAdinA (p. 192, 1) / prakRtiriti svabhAvastathateti yAvat / viviktatvAditi sarvopalambhazUnyatvAt / prakRtigambhaureti / prakRtyA jJAnasya svabhAvenAnutpAdena zrAvakAdyaviSayatvAimbhIrA / prkRtiprishuddhtvaat| prkRtivivikttvaaditi| yathAkramamavikArA
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 201 viparyAsapariniSyattyA prinissynntvaadityrthH| etdktm| " yasmAt svabhAvenaiva sarvadharmagotrANAM jJAnajJeyasvabhAvAnAM prakRtyaiva zUnyatvAt teSAM gAmbhIrya tasmAt kenacidrapeNopalambhaH sUkSmAsaktirvipakSa" iti / tathA coktam / / tahAmbhaurya prakRtyaiva vivekAdharmapaddhateH / iti kathaM tarhi tasya varjanamityAha / prakRtiviviktati / bhAvAbhyupagamadoSarahitatvena yasmAt prakRtiviviktA, tsmaannmskromi| prajJApAramitetivacanAnna tarhi sarvadharmA viviktA ityaashngkaayaamaah| sarvadharmA ityaadi| nanu svasaMvedanarUpatvenAvagamAbhAvAt sarvadharmaviviktatAyAH kathaM sA svasaMvidrapA prajJApAramiteti / tatkasya hetorityAzaGmayAha / tathA hi subhUta ityaadi| etduktm| " bAhyavastupariniSyattyabhAve svapnAdAvivopadarzitavividhAkAraprabhedaprapaJca bahiriva parisphuradrpaM vijJAnamupajAyate yadA'to jJAnasya saMhatyA mAyopamatAvagamAttadavyatiriktatvenAkRtAH zUnyA mAyopamAH sarvadharmA iti bhagavato'bhisambodhAtteSAM vivikttaa'pyvgte"ti| bhAvA jAyanti saMstyA paramArthe svabhAvakAH / tayA sarvamidaM satyamasatyaM paramArthataH // ityAryalaGkAvatArasUtrAnusAreNAnantaramevArthatattvaM spssttynaah| tsmaatthaaNtyaadi| anabhisambuddhAstattvata iti shessH| sAdhUktatvena smrthnmaah| tthaahautyaadinaa| kauhazau prkRtirityaah| yA cetyaadi| yA ca prakRtiH svabhAvastathatA saiva svarUpavirahAdaprakRtiryA cAprakRtiH
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 baramaparivartaH / sA sarvadharmANAM prkRtireklkssnntvaadekruuptvaadydtaalkssnntvaaniHsvbhaavtvaadityrthH| etadevopasaMharannAha / tsmaattauNtyaadi| nanu bhinnakAraNajanyatvena bhAvAnAM bhinnasvabhAvatve kthmeklkssnntvmiti| tatkasya hetorityAzaGyAha / na hi subhUta ityaadi| evaM mnyte| pramANavyAhatotpAdarUpatvAdeSAM bhinnahetujanyatvanibandhanAnekasvabhAvAbhAve yasmAdeSAM na nAnArUpatA paramArthatastasmAdekaiva prkRtiriti| evametA ityaadi| yathoktakramaNa rUpAdisarvadharmANAmekaiva prakRtiriti prakRtiryadatA jJAnajJeyasamataikaparijJAne pUrvoktAH sNgkovyH| sUkSmAsaktirUpA vivarjitA bhavanti / tathA coktam / ____ ekaprakRtikaM jJAnaM dharmANAM saGgavarjanamiti // 5 // kathaM punaH prakRtyA dharmagAmbhIrya prAguktamityAha / gambhaurA bhagavan prajJApAramiteti (p. 193, 1) / kathamiti kaanggaaprshnH| aakaashgmbhaurtyeti| sarvavijJAnopalabdhArthanirAkaraNenAnupalambhena jJAnajJeyasamatAsaMsUcakena yasmAttasyAH prakRterbodhatA kathitA'tastayA''kAzasyeva gaambhaurymityrthH| tathA coktam / dRSTAdipratiSedhena tasyA durbodhtoditaa| iti kimyunaH kAraNamevaM tasyAH prkRterbodhtetyaah| duranubodhA bhagavan prajJApAramiteti / atrApi pUrvavat kaangkssaaprshnH| na kazcidabhisaMbudhyata iti| rUpAdyAveNikabuddhadharmAdyAkAraiH prakRtestathatAsvAbhAvyAdanabhisambodhena yasmA
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAbhasamayAlagarAlAkA / 273 cintAtikrAntatvamiSyate, ato'syA durbodhateti yAvat / tathA coktam / rUpAdibhiravijJAnAttadacintyatvamiSyate // 6 // iti acintyatvameva kuta ityaah| acintyetyaadi| kathamiti shessH| na cittena jJAtavyA na cittena gamanauyeti yasmAdakRtatvenAdhimokSamanaskArAnadhimokSAnna cittena jJAtavyA tattvamanaskArAparijJAnAnna cittgmnauyaa| tasmAdacintyatvamiti yAvat / akRtatvameva kthmityaadi| akRta ityaadi| kthmityupskaarH| kArakAnupalabdhita iti kaarkhetornuplmbhaat| tathA hi pratyakSAnupalambhasAdhanaH kAryakAraNabhAvo vrnnitH| tatra na taavnniraakaarennaavsiiyte| saMvinmAtreNa sarvacetasAM sAmyAdidamasya jJAnaM nedamasyeti kuto vyvsthaa| yato bIjajJAnAdakarajJAne tadajJAnAttadajJAne ca baukha kAraNamaGkaraH kAryamiti syaat| nApi baujajanyatvAdojaM tenaavsauyte| mA bhUccakSurjanyatvAcakSuSo'vagatirata iti / atha nirAkArasyApi cetaso'tyasAdhAraNaH kazcidAtmAtizayo hetudharmasAmarthyajanito yasmAdiyaM vyavastheti cet / emapyAtmAtizaya ityAkArasyaiva naamaantrmaaropitm| na ca nAmAntarakaraNAdarthAntaraM bhavitumarhati / naasaavaakaarshcetksthotypdishytaam| durupalakSaNatayA nAyamidantayA nirdeSTuM zakyata iti cet / yata eveyaM vyavasthedaM bIjamayamaGkura iti tadanupalakSaNe kuto 'numA syAt / na hi daNDaviSANAnupa. lakSaNe 'yaM daNDau viSANI veti sthiiyte| nApi saakaarenn| na hyAkAro vastunA'vyApto'satyapi tasmin vicandrA 35
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 assttmprivrtH| dAvasya bhAvAnnaivambhrAntatvAdasya / yastvabhrAnto nAsAvasati vastuni bhavati na cAnyavyabhicAre'nyavyabhicAra itypyst| na hi kAryakAraNabhAvasAdhanavelAyAmayaM bhrAntaH khalvAkAro 'yaM neti nizcayanibandhanamastyarvAgdRzaH, na cAtaundriyadRzaH prtaudmucyte| na cAsati nizcaye hetuphalabhAvavyavasthA jyaaysau| na ca vastvAkAro jJAnasya yujyate / yadi hyekadezena jJeyAkAraM jJAnamiti tatparicchidyAttadA sarve sarvavidaH prasajyeran / jJeyatvAdibhiH sarvavastusAdhAraNairAkAraranvitatvAt sarvajJAnAnAM sarvAtmanApi jJeyAkAratve jJAnasya jJAnajJeyayoraikyena vibhaagaayogaadyvhaarocchedH| sarvAtmanA ca saMvedanasya saMvedyAkAratve tdbhaavaaditylmtiprsnggen| mandabuddhijanAnugraheNa sannihitavineyajanaviparyAsanirAcikaurSayA yathAnirdiSTa eva vipakSapratipakSayorayaM vibhAgo'vasAtavyaH / tathA coktam / evaM kRtvA yathokto vai jJeyaH sarvajJatAnaye / ayaM vibhAgo niHzeSo vipkssprtipkssyoH||7|| iti tayovibhAvanAyAM kaH prayoga iti prayogArthamAha / tena hotyaadi| yasmAdeva vipakSapratipakSau heyopAdeyau / tasmAttadarthaM kthnycritvymityrthH| rUpAdiprayogamAha / na rUpe caratyabhinivezayogena yadA tadA carati prajJApAramitAyAm / evamuttaratra veditavyam / ruupaadynityaadipryogaarthmaah| scedruupmnitymityaadi| ruupaadypripuuripryogmaah| sa cedra pmprtipuurnnmityaadinaa| lakSaNazUnyatvAtkalpitarUpamapratipUrNam / guNagaNopetatvAdharmatA
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ " . . . . . .. .. . . rUpaM pratipUrNam / na tadrpamityAdi (p. 194, 2) / dhrmdhrminnorbuddhipriklpitbhedaat| sacedevamapi na carati / carati prajJApAramitAyAmiti vakSyamANena sambandhanIyam / yathoktadharmadezanayA sNjaataatishytvenaah| aashcrymityaadi| anyArthakathanena prakArAntarAbhidhAnAdAzcaryam / tasmAdevaM prayogakathanena sasaGgatA rUpAdInAmupalambharUpatvamasaGgatA ca mAturanupalambhasvabhAvatA kthitaa| rUpAdighasaGgaprayogamAha / rUpaM ssnggmsnggmityaadi| sasaGgamasaGgamiti soplmbhmnuplmbhmityrthH| nanvabhinivezamakRtvA bhAvayitumazakyatvAtkathamevamucyata iti / tatkasya hetorityaashyaah| asaktatyAdi (p. 19:5, 17) / abhisstthnggvigmaadstaa| abadA'mukteti padaddayaM vyAkhyAtam / prtiitysmutpaadshuunytaaruuptvaadsmtikaantaa| etadaktam / "yathAbhinivezamatattvAdyathAtattvaJcAnabhinivezAdikalpena viSayokartumazakyA yasmAt sarvajJatA tasmAttatra saGgaM na janayatI" ti| evaM hotyaadyupsNhaarH| avikAraprayoga maah| AzcaryamityAdinA (p. 196, 1) / dezanA'dezanAbhyAM yathAkramaM granyAtmikAyA mAturmiSThAntardhAnAbhyAM parihANiH / tathA dezanayA yuktyAgamabAdhitarUpeNa santAnAntare smutpaadaadRddhiH| adezanayA nirantarapratisaMlayanena svsntaane'dhikaarthdrshnaahviH| mukhyAyAstu mAturnirvikArasvabhAvatvAt srvmetnnaastiityaah| yA deshymaanaapautyaadi| aviruddhatvAt sAdhvityAdivacanapUrvakametadeva dRSTAntena spssttynnaah| tadyathApi naametyaadi| akarDaprayogArtha
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 erTamaparivartaH / mAha / tadyathApi nAma subhUte mAyApuruSa ityAdi / vitatha prakhyAtirUpatvenAkartRtvAdrAgadveSaklezAbhyAM nAnunIyate na pratihanyate / ata eva tadudayaklezairna saMklizyata iti yojyam / duSkaraprayogasya traividhyAduddezaduSkaratAsarvAkArajJatAprayogArthamAha / duSkarakAraka ityAdi / notlavata iti na taralAyate noparivartate / na harSamutpAdayatauti yAvat / na ca pratyudAvartata iti / naiva vinivRttiM kuryAt / ayaM sannAha iti / vakSyamANaH sannAhaH / nanu sambhavatprajJAdiprakarSamavagamya yatnakaraNAt ko nAmAtizayo duSkara iti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / AkAzene - tyAdi / etaduktam / " AkAzopamAnapi sarvadharmAnadhyAlambya tattvataH sambhavatprajJAdiprakarSAbhAve'pi sarvAkArajJatAyAH kRtazaH sannAhakAraNAdatizayo duSkara iti / AkAzasamAnAM dharmadhAtusamAnAmiti / laukikalokottaraprasiddhibhedena dvayamuktam / prayogaduSkaratAmArgajJatAprayogArthamAha / AkAzaM sa bhagavan parimocayitukAma iti / mArgajJatAyAM yaH prayoktukAma iti zeSaH / kAricaduSkaratA sarvajJatAprayogArthamAha / AkAzaM sa bhagavannutkSeptukAma iti / sarvajJatAM yaH kartukAma ityupaskAraH / mahAvauryapAramitAprApta iti / sannAhaprayogakAritreSu shuunytaakrunnaagrbhmhaavyvsaaysmpnnH| sannAhaH sannayata iti / cividhaduSkaramutsahate / yathAbhavyaphalaprAptyA vandhyaprayogArthamAha / atha khalvityAdinA (p. 197, 3 ) / 99
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAtokaH / anyatamo bhikssuriti| akathApuruSo nAmagocAdibhiranabhilakSitaH pudgala iti yAvat / namaskaromauti / anyeSAmapi pArSadAnAM yathAbhavyAdhigamAvAptiM saMsUcayan zUnyenAnutpAdAdiprayogeNa svAnurUpAdhigamAjjAtaprasAdAtizayo nmskroti| pryogmevaah| tathAhi bhgvnnityaadinaa| AkAza iti jnyeyshuunytve| abhyavakAza iti jnyaanniHsvbhaavtve| aprprtyypryogaarthmaah| aAjJApayatu bhgvnnityaadi| no haudmiti| aparapratyayatAM darzayati / pareNa rakSAdau prprtyytaasmbhvaat| etadevaM praznayannAha / evaM kauzika sa cedityaadi| prajJApAramitAvihAritvAdeva svatastasya rakSAdayo bhaviSyanti nAnyatheti vAkyArthaH / niHsvabhAvadharmAdhimokSAca svatastasya rakSAdaya ityAha / api ca kauziketyAdi (p. 198, 1) / sptvidhkhyaatijnyaanpryogmaah| tat kiM manyase kaushiketyaadinaa| tatra vijJAnapariNatatvena pariNAmakhyAtyA svpnopmaaH| maMtrauSadhisaMhRtatvena samAhArakhyAtyA maayopmaaH| avidyamAnatvena virodhakhyAtyA mriicyupmaaH| zabdapratyayatvAt pratyayakhyAtyA prtishrutkopmaaH| jJeyarUpAsaGgramaNAdasaGkrAntikhyAtyA prtibhaasopmaaH| AdhAravigamAnirAdhArakhyAtyA gndhrvngropmaaH| hetuvirahAdakArakakhyAtyA nirmitopamAzca bhAvA jJAtA bhavantItyevaM paJcaviMzatisAhasikAyAmuktam / atra tu saMkSepasya vivakSitatvAt pratizrutkopamAH sarvadharmA iti vacanena madhyasya nirdezAdAdyantavikanirdeza iti pratipattavyam / tadevamanvayamukhena bodhisattvAnAM daza
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 assttmprivrtH| vidhaH prayogaH kathito'rthAdyathoktaviparyayeNa zrAvakAdaunAM veditavyaH / tathA coktam / rUpAdau tadanityAdau tadapUrimapUrayoH / tadasaGgatve caryAyAH prayogaH pratiSedhataH // 8 // avikAro na kartA ca prayogo daSkarastridhA / yathAbhavyaM phalaprApteravanthyo'bhimatazca saH // 6 // aparapratyayo yazca saptadhAkhyAtivedakaH / iti samatAhAreNa prayogo bhAvanauya iti samatAmAha / sa ca tAn na manyata ityAdinA tatra samAhitena cittena tAnna manyate yato na samanupazyati / te ca dharmA na vidynte| yato na sandazyate samAhitena manasA na jaanaati| yato na snyjaanaute| te ca dharmAstajJAnagamyA na saMvidyante / yato nopalabhyanta iti yojyam / upsNhaaraarthmaah| sacedevaM viharatItyAdi (p. 198, 11) / tadevaM ruupaadipdaarthmnnaa| naulaadinimittmnnaa| rUpaM vidhA viMzatidhetyAdi prpnycmnnaa| nirvedhabhAgIyAdyadhigamamananAnAM pratiSedhena jJAjJeyadharmAnupalabdhizcaturthoktA vijnyeyaa| tathA coktam / caturdhA'mananA tasya rUpAdau samatA matA // 10 // iti prayogasamatAM pratividhya darzanamArgoM dhyeya ityadhunA vktvyH| sa ca SoDazakSaNika iti / "kSaNAntarAbhAvajJApanArthaM sAkSibhAvakathanAya sarvabuddhabhASitatvapratipAdanAya cAtha khalu bukhaanubhaavenetyaadivcnmi"tyaaryvimuktisenH| upAyakauzalabalenAnyeSAM vidhipratiSedhAbhAvAt
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaaldhaaraalokH| 278 sahalAkadhAtau bhadrakalye bodhisattvasahasrasya niyamena buddhatvaprApterbuddhasahasamityuktam / nAmabhiriti (p. 199, 1) pdsmudaayairvaakyaiH| padairiti suptiGantairakSarasamudAyaiH / akSarairiti evamityAdivarNaiH / ayameva prajJApAramitA parivarta iti vizuddhiparivarta ityarthaH / tatrAtautatathAgatAnudAharaNaM taddezanAparyupayogajJApanArtham / maitreya itynaagttthaagtodaahrnnm| anAgatasattvArthaprayojanAviSkaraNArtham // abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM vizuddhiparivarto nAmASTamaH //
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 navamaparivartaH / adhunA drshnmaargaarthmaah| prajJApAramiteti (p. 200, 12) / pratisatyaM dharmajJAnakSAntiM dharmajJAnamanvayajJAnakSAntiranvayajJAnamityevaM ssoddshkssnnaatmkH| sarvajJatAdhikAre darzanamArga ityrthH| tathA coktam / dharmajJAnAnvayajJAnakSAntijJAnakSaNAtmakaH / daHkhAdisatye dRmArga eSa srvjnytaanye||11|| iti naamdheymaatrmetditi| viklpprtibimbmaatrmetdityrthH| tacca nAmedamiti noplbhyte| tattvato niHsvabhAvatvAt / nAma kimucyata ityAha / vAgvastveveti nirvikalpapratibimbakaM kimAkAraM stymityaakaarprtipaadnaarthmaah| kiM kaarnnmityaadi| na rUpaM nityaM naanitymiti| naiHsvAbhAvyena rUpaM nityAnityaviyogAnna nityaM nAnityamityAkAraH prthmH| na rUpaM baddhaM na muktmtyntvishuddhmiti| daHkhAdaHkhavigamatvena bandhamokSAbhAvAdizuddhamapagatazAzvatocchedAntamiti dvitiiyH| anena subhUte kaarnneneti| avipriitsrvdhrmaabhisNbodhihetutyaa| yathAvaddharmatattvadyotikAmimAmeva prajJApAramitAM bhaassissyte| anyasya tathAbhUtadharmatattvaprakAzane sAmarthyAbhAvAdityarthaH / rUpavizuDita iti (p. 201, 1) / zUnyAzUnyarahitatvAvizuddhamiti tRtiiyH| rUpAnutpAdAnirodhAsaMklezAvyavadAnavizuddhita iti| AtmAnAtmasvabhAvAbhAvAnnotpannaM na niruddhaM na saMkliSTaM na vyavadAtamevaM vizuddhamiti caturthaH / AkAzavizuddhita iti| hetvahetutucchatvAdAkAzasadRzaM vizuddhamiti pnycmH| rUpanirupalepAparigrahatayeti /
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAbhisamayAlaGkArAlokaH / sarvaklezopaklezanirupalipta samudayAsamudayavisaMyogAt / iti SaSThaH / prabhavAprabhavasaMklezAparigraheNa nirmukta iti saptamaH AkAzapratizrutkA'vacanauyapravyAhAranirupalambhatayeti pratyayApratyayavimuktatvAdAkAzapratizrutkAvat svarUpato'vacanauyamityaSTamaH / yasmAnnirodhAnirodhenAsambandhastasmAddacanodAharaNena santAnAntare nirodhasatyArthe prApaNauya iti navamaH / zAntAzAntAbhAvAnnopalambhakAraNamiti dazamaH / sarvopalepAnupalepadharmAnupalepatayeti / praNautApraNautavikalatvAt sarvopalepadharmaiH sAsravairanupalepadharmairanAkhavaizvAnuliptatvAdatikrAntobhayAntA vizuddhirityekAdazaH / prAgeveti / sutarAmevodgrahaNAdikAriNAM sulabdhA lAbhAH / shrotrvijnyaanaanubhvvishisstttvaadugrhnnaaderityrthH| na teSAJcakSUroga ityAdi / niHsaraNAniHsaraNaviviktatvAt sarvavyAdhyanutpAda iti dvAdazaH / bahutaramiti (p. 202, 3) | aSTamyAdau prajAvalokanAdavatIrNazakrAdibahutara zrotRsadbhAvAditi bhAvaH / mArge dharmajJAnazAntimAha / bahUni subhRta ityAdinA / prajJApAramitayA devaputrANAmanupakArAttAM bhASamANasya rakSAdikaraNe teSAM ko heturiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / sa devamAnuSAsurasyetyAdi / anuttaraM ratnamiti / sarvapApaprazamahetutvena mArgAmArgarahitatvAdanuttararatiM tanotIti / devapucAdaunAmupakArabhAvAdanuttararatnamapAyocchittiriti cayodazaH / ato'pi subhUta ityAdi / na kevalaM yaca bahutara zrotRjanasambhavAdato'pyanuttararatidAnAdapi r 281
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 nvmprivrtH| dharmabhANakatvena hetunA buddhatvaprAptahetubhUtaM nidAnaM puNyaM prsvissytiityrthH| mArge dhrmjnyaanmaah| api tu khlvityaadinaa| mahAnubhAvatve'pi bahvantarAyatve kiM kAraNamiti / tatkasya hetorityaashngyaah| tathA hotyaadi| mhaanubhaavtvaahhnaambhilpnniiytvaabhuprtyrthkaani| yathA saarnycetyaadi| yena prakAreNottarottarasAratA tathA pratyarthikabahutetyarthaH / sAmAnyena nirdizyedAnauM vizeSeNAha / anuttaraJcedaM subhUte mahAratnamiti / sarvasattvahitasukhAdyartha pratyupasthitatvena sarvadharmavikalyAbhAvAdavikalpakakalyANaprakRtiratnArthena nyAyAnyAyAsaMzleSAt phalasAkSAtkaraNaM pratyupAyo'vikalpakatvaM mahAratnamiti cturdshH| maarge'nvyjnyaankssaantimaah| na ca subhUta ityAdinA (p. 203, 1) / klpitstaavnnaavlauyte| paratantraM na sNshlissyte| pariniSyannaM na prigRhnnaatiityrthbhedH| etadaktam / pratipattyapratipattivinirmuktatvena dharmANAM nimittairasaMsarga iti paJcadazaH / vidyamAnatve'pi dharmANAM kathanaM na parigraha iti| tatkasya hetorityaashngyaah| tthaahiityaadi| gatArtham / maarge'nvyjnyaanmaah| anutpattita ityaadinaa| nairyANikAnairyANikavikalatvenobhaye vAcyavAcakabhAvalakSaNe jJeye zabde jJAnasyAnutpattirityAkAraH SoDazaH / prakArAntareNAnupalitArthaM kathayannAha / tthaahautyaadi| ityamapi dharmatattvamabhinivizyamAnaM dossaayetyaah| scedevmpautyaadi| yathoktanautyA SoDazakArAH sarvajJatAkSaNa iti| darzanamArgoM bodhisattvAnAmanvayamukhena kathito
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 23 'rthAdetadiparyayeNa shraavkaadiinaamnityaadibhiraakaaraidRngmaargo'vseyH| tathA coktm| rUpaM na nityaM nAnityamatItAntaM vizuddhakam / anutpannAniruddhAdi vyomAbhaM lepavarjitam // 12 // parigraheNa nirmuktamavyAhAraM svabhAvataH / pravyAhAreNa nAsyArthaH pareSu prApyate yataH // 13 // nopalambhakRdatyantavizudiAdhyasambhavaH / apAyocchittyakalpatve phalasAkSAkriyAM prati // 14 // asaMsargo nimittaizca vastuni vyaJjane hye| jJAnasya yA cAnutpattiriti sarvajJatAkSaNAH // 15 // iti vistareNa nirdizyaivaM sakalArthasaGghahakatvena trisarvajJatAmadhye sarvAkArajJatAmupasaMharannAha / sA khala punrityaadi| tatrAvezikA cittotyaaddaarennotpaadikaa| nivezikA'vavAdAdinA prtisstthaapikaa| sandarzikA sannAhapratipattyA sAmAnyarUpeNa nidarzikA prasthAnapratipattyA vizeSarUpeNa / AvAhikA sambhArapratipattyA prApikA nirvAhikA niryANapratipattyA nisskrssikaa| sarvaca na ksycidhrmsyetybhismbndhnauym| aviparItadharmAmRtarasena tRptAH pUjayantItyAha / atha khalu ityaadi| prasAdaudilyasamutyaH siMhanAdaH kilkilaaprvedditmityeke| hrssjnito'tttthaasH| kilakilAH tatpUrvakaM nRtyaM prshledditmitypre| vArANasyAM prathamato dharmacakrapravartanApekSayA dvitIyam / taattvikaabhiniveshniraakrnnaarthmaah| nedmityaadi| tadeva kthynnaah| naapautyaadi| maargjnytaamupsNhrnnaah|
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 navamaparivartaH / mahApAramiteyamityAdi (p. 204, 1) / asnggteti| anbhiniveshtaa| upalambhe'pi dharmAdarzane ko heturiti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / nahi sa ityaadi| subodham / pravartayiSyatIti / utpaadyissyti| kAraNasAmagrIkaraNena dhrmotpaadnaat| kathamevamucyata iti| tatkasya hetorityaashngyaah| atyntetyaadi| kAraNasyaivAsattvAditi bhAvaH / nivartayiSyatIti vinaashyissytiiti| muhurAdinA pravRttasantAnaviruddhapadArthotpAdane vinAzAvasAyAt kathamevamucyata iti| tatkasya hetorityaashngkyaah| AdyanabhiniIttA hi bhagavan sarvadharmA iti| aadaavevotpaadhetorsttvenaanutpnnaaH| tadeva kthynnaah| prakRtiviviktatvAt sarvadharmANAmiti / svabhAvena zUnyatvAt kuto viruddhateti bhaavH| srvjnytaamupsNhrnnaah| nahi subhUte shuunytetyaadi| zUnyatvAdaunAmanutpannatvAditi matiH / iyaM seti sarvajJatA sarvadharmadezanetyArabhya yAvaddakSiNIyaH kRta iti| paramArthasatyamadhikRtyoktatvAt sugamaH / yathoktanautyA cisarvajJatopasaMhAre na vipratipattiH kAryA / tathA coktam / iti seyaM punaH seyaM seyaM khalu punstridhaa| adhikAratrayasyaiSA samAptiH paridaupitA // 16 // iti / kimarthaM punastathA sarvajJatAyAM pRthagbhAvanAmArgoM nAsti yathA maargjnytaayaambhihitH| zrAvakapratyekabuddhasampadaM bodhisattvo jJAnena darzanena cAvalokyAtikAmatauti
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladhArAlokaH / 285 vacanenAsAkSAtkartavyatvAnirdiSTo bodhisattvAnAM zrAvakAdInAM tu yathA paridRSTa evArthaH punaH punarabhimukhaukriyamANo bhAvanAmArga iti sugmtvaanoktH| nirvedhabhAgIyaM punabarbodhisattvAnAM pUrvoktakrameNAvasAtavyam / zrAvakAdInAM tvanityAdibhirevAkArairAkIryamANe satyacatuSTaye sAkhavaM bhAvanAmayamUSmAdikaM spaSTatvAnoktamiti grAhyam / nanu mArgajJatAyAM zrAvakAdimArgasyAbhidhAnAt sarvajJatA kathitaiva kasmAt punaH sarvajJatAyAH pRthanirdeza iti cet / ucyate / tatra hi| caturNAmAryasatyAnAmAkArAnupalambhaH / zrAvakANAmayaM mArgo jJeyo mArgajJatAnaye // ityanupalammabhAvanAdikrameNa zrAvakAdimArgo bodhisattvena dhyeya ityuktamato'nityAdibhirAkArairvyatirekamukhAkSiptarazeSavastuparijJAnArthaM pRthak sarvajJatopAdAnam / bhuvktvynycedmitylmtiprsnggen'|| parijJAtatrisarvajJato vazitvArthaM punaH sarvAkAramArgavastujJAnasaGghaheNa trisarvajJatAM bhAvayatIti sarvAkArAbhisambodho vktvyH| tatra tAvannityAdigrAhavipakSasya pratipakSadharmatA svabhAvAnAmanityAdyAlambanaprakArANAmAkAratvena vyavasthAnaM sAmAnyena lakSaNaM jJeyamato nirvastukAkAradoSo neha vij'mbhte| te cAkArAstrisarvajJatAbhedAttriprakArA eva matA iti grAhyam / tathA coktam / Here ends the III chapter of AA. as shown by the colophon inserted in the text-abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAbyAkhyAyAM sarvajJatAparicchedastatIyaH //
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 navamaparivartaH / vastujJAnaprakArANAmAkArA iti lakSaNam / marvajJatAnAM caividhyAt trividhA eva te mtaaH|| 1 // iti tatra catvAryasatyAnyadhiSThAnaM kRtvA visarvajJatAdhikAreNa yasmin satye yAvanto bhavantyAkArAstAnupari dopayan sarvajJatAdhikAreNa tAvadAha / evamukta AyuSmAn sabhUtirbhagavantamityAdi (p. 204, 10) / astyaarmiteymiti| AkAzasyeva nityarUpeNAsattAmavidyamAnatAmupAdAya hetukRtyAsadanityAkAra ityrthH| asamasamateti (p. 205, 1) / sarvadharmAnupalabdheriva smtaamnutpaadtaamupaadaay| duHkhAkAro'nyAkAravisadRzatvenAsamo'tulyaH sa tattvataH smtaa'nutpaadH| vivikteti| atyantenAtizayenAtmanaH zUnyatAmupAdAya zUnyAkAro gaNAvAhakatvena vivekH| anvmRdyeti| sarvadharmANAmAtmatvenAnupalabdhitAmupAdAya sarvataurthikAsAdhAraNatvena taurthikaakopytvenaanaatmaakaaro'nvmrdniiyH| tadevamasadanutpAdavivekAnavamardanauyAkArAzcatvAro yathAsaGkhyamanityAdilakSaNA daHkhasatye bhavanti / apadeti / tatra catvAro'rUpiNaH skandhA nAma, zarIraM rUpaskandhasteSAmamau heturiti kRtvA nyAyenAnAmAzaroratAmupAdAya hetvaakaaraastttvto'prsvaadhaanaarthenaapdH| asvabhAveti / anutpAdAnirodhasvabhAvAmanAgatimagatimupAdAya samudayAkAro'nyAyenAkAzam / avacaneti / sarvadharmANAmavidyamAnatvenodbhAvanAsaMkRtyA'pi shbdaa'vaacytvaadviklpytaamupaadaay| prbhvaakaaro'prvyaahaarH| anaameti| paJcaskandhA
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 27 nupalabdhitAmupAdAyAcaitasikatvena pratyayAkAro'nAma / tadevamapadAkAzApravyAhArAnAmAkArAzcatvAro yathAkrama hetvAdilakSaNAH samudayasatye bhvnti| agmneti| nirodhasvabhAvasarvadharmANAM kvacidagamanatAmupAdAya nirodhaakaaro'gmnH| asaMhAryeti / AdizAntatvena viSayabhAvopasaMhArAbhAvAt sarvadharmAgrAhyatAmupAdAya / shaantaakaaro'sNhaaryH| akssyeti| dharmadhAturUpeNAkSayadharmayogatAmupAdAya praNautAkAro'kSayaH / anutpattauti / ekAnekahetuvaidhuryAt sarvadharmAnabhinirdRttitAmupAdAya niHsrnnaakaaro'nutpttiH| tadevamagamanAsaMhAryAkSayAnutpattyAkArAzcatvAro yathAsaMkhyaM nirodhAdisvabhAvA nirodhasatye bhavanti / akaarketi| mArgasya kartRgrAhapratipakSatvAt kArakAnupalabdhitAmupAdAya maargaakaaro'kaarkH| ajAnaketi pramANabAdhitatvena sarvadharmANAmanAtmatAmanupalambhAtmatAmupAdAya nyaayaakaaro'jaankH| asNkraantiiti| dharmadhAturUpeNa cyatyapapattyorvinAzotpAdayoranutpattimupAdAya pratipatyAkAro'saGkrAntiH / avinayeti / pUrvAntAparAntapratyupapannAdhvAnupalabdhitAmupAdAya kleshvinyaasmbhvaanairyaannikaakaaro'vinyH| tadevamakArakAjAnakAmanAntyavinayAkArAzcatvAro yathAsaMkhyaM mArgAdisvabhAvA mArgasatye klezAvaraNapratipakSeNa bhvnti| nyAyAnuyAyino jnmno'sttvaadnutpaadvijnypntaamupaadaay| svapnapratizrutkApratibhAsamarIcimAyAkArAH paJca yathAkrama niHsvabhAvAnutpannAniruvAdizAntaprakRtiparinitilakSaNAH
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaparivartaH / sAmAnyena jJeyAvaraNapratipakSabhUtAH / sarvajJatayA pratyekabuddhAH saGgRhItA iti / teSAM jJeyAvaraNapratipakSAtmake sAsrave bhAvanAmArge bhavanti / asaMklezeti / rAgadveSamohAsvabhAvatAmupAdAya klezAbhAvo'saMklezaH / avyavadAneti / Azrayasya kliSTasattvasyAnupalabdhitAmupAdAya vyvdaanaabhaavo'vyvdaanm| anupalepeti / AkAzasya prakRtiprabhAsvaratvenAnupalepatAmupAdAya klezopaklezalepAbhAvo'nupalepaH / aprapaJceti (p. 206, 1 ) / sarvadharmamananAnAmupalambharUpANAM samatikramatAmupAdAya prapaJcavAbhAvo'prapaJcaH / amananeti / sarvopalambhasamuddatAdanizJjanatAM niSprakampatA - mupAdAya mananAbhAvo'mananaH / acaliteti / zrasaMsAraM dharmadhAtusthititAmupAdAya bhraMzAbhAvo'calitaH / tadete'saMklezAvyavadAnAnupalepAprapazcAmananAcalAkArAH 288 - SaD yathAkramaM saMklezavyavadAnaklezavAsanArUpAdiprapazcasvAdhigamopalambhaparihANivikalpAnAM SamAM pratiniyatajJeyAvaraNAnAM pratipakSabhUtAH pratyekabuddhAnAM neyAvaraNapratipakSAtmake'nAstravadarzanamArge bhavanti / samudAyena saptaviMzatiriti sarvajJatAkArAH / tathA coktam / asadAkAramArabhya yAvannizcalatAkRtiH / catvAraH pratisatyaM te mArge paJcadaza smRtAH // 2 // iti tadanantaraM mArgajJatAkArA vaktavyAH / tatra saMklezetara - pakSAzrayeNa samudayamArgasatye kAraNam / duHkhanirodhasatye ca phalamityarthaddAreNa nirdiSTe samudayamArgaduHkhanirodhasatyeSu yathAsaMkhyamaSTau sapta pazca SoDazAkArA bodhavyAH / taca
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 289 abhisamayAladhArAlokaH / hetustrividhH| chando rAgo nandI ca paunavikI tRssnneti| chndprtipkssennaah| viraageti| sarvadharmANAM zUnyatArUpeNAvitathatAM satyatAmupAdAya / rAgAbhAvo virAgaH / kartukAmatvAbhAvAbhisandhinA nirdiSTaH chando'vasthAyAM rAgaH pradhAnamiti kRtvaa| tadabhAvena chandasya bhAvApadezAt / rAgasya vA kAryAtmanobhAvenAvikalatahetukacchandasyAbhAvaH kathito'nyathA'vikale kAraNe sati kAryAnudayo na syAditi nyaayaat| raagprtipkssnnaah| asmutthaaneti| mAyopamatve sarvadharmanirvikalpatAmupAdAya samutthAnasya chandasyAbhAvo'samutthAnaH / dharmedhasaktatvAbhisandhinA kathitaH / rAgAvasthAyAM sAkSAtpattihetutvena chandaH pradhAnamiti kRtvA tadabhAvena raagsyaabhaavaapdeshaat| punrbhvnimittnndautRssnnaaprtipkssnnaah| zAnteti / sarvadharmANAM naulapautAdinimittAnupalabdhitAmupAdAya tRSNAyAH pradhAnenAnupazamasyAbhAvaH shntH| samudayAstridhA raagdvessmohaasttprtipkssennaah| nirdosseti| dazabalavaizAradyAdigaNapAramitAmupAdAya doSAbhAvo nirdoSo'rAgo'ddeSo'moha iti yaavt| prabhavaH parikalpyastato raagaadiprsuutesttprtipkssnnaah| niHklesheti| parikalpasya hayAdyabhinivezasyAsattAmupAdAya klezahetuprabhavAbhAvo nikleshH| pratyayaH sattvAbhinivezaH / satkAyadRSTeH srvaanrthprtyytvaatttprtipkssnnaah| niHsttveti| aviparyAsArthena bhUtakoTitAmupAdAya pratyayAbhAvo niHsattvam / tadevaM virAgAkAramArabhya yAvanniHsattvAkAra iti| yathAkramaM yo hetuH chando rAgo 37
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 nvmprivrtH| nandI c| yaH samudayo raagddessmohaaH| yaH prabhavaH priklpH| yazca pratyayaH sattvAbhiniveza iti| tatpratipakSaNa vayastraya eka eka ityaSTAvAkArAH samudayasatye bhavanti / apramANeti / sarvadharmamamutthAnasya prAdarbhAvasya samutthAnatAmupAdAya vipkssnittiprtipkssaavaahktvenaaprmaannsttvaavkaashdtvaanmaargaakaaro'prmaannH| yathA cApramANasattvAvakAzada ityaah| antddyaannugmeti| sarvadharmAnabhinivezatAmupAdAya saMsAranirvANAntadayasya prhaannaadnugmo'nuplmbhH| asmbhinneti| dharmadhAturUpeNa sarvadharmANAmasambhedanatAmanAnArUpatAmupAdAya vipakSanivRttyA nyAyAkAro'sambhinnaH / yathA ca nyAya ityAha / apraamRsstteti| srvshraavkprtyekbuddhbhuumyspRhntaamupaadaay| tddiklyaasNmRsstto'praamussttH| aviklyeti| vikalpasamatAmupAdAya prtipttyaakaaro'viklyH| yathA ca prtipttirityaah| aprmeyeti| apramANadharmatAmupAdAya labdhaparityAge'labdhalAbhe ca haunapraNItavikalpAbhAvaM purodhAya jnyeyaavdhirhittvenaaprmeyH| asaGgati / tatra tatrAdhigame gaganavat sarvadharmAsaGgatAmupAdAya nairyaannikaakaaro'snggH| tadevamapramANAntadayAnanugamAsambhinnAparAmRSTAvikalyAprameyAsaGgAkArA yathAkramaM yaH sarvasattvAvakAzado mArgoM yathA ca sarvasattvAvakAzadaH, yo nyAyo yathA ca nyAyaH, yA pratipattiryathA ca pratipattiH, yacca niryANamiti, hau hau hAveka iti saptAkArA mArgasatye bhvnti| anityeti / sarvadharmANAmasattvena hetupratyayai
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalyaaraalokH| 265 . rasaMskRtatAmupAdAya nityamasadityasadartho'nityArthaH / duHkheti / AkAzasya sarvadharmeSu samatAmupAdAya sarvavastuvyApi saMskAradaHkham / zUnyeti / adhiSThAtrAtmasambandhagandhAnubandhenApi sarvadharmAnupalabdhitAmupAdAya paraparikalpitAtmAdirahitatvaM shuunym| anaatmeti| svayamanAtmatvena sarvadharmAnabhinivezatAmupAdAya puglaadysvbhaavo'naatmaa| alakSaNeti / sarvadharmAnabhinirdRttitAmupAdAya niHsvabhAvo'lakSaNam / tadevamanityadaHkhazUnyAnAtmAkArAH paJcamAlakSaNAkArasvabhAvA iti paJcAkArA daHkhasatye bhvnti| srvshuunyteti| pUrvAparabhAvalakSaNasyAntasya madhyasya ca parito'ntaddayena yuktatvAtparyantasyAvidyamAnatvenAnantAparyantatAmupAdAya nirodhasatyAkArAH SoDazazUnyatAH srvshuunytaaH| tabAdhyAtmabahi?bhayavastUnAM nirodhenAdhyAtmabahi?bhayazUnyatAkArAstrayo nirodhAkArasvabhAvAH zUnyatAyAM bhAjanaloke paramArthe saMskRte'saMskRte zAzvatochedAnte'navarAgrasaMsAre'dhigatadharmAnavakAre'bhinivezasya prajJaptyAtmakasya'STaprakArasya nirodhena yathAkrama shuunytaashuunytaa| mhaashuunytaa| prmaarthshuunytaa| sNskRtshuunytaa| asNskRtshuunytaa| atyntshuunytaa| anvraagrshuunytaa| anavakArazUnyatA cetyaSTau zUnyatAkArAH shaantaakaarsvbhaavaaH| praNautAkAraH paraparikalpitakArakanirodhena prkRtishuunytaakaarH| viSayabhrAntyAtmikAnAM nirodhena sarvadharmalakSaNAnupalambhazUnyatAkArAstrayo niHsrnnaakaarsvbhaavaaH| svabhAvanirodhenAbhAvasvabhAvazUnyatAkAra eva
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 nvmprivrtH| niHsaraNAkArAtmaka iti nirodhAkAraM zAntAkAraM praNautAkAraM niHsaraNAkAraJcAdhikRtya yazcAdhyAtmikAdevastuno nirodhH| yathA ca zAnto'STavidhAbhinivezoparamAt / yathA ca praNItaH prakRtyA / yathA ca niHsaraNaM vividhbhraantinirodhen| yacca niHsaraNamabhAvasvabhAvateti cayo'STAvekastraya eka iti yathAkramaM SoDazAkArA nirodhasatye bhavanti / samudAyena SaTtriMzaditi maargjnytaakaaraaH| tathA coktam / hetau mArge ca daHkhe ca nirodhe ca yathAkramam / aSTau te sapta paJceti SoDazeti ca kiirtitaaH||3|| iti tadanantaraM sarvAkArajatAkArA vaktavyAH tatra ca sarvAryapuGalAdhikAreNa cividhasarvajJatAkArasaGghaho bhavati ataH srvjnytaamaargbhedenaah| smRtyupasthAnAdibodhipakSadharmeti (p. 207, 1) / teSAmeva bodhipakSadharmANamanupalabdhitAmupAdAya smRtyupasthAnAdaya eva paarmitetyrthH| etduktm| tatra sarvajJatAyAmAdau catuHsatyAvatArAya svasAmAnyalakSaNaparIkSitakAyavedanAcittadharmasmRtyupasthAnAkArAzcatvAro vastuparIkSAmArgaH, tena kAyAdicaturvidhavastuparIkSaNAt / sato'vatIrNasya vauryamiti sarvathotpannAnutpannasyAkuzalasya kuzalasya ca yathAkrama prahANAnutpAdanArthaM bhUyobhAvotpAdanArthaM ca hetubhUtavIryAtmakAH samyak prahANAkArAzcatvAro vyavasAyikamArgaH, tathAvaraNaprahANAdimukhena viiryaarmbhaat| vIryavatazcittakarmaNyatApAdAnamiti chandavauryacittamImAMsAsamAdhiprahANasaMskArasamanvAgatIipAdAkArAzcatvAraH samAdhiparikarmamArgaH, tathA
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 261 abhismyaalngkaaraalokH| chandAdimukhena karmaNyatApAdanAt / kRtacittaparikarmaNo'nantaramUSmamUrdhaprayoga iti tasvabhAvAH zraddhAvIryasmRtisamAdhiprajJendriyAkArAH paJca samyagabhisamayaprAyogikamArgaH, shrddhendriyaadinaarymaargsmudaagmaayaadhiptibhuutossmmuurkhpryogaat| adhigatomAdeH kSAntyagradharmaprayoga iti tatsvabhAvAH zraddhAvIryasmRtisamAdhiprajJAbalAkArAH paJca sarvathAbhisamayasaMzleSamArgaH, zraddhAbalAdinA'nantaraM styprtivedhaarthmaashryaadivipkssaanbhibhuutkssaantyaagrdhrmpryogaat| viditoSmAdicatuSkasya satyadarzanamArga iti smRtidharmapravicayavauryaprautiprasandhisamAdhyapekSAkArAH saptabodhyagAnyabhisamayamArgaH, tenAditaH prtyaatmvedytttvaabhismbodhaat| parijJAtasatyadarzanasya bhAvanAmArga iti samyagdRSTisaMkalpavAkarmAntAjauvavyAyAmasmRtisamAdhyAryASTAGgamArgAkArA vizuddhanairyANikamArgaH, darzanamArgAdUrdhvamanena bhAvanAprahAtavyaklezavizuddhaye niryaannaat| ata evaiSAM bodhipkssdhrmaannaamessaanupuurt| tadevaM vastuparIkSAmArgAdi saptavidhaM mArgamadhikRtya sarvajJatAmArgAdhiSThAnAH saptatriMzadAkArA bhavanti / tadanantaraM maargjnytaamaargbhedaanaah| shuunyaanimittaaprnnihitpaarmiteti| zUnyAnAtmAkArasvabhAvaM prathamaM zUnyatAvimokSamukhaM, dRSTikRtapratipakSaH / yaccAnimittaM nirodho yena cAnimittaM vikalpApoDhena mArgeNeti kRtvA nirodhamArgasatyAkArasvabhAvaM dvitIyamAnimittavimokSamukhaM dRssttinimittviklpprtipkssH| yattatamAnimittaH zamAkArairiti tahastunimittAnuvihaM zrAvakamArgamadhikRtyeti na tenAsya virodhH| anityaduHkha
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 navamaparivartaH / samudayasatyAkArasvabhAvaM tRtIyamapraNihitaM vimokSamukhaM vaidhAtukapraNidhAnapratipakSa iti| evaM trivimokSamukhAkArAstrayaH prtipkssmaargH| aSTavimokSapAramiteyamiti / avibhAvitavibhAvitarUpasaMjJatvAdyathAkramamadhyAtma rUpyarUpI pratyAtmaM dhyAnamArUpyasamApattiM vA niHzritya bahirdhA rUpANi suvarNadarvarNAni pazyatItyetau nirmANAvaraNapratipakSaNa hau vimokssau| zubhAzubharUpanirmANe ca yathAsaMkhyamAbhogaH prAtikUlyaJca saMklezastatpratipakSaNa zubhaM vimokSamukhaM kAyena sAkSAtkRtvopasampadya viharati / pratyAtma zubhAzabheSu rUpeSThanyonyApekSAsaMjJAmanyonyAnugamasaMjJAM ca nizrityAnyonyaikarasasaJjAlAbhena yatheSTaM rUpAdhimoTAvibhUtvalAbhAdityeko vimokSa iti vimokSAkArAstrayo nirmaannmaargH| mokSAnukUlavihAramArgasvabhAvAzcaturArUpyasamApattyAkArAH zAntavihAramArgasvabhAvaH saJjAveditanirodhAkAra eka iti paJcAkArA dRssttdhrmsukhvihaarmaargH| nvaanupuurvvihaarpaarmiteymiti| caturthyAnArUpyanirodhasamApattyAkArA nvlokottrmaargH| ctuHstypaarmiteymiti| catuHsatyasaGgrahItAH klezavisaMyogalakSaNAnantaryamArgAkArAzcatvAraH prhaannmaargH| dazapAramiteyamiti / dAnAdipAramitAkArA dshbuddhtvmaargH| tadevaM pratipakSamArgAdiSaDvidhamArgamadhikRtya mArgajJatA mArgAdhiSThAnAzcatustriMzadAkArA bhavanti / tadanantaraM sarvAkArajJatAkArA vktvyaaH| taca ca mArgoM niratizayatvAdeka eva kevalaM tu balavaizAradyAdyAkArabhedenAsya vizeSamArgasyAsAdhAraNabhedo dhaktavya ityAha / balapAramiteyamiti / sthAnAsthAnajJAna
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladArAlokaH / 265 balaM, karmavipAkajJAnabalaM, nAnAdhimuktijJAnabalaM, anekalokadhAtujJAnabalaM, indriyaparAparajJAnabalaM, sarvatragAminaupratipajJAnabalaM, saMklezavyavadAnajJAnabalaM, pUrvanivAsAnusmRtijJAnabalaM, cyutyupapattijJAnabalaM, AzravakSayajJAnabalamiti nirjitavipakSatvenAnavamudyatAmupAdAya balAkArA dsh| vaishaardypaarmiteymiti| buddho'hamityAtmapratijJAne rAgAdaunAmantarAyatvAkhyAne sarvajJatAdimArgasya niryANatvaprakAzane kSoNAzravatvenAtmano'bhyupagame ca paryanuyoktarabhAvenAnavalInacittatAmupAdAya vaishaardyaakaaraashctvaarH| prtisNvitpaarmiteymiti| paryAye dharmalakSaNe janapadabhASAyAM dharmaprabhede ca yathAkramamadhigamAsvAdanajJeyAvaraNapratighAtAbhAvena sarvajJAnAsaGgApratighAtitAmupAdAya dhrmaarthniruktiprtibhaanprtisNvidaakaaraashctvaarH| srvbuddhdhrmaavennikpaarmiteymiti| nAsti skhalitaM racitaM muSitasmRtirasamAhitaM cittaM nAnArthasaJjA'pratisaMkhyAyopekSA cetyevamAkArAH SaT / jJeyAvaraNavizuddhimArabhya nAsti chandato vauryataH smRtitaH samAdheH prajJAyA vimuktezca sakAzAtparihANirityevamAkArAH SaT / kAyavAGmanaskarmaNAM jnyaanpuurvnggmaanuprivrtnaakaaraastryH| atItAnAgatapratyutpanneSvasaGgApratihatajJAnAkArAstraya iti zrAvakAdyasAdhAraNatvena gnnnaasmtikrmnntaamupaadaayaassttaadshaavennikbuddhdhrmaakaaraaH| tathAgatatathateti / sarvasya dharmasya bubaibhagavadbhirbhASitasya lakSaNArthavaikRtyAdavitathatAmupAdAya sarvabuddhabhASitatathatAkAra ekaH / svayambhUpAramiteyamiti /
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaparivartaH H / sarvadharmAsvabhAvatAmupAdAya tadadhigamasyA parapratyayatvAt / sarvadharmavazavartanasvayambhvAkAra ekaH / sarvajJajJAnapAramiteyamiti / sarvadharmasvabhAvasarvAkAraparijJAnatAmupAdAya sarvAkArAbhisambodhibuddhatvAkAra ekaH / tadevaM kRtvA yathA balAdibhirAkArANAM prabhedo yazcaiSAM svabhAvastathatA / yasya ca te sarvadharmavazavartinaH svayambhuvo yadarthaJca sarvadharma - sarvAkArAbhisambodhAyeti yathAkramaM daza catvArazcatvAro - 'STAdaza eka eka ekazcetyekonacatvAriMzadAkArAH sarvA - kArajJatAmArgAdhiSThAnA bhavanti / yathoktA eva cAkArAH zrAvakAdibhedena sarvAkArajJatAyAM mArgasatyabhedAdavagantavyAH / tathA coktam / 26 smRtyupasthAnamArabhya buddhatvAkArapazcimAH / ziSyANAM bodhisattvAnAM buDAnAJca yathAkramam // 4 // saptaciMzaccatustriMzaktriMzannava ca te matAH / trisarvajJatvabhedena mArgasatyAnurodhataH // 5 // iti tatrAnAsravAH sAsravAzca sarvajJatAkArA yathAkramaM zrAvakabodhisattvabhedena / mArgajJatAkArAH sAsravA eva bodhisattvAnAmatyantaklezAprahANAt / anAsvA eva sarvAkArajJatAkArAH savAsanaklezajJeyAvaraNaprahANena sarvadharmajJAnitvAt samyaksambuddhasyetyekaca gaNyamAnaM cisaptatyuttaramAkArazatamityAkArAH / yaduktaM nAmataH SoDazebhyo'nyAkArA iti tatklezAvaraNamAcapratipakSAkArAbhisandhineti na tenAsya virodhaH // abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM stutiparivartI nAma navamaH //
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / viziSTaprayogairAkArA bhAvayitavyAste ca prayoktAraM vinA kathayitumazakyA iti zravaNAdibhAjanaM prayoktAraM nirdizannAha / atha khalu zakrasyetyAdi (p. 208, 2) / tathAgatamuddizya vihArAdikaraNAt pUrvajinakRtAdhikArAH / piNDapAtAdidAnAddahubuddhAvaropitakuzalamUlAH / kalyANamicairadhiSThitatvena kalyANamitraparigTahotAH / yathoktavizeSaNatrayopetA svAkAralakSaNAyA mAturasyA mukhyataH zravaNabhAjanam / tathA coktam / kRtAdhikArA buddheSu teSUptazubhamUlakAH / mitraiH sanAthAH kalyANairasyAH zravaNabhAjanam // 6 // iti avaramAtrakeNeti / alpena / kAyAdyupasthAnArAdhanAdahubuddhaparyupAsitAH / saMzayArthanirNayAya svarUpaparipRcchanAt pripRssttaaH| hetuparipRcchayA paripraznIkRtAH / dAnAdidazapAramitApratipattyanuSThAnAddahubuddhAvaropitakuzalamUlAH / kRtatathAgataparyupAsanAdaya evograhaNAdibhAjanamityavasAtavyam / tathA coktam / buddhopAsanasampraznadAnazaulAdicaryayA / ugrahadhAraNAdInAM bhAjanatvaM satAM matam // 7 // iti yukta evAyaM zakrasya vitarko yasya yathoktaheturasti sa svAdhimokSaM karotItyAha / yo bhagavannityAdi (p. 2098) | tathA tvayA zikSiSyata ityAdi padacayaM prayogamaulapRSThAvasthAsu darzanabhAvanAvizeSamArgabhedAdA grAhyam / nanu viziSTArthAdhigamAbhAve kathamugrahAdimAtreNAvinivartanauyo dhArayitavya iti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / gambhIre 207
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 dshmprivrtH| tyaadi| yathoktatathAgataparyupAsanasaMpraznadAnazIlAdicaryAhetutrayavaiparautyena parIttakuzalamUlenAparipRcchakajAtIyena pUrvamacaritavateti padavayaM yojyam / etaduktam / "vyatirekamukhena yasmAdyathAnirdiSTabuddhopAsanAdikAraNenAdhimuJcati prajJApAramitAM viziSTAdhyAzayatayA tasmAdavinivartanIyo dhArayitavya" iti / yathoktahetuvaikalyAcca prtikssipntiityaah| ye punrdhimucyetyaadi| kathamidAnoM pratikSepAzayena pUrva pratikSepo gamyata iti| tatkasya hetorityAzayAha / yathApautyAha (p. 210, 2) / yasmAdidAnoM kuzaslamUlAnaM parauttatvAt pratikSepAzayo mAtustasmAt pUrvamapi pratikSepo gmyte| anyathA priittkushlmuultvaanupptterityrthH| tdevaah| na hi bhgvnnityaadi| ucitmevoktm| shaariputrennetyaah| gmbhauretyaadi| kimtraashcry| naiva kiJcit kAraNAnurUpatvAt kAryasya / snyjaatprsaadaatishytvaadaah| nmskromotyaadi| kathaM mAturnamaskAre'nyasya sambandhAbhAvAnnamaskAra iti / tatkasya hetorityaashngyaah| ato nirjAtA hotyaadi| bodhisattvAvasthAyAM mAturabhyAsena buddhatvaprAptestataH sarvajJatA nirjaataa| buddhatvAvasthAyAM vineyebhyaH prajJApAramitAprakAzanAt sarvajJajJAnaprabhAvitA ca prajJApAramitetyevaM hetuphalasambandhAt prajJApAramitAnamaskAre sarvajJajJAnasya nmskaarH| evamiti / sarvajJajJAnasya hetutvena phalatvena cetyrthH| zrutacintAbhAvanAmayajJAnairyathAkramaM prajJApAramitAyAM critvymityaadi| padavayaM yojyam / prayoktarnirdezAnantaraM prayogArthaM praznaya
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlavArAlokaH / 266 naah| kathaM bhagavannityAdi (p. 211, 5) / prakaraNAnurUpatvAt praznasya sAdhu sAdhviti saadhukaardaanm| etmrthmityaadi| vakSyamANAn viMzatiprayogAnArabhya svAdhigamArthaM paripraSTavyam / parAdhigamArtha priprshniikrtvym| tathAgataM manyase pratipadyase jAnauSa iti yAvat / tatra ruupaadidhnvsthaanpryogmaah| ihetyAdinA / AdhArasvarUpabhedena rUpe rUpamiti padadvayaM vAcyam / tataH kimityAha / yata ityaadi| etaduktam / "yasmAdrpAdiSu niHsvabhAvatayA sthAnapratiSedhastasmAttavAnavasthAnaprayoga" iti / ayogpryogaarthmaah| rUpamiti kauzika na yojayatauti / na yogamApadyata ityarthaH / tataH kiM bhavatItyAha / yata ityaadi| evaM yogamApadyata iti / evaM tattvato yogAbhAvena saMhatyA yogamApadyate / ayoga eva teSu prayoga ityrthH| gmbhaurpryogmaah| gambhauretyAdinA (p. 212, 4) / rUpAditathatAgammauratayA pratiSThAnAnupalabdhyarthena sarvajJatAdhikAre gambhauretyavabodhAt / daravagAhaprayogamAha / durvgaahetyaadinaa| rUpAdiduravagAhatayA prakRtyanAvilArthena mArgajJatAdhikAre drvgaahetydhimokssaat| tadeva kthynnaah| durugrheti| zrotravijJAnena tadAkRSTena ca manovijJAnena darugrahatvAt / apramANaprayogamAha / aprmaannetyaadinaa| rUpAdyapramANatayA paryantAnuparalambhArthena srvaakaarjnytaadhikaare'prmaannetyaalmbnaat| athavA gambhaurAbhisambodhamasAdhAraNAbhisambodhaM niruttarAbhisambodhaJcAdhikRtya yathAkramaM trividho'yaM gambhauraprayogAdi - - -
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaparivartaH / 300 ruktaH / sAdhUktatvena gambhauraprayogaM spaSTayannAha / evametadityAdinA / tadayaM samAsArtho yadA gambhIraM rUpAdikamityabhinivezayogena tattvato na tiSThati tadA'viparyastatvAtatra gambhIrayogamApadyate / yadA ca gambhIramityapi na yogamApadyate tadA gambhIraM rUpAdikamityapi na tiSThatyevaM yogAvasthAnasya niSedhenAviparItagAmbhIryaprayogArthaH kathita iti / etadanusAreNa duravagAhApramANaprayogayorapyartho vaacyH| "ete ca gambhaurAdayastrayaH prayogAH pratyekaM mRdumadhyAdhimAcA" ityAryavimuktisenaH / kRcchacirAbhisambodhaprayogArthamAha / gambhaurA bhagavan prajJApAramitA'vinivartanauyasyetyAdi / niyatagotratvena kazcidavaivartiko 'pyavyAkRta iti / tadyavacchedArthaM vyAkRtagrahaNam / mAtari sarvaprakArajJAnAbhAvena vicikitsAdisambhAvAt tasyaiva purato bhASaNe ko heturiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / sa hotyAdi / sa yasmAt pratividdhadharmadhAtuniSyandadezanA - dharmAgratvena mithyAjJAnAbhAvAnna kAMkSiSyati, saMzayajJAnavigamAnna vicikitsiSyati, ajJAnavirahAna dhanvA - yiSyati, samyagjJAnopetatvAnna vivadiSyati, tasmAtasyaiva purato bhASaNauyeti matiH / sAmarthyAdanyasya punarutvAsAdisambhavAt kRcchracirAbhisambodhaprayogo darzitaH / vyAkaraNalAbhaprayogamAha / sa cetpunarityAdinA (p. 213, 1 ) ko doSa iti / katamaH kAMkSAdidoSaH syAt / gotrasAmarthyAdanuttrAsAdimato na kazcidityAha / dUrata ityAdi / dUrAddUrato daurghakAlAdi yAvat / tadevAha / cirayAna
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / samprasthita iti / athavA dUrato gambhaurArthAdhimokSAcchAvakAdyagocarataH / prajJApAramitAM labhyata ityAdi / prathamatarameva tAvaddUrAtpazyati / tato darzanAhlAditazarauro vandate / tato vivardhamAnaprasAdavegaH pradakSiNIkaraNAdinA pryupaaste| tataH kRtAnupUrvauko niSadya zRNoti / ityevaM darzanAdyarthaM prajJApAramitAM prApyati / na cedAnImasau cireNeti / na cireNedAnImeva darzanAdikAle / etadevAha / AsannamityAdinA / naikaM tathAgatamityAdi / ekaddicitathAgatAnatikramiSyati / tataH sa bodhisattvaH pazcAdvyAkaraNaM pratilabhyata ityevaM na, api tu tebhya ityarthaH / tadeva kathayannAha / api tu tAnArAgayiSyatauti / api ca tAnekaddicitathAgatAn samyak tatprajJaptazikSApratipattyA''rAgayiSyati / tathAgatadarzanaM ca vyAkaraNenAvandhyaM kariSyatIti / ekaddicitathAgatAdidarzanaM vyAkaraNenAzUnyaM kariSyati / niyame vyAkaraNalAbhAt / tadevAha / tathAgatadarzanAcetyAdinA / yadA ca vyAkaraNamityAdyupasaMhAraH sugamaH / avinivartanauyaprayogArthamAha / atha khalvAyuSmAn zAriputra ityAdi / kaH punarvAdo'ca yaH zrutvA cossauSyati / yaH samyagugrahaNAdinA'vinivartanauyaprayogeNa yuktaH sa paripakkakuzalamUla ityatra ko vAdaH / naiva kazcitsaMdeha ityarthaH / sAdhUktatvenAnumatimAha / evametadityAdi (p. 214, 5) yathoktaprayogameva draDhayannAha / pratibhAti me bhagavannityAdi / aupamyodAharaNamiti / saadRshyodaahrnnm| upavartsyata iti / upapatsyate / prajJA 301
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaparivartaH / pAramitodvahaNAdinA kathaM paripakkakuzalamUlA bodhisattvo lakSyate, anyasyApi tadagrahAdisambhavAditi / tatkasya hetorityAzaGkyAha / bhUyastvena hotyAdi / yasmAdvAhulyena dharmavyasanasaMvartanauyaiH karmabhiravirahitAnAM prajJApAramitAvittAni samyagugrahAdivimukhatvena pratikUlAni bhavi - Syantauti / parityAgaparatvena ca parivellayiSyanti / yasmAcAnupacitakuzalamUlAH prajJApAramitAyAmarthAnavabodhagamanAnna praskandanti, nApi prasAdalAbhAt prasaudanti, tasmAdupacita kuzalamUlAste yathAvadugrahaNAdikAriNa iti vAkyArthaH / bhUtako vyAmiti / bhUtakoTirdhamadhAtustadyotanAt prajJApAramitA tathoktA / niryANaprayogamAha / tadyathApi nAma bhagavan puruSo yojanazatikAdityAdinA / evamevetyAdinA / bahuyojanazatikATavaukAntArAtprasthitapuruSavadAntarAyikadharmavarjanAdipratipattimato yasyeyaM jinajananau zravaNAdyarthamupapadyate niyamena niryANAttena veditavyamabhyAsAnno'hamanuttarAyAH samyaksambodherityarthaH / tadevAha / nApi tenetyAdinA / tadvirodhidharmAnupasthAne kathaM zrAvakAdibhUmau patanabhayaM na syAditi / tatkasya hetorityA - zaGkyAha / tathA hyasyemAnItyAdi (p. 216, 8 ) / etaduktam / yasmAt pudgalanairAtmyamAcaprabhavatvena zrAvakAdibhUmiviruDAmavikala sarvadharmanaiH svAbhAvyadyotikAM prajJApAramitAM darzanAdyarthaM labhate tato viruddhAyA mAturupalambhAnna zrAvakAdibhUmipAtAzaGke" ti / sAdhUktatvAdevametacchAripucaivametaditi / svahastaM dattvA punarapi sAmarthyA 302 66
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladhArAlokaH / 303 dhaanaarthmaah| prtibhaatvityaadi| nirantaraprayogArthamAha / tadyathApi nAma bhagavaniha kshcidevetyaadi| stambaM vA stambanimittaM veti, viTapaM viTapanimittaM vetyarthaH / stambAdyanupalambhAt kathaM mahAsamudrasyAbhyAsannatvamiti / tatkasya hetorityaashyaah| anupUrvanino hotyaadi| etdktm| yasmAt svahetunA janitastambAdinA viruddho'nupUrvanimnaH svabhAvo mahAsamudrasyAtastadupalambhasvabhAvAdeva stambAdyanupalambhAttasyAsannatvamiti / prajJApAramitAM zRNvatA veditavyamiti (p. 217, 4) / satatabhAvanAdipratipattyA nirantaraprayogabalAnnizcetavyam / kathaM mAtuH zravaNakAraNena vyAkaraNakAryAsannobhAvo'numoyate iti| tatkasya hetorityAzaGyAha / tathA hyenAmityAdinA / etadaktam / "kAraNasyArthAntaranirapekSatayA kAryotpAdanayogyatAnumAnena svabhAvahetunA vyAkaraNAsannaubhAvAnumAnAdadoSa" iti| aasnnaabhismbodhpryogmaah| tadyathApi nAma bhagavan vasanta ityaadinaa| shaurnnprnnplaashessviti| ptithddtptressu| pUrvavat tatkasya hetorityAzayAha / tathA haumAni puurvnimittaanautyaadi| hetunA yaH samagreNa kAryotpAdo'numauyate / arthAntarAnapekSatvAt sa svbhaavo'nuvrnnitH|| iti nyAyena gatArthametat / upanAmiteyamiti / abhinavAnAstravadharmAdhAratvAdipratipatterAsannAbhisambodhaprayogasAmarthyena daukitaa| kSiprAbhisambodhaprayogArthamAha /
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 dshmprivrtH| tadyathApi nAmetyAdi (p. 218, 1) / jaatgrbhtvaapurvinnau| aasnnprsvkaaltvaagurugrbhaa| anggvijmbhnnaadessttte| paurvakeNAyonizomanasikAreNa grAmyadharmapratisaMyuktena prayogamaulapRSThAvasthAsu yathAkramamAsevitena niSevitena bhAvitena sarvatra punaH punarAmukhIkaraNAbahulaukRtenemAM vartamAnAmevarUpAmasahyA kAyena vedanAM duHkhamanubhavAmauti / cintayatauti shessH| zRNvatazcainAM ramate cittmsyaamiti| Adheyasya pratipattidharmasya kSipraM dharmakAyaphalAbhinirvatanAdipratipattimato yathoktaprayogasAmarthyAcittaM prajJApAramitAyAM zravaNapUrvakaM ramate bhaktiM karotIti yaavt| prmaarthpryogmaah| Azcarya bhagavan yaavdityaadinaa| yAvadacanena sanAthA ityAdiparigrahaH / yasmAdyAkaraNAdibhirbhUmiSu pAramitAsu ca nivezanAtsuparigrahautAH suparauttAzca kalyANamitrapratyarpaNAca suparInditA bhagavatA bodhisttvaastsmaadaashcrym| sarvaviSayatve'pi kRpAyA viziSTAzayasampattibhavyatAbalena pratiniyatajanAnugraho vismyH| viziSTAzayasampattimevAha / tathA hotyAdinA (p. 219, 1) / anAgatasambandhenArthakAritvAbahujanahitAya prtipnnaaH| vrtmaankaaltyedaaniimrthkrnnaaihujnsukhaay| atItakAlasambandhena kRtAnAM kuzalAkuzaladharmavAsanAnAM yathAkrama viDvaye parihANaye vA yatnakaraNAllokAnukampAyai pratipannA iti pUrveNa smbndhH| punrpytiitaanaagtvrtmaankaalsmbndhaatsaamaanyenaah| mahato janakAyasyArthAya hitAya sukhAyeti /
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlayArAlokaH / 305 dharma dezayitukAmA iti| prajJApAramitAyAM dharmacakrapravartanAdipratipattimatAM parArthakaraNAddharma bhaassitukaamaaH| addhyprihaannipryogaarthmaah| iha bhagavan bodhisttvsyetyaadi| rUpAdaunAM vRddhiparihANyadarzanena prjnyaapaarmitaayaanycrnnaanujnyaanaatttpryogo'bhihitH| dhrmaadhrmaadynuplmbhpryogaarthmaah| dharma na smnupshytautyaadi| dharmAdharmAderanupalambhapratipattyA tatprayogatvAdeva bhAvanAparipUri gcchti| acintyaakaarsjnyaanirodhpryogaarthmaah| acintyamidaM bhagavan dezyata ityaadi| dharmadhAturUpatvena cintayitumazakyatvAdacintya rUpAdauti yadi na saJjAnaute tadhaNasaJjAnirodhAttadA yathoktaprayogena carati prjnyaapaarmitaayaamityrthH| avikalpaprayogArtha praznayannAha / ko'tra bhagavannadhimokSayiSyatItyAdi (p. 220, 1) / prihrtumaah| yaH zAriputra critaaviityaadi| kathaM bhagavaMzcaritAvI bodhisattvo mahAsattvo bhvtiiti| svarUpalAbhapraznaM kathaM caritAvauti nAmadheyaM labhata ityanvarthasaJjAlAbhapraznaM ca prihrnaah| iha shaariputretyaadi| nanu cintAviSayabalavaizAradyAdisambhAve kathaM na kalpayatIti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / balAni hi shriputretyaadi| tattvato dharmadhAturUpatvAdrapAditannimittatatsvabhAvavikalpanAdipratipattisAmarthya nAvikalpaprayogalAbhAcintAtikrAntatvenAcintyAni balAdIni na klpytiityrthH| phalaratnadAnaprayogArtha 39
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 dazamaparivartaH / mAha / gambhaurA bhagavan prajJApAramitA ratnarA bhagavan prajJApAramiteti / dharmapudgalanairAtmyapratipa tvena gambhaurA satau prathamaphaladarzanAdipratipattyA phA ratnadAnaprayogavatAM srota pattyAdyanuttara samyaksambo phalaratnasya dAtrautvAdratnarAziH / vizuddiprayogArthamA zuddharAzirityAdi / AkAzasyaiva zaGkhatvamupAdAra rUpAdivizuddhibhAvanayA tatprayogavatAM klezajJeyAvaraNahe tvena zuddharAziH / avadhiprayogArthamAha / Azcarya bha vannityAdi / mahAnubhAvatve'pyantarAyasambhava ityAzcarya sAdhUktamityAha / evametat subhUta ityAdi (p. 221, 1 niryuktikamevedamiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / ta hautyAdi / yasmAnmAraH pApIyAnautsukyamuddegamApatsya antarAyaM kartuM tannimittaM tasmAddahavo'ntarAyA ityartha yadyevaM kathaM tarhi zIghraM likhyata ityAha / tatra zIghramityA " saMvatsareNeti vacanaM tAvatA RtvAdipratyayasAkalyA kAlA nAstIti jJApanArthamitya"AryavimuktisenaH / likhitavyaiveti / saMvatsarAbhiyogAnutsargAdipratipa matAmavadhiprayoga lAbhAllikhitavyaiva nirvighnatayA zau miti zeSaH / nanu saMvatsareNa likhane kathaM zaughramii tatkasya hetorityAzaGkyAha / evaM hyetadityAdi (p. 221, 1: dharmataiSA yasmAnmahAratnAnAM bahavo'ntarAyAH sambhava tasmAt paramaratnasvabhAvAyA mAtuH saMvatsareNa bahvantarA tve'pi likhanaM zaughrameveti bhAvaH / yathokta eva prayo grAhyaH / tathA coktam / ta
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlavArAlokaH / rUpAdidhanavasthAnAtteSu yoganiSedhataH / tattathatAgambhIratvAtteSAM duravagAhataH // 8 // tadaprAmANyataH kRcchrAcireNa pratibodhataH / vyAkRtAvavivartyatve niryANe sanirantare // 6 // Asannabodhe kSipraJca parArthe rAhAnitaH / dharmAdharmAdyadRSTau ca rUpAcintyAdyadarzane // 10 // rUpAdestannimittasya tadbhAvasyAvikalpakaH / phalaratnapradAtA ca zuddhakaH sAvadhizca saH // 11 // iti yuktarUpA ceyameSAM viMzateH pryogaannaamaanupuurvii| tathA hi rUpAdidhanabhinivezayogena sthito'yogaprayogeNAbhiyujyamAnasteSAM rUpAdInAM gambhIratAM drvgaahtaamprmaanntaanycaavgcchti| tato'samyagyogavihitatvenAdikarmikaH kRcchreNa tadanyaH sukhena vyAkaraNama vinivartyabhUmiJca prApya niryAtyavirahito bhavatyAsannaubhavati kSipramabhisambadhyate / tataH parArthaM kurvan na vardhate na parihIyate / tato dharmAdharmAdau sAmAnye rUpAcintyAdau ca vizeSe srvmNjnyaaprhaannaadviklpkH| phalaratnapradAnena parAM zuddhiM niSThAM prAto bhvti| pUrvamevAsaMvatsaramabhiyogaparikarmitacittasantAna ityadhigamaprabhAvitaH pryogaanukrmH| prayogAnantaraM guNadarzanapUrvakaM sutarAmabhyasyante prayogA iti tahaNA vktvyaaH| tatra prathamaM mArazaktivyAghAtaguNaM vaktumAha / iha bhagavan prjnyaapaarmitaayaamityaadi| na prasahiSyata (p 222, 1) iti na prbhvissyti| acchidrsmaadaansyetyaadi| akhaNDitaprajJApAramitApaThanAdisamAdAnasya / acchidrasamAdAnasya tAvanmAcaM vighraasaamrthyaadaah| yadA
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ dshmprivrtH| bhgvnnityaadi| kathametauti / kena prakAreNedAnoM / vAnubhAveneti, kasya vA sAmarthyena / samyaksaMbuddhAnAma bhAveneti / vikalpena praznadayasya kRtatvAt pazcAtta prihaarH| etadaktam / "prayogabhAvanAvasthAyAM ta gatAnAmadhiSThAnasya lAbhAnmArazaktivyAghAtaguNodaye brahaNAdikaM krissyntii"ti| tathAgatAnubhAvasteSAM va miti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / etA hi zAri dharmANAM dharmateti sugamam / etadeva spssttynnaah| ye 'prmeyessvityaadi| dvitIyaM buddhasamanvAhArajJAtatvaguNaM va maah| ye cainAM prjnyaapaarmitaamityaadi| zakyAdhAnAya lokanAt smnvaahrissynti| sAmarthyotpAdanAt pa grhiissynti| tadeva vistrennaah| ye'pi te bhagarvA (p. 223, 10)tyaadinaa| prayogamaulapRSThAvasthAsu tathA samanvAharaNalAbhADuisamanvAhArajJAtatvaguNodayena NAdi krissyntiityaah| buddhaanubhaavenetyaadivcnm| sA ttvenaah| evmetdityaadi| tRtIyaM buddhapratyakSIkara guNaM nirdizannAha / jJAtAsta (p. 224, 6) ityaadi| vi STArthAdhAnAbhiprAyeNa divyacakSuSA jnyaataaH| prajJAcakSuA 'dhisstthitaaH| dharmacakSuSA dRssttaaH| vyavalokitA buDvacakSuSe spssttmev| ke punasta ityaah| ye ta ityaadi| etaduktara "tathAgatajJAnadarzanalAbhADuGapratyakSIkaraNaguNavanto ye zra NAdikAriNaste jJAtA" iti| samyaksambodhyAsannaubhA guNaM caturthaM nirdizannAha / shrutvodRhyetyaadi| Asada
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaaldaaraalokH| 309 bhaviSyantauti / tathAgatAnAM samaupaubhavanalAbhena samyakAmbodhyAsannaubhAvagaNodayAnnikaTavartino bhaviSyanti / mahArthatAdiguNaM paJcamaM pratipAdayannAha / ye'pi shaaripunaamityaadi| na tathatAyAM sthAsyantauti (p. 225, 1) / ananyathArthena tathatAyAM samyaksambodhau pratipattivaikalyAnna tadaiva sthaasynti| tessaampauti| mahAnuzaMsalAbhAnmahArthatAdiguNodayena pustakalikhitAyAM dhAraNavAcanavatAM buddhairavirahitatvaM sugatiparAyaNatvaM samyaksambuddhatvaM nirvANAt pareNApi ca parArthapravRttimadhikRtya yathAkramaM mahArthiko mahAnuzaMso mahAphalA mahAvipAkazceti catvAri padAni veditvyaani| prakRSTazcAtra pAko vipAko draSTavyaH / saparizrama iti / tllikhnm| pariSyanda iti dhaarnnvaacne| yathAprajJaptito dhrmmhaayaanmnskriyaa| bodhisattvasya satataM prajJayA ciprakArayA / dhAtupuSTyai pravezAya cArthasiddhyai bhavatyasau // iti // sarvasya mahAyAnadharmasyAnuzaMsatve kathaM jinajananyA evAnuzaMsa iti / tatkasya hetorityAzaGyAha / tathA hi prjnyaapaarmitetyaadi| yasmAt sarvadharmanai svAbhAvyamukhena dharmANAM tattvaprativedhAya zravaNAdikrameNa pratyupasthitA tasmAttasyA evAnuzaMso mukhyata ityrthH| dezanirUpaNAguNaM SaSThaM vktumaah| ime khalu punaH zariputra SaTpAramitApratisaMyuktA ityaadi| SaTpAramitAvacanaM dAnAdipAramitAsahAyabhUtatvAt pariziSTapAramitAnAm / tathA hi
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31. dazamaparivartaH / dAnAdibhistimRbhiH pAramitAbhiranugRhItasattvAnAM catuHsaGghahavastusaGgahautenopAyakauzalena kuzale pratiSThApanAdapAyakauzalapAramitA tisRNAM pAramitAnAM shaaybhuutaa| dRSTe dharme klezapracuratayA kuzale karmaNyakSamatvenAyatyAM mandaklezatve manasaH praNidhAnAt praNidhipAramitA vauryapAramitAyAH shaaybhuutaa| satpuruSasevAM saddharmazravaNaJcAgamya darbalAdhyAzayatAM vyAvartya, AzayabalatvaM praNote dhAtau prApyAdhyAtma cittasthApanasAmarthya lAbhAdalapAramitA dhyAnapAramitAyAH shaaybhuutaa| bodhisattvapiTakazrutAlambanapUrvakalokottaraprajJAnirisAmarthyAjJAnapAramitA prajJApAramitAyAH shaaybhuuteti| vartanyAmiti pUrvadeze / navamaNDaprApta iti| navamaNDa ivAbhinavasArAbhidheye'rthe taistairdharmabhANakaiH prApte sati pracariSyanti sUcAntA iti pUrveNa sambandhaH / anena ca granthena tathAgatakRtyakaraNAddezanirUpaNAguNalAbhena dharmabhANakAnAM buddhasamanvAhArakAMkSAdinirasArtho veditvyH| tdevaah| samanvAhRtA ityaadinaa| paJcakaSAyotsedatvenAtyantamabhavyatvAt sattvadhAtordharmaratnasya pracaraNamasambhAvayannAha / iympautyaadi| pazcime kAla ityetdevaah| pazcimasamaya iti na kaNAdAdiparikalpitaH kAlA nityo'sti krmetraabhyaamrthkriyaarhittvenaasttvaat| kintu bhAvasanniveza eva kazcit pazcimaH samayaH saGketaH pshcimkaalH| uttarasyAM dizi na sarvatra kiM tarjuttare digbhAge caunvissyaadau| evaMvidhe'pi kAle kecidavaropitakuzalamUlA bhvissyntiityaah| ye tatra
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 311 shaariputretyaadi| tathApi bhutvmpshynnaah| kiyanta (p. 226, 6) ityaadi| kalyANamitrAdibalena bahUnAM sambhava ityAha / bahava ityaadi| svarUpabahutvAdahavaH / gotraprAcuryAt subahavaH / sarvAnAsavadharmaparipUriguNaM saptamaM kthynaah| kiJcApi zAriputra bahava ityaadi| tebhyo'pi bahubhyo'lpakA iti| zravaNAdikAribhyo'pi bahubhyaH pratipakSadharmaparipUraNalAbhAdanAsavadharmaparipUriguNaniSyatyA'navalayAdikAriNo'lpakA ityrthH| kathApuruSatAguNamaSTamaM vktumaah| anubaDdAstaiH paurvakA (p. 227. 1) ityaadi| trishrnnaadibhaavenaashryaadnubddhaaH| kalpitAdisvabhAvatrayaparijJAnArthaM pratipattyAlambanasamudAgamAnuttaryAvabodhArtha vA yathAkramaM paripRSTAH paricchitAH paripraznaukatA iti padavayaM vAcyam / annumaacaavedydrshnaatpripuurnnkaarinnH| vismRtabuddhabhUmiprApakadharmazravaNAH kathamanuttarAM bodhimArabhyArthakAriNa iti| tatkasya hetorityAzaGyAha / tathA hi tessaamityaadi| samudAcArA bhvissyntauti| sarvAkArajJatAkathAkathanalAbhena kathApuruSatAguNasambhavAt prajJApAramitApratisaMyuktA vikalpAH prvrtissynte| abhedyatAgaNaM navamaM nirdizannAha / teSu ca susthitA ityaadi| samudAcAreSu vyavasthitAH / na zakyA bhedyitumiti| tathAgatasAnAthyakaraNalAbhenAbhedyatAguNotpatte dayituM bodhernivrtyitumshkyaaH| chandata iti sUtrAntamahAyAnAbhilASataH / mantrata iti /
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaparivartaH / rakSanti devatA mantraiH kuzale vartate manaH / vyAdhayo'kAlamRtyuzca daurbhAgyaJca praNazyati // iti bahvanuzaMsAnmantracaryAbhyAsAca bhedayituM na zakyanta ityeke| mAreNa pApauyasA sarvaprakAreNauSadhisAmarthyAnmantrasAma *cca prajJApAramitAto nivartayitumazakyA itypre| nanu svalpakAlena bodheraprAptyA kathamazakyA bhedayitumiti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / yathApi nAmetyAdi / tasyAnalpakalpAsaMkhyeyavauryatvAt bodhiM prati na sahasA'prAptau vinivRttirityarthaH / asAdhAraNakuzalamUlotpattiguNaM dazamaM prtipaadynnaah| tAJca kulaputrA ityaadi| tatra prautiryA lokottrdhrmpryessttiH| prasAdo buddhdhrmsngghaashryH| prAmodyaM yA zuddhatA cittsyetyaarssm| athavA pUrvoktameva vyAkhyAnam / pratilasyanta iti / asAdhAraNakuzalamUlaparigrahAt praasynti| pratijJAyAthArthyasampAdanaguNamekAdazaM kthynaah| bhujnsyetyaadi| pUrvAvedhamantareNa kathaM sattvArtha kurvantauti / tatkasya hetorityAzayAha / evaM hi tairityaadi| vaagbhaassiteti| praNidhAnavacanamuccAritam / mahAbodhicittotpAde niyojanAtprasthApayiSyAmaH sandarzayiSyAma ityAdi vyAkhyAtam / smRtyupasthAnAdibhAvanAsu pravartanAt sNprbhaavyissyaamH| pramuditAdisaptabhUmiprasthApanAt sambodhaye pratiSThApayiSyAmaH (p. 228, 4) / vAgbhASaNe'pi tadarthAniSyattau kathamarthakriyAkAritvamiti / tatkasya hetorityaashngyaah| anumoditaM hotyaadi|
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / yasmAtteSAmAzayaparizuddhiM cittena jJAtvA vAganumoditA mayA tathAgatena, tasmAt pratijJAnumodanalAbhe krameNa prayogAbhyAsAt pratijJAyAthArthya sampAdanaguNodayenAzeSasattvArthakAriNa ityarthaH / udAraphalaparigrahaguNaM dvAdazaM vktumaah| evaJca te kulaputrA ityAdi / udArAdhimuktikA iti / gambhaurodArArthAdhimokSeNeodAraphalaparigrahAdudArAdhimuktikAH / sattvArthakaraNasAmarthyalAbhena sattvArthapratipattiguNaM trayodazaM nirdizannAha / teSvapi te buddhakSetrevityAdi / svajJAnaviSayAtikrAntadezanayA saJjAtabahumAnatvAdAha / AzcaryamityAdi (p. 229, 3 ) / atautAdidharmeSu prahauNAzeSaviparyAsavAsanasyApi bhagavato yathAdarzanaM saMvRtyA jJAnaM pravartata iti vismayaH / yAvaditi paryanta - nirdezAdadharmAdiparigrahaH / cakSurvijJAnenAdRSTam / zrotravijJAnenAzrutam / ghrANavijJAnenAviditam / manovijJA nenAvijJAtam / nAsti kiJciditi yojyam / dauSThulyavAsanA svabhAvAnIndriyANi iti vacanAdajJAnasvabhAvasyendriyasya buddhatvAvasthAyAM prahANena manobuddhivadindriyabuDyA viSayaparicchedena yasmAt sarvaM vijJAnaM bhagavataH sarvaviSayamiSyate tasmAnnirmalatayA cakSurAdijJAne nAsti kicadadRSTAdikamityadoSaH / tathA cendriyabuddhiH pUrvAnusAreNa vyavasthApyata ityavaseyam / mAturalAbhavikalalAbha viparyayeNa niyatilAbhaguNaM caturdazaM pratipAdayannAha / ye ca tasmin kAla ityAdi / zranveSamANAnAmityAdi padacayaM prayogAdyavasthAsu yojyam / yaduktamAzcaryamityAdi tat / 313
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaparivartaH / / sAdhUktamityAha / evametadityAdi / dharmataiSA yahuDDA bhagavanto mAyopamatayA sarvaM pratipadyanta iti / kimaca kAraNamiti yaduktaM tatparihartumAha / tasmin khalu punarityAdi / niryuktikamevedaM bhagavatoktamiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / tathA hi tairityAdi / agaveSayanto'pi labhyanta iti / avikala prajJApAramitAprApakapUrvakuzalamUlasamanvAgame prayogAbhyAsena niyatilAbhaguNodayAtprAsyante / yAnyapi ca tato'nyAnyapauti / tataH prajJApAramitAtaH sakAzAdyAnyanyAni samAdhirAjAdisvatrANi / svayameveti / anukUlatAprAptyA kamakartRvivakSAvazAdevamuktam / upagamiSyantautyAdi padacayaM zrutAdijJAnodayabhedena kalpitAdisvabhAvacayAvabodhena vA yathAkramaM yojyam / pUrvavat tatkasya hetorityAzaGkyAha / evametadityAdi / dharmataiSA yaH pratyutpanne janmanyaparityaktavIryo granthaM summRgayate'rthaM ca paryeSate sa svaprakRtiparityAgAjjAtivyativRtto'pi pUrvakAyavirahAjjanmAntaravyativRtto'pyapara 314 sminjanmAntare'pyanyajAtisaMgRhIto'pi niyatiguNalAbhAt prAsyatautyarthaH / padaparamatvAdAha / ima evetyAdi / nAnye iti SaTpAramitArahitAH / kimiti kAGkSApranaH / sAdhAraNakuzalamUlAyattatvAt sarva evopapatsyanta ityAha / ye cAnye'pautyAdi / zranye'pItyaSaTpAramitApratisaMyuktAH / pUrvavat tatkasya hetorityAzaGkya tathaivAha / evaM hyeta
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / ____315 dityaadi| anupalambhapratisaMyuktA iti (p. 231, 2) puglnairaagyprtisNyuktaaH| zUnyatApratisaMyuktA iti| dhrmnairaatmypridiipkaaH| yathoktA eva guNa graahyaaH| tathA coktam / mArANAM zaktihAnyAdizcaturdazavidho guNaH // iti abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM guNaparikaurtanaparivarto nAma dazamaH //
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 ekAdazaparivartaH / __ guNAnantaraM ke punaH prayogAntarAyakarA doSA yeSAM parivarjanena prayogA bhAvayitavyA ityantarAyakarAn doSAn vaktumAha / guNA ime bhagavannityAdi (p. 232, 2) / kecit punariti kiyantaH punarityarthaH / prtivcnmaah| bhuunauti| tathApi kiyabahu mArakarma na jJAyata ityAha / kiyadrapANauti / kiyat saMkhyAvacchinnasvabhAvAni bhuuni| SaTcatvAriMzadoSA iti pratipAdayan kRcchraprAptiM taavdaah| tessaamityaadinaa| cireNa prtibhaanmiti| dIrghakAlena mAtari jnyaanotpaadH| atyAzupratibhAnatAM vaktumAha / tdpotyaadi| kSipratarotyAdena paurvAparyAnirUpaNAdadRDhIbhUtaM jJAnamutpadyamAnaM viksseshyte| prajJApAramitAto bhrshyte| kAyadauSThulyaM kthynnaah| te vijRmbhamANA ityaadi| tatra kaaypraavrtnaadijmbhyntH| mhaatttthaasaadikrnnaavsntH| svenAGgena tatpratibaDvena vA parApabhrajanAduccagdhayantaH iti vAcyam / cittadauThulyaM prtipaadynaah| vikSiptacittA ityaadi| anyonyavijJAnasamaGgina iti parasparaM smaalmbitrnyjnauyvstuvijnyaanaaH| ayogavihitasvAdhyAyAditAM nirdishnnaah| parasparamupahasanta ityaadi| likhiSyantItyupalakSaNAt svAdhyAyAdikaM grAhyam / vaimukhyanimittagrahitAM kathayannAha / na vayamatra gAdhamityAdi (p. 233, 2) / zrutacintAmayajJAnAviSayatvAt yathAkramaM na gAdhaM nAsvAdazca labhAmaha iti yojyam / na no'treti / no'smAkam / yAvadbhizcittotpAdairaprasAdabahulairapakrAmanti, tAvataH kalpAn saMsArasya yogApattaye
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / grahISyantauti / kimaca kAraNamiti / tatkasmAdityAzaGkyAha / imAM hautyAdi / hetubhraMzaM vaktumAha / punaraparamityAdi / AhArikAmiti / utpAdikAm / vivarjyotsRjyeti prayogAzyAbhyAmiti vAcyam / parauttabuddhaya iti svlpbuddhyH| yathAbhUtaparijJAyA mUlamiti samyagdharmAva bodhasya pradhAnaM kAraNam / prazAkhAmiti zrAvakayAnAdikam / praNautAsvAdabhraMzaM nirdizannAha / tadyathApi nAmetyAdi (p. 234, 4) / niryuktikamevedamiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / nahi te'lpabuddhaya ityAdi / kathaM buddhavacanesu zrAvakayAnAdau pratipattirnindyata iti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / na hi subhUta ityAdi / pratiSiddhAcaraNAnindyata ityarthaH / damayiSyAmaH zamayiSyAmaH parinirvA payiSyAma iti padacayaM prayogadarzanabhAvanAmArgeSu yathAkramaM veditavyam / zrAvakapratipattiM pratiSidhya bodhisattvapratipattyarthamAha / api tu khalu punarityAdi / na ca taimantavyamiti (p. 235, 4 ) / sarvasattvArthaM sarvakuzalamUlAbhisaMskArairnotkarSaH kAryaH / uttamayAnabhraMzaM pratipAdayannAha / tadyathApi nAmetyAdi / hastinaM labdheti / sparzAdinopalabhya prakAzamityAleAkaM / upanidhyAyediti / nirUpayet / no haudamiti / hastipadAdvarNasaMsthAne grhiitumshkytvaannaivetyrthH| uddezabhraMzaM vaktumAha / tadyathApi nAma subhUte ratnArthika ityAdi / pramANAnavabodhAnnAvagAheta / no haudamiti / ratnoddeza mahAsamudrabhraMzAnnaiva paNDitaH / prati 317
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 ekAdazaparivartaH / saMlapanamiti (p. 236, 4) / kaayaadivivekH| dRSTa evetyaadi| pratyutpanne janmanyanAgatotyattiM prati hetumakRtvA klezebhyaH svacittamapanIya pradIpavanitiM kromi| nanu sarvopadravAspadajanmanirodhe kathaM prattirvAryata iti / tatkasya hetorityaashyaah| mahAyAnasamprasthitA hotyaadi| mahAyAnasaMprasthitatvena jagadarthakaraNAya kRtasannAhAnAmupAyakauzalabalena janmasambhave'pyupadravAbhAvAdityarthaH / alpotsukatAyAmiti / tAvanmAcasantoSo lAbhasatkArasya bandhanatvena kathamevaM niSidhyata iti| tatkasya hetorityAzaGkayAha / lokapariNAyakA hotyaadi| etadaktam / "AtmAbhinivezenAvagrahe klezavardhanAllAbhasatkAro vrdhnm| yadA tu dAnAdibhiH parAnAvage padmavattavAsaktaH sArathibhAvena lokArthakArI bhavettadA na kazciddoSa iti| prathamaM dazakaM hetuphalasambandhabhraMzaM kathayannAha / ye ca khalu punrityaadi| etadeva spaSTayannAha / tadyathApi naametyaadi| palagaNDa iti tksskH| palagaNDAntevAsauti tacchiSyaH, vaijayantasya prAsAdasyeti / sumerutalamadhye sudarzanaM nAma nagaraM sauvarNam / daiyeNArdhatIyayojanasahasapramANamekaikaM paarshvm| ucchrayeNa dhardhayojanam / tatra nagarasya madhye zakrasya vaijayanto nAma prAsAdo dairyeNArdhatRtIyayojanazatapramANamekaikaM pArzvamucchrayeNa yathAzobhaM vaijyntpraasaadH| cirakSiprabhedena kartukAmo nirmAtukAma iti padaddayam / no haudamiti (p. 237, 4) / sUryAcandramasorvimAnAdyathAyogaM paJcAzatsaikayojanAdvaijayantasyAdhika
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 316 pramANatvena hetuphlaanuruupvipryysuucnaanaivetyrthH| niruttarabhraMzaM vktumaah| tadyathApi nAma subhUte kshcidevetyaah| tatra varNo gaurtvaadi| saMsthAnaM dIrghatvAdikam / lkssnnaadismpttejH| aakaashgmnaadikmmRddhiH| nimittamasAdhAraNaM vstunshcihnm| varNAdisAdRzyamAnopalambhena viprlbdhbuddhitvaadprtiblH| nanu zrAvakayAne'pi tathAgatatvaprApakakaruNAdidharmanirdezAt kathaM tena sarvAkArajJatA pryessnniiyeti| tatkasya hetorityAzaGkayAha / dhanvako hotyAdi (p. 238, 13) / sarvAkArAnirdezAnirdiSTo'pyaviziSTa ityrthH| dharmasambhoganirmANakAyavayabhraMzena yathAkrama ckrvrtishtrsbhojnaanghmnnirtndRssttaantaaH| bahuvidhaviSayavikalpapratibhAnotpAdaM kthynnaah| punaraparamityAdi (p. 240, 9) / caturvidhadoSapratipAdanArthamAha / shkyetyaadi| no haudamiti tattvato mAyopamajJAnatvAditi mtiH| likhiteti maMsyanta iti| likhanAbhinivezaH / asatIti veti| abhAvAbhinivezaH / akSareSu vA prajJApAramitAmabhinivekSyanta iti| akssraabhiniveshH| ankssreti| anakSarAbhinivezaH kthitH| janapadAdimanaskAraM nirdishnnaah| punaraparaM subhUte prjnyaapaarmitaayaamityaadi| taba dezo mgdhaadiH| ekagRhAdiko graamH| aSTAdazaprakRtivAso nagaram / vaNigbahulasthAnavizeSo nigmH| cAturvAdhyastapradezo jnpdH| camyAdiviSayo raassttrH| rAjJAmAvAsadezo raajdhaanii| AkhyAnaM jaatkmaalaadi| gulmasthAnaM ghaTasthAnaM pariSkAravizeSaH /
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32. ekaadshprivrtH| vishikhaa'pnnvauthii| zivikA yaapyyaanm| priyApriyavyatyastaH priyaapriyviyogH| itikartavyatA sttkrnniiytaa| gulmAkSadarzanaM ghaTasthAne paashkaadidrshnm| zeSaM sugamatvAnna vibhktm| lAbhasatkArazlokAsvAdanaM prtipaadynnaah| punaraparaM subhUte bodhisattvAnAmityAdi (p. 242, 6) / lAbhasatkArazlokAsvAda iti| tatra lAbho ratnAdiprApti satkAraH shriipttttbndhnaadiH| zloko yshstessaamnubhvnmaasvaadH| amArgopAyakauzalamArgaNaM vktmaah| punaraparaM subhUta ityaadi| zUnyatAdipratisaMyukteSu kathaM na spRheti / tatkasya hetorityAzayAha / kiccApautyAdi (p. 243, 2) / dvitIyaM dazakam / amau tAvadasya pravRttasyAntarAyAH kathitAH / samprati punaH pravRtteH pUrvameva visAmagyo vaktavyA iti / chandakilAsavaidhuryArthamAha / punaraparaM subhUte dhArmazravaNika ityaadi| chanda itybhilaasssmpnnH| kilAsautyAlasyopeto vauryarahita iti yaavt| chndvissybhedvaidhuryaarthmaah| punaraparaM subhUte dhArmazravaNikagchandika ityaadi| tatrAdhikArArthapratipattyA gatimAn / tAvanmAtrArthAvagamAnmatimAn / medhAyogAt smRtimAn / dezAntaraM kSepayata ityanena zrotuzchandaviSayAhaizikasya bhinnacchandaviSayatvamAveditam / rUpamityAdyukte rUpAdiskandhAparijJAnAnnodghaTitajJaH / rUpaNAlakSaNaM rUpamityAdyabhidhAne tadarthAnavabodhAnna vipshcitjnyH| rUpaM vidhA viMzatidhetyAdhuccAreNa tdrthaanvgmaadnbhijnyH| yathoktavaidhuryameva spssttynnaah| punaraparaM subhUte dharmabhANakazce
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / I tyAdi (p. 244, 4) | dharmadaizika zrAvaNikayordAtukAmadezAntaragantukAmatvena bhinna viSayachandatvAt / lAbhagauravAlpecchatA vaidhuryArthamAha / punaraparaM subhUte dharmabhANakazcAmiSaguruka ityAdi / anenaiva hArakeNa yogAyogau kathitau / tathA hi tayoryathAkramaM lAbhAdikagurutvena dhUtaguNAyogo'lpecchatAditvena ca dhUtaguNayogI dezitaH / kalyANAkalyANadharmatvArthamAha / punaraparamityAdi / tatra kalyANadharmatvena zrAstadvaiparItyenAzrAddhaH / anenaiva hArakanirdezena tyAgamAtsaryamuktam / tathA hyarthaM parityaktukAma iti zrAvakaNikatyAgaH / na vA bhASitukAmaH iti / daizikasya mAtsaryaM vihitam / anenaiva ca dAnAgrahaNaM kathitam / tathA hi pUrvavacchrAvaNikasya dAnaM daizikasya punaralpecchatA vetyagrahaNamAveditam / udghaTitajJavipazcitajJArthamAha / punrprmityaadi| arthamavaboDukAma iti / udghaTitajJatvenArthaM pratipattukAmaH / dharmAntarAyikatayeti / sarvadharma pratikSepasaMvartanauyatayA / na sambhaviSyanti / pustakAdirUpeNa nAvatariSyantauti / vipazcitajJatvena tasyAvabodhamArgaM na gamiSyanti / aprAptadharmabhANina iti / aprAptadharmabhANakasya / prativANIti / na mayA zrotavyamiti pratikUlavacanam / svacAdidharmAbhijJA'nabhijJArthamAha / punaraparamityAdi (p 245 8 ) / bhASitukAma iti / cAdidharmAbhijJatayA vaktukAmaH / acchandika iti / teSAmeva strAdidharmANAmanabhijJatayA zravaNArthamabhilASarahitaH / SaTpAramitAsamanvAgamA'samanvAgamAviti / mArakarmAnenaiva 41 321 -
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 ekAdazaparivartaH / hArakeNoktam / tathA hi bhASitukAma ityanena sattvAnugrahAzayatayA pttpaarmitaasmnvaagmH| acchandika ityanena ca vairUpyAzayatayA daanaadiviyogH| kathita iti tRtIyaM dazakam / upAyakauzalAnupAyakauzale dhAraNIpratilabhApratilambhau likhitukAmatA'likhitukAmatau vigatAvigatakAmAdicchandatve ca zrAvaNikamAdiM kRtvA prtipaadynnaah| punaraparaM subhUta ityaadi| middhAdigurukatvenAzrotukAmatayA zrAvaNikasya pratiSedhaviSayaM mamanvAgamAdikaM daizikasya ca bhApitukAmatvena mamanvAgamAdikamapratiSedhaviSayamuktaM veditavyam / yathoktamevArtha daizikamAdiM kRtvA nirdizannAha / punaraparaM subhUte dharmabhANaka ityaadi| apaaygtivaimukhyaarthmaah| punaraparaM subhUte prjnyaapaarmitaayaamityaadi| evaM duHkha ityaadi| AvaucijvAlAdiduHkhA naarkaaH| parasparabhakSaNAdiduHkhA tiryagyoniH / kSutpipAsAdidaHkhAH pretaaH| viSNucakrAdibhayAH srvaasuraaH| jAtyAdidakhAH srvsNskaaraaH| ihaiva daHkhasyAntaH karaNIya ityanantaramevaM zrutvA sattvArthanimittamapAyagatau vaimukhyaM kariSyantauti zeSaH sugtigmnsaumnsyaarthmaah| punaraparamityAdi (p. 246, 2) / tatrAzAzvataM prbndhocchedaat| anityaM kssnnikaanitytyaa| daHkhaM sNskaardHkhtaayogaat| vipariNAmadharmakaM viprinnaamdHkhsmbhvaaditi| tadevaM srvmshaashvtmityaadi| sarva hi sNskRtmnitymityaadervyaakhyaanmityvsaatvym| saMvegamApatsyanta iti| prathamaphalAdisugatyabhilASeNa bodhi
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| 323 cArikA vimukhatAM kariSyanti / pUrva bAhulyena zrAvaNika pazcAdezikaM niyamya vaidhuryamAkhyAtam / idAnauM punaH pUrva daizikaM pazcAt zrAvaNikaM niyamya vaidhuryamucyate'ntarAyAnupUrvyaniyamajJApanArtham / tatra ekaakiprssdvcrtvaarthmaah| punaraparaM subhUte ye'pi bhikSavo dharmabhANakAsta ekAkitAbhiratA bhaviSyanti / ye'pi dhArmazravaNikAste'pi parSagurukA bhvissyntauti| anubndhkaamaanvkaashdaantvaarthmaah| te'pi dharmabhANakA evaM vkssyntiityaadi| anubhtsyntauti| anubndhyissynti| na cAvakAzaM daasyntiiti| prajJApAramitAM dAsyAmautyuktvA tahAnAya nAvasaraM krissynti| aamipkinycitkaabhilaaptddaatukaamtaarthmaah| sa ca dharmabhANaka ityaadi| te ca na dAtukAmA iti / arthazrAvaNikA na daatukaamaaH| jiivitaantraaydiggmnaarthmaai| tena tena gamiSyatItyAdi (p. 247, 1) / durbhikSa iti bhaktarahitatvena duSyApabhikSaH / ayogakSema iti / iSTAvAptiyogaH nirupadravatvaM kSemaH / tdbhyaabhaavaadyaagkssemH| jiivitendriynirodhaajjiivitaantraayH| tasmiMzca pradeze jIvitAntarAyo'pi bhvediti| anantarAyAM dizaM gaccheyubhavanta iti shessH| iti caturthaM dazakam / drbhikssdiggmnaagmnaarthmaah| sa ca dhrmbhaannkstaanityaadi| kacciditi kdaacit| nAnubhatsyantauti naanugmissynti| caurAdyAkulitadiggamanAgamanArthamAha / punaraparaM subhUte ityaadi| tatra jntudRshcikaadiH| dRSTa
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 ekAdazaparivartaH / graho vyADaH, pretAdiramanuSyAH, kAntAraM bhayasthAnaM, sarIsRpaH sarpaH, mAMsAzI yakSAdiH kravyAdaH, pratyudAvaya'nta (p. 248, 1) iti nivrtissynte| kulAvalokanadaurmanasyArthamAha / punaraparaM subhUte dharmabhANako bhikssurmickuletyaadi| upsNhaaraarthmaah| iti hi subhUte mAra ityaadi| mArabhedaprayogaM kaarnnprshnenaah| kimatra bhgvnnityaadinaa| udyogamApsata iti / mahAyAnAdibhettuM yatnaM kariSyati / tathA copAyena ceSTiSyata iti| pUrvoktaprakAravyatirekeNopAyena vidhArtha ytissyte| kAraNanirdizannAha / prajJApAramitA nirjAtA hotyAdi (p. 249, 4) / prativarNikopasaMhArArthamAha / punaraparaM subhUte mAra ityAdi / aparastrAnulomanAtsUtrAgatam / svasminnarthavinizcayAdisUtre dRshymaantvaatsuutrpryaapnnm| jananIsadRzasUcopasaMhAreNa saMzayotpAdanAtsaMzayaM prksseshyti| kalpitAdisvabhAvatrayAparijJAnAdalpabuddhikAn mandabuddhikAn parauttabuddhikAniti yathAkramaM vAcyam / tadeva kathayannAha / andhokatAniti / ayathAviSayaspRhotpAdanaM vaktamAha / punaraparaM subhUta ityaadi| bhUtakoTiM sAkSAtkarotIti (p. 250, 5) shraavkniryaannmdhigcchti| niyamAdanena tavAbhilApo janyata iti SaT dossaaH| kiyantaM mArakarmaprakAraM nirdishyaaprmtidishnnaah| evaM subhUte mAra ityaadi| bahupratyarthikamahAratnodAharaNena pUrvoktameva smrthynnaah| evmetdbhgvnnityaadi| bahupratyarthikatve kiM
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlayArAlokaH / 325 kAraNamiti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / yaduta durlbhtvaadityaadi| saadhuuktmityaah| evametatsubhUta ityAdi (p. 261, 6) / bahvantarAyatve'pi tathAgatasAmarthyAdeva labhyata ityAha / kiJcApi subhUta ityaadi| tathAgatasAmarthyaparikalpane ko heturiti / tatkasya hetorityAzaGyAha / mAro'pi hotyaadi| abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM mArakaparivarto nAmaikAdazaH //
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 dvAdazapAravataH / tathAgatAnAmudyogameva dRSTAntena spaSTayannAha / tadyathApi nAmetyAdi (p. 253, 3) | asparzavihAra iti / asukhavihAraH / amana Apa iti / cittenAnabhipretaH / pUrvavat tatkasya hetorityAzaGkyAha / etayA hi vayamityAdi / taca kenacidAhArAdyupastambhena sudhAritAmanye'pi dhArayeyuH / caurAdibhyo vihitarakSatvena sugopitAM gopAyeyuH / kAyikamalAdyapanayanena sukelAyitAM kelAyeyuH / zrApatato vidyudAdipAtAt / utpAtataH sarvopasargikarogataH / aniSTanipAto'niSTavastusambhavaH / dAntikArthamAha / evameva subhUta tathAgatA ityAdi (p. 254, 4) / iha leokadhAtusthA eva tathAgatA grAhyAH / yato'nantaraM vakSyati / asfy te anyeSu leokadhAtuSThityAdi / antarAyaM na kuryu - riti / yathApUrvoktanyAyena paTcatvAriMzaddoSAn na kuryuH / tathaiautsukyamApatsyanta iti pUrveNa sambandhaH / tathA coktam / dopA padvibodhavyAzraturbhirdakaiH saha // 12 // - iti dopAnantaraM yathAsaMkhyaM guNadopAdAnatyAgena prayogA bhAvanauyA lakSaNajJAnapUrvakamiti / prayogANAM lakSaNaM karaNasAdhanaparigraheNa jJAnavizeSakAricasvarUpaM, karmasAdhanaparigraheNa ca svabhAvAtmakaM vaktavyam / tathA coktam / lakSyate yena tajjJeyaM lakSaNaM vividhaJca tat / jJAnaM vizeSaH kAricaM svabhAvo yazca lakSyate // 13 // iti tatra tAvat jJAnalakSaNaM trisarvajJatAbhedena bhidyamAnaM sarvajJatAdvAreNa tathAgatanirhatijJAnaM kathayannAha / evaM hi subhUte tathAgatA ityAdi / niryuktikamevedamiti /
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / tatkasya hetorityAzaGkyAha / eSA hautyAdi / tatrotpAdanAnmAtA, saMvardhanAjjanayicau / samutpAdanAt sarvajJatAyA darzafast | lokasya ca sandarzayitrau zUnyatAdirUpeNAvagamAt / atra kecit svayUthyA evaM codayanti / yadi yugapadekajJAnakSaNena niHzeSaM jJeyamaNDalaM saMhatyA vyApyate, tadA bhAvAnAmiyattAparicchedAdanantatvamabhyupetaM bAdhyeta / tathA hyekajJAnArUDhAGgAvAdanyo bhAvo nAstItyevaM paricchidyamAnAH kathamantavanto na bhaveyuriti / tadetadasAram / yadi tAvannirAkAravijJAnamAzrityaivaM codyate, tadA sarvamamaGgatam / tathA hi yAvatkiJciddastujAtaM sattAmanubhavati, tasya sarvasya sattAmAtreNa sarvajJacetasaH paricchedAttena tadyAtamiti vyapadizyate / na tu paraireva ghaTanAddezAparyantatayA vyApteH / na caikena jJAnena paricchinnAnotyetAvatA vastUnAmAtmasvabhAva hA niryena tAnyekajJAnaparicchedavazAdanantatvamAtmasvabhAvaM jahyuH / na hi naulapautAdayo bhAvA bahavo yugapaccitrAstaraNAdiSThekajJAnakSaNAvasauyamAnatanavo 'nekatvaM vijahati / nApi parasparaM samanvAvizanti / api tu yathaiva te manti tathaiva jJAnena paricchidyante, nAnyena rUpeNa / tatsattvabhAjanaloko'pi yathaiva sattAmanubhavati tathaiva sarvajJacetasA gRhyte| aparyanta dikSu vidikSu sattvAdiloko'vasthita ityaparyantatayaiva tasya grahaNaM na tu paryanta - vartitayeti / kuto'ntavattvaprasaGgaH / syAdetat / sAkalyagrahaNAbhyupagame kathaM paryantagrahaNaM na syAditi / naitadasti / ko hyatra pratibandho yatra sAkalyagrahaNaM tatrAvazyaM paryantagrahaNamiti / tathA hi yAvantaste santi bhAvAsteSAM madhye 327
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 dvAdazaparivartaH / naiko'pi sarvajJajJAnAdividitasvarUpaH sattAmanubhavati, api tu sarva eva sarvajJacetasA viditasvarUpA evodayante vyayante c| naiko'pi parityakta ityayaM sklgrhnnsyaarthH| iyameva ca teSAmekajJAnena vyaaptiH| anyathA sakalazabdavAcyatvamapi teSAM nAGgokartavyam / mAbhUdantavattvaprasaGga iti ytkinycidett| yathoktamekanAnArUDhAbhAvAdanyo nAstItyevaM paricchedAtkathamantavanto na bhaveyuriti / tadapyasamyak / na hi nirAkArajJAnavAdipakSe jJAnAtmani bhAvAnAmAropaNamasti, api tu sattAmAtreNa tena te vedyaaH| nApi bhAvAnAM jJAnAparicchedyasvabhAvatayA'nantamabhyapetaM, yena jJAyamAnatayA teSAmantavattvaM prsjyte| kintu dezavitAnAparyantatayA'nanto bhaajnlokH| sattvalAkastu saMkhyAnAparyantayApi / na ca dezAvastambhAdyaparyantatve sati grAhyatvavirodhaH kazcidyanAgrAhyatA bhvet| yadi paryantatayA na gRhNAti kathaM sarvajJaH syAditi cedata eva yata evAsau paryantatayA na gRhNAti tata eva sarvajJo bhvti| anyathA'nantavastvantavattvena gRhNan bhrAnto bhvet| tathAhi yadasti tadastitvena yannAsti tannAstitvena gRhnnnsrvvidcyte| na ca sattvabhAjanalokasya prynto'sti| tasmAtparyantaM gamanakRtamavidyamAnamasaMvidyamAnatayA gRhnnn| sarvajJajJAnaparicchedakRtaM tu paryantaM vidyamAnaM vidyamAnatayA pazyan kathamasarvajJo naam| syAdetat / nirAkArajJAnapakSe viSayagrahaNamanupapannaM sarvacAviziSTatvAttasya tena pratikarmavibhAgAnupapatteH / ato nirAkArapakSo'nupanyasanIya eva sarvadA tasya dusstttvaaditi| tadetadapyasamyak / na hi sarvajJajJAnasya pratikarma
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / vibhAga iSyate / tasya sarvavastuviSayatvAt / yato na tannaulasyaiva saMvedanaM pautasyaiva vApitu sarvasyaivetauSTam / yasya hyagdarzanasya jJAnaM pratiniyatArthaviSayagrAhi nirAkArajJAnapakSe tasya sarvatrAvizeSAt pratikarmavibhAgAnupaparttidoSa ucyate, tathA hi naulasyedaM vedanam, na pautasyeti niyamAbhAvAt, sarvasya pRthagjanasya sarvajJatvaprasaGgApAdAnaM kriyate / sarvajJasya tu tadiSTameveti / tasya kimaniSTamApadyatAm / tena sarvajJAvasthAyAM nirAkAraM yogabalenotpadyamAnamaviruddhameva / vibhAgena heyopAdeyavastuparijJAnaM na syAditi cet / tadapi na / yadi hi yugapadanantavastuni pratibhAsamAne heyopAdeyavastunaH pratibhAsavirodhaH syAdavirodhe vA'nyaiH saha bhAsamAnasya tasya heyopAdeyavastunastattvapracyutiH syAt, apracyutatattvasyApi vibhAgenAvabhAsaM vA na syAt vibhaktAvabhAsasyApi yadi paricchedakaH zuddhalaukiko vimarzapratyayo vA pRSThabhAvI notpAdyate, tadaitatsarvaM syAddaktum / yAvatA vizvasmin jagatyavabhAsamAne tadapi heyopAdeyaM vastu | aviruddhapratibhAsamapracyutAtmatattvaM vibhaktamevAvabhAsate, pazcAt sarvajJajJAnabalAtpannazuddhalaukikapratyavamarzapratyayena paricchidyata eveti / kathaM vibhAgena tadaparijJAnaM nAma / tadevaM nirAkAra - jJAnapakSe tAvadacodyamiti pratipAditam / atha sAkArajJAnavAdipakSe codyate / tatrApyavirodha eva, tathA hi yathaiva tadanantaM vastvanantAkArAnugatamAtmasattAmanubhavati, tathaiva tatsArvajJaM ceto'parimitavastugatAkAropagraheNotpAdyamAnamaviruddhameva / ekasya jJAnasyAnekavastvAkAropagrahaNotpattya 9 326
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAdazaparivartaH / virodhaat| ekasyAnekAkAratvaM virodha eveti cet / n| AkArANAmasadbhUtatvAt / yadi kasya pAramArthikA AkArA bhaveyuH, tadA syAdekasya cicatvavirodhaH / yAvatA - SmatyabhUtA evAkArA itauSTam / yadyevaM bhrAntajJAnasamaGgitvAt, bhrAntaH prApnoti sarvajJa iti cet / na / yathAbhUtaparijJAnAdadoSa eSaH / yadi hyasatyaM satyatvena gRhNIyAttadA bhrAntaH syAt / yadA tvabhUtAnAkArAna satyatvenaiva jAnAti, tadA kathaM bhrAnto bhavet / arthavyatiriktajJAnAruDhAkAragrahaNa matyartheSu dRSTAdivyavahAraM kurvan kathamabhrAnta iti cet / na / samyagupAyaparijJAnAt / yadi hyucitaM grahaNopAyamapAsyopAyAntareNA mukhyenArthaM gRhNIyAttadA bhrAnto bhavet / zyAvatA sAkArajJAnavAdipakSe jJAnasyAtmAkArAnubhavavyatirekeNa nAnyo'rthagrahaNa vyApAro'sti / tatkathamucitenArthopAdhibhedena grahaNavyApAreNArthaM gRhNan bhrAnto bhavet / ato jeyavadekacetasApi jJAnasyAnantavastugatAkAropagrahaNotpatteranantaM vastu tena vyAptamityucyate / yenaiva cAtmanA jJAnAtmani bhAvAH samArohanti tenaiva tatpRSThabhAviparAmarzacetamA vA paricchidyante / na ca sarvajJacetasi parimitabhedAnugatAH samArohanti bhAvAH / kiM tarhi yAvatkiMcidastitvamanubhavati tatsarvameva samArohati / sarvasyaiva sarvajJajJAnotpAdanaM pratyAlambanabhAvenApratibaddhazaktikatvAt, manovijJAnasya ca sarvArthaviSayatvAt / ataH sArvajJasya cetasaH parimitavastvAkAropagrahaNAnupapatteH / pRSThalabdhena vA zuddhalaukikena parAmarzapratyayena dezaparyantaM vartitvenAparicchedAt kathamiyanta iti paricchedo 330
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / bhavet, yenAntavattvaM syAt / yadi nAma pratibhAsamAnAdanyannAstautyevaM parAmarzo jAtastathApi nAntavattvaprasaGgaH / tathAhi yadi pratibhAsamAnamantavadeva nirvikalpe sarvajJacetasi pratibhAseta, tadA tatpRSThalabdhena parAmarzacetasaH'ntavattvaM bhAvAnAM vyavacchidyeta / tadyavacchedAccAnantatvahAnirbhavet / yAvatA pratibhAsamAnaM vastu sArvajJe cetasyanantameva pratibhAseta, sarvasyApratihatazaktikatvAt / tasmAdanyadapratibhAsamAnamantavadeva tasyaiva ca parAmarzacetasA vyavacchedaH kriyata iti sutarAmeva bhavatA'nantatvaM bhAvAnAmupapAditamiti yatkiJcidetat / ye punaH sarvameva yogijJAnamanAlambanaM satyasvapnadarzanavadyastvasaMvAditayA pramANamiti pratipannAstAn pratyantavattvacodyaM dUrIkRtAvakAzameva / syAdetadyoginAmanAsavaM jJAnaM zAstre sAmAnyaviSayamevopavarNyate, na tu svalakSaNaviSayam / tatkathaM sAmAnya - viSayeNa yogino jJAnena bhAvAnAM svarUpANyevAvabudhyanta iti cet / tadeva hi svalakSaNaM vijAtIyavyAvRttamabhinnAkArapratyayahetutayA zAstre sAmAnyalakSaNamityucyate / tastAhakaM yogijJAnaM bhAvanAbalena sphuTapratibhAsamutpadyamAnaM svalakSaNagocara mevetyaviruddhametat / yatsAmAnyagocaraM tatkathaM svalakSaNagrAhi bhavatIti / kathaM parasparaviruddhAnAmekajJAnena grahaNamiti cet ucyate / yadyapi bhAvAH kecit parasparaM virodhinastathApi te jJAnena sahAviruddhA eva / yugapadekenApi jJAnena viruddhaanekaarthgrhnnoplmbhaat| tathAhi ye paraspara parihAreNa sthitalakSaNAsteSAmaikyaM viruddham / ye tu sahAnavasthAyinasteSAmekadezAvasthAnaM 331 - - -
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 dvaadshprivrtH| viruddhm| na caikavijJAnabhAsanAdeSAmaikyamekadezatvaM vA prsjyte| tena naikavijJAnabhAsitvameSAM virodhH| dRSTaJca viruddhAnAmapi satAmekajJAnabhAsanam / yathA zucyazucinozcakSurvijJAnena parasparaparihArasthitalakSaNayorahemayUrasya ca sahAnavasthAyinoyugapagrahaNam / syAdetat / yadi viruddhAnAmapyekavijJAnAvabhAsanamaviruddham / evaM sati sukhaduHkhayo rAgadveSayorvA kimekavijJAne vedanaM prANabhRtAM svasantAnenotpadyata iti| yat sukhAdInAM sakadavedanaM tatkAraNAbhAvenAnutpatterasannihitatvAt sukhAdInAM na tu viruddhatvAdityavasAtavyam / yathA cAtItAnAgatavastugrahaNaM tathA prAgeva pratipAditam / athavA vartamAnasyeva sAkSAt pAraMparyeNa vA tadupakAryopakArakasvabhAvasya pratipattyaivAtItAnAgatayoH prtipttiH| viviktabhUtalapratipattyaiva ghttaaderbhaavprtipttivt| na caivaM satyAnumAniko bhagavAn liGgAbhAvAt / sarvavizeSayuktasyaiva vartamAnasya pratyakSatvena tayoH prtyksstvaaditylmtiprsnggen| janayitrItvaM spssttynnaah| ato niryAtA hotyAdi (p. 255, I) evaM sarvajJatAyAzca sandarzayicauti janayitrautvenaiva sarvajJatAyAzca prtipaadikaa| lokajJAnaM prtipaadynnaah| ydbhgvaanevmaahetyaadi| na lujyante na pralujyanta iti (p. 156, 7) / kSaNikaprabandhAnityatAbhyAM yathAkramaM na nazyati na praNazyatItyarthaH / vastudharmasvabhAvatvAt kathaM tau na bhavata iti / tatkasya hetorna lujyante na pralujyanta ityaah| zUnyatAsvabhAvA hotyaadi| tttvto'svbhaavtvaat| skandhAnAM zUnyAditvena
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 333 vastudharmasvabhAvAbhAve kSaNikaprabandhAnityate na bhvtH| saMstyA tu sta iti bhaavH| sarvasattvacittacaritajJAnaM nirdizannAha / punrprmityaadi| pratijJAtArthaM samarthayituM prshnynnaah| kathaJca subhUta ityaadi| pariharannAha / sttvaasvbhaavtyetyaadi| sattvAnAM mAyopamasvabhAvatvAdaprameyAdirUpeNa prijnyaanm| upasaMharannAha / evaM hi subhUta ityAdi (p. 257, 1) / amunaiva vidhinA teSAJcittacaritaparijJAnamityAha / yAnyapi taanautyaadi| sattvA'sambhavatayeti / sattvasya vidyamAnatvasya tattvato'nupalabdhedharmadhAturUpatayA'prameyAdirUpatvena sattvAnAM cittacaritAni prjaanaati| cittasaMkSepajJAnaM kathayannAha / saMkSiptAni cittaaniityaadi| sa saMkSepaM kSayataH kSayaJcAkSayata iti / tadAlambanena dharmatAyAM praviSTaJcittaM ma saMkSepaM kSayato vinAzataH saMhatyA jAnAti / kSayamapi vinAzaM kSayiNo'sattvAt paramArthato'kSayamavinAzaM yathAbhUtaM prajAnAti / cittavikSepajJAnaM gaditumAha / vikSiptAni cittaanotyaadi| dharmatAta iti| dharmadhAtoranutpAdastadamanasikAreNa bahiH prattAni cittAni vikSiptAni saMhatyA / paramArthataH punaralakSaNAni svabhAvavirahitAni lakSaNAnityatvenAkSINAni prabandhoparamAdavikSauNAni bahirgamanAsambhavAdavikSiptAnauti yathAbhUtaM prjaanaati| cittAkSayAkArajJAnaM vktmaah| aprameyAkSayANi cittAnotyAdi (p. 258, 5) / adhiSThitamiti / mahAkaruNayA AsaMsAramadhiSThitaM taccittaM
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 dvaadshprivrtH| yathAyogaM vividhasaMskRtalakSaNAsambhavAdanirodhamanutpAdamasthitamato dharmirUpatvAyogAdanAsavaM pramAtumazakyatvenAprameyaM dharmadhAtuvadvinAzAnupapatterakSayaM bhavati / tathAgatasya yenaivaM cittenAkAzamivAprameyAkSayatayA sarvasattvAnAM cittAprameyAkSayatAM svasamAdhidarpaNatale pratibhAsanAdyathAbhUtaM prjaanaati| sarAgAdicittajJAnaM kathayannAha / saMkliSTAni cittaanautyaadi| asaMklezasaMkliSTAnauti / bhraantimaatraastitvaat| klezakarmajanmalakSaNaiH mallezastatvato'saMklezaiviparyAsabalAt sNklissttaanyuphtaani| asNketaanauti| aprtiniytttauni| vigatarAgAdicittajJAnaM nirdishnnaah| asaMkliSTAni cittaaniityaadi| prkRtiprbhaasvraannauti| pRthagjanAvasthAyAmavizuddhabhrAntikAraNanirjAtatvena tathAbhUtAnyapi cittAni naiHsvAbhAvyAt pramANopapannAnutpAdAdirUpAtmAvabodhaparAyaNatvena pratipakSodayAdapyanivAnauti zakyApaneyarAgAdisahAyatvAt, prabhAsvarANi parizuddhanijasvabhAvamAtrANi / sAmAnyena marAgAdicittaM vItarAgAdicittaJca nirdizyaivaM tadapAyaM yathAkramaM kathayituM launAni cittAnotyA(p. 259, 7)dikamekaM hArakam / pragRhItAni cittAnotyAdikaJca dvitIyamAha / anaalylaunaanauti| asthAnArhenAlaye samApattyAsvAdanAdau rAgAdihetutvena launAnyabhiniviSTAni / agrAhyANi subhUte tAni cittAni na pragrahautavyAni iti| tatroddhatamauddhatyAbhizaGki vA cittaM saMvejanauyavastvamanaskAreNa shmthnimitten| lonaM layAbhizaGki vA
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhimamayAlaGkArAlokaH / 335 cittaM pramodanIyavastumanaskAreNa prgrhnimitten| samaprApta cittamanAbhogamanaskAreNopekSAnimittena ca gRhItamityevaM virAgAdihetutvena pragRhItAni cittaani| punaragrahaNAhatvenAgrAhyANi / bhUyo na prgrhautvyaani| tayoreva cittajJAnayoH sAmAnyena paryAyaM kathayan yathAkramaM sAkhavANi cittAnItyAdikaccAparaM haarkmaah| asvabhAvAni subhUte tAni cittAni, asatsaMkalpAnauti (p 260, 3) / sAsavANi cittAni prtipkssodyaannivy'tvenaavidymaannijsvbhaavaani| tatazcAsattAtulyAni / abhAvagatikAni subhUte tAni cittaani| anaabhogaanauti| anAstravANi cittAni darzanabhAvanAheyanazAnAmabhAvaparyavasAnAni / tatazca svarasena parizuddhasantAnapravartanAdanAbhogAni / tayoreva punaH prabhedaM vaktuM paT sarAgANautyAdi haarkaanaah| yA cittasya sraagtetyaadi| yA cittasya sarAgatA viSayAdisaktirUpatA pRthagjanasya na sA cittasya yathAbhUtatA nyAyato mAyopamasvaprakAzarUpatA bhavati / zakyAzakyApaneyatvenAnayoryathAkrama claaclruuptvaat| tathAryANAM pratipakSabhAvanayA cittasya yA yathAbhUtatA anAsavarUpatA na sA sarAgatA tatpratipakSarUpatvAt / tasmAdazuddhAvasthAyAM sarAgANi cittAni sNstyaa| yaH subhUte cittasyetyAdi (p. 201, 5) / yazcittasya vigamo rAgavigamAvasthA pRthagjanasya na sA cittasya sarAgatA'rAgAvasthatayobhinnarUpatvAt / tathA yA vItarAgasya viSkambhaNA diprahANena prahauNarAgasya cittasya yathAbhUtatA tadivitAtmasaMvedanatA na sA cittasya
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAdazaparivartaH / _336 sarAgatA / tasmAdvivekAvasthAyAM vigatarAgANi cittAni / etadanusAreNa pariziSTeSu sadoSAdihArakeSu grantho vyAkhyeyaH / vipulacittajJAnaM vaktuM vyatirekAnvayamukhena hArakaiyamAha / vipulAni cittAnautyAdi (p. 263, 2) | asamutthAnayogAni subhUte tAni cittAnyasamutthAnaparyApannAnauti / tattvato'nutpatteH kAraNasambandha zUnyatvenAmamutthAnayogAni / prAdurbhAvavirahAt kAmAdidhAtAvapratibaddhatvAttAnyasamutyAnaparyApannAnyevamanupalambhAdavipulAni / na hauyanta ityAdi / vinAzAbhAvAnna hauyante utpAdAbhAvAnna vivardhante / ata eva kvacidgamanAbhAvenAvigamatvAnna gacchantyevaM dharmadhAtusvAbhAvyAdvipulAni cittAnauti / mahagata - cittajJAnaM kathayituM vyatirekAnvayamukhena hArakaiyamAha / mahatAni cittAnItyAdi / anAgatikAni subhUte tAni cittAnyagatikAnyaparyApannAnIti / satkAryapratiSedhenAtItAdadhvanastadAgamana vaikalyAdanAgatikAni cittAni / sarvAtmanA vinAzAdanAgate'pi kAle gamanAnupapatteragatikAni / pratyutpanne'pyekAneka svabhAvavaidhuryAdaparyApannAnyevamamahahatAni / samatAsamAni subhUte tAni cittAni svabhAvasamAnauti (p. 264, 4) / tattvato'nutpAdarUpatvAdAtmAdiniHsvabhAva tulyatvena samatAsamAni cittAni / tathyasaMvRtyA tu sarvaguNAvAhakarUpeNa pratibhAsanAnmAyAsvabhAvasamAnyevaM mahadgatAni / apramANacittajJAnaM nirdizannAha / zrapramANAni cittAnItyAdi / anizrayatvAditi / na hi pratiniyatasteSAmAzrayo vidyata ityapramANAni /
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| 330 anidarzanacittajJAnaM pratipAdayan pUrvavaddhArakaddayamAha / sanidarzanAni cittaanautyaadi| samadarzanAni subhUte tAni cittAni cittasvabhAvAnauti / mAyopamAtmasaMvedanatayA mamadarzanAni tattulyopalambharUpANi marvANyeva jJAnAni / kuzalAkuzalavAsanAbhizcitatvAccittasvabhAvAni saJcitavAsanArUpANyevaM snidrshnaani| alakSaNatvAdityAdi (D. 265. 4) / tattvato vartamAnasvarUpaviraheNAlakSaNatvAdatotAnAgatarUpAbhyAM saha yathAkrama kAryakAraNasambandhAnupapattyA'rthaviviktatvAt trayANAM mAMsAdicakSuSAM marveSAM vA paJcAnAmaviSayatvenAnavabhAsagatamadRzyaM cittamevamanidarzanAni / yathoktajJAnamevamapratighAditvena kathaMcidyAttyocyata iti pratipAdayan sapratighAni cittAnItyaSTau hArakAnAha / asatsaGkalpitAni ityaadi| asatA'vidyamAnenotpAdAdirUpeNa saMkalpitAnyadhyAropitAni cittAni zUnyAnyasvabhAvAni, ArambanavazikAni, saMstyA'lambanaparatantrANyevaM pramANabAdhitatvAt sapratighAni / adybhuutaaniityaadi| utpaadaanutyaadrhittvenaaiybhuutaani| tattvato'bhavanameva saMstyA bhavanamityabhUtasambhUtAnyevaM prmaannoppnntvaadprtighaani| yA subhUte sottarasyetyAdi (p. 266, 8) / AtmAdyabhinivezena sottarasya nyUnAvasthAM prAptasya cittasya yA yathAbhUtatA nairAgyasaMvedanatA na tatrAsti manyamAnatA satkAyAdidRSTyapalambhatA / tasmAdevaM saMratyA sottarANi / aNvapi hotyaadi| yasmAtparamArthato'NumAtramapi cittaM vastusvarUpaM nopalabdhaM, tasmA 43
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 hAdaza privrtH| duddatvAvasthAyAmiva pRthagjanAvasthAyAM prakRtivayavadAnikasvabhAvena sarvarUpAdinimittApagamAnniSyapaJcAnyevaM tattvato niruttarANi cittaani| asamasamAni hotyAdi (p. 267, 2) utpAdAdidoSavaiSamyAdasamena grAhyeNa samAni tavAhakatvena prahattAni cittAni vikssepaadkRtsmaadhaantvenaasmvhitaanyevmsmaahitaani| samasamAni hotyaadi| sarvadoSavaiSamyAnupapatteH samo dharmadhAtustena sahAnutpAdAdinA tulyatvAt smaani| vikSepAtkRtapratIkAratvena smvhitaani| tattvato'vidyamAnasvabhAvatvenAkAzasamAnyevaM smaahitaani| svbhaavvimuktaaniityaadi| nyAyAnuyAyijanmarahitatvAt svabhAvavimuktAni cittaanyvidymaansttaaruuptvaadbhaavsvbhaavaani| tatazca bandhApanayanapUrvakamokSAbhAvAdavimuktAni cittaani| cittaM hotyAdi (p. 268, 4) / yasmAdekAnekasvabhAvavaidhuryeNAsattvAccittaM kAlikaM tathAgatenAnupalabdhaM, tasmAt prakRtyA dvividhaavrnnvigmaavimuktaani| prabhedaM nirdizya cittajJAnaM vktumaah| adRzyAni cittaanautyaadi| asattvAt subhuute'dRshymiti| lakSaNazUnyatvenAsattvAdadRzyaM kalpitaM cittm| hetvabhAvenAbhUtatvAdavijJeyaM prtntrm| svarUpAvidyamAnatvenApariniSyannatvAdagrAhyaM pariniSyannaM cittam / pratyekaM prajJAcakSurAdibhistribhiH smbndhniiym| paJcAnAM vA buddhadharmacakSurAdaunAmanavabhAsagatatvAdadRzyAdikamavagantavyam / evaM hi subhUte prajJApAramitetyupasaMhArapadam / saMkSiptacittajJAnAdihArakAnte'pi pratyekaM sambandhanIyam /
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / cittonmiJjitAdijJAnaM kathayannAha / unmiJjitanimiJjitAnItyAdi / taca vidhimukhena yaH svaviSaye cittaprasaraH so'yamunmajJjaH / pratiSedhamukhena viSayAntarAcittasyApasarpaNaM nimijJjaH / tatsacyA tatvAdu nimaJjitanimiJjitAni / laukikalokottaraprasiddhibhedAtparasattvAnAM parapudgalAnAmiti iyamuktam / rUpanizritAnItyAdi / sarvANyeva vidhipratiSedhamukhena rUpAdipaJcaskandhAzritAnyutpadyante cittAnautyarthaH / tadeva kathayannAha / bhavati tathAgata ityAdi (p. 269, 7) / maraNAduttarakAlaM tathAgato bhavati / tirobhAvarUpeNAvasthAnAt kimiti kAMkSApraznakaraNAt / sAMkhyaprambhRtaunAM rUpAdigato'yamunimajjitavikalpaH / tathaiva sarvAtmanA niranvayavinAzAnna bhavatIti laukAyatikAnAM nimiJjitavikalpaH / avasthAturekatvAdavasthAyAzca bhinnatvAdyathAkramaM pUrvavadbhavati na bhavatauti digambaraprabhRtInAmubhaya vikalpaH / tattvAnyatvarUpeNAvAcyatvAnna bhavati na na bhavatIti pugalavAdinAmubhayapratiSedhAdhiSThAno vikalpaH / ete ca vikalpAstattvato'nutpannatvAda tathyasaMratibhAvinyAtmasvabhAve tathAgate na kathaJcit pratiSThAM labhante / tathA zUnyatA dezanAyAmavineyajanApekSayA'vasthApanIyaprazratvena vyavasthApitAH pradezAntare / evaM zAzvata AtmA cetyAdayo'vagantavyAH / parSanmaNDale tasmin yathoktaprabhedAtmadRSTyupetAnAM sannihitavineyajanAnAmAzyAnurodhAdeva tAvatprabhedopAdAnam / tathatAkArajJAnaM vaktumAha / puna 338.
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 haadshpaarvtH| raparaM subhUte tathAgata (p. 270, 21) ityaadi| tathA subhUte tathAgato rUpaM jAnAti, ythaa| tathateti (p. 271, 2) / "yaH pratItyasamutyAdaH zUnyatA saiva te matA" iti / tathatAkAreNa rUpAdiskandhaparijJAnAdanmiJjitAdaunAmapi tathatAparijJAnamiti yaavt| samyaksambaddhasya tathatAvabodhatatparasamAkhyAnaprajJapanajJAnaJca kathayannAha / evaM hi subhUte tathAgatatathatayA ca skandhatathatayA cetyaadi| tathatAM prajJapayatIti / sarvadharmAnuyAyinoM tathatAmekarU peNa vyavasthApayatyanena tathatAprajJapanajJAnamuktam / tadevAha / yaiva cetyaadinaa| nanu dharmibhinnatve kathamabhedastathatAyA iti| tatkasya hetorityaashngkyaah| uktaM hotyaadi| yasmAt paJca skandhA loka ityaadi| saMjJAtA saMkhyAtA iti bhagavatA paJcaskandhaH sarvadharmanirdezAdhikAre kathitam / tasmAnna loko'nyAnityAdilakSaNo bhinnaH, kevalaM sannihitavineyapratipattyapekSayA bhinnadharmitvenoktaH / tadeva vktmaah| tsmaattiityaadi| anekabhAvAbhAvApagatetyAdi / tattvato'nutyAdarUpatvena vastudharmasamatikramAnnaikatvaM nApi naanaatvmiti| zUnyatArU peNaikaivaiSA tathatA sarvadharmavyApinau ghttpttaadernekmmaadbhaavaat| prAgabhAvAdilakSaNAvAbhAvAdapagatA pryogmaarge| tathA darzanabhAvanAvizeSaniSThAmArgeSu ca / yathAkramamakSayatvAdavikAratvAdadvaidhIkAratvAdekaivaiSA tathateti yojyam / prajJApAramitAmAgamyAbhisambavetyanena (p. 272, 1) tathatAvabodhajJAnamAveditam
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 341 lokasya lokaM sandarzayatIti / bhAvAbhinivezino lokasya mAyopamaM lokaM kathayati / kalpitaparatantrapariniSyannasvabhAvAnAM mAyopamadarzanAdyathAkramaM tathatAM jAnAti / avitathatAM jAnAti / ananyatathatAM jAnAti / iti padacayaM vAcyam / tathatAmabhisambuddhaH saMstathAgata ityucyata ityanena tathatAparijJAnamAveditam / ko'ca bhagavannanyo dhimokSyata iti / naiva kazcidaniyatagotrAdiradhimuJcati / kiM tarhi viziSTa eva pugala ityAha / avinivartanIya ityAdi / abhisambuDyAkhyAtAni iti / tathatAsamAkhyAnajJAnamanena nirdiSTam / akSayA'kSayaivAkhyAteti / utpAdAdA tathAgatAnAmanutpAdAdA tathAgatAnAM sthitaivaiSA dharmANAM dharmateti vacanAdazyA tathatA'kSayatvena nirdiSTA / tathatAvabodhAdijJAnacatuSTaya me kauhatya nirdiSTa - mevamato jJAnalakSaNaM sarvajJatAsaGgRhItaM SoDazaprakAraM bhavati / tathA coktam / tathAgatasya nirvRttau loke cAlujyanAtmake / sattvAnAM cittacaryAsu tat saMkSepe bahirgatau // 14 // akSayAkAratAyAJca sarAgAdau pravistRte / mahahute 'pramANe ca vijJAne cAnidarzane // 15 // adRzyacittajJAne ca tadumiJjAdisaMjJakam / punastathatAkAreNa teSAM jJAnamataH param // 16 // tathatAyAM munerbodhatatparAkhyAnamityayam / sarvajJatAdhikAreNa jJAnalakSaNasaGgrahaH // 17 // iti
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 dvAdazaparivartaH / tadanantaraM mArgajJatAdhikAreNa jJAnalakSaNakathanArthamAha / atha khalu zakradevendrapramukhA ityAdi / kathaM bhagavannatra lakSaNAni sthApyanta iti / kena prakAreNa mArgajJatAdhikAre jJAnalakSaNAni nirdizyante / zranyamityAdi (p. 273, 1 ) | zUnyatAnimittApraNihitAnutpAdAnirodhAsaMklezAvyavadAnAbhAvajJAnAnyaSTau svazabdenoktAni / svabhAvajJAnaM nirvANamiti / anizritajJAnaM dharmadhAturiti / AkAzalakSaNajJAnaM tathateti / evaM jJAnatrayaM vyavasthApitam / niryuktikaJcedamiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / anizritAni hautyAdi / yasmAdetAni jJAnalakSaNAni tattvato'nutpAdarUpatvAnna kvacit pratibaddhAni, tasmAdyathoktasvabhAvAnauti vAkyArthaH / dharmatA'vikopanArthamAha / naitAni lakSaNAnautyAdi / cAlayitumiti vikopayitum / tathaiva tatkasya hetorityAzaGkyAha / sadevamAnuSAsuro'pi hautyAdi / etallakSaNa eveti / avikopitamAyopamo dharmatAsvabhAvaH / asaMskArajJAnArthamAha / nApyetAni lakSaNAni kenApi hastena sthApitAnIti / asaMskRtatvAdeva bhAvAnAmiti bhAvaH / zravikalpajJAnaM vaktumAha / yo devaputrA ityAdi / saMskRtatve kathaM na sthApitamiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / asaMskRtatvAditi / zrahetupratyayasamudbhUtatvAdityarthaH / prabhedajJAnArthamAha (p. 2741) / atha khalu bhagavaMstAnityAdi / tathAgatena prakAzitatvAt kathaM
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlavArAlokaH / 343 pUrvamavasthitAnauti / tatkasya hetorityaashngyaah| ythaitaanityaadi| aakhyaataanauti| zUnyatAdirUpeNa prabhedata iti zeSaH / alakSaNajJAnaM kathayannAha / gambhaurANi bhgvnnityaadi| asaGgajJAnamiti sarvAbhinivezarahitaM paramArthato'lakSaNajJAnaM niSpannAvasthAyAM yadata prajJApAramitA buddhAnAM tadevAha / asnggjnyaanaayetyaadinaa| aniSyannAvasthAyAM punarasaGgajJAnAya bhAvyamAnA prajJApAramitA tathAgatAnAmevaM sarvAkAraM gocaro jJAnaviSayaubhavati / asya lokasya sndrshyitrauti| yathoktaiH ssoddshprkaarairmaargjnytaajnyaanailoktttvsaakssaatkrnnaallokN mndrshyti| tathA coktm| zUnyatve sAnimitte ca praNidhAnavivarjite / anutpAdAnirodhAdau dharmatAyA akopane // 18 // asaMskAre'vikalye ca prabhedAlakSaNatvayoH / mArgajJatAdhikAreNa jJAnalakSaNamiSyate // 16 // iti tadanantaraM sarvAkArajJatAhAreNa jJAnalakSaNArthamAha / yathA subhUte tathAgatA ityaadi| tatra svadharmopanizrayajJAnaM samyaksambaddhasya kathayannAha / imaM dharma prjnyaapaarmitaamityaadi| asthAnata itynbhiniveshtH| viharantauti dRSTadharmasukhavihArArthamadhigatamarthamAmukhIkRtya viharanti / satkAragurukAramAnanApUjanAjJAnAni vktumaah| dharma stkurvntiityaadi| pUjayantItyasyArtha pryogpRsstthaavsthaabhedenaah| arcayantyapacAyantauti sAmAnyena nirdizya vizeSArthamAha / prjnyaapaarmitaivetyaadi| vizeSagrahaNe kiM
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaparivartaH / nibandhanamiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / ato hi subhUta ityAdi / taca kRtajJAH pratyupakArakaraNAt / kRtavedino'lpasyApyupakArasya mahattvena smaraNAt / yAnaM mahAyAnaM pratipaddarzanAdimArgaH / anugRhNIte'nuparipAlayatauti (p. 275, 2) / tayoreva yathAkramaM varNavadanAt / akRtakajJAM vktumaah| punaraparaM subhUte tathAgatenetyAdi / taca kArakahetora sattvAdakRtAH / vinaashhetorbhaavenaavikRtaaH| saMskRtasvarUpavirahAdanabhisaMskRtAH / sarvatragajJAnaM kathayannAha / prajJApAramitAM hautyAdi / evaM sarvadharmeSu jJAnaM pravRttamiti / zrakRtakatvAdyavagamena jJAnamutpannam / tattvato'nutpannatve bhAvAnAM kathaM dRzyadarzakadarzanamityAha / yadA bhagavannityAdi / tatra manovijJAnena paricchedAbhAvAdajAnakAH / cakSurAdivijJAnenopalambhavirahAdapazyakAH / niryuktika evAyamanuvAda ityAha / kathave - tyAdi / yasmAtsarvadharmAstattvenotpAdAbhAvAcchUnyA grAhyagrAhakasambandhAnupapattera nizritAstasmAdajAnakA apazyakA ityarthaH / prajJApAramitAM cAgamyetthaMbhUtadharmAvabodhena lokasyAdarzanameva darzanaM tattvataH / saMvRtyA tu yathApratItameveti bhAvaH / adRSTArthadarzakajJAnaM nirdizannAha / rUpasyAdRSTatvAdityAdi / rUpAdyadarzanameva lokasya tattvato darzanamiti bhAvaH / tadevAha / kathaM bhagavannityAdinA (p. 276, 4 ) / na rUpAlambanamiti / na rUpAdinirbhAsaM saiva lokasya dRSTateti sarvamiti na jAnAti / sacca saditi 344
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| 345 jAnAti / asaccAsaditi vacanAdasato lokasyAdarzanameva drshnm| prishissttjnyaankthnaarthmaah| kthnycetyaadi| iti lokaH zUnya iti lokazUnyatAkArajJAnamuktam / iti lokaM sUcayatIti lokazUnyatAsUcakajJAnam / evaM jnyaapytiiti| lokazUnyatAjJApakajJAnam / evaM lokaM sndrshytiiti| lokazUnyatAdarzakajJAnamityetAni bauNi jJAnAni yathAkramaM saMgrahItaparipAcitavimocitAnAM vineyAnAmarthAya veditvyaani| "tisaH marvajJatAzcAbhipretya trividhAryapudgalAdhikAreNa yathAkramaM pradezattimuddezattiM pratyakSattiM vAdhikRtyAvagantavyAnI"tyAryavimuktisenaH / iti loko'cintya iti / acintyatAjJAnam / iti lokaH zAnta iti / zAntatAjJAnamiti / lAko vivikta iti / loknirodhjnyaanm| iti loko vizuddhotyAdinA maMjJAnirodhajJAnaJca gaditamavagantavyam / sarvAkArajJatAsaMgRhItAni yathoktAnyeva ssoddshnnaanaanyvsaatvyaani| tathA coktam / svadharmamupanizritya vihAre tasya satkRtau / gurutve mAnanAyAJca tatpUjA'kRtakatvayoH // 20 // sarvaca vRttimajJAnamadRSTasya ca darzakam / lokasya zUnyatAkArasUcakanApakAkSagam // 21 // acintyazAntatAdarzi lokasaMjJAnirodhi ca / jJAnalakSaNamityuktaM sarvAkArajJatAnaye // 22 // iti abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM lokasandarzanaparivarto nAma dvAdazaH //
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 tryodshprivrtH| __sAmAnyarUpatayA jJAnAkAreNa paricchinnAnAM vizeSo jJeya iti| jJAnalakSaNAnantaraM vizeSalakSaNaM saamaanyenopohaatynnaah| atha khalvAyuSmAnityAdi (p. 277, 2) / mahAkRtyeneti / acintyAtulyAdivizeSaviziSTairdukhAdisatyaviSayaiH SoDazabhirdharmAnvayajJAnakSAntijJAnakSaNairvizeSalakSaNasvabhAvaistathAgatatvAdyarthAya pratya psthitetyrthH| tathA coktm| acintyAdivizeSeNa viziSTaiH stygocraiH| vizeSalakSaNaM SaDbhirdazabhizcoditaM kSaNaiH // 23 // iti vtshbdo'vdhaarnne| kaH punaracintyAdivizeSa ityAha / acintykRtyenetyaadi| acintyAtulyAprameyAsaMkhyeyatAbhistAvadizeSairyathAkramaM daHkhasatyacatuHkSaNasaMgrahItairvizeSalakSaNamuktam / asmsmkRtyeneti| sarveSAmevedaM vizeSaNam / eSAJca vyAkhyAnaM granthata eva bhaviSyati / nirupapattika evAyamanuvAda iti vyaakhyaatumaah| kthshvetyaadi| tatra tathAgatatvamityAdipadacatuSTayamAdarzAdijJAnacatuSTayabhedena yojyamiti puurvaacaaryaaH| tathAgatatvAdiniSpAdanAdacintyakRtyatvamevamuttaracApyatulyakRtyatvAdikaM graahym| cittacaitasikAdipravRttau kathaM cintayituM na shkymiti| tatkasya hetorityaashyaah| na hi cittamityAdi / cittaM manojJAnAM, cetanA mAnasaM karma, tajjJe vAkAyakarmaNau caitasiko vA prajJAdirAlambakabhAvenAtra buddhatvAdau na prvrtte| sarvaviparyAsApagamAditi bhaavH| tulayituM veti / buDyA svruupmvdhaaryitum| aprameyaM hotyAdi /
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 66 yasmAt pramAtumazakyam / asaMkhyeyaM hauti / yasmAdekatvAdinA gaNayituM na pAryate / kutaH punaruttara iti / samAbhAvAdasamasya kasmAtpunaruttaraH prativiziSTo bhaviSyatyato'samenAtmanA samastulya ityasamasamo bhagavAn sarvajJaH / etaduktam / " tathAgatatvAdikameva sarvairacintyAdipadairvyAvRttibhedenocyata" iti / padaparamatvena tathAgatatvAdikamevAcintyAdiviziSTamityavagamya rUpAdau sandehAdArya - subhUtirAha / kiM punarityAdi (p. 278, 6) / nyAyasya tulyatvAdityabhiprAyeNAha / evametat subhUte evametat rUpamapautyAdi / pUrvavat tatkasya hetorityAzaGkyAcintyAtulyate tAvat pUrvoktAbhiprAyeNa kathayannAha / rUpasya hi subhUte yA dharmatetyAdi / rUpamapi subhUte'prameyamityAdinA (p. 279, 1) / aprameyatAM vyAcaSTe / kathaM pramANasadbhAve'prameyA iti| tatkasya hetorityAzaGkyAha / rUpasya hi subhUte pramANaM na prajJAyata ityAdi / apramANatvAditi / tattvato'nutpannatvena sarvadharmANamapramANatvAt pramANaM na vidyate / ato na prajJAyata iti yAvat / rUpamapautyAdinA'saMkhyeyatAM kathayati / gaNanAsamatikrAntatvAditi / mAyopamatvenaiva 347 * ekatvAdigaNanAbhirasaMgRhItatvAt / acintyatAdikameva spaSTayitumasamasamatApratipAdanArthamAha / rUpamapi subhUte ' samasamamityAdi / AkAzasamatvAditi / samAdhikAbhAvAdAkAzena tulyatvAdasamasamAH / sAmAnyena punarapi pratipAdayannAha / tatkiM manyasa ityAdi / no haudamiti /
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 trayodazaparivartaH / tattvato niHsvabhAvatvAditi bhaavH| dArTAntikAtha vktmaah| evameva subhUta ityAdi (p. 280, 1) / anena pryaayenneti| aakaashdRssttaantnirdeshen| tathAgatadharmA iti / acintyatAdibhireva sarvaprakAraM tathAgatAnAM dharmAdhigamAdapasaMhArArthamAha / anenaapautyaadi| tadeva spssttynaah| ete ca subhUte tathAgatadharmA ityaadi| vijnyaangtsyeti| mAyopamapratibhAsaprAptasyArthasyAcintyatAdivyapadezaH / sNstyaa| upsNhaaraarthmaah| tasmAt subhUta ityaadi| anAstravadharmadezanA sampannahetukAnAM viphalA naastiityaah| asyAM khala punrityaadi| anupAdAyAsavebhya iti| klezavAsanAbIjAdhAnamakRtvA klezebhyazcittAni vimuktaani| virajo vigatamalaM dharmeSu dhrmckssuvishuddhmiti| daHkhasatyAdau dharmajJAnakSAntibhirvirajaH / dharmajJAnairvigatamalam jJeyaviSaye dharmacakSaH pUrvoktamapagatadoSamutpannam / zAntiH pratilabdhetyanutpannAH sarvadharmA iti dharmanidhyAnakSAntirdaHkhadharmajJAnakSAntirvA praaptaa| te ca viMzatimAtrA bodhisttvaaH| yadyapyanAdirbuddhavaMzaH pratibuddhotpAde cAsaMkhyeyasattvaparinirvANaM tathApi saMsAriNAM parikSayo nAsti, anantAdAkAzavat / na hi parvatAdyanekAvaraNasambhave'pi nabhasaH parikSayo'stItyeke / ye pratipakSasannidhAvapacayadharmANo dRSTAste pratipakSAtyantasamRddhau sambhavadatyantApacayadharmANo yathA knkmlaadyH| nairAtyAdilakSaNapratipakSasammukhaubhAvenApacayadharmANaH saMsAriNa iti svabhAvahetubalAt saMsAriNAmuccheda itypre| sarvArya
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 346 1 pudgalasaGgrahavizeSaM samudaye prathamakSaNasaGgRhItaM vaktumAha / gambhaurA bhagavannityAdi (p. 281, 1) / mAtari buddhatvAdyapratibandhAt kathaM mahAkRtyatvamiti / tatkasya hetorityA - zaGkyAha / atra hautyAdi / sarvajJatAsamAyukteti marvA - kArajJatA / prajJApAramitAyAM pratibaddhA / sarvakArya pratibaddhatvameva mAturhaSTAntenAha / tadyathApi nAmetyAdinA / mUrdhAbhiSiktasyeti / aSTAdazamahAkulibhirabhiSiktaH / yadA rAjahastikarodakAbhiSiktaH / janapadasthAmavauryaprAptasyeti svarAjyavigamabhayAbhAvAjjanapadaviSaye sthAmaprAptaH / tannigrahAnugrahasAmarthyayogAddauryaprAptaH / kRtyAnauti vyApArAH / amAtyasamAyuktAnauti / pratibaddhAni / tatra kAyavAgvyApArAbhAvAdyathAkramamalpotsuko'pahRtabhAra iti yojyam / parigrahAbhinivezamantareNAdhigamAnupapattirityAzaGkyAha / kathaM bhgvnnityaadi| parihArArthaM pratipraznamAha / tatkiM manyasa ityAdinA (p. 282, 1 ) / parigrahaM vAbhinivezaM veti / yathAsaMkhyaM grAhyagrAhakavikalpAbhyAmavagrahamityarthaH / no haudaM bhagavanniti / ayamaca samAsArthaH / yasmAdAryapuGgalasya nirvikalpena jJAnena darzanamArgAdau sthitasya grAhyamidaM phalamahaM grAhaka ityevamarUpo vikalpo na samudAcarati, sarvavikalpapratipakSatvAttathAbhUtajJAnasya / anyathA sAbhilApavijJAnairyathAvasthitavastvanubhavAnupapattestathyajJAnaviyuktatvena mArgAsambhavAt klezaprahANavaikalye satyarhatva - phalodayo na syAcchrutacintAvasthAyAmiva / tasmAnmArgA
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 tryodshprivrtH| dyasthitasyaiva yogino'pagataikatvAbhinivezavacanAdivikalpavat samAroparahitA grAhyagrAhakakalpanAmatirupajAyate / tathA ca vastutattvAgrahaNAnnAhaM taM dharma samanupazyAmauti / etadevAnuvadannAha / evmetdityaadi| aupalambhikajanAnukampayAha / sarvajJatApi bhgvnnityaadi| tasmAttebhyo na vaktavyamiti bhAvaH / puruSavizeSavedanIyatAvizeSaM dvitIyakSaNasaGgrahotaM kathayannAha / api nu khalu punrityaadi| tatra prakRtisamudAnItagambhIradharmAdhimokSagovatvena yathAkrama hetusmpnnaaH| diirghraacaavropitkushlmuulaaH| gobaddayasya tathAgatAdhiSThAnena vRddhyarthaM padaddayamadhye pUrvajinakRtAdhikArA ityuktm| tatra gambhaurA durdazA durnubodheti| padacayaM kalpitAdisvabhAvavayAnupalambhato'vagantavyam / asAdhAraNatAvizeSaM tRtIyakSaNasaMgRhItaM nirdizannAha / sacedbhagavannityAdi (p. 283, 1) / zraddhAnusAribhUmAviti nirvedhabhAgIyAvasthAtaH pUrva sambhArabhUmau dAnAdyanuSThAnamupalambhayogena kuryuH| zAntimiti dharmanidhyAnadhAntiH / zravaNAvasthAyAM prayogamaulabhedena rocyegvessyet| cintAvasthAyAM tathaiva cintayet tulyet| bhAvanAvasthAyAM pUrvavadapaparIkSeta upanidhyAyediti vAcyam / kSiprAbhijJatAvizeSaM caturthakSaNasaMgRhItaM prtipaadynnaah| evamukte bhgvaannityaadi| yAvaditi vcnaadodhisttvaadiprigrhH| nirvANamiti tathAgatatvam / anyUnApUrNatAvizeSaM nirodhe prathamakSaNasaMgRhItaM vktumaah| atha khalu te kAmAvacarA
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 351 abhisamayAlaGkArAlokaH / ityaadi| mhaapaarmiteymiti| nyuunpripuurnntvaabhaavaamhaanubhaavyuktaa| avidUraM gatvA'ntarhitA iti bhagavataH prAkRtadarzanaviSayaM yAvatpadbhyAM gatvApareNa svA gatA ityarthaH / abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM acinyaparivarto nAmaH trayodazaH //
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 cturdshprivrtH| tIvrapratipattivizeSaM dvitIyakSaNasaMgRhItaM kathayannAha / yo bhagavan bodhisattva ityAdi (p. 284. 2) / saha shrvnneneti| shrvnnmaatraanntrm| tatra zravaNacintAbhAvanAkriyAvirodhena yathAkramaM nAvalauyate na saMloyate naavtisstthte| yato'jJAnasaMzayamithyAjJAnavirahAnna dhanvAyati na vicikitsati na kAMkSatauti padArthoM vaacyH| abhilaassyogaadbhinndti| na vipRSThaukariSyati mAnasamiti / na viprtisaarnycittmutpaadyissyti| kariSyatyanubandhamiti dhrmbhaannksyaaprityaagaattdevaah| anugamiSyati dharmAbhANakaM notsrkssytiiti| etadeva dRSTAntena vaktamAha / tadyathA nAma subhUta ityaadi| kAyagatA cetyurogatA krnnaat| pustakagatA veti pustakadhAraNAt / samudAgamavizeSaM tRtIyakSaNasaGgahItaM vktumaah| syAdbhagavannetairityAdi (p. 285, 1) / syAdbhavet / kimiti kAkA prshnH| etaireva gaNairiti prajJApAramitAdhimokSAnavalayAdibhiH / anvayamukhena pariharannAha / syAtsubhUte bodhisatta ityAdi / vyatirekamukhenApi nirdishnnaah| yena khallu punrityaadi| niyuktika evaaymiti| tatkasya hetorityAzadayAha / tathA hysyaasyaamityaadi| etadaktam / "yasmAnmAturvAsanAdhAnavaikalyena kAMkSAyitatvAdikaM bhavati, tasmAt pUrvamaparipRcchakajAtIya" iti| tadeva spaSTayannAha / punrprmityaadi| taavtkaalikauti| katipayAdinAnubandhinauti / saMhiyate ceti| virodhapratyayabalAdapanIyate /
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlArAkhokaH / 353 asaMhAryA ceti pripRcchaabaahulyenaashkyottraa| tathaiva tatkasya hetorityAzaGyAha / evaM hyetat subhUte bhvtiityaadi| dharmataiSA yatkAraNAnuvidhAyi tatkAryamityarthaH / yena pUrva na samparipRSTatyAdau (p. 286, 2) tu sarvakAlamiti bhaavH| yato'nantaramevoktamekaM vaadinmityaadi| kaccitkAlaM chando'nuvartata iti| katipayadinAbhyAsabalAttAvanmAtramabhilASo bhavati / kAraNAnurUpatvAt kAryasyeti mtiH| utkSipyata iti / zraddhAto ashyte| avasaudatauti shrddhaayoge'pi| calAcaleti pratiniyatadharmAnAlambanAt / tdevaah| tuulpicuupmshceti| tUlavartikaraNAya saMskRtaM tUlakaM tuulpicuH| tenAnavAsthitasAdhAsadRzastadapamaH zravaNAdyavasthAsu prayogAdiSu vA yathAsaMkhyaM nAnugrahISyati nAnuvartiSyate nAnuparivArayiSyatauti vaacym| AlambanavizeSaM caturthakSaNasaMgRhItaM nirdishnnaah| tadyathApi naametyaadi| bAhyAdhyAtmikopadravAbhAvAt / svastinA'nantarAyeNeti yorupaadaanm| tadevAha / aksstaashcaanuphtaashceti| vyadhvanautyantarAla eva mArge vinAzamApatsyate / asti zraddhetyAdi (p. 287, 1) / tatra shrddhaastitvenaabhismprtyyH| shaantirnutpaadaadidhrmkssmnnm| rucirvgrhH| chandaH krtukaamtaa| vaurya kuzalotsAhaH / apramAdaH kuzalAkuzalayoryathAkrama sevnaasevne| adhimuktirnizcayAvadhAraNam / adhyAzayaH paropakArAdigravaNaM cittam / tyAgaH phalena saha sarvasvaparityajanam / gauravaM 4
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 caturdazaparivartaH / sarvatra nmrtaa| prautiH saumanasyam / prAmodyaM harSavizeSaH / prasAdo gunnvttaadrshnaadbhktivishessH| prema zakyAnuSThAne 'bhilaassH| anikSiptadhUratA pratijJAbhArAparityAgaH / anAlambanAlambanodAharaNaM sAntaranirantarakAriNoH marvAkArajJatAvipakSapratipakSabhAvaparidIpanArtham / AdhAravizeSaM mArge prathamakSaNasaMgRhItaM vktumaah| tadyathApi nAma subhUte strI vetyaadi| niyuktika evaaymiti| tatkasya hetorityAzaGyAha / vastudharmatvena pariharannAha / yathApi naametyaadi| parivahedityudakaM nayet / tathaiva tatkasya hetorityAzakya pUrvavadAha / yathApi nAmetyAdi / prajJApAramitopAyakauzalyeneti zUnyatAkaruNAbhyAmityarthaH / paripakkAmaghaTau pratipattidharmasyAdhArAnAdhArabhAvasandarzanAthauM / sAkalyavizeSaM dvitIyakSaNasaGgahItaM prtipaadynaah| duSprajJajAtIya ityAdi (p. 288, 9) / anaakottitaamiti| udakapravezasthAne vlklaadaanaat| aparikarmakRtAmiti / puutikaasstthaanpnynaat| bhArArtAmabhirUDhaM iti| gurubhaarbhritaamutklitH| asantIrNabhANDava smptsytiiti| aprAptasthalapariSkAraivAvasAdaM yAsyati / parihauna itypraaptprihaannyaa| antarA saMsatsyati vyavasAdamApatsyate iti (p. 289, 1) / antarAbhedaM yaasyti| buddhabhUmiJca prati vissaadmaaptsyte| anAgatArthanizcayAbhAvAt kathaM sthaasytyymiti| tatkasya hetorityaashyaaviklkaarnnmaacaanubndhiyogytaanumaanaadaah| evaM
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalshaaraalokH| 355 yetatsubhUta ityaadi| AkoTitAnAkoTitanaugrahaNaM pratipattivaikalyasAkalyajJApanArtham / samparigrahavizeSaM tRtIyakSaNasaGgrahotaM prtipaadynnaah| kazcideva puruSo jIrNa ityAdi (p. 290, 6) / tatra jarAjarjaritagAtratvAjaurNaH / vayaHprAptatvena dRddvH| subhASitadarbhASitAvivekatvAnmahallakaH / kSapita ityuphtH| tathaiva tatkasya hetorityaashngyaah| yathApi naametyaadi| jaurNapuruSasya parigrahAparigrahodAharaNaM prajJApAramitopAyakauzalaparigrahAparigrahAbhyAM yathAyogaM sNsaarnirvaannaikaantpaataapaataarthpridiipnaarthm| abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyA maupamyaparivarto nAma caturdazaH //
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ pnycdshprivrtH| anAsvAdavizeSaJcaturthakSaNasaGga hotaM nirdizannAha / AdikarmikeNetyAdi (p. 292, 2) / tatra kAyena vAcA parivArAdipradAnena vA'rAdhanAdyathAsaMkhyaM sevitavyAni bhaktavyAni paryupAsitavyAni iti yojyam / yoga maapdysveti| deyadAyakapratigrAhakAdyanupalambhayogena pratipattiparo bhv| mA rUpataH parAmakSa iti| mA rUpAdyabhinivezayogena grahaurityarthaH / tathaiva tatkasya hetorityaashdyaah| aparAmRSTA hotyaadi| tattvato'nutpAdarUpatvAt sarvAkArajJatA na kenacit prakAreNa prtyvmrssnnauyaa| peyaalmiti| tatsarvamanuttarAyAmiti (p 293, 1) / yAvat kulaputra sarvatretyayaM granyaH shaulaadipaarmitaactussttye'tideshniiyH| anupuurvenneti| AdAvAtmAdinirAkaraNena bAhye'rthe pratiSThApya pazcAtkalpitaparatantrapariniSyannasvabhAvakathanena caidhAtukacittamAtrAvagame niyojya tadanu samyagarthakriyAsu yogyamayogyaM tathyAtathyabhedena saMzatisatyadayamavicAraikaramyapUrvapUrvasvakAraNAdhInaM nirdizya tathyasaMhatau sthitvA yathAdarzanaM mAyApuruSeNeva dAnAdyAcaritavyam / paramArthato'nutpAdazca bhAvayitavya ityevaMkrameNa prjnyaapaarmitaayaamvtaaryitvyH| tadevaM SoDazaprakAraM vizeSalakSaNamAveditaM yena zrAvakAdimArgebhyo bodhisattvAdInAM mArgajJatAdidaye vizeSamArgo viziSyate / atasteSAM yathoktavizeSavikalA'bhijJAdyutpAdanalakSaNatvena sugmtvaanoktH| tathA coktm|
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlazAgalokaH / acintyAtulyate meyasaMkhyayoH smtikrmau| sarvAryasaMgraho vijJavedyAsAdhAraNajJate // 24 // kSiprajJAnyUnapUrNatve pratipatsamudAgamau / AlambanaJca sAdhAraM sAkalyaM sNprigrhH||25|| anAsvAdazca vijayo vizeSaH SoDazAtmakaH / vizeSamArgo mArgebhyo yenAnyebhyo viziSyate // 26 // iti vizeSalakSaNenAvacchinnAyAM kiM kArivamiti kAritralakSaNaM vaktavyam / tatra hitasukhakAritre nirdizannAha / daSkarakArakA bhagavannityAdi (p. 293, 8) / evaMrUpamiti / buddhatvaniSyAdakamavikalaM kaarnnmityrthH| tatrAnAgatatadAtvasukhopasaMhArAbhiprAyeNa hitAya sukhAyeti iyamuktam / etacca hayamanukampayA syAdityAha / lokAnukampAyai samprasthitA iti| trANAdikAritrapratipAdanAyoddezamAha / lokasya trANaM bhaviSyAma ityAdinA / tatra cANakAritraM nirdizannAha / kathaJca subhUta ityaadi| tatra vyAyacchante vauryamArabhanta (p. 294, 3) iti / prayogAsantuSTivIryAbhyAM yathAkramaM yojyam / trANaM bhavantauti / avipAkadharmatAyAM sthApanAt / zaraNakAricaM vktumaah| kthnycetyaadi| tatra jAtirabhUtvAbhAvaH, jarA pUrANIbhAvaH, vyAdhirasvAsthyaM maraNaM pUrvakarmAkSiptanikAyaparityAgaH, zoko vaimanasyaM, paridevaH priyaguNAnusmaraNasahitaM krandanaM, duHkhaM kAyikamazAntaM veditaM, daurmanasyaM caitasikaM pUrvavat, upAyAso bhaarobhnaadiH| shrnnmiti| AtyantikahitopasaMhArArthena / layanakAricaM nirdishnnaah| kathaJcetyAdi / azleSAyeti /
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 paJcadazaparivartaH / rUpAdyanutpAdAya lynmiti| duHkhahetunivartanArthena / azleSArthameva spssttynnaah| kathaM bhagavannazleSa ityaadi| jJAnadarzanAditi (p. 295, 3) / yathAnirdiSTArthasAkSAtkaraNaM jJAnadarzanam / parAyaNakAritraM prtipaadynaah| kathaJca subhUta ityaadi| yatsubhUte rUpasya pAraM na tdruupmiti| prakarSagamanArthena rUpasya yatpAramanutpAdo niHsvabhAvatA na tadrUpaM bhavatIti sNhtyaa| paramArthataH punaryathA pAraM zUnyatA tathA rUpam / dharmadhAtuvinirmukto yasmAddharmoM na vidyte| ityAha / yathA subhUte pAraM tthaaruupmiti| abhisambaddhA eveti| idAnImapi zUnyatArUpatvAduddhatvAvasthAyAmivAdhigatAH sarvadharmAstasmAdetatsvAbhiyogo vyartha iti bhAvaH / bhrAntyAtmakavikalpasadbhAvAt kathamabhisambuddhA iti| tatkasya hetorityaashyaah| na hyvetyaadi| vikalpasyAnutpAdarUpatvAdrpAdipAre vikalyo naivAstItyarthaH / abhisambuvA eva bhavanti sarvadharmA iti| tattvata eveti shessH| saMstyA punaranAdikAlaunasamAropApanayanAya sUtrAbhiyogaH saphalA bhavediti bhaavH| saMstyadhigamamevAvedayannAha / idmpotyaadi| bahuzo bahudhopAyaM bhAvayantyupanidhyAyanti na ca sAkSAt kurvantaudaM paramadaSkaraM sahasA kartumazaktam / na cAvalauyante dAnAdipAramitApUraNe ca kauzaudyaM na pratipadyante / ete dharmA iti| prkRtiprinirvRttvaadilkssnnaaH| parAyaNaM bhvntauti| dharmadezanayA saMsAra
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalshaaraalokH| 359 nirvANasamatopasaMhArArthena vAtAro bhavanti / dopakAricaM vktumaah| kathaJca subhUta ityaadi| udakaparicchinnA iti / jalamadhyasthitAH sthlbhaagaaH| pUrvAntAparAntaparicchinnaM rUpamiti / pUrvAnto heturaparAntaM kArya tAbhyAM pricchinnm| tanmadhyavarti maayopmsvruupm| etena subhUte paricchedeneti / tattvato'nutpAdena / etcchaantmityaadi| padapaJcakena prayogadarzanabhAvanA'zaikSavizeSamArgeSu yathAkrama mArgasatyamAveditam / lokasya dIpA bhavantIti / udakaparikSiptasusthalasAdhamryeNa pUrvAntAparAntaparicchinnasarvadharmAdhigamAt tRSNAkSayavirAganirodhanirvANadezikatvena, svaparAdhigamAdhArabhAvopasaMhArAdAzrayaNIyA bhavanti / kathaJcatyAdyAlokakAritraM punaH sAlokaratnadIpasAdhayeNAvidyAndhakArakSayasya tRSNAdikSayAntarbhAvena dopkaaritrmev| pRthakkaraNaM tu jJAnAlokasyAjJAnakSaye prAdhAnyAditi veditavyam / avidyaannddetyaadi| avidyaivANDakozapaTalaM graahygraahkaakaaraadiprtibhaasH| tena paryavanaDAnAM samantAbAhyena jJAnena yuktAnAM sttvaanaam| tamo'bhibhUtAnAmAntareNAvidyAvAsanAbaujenAbhibhUtAnAM sarvAjJAnatamo'ndhakAraM bAhyAbhyantaramajJAnaM vidhunvantyapanayantIti sambandhaH / kiM kurvANA ityAha / prajJAyA'vabhAsayanta iti jJAnAlokaM kurvANA ityarthaH / pariNAyakakAritraM kathayannAha / kathaJca subhUta ityaadi| pariNAyakA bhavantauti (p. 297, 1) / rUpAdisarvadharmANAM svabhAvenAnutpAdAnirodhAya dharma
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36. paJcadazaparivartaH / prakAzanAtsArathibhAvena parArthapratipatyupasaMhArAnnAyakAH / anAbhogAdikAricacayArthaM praznayannAha / kathavetyAdi / lokasya gatirbhavatIti / trividhakAricavyApAropasaMhArAdAzrayA bhavantauti / tatra sarvajJatAdhikAradharma daizikatvenAnAbhogapravRttasattvArthopasaMhArAdAzrayA bhavantautyanAbhogakAricaM tAvat kathayannAha / iha subhUta ityAdi / AkAzagatikamiti / AkAzaniSTham / etadeva kathayanAha / yathAkAzamityAdi / taca dravyAbhAvamAtramAkAzam / atItAt kAlAdAgamanAbhAvAdanAgatamanAgate ca kAle gativaikalyAdagatam / kAraka hetora sattvAdakRtaM vinAzahetuvirahAdavikRtam / sthApakasaMskArAnupapatteranabhisaMskRtam / kAlacaye svabhAvaviyogAdyathAkramamasthitamasaMsthitamavyavasthitam / atazcAnutpannamaniruddham / upasaMhArArthamAha / evameva subhUta ityAdi / zrakAzakalpatvAdavikalpA iti / khatulyatvAnnirvikalpAH / anAgatamityAdi anAgatamityAdi niryuktikamiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / yA subhUte rUpasyetyAdi (p. 298, 1 ) / zUnyatA anutpAdarUpatA / yadi nAma tasyA gamanAgamanaM nAsti, tathApi rUpAdInAM kathaM na bhavatIti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / zUnyatAgatikA hautyAdi / anutpAdasvabhAvatvAt, sarvadharmAH zUnyatAdisvabhAvAH / taca mAyopamatvAcchUnyatA / sarvanimittavigamAdAnimittam / prArthanAviSayAtikrAntatvAdapraNihitam / gaganavat prakRtiprabhAsvaratvAdanabhisaMskAraH / tAM gatiM na vyativartante / taM svabhAvaM nAtikrAmanti /
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladhArAlokaH / 361 ato'nantaramevaM khalu subhUte bodhisattvA mahAsattvA'nuttarAM samyaksambodhimabhisambuddhAH (p. 299, 6) / santo lokasya gatirbhavantIti vakSyamANena hArakAntena smbndhtH| sarvajJatAdhikArastu hitAdyanAbhogaparyante sarvatrakAritre nirvANaparidIpanArthena veditvyH| mArgajJatAdhikAradharmadaizikatvena ythaayaannirvaanntdsaakssaatkrnnopsNhaaraahtirbhvntiiti| yAnatrayaniryANatatphalAsAkSAtkaraNakAricaM prtipaadynnaah| anutpAdagatikA hotyAdi (p. 298, 9) / tatra kalpitaduHkhavivekAdanutpAdagatikAH, vikalpitaduHkhavirahAdajAtigatikAH, dhrmtaadHkhviyogaadbhaavgtikaaH| kalpitasamudayAbhAvAt svapnopamapratibhAsamAtrasya vidyamAnatvena svpngtikaaH| yathA AtmA pramANabAdhitatvAn na vidyate, tddiklpitsmudyaasttvaadaatmgtikaaH| dharmatAsamudayasya maayopmtvenaavidymaanpricchedtvaadpryntgtikaaH| kalpitAdivividhabhAvanirodhAdyathAkrama zAntagatikAH, nirvANagatikAH, apratyuddhAragatikA iti padavayaM vAcyam / tathaiva kalpitAdivividhamArgasvabhAvatvAdanAgatikAH, agatikAH, acalagatikA iti / ato'pyanantaraM pUrvavaddhArakAntena sambandhaH krnniiyH| gatikAritraM kathayannAha / rUpagatikA hotyaadi| rUpAdigatikA dhrmtaatmkruupaadisvbhaavaaH| lokasya gatirbhavatauti / sarvAkArajJatAdhikArikasarvadharmadaizikatvena bodhisattvA lokasyAzrayaNIyA bhvntiiti| yathoktamekAdazavidhameva kArivalakSaNamavasAtavyam / tathA coktam /
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadazaparivartaH / hitaM sukhaM ca cANaM ca zaraNaM layanaM nRNAm / parAyaNaca daupazca pariNAyakasaMjJakam // 27 // anAbhogaM cibhiryAnaiH phalAsAkSAtkriyAtmakam / pazcimaM gatikAricamidaM kAricalakSaNam // 28 // iti kAritralakSaNenAvacchinnAnAM svabhAvalakSaNaM kathayan pratipattyarthamAha / ke bhagavannimAmityAdi (p 2997) | svarUpamAvedayannAha / ye subhUte caritAvina ityAdi / svabhAvalakSaNakathanArthaM praznayannAha / kiM svabhAvA ityAdi / parihartumAha / vainayikaviviktasvabhAvA iti / vinauyatesan vinaya dharmadhAtuH tatprabhavo vipakSa vivekA dviviktaH svabhAvo yeSAM te tathoktA ityanenaiva padena klezavivekasvabhAvo rAgAdiviviktasvabhAvatvena, klezaliGgavivekasvabhAvo rAgAdiliGgakAyAdidauSThulyaviviktasvabhAvavattvena, kleza 362 nimittaviviktasvabhAvo rAgAdinimittAyonizomanasikAraviviktasvabhAvatvena, vipakSapratipakSavivekasvabhAvo rAgArAgadveSAdveSamohAmohaviviktasvabhAvatvena ceti svabhAvacatuSTayaM sarvAkArajJatAgatikatvenAdhimuktRNAM bhAvanAmArgepanyAsArthenAveditam / tAmeva gatiM nirdeSTumAha / kiM bhagavannevamityAdi / evaM gatikA iti / sarvAkArajJatAgatikAH / sAdhUktatvenAha / evametatsubhUta ityAdi / duSkarasvabhAvaM vaktumAha / duSkarakAraka ityAdi (p. 300, 6) / evametaditi / sambaddhatAmupAdAya sarvadharmANAmatyantatayA'vidyamAnatvAttadasarvasattvAparinirvApaNaduSkarasannAha
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalaaraalokH| 363 tvena dsskrkaarkH| sannAhasvarUpaM spssttynaae| sa khalu punrymityaadi| tatra vartamAnarUpAdyabhinivezavirahAnna ruupaadismbndhH| anAgatatatprArthanAvimukhatvAnna rUpAderAya smbndhH| niyuktikmevedmiti| tatkasya hetorityaashngkyaah| sarvadharmAsambaddha iti| tattvatovicAraikaramyatvAditi mtiH| aikAntikasvabhAvaM prtipaadynnaah| asya bhagavan bodhisttvsyetyaadi| evaM mahAsannAhasannavasyeti / aikAntikasvabhAvena yuktasya / taba zrAvakabhUmiH pratyekabuddhabhUmizca samyakprattatvAbodhimattvasya na prtikaaNkssitvyaa| buddhabhUmiH punarabhilASayogena naakaaNkssnniiyaa| kathamayamoM labhyata ityaah| kaM tvaM subhUte'rthavazamityAdi (p. 301, I) / sarvopalambhapratipakSatvAnmAturityabhiprAyeNa prihrnnaah| asthAnaM hotyaadi| tatra hetuvaikalyAdasthAnamasambhavaH / phlaasmbhvaadnvkaasho'nvsrH| zrAvakAdibhUmipAtAsthAnAnavakAzatvena caikAntikabhAvanA'nabhinivezayogena paridaupitA bhavet / uddezasvabhAvaM nirdishnnaah| api tu buddhabhUmirevetyAdi / pratikAMkSitavyeti / mAyopamasarvadharmAdhimokSAditi bhaavH| anenoddezabhAvanA'vyabhicAratvenodyotitA syAt / anupalambhasvabhAvaM kthynnaah| gambhaurA bhgvnnityaadi| sA na kencidbhaavyitvyaa| bhAvyabhAvakabhAvanAnupalambhAt / tadevAha / tAM hotyaadinaa| pUrvavat tatkasya hetorityAzaGyAha / na hotyaadi| na hi kazciddharmaH pariniSyanna iti| krtRkrmkriyaadilkssnnH| kathantarhi bhAvane
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 paJcadazaparivartaH / tyAdi / AkAzabhAvaneti / tattvato mAyopamabhAvanA / tAmeva bhAvanAM sarvAkArajJatAdibhedenAha / sarvadharmabhAvanetyAdinA / taca sarvAkArajJatayA sarvAbhisamayAnutpAdasaMgrahAt sarvadharmabhAvanA / mArgajJatayA'nabhinivezena sarvamArgazikSaNAdasaGgabhAvanA / sarvajJatayA'zeSavastusaGghahAdatyantabhAvanA / sarvAkArAbhimambodhena vizeSamArgarUpatvAdasambhAvanA | mUrdhAbhisamayena niSThAmArgalakSaNatvAdaparigrahabhAvanA / anabhinivezasvabhAvaM vaktumevametatsubhUta evametaditi / svahastadAnapUrvakamAha / ato hi subhUte gambhaurAyA ityAdi ( P. 302, 1 ) / ata iti vakSyamANAt kAraNAdityarthaH / kAraNamevAha / kaccidityAdinA / kaccicchabdo yasmAdarthe vartate / nAbhinivezaM karotIti / na vastuparigrahaM karoti / parabhaNitAni paramantritAni nAbhinivizata iti / nikAyabhikSUNAM nedaM buddhavacanamiti / prakaTAbhidhAnaM parabhaNitaM pracchannakathanaM paramantritam / nAkarNayati / na parasya zraddhayA gacchatauti, pratyAtmavedyaprasAdalAbhAnna para praNeyo bhavati / granthAdyavagamAdavagAhate / arthAlambanAdadhimucyate / tathaiva tatkasya hetorityAzaGkyAha / tathA hautyAdi / janmAntaravAsanAdhAnamantareNa cAnuvAsA dirna bhavatIti bhAvaH / anuttvAsAdibhizca mArgajJatAkAra - bhAvanA kathitA syAt / AlambanasvabhAvaM nirdizannAha / yo bhagavan bodhisattva ityAdi / zrakAreNeti grahaNaprakAreNa / vyavacAritA nirUpitA / sarvajJatAnimnayeti trisarvajJatAniSTayA cittasantatyA / anena cisarvajJatAbhAvanA 1
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladhArAlokaH / 365 kathitA syaat| nirghAtasvarUpA santatiranyasya vyavacAraNe dkssetyaah| kathaM bhgvnnityaadi| prayogamaulapRSThAvasthAsu mAyopamasarvadharmabhAvanAtmikayA cittasantatyA pUrvikayA sarvajJatAnimnA santatiLavacAriteti pariharannAha / AkAzanimnA cetyAdipadavayam (p. 303, 1) / iyaM sA vyavacAraNeti / yathoktanizcitasantatyA sA vyavacAraNA smygityrthH| niyuktikamevedamiti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / aprameyA hotyaadi| yasmAt tattvena pramANaprameyatvasamatikramAdyathAyogamaprameyA'pramANA ca sarvajJatA tasmAnmAyopamabhAvanAnizcitasantatyA vyavacAraNA'nyathA prameyatvAdisadbhAvAbhAvagrahaH syAditi vAkyArthaH / etadeva spaSTayannAha / yatsubhUta ityaadi| tatra prAptiH pRthagjanasya zaulAdisvabhAvaH sambhAramArgaH, abhimamayaH sambhRtasambhArasya nirvedhabhAgIyAtmakaH prayogamArgaH / adhigamaH sarvatragadharmadhAtuprativedhalakSaNo darzanamArgaH / mArgo laukikadhyAnArUpyAlambano laukikabhAvanAmArgaH / mArgaphalaM duHkhasatyAdijJAnarUpo lokottarabhAvanAmArgaH / jJAnamadhimAcAdhimAtrAdilazaprahANakArI mRdamahAdisvabhAvo mRdmaargH| vijJAnaM madhyAdhimAtrAdiklezavidhvaMsako madhyamRddAdilakSaNo madhyo maargH| utpattirmadadhimAtrAdiklezonmUlako'dhimAtramsaddAdirUpo'dhimAco maargH| vinAzo bhAvanAmArge klezaprahANopAyaH pryogmaargH| utpAdaH klezaprahANena vimuktiprApakaH smygaanntrymaargH| vyayaH klezaviviktajJAnasAkSAtkArau vimuktimaargH| nirodhaH pariziSTaklezaprakArasya prayogAnantaryavimuktimArgAtmako
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 paJcadazaparivartaH / vizeSamArga ityeke / vaizeSikaguNAbhinirdhArako vizeSamArgo nirodha ityanye / bhAvanA vajropamaH samAdhiH sarvA - vrnnaabhedybhedkH| vibhAvanA niSThAmArgaH / kSayAnutpAdajJAnaM dezAdezasAmAnyam | pradezo dezavizeSaH / na kenacidabhisamboDamiti / rUpAdibhirAkArairna zakyAdhigantum / tadevAha / na rUpeNetyAdinA / yattadamuktamAlambanaM sarvadharmA laukikAH kuzalAdaya ityAdi, tatkathamiti / tatkasya hetorityAzaGkyAha / rUpameva hautyAdi / yasmAdyogisaMvRttyA rUpAdikameva mAyopamatAdhigataM buddhatvamityarthaH / yathoktaM prasiddhamAcasya hi yA yathArthatA tadarthasambodhaphalaM hi zAsanamiti / dAnapAramitaivetyAdi / tatra dAnazaulakSAntipAramitAstisro vauryadhyAnapAramitayozcAMzaH puNyasambhAraH / jJAnasambhArastu prajJApAramitA vauryadhyAnapAramitayozcAMza ityetatsarvaM mAyopamatvenAviziSTatvAttathAgatatvam / samyagdharmAvabodhena saJjAtaprasAdAtizayA bhagavatpAdavandanApUrvakaM mAturmAhAtmyaM zakrAdayaH prakaTayantautyAha / atha khalu zakra ityAdi / taca gambhaurA rUpAditathatAsvabhAvatvAt / zrutacintAbhAvanAvasthAsu mAyopamatvAdyathAkramaM duravagAhA durdazA duranubodhA, idamapyarthavazamiti / apizabdAnna kevalaM vineyAgrahaNAdi kentadamapi dharmagAmbhIryaM pazyata ityarthaH / alpotsukanAmiti nirvyApAratve cittamavanatam / na dharmadezanAyAM nathApi brahmAdhyeSaNAnmahAkaruNayA dharmacakraM pravartitamiti bhAvaH / sAdhUktatvenAnuvadannAha / evametadityAdi / upa
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlazArAlokaH / 367 sNhaaraarthmaah| gambhauro vtaaymityaadi| keyaM gambhauratetyAdi / yatra na kshcidityaadi| sarvalokavipratyanaukasvabhAvaM kathayannAha / AkAzagambhauratayetyAdi / avicAraikaramyakAraNatvAdAkAzagambhauratayA gmbhaurH| tattvena mAyopamakAryasvabhAvatvAdAtmagambhauratayA gmbhiirH| utpAdAbhAvAsarvadharmAnAgamanatayA gmbhaurH| vinAzaviyogAt sarvadharmAgamanatayA gmbhaurH| etaduktam / " svapnopamahetuphaladharmAdhigatipUrvakaH kSayAnutpAdajJAnasvabhAvo mayA dharmo'bhisambuddho dezyata" iti / yathoktasvabhAvameva spssttynaah| AzcaryamityAdi (p. 305, 2) / hetuvaishissttyaadaashcrym| phlaatishyaadgtm| sarvalokaviparItatvAtsarvalokavipratyanaukaH / tadeva vaktumAha / anuhaayetyaadi| ayamiti prjnyaapaarmitaatmkH|| abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM devaparivarto nAma paJcadazaH //
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sor3azaparivartaH / apratighAtasvabhAvaM nirdizannAha / atha khalvAyuSmAnityAdi (p. 306, 2) | nAyamiti / trividhasarvajJatAkArasuparipUrNAbhisamayatvena sarvaca rUpAdau jJAnadharmasyApratighAtitvAdayaM dezanAdharmo na kvacitpratihanyate / apadasvabhAvaM vaktumAha / apratihatetyAdi / sarvapadAnupalabdhita iti / jJAnajJeyasamatayA sarvapratiSThAnupalambhArthenApratihRtalakSaNo'nabhibhUtaH / advitIyatvAditi / ekAkitvAdapratimalakSaNo'sAdRzyalakSaNaH / niH pratyarthikatvAditi / sarvapratipakSasamatikrAntatvAdapratilakSaNo 'pratipakSalakSaNaH / anabhinivRttatvAditi / zrajAtatvAdapado'pratiSThAsvabhAvaH / sarvopapattyanupapattitvAditi / devAdisarvaga tisstthvidymaanruuptvaadnutpaadH| sarvapathAnupalabdhitvAditi / sarvamArgatvenAnupalambhAdapatho'mArgaH / apada ityasya prayogadarzanabhAvanAvizeSA zaikSamArgeSu vizeSaNArthamapratihatalakSaNa ityAdi paJcapadopAdAnam / agatisvabhAvaM kathayannAha / anujAto vatAyamityAdi / bhagavataH sambandhau zrAvako'yamanu pazcAjjAtastathAgata ivetyanujAtaH / kathaM zrAvako'pi tathAgata ivAnujAta iti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / tathA hi bhagavannityAdi / yasmAtsarvameva dharmamanadhigatArthaviSayamapi samyak zrUnyatayA dezayati, tasmAttathAgata ivAnujAta ityarthaH / vastudharmatvenAnujAtArthaM vighaTayannAha / yaddevapucA ityAdi / ajAtatvAditi (p. 307, 1 ) / tattvenAnutpannatvAdajAtastathAgatasya zrAvakaH subhUtistasyaiva tathatA - manuyAtaH / prAptastAdAtmyenAnugataH / tathAbhAvastatha 66 368
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlayArAlokaH / tetyata eva nirdezAdasya hsvtvmi"tyaacaaryvsubndhuH| kathamityAha / yathA tthaagtetyaadi| evaM hi subhUtiriti / yasmAdanantarotatathatArUpeNa tathAgatatathatAmanuyAtastato'jAtatvAdanujAta iti pUrveNa sandhambaH krnniiyH| evamuttaracApyavagantavyam / abhyAsayogena tattathatAprAptau kathaM na vastudharmatvenAnujAtaH syAdityAha / Adita evetyAdi / Adita iti / prathamata evetyarthaH / niyuktikamevedamiti / tatkasya hetorityaashngyaah| yA hotyaadi| sA sarvadharmatathateti / dravyAbhimatAnAM rUpAdaunAM sAmAnyadharmatA'nutpAda iti yaavt| evaM tathAgatasarvadharmatathatayoH parasparamabhedena tathAgatatathatAyAH sarvaviSayatvamAveditam / atazca saiva subhUterapautyAha / yA cetyaadi| ato'nujAta iti tthtaapraaptiyogaadnujaatH| tathatA tarhi dravyasatau syaadityaah| sApi cetyaadi| atathateti, nirviSayapratiSedhAnupapattestathatApi sAMto mAyopameti yAvat / tathAgatamanujAta iti| anuzabdayoge karmavibhaktiH / tathAgatasyeti pAThe tatsambandhI vivakSitaH / tattvato dharmatArUpatve kathamanujAta ityAha / tthaagtsyetyaadi| sthititeti| saMtyA prbndhdhrmtaa| yadyevaM vikArAdimAn subhUtiH sthaviraH syaadityaah| yathA tthaagtetyaadi| tatrAdhikanyUnavikArAbhAvAdyathAkramamavikArAnirvikArA / svaparavikalpaviyogAdavikalyA nirviklyaa| tathAgatatathatAvatsubhUtitathatA kuto'vikArAdisvabhAvetyAha / etadeva kuta iti| tatkasya hetorityaashjhyaah| yA 47
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 ssoddshprivrtH| ca tthaagttthtetyaadi| ekaivaiSetyabhinnA yasmAdbhedakakarmakartakriyA'nupalambhAdaddayA'vaidhaukArA'dayatathatetyarthabhedo vaacyH| sarvathA''dhAratvavirahAnna kacit / hetorabhAvAnna kutazcit / sambandhino'sattvAnna kasyacit / sambandhibhAvAdau tu vastutvApattestathataiva na syaadityaah| yataH setyaadi| evaM hi subhUtiriti / tathAgatasarvadharmatathatayorevamekasvabhAvatvena tathAgatatathatayA saGgrahautatvAnirvikArAdisvabhAvA subhuutitthtaa| tasmAdakRtatathatayA'nujAta ityrthH| tathatArUpeNa sarveSAmanujAtatve subhUteH ko'tizaya iti cet / satyam / kintu yadeva vivAdAspadIbhUtaM tadeva nirdishyte| anyathA'zroTasaMskAraka vAkyaM kurvANaH kathaM nonmattaH syAt / etadeva spaSTayannAha / yA caakRttthtetyaadi| na sA kadAcinna tathateti / sarvadaiva tthtetyrthH| upsNhrnnaah| yathA tathAgatatathatA sarvatretyAdi (p. 308, 2) / sarvatreti sarvasmin kaale| abhinirmita iti| prabhAvito nissyaaditH| alaptamiti / luptamapratItamadRSTaM na luptamaluptaM dRSTaM pratautamiti yaavt| bhedakAnupalabdhita iti| pramANopapannaikasvabhAvatvena tathatAyA bhedakapramANAnupalambhena dayamapyanantaroktamabhinnamityetadalaptam / sarvadharmatathatAtmikA tathAgatatathatA subhUtitathatA punarna tthaavidhaa| tatkathaM tathatayA iyamabhinna syaadityaah| yathA tthaagttthtetyaadi| nAnya ti nipAtavacanaM prathamArthe vartate / tadaktam / syAt / yathA sarvadharmatathatAyA nAnyA tathAgatatathatA kintarhi
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ babhisamayAlazArAlokaH / 221 tadAtmikA evaM subhUtitathatApauti / na sA kasyacinna tathateti sarvasya sA tthtetyrthH| tadevAha / saiva setyaadinaa| yaiva sA tathatA subhUteH saiva sarvadharmatathateti yojym| ananyatathatAnugameneti / AtmasvabhAvatathatAnukareNa tAM tathatAM srvdhrmvrtinaumupgtH| tathatAsvabhAvatvena kathamanugama iti cet Aha / na caatretyaadi| maMstyaivaM vyapadezaH kRtH| paramArthatastu naivAtra mAyopamatve kazcidbhAvaH kvacidanugatiM sadRzatAM praaptH| caiyavikasarvadharmANAM tathatA kAliko, tathAgatatathatA tu prakRtiprabhAsvaratvenotpAdavirahAnna tthaavidhaa| tatkathamanayorekatvamiti cedAha / yathA tthaagttthtetyaadi| tatrotyAdapUrvakavinAzAbhAvAnnAtautA, bhaviSyadatyAdaviyogAnnAnAgatA, labdhasattAkatvAnupapatterna prtyutpnnaa| evaM mrvdhrmtthteti| mAyopamatvaprasAdhakapramANasya sarvatra tulyatvAditi bhaavH| bhavatu vA sAMstabhAvopAdhibhedena tattathatAyAstraikAliko vyapadezaH, tathApi tathAgatasarvadharmatathatayorabheda evetyaah| tthaagttthtyaapautyaadi| na kevalamAtmatathatayA kintarhi tathAgatatathatayApi / yasmAttathatAmanuprAptaH san subhUtistayaiva tathAgatatayatayA 'tItAditathatAmanugataH, atItAditathatayA ca tathAgatatathatAmanugato bhavati, tasmAnnAsti vimukta nAkaraNamiti bhaavH| atItAdipratyekasamudAyabhedena ca hArakacatuSTayamavagantavyam / upsNhrnnaah| iti hi subhuutitthtetyaadi| bodhisattvatathAgatAvasthayoreva tAvadbhinnarUpa
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 ssoddshprivrtH| tvAttathatAyAH kutaH sarvadharmAbhinnasvabhAvatvamiti ksycidaashngkaayaamaah| yaiva cetyaadi| iyaM sA tathateti (p. 309, 2) / sarvadaikasvabhAvatvAdyukteyaM sA tathatA yayA srvprkaaraagntukmlaapgmenaabhismbodhaat| ya ekAnekasvabhAvA na bhavanti, na teSAM paramArthataH svabhAvo'sti / yathA mAyAdirUpasya na bhavanti caikAnekasvabhAvAH svaparoditA bhAvA iti vyaapkaanuplbyaa| mAyopamastathAgata ityarthaH / nAsiddho heturyasmAtprekSAvatAM pratteH prayojanavattayA vyAptatvAdarthakriyAyogyapadArthaviSayo vicAro'nyathArthakriyArthinAM puMsAmasadarthapadArthavicAraiH kiM prayojanamityarthakriyAkArI bhaavo'bhyupgntvyH| sa cAnyonyavyavacchedarUpatvAjJeyarUpo vA bhavejJAnarUpo veti viklpH| tatra yadyAdyaH pakSastadA parasparasaMyuktasvabhAvo vA bhavet , bahubhirvA samAnajAtIyaiH paramANubhiH parasparasAmarthyavidhRtarasamAzliSTasvarUpaiH sAntaraiH parivRto yahA nirantarairiti pakSatrayam / tatra prathame pakSe yadyekena sahaikadezena saMyogo'parasya tadA sAvayavatvaprasaGgAdekatvahAniraparAparasvabhAvairaNvantarasamAzleSAt / sarvAtmanA saMyogapakSe'pi yadA pUrvo'NuraparANunA saha sarvAtmanA saMyujyate, tadA'paro'pi pUrveNetyataH saMyogasyobhayapadArthAdhInatvena parasparasvabhAvAnupravezAnna ksycidnnoreksvbhaavtaa| tathA hi pUrvANurapareNa sarvAtmanA saMyujyata iti| svasvabhAvaM parityajya sarvathA'pararUpApattestasya ca saMyujyamAnasyAsattvam / tathA'paro'pi pUrveNa saMyujyata iti svasvabhAvaM vihAya sarvathA pUrvarUpabhavanAttasya saMyogAzrayasyAsattvam / tatazcaikasyaikadA
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 373 parasparaparihArasthitalakSaNavidhipratiSedhAyogAt kathamekasvabhAvatA / dvitIye'pi parivArakapakSe, yadi nAma samAnajAtIyaiH saMsparzo neSTastathApi chidrasyAlAkatamorUpatvAdvijAtauyairAlAkatamaHparamANubhirabhauSTa eva / na hyAlokenAsamAkrAntasya tamorahitatA tamasA vA'nAspadaukRtasyAlokarahitatvaM yuktimat / tayoranyonyavirahitadezAdimAcapratibaddhodayatvAttathA cAnantaropavarNito doSaH samupanipatati / atha vijAtIyairapi saMsparzo nAnumanyate, tadA yo'sau madhyavartI paramANuryenaikena svabhAvenaikaparamAkhabhimukhAvasthitastenaivAnyaparamANvabhimukho yaddA 'nyeneti vikalpadvayam / tatra yadyAdyaH pakSastadA yadekarUpaparamANvabhimukhasvabhAvaM tadekadezam / tadyathA tasyaiva paramANoH puurvdigvsthitprmaannuH| ekaparamANvabhimukhasvabhAvAzra sarve parivArakAH paramANava iti svabhAvahetuH / tenaiva svabhAvenetyabhyupagamAnnAsiddhatA sapakSe sadbhAvAnna viruddhatA / bhinnadezAvasthAne tu nAbhimataikaparamANvabhimukhasvabhAvA bhaveyustasya paramANoraparAparasvabhAvAbhAvAt, asatA ca svabhAvenAbhimukhyAyogAditi na cAnaikAntikatAhetoH tatazca parivAryAvasthAnAbhAvena parivArakANAmaNanAmekadezatAprasaGgAttattvataH pracayAbhAve tatsAdhyArthakriyA vaikalyAdeva tasya paramANairnaikasvabhAvAbhyupagamo yuktaH / dvitauye tu pakSe'parAparasvabhAvairaparAparaparamANvabhimukhayogAt sphuTatara eva sAvayavatAprasaGgAdekatvaviraho'NUnAM svabhAvabhedalakSaNatvAddastubhedasya / tRtauyastu nairantaryapakSaH saMyogapakSamevAnupatati tatparyAyatvAt na hyantarAladezavirahiNAM para
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 ssoddshprivrtH| sparasaMzleSaM mukkA'nyA gtirsti| na ca zabdAntareNAbhidhIyamAnaH sa evArtho'nyathA bhavatyatiprasaGgAt / athAsaMyuktaH eva paramANurbahubhistu dikzabdavAcyaiH samIpetaradezAvasthitaiH paramANabhiH parivRta iti cenmatam / tadayuktam / na jharvAkparabhAgayorabhAve vacanamidamarthavattAyAM vyvtisstthte| tadanyApekSayA'nyasya yadrapamavadhAryate tadasattatra tattvena pArAvArAdibhedavaditi nyAyAnna bhUtArthena sAvayavatvamiti cet / n| pArApArayorapi bahirarthavAdinAM vyapekSAbhedenAsAkaryAt pitAputrAdivat tAttvikameva ruupmitybhyupgntvym| yadapekSayA hi tatyAraM na jAtu tadapekSayA tdpaarmiti| anyathA pArApArayorapAramArthikatve kathaM pArAvArAbhidhAnataTasthitayorasAGkaryeNAvasthAnam / tathA hi pArAbhimatAdanyatvameva vivakSitasyApArasyApAratvamucyate / tasya ca kalpitatve tayoraikyaprasaGgaH / tathA ca na tadAzritAnAmasaGkIrNAvasthitiH syAt / na hi kalpanoparacito bhedo'rthakriyAGgam / atha maMvedanabalAviSayasthiterananubhUyamAnatvenArthasyAtyantaparokSatvAtsamanantarapratyayabalena pratiniyatasya kAryasyodayAtadyatirekeNa kalpayitumazakyatvAcca svataHsiddharUpamevAiyajJAnamekasvabhAvaM paramArthato grAhyagrAhakabhAvarahitamahetukatve nityaM sattvAdiprasaGgAnnityatve'rthakriyAdyanupapattezca svahetupratibaDodayamudayAnantarApavargi kevalamanAdibhavabhAvi bhAvAbhinivezavAsanAparipAkaprabhAvAdAkArAstatra pratibhAsanta iti jJAnAtmako bhAvo yogAcArairabhyupagamyate / tacApi kiM tvAkArAstAvikA eva kiM vA pratibimbAdivada
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladhArAlokaH / 375 vicAraikaramyA iti viklpH| yadyAdyastadA bhAvikAnekAkArAvyatirekAdAkArasvarUpavadanekatvaM vijJAnasyAsajyata ityekatA kutH| atha sakRdanubhUyamAnatvena vijJAnasyaikatvaM nizcitam / tadaikajJAnAvyatirekAdAkArANAmekatvaM vijJAnasvarUpavadurnivAram / bhavatvevamiti cet / naivam / tathA hi yadyeka AkArazcalanAdiviziSTaH pratibhAsate tadA pariziSTA apyAkArAH pUrvAkArAvyatiricyamAnamUrtisvabhAvatvAttathAvidhA eva syuriti vaiciyAkArAnubhavo virudhyte| ato nAnAtvamekAntikamevAkArANAmityekAnekatvayoH parasparaviruvadharmAdhyAsayogAt pAramArthikamevAkAravijJAnayo nAtvaM sthitmitybhyupgtaaiynyhaaniH| atha sukhAdivannaulAdaya AkArA anubhavAtmakA evetyekasya citratvAnabhyupagamAnna yathoktadUSaNaprasaGga iti matvA samAnajAtauyAnyapi vijJAnAni bahUni vijAtIyajJAnavat makRtpadyanta iti varNyate / tadAyamanyo doSaH / tathA hi yattanmadhyAbhimataM vijJAnaM parihatANaprakhyamiSyate / tadyena svabhAvenaikasyAbhimukhyaM pratipadyate kintenaivAnyasyApyathAnyeneti vikalpaH / tenaiveti pakSe parivAryAvasthAnAbhAvenAvaziSTAnAM na digantarAvasthitiyathArthA bhavedatazca pUrvAparAdidigbhAgenAnutyattenaulAdimaNDalasaMnivezapratibhAso na syAt / anyeneti tu pakSe svabhAvabhedalakSaNatvAdastubhedasyatyekatA kuta iti paramANuvicArabhAvau doSaH samApatati / nanvamUrtatvAjJAnAnAM na dezakRtaM paurvAparyamasti tatkathamaNuvanmadhyavartitvaM jJAnAnAM bhavet / satyametat / ayamaparo'sya doSo'stu yahezavitAnapratibhAsinA
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 SoDazaparivartaH / mAkArANAM satyatvamicchatA jJAnAnAmadezAnAmapi satAM bahUnAM tathA dezavitAnAsthAnenotpAdaH parikalpyate / anyathA hi yadyanekavijJAnotpAdakalpanAyAmapi tathA dezavitAnotpAdapratibhAso mithyA syAttadA'nekavijJAnotpAdakalpanA vyathaiva syAt / na ca dezavitAnAvasthitanaulAdipratibhAsamantareNAnyannaulAdyanubhUyate yatsatyaM bhvet| tasya cAlaukatve kimanyat satyaM bhaviSyatIti yat kiJcidetat / nanu tathApyaNavo mUrtA vijJAnaM tvamUrtaM tatkathaM sa evAca doSa iti cet / naiSa doSaH / tathA hi tadeva naulAdi nairantaryeNa bhAsamAnamekena prmaannvaatmkmupgmyte| apareNa saMvidrUpamiti nAmamAtrameva kevalaM bhidyate, natu dezanairantaryAvasthAnalakSaNasyArthasya bhedaH / nAmamAtrapravRttidvArakRtaM tulyadoSatApAdanaM kriyate / api tu dezanairantaryAvasthAnakRtam / tacca nAmamAcabhede'pyastIti kathaM tulyadoSatA na bhavet / athaivamapi jJAnajJeyayorvaisAdRzyAjjJeyagataM dUSaNaM jnyaanenaanumnyte| tdaapyucyte| yugapadanekajJAnodaye ghaTapaTAdiviSayaH pratIyamAno vikalpaH kramabhAvau na syAt / na caitacchakyate vaktuM nirvikalpakajJAnAnyeva yugapaditi tadanubhavanizcayadvAreNa vikalpAnAmutpatteH / tatazca na haumAH kalpanAH svayamasaMviditarUpA utpadyanta iti sakRdanubhavanizcayaprasaGgAt kramabhAvau vikalpo'nubhUyamAno na syAditi pratyakSavirodhaH / atha matam / ekameva vAnajJamAgRhItacitrarUpaM mecakamaNipratibhAsavaditi na ca tadasat / tathA hi yaccitraM tadekaM na bhavati / yathA nAnA
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlayArAlokaH / 377 santAnavartinaH prtyyaaH| citraM cedaM vijJAnamiti viruddoplbdhiH| cicatvenopalammAnnAsiddho hetuH, sapakSe bhAvAnna viruddhH| kathaM punazcicaikatvayorvirodho yena cicatvamekatvamapanayediti cet| ucyte| na hi naanaasvbhaavvytirekennaanyccitrshbdaabhidheymsti| nAnaikatvayoranyonyasvarUpavyavacchedAntaroyakatvAt parasparaparihArasthitalakSaNo virodha iti siddho virodhH| viruvayorapyekasvabhAvatve sakalaM vizvamekaM dravyaM syAttatazca sahotyAdavinAzAdigrasaGgo drnivaarH| anyathA nAmamAtrameva syAdekamiti / na ca nAmni vivAda iti nAnaikAntikatA ca hetoH| dRSTAnto mecakamaNipratibhAsastAvat siddha ityapi na vaktavyam / tatrApyekarUpatve nAnArUpatayA'vyAptatvena nAnArUpAvabhAsitvAdyanupapattestulyaparyanuyogatvAt / atha syAt / pratibhAsamAnasya naulAderdezakAlAntarasthAt padArthAnna bhedaH pratyakSeNa pratIyate vayorapratibhAsanenaitasmAdidaM bhinnmitygrhaat| nApi samAnakAla dezasthAt pratibhAsamAnAdasmAdidaM bhinnamiti pratyayo'sti nirvikalpatayA pratyakSeNAgrahAt / tasmAdrAgrAhakayo hyANAJca parasparaM bhedAgrahAccitrAdvayamevaikarUpaM pratyakSe pratibhAsata iti| tadapyetenaiva pratyuktam / ekasya citratvavirodhAt / athAbhinnayogakSematvAccitramapyekam / tadayuktam / anyonyavyAhattarUpatvenAsyaikatvavirodhAt / na cAsyAnena bhinnayogakSematvaM pratyakSeNAvagamyate, yugapat pratibhAsasyAbhinnayogakSemarUpatve svarUpAnyatvasyApi pratibhAsanAt / kathanna bhedapratibhAso bhavet / yadi ca bhedasyAgrahAdadaitaM kalpyate tadA
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 SoDazaparivartaH / abhedasyAsmAdidamabhinnamityevaM rUpasyAgrahAt dvaitaM kiM na kalpyate / atha bhedAbhedavinirmuktaM vastumAtraM gRhyate / kathaM tarhi naulA dezcitrasya ca pratibhAsaH / citrazcetpratibhAsa iSyate sa eva loke bhedapratibhAsa ucyata iti kathaM bhedaaplaapH| atha matam / yadi satyarUpA svAmI syurAkArAstadA sarvo'yaM virodhaH / yAvatA zuddhasphaTikopalasaMkAzameva tadvijJAnamasaMprAptanaulAdyAkArabhedaM tasminnevaMvidhe'pyanAdikAlikaviparyAsavAsanAparipAkaprabhAvAt mRcchakalAdiSu mantrAdyupalutaleAcanapuruSapratibhAsApanna karituragAdInAmivAkArANAmavabhAsanamiti / paramArthata ekarUpasyaikajJAnasyAbhyupagame'laukatvAnna virodho yato bhavatA doSAbhidhAnenAlIkatvamevAkArANAM pratipAdyate / taccAsmAbhirabhyupagatamiti / tadasat / tathA hi yadatisphuTamAbAlapratautanaulAdyAkArarUpamanubhUyate tadalaukamananubhUyamAnaM tu sphuTapratibhAsyAkAravyatiriktamaddayaM jJAnaM yattatsatyamiti kimataH paramiha subhASitamasti / kimityatiparisphuTasaMvedanAnupapattirasattve'pi tattvata iti ceta / ucyate / yadyacAsaMvidyamAnarUpaM na tattatra saMvedyate / yathA duHkhe sukhAdirUpamasaMvidyamAnAzcAkArA naulAdayo vijJAna iti vyApakaviruddhopalabdhiH / alIkatvenAkA - rANAM nizcitatvAnnAsiddhitA, sapakSe bhAvAnna viruddhatA / tatra yadi paramArthato'saMvedanaprasaGgaH sAdhyate tadA siddhasAdhanam / sAmAnyena / tadA sAdhyadharmaviparyaye sAdhanadharmasya vAcakapramANAbhAvAtkathaM sandigdhavipakSavyAvRttikatvaM hetorna bhavedityapi na vaktavyam / yataH sAmAnyena naivAca
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalkaaraalokH| 376 mAdhyate na caahaanaikaantiktaa| tathA hi vividhaM saMvedanaM mukhyaM gauNaJca / tatra mukhyaM yadajaDarUpam / sa ca jJAnasyaivAmAdhAraNaH svAtmabhUto dharmaH kathamasata AkArasya syAt / tathA hi yadajJAnarUpaM na tasya mukhyaM sNvednmsti| ythaakaashnlinsy| ajJAnarUpAzcAsattvenopagatA naulAdaya AkArA iti vyaapkviruddhoplbdhiH| gauNamapi na smbhvti| yataH svAkAranirbhAsajJAnotpAdanameva gauNaM sNvednmucyte| taccAsataH sarvasAmarthyazUnyasya turagaviSANasyevAyuktaM / sarvasAmarthavivekalakSaNatvAdasattvasya / tathA hi yadasamarthaM na tasya gauNaM saMvedanaM yathA turagaviSANasya / asamarthAzcAsattvenAbhimatA naulAdaya AkArA iti vyaapkviruddhoplbdhiH| AkArANAmalaukatvAnnAsiddho hetuH| sapakSe bhAvAnna viruddhH| tadevaM mukhyopacaritAbhyAmanyonyaparihArasthitalakSaNAbhyAM saMvedanasya vyAptatvAt , tasya ca vyApakasya nivRtteH saMvedanasyApi tadyAptasya nivRttireveti nAsattvAdityasya hetoH saMvedane'navakAzo nAstauti nAnaikAntikatvam / nanu maraucyAdau jalAdyAkArasyAsato'pi saMvedanAdanaikAntikatvameveti cet| n| tatrApi hi jalAdyAkAro yadi nAntarnApi bahistadA tasyAtyantAsataH kathaM saMvedanaM syAditi tulya eva prynuyogH| pratibandhabalenAnubhUyanta ityapi na vktvym| tathA hi na jJAnasvabhAvatA, AkArANAM jJAnavat sattvaprasaGgAt / athAkArasvabhAvatA jJAnasyAnumanyate tadAkAravat jJAnasyAsattvagrasaGgaH / na ca jJAnAdAkArANAmutpattinaurUpasya jnyruupaasmbhvaat| nApyAkArebhyo jJAnasyAkArANA
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 SoDazaparivartaH / malaukatvenArthakriyAsAmarthyavirahAt / na ca tAdAtmyatadatpattibhyAmanyaH sambandho'sti / tatazca yasya yena saha pratibandho nAsti na tattasmin saMvedyamAne niyamena saMvedyate, yathA jJAnAtmani saMvedyamAne bndhyaasutH| nAsti ca tAdAmyatadatpattilakSaNo vividho'pi pratibandho jJAnena sahAbhimatAnAmAkArANAmiti vyaapkaanuplbdhiH| sambandhAbhAvasya prtipaadittvaannaasiddhtaa| sapakSe bhAvAnna viruitaa| sarvasaMvedanaprasaGgAnnAnaikAntikatA ca hetoH| tatazca yo'yamAkAro jJAnasamAnakAlabhAvitvena bhavatA parikalpitastasyAhetukatve kathamapekSA'bhAvAt kAdAcitkatvamityabhidhAnauyamatra kAraNam / yo'pi manyate'lokatve'pi yathA bhavatAM saMstyA jJAnajJeyayoH pratibhAsanaM tathAsmAkamapi nirAkAre tAttvike jJAne tadapratibaddhaivA'vidyAlokApi satI saMvRttyA'nyatve'pi pratibhAsata iti| tadapyatenaiva pratyuktam / asmAkantu saMhatyA jJAnameva jJeyarUpamiti sambandhasyAbhyupagatatvAttayoH pratibhAsanamaviruddham / atha mAbhUdayaM doSa iti hetumatvamabhyupagamyate tadA pratItyasamutpannatvAbAhyagrAhakAkArayoH kalpitatvAbhAvAt paratantratAsvabhAvaH prasajyate / yato na pratItyasamutpatteranyatyAratanyam / yadyapyevaM tathApi pAramArthiko sattA kuto labhyata iti cet| ucyte| tathA hi vijJAnasyApi na pratyayodbhavAt svabhAvAdanyA sattetyataH pratItyotpattyavinAbhAvinI pAramArthiko sattA drnivaaraa| tatazca paurvAparyeNa bhAvAdyaugapadyenAsaMvedanaprasaGge'pyupagatAkArAlokatvahAniH syAt / atha yathokto'pyAkAro nAbhyupa
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 381 gamyate tadopalabdhilakSaNaprAptatvenAnAkArameva jJAnaM sadA sarvaprANabhRdbhiH saMvedyata iti prAptam / syAdetat / saMvedyata eva kintvanubhUyamAnAkAropajanitavibhramabalenAnupalabdhilakSaNaprAptatvAdavAgdRzAmato'nubhUtanizcitopalambhavaikalyAnna tasyopalambho'sti kSaNaikatvavaditi tadasat / tathA hi yadyantarbahirvAkArAH sambhaveyustadA teSAM saMvedanopajanitavibhramabalena saMvidyamAnamapi jJAnaM na nizcinvantauti syAt / yadA tu nAntarna bahiste santi tadA kasyAnubhavena vipralabhyeran yena saMvedayanto'pyaddayaM na vinizcinvantauti syAt / atha matam / bhrAnterayameva svabhAvo ydlaukaakaarsndrshnm| tenA'sato'pyAkArasya bhrAntivazAt saMvedanaM bhaviSyatIti tadapyasamyak / tathA hi bhrAntizabdena vibhramotpattivAsanAhetubhUtajJAnAvasthA vA'bhidhauyeta, yaddA tathAvidhavAsanAprabhavaM bhrAntameva jJAnaM kAryarUpam / tacAdye pakSe tatra hetAvAkArANAmapratibaddhatvAttaddalAtteSAM sNvednmyuktmtiprsnggaat| na cApi tadutpattilakSaNaH pratibandho'styeveti yuktaM pUrvavatparatantratvaprasaGgAt / athApi dvitIyaH pakSastacApi pratibandho bhavannAkArANAM tAdAtmyalakSaNo bhavenna tadutpattilakSaNaH tatsamAnakAlamanubhUyamAnatvAt / samAnakAlayozca hetuphalatvAyogAt / tatazca bhrAntivattadavyatirekAtparatantratvaprasaGgo durnivAra iti yatkiJcidetat / syAdetat / bhrAntagrAhyagrAhakAkArAbhAvAt suptAdyavasthAyAM svasaMvitti rekarUpA satyA bhaviSyatIti / tadasat / manovijJAnasya dharmadhAtvAlambanatve'pi kevalacaitasikadharmAgrahaNAtkalApaparicchedena citrarUpatvAt / atha grAhyagrAhakabhAva -
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaparivartaH / 382 rahita eva sasamprayogavijJAnaskandhasya svabhAvo nizcitaH / tathApi citratAmevAbhidhAvati / tathA hi bhrAntivAsanA vidyata iti bhavatA'bhyupagamyate / atha neti vikalpaddayam / yadyAdyastadA vitathAkArAbhinivezavAsanaivAvidyA sA ca vAsanA zaktirucyate / zaktizca kAraNajJAnAtmabhUtaiveti / tena pUrvapUrvasmAt kAraNabhUtAdavidyAtmano jJAnAduttarottarasya kAryasya vitathAkArAbhinivezina utpatteravidyAvazAttathAkhyAtiyukteti balAJcicatvamAyAtam / na ca samanantarapratyayAnniyama iti vaktavyam / yato yathoktameva jJAnaM samanantarapratyaya iti yatkiJcidetat / atha taca vAsanAtmikAH zaktayo bhinnA iti cet / na / bhAvikAnekazaktyavyatirekAt zaktisvarUpavadyugapadanekatvaM vijJAnasyAsajyate / taca cokto doSaH / tathaikajJAnAvyatirekAdyA zaktInAmekatvaM vijJAnasvarUpaM durnivAramiti kathaM samanantarapratyayabhedaH / atha neti dvitIyaH pakSA matastadA muktAH syurayatnena sarvadehina ityAdiprasaGgo'nivAryaH / atha sarvameva pRthagjanasya jJAnamanApannanaulAdyAkAroparAgaM pravartate tacaikatvahAniprasaGgo na bhaviSyati / acitrarUpatvAt naulAdisaMvedanarUpatAttayA tasya vyavasthApyate sA tatsaMvedanarUpatvAnna tu naulaadiruupaaptteH| tathA hyAlambanagrahaNaprakAra evAkAro na tu tAdrUpyam / yattu naulAdi bahiriva pratibhAsamAnamAlakSyate tanna jJAnAkAratayA, api tu jJAnaM naulAdisaMvedanamanubhavan pratipattA mohAttathA bahIrUpeNa nIlAdikamadhyavasyatauti / etadapi mithyA / tathA hi yadi naulAdinA sahagatasya kazcit pratibandho nAsti tadA kathaM naulAdisaMvedanaM
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlazArAlokaH / 183 syAt / nahi tApyavyatirekeNAnyo nirIhasya jJAnasyAlambanagrahaNaprakAro'sti yena tAdrapyavyatirekeNAkAro vyavasthApyate, atiprsnggaat| api tu tAdrUpyotpattyaiva jJAnasya savyApAratA pratIyate sa eva tasyAlambanagrahaNaprakAra ucyte| tatra cokto dossH| nAsyeva sarvathA naulAdiriti cet / naivam / tathA hi yadi naulAdi nAntarnApi bahirasti tatkathamidamavikalpe cetasi sphuTataramanubhUyata iti vaktavyam / na caitacchakyate vaktuM naiva pratibhAsata iti / sarveSAmanubhavasiddhatvAttatpratibhAsasya / na cApi sphuTAvabhAsino vikalpaviSayatA yuktaa| yenocyate muDhAtmanA tathAvasauyata iti| athaivamapyanumanyate vikalyenAvasIyata iti tdst| yasmAdyadi nirAkArameva sarva jJAnamanubhUtaM tadA tatpRSThabhAvinApi vikalpena pratiniyatasya naulAderAkArasyAdhyavasAyo'pyayukta eva prtibndhaabhaavaat| bhrAnterayameva svabhAva iti cet, uktamatra paratantratvaprasaGgAt kathaM bhrAntAvasya pratibandha iti / tasmAtpratibandhAbhAvAdikalpaviSayatayApi naulAderasataH saMvedanAnupapatterayuktametaditi / yadyevamastu tIparizuddhAvasthAyAM citrAvabhAsamalokameva jJAnaM, parizuddhAvasthAyAM bhrAntivigamAdaddayarUpamevaikasvabhAvaM bhvissytiiti| ucyte| yadyazuddhAvasthAyAM sarvamalaukameva jJAnaM, tadA zuddhAvasthAyAM tat satyarUpaM kuto jAtamiti vktvym| na cAlaukAtsatyarUpasyotpattiryuktA, tsyaasmrthtvaat| sAmarthya vA tadalokaM kathaM bhavet / tathAvidhasyApyalokatve'nyasyApi satyatvaM kathaM bhavet / ato nirhetukameva tatsyAt / taccAyuktaM nityaM sattvAdiprasaGgAt /
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 SoDazaparivartaH / bhrAntivigamAdityapi na vaktavyam / yadi hi vizuddhAvasthAyAM sarveSAmAkArANAM nivRttiH sambhavettadA saMbhAvyate evaitat / yAvatA bhrAntinivRttAvapi nAkAraNAM nivRttiH mambhavati, tatra teSAM yathoktanyAyena prtibndhaabhaavaat| na cApratibandhe satyekanivRttAvaparasya niyamena nittirgvaavaadivdtiprsnggaat| athApi syAtkasyacinnisargasiddhamevAddayajJAnaM prapaJcApagatamekaM bhaviSyatIti tadayuktam / nisargasiddhatve hi pratiniyatAzrayaparigraheNAnAyattatvAnna tathAvidhA sattA kasyacihiramet / tatazca pratItyAdivirodhI bhavet / syAdetat / sa tAdRzo hetudharmo yena pUrvapUrvapratipakSakSaNabalenotpAdAt pratiniyatakAraNAyattasvabhAvatayA kasyacideva bhaviSyatIti / tadetannitarAmeva na rAjate / yathoditavidhibhiH sarvasya naurUpatA'pAdanena paramArthataH kAryakAraNabhAvasyAnupapatteriti yatkiMcidetat / ato yadA vicAryamANo bhAvAnAM na kazcidaMzarUpo'pi svabhAva eko bhAgarahitatayA siddhastadAnekaH kathaM setsyati tatsamudayAtmakatvAdanekatvasyeti, nAsiddho hetuH| nanu na sarvasya pratibhAsamAnasyaikAnekasvabhAvarahitatvena niHsvabhAvatvaM pratyakSato'vabhAsate bhAvaviSayatvAdasya nApyanumAnato vyAptAhakasya prtyksssyaabhaavaat| anumAnena ca grahaNe'navasthAnAdapratipatteH kathaM siddho heturiti cet| n| tathA hi samuditAnumAnavidhibhiniHsvabhAvatvamekAnekasvabhAvarahitatvena vyAptamiti pratipAditam / teSAJca madhye kasyacidanumAnasya pratyakSeNa vyAptiH, kasyacit pratyakSagRhItavyAptikenAnumAnena gRhyata iti yathAsvaM pramANena nizcitapakSa
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 385 dharmagrahaNAtkuto'navasthA / sapakSe bhAvAnna viruGghaH / tathA hi yadi yathoktahetuH sAdhyaviparyayasAdhanAtpAramArthikasvabhAve vartate, tadA tAdAtmyatadutpattibhyAM tatra pratibaDo'nyaca vicAravimardAsahiSNutvena tAttvikarUpavirahiNi mAyAdirUpeM kathaM vartitumutsaheta / bhAvadharmatvahAniprasaGgAditi kathaM prasiddhadRSTAntaM prati viruddhatA hetoH / atha matam / mAM prati dRSTAnta evobhayadharmAnugato na siddho vijJAnarUpeNa mAyAdaunAM vastusattvenAbhyupagamAdato'naikAntikatA hetoriti / tadasat / tathA hi vijJAnAnAM sarveSAmeva vastutvenAbhimatAnAM yathoditAnumAnavidhibhinaiH svAbhAvyaM pratipAditam / tato na svecchAbalena vastUnAM tathA bhAvo lakSyate, yena pramANabAdhitasyApi mAyAdervijJAnarUpeNa siddhatvAdasiddho dRSTAntaH syAditi na kizvidetat / syAdetat / pakSapakSayoH sattve siddhe'pi kathaM vipakSAdyAvRttirnizcIyate hetoryena sandhigdhavyatirekadoSaduSTatA na bhavatauti / ucyte| yadrUpavyavacchedanAntarauyakaparicchedaM hi yattattatparihArasthitalakSaNam / tadyathA bhAvo'bhAvavyavacchedanAntarIyakaparicchedaH / paraspararUpavyavacchedanAntarauyakaparicchede caikatvAnekatve tasmAtparaspara parihArasthitalakSaNe iti / yau ca parasparaparihArasthitalakSaNau tAvekavidhAnasyAparapratiSedhanAntarIyakatvAdrAzyantarAbhAvaM gamayataH / tadyathA bhAvAbhAvau / ta anyonyaparihArasthitalakSaNe caikatvAnekatve tasmAdrAzyantarAbhAvAdekatvAnekatvAbhyAM svabhAvaH kroDaukRta iti sAdhyaviparyaye hetorasyeva vyatireka iti kuto ythoktdossaavkaashH| nanu cAtra pratijJArthaikadezatvAdasiDo 49
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 ssoddshprivrtH| heturyasmAdekAnekayoH svabhAvaprabhedarUpatvAt, taviparyayayorapi sAdhyasAdhanayorabheda ev| tatazca yadi sAdhyamasiddhaM heturapi tadabhinnasvabhAvatvAdasiddhaH / atha hetuH siddhastadA niHbhAvatvamapi bhAvAnAM siddham / na hyekAnekatvavirahiNi zazaviSANAdau kazcidbhAvasvabhAvarUpatAmabhyupaitauti cet / tdst| tathA hi hetustAvadyathA siddhastathA vistareNa prtipaaditm| tasmin siddhe'pi yadi nAma vidhirUpatayA sAdhyate naiHsvAbhAvyaM, tathApi vastvabhinivezasya dastyajatayA tattvataH samastavastuvyApinaiHsvAbhAvye nizcayAdyanutpAdanAdyAmUDhaM prati sarvabhAvAnAM niHsvabhAvatAvyavahArayogyatAprasAdhanAnna pratijJAthaikadezatA hetoryathopalabdhilakSaNaprAptAnupalambhena nAstitvasyetyacodyam / atha mUDhaM prati naiHsvAbhAvyameva tAvatsAdhayitavyaM vyvhaaraarthmitybhinivishyte| ttraapycyte| yadA tvekAnekatvayoH svabhAvavyApakayorniratyA vRkSanivRttyA ziMzapAnivRttivadbhAviko svabhAvanivRttiH saadhyte| tadA kutaH pratijJArthaMkadezatA hetoH| na hi vyApyavyApakanittivacanayobhinnavyavacchedarUpayoH paryAyatvaM, na cAparyAyarUpasya pratijJArthaMkadezatvamiti yatkiJcidetat / nanu paramArthata iti vizeSaNamanarthakam / tathA hyavisaMvAdako nyAyaH paramArtha iti paramArthazabdena virUpaliGgajanitA buddhirabhidhIyate / tadA tasyA api saMvRtirUpatvAt kathaM paramArthatvam / yadi ca tadazAdbhAvAnAM niHsvabhAvatvaM vyavasthApyate, tadA tasyAzca buddheH kuto'vasthApanauyam / na tata eva sthApayituM yukta, svAtmani vRttivirodhAt / nApi pramANAntarato
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 387 'nvsthaaprsnggaat| atha tAmekAM buddhiM muktA vyavasthApyate / na tarhi sarvaviSayanairAtmyaM pratipAditaM bhavatIti / sAdhvetat kintu sakalaprapaJcaparivarjitaparamArthasyAnukUlatvAdyathoktabuddheH paramArthatvaM niHsvabhAvatApi ca tata eva, na ca svAtmani vRttivirodhaH, sAmAnyarUpeNa sarvadharmANAM niHsvabhAvatAvyavasthApanAt / taca ca sAmAnyalakSaNe tadduddhisvarUpasyAntargatatvAdyathA sarvadharmeSu sattvAdibhyo hetubhyo vinAzitvapratyayo bhavannAtmAnaM virahaya bhavatItyacodyam / nanu samAropitatAttvikotpattyAdyAkArarahitatayA'vicArakamanoharo bhAvasvabhAva eva niHsvabhAvatAzabdenocyate / tasya ca bhAvasvabhAvasya pratyakSatvAttatsvabhAvabhUtA'pi niHsvabhAvatA pratyakSaiva ghaTaviviktabhUtala ivopalabdhe tadAtmabhUto ghaTavivekaH / anyathA bhinnayogakSematvAdavyatirekatA'vahauyate / tatazca bhAvo niHsvabhAvo na syAdasambandhAnniHsvabhAvatAyAH / na ca tadutpattilakSaNaH sambandho'vastutvenAkAryatvAttasyAH, tasmAddAlaiH sA na pratya - to'vasIyata iti pratyakSabAdhA / tathopalabdhilakSaNaprAptAnupalabdhyA ghaTavadabhAvavyavahArayogyatvAnnAstyeva niHsvabhAvatetyanumAnabAdhA / zazinyacandratvavadAgopAlajanasya niHsvabhAvatApratautivaikalyAtpratautibAdhApi durnivAraiveti cet / tadasat / tathA hi samAropitAkAra viviktatA bhAvAnAM niHsvabhAvatocyate / sA ca bhAvasvabhAvagrahaNena gRhItA'pi kSaNikatvavAntyA samAropitatattvotpattyAdyAkAratira - skRtarUpatvAnna bAlairnizcIyate / ato nizcayAnupapatteH pratyakSatAyA abhAvAnna pratyakSabAdhA / tathA gRhItA'pi
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 ssoddshprivrtH| vyavahArAyogyAdagRhItakalpaiveti nopalabdhilakSaNaprAptatvamasyAH, tato naanumaanbaadhaa| paramArthata iti vizeSaNAca bhAvapratIteranapahUvena pratItibAdhA nAstyeveti yatkiJcidetat / nibarbojabhrAntarayogAt kathaM tayA samAropita AkAra ityapi na vaktavyam / yataH satyena sahAlaukAyAH bhrAnteH kaH smbndhH| na tAvat tatsvabhAvatA satyAlaukayovirodhAt, nApi tdtpttirlauksyaakaarytvaat| ataH sAMtameva kAraNaM pUrvamupAdAnamasyA na virudhyte| tasyApi kAraNasyAparaM sAMtameva pUrva kAraNam / evaMvidhahetuparamyarAyAzcAnAditvAnna kadAcinnirupAdAnA bhraantiH| kathaM pratiniyama iti cet / ucyte| tAttvikabhAvasvarUpavat sAMtasyApyayameva svabhAvo'parasAMtakAraNAdhIno yatpatiniyatasAMvatakAryakAraNaM naam| kathaM tarhi sAMratamiti cet| arthakriyAsamarthameva hi vastuvicAravimardAkSamatvAt maaNtmityucyte| tathA hi tathyAtathyAbhyAM sarva eva raashiaaptstyornyonyprihaarsthitlkssnntvaat| tathyarUpatAyAJca niSiDvAyAM saamrthyaaditrvaavsthaanmessaamaaptitm| ataH svayamevedaM rUpaM sarvabhAvaiH sviikRtmitydossH| nanu hetumantareNeSTArthAsiddheH sarvadharmanaiHsvAbhAvyaprasAdhanAya hetoH parigrahaM kurvatA tasya sattAbhyupagatA sarvadharmanaiHsvAbhAvyapratijJayA cAsatteti parasparavirodhAt svamAtavandhyAtvapratijJAvat svvcnvirodhH| yato na hetostata eva niHsvabhAvatA sidhyati, svAtmani kAricavirodhAt / nApyanyato'navasthAprasaGgAditi cet / na / niHsvabhAvatA'pi ca tata evetyaadinotottrtvaat| evaM niHsvabhAvatve'pi
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaandhaaraalokH| 38 saMvRtyA karmaphalasambandhavyavasthApanenAgamavirodhasyAbhAvAttavirodho'pi nodbhaavnauyH| atha matam / niHsvabhAvavAdinaH sarvArthAbhAvAdAzrayAsiGghatAdayo doSA durnivArA iti| tadasat / tathA hi sarva evAnumAnAnumeyavyavahAraH parasparaparAhatasiddhAntAhitadharmabhedaparityAgenAbAlajanapratItaM dharmiNamAzritya pravartate / tatpratibaddho hetuH siddhastathA dRSTAnto'pi / anyathA yadi siddhAntAzrito heturdharmo dRSTAnto vA syAt, tadaikasiddhAntaprasiGghavizeSaNaviziSTo dharmoM vivAdAspadIbhUtatvAdaparasyAsiddha iti viziSTadharmiNo'siddherAzrayAsiddho hetuH syaat| tathA svarUpAsiddhau dRSTAntadharmiNazcAsiviriti sarvathaiva dhUmasatvAdibhyo dahanAnityatAdipratItivaikalyAtsAdhyasAdhanavyavahArocchedaH syaat| avijJAnAdirUpaparAvRttajJAnamAtrAdeH kasyacit siddhatvAditi yatkiJcidetat / syAdetat / yo hi pratibhAsamAnaM dharmiNamAzritya samAropitAkAraniSedhanAya sAdhanaM prayukta, tasyAzrayAsiddhatAdayo doSA nAvataranti / tvayA tu pratibhAsamAna eva dhau nissidhyte| tatkathamAzrayAsiddhatAdayaste nAvatarantIti / naivaM tathA hi paramArthata iti vizeSaNAt, pratibhAsamAne dharmiNi samAropitabhAvikasvabhAvaniSedhaH sAdhyate na tu dharmasvarUpaniSedha iti smaanm| atha mtm| pAramArthikazcet svabhAvo niSivaH kimaparamavaziSyate, tasya dharmiNo rUpaM yat prtibhaaseteti| tdpyst| nahi pAramArthikasvabhAvatvena pratibhAso vyApto yena tantrihattau nivrtet| alokasyApi dicandrakezoNDakAderbhAsanAt / na caitacchakyate vaktuM yadyapi vicandrAdayo
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ ssoddshprivrtH| bahorUpatayA'lIkA jJAnarUpatayA tu te pAramArthikA eveti pratibhAsanaM yuktamiti citrarUpatayA dezasthatayA ca teSAM pratibhAsanAt / nahi jJAnamekaM citraM yuktamekatvahAniprasaGgAt / anekajJAnotpattezca pUrvaniSiddhatvAt nApi deshsthmmuurttvaat| tasmAnna vicandrAdayaH pAramArthikAH tathA ca pratibhAsanta iti pAramArthikasvabhAvanivRttau pratibhAsanatA virudhyata iti tAttviko bhAvAbhyupagamo na kaaryH| nApyabhAvAbhyupagamo bhAvanivRttilakSaNatvAttasya, bhAvAsiddhau nirviSayasya naJo'prayogeNAsati niSedhye niSedhasyApravartanAt, tatpUrvakasya tasyApyasiddheraikAntikabhAvAbhAvapakSabhAvino doSA naasmaanupaaliiynte| tatazcAnyonyavyavacchedarUpatvAdekapratiSedhanAntaroyakamaparavidhAnaM balAdApatitamiti yadacyate tadasaGgataM, tattvato bhAvarUpasya vyavacchedyasyAbhAvAt / evaJca bhAvAbhAvasvarUpAbhAve sAkSAt pAramparyeNa vA jJAnajJeyayorapratibaddhattitvAnna tadviSayo vikalpaH sarvathA tAttvika iti siddham / na ca mantavyamanAdivAsanodbhUto bhAvAbhAvasvarUpAbhAve'pi taddiSayo vikalpaH zazaviSANAdivikalpavadapajAyata iti| tathA hi yadi nAma bAhye vastuni na pratibaddhastathA'pi pUrvake jJAne tadavyatiriktavAsanAprabodhenotpAdanAttadatpatilakSaNaH pratibandho'syAtsyeva tathA samAnakAlabhAvini vijJAne tadavyatiriktatvena tAdAtmyalakSaNa iti vikalpArUDhapratibimbasya kenacit prakAreNa vidhipratiSedhAbhyAM vyvhaarH| yato yathoditavidhinA vAsanAprabhavajJAnAbhAvena tatpatibimbavirahAdikalyAnutpattaH kuto bhAvAbhAvasvarUpAbhAve
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladArAlokaH / 361 vikalpa iti vaktavyam / etena yadeke varNayanti prekSAvataH pramANopapanne'rthe satyatvenAbhinivezo'nyavAlokatvena yukto'nyathA prekSAvattvahAniprasaGgAdataH satyAlaukatvAbhinivezasya dastyajatayA kathaM srvvipryaasprhaannmiti| tadapi prtyuktm| abhinivezasya jJAnAdavyatibhinnamUrtitvAttadabhAve kathamabhinivezasya yuktarUpateti / tadevaM bhAvAbhAvavikalpAbhyAM sarvavikalyasya vyAptatvAdyApakAbhAve vyApyasyAsambhavAttattvato bhAvAbhAvaparAmarzarahitAnavicAraramaNIyAnantabahiHsAravirahiNaH kadaloskandhanibhAn sarvabhAvAnevaM sarvAkArajJatAdRSTAbhisamayakrameNa prajJAcakSaSA nirUpayato bhAvanAbalaniSyattau keSAJcinmaNirUpAdijJAnavadatsAritasakalabhrAntinimitta eva svataH pramANabhUto yathAbhUtArthagrAhitvAnmAyopamAdayajJAnAtmasaMvedano vizuddhamAratakAraNanirjAtaH sarvaviparyAsaprahANAdakaruNAprajJAsvabhAvaH sAMsto jJAnAlokaH samupajAyate, pratItyasamutpAdadharmatayA yathA na punaH kalpanAbIjaM prAdarbhavati / evaJca yadacyate kaizcividyayAvidyAkSayo, vidyA ca yathArthajJAnaM tAthAgatamapi yadi jJAnaM bhavatAM mAMDataM tasmAdavidyArUpatvAdidyAyAH samutyAdAbhAve kathamavidyAvinivRttiryAvaccAvidyA na prahoNA tAvatkathaM muktiriti / tadasaGgatam / tathA hi nitytvaadismaaropitdhrmprtiitirvidyaa| taviparItapramANAbAdhitadharmapratautistu vidyeti / viparyAsAviparyAsanibandhanaM tayoya'vasthAnamatipratautamataH sAratatve'pi viruddhadharmodayAdyathAbhUtapadArthAvagamena viparyAsanivRttau kutastannibandhanamavidyAtvaM yena tadaprahANAnmuktirasaGgateti yatkiJci
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 boddshprivrtH| detat / tadevaM kasyacitpAramArthikasya bhAvasya prajJAcakSuSA'darzanameva paramaM tattvadarzanamabhipretaM na tu nimaulitAkSaAtyandhAdaunAmiva pratyayavaikalyAdamanasikArato vA yadarzanam / tato bhAvAdiviparyAsavAsanAprahANabhAvAdasaMjisamApattyAdivyatthitasyeva bhAvAdiviparyAsavAsanAprabhavaklezajJeyAvaraNasyotpatteramukta eva yogI bhvet| yasmAcca yathoktameva tattvajJAnaM muktyAvAhakaM nAnyathAtiprasaGgAdataH prAgutameva paramatattvadarzanaM grAhyaM, tena sarvadoSavirodhinairAgyadarzane pratyakSIkRte sati tabiruvatvAt klezAvaraNaM jJeyAvaraNaJca prhiiyte| ataH pratibandhAbhAvAdravikiraNavadapagatameghAdyAvaraNe nabhasi sarvatra pratItyasamutpanne vastuni tattvotpattyAdikalpanArahite'vyAhato yogipratyakSo jJAnAlokaH prvrtte| tathAhi vastusvabhAvaprakAzarUpaM vijnyaanm| tacca sannihitamapi vastu pratibandhasadbhAvAnna prakAzayet / pratibandhAbhAve satyacintyazaktivizeSalAbhAt kimiti sakalameva vastu na prakAzayet / ataH saMzatiparamArtharUpeNa sakalasya vastuno ythaavtprijnyaanaatsrvaakaarjnytvmvaapyte| ato'yameva sarvAvaraNaprahANe sarvAkArajJatvAdhigame ca paramaH panthAH, vizeSatvayaM yoginAM pRthgjnebhyH| te hi mAyAkArA iva mAyAM yathAvatyasiddhamAtrA'satyatAparijJAnAnna bhAvAn satyato'bhinivizante / tena te yogina ityucynte| ye tu tAM mAyAM bAlaprekSakajanavatsatyatvenAbhiniviSTAstabadbhAvamapi te viparItAbhinivezAdAlA ucyanta iti sarvamaviruddham / tatazca yuktyAgamAbhyAM parividitamAyopamAdayacittAstattvAtattvAva
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAnadhArAlokaH / 391 bodhAbhyudyatamatayo'yaM mAyopamaM cittaM tathyasaMratirUpameva zrutacintAmayena jJAnena vyavasthApya pratItyasamutpAdadharmatayA sarvAkArajJatAdyaSTAbhisamayakrameNa sAdaranirantaradaurghakAlavizeSabhAvanayA bhAvayantaH saMhRtasakalavikalpamAbhavamanubaddhaM mAyopamAdayavijJAnamAtraprabandhamAsAdayanti yogaushaaH| sa eva mukhyaH prtipkssH| prathamaM tu mAyopamamiti sAbhijalyaM vijJAnaM vyavasthApakaM tadanuguNaM na tu mukhyprtipkssbhuutm| tathA hi bAhyArthanaye punalanairAtmyAdibhAvanApi na vasturUpaJcetasyavasthApya kriyte| vastuno nirvikalpajJAnasamadhigamyatvAttasya caadaavsmbhvaat| bhAve bhAvanAvaiyaryaprAptaH tasmAttacApyayaM paro nAmamAtrAnusyatavikalpapratibimbe tattvAvabodhAnukUlyabhAji vastvadhyavasAyo santuSyati / tadaca nAmAkArAbhyAsAt kathaM jalyo na vivardhito bhavati / stimitAntarAtmanaH krameNa vikalpasaMhAra iti cet / tadetaditaracApi smaanmitylmtiprsnggen| tadevaM sarvAkAraramaNIyatathatAnirdezasya mAhAtmyakhyApanAya na dharmatAbalAnimittamutpannamityAha / asyAM khalu punrityaadi| SaDvikAramaSTAdazamahAnimittamiti kriyaavishessnntvaadekvcnm| tatra ca dau vikArau bhAjanaloke, abhisaMskRtAmanabhisaMskRtAM ca pRthivImadhikRtya yathAsaMkhyaM calanamunnamanaJca / satvalAke catuvidhasatvanikAyamakuzalinaM nAnAdevatAdhimuktaM mAninaM vidyAvantazcAdhikRtya yathAkramamavanamanamUrdhvagamanamadhogamanaM ghoSonnadanaM c| aSTAdazamahAnimittAni punareSAmeva ghaNAM vikArANAM mudamadhyAdhimAtrakriyAbhedenAkampat
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 SoDazaparivartaH / yAvat saMprAgarjadityarthanirdezadbhavanti / athavA mdhyaadnnmtynte'vnmtautyekH| ayameva ca viparyayeNa dvitIyaH / tathA hi pUrvA digunnamatyaparA digavanamatauti tRtIyaH / ayameva viparyayAccaturthaH / tathA dakSiNA digunnamatyuttarA digavanamatauti paJcamaH / ayameva viparyayeNa SaSTha iti SaDvikArA bhavanti / aSTAdazamahAnimittAni punstthaivaavgntvyaani| upsNhrnnaah| evaM hotyAdi (p. 309, 9) / tathAgatamanujAta iti| evaM srvjnytaakaaraanujaattvenaanujaatH| ajAtisvabhAvaM kthynnaah| punaraparaM subhUtiH sthaviro na ruupmityaadi| tathaiva tatkasya hetorityAzaGkhyAha / tathA hotyaadi,| sugamam / evaM hauti / evaM mAyopamatvAnmArgajJatAkArAnujAtatvena tthaagtmnujaatH| tathatAnupalambhasvabhAvaM nirdishnnaah| gmbhaurcryeymityaadi| sarvAkArajJatAkArasvabhAvAnupalambhAttathatA gambhIracaryA / saadhuukttvenaanuvdnnaah| evmetdityaadi| bhagavatAM na viphalA dhrmdeshnetyaah| asminityaadi| pUrvaparikarmakRtairiti / sambhArabhUmyAdau samupArjitapuNyajJAnasambhAraiH pUrvaparikarmabhiH kRtA niSyAditA ye tairmAyopamadharmabhAvanAyAM zAntiradhimuktiH prtilbdhetyeke| srvcgdhrmdhaatuprtivedhaadnutpttikdhrmkssaantirdhigtetypre| kena kAraNena mahAyAnapravRttAnAM hInayAnAvakAzo bhavatItyAha / ko bhagavan heturityAdi (p. 310, 5) / tatra heturUpAdAnakAraNaM pratyayaH sahakArikAraNaM, prajJopAyakauzalyavaikalyaM kAraNamityAha / etaiH
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 385 zAriputretyAdi / upacaryArthamAha / kizvApItyAdi / spaSTArthazca dRSTAntamAha / tadyathApItyAdinA / pakSiNaH zakuneriti pakSau dvAvasyeti pakSau naro'pi micAripakSa sadbhAvAtpakSau syAditi zakunigrahaNam / zivAdirapi zakuniH syAditi pakSautivacanam / no haudamityAdivacanaM (p. 311, 6) niyuktikameveti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / gurudravyasyordhvapradezAt pAte vastudharmatvena niyamAt / kSatatvAdikamAha / evaM tadityAdi / dAntikArthamAha / evametadityAdi / patatauti / dAnAdiprayuktasyApi prajJApAramitopAyakauzalaprayogamantareNa zrAvakAdibhUmau pAto bhavati, anena ca tadubhayaprayogasya niryANe prAdhAnyamAveditam / yathAnirdiSTaM SoDazaprakArameva svabhAvalakSaNaM grAhyam / tathA coktam / klezaliGganimittAnAM vipakSapratipakSayoH / viveko duSkaraikAntAvuddezo'nupalambhakaH // 28 // niSiddhAbhinivezazca yazcAlambanasaMjJakaH / vipratyayo'vighAtau ca so'padAgatyajAtikaH // 30 // tathatAnupalambhazca svabhAvaH SoDazAtmakaH / lakSauva lakSyate ceti caturthaM lakSaNaM matam // 31 // iti / yathoktaprayogaparijJAnaM mokSabhAgauyakuzalamUlavat eveti / mokSabhAgauyaM vaktumAha / punaraparaM zAriputra bodhisattva ityAdi / tacAbhimukhaukaraNAtsamanvAharati / nizcayaprabhAvenAvadhArayati / nimittayogeneti (p. 312, 2) | ekAntAbhinivezayogena / laukikaleAkottarajJAnAbhyAma
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaparivartaH / navagamanAnna jAnAti, na pazyatIti yojyaM pariNAmayitumicchatIti / zUnyataivAnuttarA samyaksaMbodhiriti / pariNAmanAtpUrvavattatkasya hetorityAzaGkyAha / evaM hautyAdi / mokSabhAgauyanirdezAdhikArAdyatirekanirdeze - nedamuktaM syAt / animittAlambanajJAnAkAreNa dAnAdisarvabuddhadharmANAM svasantAne prAdurbhAvAt samudAgame kartavye yat kauzalaM prajJApAramitopAyalakSaNaM, tadasmin sarvAkArAbhisambodhe mokSabhAgauyamiSTam / mokSo'ca visaMyogavizeSastadbhAgahitatvAnmokSabhAgauyaM prathamataH sarvAkArAbhisambodhAtmake zAsane'vatArahetubhUtaM zrutacintAmayamataH prajJopAyakauzalavirahAdbhUmiddaye pAta iti / tathA coktam / animittapradAnAdisamudAgamakauzalam / 376 sarvAkArAvabodhe'smin mokSabhAgauyamiSyate // 32 // iti kauzalamevaM spaSTayannAha / yathAhamityAdi / bhASitasyeti sthAsyatyayaM zrAvAdibhUmAvityasya yathAhamarthamAjAnAmi, tathA bahupuNyasambhArAdinA mahAbodhyadhigame saMzayo bhavati / kathaM tarhi prApyata ityAha / tasmAttahatyAdi / prajJApAramitA bhAvayitavyA / upAyakauzalena ca bhavitavyamiti / taca prajJApAramitA srvaakaarairnikhildhrmprijnyaanm| upAyo buDAdiviSaye zraDDA / dAnAdau vauryam / kalyANakAmatAdeH smaraNam / karmakartRkriyA'nupalambhazca samAdhiH / tadevamindriyArthAbhAvAdanindriyasvabhAvazraDDAvaurya samAdhiprajJAsvabhAvaM paJcaprakAraM mokSabhAgauyaM kuzalamUlamupArjanIyamityuktaM bhavet / tathA coktam /
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / buddhyAdyAlambanA zraDDA vauryaM dAnAdigocaram / smRtirAzayasampattiH samAdhiravikalpanA // 33 // dharmeSu sarvairAkArairjJAnaM prajJeti paJcadhA // iti sAdhUktatvenAnuvadannAha / evametadityAdi / evamapi na sarvairanuttarA samyak sambodhiH zrAdibhiH prApyetyAha / gambhIretyAdi (p. 313, 6) / madhyaiH shrvaadibhirpraapymaanntvaaddurbhismbhvaa| mRdubhistairevAnadhigamyamAnatayA paramadurabhisambhavA / tathaivAnuvadannAha / evametaddevapucA ityAdi / duHprajJairityAdi / sarvAkAradharmaparijJAnavirahAdduH prajJAH / dAnAdiviSayavauryavaikalyena haunavauryAH / sarvAvikalpanasamAdhiviyogena haunAdimuktikAH / buddhAdyAlambanazraDDA'bhAvAdanupAyakuzalAH / hitavastvAdismaraNavaidhuryAtpApamicasaMsevinaH / anenedamuktaM syAt / dharmateyaM yato'dhimAtraiH zravAdibhiH samyak sambodhiH subodhA mRdubhistaireva durbodhetyarthAdidamAkSiptam / madhyaiH pratyeka bodhirmRdubhiH zrAvakabodhiriti / tathA coktam / 387 tauSkSNaiH subodhA sambodhirdurbodhA mRdubhirmatA // 34 // iti / paramArthasatyAzrayeNa durabhisambhavatvaM vighaTayannAha / yadbhagavAnevamityAdi / kathamiti / kSepeNaivetyarthaH / kathaM na kicidabhisambudhyata iti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / zUnyatvAditi / anutpannatvAdabhisambodhavyo dharmo naastiityrthH| tadeva spaSTayannAha / tathA hi bhagavannityAdi / prahANAyeti klezAnAmAnantaryamArgeNa prahANArtham / abhi
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 ghorshprivrtH| sambadhyetAbhisambodhavyamiti / vimuktimArgAvasthAyAm / aajaanauyaadaajnyaatvymiti| vishessmaargenn| anenApati krtkrmkriyaanuplmbhenaapi| zUnyatve'pi svabhisambhavatvaM naastiityaah| asambhavatvAdityAdi (p. 314, 4) / tatra hetorasattvAdasambhavatvaM, kAryAbhAvAdasadbhUtatvam / tato laukikalokottarajJAnAviSayatvAdyathAkramamavikalpitatvamaviThayitatvamiti padaddayaM yojyama, idmuktmbhvti| dharmANAmanutpannatvena jJAnAviSayatvAt kathaM svabhisambhavAnuttarA samyaksambodhiH kintaddevaM dharmAdhimokSe'pi puNyajJAnasambhAramupAjyaM yogisaMvRtyA mAyApuruSeNevAdhigamyamAnatvAddarabhisammavaiti / etdevopohlynnaah| shuunymitynenaapautyaadi| tathaiva tatkasya hetorityaashngyaah| na hyAyuSmannityAdi / abhisambhotsya iti| zUnyatvenAkAzasvabhAvasya bodhisattvasyAhamabhisambhotsya ityevaM prayogAbhAvAdeva drbhismbhvetyrthH| evnycetyaadi| niHsvabhAvA evaabhismbodhvyaaH| pUrvavattatkasya hetorityAzaGmayAha / aakaashetyaadi| dharmA yasmAdAkAzasamAstathA cotyAdavaidhuryAhurabhisambhavA bodhirityrthH| saMratyApi svabhisambhavatvaM nirAkurvannAha / yadi cAyuSmannityAdi vivarteranityabhilASasadbhAvAnna tvevaM nivrtern| vyatirekamukhena nirdizya, anvymukhenaah| ysmaattiityaadi| vittireva na smbhvti| tatra kathaM tayA durabhisambhavatvamiti Aha / kiM punarityAdi (p. 315, 3) / rUpAdayo dharmiNastadyatiriktA vA tathatA rUpAditathatAlakSaNo dharmastatpRthagbhato vA nivartamAno
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 abhisamayAlazArAlokaH / nivrtet| kimiti sarvatra prazne dharmatAbhiprAyeNa pRthktvaadaah| no haudamiti vaakyaarthH| pramuditAdisaptabhUmiSu sAmAnyena vivRttyasambhavaM nirdizyAcaslAdibhUmicayeNa punrbodhkbodhydhrmbhedenaah| kiM punarAyuSman zAriputra rUpamabhisambudhyata ityAdi (p. 316, 8) / samantaprabhAM buddhbhuumimdhikRtyaah| tat kiM manyasa ityAdi (p. 318, 18) / tat katama iti / tasmAnnivRttyasambhavAdeva kAraNAdyastasyAmeva dharmatAyAM zUnyatAyAM sarvAnabhinivezayogena sthitaH katamaH sa dharmo vivrtte| naiva kaJcidityarthaH / katamo veti (p 319, 4) / naiva kazcit / kacciditi nipAto'pi nuzabdArthe vrtte| upasaMharannAha / evmaayumnnityaadi| satyata iti prmaarthstytH| sthitita iti prajJaptivyavasthAnata ityeke| jJAnajJeyasvabhAvatattvavirahAdyathAkramaM satyata: sthititaH ityprH| saMzatisatyAzrayeNa svabhisambhavatvaM nirAkriyamANaM paramArthato yadi sAdhyate, tadA prkRtaanupyogautyaah| yyetyaadi| yayA dharmanayajAtyA yena dharmANAmanutpAdaprakAreNa nirdizyate, tathA na kazcidivartate, kintu saMratyA vivartata iti mtiH| saMvRtireva nAstIti cet| tatra na kevalaM pratyakSAdibAdhA kiM tbhyupetbaadhaapautyaah| ye ca khalu punarima ityaadi| vyavasthAnaM na bhavatIti sarvadharmAnutpAdadharmanirdezena yasmAdekameva bodhyAtmakaM sattvaM cittaM tadeva yAtavyatvAdyAnaM bodhisattvayAnaM buDDayAnaM tathAgatabhUmisaMgRhItaM, tasmAitvavasthAzrAvakAdiyAnatrayAnutpattestadyA
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaparivartaH / nikabodhisattvAnAM trayANAM vyavasthAnaM na syAt, tathAbhyupetavirodha iti bhAvaH / sarvadharmAnutpannatve'pi bodhisadbhAvenAnyatamaikabodhisatvAbhyupagamAtkathaM trividhabodhisatvavyavasthAnamApadyata ityaah| kiM punraayussmnnityaadi| kimekamapi bodhisattvamAyuSmAn subhUtiH sthaviro naabhyupgcchti| yatastrividhapudgalAsattvaJcodyata ityrthH| jAnabapi taddacanena parihAraM daapyitumaah| praSTavyastAvadayamAyuSmAn subhUtiH sthavira iti / tameva praznayannAha / kimyuntvmityaadi| paripraznena pariharan vaktumAha / kimpunarAyuSmanityAdi (p 320, I) / tthtaayaastthteti| anutpAdasyApi tttvto'sttvm| na hyetaditi vivRnnvnnaah| tthaapiityaadi| tribhirAkArairiti zrAvakayAnAdiprakArairvyavacchedaphalatvAbAhyasyaikena topalabhyata ityaah| kiM punrityaadi| ekenaapauti| mahAyAnAtmakenApi prakAreNa tulytvaanyaaysyetyaah| na hyetditi| Adheyamapi nirAkartumAha / kccitpunrityaadi| na hyetaditi gatArtham / prkRtaarthmupsNhrnnaah| evmaayussmnnityaadi| kutstvaivmbhvtiiti| yogisaMvRtyAnuttarA bodhiriti na tabalAtparamArthato bodhisttvaastitvm| tatazcAyaM zrAvakayAnika ityAdi, kasmAttavaivambhavatyapi tu naivaJcittamutpAdayitavyamiti yAvat / codyaparaMparayA prasaGgAgatamevArtha mokSabhAgIyaliGgatve yojayannAha / evmetessaamityaadi| pravibhAvyamAnAnAmiti niruupymaannaanaam| tatrAvizeSatA trividhabodhisattvasya bhedaanuplmbhaat| nirvizeSatA tathataikatve
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkAmAlokaH / 401 nAvagamAt / nirnAnAkArANatA yathoktaprakAravyatirekeNa pRthakkartumazakyatvAt / mRdamadhyAdhimAtramokSabhAgIyasamanvAgamAdyathAkramaJcittaM nAvalauyata ityAdi padavayaM yojyam / dharmatA'viruddhArtha kthynnaah| sAdhu saadhvityaadi| anekprkaarbodhibhedaadaah| ktmyetyaadi| sugamam (p 321. 6) / utpannamokSabhAgIyasyotsAhino nirvedhabhAgIyArthamAha / anuttarAyAM bhgvnnityaadi| samaM sthAtavyamityuddezaM nirdishnnaah| srvmttvedhityaadi| mamacittamanunayAbhAvAt na viSamacittaM depvirhaat| maitracitteneti / prtyutpnnaarthcitteneti| hitacitteneti / anAgatArthacittena maitrhitcittyorevaarthmaah| kalyANacittena nihtmaancitteneti| aprtihtcitteneti| pratighaviviktena / tdevaah| avihiNmaacitteneti| aviheThanAcitteneti / tayotpAdarahitena / mAtRmaMjJAmityAdi sugmm| kintu bhraatbhginaumitraamaatynaatisaalaahitsNjnyaashoplkssnntvenaavgntvyaaH| tatra ca mAtApitrAdInAM dayaM iyamekaikaM kRtvA paJcAkArA vktvyaaH| sarvasattvAnAmahaM nAtha iti idamuktaM syAt / samamaitrahitApratighAviheThanAcittAkAraiH paJcabhirmAtApitRbhrAbhaginauputradahimitrAmAtyajJAtimAlAhitacittAkAraizca sarvasattvAlambane samyagaSNagatakuzalalAbhAtsarvasattvAnAM trAteti / tathA coktam / AlambanaM sarvasattvA USmaNAmiha zasyate / samacittAdirAkArasteSveva dshdhoditH|| 35 // iti 5l
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sor3azaparivartaH / mUrddhAnamadhikRtyAha / svayacetyAdi (p. 322 1 ) / idamuktaM syAt / svayaM sarvapApAnnivRttasya dAnAdyeSu pratipattyA sthitasya ca / tathaivAnyeSAM pApanivRttau samAdApanena kuzalapravRttau mamAdApanavarNavadanasamanujJAnAkArairAlambane mUIgatamudyata iti / tathA coktam / svayaM pApAnnivRttasya dAnAdyeSu sthitasya ca / tayorniyojanAnyeSAM varNavAdAnukUlate // 36 // mUIgam iti / zAntimadhikRtyAha / evaM satyeSu yAvadodhimattvanyAmAvakrAntAviti / yathA mUIsu svaparAdhiSThAnabhedenAlambanAkArabhedo vyAkhyAtastathA duHkhAdimatyacatuSTayaprathamaphalAdikaM pramuditAdibhUmicca svayaM parijAnato'nyeSAJca tacaiva samAdApanAdibhirAkAraigalambane zAntirutpadyata ityarthaH / tathA coktam | svaparAdhAraM satyajJAnaM tathA kSamA iti / dharmAnadhikRtyAha / sattvaparipAcana ityAdi / 402 tatrAnAvaraNaM rUpaM bodhisattvAbhijJAdi, sarvadharmasthitibuddhatvam / idamuktaM syAt / svayaM sattvaparipAcanAdau sthitasyAnyeSAmapi tatra samAdApanAdibhirAkArairAlambane dharmA bhavantauti / tathA coktam / tathAgradharmA vijJeyAH sattvAnAM pAcanAdibhiH // 37 // iti etAni punarnirvedhabhAgauyAni mRdumadhyAdhimAtrabhedApratyekaM trividhAni bhavanti / tatra mRdUSmagataM samamaicacittAbhyAM tadAtve parAviheThanatAmupAdAya, madhyaM hitAdi
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 403 adhimAtraM cittatrayeNAyatyAM parahitAzyatAmupAdAya / mAtrAdicittotpAdena tadAtve cAyatyAzca pareSAmiSTopasaMhArakAmatAmupAdAya nirdiSTam / mRdumUrddhagataM pApanivRttau svaparaniyojanenAnyeSAM duHkhahetunivRttikAmatAmupAdAya / madhyaM dAnAdau svaparasthApanenAnyeSAM sukhahetusanniyogAbhilASitAmupAdAya / adhimAtraM dvidhA pratItyamamutpAdabhAvanAyAmAtmaparapravartanenAnyeSAM, sukhaduHkhaviparyAsaprahANAbhiprAyatAmupAdAyoktam / mRddau madhyAdhimAtrA ca kSAntiryathAkramameva satyeSu yAvaddodhisattvanyAmAvakrAntAvityanenAnyeSAmAryamArge prathamaphalAdau buddhatve ca niyoktukAmatAmupAdAthoktam / kiM tvadhimAtrA zrAntirekakSaNika grAhyA / mRdumadhyAdhimAtrAstvagradharmA yathAsaMkhyaM pareSAmavizeSeNa yAnatraye paripAcanAya vizeSeNa bodhimattvamArge niyojanAya sarvasampatprakarSaniSThAdhiSThAnakAmatAmupAdAya sattvaparipAcanAnAvaraNarUpasaGgharmasthitivacaneneoktAH / yaduktamabhidharmakoze / yathAdhimAcA kSAntireva kSaNika tathAgradharmAH / iti / tat svaarthaadhikaaraat| iha tu parArthAdhiSThAnAnAM mRdumadhyAdhimAtrabhedo vyAkhyAtaH / parArthasya tAratamyAvasthAmambhavAditi na tenedaM virudhyate / pratyabhisamayaM kasmAnirvedhabhAgauyAdinirdeza iti ceta / ucyate / sarvAkAramArgavastuvibhAvanAbhedena yathAkramaM sarvAkArajJatAditrividhe'bhisamaye laukika nirvedhabhAgauyAdhigamapUrvako lokottara - darzanabhAvanAmArgAdhigamaH / sarvAkArAbhisambodhAdau tu ,
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 ghor3aza privrtH| trividhe'bhimamaye bhAvanottarottarAvasthAvizeSeNa sarvAkAravizeSamArgasaGgrahotaM jJAnamanAsavaM mRdumadhyAdhimAtrakrameNotpadyata iti makRdatpattinirAsAya nirvedhabhAgIyAdivyapadezo'bhihita iti kecit // abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAyAM tathatA parivarto nAma SoDazA: // 3 62 //
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhimamayAlaGkArAlokaH / 405 avaivartikabodhisattvasaMghasya yathoktanirvedhabhAgIyamanyadapi darzanamArgAdikamityavaivartikabodhisattvasaMgho vktvyH| sa tu nirvedhabhAgIyaprayogamArgasthastathA zAntijJAnasaGgahautadarzanamArgastho'parazca prAbandhikabhAvanAmArgastha iti vyavasthA bhavati / tathA coktam / nirvedhAGgAnyapAdAya darzanAbhyAmamArgayoH / ye bodhimattvA vartante mo'vAvaivartiko gaNaH // 38 // iti tatra rUpAdinivRttinirvicikitsAdyAkAraiviMzatiprakArairnirvedhabhAgIyasthAnAmavaivartikalaSTANaM jJeyam / tathA coktam / rUpAdibhyo nivRttyAdyairliGgaviMzatidheritaiH / nirvedhAGgasthitanyedamavaivartikalakSaNam // 39 // iti tathatAsvabhAvatvAdpAdibhyo nivRttiM // tAvatpratipAdayitumAha / avinivartanauyatyetyAdi (p 32:3, 5) / tatrAkArAH prtipkssmNgRhiitaaH| liGgAni svAzrayacihnAni / nimittAni ttpribhogopkrnngtaani| athavAkAraH kAyiko harpavizeSo romogmaashrpaataadiH| liGgaM vacanavizeSaH prhrssaadhyessnnaadiH| nimittmnusstthaanvishessH| shrvnndhaarnnvaacnpuujnaadiH| pUrvapUrvavyAkhyAbhUtAnyamUni vA padAni / kathaM vA vayambhagavaJjAnauyAma ityanenAmakoNapratipattinimittaM prshnynnaah| prihrnnaah| yA ca subhUta ityaadi| tathatAbhUmiriti marvabhUmermAyopamatvAt / taMdevAha / sarvA ityaadinaa| yuktyAgamAbhyAM nizcitatvenAnyathA kAraNAsambhavAdyathAsaMkhyaM na kalpayati / na
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 saptadazaparivartaH / viklpyti| tto'pauti| parSanmaNDalAt / evmetditi| rUpAdibhyo nihtttven| evametattathataiva matyA moho'nya iti cintaashrvnnkaale'dhimunyctyvgaahte| bhAvagrahAparidaupanAnna ca yatkiJcitpralApau bhvti| mAyopamaprakAzakatvenArthamaMhitAmeva vAcaM bhApate naanrthmNhitaam| dharmatAbhAvanAbhiyogAnna ca parepAM kRtAkRtAni kAryAkAryANi vyavalokayati / dhArayitavya iti / hetunA yaH mamagreNa kAryotpAdo'numIyate, arthAntarAnapeSThatvAtsa svabhAvo 'nuvarNita iti nyAyAdyogyatAnumAnena nishcetvyH| avetya pramAdalAbhena vicikitsAzAyamAvedayannAha / punrprmityaadi| mukhmullokytiiti| jJAtavyatattvaparijJAnAdimambhAvanAzayenArAdhanatayA na mukhaM nirauSThate / vyapAzrayata iti (1) 324. 4) / zaraNAdibhAvAnna svIkaroti / praNidhAnamamRDyA'STAkSaNakSayArthamAha / ma khala punrityaadi| nApAyedhUpapadyata iti| narakapratatiryagupapattyabhAvaH mAkSAt kthitH| upalakSaNatvAdasya mithyASTibuddhavacanAzravaNapratyantajanapadotpAdAbhAvI graahyH| na ca strIbhAvaM prigRhnnaatauti| strIbhAvapratiSedhavacanAdindriyajaDamUkabhAvaM na gRhNAtauti lbhyte| cazabdAnna daurghAyuSkadevopapattiM gRhNAtItyarthaH / kAruNikatayA svaparakuzaladharmaniyojanArthamAha / punrprmityaadi| tatra prANAtipAtaH pareSAM jauvita kssyH| sthAnAncauryeNa prdrvyvyaavnmdttaadaanm| anaGgAdau styAdyabhigamanaM kAmamithyAcAraH / valkalaiH saguNaiH kAcitkriyate madhunA'parA /
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ 407 abhisamayAlaGkArAlokaH / piSTakiNvajalairanyA surA jJeyA vidhA budhaiH / maireyaM guDadhAyaMbudhAtakI maMskRtaM vidH|| madayedazitaM potaM yattanmadyamiti smRtam / tadetantrividhaM mavaM zukladharmavipakSataH // pramAdasthAnamityAha prasaGgAdAgataM punH| abhuutaabhidhaanmntvcnm| parabhedakaM vacaH pizunavacanam / apriyAbhidhAnaM prussvcnm| mallezajanitaM vAkyaM mmbhinnprlaapH| abhidhyA paradravyeSu vissyspRhaa| vyApAdaH mttvviddepH| nAmtauti mithyaassttidrshnm| marveNa mntrpryogaadinaa| mavaM nikhilmttvvissym| marvathA mRdAdinA'pi prakAreNa / ma tacittamapi nAdhyApadyata na kuryaat| parAtmaparivartakatvena mrvmttvvissyprinnaamitdaanaadikaarthmaah| punaraparamityAdi (12. 3:29. !4) yaM yaM dharmamitisUtrAdikaM paryavApnotauti sviikroti| dadAti / phalena maha prycchti| mamyagdharmAvabodhena / gmbhiirdhrmaakaaNkssnnaarthmaah| punaraparamityAdi (p. 3:26. I) / tatra mArgAntarAbhilApo'paryAptitAmupAdAya kaaNkssaa| RjumArgavilomanaM vimtiH| gotradharmasya vividhakuzalavRddhigamanAbhAvena vicikitsnaadicikitsaa| marvathA bodhavaikalyAindhatvam / parahitapratipannatvena maitrkaayvaangmnskrmaarthmaah| hitavacana ityaadi| tatra maitrakAyakarmaNA yogAdanAgatapathyAbhidhAyitayA hitvcnH| tathaiva vAkarmasadbhAvena primitvcnaanmitvcnH| maitrIparibhAvitacittasamusthApitatvena zrotrasukhAdikAritvAt snigdhavacanaH /
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. 8 maptadazaparivartaH / prayogasampattyA kAmacchando vyaapaadH| styAnamiddhamauhatyakaukRtyaM vicikitsA ceti pnycnivrnnaasNvaasaarthmuplkssnnaatvenaah| alpasyAnamiddazca bhavatIti / vibhaavitprtipksstvenaavidyaadisrvaanushyhaanaarthmaah| niranuzayazca bhvtiiti| ttraavidyaadRssttyaashrvmhautaanaamnushyaanaambhaavaannirnushytvm| na tu kAmabhAvAzravasaGgahItAnAM bodhisattvasya maccintyabhavopAdAnAt / nityamamAhitatvena smtismprjnyaanaarthmaah| so'bhikraamtvetyaadi| ttraagmnmbhikrmH| gamanaM pratikramaH maMprajJAnayogAnna bhraantcittH| smRtisdbhaavaadpsthitsmRtiH| bhinneryApathaparihArArtha nAtimandaM na vilmbitm| zantarUpAbhidyotakatvAt sukham / ekapAdasya mamyagapratisthAne'parapAdAnutpAnna ca mahamA pAdaM bhuumekssipti| saprANakadezaparihArArtha na ca mahasA pAdaM bhUmau nikssipti| caukSamamudAcAratvena shucipribhogycauvraadikaarthmaah| tasya khalu punrityaadi| ttraalpvaadho'lpvyaadhiH| alpAdaunavo'lpaparopadravaH / tadevamUSmagatAvasthAssaikAdazAkArA bhvnti| marvalAkAbhyupagatakuzalatvena kaaye'shautikRmikulshsaasmbhvaarthmaah| yAni khlvityaadi| sarveNANanApi rUpeNa mavaM kRmikulam / sarvathA varNAdiprakAreNa, mrvmshautishsmkhym| tathaiva tatkasya hetorityaashngkyaah| tathA hi tsyetyaadi| kuzalamUlavizuddhyA cittaakauttilyaarthmaah| yathA yathA cetyAdi (p. 327, 3) / tatra kAyaparizuddhilakSaNAdyalakRta
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / gAtratA / vAkyaparizuddhirbrahmasvarAdirUpatAdvayametaccitta parizuddhikAryatvenoktam / ata eva cittaparizuddhivibhajanArthaM prAdhAnyAdAha / kA punarityAdi / tatra lAbhAdinirapekSatvAccittAlpakRtyatA / bhRtadoSaparilambanAbhAvAcittAzAdyatA / samyagabhUtaguNasandarzana vaikalyAccittAmAyAvitA / yathAbhUtavAditvAccittAkuTilatA / mAtsaryAdiviviktatvAJcittAvatA / yayA ceti mahAyAnapravaNyA lAbhasatkArAdinirapekSatvena dvAdazadhUtaguNamamAdAnArthamAha / punara para mityAdi / taca lAbho dravyaprAptiH / satkAro bahumAnatA / zlokaH kaurtiH / na tadguruko tatpravaNo bhavati / tatreme dAdazadhUtaguNAH / yadidaM / pAMzukulikatvaM caicauvarikatvaM, sarvanAmayikatvaM, paiNDapAtikatvaM, aikAmanikatvaM pazcAt khalu bhaktikatvaM, AraNyakatvaM, vArzamUlikatvaM, abhyavakAzikatvaM zmAzAnikatvaM naikatvaM ceti / dAnAdivizeSapratipattyA pAramitAvipakSamAtsaryAdicittAnutpAdArthamAha / nerSyAmAtsaryabahulA bhavatauti / na 9 9 upalakSaNatvAtsarvapAramitA vipakSI grAhyaH / dharmadhAtunA sarvadharma maMgrahAddarmatA'viruddhaprajJApAramitAyogagamanArthamAhaH / na ca gambhauretyatyAdi / cAlayitumazakyatvAt sthirabuddhiH / strakSmArthadarzanAGgambhIrabuddhiH / saMyojanAtsaMsyandayati / svAtmakRtasattvadhAtutvena parArthanarakA bhilApArthamAha / punara paramityAdi / gRhauta bodhicittaparityAgAt pratidezaya (p. 328, 6 ) / punaranutpAdanAtpratiniHsRja / dolAyamAnatvAbhAvAnna zubhyati / , 406 -
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaparivarttaH / gRhautAparityAgAnna calati / tadevaM mUrdhagatAvasthasya adhigatasaMpratyayadharmatvenApara praNaya 410 paDAkArA bhavanti / nArthamAha / punaraparamityAdi / duHkhAdisatyacatuSTayasya mAthopamatvenAvagamAddharmatAmityAdi padacatuskopAdAnam / na parasya zraiyA gacchatauti (p. 329, 4) / dharmatApratyakSakAritvAnna paramaM pratyayena pratipadyate / etadeva dRSTAntapUrvakaM spaSTayannAha / tadyathApi nAma subhUta ityAdi / anapaharaNauyatvAdamaMhAryaH / nivRttyasambhavAdapratyudAvartaekAntasthitatvAnniyato bhavati sarvajJa nauyadharmA / tAyAm / etadeva vistArayannAha / mamyakmambodhiparAyaNa iti / viditabuddhatvopAyakauzalatvena pratirUpamArgopadezakamArasya mAratvAvabodhArthamAha / punaraparamityAdi / eSeti prajJApAramitAcaryA / ihetyasminneva janmani duHkhasyAntaM kuru caturAryasatyabhAvanayeti zeSaH / hotetyAdi / aho kaSTamihaiva tAvattavAyamAtmabhAvo dharmAdhigamavaikalyena yadottarakAlamapariniSpanno'nabhinivRtto bhaviSyati, tadA kammAtpunastvamanyamAtmabhAvaM praNidhAnAdivalena mattvArtha pratigrahItavyaM manyasa ityarthaH / mAro'yamityanyamArgopadezino'vabodhena nivartanAsambhavAdavinivartanauyaH / tadeva kSAntigatAvasthasyAkAradrayaM syAt / trimaNDala vizuddhyA sarvaca buddhAnumoditapratipattyarthamAha / sa ceddodhisattvasyetyAdi(p. 330, 16 ) / cittaM parataH zrutvaivamiti / parasmAtparato mArAdeva naitadubhASitamityAdauni vivekapadAni zrutvA cittaM dharmatAyA na parihIyata
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 411 ityrthH| prayogamaulapRSThAvasthAsu na parihIyate na prtydaavrtte| na cAnyathAbhAvazcittasyeti yathAkrama yojym| tathA crnniti| buddhAnujJAtacaryayA carannityarthaH / upmNhrnnaah| ma ceddodhisattvo mahAsattvetyAdi (1p. 331, 2) / tadevamagradharmagatAvasthasyaika AkAraH syAt / yathoktairevAkArairnirvedhabhAgIyasthito bodhisattvo'nuttarabodhena nivartate iti lssttaanniiyH| tathA coktam / rUpAdibhyo nivRttizra vicikitsA'kSaNakSayau / AtmanaH kuzalasthasya pareSAM tanniyojanam // 40 // parAdhAraJca dAnAdi gambhaure'rthe'pyakAMkSaNam / maitraM kAyAdyamaMvAsaH paJcadhA 'varaNa na ca // 41 // marvAnuzayahAnaJca smRtimaMprajJatA shuci|| cauvarAdi zaraure ca kRmauNAmamamudbhavaH // 42 // cittAkauTilyamAdAnaM dhUtasyAmatsarAditA / dharmatAyuktagAmitvaM lokArtha narakaiSaNA // 43 // parairaneyatA mArasyAnyamArgopadezinaH / mAra ityeva bodhazca caryA buddhAnumoditA // 44 // USmAmuI mkssaantisstthdhrmessvvsthitH| liGgairamaubhirvizatyA sambodhena nivartate // 45 // iti / nirvedhabhAgIyasthAvaivartikalakSaNAnantaraM darzanamArgasthAvaivartikalakSaNaM dakhe dharmajJAnakSAntyAdibhiH poDazabhiH kSaNairvaktavyam / tathA coktam / / kSAntijJAnakSaNAH SaT ca paJca paJca ca dRkpthe| bodhisattvasya vijJeyamavaivartikalakSaNam // 46 // iti
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 2 maptadazaparivartaH / tatra rUpAdidharmAvabodhavyAvartanena daHkhe dharmajJAnakSAntiriti kthynnaah| punaraparamityAdi (p. 331. 6) / vyvsthitvishessaanutpaadaannaabhisNskroti| apuurvaakrnnaannotyaadyti| pUrvavattatkasya hetorityaashngkyaah| tathA hotyaadi| svlkssnnshuunyairiti| svabhAvazUnyadharmatayA rUpAdidharmAvabodhAnupalambhAbodhisattvanyAmaM daHkhe dharmajJAnazAntimadhigato'vakrAntaH saMstamapi dharma noplbhte| yatamtaM naabhimNskroti| notpaadytiityrthH| anutpAdajJAnadhAntika iti yathA nirdissttkssaantilaabhau| anuttarabodhicittadRDhatayA daHkhe dhrmjnyaanmityaah| punrprmityaadi| darzanabhAvanAvizeSamArgeSTamattvapratipAdanArthamAkAzasametyAdipadacayopAdAnaM prayogAdiSu vA zravaNacintAbhAvanAdidhevaM jJAtavyamityAdi yojyam / tatra dRDhaM cittaM nirntraaysaartyaa| aprakampyaM dhrmtaaprtyksskaarityaa| amaMhArya prepaamvissytyaa| samAdAnaprayogAddezAparibhraMzArthena vA yojym| zrAvakapratyekabuddayAnacittavinivartanAt / daHkhe'nvayajJAnadhAntirityAha / punrprmityaadi| zrAvakapratyekabuddhabhUminivRttaH marvajJatAyAM pratto bhavatIti (p. 332, 5) / tatra matyAM prattau yA vinivRttiH, satyAM vinivRttau yA prattiH, te viha nivRttiprattau nirdiSTe / na tu nittipattimAtre tayoH mamyagAkaraNAt / tathA tRtIye kSaNe'nvayajJAnasambandhe na zrAvakAdibhUmipAtaH smbhvti| tasya caidhAtukapratipakSAvAkahatvAdatastannittyAkAraH kthitH| dharmapravicayasAmarthyA
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 413 DyAnAdyaGgaparikSayeNa daHkhe'nvayajJAnamityAha / sa aakaaNkssnityaadi| nvaanupuurvmmaapttyaadhuplsskssnnm| atra dhyAnAni dRSTadharmasukhavihArArthamabhimukhIkaraNADyAnai viharati, tatphalasAkSAtkaraNADyAnaparijayaca kroti| tattadaGgaprahANenAdhigatAnvayajJAnasya rUpArUpyadhAtupratipakSAtvajJApanArthamAlambanADyAnAni ca mmaapdyte| anukUlAtmabhAvamaMparigrahAnna ca dhyaanvshenoppdyte| daHkha'nvayajJAnAvasthAyAM bodhisattvasya vairAgyalAbhAnupapattyA ma punareva kAmAvacArAndharmAnadhyAlambata iti yojyam / apagatAkuzalatvena kAyacetolAghavAt samudaye dhrmjnyaankssaantirityaah| punrprmityaadi| darzanaheyavikalpAnapahRtatvena kAyacittalAghavotpAdAnna nAmAdiguruko bhvti| bAhyAdhyAtmikayazobhedAtkaurtiH zloka iti iymuktm| viditasvalakSaNazUnyadharmatvAnnAmAdyalAbhe'pi vaimnsyaabhaavenaamNbhitcittH| mAyopamabhAvanopAyakozalasAmarthyanAnabhinivezakAmopabhogAtsamudaye dharmajJAnamityAha / mcetso'gaarmityaadi| agAraM gRhaM prAteSu kAmeSu kaamaabhissttnggo'bhiniveshH| aprApteSTa bhiprAyaH prArthanA / maayopmnirvaanndhrmaavgmaanirvinmjnyaa| etadeva dRSTAntena spssttynnaah| tadyathApi naametyaadi| jIvitendriyAdinirodhadarzanAdatvastamaMjJA smytvaadvishrbdhm| anAgatepanarthikA vartamAneSTagRhA vinaSTeSTasaktA itye ke| prayogAdiSu cetypre| prAsAdikasukhadatvAt priyarUpasAtarUpANi / te'gAramadhyAvasanto'narthikA eva ca bhavantIti
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 saptadazaparivarttaH / (p 333, 5) pUrveNa smbndhH| viSayAdInavadarzanena madA brhmcaaritvaatsmudye'nvyjnyaankssaantirityaah| na smvissmennetyaadi| na samaviSameNa noddhAracinyAyena / nyAyopAttatvAdhaNa sadA brhmcaaritvaannaadhrmenn| zamathasnigdhasantAnatvAnna pareSAmapamardanamupaghAtaM kurvnti| tathaiva tatkasya hetorityaashyaah| tathA hi tairityaadi| stpurussrityaadistutirityeke| poDazakSaNadarzanamArgalAbhAd yathAkramaM satpuruSairityAdipoDazapadAnautyapare / satpuruSadharmatayA samyagupakaraNAjIvavizuddhatvAtsamudaye'nvayajJAnamityAha / punrprmityaadi| vajrapANirityetatsaMjJako'nyaH kazcit prativiziSTo mhaayshH| anbhibhvnauykaayvaacitttvaadythaasNkhym| dardharSAnatikramaNIyadarAsadapadAni vaacyaani| vastigatakoSaguhyatvAt purusspbhendriysmnvaagtH| AryatArAdimannaprakArI mntrjaatiH| candrasUryagrahotpAditabhRGgarAjAdiroSadhiH / mantrajAtyopathya eva vidyaabhessjaadi| AdizabdAdyantrAdiparigraha ityeke| mantrajAti kottarA bhudrvysmaahaarlkssnnaussdhiH| vidyA laukikI bhessjmekaanggikmitypre| purussdevtaasmbndhaanmntrjaatiH| utpnnvyaadhiprtiikaaraarthmopdhiH| straudevatAsambandhAdidyA, bheSajamanAgatotyAtapratiSedhArthamityanye / kAyavAkalahAbhAvAnna vigrhvivaadshaulH| zUnyatAvasthitatvena skandhadhAtvAyatanayogAnuyogavihArapratiSedhAnnirodhe dharmajJAnakSAntirityAha / punrprmityaadi| "yogAnuyogagrahaNena duHkhasamudaya
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 415 satyayonirodhamArgasatyayozca yathAkramaM yogAnuyogayorvAparyaM jnyaapitmi"tyaaryvimuktisenH| skandhAdiSu prathamo'bhinivezo yogH| pazcAdatyantAbhinivezo'nuyoga ityapare / nirastavipakSatvenAdhigamAntarAyadharmakathAyogAnuyogavihArapratiSedhAnnirodhe dhrmjnyaanmityaah| na saGgaNiketyAdi (p. 334. 15) / kathAgrahaNena vastuvikalpasya daHkhasamudayajJAnakAla evotsannatvAnnirodhajJAnasya kathAmAvavikalpapratipakSatvamAveditam / etAccAvasthAmadhikRtyocyate / nAmamAtramidaM sarva maMjJAmAtre pratiSThitam / abhidhAnAtpathagbhatamabhidheyaM na vidyate // iti / parijJAtavikalpadopatvena bodhismaarbhuutdaanaadiprcurvicitrdhrmsenaakthaayogaanuyogvihaarprtissedhaannirodhe'nvyjnyaanshaantirityaah| na menaakthetyaadi| tatra senA bodhismbhaardhrmsmuuhH| nirodhajJAnAvasthAyAM prabhRtamamudAgamasyopayuktatAnena suucitaa| tathA hi prakRtizUnyatAyAM sthito na kasyaciddharmasyAlpatvaM vA bahutvaM vA mamanupazyatItyAryapaJcaviMzatisAhasikAvacanAdityeke / grAhyagrAhakayoheyatvena vipkssprtipkssghaatyghaatkyuddhkthaayogaanuyogvihaarprtissedhaannirodhe'nvyjnyaanmityaah| na yuddhkthetyaadi| evaMbhUtAvasthasya svarasata eva vipAkanirodhazcaturvidho bhvti| yadatendriyagrAmanirodhaH prathamaH / tathendriyAzrayabhUtabhautikanagaranirodho dvitiiyH| tthendriyvissynigmnirodhstRtiiyH| yadAha na grAmetyAdi (p. 335, 1) / janapadAdayo nigmprbhedaaH| AtmAbhi
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 mptdshprivrtH| niveshnirodhshcturthH| ydaah| naatmkthetyaadi| Atmana evAtmIyasambandhena prabhedArtha nAmAtyetyAdhupAdAnam / sa cAyaM caturvidho vipAkanirodhaH pratyekaM caidhAtuko veditvyH| tatra kaamruupdhaatvorindriyaadhaarvissynirodho'tiprtiitH| ArUpye tupekSAjIvitamanaHmajendriyasabhavAdindriyanirodhaH / nikAyaM jIvitaJcAra niHzritA cittmnttiH| iti kRtvendriyaadhaarnirodhH| manoviSayadharmanirodhasambhavAdindriyaviSayanirodhaH smbhvti| marvavAtmAbhinivezastu vidyata eveti tnnirodho'pyppnnH| dAnAdivizeSAvabodhena mAtsaryadauHzolyAdiyogAnuyogavihArapratiSedhAnmArge dhrmjnyaanssttaantirityaah| na dhrmviruddhkthetyaadi| dharmaviruddhakathAniSedhena zAntarAnantaryamArgatvAt klezavimaMyogakAraNatvaM vijnyaapitm| kAyavAkmamArambhaH kalahaH / vAcittakRtaM vairUpyaM bhaNDanam / vigrahavivAdau vyaakhyaatau| kuzaladharmAnuvartanAddharmakAmAH / pratipattiphaladharmayoH saMskRtAsaMskRtatvAdyathAkrama haanopaadaankthnaadbhedvrnnvaadinH| vishisstttraavsthaapraaptybhilaassaamitrkaamaaH| shraavkaadymaadhaarnndhrmgdnaadhrmvaadinH| uppttivshitaalaabhaatttroppdynte| yathoktakSAntimeva spssttynnaah| punaraparamityAdi (p. 336 1) / kovidA iti pnndditaaH| yadbhayastveneti baahulyen| sarvadharmatrivimokSamukhasvabhAvatvenANumAtradharmAnupalambhAnmArge dhrmjnyaanmityaah| punrprmityaadi| mAyopamasarva
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 53 410 dharmAvagamenANumAtradharmopalambhavaikalyAnnaivaM bhavatyavinivartanauyo vAhaM na vAhamavinivartanIya iti / prayogAdyavasthAsu vicikitsA saMzayasaMsaudanApadAni yojyAni / vicikitsAdyabhAvatvena vimuktimArgatvAjjJAnasya visaMyogaprAptikAraNatvaM kathayati / tadeva dRSTAntapUrvakaM spaSTayannAha / tadyathApi nAmetyAdi / mArakarmAvarodhAdinA visaMyogaprAptikAricameva jJApayati / punarapi dRSTAntena vistArayannAha / tadyathApi nAma subhUte puruSa ityAdi / sarvathA - 'panayanAt prativinodayituM tAvatkAlAsamudAcArAt viSkambhayituM vA cAlayituM vA kampayituM veti svasthAnAdapanetuM tatraivAdRDhaukartumityarthaH / anena ca sadevakena lokena zakyanivRttitvena sadevakaM lokamatikramya nyAmAvakramaNAnmArge dharmajJAnasya caidhAtukapratipakSatvaM jJApitaM bhavet / jAtivyativRttasyA pauti (p. 337, 8) janmAntaragatasyApi zrAvakAdicittAnutpAdena prayogasya yAnAntara niyANAbhAvAdaikAntikatvamAveditam / abhisampratyayalAbhena - sarvajJatAtmakasvabhUmitraya nizcitAvasthAnAnmArge'nvayajJAnakSAntirityAha / jAtivyativRttasyApyevaM bhavati nAhamityAdi / svasyAM bhUmAviti / cisarvajJatAyAm / tathaiva tatkasya hetorityAzaGkyAha / tathA hautyAdi / citteneti / paJcAbhijJAdhigamena / jJAneneti / satyAbhisambodhena / tathA tannAnyatheti / arhatvaM bodhisattvarna sAkSAtkartavyamiti / yathoktaM bhagavatA tathaiva tannAnyathetyarthaH / evaM pratyavekSate / evaM samanvAharatauti (p. 338, 4) pratyakSAnumAnAbhyAmava
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 saptadazaparivartaH / dhArayati / buddvaadhisstthaanmiti| buddhruupm| abaDvA vtaaymiti| avazyaM vtaaym| tathaiva tatkasya hetorityaashNkyaah| tathA hysyetyaadi| ekAntaniSThatvena sarvAkArajJatAdidharmArtha jiivittyaagaanmaarge'nvyjnyaanmityaah| punrprmityaadi| tatra kaaytyaagaadaatmprityaagH| citttyaagaajjiivitprityaagH| ubhayAbhidhAnaM vyastasamastAtmaparityAgajJApanArthamityanye / prema snehH| gauravaM bhumaantaa| mamApyeSa (p. 339, 6) ityanena visaMyogaprAptaH sarvadharmaparigrahasabhAgatA jnyaapitaa| yathoktajJAnameva vistaarynaah| punrprmityaadi| tathaiva tatkasya hetorityAzaMkyAha / tathA hi tenetyaadi| yathoktarevAkArairacintyopAyavatAM bodhisattvAnAM dharmanairAzyadyotakaiH sAkSAtkRtAH SoDazakSaNA darzanamArgasthA'vaivartikabodhisattvalakSaNaM graahym| tathAcoktam / rUpAdisaMjJAvyAttirdADhyaM cittasya haunayoH / yAnayorvinivRttizca dhyAnAdyaGgaparikSayaH // 47 // kAyacetolaghutvaJca kAmasevAbhyupAyiko / sadaiva brahmacAritvamAjIvasya vizuddhatA // 48 // skandhAdAvantarAyeSu sambhAre sendriyAdike / samare matsarAdau ca neti yogAnuyogayoH // 46 // vihArapratiSedhazca dhrmsyaannorlbdhtaa| nizcitatvaM svabhUmau ca bhUmitritayasaMsthitiH // 50 // dharmArthaM jIvitatyAga ityamI SoDaza kSaNAH / avaivartikaliGgAni hamArgasthasya dhiimtH||5.1|| iti
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / nanu kathaM yogisantAnapratyAtmavedyakSaNAH parapratipattaye lakSaNAnauti cet / ucyte| yataH kSAntijJAnakSaNAH samyagadhigatAH santo'nabhiniviSTagrAhyagrAhakAkArazuddhalaukikapRSThacittasaMgRhItaM svAnurUpakAryaM rUpAdisaMjJAvyAvartanAdikaM parapratipattiviSayaM janayantyadhigamAnurUpa eva sarvaca yoginAM vyavahAro'nyaca sattvavinayaprayojanavazAditikRtvA tasmAtte lakSaNAni bhavantauti / zrabhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM avinivartanauyAkAra liGga nimittaparivartI nAma saptadazaH // 416
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaSTAdazaparivartaH / 1 bhAvanAmArgasthAvaivartikalakSaNaM pratipAdayituM darzanamArgasambandhena prastAvayannAha / atha khalvityAdi (p. 341, 2) / asAdhAraNadharmayogAdAzcaryam / yathoktakSAntilAbhena darzanaheyaklezavisaMyogAnmahAguNasambhArasamanvAgataH / yathAnirdiSTajJAnalAbhena darzana heyaklezApunarutpatterapramANaguNasamanvAgataH / tadanu sarvAkArajJatAbhinirhArajJAnalAbhAdaparimitaguNasamanvAgataH / sAdhUktatvenaivametat subhUta evamevaitadityanuvAdasya niryuktikatvAttatkasya hetorityAzaGkyAha / avinivartanauyenetyAdi / AkArAnantyAdanantaM sarvato - 'viSayatvenAparyantaM sarvalokAkampatvenAsaMhAryam / sambandhamApAdyaivaM prakRtArthamAha / pratibalo bhagavAnityAdi / yasmAdbhagavAnAkArAdikaM nirdeSTuM pratibalo'ta eva bhagabhAvanAmArgasthAvaivartikalakSaNArthaM gambhaurANi sthAnAni kathanauyAnautyarthaH / gambhaurANi gambhIrANauti sAbhidhAnaM paunaHpunyAbhyAsamArgajJApanArtham / sthAnAnauti sthityabhidhAnam / yatra bhAvanAmArge sthitvA bodhisattvAzcatvAri smRtyupasthAnAni yAvadaSTAdazAveNikAn buddhadharmAn paripUrayeyuH, tasya niravazeSAdhigamaparipUrikAraNatvajJApanena prAbandhikatAkhyApanArtham / "nAgRhItavizeSaNaNa vizeSye buddhirutpadyata" iti nyAyAdbhAvanAmArgaM vizeSayannAha | sAdhu sAdhvityAdi / gambhaurANIti / gambhIro bhAvanAmArga ityarthaH / nigamayitukAma iti / pratipAdayitukAmaH / katamatpunarasya gAmbhIryamityAha / gambhauramityAdi / bhAvapradhAno'yaM nirdezo gAmbhIrya vatA 420
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlavArAlokaH / 421 mityrthH| tatra grAhakavivekena shuunytaa| grAhyAbhAvAdAnimittam / grAhyagrAhakaviviktAiyajJAnasyApi vastusato'dhigantavyasyAsattvAdapraNihitam / jaatyaadilkssnncyvisNyogaadnaabhogprrtttvaadaa'nbhisNskaarH| hetorsttvaadnutpaadH| prtisndhivigmaadjaatiH| drshnmaargvipkssvirhaadbhaavH| bhaavnaamaargvipkssvishlessaadiraagH| AyatyAM dHkhaanutpttidhrmtvaannirodhH| animittshaantsukhvihaarpdsthaantvaanirvaannm| dRSTadharme daHkhApracAraphalatvAdigama ityevameSAM zUnyatAdInAmarthabhedo vAcya ityeke / sarvairapyetaiH padaiH vyAttibhedAdharmadhAtureva nirdizyata iti yojyam / sA ca zUnyatAdInAM gambhIratA samAropApavAdAntaiyarahitateti pratipAdanArtha kAkA prshnynnaah| eteSAmevetyAdi (p. 342, 1) / bhagavannityanantaraM kimiti shessH| prihaaraarthmaah| srvdhrmaannaamityaadi| tathaiva tatkasya hetorityaashngyaah| rUpaM hotyaadi| etadeva kuta iti praznayannAha / kathaJca subhUta ityaadi| prihrnnaah| yathA subhUte tathatA tathA gambhauraM ruupmityaadi| yathA zUnyatA gambhaurA tathA tattvato'nutpannatvena rUpAdikamapi gmbhaurmityrthH| anena ca tathatAyAM na rUpAdikamiti samAropAntaH prtissiddhH| yathA rUpatathatA tathA gambhaurarUpamiti / yaH pratItyasamutpAdaH zunyatA saiva te mtaa| iti vacanAdrUpAditathataiva saMvRtyA rUpAdikamavicAraikaramyamiti yAvat / anena ca nAnyatra rUpAdikAttathate
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 aSTAdazaparivartaH / tyapavAdAntaH prtikssiptH| upsNhrnnaah| yatra subhUte na ruupmityaadi| Azcaryamiti / ekasyaiva yugpdrthdykthnaahismyH| yAvaddacanenAbhinivezapratiSedhAnabhinivezavidhAnAdiparigrahaH / suukssmnnopaayeneti| anutlAsakrameNa rUpatazca nivArito nirvANaJca sUcitamiti / tathatAyAM rUpAdipratiSedhAdrapAdau prattinirAkaraNAya nivaaritH| tatraiva zUnyatvenAbhyAsakaraNAnirvANaJca kathitaM syAt / tadayaM smaasaarthH| zUnyatAdike na rUpAdikaM, na tato'nyacchanyatAdikamiti / yathAkrama yA samAropApavAdAntamuktatA sA zUnyatAdergAmbhIrya shuunytaadikmiti| gAmbhIryayogAGgambhauro'bhyAsapatha iti| tathA coktam / gambhauro bhAvanAmArgo gAmbhaurya zUnyatAdikam / samAropApavAdAntamuktatA mA gbhaurtaa|| 52 // iti vizeSaNaM nirdizyaivaM vishessybhaavnaamaargaathmaah| imAni subhUta ityaadi| cintyissytiiti| zrutamayyA prajJayA / tulayiSyatIti cintaamyyaa| upnidhyaasytiiti| bhaavnaamyyaa| samAdhau vA prayogamaulapRSThabhAvinyA prajJayeti yathAkramaM yojym| kasmin punarviSaye bhAvanAmArga ityaah| evaM myetyaadi| tatra evaM mayA sthaatvym| yathA nirvedhabhAgIyAdhikAreNa prajJApAramitAyAmAjJaptam, evaM mayA shikssitvym| yathA darzanamArgAdhikAreNa prajJApAramitAyAmAkhyAtam, evaM mayA pratipa
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| 423 423 ttvym| yathA bhAvanAmArgAdhikAreNa prajJApAramitAyAmupadiSTamiti vaacym| tathA coktm| cintAtulananidhyAnAnyabhaukSNaM bhAvanApathaH / nirvedhAGgeSu dRGmArge bhAvanAmArga eva ca // 53 // iti ata eva catvAri nirvedhabhAgIyAni, darzanabhAvanAmAgauM cAdhikRtya, tathA sampAdayamAnastathopanidhyAyaMstathopaparIkSamANastathA prayujyamAnastathA ghaTamAnastathA vyAyacchamAna iti paTpadAni bhavanti / kathaM bhAvanAmArgasya sa eva vissyH| prAbandhikatvAtparvapUrvasyottarottara itydossH| bhAvanAmArgAnuzaMsAeM praznayannAha / ayamityAdi (p. 343, 3) / yo bodhisattvazcintAdiprayuktaH samyagekadivasamapyatra bhAvanAmArge yogamApadyate so'yaM tenaikadivasena kiyatpuNyaM kroti| parihArArthamAha / tdythetyaadi| nyUne'pi viSaye'dhikarAgatvAdrAgacaritaH / raagviklpbaahulyaaditrkcritH| samudAyAvayavazobhatvAdyathAkramaM yoSidabhirUpA praasaadikaa| dRSTyanukUlatvena drshnauyaa| asmin sthAne tvayA gantavyamityabhidhAnaM sotH| na vshyediti| na lbhtetyeke| na pshyedityprH| AdimadhyaparyavasAneSu svAbhimatasuratAnukUlavyApAranirvartanAdyathAsaMkhyamevaM krissyaami| evaM ramiSyAmi / evaM kauddissyaami| sarvaca yatheSTapravartanAdevaM pravicArayiSyAmIti yojyam / iyata iti rAgacaritapuruSavitarkasaMkhyA nityrthH| karmaNaH kSayAcchorayati /
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 achAdazaparivartaH / visskmbhnnaadipRsstthaukroti| apUrvasyAnutpAdanena saMsArAjanmaprabandhato vyantaukaroti / tadevamapramANakuzalasamparigrahAdaparimitakalyAnAM choraNapRSThIkaraNavyantIkaraNakSaNastrividho'nuzaMso bhAvanAmArgakArivajJApanArtha kathitaH syaat| ya ihetyaadi| nirvedhabhAgIyAdhikAreNa yathAjJaptaM tisstthti| darzanamArgAdhikAreNa yathAkhyAtaM zikSate / mRdamadhyAdhimAvabhAvanAmArgAdhikAreNa yathopadiSTaM yathAnirdiSTaM pratipadyate, upanidhyAyati, yogamApadyata iti smbndhH| upsNhrnaah| evaM subhUte bodhisattva ityAdi (p. 344, 1) / ekadivasena tAvatkarma karotItyanantaraM janmaprabandhato'parimitakalyAn yAvatA parityajatIti zeSaH / bhAvanAmArgasyedAnauM prakArabhedo drssttvyH| trayo hi mUlaprakArA mRdumadhyAdhimAtrAsteSAM punaH pratyekaM mRdumadhyAdhimAtrabhede kriyamANe navaprakArA bhvnti| yathA pratipakSasyaivaM vipakSasyApi navaprakArA veditvyaaH| tatra ca mRdamRdanA mArgeNAdhimAtrAdhimAtravikalpasya prahANaM yAvadadhimAtrAdhimAtreNa mRdumRvikalpasyeti graahym| AditaevAdhimAtramArgAsambhavAdatpannAdhimAtramArgasya cAdhimAtraklezAbhAvAt / yathaudAriko malazcailAtpUrva nirdhUyate pazcAt suukssmH| yathaudArikaJca tamaH sUkSmeNAlokena hanyate, sUkSmaJcAdhimAtreNa, zuklAzca dharmA balavanto durbalAstu kRSNAH, kssnnikmRdukenaapyaarymaargennaanaadisNsaarprmpraapyaayitaanaamdhimaatrkleshaanaamunmlnaat| bahukAlasaMvardhitadoSANAM vivRtkarSaniSkarSaNavat, kSaNikAlpapradIpa
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| ___425 mhaatmoghaatvccetyaacaaryvsubndhH| tvaanyaapdeshenottrottrpunnyaadhiktvprtipaadnaat| pratipakSaprabhedamabhibhUya mAnapuNyavacanena ca vipakSaprabhedaM nirdizan vikalpaklezA bodhisattvA iti kRtvA'dhimAtrAdhimAtravikalpaprakAraM vktmaah| yazca prajJApAramitAvirahita ityaadi| mRmRdamArgArthamAha / ayameva tata ityaadi| tata iti dAnaM dAtuH sakAzAdiziSyata iti| asNkhyeyaaprmeyaaprmaannpunnyprigrhaadishisstttrH| adhimAtramadhyavikalpaM kathayannAha / punrprmityaadi| dadyAtpratiSThApayediti / niryAtayecirasthitikacca kuryaadityrthH| mRdmdhymaargaarthmaah| yazca bodhisattva ityaadi| bahutaramityasaMkhyeyAdisvabhAvam / adhimAtramavikalpaM pratipAdayannAha / punrprmityaadi| yAvaddacanAdanAgAmiprabhRtInAM grahaNam / aNumAtrabhayadarzitvena zoleSu ca pripuurnnkaarii| mRddhimaatrmaargaarthmaah| yazca bodhisattva ityAdi (p. 345 3) / tato mnsikaaraaditi| prajJApAramitAbhAvanAtaH / madhyAdhimAtravikalpaM khyaapynnaah| punrprmityaadi| zAntyA ca samanvAgata iti| parApakAramarSaNAdikSAntyA yuktH| mdhymRdmaargaarthmaah| yshcetyaadi| dharmadAnamiti samyagarpaNam / ata eva dharma dezayediti pUrvasmAdidaM vishissyte| mdhymdhyviklpmaavedynnaah| punrprmityaadi| uttptviirytvaadaarbdhviiryH| mdhymdhymaargaarthmaah| yazca khalu punrityaadi| pariNAmayediti / upalambhadRSTyA niryaatyet| ata evAnantaraM prajJApAra
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 aSTAdazaparivartaH / mitoktena pariNAmeneti vizeSo vakSyate / ayameva dharmadAnapUrvakopalambhapariNAmo madhyamRduvikalpo vakSyamANapariNAmApekSayA syAt / madhyAdhimAtramArgArthamAha / punaraparamityAdi / prajJApAramitokteneti / sarvadharmAnupalambhayogena / tata ityupalambhayogena pariNAmayituH sakAzAt / mRddadhimAcavikalpaM nirdizannAha / punaraparamityAdi / pratisaMlAne punareva yogamApadyata iti / pariNAmottarakAlaM prajJApAramitAvihAre cittasamAdhAnatAM kuryAt / kuryAt / adhimAtramRdumArgArthamAha / yazva khalu punarityAdi / pratisaMlAne punareva yogamApadyeteti (p. 346, 2 ) / bhUyo'pi manasikuryAt / etadeva spaSTayannAha / pratisaMlAne ca punareva yogAmApadyamAna ityAdi / mRdumadhya vikalpaM vaktumAha / yadA bhagavannabhisaMskAra (p. 346, 6) ityAdi / abhisaMskArazcittAbhogo vikalpo viparyAso yadA kathaM vikalpa baujAnugamAttadA bahutaraM puNyaM pariNAmanAkAle prasavatItyucyate vikalpasyApi mAyopamatvenAnugamAdaviparyAsapravRttatvena saMvRtyA bahutaraM puNyamiti pariharannadhimAcamadhyamArgArthamAha / so'paudAnImityAdi / sa ityabhisaMskAraprabhavaH puNyarAziH / idAnImiti / aSTamaprakAra bhaavnaamaargaavsthaayaam| na tu pUrvaM taca viparyAsaprabhavatvAt / adhyAtmabahirdhobhayazUnyatAbhiH zUnyakaH / zUnyamahAparamArthazUnyatAbalAdriktaH / saMskRtAsaMskRtAtyantAnavarAgrAnavakArazUnyatAbhistucchakaH / prakRtizUnyatAdibhirnavaprakArairasArakaH / sannAhaprasthAnasambhAra
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 427 niryANapratipattibhiryathAkrama zUnyaka ityaadipdctussttymitynye| mRdumRduvikalyaM kathayannAha / yathA yathA khalu punrityaadi| yathA yatheti / yena yenAdhyAtmAdizUnyatAdyAkAreNa bodhisattvo mahAsattva ityanantaraM saMkhyeyaprameyAdyadhigamasaMgRhIta iti shessH| evaM dhrmaaniti| maayopmaan| adhimaatraadhimaatrmaargaarthmaah| yathA ca yathA ca subhUte bodhisattva ityaadi| sarvavikalpabIjavigamAdaprameyamasaMkhyeyaM puNyaM prsvti| aprmeymitynenaaprmaannmpyaakssiptm| ko'rthabheda iti prshnynnaah| aprameyasya cetyaadi| kiM naanaakrnnmiti| kiM upalakSaNaM kiM saamaanylkssnnmitiyaavt| kaH prativizeSa iti / kiM svabhAvalakSaNaM kiM svlkssnnmityrthH| maamaanylkssnnaarthmaah| aprmeymityaadi| yatra pramANAnyuparamanta iti / yasmin puNyaviSaye pratyakSeNa viSayokartumanumAnena ca mAtumazakyatvAtpratyakSAnumAnapramANAni na pravartante, tdprmeymprmaannm| anenAdhigamasyAsaMskRtatvaM vibhutvaJca jJApitamiti kecit| yanna zakyaM saMkhyayA ksspyitumiti| avidyamAnasaMkhyatvena yatpuNyaM saMkhyayA niSThApayitumazakyaM tdsNkhyeym| anena tasya samatAdhigamo jJApita ityeke / svabhAvalakSaNArthamAha / syaadbhgvnnityaadi| paryAyaH prbhedH| yadityavyayatvAdyenetyarthaH / aprameyamityasaMkhyeyAdyapalakSaNam / sAdhUktatvena tddcnmnuvdnnaah| ytsubhuutirevmihetyaadi| evamanUdya pratipAdayannAha / syAtsubhUta ityAdi
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 aSTAdazaparivartaH / (p. 347, 1) / yeneti| dharmadhAtusvabhAvAtmakeneti / paramArthataH zUnyatAlakSaNo'pi vikalpapratipakSayorbhedAdanAgamya dhyAnAntarAdinavabhUmiSu mahopAyakauzalabalena vA kAmadhAtvAdinavabhUmiSu yathAsaMkhyaM yathoktanavaprakAraH prabandhena pravartamAno bhaavnaamaargo'vsaatvyH| tathA coktam / prAbandhikatvAdiSTo'sau navadhA ca prkaartH| mRdamadhyAdhimAtrANAM punarmadAdibhedataH // 54 // iti nanvekaikameva prakAramadhikRtya bhinnArthAsaMkhyeyApramANapuNyaprasavakAryavacanasya prayogeNa kAraNAnAmapi bahudhA bhedAtkathaM navaprakAro bhAvanApatha ityabhiprAyavAnAha / kasya punrityaadi| pariharannAha / zUnyatAyA ityaadi| trivimokssmukhsvbhaavbhaavnaamaargprkaarsyetyrthH| prakarSaparyantavartitvAnavamaprakArasyaivAdhivacanamityavagamAdAha / kiM zUnyatAyA ityaadi| nAnyeSAmiti / ato'nyeSAM sarvadharmANAM prathamAdiprakArANAM kinnAdhivacanam / tadacanena parihartumAha / tatkiM manyasa ityaadi| sarvadharmA iti prathamAdiprakArAH zUnyA eveti nyAyasya sarvaca tulytvaattrivimokssmukhsvbhaavaaH| sarva eva prkaaraastthaagtenaakhyaataaH| sarvaprakArANAM zUnyatAdivacanamiti pratipAdya pryaayaarthmaah| ye ca subhUta ityaadi| aprmeytaapauti| apishbdaadsNkhyeytaadyH| yasmAdasaMkhyeyAprameyAdinirdezA vAgabhilApasvabhAvA vyArattyapekSopajanitanAnAtvarUpeNaikasminnarthe prayuktAstasmAtparamArthena yathoktalakSaNasya bhAvanAmArgasya bhedaM kartuM na kSamA ityaah| tsmaattiityaadi|
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| 126 essaamitysNkhyeyaadaunaam| saMvRtyA tvanAlambanamahAkaruNAsvabhAvadharmadhAtuniHSyandabhUtAste dezanAdharmasvabhAvA yathoktanirdezA bAlajanAnAM mhaaphlodyprkaashktvenaabhimtaastthaagtsyetyaah| abhilApA ityaadi| eta itysNkhyeyaadyH| dezanAbhiniranirdeza iti| dezanAsbhinirhiyate janyate'neneti dezanAbhinirhAro dharmakAyastasyodbhAvanAsaMkRtyA nirdeza iti vigrahaH / tathA coktam / asaMkhyeyAdinirdezAH paramArthena na kSamAH / kRpAniSyandabhUtAste saMstyAbhimatA muneH // 55 // iti| tathAgatasya karuNAniSyandanirdezatvAdetaiH sarvaviSayaibhavitavyamityAha / AzcaryamityAdi (p 348, 1) / yaavvcnaadprmeytaadiprigrhH| sarvadharmANAmiti / prathamAdinavaprakArANAM dharmateti nirvANarUpatA, vynyjnaarthyobhaidaanuplmbhaadnbhilaapyaa| bhASitasyetyanantaranirdezasya / tathA sarvadharmA iti| ruupaadyH| sAdhUktatvAdevametadityAdyanUdha pUrvavat / tatkasya hetorityaashngkhyaah| yA subhUta ityaadi| sarvadharmANAM shuunyteti| jJeyatvAdibhedAntarapratikSepeNa shuunytetyuktaa| tataH zUnyAH sarvadharmA evAbhilapituM na zakyA ityrthH| nanu niHsvabhAvatayA tattvAnyatvAbhyAmavAcyasya paramArthato dharmatAsvarUpasyAbhimatamArgavastuno vipakSapratipakSayorthathAkramamapagamodayau na yujyte| sarvathAtizayAdhAnAbhAvAdityAha / kiM punbhgvnnityaadi| no haudaM subhUta ityaadi| yadyevaM
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 aSTAdazaparivartaH / bhAvanAsaMjJakena mArgeNa naiva kiJcidadhimAvAdi navavidhaM vikalpajAtaM parityaktaM, nApi kiJcinmadamRddAdinavaprakAraM mArgajAtaM praaptm| ato'nupanyasanIya evetybhipraayennaanissttmaapaadynnaah| scedbhgvnnityaadi| anbhilpysyeti| bhAvanAmArgasya tatprabhedatvAdeva dAnAdaunAmapi hAniDyabhAva ityaadi| dAnapAramitAyA apautyaadi| bhavatvevaM ko doSa iti cedaah| scedbhgvnnityaadi| kathamiti kssepennevetyrthH| upcyaarthmaah| na ca bhgvnnityaadi| tathA coktam / hAniDDau na yujyate nirAlApasya vastunaH / bhAvanAkhyena kiM honaM vartmanA kimudaagtm||56|| iti| paramArthato'niSTApAdanamapi na bhvtiityaah| evametadityAdi (p. 349, 1) / saMvRtyA tu yathAnuttarA samyaksaMbodhistathA bhAvanAmArgo'rthakriyAkAroti kathayannAha / api tu khalu punarityAdi, naivaM bhvtiiti| dAnapAramitA vivardhate vA parihIyate veti vstuplbhyogenaivnycittmutpdyte| yathAnuttareti / yathAdhipatyamAtreNa niratizayAdhAnA'nuttarA samyakasambodhirvineyAnAM puNyajJAnAnurUpatayA viziSTArthapratibhAsicittajananahAreNa pariNAmitapuNyavardhanAtsaMratyAbhimatArthasya sAdhikA tathA prinnaamytiityrthH| tadadayamapyAgantukamalApagamAdbhAvanayA sAkSAtkRto bhAvanAmArgo mAyopamatvAniratizayAdhAno yathAsaMhatyA vipakSapratipakSayorapagamodayakrameNArthakriyAkArI tathopanyasyata iti mtiH| tathA coktam / yathA bodhistathaivAsAviSTasyArthasya sAdhakaH / iti /
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 431 asyaivArthasya vistareNa nirdezArthaM punaraparamityAdipaJcahArakopAdAnam / kiM lakSaNA bodhirityAha / kA punareSetyAdi (p. 350, 21) / tathateSeti (p. 351, 1) / tathatAsvarUpAmAyopamaniSprapaJcajJAnAtmakadharmakAyAdimayatathAgatasvabhAveti yaavt| bhAvanAmArgo'pi tathatAsvabhAva evetybhipraayH| tathA coktam / tathatAlakSaNA bodhiH so'pi tallakSaNo mtH||47|| iti| na ca subhUte tathatA vivardhate vA parihIyate vA tatvarUpatvAttathA bodhimArgAvapauti shessH| evaM hi hetuphalayoH phalahetvarthAparasparasvabhAvAnuvidhAnAddhetuphalasambandhAvaiparautyamudbhAvitaM syAt / punarapi saMvRtyA mArgasya saamrthymaavedynnaah| saceddodhisattva ityaadi| ttprtisNyuktriti| bhaavnaamaargprtibddhaiH| abhIkSNaM bahulamiti / prayogapRSThAvasthAbhedena hayopAdAnam / maulAvasthAyAM tanmayatvena vihrnnaanupptteH| evmiti| tthaaruupenn| upsNhrnnaah| evaM khalu subhUta ityaadi| arthasyeti / bhAvanAmArgasya // abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM zUnyatAparivarto nAmASTAdazaH //
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 432 UnaviMzaparivataH saMstyApyarthakriyAviziSTArthapratibhAsicittajananahAreNa na ghaTata ityaashngkynnaah| kiM punarbhagavannityAdi (p. 352, 2) / ekaikasmiMzcitte pUrvAparIbhUte buddhabodhiniSyAdakasarvAkArajJatAdisamastArthApratibhAsanAnaivaikaikena prathamena cittotpAdena pazcimena vA bodhimabhisaMbudhyate bodhisattva ityarthaH / ekavijJAnasantatayaH sattvA iti vacanAdasambhavitvena kiM yugapadatpannasamauhitArthaniSpAdakadharmapratibhAsenAnekacittakSaNena bodhimabhisambudhyata iti pakSo naashNkitH| viditAnuttarabuddhabodhiniSyAdakadharmasvarUpeNa kramotpattyupapannapUrvAparobhUtAnekacittakSaNena bodhimabhisambadhyata ityayamapi pakSo na saMgacchata ityAha / paurvako bhgvnnityaadi| asamavahita iti / pazcimaprathamayoryathAkrama niranvayodayavinAzena prsprmsmbndhaadsNshlissttH| kthmiti| sambandhAbhAvAhiziSTArthapratibhAsicittAnutpAdAnnaiva kuzalamUlAnAmupacayo bhvti| tato nAnuttarA samyakasaMbodhiriti bhaavH| pUrvoktapakSasyAnabhimatatvAt pazcimapakSe prasiddhadaupadRSTAntayogena prihaaraarthmaah| tat kiM manyasa ityaadi| tailapradyotasyeti / pradIpasya / prthmaabhinipaateneti| prathamakSaNamaulitena / no haudamiti prtyekmsaamrthyaaduktm| tadeva spssttynnaah| nahi bhgvnnityaadi| prathame jvAlAva?aulanakSaNe hitoyakSaNamantareNa svkaarnnprmpraakrmaayaatsmaankaalsNhtotpttyvishisstttvaat| kAryakAraNalakSaNadAhyadAhakabhAvAnupapattau nArciSA prathamAbhinipAtena sA vrtirdgdhaa|
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ . abhisamayAlayArAlokaH / 433 pazcimenaiva daupakSaNena taIi dagdheti cedaah| na ca prathamAbhinipAtamanAgamyArciSA sA vrtirdgdheti| api tu prathamaM dIpakSaNamapekSyArciSA pazcimena sA vartirdagdhA / prathamakSaNamantareNa pshcimkssnnaasmbhvaat| prathamakSaNavatpazcimakSaNasyApi naya ityAha / na ca bhgvnnityaadi| dvitIye'pi viziSTacAlAvorutpattikSaNe prathamakSaNamantareNa nityasattvAdiprasaGgatayA saMstyutpAdAbhAvAtkAryakAraNalakSaNadAhyadAhakabhAvavirahe pazcimAbhinipAtenArciSA na sA vrtirdgdhaa| prathamenaiva tarhi dIpakSaNena dagdheti cedAha / na ca pshcimetyaadi| api tu pazcimaM daupakSaNamapekSyArciSA pUrveNa vrtirdgdhaa| pazcimakSaNamantareNa prathamakSaNasya dAhe saamrthyaat| pratyekamasAmarthyarthAidabhayorabhyupagatasAmarthyasyAhatyapratipAdanArthaM punarapi praznayannAha / tatkiM manyase subhUte'pi nu sA varttirdagdheti / abhyupagatArthasyAnyathAkartumazakyatvAdAha / dagdhA bhagavannityAdi / yadi nAma pUrvottarakSaNayoryathAkramaM tulyakAlaniranvayavinAzodayAt parasparAsaMsRSTatvaM, tathApi yadA saMhataviziSTotpannaM prathamadIpavartikSaNamidaM pratyayatAtmakapratItyasamutpAdadharmatayA samapekSyAvicAraikaramyatvena hetuphalasambandhabalAttadAhitasAmarthyAtizaya eva viziSTo dvitIyadIpavartikSaNaH syAt , tadA nirhetukavinAze'pi kAryakAraNalakSaNadAhyadAhakabhAvasadbhAvAt prathamapazcimakSaNAbhyAM vrtirdgdhetyrthH| anantarama) prakRtArthena yojynaah| evameva subhUta ityaadi| subodhm| pUrvAparaubhUtAbhyAM
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 uunviNshprivrtH| pratyekamanabhisambodhiyugapadutpannastamubhisambudhyata iti cedaah| na ca taizcittotpAdairiti (p. 353, 3) / yugapadutpannarapi bhubhishcittkssnnairnaabhismbdhyte| ekavijJAnasantatayaH sattvA iti vacanAdasaMbhavitveneti bhaavH| anyathA tarhi budhyata iti cedaah| na cAnyatra tebhyazcittotpAdebhyo'bhisaMbudhyata iti| yathoktacittavyatirekeNa cittAntareNa nAbhisambadhyate, asaMbhavAt sarvathA tarhi bodhyasambhavaH syaadityaah| abhisambadhyate cetyaadi| pUrvAparIbhUtakSaNayorekaviSayopayogajJApanapareNa daupadRSTAntanyAyena bodhiniSyAdakakatipayapadArthapratibhAsi prathama vijJAnaM pUrvavatpratItya tatpatibhAsAbhyadhikaviziSTArthapratibhAsipazcimavijJAnodayAdAbhyAM cittotpaadaabhyaambhismbdhyte| bodhisattvo'nuttarAM bodhimityarthaH / yathoktenaiva ca dIpadRSTAntenASTaprakArA gambhauradharmatA prtisrtvyaa| tathA coktm| pUrveNa bodhinoM yuktA manasA pazcimena vaa| daupadRSTAntayogena gambhaurA dharmatASTadhA // 58 // iti| prasaGgAgataM nirdizyedAnauM bhAvanAmArgasthabodhisattvAnAmavaivartikalakSaNakathanAya yasmin viSaye'STavidhagAmbhIrya tadaktavyamityutyAdagAmbhauryaM taavtkthynnaah| gambhauro'yaM bhgvnnityaadi| abhisaMbudhyate cetyAdinA saMratyA kSaNahayena bodhydhigmo'bhyupgtH| so'pi na yukta ityAha / tatkiM manyasa ityaadi| yazcittaM prathamakSaNavarti niruvamapi nu tatkiM dvitIyakSaNe saMvRtyA punarutpatsyate, yataH kSaNahayena bodhiryuktA syaat| niravayavavinaSTasya punarutpAdAsambhavA
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / dAha / no haudamiti / hetumantareNa phalAsambhavAt pazcimakSaNavyApAre'pi pAramparyeNa prathama kSaNavyApAropacArAt kSaNaddayena bodhiryuktA na tu saMhatyApi prathamakSaNasya mukhyato vyApAra ityarthaH / tatazcedamuktaM syAt / na pUrvAparakSaNAbhyAM na ca bhAvanAgamya viziSTArthotpAdanamidamutpAdagAmbhIryamiti / nirodhAgAmbhIryArthamAha / tat kiM manyase subhUte yaccittamutpannamapi nu tannirodhadharmauti / tacotpannamatautaM vinaSTasattAkamiti yAvat / tattvena nirodharUpatvAdAha / nirodhadharmoti / nirodhaH zUnyatA sa eva dharmo'sya vidyata iti nirodhadharmi / tathatAtmakamityarthaH / tasya kiM fart kSaNe nirodha ityAha / tat kiM manyase yannirodhadharmi api nu tannirotsyata iti / utpannamAcameva tannirodhagrAsatAM gataM tatprakRtitvAt kiM punarnirotsyata ityabhiprAyAdAha / no haudaM bhagavanniti (p. 354, 1) / anAgataM kiM nirodhadharmopetamityAha / tatkiM manyase subhUte yacittamanutpannamapi nu tannirodhadharmoauti / no haudamiti / bhAvanivRttisvabhAvatvAdinAzasya naivAnutpannaM nirodhadharmi / tasya kiM nirodho'sti kSaNAntara ityAha / tat kiM manyase subhUte yannirodhadharmi api na tannirotsyata iti / no haudamiti / prathamakSaNAbhAvena dvitIyakSaNa nirodhavirahAnnaiva kSaNAntare nirotsyate / vartamAnasya tarhi nirodha iti cedAha / tatkiM manyase subhUte yaccittamanutpAdAnirodhadharmi api tu tannirotsyata iti / vartamAnamaparotpAdavaiyarthyA 4 35
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 UnaviMzaparivartaH / dnutpaaddhrmi| sattAkAle vinAzAbhAvAdanirodhadharmi / no haudmiti| ekAnekasvabhAvavaidhuryAditi mtiH| yadyevamabhAvastarhi nirudhyata ityaah| tat kiM manyase subhUte yo dharmaH prakRtyA svabhAvaniruddha eva sa dharmo nirotsyata iti / svarUpeNa svabhAvanirudyo rUpAdisvabhAvarahito yo dharmo'bhAvasaJjakaH sa eva dharmaH kiM nirotsyte| no haudmiti| anantaraM caiyadhvikavastunirodhanirAkaraNAdavidyamAnatvenAbhAvo naiva nirudhyte| mAyopamatA tarhi nirudhyata ityAha / tat kiM manyase subhUte yA dharmANAM dharmatA sA nirotsyata iti| no haudaM bhgvnniti| dharmatA'vicAraikaramyatA'laukarUpatvAttattvena naiva nirudhyte| kintu sarvasyaivotpannasya vastunaH prakRtyA mAyopamasya saMtyA nirodhaanirodhgaambhiirymityucyte| tthtaagaambhiiryaarthmaah| tat kiM manyase subhUte tathaiva sthAsyati yathA tthteti| bodhisattva iti shessH| aviklpjnyaanvissyopettvaadaah| tathaiva bhagavan sthAsyati yathA tthteti| caiyadhvikabodhisattvAnAM tathatAvadavasthAne'nityA tathatA syAditi cedaah| tat kiM manyase subhUte yadi tathaiva sthAsyati yathA tathatA tadA mA kUTasthAbhUditi (p. 355, 1) / akAraprazleSAdakUTasthA'nityA mAbhUt, api tu nityA kUTasthA syAditi kiM manyase / __yaH pratItyasamutpAdaH zUnyatA saiva te mtaa| iti vacanAt sAMstakSaNikapadArthasvabhAvatvAdAha / no haudmiti| padArtharUpatvAnnaiva tarhi gambhaureti cedAha /
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 437 tat kiM manyase subhUte gambhaurA tathateti / gambhaurA bhgvnniti| rUpAdipadArthAvagame'pi tadavyatiriktA sAkSAtkartumazakyatvAttathatA gambhaurA durbodheti yAvat / jnyeygaambhiiryaarthmaah| tat kiM manyase subhUte tthtaayaanycittmiti| tathatAyAmAdhArabhAvasyAvidyamAnatvAdAha / no haudmiti| tathatA'vyatiriktaM tarhi cittaM syaadityaah| tat kiM manyase subhUte cittaM tathateti / no haudamiti / saMtiparamArthayoH parasparaparihArAccittaM tathatA naiva / arthAdanyacittaM tathatAyAH sakAzAditi cedAha / tat kiM manyase subhUte'nyattathatAyAzcittamiti / ___ dharmadhAtuvinirmukto yasmAddharmo na vidyate / itybhipraayvaanaah| no haudmiti| etdktm| tathatAto na vyatiriktaM nApyavyatiriktaM cittamAtramidaM sarvaM vastu jnyeygaambhaurymiti| jnyaangaambhiiryaarthmaah| samanupazyasi tvaM subhUte tthtaamiti| no haudamiti / tathatAsvabhAvatvAttathatAM tattvato na pshyaami| ato'darzanameva darzanaM jJAnagAmbhIryamiti mtiH| cryaagaambhiiryaarthmaah| tat kiM manyase subhUte ya evaM carati sa gambhaure caratIti / evamiti / tathatArUpeNa / tattvena naiva kciccrtiityaah| yo bhagavannevaM carati sa na kvciccrtiiti| etadeva spaSTayan tatkasya hetorityaashngyaah| tathA hotyaadi| etaduktam / yasmAttathatAyAM sthitasya te'nusthAnavizeSAH samudAcArAstAvikahetuphalAbhAvAdyathAkramaM na pravartante, na samudA
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ uunviNshprivrtH| caranti, tasmAdharmatayA sarvacAcaraNameva caraNamidaM caryAgAmbhauryamiti / addayagAmbhIryArthamAha / yaH subhUte bodhisattva ityaadi| kva caratauti kasmin viSaye'nutiSThati / paramArtha iti / nimittAnimittaddayasamudAcArAbhAvAdharmadhAtau caratyevamahayagAmbhIrya syAditi bhAvaH / tadeva spaSTayannAha / tat kiM manyase subhUte yo bodhisattvo mahAsattva paramArthe carati sa nimitte carati (p. 356, 2) / no haudmiti| nimittAnimittasajJApratiSedhAdbhAvAbhAvAbhinivezalakSaNe nimitte naiva carati / upaaykaushlgaambhiiryaarthmaah| tat kiM manyase subhUte'pi nu tasya nimittmvibhaavitmiti| avibhAvitamaprahauNamatyaktamiti yaavt| no haudmiti| sarvadharmAnupalambhabalAnnaiva nimittmvinssttmsti| yadyevaM tarhi nimittaM prahoNamiti cedaah| tat kiM manyase subhUte'pi nu bodhisattvasya mahAsattvasya prajJApAramitAyAM carato nimittaM vibhAvitaM bhvtiiti| prahANe yatnAbhAvAnnaiva nimittaM prhaunnmityaah| na sa bhgvnnityaadi| bodhisattvacayAM carannihaiva pratyutpanne janmani kathamahaM nimittagrahANamanuprApnuyAmiti naivaM bodhisattvo ghaTate vyAyacchata iti yaavt| tatpahANe ca ko doSa ityaah| scetpunrityaadi| kathamekasya prahANAprahANe cetyaah| etdbhgvnnityaadi| etadrapaM saMvatyA mAyopamaM yallakSaNaM yalvarUpaM yannimittaM yaddhetukaM rUpAdi jaanaati| tattvato'nutpannatvAdAnimitte ca dharmadhAtau
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlavArAlokaH / 436 parijayaM karotyevaM paramArthena prahANaM saMstyA cArahANamidamupAyakauzalagAmbhIryamiti / tadevamacintyavimokSamukhalAbhAt, parasparaviruddhArthAnuSThAnenotpAdAdyaSTavidhagAmbhauryamadhigamAnurUpavyavahArapravartanAt, SoDazakSaNavat bhAvanAmArgasthAvaivartikalakSaNaM grAhyam / tathA coktam / utpAde ca nirodhe ca tathatAyAM gbhiirtaa| jJeye jJAne ca cryaayaamhyopaaykaushle||58 // iti avaivartikalakSaNakathanena zaikSo bodhisattvasavo'bhihitaH tadanu saMklezavyavadAnavikalpaprahANena tadubhayasamatAdhigamAdazaikSo bhavati, pareNa zikSitavyAbhAvAt ato'zaikSasaGghalakSaNaparidIpanAya saMsAranirvANasamatA vaktavyetyAha / ya AyuSman subhUte bodhisattva ityaadi| apinuzabdaH kiMzabdArthe prazne vrtte| kiM prajJApAramitA vivardhate / raddhimupayAtItyarthaH / naiva vivardhata ityaah| scedityaadi| atra saMsAravyavadAnAvikalpajJAnaM yathAkramaM svpnaadivsaabhisndhinoktm| abhiprAyastvevaM lkssyte| yadi vipakSapratipakSavikalpagrahANamadhikRtya tadabhayasamatAvagamAdyathA divasagatasya bhAvanAddhiH, tadA tathA svapnAntaragatasyApi vivardheta yAvatA yathA divase na vivardheta tathA svapne pauti| etadeva spaSTayituM tatkasya hetorityAzajhyAha / avikalpyo hotyaadi| yadi divase carataH prajJApAramitA vivardheta tadAbhyAsasAmarthyAt svapne'pi vipulatA syAdyAvatA naiva, yasmAtsAMsArika-vaiyavadAnikadharmANAM pratibhAsamAcasvabhAvasvapnasadRzatvenAvagamAtsaMsAranirvANayoH svapnadivasasva
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44. UnaviMzaparivartaH / bhAvayornAnAtvena vipakSapratipakSavikalpAbhyAM vikalpayitumazakyatvAt svapnazca divasazcAvikalpaH samatAtmaka ityukto bhagavateti yAvat / tathA coktam / svapnopamatvAdharmANAM bhvshaantyorklpnaa| iti nanu sarvadharmANAM svapnasadRzatve sati dazakuzalAdInAmabhAvaH svapnAvasthAyAmiva jAgrahazAyAmapi syAdityAha / yatpanarAyuSman subhUte strI vetyAdi (p. 357, 4) / kimiti kssepaabhidhaayitvaannaivetyrthH| svruupopcyaadaacyH| kAryajananasAmarthyAdapacayaH / tadasvapnatulyatvena prayogAdaunAmabhAvAhivase'pi zubhAzubhakarmaNo'bhAvaH syAditi bhaavH| paramArthato naivaacyopcyaavityaah| yathA svapnopamA ityaadi| saMstyA tu karmaphalasambandhasyAbhauSTatvAt middhenopahataM cittaM svapne tenAsamaM phala miti dRSTAntAsiddhiH syaadityaah| atha punraayussmnnityaadi| tasya karmaNa iti svpnaavsthaabhaavinH| etadeva spssttynnaah| kathaJcetyAdi / tatra prayogAdiniSyAdanAt kAyavAJcittopaghAtAdA'ho hataH sAdhu hataH suSTha hataH sarvacAtmavyApAropalambhAnmayA hata ityarthabhedo vaacyH| etduktm| yathA bAhyArthanaye kSaNikatayA nirhetukavinAze karmajaM lokavaiciyamiti siddhAntAca paramArthato na kazcinna kenacihato nApi kasyaciTravyaM kenacihnahotamityAdyupagame pravRttasantAnaniruvapadArthotpAdanAtmAraNAdyadhyavasAyabAreNAyonizomanaskArAdimato'kuzalAdivat prANAtipAtAdayo divase vyavasthApyante, tathA svapne'pyupacitakuzalAkuzalasya prabuddhAvasthAyAmaho hata ityAdivikalpena prayogAvasthAdyabhi
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / nivezaparipuSTyA paripoSaprApterbahirarthanayenApi svapnA - vasthAyAmiveti dRSTAntAsiddhiH / ato madhyamakanayena jAgradavasthAyAmapi svapnasadRze vastuni tadanurUpArthe bhAvAdyabhinivezenAkhaNDitasakalaviparyAsabandhanAnAM kuzalAdayo vyavasthApyante / kintu middhAdikabhrAntikAraNatvenAspaSTAkuzalapratipattyA svapne nyUnaM phalaM jAgradavasthAyAM tu micAdikabhrAntikAraNa vigamAtspaSTAnA kulapratibhAsatvenAdhikaM phalam / svapnAvasthAyAmapi karmaphalasadbhAvasyAbhimatatvAdabhikSutvAdidoSo nodbhAvanIyaH / zikSAdattakavat saMvarAsaMvaratvasya bhagavatprajJaptivazAdevAvasthApyamAnatvAditi / vikalpabalAdyadi karmaNaH paripoSastadA pratipakSavirodhe'pi vikalpAnudRttyA tathAgatasyApi syAdityAha / sacedAyuSman subhUta ityAdi / vikalpayan kSayasaMjJAmutpAdayati kSauNA me saMsAriNaH skandhA ityAdi kSayasaMjJAM karoti / tasyApi karmaNa iti klezaprahANakAriNo manaskArasya karmaNaH svruupopcyaadaaccyH| kAryajananasAmarthyAdupacayaH syAt / tatazcopacitasya karmaNaH prAptavyaphalavizeSasadbhAvAdapariniSpanna eva tathAgataH syAditi bhAvaH / vineyAnurodhena tathAgatasya kSauNA me jAtirityAdivikalpo vyavasthApito na tu tattvata ityAha / no haudamiti (p. 358, 1) / etadeva samarthayituM tatkasya hetorityAzaGkyAha / sarvakalpavikalpetyAdi / sarvakalpA rUpAdayaH svasAmAnyalakSaNAtmakA nirvikalpasavikalpajJAnAlambanasthAnIyAsteSu vikalpastadupalambhastena prahauNo rahito nirvikalpadharmatAdhigamAdityarthaH / AlambanopalambhamantareNa mAnasaM karma cittaM cAnyeSAM 441
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 uunviNshprivtH| kasmAnna pravartata iti cedaah| evmevetyaadi| dharmataiSA pratItyasamutpAdadharmatayA yasmAdanAlambanaM karma cittaM ca notpadyate, tasmAtsAlambanamevotpadyata iti| etadeva spaSTayannAha / dRSTazrutetyAdi / tatra, tadatadrUpiNo bhaavaastdtdruuphetujaaH| iti nyAyena kAciddaddhiH saMklezAlambanA saMklezaM prigRhnnaati| kAciddarvyivadAnAlambanA vyavadAnaM parigRhNAti / cetaneti buddhirityeke / cetanA mAnasaM karmeti vacanAt karmaiva pryaayennoktmitypre| upasaMharannAha / tsmaattaayussmnnityaadi| atItAnAgatasyAsattvenAlambanabhAvAnupapattervartamAnasya cArthasya sAkArajJAnAdibhigrahItumazakyatvena sarvAlambanazUnyatve sAlambanApi cetanA kathamutpadyata ityAha / yadAyuSman subhUta ityaadi| viviktaanauti| AlambanabhAvarahitatvena shuunyaani| saMratyA'bhUtaparikalpAlambanAdatpadyata ityAha / nimittauktyetyaadi| rUpAdigatamasAdhAraNaM cihaM tattvenAnimittamapi yathAdarzanaM nimittaukRtyAropyeti yaavt| yAvadityanena vijJAnapratyayaM naamruupmityaadiprigrhH| lokavyavahAramupAdAyeti saMtimadhikRtyotpadyata ityanantaraM ucyata iti shessH| svapne'pi karmaphalasambandhAstitve pratipAdite punaraupalambhikajanAnurodhenAzaGkayannAha / yadAyuSman subhUta ityaadi| parihRte'pyarthe punarAzaGkAyAmAnantyena kaH sacetAH prihrtiitybhipraayaadaah| ayamAyuSman zAriputra maitreya ityAdi (p. 359, 1) / kaaysaakssiiti| arhattvapratipannako
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlavArAlokaH / 443 'nAgAmI nirodhalAbhau kaaysaakssii| tahaddavatvapratipannakatvenAryamaitreyaH kaaysaakssii| etamarthamiti svapne pariNAmitam / kintadAnamiti prshnm| subhuutivcnaadevaarymaitreymaamntrynnaah| atha khlvaayussmnnityaadi| pratipAdite'pyarthe pratyekavineyabhedena punaH punarAzaGkAyAM bhUyo bhUyaH parihArAbhidhAne'pi na sarveSAmekabuddhotpAdakAla eva viparyAsApanayanaM zakyaM kartuM bhavyAnAmevArthakaraNAdityetatpaznavisarjanAdhikAreNaivAnAgatabuddhaparamparotpattirityaparisamAptinirdezo'yaM praznastatparisamAptau satyAM kartavyAbhAvAdanAgatabuddhotpAdavaiyarthaprasaGgazcetyabhiprAyavAn prihtukaamtvenaah| yadAyuSmAn subhuutirevmaahetyaadi| sambhavamadhikRtya viklpynnaah| kiM punarAyuSman subhUte ydetnnaamdheymityaadi| tatra tAvanna zUnyatA visrjytautyaah| yA khala punrityaadi| na sA pratibaleti / avidyamAnatvAnna sA samarthA / rUpAdayo'pi na zaktA ityaah| tamapyahamityAdi (p 360, 1) / kartRkarmakriyAnupalambhabhedena yo dharmo visarjayet, yo dharmo visarjayitavyaH, yena dharmeNa visrjyedityupaadaanm| AtmAnaM viSayokRtyoktam / yo dharmoM vyAkRta iti / sarvadharmAnupalambho na ghaTata ityAha / kaccit punrityaadi| kacciditi ydi| etadaktam / yadi tvayA ete rUpAdayo dharmA evaM sAkSAtkRtA yathainAn dharmAn vAcA bhASase, tadA vikalyArthopalambhavadadhigatArthopalambhasadbhAve visarjakabhAvena kathaM sarvadharmAnupalambha iti / naivamadhigata ityAha / na mayAyuSma
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 uunviNshprivrtH| nityaadi| prayogAdyavasthAsu na vedmotyAdi yojyam / kathaM thautyaah| api tu khalu punrityaadi| etaduktam / sarvadharmAnupalambhalakSaNanirvikalpakajJAnenaivaM svabhAvAH sarvadharmA mAyopamatvena svabhAvatvAt sAkSAtkRtA yathAdhigamAvasthAyAM vikalpAsamudAcArAnna kAyena spRzyata, na vAcA bhASyeta, na manasA smnvaahiyet| yasmAdikalyAnugame viparyAsasamudbhavAdadhigamo na syAttatazcAdhigamottarakAlamudbhAvanAsaMkRtyA vyavahAra iti| zrAvakAgocaro nirvikalpakajJAnAdhigama ityaah| gambhIra prajJa ityAdi / zrAvakANAmaudRza evAdhigama ityAha / kutaste shaariputretyaadi| nirvikalpajJAnamAtreNAdhigamasya tulytvaaimbhiirprjnyo'ymiti| naivaJcittamutpAdanauyamityarthaH / tulyatvameva kathayannAha / samanupazyasi tvmityaadi| taM dharmakSayAnutpAdajJAnalakSaNamahatvaM vikalpajJAnenAdhigamakAle kiM tvaM pazyasyapalabhasa iti yaavt| viprysttvenaadhigmvirodhitvaannaivetyaah| no haudamiti / bodhisattvAnAmaudRza evAdhigamakAle nyAya ityaah| evameva zAriputretyAdi (p. 361, 1) / tadevaM karmAbhAvAdicodyAnAM yathoktA eva pratisamAdhayo graahyaaH| tathA coktam / karmAbhAvAdicodyAnAM parihArA ythoditaaH||60|| iti saMsAranirvANasamatAmupasaMhatuM taddezanAyAstAdAtvika prayojanamadhikRtyAha / sa crnnottsytiityaadi| anupalambhacaryayA labdhazaktitvAnnAhaM nAbhisambhotsye'pitu niyatamabhisaMbhotsya ityevAyaM yogmaapdyte| vibhAvitobhaya
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ 445 abhisamayAlaGkArAlokaH / 445 samato buddho bhavati / svabuddhakSetra ityanantaraM sattvabhAjanalokabhedena dvividhabuddhakSetravizuddhiM nirdizannAha / punaraparaM shaariputretyaadi| tatra sattvalokasyAzuddhiryA jighatsAdikA tasyAH pratipakSeNa divyopabhogAdizuDyupasaMhArataH, tathA bhAjanalokasyAzuddhiryA sthANukaNTakAdikA tasyAH pratipakSeNa samapANitalajAtAdizuddhyapasaMhArato yathAkrama vividhabuddhakSetravizuddhirityabhisaMkSepataH / tathA coktam / sattvalokasya yA'zuddhistasyAH zuddhyapahArataH / tathA bhAjanalokasya buddhakSetrasya zuddhatA // 61 // iti| vistarastu yathAsUtra subodhm| tatra kinycidcyte| tathaiva tatkasya hetorityaashngyaah| tathA hi tena srvmityaadi| etadeva spaSTayannAha / tenaivaM cittmityaadi| tatra sarveNa varNasaMsthAnavasturUpeNa, sarva tajjAtibhedabhinnaM vastu, sarvathA tadekaikajAtiprakArabhedena, sarva yathAsambhavaprakAram / svarUpavirahAnna bhaviSyanti, tatkRtacihnAbhAvAnna prajJAsyante / tathaiva tatkasya hetorityAzaGkayAha / sarvasvaparityAgakuzalAbhiratA hotyaadi| etadeva vistaarynnaah| tenaivaM cittmityaadi| vyApAdakrodharoSA (p. 362, 2) iti / vyApAdaH sttvvidvessH| krodhaH sttvaasttvyoraaghaatH| roSo vairaanubndhH| cittavizeSotyAdAttathA ca kariSyAmi / pratipattyA sampAdanAttathA ca prtiptsye| atishyvaurykrnnaadyaaptsye| pAnIyAbhAvAtyAnIyakAntAraM tadbhayam / tathaiva tatkasya hetorityAzayAha / asNvstetyaadi|
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 uunviNshprivrtH| aSTAGgopetapAnIyaM sugandhisvAdazItalam / laghvacchaM zuci pAtuzca kukSikaNThau na bAdhate // ityudklaabhaadssttaanggopetpaanauylaabhinH| mRdumadhyAdhimAtrabhedena sukhitAH sukhasamaGginaH sarvasukhasamarpitAH (19. 363, 13) / darzanapathaprAptatve praadurbhvissyti| upabhogayogyatvenotpatsyate / sthitihetutvAdannAdayo jiivitprikaaraaH| cirennetytidiirghkaalen| pUrvavattatkasya hetorityaashyaah| yo hi cittakSaNa ityAdi (12. 364, 9) / yasmAdyazcittakSaNastattvato'nutpannaH saMvRtyA saiSA cirakAlavatI prathamakAraNarahitatvAdanAdirapUrvA kottiH| paryanto bhAgo buddhatvAvasthA zUnyatAsvabhAvatvAdyadutAkoTistasmAcireNAbhisambodhAdatvAsAdi na kartavyam / duSkarasaMjJA ca notpaadyitvyetyrthH| bhayabhairavebhya iti| bAhyaM vyaaddaadibhym| adhyAtma jvarAdibhairavam / yathoktabuddhakSetraparizodhane'zakyAnuSThAnatvAnna kazcitpravartata iti cedAha / atha khalu tatra parSadautyAdi (p. 365, 7) / atra sthAna iti / abhyAsayogena zakyatvAnirdiSTabuddhakSetraparizodhane, tadAzayasampattibalAdyAkaraNanimittaM jAtamityAha / atha khala bhgvaanityaadi| mUrdhanyantaradhIyata iti| dharmataiSA yadA tathAgatatvena vyAkaraNaM kartavyaM, tadoSNISasandhau razmayo'ntalaunAH / nimittadarzanAtsaJjAtAtizayatvenAryagaGgadevA vihitpuujetyaadi| samanantaraprAduSkRte cetyaadi| bahudhA gRhItasambandhatvena smitaprayojanaM prshnynnaah| atha khalvAyuSmAnAnanda ityAdi (p. 366, 3) / svarUpamAvedayannAha /
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / iyamAnandetyAdi / samyaksambodhimabhisambhotsyata iti vyAkaraNena pArSadAnAmevaMvidhabuddhakSetra vizuddhilAbhasampratyaye sAkSibhAvaH sUcita iti kecit / abhisambodhyavasthAtaH prAgapi vyAkurvannAha / seyamAnandetyAdi / vyAkRtAnAmeva tacotpAdAdismaya ityAha / atha khalvAyuSmata (p. 367, 5) ityAdi / sAdhUktatvAdAha / evametadityAdi / taca klezaNa - varaNaprahANAduttaurNapaGkAH / mUrdhAbhisamaye'vasthitatvAddodhipariniSpattyupagatAH / zrAvakasaGghamapi vyAkurvannAha / tasya khalu punarityAdi / tathaiva tatkasya hetorityAzaGkyAha / tAvanta ityAdi / kRtapuNyAnAM niSpannapraNidhAnatvenAha / tena khalu punarityAdi / upasaMharannAha / suvarNapuSpasyetyAdi (1). 368, 2 ) / atyAzvaryaM zrutvA pUrvayogaM praznayannAha / anayA bhagavannityAdi / svarUpamAvedayannAha / anayAnandetyAdi / praNidhAnAnurUpamevedaM sarvaprakAravyAkaraNamityAha / kRtaparikarmetyAdi (1). 369, 5 ) / taca prAptadarzanamArgatvAtkRta parikarmA / viditabhAvanApathasvabhAvatvAtkRtaparyantA / tathaiva svahastayannAha / evametadityAdi // abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM gaGgadevA bhaginIparivarto nAmai konaviMzatitamaH // 447 -
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 viMzatitamaparivartaH / niSpAditabuddhakSetravizudinopAyakauzalena sambhAraM paripUrya pazcAdyathAbhavyatayA buddhakRtyaM svabuddhakSetre karaNIyamityupAyakauzalaM vaktavyam / tatrAsya viSayaM pratipAdayituM prshnynnaah| prajJApAramitAyAmityAdi (p. 370, 1) / parihArArthamAha / iha subhUta ityaadi| rUpamiti tAM dharmatAM dharmatayeti tAM zUnyatAM dharmatayA zUnyatayA rUpaM vasviti pratyavekSamANo yathA na samanupazyecchanyatAM zUnyatAsvabhAvenAstauti yathA nopalabhate tathA pratyavekSitavyamiti yAvat / etdktm| mAyopamaH zUnyatAdirupAyakauzalaviSaya iti| kathaM punarabhyAse'pi naadhigcchtotyaah| ydbhgvnnityaadi| asya parihAreNopAyakauzalaprayogaM nirdishnnaah| yataH subhUta ityaadi| sarvAkAravaropetAmiti dAnAdyavikalAm / asamAhita eveti| prajJApAramitA ca mahopAyakauzalAtmikA mayA parigRhautA bhvissyti| na ca zUnyatA sAkSAtkRtetyabhiprAyAdetanniSTha eva zUnyatAsamAdhau cittaM dhaaryti| atra ca madhye jinajananausAmarthyAnna parihIyate bodhipakSadhamaH, na cAzravakSayaM kAmabhavAzravagrahANaM saJcintya sattvArtha pratijanmapratigrahAt karoti zUnyatAsamAdhyAlambanAdAzravakSaye ca parijayaM krotiityrthH| etadeva spssttynaah| yasmin samaya ityAdi (p. 371, 3) / kathamabhyAse'pi na saakssaatkrtvymiti| tatkasya hetorityaashngkyaah| evmaaruuddhkushletyaadi| bhUtakoTiM na saakssaatkrotiiti| etadaktam / sarvAkArabhAvanAparijayapratyavekSAsAkSAtkaraNakAlAkAlajJAnaprayogasAmarthyAttasmin samAdhau sthito'pi na zUnyatA
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 446 parA madhigacchediti / upAyaH punardazavidho bhavati / taca tAvat pratibandhasamatikramaNenAntarAyikadharmasamatikramaNopAyArthamAha / tadyathApi nAmetyAdi / tatra zauryarUpaguNairmRdumadhyAdhimAtraiH yathAkramamupetatvAtparamazvarazca bhavedityAdi navapadAni vAcyAni / granthArthagrahaNasamarthatvAnmedhAvI / karaNapATavauddacanasamarthaH / praznaparihArAt prativacanasamarthaH / stambhitatvAbhAvAtpratibhAnasampannaH / svaukArArthasampAdanAtpratipattisampannaH / heyopAdeyatvena kAlAdInAM parijJAnAtkAladezajJaH, sthAnajJaH / mukhyato dhanuSi suzikSitatvAdivastreSu paramagatiM gataH / bahUnAM dRDhAnAzca praharaNAnAM nivArakatvAddahupraharaNAvaraNo dRDhapraharaNAvaraNaH / varjanakarAH kAyAdivikArAH kalAH / cicakarmAdauni zilpasthAnAni / smRtimAnityAdi / sugamam / nirvartanasAmarthyAnnistaraNasamarthaH / kenacideva kAraNasAmagrauyogenAmicAdyupanipAtena / cittavAkkAyavikArApAdanAdyathAkramaM mahApratibhayaM bhISaNaM romaharSaNam / sarvopadravarahitatvena zAntyA kSemeNApakramayiSyAmi / zarIrasausthityApuSTyA svastinA parimocayiSyAmi / ekadravyAbhilASAdvairAnubandhena pratyarthikAH / zramitrapakSapatitAH pratyamitrAH / dayAlutvAdatisnigdhaH / dAkSiNyayogAtsAnukrozaH / tathaiva tatkasya hetorityAzaGkyAha / tathA hi bhagavannityAdi kAyacittapauDArahitatvAdakSato'nupahataH / ( p. 373, 3 ) / dRSTAntamevaM nirdizya dAntikArthamAha / evameva subhUte bodhisattva ityAdi / tatra saveSu sukhasaMyogaduHkha viyogasattveSu 57
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 viMzatitamaparivartaH / sukhAvizleSahitakaraNAzayasamRDDau saparivArAH samAdhayo yathAkramaM maicaukrunnaamuditopekssaaH| tathaiva tatkasya hetorityaashngyaah| tathA hysyetyaadi| etadeva spaSTayannAha / yasmin samaya ityaadi| mArapakSaM cAtikramyetyanenAntarAyikadharmasamatikramaNopAyaH sUcitaH syaat| upsNhrnaah| yasminnityAdi (p. 374, 2) / vibhAvitasarvasamatvenApratiSThitavihAropAyaM kathayannAha / tadyathApi nAma subhUte pkssiityaadi| na ca tatrApi nizrito na ca pratiSThita iti| AkAzasyAsattvAnna tatra buDyA nizrito nApi kAyena sthito'tha ca tasminneva viharatItyapratiSThitavihAropAyo jJApitaH syaat| daantikaarthmaah| evameva subhUte bodhisattva ityaadi| praNidhAnasamRDyA pUrvapraNidhAnAnuvRttyupAyaM nirdishnnaah| tadyathApi nAma subhUte blvaanityaadi| yAvannAkAMkSedityanena prnnidhaanaavedhmupaadaayaanuvRttijiipitaa| prakRtArtha bodhisattve niyojynnaah| evameva subhUta ityaadi| bhAvanAvizeSamArgAbhyAM yathAkramaM paripakkAni supripkkaani| upsNhrnnaah| tasmAttarhi subhUta ityAdi (p. 375, 1) / svabhyastasarvaduSkaratvenAsAdhAraNopAyaM prtipaadynnaah| duSkarakArako bhgvnnityaadi| zrutacintAbhAvanAbhiryathAkrama zUnyatAyAM caratItyAdi yojyam / saadhuukttvenaanuvdnnaah| evmetdityaadi| tathaiva tatkasya hetorityaashkyaah| tathA hotyaadi| amumevArtha samarthaya
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ pbhismyaalngkaaraalokH| 451 naah| yadA bodhisattva ityaadi| pUrvavattatkasya hetorityaashngyaah| tathA hysyetyaadi| na sAkSAtkarotIti (p. 376, 2) / sarvasattvAparityAgAzayasAmarthyena bhUtakoTeranadhigamAdasAdhAraNopAyo jJApitaH syAt / sarvadharmAnupalambhAdasatopAyaM vktumaah| punaraparaM subhUte yadA bodhisattva ityaadi| sttvsNjyeti| bhaavaabhiniveshen| na ca parihIyata iti| AsvAdanopalambhena parihANisambhavAnmayAdisarvakuzaladharmAparihANivacanAdanAsvAdanopAyaH sUcitaH syaat| tathaiva tatkasya hetorityaashngyaah| upAyakauzalyaparigRhIto hotyaadi| shuunytaavimokssmukhtvenaanuplmbhopaayaarthmaah| punaraparaM subhUte bodhisattvasya mahAsattvasyaivaM bhavati / dIrgharAtramamau sattvA upalambhe crntiityaadi| zUnyatAsamAdhivimokSamukhaM samApadyata ityAdi (12. 377, 2) / zUnyatAsamAdhivimokSamukhabhAvanAparipUrigamanAdanupalambhopAyaH pridiipitH| nimittaanuplmbhaadnimittopaayaarthmaah| punaraparaM subhUte bodhisattvasya mahAsattvasyaivaM bhvti| dIrgharAcamamau sattvA nimittsNjnyyetyaadi| animittaM samAdhivimokSamukhaM samApadyata iti / animittasamAdhivimokSamukhabhAvanAparipUrigamanenAnimittopAyo gditH| prnnidhaanaanuplmbhenaaprnnidhaanopaayaarthmaah| punaraparaM subhUte bodhisattvasya mahAsattvasyaivaM bhvti| dIrgharAcamamau satvA nitysnyjyetyaadi|
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 viNshtitmprivrtH| apraNihitaM samAdhivimokSamiti (p. 378, 2) / apraNihitasamAdhivimokSamukhabhAvanAparipUrigamanenApraNidhAnopAyaH suucitH| zUnyatAdInAM zrAvakAdisAdhAraNatve'pi tdpaayvishessnnaarthmaah| yo hi kazcit subhUte bodhisattva ityaadi| tatra zUnyatAditrivimokSamukhaviparyayeNopalambhe caritAvina ityAdi vidhoktaM tasyaiva ca vyAkhyAnaM piNDasaMjJAyAmityAdinA yathAkramaM kRtm| zUnyatAta ityAdAvAdyAditvena saptamyantAttasiH / etaduktam / kRpAdiyogAdevaM jJAnadharmasamanvAgato bodhisattvaH zUnyatAdau yteditysthaanmetditi| praznapUrvakAvaivartikadharmakathanenAvaivartikaliGgopAyArtha praznaM kartuM zikSayannAha / evaM hi bodhisattva ityAdi (p. 379, 3) / vyatirekamukhena nirdishnaah| scedityaadi| tathaiva tatkasya hetorityAzaGyAha / yo hysaavityaadi| tavAveNiko dharmaH sarvasattvAparityAgastaM zrutacintAbhAvanAmayajJAnotpAdanArthaM yathAkrama na sUcayati, na prabhAvayati, nopadarzayati, yato na prajAnAti paripRSTo na vyAkaroti na visarjayatIti yathAsaMkhyaM yojyam / tAM bhuumimityupaaykaushlym| anvayamukhena pratipAdayituM kAkA prshnynnaah| syAtyunarbhagavannityAdi (p. 380, 1) / tathaiva prihrnnaah| syAtsubhUte ityaadi| evaM prtipdytetyaadi| upAyakauzalyaM sarvasattvAparityAgazcAbhyasanIya ityavagacchet / evaM visrjyediti| paraiH pRSTasyAvaivartikAdhigamAnurUpavyAkaraNAvyAkaraNabhyAmavaiva
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ 453 abhisamayAladArAlokaH / rtikAnavaivartikabhAvadhAraNenAvaivartikaliGgopAyaH sUcitaH syaat| sarvaviSayajJAnatvenApramANaviSayopAyArthaM cAha / tena hi bhgvnnityaadi| asaMhAryA iti / teSAM bodhisattvAnAmasaMhAryatvenopAyasya viSayApramANatA jJApitA bhvet| tadevaM viSayaprayogAbhyAM samanvAgataM yathoktameva dazavidhamupAyakauzalaM grAdyam / tathA coktm| viSayo'sya prayogazca shaatrvaannaamtikrmH| apratiSTho yathAvedhamasAdhAraNalakSaNaH // 62 // asato'nupalambhazca nimittapraNidhikSataH / talliGgaM cApramANaM ca dazadhopAyakauzalam // 63 // iti kaH punastrisarvajJAyAH sarvAkArAbhisambodhasya ca vishessH| pratiniyatAkAraviSayAstistraH sarvajJatA yathoktanAkArapratiniyamena, samastAkAraviSayastu sarvAkArAbhisambodha iti kecit / lAkSaNikaM trisarvajJatAvyavasthAnaM prAyogikastu sarvAkArAbhisambodha ityanye / vipakSapratipakSavyavasthAnaprabhAvitaH sarvAkArAbhisambodhastrisarvajJatAstu na caivaM prkRtishaantaakaartvaaditypre| samAptaH sarvAkArAbhisaMbodhaH // prAptasakArAbhisambodhasyedAnoM prakarSaparyanto'dhigama iti mUrdhAbhisamayo vaktavyastaca liGgaM tAvadasyAbhidhAnauyaM yenAsau liyate / tataH svapnAvasthAyAmapyatyabhyAsAtvapnasadRzasarvadharme kSaNaM prathamaM liGgaM vktmaah| sacetpunaH subhUte bodhisattvo mahAsattvaH svpnaantrgto'pautyaadi| etaduktam / evaM prajJopAyaparigRhautA bodhisattvasya yoga
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 viNshtitmprivrsH| dharmabhAvanA mUrdhaprAptA yat svapnAntare'pyasya yogavidarzanAmanaskArAstathAbhUtadharmA sAkSAtkaraNena sattvadhAtusApekSA eva pravartanta iti| dvitiiyshraavkaadibhuumispRhaacittaanutpaadnlinggaarthmaah| punaraparaM subhUta ityaadi| tatrApUrvaprAtyabhilASaH spRhaa| prAptAviyogecchA anuzaMsA cittam / tRtiiytthaagtaadidrshnlinggaarthmaah| anekazatAyAH parSada ityaadi| caturthabuddharddhivikurvitopalabdhiliGgArthamAha / vaihAyasamabhyagamyetyAdi (p. 381, 5) / pnycmsvpnopmdhrmdeshnaacittotpaadlinggaarthmaah| bodhisattvo mahAsattvo nottsytiityaadi| sssstthbuddhkssetropaaygrhaannaanusmrnnlinggaarthmaah| nairayikAn sttvaanityaadi| kimidamapAyavizuddhilakSaNaM nAmeti prazna yannAha / tatra subhUte kathamityAdi (p. 382, 4) / pariharannAha / sacetsubhUte bodhisattva ityaadi| sptmngraadidaahprshmnstyaadhisstthaansmRddhilinggaarthmnvymukhenaah| nagaradAhe vetyaadi| mRdumadhyAdhimAtrabhedenApagamAdyathAkramamupazAmyatu zautIbhavatu astaM gacchatviti yojym| vyatirekamukhenApi kathayannAha / sacennopazAmyatItyAdi (p. 383, 2) / ubhayathApi nirdishnaah| scetpnrityaadi| karma vipacyata iti / saddharmapratyAkhyAnam / dRSTadharmasaMvartanIyameva karma satyAdhiSThAnAniSpattedaurmanasyAdi naanubhuuyte| tata eveti / jnmaantrsngghautaat| aSTamayamAdyamanuSyApagamasatyavAkyaniSyattiliGgArtha vytirekmukhenaah| punaraparaM subhUte
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ 455 abhisamayAlaGkArAlokaH / vairaakaarairityaadi| tatra svayaMpravezAhItaH sAmarthyAdhAnena kaayaadivikaaraapaadnaadaavissttH| sarvAkArajJatAdipaJcavidhAbhisamayena sarvapadArthAvagamAdyathAkramamajJAtamityAdauni paJcapadAni neti pUrveNa yojyaani| anvayamukhenApi kthynnaah| sacetpunaH subhUta ityAdi // abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAmupAyakauzalya maumAMsAparivarto nAma viMzatitamaH //
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 ekaviMzatitamaparivartaH / mArAdhiSTAnenApakramaNe sati nedamaSTamaM liGgamityAha / tatra khalu punarityAdi (12. 384, 2) / tathaiva tatkasya hetorityaashngkhyaah| mAro hautyaadi| acirayAnasamprasthitasyeti / mUrdhAbhisamaye'dhunA pratasya svarUpamahattvAilavattaraM, kAryanivartakatvAttejovattaraM, gauravAkaraNAdavamasyate, haasysthaaniiytvaadccgdhyissyti| atishyoktybhidhaanaadllaapyissyti| nindaakrnnaatkRtsyissyti| vairuupynishcaarnnaatpNshyissyti| mAnasyotpAdanavizeSAdhAnAnmAnaM jnyissyti| mAnaM snyjnyissyti| tathaivAtimAnamAnAtimAnAbhimAnabhedena padapadaM mAnaM vardhayiSyati / mAnaM saMvardhayiSyati / mAnaM stmbhyissyti| maanmupstmbhyissyti| mAnaM muhyissyti| mAnamupaTahayiSyatIti yathAkramaM yojym| mithyaamaankrnnaanmaanmutyaadyissyti| sa tena maanenetyaadi| haunAdahaM zreyAn sadRzena vAsadRza iti cittonntirmaanH| sadRzAdahaM zreyAn zreyasA vA sadRza itytimaanH| zreyasaH zreyAnahamiti maanaatimaanH| aprAptAdhigame praatybhipraayaadbhimaanH| aguNavato'pi guNavAnahamiti mithyaamaanH| dUraukariSyati srvjnytaamityaadi| etaduktam / mAnena dUraukariSyati sarvajJatAM trisrvjnytaatmikaam| atimAnamAnAtimAnAbhimAnairyathAkramaM dUraukariSyatyanuttaraM buddhajJAnaM sarvAkArAbhisambodham / svayambhUjJAnaM muurdhaabhismym| sarvajJajJAnamanupUrvAbhisamayam / mithyAmAnena ca dUraukariSyatyanuttarAM samyaksambodhimekakSaNAbhisambodhapUrvakaM dharmakAyAbhisamaya
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAbhisamayAlaGkArAlokaH / 457 miti / na seviSyata ityAdi (p. 381, 5) padatrayaM zrutAdi kalpitaparatantrapariniSyannasvarUpa jJAnotpAdanArtham / parijJAnArthaM vA yathAsaMkhyaM yojyam / prasaGgAnmArakarmaprabhedaM nirdizan mRdumArakarmArthamAha / punara paramityAdi / nAmApadezeneti tannAmakathanena / nAmAdhiSThAneneti mAtrAdinAmavyapadezena / tathaiva tatkasya hetorityAzaGkyAha / tava haudaM nAmadheyamityAdi / taca grAmaM parityajya kozamAtreNAvasthAnAdAraNyakaH / gRhItapiNDapAtasamAdAnatvAtyaiNDapAtikaH / rathyAkarpaTacauvaratvena pAMzukUlikaH / mamastaM bhaktAdikamAdAya bhojanAtpazcAtkhalubhaktikaH / ekAzanopavezena yatheSTaM paribhogAdekAzanikaH / yathA maMstaurNakarpaTAdau zayanAdyAthAsaMstarikaH / saMghAvyAdi - cicauvaramAtratvAcaicauvarakaH / zmazAne sthitatvena zmAzAnikaH / tathA vRkSamUlikaH / niSadyayA rAtrau sthAnAnaiSadyikaH / uparyAvaraNAbhAvenAbhyavakAzikaH / dhRtorNA - cauvarAditvena nAmatikaH / adhikAbhilASAbhAvAdalpecchaH / tAvanmAtreNa santoSAtsantuSTaH / Apattirahitatvena praviviktaH / alpecchatvAdapagatapAdamrakSaNaH / pUrvavattatkasya hetorityA - zAha tathA hautyAdi (p. 387 13 ) / madhyaM mArakarmArthamAha / taM ca mAra ityAdi / tathaiva tatkasya hetorityA - zaGkyAha (p. 388, 1) / tathA hi tavetyAdi / adhimAcakarmAthamAha / tasya khalu punarityAdi / pUrvavattatkasya hetorityAzaGkyAha / tathA hautyAdi / sadbhUtatve kathaM punaridaM mArakarmetyAzaGkayAha / ye khalu punarityAdi /
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 ekaviMzatitamaparivartaH / tathaiva tatkasya hetorityAzaGkyAha / ye hautyAdi / pradhAnabuddhatvAvasthAnAmavyAkaraNena mArakarmArthamAha / punaraparamityAdi / taca prayogAdyavasthAsu yathAkramamanuvartitamanuvitarkitamanuvicAritam / zrutamayAdijJAnena veti kecit / tadubhayaM tulayitveti ( 1. 389, 14 ) / yattena vicintitaM, yacca mAreNa nirdiSTaM nAmadheyaM tadetadubhayaM sameti saGgacchata iti nirUpya maMsyata iti sambandhaH / tathaiva satyatve kathaM mArakarmetyAzaGkyAha / yAni ca mayetyAdi / evaM nAmApadezena bodhisattvAnAM tiraskAriNo durlabhA bodhirityAdi / sacetpunarityAdi (p. 3007) | saMdhAvya saMsRtyeti / pApadezanayAtmAnaM nirmalautya nirabhimAnatAM prApyetyarthaH / etadeva spssttynnaah| yadi cAsAvityAdi / tatra vidUSaNApratipakSeNa vigarhiSyati / samudAcArapratipakSeNa vAntI - kariSyati / svaparopekSalajjayA jugupsiSyati / balAt pratiniHsrakSyati / pratyApattibalAt pratidezayiSyati / daurghakAlalabhyatvena durlabhA / tathaiva tatka hetorityAzaGkyAha / tAvadgurutaraM hautyAdi / parApamAnasamutthatvena yasmAnmananApattisthAnaM tAvadgurutaraM, yena bodhidurlabhA bhavati, na tvasambhavinautyarthaH / tathA hi ye pratipakSasannidhAvapacayadharmANaste sambhavadatyantonmUlanadakSapratipakSAstadyathA kanakamalAdayaH / yathoktadharmANazca sarva eva saGgharmAvaraNAdaya iti nyAyAnniHzeSaM kSayaM yAtyeva mananApattisthAnam / yatpanaH praNazyantItyAdi vacanaM tadasatyAM pratipakSabhAvanAyAmiti jJeyam / anyathA yuktivirodho Azraya
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 abhisamayAlayArAlokaH / bahutarasUcAntavirodhazca syAt / niyatavacanamapyatenaiva vyaakhyaatm| aniyatavacanaM punarasatyAmapi pratipakSabhAvanAyAM kaadaacitkphltvaadityvsaatvym| mananApattisthAnasya gurutvamevaM dRSTAntena spssttynnaah| tadyathApi naametyaadi| catasro mUlApattaya iti / vadhasteyamaithunAntasaMjJitAH prdhaanaapttyH| bhikssusNvrbhrNshaadbhikssuH| zrAmaNeratvAbhAvAdazramaNaH / upAsakabhAvaviyogAdazAkyapucIyaH / janmAntare'pyadhigamAbhavyatvAgurutarApattiriyaM mananApattiH / atigurutvmaavedynnaah| tisstthnvityaadi| paJcebhya iti tathAgataduSTacittarudhirotpAdAdibhyaH / gurutara iti / mAnasahagatacittotpAdasaMkhyAvacchinnanarakavAsAnubhavanAt / nAmApadezenaivaM mArakarma nirdizya vivekagaNenApi mRda (p. 391, 5) maarkrmaarthmaah| punrprmityaadi| tatra vanaprastho vnvishessH| pazcAdipratisAritvena yaavtsmaadherndhigmaadprishuddhkaayvaangmnskrmaantstvipryyaatprishuddhkaayvaangmnskrmaantH| tathaiva tatkasya hetorityAzaGkhyAha / tathA hotyAdi (p. 393, 3) / mdhymaarkrmaarthmaah| kishcaapautyaadi| imaM vivekamiti / prajJApAramitopAyakauzalyAtmakaM niHzrita ityaadi| mRdamadhyAdhimAtrAvagrahabhedAttatra vivekeraNyavAsAdau yathAkramaM niHzrita aaliino'dhyvsitstenaivaatmotkrssaaddhyvsaaymaapnnH| pUrvavattatkasya hetorityaashngyaah| yaH subhUta ityaadi| tena vivekeneti / tenAraNyavAsAdinA vivekena viharannasmin bodhisattvaviveke mahopAyakauzalAdau na sNdRshyte| adhi
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekviNshtitmprivrtH| maatrmaarkrmaarthmaah| tmenmityaadi| saMkIrNavihAreNeti (p. 394, 5) / shraavkaadimnskaaropettvaat| aakaurnnvihaarenneti| mahAyAnAdahirgatavihAratvAt / anyairbodhisttvairspRshytvaaddodhisttvcnnddaalH| svprbodhisttvviduussnnaaddodhimttvduusso| vAGmAtreNa bodhisttvcryaabhyupgmaahodhisttvprtiruupkH| bodhisattvadharmaviyogAhodhisattvaprativarNikaH / bodhisattvasaGghopaghAtAbodhisattvakAraNDavakaH / aklpikpribhogaaccaurH| tathaiva tatkasya hetorityaashngyaah| abhimAnapatitA hotyaadi| paapdhrmyogaadvishuddhdhrmaannH| klyaannmitrvirhaadnaacaaryH| anythaavaaditvaadnaarydhrmaannH| nvmsvymbhijnyaapraakrmklyaannmitrmevnlinggaarthmaah| yasya khala punarityAdi (p. 39.5, 4) // abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM mArakarmaparivarto nAmaikaviMzatitamaH // 6 //
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 461 atha khalu bhagava navamameva liGgaM kathayannAha / nityAdi (p. 396, 3) / tatra phalAvasthAH SaTpAramitAH zAstA, prathamAdhigamamArgasandarzanAllabdhAlokAvasthA mArgaH, adhikAleAkarUpatvAt vRDDAleAkAvasthA AlokaH, grAhyagrAhakAbhAvatattvaikadezapraviSTatvAt tattvArthaikadezaprasRtAvasthA ulkA, anantaraM tattvajJAnodayAdAnantaryasamAdhyavasthA avasarvopadravanivAraNAt prathamAyAM bhUmau cANaM, tadAzayaprayogAbandhyatvapadasthAnena dvitIyAyAM zaraNaM / niravadyarativastutvAttRtIyAyAM layanaM, paramAryatvAgamanapadasthAnena caturthyAM parAyaNaM, caidhAtukaparicchinnatvAtpaJcamyAM ddaupaH, prajJApAramitAsvabhAvatvAt padyAM mAtA, upAyarUpatvAtsaptamyAM pitA, praNidhAnAtmakatvAdaSTamyAM jJAnAya, balapAramitAlakSaNatvAnnavamyAM bodhAya, jJAnapAramitAtiriktatvena dazamyAmanuttarAyai samyaksambodhaye saMvartanta ityarthabhedaH / anuJcalanakAraNabhogAgAra saktipratipakSeNa yathAkramaM dAnazaulapAramite / nivRttikAraNasAMsArikasattvavipratipattija duHkhadaurghakAlika zuklapakSaprayogaparikhedapratipakSeNa yathAsaMkhyaM kSAntivIryapAramite / vipraNAzakAraNavikSepadauSpajJapratipakSeNa tathaiva dhyAnaprajJApAramite cetyevaM vipakSapratipakSavyavasthAnataH SaDiti saMkhyAvyava - sthaanm| tathA catasRbhiH pAramitAbhiravikSepakAraNairekA pAramitA'vikSepaH sampadyate yamavikSepaM nizritya yathAvaDarmatattvAvabodhAdduddhadharmAH samudAgacchantItyevaM sarvabuddhadharma - samudAgamapadasthAnataH saMkhyAvyavasthAnam / tathA dAnapAramitayA sattvAnugrahAcchaulapAramitayA'nupaghAtAt, 9
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 dvAviMzatitamaparivartaH / kSAntipAramitayopaghAtamarSaNAt, vauryapAramitayA kRtyavyApAragamanAt, sattvAn paripAcane yogyAn kRtvA vikSiptacittAnAM samAdhAnAya dhyAnapAramitayA, samAhitacittAnAM vimokSAya prajJApAramitayA, avavAdanAt paripAka ityevaM sattvaparipAcanAnukUlyato'pi saMkhyAvyava - sthAnamavaseyam / tathaiva tatkasya hetorityAzaGkyAha / aca hautyAdi (p. 397, 3) | kalyANamitrArthameva spaSTayannAha / yespi te subhUta ityAdi / pUrvavattatkasya hetorityAzaGkyAha / zrasu hautyAdi / yAvAMzca kazciddudharma ityasya sarvAkArajJatAdyaSTAbhisamayakrameNa vibhaJjanAdduddhajJAnamityaSTapadAni / upasaMharannAha / tasmAttatyAdi / dazamasarvaprakAraprajJApAramitAzikSaNaliGgArthamAha / Asu khalu punarityAdi (p. 398, 8) / tathaiva tatkasya hetorityAzaGkyAha / eSA hotyAdi / darzanabhAvanAvizeSAzaikSamArgaprApaNAdyathAkramaM nAyiketyAdi padacatuSTayam / AdAvutpAdanAjjanayitrau / pazcAtsaMvardhanAdyAtrau / pUrvavat tatkasya hetorityAzaGkyAha / prajJApAramitetyAdi / ekAdazasarvAnabhinivezaliGgArthamAha / kiM lakSaNetyAdi / asaGgalakSaNeti (p. 399, 1) / anabhinivezasvabhAvA / padaparamatvAdAha / syAdbhagavannityAdi / nyAyasya tulyatvAdAha / evametadityAdi / tathaiva tatkasya hetorityAzaGkyAha / sarvadharmA hautyAdi / taca hetuphalabhAvarahitatvAdyathAsaMkhyaM viviktAH zUnyA iti kecit / zUnyatve saMklezAdyabhAva ityAha / yadi bhagavannityAdi / sarvadharmo nopalabhyata iti / zranyatvAdeveti
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalshaaraalokH| 463 bhaavH| asya bhaassitsyeti| saMklezAdyanupapattau viviktshuunytaadeshnaayaaH| pratipraznena prihrtumaah| tatkiM manyasa ityaadi| saMklezo vyavadAnaJca prajJAyata iti zUnyatve'pi sarvadharmANAM saMvRtyA karmaphalasambandhasya vidyamAnatvAdyathAbhinivezastathA saMklezo yathA cAnabhinivezastathA vyavadAnaM prajJAyata iti| hAdazabuddhabodhyAsannaubhavanaliGgArthamAha / evaM ca bhagavaMzcaran bodhisattva ityAdi (p. 401, I) / tathaiva tatkasya hetorityAzaGyAha / anvibhuutmityaadi| zrAda dijJAnacatuSTayabhedena buddhatvamityAdi padacatuSTayam / tthaivaanuvdnnaah| evmetdityaadi| etAvantyeva linggaanyvsaatvyaani| tathA coktam / / svapnAntare'pi svapnAbhAsarvadharmekSaNAdikam / mUrdhaprAptasya yoga hAdazadhA matam // 1 // iti liGganaivaM lAtaena / katiprakArA viddhiriti / jambUddIpakAdisattvasthA tasatkArAdipuNyAdikAM prathamAM vivRddhiM vktumaah| sacet punaH subhUte ye jambUdvIpe sattvA ityaadi| jambUdvIpasyopalakSaNatvAttisAhalamahAsAhasralokadhAtavIyasattvAnAmapyatra grahaNaM paJcaviMzatisAhasikAyAM tthaabhidhaanaat| tathaiva tatkasya hetorityaashngkhyaah| yathA yathA hotyAdi (p. 402, 11) / dakSiNIyatAM gacchatauti / puNyakSetratAM prtipdyte| etadeva kuta iti| tatkasya hetorityaashngkyaah| tathA hotyaadi| sthApayitveti / parityajya / pUrvavattatkasya hetorityaashdyaah| apratipuGgalA hotyaadi| pratyakSAnumAnAgamArthAnadhigamAdapratipuGgalA
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 dvaaviNshtitmprivrtH| ityAdipadavayaM daishiktvaaditypre| prakArAntareNApi puNyAbhibhavatvaM vktumaah| kthnycetyaadi| badhyagatAniveti / mrnnaarhaaniv| kSaNAMzca virAjayata iti (p. 403, 4) pApAnuSThAnena mnussyaadibhaavaannaashytH| daaykaanaamiti| smaadaaykaanaaN| dAnapataunAmiti / sAkSAdAtRNAm / dakSiNAM vizodhayantauti samyak phalavatauM kurvntiityrthH| anena manasikAreNeti (p. 404, 3) / sattvAnAM maargaapdeshaadisvbhaaven| tathaiva tatkasya hetorityaashngyaah| yo hyenaanityaadi| sa eveti / mahopAyakauzalAyA mAturAlambane sa eva sttvopkaarmnskaarH| yathA'yamiti maiyAdisvabhAvo mana prH| kSapayedityatikrAmet / dvitIyaviziSTaprajJApAramitAmanaskArasvabhAvaviyarthamAha / tadyathApi nAma subhUte kenA retyaadi| maNiratnajJAne vartamAneneti / tatparIkSAzAstra saanaat| mnnirtnjaatijnyeneti| lakSaNaparijayAt / thAvat sA vA'nyA vA pratilabdhA bhavatIti (p 405, 2) / sA vA prajJApAramitA anyA vA samAdhirAjAdisUtrAntadharmatA prAptA bhavati / pustakApekSayA sA vA'nyA veti kecit| zUnyatvAdavirahitatvaM ghaTata ityaah| ytpunrityaadi| pariharannAha / scetyaadi| tathaiva tatkasya hetorityAzaGyAha / prajetyAdi etaduktam / yasmAtprajJApAramitA zUnyA tattvato viviparihANirahitA, tasmAcchnyAH sarvadharmA ityAlambanAnmanaskArasyApi zUnyatvAdhimokSe satyaviparyatvAt prajJApAra
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaaldaaraalokH| mitAmanaskArAdirahita ityaadi| tRtIyAtizayAnutpattikakSAntilAbhasvarUpaviddhyarthaM prshnynnaah| scedbhgvnityaadi| pariharannAha / na khalu punarityAdi / bodhaye samudAgacchatauti (p. 406, 7) / etadaktam / yataH prajJApAramitAyA hAniraddhipratiSedhabaddhobodhisattvasya paramArthato hAnivipratiSedhastato mAyopamabhAvanayA saMkRtyA puNyajJAnasaMbhAraM samudAnayatyanuttarAJca samyaksaMbodhimabhisaMbudhyate'nyathA tattvato hAniddhisambhave vipryaaso'snnevaiti| etadeva tttvmityaah| sacet subhUte bodhisattva ityAdi (p. 406, 8) / caratyayaM bodhisattva ityanena kazcit tAttviko dharmaH samAkSipta itybhipraayaadaah| kiM punarbhara vana prajJApAramitA crtiityaadi| kathaM punrityaadi| yadi yathoktaprakArapratiniSedhena sarvatra / no haudamityacyate / bhagavatA kathaM punaH prakArAntareNa crti| yena caratyayaM bodhisattva iti praaguktmityrthH| saMvRtyA -mityaah| kiM punaH subhUte samanupazyasautyAdi (p. tattvatA / upasaMharannAha / evaM khati (p. 408, 2) * sarvadharmA apamabhAvanayA nupalambhAdeva paramA saMstyA caraNAdana viziSTAdhimuktirbhavati / vaizAradApaniTAlAmA sarvopalambhabhayAbhAvAnnibhauMkatA prtipt| zratamyAdijJAnotpAdAyaivaM crnnityaadipdcym| AdarzadindhAnabhedena cAnuttaraM buddhajJAnamityAdipadacatuSTayaM yojyam // cturthbodhybodhkdhrmaanuplmbhlkssnnvivRddhyrthmaah|
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAviMzatitamaparivartaH / yA bhagavan srvdhrmaannmityaadi| saMvRtyA vyAkaraNamiti prtiprshnenaah| kimyunaH subhUta ityaadi| tathaiva tatkasya hetorityaashngyaah| srvdhrmedhityaadi| na me evaM bhavatIti (p. 409, 5) / anenAkikalyA mUrdhAbhisamaye prajJApAramiteti kRtvA bodhisattvasyaivaM vikalpAbhAvaM svavyAjenAha // abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM kalyANamitraparivarto nAma dvAviMzatitamaH //
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisama yAlaGkArAlokaH / 467 pnycmvishissttkushlmuulsmnvaagmaatmkddyrthmaah| tena khalu punarityAdi (p 410, 2) / bAlajanotvAsakalatvAdAkAzagambhauratayA gmbhauraa| hetuphalabhAvarahitatvena yathAkramaM viviktatvAddudRzA shuunytvaadurnubodhaa| darzanabhAvanAvizeSamArgotpAdanArthaM yathAsaMkhyaM zikSiSyante, pratipatsyante, yogamApatsyanta iti vAcyam / maMvarasattvArthakriyAkuzaladharmasaMgrAhakatrividhazIlaskandhAnAM vipakSadharmarahitatvAdakhaNDenetyAdi pdtrym| teSAmevAnukUladharmasadbhAvAtparipUrNenetyAdyaparaM padatrayamiti kecit| kaayikvaacikmaanmaavidyaabhaavaadkhnnddaacchidraaklmaassH| zrutacintAbhAvanAjJAnasampannatvAtparipUrNaH parizuddho'zavalaH zaulaskandha itypre| zAntisampannA ityAdi padavayaM daHkhavAsanA vividhakSAntibhedAt / AlabdhavauryA igAnita mAlambhaparikarmapratyavekSApratipattivIra (p. 413, 10) ityAdi SaTapadAni / anA prathamaditricaturthadhyAnAbhidhamayora . pUrva rityaashngyaah| yo hi bodhisatva tyA nikaayopsNkrmsvbhaavviddhyrthmaah| . prajJApAramitAyAmityAdi (p. 414, 3) / na ta notpatsyanta iti / tathAgatAdyadhiSThAnA thAkhyAyAM abhisamayAlAkArAlokAyAM prajA zakaparivarto nAma : paTpadAni / anAgamyadhyA .. __ pUrvavattatkasya hetosarva tyaadi| SaSThasarvadeva vaM zikSamANaJca ythemaah|
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 catuvizatitamaparivartaH / saptamasarvamArAbhibhavena svruupviddyrthmaah| atha khala bhagavAnityAdi (p. 416, 2) / zikSata ityAdi padavayaM prayogAnantaryavimuktimArgabhedAduktam / zokazalyavidhA iti svagocarAtikrameNa vaimnsypraaptaaH| caratyasamAhitena cittena, yogamApadyate ssmaahiten| na hyevamatra yujyamAnamiti (p. 418, 7) / yathAnyeSu sUcAnteSu bhASitaM, tathA naivAtra ghaTamAnavastu nirdiSTamato'sya bhASitasya zrutacintAmayajJAnena bodyamazakyatvAdyathAkramamagAdhamAsvAdaJca na praapnuyaamityrthH| mRdamadhyAdhimAcasukhodayena tuSTa udagra AttamanAstathaiva vividhasaumanasyotpAdAtpramuditaH prautisaumnsyjaatH| prayogAdiSu vighnakaraNAsAmAtsaMharSa'ge harSitacittaH priitipraamodyjaatH| tathaiva tatkasya (p. 419,shRngyaah| duuraukrotiityaadi| ugatA ityutsadAH "gaNakAntA itybhibhuutaaH| anirdiSTatvATarakatiryakpretAsuragatisaMvartanauyatvA ra ne bAhyamArambhAt kalahAyati pAhiyI .dau vivadanAdivadati / daNDAdi / duHkhaM prati smaajnyaanaadaakoshti| prahAra.nA nA bhASate dessopnipaataadyaapdyte| krodhotpAdAt' do vaadyti| sannAhaH sannahya iti| yadi sA sarvajJatA parityatA tadA klhaadismutthpaapaapnynaarthm| cittotyAdasaMsAvacchinnakalpapramANaM vauryaM krnniiymityrthH| gurutaratvAt paapsyaaniHsrnnsmbhvprshnaarthmaah| asti bhagavannityAdi , sambhavapratipattipakSatvena yetyAdi padacatuSTaya rakAta diti kecit / tara (p. 420, 4) / rAja
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 468 sarveSAmeva sampratikarmako dharma iti vyAptamAvedayannAha / sanniHsaraNa ityAdi / etaduktaM zrAvakayAnikAnAM saMyAne saMghAdizeSAdyApatteH pratikriyAdezanayA sampratikadharmako dharmadezikastathA mahAyAnikAnAM bodhisattvapiTakA dau dezita iti / prAdhAnyAdodhisattvAnAmArabhya spaSTayannAha / tatrAnanda yo'mityAdi (p. 121, 5 ) / kRtapApadezanAnna dezayati / akaraNasaMvarAkaraNAnnAyatyAM saMvarAya pratipadyate / utsArayitavyA ityAdi padacayaM mRdumadhyAdhimAcavigrahAdyapanayanAt / durlabdhA iti / yo'haM jalpite sati parasmin pratijalpAmauti kalahAdayaH prazastatvena durlabdhA ityevaM cittamutpAdayatItyarthaH / paruSaM vA karkazaM veti / zrocA - sukhakAritvAtparuSaM vaimanasyakaratvAt karkazam / duruktAnItyAdi / paizunyapAruSyasambhinnapralApabhedAduktaM / tathaitatkasya hetorityAzaGkyAha / na mayA'dhyAsa ityAdi (p. 122, 3) | kSobhaH saMrambhaH / bhrUkuTirlalATasaMkocaH / sarvara nAmantike sthAtavyamiti / yathoktakrameNa I sattvaviSaye vartitavyam / aSTamazAstrarUlakSaNaviddhyarthamAha / kathaM cAnandetyA yAnasamArUDhAstulyasannAhapratipattyA / ekabha sadRzaprasthAnapratipattyA / samAnAbhiprAyA:patterekatvena samayAna samprasthitA nirya tvena / yaceti dAnAdau, yathetyanupala abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApa or mAnaparivarto nAma ca
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47. pnycviNshtitmprivrtH| navamopAyakauzalaparizuddhazikSAsvarUpaviddhyarthaM praznayanAha / kva punarityAdi (p. 425, 2) / kSayAdau zikSAmANo buddhatve zikSata ityaavedynnaah| scedityaadi| tathataiva vyAttibhedAdyathA kSayAnutpAdAdibhirvyapadizyate tathA vyAkhyAtam / kathamanyatra zikSAyAmanyatra zikSA vidhIyata iti pRcchayannAha / kingkaarnnmityaadi| yatsubhUta ityaadinaa| tahacanamanUdya paripraznena pariharannAha / tat kiM manyasa ityaadi| tathateti sarvajJatAbuddhatvamitiyAvat / tathaiva tatkasya hetorityaashngyaah| akSayo hi bhagavan kSaya iti| kSauyante'smin sarvavikalyA iti buddhatvaM kSayo dharmadhAturvinAzarahitatvAdakSaya iti / tAdAtmyasambandhena kSayAdisvabhAvA mrvjnytetyrthH| utpadyata ityaadynutpaadaadivipryyenaavgntvym| parizuddhazikSatvena prshNsaarthmaah| tsmaattiityaadi| pUrvavatkasya hetorityAzaGkayAha / sarvamattvasA' dautyAdi (p 426, 10) / tatra pakSighATakAH pA nAyakAriNo nissaadaaH| kaivartAH ttnaadaurbhrikaaH| cakSaHzrotravijJAnA ekaakssivaiklyaatkaannH| hastAdicchedAraSTatvAt kujH| kurparoparihasvaparvatvAtkuNiH / pllnggH| skhalaGgatitvAt khNjH| sahasA / kvacijjaDDa iti pAThastatrApyayamevArtha ityuccaaryvcnaalolH| gurulkaaruccaiHshrvnnaatkllH| hstpaadaanyuunaatirekaanggtvaadviklaanggH|
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 471 vairuupyaadikRtaanggH| tathaiva tatkasya hetorityAzaGyAha / asti hi tasyetyAdi (p. 427. 12) prakRtiparizuddhitvena balAdivizuDyAdhigamo nopapadyata ityAha / yadA bhagavanityAdi (p. 428, 3) sNtydhigmaadaah| evmetdityaadi| pUrvavat tatkasya hetorityaashyaah| sarvadharmA hotyaadi| etadaktaM prakRtiparizuddhitve'pi sarvadharmANAM svabhAvazuddhadharmAparijJAnavatAM sattvAnAM tathAbhUtajJAnotpAdanArtha mAyopamadharmabhAvanayA maMsaudanatvena maMratyA balAdiparizuddhiM praapnotauti| dazamabuddagotrIbhavanalakSaNaviddhyarthamAha / tadyathApi subhUte 'lpakAste mhaapRthivyaamityaadi| kSAraprAcuryAdUSarAH / ruksstvaadujjngglaaH| alpakAste bodhisattvA ityanena (p. 4219, ) baddhagotrANAmUrdhvAbhigamanasamaye vaivRddhilAbhayogyAnAmalpIyastvaM jJApitaM syAt / ekAdazamabaddhatvaphalaprAptinimittAtmakaviDyathaM mRdamadhyAdhimAtradRSTAntabhedena hArakatrayamAha / punaraparaM tadyathApi naametyaadi| prjnyaapaarmitaamaargmiti| tathAgataprAptinimittAmekadAM viddhimityrthH| dvAdazapAramitAvipakSacittAnutpAdasvabhAvavidarthamAha / evaM hi subhUte prajJApAramitAyAmityAdi (p 430, 21) / taba kalpitaparatantrapariniSyannavastvabhinivezena yathAkramaM maMgRhItAH parigRhItA udhautaaH| viparyAsarahitatvenAvabodhAdanugatAH / cturdshsrvpaarmitaasNgrhjnyaanlkssnnviddhyrthmaah| tadyathApi nAma subhUte satkAyadRSTAvityAdi (p. 431, 2) /
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 paJcaviMzatitamaparivartaH / dApaSTidRSTayo brahmajAlaparipRcchAdau drssttvyaaH| granthaprAcuryAnna likhynte| yathoktavidhimeva spssttynnaah| tadyathApi nAma subhUte purusssyetyaadi| pnycdshsrvsmytptilmbhaarthviddyrthmaah| tasmAttarhi subhUte bodhisttvetyaadi| tathaiva tatkasya hetorityaashyaah| punnyaagrtvaaditi| amumevA) vistArayituM prshnynnaah| tatkiM manyasa ityaadi| pUrvavattatkasya hetorityaashngyaah| evaM mahArthikA hotyaadi| tatra darzanAdimArgacatuSTayAdhigamAdanuttaratAM gantukAmenetyAdi pdctussttym| dharmasambhoganirmANakAyatrayapratilambhAya buddhavikrauDitamityAdipadatrayaM vAcyam / sarvasampatprAptau zrAvako'pi syaadityaah| kiM punrityaadi| anyArthatayAbhyasanAnava zrAvaka ityaah| shraavksmpttirpautyaadi| ssoddshsmyksmbodhyaasnnobhaavsvbhaavviyrthmaah| evaM zikSamANaH subhUte bodhisattvo mahAsattva ityAdi (p. 433, 3) / tatrApyabhinivezo bndhnmityaah| scetpunrityaadi| na caratauti bhAvopalambhaviparyAsAditi bhaavH| anbhiniveshstttvmityaah| atha tAmapautyAdi / yathoktA eva vidRvayo graahyaaH| tathA coktam / jambuddaupajaneyattAbuddha pUjAzubhAdikAm / upamAM bahudhA kRtvA viddhiH SoDazAtmikA // 2 // iti abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM zikSAparivarto nAma paJcaviMzatitamaH //
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / viestvaM vardhitasya mUrdhAbhisamayasya sAtmaubhAvagamanaparyantalakSaNAM nirUDhiM vaktuM prasaMzayannAha / caranneva tAvadityAdi (p. 134, 2) / spRhaNIyAsta iti / anena mUrdhAbhisamayalAbhinAM durlabhatAM kathayati / saMjAtaprasAdAtizayatvAdiSTAzaMsanAM kurvannadhunA nirUDhimAvedayannAha / yairbodhisattvayAni kairityAdi / udyamAnAniti preryamA - nnaan| sarvadoSavaiSamyAbhAvAnsame pArime taure nirvANe buddhatva iti yAvat / svaparobhayArthasampatsampAdakatvena yathA kramamabhIpsitAH paricintitAH parigRhItA iti kecit / trisarvajJatA niSpAdakatvenetyanye / buddhadharmANAmityupadezapadaM sarvajJatAprati saMyuktadharmANAM svayambhUdharmANAmasaMhAryadharmANAmiti / sarvAkArajJatAditrisarvajJatAbhedena nirdiSTam / tadevaM trisarvajJatAdharmANAmanuttarA paripUriH kathitA syAt / sA cAparityaktasattvArthanirUDhirityarthaH / na me bhagavannityAdi / mahAkaruNayA samanvAgatA iti / evambhUtAdhigamAvasthAyAmapi nirvANapAtaparihArArthaM mahAkaruNAsaMmukhakaraNAt sattvAvatAraNAdicittotpAdAcca mahAkaruyA yuktAH / tathaiva tatkasya hetorityAzaGkyAha / tayA mahAkaruNayetyAdi (p. 435, 5) / darzanabhAvanAvizeSA zaikSamArgAdhigamabhedAdyathAkramaM vayaM tauNI ityAdi padacatuSTayam / etaduktam / samyagupAyakauzalabalenaivaM nirvikalpAdhigamAvasthAyAM mahAkaruNAdisammukhIkaraNabhAvenAparityaktasattvArthalakSaNA yathoktasarvAkAra jJatAditrisarvajJatAdharmANA - manuttarA paripUrinirUDhiriti / tathA coktam / 473
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghaDaviMzatitamaparivartaH / cisarvajJatvadharmANAM pripuurirnuttraa| aparityaktamArthA nirUDhirabhidhIyate // 3 // iti| nirUdauvaM nirUDhasya sthirobhAvalakSaNAJcittasaMsthitiM pratipAdayituM prshnynnaah| yasteSAM bhgvnnityaadi| yo'numodate kiyatsa puNyaM prasavatauti smbndhH| prathamayAnasaMprasthitAnAM caryApratipannAnAmanivartanauyAnAmekajAtibaddhAnAmityanena yathAsambhavaM pUrvoktacaturvikalpapratipakSayodarzanabhAvanAmArgayozcaturvidhAdhigantavyapadezAcAtuvidhyaM khyaapitmityeke| linggvivRddhiniruuddhicittsNsthitisvruupaavbodhbhedaaditynye| adhimukticaryAbhUmau prthmyaansNpsthitaaH| pramuditAdisaptabhUmiSu cryaaprtipnnaaH| aclaadibhuumitritye'vinivrtnauyaaH| dazamyAM bhUmAvekajAtipratibaddhA itypre| cittasaMsthitimAvedayan prshnprihaaraarthmaah| syAt khalu punrityaadi| palAyeNeti / plprmaannen| etdkt| sambhavatpramANasya vastuno yogibhiriyattayA palapramANena parimANaM prAmAtuM zakyata iti nyAyAccaturkIpAditrisAhasalokadhAtuprAmANaM gRhyte| na tvanumodanApuNyapramANamityarthAntaravyAjena pramANAtikrAntapuNyasvarUpA samAdhilakSaNA cittasaMsthitiH kthiteti| tathA coktm| caturkIpakasAhasradivisAhasrakopamAH / kRtvA puNyabahutvena samAdhiH prikiirtitH||4|| iti etAni ca liGgAdauni yathAkramamUSmAdicaturnirvedhabhAgIyasvarUpANi mUrdhAbhisamaye veditavyAni /
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlArAlokaH / nirvedhabhAgIyAnantaraM drshnmaargH| taca caturvidho vipakSo grAhyagrAhakavikalpaH sapratipakSo vaktavya ityAdau tAvatsakalapratipakSAdhiSThAnaM prathamaM graahyviklpmaavedynaah| mArAdhiSThitAste bhagavannityAdi (p. 436. 9) / mArAdhiSThitAmArapAkSikAmArabhavanacyutA iti| mRdumdhyaadhimaatrnindaabhidhaanaatydtrym| tathaiva tatkasya hetorityaashngkyaah| mArabhavanavidhvaMsanakarA hotyaadi| vyatirekamukhena nirdizyAnvayamukhena tameva vikalpaM kathayannAha / anumoditavyA bhgvnnityaadi| mAyopamabhAvanayA dayAdayasaMjJAvigatAnAM bodhisattvAnAmevaMvidhavittotyAdAnumodanAdau pravRttiH kAryetyarthaH / mAdhuktatvAdanuvadannAha / evmettkaushiketyaadi| (12. 4:37. 4) / dvitIyaM nittipakSAdhiSThAnaM grAhyavikalpaM kthynnaah| yaiH kauzika kulpucairityaadi| na viraagyissyntiiti| heye vastuni nivRttigrAhyavikalpabalAditi bhaavH| tathaivAviparItatvena prsNshynnaah| evmetdbhgvnnityaadi| etduktm| anupalambhopalambhasvabhAvau pratinittipakSau yathAkramamAdAnasaMtyAgAkAreNa grAhyAviti pravRttinivRttipakSAdhiSThAnau grAhyavikalyau vastunyapratibadyattitvena vitathapratibhAsitvAdayathAviSayasvarUpau vakSyamANaviSayaprabhedena pratyeka navaprakArau vibandhakatvAt klezavadvipakSI jJeyAviti / tathA coktam / prahattau ca nivRttau ca pratyekaM tau navAtmakau / grAhyau vikalpau vijJeyAvayathAviSayAtmakau // 5 // iti
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghaDviMzatitamaparivartaH / grAhyavikalpavayaM nirdizyaiva grAhakavikalpadayaM vaktavyamiti, prathamaM dravyasatpRthagjanapuruSAdhiSThAnaM grAhakavikalpaM kthynnaah| evaM tairnumodnaashgtrityaadi| tathaiva tatkasya hetorityaashyaah| tathA hi tairityAdi(p. 435, 3) / dravyasanneva AtmA grAhaka iti vikalyAbhinivezena pRthagjanairanumoditAni kuzaslamUlAni yatastasmAtsatkArAdikaM phalamuktaM na tvanyabuddhatvAdikamityarthaH / nanu cAnAtmAnaH sarvadharmA ityapi pRthagjanAH pratipadyanta ityavyApinI prthmgraahkviklpvyvsthaa| adhimuktimanaskAraH sa teSAM tattvamanaskArazceha vivakSita ityasAram / dvitIyaM prajJaptisadAryapuGalAdhiSThAnaM grAhakavikalpaM vktmaah| yairapi bhgvNcchndmutyaayetyaadi| samyaksambodherAhArakA bhvissyntiiti| prajJaptisannevAtmA grAhaka iti kalyAbhinivezenAryANAmanumodanAcittotpAdAdivivardhamAnA bodheranuttarAyAH samutpAdakA mukhyato bhvissyntiityrthH| dhrmtoviruvtvaadnuvdnnaah| evmettkaushiketyaadi| mRdamadhyAdhimAtrAnumodanAbhedAdanumoditAnItyAdi padatrayaM vaacym| nanu cAryasyApyevaM bhavatyauSamahaM bhikSavo rAvyAH pratyUSasamaye zRgAlasya prANino vAzitazabda tathAhaM sa tasmin sayaye'nindito nAma mRgarAjo'bhUvamityavyApino dvitiiygraahkviklpvyvsthaa| vyavahArikamAryANAmevaMvidhaM vacanaM na pAramArthikamityasAram / etduktm| pRthagjanAryapugalayoryathAkramaM dravyaprajJaptisatpuruSAdhiSThAnau grAhakAviti dAveto graahkviklyau| yadA
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlagarAlokaH / taddiSayabhAvApannagrAhyAvathau na tathA grAhyarUpeNa bhavatastadA na kasyacittau graahkaaviti| grAhakarUpeNAnayorviviktarUpamiti vitathapratibhAsitvAdayathAviSayasvarUpau vakSyamANaviSayabhedena pratyekaM navaprakArau vibndhktvaadipkssaaviti| tathA coktm| dravyaprajJaptisatsattvavikalpau grAhako mtau| pRthagjanAryabhedena pratyeka tau navAtmakau // 6 // grAhyau cenna tathA sto'au~ kasya tau grAhako mtau| iti grAhakabhAvena zUnyatAlakSaNaM tayoH // 7 // iti tatra kathaM viSayabhedena prathamo grAhyaH vikalpo na ca veti prthmviklpaarthmaah| kathaM bhgvnnityaadi| kathamiti kena prakAreNa mAyopamaM cittaM na mAyA nApyanyo dharmastattvena kathaJcidabhisambadhyata iti / pratipraznena pratipAdayannAha / tatkiM manyasa ityaadi| yazcAtyantavivikto dharma iti (p. 439, 10) yo dharmaH svabhAvazUnyaH so'nutpannatvAdastitAM na prtipdyte| na ca nirviSayaH sAdhuH prayogo vidyate naJcaH vikalpApAzrayatve vA sAMkRtaH syAnna tAttvika iti nyAyAnnAstitAJca na pratipadyata ityrthH| pUrvavattatkasya he torityaashngkyaah| nahi bhgvnnityaadi| viviktatvAdeva sarvadharmANAM na hetuphalabhAva ityAha / yazca dharmo'tyantavivikta ityaadi| AvAhako vA nirvAhako veti / utpAdako vA nAzako vetyrthH| amumevArthaM vistaarynaah| kathaJca bhgvnnityaadi| tattvato naiva bodhyabodhakamityupasaMharannAha / yadA bhgvnnityaadi| subhASitatvA
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 477 ghaDaviMzatitamaparivartaH / vhstynnaah| sAdhu sAdhvityAdi (p. 440, 3) / kintu saMvatyA suvizuddhAtkAraNAtsavizuddhaM phlmityaah| yata eva subhUta ityaadi| mAyopamatvena kAryakAraNayoraviparyastatvAditi bhAvaH / viviktatetyapyabhinivezo na kArya ityaadi| sacetsubhUte bodhisattva ityaadi| zUnyatA sarvadRSTaunAM proktA niHsaraNaM jinaiH| yeSAM tu zUnyatAdRSTistAnasAdhyAn vabhASire // iti nyAyAdiviktatAbhinivezasyApi viparyAsarUpatvAnnaiva prajJApAramitA syaat| kathantarhi tAmAgamyAbhisambudhyata iti cedAha / evaM khalu subhUte ityaadi| evamavicAraikaramyatvena maMtirUpatayetiyAvat / ata eva prmaarthmdhikRtyaah| nApi subhUte prjnyaapaarmitaamityaadi| mNstyopsNhrnnaah| abhisambadhyate cetyaadi| bhASitasyeti / nAbhisambudhyate'bhisambadhyate cetyasya / tthaivaanuvdnnaah| evmetdityaadi| daSkarakAraka iti saMzatisatyAzrayeNeti bhaavH| ata eva paramArthasatyamadhikRtyAha / yathAhaM bhgvnnityaadi| bhASitasyeti daSkarakAraka ityasya tatkasya hetorityaashngyaah| tathA hi bhagavannityAdi (p. 441, 1) / kartRkarmakriyAnupalambhadezanAyAmanavasAdAdinA svabhAvavikalpavirahAt samyakpravRttatvena jinajananyAJcaratauti aah| scedbhgvnnityaadi| dvitiiyviklpaarthmaah| tadyathApi nAma bhgvnnityaadi| avikalpatvAdbhagavannityanena gocavikalpanirAso
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| 898 jnyaapitH| tRtiiyviklpaarthmaah| mAyApuruSasyetyAdi / naivaM bhavatyanuttaretyanena pratipattau samudAgamavikalpaniSedhaH kRtH| cturthviklpaarthmaah| pratibhAsasyetyAdi (12. 442, 4) / pratibhAsadRSTAntenAlambanavikalpApoho drshitH| pnycmviklyaarthmaah| tathAgatasya kazcipriyo vetyaadi| avikalpatvAdeva bhagavannityanena bodhisattvasyApi tathAgatapriyApriyAsaMvidyamAnadRSTAntena pratipakSavipakSavikalpApoho darzitaH / SaSThavikalpArthamAha / yathaiva hi bhgvnnityaadi| sarvakalpavikalpagrahoNa iti svAdhigamavikalpAnupalambho drshitH| sptmviklpaarthmaah| tthaagtenaarhtetyaadi| tathAgatanirmitodAharaNena nirmANAnvayakartRvikalpApoho drshitH| aSTamavikalpArthamAha / sa nirmitako yasyetyAdi (JP. 443, 1) / anena ca dRSTAntena kAricavikalpaviveko niveditH| nvmviklpaarthmaah| dakSeNa plgnnddenetyaadi| sa ca dArusaMhAto'vikalpa ityanena kriyAsAphalyavikalpaviraho nigditH| etdktm| viviktena viviktAnavabodhasvabhAve'calAdibhUmipravezena viyatabuddhagotramAyopamapratipattyA darzanAdimArgasamudAgame pratibhAsamAtreNAbhrAntajJAnAlambane guNadoSapUrvakopAdeyaheyatvena pratipakSavipakSe sarvatragAditvena svAdhigame honApraNItatvena zrAvakAdibhUmidUrIkaraNe yathAzayAnurUpanirmANena sattvArthavyApAre samyagupAyakauzalabalena sarvajananirvANapratiSThApanakriyAphale ca nirdoSatayA sarvathopAdeyatvena pravRttiH kAryetyevaM pratipakSAdhiSThAnaH prathamo grAhyavikalyo nava
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 ghaDviMzatitamaparivartaH / prakAro mUrkhAbhisamaye darzanamArgaprayogAvasthAyAM bodhisattvAnAM praheyastattatpratipakSAvasthApratipAdena vyatirekamukhena pratipAdita iti / tathA coktm| eSa svabhAve gotre ca pratipatsamudAgame / jJAnasyAlaMvanAbhrAntau prtipkssvipkssyoH|| svasminnadhigame krtRttkaaritrkriyaaphle| pratipakSAdhiSThAno vikalpo navadhA mataH // 6 // iti / abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM mAyopamaparivartoM nAma SaDviMzatitamaH //
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / kathaM nivRttipakSAdhiSThAno dvitauyo grAhyavikalpo navadheti prathamavikalpArthamAha / sAre vatAyamityAdi (p. 444, 3) | prajJAkaruNayoH saMsAranirvANApAtakAricatvena sakalAdhigamAdhipatyAdyaH prajJApAramitAyAJcarati sa sAre pradhAne caratautyanena nyUnatAdhigamavikalpo niSiddhaH / kintu tatrApi sAratvAbhinivezo na kArya ityAha / asAre vatAyamityAdi / sAratvAvagrahAbhAvAdasAraH / dvitIyavikalpArthamAha / namaskartavyAsta ityAdi / kalyANamitrAdisamparigraheNa yuktA ye prajJApAramitAyAM caranti, te namaskaraNauyA ityanena samparigrahAbhAvavikalpo nirastaH / tRtauyavikalpArthamAha / ye ceha gambhIrAyAM prajJApAramitAyAmityAdi / na ca tAM dharmatAM sAkSAtkurvantautyanena pratipattivizeSajJApanAt pratipattivaikalyavikalpAbhAvo darzitaH / caturthavikalpArthamAha / atha khalvAyuSmAnityAdi / sAkSAtkurvantauti / yadbodhisattvAnAM bhUtakoTeramAkSAtkaraNaM naitadduSkaramadhigame svAtantryalAbhAditi bhAvaH / ataH parapratyayagAmitvavikalpo nirastaH / pshcmviklpaarthmaah| idantu devaputrA ityAdi / sattvAn vineSyAma iti (p. 445, 5 ) / mAyopamatve'pi sarvadharmANAM sattvavineyArthamavyAvRttigamanayogenAnyayAnagamanAbhAvena cAnuttarabodhyadhigamaprasthAnAtsarvAkArajJAtoddezAparibhraMzenoddeza na SaSThavikalpArthamAha / nivRttivikalpavirahaH svacitaH / AkAzaM sa devaputrA ityAdi / tathaiva tatkasya hetorityA - 61 481
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaviMzatitamaparivartaH / 1 zaGkyAha / AkAza viviktatayetyAdi / sattvAnAM kRtazaH sannAhaM mannahyanta iti / AkAzopamanikhilasattvadhAtuvinayanArthaM sannahanenAprAdezika mArga vyApArakathanAt prAdezikakAricavikalpa viveko'thAtkathitaH / saptama vikalpArthamAha / AkAzena ma ityAdi / sattvAnAmAkAzasvabhAvopagamanajJApanAdanenAdhigamanAnAtvavikalpAbhAvo darzitaH / aSTamavikalpArthamAha / ayaJca sannAha ityAdi / sattvAnAmarthAya sannahanena prekSApUrva kAritvAt sthAnagamanAjJAnavikalpAsaMzleSo darzitaH / navamavikalpArthamAha / sA cAtyantatayetyAdi / tathaiva tatkasya hetorityAzaGkayAha / sattvaviviktatayetyAdi / pAramArthikadravyAnupalambhAdrUpAdInAM mAyopamatA'nugantavyA / yAvadityanena (p. 446, 2) dvAdazAyatanAdiparigrahaH / tathAgatAdyadhigamadharmANAmapi zUnyatvAtsarvadharmaviviktatA / upasaMharannAha / evaM devaputrAH sarvadharmaviviktatA draSTavyeti / evamanupalambhadezanAyAmanavasAdAccaraNamityAdi / evaM devaputrAH sarvadharmaviviktatAyAmityAdi / anuvAse ko heturityAha / kiM kaarnnmityaadi| kartRkarmakriyAnupalambhAtpariharati / vivikttvaaditi| upsNhrnnaah| anena bhagavannityAdi / etaduktam / zUnyatvAdevabhyatIti bhetavyAnAmabhAvAdyato na saMsaudati / tatazcarati mukhyato niryANasvabhAvAyAM prajJApAramitAyAmevaJca pRSThato niryANavikalpApoho darzitaH syAt / etaduktam / saMsAranirvANAnyataraprapAtitvena zranyatAdhigame kalyANamitropAyakauzalavikalatvena saMparigrahAbhAve 482
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / samastajJeyAvaraNApratipakSatvena pratipadvaikalye tathAgatAdyupadezasApekSatvena parapratyayagAmitve sarvasattvAgratAmahattvAdyapravRttatvenoddeza nivRttau klezAvaraNapratipakSatvena prAdezikamArgavyApAre sopalambhena prathamaphalAdyadhigamanAnAtve sarvAvidyAnuzayA prahauNatvena sthAnagamanAjJAne mahAyAna - sarvasaMgrAhakatvena sarvAkArajJatAsarvanirvANapazcAdanugamane ca sadoSatayA grAhyatvena nivRttiH kAryA / ityevanivRttipakSAdhiSThAnazrAvakapratyekabuddhasantAnopAdeyatvasamudbhavo dvitauyo grAhyavikalpa bodhisattvAnAM darzanamArge cittacettapravRttyavasthAyAM pradeyastattatpratipakSAvasthApratipAdanena vyatirekamukhena pratipAdita iti / tathA coktam / bhavazAntiprapAtitvAnyanatve'dhigamasya ca / parigrahasyAbhAve ca vaikalye pratipate // 10 // parapratyayagAmitve samuddeza nivartane / prAdezikatve nAnAtve sthAnaprasthAna mohayoH // 11 // pRSThato gamane ceti vikalpo'yaM navAtmakaH / nivRttipacAdhiSThAnaH zrAvakAdimanobhavaH // 12 // iti kathaM dravyasatpRthagjanapuruSAdhiSThAnaH prathamo grAhakavikalpo navadheti / prathama vikalpArthamAha / nApi bhagavan kazcidityAdi / grahaNa mokSaNa vikalpAbhAvAditi bhAvaH / etadeva spaSTayannAha / tatkasya hetorityAdi / dvitIyavikalpArthamAha / api nu khalu punarityAdi / evaM carati carati prajJApAramitAyAmiti / sarvadharmAnupalambhadezanAyAmevamanavasAdAdinA yazcarati manasikAra vikalpA 483
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 sptviNshtitmprivrtH| bhAvAt samyak carati jinjnnyaamityrthH| tRtiiyviklpaarthmaah| evaM carantaM bodhisttvmityaadi| evaM carantaM nmsyntiiti| caidhAtukazleSavikalpavirahAnubhavatvaprAptyA namaskurvanti / cturthviklpaarthmaah| ye'pi te subhUte'prameyedhityAdi (p 447, 8) / buddhacakSuSA pazyantauti sthAnavikalpavivekAdviziSTArthotpAdanAbhiprAyeNa nirUpayanti, kAryaniSpAdanAdanugRhNanti, bhavyatArU peNAvadhAraNAt smnvaahrnti| tathAgatAnugrahAdeva prshnynnaah| ye ca khalu punrityaadi| pUrvavattatkasya hetorityaashngyaah| ye subhUta ityaadi| etadeva vistArayannAha / tiSThantvityAdi (p. 148, 9) / pnycmviklpaarthmaah| daabhyaamityaadi| aparityaktA bhavantItyanenAbhAvAbhinivezavikalpo niSiddhaH / sarvadharmAzcAnena zUnyatAto vyavalokitA bhavantItyanena bhAvAbhinivezavikalpazca prtikssiptH| sssstthviklpaarthmaah| aparAbhyAM subhUta ityaadi| dharmavastuprajJaptivikalyo mayA prahatavya ityuktArthasya niSpAdanAdyathAvAdI tathAvAdI tathAkArau ca bhvti| ata eva ca mmnvaahiyte| sptmviklyaarthaah| evaJcarataH subhUta ityaadi| yadata prjnyaapaarmitaavihaarenneti| saktivikalpaprahANakAritvAdasya vihArasyeti bhaavH| etadeva spssttynaah| tatkasya hetorityAdi (p. 449, 3) / samAhitAsamAhitabhedAdiharanniti bodhvym| pramuditAM bhUmimArabhya yAvat samantaprabhAbuddhabhUmyadhigamalAbhAdyathAkramaM nAtho
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 485 bhaviSyasautyAokAdazapadAni vaacyaani| upasaMharannAha / evaM te devaputrA ityaadi| tathaiva tatkasya hetorityAzayAha / etena hi subhUta ityaadi| yasmAdyathoktavihAreNa viharato bodhisattvasya buddhA bhagavanto nAmAdikIrtanadharmadezanApUrvakamudAnamudaurayanti, tasmAdatsAhaM vrdhyissyntiityrthH| etadeva dRSTAntena spssttynnaah| tadyathApi naametyaadi| sarvabodhimattvAnAmAnantyAnnAmagrahaNAzakyatvAdatidizannAha / apareSAmityAdi (p 4 30, 2) / zAkyamunitathAgatabuddhakSetraprazaMsanAre bodhimattvA na vidyanta iti cedaah| evameva subhUta ityaadi| etadaktam / yathAhaM svabuddhakSetrAvasthitabodhisattvotsAhanAyAparatathAgata kSetrAvasthitabodhisattvAnAM nAmAdikIrtanaparI dharma dezayAmyevameva te'kSAbhyAdayo'pi tathAgatA maddhakSetrAvasthitabodhisattvAnAM nAmAdikIrtanaparA dharma deshyntiiti| assttmviklpaarthmaah| kiM srvessaamevetyaadi| no haudamiti / parihAravacanaM viNvannAha / na subhUta ityaadi| kintarhi ye'vinivartanauyA iti / pratipakSavikalpavigamAdye'STamyAdibhUmAvavinivartanIyatAM prAptA ityrthH| navama viklpaarthnycaah| santi bhgvnnvinivrtnauyaanityaadi| vidyanta ityAha / manti subhUta ityaadi| etadeva te punaH katama ityAzaya prtipaadynaah| ya eta)tyAdi (p 451, 4) / akSobhyasyeti vacanaM bAhulyena taduddhakSetre parizuisantataunAmutpAdAt anyaanytidishnnaah| ye'pi te subhUta ityaadi| ratna
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 saptaviMzatitamaparivartaH / ketubodhisattvagrahaNaM tatsamAnajAtIyabodhisattvopalakSaNaparaM jnyeym| prativiziSTakalyANamitrAdiparigrahabalenAcalAyAM bhUmerapi prAkkathaJcidyathecchagamanavyAghAtavikalpavirahAvivazitAM prAptA ye'kSobhyAdibuddhakSece bodhisattvA viharanti te'vinivartanIyAn sthApayitvA nAmAdikIrtanaviSayA vidyanta ityrthH| etdktm| yathAvat saMstyA grahaNamokSaNe tattvato'manaskAreNa manaskaraNe dharmatayA caidhAtukopazleSaNe zUnyatA'navasthAnenAvasthAne'nabhinivezena sarvAbhiniveze dravyasadbhAvena sarvadharmaprajJaptau tattvajJAnAsatyAnabhinivezapUrvakasaktau samatAbhAvanA'pratipakSatayA pratipakSe samyagavijJAtaprajJApAramitatvena yathecchagamanavyAghAte ca pAramArthikabhAvAbhinivezena dravyamannevAtmA grAhakaH pravartata ityevaM pRthagjanasambandhI prathamo grAhakanikalpo navaprakAro bodhisattvAnAM darzanamArgaprayogAvasthAyAM praheyaH, tatpratipakSAvasthApratipAdanena vyatirekamukhena pratipAdita iti / tathA coktam grAhakaH prathamo jJeyo grahaNapratimokSaNe / manaskriyAyAM dhAtUnAmupazleSe trayasya ca // 13 // sthAne cAbhiniveze ca prajJaptau dhrmvstunH| saktau ca pratipakSe ca yathecchaM ca gatikSatau // 14 // iti kathaM prajJaptisatpuruSAdhiSThAno dvitIyagrahaNavikalpo nvdheti| prathamavikalyArthamAha / punaraparaM subhUta ityaadi| adhimushcntauti| srvsttvaagrtaayuddeshgmnaabhipraayennaanutpttikaaH| zAntA iti vA sarvadharmAn mnsikurvnti| na
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| (87 ca tAvat prakarSavatImanutpattikadharmakSAntimavinivartanIyavazitAprAptiM cAdhigatA bhavantItyevamuddezAniryANavikalpAbhAvo drshitH| dvitiiyviklyaarthmaah| yeSAM khalu punarityAdi (p. 452, 1) / prahauNA teSAM zrAvakabhUmiH pratyekabuddhabhUmizcetyanena maargaavdhaarnnviklyaabhaavmaah| buddhabhUmireva teSAM pratikAMkSitavyetyanenApi svamArgAvadhAraNavikalpaviraho darzito'nyathA viparyAsasadbhAvena buddhbhuumersmbhvaat| tRtiiyviklpaarthmaah| te'pi vyaakrissynte'nuttraayaamityaadi| pUrvavattatkasya hetorityaashngkyaah| yeSAM hi subhUta ityaadi| evaM prajJApAramitAyAJcaratAmiti / utpaadnirodhviklpvivekenaanutisstthtaamityrthH| cturthviklpaarthmaah| punaraparaM subhUta ityaadi| avinivartanauyatAyAM sthaasyntiiti| ye bodhisattvAH kAMkSAdikamakRtvA vistareNa zravaNAdikaM kariSyantauti teSAJcAntike brahmacaryacaraNAdikamanuSThAsyanti te'pi saMyogaviyogavikalpavirahAdavinivartanauyatve sthaasyntiityrthH| pnycmviklpaarthmaah| kaH punarvAdo ya enAmityAdi (p. 45:3, 2) / rUpAdisthAnavikalpAnupalambhena ye tvadhimucya prajJApAramitAM tathatvAya ca sthitvA buddhatvanimittaM sattvebhyo dharma dezayiSyanti, te nitarAmavinivartanIyatve sthAsyantauti pUrveNa sambandhaH / sssstthviklpaarthmaah| yadA bhgvNstthtetyaadi| yatsubhUta ityAdinA tadvacanamanUdya pariharannAha / na subhUte tathatAvinirmukto'nya ityaadi| dharmadhAtusvabhAvatvAt sarvadharmANAM
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaviMzatitamaparivartaH / tathatAvyatiriktAnyadharmAnupalambhe sati naiva kazcitparamArthatastathatAyAM sthAsyati, saMkRtyA punargocavipraNAzavikalpavirahAtsthAsyantauti bhaavH| paramArthamevAdhikRtya spssttynnaah| tathataiva taavdityaadi| sptmviklpaarthmaah| na subhUte tthtaa'nuttraamityaadi| tattvato na tathatA nAnyo vA dharmo bodhimabhisambadhyate kintu saMhatyA prArthanAsbhAvavikalpavirahAt prArthayitavyavasvapalambhenAbhisambudhyata iti mtiH| assttmviklpaarthmaah| na subhRte tathatA dharma dezayatIti / tattvato na tathatA dharma dezayatyapi tu saMstyA hetvabhAvavikalpavirahAddhetusadbhAvena dezayatItyabhiprAyaH / nvmviklpaarthmaah| so'pi subhUte nopalabhyate yo dharmoM deshyteti| pratyarthikadharmopalambhavikalpAbhAvena dezyamAnadharmAnupalabha ityrthH| etdktm| zrAvakAdiniryANatvena yathoktoddezAniryANe hitAhitaprAptiparihAratvena mArgAmArgAvadhAraNe saMtikAryakAraNabhAvenotpAdanirodhe nirantaretarapratibhAsatvena samastavastusaMyogaviyoge vyomAvasthitazakunisadRzarUpAdisthAne, bodhicittotpAdAdiddAreNa zrAvakAdigotravinAze tathatAprativiziSTadharmAbhAvenAbhilASAbhAve paramArthasatyAzrayeNa hetvabhAve'tyantamAtsaryadharmatayA pratyarthikamArAdivasvapalambhe ca tAttvikabhAvAbhinivezena prajJaptisannevAtmA grAhakaH pravartata ityevamAryANAM sambandhI dvitIyo grAhakavikalpo navaprakAro darzanamArgacittacaittapravRttyavasthAyAM bodhisattvAnAM praheyastatpratipakSAvasthApratipAdanena vyatirekamukhenokto bhavati /
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / tathA coktam / yathoddezamaniryANe mArgAmArgAvadhAraNe / sanirodhe samutpAde vastuyogaviyogayoH // 15 // sthAne gotrasya nAze ca prArthanAhetvabhAvayoH / pratyarthikopalambhe ca vikalpo graahko'prH||16|| iti syAbAhyavikalpo na grAhakavikalpa iti| ctusskottikm| tatra prathamA koTiH yaviSayapratibhAsA grAhyAkAravijJaptiH / dvitIyA tvekakSaNiko graahkaakaaraa| tRtIyA saiva kssnnaantre| caturthoM tadAkAravinirmuktA prjnyaapaarmiteti| syAt gotrameva na gotravikalpa iti pshcaatpaadkH| yastAvahotravikalyo gotramapi tat tadyathA pratipakSamamudAgamakAle gotrm| syAhotrameva na gotravikalpaH tadyathA smudaagcchgotrmiti| syAt samudAgamavikalpo nAlambanavikalpa iti puurvpaadkH| yastAvat samudAgamavikalpaH Alambanavikalpo'pi saH tadyathA samudAgacchataH samyagAlambane prayogaH / syAdAlambanavikalpa eva na smudaagmviklpstdythaa'prinissynnmaalmbnmiti| anayA dizA shesso'bhyuuhyH| darzanamArge vipakSaM sapratipakSameva nirdizya yanmahAbodhipariniSyattaye darzanamArgo yena vividhakAraNena sahita issyte| tadidAnoM vktvymiti| mahAbodhau darzanAdimArgasandarzanenAnyeSAM pratichApanaM prathamaM kAraNaM kthynnaah| gambhaurA bhagavanityAdi (p. 454, 1) / pUrvavattatkasya hetorityAzaGkhyAha / na ca nAma bhgvnnityaadi| sarvadharmAnutpAde'pyavalayanA
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46. sptviNshtitmprivrtH| dikamakRtvA'nuttarAM bodhiM saMvatyA boDakAmAste duSkarakArakA ityatsAhapravedanAdbodhau darzanAdimArgasaMdarzanAnyeSAM pratipAditA syaat| paramArthasamAzrayaNena kiJciddaSkaramityAha / ytkaushikaivmityaadi| subhASitatvena prazaMsayannAha / ydydevaarysubhuutirityaadi| na kcitmjjtauti| na kvcidbhiniveshte| svoktArtha draDhaya. naah| kccidhmityaadi| dharmasya cAnudharmamiti yathA praNihitasya zUnyatAdharmasya prtipttiH| sAdhUktamityAha / yatkhalu tvmityaadi| tathaiva tatkasya hetorityAzaGkhyAha / yadyadeva hotyaadi| etadeva kuta iti / tatkasya hetorityAzaGyAha / (1) 455, 2) subhUtirhi kauziketyAdi / kAmAdidhAtucaye pratyekaM mRdamadhyAdhimAtraklezaprahANakAriNoH darzanamArgasya zUnyatArUpeNa darzitatvAdyathAkrama prajJApAramitAmapi tAvannopalabhyata ityArabhya yAvaddharmameva tAvannopalabhyata iti navapadAni vaacyaani| sAmAnyena marvadharmANAM kAryakAraNayoranupalambhAdyathAsaMkhyaM sarvadharmaviviktavihAraH, sarvadharmAnupalambhavihArazca grAhyaH / yadyevaM bodhisattvaiH samAna eva zrAvakANAM vihAra iti cedAha / yaH khalu punarityAdi (p. 455, 3) / teSAmiti tathAgatavihAravyatiriktAnAmanyeSAmanena vihAreNa vihartavyamiti / bodhisattvavihArAnuzaMsakathanenaiva mahAbodhau darzanAdimArgasandarzanA'nyeSAM nigaditA syAt / abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM mAraparivarto nAma saptaviMzatitamaH //
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 461 yathoktabodhidarzanAdimArgasandarzanayA sampannahetukairmArgadarzanAdhigamAdbhikSubhiH kRtA puujetyaah| atha khalvityAdi (p. 456, 2) / gRhItamAndAravapuSyadevaputrasannipAto bhiSTrANAM puSyaprAptaye pUrvapraNidhAnabalAdityevAvagantavyam / adhigamasampratyayalAbhAduttarottarAbhivRddhyarthaM praNidhAnaJca kRtavanta ityAha / evaJca vAcamabhASanta ityaadi| atha khala bhgvnnityaadi| vyAkhyAtam / viMzatikalpamahasrANauti / aparimitAyuSo manuSyAnArabhya yAvaddazavarSAyuSo jAyale'yaM zastrarogAbhyAM durbhikSeNa ca nirgamAdapakarSaH prthmo'ntrklpH| tebhyo dazavarSAyuSkebhyaH krameNotkarSa gacchantozautivarSasahasrAyuSo bhvnti| punazca tathaivAyurapakarSe pratipadyamAnA dazavarSAyuSa ityevamutkarSApakarSabhedenASTAdazantarakalpAstato'pi dazavarSAyuSkabhya evotkarSa prApnavanto'zautivarSasahasrAyuSa ityayamutkarSo viNshtitmo'ntrklpH| tathA yAvAnevAnyeSAmutkarSaNApakarSaNakAlastAvAneva prathamasyAntarakalpasyApakarSakAlaH, pazcimasyotkarSakAla iti samAnakAlAH sarve bhavantyevamekenAntarakalpena bhAjanAnAM dhvaMsAdekonaviMzatyA zUnyaubhavanAviMzatimantarakalyAn lokaH saMvartate, viMzatimantarakalyAn sNtstisstthti| tathaikenAntarakalpena bhAjanAbhinirvartanAdekonaviMzatyA vAsanAviMzatimantarakalyAn leAko vivartate, viMzatimantarakalyAn vittastiSThatyevamazItyantarakalpasaMkhyAvacchinno mahAkalpo'yaM bhadrakalyAdistArakopamastu kalpo naivaM praNidhAnakuzalamUlAdhipateyatvenAtidIrghatvAt /
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 ayAviMzatitamaparivartaH / ato'pakarSa eva kAle yathoktAntarakalpapramANena kAlasya pricchedaaviNshtiklpshsaannautyucyte| bodhinimittArthamevAnyeSAM samyaggranthArthAdihAreNa prajJApAramitApratyarpaNaM dvitIyaM kAraNaM vktmupohaatynnaah| yehi kecidAnandetyAdi (p. 459, 3) / tathaiva tatkasya hetorityaashngkhyaah| tathA hi mnussyedhityaadi| na pratikrozayantItyAdi (p. 460, 6) saptapadAni yathAkramaM sarvAkArajatAdisaptAbhisamayavilomanAditi vaacyaani| na visaMvAdayiSyati prnnidhaanmiti| anuttarabodhiviSaye prvRttprnnidhaanm| yadyanyathApraNidhikaraNAnna vimaMvAdayiSyatyevaM tatkazalamUlaM zrAvakapratyekabuddhatvAya na dAsyati vipaakmityrthH| upohAtaM kRtvedAnauM tathAgatasambandhena mRdprondnaarthmaah| tsmaattiityaadi| parondAmi prtyrpyaami| anuparaundAmi punarapi prtyrpyaami| udhaNAdyarthaM pratyarpaNAdevAryAnando'syA mAtuH maGgautikAra iti kecit| dhAraNAdyartha meva pratyarpaNAnmahAvajradhara eva saGgItikAra ityapare / tatra vipraNAzanamanyathAkaraNamutsarjanaM sarvathA prtyaakhyaanm| vismrnnmmnsikrnnm| padasAmantakaH pdaikdeshH| kAyayaprApaNAdyathAkramaM mAtA jananI jnyitrii| tasmAdeva sarvajJatAyAH smutpaadnaadaahaarikaa| mdhypraundnaarthmaah| unahotavyeyamityAdi (p 461, 13) / adhimaatrpraundnaarthmaah| yathA tdityaadi| tattaditikartavyaJcetyAdinA smbndhH| tayA hitaiSitayeti (p. 462, 9) / tathAgatahitaiSitayA bodhisattvasambandhenApi mRduparaunda
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / nArthamAha / ye'pi ta ityAdi (p. 463, 11 ) / madhyaparaundanArthamAha / ye hi kecidityAdi (p. 464, 3) | adhimAtraparaundanArthamAha / eSA dyAnandetyAdi / bodhiprAptaye cAvyavahitaM svataH pracurataraprajJApAramitAbhAvanAdipuNyalakSaNaM tRtauyaM kAraNaM kathayannAha / sacettvamAnanda zrAvakayAnikAnAmityAdi / ekakSaNalavamuhUrtamapauti kSaNAdigrahaNaM yathAkramaM taukSNa madhyammRddindriyapuGgalajJApanArtham / tacAdhvaparyantaH kSaNaH viMzatkSaNazataM punastatkSaNaste punaH SaSTirlavaH / ciMzallavA muhUrtaH / marvAntyo'pi hi varNAtmA nimeSatulita sthitiH / iti nyAyAtkathaM kSaNenaikena dharmaM dezayatIti ceducyate / dezakabodhisattvAdhipatyAcchrotuH kSaNenaikena dezanAdharmanirbhAsavataH pratyayasyotpAdAt, tena tasya dharmo dezita iti vyapadizyate / yathoktAnyeva cauNi samyaksambodhiprAptikAraNAnyavagantavyAni / tathA coktam bodhau sandarzanAnyeSAM tatozca paraundanA / tatprAptyanantaro hetuH puNyabAhulyalakSaNaH // 17 // iti yathAnirdiSTakAraNasahitasyaiva darzanamArgasya vikalpApratibhAsane sAmarthyamiti pratipAdayitumakSobhyatathAgatamandarzanAnAbhAsagamanodAharaNaM kathayannAha / atha khalu bhagavAnnityAdi / tatra sarvaguNaratnAkaratvAt sAgaropamA, gambhauradharmAvabodhAt gambhaurA, srvmaarvissyaatikraanttvaadkssobhyaa| dASTantikamarthaM vaktumAha / evamAnanda sarvadharmA iti / caturvidhagrAhyagrAhakavikalpAnAM darzanamArge'nabhAsa 463
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ 888 azAviMzatitamaparivartaH / sandarzanArthaM sarvadharmA na cakSuSo'pyAbhAsamAgacchantItyAdi padacatuSTayam / etadeva samarthayitumAha / tatkasya hetorityaadi| etadevaM kuta iti| tatkasya hetorityaashngyaah| nirauhA hotyaadi| etaduktaM bhvti| kalpito dharmo'jAnako yasmAdAkAzanirauhakatayA nirIhakastathA paratantro'pazyako yato mAyApuruSopamatvenAcintyaH, pariniSyanno'pi na kAryasamartho yasmAdasambhavatvenAvedaka iti| upsNhrnnaah| evaM caranta ityaadi| kA punariyaM mahAbodhiryadarthaM yathoktakAraNatrayasahAyo darzanamArgo'bhipreta iti / mahAbodhimupohAtayannAha / sarvazikSAparamapAramitAM mahAbodhimityAdi (p. 468, 2) / tathaiva tatkasya hetorityaashngkhyaah| eSA hotyaadi| utkSipya punareva nikSipeyurityUrdhvamunnauya punareva pAtayeyurityarthaH / na ca teSAmityAdi vineyjnprtibhaasaapekssyocyte| natu bhagavatAM vikalpaH smudaacrti| tatkasya hetorityAzaGkhyAha / aprame yetyAdi nirvikalpatvAditi bhaavH| nanvanyadAnAdizikSAsadbhAve kasmAtprajJApAramitAzikSA vidhIyata ityAha / yAvatya Ananda ityaadi| sAmAnyenopohAtaM kRtvedAnoM mahAbodhisvarUpaM kathayannAha / akSayA hotyaadi| zyAbhAvAdakSayajJAnasvabhAvA mahAbodhiH prjnyaapaarmitaa| etadeva tatkasya hetorityAzaya kthynnaah| asattvAditi (p. 467, 2) kssyaabhaavaadityrthH| etadeva vistArayannAha / AkAzasya hotyaadi| tatra pratyakSeNa svarUpaparicchedaH
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / 46.5 pramANam / anumAnena viviktatAvabodhaH kSayaH / AgamenobhAbhyAM vA iyattAvadhAraNaM paryantaH / ayamabhiprAyaH yathAkAzasya dravyAbhAvamAtrasvabhAvatvAtpramANAdi grahItuM na zakyate tathA mAturapauti / etadeva spaSTayannAha / tatkasya hetorityAdi / granthapramANakathanena pramANAdikamAkhyAtamiti cedAha / na mayAnandetyAdi / prajJApAramitAyAstattvarUpAyA iti bhAvaH / kasyAstarhi pramANAdikaM syAdityAha / nAmakAyetyAdi / tatra dharmANAM svabhAvAdhivacanaM nAmakAyAsteSAmeva vizeSAdhivacanaM padakAyAH tadubhayAzrayAkSarANi vyaJjanakAyAH / nAmAdisvabhAvA prajJApAramitA pramANabaddhA mApi na mukhyataH prajJApAramitetyarthaH / tadeva spaSTayitumAha / tatkasya hetorityAdi / etaduktaM paramArthatastAthAgataM jJAnaM prajJApAramitA tatpratipAdanAdupacAraTatyA granyAtmikA prajJApAramitA tattvata iti / ata eva tattvamadhikRtyAha / na hi pramANavatIyamityAdi / tattvarUpAyAH pramANAkathane kAraNaM pRcchannAha / kena punarityAdi / parihArArthamAha / akSayatvAdityAdi / viviktatvAditi / utpAdAbhAvenAnutpAdajJAnasvabhAvatvAdityarthaH / viviktasyeti / zranutpannasya bhAvasya zUnyatA nopalabhyate dharmiNo'sattvAditi bhAvaH / aprameyatvAditi / kSayotpAdAbhAvena pramAtumazakyatvAt / vaiyadhvikatathAgatAnAM kSayAnutpAdajJAnaprabhAvitatvamityAha / ye'pi te zrAnanda ityAdi / tatkSaNikAnityatayA kSauNA prabandhAnityatayA parikSINA / upasaMharannAha / tasmAttatyAdi
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 amAviMzatitamaparivartaH / (p. 468, 12) / etdktm| klezajJeyAvaraNamalAnAmutpannAnutpannatvena kalpitAnAM, dharmadhAtuvinirmukto yasmAddharmo na vidyte| iti dharmadhAtusvabhAvAnAmAkAzasyeva nirodhotyAdAbhAvA dekAnekasvabhAvakAryakAraNavicArakapramANAdyupapannabhAvavaidhAhaganakamalavaDA yathAkramaM malAnAM kSayotpAdAbhAvAdakSayAnutpAdajJAnAtmikA sarvadharmAviparItAdhigatilakSaNA mahAbodhiryathAvatprajJApAramitA dharmakAyo'bhidhauyata iti / tathA coktam kSayAnutpAdayo ne malAnAM bodhirucyate / kSayAbhAvAdanutpAdAtte hi jJeye yathAkramamiti // 28 // evaJca tattve nirdiSTe kecibahulataropalambhAbhinivezena bhAvavinAzAbhisandhinA kSoNe kSINamiti jJAnaM kSayajJAnamanAgatabhAvAnutpAdAbhisandhinA cAnutpAdajJAnaM varNayantauti mahAbodhisvarUpaM vipratipattisthAnatvenAhatya pratipAdayitumAha / gambhauramidamityAdi / tthaivaanuvdnnaah| akssyetyaadi| AkAzAkSayatvAtsarvadharmAnutyAdata iti| AkAzasyeva kSayAbhAvAdharmANAJcotpAdAbhAvena kSayAnutpAdanAnAtmikA mahAbodhirakSayetyarthaH / AdikarmikAvasthAyAmupalambhAbhinivezena bhAvanAyAM kasmAdaudRzau prajJApAramitA'dhigamyata ityAha / kathaM bhgvnnityaadi| naiSa doSo yasmAtprayogakAlamevArabhya vinAzotpAdavigatAnmAyopamAn sarvadharmAn bhAvayatItyAha / ruupaakssytvenetyaadi| prakArAntareNApi spaSTayannAha / evaM
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 467 khasnu subhUta ityaadi| tatra pUrvajanmani klezAvasthehAvidyA tathA puNyAdikarmAvasthA saMskArAH tatheha janmani pratisandhikSaNe pnycskndhvijnyaanm| sandhicittAt pareNa SaDAyatanotpAdAtpUrvaM naamruupm| tato yAvadindriyaviSayavijJAnatrikasannipAto na bhavati, tAvatpaDAyatanam / yAvadinAtrayakAraNaparicchedasamartho na bhavati, tAvat viksnnipaataatsprshH| maithunarAgAtyAksukhAdyanubhavAvasthA vednaa| viSayaparyeSaNAvasthAtaH prAk kAmaguNamaithunarAgasamudAcArAvasthA tRssnnaa| viSayaparyeSaNAvasthopAdAnam / viSayaprAptihetuparidhAvanopArjitapauna vikaM karma bhavaH / tena karmaNA'yatyAM punaH prtisndhirjaatiH| tataH pareNa yAvaddedanAvasthA mA jarAmaraNamityAdyantayordai ve madhyasthAviti vikANDo bAdazAGgaH pratItyasamutpAdo'sya kSayAbhAvAdakSayatveneti pUrvavat / zazvatocchedarahitatvenAntaiyavarjitA prtiitysmutpaadvyvloknaa| anAdyantamadhyaM tmiti| mAyopamatvena janmanAzasthitivirahita pratItyasamutpAdaM vyvlokyti| itthaMbhUta eva pratItyasamutpAdo grAhya ityaah| evaM vyavalokayata ityAdi (p. 469, 11) / taba mnsikaaro'kssyaabhinirhaarH| upAyakauzalaM prtiitysmutpaadvicaarnnaa| tadeva kthynnaah| kathaM prjnyaapaarmitaayaamityaadi| saMghatestamuccheda iti cedaah| evaM khalu punarityAdi (p. 470. 10) / ahetukamiti saMstyA hetorvidymaantvaat| nitymityaadi| ttrotpaadhetorstvaannityH| utpannasya vinaashaabhaavaacvH| AvirbhAva 63
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. assttaaviNshtitmprivrtH| tirobhAvarUpeNa vivrtnaacchaashvtH| avsthaantrpraaptivirhaadviprinnaamdhrmkH| kathaM punruplbhymaanruupaadaunkssyaakaarennaabhimukhaukuryaadityaah| yasmin samaye subhUta ityaadi| rUpAdisarvadharmAnupalambhena sarvAtmadharmagrAhaprahANAdarzanamArgavyApAre dyotitaH syaat| yasmAdevaM sarvadharmAdarzanamato ye bhAvavinAzAbhisandhinA kSoNe kSoNamiti jJAnaM kSayajJAnaM bhAvAnutpAdAbhisandhinA cAnutpanne'nutpannamiti jJAnamanutpAdajJAnaM varNayanti, teSAM kSayAnutpAdavaikalyAdetajjJAnaM na ghttte| tathA hyatpannAnutpannayoyathAkrama kSayotpattivighAtalakSaNanirodhenAniruvAyAM paramArthatastathatArUpAyAM prakRtau satyAM kataradikalpAdirUpamutpannaM kSauNaM kataracAnutpannamanutpattidharmakaM jAtaM darzanamArgabalena vitathabhAvAbhinivezinAM vaadinaaN| yAvatA naiva kinycit| tasmAdyathoktameva kSayAnutpAdajJAnaM pratipattavyam / tathA coktaMprakRtAvaniruvAyAM darzanAkhyena vrmnaa| vikalpajAtaM kiM kSauNaM kishcaanutpttimaagtm||16|| iti anyathA tAttvikadharmasattvopagame bhagavataH sarvathA vikalpaklezajJeyAvaraNaprahANaM durupapAdaM syAt / tathA hyadayavyayazUnyatvAnnAstyAtmeti vibhAvayannAtmAbhinivezaM parityajya taddiviktasvabhAvaM skandhAdikaM pratItyasamutpannamudayavyayadharmakaM samupalabhya naulataDiyoH sahopalambhaniyamAJcittamAtramevedaM na bAhyArtho'stauti manasikurvanaparityaktagrAhakAkAracittAbhinivezo bAhyArthAbhinivezaM tiraskRtya grAhyAbhAve grAhakAbhAva iti nidhyAyaMstAmapi
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 46 grAhakAkAralakSaNAM vijJaptimAcatAmavadhUyAdayajJAnameva kevalaM bhAvato bhAvarUpamiti nizcitya tadapi pratItyasamutpannatvAnmAyAvanniHsvabhAvaM tattvato'pagataikAntabhAvAbhAvAdiparAmarzarUpamiti bhAvayan bhAvanAbalaniSpattau keSAJcinmaNirUpyAdinAnavadatsAritasakalabhrAntinimittAyA mAyopamAtmapratibhAsadhiyo nirvikalpAyAH kathaJcit pratyAtmavedyAyAH samutpAde jJeyAvaraNaM samyagyogau prjhyaat| anyathA paraiH sarvadA AkAzasya dravyAbhAvamAtrarUpadhAraNavadanAdheyAnapaneyasvarUpadhAraNAddharmANAM kSaNikAnAM jJAnamAtrarUpANAM jJeyalakSaNAnAcca yadi paramArthato vidyamAnatA syAttadA pratipakSabhAvanayA AkAzasyaiva teSAM na kiJcit kriyte| ato bhAvAbhinivezaviparyAsAvinityA yadbhagavataH sarvathA jJeyAvaraNaprahANaM dharmANAJca yatsattopagamyate tatparasparaviruddhArthAbhyapagame vismayasthAnIyaM bhavet / tathA coktm| sattA ca nAma dharmANAM jJeye vAvaraNakSayaH / kathyate yatparaiH zAsturaca vismIyate mayA // 20 // iti yasmAdevaM bhAvAbhinivezena mukteranupapattirato'pavAdasamAroparUpamapanayanaprakSepaM kasyaciddharmasyAkRtvedameva pratautyasamutpannaM saMhatyA tathyarUpaM rUpAdiniHsvabhAvAdirUpato nirUpaNIyamevaJca mAyAgajenAparamAyAgajaparAjayavahiparyAsanityA tattvadazau~ vimucyata iti pratipattavyam / tathA coktam / nApaneyamataH kiJcitprakSeptavyaM na kiJcana / draSTavyaM bhUtato bhUtaM bhUtadaNe vimucyate // 21 // iti
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaSTAviMzatitamaparivartaH / yathoktAviparyayastatattva bhAvanayA sakalavipakSadharmAtikrama iti / mArANAM vaimanasyapratipAdanenAha / yasmin samaye subhUta ityAdi (p. 471, 16 ) / pUrvavat tatkasya hetorityA - zaGkayAha / prajJApAramitAvihAreNa hautyAdi (p. 472, 1) | upsNhrnnaah| tasmAttatyAdi / nanu mukhyato darzanamArgasya mahAbodhikAraNatvAtkathaM prajJApAramitAyAM caritavyamityuktamiti / tatkasya hetorityAzaGkya / prakRtameva darzanamArgaM vistareNa vaktumAha / prajJApAramitAyAM hautyAdi / pratyekamevaM nirdizya samudAyatvena vaktuM punarapyAha / prajJApAramitAyAmityAdi / SaTpAramitApUrNAdhivacanametadyaduta prajJApAramiteti / prAgvacanAt prajJApAramitAcaryayaiva SaTpAramitA bhAvanAparipUriM gacchantautyarthaH / iha tu granthasaMkSepasyAbhipretatvAdupalakSaNatvena pratyekaM dAnAdipAramitAcaryayApi SaDeva pAramitA bhAvanAniSyattiM pratipadyanta ityavagantavyam / tathAcoktaM paJcaviMzatisAhasrikAyAm / "iha subhUte bodhisattvasya dAnaM dadataH sattveSu maitraM kAyavAGmanaskarma pratyupasthitaM bhavatyevaM zaulapAramitA / tasyaiva pratigrAhakANAmAkrozaparibhASAdikSamaNena zAntipAramitA / tasyaiva yAcakAkrozaparibhASAdibhirdAnotsAhAparityAgAddauryapAramitA / tasyaiva ca taddAnaM sarvAkArajJatAyAM pariNAmayataH zrAvakapratyekabuddhabhUmivikSepacittAbhAvena dhyAnapAramitA / tasyaiva dAnaM dadato mAyAbuddhipratyupasthApanena kasyacidupakArApakArAdarzanAtprajJApAramite "ti / evaM zaulaM rakSato yAvatprajJAM bhAvayataH pratyekaM 500
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 501 SaTpAramitAparipUrimaMgraho yathA svacaM vAcyaH / tasmAdeta - duktaM bhavati / dAnAdiSaTpAramitAnAM pratyekamekaikabhAve dAnAdau yaH parasparaM sarvapAramitAsaMgrahaH, so'caikakSaNiko mUrdhAbhisamaye vizuddhiprabhAvitaH SaTciMzadAkAranirjAto darzanamArgo duHkhadharmajJAnakSAntisaMgRhItastrimaNDala sAtavya iti / tathA coktam / ekaikasyeva dAnAdau teSAM yaH saGghaho mithaH / sa ekakSaNikaH zAntisaGgRhIto'ca dRkpatha // 22 // iti evaMvidhavikalpAnAM prAgeva prahAraNasambhavAt kathamasyAM prakarSaparyantAdhigamAvasthAyAM prahANaM nirdizyata iti cet / nAyaM doSo yasmAtsUkSmaguhyAnupravezama hAbhijJAvibandhakasammohaiA taddajaM ca dazamyAM bhUmau prahIyata ityAryasandhinirmocanAdice paThyate / tasmAdyathoktamavAsanasaMmohanidAnasamucchedena nidAninAmevaMvidhagrAhyagrAhakacatuvikalpAnAM prakarSaparyantAdhigamasvabhAvatvena dazamyAM bhUmau pratividdhe mUrdhAbhisamaye niyamAt prahANaM pratipadyate / anyaca kAdAcitkaM prahANamiti pUrvAcAryAH / mandabuddhaunAM vyutpAdanAdanugrahAbhiprAyeNa yathA nirdiSTavikalpAnAM viSayabhedAt pratyekaM navadhA bhedaH kRtaH / taukSNabuddhaunAmavajJAnirAkaraNAya nAtiprabhedastathA pratipakSANAmityavagantavyam / ayaM punariha samAsArthaH / yathoditA grAhyagrAhakavikalpAH sarva eva viparyAsasamutthAH / sa ca viparyAso'nAdikAlInabhAvAdyabhiniveza lakSaNastasmAddiparautAlamba - nAkAratayA tadvirodhinaiH svAbhAvyajJAnAtprahIyata eva /
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 aTAviMzatitamaparivartaH / tasmin prahoNe tanmUlA grAhyavikalpAdayaH kathamavasthAnaM lbherniti| asmiMzca darzanamArge samutpanne kAmarUpArUpyadhAtubhedena pratyekaM caturvikalpanavaprakAratayA'STottarazatagrAhyagrAhakavikalpagrahANena tatsaMgRhautavikalpajanakavAsanAlazASTottarazataprahANaM pratItyasamutpAdadharmatayopalabhya tatra vazitvArthaM tAmeva punHpunbhaavytiityaah| sarvANi copAyakauzalyAni ityaadi| darzanamArgaprApto yogI lezajJeyAvaraNabhayAbhAvAt siMhavijRmbhitaM nAma mamAdhiM samApadyottarakAlamavidyA pratyayAH saMskArA ityAdyanulomaM jarAmaraNanirodho jAtinirodhAdityAdi pratilomaM pratItyasamutpAdaM nirUpayati / idamatropAyakauzalaM pratipattavyam // tathA coktm| sa samAdhiM samApadya tataH siMhaviz2ambhitam / anuloma vilomaJca pratItyotpAdamaukSate // 23 // iti darzanamArgamevamabhidhAya vipakSaprahANAdikamAdhArapratipattipUrvakaM subodhamityAdhAraM bhAvanAmArga vktumaah| sarvopAyakauzalyAni subhUta ityaadi| sarvopAyakauzalyamatra bhaavnaamaargH| sa punarnavAnupUrvasamApattisaGgrahautastAH punaravaskandasamApattisaGgrahautA ityavagantavyam / tasmAdetadaktaM bhavati / prathamadhyAnamArabhya yAvannirodhaM gatvA tato nirodhamArabhya yAvatprathamadhyAnamAgamyaivamanulomapratilomakramadayena caturthyAnacaturArUpyanirodhalakSaNA navasamApattorgatvA''gamya punaH prathamaM dhyAnaM samApadya tato vyutthAya
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladhArAlokaH / 503 nirodhamevaM yAvannavasaMjJAnAsaMjJAyatanAnirodhaM samApadya tato vyutthAyAnantarasamApattimAlakhya kAmAvacaraM vijJAnaM maryAdArUpeNAvasthApyopAyakauzalyabalena vyutthAya tadeva vijJAnamasamAhitamAmukhaukRtya tato nirodhaM tato'samAhitaM tato nirodhamekaM parityajya naivaMsaMjJAnAsaMjJAyatanaM tato'samAhitaM tato dayaM parityajyAkiJcanyAyatanaM tato'samAhitamevaM yAvadaSTau parityajya prathamaM dhyAnaM samApadya tato'samAhitamityekAdiparityAgenAnirodhaM yAvadvisadRzahAreNa gacchatautyatulyagAmavaskandasamApattiM vazitvalakSaNAM bhAvanAmArgasvabhAvAM sarvopAyakauzalyAtmikAM parigrahItukAmena prajJApAramitAyAM caritavyamiti / tathA coktamkAmAptamavadhaukRtya vijJAnamasamAhitam / sanirodhAH samApattIrgatvA''gamya nava vidhA // 24 // ekaditricatuHpaJcaSaTsaptASTavyatikamAt / avaskandhasamApattiranirodhamatulyatA // 25 // iti paJcaviMzatisAhasikAyAmamumevArthamadhikRtya vistareNa punariha subhUte bodhisattvo mahAsattvo viviktaM kAmairviviktaM pApakairakuzalairdhamaiH savitarkasavicAraM vivekajaM prautisukhaM prathamadhyAnamupasampadya viharatItyAdyabhidhAnAnna sandehaH kaaryH| ystvaah| gatvA''gamya vidhA bhUmiraSTau zliSTaikalaMdhitAH / vyutkrAntakasamApattirvisabhAgatRtIyagA // iti vacanAtkathamevamavaskandasamApattiriti / kiM khala vAyasasya pAyasena. sAlakSaNyamanyadevedaM prasthAnam /
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 azAviMzatitamaparivartaH / yasmAdityaMbhUtopAyakauzalavatAM bodhisattvAnAmasaMkhyeyakalpakoTiniyutazatasahasraprasthAnAparimitabuddhaparyupAsanena hetumahattvena bhAvanAmArgasya prativiziSTatA syAdityadoSaH / tathAgatAnusmaraNapUrvakaM bhAvanAmArgAlocanaM vidheymityaah| yasmin samaye subhUte ityaadi| divmsyaatyyeneti| divspryvsaanenaapyntsho'cchttaasngghaatmaackmityrthH| bhAvanAmArgAbhyAsasya prcurvicitraanushNspridiipnaarthmaah| yazca subhUte aupalambhika ityAdi (1). 473, 32) / prajJApAramitAmabhiniharediti bhAvanAmArgamutpAdayet / gatipraznaparihArabhedena punarapyanuzaMsaM kthynnaah| tathAgatasamanvAhRtasya hotyaadi| kA gtiriti| kIdRzau sabhAgatA nAnyA gatirityapi tu smyksmbodhigtiH| ime'pi subhUte guNA iti / imepyanuzaMsA iti bahupuNyaprasavanAdigaNAstathAgatasamanvAhArAdayo'nuzaMmAH // abhisamayAlaMkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAmavakaurNa kusumaparivarto nAmASTAviMzatitamaH //
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlayAgalokaH / 505 bhAvanAmArgamevamabhidhAya tatra praheyazcaturvidho grAhyagrAhakavikalpaH vipakSapratipakSapratipAdanaparatvena vaktavya ityupohaatynnaah| punaraparamityAdi (12. 475. 2) / tatra ca prathamo grAhyavikalpo vissybhedaannvdheti| prthmviklpaarthmaah| sarvadharmAsaGgataH prjnyaapaarmitaanugntvyeti| sarvadharmasaMkSepavikalpaprahANArthaM sarvadharmAnabhinivezAdbhAvanAmArgo bhaavyitvyH| evamuttaratravikalpAdhikAre prajJApAramitArtho bhAvanAmArgArtha ityavagantavyam / dvitiiyviklpaarthmaah| marvadharmAmambhedata iti| dharmavistaravikalpagrahANArthaM sarvadharmANAM dharmadhAturUpeNAsambhedAdekarUpatvAt / tRtiiyviklyaarthmaah| marvadharmAsambhavata iti tathAgatamAnAthyAbhAvavikalpaprahANArthaM sarvadharmANAM tttvenaanutpaadaat| caturthavikalpArthamAha / sarvadharmAnirvikAramamA iti| prayogamArgaguNAbhAvavikalpagrahANArtha sarvadharmANAM dharmadhAtunAnirvikAreNa tulytvaat| paJcamavikalpArthamAha / sarvadharmANAmanAtmAvijJaptitaH prajJAnubodhanata iti| darzanamArgaguNAbhAvavikalpagrahANArtha sarvadharmANAmanAtmarUpeNAvijJAnarUpamiti prajJayA'vabodhAt / SaSThavikalpArthamAha / sarvadharmAzca nAmamAtreNa vyavahAramAtreNAbhilapyanta iti| bhAvanAmArgaguNAbhAvavikalpagrahANArthamantarjalpabahirjalpamAtreNa sarvadharmANAM saMratyAbhilapanAt, bahirjalye tu kasyacidabhiniveza ityaah| vyvhaarshcetyaadi| sptmviklpaarthmaah| vinA
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 UnatriMzattama parivartaH / sarvadharmA avyavahArA ityAdi / prayogamArgavikalpa prahANArthaM sarvadharmANAM mAyopamatvena zrutacintAlaukikalokottarajJAnairyathAkramamabhilapayitumazakyatvAdavyavahArA'vyAhArAvyavahRtAvyAhRtatvena / aSTamavikalpArthamAha / sarvadharmApramANata iti / darzanamArgavikalpaprahANArthaM dharmadhAturUpeNa sarvadharmANAmapramANatvAt / tadeva spaSTayannAha / rUpApramANata ityAdi / navamavikalpArthamAha / sarvadharmAnimitata iti / bhAvanAmArgavikalpaprahANArthaM sarvadharmANAM zUnyatvenAnimittatvAt / etaduktaM syAt / saMkSiptarucisattvAnugraheNa dharmasaMkSepe vistararucisattvAnukampayA dharmavistare yathAvihitArthAnAnuSThAnena buddhasAnAthyAparigrahe samutpannaniruddhatvena prayogamArgaguNAbhAve samyagutpattivaidhuryAddarzanamArgaguNAbhAve anAgatAsattvena bhAvanAmArgaguNAbhAve zAntatvAdinA nirvANaprayogamArge zUnyatAbhinirdhAratvena darzanamArge naiH svAbhAvyabhAvakatvena bhAvanAmArge ca mAyopamatayA pravRttirmayA kAryetyevaM pravRttipakSAdhiThAnaH prathamo grAhyavikalpo navaprakAro bhAvanAmArgaprayogAvasthAyAM bodhisattvAnAM praheyastattat pratipakSAvasthApratipAdanena vyatirekamukhenokta iti / tathA coktam, - saMkSepe vistare buddhaiH sAnAthyenAparigrahe / caikAlike guNAbhAve zreyasastrividhe pathi // 26 // eko grAhyavikalpo'yaM prayogAkAra gocaraH / iti prathamamevaM nirdizya dvitauyo grAhyavikalpo navaprakAro vaktavya iti / prathama vikalpArthamAha / sarvadharmanirvedhata iti /
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / bodhicittAnutpAdavikalpApanodAthaM sarvadharmANAM dhrmdhaaturuupennaadhigmaat| dvitiiyviklpaarthmaah| sarvadharmaprakRtiparizuddhita iti (p. 476, 1) / bodhimaNDAmanasikAravikalpApanodArthaM sarvadharmANAM svabhAvavizuddhiparijJAnAt / tRtiiyviklyaarthmaah| sarvadharmAvacanata iti| zrAvakayAnamanasikAravikalpApanodanAthaM sarvadharmANAM vAkyathAtikrAntatvAt / cturthviklpaarthmaah| sarvadharmANAmanirodhataH prahANasamatayeti / pratyekabuddhayAnamanasikAravikalpApanodArthaM sarvadharmANAmutpAdAbhAvenAnirodhAt prhaanntulytven| pnycmviklpaarthmaah| sarvadharmANAM nirvANaprAptita iti| mamyaksambodheramanasikAravikalpApanodArtha tathatAsamatayA marvadharmANAM nirvANAdhigamAt / sssstthviklyaarthmaah| marvadharmA ityaadi| bhAvanAvikalyApanodArthamatItAnAgatAdhvanIrasattvAdyathAkramaM nAgacchanti na gacchanti'tasmAdajAnAnAH santo dharmA vartamAne notpannA dharmadhAturivAtyantAnutpAdAt / sptmviklpaarthmaah| AtmaparAdarzanata iti| abhAvanAvikalpApanodAthe svaparAnupalambhAt / aSTamavikalpArthamAha / sarvadharmA ityaadi| naivabhAvanAnAbhAvanAvikalpApanodArthamutpAdAdidoSAbhAvAdAryA bhAvanAr2yAdarhanto yasmAnmAyopamatvena svabhAvavizuddhatvAt / navamavikalpArthamAha / apahRtabhArA iti| ayathArthavikalyApanodArthaM kleshjnyeyaavrnnbhaaraabhaavaadphRtbhaartven| etaduktaM bhavati / kalyANamitrAdivaikalyAhodhicittAnutpAde viziSTabuvA
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 UnatriMzattamaparivartaH / lambanapuNyAbhAvAbodhimaNDAmanaskAre zrAvakagovatvAttadyAnamanaskaraNe pratyekabuddhagovatvAttadyAnAmukhIkaraNe prajJApAramitApratipattivaidhuryAtsamyaksambodhyamanaskaraNe sopalambhatvena bhAvanAyAM nirUpalambhavattvenAbhAvanAyAmanupalammAnanupalambhatvAnnabhAvanAnAbhAvane viparItAbhinivezAdayathArthatve ca bhAvAdyabhinivezAddaSTatvena nivRttirmayA kAryetyevaM nittipakSAdhiSThAno dvitIyo grAhyavikalpo navaprakAro bhAvanAmArge cittacaittapravRttyavasthAyAM bodhisattvAnAM praheyastattatpratipakSAvasthApratipAdanena vyatirekamukhenokta iti / tathA coktam / dvitIyazcittacaittAnAM prattiviSayo mataH // 27 // anutpAdastu cittasya bodhimnnddaamnskriyaa| hInayAnamanaskArau sambodheramanaskRtiH // 28 // bhAvane'bhAvane caiva tadviparyaya eva ca / ayathArthazca vijJeyo vikalpo bhAvanApathe // 26 // iti dvitIyamevaM grAhyavikalpaM nirdizya prathamagrAhakavikalpo navaprakAro vaktavya iti| prthmviklpaarthmaah| sarvadharmAdezApradezata iti| sattvaprajJaptivikalpanirAsArthaM sarvadharmANAM prakRtyA dharmadhAtusvabhAvatvena saamaanyvishissttdeshvivikttvaat| tadeva spaSTayantatkasya hetorityAzaGyAha / rUpaM hotyaadi| prakRtisvabhAvata iti / zUnyatAprakRtitvena sAmAnyavizeSa deshviviktsvbhaavtvaat| dvitiiyviklyaarthmaah| srvdhrmnirodhprhlaadntvaaditi| dharmaprajJaptivikalpanirAsArthaM sarvadharmANa nirodhasya zUnyatorakaruNA
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlayAgalokaH / 504 dyapramANagaNagarbhatvena harSakaraNAt / tRtiiyviklpaarthmaah| aratyaviratita iti / azUnyatvavikalpanirAsArthaM sarvadharmeSu mAyopamatvenAbhinivezAnabhinivezaviyogAt / cturthviklpaarthmaah| arktaavirkttyeti| saktivikalpanirAsArtha sarvadharmANAM dharmadhAtusvabhAvena rAgArAgaviviktatvAt / tadeva kathayituM tatkasya hetorityAzaGkhyAha / rUpaM hotyaadi| satattveneti / tattvaparyAya eva satattvazabdo draSTavyaH / pnycmviklpaarthmaah| prakRtiparizuddhatvAditi / marvadharmapravicayavikalpanirAsArthaM sarvadharmANAM svabhAvAnutpannatvena prishuddhtvaat| sssstthviklpaarthmaah| sarvadharmA ityaadi| vaDhaddezavikalpanirAsArthaM mAyopamatvena saGgAsaGgavigamAdasaktatvena sarvadharmANAm / sptviklpaarthmaah| bodhirityAdi (p. 477. I) / yAnatritayaniryANavikalpanirAmArtham / dharmadhAtuvinirmukto yasmAddharmo na vidyate / iti buddhajJAnAvabodhanatayA marvadharmANAM bodhisvbhaavtven| assttmviklpaarthmaah| sarvadharmazUnyAnimitta ityAdi / dakSiNA'zuddhivikalpanirAmArtham / marvadharmANAM trivimokSasvabhAvatvena / nvmviklyaarthmaah| srvdhrmaabhaissjymityaadi| caryAvikopanavikalpanirAsArtham / maitrIsvarUpatayA dveSAdidoSaprazamanena sarvadharmANAM bhaiSajyasvAbhAvyAt / etaduktam / dravyasadanupapattyA sattvaprajJaptau pratibhAsamAtratvAt marvadharmaprajJaptau sarvatragatvAt sarvAkArajJatAdidharmAzUnyatve sarvathAbhinivezaprahANAdharmasatau
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ UnatriMzattama parivartaH / niHsvabhAvAvabodhena dharmapravicaye samuddezAkaraNena vastraddezakaraNe rUpAdyupalambhatvAdyAnatrayaniryANe samyagapratipannatvena dakSiNA'zuddhau dAnAdyapalambhaprapipattyA caryAvikopane ca dravyasannevAtmA grAhaka ityevaM dravyasatpuruSAdhiSThAnaH prathamo grAhakavikalpo navaprakAro bodhisattvAnAM bhAvanAmArgaprayogAvasthAyAM praheyastatpratipakSAvasthApratipAdanena vyatirekamukhenokta iti / tathA coktam / grAhakaH prathamo jeyaH sattvaprajJaptigocaraH / dharmaprajJatya zUnyatvasaktipravicayAtmakaH // 30 // kRte ca vastuno yAnatritaye ca sa kaurttitH| dakSiNAyA azuddhau vA caryAyAzca vikopane // 31 // iti prathamamevaM grAhakavikalpaM nirdizya dvitIyo grAhakavikalyo navaprakAro vaktavya iti prathamavikalyArthamAha / sarvadharmA maitrauvihAriNa ityaadi| sarvAkArajJatAvaraNasammohavikalyApanayanArthaM sarvadharmANAJcaturbrahmavihArasvAbhAvyAt / dvitiiyviklpaarthmaah| sarvadharmA brahmabhUtA ityaadi| mArgajJatAvaraNamaMmohavikalpApanayanArthaM sarvadoSANAmahetutvenAnutpAdakatvAt sarvadharmANAM nirvANarUpatvena / tRtiiyviklpaarthmaah| srvdhrmaannaamityaadi| sarvajJatAvaraNamaMmohavikalyApanayanAthaM sarvabhAvAnAM praarthnaaprtighvivikttven| cturthviklpaarthmaah| smudraaprynttyeti| sarvazAntamArgasaMmohavikalpApanayanArthaM sarvadharmANAM dazabalAdiguNaratnahetutvena samudrasamatvAt, smudraaprynttven| paJcamavikalyArthamAha / gaganAparyanta
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 511 tyeti| tathAganAdisaMyogaviyogasaMmohavikalyApanayanArthaM sarvadharmANAM zUnyatvena gaganasamatvAd ggnaaprynttyaa| sssstthviklpaarthmaah| meruvicitrtyeti| asamatvasaMmohavikalpApanayanAthaM sarvAniSTopanipAtAkSobhyatvena merusamatvAt, sarvadharmANAM meruvicitrtvaat| sptmviklpaarthmaah| ruupaaprynttyeti| duHkhAdisaMmohavikalpApanayanAthaM dharmadhAtusvarUpatvAt prjnyaadaunaamprynttven| assttmviklpaarthmaah| suuryrshmotyaadi| klezaprakRtisaMmohavikalpApanayanAthaM prakRtiprabhAsvaratvena sUryamaNDalarazmyatyAdasamatvAt sarvadharmANAM suuryrshmimnnddlaapryntaavbhaasntyaa| nvmviklpaarthmaah| srvshbdaaprynttyeti| addayasaMmohavikalpApanayanAtha nAmamAvasvabhAvena sarvazabdAparyantamamatvAtsarvadharmANAM sarvazabdAparyantatayA prjnyaapaarmitaa'nugntvyaa| etadaktam / sarvAkArAparijJAnena sarvAkArajJatAvaraNasaMmohe sarvamArgAparijJAnena mArgajJatAvaraNasaMmohe sarvavastvaparijJAnena sarvajJatAvaraNasaMmohe prajJApAramitA'parijJAnena sarvazAntamArgasaMmohe tathatAjJeyarUpAdyaparijJAnena tathatAdisaMyogaviyogasaMmohe mArAdisvarUpAparijJAnenAsamatvasaMmohe yathArutArthavAhitvena daHkhAdisatyasaMmohe rAgAdisvabhAvAparijJAnena klezaprattisaMmohe grAhyagrAhakalakSaNAparijJAnenAdayasaMmohe c| sattvaprajJaptitAvasthApanapratibhAsamAnahetuviSayaH prajJaptisanneva AtmA grAhaka iti prajJaptisatpuruSAdhiSThAno dvitIyo grAhaka
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 uuntriNshttmprivrtH| vikalpo navaprakAro bhAvanAmArgacittacaittaprattyavasthAyAM bodhisattvAnAM praheyastattatpratipakSAvasthApratipAdanena vyatirekamukhenokta iti / tathA coktam / sattvaprajJaptita tuviSayo nvdhaa'prH| bhAvanAmArgasambado vipkssstvighaattH||32|| sarvajJatAnAM timRNAM yathAsvaM trividhaahtau| zAntimArgatathatAdimaMprayogaviyogayoH // 33 // amamatve ca daHkhAdau klezAnAM prakRtAvapi / dayAbhAve ca saMmohe vikalpaH pazcimo mtH||34|| iti yathoktabhAvanAmArge vipakSamevaM mapratipakSaM nirdizya tadadhigamenaiva caturvikalpaprahANAt sarvaguNasampado bhvntautyaah| srvbuddhdhrmsmudaagmaaprynttyeti| etaduktaM bhAvanAmArgAbhyAsAdAsAJcaturvikalpajAtInAmupadravatvenetInAM kSaye mati maMrodhavaikalyena saMharSAcchAsaprAptA iva sarvAstriyAnasaMgRhautA gaNasampadaH kRpApAratantryAtsarvaprakArajagatsaukhyotpAdanadakSAH sarvathAbhimukhyA gamanaprakAreNa prakarSaparyantAdhigamaphalaiH prAptazobhaM bhAvanAmArgasthaM bodhisattvamAzrayante mahAsamudramiva nadya ityevaM sarvabuDvadharmANAM samudAgamAparyantatvena mahAnuzaMsAsvabhAvena bhAvanAmArgo'vasAtavya iti / tathA coktam / AsAM kSaye satautaunAM cirAyocchusitA iva / sarvAkArajagatsaukhyasAdhAnA guNasampadaH // 35 // sarvAH sarvAbhimAreNa nikAmaphalazAlinam / bhajante taM mAhasattvaM mahodadhimivApagAH // 36 // iti bhAvanAmAgAnantaramAnantaryamArga ityAnantaryasamAdhyartha
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlavArAlokaH / 513 mAha / srvsttvdhaatvityaadi| etadaktaM zrAvakapratyekabuddhabhUmau bodhisattvanyAmAvakrAntau bisAhasamahAsAhastralokadhAtavIyasattvAn pratiSThApya kazcidyatpuNyaM prasavati tadapamokRtya tadiziSTapuNyabahutvena yA sarvAkArajJatA buddhatvamiti buddhatvaprApteravyavahito yaH pUrvasamanantaraH samAdhiH so'trAnantaryasamAdhistasyaivaM sarvasattvadhAtupuNyajJAnasaMbhArAtprativiziSTatvenAparyantatayA prajJApAramitA bhAvanauyeti / tathA coktam / trisAhasrajanaM shissykhgaadhigmsNpdi| bodhisattvasya ca nyAme pratiSThApyazubhopamAH // 37 // kRtvA puNyabahutvena buddhatvApteranantaraH / AnantaryasamAdhiH sa marvAkArajJatA ca tt||38|| iti asya cAnantaryamamAdheH sarvadharmAbhAva AlambanapratyayaH smaraNaJcAdhipatipratyayaH prakRtizAntatA cAkAroAdAkSipto veditavyo'nyathAnantaryasamAdheradhigantumazakyatvAt / tathA coktam / AlambanamabhAvo'sya smRtizcAdhipatirmataH / akAraH zAntatA cAtra iti atra ca sthAne daravagAhatvAdaviditopAyakauzalAnAM pravAdinAM nAnAcodyamukhaparamparA prasarpiNo vipratipattiridAnauM nirAkartavyeti / prathamavipratipattyarthamAha / pRthivaudhaatvprynttyeti| saMskRtAsaMskRtadhAtvorabhAvatvenAlambanopapattau vipratipattenirAkaraNAya mAyopamatayA sarvaguNapratiSThAbhAvAt pRthivausamatvena saMstyA sarvadharmANAmAlambanasvAbhAvyAtpRthivaudhAtvaparyantatayA''nantaryasamAdhi 65
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 UnatriMzattamaparivartaH / ranugantavya ityarthaH / evamuttaratrApyAnantaryasamAdhiH prajJApAramitArtho'sminnadhikAre prtipttvyH| sarvathA nirUpatvAdAlambanasvabhAvadhAraNe dvitIyavipratipattiM nirAkarta prakRtivizuddhatvAdasamatvena sarvadharmANAM tthaivaalmbnsvbhaavvyvsthaapnaadbdhaatvprynttyaa| bhAvAbhAvAnupalambhena sarvAkArajJatAjJAne tRtIyavipratipattinirAcikaurSayA prakRtiprabhAsvaratvAttejaHsamatvena sarvadharmANa puurvvtsrvaakaarjnytaajnyaanruuptvaattejodhaatvrthprynttyaa| tathatAsvabhAvatvena saMzatiparamArthasatyadaye caturthavipratipattenirAkaraNAyAnavasthitattitvAhAyusamatvena sarvadharmANAM saMhatyA nishcitstydyruuptvaahaayudhaatvprynttyaa| dAnAdyanupalambhena prayoge paJcamavipratipattiM nirAkartu prajJaptisattvAdAkAzasamatvena sarvadharmANAM puurvvtpryogsvbhaavnishcyaadaakaashdhaatvprynttyaa| bodhavyAbhAvAddharatne SaSThavipratipattinirAcikaurSayA vijJaptimAtrAtmakatvAvijJAnasamatvena sarvadharmANAM tathaiva tathAgatarUpatvAdijJAnadhAtvaparyantatayA prjnyaapaarmitaanugntvyetyaah| evmdhaatutejodhaatvityaadi| sptmviprtipttyrthmaah| kushlaakushletyaadi| nAmadheyamAtratvAdharmaratne vipratipattenirAkaraNAya tattvato'nutpannatvAtkuzalAkuzaladharmasaJcayavigatatvena sarvadharmANAM saMhatyA vyavasthApitadharmarUpatvAt kushlaakushldhrmsnycyaaprmaanntyaa| assttmviprtipttyrthmaah| sarvadharmetyAdi (p. 478, 2) / rUpAdyAlambanapratiSedhAtsaMgharatne vipratipattiM nirAkartuM mAyopamatvAtsarvadharmasaJcayavigatatvena sarvadharmANa pUrvavat saharUpatvAta, srvdhrmsnycyaaprmaanntyaa| navamaviprati
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalvaaraalokH| 515 pttyrthmaah| srvdhrmsmaadhirityaadi| dAnAdyupalambhenopAyakauzale vipratipattenirAcikaurSayA dharmadhAturUpatvAtsarvadharmasamAdhyaparyantatAsamatvena sarvadharmANAM tathaivopAyakauzalasadbhAvAt srvdhrmsmaadhyprynttaaprtilmbhityaa| dshmviprtipttyrthmaah| srvbuddhetyaadi| bhAvAbhAvobhayarUpAdhigamapratiSedhAttathAgatAbhisamaye vipratipattenirAkaraNAya tathatArUpeNa buddhadharmasvabhAvatvAtsarvadharmANAM yogisaMvRtyA tthaagtaabhismyaavsthaanaatsrvbudddhrmaaprynttyaa| ekaadshviprtipttyrthmaah| sarvadharmAparyantatayeti / prapaJcavyavasthApitAnityAditvena nityAdiviparyAse vipratipatternirAcikaurSayA dharmatArUpeNAparyantadharmatAtmakatvAtsarvadharmANAM puurvvdyvsthaapitmityaadivipryaassdbhaavaatsrvdhrmaaprynttyaa| dvAdazavipratipattyarthamAha / shuunytaaprynttyeti| vibhAvitamArgaphalAsAkSAkaraNena mArge vipratipatternirAkaraNAya mAyopamatvena zUnyatAparyantadharmatvAtsarvadharmANAM sattvenAdhigamAbhAvAzchnya taaprynttyaa| trayodazacaturdazavipratipattiddayArthamAha / cittcaitsikaaprynttyeti| hAnopAdAnAbhAvena vipakSe pratipakSe ca vipratipattiM nirAkartumavidyodbhUtapratibhAsacittacaitasikAparyantatvena sarvadharmANAM sNtyaavsthaapitvipkssprtipkssbhaavaaccittcaitsikaaprynttyaa| paJcadazavipratipattyarthamAha / cittcritaaprynttyeti| dharmyabhAvAddharmalakSaNe vipratipattenirAcikaurSayA pratibhAsanibandhamAtrapadArthAvasthAnAccittacaritotpattilakSaNatvena sarva
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516 UnatriMzattamaparivartaH / dharmANAM tathaiva sthitilakSaNabhAvAccittacaritAparyantatayeti / poddshviprtipttyrthmaah| kuzalAkuzaladharmAparimANatayeti / svasAmAnyalakSaNAnupapattyA bhAvanAyAJca vipratipatternirAkaraNAya bhUtakoTirUpeNa kuzalAkuzalAnupalabdhisvabhAvatvAtsarvadharmANAM pUrvavadbhAvanAsadbhAvAtkuzalAkuzaladharmAparimANatayA prajJApAramitA'parimANatAnugantavyA viSayabhedena bhedAnantye'pi vipratipattInAM mannihitavineyajanavipratipattinirAcikaurSayA yathoktA eva parasparaviruddhA bhASArthAnusthAnenAyujyamAnatayA saMzayarUpAH poDazavipratipattIryathAnirdiSTaviSayatvena srvaakaarjnytaadhisstthaanaaH| marveSAmeva viditabodhisattvopAyakauzalajanapravAdinAM yathAsaMbhavamubhayasatyAzritopAyakauzalena nirA. kRtya samyaksarvathA nizcayamutpAdya kalyANa kArbodhisattvairAnantaryasamAdhiradhigamyata iti pratipattavyam / tathA coktm| __ jalyAjalpipravAdinAm // 39 // Alambanopapattau ca tatsvabhAvAvadhAraNe / marvAkArajJatAjJAne paramArthe sasaMdRttau // 40 // prayoge triSu ratneSu sopAye samaye muneH / viparyAse samArge ca pratipakSavipakSayoH // 41 // lakSaNe bhAvanAyAJca matA vipratipattayaH / sarvAkArajJatAdhArA poDA daza ca vAdinAm // 42 // iti mU bhisamayasamAdhikAraH paJcamaH / prAptamU bhisamayo vyastasamastatvenAdhigatAnAnanupUrvIkRtya sthirIkaraNAya vibhAvayatautyanupUrvAbhisamayArtha
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlavArAlokaH / 517 maah| siNhnaadndntyeti| etadaktaM trimaNDalavizuddhiprabhAvitadAnAdiSaTpAramitAmayaMkArapAripUraNena prajJApAramitAntargatapAramitAcatuSTayatvAt, samyak dazabhUminiSpAdakena smRtyupasthAnAdinA saptabodhyaGgAkAreNAryASTAGgamArgatayA ca paramArthato'smaraNalakSaNena vividhabuDvAnusmaraNena yathAkrama nirvedhabhAgIyadarzanabhAvanAmArgadyotakena tathaiva kuzalAkuzalAvyAkRtadharmAnusmaraNena pUrvavadAryAvaivartikabodhisattvasaGghasmaraNena tathaiva zaulatyAgadevatAnAmanusmaraNena rUpAdisarvadharmAbhAve svabhAvenAvabuddhena ca yo'dhigamaH sAnupUrvakriyA mametyevamaviparItArthapratipAdanena siMhanAdasamatvAtsarvadharmANAM siMhanAdanadanatayA'nupUrvAbhisamayo'nugantavya iti / tathA coktam / dAnena prajJayA yAvadduddhAdau smRtibhizca saa| dharmAbhAvasvabhAvenetyanupUrvakriyA matA // 1 // iti anupUrvAdhikAraH SaSThaH / vibhAvitAnupUrvAbhisamayasya svabhyastIkaraNAya teSAmeva kSaNenaikenAdhigama ityekkssnnaabhismbodhaarthmaah| sarvadharmA kopytyeti| ekakSaNAbhisambodhaM pratyanyathAkartumazakyatvenAkopyatvAdrapAdaunAM sarvadharmAkopyatayA prjnyaapaarmitaanugntvyetyvyvaarthH| samudAyArthaH suucyte| lakSaNenaikakSaNAbhisambodhazcaturvidha iti| prathamaM tAvadeko bhAvaH sarvabhAvasvabhAvaH sarve bhAvA eksvbhaavaaH| eko bhAvastattvato yena dRSTaH sarve bhAvAstattvatastena dRSTA iti nyAyAnna kevalaM bahubhirekasya saMgrahaH, api tvekakSaNadAnAdijJAnenAlakhyamAnenApagatapratiniyatavastugrahaNavi
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ UnatriMzattamaparivartaH / paryayarUpeNAnAsravadAnAdyazautyanuvyaJjanalakSaNAnAM dharmANAM saMgraheNa bodhisattvasyAvabodhAdavipAkAnA srava sarvadharmekakSaNalakSaNo bhavatyekakSaNAbhisambodhaH prathamaH / tathA coktam / anAsravANAM sarveSAmekaikenApi saMgrahAt / ekakSaNAvabodho'yaM jJeyo dAnAdinA muneH // 1 // iti kimiva punarekAnAsvavajJAnAlambane sarvAnAstravasaMgraha iti cet / ucyate / yathaikApi padikA puruSapreritA sahadekavAraM sarvamaraghaTTaM sacchilpipUrva parikarma sAmarthyAJcalayati, tathA pUrvapraNidhAnAvedhadharmadhAtusAmarthyAdekasminneva kSaNe jJAnamekamanAsravamAlambyamAnaM kAryakAraNasambandhabalAtsarvaM sajAtIyamabhimukhIkArayatauti / I 518 tathA coktam / ghaTTaM yathaikApi padikA puruSeritA / sakRtsarvaM calayati jJAnamekakSaNe tathA // 2 // iti tadanu yadA bodhisattvasya pratipakSabhAvanayA sarvavipakSApagamena sakalavyavadAnapakSazvipAkadharmatA'vasthA sarvakalaGkApagamena zaradinda jyotsnAvat zuktasvabhAvA jAtA tadaikasminneva kSaNe vipAkAvasthA prAptAnAmanAstravasarvadharmANAM bodhAjjJAnaM prajJApAramitetyevaM vipAkadharmatA'vasthA'nAsravasarvadharmaikakSaNalakSaNo bhavatyekakSaNAbhisambodho dvitIyaH / tathA coktam / vipAkadharmatAvasthA sarvazuklamayau yadA / prajJApAramitA jJAtA jJAnamekakSaNe tadA // 3 // iti tadanupUrvaM svapnopamasarvadharmAbhyAsena sambhAraddayamanubhUyAdhigamAvasthAyAM svapnasvabhAveSu sarvadharmeSUpAdAna
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / tadanu 518 skandhAdiSu sthitvA dAnAdiSaTpAramitApratipattyA dAnAdirUpanirUpaNAkAreNAlakSaNAH sarvadharmA iti / saMklezavyavadAnarUpANAM dharmANAmekenaiva kSaNenAlakSaNatvaM jAnAtautyevamalakSaNasarvadharmaikakSaNalakSaNo bhavatyekakSaNAbhisambodhastRtauyaH / tathA coktam / svapnopameSu dharmeSu sthitvA dAnAdicaryayA / alakSaNatvaM dharmANAM kSaNenaikena vindati // 4 // iti nirantara daurghakAladayapratibhAsaprahANAbhyAsa sAtmaubhAvAdunmUlitaddayapratibhAsavAsano yadA bodhisattvo grAhyagrAhaka yogena svapnaM grAhyaM svapnadarzinaM grAhakaM nekSate tadA sarve'pyevaM dharmANo dharmA iti dharmANAmayaM tattvamekenaivakSaNena pazyatItyevamaddayalakSaNasarvadhamaikakSaNalakSaNo bhavatyekakSaNAbhisambodhazcaturthaH / tathA coktam / svapnaM taddarzinacaiva dayayogena nekSate / dharmANAmayaM tattvaM kSaNenaikena pazyati // 5 // iti ekakSaNAbhisambodhaM prati hetuphalabhedena yathAkramamavipAkavipAkadharmatAvasthA'nAsravasarvadharmaikakSaNAbhisambodha yaM nirdizyaivaM viziSTAdhigamAvasthAyAM dharmataikarasatvenAsaMbhedAt svapnasvabhAvaubhUta sarvadharmAvagamArthaM tRtauyamalakSaNasarvadharmaikakSaNAbhisamayaM pratipAdya svapnAvasthAyAmapi grAhyagrAhakayostattvenAnupalambhAdadayapratipattyarthamaddayalakSaNasarvaahaNAdhigamo nirdiSTa ityevaM lakSaNenaikakSaNAbhisamayacatuH prakAro'pi yogibhiradhigantavya ityeke / anye tu yadi nAma catuH prakAraH sannihitavineyajanAnurodhena vyAvRtti -
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52. UnatriMzattamaparivartaH / bhedAtkathaJcidapAttastathApyanyatama evaikaH prakAro yoginA kenacitsAkSAtkartavya iti manyanta iti / ekakSaNAbhi samayAdhikAraH saptamaH / kasmAtsamudrAparyantatayA prajJApAramitAparyantatA'nugantavyetyucyate iti| tatkasya hetorityaashngyaah| rUpaM hi subhUte smudrsmmityaadi| yena sAdhayeNa rUpAdInAM samudrAdibhistulyatvaM tathA samudrAparyantayetyAdi padavyAkhyAne prAgeva vyAkhyAtamiti na punrucyte| upsNhrnaah| evaM hi subhUta ityaadi| vibhAvitaikakSaNAbhisambodhasya hitauye kSaNe dharmakAyAbhisambodha iti| tdrthmaah| yadAyaM subhUte bodhimattva ityAdi (p. 473, 22) / yadA sarvamAyAvivarjitairmanasikArairyathoktakrameNa prajJApAramitAmenAM sarvadharmamAyopamatAM sarvAkArajJatayA'nugamiSyati mArgajJatayA vyavacArayiSyati sarvajJatayA'vatariSyati sarvAkArAbhisambodhenAvabhAsyate mUrdhAbhisamayena cintayiSyati anupUrvAbhisamayena tulayiSyati ekakSaNAbhisamayenopaparIkSiSyate dharmakAyAbhisambodhena ca bhAvayi Syati, tadA nAsya bodhisattvasya durlabhA sarvaguNAnAM dharmakAyasvabhAvAnAM buddhakSetrasya sAmbhogikakAyalakSaNasyAnutarANAzca buddhadharmANAM sakarmakanirmANakAyasvarUpANAM pripuurirityvyvaarthH| samudAyArthaH suucyte| sa ca dharmakAyAbhisambodhaH svAbhAvikakAyAdibhedena caturvidha iti| tatra prathamo ye smRtyupasthAnAdayo jJAnAtmakA lokottarA dharmadhAturUpatvAdanAkhavAmalAnAmAgantukatvena
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / __521 sarvaprakArAM vizuddhiM prakRtiviviktalakSaNAM prAptAsteSAM yA prakRtiHsvabhAvo'nutyAdarUpo'yaM munerbuddhasya bhagavato lokottareNa mArgeNa prApyate na kriyate ityakRtrimArthena mAyopamavijJAnasarvadharmapratipattyA'dhigataH svAbhAvikaH kAyaH pariziSTakAyacayaM tathyamaMtrtyA pratibhAsamAnaM paramArthato dharmatArUpaM yathAdhimokSaprabhavitaM buddhabodhisattvazrAvakAdigocaratvena vyavasthApitamiti kathanAya ; viviktAvyatirekitvaM vivekasya yato matam / iti nyAyAttadavyatireke'pi pRthagvyavasthApyata ityavasAtavyam / tathA coktam / sarvAkArAM vizuddhiM ye dharmAH prAptA nirAsavAH / svAbhAviko muneH kAyasteSAM prakRtilakSaNaH // 1 // iti tadanu smRtyupasthAnAdhAryASTAMgamArgabodhipakSAH pUrvavadapramANAni maiyaadicturbrhmvihaaraaH| adhyAtma rUpyarUpI bahirdhA rUpANi pazyatIti hau| zubhaM vimokSaM kAyena sAkSAtkRtvopasampadya vihrtiityekH| AkAzavijJAnAkiJcanyanaivasaMjJAnAsaMjJAyatanAnauti ctvaarH| saMjJAveditanirodha ityeka ityaSTau vimokssaaH| rUpadhAtucatu*nAni caturArUpyasamApattayo nirodhasamApattiriti nvsmaapttyH| pRthivyaptejovAyunaulapotalohitAvadAtavijJAnAkAzamiti kRtsnaM dshvidhm| adhyAtmarUpArUpasaMjinau pratyekaM parIttAdhimAtrAkArAbhyAM bahirdhA rUpANi pazyatastAnabhibhUya jAnauta iti catuSTayam / adhyAtmarUpasaMjJo eva naulapotalohitAvadAtAnabhibhUya pazyatIti catuSTayamityaSTavidhamabhibhvAyatanam / parasantAna
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ UnatriMzattamaparivartaH / gatakleza ra prabandhonmUlanAt mamAdhirityaraNA samyagapagatasarvanimittasaGgavyAghAtaM saMzayApanayanakAripraNidhAnasamRddhyA''saMsAramAsamAhitAvasthAyAM pravartata iti praNidhijJAnaM SaDabhijJAzcatasraH pratisaMvidaH pUrvoktA AzrayAlambanacittajJAnaparizuddhaya iti catasraH zuddhayaH / zrayuzcittapariSkArakarmopapattyadhimuktipraNidhAnavijJAnadharmavazitA iti dazavazitAH / balAni daza catvAri vaizAradyAni pUrvamuktAni / parizuddhakAyavAGmanaH samudAcArastathAgato nAstyasya viparIta samudAcAratA yAM paraparijJAnabhayAt pracchAdayitavyAM manyetetyarakSaNaM cividham / dharmadezanAyAM zrotukAmAzrotukAmobhayakAmeSu yathAkramamanunayapratighobhayavivikta evopekSakaH / smRtimAn viharatauti smRtyupasthAnaM tridhA sattvArthakriyAkAlAnatikramalakSaNetya saMmoSa - dharmatA / klezajJeyAvaraNAnuzayarUpabaujaprahANAddAsanAyAH samuddhataH sakalajanahitAzyatA mahatau karuNA jane'STAdazAveNikA dharmAH sarvAkArajJatA ca / tathA mArgajJatAdayo'pi prAguktAH / sarve cAzrayaparAvRttyA parAvRttA bodhipakSAdayo niSprapaJcavajJAnAtmakA dharmakAyo dvitauyo'bhidhIyata iti kecit / tathA coktam / bodhipakSApramANAni vimokSA anupUrvazaH / navAtmikA samApattiH kRtsnaM dazavidhAtmikam // 2 // abhibhvAyatanAnyaSTaprakArANi prabhedataH / araNA praNidhijJAnamabhijJAH pratisaMvidaH // 3 // sarvAkArazcatasro'tha zuddhayo vazitA daza / balAni daza catvAri vaizAradyAnyarakSaNam // 4 // 522
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 523 trividhaM smRtyupasthAnaM vidhaa'sNmossdhrmtaa| vAsanAyAH samuhAto mahatau karuNA jane // 5 // AveNikA munereva dharmA ye'ssttaadsheritaaH| sarvAkArajJatA ceti dharmakAyo 'bhidhIyate // 6 // iti anye tusarvAkArAM vizuddhiM ye dharmAH prAptA niraasvaaH| svAbhAviko muneH kAyasteSAM prakRtilakSaNaH // iti / yathArutattvena lokottarAnevAnAsavAna dharmAnabhyupagamya teSAM yA prakRtiranutpAdastallakSaNaH svAbhAvikaH kAyaH sa eva ca dharmatAkAyo dharmakAya iti bhAvapratyayalApAdyapadizyata iti vyaakhyaay| ke punaste'nAkhavA dharmA yeSAM prakRtilakSaNo dharmakAya ityAzaya bodhipakSetyAdikArikAmavatArayanti / teSAM yogisaMratyA viziSTArthapratibhAsajananahAreNAzrayaparAvRttyA parAttA dharmadezanAdyarthakriyAkAriNo'vazyamahayAzcitacaittAH kthmbhyupgntvyaaH| saGgrahotA ityaparaH / ___ yaH pratItyasamutpAdaH zUnyatA saiva te mtaa| iti nyAyAdharmatAtmakakAyapratipAdanAdevAhayajJAnAtmako dharmakAyaH pratipAdita iti cedevaM tarhi nyAyasya tulyatvAtsAmbhogikanairmANikakAyadayamapi pratipAditamiti pRthanirdezo na kartavyaH syAt / atha pravacane paThitatvAdyogisaMvatyA tanirdeza iti matamamunaiva nyAyenAdayajJAnAtmako'pi dharmakAyastathaiva pRthanirdizyatAmiti prAptam / kecitkaayctussttyvyaakhyaane| svAbhAvikaH sasAmbhogo nairmANiko'parastathA dharmakAyaH sakAricazcaturdhA samudauritaH //
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 UnaviMzattamaparivartaH / iti kArikAyAM svAbhAvikazabdAnantaraM dharmakAyazabdasyApAThAt kaaytrymeveti| anye tUpadarzitaprayojanasAmarthyAtkArikAbandhAnurodhena jJAnasyaiva kAritraNa sambadhArthazcaivamuktamato'viruddha sarva pradezAntarAbhihitaM kAyacatuSTayaM bhvtiiti| syAdetacchAvakAdyaraNAsamAdhestathAgatasya ko vizeSo'raNAsamAdheriti / mA'smAddarzanAtkasyacit klezotpattiH syAditimanuSyalezotpattiparihAritA shraavkaadyrnnaasmaadhiH| tathAgatAnAM tu sakalajanaklezaprabandhonmUlanaM syAditi grAmAdidharaNAsamAdhivizeSaH / tathA coktam / shraavksyaarnnaadRssttekleshprihaaritaa| tat klezasrota ucchittyaigrAmAdiSu jinAraNA // 7 // iti zrAvakAdipraNidhijJAnAttathAgatapraNidhijJAnasya ko vizeSa iti cet ucyte| nirnimittatvena svarasaprahattaM vastvanabhinivezAdrapAdisaGgavigataM savAsanaklezajJeyAvaraNaprahANAtsarvajJeyAvyAghAtamAsaMsAramavasthAnAtsadA sthitam, samyak pratisaMvillAbhAtpraznavisarjanakAri tAthAgataM praNidhijJAnamiti zrAvakAdipraNidhijJAnAdiziSTamiSTam / tathA coktam / anAbhogamanAsaGgamavyAghAtaM sadA sthitam / sarvapraznApanuddaur3a praNidhijJAnamiSyate // 8 // iti savAsanasusUkSmalezajJeyAvaraNasaMmohadayagrahANaprativiziSTatvena sarveSAmeva tathAgatasantAnavartibodhipakSAdidharmANAM niratizayavizeSasadbhAvAdetavizeSaDayamantaroditamupalakSaNatvena graahym| syAdevaM nityaM mahAkaruNAmayadharmakAyAvasthAne kathaM sakalaprANabhRtAM sadA nArthakriyeti /
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 525 kalyANamitrAdisamavadhAnADuddhAdyAlambane paripoSaM gate hetau pUrvAvaropitakuzalamUlabauje sati, yasya sattvasya yasmin kAle dharmadezanAdikaM kriyamANamAyatipathyaM bhavati, tadA tasyArthakaraNAya pUrvapraNidhAnasamRDyA tatpratibhAsAnurUpeNArthakriyAkArau bhagavAniti / mahAkaruNAsvabhAvadharmakAyAvasthAnena sarvadA cintAmaNirivopasthito'pi svakarmAparAdhajanitahetuvaidhuryAnna phaladAyakaH pratibhAsate / ato yathA devarAje varSatyapi mati pUtIbhAvAdinA'baujIbhUtaM bIjaM tilAdi na prAdurbhavati, tabaDuvAnAM sakalamanorathaparipUraNadakSANAM mamutpAde'pyabhavyo na bhadraM saddharmazravaNAdikaM prApnotItyavasAtavyam / tathA coktam / paripAkaM gate hetau yasya yasya yadA yadA / hitaM bhavati kartavyaM prathate tasya tasya saH // 6 // varSatyapi hi parjanye naiva bauja prarohati / samutpAde'pi buddhAnAM nAbhavyo bhadramaznute // 10 // iti yathoktanyAyenaivaM marvatra pratibhAsadAreNArthakriyAkaraNavaipulyAt / prabandhatayA''saMmAramavasthAnena ca bhagavataH kSayAbhAvAdyathAkramaM buddho'vyayo nitya ityabhidhIyate / tasmAt kathaM jJAnAtmako dharmakAyaH pratiniyatayogisantAnAdhAravatau pratikSaNamutpadyamAnI vyApI nitya ityapi kathyata iti na mantavyam / tathA coktam / iti kArivavaipulyADuDo vyApI nirucyate / akSayatvAcca tasyaiva nitya ityapi kathyate // 11 // iti tadanu dazabhUmipraviSTamahAbodhimattvaiH saha paramAnavadyamahAyAnadharmasaMbhogagrautisukhopabhogAtsAmbhogiko'yaM kAyo
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 Una triNshttmprivrtH| dvAtriMzallakSaNAzItyanuvyaJjanavirAjitagAtro rUpakAyasvabhAvastRtIyo buddhasya bhagavato grAhyaH / tathA coktam / hAzillakSaNAzautivyaJjanAtmA munerayam / mAmbhogiko mataH kAyo mhaayaanopbhogtH||12|| iti tAni puna trizallakSaNAni // yadata gurUNAmanugamanapratyugamanAdinA cakAGkahastapAdatA // 1 // dRDhasaMvarasamAdAnatvAtkarmavatsupratiSThitapAdatA // 2 // catuHsaMgrahavastusevanAdrAjahaMsavajjAlabaDvAGgulipAdatA // 3 // praNItakhAdyabhojyAdinA madataruNahastapAdatA // 4 // praNItataralehyAdidAnena samucchritahastapAdaskandhauvApradezatvAsaptocchrayatA // 5 // vadhyamokSaNatvAddaurdhAGgulitA // 6 // jauvitAnugrahakaraNAdAyatapArNitA // 7 // prANAtipAtaviratyA vRhdRjugaavtaa||8|| kuzaladharmasamAdAnAducchaGkhapAdatA // 6 // gRhItakuzalasamAdAnavardhanAdUrdhvagaromatA // 10 // satkRtyavidyAzilyAdidAnAdeNeyajaGghatA // 11 // saMvidyamAnArthayAcanakajanApratyAkhyAnAtpaTUrUbAhutA // 12 // sarvajanabrahmacaryasamAdApanaguhyamantrArakSaNAt kozagatavastiguhyatA // 13 // praNautopAstaraNadAnAtsuvarNavarNatA // 14 // prAsAdAvaraNadAnAcchUkSNacchavitA // 15 // saGgaNikAdiparivarjanAtpradakSiNAvartekaikaromatA // 16 // sarvagurujanayathAsthAnanivezanAdUrNAGkitamukhatA // 17 // sarvathA mukharavacanAdanavasAdanAt siMhapUrvAIkAyatA // 18 // priyavAditvasubhASitAnulomatvAtsusaMvRtaskandhatA // 16 // bhaiSajyAdidAnAccittAntarAtmatA // 20 // glAnajanopasthAnAdrasarasAgratA // 21 // vanArAmAdikaraNasamAdApanA
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlayArAlokaH / 527 23 nyagrodhaparimaNDalatA // 22 // vihArAdyabhyadhikapradAnAdaSNauSaziraskatA // 23 // zlakSNAdivacanAtprabhUtajihvatA // 24 // sarvalokadhAtusattvasaddharmavijJapanAbrahmasvaratA // 25 // sambhinnapralApaviratyA siMhahanutA // 26 // sarvajanasammAnAdinA zukladantatA // 27 // vizuddhAjIvatvAtsamadantatA // 28 // satyavacanasamudAcArAdaviraladantatA // 26 // pizunavacanAnabhyAsAtsamacatvAriMzaddantatA // 30 // sarvasattvaikaputradarzanAdabhinaulanetratA // 31 // pratighAtAdivivekadarzanAhopakSmanetratA ceti // 32 // tathA coktam / cakAGkahastaHkramakUrmapAdo ___ jlaavnddvaanggulipaannipaadH| karau sapAdau taruNau mRdU ca samutsadaiH saptabhirAzrayo'sya // 13 // daurghAGguliAyatapANirgAtraM prAjyaM tvcchngksspdorddhromaa| eNeyajazca paTUrubAhuH kozAvadhAnottamavastiguhyaH // 14 // suvarNavarNaH pratanucchavizca prdkssinnkaiksujaatromaa| jarNAGkitAsyo haripUrvakAyaH skandhau vRtAvasya citAntarAMsaH // 15 // hono rasaH khyAtirasottamo'sya __nyagrodhavanmaNDalatulyamUrtiH / uSNauSamUrdhA pRthucArujihvo brahmakharaH siMhahanuH suzuklAH // 16 //
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 UnaviMzattamaparivartaH / tulyAH pramANe'viralAzca dantA 'nyUnasaMkhyA dazikAzcatasraH / naulekSaNo goSapakSmanetro dvAtriMzadetAni hi lakSaNAni // 17 // yasya yasyAtra yo heturlakSaNamya prasAdhakaH / tasya tasya prapUryAyaM mamudAgamalakSaNaH // 18 // gurUNAmanuyAnAdidRDhatA saMvaraM prati / mahAmevanaM dAnaM praNautasya ca vastunaH // 16 // vadhyamokSasamAdAnaM viddhiH kuzalasya ca / ityAdiko yathAsUtraM heturlakSaNasAdhakaH // 20 // iti azotyanuvyaJjanAni punaryadata sarvasaMskAraviviktatvena tAmranakhatA // 1 // marvasattvahitAdhyAzayatvena snigdhanakhatA // 2 // zreSThavaMzaprabhavatvena tuGganakhatA // 3 // vRttAnavadyatvena vRttAGgulitA // 4 // samupacitakuzalamUlatvena citAGgalitA // 5 // samyaganupUrvaprattatvenAnupUrvAGgalitA // 6 // sunigaDhakAyAdikarmAntAjauvitvena gaDhaziratA // 7 // klezagranthibhedakatvena nirganyiziratA // 8 // sunigaDhadharmamatitvena guuddhgulphtaa||6|| mrvdrgsthaanjnottaarktvenaavissmpaadtaa||10|| narAbhibhavanakuzalatayA siMhavikrAntagAmitA // 11 // nAgAbhibhavanakuzalatayA nAgavikrAntagAmitA // 12 // vaihAyasaGgamakuzalatayA hasaMvikrAntagAmitA // 13 // puruSavRSabhakuzalatayA vRssbhvikraantgaamitaa||14|| pradakSiNamArgAnuyAtatayA pradakSiNagAmitA // 15 // prAsAdikakuzalatayA cArugAmitA // 16 // nityamavakracittatayA'vakragAmitA // 17 // vizuddhaguNAkhyApakatayA
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / 529 vRttgaatrtaa||18|| prasRSTapApadharmatayA mRSTagAcatA // 16 // vineyAnurUpadharmadezakatayA'nupUrvagAcatA // 20 // kAyAdizucisamudAcAratvAcchucigAcatA // 21 // karuNacittatvAnmRdagAvatA // 22 // vizuddhacittatvAdizuddhagAtratA // 23 // paripUrNadharmavinayatvAtparipUrNavyaJjanatA // 24 // pRthucAruguNAkhyAnAtpRthucArumaNDalagAtratA // 25 // sarvatra samacittatvAtsamakramatA // 26 // suvizuddhadharmadezanAdizuddhanetratA // 27 // sugamadharmadezanAt sukumAragAvatA // 28 // nityamadInacittatvAdadaunagAtratA // 26 // samuhatakuzalatvAdasadagAvatA // 30 // zauNapunarbhavatvena susaMhatagAtratA // 31 // suvibhaktapratItyasamutpAdadezakatvena suvibhaktAGgapratyaGgatA // 32 // suvishuddhpdaarthdrshnaaditimirshuddhaaloktaa||33|| vRttasampanna ziSyasaMvartanauyatvena vRttkukssitaa||34|| pramRSTasaMsAradoSatvena mRSTakukSitA // 35 // bhanamAnazRGgatvenAbhagnakukSitA // 36 // dharmakSayavinivartakatvenAkSAmakukSitA // 37 // pratividvadharmagambhIratvena gambhauranAbhitA // 38 // pradakSiNagrAhiziSyasaMvartanauyatvena pradakSiNAvartanAbhitA // 38 // mamantaprAsAdikaparivArasaMvartanIyatvena samanta. prAsAdikatA // 40 // zucicittatvena zucisamudAcAratA // 41 // vyapagatAkAladharmavinayatvena vyapagatatilakAlagAtratA // 42 // kAyAdilAghavaprApakadharmadezatvena tuulsdRshsukumaarpaannitaa||43|| pratilabdhasnigdhamahAzramaNatvena snigdhapANilekhatA // 44 // gambhIradharmasthAnatvena gambhaurapANilekhatA // 45 // samyagAyatiparizuddhadharmadezakatvenAyatapANilekhatA // 46 // pracuratarazikSAdezaka 67
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ UnatriMzattama parivartaH / tvena nAtyAyatavacanatA // 47 // pratibimbavatviditasarvaslokatvena bimbapratibimbauSThatA // 48 // mRduvacanavinayatvena mRduhitA // 49 // prabhUtaguNopapannatvena tanujihvatA // 50 // raktabAlajanaduravagAhadharmavinayatvena raktajihvatA // 51 // sarvatrAzApagatatvena meghagarjitaghoSatA // 52 // madhurAdyAlApatvena madhuracArumaJjusvaratA // 53 // nivRttabhavasaMyojanatvena vRttadaMSTratA // 54 // durdAntajanadamakatvena taukSNadaMSTratA // 55 // paramazukladharmavinayatvena zukladaMSTratA // 56 // samabhUmipratiSThitatvena samadaMSTratA // 57 // samyaganupUrvAbhisamayaprakAzakatvenAnupUrvadaMSTratA // 58 // prajJAprakarSasthApakatvena tuGganAmatA // 58 // zucijanasampannatvena zucinAsatA // 60 // paramodAradharmatvena vizAlanayanatA // 61 // samupacitasattvarAzitvena citapakSmatA // 62 // sarvayuvati - janAbhinanditvena sitAsitakamaladalanayanatA // 63 // nityamAyatidarzitvenAyatabhrUkatA // 64 // zlakSNadharmavinayakuzalatvena zlakSNabhrUkatA // 65 // kuzala snigdhasantAnatvena susnigdhabhrUkatA // 66 // samanta doSadarzitvena samaromabhrUkatA // 67 // paramapauDAnivartakatvena paunAyatabhujatA // 68 // vijitarAgAdisamaratvena samakarNatA // 68 // sarvasattvAnupahatasantAnatvenAnupahatakarNendriyatA // 70 // sarvadRSTikRtAnyathAvipariNAmatvenApariglAnalalATatA // 71 // sarvavAdipramathanatvena pRthulalATatA // 72 // paripUrNottamapraNidhAnatvena pUrNottamAGgatA // 73 // viSayarativyAvartakatvena bhramarasadRzakezatA // 74 // prahauNadarzanabhAvanAprahAtavyAnuzayatvena citakezatA // 75 // zlakSNabuddhiparijJAta 530
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlavArAlokaH / zAsanatvena zlakSNakezatA // 76 // raagaadysNlutthitcetntvenaasNlutthitkeshtaa|| 77 // nityamaparuSavacanatvenAparuSakezatA // 78 // bodhyaGgakusumAvakaurNatvena surabhikezatA // 7 // sarvathA zobhAsaMvartanIyatvena zrIvatsasvastikanandyAvartalalitapANipAdatalatA ceti // 80 // tathA coktam / tAmrAH snigdhAzca tuGgAzca nakhAGgulayo muneH / vRttazcitAnupUrvAzca gUDhA nirgranthayaH zirAH // 21 // gaDhau gulpho samau pAdau siMhebhadvijagopateH / vikrAntaM dakSiNaJcArugamanamRjuttate // 22 // mRSTAnupUrvate medhyamRdutve shuddhgaatrtaa| pUrvavyaJjanatA cArupRthumaNDalagAtratA // 23 // samakramatvaM zuddhatvaM netrayoH sukumAratA / adaunotsadagAvatve susaMhatanagAtratA // 24 // suvibhaktAGgatA dhvaantprdhvstaalokshuddhtaa| vRttamaSTAkSatAkSAmakukSitAzca gabhauratA // 25 // dakSiNAvartatA nAbheH smntaadrshniiytaa| samAcAraH zuciH kAlatilakApagatA tanuH // 26 // karau tUlamRdU snigdhgmbhauraaytlekhtaa| nAtyAyataM vaco bimbapratibimbopamoSThatA // 27 // mRddI tanvI ca raktA ca jihvA jaumUtaghoSatA / cArumaJjasvaro daMSTrA vRttAstIkSNAH sitaaHsmaaH||28|| anupUauM gatAstuGgA nAsikA paramaM shuciH| vizale nayane pakSmacitaM padmadalAkSitA // 26 // AyatazlakSNasusnigdhasamaromnau bhruvau bhujau| paunAyatau samau kAvupaghAtavivarjitau // 30 //
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 UnatriMzattamaparivartaH / lalATamaparimlAnaM pRthpuurnnottmaanggtaa| bhramarAbhAzcitA zlakSNA asaMluDitamUrtayaH // 31 // keza aparuSAH puMsAM saurabhyAdapahAriNaH / zrIvatsaH svastikaJceti buddhAnuvyaJjanaM matam // 32 // iti| tadanu yena zAkyamunitathAgatAdirUpeNAsaMsAraM sarvalokadhAtuSu sattvAnAM samauhitamarthaM samakarotyasau kAyaHprabandhatayA'nuparato nairmANiko buddhasya bhagavataH srvbaaljnsaadhaarnnshcturtho'vsaatvyH| tathA coktam / karoti yena citrANi hitAni jagataH samam / AbhavAtso'nupacchinnaH kAyo nairmANiko muneH||33|| iti| tatra prathamaM prazastAprazastagatyanabhinivezAnavasthAnalakSaNaM gatiprazamanaM karma kRtvA, dAnAdicatuHsaGgrahavastuni pratiSThApya zrutamayAdijJAnena vipakSapratipakSaM heyopAdeyahAreNa bodhayitvA mAyAkAra ivAnunayAdiviviktatayA maiyAdilakSaNe parArthe sattvArthayAthAtmye pratisthApya, tadanu svArthe trimaNDalavizuddhiprabhAvitaSaTpAramitA'bhyAse, tadanantaraM svaparArthalakSaNe dazakuzalakarmapathe buddhamArge, tataH sarvadharmaprakRtizUnyatA'bhyAse, tadanu dAnapAramitAdhiSThAnena prathamAyAM bhUmau sarvacagadharmadhAtuprativedhalakSaNe'ddayadharma, tato dvitIyAdibhUmau sambhAraparipUrihetubhUte zaulAdipAramitAsarvadharmasAGketikajJAne nivezayati, evamanukrameNa prajJApAramitA'dhiSThAnena SadhAM bhUmau jJAnajJeyabhAvanAbhinivezalakSaNe sarvadharmAnupalambhe, tadanantaraM
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlavArAlokaH / 533 saptamyAmupAyapAramitAbalena sattvaparipAke, tato balapAramitAbalenASTamyAM zrAvakAdyasAdhAraNe bodhisattvamArge punastacaiva sarvabhAvAbhinivezaprahANe, tadanu navamyAM praNidhAnapAramitAsAmarthyAhodhiprAptau, tadanantaraM jJAnapAramitAbalAdazamyAM dividhabuddhakSetravizuddhau pratiSThApya punastatraiva jAtipratibaddasvarUpe samyakasambodhipratiniyame dazadiglokadhAtavIryasattvArthe marvalokadhAtubuddhopasaGkamagAdigaNe ca nivezayatyevamanukrameNa punastacaiva vizeSamArgasvarUpe samastabodhyAvAhakadharmalakSaNe bodhyaGge karmaphalasambandhAvipraNAze, yathAbhUtapadArthAdhigame sarvaviparyAsaprahANe nirvastukaviparyAmaprahANajJAne prakRtiparizuddhilakSaNe bodhisattvavyavadAne, sarvakalaGkApagatavyavadAnahetau sambhAre, zUnyatAsvabhAvena saMskRtAsaMskRtAvyatibhedaparijJAne ca pratiSThApya tAthAgatyAM bhUmau nirvANe nivezayatItyevaM dharmakAyavadasyAsaMsAraM saptaviMzatiprakAraM karmavineyajanapratibhAsabhAk tadAdhipatyAzrayeNAyAtaM saMhatyA jJAnameva sAmbhogikakAyAdipratibhAsotpAdabAreNArthakriyAkAroti dharmakAyasyeSyata iti kAritramavasAtavyam / tathA coktm| tathA karmApyanucchinnamasyAsaMsAramiSyate / gatInAM zamanaM karma saGghahe ca caturvidhe // 34 // nivezanaM sasaMkleze vyavadAnAvabodhane / sattvAnAmarthayAthAtmye SaTsu pAramitAsu ca // 35 // buddhamArge prakRtyaiva zUnyatAyAM hayakSaye / saGkete'nupalambhe ca paripAke ca dehinAm // 36 //
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ UnatriMzattama parivartaH / bodhisattvasya mArge'bhinivezasya nivAraNe / bodhiprAptau jinakSetravizuddhau niyatiM prati // 37 // aprameye ca sattvArthe buddhamevAdike guNe / bodherapranAze ca karmaNAM satyadarzane // 38 // viparyAmaprahANe ca tadavastukatAnaye / vyavadAne mamambhAre saMskRtAsaMskRte prati // 38 // vyatibhedAparijJAne nirvANa ca nivezanam / dharmakAyasya karmedaM maptaviMzatidhA matam // 40 // iti evameva kArikAzAstraprAmANyAdbhAvAdhyAhArapadAdibhirabhimamayakramAnurUpo granthArtho vAcyaH / tatazca kenacidabhimamayAlaGkArakArikApAThaM bAhulyena nAnyathA kRtvA pratibhAtu te subhRta ityAdi vAkyamArabhyAsyA mAturya - damambaddhaM mamyakmamudAyAvayavArthAnabhidhAnAdyAkhyAtam / tatsanta eva jJAtumarhantauti nopanyasya nirAkRtam / 534 zrabhimamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyA manugamaparivarto nAmaikonaviMzattamaH // -
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ yathoktASTAbhimamayasvabhAvaprajJApAramitAdhigamaM pUrvayogakathAmukhenAdikarmikAvasthAmArabhya paryeSamA mAvedayannAha / punaraparamityAdi (p. 482, ') / praruditastu bodhicittamamAdAnadAnAdizubhamanca ghoSAnugatvAdapalambhaprahANArthikatvAcca mammArabhRmau mtadattarottaranirvedhAMgAdyavavAdaparye paNa paramta deti ra adhunA tu dazabhRmauzvara ev| kAye'narthikaneti / majjAdidAnAzayAt / nauvite nirapeToNati / hR pratyutsAhitatvAt / lAbhamatkArazlokapThiti / tara dravyamampat / matkAro bhumaantaa| zloko di vyApinI kautiH| prathamaM maMbhArabhRmo "dharma buddhebhyo'vavAdaM labhate tade" iti vacanAt, aprApta mamAdhitvenAntagaiSThAnni?paH zruto'bhUt / mA vAmapArzvana / mA dakSiNeneti dakSiNapArzvanAva nmaagmissymautyrthH| mA pUrveotyAdi / mA pUrvAdidi na yathA nAtmato na mtkaaytlmautyaadi| a nAmapratibhAmamAnAnAM vidyamAnatvenAnavagamAt / daunAM darzanapathAruDhAnAM nirAtmakAnAmavidyamAna bodhAdyathA tebhyo na calami tathA gcchetyrthH| / iti nivartate (1) 182, 2) / etadaktaM bhavati / ma samAdhivibandhakakAyaklamathAdyatpAdaniSedhenopalaSkSaNa marvasyaiva mamAdheH / kaumaudyamAlambanamampramopo ke tathAnAbhogaH / punarAbhoga iti / SaDdoSANAM prati
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 triMzattamaparivartaH / mitAM manasi kurvan pUrvI dizaM gacchavaM zroSyasautyavavAdo dattaH syAt / tathAhi samAdhiguNeSvabhisampratyayalakSaNayA yogina zraddhayA chandaH smutpdyte| tataH chndblaahaurymaarbhte| tato bauryabalena kAyacittaprasabdhimAsAdayati / tataH prasrabdhakAyacetasaH kausaudyaM vyaavrtte| tasmAcchraDAdayazcatvAraH kausaudyaprahANAya bhvnti| smRtirAlambanasampramoSasya pratipakSaH, tayA samyagAlambanopasthApanAt / samprajanyaM layauityayoH prtipkssH| tena prAmodyavastubuddhAdigaNamanasikArAllayasya, maMvegavastvanityatAdimanasikArAdauDatyasya prahANAlayauhatyaprazamanakAle tvnaabhogdossH| tatpratipakSaNa cetnaa'bhysniiyaa| layauhatyaprazame sati yadA cittamAlambane niSpakampamanabhisaMskAravAhi pravRttaM bhavati, tadA punarAbhogadoSastena cittavikSepAt atastatpratipakSaNopekSA bhAvanauyeti / smygvvaadlaabhaadbhypgmaarthmaah| evaM vai kariSyAmauti / niyuktika evAyamabhyupagama iti tatkasya hetorityaashngyaah| ahaM hi sarvasattvAnAmAlAkaM kartukAma ityaadi| sugamaH / pugalanairAtmyamukhenAnuzAsya dhrmnairaatmyhaarennaanushaasynaah| punarapi shbdmshraussaudityaadi| parijJAyai prahANAya punaH sAkSAt kriyAM prati / zUnyatAdisamAdhInaM vidhArthaH parikIrtitaH // iti vacanAdyenAkAreNa pratibhAsate sa ghaTAdyAkAraH kalpitasvabhAvastasya parijJAnArthaM zUnyatAsamAdhiruktaH / kalpito hi svabhAvaH parijJeyo bhrAntimAtreNa sttvaat|
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH 537 sarvadharmAbhinivezaviviktamAyopamajJAnasya sAkSAt kriyArthamAnimittaH samAdhiH yogisaMvRtyA tathyArUpasya pariniSpanna paratantrasya syAdhigantavyasvabhAvatvAtpudgaladharmAbhinivezasya prahANArthamapraNihitaH samAdhiH / grAhyagrAhakAbhinivezasya viparyAsaprabhavatvena praheyatvAt / zrutacintAbhAvanAmayajJAnotpAdakAleSu mAyApuruSeNevAcaritavyamiti pratipAdanArthaM nimittaparivarjitenetyAdi padatrayamityeke / zUnyatAdisamAdhau prayogamaulapRSThAvasthA svityapare / kalyANamitralakSaNArthamAha / yAni zUnyatetyAdi / tatra sambhArabhUmau puNyasambhAropArjanArthaM zUnyatAnimittApraNihitAnadhimukticaryAbhUmau tu jJAnasambhArAtmakanirvedhabhAgauyotpAdanArthaM yathAkramamanutpAdAjAtAniruddhAbhAvAn sarvadharmAn dezayantItyarthaH / paritulayamAneneti (p 183, 6) parigaNayatA / dharmArthikeneti / anAgatadharmaprayojanadarzanAt / dharmagauraveNeti / pratyutpannAnuzaMsopalambhAt / aSTapaTyAM causahasraiH sArdhaM paJcabhiH kAmaguNaiH samanvitamAryaM dharmotaM bodhisattvaM dRSTvA na cittasyAnyathAtvaM kAryamityAdi / mAra karmANi ca tvayAvaboddhavyAnItyAdi / tAMzcAbhibhUyeti / tadAyattatvAbhAvenAbhibhUya / upAyakauzalyameva kathayannAha / eSa sattvavinayenetyAdi / saMvRtisatyAzrayeopAyaM nirdizya paramArthasatyAzrayeNAha / tatkSaNaJca tvayetyAdi / tatkSaNamiti / paJcakAmaguNakrauDakadarzanAnantaram / tathaiva tatkasya hetorityAzaGkayAha / sarvadharmA hautyAdi / svabhAvena zranyA iti / tattvenAnutpannAH / rUpAdipaJcaskandhAnAM nirA
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ triMzattamaparivartaH / tmakatvapratipAdanArthaM niHsvabhAvA ityAdi (p. 484, 1) pazcapadopAdAnam / mAyopamA ityAdi / punarukta dezanAyAH prAguktaM prayojanaM saptavarSANyeka samAdhisamApannamAryaM dharmogataM bodhisattvamupalabhya na zithilavauryeNa bhAvyamityAha / aparamapi tvamityAdi / prativANiriti pratikulatA kiyaddUraM mayA gantavyamiti sambhArabhUmau / 538 dhyAnAbhijJAbhinirhArAllokadhAtUn sa gacchati / pUjArthamaprameyANAM buddhAnAM zravaNAya ca // aprameyAnupAsyAsau buddhAn kalpairameyagaiH / karmaNyatAM parAmeti cetasastadupAsanAt // iti vacanAdabhijJAsadbhAve'pi AryadharmodgatavimokSadarzana zaktivaikalyAdAryadharmodgatasyaivAdhiSThAnAttatparipAcanopAyakauzalAtizayAdadarzanenAryadharmodgatavimokSaprabhAvitagandhavatyA nagayAH kiyaddUraM mayA gantavyamiti nirghoSo mayA na pRSTa ityrthH| tatra ruditamuccaiHsvareNa kranditaM tadviparyayAdityeke / ruditamazruvimokSaNaM kranditaM tadeva sazabdamityapare / zokazcittavairasyaM paridevo hAkaSTaM vaJcita ityAdivacanam / pUrvoktadharmapudgalanairAtmyAvavAdAdabhyArabdhaprajJApAramitAmanaskAratvAcca sambhArabhUmAveva cittakarmaNyatAyAM satyAM dharmasoto nAma samAdhiM pratilabhate yasya pratilambhAdvanyArthagrahaNasamartho bhavati / tasmiMzca samAdhau pratilabdhe buddhebhyo'vavAdaM samAdhiprajJayorabhivRddhyarthaM prApnotItyAha / atha khalu subhUte sadApraruditasya bodhisattvasyetyAdi (p. 485, 6 ) / tathotkaNThitasyeti / tathA saMjAtAbhilASasya
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlavAgalokaH / 535 sannAhakuzalasattvArthavauryabhedAdetenaiva vauryennetyaadipdcym| chandikatA tu praaptaucchaa'nuvdhyeti| antarAparityAgAbhAvAdanuvandhaM kRtvA tatrAntardhAnasadbhAvAddidhA tdipryyaatsphiitaa| prckropdrvaadivirhaatkssemaa| anaadipraacuryaatsubhikssaa| hstyshvaadimnussybaahulyaadaakaurnnbhujnmnussyaa| antarApaNavauthau tvApaNakavauthau / ekaantmaarbhyaapraantgmnaanirvivaa| samasamairiti / tulyapramANairiti kecit| vIpsayA dirabhidhAnamityanye / anutpauDajanayugyayAnasaMkramaNasthApitairiti / tatra janayAnasthAnaM hatyazvAdiyAnasthAnaM, yugyayAnasthAnaM, zivikAdiyAnasthAnaM, padbhyAM gamanasthAnaM snggmnnsthaanm| anutyauDAni janayugyayAnasaGgamaNasthAnasthApitAni yevantarApaNavauthauzateSu taani| tathoktAnyatastaiH susamApitA niSyAditetyarthaH / niSThAntatvena sthApitazabdasya na pUrvanipAto lakSaNasya vyabhicArAt / khaDakazaurSANauti (p. 486, 1) kramazaurSANi / kiMkiNaujAleneti ghaNTikA __tatra zobhanatvAvarNahRdayaM gamatvAnmanojJaH / harSakaratvAdraJjanauyaH / paJcAGgikasya tUryasyeti / vauNAvaMzAdiyuktavAdyavizeSasya / anusArivArivAhiNya iti / prdkssinnaavrtjlvaahinyH| vAriNa iti kRtpratyaye kartari sambandhavivakSAyAM sssstthii| puNDarIka padmaM / anyairiti / saugndhikdndhotplaadibhiH| shkttckrprmaannprinnaahaanauti| pariNAho maannddlym| naulAnautyAdi (p. 487, 5) / tatra naulAnautyuddezaH sahajanaulatvAnnaulavarNavarNani /
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540 triNshttmprivrtH| saaNyogiknaultvaannidrshnaani| ubhayoH prbhaanirmokssbhaasvrtvaannaulnirbhaasaani| evaM pautAnautyAdijJeyam / buddhnetrautyaadi| buddhanetrI prjnyaapaarmitaa| tasyAM citrIkAraH pramAdastenAnugataM yuktaM suSTha gatamavabuddhaM zrutaM cittaM zrutamayaM jJAnaM yeSAM te yathoktAsteSAM pUrvakarmavipAkeneti pUrveNa sambandhaH / gandhavatyAM madhya iti| gandhavatyAM nagaryAmabhilakSyabhUtasthAnasya zRGgATakasya madhya iti sambandhaH / mRdamadhyAdhimAtropabhogabhedAgRhaparibhogetyAdipadavayam, karketanamayoti (p. 48S, I) / karketanamindranaulam / samarpita ityutpAditakAyasukhaH / samanvaMgIbhUta iti snyjaatcittsaumnsyH| Atmani sati parasajA svprvibhaagaatprigrhdvessau| anayoH sampratibaddhAH sarvaklezAH prajAyanta / iti nyAyenAtmAtmauyagrahAbhinivezapUrvakatvena sarva eva rAgAdayaH klezA daHkhavipAkahetavo bhavanti / mAyopamasarvadharmabhAvanayA punaH sattva vinayanamupAdAya klezavazitvalAbhenAzayavizeSAnmAyApuruSasyeva kAmaparibhogojinAtmajAnAM na doSakRttathA // bodhisattvA hi satataM bhavantazcakravartinaH / prakurvanti hi sattvArtha gRhiNaH sarvajanmasu // klezo bodhyaGgatAM yAtaH saMsArazca zamAtmatAm / mahopAyavatAM tasmAdacintyA hi jinAtmajAH // iti vacanAt kAmaparibhogo bodhisattvAnAM na dosskRt| gRhautaniyamAnAmeva kAmaparibhogasya dRsstttvaat| tuulikaastiirnneti| tUlikA jJAyata ev| goNikA tu viziSTa
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAladhArAlokaH / 549 kmbljaatiH| garbholiko mkhrkH| cailavitAnamiti vstrvitaanN| astitvaguNavacchakyatveSu saMpratyayaprasAdAbhilASAkarazraddhApratipAdanArtha dharmANAM sannizrayatayetyAdi pdcyopaadaanm| adhiSThitamiti (p. 489, 17) / avicchinnaM cirakAlaprArthitaprAptyupAyazravaNena mRdamadhyAdhimAtrasukhasaumanasya lAbhAdyathAkramaM tuSTa ityAdi ssttpdaani| tathAgatAvavAdenAzayavizuddhilAbhAtprajJApAramitAzravaNaM jAtamityAha / atha khalu sadAmarudita ityAdi (p. 4999. 8) / sampanna hetukAnAM dharmazravaNaM naaphlvdityaah| shRnnvNshvetyaadi| anishritsNjnyaamiti| maayopmsNjnyaam| dharmanairAtmyaprabhAvitazca sarvo'dhigama ityAha / tsyaanekaanautyaadi| yasmin samAdhau vyavasthitaH marvadharmANAM svabhAvaM mAyopamatvAdinA vyavalokayati, ma sarvadharmasvabhAvavyavalokano nAma smaadhiH| evaM marvadharmasvabhAvAnupalabdhirnAma samAdhirityAdayo vyAkhyeyAH / tatra mRdamadhyAdhimAtranirvedhabhAgIyAdhigamabhedAtsarvadharmasvabhAvavyavalokanAdidvAdazasamAdhayastannirjAtAtvadhimukticaryAbhUmAveva mAyAvarjita ityAdayaH pnycaashtsmaadhyshcaavgntvyaaH| AryaratnameghasUtre cAsyAmevAdhimukticaryAbhUmau vartamAno bodhisattvaH pRthagjano'pi sarvabAlavipattisamatikAnto'saMkhyeyasamAdhidhAraNauvimokSAbhijJAdiguNAnvitaH kathyata iti / AzayaparizuddhibalAdeva prathamabhUmyadhigamArtha mamAhitAvasthAyAM tathAgatapratibhAsapUrvako vistareNAvavAdo jAta ityAha / sa eSu samAdhiSu sthita ityAdi (p. 492, 6) / pramuditAdi
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ 542 triNshttmprivrtH| bhUmau buddhazatAdikaM pazyatIti pradezAntare yahacanaM tadavazyaMbhAvitveneti prtipttvym| anyatra vidhipratiSedhayoraniyamAt / ato'dhimuktiryAbhUmAvasaMkhyeyatathAgatopalambho bhvti| nanu dayostathAgatayorekasmin lokadhAtau sambhavavirodhAt kathamevamiti cet / lokadhAtvantare sthitAnaprameyAn buddhAn bhagavataH pazyati smetyeke| yatkhalvidamapUrvAcaramau dvau tathAgatau loke notpadyeyAtAmiti janmaniSedhanaM tacchAmanaprattimabhiprAyokRtyoktamato na dayostathAgatayoyugapalloke zAsanaM pravartata ityayamevArthastatra sntisstthte| yasmAtparamArthaparatantrotpattitveneyameva tayorutpattiryadata zAsanaprattirevaJca satIha lokadhAtusthAneva samAnAbhiprAyatvena vihitaikazAsanakramAnavikalakAraNatvAdyugapadatpannAnekatathAgatAn pazyati smetypre| nApUrvAcaramAviti vacanAt krameNa teSAmutpattiranujJAtaiva / te tUtpannAH parinirvANAbhAvAt, dharmasambhogakAyAbhyAM vidyanta ev| kevalamapuNyavatAM nAbhAsaubhavanti / puNyavadbhiH punaryathA puNyamalpIyAMso bhUyAMso vA samupalabhyanta ityanye / tadAnauM tatratyaikatathAgatAdhiSThAnenAryadharmohatasAmarthyena vA prAtihAryakaraNakAle pRthagjanAnAmivAmeyanirmitatathAgatadarzanamiti kecit / acintyavimokSamukhabhAvanAbalAdAdikarmikANAmiva svcittsyaameytthaagtprtibhaasaanugttvenotpaadaadprmaanntthaagtdrshnmitypre| cailoNDukamiveti (p. 493, 17) / vastragulakamiva zirasA prikrsserdhaaryestvmityrthH| tathaiva tatkasya hetorityaashNkyaah| tasya hotyAdi (p. 494, 2) / paritasana
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyabhisamayAlaGkArAlokaH / yAva 1 miti vaimanasyaM / tena mUlyeneti (p. 495, 6) / jjIvamAtmabhAvavikraye parapratibaddhatayA taca gamanAsambhavAnnitarAM pUjAvaikalyamiti / tAvatkAlavikrItAtmabhAvamUlyena sambhArabhUmAvapyabhijJAbalAddivyapUjAsambhave'pi tanmUlyagrahaNaM dharmagauravArthamityeke / dharmazravaNArthikatvAdRDyabhijJAbhogasmRtivaikalyAdityeke / mandavauryANAM dharmaparyeSTiM pratyutsAhasandarzanArthamityapare / zreSThidArikAprabhRtaunAmana krameNArthakaraNamiti kecana / svaparobhayopadravavinAzAdyathAkramaM bhagnAnautyAdipadatrayam / kAmahetoH kAmanidAnamiti / anubhUtAnanubhUtakAmArthamityarthaH / mRdumadhyAdhimAtra harSalAbhAttuSTacitta ityAdi padatrayam / abhijJAbalAhRdayAdidAne'pi dharmazravaNAntarAyAdarzanAddAsyAmautyabhyupagatavAniti kecit / dharmapUjArthikatayA'ntarAyo'pi na gaNita iti kazcana / parityaktamiti (p 497, 22) / AzayamahattvAdeva mahatau pUjA na tu dravyamahattva netyabhiprAyAdyadikalpitaM taddehautyuktavAn / kAraNAmiti pauDAm / guNajAtiriti guNasAmAnyam / guNavizeSa iti guNasvalakSaNam / taca mano'nukUlatvAdrocante / doSAnutpAdatvAt kSamante / viSayiteti ( p. 500, 17 ) vazitAprabhutvaM sAmarthyamiti yAvat / taukSNamadhyammRddindriyajanapratibhAsApekSayA kSaNAdipadatrayam / utpannarogAbhAvAda rogaH / anAgatavyAdhiM pratyayogyatvAnnirupadravaH / evaM hautyAdi (p. 501, 8) / nivezanamiti gRham / utsRjateti tyajata / pUrvavattatkasya hetorityAzaGkayAha / na mamAnyat kizvicanamityAdi 503
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ triMzattama parivartaH | (p. 503, 9) / prabhUtA vipulA iti / anekaprakAradravyabhedAtprabhUtAH / ekaikaprakArasyAnantyA dvipulAH / anujAnauteti (p. 504, 8) / anujJAM prayacchata / adrAkSauddUrAdeveti (p. 505, 10) viziSTAdhigamalAbhenAryadharmodgata vimokSadarzanasAmarthyAdgandhavatauM nagarauM dUrAdeva dRSTavAn / kvAsau kauziketi (p. 507, 13) | dharmArthatvA devAbhijJAbhoga vaikalyAtpRSTavAn / saptabhirmudrAbhiriti / durlabhamahArthatayA'cAdarotpAdanArthaM dRDhataraM maptabhirbandhanairbaddhA saptasu granthisthAneSu saptabhiH svanAmamudrAbhirmudrayitvA sthApitetyeke / bhavyatAM jJAtvA nitarAmAvarjanArthamRddhiprAtihArya kRtamityAha / atha khalu tAni puSpANItyAdi ( 1. 508, 10) | tathAgatAnAmAgamanagamana parijJAnapraznArtham / pUrvavRttAntamAvedayannAha / ihAhaM kulaputretyAdi (p. 509, 19 ) // 544 abhisamayAlaGkArAleokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM sadApraruditaparivarto nAma triMzattamaH //
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| 545 tathAgatAnAmAgamanagamananiSedhena darzanamArgotpAdanArtha sarvadharmanairAgyamAvedayannAha / evamukte dharmogata (p. 512, 2) ityaadi| tathatA'nutyAdabhUtakoTizUnyatAyathAvattAvirAganirodhAkAzadhAtusvabhAvatvapratipAdanena yathAkramaM buddhAnAM bhagavatAM maayopmsrvaakaarjnytaadyssttaabhismyprbhaavittvmaaveditmityeke| ata evaah| na hi kulputretyaadi| ebhyo dharmabhya iti / sarvAkArajJatAdidharmebhyo nAnyatra tthaagtH| kinveSAmeva yA tathatA sA tathAgata ityarthaH / anye tu hetUdAharaNAdhikyAdAdhikyaM nigrahasthAnaM shudrnaiyaayikairpyucyte| tatkathaM nyAyaparamezvaro bhagavAnudAharaNAdhikyamuktavAniti codyaM kRtvaa| yatra nAmaikaH pratipAdyastatra tatprasiddhasyaikasyaivAbhidhAnaM yuktam / tatra tu parSanmaNDale bahavo bhinnamatayaH sanniSaNA iti / tadadhikAreNa yuktmnekodaahrnnvcnm| vikalpena vA'mau dRSTAntA na samuccayenetyevaM marvatrAdhikavacane parihAraM vrnnynti| tathA dRSTAntasyaiva kathanAtpratItyasamutpannatvAdiko hetuH prAjJairabhyahanAnnokta iti| tathAgatAnAM svarUpamevaM nirdizya klpitaabhiniveshnissedhaarthmaah| tadyathApi nAma kulaputra puruSa ityAdi / maraucikAmiti (p. 513, 1) viziSTAdityarazmim / pdaarthsvruupaaprijnyaanaadaaljaatiiyH| viparItapratipattyA dussprjnyjaatiiyH| na punastabodakaM svabhAvataH saMvidyata iti / mRgatoyasya vijJAne razmitaptoSaramAlambanaM na bhavatyanyAkArajJAnasyAnyAlambane'tiprasaGgAt, parasparavyAttarUpatvAtsarvabhAvAnAmudakaM marIcikAyAM tattvato na saMvidyate / 69
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 ekatriMzattamaparivartaH / tasmAttadAlambanaM jJAnaM bhrAntaM nirvissytvaadityrthH| pUrvavat tatkasya hetorityAzaMkyAha / na hi tathAgato rUpakAyato draSTavya iti kalpitasyaikAntazUnyatvAnna ruupskndhaatmkstthaagtH| paratantrAbhinivezaniSedhArthamAha / tadyathApi nAma kulaputra maayetyaadi| grAhyagrAhakAkArasyAlokatvena nirmitasya nAsyAgamanAdikamityarthaH / evameva kulaputra nAsti tthaagtaanaamiti| prtntraatmkaanm| prinisspnnaabhiniveshniraakrnnaarthmaah| tadyathApi nAma kulaputra puruSaH supta ityaadi| mRpAvAdo hi svapna iti| sarvacAlambanaM bAhya dezakAlAnyathAtmakam / janmanyanyatra tasmin vA tadA kAlAntare'pi vA // taddezo'nyadezo vA svapnajJAnasya gocaro na bhvtynyaakaarjnyaansyaanyaalmbne'tiprsnggaat| na cAnyadAhyaM ruupmuppdyte| alpIyasyapi vezmani bahuyojanaparimANAnAM giritarusAgarAdInAM sapratighAnAmupalabhAta, tasmAddhAntameva tathAvidhaM jJAnamupajAyata ityalokaH svpnH| evameva kulaputra sarvadharmA (p. 514, 11) iti| pramANopapannotpattirahitatvena pariniSyannasvabhAvAH sarvadharmAH svapnopamAH / dharmatAmaprajAnanta itynutpaadruuptaamnvgcchntH| ssddgtikmiti| devAdipaJcagatibhyo'suragateH pRthgvyvsthaapnaat| te ca bhagavataH zrAvakA iti / zolAdapi varaM bhraMze na tu dRSTeH kadAcana / zailena gamyate svargoM dRSTyA yAti paraM padam // iti nyAyena ta eva mAyopamadharmatAdhimuktA bhagavataH
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ 547 abhisamayAlakSArAlokaH / shissyaaH| kalpitAdipadArthatrayatattvarUpaniSedhe sati nAstyeva tathAgata iti mandadhaujanAzaGkAmapAkurvan prtiitysmutpnnstthaagto'stotyaah| tadyathApi nAma kulaputra mahAsamudra (p. 515, 1) ityaadi| sattvAnAM kushlmuulaanyupaadaayeti| "karmajaM lokavaiciyami"ti vacanAt sAdhAraNaM sattvAnAM zubhaM karma pratItya saMhatyA kuzalamUlahetukatvAnna ca tAnyahetukAni, yeSAM pratyayAnAM satAmiti sAmarthya neti shessH| na cAhetuko buddhAnAM bhagavatAM kAya iti buddhavineyAnAmeva sattvAnAM kuzalamUlavazena niSpattigamanAnAhetukaH kaayH| sAdhAraNakarmanirjAtatvaM nirdizyedAnauM bhagavatAmasAdhAraNakarmanirjAtatvapratipAdanArthamAha / pUrvacaryApariniSyanna ityAdi / tatrAdhimukticaryAbhUmiprabhAvitatvAt pUrvacaryApariniSyannaH pramuditAdisaptaprayogabhUmyapAdAnahetunirjAtatvA'tvadhInaH / aclaadivividhphlbhuumishkaarikaarnnohttvaatprtyyaadhaunH| samantaprabhAbhamisaGgahItatvAt pUrvakarmavipAkAdatpanna ityevameSAmarthabheda iti kecit / tasmAnna svAbhAvikastathAgata ityaah| na kvciddshdishotyaadi| __yadarthakriyAsamarthaM tadaca paramArthasat / iti vacanAt, pramANopapannakAryakAraNasambandhabalAtpratItyasamutpanna eva tAttvikastathAgata ityauplmbhikjnaabhiniveshnissedhaarthmaah| tadyathApi nAma kulaputra vauNAyA ityaadi| tatropadhAnI tantrauveSTanikA daNDAgravinyastA kASThAdivakralikA, upavANI pArzvasthitAstantrI
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 ekatriMzatamaparivartaH / vishessaaH| ma ca zabdo na droNyA nizcaratItyAdinA (].. 516, 1) / na hyekaM janakamiti kthyti| sarveSAM samAyogAcchabdaH prajJapyata ityanenApi prAjJaptikazabdanirdezana mAmagyAstAttvikaM janakasvabhAvaM nirsyti| etadaktaM / aneka kAraNamekaM kAyaM karotyanekaM vA tathaikamapi kAraNamanekamekaM vA kAyaM kuryAditi catvAro viklyaaH| tatra yadyaneka kAraNamekakAryaditi pakSastadA cakSarUpAlokamanaskArAdibhyazcakSurvijJAnasyaikasyotpattAvabhyupagamyamAnAyAM kAraNabhede'pi kAryasya bhedAbhAvAnna kAraNabhedo bhedakaH kAryasya syAta / tathA ca kAraNAbhedAbhAve'pi kAryasyAbhedAnna kAraNAbhedaH kAryasyAbhedako bhvet| tatazca kAraNabhedAbhedAvanvayavyatirekAbhyAmanapekSamANau kAryabhedAbhedAvahetuko syAtAm / evaJca mati bhedAbhedAvyatirekAdizvasya nityaM sattvamasattvaM vA syAdahatoranyAnapekSaNAt / nanu sAmagrI janayitrI kAryasya tasyAzca bhedAbhedAnuvidhAnacaturAvimAvanvayavyatirekAnuvidhAyitayA kAryasya bhedAbhedAvataH kathaM tAvahetuko bhaviSyata iti cet / naitatsAram / tathA hi na sAmagrI nAmAnyA kAcana mamagrebhyaH kintarhi samagrA eva bhAvAH sAmagrauzabdavAcyAH te ca parasparavyAhattasvabhAvAzraSkSarAdayo bhinnAH santo yadyekamevAbhinnaM cakSurvijJAnaM kAryamupajanayituM zaktAstadA sAmagryantarAntaHpAtino'pi bhAvAH samagrAH kimiti cakSurvijJAnasyopajananaM na kuryaH / bhinnatvena cakSurAdibhyaH kSityAdayo nopajanayantauti cet / cakSurAdayo'pi parasparaM bhinnasvabhAvAH kathaM janayantIti vktvym| janaka
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlavArAlokaH / 546 svAbhAvyAditi cet, naivaM yasmAjjanakAnyatvamevAjanakatvaM vyvsthaapitm| tasmAdekasya yo janakaH svabhAvastato'pare vyAvartamAnA janakAH na praapnuvnti| janakAdanyatvAdbhAvAntaravat / syAdetat / na hi bamo'nyasya tajjanakarUpaM naastiiti| kintu yadekasya tajjanakaM rUpaM tadanyasya nAstyanyo'pi svarUpeNaiva janako na prruupennaatdrptvaat| ataH svarUpAjjanakAdyAttyasiddheryathAsvaM bhinnAzca janakAzca svabhAveneti ko'tra virodhH| tathA TekasmAjjanakAdyAvartamAnastadrpo na syAnna tvatatkAryantenaiva ca tatkAyeM kartavyaM nAnyeneti ko'tra nyAya iti yadyevamekenaiva tatkArya kRtamiti kimapareSAM tatkAryakaraNa prayojanam / syAdetat / na vai bhAvAnAM kAcit prekSApUrvakAritA yato'yameko'pi mamarthaH kimatrAsmAbhirityapare nivarteran / te hi nirabhiprAyavyApArAH svahetupariNAmopadhidharmANastatprakRtestathA bhavanto nopaalmbhmhntauti| evaM tokena hetunA yaH kAryasya svabhAvo janyate sa evApareNeti praaptm| tathA ca sati kAraNavailakSaNye kAryavailakSyaNyAdarzanAt, kAraNabhedo visadRzasyAbhinnasya kAryasyotpAdakatvena bhedako na syAt / atha manyase parasparavibhinnamUrtayo'pi cakSarAdaya eva kenacitsvabhAvAtizayena cakSavijJAnajanane niyatA nApare kssityaadyH| tathA hi teSAmeva cakSarAdInAM sa svabhAvAtizayo naaprepaam| etAvatta syAt / kuto'yaM svabhAvAtizayasteSAmiti / nirhetukatve'napekSiNo niyamAbhAvenAtiprasaGgabhayAt sa svabhAvAtizayasteSAM svhetorityucyte| tasyApi tajjananAtmatA
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekatriMzattamaparivartaH / tadanyasmAtsva hetorityanAdirhetuparamparA / tasmAdevaMvidhahetuparamparAyAzreSTatvenAnavasthApi na kSatimAvahati / evaM vilakSaNa kAraNakalApAdilakSaNama vilakSaNAccA vilakSaNaM kAryaM jAyata ityetAvataivAMzena hetubhedAbhedAbhyAM phalasya bhedAbhedAvuktAviti / naitatsAraM / yasmAdya evobhayanizritavAcau hetuH ma eva sAdhanaM dUpaNaceti nyAyAdabhedAvizeSe'pi hetudharmasAmarthyAdyathA na sarvaM sarvasAdhakaM tadbhedAvizeSe'pi na sarvaM sarvamAdhakamityevamabhyupagatahetuphalasambandhaM mAMkhyAdikaM pratyucyamAnaM zobhAmAdhatte / vastutattvato hetuphalabhAvApavAdau mAdhyamikastaM prati svabhAvAtizayasteSAM svahetoriti hetudharmamAmarthyalakSaNo heturasiddhaH svapakSasiddhaye siddhavat kathamupAdauyate / atha mtm| hetudharmasAmarthyAnabhyupagame pratyakSAdivirodho durniMvAra iti / tadasat / tattvata iti vizeSaNena yathAdarzanamaniSedhAt / ayathAdarzanaM tarhi niSedha iti vyaktamidaM kUrmarobhotpATanam / ayathAdarzanaM kAryakAraNabhAvAnabhyupagamAditi cet / na / tattvataH pramANasahAyatvenApramANasahAyasya kAryakAraNabhAvasyAbhyupagamAtkathaM nAyathAdarzanamabhyupagamaH / tathA hyetAvanmAtramekameva pratyakSe pratibhAsate, yadutAsmin sataudaM bhavatIti / taccAsmAbhiraniSiddhameva / yastu pramANopapannasvarUpaH kAryakAraNabhAvo varNyate sa pratyakSasamAdhigamyo na bhavati nirvikalpakatvena pratyakSasya pramANopapannasvarUpAvadhAraNAsAmarthyavaikalyAt / na ca vastupratibhAsanAdeva tadavyatiriktatathA vidhasvarUpasya pratibhAsanamiti yuktaM vaktumatathA vidhasvarUpasyApi kezoNDUkAdeH 550
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / mUDa pratibhAsanAt / bhrAnto'yaM pratibhAsa ityapi mithyA, satyatvAbhimatapratibhAsasyApi satyatvanibandhanAbhAvAt / arthakriyAkAritvaM satyatvanibandhanamiti cet / naivaM, yasmAt kAryakriyAkAritvamevArthakriyAkAritvaM yathoditavidhinA paramArthato'nupapadyamAnasvarUpaM maMstyAbhyapagatamityanApakametat / sarvasyaivAlokatve dezakAlAdipratiniyamo na syAditi cet / syAdeSa doSo yadi nirhetuktvmbhyupgmyte| yAvatA vicAravimardAmahiSAtvenAvicArakaramyaM pUrvapUrvasvakAraNaM mamAzrityottarottaramaudRzaM pratiniyatadezakAlAdimatkAyeM prvrtte| ata eva ca saMratyApi kAraNavaikalyAcchazaviSANAdInAmanutpattiH / nyAyasya tulyatve yathAdarzanamapi kiM niSedhazcet, prtykssaadivirodhopnipaataat| na tadyayaM nyAyo bAdhAmambhavAditi cet / naitadevaMyathA nyAyastattvatastathA baadhaa'nbhyupgmaat| yathA ca bAdhA yathAdarzanaM tathA nyAyAbhAvAt / atha matamanekameva kAraNamanekaM kAryaM kuryAditi dvitIyaH pksso'bhypgmyte| kAraNasvabhAvavizeSasya kAryasvabhAvavizeSa vyApriyamANatvena kArye kAraNavyApAraviracitAnAM svbhaavvishessaannaamsNkiirnntvaat| tathA hi samanantara prtyyaadvijnyaanaackssurvijnyaansyoplmbhaatmtaa| tasyaiva copalambhAtmanazrakSurindriyAdrapagrahaNayogyatApratiniyamaH viSayAttattulyarUpatetyabhinnatve'pi vastutaH kAryasya nirvibhaktarUpasya kAraNAnAM bhinnebhyaH svabhAvebhyo bhinnA eva vizeSA bhavantauti na kaarnnbhede'pybhedsttkaarysyeti| tadayuktaM, yasmAdapalambhAtmatAdInAM parasparato bhede'bhyupagamyamAne tadvijJAna
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ 552 ektriNshttmprivrtH| mekamanekaM syaadplmbhaatmtaadibhyo'bhedaadplmbhaatmaadisvaatmvt| athA bhedastebhyo na siddhastathA ca nAnekatvaM vijJAnasya bhaviSyatIti cet / bhede tebhyo'bhyupagamyamAne tavijJAnaM nirhetukameva syAtkAraNavyApArasya vijJAnAdanyatropalambhAtmatAdiSapayogAdevaM ca nityaM sattvamasattvaM vA bhavediti dopH| atha yathoktadoSabhayA'do naabhyupgmyte| tathA ca satyupalambhAtmatAdInAM parasparato bhedo na syAdekavijJAnasvarUpatvAdijJAnasvAtmavat / ataH kAraNavyApAraviSayabhedakalpanAvaiyAdbhinnasvabhAvebhyazrakSarAdibhya ityAdinA prAgukto dopaH mamApatati / atha matam / kAryasvabhAvasyAnekasmAdanupalambhAtmatAdeAvRttimataH samutpattidarzanAdharmabhedakalpanAmAsthAya bodhAtmakAnmanaskArAhAdharUpatetyAdinA kAraNAnurUpyeNopalammAtmatAdidharmabhedaH kAraNavyApAraviSayabhedena kalpanAsamAropitaH, tasya cAsattvAttebhyo'bhedAjJAnasyAnekatvamekasmAjJAnAdananyatvAteSAmabheda iti prayogadaye'siddho heturiti / yadyevaM te vizeSAH kalpanoparacitatvena vyomotpalAdaya iva na hetuvyApAramapekSanta iti kAraNAnAM bhinnebhyaH svabhAvebhyo bhinnA eva vizeSA bhavantauti na yuktamabhidhAtum / athApekSanta iti nibandhastathA mati kalpanAzilpighaTiteSvevopalambhAtmatAdiSu kAraNavyApArI vyavasthApyamAnaH kAlpanika eva bhUtArtho na syAdevaJca kAryamahetukaM kAraNavyApArasya kalpitasvabhAveSapayogAt / athoktadoSabhayAdabhinnamekaM kArya vizeSAzca bhinnA na ca kAryAtmavyatiriktA iti mtiH| evantarhi bhinnAbhinnasvabhAvAdhyAsitatvAdharmadharmiNo
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhimamayAlaGkArAlokaH / 553 vastutaH candratArakAdivajhedAnna kevalaM vyatiriktameva sAmAnyaM balAdApatati, nAnekatvayoH parasparAhatilakSaNo'pi dossH| kintarhi bodharUpAdananyatve'bhyupagamyamAne rUpAvijJAnakAryasya na sambhavo bodharUpAdanyatvAbodharUpasvAtmavat / viSayAkArAdananyatvAdrpato'pi tasya mambhavo viSayAkArasvAtmavadityeka eva kArye sambhavAsambhavau kAraNe caikatra janakAjanako yugapattattvato virudhyate / syaadett| tathA hi kAryamutpadyamAnaM dRSTamiti / tadayuktam / nahi marvaM darzanaM bAdhyamAnamapi pramANena pramANaM, mAbhUdvicandrAdidarzanasyApi praamaannymiti| athaikameva kAraNamanekaM kAyaM kuryAditi tRtIyaH pakSo'bhyupagamyate / tadayuktam / ekasmAdanekakAryotpattI na kAraNAbhedaH kAryasyAbhedaka iti bhedo'pi bhedasya na heturiti bhedAbhedau vizvasyAhetuko syAtAm / abhinnasyApi sa tAdRza AtmAtizayo yenaiko'pi heturanekaM kArya karItauti cet / ma heturyenAtmAtizayenaikaM kAryaJjanayati kintenaivaaprm| tenaiva cet, kathaM bhedaH phalasya / athAnyenaivaM tarhi kAraNAbhedo na yuktimAn na hyAtmAtizayAdanyo bhaavH| syAdetat, yadi kAryasvabhAvApattyA kAraNaM kArya janayati, yathA sAMkhyasya tadA bhvedeksyaanekruupaapttivirodhaadnekjnnmyuktimt| yAvatA bhedAbhedajanananiyatasvabhAvakAraNasannidhimAtreNa bhedAbhedakAryotpattau nedaJcodyamAskandati / ayameva hi kAraNabhedAbhedAbhyAM kAryasya bhedo'bhedo vA yadbhedAbhedajanananiyatasvabhAvAkAraNAbhinnAbhinnakAryotpattiriti / etadapi mithyA /
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554 ekatriMzattamaparivartaH / yato'veyaM vicAraNA kriyate / cakSuryena svabhAvena cakSuHkSaNaM janayati kintenaiva cakSurvijJAnamapi / tenaiva cettadapi vijJAnaM cakSureva syaanckssurjnnsvbhaavkaarnnjnytvaacckssurvt| evaM yena vA svabhAvena cakSurvijJAnaM janayati tenaiva ckssurpi| evaM cakSurvijJAnajananasvabhAvakAraNajanyatvAccaSTurapi cakSuvijJAnaM syAccakSurvijJAnavat / yadi vA pratyekaM cakSuracakSujananasvabhAvakAraNajanyatvAcAra cakSuHsvabhAvaM cakSuH syAt, evaM vijJAnAvijJAnajananasvabhAvakAraNajanyatvAvijJAnaM vijJAnAvijJAnasvabhAvaM syaat| evametadityabhyupagame ca sutarAM pratyakSAyupahatiauDha bhvntmaashlissyti| athAnyena svAbhAvena cakSazcakSaHkSaNaM janayatyanyena ckssurvijnyaanmitimtm| tau svabhAvau kiJcakSapo vytiriktaavthaavytiriktau| yadi vyatiriktau tadA tAvevArthakriyAlakSaNatvAdastuno janako vastunau syAtAM cakSutvavastu syAdakiJcitkaratvAt / athAvyatiriktau tadA cakSapo'pyekAbhimatasya bhedaH syAtparasparabhinnasvabhAvAvyatirekAt, svabhAvaddayavat / tathA caikatvaM hauyte| svabhAvayorvA punaraikyaM syAdekasmAccakSuSobhinnatvAccakSarvattatra cakSuryena svabhAvenetyAdinokto doSaH / atha mataM svahetorekajananasvabhAvamutpannaM kAraNaM yathA kAryamekaM janayati tathA svahetorevotpannamane janayatIti / evaM tu bruvANaiH prakaraNameva vismRtam / tathA hi yathaikasyAnekajanakatvaM nirAcikaurSitaM tathaikajanakatvamapauti kiM mAdhyamikaM prtyevmucyte| amAdhyamikaM pratyapi niSphalamiSTatvAdekAnekajanakatvasya ten| syAdetat, yadi bhedajanananiyatasvabhAvAdabhedotpattiH na tarhi kAraNasvabhAvAnu
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / vidhAyi kArya syAdityahetukatvaprasaGgaH yAvatA cakSuSaH sakAzAdbhedajanananiyatasvabhAvAccakSapo vijJAnasya vA cakSuHsvabhAvasyodayAtkathaM na bhedotpttiH| tathAhi na kAraNaM prati kArya parasparavilakSaNAbhiH zaktibhiranugatamiti bhinnaM kArya karotItyapitu svbhaavaaditi| tameva tatsvabhAvaM paryanuyujmahe ko'yaM svabhAvo nAma vizvarUpo yena prAgaktAnekaprakAravirodhe'pi tattiraskriyayA svapakSarakSAmAcarannapAstAnyapratisamAdhAnacintAbhAro bhavAna sukhmaasiit| hetudharmasAmarthyamiti cet, naivaM prAgeva niraakRttvaat| paridRzyamAnarUpatetyapi na vaktavyaM, yasmAdrpAdinirbhAsavati pratyaye pratibhAsamAnasya zAstrAdyAzrayeNa parikalpitarUpasya tattvotpattyAdyAkArasya niSedhAdyayA buddhyA tattvaM sandhriyate, yasyAM vA buddhau mA tAdRzau lokapratautiH saMtiriSTA tayA sarvamidaM pratIyamAnasvarUpaM vizvaM matyaM, anythaa'laukm| ato yathAdarzanaM kAryakAraNabhAvo darnivArastathA ca sati yat kaizcidevaM dUpaNamucyate'bhAvaH saMvRtirutpAdo bhAva iti yugapadarthakriyAyAM yogyamayogyaM vstvbhyupgtm| athotpAdaH saMvRtistadA saMtyotpAda ityasya vAkyasyotpattyotpAda ityabhyupagamAnna kiJcidaniSTamApatitam / tathAnutpAdaH paramArtha ityevaM paramArthana notyAda ityasyAnutpAdena notyAda ityarthaH / tathA ca siddhsaadhytetyaadi| tatsaMtilakSaNAnabhijJatayA prakRtAnupayogikevalamabhimAnAdasaGgatamuktam / athaikameva kAraNa mekaM kAryaM kuryAditi caturthaH pakSo'bhyupagamyate so'yaM nitarAmeva na raajte| tathA hi cakSarAdaunAM sajAtIya
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekatriMzattama parivartaH / svavijJAnajanakatvAbhAve'ndhabadhirAditva kSaNajanakatvena pramaGgaH spaSTaH prasajyate / svavijJAnajanakatve cA'bhyupagamyamAne cakSurAdijAtyucchedene kasmAjjJAnakSaNAdUrdhvaM na cakSurAdayo nApi jJAnamiti tadevAndhatvAdikamanAyAmena jagataH prAptam / ato ye pratItyasamutpannAste paramArtha - to'vicArakara maNauyAstadyathA mAyAkAranirmitAH karabhAdayaH / tathA cAmau marve rUpAdayo bhAvA iti svabhAva - hetuH / yathAdarzanaM pratautyotpAdadarzanAnnAsiDo hetuH mapakSe bhAvAnna viruddhaH pUrvaprabandhena vipakSe bAdhakapramANopadarzanAdanaikAntikatha na bhavatautyamunA nyAyena pratyayAdhau navRttitvAdyathAzabdaH prAjJaptikastathA bhagavatAM kAyo vyavasthApita iti / tatropAdAnakAraNAdhInatvena hetvadhaunA sahakArikAraNajanyatvAtpratyayAdhaunA vineyAnAM kuzalamUlabalena pratibhAmagamanAdanekakuzalamUlaprayoga niSpannA / yathoktadharmapratyavekSAyAH prayojanArthamAha / yataH gaytwife (p) 516, 12) | yasmAdevamanantaroktakrameNa yadA sarvadharmAnanutpannAnaniruddhAndarzanamArgAdhigamena tvaM samyak prajJAsyasi, tasmAdbhAvAdyabhinivezalakSaNaM viparyAsaM tadvirodhinaiH svAbhAvyajJAnAtprahAya tanmUlaM makalaM klezajJeyAvaraNaM krameNApAkurvANaH prathamAdibhUmau niyato bhvissysynuttrbodhaavityrthH| vineyAnAmaviparItadharma dezanAbalA - dadhigamo jAta iti pratipAdayannAha / asmin khalu punarityAdi / na ca me bhUyo vicikitsA pravartata iti ( p. 518, 1 ) / ekayogakSemAnAM madhye'nyatarasyaikasya prahANA 556
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlaGkArAlokaH / bhAvAdicikitsAprahANe darzanaprahAtavyaklezagaNaprahANaM dharmanairAgyadezanAbalAdadhigatadarzanamArgamAmarthyena paridIpayatyato'nuttarabodhiM prati na punarvicikitsA prvrtte| kuzalamUlaparipUrimupAdAyeti (p. 520. 6) prathamabhUmyadhikAreNa daanpaarmitaa'tirikttaamupaadaayetyrthH| sptvrssaannauti|| na kRpA mandatedAnauM na ca me dharmamatsaraH / nAcAryamuSTi zaktirna ca me daHkhazIlatA // na ca me niSThitaM zAstraM tarkayAmi na caantikaat| AjJAtuM na ca me zaktAH vineyA na ca sAdarAH // na dezayAmi yeneti jJApayan paritarSayan / dau mAsau pratimalauno bhagavAnardhameva ca // iti nyAyAdAryasadApraruditasya parizuddhAzayatAjijJAmAthaM saptavarSANi samApanna eva sthita ityeke| darzanamArgAdhigamabalenAdhigatasaptasambodhyaGgAnAM srvaakaarprishodhnaarthmitypre| AzayaparizuddhyA bhAvanAbalAdaviparautanimittapratibhAso jAyata ityaah| atha khalu madAprarudita ityaadi| pratisaMkhyAyeti / evaM vicintya, RDyabhijJAsambhave'pi na tayA pUjA kRteti| zarIravikrayamUlyagrahaNavadyAkhyeyam / kodazauM prajJApAramitAM deshyaamaasetyaadi| tatreyaM dharmohatasyetyAdi (p. 523, 20) / yadyapi sarva eva sarvadharmasamatAdayo dezanAprakArA dharmanairAgyadyotakatvena tulyAstathApi pauruSeyatvAdaktarabhiprAyaM kAryatayA sUcayeyuramau zabdAH, tasmAdavicchinnapAramparyasampradAyatvenAbhiprAyadyotanAdeSAmarthabhedo'vagantavya ityeke| atha tanmatameva
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ ektriNshttmprivrtH| likhyate / tatrAdau sarvAkArajJatAdyanupUrvAbhisamayaparyantasya SaTprakArAbhisamayakramasya pratyeka prayogadarzanabhAvanAmArgasvabhAvapratipAdanAya sarvadharmasamatayetyAdyaSTAdazapadAni / tadanu caturvidhaikakSaNAbhisamayArthakathanAya pRthivaudhAtvaparyantatayetyAdi padacatuSTayaM, tadanantaraM tu kAyatrayasya zUnyataikarasatvajJApanArthamAkAzadhAtvaparyantatayetyekaM padam / ato'nantarantu dharmasambhoganirmANakAyatrayasvarUpanivedanArtha vijJAnadhAtvaparyantatayetyAdi pdtrym| tadanantaraM ca sambhArASTAdhimuktibodhisattvatathAgatabhUmiSu dharmakAyasya yathAbhavyaM vineyajanapratiSThApanakarmaparidIpanArthaM sarvadharmAnupalabdhitayetyAdi padacatuSTayaM veditavyamityayaM samudAyArthaH / padArthastu vibhaktaprAya eveti na punarvibhajyate / AryadharmodgatAdhiSThAnena svapraNidhipuNyajJAnabalAcca zrutacintAmayajJAnotpAdakrameNa yathoktASTAbhisamayasvabhAvaprajJApAramitAdezanAkArAH smaadhyH| svapnAvasthAyAmiva tAvatkAlapratibhAsAH sadApraruditabodhisattvasyotpannA ityAha / atha khalu sadApraruditasyetyAdi (p. 526, 3) / yasmin samAdhau vyavasthitaH sarvadharmasamatAM pratipadyate sa sarvadharmasamatA nAmaH samAdhirevaM saMrvadharmaviviktazca nAma samAdhirityAdi vAcyam / sarvathA tu yathAnirdiSTaprajJApAramitAlambanasamAdhaunAmadhigamarUpeNa dRDhapratibhAsitve suucvirodhH| tathA hi prathamena kalyAsaMkhyeyena sambhArabhUmimArabhya yAvatprathamA bhUminiSyadyate dvitIyena tu vimalAbhUmimupAdAya yAvatsaptamau bhUmiH, tRtIyena punaH
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlavAgalokaH / 556 kalyAsaMkhyeyenAcalAbhUmimAramya yAvabuddhabhUmirityevaM tribhiH kalpAsaMkhyeyairbuddhatvamadhigamyata iti yathArutameva sUtra virudhyte| kisAmAnyAt tribhiH kalpAsaMkhyeyairityaktaM na punaH paramArthata ityevaM neyArthasUcavyAkhyAne nitarAmeva virodhH| tathA hi sambhArabhUmimApUrayanne kalpAsaMkhyeyamatikAmati, tadanantaramadhimuktiryAbhUmiM niSyAdayan kalpAsaMkhyeyadayamatinAmayati / tadanu pramuditAbhUmimupAdAya yAvaddharmameghAM bodhisattvabhUmiM pratyekaM tribhistribhiH kalpAsaMkhyeyairbodhisattvo niSpAdya samantaprabhAM buddhabhUmimAsAdayatItyevaM trayastriMzatA kalpAsaMkhyeyairbuddhatvaM prApyata ityaacaaryvsubndhupaadaaH| yathoktASTAbhisamayAtmakaprajJApAramitAdezanAlambanasamAdhibalAdahUni samAdhimukhAni prathamAyAmeva bhuumaavdhigtaaniityaadi| evaM prmukhaaniityaadi| atra samAdhyabhinirhAropAyA eva samAdhimukhAni na tu samAdhayaH "pramuditAyAM bhUmau samAdhizataM labhata" iti dshbhuumke'bhihittvaat| samAdhisvabhAvAnyeva vA smaadhimukhaani| tatra zatagrahaNasyopalakSaNatvAditi pratipattavyam // abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM dharmogataparivarto nAmaikastriMzattamaH //
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzattama parivartaH / samyagadhigatAnAmeva samAdhaunAM vyApArakathanArthamAha / maha pratilabdhAnAM ca subhUta ityAdi (p. 527, 2) | punarapyAdarotpAdanAya paraundanArthamupodvAtayannAha / tatra khalu punarbhagavAnityAdi / tadanenApIti / yasmAdAryasadApraruditasyaivamarthakArikA / tasmAdanenApi na kevalaM prAguktaparyAyeNetyarthaH tathAgatAdhiSThAneneti mahAnuzaMsatvena baddhantarAyatvAtsahasApi likhitumazakyA / tasmAttathAgatAnubhAvenopodvAtaM kRtvaivaM paraundanAmAvedayannAha / tasmAtarhyanandatyAdi / kiM nibandhaneyaM vistareNa paraundaneti / tatkasya hetorityAzaGkayAha / ava hi prajJApAramitAyAmityAdi (1) 528, 8) / tadeva spaSTayannAha / tat kiM manyasa ityAdi / evaM saMkSiptavistara rucimattvAnugraheNa sarvAkArajJatAdayaH sakAricadharmakAyAvasAnAH sarva evASTau padArthAH samupajAtA bhavanti / athavA prathamaM sarvAkArajatAditrisarvajJatAbhilakSyasthAnIyatvena lakSaNam / tato vazitvArthaM cisarvajJatAbhAvanAM prati prayujyate'neneti cisarvajJatAprayogaH sarvAkArAbhisaMbodhaH / tato'tyabhyAsAtprakarSAgamana miti trisarvajJatAprakarSAvastho mUrdhAbhisamayaH / tato'dhigatavastunizcayAya vyastasamastavibhAvitArthapraguNaukaraNamiti sarvajJatAnukramAvastho'nupUrvAbhisamayaH / tato vizeSagamana - bhAvAttrisarvajJatAniSThAvasthaH samyagekakSaNAbhisambodhaH / tatastasya phalamiti cisarvajJatAvipAko dharmakAyaH sakArica ityamunA SaTprakAreNArthasaGgraheNa saMkSiptamadhyarucisattvAnukampayA pUrvavadiyaM jinajananI vyAkhyeyA / tathA coktam / - 560
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhismyaalngkaaraalokH| lakSaNaM tatprayogastatprakarSastadanukramaH / taniSThA taddipAkazcetyanyaH SoDArthasaGgrahaH // 1 // iti / athavA''dau sarvAkArajJatAdivisarvajJatAkhabhAvaH prvRttigocrtvaavissyH| sa kathaM prayujyata iti| tadanantaraM sarvAkArAbhisambodhAdizcaturvidho'bhisamayo hetusvabhAvaH pryogH| tasyaivaM prayogavato viSayasya kiM phalamiti / tadanu dharmakAyaH sakarmaphalamityevaM vividhenArthasaGgraheNa saMkSiptasaMkSeparucisattvAnurodhena tathaiveyaM bhagavatI vyaakhyeyaa| tathA coktam / viSayastritayo hetuH prayogazcaturAtmakaH / dharmakAyaH phalaM karmetyanyastredhArthasaGgrahaH // 2 // iti idamavocadbhagavAnityAdi (p. 529, 9) / sAnnidhyamAtratastasya puMsazcintAmaNeriva niHsaranti yathAkAmaM kudyAdibhyo dezanA iti nyAyena bhavyavineyajanadaizikatvAdhyavasAyAdimanantaroditamakhilaM prajJApAramitAsUcaratnatattvamavocadaktavAn bhagavAnAttamanA hRssttcittH| yadyapi cAnyairAryasubhUtiprabhRtibhirapi kiJcidaktam, tattu bhgvdaadhiptyaadevetydossH| te cAryamaitreyapramukhA mahAbodhisattvA vibhaktivipariNAmena sambandhAdAttamanaso bhASitamabhyanandanniti sambandhaH / cakAraH savarbottarApekSayA smuccyaarthH| tathAryasubhUtirapyAttamanA vacanavipariNAmena sambandhAdbhASitamabhyanandaditi smbndhH| evamAryazAriputrAdyapekSayA pratyeka yojyam / devamAnuSAsuragandharvaiH saha vartata iti sadevamAnuSAsuragandharvo lokH| nanu ca ko'parastadyatirikto
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 dvAtriMzattamaparivartaH / loko'sti yastaiH saha vartata ityucyte| samudAyasamudAyinorbhedApekSayA tathAvacanAdadoSo'yam / api ca santyanye'pi bahavaH kinnaramahoragagaruDAdaya ityacodyametat / ete sarve'pi saddharmazravaNAnnAnyat svahitaM parahitaM ca gurutaramupalabdhavantaH, ataH pramodakAraNasadbhAvAt saMjAtapramodAtizayAH santo bhagavatA bhASitaM sAdhu bhagavan paramezvara karuNAmayamUrte subhASitamidaM yuSmAkaM vacamityAdinA'bhyanandannityabhinanditavanta ityarthaH // abhisamayAlaGkArAlokAyAM prajJApAramitAvyAkhyAyAM parIndanAparivarto nAma dvAtriMzattamaH //
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhisamayAlabArAlokaH / sarvaivAdhigamArthatattvapadavI samyaksamudyotitA saMkSiptAdipadAbhidhAnakuzalairevaM yato nAyakaiH / sarvasmin vihitazramaiH pravacane jJeyo vizeSastataH prajJApAramitAnaye punarayaM granthAtmakaH kevalaH // AryAsaGgamatAnusArisudhiyAM nirmatsarANAM satAM bhadrasyApi gurorbahuzrutavato vairocanajJAninaH / sAmarthyAdupajAtapATavalavo bhadro'karodbhaktitaH spaSTArthI harisaMjJako bhagavatImAryAmimAM sarvazaH // tathyAtathyavibhAgayuktivikalajJAnodayAtsaMratau saMsArArNavapakanimagnamanaso jAtAH sadA dehinaH / sarve'mI jananaunibandhanakRtAhaujAn mayA'ptAcchubhAt sAkAravarA bhavantu niyataM kAyatrayaprApiNaH // saMbuddhaiH sasutairiyaM suvitA mAtA va vA saMsthitA kAhaM dhaudhanasampadAmaviSayo vAcAM tathA'gocaraH / bhUyAsaM jaDa evameti satataM janmAntareSapyahamabhyayaiva midaM kRtaM na viduSAM yuktaM samullaDtuim // izilyavitudyamAnahRdayAH zaktA na kartuM kSati mithyAmAnabalArjitazrutatayA prajJAvatAmagrataH / pAtAlAdiva khaM vidUramasatAM puMsAM satAzcAntaraM tasmAdeva tathAvidhAn prati na naH sUkSmApi kAcidyathA //
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ 560 abhisamayAladhArAlokaH / khyAto yo bhuvi puNyakIrtinicayo vihajjanAla stasmin sarvaguNAkare vikuTukazrImabihAre zubhe dAnAlandhamahodayasya karuNAdevasya dharmAtmanaH sAnAthyena sukhopadhAnanilaye sthitvA vivekAsa krudhyatkuJjarakumbhapauThadalanavyAsatyatyAtmanaH puNyAbhyAsakRtAbhiyogajabalAtsamyaksamAdAyita rAjye rAjyabhaTAdivaMzapatitazrIdharmapAlasya vai tattvAlokavidhAyinI viracitA satpanikeyaM ma yo'laGkAro'bhisamaye tadAlokaprakAzikA prajJApAramitAvyAkhyA samApteyaM shubhodyaa| nyUnAtirekazaGkAyAM vijJAtavyo'dhunA budhaiH granthasyAsya paricchedo mAturasyAH pramANataH // kRtiriyamAcArya-haribhadrapAdAnAm // ye dhamA hetuprabhavA hetuM teSAM tathAgato hyavadara teSAM ca yo nirodha evaMvAdI mahAzramaNaH //
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ VARIOUS READINGS
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ p. 1, 1. 12, pr@ptdddb gns-thob-gyur / P. 1, 1. 13, poduccd. p. 1, 1. 14, jat@sydnt....8cdbego deg skyes-gr-blo-bzng- 'phgs-p-rnm-sgrol-sde-yi-'grel-p-l-ni-rer-'bd-l / p. 1, 1. 15, ekruatosthuotestsuaunupa mthr-cig-skyes-gr-mi- mthun-phyogs-lt-zhi-byed-p / p. 1, 1. 17, tsutradha. blo-nyms / p. 1, 1. 18, samksunae hi vudhautumairahara kosaunucustukesquut mkhs-mchog-rnms-kyis-nyin-dng-nyin-l-m-dpyd-dngos po 'i-tshul-de-gng-zhig-yod / Cp. the second stanza of the introductory stanzas of the Panjika of Kamalasila to Tattvasamgraha. p. 2, 1. 2, 8@ju@loazzutub. mngon-pr-spro-br-byung- / p. 2, 1. 4, but Tib. dng-dgos-dng-dgos-p'i-dgos / p. 2, 1. 5, 9ducgdod. brjod-pr-by-b-yin-no / p. 2, 1. 15 All., this stanza is quoted also by Kamalasila, p. 2, 1. 13, where the reading seems to bc corrupt. pari ksa`vi krtam vakya ato na vikytai parambut Tib. yongs-brtgs-dbng-du-bys-b-sde- de-l-gzhn-p'i-dbng-bys-min / p. 2, 1. 18, cp. Kamalasila, p. 2, 1. 11. For all this long discussion upon the abhidhana, abhidheya, and prayojana one must see Panjika which offers a very literal corresponclence with our text. Cp. p. 2, 1. 5 dl.
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. p. 3, 1. 6, A. tasya ca kriyaphalam pradeg. p. 3, l. 7, A. degcrttjasait. p. 3, 1. 13, A. grauthema deest. p. 3, l. 17, A. parakrtam. p. 3, l. 21, cp. Kamalasila, p. 9, I. 20 fHl. p. 4, 1. 3, B. tatha hi sa prajnaparamita kradars. p. 4, I. 12, A. nirdi sya. p. 4, 1. 16, B. 80onastaoustu dngos-pom-lus / p. 5, 1. 22, B. bhucamtbclawideg gsgom-p-yongs-su-rdzogs p-n / p. 4, 1. 24, sic. B., A. sampalsampaddhamahitam but degdon-pun-sum-tshogs-p-bsgrub-p'i-blo-bskyed-b-rnms / p. 6, 1. 4, A. (and C) cuksasoraptstu?rtet. p. 6, 1. 13, but the a@l@ has lokc, p. 7, l. 10, B. praksaptavyamdeg. p. 7, 1. 14, B. youktantcru rigs-p-gzhn / p. 7, 1. 18, B. bruhi tvam hi. p. 7, 1. 19, B , A. dAcrmacckrakytusu. Tib. chos-kyi-'khor lo-bskor-b'i-mdo / p. 8, l. 4, B. kcdu decst ; but Tib. gng-gi-tshe / p. 8,1. 6, B. pars'dcasikusotJFbidesamayak yul-d+ dus-dng-ston-p-po-dng-'khor-sum-tshogs-p / / p. 9, I. 2,khyd-pr-du-'pgs-bskl-p-nyid-m-tshd-ps p. 9, 1. 7, so B. A is not clear.Tib.: de-ns- (cor gnse)sgem-p-bsked-phyir / p. 11, I. 6, B. brwdkcaariowatktycsawdeg srid-p'i-'chi- b-ls-rnm-pr-grol-b'i-phyir-yng-dg-p'i-spyod-lm /
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. 569 p. 11, 1. 7, 4. dokusyu twice. p. 11, 1. 8, B. svatantradevasino. p. 11, 1. 17, B. purzp@mtbubbtdeg. p. 11, 1. 18, B. dharmajnanao @NI! p. 11, 1. 22, B. uncusuzznj?titudeg szuccb7 zhr-l-by-b-rng-gi- 'dod-p / p. 12, 1. 2, B. $ok:drtho. rng-gi-don / p. 12, 1. 6, B. sumyograpd. yng-dg-cing-phyin-ci-m-log-pr / p. 12, 1. 20, B. samartha p. 13, 1. 5, A. cetovarapura'. p. 13, 1. 7, mthr-thugs-p-brjod-p-l-khyd-pr-brjod-pr-mi- bys-te / p. 13, 1. 12, A. zaruketz, p. 13, 1. 20, A. ragadhighattitah, B. ragadighallatah. nyes-dmigs-lng-dng-m-'byor-dng- / mi-dg'-chgs-dng-yid-mi-bde / p. 13, 1. 21, A., B. 'thb-dng-rnyed-sogs-sred-dng-'dz' / p. 14, 1. 2, 1. mss. so, but Tib. reads svayam. rng-gi-yin-p'i-phyir-rng-gi-p'i-nyn-thos / p. 14, 1. 6, A. tenaivamavamasutresu, B. tenaiva catra sudeg. des-n-mdo-sde'i-lung-rnms-su-rgyl-b'i-srs-rnms-m-brjod-do / p. 14, 1. 12, B. rucibhirbhio. p. 15, 1. 15, B. and A. do not have a: but Tib bstn-pr-mi-by'o / p. 16, l. 5, B. prabhavava : here va is added in margin sng-m-bzhin-du-'od-dng-sku-mdog-dng-gzi-brjid /
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. p. 16, 1. 5, A. osthanabhasanayanavilocana, B. sthana thdsanat@paaautrocume go-rim-bzhin-du-mdzes-zhing-lhm-me-lhn-ne-lhng- ng-sde / p. 16, 1. 10, A. tatoja pra. Ez'a 95735*O*Xavezat! p. 16, 1. 14, A. prabhustakayaditapra, B. prasucadeg, 310 l-sogs-p-shin-du-sbyngs-bs / but the exact reading of N. is prasuddha. p. 17, 1. 18, B. Hann which is better. p. 17, 1. 25, B. dvividhamavamasa. p. 18, l. 12, A. srutam deest. p. 18, 1. 13, A. inserts here after anuvartanat: svasthanabhavam dvividham utpudya sankirttita. p. 19, 1. 10, B. osadhyastasamasta. A. vyamamasta bheo so-so-p-dng-bsdus-p'i-dbye-bs / / p. 19, 1. 18, A. purvaka. p. 20, 1. 5, A. svabhavina TV 'ESEVD'R5pag*351 p. 20, 1. 7, A. pari vrtta. p. 20, 1. 20, T FTW15*35*75 FT BVOD GEV55* bzhin-dng- / p. 20, 1. 24, B. vina na. p. 21, 1, 1, 535 - HIKVISIS I36IA55-TIN 1 p. 21, 1. 3, A. nihita. p. 21, 1. 4, B. antaram svavisayadeg EV 'RYBINI p. 22, l. 2, all mss. give dhyami and therefore I prefer it to the syami accepted by TSCHERBATSKY ; the same is to be said as regards samsita for sastituh of Tscherbatsky. p. 23, 1. 6, B. akaravio. p. 25, 1. 4, p. 478, 1. 10.
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. 571 p. 25, 1. 13, this verse is quoted by TRIRATNADASA in his comm. on Pindartha of Dinnaga. p. 26, 1. 8-9, cp. MsA. Ix, 60 (p. 45). Tscherbatsky reads sa sambhoge but cp. the reading of C. My mss. give all this form which can quite well be supported. p. 26, 1. 22, cp. Dasabhumaka (Rahder), p. 4, Nanji6 174, 182, 183. p. 26, 19, A. deghard2ddhu0. p. 26, 1. 22, B. desana deest, after sutrasya. p. 27, 1. 22, A. ?iddunn2deg. p. 28. 1. 1, A. tcdruget tod mn left out p. 28, 1. 6 in* tead of oparyantam etiti vigIhya. ..paramis tadbhavah para mita Tib. has p-rol-te-rb-kyi-mthr-'gro-b-yin-ps-n-p-rol-du-phyin- zia 1 = paryantamet7-ti paramita. p. 28, 1. 13, shes-rb-ph-rol-phyin-gnyis-med / ye-shes-de-ni-de-bzhin-gzhegs / bsgrub-by-don-de-dng-ldn-ps / gzhung-lm-dg-l-de-sgr-yin / / p. 28, 1. 22, For this passage of Gandavyuha see Siksasamuccaya, 5, and Bodhicaryavatarati ka, 23. p. 30, 1. 13, B. yathamatamekocadarthadeg. p. 30, 1. 14, A. sdtvdate &a zmgu mdo-ji-lt-bu-bzhin-du- brjod-pr-by-ste / de-l- p. 31, 1. 8 fl. For these examples cp. MSA. IV (p. 16). p. 3l, 1. 11, A., B. ztedvabhujudeg yng-dg-pr-rdzogs-p'i- byng-chub-kyi-br-du-'gyur-b-yeng-b'i-phyir-ro / p. 33, l. 1, A. okaryakri ayam.
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ 572 COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. lusrs-s / p. 33, l. 3, B. vasadisarvasattvasandao. ya daw dg'-ldn-gyi-gns-n-bzhugs-p-l-sogs-p-kun-tu-ston-p-sems-cn- gyi-don-by-thms-cd-de-l-rg-lus-p'i-phyir-ro / / p. 33, 1. 23. B. and N. mdha rtg-du- MSA., p. 14. p. 34, 1. 6. But....ston-p'i-gzhung-ni-stong-phrg-nyi-zhu-lng-p-ls- bstn-p-yin-ps-'dir-ni-gzhung-mngs-kyis-dogs-ns-shes-pr-byed-p- nyid-du-m-bris-so / / p. 35, 1. 8, but T. only ji-skd-du-bshd-p'i-don-gyi-dbye-b-ni / p. 35, 1. 5, A. na caranam agratvena visesa sadbhasata. itya pi. p. 35, 1. 6, A. juktunataud. p. 35, 1. 11, A. and B. purucatutjtudeg gzhn-gyi-sems-shes / p. 36, 1. 8, A. 7onory&putbudeg. p. 36, 1. 14 Al. But T. has before the sentence : tasmat....yat sutradi te sravaka.... tathaprakrtavat and then the sentence: tathagatadharma....phalam. p. 37, 1. 10-11, A. 80murthd. Tib. de-tshe-chos-kyi-rgyn-l-ni / sngs-rgys-rnms-l-zhi-gns-dng- / / ye-shes-yngs-thob-by'i-phyir / gdms-ngg-rgyu-chen-rnyed-pr-'gyur / / p. 38, 1. 7, A. pratyasattinivanabhavannio. p. 38, 1. 13, A. uprdptq=&pdddgu deest. p. 38. 1. 20, A. samudayati, B. samuhaye mga b-l / p. 38, 1. 21, A. vvpadt deest gzugs-l-sogs-p-ni / p. 38, 1. 25, B. mdzgo. p. 39, 1. 4, 4. rup&dt deest. p. 39, 1. 4, B. degmbukunmua@jud.
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. 573 p. 39, 1. 5, B. dburzaett. thms-cd-mkhyen-p-nyid-gsum-gyis- bsdus-p / / p. 39, 1. 9, N. reads saiksyesv anutpada. p. 39, 1. 20, N. has a samasa which is far better; for otkalpuzu rnm-pr-mi-rtog-p / p. 39, 1. 23, zg-p-zd-p'i-mngon-pr-shes-p / p. 40, 1. 23, ex cj. twttuicoedupadam>>ddhye de-kho-n-nyid-shes- p-rnms-kyi-nng-du / p. 40, 1. 25, A. na prstham....bhavati left out. p. 41, l. 1, A. yogamapramane, B. yotparyavasane "dd-b-dng-shes-rb-dg-dng-ldn-ps-th-mr-kn-d / p. 41, 1. 6, B. sthitibhannavati. p. 43, l. 3, B. bb@cdgr2.budeg. p. 43, 1. 5, B. drstadharmasamakarasadeg. p. 43, 1. 17, Tscherbat. qrait but even N. TAT. p. 44, 1. 10, A. samklesabhacyutani ; B. samklesabhdjutta 'di-dg-kun-ns-nyon-mongs-p-ls-brten-pr-brjod-pr-by'o / p. 44, 1. 20, B. 8udbud. p. 44, 1. 21, A. deglebhyo suty@ktbudeg. p. 45, 1. 8, A. ng deest. p. 45, 1. 8, B. karya deest. p. 45, 1. 24, guthd gsutzburtkalpuscodeg ji-ltr-mi-bde-rtg- ps / / p. 46, 1. 5, A. tat kasmaddhetohpra. p. 46, 1. 6, B. tato bhinivesao. p. 46, 1. 20, B. ppottp@ksukeramyd slr-dris-p'i-by-bs / p. 46, 1. 21, A. cittabhavamatra. p. 47, 1. 14, for this nyaya cp. p. 50.
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. p. 47, 1. 23, cgdzidhuourthema gdng-pr-byed-p'i-don-gyis / Cp. Mhv. II, 259. p. 4), 1. 4, MSA. XVIII, 69, 70, where we ind: 2.z)dge........80mum. But Tib. byng-chub-sems-db'i-s-kn-l / thbs-ni-mtshungs-p-med-p-ste / / p. 49, 1. 18, B. sruvakadidharmasta pitake. p. 50, 1 12, B. bodhisattvamititamasvabhavam. p. 50, 1. 22, A. tkett subdo sgrub-dng-dgg-p-m-gtogs- p-sgr-ls-' bng-b'i-th-snyd-gzhn-yng-min / p. 51, 1. 7, B nudhisthitam....tathaiva nudhisthitam. p. 52, 12, A. deguurtikelbduit thob-b'i-phyir-ro / p. 52, 1. 8, A. sanekenacid 259911 p. 53, 1. 3, A. parikalpitena. p. 54, 1. 6, B. yathusankhyena. p. 54, 1. 8, A. agrahannartham 17354758 p. 54, 1. 25, A. zurtuodaud. p. 55, 1. 10, B. parasparam aikamyaina. p. 56, 1. 9, B. zedatucg0. p. 56, 1. 19, B. odeyatvena sa grhniyat. p. 57, 1. 4, Tib. inserts the following sentence before: ctsubdosucdbuvuue yongs- su- m-rdzogs- p- ches-by- b-ni- cung- zd- tsm-zhig-gzhn-dg-l-yod-p'i- phyir-n-sngs-rgys-kyis-chos-ji-snyed-p- thms-cd-d-mthr-phyin-pr-yongs-su-m-rdzogs-pr-zhes-by-br-sbyr-ro / p. 57, 1. 6. This stanza is quoted by Candrakirti on M.M.K., p. 520, where the literature is given by De La Vallee Poussin. p. 58, 1. 4, B. svabhavataya.
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. 575 p. 58, 1. 5, A. projagdb shes-rb-kyis / p. 68, 1. 12, B. Avvgrdto mi-'dzin-gng-yin-dng- / p. 58, l. 12, A. degasamiksanam; B. ksanut "HI phyir / / p. 58, 1. 18, A. adds here, after srabhavaya, adhigamut which is neither in Tib. nor in B. nor in N. p. 58, 1. 22, B. ottaro na yuktah syat. p. 59, 1. 2, B. degl-ndtcgd lok:sudeg. p. 61, 1. 11, B. List@d. p. 61, 1. 15, B. 80ptjutt@ 'du-shes-med-p / p. 62, 1.3, A. dhurmutabudeg chos-kyi-dbyings-kyi-stobs / p. 62, 1. 7, B. prulipadvu spobs / p. 62, 1. 9-11. This sentence vyaksto-lambanat comes in Tib. after sambuddhuh. p. 62, 1. 14, A. samyaksambuddhasthanavah 31943a tshogs-p-gnyis-thob-pr-byed-p'i-lm / / p. 64, 1. 18, A. sarvakavaranupalambhanapravesat : B. gabgabhdoun&pruzeit gzung- b'i- rnm- p- med-pr- rjes- zhugs- p'i-phyir / / p. 65, 1. 18, B. pravrtamrakadeg: A. karanadyanabhio 'on-te-phyin-ci-log-gi-yul-bsl-b'i-phyir / / p. 65, 1. 20, B. degkazcbydtueed m-brtgs-gcig-du-mnyms- dg'-b-nyid-kyis / p. 66, 1. 5, A. degkalpduqyo?bktdeg der-rdog-p'i-sgo-ns / p. 66, 1. 15, mth'-gnyis-l-chgs-p'i-rnm-pr-rtog-p / p. 68, 1. 21, B. teau kalpudeg.
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. p. 66, 1. 22, A., B. so but Tib. Ek'ZIQ Ret l-gns-pr-zhon-p'i-phyir / p. 67, 1. 18, A. ayadvara, Tib. SPAR N 591 p. 68, 1. 15, B. svatantranevideg. p. 68, 1. 16, A. deest karanatemadho ; p. 68, 1. 21, B. pariharena. p. 69, 1. 7, srutavan deest in A. p. 69, 1. 23, B. Margalathat WSA"za351 p. 71, 1. 13. Here N. adds: avaliyante, samliyante, vipratisurabhavantityarthah. Tib. for QE QE RR375*215&I 'gr-rm-zhes-by-b'i-th-tshig-go / Not in the printed text of A.S.P. p. 71, 1. 24. The sentence kani-uttaram aha deest in A. and in Tib. p. 72, 1. 21, A. visese vartamanadvi : B. vartanavio. p. 72, 1. 22, A. yathoktarthena. p. 72, 1. 23, A. vartamanat : B. vartanatat RETRIZE phyir / p. 73, 1. 15, BN. sutrantare boo. p. 73, 1. 15, A. bodhisattvo bodhisattva, but the reading must be bodhisattvo mahasattvo. p. 73, 1. 20, B. sattvatvato 51 p. 73, 1. 22, B. adhigamantarena muktanuo. p. 73, 1. 24, A. Omittanabhinideg 565*215@g=1815*2151 p. 75, 1. 20 ff., A. the order of the various sentences is here altered : (a) yasmat sarvadharmanam... tasyam, (6) prati padananupurvi. ...ity adosah, (c) adharantaram (sic) ....ityalambanartham aha. p. 77, 1. 4, A. ttarasuddhigao.
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. p. 79, 1. 23, after nigamanam full stop is necessary. p. 80, 1. 8, A. nadurddisasvakovi. p. 81, 1. 16, A. vyakirna. p. 82, 1. 21, but I should like to read vyavasthanapraR n a samasa as in the other eight cases. p. 83, karika 456, better marge with N and Tsch. p. 85, l. 14, A. Tarkavidasandu A ps-sun-m-phyung-l / 'jig-rten-thms-cd-kyis-snng-b-tsm-du-gtogs-p / But N. visyanda. p. 87, 1. 8, A. srabhave p. 88, 1. 7, A. hi yad rupanavatat prati". p. 88, 1. 8, A. nasyasvaroyudeg. p. 89, 1. 23, A. adhyatmika....grhitam deest; but n T. 577 p. 91, 1. 14, A. dharmasya bhavah. p. 91, 1. 23, A. akrtatvat. p. 92, 1. 15-16, A. jnanam only once. p. 92, 1. 22, A. only adosa. p. 93, 1. 1, cp. Tantraloka, commentary, III, p. 216. p. 93, 1. 2, A. tu deest. p. 93, 1. 9, A. prajna deest. p. 93, l. 12, Tib. lm-dng-ldn-p-ni-yi-ge-a-ni / G p. 93, 1. 23, A. dasabhir deest. p. 94, 1. 4, A. nyamakrantito. p. 94, l. 8, A. rupa deest. p. 91,1. 10, A. satytutlokt bden-p-rnms-kyi-mngon-br-rtogs- p-ni-gcig-p'i-phyir-ro o / ca; cp. v. 54. p. 94. l. 15, A. klesa deest. p. 96, 1. 5, Tib. ngo-tsh-dng-khrel-yod-p-ste / lajja apctrapgaw p. 96, 1. 10, A. buddhaksetrasamsara. 72
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ 578 COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. p. 96, 1. 17, A. vastunirapeksamano, but Tib. 588 zi thms-cd-yid-l-mi-byed-p / p. 96, 1. 21, zu@d8d, Tib. ngs-gns / p. 97, 1. 2, so also Tib. 'jig-tshogs-l-lt-b / but B. etthyadesti. p. 98, 1. 22, A. $dsoutub. p. 99, 1. 6, A. dharmanatmavikarana: but all copies of AA. have degdheroad=so also Tib. chos-rnms-rnm-p-gcig- dw-ston / p. 99, 1. 13, A. degrtbup?7 prutgobbt. but Tib. rdzu-'phrul-kyi- mngon-pr-shes / p. 100, 1. 21, A. 8zubhdoz deest sngs-rgys-kyi-chos- thms-cd-kyi-ngo-bo'i-yon-tn / p. 101, 1.8, A. prabd32@p@ksu. p. 101, 1. 13, N. reads patru8dcdru, but gng-zg-rjes- su-yod-p-dng-skyes-bu-btgs-pr-yod-p-l-brten-p'i-'dzin-p'i- rnm- pr-rtog-p-gnyis / p. 101, 1. 15, A. purundsutuw. p. 101, 1. 19, N. adds: karanadibhih pratisthanam: not in Tib. p. 102, 1. 13, A. deest, but is also in Tib. p. 102, 1. 14, A. prahanmattvaniryanam deest. p. 102, 1. 17, this stanza is from MSA. XIX, 59-60, where in 596 there is the reading pratipatter dvayoh. p. 103, 1. 21, tryadhveti not in the text of the ASP. p. 104, 1. 20, A. rupamaparyantamityadi. p. 105, 1. 13, N. tatkathanartham. p. 107, 1. 10, A. corrupt ksanayesthitidharmanaso. p. 108, 1. 9, A. and B. have generally duhkara'.
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. 579 p. 109, 1. 9, N. maya instead of svakayena 957BIAN p. 110, 1. 23, prapti is not in B. p. 113, 1. 10, A. dhanvayitattvam. p. 113, 1. 15, A. caturbhirarya padeg. p. 115, 1. 12, A. anyadharmabhudeg 1deg799521531701 p. 119, 1. 22, A. nayesu: but Tib. 55'212'ANAZIR don-du / / p. 121. 1. 2, A. corrupt here: osuhakryasi nayam prajnaptingadastadanu. p. 121, 1. 9, A. sutrantavirodha. p. 121, 1. 10, A. papakadi. p. 121, 1. 23, A. after ganslatah the sentence: duhkhatvaprasanga, ctc., is repeated and the sentence. duhkhapratyao....samudayasatyukarah missing. p. 125, 1. 3, but better B. nirvida karau. p. 125, 1. 10, nirodhatah : but Tib. 157535151 p. 127, 1, 1, A. blaounu 45 TAT' 553 551 p. 128, 1. 5, but N. always daksaniye. p. 129, I. 23, A. samanta prabha ekadasa FITNENI rgys-kyi-s / p. 131, 1. 2, for karana prakarsabhyam. Tib. has 'phrul-d-'byung-b-dng-'phrul-d-bng-b-m-yin-b-dg-l / It is therefore necessary to read o wymaf mafani i p. 131, 1. 17, A. sattva na vidyante. p. 136, 1. 4, A. pratihitam. p. 136, 1. 8, 1957***1*'9511*3559771'31'295218 yin-no / / p. 136, 1. 14, A. kim manyetya.
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ 580 COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. p. 139, 1. 7, A. sudhuktam iti tatha hityadi yasmad. asrotssamsesa. p. 139, 1. 25, A. dumenu. p. 140, 1. 3, bdg-med-pr-rtogs-p-ls-byng-b-nyid-kyis / p. 143, 1. 6, A. all>>dbkgdmumi des- n- de-nyid- dng- gzhn- dg-du-brjod-pr-by-n-yin-nyid-kyi / / p. 144, 1. 19, drsta ex cj. A. okastodro; B. is missing here lt-b-m-rungs-yongs-su-'dzin / p. 148, 1. 3, N. adhuratattvakathanena. p. 148, 1. 19, but in the edition the wrong reading asu bhumisu. p. 149, 1. 17, A. 179udu>>t sgrub-p-dng-dgg-p'o / p. 150, 1. 18, A. dharmajnananvayajnanam eva 4547 bsngl-chos-shes-p'i-bzod-p-dng-chos-shes-p-dng-rjes-su-shes-p'i-bzod- p-dng- rjes-su-zhes-p-dng- / p. 154, 1. 15, A. duhkhe dharmaksanti. p. 155,1.7, A. ttyidtm.ibhiat: but T. mngon-pr-chgs-pr- mi-byed-do-zhes-by-b-ni / p. 157, 1. 5, prtbhuod not in A. rgyu-dng-kun-'byung-dng-rb- du-skye-b-dng-rkyen / p. 157, 1. 9, A. nityam sattvam va 'hetor. p. 158, 1. 12, B. sabdavucyatvakalarika. p. 158, 1. 23-p. 159, 1. 2, A. defective: bhug07ulwv>>tdhagrahya. p. 160, 1. 6, prati-laksana missing in A. p. 161, 1. 24, damanirha not in A. which reads here only hi. p. 162,1.8, A. bkcj@tidnt oticdeg but Tib. khyd-pr-med-pr /
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. 581 p. 162, 1. 5, sic. A, and B.: deest in Tib. B. akrtitvena : Panini. V, II, 127. p. 164, 1. 5, the sentence wurzut8esudeg...jt&p@nartham is missing in A. p. 165, l. 1, A. @stuvuub7. p. 170, 1. 19, A. ragadinivesa. p. 172, 1. 7-8, A. marge .... sarvasattvesvekaputra missing. p. 174, 1. 19, A. omatradidvitiya padatrayam tri. p. 174, 1. 21, vi paksasyadhimatra deest in A: 'HOT' p'i-phyogs-chung-d'i-chen-po-gnyen-po'i-phyogs-chen-po 'i-chung-du-thob-ps / p. 181,1 9, tarhi not in B. p. 186, 1. 17, both MSS. isadhara. p. 189, 1. 22, A. wouguod@saideg ch-shs-cn-dng-rdl-ph-rb- kyi-gzugs-dg-p-gcig / p. 195, 1. 1, Tib. de-sgom-p-po-ni-byms-p-l-sogs-p-sgom-p- brtson-p-yin-te / de-bs-n-byms-p-l-sogs-p'i-mthus-rgyl-po-l-sogs- p-'dd-p-l-sogs-p-yin-no / p. 197, 1. 9, the sentence nisthantam parvamniputati not in Tib. p. 206, 1. 9, B. ojanyajanakasambandhoo sic. p. 211, 1. 14, Tib. bcom- ldn- 'ds- ps- brgyd- ns-'ongs- ps / p. 211, 1. 24, A. ktige 8d7asdzudeg chos-kyi-sks- 'khor- b-ji- srid-dng-bzhugs-p'i-phyir / p. 212, 1. 6, but 4. ddbmdtrum only; chen-po 'i-chen-po / p. 214, 1. 7, A. dvitiyayah santaprayoga: but Tib. gnyis-pr-ni-spor-pr-dng-bcs-p-dng- /
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ 582 COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. p. 223, 1. 20, mahasattvanam not in N. p. 225, I. 20, Tib. de-dg-l-zhes-by-b-ni / p. 227, 1. 20, yemamadt;, Tib. ye-shes-gng-gyis / p. 229, l. 12, A. tatru truidbadhibedeg de-l-dge-slong-ni-brjod- p-gsum-p-sogs / p. 230, 1. 13, N. also has always in this case araitbana. p. 232, 1. 2, N. reads avidyamana only. p. 235, 1. 20, A. srapratiUbast, Tib. rng-gi-ngo-bo-snng-b-don- med-p-l / p. 236, 1. 19, yaiscaryadharmah. p. 241, I. 6, A. degsemirwppina rng-gi-rnm-pr-rtog-p-l-skrn- b'i-rnm-ps / p. 241, l. 12, A.7%sagab. p. 246, 1. 17,A.seaprayogadipumynjamitadeg sbyor-b-l- sogs-chung-dus-bskyed-ps-yongs-su-bsdo-b'i-bsod-nms / p. 247, 1. 17, A. cwirjatab deest. p. 247, 1. 22, A. dburnayogut chos-dng-mi-ldn-p / p. 252, 1. 12, sastysarara ston-p-l-byed-p-dng-'dr-br / p. 253, l. 1-9, all these passages are altered in A. where the sentences follow in a different order, but N. as T. p. 253, 1. 20, lacuna in A. (viparyasayogisandeg). p. 255, 1. 2, A. prasiddhamatrasyavisayathavyatita dravyusumbodeg grgs-p-tsm- gng-yin-p-ni-don-ji-lt-b-bzhin- m- yin- ps-de'i-don-du-rdzogs-p'i-byng-chub / p. 262, 1. 7, A. rupasvabha.
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. 583 p. 266, 1. 3, A. praptyayotalako. p. 266, 1. 8, A. amuyayinyatyantarahio Raylar za EXI" su-'gro-b'i-skye-b-dng-brl-b-nyid-yin-p'i-phyir-ro / p. 270, 1. 12, the two forms sakti and asakti are used indiscriminately. p. 271, 1. 2, A. jit@mctjzley shes- p- dng- shes- by'i- rng- bzhin / / p. 276, 1. 2, A. tilesd mu nyon-mongs-p-dg-gis / p. 278, 1. 4, this was the original reading of N. but then it was corrected as follows: tadasanga ca caryayah. p. 278, 1. 8, here A. has: oprayogabhavanamargasa1autumdbu but Tib. mnym-p-nyid-kyi-sgo-ns-sbyr-b-sgom-dgos-ps- mnym-p-nyid-ni / p. 278, 1. 17, A. degdbagun@uponpom. p. 280, 1. 21, N. atmanatmasvabhavataya. p. 282, 1. 13, but Tib. kn-ns-nyon-mongs-br-mi-byed / p. 283, 1. 3, rupam nityam na cunityam Dan rtg-m-yin-m-rtg-min / _p. 286, 1. 20, A. prua@eu: Tib. bskyed-p'i-gzhi-p-yin- p'i-don-gyis / p. 287, 1. 1, A. cuttu3deg sems-ps-'bng-b-med-p-nyid-kyis-n / p. 290, 1. 4, A. a pramaneti..... pradurbhavasya deest. p. 290, 1. 12, A. only buddha rng-sngs-rgys / p. 290, 1. 13, Tib. rdog-p-thms-cd-zhi-b-nyid-kyi-smd-du / / p. 290, 1. 17, sngon-du-'gro-bs-shes-by'i-mthr-thug-p-dng-brl- Az NV | A. prayodadayajnevantovarahita.
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ 584 COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. p. 291, 1. 22, prakrtisunyata... ...svabhavanirodhena deest. p. 292, l. 17. But Tib. reads: jneya-jnana-sva >>tuvadm9deg shes-by-dng-n-shes-b-dng- / p. 29.3, 1. 4, A. murga deest. p. 293, 1. 5, A. degadbig@audet drod-l-sogs-p-thob-p / p. 293, 1. 22, sic. all MSS. : animitta. p. 29:3, 1. 24, A. sumd:deg zhi-b'i-rnm-ps / p. 298, 1. 8, A. inserts here anyathaparittati. p. 299, 1. 5, A. 7&pidtaccusthdan gzugs- p-l-sogs-p- l-mi-gns / / p. 299, 1. 13, samvrtya not in B. p. 301, l. 20, zmult not in A. p. 305, I. 2, A. degcukrapravartanatam pararthe kyi-'khor-lo-bskor-p-l-sogs-p'i-sgrub-p-ldn-p-rnms / p. 306, 1.7, A. elessuttudzu nyon- mongs- p-dng- shes-by'i- sgrib-p / p. 316, 1. 10-12, A. ksi pratara....te vij?mbhamana ityadi deest. p. 321, 1. 21, A. satradi....tesam eva deest. p. 324, 1. 8. A. the sentence vyatirekena....subhute mara ityadi deest, p. 328, 1. 19, A. oparyantum gaganakrtamavido de-bs-n-gng-zhig-mth'-med-pr-rtog-pr-bys-p'i-med-p-ni-med-p-nyid-du- mkhyen-l / p. 120, 1. 24, Tib. de- bs- n- thms- cd- mkhyen- p'i-thugs- ni-dngos-po'i-rnm-p-nyung-zd-nye-br-'dzin-p-yin-pr-mi-skye-b'i-phyir /
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. p. 335, 1. 22, A. saragata | ragavasthayor avasthataya bhimnarapatoat so-so'i-skye-b'i-'dod-chgs-dng-bcs-p-ste-chgs- p'i-gns-skbs-n-yin-te / de-gnyis-ngo-bo-nyid-th-dd-p-yin-p'i-phyir-ro / p. 336, 1, 12, B. jnacamm deest. p. 337, 1. 4, B. degmama tuljadeg. p. 337, 1. 22, de-l-rlom-sems-med-de-'jig-tshogs-p-sogs- p'i-lng-b / p. 339, 1 15, A. and B. read here tattvc: but Tib. gcig-p-nyid-dng-gzhn-nyid-kyi-tshul-gyis / p. 344, 1. 17, A. degrabodho, p. 350, 1. 1, A. degwicescbuladi : Tib. ngs- l- sogs- p- l- gcig-p-nyid-du-mngon-pr-zhen-p-l-sogs-p'i-rnm-pr-rtog-p-dng-'dr- br / 585 br / p. 352, 1. 11, A. kayagata....dharanat decst. p. 352, 1. 19, A. cusamadbimu, p. 354, 1, 5, A. puksabkarudeg gshen-po'i-dngos- por- gsl- p. 356, 1. 16, A. only piarrastdeg sng-m-sng-m'i-rgyu-bltos / p. 357, 1. 2, A. sarvasangra. p. 357, 1. 17, A. dobbbccipuk@ rnm-pr-smin-p-med-p'i- chos-nyid-l / p. 358, 1 3, A. jnamudarsudeg. p. 360, 1. 6, A. kathayann aha deest. p. 360, 1. 18, A. tus3yaguncramausti 'gro- b- dng-'ong- b- med-mod / p. 362, 1. 10, A. vinayodhatustadeg.
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ 586 COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. p. 362, 1. 12, A. 7177yetu deest nyon- mongs- p- rnms- dben- p'i-rng-bzhin-yin-no / p. 364, 1. 23, A. only sarvajnatanisthaya. p. 365, 1. 11, A. anyatha 'prameya 9799505497925 l-sogs-p-yod-ps / p. 366, 1. 21, A. dhurpu deest. p. 367, 1. 12, A. tud ecu......ibt dec.st. p. 368,.1. 4, A. Upd82udeg gzhi-med-p'i-ngo-bo-nyid-bstn-p-ni / p. 368, last line, A. wutjdt7 rjes-su-song-br-gyur-cing- / p. 369, 1. 21, A. vdbtkck;sv2au de-l-lhg-p-dng-m-tshd-p'i- 'gr-p-med-ps / / p. 370, last line, A. kim tarhi tathata pi only. p. 371, 1. 19, A. subhutistathayaiva. p. 37l, 1. 21, A. gsadt deest. p. 375, 1. 5, A. 8ur&podudeg rnm- pr- shes- p'i-rng-gi-ngo-bo- dng-'dr-br / p. 375, 1. 10, A. <Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. 587 p. 382, 1. 6, A. tena purvasmat ; l. 6, a. avijnanatma. p. 382, 1 19, Tib. de'i-sngon- po-l-sogs- p'i- rng-bzhin-rig- p-nyid-du-rnm-p-gzhg-p-gng-yin-p / p. 382, 1. 23, 'on-kyng-sngon-po- l-sogs- p- rig- p'i-shes- p- nyms-su-myor-b'i-rdogs-p-po-rmongs-p-ls-sngon-po-l-sogs-p-de-ltr- phyi-rol / p. 384, 1. 24, A. pratyaksagrhitavyaptih kasyacit pratyaksagrhitenanumanena. p. 386, 1. 9, A. vastu deest. p. 388, 1. 9, B. karana for hetu. p. 388, 1. 23, sadhgatt not in A. p. 392, 1. 25, gnyis-su-med-p'i-sems-kyi-de-kho-n-nyid-yongs-su- shes-p / de-kho-n-nyid-rtogs-p-l / p. 393, 1. 6, su eou.....pdksd not in A. p. 393, 1. 11, yod-n-sgom-p-don-med-p-'gyur-b'i-phyir-ro / But -A. bhaoamua toasaigarthyapraptih. p. 398, 1. 23, A. @r&pu. p. 399, 1. 8, A. Sunyateyam deest. p. 399, 1. 14, 4. totbalatkurusctueu@ de-bzhin-nyid-gcig-p- nyid-du-rtogs-p'i-phyir / p. 401, 1. 1, nirnanakaranata both MSS. p. 401, 1. 10-1l, A. bdt@......ut@ deest. p. 412, 1. 12, but Tib. sbyor-p-l- sogs-p'i-gns-skbs- s-med-p-nyid-du-bstn-p'i-phyir-thms-cd-mkhyen-p-nyid-de-ni-nm-mkh'-dng- mtshungs-so-shes-tshig-gsum-smos-p / p. 412, 1. 21, A. pravrtti deest.
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ 588 COMMENTARIES ON PRAJNA PARAMITAS. _p. 416, 1. 15, Tib. lus-dng-ngg-dng-yid- kyis-bys-p'i-tshul- dng-mi-mthun-p'o / p. 423, 1. 22, A. eouit.deguout deest. p. 427, 1. 13, A.mprunmeyuanityddd deest. p. 444, 1. 18, A. }presmim@zz de-ltr-ls-med-p-l-sogs- pr-dris-rnms / / p. 445, 1. 16, A. parityagakusalubhirastahi WENN gtong-b'i-dge-b'i-rts-b'i-mngon-pr-dg'-b-yin-te / / p. 453, 1. 17, for: samaptah sarvakarabhisambodhah: 'Tib. shes-rb-kyi-ph-rol-du-p'i-bshd-p-mngon-pr-rtogs-p-rgyn-gyi-snd- b-ls-rnm-p-kn-mngon-pr-rdzogs-pr-rtogs-p-sde-skbs-bzhi-p'o / p. 46), 1. 9, A. pt/podkurzawyogit sdig- p'i- chos-dng- ldn-ps / p. 462, 1. 5, A. vyavasthanamavasesantathaiva. p. 471, 1. 19, here in the MSS., the 13th vivrddhi is nissing; Tib. rb-'byor-gzhn-yng-byng-chub-sems-db'-zhes-by-b-l- sogs-p-gsungs-p-yin-te / bcu-gsum-p-gzugs-p-l-sogs-pr-dng- ldn-p'i-rtogs-p'i-sems-mi-skye-b'i-rng-gi-ngo-bo'i-rnm-pr-'pil-b'i- don- ni- rb- 'byor- de- ltr- byng-chub- sems- 'b'-zhes-by-b-sogs- p- gsungs-te / p. 481, 1. 21, thms-cd-mkhyen-p'i-ched-du-by-b-ls-m- nyms- bln-ched-du-by-b-l-sogs-p'i-rnm-pr-rtog-p-bsl-b-stn-p-yin-no / p. 483, 1. 5, A. gamanajnana & @
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ COMMENTARIES ON PRAJNAPARAMITAS. 589 p. 486, 1. 9, rdzs-su-yod-p-med-ps / / p. 494, 1. 6, mthong-b-po-m-yin-te-gng-gi-phyir-sgyu-m'i-skyes-bu-dng- 'dr-b-nyid-kyis / / p. 496, 1. 7, A. ksayot padabhavaksu 735778435 p-dng-mi-skye-b-shes-p'i-bdg-nyid-cn / / p. 498, 1. 19, prahanad deest in A.
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ Gaekwad's Oriental Series CATALOGUE OF BOOKS 1932 ORIENTAL INSTITUTE, BARODA
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ SELECT OPINIONS Sylvain Levi: The Gaekwad's Series is standing at the head of the many collections now published in India. Asiatic Review: It is one of the best series issued in the East as regards the get up of the individual volumes as well as the able editorship of the series and separate works. Presidential Address, Patna Session of the Oriental Conference: Work of the same class is being done in Mysore, Travancore, Kashmir, Benares, and elsewhere, but the organisation at Baroda appears to lead. Indian Art and Letters, London: The scientific publications known as the Oriental Series of the Maharaja Gaekwar are known to and highly valued by scholars in all parts of the world. Journal of the Royal Asiatic Society, London: Thanks to enlightened patronage and vigorous management the Gaekwad's Oriental Series is going from strength to strength.
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ GAEKWAD'S ORIENTAL SERIES Critical editions of unprinted and original works of Oriental Literature, edited by competent scholars, and published by the Oriental Institute, Baroda I. BOOKS PUBLISHED. 1. Kavyamimamsa: a work on poetics, by Rajasekhara (880-920 A D) edited by C D Dalal and R. Anantakrishna Sastry, 1916 Reissued, 1924 3 2. Naranarayanananda: a poem on the Pauranic story of Arjuna and Kisna's rambles on Mount Girnar, by Vastupala, Minister of King Viradhavala of Dholka, composed between Samvat 1277 and 1287, e, A D. 1221 and 1231 edited by C D Dalal and R Anantakrishna Sastry, 1916 This book has been set as a text-book by several Universities including Benares, Bombay, and Patna. 4. Parthaparakrama: a drama describing Arjuna's recovery of the cows of King Virata, bv Prahladanadeva, the founder of Palanpur and the younger brother of the Paramara king of Chandravati (a state in Marwar), and a feudatory of the kings of Guzerat, who was a Yuvaraja in Samvat 1220 or A.D) 1164: edited by C. D. Dalal, 1917 Out of print. Tarkasangraha: a work on Philosophy (refutation of Vaisesika theory of atomic creation) by Anandajnana or Anandagiri, the famous commentators on Sankaracarya's Bhasyas, who flourished in the latter half of the 13th century: edited by T M Tripathi, 1917. Out of print. 5. Rastraudhavamsa: an historical poem (Mahakavya) describing the history of the Bagulas of Mayuragiri, from Rastraudha, king of Kanauj and the originator of the dynasty, to Narayana Shah of Mayuragiri by Rudra Kavi, composed in Saka 1518 or A.D. 1596: edited by Pandit Embar Krishnamacharya with Introduction by C. D Dalal, 1917 Out of print. .. Rs. A. 6. Linganusasana: on Grammar, by Vamana, who lived between the last quarter of the 8th century and the first quarter of the 9th century edited by C. D. Dalal, 1918 2-4 .. 7. Vasantavilasa: an historical poem (Mahakavya) describing the life of Vastupala and the history of 1-12 0-8
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ Rs. A. Guzerat, by Balachandrasuri (from Modheraka or Modhera in Kadi Prant, Baroda State), contemporary of Vastupala, composed after his death for his son in Samvat 1296 (AD 1210), edited bv ( D Dalal, 1917 1-8 8 Rupakasatkam : six dramas by Vatsaraja, minister of Paramardideva of Kalinjara, who lived between the 2nd half of the 12th and the 1st quarter of 13th cen. tury edited by CD Dalal, 1918 .. 9 Mohaparajaya : an allegorical drama describing the overcoming of King Moha (Temptation), or the conversion of Kumarapala, the Chalukva King of Guzerat, to Jainism, by Yasahpala, an officer of King Ajayadeva, son of Kumarapala, who reigned from AD, 1229 to 1232 edited by Muni (haturvijayaji with Introduction and Appendices by (D Dalal, 1918 2-0 10 Hammiramadamardana : a drama glorifying the two brothers, Vastupala and Tejahpala, and their King Viradhavala of Dholha, by Javasimhasuri, pupil of Virasuri, and an Acarya of the temple of Munisuvrata at Broach, composed between Samvat 1276 and 1286 or AD 1220 and 1239 edited by CD Dalal, 1920 11 Udayasundarikatha : romance (Campu, in prose and poetry) by Soddhala, a contemporary of and patronised by the three brothers, ('hchittaraja, Nagarjuna, and Mummuniraja, successive rulers of Konkan, composed between AD 1026 and 1050 edited by ('. D Dalal and Pandit Embar Krishnamacharya, 1920 12. Mahavidyavidambana : a work on Nvaya Philosophy, by Bhatta Vadindra who lived about AD 1210 to 1271 edited by M R Telang, 1920 .. 2-8 13 Pracinagurjarakavysangraha : a collection of old Guzerati poems dating from 12th to 15th centuries AD edited by C D Dalal, 1920 .. 14 Kumara palapratibodha : a biographical work in Prakrta, by Somaprabhacharya, composed in Samvat 1241 or AD 1195 edited by Muni Jinavijayaji, 1920 7-8 15 Ganakarika: a work on Philosophy (Pasupata School) by Bhasarvajna who lived in the 2nd half of the 10th century edited by CD Dalal, 1921. TT .. .. .. 14 16. Sangitamakaranda : a work on Music by Narada. edited by M R Telang, 1920 .. .. 2-0 17. Kavindracarya List: list of Sanskrit works in the collection of Kavindracarva, a Benares Pandit (1656 AD). edited by R Anantakrishna Shastry, with a foreword by Dr Ganganatha Jha, 1921 .. 18. Varahagrhyasutra : Vedic ritual (domestic) of the Yajurveda edited by Dr R Shamasastry, 1920 . 0-10 19. Lekhapaddhati : a collection of models of state and pri vate documents, dating from 8th to 15th centuries A.D.: 0-12
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. 2-0 Rs. A. edited by C D Dalal and G K. Shrigondekar, 1925 .. 20 Bhavisayattakaha or Pancamikaha: a romance in Apabhramba language by Dhanapala (circa 12th cen tury) edited by C' D Dalal and Dr P D Gune, 1923 6-0 21 A Descriptive Catalogue of the Palm - leaf and Im portant Paper MSS. in the Bhandars at Jessalmere, compiled by ( D Dalal and edited by Pandit LB Gandhi, 1923 .. 3-4 Parasuramakalpasutra : a work on Tantra, with commentary by Ramesvara edited by A Mahadeva Sastry, BA, 1923 .. Out of print. 23 Nityotsava . a supplement to the Parasuramahalpasutra by Umanandanatha edited by A. Mahadeva Sastry. BA, 1923. Second revised edition by Swami Tirvik rama Tirtha, 1930 24. Tantrarahasya: a work on the Prabhahara School of Purvamimamis by Ramanujacarva edited by Dr R Shamasastry, 1923 1-8 25, 32. Samarangana a work on architecture, town. planning, and engineering, biking Bhoja of Dhara (11th century) edited by Mahamahopadhyaya T. Ganapati Shastri, Ph D Ilustrated. vols., 1924-1925 10-0 26, 41. Sadhanamala : a Buddhist Tantric text of rituals, dated 1165 AD , consisting of 312 small works, composed by distinguished writers edited by Benoytosh Bhattacharyva, MA, PhD. Illustrated. vols, 1925 - 1928 .. .. 14-0 27. A Descriptive Catalogue of MSS. in the Central Library, Baroda : Vol 1 (Veda, Vedalaksana, and Upanisads), compiled by G K Shrigondekar, M A., and K S Ramaswami Shastri, with a Preface by B. Bhattacharyya, PhD, 1927 6-0 28. Manasollasa or Abhilasitarthacintamani : an ency clopaedic work treating of one hundred different topics connected with the Royal household and the Royal court by Somesvaradeva, a (halukva king of the 12th century. edited by G K Shrigondekar, MA, 3 vols., vol 1, 1925 .. 2-12 29. Nalavilasa: a drama by Ramachandrasuri, pupil of Hemachandrasuri, describing the Paurinika story of Nala and Damavanti. edited by G K Shrigondekar, MA., and LB Gandhi, 1926 30, 31. Tattvasangraha : a Buddhist philosophical work of the 8th century by Santaraksita, a Professor at Nalanda with Panjika (commentary) by his disciple Kamalasila, also a Professor at Nalanda edited by Pandit Embar Krishnamacharya with a Foreword in English by B Bhattacharyya, MA, PhD., 2 vols., 1926 .. 24-0 . .. OU
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ Rs. A. 33. 34. Mirat-i-Ahmadi: By Ali Mahammad Khan, the last Moghul Dewan of Gujarat edited in the original Persian by Syed Nawabali, M A., Professor of Persian, Baroda College, 2 vols , illustrated, 1926-1928 .. 19-8 35. Manavagrhyasutra: a work on Vedic ritual (domestic of the Yajurveda with the Bhasya of Astavakra edited with an introduction in Sanskrit by Pandit Ramakrishna Harshaji Sastri, with a Preface by Prof. B. C Lele, 1926 .. 5-0 36. Natyasastra : of Bharata with the commentary of Abhinavagupta of Kashmir edited by M Ramakrishna Kavi, MA, 4 vols , vol I, illustrated, 1926 6-0 37 Apabhramsakavyatrayi: consisting of three works, the Carcari, Upade-arasayana, and Kilasvarupakulaka, by Jmadatta Suri (12th century) with commentaries : edited with an elaborate introduction in Sanskrit by L. B Gandhi, 1927 4-0 38 Nyayapravesa, Part 1 (Sanskrit Text) on Buddhist Logic of Dimnaga, with cominentaries of Haribhadra Suri and Parsvadeva edited by Principal AB Dhruva, M.A, LLB , Pro-Vice-Chancellor, Hindu University, Benares, 1930 .. .. 4-0 39. Nyayapravesa, Part II (Tibetan Text) edited with introduction, notes, appendices, etc, by Pandit Vidhusekhara Bhattacharyya, Principal, Vidvabhavana, Visvabharati, 1927 .. 1-8 40. Advayavajrasangraha : consisting of twenty short works on Buddhist philosophy by Advavavajra, a Buddhist avant belongmg to the Ilth century AD., edited by Mahamahopadhyaya Dr Flaraprasad Sastri, M.A., CIE, Hon D Litt, 1927 .. .. 42, 60 Kalpadrukosa : standard work on Sanskrit Lexico graphy by Kesava. edited with an elaborate introduction by the late Pandit Ramavatara Sharma, Sahityacharya, MA, of Patna and index by Pandit Shrikant Sharma, 2 vols., vol I (text), vol. II (index), 1928-1932 .. 14-0 43. Mirat-i-Ahmadi Supplement : by Ali Muhammad Khan Translated into English from the original Persian by Mr. C. N Seddon, ICS (retired), and Prof Syed Nawab Ali, MA Illustrated Corrected reissue, 1928 .. 6-8 44. Two Vajrayana Works : comprising Prajnopayavinis ca.yasiddhi of Anangavajra and Jnanasiddhi of Indrabhuti-two important works belonging to the little known Tantra school of Buddhism (8th century A.D.): edited by B. Bhattacharyya, Ph D., 1929 .. 3-0 45. Bhavaprakasana : of Saradatanaya, a comprehensive work on Dramaturgy and Rasa, belonging to A.D. 1175-1250 ; edited by His Holiness Yadugiri Yatiraja Swami, Melkot, and K. S. Ramaswami Sastri, Oriental Institute, Baroda, 1929 7-0
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ the glorca, a worl: by Nro. Rs. A. 46. Ramacarita : of Abhinanda, Court poet of Haravarsa probably the same as Devapala of the Pala Dynasty of Bengal (cir. 9th century A.D.): edited by K. S. Ramaswami Sastri, 1929 7-8 47. Nahjarajayasobhusana ; by Nrsimhakavi alias Abhi. nava Kalidasa, a work on Sanskrit Poetics and relates to the glorification of Nanjaraja, son of Virabhupa of Mysore. edited by Pandit E Krishnamacharya, 1930 5-0 48. Natyadarpana : on dramaturgy by Ramacandra Suri with his own commentary edited by Pandit L B. Gandhi and G. K Shrigondekar, M.A. 2 vols., vol. I, 1929 .. .. .. .. 4-8 49. Pre-Dinnaga Buddhist Texts on Logic from Chinese Sources : containing the English translation of Satosastru of Aryadeva, Tibetan text and English translation of Vigraha-vyavartani of Nagarjuna and the re-translation into Sanskrit from Chinese of Upayahrdaya and Tarkasastra . edited by Prof. Giuseppe Tucci, 1930 9-0 50. Mirat-i-Ahmadi Supplement : Persian text giving an account of Guzerat by Ali Muhammad Khan. edited by Syed Nawab Ali, MA., Principal, Bahaud. din College, Junagadh, 1930 .. 6-0 51. Trisastisalakapurusacaritra: of Hemacandra, trans lated into English with copious notes by Dr. Holen M. Johnson of Osceola, Missouri, USA vols., vol. I (Adisvaracaritra), illustrated, 1931 .. .. 15-O 52. Dandaviveka : a comprehensive Penal Code of the ancient Hindus by Vardhamana of the 15th century AD.. edited by Mahamahopadhyaya Kamala Krona Smrtitirtha, 1931 .. 8-8 53. Tathagataguhyaka or Guhyasamaja : the earliest and the most authoritative work of the Tantra School of the Buddhists (3rd century AD.) edited by B. Bhattacharyya, Ph.D, 1931 .. 4-4 54. Jayakhyasashita : an authoritative Pancaratra work of the 5th century A.D. highly respected by the South Indian Vaisnavas. edited by Pandit E. Krishnama. charyya of Vadtal, with one illustration in nine colours and a Foreword in English by B. Bhattacharyya, Ph.D., 1931 .. 12-0 55. Kavyalankarasarasamgraha : of Udbhata with the commentary, probably the same as Udbhata viveka of Rajanaka Tilaka (11th century A.D.). edited by K. S. Ramaswami Sastri, 1931 .. 2-0 56. Parananda Sutra: an ancient Tantric work of the Hindus in Sutra form giving details of many practices and rites of a new School of Tantra . edited by Swami Trivikrama Tirtha with a Foreword by B. Bhattacharyya, Ph.D., 1931 3-8
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 58 59 6 Ahsan-ut-Tawarikh: history of the Safawi Period of Persian History, 15th and 16th centuries, by Hasan1-Rumlu edited by CN Seddon, I.C.S. (retired). Reader in Persian and Marathi, University of Oxford 2 vols., vol I (text), 1932 Padmananda Mahakavya: giving the life history of Rsabhadeva, the first Tirthankara of the Jainas, by Amarachandra Kavi of the 13th century edited by HR Kapadia, MA, 1932 Sabdaratnasamanvaya: an interesting lexicon of the Nanartha class in Sanskrit compiled by the Maratha King Sahaji of Tanjore: edited by Pandit Vitthala Sastri, Sanskrit Pathasala, Baroda, with a foreword by B. Bhattacharyya, Ph.D BOOKS IN THE PRESS. 1. Natyasastra: edited by M Ramakrishna Kavi, 4 vols vol. II. 6 2. Manasollasa or Abhilasitarthacintamani, edited by G K. Shrigondekar, MA, 3 vols., vol II 3. A Descriptive Catalogue of MSS. in the Oriental Institute, Baroda (Srauta, Dharma, and Grhya Sutras) compiled by the Library staff, 12 vols., vol II A Descriptive Catalogue of MSS. in the Jain Bhandars at Pattan: edited from the notes of the late Mr C D Dalal, MA, by L B Gandhi, 2 vols 4. Shortly 61. Saktisangama Tantra: a volummous compendium of the Hindu Tantra comprising four books on Kali, Tara, Sundari and Chhinnamasta. edited by B Bhattacharyya, M.A, Ph D., 1 vols, vol I, Kalikhanda, 1932 62. Prajnaparamitas commentaries on the Prajnaparamita, a Buddhist philosophical work edited by Giuseppe Tucci, 2 vols., vol 1, 1932 II. 5. Siddhantabindu on Vedanta philosophy by Madhusudana Sarasvati with commentary of Purusottama. edited by PC Divanji, MA, LL M 8 trans Portuguese Vocables in Asiatic Languages: lated into English from Portuguese by Prof A. X. Soares, MA, LL B. Baroda ('ollege, Baroda 7. Prajnaparamitas: commentaries on the Prajnaparamita, a Buddhist philosophical work edited by Prof. Giuseppe Tucci, 2 vols, vol II Saktisangama Tantra: comprising four books on Kali, Tara, Sundari, and Chhinnamasta edited by B. Bhattacharyya, Ph.D., 4 vols, vol. II Rs. A. an 9. Natyadarpana: introduction in Sanskrit giving account of the antiquity and usefulness of the Indian drama, the different theories of Rasa, and an examination of the problems raised by the text. by L. B. Gandhi, 2 vols, vol II. 11-0 14-0 2-8 12-0
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. Istasiddhi : on Vedanta philosophy by Vimuktatma, disciple of Avyayatma, with the author's own commentary. edited by M Hiriyanna, MA, Retired Professor of Sanskrit, Maharaja's College. Mysore Alamkaramahodadhi: a famous work on Sanskrit Poetics composed by Narendraprabha Suri at the request of Minister Vastupala in 1226 A D edited by Lalchandra B. Gandhi of the Oriental Institute, Baroda. Sanskrit Texts from Bali: comprising a large number of Hindu and Buddhist ritualistic, religious and other texts recovered from the islands of Java and Bali with comparisons: edited by Professor Sylvam Levi Suktimuktavali : a well-known Sanskrit work on Anthology, of Jalhana, a contemporary of King Krsna of the Hoysala Yadava Dynasty (AD) 1247) edited by Pandit E. Krishnamacharya, Sanskrit Pathasala, Vadtal. 11. 12. 13 7 14. con Tarikh-i-Mubarakhshahi : an authentic and temporary account of the kings of the Sayyid Dynasty of Delhi translated into English from original Persian by Kamal Krishna Basu, M.A., Professor, T N.J. College, Bhagalpur, with a Foreword by Sir Jadunath Sarkar, Kt., M.A, I E.S. 15. Kavyamimamsa: A Sanskrit work on Poetics of Rajasekhara third revised edition by K. S. Ramaswami Shastri of the Oriental Institute, Baroda. 16. Sabara-Bhasya on the Mimamsa Sutras of Jaimini: Translated into English by Mahamahopadhyaya Dr Ganganath Jha, MA, D Litt, etc, Vice-Chancellor, University of Allahabad 17. Gandavyuha: a Buddhist work describing the history of Sudhana in search of perfect knowledge, and the exploits of Manjusri (3rd century A D): edited by B Bhattacharyya, Ph D., 2 vols. 18. Ganitatilakavrtti: of Sripati with the commentary of Simhatilaka, a non-Jain work on Arithmetic and Algebra with a Jain commentary edited by H. R. Kapadia, M.A. 19. Narayana Sataka: a devotional poem of high literary merit by Vidyakara with the commentary of Pitambara edited by Pandit Shrikant Sharma 20. Dvadasaranayacakra: an ancient polemical treatise giving a resume of the different philosophical systems with a refutation of the same from the Jain standpoint by Mallavadi Suri with a commentary by Simhasuri Gani edited by Muni Caturvijayaji 21. Gurjararasavali: a collection of several old Gujarati Rasas. edited by Messrs. B. K. Thakore, M D. Desai, and M. C. Modi. 22. Nayakaratna: a commentary on the Nyayaratnamala of Parthasarathi Misra by Ramanuja of the Prabhakara Rs. A.
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ ks. A. School. edited by K. S. Ramaswami Sastri of the Oriental Institute, Baroda. 23. Madhavanala-Kamakandala: a romance in old Western Rajasthani by Ganapati, a Kayastha from Amod : edited by M. R. Majumdar, M.A., LL.B. 24. Rajadharma-Kaustubha : an elaborate Smrti work on Rajadharma, Rajaniti and the requirements of kings by Ananta leva edited by Mahamahopadhyaya Kamala Krishna Smrtitirtha. 25. Parasurama-Kalpasutra : an important work on Tantra with the commentary of Ramesvara. second revised edition by Swami 'Trivikrama Tirtha. 26. Tarkabhasa: a work on Buddhist Logic by Moksakara Gupta of the Jagaddala monastery edited with a Sanskrit commentary by Pandit Embar Krishnama charya of Vadtal. 27. Trisastisalakapurusacaritra : of Hemacandra tran slated mto English by Dr. Helen M. Johnson, 4 vols., vol II. 28. Ahsan-ut-Tawarikh : history of the Safawi period of Persian History: edited by C. X. Seddon, I.C.S.(retired), University of Oxford, 2 vols., vol. II (English transla. tion). For further particulars please communicate with THE DIRECTOR, Oriental Institute, Baroda.
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 THE GAEKWAD'S STUDIES IN RELIGION AND PHILOSOPHY. Rs. A. 1. The Comparative Study of Religions: (Contents: I, the sources and nature of religious truth. II, supernatural beings, good and bad. III, the soul, its nature, origin, and destiny. IV, sin and suffering, salvation and redemption. V, religious practices. VI, the emotional attitude and religious ideals) : by Alban A. Widgery, M.A., 1922 15-0 2. The Philosophy and Theology of Averroes: (Contents: I, a decisive discourse on the delineation of the relation between religion and philosophy. Ia, on the problem of eternal knowledge which Averroes has mentioned in his decisive discourse. II, an exposition of the methods of arguments concerning the doctrines of the faith) by Mohammad Jamil-ur-Rahman, MA., 1921. (Cloth Rs. 5-) .. ... 3-0 3. Religious and Moral Teachings of Al Ghazzali: Contents I, the nature of man II, human freedom and responsibility. III, pride and vanity IV, friendship and sincerity. V, the nature of love and man's highest happiness VI, the unity of God VII, the love of God and its signs VIII, riza or joyous submission to His will translated by Syed Nawab Ali, MA, 1921 2-0 4. Goods and Bads: being the substance of a series of talks and discussions with H H. the Maharaja Gaekwad of Baroda Contents : introduction, I, physical values. II, intellectual values III, asthetic values. IV, moral value V, religious value. VI, the good life, its unity and attainment). by Alban G. Widgery, M.A., 1920. (Library edition Rs. 5.) 3-0 5. Immortality and other Essays : [Contents * 1, philos ophy and life II, immortality III, morality and religion IV, Jesus and modern culture. V, the psychology of Christian motive. VI, free Catholicism and non-Christian Religions. VII, Nietzsche and Tolstoi on Morality and Religion. VIII, Sir Oliver Lodge on science and religion IX, the value of confessions of faith. X, the idea of resurrection. XI, religion and beauty. XII, religion and history. XIII, principles of reform in religion]: by Alban G. Widgery, M.A., 1919. (Cloth Rs. 3/-) .. 2-0 6. Confutation of Atheism : a translation of the Hadis-i. Halila or the tradition of the Myrobalan Fruit translated by Vali Mobammad Chbanganbhai Momin, 1918 .. 0-14 Conduct of Royal Servants : being a collection of verses from the Viramitrodaya with their translations in English, Gujarati, and Marathi: by B. Bhattacharyya, M.A., Ph.D. 0-6
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ SELLING AGENTS OF THE GAEKWAD'S ORIENTAL SERIES England Messrs. Luzac & Co., 46, (reat Russell Street, London, W.C. 1. Messrs. Arthur Probsthain, 41, Great Russell Street, London, W.C. 1. Messrs. Deighton Bell & Co., 13 & 30, Trinity Street, Cambridge. Germany Messrs. Otto Harrassowitz, Buchhandlung und Anti quariat, Querstrasse 14, Leipzig, C. 1. Austria Messrs. Gerold & Co., Stefansplatz 8, Vienne. Calcutta Messrs. The Book Co., Ltd., 4/3, ('ollege Square. Messrs. Thacker Spink & Co., 3, lesplanade East. Benares City Messrs. Braj Bhusan Das & Co., 105, Thathari Bazar. Lahore Messrs. Mehrchand Lachmandass, Sanskrit Book Depot, Said Mitha Street. Messrs. Motilal Banarsidass, Punjab Sanskrit Book Depot, Said Mitha Street. Bombay Messrs. Taraporevala & Sons, Kitab Mahal, Hornby Road. Messrs. Gopal Narayan & Co., Kalbadevi Road. Messrs. N. M. Tripathi & Co., Kalbadevi Road. Poona Oriental Book Supply Agency, 15, Shukrawar Peth.
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
_