Book Title: Sthanang Sutram Part 02
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009308/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ talakAka phphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphe OM jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajIyamahArAja viracitayA sudhAkhyayA vyAkhyayA samalaGkataM hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitamzrI-sthAnAGgasUtram // STHANANG SUTRAM (dvitIyo bhAgaH) niyojakaH saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAnipaNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzaka. rAjakoTanivAsI-preSTizrI-vrajalAla durlabhajI pArekha tatpradatta - dravyasAhAyyena a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhArasamitipramukhaH __ zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA-AvRtti vIra-saMvat vikrama saMvat IsavIsan prati 1200 2491 2021 mUlyam-rU0 25-0-0 ophphphphphphphphphphphphphphphphphphe ARTOOooooooooooooooooooooooooooo 1964 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bhavAtuM : zrI ma. sA. 3.sthAnacAsI jenA zasoddhAra samiti, hai. macyiAva! 23, 2048, (saurASTra). Published by : Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra), W Ry, India. ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJAM, jAnanti te kimapi tAn prati naipa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlo hyayaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye| jo jAnate haiM tatva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tattva isase paaygaa| hai kAla niravadhi vipula pRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // bhUkhyaH 3. 25300 prathama AvRtti prata 1200 vIra saMvata : 2491 vikrama saMvata 2021 IsavIsana 1964 maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIga presa, ghI kAMTA reDa, amadAvAda Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghasumIzrI, '' pArekha vRjalAla durlabhajI rAjakeTa. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIdagIbhara sAdAI tathA karakasarathI pAI pAI khacAvI. je kai khacata thai te judI judI saMsthAomAM dAnamAM ApI dIdhuM kema ke zrI vrajalAlabhAI ne kAMi sa'tAna nathI. zrI. vrajalAlabhAi jema jema paisA kamAtA gayA tema tema aneka dhAmika kAryoMmAM dAnarUpe ApatA ja rahyA che. temanA dAnapravAhanA gheADAka dAkhalAe nIce mujakha che, rAjakoTa mahAjana zrInI pAMjarApeALamAM-cIbhaDA pAMjarApeALamAM pazuvizrAMtigRha, vamAna tapa, AyaMbila khAtAe rAjakoTa tathA muMbaImAM sthAnakavAsI jaina mAlAzrama - kAThIyAvADa nirAzrita khAlAzrama - sametazikhara upara bhAtAnI tithI - pAvApurImAM dharmAMzALAmAM eka rUma - mu`baImAM sIpI TeMka upara hAla madhAtI pAMca mALanI jaina dharmazALAmAM eka rUma - bhaktInagara jaina sAsAyaTImAM sastA bhADAnI cAlamAM eka bloka jaina davAkhAnAmAM - rAjakoTa vaNika mahAjana zrI taraphathI cAlatA davAkhAnAmAM prasutIgRha mATe eka rUma e mujaba chuTaka chuTaka dareka khAtAomAM dAna dai rAjakoTa vrajalAla durlIbhajI pArekha aMdha mahilA vikAsa gRhamAM phA. pacAsa hajAra eka makAna khAtAmAM tathA khatrIsa hajAra pAMcaseA eka pukhta vayanI dha mhenA mATenA chAtrAlayanA makAna mATe Apela che havenI zeSa jIMdagI majakura a dha mahilA vikAsa gRhanI sevAmAM tyAM rahI zujArI rahyA che. hayAtI khAdya temanI je milkata heAya te aMdha mahilA vikAsa gRhane maLe tevu' vIla karela che. dazA temanAM mahena jhakhakamena dulabhajI 31-12-62 nA rAja devagata thatAM temanI milkatamAMthI jainAnA sastA bhADAnI cAlamAM eka bloka zrImALI vaNika mahAjana zrI taraphathI cAlatA davAkhAnAmAM prasutI gRha mATe eka rUma tathA rAjakeTamAM mU'gA maherAnA chAtrAlayanA makAna mATe rUpIA trIsa hajAra temaNe dAnamAM ApyA che. - vrajalAlabhAI zrI zAstroddhAra samitinA A kAryamAM vakhatA vakhata hArdika sahakAra ApatA AvyA che, temaja zrI sthAnAMga sUtranA A khIjA bhAganA prakAzana mATe rU. 5001) pAMca hajAra eka ApI sakriya sahakAra khatAvI amUlya ane aprApya lAbha meLavela che. je mATe A samiti temano hArdika AbhAra mAne che. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhamurabbIzrIe C - rozrI zAMtilAla magaLadAsabhAI amadAvAda (sva) razeThazrI chaganalAla zAmaLadAma bhAvasAr-amadAvAda. U (sva.) zeThazrI zAmajIbhAi velajIbhAI vIrANI-rAjakoTa. zeThazrI rAmajIbhAi zAmajIbhAi vIrANI-rAjakATa. vacce beThelA lAlAjI kizanacaMdajI sA jauharI ubhelA suputra ci. mahetAmacandrajI sA. jaina nAnA - anilakumAra jaina (dAyattA ) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghamurabbIzrI Rche ,* * * - - - - jaba ) zrI vinodakumAra virANI kaThArI haragoviMda jecaMdabhAI rAjakoTa, * ... .* * -- ka * bara * * To 15 zeThazrI mizrI lAlajI lAlacaMdajI sA. luNiyA tathA zeThazrI jevaMtarAjajI lAlacaMdajI sA & - - - --- (sva) zeThazrI dhArazIbhAI jIvaNalAla bArasI, sva, zrImAna zeThazrI mukanacaMdajI sA. bAliyA pAlI mAravADa, Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghamurabbIzrIo s * * " 1 1. + ' * A ', L - : ch *, , (sva) zeThazrI harakhacaMda kAlIdAsa vAriA (sva.) zeTha raMgajIbhAI mohanalAla zAha bhANavaDa amadAvAda, (sva) zeThazrI dinezabhAI kAMtilAla zAha amadAvAda, dariyA ko? 3 * ke ' , *** \ - - - - ya " zeThazrI jesiMgabhAI pAlAlabhAI amadAvAda, sva. zeThazrI AtmArAma mANekalAla amadAvAda, Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghamarabbIzrIo ke ' ".. * : - kaMka * : da: * - T. P LE sva, zeThazrI harilAla anepacaMda zAha khaMbhAta, , zeTha tArAcaMdranI sAthe merI madrAsa, 1 vacce beThelA meTAbhAI zrImAnuM mUlacaMdajI javAharalAlajI baraDiyA 2 bAjumAM beThelA bhAI mizrI lAlajI baraDiyA 3 ubhelA sauthI nAnAbhAI pUnamacaMda baraDiyA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so anukramAGka 7 3,6 10 11 12 '13 - 14 - 15 16 17 . 18 sthAnAGgasUtra bhA. 2 dUsarekI viSayAnukramaNikA viSaya tIsare sthAnakA dUsarA uddezA dUsare udezekA viSaya vivaraNa loka svarUpakA nirUpaNa camarAdikoM kI pariSadkA nirUpaNa dharma vizeSakI pratipattikA nirUpaNa vodhizabda se abhidheya dharmAdikA nirUpaNa bhedasahita jyAkA nirUpaNa tAropaNa ke kAlakA nirUpaNa purupake bhedoM kA nirUpaNa saMsArI jIvoMkI prarUpaNA pUrvaka sarvajIvakA nirUpaNa dizAoMkA aura dizAoMke Azrita honese gatyAgatikA nirUpaNa sajIvoMkA aura unase viparIta sthAvara jIvoM ke svarUpakA nirUpaNa jIvapadArthakA nirUpaNa duHkha ke svarUpakA nirUpaNa paramatakA nirAkaraNa pUrvaka stramatakA nirUpaNa tIsarA uddezA kapAyavAle jIvoMkI mAyAkA nirUpaNa AlocanA Adi karanevAlekA nirUpaNa zuddhikaranevAloMkI Abhyantara aura vAhya saMpattikA nirUpaNa vastragrahaNa ke kAraNoMkA nirUpaNa pRSThAGka 1 2-5 .6-9 10-14 15-16 17-22 23-26 26-39 39-43 44-53 53-56 55-57 58-62 62-71 72-77 78-81 rt 81-83 83-84 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nigranthoMkA nirUpaNa 84-100 vacana, mana kA aura unake niSedhakA nirUpaNa 100-103 vRSTikAyakA nirUpaNa 104-17 adhunopapannadevoMkA nirUpaNa 108-122 devoM ke vyApAroMkA nirUpaNa 122-129 devoMke vimAnakA nirUpaNa 129-134 jIvakI gatikA nirUpaNa 135-138 nigrentha anagAroke AcArakA nirUpaNa 138-156 karmabhUmikA nirUpaNa 156-157 karmabhUmimeM rahe huve manuSyoM ke dharmakA nirUpaNa 158-165 narakAvAsakA nirUpaNa 166-173 mithyAtvakA nirUpaNa 173-180 dharmake svarUpakA nirUpaNa 181-191 32 . arthAdi vinizcayake kAraNoM kI paramparAkA nirUpaNa 191-197 cauthA uddezA 33 anagArakI kalpavidhikA nirUpaNa 198-202 34 kAla aura vacanakI prarUpaNA 202-207 paryAyAntarakA nirUpaNa 207-216 manuSyakSetra svarUpanirUpaNam 217-221 sAmAnya pRthivI dezakA nirUpaNa 221-228 killipika devakA nirUpaNa 228-231 indrakI paripadkA nirUpaNa 231-232 mAyazcittavAloMkA nirUpaNa 232-241 yogya vyaktiyoMko pravrajyAdAnakA nirUpaNa 242-253 vAcanAdi viSayameM yogyAyogyakA nirUpaNa 253-258 prajJApanIya vastukA nirUpaNa 258-265 44 kalpasthitikA nirUpaNa 265-274 nArakAdikoMke zarIrakA nirUpaNa 274-276 40 41 45 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyanIka svarUpakA nirUpaNa 276-282 mAtApitAke aGga ke vibhAgakA nirUpaNa 283-284 zrAmaNyaparyAya ko prApta huvA jIva jinajina kAraNose viziSTa nirjarA karatA hai una una kAraNoMkA nirUpaNa 284-289 pudgaloMke pariNAma vizeSakA nirUpaNa 289-297 bheda sahita Rddhike svarUpakA nirUpaNa 297-305 gauravAdi bhedokA nirUpaNa 305-311 nivRttike bhedoMkA nirUpaNa 312-320 lezyAoMkA nirUpaNa 320-325 maraNakA nirUpaNa 325-331 maraNake anantara hitAhitake svarUpakA nirUpaNa 331-338 pRthivIke svarUpakA nirUpaNa 339-342 nArakoMkI utpattikA nirUpaNa 343-349 tIrthakarake vimAnoMkA varNana 349-351 karmake tIna sthAnoMkA nirUpaNa 352-354 pudgala skaMdhakA nirUpaNa 355-356 cauthe sthAnakake pahalA uddezaka 56 357 62 'maGgalAcaraNa antakriyAkA nirUpaNa 358-369 vRkSadRSTAntase puruSoMkA nirUpaNa 370-391 pratimApratipanna puruSake kalpanIya bhASAdikA nirUpaNa 392-394 vastradRSTAntase puruSAdikA nirUpaNa 395-402 sutAdi dRSTAntase puruSAdikA nirUpaNa 402-412 dhuNa dRSTAntase puruSAdikA nirUpaNa 413-419 vanaspatikA nirUpaNa 419-427 dhyAnake svarUpakA nirUpaNa 427-459. bheda sahita devokI sthitikA nirUpaNa 459-462. 67 69 70 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 mohake vipayabhUta kapAyoMkA bheda sahita nirUpaNa 462-476 ___kAlatrayavartI kapAgoMkA nirUpaNa 476-48 pratimAke svarUpakA nirUpaNa 484-487 74 jIvAstikAyake viparIta ajIvAstikAyakA bheda sahita nirUpaNa 488-489 '75 . phalake dRSTAnta se puruSAdikA nirUpaNa 490-493 76 satyAsatya nimittaka praNidhAna ke svarUpakA nirUpaNa 194-500 77 purUpake svarUpakA nirUpaNa 500-514 78 'lokapAlAdikoM ke svarUpakA nirUpaNa 514-526 79 pramANake svarUpakA nirUpaNa 526-530 - 80 dikkumAri mahattarikAoMkA nirUpaNa 531-534 81 bhedasahita dRSTivAdakA nirUpaNa 534-536 82 prAyazcittakA nirUpaNa 536-541 83kAla ke svarUpakA nirUpaNa 541-544 pudgaloM ke parimANakA nirUpaNa 545-546 jIvadravya ke pariNAmoMkA nirUpaNa 546-550 durgati-sugatirUpa pariNAmoM ke evaM durgata-sugatoM ke bhedoMkA nirUpaNa 551-555 kSayake pariNAmoM ke kramakA nirUpaNa 555-557 hAsyake kAraNoMkA nirUpaNa dRSTAnta dArTAntika pUrvaka antarasUtrakA nirUpaNa 559-561 bhedasahita bhRtakakA nirUpaNa 562-565 devatvakA nirUpaNa 566-573 92, vikRtike svarUpakA nirUpaNa 93 . dRSTAnta aura dArTAntika sahita kUTAgAra AdikA nirUpaNa 575-577 94 dArzantika strI sUtrakA nirUpaNa 95 - prAptikA nirUpaNa 578-579 580-581 558 573-574 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 99 100 103 104 105 106 107 108 cauthe sthAnakA dUsarA uddezA pratisaMlIna aura apratisaMlInakA nirUpaNa 582-585 dInake svarUpakA nirUpaNa 586-592 AryAdi puruSake svarUpakA nirUpaNa 593-595 vRpabhake draSTAntase purupake svarUpakA nirUpaNa 596-601 hAthoke dRSTAntase puruSake prakArakA nirUpaNa 602-611 vikathAke svarUpakA nirUpaNa 612-629 kAyavizeSakA nirUpaNa 629-634 vyAghAta ke svarUpakA nirUpaNa 634-640 svAdhyAyameM kartavyatA-akartavyatAkA nirUpaNa 641-644 svAdhyAyameM pravRtta huveko lokasthitikA nirUpaNa 644-646 trasapANa vizeSa ke svarUpakA nirUpaNa 646-652 gaha ke svarUpakA nirUpaNa 652-656 dopatyAgI jIvake svarUpakA nirUpaNa 656-668 kAraNa upasthita hone para sAdhuko athavA sAdhvIjIko parasparameM AlApakAdimeM ArAdhakatvakA nirUpaNa 669-670 tamaskAyake svarUpakA nirUpaNa 670-675 senAke dRSTAnta dvArA puruSoM ke prakArakA nirUpaNa 675-681 paryata-rAjya Adike dRSTAnta se kapAyake svarUpakA ___ aura unako jItane ke prakArakA nirUpaNa 682-697 saMsArake svarUpakA nirUpaNa 697-700 AhArake svarUpakA.nirUpaNa 700-702 karmavandhake svarUpakA nirUpaNa 702-723 eka-kati aura sarva zabdakI prarUpaNA 723-730 mAnupottara parvata ke kUToMkA nirUpaNa 730-732 jambUdvIpagata bharata aura airavata parvatake kAlakA nirUpaNa 733-746 109 / 110 113 116 117 118 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 10 jambUdvIpake dvAroMkA nirUpaNa - jambUdvIpastha antaradvIpoMkA nirUpaNa jambUdvIpastha lavaNasamudrI avagAhanA Adi kA nirUpaNa dhAtakIkhaMDa dvIpa ke vakrapapamANa AdikA nirUpaNa raharater varNana aJjana patravakA varNana ravikara parvatakA varNana satya svarUpakA nirUpaNa saMyama ke svarUpakA nirUpaNa reath svarUpakA nirUpaNa samApta 746-748 748-758 758-771 771-772 773-785 785-791 792-796 797-798 799800-801 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrIvItarAgAya namaH // zrIjainAcArya - jainadharma divAkara-pUjyazrI- ghAsIlAlavativiracitayA sudhAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam- zrI - sthAnAGgasUtram // ( dvitIyo bhAgaH ) atha tRtIyasthAnasya dvitIya uddezakaH prArabhyate- , vyAkhyAtastRtIyasthAnaraya prathamauddezakaH sAmprataM dvitIyaH prArabhyate, asya prathamoddezakenAyaM sambandhaH - prathamodezake prAyo jIvadharmAuktAH ihApi prAyasta eva jIvadharmAH pratipAdayiSyanta ityanena sambandhenA''yAtasyAsyodezakasyedamAdisUtram - tivihe loge ' ityAdi / atha prathamodezakasyAntima sUtreNAsyAditrasyAyamabhisambandhaH - anantarasUtre candraprajJaptyAdisUtrasvarUpamuktam, iha tu candrAdInAmeva bhAvAnAnAdhArabhUto loka svarUpaM sUtratrayeNAbhidhIyate - tRtIya sthAnakA dUsarA uddezA isa pUrvokta prakAra se tRtIya sthAna kA prathama uddezaka vyAkhyAta ho cukA aba dvitIya uddezaka kA vyAkhyAna prAraMbha hotA hai isakA prathama uddezaka ke sAtha yaha saMbaMdha hai ki - prathama uddezaka meM prAyaH jIva dharma kahe gaye haiM isameM bhI prAyaH ve hI jIvadharma kahe jAvege - isI saMbaMdha se prAraMbha hue isa uddezaka kA " tivihe loge" ityAdi yaha prathama sUtra hai isa prathama sUtra kA prathama uddezaka ke antima lUna ke sAtha saMbaMdha aisA hai ki usa antima sUtra meM candraprajJapti Adi sUtra kA trIjA sthAnakanA khIje uddezo pahelA uddezAnI prarUpaNA have pUrI thai. have sUtrakAra trIjA uddezAnI prarUpaNAnA prAraMbha kare che. pahelA uddezA sAthe khIjA uddezAnA A pramANe sabadha che--pahelA uddezAmAM mukhyatve jIvadhamathI prarUpaNA karAmAM AvI che, A uddezAmAM paNa eja jIvayanuM mukhyatve kathana karavAmA Avaze pahelA uddezA sAthe A prakAranA saMbaMdha dharAvatA A bIjA uddezAnu prathama sUtra yA abhAe~] che-" tiviche loge" tyAhi mA prathama sUtraneo bhAgasA uddezAnA chellA sUtra sAthe A prakAraneA sakhadha che te chellA sUtramAM candraprajJapti Adi Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre mUlam-tivihe loge paNNatte, taM jahA-NAmaloge, ThavaNaloge, dabaloge 1 / tivihe loge paNNate taM jahA-NANaloge daMsaNaloge carittaloge 2 / tivihe loge paNNatte, taM jahA-uddhaloge ahologe tiriyaloge 3 ||suu0 30 // ___ chAyA-trividho lokaH prajJaptaH, tadyathA-nAmalokaH, sthApanAlokaH, dravyalokaH 1 / trividho lokaH prajJaptaH, tadyathA-jJAnalokaH, darzanalokaH, cAritralokaH 2 / trividho lokaH majJaptaH, tadyathA-Urvaloka', adholokaH tiryaglokA3 // TIkA-tivihe loge' ityAdi / lokyate-avalokyate kevalAlokeneti lokaH, sa nAmasthApanAdravyabhedAtrividhaH tatra nAmasthApane nAmendrasthApanendravad vyaakhyeye| dravyaloko'pi tathaiva / navaraM jazarIrabhavyazarIravyatirikta svarUpa kahA hai para yahAM una candrAdika bhAvoM kA jo AdhArabhUtaloka hai usakA svarUpa kahA jAtA hai kyoM ki loka una candrAdika bhAvoM kA ___AdhArabhUtakSetra hai-(tivihe loge paNNatte ) ityaadi| sUtrArtha-tIna prakAra kAloka kahA gayA hai jaise-nAmaloka, sthApanAloka aura dravyaloka athavA isa prakAra se bhI loka vividha kahA gayA hai jaise jJAnaloka, darzanaloka aura cAritraloka athavA-isa prakAra se bhI loka tIna taraha kA kahA gayA hai urvaloka, adholoka aura tiryglok| TIkArtha-jo kevalajJAnarUpI Aloka (prakAza) ke dvArA dekhA jAtAhai vaha loka hai vaha loka lAkhaloka, sthApanAloka aura dravyaloka ke bheda se tIna prakAra kA hai inameM nAmaloDa aura sthApanAloka nAmendra aura sUtranuM svarUpa kahyuM che. te cadrAdika bhAvanA AdhArarUpa je loka che, tenA svarUpanuM ahIM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, kAraNa ke leka e candrAdika mAvAnu AdhArabhUta kSetra cha-"tivihe loge paNNatte" tyAha sUtrAtha-sonAra 412 cha-(1) nAmasI, (2) sthApanA mana (3) dravyaloka, athavA lekanA nIce pramANe traNa prakAra paNa kahyA che-(1) jJAnaka, (2) darzanaleka ane (3) cAritraleka. athavA lekanA nIce pramANe traNa prakAra 55 5 cha-(1) serals, (2) mA bhane (3) tiya . TIkArtha-kevaLajJAna rUpa Aleka (prakAza) vaDe jene joI zakAya che, te leka che. te leka nAmaloka, sthApanAleka ane dravyalekanA bhedathI traNa prakAra temAMthI nAmaleka ane sthApanAkanuM kathana namendra ane sthApanendranA pUrvokata che. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gar aint sthA0 3 u02030 lokasvarUpanirUpaNam 6 dravyaloko dharmAstikAyAdIni jIvAjIvarUpANi, 'rUpyarUpINI - ti sapradezAMs: pradezAni dravyANyeva, dravyANi ca tAni lokazceti dravyalokaH / bhAvalokamAhavivihe ' ityAdi / bhAvaloko dvividhaH - Agamato noAgamatatha / tatrAgamato lokaparyAlocanopayogaH, tadupayogAnanyatvAtpuruSo vA bhAvalokaH, noAgamatastu prastutasUtrokto jJAnadarzanacAritrarUpaH / idaM hi jJAnadarzanacAritrarUpaM trayaM sthApanendra kI taraha samajhanA cAhiye arthAt kisI padArtha kA cAhe vaha cetana ho yA acetana ho arthazUnya nirarthaka loka aisA nAma rakhanA yaha nAma loka hai aura kisI bhI padArtha meM yaha loka hai aisI sthApanA kara lenA yaha sthApanAloka hai / jJa zarIra aura bhavyazarIra se vyatirikta jo dravyaloka hai vaha dharmAstikAyAdika dravyarUpa, jIvAjIva dravyarUpa, rUpI arUpI dravyarUpa aura sapradeza apradezadravyarUpa hai kyoM ki dravyarUpa jo loka hai vaha dravya loka hai bhAvaloka do prakAra hai eka AgamabhAvaloka aura dUsarA noAgama bhAvaloka inameM lokakI paryAlocanA karane vAlA jo upayoga hai vaha Agama bhAvaloka hai athavA usa upayoga se ananya hone ke kAraNa puruSa bhAvaloka hai tathA no Agama kI apekSA se bhAvaloka prastuta sUtrokta jJAnadarzana cAritrarUpa hai / noAgama kI apekSA bhAvaloka jJAna hai aisA jaba vivakSita hogA taba darzana aura cAritra usase alaga nahIM paDeMge kyoM ki jJAna se kahane se hI una donoM kA grahaNa ho jAvegA isI prakAra no Agama kI apekSA bhAvaloka darzana hai aisA kathana pramANe ja samajavuM. eTale ke koi paNa cetana ke acetana paTTAnu 'so' mevu nAma rAmavu te nAbhasoGa che, bhane apae yahArthabhAM 'mA lAka che, ' evI sthApanA karI levuM tenuM nAma sthApanAlAka che. nazarIra ane bhavyazarIra sivAyane je dravyaleka che te dharmAstikAya Adi dravyarUpa, jIvAjIva dravyarUpa, rUpI arUpI dravyarUpa ane sapradeza apradeza dravyarUpa che, kAraNa ke dravyarUpa je lAka che, te dravyaleAka che. bhAvale!ka e prakAranA che-(1) Agama bhAvalAka ane (2) Agama bhAleka leAnI paryAleAcanA karanArA je upayAga che te Agama bhAleka che. athavA te upayAgathI ananya hAvAne kAraNe puruSa bhAvalAka che. tathA neAgamanI apekSAe bhAleka prastuta sUtreAkta jJAnadarzana cAritrarUpa che. neAgamanI apekSAe bhAvaleAka jJAna che evuM jyAre vikSita (pratipAdita ) thaze, tyAre darzana ane cAritra tenAthI mAga nahIM paDe, azazu " jJAna dvArA " padanA praceAga karavAthI te khaMnene , Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre pratyekamitaretarasavyapekSaM, nAgama eva kevalo nApyanAgamaH, no zabdasya dezaniSedhakatvAditi / tatra jJAnaM cAsau lokazca jJAnalokaH / evaM darzanalokacAritra lokazceti / bhAvalokavAcepAM kSAyikakSAyopazamikabhAvarUpatvAt kSAyikAdi bhAvAnAM ca bhAvalokatvenAbhihitatvAt / eSAM vizeSavarNanamanuyogadvArastrasya matkRtAyAmanuyogacandrikATIkAyAmAvazyakazandavyAkhyAyAmavalokanIyam / jaba vivakSita hogA taba bhI jJAna cAritra usase alaga nahIM paDeMge kyoM ki darzana kahane se una donoM kA grahaNa usase ho jAvegA isI prakAra noAgama kI apekSA bhAvaloka cAritra hai aisA jaba kahA jAvegA taba bhI darzana jJAna usase bhinna nahIM hoMge kyoM ki cAritra ke kahane se una donoM kA bhI grahaNa ho jAyegA isaliye itanepara sApekSa jJAna darzana cAritra ye pratyeka noAgama kI apekSA se bhAvalokarUpa ho jAte haiN| yahAM no Agama meM " no" zabda dezaniSedhaka hai isase jo pUrNarUpa se Agama nahIM haiM, kintu Agama ke eka deza haiM vaha noAgama hai aise no Agama bhAva loka jJAna darzana cAritra haiM / ye jJAnacAritra kSAyika evaM kSAyopazamikAdi bhAvarUpa hote haiM isaliye inameM bhAvalokanA kahI gaI hai kyoMki kSAyikAdi bhAvoM ko bhAvalokarUpa se zAstra meM kahA gayA hai inakA vizeSa varNana anuyogadvArasUtra kI jo anuyogpaNa grahaNu karI levAze eja pramANe nA AgamanI apekSAe bha'valeAka dana che evuM jyAre vikSita thaze, tyAre paNa jJAna ane cAritra tenAthI juDhAM nahIM paDe, kAraNa ke " dana dvArA " padanA prayAgathI te bannene paNa grahaNa karI levAze. eja pramANe ne! AgamanI apekSAe bhAvalAka cAritra evuM jyAre kahevAmAM Avaze tyAre paNa jJAna ane dana tenAthI judA nahIM paDe, kAraNu ke " cAritra " kahevAthI te bannene paNa grahaNa karI leze. tethI itaretara sApekSa jJAnadarzana cAritra, e pratyeka nA AgamanI apekSAe bhAvalekarUpa thaI jAya che, " ahIM nAgamanA "nA" zabda dezaniSedhaka che, tethI je pUNurUpe bhAgabha nathI, parantu sAgamatA kheDa heza ( a ) 35 che, tebhane 4 - Agama kahe che. evAM nAcyAgama bhAvaleAka jJAnadarzana cAritra ja che, te jJAnacAritra kSAyika ane kSAyeApazamika Adi bhAtrarUpa hoya che, tethI temanAmAM bhAvaletA kahI che, kAraNa ke kSAyika Adi bhAvAne bhAvalAka rUpe zAstramAM pratipAdita karela che. temanuM vizeSa vadhuna anuyAga dvArasUtranI anuyAga Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA stho0 3 u 2 sU0 30 lokasvarUpanirUpaNam atha kSetralokamAha-'tivihe' ityAdi, iha ca vahusamabhUmimAge ratnaprabhAbhAge meruma dhye'STapradezo rucako'sti, tasyoparitanamatarasyopariSTAnnavayojanazatAni yAvajjyotizcakrasyoparitalastAvattiryaglokaH, tataH parata Urdhva bhAgasthitatvAd Urdhvaloko dezonasaptarajjupramANo rucakasyAdhastanapatarasyAdho nava yojanazatAni yAvattAvattiryaglokaH, tataH parato'dhobhogasthitvA dadholokaH sAtirekasaptarajjupramANaH, adholoko_lokayomadhye'STAdazayojanazatapramANastiryagbhAgasthitatvAttiryagloka iti // suu030|| candrikA nAmakI TIkA hai usameM Avazyakazabda kI vyAkhyA karate samaya likhA gayA hai ? ataH vahAM se yaha viSaya jAnA jA sakatA hai. __ vahusamabhUmibhAgavAle ratnaprabhAke bhAgameM meruke madhyameM ATha rucaka pradeza haiM unake uparitana pradezake Uparase lekara nau sau yojanataka Upara meM jyotizcaka hai usa jyotizcaka ke uparitalataka tiryagloka hai isake Age ubhAga meM avasthita hone ke kAraNa urvaloka hai isakA vistAra kucha kama sAta rAjU kA hai rucaka ke adhastana pratara ke nIce nau sau yojana taka phira tiryagloka hai, isake bAda adhobhAga meM sthita hone se adholoka hai yaha kucha adhika sAtarAjUpramANa hai adholoka aura upraloka ke madhya meM 18 sau yojana pramANa tiryagbhAga meM sthita hone ke kAraNa tiryagloka hai / / sU030 / / candrikA nAmanI TIkAmAM Avazyaka zabdanI vyAkhyA karatI vakhate lakhavAmAM Avela che, to te viSaya tyAMthI vAMcI le. bahusama bhUmivALA ratnaprabhAnA bhAgamAM meranI madhyamAM ATha rucaka pradeza che. temanA uparItana pradezathI UMce 900 jana sudhI jyotizcaka che. te tikSakanA uparitala sudhI tiryaka che. tyAMthI AgaLa jatAM urva. loka Ave che. urvabhAgamAM raheluM hovAthI tene urvaka kahe che. tene vistAra sAta rajU karatAM thaDe nyUna che. cakanA adhAstana prataranI nIce 900 ejana paryantamAM paNa tiryazloka che, tenAthI nIce aloka che. adhe bhAgamAM te AveluM hovAthI tene adholeka kahe che. tene vistAra sAta rAjU pramANuthI thoDe adhika che. adholeka ane urvIlekanI madhyamAM 1800 yojana prabhA-tiya mAmA 2khavA-tiyA cha. // sU. 30 // . Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAmasUtra lokasvarUpanirUpaNAnantaraM tadAdheyAnAM camarAdInAM paripado nirUpayati mlam camarassaNaM asuriMdassa asurakumAraratno tao parisAo paNNattAo taM jahA-samiyA, caMDA, jaayaa| amitariyA samiyA, majjhimayA caMDA, bAhirayA jAyA / camarasta NaM asuriMdassa asurakumAraranno sAmANiyANaM devANaM tao parisAo paNNattAo, taM jahA-samiyA jaheva camarasta evaM tAyatIsagANa vi / logapAlANaM tuMbA tuDiyA pavvA / evaM aggamahisINavi / valissavi evaM ceva jAva aggamahisINaM / dharaNassa ya sAmANiyatAyattIsagANaM ca samiyA caMDA jAyA / logapAlANaM aggamahisINaM IsA tuDiyA daDharahA jahA dharaNa. ssa tahA sesANaM bhavaNavAsINaM / kAlassa NaM pisAiMdassa piplAyarapaNo tao parisAo paNNattAo, taM jahA-IsA tuDiyA daDharahA / evaM sAmANiya aggamahilINaM / evaM jAva gIyaraigIyajasANaM / caMdassa NaM joisiMdasta joisaraNNo tao parisAo paNNattAo, taM jahA-tuMvA tuDiyA pavvA / evaM sAmANiya aggamahisaNaM / evaM sUrastavi / sakkasta NaM deviMdasta devaranno tao parisAo paNNattAo, taM jahA--samiyA caMDA jAyA / evaM jahA camarasta jAva aggamahisINaM / evaM jAva accuyassa logapAlANaM // sU0 31 // loka svarUpa ke nirUpaNa ke bAda aba loka meM AdheyarUpa se rahe hue camarAdikoM kI pariSada kA sUtrakAra kathana karate haiM-(camarassaNaM asuriMdassa asurakumAraranno) ityaadi| lekanA svarUpanuM nirUpaNa karIne have lokamAM rahelA camarAdikanI pariSadanuM sUtrA2 4thana 42 cha-" camarassaNaM asuriMdasva asurakumAraranno" tyAhi Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - supA TIkA sthA033.2sU031 camarAdInAM pariSadonirapaNam chAyA-camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya tisraH pariSadaH majJaptAH, tadyathA-samitA, caNDA, jaataa| AbhyantarikA samitA madhyamikA caNDA, vAhyakA jAtA / camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya sAmAnikAnAM devAnAM tisraH pariSadaH prajJaptAH, tadyathA-samitA yathaiva camarasya / evaM trAyastriMzakAnAmapi / lokapAlAnAM tumbAtruTitA parvA / evamagramahipINAmapi / valerapyevameva yAvat-agramahiSINAm / dharaNasya ca sAmAnikatrAyastriMzakAnAM ca zamitA, caNDA, jAtA / lokapAlAnAmagramahiSINAm IzA truTitA, dRDharathA, yathA dharaNasya tathA zeSANAM bhavana vAsinAm / kAlasya khalu pizAcendrasya pizAcarAjasya tisraH pariSadaH prasAH, tadyathA-IzA, truTitA, dRDharathA / evaM sAmAnikAyamahipI sUtrArtha-asurendra asurakumArarAja camarakI tIna pariSadAe~ kahI gaI haiM jo isa prakAra se haiM-samitA, caNDA aura jAtA, Abhyantara jo paripadA hai usakA nAma samitA hai madhyamikA jo pariSadA hai usakA nAma caNDA hai aura jo bAhyapariSadA hai usakA nAma jAtA hai isI taraha asurendra asurakumArarAja camara ke jo sAmAnika deva haiM unakI bhI tIna pariSadAe~ kahI gaI haiM unakA nAma bhI pUrvoktarUpa se hI hai isI prakAra se trAyastriMzaka devoM kI bhI inhIM nAmoM vAlI tIna pariSadAe~ kahI gaI haiN| lokapAloM kI tIna pariSadAoM ke nAma tumbA, truTitA aura paryA hai isI prakAra se jo agramahiSiyoM kI pariSadAe~ hai unake bhI ye hI nAma haiM / balike pariSada bhI yahI nAma vAlI hai / dharaNa ke jo sAmA nika aura trAyastriMzaka deva haiM unakI bhI pariSadAoM ke zamitA, caNDA aura jAtA ye hI nAma haiM tathA lokapAloM kI jo agramahiSiyAM sUtrArtha-bhasurendra, msurmaa22||y yabharanI traya pariSaha! 4hI cha-(1) samitA, (2) 22 mana (3) anai. mAjhyanta2 pariSahane zamitA 4 cha, madhyabhi pariSadane caMDA kahe che ane bAhya pariSadane jAtA kahe che. e ja pramANe asurendra, asurakumArarAya camaranA sAmAnika devenI paNa traNa pariSade kahI 'temanA nAma paNa camaranI pariSada jevAM ja che. e ja pramANe camaranA trAya. siMzaka devanI paNa e ja nAmavALI traNa pariSade kahI che. kapAlanI traNa pariSadanAM nAma tumbA, truTitA ane parvo che. agamahiSIonI traNa pariSadanAM nAma paNa lokapAlanI traNa pariSado jevAM ja che. balInI pariSadAnA paNa e ja traNa nAmo che. dharaNanA je sAmAnika ane trAyazcizaka de che temanI pariSadanAM nAma paNa samitA, caMDA ane jAtA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre NAm / evaM yAvad gItaratigItayazasAM / candrasya khalu jyotiSkendrasya jyotikarAjasya tisraH paripadaH prajJaptAH tadyathA-tumbA, truTitA, parvA / evaM sAmAni kAgramadipINAm / evaM sarasyApi / zakrasya khalu devendrasya devarAjasya tistra: padipadaH prajJaptAH, tadyathA-samitA, caNDA, jAtA / evaM yathA camarasya yAvad anamahipINAm / evaM yAvad acyutasya lokapAlAnAm / / sU0 // 31 // TIkA-'camarassa NaM' ityAdi, sugamam / navaram-'asurendrasya, asurarAjasya ' ityAdau, indraaizvaryayogAt , rAjA tu rAjanAditi / paripatUparivAraH, sA vidhA pratyAsatti bhedena, tatra ye parivArabhUtA devA devyazcAtigauravAt prayojanehaiM unakI pariSadAe~ IzA, truTitA aura dRDharathA nAmakI haiM jaisA kathana dharaNa ke viSaya meM kahA gayA hai vaisA hI kathana zeSa bhavanapatiyoM ke viSaya meM bhI karanA caahiye| pizAcendra pizAcarAja kAla kI tIna pariSad kahI gaI haiM-unake nAma isa prakAra se hai-IzA, truTitA aura dRDharathA isI prakAra se isake sAmAnika devoM kI agramahiSiyoM kI bhI pariSadAe~ jAnanA cAhiye aura unake nAma bhI ye hI jAnanA / cAhiye gAndharva ke sedarUpa jo gItarati aura gItayaza haiM unakI bhI pariSadAe~ inhIM nAmoM vAlI haiM jyotikendra jyotiSkarAja jo candra hai usakI bhI tIna hI pariSadAe~ kahI gaI haiM jinake nAma isa prakAra se haiM-tumghA, truTitA aura parvA isI prakAra se sAmAnika aura agramahiSiyoM kI pariSadA ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye aura isI prakAra se sUrya kI pariSadA ke viSaya meM bhI ja che, tathA temanA lepa le ane temanI agramahiSIonI pariSadanAM nAma IzA, truTitA ane daDharathA che dharaNanA viSayamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che evuM ja kathana bAkInA bhavanapatio viSe paNa samajI levuM. pizAcendra, pizAcarAja kALanI traNa pariSadanAM nAma A pramANe che, IzA, truTitA ane dRDharathA. e ja pramANe tene sAmAnika deva ane agramahiSIonI pariSade viSe paNa samajavuM temanI pariSadenAM paNa eja nAma samajavAM gAdharvanA bhedarUpa je gItarati ane gItayaza che, temanI pariSada paNa e ja nAmavALI che. tirmendra, ane tiSkarAja. candranI traNa papihonai nAma nAye pramANe 4i che-(1) tu+mA, (2) truTita mane pA. eja pramANe temanA sAmAnika deva ane temanI amahiSIonI pariSada viSe paNa samajavuM, ane sUryanI pariSada viSe paNa evuM ja kathana samajI Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3302sU031 camarAdInAM pariSado nirUpaNam vayAhUtA evAgacchanti sA abhyantarAparipat / ye tvAhRtA anAhUtAzcAgacchanti sA madhyamA, ye tvanAhUnA apyAgacchanti sA bAhyeti / tathA yayA saha prayojana paryAlocayati sA''dyA, yayA tu tadeva paryAlocitaM sat prapaJcapati sA dvitIyA, yasyAstu paryAlocitaM pravarNayati sA'ntyeti // sU0 31 // jAnanA cAhiye devendra devarAjazaka kI tIna paripadAe~ kahIM gaI haiN| jinake nAma isa prakAra se haiM-samitA, caNDA aura jAnA jisa prakAra camara kI agramahiSiyoM kI sabhA ke viSaya meM kathana kiyA hai usI prakAra se zaka ke sAmAnika devoM kI aura agramahiSiyoM kI paripadA ke saMbaMdha meM bhI jAnanA cAhiye tathA isI prakAra se yAvat acyuta ke lokapAloM kI pariSadA ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye aizvarya ke yoga se indra aura dIpti ke yoga se rAjA camara Adi ko kahA gayA hai pariSadA nAgna parivAra kA hai yaha parivArarUpa pariSada pratyAsatti ke bheda se tIna prakAra kI kahI gaI hai jo parivAra bhUta deva aura deviyAM atigaurava se prayojanoM meM bhI bulAne para hI AtI haiM vaha abhyantarA pariSadA hai tathA jo deva aura deviyAM bulAne para aura nahIM bulAne para bhI AtI hai vaha madhyama pariSada hai tathA jo nahIM bulAne para bhI AtI haiM ve vaha bAya pariSad hai tathA-jisake sAtha prayojana kA vicAra kiyA jAtA hai vaha Adya pariSada hai tathA vicAra kiyA gayA kArya jisakI levu. devendra, devarAja zakranI paNa traNa pariSada che, temanA nAma nIce pramANe che-(1) samitA, (2) 2. sana. anal. AmanA sAmAni / mane maya. mahiSIonI sabhAonA viSayamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana zakatA sAmAnika devenI ane agramahiSIonI paripado viSe paNa samajI levuM, ane eja prakAranuM kathana ayyatane lokapAle paryantanI pari. Sade viSe paNa samajavuM. camara Adine aizvaryAne cagathI Indra ane dIptinA gathI rAjA kahevAmAM Avela che. pariSada eTale parivAra A parivAra rUpa pariSada prayAsattinA bhedathI traNa prakAranI kaDI che je parivAra rUpa devo ane devIo kaI khAsa prajanamAM atigauravapUrvaka bolAvavAmAM Ave te ja Ave che, te sabhAne abhyantara pariSada kahe che. je sabhAmAM deva ane devI. ne belAvavAmAM Ave tyAre paNa Ave che ane belAvyA vinA paNa Ave che. te sabhAne madhyama pariSada kahe che je sabhAmAM vinA bolAvye devo ane devIo Ave che te sabhAne bAhya pariSada kahe che. je pariSadanI sAthe prayojanane vicAra karavAmAM Ave che, te pariSadane AdyapariSada kahe che. vicArelA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 sthAnAsUtre pUrva paripadutpannadevAH prarUpitAH, devatvaM ca kuto'pi dharmAdbhavati, tatmatipattizca kAlavizepe bhavatIti kAlavizeSanirUpaNapUrvakaM tatraiva dharmavizeSANAM pratipattIrAha___mUlam-tao jAmA paNNatA, taM jahA-paDhame jAme majjhime jAme pacchime jaame| tIhiM jAmehi AyA kevalipannattaM dhamma labhejjA savaNayAe, taMjahA-paDhame jAme, majjhime jAme, pacchime jAme / evaM jAva kevalanANauppADejA, taM jahA-paDhame jAme, majjhime jAme, pacchime jAme / tao vayA paNNattA taM jahApaDhame vae, majjhime vae, pacchime ve| tIhiM vaehiM AyA kevalipannattaM dhammaM labheja savaNayAe, taM jahA-paDhame vae, majjhime vae, pacchime ve| eso ceva gamo yatro, jAva kevalanANati // sU0 32 // salAha se vistRta kiyA jAtA hai vaha dUsarI madhyamApariSad hai tathA paryAlocita kArya kA vivaraNa jisake samakSa prastuta kiyA jAtAhai-vaha tRtIya anyapariSad hai / / sU031 / / ___isa prakAra pariSad meM utpanna devoM kI prarUpaNA kI / devatva dharma se prAsa hotA hai, dharma kI pratipatti kAlavizeSa meM hI jIva ko hotI hai ataH aba sUtrakAra kAlavizepa kI nirUpaNA pUrvaka vahI dharmavizeSoM kI jIva ko pratipatti hotI hai isa bAta kA kathana karate haiM-(tao jAmA paNNattA) ityaadi| kAryapara je sabhAmAM vistRta vicAraNA thAya che, te pariSadane bIjI madhyamAM pariSada kahe che. paryAcita (vicAravAmAM Avela) kAryanuM vivaraNa jenI samakSa prastuta karAya che, te pariSadane tRtIya anya pariSada kahe che ke sU31 A pramANe camara AdinI pariSadanI prarUpaNA pUrI thaI. devatva dhamathI ja prApta thAya che. jIvane dharmanI pratipatti (prApti) kALavizeSamAM ja thAya che. tethI have sUtrakAra kALavizeSanI nirUpaNapUrvaka e ja dharma vizenI jIvane pratipatti thAya che, e vAtanuM pratipAdana kare che. " tao jAmA paNNattA" tyA: Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 u0 2 3032 dharmavizeSapratipattinirUpaNam chAyA-nAyo yAmAH prajJaptAH, tadyathA-prathamo yAmaH, madhyamo yAmaH, pazcimo yAmaH / gibhiryAmerAtmA kevaliprajJaptaM dharma labhate zravaNatayA, tadyathA-prathamo yAmaH, madhyamo yAmaH, pazcimo yAmaH / evaM yAvat-kevalajJAnamutpAdayati, tadyathAprathamo yAmaH, madhyamo yAmaH, pazcimo yAmaH / trINi vayAMsi prajJaptAni, tadyathA-prathamavayaH, madhyamaM vayaH, pazcimaM vayaH evaeva gamo jJAtavyaH, kevalajJAnamiti0 // 32 // TIkA--' tao jAmA' ityAdi sugamam / navaras-yAmaH-praharaH sArddha saptaghaTIparimitaH kAla. rAtrerdivasasya ca caturtha bhAga ityarthaH, rAtridivasyASTa praharatvAt , tathApIha vibhAga eva yAmatvena vivakSitaH pUrvarAtramadhyarAtrApararAtra sUtrArtha-tIna yAma kahe gaye haiM jo ye haiM-prathama yAma, madhyama yAma aura pazcima yAma / ina tIna yAmoM meM AtmA kevaliprajJapta dharma ko zravaNa kara prApta karatA hai / isI taraha AtmA yAvat ina tIna yAmoM meM kevalajJAna ko utpanna karatA hai / jIva kI avasthAe~ bhI tIna hotI haiM-prathama avasthA, madhyama avasthA, aura pazcima avasthA " ina tIna avasthAoM meM AtmA kevalajJAna ko utpanna karatA hai" aisA pATha, yahAM se lagAkara ki AtmA ina tInoM avasthAoM meM kevaliprajJapta dharma ko zravaNa kara prApta karatA hai yahAM para bhI lagAnA cAhiye / TIkArtha-dinake cauthe bhAgakA nAma yAma-prahara hai yaha yAma rAtadinakA caturthabhAgarUpa hai| kyoM ki rAtadina ATha prahara kA hotA hai parantu yahAM para rAtadina kA tRtIya bhAga hI prahara zabda se vivakSita huA hai| isI kAraNa pUrvarAtra, madhyarAtra aura apararAtrarUpa prahara traya ko lekara rAtri sUtrA--tra yAma che-(1) prathama yAma, (2) madhyama yAma mana (3) pazcima yAma. A traNa yAmamAM AtmA kevalibajJa dharmane zravaNa dvArA prApta kare che, e ja pramANe AtmA A traNa cAmAM kevaLajJAna parvatanI vastuo prApta karI zake che. jIvanI avasthAe paNa traNa hoya che-(1) prathama avasthA, (2) madhyama avasthA bhane (3) pazcima masthA. "mAtmA - Y 14. sthAomAM keliprajJata dharmane zravaNa dvArA prApta karI zake che, " A kathanathI laIne " A traNa avasthAomAM AtmA kevaLajJAna utpanna karI zake che," A kathana paryantanuM samasta kathana grahaNa karavuM joIe. divasanA cothA bhAgane yAma (prahara-pahera) kahe che. te yAma rAtrike divasanA cothA bhAgarUpa hoya che, kAraNa ke divasanA cAra ane rAtrinA cAra pahAra hoya che. paraMtu A sUtramAM yAma (paherI padathI rAtri ke divasane trIjo bhAga varNavavAmAM , AvyA che. e ja kAraNe pUrvatra, madhyarAtri ane aparAtri rUpa traNa pahe Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgAsUna lakSaNo yamAzritya rAgistriyAmetyucyate, evaM dinasyApi / atra tristhAnakAnurodhAccaturtho na vivakSitaH / ke te trayo yAma ? ityAha-' paDhame ' ityAdi, prathamo yAmaH, madhyamo yAmaH, pazcimo yAma iti / ' tIhiM ' ityAdi, ebhiH pUrvoktaireva tribhiryAmaH triSu yAme vityartha AtmA-jIvaH kevaliprajJaptaM-jinapraNItaM dharmazravaNatayA zravaNaviSayIkaraNena lbhte-shrnnotiityrthH| tAnAha prathamo madhyamaH pazcima iti / evam-anenaiva rItyo-ebhireva tribhiryAmarityarthaH, 'jAva' yAvat-yAvacchabdAt'tohiM jAmehiM AyA kevalaM vohiM bujjejA, tIhiM jAme hiM AyA muDe bhavittA agArAo aNagAriyaM payaejjA, tIhi jAmehiM AyA baMbhaceravAsamAvasejjA, evaM tIhi jAmehiM AyA saMjameNaM saMjamejjA, tIhi jAmehi AyA saMvareNaM saMvarejjA, tIhiM jAmehiM AyA AbhiNiyohiyanANaM upapADejjA, evaM tIhiM jAme hiM AyA suyanANaM, ohinANaM, maNapajjavanANaM uppADejjA tIhiM jAmehiM AyA, ityantaM saMgrAhyam / kA nAma viyomA huA hai| isI prakAra se dina ke bhI pUrvAhna madhyAhna aura aparAhna ye tIna prahara jAnanA cAhiye yahAM tristhAnaka ke anurodha se caturtha prahara vivakSita nahIM huA hai| ve tIna yAma yahAM para prathamayAma, madhyamayAma aura pazcima yAma ke nAma se prakaTa kiye gaye haiN| isa taraha ina tIna yAmoM meM jIva kevali prajJapta dharma ko sunatA hai, yahAM yAvat zabda se " tIhiM jAmehiM AyA kevalaM vohiM bujJajjA, tIhiM jAmehiM AyA muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM padhaejjA, tIhiM jAmehiM AyA baMbhaceravAsamAvasejjA, evaM tIhiM jAmehiM AyA saMjameNaM saMjamejjA, tIhiM jAmehiM AyA saMvareNa saMvarejjA, tIhiM jAmehiM AyA AbhiNiyohiyanANaM uppaarane lIdhe rAtrinuM bIjuM nAma triyAmAM paNa che. e ja pramANe divasanA paNa pUrvAhna madhyAhna ane aparAhna rUpa traNa pahera (yAma) samajavA joIe ahIM traNa sthAnanuM prakaraNa hovAthI cethA pahoranI vAta karI nathI te traNa yAmane ahIM prathama yAma, madhyama yAma ane pazcima yAmanA nAmathI prakaTa karavAmAM Avela che. eTale ke ahIM A padene e artha samajavAne che ke A traNa yAmAmA pani parnu vae) 42 cha. maha " yAvat ( paya-ta)" 54 vA naayne| sUtrapA8 aDae) 42vAnA cha-" tIhi jAmehi AyA kevala yohi bujhejjA, tIhi jAmehi AyA muMDe bhavittA agArAo aNanAriyaM pavva. ejjA, tIhi jAmehiM AyA baMbhaceravAsamAvasejjA, evaM tIhi jAmehiM AyA saMjameNaM sajamejjA, tIhi jAhi AyA savareNaM saMvarejA, tohi jAmehi Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 suMdhATIkA sthA03320sU0 32 dharmavizeSapratipattinirUpaNam muNDo bhUtvA rAtmA chAyA - ' trimiyamairAtmA kevalAM bodhi budhyate, tribhiryAmerAtmAAgArAd anagAritAM pravrajati, tribhiryAmairAtmA brahmacaryavAsamAvasati, evaM tribhiryAmairAtmA saMyamena saMyacchati, tribhiryA maiM saMvareNa saMvRNuyAt, tribhiryA mairAtmA''bhiniyodhika jJAnamutpAdayati, evaM tribhiryA mairAtmA zrutajJAnam avavijJAnaM mana:paryayajJAnamutpAdayati, tribhiryAmairAtmA ' iti, 'kevalAM vovi' ityArabhya yAvat kevalajJAnamutpAdayati / tAn yAmAnAha-prathamo yAmaH, madhyamo yAmaH, pazcimo yAma iti / yathA kAla vizeSe dharmapratipattirbhavati tathA vayovizeSe'pIti tatra dharma pratipattI rAha - ' tao vayA' ityAdi sugamaM, navaraM prANinAM kAlakRtAvasthA vaya ityucyate, tad prathamamadhyama - pazcimabhedAtrividham / tatra prathamaM vayo vAlatvaM, madhyamavayo yauvanaM, pazcimavayovRddhatvamiti, tallakSaNaM cedam - " 17 DejjA, evaM tIhiM jAmehiM AyA suyanANaM, ohinANaM, maNapajjavanANaM uppADejjA, tIhiM jAmehiM AyA isa pATha kA saMgraha huA hai| tAtparya isa pATha kA aisA hai ki AtmA tIna yAmoM meM kevalabodhi ko, muMDita hokara aMgArAvasthA se anagArAvasthA ko, brahmacaryavrata ko, saMyama ko, saMvara ko, Abhiniyodhika jJAna ko, zrutajJAna ko, avadhijJAna ko, manaH paryavajJAna aura kevalajJAna ko utpanna karatA hai / jisa prakAra se kAlavizeSa meM jIva ko dharma kI pratipatti hotI hai, usI prakArase avasthAvizeSameM bhI use dharmakI pratipatti prApti hotI hai isI bAta ko prakaTa karane ke liye sUtrakAra ne "tao kyA" ityAdi sUtra kahA hai - prANiyoM meM jo kAlakRta avasthA hotI hai usI kA nAma vaya hai bAlya avasthArUpa prathama vaya, yauvana avasthArUpa madhyama vaya AyA AbhiNivohiyanANaM upADejjA, evaM tIhiM jAmehiM AyA suyanANa, ohi - nANaM, maNapajjavanANaM upADejjA, tIhi jAmehiM AyA " mA uthananA lAvArtha nIce pramANe che-AtmA traNa yAmAmAM zuddhAdhine pAmI zake che, AgArAvasthAnA tyAgapUrNAMka aNugArAvasthA aMgIkAra kare che, brahmacaryaMta, sayama, sAMvara, malinimeodhijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyavajJAna bhane ThevaNa jJAnane utpanna karI zake che. jema kALavizeSamAM jIvane dharmanI pratipatti thAya che, eja pramANe tene avastha vizeSamAM paNu dharmanI pratipatti thAya che. eja vAtane sUtrAre " tao kyA " tyahi sUtra dvArA auTa 4rI che. lavomAM je kALakRta avasthA hAya che tene vaya kahe che. bAlyAvasthArUpa prathama vaca, Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAnAGgasUtra __ " ApoDazAd bhaved vAlo, yAvatkSIrAnnavartakaH / madhyamaH saptati yAvat , parato vRddha ucyate " // 1 // 'eso ceva gamo' epa eva-pUrvokta prakAra eva gamaH-AmilApo vAkya racanA vizeSaH jJAtavyaH, 'jAva' yAvat-'kevalanANaMti' kevalajJAnamiti kevalajJAnamutpAdayati, sa gamo yathA-'tIhi vaehiM AyA kevalipannattaM dhamma labhejja savaNayAe ' ityArabhya ' tIhi vaehiM AyA kevalanANaM upapADejjA' ityantaH paThanIya iti // sU0 32 // uktAneva dharma vizeSAMnidhA-bodhizabdAbhidheyAt 1, bodhimato2, bodhivipakSabhUtaM moha 3 tadvatazca 4 sUtracatuSTayenAha mUlam-tivihA bohI paNNattA, taM jahA-NANavohI, daMsaNavohI, carittabohI / tivihA buddhA paNNattA, taM jahA-NANabuddhA, daMsaNabuddhA, carittavuddhArA evaM mohe3, mUDhA 4 ||suu033|| aura vRddhAvasthArUpa pazcimavaya kahA gayA hai kahA bhI hai-"ASoDazAd " ityaadi| ___eso ceva gamo" isI taraha kI vAkyaracanA dvArA aisA bhI kathana kara lenA cAhiye ki AtmA " tIhiM vaehiM AyA kevalanANaM kevalipannattaM dhammaM labhejja savaNayAe" tIna avasthAoM meM kevalajJAna aura kevaliprajJapta dharma ko sunatA hai tathA " tIhiM vaehiM AyA kevalanANaM uppADejjA" tInoM avasthAoM meM AtmA kevalajJAna ko utpanna karatA hai / suu032|| kathita dharmavizeSa tIna 3 prakAra ke haiM unameM vodhi zabda ke dvArA abhidheyarUpa jo dharma hai ve tathA bodhizAlI jIvarUpa se, abhidheya jo yovanAvasthArUpa madhyama vaya, ane vRddhAvasthArUpa pazcima vaya gaNAya che. kahyuM cha " ASoDazAd" tyAla. ___ " eso ceva gamo" ra pradhAnI vAyazyanA dvArA me name hai " tIhiM vaehiM AyA kevala nANaM kevalipannattaM dhamma labhejja savaNayAe". traNa avasthAomAM AtmA kevaLajJAna ane keliprajJasa dharmanuM zravaNa kare che, tathA " tIhiM vaehi kevalanANaM uppADejjA" tra avasthAmAmA mAtmA kevaLajJAnane utpanna kare che ke sU. 32 che kathita dharma vizeSa traNa prakArano che-badhi zabda dvArA abhidheya rUpa je dharma che te, tathA bedhi saMpanna varUpe abhidheya je dharma che te, tathA badhinA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthAna u0 2 sa0 33 yodhizabdAbhidheyAdinirUpaNama ___ chAyA-trividho bodhiH prajJaptaH, tadyathA-jJAnavodhiH darzanavodhiH, cAritra. bodhiH 1 / trividhA buddhAH prajJaptAH, tadyathA-jJAnavuddhAH, darzanabuddhAH, cAritrabuddhA: 2 / evaM mohaH 3, mUDhAH 4 // 33 // TIkA-'tivihA' ityAdi / vodhanaM vodhiH-samyagvodhaH jIvopayogarUpaH, sa jJAnadarzanacAritrabhedAtrividhaH / tathAhi-jJAnaviSayaH samyagbodhaH-jJAnavodhiH, darzanaviSayaH samyagbodho darzanavodhiH, cAritraviSayaH smygrodhshcaaritrbodhiriti| vodhiviziSTA buddhAstrividhAH-jJAnabuddhAH, darzanabuddhA, cAritrabuddhAH / tatra-jJAnadharma haiM ve tathA bodhikA vipakSabhUta jo moharUpa abhidheya hai vaha aura mAhavAle jIvarUpa jo abhidheya hai vaha isa prakAra se ye saba tIna 3 rUpa haiM yahI bAta aba sUtrakAra sUtracatuSTaya dvArA kahate haiM-(tivihA ghohI paNNattA) ityaadi| ghodhi tIna prakAra kI kahI gaI hai-jaise-jJAnabodhi, darzanabodhi aura cAritrabodhi vuddha bhI tIna prakAra ke kahe gaye haiM-jJAnavuddha, darzabuddha, aura cAritravuddha, isI prakAra se moha bhI tIna prakAra kA kahA gayA hai aura mRDha bhI tIna prakAra ke kahe gaye haiN| samyagbodha kA nAma bodhi hai yaha samyagbodha jIva kA upayoga rUpa dharma hai yaha jJAna, darzana aura cAritra ke bheda tIna prakAra kA hai, jJAnaviSayaka samyagrodha kA nAma jJAnabodhi hai darzanaviSayaka samyagbodha kA nAma darzana bodhi hai tathA cAritraviSayaka samyaka bodha kA nAma cAritrayodhi hai, bodhi viziSTa jo hote haiM unakA nAma vuddha hai ye vuddha bhI pratipakSabhUta je meharUpa abhidheya che te ane mahavALA jIvarUpa je abhidheya che te, A prakAre kathita dharma vizeSa traNa prakAre che. e ja vAta have sUtra412 sUtra yatu dvArA 4 cha-" tivihA vohI paNNattA" tyAha mAdhinA 3 2 4aa cha-(1) jJAnamAdhi, (2) zanamAdhi mana (3) cAritrabadhi. buddhanA paNa nIce pramANe traNa prakAra kahyA che-(1) jJAnabuddha, (2) darzanabuddha ane (3) cAritrabuddha. e ja pramANe moha paNa traNa prakArano che ane mUDha paNa traNa prakArane che. samyam bodhane badhi kahe che. A samya bedha jIvane upagarUpa dharma che. te jJAna, darzana ane cAritranA bhedathI traNa prakArano che. jJAnaviSayaka samyagU bedhane jJAnadhi kahe che, darzanaviSayaka samya bedhane darzanAdhi kahe che, ane cAritraviSayaka samyagU bedhane cAritrabodhi kahe che. bodhithI yukta jene Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAMnAGgamatra " ApoDazAd bhaved vAlo, yAvatkSIrAnnavartakaH / madhyamaH saptati yAvat , parato vRddha ucyate " // 1 // 'eso ceva gamo' epa eva-pUrvakti prakAra eva gamaH-AbhilApo vAkyaracanA vizeSaH jJAtavyaH, 'jAva' yAvat-'kevalanANaMti' kevalajJAnamiti kevalajJAnamutpAdayati, sa gamo yathA-'tIhiM vaehiM AyA kevalipannattaM dhamma labhejja savaNayAe ' ityArabhya ' tIhiM vaehiM AyA kevalanANaM uppADejjA ' ityantaH paThanIya iti // sU0 32 // uktAneva dharma vizeSAMtridhA-bodhizabdAbhidheyAna 1, bodhimato2, bodhivipakSabhUtaM mohaM 3 tadvatazca4 sUtracatuSTayenAha___mUlam--tivihA bohI paNNattA, taM jahA-NANavohI, daMsaNavohI, carittabohI / tivihA buddhA paNattA, taM jahA-NANabuddhA, daMsaNabuddhA, carittabuddhArA evaM mohe3, mUDhA 4 ||suu033|| aura vRddhAvasthArUpa pazcimavaya kahA gayA hai kahA bhI hai-" ASoDazAd" ityaadi| ___"eso ceva gamo" isI taraha kI vAkyaracanA dvArA aisA bhI kathana kara lenA cAhiye ki AtmA " tIhiM vaehiM AyA kevalanANaM kevalipannattaM dhammaM labhejja savaNayAe " tIna avasthAoM meM kevalajJAna aura kevaliprajJapta dharma ko sunatA hai tathA " tIhiM vaehiM AyA kevalanANaM uppADejjA" tInoM avasthAoM meM AtmA kevalajJAna ko utpanna karatA hai / suu032|| kathita dharmavizeSa tIna 3 prakAra ke haiM unameM vodhi zabda ke dvArA abhidheyarUpa jo dharma hai ve tathA bodhizAlI jIvarUpa se, abhidheya jo yovanAvasthArUpa madhyama vaya, ane vRddhAvasthArUpa pazcima vaya gaNAya che. kahyuM 4 cha " ASoDazAd " tyAha. " eso ceva gamo" me 2nI 1452yanA / ma 4 same hai " tIhiM vaehiM AyA kevala nANaM kevalipannattaM dhamma labhejja savaNayAe". traNa avasthAomAM AtmA kevaLajJAna ane kevaliprajJasa dharmanuM zravaNa kare che, tathA " tIhi vaehi kevalanANaM uppADejjA" tara avasthAmAmA mAtmA kevaLajJAnane utpanna kare che ke sU. 32 che - kathita dharma vizeSa traNa prakAra che-badhi zabda dvArA abhidheya rUpa je dharma che te, tathA bedhi saMpanna jIvarUpe abhidheya je dharma che te, tathA bedhinA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA0 u0 2 0 33 yodhizabdAbhidheyAdinimpaNama 15 __chAyA-trividho vodhiH prajJaptaH, tadyathA-jJAnavodhiH darzanavodhiH, cAritra. bodhiH 1 / trividhA buddhAH prajJaptAH, tadyathA-jJAnabuddhAH, darzanabuddhAH, cAritrabuddhAH 2 / evaM mohaH 3, mUDhAH 4 // 33 // ___TIkA-tivihA' ityAdi / bodhanaM bodhiH-samyagvodhaH jIvopayogarUpaH, sa jJAnadarza nacAritrabhedAtrividhaH / tathAhi-jJAnaviSayaH samyagbodhaH-jJAnavodhiH, darzanaviSayaH samyagyodho darzanavodhiH, cAritraviSayaH smygbodhshcaaritrbodhiriti| bodhiviziSTA buddhAstrividhAH-jJAnavuddhAH, darzanabuddhA, caaritrbuddhaaH| tatra-jJAnadharma haiM ve tathA bodhikA vipakSabhUta jo moharUpa abhidheya hai vaha aura mohavAle jIvarUpa jo abhidheya hai vaha isa prakAra se ye saba tIna 3 rUpa haiM yahI bAta aba sUtrakAra sUtracatuSTaya dvArA kahate haiM-(tivihA ghohI paNNattA) ityAdi / yodhi tIna prakAra kI kahI gaI hai-jaise-jJAnabodhi, darzanayodhi aura cAritrayodhi vuddha bhI tIna prakAra ke kahe gaye haiM-jJAnabuddha, darzabuddha, aura cAritrabuddha, isI prakAra se moha bhI tIna prakAra kA kahA gayA hai aura mRDha bhI tIna prakAra ke kahe gaye haiN| samyagbodha kA nAma bodhi hai yaha samyagbodha jIva kA upayoga rUpa dharma hai yaha jJAna, darzana aura cAritra ke bheda tIna prakAra kA hai, jJAnaviSayaka samyagbodha kA nAma jJAnabodhi hai darzanaviSayaka samyagbodha kA nAma darzana bodhi hai tathA cAritraviSayaka samyak bodha kA nAma cAriyodhi hai, bodhi viziSTa jo hote haiM unakA nAma buddha hai ye vuddha bhI pratipakSabhUta je meharUpa abhidheya che te ane mohavALA jIvarUpa je abhidheya che te, A prakAre kathita dharma vizeSa traNa prakAre che. e ja vAta have sUtra412 sUtra yatu dvArA 4 cha-"tivihA vohI paNNattA" tyAha mAdhinA 3 424aa cha-(1) jJAnamAdhi, (2) zanamAdhi mana (3) cAritrabodhi. buddhanA paNa nIce pramANe traNa prakAra kahyA che-(1) jJAnabuddha, (2) darzanabuddha ane (3) cAritrabuddha. e ja pramANe meha paNa traNa prakArane che ane mUDha paNa traNa prakAra che. samyagU bodhane bedhi kahe che. A samyagU bodha jIvane upagarUpa dharma che. te jJAna, darzana ane cAritranA bhedathI traNa prakAranuM che. jJAnaviSayaka samagra bedhane jJAnadhi kahe che, darzanaviSayaka samyagra bedhane darzanAdhi kahe che, ane cAritraviSayaka samyagU bodhane cAritradhi kahe che. bedhithI yukta jIvone Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 Ana viSayaka bodhaviziSTA jJAnavRddhAH, evaM darzanabuddhAcAritrabuddhA api vijJeyAH 2 / evaM mohastrividhaH mUDhAstrividhAH tathAhi - " tivihe mohe paNNatte, taM jahA - nANamohe " ityAdi, evaM tivihA mUDhA paNNattA, taM jahA - nANamUhA " ityAdi / tatra - jJAnaM mohayati - AcchAdayatIti jJAnamoha :- jJAnaviSayo mohaH jJAnAvaraNIyAdirityarthaH / evaM dRSTidarzanaM - yathAvasthitavastuparicchedaH tanmohayatIti darzanamohaH samyagdarzanamahodaya ityartha, cAritramohaH - cAritramAlinyaheturiti / tathA jJAnamUDhAH- uditajJAnAvaraNAH, jJAnAnabhijJA ityrthH| evaM darzana:- midhyAsinaH cAritramUDhAH- AcchAditacAritrAH, anatina ityarthaH // 033 // tIna prakAra ke hote haiM jaise jJAnabuddha, darzana, aura cAritrabuddha, inameM jJAnaviSayakaghodhi se jo yukta haiM ve jJAnabuddha haiM, darzanaviSayaka bodha se jo viziSTa haiM ve darzanabuddha haiM aura jo cAritraviSayaka bodhi se viziSTa haiM ve cAritrabuddha haiM / isI taraha se moha bhI tIna prakAra kA hai eka jJAnamoha, darzanamoha aura cAritramoha, isa trividha moha se viziSTa jo jIva haiM ve trividha mUDha haiM jJAna ko jo AcchAdita karanA hai - mohita kara detA hai vaha jJAnamoha jJAnaviSayaka moha hai aisA jJAnamoha jJAnAvaraNIya Adi rUpa hai yathA vasthita vastu kA jo paricchedaka hai usakA nAma darzana hai isa darzana ko jo mohita karatA hai vaha darzanamoha hai yaha samyagdarzanamoha ke udayarUpa hai cAritra meM jo malinatA kA hetu hotA hai vaha cAritramoha hai, jinake jJAnAvaraNa kA udaya hai ve jJAnamRDha hai / arthAt jo jJAnase anabhijJa haiM ve jonamRDha haiM / mithyAyuddha che te yuddhanA patra prahAra hyA che - (1) jJAnayuddha, (2) hrshnbuddha ane cAritrabuddha jJAnaviSayaka edhithI yukta jIvAne jJAnabuddha kahe che, danaviSayaka edhithI yukta jIvAne danayuddha kahe che ane cAritraviSayaka e dhithI yukta jIvAne cAritrabuddha kahe che e ja pramANe meha paNa traNu prakAranA kahyo che-(1) jJAnameAha, (2) darzanameha ane cAritramAha. A traNe prakAranA mehathI yukta jIvAne trividha mUDha kahe che. jJAnane je AcchAdita kare che-maiAhita kare che-tenuM nAma jJAna meha che. te jJAname.ha (jJAnaviSayaka meAha ) jJAnAvaraNIya Adi 25 hoya che. yathAvasthita vastune je paricche che tenuM nAma darzana che. A danane je mAhita kare che, tene darzanameha kahe che. te samyagdarzana meAhanA uDDayarUpa che. cAritramAM je malinatAmAM kAraNabhUta bane che te mehane cAritrameha kahe che., Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATokA sthA0370 sU0 34 samedavavajyA nirUpaNama cAritrabuddhA mAgabhihitAH, te ca pravajyAyAM satyAM bhavantIti tAM sabhedaM nirUpayatimUlam - tivihA pavvajjA paNNattA, taM jahA ihalogapaDibaddhA, paraloga paDibaddhA, duhao paDibaddhA / tivihA evajjA paNNattA, taM jahA purao paDibaddhA, naggao paDibaddhA, duhao paDibaddhA / tivihA pavvajjA paNNattA, taM jahA- tuyAvaittA, puyAvaittA, buyAvaittA | tibihA pavvajjA paNNattA, taM jahA ovAyapavvajjA, akkhAyapavvajjA, saMsArapavvajjA // sU0 34 // 17 chAyA - trividhA jyA majJatA, tadyathA - ihalokaprativaddhA, paralokamAtavRddhA, dvidhAH prativaddhA / trividhA patrajyA prajJaptA, tathA purataH pratibaddhA', mArgataH prativaddhA, dvidhAH pratibaddhA | trividhA pravajyA prajJaptA, tadyathA - todadRSTi jIva darzana hai tathA jinakA cAritra occhAdita hai jo avratI hai - ve cAritramUDha hai // mru033 // jo cAritrabuddha kahe gaye haiM ve pravrajyA ke hone para hote haiM, isaliye aba sUtrakAra bhedasahita usa pravrajyA kA kathana karate haiM 'tivihA pavvajjA paNNattA' ityAdi / 2 sUtrArtha - pravrajyA tIna prakAra kI kahI gaI hai jaise 1 iha lokaprativadvA, paraloka pratibaddhA aura tIsarI hai ubhayaloka prativaddhA' isa prakAra se bhI pravrajyA tIna prakArakI kahI gaI hai- eka purataH prativadvA, dUsarI mArgataH prativaddha aura tIsarI dvighAtaH pratibaddha: isa prakAra se bhI je jIveAnA jJAnAvaraNIya karmanA udaya hAya che te jIvA jJAnamUDha hAya che, mithyAdRSTi jIve daza namUDha hAya che, jemanuM cAritra AcchAti che--je avratI tebhane zAstribhU he che. // sU. 33 // pravajyA agIkAra karIne ja jIvA cAritrabuddha khanI zake che. tethI have sUtrakAra te pravajyAnuM bhedasahita nirUpaNa kare che- 66 tivihA pavvajjA paNNattA " ityAdi sUtrA-pratrajyAnA nIce pramANe traNa prakAra kahyA che-(1) ihu pratimaddhA, (2) paraleAka pratibaddhA, ane (3) ubhayaleAka pratibaddhA. pratrajyAnA nIce pramANe paNa zrRNu 'bhramara 4hyA che-(1) purataH atimaddhA, (2) bhArgataH pratiddha bhane (3) dvidhAtaH pratiSTha pratrajyAnA A pramANe traNa prakAra kahyA che-(1) tAkiyA tha 3 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 sthAnAsUtre yitvA, plAvayitvA, uktvA / trividhA prajJaptA pravrajyAH, tadyathA-avapAtamanajyA, AkhyAtapravrajyA, saMgArapatrajyA // mU0 34 // TIkA-'tivihA ' ityAdi / trividhA pravrajyA, tathAhi-ihalokapativaddhAihalokena-aihalaukikabhojanAdikAryanirvAhAdinA prativaddhA-saMvaddhA ihaloka prativaddhA-ihalokanirvAhArthaM gRhItetyarthaH ? / paralokapativaddhA janmAntaradevAdi RddhayarthinA yA gRhItA sA 2 // dvidhAtaH prativaddhA-yA ubhayalokaRddhayAdi pravrajyA tIna prakAra kI kahI gaI hai-eka todayitvA dUsarI plovayitvA aura tIsarI uktvA, isa taraha se bhI pravrajyA tIna prakArakI hai-pahilI avapAta pravrajyo, dUsarI AkhyAta pravrajyA aura tIsarI saMgAra pravrajyA / TIkArtha-jo pravrajyA isa loka sambandhI bhojanAdi kArya ke nimitta se pratibaddha hotI hai aisI vaha pravrajyA ihaloka pratibaddhA hai, pravrajyA lenevAlA jIva yadi isa abhiprAya se prerita bana kara ki mujhe pravrajyA lene se khAne pIne Adi kI takalIpha dUra ho jAvegI aura vinA kisI parizrama ke jIvana meM hara taraha se sukha rahegA pravajyA grahaNa karatA hai to aisI vaha pravrajyA isa lokapratibaddhA pravrajyA hai / tathA jo pravajyA isa bhAvase grahaNa kI jAve ki mujhe janmAntara meM parabhava meM devAdikoM kI Rddhi prApta ho jAve aisI vaha pravrajyA paraloka pratibadvA pravrajyA hai, tathA jo pravrajyA ihaloka aura paraloka sambandhI Rddhi Adi prApti ke nimitta grahaNa kI jAtI hai aisI vaha pravrajyA dvidhAtaH pratibaddha pravrajyA (2) sAyanA mana (3) weal. prabarayAnA mA prabhAra patra 542 at che-(1) 115 prayA, (2) mAta Haril mana (3) sAra pratyA. TIkArtha-je pravajyA A lokasaMbadhI bhejanAdi kArya nimitte grahaNa karavAmAM AvI hoya che, te pratrajyAne ileka pratibaddhA kahe che. pravajyA lenAro jIva kadAca evI mAnyatAthI prerAIne dIkSA letA hoya ke pravajyA levAthI mArI khAvA pIvA AdinI muzkelIo dUra thaI jaze ane keI paNa prakAranA parizrama vinA huM khUba AnaMdapUrvaka mAruM jIvana vyatIta karI zakIza, te te prakAranI pratrajyAne A leka pratibaddha pravrajyA kahe che. parabhavamAM devAdinI Rddhi prApta karavAnI bhAvanAthI prerAIne je pravajyA grahaNa karavAmAM Ave che, te pravrajyAne paraleka pratibaddha pravajyA kahe che je pravajyA Aleka ane paraloka saMbaMdhI trAddhi AdinI prApti nimitte grahaNa karavAmAM Ave che, te pravajyAne dvidhAtA pratibaddha pravrajyA kahe che, je pravajyA aneka ziSyone Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subATIkA sthA0 3 u.2 sU. 34 samedA pravajyAnirUpaNam nimittaM gRhItA 3 / punazca trividhA pravrajyA purataH pratibaddhA-bhAviziSyAyAzaMsA. saMvaddhA, 'pravrajyAgrahaNe mama bahavaHziSyA bhaviSyanti, ahaMca teSAM gurubhaviSyAmI tyAzaMsayA gRhItetyarthaH 11 mArgataH prativaddhA-mArgataH-pRSTataH svajanAdiSu prati vaddhA-saMvaddhA-' dIkSAM gRhItvA'haM svajanAn poSayiSyAmI ' tyAzayA gRhItA 2 // tRtIyA dvidhAtaH prativaddhA-ubhayakAziyA gRhItA 3 / punastrividhA-matrajyA, tathAhi-todayitvA-yA devamAyayA zarIre vyathAmutpAdya pravrajyA dIyate sA 1 / plAvayitvA-anyatra nItvA yA pravrajyA dIyate sA 2 / uktvA-saMbhASya yA pravrajyA dIyate seti 3 / punaH matrajyA trividhA-avapAtapravrajyA avapAtaH-sevA sadguroH, hai / jo pravrajyA aneka ziSyoM ko saMgraha karane kI icchAse grahaNa kI jAtI hai / arthAt jo pratrajyA ke grahaNa kara lene para mere aneka ziSya ho jAveMge aura maiM unakA guru ho jaauuNgaa| isa AkAMkSA se grahaNa kI, jAtI hai aisI vaha pratrajyA purataH pratibaddha pratrajyA hai, mAgataH pratibaddha pravrajyA vaha hai jo maiM dIkSita ho kara apane nijajanoM kA poSaNa karUMgA isa abhiprAya se grahaNa kI jotI hai tathA dvidhAtaH pratibaddha pravrajyA vaha hai jo ubhaya kAryo ko siddha karane ke Azaya se grahaNa kI jAtI hai. todayitvA dIkSA vaha hai jo devamAyA se zarIra meM vyathA utpanna karA kara pravrajyA dI jAtI hai / plAvayitvA pravrajyA meM dIkSA lenevAle ko dUsare sthAna para le jA kara dIkSita kiyA jAtA hai| uktvA pratrajyA kaha kara dI jAtI hai| guru kI sevA karane se jo pravrajyA grahaNa kI saMgraha karavAnI IcchAthI grahaNa karavAmAM Ave che, eTale ke "pravajyA grahaNa karavAthI mane aneka ziSyA maLI jaze ane huM temane guru banI jaIza," A prakAranI bhAvanAthI prerAIne je pravajyA grahaNa karavAmAM Ave che te pravajyAne "purataH pratibaddha pravrajyA kahe che. "dIkSA aMgIkAra karIne huM mArA svajanenuM piSaNa karIza," A prakAranI bhAvanAthI prerAIne aMgIkAra karelI pravajyAne mArgata pratibaddha prajyA" kahe che upara kahelI baMne hetuo sAdhavAnA AzayathI je pravajyA grahaNa karAya che tene "dvidhAtaH pratibaddha pravrajyA " kahe che. devamAyAthI zarIramAM vyathA utpanna karAvIne je pravra apAya che te prajyAne "dayitvA prayA" kahe che. je pravra jyAmAM dIkSA lenArane bIje laI jaIne dIkSA apAya che, te pravajyAne lAvayitvA pravajyA " kahe che. kahIne je pravajyA apAya che tene "ukavA pravajyA " kahe che. gurunI sevA karavAthI athavA karavA nimitte je dIkSA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B sthAnAsUtre tasmAd yA pravrajyA sA 1| AkhyAtamavrajyA AkhyAtena - dharmadezanena, AkhyAtasya vA - guruNA kathitasya vA yA matrajyA sA 2 saMgAra patrajyA - saMgAraH -saGketaH, dezi zabdo'yam, tasmAt tena vA saGketakarana yA patrajyA dIyate gRhyate vA sA mevAdivat / athavA - ' yadi tvaM manasi tadA'hamapi pravajiSyAmI ' - tyevaM yA jyA sA saMgAratrajyeti 3 // mru0 34 // pUrvoktavanto nirgranthA bhavantIti nirvranyasya rUpaM sUtradvayenAha mUlam - tao niyaMThA NosaNNovauttA paNNattA, taM jahApulAe niyaMThe siNAra / tao niyaMThA saNNaNo saNNovauttA paNNattA, taM jahA use paDisevaNAkusIle kasAyakusIle // suu035|| chAyA - trayo nirgranthA nosasajJopayuktAH prajJatAH tadyathA-pulAka, nirgranthaH jAtI hai vaha avapAta mavrajyA hai / dharma kI dezanA dekara jo patrajyA dI jAtI hai vaha athavA guru ke kahane se jise dIkSA dI jAtI hai vaha bhAkhyAta jyA hai / saMgAra nAma saMketa kA hai, saMketa karake jo netArya AdikI taraha dIkSA dI jAtI hai yA grahaNa kI jAtI hai yaha, athavA yadi tuma dIkSA dhAraNa karoge to maiM bhI dIkSA dhAraNa kara lUMgA isa prakAra ke saMketa se jo dIkSA dhAraNa kI jAtI hai vaha saMgAra pravrajyA hai // mu034 // pUrvokta mAjyAvAle niryantra hote haiM - ataH aba sUtrakAra nirvranthakA svarUpa sUtradvaya se kahate haiM-' tao niyaMtra' ityAdi / sUtrArtha jo nirgrantha AhArAdi kI abhilApArUpa saMjJAmeM upayukta nahIM hote haiM aise ve nirgranya pulAka nirgrantha aura snAtaka ke bheda se tIna levAya che tene avapAta pratrayA kahe che. dharmanI dezanA daIne je dIkSA apAya che tene athavA gurunA kahevAthI jene dIkSA ApavAmAM Ave che, te dIkSAne << AkhyAta pratramA " kahe che a`gAra eTale sa`ketasrata karIne maitAya AdinI jema je dIkSA ApavAmAM Ave che athavA grahaNa karavAmAM Ave che te dIkSAne * sa`gAra pravrajyA ' kahe che. athavA " le tame dIkSA do to pazu dIkSA lauM, " A prakAranA saketapUrvaka je pravrajyA grahaNa karAya che, te pratra. tyAne "saMgAra asalyA" aDDe // sU. 34 // kr pUrvokta pratrajyAvALA nigrathA hAya che, tethI have sUtrakAra nIcenAM e sUtro dvArA nirtha dhanuM na re - " tao niyaMThA " tyAhi sUtrArtha -ce nigra thA AhArAdinI abhilASA rUpa sa`jJAmAM upayukta hetA nathI, evAM te nithAnA pulAka niz ane snAtaka AdinA bhedathI traNa prakAra Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMghATIkA sthAo 3 u0 2 sU0 31 samaidApravrajyAni rUpaNam snAtakaH, trayo nigranthAH sajJI nosajJopayuktA prajJaptAH tadyathA bakuzaH, prati. sevanAkuzIlaH, kapAyakuzIlaH |mu0 32 // TIkA-' to niyaMThA' ityAdi / nirgatA granthAd bAhyAbhyantararupAt nimra nyA:-saMyatAH, no-naiva saMjJAyAm-AhArAghabhilAparUpAyAM pUrvAnubhUtasmaraNA'nAgatacintAdvAreNopayuktA ye te nosaMjJopayuktAH / te trayaH prajJaptAH / tAnevAhapulAkaH-labdhivizeSeNopajIvanAdinA sNghmaasaartaakaarkH| nirgranyaH-upazAntaprakAra ke haiN| tathA nirgrantha AhArAdi kI abhilASArUpa sajJA meM aura isa prakAra kI saMjJAke abhAvarUpa asa jJA meM upayukta hote haiM / arthAt saMjJA aura ala jJA ina donoM se saMkIrNa svarUpavAle hote haiM ve bhI tIna prakAra ke hote haiN| jaise bakuza, pratisevanAkuzIla aura kapAyakuzIlA TokArtha-bAhya aura AbhyantararUpa parigrahase grandhale jonIkala cuke hote haiN| arthAt bAhya aura Asyantara parigraha kA jo sarvathA parityAga kara dete haiM ve nirgrantha hai, inameM kitaneka nirghandha aise hote haiM jo AhArAdi kI saMjJA se pUrvopayukta AhArAdi ke vicAra se aura anAgata (bhavivyat ) AhArAdi kI prApti kI cintA me upayukta nahIM hote haiM / aise AhArAdi kI saMjJAme anupayukta nirgrantha pulAka Adike bheda se tIna prakAra ke hote haiM-iname jo nindha labdhivizeSavAle hote haiM tathA saMyama se jinheM vizepa-anurAga nahIM hotA hai ve pulAka hai / tAtparya isakA aisA hai ki ye pulAka uttara guNoM kI uttamatA se nahIM pAlate che. tathA je nigraMtha AhArAdinI abhilASArUpa saMjJAmAM upayukta hoya che ane te prakAranI saMjJAnA abhAvarUpa asaMjJA mAM upayukta hoya che, eTale ke sattA ane asaMjJA e bannemAM saMkIrNa svarUpavALA hoya che evA nigraMtha 5 traya prA2nA hAya cha-(1) ma 11, (2) pratisevanAga mane (3) 4AyazIsa TIkArtha-bAhya ane Abhyantara parigrahane jemaNe taddana parityAga karyo hoya che temane nigraMtha kahe che te nigraMtho mAMnA keTalAka nirca che evAM hoya che ke jeo AhArAdi nI saMjJAmAM upayukta hotA nathI eTale ke teo pUpabhukta AhAzadinA vicAramAM athavA anAgata (bhaviSyanA) AhAranI cintAmAM upayukta hotA nathI. evAM AhArAdi saMjJAmAM anupayukta nirca thanA pulAka Adi traNa prakAra paDe che je nigraMtha viziSTa labdhisaMpanna hoya che tathA saMyama pratye jemane vizeSa anurAga nathI, te nircane pulAka kahe che. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-pulAka nirca uttaraguNenuM uttama rIte pAlana karatA nathI eTaluM ja nahIM paNa teo mUlaguNemAM paNa pUrNatA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAsU mohaH kSINamodoveti / snAtakaH - jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIya mohanIyAntarAyalakSaNacaturvidhadhAtikarmamalakSAlanAcAta zuddhajJAnasvarUpaH 1 | saMjJAnosaMjJopayuktAHsaMjJA AhArAdivipayA, nosaMjJA tadabhAvarUpA, tayorupayuktAH , saMkIrNa svarUpA ityarthaH - te trayastathAhi - cakuzaH - zarIropakaraNavibhUpAdinA zavalacAritra / pratisevanAkuzIla' - pratisevanayA - mUlaguNAdivipayayA kuzIlA kutsitaM zIlaM yasya sa tathA / kapAyakuzIlaH - rupAyeNa - krodhAdirUpeNa kuzIlaH yaH sa tatheti 2 / / sU0 35 // - hai, kintu mUlaguNoM meM bhI pUrNatA ko prApta nahIM hote haiM / itanA hone para bhI ye vItarAga praNIta Agama se kabhI asthira nahIM hote haiM / pulAka nAma pule kA hai / vaha jaise sAra bhAgase rahita hotA hai vaise hI nirgrantha hote haiM / jinhoM ne rAgadveSa kA abhAva kara diyA hai aura jo eka antarmuhUrta ke bAda meM kevalajJAna ko prApta karanevAle hote haiM ve nirgrantha haiM / aise ye jIva upazAnta moha athavA kSINamoha nAma ke guNasthAnavartI hote haiM / jinameM sarvajJatA prakaTa ho cukI hai - arthAt jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya aura antarAya ye cAra ghAtiyA karma jinhoM ne naSTa kara diye haiM aura sarvajJatA ko pA liyA hai ve snA taka haiM / tathA saMjJA nosaMjJopayukta jo nirgrantha haiM ve vakuza Adi ke bhedase tIna prakAra ke kahe gaye haiM, inameM jo zarIra aura upakaraNoMko saMskArita karate rahate haiM, Rddhi aura yaza kI abhilASA rakhate haiM parivAra se lipaTe rahate haiM aura mohajanya doSa se yukta hote haiM ve cakuza haiM, yukta hAtA nathI. A prakAranI paristhitimAM paNa tee vItarAgapraNIta AgamathI kadI calita thatA nathI. pulAka eTale ghAsanA puLA jema puLA sArabhAgathI rahita hAya che, tema te pulAka nizrva ApaNu sArabhAgathI rahita hAya che. jemaNe rAgadveSane abhAva karI nAkhyA che ane jee antarmuhUta bAda kevaLajJAnane prApta karavAnA che, temane nigraMtha kahe che. evAM te jIvA upa zAnta mAha athavA kSINumAha nAmanA gurusthAne pahoMcelA hAya che. jemanAmAM sa.jJatA prakaTa thaI cukI che, eTale ke jemaNe jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, meAhanIya ane antarAya, A cAra ghAtIkarmoneA nAza karIne sarvajJatA prApta karI lIdhI hAya che, temane snAtaka kahe che. tathA saMjJA nAsanAyukata je nigra ceA che temanA khakuza Adi traNa bheda kahyA che. je nigra thA zarIra ane upakarAne saMskArita karatA rahe che, Rddhi ane yazanI abhilASA rAkhe che, parivArathI vIMTaLAyelA rahe che ane mAhajanya deSathI yukta hAya che temane Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 70 2 sU0 36 vratAropaNakAlanirUpaNam 23 nimranthAzcAropitavratAH kecid bhavantIti vratAropaNakAlavizeSAnnirUpayan zaikSabhUmIH sthavirabhUmIzvAha____ mUlam-tao sehabhUmio paNNattAo, taM jahA-ukkosA, majjhimA, jhnnaa| ukkosA chammAsA, majjhimA caumAsA, jahannA sattarAiMdiyA / tao therA paNNattAo,taM jahA-jAithere suyathere pariyAyathere / sadivAsajAe samaNe NiggaMthe jAithere, ThANaMgasamavAyadhareNaM samaNe NiggaMthe suyathere, vIsavAsapariyAe NaM NiggaMthe pariyAyathere // sU0 36 // ve yakuza vratoM ko pUrI taraha se pAlate haiM / parantu inakA cAritra zabala aticAra doSoM se yukta hotA hai / parigraha se jinakI Asakti nahIM ghaTI hai tathA mUlaguNoM aura uttara guNoM ko jo pAlate haiM to bhI kadAcit uttaraguNoM kI virAdhanA kara dete haiM ve pratisevanAkuzIla haiM / jo anyakaSAyoM para vijaya pA kara bhI saMjvalanakaSAya ke adhIna haiM ve kaSAyakuzIla nimrantha hai // sU035 // nirgrantha hokara bhI kitaneka jIva Aropita vratavAle hote haiN| ataH aba sunnakAra vratAropaNakAla vizepoM kI nirUpaNA karate hue zaikSabhUmi aura sthavirabhUmi kA kathana karate haiM 'tao seha bhUmio paNNattAo' ityAdi / bakuza kahe che. te bakuza nigrotha vratanuM barAbara pAlana kare che paNa temanuM cAritra aticAra thI yukta hoya che. parigraha pratyenI emanI Asakita ghaTI nathI, tathA mUlaguNe ane uttaraguNene pALavA chatAM paNa jeo kayAreka uttaraguNenI virAdhanA karI nAkhe che, temane pratisevanAkuzIla kahe che, je nirca the anya kaSAyapara kAbU rAkhavA chatAM paNa saMjavalana kaSAyane adhIna che temane kaSAyakuzIla nigraMtha kahe che. je sU. 35 che nirgatha thayelA keTalAka cha Arepita vratavALA paNa hoya che, tethI have sUtrakAra vatAropaNa kALavizenI prarUpaNa karavA nimitte zaikSabhUmi ane sthavirabhUbhinu 4thana 42 cha-" tao sehabhUmio paNNattAo" tyA: Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 24 chAyA-tisraH zaikSabhUmayaH prajJaptAH, tadyathA-utkRSTA, madhyamA, jghnyaa| utkRSTA pANmAsikI, madhyamA cAturmAsikI, jaghanyA saptarAtriMdivA / tita: sthavirabhUmayaH prajJaptAH tadyathA-jAtisthaviraH, zrutasthavira, paryAyasthaviraH / paSTivarpajAtaH zramaNo nirgrantho jAtisthaviraH / sthAnAGgasamavAyadharaH khalu zramaNo nigranthaH zrutasthaviraH / viMzativarSaparyAyaH khalu zramago nirgranthaH paryAyasthaviraH ||muu0 36 // ___TIkA-'to' ityAdi / tistraH zaikSabhUmayaH sedhamUmayo vA / tatra zikSAgrahaNAptevanArUpAmadhIta iti zaikSaH, yadvA-' pidhU saMrAdvau ' iti vacanAt sedhyate zaikSabhUmiyAM tIna kahI gaI hai -eka utkRSTa zaikSabhUmi, dUsarI madhyama zaikSabhUmi aura tIsarI jaghanya zaikSabhUmi / utkRSTa zaikSabhUmikA kola chaha mAsakA hai / madhyama zaikSabhUmikA kAla cAra mAsakA hai aura jaghanya zaikSa bhUmi kA kAla sAta rAtadinakA hai|| sUtrArtha-sthavira bhUmiyAM bhI tIna kahI gaI haiM-eka jAtisthavira kI bhUmi, dUsarI zrutasthavira kI bhUmi aura tIsarI paryAyasthavira kI bhUmi, jo 60 varSa kI AyuvAlA hotA hai vaha jAtisthavira hai, rathAnAMga aura samavAyAMga zruta kA jo dhAraka hai vaha zrutasthavira hai, aura jo 20 bIsa varSa ke pravrajyAkAla se sthavira hai vaha paryAyasthavira hai| TIkArtha-zaikSabhUmiyAM athavA sedhabhUmiyAM jo tIna prakArakI kahI gaI hai unameM grahaNarUpa athavA AsevanarUpa zikSA kA jo adhyayana karatA hai vaha zaikSa hai athavA , pidhUsaroddhau" ke anusAra jo taiyAra kiyAjAtA zakSAbhimA ! 2nI hI 2-(1) L zaikSabhUmi, (2) madhyama zakSabhUmi ane (3) jaghanya zikSabhUmi. utkRSTa zaikSabhUmine kALa cha mAsane, madhyama zaikSabhUmine kALa cAra mAsane ane jaghanya kSabhUmine kALa sAta rAtridivasane heAya che. savArtha-sthavira bhUmie paNa traNa prakAranI kahI che-(1) jAti viranI bhUmi, (2) zrata sthaviranI bhUmi ane (3) paryAya sthaviranI bhUmi. 60 varSanI uparanA nirmathane jAtisthavira kahe che, sthAnAMga ane samavAyAMgasUtranA dhAraka nigrathane zratavira kahe che ane jeNe pravrajyA grahaNa karyAne 20 varSa thaI gayAM che evA sthavirane paryAya sthavira kahe che. TIkA-zakSabhUmio athavA sedhabhUmio je traNa prakAranI kahI che temAM grahaNa athavA AsevanarUpa zikSAnuM je adhyayana kare che tene zaikSa kahe che. athavA " pidhUsa rAddhau " nA anusAra re taiyAra 421ya cha tene se che tanI Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 1 2 sU0 19 tAropaNakAlanirUpaNam niSpAdyate yaH sa sevaH tasya bhUmayaH-mahAna tAropaNakAlarUpA avasthA iti / tAstisraH-utkRSTA-pANmAsikI, yasyAM paibhirmAsairutthApyate punadIkSAyAM samAropyata ityarthaH / na sA'tikrAmyate, madhyamA-cAturmAsikI, yasyAM catubhirmAsairusthApyate / jaghanyA saptarAtrindivA yasyAM saptamireva rAtrindivairutthApyate gRhI. tazikSatvAditi / zaikSasya ca viparyastaH sthaviro bhavatIti sthavirabhUminirUpaNA. yAha-' to therabhUmIbho' ityAdi, tisraH sthavirabhUmayaH, sthaviro-vRddhastasya bhuumyH-avsthaavishessaaH| tAn sthavirAn darzayati-jAtyA-janmanA sthavirojAti sthaviraH / zrutam-AgamaH, tena sthavira:-zrutasthaviraH 2 / paryAya:-pratrajyAkAlaH, tena sthaviraH pratrajyA sthaviraH / iha ca bhUmibhUmivatorabhedopacArAdeva mupanyAsaH / etAneva vizinaSTi-' sahi0 ' ityAdi, paSTivarpajAta:-paSTivarpAhai vaha sedha hai isakI jo bhUniyAM haiM-mahAvatAropaNa kAlarUpa jo avasthAe~ haiM ve zaikSa bhUmiyAM haiM ye utkRSTa Adi ke bheda se tIna prakArakI kahI gaI haiM, chaha mAsa meM hI isase adhika maiM nahIM punaH jo dIkSA meM Aropita kiyA jAtA hai vaha pANmAsikI utkRSTa zaikSabhUmi hai, jisameM cAra mAsameM hI punaH dIkSA meM jo Aropita kiyA jAtA hai vaha madhyamA zaikSabhUmi hai / aura jo sAta dinarAtameM hI punaH dIkSA meM Aropita kiyA jAtA hai vaha jaghanya zaikSabhUmi hai / sthavira bhUmiyAM vRddhakI bhUmiyAM jo tIna prakAra kI kahI gaI haiM unameM jAti se janmase jo sthavira hotA hai vaha jAtisthavira hai ? zruta nAma Agama kA hai-isa Agama se jo sthavira hotA hai vaha zrutasthavira hai tathA pratrajyAkAla se jo sthavira hotA hai vaha pravajyAsthavira hai yahAM bhUmi aura bhUmivAn kA abheda bhUmio che-mahAvatAra paNa kALarUpa je avasthAo che, temane zaikSabhUmi kahe che. tenA utkRSTa Adi traNa prakAra kahyA che cha mAsamAM ja (tenAthI adhika samayamAM nahIM) jene Apita (ArAdhita) karAya che, tenuM nAma chamAsika utkRSTa zaikSabhUmi che. cAra mAsamAM ja jene Arepita karAya che, tenuM nAma madhyamAM zaikSabhUmi che. sAta dinarAtamAM ja jene Arepita karavAmAM Ave che, tenuM nAma jaghanya zaikSabhUmi che. sthavira bhUmio (vRddhanI bhUmio) nA paNa traNa prakAra che-(1) jAtisthaviranI bhUmi ane (2) zrutasthaviranI bhUmi ane (3) paryAya sthaviranI bhUmi. tithI (mathI ) 2 thapira DAya cha-10 varSanI jemanI umara hoya che-evA sthavirane jAtisthavira kahe che. zrata eTale Agama. te AgamanA jJAnanI apekSAe je sthavira heya che, temane zrata Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAine yuSkaH zramaNo nigrantho jAtisthaviraucyate / sthAnAdgasamavAyAgadhArakaH zramaNo nirgranthaH zrutasthaviraH procyate / viMzativarSaparyAyaH-viMzativarSapravrajyApAlakA zramaNo nirgranthaH paryAyasthaviraH kathyata iti // mU0 36 // sthavirAstupuruSA eveti tadadhikArAt purupamakArAn prarUpayayan saptaviMzasyadhikazataikasUtrANyAha __ mUlam-tao purisajAyA paNNattA, taM jahA-sumaNe, dummaNe, No sumaNe No dummaNe 1 / tao purisajAyA papaNattA, taMjahAgaMtA NAmege sumaNe bhavai, gaMtA NAmege dummaNe avai, gaMtA NAmege josumaNe NodummaNe bhvi| tao purisajAyApaNNattA, taM jahA-jAmItege sumaNebhavai, jAmItege dummaNe bhavai,jAmItege, josumaNNe NodummaNe bhavai 3 / evaM jAissAmItege sumaNe bhavai 3 / 4 / tao purisajAyA paNNatA, taM jahA-agaMtA NAmege sumaNe bhavai 3 / 5 / tao purisajAyA paNNattA, taM jahANa jAmItege sumaNe bhavai 3 6 tao purisajAyA paNNattA, taM jahA-Na jAislAmItege sumaNe bhavai 37 evaM AgaMtA NAmege upacAra se aisA kahA gayA hai jo zramaNa nirgandha 60 varSakI AyuvAlA hotA hai vaha zramaNa nigrantha jAtisthaghira hai sthAnAMga aura samavAyAMga kA dhAraka zramaNa nirgandha hotA hai vaha zrutasthavira hai, bosa varSa se jo pravrajyAkA pAlana kara rahA hai vaha paryAyasthavira hai ||suu036|| sthavira kahe che. pravajyAnA amuka (20 varSanA) kALane kAraNe jeo sthavira gaNAya che, temane paryAyasthavira kahe che. ahIM bhUmi ane bhUmivAnuM vacce abhedapacAranI apekSAe A prakAranuM kathana karavAmAM AvyuM che. 60 varSanI umara vALA zramaNaniyane jAtisthavira kahe che. sthAnAMga ane samavAyAMganA dhAraka zramaNanigrathane zratasthavira kahe che. 20 varSathI je pravajyAnuM pAlana karI rahyA khAya cha bhane payAyasyavi2 4 che. // 5. 6 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 sudhA TIkA sthA0 3 u020 37 puruSaprakAra nirUpaNam sumaNe bhavai 3 / 8 / emI tege sumaNe bhavai 39 / essAmI tege sumaNe bhavai 3 / 10 / evaM eeNaM abhilAveNaM(ettha saMgahagAhA :)" gaMtA ya agaMtA ya 1, AgaMtA khalu tahA aNAgaMtA 2 / cidvittamaciTTittA 3, NisiittA ceva no ceva 4 // 1 // haMtA ya ahaMtA ya 5, chiMdittA khalu tahA achiMdittA / bUittA abUittA 7, bhAsittA ceva No ceva 8 // 2 // daccA ya adaccA ya9, bhuMjittA khallu tahA abhuNjittaa|10| laMbhittA alaMbhittA11, piittA ceva no ceva 12 // 3 // suittA asuittA 13, jujjhittA khalu tahA ajujjhittA 14 // jaittA ajaittA ya15, parAjiNittA ya ceva no cev16||4|| sadA 17 rUvA 18 gaMdhA 19, rasAya 20 phAsA 21 (2146=126-1-127) taheva ThANA ya / nissIlassa garahiyA, pasatthA puNa sIlavaMtassa // 5 // evamikkakke tinni u tinni u AlAvagA bhANiyavvA / ___ sadaM suNettA NAmege sumaNe bhavai 3, evaM suNemIti3, suNissAmIti 3 / evaM asuNettA gAmege sumaNe bhavai 3, na suNamiti 3, Na suNislAmIti3 / evaM rUvAI gaMdhAI rasAI phAsAI, ekkekke cha cha AlAvagA bhANiyabA, evaM sattAvIsaM sayamegaM ca 127 AlAvagA bhvNti| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAnAGgale tao ThANA NissIlasta Nivvayassa miraguNassa himmerasta NippaccaekhANaposahovavAsassa garahiyA bhavati, taM jahAassi loge garahie bhavai, uvavAe garahie bhavai, AjAI garahiyA bhavai / tao ThANA sasIlassa savvayassa saguNasta samerasta sapaccarakhANaposahovavAsassa pasatthA bhavaMti, taM jahAassiloe palatthe bhavai, uvavAe pasatthe bhavai, AjAI pasatthA bhavai // sU037 // chAyA-trINi purupajAtAni prAptAni, tadyathA-mumanAH, durmanAH, no sumanA no durmanAH 1 / trINi puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-gatvA nAmakaH mumanA bhavati, gatvA nAmako durmanA bhAti, gatvA nAmaiko no mumanA nodurmanA bhavati 2 / trINi puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA yAmItyekaH sumanA bhavati, yAmItyeko durmanA bhavati, yAmItyeko nosumanA nodurmanA bhavati / evaM yAsyAmItyekaH sumanA bhavati 3 / 4 / trINi puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-agatyA nAmaikaH nRmanA bhavati 3.5 trINi puruSajAtAni majJaptAni, tadyathA-nayAmItyekaH samanA bhavati 3 / 6 / trINi purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-na yAsyAmItyekaH sumanA bhavati / 7 / evam-Agatya nAmaikaH sumanA bhavati 3. 8 emItyekaH sumanA bhavati / 9 / eNyAmItyekaH sumanA bhavati 3 // 10 / evametenAbhilApena( atra saMgraha gAthA:) "gatvA ca-agatvA ca 1, Agatya khalu tathA-anAgatya / sthitvA-asthitvA 3, nipadha caitra no (anipadya) caitra 4 // 1 // havA ca-ahatvA ca 5, chitvA khalu tathA-acchitvA 6 / uktvA-anuktvA 7, bhApitvA caiva no (abhApitvA ) caitra 8 // 2 // dattvA ca adattvA ca 9, bhuktvA khalu tathA abhuktvA 10 // 'labdhvA-alavdhyA 11, pItvA caitra no ( apItvA ) caitra 12 // 3 // suptvA-amuptyA 13, yuvA-khalu tathA ayudadhyA 146 jitvA ajitvA ca 15, parAjitya caiva no (parAjitya) caiva 16 // 4 // zabdAH 17 rUpANi 18 gandhAH 19 rasAzca 20 sparzAH 21 ( 2146% 126-1-127) tathaiva sthAnAni ca / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMghATIkA sthA0 3 u.2 sU. 37 puruSaprakAranirUpaNam nizzIlasya garhitAH, prazastAH punaH zIlavataH // 5 // " evamekakasmin trayastu trayastu AlApakA bhnnitvyaaH| zabda zrutvA nAmaikaH sumanA bhavati 3 // evaM zrRNomIti 3, zroSyAmIti 3 / evaM azrutvA nAmekaH sumanA bhavati / na zrRNomIti 3, na zroSyAmIti 3 / evaM rUpANi, gandhAH, rasAH, sparzAH / ekaikasmin paT paTa AlApakA bhaNitavyAH / evaM saptaviMzatiH zatamekaM (127) cAlApakA bhavanti / / trINi sthAnAni nizzIlasya nirvatasya nirguNasya nimaryAdasya niSpratyA khyAnapaupadhopavAsasya garhitAni bhavanti, tadyathA-ayaM loko garhito bhavati, upa. pAto garhito bhavati, AyAtigeMhitA bhavati / trINi sthAnAni sazIlasya savatasya saguNasya samaryAdasya sapatyAkhyAnapauSadhopavAsasya prazastAni bhavanti, tadyathA-ayaM lokaH prazasto bhavati, upapAtaH prazasto bhavati, AyAtiH prazastA bhvti||mu037|| ___TIkA-'tao purisajAyA' ityAdi / puruSajAtAni-puruSaprakArAH, troNi bhavanti, tAnyevAha-'sumaNe' ityAdi, su-suSTu zobhanaM manaH-cittaM yasyAsau sumanAH-harpavAn , rakta ityarthaH / evaM durmanAH-du:-duSTamazobhanaM manazcittaM yasyAsau tathA, dviSTa ityarthaH / nomumanA nodurmanAH-madhyasthaH, sAmAyika__sthavira puruSa hI hote haiM isaliye aba sUtrakAra puruSa ke bhedoM kA 127 sUtroM dvArA kathana karate haiM-'tao purisajAyA paNNattA' ityAdi TIkArtha-puruSake tInaprakAra kahe gayehaiM-1 sumana, 2dumaina aura 3 nosumana nodurbhana jisakA mana citta zobhana hotA hai aisA vaha harSavAlA puruSa sumanA kahA gayA hai tathA jisakA mana azobhana-duSTa hotA hai aisA duSTa puruSa durmanA kahA gayA hai tathA jo na sumanA hai aura na durmanA hai, kintu madhyastha bhAvavAlA hai vaha nosumanA nodumanA puruSa hai 1, isa taraha se isa prathama sUtra meM ye puruSa prakAra sAmAnyarUpa se kahe gaye haiN| puruSe ja sthavira hoya che, tethI have sUtrakAra puruSanA bhedanuM 127 sUtrI dvArA ni35 42 cha-" tao purisajAyA paNNattA" tyAhi sAtha-puruSanA traya 42 4aa che-(1) sumana, (2) bhana mana (3) nA. sumana nemana. jenu mana (citta) zebhAna hoya che evA te harSavALA, puruSane sumanA puruSa kahe che. jenuM citta azobhana (duSTa) hoya che, evA duSTa puruSane dumanA puruSa kahe che. je sumanA paNa nathI ane durmanA paNuM nathI, paraMtu madhyastha bhAvavALe che tene nesumanA nedurmanA puruSa' kahe che A rIte A pahelA sUtramAM sAmAnyarUpe A puruSa prakAranuM kathana thayuM che, Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaanaa vAnityarthaH 1 / uktA prathamasUtre sAmAnyatayA purUSaprakArAH, sAMprataM tAneva gatyAdi kriyA'pekSayA vizeSataH saptaviMzatyadhikazata (127 ) sutraiH prAha-'to' ityAdi, gatvA-'tItakAle kvacid magadhavidehakSetrAdau, nAmeti sambhAnAvayAm , eka:-kazcit sumanA bhavati-hRSyati, evamanyaH kazcid durmanA bhAti-zocati, tRtIyaH kazcit nosumanA nodumanA iti-samabhAvavAneva bhavatIti 2 / atItakAlamUtramiva ' yAmI ' ti vartamAnakAlaviSayaM, 'yAsyAmI' ti bhaviSyatkAla. __ aba sUtrakAra inhIM puruSa prakAroM ko gatyAdi kriyA kI apekSArUpa vizeSatA ko lekara 127 sUtroM dvArA kahate haiM jo atItakAlameM kisI magadhavideha Adi kSetra meM jAkara harSita hotA hai 1, koI harSita nahIM hotAhai-durmanA hotAhai 2 1 duHkhita hotAhai, tathA koI eka aisA bhI hotAhai jo na harSita hotA hai aura na duHkhita hotA hai / kintu samabhAvavAlA hI rahatA hai, isI taraha se isa atItakAla sUtrakI taraha vartamAnakAla viSayaka aura bhaviSyakAla viSayaka sUtravya bhI samajhanA cAhiye / vartamAna kAla ke sUtra meM "yAmi" aisA kriyApada lagA kara aura bhaviSyatkAlake sUtra meM " yAsyAmi" aiso kriyApada lagAkara vyAkhyAna karanA cAhiye; tAtparya aisA hai ki koI eka manuSya " magadhAdi bhUmi meM maiM jAtA hUM" isa prakAra ke vicAra se harpita hotA hai aura koI eka isa vicAra se duHkhita hotA hai aura koI eka na duHkhI hotA hai aura na sukhI hotA hai / donoM avasthAmeM samabhAva rahatA hai / isa prakAra se ye - have sUtrakAra e ja puruSa prakAranuM gati Adi kriyAnI apekSArUpa vize. SatAnI apekSAe 127 sUtro dvArA kathana kare che, (1) je bhUtakALamAM koI magadha, videha Adi kSetramAM jaIne harSita thAya che, (2) koI harSita thatAM nathI-duHkhI thAya che, ane (3) keIka puruSa e paNa hoya che ke je harSita paNa thatuM nathI ane duHkhita paNa thatuM nathI, paraMtu samabhAvavALo rahe che. A bhUtakALa viSayaka sUtranAM jevA, vartamAna ane bhaviSyakALa viSayaka me sUtra para sabha sevai. vartamAnajanA sUtramA " yAmi" bhane bhaviSya4janA sUtramA " yAsyAmi " priyA54 vAparIne ta bhanne sUtrI manApI zAze. A kathanane bhAvArtha e che ke magadhAdi bhUmimAM huM jAuM chuM, " A prakAranA vicArathI keIka mANasa harSita thAya che, te kaIke mANasa A prakaranA vicArathI dukhita thAya che, ane keIka mANasa A prakAranA vicArathI dukhI paNa thato nathI ane sukhI paNa thatuM nathI, paNa bane avasthAmAM Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 3 u02 sU0 37 puruSa prakAranirUpaNam 31 F viSayaM ceti sUtradvayamapi bodhyam 3-4 kAlatrayaviziSTaM caturthasUtram ityAdi kramazo bodhyam / ' tao' ityAdi prakArAntareNAha atA ' iti, evam ' agaMtA ' agatvA, ityAdIni trINi pratiSedhasUtrANi 7, ' AgaMtA ' Agatya, ityAdIni trINyAgamanamUtrANi ca sumano durmanastanniSedharUpANi bhUta - vartamAna bhaviSyatkAlaviSayANi vodhyAni / ' evaM ' iti, evametenAbhilApenA'nyAnyapi sUtrANi vijJeyAnIti bhAvaH / athoktAnuktasUtrasaMgrahaNArtha 4 sUtra hote haiM / isI prakAra se " yAsyAmi " pada jor3akara sumanA AdikoM kA kathana kara lenA cAhiye / - 66 " tao purisajAyA paNNattA " isa prakAra se bhI puruSa tIna hote haiM- jaise - " agaMtA " koI eka puruSa vahAM vihAra Adi kSetra meM nahIM jA kara sumanA huA hai, koI nahIM jA kara durmanA huA hai aura koI jAkara bhI madhyastha rahA hai ye isI prakAra se na yAmi na yAsyAmi " tIna sUtra pratiSedha sUtra haiM / tathA " AgaMtA " ityAdi tIna sUtra Agamana sUtra haiM, ye bhI sumana, durmana, aura ina donoM ke niSedharUpa haiM, tathA bhUta, vartamAna aura bhaviSyatkAla ke sambandha rakhanevAle haiM, arthAt koI jIva magadha videha bhUmi meM bhUtakAla meM pIche A kara ke sumanA huA hai, koI durmanA huA hai aura koI madhyastha rahA hai / isI prakAra koI vahAM se Akara ke sumanA hai, koI durmanA hotA hai aura koI madhyastha rahatA hai, isI prakAra koI vahAMse pIche AU~gA " isa vicAra se sumanA hogA, koI durmanA hogA aura koI madhyastha rahegA, samabhAvavANo rahe che. me 4 pramANe " yAsyAmi " kriyApada vAparIne subhanA ( harSita ) mAhi anuM sthana thavaM lekhe. 88 CC " tao purisajAyA paNNattA " nIce prabhA abharanA puruSA pazu 4hyA che-bha} " agaMtA " / puruSa tyAM vihAra Adi kSetramAM nahIM bhAvavA chatAM paNu harSita thAya che, keAI nahIM javAthI duHkhIta thAya che ane koI tyAM nahIM javA chatAM paNa zAkathI rahita ( samabhAvayukta ) ja rahyA che. A na yAmi, na yAsyAmi " trayu sUtra pratiSedhasUtra che tathA AgatA " ItyAdi traNa sUtra Agamana sUtra che. te paNa sumana, dumana ane te bannenA niSedharUpa che, tathA bhUta, bhaviSya ane vartamAnanI sAthe sabadha rAkhanArAM che. eTale ke phAI jIva magadha, videha Adi bhUmimAMthI bhUtakALamAM pA karIne harSita thayA che, kAIka tyAMthI pAche pharIne duHkhI thayeA che, ane kAI tyAMthI pA karIne madhyastha bhAvamAM rahyo che e ja pramANe " tyAMthI pAche pharIza evA khyAlathI kAI harSita thaze, kAI duHkhI thaze ane koI madhyastha bhAvamAM Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAisUtre gAthApaJcakamAha-'gaMtA' ityAdi, 'gaMtA 3, agaMtA 3, AgaMtA 3' iti natra sUtrANi pUrvamuktAni, anuktAni-sUtrANyAha-' agAgaMtA' ityAdi, AlApakainhIM ukta anukta sUtroM ko saMgraha karane ke liye sUtrakArane isa gAthA paMcaka ko kahA hai -'gaMtA ya AgaMtA ya' ityAdi / isa prakAra se gatvA ke 3, agatvA ke 3, aura Agamya ke 3 ye yahA~ 9 satra to kahe gaye haiM / jo " gaMtA ya agaMtA ya AgaMtA" ina gAthAstha tIna padoM dvArA prakaTa kiye gaye haiN| tathA jo yahAM para nahIM kiye gaye haiM ve pada ina gAthAoM dvArA sUcita kiye gaye haiM " jaise "aNAgaMtA-anAgatya, cidvittA-sthitvA, aciTTittA-asthitvA, NisihattA-niSadya, aNisiittA-aniSidya, haMtA-hatyA, ahaMtA-ahatvA, chiditA-chittvA, achidittA-acchitvA, bUittA-uktvA, abUhattA-anuktvA, bhAsittA -ASitvA, abhAsittA-abhASitvA, dattA-datvA, adattA-adattvA, bhuMjittA-bhuktvA, abhaMjittA-abhuktvA, laMbhittA-labdhvA, alaMbhittAalabdhvA, piittA-pItvA, apiittA-apItvA, suittA-luptvA, asu. ittA-asuptvA, jujjhittA-yuddhvA, ajujjhittA-ayuddhvA, jahattAjitvA, ajaittA-ajitvA, parAjiNittA-parAjitya, aparAjitya, zabda ja raheze, A ukta anukta sUtrane saMgraha karavAne mATe sUtrakAre A gAthApaMcakanuM kathana karyuM che. "gaMtAya, AgaMtAya" tyAha mA prAre, gatvA (dhana) / , agatvA (gayA vinA) // 3, bhane Agamya ( mAvAna ) na 3 bhajIta dasa nava sUtrAnuM to sUtramAre maDI 4thana 42 // sIdhu cha, re " gaMtA ya agaMtA ya AgatA" mA thAnA na paha! dvArA prakaTa karavAmAM Avela che. tathA jemanuM ahIM kathana karavAmAM AvyuM nathI, te padanuM gAthA dvArA sUcana karavAmAM AvyuM che - ___" aNAgatA-anAgatya, cidvittA-sthitvA, acidvittA-asthitvA, NisiittA niSadya, aNisiitA-aniSidha, ha tA-hatvA, ahaMtA-ahatvA, chidittA-chiyA, achiMdittA-acchitvA, bUittA-uktvA, avUittA-anuktvA, bhAsittA-bhASitvA, abhAsittA-abhASitvA, dattA-datvA, adattA-adatvA, bhuMjittA-bhuktvA, abhujittA abhuktvA, laMbhittA-labdhvA, alabhittA-alavdhvA, piittA-pItvA, apiittA-apItvA, -surattA-suptvA asuittA-asuvA, jujjhicA-yuddhvAA , ajujjhittA-ayuvA, jaittAjitvA ajaittA-ajitvA, parAjiNittA-parAjitya, aparAjitya, zabda, rUpa, gaMdha, rasa, Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puSA rIkA sthA0 3 u02 sU037 puruSaprakAranirUpaNam 33 prakArazcAyam-" agAgatAnAmamege sumaNe bhavai, 1 aNAgaMtAnAmamege dummaNe bhavai, agAgaMtAnAmege nosumaNe nodummaNe bhavai ? evaM na AgacchAmIti 2, evaM, na AgamiSyAmIti 3 kAlatrayavipayANi trINi sUtrANi, pUrvoktadazabhiH rUpa, gaMdha, rasa, aura sparza" ye padakula 21 haiN| ina 21 padoM ke hI 127 sUtra hote haiM / jinakA vivaraNa isa prakAra se hai| gatvA ke tIna aura agatvA ke tIna, AgaMtA ke tIna aNAgaMtA ke tIna ityAdi rUpase 1-1 pada ke 6-6 AlApaka hote haiN| "AgaMtA" takake to tIna 3 AlApaka bhUta, vartamAna aura bhaviSyat kAla ko lekara sumanA, durmanA aura madhyastha hone ke viSayameM sUtrakArane prakaTa hI kara diye haiN| aba "aNogaMtA" jo pada hai, usakA AlApakakA prakAra isa prakAra se hai'aNAgaMtA' nAmege sumaNe bhavada 1, aNAgaMtAnAmege dummaNe bhavai, aNAgaMtAnAmege nosumaNe NodummaNe bhava" isI tarahase "na AgacchAmi "kriyApada ko lagokara aisA hI kahanA cAhie-ki koI jIva " maiM nahIM AtA hai aisA khyAla kara sumanA hotA hai, koI durmanA hotA hai aura koI jIva madhyastha hotA hai| isI taraha se "na AgamiSyAmi" aisA kriyApada lagAkara bhI isI prakAra se kahanA cAhiye ki koI jIva " maiM nahIM AUMgA" aisA khyAla kara sumanA sparza' mA pusa 21 54 che. te 21 pahone manutakSIta. 4. 127 sUtra thAya che. jemanuM vivaraNa nIce pramANe che- gatvAnA traNa ane agatvAnA traNa, AgaMtAnA traNa ane aNagaMtAnA tra tyAhi 3 4 me pahanA-6 mAsA54 thAya che. " AgaMtA" paryAnA traNa AlApaka bhUta, vartamAna ane bhaviSyakALamAM sumana (harSita), dine (dukhita) ane madhyastha bhAvayukata hovA viSe, sUtrakAre AgaLa prakaTa 42 vIca . "aNAgaMtA" 5hanA 2 mAsA5 bhane che te naye prasTa 42||maa mAyA cha-" aNAga tA nAmege sumaNe bhavai 1, aNAgaMtA nAmege dummaNe bhavai2, aNAgaMtA nAmege nosumaNe NodummaNe bhavai " ye pramANe "na AgacchAmi " AL56 sana mA pramANe 4 no -" I bhaavt| nathI," A prakAranA vicArathI kaIka jIva sumana (harSita) thAya che, keIka jIva damanA ( duHkhita) thAya che ane keIka jIva madhyastha bhAvamAM ja rahe cha. " na AgamiSyAmi" mAThiyApa vAparIne mA prabhArI mAsA54 mniivavA joIe-"huM nahIM AvuM" evo khyAla karIne kaIka jIva sumana thAya Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre sUtraiH sahasaMkalanayA / dvAdazasUtrANi bhavanti / " 'cidvittA' iti sthitvAUrdhvasthAnena, sumanA durmanA anubhayAtmakazca bhavanti / evaM ' ciTThAmIti, ciTi. ssAmI ti 3 ( ) 'acidvittA' ihApi kAlataH sUtratrayamiti sarvasaMkalanayAsTAdazamUtrANi bhavanti / evaM sarvatra vijJeyam / navaraM-nipadya-upavizya 3, no caiveti-anipadya-anupavizya 3 / hatvA-vinAzya kazcit 3, ahatvA-avinAzya 3, chittvA-dvidhA kRtvA 3, acchiccA-na chitvetyarthaH 3, 'vuittA' itiuktvA-bhaNitvA padavAkyAdikam 3, ' avuittA' iti-anuktvA 3, bhApitvAsaMbhASya kaJcana saMbhASaNayogyam 3, 'no caiva' iti-abhApitvA-asaMbhASyakaJcana 3, dattvA 3, adattvA 3, bhuktvA 3, abhuktvA 3, labdhvA 3, alabdhvA 3, pItvA 3, no caivetiapItvA 3, suptvA 3 asuptvA 3, yuddhvA 3, ayuhotA hai, koI durmanA hotA hai aura koI jIva madhyastha rahatA hai| isa prakAra ke ye sumanA durmanAdi hone ke viSaya meM kAlatraya ko lekara kahe gaye tIna sUtra pUrvokta sUtroM ke sAtha milAne se 13 sUtra ho jAte haiN| isI prakAra se koI manuSya khaDA raha kara sumanA hotA hai, koI manuSya darmanA hotA hai aura koI manuSya madhyastha rahatA hai| isI taraha se sumanA durbhanA aura madhyastha hone ke vikalpa 'cihAmi, cihissAmi" yahAM para bhI hote haiN| isa taraha se yahAM taka 18 sUtra ho jAte hai| isI prakAra le sarvatra jAnanA cAhiye arthAt niSadya, aniSadya, hatyA, ahatvA, chittvA, acchitvA, uktvA, anuktvA, bhASitvA, abhASitvA, datvA, adatvA, bhuktvA, abhuktvA, labdhghA, alabdhvA, pItvA, apItvA, suptvA, asluptvA, yuvA, ayuddhvA, jitvA, ajitvA, parAjitya, che, keIka jIva durmanA thAya che ane keIka jIva madhyasthabhAvamAM ja rahe che. A rIte sumana durmanA Adi thavA viSenA traNe kALaviSayaka traNa sUtrane pUrvokta sUtramAM umeravAthI 12 sUtranuM kathana pUruM thAya che. e ja pramANe ke manuSya UbhuM rahIne sumanA thAya che, keI manuSya Ubho rahIne karmanA thAya che ane kaI manuSya Ubho rahIne sumanA ke durmanA thavAne badale madhyastha bhAvamAM ja rahe che. e ja pramANe sumanA, durmanA ane madhyastha bhAvasaat thavAnA vi " ciTThAmi cihissAmi" mahI ya thAya che. mAzate 18 sUtronuM kathana pUrU thAya che e ja pramANe badhAM kriyApade sAthe paNa sabhA. meTa niSadya aniSadya, hatvA ahavA, chitvA, acchitvA, uktvA, anukttvA, bhASitvA, abhASitvA, datvA, adatvA, mukbA, abhuktvA, labdhvA, alabdhvA pItvA, apItvA, suptvA, asuptvA, yuvA, ayuvA, jitvA, ajitvA, Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA03302 sU037 puruSarSakAranirUpaNam ddhvA 3, 'jaittA'-iti jitvA-yuddhe jayaM prApya 3, ajitvA-jayamaprApya 3, parAjitya-paraparAjayaM prApya sumanA bhavati, saMbhAvitamahAvittavyayAdyanarthavinimuMktatvAt 3 / 'no ceya' iti-aparAjitya-parAbhavamamApya mumanA bhavatItyAdi aparAjitya" ina padoM ke sAtha bhI aisA hI sumanA aura durmanA aura madhyastha honeke viSaya kA kAlatraya ko lekara kathana karanA cAhiye, ina zabdoM kA artha isa prakAra se hai| niSidha baiTha karake, aniSadya nahIM baiTha karake, hatvA-mAra karake, ahatvA nahIM mAra karake, chitvA chedana karake, achitvA nahIM chedana karake, uktvA= pada vAkyAdi kaha karake, anuktvA nahIM karake, bhASitvA-bhASaNa karaneyogya kisIke sAtha bhASaNa karake,abhASitvA nahIM bhASaNa karane yogyake sAtha nahIM bhASaNa karake, dattvA-de karake, adattvA-nahIM de karake, bhuktvA-khAkarake, abhuktvA nahIM khAkarake, labdhvA-prAptakarake, aladhvA nahIM prApta karake, pItvo-pIkarake, apItvA nahIM pIkarake, suptvA so karake, asuptvA-nahIM so karake, yuddhvA yuddha karake,ayudhvA yuddha 'nahIM karake, jitvA-jItakara ke, ajitvA-nahIM jIta karake parAjityahAra prApta karake, aparAjitya-parAjaya prApta nahIM karake koI manuSya sumanA hotA hai, koI durmanA hotA hai aura koI madhyastha rahatA hai isa parAjitya mane aparAjitya mA ponI sAthe 5 sumanA, humanA sana madhyastha hovAnuM kathana traNe kALane anulakSIne karavuM joIe. have A padone artha spaSTa karavAmAM Ave che - niSidya-mesIna, aniSidya-mai binA, hattvA-DIne, ahattvA=39yA vinA, chittvA chahIne, achivA chedhA vinA, ukttvA-56, pAThya mAmAlIna, anukatvA=nahI mAlIna, bhASitvA sASa 421 // yogya nA sAthe sApay 4zana, abhASitvAnahI sApa! 421 // yogya sevA | yati sAthai bhASA nahI 4zana, datvA-mAdhAna, adatvA=nahI mApAna, bhuktvA-mAne, abhuktvA nahI pAna, labdhvA=pAsa 4Ine, alabdhvA pAsa nahI 4zana, pItvA pAna, apItvA pIyA vinA, suptvA-sUna, asuptvA-zayana nahI zane, yuddhvA= yuddha 4zana, ayuvA-yuddha nahI rIne, jitvAtIna, ajitvA=naDI tAna, parAjitya-2 zrAsa 4zane, aparAjitya-524ya prApta nahI 4zana, 2 madhI kriyAo karIne keI manuSya harSita thAya che, keI manuSya du.khita thAya che ane ke manuSya madhyasthabhAvamAM rahe che, A prakAranuM kathana traNe kALane Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pha~sUtre sthAnA kuda 3 / ' NisiittA-nipadya ' ityArabhya ' parAjiNittA' ityantaM yAvat trayodazapadAnAM pratyekaM paT pad mutranirmANena bhavantyaSTasaptatiH sUtrANi, etAni pUrvoktASTAdazabhiH sUtraiH saha saMkalanayA paNNavatiH sUtrANi bhavanti ( 96 ) | 'saddA ' ityAdi, evaM zabdarUpagandharasasparzAnadhikRtyaikaikasmin viSaye vidhipratiSedhAbhyAM yaMtra AlApakA bhUta varttamAna bhaviSyatkAlAzrayAH 'sumanA durmanAanubhayarUpapada yavanto vijJeyA iti zabdAdi sparzaparyantAnAM paJcAnAM viSayANAM pratyekaM pad taraha kA kathana trikAla ko lekara lagAne se eka 2 pada ke 3-3 sUtra bana jAte haiM " NisihattA " se lekara " parAjiNittA " taka 13 pada banate haiM / ina 13 padoM ke 6-6 sUtra bana jAne ke kAraNa 78 sUtra ho jAte haiM ina 78 sUtroM meM pUrvokta 18 sUtroM ko milA dene se kula 96. sUtra ho jAte haiM / isI taraha se - " zabda, rUpa, gaMdha, rasa aura sparza inako lekara eka eka viSaya meM vidhi pratiSedha kI apekSA se bhUta, vartamAna aura bhaviSyatkAla saMbaMdhI 6-6 sUtra bana jAte haiM arthAt koI manuSya zabda ko sunakara bhUtakAla meM sumanA huA hai, durmanA huA hai aura madhyastha huA hai, vartamAna kAla meM koI eka manuSya sumanA hotA hai, durmanA hotA hai aura madhyastha rahatA hai bhaviSyat kAla meM koI eka manuSya sumanA hogA, durmanA hogA aura madhyastha rahegA / isa prakAra ke ye vidhiviSayaka tIna 3 sUtra haiM, isI taraha se pratiSedha ko lekara tIna 3 sUtra banate haiM isa prakAra zabda meM vidhipratiSedha ko lekara ye 6 anusakSIne azvAthI pratye pahanA zubha sUtra jane che. " niSidya " thI sane " aparAjitya " paryantanA 13 pahAnAM mujhe 1346=78 mayonerasUtra bhane che. A 78 sUtrAne pUrvakata 18 sUtreAmAM umeravAthI kula 96 sUtra khane che. abhA "za, 35, gaMdha, rasa bhane sparza " nI apekSA pratye viSayamAM vidhi pratiSedhanI apekSAe bhUta, vatamAna ane bhaviSyakALa sabadhI 6-6 sUtra bhane che. nema..... koI manuSya zabdane sAMbhaLIne bhUtakALamAM sumanA (pita) thayA hAya che, kAi dunA thayA hAya che ane kaI madhyasthabhAvamAM rahyo hAya che. zabdane sAMbhaLIne vartamAna kALe kAI sumanA thAya che, kaI durmAMnA thAya che ane kAI madhyasthabhAvamAM rahe che. zabdane sAMbhaLIne kAI bhaviSyamAM sumanA thaze, koi dunA thaze ane kAI madhyasthabhAvamAM raheze. A pramANe vidhi viSayaka traNa sUtra che, e ja pramANe pratiSedhanI apekSAe paNa traNa sUtra ane che. A rIte zabdamAM vidhipratiSedhane anulakSIne kula 6 sUtra mane che. A Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 3 u02 sU0 37 puruSaprakAranirUpaNam 37 SaT pada kalpanena triMzatsUtrANi bhavanti / evameteSAM SaNNavatyA sUtraiH saha saMkalanayA SaDrAviMzatyadhikaM zatamekaM ( 126 ) sUtrANi bhavanti, Adimasya sAmAnyasUtrasya ca saMmelanena saptaviMzatyadhikamekaM zataM sUtrANi bhavanti ( 127 ) / ," paJcamyAM saMgrahagAthAyAM " tadeva ThANA ya iti yaduktaM tad bhAvayan sUtradvayamAha - ' tao ThANA ' ityAdi, trINi sthAnAni nizzIlasyazIlarahitasya sAmAnyataH zubhasvabhAvavarjitasya, nirvratasya - vizeSataH punaH prANAtipAtAdinivRttirahitasya, nirguNasya - uttaraguNApekSayA guNarahitasya, nirmaryAdasya - dharmamaryAdAvarjitasya, niSpratyAkhyAnapauSadhopavAsasya - pauraNyAdi pratyAkhyAnaparvoAlApaka hote haiM / isI paddhati se rUpa, gaMdha, rasa aura sparza inameM bhI 6-6 AlApaka kahanA cAhiye isa taraha 30 AlApaka ho jAte haiM 96 meM 30 milA dene para kula 126 sUtra hote haiM inameM eka sAmAnya sUtra aura milAne se inakI saba saMkhyA 127 ho jAtI hai| pAMcavIM saMgraha meM jo " taheva ThANA ya" aisA kahA hai usakA tAtparya aisA ki ye vakSyamANa tIna sthAna zIlarahita - sAmAnyataH zubhabhAvavarjina, nirmata vizeSataH - prANAtipAtAdi kI nivRtti se rahita, nirguNa-uttara guNa kI apekSA se guNarahita, nirmaryAda-dharmamaryAdA varjita tathA pauruSI Adi ke pratyAkhyAna se evaM parvasaMbaMdhI upavAsa se rahita jIva garhita hote haiM tIna sthAna ye haiM - ihaloka, upapAta aura Ayati jisa paryAya meM aise jIva ne janma liyA hotA hai vaha paryAya usakI garhita hotI hai gAthA paddhatithI rUpa, ga dha, rasa ane spaza viSayaka paNa 6-6 AlApaka samajavA. A rIte khIjA 30 AlApaka ane che. AgalA 96 sUtramAM A 30 sUtra umeravAthI kula 126 sUtra bane che, temAM eka sAmAnya sUtra umeravAthI kula 127 sUtreA thaI jAya che. pAMgrabhI sauMzraddhagAthAbhAM ? " tadeva ThANA ya " A prakAranA pATha kahyo che tenA bhAvAtha nIce pramANe che-nIce kahelAM traNa sthAna zIlarahita-sAmAnya rIte zubha bhAvavarjita, nita-khAsa karIne prANAtipAta AdinI nivRttithI rahita, nirgu Nu-uttaraguNanI apekSAe guNurahita, niyaMda-dhA~maryAdA rahita tathA pauruSI (pArasI) AdinA pratyAkhyAnathI rahita ane padinanA pASadha upavAsathI rahita jIvamAM gahita hAya che. te traNe sthAna nIce pramANe che~~ (1) dhaDulAu, (2) upayAta mane (3) AyAti ke paryArthamAM sevA ve bhansa lIdheA hoya che, te paryAya gahita haiAya che, kAraNa ke taniyama AdithI rahita 1 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna sU 38 pavAsarahitasya garhitAni - jugupsitAni bhavanti, tadyathA - tAni trINi sthAnAnyAha -' assi ' ityAdi, 'assi' iti vibhaktivyatyayena - ayaM lokaH - bhavaH, yasmin janmagRhItaM saH, garhito bhavati-vaniyamAdi rahitatvena pApakRtyA viziSTa jana jugupsitatvAt / tathA upapAtaH - nArakAdibhavaH, sa garhito bhavati, maraNAnantara N pApapuruSANAM narakAdigadisadbhAvAt, AyAtiH - narakAdyudvarttanaM, narakAdigate nissaraNamityarthaH / sA'pi garhitA bhavati, kumAnuSatvatiryaktvamAptisadbhAvAditi 1 / athaitAni trINi kasya prazaMsitAni bhavanti ? iti tadviparyayamAha - ' tao ' ityAdi, pUrvoktAni trINi sthAnAni pUrvoktavizeSaNarahitasya sazIlAdivizeSaNa viziSTasya prazastAni bhavanti, tadyathA - ayaM lokaH - prazasto bhavati, vrataniyamAdiviziSTatvena pavitrapravRttyA ziSTajana - prazaMsitatvAt / tathA maraNAnantaraM tasyopapAkyoM ki vrataniyama Adi se rahita hone ke kAraNa vaha pApavRtti se yukta hotI hai ataH vaha viziSTajana se jugupsita ( nindita ) hotI hai AgAmI bhava yahAM upapAta zabda se liyA gayA hai marane ke bAda pApAtmAoM ko narakAdigati kI prApti hotI hai ataH yaha narakAdibhava usakA garhita hotA hai isI taraha se jaba aisA jIva narakAdigati se nikalatA hai taba vaha kumAnuSatva yA tirthacagati ko prApta hotA hai isaliye isakI Ayati bhI garhita hotI hai / tathA ye hI tIna ihaloka, upapAta aura Apati - zIlAdi viziSTa jIva ke prazaMsita hote haiM kyoM ki vaha vrata niyama Adi se yukta rahA karatA hai ataH pavitra pravRttivAlA hone se vaha ziSTajanoM dvArA prazaMsA kA pAtra hotA hai tathA maraNa ke bAda vaimAnikAdikoM meM usakA upapAta hotA hai isaliye usakA under hAvAne lIdhe tenI te paryAya pApavRttithI yukta hAya che, tethI te viziSTajane dvArA nindAne pAtra mane che. ahIM uSapAta zabda dvArA AgAmI bhavagrahaNa karAyeA che. mRtyu khAda pApAtmAone narakAdi gatinI prApti thAya che, tethI tene AgAmI bhava paNu gA~ ( nindA ) ne pAtra bane che. e ja pramANe eve jIva jyAre narakAdi gatimAMthI nIkaLe che, tyAre kumAnuSatva athavA tiya cagati prApta kare che. tethI tenI Ayita paNu garhuita ( nindAne pAtra) hAya parantu je jIveA zIlAdithI yukta hoya che temanA ihaleAka, upapAta ane Ayati prazasya hoya che, kAraNa ke te taniyama AdithI yukata rahe che. A rIte pavitra pravRttivALA te jIvane A janma paNa prazaMsAne pAtra chAne che, maraNa thayA pachI vaimAnika AdimAM tenA upapAta thAya che, Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA03302sU0 38 saMsArijIvaprarUpaNapUrvakaM sarpajIvanirUpaNam 39 to'pi prazasto bhavati dhArmikANAM vaimAnikAdiSUpapAtasadbhAvAt / AyAtiHtatazcyutiH, sA'pi prazastA bhavati, devabhavAt sumAnupatvamApti sadbhAvAditi / / sU0 37 // etAni garhitAni prazastAni ca sthAnAni saMsArijIvAnAmeva bhavantIti saMsArijIvamarUpaNApUrvakaM sarvajIvAn prarUpayituM saptasUtrImAha___ mUlam--tivihA sasArasamAvannagA jIvA paNNattA, taM jahAitthI, purisA, napuMsagA 1 / tivihA savvajIvA paNNattA, taM jahA-sammAddahi micchaddiTThI sammAmicchadiTThI ya2 / ahavA, tivihA savvajIvA paNNattA, taM jahA--pajjattagA, apajjattagA No pajattagA, No apajjattagA 1 / evaM-"samsadidviparittA, pajjattagaKhumasannibharviyA ya // sU0 // 38 // chAyA-trividhAH saMsArasamApanakA jIvAH prajJaptAH, tadyathA-striyaH, puruSAH napuMsakAH 1 / trividhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathA-samyagdRSTayaH, mithyAdRSTayaH, upapAta bhI prazaMsita hotAhai phira jaba vaha vahAM se cavatAhai taba use sumAnuSatvakI prApti hotIhai ataH usakI AyatibhI prazasta hotI hai // .37 // __ ye sthAna garhita aura prazasta saMsArI jIvoM ko hI hote haiM ataH aba sUtrakAra saMsArI jIvoM kI prarUpaNApUrvaka sarvajIvoM kI prarUpaNA sAtamatroM se karate haiM-(tivihA saMsArasamAvannagA jIvA) ityaadi| sUtrArtha-saMsArasamApannakajIva-saMsArI jIva tIna prakArake kahe gaye haiM jaise strI. puruSa aura napuMsaka 1, samasta jIva tIna prakAra ke kahe gaye haiMsamyagdRSTi, mithyAdRSTi aura samyagamiyAdRSTi 2, athavA-samasta jIva tethI tene upapAta paNa prazaMsanIya bane che vaLI tyAMthI evIne te samAnaparvanI prApti kare che, tethI tenI Ayati pazu prazaMsanIya bane che. sU. 37 | uparyukata sthAnene sadUbhAva gahita ane prazasta saMsArI jIvamAM ja hoya che, tethI sUtrakAra saMsArI jInI prarUpaNapUrvaka sarva jIvonI prarUpaNa sAta sUtra vaa| 42 cha-" tivihA sasArasamAvannagA jIvA " tyA sUtrArtha-saMsAra samApannaka jIvanA (saMsArI jInA) nIce pramANe traNa prakAra 4aa cha-(1) strI, (2) puruSa bhane (3) napuMsa4. samasta vAnA 2 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga samyagmithyAdRSTazca / athavA trividhAH sarvajIvAH - prajJaptAH, tadyathA-paryAptakAH aparyAptakAH, noparyAptakA noaparyAptakAH 3 / evam - " samyagdRSTiparittAH, paryAptaka - sUkSma - saJjJi - bhAvikAzca " // sU0 38 // TIkA - ' tivihA ' ityAdi -- saMsArasamApannakAH - saMsaraNaM - saMsAraH - nArakatiryaGnarAmarabhavAnubhavalakSaNaH, taM samyag - ekIbhAvena ApannAH - prAptA AzritA iti te tathA saMsAriNa ityarthaH te strIpuruSanapusakabhedena trividhA bhavanti 1 | jIvAdhikArAt punaH sarvajIvAM tIna prakAra se isa taraha se bhI kahe gaye haiM jaise-paryAtaka, aparyAptaka aura no paryApta no aparyAptaka tathA samasta jIva paritta, aparitta aura no parinta no aparita isa taraha se bhI tIna prakAra ke kahe gaye haiM tathA sukSma, bAdara, no sUkSma no bAdara isa taraha se bhI tIna prakAra ke samasta jIva kahe gaye haiM tathA saMjJI, asaMjJI, nosaMjJI noasaMjJI, isa prakAra se bhI saba jIva tIna prakAra ke kahe gaye haiM tathA bhavya, abhavya aura nobhavya noabhavya ke bheda se bhI samasta jIva tIna prakAra ke kahe gaye haiM / TIkArtha - paribhramaNa karanekA nAma saMsAra hai, jIvakA paribhramaNa nAraka, tiryaJca, manuSya aura deva ina gatiyoM meM hotA hai - ataH ina cAra gati rUpa hI saMsAra hai, isa saMsAra ko jo acchI taraha se ekI bhAvarUpa se prApta karate haiM ve saMsArI samApannaka-saMsAra jIva haiM / ye saMsArI jIva strI, puruSa aura napuMsaka ke bheda se tIna prakArake kahe gaye haiM / 40 hyA che- (1) sabhyagdRSTi, (2) mithyAdRSTi, bhane ( 3 ) sabhyabhUmithyAdRSTi athavA samasta lavAnA yA prabhA patra prAra paDe che- 1) paryAsa, (2) aya. yati bhane ( 3 ) nAparyAsanAparyAsa samasta saMsArI bhavanA (1) paritta, (2) aparita bhane ( 3 ) noparita nAmaparita, sevA prabhu prAra paDe che. tathA (1) sUkSma, (2) mAhara bhane (3) nAsUkSma noNAhara, mevA traNa prakAra paDe che athavA (1) sajJI, (2) asajJI mane (3) nAsa jJI nAasa phrI, evA traNa prakAra paNa paDe che athavA (1) bhavya, (2) abhavya ane (3) nAlavya nAkhabhavya sevA trayu prahAra pazupaDe che. TIkA -paribhramaNa karyA karavu tenuM nAma ja sa`sAra che. jIva nAraka, tiryaMca, manuSya ane devagatimA paribhramaNa karyAM kare che. tethI A cAra gatie rUpa ja sasAra che. je jIveAe ekIbhAva rUpe A sa'sArane prApta karale che te jIvAne sa'sArasamApannaka jIveA che. te sa'sArI jIvAnA strI, puruSa ane napuMsaka, A traNu sa'sArI jIvA kahe prakAra athavA paDe Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA033 2 sU03. saMsArIjIvaprahapaNapUrvakaM sarvajIvanirUpaNam 41 tristhAnakAvatAreNa SabhiH surAha-'tivihA' ityAdi, sarvajIvAH-samya mithyAmizradRSTibhedAntrividhAH 2 / athavA paryAptAparyApta-no tadubhayabhedAttrividhAH sarvajIvAH tatra paryAptAH-paryAptisaMpannAH, aparyAptAH-paryAptivikalAH, noparyAptA noaparyAptAH-siddhA ityarthaH / evam-anena prakAreNa-pUrvakrameNetyarthaH kyoM ki ina tInoM meM ho samasta saMsArI jIvoMkA antarbhAva ho jAtA hai| inase bAhara koI nahIM bacatA hai| jIvAdhikAra ko lekara aba sUtrakAra samasta jIvoMkA kathana tristhAnakake anurodhase karate haiM jo isa prakAra se hai-jitane bhI jIva haiM-ve saba samyagdRSTi, miyAdRSTi aura mizradRSTi ke bheda se jo tIna prakAra ke kahe gaye haiM unameM siddha jIva samyagdRSTi padase gRhIna ho jAte haiM / pUrva meM jo bheda kahe gaye haiM ve saMsArI jIvoM ke kahe gaye haiN| yahAM sAmAnya rUpale ye bheda kahe gaye haiN| inameM saMsArI aura asaMsArI ina donoM kA grahaNa ho jAtA hai| isI prakAra kA kathana Age ke sUtroM ke sambandha meM bhI jAnanA caahiye| jo jIva paryAptise sampanna hotehaiM ve paryApta hai, paryAptile vikala aparyApta haiN| aura jo na paryApta haiM aura na aparyApta hai aise siddha jIva noparyApta no. aparyApta jIva haiN| isa prakAra ke ye do sUtra aura saMsArI jIvoM kA che, kAraNa ke samasta saMsArI jIvene A traNemAM samAveza thaI jAya che. eke saMsArI jIva e nathI ke je A prakAromAM AvI jate na hoya. jIvAdhikAranI apekSAe have sUtrakAra samasta saMsArI jIvanuM traNa sthAne anulakSIne kathana kare che-samasta sa sArI jIvonA samyagdaSTi, mithyASTi ane mizradaSTinA bhedathI traNa prakAra paDe che A kathanane AdhAre siddhajIne samyagdaSTi jI tarIke grahaNa karavAmAM AvyA che. AgaLa je bhede kahyA che te saMsArI jInA bheda kahyA che ahIM sAmAnya rIte e bhedanuM kathana karavAmAM AvyuM che. A sAmAnya kathanamAM saMsArI ane asaMsArI, A bannene samAveza thaI jAya che. eja prakAranuM kathana have jemanuM kathana karavAmAM Ave che te ja viSe paNa samajavuM. je ja paryAtithI yukta hoya che temane paryApta kahe che ane je ja paryAmi vinAnA hoya che temane aparyApta kahe che je jIvo paryApta paNa nathI ane aparyApta paNa nathI temane paryApta ne aparyApta kahe che. A trIjA vibhAgamAM siddha ne samAveza thAya che. A prakAranA A be sUtra ane saMsArI Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnane uktAnuktamUtrasaMgrahArthaM gAthArddhamAha-'sammadiTThI' ityAdi, samyagdRSTyAdiparyAptAdi sUtro pUrvamukte, athAnuktAni parittasUkSmasajjJibhAvikAdi sUtrANi catvA hi, tadAlApako yathA-"tivihA savyajIvA paNNattA, taM jahA-parittA, aparittA, noparittA noaparicA 4 / tivihA savvajIvA paNNattA, taM jahA-suhumA vAyarA, nomuhumA novAyarA 5 / tivihA savyajIvA paNNattA, taM jahA-saNiNo asaNNiNo, NosaNiNo NoasaNNiNo 6 / tivihA savyajIvA paNNattA, taM jahA-bhavyA, abhavyA, nobhavyA noabhavyA 7 / " iti, ___ chAyA-trividhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathA parittA, aparittAH, noparittA noaparittAH 4 / trividhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathA-sUkSmAH, bAdarAH, no eka sUtra lila kara tIna sUtra ho jAte haiM tathA inase atirikta aura jo cAra sUtra haiM ve isa prakAra se haiM-'saramaTThiI ' ityAdi / inameM paritta, sUkSma, saMjhI aura bhavika jana sambandhI sUtra liye gaye haiN| inake AlApaka isa prakAra se haiM-'tivihA savva jIvA paNattA-taM jahAparittA aparittA noparittA noaparittA tivihA saca jIvA paNNattA -taM jahA-sukhamA, vAyarA, nosuhamA, novAyarA, tividA saNijIvA paNNattA, taM jahA-saNiNo, asaNiNo, NosaNiNo NoasaNiNo ticihA savva jIvA paNNattA-taM jahA-bhavyA, abhavyA, no bhanvA, no abhavA" ina sUtroM kA artha sugama hai| pratyeka zarIra jinako hai ve paritta jIva haiM aura sAdhAraNa zarIra jinakA hai ve aparitta jIva haiN| ina donoM prakAra ke zarIra se jo rahita haiM ve noparitta noaparitta jIva haiM aise ve siddha jIva haiM / sUkSma zarIra jinakA hai ve mUkSma haiM jInuM eka sUtra maLIne traNa sUtra thAya che, te sivAyanA cAra sUtra nIce prabhArI cha-" samma didI " tyAdi. tana mAsA54 2mA pramANe -"tivihA savvajIvA paNNattA-tajahA parittA, aparittA, noparittA noaparittA / tivihA savva jIvA paNNattA-taMjahA~ suhumA, bAyarA, nohumA novAyarA / vivihA saba jIvA paNNattA-taMjahA saNNiNo, asaNiNo NosaNiNo NoasaNiNo / tivihA savva jIvA paNNattA taMjahA-bhavvA abhavvA, no bhavyA no abhavvA " mA sUtrAno ma saraNa che. pratyeka zarIra jemane hoya che, te jIvene parita jI kahe che. sAdhAraNa zarIra jemane hoya che temane aparitta kahe che. A baMne prakAranA zarIrathI jeo rahita che, temane paritta ne aparigna jI kahe che. evAM che siddha jIve che. sUma zarIra jemanuM che temane sUkSma jIve kahe che, bAdara Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA Toko sthA03302 suM038 sesArIjI prarUpaNapUrvaka sarvajIvanirUpaNam 43 sUkSmA novaadraaH5| trividhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathA-sajJinaH, asajJinaH nosajJino noasajJinaH trividhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathA-bhavyAH, abhavyAH, nobhavyA noabhavyAH 7 / sugamAni caitAni, navara-parittAH-pratyekazarIrAH, aparittAH sAdhAraNazarIrAH, noparittA noaparittAH siddhA ityarthaH 4 / evaM sUkSmAH-sUkSmazarIrAH, bAdarAH-vAdarazarIrAH, nosUkSmA novAdarAH-siddhAH 5 / sajJinaH-AhArAdisajJAsampannAH, asajJinA-manovikalAH, nosajJino no asajJinA-siddhAH 6 / bhavyAH-muktigAminaH, abhavyAH-muktigamanAyogyAH, no bhavyA no abhavyAH-siddhAH 7 / iti // sU038 // ___ sarva eva caite loke vyavasthitAH, tatra ca jIvAnAM dizo'dhikRtvA gatyAmatyAdi bhavatIti lokasthitinirUpaNapUrvakaM diganirUpaNaM, tadAzrayatvAd gatyAgatyAdi nirUpaNaM ca kurvanAha,- mUlam-tivihA logaTTiI paNNattA, taM jahA-AgAsapaidie vAe, vAyapaiTie udahI, udahipaiTriyA puDhavI 1 / tao aura vAdara zarIra jinakA hai ve bAdara haiM tathA jo na sUkSma zarIravAle haiM aura na bAdara zarIravAle haiM aise siddha jIva no sUkSma no bAda jIva hai, AhAra Adi sajJA jinake hai ve saMjJI jIva haiM aura manovikala jo hai be asa jJIjIva haiM tathA jo na saMjJI haiM aura na asaMjJI hai aise siddha jIva no saMjJI no asaMjJI haiM / jinheM AgAmI kAlameM niyama se mukti prApta hotI hai ve bhavya jIva hai| inase viparIta abhavya hai| tathA jo na bhavya haiM aura na abhavya haiM aise siddha jIca no bhavya no abhavya haiM / sU038 // zarIravALA jIvone bAdara jI kahe che ane je ja sUkSma zarIravALA paNa nathI ane bAdara zarIravALA paNa nathI temane ne sUkSama ne bAdara kahe che. siddha jIne nAsUma bAdara jIvo kahe che. AhAra Adi sattA jemane hoya che te ane saMjJI kahe che manathI rahita chane asaMsI kahe che, tathA je jIve saMjJI paNa nathI ane asaMsI paNa nathI temane saMjJA ne asaMjJI kahe che. evAM siddha jIve ja hoya che jemane AgAmI kALamAM avazya mukita maLavAnI ja che evAM jIvene bhavya jI kahe che. temanA karatA viparIta abhavya jIve che. je bhavya nathI ane abhivya paNa nathI evAM siddha jIvene ne bhavya ne abhavya kahe che. e sU. 38 che Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna disAo paSNatAo, taM jahA - uDDA, ahA, tiriyA 1| tIhiM disAhiM jIvANaM gaI pavantai, taM jahA uDAe ahAe tiriyAe 2 / evaM AgaI3, vaskaMtI4, AhAre5, buDDhI6, NivuDDhI, gai pariyAe 8, mugdhA 9, kAlasaMjoge 10 daMsaNAbhigame 11, NANAbhigame 12, jIvAbhigame 13 / tIhiM disAhiM jIvANaM ajIvAbhigame paNNatte, taM jahA - uDAe, ahAe, tiricAe 14| evaM paMcidiyatirikkhajoNiyANaM / evaM maNuslANavi // sU039 ra chAyA -- trividhA lokasthitiH prajJaptA, tadyathA - AkAzapratiSThito vAtaH, vAtapratiSThita udadhi, udadhipratiSThitA pRthivI 1 | tisro dizaH prajJaptAH, tadyathA - UrdhvA, adhaH, tirathI 1 | viSTabhirdigbhirjIvAnAM gatiH pravarttate, tadyathAUyA, adhodiyA, ticyA 2 evam AgatiH 3, vyutkrAntiH 4, AhAraH ye saba jIva loka meM vyavasthita ( vidyamAna ) haiM / jIvoM kA paraloka meM gamanAgamana dizA ke anusAra hotA hai, isaliye aba lokasthiti ke nirUpaNapUrvaka sUtrakAra dig nirUpaNa evaM dizA Azrita hone se tyA gatyAdikA nirUpaNa karate haiM / 'tivihA logaTTiI paNNattA' i. sUtrArtha - lokakI sthiti tIna prakAra kI kahI gaI hai jaise - AkAza prati SThita vAyu vAyu pratiSThita dhanodadhi, ghanodadhi pratiSThita pRthivI dizAe~ tIna kahI gaI hai jaise- urdhvadizA, adhodizA aura tiryagdizA ina tIna dizAoM se ho kara hI jIvoM kI gati hotI hai, eka urdhva - dizA se eka adhodizA se aura eka tiryagdizA se, isI taraha A khadhAM jIve leAkamAM vyavasthita vidyamAna ) che. jIveAnuM paraleAkamAM gamanAgamana dizA anusAra thAya che, tethI have sUtrakAra vaikasthitinA nirUpaNu pUrNAMka dizAenu nirUpaNa kare che ane dizAene Azrita hovAne kAraNe gatyAgati mAhituM pazu ni35Nu re - " tivihA logaTTiI paNNattA " ityAdi. sUtrArtha - sonI sthiti trayu prAznI hI che - (1) khAza pratiSThita vAyu, vaayupratiSThita ghanedadhi ane (3) ghanAdadhi pratiSThita pRthvI. dizAo traNa kahI che (1) 7dhvahizA bhane (2) adhodizA bhane (3) tiryagUhizA, yA trayu hizA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 su~ghA TIkA sthA0302 sU0 39 dignirUpaNaM gatyAgatyAdinirUpaNece pradha 5, vRddhiH 6, nirvRddhiH 7, gatiparyAyaH 8, samudghAtaH 9, kAlasayogaH 90, darzanAbhigamaH 11, jJAnAbhigamaH 12, jIvAbhigamaH 13 / tribhirdigbhirjIvAnAmajIvAbhigamaH prajJaptaH, tadyathA UrdhvayA, adhodizayA, tirazcyA 14 / evaM paJcendri ndriya tiryagyonikAnAm / evaM manuSyANAmapi || sU0 39 // | TIkA - ' tivihA ' ityAdi lokasya sthitiH - lokasthitiH - lokavyavasthA, sA trividhA, tathAhi - AkAze pratiSThitaH - AzritaH - AkAzapratiSThitaH, sarvadravyANAmAkAzamatiSThitatvAt, AkAzaMtu svamatiSThitameveti na tatpratiSThA cintanaM kRtamiti / vAtaH - tanutrAtaH ghanavAtaH pUrvaM tanuvAtaH, tadupari ghanatrAta iti bhAvaH, saca dhanavAtastamastamAdinarakapRthivInAmAdhAratayA vyavasthito'ghovartI - atyanta - Agati, vyutkrAnti, AhAra, vRddhi, nivRddhi gatiparyAya, samudghAta, kAlasaMyoga, darzanAbhiyoga, jJAnAbhigama aura jIvAbhigama ye saba bhI ina dizAoM ke anusAra hI hote haiM / ina tIna dizAoM se hI jIvoM ke ajIvAbhigama kahA gayA hai| isI taraha se manuSyoM kI aura tiryazca yonikoM kI gati Agati Adi ke viSaya meM bhI samajhanA cAhiye / TIkArtha-samasta dravya AkAza meM pratiSThita hai - isaliye yahAM vAyu ko AkAza pratiSThita kahA gayA hai vAta se yahAM tanuvAta aura ghatavAta liye gaye haiN| AkAza kisI anyadravya ke AdhAra para nahIM hai- kyoMki vaha saba se bar3A hai isaliye vaha apane hI AdhAra para hai isIliye sUtrakAra ne usake AdhAra ke viSaya meM yahAM nahIM kahA hai pahile tanuvAta hai aura emAMthI ja jIveAnI gati thAya che. (1) udhvadizAmAthI, (2) adhAdizAmAMthI mane (3) tiyaMhizAbhAMthI. me 4 pramANe bhAgati, vyutanti, AhAra, vRddhi, nivRddhi, gatiparyAya, samudddhAta, asasa yoga, darzanAliyoga, jJAnAligama bhane jIvAbhigama, A badhuM paNa dizAone anusAra ja thAya che. A traNu krizAemAMthI ja jIvAnA ajIvAbhigama kahyA che. e ja pramANe manuSyA ane tiya cAnI gati, Agati AdinA viSayamAM paNa samajavuM, TIkA-samasta dravya AkAzamAM pratiSThita (vidyamAna) che, tethI ahIM vAyune AkAza pratiSThita kahyo che vAta padma dvArA ahIM tanuvAta ane ghanavAtane grahaNa karavAmAM Avela che. AkAza koi anya dravyane AdhAre rahelu nathI, kAraNa ke te sauthI mehu` che, te pAtAne AdhAre ja rahelu che. tethI sUtrakAre tenA AdhAra viSe ahIM kaMi paNa kahyuM nathI, pahelA tanuvAta che ane tenI upara Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre d " ghanaH piNDIbhUto vAtavizeSaH / vAtapratiSThitaH - ghanavAtAzritaH udadhiH - ghanodadhiH, saca himazilAbajjalanicayaH / udadhipratiSThitA - ghanodadhisamAzritA pRthivI tamastamAdirUpA 1 / yadyapi ' IpatyAgbhArA pRthivI AkAzapratiSThitA ' ityAdikrameNApi lokasthitirvaktuM zakyA, tathApi ' AgAsapaTThievAe ' ityAdi krameNa yA lokasthitiruktA, sA aghobhAgAdArabhyaiva lokasthiti bhavatIti sUcayitumiti / atha dizo'dhikRtya gatyAgatyAdi nirUpayan caturdazasUtrANyAhaar disAo' ityAdi dizyate - vyapadizyate pUrvAditayA vastvanayeti dik phira usake Upara ghanavAta hai. yaha ghanavAta tamastamA Adi nAma kI jo naraka pRthiviyAM haiM unakA AdhArabhUta hai ataH unake yaha adhovartI hai aura atyantaghanarUpa piNDIbhUta hai isa ghanavAta ke Azrita jo udadhi hai vaha ghanodadhi hai yaha ghanodadhi himazilA kI taraha jala kA nicayasamUha rUpa hai isa ghanodadhike Azrita tamastamAdirUpa pRthiviyahi / yadyapi " ISatprAgabhArA pRthivI AkAzapratiSTita " ityAdi krama se bhI lokasthiti kaha sakate hai phira bhI " AgasapaiTThie bAe" ityAdi krama se jo lokasthiti kahI gaI hai vaha isa abhiprAya se kahI gaI hai ki adhobhAga se lekara hI lokasthiti hotI hai / 66 aba sUtrakAra dizA ko lekara gati Agati kA nirUpaNa karane ke nimitta 14 sUtroM kA kathana karate haiM- " tao disAo " ityAdi pUrvAdirUpa se vastu jisake kAraNa kahI jAtI hai vaha dizA hai, yaha dizA ghanavAta che. te ghanavAta tamastamA Adi je sAta nArakeA che temanA AdhArarUpa che, tethI te temanI nIce rahelA che ane atyanta ghanarUpa-piMDIbhUta che. A ghanavAtane Azrita je uddhi che tenuM nAma ghaneAdhi che te ghanedadhi himazilAnI jema pANInA nizcaya ( bhaMDAra ) rUpa che. A naitine Azrita tamastamA Adi narake che jo ke " AkAza pratiSThita ISadbhAgbhArA pRthvI ' ityAdi kramathI paNu lekasthitinuM kathana karI zakAya che, chatAM paNu AkAza pratiSThita vAyu " ItyAdi kramathI je lAkasthiti kahevAmAM AvI che te e abhiprAyathI ja kahI che ke adheAbhAgathI laine (zarU karIne) ja leAkasthiti hAya che have sUtrakAra dizAone anulakSIne gati, gatinuM nirUpaNu karavA nimitte 14 sUtrAnuM kathana kare che. te sUtra A pramANe che 66 " tao dikhAo " ityAdi. amuka vastu pUrva AdimAM che evuM jene kAraNe kahevAya che, tenuM nAma dizA che, tenA bhayu leha nIce prabhAche- (1) va dizA, (2) adhodizA dd Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA03 u0 2 sU0 38 dignirUpaNaM gatyAgatyAdinirUpaNaMca sA trividhA Udhastag bhedAt / ' tIhiM ' ityAdi, tisRbhirdigbhirUrdhvAdhastiryagurUpAbhirjIvAnAM gatiH- gamanaM pravarttate / tatra dika nAmAdibhedena saptavidhA, tathAhi - " nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3, khetadisA 4 tAvakhetta 5 panavae 6 / sattamiyA bhAvadisA 7, sA ho aTThArasa vihA ya // 1 // 93 chAyA - nAma 1sthApanA 2- dravya 3, kSetra dizaH 4 tAyakSetra 5 prajJApakAH 6 / saptamikA bhAvadik sA bhavatyaSTAdazavidhA ca // tatra nAmasthApanAdize prasiddhe 2 | dravyasya - pudgalaskandhAderdika dravyadi 3 / kSetrasya - AkAzasya dik kSetradika, asyAstiryaglokamadhyasthitASTamadezarUcakAt pravRtti rbhavati, uktaJca - " apaeso ruvago, tiriyaloyassa majjhayArammi | esapabhavo disANaM, ese va bhave aNudisANaM // 1 // " chAyA - aSTapradezo rucakaH, tiryaglokasya madhye / eSa mamatro dizAm, epa etra bhaved anudizAm || dizAM nAmAni yathA 47 urdhva, adhaH aura tiryaga ke bheda se tIna prakAra kI hai ina tIna dizAoM se jIvoM kA gamana hotA hai nAmAdi ke bheda se dik sAta prakAra kI bhI hai - jaise - nAmadizA 1, sthApanAdizA 2, dravyadizA 3, kSetra dizA 4, tApakSetra 5, prajJApanA 6 aura bhAvadizA 7, yaha bhAvadizA 18 prakAra kI hotI hai / nAmadizA aura sthApanAdizA ye prasiddha haiM / pudgala skandha Adi kI jo dizA vaha dravyadizA hai, AkAza kI jo dizA hai vaha kSetradazA hai isa kSetra dizA kI pravRtti tiryagloka ke madhyamArga meM sthita jo 8 ATha rucakapradeza haiM vahAM se hotI hai kahA bhI hai- " aTThapaeso aat " ityAdi / tAtparya yaha hai ki tiryagloka ke madhya meM ATha pradeza rucaka haiM ye rucaka hI dizAoM ke kAraNa haiM aura ye hI anudizAoM ane tiya`dizA. A traNa dizAomAMthI ja jIvAnuM gamana thAya che. nAmA dikanA bhedathI dizAnA sAta prakAra pazu paDe che-(1) nAmidezA, (2) sthApanA dizA, (3) dravyadizA, (4) kSetravizA, (4) tApakSetra, (6) ajJAyanA ane (7) bhAvahizA. temAMnI lAvadvizAnA 18 akSara se nAmahizA mane sthApanA dizA, A banne dizAe prasiddha che. pudgala kanya AdinI je dizA che tene dravyadizA kahe che. AkAzanI je dizA che tene kSetradizA kahe che, A kSetradizAnI pravRtti tiya glAkanA madhyamAgamAM sthita (rahelA ) je ATha rucaka pradeza che tyAMthI thAya che, uddhuM pazu che - " aTThapaeso ruyato " tyAhi. A kathanane bhAvArtha e che ke-tiglAkanI madhyamAM ATha rucaka pradeza che, te rucaka pradeza ja dizAe ane anudizAenA kAraNarUpa che. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna sUtre ___" iMda 1 ggeyI 2 jammA 3 ya neraI 4 vAruNI ya 5 vAyavyA 6 / __ sommA 7 IsANAvi ya 8, vimalA 9 ya tamA 10 ya voddhavyA // 1 // " chAyA-aindrI 1 Agneyo 2 yAmyA 3 ca nairRtI 4 vArUgI 5 ca vAyavyA 6 / saumyA 7 aizAnyapi ca vimalA 9 ca tamA 10 ca voddhavyA // 1 // tatra-aindrI-pUrvA 1, AgneyI-agnikoNaH 2, yAmyA-dakSiNA 3, naiRtInaiRtyakoNaH 4, vArugI-pazcimA 5, vAyavyA-vAyukoNaH 6, saumyA-uttarA 7, aizAnIva-IzAnakoNaH 8, vimalA-Ubaidika 9, tamA-adhodik 10 / iti / tApaH-savitA, tadupalakSitA kSetradik tApakSetradika, sA cA niyatA, uktazca__ " jesi jatto sUro, udei tesiM taI havai puvvA / tAvakkhettadisAo, payAhiNA sesiyAosiM // 1 // " chAyA-yepAM yataH sUrya udeti teSAM sA bhAti pUrvA / tApakSetradika, pradakSiNAt zeSAM asyAH / / tatra-pradakSiNAt-dakSiNAvartabhramaNAt / tathA / prajJApakasya-AcAryAderyAdika sA prajJApakadik, sA yathAke kAraNa haiM / dasa 10 dizAoM ke nAma isa prakAra se haiM-" iMdaggeyI jammA ya" ityaadi| inameM-aindrI-pUrvadizA kA nAma hai AgeyI agnikoNa kA nAma hai yAmyA dakSiNadizA kA nAma hai naiRnI naiRtya koNa kA nAma hai vAruNI pazcima dizA kA nAma hai vAyavya vAyukoNa kA nAma hai saumyA uttaradizA kA nAma hai aizAnI-IzAna koNa kA nAma hai vimalA urvadizA kA nAma hai tamA adhodizA kA nAma hai sUrya se upalakSita jo kSetradizA hai vaha tApakSetradizA hai yaha niyata hotI hai| kahA bhI hai-" jesi jatto" ityAdi / sAmAnA nAma nAya pramANe che-" iMdaggeyI jammAya " tyAhi. (1) madrI athavA pUrvaDizA, (2) mAthI athavA mami, (3) yAbhyA athavA dakSiNa dizA, (4) naiRti athavA naiRtyakeNa, (5) vAruNi athavA pazcima hizA, (6) pAyavyoSNa, (7) saumyA atha! uttara hizA, (8) ozAnI athavA IzAna keNa, (9) vimalA athavA udizA ane (10) tamA athavA a dizA. sUrya vaDe upalakSita je kSetradizA che, tene tApakSetradizA kahe che te niyata sAya che. yuM 5 cha hai-" je siM jatto" tyAha ahIM pradakSiNA zabda dvArA dakSiNAvarta bhramaNa gRhIta karAyuM cheprajJApaka-AcArya Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 u020 39 dignirUpaNam gatyAgatyAdinirUpaNaMca " panavao jayabhimuo, sA punA sesiyA payAhiNao / tasseva gaMtavvA, aggebAI disA niyamA // 1 // " chAyA - prajJApako yadabhimukhaH, sA pUrvA zeSAH pradakSiNataH / tasyaivAnugantavyAH AgneyyAdyA dizo niyamAt // 49 bhAvadik-pRthivI 1 jala 2 jvalana 3 vAyu 4 mUlavIja 5 skandhavIjA 6 grabIja 7 parvavIja 8 dvi 9 tri 10 caturindriya 11 paJcendriyatiryaGka 12 nAraka 13 deva 14 saMmUcchima 15 karmabhUmijA 16 karmabhUmijA 17 ntaradvIpaja 18 / iha ca kSetratApa-prajJApakadigbhirevAdhikAraH / tatra ca tiryaggrahaNena pUrvAdyAzvatatro diza eva gRhyante, na vidizaH, vAsu jIvAnAmanuNigAmitvena vakSpamAgatyAgativyutkrAntInAmayujyamAnatvAt, zepapadeSu ca yahAM pradakSiNa zabda se dakSiNAvarta bhramaNa gRhIta huA hai| prajJApaka - AcArya Adi kI jo dizA hai vaha prajJApaka dikU hai vaha isa prakAra se hai - (pannao) ityAdi pRthivI 1 jala 2 jvalana 3 vAyu 4 mUlabIja 5 skandhavIja 6 agrabIja 7 parvabIja 8 dviindriya 9 zrIndriya 10, catu rindriya 11, paMcendriyatiryaJca 12 nAraka 13, deva 14, saMsUcchima 15, karmabhUmija 16, akarmabhUmija 17 aura antaradvIpaja 18 isa prakAra ke bhedoM se bhAvadizA 18 prakAra kI hai| yahAM kSevadizA, tApadizA, aura prajJApakadizA inakA hI adhikAra hai| yahAM tiryaggrahaNa se pUrvAdika cAra dizAe~ hI gRhIta huI haiM / vidizAe~ nahIM / kyoM ki jIvoM kI gati AkAza ke pradezoM kI paMkti ke anusAra hI hotI hai isaliye unakI gati, Agati aura vyutkrAnti utpatti ke ye saba vidimAhinI ne hizA che, tetu nAma prajJAyA che. te yA prabhA che "pannavao" chatyAhi. (1) pRthvI, (2) 4sa, (3) vasana, (4) vAyu, (4) bhUjhaNI, (6) sundha jara, (7) amIra, (8) panajI 4, (Ga) dvIndriya, (10) trIndriya, (11) caturi ndriya, (12) pacendriya tiryaya, (13) nA24, (14) heva, (15) sabhUrcchima, (11) bhUmi, (17) samma lUmina bhane (18) antaradvIpa yA prakAranA bhedothI bhAvadizA 18 prakAranI che. ahIM kSetrardizA, tApadizA ane prajJApaka dizAne ja adhikAra che. ahIM tigU grahaNu dvArA pUrvAdi cAra dizAne ja grahaNa karavAmAM AvI che, vidizAone graDuNu karavAmAM Avela nathI, kAraNa ke jIveAnI gati AkAzanA pradezeAnI pa'kti anusAra ja thAya che te kAraNe temanI gati, gati ane vyutkrAnti ( utpatti ) A badhuM vidizAone anusAra thatuM nathI. e ja kAraNe bAkInAM padeAmAM vidizAeAnA ullekha thayA nathI. za 7 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAmA sUtre 1 vidizAmavivakSitatvAt, ' charhi disAhiM jIvANaM gaI pavattai ' ityAderatraiva vakSyamANatvAcca / prastutamAha --' tIhiM disAhiM ' ityAdi, atra " tisRbhirdigbhiH " ityanena saptasu dikSu saptamI bhAvadika, tRtIyA dravyadika, paJcamI tApakSetra dig vA yathAyogyaM vyAkhyAtuM zakyate / tisRbhirUrdhvAstiryagrUpAbhirdigbhirjIvAnAM gatiH pravarttate, tatra gatiH - prajJApakasthAnApekSayA mRtvA'nyatra gamanam 2 evaM - pUrvoktAbhilApavat sa yathA - " tIhiM disAhiM jIvANaM AgaIpavatta, taM jahA - uDDhAe AhAra tiriyAe " evaM sarvatra saMyojyam / AgatiH - prajJApakapratyAsannasthAne samAgamanam 3 / vyutkrAntiH - utpattiH AhAraH prasiddha: 5, vRddhi: - zarIrasya varddhanam 6, nirRddhiH - tasyaiva hAni: 7, gatiparyAyaH - mRtvA gatyantare gamanaM zAoM ke anusAra nahIM hote haiM / isI kAraNa zeparadoM meM vidizAoM kI vivakSA nahIM huI hai / " chahiM disAhi jIvANaM pavattadda " aisA kathana sUtrakAra Age svayaM karane vAle hai / " tIhi disAhiM " ityAdi - yahAM sAta dizAoM meM jo sAtavIM bhAvadizA hai vaha, yA tIsarI jo dravyadizA hai yA pAMcavIM jo tApakSetradizA hai vaha yathAyogyarUpa se vyAkhyAta ho sakatI hai urdhvadizA, adhodizA aura tiryadizA ina dizAoM se jIva kI gati hotI hai prajJApaka ke sthAna kI apekSA se, marakara anyantra jAnA isakA nAma gati hai, 2 isI taraha se pUrvokta abhilApa kI taraha se hI tIna dizAoM se jIvoM kI Agati hotI hai prajJApaka ke najadIka ke sthAna meM AnA isakA nAma Agati hai 3 vyutkrAnti nAma utpatti kA hai 4, AhAra prasiddha hai 5, zarIra ke varddhana kA nAma vRddhi hai 6 zarIra ke hrAsa-hAni kA nAma nirvRddhi hai 7, mara 'chahiM disAhiM jIvANaM gaI pavattai " yA prakAra uthana sUtrAra bhAgana ravAnA che. " tIhi disAhiM " tyAhi 66 ahIM sAta dizAomAMnI je sAtamI bhAvizA che tenuM, athavA trIjI je dravyadizA che tenuM athavA pAMcamI je tApakSetrakrizA che tenuM yathAceAgya rIte vaNuna thaI zake che. urdhva dizA, adheAdizA ane tigdizA, A dizAmAMthI jIvanI gati thAya che. (2) prajJApakanA sthAnanI apekSAe, marIne anyatra javuM tenuM nAma gati che. (3) eja pramANe-pUrvokta abhilApanI jema ja traNa dizAomAMthI jIvAnI Agati thAya che. prajJApakanI samIpanA sthAnamAM bhAvavuM tenuM nAma bhagati che (4) vyut antinuM nAma utpatti hai. (4) 'bhAEAra' pada samajI zakAya evuM che. (6) zarIra vadhavuM tenuM nAma vRddhi che. (7) 50 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 u02 sU039 dignirupaNam gatyAgatyAdinirUpaNaMca 51 vaikriyalabdhimataH saMgrAmArthe pradezato garbhAvahinissaraNaM vA, saguvAtaH-vedanAdirUpaH 9, kAlasaMyogaH-vartanAdikAlalakSaNAnubhUtiH, maraNayogo vA kAlasaMyogaH 10, darzanena-avadhyAdinA pratyakSapramANabhUtenAbhigamaH-yodho darzanAbhigamaH 11, evaM-jJAnAbhigamaH 12, jIvAnAM jJeyAnAmavadhyAdinaivAbhigamo jIvAbhigama 13 iti / ' tIhiM ' ityAdi, sugama, navaram-anIvAbhigamaH, ajIvAnAM-dharmAdharmAkAzapudgalAstikAyAdvAsamayAnAM abhigamaHbodhaH-ajIvAbhigamaH 14 / ' evaM ' ityAdi, evam-pUrvoktAbhilApena yathA sAmAnyastreSu gatyAgatyAdInyajIvAbhigamaparyantAni trayodazapadAni tisapu divabhihitAni, tathA paJcendriyatiryagyonikara ke gatyantara meM jAnA isakA nAma gatiparyAya hai 8, athavA kriyalabdhivAle jIva kA saMgrAma ke liye pradeza se garbha se bAhara nikalanA yaha gatiparyAya hai vedanAdirUpa samudghAta hotA hai , vartanAdirUpa kAla lakSaNa kI anubhUti kA nAma kAlasaMyoga hai athavA maraNayoga kA nAma kAlasaMyoga hai 10, pratyakSapramANabhUta avadhi Adi ke dvArA jo bodha hotA hai usakA nAma darzanAbhigama hai 11, isI taraha kA jJAnAbhigama hai 12, jIvoM ko jeyapadArthoM kA jo avadhi Adi ke dvArA abhigama vodha hotA hai vaha jIvAbhigala hai 13, " tIhiM" ityAdi dharma, adharma, AkAza, pugala ina astikAoM kA tathA advAsanayarUpa kAla kA bodha honA yaha ajIvAbhigama hai "evaM" ityAdi-jisa taraha pUrvokta abhilAya dvArA sAmAnya stroM meM gati Agati se lekara ajIvAbhigama taka 13 pada tIna dizAoM meM kahe gaye haiM usI prakAra se paMcendriya zarIrane hAsa (hAni) thI tenuM nAma nivRddhi che. (8) marIne anya gatimAM javu tenuM nAma gatiparyAya che. athavA vaikriya labdhivALA jIvanuM saMgrAmane mATe pradezamAMthI garbhamAMthI nIkaLavuM tenuM nAma gati paryAya che (9) vedanArUpa samuddaghAta hoya che. (10) vartAnAdi rUpa kAlalakSaNanI anubhUtinuM nAma kALasaga che athavA maraNayoganuM nAma kALasaMga che (11) pratyakSa pramANabhUta avadhi dvArA je pa thAya che tenuM nAma darzanAbhigama che eja prakArane jJAnAbhigama che. (12) jIvone ya padArthone je avadhi Adi dvArA abhigama (odha) thAya cha, tara ligama che. " tIhiM" pratyAhi (13) dharma, adhama, AkAza ane pudgala A astikAne tathA maddhAsabhaya 35 janamA yo tenuM nAma mAligama che. "eva" tyAdi. je rIte pUrvokta abhilApa dvArA sAmAnya sUtromAM gati AgatithI laIne achavAbhigama sudhInA 13 padonuM traNa dizAone anulakSIne kathana Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 sthAnA -" tIhiM kAnAmapi vijJeyAni / evaM manuSyANAmapi bodhyam / tadabhilApo yathAdisAhiM paMcidiyatirikkhajoNiyANaM gaI pacattaI " evamAgatyAdipadeSvapi saMyojanIyam | manuSyAbhilASo yathA--" tIhiM disAhiM maNussA gaI pavattai " evamAgatyAdiSu sarveSu padeSu saMyojanIyam / evaM caitAni sarvANi gatyAgatyAdyapekSya par3arvizatiH sUtrANi bhavantIti / etAni gatyAdInyajIvAbhigamAntAni sAmAnyajIvamUtrANi santi / caturviMzati daNDakacintAyAM tu nArakAdipadeSu diktraye gatyAdInAM trayodazAnAmapi padAnAM sAmastyenAsaMbhavaH, paJcendriyatiryakSu manutiyaicayonikoM ke bhI yati Adi pada jAnanA cAhiye tathA manuSyoM ke bhI jAnanA cAhiye inakA abhilApa isa prakAra se hai " tIhiM disAhi paMcidiyatirikkhajoNiyANaM gaI pavattaha" isI taraha kA abhilApa Agati AdipadoM meM bhI karanA cAhiye manuSyAbhilApa isa prakAra se hai - " tIhi disAhiM maNussANaM gaI pavattai " isI taraha kA abhilApa Agati Adi samastapadoM meM karanA cAhiye isa prakAra se ye saba gati Agati Adi kI apekSA karake 26 sUtra hote haiM gati Adi se lekara ajIvAbhigama taka ke mutra sAmAnya jIvasUtra haiM caudhIsadaNDaka ke vicAra kI apekSA se narakAdipadoM meM ditraya meM gatyAdika 13 padoM kA sampUrNa rUpa se saMbhava nahIM haiM paMcendriyatiryaJcoM meM aura manuSyoM meM inakA saMbhava hai so paMcendriyatiryacoM ke aura manuSyoM ke sUtra kahe haiM / ina padoM kA sAmastyarUpa se nArakAdikoM se saMbhava kyoM nahIM hai ? to thayu che, eja pramANe pacendriya ti ca ceAnikAmAM paNa gati Adi padanuM kathana samajavu joIe, ane e ja pramANe manuSyeAmAM paNa samajavuM. temane abhisApa yA pramANe che-" tIhi disAhi paMcidiyatirikkhajoNiyANa gaI pavattai " me 4 prahArano abhisApa bhagati Adi hobhAM pazu samala sevA. manuSyAnA gativiSaya abhisApa yA pramANe che - " tIhi disAhiM maNussANaM gaI pata " eja prakArane alilApa gati Adi padomAM paNa samajavA oIe. A rIte gati, Agati padane anulakSIne kula 26 sUtra thAya che. gati ADhithI laIne ajIvAbhigama sudhInAM sUtrA sAmAnya jIva sUtreA che cAvIsa daMDakanA jIvAnI apekSAe vicAra karavAmAM Ave te nArakAdi padomAM traNa dizamAM gati Adi 13 padonA pUrNarUpe sabhava nathI. paMcendriya tiya ceA ane manuSyAmA temanA saMbhava hAvAthI ahIM pacendriya tiya cA ane manuSyAnAM sUtreA kahevAmAM AvyAM che. A pade nArakAdimAM sapUrNarUpe Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhAM TIkA sthA03 u02 sU040 sanirUpaNapUrvaka sthAvaranirUpaNam 53 jyeSu ca tatsabhava iti paJcendriyatirazcAM manuSyANAM ca sUtramabhihitamiti / athe. teSAM padAnAM nArakAdiSu kathamasaMbhavaH ? ityAzaGkAyAmAha-nArakAdInAM tiryakSazvendriyamanuSyavarjitAnAM dvAviMzatidaNDakajIvavizeSANAM nArakadeveSutpAdAbhAdA vadhio rUpasya digdvayasya vivakSayA gatyAgatyorabhAvaH, tathA darzanajJAna--jIvAjIvAbhigamAguNapratyayA avadhyAdi-pratyakSarUpA diktraye na santyeva / bhatramatyAvadhipakSe tu nArakajyotiSphAstiryagavadhayaH, bhavanapativyantarA UrvAvadhayaH, vaimAnikA adho'vadhayaH santi / ekendriyavikalendriyANAM tvavadhinAstyeveti // 039 // pUrvoktAni ca gatyAdipadAni basAnAmeva saMbhavantIti sambandhena trasAn nirUpayan tadviparItAn sthAvarAn nirUpayati mUlam-tivihA tasA paNNattA, taM jahA-teukAiyA, vAu. kAiyA, urAlAtasA pANA / tivihA thAvarA paNNattA, taM jahA -puDhavikAiyA, AukAiyA, vaNaslaikAiyA // sU0 40 // isakA uttara aisA hai ki tiryaka paMcendriya aura manuSya inako chor3akara 22 bAvIsa daNDaka jIva vizeSoM kA nAraka aura devoM meM utpAda kA abhAva hai isaliye urdhva aura adhorUpa do dizA kI vivakSA se vahAM gati Agati kA abhAva hai tathA darzana, jJAna, jIvAbhigama, ajIvAbhigama, guNapratyaya avadhiAdi pratyakSarUpa abhigama ye saba tInadizAmeM hote hI nahIM haiM bhavapratyayAvadhipakSa meM to nAraka aura jyotiSka tirya gavadhivAle hote haiM bhavanapati aura vyantara urva avadhivAle hote haiM tathA vaimAnika adhovadhivAle hote haiM ekendriya aura vikalendriyoM meM avadhijJAna hotA hI nahIM hai / sU039 // kema saMbhava nathI? te tene uttara e che ke paMcendriya tiryaMca ane manuSya sivAyanA bAvIza daMDakanA jIvavizeSane nArake ane jemAM utpAda saMbhavI zakate nathI, tethI urva ane adhe, A be dizAonI apekSAe te jIvomAM gati, sAgatinA masAva cha. tathA zana, jJAna, nigama, 2mAligama, guNapratyaya avadhi Adi pratyakSarUpa abhigamane sadUbhAva e traNe dizAomAM hete ja nathI. bhavapratyayA avadhinI apekSAe vicAra karavAmAM Ave te nAraka ane tiSka tiryagavadhivALAM hoya che, bhavanapati ane vyantara urva avadhivALA hoya che ane vimAnika adhe avadhivALA hoya che. ekendriya ane vikalendrimAM avadhijJAna hatuM ja nathI. e sU, 39 che Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgapatra chAyA-trividhAstrasAH prajJaptAH, tadyathA-tejaskAyikAH, vAyukAyikAH, udArAstrasAH prANAH trividhAH sthAvarAH prajJaptAH, tadyathA-pRthivIkAyikAH, apkAyikAH, vanaspatikAyikAH // sU0 40 // _____TIkA-'tivihA ' ityAdi, mugamam , navaram-trasantIti trasAH-calanadha rmANaH, te tejovAyUdAra trsbhedaatrividhaaH| tejovAyavo gatiyogAtrasA ucyante / udArAH-sthUlAH, trasA:-basanAmakarmodayavartitvAt , prANAH-vyaktonchavAsAdi. prANayogAt , gatiyogAdeva sAH-dvIndriyAdaya iti / atha tadviparyaya sthAvarama___ye pUrvokta gatyAdika pada trasa jIvoM ke hI saMbhavita hote haiM isaliye aba sUtrakAra trasa jIvoM kA nirUpaNa karate hue tadviparIta sthAvaroM kA nirUpaNa karate hai-(tivihA tasA paNNattA) ityaadi| sUtrArtha-brasa jIva tIna prakArake kahe gaye haiM jaise tejaskAyika, vAyukAyika, aura udAra dvIndriyAdika prANI, sthAvara bhI tIna prakAra ke kahe gaye haiM-pRthivIkAyika, apakAyika aura vnsptikaayik| TIkArtha-"vasantIti.balAH" isa vyutpattike anusAra jo calanadharmavAle hote haiM ve trasa haiM ye trasa tejaH, vAyu, aura udAratrasa, ke bheda se tIna prakAra ke hai tejaskAyika aura vAyukAyika ye gatitrasa haiM kyoM ki ye calanadharma vAle haiM, udAra nAma sthUla kA hai jo sthUlatrasa haiM ve udAratrala hai, ina udAratrasoM ke trasanAmakarma kA udaya rahatA hai ucAsa Adi prANa inake vyakta hote haiM gatitrasa aura labdhitrasa ke bheda se trasajIva pUrvokta gati Adi padone sadUbhAva trasajImAM ja saMbhavI zake che. tethI have sUtrakAra trasa jIvonuM nirUpaNa kare che ane tyArabAda temanAthI viparIta vAM sthAna ni35 42 cha-" tivihA tasA paNNatA" tyAha. sUtrAtha-sanAtra prA24i -(1) teyi , (2) vAyuyi bhane (3) 2 hAndriyAhi 73. sthA12 sapanA paY 42 4aa cha-(1) pRthvIyi4, (2) 2554yi mane (3) vanaspatizAyi4. TI-"basantIti trasAH" mA vyutpatti anusAra 2 73 vyasana yA hoya che, temane trasa kahe che tejaskAyika, vAyukAyika ane udAra trasanA bhedathI temanA traNa prakAra che. teja kAyika ane vAyukAvika, e gatitrasa che, kAraNa ke teo calana dharmavALA che udAra eTale skUla-je sthUlatrasa che, temane udAratra kahe che. te udAra trasenA traNa nAmakarmane udaya hoya che. temanA uvAsa Adi prANa vyakta hoya che. trasajIvanA gatigrasa ane labdhitrasa nAmanA be prakAra Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03302 sU0 41 jIvapadArthanirUpaNam rUpaNAmAha:- tivihA' ityAdi, sthitizIlatvAt sthAvara nAmakarmodayAcca sthAvarAH / te pRthivyavavanaspati bhedAttrividhAH / zeSaM spaSTam // sU0 40 // uktAH pRthivyAdayo jIvapadArthAH saMmati tatpratipakSabhUtAn jIvapadArthAn prarUpayannaSTasUtrImAha 55 mUlam - tao acchejA paNNattA, taM jahA - samAe parase paramANU 1 / evabhabhejjAra, aDajjAra, agijjhA4, aNaDDA5, amajjhAda, apaesA7, tao avibhAimA paNNattA, taM jahAsamae pase paramANU // sU0 41 // " chAyA - trayo'cchedyAH prajJaptAstadyathA - samayaH pradezaH paramANuH 1 / evamabhedyAH adAhyAH 3, agrAhyAH 4, anaddhaH 5, amadhyAH 6, amadezAH 7, trayovibhAjyAH prajJaptAH, tadyathA-samayaH pradezaH paramANuH 8 // mR0 41 // do prakAra ke kahe gaye haiM tejarakAyika aura vAyukAdhika jIvoM ko jo kahA gayA hai vaha sa kaisA kahA gati vAle hone ke kAraNa kahA gayA hai vaise to ye sthAvara hI jIva haiM labdhitrasa hIndriyAdika jIva haiM sthAvara jIva sthiti zIla hone se aura sthAvara nAmakarma ke udayavAle hone se pRthivIkAyika apakAyika aura vanaspatikAyika ke tIna sthAvara jIva haiM | 040 // pRthivI Adika jIvapadArtha kahe aba sUtrakAra ajIva padArthoM kA kathana karate haiM - (tao acchejjA paNNattA ) ityAdi / sUtrArtha - ye tIna padArtha acche kahe gaye haiM jaise- samaya, pradeza aura paramANu isI prakAra se ye abhedya 1, adAhya 2, agrAhya 3 anaI 4 paDe che. vAyukAyika ane tejaskAyika jIveAte trasa kahevAnuM kAraNa e che ke te gativALA che Ama te teo sthAvara jIvA ja che. dvIndriyAdi jIvA labdhitrasa che. sthAvara jIve sthitizIla hoya che. pRthvIkAyika, akAyika ane vanaspatikAyika jIveA sthitizIla hAvAthI temane sthAvara jIvA kahe che. sU 40 pRthvIkAyika smAdvi jIvapadArthonuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra ajIva yahArthenuM niiya 42 che - " tao acchejjA paNNattA tyAhisUtrArtha - A traSu pArthene adya udyAM che - (1) samaya, (2) addeza bhane (3) paramANu e ja pramANe A traNe padArtho abhedya 1, adAhya 2, agrAhya 3, anaddha, 4 "" Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 sthAnAgasUtre TIkA-'tao acchejjA' ityAdi / trayaH accheyAH-chettumazakyA buddhadhA kSurikAdi zastreNa veti tathA, tAnevAha-samayaH kAlavizeSaH pradevaH-dharmAdharmAkAzajIvapudgalAnAM niravayaMvoM'zaH, paramANu:-paramaH-Atyantisa, aNu:-mukSmaH dvayaNukAdiskandhAnAM kAraNabhUtaH pradezarahitaH pudgalaH / uktazca paramANulakSaNam - " satyeNa sutikkheNavi, chettuM bhettuM ca ja kira na sakA / taM paramANuM nANI vayaMti AI pamANANaM // 1 // " chAyA-zastreNa sutIkSNenApi, chettuM bhettuM ca yaH kila na zakyaH / taM paramANuM jJAninaH vadanti Adi pramANAnAm / / 1 // 'evaM ' ityAdi, evam pUrvoktA'cchedyasUtrabad abhedyAdayo'pi bodhyaaH| abhilApo yathA-" tabhI abhejjA paNNattA, taM jahA-samae parase paramANu" evaM amadhya 5 aura apradezarUpa 6 bhI kahe gaye haiM, tIna padArtha avibhAjya kahe gaye haiM jaise-samaya, pradeza, paramANu. TIkArtha-jo chettum azakya hotA hai vaha acchedya hai athavA apanI buddhi dvArA jisakA kSurikA Adi se bhI chedana nahIM ho sakatA hai vaha acche hai aise accheya ye samayAdi tIna padArtha haiM-samaya kAlavizeSa rUpa hotA hai, pradeza dharma adharma, AkAza, jIva aura pudgaloM kA niravayava aMzarUpa hotA hai tathA paramANu Atyantika sUkSmarUpa hotA hai tathA yaha dayaNukAdika skandhoM kA kAraNabhRna hotA hai aura pradezoM se rahita hotA hai, paramANu kA lakSaNa aisA kahA gayA hai-" sattheNa stutikkheNa vi" ityAdi / jaisA yaha acchedya sUtra kahA gayA hai usI taraha le abhedya Adi viSayaka mUtra bhI kahanA cAhiye abhilApa isakA aisA hai-" tao alejA paNNattA ityAdi amadhya pa,ane apradeza 6 rUpa paNa che. A traNa padArthone avibhAjya kahyAM che. samaya, pradeza ane paramANu TIkAI-je padArthonuM chedana karI zakAtuM nathI te padArthone adya kahe che athavA pitAnI buddhithI jenuM charI Adi vaDe chedana thaI zakata nathI, te acchedya gaNAya che. evAM acchedya padArtho samaya, pradeza ane paramANu che. samaya kALavizeSarUpa hoya che. pradeza, dharma, adharma, AkAza, jIva ane padranA niravayava aMzarUpa hoya che, tathA paramANu ati sUkSmarUpa hoya che. tathA te be Adi aNuvALA skandhAnA kAraNarUpa hoya che ane pradezothI rahita hoya che. 52mArnu sakSama prabhArI chu cha-" satyeNa sutikkheNa vi" yA ane chelle sUtranuM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che evuM ja kathana abhedya, adi viSayaka sUtramAM paNa samajI levuM temane viSe A prakArano abhilApa banaze- Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suSA TIkA sthA03 902 sU041 jIvapadArthanirUpaNam 'agijjhA' ityAdipadeSvapyamilApakaH saMyojanIyaH / abhedyAH sUcyAdinA 2, adAhyA agnikSArAdinA 3, agrAhyAH hastasaMdaMzakAdinA 4, anArdAH-arddhabhAgarahitAH vibhAgadvayAbhAvAt 5, amadhyA--madhyabhAgarahitA vibhAgatrayAbhAvAt 6, ataeca-apadezAH-niravayavAH 7, niravayavatvenaivAvibhAjyA:-vibhaktumazakyAH, yadvA-'avibhAgimAH' iti cchAyA, tatra vibhAgena nittA vibhAgimAH tanni. SedhAd avibhAgimAH, pUrvokta sarva vizeSaNaviziSTAstrayaH prajJaptAste yathA-samayaH pradezaH paramANuriti 8 // sU0 41 / / ityAdi isI taraha se agijjhA Adi padoM ke abhilApa bhI banA lenA cAhiye jo sUcI Adi ke dvArA bheda yukta nahIM kiye jAve yaha abhedya hai, agni kSAra Adi ke dvArA jo jalAyA nahIM na jA sake vaha adAya hai. hAtha yA saMdaMzaka saMDAsI Adise jo pakaDA jA sake vaha agrAya hai ardhabhAga se jo rahita hotA hai vaha anarddha hai| kyoM ki samayAdikoM ke do vibhAga nahIM ho sakate haiM isaliye inheM anarddha kahA gayA hai / inakA madhmabhAga nahIM hotA hai isaliye amadhya haiM kyoM ki ina ko do bhAga nahIM hotA hai isI kAraNa ina samaghAdikoM ko apradeza-niravayava kahA gayA hai niravayava hone se hI ye avibhAjya bhAga nahIM kara sakate hai athavA avibhAgima kahe gaye haiM vibhAga se jo dhanate haiM ve vibhAgima haiM-aise vibhAgima ye nahIM haiM ataH avibhAgima haiN| aise ina pUrvokta vizeSaNoM se viziSTa ye samayAdika tIna kahe gaye haiM / / sU041 // " tao abhejjA paNNattA-tyAhi. e ja pramANe agrAhya Adi viSayaka abhilAya paNa samajI levA. seya AdithI jene bhedI zakAtuM nathI tene abhedya kahe che. agni, kSAra Adi dvArA jene bALI zakAtuM nathI tene adADhyA kahe che hAtha, sANasI Adi vaDe jene pakaDI zakAtuM nathI tene agrAhya kahe che ardhabhAgathI je rahita hoya che tene anaddha kahe che samayAdikanA be bhAga thaI zakatA nathI, tethI temane anaddha kahyA che. temane madhya bhAga paNa heta nathI mATe temane amadhya kahyA che. temanA be bhAga thatA nathI, te kAraNe temane (samayAdikene) apra. dezarUpa (niravayavo kahyA che. jene bhAga na paDI zake tene avibhAjya kahe che teo niravayava hovAthI ja avibhAjya athavA avibhAgima che. vibhAgamAMthI je bane che tene vibhAgima kahe che samayAdika evAM vibhAgima nahIM hevAthI temane avibhAgima kahela che samayAdi pUkata traNa padArtho pUrvokta vizeSathI saMpanna che . sU. 41 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 sthAnAstre ___pUrvatarasUtroktAstrasasthAnarAH pANino duHkhabhIrava iti prANinAM duHkhasvarUpaM bhagavAn varNayati mUlam ajjo-tti samaNe bhagavaM mahAvIre goyamAI samaNe NiggaMthe-AmaMtettA evaM vayAsI-kiM bhayA pANA? samaNAuso! goyamAI samaNA NiragaMthA sammaNaM bhagavaM mahAvIraM uvasaMkamaMti, uvasaMkamittA vaMdaMti namasaMti, vaMdittA namasittA evaM vayAsINo khalu vayaM devANuppiyA ! eyamadraM jANAso vA pAsAmo vA, taM jai NaM devANuppiyA eyamaMTU No gilAyaMti parikahittae taM icchAmo NaM devANuppiyANaM aMtie eyalaTuM jaannitte| ajjo ti samaNe bhagavaM mahAvIre goyamAI samaNe NiggaMthe AmaMtettA evaM kyAlI-dukkhabhayA pANA samaNAuso 1 / se NaM bhaMte ! dukkhe keNa kaDe ? jIveNaM kaDe pamAeNaM 2 / se gaMbhaMte ! dukkhe kahaM veijjai ? appamAeNaM 3 // sUNa 42 // chAyA-AryAH iti zramaNo bhagavAn mahAvIraH gautamAdIn zramaNAn nigranthAn Amantrya evamavAdI-kiM bhayAH prANAH ? / zramaNA aayussmntH| gautamA. ye sUtrokta trasa aura sthAvara jIva duHkhabhIru (duHkha se DaranevAle) hote haiM ataH maMtrakAra aba prANiyoM ke duHkha ke svarUpa kA varNana karate haiM (ajjo-tti samaNe bhagavaM mahAvIre ) ityaadi| sUtrArtha-he Aryo ! isa prakArase gautamAdika zramaNa nirgranthoMko sambodhita karake zramaNa bhagavAna mahAvIra ne unase aisA kahA-he AyuSmanta zramaNo! prANiyoM ko bhaya kahAM se hotA hai ? kaho-taya gautamAdika pahelAnA sUtramAM jenuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che te trasajI ane sthAvara jI duHkhabhIru (dukhathI DaranArA) hoya che. tethI sUtrakAra have vAnA humanA 2135nuM vana 3re cha " ajjo ! tti samaNe bhagavaM mahAvIre" tyAdi sUvArtha-"he Aryo ! " A pramANe saMbodhana karIne zramaNa bhagavAna mahAvIra gatamAdika zramaNa nigraMthane A pramANe prazna pUcha-"he AyuSyanta zrabho!! prANAmAne (vAne ) ye laya udaya che ?" Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 u02 sU0 42 duHkhesvarUpanirUpaNam dayaH zramaNA nirgranthAH zramaNaM bhagavantaM mahAvIramupasaMkrAmanti, upasaMkramya vandante namasyanti, vanditvA namasthitvA evamavAdiSuH-no khalu vayaM devAnupiyAH / etamartha jAnImo vA pazyAmo vA, tad yadi khalu devAnupriyA etamatha no glAyanti parikathayituM tad icchAma' khalu devAnupiyANAmanti ke etamarthaM jJAtum / AryAH / iti zramaNo bhagavAn mahAvIraH gautamAdIn zramaNAn nirgranthAn Amantrya evamavAdIta-duHkhabhayAH prANAH zramaNA aayussmn|1| tad khalu bhadantAduHkhaM kena kRtam ?jIvena kRtaM pramAdena 2 / tat khalu bhadanta / duHkhaM kathaM vedyate ? apramAdena 3 / sU0 42 // zramaNa nirgrantha zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa Aye-vahAM Akara unhoM ne vaMdanA kI, aura namaskAra kiyA, vaMdanA namaskAra kara phira ve isa prakAra kahane lage-he devAnupriya! hama isa artha ko nahIM jAnate haiM aura na hama logoM ne aisA dekhA hI hai ataH yadi Apa devAnupriya ! isa artha ko samajhAne ke liye parizramazIla nahIM hote haiM to hama loga Apa devAnupriya ke pAsa isa artha ko sunanA cAhate haiM taba he AryoM ! isa prakAra se sambodhita karake zramaNa bhagavAna mahAvIra ne una gautamAdi zramaNa nirgranthoM se ailA kahA-he AyuSmanta zramaNo! samasta prANI maraNAdi rUpa bhayavAle haiM taba gautamAdikane punaH aisA pUchA-he bhadanta ! vaha duHkha kisake dvArA kiyA gayA hai ? kyA jIva ke dvArA kiyA gayA hai ? yA pramAda ke dvArA kiyA gayA hai ? uttara meM prasu ne kahA-he gautama ! duHkha kA kAraNa bhUta vaha karma ajJAnAdivandha ke hetu tyAre tamAdika zramaNa ni mahAvIra prabhunI pAse AvyA. tyAM AvIne temaNe temane vaMdaNu karI ane namaskAra karyA. vaMdaNA namaskAra karIne temaNe temane A pramANe kahyuM-"he devAnupriya! A arthane (vAtane) ame jANatA nathI ane ame evuM dekhyuM paNa nathI. te he devAnupriya ! Apa kRpA karIne A viSaya amane samajAvo." tyAre huM A ! " evuM saMbodhana karIne zramaNa bhagavAna mahAvIre temane A pramANe kahyuM-"he AyuSyanta zramaNe! samasta prANIone marazudine bhaya lAge che." tyAre gautamAdi zramaNae temane A pramANe prazna pUcha-"he prabho ! te duHkha kenA dvArA karAyuM che? zuM jIvanA dvArA karAyuM che ke pramoda dvArA karAyuM che? mahAvIra prabhuno uttara---"he gautama ! duHkhanA kAraNabhUta te kama ajJAnAdi bandhanA hetubhUta pramAdathI yukta thayelA jIva dvArA karAyuM hoya che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtra TIkA-' ajoti' ityAdi-sugamam / navaram-' ajjotti' AryA * iti, he AryA' / ArAt-sarvaheyadharmabhyo yAtAH-bahirbhUtA ityAH , tatsambuddhau he AryAMH / iti-evamabhilApenA''manvya zramaNo bhagavAn mahAvIraH gautamAdIn zramaNAn evaM-vakSyamAgaprakAreNAvAdIt / kimavAdIt / ityAha-' kiM bhayA' ityAdi, kasmAd bhayaM yeSAM te kiM bhayAH kuto vibhyatItyarthaH, prANAH-prANinaH, 'samaNAuso' iti-he zramaNA! AyuSmantaH / iti gautamAdInAmAmantraNam / magavato'yaM praznaH ziSyANAM vyutpAdanArtha eva / anena ca-apRcchato'pi ziSyasya hitAya tatvayAkhyeyam' iti sUcayati, uktazcabhUta pramAda se yukta hue jIva ke dvArA kiyA gayA hai arthAt pramAda vazavartI hue jIva ke dvArA vaha karma kiyA gayA hai arthAt duHkha se prANI Darate haM he adanta ! vaha duHkha kisa upAya se naSTa kiyA jAtA hai? taba prabhu ne kahA-he gautama! vaha duHkha bandha hetu ke pratipakSabhUta jJAnAdika se naSTa kiyA jAtA hai| TIkArtha-samasta heyadharmIle jo dUra haiM ve Aye haiM arthAt saba tyAjya dharma ko chor3ane vAle ve Arya hai he Aryo! isa prakAra ke sambodhana se zramaNa bhagavAna mahAvIra ne gotamAdikoM ko sambodhita kiyA hai aura isa prakAra se sambodhita kara phira unheM samajhAne ke abhiprAya se unase hI aisA pUchA hai ki he zramaNoM ! kaho, prANiyoM ko bhaya kisase hai ? isa prakAra ke prabhu ke pUchane le yahAM aisA niSkarSa nikalatA hai ki guru se eTale ke pramAdane adhIna thayelA jIva dvArA te karma karAyu che. ane te karma, janita duHkhathI jI DaratAM hoya che. prazna-3 mAvan ! humana nAyA pAyathI 4zaya che ? mahAvIra prabhuno uttara-he gautama ! bandhahetunA pratipakSabhUta jJAnAdikathI te duHkhane nAza karI zakAya che. ___TI-sabharata ya (tyAlya) yAnI tyAsa 42nArane bhAI cha. " Aryo !" A prakAranA saMbodhanathI zramaNa bhagavAna mahAvIre gautamAdi zramaNa nigrathane saMbodhita kyAM che. temane dharmatatva samajAvavAnA AzayathI A prakAranuM saMbodhana karIne temaNe temane A pramANe prazna pUche che- " zrabho ! 31, prANImAna na maya hAya cha ? " mahAvIra prabhunA A prakAranA praznane e niSkarSa nIkaLe che ke ziSya pUche ke na pUche te paNa gurujanee temanA hitane vicAra karIne temane dharmatatva sama Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kArI sthA03 u02 sU042 du khasvarUpanirUpaNam "kathai pucchai sIso, kahicaDapuTTA vayaMti AyariyA / sIsANaM tu hiyaTThA, viulatarAga tu pucchAe // 1 // " iti / chAyA-kathayati pRcchati ziSyaH kutracidapRSTA vadantyAcAryA / ziSyANAM tu hitArthe vipulatarakaM tu pRcchAyAm // tatazca te gautamAdayaH zramaNA nirgranthA bhagavantaM mahAvIram upasaMkrAmantiupagacchanti, bhagavataH samIpamAgacchantItyarthaH / iha ca tatkAlApekSayA kriyAyA vartamAnanirdezo na duSTaH / upasaMkramya ca vandante stutyA, namasyanti praNAmataH, vanditvA namasyitvA ca evam vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH-uktavantaH-he devAnumiyAH / vayaM no jAnImo vizeSataH no pazyAmaH-sAmAnyato no jAnImaH iti tattasmAd yadi etamarthaM " kiM bhayAH prANAH" ityevaMrUpamartha parikathayitu-pratipAdayituM devAnumiyAH-bhagavantaH no glAyanti-na zrAmyanti tat-tarhi vayaM devAnupriyANAM-bhagavatAm antike-samIpe etamathaM jJAtumicchAmi0 iti / tato bhagavAn gautamAdIn zramaNAn AmantryavamavAdIta-he shrmnnaaH| AyuSmantaH / duHkhAda-maraNAdirUpAda bhayameSAmitiduHkhabhayAH prANA:-pANinaH santi ? / punazca gautamAdayaH pRcchanti-he bhadanta / tad duHkhaM kena kRta ? miti / bhagavAnAha-duHkhakAraNabhUta karmato jIvena taduHkhaM kRtam / kathaM kRtamityAha-pramAdenaajJAnAdinA vandhahetunA karaNabhUtena pramAvazavartinA jIvena kRtamityarthaH / pramAdazcASTavidhaH, uktazcaziSya na bhI pUche taya bhI ziSyajana kI hitakAmanA se guru ko tatva kahanA cAhiye kahA bhI hai-" katthai pucchaha " ityAdi / " upasaMkrAmanti" isa prakAra se jo yahAM vartamAna kAlika kriyA kA nirdeza kiyA hai vaha tatkAla kI apekSA se kiyA hai, karma kA kartA jIva hI hai parantu aisA karma jIva hI karatA hai jo pramAda ke vazavartI hotA hai ataH isa kathana se sUtrakAra ne aisA samajhAyA hai ki mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya aura yoga se rahita huA jIva kama nahIM karatA hai| q na. 4ghu 55 cha 3-" katthai pucchai" tyAhi. " upasaMkrAmanti " ma ta mAnaliliyAnA mahA 2 ni 5 thy| che te tatkAlanI apekSAe ja karyo che. karmane kartA jIva ja che, paraMtu pramAine adhIna thayela jIva ja evuM karma kare che. A kathana dvArA sUtrakAre e vAta prakaTa karI che ke mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya ane rogathI rahita hoya e jIva karma karatuM nathI. pramAdanA ATha prakAranA che kahyuM paNa Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtra "pamAo ya muNiM dehi, bhaNio atttthbheyo| annANaM 1 saMsao 2 cetra, micchANANa 3 taheva ya // 1 // rAgo 4 doso 5 maibbhaMso 6, dhammammi ya aNAyaro 7 / jogANaM duppaNIhANaM 8, aTTahA vajjiyavyao // 2 // " iti / chAyA-pramAdava munIndre bhnnito'ttbhedkH| ajJAnaM 1 saMzaya 2 zcaiva, mithyAjJAnaM 3 tathaiva ca // 1 // rAgo 4 dvepo 5 matibhraMzaH 6 dharmacAnAdaraH 7) yogAnAM duSpraNidhAnam 8, aSTadhA varjitavyaH // 2 // punautamAdayaH pRcchanti-he bhadanta ! yadyevaM tarhi taduHkhaM kathaM kenopAyena vedya te-kSipyate ? / uttaramAha-apramAdena bandhahetupratipakSabhUtena jJAnAdinA tadadaHkhaM kSipyate iti 3 / atra mUtre tristhAnakAvatAratvaM kathamityAha-asya mutrasya " dukkhabhayApANA 1 jIveNaM kaDe dukkhe pamAeNaM 2 appamAeNaM veijjai 3" ityevaMrUpaM praznottaratrayopetatvAt tristhAnakAvatAratvaM vijJeyamiti // sU0 42 // pUrva ' jIvena kRtaM duHkham ' ityuktam, sAmprataM paramataM nirasyaitadeva samarthayannAha mUlam aNNa utthiyANaM bhaMte ! evaM AikkhaMti, evaM bhAsaMti, evaM pannaveti, evaM parUveMti-kahapaNaM samaNANaM niggaMthANaM kiriyA pramAda ATha prakAra kA hai-kahA bhI hai-"pamAo ya" ityAdi / ajJAna 1, saMzaya 2, mithyAjJAna 3, rAga 4, deSa 5, matibhraMza 6, dharmAnAdara 7, aura yogoM kA duSpraNidhAna 8, isa sUtra meM tristhAnaka kI avatAratA isa prakAra se hai-"dukkhabhayA pANA 1, jIveNaM kaDe dukkhe pamAeNaM 2, appAeNaM veijjai 3 // ye yahAM praznottara tIna haiM isase yahAM tristhAnakAvatAratA jAnI jAtI hai / sU042 // cha " pamAo ya" tyA (1) masAna, (2) sazaya, (3) bhithyAjJAna, (4) 221, (5) dveSa, (6) bhatiza, (7) yAMnAha2, sane (8) yogAnu huprati dhAna. 4yu 5 che 4-" pamAoya " tyAla. tristhAnakanA prakaraNamAM A sUtrane samAveza karavAnuM kAraNa e che ke mahA nAyanA 15 praznottarAnu ni35 42rAyuM cha-" dukkhabhayApANAra, jIveNaM phaDe dukkhe pamAeNaM2, appamAeNaM veijjai3 // 2 // nisthAnAnA madhi. kAramAM A sUtrane samAveza karavAmAM kaI bAdha nathI. che sUra kare che Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suSA TIkA sthA03 u02 2043 svamatanirUpaNam kajjai ? tattha jA sA kaDA kajjai no taM pucchati, tattha jA sA kaDA no kajjai, no taM pucchaMti, tattha jA sA akaDA no kajjai no taM pucchaMti, tattha jA sA akaDA kanjai taM pucchati, se evaM vattavvaM siyA? akiJcaM dukkhaM, apphussaM dukkhaM, akajjamANakaDaM dukkhaM aka? akapANA bhUyA jIvA sattA veyaNaM vedeti-tti vattavvaM / je te evamAsu micchA te evamAhaMsu, ahaM puNaevasAikkhAmi, evaM bhAsAmi, evaM pannavemi, evaM parUvemi __ --kiccaM dukkhaM, phussaMdukkhaM, kajjamANakaDaM dukkhaM,kaTu kaha pANA bhUyA jIvA sattA veyaNaM vedata-tti vattavvaM siyA // sU0 43 // // taiyaTThANassa bIo uddesao samatto // 3-2 // chAyA-anyayUthikAH khalu bhadanta / evamAkhyAnti, evaM bhASante, evaM prajJApayanti, evaM prarUpayanti-kathaM khalu zramaNAnAM nirgranthAnAM kriyA kriyate ? tatra yA sA kRtA kriyate no tAM pRcchanti 1, tatra yA sA kRtA no kriyate, no tAM pRcchanti 2, tatra yA sA akRtA no kriyate no tAM pRcchanti 3, tatra yA sA akRtA kriyate tAM pRcchanti 4, tadevaM vaktavyaM syAt ? / akRtyaM duHkhaM, aspRzyaM duHkham , akriyamANakRtaM duHkham akRtvA akRtvA prANA bhUtA jIvAH sattvA vedanAM vedayanti, iti vaktavgam / ye te evamAhuH mithyA te evamAhuH / ahaM punarevamAkhyAmi, evaM bhASe, eva prajJApayAmi, evaM prarUpayAmi- kRtyaM duHkhaM, spRzyaM duHkhaM, kriyamANakRtaM duHkhaM, kRtvA pANA bhUtA jIvAH sattvA vedanAM vedayantIti vaktavyaM syAt // sU0 43 // // tRtIyasthAnasya dvitIya uddezakaH samAptaH // 3-2 // pramAdavazavartI hue jIva ke dvArA duHkha kiyA jAtA hai aisA kahA atha sUtrakAra paramata kA nirAkaraNa karake isI viSaya kA samarthana karane ke nimitta aisA kahate haiM-" anna utthiyANaM bhaMte !" ityAdi / pramAdane vaza thayelA jIva dvArA duHkha karAya che, A prakAranuM pratipAdana karIne have sUtrakAra paramatanuM khaMDana karavAne mATe ane jaina siddhAMtanuM samarthana 42vA nimitte mA sUtranuM 4thana 42 che-" anna utthiyANaM bhave !" tyA: Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 sthAnaGgasUtre TIkA-'aNNa utthiyANaM ' i yAdi / jainayUthAd anyo yUthaH saMghaH anyayUthaH saH asti yeSAM te-anyayUthikAH-carakaparibAja kazAkyAdayaH paratIthikAH khala, iha ca anyayUthikazabdena vibhaGgajJAnavantastApasAgRhyante, evaM-vakSyamANa prakAreNa AkhyAnti sAmAnyataH, bhApante vizeSataH, evaM krameNetadeva prajJApayantibodhayanti, prarUpayanti-bhedAnubhedena kathayanti / kiM tadityAha-zramaNAnAM ni nyAnAM jainamatAnuyAyinAmityarthaH, mate iti zeSaH, kathaM-kena prakAreNa kiyAkriyata iti kriyA karma sA kriyate-kRtaM karma, kathaM duHkhAya bhavatIti vivakSayA. praznaH / asmin prazne catvAro bhagA vartante, tathAhi-kRtA kriyate '1, kRtA no kriyate 2, akRtA no kriyate 3, akRtA kriyate 4 iti / tatra prathama dvitIya TIkArtha-he bhadanta ! anyayUthika jana aisA kahate haiM, aisA bhApaNa karate haiM, aisI prajJApanA karate haiM, aisI prarUpaNA karate haiM ki zramaNa nirgranthoM ke yahAM kriyA kaisI kI jAtI hai jainadharma se anyadharma-saMgha kA nAma anyayUdha hai yaha anyayUtha jinakA hai ve anyayUdhika hai aise anyadhika caraka, parivrAjaka, zAkya Adi paratIthikajana haiM yahAM anyUthika zabda se vibhaGgajJAnavAle tApasajana gRhIta hue haiM ve sAmAnyarUpa aura vizeSarUpa se isI prakAra se kahate hai isI prakAra se samajhAte haiM aura bhedAnubheda pUrvaka isI prakAra se puSTa karate haiM ki jo jainamatAnuyAyI zramaNa nigrantha haiM unake yahAM kRtakarma jIva ko duHkha ke liye kaise hotA hai ? yahAM kriyA zabda se karma liyA gayA hai arthAt kRtakarma jIva ke liye duHkha kaise detA hai ? isa prazna meM cAra bhaGga haiM-ve isa prakAra se haiTikArtha-he bhagavana ! anyamUthike (anya matavAdIe) evuM kahe che, evuM bhASaNa kare che, evI prajJApanA kare che ane evI prarUpaNa kare che ke zramaNa nirca ne tyAM kriyA kevI karAya che? jaina sivAyanA anya dharma sa ghone anyayutha kahe che. A anyayUthane mAnanArA lekene anyayuthika kahe che evAM anyayuthikamAM caraka, parivrAjaka, zAkaya Adi paratirthikone samAveza thAya che. ahIM anyayuthika zabda dvArA vibhaMga jJAnavALA tApasajana gRhIta thayA che. tene sAmAnya rUpe ane viziSTa rUpe evuM kahe che, evuM samajAve che, ane medAnabhedapUrvaka evuM samarthana kare che ke je jainanamatAnuyAyI zramaNa nirca the che temanI evI je mAnyatA che ke "kRtaka jIvane mATe duHkhanA kAraNarUpa bane che. te mAnyatAne svIkAra kevI rIte karI zakAya ? ahIM "kiyA " zabda dvArA "karma" grahIta thayu che eTale ke kRtakarma jIvane duHkha kevI rIte cha 1 mA pranitA yAra Hit cha-" (1) kRtA kriyate, (2) kRtA no kriyate, Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - --- - supArIkA sthA0 3 0 2 sU0 43 svamatanirUpaNam tRtIyaM ca na pRcchanti etattrayasyA'tyantaruceraviSayakayA teSAM tadvipayakaprazne'. pyamavRtteH / tatra yA sA kRtAA kriyate yattatkarma kRtaM bhavati du.khAyeti no tatte pRcchanti, pUrvakAlakRtatvasyApratyakSatayA asattvena jainadarzanasaMmatatvena ca tepAmasaMmatatvAditi 11 'tatra yA sA kRtA no kriyate ' iti, tatra-teSu bhaGgakeSu madhye yattatkarma, kRtaM na bhavati no tatpRcchanti, 'kRtaM na bhavati' ityanayorasyantavirodhenA'sambhavAt, virodho yathA-kRtaM cet karma kathaM ' na bhavati' ityu. " kRtA kriyate 1, kRtA no kriyate 2, akRtA no kriyate 3, akRtA kriyate 4" inameM prathama, dvitIya, aura tRtIya bhaMga ko unhoM ne nahIM pUchA hai kyoMki ye tIna rUci ke atyanta-bilakula aviSaya haiM ataH tadviSayaka prazna meM bhI unakI pravRtti nahIM huI hai "katA kriyate"jo kama kRta hotA hai vaha duHkha ke liye hotA hai aisA jo ve nahIM pUcha rahe haiM usakA kAraNa aisA hai ki jo pUrvakAla meM kRta hotA hai vaha aprasyakSa hotA hai ataH usakI sattA siddha nahIM hotI hai yadyapi jainadarzana unakI isa bAta ko nahIM mAnatA hai para ve to aisA mAnate haiM isIliye unhoM ne aisA nahIM pUchA hai "yA sA kRtA no kriyate "aisA bhI unhoM ne jo nahIM pUchA hai-usakA kAraNa aisA hai ki jo "kRtaM " hotA hai vaha " na bhavati" aisA nahIM hotA hai kyoM ki " kRtaM" meM aura "na bhavati" meM paraspara meM atyanta virodha AtA hai ataH yaha vAta asaMbhava hai virodha isa taraha se hai yadi vaha karma kRta hai to " na bhavati" (3) akRtA no kriyate, (4) akRtA kriyate " mA yAra mAMgAmAthI paDatA, bIje, ane trIjo bhAMge temaNe pUchaye nathI, kAraNa ke traNa rucinA bilakula bhaviSayabhUta che; tethI ta vinA praznomA tamanI pravRtti tha nathI. " kRtA kriyate" "2 mata khasaya che te manA nimitta 35 mane cha " ! prakArane prazna teo pUchatA nathI kAraNa ke je pUrvakALamAM kRta hoya che te apratyakSa hoya che, tethI tenI sattA siddha thatI nathI. jo ke jainadarzana temanI A vAtane mAnatuM nathI, paraMtu teo te evuM mAne che, tethI temaNe e prazna karyo nathI. "yA sA kRtA no kriyate " mA prArI prazna paY bhare pachayA nathI 29 " kRtaM" ya che te "na bhavati" me tu nathI 2 "kRta" mana "bhavati" mA bhanna 12ye 52252mA atyanta virodha cha, tethI A vAta asaMbhavita che. vizeSa A pramANe che-je te karmakRta hoya Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAso cyate ? na bhavati cet kathaM tat ' kRta '-miti, kRtasya karmaNo'bhavanAbhAvAt 2 tatra teSu madhye ' yA sA akRtA no kriyate / yattat kRtaM karma na bhavati no tat pRcchanti, akRtasyAsatazca karmaNaH kharavipANakalpatyAditi / amumeva ca bhagakatrayaniSedhamAzrityAsya mutrasya pristhAnakAvatAstvamiti saMbhAvyate / caturthabhanna kamtu teSAM saMmata iti taM pRcchantItyAha-'tatthe'-tyAdi 'tatra yA sA akRtA kriyate ' yakRtaM-pUrvamavihitaM karma tat kriyate bhavati-du:khAya saMpadyata ityarthaH, tat pRcchanti, pUrvakAlakRtatvasyApratyakSatayA asattvena duHkhAnubhUtezca pratyakSatayA aisA kaisA kahA jA sakatA hai, tathA " na bhavati " yadi vaha nahIM hai to "kRtaM" aisA vaha kaise ho sakatA hai kyoM kikRta pArma meM abhavan kA abhAva hai arthAt jo kRta hotA hai vaha sattvayukta hotA hai asatya yukta nahIM hotA hai tathA "akRtA no kriyate " aisA jo nahIM pUchA hai usakA kAraNa aisA hai ki jo akRta hotA hai vaha 'kharaviSANa' (zAlA kA zRga) kI taraha asmat hotA hai isa prakAra se ina bhanatraya ke niSedha ko lekara isa sUtra meM visthAnakatA kA avatAra hai aisA saMbhavita hotA hai caturthabhaMga unheM saMmata hai isI liye uro unhoM ne pUchA hai -yahI yAta sUtrakAra ne-" tatva jA sA akaDA" ityAdi saprapATha dvArA prakaTa kI hai isameM yaha kahA gayA hai ki jo vArma pUrva meM avihita hotA hai, vaha duHkha ke liye hotA hai tAtparya isakA aisA hai ki pUrvakAla kRta karma apratyakSa hotA hai ataH vaha asattvarUpa hotA hai, parantu duHkhAtuto " na bhavati" me vI zate hI rAya cha 1 tathA "na bhavati" nata nathI to "kRta" kevI rIte heI zake che? kAraNa ke kRtakarmamAM abhavanane abhAva hoya che. eTale ke je kRta hoya che te satvayukta hoya che-asatvayukta khAta nathI. tathA " akRtA no kriyate " mere 57yuM nathI tenuM sara se nathI ke "je akRta" hoya che te sasalA athavA gadheDAne ziMgaDAM jevuM asat (avidyamAna, asaMbhavita) heAya che. A prakAre A traNa bhaMganA niSedhane kAraNe A sUtramAM tristhAnakatA saMbhavI zake che. cAcA bhaMga sAthe teo saMmata thAya che, tethI ja temaNe cothA bhaMga viSayaka prazna pUchyo che. sana pAta sUtrAre " tattha jA sA akaSThA" tyA sUtrapA dvArA pra48 4rI che. temAM evuM kahevAmAM AvyuM che ke je karma pUrve avihita hoya che, te rAkhane mATe heya che. A kathanane bhAvArtha e che ke-pUrva kALakRta karma apratyakSa hoya che, tethI te asatvarUpa hoya che, paraMtu dukhAnubhUti pratyakSa Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA0 3 301 sU0 43 mvamatanirUpaNam sattvenAkRtakarmabhavanapakSasya sammatatvAditi / praznakatRNAmabhimAyamAha-yadizramaNA nirgranthA api-akRtameva karma dehinAM duHkhAya bhavatIti pratipadyante tataH zobhanaM syAt , asmatsamAnavodhatvAdata AdyAn cIna bhaGgakAna apRcchantazcaturthameva bhaGgaka pRcchantIti / ' se ' ityAdi, se-atha punastepAmakRtakarmAbhyupagamavatAm evaMvakSyamANaprakAreNa vaktavyam-samullApaHsyAt / yadvA-te evaM vakSyamANaM kathayanti parAn prati, yanta-athaivaM vaktavyaM-prarUpaNIyaM tattvAdinAM syAva-bhavet / kiM tadityAha-' akicce ' ityAdi, akRte sati karmaNi duHkhAbhAvAd akRtyam-aka raNIyam , avandhanIyam-aprAptavyasanAgate kAle jIvAnAmiti bhAvaH, kim? duHkhabhUti pratyakSa hotI hai ataH usake satva se akRtakarmabhavanapakSa saMmata huA hai praznakartA ne yahAM aisA apanA abhiprAya prakaTa kiyA hai-yadi zramaNa nirgrantha bhI " akRta hI vArma dehadhAriyoM ko duHkha ke liye hotA hai " aisA svIkAra kara lete haiM to yaha bar3I acchI bAta hai kyoM ki hamArI aura unakI mAnyatA meM samAnatA A jAtI hai isI kAraNa Adya tIna bhaGgako nahIM pachate hue unhoM ne isa cauthe bhaGga ko pUchA hai isI liye akRta karma ko svIkAra karane vAle usakA aisA sAllApa hai isI prakAra se ve dUsaroM ke prati pratipAdana karate haiM, ki "akRtyaM duHkhaM, aspRzyaM duHkhas, akriyamANakRtaM duHkhama, akRtvA 2 prANA 2 bhUtA jIvAH latyA vedanAM vedayanti" karma akRtya hai-karma ke kRta nahIM hone para duHkha ke ladbhAva se vaha akRtya-akaraNIya hai-athandhanIya hai anAgata ( bhaviSyat ) kAla meM jIvoM ke dvArA vaha aprAptavya hoya che tethI tenA satvathI akRta karmabhavana pakSa saMmata thayA che. praznakartA e ahIM potAne e abhiprAya prakaTa karyo che ke-"je zramaNa nigraMtha paNa e vAtano svIkAra karatA hoya ke akRta karma ja dehadhArIonA dukhanuM kAraNa bane che, te amArI ane temanI mAnyatA vacce samAnatA AvI jAya che." te kAraNe zarUAtanA traNa bhAMgAe (vikala) temaNe pUchayA nathI paNa cothe vikalpa ja pUcho che tethI ja akRta karmane svIkAra karanArA evA temane A prakArane samudalApa (mata-mAnyatA) che. e ja prakAranuM teo bhanyanI sabhIce pratipAina 42 che. tesh| 4 cha -" akRtya duHkhaM, aspRzya duHkham, akriyamANakRta duHkhaM, akRtvA2, prANA bhUtA jIvA satvA vedanAM vedayanti " karma akRtya che-kama kRta nahIM hovAthI dukhanA sadUbhAvathI te akRtya-akaraNIya che cha-mananIya cha-manAta (viSya) is dvArA mAnya che. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daarbaai karma duHkhahetukatvAt / tathA-aspRzyam-azliSTaM jIvena saha duHkhaM karma akRtatvA deva / tathA akriyamANakRtaM-kriyamANaM ca vartamAnakAle vadhyamAnaM, kRtaM cAtItakAle baddhaM kriyamANakRtaM, dvandvaikatvaM, karmadhArayo vA, na kriyamANakRtam-akriyamANakRtaM-vadhyamAnaM vaddhaM cetyarthaH, duHkha-karma / anena kim ? ityAha-'ahura' ityAdi, akRtvA akRtvA karma prANAH-dvIndriyAdayaH, bhUtA.-vanaspatayaH, jIvAHpaJcendriyAH, sattvAH-pRthivyAdayaH vedanAM-pIhAM vedayantIti teSAM vaktavyamullApaH / etad vA te vibhaGgajJAnavantaH ajJAnopahatabuddhayaH parAn prati mApante-yadutaevaM vaktavyaM syAditi / evamanyatIrthikasatamupadaca te nirAkurvanAha-'je te' ityAdi, ya ete-anyatIthikA yad evaM-pUrvoktamakAram 'AiMsu' tti avo. can-kathitavantaH tatte-anyatIthikAH mithyA-asamyak evamuktavantaH, akRtAyAH hai akRta hone se hI vaha aspRzya jIva ke sAtha azliSTa hai akriyamANakRta-vartamAnakAla meM bAdhamAna ko nAma kriyamANa hai, aura atItakAla meM jo baddha hai vaha kRta hai, jo aisA nahIM hai vaha akriyamA. NakRta hai / arthAt karma na badhyamAna hai aura na baddha hai ataH karma ko nahIM karake dvIndriyAdika rUpa prANa, vanaspatirUpa bhUta, paMcendriyarUpa jIva aura pRthivyAdika rUpa sattva ye saba pIDA ko bhogate rahate haiM aisA unakA ullApa-mata hai arthAt ajJAnopahata vuddhi vAle ve vibhaGgajJAnI dUsaroM ke prati aisA kahate haiM isa prakAra se yahAMtaka anyatIthikoM kA mata pradarzita karake aba sUtrakAra usakA nirAkaraNa karane ke abhiprAya se aisA kahate haiM-"je taM" ityAdi-jo ina anyatIrthikoM ne isa prakAra se kahA hai-vaha unakA kathana sarvathA mithyA hai kyoM ki jo akRta akRta hevAthI ja te jIvanI sAthe aspaSTa (aliSTa) che. akriyamANakRta che-vartamAnakALamAM madhyamAnanuM nAma kriyamANa che, ane bhUtakALamAM je baddha che tenuM nAma kRta che, je evuM nathI te akriyamANukata che. eTale ke karma badhyamAna paNa nathI ane baddha paNa nathI. tethI te karma nahIM karIne (nahIM karavAne kAraNe) tIndriya Adi rUpa prANa, vanaspatirUpa bhUta, paMcendriyarUpa jIva ane pRthvIkAya Adi rUpa satva pIDA bhegavyA kare che, e temano ulApa (mata) che eTale ke ajJAne pahata buddhivALA te virbhAgajJAnI lokonI pAse uparyukta matanuM pratipAdana kare che. ahIM sudhImAM anya tIthikeno mata prakaTa karavAmAM Avye che have temanA te matanuM khaMDana karavAmAM Ave che"je ta" tyA te anyatIrthika A pramANe je kahe che, te temanuM kathana bilakula asatya che, kAraNa ke je akRta hoya che tene kriyA ja kahI zakAtI nathI. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhI TIkA sthA0 3 0 1 0sU 43 svamatanirUpaNam kriyAyAH kriyAtvAnupapatteH, ' kriyate' itihi kriyeti kathyate, yasyAstu katha nApi karaNaM nAsti sA kriyeti kathamucyate ?, yadyakRtakarmAbhavanaM manyate tadA baddha-mukta-mukhita-duHkhitAdi niyatavyavahAro'pi na prasajyeteti / atha bhagavAn svamatamAviSkurvannAha-'ahaM puNa' ityAdi, ahameva nAnyatIthikAH punaH zabdaH pUrvavAkyAduttaravAkyArthasya vilakSaNatAsUcakaH, evaM-vakSyamANaprakAreNa AkhyAmi, evaM bhASe, evaM prajJApayAmi, evaM prarUpayAmi, vyAkhyA pUrvavat / kiM tadityAhahotI hai vaha kriyA hI nahIM kahalAtI hai-arthAt akRtakriyA meM kriyApana hI nahIM A sakatA hai| jo ki jAtI hai vaha kriyA kahalAtI hai jisakA kisI bhI taraha se karanA nahIM hotA hai vaha yaha "kriyA hai " sA kaise kahA jA sakatA hai yadi "akRtaM karma kA anubhava hotA hai" aisA mAnA jAve to yaha baddha hai, yaha mukta hai, yaha sukhita (sukhI) hai, yaha duHkhita (dukhI ) hai aisA jo niyata vyavahAra hotA hai vaha bhI nahIM ho sakegA isI bAta ko bhagavAn apane mata ke anusAra prakaTa karate hue kahate haiM-" ahaM puNa ityAdi-yahAM jo " punaH" yaha zabda AyA hai vaha pUrvakathana kI apekSA uttara kathana meM vilakSaNatA kI sUcanA ke nimitta AyA hai-ataH prabhu kahate haiM ki he gautama ! maiM to aisA kahatA hUM, aisA bhASaNa karatA hUM, aisI prajJApanA karatA hUM, aisI prarUpaNA karatA hUM ki anAgata kAla meM duHkha kA hetu hone se karma jIva eTale ke akRta kriyAmAM kriyApaNuM ( kiyatva) ja saMbhavI zakatuM nathI. je karAya che tenuM nAma ja kriyA che. je kaI paNa rIte karavAmAM ja na Ave tene kriyA kevI rIte kahI zakAya ? " akRtakarmanuM anubhavana thAya che," A vAtane ne bhAnavAmA bhAva, to mA maddha cha, ma bhuta cha, mA sumita (subhI) che, A dukhita che, e je niyata vyavahAra thAya che te paNa thaI zake nahIM. eja vAtane pitAnA mata anusAra prakaTa karatAM mahAvIra prabhu kahe che hai-" ahaM puNa" yAha ahIM "pura" zabdane praga karavAnuM kAraNa e che ke anyayuthikenI mAnyatA karatA jaina dharmanI mAnyatAmAM rahele taphAvata mahAvIra prabhunA nIcenA kathana dvArA prakaTa karavAmAM AvyuM che- mahAvIra prabhu gItamAdi nine kahe che ke huM te evuM kahuM chuM, me lApA (vizeSa 4thana-pratipAna ) 43 chu, mevI prjnyaapn| 43 chu' ane evI prarUpaNa karuM chuM ke anAgata (bhaviSya ) kALamAM dukhanA hetu Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgavaH 'kiccaM' ityAdi, kRtyaM-karaNIyamanAgatakAle duHkha-duHkhahetukatyAt karma, spRzyaspRSTalakSaNavandhAvasthAyogyaM duHkha-karma, kriyamANakRta-kriyamANaM vartamAnakAle, kRtamatItakAle-vadhyamAnaM vaddhaM ca duHkha-karma, kathaJcanApi karmaNo'karaNaM nAstIti bhAvaH, anena kim ?-ityAha-'kaTTha' ityAdi, kRtvA kRtveti karma vadhaiva prANAdayo vedanAM-karmakRta zubhAzubhAnubhUtiM vedayanti-anubhavantIti vaktavyaM syAt samyagvAdinAmiti // sU0 43 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadUvallabha-prasiddhavAcakapaJcadazabhApAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-bAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjamada - 'jainazAstrAcArya' padabhUpita-kolhApurarAjaguru-cAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjyazrI-ghAsIlATa tiviracitAyAM ' sthAnAna' trasya sudhAkhyAyAM - vyAkhyAyAM tRtIyasthAnasya dvitIyoddezakaH samAptaH // 3-2 // ke dvArA karaNIya kahA gayA hai arthAt jIva AgAmI kAla meM duHkha bhogate haiM ataH vaha karma jIva ke dvArA karaNIya huA hai-aisA mAnanA cAhiye yadi vaha karaNIya nahIM hotA to jIva use nahIM karatA aura na vaha usake liye bhaviSyat kAla meM apane udaya se duHkha kA hI hetu hotA, ataH jaba vaha bhaviSyat kAla meM use daHkha kA hetu hotA hai to yaha mAnanA hI cAhiye ki duHkha kA hetubhUta vaha karma jova ke dvArA karaNIya hai karaNIya hone para bhI yadi vaha spRzya nahIM hai bandhAvasthA ke yogya nahIM hai to vaha use duHkha kA hetu bhI nahIM hotA hai aura jaya vaha use duHkha kA hetu hai to isase yaha bhI mAnanA cAhiye ki karaNIya huA bhI vaha bandhaavasthAkeyogya hai, yaha bandhAvasthA kI yogyatA bhI usameM jIva ke pariNAmAnusAra kRtaka huI hai isI taraha vartamAna (kAraNa) rU5 hevAthI jIvanA dvArA karmane karaNIya kahyuM che. eTale ke jIva AgAmI kALamAM duHkha bhogave che, tethI te karma jIvanA dvArA karAzaya thayuM che, evuM mAnavuM joIe je te karaNaya na hota te jIva tene karata nahIM ane bhaviSyakALamAM tenA udaya kALe te jIvanA duHkhanuM kAraNa paNa banata nahIM. je te bhaviSyakALamAM tene duHkhanuM kAraNa bane che, te e mAnavuM ja joIe ke dukhanA hetubhUta te karma jIvanA dvArA karaNIya che karaNIya hovA chatAM paNa je te spRzya nathI-bandhAvasthAne gya nathI-te te tenA duHkhavuM kAraNa paNa banatuM nathI. paraMtu je te tenA dukhanA kAraNarUpa banatuM hoya te e vAta paNa mAnavA ja joIe ke karaNIya hovA chatAM paNa te bandhAvasthAgya che. khA bandhAvasthAnI yogyatA paNa temAM jIvanA pariNAmAnusAra kUtaka thaI che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 supArIkA sthA0 3 702 sU043 svamatanirUpaNam kAla meM bhI jaba vaha karma badhyamAna hai aura atIta kAla meM vaha baddha huA hai, to phira dharma akaraNarUpa hai yaha bAta kaise mAnI jA sakatI hai ataH yaha kathana aisA hai ki jaise koI yaha hai ki " mAtA me bandhyA puruSasaMyoge pyagarbhavatvAt " merI mAtA vaMdhya hai kyoMkI puraSa saMyoga hone para bhI agarbhavAtI hone se / isaliye karma meM kisI taraha se kisI bhI kAla meM akaraNatA nahIM AtI hai isI liye prANa se lekara sattvAnta taka ke saba jIva usa kama ko bAMdha bAMdha karake vedanA ko usa karma kRta zubha azubha anubhUti kA vedana karate rahate haiM aisA yaha kathana jo samyagvAdI hai unakA hai / sU043 // zrI jainAcAya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracita sthAnAGgamatrakI sudhAkhya TIkAke tIsare sthAnakakA dUsarA uddezaka samApta // 3-2 // eja pramANe vartamAnakALamAM paNa je te kama madhyamAna che ane atIta (bhUta) kALamAM te baddha thayeluM che, te e vAta kevI rIte mAnI zakAya ke ma ma42935 cha ? mA 4thana / " mAtA me vandhyA purupasaMyoge pyagarbhavatvAt " mArI mA vadhyA che kAraNa ke te puruSa roga thavA chatAM paNa agarbhavatI hevAthI A kathananA jevuM asaMbhavita che. tethI karmamAM koI paNa rIte kaI paNa kALe akaraNatA saMbhavatI nathI. tethI samasta prANa, bhUta, jIva ane satva te karmane bAMdhatA rahe che ane te karmakRta vedanAnuM-te karmakRta zubha azubha anubhUtina-vedana karatAM rahe che, evuM A je kathana che te samyagvAdIonuM kathana che. | sU 43 che zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAla muniviracita sthAnAMgasUtranI sudhA nAmanI TIkAInA trIjA sthAnakane bIjo uddezaka samApta 3-2 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha tRtIyoddezakaH prArabhyate-- ukto dvitIya uddezakaH, sAmprataM tRtIyaH prArabhyate, asya ca pUrvodezakena sahAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake vicitrA jIvadharmAH pratipAditAH, iDApi ta eva prarUpyante, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyedamAdimaM mUtratrayam , -- 'tIhiM ThANehi ' ityaadi| ___asyAdimutrasya ca pUrvasUtreNa sahAyaM sambandhaH-pUrva dvitIyodezakAntimamUtre mithyAdarzanavatAmanyayUthikAnAmasamaJjasatA proktA, iha tu kapAyavatAM mAyA prarUpyate, ityeva sambandhena saMvaddhamidamAdimUtratrayamAha mUlam-tIhiM ThANehi mAyI mAyaM kaTu No AloejjA, ___No paDikamejjA, No NidijjA, No garahijjA, No viuddejjA, tIsare sthAnakA tIsarA uddezA dUsarA uddezaka kahA aba tIsarA uddezaka prAraMbha hotA hai isakA pUrva uddezaka ke sAtha aisA sambandha hai ki dvitIya uddezaka meM vicitra jIva dharmo kA pratipAdana huA hai yahAM para bhI unhIM kA pratipAdana hotA hai, isa uddeze ke Adima sUtra kA pUrva uddezaka ke antima sUtra ke sAtha aisA sambandha hai ki usameM mithyAdarzanavAle anyayUthikoM ( anyadharmiyoM) kI asamaJjasatA (ulaTa prarUpaNA) prakaTa kI gaI hai -yahAM jo kaSAya vAle jIva haiM unakI mAyA kI prarUpaNA kI jAtI hai ataH isI sambandha se sambaddha hue isa tIna sUtroM ko sUtrakAra ne kahA hai-(tIhi ThANehiM mAyI mAyaM kaTu No AloejjA) ityaadi| - trIjA sthAnano trIjo uddezaka 3 bIje uddezaka pUro thaze. have trIjA uddezakano prAraMbha thAya che. bIjA uddezaka sAthe A uddezakane A prakArane saMbaMdha che. bIjA uddezakamAM vividha chavadharmonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, A uddezakamAM paNa temanuM ja pratipAdana karavAmAM AvyuM che. A uddeSakanA prathama sUtrane pUrvauddezakanA chelA sUtra sAthe e saMbadha che ke tyAM mithyAdarzanavALA anyamUthika (anya dharmane mAnanArAo) nI viparIta prarUpaNa karavAmAM AvI che, tyAre ahIM kAyayukta jIvonI mAyAnI prarUpaNa karavAmAM AvI che. te A prakArane saMbaMdha dharAvatA A traNa sUtronI ahIM prarUpaNa karavAmAM Ave che. ___" tIhiM ThANehi mAyI mAyaM kaTTu No AloejjA" tyAhi Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATokA sthA03303sU0 44 kaSAyavatAM mAyAnirUpaNama No visohejjA, No akaraNayAe sabsuTejjA, jo ahArihaM pAyacchittaM tabokamma paDibajjejjA, taM jahA akariMsu vA'haM, karemi vA'haM, karissAsi vA'haM 1 / tIhi ThANehiM mAyI sAyaM kaTTa No AloejjA,NopaDikamijjA jAva No paDivajjejjA, taM jahA-akitti vA se siyA, avaNe vA se liyA aviNae vA me siyAra / tIhi ThANehi sAthI mAyaM kaha No AloejjA jAva nopaDivajjejjA, taM jahA-kittI vA me erihAisai jaso vA me parihAissai, pUyAtarakAre vA se parihAirasai3 ||suu044|| ___ chAyA-tribhiH sthAnIyI mAyAM kRtvA no Alocayati, no patikAmati, no nindati, no gaI te, no vikuTTayati, no vizodhayati, no apharaNatayA'bhyuttiSThate, no yathAI prAyazcittaM tapaH karma matipadyate, tadyathA-akAdA'haM karomi cA'I, kariSyAmi vA'ham 1 / tribhiH sthAnarmAyI mAyAM kRtvA no Alocayati, no pratikrAmati, yAvat no pratipadyate, tadyathA-akIrtiI me syAt, avarNovA me syAta, avinayo vA me syAt / tribhiH sthAnAyI mAgaM kRtvA no Alocayati yAvat no pratipadyate, tadyathA-kIrtirvA me parihAsyati, yago vA me parihAsyati, yazo vA me parihAsyati, pUjAsatkAraM vA me parihAsyati 3 ||suu0 44 // TIkA-tIhiM ThANehiM ' ityAdi / tribhiH-trisaMkhyakai sthAnaH-vakSyamANabhUtavartamAnabhaviSyatkAlaviparyAyI-gurukarmAmAyAvAn mAyA mAyAviSayaM gopanIyamakArya pracchannaM kRtvA no Alocayati prAyazcittArtha svakRtamAyAM guroH purastAna prakAzayati / evaM no pratikrAmati-mithyAdupkRtadAnAdi pUrvaka pApAno TIkArtha-bhUta, vartamAna, aura bhaviSyat kAla viSayavAle ina tIna sthAnoM ko lekara mAyI gurukalavAlA mAyI jIva-mAyA ke viSayabhUta bane hue -gopanIya akArya ko gupta rUpa se karake usakI AlocanA nahIM karatA hai-prAyazcitta lene ke liye svakRta mAyo ko guru ke samakSa prakAzita bhUta, vartamAna ane bhaviSyakALa jene viSaya che evA traNa sthAne (kAraNe) nI apekSAe mAyI (bhAre kamI mAthI chava) kapaTane kAraNe sevAyelA gopanIya akAryane (duSkRtyane pA5) gupta rIte karIne tenI AlocanA karatuM nathI, prAyazcita levA mATe pitAnI te mAyAne guru samakSa jAhera kare Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mthAnADasUtre nivartate / no niMdati AtmasAkSikaM pApanindA na karoti, no gaI te-gurusAkSika svAparAdhagahIM na karoti / no vichaTTayati-taddhyavasAya na vichinatti / na vizodhayati-pApaprAyazcittapUrvakamAtmanazcAritrasya cAtIcAramalakSAlanenAtmazuddhi na karoti / akaraNatayA-putaravAraNapratikSayA no-naiva abhyuttiSThate-prayatate na sajjo bhavatItyarthaH / tathA yathAI-yathAyogya pApAnurUpamityarthaH, mAyazcitta-pApapraNAzakaM tapaHkarma-tapo'nuSThAnamanazanAdikaM nirvikRtikAdikaM vA na pratipadyatena svIkurute, tadyathA-tAnyevasthAnAni darzayati-akArpa vA'ham-' idamamukaM kArya bhUtakAle'haM kRtavAn ataH kathamidaM nindham ? api tu naina ni, kimarthamAloca yAmi, evaMkaraNe ravamAhAtmyahAni rjAyate, ityevamabhimAnAnno Alocayati no '. 'patikrAmatItyAdi bhakramaH / tathA karomi vA'haM-vartamAnakAle'pyAcarAmIkArya- nahIM karatA hai, usakA pratikramaNa nahIM karatAhe-mithyAnupkRtadAnAdipUrvaka pApa se pIche nahIM haTatA hai usakI nindA nahIM karatA hai-AtmasAkSI. pUrvaka pApa kI nindA nahIM karatA hai usakI nahIM nahIM karatA hai-guru sAkSI pUrvaka apane aparAdha kI nahIM nahIM karatA hai usakI vikuTTanA nahIM karatA hai usa kArya karane ke adhyavamAya ko nahIM chor3atA hai, usakI .vizodhanA nahIM karatA hai-pApa ke prAyazcitta karaNa pUrvaka apane aura cAritra meM lage gae atIcAra rUpa mala kI saphAI karane se Atmazuddhi nahIM karatA hai bhaviSya meM maiM aisA nahIM karUMgA isa prakAra kI akaraNapratijJA se vaha apane Apa ko taiyAra nahIM karatA hai aura na vaha pApAnurUpa prAyazcitta ko pApapraNAzaka tapaH mato-anazanAdirUpa yA nivikRtikAdirUpa tapa ko-svIkAra karatA hai ve tIna sthAna isa prakAra se haiM-" akArSa vA'ham " " karomi cA'ham " "kariSyAmi vA'ham" nathI, tenuM pratikramaNa karatA nathI-mithyAduSkRta dAnAdipUrvaka pApamAgathI pAcho vaLato nathI, tenI nindA karato nathI-AtmasAkSI pUrvaka potAnA pApanI nidA karato nathI, tenI garlo karato nathI, gurusAkSI pUrvaka pitAnA doSanI gaha karato nathI. tenI viTTanA karato nathI eTale ke e kArya karavAne adhyavasAya cheDato nathI, tenI vizedhanA karatA nathI eTale ke prAyazcitta karIne, potAnA cAritrane lAgelA aticArarUpa maLanI saphAI karIne Atmazuddhi karatuM nathI, " bhaviSyamAM evuM nahi karU evI akaraNa pratijJAthI te potAnI jAtane taiyAra karatuM nathI, ane pApane anurUpa prAyazcittane te sAkAra karatA nathI eTale ke pApanAzaka tapakane-anazanAdhirUpa ke nirvikRtikAdirUpa tapane ravIkAra 42tA nathI. te RNa sthAna ( 2 ) nIye prANe -" akArpa vA'ham" Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 3 0 3 sU0 44 kaSAyavatA mAyAnirUpaNam miti 'kathamidamasAdhu ' iti kathayAmIti nAlocayati na pratikrAsatItyAdi / kariSyAmi vA'haM-kariSyAmi-samAcariSyAmi vA'hamanAgatakAle'pIdaM tarhi prAyazcittaM kathaM pratipadya iti kRtvA no Alocayati no pratikrAmatItyAdi 3 // 1 // 'tIhiM ' ityAdi, trimi. sthAnaH kAraNairakIyAdhapavAdabhayarUpaiH mAthI mAgaM isa amuka kArya ko maiM bhUtakAla meM kara cukA hUM ataH yaha niMdha kaise ho sakatA hai-arthAt nahIM ho sakatA hai to phira maiM isakI AlocanA kyoM karUM yadi maiM aisA karatA hUM to isameM mere sAhAtmya kI hAni hotI hai ataH vaha isa prakAra ke abhimAna le usakI AlocanA nahIM karatA hai usakA pratikramaNa nahIM karatA hai, ityAdi 1 tathA vartamAna kAla meM bhI maiM isa kArya ko karatA hUM, ataH yaha aprazarata hai aisA maiM kaise kahUM aisA khyAla karake bhI vaha usakI AlocanA pratikramaNa Adi nahIM karatAhai tathA bhaviSyakAla meM bhI me ila kAryako karUMgo taba phira prAyazcitta kaise lUM isa prakArakA vicAra karake vaha AlocanA Adi nahIM karatA hai yAvat vaha thavAI prAyazcittarUpa lapa karma ko svIkAra nahIM karatAhai ?" tIhiM" ityAdi-inna tIna sthAnoM ko lekara bhI mAyI mAyA "karomi vA'ham " kariSyAmi vA'ham ' (1) am viyA2 gharela bhUtakALamAM meM amuka kArya karyuM che, te niMgha kevI rIte hoI zake ! eTale ke niMdya hoI zake ja nahIM. to pachI mAre zA mATe tenI AlocanA karavI joIe? je hu AcanA karU te mArA mAhAsyanI hAni thAya. A prakAranA pitAnA abhiprAyane kAraNe te bhUtakALamAM karelA duSkRtyanI AlocanA karatuM nathI. ane pratikramaNa, niMdA, gaha Adi paNa karatA nathI, te evo vicAra kare che ke vartamAnakALamAM paNa hu A kArya karUM chuM. te kArya aprazasta hovAnuM mArAthI kevI rIte kahI zakAya ! A prakAranA vicArathI prerAyele te tenI AlayanA Adi karatA nathI. (3) bhaviSyakALamAM paNa huM A kArya karavAno ja chuM, te mAre zA mATe tenI AlocanA, prati kramaNa, niMdA, gaha vagere karavA joIe ! A prakAranI vicAradhArAthI gera raste deravAyela te pitAnA pApakRtyanI AlecanA Adi karatA nathI. ahIM Adilma padathI pApane anurUpa prAyazcittarUpa tapa karmane svIkAra karatA nathI, " tyA sudhAnI pUrita sUtrA8 a 42 naye. "tIhi tyAdi. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta sthAnAsUtre kRtvA no Alocayati, ityAdi - yAvat no yathAI prAyazritaM tapaHkarma pratipadyate, tadyathA - tAni trINi sthAnAni yathA - akIrttirvA me syAt kIrtiH sarvadiggAminI prasiddhiH, na kIrttirakIrttiH sarvadigvyApinI nindA syAva - ' ayaM mAyAvAn' ityAdirUpA'pakIrttiH prarAret iti kRtvA'sau no Alocayati no pratikrAmatItyAdi / avarNo vA me syAt avarNaH - ekadiggA micApayazaH, AlocanAdikaraNe 'lokA mAM nindiSyantIti kRtvA no Alocayati no matikrAmatItyAdi 2| avinayo vA me syAt vinayaH- dezakAlAdyapekSayA yathocitamatipattirUpaH, na vinayaH - avinayaH - AlocanAdyanIkAre'nve munayo mama 'vinayaM na karikarake usa kI AlocanA nahIM karatA hai ityAdi ke tIna radhAna isa prakAra se hai - akIrti merI honI, avarNa ayaza merA hogA, avinaya merA hogA, sarvadiggAminI prasiddhi kA nAla kIrti hai / yadi maiM mAyA karake usakI AlocanA karatA hai, pratikramaNa karatA hUM, yAvat badhAI prAyazcitta letA hUM to merI cAroM dizAoM meM nindA ho jAvegI- "yaha mAyAvAn hai " ityAdi rUpa se merI apakIrti phaila jAvegI aisA khyAla karake vaha na AlocanA karatA hai aura na pratikaNa Adi karatA hai ? eka deza se apayA kA phailanA avarNa hai, yadi se AlocanA Adi karatA hUM to loka merI nindA kareMge isa prakAra ke abhiprAya se vaha Alocana Adi nahIM karatA hai deza kAla Adi kI apekSA se yathocita pratipattikA nAma vinaya hai / isase viparIta avinaya hai AlocanA Adi ke aGgIkAra karane para anya munijana merA vinaya nahIM kareMge aise nIce darzAvelA traNa sthAneA (kArA) ne lIdhe paNa mAthI jIva mAyA karIne tenI AlecanA Adi karate nathI-(1) jo mAyA karIne hu tenI Ale canA karIza, tenuM pratikramaNuM karIza, niMdA, garlsa, prAyazcita Adi karIza to bhArI aDIrti thaze. bheTate hai "ma bhASasa bhAyAvAn che, " zevI bhArI apakIrti core dizAmAM phelAI jaze. A prakAranA vicAra karIne te peAtAnA pApakRtyanI AlAcanA Adi karatA nathI ( cAre dizAmAM apazayane phelAve thavA tenuM nAma akIrti che ) (2) tene evA vicAra Ave che ke mArA pApakarmInI AlAcanA Adi karavAthI mArA avaNuM ( apazaya ) thaze. (eka dezanI apennAe apazayanA phelAveA thavA tenu nAma avaNu che ) leAkeA mArI niMdA karaze, evA khyAlathI te AlecanA karateA nathI (1) tene eve vicAra ' Ave che ke pApakarmInI AlAcanA karavAthI mArA avinaya thaze-anya munijana tathA leke mAreA vinaya nahIM kare. A prakAranA vicArathI prerita thaIne Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 u0 3 0 44 kapAyavatAM mAyAnirUpaNam 77 vyanti ' iti kRtvA no Alocayati no pratikrAmatItyAdi 3 / 2 / idaM ca sUtramamAptamasiddhipuruSApekSam / sAmAnyajanasyaivApakIrti sadbhAvAt / ' vIhi ' ityAdi, tribhiH sthAnaiH kAraNaiH - kI yadihAnirUpairmAyAvI mAyAM kRtvA no Alocayati yAvat no pratipadyate / tAni sthAnAnyAha - kIrttirvA me parihAsvati - kIrttiH- pUrvakAlopArjitA prasiddhiH parihAsyati - hInA bhaviSyati, yajJo vA meM parihAsyati - yazaH - lokaprasRtaM prazaMsArUpaM tanme parihAsyati naSTaM bhaviSyati 2 / pUjAsatkAraM vA me parihAsyati - pUjAsatkAramityekapadam / tatra - pUjA - vastrAdinA, satkAraH-abhyutthAnAdinA tadubhayaM me parihAsyati 3 / idaM tu sUtraM prAptaprasiddhipuruSApekSaM samupArjitamasiddhikasyaiva kIrtyAdi hAni sdbhaavaat||suu. 44 // abhiprAya se vaha AlocanA Adi nahIM karatA hai yaha sUtra aprAptaprasiddhi vAle puruSa kI apekSA se hai, kyoM ki sAmAnyajana kI hI apakIrti kA sadbhAva hotA hai / ina sthAnoM ko lekara bhI mAyI mAyA ko karake usakI AlocanA nahIM karatA hai yAvat vaha yathArtha prAyazcitta nahIM letA hai ve tIna sthAna isa prakAra se haiM- " kIrti rghA meM parihAsyati saba dizA meM yazakA phailanA usakA nAma kIrti hai yadi maiM AlocanA Adi karatA hUM to merI vaha kIrti hIna ho jAvegI, athavA merA yaza kama ho jAvegA yahAM yaza se loka meM phailI huI prazaMsA gRhIta huI hai athavA loka meM jo merA pUjA satkAra hotA hai vaha bhI naSTa ho jAvegA yahAM (6 pUjAsatkAra " yaha ekapada haiM vastra Adi kI prApti ho jAnA isakA nAma pUjA hai, aura mujhe dekhakara jo anyajana khar3e Adi ho jAte haiM r' pazu te AlecanA Adi karate nathI. A sUtra aprApta prasiddhavALI vyaktinI apekSAe kahevAmAM Avyu che, kAraNa ke sAmAnya mANasanI ja apakIrtine sAva sabhavI zake che. nIcenA traNa sthAne ( kAraNe ) ne lIdhe mAyIjIva mAyA karIne tenI AsoyanA, tenuM prati bhaya, nihA, gaDa, Ayazcita Ahi urato nathI, kIrtirvA me parihAsyati " le hu mAseoyanA Adi purIza to pUrva aso yAti mArI kIrtinA leApa thaze, (2) athavA mArA yaza e thaze ahIM za" padma dvArA leAkeAmAM vyApelI kIti athavA prazasAnI bhAvanA grahaNa karavI lehaye. ( 3 ) " pUjAsatkAra " sobhAM ne bhArI pUlasAra thAya che te pAtha madha paDI jaze. vastrAdi prApti thavI tenu nAma pUjA che, UbhA thaIne mAna ApavuM vagerene satkAra kahe che. A prakAranA vicArathI prerAIne te dRSkRtyanI Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 sthAMnA sUtre athaitadviparyayamAlocanAdi kartRkavipaya sUtratrayamAha - mUlam - tIhiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTTu AloejjA paDikkamejjA jAva paDivajjejjA, taM jahA sAthissa NaM assi loge garahie bhavai, uvavAe garahie bhavai, AyAI garahiyA bhavai |1| tIhiM ThANehiM sAthI sAyaM kaTTu AloejjA jAva paDivajjejjA, taM jahA -- amAyissa NaM assi loge pasatthe bhavai, uvavAe pasatthe bhavai, AcAI pasatthA bhavai |2| tIhi ThANehiM mAthI sAyaM kaTTu AloejjA jAva paDivajjejjA, taM jahA - jANaTTayAe, daMsaNaTTayAe, caritaTTayAe 3 // sU0 45 // .. chAyA -- tribhiH sthAnairmAyI mAyAM kRtvA Alocayati, matikrAmati, yAtrat pratipadyate, tadyathA - mAyinaH khalu asau loko garhito bhavati, upapAno garhito vaha merA satkAra hai ye donoM bAteM merI kama ho jAyeMgI 3 isa abhi prAya se bhI vaha AlocanA Adi nahIM letA hai yaha sUtra prAptaprasiddhi vAle puruSakI apekSA se kahA gayA hai kyoM ki jisane prasiddhi upAjita kara lI hai aise puruSa kA hI yaza Adi kI hAni hone ke sadbhAva hotA hai || sR044 / / atha sUtrakAra isa pUrvokta kathana se viparIta hue puruSa ke viSaya meM arthAt AlocanA Adi karanevAle ke viSaya meM tIna sUtra kA kathana karate haiM-' tIhi ThANehiM mAyI mAyaM kaTUDa ' hatyAdi / sUtrArtha-tIna sthAnako lekara mAghI mAyA karake usakI AlocanA karatA hai / pratikramaNa karatA hai yAvat yathAI prAyazcitta karatA hai, kyoMki vaha aisA AleAcanA Adi karatA nathI. A sUtra prAptaprasiddhivALA puruSane anulakSIne kahevAmAM AvyuM che, kAraNa ke jeNe prasiddhi prApta karI lIdhI heAya evA mANusanI kIrti AdinI hAnI thavAnI vAta saMbhavI zake che. 5 sU. 44 5 have sUtrakAra pUrvasUtramAM jenu pratipAdana karAyuM evA puruSa karatA viSerIta puruSanuM eTale ke AlecanA adi karanAranuM traNa sUtreA dvArA kathana kare che-'' tIhi ThANehi mAyI mAyaM kaTTu " tyAhi sUtrA-traNa sthAne (kAraNeA) ne lIdhe mAyI mAyA karIne tenI AlecanA kare che, pratikramaNa kare che, pApane anurUpa prAyazcitta pantanI pUrvokta Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhADIkA sthA0 3 33 sU0 45 AlocanAdi kartaviSayanirUpaNam bhavati, AyatirhitA bhavati, nibhiH rathAnairmAyI mAyA~ kRtvA-Alocayati yAvat pratidhapate, tadyathA amAyinaH khalu asau lokaH prazasto bhavati upapAtaH prazasto bhavati, AyatiH prazaratA bhavati / 2 / tribhiH sthAnIyI mAyAM kRtvA Alocayati yAvat pratipacate, tadyathA-jJAnArthatayA, darzanArthatayA, cAritrArthatayA 3 suu045|| TIkA-'tIhiM' ityAdi, sUtratrayaM prAyo vyAkhyAta pUrvam / navaram mAyImAyAvAn , yadyapi mAyI tathApi laghukarmA AlocanAdhaGgIkArAt , mAyAM kRtvA mAlocayati / ayaM hi mAyI akRtyakaraNakAla eca, AlocanAdikAle tu-amAjAnatAhai ki bhAyIkA yaha loka gahita hotA hai, upapAta mAhita hotAhai, aura Ayatigahita hotI hai / ina anya tIna sthAnoMko le kara mAthI mAyA karake usakI AlocanA karatA hai yAvat yathArha prAyazcitta karatA hai / ve tIna sthAna isa prakArase haiN| eka amAghI kA yaha loka prazasta hotA hai isa khyAlale, dUsarA usakA upapAta prazasta hotA hai isa khyAlase tathA tIsarA usakI Ayati prazasta hotI hai tathA ina sthAnoM ko lekara mAyI mAyA karake AlocanA karatA hai yAvat yathArha prAyazcita karatA hai ina meM eka sthAna hai jJAna kI prApti karane kA, dUsarA sthAna hai darzana kI prApti karane kA aura tIsarA sthAna hai cAritra kI prApti karane kaa| TIkArtha-yahAM mAyI zabdase laghukarmA (halukarmI) yAvat jIva liyA gayA hai| kyoM ki esA hI jIca AlocanA Adi ko karatA hai / mAyAvAn dIrgha karmA jIva nahIM, yaha mAyI jIva akRtya karaNakAlameM hI mAyAvAn vidhio kare che te traNa sthAne nIce pramANe che-(1) te e vAta samaje che ke mAyI jIvane Aleka gahiMta bane che, (2) upapAta paNa gahiMta hoya che ane Ayati paNa gahiMta hoya che. nIcenA traNa kAraNone lIdhe paNa mArI jIva mAyA karIne tenI AlocanA Adi kare che-(1) te e vAta samaje che ke amAyIno Aleka prazasta hoya che, (2) amAyIne upapAta prazata hoya che ane tenI Ayati prazasta hoya che. nIcenA traNa kAraNone lIdhe paNa mAyI jIva mAyA karIne tenI AlocanA, pratikramaNa, gaha, niMdA, prAyazcitta Adi kare che--(1) jJAnanI prApti karavAnA hetuthI, (2) darzananI prApti karavAnA hetuthI ane (3) cAritranI prApti karavAnA hetuthI ahIM mAyI padathI laghukama Adi jIva grahaNa karavAmAM Avela che. helakama jIva ja AlecanA Adi kare che, mAyAvAna dIrghakama jIva AlenA Adi karatA nathI. te mAyI jIva ayakaraNukALamAM ja mAyAvAnuM rahe Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 sthAnAGgasUtre yyeva, anyathA''locanAunupapatteriti / mAyAvinaH / assi / iti,vibhaktipariNAmAdayaM lokaH - idaM janma ayaM loko garhito bhavati, mAyAprAdurbhAve nindAdisadbhAvAt / upapAto-garSito bhavati, mAyAvinaH kilvipikAdi deveSu nArakAdiSu ca janmasaMbhavAt / AyatiH-deva nAraka mavAdAgamana, sA'pi tasya garhitA bhavati, mAyAvinaH kumAnapatva tiryaktvajanmabhAvAt / laghukarmA mAyAvI mAyAM kRtvA'Ni ihaloka paralokAdibhayAdA. rahatA hai / AlocanA Adi karane ke kAla meM mAyAvAna nahIM hotA hai, usa samaya to yaha amAyI hI rahatA hai| yadi usa samaya yaha amAyI na ho to usake dvArA AlocanA Adi karanA nahIM bana sakatA hai| mAyAvAna bana kara punaH mAyAcArI se AlocanA karane vAle kI Alo canA saccI AlocanA nahIM kahalAtI hai, vaha to eka DhoMga mAtra hai jo ulTI karma kI gADhatara bandha karAnevAlI hotI hai| AlocanA vaha isI abhiprAyase karatAhai ki mAyAvI jIvakA yaha loka gahita (niditA) hotA hai, kyoM ki mAyA kA pragaTa hone para mAyAvI kI nindA Adi ke hone ko sadbhAva hotA hai / upapAta mAyAvI kA isaliye garhita hotA hai ki usakA janma kilviSika Adi devoM meM aura nArakAdi jIvoM meM hotA hai tathA Ayati usakI isaliye garhita hotI hai ki deva evaM nArakabhava se Akara usakA janma kumAnuSa meM yA tiryaJcoM meM hotA hai| tAtparya isa kathana kA aisA hai laghukarmA mAyAghI mAyA karake bhI ihaloka aura che-AlecanA Adi karavAne kALe mAyAvAna hete nathI, te samaye te te amArI ja rahe che. je te samaye amArI na hoya to tenA dvArA AlecanA Adi karavAnuM saMbhavI zake ja nahIM mAyAvAna banIne mAyAcArIthI AlecanA karanAranI AlocanAne sAcI AlecanA kahevAtI nathI, te te mAtra DhagarUpa ja hoya che ane evI AlocanAthI te karmane baMdha gADhatara bane che. te evuM samajIne AlecanA kare che ke mAyAvI jIvane Aloka gahiMta bane che, kAraNa ke mAyAne prAdurbhAva thAya tyAre mAyAvInI nindA Adi thavAne sadu bhAva rahe che tene upapAta gahita banavAnuM kAraNa e che ke tene upapAta kilviSika Adi devAmAM tathA nArakAdi jamAM thAya che. tenI Ayati (bhAvajanma) gahiMta banavAnuM kAraNa e che ke deva ane nArakamAMthI AyukALa pUre karIne teo kamAnuSamAM athavA tiryamAM utpanna thAya che. A kathanane bhAvArtha e che ke laghukarmA mAthI jIva mAyA karIne paNa Aleka ane paraleka AdinA Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA033037046 zuddhikAriNAmAbhyantaravAyasa padanirUpaNam / 81 locanAdi karotIti bhAvaH / amAyina ihaloka paralokAdayaH prazastA bhavanti, yata AlocanAdinA saMjAtaniraticAraraya mama jJAnAdIni svasvabhAvaM labhante'to hamamAyI bhUtvA''locanAdikaM karomIti manasi nidhAya laghukarmA jIva AlocanAdi karotIti bhAvaH // sU0 45 // ___pUrva zuddhiruktA. sAmmataM tatkAriNAmAbhyaMtarasampadaM vAhyasaMpadaM ca prakhpayan sUtratrayamAha mUlam-tao purilajAyA SaNNattA, taM jahA - suttadhare atthadhare tadubhayadhare 1 / kappai NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA tao vatthAI dharittae vA pariharittae vA, taM jahA-jaMgie bhaMgie khomie 2 / kappai NigaMthINa vA tao pAyAiM dhArittae vA pariharittae vA, taM jahA- lAuyapAe vA dArupAe vA maTTiyAe vA // sU0 46 // paraloka Adi ke bhaya se AlocanA Adi karatA hai / isIse amAyI ke ihaloka aura paraloka Adi prazasta hote haiN| kyoM ki vaha aisA jAnatA hai ki Alocita Adise niraticAra hue mere jJAna Adi apane 2 svabhAva ko prApta kara lete haiM arthAt jJAnAdi nirmala ho jAte haiM isa liye mujhe amAyI hokara AlocanA Adi karanA cAhiye / isa prakAra samajhakara vaha laghukarmA jIva AlocanA karanemeM nirata hotA hai ||suu.45|| aba sUtrakAra ukta zuddhi karane vAloMkI abhyantara aura vAya sampadA kI prarUpaNA tIna sUtra se karate haiM-'tao purila jAyA paNattA' i0 bhayathI AlecanA Adi kare che, ane tethI ja tenA Aloka ane paraleka prazasta heya che, kAraNa ke te eTaluM samajI zake che ke AlocanA Adi karavAthI niraticAra banelAM mArA jJAna, darzana ane cAritra pitAnA mULa svabhAvane prApta karI leze eTale ke nirmaLa banI jaze, tethI ja te AlocanA Adi kare cheA rIte AlecanA Adi karavAthI tene Aloka prazarata bane che, upapAta prazasta ne che ane Ayati (bhAva janma) paNa prazasta bane che. sU.4pA ' have sUtrakAra pUrvokta zuddhi karanArA jIvonI Abhyantara ane bAhya 'samyahAnI 53542 cha-" tao purisajAyA paNNattA" tyAhi-- Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAce chAyAH-trINi purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-sUtradharaH, arthadharaH, tadumayadharaH 1 / kalpate nirgranthAnAM vA nigranthInAM vA trINi vastrANi dhArayituM vA parihattaM vA, tadyathA-jAGgamikaM, bhASika, kSaumikam / 2 / kalpate nirgandhAnAM vA trINi pAtrANi dhArayituM vA pariettu vA, tadyathA-alAvupAnaM vA, dArupAnaM cA, mRttikApAtraM vA // sU0 46 // TIkA-tao' ityAdi, sugamam / navaram-mudhagaryadharatadubhayadharANAM madhye yathottaraM pradhAnA iti / 1 / vAhyasampadamAha-kApaDa ' ityAdi, sugamam / navaram-dhattu-parigrahItuM, parihattu-paribhovatumiti / trINi vastrANyAha-jaMgiyaM' ityAdi, jAGgamikaM-jaGgamajIvodbhavamaurNikAdi, bhAGgikaM-DaktvA-kukRyitvA cUnArtha-tIna prakArake puruSa kahe gaye haiM-jaise-hamradhara 1, arthadhara2, aura tIsarA tadubhayadhara 3, nirgranthoM athavA ninthiyoMko tIna prakAra ke banna lenA aura unakA paribhoga karanA kalpita kahA gayA hai-eka jAgamika, dUsarA bhAGgika, tIsarA kSaumika / nirgranthoM ko athavA nigranthiyoM ko tIna prakAra ke pAtra dhAraNa karaneyogya kahe gaye haiM-jaise-tUMve kA pAtra, lakar3IkA banA pAtra athavA smRttikA kA pAtra (isase atiriktapAtra kalpatA nahIM hai, sUtradhara kI apekSA. arthadhara aura arthadhara kI apekSA tadubhayadhara isa taraha se inameM uttarottara pradhAna kahe gaye haiN| bAya sampadA kA kathana karane ke liye strakAra ne "kappaha" ityAdi sUtra kahA haijanama jIvoM ke bAloM se unale jo baJja banatA hai vaha jAGgamika vastra hai jaise UnI kasthala vagairaha, kUTakara jinake rezoM se vastra banAyA jAtA hai vaha AGgikavastra hai jaise alasI Adi ke DoroM se banA huA vastra, sUtrArtha-tra prA2nA puruSo 4Ache-(1) sUtradha2, (2) madha2 ane (3) tdumydhara. nirgathe (sAdhuo) ane nircathIone (sAdhvIone) traNa prakAranAM pakSI sevArnu mane tamanA 51 42pArnu 48 -(1) bhiTa, (2) Hits ane (3) bhaumika. nigra"the ane nirca thIone traNa prakAranAM pAtra kape che eTale ke traNa prakAranAM pAtra temaNe dhAraNa karavA cagya gaNAya che-(1) TUMkI pAtra, (2) kASTa nirmita pAtra ane (3) mATInA pAtra e sIvAyanA plAsTIka AdInA pAtra kalpatA nathI sUtradhara karatAM artha dharamAM ane arthadhara karatAM tadubhayadharamAM (sUtra ane artha banene dhAraNa karanAra) uttarottara pradhAnatA samajavI. bAhyA sammadAnuM pratipAdana karavA nimitta sUtra "kappai" tyAhi sUtra 4i cha. dheTA mAhimavAnA vALamAMthI je vastro bane che tene jAMgamika vastro kahe che, jemake unanI kAmaLa vagere. zaNu, aLasI Adine kUTIne tenA resAmAMthI banAvelAM vastrone bhAMgika Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 u0 3 sa0 47 vastragrahaNajhAraNanirUpaNam yatkriyate tad atasImayam , kSaumika-kAAsikamiti / pAtraviSayaM sutramAha'kappai , ityAdi spaTa, navaras-alAbupAtraM-tumbakaM, dArupAtraM kASThanirmitaM, mRttikApAtraM-mRNmayam // su0 46 // atha vastraprastAvAd vastragrahaNakAraNanyAha___ mUlam-tIhiM ThANehiM vatthe dharejA, taM jahA-hirivattiyaM, duguMchAvaliyaM, parisahavattiyaM // sU0 47 // chAyA-trIbhiH sthAnavasaM dhArayati, tadyathA-DrImatyayikaM, jugupsAmatyayikaM, parISahamatyayikam / / mu0 47 // ___TIkA-'tIhi' ityAdi / tribhiH sthAnaH-kAraNaiH kAraNatrayamAzrityetyarthaH, vastraM dhArayati, tAnyevAha-'hirivattiyaM ' ityAdi, hrImatyayikaM hIH-lajA kapAsa se jo vastra banatA hai vaha kSaubhika vahA hai-jaise sUtI cAdara vagairaha isI prakAra se jo tIna prakAra ke pAtra haiM unakA nAma sUtrakAra ne prakaTa hI kara diyA hai / / mU046 // __ aba sUtrakAra vastra ke prakaraNa se vastrAgrahaNa karane ke kAraNoM kA kathana karate haiM-'tIhi ThANe ivatthaM dharejjA' ityaadi| TIkArtha-nirgrantha athakSA nigraMnthIle jo vastra dhAraNa karate haiM usameM ye tIna kAraNa hai-lajjA aura sayama kI rakSA karanA, pravacana kI hIlanA kA vAraNa karanA aura zItala Adi parISaha kA nivAraNa karanA sUtra meM jo " hI pratyathikaM, jugupsA pratyayika, parISahAtyayika " aisA kahA haiusakA tAtparya aisA hai ki jise dhAraNa karane kA nimitta hI-lajjA vastro kahe che kapAsamAMthI je vastro bane che temane laumika vastro kahe che jemake sUtarAu cAdara vagere. e ja pramANe traNa prakAranAM pAtrenA nAme sUtrakAre prakaTa karelA ja che | sU. 46 che vasa viSe vAta karIne have sUtrakAra vagrahaNa karavAnA kAraNenuM nirUpaNa are che-" tIhi ThANehi vatthaM dharejjA" tyAha nirgatha ane nirga thI nIce darzAvelAM traNa kAraNane lIdhe vastro dhAraNa 43 cha-(1) Acron sayabhanI 2kSA 52vAne mATe, (2) avayana zusAnu vAraNa karavA mATe ane (3) zIta Adi parISahanuM nivAraNa karavA mATe. sUtramAre " hI pratyayikaM, jugupsApratyayikaM, parISahapratyayikaM " prabhArI kahyuM che tene bhAvArtha nIce pramANe che- hI pratyayika eTale lajajA maryAdAnA Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Frinter 84 saMyamo vA, sA pratyayo - nimittaM yasya dhAraNasya tattathA lajjAsaMyamarakSArthamityarthaH 1 / jugupsApratyayikaM - jugupsA - nindA ' vikRtAGgadarzanena loke mavacanajugupsA mA bhUt ' ityevaM pratyayonimittaM yatra tattathA pravacana dIlanAvAraNAmityarthaH 2| parIpaha- pratyayikaM - parIpadAH - zItoSNadaMzamazakAdi janitAH, te pratyayo nimittaM yatra tattathA zItAdiparI pahanivAraNArthamityarthaH 3 // mu0 47 // nirgranthaprastAvAbhiryanthAnevAnuSThAnato varNayan saptasUtrImAha - mUlam - tao AyarakkhA paNNattA, taM jahA dhamsiyAe paDivoyaNAe paDicoettA bhavai, tusiNIo vA siyA, uhittA vA AyAe etamaMtamavakamejA 1 / niggaMthassa NaM gilAyamANassa kappaMti tao viyaDadattIo eDigAhitae, taM jahA -- ukosA, majjhimA, jahannA 2 | tIhiM ThANehiM samaNe niggaMthe sohammiyaM saMbhogiyaM visaMbhogiyaM karemANe NAikkamai, taM jahAsayaM vA dahuM, sassa vA nisamma, tacaM mosa Aucha cautthaM no Auha 3 / tivihA aNunnA paNNattA, taM jahA - Ayari yattAe, uvajjhAyattAe, gaNittAra 4 / tivihA samajunA papaNattA, taM jahA AyariyantAe, uvajjhAyattAe, gaNittAra 5 evaM udasaMpayA 6 / evaM vijahaNA 7 || sU0 48 // .. yA sagama hai vaha hI pratyadhika hai vinA ke dekhane se lokameM pravadhana jugupsA - nindA laghutA na ho isa prakAra kA nimitta jisa dhAraNa karane kA hai vaha jugupsA pratyayika hai, zIta uSNa daMzamazaka Adi se janita jo parIvaha hai ve jisa dhAraNa karane ke nimitta hai vaha parISaha pratyayika hai / / / / sU0 47 / / rakSaNa nimitte jugupsA pratyayika eTale leAkAmAM jugupsA-ghRNNA na thAya te kAraNe vikRtAMga athavA nagnatA leAkeAmAM jugupsA pedA kare che, ane nindA thAya che tenA nivAraNu nimitte sAdhue vastra dhAraNa kare che. zIta, uSNu, dazamazaka Adi janya parISaheAnA nivAraNa nimitte paNa nithA vastra dhAraNa 42 // sU. 47 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA03730sU0 48 nigraMthanirUpaNam chAyA- traya AtmarakSakAH prajJaptAH, tadyathA-dhArmikyA pratinodanayA pratinodayitA bhavati, tUSNIko vA syAt , utthAya vA AtmanA ekAntamabakrAmet / / nirgranthasya khalu glAyataH kalpante tisro vikRtadattayaH pratigrahItuM, tadyathA-utkarSA, madhyamA, jaghanyA / 2 / tribhiH sthAnaH zramaNo nirgranthaH sAdharmikaM sAmbhogikaM visA. mbhogikaM kurvan nAtikrAmati, tadyathA-svayaM vA haTavA, zrAddhasya vA nizamya, tRtIyaM mRSA Avartate caturtha no Avattate / 3 / trividhA anujJA prajJaptA, tadyathAAcAryatayA, upAdhyAyatayA, gaNitayA / 4 / trividhA samanujJA prajJatA, tadyathAAcAryatayA, upAdhyAyatayA, gnnityaa|9|evmupsNpt / 6 / evaM vihaanaa||7||suu.48 _____TIkA-'tao ' ityAdi / trayaH AtmarakSAH, AtmAnaM pratikUlopasargakAripuruSAt , rAgadveSAderakRtyAd bhavakUpAdvA rakSantItyAtmarakSAH prajJaptAH / tAnevAha-dhArmikyA-dharmasambandhinyA nodanayA-preraNayA upadezenetyarthaH, matinodayitA-prerayitA-upadeSTA bhavati, pratikUlopasargakAriNa upadezadAnAtsa upasargakaraNAnivartate, ityeva na, pratyuta so'tuvUlo bhavati, tato'nAcaraNIyAcaraNaM na nigraMtha ke prakaraNa se aba sutrakAra nithoM kA hI anuSTAna kI apekSA varNana sAta sUtroM se karate haiM-'tao AyarakhA paNNattA'60 TIkArtha-tIna AtmarakSa kahe gayeha-jaise-dhArmika upadezase preraNA karanevAlA 1, dUsarA tUpNIka-upekSaka aura tIsarA usa sthAnase svayaM uThakara dUsare ekAnta sthAna meM cale, jAnevAlA pratikUla upasargakArI puruSa se athavA rAgadveparUpI akRtya se athavA avakUpase apanI jo rakSA karate haiM ve AtmarakSaka haiN| inameM jo dharmasambandhI upadeza se anya ko prerita karatA hai aisA upadeSTA prathama AtmarakSaka hai / yaha AtmarakSaka pratikUla upasargakArI ko upadeza dekara use upasarga karane se haTA detA hai nigraMthane adhikAra cAlI rahyo che, tethI have sUtrakAra temanA anu4aannu vA na 42di sAta sUtra 4 cha-" tao AyarakkhA paNNattA" tyAla. traNa AtmarakSaka kahyAM che-(1) dhArmika upadezathI preraNA denAra, (2) tUcchaka (mauna rAkhanAra) upekSaka ane (3) te sthAnethI uThIne jAte ja ekAnta sthaLe cAlyA janAra, pratikULa upasargakArI puruSathI athavA rAgadveSarUpI akRtyathI athavA bhavaphUpathI pitAnI rakSA karanAra jIvane AtmarakSaka kahe che. te AtmarakSakane traNa prakAra che-je nirca tha dharmopadezathI anyane preraNA Ape che evA upadekhAne pahelA prakArano AtmarakSaka kahe che. A prakArane AtmarakSaka pratikULa upasarga karanArane upadeza ApIne. upasarga karato vAre che. pitAne pratikULa thaI paDe. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna sUtre 8 bhaveditta AtmA rakSito bhavatIti / yadyevaM kartumazaktastarhi kiM kuryAt ? ityAha- tUSNIko vA maunAcalasvanAdupekSakaH syAditi 2 / upekSaNA'sAmarthya yatkuryAttadAha- AtmanA - svayaMbhU utthAya - tataH sthAnAdapasRtya ekAntaM - vijanam - antaM - bhUbhAgam avakrAmet gacchet 3 |1| 'niggaMthassa gaM' ityAdi, nirgranthasyabAhyAbhyantaragranthirahitasya muneH glAyataH - tRvedanAdinA'bhibhUyamAnasya kalpante arthAt apane pratikUlavartI ke sAtha vaha pratikUla AcaraNa nahIM karatA hai pratyuta use dhArmika upadeza detA hai, pratikUla ke prati bhI AtmA meM azubha cintana ke abhAva se vaha apanI AtmA kI rakSA karatA hai / kyoM ki isa avasthA meM vaha usake anukUla ho jAtA hai / ataH usase usake prati anAcaraNIya AcaraNa nahIM ho pAtA hai / yadi vaha isa prakAra se karane meM asamartha hai to vaha mauna ko dhAraNa kara detA hai mauna dhAraNa karane se bAtacIta meM uttara pratyuttara nahIM hotA hai - isa taraha se bhASAsamiti ke pAlana ho jAne se bhI vaha AtmarakSaka ho jAtA hai yadi vaha aisA bhI nahIM kara sakatA hai to use usa sthAna se kisI ekAnta sthAna meM cale jAnA cAhiye, isa se bhI azubha saMkalpa vikalpoM kI dhArA nimitta ke asAnnidhya se ruka jAtI hai-a -ataH isa prakAra se bhI vaha AtmarakSaka ho jAtA hai / jo nirgrantha-- bAhya aura Abhyantara granthi se rahita suni tRSNA Adiko vedanA se abhibhUyamAna ho rahA hai use ye tIna vikRtadattiyAM evuM AcaraNu karanAranI sAthe te pratikUla AcaraNu karatA nathI, parantu tene dhArmika upadeza de che. A rIte pratikULa pratye pazu te kSamAbhAva rAkhe che--peAtAnA ataHkaraNamAM tenuM ahita IcchatA nathI. pratikULa puruSanuM paNu azubha cintavana nahIM karIne te peAtAnA AtmAnI rakSA kare che, kAraNa ke A avasthAmAM te tene anukULa thaI jAya che, tethI tenA dvArA tenA pratye ana caraNIya AcaraNa thai jatuM nathI je te Ama karavAne asamartha hAya, teA sauna dhAraNa kare che. mauna dhAraNa karavAthI vAtacItamAM uttara pratyuttara thatA nathI, A rIte bhASAsamitinuM pAlana thaI javAthI te AtmarakSaka thaI jAya che. jo te ema karavAne paNa asamartha hAya tA teNe te sthAna cheDI kAI ekAnta sthAne cAlyA javuM joie A pramANe karavAthI azubha saMkalpa vikalpeAnI dhArA, temanA nimitta rUpa pratikULa vyakti AdithI dUra javAthI, aTakI jAya che. tethI A rIte paNa te AtmarakSaka banI zake che je niga tha-( khAdya ane Abhyantara granthithI rahita muni ) tRSNA Adi Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 u03 sU0 48 nirgrathanirUpaNam tisraH vikRtadattayaH - vikRtasya prAsukapAnakaraya dattayaH - ekavAramakSepadAnarUpAH pratigrahItuM vedanopazamAya AdAtum / tA Aha- utkarpA - utkRSTA pracurapAnalakSaNA, madhyamA - tato hInA / jaghanyA alpapramANA yathA sakRdeva tRSNA vinazyati nirvAhamAnaM vA labhate / athavA dattInAmutkRSTamadhyamajaghanyatvaM pAnakavizeSAdapi vijJeyam tathAhi - kalamakAJjikAvakhAvaNAdeH drAkSAkharjUrikAdeva - utkRSTA, SaSThika tandulAdikAJjikAdi pAnakasya madhyamA, tRNadhAnyakA JjikAderuSNodakasya vA jaghanyeti / / 2 / ' tIhiM ' ityAdi, tribhiH sthAnaiH kAraNaiH zramaNo nigranthaH sAdharmikaM grahaNa karaneyogya kahI gaI haiN| vikRta nAma prazassuka pAnakA hai aura isa prAka pAnakA eka bAra dAtA ke dvArA pAtra meM prakSepa karanA aura suni ko apanI vedanA ke upazamana ke liye use grahaNa karanA isI kA nAma vikRtadattiyoM kA grahaNa karanA hai / ye vikRtadatiyAM utkRSTa, madhyama aura jaghanya rUpa se tIna prakArakI kahI gaI haiN| isase hIna jo vikRta datti hai vaha madhyama vikRtatti hai / tathA alpapramANavAlI jo vikRta datti hai vaha jaghanya vikRtadatti hai yA usase usakA nirvAha ho jAtA hai athavA dattiyoM meM utkRSTatA, madhyamatA, aura jaghanyatA pAnaka vizeSase bhI hotI hai, jaise- kalamakaJjika, osAmaNa Adi rUpa pAnakakI athavA drAkSA, khajUrikA se pAnaka Adi kI datti utkRSTa dati hai / SaSThika tankula (sATha dinameM pakanevAlA dhAnya vizeSa ) Adi ke kAJjika Adi kA pAnakakI datti madhyamadatti hai, tRNa dhAnyake kAjika AdikI athavA uSNodakI datti jaghanya datti hai / isI prakAra ke pAnaka meM utkRSTatA 87 vedanAnA anubhava karI rahyo hAya, teNe A traNa vikRta dattiA grahaNa karavA ceAgya kahI che. prAsuka pAnane ( pINAne ) vikRta kahe che te vikRtane ( prAsuka pAnaneA ) dAtA dvArA ekavAra pAtramAM nikSepa thavA ane peAtAnI vedanAnuM zamana karavA mATe sAdhu dvArA tene grahaNa karAvavuM tene kRita dRttiyAnuM grahaNa kahe che te vikRta dattiyeAnA utkRSTa, madhyama ane jaghanyarUpa gaNu prakAra kahyA che. utkRSTa vikRtaHtti karatAM hIna vikRtattine madhyama vikRtatti kahe che, tathA alpa pramANavALI je vikRtatti che tene jaghanya vikRtatti kahe che A prakAranI vikRta indriyAthI tenA nirvAha thai jAya che. athavA pAnaka vizeSa ( viziSTa pINA ) nI apekSAe paNa temAM utkRSTatA, madhyamatA ane jaghanyatA sabhavI zake che. jemake ceAkhAnI kAMjI, AsAmaNa Adi rUpa pAnakanI athavA drAkSa, khajUra AdinA pAnakanI dantine utkRSTa danti kahe che, SaSThika tantuka Adine pAnakanI madhyama tti kahe che. tRNudhAnyanI ( jAranI) kAjI Adi pAnakane tathA garama pANInI ttine jaghanya datta kahe che, e ja pramANe pAna Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 sthAnAsUtre samAnena dharmeNa vartata iti sAdharmikastam / sam - ekatra bhogo bhojanaM sambhogaH samAnasAmAcArIkatayA sAdhUnAM parasparamAhAropadhyAdidAnagrahaNa saMvyavahAralakSaNaH, sa vidyate yasya sa sAbhyogikastaM, visAmbhogika visambhoga :- AhAropayyAdidAnagrahaNayorasaMvyavahAraH sa yasyAstIti visAmbhogikastaM kurvan nAtikrAmatibhagavadAjJAM nolanayati vihitakAritvAditi / tAnyeva sthAnAnyAha - svayamAAdi deza kAla aura apanI rucike vizeSa se bhI hotI hai aisA jAnanA cAhiye 2 | ina tIna kAraNoM se zramaNanintha sAdharmika sAMyogika ko asAMbhogika karatA huA bhagavadAjJAkA ullaMghana nahIM karatA hai - ve 3 tIna kAraNa isa prakAra se haiM svayaM dekhanA, kisI dUsare sunijana se sunanA, tIna bAra ke hRpAvAdakI AlocanA Adi dene para cauthI bAra ke mRSAvAda kI AlocanA Adi nahIM denA, jo samAna dharmavAlA hotA hai vaha sAdhArmika hai tathA sammAna sAmAcArIcAle hone ke kAraNa sAdhuoM kA paraspara meM jo AhAra upadhi AdikA AdAna pradAnarUpa vyavahAra hotA hai usakA nAma saMbhoga hai yaha saMbhoga jisako hai vaha sAMbhogika hai tathA aise aise AhAra upadhi Adike AdAna pradAnarUpa vyavahAra kA nahIM honA isakA nAma visaMbhoga hai, yaha visaMbhoga jisa ke sAtha ho vaha vimAbhogika hai, sAdharmika sAMbhogika ko bisAMbhogika kamAM utkRSTatA Adi dezakALa ane peAtAnI rucivizeSanI apekSAe paNa sabhavI zake che, ema samajavuM joie r A traNa kAraNeAthI zramaNa nigraMtha sAdharmika sAMbhAgikane visAMbheAgika karatA hAya te bhagavadAttAnuM ullaghana karatA nathI-te traNa kAraNeA nIce pramANe che-(1) late 4 levu, (2) ardha bhuni pAse sAMlajavu, bhane ( 3 ) bhRSAvAha AdinI trajhuvAra AlecanA karAvyA bAda ceAthIvAranA mRSAvAda AdinI AlAcanA nahIM devAthI. jeo samAna dhavALA hoya che temane sArmika kahe che tathA samAna samAcArIvALA hovAne kAraNe sAdhuemAM parasparane je AhAra, upaSi Adinu AdAna pradAna thAya che te AdAna pradAnarUpa vyavahArane sabhega kahe che. A sakSetra jemanI vacce cAle che tene sAMbhAgika kahe che. tathA evA AdAnapradAnarUpa vyavahArane abhAva have tenuM nAma visaeAga che, A visa'bhAga jenI sAthe hAya che tene visAMbheAgika kahe che. have sUtrakAra e vAtanuM pratipAdana kare che ke sArmika sAMbhagikane Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 3 3 sU048 nigraMthanirUpaNam tmanA sAkSAd dRSTvA asAmbhogikena saha kriyamANAM sambhogarUpAmasAmAcArImanyaM vA doSam, 1, vA-tathA zrAddhasya, zraddhA-zraddhAnaM yasmin asti sa zraddhaHzraddheyavacanaH ko'pyanyo sunistasya sakAzAt nizasya-doSamAcarato manevArI hayavadhArya 2 / tathA- tacca ' ti tRtIyam ekaM dvitIyaM yAvat tRtIyaM 'mosa, ti mRpA-mRSAvAdam akalpyagrahaNaM pArzva sthadAnAdibhiH sAvadyaviSayapratijJAbhaGgala. kSaNam Avartate-Alocayati mAyazcittadAnAdinA vizodhayatItyarthaH, vAratrayasyAkaranevAlA zramaNa nintha bhagavadAjJA kA ullaMghana karanevAlA isaliye nahIM mAnA gayA hai ki isa prakArase kara dene kI svayaM bhagavAna kI AjJA hai| ataH usake anusAra vaha pravRtti kartA hai, yadi vaha svayaM sAdharmika sAMbhogika sAdhu ko kisI anya asAMbhogika sAdhu ke sAtha saMbhogarUpa sAmAcArI ko karate hue dekha letA hai yA anya kisI dopa ko karate hue dekha letA hai to aisI sthiti meM vaha use asogika kara sakatI hai aisA karane se vaha bhagavadAjJA kA ullaMghanakatA nahIM banatA hai| jisake Upara use vizvAsa hai, jisakA vajana use zraddheya hai aise zraddhA zIla se-kisI anya munijanase yadi vaha isa bAtako suna letA hai ki yaha muni amuka doSa kA sevana kara rahA thA to zramaNa nintha usa sArmika sAMbhogika sAdhu ko asAMbhogika kara detA hai, isI prakArase yadi vaha pRSAvAda kA sevana kara letA hai-jo use akalpya hai use grahaNa kara letA hai, yA pAvastha ke dAna Adi ko lekara sAvadhaviSayaka pratijJA visAbhegika karanAra zramaNa nirca thane kayA kayA saMjogomAM bhagavadajJAnanuM ullaMghana karanAra manAtuM nathI- (1) je te pite sAdharmika sAMbhogika sAdhune koI anya sarbhigika sAthe saMgarUpa samAcArI karato joI jAya che, athavA anya koI deSa karate joI jAya che, te evI paristhitimAM tene asogika karI zake che. Ama karavAmAM te bhagavadAzAne ulaMdhanakartA banatuM nathI. (2) jenA upara tene vizvAsa che, jenAM vacanane te zraddhA mUkavApAtra gaNe che, evA keI munijana tene evI vAta kare ke amuka muni amuka dezanuM sevana karato hato, te te zramaNa nigraMtha te deSita sAdharmika sAMgika sAdhune abhigika jAhera karI zake che. (3) eja pramANe je te sAdharmika sAMgika sAdhu mRSAvAdanuM sevana kare-tene kape nahIM evI vastune grahaNa kare, athavA pAsthanA dAna Adine svIkArIne sAvadha viSayaka pratijJAne bhaMga kare, ane A sa 12 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAso nAbhogato'pi sadbhAvAt / kintu caturtha-caturthavAraM se vitaM zRpAvAdaM no Avarttate, no Alocayati-AlocanAM na dadAti, tasya caturthavArasevitamRpAvAdasya darpakaI katvAditi, caturthavAramAlocane'pi prAyazcittadAnAnadhikArAnnAsau prAyazcittAI ityatazcaturthAsambhogakAraNabhUtapApAcArase vinaM sAmbhogikamapi visAmbhogikaM kurvanAtikrAmatIti bhaavH| ___uktaM ca-" ega va dovatinni va AuI tassa hoi pacchittaM / AuTTa te'vi tao, pariNe tiNDaM visaMbhogo" // 1 // chAyA-ekaM vA dvau vA trIn vA (vArAn ) AvartamAnasya bhavati prAyazcittam / AvartamAne'pi tataH paratastrayANAM visambhogaH // 1 // kA bhaMga kara letA hai aura isa prakAra le yaha tIna bAra kara letA hai aura phira prAyazcitta Adi dvArA usakI vizodhanA bhI kara letA hai parantu itanA hone para bhI yadi yaha sAdharmika sAMbhogika sAdhu cauthI dhAra bhI usa pRSAvAda kA sevana karatA hai to aisI sthiti meM yaha AlocanA nahIM karatAhai, kyoMki usane jo cauthIdhAra mRSAvAdakA sevana kiyA hai vaha usane darpa (ahaMkAra ) kA vazavartI ho kara kiyA hai ataH caturthavAra vaha AlocanA kare lI to bhI vaha prAyazcitta AdikA adhikArI nahIM rahatA hai / isaliye yaha prAyazcittAha ( prAyazcitta ke yogya) nahIM hone ke kAraNa visAMbhogika kara diyA jAtA hai / kyoM ki asa. bhoga kA kAraNa pApAcArakA usane caturtha bAra sevana kiyA hai, ataH aisI avasthA meM usa sAMbhogika ko asAMbhogika pharane vAlA zramaNa ninya prakAranuM mRSAvAdI AcaraNa te traNavAra kare ane prAyazcita Adi dvArA tenI vizuddhi paNa karI le. tyArabAda je te sAdharmika sAMgika sAdhu cothIvAra paNa mRSAvAdanuM sevana kare, te tene te duSkRtyanI AlocanA daI zakAtI nathI, kAraNa ke cothIvAra je mRSAvAdanuM sevana karyuM hoya te darpa (ahaMkAra) ne adhIna thaIne karyuM hoya che, tethI cecIvAra je te tenI AlocanA kare te paNa te prAyazcitta Adine adhikArI raheto nathI A rIte prAyazcitta karavAne pAtra nahIM hovAthI tene visaMgika jAhera karavAmAM Ave che. Ama karavAnuM kAraNa e che ke tene AsaMgika jAhera karI zakAya evA pApAcAranuM teNe cothIvAra sevana karyuM hoya che. A prakAranA deSane kAraNe sAdhamika sAMgikane visAMgika jAhera karanAra zramaNa nitha prabhunI AjJAnuM ulaMghana kartA gaNAtuM nathI, kAraNa ke ema karIne te bhagavadajJAnuM ja pAlana , Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA ThIkA sthA0 3 4030 48 niryathanirUpaNam atrAyamAzaya - azuddhamAhArAdika gRhNan sAmbhogiko'nyamuninA prerito bhagati - bhavatAM samyak preraNA 'micchAmi dukkaDaM ' ( mithyAme duSkRtaM ) na puna - revaM kariSyAmi, evamAlocayan yathAI prAyazcittaM dattvA sAmbhogika evaM kriyate / evaM dvitIyAraM tRtIyavAramapi kuryAt tataH paraM caturthavAraM tamevAticAramupasevya yadyAlocayati tathA'pi tasyai AlocanAmadattvA visAmbhogika eva kartavya iti bhAvaH / iha ca dRSTa zrutaM ceti dvayaM sthAnaM gurutaradopAzrayavato visambhogaH kriyte| prabhukI AjJA kA atikramaNa kartA nahIM panatA hai / kahA bhI hai-' egaM va do va tinniva ' ityAdi / tAparya isa kathanakA aisA hai ki koI sAMbhogika sAdhu yadi azuddha AhArAdika sevana karatA hai aura use anya munijana aisA karane se manA karatA hai to vaha kaha detA hai ki ApakA yaha kathana ThIka hai maiM "micchAmi duSTkaDaM " karatA hU~, aba Age maiM punaH aisA nahIM karugA, isa prakAra se vaha apane doSakI AlocanA kara letA hai to vaha prAyacitta dekara sAMbhaNika hI banA liyA jAtA hai isI prakAra se yadi vaha dubArA bhI kara letA hai yA tRtIya ghAra bhI kara letA hai to bhI use prAyazcitta dekara lAMbhogika kara liyA jAtA hai, parantu yadi vaha cauthI bAra bhI usI aticAra kA sevana karake AlocanA nahIM karatA hai to usakI AlocanA nahIM karanevAle usa sAdhuko bisayogika hI kara diyA jAtA hai / dRSTa (dekhA huA) aura zruta ( sunA huA) ye do sthAna ratA hoya che che - " ega va dova tinni va " tyAhi na A kathananA bhAvAtha nIce pramANe che-keAI sAMle.gika sAdhu jyAre azuddha AhArAdikanuM sevana kare che ane anya munijana tene tema na karavAnI salAha Ape che, tyAre te temane ema kahe che ke ApanI vAta sAcI che. huM " micchAmi dukkaDaM " karU chuM, have pharIthI hu A prakAranA doSa nahIM karUM. A prakAre te peAtAnA doSanI AlecanA karI le che AvA sa jogemAM tene prAyazcitta ApIne sAMbheAgika sAdhu tarIke cAlu rAkhI zakAya che. bIjIvAra ane trIjIvAra paNa je te doSa kare te tene prAyazcitta daIne sAMbheAgika sAdhu tarIke cAlu rAkhI zakAya che parantu ceAthIvAra paNa jo te sAdhu e ja aticAranuM ( doSanu' ) sevana kare, te tene AlecanA karAvI zakAtI nathI evA sAdhune te visa bhAgika ja jAhera karavAnI bhagavAnanI AjJA che STa (dekhelAM) ane zruta ( sAbhaLelA), A be sthAna guruttara doSAzrayavALA sAMbhAgika sAdhumAM Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phara sthAnAsa 6 tRtIyaM tu sthAnaM svalpataradopAzrayavatastatra caturthavAraM dopAcaraNaM visambhogo vidhIyate iti 3 | 'tihiA aNunnA ' ityAdi, trividhA anujJA, anujJAnamanujJAadhikAradAnam / tA evAha - AcAryatayA, Apate-maryAdAvRttitayA sevyate ityAcAryaH paJcaprakAre vA''cAre sAdhurityAcAryaH, " uktaMca - " paMcavihaM AyAraM, AyaramANA tahA payAsaMtA / AyA setA, AyariyA teNa vaccati // 1 // kizca - " suttatthaviU lakkhaNajutto gacchassa meDhibhUo ya / gaNata ttivimuko, atthaM vA Ayario ||2|| chAyA - paJcavidhamAcAramAcarantastathA prakAzayantaH / AcAraM darzayanta AcAryAstena ucyante // 1 // dr gurutara (ghaDA prAyazcitta) doSAzrayavAle sAMbhogika sAdhu visaMbhoga karate haiM tathA tRtIyasthAna svalpatara doSavAle sAMbhogika sAdhu meM visaMbhoga karatA hai parantu caturtha bAra ke doSAcaraNa meM to usameM visaMbhoga kA vidhAna hI kara diyA jAtA hai 3 "( tivihA aNunnA " ityAdi / anujJAna kA nAma anujJA hai arthAt adhikAra dene kA nAma anujJA haiyaha adhikArarUpa anujJA AcAryarUpa se, upAdhyAya rUpa se, aura gaNi rUpase dI jAne ke kAraNa tIna prakAra kI kahI gaI hai - jisake dvArA yaha anujJA maryAdAvRttirUpa se sevita kI jAtI hai vaha AcArya hai athavAjo pAMca prakAra ke AcAra meM sAdhu hai vaha AcArya hai / kahA bhI haipaMcavihaM AyAra' ityAdi / 6 arthAta- jo pAMca prakAra ke AcAra kA pAlana karate haiM tathA prakAzita karate haiM aura pAMca prakAra ke AcAra kA upadeza karate haiM ve aavisabhAga kare che, tathA tRtIya sthAna svalpatara doSavALA sAtheogika sAdhumAM visa bhega kare che, parantu ceAthIvAranA deSAcaraNamAM te tene visa bheAgika jAhera 42vAnu' vidhAna 4 4zvAsAM bhAvyuM che. " tividhA aNunnA " tyAhi anujJAnane anujJA kahe che. athavA adhikAra devA tenuM nAma anujJA che te adhikArarUpa anujJA AcArya rUpe, upAdhyAyarUpe ane gaNarUpe apAtI hevAne kAraNe traNa prakAranI kahI che. jenA dvArA A anujJA maryAdAvRtti rUpe sevAya che te AcAya kahevAya che. athavA je pAMca prakAranA AcAramAM sAdhu che tene mAyArya Ahe he upAya che - " paMcaviha AyAra " tyAhi. kahevAnu tAtpaya e che ke je pAMca prakAranA AcAranuM pAlana kare che, tathA pAMca prakAranA AcArane prakAzita (prakaTa) kare che ane tenA upadeza Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ surdhA TIko sthA0 3 3 sU0 48 nigraMthanirUpaNam tathA-sUtrArthavid lakSaNayuktaH gacchasya medhIbhUtazca / gaNataptivipramuktaH, artha vAcayati AcAryaH // 2 // tadbhAvastattA-AcAryatA, tayA, agre gaNAcAryagrahaNAd anuyogAcArthatayetyarthaH anuyogAcAryasyautsargikaguNA yathA " tamhAvayasaMpannA kAlociya gahiyasayalasuttatthA / aNujogANuNNAe, joggA bhaNiyA jiNidehi // 1 // iyarahA mosAvAo, pavayaNakhiMsA ya hoi loyammi / sesANavi guNahANI, titthuccheo ya bhAveNaM // 2 // " chAyA-tasmAd vratasaMpannAH kAlocitagRhItasakalasUtrArthAH / anuyogAnujJAyA yogyA bhaNitA jinendraiH // 1 // cArya kahalAte haiM // 1 // tathA jo sUtra aura artha ko jAnanevAle hoM zAstrokta lakSaNoM se yukta hoM, tathA gaccha meM meDhIbhUta arthAt AdhArabhUta hoM, tathA gaNakI cintA se vipramukta-rahita ho, tathA sUtroM ke artha kI vAcanA karate hoM ve AcArya kahalAte haiM // 2 // __isa AcArya kA jo bhAva hai vaha AcAryatA hai, Age gaNAcArya kA grahaNa huA hai isaliye yahAM AcAryatA se anuyogAcAryatA gRhIta huI hai / anuyogAcArya ke svAbhAvika guNa isa prakAra se haiM'tamhA vaya saMpannA' ityAdi / arthAt vratasaMpannatA kAlocita samasta sUtrArthakA grahaNa karanA ye anuyogakI anujJA (AjJA) ke yogya haiM aisA jinendra bhagavAnane kahA hai| aisA na hone para mRSAbAda kA doSa lagatA hai, loka meM pravacana kI Ape che tene AcArya kahe che ! 1 tathA je sUtra ane arthane jANanArA heya, zAstrokta lakSaNothI yukta hoya, gacchanA AdhArarUpa hoya, gaNanI cintAthI hita hoya, tathA sUtronA arthanI vAcanA karatA hoya, temane AcArya kahe che ke 2 A AcAryane je bhAva tenuM nAma AcAryatA che. AgaLa gaNAcArya grahaNa karavAmAM Avela che, tethI ahIM AcAryatAthI anugAcAryanA gRhIta thaI che. anugAcAryanA ravAbhAvika guNa A pramANe che - " samhA vaya saMpannA" tyAha eTale ke vratasaMpannatA, kAlocita samasta sUtrArthane grahaNa kare te anuganI anujJA (AjJA) nA pega jinendra bhagavAne kahyA che. evuM na thAya te mRSAvAdane deSa lAge che, lokamAM pravacananI hIlanA (nindA) thAya Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtra itarathA mRpAvAdaH pravacanakhiMsA ca bhavati loke / zopANAmapi guNahAniH tIrthInchedazca bhAvena // 2 // tathA-upAdhyAyatayA - upa-samIpe gatvA'dhIyate yasmAtma upAdhyAyaH, uktazca-" sampattanANadaMsaNajutto muttattha tadubhayavihinnU / AyariyaThANa joggo, muttaM vAei uvjjhaao||1|| chAyA-samyaktvajJAnadarzanayuktaH sUtrArthatadubhayavidhijJaH / AcAryasthAnayogyaH sUtraM vAcayatyupAdhyAyaH // 1 // taddhAvastattA-upAdhyAyatA, tayA / tathA-gaNitayA-gaNa:-sAdhusamudAyaH, so'syAsti sva svAmi sambandheneti gaNI-gaNAcArya , arautsargikaguNA yathA " suttatthe nimmAo, piyadadhammo'NuvattaNAkusalo / jAIkulasaMpanno, gaMbhIro laddhimaMto ya / / 1 / / saMgahuvaggahanirao, kayakaraNo parayaNANurAgIya / evaM bihou bhaNio gaNasAmI jiNavariMdehiM // 2 // hIlanA (nindA) hotI hai, aisA karane se zeSa anya sAdhuoM meM guNoM kI hAni hotI hai, yahAMtaka ki bhAva se tIrtha kA uccheda (nAza)bhI ho jAtA hai // 1 // 2 // jisake pAsa jA kara munijana par3hate haiM usakA nAma upAdhyAya hai| kahA bhI hai-'sammatanANadalaNajutto' ityAdi / arthAt jo samyapatva jJAnadarzana le yukta hoM, sUtra artha aura tadubhayakI vidhi ke jAnane ghAle ho, aviSya meM AcAryapadake yogya ho, satra kI vAcanA denevAle hoM ve upAdhyAya kahalAte haiM / upAdhyAya kA jo bhAva hai vaha upAdhyApattA hai-sAdhu samudAya kA nAma gaNa hai / yaha maNa jisakA hotA hai usakA nAma gaNI hai-gaNAcArya hai / isake svAbhAvika guNa isa prakAra che, anya sAdhuomAM guNone hAsa thAya che, ane bhAvanI apekSAe tIrthane uccheda thavAnI paristhiti paNa sarjAya che. je 1 2 jenI pAse jaIne munio adhyayana kare che te vyaktine upAdhyAya 49 che. 4ghu 59 cha -" sammatta nANasaNajutto" tyAdi. meTale re samyakatva jJAnadarzanathI yukta hoya, sUtra, artha ane tadubhaya (te bane)nI vidhine jANanArA hoya, bhaviSyamAM AcArya padane mATe gya hoya, sUtranI vAcanA denArA hoya temane upAdhyAya kahe che upAdhyAyane je bhAva tenuM nAma upAdhyAyatA che sAdhusamudAyane gaNa kahe che, te gaNu jene adhIna hoya che tene gaNI ke gaNAcArya kahe che. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA DIkA sthA03 303 sU0 48 nirga thanirUpaNam chAyA - sUtrArthayo nirmAtA miyadRDhadharmAnuvarttanAkuzalaH / jAtikulasaMpanno gambhIro labdhimAMzca // 1 // saMgrahopagraha nirataH kRtakaraNaH pravacanAnurAgI ca / evaM vidhastu bhaNito gaNasvAmIjinavarendraiH ||2|| 95 tadbhAvastatA - gaNitA, tathA gaNanAyaka tathetyarthaH |4| ' tivihA - samaNunnA ' ityAdi, trividhA samanujhA, samiti saGgatA autsargikaguNayuktatvenocita AcAryAditayA anujhA samanujJA - vizeSatayA'dhikAramadAnam / sA - AcAryAdibhedaistrividhAse haiM--' suttatthe nimmAo ' ityAdi / jo sUtroM ke arthakA nizcaya karanevAle hoM, priyadharmI dRDhadharmI hoM arthAt jinako dharma meM prema aura dRDhatA hoM aise, tathA jo anuvarttanA arthAt zAstrAnukUla pravRtti meM kuzala hoM tathA jAti (mAtRvaMza ) aura kula ( pitRvaMza) se sampanna ho, svabhAva ke gaMbhIra aura labdhidhArI hoM, tathA saMgrahopagraha - arthAt gaNa ke yogya pAtrAdi kI vyavasthA karanevAle tathA yathAyogya gaNake sAdhuoM ko yathAvasara vastra pAtrAdi ke denemeM kuzala hoM, kRtakaraNaheyopAdeyake yathAyoga abhyAsI tathA mavacanAnurAgI hoM, isa prakAra ke suni gaNasvAmI-gaNI hote haiM aisA jinendra bhagavAnane pharamAyA hai // 1 // 1 // isa gaNAcArya kA jo bhAva hai vaha gaNitA hai, yaha gaNI svasvAmi sambandha se apane gaNa kA nAyaka hote haiN| samanujJA tIna prakArakI kahI gahanA svAbhAvi the| nIthe abhAye haiM- " suttasthe nimmAo " ityaahijee sUtranA ane nirNaya karanArA hAya, dharmapremI, ane dharmanA viSayamAM dRDhatAvALA hAya che, tathA jeo anuvanAmAM ( zAstrAnukULa pravRttimAM ) purANa hoya, tathA bhati ( bhAtRvaza ) bhane bhuja ( pitRvaza ) thI sapanna hoya, svabhAve gaMbhIra ane labdhidhArI hoya, tathA saMgraheApagraha-eTale ke gaNune caiAgya vaapAtrAdinI vyavasthA karanArA hAya tathA yAceAgya gaNunA sAdhuone avasara pramANe vajrapAtrAdi devAmAM kuzaLa DAya, kRtakaraNa eTale ke uMcepA deyanA yathAAgya abhyAsI tathA pravacanAnurAgI hAya, A prakAranA munine gathuiM ( gaNunA adhIza ) kahI zakAya che, evuM jinezvara bhagavAnanuM pharamAna che. // 1 // 2 // A gaNuAcAyanA je bhAva che tene gaNitA kahe che. te gaNI svasvAmi sa'badhathI peAtAnA gaNanA nAyaka hAya che. samanujJA traNa prakAranI kahI che, Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre athAcArya-syaivaMvidhaguNAbhAve'nujJAyA adhyabhAvaH samApadyate tarhi kathaM samanujJAyAH sambhavaH ? atrocyate-uktaguNAnAM madhyAdanyatamaguNAbhAve'pi kadAcit kAraNavizeSAdAcAryaH saMbhavatyeva, anyathA " jeyAvi saMdattiguruM vittA, Dahare ime appae-tti naccA / " hIlaMti micchaM paDivajjamANA, kareMti AsAyaNa te gurUNaM // 1 // " iti dazavekAlikasUtroktaM vyartha bhavediti, ataH kepAzcit guNAnAmabhA've'pyanujJA, samagraguNAnAM sadbhAve tu samanujJeti niSkarSaH / athavA samaNuNNA ityasya ' svamanojJA: ' iti ' samanojJA' ' itivA chAyA, tatra svasya manojJAH gaI hai autsargika guNoM se yukta hone ke kAraNa AcAryAdirUpa se jo ucita vizeSa adhikAra diyA jAtA hai vahI samanujJA hai, yaha AcA yadi ke bheda se tIna prakAra kI kahI gaI hai / zaMkA- AcArya ko yadi isa prakAra ke guNoM kA abhAva ho to phira anujJA kA bhI abhAva ho sakatA hai / ataH samanujJA kA sadbhAva kaise mAnA jA sakatA hai / 26 u0- ukta guNoM ke madhya meM se anyatama guNoM ke abhAva meM bhI kAraNa vizeSa ko lekara kadAcit AcArya to hotA hai nahIM to phira " je yAci saMdatti guruM vijJattA ityAdi " | aisA yaha dazavaikAlika sUtra kA kathana vyartha ho jAvegA / isaliye ktineka guNoM ke abhAva meM bhI anujJA saMbhavita hotI hai aura jaya samagra guNoM kA sadbhAva hotA hai vahAM samanujJA bana jAtI hai athavA " samaNuNNA " isa autsagi'ka guNeAthI yukta hAvAne kAraNe AcAryAdi rUpe je ucita vizeSa adhikAra ApavAmAM Ave che, tenuM nAma ja samanujJA che te samanujJA AcAya AdinA bhedathI traNu prakAranI kahI che. zaMkA--AcAya mAM jo A prakAranA gutheAnA abhAva hAya, te anu jJAneA paNa abhAva hAi zake che. te evI paristhitimAM samanujJAne sadbhAva kevI rIte mAnI zakAya ? uttara--uparyukta guNe mAMthI anyatama guNeAnA abhAvamAM paNa kAraNa vizeSane lIdhe kayAreka AcAryaMtA tA sabhavI zake che. jo A vAtane svIkAshvaasaaN na yAve to dRzavai asi4 sUtra "je yAvi maMdatti gurU viittA ityAdi. A kathana vyaya* khanI jAya che. tethI keTalAka guNeAnA abhAvamAM pazu anujJA saMbhavita hoya che ane jyAM samagra guNeAnA sadbhAva cAya tyAM samanujJA sa bhavI zake che, athavA samaNNA A pannunI saskRta chAyA " zd Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 sudhA kA sthA0 3 4 3 sU0 48 nigraMndhanirUpaNam samAnasAmAcArIkatayA'bhirucitAH svamanojJAH, sahavA manoharjAnAdibhiriti samanozAH-eka sAmbhogikAH sAdhavaste vividhAH / taanevaah-aacaarytyetyaadi| eSAM pravartakagaNAvacchedakAdayo'nye'pi bhedA bhavanti kintvatra tristhAnakAdhikA rAtte na vivakSitA iti / 'evaM upasaMpayA' ityAdi, evam-yathA-AcAryatvAdibhedatrayabhinnA samanujJA tathA upasaMpadA'pi vaacyaa| tatra-upasaMpattirupasampata-jJAnAdyartha / bhavadIyo'ha' mityabhyupagamaH, yathAkazcit svAcAryAdisamanujJAto muniH samyak zrutagranthAnAM jinapravacanaprabhAvakazAstrANAM yA sUtrArthayorgrahaNa-sthirIkaraNa-vismRtasandhAnArtha, padakI chAyA "svamanojJAH" yA " samanojJAH" aisI bhI hotI hai, isa meM jo samAna samAcArIrUpa se apane ko abhirucita hoM ve svamanojJa athavA manojJa-jJAnAdikoM se sahita hoM ve samanojJa haiM aisA artha hotA hai / aise samanojJa eka sAMbhogika sAdhu hote haiN| ye sAMbhogika sAdhu tIna prakArake hote haiM-AcAryarUpa se dUsare upAdhyAyarUpase aura tIsare gaNirUpase yadyapi inake pravartaka gaNAvacchedaka Adi aura bhI aneka bheda hote haiM paraMtu vahAM para tristhAnakakA adhikAra cala rahA hai isaliye inakI vivakSA nahIM huI hai-" evaM saMpayA" ityAdi / jisa prakAra AcAryatvAdi ke bhedase samanujJA tIna prakAra kI kahI gaI hai usI prakAra se upasampadA bhI tIna prakArakI vahI hai / upasampatti kA nAma upasaMpat hai / jJAnAdika prApti ke nimitta " bhavadIyo'haM " maiM ApakA hI hU~ aisA apane ko prakaTa karanA yA mAnanA isakA nAma upasampadA hai| jaise " svabhanAjJA " athavA " samanojJA " pa thAya che. samAna sabhAyArI 3 pitAne abhirucita hoya temane svamaNa kahe che athavA jeo manez kahe che athavA jeo manejha jJAnAdithI yukta hoya che, teo samajJa gaNAya che, A prakArane te saMskRta chAyAno artha thAya che. evA samajJa mAtra sAMgika sAdhu ja hoya che. te sAMgika sAdhu traNa prakAranAM hoya che-(1) bhAyAya 35, (2) BAdhyAya 35 mane (3) gaNi35. na bhana prapatta, gaNAvacchedaka Adi bIjA paNa aneka bheda che, paraMtu ahIM traNa sthAnakene mAdhAna nyAsatA DAvAthI tabhana sema rAya nathI. " eva. upasaMpayA" tyAla. jema AcArya AdinA bhedathI samanujJA traNa prakAranI kahI che, e ja pramANe upasaMpadA paNa traNa prakAranI kahI che. upasaMpattine upasaMpata kahe che. jJAnAhinI prAtinibhitte " bhavadIyo 'haM" "humAyana chume. zeta pitAne prakaTa kare ke mAnavuM tenuM nAma upasa pedA che. jemake kaI muni sa 13... Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAnApane tathA cAritravizeSabhUtAya vaiyAvRttyAya kSapaNAya vA samAdiSTamAcAryAntaraM yadupasaMpadyate sopasampat , uktaJca" uvasaMpayA ya tivihA, NANe taha dasaNe cAritte ya / dasaNaNANe tivihA, duvihA ya caritta aTThAe // 1 // " chAyA-upasampacca trividhA, jJAne tathA darzane cAritre ca / darzanajJAne trividhA, dvividhA ca cAritrArthatayA // 1 // seyamAcAryopasampat / evamupAdhyAyasya gaNino'pIti / tathA-' evaM vijahaNA' iti, evaM pUrvoktaprakAreNa vihAniH-parityAgaH vodhyA / sA ca ziSyekoI muni apane AcArya se samanujJAta huA samyak zruta zAstroM ke athavA jinapravacana prabhAvaka zAstroM ke sUtra aura artha ko grahaNa karane ke liye, sthira karane ke liye, bhUle hue ko punaH yAda karane ke liye tathA cAritra vizeSabhUta vaiyAvRtya ke liye athavA kSapaNa karane ke liye samAdiSTa hue anya AcArya ke pAsa jo jAtA hai vaha upasaMpat hai| kahA bhI hai- uvasaMpayA ya' ityaadi| ___ arthAt-upasaMpadA tIna prakAra kI hotI hai, jJAna ke liye, darzana ke liye, cAritra ke liye, unameM jJAna aura darzana kI upasaMpadA tIna tIna prakAra kI hai usameM jJAnopasaMpadA ke tIna prakAra ye haiM-samrArtha kA grahaNa karanA 1, grahaNa kiye hue ko sthira karanA 2, aura vismRta kA anusaMdhAna 3 / darzana ke do prakAra ye haiM-vaiyAvRttya aura kSapaNa-mAsakSapaNAditapasyA 2 // 1 // isI prakAra se upAdhyAyasaMpat aura gnnipitAnA AcArya dvArA samanujJAta thayelA sabhya zratazAnA athavA jina pravacana prabhAvaka zAstronA sUtra ane arthane grahaNa karavAne mATe, bhUlI javAcelAne pharI yAda karavA mATe tathA cAritra vizeSarUpa viyAvRtyane mATe athavA kSapaNane mATe, samadiSTa thayelA anya AcAryanI pAse je jAya che, te 65sayat che. yuM 55 cha hai-" uvasaMpayA ya" tyAha meTa hai 55 traprA2nI -(1) jJAnana mATe, (2) zanane mATe ane (3) cAritrane mATe jJAna ane darzananI upasaMpadA traNa traNa prakAranI che. jJAnepasaMpadAnA nIce pramANe traNa prakAra che-(1) sUtrArthane grahaNa 42vI, (2) ghaDa 42yesane sthi2 42, sane (3) virabhRtanu manusathAna. darzananA be prakAra nIce pramANe che-(1) vaiyAvRtya ane kSapaNu-mAsakSapaNAdi tapasyA. che 1. A prakAranI A AcArya upasaMpata che. e ja prakAranI upAdhyAyasaMpatuM ane gaNisaMpar paNa hoya che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 3 u.3 sU0 48 ninthanirUpaNam / NakRta AcAryasya parityAgaH, sa ca svakIyasyAcAryasya pramAdadoSamAzritya vaiyAvRttya kSapaNArthamAcAryAntaropasampattyA bhavatIti, uktaMca " niyagacchAdannammi u sIyaNadosAiNAhoi / " chAyA-nijagacchAdanyasmiMstu sIdan dopAdinA ( AcAryAdeH parityAgaH) bhavati / athavA-AcAryeNa kRtaH ziSyasya parityAgaH, yathA-AcAryoMjJAnAdyarthamupasampannaM kintu tamarthamananutiSThantaM jJAnAdyanuSThAnena siddhaprayojana vA muniM yad vijahAti sA-AcAryavihAniH, uktaJcasaMpat bhI hai| " evaM vijahaNA" isI prakAra se vihAni-parityAga ke sambandha meM bhI kathana jAna lenA cAhiye yaha parityAgarUpa vihAni ziSya dvArA AcArya kA parityAga kara dene rUpa hotI hai, arthAt apane AcArya ke pramAda rUpa dopa ko lekara vaiyAvRtya evaM kSapaNA (tapasyA) ke liye ziSya kA anya AcArya ke pAsa cale jAnA yaha vihAni hai| kahA bhI hai " niyagacchAdannammi u sIyaNadosAiNA hoi " // ___arthAt-nijagaccha se dUsare gaccha meM saMyama sIdana doSa Adi se hotI hai| athavA-yaha vihAni AcArya dvAro ziSya ke parityAga kara dene rUpa bhI hotI hai| jaise-koI AcArya jJAnAdi artha ke liye apane pAsa Aye tathA jo jisa artha ke liye AyA hai usa artha kA anuSThAna -AcaraNa nahIM karane vAle muni ko athavA jJAnAdika ke anuSThAna se " evaMvijahaNA" me prabhAra vihAna ( parityAsa) nA viSayamA paNa kathana grahaNa karavuM joIe. A parityAgarUpa vihAni ziSya dvArA AcAryane parityAga karavArUpa hoya che. eTale ke pitAnA AcAryanA pramAda rUpa doSane lIdhe vaiyAvRtya ane kSapaNuM (tapasyA) ne mATe ziSyanuM anya AcArya pAse cAlyA javuM tenuM nAma vihAni che. kahyuM paNa che ke - " niyagacchAdannammi u sIyaNadosAiNA hoi" eTale ke pitAnA gacchamAMthI bIjA garachamAM javArUpa nihAni saMyama sadana (doSa) Adine lIdhe thAya che. athavA AcArya dvArA ziSyane pari. tyAga karAvArUpa paNa te vihAni hoI zake che. jemake-pitAnI pAse jJAnAdinI prApti arthe AvelA munine nIcenA be kAraNethI AcArya petAnI pAsethI rajA ApI de che, tenuM nAma vihAni che. je nimitte te muni temanI pAse Avyo che te arthanuM anuSThAna (AcaraNa) na karanAra munine AcArya pari. tyAga kare che. (2) je nimitte te muni temanI pAse Avela che, te jJAnAdi Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - sthAnAisUtre 100 " uvasaMpanno ja kAraNaM tu taM kAraNaM apuurito| ahavA samANiyammI, sAraNayA vA visaggo vA // 1 // " chAyA-upasaMpanno yatkAraNaM tu tatkAraNam apUrayan / athavA samAnIte sAraNatA ca visargoM vA // 1 // evamupAdhyAyasya gaNino'pIti / / sU0 48 / / pUrva viziSTA sAdhukAyaceSTA tristhAnakAvatAreNa moktA, sAmprataM vacanamanasI taniSedhau ca tristhAna ke'vatArayan sUtracatuSTayamAha mUlam-tivihe vayaNe paNNatte, taM jahA tavayaNe tadannavayaNe No avayaNe 1 / tivihe avayaNe paNNatte, taM jahA--No tabayaNe, No tadannavayaNe akyaNe 2 / tivihe maNe paNNatte, taM jahA-tammaNe tadannamaNe No amaNe 4 / tivihe amaNe paNNatte, taM jahA-No tammaNe, No tadannamaNe amaNe 4 // sU0 49 // siddhaprayojana vAle bane hue muni ko jo chor3a detA hai vaha AcAryavi. hAni hai| kahA bhI hai-uvasaMpanno je kAraNaM ityAdi / / ___arthAt-jisa kAraNa ko lekara jo muni AyA hai usako nahIM pUrA karate hue kA athavA sAraNA dvArA usa kAraNa ko pUrA kiye hue kA jo tyAganA pIchA bhejanA vaha AcArya vihAni hai // 1 // isI prakAra se upAdhyAyavihAni aura gaNivihAni ke saMbaMdha meM bhI kathana karanA cAhiye // suu048|| viziSTa sAdhukI kAyaceSTA tristhAnaka ke prakaraNa se kaha dI gaI hai aba sUtrakAra vacana mana ko aura inake niSedha ko tIna bheda se kahate prAptirUpa kArya siddha thaI jAya tyAre paNa AcArya tene pitAnI pAsethI javA hai cha, tenu nAma para vihAna che. 4thu para cha-uvasaMpanno ja kAraNaM ityAdi , "je kAraNe muni temanI pAse Avela che, te kAraNa pUruM nahIM karavAthI athavA tene anurUpa AcaraNa nahIM karavAthI, athavA sAraNa dvArA te kAraNane pUrNa karanArane je tyAga karo. tene pAchA javAnI rajA ApavI, tenuM nAma AcArya vihAnI che upAdhyAya vihAni ane gaNivihAnI viSe paNa A prakAranuM ja kathana samajavuM ke sU. 48 che viziSTa sAdhunI kAyaceSTAnuM tristhAnakane AdhAre pratipAdana thaI gayuM. have sUtrakAra vacana, mana ane temanA niSedhanuM traNa bhedanI apekSAe prati Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMghA TIkA sthA0370 3049 vacanamanaso tanniSedhatritvanirUpaNam 101 chAyA - trividhaM vacanaM prajJaptaM, tadyathA tadvacanaM, tadanyavacanaM, no avacanam 1 / trividhamavacanaM prajJaptaM, tadyathA-notadvacanaM, notadanyavacanaM, avacanam 2 / trividhaMmanaH prajJaptaM, tadyathA - tanmanaH, tadanyamanaH, no amanaH 3 / trividhamamanaH prajJaptaM, tadyathA notanmanaH notadanyamanaH, amanaH 4 // sU0 49 // TIkA - ' tivihe vayaNe ' ityAdi, sUtra catuSTayasya saMkSiptA vyAkhyAtrividha vacanam / tadevAha - tadvavacanam - tasya vivakSitArthasya ghaTAdervacanaM bhaNanaM tadvacanaM ghaTArthApekSayA ghaTavacanavat / tadanyavacanam - tasmAd vivakSitaghaTAderanyaH paTAdiH, tasya vacanaM tadanyavacanam, ghaTApekSayA paTavacanavat / no avacanam - abha NananivRttirvacanamAtraM DityAdivaditi / [ athavA saH - zandavyutpattinimitta-dharmahue cArasUtra kA kathana karate haiM - ( tivihe vayaNe paNNatte ) ityAdi / sUtrArtha- vacana tIna prakArakA kahA gayA hai jaise - tadvacana, tadanyavacana aura no avacana, avacana bhI tIna prakArakA kahA gayA hai - jaise-no tahacana, no tadanyavacana aura acacana, mana bhI tIna prakAra kA kahA gayA hai jaise tanmana, tadnya mana aura noamana, amana bhI tIna prakAra kA kahA gayA hai - jaise notanmana, notadanyamana aura amana / TIkArtha - isa sUtra kI saMkSipta vyAkhyA isa prakAra se hai - ghaTAdirUpa divakSita artha kA kahanevAlA vacana tadvacana hai jaise ghaTAdi artha kI apekSA ghaTavacana tadvacana hotA hai vivakSita ghaTAdi se anya jo paTAdi hai vaha anya hai unakA kahane vAlA vacana tadanyavacana hai jaise ghaTApekSA se paTavacana tadnyavacana hotA hai, vacanamAtra kA nAma no avacana hai yaha no pAhana 42tAM yAra sUtro na pure che-" tivihe vayaNe paNNatte " chatyAhivayana traSu aAranAM hyAM che - ( 1 ) tadvavayana, (2) tahanyavayana bhane (3) nAmavacana, vacananA paNa nIce pramANe traNa prakAra che-(1) naiAtadvavacana, (2) notahanyavayana, bhane (3) avayana bhana yAgu traSu prahAra ahyu che-(1) tanbhana, (2) tahanyabhana, ane (3) nobhana, amana yAtrA abharanu dhuM che- (1) no tanbhana, (2) no tahanyabhana bhane (3) asana, A sUtranu' 'sa'kSipta vivecana A pramANe che-(1) ghaTAdipa amuka ane kahenArA vacanane tadnacana kahe che. jemake ghaTAdi anI apekSAe ghaTarUpa vacanane tadvavacana kahevAya che. vikSita ( amuka ) ghaTAdi sivAyanA je paTAda che, te anya padArtha rUpa hAvAthI temanu kathana karanAra vacanane tadanya vacana karyu che, jemake ghaTanI apekSAe purUpa vacana tanya vacana gaNuAya che. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre 102 viziSTo'rtho'nenocyata iti tadvacanaM-yathArthanAmetyarthaH, jvalantapanAdivat / tathA tasmAt- zabdavyutpattinimittadharmaviziSTAdanyaH-zabdapravRttinimittadharmaviziSTo'rtha ucyate'neneti tadanyAcanam , ayathArthamityarthaH, maNDanAdivat / tathA ubhayavyatiriktaM no avacanaM, nirarthakamityarthaH, DityAdivat / ( athavA-tasyaavacana abhaNana kI nivRttirUpa hotA hai athavA-"so'rtho'nena ucyate iti tadvacanam" isa vyutpatti ke anusAra zabda kI vyutpatti ke nimitabhUta dharma se viziSTa artha jisake dvArA kalA jAtA hai vaha tadvacana hai tAtparya isakA ailA hai ki jelA artha hai usako usI rUpa se karane vAlA vacana tadvacana hai| yaha navacana jvalanatapanAdi kI taraha yathArthanAmarUpa hai, jvalana meM jvalana (agni) isa zabda kI vyutpatti kA nimitta jalAnArUpa dharma hai ataH isa dharma se viziSTa vaha jvalanapadArtha hai aura jvalana padArtha ko kahane vAlA jvalanazabda tavacana hai isI prakAra se anyatra bhI samajhanA cAhiye (tasmAt andhaH arthaH ucyate'nena iti tadanyavacanam ) isa vyutpatti ke anusAra zabda kI vyutpatti kA nimitta bhUta jo dharma hai usa dharma se viziSTa jo padArtha hai usa padArtha ko usa zabda dvArA na kahakara anya zabda dvArA kahane vAle kA vacana tadanyavacana hai jaise sIpa ko cAMdI kahane vAlA vacana tathA jo vacana DityAdi vacana kI taraha nirarthaka hotA hai vaha noavacana hai athavA tadvacana vacanamAtranuM nAma ne avacana che, tene vacana abhaNanI nivRttirUpa hoya che. mathavA so'rthAnena ucyate iti tadvacanam " / vyutpatti anusAra zahanI vyutpattinA nimittabhUta dharmathI viziSTa artha jenA dvArA kahevAmAM Ave che, te tadravacana che. A kathanane bhAvArtha A pramANe che-je artha (padArtha) che, evAM ja rUpe tene kahenArA vacanane takavacana kahe che. A tadravacana, jalana, tapana AdinI jema yathArtha nAmarUpa hoya che. javalanamAM javalana (agni) A zabdanI vyutpattinA nimittarUpa bALavArUpa dharma che. tethI A dharmathI yukta te valA padArtha che ane jvalana padArthane kahenAre javalana zabda tadravacana cha. me prabhArI tapana mAha viSa 55] samana. " tasmAt anyaH arthaH ucyate'nena iti tadanyavacanam // 2 // vyutpatti bhanusA2 zanI vyutpattinA nimittabhUta je dharma che, te dharmathI yukta je padArtha che, te padArthane te zabda dvArA kahevAne badale anya zabda dvArA tenuM kathana karanAra vacanane tadanya vacana kahe che je payana "hitya" mAniyananI rebha niratha DAya che te nasayana De che. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA03 u03 sU049 vacanamanaso tanniSedhanitvanirUpaNam 103 AcAryAdevacanaM tadvacanam / tadvyatiriktavacanaM tadanyavacanam-avivakSitapraNeta vizeSam / no avacanaM vacanamAtramityarthaH / 1 / / tivihe avayaNe ityAdi, trividhavacana matiSedhastvacanaM, tattrividhaM, tathAhino tadvacanaM ghaTApekSayA paTavacanavat, notadanyavacanaM ghaTe ghaTavacanavat , avacanaM vacananivRttimAtramiti / evaM vyAkhyAntarApekSayA'pi vijJeyam / 2 / / ___ 'tivihe maNe' ityAdi, trividhaM manastathAhi-tasya jinadattAdeH, tasminvA ghaTapaTAdau manastanmanaH tat-tasmAd-jinadattAd anyasya RSabhadattAdeghaTAdanyasmin paTAdau vA manastadanyamanaH avivakSitasvajanavizeSaM tu manomAtraM no amanaiti / 3 / Adi zabda kA artha isa prakAra se bhI hotA hai (tasya vacanam tadvaca. nam ) AcArya Adi kA jo vacana hai vaha tadvacana hai inase bhinna kA jo vacana hai vaha tadanyavacana hai aura vacanamAtra kA nAma no abacana hai (tivihe azyaNe) ityAdi pUrvokta trividhavacana kA pratiSedharUpa avacana hotA hai yaha avacana bhI tIna prakAra kA kahA gayA hai jaise no tadvacana ? yaha no tavacana ghaTAdi kI apekSA paTavacana rUpa hotA hai| arthAt ghaTavacana se paTavacana no tadvacana hai / ghaTa meM ghaTavacana kI taraha jo vacana hai vaha no tadanyavacana hai tathA vacana kI nivRttimAtra avacana hai isI taraha se yahAM anya vyAkhyA kI apekSA bhI kathana kara lenA caahiye| ___ "tivihe maNe" ityAdi jinadatta Adi kA jo mana hai vaha athavA ghaH paTAdi meM lagA huA jo mana hai vaha tanmana hai jinadatta ke sivAya anya RSabhAdi kA jo sana hai yaha athavA ghaTAdi se anya paTAdi meM athavA tadvayana yA zahAnA mA prAranA madeg 5 thAya cha-" tasya vacanam nadvacanam " mAyAya mAni 2 kyana te tavayana 4Aya che. tamanAthI bhinna vyaktinA vacanane tadanyavacana kahe che, ane vacanamAtranuM nAma ne avacana cha. "tivihe avayaNe" tyAha pUrvokta traNa prakAranA vacananA pratidharUpa avacana hoya che. A avacananA paNa traNa prakAra kahyA che-(1) netadvacana A netadvacana ghaTAdinI apekSAe paTavacanarUpa hoya che. eTale ke ghaTavacananI apekSAe paTavacana netadvacana che ghaTamAM ghaTavacananI jema je vacana che te tadanyavacana che, tathA vacanamAtranI nivRttinuM nAma avacana che. e ja pramANe ahIM anya vyAkhyAnI apekSAe 59 4thana sabhala naye. "tivihe maNe" tyAdi jinadatta AdinuM je mana che tene, athavA ghaTapaTAdimAM lAgeluM je mana che tene tammana kahe che. jinadatta sivAyanA je bASabhAdinuM mana che tene Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 sthAnAstre 'tivihe amaNe' ityAdi, trividhamamanaH, tad avacanavad vyAkhyeyam / 6 / / mU0 49 // pUrva saMyatamanuSyAdi vyApArA uktAH, sAmmataM tu prAyo devavyApArAn parU. payan prathamaM dRSTikAyArUpaNAM mUtradvayenAha-- mUlam--tIhi ThANehi appabuTikAe siyA, taM jahA-tassi caNaM desaMsi vA paesaMsi vA No bahave udagajoNiyA jIvA ya poggalA ya udgayAe vakkamati viukkamati cayaMti uvavajjati 1, devA NAgA jakkhA bhUyA No samsamArAhiyA bhavaMti, tattha samuhiyaM udgapoggalaM pariNayaM vAsiukAmaM annaM desaM sAharAMti 2 / abbhavaddalagaM ca NaM samuTriyaM pariNayaM vAsiukAmaM vAukAe vidhuNai 4 / iccaehiM tIhiM ThANehi appabuTikAe siyA 1 / tIhi ThANehiM mahAvuSTikAe siyA, taM jahA -taMli ca NaM desaMti vA paesaMsiM vA bahave udagajoNiyA jIvA yapoggalA ya udagayAe vakramati viukasaMti cayaMti uvavajaMti 1, devA nAgA jakkhA bhUyA sammamArAhiyA, bhavati annattha samuTTiyaM udagapoggalaM pariNayaM vAliukAmaM taM desaM sAharaMti2 abhavaddalagaM ca NaM samuSTiyaM pariNayaM vAsiukAmaM No vAukAo vidhunni4| iccheehiM tIhi ThANehi mahAbuTrikAe siyA 2 // 50 // saMlagna jo mana hai vaha tadanyamana hai manomAtra kA nAma no amana hai trividha amana avacana kI taraha vyAkhyAta kara lenA cAhiye / suu049|| athavA ghaTAdi sivAyanA paTAdimAM lIna thayeluM je mana che tene tadanyamana kahe che mane mAtranuM nAma no amana che. trividha amananI vyAkhyA paNa avacananA vI04 samAvI. // sU. 48 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 u03 sU0 50 vacanamanaso tanniSetritvanirUpaNam 105 chAyA-tribhiH sthAnaralpavRSTikAyaH syAt , tadyathA-tasmiMzca khalu dezevA pradeze vA no vahava udakayonikA jIvAzca pudgalAzca udakatayA'vakrAmanti, vyutkrAmanti, cyavante, upapadyante 1, devA nAgA yakSAbhUtA no samyagArAdhitA bhavanti, tatra samutthitamudakapaudgalaM pariNataM varpitukAmamanyaM dezaM saMharanti 2, abhravAdalakaM ca khalu samutthitaM pariNataM vaSitukAmaM vAyukAyo vidhunoti 3, ityetastribhiH sthAnaralpadRSTikAyaH syAt / / 1 / / tribhi- sthAnaimahArapTikAyaH syAt , tadyathA-tasmiMzca khalu deze vA pradeze vA vaDhava udakayonikA jIvAzca pudgalAzca udakatayA'vakrAmanti vyutkrAmanti cyavante upapadyante 1, devA nAgA yakSA bhUtAH samyagArAdhitA bhavanti, anyatra samutthitamudakapaudgalaM pariNataM varSitukAmaM taM dezaM saMharanti 2, abhravAdalakaM ca khalu samutthitaM pariNataM varpitukAmaM no vAyukAyo vidhunoti 3 ityetaitribhiH sthAnairmahAdRSTikAyaH syAt / / 2 // sU0 50 // ___TIkA-' tIhiM' ityAdi / tribhiH sthAnaH-kAraNoM ke'lpavRSTikAyaHalpaH-stokaH avidyamAno vA varpaNaM-vRSTiH-apAmadhaH patanam , tatpradhAnaH kAya:jIvanikAyo vyomanipatadapkAya ityarthaH, athavA varSaNadharmayuktamudakaM vRSTiH, tasyAH kAyo-rAziSTikAyaH, alpazcAsau vRSTikAyazceti-alpadRSTikAyaH, sa syAt pahile saMyatamanuSya Adi ke vyApAra kahe jA cuke haiM, aba sUtrakAra prAyaH deva vyApAroM kI prarUpaNA karane ke nimitta prathama vRSTikAya kI prarUpaNA do sUtrase karate haiM-(tIhiM ThANehiM appavuSTikAe)ityAdi / TIkArtha-tIna kAraNoMse lokameM alpavRSTikAya hotA hai yahAM alpa zabda kA artha stoka athavA nahIM hotA hai / vRSTi zabda kA artha varSI-Upara se pAnI kA nIce par3anA aisA hai, aura kAya zabda kA artha jIvanikAya athavA rAzi hai loka meM jo apakAyika jIvoM kA alpamAtrA meM nIce giranA hotA hai yA nahIM varasanA hotA hai arthAt jo alpavarSA hotI saMyata manuSya AdinI pravRttinuM kathana AgaLa karavAmAM AvyuM che. have sUtrakAra sAmAnya rIte devavyApAranI prarUpaNuM karavA nimitte pahelAM te vRSTiAyanI pra35 me sUtrI dvaa2|42 cha-" tIhiM ThaNehi alpavudvikAe" tyAhi. TIkArya-traNa kAraNane lIdhe lokamAM alpavRSTikAya thAya che. ahIM "alpa saTale 'sta' (sAchI) athavA "misa nahIM" artha thAya che vRSTi eTale varasAda athavA uparathI pANI nIce paDavuM te ane "kAya' zabdane artha javanikAya athavA rAzi thAya che lekamAM je akAyika che alpa pramANamAM nIce paDavAnueTale ke alpavRSTi athavA anAvRSTi thAya che, tenA Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre 206 bhavet, tadyathA - tAni kAraNAni yathA - tariman prasiddhe ca zabdaH kAraNAntarasamuccayArthaH Namiti vAkyAlaGkAre, deze - magadhAdau vA - athavA pradeze - tasyaivaikadeze nonaiva bahavaH - bahulAH udakayonikA :- udakaspa - jalasya yonayaH - pariNAmakAraNabhUtA udakayonayastaeva tathA - udakotpAdanasvabhAvAH ke ? ityAha- jIvAH - aSkAyaprANinaH tathA pudgalAH- apkAyotpAdakA pudgalaskandhA udakatayA - udakarUpeNano - avakrAmanti - sAmAnyataH no utpadyante no vyutkrAmanti - vizeSataH no utpa dyante, no cyavante - udakatayotpatitumanyayonito no nismaranti, no upapadyantekSetrasvabhAvAdutpannAno bhavantIti prathamaM sthAnam 1, tathA devA: - vaimAnikA - jyotikAzca nAgAH - nAgakumArAH - bhavana pativizeSAH, yakSA - bhUtAtha vyantaravizeSAH, etad grahaNaM caiSAM prAyastathAvidhakarmaNi mahattisadbhAvAditi, ete no samyagArA - dhirtA bhavanti, tasmAtkAraNAtte devAdayaH tatra - magadhAdau samutthitam - utpannam udakahai yA varSA nahIM hotI hai vaha alpavRSTi hai, usake tIna kAraNa haiM- inameM prathama kAraNa aisA hai ki usa deza meM mavadhAdi deza meM athavA usake eka bhAga meM udaka ke pariNAma kAraNabhUta-udaka utpAdana svabhAvarUpa aneka akAyika prANI tathA aSkAyotpAdaka pudgalaskandha udakarUpa se utpanna nahIM hote haiM anyayoni se udakarUpa meM banane ke liye nikale nahIM haiM, yA kSetrasvabhAva se vahAM utpanna nahIM hue haiM, dvitIya kAraNa isa prakAra se hai - deva vaimAnika aura jyotiSka tathA nAga - lAgakumAra bhavanapativizeSa aura yakSabhUta vyantara vizeSa ye vahAM para samyaka rUpa se ArAdhita nahIM hue haiM kyoM ki dRSTirUpa kAryake karane meM inakI pravRttikA sadbhAva mAnA jAtA hai, ataH jaba ye vahAM samyaka rUpa se ArAdhita nahIM hote haiM to ye devAdika magavAdi deza meM barasane ko udyata hue udaka traNa kAraNeA nIce pramANe che-(1) te dezamAM-magadhAdi dezamAM ke tenA eka bhAgamAM udyaka ( pANI ) nA pariNAma kAraNabhUta-udaka utpAdana svabhAvarUpa aneka aprakAyika jIvA tathA aprakAyApAdako pudgala kanya udaka rUpe utpanna thatA nathI, anya ceAnimAMthI udaka rUpamAM AvavAne mATe nIkaLyA hAtA nathI, athavA kSetrasvabhAvathI tyAM utpanna thayA nathI. (1) vaibhAnio, bhyotiSDau, naagkumArAdi bhavanapati, yakSarUpa nyantara vizeSa vagerenI tyAM sArI rIte ArAdhanA hAtI nathI varasAda varasAvavAmAM A devenI pravRttine sadbhAva jarUrI gaNAya che. jo magadhAdi dezamAM temanI ArAdhanA sArI rIte na thatI hoya te A devA magadhAdi dezamAM varasavAne pravRtta thayelA ukapradhAna pudgala samUhane meghane tyAMthI kha'gALA, aMgadeza Adi dezAmAM lai jAya che.megheAne, camakatI vijaLIne ane meghAnI Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA DIkA sthA0303 050 vacanamana so tanniSedhatritvanirUpaNam 107 paudgalam - udakamadhAnaH pudgalasamUha - udaka paudgalo megha ityarthastaM, tathA pari tam udakavarSaNAvasthAM prAptamata eva vidyudgarjanAdikaraNAd varSitukAmam, anya dezamaGgabaGgAdikaM saMharanti nayantIti dvitIyaM kAraNam 2 / abhravAlakama - AkAze samAgataM cArdalakaM- mevaM, vAyukAyaH - pracaNDakAyaH vidhunoti dizidizi vikaratIti tRtIyaM kAraNam 3 / ityetaistribhiH kAraNairalpavRSTikAyaH syAditi // 1 // atha mahAvRSTikAyantramAha-' tIhi ' ityAdi sugamaM navaraM - mahAn - puSkalaHdRSTikAyo mahAvRSTikAyaH puSkalAbjIvanikAyaH atra devAdayaH samyagArAdhitA:santaH anyatra - anyadeze aGga vaGgAdau samutthitamudakapaudgalaM pariNataM varSitukAmaM pradhAna pugala samUha ko - seva ko ki jisameM bijalI camakatI hai, bar3e jora kI garjanA hotI hai aura isase aisA AbhAsa hone lagatA hai ki pAnI aba barasane vAlA hI hai, anyadeza meM aGga baGga Adi deza meM vahAM se le jAte haiM / tRtIya kAraNa- AkAza meM varSA utpanna karane vAle bAdaloM kA pracaNDapavana se idhara udhara haraeka dizA meM vikhera denA hai / ina tIna kAraNoM ko lekara alpavRSTikAya hotA hai / mahAvRSTikAya sUtra - ' -" tIhiM " ityAdi rUpa hai isakA artha alpavRSTikAya ke sUtra se bilakula viparIta hai arthAt vahAM jo kAraNa alpavRSTikAya ke liye kahe gaye haiM - ve hI kAraNa yahAM viparIta rUpa meM kahe gaye haiM / puSkala vRSTikAya kA nAma mahAvRSTikAya hai isa mahAvRSTikAya meM puSkala apa jIvanikAya rahatA hai yahAM samyakrUpa se ArAdhita hue devAdika "C garjanAne sAMbhaLIne leAkeA evA bhramamAM paDe che ke hamaNAM ja varasAda varasavA mAMDaze, paNa upayukta kAraNe temanI te mAnyatA ThagArI nivaDe che. keTalIkavAra pracaMDa pravacanane lIdhe varasAda varasAvanArAM vAdaLAe Ama tema vikharAi javAne lIdhe paNa varasAda paDatA nathI. A prakAranA traNa kAraNeAne lIdhe alpavRSThikAya ( Ache varasAda athavA anAvRSTi) thAya che. mahAvRSTikAyasUtra 'tIhi " ityAdi rUpa che. alpavRSTikAyanA sUtra karatAM A sUtra bilakula viparIta a-vALu' che. tyAM apavRSTinA je traNa kArA kahyAM che, temanA karatAM mahAvRSTinAM viparIta kAraNA kahyA che. puSkaLa mAtrAmAM varasatA vRSTikAyane mahAvRSTikAya kahe che. mahAvRSTikAyamAM puSkaLa apUchavanikAya rahe che. mahAvRSTi kyAre thAya che ? uparyukta devAnI jyAre samyak ArAdhanA karavAmAM Ave che, tyAre anya dezamAM javAne pravRtta thayelA meghane te peAtAnI jyAM samyak ArAdhanA Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 sthAnimasUtra taM dezaM magadhAdikaM saMharanti-Anayanti / 2 / no vAyukAyastaM vidhunoti / zeSa pUrvavad vyAkhyeyam // sU0 50 // devavyApArAneva prarUpayan adhunopapannadevaprarUpaNaM mUtradvayenAha mUlam-tIhi ThANehi ahaNovavanne deve devalogesu icchejjA mANussaM loga havvamAgacchittae, No ceva NaM saMcAei havvamAgacchittae, taM jahA--ahaNovavanne deve devaloesu divesu kAmabhogesu mucchie giddhe gaDhie ajjhovavanne, se NaM mANussae kAmabhogeNo ADhAi No pariyANAi No aThaM baMdhai No niyANaM pagarei No ThiipakappaM pakarei 1 / ahuNovavanne deve devaloesu divesu kAlabhoesu mucchie giddhe gaDhie ajjhovavanne, tassa NaM mANussae pemsevocchipaNe dive saMkete bhavai 2 / ahuNovavanne deve devaloesu divesukAmabhoesumucchie jAva ajjhovavanne tassa NaM evaM bhavai-iyahiM na gacchaM muhuttaM gacchaM, teNaM kAleNaM appAuyA aNussA kAladhammuNA saMjuttA bhavaMti 3 / icceehiM tIhiM ThANehi ahaNovavanne deve devaloesu icchejjA mANussalogaM havamAgacchittae,No cevaNaM saMcAei hvvmaagcchite||1||tiihi ThANehiM ahuNovavanne deve devaloesu icchejA mANussaM logaM havvamAgacchittae, saMcAei havvamAgacchittae, taM anyatra deza meM samutthita medha ko vivakSita deza meM varSAne ke liye le Ate haiN| vAyukAya ina abhravAdalikoM ko eka sthAna se dUsare sthAna meM ur3Akara nahIM le jAtA hai / / sU050 // thatI hoya evA dezamAM laI jaIne varasAve che. vaLI vAyukAyarUpa pracaMDa pavana te vAdaLAone bIje sthAne laI javAne badale tyAM ja rahevA daIne puSkaLa varasAda varasAvavAmAM madadarUpa bane che. je sU, 50 che Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA03 703 sU051 adhunopapannadevanirUpaNam 106 jahA-ahuNovavanne deve devaloesu divvesu kAmabhoesu amucchie agiddhe agaDhie aNajjhovavanne tasla NamevaM bhavaiasthi NaM mama mANussae bhave Ayariei vA uvajjhAei vA pavattaei vA therei vA gaNIi vA gaNaharei vA gaNAvacchedaei vA, jesi pabhAveNaM bhae imA eyArUvA divA deviDDIdivyA devajuI divve devANubhAve laddhe patte abhisamannAgae, taM gacchAmi NaM te bhagavaMte vaMdAmi gamaMsAmi sakAromi sammANami kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsAmi 1, ahuNovavanne deve devaloesu divvesu kAmamoesu amucchie jAva aNajjhovavanne tassa NaM evaM bhavai esa NaM mANussae bhave NANIi vA tavassIi vA aidukara dukarakArae, taM gacchAmi NaM bhagavaMtaM vaMdAmi NamaMsAmi jAva pajjuvAsAmi 2, AhuNovavanle deve devaloesu jAva aNajjhovavanne tasla NamevaM bhavai-asthiNaM mama mANussae bhave mAyAi vA piyAi vA bhajAi vA, bhAyAi vA, bhagiNIi vA, puttAi vA, dhUyAi vA, suNhAi vA, taM gacchAmi NaM tesiM. maMtiyaM pAubbhavAmi pAsaMtu tA me imaM eyArUvaM divyaM deviDDUi divvaM devajuiM divvaM devANubhAvaM laddhaM pattaM abhisamannAgayaM 3, icceehiM tIhi ThANehiM ahaNovavanne deve devaloesu icchejjA mANussaM loga havvamAgacchittae saMcAei havvamAgacchittae // 2 // sU0 // 51 // chAyA-tribhiH sthAnaradhunopapanno devI devalokeSu icchati mAnuSyaM lokaM havyamAgantuM, no caiva khalu zaknoti havyamAgantum , tadyathA-adhunopapano devo Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnasUtre 110 devalokeSu divyeSu kAmabhogeSu sUcchito gRddhaH prathitaH abhyupapannaH, sa khalu mAnuvyakAn kAmabhogAn no Adriyate no parijAnAti, no artha badhnAti, no nidarzanaM prakaroti, no sthiti prakalpaM prakaroti 1 | adhunopapanno devo devalokeSu divyeSu kAmabhogeSu mUcchito gRddho grathitaH abhyupapannaH, tasya khalu mAnuSyakaM premavyucchinnaM divyaM saMkrAntaM bhavati 2 | adhunopapanno devo devalokeSu divyeSu kAmabhogepu mUcchito yAvat-adhyupapannaH, tasya kha evaM bhavati-dvAnoM na gacchAmi muhUrtta gamiSyAmi tena kAlenAlpAyuSkA manuSyAH kAladharmeNa saMyuktA bhavanti 3 / itye bhaH sthAryalaya devo devalokeSu icchati mAnuSyalokaM havyamAgantu no caiva khalu zaknoti inyamAntum // 1 // tribhiH sthAnairadhunopapanno devo devalokeSu icchati mAnuSyaM loka havyamAgantuM zaknoti havyamAgantuM tathA adhunopapanno devo devalokeSu divyeSu kAmabhogeSu amUrcchitaH agRddhaH jagrathitaH anadhyupapannaH, tasya khalvevaM bhavati - asti khalu mama mAnuSyake bhane AcArya iti vA, upAdhyAya iti vA, pravarttaka iti vA, sthavira iti vA, gaNIti vA, gaNadhara iti vA, gaNAcacchedaka iti vA, yeSAM prabhAveNa mayA iyamenapA divyA devaddhiH, divyA devadyutiH, divyo devAnubhAvo labdhaH prAptaH abhisamanvAgataH, tad gacchAmi khalu tAn bhagavato bande namasyAmi satkaromi saMmAnayAmi, kalyANaM saGgalaM daivata cetyaM paryugase 1, adhunopapanno devo devalokeSu divyeSu kAmabhogeSu amRcchito yAvat janayu papannaH, tasya khalvecaM bhavati - eSa khalu mAnuSya ke bhave jJAnIti vA tapasvIti vA atiduSkaraduSkarakArakaH, tad gacchAmi taM bhagavantaM vande namasyAmi yAvat paryu - pAse 2, adhunopapanno devo devalokeSu yAvat anabhyupapannaH, tasya khalvevaM bhavati asti khalu mama mAnuSyake bhave mAteti cA, piteti vA bhAryeti vA, bhrAteti vA, bhaginIti vA, putra iti vA duhitaraiti vAstuSeti vA tad gacchAmi khala tepAmantikaM prAdurbhavAmi pazyantu tAvat me imAmetadrUpAM divyAM devaddhiM divyAM devadyutiM divyaM devAnubhAvaM labdhaM prAptamabhisamanvAgatam 3, ityetaistribhiH sthAnairadhunopapanno devo devalokeSu icchati mAnuSyaM lokaM havyamAgantuM zaknoti havyamAgantum | 2|051 | , devavyApAroM kI prarUpaNA karate hue sUtrakAra adhunopapannaka deva kI prarUpaNA do sUtra se karate haiM - ( tIhiM ThANehiM ahuNovavanne deve ) ityAdi / devavyApArAnI prarUpaNA cAlI rahI che, tethI have sUtrakAra adhunApanna dhruvanI ( tatkAla dhruvaleAkamAM utpanna thayelA devanI) e sUtra dvArA prarUpaNA Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 sudhA ThIkA sthA03 u03 sU0 51 adhunopapannadeva nirUpaNam 1 9 TIkA- 'tIhiM' ityAdi, sugamaM, navara-adhunA - tatkAlam upapannaH - upapAtaM prAptaH - adhunopapannaH tatkSaNadevabhava prApta ityarthaH devaH kva ? ityAha- devalokeSu devalokAnAM madhye kvaciddevaloka ityarthaH / ' devalokeSu ' iti bahuvacanamekArtha vAcakamekasyaikadA'ne ke pratyAdAsambhavAt athavA bahuvacanaM devalokasyAnekatvopa darzanArtham / icchati-abhilapati pUrvasAMgatika darzanAdyarthaM mAnuSyaM - manuSyANAmayaM mAnuSyaH4 / manuSyasambandhI, taM lokaM manuSyalokamityarthaH hanyamiti zIghram AgantuM vaikriyalabdhyA, kintu no-naitra na sa zaknoti - samartho bhavati manuSyalokamAgantumiti prakramaH / tAnyeva kAraNAnyAha - adhunopapanno devastatra devaloke TIkArtha-devalokoM meM se kisI eka devalokoM meM adhunopapannadeva-tatkAla utpanna huA usI kSaNa meM devabhava ko prApta huA-deva manuSyaloka meM zIghra hI Ane kI icchA karatA hai- arthAt devaloka meM utpanna huA navIna deva yaha cAhatA hai ki maiM isI samaya apanI vaikriya lafor se manuSyaloka meM calA jAUM - parantu vaha manuSyaloka meM Ane ke liye jo vahAM se samartha nahIM hotA hai, isake tIna kAraNa haiM " devalokeSu " aisA jo yahAM bahuvacana kA nirdeza kiyA gayA hai so usakA tAtparya aisA haiM ki devalokoM meM se kisI eka devaloka meM "adhunopapannadeva " tatkSa devabhava ko prApta huA deva isa taraha yahAM bahuvacana ekArthavAcaka hai kyoM ki eka kA eka kAla meM aneka devalokoM meM utpatti nahIM ho sakatI hai | athavA devaloka aneka haiM- isa bAta ko dikhAne ke liye yaha vahumere - " tIhi ThANehi ahuNovavanne deve " tyAhi TIkA devaleAkeAmAMnA kAIpaNa eka devalAkamAM aneApapannaka deva-hamaNAMja utpanna thayelA deva-A kSaNe ja jeNe devabhava prApta karyAM che evA deva-manuSya lAkamAM turata ja AvavAnI icchA kare che, eTale ke devalAkamAM devanI poMce utpanna thayelA navIna deva evuM cAhe che ke hu atyAre ja mArI vaikriyalabdhi vaTe manuSyaleAkamAM cAlyA jauM. parantu nIce darzAvelA traNa kAraNeAne lIdhe te bhanuSyalobhAM bhAvavAne samartha thateo nathI - " devalokeSu " ma yaha dvArA yahIM je mahuvacananA prayAga thayeA che tenA dvArA e sUcita thAya che ke je devasoche temAMnA pazu devobhAM ' adhunopapannadeva devanI pA~ca utpanna thayelA devanI ahIM vAta karavAmAM AvI che, A rIte ahIM mahuvacana ekA vAcaka che, kAraNa ke eka devanI eka ja kALe aneka devalekeTamAM utpatti thaI zakatI nathI. athavA devalAka aneka che e vAtane prakaTa karavA mATe ahIM bahuvacana vaparAyu che. te manuSyalekamAM AvavAnI IcchA " mA kSobha Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Eas 112 " divi bhavA divyA devasamvandhinasteSu divyeSu kAmabhogeSu tatra kAmAH - zabdarUpa - lakSaNAH, bhogAH - gandharasasparzalakSaNAH kAmabhogAsteSu, athavA kAmyante - amilavyanta iti kAmAH - manojJAH, bhujyante - bhogaviSayIkriyanta iti bhogAH zabdAdayaH, kAmAzca te bhogAiveti kAmabhogAsteSu mUcchita iva mUcchitaH, tatsvarUpasyAnityatvAdevabodhakSamatvAt gRddhaH - tadAkAMkSAtizayavAn atRptaityarthaH, grathita grathitaH tadvipayasneharajjubhiH saMdarbhitaH, adhyupapannaH - tadadhyavasAyA tizayanazA dAdhikyenAsaktaH, atyantatanmanA ityartha, etAdRzaH sa devo manuSyasambandhinaH kAmabhogAn no Adriyate na tAn AdarabhAvena cintayati na teSvAdavAn bhavatItyarthaH, no parijAnAti tAn vastutvena no manyate, no-naiva teSu artha - prayojanaM badhnAti - ' etairmama prayojanam ' iti na nizcinoti, tathA no naiva tatprAptyarthaM vacana prayukta huA hai / vaha manuSyaloka meM isaliye Ane kI komano karatA hai ki vaha isake pUrva meM yahAM rahA hai so pUrvasAMgatika (pUrvaparicita) ko dekhane kI use kAmanA rahatI hai isa bAta ko prakaTa karane ke liye sUtrakAra ne aisA kahA hai| vaha yahAM jo AnA cAhatA hai so vaikilabdhi se hI AnA cAhatA hai yaha anukta bAta yahAM jAnanI cAhiye kyoM ki deva mUlazarIra se nahIM AtA hai / parantu Ane kI kAmanA vAlA bhI vaha yahAM jo nahIM A pAtA hai so usake ye tIna kAraNa haiMinameM pahilA kAraNa aisA hai ki vaha adhunopapanna deva devaloka meM jo divya kAmabhoga haiM unameM sUcchita, gRddha, grathita aura adhyupapanna ho jAtA hai ataH manuSya saMbaMdhI kAmabhogoM ke prati usakA AdarabhAva nahIM rahatA hai vaha unheM acchA nahIM mAnatA hai unheM apane kAma ko nahIM e kAraNe icchA kare che ke pUrva bhavanA AyukALa teNe tyAM pasAra kareleA che, pUparicita snehIone dekhavAnI tene kAmanA rahe che, A vAtane prakaTa karavA mATe sUtrakAre ahIM A pramANe kahyuM che-- te adhunepapannaka deva, ahIM AvavA cAhe che te vaikriyalabdhithI ja AvavA cAhe che, te vAtane ayukta mAnavA jevI nathI, kAraNa ke peAtAnA mULa zarIre ahIM AvatA nathI. A manuSyaleAkamAM AvavAnI kAmanAvALA deva paNa ahIM je AvI zakatA nathI tenA traNa kAraNeA nIce pramANe che-- (1) adhunApanna heva (mA kSobha hevanI paryAye utpanna_ thayeoA deva) devaseo'nA hivya abhalogobhAM mev| bhUchita, gRddha ( sudha ), grathita (uDA celeA) ane adhyupapanna ( tallIna ) thaI jAya che ke manuSyasama dhI kAmabhAge pratye tene AdarabhAva rahetA nathI--tenI najare manuSyanA kAmabhAge teA tuccha Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 u03 sU0 51 adhunopapanadevanirUpaNam 113 samajhatA hai unameM nidAna se nahIM baMdhatA hai ye mujhe sadA mileM aisA unameM saMkalpa nahIM karatA hai zabda aura rUpa kAmazabda se, gaMdha, rasa, aura sparza ye bhoga zabda se yahAM liye gaye haiM athavA-"kAmyante iti kAmAH" isa vyutpatti ke anusAra jo abhilaSita hote haiM ve kAma haiM -manojJa aura "bhujyante iti bhogAH" jo bhoge jAte haiM ve bhoga haiM aise bhoga zabdAdi rUpa hote haiM isa taraha manojJa jo zabdAdika haiM ve kAmabhoga haiM aisA artha kAmabhoga zabda kA ho jAtA hai ina kAmabhogoM meM vaha mUJchita hue kI taraha mRcchita ho jAtA hai kyoM ki vaha isa pAta ke jAnane meM asamartha hotA hai ki inakA svarUe anityAdirUpa se baMdhA huA hai isaliye vaha unameM gRha ho jAtA hai unakI adhika se adhika AkAMkSA vAlA bana jAtA hai-atRpta rahatA hai unameM usako itanA prabala sneha ho jAtA hai ki jaise koI rassI se jakar3A huA hotA hai vaisA vaha usa sneha se unameM jakar3a jAtA hai ataH vaha unameM tanmaya lAge che. te kAmone te sArA gaNato nathI, temane te pitAnA kAmanA mAnatuM nathI, te kAmamAM te nidAnathI baMdhAtuM nathI eTale ke te kAma bhogonI pitAne prApti thAya evo saMkalpa karato nathI ahIM "kAma" padathI zabda ane rU5 grahaNa karavA joIe ane "bhoga" padathI gaMdha, rasa ane 25za hAya 42 . athavA " kAmyante iti kAmAH " mA vyutpatti manusA2 2 maniSita ( chata) DAya che tenuM nAma ma cha. "bhujyante iti bhogA. " sAgavAmA mAve cha tena sA cha, vA nvaro rUpa hoya che. A rIte manez zabdAdikane kAmaga kahe che, ema samajavuM. te navIna deva A kAmagomAM mUrzita thaI jAya che. jema mUrzita vyaktine AjubAjunuM bhAna rahetuM nathI, tema te navA utpanna thayelA devane paNa te kAmamAM lIna thaI javAne lIdhe bIju kaI bhAna rahetuM nathI. te kAmamAM te vRddha (lAlupa) thaI jAya che kAraNa ke te e vAtane samajavAne asamartha bane che ke tenuM svarUpa anitya Adi lakSaNovALuM che. te A kAmagonI adhikamAM adhika AkAMkSAvALo banI jAya che ane tenAthI tRpta thatuM ja nathI A kAmaga pratye tene eTalo badhe neha baMdhAya che ke derIthI jakaDAyelA mANasanI jema te A snehanA baMdhanathI jakaDAyela mANasanI jema te A snehanA baMdhanathI jakaDAyelo rahe che, ane te kAraNe Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAmAGgasUtra nidAna-amAptavastuprAptyabhilAparUpaM prakaroti 'ete me'nAgatakAle bhUyAsuH' iti na cintayatItyarthaH / tathA no-naiva sthitiprakalpaM, sthitau-avasthAne prakalpaHsaMkalpaH sthiti prakalpaH-avasthAna vikalpaH, 'eteSvahaM tiSTheyam' ete vA mama tiSThantu-sthirIbhavantu ' ityevaM rUpastam , athavA viziSTaH prakalpaH-viprakalpaHAcAra AsevetyarthaH, sthityA-maryAdayA viprakalpaH sthitiviprakalpastaM prakarotikatturmamArabhate / etad adhunopapannadevasya divyavipayaprasaktirUpamekaM kAraNam 1 / atha dvitIyaM kAraNamAha-adhunopapanno devo yato divyakAmabhogeSu mUrchitAdi vizeSaNaviziSTo bhavati tataH kAraNAttasya mAnupyakaM-manuSyabhavasambandhi prema-snehaH ho jAtA hai isa taraha kI paristhiti meM saMpanna huA vaha deva manuSya saMbaMdhI kAmalogoM ko Adara kI dRSTi se nahIM dekhatA hai unheM vaha vasturUpa se yathArtharUpa se nahIM mAnatA hai, inase merA prayojana sadha jAvegA aisA nahIM nizcita karatA hai, ye sujhe anAgatakAlameM bhI prApta hii| aisI bhAvanA unameM nahIM rakhatA hai aprApta vastu kI prApti kI abhilASA kA nAma nidAna hai ailA nidAna vaha unameM nahIM karatA hai yathA vaha unameM aisA bhI bhAva nahIM rakhatA hai ki ye mere sAtha rahe tathA maiM inake sAtha rhuuN| isa taraha kA yaha divya vizeSoM meM sakti hone rUpa prathama kAraNa hai ki jisakI vajaha se vaha adhunopapanadeva manuSyaloka meM Ane kI kAmanA vAlA hone para bhI nahIM AsakatA hai| dvitIya kAraNa aisA hai ki vaha adhunopapanna deva divyakAmabhogoM meM jaba mUcchita Adi vizeSaNoMvAlA ho jAtA hai-taka isa kAraNa usakA manuSyabhava saMbaMdhI sneha te temAM tanmaya thaI jAya che. A prakAranI paristhitimAM mUkAyelo te deva manuSyabhava saMbaMdhI kAmabhegone tuccha gaNo thaI jAya che, temane te yathArtha rUpe mAnato nathI, te kAmagothI potAnuM projana sAdhI zakAze, evuM tene lAgatuM nathI, bhaviSyakALamAM paNa temane prApta karavAnI bhAvanA rAkhato nathI. aprApta vastune prApta karavAnI abhilASA karavI tenuM nAma nidAna (niyANuM) che, evuM niyANuM te bAMdhatuM nathI. vaLI te evI paNa bhAvanA rAkhatA nathI ke te (kAmaga) mArI sAthe rahe ane huM temanI sAthe rahuM. A rIte divya viSayamAM prasakti (Asakti) hovA rUpa pahelA kAraNane lIdhe, te adhunepapanna deva manuSyalokamAM AvavAnI kAmanAvALo hovA chatAM paNa AvI zakta nathI have bIjuM kAraNa prakaTa karavAmAM Ave che-te anopapanna deva jyAre divya kAmagomAM mUcchita, lukhya Adi vizeSaNavALo thAya che, tyAre tene Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . sudhA TIkA sthA03 0 3 051 adhunopapannadeva nirUpaNam 115 yadavalamvya manuSyaloke Agacchati tad vyavacchinnaM- naSTaM divyaM devalokavipayaM prema tu saMkrAntaM praviSTamiti divyapremasaMkrAntirUpaM dvitIyaM kAraNam 2 | atha tRtIyaM kAraNamAha-yataratasya divya kAma bhogepu mUrchitAdi vizeSaNaviziSTasya divya premapratibandhAnmanasi evaM vakSyamANo vicAra sajAyate - utpadyate -' iyahi ' iti - idAnIM - kiJcitkAlaM na gacchAmi - divya bhogAnubhavamanaskatvAt kintu muhUrta - muharttAnantaraM gamiSyAmi, yattadonityasambandhAt yena yAvatA kAlena manuSyalokAgamanazakto bhavati tena -- tAvatA kAlena gatena tasmin kAle gate satItyarthaH manuSyAH - mAtApitrAdayaH yaddarzanArthaM sa Ajigamipati te svabhAvAdeva - alpAyuSkAH manuSyANAmAyuSo'lpatvAt kAladharmeNa - mRtyunA saMyuktAH - maraNamAtA bhavanti tena ki jisako lekara vaha manuSyaloka meM Ane kA abhilASI hotA hai vaha usakA naSTa ho jAtA hai, aura devaloka saMbaMdhI prema usameM praviSTa ho jAtA hai isa taraha se yaha divya premasaMkrAntirUpa dvitIya kAraNa hai 2 / tRtIya kAraNa isa prakAra se hai - divyakAmabhogoM meM mUcchita Adi vizeSaNoM se viziSTa hue usa deva ke divyaprema dvArA baMdha jAne ke kAraNa mana meM aisA vicAra uThane lagatA hai ki maiM abhI divyakAmabhogoM meM tallIna mana hone ke kAraNa kucha samayataka to nahIM jA sakatA hUMyAda meM thor3I dera meM calA jAU~gA aisA vicAra Ate 2 hI jyoM hI vaha manuSya loka meM Ane kA vicAra hI vicAra karatA rahatA hai tyoM 2 usakA samaya nikalatA rahatA hai- itane meM hI jinake dekhane kI abhilASA se vaha yahAM manuSyaloka meM Ane kI icchA karatA thA, ve svabhAvataH alpAyuvAle usake mAtA pitA Adi mRtyu ke vazavartI ho jAte manuSyabhava sa'ma dhI sneha-(je snehune lIdhe te manuSyalekamAM AvavAnI abhilASA karatA hatA, ) ja naSTa thaI jAya che, ane tenI jagyA devalAka sabaMdhI prema laI le che. A rIte Tvinya prema sakrAntirUpa A khIju' kAraNu samajanuM have trIju kAraNu prakaTa karavAmAM Ave che-Dhinya kAmabhAgamAM mUrchAbhAva AdithI thayelA dhruva te divya kAmabhAgeAmAM evA tA jakaDAI jAya che ke tenA manamAM evA vicAra Ave che ke hamaNAM theADIvAra te A bheAge! bhAgavI lauM, tyArakhAda gheDIvAramAM ja manuSyaleAkamAM ja cAlyeA jaiza. A pramANe te vicAra karatA ja rahe che ane vicAramAM ne vicAramAM samaya pasAra thatA ja rahe che. A rIte eTaleA dvIdha kALa vyatIta thaI jAya che ke jyAre te manuSyaleAkamAM AvavAne pravRtta thAya che tyAre tene khabara paDe che ke jemane huM maLavA mAguM chuM' te mAtA, pitA Adi tA kyAranAya mRtyu pAmI cukayAM che. have - Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnogasUtra kasya darzanArtha sa Agacchatu ityasamAptakartavyatArUpaM tRtIya kAraNamiti 3 / ityetaitribhiH kAraNairityAdi spaSTam // 1 // gatA divyabhogepu mUrchitAdivizeSaNaviziSTasyA'dhunopapannadevasya vaktavyatA, sAmpratamacchinAdi vizepaNasya tasya tAmAha-' tIhiM ' ityAdi / adhunopapanna: kazcidamacchitAdivizeSaNayukto bhavati sa tribhiH kAraNairmAnuSyaM lokaM havyamAgantumicchati, zaknoti ca sa havyamAgantum / tAnyevAha-yo divyakAmabhogeSu mUchauMdi haiM isase vaha aba kisake darzana ke liye yahAM Ave isa taraha se asa. mAptakartavyatArUpa yaha tRtIya kAraNa hai isa prakAra ke ina tIna kAraNoM ko lekara vaha adhunopapannadeva manuSyaloka meM Ane kA abhilASI hotA hubhA bhI nahIM A sakatA hai| vRddhasaMpradAya aisA hai ki devatA kA eka muhUrta ke nATaka meM apane yahAM do hajAra varSa vyatIta ho jAte haiM, aura do hajAra varSa meM alpAyu apane mAtApitAdi paralokavAsI ho jAte haiM phira vicAra karatA hai mAtApitAdi to haiM nahIM phira kahAM jAUM isaliye manuSya loka meM nahIM AtA hai| ___ aba sUtrakAra yaha samajhAte haiM ki jo adhunopapannadeva divyakAmabhogoM meM amUJchita Adi vizeSaNoM vAlA hotA hai, vaha ina tIna kAraNoM ko lekara devaloka se isa manuSyaloka meM AnA cAhatA hai aura jaldI A bhI sakatA hai ve tIna kAraNa isa prakAra se haiM-pahilA kAraNa kene maLavAne mATe tyAM javAnuM rahe che! A rIte asamApta kartavyatArUpa A trIjA kAraNane lIdhe te adhune papanna deva manuSyalakamAM AvavAnI kAmanA vALA hovA chatAM paNa AvavAne asamartha bane che. vRddhasaMpradAya e che ke devatAonA eka muhUrtanA nATakamAM A manuSyalakane be hajAra varSane kALa vyatIta thaI jAya che. te be hajAra varSamAM te apAyusaMpanna tenA mAtApitA Adi sagAMsaMbaMdhIo paraleka sidhAvI gayAM hoya che. A prakAranI paristhitimAM ahIM te tene maLavA mATe Ave? A kAraNe te manuSyalokamAM AvatuM nathI. have sUtrakAra e samajAve che ke je adhune papana deva divyakAmagomAM amUcchita, alubdha Adi vizeSaNavALo hoya che te nIcenAM traNa kAraNane lIdhe A manuSyalokamAM AvavAnuM icche che ane jaldI AvI paNa zake che. (1) tene e vicAra Ave che ke mane pratibaMdha karanArA ane pravajyA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 purdhA TIkA sthA03 u03 sU051 adhunopapannadevanirUpaNam rahitastatkAlotpanno devo bhavati tasya evaM bhavati-manasyevaM vicAraH samutpadyate / tadevAha-asti mama mAnuSya ke bhave AcArya iti vA, AcArya:-pratibodhakamatrajyAdAyakAdiH, anuyogAcAryoM vA, 'iti ve'-ti sarvatra vAkyAlaGkAre / upAdhyAyaH-sUtrapAThakaH, pravarttayati saMyojayati-sAdhUnAM cAryopadiSTeSu vinaya caiyAhatyAdikAryeSviti pravartakaH, uktaJca" tavasaMjamajogesuM, jo jogo tattha taM pavattei / asahaM niyatteI, gaNatattillo pavattI u" // 1 // chAyA-tapaH saMyamayogeSu yo yogaratatra taM pradattayati / ___ asahaM ca nivartayati jagacintAkaraH pravartitaM // 1 // tathA pravartakamavartitAn saMyamayogeSu sodato munIn sthirIkarotIti sthaviraH, uktaJca" thirazAraNA puNa thero, pabattivAdhAriesu atthesu / jo jattha sIyai jaI, saMtabalo taM thiraM kuNai // 1 // iti / / chAyA-sthirakaraNAtpunaH sthaviraH pravartivyApAritepvartheSu / yo yatra sIdati yatiH sabalastaM sthira karoti / / 1 // tathA gaNo'syAstIti gaNI-gaNAcAryaH, gaNadhara:-gurvAdiSTa gRhItakatipaya saadhusmuuhddhaarkH| aisA hai ki usake mana meM aisA vicAra AtA hai ki mujhe pratibodha karane vAle evaM pravajyA Adi denevAle AcAryaparameSThi haiM, athavA anuyogAcAyeM haiM sUtrapAThaka upAdhyAya haiM, sAdhujanoM ko AcAryopadiSTa vinaya vaiyAvRtya Adi kAryoM meM pravRtta karane vAle pravartaka haiN| kahA bhI hai (tavasaM jamajoge suM) ityAdi / tathA-pravartakoM ko pravartita karane vAle saMyama yogoM meM zithila hote hae munijanoM ko sthira karane vAle sthavira haiN| kahA bhI hai-"thirakaraNA puNa thero" ityaadi| Adi deArA AcAryaparameSTi che, athavA anugAcArya che, sUtrapAThaka upAthAya che, ane sAdhuone AcAryopadiSTa vinaya, vaiyAvRtya Adi kAryomAM pravRtta 32naa2| prptt| cha. 4ghu 5] cha hai-" tavasaMjayajogesuM" tyAli. tathA pravakone pravartita karanArA-saMyamayegomAM zithila thayelA munimAna sayamamA sthira 42 / 2 / sth1i2| che. yu 55 cha-" thira karaNI 'puNa thero" tyA Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtra uktaJca-" piyadhamme dadhamme, saMviggo ujjuo va teyasI / ___ sa gahubaggahasalo muttatthavija gaNAhibaI // 1 // iti / chAyA-priyadharmA dRDhadharmA sa vigna Rjuruzca tejasvI / saMgrahopagrahakuzalaH sUtrArthavid gaNAdhipatiH // 1 // gaNasvAvanchedo-vibhAgAM'zo'rayAstIti gaNAvacchedakaH, yo di gaNAMza gRhItvA gacchopaSTambhAya vastrapAtrAdyupadhimArgaNAnimitraM viharati sA, uktazca-" ubhASaNappabhAvaNakhettovadimAgaNAsu avisAI / / suttatya tadubhayavikra, gaNavaccho eriso hoTa // 1 // iti / chAyA-udbhAvana prbhaavnkssetropdhimaarggaagu-adhipaadii| sUtrArtha tadubhayavid gaNAvacchedaka IdRzo bhavati / / 1 / / tathA gaNAcArya haiM, gaNadhara haiM evaM gaNAvacchedaka haiM jinakA gaNa hotA hai ve gaNAcArya, tathA gurU se AdiSTa hokara jo kitIka sAdhusagRha ko apane sAtha meM rakhate haiM ve gaNadhara hai| kahA bhI hai-(piyadhamme dRDhadhamme ) ityAdi / __ gaNa kA-avaccheda-vibhAga aMza jinakA hotA hai ve gaNAvacche. daka haiM ye gaNAMza ko lekara gacchake upaTallake liye vastra pAtra Adi upadhi kA mArgaNA ke nimitta vihAra karate haiN| kahA bhI -ubhA. vaNappabhAvaNa' ityAdi / inake prabhAva se hI maiMne yaha isa rUpavAlI divya devaddhi, divya devadhuti, divya devAnubhAva labdha kiyA hai prApta vaLI tyAM gaNAcArya che, gaNadhara che, ane gaNAvachedaka che. jemanuM je gaNa hoya che te gaNunA AcAryane te gaNanA gaNAcArya kahe che. guruno Adeza thatAM je sAdhu keTalAka sAdhusamUhane pitAnI sAthe rAkhe che tene gaNa52 4 che 4yuM 55 -" piyadhamme daDhadhamme" tyAdi jemane AdhIna gaNane avachera (vibhAga, aMza) heya che temane gaNuchedaka kahe che teo gaNAMzane laIne gachanA upaSTabhane-AdhAra mATe pAtra Adi upadhinI mArgaNAne nimitte vihAra kare che. kahyuM paNa che ke " unbhAvaNappabhAvaNa " yAha uparyukta AcArya AdinA prabhAvathI ja meM A prakAranI divya devadhi. digya devaghuti, ane divya devAnubhAva labdha karyo che. prApta karyo che, abhi Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - suSA TIkA sthA03703sU0 51 adhunopapannadevanirUpaNam 119 yeSAM pUrvottAnAmAcAryAdInAM prabhAveNa sayA 'ima'-tti-iya pratyakSAAsannA ca etadeva rUpaM yasyA na svalpakAlena rUpAntaramAg bhavati sA etadrUpA divyA-devalokagambhUtA pradhAnA vA devaddhiH-devasamRddhiH vimAnaratnAdi saMpattiH, tathA divyA dyuti:-zarIgabharaNAdi samudbhavA. athavA divyA devayutiH-ipTaparicArAdi saMyogarUpA, divyo devAnubhAvaH-vaikriyakaraNAdirUpA'cintyasAmarthya labdhaH-upArjitaH janmAntare zubhakriyAkaraNena, prApta:-idAnImupanataH, abhisamakiyA hai, use abhisamanvAgata kiyA hai, ataH me calU aura una bhagavantoMke liye vandanakara, namaskAra karUM, unakA satkAra karUM, sanmAnakarUM, kyoMki ve mere liye kalyANarUpa haehaiM, jaMgalarUpa haehaiM. devatarUpa hue haiM aura caityarUpa arthAt jJAnarUpa hae haiM ataH unakI savidhi se vo kruuN| yaha adhunopapanna deva ke yahAM Ane kA prathama kAraNa hai, ye jo " imatti" Adi pada haiM-3 se yahAM yaha prakaTa kiyA gayA hai ki jina mahARddhi Adi kI prApti ise huI hai vaha saba isake pratyakSamRta aura Asanna hai, tathA svalpakAla meM rUpAntara ko prApta karane vAlI-badala jAne vAlI nahIM hai aisI yaha devaloka saMbaMdhI vimAnaratnAdirUpa saMpatti hai tathA divya vaha zarIrAbharaNAdi kI yuti hai| athavA "divyA devayutiH " aisI jaba isakI saMskRta chAyA hogI to isa pakSa meM yaha divya iSTa parivArAdi saMyogarUpa devayuti hai aisA artha ho jAyagA tathA divya yaha vaikriya samanvAgata karyo che (tenA para mAre adhikAra jamAvyuM che ) te mAre temanI pAse javuM joIe, te bhagavAne vaMdaNa karavI joIe, temane namaskAra karavA joIe, temane mAre satkAra kare joIe, sanmAna karavuM joIe, kAraNa ke teo mAre mATe kalyANarUpa che, maMgaLarUpa che, devatarUpa che, ane caityarUpa-sana svarUpa che tethI mAre temanI vidhisahita parya pAsanA karavI joIe A prakA ranI vicAradhArAne kAraNe te adhune 55nna-tatkAla utpanna thayela deva A manuSyalokamAM jadI AvavAne samartha thAya che 1 pAta sUtrA3 DI imati " mAhi yathA Ta 4za cha. te deva evuM mAne che ke A je mahAddhi AdinI mane prApti thaI che te temanA prabhAvathI prApta thayelI che. A mahAddhi Adi svapakALamAM rUpAntara pAme evI nathI-adalAI jAya evI nathI. evI A devalokanI vimAna, ratna mAhi35 mapatti che gane zarIrAmarae mAlinI dhuti cha athavA " divyA devayuti. " prA2nI tanI sasta chAyA sevAmA Ave, "tayaTa parivAra Adine saMgarUpa devayuti" e paNa tene artha thAya che. vaLI Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 sthAnAstre nvAgata:-bhogyarUpeNopasthitaH tat-tasmAtkAraNAt gacchAmi tagA tAn-madupakAriNaH bhagavataH pUjyAna vande-cAcA staumi namasyAmi-praNamAmi kAyena namrI bhavAmItyarthaH, satkaromi-abhyutthAnAdinA, saMmAnayAmi-ucitavinayAdiprati. pattyA tathA kalyANa-kalyANasvarUpAn maGgalaM-paGgalasvarUpAn daivataM-dharmadevasvarUpAl caityaM-jJAnasvarUpAn , kalyANAdi zavdeSvekavacanamArphatvAt, epAM vizepacyArakhyA''vazyakamUtrasya matkRtAyAM munitopiNI ttiikaayaamvlokniiyaa| tAn paryupAse-sa vidhi seve / iti dharmAcAryA divandanavipayakaM kAraNam 1 / / atha dvitIya kAraNaM padarzayati 'ahugovavanne' ityAdi-yo'dhunopanno devo devalokeSu divyakAmabhogepu-amUcchitAdivizeSaNayukto bhavati tasyaiva vicAraH saMjAyate / karane Adi rUpa acintya sAmarthya hai so ye saba maiMne unhIM ke prabhAva se pUrvabhava meM kRtazubha kriyA karane dvArA upArjita kiyA hai, aura aba isa bhava meM use prApta kara liyA hai| tathA bhogyalpa vaha saba mere lamakSa upasthita bhI ho cukA hai| ataH mai agha jAUM aura unhIM mere upakArI pUjanIyoM ko vandanA karUM vacana le stuti karUM, zarIra se unake samakSa cinana ho jAUM, abhyutthAna Adi dvArA unakA satkAra karUM, ucita vinayAdi kI pratipatti se unakA sammAna karUM, tathA kalyANasvarUpa, maMgalasvarUpa, dharmadevasvarUpa aura jJAnasvarUpa unakI savidhi paryupAsanA karU / inakI vizeSa vyAkhyA Avazyakastra kI jo munitopiNI TIkA hai usameM kI gaI hai ataH vahAM se ise dekhanA caahiye| isa prakAra kA yaha dharmAcAryAdi kI vandanaviSayaka prathama kAraNa hai| dvitIyakAraNa isa prakAra se hai-(ahuNovavanne ) ityAdi / vikiya Adi karavArUpa je acitya sAmarthyanI mane prApti thaI che te temanA ja upadezane lIdhe pUrvabhavamAM karelAM zubha karmonA prabhAvathI upArjita kare che, ane A bhavamAM mane tenI prApti thayelI che, tathA bhAgyarUpe te saghaLI sAmagrI mArI sAme upasthita paNa thaI cukelI che. te atyAre ja huM manuSyalokamAM 4, 5rI puruSAne ! 43-kyanathI tabhanI stuti 73, zasI2 nmaavine vinamratApUrvaka temane namaskAra karU, ucita vinayadina pratipattithI tenuM sanmAna karuM, tathA kalyANa svarUpa, maMgaLavarUpa, dharmadevasvarUpa, ane jJAnasvarUpa te bhagavantonI vidhisahita paryuM pAsa karUM. A pade vizeSa vivaraNa AvazyakasUtranI munitApiNa TIkAmAM ApyuM che, te tyAthI vAcI levuM. A prakAranuM dharmAcArya vagerenI vandanAviSayaka prathama kAraNa che. bIjuM kAraNa A pramANe cha-" ahuNovavanne " tyAdi Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03u0 sU0 51 adhunopapagnadevanirUpaNam // sadeva darzayati-eSaH-avadhinA pratyakSIkRtaH mAnuSyake bhave vartamAno manuSyAjAnI-avadhyAdijJAnavAn, tapasvI-anazanAdidvAdazavidhatapovidhAyakA, manena kim ? ityAha-evam-atiduSkaraduSkarakArakaH-duSkaraM duzcaraM-SaSTha SaSTha tapokapam , atizayena duSkaram-atiduSkaram AtizayyaM ca pAraNakadine AcAmAmbakaraNAt / tatrApi duSkaraM pAraNa ke'pi saMsRSTahastAdi padattasyojjhitarmikasya pArArasya grahaNarUpaM, tatkarotIti-atiduSkaraduSkarakArakaH / dhanyanAmAnagArabada, asti, tat-tasmAtkAraNAt gacchAmi tathA Na-taM bhagavantaM tapaH saMyamaizvaryAdiyukta jo adhunopapanna deva devaloka meM divya kAmabhogoM meM amRcchita Adi vizeSaNoM vAlA hotA hai usako isa dvitIya kAraNa meM aisA vicAra hotA hai ki isa manuSyaloka meM jo ye mere avadhijJAna kA viSapabhUta manuSyabhava meM vartamAna jJAnI avadhi Adi jJAnavAlA jIva hai,tathA anazanAdirUpa 12 prakAra ke tapoM kA AcAraNa kartA jo yaha tapasvI. jana hai-ki jo SaSTha SaSTha taporUpa duzcara tapasyAoM ko karatA rahatA aura pAraNA ke dina bhI jo AcAmla kI tapasyA karatA hai tathA usa pAraNA meM bhI jo saMsRSTa hastAdi pradatta (1) evaM ujjhitadharmavAlA (1) AhAra kA grahaNa karatA hai aise atiduSkara duSkaratapasyA ko, jo dhanya nAma anagAra ke samAna karate haiM, ataH aise una tapa saMyamarUpa aiva. yodi se saMpanna tapasvI bhagavantoM kI vandanAdi karane ke liye ma jA, isa prakAra kA ailA yaha usakA jJAni tapasvijana kI paricaryA karane kI devakanA divya kAmomAM muObhAva AdithI rahita hoya evA adhune papanna devanA manamAM evo vicAra Ave che ke "A manuSyalokamAM mArA avadhijJAnanA viSayabhUta manuSyabhavamAM avadhi Adi jJAnasaMpanna cho , anazanAdi 12 prakAranA tapanuM AcaraNa karanArA tapasvI jIvo che, je che chaThThanA taparUpa duSkara tapasyA karatA rahe che ane pAraNAne divase paNa AyaMbilanI tapasyA kare che tathA te pAraNAne nimitte paNa je saMsRSTahastAti (resA hAthe ) pratta mana jitAni (nAmavAnA mAqqian) mAsA rane grahaNa kare che, jeo dhanya nAmanA aNugAranI jema duSkaramAM hAjara tapasyA karanArA che, evAM tapasaMyamarUpa ezvaryAdithI saMpanna evA tapasvI bhagavantane vaMdaNuM Adi karavAne mATe mAre javuM joIe. A prakAranuM jJAnI tapasvI munionI payuM pAsanA karavAnI abhilASArUpa bIjuM kAraNa che. je trIjuM kAraNa prakaTa karavAmAM Ave che. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre pande namasyAmi yAvat paryupAse,-vyAkhyA pUrvavat / iti jJAnitapasviparyupAsanAbhilAparUpaM dvitIyaM kAraNam 2 / atha tRtIyaM kAraNamAha-'ahuNovavanne ' ityAdi, adhunopapanno devo didhyakAmabhogeSu amUcchito yAvat anadhyupapanno bhavati tasyaivaM vicAraH saMjAyate / etadevAha-asti khalu mama mAnupyake bhave 'mAyAivA' ityAdi, tatra-mAtA-pitA,-bhAryA, bhrAtA,-bhaginI, putraH,-duhitaraH,-snupAputbhAryA vA vartante tat-tasmAtkAraNAt gacchAmi teSAmantike-samIpe prAdubhavAmi / kimarthamityAha-'pAsaMtu ' ityAdi, pazyantu tAvat-te mAtrAdayo memama imAmetadrapAM divyAM devaddhim , ityAdi pUrvavat / iti mAtrAdInAmantike pAdu. bhayanarUpaM tRtIyaM kAraNam 3 // . ityetaitribhiH sthAnairityAdi sarva vyAkhyAtapUrvam r: 051 // atha devavyApArAneva sUtracatuSTayenAhaFF mUlam-tao ThANAI deve pIhejA, taM jahA-mANussaM bhavaM 1, oNrie khette jammaM 2, sukulapaccAyAiM3 // 1 // tIhiM ThANehi deve, paritapejjA, taMjahA-aho NaM mae saMte bale saMte vIrie saMte purisakkAraparakkame khemaMsi subhikkhaMsiAyariya uvajjhAehiM vijjaabhilASArUpa dvitIya kAraNa hai aya tRtIyakAraNa isa prakAra se hai(ahaNovavanne) ityAdi-devaloka meM adhunopapannadeva jo divyakAmabhaugoM meM amRcchita Adi vizeSaNoM vAlA hotA hai usakA aisA vicAra hotA hai-ki mere pUrvabhava ke ye manuSyaloka meM mAtA, pitA, bhAryA, . bhrAtA, bhaginI, putra, evaM putravadhU Adi haiM so maiM unake pAsa jAkara prakaTa ho jAUM-tAki ve merI isa prakAra kI isa divya devarddhi Adi ko apanI AMkhoM se dekhaleM, isa prakAra kA yaha mAtA Adi ke pAsa meM prAdurbhavanarUpa tRtIya kAraNa hai 3 // sU051 // ahaNovavanne" tyaa:flies.divya kAmomAM amUcchabhAva Adi vizeSaNavALo te adhupapanna ree vicAra kare che ke mArA pUrvabhavanA mAtA, pitA, patnI, bhAI, baI, putra, putrI, putravadhU Adi sau sagAMsaMbaMdhI manuSyalakamAM rahe che. te huM temanI pAse jaIne prakaTa thauM ane mArI A prakAranI divya devaddhi ane teo pratyakSa joI le A prakAranuM mAtApitA AdinI samakSanA prImana35" log // 2 cha. // sU. 51 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TI kI sthA0 3 u0 3 su0 52 devavyApAranirUpaNam --- raI mANehi kallasarIreNaM No bahue sue ahIe 1, aho Na, mae ihalogapaDibaddheNaM paralogaparaMsuheNaM visayatisieNaM No dohe sAmaNNapariyAe aNupAlie 2, ahoNaMmae iDDirasasAyagurueNa bhogAmisagiddheNaM No visuddhe caritte phAsie 3 / icceehi tIhi ThANehiM deve paritApejjA // 2 // tIhiM ThANehi deve caisImi -tti jANAi, taM jahA-vibhANAbharaNAiM NippabhAI pAsittA 1, kapparukkhagaM milAyamANaM pAsittAra, appaNo teyalessaM parihAyamANiM jANittA 3, icceehiM tIhi ThANehiM deve. paritappajjA // 3 // tIhi ThANehi deve uvvegamAgacchejjA, taM jahAM-aho NaM mae imAo eyArUvAo divvAo devaDDIo, divAoM devajuIo, divvA devANubhAvA laddhA pattA abhisamaNNAgayA-caIyavvaM bhavislai 1, aho NaM mae mAuoyaM piusukaM taM tadubhaya: saMsaTra tappaDhamayAe AhAro AhAreyavvo bhavissai2, aho NaM mae kalamalajaMbAlae asuiyAe uvveyaNijjAe bhImAe, gabhavasahIe vasiyatvaM bhavissai 3 / icceehiM tIhiM ThANehi deveM ulvegamAgacchejjA // 4 // sU0 52 // chAyA- trINi sthAnAni devaH spRhayati, tadyathA-mAnuSyaM bhavam -1, Arya kSetre janma 2, sukulapratyAyAtim 3 // 1 // tribhiH sthAnairdevaH paritapati, tadyathAaho ! khalu mayA sati vale sati vIrye sati puruSAkAraparAkrame kSemeM subhikSe AcAryopAdhyAyeSu vidyamAneSu kalpazarIreNa no bahukaM zrutamadhItam 1, aho khela mayA ihalokaprativaddhena paralokaparAGmukhena vipayaMtRSitena no dIrghaH zrAmaNyaparyAyo'nupAlitaH 2, aho ! khalu mayA RddhirasasAtagurukeNa bhogAmipaddhana no vizuddhaM cAritraM spRSTam / ityetaitribhiH sthAnai devaH paritapati // 2 // tribhiH - 17tram Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnamina sthAne devaH 'jyaviSye ' iti jAnAti, tadyathA-vimAnAbharaNAni niSprabhANi 'TA 1, kalpavRkSaka:mlAyantaM dRSTA 2, AtmanastejolezyAM parihIyamAnAM jJAtvA za ityetaitribhiH sthAnardevaH ' cyaviSye' iti jAnAti / 3 // tribhiH sthAnairdeva udvegamAgacchati, tadyathA-aho ! khalu mayA imA etadrUpA divyA devaddhayaH, divyAdevadhutayA, divyA devAnubhAvA labdhAH prAptAH abhisamanvAgatAH, cyavitavyaM bhaviSyati 1, aho khalu mayA mAturojaH, pituH zukra, tattadubhayasaMsRSTaM tatprathamatAyAM AhAra Ahartavyo bhaviSyati 2, aho ! khalu mayA kalamalajambAlAyAmaadhi kAyAmudvejanIyAyAM bhImAyAM garbhavasatyAM vastavyaM bhaviSyati 3 / ityetaitribhiH sthAnairdeva udvegamAgacchati // 4 // sU0 52 / / TIkA-'to' ityAdi / trINi sthAnAni-vastUni devaH spRSyati-abhipati, tAnyevAha-mAnuSyaM bhavam 1, Arya kSetraM ca sArddhapaJcaviMzatidezAtmakaM magapAdi tasmin janma 2, sukule-aikSvAkAdau pratyAyAtiH-devalokAtmatyAgamanaM sahalamatyAyAtistAM spRhayatIti prakramaH // 1 // ' tIhiM ' ityAdi, tribhiH sthAnareSaH paritapati-pazcAttApa karotItyarthaH / tAnyevAha-'aho' ityAzcarye-Azcayametad yanmayA sati vidyamAne vale-zArIre, vIrya-AtmollAsarUpe puruSAkAraparAkrame-puruSAkAraH-puruSatvAbhimAnaH, parAkrama-niSpAditasvavipayautsAhaH, .. apa sUtrakAra cAra sUtroM dvArA deva vyApAroM kA kathana karate haiM(tamao ThANAI deve pIhejjA) ityAdi / TIkArtha-deva tIna sthAnoM kI cAhanA karatA hai-jaise-manuSyabhava kI 1, bhAryakSetra meM janma grahaNa karane kI 2 aura devaloka se cava kara sukula meM utpanna hone kI 3 / ina tIna sthAnoM ko lekara deva pazcAttApa karatA hai ase zArIrika pala ke hone para, AtmollAsarUpa vIrya ke hone para, puruSAkAraparAkrama-puruSArtha aura utsAha ke hone para, upadravAbhAvarUpa have sUtrakAra nIcenA cAra sUtro dvArA devavyApAranuM kathana kare che- "o ThoNAI deve pIhejjA" tyaahTakAtha-nIce darzAvelAM traNa sthAnanI deva cAhanA kare che-(1) manuSyabhavanI, 2) AryakSetramAM janma levAnI, ane (3) devakamAMthI cyavane sukulamAM utpana thavAnI. A traNa kAraNane lIdhe deva pazcAttApa kare che-(1) zArIrika baLa bAlAsa rUpa vIrya, puruSakAra parAkrama AtmabaLa-puruSArtha ane utsAha, pAvanA abhAvarUpa kSema sukAla thAya tyAre AcAryane upAdhyAyane sadbhAva thatA Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ budhA TIkA sthA03 u 3 sU0 52 devaghyApAranirUpaNam tayoH samAhAre puruSAkAraparAkrama, tasmin , ' sati' iti sarvatra saMyojyam / sati-vidhamAne kSeme-upadravAbhAve, subhikSe-mukAle sati, tathA AcAryopAdhyAyeSu satsu satikalyazarIre-nIrogadehe ca, evaMvidha sAmagrIsadbhAve'pi no vahukaM zrutamadhItaM mayeti pUrvaNa samvandhaH iti zrutAnadhItaviSayamekaM sthAnam 1 / atha dvitIyamAha- aho' ityAdi, aho ! mayA ihalokaprativaddhana-bhojanavastrAdinirvAha mAtrArthinA paralokaparAGmukhena-paralokavAnchArahitena viSayatRSitena-viSayalolupena satA no dIrghaH-bahukAlaparimitaH zrAmaNyAyaH-dIkSAparyAyaH anupAlitaHparipAlitaH / iti dIrghakAlazrAmaNyaparipAlanaparivarjanarUpaM dvitIya sthAnam 2 / athatRtIyamAha-'aho' ityAdi, RddhirasasAtagurukeNa-RddhiH-AcAryatvAdya kSema ke hone para sukAla ke hone para, AcArya evaM upAdhyAya ke hone para ____ tathA nIroga zarIra ke hone para-isa prakAra kI yaha saba sAmagrI ke hone para bhI-jo maiM ne bahutazrutakA adhyayana nahI kiyA-aisA yaha zruta anadhItaviSayaka prathama pazcAttApa karane kA sthAna hai dvitIyasthAna isa prakAra se hai-"aho khalu mayA ihaloka pratibaddhena" ityAdi maiM bhAjana vastra AdikoM dvArA hI kevala apanA nirvAha karane kA abhilASI banA rahA, paraloka sudhArane kI maiMne koI paravAha nahIM kI, viSayoM meM hI merI lolupatA rahI ataH bahuta samayataka maiM zrAmaNya paryAya kA pAlana nahIM kara pAyA, isa prakAra kA yaha dIrdhakAla zrAmaNyaparyAyaparipAlanaparivarjanarUpa dvitIya kAraNa hai tRtIya kAraNa isa prakAra se hai-maiM Rddhi nIrogI zarIra ATalI ATalI sAmagrIne sadUbhAva hovA chatAM paNa meM bahuzrutanuM adhyayana ja na karyuM. arthAt zAstra bhaNyo nathI. A prakAranuM A zrata na jANavA rUpa viSayaka pazcAttApa karavAnuM prathama sthAna che bhI sthAna (2) mA pramANe cha-" aho khalu mayA ihaloka pratibaddhana " tyAna, vana, mAhinI prAti 601 maare| nivaDa calAvavAmAM rapa rahyo, paraloka sudhAravAnI meM bilakula paravA na karI, huM viSayamAM ja lepa rahyo, ane te kAraNe dIrgha samaya (ghaNuM kAla) sudhI huM zrAmaya paryAyanuM pAlana karI zakyo nahIM, A prakAranuM dIrghakALa zrAmasyaparyAya nahIM pALavA rUpa parivarjana rUpa, pazcAttApanuM A bIjuM kAraNuM che. have tenA pazcAttApanuM trIjuM kAraNa prakaTa karavAmAM Ave che-jhaddhi, AcAryapada prApti Adi avasthAmAM narendrAdike dvArA mArI pUjA thatI rahe evI manekAmanAthI cukata ane manejJa rasonI kAmanAthI yukta rahyo tathA Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnI vasthAyAM narendrAdi prAptapUjArUpA, ' rasAH-madhurAdayo manojJAH, sAta-zarIrAdi mukham / etAni gurUNi-AdaravipayA yasya so'yam-RddhirasasAtagurulokastena, athavA, etaiH pUrvokta rukaH-tatmAptAbhimAnavazAt , aprAptau ca tatmArthanAto'zubhabhAvopAtta karmabhAratayA gurupariNAmastena, bhogAmipaddhena, bhogAH-manojJazandA dyaH AmiramivAmipamatyantagRddhihetutveneti bhogAmipaM, tatra gRddhaH-AsaktaHbhogAmipaddhastena no vizuddham-anaticAraM cAritraM spRSTaM-samAcaritamiti vizuddhacAritrAnAcaraNarUpaM tRtIya sthAnam 3 / ityetetribhirityAdi mugamam // 2 // 'tIhi ' ityAdi, tribhi. sthAnairdevaH ' cyaviNye-svargAccuto bhaviSyAmi' iti-- AcArya prApti Adi kI avasthA meM narendrAdi dvArA prApta pUjA kI adhika vAcchAvAlA banA rahA, madhurAdika manojJa rasoM kI kAmanA karatA rahA, tathA zArIrika sukha prApti kI ora hI adhika merA usa avasthA meM dhyAna rahA halase meM bahuta guru bhArI banA unakI prApti ke abhiyAna ke vaMza se tathA unakI aprApti meM unakI prArthanA-cAhanA se arjita azubha bhAvoM ke sambandha meM jAyamAna karmoM ke bhAra se bhArI tathA AmiSa kI taraha atyanta gRddhi ke hetubhUta hone ke kAraNa bhoga rUpamanojJa zabdAdirUpa Amipa meM atyanta Asakta rahA isa kAraNa maiMne vizuddha aticAra rahita-cAritra kA pAlana nahIM kiyA isa prakAra kA yaha vizuddha cAritra kA anAcaraNarUpa tRtIyasthAna hai isa prakAra ke ina tIna sthAnoM ko lekara deva pazcAttApa karatA hai| tIna sthAnoM ko lekara deva yaha jAna letA hai ki maiM yahAM se-svarga se cavaMgA jaise-jaya vaha apane vimAnoM ko evaM AbharaNoM ko zArIrika sukhaprApti tarapha ja mAruM adhika dhyAna rahyuM. te kAraNe huM bahu ja gurukarmA bhAre karmavALe thate gaye. te vastuonI prAptinA abhiyAnane (kamanA rogathI) AdhIna thaIne ane temanI aprAptimAM temanI cAhanAne kAraNe upArjita azubha bhAvanA saMbaMdhathI utpanna thayelA karmonA bhArathI huM bhAre baM, bhegarUpa-mane zabdAdirUpa AmiSamAM atyanta Asakta rahyo, ane te kAraNe meM vizuddha (aticAra rahita) cAritranuM pAlana karyuM nahIM. A prakAre vizuddha cAritranA anAcaraNa (AcaraNa na karavA 5) rUpa, A trIjuM kAraNa samajavuM. uparyukta traNa kAraNane lIdhe deva pazcAttApa kare che. traNa kAraNane lIdhe deva e vAta jANe le che ke ahIMthI (devalekamAMthI) mA sthavana thavAne samaya AvI pahoMcche che-(1) pitAnA vimA tathA Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 u03 sU052 devavyApAranirUpaNam __ . 127 evaM jAnAti, tadyathA-tAni sthAnAni yathA-svasya vimAnAbharaNAni niSprabhANikAnti rahitAni dRSTvI, niSprabhatvaM caiSAmautpAtikaM tamcakSurvibhramarUpaM vA na tu vAstavikam 1 / kalpavRkSaM mlAyantaM-nistejobhavanta dRSTvA 2 // tathA-AtmanaHsvasya tejolezyAM zarIradIptiM parihIyamAnAM-kSIyamANAM dRSTA devaH svacyavanaM jAnAti, devAnAM cyavanakAle tathAvidhacinasabhAvAt, uktazca-"mAlyamlAniH kalpavRkSapakampaH zrI hI nAzo vAsasAM-coparAgaH / dainyaM taMdrA kAmarAgAGgabhaGgo, dRSTibhrAnti pathuzcAratizca // 1 // " iti / ityetaitribhiH sthAnairityAdi nigamanama // 3 // ' tIhiM ' ityAdi, tribhiH sthAnai daiva udvegaM-manomAlinyam AgacchatikAntirahita dekhatA hai to vaha yaha jAnA jAtA hai ki maiM yahAM se carbu gA, inameM niSprabhatA autpAtika hotI hai athavA cakSu meM vibhrama ke Ane rUpa hotI hai parantu vaha niSprabhatA unameM vAstavika nahIM hotI hai yaha prathama kAraNa hai, dvitIyakAraNa kAlpavRkSoM ko mlAna hote hue dekhanA hai tathA tRtIya kAraNa hai apanI zarIra dItirUpa tejolezyA ko naSTa ho rahI dekhanA isa prakAra ke ye cihna devoM ko cyavanakAla meM ho jAte hai isase vaha vahAM. apane hone vAle cyavana ko jAna letA hai| kahA bhI hai-"mAlyamlAniH" ityAdi / inhIM tInoM sthAnoM ko lekara deva pari___tapta hotA hai| ina tIna kAraNoM ko lekara deva uchega ko manomAlinya ko prApta hotA hai jaise-vaha yaha socatA hai ki yaha kitane Azcarya kI bAta hai jo maiMne isa pratyakSa rahI huI tathA mere samIpa vartamAna divya devaddhiko AbharaNene jyAre te kAnirahita thayelA bhALe che, tyAre tene samajaNa paDI jAya che ke have ahIMthI mAruM vana thaze. temAM niSpabhatA autpAtika hoya che athavA cakSumAM vibhrama thavAne kAraNe dekhAya che. te vimAna vageremAM te niSNabhatA svAbhAvika rahetI nathI. (2) kalpavRkSo plAna thatAM dekhAya che ane (3) pitAnI zarIra-dIptirUpa tejalezyA tene naSTa pAmatI dekhAya che. A traNe prakAranAM cihnone devonA vanakALe sadUbhAva rahe che. te kAraNe pitAnuM 2 yavana yavAnu cha tara he tell onya yu pAra cha hai-'mAlyamlAni" tyAla. e ja traNa kAraNane lIdhe de paritasa (saMtApayukta) thAya che. nIce darzAvelAM traNa kAraNane lIdhe deva udvigna-manamAlinya yukta thAya thAya che. tene e vicAra Ave che ke "A kevA AzcaryanI vAta che ke A pratyakSa rahelI tathA mArI samIpe vartamAna (vidyamAna) evI je divya Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 sthAnAzasUtra pApnoti / tAnyevasthAnAnyAha-aho ! ityAzcarya-Azcaryametad yanmayA imA pata. drapA pratyakSamAsanA divy| devarddhayaH, devadyutayaH devAnubhAvAH labdhAH prAptAH abhisamanvAgatAH svAyattIkRtAH sampratyetatsarvamuktvA cyavitavyaM mama cyavanaM bhaviSyatItyekam 1 // atha dvitIya sthAnamAha- ahoNaM' ityAdi, aho! tiryaglokaM gacchatA mayA mAturojaH-ArtavaM, pituHzukra, tat tathAvidhaM kimapi vilInAnAmativilInaM tadubhayasaMsRSTaM-tayoH-ojaH-zukrayorubhayaM-dvayaM tadubhaya, tena saMsRSTaM saMzliSTaM parasparamekIbhUtaM tadubhayasaMsRSTaM, tadubhayasaMzliSTaM vA, evambhUto ya AhAraH saH, tatpathamatayA-tasya-garbhAvAsakAlasya prathamatA-tatpradhamatA, tasyAM prathamasamaya evetyarthaH Aitavya:-zarIranirmANanimittamabhyavahAryo bhaviSyatItidvitIyam 2 / tRtIya sthAnamAha--' ahoNaM ' ityAdi, aho ! mayA kalamalajambA. devadyuti ko, divya devAnubhAva ko labdha kiyA hai, prApta kiyA hai aura use abhisamanvAgata svAdhIna kiyA hai, yaha udvega hone kA prathama sthAna hai, kyoMki use isaliye udvega hotA hai ki vaha yaha jaya vicAratA hai ki maiM isa saba divya devarddhi Adiko choDa kara yahAM se cabuMgA udvega hone kA dvitIya sthAna isa prakAra se hai-oha ! tiryagloka ko jAte hue jaba maiM kisI mAtA ke garbha meM avatarita hoUMgo to vahAM mujhe garbha meM mAtA ke Artava ( raja) aura pitA ke zukra ko tathA ina donoM se saMsRSTa yA saMzliSTa-ekIbhUta hue AhAra ko sarva prathamaprathama samaya meM hI zarIra nirmANanimitta grahaNa karanA hogaa| udvega hone kA tRtIya kAraNa aisA hai-'aho NaM' ityAdi / are ! mujhe usa devaddhi, divya devaghati, divya devaprabhAva Adine meM labdha karyA che, prApta karyA che ane abhisamanvAgata (svAdhIna) karyA che. temane cheDIne mAre A devakamAMthI ane A devaparyAyamAMthI yuta thavuM paDaze." devanA udveganuM bIjuM kAraNa A pramANe che-tene e vicAra Ave che ke " are ! A kevA duHkhanI vAta che ke ahIMthI tirthaMkamAM jaIne mAre kaI tiryamAtAnA garbhamAM rahevuM paDaze. tyAM mAre garbhamAM mAtAnA Artava (raja) ane pitAnA zukrane tathA e bannenI sAthe saMskRSTa-saMzliSTa (eka rUpa thayelA) azucIrUpa AhArane sarva prathama (prathama samayamAM ja) zarIranirmANa nimitte grahaNa kare paDaze." ta nA deganu nIag 12 nAya prabhAra.-"ahoNaM " tyA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puSA TIkA sthA03 30 3 sU052 devavyApAranirUpaNam lAyAM, kalamalaH - udaragatazoNitAddhazucidravyasamUhaH, saeva vA jambAla:kardamo yasyAM sA tathA tasyAs , ataeva-azucikAyAm-azucirUpAyAm , udvejanIyAyAm - udvegotpAdikAyAM, bhImAyAM - bhayaGkarAyAM garbhavasatyAM -garbhaeva vasatiH-nivAsasthAnaM garbhavasatiH-garbhAvAsastana vastavyaM bhaviSyatIti tRtIya sthAnam 3 // atrArtha gAthAdvayam" devA vi devaloe, divaabhrnnaannurNjiysriiraa| , jaM parivaDaMti tatto, taM dukkhaM dAruNaM tesi // 1 // taM suravimANavibhava, ciMti ya cayaNaM ca devlogaao| aivaliyaM ciya jaM navi, phuTai sayasakara hiyayaM // 2 // " iti / chAyA-devA api devaloke divyaabhrnnaanurkssitshriiraaH| yatparipatanti tatastad duHkhaM dAruNaM teSAm // 1 // / taM suravimAnavibhava, cintayitvA cyavanaM ca devalokAt / . ativalikaM caiva yatrApi sphuTati zatazarkara hRdayas ? // 2 // it yataitribhi sthAnairityAdi spaSTam // 4 // 0 52 // uktA devavaktavyatA, sAmprataM tadAzrayavimAnavaktavyatAM bhUtratrayeNAha mUlam-ti saMThiyA vimANA paNNattA, taM jahA-vahA taMsA cauraMsA / tattha NaM, jaM te vaTTA vilANA teNaM pukkharakaNiyA saMThANasaMThiyA savao samaMtA pAgAraparikkhittA egaduvArA bhayaMkara garbhasthAnarUpa vasati meM ki jo jananI ke udaragata zoNita Adi azuci dravya samUharUpa kalamalarUpakIcar3a bharI huIhai aura isI kAraNa jo sarvathA apavitra banI huI hai| eka samaya bhI jahAM rahane ko jI nahIM karatA hai, rahanA hogA isa viSaya meM ye do gAthAe haiM-'devA vi devaloe' ityAdi / isa taraha ke ina tIna sthAnoM ko lekara devako udvega hotA hai // sU052 // tene evo vicAra Ave che ke ""mAre jananInA udaragata zeNita Adi azuci dravyanA samUharUpa kalamala rUpakAdavathI bharelI evI garbhasthAnarUpa jagyAmAM, ke je bilakula apavitra thayelI che ane jyAM eka samaya paNa rahevAnuM na game evI che, tyAM rahevuM paDaze. A viSayane anulakSIne be mAyA mAyA cha-"devA vi devaloe " tyAha. 2mA 42ri 10 zAne lIdhe devane uga thAya che. sU. parA ' sa 17 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUce pannattA / tattha NaM je te taMsA vimANA teNaM siMghADagasaMThANasaMThiyA duhao pAgAraparikkhittA, egao veiyA parikkhittA ti duvArA paNNattA / tattha NaM je te caurasA vimANA teNaM akkhADagasaMThANasaMThiyA, sabao samaMtA veiyAparikkhittA, ghauduvArA paNNattA // 1 // tipaiTriyA vimANA paNNattA, taM jahAghaNodahipaiTThiyA, ghaNavAyapaiTThiyA, ovAsaMtarapaiTriyA // 2 // tivihA vimANA paNNattA taM jahA-avaTThiyA, veuvviyA, parijANiyA // 3 // sU053 // ___ chAyA-trisaMsthitAni vimAnAni prajJaptAni, tadyathA-vRttAni, vyasrANi, caturasrANi / tatra khalu yAni tAni vRttAni vimAnAni tAni khalu puSkarakarNikA saMsthAnasaMsthitAni sarvataH samantAt prAkAraparikSiptAni ekadvArANi prajJaptAni / tatra khalu yAni tAni vyastrANi vimAnAni tAni khalu zraGgATakasaMsthAnasaMsthitAni dvidhAtaH prAkAraparikSiptAni, ekato vedikAparikSiptAni tridvArANi prajJaptAni / tatra khalu yAni tAni caturasrANi vimAnAni tAni khalu akSATakasaMsthAnasaMsthitAni sarvataH samantAd vedikAparikSiptAni caturdArANi prajJaptAni // 1 // tripati. SThitAni vimAnAni prAptAni, tadyathA-ghanodadhipratiSThitAni ghanavAtapratiSThitAni avakAzAntarapratiSThitAni // 2 // trividhAni vimAnAni prajJaptAni tadyathA-abasthitAni vaikriyANi pAriyANikAni // 3 // sU0 53 // TIkA-ti saMThiyA' ityAdi sUtratrayaM sugama, navaraM-trisaMsthitAni-trINisaMsthitAni saMsthAnAni yeSAM tAni tribhirvA prakAraiH saMsthitAni tAni tathA / isa prakAra se devavaktavyatA kA kathana karake atha sUtrakAra inake AzrayabhUta vimAnoM kI vaktavyatA tIna sUtroM dvArA. kahate haiM-tisaM. ThiyA vimANA paNNattA' ityAdi / TIkArtha-tIna prakArake AkArayAle vimAna kahe gaye haiM-athavA tIna prakAroMse saMsthita vimAna kahegaye haiM jaise-eka vRtta-valayAkAra (golAkAra) A pramANe devasaMbaMdhI prarUpaNa karIne have sUtrakAra temanA AzrayasthAna 35 vimAnAnuM na re cha-" sisaMThiyA vimANA paNNatA" tyAhi TIkAryuM-traNa prakAranA AkAravALAM devavimAne kahyAM che. athavA traNa prakAre sasthita vimAna! ghai cha-(1) vRtt-syaa||2vaajaa, (2) vyasa- bhUpANai, Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA0 3 u03 sU053 devavimAnanirUpaNam 131 tatra-vRttAni-valayAkArANi, vyasrANi-trikoNAni caturasrANi-catuSkoNAni / 'tatthaNaM' iti tatra khalu teSu teSAM madhye ityarthaH, yAni tAni vRttAni vimAnAni tAni khalu puSkarakaNikA saMsthAnasaMsthitAni-puSkarANi kamalAni teSAM karNikA-madhyabhAgaH, sA hi vRttA samoparibhAgA ca bhavatIti tadgrahaNam , tatsaMsthAnena-tadAkAreNa saMsthitAni-yuktAni yAni tAni tathA / teSu yAni tAni jyasrANi vimAnAni tAni khalu zRGgATakasaMsthAnasaMsthitAni-zRGgATakAni 'siMghADA' iti prasiddhAni tatsaMsthAnasaMsthitAni-tadAkArANi 'duhao' iti dvidhAtaH ubhayapAvataH ityarthaH / ekataH ekapAzvataH-ekasyAM dizi yasyAM vRttavimAnAni santi tasyAM dizItyarthaH vedikAparikSiptAni-vedikA-muNDAprAkAralakSaNA, tayA parikSiptAni-pariveSTitAni / teSu yAni caturasrANi vimAnAni tAni vAle, dUsare vyatra-tIna konevAle aura tIsare-catuSkoNa-cAra konevAle 'tasthaNaM' ityAdi inameM jo vimAna vRtta-(gola) hai-ve puSkarakamala kI kaNikA-madhyabhAga kA jaisA AkAra hotA hai vaise AkAravAle haiM aura saba ora cAroM dizAoM meM prAkAra se parikSipta haiM. tathA eka eka dvAra vAle haiM tathA jo ghasra vimAna haiM ve zrRMgATaka ke saMsthAna jaise saMsthAnavAle haiM arthAta siMghADe kA jaisA AkAra hotA hai vaisA hI inakA AkAra hai. ye apane do pArzvabhAga meM-eka 2 dizA meM jahAM vRtta-(gola) vimAna hai-usameM eka dizA meM to ye donoM ora prAkAra se parikSipta haiM aura eka dizA meM vedikA se parikSipta hai tathA inake tIna 2 daravAje haiN| zuNDAdaNDa ke jaisA jo prAkAra hotA hai usakA nAma yahAM vedikA kahA gayA hai tathA jo caturasra vimAna haiM ve akSATaka mana (3) yatu]-yA2 mA . " tattha NaM" tyA:- temAMthI vRtta athavA gaLAkAranA je vimAne che, teo kamaLanI karNikA (madhyamAma) nA 21 mArA / DIya cha, bhane madhA ta26-yAre zA. emAM prAkAra (keTa) thI gherAyelAM che, temane eka eka dvAra hoya che, je je vyagna vimAno che te aMgATakanA saMsthAnavALA eTale ke ziMgaDA jevA AkAravALA hoya che. te vimAne pitAnA be pAzvabhAgamAM-pratyeka dizAmAM jyAM vRtta (goLa) vimAna che-te dizAmAM te teo baMne tarapha prAkArathI parikSisa (gherAyelAM) che, ane eka dizAmAM vedikAthI parikSita che, tathA temane traNa traNa daravAjA che. zuMDAdaMDanA je je prAkAra hoya che, tenuM nAma ahIM vedikA kahyuM che. je caturastra ( cAra khUNAvALAM) vimAne che, teo Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna akSATakasaMsthAnasaMsthitAni - akSATakaM ' akkhADA ' iti bhASAmasiddhaM catuSkoNa mallayudvasthAnaM tatsaMsthAnasaMsthitAni tadAkArANItyarthaH, tAni sarvataH samantAda Taraft divityarthaH vedikAparikSiptAni santi / etAni caivaMkramANyevAssvakAmaviSTAni bhavanti, puSpAvakIrNAni vimAnAni tvanyathA'pi bhavanti tepAmanekavidharUpasaMsthAnavattvAditi / santi cAtrArthe gAthA: " savvesa patthaDe, majjhe vahaM aNaMtare tasaM / eyaMtaraca uraMsa, puNo vivadhUM puNo tasaM // 1 // va vassuvariM, tasaM tasassa uncariM hoI / cauraMse cauraM, uDDU tu vimANaseDhIo // 2 // va ca valaya pitra, taMsa siMghADage pitra vimANaM / cauraMsavimANaM piya, akvADagasa ThiyaM bhaNiyaM // 3 // savve vaTTa visANA, egaduvArA havaMti vinneyA / tiniya tasavimANe, cattAri ya hoMti cauraMse // 4 // pAgAraparikkhittA, vimANA evaMti savvaivi / cauraMsavimANANaM, cauddirsi veDyA hoMti // 5 // jatto vaTTavimANaM tatto taMsassa veiyA hoI | pAgAro boddhavo, avase sehiM tu pAhi ||6|| " 2 - ke jaise AkAravAle haiM. akSATaka- akhADA - caukora hotA hai. isI prakAra kA inakA okAra hai. ye cAroM dizAoM meM vedikA se parikSipta haiM / aura cAra 2 dvAroM vAle haiN| tathA jo puSpAvakIrNa vimAna haiM ve anya prakAra se bhI haiM. kyoM ki inakA saMsthAna vividharUpa vAlA hotA hai, ataH puSpAvakIrNaka vimAna AvalikA praviSTa nahIM haiM ye vRtta ( gola ) Adi saMsthAnavAle vimAna hI AvalikA praviSTa haiM / isa viSaya meM gAthAe~ isa prakAra se haiM - ' savvesu patthaDe suM ' ityAdi / akSAra (abhADA ) nA devAM bhAravANAM hoya che. akSATa ( sabhAo ) cAra khUNAvALA athavA cAkAra hAya che, akhADAnA jevA ja temane AkAra "che. temanI cAre dizAmAM vedikAo AvelI che, te vimAnAne cAra cAra daravAjA hAya che. tathA je puSpAvakI vimAnA che, tee anya prakAranAM paNu che, kAraNa ke temanA AkAra vividha prakAranA hAya che, tethI puSpAvakINuM ka vimAna avalikA praviSTa hAtAM nathI, vRtta (gALa ) Adi AkAravALAM * vimAne ja AvalikA praviSTa hAya che. A viSayane anulakSIne nIce pramANe gAthAmA che-" savveSu patthaDesuM " tyAhi Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 u.3 sU053 devavimAnanirUpaNam AvaliyAsu vimANA, vaTTA taMsA taheva cauraMsA / pupphAvaginnayA puNa, aNegaviharUbasa ThANA // 7 // iti / chAyA-sarveSu prastaTeSu, madhye vRttamanantare vyatram / etadanantaraM caturasra punarapi vRtta punasvyasram // 1 // vRttaM vRttasyopari, vyastraM vyasyopari bhavati / caturasra caturasraM, UrdhvaM tu vimAnazreyasaH // 2 // vRttaM ca valapakamiva, vyasaM zrRGgATakamiva vimAnam / caturasravimAnamapi ca, akSATakasa sthita bhaNitam // 3 // sarvANi vRttavimAnAni, ekadvArANi bhavanti vijJeyAni / trINi ca ( dvArANi ) vyasravimAne, catvArica bhavanti caturasra // 4 // prAkAraparikSiptAni, vRttavimAnAni bhavanti sarvANyapi / caturastravimAnAnAM caturdizaM vedikA bhavanti // 5 // yato vRttavimAnaM, tatastryasrasya vedikA bhavanti / prAkAro boddhavyo'vazeSeSu tu pArtheSu // 6 // AvalikAsu vimAnAni vRttAni vyasrANi tathaiva caturasrANi / puSpAvakIrNakAni punaranekavidharUpasaM sthAnAni // 7 // 1 // atha pratiSThAnamutramAha-'tipaiDiyA' ityAdi, sugamaM navaraM-tripatiSThitAni-triSu-ghanodadhi-ghanAtA - 'vakAzAntararUpeSu pratiSThitAni-avasthitAni yAni tAni tathA / tAnyevAha-ghanodadhipatiSThitAni - ghanodadhyuparisthitAni, etAni dvayorAdyayordevalokayoH santi 1 / ghanavAtapratiSThitAni-dhanavAtAzrayAvasthitAni, etAni tRtIyacaturthapaJcamadevalokepu santi / tadupari triSu SaSThasaptamASTamadevalokeSu ghanodadhidhanavAtobhayasa sthitAni santi, tAni tvatra tristhAnakA___"ti paiDiyA' ityAdi / ye vimAna ghanodadhi, dhanavAta aura avakAzAntara ina tInoM para avasthita haiM / inameM ghanodadhi ke Upara sthita ye vimAna Adi do devalokoM meM sthita haiN| ghanacAta ke Azraya sthita ye vimAna tRtIya, caturtha aura paMcama devaloka meM haiN| chaThe, sAtaveM, aura AThaveM devalokoM meM ye vimAna ghanodadhi aura dhana "ti paiTriyA" tyA-ta vibhAnA banAdhi, dhanapAta ana mA zAntara, A traNapara avasthita (rahelAM) che. zarUAtanA devalokanA vimAne ghane dadhinA upara avasthita che. trIjA, cothA ane pAMcamAM devakanAM vimAna navAtane AdhAre rahelAM che. chaThThA, sAtamA ane AThamA devalokanA vimAna Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nurodhAnna gRhItAni 3 / avakAzAntarapatiSThitAni-AkAzamAtrAdhArANi apTama devalokArdhvaM ca sarvANi vimAnAni-AkAzapratiSThitAnyeva santIti 3 / uktaMca" ghaNaudahi paiTANA, surabhavaNA hoti dosu kappesu / tisu vAupaiTANA, tadubhayamupaiDiyA tisu // 1 // teNa paraM uparimagA, AgAsa tarapaiTiyA savve / " iti / chAyA-ghanodadhipratiSThAni surabhavanAni bhavanti dvayoH kalpayoH / triSu vAyupratiSThAni, tadubhayasupratiSThAni triSu // 1 // tena paramuparigAni, AkAzAntarapatiSThitAni sarvANi // " atha tRtIyaM sUtramAha-'tivihA' ityAdi, trividhAni vimAnAni, tAnyevAha-avasthitAni-anAdikAlataH sthitirUpeNa, zAzvatAnItyarthaH, vaikriyANibhogAdyartha vaikriyalabdhyA niSpAditAni, bhagavatIsUtrokta-zakrendraniSpAditavat 2, pAriyAnizAni-pariyAna-tIrthakarajanmAdhavasare tiryaglokAvataraNAdi, tadeva prayojanaM yeSAM tAni tathA pAlaka-puSkAdIni vakSyamANAnIti / / 3 / / mU0 53 / / vAta ina donoM ke sahAre sthita haiM parantu ye yahAM tristhAnaka ke anu rodha se gRhIta nahIM hue haiM 2 / kevala avakAzAntara pratiSThita ye saya vimAna aSTamadevaloka se Upara haiN3| kahA bhI hai-"ghaNa uhi paTTANA' ityAdi / 'tivihA" ityAdi-vimAna tIna prakAra ke kahe gaye haiM-ava. sthita, vaikriya pAriyAnika, jo vimAna zAzvata haiM-anAdikAla se sthita hai-ve avasthita vimAna haiM bhogAdi nimitta ke vaza hokara jo devoM dvArA apanI vaikriyalabdhi se nippAdita hote haiM ve vaikriyavimAna haiM tIrthaMkara ke janma ke avasara para jinameM baiTha kara tiryagloka meM jAyA ghanedadhi ane ghanavAta, e banene AdhAre rahelAM che, paraMtu tristhAnakane ahIM adhikAra cAlatuM hovAthI ahIM temane grahaNa karavAmAM Avela nathI. mAtra avakAzAntarane sahAre sthita vimAne AThamA devalokathI uparanA devasaabhaar cha 4dhu para che :-" ghaNauhi paiTTANA" tyAdi ___"tivihA" tyAdi-vimAnAnA ra prA2 4i cha-(1) mapasthita (2) vaiThiya, mana (3) pariyAni 2 vimAnI zAzvata cha-manAthI sthita che temane avasthita vimAne kahe che. bhegAdi nimitte deve dvArA pitAnI kriyalabdhithI nirmita vimAnene vikriya vimAne kahe che. tirtha karanA. janmanA avasare je vimAnamAM besIne deve tiryalekamAM Ave che, te pAlaka, Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhI TIkA sthA0 u0 3 0 54 jIvagati nirUpaNam 135 pUrvatarasUtreSu devA varNitAH, sAmprataM vaikiyAdi sAdharmyAbhArakAdi dRSTi nirUpaNapUrvakaM gativaktavya prarUpayan sUtrapaJcakamAha-- mUlam --tivihA neraiyA paNNattA, taM jahA sammAdiTThI, micchAdiTTI, sammAmicchAdiTThI / evaM vigaliMdiyavajjaM jAva vemANiyANaM // 1 // tao duggaio paNNattAo, taM jahA-Neraiya duggaI tirikkhajoNiya duggaI, maNussa duggaI // 2 // tao sugaIo paNNattAo, taM jahA -- siddhisugaI, devasugaI, maNussa sugaI // 3 // tao duggayA paNNattA, taM jahA -- Neraiya duggayA, tirikkhajo - NiyaduggayA, maNussaduggayA // 4 // tao sugayA paNNattA, taM jahA - siddhasugayA, devasugayA, maNussasugayA // 5 // 54 // - chAyA-trividhA nairayikAH prajJaptAH tadyathA - samyagdRSTayaH mithyAdRSTayaH, samyagmithyAdRSTayaH / evaM vikalendriyavaje yAvad vaimAnikAnAm / tisro durgatayaH prajJaptAH, tadyathA - nairayikadurgatiH tiryagyonikadurgatiH, manuSya durgatiH // 2 // tisraH sugatayaH prajJaptAH, tadyathA-siddhi sugatayaH, devasugatayaH, manuSyanugatayaH // 3 // trayo durgatAH prajJaptAH tadyathA-nairayikadurgatAH, tiryagyonikadurgatAH, manuSya durgatAH ||4|| trayaH sugatAH prajJaptAH, tadyathA - siddhasugatAH, devasugatAH manuSyanugatAH ||5|| sU0 54 // jAtA hai ve pAlaka, puSpaka Adi vimAna pAriyAnika vimAna haiM / zAstrakAra inheM svayaM Age calakara kahege 3 // sU0 53 // devoM kA varNana karake aba sUtrakAra vaikriya Adi ke sAdharmya se nArakAdi dRSTi ke nirUpaNapUrvaka pAMca sUtra gati vaktavyatA kI prarUpaNA ke liye kahate haiM - ' tivihA neraiyA paNNattA' ityAdi / puSpaka Adi vimAnAne pAriyAnika vimAnA kahe che. zAstrakAra pAte ja temanuM nirUpaNu AgaLa karavAnA che. " sU. 53 // devenuM varNana karIne have sUtrakAra vaikriya AdinA sAdhane lIdhe nAra. kAdi jIvAnI dRSTinA nirUpaNupUrvaka gativaktavyatAnI prarUpaNA karavA nimitte yAMza sUtranuM uthana ure che - " tivihA neraiyA paNNattA " tyAhi Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasatre 136 " TIkA - ' tivihA ' ityAdi sugamaM, navaraM - nArakA dRSTitaH samyaG - mithyAmizreti trividhadRSTisaM pannA bhavanti, tatra kecit samyagdRSTayaH ke cinmithyAdRSTayaH iti / zepajIvAnatidezata Aha-' evaM ' ityAdi evaM nairayiruvat vikalendriyabaje ? ekendriyavikalendriyAn varjayitvetyarthaH yataH pRthivyAdInAM mithyAtvasyaiva sadbhAvAt dvitricaturindriyANAM tu mizratvAbhAvAnnaiSAM tisro dRSTaya iki ' vikalendriyavarjam' ityuktam / kiyadavadhi ? ityAha - ' jA ' ityAdi, yAvad vaimAnikAnAM vaimAnikaparyantamityarthaH vijJeyamiti // 1 // trividhadarzanavantazva durgati - sugaviyogAd durgatAH sugatAtha bhavantIti durgatyAdikaM pradarzayan sUtracatu TIkArtha- nairayika tIna prakAra ke kahe gaye haiM- jaise - samyagdRSTi, mithyA dRSTi aura samyagmithyAdRSTi arthAt dRSTikI apekSA nAraka sampaSTi mithyAdRSTi aura mizra dRSTi se saMpanna hone ke kAraNa tIna prakAra ke hote haiM inameM kitane mithyAdRSTi se saMpanna hone ke kAraNa midhyAdRSTi hote haiM, kitaneka samyaka dRSTi se saMpanna hone ke kAraNa samyagdRSTi hote haiM aura kitane donoM prakAra kI dRSTi se yukta hone ke kAraNa mizra dRSTi hote haiM / isI prakAra se ina dRSTiyoM se saMpanna hone kA kathana ekendriya aura vikalendriyoM ko chor3akara vaimAnika taka ke jIvoM meM kara lenA cAhiye - ekendriya jIvoM meM kevala midhyAtva - midhyAdRSTi hI hotA hai tathA vikalendriyoM meM doindriya, tehandriya aura caurandriyainameM mizradRSTi kA abhAva rahatA hai-ataH inameM tInoM dRSTiyoM kA sadbhAva nahIM hotA hai isaliye inakA parivarjana yahAM kahA hai. tri vadha darzanavAle jIva durgati aura sugati ke yoga se durgata aura sugata hote TIkA-dRSTinI apekSAe nArakeA traNa prakAranA kahyA che-(1) samyagdaSTi mithyAdRSTi bhane (3) sabhyag mithyAdRSTi ( bhizradRSTi ). TasA naar| mithyaadRSTivALA hAya che, tethI temane mithyAdRSTi kahe che keTalAka nArake samyak dRSTivALA hAya che, tethI temane samyagdaSTi kahe che. keTalAka nArako banne prakAranI STithI yukta hAya che, tethI temane mizraSTi kahe che. ekendriyA ane vikalendricA sivAyanA vaimAnika pantanA samasta jIveA paNa A traNe prakAranI dRSTievALA hAya che. ekendriyeAmAM mAtra mithyAtva-mithyA dRSTinA ja sadna bhAva hAya che. vikalenDriyAmAM ( dvIndriya, trIndriya ane caturindriya jIveAmAM) mizradaeNSTinA bhAva hoya che. A rIte ekendriyA ane vikalendriyeAmAM traNe traNa dRSTione sadbhAva nahIM hAvAne kAraNe uparanA kathanamAM temanuM pari Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 u.3 sU054 jIvatinirUpaNam pRyamAha-'tao' ityAdi, tisro dura-duSTA duHkharUpA gatayo durgatayaH / tA Aha-nairayikadurgatayaH, tatra duHkhasyaiva sadbhAvAt , tiryaggenikadurgatayaH, tatra vadhavandhanachavicchedAtibhAsadisanAvAt , manuSyadutayaH atrApi prAyaH zArIrika mAnasikAdhaneruvidha duHkha sadbhAvAditi / 2 // ' tao sugaio' ityAdi, tisraH sugatayaH prajJaptAratavAhi-siddhinugatayaH, tatrAnantajJAnarzanacAritrasukhavIryAdisadbhAvAt , devasugatayaH, tatra divyadevAdiyabhAvAt , manuSyasugatayaH, atra hai isaliye inakAra durgati Adi kI zapaNA karaneke nimitta kahate haiM-tao' ityAdi-durgaliyAM-duHkharUpa liyo tIna kahI gaI haiMnairayika durgati, tiryaJca durgati aura manuSya durgati. nairathika durgati meM dukha ko hI sadbhAva hai. tiyaca durgati meM vadha, baMdhana aura chavicchedana tathA atibhAnAreSaNa AdikA duHkha hai, manuSya durgati meM prAyaH zArIrika mAnasika Adi aneka prakAra ke duHkhoM kA sadbhAva hai| "tao sugaio" ityAdi-lugatiyAM tIna kahI gaI hai jaise-siddhi sugatiisameM ananta jJAna, darzana AdikA rUjhAba rahatA hai, devalugati inameM divyadevaddhi AdikA sadabhAva rahatA hai. manupya sugali-isameM pUrvapuNyale udayale prAyaH zArIrika mAnasika,kohastika Adi sukhake anubhankA sadbhAva rahatA hai tamA devAdi sokSaparyanta ke sukha kI prApti kA yaha kAraNa hotA hai. " to dumayA paNatA" tathA " tao sugayo varjana karavAnuM kahyuM che. vividha darzanavALA durgati ane sugatinA nathI durgata ane surata thAya che, te kAraNe sUtrakAra have durgati ane sugatinI 535 / 42 cha-" tao" pratyAhi ti-duH35 gati-trae 4Iche-(1) 2ziti , (2) niya"ya durgati ane (3) manuSya durmati naivika durgatimAM mAtra dukhane je sadUbhAva hoya che tirya ca durgatimA vadha, dhana, zarIrachedana, atikSAropaNa Adi dukha bhogavavuM paDe che. manuSya durgatimAM sAmAnya rIte zArIrika, mAnasika mAhi mane prAranAmAnA samAna hAya che. "tao supaio"tyahi mugati pay ae hI cha-(1) ddhi sugati-bhAM manata jJAna, darzana Adine sadbhAva rahe che (2) deva sumati-temA divya devaddhi Adina sadUbhAva rahe chemanuSya sugati-temAM pUrva puNyanA udayathI sAmAnya rIte zArIrika, mAnasika, kauTuMbika Adi sukha nubhavano sadbhAva rahe che. tathA devAdi mekSa paryaratanA sukhanI prAptinA kAraNarUpa A gati hoya che. " tao duggayA paNNattA " tathA tao sugayA paNNattA" 21 me sUtrane sa 18 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 138 sthAmAGgayo mAyaH pUrvapuNyena zArIramAnasakauTumbikAdisukhAnubhavasadbhAvAt , devAdi mokSa. paryantasukhaprAptikAraNatvAca // 3 // ' to duggayA' ityAdi, sUtradvayaM spaSTaM, navaraMdurgatAH duHsthAH // 4 // sugatAH-susthA iti // 5 // sU054 // :, siddhAdisugatAzca tapasvinaH santo bhavantIti teSAM kartavya-parihartavyavizepaM nirUpayan nigranthAnagArAcAraprarUpaNaM suutrcturdshkenaah| mUlam--cautthabhattiyasta NaM bhikkhussa kappaMti tao pANagAiM paDigAhittae, taM jahA--usseime, saMseime, caauldhovnne1|| chahabhattiyassa NaM bhikkhussa kappati tao pANagAiM paDigAhittae, taM jahA-tilodae, tusodae, javodae2, aTThamabhattiyassa NaM bhikkhussa kappaMti tao pANagAiM paDigAhittae, taM jahA--AyAmae, sovIrae, suddhaviyaDe 3 / tivihe uvahaDe paNNatte, taM jahAphaliovahaDe, suddhovahaDe, saMsaTTovahaDe 4 / tivihe uggahie, paNNatte, taM jahA-jaMca ogiNhai jaM ca sAharai jaM ca AsagaMsi pakkhivai 5 / tivihA omoyariyA paNNattA, taM jahA-uvagaraNAmoyariyA, bhattapANomoyariyA, bhaavomoyriyaad| uvagaraNomoyariyA tivihA paNNattA, taM jahA-ege vatthe, ege pAe, ghiyatovahisAijaNayA 7 / tao ThANA NiggaMthINaM vA ahiyAe asuhAe akkhamAe aNisseyasAe aNANugAmiyattAe bhavaMti, taM jahAM-kUyaNayA kakaraNayA avajjhANayA 8 / tao ThANA pabhattA" ina do sUtroM kA artha spaSTa hai. yahAM sugati se duHkhamaya avasthA jIva kI jahAM hotI hai aise sthAna liye gaye haiM aura sugatase sukhamaya avasthA jIvakI jahAM hotI hai aise sthAna liye gaye haiN|mu054|| artha spaSTa che. ahIM durgati pada dvArA evA sthAnanI vAta karavAmAM AvI ke jyAM jIvanI avasthA duHkhamaya hoya che, ane sugatithI evAM sthAnone grahaNa karavAmAM AvyAM che ke jyAM jIvanI avasthA sukhamaya hoya che ke sU. 54 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 u03 0 55 nirgranthAnagArAcAranirUpaNam 139 NiggaMthINa vA hiyAe suhAe khamAe NisseyasAe ANugAmi-' yayAe bhavaMti, taM jahA-akUyaNayA, akakaraNayA, aNavajjhANayA 9 / tao sallA paNNattA, taM jahA-mAyAsalle, niyANasalle, micchAdasaNasalle 10 / tIhi NANehi samaNe NiggaMthe saMkhittavi. ulateulesse bhavai, taM jahA-AyAvaNAe, khatikhamAe, apANaeNaM tavo kammeNaM 11 / timAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivanassa aNagArassa kappati tao dattIo bhoyaNassa paDigAhettae tao paanngss12|| egarAiyaM bhikkhupaDimaM samma aNaNupAlemANassa aNagArassa ime tao ThANA ahiyAe asuhAe akkhamAe aNisseyasAe aNANugAmiyAe bhavaMti, taM jahA-ummAyaM vA labhijA, dIhakAliyaM vA rogAyakaM pAuNejjA, kevalipannattAo vA dhammAo bhaMsejjA 13 / egarAiyaM bhikkhupaDimaM samma aNupAlemANassa aNagArasta tao ThANA hiyAe suhAe khamAe NisseyasAe ANugAmiyayAe bhavati, taM jahA-ohiNANe vA se samuppajjejA, maNapajjavanANe vA se samuppajjejjA kevalaNANe vA se samuppajjejjA 14 // sU0 55 // chAyA-caturthabhaktikasya khalu bhikSoH kalpante trINi pAnakAni pratigrahItuM, tadyathA-utsvedima, saMsekimaM, tanduladhAvanam 1 / paSThabhaktikasya khalu bhikSo. kalpante trINi pAnakAni pratigrahItuM, tadyathA-tilodakaM, tuSodakaM, yavodakam / aSTamabhaktikasya khala mikSoH kalpante trINi pAnakAni pratigrahItuM, tadyathAAyAmakaM, sauvIrakaM, zuddhavikaTam 3 / trividhamupahata prajJaptaM tadyathA-phalikopahRtaM, zuddhopahataM, saMsRSTopahatam 4 / trividhamavagRhItaM prajJaptaM, tadyathA-yacAvagRhAti, yacca saMharati, yacca Asyaka prakSipati 5 / trividhA avamodarikA prajJaptA, tadyathAupakaraNAvamodarikA, bhaktapAnAvamodarikA, bhAvAvamodarikA 6 / upakaraNAvamodarikA trividhA majJaptA, tadyathA-ekaM vastram , ekaM pAtram , syaktopadhisvAdanatA Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 7 / trINi sthAnAni nirgranthAnAM yA nirbandhInAM vA-ahitAya azubhAya akSamAya aniHzreyasAya anAnugAmikatAyai bhavanti, taghayA-kUjanatA, karaNatA, apadhyAnatA 8 trINi sthAnAni nigranthAnAM vA nirgandhInAM vA hitAya, smukhAya, kSamAya niHzreyasAya AnugAmikatAyai bhavanti, tadyathA-majanatA, arukaraNatA, anapadhyAnatA 9 / trINi zalyAni prajJaptAni, taprathA-mAyAgalyaM, nidAnazalya, mithyAdarzanazalyam 10 / tribhiH sthAnaH zramaNo nirjanyaH saMkSiptavipulatejolezyo bhavati, tadyathA-AtApanayA, kSAntikSamayA, apAnakena tapaHkarmaNA 11 / traimAsikI khalu bhikSupratimA pratipakSasyAnamArasya kalpante tisro dattayo bhojanasya pratigrahItuM visaH pAnakasya 12 / ekarAtrikI bhikSumatimAM samyak ananupAlya. mAnasyA'nagArasya imAni trINi sthAnAni ahitAya, alukhAya, akSamAya, aniH zreyasAya anAnugAmikatAyai bhavanti, sadyayA-unmAda vA labheta, dIrghakAlikaM vA rogAtaGka prApnuyAt , keliprAptAd vA dharmAd azyet 13 / ekarAtrikI bhikSu. pratimAM samyaga anupAlayamAnasyA'nagArasya trINi sthAnAni hitAya sukhAya kSamAya niHzreyasAya AnugAmikatAyai avanti, tadyathAavadhijJAnaM vA tasya samuspadheta, manaHparyavajJAnaM vAtasya samutpota, kevalajJAnaM vA tasya samunpradyeta 14||su.55|| TIkA-'cautha mattiyassa' itpAdi sunagaM, navaraM-pUrvadine ekaM, pratizAtadine dve, pAraNakadine ekaniti caturtham, evacatuSTayaM bhaktaMbhojanaM pariharati jIva sihAdi avarodhAle tathA sukhalaya avarathAvAle tapasyA karane ke kAraNa se hI hote haiM-isaliye sUtrakora aba janatapasthAzAlI jIvoM ke kartavyavizeSoM kA aura parihatabdha (tyAga ke yogya ) vizeSoM kA nirUpaNa karate hue nirgrantha anagAra ke AdhAra kI prarUpaNA 14 sUtroM se karate haiM-'cauttha masiyarasaNaM liksusta kapaMti' ityaadi| TIkArtha-jisane eka upamAla kiyA hai aise bhinuko tIna pAnaka (tIna jAta kA pAnI), svIkAra karanA kalpatA hai, caturtha saktakA tAtparya aisA tapasyA karavAne kAraNe ja jIva siddhAdi avarathAvALo tathA sukhamaya avasthAvALe thAya che. tethI have sUtrakAra te tapAsyAvAna jIvanA kartavyavizenI, ane parihartavya vizenI (tyAga karavA yogya vastuonI) prarUpaNa karavA nimitte nirgatha aNugAranA AcAranuM pratipAdana karatAM 14 -sUtrAnuM 4thana 42 cha-"carastha bhattiyassa gaM bhikkhussa kapati" tyAha TIkArtha-jeNe caturthabhakta (eka upavAsa) kare che evAM bhikSune traNa pAnaka .(kaNa jAtanA pANa) ne svIkAra karavAnuM kape che. caturthabhaktamAM upavAsanA Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA gaikA sthA03 u0 3 sU0 55 ninthAnagArAdhAranirapaNam 14 yatra tat-caturthabhaktam-upavAsaH, tadyasyA'sti sa caturthabhaktikastasya kRtaikopavAsasyetyarthaH evamanyatrApi bhikSoHkSudhyati- bubhukSate bhoktumicchati caturgatikamapi saMsAra yasmAditi kSut-saMpadAditvAtsiddhiH-aSTaprakAraM karmetyarthaH, tAM tapaHprabhR. tibhinittIti bhikSuH, pRSodarAditvAtsiddhiH, tapasvItyarthaH, tasya kalpante trINi pAnakAni-pAnAhArAH pratigrahItuM-khIkattum / tadyathA-tAnyevAha-utsvedimamutsvedena nirvRttaM utsvinnaM vASpitaM yat godhUmatilAdi tat yena jalena utsicyate dhAvyate tat godhUmAdi piSTasthAlIdhAvanajalaM vA / saMsekima-sase kena nirvRttamhai-pahile dinakA eka bAra kA bhojana, tathA upavAsa ke dina kA do bAra kA bhojana aura pAraNA ke dina kA eka bAra kA bhojana jisa meM chor3A jAtA hai vaha caturthabhakta hai-arthAt.eka upavAsa kA caturthabhakta hai yaha caturthabhakta jisane kiyA hai vaha caturthabhaktika hai "kSudha" nAma aSTa prakAra ke karma kA hai| kyoMki isake prabhAva se hI jIva caturgatika saMsAra ko bhoganekI icchA karatA hai-'sampadAditvAt siddhiH|" isakI vyutpatti isa prakAra se hai-kSudhyati-vubhukSate-bhoktuM icchati-- caturgatikamapi saMsAraM yasmAt iti kSudhaH " isa kSut ko aSTa prakAra karma ko jo tapa Adi ke dvArA naSTa kara detA hai usakA nAma bhikSu hai. tapasvI hai aise bhikSu ko ye tIna pAnaka lenA kalpya haiM / jaise-utsedima 1, saMsekimara aura taMduladhAvana3 utsveda se jo nivRtti hotA hai hai vaha utsedima pAnaka hai-arthAt bAphe hue gehUM tila Adi jisa pAnIse AgalA divasane eka TaMkanA bhajanane, upavAsanA dinane bane vAranA bhejanane ane pAraNanA divasanA ekavAranA bhejanane tyAga karavAmAM Ave che, eTale ke eka upavAsanuM nAma ja caturthabhakta che. A upavAsa jeNe karyo hoya che tene caturthabhaktika kahe che. ATha prakAranAM karmonuM nAma ja kSadha che, kAraNa ke tenA prabhAvathI ja jIva cAra gativALA saMsArane bhegavavAnI 2ch| 42 cha-" saMpadAditvAt siddhiH " mA 'kSudha ' pahanI vyutpatti mA prabhA cha-" kSudhyati bubhukSate-bhoktu icchati-caturgatikamapi saMsAra yasmAt iti kSut " mA kSudhAne-18 pra2nAM bhI re 'ta5 mA naSTa 4za nAkhe che, tenuM nAma' bhikSu tapasvI che. evA bhikSune A traNa prakAranA pAna (4) 46 cha-(1) bhi,' (2) sabhi bhane (3) tAma urvedathI je pAnaka niSpAdita thAya che te pAnakane utsadima pAnaka kahe che, eTale ke bAphelAM ghauM, tala Adine je pANIthI dhoyA hoya te pANI, athavA Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phara sthAnI utkALita vAstukatandulIyakAdi-patrazAkaM yena jalena saMsidhyate tat / tadulodarka - tanduladhAvanajala prasiddhameva 1 / ' chaDe ' ityAdi, paSThabhaktikasya kutopavAsadvayasya vakSyamANAni trINi pAnakAni pratigrahItuM kalpante, tAnyAha - tilodakaM tupodakaM yavodakamititrayaM tattatmakSAlanajalaM navara-tupodakaM zrIdakamiti 2 / ame 'tyAdi, aSTamabhaktikasya - upavAsatrayayuktasya kalpante trINi pAnakAnImAni - AyAmakaM - tandulamudgAdInAmavasrAvaNaM ' osAmaNa' iti prasiddhaM, sauvIrakaM= kAJjikaM, zuddha vikaTam - uSNodakam 3 | 'tivi uvahaDhe ' ityAdi upahRtam C dhoce jAe~ vaha pAnI athavA gehUM Adi ke piSTa (A~TA) kI thAlI (kaThautI) kA dhana - dhAvanajala, tathA saMseka se jo nivRtta vanatA hotA hai vaha sasekima pAnaka hai - jaise- ukAlA huA vAstuka- tandulIyaka methIdAnA AdikA patra sAka jisa jalase dhoyA jAtA hai vaha jala, tathA cAvaloMkA dhovanajala yaha taMduladhAvana pAnaka hai / " chaDe " ityAdi / jisane do upavAsa kiye haiM aise bhikSuko ye tIna pAnaka lenA kalpya haiM- jaise-tilo daka1, tuSodakara aura yavodakara, tilake dhAvanajalakA nAma tilodaka hai tuSodaka brIhikA dhAvanajala hai aura yavakA - jauMkA dhAvanajala yavodaka hai / 'amabhattissa' ityAdi - jisa bhikSune tIna upavAsa kiye haiM usake liye ye tIna pAnaka lenA kalpya haiM- AyAmaka, sauvIraka aura zuddha ghauM AdinA leTanI kaNeka je katharoTa Adi pAtramAM bAMdhI hoya, te kathareTa AdinA dhAvaNanA pANIne utsedima pAnaka kahe tathA che, je pANI saMseka dvArA nivRta thAya che te pANIne sa'sekama pAnaka kahe che. jemake khAdhelA taMdulIyaka (tAMjaLajo ), methIdAjIA vagere pAMdaDAMvALA zAkane je pANIthI dhAvAmAM Ave che, te pANI tathA cAkhAnA dhAvaNajaLane ta'duladhAvana pAnaka kahevAya che. 'chaTTe " ityAdi. 66 jeNe e upavAsa karyA che evA bhikSune A traNa prakAranA pAnaka (pANI) sevAnuM 4dhye che - (1) tibohara, (2) tuSeo bhane ( 3 ) yavoha talanA ghoSANu bhajane ti 4 che. vIDi (bheDa prahAramA yomA) nA dhovAyubhane suSAdRGa uDe che bhane bhavanA dhAvayavAha he che. " aTTamabhattiyassa " tyAdi je bhikSue 'traNa upavAsa karyA che tene nIcenA traNa pAnaka levA kalpe che- (1) AyAsa, (2) sauvIraGa bhane (3) zuddhavi49 maga AhinA khosA Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supATIkA sthA03 u03 sU0 55 nithAnagArAdhAranirUpaNam upahitaM vA bhojanasthAne AnItaM bhaktamiti bhAvaH, tatrividhaM, tathAhi-phalikopahutaM, tatra phalikaM-praheNaka bhojanopAyanaM yad utsavAdi saMpAdita bhojyapadArthAnAmanyagRhAdau preSaNaM ' lahANI ' athavA 'parosA' iti bhASA prasiddha, tacca tad upahataM phalikopahRtam-idamavagRhItAbhidhapaJcamapiNDepaNA viSayabhUtamiti / uktaJca-" phaliyaM paheNagAI, vaMjaNabhakkhehi vA'virahiyaM / / bhottumaNassovahiyaM, paMcamarpiDesaNA esA // 1 // iti / chAyA-phalika praheNakAdi vyaJjanabhakSyairvA avirahitaM yat / .. bhoktumanasa upahRtaM, paJcamapiNDaipaNA epA // 1 // vyajanabhakSyairavirahitaM vyajanAdibhiryuktamityarthaH / zuddhopahataM, zuddhamaalepakRtaM zuddhodanaM ca tacca tad upahRtaM zuddhopahRtam , etaccAlpalepAbhidhacaturthevikaTa. tanduka, mudga Adi kA jo osAmaNa hai usakA nAma AyA. maka hai kAlika kA nAma sauvIraka hai tathA uSNodaka kA nAma zuddha vikaTa hai."tivihe uvahaNe paNNatte" tIna prakAra kA upahRta-athavA upahita kahA gayA hai-bhojana sthAna meM AnIta bhakta kA nAma upahita athavA upahRta hai. usake tIna prakAra ye haiM-jaise-phalikopahRta, zahopahRta aura saMsRSTopahRta. utsava Adi ke samaya sampAdita bhojyapadArthoM kA anya gRha Adi meM jo bhejanA hotA hai isa kA nAma phalikopAhata hai| bhASAmeM ise lahANI yA parosA kahate haiM / yaha phalikopahRta avagRhItA nAmakI jo paMcamapiNDaiSaNA hai usakA viSayabhUta hotA hai| kahA bhI hai- phaliyaM paheNagAI' ityAdi / / ___ yaha vyaJjanAdikoM se yukta hotA hai, alepakRta athavA zuddha odana ko nAma zuddhopahRta hai yaha zuddhopahRta alpalepA nAmakI cauthI eSaNA maNane AyAmaka kahe che. kAMjika (kAMjI) ne sauvIraka kahe che ane garama pAyIna zuddhaviTa 49 che. "tivihe uvahaNe paNNatte" traNa prakAranA upakRta athavA upahita kahyA che. bhajana sthAnamAM AnIta (aqAbhAM mAvA) satatuM (mAhAranu) nAma paDita athavA pAita che. tenA 42 nAye pramANe che-(1) sipAhata, (2) zuddhopahata, bhane saMskRSTa pahRta. utsava Adine nimitte saMpAdita bhojya padArthone anya graha AdimAM je mokalavAmAM Ave che tene phalikopahRta kahe che. gujarAtI bhASAmAM tene lahANI athavA pirasazuM kahe che. A phalikepaDData avagRhItA nAmanI je paMcamarpivaiSaNA che tenA viSayabhUta hoya che. kahyuM paNa che ke " phaliyaM paheNagAI" tyAhi. te vyaMjanAdikethI yukta hoya che. apakRta athavA zuddha odananuM nAma zuddha pahRta che. A zuddha pahRta apelepA nAmanI cethI eSaNAnA viSayabhata che. khAnAre jyAM sudhI gRhIta bhaktamAM (annamAM) hAtha nAkhatuM nathI, tyAM Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - A 1 . 144 sthAnAnane paNAviSayabhUtamiti / tathA-saMsRSTopahRtaM, saMsRSTaM nAma-bhoktukAmena gRhItakUrAdau hastaHkSipto na tAvattatkUrAdika mukhe kSipati, tacca lepATepakaraNasvabhAvamiti, tadevambhUtamupahRtaM saMsRSTopahRtam , idaM caturtha paNAtvena bhajanIyaM pAlepakRtAdirUpatvAdasyeti / uktazca " suddhaM ca alevakaDaM, 'ahavaNa suddhodaNo bhavesuddhaM / saMsaTTha AuttaM levADamalevaDaM vAvi // 1 // " . 1 ' ahavaNa' athavA, ityarthe / chAyA-zuddhaM cA'lepakRtam , athavA zuddhodanaM bhavet zuddham / saMsRSTamAyuktaM (bhoktumArabdhamityarthaH) lepakRtamalepakRtaM vA'pi // 1 // iha ca trike ekadvitrisa yogaiH saptAbhigrahavantaH sAdhavo bhavantIti 4 / 'tivihe uggahie' ityAdi, trividhamavagRhItam , avagRhItaM nAma kenacit prakAreNa dAyakena gRhotaM bhaktAdi / tat trividhaM, tadeva darzayati-yaccAragRhNAtidAyako'vagRhItaM bhaktAdi istena-Adatte tadekam / etacca paSThI piNDaipaNeti / kA viSayabhUta hai khAnevAlA jaba taka gRhIta bhaktameM hAtha nahIM DAlatA hai, taba taka vaha mukha meM nahIM rakhA jAtA hai isaliye yaha saMsRSTopahata lepAlepakaraNa svabhAvavAlA hotA hai| isa taraha kA upahRta saMsRSTopatRta hai| yaha cauthI eSaNA meM bhajanI kahA gayA hai / kyoM ki yaha lepa alepakRtAdi rUpa hotA hai| kahA bhI hai-" suddhaM ca alevakarDa' ityAdi yahAM trika meM eka do tIna saMyogoM se sAtaM avagrahavAle sAdhu hote haiM 4"tivihe uggahie " ityAdi-avagRhIta tIna prakAra kA hai, kisI bhI prakAra se dAtA ke dvArA gRhIta bhaktAdi vastu kA nAma ava. gRhIta hai| isake tIna prakAra ye haiM-dAtA jisa bhaktAdi ko dene ke liye hAtha se letA hai eka vaha, yaha chaThI piNDaiSaNA hai| isa para vRddha sudhI tene mukhamAM mUkI zakAtuM nathI, tethI te saMsRSTApahata hoya che. A ethI eSaNAmAM bhajanA (vaikalipaka svIkAra) kahI che, kAraNa ke te lepa 5 tA3i5. DAya che. 4 pAtra cha -" suddhaM ca alevakaDa " tyAha ahIM trikasaMganI apekSAe eka, be ane traNanA saMgathI sAta bhavaDANA sAdhu DAya cha / 1 / "tivihe uggahie" tyAhi avagRhIta traNa prakAranuM hoya che keIpaNa prakAre dAtA dvArA gRhIta bhaktAdi vastunuM nama - avagRhIta che tenA traNa prakAra nIce pramANe che - (1) dAtA je bhaktAdinuM dAna devAne mATe hAtha vaDe le che te A chaThThI piSaNuM che. tene anulakSIne vRddha vyAkhyA A pramANe che-pirasanAra (dAtA) Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 u03 sU0 45 nirbaMdhAnanArAcAra nirUpaNam re , 1 buddhavyAkhyA caivam - pariveSakaH - pariveSaNapAtrAd odanAdi gRhItvA yasmai dAtukAmastadbhAjane kSeptumavasthitaH tena ca 'mA dehI' - ti bhaNitam, atrAvasare bhikSArthaM samAgataM muniM dRSTvA pariveSakaH kathayati-' prasAryatAM mune / pAtram ' tataH sAdhunA prasArite pAtre pariveSakeNa kSiptamodanam / iha ca saMyataprayojane gRhasthena istaevaikato'nyatra parivartitaH kintu nAnyad gamanAdikRtamiti jaghanyopahRtajAtamiti / uktaJca - " bhuMjamANasya ukkhittaM, paDisiddhaM taM ca teNa u / jahamnovahaDaM taM tu, itthassa parivattaNA // 1 // " chAyA - bhuJjAnAyotkSiptaM, pratiSiddhaM tacca tena tu / jaghanyopahRtaM (prathamamatragRhItamityarthaH ) tattu, hastasya parivartanA // 1 vyAkhyA aisI hai parosane vAlA dAtA parosane ke pAtrase odanAdika jisa pAtrameM rakhA huA hai - usa ghAlI Adise odanAdiko lekara jisakeliye denA cAhatA hai parosanA cAhatA hai usake pAtra meM use deneke liye upasthita ho gayA ho, parantu gRhItA ( lenevAlA ) " mA dehI " mata dIjiye aisA kahatA hai / aura isI avasarapara bhikSA ke liye koI munijana A jAtA hai to Aye hue muni ko dekhakara pariveSaka usa muni se kahatA hai ki mune! Apa apanA pAtra rakhiye / isa prakAra dAtA ke kahane para muni apanA pAtra usake samakSa rakha detA hai, dAtA usameM odanAdika bhojya vastu de detA hai / isa avasthA meM saMyata kA prayojana sagha jAne para gRhasthane apane hAtha ko eka ora se dUsarI ora hI kiyA hai vahAM se usane gamanAdi nahIM kiyA hai / yaha jaghanyopahRta hai / kahA bhI pirasavAnA pAtramAMthI AdanAdi-bhAta vagere je pAtramAM rAkhela che te thALI Adi pAtramAMthI edanAdi laine jene aNu karavA Icche che ( parasA mAge che) tenA pAtramAM te AdanAdi ApavAne mATe upasthita thai gayA che, parantu lenAra " mA dehi " " bhane te khAyazI bhA' menuM Ahe che, nevate bhikSA prApti nimitte nIkaLelA kAi munijana tyAM AvI jAya che. have tyAM padhAresA te bhunine leDane pariveSa ( hAtA ) te bhunine De che " he bhune ! Apa ApanuM pAtra ahIM mUkA, dAtAnA AvA vacana sAMbhaLIne muni peAtAnuM pAtra tenI samakSa mUkI de che, dAtA temAM edanAdika bhAjya vastu i de che. A avasthAmAM sayatanuM pratyeAjana pUrNa karavAmAM gRhasthe peAtAnA hAthane eka taraphathI khIjI tarapha ja karyAM che, tyAMthI teNe gamanADhi sa 19 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prupha sthAnAnasUtre iti prathamam 1 | yacca saMharati yacca bhaktAdi pariveSakaH sthAnAdavicalan tatra sthita eva saMharati- bhaktabhAjanAd bhojanabhAjaneSu kSipati tat / uktaJca aha sAhIramANaM tu, varddhato jo udAyao / "( dalejjAsvicalo tatto, chaTA esAvi esaNA // 1 // iti / "chAyA - atha saMhriyamANaM tu varttayan / pariveSayannityarthaH ) yastudAyakaH / dadyAdavicastataH paSThI epA'pyepaNA // iti dvitIyamavagRhItam 3 / earth prakSipati -- yacca bhaktAdikam Asya ke sthAsyAdimukhe prakSipatIti / evaM cAtravRddhavyAkhyA - odanaM tadgatapAnIyanissAraNArthe zItalakaraNArthaM vA vizAlattAnarUpe vaMzanirmitavRhadrAjane kSiptaM, pazcAttato NiHsArya bhoktukAmebhyo dattaM, pazcAttatpAtre'vaziSTaM yad bhUyaH prakAzamukhe piTharake kSipantI dAyikA dadyAhai - ' bhuMjamANassa ukkhittaM ' ityAdi / "" yaca saharati" pariveSaka jisa bhaktAdi ko apane sthAna se calAyamAna nahIM hotA huA vahIM para rahatA huA hI bhakta bhAjana se bhojanapAtra meM rakha letA hai yaha dvitIya avagRhIta hai / kahA bhI hai aha sAhIramANaM tu ' ityAdi / " yaccAsya ke kSipati " jo bhaktAdika thAlI Adi rakhA jAtA hai yaha tRtIya avagRhIta hai, isa para vRddhavyAkhyA aisI hai- -bhAta meM se usake pAnIko nikAlane ke liye mAMDa ko dUra karane ke liye yA use ThaNDA karane ke liye kisI eka chacale AdimeM rakha denA aura bAda meM usameM se use lekara khAnevAloM ke liye parosa denA isa kriyA ke bAda jo bAkI bhAta usa meM bacA hai usa bhAta ko piTa 4 66 yu N nathI, bhAnuM nAma 4dhanyAhRta che chupA he "bhujamANassa ukkhittaM" hatyAhi yacca saMharati " pariveSa ( hAtA ) latAhine ( lontya paDhArthAne ) peAtAne sthAnethI calAyamAna thayA vinA ( peAtAne sthAne ja rahIne ) bhakta bhAjatamAMthI (bheAjya padArtha jemAM rAMdhelA che te pAtramAMthI) bheAjanapAtramAM mUkI de che, tenuM nAma dvitIya mavagRhIta che. kahyuM paNu che ke-- aha sAhIramANaM tu " tyAhi 88 " yaccAsyake kSipati " ne laDatAune thAlI mahimAM nAmavAbhAM bhAve !cha, 'tene tRtIya bhavagRhIta he che. tene 'viSe nIce pramANe vRddhavyAcyA che. bhAtamAMthI pANIne alaga karavAne mATe--AsAmaNane juduM pADavA mATe, athavA tene ThaMDA pADavA mATe koI eka tAsa AdimAM rAkhIne temAMthI laine khAnArane pirasyA mAda je bhAta vadhyA hoya tene pAMjarA AdimAM rAkhanArI gRhastha strI jo koIne ApI de che, te tenuM nAma tRtIya avagRhIta che. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA sthA0 3 03 0 55 nirbaMdhAnagArAcAranirUpaNam ras 'tat tRtIyamavagRhItam 5 / 'tivihA omoyariyA' ityAdi, avamodarikA - avamam Unam udaraM - amodaraM tadevAvamodarikA, sA trividhA, tathAhi - upakaraNAvamodarikA - alpopakaraNatA / bhaktapAnAvamodarikA - AtmIyakukSipUrAhArapAnaparimANato nyUnabhojanam / bhAvAvamodarikA krodhAdikapAyANAmanudinaM tyAgaH uktaJca - kohAINamaNudiNaM, cAo jiNavayaNabhAvaNAo u / 66 - 12 bhAveNomoyariyA pannattA vIrAgehiM // 1 // 1 // chAyA - krodhAdInAmanudinaM tyAgo jinavacanabhAvanAtastu / mAvenAvamodarikA prajJaptA vItarAgaiH // 1 // 6 / upakaraNAvamodarikAyA bhedAn prarUpayannAha - ' uvagaraNomoyariyA' ityAdi, upakaraNAvamodarikA trividhA bhavati, tathAhi - ekaM vastram, ekaM pAtram, tyaktoparakameM rakhanevAlI gRhastha strI yadi de detI hai to yaha tRtIya avagRhIta hai " tivihA omoyariyA" ityAdi / avamodarikA tIna prakArakI hotI hai- Una udakA nAma avamodarikA hai- peTa kA pUrA nahIM bharanA - arthAt bhUkha se kama khAnA, yahI avamodarikA yA avamaudarya hai, isake tIna prakAra aise haiM - eka upakaraNAvamodarikA, dUsarI bhaktapAnAvamodarikA aura tIsarI bhAvAvamodarikA upakaraNoM ko alpa rakhanA isakA nAma upakaraNAvamorikA hai, jitanI bhUkha lagI hai usa se kama AhAra pAna karanA isakA nAma bhaktapAnAvamodarikA hai| tathA kodhAdi kaSAyoM kA pratidina tyAga karanA isakA nAma bhAvAvamodarikA hai| kahA bhI haikohAINamaNudiNaM " ityAdi / 44 " vagaraNomopariyA " ityAdi / upakaraNAvamodarikA eka vastra, eka pAtra aura vyaktopadhisvAdanatA ke bheda se tIna prakArakI hai / anya tividdA omoyariyA " tyAhi 12 avADharikA traNa prakAranI hAya che. UNeAdarI (eTale ke bhUkha karatAM paNu evuM khAvuM te) nuM nAma avameArikA athavA vauda che. tenA traNa akAra che-(1) 7542Su bhavamoharia, (2) lastayAnAva bhohari, (3) bhAvAva mArikA. AchA pramANumAM upakaraNA rAkhavA tenuM nAma upakaraNAvamArikA che. jeTalI bhUkha lAgI hoya tenA karatAM nyUna AhArapANI levA tenuM nAma bhaktapAnAvamerikA che. krodhAdi kaSAyeAnA pratidina tyAga karavA tenuM nAma bhAvAvamohariyA che. hyuM pazu che - " kohAINamaNudiNaM " ityAhi "C " " uvagaraNomoyariyA " tyAhi- upara avameoharimAnA trayuara hai. (1) kheDa varakha, (2) zo yAtra, mane (3) tyastopadhi svAhanatA manyaM muni Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAnamA dhisvAdanatA-tyaktasya-anyamuninA vyApRtya-pradattasyopadheH-vastrapAtrAdeH svAdanaH -sevayitA tyaktopadhisvAdanaH, tasya bhAvastattA-'saMyamopakArako'ya'-mitimatvA jIrNamalinAyupadhermadhyasthabhAvena dhAraNamityarthaH 7 / athA'hitahitamapekSya nirgranthavaktavyatAmAha-'tao' ityAdi, trINi sthAnAni nirgranthAnAM-nirgatA granthiHdravyato maryAdAtiriktavastrapAtrAdirUpA, bhAvato rAgadvepAdirUpA teSAM te tathA, tepAM niSparigrahamunInAM nirgranthInAM-sAdhvInAM vA ahitAya-aniSTAya, asukhAyaduHkhAya, akSamAya -ayuktatvAya, aniHzreyasAya-akalyANAya, anAnugAmikatAyaianugacchati kAlAntaramupakAritvenA'nuyAti yattad bhAnugAmikaM tasya bhAvaH munijana dvArA apane kAma meM lene ke bAda diye gaye vastrapAtra AdikA sevana karanA yaha tyaktopadhi svAdanatA hai / yaha sa yama kA upakAraka hai aisA mAna kara jIrNa malina Adi upadhikA mAdhyasthyabhAvase dhAraNa karanA isakA niSkarSArtha hai / aba sUtrakAra ahitahitakI apekSA lekara nirgrantha ke sambandha meM vaktavyatA kA kathana karate haiN| "tao" ityAdi-jinhoM ne maryAdA ke atirikta vastrapAtrAdi rUpa dravyagrandhikA tathA rAgadveSAdirUpa bhAvagranthikA tyAga kara diyA hai ve nirgrantha haiM aise nirgrantha munijanoM ko aura sAdhvIjanoM ko tIna 3 sthAna ahita ke liye-aniSTake liye, asukha-duHkha ke liye, akSamaayukta ke liye, aniHzreyasa-akalyANake liye, aura ananugAmikatA ke liye-azubhAnubandhake liye haiN| upakArIrUpa se jo kAlAntara meM sAtha jAtA hai vaha AnugAmika hai isase viparIta anAnugAmika hai, aisA ja dvArA upayogamAM levAyelA vastra, pAtra Adine ja upayoga kare tenu nAma tyakate padhi - svAdanatA che. A prakAranA vastra Adine dhAraNa karavuM te saMyama pAlanamAM dhAraNa karavA joIe, e A kathanathI phalita thAya che. have sUtrakAra ahita hitanI apekSAe nirca thanA saMbaMdhamAM vaktavyatAnuM kathana 42 cha-" tao" tyAhi- , " jemaNe maryAdAthI adhika vaccapAtrAdi rUpa dravyagraMthine tathA rAgadveSAdi rUpa bhAvagraMthine tyAga karI nAkhe heya che, temane nigraMtha kahe che. evA nirgatha munijane ane sAdhvIone mATe traNa sthAne ahitakartA, aniSTakartA, masuma (huma):4il, sakSama (ayuta), aniHzreyasa (2548yA) 4124, ananugAmikatA (azubhAnubandha) nA kartA gaNAya che. upakArI rUpe je kAlAntare sAthe jAya che, tene AnugAmika kahe che, ane tenAthI viparIta Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ghATIkA sthA0 3 u0 3 sU055 nirgranthAnagArAcAranirUpaNam 146 AnugAmikatA tanniSedhAd anAnugAmikatA, tasyai azubhAvubandhAyetyarthaH / tAnyevAha-kUjanatA-ArtanAdakaraNam , karkaraNatA-basatyupadhyAdidoSaprakaTanapUrvaka pralapanam , apadhyAnatA-AttaraudradhyAnadhyAyitvamiti 8 / uktaviparyayasUtraM tadviparyayeNa vyAkhyeyam 9 / atha nirgranthAnAmeva pariharttavyatrayamAha-'tao sallA'ityAdi, zalyate-vAvyate-pIDayate'neneti zalyaM, tadadvividhaM-dravyato bhAvataca, tatra dravyatastomarAdika, bhAvatastatrividhaM, tadevAha-mAyAzalya-mAyaiva-zalyavadvAdhakatvAtzalyam / nidAnam-aninyAnazanabrahmacaryAdita povidhAnena devaddharyAdi prArthana, tadeva zalyaM nidAnazalyam / mithyA-viparItadarzanaM-dRSTimithyAdarzanaM, tadeva zalyaM anAnugAmika azubhAnubandha hotA hai / ve tIna sthAna isa prakArase haiM-eka kUjanatA-AttanAda karanA, dUsarA-kakaraNatA vasati upadhi Adike doSoM ko prakaTa na karate hue pralapana karanA aura tIsarA apadhyAnatA-AtaMgaidradhyAna karanA / ina tIna sthAnoM se viparIta vRtti rakhanA nirgranthoM ko hita ke liye, sukhake liye, kSamAke liye, niHzre. yasa ke liye aura onugAmikatA ke liye hotA hai / " to sallA" ityAdi / nirgranthoM ke liye ye tIna zalya chor3ane yogya haiN| jisa se jIva ko bAdhA pahu~catI hai usakA nAma zalya hai, yaha zalya dravya aura bhAvake bheda se do prakAra kA kahA gayA hai / tomara-boNa Adi dravya zalya hai bhAvakI apekSA-mAyA, nidAna aura mithyAtva ke bhedase tIna prakArakA zalya hai, (zalya-TUTA huA bANa ke agra bhAga) kI taraha bAdhaka hone se mithyA-mithyAdarzana ko zalya kahA gayA hai| anindya ananugAmika azubhAnubaMdha hoya che.) , have te ahitakArI sthAnenA traNa 12 48 42vAmA .mAva cha-(1) nata (satanA 42vata), (2) karka raNutA-vasavATanuM sthAna, upAdhi AdinA dene prakaTa karato bakavAda kare tenuM nAma karka raNutA che. ane (3) apadhyAnatA-AttaraudradhyAna karavuM tenI nAma apadhyAnatA che. parantu A traNa sthAne karatAM viparIta vRtti rAkhavAthI nigraMthanuM hita thAya che, temane sukhanI prApti thAya che temanA kSamAguNanI vRddhi thAya cha, tabhanu zreya (dayA) thAya cha, bhane manumAbhitA (zumAna. gandha) 3 bAntare te tebhanI sAtha taya che. " tao sallA " atyAhi ni e A traNa za9thane parityAga karavo joIe-jenA dvArA jIvane hAni ( takalIpha) pahoce che tenuM nAma zathi che A zalyanA dravya ane bhAvanI apekSAe be bheda kahyA che. bANa Adine dravya-zalya kahe che, ane bhAvanI apekSAe mAyA, nidAna ane mithyAtvanA bhedathI traNa prakAranA zaya che. zalyanI jema (cheDavAmAM AvelA bANunA agrabhAganI jema) mAdhaka Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtra mithyAdarzanazalyamiti 10 nirgranthAnAmeva labdhimAptau kAraNatrayamAha-vIhi ityAdi, tribhiH sthAnaH-kAraNaiH kriyAvizeSAcaraNarUpaiH zrAmyati-vizrAmyatizabdAdi viSayebhyo yaH, yadvA-zrAmyati-tapasyatIti zramaNaH,-muniH kIdRzaH ? ityAha-nirgranthaH-dravyabhAvagranthirahitaH saMkSiptavipulatejolezyaH-vipulA vistIrNAanazana brahmacarya Adi tapa kA sevana karate hue devaddhi AdikI prApti kI kAmanA karanI yaha nidAna hai / yaha nidAna bhI jIva ko zalya kI taraha duHkhadAyaka hotA hai / mithyAdarzana bhI jIvakI pariNati sudharane nahIM detA hai-Atmastha nahIM hone detA hai-yathArtha zraddhA ko rokatA hai-ataH vaha bhI zalya kI taraha sadA jIva ko duHkhadAyaka hone se mithyAdarzana zalya kahA gayA hai / aba sUtrakAra nirgranthoM ko hI labdhi kI jo prApti hotI hai| usameM kAraNatraya kA kathana karate haiM-" tIhi ThANehi samaNe' ityAdi / zabdAdika viSayoM se jo vizrAma-virAma prApta kara letA hai, athavA tapasyA karatA hai-usakA nAma zramaNa muni hai| zramaNa ina tIna kriyA vizeSAcaraNarUpa kAraNoM se saMkSipta vipula tejolezyAvAlA hotA hai arthAt apane meM chipAkara rakhatA hai| yahAM zramaNa ke sAtha nirgrantha aisA jo pada rakkhA gayA hai vaha yaha prakaTa karatA hai ki jo zramaNa dravyagranthi aura bhAvagrandhi se rahita hotA hai vahI saccA zramaNa kahalAtA hai aisA zramaNa (pIDAkAraka) hovAne kAraNe mithyAdarzanane zalyarUpa kahevAmAM AvyuM che. aniMdya, anazana, brahmacarya Adi tapanuM sevana karatAM karatAM devaddhi AdinI prAptinI kAmanA karavI tenuM nAma nidAna che. A nidAna paNa jIvane zayanI ' jema duHkhadAyaka nivaDe che. mithyAdarzana paNa jIvanI pariNatine sudhAravA detuM nathI-Atmastha thavA detuM nathI-yathArtha zraddhAne reke che, tethI te paNa zayanI jema jIvane mATe sadA duHkhadAyaka ja hovAthI tene mithyAdarzana zalya kahevAmAM AvyuM che. nirca ne je kAraNene lIdhe labdhinI prApti thAya che, te traNa 42 ve sUtra42 4thana 42 cha-" tohiM ThANehiM " tyAha zabda dika viSayamAMthI je vizrAma (virAma) prApta kare che eTale ke zabdadika viSayano je parityAga kare che, athavA tapasyA kare che tene muni kahe che. zramaNa nirgathe A traNa kriyAvizeSAcaraNarUpa kAraNone lIdhe saMkSipta vipula telekSAvALo hoya che. ahIM zramaNanI sAthe je nircapadano prayoga karAyo che te e vAtane prakaTa kare che ke je zramaNa dravyagraMthi ane bhAva aMthithI rahita hoya che, tene ja sAce zramaNa kahevAya che. e zramaNa Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 - sudhA ThIkA sthA0 3 u. 3 sU0 55 nibhthAnagArAdhAranirUpaNam aneka yojana parimita kSetragata vastujAtadahanasamarthatvAdvizAlA tejolezyA viziSTatapasA''virbhUtalabdhivizeSasamudbhUtA tejojvAlA, sA saMkSiptA- zAntyudrekeNa zarIrAntalIMnA hrasvatAM vA gatA yasya sa tathoktaH zarIrAntarbhUtatejojvAlAyukta ityarthaH, anyathA sa tasya prabhAveNAdityavimvavadurdarzaH anekaprANisa tApotpAdakazca syAditi, bhavati - jAyate / tAnyeva karaNAnyAha - AtApanayA - AtApanA - viziSTa tapasyA ke bala aisI tejolezyA ko prApta kara letA hai jo aneka yojana parimita kSetra takakI vastuoM ko bhasmasAt karane meM samartha hotI hai - yaha tejolezyA viziSTa tapasyA ke prabhAva se AvirbhUta labdhivizeSa se janya hotI hai / jisa maharSi zramaNa nirgrantha ko yaha tejolezyA hotI hai vaha usake prabhAva se sUryadhi kI taraha durdaza hotA hai aura aneka prANiyoM ko santApa kA kAraNa hotA hai parantu isa viziSTa prabhAvazAlinI tejolezyA ko prApta kiye hue vaha zramaNa nirgrantha jo isa paristhitivAlA nahIM banatA hai usako kAraNa prApta huI usa tejolezyA ko vaha apane bhItara hI saMkSipta karake rakhatA hai kyoM ki zAnti kA udreka usake pAsa itanA adhika hotA hai ki jisake kAraNa vaha tejolezyA usake zarIra ke bhItara hI yA to lIna ho jAtI hai yo hrasvatA ko prApta ho jAtI hai, aisA na ho to vaha jaisA kI Upara kahA gayA hai sUrya ke bimba kI taraha durdarzanIya aura aneka prANigaNoM ko santApakAraka ho jaay| jina kAraNoM se prApta tejolezyA viziSTa tapasyAnA prabhAvathI evI tailezyAne prApta karI le che ke je aneka ceAjana parimita kSetramAM rahelI vastuene khALIne bhasma karI nAkhavAne samartha hAya che. te teolesyA viziSTa tapasyAnA prabhAvathI AvirbhUta, labdhivizeSa dvArA pedA thaI heAya che. je maharSi zramaNu nigraMthane A teolezyAnI prApti thaI hoya che te tenA prabhAvathI sUryabiMkhanI jema duza (jenI sAme jovAmAM pazu takalIpha paDe evA ) hAya che, ane aneka jIvAmAM saMtApanA utpAdaka thAya che. parantu A viziSTa prabhAvazAlinI teolesyAne prApta karanAra zramaNu nigrathanI khAkhatamAM evuM manatuM nathI, kAraNa ke peAte prApta karelI tejolezyAne te peAtAnI aMdara ja sakSipta karIne rAkhe che, kAraNa ke zAntine udvega tenI aMdara eTale adhika hAya che ke jenA kAraNe te teolezyA tenA zarIranI aMdara kAMtA lIna thai jAya che, athavA te hasvatA prApta kare che jo evuM thatuM nA hAta teA te sUryanA biSanI jema duHzanIya ane aneka prANIgA mATe saMtApakAraka thaI paData. je kAraNeAne lIdhe prApta thayelI teolezyAne sa'kSipta Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 sthAmA grISmakAle mUryAbhimukhamUvavAhurbhUtvA''tApasya sevanaM, hemante prAvaraNarAhitya, varSAmu-indriyakapAyayogAn saMgopya viviktagayyAsanase vitvaM ca, tayA / kSAntikSamayA-kSAntyA-krodhanigraheNa natvazaktatvena kSamA-anyAparAdhasya sahana zAntiHkSamA, tayA / tathA-apAnakena tapaH karmaNA, tatrApAnakena-pAraNakakAlAdanyatrapAnIyavarjitastena tapaH karmaNA-nirantaraM paNmAsAn yAvat paSTapaSThAdirUpeNa muniH saMkSipta vipalatejolezyo bhavatIti pkrmH| uktA nirganyavyApAravaktavyatA, sAmprataM bhikSupratimAyaktavyatAmAha-'vimAsiyaM NaM' ityAdi, traimAsikI mAsajayaprativaddha bhikSupatimAM-bhikSoH-sAdhoH pratimA pratijJA-abhigrahavizeSa ityarthaH, saMkSipta kara dI jAtI hai-sUtrakAra unhIM 3 tIna kAraNoM ko yahAM prakaTa kara rahe haiM-unameM eka kAraNa hai AtApanA jaba grISmakAla kA samaya hotA hai usa samaya sUrya ke abhimukha ho kara aura urdhvayA hokara sevana karanA, hemanta meM prAvaraNa (mukhavastrikA colapaTTaka ke sivAya aura zarIra ke saba vastra ko haTA denA) rahita honA varSAkAla meM indriya kapAya aura yogoM ko roka kara viviktasthAna meM zayyAsana kA sevana karanA yaha AtApanA hai| krodhAdi kA nigraha karate hue Asakta hote hue nahIM anya vyaktiyoM dvArA kRta aparAdhako sahana karanA yaha kSAnti kSamA hai tathA-pAraNakAla ke sivAya anya samaya meM pAnI ko varjanevAle tapAkarma se nirantara chaha mAsa taka paSTapaSTAdi rUpa tapasyA karanA yaha apAnaka tapAkarma hai / isa taraha ke ina AtApanA zAnti kSamA aura 4 // devAmAM Ave che. . . 20! ve 548 42pAmA mAve cha-(1) sAtAyanA-kyAre grISma Rtu cAlatI hoya tyAre sUryanI tarapha mukha rAkhIne ane gane bhujAo UMcI rAkhIne AtApanAnuM sevana karavuM, hemanta RtumAM prAvaraNa rahita thavuM eTale ke muhapatti ane calapaTTaka sivAyanA badhAM kapaDAM utArI nAkhavA, ane varSAkALamAM Indriya, kaSAya ane jegone rekIne vivikta sthAnamAM zAsananuM sevana karavuM tenuM nAma AtApanA che. (2) dhAdine nigraha karIne-nahIM ke azakta hovAne lIdhe-aMdha vyaktio dvArA karAyelA aparAdhane sahana kare tenuM nAma kSAntikSamA che. (3) pAraNanA samaya sivAyanA anya samaya daramiyAna pANInA varjana ( tyAga) vALI chaThTha chaThThAdi rUpa tapasyA nirantara cha mAsa paryanta karavI tenuM nAma apAnaka tapa karma che. A prakAranA AtApanA, kSAntikSamA ane apAnaka tapakamarUpa traNa kAraNane lIdhe telezyAnI Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA0 3:30 3 sU0 55 nimranthAnagArAcAranirUpaNam 153 tAzcakamAsikyAdayo dvAdaza bhavanti, . uktaJca" mAsAIsaratA 7, paDhamA 1 vii 2 taiya 3 sattarAiMdiNA 10 // ___ aharAi 11 egarAI 12, bhikkhUpaDimANa vArasaMga / 1 // " atrAyaM bhAvaH-ekamAsikyAdayo mAsottarAH saptamatimAH, 7 tisraH-aSTamInavamI-dazamIrUpAH pratyekaM saptarAtrindivapramANA bhavanti 10, pazcAda ekAekAdazIpratimA ahorAtrikI bhavati 11, ekA ca dvAdazI matimA-ekarAtri. apAnaka tapAkarmarUpa tIna kAraNoM se tejolezyA kI labdhi utpanna hotI hai usako saMkSipta karake rakhate haiN| ..tIna mAsakI avadhivAlI bhikSu pratimA ko dhAraNa kiye hue anagAra ko bhojana evaM pAnakI tIna dattiyAM lenI kalpya hai / vaise bhikSu pratimAe~ 12 bAraha hotI hai| kahA bhI hai-"mAsAI sattA " ityAdi isakA bhAva aisA hai-pahilI bhikSu pratimA eka 1 mAlakI hai, dUsarI bhikSu pratimA 2 do mAsa kI hai, tIsarI 3 bhikSupratimA 3 mAsa kI hai, cauthI bhikSu pratimA cAra 4 mAsa kI hai, pAMcavIM bhikSu pratimA 5 mAsa kI hai, chaThI bhikSu pratimA chaha 6 mAsakI hai aura sAtavIM bhikSu pratimA 7 mAsa kI hai| isa taraha eka se lekara sAta takakI bhikSu pratimAe~ eka 2 mAsa kI uttarottara vRddhivAlI haiN| tIna pratimAe~ AThavIM navamI aura dazavIM ye pratyeka sAta sAta dina rAta kI pramANa vAlI haiM / gyArahavIM bhikSu pratimA eka ahorAta kI hai 12 vI bhikSu labdhi utpanna thAya che, ane zramaNa nigraMtha tene saMkSipta karIne zarIranI aMdara ja rAkhe che. - traNa mAsanI avadhi (samaya maryAdA) vALI bhikSupratimAne dhAraNa karanAra aNugArane bhojana ane pAnanI traNa datti levI kape che, je ke bhikSupatimAmAta 12 542nI jAya che. 4ghu 55 cha / "mAsAI sattA" tyAla tene bhAva A pramANe che-pahelI bhikSupratimA eka mAsanI che, bIjI bhikSupratimA be mAsanI che, trIjI bhikSupratimA traNa mAsanI che, jethI bhikSu pratimA cAra mAsanI che, pAMcamI zikSupratimA pAMca mAsanI che, chaThThI bhikSupratimA cha mAsanI che ane sAtamI bhikSupratimA sAta mAsanI che. A rIte ekathI laIne sAta sudhInI bhikSapratimAo uttarottara eka eka mAsanI vRddhivALI che. traNa pratimAo eTale ke AThamI, nivamI ane dasamI bhikSapratimAo sAta sAta dinarAtanA pramANavALI che. agiyAramI bhikSupratimA eka ahorAtanI 8 divasarAtanI avadhivALI) che ane bAramI bhikSupratimA thA 20 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 Ana kIti dvAdazeti / atra tu tristhAnakAnurodhAda dattitrayagrahaNavipayA traimAsikI bhikSupratimA gRhItA / tAM bhikSu ratimAM pratipannasya - aGgIkRtasya anagArasya-na agAraMgRhaM yasya so'nagArastasya bhikSorityarthaH kalpante yujyante tisro dattayaH - ekavArapativAhArAdidravyarUpAH bhojanasya - tisra eva pAnakasya - pAnakadravyasya pratigrahItumiti 12 / athaikarAtrikI pratimAyAH samyaktayA'nanupAlanato'nupAlanatatha yad bhavati tadAha - ' egarAiyaM ' ityAdi, ekarAtrikI dvAdazItyarthaH, tAM pratimAM samyak - zAstroktaprakAreNa ananupAlayataH - anArAdhayato'nagArasya imAni - vakSyamANAni trINi sthAnAni ahitAya yAvat ananugAmikatAyeM bhavanti, tAnyevAhaunmAdaH - cittavibhramastaM labheta / vA athavA dIrghakAlika - cirakAlasthAyi-kaSTasAdhyamasAdhyaM vA rogAtaGkaM tatra- rogaH-kuSThAdiH, AtaGkaH-sadyoghAtI mastakazUla vis pratimA kevala eka rAta kI hai, parantu yahAM tristhAnaka ke anurodha se dattatra grahaNa karanerUpa vipayavAlI traimAsikI bhikSupratimA gRhIta huI hai, isa bhikSu pratimAko aGgIkAra karanevAle anagArako gRhatyAgI bhikSu ko eka bAra meM par3I huI AhArAdi dravyarUpa bhojanadattiyAM tIna aura pAnaka dattiyAM 3 tIna hI lenI kalpatI haiM / aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki eka rAtrikI pratimAko samyakrUpase nahIM pAlane se aura pAlane se kyA hotA hai aura kyA nahIM hotA hai ' egarAiyaM' ityAdi / 12vIM jo bhikSupratimA hai use zAstrokta vidhi ke anusAra ArAdhita nahIM karanevAle anagAra ko ye tIna sthAna ahita ke liye yAvat ananugAmikatA ke liye hote haiM ve tIna sthAna isa prakAra se haiM - unmAda kA prApta honA, dIrghakAlika rogAtaGka kA prApta mAtra eka rAtanI ja avadhivALI che. parantu ahIM tristhAnakane adhikAra cAlatA hAvAthI traNa ttiyeA grahaNa karavA Mpa traimAsikI bhikSupratimAnuM ja varNana karavAmAM AvyuM che. A pratimAne aMgIkAra karanAra aNugArane gRhatyAgI bhikSune--eka vAramAM paDelI AhArAdi dravyarUpa traNa bhAjana ttiyeA ane traNa pAnaka hRttiye ja levI ka2e che. have sUtrakAra e prakaTa kare che ke eka rAtrinI pratimAne samyak rIte nahIM pALavAthI zuM thAya che ane zuM nathI thatuM, tathA samyak rIte pALavAthI zuM thAya che bhane zuM nathI thartu-" egarAiye ?' tyAhi khAramI bhikSupratimAnI zAokta vidhi anusAra ArAdhanA nahIM karanAra aNugAranA traNa sthAna ahitathI laIne ananugAmikatA pantanA heturUpa ane che. te trazu sthAna nIthe abhA che - ( 1 ) ubhAhanI prApti thAya che, (2) hIdhe Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 703 sU0 55 nirgranthAnagArAbAranirUpaNam 155, cikAdiH, tayoH samAhAre rogAtakaM tat mApnuyAt / vA-athavA kevalimajJaptAdjinamANItAt dharmAt-zruta vAritrarUpAt. dharmAt bhrazyet bhRSTo bhavet , anena samyaktvasyApihAnirbhavediti13! etadviparyayasUtramAha-'egarAiyaM ityAdi, ekarAtrikI dvAdazI bhikSupratimAM samyaktayA anupAlayatA-samAcaratastrINi sthAnAni hitAya yAvada anugAmikatAyeM bhavanti / tAnyevAha-tasya-ekarAtrikI bhikSumatimA sabhyaganupAlayataH bhavadhijJAnaM se 'tasya' samutpadhetA vA-athavA manaHparyavajJAnaM tasya samutpa- : gheta / etAvadeva na, kevalajJAnaM vA tasya smutpdyet| ekarAtrikyA bhikSumatimAyAH honA aura kevaliprajJapta dharmase bhraSTa patita ho jAnA citta meM vibhramakA A jAnA isakA nAma unmAda hai. isa unmAda ko yadi vaha prApta ho jAtA hai, to vaha usake ahita Adi ke liye ho jotA hai isI prakAra . kaSTasAdhya yA asAdhya roga-kuSThAdi aura sadyaH prANahara zUla, visacikA Adi AtaGkaH use prApta ho jAte haiM to ve bhI usake ahita Adike liye ho jAte haiM, isI prakAra se yadi vaha jinapraNIta dharmase zrutacAritrarUpa dharma se patita ho jAtA hai to isase samyaktva kI bhI hAni ho jAne ke kAraNa vaha usake ahita Adi ke liye ho jAtA hai| yadi vaha eka rAtri kI bhikSupratimA kA pAlana samyakUrUpase karane meM lagA rahatA hai-to usake liye ye tIna sthAna hitakAraka, sukhakAraka kSamAkAraka, maGgalakAraka aura anugAmitAkAraka hote haiM-ve tIna sthAna meM haiM-jaise avadhijJAna, manaHparyavajJAna athavA kevalajJAna tAtparya yaha kAlika rogAtakanI prApti thAya che ane (3) kevaliprajJasa dharmamAMthI yuta (patita) thaI jAya che. cittamAM vizvama ke tenuM nAma unmAda che. je tene te unmAdanI prApti thAya che te tene kAraNe tenuM ahita Adi thAya che. kaSTasAdhya athavA asAdhya rogane paNa te bhoga bane che. ke Adi asAdhya rege che ane turata ja prANa harI lenArU hRdayazUla (hArTa phela), visUcikA (kelerA) Adi AtaMka paNa tene mATe ahita AdinuM kAraNa bane che. e ja pramANe je te jinapraNIta dharmathI (zrutacAritrarUpa dharmathI) bhraSTa thaI jAya che, te samyakatvanI paNa hAni thAya che ane te paNa tenuM ahita Adi karavAmAM kAraNabhUta bane che je te eka 'rAtrinI bhikSupratimAnuM samyapha rIte pAlana karavAmAM lIna rahe che, to tene mATe traNa sthAna hitakAraka, sukhakAraka, kSamAkAraka, maMgalakAraka ane anugAmitAkAraka (zubha baMdha karanArA) thaI paDe che te traNa sthAna nIce pramANe samajavA-(1) avadhijJAna, (2) mana:paryavajJAna ane kevaLajJAna A kathanane bhAvArtha e che ke eka rAtrinI avadhivALI Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgo samyaganArAdhanata unmAda-rogAtaGka-dharmabhraMzarUpA ahitAdharthAH bhavanti, tasyAH samyagArAdhanatazcAvadhimana paryavakevalajJAnaprAptirUpA hitAdyarthI bhavantIti trayoda-, zacaturdazasUtrayostatvamiti 14 / / sU0 55 // pUrvoktAni munInAmanupThAnAni karmabhUmiSveva bhavantIti tannirUpaNAya paJca. sUtrImAha mUlam-jaMbuddove dIve tao kammabhUmIo paNNattAo, taM jahA-bharahe eravae mahAvidehe 1 / evaM dhAyaIsaMDe dIve purasthimaddhe jAva pukkharavaradIvaDupaccatthimaddhe 5 ||suu056 // hai-zAstrokta vidhi anusAra eka rAtri kI 12 cI bhikSupratimA kA yathAvat pAlana karanevAlA anagAra yA to avadhijJAnako prApta kara letA hai yA manaHparyaya jJAna ko prApta kara letA hai, yA kevalajJAnako prApta kara letA hai, terahaveM sUtra samyakUtathA bhikSupratimA nahIM pAlanevAlA aura caudahave sUtra samyaktayAbhikSupratimA pAlanevAlA sUtroMkA.niSkarSArtha yahI hai ki eka rAtri kI bhikSupratimA ko samyakapa se ArA. dhita nahIM karanevAle bhikSuko unmAda, rogAtaka aura dharma se bhraSTatArUpa ahitAdi vidhAyaka artha prApta hote haiM aura isakA samyakapase pAlana karanevAle bhikSu ko avadhijJAna, manaHparyavajJAna aura kevalajJAna ina tIna jJAna meM se koI bhI jJAna prApta ho jAtA hai, jo isakA hita Adi kAraka hotA hai 14 // sU0 55 // bAramI bhikSupratimAnI zAstrokta vidhi anusAra ArAdhanA karanAra aNagArane kAM te avadhijJAnanI prApti thAya che, ane kAM te kevaLajJAnanI prApti thAya che. 13 mAM sUtramAM samyak rIte A pratimAnI ArAdhanA nahIM karanAranA zA hAla thAya che te prakaTa karavAmAM AvyuM che. temAM evuM kahyuM che ke eka rAtrinI ! bAramI bhikSupratimAnI sabhya rUpe ArAdhanA na karanAra aNagArane unmAda, rigAtaMka ane dharmabhraSTa thavA rUpa ahitAdi vidhAyaka artha prApta thAya che. 14 mAM sUtramAM e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke bAramI bhikSupratimAnuM samyak rUpe pAlana karanAra aNagArane avadhijJAna athavA mana paryAvajJAna athavA kevalajJAna prApta thaI jAya che, je tenuM hitakAraka, sukhakAraka Adi thaI paDe che. e sU, papa che Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 3 u0 3 0 56 karmabhUminirUpaNam 157 chAyA - jara dvIpe dvIpe tisraH karmabhUmayaH prajJaptAH, tadyathA - bharatam, airavataM, mahAvidehaH / evaM dhAtakIkhaNDe dvIpe paurastyArdhe yAvat puSkaravaradvIpArde pazci mArDe 5|| sU0 56 / / TIkA - jaMbuddIce ' ityAdi, sUtrANi paJcApi sugamAnyeca, navaraM - jambUdvIpe bharataivatamahAvideharUpANi trINi kSetrANi karmabhUmayaH santi / asimaSIkka - pitapaH saMyamAnuSThAnAdikarmapradhAnAH bhUmayaH karmabhUmayaH / tAH paJcadaza bhavanti, jambUdvIpadhAtakIkhaNDapUrvArddha tatpazcimAddha puSkaravaradvIpapUrvArddhatatpathi mArddharUpeSu paJcasupratyekaM bharatAdi trayasadbhAvAt 5 // sru0 56 / / ye muniyoM ke pUrvokta anuSThAna karmabhUmi meM hI hote haiM - ataH karmabhUmiyoM ke nirUpaNa ke liye sUtrakAra pacasUtra kahate haiM - ' jaMbUddIve dIve tao kammabhUmIo ' ityAdi / 'TIkArtha- jambUdvIpa nAmake dvIpameM tIna karmabhUmiyAM kahI gaI haiM-jaise eka bharata kSetra dUsarA airavata kSetra aura mahAvideha kSetra | isI tarahakA kathana pUrvAddha ghAtakIkhaNDa dvIpameM bhI kara lenA cAhiye aura isI taraha kA kathana yAvat pazcimA puSkaravaradvIpArdha meM kara lenA cAhiye / jo bhUmiyAM asi. maSI, kRSi aura tapaHsaMyamAnuSThAnAdirUpa karma pradhAna hotI haiM ve karmabhUmiyAM haiM, aise ye karmabhUmiyAM jambUdvIpa meM bharata airavata aura mahAvideharUpa haiM / ye karmabhUmiyAM DhAI dvIpameM kula 15 haiM / jambUdvIpameM tIna dhAtakIkhaNDa meM pUrvAddha aura pazcimAddha meM 6 aura puSkaradIpA ke pUrvArddha pazcimArdhameM6 isa prakAra se ye 15 ho jAtI haiM // 56 // munienAM pUrvakta anuSThAna karyuM bhUmiemAM ja thAya che. tethI have sUtrakAra kama bhUmionuM nirUpaNu pAMca sUtreA dvArA kare che-- "" jaMbUdIve dIve tao kammabhUmio " tyAhi kahI che TIkA-ja bUDhIpa nAmanA dvIpamAM nIce pramANe traNa kabhUmi (1) bharatakSetra, (2) bhairavatakSetra, bhane (3) bhaDAviheDakSetra mA aAranaM dhaatddiikhaMDa dvIpamAM paNa samajI levuM. e ja prakAranu kathana dvIpAdha paryantanA viSayamAM paNa samajavuM. pazcimA puSkaravara je bhUmie asi, maSI, kRSi ane tapaHsayamAnuSThAna Adi rUpa kema-prAdhAna hAya che, te bhUmione kamabhUmie kahe che. evI te kabhUmie bharatakSetra, eravatakSetra ane mahAvidehakSetra rUpa che. aDhI dvIpamAM kula 15 kama bhUmi che ja budvIpamAM 3, dhAtakIkhaDanA pUrvAdha ane pazcimA mAM maLIne kula 6, ane puSkaravara dvIpAnA pUrvAdha ane pazcimAmAM maLIne 6, mA rIte mere 6+6=15 bhUbhi che. // sU. 56 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 . sthAnastri uktAH karmabhUmayaH, sampataM tadgatamanuSyadharmanirUpaNAyaikAdazasUtrANyAha mUlam-tivihe dasaNe paNNatte, taM jahA-sammaIsaNe, micchadaMsaNe sammAmicchadasaNe 1 / tivihA ruI paNNatA, taM jahAsammAruI micchAruI sammAmicchArUI 2 / tivihe paoge paNNatte taM jahA-sammApaoge, micchappaoge, sammAmicchappaoge 3 / tivihe vayasAe paNNatte, taM jahA:dhamsie vavasAe, adhammie kvasAe, dhammiyAdhammie vavasAe 4 / ahavA tivihe vavasAe paNNatte, taM jahA-paccakkhe, paccaie, ANugAmie 5 / ahavA tivihe vavasAe paNNatte, taM jahA-ihaloie, paraloie ihaloiyaparaloie 6 / ihaloie vavasAe tivihe paNNatte, taM jahAloie, veie, samAie 7 / loie vavasAe tivihe paNNatte, taM jahA-atthe dhamme kAme 8 / veie vavasAe tivihe paNNatte, taM jahA-riuThavee, jauvvee, sAmavee 9 / sAmAie, kvasAe tivihe paNatte, taM jahA-NANe dasaNe caritte 10 / tivihA atthajoNI paNNattA, taM jahA-sAme daMDe bhee 11 // sU0 57 // . chAyA-trividhaM darzana prajJaptaM, tadyathA-samyagdarzanaM, mithyAdarzanaM, samyaGmithyAdarzanam 1 / trividhA ruciH prajJaptA, tadyathA-samyagUruciH, mithyAruciH karmabhUmiyoM kA nirUpaNa karake aba sUtrakAra tadgata manuSyadharma kA nirUpaNa karane ke liye 11 sUtra kahate haiM-'tivihe daMsaNe paNNatte' i0 . sUtrArtha-darzana tIna prakArakA kahA gayA hai-jaise-samyagdarzana, mithyA: darzana aura samyagmithyAdarzana, ruci tIna prakArakI kahI gaI hai| jaise karmabhUmionuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra temAM rahelA manuSyanA dhanu ni35 42 cha-"tivihe daMsaNe paNNatte" tyAha sUtrArtha-zana prA2 hA cha-(1) sabhya zana, (2) bhithyAzana bhara (3) sabhya mithyAzana. 2thi traya mAnI 4Iche-(1) sabhya ruthi, Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA0 3 u032sU057 karmabhUmisthamanuSyadharmanirUpaNam 159 samyamithyAruciH / trividhaH prayogaH prajJaptaH, tadyathA samyakramayogaH, mithyAprayogaH, samyamithyAmayogaH 3 / trividho vyavasAyaH prajJaptaH, tadyathA-dhArmiko vyavasAyaH, adhArmiko vyavasAyaH, dhArmikAdhArmiko vyavasAyaH 4 / athavA trividhI vyavasAya: prajJaptaH, tadyathA-pratyakSa prAtyayikaH AnugAmikaH 5 / athavA trividhI vyavasAyaH prajJaptaH, tadyathA-aihalaukikaH, pAralaukikaH, aihalaukikapAralaukikA 6 / aihalaukiko vyavasAyatrividhaH prajJaptaH, tadyathA laukikA, vaidikaH, sAmayikA 7 / laukiko vyavasAyastrividhaH prajJaptaH, tadyathA-arthoM dharmaH kAmaH 8 / vaidiko vyavasAyastrividhaH prajJaptaH, tadyayA-RgvedaH, yajurvedaH, sAmavedaH 9 / sAmayiko vyavasAyatrividhaH prajJaptaH, tadyayA-jJAnaM, darzana, cAritram 10 / trividhA'rthayoniH prajJaptA, tadyathA-sAma, daNDaH, bhedaH 11 ||suu0 57 // -samyagruci, mithyAruci aura samyamithyAruci, prayoga tIna prakArakA kahA gayA hai-jaise-samyak prayoga, mithyAprayoga aura samyak mithyA. prayoga, vyavasAya tIna prakArakA kahA gayA hai jaise-dhArmika vyavasAya, adhArmika vyavasAya, aura dhArmikAdhArmika vyavasAya-athavA isa taraha se bhI vyavasAya ke tIna bheda kahe gaye haiM-eka pratyakSa, dusarA prAtyadhika aura tIsarA AnugAmika athavA-aihilaukika, pAralaukika aura aihalaukika pAralaukika, inameM aihalaukika vyavasAya tIna prakArakA kahA gayA hai-jaise laukika, vaidika sAmAyika, inameM laukika vyavasAya tIna prakAra kA kahA gayA hai-jaise-artha, dharma aura kAma, vaidika vyavasAya tIna prakArakA kahA gayA hai| jaise-Rgveda, yajurveda aura sAmaveda, sAmayika vyavasAya bhI tIna prakAra kA kahA gayA hai| jaise(2) bhithyAzayi ana (3) sabhya bhithyArunthi. pryo|| tra' prA2nA 4 cha (1) sabhya prayAsa, (3) mithyAprayAga mana (3) sabhya mithyAprayAsa, vyaq. sAya traNa prakAranA kahyA che-(1) dhArmika vyavasAya, (2) adhArmika vyavasAya ane (3) dhArmika dhArmika vyavasAya. athavA vyavasAyanA A pramANe traNa bheda paNa 5 cha-(1) pratyakSa, prAtyayi4 bhane (3) mAnubhi . 4211 (1) oDI (2) pAralaukika ane (3) ehalaukika pAralaukika temAMnA aihalaukika vyavasAyaa traya 42 4aa cha-(1) 4, (2) vai imane (3) sAmayi. qNI alls vyavasAyanA 5 naye pramANe taY 2 4aa cha-(1) matha, (2) dharma ane (3) kAma. vidika vyavasAyanA paNa A traNa prakAra kahyA che-(1) veda, (2) sAmaveda ane (3) yajurveda, sAmayika vyavasAyanA paNa nIce Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre. 160 TIkA - tivihe ' ityAcekAdazApi sUtrANi sugamAni, navaraM darzanaMdarzanamohanIyaM tathAvidhadarzana hetutvAt tat samyaG mithyA - mizrabhedAt trivi dham 1 | ruciH- tatvAnAM zraddhAnam, sA'pi darzanatrayasaMpAdyA pUrvoktabhedAt trividhA 2 / prayogaH - manaHprabhRtivyApAraH auSadhAdi vyApAro vA / sa trividhaH - samyaG mithyAmizrarUpaH - ucitAnucita tadubhayAtmako veti 3 / vyavasAya:- vastunirNayaH, puruSArtha siddhayaryamanuSThAnaM vA / saca dhArmikA dhArmikatadubhayabhedAt trividhaH / trividho'yaM vyavasAyaH saMyatA'saMyata deza viratAnAM krameNa bhavati / yadvA-dhArmiko vyavasAyaH saMyamarUpaH, adhArmiko'saMyamarUpaH, dhArmikAdhArmiko- dezasaM yamalakSaNa iti | vyavasAya:- nizrayaH, sa trividhastathAhi - pratyakSaH - avadhi - manaH paryava - jJAna, darzana aura cAritra, arthayoni tIna prakAra kI kahI gaI hai-- jaise - sAma, daNDa aura bheda / TIkArtha - yahAM darzana zabda se darzanamohanIyakA tathAvidha darzanakA hetu hone se grahaNa huA hai yaha darzanamohanIya karma samyak prakRti mithyAtva prakRti aura mizraprakRti ke bheda se tIna prakArakA hai, tattvoM ko zraddhAna karanA isakA nAma ruci hai - yaha ruci bhI darzanatrayasaMpAdya hotI hai isa liye pUrvokta bheda se tIna prakAra kI hai / manaH Adi ke vyApArakA nAma prayoga hai / athavA auSadhAdi vyApAra kA nAma prayoga hai / yaha prayoga bhI samyak, mithyA aura mizraprayoga ke bheda se tIna prakArakA kahA gayA hai / athavA- - ucita, anucita aura ucitAtucita ke bheda se bhI... prayoga tIna prakAra kA kahA gayA hai, vastuke nirNaya kA nAma vyavasAya hai / athavA - puruSArtha siddhike nimitta kiyA gayA anuSThAna kA nAma bhulbha trayu aAra 4hyA che - ( 1 ) jJAna, (2) darzana bhane ( 3 ) yAstri, arthayoni trayu prahAranI uhI che - (1) sAma, (2) :'u mane (3) leha. TIkA -ahIM darzana zabdathI daza nameAhanIya grahaNa karavAmAM AvyuM che, kAraNa ke te tathAvidha darzananA hetu ( kAraNa ) rUpa hAya che A daza nameAhanIya kamanA nIce pramANe traNa prakAra che-samyak prakRti, mithyAtva prakRti ane mizra prakRti. tattvA pratye zraddhA rAkhavI tenuM nAma ruci che. te ruci paNa hanatrayasa pAdya hoya che, tethI tenA paNa pUrvokta traNa bheda ja paDe che. mana AdinA vyApAranu ( pravRttinuM) nAma prayAga che, athavA auSadhAddhi vyApAranuM nAma prayAga che. A prayeAga paNa samyakrU, mithyA ane mizra prayeAganA bhedrathI traNa prakArane kahyo che athavA ucita, anucita, ane ucitAnucitanA bhedathI paNa prayeAga traNa prakAranA kahyo che. vastunA niSNuyanuM nAma vyavasAya che, ! Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suSA kA sthA03 u03 sU057 kama bhUmisthamanuSyadharma nirUpaNam 161 kevalajJAnajanitaH / prAtyayikA-pratyayajanyaH-indriya-noindriyarUpanimittAjjAta ityarthaH / AnugAmikaH-anugacchati-sAdhyamagnyAdikaM, sAdhyAbhAve ca na bhavati yo dhUmAdi hetuH so'nugAmI, tato jAtam AnugAmikam-anumAna, tadpo yaH sa AnugAmikaH-anumAnarUpa ityarthaH / yadvA-pratyakSA-svayaMdarzanalakSaNaH pAtyabhI vyavasAya hai / yaha dhArmikAdi ke bheda se tIna prakArakA prakaTa kiyA kiyA hai, yaha trividha vyavasAya kramazaH saMyata, asaMyata aura dezavi. ratoM ke hotA hai athavA-saMyamarUpa vyavasAya kA nAma dhArmika vyavasAya hai, asaMyamarUpa vyavasAya kA nAma adhArmika vyavasAya hai aura jo deza. saMyama hai vaha dhArmika adhArmika donoM vyavasAyarUpa hai / athavA vyava. sAya kA artha nizcaya hai / yaha nizcayarUpa vyavasAya avadhijJAna manaH parya yajJAna aura kevalajJAnajanita java hotA hai taba vaha pratyakSarUpa vyavasAya kahalAtA hai| indriya aura noindriyarUpa nimitta se janya jo vyavasAya hai vaha prAtyayika vyavasAya hai, tathAanumAnarUpa jo vyavasAya hotA hai vaha AnugAmika vyavasAya haiM jo apane sAdhya ke abhAva meM nahIM hotA hai aisA dhumAdika hetu anugAmI hai / isa anugAmI se jo vyavasAya utpanna hotA hai vaha AnugAmika vyavasAya hai, aisA AnugA. mika vyavasAya alumAnarUpa hotA hai athavA svayaM dekhanA yaha pratyakSa athavA puruSArthasiddhine nimitte karAyelA anuSThAnane paNa vyavasAya kahe che. te dhArmikAdinA bhedathI traNa prakArane prakaTa karyo che. A traNa prakAranA vyavasAyane sadbhAva anukrame saMyata, asaMyata ane dezavira mAM hoya che athavA saMyamarUpa vyavasAyane dhArmika vyavasAya kahe che. asaMyamarUpa vyavasAyane adhArmika vyavasAya kahe che ane dezasaMyamarUpa vyavasAyane dhArmika dhArmika vyavasAya kahe che athavA vyavasAyane artha nizcaya paNa thAya che. A nizcayarUpa vyavasAya jyAre avadhijJAna, mana:paryayajJAna athavA kevaLajJAnathI janita hoya che, tyAre tene pratyakSa vyavasAya kahe che. Indriya ane neIndriyarUpa nimitta dvArA janya je nizcaya hoya che, tene prAyayika vyavasAya kahe che. anumAnarUpa je vyavasAya hoya che, tene AnugAmika vyava. sAya kahe che. je pitAnA sAdhyanA abhAvamAM udbhavatuM nathI evAM dhUmAdika hetune anugAmI kahe che A anugAmi dvArA je vyavasAya (nizcaya) utpanna thAya che, tene AnugAmika vyavasAya kahe che. dA. ta. dhumADAne joIne agninA Astitvane je nizcaya thAya che tene AnugAmika vyavasAya kahe che. e AnugAmika vyavasAya anumAnarUpa hoya che, athavA jAte ja jevuM tenuM nAma sa 21 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 162 , yika:- AptavacanamabhavaH, tRtIyastadrUpa eveti 5 tathA vyavasAyaH - nizcayo'nuSThAnaM vA / sa vividhastathAhi-- aihalaukikaH - ihalokasambandhI, pAralaukikaH - paralokasambandhI, aihalaukikapAralaukikaH: - ya iha paratra ca bhavati saH, ubhayaloka samba ates: 6 / aihalaukiko vyavasAya strividhastathAhi - laukikaH, vaidika, sAmayikaH / tatra laukikaH - sAmAnyalokAzritaH, vaidikaH - RgAdi vedAzritaH, samaya:- sAMkhyAdisiddhAntaH, tadAzrito yaH sa sAmayikaH | 7| ime laukikAdayovyavasAyAH pratyekaM trividhAH teSu prathamaM laukikavyavasAya bhedAnAha - ' loie - rUpa vyavasAya hai, Apta ke vacana se utpanna huA jo jJAna hai vaha prAtyaki vyavasAya hai | tathA anumAnarUpa jo vyavasAya hai vaha AnugAsika vyavasAya hai tathA aihalaukika, pAralaukika aura aihalaukika aura pAralaukika ke bheda se bhI vyavasAya tIna prakArakA hai - ihaloka sambandhI jo vyavasAya hai vaha aihalaukika vyavasAya hai, paraloka sambandhI jo vyavasAya hai vaha pAralaukika vyavasAya hai tathA isa loka aura paraloka ke sambandha meM jo vyavasAya hai vaha aihalaukika pAralaukika vyavasAya hai / inameM jo aihalaukika vyavasAya tIna prakArakA kahA gayA hai| usa sambandha meM aisA jAnanA cAhiye ki sAmAnya lokake Azrita jo vyava sAya hai vaha laukika vyavasAya hai / Rgveda Adi vedoM ke Azrita jo vyavasAya hai tathA sAMkhya siddhAnta Adi ke Azrita jo vyavasAya hai vaha sAmayika vyavasAya hai, aihalaukika vyavasAya ke jo ye tIna bheda kahe haiM so ina bhedoM ke bhI pratyeka ke 3-3 bheda kahe gaye haiM / ina meM pratyakSa vyavasAyache, AmanAM vacane dvArA utpanna thayelA jJAnane prAtyayika vyavasAya kahe che, tathA anumAna rUpa je vyavasAya che tene AnugAmika vyavasAya kahe che. tathA ahalaukika, pAralaukika ane ahalaukipAralaukikanA vyavasAyanA aAra paDe - dhaDa hou ( bhA borDa ) saMbaMdhI ne vyavasAya che, tene aihalaukika vyavasAya kahe che, paraleAka saMbadhI je vyavasAya che tene pAralaukika vyavasAya kahe che, tathA AleAka ane paraleAka sabaMdhI je vyavasAya che tene ahalaukikapAralaukika vyavasAya kahe che. ahalaukika vyavasAyanA paNa traNa bheda paDe che--laukika, vaizvika ane sAmayika, sAmAnya leAkane Azrita je vyavahAra che tene laukika vyavasAya kahe che, Rgveda Adi vedane Azritta je vyavasAya che. tene vaizvika vyavasAya kahe che, ane sAMkhya siddhAMta Adine Azrita je vyavasAya che tene sAmayika vyavasAya kahe che. aihalaukika vyava sAyanA je traNa bhai kahyA che, te pratyeka bhedanA paNa traNa traNa prakAra paDe che = Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA kA sthA0 u03 0 57 karmabhUmisthamanuSyadharmanirUpaNam 166 vavasAe ' ityAdi, laukiko vyavasAyatrividho yathA-artho, dharmaH-kAma iti, arthaviSayodharmaviSayaH kAmaviSayazca nirNayaH ityarthaH / sa yathA___" arthasya mUlaM nikRtiH kSamA ca, dharyasya dAnaM ca dayA damazca / / / kAmasya vittaM ca vapurvayazca, mokSasya sarvoparamaH kriyAsu // 1 // " ityAdirUpaH, tadarthamanuSThAnaM vA'rthAdireva vyavasAya ucyate 8 vaidiko vyavasAya:-RgvedAghAhito nirNayo vyApAro vA RgvedAdireva vyavasAya iti 9 / sAmayiko vyavasAyaH jJAnadarzanacAritrarUpaH, tatra jJAna vyavasAya eva paryAya. zabdatvAt / darzanamapi zraddhAnalakSaNaM vyavasAyaH, vyavasAyAMzatvAttasya / caritramaNi laukika vyavasAya artha, dharma aura kAma ke bheda se tIna bhedavAlA hai| arthaviSayaka, dharmaviSayaka aura kAmaviSaya jo nirNaya hai vahI artharUpa, dharmarUpa aura kAmarUpa laukika vyavasAya hai / jaise-'arthasya mUlaM' i0 artha kA mUla nikRti-chalakapaTa pUrNa vyavahArarUpa paravaMcana, dharmakA mUla kSamA, dayA, dAna aura dA, kAmakA mUla vitta, zarIra, yauvanAvasthA aura mokSakA mUla samasta zubhAzubha kriyAoMse virakti hai so ityAdi rUpa hI yaha arthAdi vyavasAya hai-vaidika vyavasAya bhI Rgveda yajurveda, sAmavedadvArA kiyA gayA nirNayarUpa hotA hai / tathA sAmayika vyavasAya bhI jJAnadarzana aura cAritrarUpa hotA hai| jJAnako jo yahAM vyavasAyarUpa kahA gayA hai so usakA kAraNa vyavasAya ko usakA paryAya zabda hone ke kAraNa kahA gayA hai / tathA darzana ko jo vyavasAyarUpa kahA gayo laukika vyavasAyanA artha, dharma ane kAma, A traNa bhede che. arthaviSayaka, dharmaviSayaka ane ane kAmaviSaka je nirNaya che tene anukrame artharUpa ane ma35 dauDi 05vasAya 49 cha rema-" arthasya mUla " tyAha arthanuM mULa nikRti-chaLakapaTapUrNa vyavahArarUpa paravacana, dharmanuM mULa kSamA, dayA, dAna ane dama, kAmanuM mULa dhana zarIra, yauvanAvasthA ane mokSanuM mULa samasta zubhAzubha kriyAomAMthI virakita che. arthAdi traNe vyavasAyonuM svarUpa A gAthA dvArA spaSTa thaI jAya che. vaidika vyavasAya paNa gavaeNda Adine AdhAre karelA nirNayarUpa hoya che. tathA sAmayika vyavasAya jJAna, darzana ane cAritrarUpa hoya che. jJAnane ahIM je vyavasAyarUpa kahevAmAM AvyuM che tenuM kAraNa e che ke vyavasAya tene paryAyI zabda che, tathA darzanane je vyavasAya rUpa kahyuM che tenuM kAraNa e che ke zraddhArUpa darzana paNa vyavasAya rUpa ja heya Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnIjAnI samabhAvalakSaNo vyavasAya eva, bodhasvabhAvasyAtmanaH pariNativizeSatvAt , yaccocyate " saJcaraNamaNuTTANaM vihapaDisehANugaM tattha " iti / chAyA-saccaraNamanuSThAnaM vidhipratiSedhAnugaM tatra // tatra tad vAhya cAritrApekSamagavantavyamiti / athavA jJAnAdau vipaye yo vyavasAyobodho'nuSThAnaM vA, sa viSayabhedAt trividha iti / sAmayikatA cAsya samyaGmithyAzabdavizepitasya jJAnAditrayasya sarvasamayeSvapi bhAvAditi 10 / 'tivihA atthajoNI ' ityAdi, arthasya rAjalakSmyAdirUpasya yoniH-upAyaH, arthayoniH, sA trividhA-sAmapriyavacanAdi daNDa:-vadhAdirUpaH paranigrahaH, bhedaH-jigIpitahai so zraddhAnarUpa darzana bhI vyavasAyarUpa hI hotA hai isaliye kahA gayA hai kyoM ki darzana vyavasAya kA eka aMzarUpa hotA hai, tathA samabhova cAritra hai vaha bhI vyavasAyarUpa hI hotA hai| kyoM ki vaha ghodhasvabhAvarUpa AtmA ko eka pariNanivizeSarUpa hotA hai / tathA aisA jo kahA gayA hai ki-" saccaraNamaNuTThANaM vihapaDi saMhaNANugaM tatva" so yaha vAdyacAritra kI apekSA se kahA gayA hai aisA jAnanA caahiye| athavA jJAnAdikake viSaya meM jo vyavasAya-bodha athavA anuSThAna hai vaha viSaya ke bheda se tIna prakAra kA ho gayA hai, aisA jAnanA cAhiye / inameM jo sAmAyikatA kahI gaI hai vaha samyak evaM mithyA zabdoM se vizeSita ho kara isa jJAnAditraya ko samasta samayoM meM bhI madbhAva honeke kAraNa se kahI gaI hai / rAjalakSmI AdirUpa artha kI jo yoni hai vaha arthayoni hai-yoni zabdakA vAcya yahAM upAya liyA gayA hai| rAjalakSmI. AdirUpa arthaprApti ke upAya jo sAma, daNDa, aura bheda kahe gaye haiM so che, ane darzana vyavasAyanA eka aMzarUpa hoya che. tathA samabhAvarUpa je cAritra che te paNa vyavasAyarUpa ja hoya che, kAraNa ke te bedha svabhAvarUpa AtmAne mATe eka pariNati vizeSarUpa hoya che. tathA evuM je kahevAmAM mAyuM che , " saccaraNamaNudvANaM vihapaDisaMhaNANugaM tattha" te mAhyayAritranI apekSAe kahevAmAM AvyuM che, ema samajavuM. athavA jJAnAdikanA viSayamAM je vyavasAyabodha athavA anuSThAna che te viSayanA bhedathI traNa prakAranA thaI gayA che, ema samajavuM. temanAmAM je sAmAyikatA kahevAmAM AvI che te te samyak ane mithyA zabdothI vizeSita (yukta) thaIne A jJAnAditrayane samasta samayamAM sabhAna hovAne kAraNe kahelI che. rAjalakSmI AdirUpa arthanI je ni che tenuM nAma arzani che-ahIM ni zabdane vAcyArtha upAya" samajevo joIe. rAjalakSamI AdirUpa artha prAptinA upAya Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 u03 2057 karmabhUmisrthamapnuyadharmanirUpaNam 165 parapakSasya svAmyAditaH snehApanayanAdisampAdanam / tathAhi-tallakSaNAni " parasparopakArANAM, darzanaM 1 guNakIrtanam 2 / sambandhasya samAkhyAna 3,-mAyatyAH saMprakAzanam 4 // 1 // , (asminneva kRte idamAvayorbhaviSyatI 'tyAzAjananam AyatisaMprakAzanam ) vAcA pezalayA sAdhu, tavAhamiti cArpaNam 5 / iti sAmaprayogajJaiH, sAmapaJcavidhaM smRtam / / 1 // vadhazcaiva 1 pariklezo 2, dhanasya haraNaM tathA 3 / iti daNDavidhAnajhai,-daNDo'pi trividhaH smRtaH // 2 // sneharAgApanayanaM 1, saMgharpotpAdanaM 2 tthaa| saMtarjanaM 3 ca bhedaha,-maiM dastu trividhaH smRtaH // 3 // " iti / . tatra saMgharSaH-spardhA, santarjana ca- asyAsmanmitravigrahasya paritrANaM matto / bhaviSyatI'-tyAdi rAjyavyavahAryarUpamiti 11 // sU0 57 // unakA artha aisA hai ki priyavacana AdirUpa sAma hai, badhAdirUpa jo para kA nigraha hai vaha daNDa hai tathA jigISita-jItane kI icchAvAle parapakSake Upara se svAmI AdikA sneha haTA denA-unameM bhinnatA kara denA yaha bheda hai-so hI kahA hai-'parasparopakArANAM ' ityaadi| aisA karane para isa viSayameM hama donoM ko aisA hogA aisI AzA karanA isakA nAma Ayati saMprakAzana hai| 'vAcA pezalayA sAdhu "i0 yahAM spardhA kA nAma saMgharSa hai, isa mere mitravigraha kA paritrANa mujha se hogA ityAdi rAjyavyavahAryarUpa, saMtarjana hai 11-57 // sAma, daMDa ane bheda kahyA che. priyavacana AdirUpa sAma hoya che, vadhArirUpa je parane nigraha che tene daMDa kahe che, tathA jItavAnI IcchAvALA parapakSanA mANamAM bheda paDAvavA-svAmI Adi parathI temane sneha teDI paDAva tenuM nAma cha. me pAta " parasparopakArANAM" tyAhi sUtra dvArA prasTa karavAmAM AvI che. A viSayamAM A pramANe karavAthI ApaNane banene A pramANe lAbha thI, mevI maash|| 42vI tanuM nAma mAyatisa prAzana cha. "pAcA pezalayA sAdhu " tyA ahIM spardhAnuM nAma saMgharSa che. A mArA mitravigrahanuM paritrANa mane thaze, ItyAdi rAjyavyavahAryarUpa saMtarjana che. (11) che sU. 57 che Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzAstra pUrva jIvA dharmato nirUpitAH, sAmprataM tathaiva pudgalAn tadanu tatprastAvAd visrasApariNatapudgalarUpAn narakAvAsAMzca nirUpayannAha mUlam-tivihA poragalA paNNattA, taM jahA-paogapariNayA mIsApariNayA vIsasApariNayA 1 // tipaichiyA NaragA paNNattA, taM jahA-puDhavipaiTiyA, AgAsapaiTriyA, AyapaiTiyA2 / NegamasaMgahavavahArANaM puDhavipaiDiyA, ujjusuyasla AgAsapaiDiyA, tiNhaM saddaNayANaM AyapaiTriyA 3 // sU0 58 // chAyA-trividhAH pudgalAH prajJaptAH, tadyathA-prayogapariNatAH, mizrapariNatAH, visrasApariNitAH 1 / tripratiSThitA narakAH prajJaptAH, tadyathA-pRthivImatiSThitAH AkAzapratiSThitAH, AtmapratiSThitAH / naigamasaMgrahavyavahArA pRthivIpratiSThitAH, RjuzrutamUtrasya AkAzamatiSThitAH, trayANAM zabdanayAnAm aatmptisstthitaaHgaar.58|| 'TIkA-'tivihA' ityAdi / trividhAH pudgalAH prajJaptAH, tadyathA-te yathA -prayogapariNatAH, prayogeNa-jIvavyApAreNa pariNatAH-tathAvidhapariNatimupanItAH, pahile jIva dharmakI apekSA lekara nirUpita kiye| aya sUtrakAra pudgaloM kA aura virasA pariNata pugalarUpa narakAvAsoM kA varNana karate hai-'tivihA poggalA paNNattA' ityAdi / sUtrArtha-pudgala tIna prakArake kahe gaye haiM-jaile-prayogapariNata mizrapariNata aura visrasApariNata / narakAyAsa tInameM pratiSTita kahegaye haiM-jaile pRthivI pratiSThita, AkAza pratiSThita, aura AtmapratiSThita, naigama, saMgraha aura vyavahAra ye pRthivIpratiSThita haiN| Rjuzruta AkAzapratiSThita hai tIna zandanaya AtmapratiSThita haiN| AgalA sUtramAM chavadharmonI prarUpaNa karavAmAM AvI. have sUtrakAra punuM ane vizvasApariNata putalarUpa narakAvAsanuM varNana kare che- ', ___"tivihA poggalA paNNattA" tyA: sUtrAdha-pusa a ti Hai cha-(1) prayogaparita, (2) bhizraparizta (3) vistrasAparita. na24pAsa 35 sthAnamA pratiSThita ( 2 ) cha-(1) pRthvI pratiSThita, (2) AkAza pratiSThita ane AtmapratiSThita, naigama saMgraha, ane vyavahAra, e pRthvI pratiSThita che. juzruta AkAzapratiSThita che traNa zabda naya AmapratiSThita che. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03u03sU0 58 narakAvAsanirUpaNam 167 yathA ghaTapaTAdiSu jJAnAvaraNIyAdi karmasu vA 1 / 'mIsA' iti mizratayAprayogavistrasAbhyAM-jIvavyApAreNa svabhAvena cetyarthaH pariNatAH - pariNAmAntara prAptAH mizrapariNatAH, yathA paTapudgalAH, te ca prayogeNa paTatayA pariNatAH 2 / vitrasApariNAmena cAbhoge'pi purANatyA prinntaaH| visrasAH-svabhAvaH tatpariNatA visrasApariNatAH, indradhanurAdivaditi 3 (1) / pudgalaprastAvAnnarakAvAsa. nirUpaNAyAha-'tipaiDiyA ' ityAdi, triSu pratiSThitA ye te tripraSTitAH narakAH - TIkArtha-pudgala jo prayoga pariNata Adike bhedase tIna prakArake kahe gaye haiM unakA bhAva aisA hai-jo pudgala jIvake vyApArase tathAvidha pariNamana ko prApta karate haiM ve prayogapariNata pudgala haiM-jaise ghaTapaTAdikoM meM athavA jJAnAvaraNIya Adi kameM meM jIva ke vyApAra se gRhIta pudgala ghaTapaTAdirUpa pariNati ko athavA jJAnAvaraNIyAdirUpa pariNati ko prApta karate rahate haiM / jo pudgala jIva ke vyApArase aura svabhAvase donoM se pariNAmAntara ko prApta hote haiM ve pugalamizra pariNata haiN| jaise-paTapudgala-paTapudgala prayoga se paTarUpa meM pariNama jAte haiM aura visalApariNAma se vastra ko apane kAma meM nahIM lene para bhI vaha purAne AdirUpa meM pariNata hotA rahatA hai / indradhanuSa Adi kI taraha jo pudgala svabhAvataH pariNabhate rahate haiM ve visalApariNatapudgala haiN| : aba sUtrakAra pudgala ke prakaraNa ko lekara narakAvAsoM kI nirUpaNA karane ke liye kahate haiM-'tipaiDiyA' jo tIna meM pratiSThita hote haiM - TIkAI-pulanA je prayogapariNata Adi traNa bheda kahyA che tene bhAvArtha A prakAra che-je drale jIvanA vyApArathI tathAvidha (te prakAranA) pariNamanane prApta kare che, temane prayogapariNata pule kahe che. jemake ghaTapaTAdikamAM athavA jJAnAvaraNIya Adi karmomAM jIvanA vyApArathI gRhIta pule ghaTapaTAdi rUpa pariNatine athavA jJAnAvaraNIya Adi rUpa pariNatine pra pta karatAM rahe che. je pudgale jIvanA vyApArathI ane svabhAvathI, A bane rIte anya pariNAmane prApta karatAM rahe che, te pulene mizrapariNata kahe che. jemake paTapula-paTapudgala pragathI paTarUpe pariNamI jAya che ane visasA pariNAmathI vaane potAnA upayogamAM nahIM levA chatAM paNa purANa AdirUpe pariNata thatuM rahe che. IndradhanuSa AdinI jema je putale svabhAvathI ja pariNamatA rahe che temane visasApariNata putale kahe che. have sUtrakAra pukala prakaraNanI apekSA na24vAsInI pra35! 42 mibhitte cha -"tipaidiyA" yA ' ' je traNamAM pratiSThita hoya che tene tripratiSThita kahe che. ahIM narakAvAsane Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 sthAnAgayo -narakAvAsAH prajJaptAH / tAnevAha-pRthivImatiSThitAH-ratnaprabhAzarkarAmabhAdipRthivIsamAzritAH 1, AkAzapratiSThitAH-AkAgAzritAH 2, AtmapratiSThitA:svasvarUpapratiSThitAH 2 (2) / sampati tatpatiSThAnaM nyaanaashrityaah-'nnegme| ityAdi / naikena sAmAnya vizeSayAhakatvAdasyAnekena jJAnenetyarthaH minotiparicchinattIti naigamaH, athavA naika:-anekA gamaH-arthamArgoM yasya sa naigamaH, pRpodarAditvAtkalopaH / yadvA-nigameSu-nizcitArthabodheSu kuzalo negamaH, yadvAve tripratiSThita narakAvAsa kahe gaye haiN| pRthivIpratiSThita se yaha sama. jhAyA gayA hai ki ye narakAvAsa ratnaprabhA, zarkarAprabhA Adi sAto naraka pRthiviyoM ke Azrita haiM, AkAza pratiSThita padase vaha samajhAyA gayA hai ki ye narakAvAsa AkAza se Azrita hai tathA ye saba narakAvAsa pRthivyAdi pratiSThita hone para bhI apane nijarUpameM Azrita haiN| ___ aba sUtrakAra inakA pratiSThAna nayoM ko Azrita karake kahate haiM'NegamasaMgaha' ityAdi-naigama, saMgraha aura vyavahAra ina tIna nayoM kI mAnyatAnusAra narakAvAsa pRthivI pratiSThita haiN| jo naya aneka jJAnaseaneka prakArase-padArthakA paricchedaka hotA hai vaha naigamanaya hai arthAt naigamanayakA vaha vicAra hai jo laukikarUDhi athavA laukika saMsAra ke anusaraNa meM se paidA hotA hai kyoM ki vaha naya sAmAnya aura vizeSa donoM kA grAhaka hotA hai isIliye isa naya kA eka gama bodhamArga nahIM hai, kintu aneka gama haiM-aneka taraha se vastu ko samajhAne kA mArga hai tripratiSThita kahyA che. pRthvI pratiSThita padanA prayoga dvArA e samajAvavAmAM AvyuM che ke te narakAvAsa ratnaprabhA, zakaraprabhA vagere sAte narakapRthvIone Azrita che. AkAza pratiSThita pada dvArA e samajAvavAmAM AvyuM che ke te narakavAso AkAzane Azrita che, tathA te narakAvAse pRthvI Adi pratiSThita hovA chatAM paNa pitAnA nijarUpe Azrita che. have sUtrakAra temanuM pratiSThAna nayAne mAzrita zana 4 cha-"NegamasaMgaha " tyAha negama, saMgraha ane vyavahAra, A traNa nAnI mAnyatA anusAra narakAvAsa pRthvI pratiSThita che. je naya aneka prakAre padArthane paricachedaka nirNaya karanAra hoya che, te nayanuM nAmanagama naya che eTale ke naoNgama nayamAM e vicAra kare che ke je laukika rUDhi athavA laukika saMsAranA anusaraNamAMthI pedA thAya che, kAraNa ke te naya sAmAnya ane vizeSa, banneno grAhaka hoya che. tethI A nayane eka gama (badhamArga) nathI paNa aneka gAma che--aneka prakAre vastune sabhapAnA bhAga 2. " neke gamaH naigamaH "-2AL naya tanI vyutpatti che. athavA Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 u03 sU0 58 narakAvAsanirUpaNam .. . . nigameSu bhavo naigamaH 1 / saMgrahaNa-bhedAnAmekatrIkaraNaM saMgrahaH, yadvA - saMgRhNAti bhedAniti saMgrahaH, athavA-saMgRhyante bhedA yena sa sNgrhH| sAmAnyamAtrAbhyupagamaparonaya iti2 / vyavaharaNaM vyavahAraH, vyavahiyate vA vyavahAraH, yadvA vi vizeSeNa sAmAnyam avayite-nirAkriyate'neneti vyavahAraH, lokavyavahAraparo vA vyavahAraH-vizeSamAtrAbhyupagamaparo nyH3| eteSAM trayANAM nayAnAM matena narakAvAsA: pRthivIpratiSThitAH santi / Rju-avakramabhimukhaM zrutaM-zrutajJAnaM yasyeti RjuzrutaH, yadvA-atItAnAgatarUpacakra parityAgAd-'Rju' iti vartamAnaM vasta, tat sUtrayati-gamayatIti RjusUtraH-pratyeka vastu svakIyaM vartamAnakAlInaM ca nAnyat ityabhyupagamaparo nayaH, tasya matena narakAvAsA AkAzapratiSThitAH santi / zabdyate-- "naike gamaH naigamaH " jimako samajhAne kA eka gama-mArga nahIM hai ve naigama haiM aisI isakI vyutpatti hai| athavA nigamoM meM nizcita arthabodhoM ko karAne meM yaha naya kuzala hotA hai| isa liye bhI yaha negama kahA gayA hai / athavA jahAM jaisA vyavahAra hotA hai usake anusAra jo bodha karAtA hai vaha negama hai, bhedoM kA ekara karake kathana karanA isakA nAma saMgraha hai yaha naigamanayakI taraha sAmAnya vizeSa kA grAhaka nahIM hotA hai kintu kevala sAmAnya kA hI grAhaka hotA hai| jo naya lokavyavahAra ke anusAra pravRtti karatA hai vaha vyavahAranaya hai, isa nayakA viSaya bhedapradhAna hotA hai arthAt yaha naya vizeSagrAhaka hI hotA hai| RjusUtra athavA Rjuzruta naya ke abhiprAya se narakAvAsa AkAza pratiSTita haiN| jo naya atIta anogatarUpa vakratA kA parihAra kara ke kevala vartamAnakAlavI paryAyako hI batAtA hai-- yA pratipAdana karatA hai vaha RjusUtranaya hai| tathA zabda samabhirUDha nigamamAM-nizcita artha be karAvavAmAM-A naya kuzaLa hoya che, tethI paNa tene nagama kahe che athavA jyAM je vyavahAra thAya che tene anurUpa je baMdha karAya che tene naigama kahe che. bhedane eka karIne temanuM kathana karavuM tenuM nAma saMgraha che. te nigama nayanI jema sAmAnya vizeSane grAhaka hete nathI, paraMtu kevaLa sAmAnya ja grAhaka ' hoya che. je ya lekavyavahAra anusAra pravRtti kare che tene vyavahAra naya kahe che A nayane viSaya bheda. pradhAna hoya che eTale ke A naya vizeSa grAhaka ja hoya che3. athavA jusUtra juzruta nayanI mAnyatA pramANe narakAvAsa AkAza pratiSThita che je naya atIta (bhUtakAlina) anAgata (bhaviSyakAlina) rUpa vakratAne parihAra karIne mAtra vartamAnakALanI paryAyane ja batAve che-eTale ke tenuM pratipAdana kare che, te nayanuM nAma RjusUtra naya che. tathA zabda, samabhirUDha ane evabhUtananI mAnyatA anusAra narakAvAsa AtmapratiSThita che. zabdapradhAna naya traNa che-(1) za 22 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtra 170 abhidhIyate'neneti zabdA-vAcako dhvaniH, tatmadhAnA nayAH zabdanayAH, te ca ayaH-zabda-samabhiruDhe-vambhUtAkhyAH tatra zabdanam-abhidhAnaM, zabdhate yaH yena vA vastu sa zabdaH, zabdAbhidheyavimarzaparo nayo'pi zabda eveti, sa ca bhAvanikSeparUpaM vartamAnamabhinnaliGgavAcakaM bahuparyAyamapi ca vastvabhyupagacchatIti 1 / samabhirohayati-vAcakaM vAcakaM (zabdaM zabdaM ) prati vAcya (artha) bhedam samAzrayati yaH sa samabhirUDhaH, ayaM hi-anantarokta vizeSaNaviziSTasya vastunaH zakrapurandarAdivAcaka (zabda ) bhedena bhedamabhyupagacchati ghaTapaTAdivaditi, zabdArthoM yathA-ghaTate-ceSTata iti ghaTaH, ityAdi lakSaNaH 2 / evambhUtaH-tathA bhUtaH aura evaM bhUtanayoM kI apekSA se narakAvAsa AtmapratiSThita hai zabda pradhAnanaya tIna haiM--zandanaya, samabhiDhanayaM aura evaM bhUtanaya-inameM jo nayaliGga saMkhyAkAraka Adike bheda se artha meM bheda mAnatA hai vaha zabdanaya hai / yaha naya bhAvanikSeparUpa vastu ko hI vAstavika mAnatA hai, vartamAnakAlavattI paryAya ko hI paryAya mAnatA hai| bhUta aviSyatkAla ko yaha vAstavika nahIM mAnatA hai| tathA jina zabdoM kA liga abhinna hai unakA artha bhI eka hai aisA mAnatA hai. samabhirUDha naya eka liGgavAle zabdoM kA bhI artha bhinna 2 hai aiso mAnatA hai jaba ki zabdanaya zakra, purandara, indra Adi eka liGgavAle zabdoM kA artha eka mAnatA hai taba yaha naya purandara, zakra aura indra ina zabdoM ke abhidheya ko ghaTapaTAdi zabdoM ke abhidheya kI taraha bhinna 2 mAnatA hai / isa taraha jitane bhI ekArthaka zabda haiM una saya ke artha za54naya, (2) samali3Dhanaya mana (3) me bhUtanaya. 2 naya viMgI, sadhyA , 124 AdinA bhedathI arthamAM bheda mAne che te nayane zabdanaya kahe che. A naya bhAvanikSeparUpa vastune ja vAstavika mAne che, vartamAnakALavatI paryAyane ja paryAya mAne che, bhUta bhaviSyakALane te vAstavika mAnatA nathI, tathA je zabdonuM liMga (jAti) abhinna che temane artha paNa eka che evuM mAne che. samabhirUDha naya eka liMgavALA zabdone artha paNa bhinna bhinna hoya che, ema mAne che, tathA jyAre zabda naya zake, paranTara, Indra Adi eka liMga vALA zabdano artha eka mAne che, tyAre A naya (samabhirUDha naya) purandara, zaka ane Indra A zabdonA abhidheyane ghaTapaTAdi zabdanA abhidheyanI jema bhinna bhinna mAne che. A rIte jeTalA ekAIka zabda che, te badhAne artha bhinna bhinna ja hoya che evI A nAnI mAnyatA che. jo ke kaI keI vakhata eka ja zabdanA aneka artha paNa thAya che, paraMtu A naya e vAtane svIkAratA nathI, e to ema ja kahe che ke jema zaka, purakara Adi Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 90 3 sU0 58 nerakAvAsanirUpaNam 'satyo ghaTAdiroM nAnyathe' tyevamabhyupagamapara evambhUtaH, ayaM hi bhAvanikSepAdivizeSaNopetaM vyutpatyaryAviSTamevArthamicchati, jalAharaNAdi ceSTAvantaM ghaTami. veti 3 / ityeteSAM trayANAM zabdanayAnAM-zabdasamabhirudaivamdhUtAbhidhAnAnAM matena narakAvAsA AtmapratiSThitA bhavantIti 3 / eSu saptama nayeSvAyatrayasyAzuddhatvAt bhinna 2 hI hai aisA vicAra isa nayakA hai yadyapi kahIM 2 eka zabda ke aneka artha hote haiM. parantu yaha naya isa bAta ko nahIM kahatA hai| yaha to yahI kahatA hai ki jisa prakAra zakra, purandara Adi aneka zabdoMkA eka artha nahIM hotA usI prakAra se eka zabda ke bhI aneka artha nahIM hote haiM / isa prakAra zabdake bhedake anusAra arthabheda karanevAlA vicAra samabhirUDha naya kahA gayA hai| evaM bhUta naya isa naya ke vicAra se bhI Age baDha jAtA hai| yaha naya yaha kahatA hai ki bhale hI aneka zabdoM ke aneka artha hoM-parantu vaha artha usa zabda kA vAcya tabhI mAnA jA sakatA hai ki jaba usa zabda kI pravRtti kI nimittabhUta vyutpatti usameM ghaTita hotI ho isa taraha vyutpatyartha ghaTita hone para hI usa zabda kA vaha artha liyA jA sakatA hai / yadyapi isa naya kA viSaya bhAvanikSepa hotA hai| parantu phira bhI vaha bhAvanikSepa usakA viSaya tabhI ho sakatA hai ki jaba vaha vyutpattyartha se viziSTa ho ghaTa jaba jalAharaNa kriyA ko kara rahA ho tabhI vaha ghaTa hai anya samaya meM isa kriyA se rahita vaha ghaTa nahIM hai aisA isa naya kA vicAra hai-ataH ina tIna nayoM ke kathana ke anusAra narakAvAsa AtmapraSThita haiM-svasvarUpAzrita haiM aisA kahA gayA hai| aneka zabdone eka artha thato nathI, e ja pramANe eka zabdanA paNa aneka artha thatA nathI. A pramANe zabdanA bheda anusAra arthabheda karanArA vicArane samabhirUDha naya kahevAya che. evaMbhUta naya A nayanA vicArathI paNa AgaLa jAya che. A naya ema batAve che ke bhalene aneka zabdonA aneka artha hoya, paraMtu te ane te zabdane vAgye tyAre ja mAnI zakAya ke jyAre te zabdanI pravRttinA nimitta vyutpatti temAM ghaTAvI zakAtI hoya eTale ke saMbhavita hAya. A rIte vyutpatti artha ghaTAvI zakAtuM hoya te ja te zabdane te arthe laI zakAya che. jo ke A nayane viSaya bhAvanikSepa hoya che, paraMtu te bhAvanikSepa tene viSaya tyAre ja saMbhavI zake che ke jyAre te vyutpatti arthathI viziSTa (yukta) hoya. jemake jyAre ghaDo pANI laI javAnI kriyA karI rahyo hoya tyAre ja tene ghaDe kahevAya che, paNa jyAre te A kriyAthI rahita hoya che tyAre tene Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 sthAnika sUtre prAyo lokavyavahAraparatvAcca pRthivIpratiSThitatvaM narakANAmiti / caturthasya Rjumutranayasya zuddhatvAt, AkAzasya ca gacchatAM tiSThatAM vA sarvabhAvAnAmaikAntikA dhAratvAt, bhuvo'naikAntikatvAccAkAzamatiSThitatvamiti / trayANAM zabdasamabhirUDhaivambhUtAkhyAnAM nayAnI zuddhatatvAt sarvabhAvAnAM svabhAvalakSaNAdhikaraNasyAntaraGgatvAdavyabhicAritvAcca - AtmapratiSThitatvamiti / nahi svasvabhAvaM vihAya parasvabhAvAdhikaraNAbhAvAH kadAcanApi bhavantIti anumevArthamAha " vatyuM vasa sahAve, sattAo veyaNantra jIvammi / na vilakkhaNattaNAo, bhinne chAyA tave cetra // 1 // " iti / ina naigama, saMgraha, vyavahAra, zabda, samabhirUDha evaM evaMbhUta sAta nayoM meM Adike tIna naya azuddha hone se evaM laukika vyavahAra ke anusAra pravRtti karanevAle hone se nArakAvAsoM ko pRthivI ke ye Azrita haiM aisA ghoSita karate haiM tathA RjusUtra naya zuddha hone se unheM AkAzapratiSThita ye haiM aisA kahatA hai kyoMki saMsAra meM jitane bhI padArtha haiM cAhe ve sthira hoM yA asthira ho una saba kA ekAntarUpa se AdhAra AkAza kA hI hai pRthivI isa prakArakI AdhArabhUta nahIM hai / tathA zabda samabhisTa aura evaM bhUta naya zuddhatara haiM ataH ye naya samasta bhAva kisI anya dUsare ke Azrita nahIM hote haiM kintu apane hI svarUpa ke Azrita rahate haiM aisA kathana karate haiM kyoMki nija svarUpa hI pratyeka padArtha kA avyabhicarita antaraMga AzrayasthAna haiM isI vicAradhArA se ghaTA kahI zakAya nahIM, evI A nayanI mAnyatA che. tethI A traNe nacAnI mAnyatA anusAra narakAvAsa AtmapratiSThita - svasvarUpAzrita che, ema pahelAM kahevAmAM Avyu che. yA naigama, sauMthaDe, vyavahAra, RsUtra, zajDa, samalii mane zevaMbhUta rUpa sAta naceAmAMthI pahelA traNa naya azuddha hAvAthI ane laukikavyavahAra anusAra pravRtti karanArA heAvAthI evuM jAhera kare che ke narakAvAse pRthvIne Azrita che. RjusUtra naya zuddha hAvAthI temane AkAza pratiSThita kahe che, kAraNa ke sa sAramAM jeTalA padArthoM che, bhale te sthira hAya ke asthira hAya paNa te saunA ekAntarUpe (saMpUrNa rUpe) AdhAra AkAza ja che, pRthvI A prakAre AdhArabhUta nathI. tathA zabda samabhirUDha ane evabhUta naya zuddhatara (vadhAre zuddha) che. tethI te nayanI mAnyatA evI che ke samasta bhAva keAI anya vastune Azrita hAtA nathI, paNa peAtAnA ja svarUpane Azrita rahe che, kAraNa ke nijasvarUpa ja pratyeka padArthanuM avyabhicarita antara'ga AzrayasthAna che. A vicAradhArAne anusarIne A traNe naya temane (narakAvAseAne) AtmapratiSThita Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - saMdhI kA sthA03 u03 sU0 58 mithyAtvarUpanirUpam chAyA-baratu vasati svabhAve sattAtazcetaneca jIve / na vilakSaNatAyA bhinau chAyAtapAviva // 1 // ayamarthaH-vastu, jIve cetaneva svabhAve--AtmabhAve vasati-tiSThati, satvAt , na tu bhinnau chAyAtapAviva vailakSaNyAd bhedatastiSThatIti // sU0 58 // / pUrva narakAH, prarUpitAH, teSu ca mithyAtvAd gatirbhavati jantUnAmiti, yadvA anyanirapekSAnayA mithyAdRSTayo bhavantIti sambandhAnmithyAtvasvarUpaM nirUpayan saptamaMtrImAha___ mUlam-tivihe micchatte paNNatte taM jahA-akiriyA, avigae, annANe 1 / akiriyA tivihA paNNattA, taM jahA-pao. gakiriyA, samudANakiriyA, annANakiriyA 2 / paogakiriyA tivihA paNNattA, taM jahA maNappaogakiriyA, vaipaogakiriyA, kAyappayogakiriyA 3 / samudANakiriyA tivihA papaNattA, taM jahA-aNaMtarasamudANakiriyA, paraMparasamudANakiriyA, tadubhayasamudANakiriyA 4 / annANakiriyA tivihA paNNattA taM jahA -maiannANakiriyA, suyaannANakiriyA, vibhaMga annANakiriyA aviNae tivihe paNNatte, taM jahA--desaccAI, nirAlaMbaNayA, ye naya unheM AtmapratiSThita kahate haiM / so hI kahA hai-" vatthu vasaha sahAve' ityAdi / . jIva jisa prakAra apane cetana svabhAva meM vasatA hai usI prakAra se pratyeka vastu apane 2 svabhAva meM vasatI hai, kyoM ki sabakI sattA nija svabhAva se hI kahI gaI hai| chAyA aura Atapa jisa prakAra eka dUsare ke Azrita nahIM hote haiM usI prakAra koI bhI vastu kisI dUsarI vastu ke Azrita nahIM hotI hai // sU0 58 // 4. che. me 4 pAta mA sUtrA3 vA 48 rIcha-" vatyu vasaisahAve" tyAta vastu vasatI svabhAve arthAt vastu pitAnA svabhAvamAM rahe che. jIva je prakAre pitAnA cetana savabhAvamAM vase che, e ja pramANe pratyeka vastu paNa pitapotAnA svabhAvamAM vase che, kAraNa ke saunI sattA (astitva) nijasvabhAvathI ja hoya che. kahyuM che. jema chAyaDe ane taDako ekabIjAnA Azrita hetA nathI, e ja pramANe kaI paNa vastu bIjI keI vastune Azrita hetI nathI. che sU. 58 che Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 sthAnIya nANApejadose 6 / annANe tivihe paNNatte, taMjahA-desaNNANe savvaNNANe, bhAvaNNANe7 // sU0 59 // ___ chAyA-trividhaM mithyAtvaM prajJaptaM tadyathA-akriyA, avinayaH, ajJAnam 1 / akriyA trividhA prajJaptA, tadyathA-prayogakriyA, samudAnakriyA, ajJAnakriyA 2 / prayogakriyA, trividhA prajJaptA, tadyathA-manaHprayogakriyA, vAkprayogakriyA, kAyaprayogakriyA 3 / samudAnakriyA, trividhA prajJaptA, tadyathA-anantarasamudAnakriyA, paramparAsamudAnakriyA, tadubhayasamudAnakriyA 4 / ajJAnakriyA trividhA prajJaptA, pUrva meM naraka prarUpita kiye aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki ina narakoM meM jIva kI gati mithyAtva se hotI hai| athavA naya jaba anya naya kI apekSA se rahita ho jAte haiM taba ve mithyAdRSTivAle ho jAte haiM-so isI sambandha ko lekara aba sUtrakAra mithyAtva ke svarUpa kA prarUpaNa karate haiM-tivihe micchatte paNNatte' ityaadi| sUtrArtha-mithyAtva tIna prakArakA kahA gayA hai-jaise akriyA, avinaya aura ajJAna 1, inameM akriyA tIna prakArakI kahI gaI hai / jaise-prayoga kriyA samudAnaniyA, aura ajJAnakriyA2, prayogakriyA bhI tIna prakArakI kahI hai-jaise-manaHprayoga kriyA, vacanaprayoga kriyA aura kAyaprayoga kriyA 3, samudAna kriyA-koko prakRtisthityAdirUpase vyavasthita karanevAlI kriyA athavA bhikSA-anantara samudAna kiyA, paramparAsamudAna kriyA, aura tadubhaya samudAnakriyA 4, isa prakAra se tIna bhedavAlI kaho gaI pahelA sUtramAM narakanI prarUpaNa karavAmAM AvI. have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke mithyAtvane kAraNe jIvane te narakamAM javuM paDe che. athavA naya jyAre anya nayanI apekSAthI rahita thaI jAya che, tyAre teo mithyAdaSTivALA thaI jAya che. A saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra mithyAtvanA 2135nI 535e| re cha-"tivihe micchatte paNNatte" tyaa:-| sUtrAtha-bhithyAtva prA2tuM 4ghucha-(1) mAThiyA, (2) mavinaya mana (3) bhajJAna. tamAthI maThiyAnA patra prA2 cha-(1) prayogaThiyA, (2) sabhuH hAnayA bhara (3) bhajJAnaSThiyA. prayogaThiyAnA 5 tra] prA2 cha-(1) bhana: prayoga ThiyA, (2) 1.5prayoga ThiyA, mane (3) ayaprayoga liyA. samudAnakiyAnA karmone prakRti sthiti AdirUpe vyavasthita karavAvALo kriyA paNa nIce pramANe traNa bheda kahyA che-(1) anantara samudAnakiyA, (2) paramparA samudAnakriyA ane (3) tadubhaya samudAnakriyA. ajJAna kriyAnA paNa nIce Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03303 2059 mithyAtvasvarUpanimpaNam 175 tadyathA-matyajJAnakriyA, zrutAjJAnakriyA, vibhaGgAjJAnakriyA5 / avinayastrividhaH prajJaptaH, tadyathA-dezatyAgI, nirAlambanatA, nAnApremadveSam 6 / ajJAnaM trividhaM prajJaptaM, tadyathA-dezajJAnaM, sarvAjJAnaM, bhAvAjJAnam / / sU0 59 // TIkA-tivihe ' ityAdi, mithyAtvam / atra-viparyasta zraddhAnarUpaM mithyAtvaM na vivakSyate, vakSyamANAnAM prayogakriyAdi tadbhedAnAmasambandhyamAnatvAt , ato'tra mithyAtvamiti-kriyAdInAmasamyagrUpatA, duSTatvamazobhanatvamiti bhAvaH / tatrividham-akriyA, avinayaH, ajJAnam / tatra 'akriyA' ityatra naJ-duHzabdArthaH, hai, ajJAnakriyA-matyajJAnakriyA, zrutajJAnakriyA aura vibhaMgAjJAnakriyA ke bheda se tIna bheda vAlI kahI gaI hai avinaya tIna prakAra kA kahA gayA hai-jaise dezatyAgI, nirAlambanatA aura nAnApremadveSa, ajJAna bhI tIna prakAra kA kahA gayA hai jaise-dezAjJAna, sarvAjJAna, aura bhAvAjJAna, TIkArtha-yahAM mithyAtvaseviparyastazraddhAnarUpa mithyAtva vivakSita nahIM huA hai kyoM ki kahI jAnevAlI prayogakriyA AdikoM ke sAtha isakA saMbaMdha nahIM baiThatA hai isaliye yahAM kriyApadoM kI jo asamyakrUpatA hai, unakI duSTatA hai, azobhanatA hai vaha mithyAtva hai aisA jAnanA cAhiye vaha mithyAtva aphriyA Adi ke bheda se jo tIna prakAra kA kahA gayA hai usakA tAtparya aisA hai ki mithyAtva Adi se upahata hue vyakti kA jo saMsAravRddhisAdhaka anuSThAna hai vaha akriyA hai akriyA meM jo naJ kA prayoga huA hai vaha duHzabdArtha meM huA hai jaise AzIlApada meN| pramANe 4 4hyA cha-(1) bhatyajJAna liyA, (2) zrutajJAna yA mana (3) vijJAna chiyA. bhavinayanA 12 hyA cha-(1) zityAgI, (2) ni2| manatA mana (3) nAnApremadveSa. ajJAnana paY Y 552 cha-(1) zAjJAna, (2) sajJAna mana (3) mAvAjJAna. TIkArca-ahIM mithyAtva pada dvArA viparyasta zraddhArUpa mithyAtvanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM nathI, kAraNa ke pragakriyA AdinI sAthe tene saMbaMdha saMbhavI zakatuM nathI. kiyAdikanI asamyakarUpatA, temanI duSTatA, ane azobhanatAne ja ahIM mithyAtvarUpe oLakhAvavAmAM Avela che, ema samajavuM te mithyAtvane akriyA AdinA bhedathI je traNa prakAranuM prakaTa karavAmAM AvyuM che tenuM tAtparya e che ke mithyAtvathI upahata (saMpanna) thayelI vyaktinuM je saMsAravRddhi sAdhaka anuSThAna che te akriyA che. akiyAmAM je nakAravAcaka ne prayoga Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnazAstra yathA-azIlA-duHzIletyarthaH, tatazca-akriyA - duSTakriyA-mithyAkhAdhupahatasya. saMsAraddhisAdhakamanuSThAnaM, yathA mithyAdRSTenimapi ajJAnameveti / avinayaHavinayarUpamithyAtvamapyevameva vyAkhyeyamiti / ajJAnam-asamyagjJAnamiti 1 / 'akiriyA' ityAdi, akriyA trividhA, tattraividhyamAha-prayogakriyA, prayujyate -vIryAntarAyakSayopazamasamudbhUtavIryeNAtmanA vyApAryate yaH sa prayogaH-manovAkAyarUpaH, tasya kriyA-karaNaM-vyApAra iti / athavA prayogaiH-manaHprabhRtimiH yahAM azIlA kA tAtparya duSTa svabhAvavAlI kanyA se hai ataH duSTakriyA akriyA hai| aisI akriyA mithyAdRSTi jIva kI hotI hai kyoM ki usakI kriyA se usakA saMsAra baDhatA hai ataH saMsAra kI vRddhi kA sAdhaka jitanA bhI mithyAdRSTi kA anuSThAna hai vaha saba akriyA duSTakriyA rUpa hai| mithyAdRSTi kA jJAna bhI ajJAnarUpa hI hotA hai isI taraha se avinaya bhI mithyAtvarUpa hI hotA hai ajJAna se jJAnAbhAva nahIM liyA gayA hai kintu asamyagjJAna liyA gayA hai| 1 / (akiriyA) ityAdi mithyotva kI prathamabhedarUpa jo akriyA kahI gaI hai aura usake tIna bheda jo prayoga kriyA Adi kahe gaye haiM unakA bhAva aisA hai-vIryAntarAya ke kSayopazama se utpannavIryavAle AtmA ke dvArA jo vyApAra kiyA jAtA hai usakA nAma prayoga hai yaha prayoga mana, vacana aura kAyarUpa hai isa prayoga kA jo karanA hai vahIM prayogakriyA hai athavA thayo che te duHzabdArthamAM thaye che jemake azIlA. ahIM azIlA kanyAeTale duSTa svabhAvavALI kanyA. tethI akriyAne ahIM duSkiya rU5 grahaNa karavI joIe. evI akriyA mithyAdaSTi chava ja kare che, kAraNa ke tenI kriyAthI tene saMsAra vadhe che. te kAraNe saMsAranI vRddhinuM sAdhaka je je anuSThAna mithyAdiSTa jIva kare che, te te anuSThAna duSTa kiyA athavA ayiArUpaja hoya che mithyAdaSTijIvathI kare che, tene anuSThAna duSTa kiyA athavA akiyA rUpa ja hoya che. mithyAdaSTi jIvanuM jJAna paNa ajJAnarUpa ja hoya che tene avinaya paNa mithyAtvarUpa ja hoya che. ahIM "ajJAna" pada vaDe jJAnAbhAva grahaNa karI nathI paNa masabhya jJAna 4 aDaerAyuM che // 1 // " bhakiriyA" tyAha mithyAtvanA prathama bhedarUpa je akiyA kahI che, tenA pragakiyA Adi traNa bhedanuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-varyAntarAyanA kSayapazamathI utpanna viryavALA AtmA dvArA je vyApAra (pravRtti) karavAmAM Ave che tene prayoga kahe che. te prayoga mana, vacana ane kAyarUpa che. A prayoga karavAnI Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sughATIkA sthA0 3 u3 sU0 55 mithyAtvasvarUpanirUpaNam kriyate-badhyata iti prayogakriyA-karmetyarthaH / sA ca duSTatvAdakriyA / akriyA ca mithyAtvamiti sarvatra prakramaH / samudAnakriyA-sama-samyakpayoga kriyAdvArA ekarUpatayA gRhItAnAM karmavargaNAnAM prakRtivandhAdibhedena, dezasarvopaghAtirUpatayA ca AdAnaM svIkaraNaM samudAnaM, tadeva kriyA-karmeti samudAnakriyA / 'samudAnamitinipAtanAt siddhiH / tathA yA ajJAnAt ceSTAkarma vA sA ajJAnakriyetira, prayogakriyA trividhA manovAkAyabhedAd vyaakhyaatpuurvaa3| samudAnakriyA trividhA -anantaraparamparatadubhayabhedAt / tatra nAstyantaraM-vyavadhAnaM yasyAH kriyAyAH prayogoM dvArA-mana, vacana aura kAya inake dvArA jo kiyA jAtA hai ghAMdhA jAtA hai vaha prayogakriyA hai aisI vaha prayogakriyA karmarUpa hai yaha dRSTa hone se aphriyA rUpa kahI gaI hai aura jo akriyArUpa hotA hai, vaha mithyAtva hotA hai sasudAnakriyA kA tAtparya aisA hai ki samyak prayogakriyA dvArA ekarUpa se gRhIta huI karmavargaNAoM kA jo prakRtibandha Adi ke bhedarUpa se aura dezaghAtI tathA sarvaghAtIrUpa se jo AdAna pariNamana honA hai yaha samudAna hai, isa samudAnarUpa jo kriyA hai vaha samudAnakriyA hai, yaha samudAnakriyA bhI karmarUpa hI hai "samudAna" zabda kI siddhinipAta se huI hai| tathA ajJAna se jo ceSTA yA karma hotAbaMdhatA hai vaha ajJAnakriyA hai / manovAkAya ke bheda se jo prayogakriyA tIna prakAra kI kahI gaI hai usake viSaya meM kathana pahile kiyA jA cukA hai| samudAnakriyA jo tIna prakAra kI kahI gaI hai usakA bhAva je kriyA che tenuM nAma pragakiyA che athavA pro dvArA (mana, vacana ane kAyAdvArA) je karAya che (je karmabaMdha baMdhAya che) tenuM nAma pracAgakriyA karmarUpa hoya che. te duSTa hovAthI akriyArUpa gaNAya che ane adiyA rUpa hovAne lIdhe tene mithyAtvarUya prakaTa karela che. have samudAna kriyAno artha samajAvavAmAM Ave che-samyapha prayogakriyA dvArA ekarUpe gRhIta thayelI karmavargaNAonuM je prakRtibaMdha AdinA bhedarUpe ane dezadyAti tathA sarva ghAti rUpe je AdAna (pariNamana) thAya che tenuM nAma samudAna che. A samudAna rUpa je kriyA che tenuM nAma samudAnakriyA che. A samudAnakriyA paNa karmarUpa ja hoya che "samudAna" zabdanI siddhi nipAtathI thaI che. ajJAnathI je ceSTA thAya che athavA karma baMdhAya che tene ajJAnakriyA kahe che. manapravega, vacanapravega ane kAyapraganA bhedathI prayoga kriyA traNa prakAranI kahI che. tene viSe AgaLa paSTatA thaI cukI che. samudAna kriyAnA traNa bhede have spaSTa karavAmAM Ave che-je samudAna kriyAmAM vyavadhAna za 23 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D sthAnAso 278 sA'nantarA, sA cAsau samudAnakriyA ceti anantarasamudAnakriyA-prathamasamayattinI kriyetyarthaH / parasparasamudAnakriyA-dvitIyAdi smyvrtinii| tadubhayasamudAnakriyA-prathamA'prathamobhayasamayavartinIti 4 / ajJAnakriyA-matyajJAna-zrutAjJAnavibhagAjJAnabhedAtrividhA / tatra-matyajJAnaM-mithyAdRSTematiH, tasmAt kriyA matyajJAnakriyA-zrutAjJAna-mithyAdRSTeH zrutaM tsmaakriyaa-shrutaajnyaankriyaa| vibhaGga:mithyAdRSTeravadhiH, sa evAjJAna vibhaGgAjJAna, tasmAkriyA-vibhaGgajJAna kriyeti 5 / idama kriyAmithyAtvaM proktaM, sAmpratamavinayamithyAtvaM vyAkhyAyate-'aviNae / ityAdi, viziSTo nayo-vinayaH-pratipattivizeSaH, na vinayo'vinayaH, sa trividhaaisA hai jisa samudAyakriyA kA vyavadhAna nahIM hotA hai aisI vaha anantarA samudAnakriyA hai arthAt eka samayavartinI samudAnakriyA anantarasanudAnakriyA hai dvitIyAdisamayavartinI samudAnakriyA paramparasamudAnakriyA hai tathA prathama aprathama donoM samayavartinI jo samudAna kriyA hai vaha tadubhayasamudAnakriyA hai, ajJAnakriyA matyajJAna Adi ke bheda se jo tIna prakAra kI kahI gaI hai usakA tAtparya aisA hai ki mithyASTi kI mati se jo kriyA hotI hai vaha matyajJAnakriyA hai| mithyASTike zruta se jo kriyA hotI hai vaha zrutAjJAna kriyA hai, mithyAdRSTi kI jo avadhi hai vahI vibhaMgajJAna hai isa vibhaMgajJAna se jo kriyA hotI hai vaha vibhagAjJAna kriyA hai| yahAMtaka akriyA mithyAtvakA kathana kiyA gayA hai apa avinaya mithyAtva kA kathana sUtrakAra ( aviNae ) ityAdi sUtra dvArA karate haiM-viziSTa naya kA nAma vinaya hai-yaha vinaya pratipattivizeSarUpa (mAta) 57tuM nayI, te samuhAnaSThiyAne mnnt| samuhAna yA 8 che. eTale ke eka samayavartinI samudAna kriyAne anantara samudAne kiyA kahe che. dvitIyAdi samayAvattinI kriyAne paraspara samudAne kiyA kahe che. tathA prathama, aprathama ane samayAvattinI je samudAna kriyA che tene tadubhaya samudAna kriyA kahe che have ajJAna kriyAnA matyajJAna Adi traNa bhedanuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-mithyAdaSTinI matithI je kriyA thAya che tene matijJAna kahe che, mithyAdaSTinA kRtathI je kriyA thAya che tene zrutajJAna kriyA kahe che. mithyAdaSTinI je avadhi che eja visaMgAjJAna che. A visaMgajJAnathI je kriyA thAya che tene visaMgAjJAna kriyA kahe che. A sUtramAM ahIM sudhI akriyA mithyAtvanuM kathana karavAmAM AvyuM che. have sUtrakAra avinaya mithyAtvanuM 4yana 43 cha-" aviNae " tyAha viziSTa nayanuM nAma vinaya che. te vinaya pratipatti sevA vizeSarUpa hoya Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 03 sU0 59 mithyAtvasvarUpanirUpaNam 279 stathAhi - dezatyAgI, - dezasya - janmabhUmyAdestyAgaH- tato nissaraNaM dezatyAgaH, sa yasminnavinaye - svAmi gAlIpradAnAdirUpe'sti sa dezatyAgI / anena gAlIpradAnAdi rUpeNAvinayena ruSTe svAmini tadAjJayA dezatyAgo bhavatIti bhAvaH 1 / nirAlambanatA - nirgata AlambanAd-AzrayaNIyagacchakuTumbAdi rUpAditi nirAlambanaH, tadbhAvastattA-AzrayaNIyApekSArAhitya mityarthaH 2 / nAnApremadveSaH - prema ca dveSazceti premadveSaM, nAnA-nAnAprakAraM kramarahitaM premadveSaM yatra sa nAnApremadveSaH, yatra svAmyAdau svAmyAdisaMmate vA premakaraNIyaM tatra dveSaH kriyate, yatra ca svAmyAdyasaMma dveSaH karaNIyastatra prema kriyata iti bhAvaH / etadrUpo'vinayaH nAnApremadveSA hai isa vinaya kA nahIM honA isakA nAma avinaya hai yaha avinaya tIna prakAra kA jo kahA gayA hai usakA bhAva aisA hai - svAmI ko gAlI denArUpa avinaya jisa dezatyAga meM hotA hai vaha dezatyAgI avinaya, hai janmabhUmi Adi kA nAma deza hai isa deza kA tyAga vahAM se nika lanA yaha dezatyAga hai yaha dezatyAga jisa avinaya meM hotA hai vaha dezatyAgI hai kyoMki svAmI jaba gAlI Adi ke denerUpa avinaya rUpa ho jAtA hai taba vaha usa vyakti ko apane deza se bAhara nikAla' detA hai ataH jo avinaya dezatyAga karAne meM kAraNa hotA hai vaha dezatyAgI avinaya hai 1 / tathA jisa avinaya se avinayakartA Alambana se AzrayaNIya gaccha kuTumbAdirUpa sahAre se nirgatarahita ho jAtA hai vaha nirAlambanatA avinaya hai tathA svAmI Adi meM yA svAmyAdi che. vinaya na heAvA tenuM nAma avinaya che. have tenA traNa prakAreA samajAvavAmAM Ave che-(1) dezatyAgI avinaya svAmIne gALa devA rUpa avinaya je dezatyAgamAM kAraNabhUta bane che, te avinayane dezatyAgI avinaya kahe che. janmabhUmi AdinuM nAma deza che. A dezamAMthI nIkaLavAnI ke dezane tyAga karavAnI kriyAne dezatyAga kahe che, je avinayane kAraNe dezatyAga karavAnI paristhiti pedA thAya che te avinayane dezatyAgI avinaya kahe che, kAraNa ke svAmI jyAre gALa Adi devArUpa avinayathI kApAyamAna thAya che, tyAre tenA dvArA te vyaktine dezamAMthI hAMkI kADhavAmAM Ave che. A rIte je avinaya dezatyAga karAvavAmAM kAraNabhUta khane che, te avinayane dezatyAgI avinaya kahe che. (2) ne avinayane zye avinayastane avasa janathI-mAzrayasthAna 35, 12cha, kuTuMba Adi rUpa sahArathI rahita karavAmAM Ave che eTale ke gaccha athavA kuTuMbamAMthI alaga karavAmA Ave che, te avinayane nirAla banatA avinaya kahe che. (3) svAmI Adi pratye adhavA svAmyAdi samata prati prema karavAne Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta sthAna sU bhidhAno'vinayaH procyate aniyataviSayatvAditi / 6 / athAjJAnamithyAtvamAha - ' annANe ' ityAdi / jJAnaM dravyaparyAyaviSayo vodhaH, tanniSedhAd-ajJAnaM tattrividhaM tathAhi - dezajJAnaM, dezato vivakSitadravyasyAnabhijJatvam 1 | evaM sarvato'jJAnaM sarvAjJAnam 2 | bhAvAjJAnaM - vastuno vivakSitaparyAyato'nabhijJatvamiti3 |7|| sU0 59 // pUrva midhyAtvaM varNitaM taccAdharma ityadhunA tadviparyayaMdharma prarUpayan natrasUtrImAha mUlam - tivihe dhamme paNNatte, taM jahA suyadhamme, carita - dhamme, asthikAmme 1 / tivihe upakkame paNNatte, taM jahAdhammie uvakkame adhammie uvakkame dhammiyAdhammie uvakkame 2 | ahavA tivihe vakkame paNNatte, taM jahA Aovakkame, saMmata meM prema karane kI jagaha dveSa karanA aura unase asaMmatameM dveSa karane kI jagaha prema karanA yaha nAnApremadveSa avinaya hai aisA avinaya nAnA premadveSarUpa nAmase isaliye kahA gayA hai ki yaha avinayaviSayavAlA hai / aba sUtrakAra ajJAnamithyAtva ke viSaya meM kahate haiM - ( annANe tivihe paNNatte) ajJAna tIna prakAra kA kahA gayA hai dravya aura paryAya viSayaka jo bodha hai usakA nAma jJAna hai, aisA jo jJAna nahIM hai vaha ajJAna hai vivakSita dravya kI ekadeza se jo anabhijJatA hotI hai vaha dezAjJAna hai tathA sarvarUpa se vivakSita dravya kA jJAna nahIM honA isakA nAma sarvAjJAna hai aura vastu kI vivakSitaparyAya kA jJAna nahIM honA isakA nAma bhAvAjJAna hai || sU059 // badale dveSa karavAthI athavA temanA dvArA asaMmata hoya evA padArtha ke mAnyatA pratye dveSa karavAne badale prema karavA tenuM nAma nAnApremaheSarUpa avinaya che. evA avinayane nAnApremadveSarUpa nAmathI oLakhavAnu' kAraNa e che ke te avinaya viSayavALA che. have sUtrakAra ajJAna mithyAtvanuM spaSTIkaraNa kare che. " annANe tivihe paNNatte " tyAhi 1 ajJAna traNa prakAranu kahyu che. dravya ane paryAya viSayaka dhanu' nAma jJAna che. evuM je jJAna nathI tene ajJAna kahe che, vikSita (amuka ) dravyanI eka dezathI je anabhijJatA hAya che tenuM nAma dezajJAna che. vivakSita dravyanuM sarUpe jJAna na hAvuM tenuM nAma sajJAna che, ane vastunI vikSita paryAMthanuM jJAna na heAvuM tenuM nAma bhAvAjJAna che. aa sU. pa aa Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03703 sU0 59 dharmasvarUpanirUpaNam __ 181 parovakkame, tadubhayovakkame 3 / evaM vaiyAvacce4, aNuggahe 5, aNusiTTI 6, uvAlaMbhe 7 / evamekeke tinni tinni AlAvagA jaheva uvakkame / tivihA kahA paNNattA, taM jahA - atthakahA, dhammakahA, kAmakahA 8 / tivihe viNicchae paNNatte, taM jahAatthaviNicchae, dhammaviNicchae, kAmaviNicchae9 ||suu060 // ___ chAyA-trividho dharmaH prajJaptaH, tadyathA-zrutadharmaH, cAritradharmaH, astikAyadharmaH 1 / trividha upakramaH prajJaptaH, tadyathA-dhArmika upakramaH, adhArmika upakramaH, dhArmikAdhArmika upakramaH 1 / athavA trividha upakramaH prajJaptaH, tadyathA-AtmopakramaH, paropakramaH, tadubhayopakramaH 2 / evaM vaiyAttyam 3, anugrahaH4, anuziSTiH 5, upAlambhaH 6 / evamekaikasmin trayastraya AlApakA yathaivopakrame / trividhAkathA prajJaptA, tadyathA-arthakathA. dharmakathA, kAmakathA 8 / trividho vinizcayaH prajJaptaH, pahile mithyAtva kA varNana kiyA aura usameM gaha kahA gayA ki yaha mithyAtva adharma hai aba sUtrakAra usake viparIta jo dharma hai usakI prarUpaNI karate hue nau sUtroM ko kahate haiM-(tivihe dhamme paNNatte) ityaadi| - sUtrArtha-dharma tIna prakArakA kahA gayA hai-jaise zrutadharma, cAritradharma, aura astikAyadharma upakrama tIna prakArakA kahA gayA hai-jaise dhArmika upakrama adhArmika upakrama aura dhArmikAdhomika upakrama athavA isa prakAra se bhI upakrama tIna prakAra kA kahA gayA hai-jaise Atmopakrama, paropakrama aura tadubhayopakrama isI prakAra ke vaiyAvRtya ke, anugraha ke, anuziSThi aura upAlambha ke saMbaMdha meM tIna 2 AlApaka upakrama ke AlApaka ke anusAra kahanA cAhiye kathA tIna prakAra kI kahI gaI hai-jaise artha. pahelAnA sUtramAM mithyAtvanuM varNana karavAmAM AvyuM ane tyAM mithyAtvane adharma rUpe prakaTa karAyu che. have sUtrakAra adharmathI viparIta evA dharmanuM nava sUtro dvArA varNana kare che- sUtrArtha-dhabhatra mArane ulo cha-(1) zrunayama, (2) yAtriyama bhane (3) mastiya . 754ma traya 42 // 4 -(1) dhAmi 648ma, (2) adhArmika upakrama ane (3) dhArmika dhArmika upakrama. athavA upakramanA nIce prabhAya na 2 55 4aa cha-(1) mAtmA54ma, (2) 52 / 54. ana (3) tadubhapakrama. vaiyAvRtya, anugraha, anuziSTa ane upAlaMbhanA paNa traNa traNa makAre upakramanA prakAre pramANe ja samajI levA. kathA traNa prakAranI kahI Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 sthAnAsUtra tadyathA-arthavinizcayaH, dharmavinizcayaH, kAmavinizcayaH 9 // mU0 60 // _____TIkA-'tivihe ' ityAdi / dhrmstrividhH| tamevAha-zrutamevadharmaH zrutadharma:-svAdhyAyaH, cAritradharma:-kSAntyAdi dazavidhaH zramaNadharmaH, zrutacAritrarUpo dvividho'pi dharmoM bhAvadharmauktaH, uktaJca " duviho u bhAvadhammo suyadhammo khalu carittadhammo ya / suyadhammo sajjhAo carittadhammo samaNadhammo // 1 // chAyA-dvividhastu bhAvadharmaH, zrutadharmaH khalla cAritradharmazca / zrutakSamaH svAdhyAyaH, cAritradharmaH zramaNadharmaH // 1 // " iti / astikAyadharmaH, astizabdenAtra pradezA ucyante, teSAM kAyorAzirastikAyaH sa cAsau saMjJayA dharmazcetyastikAyadharmaH-gatyupaSTambhalakSaNo dharmAstikAya ityarthaH / kathA, dharmakathA aura kAmakathA vinizcaya tIna prakAra kA kahA gayA hai jaise arthavinizcaya, dharmavinizcaya aura kAmavinizcaya / TIkArtha-dharmake jo tIna prakAra kahegaye haiM-unakA tAtparya aisA hai zrutarUpa jo dharma hai vaha zrutadharma hai zrutadharma svAdhyAyarUpa hai tathA uttamakSamA Adi rUpa jo daza prakAra kA zramaNadharma hai vaha cAritradharma hai yaha zrutacAritrarUpa jo donoM prakAra kA dharma hai vaha bhAvadharma kahA gayA hai| kahA bhI hai-" duvihou bhAvadhammo " ityAdi / ____ astikAya dharma meM asti zabda hai usase pradeza kahe gaye haiM tathA kAya se ina kI rAzi kadhita huI hai saMjJA se jo astikAyarUpa dharma hai vaha astikAyadharma hai aisA astikAyarUpa dharma gatikriyA meM sahAyatA pahu~cAnerUpa lakSaNavAlA dharmAstikAya hai yaha dravyadharma hai| che-(1) athathA, (2) yathA mana (3) ma4yA. vinizcaya trae prazna 4wo cha-(1) artha vinizcaya, (2) dharmavinizcaya bhane (3) vinizcaya. TIkA-have dharmanA je traNa prakAre kahyA che tenuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-kRtarUpa-zAstrarUpa je dharma che tene mRtadharma kahe che mRtadharma svAdhyAyarUpa che. uttama kSamA Adi je dasa prakAranA zramaNadharma che tenuM nAma cAritradharma che. A zratacAritrarUpa bane prakArane je dharma che tene bhAvadharma kahyo che. kahyuM paNa cha :-" duvihou bhAvadhammo" tyA astikAya dharmamAM asti padathI tenA pradezo grahaNa karAyA che, tathA kAya padathI temanI rAzi grahaNa thaI che saMjJAnI apekSAe je astikAyarUpa dharma che, tenuM nAma astikAya dharma che. gatikriyAmAM sahAyabhUta thavAnA lakSaNavALuM dharmAstikAya che. A dravyadharma che. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sumA TIkA sthA03 u 3 sU0 60 dharmasvarUpanirUpaNam res ayaM ca dravyadharma iti 1 / uktau zrutacAritradharmai, sAmprataM tadvizeSAnAha - ' tivihe ubakkame ' ityAdi sUtrANyaSTau / trividha upakrama, upakramaNamupakramaH - upAya pUrvakaArambhaH / upakramatraividhyamAha - dhArmikaH, dharme - zrutacAritrarUpe bhavaH, sa vA prayojanamasyeti sa tathA evamadhArmikaH asaMyamArthaH, dhArmikAdhArmikaH, tatra dhArmikodezataH saMyamarUpatvAt, adhArmika, tathaivArsayamarUpatvAt ubhayAtmaka ArambhaH dezavirasyArambha ityarthaH / athavA upakramo nAmasthApanAdravya kSetrakAlabhAvabhedAt pavidho'pi bhavati kintvatra tristhAnakAnurodhAstrividha evopAttaH / asya SaDvidhasyopakramasya vyAkhyAnamanuyogadvArasutrasya matkRtAyAmanuyogacandrikATIkAyAmaca } aba sUtrakAra trividha upakrama kA kathana karate haiM - yahAM ye ATha sUtra haiM- upakramaNakA nAma upakrama hai arthAt AraMbha kA nAma upakrama hai yaha upakrama dhArmika Adi ke bheda se jo tIna prakAra kA prakaTa kiyA gayA hai-usakA tAtparya isa prakAra se hai zrutacAritrarUpa dharma meM jo hotA hai, athavA tacAritrarUpa dharma jisakA prayojana hai vaha dhArmika hai asaMyamarUpa jo AraMbha hai vaha adhArmika upakrama hai dezataH saMyamarUpa hone se dhArmika aura dezataH asaMyamarUpa hone se adhArmika aisA jo ubhayAtmaka AraMbha hai dezaviratyAraMbha hai vaha dhArmikAdhArmika upakrama hai athavA - nAma upakrama, sthApanA upakrama, dravyaupakrama, kSetra upakrama, kAla upakrama aura bhAva upakrama ke bheda se upakrama cha prakAra kA bhI hotA hai kintu yahAM tristhAnaka kA kathana hone se tIna prakAra kA upakrama hI gRhIta huA hai isa 6 prakAra ke upakrama kA vyAkhyAna anuyogadvArasUtra have sUtrakAra traNa prakAranA upakramanuM kathana kare che--tene anulakSIne sUtrakAre ATha sUtreA kahyAM che. upakramaNanu nAma upakrama che, eTale ke vastunA Arabhane upakrama kahe che. have tenA dhArmika Adi bhedonu pratipAdana karavAmAM Ave che-zrutacAritra rUpa dharmane nimitte je thAya tenuM nAma dhArmika upakrama che. asayama rUpa je AraMbha che. tenuM nAma adhArmika upakrama che. dezataH sayamarUpa hovAne lIdhe dezataH dhArmika ane dezataH asayamarUpa hAvAne lIdhe dezataH adhArmika evA je ubhayAtmaka AraMbha che tene eTale ke dezaviratirUpa arabhune dhArmikA dhArmika upakrama kahe che. athavA nAma upakrama, sthApanA upakrama, dravya upakrama, kSetra upakrama, kALa upakrama ane bhAva upakramanA bhethI upakrama cha prakArane hAya che. parantu ahIM traNu sthAnAnuM ja kathana cAlu hAvAthI traNu prakAranA upakrama ja gRhIta thayA che. A cha prakAranA upakramanuM vana anuyAga dvAra Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre lokanIyam / tatra dhArmikasya saMyatasya yazcAritrAdyartha dravyakSetrakAlabhAvAnAmupakrama uktasvarUpaH sa dhArmikaH, ta evopakramaH dhaarmikopkrmH| evam-adhArmikasya-asaMyatasyAsaMyamArthaM yaH so'dhArmikaH, sa eva upakramaH-adhArmikopakramaH / dhArmikA dhArmikasya-dezaviratasya yaH sa dhArmikAdhArmikaH, sa evopakramaH-dhArmikAdhArmikopakrama iti / 2 / atha svAbhyantarabhedenopakramameva tridhA varNayati-'ahavA tivihe uvakkame ' ityAdi, athavA-prakArAntareNa upakramastrividhastathAhi-AtmopakramaH / paropakramaH, tadubhayopakramaH / tatra AtmanaH-svasyAnukUlopasargAdau zIlarakSaNanikI anuyogacandrikA nAma kI TIkA meM maiMne kiyA hai ataH vahAM se ise jAnA jA sakatA hai dhArmika saMyata kA jo cAritra Adi ke nimitta dravya, kSetra, kAla aura bhAvoM kA ukta svarUpavAlA upakrama hai vaha dhArmika upakrama hai tathA asaMyata kA jo asaMyata ke liye upakrama hai vaha adhArmika upakrama hai tathA dhomikAdhArmika kA dezavirativAle kA jo dhArmikAdhArmika upakrama hai vaha dhArmikAdhArmika upakrama hai athavA prakArAntara se bhI upakrama Atmopakrama Adi ke bheda se tIna, taraha kA kahA gayA hai-apane anukUla upasargAdika ke A jAne para zIla rakSaNa ke nimitta jo vaihAyasa (adhara laTaka kara bharanA) Adi vinAza karanA athavA parikarma karanA, athavA AtmArtha anya vastukA upakrama karanA yaha Atmopakrama hai isI taraha parArtha upakrama karanA yaha paropakrama hai AtmArtha aura parArtha donoM ke nimitta upakrama karanA sUtranI anugacandrikA nAmanI meM lakhelI TIkAmAM ApavAmAM AvyuM che, to tyAMthI vAMcI levuM. dhArmika saMyatane je cAritra adine nimitte dravya, kSetra, kALa ane bhAvonA ukta svarUpavALe je upakrama che tenuM nAma dhArmika upakrama che, tathA asaMyatano je asaMyamane nimitte ukasa che tenuM nAma adhArmika upakrama che. tathA dhAmikA dhArmika (dezavirativALAne) je dhArmikA dhArmika upakrama che tenuM nAma dhArmikA dhArmika upakrama che. bIjI rIte paNa upakramanA traNa prakAra paDe che-(1) Amepakrama-pitAne anukULa evAM upasargo vagere AvI paDe tyAre zIlarakSaNane nimitte je vaihAyasa ( UMce laTakIne phAMso khAIne maravAnI kriyA) Adi dvArA pitAne vinAza karavAmAM Ave che athavA parikarma karavAmAM Ave che athavA AtmAthe anya vastune je upakrama karavAmAM Ave che tene Apakama kahe che. e ja pramANe anyane nimitta upakrama Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 0 3 su0 60 dharmastrarUpanirUpaNam 185 mittamupakrama:- baihAnasAdinA vinAzaH parikarma vA yadvA- AtmArthamanyasya vastuna upakrama AtmopakramaH / evaM parasya parArtha vopakramaH / tadubhayasya - AtmapararUpasya tadubhayAthaivopakramastadubhayopakrama iti 3 / evam upakramasUtravad Atmaparatadubhayabhedena vaiyAvRtyAnugrahA'nuziSTyu 6 pAlambha7 sUtrANi bodhyAni / evam - upakrama sUtravat ekaikasmin vaiyAvRtyAdisUtre trayastrayaH - AtmaparatadubhayarUpAtritrisaMkhyakA AlApakA vAcyA yathaiva yenaiva prakAreNa upakrame - upakramasatre'bhavan tathaivAprApIti bhAvaH / navaraM - vyAvRttasya bhAvaH karma vA vaiyAvRtya - bhaktAdibhiH zuzrUSaNam / tatra - AtmavaiyAvRttya gacchanirgatasya jinakalpikAdereva, paravaiyAvRtyaM glAnAdi zuzrUSakasya, tadubhayavaiyAvRttyaM gacchagatasyeti |4| anugrahaH - jJAnAdyupakAraH, tatra - mAtmAnugraho'dhyayanAdi pravRttasya, parAnugraho vAcanAdi mavRttasya tadubhayAnugrahaH yaha tadubhaya upakrama hai upakrama sUtra kI taraha Atma, para aura tadubhaya ke bheda se vaiyAvRtya, anugraha, anuziSTi aura upAlaMbha viSayaka sUtra bhI kahanA cAhiye arthAt upakramasUtra kI taraha eka 2 vaiyAvRcyAdisUtra saMbaMdhI AtmavaiyAvRtyAdi ke bheda se tIna 2 AlApaka kahanA cAhiye bhakta Adi jo gurvAdijanoM kI sevA karanA hai usakA nAma vaiyAvRttya hai gaccha se nirgata jinakalpika Adi ke hI AtmavaiyAvRttya hotA hai glAnAdi kI zuzrUSA karane vAle ke para vaiyAvRttya hotA hai tathA gacchagata ke tadubhayavaiyAvRtya hotA hai jJAnAdi ke upArjana meM upakAra karanA isakA nAma anugraha hai svayaM adhyayana karanA yaha AtmAnugraha hai, vanAdi meM pravRtta honA yaha parAnugraha hai tathA zAstra kA vyAkhyAna karavA tenu nAma pApakrama che, AtmAne mATe ane anyane mATe upakrama karavA tenu nAma taduMbhaya upakrama che. upakramanA jevA traNa bheda batAvyA che evAM ja traNa bheda thaiyA nRtya, anugraha, anuziSTa ane upAlabhanA viSayamAM paNa samajavA, jemake vaiya nRtyanA AtmavaiyAnRtya, paravaiyAnRtyaane tadrubhaya vaiyAvRtya nAmanAtraNa bheda paDe che e ja pramANe anugraha AdinA paNa AmAnugraha parAnugraha ane tadabhayAnugraha traNa bheda samajavA. ziSya, bhakta Adi dvArA gurujanAnI je sevA karavAmAM Ave che tenu nAma vaiMyAnRtya che. gacchamAMthI nita ( nIkaLI gayelA ) jinakalpika Adi dvArA AtmavaiyAnRtya thAya che. ukhAna (zrIbhAra, azakta ) AhinI zuzrUSA uznAra paravaiyAvRtya thAya che, tathA gacchagata zramaNAdi dvArA tadrubhayavaiyAvRtya thAya che. jJAnAdinA upArjana nimitte upakAra karavA tenuM nAma anugraha che. peAte ja adhyayana kare tenuM nAma AtmAnugraha che, vAcanAdimAM pravRtta thavuM ane ziSya janAne sUtrAtha tha 24 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 - %3 sthAnAGga zAstravyAkhyAnaziSyasaMgrahAdipravRttasyeti / 5 / anuzipTiH - anuzAsanam / taMtrAtmAnuziSTi:-svAtmAnaM pratyanuzAsanaM, yathA " vAyAlIse saNasaMkaDammi gahaNaMmi jIva ! na hu chlio| __iNDiM jaha na chalijjasi, jhuMjato rAgadosehiM // 1 // " chAyA-dvicatvAriMzadeSaNAsaMkaTe gahane jIca / naiva chalitaH / idAnIM yathA na chalyaMse bhuJjAno rAgadveSAbhyAM (tathA vidheyam ) iti // 1 // parAnuziSTi:-paraM pratyanuzAsanaM, yathA" tA taMsi bhAvavejjo, bhavadukkhanipIDiyA tuhaM ee / iMdi saraNaM papannA, moeyavvA payatteNaM / / 1 // " chAyA-tAvattvamasi bhAvavaidho bhavaduHkhanipIDitAstavaite / haMdi ! zaraNaM prapannA moktavyAH prayatnena // 1 // karanA evaM ziSyajana ke saMgrahAdi karane meM pravRtti karanA yaha taTubhayAnu graha hai anuzAsana kA nAma anuziSTi hai apanI AtmA ke prati anuzAsana rakhanA yaha AtmAnuziSTi hai| jaise-"bAyAlIsesaNa saMkaJcammi" ityAdi arthAt-he jIva ! jaise AhAragrahaNa ke bayAlIsa doSoM ke gahana saMkaTa meM nahIM ThagAyA to lAye hue zuddha AhAra ko bhogatA huA saba rAgadveSa se na ThagAnA arthAt mAMDale ke pAMca doSoM se bcnaa| ___ dUsaroM ke prati anuzAsana rakhanA yaha parAnuziSTi hai jaise-"tA taMsi bhAvavejjo" ityAdi / arthAt-java tUM bhAvavaidya hai to bhavaduHkha se pIDita hue ye prANI tere zaraNa Aye hue haiM to inako bhI yatnapU. rSaka bhavaduHkha se chuDAnA cAhiye // Adi samajAvavuM tenuM nAma pAnugraha che. zAstranuM vyAkhyAna karavuM ane ziSyajananA saMgrahAdi karavAmAM pravRtta thavuM tenuM nAma tadubhayAnugraha che. anuzAsanane anuziSTi kahe che. pitAnA AtmAnuM anuzAsana karavuM tenuM nAma mAtmAnuziSTa cha. ma " bAyAlIse saNasaMkaDammi" tyA: "he jIva! AhAra grahaNanA beMtAlIsa denA saMkaTamAM tuM ThagA nahIM, te prApta AhArane upalega karatAM, rAgadveSathI tuM rakhe ThagAte !" eTale ke mAMDalAnA pAMca doSothI bacavuM. A rIte potAnA AtmAnuM anuzAsana karavAnI kriyAne AtmAnuziSTi ke AtmAnuzAsana kahe che. bIjAnI pratye anuzAsana zamavu tanu nAma 522nuziSTa che. sabhaDe-"tA tasi bhAvavejjo" ItyAdi. jemake "jo tuM bhAvedya che, te bhavaduHkhathI pIDAtA je che tAre zaraNe AvyA che, temane yatnapUrvaka .tAre bhavaduHkhamAMthI choDAvavA joIe," Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 muMdhA TIkA sthA0 3 u03 sU0 60 dharmasvarUpanirUpaNam tadubhayAnuziSTiH-khaparobhayaM pratyanuzAsanaM, yathA " kahakaha'vi mANusattAI yAviyaM caraNa pavararayaNaM ca / tA bho / ettha pamAbho kaiyAvi na jujjAe amhaM // 1 // chAyA-kathaM kathamapi mAnuSatvAdi prAptaM caraNaM pravararatna ca / tasmAt bho ! atra pramAdaH kadApi na yujyate'smAkam // 1 // " iti / 6 / upAlambhaH-anaucityapravRttipratipAdanagarbhA'nuziSTireva, tatra-AtmopAlambhaH AtmAnaM pratyanaucityapravRttikathanaM, yathA "collagadiTuM teNaM, dulaha lahiUNa mANusaM jammaM / / jaM na kuNasi jiNadhamma, appA ki verio tujjha ? // 1 // chAyA-collaka (cakravartibhojana ) pRSTAntena durlabhaM labdhvA mAnuSyaM janma / yannakaropi jinadharmas , AtmA kiM vairikastava ? // 1 // iti / * apane aura para donoM ke prati anuzAsana rakhanA isakA nAma svaparAnuziSTi hai| jaise-(kA kaha'vi mANusattAiM) ityaadi| hamane kisI kisI prakAra se manuSya janma Adi sAmagrI prApta kI hai, usameM bhI phira cAritrarUpa pravararatla pAyA hai to aba yahAM hama ko isameM pramAda karanA kadApi yukta nahIM hai // yaha tumhArI pravRtti anucita hai isa prakAra ke pratipAdanarUpavAlI anuziSTi hI upAlabha hai isameM AtmA ke prati anucitapravRtti karate samaya aisA ulAhanA denA ki he Atman ! yaha terI pravRtti ThIka nahIM hai yaha AtmopAlaMbha hai / jaise-(collagadihra teNaM ityAdi / collakadRSTAnta se arthAt cakravartI ke bhojana ke dRSTAnta se durlabha A prakAranI bhAvanAthI parAnuziSTi (paranuM anuzAsana) thAya che pitAnuM mAne paranu manuzAsana 42 tenu' nAma 2152rAnuziSTa cha. rema-" kaha kaha 'vi mANusattAI" tyAla. " ma pa prayatnAthI bhanuSyaramamA sAmazrI prApta karI che, vaLI te manuSya janmamAM cAritrarUpI uttama ratna pAmyA chIe, te have A manuSyajanma pramAda karIne eLe javA devo joIe nahIM." A tamArI pravRtti anucita che," A prakAranA pratipAdana dvArA je anuzAsana karAya che tenuM nAma ja upAlaMbha che. tathA kaI anucita pravRtti thaI jatAM pitAnA AtmAne ja A prakArane Thapake Apa ke "he Atmana ! A tArI pravRtti ThIka nathI." tenuM nAma ja AbhopAlaMbha che. bho-collagadidvaveNaM" tyAha Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ snAGgasUtre paropAlambhaH-paraM pratyayanaucityapravRttikathanaM, yathA " uttamakulasa bhUo, uttamagurudikkhio tuma baccha / ____ uttamanANaguNaDro, kaha sahasA kvasio evaM ? // 1 // chAyA-uttamakulasaMbhUtaH, uttamagurudIkSitastvaM vatsa / / uttamajJAnaguNADhayaH, kathaM sahasA vyavasita evam ? // iti / tadubhayopAlambhaH svaparaM pratyanaucityapravRttiprakaTanaM, yathA-- " egassa kae niyajIviyassa bahuyAo jIvakoDIo / dukkhe ThavaMti je kevi tANa kiM sAsayaM jIyaM ? // 1 // " chAyA-ekasya kRte nija jIvitasya bahukA jIvakoTIH / duHkhe sthApayanti ye ke'pi tepAM ki zAzvataM jIvitam // 1 // " iti manuSya janma pAkara yadi jinadharma kA pAlana nahIM karatA hai to terI AtmA kA tUM kyA duzmana hai ? arthAt AtmA kA duzmana mata yana / tuma anucita pravRtti karate ho isa prakAra se dUsaroM kI anucita pravRtti ke prati upAlaMbha den| isakA nAma paropAlaMbha hai / jaise-(uttama kulasaMbhUo) ityAdi / he vatsa ! he jIva | tU uttamakula meM janamA hai, uttama guru se dIkSita huA hai aura uttama guNoM se tUM yukta hai, aisI sAmagrI milane para bhI tUM isa prakAra se pApavyavasAya meM acAnaka kaise laga gayA hai| apanI pravRtti ke prati aura para kI pravRtti ke prati anaucitya kA kathana karanA yaha tadubhayopAlaMbha hai| jaise-(egasta kae niyajIviyassa) cilakanA dRSTAMtathI eTale ke cakravartInA daSTAMtathI A vAta samajAvI che. "durlabha manuSyajanma pAmIne je jinadharmanuM pAlana karatA nathI, te zuM tuM tArA AtmAne duzmana che." A rIte AtmAne duzmana na bane, evuM pratipAdana ahIM karavAmAM Avyu che. "te anucita pravRtti kare che, A pramANe anyanI anucitta pravRttine upAlaMbha karavo tenuM nAma popAlaMbha cha. rebha-" uttamakurasaMbhUo" tyAha. " patsa ! ! tu uttama kuLamAM janme che, uttama guru pAse te dIkSA lIdhI che, tuM uttama guNethI yukta che, A paristhiti hovA chatAM te A prakAranI pApapravRttimAM acAnaka kevI rIte paDI gaye ? pitAnI ane anyanI pravRtti anucita hovAnuM kathana karavuM tenuM nAma tamayopAma cha. rebha " egassa kae niya jIviyassa" tyA "zu Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ suMdhA TIkA sthA0 3 u.3 sU0 60 dharmasvarUpanirUpaNam ___ evam-anena pUrvoktena prakAreNaikaikasmin pade trayastraya AlApakA vijJeyA yathaivopakrame, iti pUrva vyAkhyAtamiti / 7 / atha zrutabhedA viviyante-'tivihA kahA' ityAdi / kathA upAyapratipAdanaparAvAkyapravandharUpA, sA trividhA, tathAhi -artha kathA, dharmakathA, kAmakathA / tatra arthasya-dhanasya kathA-arthakathA-aryotpA dakadhAtuvAdakRSyAdimatipAdikA / uktazca___ "sAmAdidhAtuvAdAdi kRSyAdi pratipAdikA / arthopAdAnaparamA kathA'rthasya prakIrtitA // 1 // " iyaM kAmandakAdharthazAstrarUpA / evaM dharmopAyapratipAdanaparA dharmakathA, uktaJcaityAdi / jo koI vyakti isa eka apane jIvana ke liye bahuta se karor3oM jIvoM ko duHkha meM sthApita karate haiM arthAt duHkha pahu~cAte haiM to kyA unakA jIvana zAzvata avinAzo hai ? arthAt nahIM // isa pUrvokta prakAra se eka 2 pada meM upakrama kI taraha tIna 2 AlApaka jAnanA caahiye| aba sUtrakAra suta bhedoM kA kathana karate haiM "tivihA kahA" ityAdi-upAya ke pratipAdana karane meM tatpara jo vAsyaprapaMdharUpa racanA hai usakA nAma kathA hai vaha jo tIna prakAra kI kahI gaI hai usakA tAtparya aisA hai-dhana kI jo kathA hai vaha artha kathA hai arthAt arthopArjana ke yA arthotpAda ke kAraNabhUta suvarNa Adi kI kathA yA khetIvAr3I kI kathA arthakathA hai / kahA bhI hai-"sAmAdi dhAtuvAdAdi" ityaadi| yaha kathA kAmandakAdyarthazAstrarUpa hai, isI prakArase dharmake upAyoM ke pratipAdana karane meM tatparA jo kathA hai vaha dharmakathA hai| kahA bhI hai kaI paNa jIva pitAnA jIvanane mATe aneka jIvane dukha pahoMcADe, to zuM tenuM pitAnuM jIvana zAzvata (avinAzI) che? eTale ke mAre ane tamAre jarUra ekavAra te maravAnuM ja che, te zA mATe evI pravRtti karavI joIe ?" A pUrvokta prakAre pratyeka padamAM upakramanI jema traNa traNa AlApaka sabharA. 6ve. sUtra42 thAnA setuM ni35 42 cha-" tivihA kahA " tyAla Aya (Avaka) nuM pratipAdana karavAmAM tatpara je vAkayaprabaMdha rUpa racanA che tene kathA kahe che. tene traNa prakAro nIce pramANe che. (1) dhananI je kathA che tene arthakathA kahe che. eTale ke arthopArjana athavA arthotpAdananA kAraNe rUpa suvarNa AdinI kathAne ke khetIvADInI kathAne arthakathA kahe che. kahyuM paNa che "sAmAdi dhAtuvAdAdi " syAha. mA 4thA mahAyazAsa35 che. (2) dharmanA upAyonuM pratipAdana karanArI je kathA che tene dharmakathA kahe che, Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAna " dayAdAnakSamAdyeSu, dharmAGgeSu pratiSThitA / iyamuttarAdhyayanAdirUpA, evaM kAmaguNaprAptakathA, kAmakathA | uktaJca - " kAmopAdAnagarbhA ca, vayodAkSiNyamUcikA / anurAgeGgitAyutthA, kathA kAmasya varNitA // 1 // " iti / vAtsyAyanAdi praNItakAmasUtrAdirUpA | 7| 'tivihe vicchira' ityAdi, viviziSTo nizvayaH - vinizcayaH - svarUpaparijJAnaM so'rtha dharma - kAmabhedAttrividhaH / tatrArthaM vinizvayaH - arthasya svarUpaparijJAnaM / yathA - arthAnAmarjane duHkha, - marjitAnAM ca rakSaNe / nAze duHkhaM vyaye duHkhaM, dhigathai duHkhakAraNam || 1 || ityAdi / dharmavinizcayaH - dharmasvarUpaparijJAnaM tathAhi " dhanado dhanArthinAM dharmaH kAmadaH sarvakAminAm / dharma evApavargasya, pAramparyeNa sAdhakaH // 1 // ityAdi / (6 -" dayAdAnakSamAdyeSu " ityAdi / yaha dharmakathA u ttarAdhyayana AdirUpa hai / kAma ko ghaDhAnevAlI kathA koma kathA hai| kahA bhI hai- " kAmopAdAnagarbhA ca" ityAdi / yaha kathA vAtsyAyanAdi praNIta kAmasUtrAdirUpa hai // tivihe viNicchae " ityAdi - viziSTa nizcaya kA nAma vinizcaya hai arthAt svarUpa ke parijJAna kA nAma vinizcaya hai yaha vinizcaya artha dharma aura kAma ke bheda se tIna prakAra kA hai- artha ke svarUpa kA parijJAna honA isakA nAma arthavinizcaya hai jaise - " arthAnAmarjane duHkhaM " ityAdi / dharmasvarUpakA parijJAna honA isakA nAma dharmavinizcaya hai jaise ( dhanado dhanArthinAM dharmaH) ityAdi / kAmake svarUpako parijJAna honA isakA uchu ! che - " dayAdAnakSamAdyeSu " hatyAhi mA dharma yA uttarAdhyayana sAhi sUtra rUpa che. (3) kAma (vAsanA ) ne vadhAratArI je kathA che tene kAmakathA he che. hyuM luche hai-" kAmopAdAnagarbhAca " ityAdi vAtsyAyana mahi praNIta kAmasUtrane kAmakathArUpa gaNI zakAya che. " tivihe viNicchae " tyiAhi viziSTa nizcayatu nAma vinizcaya che, eTale ke svarUpanA parijJAnanu nAma vinizcaya che. tenA paNa aM, dhama ane kAmarUpa traNa bheda paDe che. (1) arthAnA svarUpanu. pijJAna thavu. tenuM nAma arthavinizcaya che. prema - " arthAnAmarjane duHkha " tyAhi (2) dharmanA sva yatuM parijJAna tharpu tenu nAma dharmavinizcaya che. prema "dhato dhanArthina dharmaH " tyAhi (3) amanA svayatu prarijJAna Davu' tenu' nAma amavinizcaya Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 903 sU061 arthAdivinizcayakAraNaparamparAnirUpaNam 191 kAmavinizcayaH-kAmasvarUpaparijJAnam , Aha ca" sallaM kAmA visaMkAmA, kAmA AsI visovamA / kAme patthemANA, akAmA jati duggaI // 1 // chAyA-zalyaM kAmA viSa kAmAH, kAmA aashiivissopmaaH| ___ kAmAn mArthayantaH, akAmA yAnti dugatim / ityAdi svarUpA arthAdi vi. nizcayA bodhyA iti / / sU0 60 // pUrvamarthAdi cinizcaya ukta iti tatkAraNa phalaparamparAM trirathAnakAnavatAriNImapi prasaGgato bhagavatpraznottaradvAreNa nirUpayannAha mUlam-tahArUvaM NaM bhaMte ! samaNaM vA mAhaNaM vA pajjuvAsamANassa kiM phalA pajjuvAsaNA ? savaNaphalA / se NaM bhaMte ! savaNe kiM phale ? nnaannphle| se NaM bhaMte! NANe kiM phale ? viNNANaphale / evameteNaM abhilAveNaM imA gAhA aNugaMtavvA"savaNe NANe ya vinlANe, paccakkhANe ya sNjme| aNaNhae tave ceva, vodANe akiriyanivvANe // 1 // " jAva se gaM bhate! akiriyA kiM phalA ? nivvaannphlaa| se NaM bhaMte nivvANe kiM phale ? siddhigaigamaNapajjavasANaphale pannatte samaNAuso! ||suu061|| // taiyassa tIo uddeso sbhtto|| 3-3 // nAma kAmavinizcaya hai, kahA bhI hai-"sallaM kAmA, visaM kAmA" ityaadi| isa pUrvokta prakAra se arthAdi kA vinizcaya jAnanA cAhiye // suu060|| isa prakAra arthAdi kA vinizcaya kaha kara aba sUtrakAra usake kAraNa evaM phala kI paramparA ko jo ki tIna sthAna meM anavatAriNI hai -tIna sthAna meM unakA samAveza nahIM ho sakatA hai to bhI prasaGgataH cha. yu pAra cha hai-" sallaM kAmA, visaM kAmA" mA prabhAe arthAna ni35 mahI 53 thAya che. // sU. 10 // pahelAnA sUtramAM adinA vinizcayanI prarUpaNa karIne have sUtrakAra tenA kAraNe ane phaLanI paramparAnuM kathana kare che. jo ke traNa sthAnamAM temane samAveza thato nathI, chatAM paNa prasaMgataH bhagavatmaznottara rUpe ahIM temanuM Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 sthAnAsa chAyA-tathAkhkhalu bhadanta ! zramaNa vA mAhanaM vA paryupAsInasya kiM phalA paryu. pAsanA ? zravaNaphalA / tat khalu bhadanta ! zravaNaM kiM phalam ? jJAnaphalam / tat khalu bhadanta ! jJAnaM kiM phalam ? vijJAnaphalam / evametenAbhilApeneyaM gAthA'nugantavyA / zravaNe jJAne ca vijJAne pratyAkhyAne ca saMyame / anAstravastapazcaiva, vyavadAnayakriyA nirvANam // 1 // " yAvat sA khalu bhadanta / akriyA kimphalA ? nirvANaphalA / tat khalu bhadanta ! nirvANaM kimphalam 1 siddhigatigamanaparyavasAnaphalaM prajJapta zramaNAyupman / / / mU0 61 // // tRtIyasthAnasya tRtIya uddezaka samAptaH // 3-3 // bhagavatpraznottarachAra se nirUpita karate haiM-tihArUvaM NaM bhaMte ! samaNaM vA mAhaNaM vA ) ityaadi| mutrArtha-he bhadanta ! tathArUpavAle zramaNa athavA mAhaNakI paryupAsanA karanevAle puruSakI paryupAsanA kisa phalavAlI hotI hai ? usakI vaha paryupAsanA zravaNa phalavAlI hotI hai / he bhadanta ! vaha zravaNa kisa phalavAlA hotA hai ? usakA vaha zravaNa jJAnaphalavAlA hotA hai, he bhadanta ! usakA / yaha jJAna kisa phalavAlA hotA hai ? usakA vaha jJAna vijJAnarUpa phala vAlA hotA hai, isa prakAra isa abhiprAya se yaha gAthA jAnanA cAhiye "savaNe jANe ya vinANe" ityaadi| yAvat he bhadanta ! vaha akriyA kila phalavAlI hotI hai ? vaha akriyA nirvANaphalavAlI hotI hai| he ni3594 42vAmA mAyuM cha-" tahArUvaM NaM bhaMte ! samaNaM vA mAhaNaM vA "tyAdi sUtrArtha-prazna-he bhagavana tathArUpavALA zramaNa athavA mAhaNanI paNuM pAsanA karanArA puruSanI paryuM pAsanA karuM phaLa denArI hoya che? uttara-tenI te paryuM pAsanA zravaNa phalavALI hoya che. prazna-he bhagavan ! te zravaNa kayA phaLavALuM hoya che? uttara-tenuM te zravaNa sAna phaLavALuM hoya che. prazna-he bhagavan ! tenuM te jJAna kayA phaLavALuM hoya che? uttara-tenuM te jJAna vijJAnarUpa phaLavALuM hoya che. A pramANe A bhanisAthI bhI gAthA sabhI sa. " savaNe NANe ya vinnANe" tyAha. he bhagavan ! te akriyA kyA phaLavALI hoya che ?" A prazna parya nta prazno mahI ' yAvat ' 54thI ghaDaNa thy| che. uttara-te akiyA nirvANa phaLavALI hoya che, prata-he bhagavan ! te nirvANa kayA phaLavALuM hoya che? Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ger ater sthA0 3 u03061 arthAdivinizcaya kAraNaparamparAnirUpaNam 193 " TIkA- tArUM ' ityAdi / bhadanta ! he bhagavan ! tathArUpam - zAstroktakriyAkArakaM zramaNaM vA tapasvinaM suniM mAhanaM- svayaM sAdhavyApAravirataH san paraM prati 'mAina' ityupadizati yaH sa mAhanasta vA paryupAsInasya - tatparyupAsanAM kurvato janasya paryupAsanA kimphalA - kITakphaladAtrI bhavati ? iti praznaH / i- ' savaNe -tyAdi sA paryupAsanA zravaNaphalA siddhAntazravaNaphalA bhavati, tathArUpazramaNamAhanaparyupAsanayA zrutacAritrarUpadharmasya zravaNaM prApyata iti uttaramAha bhadanta | vaha nirvANa kisa phalavAlA hotA hai ? vaha nirvANa siddhigatigamana phalavAlA hotA hai aisA hai zramaNa ! AyuSyaman | tIrthakaroM ne kahA hai / TIkArtha- nathArUpa pada isa bAtako prakaTa karatA hai ki jo zramaNa zAstrIkriyA ko karate haiM aise tapasvI munikI, tathA jo svayaM sAvayavyApAra se virata hue dUsare ko " mAhana mata mAro " isa prakAra ko upadeza dete haiM aise mAhana kI jo puruSa paryupAsanA karatA hai usakI vaha paryupAsanA use kila phala ko denevAlI hotI hai ? isa prakAra ke isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM usakI vaha paryupAsanA use siddhAntavaNarUpa phala dAtA hotI hai arthAt tathArUpa zramaNa kI evaM mAhana kI paryupAsanA karane se vaha paryupAsaka jana zrutacAritrarUpa dharma ke zravaNa ko pA letA hai tathArUpa zramaNa ke evaM mAhana ke samIpa siddhAnta kA zravaNakarttA zrutajJAnarUpaphalavAlA hotA hai kyoM ki siddhAnta zravaNa 'zrotA ko ajJAna ke lAbha meM hetu hotA hai isaliye vaha siddhAnta uttara--r3e zramaNa ! huM AyuSman ! te nirvANu siddhigatigamana phaLavALuM hAya che, evuM titha`karAe kahyu che TIartha " tathArUpa " pada e vAtane prakaTa kare che ke je zramaNa zAstrokta kriyA kare che, evA tapI muninI tathA je pote ja sAvadya vyApArathI nivRtta thayelA che ane anyane " mA haNeA, mA NA " evA upadeza Ape che evA mAhaNunI je puruSa payu pAsanA kare che, te puruSane te pa pAsanA vaDe krayA phaLanI prApti thAya che ? A praznanA uttara ApatA mahAvIra prabhu kahe che ke " tenI te paryuM. pAsanA tene siddhAnta zravaNurUpa phaladAtA thAya che eTale ke tathArUpa zramaNu ke mAhaNunI paryuM pAsanA karavAthI te paryuM`pAsaka vyakti zrutacAritrarUpa dhane zravaNu karavArUpa phaLa prApta kare che. tathArUpa zramaNu ane mANunI samIpe siddhAntanuM zravaNa karavAthI zravaNu karanArane zrutajJAnarUpa phaLanI prApti thAya che, sa 25 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre bhAvaH / nat-zravaNaM-tatsamIpe siddhAnta zravaNaM zAnaphalaM zrutajJAnaphalaM bhavati, zravaNena jJAnaM labhyate siddhAntazravaNasya zrutajJAnalAbhahetutvAt / jJAna-zrutajJAna vijJAnaphalaM - viziSTajJAnaphalaM-zrutena viziSTajJAnalAbho bhavatItyarthaH, zrutajJAnasya heyopAdeyavivecakavijJAnotpAdakatvAt / vijJAna-pratyAkhyAnaphalaM-pratyAkhyAnatyAgavAkyena pratijJAkaraNamityarthaH, tatphalaM - vinivRtiphalaM bhavati heyopAdeyavivecakavijJAnena pApapratyAkhyAnasya sadbhAvAt / pratyAkhyAna-saMyamaphalaM, saMyamaHprANAtipAtAdeviramaNam / uktaJca-- " paJcAstravAdviramaNaM, paJcendriyanigrahaH kapAyajayaH / daNDa trayaviratizceti saMyamaH saptadazabhedaH // 1 // " iti / tatphalaM saMyamajanakamityarthaH, kRtapratyAkhyAnasyaiva saMyamasadbhAvAt / saMyamaH - zravaNa se jJAna prApta karatA hai / zrutajJAna vijJAnaphala vAlA hotA hai kyoM ki viziSTa jJAnarUpa phala zrotA ko zruta se hI prApta hotA hai heya aura upAdeya bhUta padArthoM kA vivecanarUpa viziSTajJAna zrutajJAna se hI labhya hai anya se nahIM kyoM ki vahI usa vijJAna kA utpAdaka hotA hai jIva jaya vijJAna prApta kara letA hai taba vaha pratyAkhyAna karatA hai pratyAkhyAna karane kA tAtparya tyAgavAkya se pratijJA karanA hai, pratyAkhyAna kA phala nivRttirUpa hotA hai kyoM ki heya aura upAdeya ke vivecaka vijJAna se pApapratyAkhyAna kA sadbhAva hotA hai pratyAkhyAna saMyamaphalavAlA hotA hai prANAtipAta Adi se viramaNa hone kA nAma saMyama hai| kahA bhI hai-"paJcAstravAdviramaNaM" ityaadi| pratyAkhyAna saMyamarUpaphalayAlA hotA hai isakA tAtparya aisA hai ki kRtapratyAkhyAnavAle jIva kAraNa ke siddhAntanuM zravaNa zrotAne zrutajJAnane lAbha ApavAmAM kAraNabhUta bane che, tethI te siddhAtazravaNa dvArA jJAna prApta kare che. zrutajJAna vijJAna phaLavALuM heya che, kAraNa ke viziSTa jJAnarUpa phaLanI prApti zretAne zrata dvArA ja thAya che. heya ane upAdeya bhUta padArthonA vivecanarUpa viziSTa jJAna zrutajJAnathI ja labhya bane che-anyajJAnathI labhya thatuM nathI, kAraNa ke te zratajJAna ja vijJAnanuM utpAdaka banI zake che. jIva jyAre vijJAna prApta karI le che, tyAre te pratyA khyAna kare che. pratyAkhyAna karavA eTale tyAgavAkya dvArA vastune choDavI. pratyAkhyAnanuM phala nivRttirUpa hoya che, kAraNa ke heya ane upAdeyanA vivecaka vijJAna dvArA pApa pratyAkhyAnane sadbhAva thAya che pratyAkhyAna saMyamarUpa phulavALA hoya che. prANAtipAta Adi kiyA karatA viramavuM tenuM nAma saMyama cha. dhu pakSya cha -" paJcAstravAdviramaNaM " tyAhi Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ su~ghA TIkA sthA03'403 sU0 61 arthAdivinizcayakAraNaparaMparA nirUpaNam 155 anAsratraphalaH, anAsravaH- AtmanyAgacchatkarmakalApanirodhaH, tatphalaH saMyamenAtmani nUtanakarmANi na pravizantItyarthaH, tasya nUtanakarmAnupAdAnasvabhAvatvAt / anAsravaH - AsravarAhityaM tapaH phalaH - tapojanako bhavati, tena tapasaH sadbhAvAt anAsravo laghukarmatvena tapasvI jAyata iti bhAvaH / tapo vyavadAnaphalaM bhavati, tatra vyavadAnaM pUrvakRtakarmavanalavanaM karmakacavara parizodhanaM vA, karmanirjaraNamityarthaH, 'tapasAkSIyate karma' iti vacanAt, tatphalaM bhavati tapasaH saMcitakarmanAzakatvAt / vyavadAnam ko hI saMyama kA sadbhAva hotA hai saMyama anAlacaphalavAlA hotA hai arthAt AtmA meM Ate hue karmasamUha kA nirodha karAne vAlA hotA hai AtmA meM jo nUtanakarma AnevAle hote haiM ve saMyama ke prabhAva se AtmA ke pAsa nahIM Ate haiM unakA AnA ruka jAtA hai kyoM ki saMyama kA svabhAva hI aisA hotA hai ki vaha apane ArAdhaka nUtanakarmoM ke upAdAna karane se bacAtA rahatA hai Asrava se rahita honA yaha taparUpaphala vAlA honA hai arthAt tapajanaka hotA hai kyoM ki jahAM anAsravasthiti hotI hai vahAM tapa kA sadbhAva hotA hai anAsrava jIva laghukarjA hone se tapasvI ho jAtA hai pUrvakRta karma kA lavana ( nAza) honA isakA nAma vyavadAna hai karma kI nirjarA honI yahI karmarUpI kacare kI saphAI honA hai kyoM ki - " 'tapasA kSIyate karmaH " aisA Agama kA vacana hai isa vyavadAnaphalavAlA tapa hotA hai tapa se saMcita karmoM kA nAza hotA hai isaliye tapa ko vyavadAnaphalavAlA kahA gayA hai vyavadAna kA phala pratyAkhyAna ' sayamarUpa phUlavALuM hoya che ' A kathananA bhAvArthe A pramANe che jeNe pratyAkhyAna karyo che evA jIvamAM ja saMyamanA sAva hAya che. saMyama anAsrava phaLavALA hoya che-eTale ke te AtmAmAM pravezanAM kamasamUhanA nirodha karanArA hoya che, saMyamanA prabhAvathI navA karmI AtmAnI pAse AvI zakatA nathI temanuM Agamana ja aTakI jAya che, kAraNa ke sayamanA svabhAva ja evA che ke te peAtAnA ArAdhakane nUtana karmAnuM upAdAna karavAmAMthI acAvI le che AsavathI rahita thavAthI taparUpa phUlanI prApti thAya che, kAraNa ke jyAM anAsravanI sthiti hAya che, tyAM tapanA paNa sadbhAva hAya che. anAsavayukta jIva haLukarmI hAvAthI tapasvI anI zake che, pUrvIkRta karmonuM jvalana ( nAza ) thavA tenu nAma vyadAna che. kanI nirA thavI eTale arbha3yI atharAnI sAha thavI, yevo artha thAya che, arazu hai " tapasA kSIyate karma " tapathI amana kSaya thAya che, " mevuM bhAgabhavayana che vyavahAna3ya phulavALu' tapa Aya che. tapanA prabhAvathI sa'cita krame'nA nAza thAya che, tethI ja , " Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAMgara - akriyA-phalam , akriyA-manovAkkAyayoganirodhaH, tatphalaM karmanirjarAnantaramayogikevaliguNasthAnasadbhAvAt / akriyA nirvANaphalA nirvANaM-sarvathA-karmavikArAbhAvaH, tatphalA niSkriyatvena karmakRtavikArarAhityAt / nirvANaM ca siddhigatigamanaparyavasAnaphalaM, tatra-siddhiH-lokAgrabhAgarUpA, saiva gamyamAnatvAt gatiH tasyAM gamanaM, tadeva paryavasAnaM-sarvAntimaphalaM-prayojanaM yasya nirvANasya tattathokta bhavati, karmavikArasya sarvathA vinAzAdAtmA sarvAntimaM siddhigatiprAptirUpaM phalaM akriyA hotI hai mana vacana aura kAya kA nirodha honA isakA nAma akriyA hai vyavadAna akriyA phala vAlA isaliye kahA gayA hai ki karmanirjarA ke bAda hI ayogikevalI guNasthAna kA sadbhAva ho jAtA hai jIva meM akriyA Ate hI use nirvANa kI prApti ho jAtI hai isaliye akriyA kA phala nirvANa kahA gayA hai / sarvathA karma kA abhAva honA isakA nAma nirvANa hai jIva jaba niSkriya ho jAtA hai taba vaha karmakRtavikAra se rahita ho jAtA hai nirvANa kA phala siddhigati meM jIva kA pahu~ca jAnA hai yaha siddhigati loka ke agrabhAga meM hai jIva ko gamyamAna hone se siddhi ko gatirUpa kahA gayA hai usa gati meM jIva kA gamana honA yahI sarva antima prayojana nirvANa kA hai ataH jaba AtmA se karma sarvathA vinaSTa ho jAte haiM taba vaha sarvAntima siddhigati kI prApti rUpa tapane vyavahAna savANu yu che. vyavahAna mAyA35 31. guya che. mana, vacana ane kAyane nirodha thave tenuM nAma ja akriyA che. vyavadAnane akriyA35 kulavALuM kahevAnuM kAraNa e che ke karmanirjarA thayA bAda ja agi kevali guNasthAnane saddabhAva saMbhavI zake che. jIvamAM akriyAne sadbhAva thatAM tene nirvANanI prApti thaI jAya che, tethI akriyAne nirvANa phalavALI kahI che. karmone sarvathA abhAva the tenuM nAma ja nirvANa che. jIva jyAre niSkriya thaI jAya che, tyAre te kamakRta vikArathI rahita thaI jAya che. nirvANanA phalasvarUpe siddhigatimAM pahoMcI jAya che. A siddhigati lekanA agrabhAgamAM che. tyAM javAnuM gamana thatuM hoya che. siddhine gatirUpa kahela che, te gatimAM , jIvanuM gamana thavuM, e ja nirvANanuM sarva anittama prayojana che. A rIte AtmAmAMthI jyAre karmone saMpUrNataH nAza thaI jAya che, tyAre jIva sarvAmi Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA kA sthA03303069 arthAdivinizvaMya kAraNaparamparAnirUpaNam 197 prApnotIti bhAvaH, prajJaptaM - prarUpitaM he zramaNAyuSmantaH ! he gautamAdayaH ! mayA, anyaizva kevali bhiriti gautamAdi ziSyAn prati bhagavata AmantraNavAkyamiti / mU061 iti zrI vizvavikhyAta - jagadvallabha-prasiddhavAcaka - paJcadazabhASA kalitalalitakalA pAlApaka-pravizuddha gadyapadyanaikagrantha nirmApaka - vAdimAnamardaka zrIzAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta 'jainazAstrAcArya' padabhUSita- kolhApura rAjaguru - bALabrahmacAri jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI - ghAsIlAlavativiracitAyAM sthAnAGgasUtrasya sudhAkhyAyAM vyAkhyAyAM tRtIyasthAnasya tRtIyodezakaH samAptaH // 3-3 // phala ko prApta kara letA hai aisA kathana he zramaNAyuSman ! gautamAdika ! maiMne tathA anya kevaliyoM ne kiyA hai aisA gautamAdika ziSyoM ke prati bhagavAn kA yaha AmaMtraNa vAkya hai | sU061 // zrI jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla prativiracita sthAnAGgasUtrakI sudhArUpa TIkA ke tIsare sthAnakakA tIsarA uddezaka samApta || 3-3 // siddhigati prAptirUpa phaLane prApta karI le che, " he zramaNuyudhman ! he gItamAdika zramaNA ! A pramANe anya keTalIoe paNa kahyu che ane huM paNa uhu cha . // sU. 61 // ," zrI jainAcArya jainadhama divAkara-pUjya zrI ghAsIlAla muniviracita sthAnAMgasUtranI sudhA nAmanI TIkAnA trIjA sthAnakanA trIje uddezaka samApta. // 3-3 // Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturthoddezakaH prArabhyate-- vyAkhyAvastRtIya uvezakaH, adha caturthaH prArabhyate, asya pUrvodezakena sahAyamabhisambandhaH-tRtIyoddezake pudgalajIvadharmAstristhAnakenoktAH, atrApi ta evaM tristhAnakena procyante / ityanena sambandhenAyAtasyAsyedamAdisUtram-' paDimApaDivanassa' ityAdi sUtrapaTkam / asyAdi sUtrasya pUrvamutreNa sahAyaM sambandhaH-pUrvamUtre zramaNamAhanasya paryupAsanAyAH phalaparamparA proktA, zramaNamAhanAzcAnagArA evetyatrAnagArasya kalpavidhimAha mUlam-paDimApaDivanassa aNagArasta kappaMti tao uvassayA paDilehittae, taM jahA-ahaM ArAmagihaMsi vA, ahe tIsare sthAnakanA cauthA uddezaka prArambhatRtIya uddezA vyAkhyAta ho cukA-aba caudhA uddezA prAraMbha hotA hai isakA tRtIya uddezAke sAtha saMbaMdha aisA hai ki tRtIya uddezAmeM pudgala aura jIva ke dharma tIna sthAna se kahe gaye haiM isa uddezA meM bhI ve tIna sthAna se hI kahe jAveMge isI saMbaMdha se Aye hue isa uddezA kA yaha "paDimApaDivanassa" ityodi prathama sUtra chahasUtroM se yukta kahA gayA hai isa Adi ke sUtra kA bhI pUrvasUtra ke sAtha aisA saMbaMdha hai ki tRtIya uddezA ke antimasUtra meM zramaNa-mAhana kI paryupAsanA kI phalaparamparA prakaTa kI gaI hai ye zramaNa mAhana anagAra hI hote haiM isaliye yahAM sUtrakAra ne anagAra kI kalpavidhi kahI hai-(paDimApaDivanassa aNagA. rasta ) ityaadi| - trIjA sthAnanA cethA udezakano prAraMbha trIje uddezaka pUre thayo. have cethA uddezAne prAraMbha thAya che. A cAthA uddezAne trIjA uddezA sAthe A pramANe saMbaMdha che-trIjA uddezAmAM pula ane jIvanA dharma traNa sthAnI apekSAe prarUpita karavAmAM AvyA che. A uddezAmAM paNa temanuM vizeSa kathana traNa sthAnone AdhAreja karavAmAM Avaze. * A prakAranA saMbaMdhavALA A uddezAnA cha sUtre mAMnuM sarvaprathama sUtra A prabhArI cha-" parimApaDivanassa" tyAha Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 0 4 sU0 62 anagArasya kalpavidhinirUpaNam 199 viyaDagihaMsi vA, ahe rukkhamUlagihaMsi vA 1 / evaM annvitt| uvAiNitta3 | paDimA paDivannassa aNagArassa kappaMti tao saMthAragA paDilehittae, taM jahA - puDhavisilA, kaTThasilA, ahA saMthaDameva 4 / evaM aNuNNavittae / uvAiNittae 6 |sU. 62 // chAyA -- pratimApratipannasya anagArasya kalpante traya upAzrayAH pratilekhayitum, tadyathA-adha ArAmagRhe vA, adho vivRtagRhe vA, adho vRkSamUlagRhe vA1| evam - anujJApayitum 2 / upAdAtum 3 / pratimApratipannasya anagArasya kalpante trayaH saMstArakAH pratilekhayitum, tadyathA- pRthivIzilA, kASThazilA, yathA sastRtameva / 4 / evam - anujJApayitum / 5 / upAdAtum | 6 || sru0 62 / / TIkA--' paDimA paDivannassa ' ityAdi / pratimA - mAsikyAdi bhikSupratijJA lakSaNAM pratipannasya- strIkRtasya - pratipannamAsikyAdi pratimasyetyarthaH anagArasya= TIkArtha- pratimA (abhigrahavizeSa) pratipanna anagArako tIna upAzraya SaNA karane ke liye kalpate haiM jaise- eka adhaH ArAmagRha (bagIcA meM bane hue ghara ) meM, dUsarA adho vivRtagRha ( Upara se DhakA huA aura cAroM ora se khulA ) meM, aura tIsarA adhovRkSamUla meM, tAtparya kathana kA aisA hai ki jisa bhikSu ne mAsikI Adi pramANavAlI bhikSupratimA svIkAra - dhAraNa karalI hai aise usa anagAra bhikSu ko dharmadhyAna isa C A sUtranA pUsUtranI sAthe prakArane saMbadha che-pahelA sUtramAM zramaNa ane mAhananI payu pAsanAnI phulaparamparA prakaTa karavAmAM AvI che. te zramaN ke mAhana aNugAra ja hAya che A saMbaMdhane anulakSIne sUtrakAre ahIM aNugAranI kalpavidhinuM nirUpaNa karyu che. " paDimA paDivannassa aNagArassa " tyAhi A TIkAtha--pratimA ( abhigraha vizeSa ) dhAraNu karanAra aNugArane nIcenA trazu upAzraya ( AzrayasthAneA ) gaveSaNA karavA nimitta kalpe che-(1) adhaHArAma gRha ( bagIcAmAM khanAvelAM ghara), (2) ardhavidyuta gRha ( uparathI AcchAdita paNa cAre tarapha khulluM AzrayasthAna ) (3) adhevRkSa mULa. A kathanane bhAvA nIce pramANe che je bhikSue mAsikI Adi vidhavAthI pratimAnI ArAdhanA Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 200 kalpante traya upAzrayAH, upAzrIyante - AzrIyante dharmadhyAnArthaM veti upAzrayAH, vasatayaH, tAn prattilekhayituM - gavepayituM nivAsArthaM yAcitumityarthaH / tAnevAhaadha ArAmagRhe - yaH adhaH - adhobhAgabhUta upAzrayastadekadezaH - upAzrayatvena pratilekhayituM kalpata iti bhAvaH / evamagre'pi bodhyam / tathA adho vivRtagRhe - adhaHadhobhAge caturdikSu vivRtam - bhityAdirahitam, uparisamAcchAditamityarthaH yad gRhasthAnaM, tasmina yo bhUbhAgaH / tathA adhovRkSamULe, tatra vRkSasya baTAdermUlaMmUlabhAgaH, tadevagRhaM vRkSamUlagRhaM tasmin adhaH - tadekadezaH | 1 | upAzrayA anujJAM vinA na kalpante, ityanujJAmUtramAha - evam - pUrvoktAlApakavat, sa yathA - "paDimA parivannassa aNagArassa kaMti tabha uvassayA- aNunnavittae " iti / pUrvaprati 9 " karane ke nimitta ye tIna sthAna upAzrayarUpa se kalpita kahe gaye haiMarthAt ina tIna sthAnoM meM rahakara dharmadhyAna kara sakatA hai dharmadhyAna karane ke nimitta jahAM para rahA jAtA hai vahI upAzraya hai ArAma vATikAsthAna meM koI eka sthAna para raha kara vaha dharmadhyAna kara sakatA hai athavA bhityAdi se rahita kintu Upara se AcchAdita aise cAroM ora se khule sthAna meM rahakara vaha dharmadhyAna kara sakatA hai tathA vaTa vRkSa ke nIce rahakara vaha dharmadhyAna kara sakatA hai upAzraya anujJA prApta kiye vinA kalpya nahIM hote haiM ataH isI bAta ko dikhAne ke liye sUtrakAra ne " evaM aNunnavittae " aisA sUtra kahA hai isakA pUrva sUtra ke sAtha isa prakAra se saMbaMdha kahanA cAhiye "paDimApaDivannassa aNagArassa paMti tao uvassayA aNunnavittae " pUrvokta svarUpavAle tIna upAzraya zarU karI che, evA te aNugAra bhikSune dharmadhyAna karavA nimitte A traNa sthAna upAzrayasthAna rUpe ka2e che-eTale ke A traNa sthAnamAM rahIne te amadhyAna karI zake che. dharmadhyAna karavAne mATe jyAM rahevAmAM Ave che te sthAnane ja upAzraya kahe che. (1) ArAmagRha ( vATikAgRha ) mAM koi paNa eka sthAne rahIne te dharmadhyAna karI zake che. (2) dIvAlaAdithI rahita pazu uparathI AcchAdita evA cAre dizAmAM khullA sthAnamAM rahIne pazu te dharmadhyAna karI zake che, ane (3) vaDavRkSanI nIce rahIne paNa te dharmadhyAna karI zake che. " " evaM anna vittapa A sUtra dvArA e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke te aNugArane te upAzrayabhUta sthAne temane (te sthAneAnA) mAlikanI AjJA vinA kalpatA nathI-A sUtrane pUrvasUtranI sAthe A prakAraneA saMbaMdha ru 42vA - " paDhimA paDivannassa aNagArarasa kappati tao uvassayA aNubhavittae " Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 u0 4 sU0 62 anagArasya kalpavidhinirUpaNam 201 pAditasvarUpAtraya upAzrayA anujJApayituM-tatra nivasanAya tatsvAminidezaM grahItuM kalpanta iti / 2 / tatsvAminA'nujJAte satyupAdAnaM bhavatItyupAdAnamUtramapyevameva vAcyam / tatra-upAdAtuM-grahItuM praveSTuM kalpanta iti / 3 / upAzraye pravezAnantaraM saMstArakaH kattuM yujyata iti sastArasamUtramAha-'paDimApaDivanassa' ityaadi| pratimAdhAriNo'nagArasya trayaH sastArakA pratilekhayituM kalpante, te yathA-pRthivImeM rahane ke liye unake svAmI kI AjJA prApta karanA usa pratimApratipanna bhikSa anagAra ke liye Avazyaka hai ataH aba una sthAnoM kA svAmI AjJA de detA hai tabhI vahAM para raha sakatA hai use dharmadhyAna karane ke liye svIkAra kiyA jA sakatA hai yahI bAta (uvAiNittae) upayoga meM lene ke liye isa tRtIya sUtra dvArA sUtrakAra ne prakaTa kI hai, pratimA nibhAne ke nimitta pUrvokta sthAnoM ko cunane ke bAda unameM rahane kI unake svAmiyoM se AjJA prApta karanA aura bAda meM unameM rahanA yahI krama bhikSu ke liye kalpya hai upAzraya meM praveza karane ke bAda usa pratimA pratipanna sAdhu ko saMstAraka karanA yukta hai-yahI bAta aya sUtrakAra ne "paDimApaDiyannassa aNagArasta kappaMti tao saMthAragA paDilehittae" isa sUtra dvArA prakaTa kI hai isameM unhoMne yaha kahA hai ki pratimApratipanna anagAra ko ye tIna saMstAraka kI pratilekhanA karanA pUrvokta svarUpavALA traNa upAzrayamAM rahevAne mATe te sthAnenA mAlikanI anujJA prApta karavAnuM te pratimA dharaka bhikSu aNagArane mATe A vazyaka kahyuM che, tethI te sthAne svAmI tyAM rahevAnI temane rajA Ape, te ja te aNagAra tyAM rahI zake che te ja dhamayAna karavA nimitte te sthAnano svIkAra thaI za cha. me 21 pAta * ubAiNittae " 2 // sUtra 12 // sUtrAre'48 43 cha. A sUtramAM e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke pratimAnI ArAdhanA karavA nimitte pUrvokta je sthAnane pasaMda karavAmAM AvyuM hoya, te sthAnanA svAmInI tyAM rahevA mATe AjJA prApta karyA bAda ja te aNagAre te sthAnamAM praveza karavo joIe upAzrayamAM praveza karyA bAda AjJA meLavavI te yukta nathI. upAzrayamAM praveza karyA bAda te pratimAdhAraka sAdhune saMstAraka (pAtharaNuM). raMtu 461 cha. sa. 21 pAta sUtra " paDimApaDivanassa aNagArassa kappati tao sathAragA paDilehittae " 21 sUtra dvArA 54 42rI che. mA sUtramA sUtradhAre evuM kahyuM che ke pratimApratipanna aNagArane A traNa saMstArakanI pratilekhanA sa 26 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 sthAnAGga tre zilA - zilArUpA pRthivI, kASThazilA - svAbhAvikakASTharUpA na tu ghaTitA zilevAyAmavistArAbhyAM zilA sA kASThazilA, tathA yathA saMskRtamevayattRNAdi yopabhogA bhavati tathaiva labhyate tat klpte4| evaM pUrvoktAlApakavat trayaH pUrvapratipAditAH saMstArakA anujJApayitum | 5 | upAdAtuM ca kalpanta iti 6||suu062|| pratimAzca niyatakAlA bhavantIti kAlaprarUpaNAM tatprastAvAd vacanaprarUpaNAM cAha " mUlam - tivihe kAle paNNatte, taM jahA-tIe, paDuppaNNe, aNAgae / tivihe samae paNNatte, taM jahA-tIe, paDuppanne anAgae | evaM AvaliyA, ANApANU, thove, khaNe, lave, muhutte ahora jAva vAsasayasahasse, vAsakoDI, puvvaMge pubve jAva osapiNI / tivihe poggale pariyahe paNNatte, taM jahA- tIe - kalpya haiM jaise - 1 zilArUpapRthivI 2 kASTazilA - vinA banA huA kASTha kA paTiyA vagairaha ise zilA jaise AyAma vistAra ko lekara zilA kaha diyA gayA hai aura 3 yathAsaMstRta jo tRNa Adi upabhoga ke yogya jisa prakAra se hote haiM usI prakAra se ve yadi milate haiM prApta ho jAte haiM to saMstAraka ke yogya kalpya haiM / ye tIna vastue~ saMstAraka ke liye inake svAmI kI AjJA prApta kiye binA liye nahIM jA sakate haiM ataH inheM prApta karane nimitta inake svAmiyoM kI AjJA prApta karanA aura phira unheM saMstAraka ke kAma meM yaha saba kathana upAzraya ke prakaraNa meM jaisA kahA jA cukA hai vaisA hI yahAM para bhI kahanA cAhiye // mu062|| karavI kalpya gaNAya che-(1) zilArUpa pRthvI, kAzilA,-ghaDayA vinAnuM lAkaDAnuM pATiyuM vagere. zilA jevA AyAma ane vistArane lIdhe tene ahIM kAizilA kahela che. (3) tRNu Adi upabhAgane pAtra padyArthI--je prakAre hAya e ja prakAre jo prApta thAya te sastArakane ceAgya gaNI temane mATe kalpya ane che sastArakane nimitte jarUrI evI A traNa vastue tenA mAlikanI AjJA lIdhA vinA laI zakAtI nathI. tethI temane prApta karavA nimitte temanI AjJA pahelAM prApta karavI ane tyArabAda temane! sastArakanA kAmamAM upayega karavA joIe upAzrayanA viSayamAM AjJA prApti viSayaka jevuM kathana AgaLa karAyu che evuM ja samasta kathana sa stAraka viSe paNa ahIM grahaNu karavuM joIe, 5 sU. 62 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 3.4 sU0 62 kAla-vayanaprelapaNam 203 paDappanne aNAgae / tivihe vayaNe paNNatte, taM jahA-egavayaNe duvayaNe bahuvayaNe, ahayA tivihe vayaNe paNNattetaM jahA itthivayaNe, puMvayaNe, napuMsagavayaNe / ahavA tivihe vayaNe paNNatte, taM jahA-tIyavaMyaNe paDupannavayaNe aNAgayavayaNe // sU0 63 // chAyA-trividhaH kAlaH prajJaptaH, tadyathA, atItaH, pratyutpannaH, anAgataH / trividhaH samayaH prajJaptaH, tadyathA-atItaH pratyutpanna anAgataH / evamAvalikA, AnamANaH, stokaH, kSaNaH, lavaH, muhUttaH, ahorAtraM-yAvad varSazatasahasraM, varSakoTiH pUrvAGga, pUrva, yAvat-avasarpiNI / trividhaH pudgalaparivartaH prajJaptaH, tadyathA-atItaH pratyutpannaH, anaagtH| trividhaM vacanaM prajJaptaM, tadyathA-ekavacanaM, dvivacanaM, vahuvacanam / pratimAe~ niyatakAlavAlI hotI haiM isaliye aba sUtrakAra kAla kI prarUpaNA ko aura isake prakaraNa se vacana kI prarUpaNA ko kahate haiM -(tivihe kAle paNNatte ) ityAdi / sUtrArtha-kAla tIna prakArakA kahA gayA hai jaise-atItakAla,vartamAnakAla aura anAgatakAla, samaya bhI tIna prakAra kA kahA gayA hai jaise atI. tasamaya, vartamAnasamaya aura bhaviSyat samaya, isI prakAra se AvalikA, zvAsocchcAsa, stoka, kSaNa, lava, muhUrta, ahorAtra, yAvat varSazatasahasra, varSakoTi, pUrvAGga, pUrva aura yAvat avasarpiNI ke viSaya meM bhI kathana jAnanA cAhiye pudalaparivatta tIna prakAra kA kahA gayA hai jaise atIta pudgalaparAvarta, vartamAnapudgalaparAvarta aura bhaviSyatpudgalaparAvarta, vacana bhI tIna prakAra kA kahA gayA hai-ekavacana dvivacana aura baha niyata kALavALI hoya che, tethI have sUtrakAra kALanI prarUpaNa kare che. ane tyArabAda tenI sAthe saMbaMdha dharAvatA vacananI prarUpaNa kare che. "tivihe kAle paNNatte" tyA: sUtrA:- 15 rn| 4o cha-(1) mAtIta (bhUta ), (2) vartamAnakALa ane (3) anAgatakALa (bhaviSyakALa). e ja pramANe samayanA paNa tra 2 cha-(1) matIta samaya, (2) vartamAna samaya mane (3) anAgata samaya meM prabhArI bhApati zvAsozvAsa, ste, kSaY, sava, muhUta, ahorAtra, AdithI laIne varSazatasahasa, varSarkeTi, pUrvAga, pUrva vagerethI laIne avasarpiNuM paryatana paNa uparyukta traNa traNa prakAra samajavA. pudgala parivarta traNa prakAranuM kahyuM che-(1) atIta pudgala parAvarta, (2) vartamAna pula parAvata (3) anAgata pula parAvarta. vacana paNa traNa prakAranA kahyAM che-(1) ekavacana Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre 20the athavA trividhaM vacanaM prajJaptaM tadyathA-strIvacanaM, puMvacanaM, napuMsakavacanam / athavA trividhaM vacanaM prajJaptaM, tadyathA-atItavacanaM, pratyutpannavacanaM anAgatavacanam ||suu062|| TIkA-'tivihe kAle ' ityAdi / kalanaM kAlaH paricchedaH / yadvA-- kalyate-paricchidyate vastvaneneti kAlaH / sa trividhastathAhi-atItaH, atItaH, atizayena itaH-gataH-atItaH - vyatItaH vartamAnatvamatikrAnta ityarthaH / patisammati utpannaH pratyutpannaH-vartamAna ityarthaH / anAgataH-na AgataH-anAgata:- . vartamAnatvamaprAptaH bhaviSyanityarthaH / kAlasAmAnyaM tridhAtvena procya sAmmataM vacana, athavA isa rUpa se bhI bacana tIna prakAra kA kahA gayA haistrIvacana, puMvacana aura napuMsakavacana athavA-atItavacana, vartamAnavacana aura anAgatavacana ke bheda se bhI vacana tIna prakAra kA kahA gayA hai dravyoM ke rUpa ke parivartana karAne meM jo nimitta kAraNa hotA hai vaha vyavahAra kAla hai aura vartamAnalakSaNa jisakA hotA hai vaha nizcaya kAla hai| kahA bhI hai-" davaparivaharUMvo" ityAdi / ___TIkArtha-yahI bAta TIkAkArane "kalanaM kAlaH paricchedaH yadvA kalyate paricchidyate vastu anena iti kAlaH" isa vyutpattise pradarzita kI hai jo kAla vartamAnatA ko atikrAnta kara cukA hai usa kAla kA nAma atIta -bhUta kAla hai, jo varta rahA hai vaha vartamAna kAla hai tathA jo vartamAnatA ko aprApta hai vaha bhaviSyat kAla hai isa taraha se kAla sAmAnya ke bhedoM kA kathana karake aba sUtrakAra unake bhedoM ke bhedoM kA kathana karate (2) dvivacana ane (3) bahuvacana athavA vacananA A pramANe traNa prakAra 58-59 cha (1) zrIvayana, (2) pupayana mana (3) nasa kyana athavA (1) matIta kyana (2) patamAna kyana ane manAta kyananA thI para vacanane traNa prakAra kahyAM che. dravyonA rUpamAM parivartana karAvavAmAM je nimitta kAraNuM hoya che, tenuM nAma vyavahAra kALa che ane vartamAna kSaNajenI hoya che evA kALane nizcayakALa kahe che. kahyuM paNa che ke- ___"davvaparivaTTarUvo" tyAdi / sAtha-2 patare "kalana kAlaH paricchedaH yadvA-kalyate paricchidyate yastu anena iti kAla." mA vyutpatti dvArA 48 4ii cha. 21 pt:mAnatAne karI cukyA che-vyatIta karI cukyuM che te kALane atItakALa athavA bhUtakALa kahe che. je kALa vata (cAlI), rahyo che tene vartamAnakALa kahe che, tathA je vartamAnatAne aprApya che evA kALane anAgata athavA bhaviSyakALa Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhAToko, sthA0 3 0 4 sU0 63 kola-vaivanaprarUpaNam 205 tabhedAMtridhA vibhajamAnaAha-'tivihe samae ' ityAdi samayAdayo'vasarpiNIparyantAH kAlabhedA atratya-dvisthAna caturtho dezakagatasaptatriMzattamasUtravad vyaakhyeyaa| athAvasarpiNyA apyupari yaH kAlabhedasta prarUpayannAha-' tivihe-poggalapariyaTTe' ityAdi, pudgalAnAM-rUpi dravyANAmAhArakavarjitAnAmaudArikAdiprakAreNa grahaNAt ekajIvApekSayA parivartanaM sAmastyena sparza : pudgalaparivartaH, sa ca yAvatA kAlena bhavati sa kAlo'pi pudgalaparivartaH / ayaM cAnantotsarpiNyavasarpiNIrUpa iti / pudgalaparivartasya vistarato vivaraNamanuttaropapAtikasUtrasya matkRtAyAmarthahue kahate haiM-"tivihe samae" ityAdi-samaya se lekara avasarpiNI taka ke kAlabheda yahAM ke dvisthAnaka ke cauthe uddezaka ke 27 ve sUtra meM kahe gaye anusAra samajhanA caahiye| ___ayaM sUtrakAra yaha kahate haiM ki avasarpiNI ke Upara bhI kAla kA bheda hai-jo isa prakAra se hai-"tivihe poggalapariya? " ityAdi, AhAravajita rUpi dravyoM kA audArika Adi prakAra se eka jIva dvArA jo kramazaH grahaNa hote 2 jaba sampUrNarUpa se grahaNa ho letA hai vaha pudgala parAvarta hai isameM gRhIta rUpidravya kA grahaNa ginatI meM nahIM AtA hai isa taraha se hote 2.jitane kAla meM yaha ho jAtA hai utane kAla kA nAma eka pudgalaparAvarta hai yaha pudgala parAvarta ananta utsarpiNI aura ananta avasapiNIrUpa hotA hai pudgalaparAvarta kA vistAra se svarUpa jAnane vAloM ko anuttaropapAtika sUtra kI artha kahe che. A rIte kALa sAmAnyanuM kathana karIne have sUtrakAra temanA upashaanuN 4thana 42 cha-"tivihe samae " tyA: samayathI laIne avasarpiNI paryantanA kALabhedanuM nirUpaNa dristhAnakanA cothA uddezAnA 27 mA sUtramAM ApyA anusAra ahIM paNa samajI levuM. have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke avasarpiNInI upara paNa patrala parAvarta nAmane kALabheda che. have te kALabhedanI prarUpaNa karavAmAM Ave che. "tivihe poggalapariya?" tyA: AhAraka sivAyanA rUpidranuM dArika Adi prakAre eka jIva dvArA kramazaH grahaNa karAtA jyAre saMpUrNa rUpe grahaNa thaI jAya che, eTalA kALana nAma pula parAvarta che. temAM gRhIta rUpI dravyanuM grahaNa gaNatarImAM AvatuM nathI. A pramANe thatAM thatAM jeTalA kALamAM te thaI jAya che eTalA kALanuM nAma eka pudgala parAvarte che. te muddala parAvarta anaMta utsarpiNI ane anaMta avasarpiNa rUpa hoya che anuttarapapAtika sUtranI arthAdhinI TIkAmAM pula Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 sthAnAso bodhinI TIkAyAmavalokanIyam / ete ca samayAdayaH pudgalaparivarttAntAH svarUpeNa vahavo'pi tatsAmAnyalakSaNamekamartha mAzrityaikavacanAntatayoktAH / bhavanti caikAdivartheSvekavacanAdInItyekavacanAdi prarUpaNAmAha-'tivihe ' ityAdi, trividhaMtriprakAraM vacanaM prajJapta, tadevAha-ekavacanam eko'rtha ucyate'ne netyekavacanam , ekA-uktirvA ekavacanaM, yadvA-ekasyArthasya vacanamekavacanam / evaM dvivacanaM, vahuvacanaM cApi vyAkhyeyam / tadudAharaNaM yathA-saMyataH, saMyatI, sNytaaH|" athavetyAdi sUtragatasnyAdivacanodAharaNaM, tatra strIvacanaM yathA-'kSamA, dayA, ahiMsA ityAdi, puMvacanaM yathA-dharmaH, tyAgaH, purupaH, ityAdi, napuMsakavacanaM yathA bodhinI TIkA dekhanI cAhiye vahAM isa viSaya kA maiMne vistRtarUpa se vivecana kiyA hai samaya se lagAkara pudgala parivartaka ke kAla yadyapi svarUpa se bahuta haiM-to bhI sAmAnyarUpa eka artha ko Azrita karake yahAM sUtrakAra ne ina saba meM ekavacana kA prayoga kiyA hai eka Adi arthoM meM ekavacana Adi kA prayoga hotA hai ataH isI vicAra ko lekara aba sUtrakAra ekavacana Adi kI prarUpaNA karate haiM-(tivihe) ityAdi jisa vacana se eka artha kahA jAtA hai vaha ekavacana hai athavA eka ukti kA noma ekavacana hai athavA eka artha kA kahanA ekavacana hai isI prakAra se dvivacana aura bahuvacana ke saMbaMdha meM bhI jAnanA cAhiye jaise " saMyata" yaha ekavacana hai " saMyatI" yaha dvivacana hai aura "saMyatAH" yaha bahuvacana hai athavA strIliGga ke zabdoM kA prayoga karanA yaha strIvacana hai jaise kSamA, dayA, ahiMsA Adi vacana pulliGga zabdoM parAvartanuM svarUpa vistArapUrvaka samajAvavAmAM AvyuM che, te jijJAsu pAThakee tyAMthI te vAMcI levuM. samayathI laIne pula parAvarta paryaMtanA aneka kALabheda hovA chatAM, sAmAnya rUpe eka ane Azrita karIne ahIM sUtrakAre te badhAmAM ekavacanane prayoga karyo che eka Adi arthomAM eka vacana Adine prayoga thAya che, te saMbaMdhane anulakSIne have sUvakAra vayananI prarUpaNa 43 cha-" tivihe" tyAha je vacanathI eka artha (vastu) nuM kathana thAya che te vacananuM nAma ekavacana che. athavA eka uktinuM nAma ekavacana che. athavA eka vastune nirdeza karanArU ekavacana che. e ja pramANe dvivacana ane bahuvacana viSe paNa sabhA.bha. "saMyata" mevayana cha, "saMyatau" dvivayana che bhane "saMyatAH" e bahuvacana che athavA strIliMgavALA zabdano prayoga kare te sIvacana che, jemake kSamA, dayA, ahiMsA Adi vacana. puliMga (narajAtinA) zabdone Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA DIkA sthA03 u0 40 64 paryAyAntara nirUpaNam 'jJAnaM, dhyAnaM, dAnam ' ityAdi, tathA atItAdirUpaM vacanatrayaM yathA-abhUt, bhavati, bhaviSyatIti // mru063 // 207 vacanaM hi jIvaparyAyaH, tadadhikArAt tatparyAyAntarANi tristhAna ke avatArayanekonaviMzati sUtrANyAha mUlam -- tivihA paNNavaNA paNNattA, taM jahA NANapaNNatraNA, daMsaNapaNNavaNA, caritrapaNNavaNA 1 / tivihe samme paNNatte, taM jahA - NANasamme, daMsaNasamme, carittasamme2 / tivihe uvaghAe paNNatte, taM jahA - uggamovaghAe, uppAyaNovaghAe, esaNovadhAe 3 / evaM visohI 4 / tivihA ArAhaNA paNNattA, taM jahAjANArAhaNA, daMsaNA rAhaNA, caritArAhaNA 5 / NANArAhaNA tivihA paNNattA, taM jahA - ukkosA, sajjhimA, jahannA 6 / evaM daMsaNArAhaNA vi7 | caritArAhaNA vi 8 / tivihe saMkilese paNNatte, taM jahA NANasaMkilese, daMsaNasaMkilese, caritasaMkile se 9, evaM asaMkile se vi 10 / evamaikkamevi 11, vaikkame vi 12, aiyAre vi13, aNAyAre vi 14 / tiNhaM aikamANaM Alo kA prayoga karanA yaha puMvacana hai jaise dharmatyAga, puruSa Adi vacana napuMsakaliGga zabdoM ko prayoga karanA yaha napuMsakavacana hai jaise jJAna, dhyAna, dAna ityAdi zabda isa prakAra liGgAdika ke bheda se bhI vacana 3 prakAra ke kahe gaye hai tathA "abhUt bhavati, bhaviSyati " ityAdirUpa se atItAdi kriyA ke pratipAdaka hone se atItAdivacana tIna prakAra ke kahe gaye haiM || sU0 63 // prayoga urkhe| te yuvayana hai. nema dharma, tyAga, puruSa Adi zabdo, nathuH sakaliMganA zabdonA prayoga karavA te napuMsaka vacana che jemake jJAna, dhyAna dAna vagere zabdo. A rIte liMgAdikanA bhedanI apekSAe vacananA traNa bheda hyA che. me 4 pramANe "abhUt, bhavati, bhaviSyati " ityAdi 3pe atItAhi kriyAnA pratipAdaka hAvAthI atIta vacana, vatamAna vacana, ane anAgata vacananA bhethI paNa traNa prakAranAM vacana kahyAM che. ! su. 63 5 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAtre 208 ejA, paDikkamejjA, niMdijjA, garahijjA jAva paDivajjijjA, taM jahA NANAikkamassa, daMsaNAikkamassa, carittAikkamassa 15| evaM vaikkamassa vi 16, aiyArassa vi 17, aNAyArassa vi 18 / tivihe pAyacchitte paNNatte, taM jahA AloyaNArihe, paDi. kamaNAra, tadubhayAri 99 // sU0 64 // chAyA-trividhA prajJApanA majJaptA, tadyathA - jJAnaprajJApanA, darzanaprajJApanA, cAritra prjnyaapnaa1| trividhaM samyak prajJaptaM, tadyathA - jJAnasamyak darzanasamyak, cAritrasamyak 2 / trividha upaghAtaH prajJaptaH, tadyathA - udgamopaghAtaH, utpAdanopaghAtaH epaNopaghAtaH 3 / evaM vizodhiH 4 / trividhA ArAdhanA prajJaptA - tadyathA - jJAnArAdhanA, darzanArAdhanA cAritrArAdhanA 5 / jJAnArAdhanA trividhA prajJaptA, tadyathA - utkRSTA, madhyamA, jaghanyA 6 / evaM darzanArAdhanA'pi 7 | cAritrArAdhanA'pi 8 / trividhaH saMklezaH prajJaptaH, tadyathA-jJAnasaMklezaH, darzanasaMklezaH, cAritrasaMkleza. 9 / evamasaMklezo'pi 10 / evamatikramo'pi 11, vyatikramo'pi 12, aticAro'pi 13, anAcAro'pi 14 / trIn atikramAn Alocayet, pratikramet, nindet garhet yAvat pratipadyeta, tadyathA - jJAnAtikramaM darzanAtikramaM cAritrAtikramam 15 / evaM vyatikramamapi 16, aticAramapi 17 anAcAramapi 18 / trividhaM prAyazcittaM prajJaptaM, tadyathA - AlocanAI, pratikramaNAhaM tadumayAIm 19 / / su0 64 / / 1 TIkA - ' tivihA ' ityAdi, sUtrakonaviMzatiH sugamA | navaraM - prajJApanA - bhedAdi kathanam / sA trividhA - jJAnapajJApanA - AbhinivodhikAdijJAnabhedapaJcaka vacana jIva kI paryAyarUpa hai isaliye isa bAta ko lekara aba sUtrakAra usake paryAyAntaroM ko tristhAnaka meM utArate hue 19 sUtroM ko kahate haiM - (tivihA paNNavaNA paNNattA ) ityAdi / sutrArtha - prajJApanA tIna prakAra kI kahI gaI hai jaise jJAnaprajJApanA, darzanaprajJApanA aura cAritraprajJApanA, inameM Abhiniyodhika Adi pAMca vacana jIvanI paryAyarUpa che, tethI e vAtanA Azraya laine have sUtrakAra tenA paryAyAntarAnuM tristhAnakamAM pratipAdana karanArA 19 sUtra kahe che-- " tivihA paNNavaNA paNNattA " tyAhi sUtrA-prajJApanA traNa prakAranI kahI che-(1) jJAna prajJApanA, (2) dena prajJApanA ane (3) cAritra prajJApanA. AbhiniSeAdhika Adi pAca jJAnenuM pratipAdana Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA03 u0 sU0 64 paryAyAntaranirUpaNam 209 " AhArazayyAsanA pratipAdanas darzanaprajJApanA 1 cakSurAdidarzana- catuSkakathanam / cAritrama jJApanA - sAmAyikAdi cAritrapazJcaka - prarUpaNas 'tivihe samme' ityAdi / samyak - sam-aJcatIti samyaka - azpirItaM mokSasiddhi pratipratItyAnuguNamityarthaH, tattrividham -- jJAnadarzanacAritrarUpam 2 / upahananamupaghAtaH dInAmakalpanIyatA, satrividhaH - udgamopaghAtaH, utpAdanopaghAtaH, eSaNopaghAtaH / tatra - udgamanam - udgamaH piNDAdyutpAda, tasyAdhAkarmoM ddezikAdayA SoDazadoSAH zAstrasiddhA / atra cAbhedavivakSayA uddhamadoSA evogasazanTena kathitAH atastenodgamena upaghAtaH- AhArA deva lpanIyatAkaraNam evamanyAvapi dvau bhedau - jJAnoMkA pratipAdana karanA yaha jJAgajJApanA hai cakSurAdi cAra darzana kA kathana karanA yaha darzanaprajJApanA hai sAmAyika Adi cAritrapaJcaka kA kathana karanA yaha cAritraprajJApanA hai (tivihe samme) ityAdi - samyak tIna prakAra kA kahA gayA hai arthAt mokSasiddhi ke prati anukUla jo hotA hai vaha samyaktva hai, aisA vaha samyaktva jJAna darzana evaM cAritra rUpa kahA gayA hai, upaghAta AhAra, zayyAsana Adi kI jo akalpanIyatA hai dra hotA hai yaha upaghAta udgamopaghAta, utpAdanopaghAta, aura eSaNopaghAta ke bheda se tIna prakAra kA hotA hai piNDAdi ke utpAda kA nAma udgama hai isa ke AdhAkarma audezika Adi 16 doSa zAstraprasiddha haiN| yahAM abheda vivakSA se udgamadoSa hI udgama zabda se kahA gayA hai isa udgama se jisa AhAraka kA upapAta ho vaha udgamopaghAta kahA gayA hai arthAt AhArAdika meM akalpanIyatA isa udga karavuM' tenu nAma jJa'naprajJApanA che cakSu Adi pAMca danAnuM pratipAdana karavu tenu' nAma darzana prajJApanA che. sAmAyika Adi pAMca cAritranu` kathana karavu" tenu' nAma cAritra prajJApanA che. "fafata" Scalesamyak traNa prakAranA kahyA che ( meAkSasiddhimAM je anukULa thAya che tene samyakatva kahe che evu samyakatva jJAna, dana ane cAritrarUpa kahyu che. upaghAta AhAra, zayyAsana AdinI akalpanIyatA rUpa upaghAta hAya che te upaghAtanA traNa bhe nIce pramANe kahyA che~~ (1) bhopaghAta, (2) utpAdanAta ane (3) zeSazeopadhAta piMDAhinA utpAdanu nAma udgama che tenA AdhAka, auddezika Adi 16 deSa zAstraprasiddha che. ahIM abhenI apekSAe udgama padathI udgamadoSAne ja grahaNa karavA joIe. A udgamapUrvaka je AkArAdinA upaghAta thAya che tene umeApaghAta sa 27 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 rathAnAmasUtre vijJeyau, navaraM - utpAdanamutpAdanA-saMpAdanaM gRhasthAdAhArAderupArjanam, utpAdanAdopakhyA tathA upaghAtaH dhAtrIkhAdido pairduSTatA - utpAdanopaghAtaH / utpAdanAdopAH SoDazazAstraprasiddhAH / eSaNA - dAtrA dIyamAnAhArAdergrahaNam / epaNAzabdena tadvipayA doSA gRhyante, te zaGkitAdaya ubhayasamutthAH zAstra prasiddhA daza, tadrUpaipaNayA upaghAtaH- duSTatA - eSaNopaghAtaH 3 / evaM pUrvoktAlApakavad vizodhirapi ' vijJeyA / tatra vizodhiH udgamAdidoSaiH teSAmavidyamAnatayA vA trizuddhiH-nirdoSatA / sA utpAdanepaNAbhedAtrividhA 4 / sA ca jJAnAdyArAdhanayA bhavatItyArAdhanA doSa se AtI hai isI prakAra se anya do bhI bheda isake jAnanA cAhiye utpAdanakA nAma utpAdanA hai arthAt gRhasthase AhAra AdikA upArjana karanA utpAdanA hai yaha utpAdanA doSarUpa hotI hai isa doparUpa utpAdanAse jo upaghAta hai vaha upaghAta doSa hai dhAtrItva Adi doSoM se jo duSTatA hai vaha utpAdanopaghAta hai utpAdanAdoSa zAstra meM 16 kahe gaye haiM jo prasiddha haiN| dAtA ke dvArA dIyamAna AhArAdi vastukA grahaNa eSaNA hai eSaNAzandase yahAM tadviSayaka doSa gRhIta hue haiM ye zaGkita AdirUpa hote haiM aura ubhaya samuttha hote haiM ye saMkhyA meM 10 haiM zAstroM meM likhe hue haiN| isa eSaNA se jo upaghAta hai duSTatA hai, vaha eSaNopaghAta hai isI taraha pUrvokta AlApaka kI taraha vizodhi bhI tIna prakAra kI jAnanI cAhiye arthAt udgamAdi doSoM kI avidyamAnatA se jo AhArAdika kI vizuddhinirdoSatA hai yaha vizodhi hai yaha vizodhi bhI udgama, utpAdanA aura eSaNA kI vizuddhi se ud gamavizodhi, utpAdanAvizodha aura eSa kahe che. eTale ke A umadASAne lIdhe AhArAdikamAM akalpanIyatA AvI jAya che. eMja pramANe tenA anya be bheka viSe pazu samajavuM, utpAdanane utpAdanA kahe che, eTale ke gRhastha pAsethI AhArAdinuM upArjana karavuM tenu nAma utpAdanA che. A utpAdanA doSarUpa paNa hAI zake che dhAtrItra Adi 16 prakAranA utpAdanA doSa zAstramAM kahyAM che. A dhAtrItva Adi doSAne lIdhe AhArAdikAmAM je kRSitapaNuM Ave che tene utpAdane paghAta kahe che. A utpAdanA DhApAvALA AhAra vaNu sAdhuone kalpate nathI. dAtAnA dvArA apAtI AhArAdi vastunA grahaNune eSaNA kahe che. eSaNA paTTa dvArA ahIM eSaNA saMbadhI deASA grahaNa karAyA che zAomAM tenA zakti Adi 10 bheda kahyA che. A eSaNApUrvakanA je upaghAta ( duSTatA ) che tenuM nAma eSoApAta che e ja pramANe vizeAdhi ( vizuddhi) paNa traNa prakAranI kahI che. umAdi doSone sadUbhAva na heAvAthI AhArAdikamAM je nirdoSatA jaLavAya che tene vizeAdhi Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvA TIkA sthA0 3 0 4 0 64 paryAyAntaranirUpaNam L sUtracatuSTayamAha -- ' tivihA ArAhaNA ' ityAdi, ArAdhanA trividhA jJAnadarzanacAritrarUpA / tatra - jJAnasya - zrutasya ArAdhanA kAlAdhyayanAdiSvaSTasvAcAreza pravRttyA niraticAratayA paripAlanA jJAnArAdhanA, evaM darzanasya ArAdhanA- niHza GkitAdyAcAreSu pravRtyA niraticAraparipAlanA darzanArAdhanA, cAritrasya ArAdhanAsamitiguptyAdyAcArapravRttyA niraticAraparipAlanA cAritrArAdhanA 5 / jJAnArAdhanA-utkRSTa madhyamajaghanyabhedena trividhA 6 / evam anenaiva utkRSTa-madhyamaNAvizodhi isa taraha se tIna prakAra kI hai yaha vizodhi jJAnAdi kI ArAdhanA se hotI hai ataH aba sUtrakAra ArAdhanA saMbaMdhI sUtracatuSTaya kA kathana karate haiM - ( tivihA ArAhaNA ) ityAdi jJAna, darzana aura cAritra ke bheda se ArAdhanA tIna prakAra kI hai inameM jJAna kI zrutajJAna kI jo ArAdhanA hai vaha jJAnArAdhanA hai yaha jJAnArodhanA kAlAdhyayana, vinaya AdirUpa ATha AcAroM meM niraticAra pUrvaka pravRtti karane se pAlita hotI hai isI taraha se niHzaMkita Adi oTha AcAroM meM niraticAra pUrvaka pravRtti karanA isakA nAma darzanArAdhanA hai | darzana kI ArAdhanA niHzaMkita, niSkAMkSita Adi jo ATha aMgarUpa AcAra kahe gaye haiM unameM pravRtti karane se unakI aticAra rahita pAlana karane se hotI hai cAritra kI ArAdhanA samiti, gupti Adi AcAroM meM niraticArapUrvaka pravRtti karane se hotI hai 5 jJonArAdhanA utkRSTa madhyama aura jaghanya ke bheda se tIna prakAra kI hotI hai6 kahe che. udbha, utpAdanA ane eSaNuAnI vizuddhinI apekSAe tenA tra ahAra paDe che-(1) udgama vizeodhi, (2) utpAdanA vizeodhi bhane ( 3 ) zeSayA vizeAdhi. A vizeSadhi jJAnAdinI ArAdhanAthI saMbhavita bane che. tethI have sUtrakAra ArAdhanA saMbaMdhI sUtrayatuSTayanu' sthana re che - " tivihA ArohaNA " tyaahijJAnanI, darzananI, ane cAritranI, ema traNa prakAranI ArAdhanA kahI che. zrutajJAnanI je ArAdhanA che tene jJAnArAdhanA kahe che. kAlAdhyayana, vinaya Adi rUpa AThamAcArAnI niraticArapUrvaka pravRtti karavAthI jJAnArAdhanAnuM pAlana thAya che. e ja pramANe niHzakita Adi ATha AcArAmAM niraticAra pUrvaka pravRtti karavI tenu nAma danArAdhanA che. niza'ti, nikAMkSita Adi je ATha a garUpa AcAra kahyA che, temAM pravRtti karavAthI temanu niraticAra pUrNAMka pAlana karavAthI dazanArAdhanA thai zake che. samiti, gupti Adi AcA rAmAM niraticArapUrvaka pravRtti karavAthI cAritranI ArAdhanA thAya che. aa pa aa jJAnArAdhanA utkRSTa, madhyapa ane jaghanyanA bhedathI traNa, prakAranI hAya chec, eja - Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAnAGgasUtre jaghanyabhedena darzanArAdhanA'pi trividhA 7 / cAritrArAdhanA'pi vividhA 8 / saMklezasUtram-'tivihe saMkile se' ityAdi, saMklezaH-pratipatanalakSaNaH saMklizyamAnapariNAmanivandhanaH jJAnadarzanacAritrabhedena trividhaH9 / evam-saMklezamaMtravat asaMklezaH-jJAnadarzanacAritrazuddhilakSaNo vizudhyamAnapariNAmahetukaH 10 / evamanenaiva prakAreNa jJAnadarzanacAritrabhedena atikramo'pi11, vyatikramo'pi12, aticAro'pi13,anAcAro'pi pratyekaM trividhH| tatrAdhAkarmAzrityAtikamAdInAM caturNAM isI prakAra se darzanArAdhanA bhI utkRSTa, madhyama aura jaghanya ke bheda se tIna prakArakI hotI hai, cAritrArAdhanA bhI isI taraha se tIna prakAra kI hotI hai 8, "tivihe sakilese" ityAdi-saMhizyamAna pariNAma hai kAraNa jisakA aisA hai jo jJAna, darzana aura cAritra jIva kA patana hai vaha saMkleza hai yaha saMkleza jJAnasaMkleza, darzanasaMkleza aura cAritrasaMkleza ke bheda se tIna prakAra kA kahA gayA hai isI taraha se asaMkleza bhI-jJAna, darzana aura cAritra kI zuddhirUpa hotA hai tathA yaha asaMkleza vizuddhamAla pariNAma hetuka hotA hai arthAt asaMkleza ke hetu kSaNa 2 meM vizuddha hote hue pariNAma hote haiN| isI taraha se jJAnAtikrama, darzanAtikama aura cAritrAtikrana, ke bhedase atikama bhI tIna prakAra kA hotA hai jJAna kA atikrama jJAnAtikrama hai isI prakAra se darzanAtikrama aura cAritrAtikama ko bhI jAnanA cAhiye vyatikrama bhI tIna prakAra kA hai aticAra bhI tIna prakAra kA hai aura anAcAra bhI tIna prakAra ko hai AdhAkarma ko Athita karake atikrama Adi pramANe darzanArAdhanA paNa utkRSTa, madhyama ane jaghanyanA bhedathI traNa prakAranI kahI che e ja pramANe cAritrArAdhanAnA paNa traNa bheda samajavA. "tivihe saMkilese" tyAta saMkilazyamAna pariNAma jenA kAraNarUpa che evAM jJAna, darzana ane cAritramAthI jIvanuM je patana thAya che tenuM nAma saMkaleza che. te saMklezanA nIce pramANe traNa prakAra che-jJa na sakaleza, darzana aMkaleza ane cAritra saMkaleza, e ja pramANe asa kalezanA paNa traNa prakAra paDe che asaMkaleza jJAna, darzana ane cAritranI zuddhirUpa hoya che, tathA te asaMkaleza vizuddhamAna pariNAma hataka hoya che, eTale ke asaMkalezanA hetu (kAraNe) kSaNe kSaNe vizuddha pariNAmane prApta karatAM rahe che e ja pramANe jJAnAtikama, darzanAtikama ane cAgniAtikramanA bhedathI atikrama paNa traNa prakAranA kahyA che jJAnanA atikramane jJAnAtikrama kahe che. e ja pramANe darzanAtikama ane cAritrAtikrama viSe paNa samajavuM. vyatikrama paNa traNa prakAranA che, aticAra paNa traNa prakAranA che ane anAcAra paNa traNa prakAranA che. AdhAkarmane Azrita karIne atikrama Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 suMdhATIkA sthA0 3 u0 4 0 64 paryAyAnantaranirUpaNam svarUpaM yathA-AdhA karmAhArAyAmantraNasya svIkaraNe'vicAraH 1, tadagrahaNArthaM gamane vyavikramaH 2, tadgrahaNe'ticAraH 3, tasya gilane cAnAcAro 4 bhavati / uktaJca " ahAkammAmaMtaNa, - paDisuNamANe aikamo hora 1 / pacabhaiyA ikkama 2, gahie tai 3 eyaro gilie 4 // 1 // chAyA - AdhAkarmAmantraNa pratizravaNe'tikramo bhavati / padabhedAdau vyatikramaH gRhIte tRtIyaH itaro gilite " // 1 // iti / itthamevottaraguNarUpacAritrasya catvAro'pi vAcyAH / etaduddezena jJAnadarzanayosvadupagrahAridravyANAM bhaNDopakaraNAdInAM muniveSasya copaghAtAya mithyAdRSTInAM prabhAvanArthe vA nimantraNapratizravaNAdibhizcaturbhiratikramAdayazcatvAro'pyAyojanIyA iti 14 / 'viShaM aikamANaM' ityAdi, atra prAkRtatvAdvitIyArthe papThI, evmgre'pi| cAroM kA svarUpa isa prakAra se samajhanA cAhiye - AdhAkarma doSa se dUSita ohArAdika kA AmantraNa svIkAra karanA isameM atikrama lagatA hai use lAne ke liye gamana karane meM vyatikrama doSa lagatA hai use grahaNa karane meM aticAra lagatA hai aura use khAlene meM anAcAra dopa lagatA haiN| kahA bhI hai- (AhAkammANa ) ityAdi / isI taraha se uttara guNarUpa cAritra ke saMbaMdha meM bhI ye cAra kahanA cAhiye / isa uddeza se jJAna aura darzana ke upakArI dravyarUpa bhANDa upakaraNa Adiko ke aura muniveSa ke upaghAta karane ke liye athavA mithyAdRSTiyoM kI prabhAvanA karane ke liye nimaMtraNa svIkAra karane Adi rUpa cAroM karmoM se atikrama Adi cAroM lagate haiM aisA lagAnA cAhiye 14 / "tipahaM aikamANaM " ityAdi ataH tIna atikramoM kI AlocanA Adi cArenuM svarUpa A pramANe samajavuM. AdhAkama doSathI dUSita thayelA AhArAdikanu Ama traNa svIkAravAthI atikrama lAge che, tene levA mATe gamana karavAmAM vyatikrama DhoSa lAge che, tene grahaNu karavAmAM aticAra lAge che ane tene yA sevAthI anAcAra hoSa lAge che. paNa che ! " AhAkampAmataNa " tyAhi e ja pramANe uttara guNurUpa cAritranA sabadhamAM paNa A cArenuM kathana thavuM joIe. A uddezathI jJAna ane danamAM upakArI dravyarUpa bhAMDa, upakaraNu Adine ane muniveSane upaghAta karavA nimitte athavA mithyAdaSTicenI prabhAvanA karavAne mATe nimatrajInA svIkAra Adi rUpa cAre kAmeAthI atikrama Adi cAre doSa lAge che, ema samajavuM. !! 14 5 " tinha aikamANa " ityAhi Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 sthAnAsUtre tena tron atikramAnityarthaH, Alocayet - gurave nivedayet, pratikrAmet - mithyAduSkRtadAnAdipUrvakaM tato nivarteta, nindet svasAkSikaM garheta gurusAkSikam, jAva' iti yAvacchandena - viuTTejjA, visohejjA, akaraNatAe ansuTTejjA, AhAra aatammaM pAyacchittaM ' iti saMgrAhyam / 4 3 chAyA - vikuTTayet vizodhayet akaraNatayA'bhyuttiSTheta, yathAM tapaH karma prAyazcittam / tatra vikuTTayet - tadadhyavasAyaM chindyAt, vizodhayet - atikramAdijanya pApaprAyazcittapUrvakamAtmanazcAstrisya cAvicAramalakSAlanenAtmazuddhiM kuryAt, akaraNatayA - punarakaraNapratijJayA abhyuttiSTheta - prayateta, tathA yathArha - yathAyogyaM pApAkaranA cAhiye aisA yahAM artha karanA cAhiye AlocanA kA artha guru se nivedana karanA arthAt atikramoM ko gurU ke samakSa kahanA - mithyAduSkRtadAnAdipUrvaka unase haTa jAnA apanI sAkSI se unakI nindA karanA aura guru kI sAkSI se unakI gardA karanI yaha lage hue atikramAdikoM ko TAlane kA sAdhana hai / " yAvat pratipadyeta " meM Aye hue yAvat zabda se "viTTejjA, visohejjA, akaraNayoe abhuTThejjA, AhAriyaM tavokammaM prAyazcittaM " yaha pATha saMgRhIta huA hai / atikrama Adi ke adhyavasAya kA chedana karanA vikuTTana hai, atikrama Adi janya pApoM ke prAyazcitta karane pUrvaka apane cAritra ke aticArarUpa mala ke prakSAlana se Atmazuddhi karanA vizodhanA hai, "aba punaH maiM aisA nahIM karUMgA " isa taraha se punaH akaraNa kI pratijJA karanA akaraNatA hai tathA pApa ke anurUpa anazana AdirUpa athavA nirvikRti Adi rUpa " tethI traNe prakAranA atikramAnI AleAcanA karavI joie. AleAcanA eTale gurunI samakSa atikramAdinu nivedana karavuM te-mithyAduSkRtAnAdipUrvaka te doSothI mukta thavuM, peAtAnI sAkSIe te atikramanI nindA karavI, gurunI sAkSIe te atikrame nI gA~ karavI, e ja anikAdikAmAMthI chuTavAnA sAdhanA che " yAvat pratipadyet" mA sUtramAM vaparAyelA " yAvat ( paryanta ) pahathI aha "viTTejjA, visohejjA, akaraNayAe abhuTTejjA, AhAriyaM tavo. kammaM pAyacchittaM " yA pATha saMgRhIta thayo che. atikrama AdinA adhyavasAyanuM chedana karavu tenuM nAma vidyuta che. atikrama Adi janya pApAnA prAyazcitapUrNAMka, peAtAnA cAritranA aticAra rUpa maLanA prakSAlana dvArA Atmazuddhi karavI tenuM nAma vizeAdhanA (vizuddhi ) che. "have pharI hu evuM nahIM karU ?' A pramANe puna. akaraNanI pratijJA karavI tenuM nAma akaraNutA che pApane anurUpa anazana dipa athavA nivikRti Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 u 4 sU0 64 paryAyAntaranirUpaNam 215 1 nurUpamityarthaH tapaH karma - tapo'nuSThAnamanazanAdikaM nirvikRtikAdikaM vA - prAyazcittaM pApapraNAzaka manuSThAnarUpaM pratipadyeta - svIkurvIta / tAnevAha - jJAnAtikramaM cAritrAtikramam 15 / ebam - ane naivAlApa kena vyatikramamapi 16, aticAramapi 17 | anAcAramapi Alocayet yAvat prAyazcittaM pratipacaita 18 / pApacchedakatvAt prAyazcittavizodhakatvAdvA, prAyazcittam uktaJca - " 66 mAyaH pApa vijAnIyAt, cittaM tasya vizodhanam // " iti / anena prAyazcittamiti zuddhirucyate, atra tadviSayaH zodhanIyA ticAro'pi prAya 1 prAyazcitta karanA yaha yaha tapaH karmaprAyazcitta hai ina kriyAoM ke karane . se bhI atikrama Adi se jAyamAna doSoM kI zuddhi hotI hai isa taraha jJAnAtikrama, darzanAtikrama aura cAritrAtikrama ke bheda se atikrama tIna prakAra kA ho jAtA hai, isI taraha se jJAnavyatikrama, darzanavyatikrama, aura cAritrayatikramake bheda se vyatikramatIna prakArakA ho jAtA hai, jJAnAticAra, darzanAticAra aura cAritrAticAra ke bheda se aticAra tIna prakAra kA ho jAtA hai inake viSaya meM hue anAcAra se anAcAra bhI tIna prakora kA ho jAtA hai ina saba kI AlocanA yAvat prAyazcita karane se gRhIta vratoM kI yA darzana, jJAna cAritra kI zuddhi hotI hai prAyazcitta pApa kA chedaka hotA hai tathA vizodhaka hotA hai| kahA bhI hai - " prAyaH pApaM vijAnIyAt" ityAdi / prAyaH nAma pApa kA hai aura citta nAma zodhana kA hai isa pApa kI zuddhi jisase hotI hai vaha ArUipa prAyazcita karavu' tenuM nAma "yathA tapaHkama prAyazcitta " che. A kriyAo karavAthI paNa atikrama Adi janya doSAnI zuddhi thAya che A rIte jJAnatikrama, darzanAtikrama ane cAritrAtikramanA bhedathI atikramanA traNa prakAra paDe che, e ja pramANe vyatikramanA paNa nIce pramANe traNa prakAra paDe che, jJAnavyatikrama, dazanavyatikrama ane cAritra vyatikrama. eja pramANe aticAranA paNa A traNu prakAra paDe che-jJAnAticAra, danAticAra ane cAritrAticAra. anAcAranA paNa traNa prakAra paDe che-jJAnAcAra, danAcAra ane cAritrAnAcAra A badhAM DhASAnI AlecanA Adi karavAthI gRhIta tenI athavA jJAna, darzIna ane cAritranI zuddhi thAya che, prAyazcitta pApanu chedaka tathA vizodha hoya che che - " prAyaH pApaM vijAnIyAt " tyaahiprAya eTale pApa ane citta eTale zASana eTale ke pApanI zuddhi jenA dvArA thAya che tene prAyazcitta kahe che, evA prAyazcittane A nirukatyatha Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 sthAnAGgasUtre citamiti / tattrividhaM tathAhi - AlocanAhaM, pratikramaNAhaM tadubhayArham / tatra AlocanamAlocanA-gurave pApaprarUpaNaM tAM zuddhibhUtAmarhati tathaiva zudhyati yadaticArajAtaM bhikSAcaryAdisamutthaM tad AlocanArhamiti / evaM pratikramaNaM - pApAt pRthag bhavanArthaM mithyAduSkRtaM, tadahaM pratikramaNAhaM sahasA asamitasvarUpo'guptatvarUpaJcAticAra iti / tadubhayaM-pUrvoktAlocanA pratikramaNetidvayarUpam arhati yattat tadubhayArha - manasA rAgadveSagamanAdikaraNamiti 19 / su0 64 // prAyazcitta hai - aisA yaha prAyazcitta kA niruktyartha hai prAyazcitta yaha zuddhi hai tathA zodhanIya jo aticAra Adi hai - vaha bhI prAyazcitta hai yaha tIna prakAra kA hotA hai AlocanAI, pratikramaNArha, tadubhayArha gurU ke samakSa pApa kA kathana karanA isakA nAma AlocanA hai isa AlocanA se jisakI zuddhi ho jAtI hai vaha AlocanAeM prAyazcita hai jo aticAra bhikSAcaryA Adi ke samaya laga jAte haiM ve AlocanArha hote haiM pApa se pRthaka hone ke liye jo mithyAduSkRta kiyA jAtA hai vaha pratikramaNa hai isa pratikramaNa se jisakI zuddhi ho jAtI hai vaha pratikramaNAI prAyazcita hai pratikramaNArha prAyavitta samitatvarUpa aura aguptasvarUpa hotA hai AlocanA aura pratikramaNa ina donoM se jisa aticAra kI zuddhi hotI hai vaha aticAra AlocanA pratikramaNahi hai AlocanApratikramapAI aticAra mana se rAgadveSa karane para aura gamanAdi karane para hote haiM / 19 / / 064 // che. prayazcitta e zuddhi che tathA zeAdhanIya je aticAra Adi che, te paNa prAyazcitta che. te tra aAranu che - (1) bhAtAyanAI, (2) pratibhASAI ane (3) tadrubhayA gurunI samakSa pApane prakaTa karavuM tenu nAma AlecanA che. te AleAcanA vaDe jenI zuddhi thaI jAya che tene aleAcanADu prAyazcitta kahe che. je aticAra bhikSAcaryAM Adi samaye lAgI jAya che, te AlecanArUM DhAya che. pApathI chuTavA mATe je mithyAduSkRtya karavAmAM Ave che tene pratikramaNa kahe che. A pratikramaNa vaDe jenI zuddhi thaI jAya che tene pratikramaNAhu prAyazcitta kahe che. pAMca samiti ane traNa guptinA pAlanamAM je deSA lAgI gayA haiAya che te asamitatvarUpa ane anuptatvarUpa doSA pratikramaNAtu hAya che, je aticAranI AlecanA ane pratikramaNa A khane vaDe zuddhi thatI DhAya che, te aticArane tadrubhayAhU ( AlecanA ane pratikramaNA ) kahe che manathI rAgadveSa karavAthI ane gamanAdi karavAthI AlecanA pratikramaNu' atiyAra lAge che // 17 // // su. 64 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 104 sU0 65 manuSyakSetra mvarUpanirUpaNam 217 ete ca prajJApanAdayo dharmAH prAyo manuSyakSetra eva bhavantIti tadvaktavyatAmAha mUlam --jaMbuddIve dIye saMdararUsa pavvayassa dAhiNeNaM tao akasmabhUmIo paNNattAo, taM jahA-henadae harivAse devakurA 1 / jaMbuddIve dIve saMdarasta pavyayamsa uttareNaM tao akammabhUmIo paNNattAo, taM jahAM-uttarakurA, ramlagavAse, ernnnnve| jaMbU maMdarasta dAhiNeNaM tao vAlA paNNatA, taM jahA-bharahe, hemavae, hribaase3| jaMbU saMdarata uttareNaM tao vAsA paNNattA, taM jahA-rammagavAle, heraNNavae, eravae 4 / jaMbU maMdaradAhiNaNaM tao vAsaharapabdhayA paNNattA, taM jahA-cullahimavaMte, mahAhimavaMte, NisaDhe 5 / jaMbU saMdarassa uttareNaM tao vAsaharapavvayA paNNattA, taM jahA-NIlavaMte, ruppI, siharI 6 / jaMbUmaMdaradAhiNeNaM tao sahAdahA paNatA, taM jahA-paumadahe, mahApaumaddahe, tigiMchadahe, tattha NaM to devayAo sahiDDiyAo jAva paliovahiiyAo parivasati, taM jahA-lirI, hirI, dhiI 7 / evaM uttareNavi, Navara-kesaridahe, mahApoMDarIyahahe, poMDarIyadahe, devayAo-kittI, buddhI, lacchI 8 / jaMbUsaMdaradAhiNeNaM cullahimavaMtAo vAsaharapavayAo, paumaddahAo mahAdahAo tao mahANaIo pavahaMti, taM jahA gaMgA, siMdhU, rohitNsaa9| jaMbUmaMdara uttareNa siharIo vAlaharapavvayAopoMDarIyaddahAomahAdahAo tao mahAnaIo pavahaMti, taM jahA-suvannakUlA, rattA, rttbii10|| jaMbUmaMdarapurasthimeNaM soyAe sahANaIe uttareNaM tao aMtaraNa sa 28 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 sthAnAstre io paNNattAo, taM jahA-gAhAbaI, dahabaI, paMkavaI 11 / jaMbU maMdarapurasthimeNaM sIyAe mahANaIe dAhiNeNaM tao aMtaraNaio paNNattAo, taM jahA-tattajalA, mattajalA, ummattajalA 12 / jaMbUmaMdarapaJcatthimeNaM sIodAe mahANaIe dAhiNeNaM tao aMtaraNaIo paNNattAo, taM jahA-khIrodA, sIyasoyA, aMtovAhiNI 13 / jaMbUmaMdarapaJcasthimeNaM sIodAe mahANaIe, uttareNaM tao aMtaraNaIo paNNattAo, taM jahA-umbhimAliNI phennmaalinnii,gNbhrimaalinnii14| evaM dhAyaIsaMDe dIve purathimaddhevi akammabhUmIo ADhavettA jAva aMtaraNaIotti NiravasesaM bhANiyavyaM 14, jAva pukkharavaradIvaDDapaJcasthimaDDhe taheva niravasesaM bhANiyavvaM 14 (42) // sU065 // ___ chAyA-jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNasyAM tisro'karmabhUmayaH prajJaptAH, tadyathA-haimavataM, harivarSa, devakuravaH 1 / jambUdvIpe dvIpe maMdarasya parvatasya uttarasyAM tisro'karmabhUmayaH prajJaptA', tadyathA-uttarakuratrA, ramyakavarSe, airaNyavatam 2 __ ye prajJApanAdika dharma prAyaH manuSyakSetra meM hI hote haiM-ataH isa viSaya meM sUtrakAra aba kathana karate haiM-(jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa) ityAdi / sUtrArtha-jambuddhIpa nAmake dvIpameM mandara parvatakI dakSiNa dizAmeM tIna akarma bhUmiyA~ kahI gaI haiM-jaise haimavata, harivarSa aura devakuru / jambU dvIpa nAmake dvIpameM bhandaparvatakI uttaradizAmeM tIna akarmabhUmiyAM kahI A prajJApanA Adine sadbhAva manuSya kSetramAM ja hoya che, tethI have sUtrakAra te viSayane anulakSIne kathana kare che- " jaMbuddIve dIve madarassa pavvayassa" tyA jaMbudvIpa nAmanA dvIpamAM mandara parvatanI dakSiNa dizAmAM traNa akarmabhuubhiy| 4ii che-(1) bhavata, (2) rivarSa' mane (3) 12. bhUdI5 nAmanA dvIpamAM mandara parvatanI uttara dizAmAM traNa akarmabhUmi kahI che. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 u04 sU0 65 manuSyakSetranirUpaNam 219 jambUmaMdarasya dakSiNasyAM trINi varSANi prajJaptAni, tadyathA-bharataM, haimavataM, harivarSam3 jambU mandarasya uttarasyAM trINi varSANi prajJaptAni, tadyathA-ramyakavarSa, hairaNyavataM, airavatam 4 / jambU mandaradakSiNasyAM trayo varSadharaparvatAH prajJaptA, tadyathA-cullahimavAn , mahAhimavAn , niSadhaH5 / jambumandottarasyAM trayo varSadharaparvatAH prajJaptAH tadyathA-nIlavAn , rukmI, zikharI 6 / jambUmandaradakSiNasyAM trayo mahAhadAH prajJaptAH, tadyathA-pannahadaH, mahApadmahUdaH, tigicchahadaH, tatra khalu timro devatA mahaddhikA yAvat palyopamasthitikAH parivasanti, tadyathA-zrIH, hIH, dhRtiH 7 / evamuttarasyAmapi, navara-kesarihUdaH, mahApuNDarIkahadaH, puNDarIkahUdaH, devatAHgaI haiM jaise uttarakuru, ramyakavarSa aura airaNyavatavarSa, / jambUdvIpa nAmake dvIpameM mandara parvatakI dakSiNadizAmeM tIna varSa kahe gaye haiM-jaise bharata, haimavata, aura hrivrss| jambUdvIpa nAmake dvIpa meM uttaradizA meM tIna varSa kahe gaye haiM jaise ramyakavarSa, hairaNyavata aura airakta / jambUdvIpa nAmake dvIpa meM mandaraparvata kI dAhinI aura dakSiNadizA meM tIna varSadharaparvata kahe gaye haiM jaise kSullahimavAn, mahAhilavAna aura niSadha 5 / jambUdvIpa nAmake dvIpa meM mandaparvata kI uttaradizA meM tIna varSadhara parvata kahe gaye haiM-jaise nIlavAna , rukmI aura zikharI 6 / jambUdvIpa nAmake dvIpa meM mandaraparvata kI dakSiNa dizA meM tIna mahAhUd draha kahe gaye haiM jaise padmahUda, mahApadmahUda aura tigicchahUda yahAM mahaddhika(mahARddhivAlI) tIna deviyAM rahatI hai inakI yAvat ekapalyopama kI sthiti hai inake nAma zrIdevI, hIdevI aura dhRtidevI hai isI taraha (1) uttarazuru, (2) 2bhya: 15 mana (3) meraThyakta . mUdrIya nAmanA dvIpamAM mandara parvatanI dakSiNa dizAmAM traNa varSakSetra kahyAM che-(1) bharata (2) haimavata ane 3) harivarSa. jaMbudvipa nAmanA dvIpamAM mandara parvatanI uttare japa varSa 4i cha-(1) 2bhya4varSaH, (2) Dai29yakta gane (3) bharapata. bhUdAya nAmanA dvIpamAM mandara parvatanI dakSiNa dizAmAM traNa varSadhara parvata kahyAM che. (1) kSudra bhivAn , (2) mA bhivAn ana (3) niSadha // 5 // dvIpa nAmanA dvIpamAM mandara parvatanI uttara dizAmAM traNa varSadhara parvata kahyA che. (1) nIsavAn, (2) 24bhI mane (3) zimarI. DI5 nAmanA dvIpamA mandara parvatanI dakSiNa dizAmAM traNa mahA hada (draha) kahyAM che padmahada, mahApahada, ane tigi7 hada temAM mahaddhika Adi vizeSaNavALI traNa devIo rahe che temanI eka popamanI sthiti kahI che. temanAM nAma zrIdevI, hIdevI ane dhRtidevI che e ja pramANe mandara parvatanI uttara dizAmAM paNa traNa Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 sthAnAzAstra kIrtiH, buddhiH, lakSmIH 8, jambUmandaradakSiNasyAM cullahimavato varpadharaparvatAda pAhadAnmahAdAt tisro mahAnadyaH pravahanti, tadyathA-gaGgA, sindhuH, rohitAMzA9 jambUmandarottarasyAM zikharito varpadharaparvatAt puNDarIkahUdAnmahAdAt tisro mahAnadyaH pravahanti, tadyathA-suvarNakalA, raktA, raktavatI 10 / jambUmandarapUrva syAM zItAyA mahAnadyA uttarasyAM tisro'nantaranadyaH prajJaptAH, tadyathA-grAhAvatI, hradavatI, paGkavatI 11 / jambUmandarapUrva syAM zItAyA mahAnadyA dakSiNasyAM tisro'nta. se mandaparvata kI uttaradizA meM bhI jAnanA cAhiye yahAM kesarihad (draha), mahopuNDarIkahUda (draha) aura puNDarIkahada (draha ) haiM yahAM jo maharddhika Adi vizeSaNoM vAlI tIna deviyAM rahatI haiM unake nAma isa prakAra se haiM-kIrtidevI, buddhidevI aura lkssmiidevii| jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM mandaraparvata kI dakSiNadizA meM kSullahimavAn parvata hai aura isa parvata ke Upara jo padmahUda hai usale gaMgA, sindhu aura rohitAMzA ye tIna mahAnadiyAM nikalI haiM / 9 / jambUdvIpa nAmake dvIpa meM mandaraparvata kI uttaradizA meM jo zikhariparvata hai aura isa zikharIparvata para jo puNDarIka nAma kA mahAhUda hai usase bhI ye tIna mahAnadiyAM nikalI haiM-jinake nAma isa prakAra se haiM-suvarNakUlA 1, raktA 2, aura raktavatI 3 / jambUdvIpa nAmake dvIpa meM mandaparvata kI pUrva dizA meM sthita zItA mahAnadI kI uttara dizA meM tIna antara nadiyAM haiM inake nAma isa prakAra se haiM-grAhAvatI, hRvatI aura pakvatI 11 / jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM mandaraparvata kI pUrvadizA meM sthita zItAmahAnadI kI dakSiNadizA maheThaMda nIce pramANe che-kesarI hada, mahApuMDarika hada ane puDarIka hada. tyAM je mahaddhi Adi vizeSaNovALI traNa devIo rahe che, temanAM nAma A pramANe che-kIrtidevI, buddhidevI ane lakSmIdevI. jaMbudvIpa nAmanA dIpamAM mandara parvatanI dakSiNa dizAmAM je kSudrahimavAnuM parvata che, ane te parvata para je padmahada che, temAMthI gaMgA, siMdhu ane hitAMzA nAmanI traNa mahAnadIo nIkaLe che. jaMbudvIpa nAmanA mandara parvatanI uttara dizAmAM je zikharI parvata para je puMDarIka nAmanuM mahAhada che, temAMthI suvarNakUlA, ratA ane rakatavatI nAmanI traNa mahAnadIo nIkaLe che. jambudvIpa nAmanA dvIpamAM mandara parvatanI pUrva dizAmAM AvelI zItA nAmanI mahAnadInI uttara dizAmAM traNa antara nadIo vahe che, temanA nAma A pramANe che-grAhAvatI, hadavatI ane paMkavatI. | 11 jaMbudvIpa nAmanA dvIpamAM mandara parvatanI pUrva dizAmAM AvelI zItA mahAnadInI dakSiNa dizAmAM je traNa antara nadIo kahI che temanA nAma A Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA0 3 u0 4 sU0 66 sAmAnyapRthivIdezanirUpaNam 221 ranadyaH prAptAH, tadyathA-taptajalA, mahAjalA, unmattajalA 12 / jambUmaMdarapazcimAyAM zItodAyA mahAnadyA dakSiNasyAM tisro'ntaranadhaH prajJaptAH, tadyathA-kSIrodA, zItasrotAH, antarvAhinI 13 / jambUmandarapazcimAyAM zItodAyA mahAnadyA uttarasyAM tisro'ntaranadyaH prajJaptAH, tadyathA-rukmimAlinI, phenamAlinI, gambhIramA linI 14 / evaM dhAtakIpaNDe dvIpe pUrvA'pi armabhUmIrAveSTaya yAvat - antaranadya iti niravazeSa bhaNitavyaM 14 / yAvat - puSkaravaradvIpArddhapazcimAH tathaiva niravazeSa bhaNitavyam 14 (42) " // sU0 65 / / TIkA-'jambUddIve' ityAdi / sugamam ||m065|| pUrva manuSyakSetralakSaNakSitikhaNDamarUpaNA moktA, sAmprataM bhaGgayantareNa sAmAnyapRthivIdezaprarUpaNAmAha mUlam-tIhi ThANehiM dene puDhavIe calejjA, taM jahA-ahe NaM imIse rayaNaprabhAe puDhavIe urAlA poggalA NivaejjA, meM tIna antara mahAnadiyAM kahI gaI haiM-unake nAma isa prakAra se haiMtaptajalA, mattajalA, aura untalajalA 12 / jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM mandaraparvata kI pazcima dizA meM sthita zItodA lahAnadI kI dakSiNa dizA meM tIna antara mahAnadiyAM haiM unake nAma isa prakAra se haiM-kSIrodA, zItasrotA aura antaravAhinI 13 / jambUdIpa nAmake dvIpa meM mandarapapata kI pazcimadizA meM sthita zItodA mahAnadI kI uttaradizA meM tIna antara mahAnadiyAM haiM-unake nAma isa prakAra se haiM-rukmimAlinI, phenamAlinI aura gaMbhIramAlinI 14 / isI prakAra kA kathana pUrvAdha dhAtakIkhaNDadvIpa meM bhI akarmabhUmi se lekara thAvat antaranadiyoM taka kA sampUrNarUpa se kahanA cAhiye yAvat puSkara varadvIpa ke pazcimAdha meM bhI isI taraha kA sampUrNa kathana kara lenA cAhiye 14-(42) // 065 // pramANe che-tamajalA, mahAjatA ane unmatta jalA. 12 jaMbudvipa nAmanA dvIpamAM mandara parvatanI pazcima dizAmAM AvelI sItAdA mahAnadInI dakSiNa dizAmAM traNa antara mahAnadIo che. temanA nAma A pramANe che-kSIradA, zItasrotA ane antaravAhinI. ! 13 jambudvIpa nAmanA dvIpamAM mandara parvatanI pazcima dizAmAM AvelI zItAdA mahAnadInI uttara dizAmAM traNa mahAnadIo che, temanA nAma A pramANe che-rukimamAlinI phenamAlinI ane gaMbhIramAlinI A prakAranuM ja akarmabhUmiothI laIne attaranadIo sudhInu samasta kathana pUrvArdha dhAtakIkhaMDa dviIpamAM paNa samajavuM. puSkaravAra dvIpArdhanA pazcimAI paryantanA dviIpamAM paNa A prakAranuM ja kathana samajI levuM. 314 4rA sUpa, Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 sthAnAstre taeNaM urAlA poggalA NivayamANA desaM puDhavIe calejjA 1, mahorae vA mahiDDIe jAva mahelakkhe imIse rayaNappabhAe puDhavIe ahe ummajjaNimajjiyaM karemANe desaM puDhabIe calejjA 2, NAgasuvannANa vA saMgAmaMsi vahamANaMsi dese puDhavIe calejjA 3 / tIhiM ThANehiM kevalakappA puDhavI calejA, taM jahA-aheNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe ghaNavAe guppejjA, taeNaM se ghaNavAe guvie samANe ghaNodahimeejjA, taeNaM se ghaNodahI eie samANe kevalakappaM puDhaviM cAlejjA1, deve vA mahiDDIe jAva mahesakhe tahArUvassa samaNassa vA mAhaNasta vA iDDiM juI balaM vIriyaM purilakkAraparakkama uvadaMsamANe kevalakappaM puDhaviM cAlejjAra, devAsurasaMgAmaMli vA vaTTamANasi kevalakappA puDhavI calejA 3, icceehiM tIhiM ThANehiM kevalakappA puDhavI calejjA 2 // sU0 66 // ___ chAyA-tribhiH sthAnardezaH pRthivyAzcalati, tadyathA-adhaHkhalu asyA ratna prabhAyAH pRthivyA udArAH pudgalA nipateyuH, tataH khalu udArA pugalA nipatanto isa prakAra se manuSyakSetrarUpa bhUmikhaNDa kI prarUpaNA karake aya sUtrakAra dUsarI haulI se sAmAnyapRthivI deza kI prarUpaNo karate haiM__ tIhiM ThANehiM dese puDhavIe calejjA ) ityaadi| sUtrArtha-tIna kAraNoM ko lekara pRthivIko ekadeza calAyamAna hotA hai ve kAraNa isa prakAra haiM-isa ratnaprabhA pRthivI ke adhobhAgameM java cAdara pudgala visrasA pariNAma se apane sthAna se uchalate haiM athavA dUsare A prakAre manuSyakSetrarUpa bhUmikhaMDanI prarUpaNa karIne have sUtrakAra bIjI zailIthI sAmAnya pRthvIdezanI prarUpaNa kare che- " tIhiM ThANehiM dese puDhavIe calejjA" yAha sUtrArtha-A traNa kAraNane lIdhe pRthvIne eka deza (hiraso) kaMpAyamAna thAya che-(1) ratnaprabhA pRthvInA abhAgamAM jyAre bAdara pudgala visA pariNAma dvArA pitAnA sthAnamAMthI uchaLe che, athavA bIje sthAnethI AvIne paDe che, Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mubhA TIkA sthA0 3 u0 4 sU0 66 sAmAnyapRthivIdezanirUpaNam 223 dezaM pRthivyA cAlayanti 1, mahorago vA mahaddhiko yAvat mahezAkhyaH, asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyA adhaunmajjanimajjikAM kurvan de pRthivyAthAlayati 2, nAgasuvarNAnAM vA saMgrAme vartamAne dezaH pRthivyAzcalati 3, tribhiH sthAnaH kevalapalpA pRthivIcalati, tadyathA - adhaH khalu asyA ratnaprabhAyAH pRthivyA ghanavAto gupyet , tataH khalu sa dhanavAto guptaH san ghanodadhimejayet , tataH khalu sa ghanodadhirejitaH san kevalakalpAM pRthivIM cAlasthAnase Akara utpanna hote haiM, taba ve pRthivI ke ekadezako kampita kara dete haiM, yaha prathama kAraNa haiN| dvitIya kAraNa isa prakAra se hai mahardika yAvat mahezvara rUpa se prasiddha koI mahoraga vyantaravizeSa isa ratna prabhApRthivI ke adhobhAga meM utpatana nipatana karatA hai taba pRthivI kA ekadeza calAyamAna hotA hai athavA tIsarA kAraNa isa prakAra se hai nAgakumAra aura suvarNakumAra ina donoM kA jaba Apasa meM saMgrAma chir3a jAtA hai taba usa samaya bhI pRthivIkA ekadeza calAyamAna hotA hai isa prakAra ke ina tIna kAraNoM se pRthivI kA ekadeza calAyamAna hotA hai| ina tIna kAraNoM se kevalakappA sampUrNa pRthivI calAyamAna hotI hai ghe tIna kAraNa isa prakAra se haiM jaba ratnaprabhApRthivI ke adhobhAga meM. rahA huA ghanavAta kAraNa vizeSa se vyokula kSubhita hotA hai taba vaha vyAkula hotA huA ghanavAta ghanodadhi ko kampita kara detA hai ghanodadhi ke kampita hone se sampUrNapRthivI kaMpita ho jAtI hai-arthAt kaMpita tyAre teo pRthvInA eka dezane kaMpAvI nAkhe che. (2) bIjuM kAraNa nIce pramANe samajavuM ke I mahaddhika Adi vizeSaNovALa, mahezvararUpe prasiddha e kaI mahoroga vyantaravizeSa jyAre A ratna khabhA pRthvInA adhobhAgamAM utpatana nipatana (uMce kUdavuM ane nIce paDavuM evI kriyA) kare che, tyAra pRthvIne ekadeza calAyamAna thAya che. have trIju kAraNa prakaTa karavAmAM Ave che jyAre nAgakumAra ane suvarNakumAra vacce sa grAma mace che, tyAre paNa pRthvIne ekadeza calAyamAna thaI jAya che. A prakAranA traNa kAraNone lIdhe pRthvInA meheza (24) yasAyamAna thAya che. have je traNa kAraNone lIdhe AkhI pRthvI calAyamAna thAya che, te kAraNenuM nirUpaNa karavAmAM Ave che-(1) ratnaprabhA pRthvInA abhAgamAM rahelA ghanavAta jyAre keI viziSTa kAraNane lIdhe zrubhita thAya che, tyAre te mukhya ghanavAta ghodadhine kampAyamAna karI nAkhe che, ane ghanedadhi kapita thavAthI Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 sthAnAGgasUtre yati 1, devo vA mahardiko yAvat-mahezAkhyaH tathArUpAya zramaNAya vA mAhanAya vA RddhiM dyutiM valaM vIrya puruSAkAraparAkramamupadarzayan kevalakalpAM pRthivIM cAlayati 2, devAsurasaMgrAme vA vartamAne kevalakalpA pRthivIcalati 3, ityetaitribhiH sthAnaH kevalakalpA pRthivI calati 2 // sa0 66 // ___TIkA- tIhi / ityAdi, sUtradvayaM prAyaH sugamam , navaraM-tribhiH sthAnaH kAraNaiH pRthivyA dezaH-bhAgaH calati, tadyathA-tAnyeva kAraNAnyAha-asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH-prathama narakapRthivyA adhaH-adhobhAge udArAH-vAdAH pudgalAH huA dhanodadhi sampUrNa pRthivI ko kaMpita kara detA hai yaha saMpUrNa pRthivI ko kaMpita hone kA prathama kAraNa hai, dvitIya kAraNa isa prakAra se haimahARddhi vAlA yAvat mahezvararUpa se prasiddha huA koI mahoraga nAma kA vyantaravizeSa tathArUpavAle zramaNa ko athavA mAhana ko apanI Rddhi, yati, yaza, bala, vIrya, aura parAkrama ko dikhAtA hai taba vaha pUrI pRthivI ko kalpita kara detA hai, tIsarA kAraNa isa prakAra se haijaya vaimAnika aura bhavanapatiyoM kA Apasa meM saMgrAma chir3a jotA hai taba usa samaya bhI yaha sapUrNa pRthivI kampita ho uThatI hai isa prakAra se ye tIna kAraNa kevalakalpA saMpUrNa pRthivI ke kaMpita hone ke haiN| TIkArtha-pRthivI ke ekadeza ko kalpita hone meM jo yahAM tIna kAraNa kahe gaye haiM unameM prathama kAraNa aisA hai ki isa prathama naraka pRthivI ke adhobhAga meM jo udAra bAdara pugala haiM ve jaba visrasApariNAma ko AkhI pRthvI kampAyamAna thAya che eTale ke kapita thayelo ghanedadhi AkhI pRthvIne paNa kapita karI nAkhe che. saMpUrNa pRthvIne kaMpita karanArU bIjuM kAraNa A pramANe che-mahaddhika Adi vizeSaNAvALe ane mahezvara rUpe prasiddha e kaI mahAraga nAmane vyastaravizeSa tathArUpa zramaNane athavA mAhanane jyAre pitAnI Rddhi, ghuti, bala, vIrya ane parAkrama batAve che, tyAre te AkhI pRthvIne kaMpAvI nAkhe che have trIjuM kAraNa prakaTa karavAmAM Ave che-jyAre vaimAnika ane bhavanapatio vacce saMgrAma mace che, tyAre paNa AkhI pRthvI kaMpI uThe che. A prakAranA traNa kAraNane lIdhe kevakalpa (saMpUrNa) pRthvI kaMpita thAya che. TIka-pRthvInA eka dezane calAyamAna karanArA traNa kAraNenuM vizeSa spaSTIkaraNa paheluM kAraNa evuM che ke ratnaprabhA nAmanI pahelI narakamRthvInA abhAgamAM je udAra bAdara pula che teo jyAre vizvasA pariNAmane lIdhe te sthAnethI Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 , - sudhA TIkA sthA0 3 u0 4 sU0 66 sAmAnyapRthivIdezanirUpaNam nipateyuH - visrasA pariNAmAttataH sthAnAducchaleyuH, anyasthAnAdvA samAgatya yantromuktamahopalavattatra saMpateyuH tataH khalu te vAdarAH pudgalA nipatantaH santaH pRthivyA dezam - ekadezaM cAlayanti - kampayantItyarthaH, pUrvoktakAraNamAzritya pRthivI dezavalatIti bhAvaH 1, dA - athavA mahoragaH - ko'pi vyantaravizeSaH, sa kIdRzaH 2 ityAha- 'mahiDie ' ityAdi, maharddhikaH - parivArAdiRddhi sampannaH ' jAve'ti yAvatkAraNAt - ' mahajjuie,, mahAvale, mahANubhAge ' iti sagrAhyam, tatra mahAdyutikaH - zarIrAdidIptisampannaH mahAbalaH - valasampannaH, mahAnubhAgaH - vaikriyAdi prabhAva sampannaH, mahezAkhyaH - mahezvaratvena prasiddhaH, sa asyA ratnaprabhAyAH pRthivyA adhaH - adhobhAge unmajjanimajjikAM - utpatananipatanaM kurvan pRthiSyA dezaM cAlayati 2, vA-athavA nAgasuparNAnAM - nAgakumArANAM suparNakumArANAM ca bhavanapati vizeSANAM parasparaM saMgrAme varttamAne - jAyamAne sati pRthivyA dezazcalati lekara usa sthAna se uchalate haiM yA anya sthAna se Akara ve yaMtronmukta mahopala (yaMtra ke dvArA chor3e gaye patthara ) kI taraha vahAM girate haiM taba girate hue ve bAdara pula pRthivI ke ekadeza ko kampita kara dete haiM tAtparya kahane kA yaha hai ki isa prathama kAraNa ko lekara pRthivI kA eka deza calAyamAna ho jAtA hai athavA parivAra Adi rUpa Rddhi se saMpanna huA yAvat zarIrAdi kI dIpti se saMpanna huA, balasampanna huA vaikriyAdi rUpa prabhAva se saMpanna huA evaM mahezvara rUpa se prasiddha huA koI mahoraga nAma kA vyantaravizeSa jaba ratnaprabhA pRthivI ke adhobhAga meM nIce se Upara ko aura Upara se nIce ko uchalatA hai taba bhI pRthivI kA ekadeza caMcala ho uThatA hai tRtIya kAraNa pRthivI ke ekadeza ke caMcala hone meM nAgakumAra aura suparNakumAroM kA Apasa meM saMgrAma kA uchaLe che, athavA anya sthAnethI AvIne, yaMtranI dvArA phekAyelA paththaranI jema tyAM paDe che, tyAre patana pAmatAM te khAdara pudgaleA pRthvInA ekadezane kapAvI nAkhe che. eTale ke A prathama kAraNane lIdhe pRthvInA ekadeza calAyamAna thaI jAya che khIjA kAraNanu spaSTIkaraNa-parivAra Adi rUpa RddhithI sapanna, zarIrAdinI drIptithI sapanna, khalasapanna, vaikriyAkrirUpa prabhAvathI saMpanna hAya evA ane mahezvara rUpe prasiddha thayelA hoya evA koi mahAraga nAmanA vyantaravizeSa jyAre ratnaprabhA pRthvInA adheAbhAgamAM nIcethI upara ane uparathI nIce kUdAkUda macAve che, tyAre paNa pRthvIne e deza kapAyamAna thavA mAMDe che. have trIjA kAraNanuM spaSTIkaraNa karavamAM Ave che jyAre nAgakumAra ane suvarNa kumAra vacce sagrAma macI jAya che, tyAre paNa pRthvInA ekadeza calA sa 29 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 sthAnAsUtre - , 3, ityetaiH-pUrvoktaistribhiH kAraNaiH pRthivyA dezacalanamutramuktvA saMprati tasyAH sarvatazcalanamAha' vIhi ' ityAdi, tribhiH sthAnai kevalakalpA- kevalaiva paripUrNetyarthaH IpaTUnatAce na vivakSyate paripUrNa mAyA vA pRthivI calati, tadyathA-tAnyevAha -- asyA ratnaprabhAyAH pRthivyA adhaH - adhobhAgacarttI ghanavAtaH - styAnavAyuH gupyet - kAraNavizepAda vyAkulo bhavet kSugyedityarthaH, ' gupa vyAkulatve ' iti divAdi gaNagataH parasmaipadI dhAtuH, tataH sa ghanavAtaH guptaH - kSudhaH san ghano. dadhi - ghanavAtoparisthitaM kaThinajalasamUha ejayet kampayet, tataH ghanavAtena jitaH - kampitaH sa ghanodadhiH kevalakalpAM - sampUrNa pRthivIM cAlayati 1, vAathavA maharddhikaH yAvat - mahezAkhyo devaH tathA rUpAya - uttamaguNayuktAya zramaNAya -- anagArAya, mAhanAya - - ahiMsAdi mahAguNasampannAya - RddhiparivArAchir3a jAnA hai nAgakumAra aura suparNakumAra ye bhavanapatideva haiM yaha to kahA pRthivI ke ekadeza ko kaMpita hone kA kAraNa aba samasta pRthivI ko kaMpita hone kA kyA kAraNa hai yaha kahA jAnA hai- " kevalakalpa " zabda se yahAM " pUrNa " aisA artha liyA gayA hai kucha kama nahIM arthAt ina tIna kAraNoM se pUrI kI pUrI pRthivIM kaMpita hotI hai-thor3I bahuta kama nahIM pUrI pRthivI ke kaMpita hone meM yaha prathama kAraNa aisA hai ki - ina ratnaprabhA pRthivI ke adhobhAga meM ghanavAta - styAnavAyu hai vaha jaba kAraNavizeSa se vyAkula- kSumita ho uThatA hai to aisI sthiti meM ghanabAta ke Upara sthiti meM ghanavAta ke Upara sthita kaThita jalasamUharUpa ghanodadhi kaMpita ho uThatA hai isase yaha saMpUrNa pRthivI caMcala ho uThatI hai athavA maheza nAmakA koI deva uttaraguNayukta bhramaNake liye anagArake liye yA mAhana ke liye apanI parivAra Adi rUpa Rddhiko, zarIrAdi kI yamAna thAya che. nAgakumAra ane suvarNakumAra bhavanapatinikAyanA devA che, have samasta pRthvIne kapAyamAna karanArA kAraNeAnuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-sUtramAM je "vasa 48 " zabdane prayAga thayA che tenA artha * sa'pUrNa'' samajavA. eTale ke saMpUrNa pRthvIne kapita karavAmAM A traNa kAraNeA nimittarUpa bane che-- pahelu kAraNa--A ratnaprabhA pRthvInA adheAbhAgamAM ghanavAta-styAnavAyu rahelA che. te ghanavAta jyAre kAi viziSTa kAraNane lIdhe vyAkula ( kSubhita ) thai jAya che, tyAre ghanavAtanI upara rahele kaThina jaLasamUha rUpa ghaneAdidha pazu kapita thaI uThe che ane te ghaneAdhikapita thavAne lIdhe A sapUrNa pRthvI paNa ka'pita thaI uThe che. have trIjA kAraNanuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-maheza nAmanA koI deva uttara zuchuyukta kAi zramaNune ( aNugArane ) athavA mAhanane, ahiMsAdi Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIko sthA0 3 u0 4 suM0 66 sAmAnyapRthivIdeza nirUpaNam 227 dirUpAM ghurti - zarIrAdikAnti, yazaH parAkramopArjitAM khyAti, balaM - zArIrikazakti - vIryam - AtmabalaM purupakAraM - svAbhimAnagarbhitaM vyavasAya, parAkramaM - niSpannaphalaM vyavasAyam - upadarzayan pRthivyAdicAlane naiva calavIryAdyupadarzanaM bhavatIti taddarzayan kevalakalpAM pRthivIM cAlayati 2, vA athavA devA sura saMgrAme, devAH vaimAnikAH, amurAH - bhavanapataya, teSAM saMgrAme, kiM teSA saMgrAma kAraNam 1 iti, prazne bhavamatyadhikameva teSAM vairaM bhavati, Aha" kiM pattiyaM NaM te! asurakumArA devA sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya ? goyamA ! tesiNaM devANaM bhavapaccae - verANubaMdhe " ( bhagavatI ) chAyA - kiM pratyayikaM khalu kAntiko, parAkramopArjita khyAtiko, zArIrika zaktirUpa balako, AtmarUpa vIryako svAbhimAnagarbhita vyavasAyarUpa puruSakAra ko, niSpannaphala vAle vyavasAyarUpa parAkrama ko dikhAtA hai taba vaha pUrI kI pUrI pRthivI ko kaMpita kara detA hai kyoM ki pRthivI Adi ke kampita kara dene se hI kaMpAne vAle ke balavIryAdi kA upadarzana hotA hai athavA jaba devoM vaimAnika devoM kA aura asuroM kA bhavanapatiyoM kA saMgrAma hotA hai taba bhI yaha pI pRthivI kaMpita ho uThatI hai / inake saMgrAma kA kyA kAraNa hai ? inake saMgrAma kA kAraNa caira hai aura yaha vaira inameM bhavayika hotA hai / aisA hI kahA hai- " kiM pattiyaM NaM saMle ! asurakumArA devA sohammaM gayA va gamissaMsti ya ? goyamA ! tehiM NaM devANaM bhavapaccaie verANubaMdhe " tAtparya isakA aisA hai ki yahAM prabhu " - rUpa Rddhi, zarIrAdinI kAnti, parAkrame pArjita khyAti, zArIrika zaktirUpa maLa, AtmabaLarUpa nI, svAbhimAnagarbhita vyavasAyarUpa puruSakAra, ane niSpanna phulavALA vyavasAyarUpa parAkrama khatAve che, tyAre te pUrepUrI pRthvIne kapAyamAna karI nAkhe che, kAraNa ke pRthvI Adine kapAvI nAkhavAthI ja kapura vanAranA maLa, vIrya Adinu upadazana thAya che. trijA kAraNanuM nirUpaNa--jyAre vaimAnika devA ane ( bhavanapati devA) vacce saMgrAma mace che, tyAre paNa AkhI pRthvI kapAyamAna thaI jAya che. temanI vaccenA saMgrAmanu' kAraNa nIce pramANe hAya che-temanI vacce vera hAya che, ramane temanu' te vera lavapratyayika hoya che, uchu yAgu che hai-" kiM pattiyaM NaM bhate ! asurakumArA devA sohammaM gayA ya gamissaMti ya ? goyamA ! tesi NaM devANa bhavapacaie verANutradhe " A sUtranA lAvArtha mA prabhA - gautama svAmInA lA Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 sthAnAGgasUtre bhadanta ! asurakumArA devAH saudharma kalpaM gatAzca gamiSyanti ca ? gautama ! teSAM khalu devAnAM bhavapratyayiko vairAnubandhaH, iti, tatazca sa grAmo bhavati, tasmin saMgrAme vartamAne sati kevalakalpA-sampUrNA pRthivI calati 3, ityetaiH pUrvoktaiH kAraNaiH kevalakalpA pRthivI calatIti / 2 // su0 66 // pUrva sa grAmakAritayA devAsurAH proktAH, te candrAdibhedena dazavidhA iti tanmadhyavartinasvisthAnakAvatAriNaH kilvipikAH santIti tAnabhidhitsurAha___ mUlam-tivihA devakidivasiyA paNNattA, taM jahA-tipali ovasaTriiyA 1, tisAgarovamaTTiiyA2, terasalAgarovamaTTiiyA 3 / 1 / kahi NaM bhaMte ! tipaliovamaTTiiyA devakidivasiyA parivamati ? udi joisiyANaM hidi sohammIsANesu kappesu etthaNaM tipaliovamAhiiyA devakibdhiliyA parivasaMti / 1 / kahi NaM saMte ! tisAgarovamahiiyA devakidibasiyA parivasaMti1, uppiM sohammIlANANaM kappANaM herTi saNakumAramAhiMdesu kappasu ettha NaM tisAgarovamaTriiyA devakibiliyA parivasaMti / 2 / kahi NaM bhaMte ! terasalAgarovamAhiiyA devakibisiyAparivasati ? uppi baMbhalogassa kappala hiTiM laMtage kappe ettha NaM terasasAgarovamahiiyA devakidibasiyA parivasaMti / 3 / sU0 67 // se aisA pUchA gayA hai-he bhadanta ! asturakumAra deva saudharmakalpa meM pahile kyoM paye aura Age bhI kyoM jAveMge ? uttara meM prabhu kahate haiM he gautama! una devoM kA vairAnubaMdha bhavapratyayika hotA hai isase saMgrAma hotA hai isa saMgrAma ke hone para saMpUrNa pRthivI kaMpita ho uThatI hai isa prakAra ke ina tIna kAraNoM ko lekara saMpUrNa pRthivI calAyamAna hotI hai| 2 // 66 // prazna-"he bhagavan! asurakumAra de saudharmaka5mAM bhUtakALamAM zA kAraNe ke gayA hatA ane bhaviSyamAM zA kAraNe jaze?" mahAvIra prabhune uttara-he gautama! te dene vairAnubaMdha bhavapratyayika hoya che te kAraNe temanI vacce sa grAma mace che, ane te saMgrAma thAya tyAre AkhI pRthvI kaMpI uThe che A prakAranA traNa kAraNone lIdhe AkhI pRthvI yasAyamAna thAya cha. / 2 / // sU. 66 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhudhA TIkA sthA0 3 u.4 sU0 67 kilbipikadevanirarpaNam 229 ___ chAyA-trividhAH deva kilvipikAH prajJaptAH tadyathA-tripalyopamasthitikAH 1, trisAgaropamatikAH 2, trayodazasAgaropamasthitikAH 3 / 1 / kutra khalu bhadanta ! tripalyopamasthitiko devakilvipikAH parivasanti ?, uparijyotiSkANAm , adhaH saudharmazAnayoH kalpayoH atra khalu tripalyopamasthitikA devakilvipikAH parivasanti / 1 / kutra khalu bhadanta ! trisAgaropamasthitikA 'devakilbipikA parivasanti ? upari saudharma zAnayoH kalpayoH adhaH sanatkumAramahendrayo. kalpayoH, atra khalu trisAgaropamasthitikA devakilvipikAH parivasanti / 2 / kutra khalu bhadanta ! trayodazasAgaropaya sthitikA devakilbipikAH parivasanti / uparibrahmalokasya kalpasya, adholAntakAsya kalpasya atra khalu trayodazasAgaropamasthitikA devakilvipikAH parivasanti 3 // sU0 67 // TIkA-'tivihA' ityAdi / trividhA:-triprakArAH devakilvipikAH prajJaptAH kiliva-kilvipikAbhAvanopAttaM pApamudaye vidyate yeSAM te kilvipikAH, sA mAvanA cettham - " nANassa kevalINaM dhammAyariyarasa saMghasAhUNaM / mAI avanavAI kidhisiyaM bhAvaNaM kuNai // 1 // chAyA-jJAnasya kevalinAM dharmAcAryasya saMghasAdhUnAm / mAyI avarNavAdI kilbipikA bhAvanAM karoti // 1 // " iti| devAnAM madhye kilbiSikA:-pApI manuSyeSu cANDAlA ivA spRzyA devA devakilvipikAH / te yathA-tripalyopamasthitikAH 1, nisAgaropamasthitikAH 2, deva aura asura Apasa meM saMgrAmakArI hote haiM yaha kahA hai, tathA ye indrAdika ke bheda se 10 prakAra ke hote haiM, ina 10 prakAroM meM eka kilbiSikoM kA bhI hai ataH aba sUtrakAra tristhAnaka ke avatArI ina kilbiSikoM kA kathana karate haiM-"tivihA devakiJcisiyA-" ityAdi satra meM jo kilpiSika haiM-ve tIna prakAra ke kahe gaye haiM, jaise-eka tIna palyopama kI sthitivAle, dUsare tIna sAgaropama kI sthitivAle, aura tIsare 13 sAgaropama kI sthiti vaale| AgalA sUtramAM e ullekha thaye che ke de ane asure vacce kaI kaI vakhata saMgrAma macI jAya che indrAdikanA bhedathI te denA 10 prakAra kahyA che. te dasa prakAranA devAmAM eka prakAra kilibaSikene paNa che. tethI have sUtrakAra tristhAnakane AdhAre te kibiSikenuM kathana kare che "tivihA devakidivasiyA " tyaadikibiSika denA nIce pramANe traNa prakAra kahyA che(1) traNa palyopamanI sthitivALA (2) traNa sAgaropamanI sthitivALA ane (3) 13 sAgarepamanI sthitivALA, Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 sthAnAlastra trayodazasAgaropamasthitikA3zceti / prastAvAtteSAM nivAsasthAnAni praznottaradvAreNa pAha-'kahi NaM aMte' ityAdi-trielyopamasthitikAH palyopamatrayasthitimantaH kilvipikAdevA kutra parivasanti ? bhagavAnAha-gautama kilvipikAdevA jyotirupari jyotipkANAmupari saudharma zAnayoH prathamadvitIyakalpayoradhastAt parivasanti 1 / stre paSThayarthe saptamI prAkRtatvAt , evamagre'pi / trisAgaropamasthitikA devakilvipikAH saudharma zAnayoH kalpayorupari sanatkumAramAhendrayostRtIya caturthakalpayorathaH parivasanti 2 / trayodagasAgaropama sthitikAH kilvi. pra.-bhadanta ! tIna palyopama kI sthitivAle devakilbiSika kahAM rahate haiM ? ___ u0-ve devakilyiSika jinkI sthiti tIna palyopama kI hotI hai jyotiSka maNDala se Upara aura saudharma IzAna kalpoM ke nIce rahate haiM! pra0-he bhadanta ! jina devakilbipikoM kI sthiti tIna sAgaropama kI hotI hai ve kahAM rahate haiM ? u0-tIna sAgaropana kI sthitiyAle kilbiSika deva saudharma IzAna kalpoM ke Upara aura sanatkumAra mAhendra kalpoM ke nIce rahate haiN| pra0-he bhadanta ! jina kilbipikoM kI sthiti 13 sAgaropasa kI hotI hai ve kahAM para rahate haiM ? u0-13 sAgaropama kI sthitiyAle kilviSika brahmaloka kalpa ke Upara aura lAntaka kalpa ke nIce rahate haiN| deva kiriyadhika kA mAtparya una devoM se hai ki jo devoM ke bIca meM manuSyoM ke bIca meM prazna-he bhagavana ! traNa palyopamI sthitivALA de kayAM rahe che ? uttara-traNa palyopamanI sthitivALA kilibaSika de tiSa maMDaLanI upara ane saudharma tathA IzAna kampanI nIce rahe che. prazna-he bhagavan! traNa sAgaropamanI sthitivALA kibiSika de 4yAM 24 cha ? uttara-traNa sAgaropamanI sthitivALA kilibaSika deva saudharma ane IzAna kanI upara tathA sanaskumAra ane mahendra kapanI nIce rahe che. ke prazna- he bhagavana ! tera sAgaropamanI sthitivALA kilibaSika de kayAM rahe che? : uttara-teo braleka kalapanI upara ane lAntaka kapanI nIce rahe che. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhI TIkA sthA03 04 sU068 indrapariSannirUpaNam 231 pikA devA brahmalokasya kalpasya paJcamadevalokasyoparilAntakasya kalpasya SaSTha devalokasyA'dhastAt parivasantIti // mu0 67 // atha devAdhikArAdindrapariSadvaktavyatAM prarUpayan sUtratrayamAha gulam - sakkalsa NaM deviMdarUsa devaraNNo bAhiraparisAe devANaM tinnipalio mAI ThiIpannattA 1 / sakkassa NaM deviMdassa devaranno abhitara parisAe devANaM tinni palio mAI ThiI pannattA 2 / IsANassa NaM deviMdassa devaranno bAhiraparisAe devANaM tinti palio mAI ThiI pannattA 3 // sU0 68 // chAyA - zakrasya khalu devendrasya devarAjasya vAhyaparipado devAnAM trINi palyopamAni sthitiH prajJaptA / 1 / zakrasya khalu devendrasya devarAjasya Abhyantaraparipado devAnAM trINi palyopamAni sthitiH prajJaptA | 2 | IzAnasya khalu devendrasya devarAjasya vApariSado devAnAM trINi palyopamAni sthitiH prajJaptA 3 | | 0 68 // cANDAla Adi ke samAna aspRzya hote haiN| ye devakilyiSika kilbiSa kI bhAvanA se upAnta pApa ke udadyavAle hote haiN| vaha bhAvanA isa prakAra se hai - "nANassa kevalINaM-" ityAdi, jo jJAna kA kevaliyoM kA dharmAcArya kA - saMgha kA eva sAdhu kA avarNavAda karatA hai, tathA svayaM jo mAyI hai vaha manuSya kilvipikI bhAvanA vAlA banatA hai, ye tInoM prakAra ke devakiSaka kahAM rahate haiM yaha saba Upara prakaTa kara diyA hai / 67 // have e vAta prakaTa karavAmAM Ave che ke devAmAM A kalmiSikAnuM sthAna kevuM che--jema manuSyeAmAM cAMDALa Adine aspRzya gaNavAmAM Ave che tema devAmAM kiiSakAne paNa aspRzya gaNavAmAM Ave che te philmiSikA kimiSikI bhAvanAthI upAtta pApanA udayavALA hAya che te bhAvanA A prakAranI che- " nANassa kevalINaM " ityAhi- je jJAnanA kevalIenA, dharmAcAya nA, sadhanA ane sAdhunA avavAda kare che, tathA je pAte mAyI ( mAyAyukta ) hAya che, evA manuSya kilmiSikI bhAvanAvALe ane che. A traNe prakAranA kimiSika deve kayAM rahe che te upara aTa 42vAmAM yAnyu // sU. 67 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 sthAnAnasUtra TIkA-'sakassa NaM' ityAdi / sUtratrayamapi sugamaM, navaraM zakrendrasya bAhyapariSadgatadevAnAm ( 1 ) AbhyantaraparipadgatadevAnAM ca sthitiH palyopamatrayaparimitoktA / 2 / IzAnendrasya ca vAhyaparipadgata devAnAM tripalyopamaparimitA sthitirukteti / 3 // 0 68 // pUrvadevAnAM sthitiH proktA, devatvaM ca pUrvabhave sa prAyazcittavatAnuSThAnAta mApnotIti prAyazcittavatAM ca prarUpaNAM sUtracatuSTayenAha-- __ mUlam--tivihe pAyacchitte paNNatte, taM jahA-NANapAyacchitte, daMsaNapAyacchitte, carittapAyacchitte 1 / tao aNugdhAimA paNNattA, taM jahA-hatthakammaM karesANe, mehaNaM sevamANe, rAibhoyaNaM suMjamANe 2 / tao pAraMciyA paNNattA, taM jahAdupAraMcie, pamattapAraMcie, annamannaM karemANe pAraMcie 3 / tao aNavaTuppA paNattA, taM jahA-sAhammiyANaM teNaM karemANe, annadhammiyANaM teNaM karemANe, htthaataalNdlymaanne4||suu069|| __aba sUtrakAra devAdhikAra ko lekara indrapariSad sambandhI vaktavyatA kI prarUpaNA karane ke liye kahate haiM-"sakassa NaM deviMdassa devaraNo" ityAdi sUtra / devendra-devarAja zakra kI bAyapariSadA ke devoM kI tIna palyopama kI sthiti kahI gaI hai| devendra-devarAja zAka kI Abhyantara pariSadA ke devoM kI tIna palyopama kI sthiti kahI gaI hai| devendra-devarAja IzAnendra kI bAhya pariSadA kI devoM kI tIna palyopama kI sthiti kahI gaI hai, ina tInoM sUtroM kI vyAkhyA sugama hai ||muu068|| devAdhikAra cAlI rahyo che, tethI have sUtrakAra pariSada saMbaMdhI 4ztavyatArnu [35 42 cha-" sakarasa NaM deviMdassa devaraNo" tyAha devendra, devarAja zakanI bAhya pariSadanA devonI sthiti traNa popamanI kahI che. devendra, devarAja zakanI Abhyantara pariSadanA devonI sthiti traNa pApamanI kahI che. devendra, devarAja IzAnedranI bAhya pariSadanI devAnI sthiti traNa pazepamanI kahI cheA traNe sUtre saraLa hovAthI vadhu spaSTIkaraNanI jarUrarahetI nathI. e sa. 68 che Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 u04 sU. 69 prAyazcittavatAM nirUpaNam chAyA-trividhaM prAyazcittaM prajJapta, tadyathA-jJAnaprAyazcittaM, darzanaprAyazcittaM, cAritraprAyazcittam 1 / trayaH anuddhAtimAH prajJaptAH, tadyathA - hastakarmakurvANaH, maithuna sevamAnaH, rAtribhojanaM bhuJjAnaH / 2 / trayaH pArAJcikAH prajJaptAH, tadyathAduSTapArAzcikaH, pramattapArAJcikA, anyonyaM kurvan pArAzcikaH 3 / trayo'navasthApyAH prajJaptAH, tadyathA-sAdhArmikANAM stanyaM kurvANaH, anyadhArmikANAM stainyaM kurvANaH, hastAtolaM dadat 4 // mU0 69 // devo kI sthiti kahI isa devapada kI prApti jIva ko pUrva bhavameM prAyazcitta sahita anuSThAnase hotI hai ataH aba sUtrakAra prAyazcittabAloM kI prarUpaNA sUtracatuSTaya se karate haiM-"tivihe pAyacchitte paNNatte" ityAdi ___ mUtrArtha - prAyazcitta tIna prakAra kA kahA gayA hai jaise-jJAna prAyazcitta darzana prAyazcitta, aura cAritraprAyazcitta ? anuhAlimA-tIna prakAra ke kahe gaye haiM, jaise-hastakama karanevAle, maithuna sevana karanevAle, aura rAtri bhojana karanevAle 2, pArAzcika tIna prakAra ke kahe gaye haiM, jaise-duSTa pArAzcika, pramattapArAzcika, aura paraspara meM maithuna karanevAlA pArAzcika-3 anavasthApya tIna kahe gaye haiM, jaise-sAdharmikoM kI corI karane vAlA, anyadhArmikoM kI corI karane vAlA, aura hAtha se tAla tADana karane vAlA prahAra karane vAlA 4 / pahelAnA sUtramAM devonI sthiti prakaTa karavAmAM AvI. pUrvabhavamAM prAyazcitta sahita anucha na karavAthI jIvane deva padanI prApti thAya che. A saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra prAyazcittavALA jInI prarUpaNuM sUtra catuSTaya (yAra sUtrI) 121 542 42 cha- 'tivihe pAyacchitte paNNatte" tyAha satrArtha-prAyazcittanA nIce pramANe traNa prakAra kahyA che-(1) jJAna prAyazcitta, (2) zana prAyazcitta bhane (3) yAstri prAyazcitta / 1 / / anuddhAtibhAnA trazu prA2 hyA cha-(1) satama 42nA21, (2) bhaithuna sevana 42naa2| mana (3) nisAna 42naa2| / 2 / ___pAyita RNa AIR 4 cha-(1) 6 pAya4, (2) prabhAta pA21. cika ane (3) parasparamAM mithuna karanAra pArAMcika ! 3. anavasthApya traNa prakAranA kahyA che- (1) sAdharmikone tyAM cerI karanAra (2) anya dhArmiIne tyAM yorI 42nAra mAne (3) DAyathA tAs4 (1942) 42nA2 14 za 30 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre TIkA- ' tivihe pAyacchitte ' ityAdi / sUtracatuSTayaM sugamaM, navara- aticArazuddhayarthaM yadAlocanAdi tatmAyazcittaM kathyate tat jJAnadarzanacAritrabhedAtrividhaM, tatra jJAnaprAyazcittaM - jJAnAticArazuddhayarthaM yadAlocanAdikaraNam / yadvA-prAyazcittazabdo'vicAra - vAcakastena jJAnasya prAyazcittamaticAro jJAnamAyazcittam / 1 / evaM darzanacAritrayorapi vijJeyam / tatra jJAnasyAkAlAdhyayanAdayo'STAvaticArAH, darzanasya zaGkitAkAGkSitAdayo'STau cAritrasya tvaticArAH, mUlottaraguNa virAdhanArUpA anekavidha iti / ' ta aNugdhAimA ' ityAdi, anuddhAtimAH, udghAtaH- bhAgapAtastena nirvRttam udghAtinaM laghuprAyazcittaM-na udghAtimam, anuddhA 234 TIkArtha - aticAroM kI zuddhi ke liye jo AlocanAdi kiye jAte haiM ve saba prAyazcitta kahalAte haiM, vaha prAyazcitta jJAnadarzanaaura cAritra ke bheda se tIna prakAra kA jo kahA gayA hai usakA tAtparya aisA hai ki jJAna meM lage huve aticAroM kI zuddhi ke liye jo AlocanA Adi karanA hotA hai vaha jJAnaprAyazcitta hai athavA - prAyazcitta zabda aticAra kA vAcaka hai isase yaha artha nikalatA hai ki- jJAna kA jo prAyazcitta aticAra hai vaha jJAnaprAyazcitta hai ? isI taraha kA kathana darzana aura cAritra ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye akAla adhyayana Adi ATha aticAra jJAna ke aura zaMkita kAMkSita Adi oTha aticAra darzana ke tathA mUlottara guNoM kI virAdhanA rUpa anekavidha aticAra cAritra ke haiM / taoM aNugdhAmA " ityAdi bhAgapAta kA nAma udghAta hai isa bhAgapAta se jo nirdiSTa hotA hai vaha 66 TIkA have A cAra sUtreAnuM vizeSa spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che aticArAnI zuddhinimitte je AlecanA vagere karavAmA Ave che tenuM nAma prAyazcitta che te prAyazcitta jJAna, darzana ane cAritranA bhedathI traNa prakAranu gRhyuM che. jJAnamAM lAgelA aticArAnI zuddhine nimitte je AleAcanA Adi karavAmAM Ave che, tene jJAna prAyazcitta kahe che. athavA prAyazcitta zakhta aticArane vAcaka che, tethI evA atha nIkaLe che ke jJAnanuM je prAyazcitta-aticAra che, tenuM nAma jJAnaprAyazcitta che. e ja prakAranu kathana dana ane cAritranA viSayamAM paNa samajavuM akAla adhyayana Adi ATha aticAra jJAnanA kahyA che, zakita, kAMkSita Adi ATha aticAra darzananA kahyA che, tathA mUlAttara zeAnI virAdhanA rUpa aneka aticAra cAritranA kahyA che / 1 / " ityAdi " tao aNugdhAimA bhAgapAtanuM (prAyazcittanA vibhAga) nAma uddhRAta che. te bhAgapAtathI je Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 3 u34 0 69 prAyazcittavatAM nirUpaNam 235 timaM - guru prAyazcittamityarthaH, guNaguNinorabhedAt sAdhavo'pyanuddhAtimAH - gurumAyazcittayogyA ityarthaH, te trayaH majJaptAH, tathAhi - hastakarma-AgamaprasiddhaM tatkurvANaH tadAcaran anyadvayaM prasiddham / 2 / ' tabhI pAraMciyA' ityAdi, trayaH pArAJcikAH pAraM - tIraM tapasA'parAdhasya aJcati gacchati tato dIkSyate yaH sa pArAcI, sa eva pArAzcikaH, tasya yadanuSThAnaM tat pArAzcikaM dazamaM prAyazcittaM liGgakSetrakAla - uddhAtima hai, udvAtima zabda kA artha laghuprAyazcitta hai aisA jo prAyacipta nahIM hotA hai- arthAt jo guru prAyazcitta hotA hai vaha anuddhAtima hai yahAM guNa aura guNI ke abheda sambandha se sAdhujana bhI " udvAtima" zabda ke vAcyArtha ho jAte haiM isaliye jo guruprAyazcitta ke yogya hote haiM ve anuddhAtima hote haiM, aise anudghAtina sAdhu tIna prakAra ke jo kahe gaye haiM unakA tAtparya aisA hai ki Agama prasiddha hastakarma ko jo sAdhu karatA hai, vaha tathA maithunasevana jo karatA hai, vaha aura jo rAtri bhojana karatA hai, vaha mahAprAyazcitta kA pAtra hotA hai, "tao pAraciyA " ityAdi - isa sUtra ke dvArA jo pArAJcika tIna prakAra ke kahe gaye haiM unakA tAtparya aisA hai jo sAdhu tapasyAdvArA aparAdhake tIra (antima avasthA ) ko prApta kara letA hai, bAda meM punaH dIkSita kiyA jAtA hai, aisA vaha sAdhu pArAcI hai pArAcI hI pArAcika hai usakA jo anuSThAna hai vaha 6 niTviTa thAya che te udghAtima che. udghAtima eTale laghuprAyazcitta, ane anuddhAtima eTale guruprAyazcitta je prAyazcitta ladhu hAtuM nathI paNa guru hoya che, te prAyazcittane anuddhAtima kahe che guNu ane guNImAM abheda saMbadhanI apekSAe ahIM sAdhujana paNa uddhAtima' padanA vAcyA rUpe grahaNu karI zakAya che. tethI guruprAyazcittane pAtra hAya evA sAdhune anuSkRtima kahe che evA anuddhAtima sAdhuonA je traNa prakAra kahyA che, tenu spaSTIkaraNa nIce pramANe che-(1) Agama prasiddha hastaka karanAra je sAdhu hAya che, te mahAprAyacittne yAtra gAya che, (2) maithuna ( mapra ) tu sevana 42nAra sAdhu pa mahAprAyazcittane pAtra gaNAya che. (3) rAtribhAjana karanAra sAdhu paNa mahApraayshcittne pAtra gAya che. " tao pAra ciyA " tyAhi pahelAM te A sUtramAM vaparAyelA * pAracika ' padmanA artha samajAvavAmAM Ave che-je sAdhu tapasyA dvArA aparAdhanA tIrane prApta karI le che, tyArakhAda pharIthI dIkSita karavAmAM Ave che, evA te sAdhune pArAMcI kahe che. dhArAMcI ja pArAcika gaNAya che. te pArAcikatu je anuSThAna che tene pArAMcika Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre , 66 ke tapobhirvahiSkaraNamitibhAvaH, tadyogAtsAdhurapi pArAzcikaH / sa saMkSepeNa dvividhaH AzAtanA pArAzcikaH, pratisevanApArAcikaJca / tatra sa pratyekaM sa cAritrAcaritrabhedena dvividhaH tathAhi-- sacaritra azAtanApArAJcikaH, acaritra AzAtanA pArAzciko vA / evaM sacaritraH pratisevanApArAJcikaH, acaritraH pratisevanApArAciko vA / pariNAmamaparAvaM cAzritya kutracit kenA'pi pratisevitena padena sarvaM cAritraM bhrazyati, kutracidezato bhrazyati / evaM kutracittulye'parAdhe'pi pariNAmavazAnnAnAprakAreNa prAyazcittadAnaM bhavati, kutracittulye pariNAme'pi aparAdhanAnAlaM pArAcika hai, pArAcika "" yaha dazavAM prAyazcitta hai isameM liGga kSetrakAla-tapa inase pArAcI ko bAhara karanA hotA hai isa kAraNa isa prAyase sAdhu ko bhI pArAcika kaha diyA gayA hai, yaha saMkSepa se do prakAra kA hotA hai- eka AzAnanA pArAzcika, aura dUsarA - pratisevanA pArAzcika, inameM pratyeka ke bhI do do bheda haiM, jaise-sacaritra AzAtanA pArAzcika, aura acaritra AzAtanA pArAzcika, sacaritra pratisevanA pArAzcika, aura acaritra pratisevanA pArAcika, pariNAma aura aparAdha kI apekSA ke anusAra kahIM para kisI bhI pratisevita hue pada se sampUrNa cAritra se bhraSTa ho jAtA hai aura kahIM para dezataH cAritra bhraSTa hotA hai isI taraha kahIM para tulya aparAdha ke hone para bhI pariNAma ke anusAra nAnA prakAra se prAyazcitta diyA jAtA hai tathA - kahIM para tulya pariNAma ke hone para bhI aparAdha meM bhinnatA anekatA anuSThAna he che, " pArAci " mA zabhuM prAyazcitta che, temAM siMga, kSetra, kALa ane tapathI pArAMcikane vAravAnA hoya che te kAraNe A prAyazcittanA saMbadhane anulakSIne sAdhune paNu pArAMcika kaDI devAmAM AnyA che. te pArAMcikanA be prakAra paDe che-(1) AzAtanA pArAcika ane (2) pratisevanA pArAMcika A darekanA paNa khabbe bheda kahyA che-sacaritra AzAtanA pArAMcika ane acaratra AzAtanA pArAMcika, A be bhedo AzAtanA pArAMcikanA samajavA, pratisevanA pAracikanA paNa nIce pramANe e bheda kahyA che-(1) sacaritra pratisevanA pArAMcika ane (2) acaritra pratisevanA pArAMcika, pariNAma ane aparAdhanI apekSAe kayAreka kAipaNa pratisevita thayelA padmathI sa pUrNa cAritrabhraSTa thaI jAya che, ane kayAreka dezataH ( aMzataH ) cAritra bhraSTa thaI jAya che. A rIte kayAreka tulya aparAdhane sadbhAva hAvA chatAM paNa pariNAmAnusAra vividha prakAre prAyazcitta ApavAmAM Ave che, tathA kayAreka tulyapariNAmanA sadbhAva hovA chatA pazu aparAdhamAM bhinnatA dekhAtI 236 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIko sthA03 u 34 sU0 69 prAvazcittavatAM nirUpaNam bhavati / tIrthakara-pravacanazrutA-''cArya-gaNadharamaharddhikAnAmAzAtanAkAraka AzAtanApArAJciko bhavati / uktazca-" savve AsAyaMte pAvai pAraMciyaM ThANaM " chAyA-sarvAn AzAtayan prApnoti pArAzci sthAnam , iti / pratisevanApArAzcikatrividhaH-duSTapArAdhikA pramattapArAzcikaH, anyonyapArAzcikazceti, uktaJca " paDisevaNapAraMcI, tiviho so hoi ANupubIe / duDhe ya pamatte ya, nAyavyo annapanne ya // 1 // chAyA-pratisevanApArAzvikastrividhaH sa bhavati AnupUA / duSTazca pramattazya, jJAtavyo'nyo'nyazceti // 1 // iti / pAraJcikanaividhyamAha-duSTapArAJcikaH, duSTo-dopavAn pArAzcikaH / pramattapArAzcikaH, pramattaH-paJcamanidrApramAdabAn , sa eva pArAzcikaH / anyonyaM kurvan pArAzcikaH, anyonyaM-paraspara maithunaM pArAzcikaH puruSayugmarUpa ityrthH| tatraAtI hai tIrthakara pravacana zruta-AcArya gaNadhara aura mahaddhika inakI AzAtanA karane vAlA jIva AzAtanA pArAzcika hotA hai, kahA bhI hai-" savva AsAyaMte pAbAi pAraMciyaMThANa-" pratisevanA pArAJcika tIna prakAra kA hotA hai, eka duSTapArAJcika dUsarA pramattapArAzcika, aura tIsarA anyonyapArAzcika, kahA bhI hai-"paDisevaNapAraMcI tiviho-" ityAdi, jo duSTa doSavAlA hotA hai vaha duSTapAsaMcika hai, jo pAMcavAM nidrArUpa pramAdavAlA hotA hai vaha pramatsapArAzcikahai, tathA-parasparameM maithuna karatA hai vaha-anyonyapArAJcika hai| inameM jo duSTa pArAJcika hai vaha kapAya viSaya kI apekSA se do prakAra kA hai, tathA-kapAyaduSTapArAzcika hoya che tIrthaMkara-pravacana, zrata, gaNadhara, AcArya ane mahaddhikanI AzA tanA karanAra jIva AzAtanA pAracika hoya che kahyuM paNa che ke " savva AsAyaMte pAvai pAreMciyaM ThANaM " tyAdi pratisevanA pArAcika traNa prakAranAM hoya che-(1) duSTa pArAcika (2) pramatta pArAcika ane (3) anya pArAMcika kahyuM paNa che ke " paDisevaNapAracI tiviho" tyAhi je duSTa (doSavALe) hoya che tene duSTa pArAMcika kahe che. je paMcama nidrArUpa pramAdavALo hoya che tene pramatta pArAMcika kahe che, tathA je parasparamAM maithuna (abrahma) nuM sevana kare che tene a nya pArAcika kahe che. A traNa prakAranA pArAcikamAMthI je duSTa pArAcika che te kaSAya-viSayanI apekSAo be prakAra che-(1) kaSAya duSTa pArAcika ane (2) viSaya duSTa pArAMcika Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 sthAnAkSasUtre duSTapArAzciko-kapAyato vipayatazceti dvividhaH, punare kaMkaH sapakSavipakSabhedA dvividhaH, uktaJca " duviho ya hoi duTTo, kasAyaduTTo ya visayaduTTho ya / duviho kasAyaduTTho sapakkhaparapakkha caubhaMgo // 1 // chAyA-dvividhazca bhavati duSTaH kapAyaduSTazca vipayaduSTazca / dvividhaH kapAyaduSTaH sapakSaparapakSayozcartumaGgI" // iti / tatra-svapakSakapAyadupTo yathA-sarpapanAlikAzAkamarjikAgrahaNakupito mRtAcAryadantamaJjako muniH / viSayaduSTastu sAdhvIgAmI sAdhvyA saha kAmabhogAmilASuka ityarthaH, ekasAvyA AzAtanAkArakeNa suninA sarvajinAnAmAH AzA. titAH saGgho'pyAzAtito bhavati, tathA coktam- " liMgeNa liMgiNIe, saMpatti' joNigacchaI pAyo / savvajiNANa'jjAo saMgho vA''sAio teNaM // 1 // chAyA-liGgena ( muniveSeNa sahito muniH ) liGginyA (munivepavatyAH aura viSayaduSTapArAzcika, ye donoM bhI sapakSa aura vipakSa ke bheda se do do prakAra ke hote haiN| kahA bhI hai- duviho hoha duTTo-" ityAdi, sarSapanAlikA kI zAkabhAjI ko grahaNa karane se kupita huvA aisA mRtAcArya ke dAMtoM ko ukhADalevAlA muni svapakSa kaSAya duSTapArAzcika kahA gayA hai tathA-viSayaduSTapArAzcika vaha hai jo sAdhvI ke sAtha bhoga karane kA abhilASI hotA hai jo eka sAdhvI kI azAtanA karane vAlA hotA hai aisA vaha muni samasta jina bhagavAnoM kI AryAoM kI AzAtanA kAraka hotA hai aura zrIsaMgha kI bhI AzAtanA kAraka hotA hai| kahA bhI hai-" liMgeNa ligiNIe-" suniveSa sahita jo muni muniveSa te darekanA paNa sapakSa ane vipakSanA bhedathI banne prakAra paDe che. kahyuM paNa cha :-" duviho hoi duTTho" tyAha| sarvapanAlikAnI zAkabhAjI grahaNa karavAthI ke pAyamAna thayelA mRtAcAryanA dAMtane ukheDI nAkhanAra munine svapakSa kaSAya duSTa pArAcika kahevAmAM Avela che - sAdhvInI sAthe viSayabhega sevavAnI abhilASA karanAra sAdhune viSaya duSTa pArAcika kahe che. eka sAdhInI aza tana karanAra muni jina bhagavAnanI samasta ArmIonI (sAdhvIonI) azAtanA karanAro hoya che, eTaluM ja nahIM paNa zrIsaMghanI paNa azAtanA karanAro hoya che. kahyuM paNa che ke- " liMgeNa liMgiNIe " tyA Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA033034 sU0 69 prAyazcittavatAM nirUpaNam 239 sAdhyAH ) saMprApti yo nigacchati pApaH / sarva jinAnAmAryAH saMgho vA AzAtitastena // 1 // iti / etAdRzo munirdraSTumapyayogyaH anantasaMsAra bhramaNahetukarmakAritvAt uktaJca -- " (6 pAvANa pAvayaro didviSphAsevi sona kappai u / jo jiNa pugavavesaM namiUNa tameva dharisei // 1 // saMsAramaNatrayagaM, jAijarAmaraNaveyaNAya uraM / pAvasa paDalachannA, samaMti muddAdharisaNeNaM // chAyA - pApAnAM pApataro dRSTisparze'pi sa na kalpate tu / yo jinapuGgavaveSaM, natvA tameva dharSati // 1 // saMsAramanavada jAtijarAmaraNavedanApracuram / pApamalapaTalacchannA bhramanti mudrA (veSa ) gharSaNena // 2 // iti / parapakSakapAya duSTaH- rAjamArakaH, parapakSavipayaduSTaH rAjAgramahipIgAmI rAjAgramINyAsaha kAmabhogAbhilASuka ityarthaH / pramattapArAJciko yathA- paJcamanidrA vAlI AryA ke sAtha maithuna karatA hai vaha suni pApI hai aura aise usa muni ke dvArA sarva jinendroM kI AryAe~ AzAtita kI huI mAnI jAtI haiM, tathA saMgha bhI usase AzAtita huvA samajhA jAtA hai aisA muni dekhane ke yogya bhI nahIM rahatA hai kyoM ki ananta saMsAra meM bhramaNa karAne vAle karma kA vaha kartA vana gayA hotA hai| kahA bhI hai-" pAvANa pAvayaro -" ityAdi, jo muni rAja bhAraka hotA hai vaha parapakSakaSAya duSTa hai tathA - parapakSaviSaya duSTa vaha hai jo rAjA kI : paTTarAnI ke sAtha viSayabhoga karane kA abhilASI hotA hai, prasantapArAcika vaha suni hai jo styAnadvinidrAvAlA mAMsAzI hotA hai aisA vaha muni sadguNojvala muniveSadhArI je muni suniveSadhArI AryAM ( sAdhvI ) nI sAthe maithuna kare che, te muni pApI che. evA muni dvArA jinendronI saghaLI AryAenI AzAtanA karavAmAM AvI che, evuM mAnavAmAM Ave che. eTalu ja nahIM paNa tenA dvArA saMghanI paNa AzAtanA thai gaNuAya che. evA muni ina karavAne pAtra paNa gaNAtA nathI, kAraNa ke anaMta saMsAramAM bhramaNa karAvanAra kamane te manI gayo hoya cheuchu pazu che hai-" pAvANa paviyaro " tyAhi. je muni rAjabhAraka hAya che tene parapakSa kaSAya duSTa kahe che. je muni rAjAnI paTTarANInI sAthe viSayabhAga sevavAnA abhilASI hAya che, tene parapakSa viSaya duSTa kahe che. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 sthAnAGgasUtre pramAdavAn mAMsAzipavajitamuniH, ayaM ca sadguNo'pi tyAjya eva / anyonyaM kurvan pArAzcikaH anyonyaM puruSaH puruSeNa saha mukhapAyupayogataH anaGge vA maithunaM kurvan pArAzciko bhavati / asya dIkSAdAne vivekaH kAryaH, uktazcAtra___ " AsayaposayasevI, kevi maNasA duveyagA hoti / tesiM vesavivego " chAyA-Asyakapopakase vinaH ke'pi manuSyA dvivedakA bhavanti teSAM veSavivekaH ( kAryaH ) iti / 3 / ' to aNavaTThappA' ityAdi / trayaH anavasthApyAH, avasthApayitu mahAvratepu sthApayita yogyA avasthApyAH, na avasthApyA anavasthApyA:-AsevitAticAravizepAH santo'nAcaritatapovizeSAstaddopoparatA api mahAvateSu nAvasthApyante, Acaritahone para bhI tyAjyakoTi meM hI kahA gayA hai, anyonyapArAzcika vaha hotA hai jo dUsare purupa ke sAtha mukha meM pAyu-zudA meM kAmakrIDA karatA hai, athavA jo kAmasevana ke aGga nahIM haiM unameM kAmasevana karatA hai aise ko to dIkSA dene meM viveka kartavya kahA gayA hai| kahA bhI hai"Asayapolaya sevI-" ityAdi, " tao aNavappA-" ityAdi, jo mahAvratoM meM sthApanA ke yogya hote haiM ve avasthApya haiM, aura jo aise nahIM hote haiM-ve anavasthAcya haiM, ye anavasthApya aticAra vizeSoM kA Asevana karate rahate haiM aura tapovizeSa ko AcaraNa karane kI ora dhyAna se rahita hote haiM aise ye jIva yadi aticArarUpa doSoM se uparata ho bhI jAve to bhI mahotratoM meM ye avasthApita nahIM kiye jAte haiM, pAMcamI nidrA pramatta mAMsa bhakSI munine pramatta pArAcika kahe che. e muni saguNajijavala hovA chatA paNa tyAjya ke TimAM ja mUkI zakAya che. kAmasevananA aMgo na hoya evAM aMgamAM anya puruSanI sAthe kAmasevana karanAra munine anya pArAcika kahe che. evA munine paNa dIkSA devAmAM paNa viveka zamavAnu' 4thu cha. 4yu pAya cha hai-" Asaya posayasevI" tyAhi. " tao aNavaThThappA" tyAhi je munio mahAvratamAM sthApanAne gya hoya che, temane avasthApya kahe che, paraMtu je munio evA hotA nathI temane anavasthApya kahe che. e avasthApya munie aticAra vizenuM sevana karatA rahe che ane tapavizeSanuM AcaraNa karavA pratye dhyAna rAkhavAthI rahita hoya che. evA te sAdhuo aticAra rUpa decI uparata (te prakAranA denuM sevana karatA aTakI javuM te) thaI jAya te paNa mahAvratomAM temane avasthApita karI Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03u04 sU069 prAyazcittavatAM nirUpaNaya 241 tapovizeSAstu punardIkSAyogyA bhavantIti bhAvaH / tAnebAha-sAdharmikANAM stainyaM kurvan sAdharmikA:-ekamANDa likAH sAmbhogikAmunayaH teSAM tatsattakotkRSTopadheH ziSyAdervAcauyaM kurvan , tAn prati pradviSTacitto vA / anyadhArmikANAM stainyaM kurvan anyasAdharmikA.-zAkyAdayo gRhasthA vA teSAM tatsattakopadhyAdezcaurya kurvan / tathA-hastAtAlaM dadat / hastenA''tAlanamAtADanaM hastAtAlastaM dadata-yaSTimuSTilakuTAdibhirmaraNAdinirapekSaH svasya parasya vA praharan ghorapariNAmaityarthaH anavasthApyo bhavatIti prakramaH 4 // na0 69 // parantu jaba ye tapovizeSa ko Acarita karane lagate haiM to hI ye punaH dIkSA ke yogya ho jAte haiM isI bAta ko sUtrakAra ne isa prakAra se kahA hai jo eka mANDalika sAmbhogika suni haiM, ve sAdharmika kahe gaye hai-aise sAdharmika munijanoM kI utkRSTa upadhikoM athavA-unake ziSyAdikoM ko curAne vAlA athavA unake prati pradviSTacitta rakhane vAlA muni sAdharmikoM kI corI karane vAlA anavasthApya kahA gayA hai| anya sAdharmika se yahAM zAkya odi athavA-gRhasthajana gRhIta huve haiM so 'inakI jisa vastu para sattA hai usa vastu ko upadhi Adi ko curAne vAlA muni anavasthApya ke dvitIya bheda meM parigaNita huvA hai hastatAla ko denevAlA, arthAt-yaSTi se muSTi se, lakuTa (lakaDI) Adi se apane zakAtA nathI. paraMtu jyAre teo tapovizeSane AcaravA mAMDe che, tyAre ja temane pharIthI dIkSA ApavAne cagya gaNI zakAya che. e ja vAtane sUtrakAre A rIte kahI che. have anavasthApyanA traNa prakAranuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che--je sAdhuo eka ja maMDaLamAM (samUDamAM) sAnika munirUpe rahe che temane sAdharmika kahe che evAM sAdharmika munijanenI utkRSTa upadhi (pAtra, vastra Adi) nI cerI karanArA, athavA temanA ziSyAdikenI corI karAvanArA, athavA temanA pratye pradviSTa citta rAkhanArA munine sAdharmikenI corI karanAro anavasthApya kahyo che anya sAdharmika padathI ahIM zAya Adi athavA gRhasthajana gRhIta thayela che. A prakAranA anya sAdhamikanI mAlikInI je vastu che tenI corI karanAra sAdhune ahIM anavasthApyanA bIjA bheda rUpe prakaTa karavAmAM Avela che (3) maanvsthaapyn| zrIna meha-DAyathI sAuna 42nA2, soTI, alsii, muThI Adi vaDe-maraNanI paravA karyA vinA-pitAnI upara ke anya vyaktinI za 31 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 sthAniAstre ____ pUrvoktAni prAyazcittAni pravrajyAdAyakAnAM bhavanti / pravrajyAdAnaM cAyogyAnirasya yogyAnAM vidheyamiti tadayogyAn matrapaTa kena nirUpayati mUlam-tao No kappaMti pavAvettae, taM jahA-paMDae, vAie (vAhie) kIve 1 / evaM suMDAvittae2, sikkhAvittae3, uva. hAvittae 4, laMbhujittae 5, saMvAsittae 6 // sU0 70 // ____ chAyA-trayo no kalpante pravAjayituM, tabathA-paNDakaH, vAtikaH, (vyAdhitaH) klIyaH / 1 / evaM muNDayituM 2, zikSayitu 3, upasthApayitu 4, saM mojayituM 5, saMvAsayitum 6 // su0 70 // bharaNakI paravAha nahIM karatA huvA apane Upara yA parake apara prahAra karane volA anavasthApya ke tRtIya bheda meM pariNata kiyA gayA hai aisA vyakti ghora pariNAmoM vAlA hotA hai / suu069|| __ ye pUrvokta prAyazcitta pravrajyAdAyakoM ko hote haiM, ataH pravrajyAdAna ayogyoM ko choDakara yogyoM ko diyA jAtA hai isaliye sUtrakAra sUtra SaTaka se ayogyoM kA nirUpaNa karate haiM "taoNo kappaMti patyAve. ttae-" ityAdi sUtrArtha-ye tIna pratrajyA dene ke yogya nahIM hote haiM, jaise-eka paNDaka dvisIya vAtika aura tRtIya vyAdhina, isI prakAra se pe muNDita karane ke liye, zikSA grahaNa karane ke liye, mahAvatoM meM vyavasthApita karane ke liye, upadhi-AhAra Adi se sAtha meM saMbhoga karane ke liye aura -apane pAsa rakhane ke liye yogya nahIM hote haiN| upara prahAra karanAra sAdhune anavasthApyanA trIjA bhedamAM mUkI zakAya che, e sAdhu ghera pariNAmavALA hoya che. je sU. 69 * sUtrArtha-pravajyAdAyakone A pUrvokta prAyazcitta lAge che. tethI amegya vyaktione pravajyA apAtI nathI paNa cagya vyaktione ja pravrayA apAya che. tethI have sUtrakAra nIcenAM 6 sUtra dvArA evI agya vyaktionuM ni3524 2 cha-" tao No kappaMti pavAvettae " tyA sUtrArtha-nIce batAvelI traNa prakAranI vyaktie pravrayA devAne pAtra gaNAtI nayA-(1) 54, (2) pAti:, (3) vyAdhIta. mAtra pra42nA manuSyo muMDita karavAne cagya gaNAtA nathI, zikSAgrahaNa karavAne cagya gaNAtA nathI, mahA vratomAM sthApita karavAne yogya gaNAtA nathI, upadhiAhAra AdinI apekSAe sAMgika karavAne cagya gaNAtA nathI ane pitAnI sAthe rAkhavAne gya paNa gaNatA nathI. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 u04 sU0 70 yogyAnAM prabaMjyAdAnanirUpaNam 243 ___TIkA-'tao' ityAdi / sUtrapaTakaM sugama, navara-trayaH pravrAjanayogyA na bhavanti / tAnevAha -- paNDakaH - paNDakalakSaNapaTkayukto napuMsakavizeSaH, tallakSaNAni yathA-- " mahilAsahAvo 1 saravannabheo 2, meMDha mahaMtaM 3 mauI ya baayaa| sasadagaMmutta 5 mapheNagaM 6 ya, eyANi chappaMDagalakkhaNANi // 1 // ' chAyA-mahilAsvabhAvaH 1 svaravarNabhedaH2, meTraM mahat 3 mRdvI ca vAcA 4 / sazabdakaM mUtra 5 maphenakaM 6 ca, etAni SaT paNDakalakSaNAni / / 1 / / iti / ityAdi lakSaNairvijJAya paNDakaH parihattavyaH / vAto'syAstIti vAtika:vAtaprakRtikaH, ayaM svapararUpeNa kenApi nimittena vedodayaM dhattuM na zaknoti TIkArtha-sUtrakAra ne "ye tIna pramAjanA pratrajyA yogya nahIM hote haiM" aisA jo kahA hai isI bAta ko yahAM spaSTa kiyA gayA hai, pANDaka-eka jAti kA napuMsakavizeSa hotA hai isake 6 lakSaNa isa prakAra se kahe gaye haiM-"mahilAsahAvo " ityAdi, isakA svabhAva strI ke svabhAva jaisA hotA hai svara meM aura varNa meM isako seda hotA hai isakA liGga baDA hotA hai isakI vANI patalI hotI hai pezAba karate samaya isakI pezAba meM se zabda nikalatA hai, aura-isakI pezAba meM phena nahIM uThatA hai ye paNDaka ke lakSaNa haiN| ina lakSaNoM se paNDaka ko jAnakara use dIkSA nahIM denI cAhiye ? vAta jisako hotA hai vaha vAtika vAta prakRtivAlA hai, vaha vAtika sva para rUpa se kisI nimitta se vedodaya ko dhAraNa karane meM samartha nahIM ho TIkArtha-"A traNa prakAranA manuSya pravajyA ApavA gya gaNAtA nathI, evuM sUtrakAre je vidhAna karyuM che, tenuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-(1) paDakane pravajyA ApavA gya ga nathI. paMDaka eka jAtane napusaka vizeSa hoya che, tenA cha lakSaNa nIce pramANe kahyA che- " mahilA sahAvo" tyAha tene svabhAva strI je hoya che, tenA svaramAM ane varNamAM bheda hoya che, tenuM liMga meTuM hoya che, tenI vANI pAtaLI hoya che, pizAba karatI vakhate tenA pezAbamAthI viziSTa avAja nIkaLe che ane tenA pizAbamAM phINa vaLatAM nathI A cha lakSaNethI paDakane oLakhI zakAya che, ane A lakSaNothI tene oLakhI laIne tene pratrajyA ApavI joIe nahIM. (2) vAtikane paNa dIkSA ApavAno niSedha pharamAvyuM che. vAta-vAyuthI pIDAtI vyaktine vAtika kahe che A vAtaprakRtivALo manuSya jyAM sudhI tenI pratisevA karI letA nathI, tyAM sudhI sva-para rU5 kaI paNa nimitte Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtra yAvattasya pratisevA kRtA na syAt , niruddhavedo'sau napu sakatayA pariNamati, etA zaH purupo vAtikaH kathyate / yadvA-vyAdhitaH' iti ekSevyAdhiyuktaH, cirakA. lika rAjayakSmAdi vyAdhisampanna ityarthaH, klIva-striyaM sevitumasamarthaH, sa catu. vidhaH-dRpTiklIvaH, zabdaklIvaH, AdigdhaklIvaH, nimantraNaklIvazceti / tatra yo vivastrAdyavasthAM strI dRSTvai skhalati sa dRSTiklIvaH 1 / yaH kasyApi yugmasya suratasamayasamudbhUtasItkArAdi zabda-zravaNamAtreNa skhalati sa zabdaklIvaH 2 / sakatA hai, jaba taka ki vaha usakI pratilekhana na karale yadi yaha niruddha vedavAlA ho jAtA hai to yaha napuMmakarUpa se pariNama jAtA hai aisA purupa vAtika kahA gayA hai, yaha bhI dIkSA dene ko yogya nahIM mAnA gayA hai| yahA-" vAie vAhie" kI saMskRtachAyA vyAdhita bhI ho sakatI hai, isa pakSa meM jo vyAdhi se cirakAlika rAjayakSmA Adi vyAdhi se sampanna hotA hai vaha vyAdhita hai, aisA vyAdhita bhI dIkSA dene yogya nahIM mAnA gayA hai-2 jo strI ko sevana karane meM asamartha hotA hai vaha klIya hai, yaha klIba cAra prakAra kA hotA hai, eka dRSTiklIva, dUsarA zabdaklIva, tIsarA AdigdhaklIva, aura cauthA nimintraNaklIva inameM jo nagna avasthAvAlI vastra se rahita strI ko dekhate hI skhalita ho jAtA hai vaha dRSTiklIva hai 1 jo suratakriyA meM lavalIna strI puruSa ke surata samaya ke sItkAra Adi zabda ko sunate hI svalita ho jAtA hai, vaha zabdaklIba hai 2 jo strI ko AliGgana karate hI skhalita ho karIne vedayane dhAraNa karavAne samartha hoI zakatA nathI. je te nirUddha vedavALo thaI jAya che, te te napuMsaka rUpe pariNamI jAya che. evA puruSane vAtika kahyo che, ane tene dIkSA devAne cagya gaNe nathI ___-" vAie-vAhie " mA 54nI sakRta chAyA vyAdhita yAya 4 zake che. je cirakALathI kSayaroga Adi vyAdhIthI pIDAtA hoya tene vyAdhita kahe che, evI vyAdhIta vyaktine paNa dIkSA ApavAne pAtra gaNAvI nathI. kalIbane paNa dIkSA ApavAno niSedha che je manuSya strInuM sevana karavAne asamartha hoya che, tene kalIba kahe che. te kalaba cAra prakAranA kahyA cha-(1) dRSTi 4Ima, (2) 274 30, (3) sAdhi dI mana (4) nibhtrita kalIba. nagna avasthAvALI (vastrarahita) strIne dekhatAMnI sAthe ja jenA vIryanu khalana thaI jAya che tene dRSTi kalaba kahe che. kAmakrIDAmAM rata thayelA strI-puruSanA sItkAra Adi zabdone sAMbhaLatAM ja jenA vIryanuM khalana thaI Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seMdhA TIkA sthA0 3 u04 sU0 70 yogyAnAM pravajyAdAnanirUpaNam 245 yaH striyA-AliGganamAtroNa svalati sa AdigdhaklIvaH 3 / yaH strIjanasya nima traNamAoNa skhalati sa nimantritaklIva iti 4 / caturvidho'pyayaM vedanirodhena napuMsakatvaM prApnotItyataH klIvatvena kathyate, vAti kaklIvayostu parijJAna tanmintrAdInAM samIpe zravaNAdeva bhavatIti / kimartha mete pravrAjanayogyA na santi / iti cedAi-ete cotkaTa vedavattvAt nirvalamanottikatyAca vratapAlanAsamarthA bhavanti, manajyA pradAturapyAjJAbhaGgadopaprasaGga iti pravAjayituM na kalpante, uktazca " jiNavayaNe paDikuTa, jo pabyAvei lobhadoseNaM / / caraNaDhio tabassI, lovei tameva u carittaM // 1 // " chAyA-jinavacane matikruSTaM (niSiddhaM ) yaH pravrAjayati lobhadoSeNa / / caraNasthitastapasvI, lopayati tadeva cAritram // 1 // iti / jAtA hai, vaha AdigdhaklIva hai 3 tathA jo strI ke bulAne mAtra se hI skhalita ho jAtA hai, vaha nimantritaklIya hai 4 cAroM prakAra ke ye klIya vedanirodhana se napuMsakatA ko prApta ho jAte haiN| ataH ye klIva rUpa se kaha diye gaye haiN| vAtika aura klIva kA parijJAna unake mitrAdikoM ke pAsa meM sunane se hI ho jAtA hai to phira ye kyoM pravrajyA ke yogya nahIM haiM 3 to isakA uttara aisA hai ki ye utkaTaveda vAle hote haiM ataH inakI manovRtti nirbala hone ke kAraNa ye vratapAlana karane meM asamartha rahate haiM, tathA aisoM ko pravrajyA dene kI AjJA bhI nahIM hai, ataH jo inhe pravrajyA degA, use bhI AjJAbhaMga karane kA doSa lagegA, isIliye ye pravrajyA dene ke yogya nahIM kahe gaye haiN| kahA bhI hai-"jiNavayaNe paDikuTuM" ityAdi, tAtparya kahane kA yaha hai ki jina vacana meM jinheM jAya che tene zabda klIba kahe che strIne AliMgana karatAM ja jenA vIryanuM khalana thaI jAya che tene Adidha kalIba kahe che koI strInA nimaMtraNa belAvavA mAtrathI jenuM khalana thaI jAya che tene niyaMtrita kalIba kahe che. uparyukta cAre prakAranA kalIba vedanirodhanathI napusakatA prApta karI le che, tethI temane kalIbarUpe pratipAdita karavAmAM AvyA che. prazna-vAtika ane kalInanuM parijJAna temanA mitrAdika dvArA paNa thaI zake che temane zA kAraNe pravajyA ApavA yogya gaNyA nathI? uttara-teo ukaTa vedavaLA hoya che, tethI temanI manovRtti nirbaLa hoya che. nirbaLa manovRttine kAraNe teo vrata pAlana karavAne samartha hotA nathI tathA evAM manuSyone pravajyA denArane paNa zAstrajJAne bhaMga karavAno deSa lAge che, tethI temane pravrayA devI joIe nahIM. kahyuM paNa che ke- ' " jiNavayaNe paDikuTuM" yAha Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 sthAnamAstra atra tristhAnakAnurodhAttraya eva gRhyante, anyathA tu-viMzati-saMkhyakA janA manAjayitumayogyA bhavanti, tathAhi-- " vAle Na buDDera napu se 3 ya, ja 4 koDhe 5 vAie 6 ( vaahie)| teNe 7 rAyAvagArI 8 ya, usmase 9 ya adaMgaNe 10 // 1 // dAse 11 duDhe 12 ya mRDhe 13 ya, aNatta 14 juMgie15 iyaM / uddhAe 16 ya 17, bhayae sehaNippheDiyA 18 iyaM // 2 // gumviNI 19 vAlavacchA20 ya, pabbAveuna kappai / chAyA-vAlo vRddho napuMsakazca, jaDaH klIvazca vAtikaH (vyAdhitaH ) / steno rAjApakArI ya, unmattacA darzanaH // 1 // dAso duSTazca mUDhazca, Rnnaatto jujita iti ca / udvaddhakazca bhRtakaH zaikSa niSpheTita iti ca / / 2 / / gurviNI vAlavatsA ca, vAjayituM na kalpate / / iti / tatra - bAlaH-aSTavAnnyUnaH 1 / vRddhaH papTivAdadhikaH 2 / napuMsakaHprasiddhaH 3 / jar3aH-sthUlaH sa trividhaH, bhApA-zarIra-kriyA bhedAt / bhApAjar3adIkSA denA niSiddha kiyA gayA hai, unheM jo ziSya banAne ke lobha rUpa doSa se dIkSA detA hai aisA vaha caraNasthita tapasvI cAritra dharma kA lopa karatA hai| yahAM tristhAnaka ke anurodha le ye tIna hI gRhIta huve haiM, nahIM to pravajyA dene ke liye 20 puruSa ayogya kahe gaye haiM, jaise -" bAle bur3e napuMse-" ityAdi, ATha varSa se jo nyUna hai vaha ghAla mAnA gayA hai-1, 60 varSa se jo adhika hai vaha vRddha mAnA gayA hai 2 napuMsaka prasiddha hai, sthUla kA nAma jar3a hai, yaha tIna prakAra ko hotA hai bhASA A kathananuM tAtparya nIce pramANe che-jinendra bhagavAne jemane dIkSA devAno niSedha karyo che, temane ziSya banAvavAnA lebharUpa deSathI je dIkSA Ape che, e caraNasthita tapasvI cAritradharmane lepa kare che. ahIM visthAnakanuM prakaraNa cAlu hovAthI A traNanuM ja nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. Ama te nIce gaNAvelA 20 prakAranA puruSane pratrajyA ApavAne mATe ayogya gamAvyA cha rebhaDe-"bAle vuDhe napu se" tyAhi- ATha varSathI ochI umaravALAne bALaka kahyo che. (2) 60 varSathI vadhu umaravALAne vRddha kahyo che. (3) napuMsaka-A zabda jANato hovAthI tenuM vivecana karyuM nathI. (4) sthUla-je mANasa jaDa jevo hoya che tene sthUla kahe che. tenA traNa prakAra che-(1) bhASAnI apekSAe jaDa, (2) zarIranI apekSAe jaDa ane (3) kiyAnI apekSAe jaDa. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA rIkA sthA03 u04 sU0 70 yogyAnAM pravajyAdAnanirUpam 247 zcaturvidhaH-jalamUkaH 1, manmanamUkaH 2, elakamakA 3, darmedhazca 4 / jalamagna iva vuDavuDAyamAno yo vakti sa jalamUkaH 1 / yasya vadataH khacyamAnamiva vacanaM skhalati sa manmanamUkaH ' totalA ''bobaDA' iti prasiddhaH 2 / yazcailaka iva mRkatayA zabdamAtrameva karoti na tu vyaktarAcA vaktuM zaknoti sa elakamUkaH 3 / durmedhaH-dhAraNAvikalaH, asya punaH punaH pAThane'pi na kiJcidapi smRtipathe samAyAti, vismaraNasvabhAvatvAta 4 / 1 / bhApAjaDazcata vidho'pi jJAnagrahaNe'samarthasvAnna pravrajyAyogyaH1 / zarIrajar3a -zarIreNa sthUlaH, yo vihAre pathi, bhikSAcaryAyAmaTane, vandanAdiSu cAtIvasthUlatayAcA'zakto bhavati / kriyAjar3A-karaNaMse zarIra se aura kriyA se, inase bhASAjar3a cAra prakAra kA hotA haijalamUka 1 manmanamUka 2 elakalUka 3 aura durmedha 4 jala meM magna huve kI taraha buDavuDa jaisA hokara bolatA hai vaha jalasUka hai, bolate samaya jisake vacana bIca 2 meM rukakara nikalate haiM vaha manmanamUka hai, ise bhASA meM " totalA" tathA gujarAta meM " bobaDA" kahate haiN| mUka hone ke kAraNa elaka [cakarA ] kI taraha zabdamAtra hI karatA hai volatA hai, spaSTa vANI nahIM bola sakatA hai vaha elakasUka hai| dhAraNA se jo vikala hotA hai vaha dumedha hai bAra 2 paDhAne para bhI inakI smRti meM kucha bhI nahIM jamatA hai kyoMki isakA svabhAva vismaraNavAlA hotA hai-4 cAra prakAra kA yaha bhASAjaDa jJAna ke grahaNa meM asamartha hone ke kAraNa pravrajyA ke ayogya kahA gayA hai| zarIrajar3a vaha hai jo zarIra se sthUla hotA hai aisA zarIrajar3a vihAramArga meM, bhikSAcaryA karane meM, aura bhASA:nA para yA2 prA2 53 cha-(1) sabhU, bhanmanabhU, (3) elakamUka ane (4) dudha. jaLamAM magna thayelAnI jema "baDabaDa ' jevo avAja karanArane jalamUka kahe che bolatI vakhate vacce vacce aTakIne jenA zabda nIkaLe che tene manmanamUka athavA bobaDe kahe che. je mANasa mUgo hovAthI bakarAnI jema "be be " jevI aspaSTa vANI ja bolI zake che tene elakamUka kahe che (elaka eTale bekaDe). dhAraNAthI je vikala (rahita) heya che tene dudha kahe che. vAraMvAra samajAvavA chatAM paNa tenA magajamAM kaMIpaNa utaratuM nathI, kAraNa ke tene svabhAva ja vismaraNazIla hoya che. A cAre prakAranA bhASAjaDa mANasa jJAnane grahaNa karavAmAM asamartha hoya che, te kAraNe temane pravajyA ApavA egya gaNAvyA nathI jenuM zarIra khUba ja sthUla hoya che tene zarIrajaDa kahe che e mANasa vihAra mArgamAM, bhikSAcaryA karavAmAM ane vandraNAdi kriyAo karavAmAM asa Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 248 " kriyA, tasyAM jar3a:- alasa ityarthaH, samiti - gupti - pratilekhanAdi kriyAM punaH punarupadizyamAnAmapyatIcajar3atayA yaH karttuM na zaknoti saH 3 / klIva: 5, vAtikaH ( vyAdhita ) zrotalakSaNaH 6 / stenaH - cauraH 7, rAjApakArI- rAjAparAdhI 8, unmattaH-- prasiddhaH 9 | adarzana: - dRSTihInaH andha ityarthaH 10 | dAsaH 11, duSTaH 12, mUDhaH 13 ete prasiddhAH / RNAttaH - RNapIDitaH 14, juGgikaH vyaGgitaH hIna ityarthaH ayaM jAti - karma - zilpa - zarIrabhedA - caturvidhaH / tatra jAtijuGgikAH - jAtyA junikAH - hInAH / te catvAraH - pANA, DombA kiNikAH zvapacAca / tatra pANAH- ye grAmanagarA devahi kAze'nAvRtasthAne vasanti, DombA:vandanAdikriyA meM atItasthUla hone ke kAraNa azakta hotA hai 2 / jo kriyA karane meM alasa (AlasI ) hotA hai vaha kriyAjar3a hai, aisA yaha kriyAjar3a samiti gupti pratilekhanA Adi kriyAoM ko bAra bAra sama jhAne para bhI atIva jar3a hone ke kAraNa yathAvat kara nahIM sakatA hai3 | klIva aura vAtika ( vyAdhita) inakA lakSaNa to kaha hI diyA gayA hai 6 stena cora 7 rAjApakArI rAjAparAdhI 8 unmatta pAgala 9 adarzana dRSTihIna ( andhA ) 10, dAsa 11 duSTa 12 mRDha 13 RNArta RNa se pIDita 14 evam juGgika vyaGgita aGgahIna, ye saba dIkSA dene ke ayogya kahe gaye haiM / yaha juGgika-jAti, karma, zilpa, aura zarIra ke bheda se cAra prakAra kA kahA gayA hai jo jAti se hIna hotA hai vaha jAtijuGgika hai / jAtijuGgika bhI cAra prakAra ke hote haiM- pANa, Domba, martha nivaDe che, mATe tene pravrajyA devAne cegya kahyo nathI. je mANusa kriyA karavAmAM ALasa karanArA hAya che, tene kriyAjaDa kahe che eveA kriyAjaDa mANusa vAraMvAra samajAvavA chatAM paNa samiti, gupti, pratiakhanA Adi kriyAo, peAtAnI jaDatAne kAraNe ceAgya rIte karI zakatA nathI (5) kalIkha ane (6) vAtika ( vyAdhita ), A bannenAM lakSaNe te A sUtramAM ja pahelAM tAvavAmAM Ave che (7) stena ( yAra ), (8) zabnayArI bheTale rAntayarAdhI, (8) unmatta (pAgala - gAM31), (10) aharzana - dRSTihIna - adha, (11) hAsa, (12) huSTa, (13) bhUDha-sU (14) ( 14 ) RthArta - hevAhAra, tathA jugika, vyagita ane gahInane paNu dIkSA devA ceAgya kahyA nathI. jugika manuSyanA jAti, karma, zilpa ane zarIranA bhedrathI cAra prakAra kahyA che. je jAtinI apekSAe hIna hAya che, tene jAtikrutrika kahe che jAtiju gika paNa cAra prakAranA hoya che-pANu, DAmba, kiNika ane vaca, Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA0 3 u0 3 sU0 58 yogyAnAM pravajyAdAnanirUpaNam --- ye gRha nivAsino gIta ca gAyanti / kiNikA:- ye vAditrANi pariNayanti-maNDayantItyarthaH, zvapacAzcANDAlAH / upalakSaNAdanye'pyetAdRgAdhijAtIyAH varu DAdayo grAhyAH / ete jAtijuGgikAH 1 / karmajuGgikAH - karmaNA juGgikAH- hInAH, te'STavidhA. - poSaka - saMvara-naTa-lakha-vyAdha - matsyabandha - rajaka -- - vAgurikabhedAt / tatra poSakAH ye strI kukkuTa - mayUrAn jIvikA nimitta popayanti 1, saMvarA :tiraskaraNikAkArakA ye tRNavizeSeNa kuvyAdikamAcchAdayanti 2, naTAH ye nATakAni narttayanti 3 | lekhAH- ye vazAderuparisthitvA svakalAM darzayanti 4 | kiNika, aura zvapaca, inameM jo grAma nagara Adi ke bAhara bilakula khule huve maidAna meM rahate haiM, ve pANajAtijuGgika haiM jo ghara banA kara rahate haiM aura gIta gAte haiM, ve Domya haiN| jo vAditroM ko maDhate haiM, ve kiNika haiM, aura jo cANDAla haiM ve zvapaca haiM / upalakSaNa se aura bhI isI taraha ke nIca jAti ke varuDa Adi jAtijunika jAnanA cAhiye / jo karma se juGgika hIna hote haiM ve karmajuGgika haiM, ve karmajuGgika ATha prakAra ke hote haiM, poSaka 1 saMvara 2 naTa 3 kha 4 vyAdha 5 matsyabandha 6 rajaka dhobI 7 aura vAgurika 8 / inameM jo strI, kukkuTa, evaM mayUroM ko apanI AjIvikA ke nimitta pAlate haiM ve poSaka haiM 1 jo tRNavizeSoM se dIvAla vagairaha ko AcchAdita karate haiM, arthAt jo kanAta vagairaha banAte haiM ve saMvara haiM 2 jo lATakoM ko karate haiM unameM nAcate haiM ve naTa haiM - 3 jo vAMsa Adi ke Upara khelakara apanI kalA kA pradarzana gAma, nagara AdinI bahAra taddana khullA medAnamAM rahe che temane paNa jAtiju'gika kahe che. jee ghara manAvIne rahe che ane gIta gAvAnA dhaMdhA kare che, temane DAmba kahe che. je leAkeA vAjiMtrAne 'maDhavAnA dhaMdhA kare che temane kiNika kahe che, ane cAMDAlane zvapaca kahe che. upalakSaNanI apekSAe e ja prakAranI varuDa Adi anya nIca jAtinA manuSyAne paNa jAtijugika samajavA oie je leAkeA kanI apekSAe jugika ( hIna ) heAya che, temane kama jugika kahe che te ka*jugika ATha prakAranA heAya che-(1) peSaka, (2) sa Mvara, (3) naTa, (4) saMyama, (4) vyAdha, (6) matsyaandha, (7) 244 ( dhoNI ) bhane (8) vAri ne soDI I4DA, bharadhI, bhora, strI mahine peAtAnI AjIvikAne nimitte pALe che, temane paiASaka kahe che (2) je leAkeA tRvizeSAthI dIvAla vagerene AcchAdita kare che athavA je leAkeA kanAta vagere banAve che temane savara kahe che. (3) je leAkeA nATakA khele che ane temAM nAce che temane naTa kahe che. (4) je vAsa, dAraDA Adi upara khela karIne je sa 32 249 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 250 vyAdhAH - lubdhakAH 5 | matsyavandhAH - dhIvarAH 6 | rajakAH - vastramakSAlakAH 7 / vAgurikAH - mRgajAlikAH 8 / zilpena juGgikAH - ye paTakArA: ' vaNakara ' iti prasiddhAH nApitAdayo vA 3 / zarIrajuGgikAH - zarIreNa hInAH- ye hastapAdakarNanAsikoSThavarjitAH, vAmanakA :- laghuhastapAdAdyavayavAH, kujAH - vahirnissRtapIThahRdayAsthikAH, kuSTavyAthyupahatAH, kANAH, prasiddhAH paGgavaH - pAdagamanazakti vikalAH karate haiM ve lasa haiM 4 lubdhaka- zikArI jo hote haiM ve vyAdha haiM-5 machaliyoM ko pakar3ane vAle dhIvara matsyavandha haiM 6 kapaDoM ko dhone vAle dhovI rajaka haiM 7 mRgoM ko jAlaDAlakara jo pakaDate ve vAgurika haiM 8 paTakAra bunakara, athavA - nApita nAI Adi zilpajuGgika haiM 3 zarIra se aGgopAGga se jo hIna hote haiM, ve zarIrajuGgika haiM, jaise - koI hAthase hIna hotA hai, koI caraNa se hIna hotA hai, koI karNa se to koI nAsikA se hIna hotA hai, aura koI oTa se hIna hotA hai, aise ye saba zarIra juGgika kahe gaye haiM, tathA vAmanaka ve hote hai jo zarIra se baune hote haiM laghu hastapAda Adi avayavoM vAle hote haiM, ve kubaka - kUbaDe hote haiM, jisakI pITha kI, athavA hRdaya kI haDDI bAhara nikala AtI hai tathA -kuSTha se jinake hAtha paga Adi avayava gala jAte haiM, ve tathA jo kAne hote haiM ve, tathA jo paMgu hote haiM veM, calane phirane meM jo caraNoM kI zakti potAnI sAnuM adarzana ure che, tebhane sama ( abhAgIyA ) uDe the, (4) zikArIne vyAdha kahe che. (6) mAchalAM pakaDavAnA dhaMdhA karanAra dhIvarane ( mAchImArane ) matsyamadha kahe che (7) kapaDA dheAvAnA dhaMdhA karanArane rajaka dhANI kahe che. (8) jALa nAkhIne mRgAne pakaDanAra mAsane vArika kahe che. paTakAra ( vaNakara ) athavA nAI Adine zilpaju gika kahe che. je leAkeA zArIrika kheADa-khApaNavALA hoya che temane zarIrajugika kahe che. jemake keAI phUlA hAya che, teA kAI huMThA hAya che, te koI nakaTA ( nA chehAyasA ) hAya che, kAI kaNlRhIna hAya che, te kAi hATa vinAnA hAya che, e badhAM manuSyeAne zarIrajugika kahyA che. tathA je vAmanarUpa ( ThIMgujI ) hoya che, lallu hAthapaga Adi avacavAvALA hAya che. je phUmaDA hAya che, jenA vAMsAnA athavA chAtInA hADakAM bahAra nIkaLI AvyA hoya che, jenA hAthapaga Adi avayave kADhane lIdhe gaLI gayAM hoya che, tathA je leAkeA eka AMkhe kANA hAya che, tathA je lUlA DhAya che, hAlavA cAlavArUpa caraNAnI zaktithI je rahita hoya che, evAM Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA03 u04 sU0 70 yogyAnAM pravrajyAdAnanirUpaNam 251 ityAdayaH zarIrajuGgikAH / ete sarvedIkSayituM na yogyaaH15|| ubaddhakaH-zikSaNAdinimittena niyatakAlaM yAvad vaddhaH sevAbhAvena-AyattIbhUtaH, yadvA kenacit mUlyagrahaNena niyatAvadhiM yAvad vaddhaH-vacanabaddhaH kRtaH svAdhInIkRta ityarthaH, etAvakAlaM yAvadbhavatpAveM sthAsyAmi, yadvA-tvayaitAvatkAlaM yAvanmamapArve'vazyaM sthAtavyamityAdirUpeNa svaparatovacanavaddhaH-ubaddhaH sa eva-uvaddhaH / sa kama-zilpa -vidyA-mantrayogabhedena paJcavidhaH / tatra karma-anupadezapUrvakaM gRhakAryakSetrakarSaNAdikam 1 / zilpa-AcAryopadezapUrvakacitrakarmAdirUpaH2 / evaM vidyA-lekhAdikA zakunarutaparyavasAnA 3 / mantraH-vidveSaNavazIkaraNAdirUpaH 4 / yogaH-cUrNAdi se rahita hote haiM ityAdi ve saba, aise anuSya zarIrajuGgika kahe gaye haiM / ye saba dIkSA ke ayogya kahe gaye haiN| zikSaNa Adi ke nimitta se jo niyamitakAla taka sevAbhAva se baddha ho, athavA-sUlya dekara kisIne jise niyata samayataka bacanabaddha karaliyA ho, apane adhIna vanA liyA ho ki itane samayataka tumheM (jhe) mere pAsa rahanA hogA, athavA itane samayataka se tumhAre pAsa rahUMgA, isa prakAra se jo sva para se vacanabaddha ho gayA ho vaha udbaddha hai udbaddha hI udbaddhaka hai yaha udbaddhakakarma, zilpa vidyA santra aura yoga ke bheda se pAMca prakAra kA hotA hai anupadeza pUrvaka gRhakArya kSetrakarSaNa Adi se jo baddha hotA hai vaha karma udbaddha hai AcAryopadeza pUrvaka trikarma AdirUpa zilpa se jo baddha hotA hai vaha zilpa udbaddha hai lekhanakalA se lekara pakSI ke manuSyane zarIraju gika kahe che. te dareka prakAranA zarIraju rgikene dIkSA ApavAne cagya gaNyA nathI zikSaNa Adine nimitte je loko niyamita kALaparyanta sevAbhAvathI baMdhAyelA hoya, athavA vetana ApIne jene koIe niyata samaya sudhI kAma karavAne mATe vacanabaddha karI lIdhA hoya-eTale ke "ATalA samaya sudhI tamAre mArI pAse rahevuM paDaze athavA ATalA samaya sudhI huM tamArI sAthe rahIza," A prakAre je pote anyanI sAthe vacanathI baMdhAyela hoya tene uddabaddha kahe che, evA udabaddhane ja uddabaddhaka kahe che A uddabaddhakane karma, zilpa, vidyA, maMtra ane gana bhedathI pAMca prakAra kahyA che-anupadezapUrvaka re gRhakArya, kRSIkarma Adi karavAne baMdhAya che tene karmauddabaddhaka kahe che. AvA ryopadeza pUrvaka je citrakArya Adi rUpa zilpa karavAne badhAyeluM hoya che tene zilpauddabaddhaka kahe che lekhanakalAthI laIne pakSInI belIne jANavA paryantanI Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsU 252 prayogaH 5 / paJcavidho'pyeSa dIkSayituM na kalpate / uktaJca" kamse 9 sippe 2 vijjA 2, saMte joge ya hoi uvayarao / uddhao u eso, na kappae tArise dikkhA // 1 // " chAyA - karmaNi 1 zilpe 2 vidyAyAM 3 mantre 4 yoge 5 ca bhavatyupacarakaH / udvaddhastveSa na kalpate tAze dIkSA // iti 16 / bhRtakaH - bhRtyaH - prasiddhaH 17 zaikSanippheTita - niSpheTitaH zaikSa ityarthaH, yo gRhakalahAdikAraNamAzritya mAtApitrorananujJAta eva dIkSAM grahItumicchati saH, yadvA-anyataH kazcidIkSAbhilASI dIkSito vA palAyya samAgataH so'pi dIkSayitu N na kalpata iti 18 / gurviNI - sagarbhA 19 bAlavatsA - laghuvAlamAtA 20 zabdoM jAnane taka kI kalAoM meM jo nipuNa hotA hai vaha vidyAvaddha hai, vidveSaNa uccATana mAraNa tADana, evaM vazIkaraNarUpa mantra vidyA meM jo nipuNa hotA hai, vaha mantraudbaddha hai, aura cUrNAdiprayoga karane meM jo catura hotA hai vaha yoga udbaddha hai ye pAMco prakAra ke udyaddha bhI dIkSA dene ke yogya nahIM kahe gaye haiM / kahA bhI hai- " kamme sippe vijjA" ityAdi, jo dUsaroM ke yahAM AjIvikA ke nimitta nokarI karatA hai vaha mRtaka hai, vaha tathA - gRhakalaha AdirUpa kAraNa ko lekara jo mAtApitA kI AjJA prApta kiye binA hI dIkSA ko udyata hotA hai aisA vaha niSpheTita zaikSa kahAte haiM / athavA dIkSAbhilApI banA huvA, yA dIkSita huvA jo dUsarI jagaha se bhagakara AyA ho, vaha bhI dIkSA dene ke yogya nahIM kahA gayA hai 18, jo garbhavatI hai aisI gurviNI strI, tathA jisakA usAyAmAM ne nipuNu hoya che, tene vidyAuhUddha De che. vidveSaNu - ubhyATana, sAraNu-tADana ane vazIkaraNu rUpa ma`travidyAmAM je nipuNu hAya che tene matraubaddha kahe che ane rUDhi prayAga-rasAyaNa prayoga karavAmAM je niMpuchu hoya che tene caigaudddha kahe che. A pAMce prakAranA uSaddhakane dIkSA ApavAne cAgya udyA nathI uddhuM pazu che - " kamme sippe vijjA " tyAhi je AjIvikA nimitte khIjAne tyAM nAkarI kare che tene bhRtaka kahe che, tene paNu dIkSA ApavA ceAgya kahyo nathI. gRhakalaDu Adi kArAne lIdhe mAtApitAnI AjJA lIcA vinA dIkSA levAne taiyAra thayela vyaktine paNa dIkSA ApavA yogya gaNela nathI e prakAranA dIkSArthIne niDreTita zaikSa " kahe che athavA dIkSAbhilASI manIne khIjI jagyAethI bhAgI Avelane, ane eka vAra dIkSA laIne tyAMthI bhAgIne AvelA mANasane paNa dIkSA ApavAne 88 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMghA TIkA sthA03u04sU0 71 vAcanAdiviSaye yogyAyogyanirUpaNam 253 'eva' miti evaM - yathA pUrvoktA ete pravAjayituM na kalpante tathaita eva kathaJcicchalanAdinA prabAjitA api santo muNDayitu-zira kezAn luJcayitum , zikSayituM-grahaNAsevanI zikSA grAhayitum 3, upasthApayituM-mahAvaneSu vyavasthApayitum 4, saMbhoktum-upadhyAhArAdinA tena saha sambhoga kartum 5, tathA yadhanAbhogena saMbhogaviSayIkRtA bhaveyustadA saMvAsayitum-AtmasamIpe sthApayituM na kalpanta eveti // 0 70 // pUrva pravrAjanAdyayogyAH proktAH, sAmprataM tatprasaGgAda vAcanAdivipaye'yogyayogyAn kathayana sUtracatuSTayamAha mUlam-tao AvAyaNijjA paNNattA, taM jahA-aviNIe, vigaipaDivaddhe, aviosiyapAhuDe / 1 / tao kappati vAi. ttae, taM jahA-viNIe avigai paDibaddhe, viosiya paahdde|2| tao dussannappA paNNattA, taM jahA-duTTe mUDhe vurgaahie|3| tao susannappA paNNattA, taM jahA--aduhe, asUDhe, atuggaahie| 4 // sU0 71 // baccA abhI choTA hai, ailI bAlavatsA strI bhI dIkSA dene ke yogya nahIM kahI gaI hai| to jisa prakAra se ye saba dIkSA dene ke yogya nahIM kahe gaye haiM usI prakAra se ye kathaJcit chalanA Adi se pracAjita ho jAne para bhI zira ke kezoM kA luzcana karavAne yogya tathA grahaNa, zikSA aura AsevinI zikSA ko grahaNa karAne yogya zikSita mahAvratoM meM inheM vyavasthApita karanA upadhi aura AhArAdi kA inake sAtha saMbandha rakhanA, aura inhe apane pAsa rakhanA ye saba bAte bhI inake sAtha kisI bhI taraha se (karanI) yogya nahIM haiM ||suu0 70 // rogya gaNAvela nathI. garbhavatI strI tathA balavatsA strI-jenuM bALaka nAnuM heya evI strIne paNa dIkSA ApavAne kahI nathI. uparyukta 20 prakAranA mANasane dIkSA ApavAne yogya kahyA nathI, eTaluM ja nahIM paNa keI prakAranA chaLathI teo dIkSita thaI gayA hoya te paNa temanA ziranA kezono leca karavA te yogya nathI, tathA grahaNa-zikSo AsevinI zikSAne grahaNa karAvavA yogya nathI mahAvratamAM sthApita karavA yogya paNa nathI ane upadhi-(AhArAdi) ne temanI sAthe sa ba dha rAkhavA yogya paNa nathI, ane pitAnI sAthe rAkhavA yogya paNa nathI. sU70 che Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtra chAyA-trayaH avAcanIyAH prajJaptAH, tadyathA-avinItaH, vikRtipatibaddhaH, avyavasitamAbhRtaH / 1 / trayaH kalpante vAcayitu, tadyathA-vinItaH, avikRti. prativaddhaH, vyavasitamAbhRtaH 2 / trayo durasajJApyAH prajJaptAH tadyathA-dupTaH, mRdo', vyudgrAhitaH 3 / trayaH susajJApyA: prajJaptA, tadyathA- aduSTaH, amRTa, avyudgrAhitaH 4 / sU0 71 / / TIkA-' tao avAyaNijjA' ityAdi / trayaH avAcanIyA:-vAcayituMsUtra pAThayituM na yogyAH, ata evArthamapi zrAvayituM na yogyA., sUtrAdarthasya maha isa prakAra prajAjanA (pratrajyA) Adi ke ayogyoM kA kathana karake aba sUtrakAra usI prasaGga se vAcanA Adi ke viSaya meM jo ayogya haiM unake sambandha meM aura jo yogya haiM unake sambandha meM kathana karane ke liye cAra sUtra kahate haiM-" tao avAyaNijjA paNNattA" ityaadi| mutrArtha-ye tIna avAcanIya (bAMcanA dene ke yogya nahIM) kahe gaye haiM, jaise avinIta, vikRtipratibaddha, aura avyavasitaprAbhRta / ye tIna vAcanA ke yogya kahe gaye haiM, jaise-vinIta avikRtiprativaddha aura vyavasitanAbhRta ! ye tIna duHsaMjJApya kahe gaye haiM, jaise-duSTa sUDha aura vyudgrAhita ye sIna susajJApya kahe gaye haiM, jaise-aduSTa amUDha aura avyudgrAhita, tAtparya ina sUtroM kA isa prakAra se hai jo sUtra aura artha kA apane ko adhyayana karAne vAle haiM, yA jo apanI apekSA samyagdarzana jJAna aura sUtrArtha-pravajyA Adine mATe agya manuSyanuM kathana karIne have sUtrakAra vAcanA AdinA viSayamAM ayogya ane yogya manuSyanu nicenA cAra sUtro 21 4thana 42 cha-" tao avAyaNijjA paNNattA " tyaahnIce darzAvelA traNa prakAranA mANasane avAcanaya (vidyA ApavAne mATe apAtra) hyA cha-(1) vinIta, (2) vikRti pratimA mane (3) avyavasita. prAta, nIce darzAvelA traNa prakAranA mANasone vAcanIya (vAcanA devAne gya) yaa cha-(1) vinIta, (2) mavikRti pratimA ane (3) vyavasitAmRta. nIce darzAvelA traNa prakAranA mANasone du saMjJA kahyA che-(1) duSTa, (2) mUTha ane (3) cudrAhita. nIce darzAvelA traNa prakAranA mANasone susaMjJApya kahA cha-(1) mahuTa, (2) mabhU8 mate (3) ayundrADita. A sUtrane bhAvArtha nIce pramANe che-je sUtra ane arthanuM adhyayana karAvanAra hoya che, tathA jeo potAnA karatAM samyaggadarzana, jJAna ane cAritra Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 u04 sU071 vAcanAdiviSaye yogyAyogyanirUpaNam 255 tvAt / tAnevAha-avinItaH-mUtrArthadAyakasya ratnAdhikasya vA vandanAdivinayavikalaH tasmaidattA vidyA na phaladA bhavati / yata uktam-" viNayA hIjjAvijjA deiphalaM iha pare ya logammi / na phalaMta'viNayagahiyA, sassANi va toyahINAI // 1 // chAyA-vinayAdhItA vidyA dadAti phalamiha parasmiMzca loke / na phalantyavinayagRhItAH sasyAnIvatoyahInAni // 1 // vikRtiprativaddhaH-dugdhAdirasagRddhaH, ayaM hi-vAcanAgrahaNe'samarthoM bhavati / rasAsvAdaikadattacittatvAt / avyavasitamAbhRtaH, avyavasitam-anupazAntaM (upahAra) pAbhRtamiva prAbhRtaM-narakapAlajhauzalikaM paramakrodha- ityarthaH, yasya saH avyavasittaanantAnuvandhikrodhayukta ityarthaH, yaH kSAmito'yakSAnta ityeva na pratyuta bahuzaH cAritra rUparatna se adhika haiM unakI candanA Adi karane rUpa vinaya se jo rahita hote haiM, aise jIva avinIta kahe jAte haiM aise avinItoM ko dI gaI vidyA phalaprada nahIM hotI hai| kahA bhI hai-"vidhaNAhIyAvijA" ityAdi, jisa prakAra jalahIna sasya (anAja) phalita nahIM hotA hai, usI prakAra avinaya saMgRhIta vidyA bhI phalita nahIM hotI hai| kyoM ki-vinayAdhIna vidyA hI phalita hotI kahI gaI hai, jo dugdhAdirasoM meM gRddha hotA hai vaha vikRtipratibaddha hai yaha vikRtipratibaddha vAcanA grahaNa karane meM asamartha hotA hai, kyoM ki-isakA citta rasAsvAda meM hI magna banA rahatA hai tathA jo anantAnubandhI krodha se yukta hotA hai ghaha avyavasita prAkRta hai| avyavasita zabda kA artha anupazAnta hai, rUpa triratnanI apekSAe caDiyAtA che, temane vaMdaNA Adi karavArUpa vinayathI je jIva rahita hoya che tene avinIta kahe che evA avinItane je vidyAdAna vAmAM mAve te vyartha taya che chupa che ?- viNayA hiyA vijjA " tyAha jema pANI na maLe te anAja pAkatuM nathI e ja pramANe avinaya saMgRhIta vidyA paNa phaLadAyI nivaDatI nathI, kAraNa ke vinayathI ja vidyA zobhe che-vinayAdhIna vidyA ja phalita thAya che, evuM AgamavAkya che. dUdha Adi rasamAM je lepa (gRddha) hoya che tene vikRti pratibaddha kahe che evA vikRti pratibaddha cha vAcana grahaNa karavAne asamartha hoya che, kAraNa ke temanuM citta rasAsvAdamAM ja lIna rahyA kare che. je manuSya anantAnubaMdhI iMdhathI yukta hoya che tene avyavasita prAbhUta cha / avyavasita' meTale " anupAnta, " mane " mAlata" saTase upahAra" tethI prAbhatanI jema (paramAghAmikanI jema) jIva atizaya kAdhI Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 sthAnAjaso krodhamudIrayati saH, ukta ca-" apevi pAramANiM avarAhe cayai khAmiyaM taM ca / bahuso udIrayaMto, aviosiya pAhaDo sa khallu // 1 // chAyA-alpe'pi pAramANi (paramakrodha samuddhAta) aparAdhe brajati kSAmitaM taM ca / bahaza udIrayan avyavasita mAbhRtaH sa khalu / / 1 / / " iti / etasya vAcanAdAne lokadvayahAni', toTalokahAnistatpreraNAyAM kalahasaMbhavAt paralokahAniH-dattasya zrutasya UparakSiptavIjavaniSphalatvAt krozavegena bhagavadvacanasyA'nAdarakaraNAcceti 1 / etadviparItamUtramAha-' tao kappaMti' ityAdi / aura prAkRta zabda kA artha upahAra hai. ataH prAkRta kI taraha prAbhRtaparadhArmika kI taraha paramakodhI hai vaha avyavanti prAmRta hai, aisA avyavasita prAbhRtavAlA jo anantAnubandhI krodhavAlA hotA hai vahI hotA hai, kyoM ki-isase kSamA mAMgane para bhI yaha ulTA adhika azAMta hI banatA hai, adhika se adhika krodha ko prakaTa karatA hai| kahA bhI hai -"appevipAramANi-" ityAdi, hasako bAcanA dene meM ubhayaloka kI hAni hotI hai denevAle kI ihaloka sambandhI hAni use preraNA karane para kalaha hone kI saMbhAvanA sI hotI hai, tathA paraloka kI hAni diye gaye ata ko aparabhUmi meM DAle gaye bIja kI taraha niSphala ho jAne se hotI hai / kyoM ki-vaha krodhAveza se bhagavAna ke vacanoM kA Adara kAraka nahIM hotA hai isaliye ye sUtra paDhAne ke yogya nahIM kahe gaye haiM, jaba ye mantra paDhAne ke bhI lAyaka nahIM kahe gaye haiM, to inheM artha sunAnA hiya che tene avyavasita prAta kahe che e avyavasita prAbhUta jIva anantAnubaMdhI krodhavALo jIva ja hoI zake che, kAraNa ke tenI pAse kSamA mAgavA chatAM paNa te ulaTe adhika AzAnta bane che ane vadhArene vadhAre krodha 548 42 cha. 4yu 5Y cha 8-" appevipAramANiM " tyAha tene vAcanA devAthI hAni thAya che-tene vAcanA denAranA Aloka saMbaMdhI hAni A rIte thAya che-tene preraNA karavAthI kalaha thavAne saMbhava rahe che, e rIte vAcanA denAranA AlokanI hAni thAya che. jema upara (sArahIna). bhUmimAM bIja vAvavAthI phaLanI prApti thatI nathI, tema evA mANasane zrutajJAna ApavAthI tenuM keI sArU pariNAma AvatuM nathI, A rIte tenA parAkanI paNa hAni ja thAya che, kAraNa ke e mANasa krodhane vaza thaIne bhagavAnanAM vacanane paNa Adara karato nathI, tethI tene sUtrane abhyAsa karAve te yogya nathI. jyAre temane sUtrane abhyAsa karAvavAne paNa yogya kahyA nathI, Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - sudhA TIkA sthA03 u04 071 vAcanAdiviSaye yogyAyogyanirUpaNam 257 prayaH-etadviparItA vinItAdayo vAcayituM kalpante / zeSaM spaSTam / 2 / pUrva zruta. dAnAyogyAvarNitAH, sAmpratamayogyaprastAvAnsamyaktvasyApyayogyAn varNayati'tao dussannappA' ityaadi| sugama, navaraM-duHduHkhena kaSTena saMjJApyante prajJApyante bodhaviSayI kriyanta iti dussaMjJApyA: - aprajJApanIyA ityarthaH / te trayaH prajJaptAH, tathAhi-duSTaH, dviSTo vA tattvaM prati tatvaprajJApakaM prati vA / ayaM cA-yajJApanIyaH yato'sya dveSeNa duSTatvena bopadezasya saphalatA na jAyata iti 1 / mUhaH-mUrkhaHkadApi yogya nahIM hai| kyoM ki sUtra kI apekSA artha kA mahatva hotA hai ina pUrvokta avinIta AdikoMse jo viparIta haiM ve vinIta Adika sUtra paDhAne ke aura artha sunAne ke yogya hote haiM, yaha bAta aba sUtrakAra kahate haiM isameM yaha kahA gayA hai ki jo vinIta, avikRtipratibaddha aura vyavasitaprAbhUta hote haiM ye vAcanA dene ke yogya kahe gaye haiN| ayogya kA prakaraNa hone se jo samyaktva ke bhI ayogya haiM, unheMsUtrakAra-" tao dussannappA paNNattA" ityAdi, isa sUtra dvArA kahate haiM-jo bar3I muzkila se bodha ke viSayabhUta kiye jAte haiM aise ve duHsa jJApya aprajJApanIya tIna kahe gaye haiM, eka duSTa, athavA dviSTa, dUsarA mUDha, aura tIsarI vyudgrAhita, inameM jo tattva ke prati athavA-tattvaprajJApaka ke prati dveSa rakhatA ho yA duSTaprakRti saMpanna banA rahatA ho vaha prathama nambara kA aprajJApanIya hai ise aprajJApanIya isaliye kahA gayA te artha saMbhaLAvavAnuM te kevI rIte yogya hoI zake ! sUva karatAM arthanuM mahatva vizeSa hoya che, eTale artha samajAvavAnuM te ethI paNa vadhAre ayogya gaNI zakAya. pUrvokta avinIta AdithI viparIta evA vinIta Adi guNovALA ziSya ja sUtra zIkhavavAne ane artha sabhaLAvavAne yogya hoya che, e ja vAta have sUtrakAra prakaTa kare che vinIta, avikRti pratibaddha ane vyavasita prAbhUta kaidhane vaza rAkhanAra ziSyo ja vAcanA devAne cagya kahyA che. ayogyanuM prakaraNa hovAthI have satrakAra samyakatvanI prApti mATe jeo ayogya che tenuM kathana kare che- " tao dussannappA paNNattA" tyA: jeo mahA muzkelIthI bedhane prApta karI zake che temane saMjJApya (aprajJApanIya) kahyA che. evA du saMjJApya traNa kahyA che-(2) duSTa athavA kiNa, (2) mUDha ane (3) cudrAhita. je tatva pratye athavA tatvaprajJApaka pratye cheSa rAkhe che athavA duSTa prakRtisaMpanna ja cAlu rahe che tene duSTa aprajJApanIya sa 33 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 sthAnAGga ayaM heyopAdeya viveka vikalatvena upadezagrahaNAsamarthatvAt majJApayituM na yogyaH vyugrAhitaH- vimohitamatikaH- kuguru dRDhIkRtaviparyAsa ityarthaH / eSo'pyupadeSTuM na yogyaH 3 / etadviparItAduSTAdivizeSaNaviziSTAH sumukhena - anAyAsena saMjJApyante - bodhyanta iti susajJApyA bhavanti / zeSaM spaSTam / 4 // su. 71 // pUrva prajJApanAH puruSA varNitAH samprati tatmazApanIyavastuni tristhAnakAvatArayogyAnyAha -- " mUlam -- tao maMDaliyA pavvayA, paNNattA, taM jahA mANusuttare, kuMDalavare, ruyagavare // 1 // tao mahAimahAlayA paNNattA, taM jahA - jaMbuddIve maMdare maMdaresu 1, sayaMbhurasaNe samudde sasudesu 2, baMbhaloe kappe kappesu // sU0 72 // hai ki duSTa hotA hai, athavA dveSa rakhanevAlA hotA hai, isa liye diyo gayA topadeza isameM saphalatAzAlI nahIM hotA hai / mUDha mRrkha jo hotA hai vaha isaliye aprajJApanIya kahA gayA hai ki yaha heyopAdeya viveka se vikala hotA hai, ataH upadeza grahaNa karane meM asamartha banA rahatA hai tathA jo vyagrAhita hotA hai vimohita mativAlA hotA hai arthAt guru kI zikSA se jilakA viparyAsa majanUma para diyA gayA hotA hai aisA vaha vyudmAhita pratibAlA purUSa bhI upadeza dene ke yogya nahIM kahA gayA hai, kintu inase viparIta jo hote haiM arthAt-aduSTAdi vizeSaNa se viziSTa jo manuSya hote haiM ye binA kisI AyAsa ke sukha pUrvaka samajhAye jA sakate haiM, isaliye unheM sUtrakAroM ne susaMjJApya kahA he avaziSTa spaSTa hai / hR071 // kahe che. tene aprajJApanIya kahevAnuM kAraNa e che ke te duSTa hoya che, athavA dveSa rAkhanArA DhAya che, tethI tene je tatvepadeza ApavAmAM Ave che te vyartha jAya che. mUrtane ( mUkhane ) aprajJApanIya kahevAnuM kAraNa e che ke te heyopAdeyanA vivekathI vihIna Aya che, tethI upadeza grahaNa karavAne asamaya ja hAya che. vimAhita mativALAne byugrAhita kahe che eTale ke kugurunA upadezathI jenA (vaparyAsa majabUta rIte thaI gayo hAya che evA yudghAhita smRtivALA puruSane pazu upadeza devAne pAtra kahyo nathI. paraMtu tenA karatAM viparIta adRSTa, mUDha ane avyuAhita Adi vizeSAvALe manuSya susa jJApya hoya che, kAraNa ke tene tatvapadeza sahelAIthI samajAvI zakAya che, tyAM upadeza dAtAnA upadeza niSphaLa jateA nathI. !! sU. 71 5 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suSAM TIkA sthA03 u04 sU072 prajJApanIyavastunirUpaNam .. 259 . chAyA-trayo mANDalikAH parvatAH prAptAH, tadyathA-mAnuSottaraH, kuNDalavaraH rucakavaraH // 1 // trayo mahAtimahAlayAH prajJaptAH, tadyathA-jambUdvIpe mandaro mandareSu 1, svayambhUramaNaH samudraH samudreSu2, brahmalokaH kalpaH kalpeSu3 |mu072|| TIkA-' tao maDaliyA' ityAdi / mANDalikAH, maNDalaM-cakravAlaM, tadasti yeSAM se mANDalikAH mAkAravalayavadavasthitAH parvatAtrayaH prajJaptAH, tadyathA-te yathA -mAnuSottaraH, mAnuSebhyo mAnupakSetrAdvA uttaraH paratovartI yo mAnuSalokavibhAjakaH isa prakAra prajJApanAha puruSoM kA varNana karake apa sUtrakAra tristhA. nAyataraNa yogya tattvajJApanIya vastuoM ko kahate haiM "tao maMDaliyA pakyA paNNatA" ityAdi, sUtrArtha - tIna mANDalika parvata kahe gaye haiM, jaisemAnuSottara 1 kuNDalabara 2 aura rucakavara 3 ye tIna saya se bahuta baDe kahe gaye haiM, jaise jambahIpa anya manda ke bIca meM mandara parvata 1 samudroM ke bIca meM svayambhUramaNa 2 aura kalpoM ke bIca meM brahmaloka kalpa 3 ____TIkArtha-ila sUtrakA vistRta artha aisA hai-maNDala nAma cakravAla kA hai yaha cakravAla jinako hai ve bhANDalika haiM, prAkAra kI taraha jo gola rUpa meM avasthita hote haiM ve mAlika kahalAte haiM aise mANDalika parvata tIna kahe gaye haiM, eka mAnuSottara parvata yaha mAnuSottara parvata puSkaravara dvIpa ke bIca meM haiM isake Age manuSya nahIM haiM isake pahale 2 manuSya haiM isaliye isakA nAma mAnuSottara hai / athavA-manuSyakSetra aDhAI dvIpa prajJApanIya puruSonuM pratipAdana karIne have sUtrakAra tristhAnakane Azraya laIne prajJApanIya vastuonuM varNana kare che- " tao maMDaliyA pavvayA paNNattA " tyAha sUtrAya-traya bha6i pati yA cha-(1) mAnuSatara, (2) 112 mana (3) - rucakavara. A traNene sauthI moTA kahyA che-badhA mandara parvatemAMthI je khUDhIpamAM Avelo mandara parvata sauthI moTo che. (2) svayaMbhUramaNa samudra badhA samadro karatAM maTe che. (3) brahmaleka kapa badhA kalamAM sauthI moTuM che. TIkAIhave A sUtrane vizeSArtha prakaTa karavAmAM Ave che-maMDala eTale cakavAla. A cakravAla (goLAkAra) thI yukta je hoya che tene maMDalika kahe che. prAkAra (keTa) nI jema je parvate goLAkAre avasthita hoya che temane maMDalika parvate kahe che. evA maMDalika parvata traNa kahyA che-(1) mAnuSettara parvata, A parvata puSkaravara dvIpanI madhyamAM che, tyAMthI AgaLa jatAM manuSyone saddabhAva nathI, paraMtu te parvatanI pahelA manuSyone sadabhAva che, tethI tenuM nAma mAnuSettara parvata che. athavA manuSyakSetra-aDhI dvIpane te vibhAga kare Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 sthAnI tathA / kuNDalavara:- ekAdaze kuNDalavaranAmni dvIpe sthitaH prAkArakuNDalAkatikaH kuNDaladvIpaM vibhajamAnaH parvataH / rucakacaraH - trayodaze rucakavare dvIpe vartta - mAnaH kuNDalAkRtikaH rUcakadvIpaM vibhajamAnaH parvatavizeSaH / tatra prathamamAnuSottaraparvatasvarUpaM yathA " 'pukkharavara dIvahUM, parikhiyai mANusUttaro selo / pAyArasarisarUvA vibhajato mANusaM logaM // 1 // sattarasa egavIsAi joyaNa sayAi so samuviddho / cattAri yatIsAI mUle kosa ca ogADho // 2 // dasavAvIsAi ahe, vitthinno hoi joyaNasayAI / sattaya tevIsAI, vitthino ho majjhami // 3 // cattAriya cavIse, vitthAro hoi uvari selassa / aDDAijje dIve, do ya samudde aNuparoha // 4 // chAyA - puSkaravaradvIpA parikSipati mAnupottaraH zailaH 1 prAkArasadRzarUpo vibhajamAno mAnuSaM lokam // 1 // saptadaza ekaviMzatyA ( adhikAni ) yojanazatAni ( ekaviMzatyadhikasaptadaza yojanazatAnItyarthaH ) samudviddhAH / catvAri ca triMzat ( triMzadadhikacatuzzatAnItyarthaH ) krozaM cAvagADhaH // 2 // kA yaha vibhAga karatA hai isaliye bhI isakA nAma mAnuSottara parvata hai 11 vAM dvIpa jo kuNDalavara hai usa dvIpa meM yaha parvata hai aura isakI AkRti kuNDala ke jaisI gola hai yaha parvata kuNDaladvIpa kA vibhAga karatA hai| rucakavara yaha parvata terahavAM jo rucakavara dvIpa hai usameM varta mAna hai, yaha bhI kuNDala kI AkRti jaisA gola hai, aura earer ate kA vibhAga karatA hai inameM mAnuSottara parvata kA svarUpa isa prakAra se hai-" pukkharavaradIvaDuM" ityAdi, tAtparya ina gAthAoM kA isa 7 che tethI paNa tenuM nAma mAnuSeAttarapata paDayuM che. (2) kuMDalavara pata kuMDalavara nAmanA agiyAramAM dvIpamAM AvelA che. te kuMDalanA jevA gALa AkAravALA che ane te parvata kuMDaladvIpanA vibhAga kare che. (3) rucakavara parvata 13 mAM rucakavara dvIpamAM AvelA che, tene AkAra pazu kuDalanA jevo gALa che, A parvata rucakavara dvIpanA vibhAga kare che. have mAnuSAttara parvatanA svapanuM ni3yAya uravAmAM Ave che - " pukkharakharadIvaDhaM " tyAhi Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 uorsU072 pratApanIyavastunirUpaNam u05sU072 pratApanIyavastunirUpaNam, 261 dazadvAviMzatiH adho vistI bhavati yojanazatAni ( dvAviMzatyadhikadazayojanazatAnItyarthaH ) sapta ca trayoviMzatiH (trayoviMzatyadhikasaptazatAnItyarthaH) vistIrNA bhavati madhye // 3 // catvAri ca caturviMzatiH (caturviMzatyadhikacatuHzatAnItyarthaH) vistAro bhavati upari zailasya / sArdhadvayadvIpAna dvau samudrAvanaparyeti // 4 // iti / SoDazadvIpeSu kuNDalavaradvIpasyaikAdazatve kramamAha" jaMbuddIvo 1 dhAyai 2, pukkharadIvo 3 ya vAruNivaro 4 / khIravaro'vi 5 ya dIvo, ghayavaradIvo 6 ya khoyavaro 7 // 1 // nadIsaro 8 ya aruNo 9, aruNovAo 10 ya kuNDalavaro 11 ya / taha saMkha12 ruyaga 13 bhuyavara 14 kusa15 kuMcavaro16 tao diivo"||2|| chAyA-jambUdvIpo 1 dhAtakI 2 puSkaradvIpazca 3 vAruNIvaraca 4 / kSIravaro'pi 5 ca dvIpo, ghRtavaradvIpazca 6 kSodavaraH 7 // 1 // nandIzvarazca 8 aruNaH 9 aruNopapAtazca 10 kuNDalavarazca 11 / "prakAra se hai-yaha mAnuSottaraparvata bhItara kI ora 1721 yojana UMcA hai 430 kozataka nIce jamIna ke bhItara IsakA avagADha (gaharAI ) hai jamIna para isakI cauDAI 1 hajAra boIsa yojana kI hai madhya meM 723 yojana kI hai aura Upara meM 424 yojana kI yaha aDhAI drIpa kA vibhAga karatA hai solaha dvIpoM meM kuNDalavara dvIpa ko jo 11 vAM dvIpa kahA gayA hai usameM yaha pramANa hai "jaMbuddIvo dhAyai" ityAdi, jambaddhIpa yaha prathama dvIpa hai dhAtakIkhaNDa yaha dvitIya dvIpa hai puSkaravaradvIpa yaha tRtIya dvIpa hai vAruNivara yaha cauthA dvIpa hai kSIravara yaha pAMcavAM dopa hai ghRtagharadvIpa yaha chaTA dvIpa hai kSodavara ikSurasa yaha sAtavAM dvIpa hai nandIzvara A gAthAonuM tAtparya A prakAranuM che-A mAnuSettara parvata bAjue 1721 yojana UMco che, jamInanI nIce 430 keza parvatanI tenI UMDAI che, jamInapara tenI pahoLAI eka hajAra yojananI che, madhyamAM tenI pahoLAI 723 yojananI che ane sauthI uparanI bAjue tenI pahoLAI 4ra4 yojananI che. A parvata aDhI dvIpane vibhAga kare che ke 16 dvIpamAM kaDalavara dvIpane je agiyAramo dvIpa ka che, tenuM pramANa nIce mujaba che. "jabUhIvo-ghAyai " tyAdi pahele dviIpa jaMbUDhIpa che, bIje dvIpa ghAtakIkhaMDa kapa che, trIjo puSka 2vara dvIpa, ceAthe vAruNivare dviIpa che, pAMcame kSIravara dvIpa che, chaThTho ghatavara hIpa che, bhedavara-Iznarasa sAtame dviIpa che, AThame nandIzvara dvIpa che, navamo Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAjI tathA zaGkaH 12 rucakaH 13 bhujagavaraH 14 kuzaH 15 krauJcavaraH 16 stato dvIpaH // 2 // iti / kuNDalabaraparvatasvarUpaM yathA " kuNDalavarassa sajjhe Naguttamo hoi kuNDalo selo| pAgArasarisalvo, vibhayaMto kuNDalaM dIvaM // 1 // . vAyAlIsasaharase, udito kuNDalo habai selo / egaM ceva saharasaM, dharaNiyalamahe samogADho // 2 // dasa ceva joyaNasae, vAvIse pitthaDo ya mUlammi / satteva joyaNasae, bAvIse vitthaDo majjhe // 3 // cattAri joyaNasae, cauvIse vitthaDo usiharatale // " chAyA-kuNDalavarasya madhye, nagottamo bhavati kuNDalaH zailaH / prAkArasadRzarUpo vimanamAnaH kuNDalaM dvIpam // 1 // dvicatvAriMzatsahasrANi (dvicatvAriMzatsahasrayojanAnItyarthaH) udviddhaH kuNDalo bhavati zailaH / ekaM caiva sahasraM dharaNitalamadhaH samavagADhaH // 2 // daza caiva yojanazatAni dvAviMzatiH (dvAviMzatyadhikAnItyarthaH) vistRtazca mUle / saptaiva yojanazatAni dvAviMzatiH (dvAviMzatyadhikAnItyarthaH) vistRto mdhye||3|| yaha 8 vAM dvIpa hai akSaNavara yaha nauvA dvIpa hai aruNopapAta yaha 10 ghAM dvIpa hai kuNDalaghara yaha 11 vAM dvIpa hai zAha yaha 12 vAM dvIpa hai rucaka yaha terahavAM dvIpa hai bhujagavara yaha 14 vAM dIpa hai kuza yaha 15 vAM dvIpa hai aura krauMcavara yaha 16 vAM jIpa hai, kuNDalavara parvata kA svarUpa isa prakAra se hai-" kuMDalavarasta majjhe-" ityAdi, tAtparya ina gAthAoM kA aisA hai-kuNDalavara parvata kuNDalavara dIpake madhya meM hai prAkAra koTa ke jaisA isakA AkAra hai kuNDalavara dvIpa kA yaha vibhAga karatA hai isakA udvega UMcAI 42 hajAra yojana kA hai pRthivI ke bhItara nIce 1 hajAra yojana taka yaha hai 1022 eka hajAra bAvIsa yojana kI jamIna aNavara dvIpa che, dasame aruNapati dvIpa che, 11 me kuMDalavara dvIpa che, bArame zaMkha dvIpa che, tera caka dvIpa che, 14 me, bhujagalara dvIpa che, 15 me kuza dvIpa che, ane 16 me kacavara dvIpa che. kuMDalavara parvatanuM 5135 mA 52nu cha-kuMDalavarassa majjhe" tyAha A gAthAone bhAvArtha A pramANe che-kuMDalavara parvata kuMDalavara dvIpanI madhyamAM che prAkAra (keTa) je tene AkAra che-A parvata kuDalavara dvIpane vibhAga kare cha. ta dvedha (yA) 42000 me tAlIsa M2 yonI che, bhAnanI nIya 1000 eka hajAra jananI UMDAI sudhI te vyApele che. jamIna para tenI pahoLAI Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0 3 u0 4 sU0 72 prajJAenIyavastunirUpaNam catvAri yojanazatAni caturviMzatiH ( caturviMzatyadhikAnItyarthaH ) vistRtastu zikharatale // iti / prayodazatamarucakavaradvIpasthitasya rucakavaraparvatasya svarUpaM / yathA-" ruyagavarassa u majjhe, naguttamo hoi pavvao ruygo| pAgArasarisarUvo, ruyagaM dIvaM vibhayamANo // 1 // . ruyagassa u usseho, caurAsII bhave shssaaii| egaM ceva sahassaM, dharaNiyalamahe samogADho // 2 // dasa ceva sahassA khala, bAvIsA joyaNANa boddhbbo| mUlammi u vikvaMbho, sAhio ruyagaselassa" // 3 // . chAyA-rucakavarasya tu madhye, nagottamo bhavati parvato ruckH| prAkArasadRzarUpaH, rucakaM dvIpaM vibhajamAnaH // 1 // / rucakasya tu utsedhaH, caturazItibhavet sahastrANi / / ekaM caiva sahasraM dharaNitalamadhaH samavagADha // 2 // 'daza cava sahasrANi khalu dvAviMzatiH ( dvAviMzatyadhika dazayojanazatAnItyarthaH ) boddhvyH| mUle tu viSkambhaH sAdhiko rucaka zailasya // 3 // iti / / - asya rucakavaraparvatasya madhyavistAro dvAviMzatyadhikAni saptasahastrayojanAni, uparivistaratastu caturviMzatyadhikAni yojanasahasrANIti // 1 // para isakI cauDAI hai, madhya meM 722 yojana vistIrNa hai aura 424 yojana Upara hai| terahavAM jo rucakadvIpa hai usa dvIpa meM sthita jo ruca. kavaraparvata hai usakA svarUpa isa prakAra se hai-" rucagavarassa u majjhe" ityAdi / yaha parvatoM meM zreSTha rucakavara parvata ucakavara dvIpa ke madhya meM hai isakA AkAra bhI prAkAra-koTake jaisA hai yaha rucakavaradvIpakA vibhAga karatA hai, isakA utsedha UMcAI-84 hajAra yojana kI hai tathA 1 hajAra yojana yaha prathivI ke andara hai daza hajAra 22 yojala se kucha adhika isakI mUla meM cauDAI hai madhya meM isakA vistAra 7 hajAra 22 yojana 1022 yojananI che, madhyamAM 722 janane tene vistAra che ane UMce 424 ejanane vistAra che 13 mAM cakavara dvIpamAM AvelA cakavara parvatanA s135nuM va ni35 42vAmA mAva cha-" ruyagavarassa u majjhe" tyaahparvamAM zreSTha evo cazvara parvata cakavara dvIpanI madhyamAM che. teno AkAra prAkAra (keTa) nA je che, te rucakavara dvIpane vibhAga kare che tene usedha uMcAI 84 hajAra jananI che, te pRthvInI aMdara eka hajAra jana sudhI phelAyeluM che, jamInaparane tene vistAra dasa hajAra bAvIsa ejana karatAM Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AR rASTa sthAnAce ____ mAnuSottarAdayo mahAnta uktA iti mahatmasaGgAdati mahataH padArthAnAha'tao mAi0' ityAdi, atimahAntazca te AlayAzca AzrayA iti-atimahAlayAH, mahAntazca te'timahAlayAzceti mahAtimahAlayAH / mahacchabdasya dviruccAraNaM mandarAdInAM sarvagurutvakhyApanArtha, tena-anyebhyaH svasvajAtIyebhyo'ti mahAnta ityarthaH, te trayaH prajJaptAH, tAnevAha-mandareSu-paJcAnAM mandaraparvatAnAM madhye ityarthaH, jambUdvIpe yo mandaraH pradhyajambUdvIpasthameruparvataH sa mahAn vartate yato'yaM lakSa yojanaparimitaH, zeSAzcatvAro mandarAH sAtirekapaJcAzItiyojanasahasrapramANA kA hai, aura Upara meM isakA vistAra 1 hajAra 24 yojana kA hai| ye mAnuSottara parcana mahAna haiM aisA kahA, aba sUtrakAra inameM bhI jo aura adhika mahAna haiM unheM pragaTa karate haiM-" tao maeha" ityAdi, yahAM jo ' mahat' zabda kA do bAra prayoga kiyA gayo hai vaha isa yAta ko khyApana karane ke liye kiyA gayA hai, ki ye mandarAdi padArtha saya se mahAna haiM, inase mahAna aura koI nahIM haiM, arthAt-apanI jAti ke jo padArtha haiM unameM ye ati mahAna haiM, ina ati mahAnoM ke bIca meM pAMca mandara parvatoM ke bIca meM jo jambudvIpa meM mandaraparvata hai vaha mahAna hai kyoM ki-isakA vistAra 1 lAkha yojana kA kahA gayA hai aura bAkI ke jo cAra mandara parvata haiM-dhAtakIkhaNDa ke do, aura puSkaravara dvIpArtha ke do-isakA vistAra kevala 82 hajAra yojana kA hI paNa vadhAre che, madhyamAM tene vistAra 7022 yojanAne che ane sauthI upara tene vistAra 1024 yojanane che. A mAnAra parvate mahAna che, evuM kahyuM. have sUtrakAra e vAta prakaTa 13 sothI mahAna parvata zye -" tao maei" yA // sUtramAre " mahata mahAna " Avna prayoga vAma bhAvyA cha te e vAtanuM pratipAdita karavAne mATe karAya che ke - A mandarAdi padAthe sauthI mahAna che-temanAthI adhika mahAna bIje kaI padArtha nathI. eTale ke pitAnI jAtinA je padArtho che temanAmAM te ati mahAna che, vaLI te pAMca parvata ati mahAna mandara parvatamAM paNa sauthI mahAna parvata te jaMbudvIpamAM Avela mandara parvata ja che. dhAtakIkhaMDanA be mandara parvatene ane puSkaravara dvIpAInA be mandara parvatane vistAra kevala 85000 ejanane ja kahyo che, paraMtu je bUdvIpanA madara parvatane vistAra te eka lAkha janane kahyuM che. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA0 3 u0 4 sU0 73 kalpasthitinirUpaNama eva santIti / samudreSu-sarvasamudrANAM madhye ityarthaH, svayambhUramaNaH samudro mahAn vartate tasya zeSasarvadvIpasamudrebhyaH samadhikapramANatyAt / kalpeSu-sarvadevalokeSu madhye brahmalokaH kalpaH-paJcamadevaloko mahAn asti, tatpadeze lokavistarasya pazcarajjupramANatvAt , tatpamANatayA ca brahmalokasya vivakSitatvAditi // 072 // anantaraM brahmalokakalpa ukta iti kalpazabdasAdhAt kalpasthitiM sUtradvayenAha___ mUlam-tivihA kappaTTiI paNNattA, taM jahA-sAmAiyakappaThiI, chedovaTThAvaNiyakappaTiI, nivisamANakappaTTiI / 1 / ahavA tivihA kappaTTiI paNNattA, taM jahA-NiviTakappahiI, jiNakappaTTiI, therakappaTTiI / 2 // sU0 73 // chAyA-trividhA kalpasthitiH prajJaptA, tathathA sAmAyikakalpasthitiH, chedopasthApanIyakalpasthitiH nirvishmaanklpsthitiH|1|athvaa trividhA kalpasthitiH kahA gayA hai samudroM meM svayambhUramaNa samudra hai vaha saba se baDA kahA gayA hai, kyoM ki-saba dvIpoM aura samudroM se isakA pramANa adhika hai, kalpoM meM brahmaloka kalpa haiM pAMcavAM devaloka hai-vaha sabase baDA kalpa hai, kyoM ki-isake pradeza meM loka vistAra pAMca rAja kA kahA gayA hai so itane hI baDe pramANavAlA yaha brahmaloka bhI kahA gayA hai / sU072 brahmaloka kalpagata kalpa zabda ke sAdharmya ko lekara aba sUtrakAra kalpasthiti kA kathana do sUtra se karate haiM-"tivihA kappaTTiI paNNattA" ityAdi, sUtrArtha-kalpasthiti tIna prakArakI kahI gaI hai jaise-sAmAyikakalpa badhA samudromAM sauthI maTe svayaMbhUramaNa samudra che, kAraNa ke saghaLA dvIpa ane samadro karatAM tenuM pramANa adhika kahyuM che. badhAM kalpamAM brahmaloka kapa sauthI moTuM che, brahmaleka kalpa pAMcamuM devaloka che tene sauthI moTuM kA kahyuM che kAraNa ke tenA pradezamAM kavistAra pAMca rAjUpramANu kahyo che. A brahmaleka kapa paNa pAMca rAjupramANa vistAravALuM kahyuM che. je sU. 7ra che brahmaloka ka95gata ka5 zabdanA sAdhamyane have sUtrakAra kaha5sthitinuM kathana karavA nimitte be sUtre kahe che- "tivihA kappadviI paNNattA" tyAdi sUtrAtha-48pasthiti prA2nI 4hI cha-(1) sAmAyi 465 sthiti, (2) chedde|5sthaapniiy 48pasthiti, mana (3) nivizamAna 485sthiti. pA 34 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJaptA, tadyathA-niviSTakalpasthitiH, jinakalpasthitiH, sthavirakalpasthitiH / 2 // su0 73 // TIkA-'tivihA' ityAdi, sUtradvayam / kalpa:-karaNamAcAraH, tasya tatra vA sthitiH-maryAdAkalparithatiH / sA trividhA, taghathA-tathAhi-sAmAyikakalpa. sthitiH, samAni-jJAnAdIni tepAmAyo lAbhaH samAyaH, sa eva sAmAyika-saMyama vizeSaH, tasya tadeva vA kalpaH sAmAyikAlpaH ayaM ca prathamacaramatIrthayoH sAdhanAM svalpakAlikaH, chedopasthApanIyasya sadbhAvAta , madhyatIrtheSu mahAvidehepu ca sthiti chedoSa sthApanIyakalpasthiti, aura niviMzamAnakalpasthiti, athavA isa taraha se bhI kalpasthiti tIna prakAra kI kahI gaI hai jaise-niviSTakalpasthiti, jinakalpasthiti aura sthvirklpsthiti| TIkArtha-kalpa nAma-karaNa AcAra kA hai usameM, yA usakI jo sthiti-layAMdA hai vaha kalpasthiti hai yaha kalpasthiti jo tIna prakAra kI kahI gaI hai, lo usakA tAtparya aisA hai, arthAt sAmAvika kalpa sthiti meM jo sAmAyikapada hai vaha jJAnAdikoM ke lAkhalpa hai arthAt sama zabda kA artha jJAnAdirUpa hai isa jJAnAdikoM kA jo lAbha hai vaha samAya hai yaha samAya lI sAmAyika hai sAmAyika eka saMyamavizeSa kahA gayA hai isa lomAyika kA jo kalpa hai vaha somAyika kalpa hai athavA-lAsAyika rUpa jo kalpa hai vaha sAmAyikakalpa hai, aisA isakA vAcyArtha hotA hai yaha sAmAyika kalpa prathama aura carasa tIrthakarake sAdhuoM kA alpakAlikahai / kyoM ki-usa samaya chedopasthApanIyakA sadbhAvahe madhya athavA A pramANe paNa ka9pasthiti traNa prakAranI kahI che-(1) nirviSTa pazthiti, (2) lina 48pasthiti mara (3) sthavira 465sthiti.. TIkAI-kapa nAma karaNa-AcAranuM che. temAM athavA tenI. je sthiti (maryAdA) hoya che tenuM nAma ka5sthiti che. te ka9pasthiti traNa prakAranI kahI che. (1) sAmAyika kalpasthitine bhAvArtha nIce pramANe che - sAmAyika kalpasthitimAM je "sAmAyika pada che te jJAnAdikanA lAbharUpa che, eTale ke sama zabdano artha jJAnAdirUpa che. A jJAnAdikane je lAbha che tenuM nAma "samAya" che te samAya ja sAmAyikarUpa che, sAmAyikane eka saMyamavizeSa kahyuM che. A sAmayikane je ka9pa che (AcAra che) tene sAmAyika ka9pa kahe che athavA-sAmAyika rUpa je ku5 che tenuM nAma sAmAyika ka9pa che, e tene vArtha thAya che. te sAmAyika kalpa prathama ane carama tIrthakaranA sAdhuenuM kalpakAlika che, kAraNa ke te samaye chedepa Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahe sughATI kA sthA03 u04 sU0 73 kalpasthitinirUpaNam yAvatkathikaH tatra chedoSasthApanIyAbhAvAt , tasya tatra vA sthitiH sAmAyikakalyasthitiH / sA ca madhyadvAviMzatitIrthasAdhUnAM mahAvidehasthasAdhUnAM ca zayyAtarapiNDaparihAre caturyAmapAlane puruSajyeSThatve bRhatparyAyasyetareNa vandanakadAne ca niyamalakSaNA, zuklapramANopetavastrApekSayA yadacelatvaM tatra 1, tathA-au dezikamaktAdigrahaNe 2, rAjapiNDagrahaNe 3, pratikramaNakaraNe 4, mAsakalpakaraNe 5, paryupaNakalpakaraNe 6, cAniyamalakSaNAceti, ukta cAtra"sijjAyarapiMDe ya 1, cAujjAme ya 2, purisajeTe ya 3 / kiikammassa ya karaNe 4, cattAri avaTThiyA kappA / / 1 // Acelukku 1 desiya 2. sapaDikamaNe 3 ya rAyapiMDe 4 ya / mAsaM 5 pajjosavaNA 6, chappe aNavaTiyA kappA // 2 // " chAyA-zayyAtarapiNDe 1 ca, cAturyAme 2 ca puruSajyeSThe ca 3 / kRtikarmaNazca karaNe 4 ca catvAro'vasthitAH kalpAH // 1 // Acelakya 1 modezikaM 2 sapratikramaNazce 3 rAjapiNDazca 4 / mAsaH 5 paryuSaNA 6 paDapyete'navasthitAH kalpAH // 2 // acelakatvaM caivam - ke tIrthaMkaroM meM aura mahAvidehoM meM yaha yAvatkathika hai, kyoM ki-vahAM chedopasthApanIya kAaova hai, usa sAmAyikakalpa phI athavA-lAmAyika kalpa meM jo sthiti hai vaha sAmAyikakalpasthiti hai yaha madhya ke 22 tIrthaMkaroM ke sAdhuoM kI aura mahAvidehastha sAdhuoM kI zayyAtara ke piNDa parihAra meM, cAturyAmapAlana meM, aura puruSa ke jyeSThatva meM, usakI vandanA meM vilayarUpa hai, aura-zuklapramANopeta vastra kI apekSA se jo acelakatA hai 1 usameM, tathA-auddezikabhaktAdi grahaNa meM 2 rAjapiNDagrahaNa meM 3 pratikramaNa karane meM 4 mAsakalpa karane meM 5 aura payUSaNakalpa karane meM anivAryarUpa hai| kahA bhI hai "sijjAyarapiMDe ya" sthApanIyane sadabhAva che madhyanA tiryakaromAM ane mahAvidehamAM te yAvatruthika che, kAraNa ke tyAM chedapisthApanIyane abhAva che te sAmAyika kalpanI athavA sAmAyika kalpamAM je sthiti che, tene sAmAyika kalpasthiti kahe che. te madhyanA 22 tirthakAronA sAdhuonI ane mahAvidehastha sAdhuonI zayyAtaranA piMDanA parihAramAM, caturyAma pALavAmAM ane puruSanA mRtvamAM tenI vandanAmAM vinayarUpa che, ane zukala pramANapata vastranI apekSAe je arthakatA che temAM zika bhaktAdi grahaNamAM, (3) rAjapiMDa grahaNamAM, (4) pratibhA 42vAbhAM, (5) bhAsa465 42vAmA, mana (6) 5yuSya 465 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 sthAnAGgo ... ... .......... " duviho hoi acelo, asaMtacelo ya saMtacelo ya / tattha asaMtehiM jiNA, saMtacelA bhave sesA // 1 // sIsAveDhiyapotaM, naiuttaraNammi naggayaM veMti / junnehiM naggiyamhi tura sAliya ! dehi me pottiM // 2 // junnehiM khaMDiehiM, asavva taNuyAuehi Na ya Nicca / saMtehi vi NiggaMthA acelayA hoti celehiM // 3 // " chAyA-dvividho bhavatyacelo taccelazca saccelazca / tatrA'sadbhiH ( vastraiH ) jinAH, sadacelA bhavanti zeSAH // 1 // zopaveSTitapotaM nadyuttaraNe nagnakaM bruvanti / jIrNaiH ( vastraiH ) nagnako'smi tvaritaM zAlika | dehime potIm (zATikAM ) // 2 // jIrNe H khaNDitaiH asarvatanuprAvRtena ca nityam / sadbhirapi (vastraiH) nimranthA acelakA bhavanti celaiH // 3 // " iti / evaM jIrNakhaNDitapramANopetavastreSu satsvapi acelatvena loke vyavahAro dRzyate 1 / chedoparathApanIyakalpasthitiH, chedena - pUrvaparyAyacchedena upasthApanIyamAropaNIyaM chedopasthApanIyaM vyaktito mahAvatAropaNamityarthaH, tacca prathamacaraityAdi, / acailakatA isa prakAra se hai "duviho hoi acelo" ityAdi, isa taraha jINa khaNDita evaM pramANopeta vastroM ke hone para bhI, rakhane para bhI, acelanArUpa se loka meM vyavahAra dekhA jAtA hai 1 chedopasthApanIya kalpasthiti pUrvaparyAya ke cheda se jo punaH AropaNIya hotA hai vaha chedopasthApanIya hai, yaha anyavyakti meM jo Aropa kI apekSA mahAvratAropaNarUpa hotA hai| yaha chedopasthApanIya prathama tIrthakara aura antima 42pAmA manivA35 cha. 4dhu paya cha -" sijjAyarapiMDe ya" tyAha. mayatatA mA pare DAya cha-" duviho hoi acelo" tyAha A rIte jI-khaMDita ane pramANapata vastro hovA chatAM paNa, rAkhavA chatAM paNa, acalatArUpa vyavahAra lekamAM jovAmAM Ave che. have che pasthApanIya kalpasthitinuM nirUpaNa karavAmAM Ave che-pUrva paryAyanA chedathI je punaH ApaNIya thAya che tenuM nAma chedepasthApanIya che. te anya vyaktimAM ApanI apekSAe tArepaNurUpa hoya che. A chedepasthApanayane sadbhAva pahelA ane chellA tIrthakaranA samayamAM ja kahyo che. Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMghATIko sthA 3 0 4 sU0 73 kalpasthitinirUpaNam matIrthayoreva / tasya tadeva vA kalpaH tasya sthitiH-maryAdA sA tathoktA, iyaM ca dazasu sthAnakeSvavazyaM pAlanarUpeti / uktaJca " dasaThANaThio kappo, purimassa ya pacchimassa jiNassa / eso dhuyarayakappo, dasaThANapaiTio hoi // 1 // chAyA-dazasthAnasthitaH kalpaH pUrvasya pazcimasya ca jinasya / / eSa dhUtarajaHkalpo dazasthAnapratiSThito bhavati // 1 // iti / tAni daza sthAnAni yathA" Acelakku 1 desiya 2 sijjAyara 3 rAyapiMDa4 kiikamme 5 / vaya 6 jeTTa 7 paDikkamaNe 8, mAsaM 9 panjosavaNakappe 10 // 1 // chAyA-Acelakyau 1 dezika-zayyAtara-rAjapiNDa 3-4 kRtikarmANi 5 / vrata6 jyeSTha 7 pratikramaNAni 8 mAsa paryupaNakalpaH 9-10 // 1 // tatra-AcelakyaM asatsad bhedena dvividham , sarvathA vastrAbhAvarUpamasadacelatvaM tIrthakara ke samaya meM hI kahA gayA hai, isa chedopasthApanIya kA jo kalpa hai vaha chedopasthApanIya kalpa hai athavA chedopasthApanIyarUpa jo kalpa hai vaha chedopasthApanIya kalpa hai, isakI jo sthitilpa maryAdA hai vaha chedopasthApanIya kalpa hai, yaha daza sthAnako meM avazya pAlanarUpa kahI gaI hai| kahA bhI hai-" dasaThANaThio kappo" ityAdi, yaha daza sthAna sthitakalpa pUrva aura pazcima jiname kI hai yaha pAparUpa rajako naSTa karane ghAlA kalpa daza sthAna pratiSThita hotA hai 1 ve daza sthAna isa prakAra se haiM-"Acelakkusiya" ityAdi, inameM Acelakya asat aura sat ke bheda se do prakAra kA kahA gayA hai sarvathA-vastrAbhAvarUpa asata acelatA jina tIrthakaroM ko hotI hai aura jIrNa, khaNDita evaM pramANo. A chedepasthApanIyane je kapa che (AcAra che) tenuM nAma chede sthApanIya kalpa che. athavA-chedepasthApanIyarUpa je kalpa che, te chede sthApanIya kalapa che, ane tenI je sthiti (maryAdA) che, te chedepasthApanIya ka5sthiti che. te dasa sthAnamAM avazya pAlanarUpa kahI che. kahyuM paNa che ke " saThANaThio kappo" tyAhi.. A dasa sthAna sthitine kalpane sadUbhAva pahelA ane chellA jinamAM kahyo che. A pAparUpa rajane naSTa karanAra ka5 je dasa sthAna pratiSThita che, te isa sthAna nAya pramANe -" Acelakudesiya" tyAla-bhAMthI (1) mAye. lakaya sat ane asatunA bhedathI be prakAranuM kahyuM che. sarvathA vastrAbhAvarUpa Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 sthAMnAGgasUtra jinAnAM, jIrNakhaNDitamamANopetavastrarUpaM sadacelatvaM zeSamunInAM bhavati 1 / auddezikapiNDa-zayyAtarapiNDa-rAjapiNDagrahaNarUpaM trayaM prasiddham 4 / kRtikarma-ratnAdhikamaryAdayA vandanavyavahAraH5 / vratAni-paJcamahAvratAni6, jyeSTa:-purupajyeSTho. dharmaH, pratikramaNaM-sAticAratve-niraticAratve'pi pratikramaNakagNas 8 / mAsa:-mAsakalpaHzeSakAle mAsaM yAvadekatravasanam 9 / paryupaNakalpaH-paryupaNapArAdhanA10 / ete daza kalpAH prathamacaramatIrthakarayostIrthe bhavanti na madhyama dvAviMzatitIrthakarANAmiti 2 / tathA nirvizamAnakalpasthitiH-nirvizamAnAH-parihAravicaddhitapo'nucArakAH parihArakA ityarthaH, teSAM kalpe yA sthitiH sA tathoktA / sa ca kalpo yathApeta vastra rakhane rUpa sat acelatA zeSa muniyoM ko hotI hai ? auddezikapiNDa, zayyAtarapiNDa, rAjapiNDa inako grahaNa karane lpa3 sthAna prasiddha haiM 4 ratnAdhika kI maryAdAnusAra vandanA karane kA jo vyavahAra hai vaha kRtikarma hai 5 pAMca mahAvata ye vrata haiM jyeSTha purupazreSTha dharma haiM, sAticAra avasthA meM aura niraticAra avasthA meM bhI pratikramaNa karanA yaha pratikramaNa hai 8 mAsa se yahAM mAsakalpa liyA gayA hai zeSakAla meM eka mAsa taka eka jagaha rahanA 9 yaha isakA tAtparya hai, tathApayUSaNa parva kI ArAdhanA karanA liyA gayA hai 10 ye 10 kalpa prathama aura antima tIrthaMkara ke tIrtha meM hote haiM, bIca ke 22 tIrthaMkaroM ke tIrtha meM nahIM hote haiN| nirvizamAnakalpasthiti parihAravizuddha tapa kA asat alatA jinatIrthakaramAM hoya che, ane jIrNa, khaMDita ane pramApeta vastra rAkhavArUpa sat alatA bAkInA muniomAM hoya che. (1) zika piMDa, (2) zayyAtara piDa ane (2) rAjapiMDa grahaNa karavA rUpa traNa sthAna te jANItA che, tethI ahIM temanuM vizeSa spaSTIkaraNa karavAmAM AvyuM nathI. (4) ratnAdhikanI maryAdA anusAra vaMdaNA karavAne je vyavahAra che tenuM nAma kRtikama che. (5) pAMca mahAvratane zrata zabdathI grahaNa karavAmAM AvyA cha. (6) jye4-puruSa zre4 dhama cha (7) sAtiyAra avasthAmA bhane niratiyAra avasthAmAM paNa pratikramaNa karavuM tenuM nAma pratikramaNa che. (8) mAsa padathI ahIM mAsaka grahaNa karavAmAM Avela che. zeSakALamAM eka mAsa sudhI eka jagyAe rahevuM tenuM nAma mAsakalpa che (9) paryuSaNa parvanI ArAdhanA karavI (10) A dasa kalpa (AcAra) ne sadUbhAva pahelA ane chelA tIrthaMkaranA tIrthamAM he che-vaccenA 22 tIrthaMkaranA tIrthamAM temane saddabhAva hete nathI. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA0 3 u. 4 sU0 73 kalpasthitinirUpaNam 271 grISma-zIta- varSAkAleSu krameNa jaghanyamadhyamotkRSTarUpaM tapo bhavati, tatra grISmakAle jaghanyaM caturthaSaSThASTamarUpam, zItakAle madhyamaM patrASTamadazamarUpam, varSAkAle utkRTamaSTamadazamadvAdazarUpamiti, pAraNamAcAsAmlenaiva piNDeSaNAsaptake ca prathamadvitIyayorabhigraha eva, zeSAsu tRtIyAdi paJcasu piNDepaNA punarekayA bhaktamekayA ca pAnamityevaM dvayorabhigraha iti uktaJca - 46 vArasa 1 dasa 2 aha 3 dasa dasa 12 chaTTa 3 aTTheva 9 cha 2 cauro3 ya / ukkosamajjhimajannagA u vAsAsisira gimhe 1 // 1 // pAraNage AyAmaM pacasu gaho dosa'bhigAho bhikkhA " iti / chAyA - dvAdazaM 1 dazamaM 2 aSTamaM 3 dazamaM 1 aSTamaM 2 SaSThaM 3 aSTamameva 1 SaSThaM- catuthaM ca / utkRSTamadhyamajaghanyakAvarSA ziziragrISmeSu // 2 // pAraNake AcAmAmlaM paJca graho dvayorabhigraho bhikSAyAm || iti / pAlana karane vAle parihAroM kA jo kalpa hai usa kalpa meM jo unakI sthiti hai, vaha nirvizyamAna kalpasthiti hai, unakA vaha kalpa isa prakAra se hai grISmaRtuse, zItaRtu meM, aura varSARtu meM inakA kramazaH jaghanya madhyama aura utkRSTarUpa tapa hotA hai, grISmakAla meM jaghanyatapa caturtha SaSTa aSTamarUpa aura zItakAla meM SaSTha aSTama aura dazama rUpa hotA hai tathA varSAkAla meM utkRSTa tapa aSTama, dazama, aura dvAdazarUpa hotA hai, tathA-pAraNA AyaMbila se hI hotA hai, piNDeSaNA saptaka meM prathama dvitIya piNDeSaNAoM meM abhigraha hI hotA hai, tathA - piNDeSaNAoM meM tIsarI se lekara sAtavIM piNDeSaNA taka meM eka bhakta eka pAna isa prakAra se do kA abhigraha hotA hai / kahA bhI hai - " bArasa dasa aTTha-" ityAdi / aba sUtrakAra prakArAntara se bhI have niviMzamAna kalpasthitinuM nirUpaNa karavAmAM Ave che-parihAra vizuddhi tapanuM pAlana karanAra parihArikAnA AcArarUpa je kalpa che, ane te kalpamAM tenI je sthiti che, tenuM nAma nizyimAna kalpasthiti che. tenA te kalpa ( AcAra ) A pramANe hoya che-tee grISma RtumAM, zIta RtumAM ane varSA RtumAM anukrame jadhanya, madhyama ane utkRSTa tapa kare che. grISmakALamAM tapanI ja%0nyatA Atu SaSTha ane aThThama rUpe ane zItakAlamAM chaThe (upavAsa), abha (trA upavAsa ) bhane dasa upavAsapa hAya che. varSAkALamAM utkRSTa tapa aSTama dazama ane dvAdaza 5 hoya che, tathA Aya bilathI ja tenA pAraNAM karavAmAM Ave che piMDaiSaNA saptakamAMnI pahelI ane bIjI piMDaiSaNAmAM abhigraha ja karAya che. trIjIthI laIne sAtamI paryaMntanI pAMca piMDaiSaNAemAM eka bhakta ( AhAra ) ane eka pAna ( pINuM ), ema e vastune ja abhigrahu thAya che. kahyuM paNa -" vArasa dasa aTTha " ityAdi Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 sthAnAgasUtre atha prakArAntareNa kalpasthitimAha-'ahavA' ityAdi / athaveti prakArAntareNa kalpasthitistrividhA, tathA nirviSTakalpasthitiH, jinakalpasthitiH, sthavirakalpasthitizceti / tatra-nirviSTA-AsevitavivakSitacAritrA anupahArikA ityarthaH, teSAM kalpaH-AcArastasya sthitiH-maryAdA nirviSTakalpasthitiH, yathA pratidinamAcAmlamAtraM tapaH, bhikSA pUrvoktaprakAraiveti / uktaJca "kappaDiyAvi paidiNaM, karaMti emeva cAyAmaM" iti / chAyA-kalpasthitA api pratidina kurvanti evameva cAcAmAmlam / ete pUrvamUtroktA nirvizamAnakA nirviSTAzca parihAravizuddhikA ucyante, tepAM ca navako gaNo bhavati, tecaivaM vidhA bhavanti" savve carittavaMto u, daMsaNe pariniTiyA / navapubdhiyA jahanneNaM, ukkosA dasapunciyA // 1 // paMcavihe vavahAre, kappaMmi duvihaMmi ya / dasaviheya pacchitte, samve te pariniTiyA // 2 // " kalpasthiti kA kathana karate haiM-"ahavA-" ityAdi, athavA kalpasthiti isa prakArAntara se tIna prakAra kI hai, jaise-niviSTakalpasthiti, jinakalpasthiti, aura sthavirakalpasthiti, nirviSToM kA Asevita vivakSita cAritravAloM kA anuparihArikoM kA jo kalpa hai AcAra hai, usa AcAra kI jo sthiti hai-maryAdA hai, vaha niviSTa kalpasthiti hai, jaise-pratidina AcAmla mAtra tapa karanA, aura pUrvokta prakAra kI hI bhikSA krnaa| kahA bhI hai-" kappaTiyA vi paidiNaM-" ityAdi, pUrvasUtrokta niviMzamAnaka, aura ye nirviSTa donoM parihAra vizuddhika kahalAte haiM, inakA gaNa 9 nau kA hotA hai ye isa prakAra se hote haiM-" savve carittavaMto-" va sUtrA2 mIla zata 46pasthitinI 535 // 42 cha-" ahavA" ItyAdi-athavA ka5sthitinA A pramANe traNa prakAra paNa paDe che-(1) niSTi 48pasthiti, (2) lina pasthiti mana (3) sthavi2465sthiti. niviTeno-Asevita vivakSita cAritravALAna-anuparihAra ke je kalpa (AcAra) che, te AcAranI je sthiti che, maryAdA che tene nirviSTa kalpasthiti kahe che. jemake pratidina AcArlI mAtra tapa karavuM, ane pUrvokta prA2nI 4 mikSA 98] 42vI. 4yu 5 cha -"kApaTThiyAvi paidiNaM " tyAta pUrva sUtrokta nirvizamAnaka ane A niviSTa, bannene parihAra vizuddhika he cha, tamanA nAya DAya che. to mA 2nA DAya cha-" savve carittavaMto" tyAhi-tasA yAtrizANI DAya cha, 6zana 52niSThita (paripU) Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 u0 4 sU0 73 kalAsthitinirUpaNam 273 chAyA-sarve cAritravantastu, darzane pariniSThitAH / navapUrvikA jaghanyena, utkRSTA dagapUrvikAH // 1 // paJcavidho vyavahAraH, kalpe dvividhe ca (jinakalpe sthaviravalpecetyarthaH ) dazavidhe ca mAyazcitte, sarve te pariniSThitAH // 2 // ityAdi 1 / jinakalpasthitiH, jinAH-gacchanirgatasAdhuvizepA, nepAM kalpasthitiH / jinakalparavarUpaguttarAdhyayanamaMtrasya matkRtAyAM priyadarzinITIkAyAM dvitIye'dhyayane'celaparIpada svarUpe'valokanIyam / 2 / ___ sthavirakalpasthitiH-sthavirAH gacchapatibaddhA AcAryAdayaH, teSAM kalpasthitiH / tatsvarUpaM yathA - " payajjA sikkhAvaya matthaggahaNaM ca aniyao caaso| - niSphattIya vihAro, samAyArI ThiI ceva // 1 // iti / ityaadi,| ye sara cAritrazAlI hote haiM darzana meM pariniSThita paripUrNa hote haiM kama se kama ye nava parvataka ke pAThI hote haiM aura utkRSTa se 10 pUrvataka ke pAThI hote haiM, inakA vyavahAra pAMca prakAra kA hotA hai jinakalpa aura sthavirakalpa meM aura daza prakAra ke prAyazcitta meM ye saba pariniSThita hote haiN| jinakalpasthiti-gaccha le nirgata jo sAdhu hote haiM ve jina haiM, ina jiloM ke kalpa kI jo maryAdA hai vaha jinakalpasthiti hai| jinakalpa kA svarUpa uttarAdhyayana mantra kI priyadarzinI TIkA meM maiMne dvitIya adhyayana meM acela parIghaha ke svarUpa meM carcita kiyA hai, ataH vahAM se devi lenA caahiye| sthavirakalpasthiti gacchatibaddha AcArya Adi sthavira hai inake kalpa kI jo sthitirUpa paryAdA hai vaha sthavira hoya che, ochAmA ochA nava pUrvanA pADI hoya che, ane vadhAremAM vadhAre dasa pUrvanA pADI hoya che temane vyavahAra AgamAdi pAMca prakAranA hoya che, teo jinakalpa ane sthavirakapamA ane dasa prakAranA prAyazcittomAM pariniSita (paripU) hAya cha - have jinakalpasthitinuM nirUpaNa karavAmAM Ave che-gacchamAMthI nirgata je sAdhuo hoya che temane jina kahe che te jinenA ka5 (AcAra) nI je maryAdA che tene jinaka9pasthiti kahe che jinakalpanuM svarUpa meM uttarAdhyayana sUtranI priyadarzanI TIkAnA bIjA adhyayanamAM acela parISahanA svarUpanuM varNana karatAM, spaSTarUpe prakaTa karyuM che, te jijJAsu pAThakae te tyAMthI vAMcI levuM. have sthavira kalpasthitinI prarUpaNa karavAmAM Ave che-gaccha pratibaddha AcArya Adine ravira kahe che temanA ka95 (AcAra) nI sthitirUpa je maryAdA che, tene sthavira ka9pasthiti kahe che tenuM svarUpa A prakAranuM che - Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 274 chAyA-pravrajyA zikSAvratAni arthagrahaNaM cAniyato vAsaH / niSpattizca vihAraH, sAmAcArI sthitizcaiva // 1 // ___ ityAdirUpA sthavirakalpasthiti riti 3 / ihaca mUtradvaye'yaM kramopanyAsaH sAmAyike sati chedopasthApanIyaM bhavati tasmiMzca sati parikAravizuddhikabhedarUpa nirvi. zamAnakaM, tadanantaraM nirviSTakAyikaM, tatpazcAgjinakalpaH sthavirakalpo vA bhavatIti sAmAyikAlpasthityAdInAM krama iti / / sU0 73 / / pUrvoktakalpasthitInAM vyatikramaviparItavidhAyakA nArakAdi zarIriNo bhavantIti nArakAdizarIranirUpaNamAha mUlam--neraiyANaM tao sarIragA paNNattA, taM jahA-veuvie teyae, kammae / asurakumArANaM tao sarIragA paNNattA, taM jahA-evaM ceva / evaM lavvesiM devANaM / puDhavIkAiyANaM tao sarIragA paNNattA, taM jahA-orAlie teyae kammae / evaM vAukAiyAvajjANaM jAva cauridiyANaM // sU0 74 // kalpasthiti hai isakA svarUpa isa prakAra hai-"pavajjA sikavAvaya" ityAdi, ityAdirUpa yaha sthavirakalpasthiti hai 3 yahAM do satroM meM yaha kramopanyAsa hai-sAmAyika ke hone para chedopasthApanIya hotA hai, chedopasthApanIya ke hone para parihAra vizuddhika kA bhedarUpa nirvizamAnaka hotA hai, bAda meM-niviSTakAyika hotA hai isake bAda jinakalpa hotA hai, athavA sthavirakalpa hotA hai, isa prakAra se yaha sAmAyika kalpasthiti AdikoM kA krama hai| muu073| ina pUrvokta kalpasthitiyoM kA vyatikrama viparIta karanevAle nArakAdi zarIrabAle hote haiM, ataH aba sUtrakora nArakAdi zarIra kA nirUpaNa karate haiM" pavajA sikkhAvaya" tyAdi 35 21 sthavira 465sthiti rAya cha mahA be sUtrAmAM kemapanyAsa ( ulaTa kama) che-sAmAyikanA bhAvamAM chedepasthApanIya thAya che, chedepasthApanIyanA sadubhAvamAM parihAra vizuddhika bhedarUpa nirvizamAna thAya che, tyArabAda nirviSTakAyika thAya che, tyArabAda jinaka5 thAya che, athavA sthaviraka95 thAya che A pramANe A sAmAyika sthiti mAhinA bha cha. // sU. 73 // A pUrveta kAsthitinA vyatikrama (viparItatA) karanArA nArakAdi zarIravALA hoya che tethI have sUtrakAra nArakAdinA zarIranuM nirUpaNa kare che. " tao sarIragA paNNattA" tyAdi Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA0 3 30 4 sU0 74 nArakAdizarIranirUpaNam 275 chAyA-nairayikANAM trINi zarIrANi prajJaptAni, tadyathA-vaikriyaM, tejarsa, kArmaNam 1 / asurakumArANAM trINi zarIrANi prajJaptAni, tadyathA-evameva 2 / evaM sarveSAM devAnAm 3 / pRthivIkAyikAnAM trINi zarIrANi prajJaptAni, tadyathA-audArika, tejasaM, kArmaNam 4aa evaM vAyukAyikavarjAnAM yAvaccaturindriyANAm 5 // .74 // ___TIkA-' neraiyANaM ' ityAdi sUtrapaJcakaM sugama, navara-nairayikANAM vaikriyatejasakArmaNarUpANi trINi zarIrANi bhavanti / 1 / asurakchamArANAmapi ' evaM ceve' ti evameva-etAnyeva pUrvoktAni vaikriyAdIni trINi zarIrANi santIti / evamyathA nairayikANAmamurakumArANAM ca vaikriyAdIni trINi zarIrANi tathA sarveSAM nAga TIkArtha-"tao sarIragA paNNattA-" ityAdi, ye pAMca sUtra haiM-inakA artha sugama hai, phira bhI sUtrakAra ne hanameM yaha prakaTa kiyA hai ki naira. yikoM ke tIna zarIra hote haiM vaikriya tejala aura kArmaNa taijasa kArmaNa ina do zarIroM kA sambandha to pratyeka jIva ko hotA hI hai, usake sAtha nairayika jIvoM ko vaikriya zarIra hoto hai, asurakumAroM ko bhI ye hI 3 zarIra hote haiN| isI taraha se-nAgakumAra Adi bhavanapatiyoM ko, vyantara devoM ko, jyotiSka devoM ko aura vaimAnika devoM ko, kalpopapanna kalpAtItoM ko bhI ye hI 3 zarIra hote haiN| pRthivIkAyika, apakAyika, taijalakAyika aura vanaspatikAyika, ina ekendriya sthavira jIvoM ko audArika taijasa evaM kAmaNa zarIra hote haiM, doindriya teindriya aura cauindriya jIvoM ko bhI ye hI tIna zarIra hote haiN| vAyukAyika, TIkAtha-pAMca sUtre dvArA nArakAdinAM zarIranuM sUtrakAre nirUpaNa karyuM che. A sUtrano artha sugama che, chatAM ahIM sa kSiptamAM temane bhAvArtha prakaTa 42vAmA mAnya cha-nArIne ra zarIra DAya cha-(1) vaiThiya, (2) terasa ane (3) kAmaNa tejasa ane kAmaNa, A be zarIrane saMbaMdha te pratyeka jIvane hoya che, asurakumAremAM paNa e ja traNa zarIrane sabhAva hoya che. e ja pramANe nAgakumAra Adi bhavanapati devamAM, vyantara devamAM, vaimAni. kemAM kapipapanna ane kapAtImAM paNa e ja traNa zarIrane sadbhAva hoya che. pRthvIkAyika, apUkAyika, tejasakAyika ane vanaspatikAyika, A ekendriya sthavira mAM hArika, tejasa ane phArmANa zarIrane saddabhAva hoya che. dvindriya, brondriya ane caturindriya mAM paNa e ja traNa zarIrane sa Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 sthAnAza kumArAdi bhavanapati-vyantarajyotipkanaimAnidevAnAmapi vijJayAni 3 / pRthivIkAyikAnAmauvArika taijasakAmaNarUpANi trINi zarIrANi bhavanti 4 / evaMyathA-pRthivIkAyikAnAmaudArikAdIni zarIrANi bhavanti tathA vAyukAyikava rjAnAM vAyukAyikAn varjayitvetyarthaH 'jAva' iti yAvat , yAvacchabdena'apkAya-tejaskAya - vanaspatikAya-dvIndriya-trIndriyANAm ' iti grAhyam , caturindriyANAM caudArikataijasakAmagarUpANi trINi zarIrANi santi / vAyukA. yikAnAM paJcandriyatirazvAM cAhArakavarjazarIracatuSTayaM manuSyANAM tu zarIrapaJcakaM bhavatIti tristhAnakAnurodhAttAni nAtra darzitAni || nu0 74 / / kalpasthitivyatikrAmakAzca pratyanIkA api bhavantIti pratyanIka mRtrapaTkamAhamUlam --guruM paDucca tao paDiNIyA paNNattA, taM jahA-Ayariya paDiNIe, uvajjhAyapaDiNIe, therapaDiNIe 1 / gaI paDucca tao paDiNIcA paNNatA, taM jahA ihalogapaDiNIe, paralogapaDiNIe duhao logpddinniie2| lasUhaM paDucca tao paDiNIyA paNNattA, taM jahA-kulapaDiNIe, gaNapaDiNIe, saMghapaDiNIe 3 / aNukaMpaM paDucca tao paDiNIyA paNNattA, taM jahA-tavaslipaDiNIe, gilANapaDiNIe, seha pddinniie4| bhAvaM paDucca taopaDiNIyA paNNattA, taM jahA-NANapaDiNIe, dasaNapaDiNIe, carittapaDiNIe 5 / suyaM paDucca tao paDiNIyA paNNattA, saM jahA-suttapaDiNIe, atthapaDiNIe, tadubhayapaDiNIe 6 // sU0 75 // aura paJcendriya tiryazca inako audArika, vaikriya, taijasa aura kArmaNa ye cAra zarIra taka bhI ho sakate haiM, AhAraka zarIra nahIM hotA hai tathA-manuSyoM ko to pAMca zarIra taka bhI ho sakate haiM, parantu yahAM para tristhAnaka kA prakaraNa hone se unhe yahAM nahIM kahA gayA hai |mu074|| bhAva hoya che. vAyukAyika ane paMcendriya tiya cAmAM dArika, vaikiya, tejasa ane kAzmaNa e cAra zarIrane sadbhAva heI zake che-paNa AhAraka zarIra hetuM nathI. manuSyamAM te pAMca zarIrane saddabhAva paNa hoI zake che, paraMtu ahIM tristhAnakane adhikAra cAlatuM hovAthI temanI prarUpaNuM karavAmAM bhAvI nazI // sU. 74 // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA0 3 u04sU075 pratyanIkasvarUpanirUpaNam 277 chAyA-guruM pratItya trayaH pratyanIkAH pajJaptAH, tadyathA-AcAryapratyanIkA, upAdhyAyapatyanIkaH, sthavirapratyanIkaH / / gati pratItya trayaH pratyanIkA prajJaptAH, tadyathA-ihalokamatyanAka', paralokamatyanIkaH, dvidhAtolokapratvanIkaH / 2 / mamadaM pratItya trayaH pratyanIkAH prajJaptAH tadyathA-kulapratpanIkA, magAtpanIkA, saMghamatyanIkaH / 3 / anukampA pratItya trayaH pratyanIkA prajJaptAH, tadyathA-tapasvipratyanIkaH, glAnapratyanIkaH, zaikSapratyanIkaH / 4 / bhAvaM pratItya trayaH pratyanIkAH prajJaptAH, tadyathA jJAnapratyanIkaH, darzanapratyanIkaH, caaritrprtyniikH|| zrutaM pratItya trayaH pratya. nIkA: prajJaptAH, tadyathA-sUtrapratyanIkA,adhamatyanIyaH, tdubhyprtyniikaa|m075|| ___TIkA-'guruM ' ityAdi mUtrapaTaka sugama, navaraM-'guru'-miti, gRNAtiabhidhatte tattvamiti gurustaM pratItya-Azritya-pratyanIkAH-pratikalAH te AcAyopAdhyAyasthavirabhedena trayaH prajJaptAH / tatrAcAryopAdhyAya pratyanIko tadavarNavA. dinau / sthaviro jAtyAdibhi bhavati tasya pratyanIkA-pratikUlaH / sthavirapatya___kalpasthiti vyatikrAmaka pratyanIka (pratikUla ) bhI hote haiM, ataH aba sUtrakAra pratyanIka pratikUla rahane vAloM ke chaha sUtroM kA kathana karate haiM-" guruM paDucca tao paDiNIyA-" ityAdi / TokArtha-ye 6 sUtra haiM, inakA artha sugama hai phira bhI sUtrakAra ne inameM yaha prakaTa kiyA hai-gurU ko lekara pratyanIka tIna hote haiM, jo tattva kA kathana karatA hai vaha " gRNAti tattvamitiguruH" tattva samajhAne vAleko guru kahate hai| isa vyutpattike anusAra guru kahA gayAhai pratyanIka zabda kA artha pratikUla rahanA hai aise gurupratyanIka AcAryapratyanIka upAdhyAyapratyanIka aura sthaviraprasthanIka ke bheda se 3 tIna prakAra ke kahe gaye haiN| AcArya aura upAdhyAya kA jo avarNavAda karatA hai vaha ka9pasthiti vyatikAmaka pratyenI (pratikULa mANasa) paNa hoI zake che. tethI have sUtrakAra pratyenIka (pratikULa rahenAra) ne anulakSIne cha sUtrenuM 4thana 42 cha-" guruM paDucca tao paDiNIyA" tyAha A sUtrano artha sugama che, chatAM ahIM A sUtrano bhAvArtha prakaTa 42vAmAM Ave che-gurunI apekSA pratyanI sAya che " gRNAti tatva. miti guru " | yutpatti anusAra 2 tatvatuM 4thana 42 cha tene zuru 49 che pratikULa rahenArane pratyenIka kahe che. guru pratyenIkanA nIce pramANe traNa se hyA hai-(1) mAyA pratyanI. (2) adhyAya pratyAnI mana (3) sthavira pratyenIka AcAryane avarNavAda karanAra jIvane AcArya pratyenIka kahe che ane upAdhyAyane avarNavAda karanAra jIvane upAdhyAya pratyenIka Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 sthAnAsUtra nIkaH-yo jAtyAdikamAzritya sthavirasyAvarNavAdaM vadati chidrAnvepI ca bhavati saH / uktaJca"jaccAIhi avanna, vibhAsaiva na yAvi uvavAe / ahio chiddappehI, pagAsavAI aNaNulomo // 1 // ahavAvi vae evaM, uvaesaM parassadeti evaM tu / dasaviDa veyAvacca, kAyanya sayaM na kuvvaMti // 2 // " iti / chAyA-jAtyAdibhiravaNa vibhApate nopapAte'pi varta te / ahitaH chidraprekSI prakaTavAdI ananulomaH // 1 // __ athavA'pi ( rA pratyanIkaH, ) vadede, (ete AcAryAdayaH) parasyopa dezaM dadati, eyameva dazavidha vaiyAvRttyaM kartavyaM paraM svayaM na kurvanti // 2 // itthamavarNavAdakaraNe gurupratyanIkatA bhavati // 1 // gatiH mAnupatyAdikA, tAM pratItya pratyanIkA, sa trividhaH-ihalokaparalokobhavalokabhedAt / tatra-ihaloka AcArya pratyanIka, aura upAdhyAyapratyanIka hai, jAti Adi kI apekSA sthavira hotA hai, aise sthavira kA jo pratyanIka pralikala hotA hai vaha sthavirapratyanIka hai sthavirapratyanIka vaha hai jo jAti Adi ko lekara sthavira kA avarNavAda kahatA hai aura usake chidroM kA anveSI hotA hai| kahA bhI hai-"jaccAIhi avanna-" ityAdi, ye AcAryAdika daza prakAra ke vaiyAvRttya kA upadeza dete haiM, parantu-svayaM AcaraNa nahIM karate haiM aisA bolanevAlA avarNavAdI hai| isa prakAra se avarNavAda karane para gurupratyanIkatA hotI hai-1 mAnupattvAdika jAti ko Azrita karake pratyanIka tIna prakAra kA hotA hai, jaise-ihalokapratyanIka paralokapratyanIka aura ubhayalokapratyalIka inameM ihalokapratyanIka vaha hai jo manu. jyatvarUpa paryAyakA pratyanIka hai aisA vaha jIva kRtrimanapuMsaka Adi kI kahe che. jAti AdinI apekSAe jeo sthavira che, temanA pratyenIkane sthavira pratyenIka kahe che. je mANasa jAti a dinI apekSAe sthavirane avarNavAda kare che ane temanAM chidro zodhyA kare che te mANasane sthavira pratyenIka kahe che. hyu cha-" jaccAI hi avanna" chatyAhi A AcArya Adi dasa prakAranA vaiyAvRtyane upadeza Ape che, paraMtu pite te te pramANe AcaraNa karatA nathI, " A prakAre bolanAra avarNavAdI gaNAya che. A pramANe avarNavAda karanAramAM guru pratyanItAne sadbhAva samajo 1 " manuSya Adi gatine AdhAre traNa prakAranA prayanIka saMbhavI zake che(1) Ugals pratyanI, (2) para pratyanI mana (3) yasa pratyanI4. manuSyatva rUpa paryAyane je pratyenIka (pratikULa) hoya che tene Ihaloka pratyenIka kahe che. e te pratyenIka jIva kutrimanapusaka AdinI jema inDiyA pratikULa Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 %3 sudhA TIkA sthA03 u0 sU0 75 pratyanikasvarUpanirUpaNam pratyanIkA-ihalokasya-manuSyatvarUpapayAryasya pratyanIkaH indriyArthapratikUlavidhA. yakatvAt kRtrimanapuMsakAdivat / paralokapratyanIkA-janmAntaramatikUlaindriyA. rthatatparakhAcArvAkavat / dvidhAtolokapratyanIkaH-ubhayalokamatyanIkaH-bhogasAdhanatatparatvAd dravyaliGgivat / yadvA-cauryAdibhirindriyArthasAdhanatatparaubhayalokapatya. nIkaH / iti gatimatyanIkatA // 2 // atha samUhapratyanIkamAI samUhaH-kulagaNasaMgharUpaH, taM pratItya pratyanIkaH, tatra kulapatyanIkA-kulamekagurukaziSyasamudAyarUpas , gaNaH-anekakulAnAM samUharUpaH, saGgha:-anekagaNAnAM samUharUpaH, eteSAmavarNavAdakaH pratyanIko bhavati / iyaM samUhamatyanIkateti / 3 / taraha indriyArtha pratikUla vidhAyaka hotA hai / paralokapratyanIka vaha hai jo indriyArtha meM tatpara hone ke kAraNa cArvAka Adi kI taraha janmAntara kA pratikUla hotA hai,| tathA-ubhayaloka pratyanIka vaha hai jo bhoga sambandha meM tatpara hone ke kAraNa dravyaliGgI kI taraha donoM loka kA pratikUla hotA hai, athavA-caurya Adi kukRtyoM dvArA jo indriyArtha ke sAdhana meM tatpara banA hai vaha-ubhayaloka pratyanIka hai-2 yaha gati kI apekSA pratyanIkatA pragaTa kI hai| samUha ko lekara kula, gaNa, aura saMgha ko Azrita kara pratyanIkatA isa prakAra se hai-eka guru kA jo ziSya samudAya hotA hai, vaha kula hai aneka kuloM ko samudAya gaNa hai, aura-aneka gaNoM kA samudAya ' saMgha hai, inakA avarNavAda karanevAlA samUha pratyanIka kahA gayA hai-3 anukaMpA pratyanIka isa prakAra se kahA vidhAyaka hoya che. je jIva IndriyenA sukhamAM lIna thaIne-cArvAkanA mata pramANe bhogavilAsamaya jIvana jIvyA kare che tene paraloka pratyenIka kahe che. kAraNa ke e jIva pitAnA paralekane bagADe che tathA ubhayaloka pratyenIka e che ke je bhega saMbadhamAM pravRtta ja rahevAne kAraNe vyaliMgInI jema bane lekane mATe pratikULa evuM AcaraNa kare che. athavA je mANasa cerI Adi kukRtya dvArA IndriyArthanA sAdhanamAM tatpara rahyA kare che, tene ubhayalaka pratyenIka kahe che. A rIte gatinI apekSAe traNa prakAranI pratyenIkatAne prakaTa 12mA mAvI cha / 2 / samUhanI apekSAe traNa prakAranA pratyenIka kahRAA che-(1) kula pratyenIka, (2) gae pratyanI bhane (3) sa atyanI. eka gurunA ziSya samudAyane kula kahe che, ane kulanA samudAyane gaNa kahe che ane aneka gaNanA samudAyane saMgha kahe che temano avarNavAda karanArane samUha pratyenIka kahe che. anukaMpA pratyenIka paNa traNa prakAranA kahyA che. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre adhAtukampAmatyanIkamAha- anukampAM pratItya-Azritya trayaH pratyanIkA bhavanti, tathAhi - tapasvipratyanIkaH, glAnapratyanIkaH, zaikSapratyanIkaH / tatra tapasvIdvAdazavidhatapovidhAyaka, glAnaH- rogAdikAraNavazAdazakta, zaikSaH- navadIkSitaH / etehi anukampAyogya bhavantItyeteSAmanukampAyA akaraNena, anyadvArA'nukapAyA akaraNena ca pratyanIkatA bhavati / ete'nukampAmAzritya tapasvyAdInAM pratyanIkA bhavantIti |4| sampati bhAvapratyanIkatAmAha - bhAvaH - jIvAjIvagataH paryAyaH, taMtra jIvasya prazasto'prazasta bhAvo bhavati / tatra jIvasya prazarato mAtraH kSAyikAdiH, apazato vivakSAmAzrityadayikaH / kSAyikAdiva jJAnAdirUpastena bhAva - jJAnadarzana vAritrarUpaM pratItya pratyekaM pratyanIkAH jJAnadarzanacAritrANAmanyathA gayA hai jo anukampA ko Azrita karake avarNavAda hotA hai cah sIna prakAra kA hotA hai eka tapasvipratyanIka, dUsarA glAnapratyanIka, aura tIsarA zaikSapratyanIka inameM anazanAdi 12 prakAra ke taroM kA jo anuSThAna karanevAlA hotA hai vaha tapasvI hotA hai, rogAdi kAraNa ke vaza se jo azakta hotA hai vaha glAna hai, naye dIkSita kA nAma zaikSa hai, ye saba anukampA ke yogya hote haiM, mo inake prati anukampA nahIM karanA anya dvArA bhI inake prati anukampA nahIM karavAnA yahI unakI aura pratyanIkatA hai, yahI bAta tapasvipratyanIka, glAnapratyanIka, aura zaikSapatnIka ina padoM dvArA prakaTa kI gaI hai / bhAva kI apekSA lekara tIna pratyanIka isa prakAra se prakaTa kiye gaye haiM- eka jJAnapratyanIka, 1 darzanapratyanIka 2 aura tIsarA cAritrapratyanIka 3 jIva aura ajIva bhI 280 anukapA batAvavA ceAgya chaA! pratye svaya' anuka pA (dayA) nahI rAkhanAra ane khIjAne anukapA rAkhavA nahIM denAra vyaktine anuka MpA pratyenIka kahe che. tenA nIce pramANe traNa prakAra kahyA che-(1) tapasvI pratyenIka, (2) glAna pratyenIka, (3) zaikSa pratyenIka anazanAdi 12 prakaranA tapanuM anuSThAna karanArane tapasvI kahe che. rAgADhi kAraNeAne lIdhe je sAdhu azakta hoya che, tene glAna kahe che. nadIkSita sAdhune zaikSa kahe che. tapasvI, glAna ane zaikSa anu pAne pAtra hoya che. temanA pratye anukapA nahIM rAkhanAra ane anukaMpA rAkhanArane paNa anukaMpA nahIM rAkhavAnuM kahenArane anukapA pratyenIka kahe che A rIte tapasvI pratye anukapA nahIM rAkhana rane tapasvI pratyenIka, glAna pratye anukaMpA nahIM rAkhanArane glAna pratyenIka ane navadIkSita pratye anukapA nahIM rAkhanArane kSa pratyenIka kahe che bhAvanI apekSAe traNa pratyenIka kahyA che-(1) jJAna pratyenIka, (2) darzana pratyenIka ane (3) cAritra pratyenIka Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 sudhA TIkA sthA0 3 u 4 khU0 75 pratyanikasvarUpanirUpaNam prarUpaNatastapaNato vA bhavanti, yathA " pAyayavRttanibaddhaM, kovA jANaDa pagIya keNeyaM ? / kiMvA caroNaM tu, dANeNa viNA u ki havada / / 1 / / " iti / chAyA-prAkRtamutranibaddhaM ko vA jAnAti praNItaM ke nedam / kiM vA caraNena tu dAnena vinA tu kiM bhavati // 1 // tatra jJAnaviSayA'nyathAprarUpaNA yathA-sUtramidaM prAkRtabhASAnivaddha-na tu saMskRtabhASAnibaddhamityAdi / darzanaviSayA'nyathAprarUpaNA yathA-ko jAnAtIda zAstra kena bhagavatA'nyena vA kenacit praNItamiti na zraddheyamityAdi / cAritravipayAgata paryAya kA nAma bhAva hai jIva ko prazasta bhAva, aura aprazasta bhAva, donoM prakAra bhI bhAva hotA hai. kSAyikAdi kA honA yaha prazasta bhAva hai tathA vivakSA kI apekSA se audazika Adi bhAva aprazasta bhAva hai kSAyikasAva sAmAdirUpa hotA hai isa kAraNa yahAM jJAnadarzana aura cAritrarUpa aprazasta bhAva ko lekara ye pratyeka ke pratyanIka prakaTa kiye gaye haiM jJAnadarzana aura cAritra meM anyathA prarUpaNA karane se, yA unameM dUSaNa lagAne se ye pratyanIka hote haiN| jaise-" povayanuttanivarddha" ityAdi, yaha chUtra prAkRta bhASA meM nibaddha hai-saMskRta meM libaddha nahIM hai ityAdirUpa se gahita vicAradhArA pUrvaka kahanA yaha jJAnaviSayaka anyathA prarUpaNAhai kauna jAnatA hai yaha zAma bhagavAna ne upadiSTakiyA hai, yA ise anya dUsare kisIne upadiSTa kiyAhai 3 bhagavAnane upadiSTa kiyAhai racAI jIva ane avagata paryAyanuM nAma bhAva che jIvamAM prazasta ane aprazasta, A banne prakAranA bhAva hoya che kSAyikAdi bhAvane prazasta bhAva kahe che ane baudayika Adi bhAvane aprazasta bhAva kahe che kSAyika bhAva sAmAdi (jJa nAdi) rUpa hoya che, te kAraNe ahIM jJAna, darzana ane cAritra rUpa aprazasta bhAvanI apekSAe te pratyekanA pratyenIka prakaTa karavAmAM AvyA che. jJAna, darzana ane cAritra viSayaka viparIta prarUpaNa karavAthI athavA temAM haSaNanuM AropaNa karabathI, teomAM pratyunIkatA AvI jAya che jemake- pAvaya suttanibaddha " tyAha A sUtra prAkRta bhASAmAM nibaddha che, saMskRtamAM nibaddha nathI >> ItyAdi rUpe gahita vicAradhArapUrvaka kahevuM tene jJAnaviSayaka viparIta prarUpaNa kahevAya che. tathA "zI khabara, A zAstra bhagavAne racyuM che ke anya keIe rahyuM che ! bhagavAne ja racyuM che tenuM pramANa zuM che ? evA keI pramANane abhAve temAM Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 sthAnAnane 'nyathA prarUpaNA yathA-cAritreNa-cAritragrahaNena kim-ko lAsaH, yat cAritrI jJAnaM dAtuM na zaknoti, jJAnena ninA kiM bhavati, loke jJAna hi sarvazreSThaM vartate nAnyatkimapIti 151 zrutapratyanIkatA yathA-zrutam-AgamaM pratItya mUtrArtha-tadubhayamedena trayaH pratyanIkA bhavanti / tatra satrag-AcArAGgAdikam , artha:-taghyAkhyAnaM, tadubhayaM-sUtrAryarUpa dvitayamapi / teSAM pratyanIkatA-dRpaNodbhAvanaM yathA"jIvA ya ajIvA ya, vayA pamAyA tahA ya apmaayaa| eyANi pasiddhANi ya, kimetya suttatthabhaNaNeNaM // 1 // " iti / chAyA-jIvAzthAnIvAzca vratAni pramAdAstathA cApramAdAH / etAni prasiddhAni ca, kimatra sUtrArthabhaNanena // 1 // ityAdi / 6 / 075 // isameM pramANa kyA hai ? ata:-yaha zraddheya nahIM hai aisA kathana karanA yaha darzanaviSayaka anyathA prarUpaNA hai| nyAritra grahaNa se kyA lAbha hai ? kyoM ki-cAritrI jJAna to de nahIM sakatA hai, aura jJAna ke binA kucha hotA nahIM hai, loka meM jJAna sarvazreSTha kahA gayA hai, aura kucha sarvazreSTha nahIM kahA gayA hai isa prakAra kA kathana cAritraviSayaka anyathA prarUpaNA rUpa hotI hai| zuta ko Azrita karake tIna pratyanIka kahe gaye haiM, jaise-sUtraprasthanIka arthapratyatIka aura tadubhayapratyanIka, AcArA Adi sUtrarUpa Agasa hai inakA vyAkhyAna artharUpa Agama haiM, mUtra aura artha yaha ubhayarUpa Agama hai inameM dUSaNoM kA udbhAvana karanA yaha unakI pratyanIkatA hai| jaise " jIvAya ajIvA ya" ityaadi| jIva ajIvavrata apramAda ye to prasiddha hI haiM, phira sUtra, artha paDhane se prayojana kyA hai, arthAt kucha bhI nhiiN| sU0 75 // pahale jo kalpasthiti kahI gaI hai vaha garbhaja manuSyoM ko hI hotI zraddhA zA mATe rAkhavI joIe !" A prakAranuM kathana karanArane darzana pratyenIka kahe che. "cAritra grahaNa karavAmAM zuM lAbha che ? cAritrazALI jIva jJAna te ApI zakato nathI, ane jJAna vinA koI lAbha thatuM ja nathI lekamAM jJAna ne ja zreSTha kahyuM che, bIjuM kaMI paNa tenAthI uttama nathI A prakAranI viparIta parUSaNa karanArane cAritra pratyenIka kahe che. zrutanI apekSAe paNa traNa pratyaniihyaa -(1) sUtra pratyanI (2) artha pratyanI mana (3) samaya pratyanI AcArAMga Adi sUtrarUpa Agama che. tenuM vyAkhyAna te atharU5 Agama che sUtra ane artha e bane ubhayarUpa Agama che temAM dUSaNenuM AropaNa 42, 4 tamanA pratyenI pratyajItA cha bha-"jIvA ya ajIvA ya" tyA "20, 04, vrata, mapramAha, ma ta onelai ttv| che. to sUtra, matha Adi vAMcavAnI jarUra ja zI che?" A pramANe kahenArane zrata pratyenIka cha. // sU. 75 // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 u0 4 0 76 mAtrApitroranirUpaNam 283 pUrva kalpasthitiruktA sA ca garbhajamanuSyANAmeva bhavati teSAM zarIraM ca mAtApitRhetukamiti taccharIre, mAtApitroraGgavibhAgaM prarUpayan sUtradvayamAha mUlam--tao piiyaMgA paNNattA, taM jahA- aTThI, aTThisiMjA, kesamaMsuromana he 1 / tao mAuyaMgA paNNattA, taM jahA-maMse, soNie, matthuliMge // sU0 76 // chAyA - trINi pitraGgAni prajJaptAni tadyathA-asthi, asthimaJjA, kezazmazruromanakham | 1 | trINi mAtraGgAni prajJaptAni tadyathA - mAMsa, zoNitaM, mastuliGgam / 2 / / 0 76 // TIkA - ' tao piiyaMgA' ityAdi / trINi- trisaMkhyakAni pitraGgAni - pitRsambandhIni - aGgAni prAyaH zukrapariNatAnItyarthaH / tadyathA - tAnyevAha asthiprasiddham, asthibhaJjA- asthimadhyagato rasaH, kezazmazruromanakham, tatra kezAHprasiddhAH, zmazru - kUrcaH, dADhI itibhASA prasiddhaM romANi - kakSA dijAtAni, nakhAveti samAhAre ke mathuromanakham etadekAGgatvena vivakSitaM prAyaH samAnatvAhai, tathA garbhaja manuSyoM kA zarIra mAtApitAoM ke saMyoga se hotA hai ataH unake zarIra meM mAtApitA ke ahna kA vibhAga sUtrakAra marUpita karate haiM-" tao piiagA paNNattI " ityAdi, 3 TIkArtha-piGga tIna kahe gaye haiM jaise asthi-asthimajjA aura keza zmazru roma nakha, tIna mAtA ke aGga kahe gaye haiM, jaise-mAMsa zoNita vastu liGga / garbhajanmavAloM ke zarIra meM pitA sambandhI jo tIna aGga kahe gaye haiM, ve prAyaH zukra ke pariNAma rUpa hote haiM, asthi haDDI asthimajjA ima dADhI ke bAla, aura kakSa Adi ke bAla tathA nakha yaha pada ekAGga rUpa 1 pahelAM je kalpasthitinI prarUpaNA karavAmAM AvI, tene sadbhAva manucaiAmAM ja hAya che. tathA garbhaja manuSyanA zarIranuM nirmANa mAtApitAnA saceAgathI ja thAya che tethI tenA zarIramAM mAtApitAnA kayA kayA gA hoya che, te have sUtrAra are - " tao piiaMgA paNNattA " tyAhi. TIDArtha-tenA zarIramAM traSu pitR aga hoya che- (1) asthi - asthira, (2) keza, zmazru, rAma ane (3) nakha tenA zarIramAM mAtAnA nIce pramANe traNa aga hoya he (1) mAMsa, (2) zoSita ane ( 3 ) bhaga. garbhasavANA bhanu jyanA zarIramA pitAnA traNa agenA je sadbhAva kahyo che te prAyaH (sAmanya rIte ) zukranA pariNAma rUpa hAya che. 6 ,, asthi eTale hADakA ane asthimajjA tathA * mannu ' eTale dADhI, magala AdinA vALa, manuSyanA A traNa age ( asthi, smathru ane nakha ) sAmAnya Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 sthAnAgasUtra diti / 1 / ' tao mAuyaMgA' ityAdi-mAtraGgAni-mAvasambandhIni-ArtavamAyapariNatAnItyarthaH, aGgAni tAni trINi yathA-mAMsaM-pratItaM, zoNita-rakta, mAstuliGga-pitrAvaziSTaM sarvamaGgaM. medaH kipphisAdikam , yadvA-kapAlamadhyavarti bhejjakamiti / 2 / // mU076 // pUrva zarIre mAtApitroraGgAni pradarzitAni, tadaGgajAtazca ko'pi pUrvapuNyodayena zrAmaNyaM prApnonoti tatmatipannasya viziSTanirjarA kAraNAni nirUpayan mUtradvayamAha mUlam -tIhi ThANehi samaNe Niggathe mahAnijare mahApajjavasANe bhavai, taM jahA-kayA NaM ahaM appaM vA bahuyaM vA suyaM ahijissAmi 1, kayA NaM ahaMekAllavihArapaDimaM uvasaMpajittANaM viharistAmi 2, kayA NaM ahaM apacchisamAraNaMtiyasaMlehaNAlaNAjhUlie bhattapANapaDiyAirikhae pAovagae kAlaM aNavakakhamANe vihrislaami3| evaM samaNasA savayasA sakAyasA pahAremANe samaNe niggaMthe mahAnijare mahApajjavasANe bhavai // 1 // tIhi ThANehi samaNAvAlae mahAnijjare mahApajjavasANe bhavai taM jahA-kayA NaM ahaM appaM vA bahuyaM vA pariggahaM paricaislAmi 1, kayA NaM ahaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavaislAmi 2,kayANaM ahaM apacchimamAraNaMtiyasalehaNAyUsaNAse prAyaH samAna hone ke kAraNa vivakSita huvA hai-1 mAtA ke aGgA kauna 2 se usameM hote haiM, isa bAta ko sUtrakAra ne-"tao mAuaMgA-" isa stra dvArA prakaTa kiyA hai ye aGga Artava ke pariNAmarUpa hote haiM, jaise-mAMsa zoNita rakta, aura bhastuliGga mastaSka-magaja / pitraGga viziSTa sarva aGga bheda phuphaphulla Adi, adhayA-kapAla ke madhyavartI bhejaa-mu.76|| rIte pitAnA te agA jevAM ja hoya che, tethI ahIM te aMgomAM pitRaMga ( pitrI) sAthai samAnatA ghaTa 4ii cha-" taA mAuagA" mA sUtra dvArA e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke garbhaja manuSyamAM mAMsa, rakta ane mastuliMga (magaja) mAtAnA te aMge jevA hoya che, te aMga ArtavanA pariNAmarUpa hoya che. te sU. 76 che Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMghATIkAsthA033.4 3.77zrAmaNyapratipannasya viziSTanirjarAkAraNanirUpaNam 285 jhusie bhattapANapaDiyAikkhie pAovagae kAlaM aNavakakhamANe viharissAmi 3 / evaM samaNasA savyasA sakAyasA pAgaDemANe samaNovAsae mahAnijjare mahApajjavasANe bhavai 2||suu077|| __ chAyA-tribhiH sthAnaH zramaNo nigrantho mahAnirjaro mahAparyavasAno bhavati, tadyathA-kadA khalu aham alpa vA bahukaM vA zrutam adhyeSye 1, kadA khalu aham ekAkivihAra pratimAm upasaMpadya khalu vihariSyAmi 2 / kadA khalu aham apazcimamAraNAntikasaMlekhanA joSaNA jopito bhaktapAnamatyAkhyAtaH pAdapopagataH kAlam anavakAGkSan vihariSyAmi 3 / evaM svamanasA svavacasA svakAyena pradhArayata zramaNo nigrantho mahAnijaro mahAparyavasAno bhavati / 1 // tribhiH sthAnaH zramaNopAsako mahAnirjaraH mahAparyavasAno bhavati, tadyathAkadA khalu aham alpa vA vahukaM vA parigrahaM parityakSyAmi ? 1, kadA khalu ahaM muNDo bhUtvA agArAt anagAritAM pravrajiSyAmi ? 2, kadA khalu aham apazci. mamAraNAntikasaMlekhanAjopaNAjopito bhaktapAnapratyAkhyAtaH pAdapopagataH kAlama anavakADakSan vihariSyAmi ? 3 / evaM svamanasA svavacasA svakAyena prakaTayan zrama NopAsako mahAnirjaro mahAparyavasAno bhavati / 2 / / su0 77 // TIkA-'tIhiM' ityAdi / tribhiH sthAnaH-kAraNa zramaNaH-tapasvI nirgrantha:dravyabhAvagranthirahito muniH mahAnirjaraH maddatI nirjarA-karmakSayarUpA yasya sa isa prakArale zarIra meM mAtApitA sambandhI agoMko dikhAyA unake aGgoM se utpanna huvA koI bhI pUrvapuNya ke udaya se zrAmaNya ko mApta kara letA hai so zrAmaNya paryAya ko prApta huvA vaha jIva jina jina kAraNoM se viziSTha nirjarA karatA hai aba una kAraNoM ko patrakAra do satroM se prakaTa karate haiM-" tIhi ThANehiM samaNe niggaMthe-" ityAdi TIkArtha-tIna kAraNoMse amaNa nirgrantha karmakSayarUpa nirjarAvAlA hotA aura tadbhava se usI bhava meM mokSagAmI hotA hai jo dravyagranthi, aura uparanA sUtramAM garbhaja manuSyanA zarIramAM mAtApitAne kayA kayA aga hoya che te prakaTa karavAmAM AvyuM. garbhaja janmathI utpanna thayele kaI paNa manuSya pUrva puNyanA udayathI zrAmaya paryAyanI prApti karI zake che A rIte jeNe zramaNya paryAya prApta karI che. e jIva je je kAraNone lIdhe viziSTa nijara kare che, te te kAraNenuM have nirUpaNa karavA nimitte sUtrakAra nIcenA ko sUtrAnu 4thana 42 cha-" tIhi ThANehi samaNe nigaMthe "tyA TIkArtha-nIcenA traNa kAraNanA abhAvamAM zramaNa nigraMtha karmakSapaNarUpa nirA. vALa hoya che, ane e ja lavamAthI mokSagAmI thAya che. te dravyagraMthi ane Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnapatra tathA-sarvataH karmakSayakArItyarthaH, ataeva-mahAparyavasAnaH-mahat-AtyantikaM paryavasAnam , anto bhavAnto yasya sa tathA tadbhavasiddhigAmItyarthaH, bhavati / tadyathAtAnyeva sthAnAni yathA-' kayANaM ' ahaM ityAdi, kadA khalu aham ityAdi mugamam / ' apacchime'-tyAdi, apazcimamAraNAntikasaMlekhanAnopaNAjopita', tatra-na vidyate pazcimo yasyA sA apazcimA-sarvAntimA, yadvA-pazcimaivAmagalaparihArArthamapazcimA, maraNa-sarvAyuSkakSayalakSaNaM pratikSaNajAyamAnA''yIcImaraNAgrahaNAt , tadevAntaH-maraNAntaH, tatra bhavA mAraNAntikI, saMlikhyate-kRzIkriyate zarIrakapAyAdi yayA sA saMlekhanA-tapoSizepalakSaNA, apazcimamAraNAntikasaMlekhanA, tasyA jopaNA-sevanA apazcimasAraNAntika-saMlekhanA jopaNA, tayA jopitaH-sevitaH sa tathA-apazcimamAraNAntikamalekhanAkhyena tapasA kSINIkRtadehabhAvagranthi se rahita hotA hai vahI tapasvI nirgrantha hotA hai, aisA vaha tapasvI nindha muni sarvataH karmakSaya karane vAlA hotA hai isIliye vaha AtyantikarUpa se saba kA anta karane vAlA hotA hai arthAta-usI bhava meM mokSagAmI hotA hai| ye tIna sthAna isa prakAra se haiM-"kayAI ahaM-" ityAdi, maiM kara thoDevo bahuta ana kA adhyayana kalaMgA 1 kaya maiM ekAkI vihAra pratimA ko prApta kara bihAra kadaMgA 2 aura kara maiM sarvAntima mAraNAntika salekhanA le sevita hotA huvA bhaktapAna ke pratyAkhyAna se mRtyu kI AkAMkSA nahIM karatA huvA pAdapopagalana saMthArA ko dhAraNa karUMgA 3 isa prakAra se apane mana le apane vacana se aura apane kAya se vicAra karatA huvA zramaNa nirgrantha mahAnirjarAvAla hokara mahAparyavasAna hotA hai, ina tIna sthAnoM dvArA zramaNopAlakA mhaanirjbhAvagrathithI rahita hoya che, tene ja tapasvI nirca tha kahevAya che. evo te tapasvI nigraMtha sarva prakAre karmakSaya karanAro hoya che, tethI te AtyaMtika rUpe bhavane kSaya karanAro-eTale ke e ja bhAvamAMthI mokSagamana karanAre hoya che. taya sthAna (201) nIya pramANe -" kayA iM ahaM. tyAha " (1) 4yAra hu thA31 athavA dhAre tana adhyayana 42naa| manIza ? (2) kayAre huM ekAkI vihAra pratimAne prApta karIne vicarIza ? kayAre hu sarvAntima mAraNatika saMlekhanAnu sevana karIne, bhakta pAnanA pratyAkhyAnapUrvaka mRtyunI AkAMkSA karyA vinA pAdapapagamana saMthAro dhAraNa karIza ?" A prakAranI mana, vacana ane kAyAthI bhAvanA bhAvo zramaNa nigraMtha mahAnirjarAvALo thaIne mahAparyavasAnavALe thAya che. Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA033.4sU 77zrAmaNyapratipannasyaviziSTanirjarAkAraNanirUpaNam 287 ityarthaH, tathA bhaktapAnapratyAkhyAtaH-bhaktaM ca pAnaM ceti bhaktapAne, te pratyAkhyAyete yena sa tathA-ktAntasya paranipAta. ) anazanakArItyarthaH pAdapopagataH-pAdapopagamanasaMratArakaM prAptaH kAlaM-mRtyum anavakAGkSan-anazanakapTena-maraNamanicchan kadAhaM vihariSyAmIti / evaM-anena prakAreNa 'samaNasA' iti svamanasA rAvAlA hokara mahAparyavasAnavAlA hotA hai, / arthAt saMsAra kA aMta karanevAlA hotA hai / ve tIna sthAna isa prakAra se haiMkaba maiM thoDe, bahuta parigraha kA parityAga karUMgA 1 kapa meM bhuNDita hokara agArAvasthA se anagArA'vasthA prApta karUMgA 2 tathA-kaba maiM apazcima mAraNAntika saMlekhanA ke sevana se levita huvA bhaktapAna ke pratyAkhyAna se kAla-mRtyu kI AkAMkSA nahIM karatA huvA pAdapopagamana ko dhAraNa karUMgA 3 isa prakAra se apane mana, apane vacana, aura apane kAya se prakaTa karatA huvA zramaNopAsaka mahAnirjarAvAlA hokara mahAparyavasAnavAlA hotA hai yahAM jo-"apazcima mAraNAntika saMlekhanA joSaNAjoSitaSaH-" aisA pada kahA hai, usakA tAtparya isa prakAra se hai -jisakA pazcima nahIM vaha apazcima hai, arthAt-jo sarvAntima hai vaha apazcima hai, kyoM ki saMlekhanA maraNa ke anta meM hI dhAraNa kI jAtI hai, athavA yaha amaGgala parihAra ke liye kI jAtI hai isaliye yaha pazcima hokara bhI apazcima hai pratikSaNa jAyamAna avIci bharaNa ke agrahaNa se yahAM saraNa zabda se sarvAyuSka kSayarUra saraNa hI gRhIta huvA hai yaha maraNa hI maraNAnta hai isa maraNAnta meM jo hotI hai vaha have zamaNe pAsakanI apekSAe traNa sthAnanI prarUpaNa karavAmAM Ave che. (1) kayAre huM ceDA ke vadhAre parigrahane tyAga karanAre banIza? (2) kayAre hu mu Dita thaine gRhasthAvasathAnA parityAgapUrvaka aNagArAvasthA aMgIkAra karIza? (3) tathA kayAre huM apazcima bhAraNAntika lekhanAnI ArAdhanA karavA tatpara thaIne, AhArapANanA pratyAkhyAnapUrvaka, mRtyunI AkAMkSA nahIM rAkhatA thake, pAdapapagamana saMthAro dhAraNa karIza ? " A prakAranI bhAvanA pitAnA mana, vacana ane kAyAthI prakaTa karate thake zramaNopAsaka mahAni. pANI thadhane maha paryavasAnavANI thAya che. mahA 2 " apazcimamAraNAntika. saMlekhanA joSaNAjoSitaH // 2 // sUtrapA4 mAyA cha, tanI mAvA nIya pramANe che-jenA karatAM anya koI antima hoya nahIM tene apazcima kahe che. eTale ke sarvAntimane apazcima kahe che, kAraNa ke sa lekhanA maraNanA aMte ja (antakALe ja) dhAraNa karavAmAM Ave che, athavA te ama gala parihAra nimitte ja karavAmAM Ave che, tethI te pazcimarUpa hovA chatAM paNa apazcima ja che. pratikSaNa bhAyamAna AvIcI maraNanA agrahaNathI ahIM maraNa zabda dvArA sarjAyuSka kSayarUpa maraNa ja gRhIta thayela che, A maraNane ja maraNAnta kahe che. A maraNottamA je ArAdhita thAya che tene mAraNAntikI kahe che. jenA dvArA Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 sthAnAGgama mAraNAntikI hai jisake dvArA zarIra aura kaSAya Adi kRza kiye jAte hai vaha saMlekhanA hai yaha saMlekhanA viziSTa taporUpa hotI hai isa saMlekhanA kA jo prIti pUrvaka sevana kiyA jAtA hai vaha apazcima mAraNAMtika saMlekhanA joSaNA hai, isa jopaNA se jo sevita hotA hai vaha "apazcima mAraNAntika saMlekhanA joSaNA jopita" hai arthAt-issa apazcima mAraNAntika saMlekhanA nAmake tapa se jisakA deha kSINa ho gayA hai aisA tapasvI suni zramaNa nindha hI "apazcima mAraNAntika saMlekhanA joSaNA jopita-" padavAlA hotA hai isakA artha "anazanakArI" aisA hai " pAdapopagataH" kA tAtparya pAdapopagamana saMstAraka ko prApta have so hai " kAlaM anavakAGkSan " 'mRtyu kI icchA kiye vinA' yaha pada yaha kahatA hai ki - jimane saMthArA dhAraNa kiyA hai vaha anazanakArI hokara anazana ke kaSTa se bharaNa kI cAhanA kare isa prakAra se apazcima mAraNAntika saMlekhanA joSaNA se jupita hone kA jo vaha vicAra karatA hai mo usa vicArameM kisI anya kI preraNA nahIM honI cAhiye, yahI yAta " svamanasA" zarIra ane kaSAya Adine kRza (durbala) karavAmAM Ave che tenuM nAma saMlekhanA che. A lekhanA viziSTa tarUpa hoya che. A saMlekhanAnuM je prItipUrvaka sevana karavAmAM Ave che, tene "apazcima bhAraNatika saMkhanA jeSaNA" kahe che. athavA A apazcima maraNAnika saMlekhanA nAmanA tapathI jene deDa kSINa thaI gayo che, e "tapasvI zramaNa niJya ja" "apazcima mAra thAnika saMlekhanA jeSaNa jeSita" vizeSaNavALo hoya che tene "anazanakArI" mevA martha thAya che. " pAdapopagataH" mA pahanA mApA nAya prabhA the pAdapiyagamana saMthAro jeNe dhAraNa karyo che evA jIvane pAdapipagataH cha. "kAlaM anavakAn" - phne| bhAvArtha nIye pramANe chesalekhana dhAraNa karelI che evA anazanakArI jIve anazananA kaSTathI muMjhaIne maraNanI IcchA karavI joIe nahIM. A prakArane apazcima bhAratika saMlekhanA jaSaNAthI juSita thavAne je vicAra tenA dvArA karAya che, te vicAramA anya tI preraNA pAdhye naDA, 1 pAtarnu " svamanasA" Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA03 u0 4 sU2 78 pudgalapariNAmavizeSanirUpaNam 289 svavacasA svakAyena natvanyajanapreraNayA pradhArayan-paryAlocayan zramaNo nirgrantho mahAnirjaro mahAparyavasAno bhavatIti / 1 // atha zrAvakavipayaM sUtramAha-' tohi / ityAdi, tribhiH sthAnaH zramaNopAsako mahAnirjaro mahAparyavasAno bhavati / tAnye. vasthAnAnyAha-' kayANaM' ityAdi, kadA khalu aham alpa vA vahuvA parigraha, parigRhyate-AdIyate'smAditi, parigrahaNaM vA parigrahaH-dhanadhAnyadvipada-catuSpadAdi saMgrahaH, taM parityakSyAmi-pRthakariSyAmi / 1 / anyat sthAnadvayaM sugamam |s077|| anantaraM karmanirjarA proktA, karmANi ca pudgalarUpANIti pudgalAnAM pariNAmavizeSamabhidhitsurAha mUlam-tivihe poggalapaDighAe paNNate, taM jahA-paramANu poggale paramANupoggalaM pappa paDihannijA, lukkhattAe vA paDi. hannijjA, loggale vA paDihanninA // sU0 78 // Adi padoM dvArA samarthita kI gaI hai isa prakAra kI vicAra dhArA kA yaha pariNAma nikalatA hai ki vaha vicAra mahatI nirjarA kA adhipati yanakara tadbhava siddhigAmI hotA hai isa prakAra kA bhAva prathamasUtra kA hai| isI taraha se jo akSaNopAsaka zrAvaka hotA hai vaha bhI jaba pUrvAkta tIna kAraNoM vAlA honA hai, arthAt-vaha ailA vicAratA hai ki mere jIvana meM aisA vaha samaya kara AyegA jaba ki mai thoDe bahuta rUpa meM parigraha kA dhanadhAnya dvipadacatuSpada Adi kA parityAga kara dUMgA, ityAdi, isa prakAra kI vicAradhArA zramaNopAsaka zrAvaka mahAnirjarA kA pAtra banakara mahAparyavasAnavAlA hotA hai / mu077 // "pitAnA mana, vacana ane kAyAthI" A padanA prAga dvArA samarthana karavAmAM AvyuM che. A prakAranI vicAradhArAnuM e pariNAma Ave che ke A vicAra mahatI nirjarAne adhipati banIne jIvane tabhava-siddhigAmI kare che, A prakArane bhAva prathama sUtrane che e ja pramANe je zramaNopAsaka zrAvaka hoya che, evo jIva paNa pUrvokta traNa kAraNone lIdhe e ja bhavamAMthI mokSagAmI thAya che-eTale ke te e vicAra che kare ke mArA jIvanamAM evo avasara kayAre Avaze ke jyAre huM paNa a9pa ke adhikarUpe parigrahane dhana, dhAnya, dvipada, catuSpada Adine parityAga karI nAkhIza. ItyAdi pUrvokta vicAradhArAvALo zramaNopAsaka zrAvaka mahAnirjarAne pAtra banIne mahA 5sAnapAko thAya cha / sU. 77 // sa 37 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 sthAnAGgo tivihe cakravU paNNatte taM jahA--egacakkhU vicakkha ticakkhU chaumatthe NaM maNusle egacakkhU , deve vicakakhU , tahArUve samaNe vA mAhaNe vA uppannanANadaMsaNadhare se NaM ticakkhUtti vattavaM siyaa|| sU079 // tivihe abhisamAgame paNatte, taM jahA-urdU ahaM tiriyaM / jayA NaM tahArUvassa samaNasta vA mANassa vA Aisele nANadaMsaNe samuppajjaha se NaM tappaDhamayAe urdU abhisamei, tao tiriyaM, tao pacchA ahe ahologe NaM durabhigame paNNatte samaNAuso / sU0 80 // chAyA-trividhaH pudgalapratighAtaH prajJaptaH, tadyathA-paramANupudgalaH, paramANu pudgalaM prApya pratihanyate rUkSatayA vA pratihanyate, lokAnte vA pratihanyate / // sU0 78 // trividhazcakSuH prajJaptaH, tadyathA-ekacakSuH, dvicakSuH, tricakSuH / chamasthaH khalu manuSya ekacakSuH, devo vicakSuH, tathArUpaH zramaNo vA mAhano vA utpannajJAnadarzanadharaH, sa khalla tricakSuriti vaktavyaM syAt / / sU0 79 // isa prakAra se karmanirjarA hone kA kathana kiyA ye karma puTTAlarUpa hote haiM isaliye aba sUtrakAra pugaloM ke pariNAma vizeSa kA kathana karane kI icchA se kahate haiM-" tivihe poggalapaDighAe paNNatte-" ityAdi, pudgala pratighAta tIna prakAra kA kahA gayA hai, jaise-paramANupudgala, paramANupudgala ko prApta karake pratighAtavAlA hotA hai rukSatA se vaha pratighAta vAlA hotA hai lokAnta meM vaha pratighAta vAlA hotA hai / / 78 // A pramANe karmanirjarAnuM kathana pUrU thayu te karma pudgalarUpa hoya che, tethI have sUtrakAra pulanA pariNAma vizeSanuM kathana karavA nimitte nIcenA sUtranu 4thana 4re cha-" tivihe pogAlapaDidhAe paNNatte" tyAha pudgala pratighAta traNa prakArane kahyo che-(1) paramANu pudgala, paramANu pulane prApta karIne pratighAtavALuM thAya che (2) rUkSatAne lIdhe te pratighAta. pANu thAya che mana (3) Astawi te pratighAtavANu thAya che. // sU. 78 // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 uM0 4 sU0 78-80 pudgalapariNAmavizeSanirUpaNam 229 trividhaH abhisamAgamaH prajJaptaH, tadyathA-Urdhvam , adhaH, tiryak, yadA khalu tathArUpasya zramaNasya vA mAinasya vA atizeSe jJAnadarzane samutpadyate sa khallu tatprathamatAyAM Urcamabhisame ti, tatastiryak, tataH pazcAd adhaH adholokaH khalu durabhigamaH prajJaptaH zramaNAyuSman ? suu080|| ___TIkA-'tivihe poggala. ' ityAdi / pudgalAnAm-aNvAdInAM pratighAta:gatiskhalanaM pudgalapratighAtaH, sa trividhastathAhi-paramANuzvAsau pudgalazca para cakSucAlA tIna prakAra kA kahAgayA hai, eka cakSuvAlA 1 do cakSuoMvAlA 2 tIna cakSuoMvAlA 3 / unameM chadmastha manuSya eka cakSuvAlA kahA gayA hai-1 deva vicakSuvAlA kahA gayA hai-2 tathA utpanna jJAna darzana dhArI zramaNa, athavA-mAhana tIna cAvAlA kahA gayA hai| su.79|| ___ abhisamAgama tIna prakAra kA kahA gayA hai, eka UrcAbhisamAgama 1 dUsarA-adho'bhisamAgama 2 aura tIsarI-tiyaMgabhisamAgama-3 jisa samaya tathArUpavAle zramaNa ko, yA-mAhana ko atizaya jJAna darzana utpanna hote haiM vaha tatprathamatA meM urvaloka ke padArthoM kA pariccheda karatA hai, usake bAda tiryagloka ke padArthoM kA pariccheda karatA hai, bAda meM adholoka ke padArthoM kA pariccheda karatA hai, he zramaNAyudhaman ! adholoka durabhigama kahA gayA hai / sU. 80 // TokArtha-ina tIna sUtroM kA tAtparya aisA hai, aNuAdikoMkI gatikA jo skhalana hotA hai vaha puGgalapratighAta hai, aisA yaha pudgala pratighAta tIna cakSuvALAnA traNa prakAra kahyA che-(1) eka cakSuvALe, (2) be cakSuvALe ane (3) traNa cakSuvALa chavAstha manuSyane eka cakSuvAne karyo che, dene be cakSuvALA kahyA che ane utpannajJAnadarzanadhArI zramaNa athavA mAhanane traya yAvANA hyA cha. // sU. 78 // malisabhAsama 3 4Arane 4hyo cha-(1) lisabhAma, (2) adhI abhisamAgama ane (3) tiryagabhisamAgama. jyAre tathArUpa (zAstrokta niya manuM pAlana karanArA) zramaNa ke mAhanane atizaya jJAnadarzana utpanna thAya che, tyAre prathama te te UrvakanA padArthono pariccheda kare che, tyArabAda tikanA padArthono pariccheda kare che ane tyArabAda alekanA padArthone paricacheda kare che. he zramaNayuSyan ! alekane durabhigamya kahyuM che sU 80 TIkAI-78 thI 80 sudhInA sUtrane bhAvArtha have prakaTa karavAmAM Ave che- paramANu AdikanI gatinuM je alana (rukAvaTa) thAya che, tenuM nAma puddala prativAta che evA te muddala pratighAtane traNa prakArane kahyA che-pahele prakAra Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 sthAnAstra mANupudgala', so'nyaM paramANupudgalaM prApya pratihanyate-pratisvalati-gateH patighAtamApadyata ityarthaH, rUkSatayA-snehAbhAvena tathAvidhapariNAmAntarAd gatipratighAto bhavati, lokAnte vA gatvA pratihanyate tatra gatisahAyakadharmAstikAyasyAbhAvAditi / / sU0 78 // pudgalapratighAtaMca sacakSureva jAnAtIti tadAha-tivihe caklU ' ityAdi, prakAra kA kahA gayA hai / prathama prakAra meM paramANurUpa pudgala anyaparamANurUpa pudgala ko prApta karake gatikriyAle pratighAtako prApta karatAhai, arthAt sakajAtAhai dvitIya prakArameM snehake abhAvase vaha tathAvidha pariNAmAntara ko lekara gatikriyA pratighAtako prApta karatAhai, tRtIya prakAra me lokAnta meM jAkara vaha gatikriyA meM sahAyaka dharmAsti ke alAva se gatikriyA ke pratighAta ko prApta karatA hai eka pula paramANu jaya dvitIya pudgala paramANu ke sAtha TakarAtA hai taba vaha vahIM ruka jAtA hai Age nahIM jAtA hai, gatikriyA meM sahAyaka sneha guNa bhI hotA hai-jaba paramANu snehaguNa se rahita hotA hai taba baha khuradarA hone ke kAraNa gatikriyA kA pratighAtavAlA ho jAtA hai, arthAt gatikriyA nahIM kara pAtA hai loka ke anta me jokara vaha Age aloka meM jo nahIM jA pAtA hai usakA kAraNa Age gatisahAyaka dharmadravya kA abhAva hai, 78 pudgalapratighAta ko sacakSu hI jAnatA hai, ataH-aba cakSu ke viSaya paramANu rUpa pukala anya paramANuM rUpa pulane prApta karIne gatikiyAne pratighAta prApta kare che. bIjo prakAra nehanA abhAve karIne (rUkSatAnA sadUbhAve karIne) te tathAvidha pariNAmAntaranI apekSAe gatikriyAno pratighAta prApta kare che. trIje prakAra-lekAntamAM jaIne gatikriyAmAM sahAyaka evA dharmAstikAyane abhAve te gatikiyAnA pratighAtane prApta kare che. eka pudgala paramANu jayAre bIjA pula paramANu sAthe athaDAya che, tyAre te tyAM ja aTakI jAya che-AgaLa jatuM nathI. neha guNa (snigdhatA) paNa gatikiyAmAM sahAyaka bane che. jyAre paramANu snehaguNathI rahita bane che tyAre te kharabacaDuM thaI javAne kAraNe gatikriyA karI zakatuM nathI eTale ke rUkSatAne kAraNe paramANunI gati aTakI jAya che. lekanA anta bhAga sudhI pahoMcIne te alakamAM gati karI zakatuM nathI, kAraNa ke gatimAM sahAyabhUta thanArA dharmAstikAyane tyAM abhAva hoya che. A rIte 78 mAM pratighAta sUtrane bhAvArtha samajAvavAmAM AvyuM. 79 mAM sUtra bhAvArtha-pula pratighAtane sacakSu jIva ja jANI zake Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03704 sU0 78-80 pudgalapariNAmavizeSanirUpaNam 29 3 trividhaH cakSuH cakSuriti dravyato locanaM, bhAvato jJAnaM tad yasyAstIti tadyogAcakSuriti cakSuSmAnityartha, sa ca trividha:-cakSuH saMkhyAbhedAt / tatraikacakSuHekacakSuSmAn / evaM dvicakSuriti dvicakSuSmAn, tricakSuriti vicakSuSmAniti / tatra- chAdayatIti chadma- nAnAvaraNAdi, tatra tiSThatIti chanasthaH, etAdRzo yadyapi - anutpannakevalajJAnaH sarvaevocyate tathApIha sAtizayazrutajJAnAdivarjito vivakSyate ityata ekacakSuzcakSurindriyamapekSya voddhavyaH / devo dvicakSuH- cakSurindriyAvadhijJAnA sUtrakAra kahate haiM ki - pudgalapratighAna ko jAnanevAlA cakSu cakSuvAlA prANI - tIna prakAra kA hotA hai, eka eka cakSuvAlA dUsarA do cakSuoM vAlA aura tIsarA tIna cakSuoMvAlA / cakSu dravyacakSu aura bhAvacakSu ke bheda se do prakAra kA kahA gayA hai, dravyacakSu locanarUpa hotA hai, aura bhAvacakSu jJAnarUpa hotA hai, vaha cakSu jisako hotA hai vaha usake yoga se cakSu cakSuvAlA kahA gayA hai / jo jJAnAdi guNoM kA chAdana karatA hai vaha chadma hai isa chadma meM jo rahatA hai vaha chadmastha yadyapi anutpanna jJAnavAle jitane haiM ve saba hI prANI haiM parantu aisA chadmastha yahAM vivakSita nahIM huvA hai, yahAM to aisA hI chadmastha vivakSita huvA hai jo sAtizaya zrutajJAnAdi se rahita hai isaliye jisakI cakSurindriya hai vaha eka cakSuvAlA hai, tathA devoM ke do cakSu hote haiM aisA jo kahA gayA hai usakA tAtparya aisA hai ki devoM ko cakSu indriya hotI hai aura avadhijJAna che. tethI have sUtrakAra cakSunA viSayanuM nirUpaNa kare che. pudgala pratighAtane jANanArA cakSuyukta jIve! traNa prakAranA che(1) eka cakSuvALA, (ra) e cakSuvaajaa ane (u) bhANu yakSuvANA. yakSunA yAbha to ye akSara 04 udyA che - (1) dravyayakSu ane (2) bhaavcakSu dravyacakSu lAcana (netra) rUpAya che ane bhAvacakSu jJAnarUpa hoya che. A cakSu jene hoya che te tenA ceAgathI cakSuvALA kahevAya che. je jJAnAdi guNAnuM chedana karanAra hoya che tene chadma kahe che. A prakAranI chadma avasthAvALA jItrane chadmastha kahe che. jo ke anutpanna jJAnavALA jeTalA jIvA che temane chadmastha ja kahe che, parantu ahIM evA chadmasthanI vAta karavAmAM AvI nathI ahIM teA evA chadmasthanI vAta karavAmAM AvI che ke je sAtizaya zrutajJAnAdithI rahita che. teyI jene cakSurindriya (AMkhe ) ne sadbhAva hAya che, tene eka cakSuvALA kahe che. devAne be cakSu hoya che' bhAvAtha nIce pramANe che-devene cakSuindriya paNu hAya che ane C te A kathananA avidha Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 sthAnAsUtre , tajJAna avadhijJAna bhyAm | tricakSuzca- utpannajJAnadarzanadharaH, tatra utpannam - AvaraNakSayopazamena makaTIbhUtaM jJAnaM zrutAvadhirUpa darzanam avadhidarzanarUpaM dhArayati bahatIti satathA etAdRzo yaH zramaNo vA mAno vA bhavati sa khalu vicakSuH cakSurindriya-paramazrutaparamAvadhimattvAt iti - pUrvoktaprakAreNa vaktavyaM kathanIyaM syAt / ayaM hi heyopAdeyAni samasTstUni sAkSAdivAvalokayatIti vicakSuSmatvamasya vivakSitam / nanu kevalinacakSurindriya- kevalajJAna - kevaladarzana baccAcikSuSmatvenApi sa kiM na vivakSitaH' ityAha-cakSurindriyalakSaNacakSupa upayogAbhAvena tasya cakSurindriyA vitrakSaNAt, dravyendriyApekSayA tu so'pi na virudhyata iti // mra0 19 // hotA hai, tathA jinako AvaraNa ke kSayopazama se aura avadhidarzana ye prakaTa ho cuke haiM aisA jo paNa athavA mAna hai vaha tIna cakSuvAlA kahA gayA hai kyoM ki vaha cakSurindriya paramazruta aura paramAvadhivAlA hai / tricakSuvAlA jIva heya aura upAdeyarUpa samasta vastuoM ko lAkSA huI kI taraha dekhatA hai yadi yahAM para aisI AzaGkA kI jAve ki yahAM kevalI bhI vicakSuvAloM ke rUpa meM gRhIta honA caahiye| kyoM ki unake pAsa bhI cakSurindriya kevalajJAna aura kevaladarzana rahatA hai, arthAt kevalI dravyendriyarUpa cakSu se tathA bhAvendriyarUpa kevalajJAna, aura kevaladarzana se sampanna hote haiM taba inheM kyoM nahIM vicakSuSmAn ke rUpa meM gRhIta kiyA gayA hai 3 to isakA uttara aisA hai ki unheM cakSurindriyavAlA isaliye nahIM kahA gayA hai kiunameM cakSurindriyajanya upayoga kA abhAva rahatA hai dravyendriya kI jJAna sa panna pazu hAya che tathA jemane AvaraNanA kSaye pazamadhI zrutajJAna, avidhajJAna ane adhidana prakaTa thaI cukayA hoya che evA zramaNu athavA mAhanane traNa cakSuvALA kahyo che, kAraNa ke te cakSurindriya, paramazruta ane paramAdhivALA hoya che tricakSuvALA jIva haiya ane upAdeyarUpa samasta vastuene sAme ja hAya evI rIte (pratyakSanI jema) joi zake che prazna-kevalInA paNa traNa cakSuvALAmAM samAveza thavA joie, kAraNa ke temanI pAse paNa cakSurindriya, kevaLajJAna ane kevaLa darzananA sadbhAva hoya che eTale ke kevalI dravyendriyarUpa cakSu vaDe ane bhAvendriyarUpa kevaLajJAna ane kevaLadaLa nathI sa'panna hoya che te pachI traNa cakSuvALA jIveAmAM temane krama gaNAvyA nathI ? uttara--kevalIne cakSurindriyavALA nahIM kahevAnuM kAraNa e che ke tema Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 u04 sU0 7:-60 pudgalapariNAmavazeSanirUpaNam 295 pUrva cakSuSmAn proktaH, tasya cAbhisamAgama iti vastuparicchedo bhavatIti taM digbhedena vibhajate-' tivihe abhisamAgame ' ityAdi / trividhaH - triprakAraH abhisamAgamaH, 'abhi' ityarthAbhimukhyena na tu viparyAsarUpatayA 'sam' iti samyak na saMzayatayA, ' A ' iti maryAdayA gamanaM jJAnaM ' ye gatyarthAste jJAnArthAH ' iti vacanAt abhisamAgamaH -padArtha- paricchedaH / sa trividhastadyathA-UrdhvamvivakSA se to ve bhI tIna cakSuSmAnoM meM gRhIta ho jAveM to isameM koI virodha nahIM hai / , isa prakAra se cakSuSmAn kA kathana karake aba sUtrakAra usake abhisamAgama kA digbheda ko lekara kathana karate haiM-" tivihe abhisamAgame -" ityAdi / abhisamAgama kA artha padArtha kA pariccheda honA hai, arthAt cakSuSmAna ko jo padArtha kA pariccheda hotA hai vaha abhisa mAgama hai, abhisamAgama meM " abhi " upasarga hai isakA artha hai vipayasa (viparItatA) se rahita hokara gama ( jJAna kA honA vaha abhigama hai sAtha meM " sama" aura "A" ye do upasarga aura bhI haiM, so inakA artha aisA hai ki jaisA vaha jJAna viparItatA rahita hotA hai usI prakAra se use " sama " 'samyak rUpa bhI honA cAhiye, saMzayarUpa nahIM / aura "" ' A " yaha maryAdA artha meM AyA hai " gama " yaha gatyarthaka gam dhAtu se banA hai, mo "ye gatyarthA stejJAnArthAH " isa kathana ke anusAra jo nAmAM cakSurindriya janya upayegane abhAva rahe che. dravyendriyanI apekSAe temane traNa cakSuvALA kahevAmAM Ave, te emAM kAI vAdhe nathI. 80 mA sUtranA bhAvAnuM nirUpaNa----cakSumAnanuM kathana karIne have sUtrakAra temanA abhisamAgama (viparItatAthI rahita jJAna ) nuM dilezvanI apekSA re - " tivihe abhisamAgame " tyAhi gama abhisamAgama eTale ke padArthonA piccheda thavA te abhisamAgamamAM 'mali' upasarga che tenA smartha ' viparyAsa ( viparItatA ) thI rahita ' thAya che. ane 'meTo " jJAna' " viparyAMsathI rahita evA jJAnane 'abhigamache " abhigama padanI sAthe " sama " sane "sA" 5 sage pazu AvelA che tene atha A pramANe che-jema te jJAna viparItatAthI rahita hoya che, e ja pramANe samyaphrUpa paNu hAvuM jeie-saMzayarUpa hovuM joie nahIM " upasarga maryAdA arthamA prayukta thayo che yaha gatyartha! ' gam' dhAtumAMthI manyu he. 88 " A jJAnArthAH " 6 88 ye gatyarthA gama A Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 296 - UrdhvAbhigamaH, adhaH-adho'bhigamaH, tiryak tiryagabhigama / atraiva jJAnabhedaM kathayati - ' jayA Na ' mityAdi, yadA khalu tathArUpasya tathAprakArasya viziSTapakArasya zramaNasya - tapasvinaH, vA athavA mAhanasya - hiMsAdinivRttasya atizeSezeSANi - chadmasthajJAnAni tAnyatikrAnte atizeSe tathAvidhe rUpe saMbhAvyete, te samutpadyete, sa khalu tatprathamatAyAM kevalasya na krameNopayogo yena tatprathamatayetyAyukta manavasyAditi, tasya jJAnAderutpAdasya prathamatA tasyAH tatprathamasamaye ityarthaH Urdhvam-Urdhvalokamabhisameti tatratya padArtha paricchedaM karoti, tataH- tatpazcAt tiryak tiryaglokaM, tataH pazcAd adhaH - adha ityadholokamabhisameti / adholoka: dhotu gatyarthaka hote haiM ve jJAnArthaka bhI hote haiM, ataH - viparyaya aura saMzaya doSa se rahita hokara jo jJAna maryAdA ke anusAra hotA hai vaha abhisamAgama hai aisA isakA niSkarSa artha hai / yaha abhisamAgama tIna prakAra kA kahA gayA hai jo isa prakAra se hai- eka UrdhvAbhisamAgama, dUsarA adho'bhisamAgama, aura tIsarA tiryagabhisamAgama, jaba tathA prakAra ke viziSTa prakAra ke bhramaNa ke, athavA mAhana ke hiMsAdi kriyA se nirasta huve ke - atizeSa chadmastha ke jJAnoM ko atikrama karane vAle aise jJAnadarzana- saMbhAvanA se paramAvadhirUpa jJAna darzana utpanna hote haiM taba vaha unake jJAnAdikoM ke utpAda ke prathama samaya meM urdhvaloka kAurdhvaloka gatapadArthoM kA pariccheda karatA hai yAda meM niryaglokagatapadArtho kA pariccheda karatA hai bAda meM adholokagatapadArthoM kA pariccheda (nirNaya) karatA hai hai zramaNAyuSman ? adholoka durabhigama kahA gayA hai| " jJAnada kathana anusAra je dhAtu gatyaka hAya che, te jJAnAka paNa hoya che. tethI " viparyAMya ( viparItatA) ane saMzaya doSathI rahita evuM je jJAna maryAdA nusAra thAya che tene abhisamAgama kahe che, '" A prakAranA tene aSa phalita thAya che. A azisamAgamanA traNa prakAra kahyA che-(1) UrvAbhisamAgama, (2) assai| alisabhAgabha bhane (3) tiryagalisabhAgabha kyAre tathA3ya ( viziSTa prakAranA) kAi zramaNane athavA mAhanane hiMsAdi kriyAthI nirasta thayelA zramaNu ke mAhanane atizeSa-chadmasthanA jJAneAne atikrama karanArU evuM jJAnadarzana sa'bhAvanAnI apekSAe paramAvidharUpa jJAnadarzana utpanna thAya che, tyAre te temanA ( jJAnAdikanA ) utpAdanA prathama samayamAM UlAka gata padArthIne pariccheda kare che, tyArabAda tiya`glAka gata padAthaeNnA pariccheda kare che ane tyArakhAda adheAlAka gata pArthonA pariccheda kare che. "De zramAyuSbhan ! Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 u 4 sU0 81 samedaRddhisvarUpanirUpaNam khalu durabhigamaH prajJaptaH, evaM ca sAmarthyAtmAptaM krameNa paryantAbhigamyatvAt, he zramaNAyuSman ! ziSyAmantraNametaditi // 280 // 297 pUrvamabhisamAgamaH proktaH sa ca jJAnameva jJAnaM ca RddhirUpamiti sabhedAm RddhiM prarUpayan saptasUtrI mAha - mUlam - tivihA iDDI paNNattA, taM jahA- devaDDI rAyaDDI gaNir3I | 1 | deviDDho tivihA paNNattA, taM jahA- vimANiDDI vivaNiDDI pariyAraNiDDI |2| ahavA deviDI tivihA paNNattA, taM jahA sacittA acittA sIsiyA / 3 / rAiDDI tivihA paNNattA, taM jahA rano aiyANiDDI, ranno nijjANiDDI, raNNo balavAhakosakoTTAgAriDDI | 4 | ahavA rAi tivihA paNNattA, taM jahA sacittA acittA mIsiyA |5| gaNiDDI tivihA paNNattA, taM jahA NANaDDI daMsaNiDDI carittiDDI | 6 | ahavA gaNiDDI tivihA paNNattA, taM jahA sacittA acittA mIsiyA // 7 // suu081|| rzana " pada se yahAM kevalajJAna kevaladarzana ina do kA grahaNa nahIM huvA hai, kyoM ki - " tatprathamatAyAM " ityAdirUpa jo kathana hai usase yahI siddha hotA hai ki kevalajJAna tathA kevaladarzana ke hone para AtmA meM isa prakAra se upayoga kramatA nahIM hotI hai ki pahale vaha urdhvaloka ke padArthoM ko jAne - bAda meM tiryagloka ke padArtho ko jAne aura phira bAda adholoka padArthoM ko jAne, kAraNa ki unale yugapat trikAlagata tIna lokagata padArthoM kA bodha hotA hai // su 80 // - adhoboTa huraligama uDesa che, " 'jJAnadarzana' ca ahIM kevaLajJAna ane ThevaNaharzana thaDaSu zaye nathI, araNa ! "matAyAM " dhtyaahirUpa je kathana che tenA dvArA eja siddha thAya che ke kevaLajJAna ane kevaLadana utpanna thAya tyAre AtmAmAM A prakAre upayAgakramatA haiAtI nathI. eTale ke pahelAM UlAkanA padArthIne jANe, tyArabAda tiyaJlAkanA padAni jANuM ane tyAramAda adhelAkanA padArthone jANe, evuM khanatuM nathI. parantu kevaLajJAna ane devaLadarzIna sapanna chatra teA traNe kALagata ane traNe lAkagata yahArthene bheGa sAthai lAgI rADe che bhane hebhI zaDe che. // su. 80 // za 38 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAnAGgo ___ chAyA-trividhA RddhiH prajJaptA, tadyathA-devaddhiH, rAjardiH, gaNiRddhiH / 1 / devarddhistrividhA prajJaptA, tadyathA-vimAnaddhiH, vikurvaNaddhiH, paricAraNaddhiH / 2 / athavA devaddhistrividhA prajJaptA, tadyathA-sacittA, acittA mithitA / 3 / rAjaddhistrividhA prajJaptA, tadyathA-rAjJo'tiyAnadiH, rAjJo niryANaddhiH, rAjJo valavAhanakopakoSThAgAraddhiH / 4 / athavA rAjaddhistrividhA prajJaptA-tadyathA-saciMttA acittA mizritA / 5 / gaNipraddhistrividhA prajJaptA, tadyathA-jJAnaddhiH, darzanaHi, cAritraddhiH / 6 / athavA gaNiRddhistrividhA prajJaptA, tadyathA-sacittA, acittA mizritA / 7 / sU0 81 // isa prakArase abhisamAgamake sambandhameM kathana kiyA yaha abhisamAgama jJAnarUpa hI hotA hai, aura jJAna RdvirUpa hotA hai, ataH aya sUtrakAra sabheda Rddhi kI prarUpaNA sAta sUtroM dvArA karate haiM "tivihA iDDI paNNattA" ityaadi| sUtrArtha -- Rddhi tIna prakAra kI kahI gaI hai jaisedevaddhi rojaddhi aura gaNiRddhi, inameM bhI jo devaddhi hai vaha bhI tIna prakAra kI kahI gaI hai, jaise-vimAnaddhi vikurvaddhi, aura paricAraNaddhi, athaga-isa taraha se bhI devaRddhi ke tIna bheda hai, sacitta-acitta aura mizrita 3 rAjarddhi ke bhI tIna bheda kahe gaye haiM, jaise-rAjA kI atiyAnaddhi rAjA kI niryANaddhi, rAjA kI balavAhana koSa kopTAgAraddhi 4 athavA isa prakAra se rAjaddhi ke tIna bheda kahe gaye haiM, jaise-sacitta acitta aura mizrita 5 gaNiRddhi bhI tIna prakAra kI kahI gaI hai, jaise jJAnaddhi darzanarddhi aura cAritraddhi 6 athavA isa prakAra se bhI - A pramANe abhisamAgamanuM nirUpaNa thayuM te abhisamAgama jJAna rUpa ja hoya che ane jJAna dvirUpa hoya che. tethI have sUtrakAra sAta sUtra dvArA *ddhinA hAnI 535 -cha. " tivihA iDDhI paNNattA" tyAha sUtrArtha-ddhi naranI hIche-(1) paddhi, mana (3) gaEi temAMnI je devaddhi che tenI nIce pramANe traNa prakAra paDe che-(1) vimAnarUpa *ddhi, (2) vi!i Rddhi mana (3) pariyAra! Rddhi. varddhina mA pramANe tra 542 5 5 cha-(1) sathitta, (2) mayitta mana (3) mizrita. jaddhinA paNa nIce pramANe traNa bheda kahyA che-(1) rAjAnI atiyAnaddhi, (2) rAjAnI nirvANaddhi, (3) rAjAnI balavAhana keSTAgAraMddhi. athavA rAjaddhinA nIya pramANe traya 42 pa 53 -(1) sacitta, (2) mathitta mana (3) mizrita, Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhATIkA sthA0 3 u04 sU0 81 samaidaRddhisvarUpanirUpaNam 296 TIkA-'tivihA iDDI' ityAdi / RddhiH-aizvaryam, sA trividhA tathAhidevasya-indrAdeH RddhiH-aizvaryam devarddhiH, rAjJaH-cakrava-de. RddhiH rAjarddhiH, gaNinaH - gaNAdhipaterAcAryasya RddhiH-gaNiRddhiH / / tatra devaddhistrividhA, tathAhi-vimAnAnAM vimAnaviSayA vA Rddhi-samRddhiH vimAnaddhiH / sA ca dvAtriMzallakSAdisaMkhyArUpA, vAhulya-mahatyaratnAdiramaNIyatvarUpA vA / saudharmAdi devalokeSu vimAnasaMkhyA yathA-saudharmadevaloke dvAtriMzallakSANi vimAnAni 1, IzAne'STAviMzatilakSANi 2, sanatkumAre dvAdazalakSANi 3, mAhendre'STalakSANi 4, gaNiRddhi ke tIna bheda kahe gaye haiM, jaise-sacita acitta aura mizrita TIkArtha-7 isa sUtroMkA bhAvArtha isa prakAra se hai aizvaryakA nAma Rddhi hai yaha jo tIna prakArakI kahI gaIhai, devaddhi Adike bhedase-so deva indra Adi kI jo aizvaryarUpa Rddhi hai vaha devarddhi hai, tathA-cakravartI Adi rAjAoM kI jo Rddhi hai vaha rAjaddhi hai, tathA gaNI, gaNAdhipati AcArya kI jo Rddhi hai vaha gaNiRddhi 1 inameM jo devaddhi hai vaha tIna prakAra kI jo kahI gaI hai, usameM jo vimAnoM kI Rddhi hai, athavA vimAna viSayaka Rddhi hai samRddhi hai vaha vimAnaddhi hai yaha vimAnaddhi 32 lAkha kI saMkhyAdi rUpa hotI hai athavA bAhulyarUpa mahattvarUpa yA ratnAdikoM kI ramaNIyatArUpa hotI hai saudharmAdi devalokoM meM vimAna saMkhyA isa prakAra se prakaTa kI gaI hai, saudharma devaloka meM 32 lAkha, IzAna deva gaNiddhi paNa traNa prakAranI kahI che-(1) jJAnaddhi, (2) danaddhi ane (3) cAritraddhi, athavA gaNitrAddhinA A pramANe traNa prakAra paNa paDe che- (1) sacitta, (2) mathitta mana (3) mizrita. TIkAI-have A sAta sUtrone bhAvArtha prakaTa karavAmAM Ave che-ezvaryanuM nAma addhi che. tenA devaddhi Adi traNa bheda kahyA che. Indra dina aizvaryarUpa je ddhi hoya che tene devaddhi kahe che. cakravartI Adi rAjAe je Rddhi hoya che tene rAjaddhi kahe che, tathA gaNagaNAdhipati-AcAryanI je Rddhi hoya che tene gaNiRddhi kahe che. ' have devaddhinA traNa prakAranuM vivecana karavAmAM Ave che-IndrAdi devenI vimAnanI je Rddhi che, athavA vimAna viSayaka je samRddhi che, tene vimAnaddhi kahe che. te vimAnaddhi 32 lAkhanI saMkhyAdirUpa hoya che, athavA bAhalyarUpa, mahatvarUpa ke ratnAdikenI ramaNIyatA rUpa hoya che. saudharma Adi devalekamAM vimAnonI saMkhyA A pramANe kahI che-sIdhama devalokamAM 32 lAkha, IzAna devakamAM 28 lAkha, sanaskumAra devalokamAM 12 lAkha, mahendra devalekamAM 8 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 sthAniAGgama brahmaloke ca catvAri lakSANi vimAnAni santi 5, evaM lAnta ke pazcAzatsahasrANi 6, zukre catvAriMzatsahasrANi, 7 sahasrAre paT sahasrANi-vimAnAni santi 8 // AnamANatayordevalokayoH pratyekaM catvAri catvAri zatAni 9-10, AraNAcyutayostrINi zatAni vimAnAnAM vidyante 11-12 / navagraiveyakevadhastane ekAdazottaraM zatamekaM, madhyame saptottaraM zatam , uparitane caikaM zataM vimAnAnAmasti 13 / paJca cAnuttaravimAnAni santi 14 ityevaM sarvANi caturazIvilakSANi saptanavati sahasrANi trayoviMzatyadhikasaptazatAni ca vimAnAni bhavantIti / uktaJca-" battIsa ahavIsA, vArasa aTTa cauro sayasahassA / AreNa vaMbhalogA, vimANasaMkhA bhave esA // 1 // paMcAsa catta chacceva sahassA laMtasukka sahassAre / sayacauro ANaya pANaemu tinnAraNaccuyae // 2 // ekkAramuttarahehimesu sattuttaraM ca majjhimae / sayamagaM uparimae paMceva aNuttaravimANA // 3 // iti / loka meM 28 lAkha, sanatkumAra devaloka meM 12 lAkha, mahendra devaloka meM 8 lAkha, brahmalokadevaloka meM 4 lAkha, lAntakadevaloka meM 50 hajAra, zukradevaloka meM 40 hajAra, sahasrAra devaloka meM 6 hajAra, aura Anata prANata devaloka meM 4-4 sau, tathA AraNa aura acyuta meM 300 tIna sau vimAna haiM, nava graiveyakoM meM adhastana meM 111 vimAna hai, madhyama aveyaka meM 107 aura uparitana deyaka meM 100 vimAna haiM, tathA pAMca anuttaroM meM 5 anuttara vimAna haiM, isa taraha vimAnoM kI kula saMkhyA 84 lAkha 97 ve hajAra 7 sau 23 hotI hai| kahA bhI hai-"battIsa aTThaH vIsA" ityAdi, / devaddhi pad bhavana aura nagaroM kA upalakSaNa hai, arthAt-isa para se bhavana evaM nagararUpa Rddhi kA bhI grahaNa huvA hai| lAkha, brahAleka devakamAM 4 lAkha, lAtaka devalokamAM 50 hajAra, zuka devalokamAM 40 hajAra, sahastrAra devalokamAM 6 hajAra, Anata-prANata devalekamAM 400-400, tathA mA29) bhane mayutamAM 300-300 vibhAna cha. nava ave. cakenA adhastaramAM 111, madhyastaramAM 107 ane uparitana veyakamAM 100 vimAna che. tathA pAMca anuttaramAM pAMca anuttara vimAne che. A rIte vimAnanI kula saMkhyA 8497723 (cAryAzI lAkha, sattANu hajAra sAtase tevIsa) thAya che. 4ghu 5 cha -" battIsa adravisA" yAhi pApa bhavana ane nagarenuM paNa upalakSaka che. eTale ke A padanA pracAga dvArA bhavana ane nagararUpa Rddhine paNa grahaNa karavI joIe, Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 70 4 sU0 81 samaidaRddhisvarUpanirUpaNam 301 chAyA-dvAtriMzadaSTAviMzati-dazASTa ca catvAri zatasahasrANi / ' ArAd brahmalokAd vimAnasaMkhyaipA bhavet // 1 // paJcAzacatvAriMzat paT caiva sahastrANi lAntakazukrasahasrAreSu / catvAri zatAnyAnataprANatayo strINyAraNAcyutayoH // 2 // ekAdazottaramadhastane, saptottaraM ca madhyamake / zatamekamuparitane paJcaivAnuttaravimAnAni // 3 // upalakSaNaM caitad bhavananagarANAmiti / vikurvaNaddhiH-vikurvaNalakSaNA RddhiH / asyA RddhadhAH prabhAveNa devo vaikriyazarIrairjambUdvIpadvayam asaMkhyAtAn vA dvIpasamudrAn pUrayati, uktaM ca vyAkhyAmajJaptyAma - " camare gaMbhaMte ! ke mahiDie jA va kevaiyaM ca NaM pabhU viuvittae ? goyamA ! camareNa jAva pazUNaM kevalakappaM javuddIvaM dIvaM vahUhi amurakumArehiM devehi ya devIhiya AinnaM jAva karettae, aduttaraM ca NaM goyamA / pabhU camare jAva tiriyamasaM. khejje dIpasamude vahUrhi asurakumArehiM Ainne jAca karittae, esa Na goyamA / camarassa deviMdassa devarAyassa ayameyArUve visayamette vuie, no ceva NaM saMpattIe viuvisa 3 / evaM sakke'vi do kevalakappe jaMbuddIva dIve jAva Ainne karejjA / " iti / vikurvaNArUpa jo Rddhi hai vaha vikurvaddhi, ila Rddhi ke prabhAva se deva do jambUdvIpoMko athA asaMkhyAta dvIpasamudroMko bhara sakatAhai, arthAtvyApta kara sakatA hai, vyAkhyA prajJapti (bhagavatI meM aisA hI kahA gayA hai -" carame NaM bhaMte ! mahiDie jAva kevai ya ca NaM pabhU viuccittae 3 / goyamA! camareNaM jAva pabhU NaM kevalakappaM jaMbuddIvaM dIvaM bahUhi asurakumArehiM devehitha devohiya AinnaM jAva kare ttai aduttaraM ca NaM goyamA! pabhU camare jAva tiriyamasaMkhejje dIva samudde bahUhiM asurakumArehiM Ainne jAva karittae esaNaM goyamA! camarasa 3 ayameyAkhve vilaya. mette ie, no cevaNaM saMpattIe viuvisu / evaM sakke vi do kevala vikRNa rUpa je Rddhi che tene vikRddhi kahe che A RddhinA prabhAvathI deva be ja bUdvIpane athavA asaMkhyAta dvIpa samudrone vyApta karI zake che. vyAkhyA prajJapti (bhagavatI) mAM A viSayane anulakSIne evuM kahyuM che ke - ____ " camareNaM bhaMte ! mahiDDhie jAda kevai yaM ca NaM pabhU viuvvittae ? goyamA! camare NaM jAva pabhU NaM kevalakApa javudIva dIvaM bahUhi asurakumArehi devehi ya devIhiya Ainna jAva karettai aduttaraM ca NaM goyamA ! pabhU camare jAva tiriyamasaMkhejje dIvasamudde vahUhi asurakumArehi Ainne jAva karittae / esaNaM goyamA ! Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 sthAMnAGgasUtra ___ chAyA-camaraH khalu bhadanta ! kiyanmaharddhiko yAvat kiyacca khalu prabhuH vikurvitum ? gautama | camaraH khalu yAvat prabhuH khalu kevalakalpaM jambUdvIpaM dvIpaM vahubhirasurakumArai devaishc devIbhizcAkIrNaM yAvat kartum , athottaraM ca khalu gautama ! prabhuzcamaro yAvat tiryanasaMkhyeyAn dvIpasamudrAn vahubhirasurakumArairAkIrNAn yAvat kartum / epa khalu gautama ! camarasya devendrasya devarAjasya ayametadrUpo viSayamAtra uktaH, no caitra khalu saMpattyA vyakApIt , vikurvati, vikurviSyati / evaM zakro'pi dvau kevalakalpo jambUdvIpau dvIpo AkINoM yAvat kuryAt // ___ paricAraNaddhiH, paricAraNA-kAmasevA, tadvipayA RddhiH paricAraNaddhiH etadaddhimAn devo'nyAn devAn, anyasatkA devIH, svakIyA devIH, abhiyujyA''smAnaM ca vikavitvA paricArayatItyevaMrUpeti / 2 / athavA-prakArAntareNa devarddhiH, sacitAcittamizritabhedAtrividhA / tatra sacittA-svazarIrarUpA, svaparivArabhUtAnamahiSyAdi sacetanavasturUpA saMpat , acittA-vastrAbharaNAdirUpA, mizritA-catrAkappe javuddIve jAva Ainne karejjA" iti, paricAraNA kA artha viSaya sevana hai isa viSayavAlI jo Rddhi hai vaha paricAraNaddhi / isa RddhivAlA deva anyadevoM ko, anyadevoM kI deviyoM ko apanI deviyoM ko pakaDa kara balAt grahaNa kara aura svayaM vikurvaNA kara unake sAtha kAmasevA karatA hai, isa prakAra kI yaha paricAraNAddhi hotI hai athavA-sacitta acitta aura mizrita ke bheda se devarddhi tIna prakAra kI hotI hai| iname apane zarIrarUpa, tathA-svaparivArabhUta jo agramahiSI Adi sacetana vastu rUpa saMpathai vaha saba sampatti sacitta devaddhi hai / vastrAbharaNAdirUpa jo camarasTa deviMdassa-devarAyasa ayameyArUve visayamettevuie no ceva NaM saMpattie viu. vvisu / evaM sakke vi do kevalakappe javuddIve jAna Ainne karejjA" tyA A sUtrapATha dvArA amarendra, zaka AdinI pUrva kathita vimurvaNa zaktinuM ja samarthana karavAmAM AvyuM che. paricAra Rddhi-paricAraNa eTale viSaya sevana. A viSayavALI je Rddhi che tene paricArazuddhi kahe che A RddhivALe deva anya dene, anya devenI devIone, ane pitAnI devIone pakaDIne, pakaDIne, baLajabarIthI pakaDI lAvIne ane pote vivaraNa karIne temanI sAthe viSayasevana kare che. devaddhinA sacitta, acitta ane mizrita evA traNa bheda paNa kahyA che. have A traNa bhedanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che-zarIrarUpa, svaparivArabhUta amahiSIo Adi sacetana vasturUpa je saMpatti che te saMpattine sacitta devaddhi kahe che. Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03u04sU0 81 samaidakaddhisvarUpanirUpaNam bharaNAdi samalakRtadevyAdirUpA // 3 // atha devaddhivarNanAnantaraM rAjarddhimAha'rAiDrI' ityAdi, rAjarddhistrividhA prajJaptA, tadyathA-rAjaH atiyAnaddhiH atiyAna-nagarapravezaH, tatra RddhiH-nagarazobhAjanakatoraNasamalaMkaraNajanasaMmardAdirUpA / rAjJo niryANaddhiH, niryANa-nagarAnnirgamanaM, tatra RddhiA-hastyazvasAmantaparivArAdirUpA / rAjJo valavAhanakozakoSThAgAraddhiH, tatra-valaM-caturaGgasainyarUpaM, devaddhi hai vaha acetana devaddhi hai, tathA-vastrabharaNAdi se samalaMkRta jo devI AdirUpa devaddhi hai vaha mizrita devaddhi hai 3 / " rAiDi" ityAdi rAjA kI atiyAnaddhi Adi ke bheda se rAjarddhi tIna prakAra kI jo kahI gaI hai so usakA abhiprAya aisA hai-atiyona nAma rAjA ke negara meM praveza karane kA hai isa samaya jo usakI zobhA karane ke liye usameM toraNa banAye jAte haiM, choTI toraNa dhvajAe~ laTakAI jAtI haiM, dUsaroM ko vividha upakaraNoM se sajjita kiyA jAtA hai, bAjAra ko suzobhita ho jAtA hai, manuSyoM kI medinI ekatrita ho jAtI hai so yaha saya rAjA kI atiyAnaddhi hai| rAjA kA nagara se nikalanA isakA nAma rojA kI niryANaddhi hai jagha rAjA nagara se bAhara nikalatA hai taba jo usake sAtha hasti-azva sAmanta ityAdikoM kA parivAra hotA hai vaha saba niryANaddhi hai| tRtIyaRddhi jo rAjA kI bala vAhana AdirUpa kahI vastra, AbhUSaNa Adi rUpa je devaRddhi che tene acetana devaddhi kahe che. vastrAbharaNa AdithI vibhUSita devI Adi rUpa je devaddhi che, tene mizrita paddhi 49 cha. " rAiDDho" tyAha have rAjAnI traNa prakAranI RddhinuM nirUpaNa karavAmAM Ave che - pahele prakAra atiyAnaddhi che. rAjAnA nagarapravezanuM nAma atiyAna che. te vakhate nagaranI zobhA vadhAravA mATe temAM teNe laTakAvavAmAM Ave che, dhajA patAkAo vaDe rastA zaNagAravAmAM Ave che, bajArane zaNagAravAmAM Ave che, rAjasevako Adine vividha upakaraNathI susajita karavAmAM Ave che, manuSyanI khAssI bhIDa eka citta thaIne rAjAnA AgamananI pratIkSA kare che. A badhI sAmagrIne rAjAnI atiyAna RddhirUpe ahIM prakaTa karavAmAM Avela che. (2) rAjAnI nizuddhi rAjAnu nagaramAMthI bahAra je prayANa thAya che tene nirmANa" kahe che rAjA jyAre nagaranI bahAra prayANa kare che, tyAre tenI sAthe je hAthI, ghoDA, ratha, pAyadaLa sAmaMte Adine parivAra hoya che tene ja rAjAnI Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre vAhanAni - vesarAdIni khaccara itibhASA prasiddhAni kozaH - bhANDAgAraM, koSThAgAraM dhAnyagRham, tadrUpA RddhiryA sA tathA / 4 / ityAdi, ahavA - athacA punarapya prakArAntareNa rAjarddhimAha 4 nyaprakAreNa rAjarddhi trividhA, sacittAcittamizrabhedAt, tatra sacittA - hastyazvapadAtirUpA, acittA prAsAdakhaGgatomarazatadanyA dirUpA, mizritA-sAlaGkArAgramahipyAdirUpA, sazastra sainyAdirUpA vA 5 / gaNiRddhistrividhAH, tadevadarzayati - jJAnarddhiHviziSTazrutarUpA, darzanarddhiH - pravacanaviSaye nizzaGkitAditvarUpA, pravacanamabhAvanApratipAdakazAstra sampadrapA vA, cAritrarddhi: cAritraviSayakaniraticAratArUpA |6| * 604 d gaI hai, so caturaGga sainyarUpa, bala, vesarAdirUpa ( khaccara) vAhana bhANDAdirUpakoSa aura dhAnyAgArarUpa koThAgAra ye saba isa Rddhi meM gRhIta huve haiM / prakArAntara se bhI rAjaRddhi tIna prakAra kI hotI hai ve usake prakArAntara sacitta, acitta, aura mizrita haiM, hasti ava aura padAti ye saba sacitta rAjaddhi meM pariNata huve haiM, prAsAda khaDga tomara - bandUka Adi astra acinta rAjaddhi meM pariNata huve haiM, tathA alaGkAroM se vibhUSita paTTarAniyA~ vagairaha, athavA - sazastra sainya vagairaha ye saba mizrita rAjarddhi meM parigaNita huve haiM / jJAnaddhi Adi ke bheda se jo gaNiRddhi ke bheda kahe gaye haiM usakA nAtparya aisA hai ki viziSTa rUpa jJAnaddhi hai / pravacana ke viSaya meM niHzaGkita Adi rUpa honA yaha darzanaddhi hai, athavA - pravacana kI prabhAvanA prakaTa karane vAle jo zAstra haiM unakA saMgraha karanA nirmANuddhi kahe che. (3) rAjAnI khalavAhata Adi rUpa RddhinuM have nirUpaNu 4zvAmAM Ave che-yaturaraMga senA3pa masa, hAthI, ghoDa, ratha mahiya vArDana, lAMDAhi ( pAtrAdi ) rUpa koSa, dhAnyAgAra rUpa kADhAra, ityAdi vastuone A prakAranI RddhimAM gaNAvI zakAya che. have rAjaddhinA je sacitta acitta ane mizritarUpa anya traNa prakAre kA che, tenuM niiyA 42vAmAM Ave che. hAthI, ghoDA, pAyahaja mahine rAjanI sacitta RddhiyAM gAvI rAhAya che, AsAha, talavAra, lAsA, mAzu bhAhine rAjAnI acitta sRddhi kahevAya che tathA alaMkArothI vibhUSita rANIe, sazastra sainikA vagerene rAjAnI mizrita RddhimAM gaNAvI zakAya che. have gaziRddhinA jJAnaddhi ADhi bhedane spaSTa karavAmAM Ave che-- viziSTa zrutarUpa jJAnaddhine kahI che, pravacananA viSayamAM zakA AddhithI rahita hAvuM tenuM nAma danaddhi che, athavA pravacananI prabhAvanA praTa karanArAM je zAstro che temanuM adhyayana karavuM-te zAstrAnusAra pravacananI prabhAvanA karavI, Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 u04 sU0 82-84 gauravAdhmeidanirUpaNam 305 prakArAntareNa gaNiRddhivividhA sacittAdirUpA, tatra sacittA - zidhyAdirUpA, acittA - vastrAdirUpA, mizrA - vastrAghalaGkRtaziSyAdirUpeti / 7 / etAzca vikuNAdirUpA ddhayo'nyepAmapi bhavitumaInti, tathApi yad devAdInAmeva Rdvitvena proktAH tAH kevalaM devAdInAM vizeSavatyo bhavantIti teSAmevoktA iti / // 0 81 // Rddhau satyAM gauravaM bhavatIti gauravabhedAnAha - mUlam---tao gAravA paNNatA, taM jahA-iDDIgArave, rasagArave, sAyAgArave // sU0 82 // adhyayana karanA unake anusAra pravacana kI prabhAvanA karanA, yaha darzanaddhi hai| tathA cAritra kI ArAdhanA aticAra rahita karanA yaha cAritraddhi hai, athavA-sacitta acitta mizrita rUpa se bhI gaNi Rddhi tIna prakAra kI jo kahI gaI hai so usameM ziSyAdirUpa sacitta gaNi. Rddhi hai| vastrAdirUpa dharma ke sAdhana bhUta vastrAdikoM kA rakhanA yaha acittagaNiRddhi hai, aura vastrAdikoM se sahita ziSyAdirUpa mizrita gaNiRddhi hai yadyapi ye vikkurvaNAdi rUpa RddhiyAM anya ko bhI ho sakatI hai phira bhI yahAM jo devAdikoM ko hI Rddhimatva rUpa se kahA gayA hai, so uptakA kAraNa aisA hai ki ye devAdikoM meM viziSTarUpa se hotI hai aisI vizeSaNatA liye have ye RddhiyAM vahAM hotI hai caisI anyatra nahIM hotI hai isaliye ye unakI hI kahI gaI haiM // 081 // tenuM nAma darzanaddhi che. niraticArapUrvaka cAritranI ArAdhanA karavI tenuM nAma cAritraddhi che. gaNiddhinA citta, acitta ane mizrita, A traNa prakAra paNa kahyA che. ziSyAdi rUpa sacitta gaNiRddhi samajavI, dharmanA sAdhane rUpa vastrAdikane acitta gaNiRddhi kahe che. ane vastrAdi sahita ziSyAdine mizrita gaNiRddhi rU5 grahaNa karavA joIe. jo ke A vidurvaNadi rUpa Rddhione anya jIvomAM paNa sAva haI zake che, chatAM paNa ahIM devAdikane ja Rddhisa panna kahyA che tenuM kAraNa e che ke devAdikemAM te viziSTarUpe hoya che. jevI viziSTatApUrvaka A saddhione devAdi kemAM sadUbhAva hoya che, evI viziSTatA pUrvaka anya jIvomAM temane sadbhAva hoto nathI. tethI ahIM devAdikane ja A RddhiothI panna 4 che. // sU. 81 // Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 sthAnAGgasUtre . tivihe karaNe paNNatte, taM jahA-dhamsie karaNe, adhammie karaNe, dhassiyAdhamsie karaNe // sU0 83 // tivihe bhagavayA dhamle paNNatte, taM jahA-suahijjie, sujjhAie, sutavassie / jayA suahijjiyaM bhavai tayAsujjhAiyaM bhavai, jayA sujjhAiyaM bhavai tayA sutavassiyaM bhavai, sesuahijie sujjhAie sutavassie suakkhAe NaM bhagavayA dhamme paNNatte // sU0 84 // ___ chAyA-trINi gauravANi prajJaptAni, tadyathA - RddhigauravaM, rasagauravaM, sAtagauravam // mU0 82 // trividhaM karaNaM prajJaptaM, tadyathA-dhArmikaM karaNaM, adhArmikaM karaNaM, dhArmikAdhArmikaM karaNam / / sU0 83 // trividho bhagavatA dharmaH prajJaptaH, tadyathA-svadhItaH, sudhyAtaH, mutapasthitaH / yadA (zrutaM ) svadhItaM bhavati tadA sudhyAtaM bhavati, yadA sudhyAtaM bhavati tadA sutapasthitaM bhavati / sa svadhItaH sudhyAtaH sutapasthitaH svAkhyAtaH khalla bhagavatA dharmaH prajJaptaH // sU0 84 // Rddhi ke hone para gaurava hotA hai isaliye sUtrakAra gaurava ke bhedoM kA kathana karate haiM-tao gAravA pagattA-ityAdi, sUtrArtha-gaurava tIna kahe gayehaiM, jaise-Rdvigaurava, rasagaurava, aura zAtA gaurava, karaNa tIna kahe gaye haiM, jaise-dhArmikakaraNa, adhArmikakaraNa, aura dhAmi kaadhaarmikkrnn| bhagavAna ne dharma tIna prakAra kA kahA hai jaise-svadhItadharma, sudhyAtadharma, aura sutapasthitadharma 3 jaba zruta svadhIta hotA hai taba vaha sudhyAta hotA hai aura jaba vaha sudhyAta hotA | RddhinA sadubhAvamAM ja gauravano sadubhAva hoya che, tethI have sUtrakAra gauraparnu ni35 re cha-" tao gAravA paNNattA" tyAha sUtrAtha-go25 trae prAptuM dhuMcha-(1)ddhi gaurava, (2) 28gau21, mana (3) jJAna garava. karaNa (phiyAnuMsAdhana) paNa traNa kahyA che--dhArmika kAraNa, adhAmika karaNa ane dhAmikA dhArmika kAraNa. bhagavAne dharma traNa prakArano kahyo che-(1) svadhIta dharma, (2) sudhyAta mI, mana (3) sutapasthita dhama. nyAre zruta dhAta heya che, tyAre te sudhyAta hoya che, ane jyAre te sudhyAta hoya che, tyAre Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kI sthA03 704 sU0 70.82-84 gauravAdibhedanirUpaNam 307 ___TIkA-'tao gAravA' ityAdi / trINi gauravANi prajJatAni, gurobharbhAvaH karmaveti gauravaM, tad dravyabhAvabhedAd dvividhaM, tatra dravyato vajrAderivaM, bhAvata Atmano'bhimAnalobhAdilakSaNA zubhabhAvavatra, tatra-gauravANi bhAvagauravANi trINi majJaptAni, tadyathA-RddhigauravaM, RddhayA-narendrAdi lakSaNayA AcAryatvAdi lakSaNayA vA'bhimAnAdidvAreNa gauravam , RddhiprAptyabhimAnA prAptatatmArthanAdvAreNA'zubhabhAvo bhAvagauravamityarthaH, raso-rasanendriyArtho madhurAdiH, tatprAptyabhimAnAprAptamArtha nAdinA''tmano'zubhabhAvaH, evaM sAtagauravamiti / / sU0 82 / / hai taba vaha sutapasthita hotA hai, vaha svadhIta sudhyAta aura plutapasthita dharma samyagjJAna kriyArUpa hone se satyadhameM kahA gayA hai, aura yaha dharma bhagavAna mahAvIra ne kahA hai| ___TIkArya - guru kA bhAva, athavA-karma, gaurava hai ( ahaMkAra ) vaha gaurava dravya aura Akke bhedase do prakArakA kahA gayA hai vajrAdikoM meM jo gurutA-aripana hai vaha dravya gaurava hai / tathA-AtmA meM abhimAnarUpa, lobhAdikaSAyarUpa, azubha bhAvoMse yuktatAhai vaha bhAvagIrava hai / yaha bhovagaurava hI Rddhi gaurabAdike bhedase tIna prakArakA kahA gayA hai, narendrAdirUpa athavA AcAryAdirUpa Rddhi ke prApti se AtmA meM jo abhimAna kI mAtrA A jAtI hai, aura isa abhiyAna kI mAtrA dvArA jo azubha bhAva hotA hai, vaha bhAvagaurava hai tAtparya yaha hai ki jaba narendrAdirUpa, yA AcArya AdirUpa viziSTapada jIva ko prApta ho jAtA hai, taba usakI prApti se use eka prakAra kA ahaMkAra AdirUpa azubha bhAva A jAtA hai usa bhAva ke A jAne para vaha aprApta vastu ko cAhanA Adi karane lagatA hai, so yaha saba isa prakAra kA bhAva hI bhAvagaurava hai / kyoM ki-AtmA meM isa prakAra ke azubha te sutapasthita hoya che. te svadhIta, sudhyAta ane sutasthita dharma samyajJAna kriyA rUpe hovAthI tene sAco dharma kahyo che, ane A dhama bhagavAna mahAviire 4hyo che. TIkArya-gurune bhAva athavA karma gaurava che. te gaurava dravya ane bhAvanA bhedathI be prakAranuM kahyuM che, vajadikamAM je gurutA che, te dravya gaurava rUpa che, tathA AtmAmAM abhimAnarUpa, lebhAdi kaSAyarUpa, azubha bhAvathI yuktatA hovA rUpa, je gaurava che tene bhAvagaurava kahe che. te bhAva gauravane ja kaddhi AdinA bhedathI traNa prakAranuM kahyuM che narendrAdi rUpa athavA AcAryAdi rUpa RddhinI prAmi thavAthI AtmAmAM je abhimAnanI mAtrA AvI jAya che ane te abhimAnanI mAtrA dvArA je azubha bhAva pedA thAya che tenuM nAma ja bhAvagaurava che. A kathananuM tAtparya e che ke naredrAdi rUpa athavA AcArya Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phUMTe sthAnAsU anantara cAritraviSayA RddhiH proktAH, cAritraM ca karaNena bhavatIti karaNabhedAnAha - ' tivihe karaNe ' ityAdi / kriyate caraNasya puSTiraneneti karaNam - uttaraguNarUpam, yadvA- karaNaM-piNDavizuddhayAdi etadapi saptatisaMkhyakam / uktaJca - dw e 12 " piNDavisohI samiI, bhAvaNa paDimA ya iMdiyaniroho / 25 70 paDile guttIo abhiggahA caiva karaNe tu // 1 // , chAyA -- piNDavizuddhiH samitiH bhAvanA pratimA ca indriyanirodhaH / pratilekhanA guptayaH abhigrahAzcaiva karaNaM tu // 1 // iti // bhAva se karmabandhajanyagurutA hI hai laghutA nahIM AtI hai, rasanendriya kA jo viSaya hai vaha rasa hai / yaha rasa madhura rasa Adi ke bheda se 5 prakAra kA hotA hai isa rasa kI prApti se jo AtmA meM abhimAna AtA hai aura phira usI prakAra ke rasa ko prApta karane kI puna: cAhanA jagatI yaha cAhanArUpa azubha bhAva rasagaurava hai isI prakAra kA jJAtAgaurava cAritraRddhikahI gaI hai - so cAritra karaNa dvArA hotA hai isI bAta ko lekara sUtrakAra ne caraNa ke bhedoM kA kathana kiyA hai- " tivihe karaNe " ityAdi / karaNa kI jisa se puSTi kI jAtI hai vaha kAraNa hai, yaha karaNa uttaraguNarUpa honA hai athavA piNDavizuddhi Adi kA nAma karaNa hai, yaha vizuddhi AdirUpa karaNa 70 prakAra kA hai / kahA bhI hai rUpa viziSTa padmanI jayAre prApti thAya che, tyAre tenI prAptine lIdhe jIvamAM ahaM'kAra Adi rUpa azubha bhAvA utpanna thAya che, te bhAva utpanna thavAne lIdhe te aprApta vastunI abhilASA karavA lAgI jAya che. tenA A prakAranA bhAvane ja bhAvagaurava kahe che, kAraNa ke AtmAmAM A prakAranA azubha bhAva jAgavAthI karma banyajanya gurutA ja utpanna thAya che-laghutA utpanna thatI nathI. rasanendriyane je viSaya che tenuM nAma rasa che. te rasa madhura Adi pAMca prakAranA kahyA che. A rasanI prAptithI AtmAmAM je abhimAna Ave che, ane e ja prakAranA rasa phrI prApta karavAnI je tRSNA jAge che, te tRSNA ( cAhanA ) rUpa azubha bhAvanuM nAma rasagaurava che, e ja prakAranuM jJAnagaurava paNa samajavuM je cAritrasRddhinI vAta karI che tenI have prarUpaNA karavAmAM Ave che-caoNritrakaraNa dvArA saMbhave che, tethI sUtrakAra have karaNanA bhedanuM prathama re - " tivihe karaNe " ityAdi caraNanI jenA dvArA puSTi karAya che te karaNa che. te karaNa uttaraguNa rUpa hAya che. athavA piMDa vizuddhi AdinuM nAma karaNa che. te vizuddhi Adi rUpa Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 309 mAnarUpaNam suMdhA TIkA sthA03 u04 sU0 82-84 gauravAdimedanirUpaNam karaNamityanuSThAna, tacca dhArmikAdi svAmibhedena trividhaM, tatra dhArmikasyasaMyatasyedaM dhArmikaM karaNamanuSThAnamiti, tadviparItamadhArmikam asaMyatasambandhi karaNamiti, tRtIyaM dhArmikAdhAmi kaM-dezasaMyatasambandhi karaNamiti / / sa . 85 // ___ anantaraM dhArmikakaraNamuktaM, taccadharma eveti dharmabhedAnAha-'tivihe dhamme' ityAdi, dharma:-zrutacAritrarUpaH, sa bhagavatA trividhaH prajJaptaH, na tu mayeti zrI sudharmA svAmI jambUsvAminaM prati mAheti / tAneva darzayati-svadhItaH, sudhyAtaH mutapasthitaH / trayANAmapyepAmuttarottarato'vinAbhAvaM darzayati-'jayA' ityAdi, "piMDa visohI sesaI" ityAdi, AhAra, vastra, pAtra vasati rUpa piMDa vizuddhi 4 samiti 5 bhAvanA 12 aura 12 pratimA indriyanirodhake 5 aura pratilekhanArUpa gupti 3 abhigraha 4 karaNa yaha anuSThAnarUpa hotAhai yaha dhArmika Adi svAmi bhedase tIna prakArakA hotaahai| saMyatakA jo anuSThAna hai vaha dhArmika karaNa hai, tathA asaMyata sambandhI jo anuSThAna hai vaha adhArmika karaNa hai tathA dezasaMyata sambandhI jo anuSThAna hai vaha dhArmikAdhArmika karaNa hai| dhArmika karaNa dharmarUpa hI hotA hai isa bhAva ko lekara hI yahAM sUtrakAra ne dharmabheda kahA hai-"tivihe dhamme " ityAdi, dharma zrutacAritra rUpa hotA hai bhagavAn ne yaha dharma tIna prakAra kA kahA hai, sudharmAsvAmI ne aisA yaha jambUsvAmI se kahA hI hai ki, maiMne aisA hI kahA hai ki dharma tIna prakAra kA hai, aisA kathana to bhagavAn ne kiza hai ki dharma tIna prakAra kA hotA hai dharma ke ve tIna prakAra ye haiM svadhIta, sudhyAta, aura sutapasthita 3 ina tInoM kA sUtrakAra 426 nA 70 pra42 che. 4hyu 5 cha ?- piMDavisohI sesaI" tyaakaraNa anuSThAnarUpa hoya che, te dhArmika Adi svAmibhedanI apekSAe traNa prakAranuM kahyuM che. saMyatanuM je anuSThAna hoya che tene dhArmika kaNa kahe che, asaMyatanA anuSThAnane adhAmika karaNa kahe che, tathA dezasaMyatanA anuSThAnane dhArmikAvAmika karaNa kahe che. dhArmika karaNa dharmarUpa ja hoya che, te bhAvane manurakSIna sUtrare maDI maharnu thana yu-"tivihe dhamme" tyAdi dharma zrata cAritrarUpa hoya che. bhagavAne A dharma traNa prakArane kahyuM che- sudharmA havAmIe jaMbU svAmIne evuM kahyuM che ke-"dharma traNa prakAranA hoya che evuM svayaM mahAvIra bhagavAne kahyuM che-hu dharmanA je traNa prakAra kahuM chuM te mArU pitAnuM kathana nathI paNa bhagavAna mahAvIranuM ja kathana che." manAta 2 nIce pramANe cha-(1) 21dhAta, (2) sudhyAta mana (3) sutapariyata A traNene uttarottara avinAbhAvI ekavAra bIjAnuM nahovApaNuM saMbadha Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnanasUtre atra zrutamitigamyaM tena yadA zrutaM svadhItaM, su-suSThu kAlavinayAdhArAdhanagA'dhItaM gurusakAzAtsutrataH paThitaM tattathA, tathA sudhyAvaM, gu-mRduvidhinA gurumakANAdeva vyAkhyAnenArthataH zrutvA dhyAtam - anupekSitam, anupekSaNAyA asAve taccAnayagamenAdhyayanazravaNayoH mAyo'kRtArthatvAditi / anena bhedadvayena zrutadharmo vivakSataH tathA sutapasthitaM, su-suSThu ihalokAdyAzaMsArahitatvena tapariyataM - tapasyAnuSThAnam / anena ca cAritradharmaH prokta iti / evaM yadA zrutaM svadhItaM bhavati tadA sudhyAtaM bhavati, nirdopAdhyayanaM vinA zrutArthAmatIteH gRdhyAtasyA'sadbhAvAt yadA sabhyAta " uttarottara avinAbhAva sambandha dikhAne ke nimitta-" jayA" ityAdi, sUtra kA kathana karate haiM-vahAM zruta aisA pada lagA lenA cAhiye / ataH jaba zruta kAlavinaya Adi kI ArAdhanA pUrvaka guru se sUtra ke rUpa meM adhIta hotA hai taba vaha na svadhIta kahA jAtA hai aura jaya vaha guru se vyAkhyA dvArA sArthaka huvA sunakara vAra 2 vicArita hotA hai taba vaha zruta sudhyAta hotA hai| kyoM ki anupekSA cAra bAra vicAra kiye binA tava kA avagama nahIM hotA hai ina do bhedoM se zrutadharma vivakSita huvA hai, aura sunapasthita pada se cAritra dharma kahA gayA hai| isa loka Adi kI AzaMsA se rahita hokara jo tapasyA kA anuSTAna hai vaha sutapasthita hai / isa taraha zruta jaba svadhIta hotA hai taba vaha sudhyAta hotA hai, kyoMki nirdoSa adhyayana kiye binA jIva ko nArtha kI pratIti nahIM hotI hai usakI pratIti ke abhAva meM vaha subhyAta nahIM tAvavAne bhATe sUtra "jayA" tyAhi sUtrAnu dhanareche-tyA "zruta" me padma lagAvI levuM joIe. jyAre zruta kAlavinaya AdinI ArAdhanApUrvaka guru pAsethI sUtranA rUpamAM adhIna thAya che, tyAre te zrutane svadhIta zruta kahe che. ane jyAre gurunI samIpe vyAkhyAna dvArA sArthaka zravaNu karIne jyAre tenA para vAravAra vicAra karavAmAM Ave che, tyAre te thuna sukhyAta thAya che, kAraNa ke vAravAra vicAra karyAM vinA tattvanA avagama ( medha ) thate nathI. A e bheDhAnI apekSAe ahIM zradhanu' vaNuOta karavAmAM AvyuM che, ane sutapasthita ' padathI cAritra dharmanuM kathana karAyuM che. Aleka AdinI Aza'sA ( kAmanA ) thI zita thaine je tapasyAnu' anuSThAna karavAmAM Ave che tene sutapasthita ' kahe che. A rIte zruta jyAre straSIta hoya che, tyAre ja sukhyAta hoI zake che, kAraNu ke nirdoSa adhyayana karyA vinA jIvane zrutAnI pratIti thatI nathI, ane tenI pratItinA abhAvamAM te sukhyAta thaI zakatuM 8 C Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D sudhArIkA sthA03 u04 sU0 82-14 gauravAdibhedanirUpaNam 311 bhavati tadA sutapasthitaM bhavati, tadabhAve ca jJAnavikalatayA sutapasyitasyAbhAvA diti / ' se ' iti saH svadhItAditrayarUpo dharmaH / svAkhyAtaH-muSThuktaH samya. rjnyaan-kriyaaruuptvaat| jJAnakriyayozcaikAntikAtyantikamukhAbandhyopAyatvena nirupacaritadharmatvAt , prajJasaH-parUpitaH, kenetyAha-bhagavatA zrImahAvIreNeti / sugatidhAraNAddhi dharmaH, uktaJca " nANaM payAsayaM sohao tavo saMjamo ya guttikaro / tiNhaMpi samAoge, mokkho jiNasAsaNe bhaNio // 1 // " / chAyA-jJAnaM prakAzakaM zodhakaM tapaH saMyamazca guptikrH| trayANAmapi samAyoge mokSo jinazAsane bhaNitaH // 1 // iti / mU. 84 // ho sakatA hai, jaba vaha sudhyAta hotA hai taba vaha sutasthita hotA hai, sudhyAta ke abhAva meM jJAna vikala hone ke kAraNa usameM sutapasthita kA abhAva AtA hai| isa prakAra svadhItAdi trayarUpa dharma samyagjJAna kriyArUpa hone se svAkhyAta huvA hai acchI taraha se kathita huvA hai| arthAt jJAna evaM kriyA meM aikAntika evaM AdhyAtmika sukha kA sakala upAya hone se vaha zruta cAritrarUpa dharma nirupacArita dharmarUpa se vAstavika sacce dharmarUpa se kahA gayA hai aisA kathana bhagavAna mahAvIra ne kiyA hai tAtparya isakA aisA hai ki jIva ko jo saMsArika duHkhoM se chuDAkara sugati meM prApta karA detA hai vahI saccA dharma hai, aisA saccA dharma zrutacAritra rUpa hI ho sakatA hai anya nhiiN| kahA bhI hai-"nANaM payAsa yaM-" ityAdi, jJAna prakAzaka hotA hai tapa zodhaka hotA hai aura saMyama nathI, jyAre te sudhyAta thAya che, tyAre ja sutapasthita paNa thaI zake che. saMdhyAtanA abhAvamAM jJAnavikala hovAne kAraNe tenAmAM sutapasthitatAne abhAva 2 cha. 20 rano svadhAtAtriya 35 (svadhAta, sudhyAta, sutapasthita) dharma samyajJAna kriyA rUpa hovAthI tene sAcA dharma rUpe pratipAdita karavAmAM Ave che. eTale ke "jJAna ane kriyAmAM ekAtika ane AdhyAtmika sukhane saphala upAya hovAthI mRtacAritrarUpa dharmane nirupacarita dharma rUpe vAratavika sAcA dharma rUpe pratipAdita karAve che. A prakAranuM kathana mahAvIra bhagavAne ja kareluM che. A kathananuM tAtparya e che ke jIvane je sAMsArika duHkhamAMthI choDAvIne sugati prApta karAve che, e ja sAce dharma che e sAce dhama kRtacAritra rUpa ja hoI zake che-anya nahIM. kahyuM paNa che ke " nANaM payAsayaM" ityAdi Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnA 312 pUrva sutapariyatamityanena cAritraM proktaM tacca prANAtipAtAdinivRttirUpamiti tasyA bhedAnAha mUlam --tivihA vAvattI paNNattA, taM jahA jANU, ajANU, vitimicchA, evaM ajjhovavajjaNA pariyAvajjaNA // sU085 // tivihe aMte paNNatte, taM jahA-loyaMte, veyaMte, samayaMte sU086 // tao jiNA paNNattA, taM jahA - ohiNANajiNe, maNapajavaNANajiNe, kevalaNANajiNe 1 / tao kevalI paNNattA, taM jahA - ohiNANakevalI, maNapajjavaNANakevalI, kevalaNANakevalI 2 | tao arahA paNNattA, taM jahA ohinANaarahA, maNapajjavanANa arahA, kevalanANa arahA 3 / / sU0 87 // chAyA-trividhA vyAvRttiH prajJaptA, tadyathA-jJAyikA, AjJAyikA, vicikitsA | evam adhyupapAdanA, paryApAdanA | sU0 85 // rakSaka hotA hai, aura jaba ina tInoM kA eka hI AtmA meM yoga mila jAtA hai taba usa AtmA kI sukti ho jAtI hai aisA jina zAsana meM kaho gayA hai || sU084 // 44 'zrutapasthita " isa pada se cAritra kathana huvA hai yaha cAritra prANAtipAta Adi kI nivRttirUpa honA hai, ataH aba sUtrakAra usa nivRtti ke bhedoM kA kathana karate haiM-"tivihA vAvattI paNNattA" ityAdi, vyAvRtti tIna prakArakI kahI gaI hai jaise-lAyikA 1 asAyikA 2 "( jJAna prakAzaka hAya che, tapa zeAdhaka hAya che ane sayama rakSaka dAya che, ane jayAre A traNene eka ja AtmAmAM samanvaya (cega) thaI jAya che, tyAre te AtmAnI mukti thai laya che, " evuM jinazAsanamAM kahyuM che. sU. 82 thI 84 5 88 zrutata sthita " A pada dvArA cAritranI prarUpaNA karavAmAM AvI. te cAritra prANAtipAta AdinI nivRtti rUpa hAya che tethI have sUtrakAra A nivRttinA lehornu prathama re che - " tivihA vAvati paNNacA " ityAdi vyAvRtti traSu prahAranI uhI che, nema (1) jJAyiThA, (2) ajJAyiSThA Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03304 sU0 85-87 nivRttinirUpaNam trividhaH antaH prajJaptaH, tathathA-lokAntaH, vedAntaH, samayAntaH ||suu086|| trayo jinAH prajJaptAH, tadyathA-avadhijJAnajinaH, manaHparyavajJAnajinaH, kevalajJAnajinaH 1 / trayaH kevalinaH prajJaptAH, tadyathA-avadhijJAnakevalI, manAparyavajJAnake valI, kevalajJAnakevalI 2 / trayaH arhantaH prajJaptAH, tadyathA-avadhijJAnAhana manaH paryavajJAnAIn , kevalajJAnAIn 3 // mU0 87 / / TIkA-'tirihA vAyattI' ityAdi / vyAvartana-vyAvRttiH hiMsAdeH phiyadavadhinivartanaM, sA trividhA tathAhijJAyikA-jJasya hiMsAdInAM hetusvarUpaphalajJAyakasya jJAnapUrvikA vyAvRttiH, sA'pi aura vicikitsA 3 / isa prakAra adhyupapAdanA aura paryApAdanA bhI tIna tIna prakAra kI kahI gaI hai| sU085 // ___ anta tIna prakAra kA kahA gayA hai jaise lokAnta vedAnta aura samayAnta // sU086 / jina tIna prakAra ke kahe gaye haiM, jaise avadhijJAnajina manaHparyavajJAnajina aura kevalajJAnajina / 1 kevalI tIna prakAra ke kahe gaye haiM, jaise-avadhijJAnakevalI manaH paryavajJAnakevalI aura kevalajJAna kevlii| 2 arhanta tIna prakAra ke kahe gaye hai, jaise-avadhijJAnArhanta, manaH paryavajJAnohanta aura kevalajJAnArhanta 3 . bhAvArtha - ina 85 - 86 aura 87 sUtroM kA bhAvArtha isa prakAra se hai hiMsAdi pApoM kA kitanI avadhi taka nivatana honA isakA nAma vyAvartana hai, tAtparya isakA yaha hai ki hiMsAdika pApoM se ekadeza nivartana honA isakA nAma dezanivartana hai| aura ane (3) vicikitsA. e ja pramANe adbhupapAdana ane paryApadanA paNa traNa traNa prakAranI kahI che. sU. 85 che ___manta 42il & cha-(1) all-ta, vedAnta bhane (3) samayAnta. // sU. 86 // or a 12 // 4aa cha-(1) bhavadhijJAna zina, (2) mana:paya 4jJAna ni bhana (3) vijJAna lina. / 1 / , kSI traya prA2nA 4 cha-(1) madhijJAna vakSI, (2) manApajJAna pakSI mane (3) BNajJAna kI. / 2 / ___ 2 // 4hyA cha-(1) avadhijJAna-ta, (2) bhanA5yajJAnanti mana (3) vajJAnAnta. / 3 / // sU. 87 // - have 85, 86 ane 87 mAM sUtra bhAvArtha prakaTa karavAmAM Ave che-- hiMsAdi pApanuM amuka maryAdAmAM nivartana thavuM tenuM nAma jAvartana che. sa 40 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre tadabhedAd jJAyikA mocyate / ajJAyikA tadviparItA / yA tu vicikitsAtaHsaMzayAt nimittanimittinorabhedAd vicikitsetyabhihitA / vyAvRttirityanena pUrva mana vacala kAya se hiMsAdika pApoM kA sarvadeza se tyAga karanA usa se nivartana honA, isakA nAma sarvadeza nivartana hai| yaha nivartanarUpa vyAvRtti tIna prakAra kI kahI gaI hai| usameM prathama prakAra meM jo hiMsAdikoM ke hetu kA, unake svarUpa kA, aura unake phala kA jJAtA hokara unakA nivartana karatA hai so vaha nivartanarUpa vyAvartana usakA jJAna pUrvaka honeke kAraNa "jJAyikA vyAvRtti hiMsAdikarmale nivratahonA isakA nAma vyAvatti hai. ve tIna prakArakI haiM aisA kahA jAtAhai " jJAsya vyAvRttiH" "jJAyikA vyAvRttiH" isake anusAra jJAyaka (jJAtA) kI jo AvRtti hai vaha jJAyikA AvRtti hai,| isa taraha se jo yahAM vyAvRtti ko jJAyikA kahA gayA hai vaha abheda sambandha se kahA gayA hai,| arthAt-jJAyaka ne jo pApAdikoM kI vyAvRtti kI hai vaha apane jJAna se kI hai, ataH vaha jJAyaka ke jJAna kA kArya hai, parantu isa kArya ko jo "jJAyikA" pada se kahA gayA hai vaha usakI vyAvRtti karane vAle AsmA meM aura kI gaI usa vyAvRtti meM abheda mAnakara kahA gayA ' A kathanano bhAvArtha nIce pramANe che-hiMsAdika pApamAMthI dezataH (aMzataH) nivartana thavuM tenuM nAma dezanivartana che, ane mana, vacana ane kAyAthI hiMsAdika pApane sarvadezathI (saMpUrNataH) tyAga karavo te pApamAMthI " nivRtta thavuM tenuM nAma sarvadeza nivartana che te nivartana rUpa vyAvRtti traNa prakAranI kahI che. ne hiMsAdikenA hetune, temanA svarUpane, ane temanA phalane jJAtA thaIne jyAre jIva temano tyAga kare che, tyAre jIvanA te tyAga '(nivarsa) rUpa vyAvartana jJAnapUrvaka thatuM hovAne kAraNe tene "jJAyikA vyAvRtti" 49 che. "jJasya vyAvRttiH jJAyikA vyAvRttiH" mA 4thana manu. sA2 jAya (jJAta) nI 2 vyAvRtti cha tenu nAma "za.yi: vyAvRtti" che A rIte ahIM je vyAvRttine jJAyikA kahevAmAM Avela che, te asuMda saMbaMdhanI apekSAe kahevAmAM Avela che eTale ke jJAyake (jJAtAe) je pApAdikanI vyAvRtti (nivRtti karI che, te pitAnA jJAnathI ja karI che, tethI te jJAyakanA jJAnanA kAryarUpa che, paraMtu te kAryane je "jJAyikA padathI prakaTa karavAmAM AvyuM che, te tenI vyAvRtti karanArA AtmAmAM ane karavAmAM AvelI te vyAvRttimAM abheda mAnIne kahevAmAM AvyuM che, Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghATIkA sthA0 3404 0 85-87 nivRttinirUpaNam " " cAritra moktaM tadvipakSabhUte cAzubhAdhyavasAyAnuSThAne iti tayorbhedAnatidezenAhaeva ' - mityAdi / evaM - vyAvRttivat abhyupapAdanA paryApAdanA'pi vijJeyA, tatraabhyupapAdanam adhyupapAdanA indriyArtheSvAsaktiH, tatra viSayajanyamanarthaM jAnato'pi tatrAbhyupapattiH sA ' jANU ' iti, jJAyikA'bhyupapAdanA / yA tvajAnatastatrAdhyupapattiH sA ' ajANU ' iti yajJAyikA / yA tu saMzayavato viSayeSvabhyupapattiH sA vicikitsAbhyupapAdanA | evaM paryApAdana paryApAdanA-paryApAdanA-paryApattirAse hai| tathA ajJAnI AtmA kI jo inake svarUpa phala aura hetu ko jAne vinA inase vyAvRtti hotI hai vaha ajJAnikA vyAvRtti hai / tathA jo hiMsAdika se vyAvRtti saMzaya se hotI hai vaha vyAvRtti vicikitsA vyAvRtti hai yahAM nimitta aura nimittI meM abheda sambandha mAnakara vicikitsAko "vyAvRtti" kahA gayA hai / indriyoMke artho meM jo Asakti hai vaha abhyupapAdanA hai yaha abhyupapAdanA Asakti bhI vyAvRttikI taraha jJAyikA ajJAyikA aura vicikitsA ke bheda se tIna prakAra kI hai inameM viSayajanya anartha ko jAnate huve bhI jo unameM AtmA kI Asakti hai vaha jJAyikA adhyupapAdanA hai / tathA- - jo ajJAna se viSayAdikoM meM Asakti hotI hai vaha ajJAyikI adhyupapAdanA hai| tathA jo saMzayavAle AtmA kI viSayoM meM Asakti hai, vaha vicikitsA adhyupapAdanA hai, 315 ajJAnI AtmAmAM, temanA svarUpa (hiMsAdikanuM svarUpa), temanuM la ane temanA hetuone jANyA vinA, te hiMsArdika pApAmAMthI je vyAvRtti (nivata'na ) thAya che tene ajJAnikA vyAvRtti kahe che. tathA sazayathI AtmA hiMsAdikAnA je tyAga kare che, tyAgarUpa vyAvRttine ' vicikitsA vyAvRtti' kahe che. ahIM nimitta ane nimittImAM abheda saMbadha mAnIne vicikitsAne 'vyAvRtti 'kahevAmAM Avela che 6 indriyAnA viSayamAM je Asakti hAya tene aNupapAdanA kahe che, te ayupapAdanAnA pazu vyAvRttinI jema jJAyikA, ajJAyikA ane vicikitsA rUpa traNa bheda kahyA che. viSayajanya( viSaceAthIthanArA ) anane jANuvA chatAM paNa temAM AtmAnI je Asakti hoya che tene " jJAyikA ' adhyupAdanA kahe che, tathA ajJAnane kAraNe viSayAkrikAmAM AtmAnI je Asakti hAya che tene 'ajJAyikA adhyupapAinA ' kahe che. sazayavALA AtmAnI viSaceAmAM je Asakti hoya che. tene vicikitsA aththupapAdanA ? kahe che. , " S AsevanAne paryApAnanA kahe che. te paryApAdanA pazu nAyikA, ajJAyikA ane vicikitsAnA bhedathI traNa prakAranI kahI che. viSayajanya anaMne jANuvA F Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 entries vanetyarthaH, sA'pi jJAyikA'jJAyikA - vicikitsA bhedena trividhA pUrvavad vyAkhyeyA || sU0 85 // 4 jANU 'tijJaH - vidvAn, sa ca jJAnAd bhavatItyuktaM, jJAnaM cAtIndriyArtheSu prAyaH zAstrAd bhavatIti zAstrabhedena tad bhedAnAha - ' tivihe aMte ' ityAdi, antaH - nirNayaH sa trividhaH prajJaptaH, tathAhi - lokAntaH 1, vedAntaH 2, samayAntaH 3 / tatra-lokAntaH, atra lokazandena lokazAstraM gRhyate, tatha - arthazAstrAdi, tasmAd antaH - arthAdirUpo nirNaya iti lokAntaH / evaM vedAntaH samayAntaca vijJeyaH, AsevanA kA nAma paryApAdanA hai yaha AsecanA bhI jJAyikA ajJAyikA aura vicikitsA ke bheda se tIna prakAra kI hotI hai inameM jo viSayajanya anartha ko jAnakara bhI unakA sevana karatA hai vaha jJAyikA paryApAdanA hai / tathA - ajJAna se jo unakA sevana karatA hai vaha ajJAyikA paryApAdanA hai, aura jo saMzayavAloM kI viSayoM meM sevana rUpa paryApAdanA hai vaha vicikitsA paryApAdanA hai || 85 // 44 jANu " si " z2a nAma vidvAna kA hai AtmA z2a jJAna se hotA hai| yaha pahale kahA jA cukA hai atIndriya padArthoM meM jJAna prAyaH zAstra se hotA hai ataH - aba sUtrakAra zAstra bhedase usake bhedoM kA kathana karate haiM- " tivihe aMto " anta nAma nirNaya kA hai yaha nirNaya lokAnta vedAnta aura samayAnta ke bheda se tIna prakAra kA kahA gayA hai yahAM lokAnta zabda se loka zAstra gRhIta huvA hai yaha lokazAstra arthazA ? , C chatAM paNa tenuM je sevana karavAmAM AvatuM hAya teA evA sevanane jJAyikA paryApAdanA ' kahe che, jo ajJAnathI tenuM sevana karAtuM hAya te tene ajJAyikA paryApAdanA kahe che. saMzayavALA jIvAnI viSayenA sevana rUpa je paryApAdanA che tenuM nAma " vithitsA paryAyAhanA " che. // sU. 85 // 86 mAM sUtranA bhAvAtha. jANu tti " " jJa' eTale jANanAra athavA vidvAna. jJAnanI prAptithI ja AtmA 'jJa' (vidvAna ) thAya che, bhAvAta pahelAM prakaTa thaI cukI che. atIndriya padArthomAM jJAta prAyaH zAstro dvArA ja prApta thAya che. tethI have sUtrakAra zAstranA bhedonI apekSAe tenuM kathana kare che. fafa rat" Self 88 'anta' bheTale nirbutha mA nizucanA zU' le udyA che " soanta, vedAnta, ane sabhayAnta" sarDI " soanta " yahathI boDazAstra gRhIta thayesa che. arthazAstra Adine leAkazAstra kahe che. te leAkazAstrane AdhAre je arthAki Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 u0 4 0 85-80 nivRttinirUpaNam huM tatra - vedA RgyajuHsAmAtharvarUpAzcatvAraH / samayAH - jaina siddhAntA AcArAGgAdayaH || sU0 86 // pUrvaM samayAntaH proktaH, samayazca jina kevalya IcchabdavAcyairApta puruSaiH prarUpitaH eva samyag bhavatIti jinAdizabdavAcyabhedAn prarUpayituM sUtratrayamAha - tatra prathama jinasUtramAha- 'tao jiNA ityAdi, rAgadveSa mohAna jayantIti jinA:- sarvajJAH uktaJca - " rAgo dveSastathA moho, jito yena jino hAsau / 1 astrazastrAkSamAlatvAdannevAnumIyate " // 1 // iti / strAdirUpa kahA gayA hai isase jo arthAdirUpa nirNaya hotA hai vaha lokAnta hai isI prakAra se Rgveda yajurveda sAmaveda aura atharvaveda 4 isa cAra vedoM se jo arthAdi nirNaya hotA hai vaha vedAnna hai, tathA jaina siddhAntarUpa AcArAGgAdikoM se jo arthAdirUpa nirNaya hotA hai vaha samayAMta hai // 86 // samayAnta kA jo kathana kiyA jAtA hai so vaha samaya jina kevalI arhanta zabdavAcya Apta puruSoM dvArA praNIta hone para hI samyaka satya hotA hai isaliye sUtrakAra aba jinAdi zabdavAcya bhedoM kI prarUpaNA karane ke liye tIna sUtra kahate haiM - " tao jiNA " ityAdi, jo roga dveSa evaM moharUpI zatruoM ko jIta lete haiM ve jina haiM sarvajJa hai / kahA bhI hai " rAgo dveSastathA moha: " ityAdi, indriyarUpI zastroM ke mojUda hone para bhI jo atrI viSayavAsanA rahita haiM ve arhanta haiM / ye jina tIna hote haiM, jaise- avadhijina - avadhijJAna kI pradhAnatA vAle jina, rUpa niNuya thAya che tene leAkAnta kahe che. e ja pramANe Rgveda, sAmaveda, yajuveda ane atharvavedane AdhAre je adarUpa niNuya thAya che tene vedAnta kahe che. AcArAMgAdi rUpa jaina siddhAntane AdhAre je arthAdi rUpa niSNu ya thAya che tene samayAnta kahe che ! sU. 86 ! 87 mAM sUtrane bhAvA--samayAntanuM kathana pahelAnA sUtramAM karavAmAM Avyu. te samaya jina, kevalI, anta, zabdavAsthya AptapuruSa dvArA praNIta hovAthI samyak satya haiAya che, tethI have sUtrakAra jinAdi zabdavAcya bhedonu ni352] 12vA nimitte sUtra he che-" tao jiNA " tyAhi- jemaNe rAga, dveSa ane meharUpI zatruone jItI lIdhAM che, temane dina- sarvajJa he che. upache hai- " rogo dveSastathA mohaH " tyaahiindriya rUpI zasro meAjUda hevA chatAM paNa jee viSayavAsanAthI rahita DAya che temane anta kahe che. Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddha sthAna te trayo yathA avadhijJAnapradhAno jino'vadhijJAnajinaH, manaH paryavajJAnapradhAno jino manaH paryavajJAnajinaH, etau dvau nizcayapratyakSa - jJAnavat tayA jinAvivajinau ityupacAragamyau staH / tRtIyaH kevalajJAnajinaH, epa nirupacAraH sarvajJatvAt manaH paryavajJAnajina-manaH paryavajJAnapradhAnatAvAle jina, aura kevalajJAnajina - kevalajJAna kI pradhAnatAvAle jina, inameM avadhijJAnajina aura manaH paryavajJAnajina ye do yathArtha meM kevalajJAnajina kI taraha jina nahIM haiN| kyoM ki inakA jo jJAna hai vaha vikala dezapratyakSa hai jaba kikevalajJAnajina kA pratyakSa sakala pratyakSa hai parantu phira bhI kevalajJAnajina kA pratyakSa jaisA apane viSaya meM pUrNarUpa se vizada hotA hai usI prakAra se ina donoM jinoM kA jJAna bhI apane apane viSaya meM pUrNarUpa se vizada hotA hai / jaisA unakA pratyakSa atIndriya hotA hai usI prakAra se ye donoM jJAna bhI atindriya hote haiM / inake unake pratyakSa meM saGka lanA aura vikalatA yaha viSayopAdhijanya hai, isaliye nizcaya pratyakSa jJAnavAle hone se ye donoM jinake bhagavAn jaise jina mAne gaye haiM, yaha kathana upacAra se kiyA gayA jAnanA cAhiye / vAstava meM jina to kevalajJAnavAlA jo hotA hai vahI hai / kevalajJAna vAloM meM "jina " aisA kina bhayu aAranA hyA che - ( 1 ) avadhibhita-avadhijJAnanI prdhaantaavALA jina, (2) mana:paryavajJAna jina-eTale ke mana:paryaMtrajJAnanI pradhAnatA vALA jina, ane (3) kevaLajJAna jina-eTale ke kevaLajJAnanI pradhAnatAvALA jina. A traNa prakAranA je jina kahyA che temAMnA avadhijJAna jina ane mana:paryavajJAna jina, A be kevaLajJAna jinanI jema yathArtha rUpe jina nathI, kAraNa ke temanu' je jJAna hAya che te vikala ( dezapratyakSa ) hAya che, parantu kevaLajJAna jinanuM jJAna sakaLa pratyakSa hAya che, chatAM paNa kevaLajJAna jinanu pratyakSa jJAna jema peAtAnA viSayamAM pUrNarUpe vizada hAya che, e ja pramANe avadhijJAna jina ane mana:paryavajJAna jinAnAM jJAna paNa pAtapeAtAnA viSayamAM pUrNarUpe trizata haiAya che. jevI rIte temanuM pratyakSa atIndriya hAya che, e ja pramANe te banne jJAna paNa atIndriya hoya che. temanA pratyakSamA sakalatA ane vikalatA te viSayeApAdhijanya che, tethI nizcaya pratyakSa jJAnavALA hAvAthI te banne jinane bhagavAna jevAM ja jina mAnavAmAM AvyA che, A kathanane aupacArika kathana ja samajavuM joIe. vAstavamAM kevaLajJAnI jIvane ja kharA jina kahI zakAya che. kevaLajJAnI thavAne " jita " kahevAnuM kAraNa e Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhArIkA sthA03 104 sU0 85-87 nivRttinirUpaNam 19 atha kevalisUtramAha-' tao kevalI' ityAdi, kevalam-ekamanantaM pUrNa vA zAnAdikaM yepAmastIti ke valinaH, uktazca "kasiNaM kevalakappaM, logaM jANaMti taha ya pAmati / kevalacarittaNANI, tamhA te kevalI hoti // 1 // " chAyA-kRtsnaM kevalakalpaM, lokaM jAnanti tathA ca pazyanti / kevalacAritrajJAninaH, tasmAtte kevalino bhavanti // 1 // te - avadhimanaHparyava kevalajJAnabhedAtrayaH / tatrAvadhijJAna kevalImanaHparyavajJAna kevalItyetoM dvau jinavannizcayapratyakSajJAnavatvAdupacArAtkevalipadavAcyo staH, tRtIyaH kevalajJAnake valI nirupacAraH sarvabhAvAnAM sAkSAddarzakatvAt / 2 / vyavahAra unko sarvajJa hone se nirupacarita hai| kevala zabda kA artha eka ananta, athavA pUrNa hai jinako jJAnAdika eka athavA ananta, yA pUrNa hotA hai vaha kevalI hai| kahA bhI hai-" kasiNaM kevalakappaM" ityAdi, ye kevalI bhI avadhijJAnI manaH paryavajJAnI aura kevalajJAnI ke bheda se tIna prakAra ke kahe gaye haiN| inameM avadhijJAnI kevalI, aura manaH paryavajJAnI kevalI ye do, jinakI taraha nizcaya pratyakSajJAnavAle hone ke kAraNa upacAra se kevalI kahe gaye haiN| aura tIsarA jo kevalajJAnI kevalI hai vaha nirupacarita kevalI kahA gayA hai |kyoN ki vaha rUpI aura arUpI samasta bhAvoM kA sAkSAt dekhane vAlA hotA hai, tAtparya yaha hai ki-avadhijJAnI, aura manaH paryavajJAnI kevalI rUpImAtra padArtha ko hI che ke teo sarvajJa hoya che. kevaLa padano artha eka, ananta athavA pUrNa thAya che. jemanA jJAnAdika eka athavA ananta athavA pUrNa hoya che temane vahI 4 che. 4ghu 55cha hai-" kasiNaM kevalakappaM" tyA: te kevalInA paNa avadhijJAnI, mana:paryavajJAnI ane kevaLajJAnI, e traNa bheda kahyA che. avadhijJAnI kevalI ane mana:paryavajJAnI kevali, A banane jinanI jema nizcaya (niyata) pratyakSa jJAnavALA hoya che, tethI temane aupacArika rIte ja kevalI kahevAmAM Avela che, ane trIjA je kevaLajJAnI kevaLI che temane nirupacarita kevaLI kahevAmAM AvyA che, kAraNa ke teo rUpI, arUpI samasta bhAvane sAkSAta joI zakanArA hoya che. A kathanane -bhAvArtha' mA prabhArI cha avadhijJAnI ane mana paryAvajJAnI kevaLI mAtra rUpI padArthone ja dravya kSetrAdinI maryAdAmAM rahIne sAkSAt jANuM dekhI zake che teo arUpI padArthone Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 sthAnAvare atha tRtIyamahatmatramAha-' tao arahA' ityAdi, arhantidevakRtApTamahAmA. tihAryarUpayatizayamityarhantaH / te trayaH zeSa vyAkhyA jinavad vijeyaa3|087|| ete ca sahezyA api bhavantIti caturdagamUtraule jhyA prakaraNamAha mUlam-tao lesAo dunmigaMdhAo paNNattAo, taM jahA kaNhalesA, golalesA kAulesA / 1 / tao lesAo subhigaMdhAo paNNatAo taM jahA-teulesA, pamhalesA, mukkalesA / 2 / evaM doggaigAmiNIyo 3, soggaigAmiNIoTa, saMkiliTThAo 5, asaMkiliTAo 6, asaNuNNAo 7, maNupaNAo dravyakSetrAdi kI maryAdA lekara sAkSAt jAnate hai, alpI padArthoM ko nhiiN| parantu-jo kevalajJAna se kevalI hotA hai kevalajJAnavAlA hotA hai baha rUpI arUpI samasta padArthoM ko jAnatA hai, parantu apane viSaya ko jAnane meM ina tInoM keliyoM ko jJAna meM vaidya kA antara nahIM hai yahI kadhana nizcaya pratyakSa jJAnavAn nizcaya pratyakSa se kahA gayA hai| arhanta sUtra kI prarUpaNA karate huve sUtrakAra aya kahate haiM-jo devakRta aSTa mahAprAtihAryarUpa atizayavAle hote haiM aise arhanta avadhijJAna ahanta Adi ke bheda se tIna prakAra ke jo kahe gaye haiM so ina padoM kI vyAkhyA jina vyAkhyA kI taraha jAnanI cAhiye / sU087 jANI-dekhI zakatA nathI paraMtu je kevaLajJAnavALA kevaLI hoya che, teo rUpI arUpI samasta padArthone jANa dekhI zake che, amuka maryAdAmAM rahelA padArthone ja teo joI zake che, evuM nathI, paraMtu trikALavartI ane traNe lokamAM rahelA samasta dravyone " hAthamAM rahelA AmaLAnI jema" jANI-dekhI zake che. paraMtu pitapotAnA viSayamAM te traNe kevalIonA jJAnamAM pUrNarUpe vizadatA ja hoya che. e ja vAta nizcaya pratyakSa jJAnavA-nizcaya pratyakSathI prakaTa karavAmAM AvI che. - have sUtrakAra ahaMta sUtranI prarUpaNa kare che-jeo devakRta aSTa mahAprAtihAryarUpa atizayavALA hoya che, evA ahaM tenA paNa traNa prakAra che- (1) avadhijJAna mahata, (2) mana:paryavajJAna mata bhane jJAna "ta. avadhijJAna jina Adi padenA jevI ja A padenI vyAkhyA samajavI. sU. 875 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 u 4 sU0 88 lezyAnirUpaNam 8, avisuddhAo 9, visuddhAo 10, appasatthAo 11, pasasthAo 12, sIyalukkhAo 13, NidhuNhAo 14 // suu088|| ___ chAyA-tisro lezyA durabhigandhAH prajJaptAH, tadyathA-kRSNalezyA, nIlalezyA, kAponalezyA / 1 / tisrolezyAH surabhigandhAH prajJaptAH, tadyathA-tejolezyA, padmalezyA, zuklalezyA / 2 / eva durgatigAminyaH3, mugatigAminyaH 4, saMkliSTAH 5, asaMkliSTAH 6, amanojJAH 7, manojJAH 8, avizuddhAH 9, vizuddhAH 10, apazastAH 11, prazastA. 12, zItarUkSAH 13, snigdhoSNAH 14 // sa0 88 // ye lezyA sahita bhI hote haiM, ataH aba sUtrakAra 14 sUtroM dvArA lezyA prakaraNa kahate haiM-" tao lessAo dunbhigaMdhAo ityAdi / sUtrArtha-tIna lezyAe~ durgandhavAlI kahI gaIhaiM, jaise kRSNalezyA 1 nIlale. zyo 2 aura kApotalezyA 3 / 1 / tIna lezyAe~ subhigandhavAlI kahI gaIhaiM, jaise-tejAlezyA 1 padmalezyA 2 aura zuklalezyA 3 / 2 / isI prakAra se tIna lezyAe~ jIva ko durgati meM le jAnevAlI kahI gaI haiM 3 aura tIna lezyAe~ jIva ko sugati meM le jAnevAlI kahI gaI haiM 4 isI prakAra se tIna lezyAe~ saMkliSTa (azubha) pariNAmoM kA hetu hone se saMkliSTa kahI gaI hai 5 aura tIna lezyAe~ saMkliSTa pariNAmoM kA hetu nahIM hone se asaMkliSTa kahI gaI hai 6 isI prakAra se tIna lezyAe~ alanojJa kahI gaI haiM 7 aura tIna lezyAeN manojJa kahI gaI haiM 8 isI prakAra se tIna lezyAe~ avizuddha 9 aura tIna lezyAe~ vizuddha 10 - teo vezyA sahita paNa hoya che, tethI have sUtrakAra 14 sUtra dvArA vezyAgArnu 4thana 42 2-" tao lessAo dubhigadhAo" tyAha (1) ra zyAmAne dumAjI 4 cha-4055 vezyA, nA vezyA ane kApata lezyA. (2) traNa vezyAone surabhi gaMdhavALI kahI che-te lesyA padma lezyA ane zukala leNyA (3) e ja pramANe traNa vezyAone jIvane durgati apAvanArI kahI che. (4) e ja pramANe traNa lekzAone jIvane sugatimAM laI janArI kahI che (5 e ja pramANe traNa sezyAe saMkilaSTa (malIna) pariNAmonA hetu (kAraNa) rUpa hovAthI temane saMkalaSTa kahI che, ane (6) traNa lezyAo saMkaliSTa pariNAmonA kAraNarUpa nahI hovAthI temane asaMkilaSTa kahI che. (7) e ja pramANe traNa lesthAone amanejJa kahI che, ane (8) traNa lesyAone manojJa kahI che (9) e ja pramANe traNa lezyAone avizuddha kahI sa 41 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 sthAnAve ____TIkA-' tao lesAo' ityAdi / tisa padasu trisaMkhyakAH lezyAH durabhigandhAH durgandhavatyaH panaptAH, durabhigandhatvaM ca tAsAM pudgalAnmakatvAt , pudgaleSu ca gandhAdInAmavazyambhAvAt , uktaJca "jaha gomaDassa gaMdho, muNagamaDamsa va jahA ahimaDamsa / etto vi aNaMtaguNo, lesANaM appasatthANaM // 1 // " chAyA-yathA gomRtasya gandhaH, zunakamRtasya yathA'himRtasya / ito'pyanantaguNo lezyonAmaprazastAnAm // 1 // tAH darzayati-kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalelyA / varNazvAsAM nAmAnusArI vijJeyastena kRSNalezyA-kRSNavarNA, nIlalezyA-nIlavarNA, kApotalezyAkahI gaI haiN| isI prakAra se tIna lezyAe~ prazasta kahI gaI haiM 11 aura tIna lezyAe~ aprazasta kahI gaI haiM-12 / isI prakAra se tIna lezyAeM zIta-rUkSa kahI gaIhaiM-13 aura-tIna lezyAe~ snigdha-uSNa kahI giihaiN-14|| ___ ina sUtroM kA tAtparyArtha isa prakAra se hai-lezyA-6 prakAra kI kahI gaI haiM kRSNalezyA-nIlalezyA-kApotalezyA-tejolezyA-padmalezyA -aura-zuklalezyA-6 / ina meM Adi kI jo 3 lezyAe~ haiM-kRSNalelyA nIlalelyA, aura-kApotalezyA-3 ye durabhigandhavAlI isaliye kahI gaI haiM ki-ye durabhigandhavAle pudgaloM vAlI hotI haiM, kyoM ki-pudgaloM meM gandhAdika guNa avazya hote hai| kahA bhI hai-"jahagomaDamsa gaMdho" ityAdi-jaisIgoke mRtaka zarIra kI, kutte ke mare zarIra kI, athavAjaisI sarpake sare zarIra kI, durgandha hotI hai isa se bhI anantaguNe che, ane (10) traNa lezyAone vikRddha kahI che (11) e ja pramANe traNa lezyAone aprazasta kahI che ane (12) traNa lezyAone prazasta kahI che. (13) me. mANe jara vezyAgAne zIta-3kSa hI cha, mana (14) tara lezyAone nidha-uSNa kahI che have A 14 sUtrano bhAvArtha prakaTa karavAmAM Ave che-lezyAnA nIce pramANe 12 4hyA cha-(1) 42 sezyA, (2) nIla vezyA, (3) apAta vezyA (4) te vezyA, (5) 5 vezyA mane (6) zusa vezyA mA 6 veshyaamaamAMthI pahelI traNa lezyAe ne durabhi gandhavALI kahevAnuM kAraNa e che ke te traNe lezyAo durabhi gaMdhavALA puvALI hoya che, kAraNa ke pudramAM gadhA guNa avazya DAya che. yu pAra cha hai-"jaha gomaDassa gadho" tyAdi "gAyanA mRta kalevaranI, tarAnA mRta kalevaranI ane sApanA mRta zarIranI Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 u0 4 sU0 88 lezyAnirUpaNam 323 kapotavarNA dhUmravarNetyarthaH / 1 / ' tao ' ityAdi, tisrolezyAH surabhigandhAHsugandhavatyaH prajJaptAH Aha cAtrArthe--- "" "1 jaha surabhikusumagaMdho, gadhovAsANa pissamANANaM / to va anaMtaguNo, pasatyalesANa tipi // 1 // chAyA-yathA surabhikusumagandhaH, gandhovAsAnAM piSyamANAnAm / ito'pyanantaguNaH ( gandhaH ) prazastalezyAnAM tisRNAmapi // 1 // tA evAha - tejo - vahniH, tadvarNAMlegyA tejolezyA lohitavarNetyarthaH padmaadhikagandha kRSNa - nIla-evaM- kApota ina tIna aprazasta leiyAoM kI hotI hai [ utta. a. 34 A. 16] / jaha surahi kusumagaMdho - " ityAdi / jaisI sugandhita phUloM kI sugandha hotI hai, athavA-jaise-sugandha pIse jAte huve sugandhita dravyoM se AtI hai, ina se bhI anantaguNa adhika sugandhi pIta - padma evaM zula, ina tIna prazasta lezyAoM kI hotI hai [ uttara-a 34 mA 17 ] ina meM varNa ina ke nAmAnusAra hotA hai - isaliye - kRSNalezyA kRSNavarNa vAlI hotI hai, nIlalezyA nIlavarNavAlI hotI hai, evam kApotalezyA dhUmravarNavAlI hotI hai -1 "tao-" ityAdi, tIna lezyAe~- teja, padma, aura zukla, ye tIna lezyAe~ jo- surabhigandhi vAlI kahI gaI haiM so ye surabhigandhavAle puloMcAlI hotI haiN| kahA bhI hai- "jaha surabhi kusumagaMdhoM-" ityAdi, varNa ina jevI durgaMdha hAya che, tenA karatAM paNa anantagaNI adhika dudha kRSNa, nIla ane kApAta, A traNa aprazasta vaizyAnI hoya che. '' , sU. nA 34 mAM adhyayananI 16 mI gAthAmAM A vAtanuM pratipAdana karavAmAM Avyu che. jaha suraddikusumagandho " tyAhi 66 , jevI sugadhIdAra phUleAnI sugaMdha heAya che, jevI laseATelA suga'dhI dravyenI sugadha hAya che, tenA karatAM paNa anatagaNI sugandha tejolezyA, padmalezyA ane zukala lesyAnI haiAya che. ( uttara a. 34 gAthA 17) A chae lesyAenAM vadhu temanA nAmAnusAra hAya che. jemake kRSNa lephyA zyAma varNavALI, nIlalezyA nIla varNavALI, kApeAta lezyA dhUmra vAvANI hoya che, " tao " ityAhi teolesyA, padmalezyA ane zukala lezyAne surabhi gadhavALI kahI che. kAraNa ke teo surabhi gaMdhavALA pudgalAvALI hAya che. kahyuM paNa che ke~~ << jaha surabhi kusumagaMdho " tyAhi Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 sthAnAgasUtre lezyA-pajhagarbhavarNA kamalagarbhasadazapItavaNetyarthaH, zuklavarNAlelyA zuklaLezyA / 2 / evaM-prathama-dvitIyamUtravat tistrastisro lezyAH azubhazubharUpA durgatigA. minI sugatigAminyAdi vizeSaNaviziSTAzcaturdazamUtrai vyAkhyeyAH / tatra durgatinarakatiryagrarUpAM gamayanti prANinamiti durgatigAminyaH 3, mugati-manuSyadevagatirUpAM gamayanti prANinamiti sugatigAminyaH 4 / evaM saMkliSTAH saMklezahetutvAt 5, etadviparItA asaMklipTAH / evaM viparyayaH sarvatra vijJeyaH, sa tu meM inake nAmAnusAra hotA hai, jaise-tejolezyA lohitavarNavAlI hotI hai kyo ki-teja nAma agnikA hai-agnikA varNa lohita hotA hai, ata:yaha lezyA bhI usI ke varNa jaisI kahI gaI hai| padmalezyA-pItavarNavAlI hotI hai, kyoM ki-padmagarbha pItavarNavAlA hotA hai| panazabda se yahAM padma kA garbha liyA gayA hai | zuklavarNavAlI zuklalelyA hotI hai prathama dvitIya sUtra ke pratipAdana kI taraha tIna-2 lejhyAe~ azubharUpa aura zubharUpa, durgati meM lejAnevAlI-aura sumati meM lejAnevAlI-saMkliSTa hetuvAlI-aura asaMkliSTa hetubAlI tathA-amanojJa evaM-manojJa Adi vizeSaNoMvAlI hotI hai| aisA-pratipAdana ina do sUtroM se Age ke 12 sUtroM dvArA pratipAdana kiyA gayA hai-jo prANI ko manuSya gatirUpa aura devagatirUpa zubhagatimeM lejAtIhaiM, ve lezyAe~ sutigAminI aura-jo jIva ko naraka evaM-tiryaggati meM lejAtI haiM ve durgatigAminI haiN| azubha - A traNa lezyAonAM varNa paNa temanAM nAmAnusAra ja hoya che. jemake teja nAma agninuM che. agnine varNa lehita (lAla) hoya che, tethI A lezyAne paNa lohita varNavALI kahI che. palezyA pILA varSanI hoya che, pagamAM (kamaLane garbha) pILA varNavALo hoya che "padma" padathI ahIM padmane garbha gRhIta thaye che zukala lezyA sapheda (zukala) varNavALI hoya che. pahelI traNa lezyAo azubha rUpa durgatimAM laI janArI che ane chellI traNa vezyAo zubharUpa sugatimAM laI janArI che. je vezyAo jIvane naraka ane tiryaMca gatimAM laI jAya che, te lezyAone durgati gAminI kahe che, ane je lesthAo jIvane anuSyagati ane devagati rU5 zubhagatimAM laI jAya che, te vezyAone sugati gAminI kahe che. pahelI traNa azubha lezyAo jIvanA saMkilaSTa pariNAmanA hetubhUta thAya che, tethI temane saMkilaSTa lesthAo kahI che ane chellI traNa zubha lesthAo (teje, paddha ane zukala lezyAo) jIvanA saMkilaSTa pariNAmanA hetubhUta thatI nathI, tethI temane asaMkilaSTa lesthAo kahe che. Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 325 suSA TIkA sthA0 3 30 4 sU0 88 maraNanirUpaNam suvodha eva 6, amanojJAH-asanojJarasopetapudgalamayatvAt 7-8 / ati zuddhA varNataH-9-10 / aprazastA:-azeyasyo'nAdeyA ityarthaH 11-12 / tathA-zIta rUkSAH 13, snigdhoNAH 14, ete dve api sparzata eveti // sU0 88 // pUrva lezyAvarNitAH, sAmprataM lezyA viziSTameva maraNaM bhavatIti maraNanirUpa. NAya mUtracatuSTayamAha mUlam--tivihe maraNe paNNatte, taM jahA-vAlasaraNe, paMDiyamaraNe, bAlapaMDiyamaraNe 1 / bAlamaraNe tivihe paNNatte, taM jahA lezyAe~ jIvako saMkliSTa pariNAma kA hetubhUta hotI hai aura-zubhalezyAe~ asakliSTa pariNAma kA hetubhUta nahIM hotI hai / amanojJa aura manojJa inheM isa kAraNa kahA gayA hai-ki amanojJa rasopeta pudgalamaya hotI hai aura ye manojJa rasopeta pudgalamaya hotI haiM / avizuddhatA-aura-vizu. ddhatA, inameM varNa kI apekSA jAnanI caahiye| aprazastatA-aura-prazastatA-inameM-azreyasI aura-zreyasI hone ke kAraNa haiN| arthAta-pUrva kI kRSNAdi 3 anAdeya-[tyAjya ] haiM, aura uttara kI tIna tejolezyA Adi Adeya upAdeya haiM / zItarUkSatA aura snigdhauSNatA inameM sparza kI apekSA se kahI gaI jAnanI cAhiye / / sU088 / / e ja pramANe pahelI traNa azubha lesthAo amaneza, avizuddha ane apra zasta hoya che jyAre chellI trabha lezyAo manejha, vizuddha ane prazasta hoya che. pahelI traNa azubha lezyAone amaneza kahevAnuM kAraNa e che ke te traNe vezyAo amaneNa rasepeta pulamaya hoya che, ane chellI traNa zubha lezyAo manejha rasepeta pulamaya hovAne kAraNe temane mane jJa kahI che. pahelI traNa azubha lezyAomAM varNanI apekSAe avizuddhatA samajavI ane chellI traNa zubha lezyAomAM varNanI apekSAe vizuddhatA samajavI. pahelI traNa lezyAomAM aprazastA kahI che ane chellI traNa lezyAomAM prazastatA kahI che pahelI traNa vezyAo e zreyasI hovAthI eTale ke kRNAdi traNa vezyAo anAdeya (tyAya) hovAthI temane aprazasta kahI che ane te lezyA, palezyA ane zukala lezyA Adi lesthAe Adeya-upAdeya hevAthI temane prazasta kahevAmAM Avela che. pahelI traNa lezyAomAM zIta rUkSatA ane chellI traNa lezyAomAM snigdha uSNatA sparzanI apekSAe kahevAmAM Avela che. | sU. 88 che Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 sthAnAna sUtre Thiyalese, saMkiliTTalese pajjavajAyalese |2| paMDiyamaraNe tivihe paNNatte, taM jahA-Thiyalese, asaMkilihalese, pajjavajAyalese |3| bAlapaMDiyamaraNe tivihe paNNatte, taM jahA-Thiyalese, asaMkiliilese apajjavajAyalese / 4 // sU0 89 // chAyA - trividhaM maraNaM prajJaptaM, tadyathA-vAlasaraNaM, paMDitamaraNaM, vAlapaNDitamaraNam / 1 / bAlamaraNaM trividhaM prajJaptaM, tadyathA - sthitalezyaM saMklipTalezya, paryatrajAtalezyam / 2 / paNDitamaraNaM trividhaM prajJaptaM, tatrathA - sthitaleyaM, asaM kliSTa lezyam paryavajAtalezyam / 3 / vAlapaNDitamaraNaM trividha prajJaptaM, tadyathA-sthitalezyaM, asaM kliSTaleiyaM, aparyavajAtalezyam 4 // 0 89 / / aba sUtrakAra lezyA varNanake bAda maraNa kA nirUpaNa karate haiN| kyoM ki-maraNa lezyA viziSTa hI hotA hai " tivihe maraNe paNNatte " ityAdi, sUtrArtha - maraNa tIna prakArakA kahA gayA hai jaise bAla maraNa, paNDita maraNa, aura bAlapaNDita maraNa, 1 inameM bAlamaraNa bhI tIna prakAra kA kahA gayA hai, jaise sthitilezya, saMkliSTaleya, aura paryavajAtalezya 2 paNDitamaraNa bhI tIna prakAra kA hotA hai, jaise sthitileiya, asaMkliSTa lezya, aura paryavajAtalezya / bAlapaNDita maraNa bhI tIna prakAra kA kahA gayA hai, sthitile asaMkliSTalezya aura aparyavajAta lezya | lezyAonuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra marajInu nirUpaNa kare che. maraNu lezyAviziSTa ja hAya che, A sabadhane anulakSIne lezmAnu nirUpaNu karyAM khAda have maraNanu nirUpaNu cAra sUtra dvArA karavAmAM Ave che " tivihe maraNe paNNatte " ityAdi sUtrArtha-bharaNu RNu aAranA udyA che - ( 1 ) Asa bhara, (2) paMDita bhara bhane (3) mAsa paMDita bhara. mAsa bharanA pAzutra akSara udyA - (1) sthiti bezya, (2) sa. kliSTa lezya ane (3) pavajAta lezya paMDita bharagunA pazu masaSTi bezya bhane ( 3 ) paryavannata sezya, aara udyA - (1) sthiti dezya, (2) khAla paDita maraNunA paNa tranu prakAra kahyA che--(1) sthiti lekSya, (2) masa DiSTa dezya bhane (3) aparyavanta bezya Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 404 0 89 maraNanirUpaNam 327 , TIkA--' tividde maraNe' ityAdi / maraNaM, trividhaM tadevAha - bAlamaraNaM, bAla:- ajJastadvad yo varttate viratisAdhakavivekavikalatvAt sa vAlaH asaMyata ityarthaH, tasya maraNaM vAlamaraNa asmin maraNe vratapratyAkhyAnAdikaM na bhavati / paNDitamaraNaM, paNDitaH - sadasadvivekavAn viratiphalena phalavadvijJAnavattvAt jJAtatatvaH saMyata ityarthaH, tasya maraNaM paNDitamaraNam idaM vratamatyAkhyAnAdi sadbhAvAcchadmasthayatInAM bhavati / vAlapaNDitamaraNaM, bAlaH - avirataH paNDitaH - virataH, ubhayarUpa , " TIkArtha- isa maraNa ke pratipAdaka 4 sUtra haiM, bAla zabda se yahAM ajJAnI liyA gayA hai isa ajJAnI jaisA jo hotA hai vaha saraNa hai / arthAt jIva jabataka virati sAdhaka viveka se rahita banA rahatA hai taba taka bAla asaMyata rahatA hai aura isIse use ajJAnI kahA gayA hai / isa ajJa avasthA kA bAladazA kA jo maraNa hai vaha bAlamaraNa hai, isa maraNa meM ajJAnI jIva ke vrata pratyAkhyAna Adi nahIM hote haiN| viratirUpa phala se phalavAlA hotA hai paNDitamaraNa sat asat kA viveka jise hotA hai vaha paNDita hai isakA jJAna paNDita kA jJAna viratirUpa phala se saphala hotA hai, tatvoM kA ise jJAna ho jAtA hai ataH yaha saMyatAvasthA se yukta ho jAtA hai| aise saMgatarUpa paNDita kA jo maraNa hai vaha paNDita maraNa hai / yaha paNDita maraNa vrata, pratyAkhyAna Adi ke sadbhAva se chadmastha muniyoM ko hotA hai tathA - bApaNDita maraNa dezavirati zrAvaka ko hotA hai, TIkA -maraNanuM pratipAdana karatAM cAra sUtreA ahIM ApyA che. mAla zabdathI ajJAnI jIva gRhIta thayA che A ajJAna avasthA yukta jIvanA maraNane khAla-maraNu kahe che. A kathanane bhAvArtha A pramANe che-- jIva jyAM sudhI viratisAdhaka vivekathI rahita ja rahe che, tyAMsudhI te khAla ( asayata ) ja rahe che, ane te kAraNe ja tene ajJAnI kahyA che A ajJa ( jJAna rahita ) avasthA rUpa mAladezA sapanna jIvanuM je maraNu che tene mAlamaraNa kahe che. A maraNathI meAtane bheTatA evA ajJAnI chatra dvArA vrata, pratyAkhyAna AdinI ArAdhanA thatI nathI. virati rUpa phala dvArA maraNa thAya che, te maraNane pa`Dita maraNa kahe che. je mANasamAM sArAM nAMnA viveka hAya che, tene pati kahe che. te paMDitanuM jJAna viratirUpa phaLathI saphaLa mane che te tatvAnu jJAna thai jAya che, tethI te sayatAvasthAthI yukta thai jAya che evA samRtarUpa patinuM je maraNa che tene pati maraNa kahe che, vrata, pratyAkhyAna AdinA sadbhAvamAM chadmastha munie A prakAranuM pa'Dita maraNu prAsa kare che, dezavirata zrAvakanA maraNane khAla paDita maraNu kahe che. te dezavirata 5 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAvasUtre 328 3 tvAd vAlapaNDitaH-saMyatAsaMyataH dezaviratizrAvaka ityarthaH tasya maraNaM vAlapaNDi tamaraNam / yadvA-vAlaM sarvavira tipariNAmAbhAvAt paNDitaM sthUlamANAtipAtAdi viramaNAt, vAlaM ca tat paNDitaM ceti vAlapaNDitaM, tad yogAt maraNaM vAlapa NDitamaraNam / idaM dezaviratimataH zrAvakasya bhavatIti |1| , atha vAlamaraNaM kathayati- 'bAlamaraNe ityAdi, bAlamaraNaM trividhaM tadevAha sthitale iyam, sthitA avasthitA avizudhyamAnA asaM klizyamAnA ca lezyA kRSNAdiryasmina tattathoktam2 / sa klipTaleiyaM sa kliSTA - saMklizyamAnA saMklezamAgacchantI leyyA yasmin maraNe tattathoktam 2 | paryavajAtalezya paryayAH parizeSyAd-vizuddhivizeSAHjAtAH dezavirata zrAvaka sthAvara hiMsA se avirata hotA hai aura basahiMsA se virata hotA hai / isIliye viratAvirata kI apekSA lekara dezavirata zrAvaka kA maraNa bolapaNDita maraNa kahA gayA hai, athavA dezavirati Avaka meM sarva virati kA abhAva rahatA hai, ataH isa apekSA vaha bAla hai tathA sthUlaprANAtipAta Adi se viramaNa rahatA hai isaliyevaha paNDita hai bAla hokara bhI isa taraha vaha paNDita hai, isa bAla paNDita ke yoga se maraNa ko bhI bAlapaNDita maraNa kaha diyA gayA hai 1 bAlamaraNa ke prakAroM ko dikhAte huve sUtrakAra kahate haiM ki -sthitilezya Adi jo tIna bheda bAlamaraNa ke kahe gaye haiM unakA tAtparya isa prakAra se hai - jisa maraNa meM kRSNAdilezyA avizudhyamAna aura asaMklizyamAna hotI hai aisA vaha maraNa sthitalezya bAlamaraNa hai 2 jisa maraNa meM lezyAsaMkleza bhAva ko prApta karatI rahatI hai aisA vaha maraNa zrAvaka sthAvara hiMsAthI avirata hAya che ane trasahiMsAthI virata hAya che, te kAraNe viratAviratanI apekSAe dezavirata zrAvakanA maraNane khAlapati maraNu kahe che. athavA dezavirati yukta zrAvakamAM sarva viratinA abhAva rahe che, tethI A apekSAe vicAravAmAM Ave te te mAla ja che. parantu sthUla prANAtipAta Adi te karatA nathI, tethI te paDita che-mAla hAvA chatAM pazu A rIte te paDita che. A khAla-paDitanA ceAgathI tenA maraNane pazu khAla pati maraNu kahyuM che / 1 / have khAla maraNanA sthiti vaizya Aphri traNa bhedanuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-je maraNumAM kRSNAdi lessA avizuSyamAna ane asa kilazyamAna hoya che, te bharaNune " sthiti sezya mAsabharayu " 4De che. / 2 / je maraNumAM lezyA sakaleza lAvane prApta karatI rahe che, evA maraNane " sakilaSTa lezya mAlamaracchu " kahe che, je maraNumAM prati samaya dvezyAnI Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 329 sudhA TIkA sthA0 3 u04 0 89 maraNanirUpaNam pratisamayamutpA yasyAM sA paryavajAtA vizuddhayA vardhamAnetyarthaH tathAvidhA lezyA yasmiMstattathoktam 3 / atrAyaM bhAvaH - kRSNAdilezyaH san yadA kRSNAdivezyeva nArakAdivatpadyate tadA prathamaM sthitavezyAbhidhaM bAlamaraNaM bhavati 1 / yadA nIlAdilezyaH san kRSNAdilezyetpadyate tadA dvitIyaM saMviSTazyAbhidhaM bAlamaraNaM' bhavati 2 / yadA punaH kRSNalezyAdiH san nIlakApotazyetpacate tadA tRtIya paryavajAtalezyAbhidhaM vAlamaraNaM bhavati, uktaM cAntyadvayasaM vAdi bhagavatyAm, yadutasaMkliSTayA bAlamaraNa hai 2 jisa maraNa meM pratisamaya vizuddha vizeSa nave hoM aisA vaha maraNa paryavajJAnalezya bAlamaraNa hai yaha paryava zabda-se vizuddhi vizeSa gRhIta huve haiM / tAtparya aisA hai ki jisa maraNa meM tathAvidhayA vizuddhi se vardhamAna hai, aisA vaha maraNa paryavasAna bAlamaraNa hai 3 yahAM bhAva aisA hai - kRSNAdi lezyAvAlA hubA koI jIva jaba kRSNAdi leyAvAle hI nArakAdikoM meM utpanna hotA hai, taba usakA yaha maraNa prathama sthitalezya nAmavAlA bAlamaraNa kahalAtA hai 1- jaba nIlAdi lezyA vAlA huvA koI jIva kRSNAdideyAbAloM meM utpanna hotA hai taba usakA vaha maraNa dvitIya saMkliSTa lezya nAma kA bAlamaraNa kahalAtA hai 2 aura jaba punaH kRSNAdi lezyAnAlA chuvA nIla evam kApota lezyAvAloM meM utpanna hotA hai, taba usakA vaha saraNa tRtIya paryavajAtalezya nAmaka bAlasaraNa kahalotA hai / bhagavatI meM aisA vizuddhi vizeSa utpanna thatI rahe che, evA maraNane " pavajJAna lezya mAlamaraNu " kahe che. A paryaMtra zabdathI vizuddhi vizeSa gRhIta thayela che A kacananA bhAvArtha A pramANe che-je maraNumAM tathAvidha lezmA vizuddhinI tarapha vadhamAna thatI ja rahe che, evA maraNune " pa vasAna khAlamarazu " aDDe che. / 3 / A vAtane sUtrakAra have deSTAntA dvArA samajAve che (1) kRSNAdi vaizyAthI yukta evA koi jItra jyAre kRSNa di lezyAvALA nArakAdi kAmA utpanna thAya che, tyAre tenA te maraNune " sthiti lezya khAlamaracchu " he che. (2) lyAre nIlAdi lesyAthI yukta thayelA kAi jIva kRSNAdi lezyAvALAemAM utpanna thAya che, tyAre tenA maraNane ' sakilaSTa lezya khAlamaraNu ' kahe che. (3) jyAre kRSNAdi lezyAthI yukta thayeleA jIva nIla ane kApAta lezyAovALAmAM utpanna thAya che, tyAre tenA te bharane ' paryavannata sezya mAsabhara ' 'che. bhagavatI sUtramAM A viSayane anulakSIne evuM ja pratipAdana karavAmAM Avyu che. sUtrakAra ahIM saMvAda rUpe te vAta prakaTa kare che-- sa ra Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 sthAnAsU " se tUNaM bhaMte! kaNhale se nIlale se jAba sukale se bhavittA kAuleseTa neraie ucavajjA ? haMnA goyamA / se keNaTuNaM bhaMte ! evaM buccas ? goyamA ! lesA ThANe saMphissamANe vA vimujjamAsu vA kAulessa pariNamai, pariNamivA kAulesse neraha ubavajjai " iti / chAyA - atha nUnaM bhadanta ! kRSNalezyo nIlalezpo yAvat zuklalezyo bhUtvA kapotazyeSu nairayikepratpadyate 1 hanta ! gautama / tat kenArthena bhadanta / evamucyate ? gautama ! lezyAsthAneSu saMklizyamAneSu vA vizudhyamAneSu vA kApotazyaM ( maraNaM) pariNamati, pariNamya kApotalezyeSu nairayikepratpadyate // etadanusAreNa paNDitamaraNa- vAlapaNDitamaraNarUpa sUtrayorapi sthita lezyAdi vibhAgo vijJeya iti / tatra paNDitamaraNe legyAyAH saMklizyamAnatA nAsti saMyatatvAdevetyayaM bAlamaraNAt paNDitamaraNe vizeSaH / vAlapaNDitamaraNe tu lezyAyAH saMklizyamAnatA vizudhyamAnatA ca nAstri mizratvAdevetyayaM maraNadvayAdvizeSaH / kimuktaM hI kahA hai- " se pUrNa aMte / kaNhale se nIlalese jAva lukkalese bhavittA kAulele nera ubavajjaha haMtA ? goyamA ? se keNadveNaM bhaMte ? evaM buMccaha 2 goyamA ? lesAThANesu saMkilissamANesu vA visujjhamA yA kAulessaM parimaNai pariNamiptA kAulessesu neraiemu uyadhajjai " iti / isa kathana ke anusAra paNDitamaraNa aura pAlamaraNa evaM paNDimaraNa ke sUtroM meM sthitalelya Adi vibhAga kiyA gayA jAnanA cAhiye bAlamaraNa kI apekSA paNDitamaraNa meM lezyA kI saMklizya mAnatA nahIM hai / kyoM ki yaha saraNa saMgata ko hI hotA hai, ataH bAlamaraNa se paNDitamaraNa meM vizeSatA hai / bAlapaNDitamaraNa meM to leyo kI saMklizyamAnatA aura vizudhyamAnatA nahIM hai, kyoM ki vaha seNUNaM bhaMte ! kaNhalese nILalese jAva sukalese bhavittA kAulesesu neraipa uvanjai ? haMtA, goyamA ! se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buccai ? goyamA / ThANe saMkalitsamANesu vA vimujjhamANesu vA kAulessaM pariNamatra pariNamittA hree des vavajjai "" || 6 A kathana anusAra paDita maraNa ane khAlamaraNu ane patimaraNu ' (bhAla paDita arajI ) nA sUtrAmAM sthitalezya Adi prakAranuM kathana paNa samajavuM. mAlamaraNamAM lezyAnI sa'kilazyamAnatA kahI che, parantu paDitamaraNamAM asyAnI sa kilazyamAnatA nathI, kAraNa ke saMyata jIva ja paMDita maraNa prApta kare che, tethI mAlamaraNu karatAM paMDita maraNamAM A prakAranI viziSTatA kahI che. mAlapati maraNumAM te lezyAnI sa'kilazyamAnatA ane vizudhdhamAnatA 'hAtI nathI, kAraNa ke te maraNu mizrarUpa hAya che. uparyukta e maraNa karatAM z "L Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 sudhA DIkA sthA0 3304 0 90 maraNottara hitAhitasvarUpanirUpaNam 331 bhavati ! bAlapaNDitamaraNaM tu saMyatAsaMyatasya zrAvakasya bhavati, tena tasmin deza saMyatatvena saH klizyamAna lezyAyA abhAva:, asaMyatatvena ca vizudhyamAna lezyAyA abhAvo bhavati mizratvAdityayaM bAlamaraNAt paNDitamaraNAccAtra vizeSa iti 4 / 89 / / pUrva maraNaM proktaM, mRtasya tvaparajanmani yAdRzasya yadvastutrikaM yasmaM niSpadyate tasya tadvastutrayaM tasmai tadarthaM sampadyamAnaM darzayituM sUtradvayamAha - mUlam - tao ThANA avvavasiyassa ahiyAe asuhAe akkhamAe aNisteyasAe aNANugAmiyattAe bhavaMti, taM jahA --se NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM evvaie NiggaMthe pAvaNe kie kaMkhie vitigicchie bheyalamAvanne kalusasa - mAvanne nirathaM pAvayaNaM No saddahaha No pattiyaha No ropar3a taM parissahA abhirjujiyara abhibhavaMti No se parissahe abhijuMjiya 2 abhibhavai 1 / se NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM paaie paMcahiM mahatvaehiM saMkie jAva kalusasamAvanne innaur no saees jAva No se parissahe abhijuMjiya 2 maraNa mizrarUpa hotA hai yahI isameM do maraNoM se vizeSatA hai| tAtparya kahane kA aisA hai ki yaha vAlapaNDitamaraNa saMyatAsaMyata ( zrAvaka) ko hotA hai, isaliye isa maraNa meM dezasaMyata ke hone ke kAraNa saMkliiyamAna lezyA kA abhAva rahatA hai, aura asaMyata hone ke kAraNa . vizudhyamAna lezyA kA abhAva rahatA hai ataH mizrarUpa hone se isameM bAlamaraNa aura paNDitamaraNa se vizeSatA hai - // 4 // 089 // A maraNumAM eTalI ja vizeSatA che. A kathananuM tAtpa A pramANe che. sayatAsayaMta zrAvakanu maraNuM ja khAlapati maraNurUpa hAya che. A maraNathI maranAra vyaktimAM dezasayatatA haiAvAne lIdhe sakilasyamAna lezyAnA abhAva rahe che ane asa'yatatA havAne kAraNe vizuSyamAna lezyAnA abhAva rahe che. A rIte te mizrarUpa hovArthI temAM khAlamaraNa ane patimaraNa karatAM vizeSatA haiAya che. !! sU. 89 5 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 sthAnAstre abhibhavai / se NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavaie chahiM jIvanikAehiM jAva abhibhavai 3 // 1 // tao ThANA vivasiyassa hiyAe jAva ANugAmiyattAe bhavaMti, taM jahA--se NaM muMDe avittA agArAo aNagAriyaM pavvaie NiggaMthe pAvayaNe NirasaMkkie NikkaMkhie jAva no kalusasamAvanne NiragaMthaM pAvayaNaM saddahai pattiyai roei se parissahe abhimuMjiya 2 abhisavai, no taM parissahA abhiju. jiya 2 abhibhavaMti 1 / le NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaie samANe paMcahiM mahatvaehiM NissaMkie NikaMkhie jAva parissahe abhimuMjiya 2 abhibhavaDa, no taM parissahA abhimuMjiya 2 abhibhavaMti 2 se NaM muMDe bhakttiA agArAo aNagAriyaM pahaie chahiM jIvanikAehiM NissaMkie jAva parissahe abhimuMjiya 2 abhisavai, no taM parislahA abhijujiya 2 abhibhavaMti 3 // sU0 97 // __chAyA-trINi sthAnAni avyavasitasya ahitAya asukhAya akSamAya anizreyasAya anAnugAmikatAyai bhavanti, tadyathA sa khallu muNDo bhUtvA agArAt ana__isa prakAra se maraNa ke sambandha meM kathana kiyA aba sUtrakAra isa navve 90 sUtra meM kathita tIna sthAna kinake liye ahita kara Adi vizeSaNoMvAle hote haiM aura kinakeliye hitakara Adi vizeSaNoM vAle hote haiM aisA kathana karate haiM "tao ThANA avyavasi yassa ahiyAe asuhAe" ityaadi| sUtrArtha-tIna' sthAna avyavasita - udyamahIna jIva ko ahita maraNanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM. A nevuMmAM sUtramAM pratipAdita traNa sthAne kone mATe ahitakara hoya che ane kene mATe hitakara hoya che te 4thana 3re cha-" tao ThANA avyavasiyasa ahiyAe asuhAe" tyAha sUtrArtha-nIce jenuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che evAM traNa sthAna (kAraNe) madhyavasita (GdhabhaDIna) vanu bhaDita 42nArA, asubha 42nArA, asama Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 004 sU010 maraNottarahitAhitasvarUpanirUpaNam 333 gAritAM pravrajito naigranthe mAvacane zaGkitaH kAGkSitaH vicikitsitaH / bhedasamApannaH kaluSasamApannaH nairgranthaM pravacanaM no zradadhAti no pratyeti no rocayati taM parIpahA abhiyujya 2 abhivanti, ( kintu ) no sa parISahAn abhiyujya 2 abhibhavati 1 / sa khalu muNDo bhUtvA agArAt anagAritAM matrajitaH paJca mahAvrateSu zaGkito yAvat kaluSasamApannaH paJca mahAvratAni no zraddadhAti yAvat nI sa parISadAn abhiyujya 2 abhibhavati 2 / sa khalu muNDo bhUlA agArAt anagAritAM pratrajitaH SaTsu jIvanikAyeSu yAvad abhibhanati 3 / 1 / ke liye, asukha ke liye, asamarthatA ke liye aura - azubhAnu ndha ke liye hote hai / ve tIna sthAna isa prakAra se haiM- jaise koI puruSa muNDita ho kara ke agArAvasthA se anagArAvasthA ko dhAraNa kara letA hai, parantu vaha grantha pravacana meM zaGkita hai, kAGkSita hai, vicikitsita rearya hai aura nirgrantha pravacana kI zraddhA nahIM karatA hai usI pratIti meM nahIM lAtA hai-apanI ruci kA viSaya use nahIM banAtA hai, to aise anagAra ko dravyaliGgI sAdhu ko parISaha use Akara ke Akula vyAkula kara dete haiM // 1 // yadi koI puruSa muNDita hokara agArAvasthA se anagorAvasthA ko dhAraNa kara letA hai, parantu yadi vaha pAMca mahAvratoM meM zaGkita yAvat kaluSasamApana hai aura pAMca mahAvatoM ko zraddhA kI dRSTi se nahIM dekhatA hai yAvat unheM apanI rucikA viSaya nahIM banAtA hai, to aise usa anagAra ko dravyaliGgI sAdhuko parISaha A A karake AkulavyAkula kara dete haiM 2 usI prakAra se muNDita agArAvasthA se anagArAvasthA meM pravajita huvA koI puruSa SaD jIva nikAya ke viSaya meM zaGkita yAvat - kaluSa samApanna hai aura usa nikAya thatA utpanna karanArA ane azubhAnubaMdha karanArA thai paDe che. te traNa sthAna A pramANe che koi puruSa mukti thaIne agArAvasthAnA parityAga karIne aNugArAvasthA dhAraSNu re che, parantu nirtha tha avayana atye zati, aMkSita, vibhihitsita, leha sbhaapanna ane kaluSa samApana che, ane nigraMtha pravacana pratye zraddhA nathI, tene peAtAnI pratItimAM lAvate nathI ane temAM ruci rAkhatA nathI, te evA aNumAra-dravyuliMgI sAdhu AvI paDelA parISahAthI AkulavyAkula thai jAya che (2) kAi puruSa suDita thaInegRhasthAvasthAnA tyAgapUrvaka aNugArAvasthA dhAraNu karavA chatA paNuM pAca mahAvratAmAM zakti, kAMkSita, vicikitsita bheda samApanna ane kaluSa samApanna thAya che, tathA pAca mahAvrate pratye zraddhAnI najare jote nathI, temane peAtAnI pratItinA viSaya manAvatA nathI ane temAM ruci rAkhate nathI, te te aNugAra dravyaliMgI sAdhu tenA upara AvI paDatA parISaheAthI AkulavyAkula thaI jAya che. e ja prakAre gRhasthAvasthAnA parityAgapUrvaka aNugArAvasthAmAM pratrajita thayela kAi sAdhu jyAre chakAyanA jIvAnA viSayamAM zakita, kAMkSita Adi Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 334 sthAnAsUtra trINi sthAnAni vyavasitasya hitAya yAvat AnugAmikatAyai bhavanti, tadyathA -sa khalu muNDo bhUtvA agArAt anagAritAM patrajito negranthe prAvacane nizzadvitaH niSkAGkitaH yAvat no kalupasamApannaH negranthaM prAvacanaM zradadhAti pratyeti roca. yati sa parIpahAn abhiyujya 2 abhibhavati, (kintu ) no taM parIpahA abhiyujya 2 abhibhavanti 1 / sa khalu muNDo bhUtvA agArAt anagAritAM pravrajitaH san paJcasu mahAnateSu nizzaGkitaH niSkAkSitaH yAvat parIpahAn abhiyujya2 abhivati, no taM parIpahA abhiyujya 2 abhibhavanti2 / rA khalla muNDo bhUtvA agArAt ko yadi vaha zraddhA kI dRSTi se nahIM dekhatA hai, yAvat-use apanI ruci kA viSaya nahIM banAtA hai, to aise usa dravyaliGgisAdhu ko parISaha AA karake Akula-vyAkula kara dete haiM-3-1 / . tIna sthAna vyavasita (udyamavAle) jIvako hitake liye yAvat-anu gAmitAke liye hote haiM, ve tIna sthAna isa prakArase haiM-jaise koI manuSya muNDita ho karake agArAvasthA se anagArAvasthA meM pravajita ho jAtA hai aura-niHzaGkita Adi vizeSaNoM se yukta huvA nirgrantha pravacana para zraddhA rakhatA hai, usa para pratIti karatA hai, use apanI ruci kA viSaya banAtA hai, to aise-usa anagAra ke pAsa parISaha Ate to haiM, aura use Akula vyAkula karane kI ceSTA bhI karate haiM parantu-vaha unase Akula vyAkula nahIM hotA hai-1 yadi koI purupa muNDita ho karake agArAvasthA se anagArAvasthA ko dhAraNa karalenA hai aura-pAMca mahAvratoM meM niHzaGkita evaM niSkAMkSita Adi vizeSaNoMvAlA hokara yAvat una ke viSaya meM vaha kalupa samApanna nahIM hotA hai, aura unheM zraddhA kI dRSTi se dekhatA hai, yAvat-unheM vaha apanI ruci kA viSaya banAtA kaluSa samApanna paryantanA bhAvothI yukta thAya che, ane te varUjavanikAyane je te zraddhAnI najare jete nathI, tene pitAnI pratItino viSaya banAva nathI, temAM ruci rAkhatuM nathI, te evA dravyaliMgI sAdhune-parISaha AvI AvIne Akula-vyAkula karI nAkhe che. have e vAtanuM pratipAdana karavAmAM Ave che ke kayA traNa sthAna vyava sita (udyamI) jIvane mATe hitakArI, sukhakArI, samarthatA utpanna karanArA ane anugAmitA (zubhAnubaMdha) kArI hoya che. te traNa sthAna nIce pramANe che- (1) keI manuSya muMDita thaIne agArAvasthAnA parityAgapUrvaka aNugArAvasthA dhAraNa kare che. te nizaMkita Adi bhAvathI nigraMtha pravacana para zraddhA rAkhe che, tenI pratIti kare che ane tene pitAnI rucino viSaya banAve Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA03 u04 sU090 maraNottarahitAhitasvarUpanirUpaNam 335 anagAritAM pravrajitaH SaTsu jIvanikAyeSu nizaGkito yAvat parISadAn abhiyujya 2 abhibhavati, ( kintu ) no taM parISadA abhibhavanti 3 |2| 0 90 // TIkA---' tao ' ityAdi / trINi sthAnAni - anupadaM vakSyamANAni pravacanamahAvrata - jIvanikAyarUpANi avyavasitasya-vyavasitaH - nizcayavAn parAkramavAn vA, taniSedhAd avyavasitaH - anizcayavAn aparAkramavAnityarthaH, tasya ahitAyaapathyAya, asukhAya - duHkhAya, akSamAya- asamarthatatvAya, aniHzreyasAya - amokSAya hai to aise usa anagAra ko parISada Ane para bhI Akula vyAkula nahIM karate haiM isI taraha muNDita hokara jo puruSa agArAvasthA se anagArAvasthA ko dhAraNa karatA hai aura-SaDjIvanikAya ke viSaya meM nirazaGkita Adi vizeSaNoM vAlA banA hokara usapara zraddhA karatA hai aura yAvat - use apanI ruci kA viSaya banAtA hai to aise usa anagArako parISaha bAra- 2 Akarake bhI Akula vyAkula nahIM kara pAte haiM-3 ina tIna sUtroM kA bhAvArtha aisA hai vyavasita zabda kA artha nizcayavAlA thA " parAkramavAlA " aisA hai jo aisA nahIM hai vaha manuSya avyavasita hai| arthAt jo nizvayavAlA nahIM hai, yA parAkramavAlA nahIM hai usa ke liye ye pravacanarUpa mahAvrata aura jIvanikAyarUpa tIna che, te te aNugArane parISahanA sAmaneA karavA paDe che. te parISahe tene Akula-vyAkula karavAnI ceSTA paNu kare che, parantu te temanAthI Akula-vyAkula yateA nathI. (2) keAI manuSya suDita thaine gRhasthAvasthAnA tyAgapUrvaka aNu gArAvasthA dhAraNa kare che. tyArabAda te niHzakti niHkAMkSita Adi bhAvAthI pAMca mahAtrateAmAM zraddhA rAkhe che, te mahAtratAnI pratIti kare ane temAM peAtAnI ruci rAkhe che, te eve te aNugAra game tevA parISaheA AvI paDe te paNa AkulavyAkula thatA nathI, (3) kaiAi manuSya mu`Dita thaine gRhasthAvasthAnA parityAgapUrvaka aNugArAvasthA dhAraNa kare che tyArabAda te niHzakti Adi vizeSaNAthI yukta thaIne SaD jIvanikAya pratye zraddhAnI dRSTie rukhe che, tene peAtAnI pratItine viSaya manAve che ane tene peAtAnI rucine viSaya manAve che te evA te aNugAra game tevA parISahA AvI paDavA chatAM paNa kulavyAkula thatA nathI have A traNe sUtrane bhAvAtha prakaTa karavAmAM Ave che-- vyavasita '' eTale nizcayavALe athavA parAkramavALA. je jIva nizcayavALeA hAtA nathI athavA je jIvamAM parAkramane abhAva hoya che, evA jIvane avyavasita ' kahe che, evA avyavasita manuSyane mATe pravacana, mahAvrata ane jIvanikAya Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre * 1 anAnugAmikatAyai - azubhAnubandhAya bhavanti, tadyathA - tAni trINi rathAnAni yathA -' se NaM ' ityAdi yasya trINi sthAnAni ahitAditvAya - bhavanti saH muNDo bhRtvA agArAt - gRhasthadharmAt anagAriyAM sAdhutAM matrajitaH - prAptaH san nairgranyenirgranthAnAmidaM naigrantha Aheta, tasmin prAvacane-ma-prakarSeNa A-abhividhinA ucyante jIvAdayaH padArthA yasmin tat prAvacanaM jainendrazAsanamAgamo vA tasmin zaGkitaH - dezataH sarvato vA saMzayavAna, kAMkSitaH yo dezataH sarvato vA matAntaramapi sAdhutvena manyate saH, vicikitsitaH phalaM prati zaGkopetaH, ataeva bheda samApannaH - dvaidhIbhAvaM saMprAptaH ' idamevaM kintu naitadevam' iti matisampannaH kaluSasamApannaH - ' etadevaM ne' - ti pratipattimAn san granthaM mAvacana na zradhAvisthAna ahita ke liye, apathya ke liye, asukha-duHkha ke liye, aura akSama - asamarthatA ke liye, aniHzreyasa-amokSa ke liye aura azubhAnubandharUpa ananugAmikatA ke liye hote haiM " NiggaMthapAvaNe " nirgranthoM ke dvArA jo kahA gayA hotA hai vaha naigrantha hai aura acchI taraha abhividhipUrvaka jIvAdika padArtha jisa se kahe gaye haiM vaha pravacana hai, aisA vaha pravacana jainendrazAsana - athavA-AgamarUpa hotA hai, " zaMkitaH " jinendra pravacana meM dezataH vA sarvataH jo saMzayazIla hotA hai usakA nAma zAGkita hai / kAGkSita - dezamaH yA sarpataH jo sarvajJa praNIta matAntaroM ko bhI sAdhupa - saccAIrUpa meM mAnatA hai vaha kAMkSita hai / phalake prati zaGkA vAlA jo hotA hai, vaha vicikitsa hai / bhedasamApanna dvaidhIbhAvako jo prApta hotA hai vaha bhedasamApana hai, yaha aisA nahIM hai isa 336 35 tra sthAna aDitahArI, apathyArI, asumArI ( du:mArI ), akSabha ( asamarthatA ) arI, ani:zreyasa ( abhokSa ) arI bhane azulAnumandha 35 ananugAmikatAkArI thaI paDe che. " NiggaMthapAvayaNe " nirtha the| (tirtha 12) dvArA ne ahevAmAM AvyuM che tene naigra kahe che, ane sArI rIte, abhividhipUrvaka jIvAdika padAthaeNnI jemAM prarUpaNA karavAmAM AvI che, tene pravacana kahe che evuM te pravacana jainendra zAsana rUpa athavA Agama rUpa hoya che " zaMkita " bhinendra avayanamAM ne dezataH athavA sarvataH saMzayazIsa hoya chetene zakti che " kAMkSita " ne sarvajJa ( sarvajJa na hoya sevI vyakti) praNIta matAntarene paNa dezataH athavA sarvAMtaH sAcA mAne che tene kAMkSita kahe che. phUlanI khAkhatamAM zaMkA rAkhanArane vicikisita kahe che. " bheda samApanna " dviSA lAvadhI yukta vyaktine leha sabhApanna Ahe che. "mA Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA rokA sthA03 u0 4 sa. 90 maraNottarahitAhita svarUpanirUpaNam 337 sAmAnyato na tatra zraddhAM karoti, no pratyeti-na sarvathA prItiviSayI karoti, no rocayati-na tadArAdhanecchAviSayI karoti, tamiti ya evambhUto bhavati taM sAdhyAbhAsaM paripahyante nirjarArthamiti parIpahA:-kSudhAdayo dvAviMzatisaMkhyakAH abhiyujya 2 sambandhamupagatya pratispardhya abhibhavanti-dhyAkulIkurvanti kintu sa-pUrvoktaH sAdhvAbhAsastAn parIpahAn-abhiyujya2 no abhibhavati na jayatItyarthaH, Aheta. vacane zaGkAdAnAM sadbhAvena zraddhAdInAmasadbhAvAtsa tAna jetuM na zaknotIti bhAvaH tarahakI pratipatti (zraddhA) vAlA jo hotAhai vaha kaluSasamApanna hai, " na zra dhAti" pada se yaha prakaTa kiyA gayA hai ki-vaha sAmAnyarUpa se bhI yahAM zraddhAzIla nahIM hotA hai "no pranyeti" use apanI pratIti meM bhI vaha sarvathA nahIM letA hai aura-na vaha usa ke ArAdhana kI icchA hI karatA hai-yaha bAta "no rocati" kriyApada se prakaTa kI gaI hai jo nirjarA ke liye sahana kI jAtI hai usa kA nAma parISaha hai ye parISaha kSudhA Adi ke bheda se 22-vAisa hote haiM / arthAt-jo sAdhu ke lakSaNa se rahita hotA hai aura-sAdhu jaisA pratIta hotA hai vaha dravyaliGgIsAdhu hai dravyaliGgIsAdhu parISahoM dvArA isaliye parAjita ho jAtA hai ki Aheta vacana meM zaGkAdikoM ke sadbhAva se usa meM zraddhAdika kA abhAva rahatA hai ataH-vaha unapara vijaya nahIM pAsakatA hai-isI taraha se paMca vAta A pramANe nathI, " A prakAranI pratipattivALA jIvane kaluSa samApana 41 cha. " na zraddadhAti " 54 // 2 // ye pAta 48 421mA bhAvI cha hai te sAmAnya 3 5 nitha avayana mA pratye zraddhA to nathI " no pratyeti" mA 56 20 42vAmAM mAvyuMcha ni prayana mAhina potAnI pratAtinA viSaya 52 ranAvata nathI "no rocati " mA kriyApadanA prayoga dvArA e prakaTa karavAmAM AvyuM che ke te nigraMtha pravacana AdinI ArAdhanAnI IrachA paNa karato nathI. nijA nimitte je sahana karavAmAM Ave che, tenuM nAma parISaha che sudhA AdinA bhedathI parISaha 22 prakAranA kahyA che "vyasiMgI sAdhu-sAdhunA sAthI 2Dita 14 chatAM 5 ko veSa Adine kAraNe sAdhu jevo lAge che, tene dravyali gI sAdhu kahe che e dravyaliMgI sAdhu parISaha dvArA parAjita thaI jAya che tenuM kAraNa nIce pramANe che-e sa dhu Ahata pravacanamAM zaMkAdikathI yukta bane che ane te kAraNe te pravacanAdi pratye te sAdhu zraddhA rAkhI zakato nathI te kAraNe te parISaha para vijaya prApta karI zakato nathI. sa 43 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre 338 > 1 / evameva paJcamahAvratavipathaM paDjIvanikAya viSaya ceti sthAnadvayamapi vijJeyam | 3| ' tao ThANA ' ityAdi / pUrvoktaviparyayaM vyavasitamRtraM viparyayeNa vyAkhyeyaM, navara - hitam - addopakara mihaparaloke ca, AtmanaH pareSAM ca pathyAnabhojanavat 1, sukham-AnandaH dharma tRSAkulasya pAnakarasapAnavat 2, kSamam - ucita tathAvidhavyAdhi nivArakauSadhapAnavat 3, niHzreyasaM - nizcitaM zreyaH - prazastaM bhAvataH paJcanamaskAra karaNamitra, AnugAmikam - anugamanazIlaM bhAsvaradravyajanitacchAyeveti / zeSaM sugamam / vyavasitaH puruSaH pravrajitaH san parIpahAn abhiyujya 2 arraft kintu parIhAstaM nAbhibhavituM zaknuvantIti bhAvaH 2 ||0 90 // mahAvratarUpa aura- SaDjIvanikAyarUpa sthAna bhI usa ko hote haiM aisA samajha lenA caahiye| " tao ThANA " ityAdi jo vyavasita sUtra hai, vaha avyavasita sUtra se viparIta vyAkhyAta huvA hai ataH - isa kI vyAkhyA avyavasita sUtra se bhinna hI jAnanI cAhiye / tAtparya yaha hai ki- avyavasita kI jo nirgrantha pravacana se paJcamahAvratoM meM evaM SaD jIvanikAya meM pUrvoktarUpa se zaGkA - kAMkSA Adi vAlI vRtti hotI hai| aura isI kAraNa vaha zraddhA Adi bhAvanA se rahita banA rahatA hai taba ki yaha vyavasita jIva nirgrandha pravacana meM SaD jIva nikAya meM pUrvoktarUpa nizzaGkita Adi vRttivAlA banakara zraddhA Adi bhAvanA se sampanna banA rahatA hai isIliye avyavasita ko parISada Akula vyAkula vanAdete haiM aura vyavasita ko ve Akula vyAkula na banAkara svayaMhI parAjita ho jAte haiM / paJcamahAvratoM meM evaM avyavasitane anulakSIne nitha pravacana rUpa prathama sthAnanI jevI prarUpaNA karavAmAM AvI, evI ja prarUpaNA pAMca mahAvrata rUpa dvitIya ane SaDU va nizraya 35 tRtIya sthAnanA viSe pazu samala sevI "tao ThANA " hatyAhi vyavasita sUtranI vyAkhyA avyavasita sUtra karatAM viparIta samajavI, eTale ke....avyavasitane nigraMtha pravacana, pAMca mahAvratA ane SaDU jIva nikAya pratye zakA, ka'kSA AdivALI vRtti hAya che ane e ja kAraNe te A traNemAM zraddhA Adi bhAvAthI rahina ja hAya che. parantu vyavasita jIva nigraMtha pravacana, pAMca mahAvrata ane SaDUjIvanikAyamAM pUrvokta rUpa niHzakita, niHkAMkSita Adi vRttivALA hoya che ane te kAraNe te jIva temAM zraddhA, ruci Adi bhAvethI yukta rahe che A prakAranI paristhitimAM avyavasita dravyaliMgI sAdhune parISahe AkulavyAkula karI nAkhe che, parantu vyavasita aNubhArane parISahe Akula Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0304 0 91 pRthivIsvarUpanirUpaNam 339 pUrvokta prakAro muniritra pRthivyAM vicaratItyanena sambandhena pRthivIsvarUpa nirUpayati mUlam -- egamegA NaM puDhavI tohiM valahiM savao samaMtA isa taraha avyavasita sUtra kI vyAkhyA se vyavasita sUtra kI vyAkhyA viparIta hai / nirgrantha pravacanAdi tIna sthAna vyavasita ke liye hitakara hote haiM, arthAt pathyAnna bhojana kI taraha adoSa kara hote haiM, isa loka meM aura paraloka meM ve usa ke liye aura para ke liye hitakara hote haiM / " sukhaM " AnandadAyaka hote haiM, / jaise- dhUpa meM tRSArttako pAnakarasa kA (zarabata) pAna AnandadAyaka hotA hai, / "kSamaM" ucita rUpa hote haiM, jaise - vyAdhi se pIDita huve ko auSadhi kA pAna ucita hotA hai / niHzreyasarUpa hote haiM nizcitazreyaskAra - prazasta hote haiM jaise bhAva pUrvaka kiyA gayA pazca namaskAra zreyaskAraka hotA hai, / AnugAmika hote haiM jaise- bhAsvara dravya se janita chAyA anugamanazIla hotI hai bAkI kA aura saba kathana sugama hai vyavasita puruSa pratrajita hokara parISahoM ko hI jIta letA hai parISaha use nahIM jIta pAte haiM / aisA bhAva isa sUtra kA hai / / / / 090 / / vyAkula karI zakatA nathI evA sAdhu AgaLa te parISaheA pete ja parAjita thaI jAya che A rIte avyavasita sUtranI vyAkhyA karatAM vyavasita sUtranI vyAkhyA viparIta che. nigraMtha pravacanAdi traNa sthAna vyavasita jIvane mATe hitakara hAya che, eTale ke pathyAnna bhAjananI jema deSakara hAya che, AlAkamAM ane parasobhaaN te tenA bhATe tathA anyane bhATe Ditapura hoya che, "sukhaM 5, sukhakara athavA AnaMdadAyaka hAya che, jema taTasthAne sarakhatanuM pAna AnadadAyaka thaI paDe che, tema tene te AnaMdadAyaka thai paDe che kSamaM " prema rogazrI thIDAtA jIvane auSadhinu pAna ucita thai paDe che, tema tene catarUpa thai paDe che. te tene mATe ni zreyasarUpa-nizcitarUpe zreyaskAraka nivaDe che. jema bhAvapUrvaka karAyelAM pA~ca namaskAra zreyaskAraka hAya che, ema te jIvane mATe zreyaskAraka ane prazasta nitraDe che jema bhAsvara ( apAradarzIka ) dravyathI janita chAyA anugamanazIla hAya che, tema te tene mATe AnugAmika tivaDe che. bAkInuM samasta kathana sugama che vyavasita puruSa pratrajita thaIne parISahene jItI le che-pariSahA tene parAjita karI zakatA nathI, eveA A sUtrane bhAva che. sU Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtra saMparikkhittA, taM jahA-ghaNodahivala eNaM, ghaNavAyavalaeNaM taNuvAyavalaeNaM // sU0 91 // ___ chAyA-ekaikA khalu pRthivI tribhirvalayaiH sarvataH samantAt saMparisiptA, tadyathA-ghanodadhivalayena, ghanavAtavalayena, tanuvAtavalayena / / sU0 91 // TIkA-' evamegA' ityAdi / ekaikA-pratyekaM pRthivI ratnaprabhAdikA tribhiH-trisaMkhyakaiH valayaiH-veTanaH sarvataH samantAt-sarvAsu dikSu vidikSu cetyarthaH, saMparikSiptA-samyag veSTitA prajJaptA, tadyathA-ghanodadhivala yena, ghanaH-ssyAno himazilA sadRzaH, udadhiH-jalaniyacaH-ghanodadhiH, sa eva valayamivavalayaM-ceSTanaM ghanodadhivalayaM, tena 1, evaM dhanavAtabala yena, tathAvidhadhanapariNAmopeto vAtaH, pUrvokta prakAravAlA muni yahIM para vicaraNa karatA hai isI sambandha ko lekara aba sUtrakAra pRthivI ke svarUpa kA nirUpaNa karate haiM " egamegANaM puDhavI" ityAdi sUtrArtha - pratyeka pRthivI tIna ghalayoM se cAroM dizAoM meM aura vidizAoM meM acchI taraha se veSTita huI kahI gaI hai| ve valaya isa prakAra se haiM ghanodadhivalaya 1 ghanavAtavalaya 2 aura tanuvAtavalaya 3 / __TIkArtha-isa sUtra kA vistRna artha isa prakArase hai-pratyeka ratnaprabhA Adi pRthivI samasta dizA aura vidizAoM meM acchI taraha se pUrvokta ghanodadhi Adi tIna vAtavalayoM se veSTita hai jisameM udadhi jala pahelAnA prakaraNamAM jevA aNugAranI prarUpaNa karavAmAM AvI, evA aNagAre A pRthvI para ja vicaratA hoya che. A sa ba dhane anulakSIne have sUtrakAra pRthvInA svarUpanuM nirUpaNa kare che - " egamegANaM puDhavI" tyA: pratyeka pRthvI traNa valathI cAre dizAomAM ane vidizAomAM sArI rite veSTita thayelI kahI che. te traNa valayanAM nAma A pramANe che-(1) ghanedadhi pakSya, (2) dhanavAta saya, mane (3) tanupAta 4aya. mA sUtra vistRta artha A pramANe che-- ratnaprabhA Adi pRthvI samasta dizAo ane vidizAomAM pUrvokta ghanodadhi Adi traNa vAtavalathI sArI rIte veSTita ( vIMTaLAyelI) che. jemAM himazilAnA je udadhi (jalasamUha) ghana rUpe jamA thayelo rahe che, tene ghanadhi kahe che. e ja valayanA jevuM valaya veSTa + che, tethI tene Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 04 0 99 pRthivIsvarUpanirUpaNam Tex tadrUpeNa valayena 2, tanutrAta valayena, tanutrAtaH - tathAvidhatanupariNAmo bAta eva, tadrUpeNa valayena veSTitA pRthivI prajJapteti prakramaH / AbhyantaraM ghanodadhivalayaM, tatparitaH ghanavAtavalayaM, tatparitazca tanuvAtavalayamiti bhAvaH bhavanti cAtra gAthA:" navi a phuMsaMti alogaM caupi disAsu savtrapuDhavIo | saMgahiyA valaeDiM, vikkhabhaM tesi vocchAmi // 1 // chacceva 1 addhapaMcama2 joyaNasaddhaM ca hoi rayaNAe / udahI 1 ghaNa2 taNuvAyA 3, jahAsaMkheNa niddiA ||2|| ti bhAgo? gAuyaM caiva 2, tibhAgo gAuyassa ya 3 | Adhuve pakva, aho aho jAva sattamiyaM ||3|| " chAyA - nApi ca spRzanti alokaM catasRSvapi dikSu sarvAH pRthivyAH / saMgRhItA valayairviSkambhaM teSAM vakSye // 1 // SaTcaiva 1 ardhapaJcamAni2 yojana sArdhaM ca ghana2 tanuvAtAH 3, yathAsaMkhyena nirdiSTAH // 2 // tribhAgaH 1 ( yojanasya ) gavyRta caivara tribhAgo gavyUtasya ca 3 / Adi dhruve prakSepaH, adhaH adhaH yAvat saptamikAm || 3 || iti / bhavati ratnAyAm / udadhi 1 C - asAM saMkSepArtha:-savaH pRthivyaH catasRSvapi dikSu alokaM na spRzanti, sarvA api valayaiH saMgRhItAH - veSTitAH santi teSAM ghanodadhidhanavAtatanutrAtAnAM nicaya - himazilA ke jaisA ghana jamA huvA rahatA hai vaha ghanodadhi hai, bahI valaya ke jaisA valaya veSTita hai isaliye ise ghanodavilaya kahA hai / ghanavAta valaya meM tathAvidha ghanapariNAmopeta vAta rahatA hai tanuvAta valaya meM tathAvidha tanupariNAmopeta vAta rahatA hai ataH - ghanodadhirUpa valaya, ghanavAnarUpa valaya se aura tanuvAtarUpa valaya se veSTita pratyeka pRthivI kahI gaI hai| inameM Abhyantara ghanodadhivalaya hai, isake bAda cAroM aura ghanAta valaya hai isake bAda cAroM aura tanuvAta valaya hai / kahA bhI hai " navi phusati alogaM-" ityAdi ina gAthAoM kA saMkSipta artha isa prakAra se hai - samasta pRthiviyAM cAroM bhI dizAoM meM aloka ghanedidha vaya kahevAmA Avela che. ghanavAtavalayamAM tAvidha (te prakAranA ) ghana-pariNAmeApeta vAta rahe che. tanuvAta valayamAM tathAvidha tanu-pariNAme peta vAta rahe che, tethI pratyeka pRthvIne ghaneAdadhirUpa valaya, ghanavAtarUpa laya ane tanuvAtarUpa valayathI vaiSTita kahI che A traNe valayeAmAM Abhyantara ghanAdhivalaya che, tyArabAda cAre tarapha ghanavAta valaya che ane tyArakhAi cAre tarapha tanuvAta vaDhAya che upAche-"natri aphusaMti alogaM " ityAhi A gAthAonA sakSipta artha A pramANe che-samasta pRthvIe cAre dizAemAM lekane sparza karatI nathI, samasta pRthvIe valAthI Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 sthAnAgasUtra viSkambha-viSkambhaparimANaM vakSye, iti gAthAkAraH kathayati // 1 // yathAsaMkhyeneti yathAkrama, tathAhi ghanodadhivalayasya viSkambhaparimANaM SaDyojanAni, ghanavAtavalayasya sAdhacaturyojanAni, tanuvAtasya sAdhayojanamekaM viSkambhaparimANam / etada rtnprbhaapRthiviimaashrityoktm|aadidhuve-aadivlye ghanodadhilakSaNe yojanasya tribhAgaH prakSepaNIyaH, dvitIye valaye-dhanavAtarUpe gavyUtaM prakSepaNIya, tRtIye valaye tanuvAtalakSaNe gavyUtasya tribhAgaH prakSepaNIyaH / evaM karaNena dvitIya-pRthivyA valayatrayaM saMpadyate, evaM yAvatsaptamikA-saptamItamastamApRthivIparyantaM prakSepaNena sarvAsa pRthivInAM ghanodadhidhanavAta-tanuvAtarUpasya valayatrikasya viSkambhaparimANaM bhavatIti gAthAtrayasya niSkarSArthaH / / sU0 91 // ko sparza nahIM karatI hai, samastapRthiviyAM valayase veSTitA haiM / ghanodadhi kAviSkambha pariNAma 6 yojanakA hai dhanavAtavalayakAviSkambha sADhe cAra yojana kA hai tanuvAta valaya kA viSkambha pariNAma 1 // yojana kA hai ghanodadhirUpa prathama valaya meM yojana ke tIna bhAga prakSipta karane se, dhanavAtarUpa dvitIya valaya meM gavyUta prakSipta karane se tathA-tRtIya tanuvAMtavalaya meM gavyUta ke tIna bhAga prakSipta karane se dvitIyapRthivI ke 'tIna vAtavalayoM kA viSkambha parimANa nikala AtA hai isI taraha se . saptamI tamastamA pRthivI taka prakSepaNa karane se bAkI samasta pRthiviyoM ke ghanodadhi ghanavAta aura tanuvAtarUpa valayatrika viSkambha pariNAma nikalatA hai yaha tIna gAthAoM kA niSkaSArtha hai suu092|| veSTita che. pahelI pRthvIne vIMTaLAyelA ghanodadhine viSka (vistAra) 6 janane che, ghanavAta valayane viSka 4 (sADA cAra) janane che ane tanuvAta valayane vijhaMbha 15 (deDha) janane che ghanedadhi rUpa prathama valayane viSkabha pramANamAM janano trIjo bhAga umeravAthI, ghanavAta rUpa bIjA valayanA viSka pramANamAM gabhUti umeravAthI ane tanuvAta rUpa trIjA valayanA viSka bha parimANamAM gabhUtine trIjo bhAga umeravAthI bIjI pRthvInA traNe vAtavalanA viSka nuM parimANa AvI jAya che e ja pramANe sAtamI tamastamAM paryantanI pRthvIomAM uparyukta pramANane vadhAre karatA javAthI bAkInI pAMce pRthvInA ghodadhi valaya, ghanavAta valaya ane tanuvAta valayane vidhvaMbha jANI zakAya che, A prakArane traNa gAthAone bhAvArtha samaja. e sU 1 che Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 u0 4 sU091 nArakotpattinirUpaNam 343 pUrva ratnaprabhAdi pRthivInAM prarUpaNA kRtAH, etAsu ca nArakA evotpadyanta iti teSAmutpattividhimabhidhAtumAha mUlam - neraiyA NaM ukkoseNaM tisamaieNaM viggaheNaM uvavajraMti, eAdiyavajaM jAva vemANiyANaM // sU0 92 // chAyA- - nairayikAH khalu utkarSeNa trisAmayikena vigraheNa upapadyante, ekendriyavajaM yAvad vaimAnikAnAm || su0 92 // TIkA- 'neraiyANaM ityAdi sugama, navaraM nairayikA - utkarSeNa trisAmayi kena trayANAM samayAnAM samAhArastrisamaya tat prAptaM yasya sa trisAmayikastena tAhazena vigraheNa - vakragamanena upapadyante / utkarSeNeti trasAnAM hi trasanADayantarutpAdAda vakradvayaM bhavati, tatra ca traya eva samayAstathAhi - jIva Agneya dizAto nairRtadizamekena samayena gacchati, tato dvitIyena samayena samazreNyA'dho gacchati, - " isa prakAra ratnaprabhA Adi pRthiviyoM kI aba ina pRthiviyoM meM nAraka hI utpanna hote haiM isa bAta ko kahane ke liye unakI utpatti vidhi ko sUtrakAra kahate haiM - " nerahayANaM ukko se 0 " ityAdi, TIkA nairayika jIva jisameM utkRSTase tIna samaya prApta haiM aise vigraha se vakra*gamana se utpanna hote haiM jisameM ekaghumAva ekavakragati hoM usakA kAla mAna do samayakA, jisameM doghumAva hoM usakA kAlamAna tIna samaya kA hotA hai aura jisameM tIna ghumAva hoM usameM kAlamAna cAra samayakA hai| isa niyama ke anusAra basa jIvoM kA trasa nADI ke bhItara utpAda hone se dyubhAva hote haiM ataH vahAM tIna hI samaya lagate haiM, jaise- jIva agneya dizA se nairRta dizA taka eka samaya meM jAtA hai phira dvitIya samaya meM ratnaprabhA Adi pRthvIone vIMTaLAyelA traNa vAtavalayeAnuM nirUpaNu karIne have sUtrakAra te naraka pRthvIemAM utpanna thatAM nArakonI utpattividhinuM kathana re che- 'neraiyANaM ukkose " ityAhi TIkA -jemAM vadhAremAM vadhAre traNa samaya lAge che evA vigrahathI-varkaMgamanathI nAraka jIvA narakAmAM utpanna thAya che. je vigrahagatimAM eka ghusAva (vaLAMka ) nA sadbhAva hAya che, te vigrahanuM kALamAna e samayanuM hoya che jemAM e ghumAva hoya tevu kAlamAna cAra samayanuM hoya che A niyama anusAra sa nADInI aMdara trasa jIveAnA utpAda heAtrAthI te jIvAmAM e ghumAvanA sadbhAva DAya che, tethI tyAM traNa ja samaya lAge che. jemake jIva agni dizAthI naiRtya dizA sudhI eka samayamAM jAya che, tyArakhAi dvitIya samayamAM samadreNIthI Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 sthAnAzastre tatastRtIyena samayena vAyavyadizi samazreNyaiva gacchatIti trayaH samayA uktAH / evaMvidha utkarSeNa nisAnAmeva trasotpattI bhavatItyata evAha' egiMdiyavajjaM ' ityAdi, ekendriyAna varjayitvetyarthaH / ekendriyAstu ekendriyeSu paJcasA mayikena vigraheNApyutpadyante teSAM vahistAt tramanADIto vahirutpadyamAnatvAt, uktazca ------------ " vidisAu disaM paDhame, bIe paisaraDaloyanADIe / tara upi dhAva, cautthae nIr3a vAhiM tu ||1|| paMcama vidisIe gaMtuM uppajjae u egiMdI / " iti / chAyA - vidizAto dizaM prathame, dvitIye matisarati lokanAyAm / tRtIye upari dhAvati, caturtha ke nayati vahistu // 1 // paJcamake vidizAyAM gatvotpadyate tu ekendriyaH // sambhavo'pyayam / bhavati tu catuH sAmayika eva vyAkhyAprajJaya tathA pratipAditatvAt uktazca 3 samazreNI se nIce jAnA hai usake bAda tRtIya samaya meM vAyavya dizA samaNI se jAnA hai isa prakAra do ghumAvoM meM ye tIna samaya lagate haiM aisA kahA gayA hai / aisA utkRSTa se moDA-vigraha nasoM kA so tpatti meM honA hai isIliye yahAM " ergidiyavajjaM " ityAdi sUtrakAra ne kahA hai / kyoMki ekendriya ekendriyoM meM pAMca samayavAle vigraha se bhI utpanna hote haiM, kyoMki isakA utpAda trasa nADI se bAhara hotA hai / kahA bhI hai- " cidisAudisaM paDhase " ityAdi ekendriya jIva kA yaha pAMca samagravAlA utpAda sambhava bhI hotA hai parantu vyAkhyAprajJapti meM cAra samayavAlA hI isakA utpAda kahA hai / kahA bhI hai nIce jAya che, tyArabAda tRtIya samayamAM vAyavya dizAmA samazreNIthI jAya che. A prakAre be ghumAvamAM traNa samaya lAge che. e kathana siddha thAya che. A prakAranA utkRSTanI apekSAe trasenA meADe-vigraha trasetpattimAM thAya che. tethI sahIM " egidiyavajjaM " ityAdi sthana sUtraayu che, ara ekendriyanI ekendriyamAM pAMca samayavALA vigrahathI pazu utpatti thaya che, kAraNu ke tenA upAda trasa nADInI bahAra thAya che. kahyu paNa che ke~ vidisAdisaM paDhame " ityAdi 88 ekendriya jIvane A pAMca samayavALeA utpAda sabhavI zake che kharA, paraMtu vyAkhyA prAptimAM cAra samayavALA ja tenA utpAda kahyo che. kahyuM pazu Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sudhA TIkA sthA0 3 u0 4 sU0 92 nArakotpattinirUpaNama 345 " apajjattagabahumapuDhabIkAieNa maMte / ahologakhetanAlIe bAhirille khette samohae samohaNittA je bhavie (gacchai ) uDaloyakhenanAlIe vAhirile khette apajjattasuhumapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae, se NaM bhane / kaisamaieNaM viggaNa uvavajjejjA ? goyamA ! tisamadaeNa vA causamaieNa vA viggaheNa uvavajjejjA" ityaadi| ___ chAyA-aparyAptakasUkSmapRthivIkAyikena ! bhadanta ! adholokakSetranADayA. vAhye kSetre samavahataH, samavahatya yo bhavikaH ( gacchati ) UrdhvalokakSetranADayA bAhye kSetre aparyAptakamUkSmapRthivI kAyikatayA upapattuM sa khalu bhadanta ! kati sAma yikena vigraheNa upapadyate ? gautama ! trisAmayikena vA catuH sAmayikena vA vigra heNa upapadyate, ityAdi / ata evoktam-'egidiyavajjaM'-iti, ekendriyAna varjayitvA yAvad vaimAnikAnAM-vaimAnikaparyantAnAM jIvAnAmutkarSeNa trisAmayiko vigraho bhavatIti bhAvaH // 0 92 // pUrva mohavatAM tristhAnakamuktvA, sAmmataM kSINamohasya tadAha____ mUlam-khINamohassa NaM arahao tao kamsaMsA jugavaM khijaMti, taM jahA-nANAvaraNijaM, dasaNAvaraNijaM, aMtarAiyaM // 13 // "apajjattaga suhuma puDhacI kAieNaM bhaMte ?ahologakhettanAlIe bAhirille khette samohae samohaNintA je bhavie (gacchada) uDaloyakhetta nAlIe bAhille khette apajjattaga suhamapuDhavIkAittAe uvavajjittae se NaM bhaMte ? kaha samaieNaM vigAheNaM udacajjejjA goyamA ? tisamaieNa vA ghausamahaeNa vA vigaheNaM uvarajjejjA" ityAdi isIliye aisA kahA gayA hai-" egidiyabajja" iti nAraka jIvoM kI taraha hI ekendriya ko choDakara yAvat-vaimAnika taka ke samasta jIvoM kA utkRSTa se tIna samayavAlA vigraha hotA hai // 92 cha -" apajjattagasuhumapuDhavIkAieNa bhane ! ahogakhettanAlIe bAhirille khete sapohae / samoha NittA je bhaviSa ( gacchada) uDDhaloyakhettanAlie vAhirille khette apajjattagasuhumapuDhavIkAittAe uvavajjittae se NaM bhate / kai sama ieNa vigAheNaM ubavajjejjA 1 goyamA / tisamaieNa vA casamaieNa vA vigAhe uvavajjejjA" nyAdita rnne| rAta 4thana 42vAmA mAnche . "egivyivaja" tyaahi-sndriy| sivAyanA vaimAni4 yaya-tanA samasta ine nAraka jIvonI jema traNa samayavALa utkRSTa vigraha (vakragamana) hoya che, ema samajavuM ke sU 92 che thA 44 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 sthAnAne abhiINakhatte titAre paNNatte 1 / evaM savaNora assiNI 3, bharaNI, magasire 5, pUse 6, jeTThA7 ||suu094|| dhammAo NaM arahAo saMtI arahA tIhiM sAgarovamehi ticaunbhAgapaliovamaUNaehiM vItikaMtehiM samuppanne ||suu095|| samaNasla NaM bhagavao mahAvIrassa jAva taccAo purisajugAo jugatakarabhUmI // sU0 96 // sallI NaM arahA tIhiM purisasaehiM saddhiM muMDe bhavittA jAva pavvaie 1 / evaM pAse vi 2 // sU0 97 / / samaNassa NaM bhagavao mahAborassa tinnisayA cauddasapuvINaM ajiNANaM jiNasaMkAsANaM savvakkharasannivAINaM jiNa iva aktihavAgaramANANaM ukkosiyA cauddasaputvisaMpayA hutthA // sU0 98 // tao titthayaro cakkavaTTI hotthA, taM jahA-saMtI 1 kuMthUra aro 3 // sU0 99 // __ chAyA-kSINamoThasya khalu arhatastrayaH karmA zA yugapat kSIyante, tadyathA-jJAnAvaraNIyaM1, darzanAvaraNIyaM2, AntarAyikam3 // sU0 13 // pahale mohavAle jIvoM ke tIna sthAna kahe haiM, ava sUtrakAra kSINa mohavAle jIva ke tIna sthAna ko kahate haiM-khINamohassa NaM arahao tao-ityAdi sUtrArtha-kSINamohavAle anna ke tIna karmoM za yugapat kSINahote haiM, jaise-jJAnAvaraNIya-1 darzanAvaraNIya-2aura antraay3-|| 93 pahelA mohavALA jInAM traNa sthAnanuM kathana thayuM have sUtrakAra kSINa mehavALA jIvanAM traNa sthAnanuM kathana kare che - "khINamohassa Na araho tao" yAhi kSINa mohavALA ahaMtanA traNa kamaze ekI sAthe kSINa thAya che. jemake (1) jJAnAvarAya, (2) shnaa129||y, (3) antarAya. 1 63 1 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAThIkA sthA0 3 u0 4 0 3 99 nArekotpattinirUpaNam kRSNa abhijinnakSatraM tritAraM prajJaptam 1, evaM zravaNaH 2, azvinI, bharaNI4, mRgazira: 5, puSyam 6, jyeSThA 7 // 0.94 // dharmAt khalu arhata zAntiran triSu sAgaropameSu, tricaturbhAgaparayopamoneSu vyatikrAnteSu samutpannaH / 095 // zramaNasya khalu bhagavato mahAvIrasya yAvattRtIyaM puruSayugaM yugAntakara bhUmiH // 96 abhijit nakSatra tIna tAroM vAlA kahA gayA hai, isI prakAra se zravaNanakSatra, azvinInakSatra, bharaNInakSatra, mRgazirAnakSatra, puSyanakSatra aura jyeSThAnakSatra bhI tIna tAroM vAle kahe gaye haiM // 94 dharmanAtha arhanta ke bAda zAntinAtha arhanta tIna cauthAI bhAga palpopama se nyUna 3 sAgaropama nikala jAne para utpanna huveM arthAt pUrNa tIna sAgaropama aura pauna pala vItane ke bAda - / / 95 bhagavAna mahAvIra svAmI ke tIrtha meM unase lagAkara yAvat jambU svAmI taka nirmANa kI pravRtti rahI- bAda meM vaha pravRtti viccheda ho gaI - // 96 mallinAtha bhagavAna tIna sau pravrajita huve haiM usI prakAra se pravrajita huve haiM - // 97 puruSa ke sAtha muNDita hokara yAvat pArzvanAtha bhI 300 puruSoM ke sAtha abhijita nakSatra traNa tArAovALu kahyu che e ja pramANe zravaNa nakSatra, azvinI nakSatra, bharaNI nakSatra, mRgazISa nakSatra, puSya nakSatra ane jyeSThA nakSatra pazu traSutraSu tArAbhovANAM che. 184 / dharmanAtha arhaSkRta thayA pachI traNa sAgarApama karatAM 3/4 pakScApama (arthAta trayu sAgarApama ane pANA palyApama kAla pachI ) pramANu nyUna kALa vyatIta thayA khAi zAntinAtha arhuta utpanna thayA hatA. / 95 3 bhagavAna mahAvIra svAmInA tIthamA temanAthI zarU karIne ja khUsvAmI panta nirvANanI pravRtti cAlu rahI hatI tyAra khAdya te pravRtti vicchedya (aMdha) yaI gaI // etu mallInAthabhagavAna 300 puruSAnI sAthe mu'Dita thaine gRhasthAvasthAnA parityAgapUrNAMka pratrajita thayA hatA. e ja pramANe pArzvanAtha bhagavAne paNu 300 puruSonI sAthai avalyA gIara hutI. / 87 / Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phUTa sthAnAkasU mallI khalu arhan tribhiH puruSazataiH sArdha muNDo bhUtvA yAvat matrajitaH 1 | evaM pArzvo'pi || su0 97 // zramaNasya khalu bhagavato mahAvIrasya trINi zatAni caturdazapUrvINAm aji. tAnAM janasaMkAzAnAM sarvAkSarasaMnipAtinAM jina ivA'tithavyAmRNatAm utkapiMkA caturdazapUrvI saMpadA''sIt / / 098 / / trayastIrthakarAzcakravarttina Asan, tathathA - zAntiH 1, kunthuH 2, arH||suu099 TIkA- ' khINamohassa ityAdi / kSINamohasya-kSINamohanIya karmaNo 'rhRtaH-jinasya trayaH-karmAzAH - karmaprakRtaya yugapat - samakaM kSIyante / tadyathAjJAnAvaraNIyaM 1, darzanAvaraNIyam 2, AntarAyikam 3|0 93 || - pUrvamazAzvatAnAM tristhAnakamuktaM sAmprataM zAzvatAnAM tadAra' abhII ' -ityAdi, abhijinnakSatraM trivAraM - tArakatrayamayaM prajJaptam / zeSaM srugamam ||sR094|| paramparasUtre kSINamohasya tristhAnamuktaM, sAmprataM prasaGgAttadvizeSANAM tIrthakarANAM tadAha - ' dhammAo ityAdi, dharmAt dharmanAthAbhidhAnAd ataH - dharmArhato'nantaramityarthaH, tricaturbhAgapalyopamoneSu - tribhiH - trisaMkhyakaiH caturbhAgaiHpAdaiH palyopamasambandhibhirUnAni tricaturbhAgapalyopamonAni teSu tAdRzeSu palyopamacaturthabhAgatrayarahiteSu triSu sAgaropameSu vyatikrAnteSu satsu zAntiH zAntinAtho'rhan samutpannaH || sU0 95 // ' samaNasse ' - tyAdi, zramaNasya bhagavato mahAvIrasya yAvattRtIyaM puruSayugam, yugAni paJcavarSa pramitAni kAlavizeSAH, tAni ca kramavyavasthitAni bhavantItyataH puruSAH - guruziSyakramavantaH pitAputrakramavanto vA atra puruSaH guruziSya - kramavAn, sa yugamitra puruSayuga purupasiMhavatsamAsaH, tatazca tRtIyaM puruSayugaM yAvat zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke 300 caturdaza pUrvadhAriyoM caudaha pUrva dhAriyoM kI utkRSTa caturdaza pUrvI sampadAthIM ye caturdaza pUrvadhArI ajina the - asarvajJa the jinake jaise the| kyoM ki ye sakalasaMzaya ke chedaka the sakalavAGmaya ke sakalazAstra ke jJAtA the, evaM tIrthakara kI taraha tathyabhASI the / 98 zramaNu bhagavAna mahAvIranI utkRSTa caturdazapUrvasa pattA 300 nI hatI. eTale ke temanA ziSya samudAyamAM 300 aNugA / cauda pUrvAdhArI hatA. te cauDha pUrvAMdhArI ajina hatA, asajJa hatA ane jitanA samAna hatA, kAraNa ke tee sakala saMzayanA chedaka hatA, sakala vADmayanA ( sakala zAstronA ) jJAtA hatA ane tItha karanI jema tathyabhASI hatA. / 98 / Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA ThIkA sthA0 3 1 4 sU0 93-99 bhArakotpattinirUpaNam 349 jambUsvAminaM yAvadityartha. yugAntakarabhUmiH, yugaM-purupayugaM-tadapekSayA antakarANAM -bhavAntakAriNAM nirvANagAminAmityarthaH bhUmi:-kAlaH yugaantkrbhuumiraasiiditi| idamatra tAtparya m-bhagavataH zrImahAvIrasvAminastIrthe tasmAdArabhya tRtIya puruSa jambUsvAminaM yAvanirvANamabhUt , taduttarakAle tadvayavacchedAditi // sU0 96 // 'mallI'-tyAdi sUtradvayam , mallI-mallInAthasvAmI khalu arhan tribhiH puru SazataiH-trizatasaMkhyakapuruSaiH sArdha muNDo bhUtvA ' yAvara ' iti agArAd anagAritAM pratrajita:-prAptaH / ' evaM pAsevi' iti evaM-mallInAthasvAmivat pArtho'pi pArzvanAthasvAmyaInnapi trizatapuruSaiH saha pratrajito'bhUditi bhAvaH // sU0 97 // tristhAnakatvAd bhagavato mahAvIrasya caturdazapUrvisaMpatsUtramAha-'samaNassa' ityAdi, zramaNasya khalu bhagavato mahAvIrasya caturdazapUrviNAM-caturdazapUrva dharANAm , kIdRzAnAm ? iti vizeSaNakalApamAha-' aniNANaM' ityAdi, ajinAnAmasarvajJatvena, jina sakAzAnAM-jinasazAnAM sakalasaMzayacchedakatvena, sarvAkSarasanipAtinA, sarva-sakalA akSarasa nipAtA:-akArAdisaMyogA:-sarvAkSarasa nipAtAH, te vidyante yeSAM te tathoktAH, teSAM viditasakalavAGmayAnAmityarthaH punazca jina ica arhadvat , avitathavyAgRNatAm , avitartha-yathAvasthitaM vyAgRNatAM - vyAkurvatAM, tIrthakaravattathyabhASiNAmityarthaH, etadvizeSaNaviziSTAnAM caturdazapUrviNAm utkarSikA-utkRpTA caturdazapUrvisampat - etadabhidhAnAsampat 'hotthA' iti-AsIt / / 90 98 // ___ 'to' ityAdi, trayastIrthakarAH cakravartina Asana , tAnevAha-zAntiHzAntinAthaH 1, kunthuH--phunthunAthaH 2, ara:-aranAthaH 3 iti // sU0 99 / / pUrva tIrthakarA varNitAH, te ca visAnebhya AgatA bhavantIti vimAnavaktavyatA sUtracatuSTayenA''ha __mUlam-tao gevijjavimANapatthaDA ghaNNatA,taM jaMhA-hiTrimagevijjavimANapatthaDe 1, majjhimagavijjavimANapatthaDe 2, uva. rimavijjavimANapatthaDe 3 / 1 / hiTimagevijjavimANapatthaDe tivihe paNNatte,taM jahA-heTimahaTThimagevijjavimANapatthaDe 1,heTi ye tIna tIrthakara cakravartI huve haiM-zAntinAtha-kunthu-amaranAtha 99 A traNa tIrtha karoe cakravartI pada bhegavyuM hatuM-(1) zAntinAtha, (2) unyunAtha mana (3) maranAtha, / 68 ! Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 thAna mamajjhimagevijjavimANapatthaDe 2, heDimauvarimagevijavimANapatthaDe 32 majjhimagevijjavimANapatthaDe tivihe paNNatte, taM jahA - majjhima heTTimagavijjavimANapatthaDe 1, majjhimamajjhimagevijjavimANapatthaDe 2, majjhimauvarige vijjavimANapatthaDe 3 | 3 | uvarige vijjavimANapatthaDe tivihe paNNatte, taM jahA - uvarimaheTTimagevijjavimANapatthaDe 1, uvarimamajjhimagevijjavimANapatthaDe 2, uvarimauvarimagevijja vimANapatthaDe 3 | 4 || sU0 100 // chAyA - trayaH graiveyakavimAnaprastaTAH prajJaptAH, tadyathA - adhastanagraiveyakavimAnaprastaTaH 1, madhyamagraiveyaka vimAnaprastaTaH 2, uparitana graiveyakavimAnamastaTaH 3 / 1 / adhastanagraiveyaka vimAnamastrastrividhaH prajJaptaH tadyathA - adhastanAdhastanagreveyavimAnaprastaTaH 1, adhastanamadhyamagraiveyaka vimAnaprastaTaH 2, adhastanoparitanayaiveyakavimAnaprastaTaH 3 / 2 / madhyamagraiveyaka vimAnamastaTastrividhaH prajJaptaH, tadyathA tIrthakara vimAnoM se Akara hote haiM, ataH aba vimAna saMbaMdhI vaktavyatA sUtrakAra cAra sUtroM se karate haiM " tao gevijavimANapatthaDA paNNasA ityAdi, " TIkArtha-tIna graiveyaka vimAna prastara kahe gaye haiM, jaise- adhastana graiveyaka vimAna prastara - 1 madhyamagraiveyaka vimAna prastara - 2 uparitana graiveyaka vimAna prastara - 3 inameM - adhastana graiveyaka vimAna prastara bhI tIna prakAra ke kahe gaye haiM, adhastanAdhastana graiveyaka vimAna prastara-1 adhastanamadhyama graiveyaka vimAna prastara-2 adhastanoparitana graiveyaka vimAna prastara- 3 | madhyama graiveyaka vimAnaprastara bhI tIna prakAra kA kahA gayA titha"karI vimAnAmAMthI AvIne A mRtyulokamAM utpanna thAya che, tethI have sUtrakAra nIcenA cAra sUtrA dvArA vimAne nuM kathana kare che. " tao gevijjavimAnapatthaDA paNNattA " tyAhi TIkA traiveyaka vimAnAnAM traNa prakAra kahyAM che-(1) adhaHstana traiveyaka trimAna prastara, (ra) madhyama zaiveyaka vimAna prastara ane (3) uparitana traiveyaka vimAna prastara adhastana traiveyaka vimAna prastaranA paNa nIce pramANe traNa prakAra 4hyA che-(1) adhastanAdhastana graiveyA vibhAna prastara, (2) adhastana madhyabha traiveyaka vimAna prastara ane (3) adhastanApatinaaiveyaka vimAna stara. madhyama greveyaka vimAna prastaranA paNa traNa prakAra kahyA che-- Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA03 30 sU0 100 vimAnavarNam 351 madhyamAdhastanagraiveyakavimAnaprastaTaH 1, madhyamamadhyama - graiveyakavimAnaprastaTaH 2, madhyamoparitanagraiveyaka vimAnaprastaTaH 3 | 3 | uparitanagraiveyaka vimAnamastaTastrividhaH prajJaptaH, tadyathA - uparitanAdhastana graiveyaka vimAnamastaTaH 1, uparitanamadhyamagraiveyakavimAnaprastaTaH 2, uparitanoparitanayaiveyaka vimAnaprastaTaH 3 | 4 || sU0 100 // TIkA- ' tao gevijja0 ' ityAdi sUtracatuSTayaM sugamaM, navaram-le - lokapuruSasya grIvA sthAne bhavAni graiveyakANi tAni ca tAni vimAnAnIti graiveyaka vimAnAni, teSAM prastaTAH- racanAvizeSavantaH samRhA iti graiveyaka vimAnamastaTAHte trayaH- trisaMkhyakAH prajJaptAH - adhastana - madhyamo - paritana graiveyaka masta bhedAt, tadyathA-tAne vAha - ' hiTThimagevijja0 ' ityAdi / sarva spaSTam // sU0 100 // idaM ca graiveyakAdivimAnavAsitvaM yad bhavati tat karmaNaH sakAzAd bhavatIti karmaNastristhAnakamAha - mUlam -- jIvA NaM tidvANaNivvAttie poggale pAvakammattAe viNisu vA ciMNiti vA ciNissaMti vA taM jahA - itthiNihai - madhyamAdhastana graiveyaka vimAna prastara - 1 madhyama madhyama graiveyaka vimAnaprastara - 2 madhyamoparitana graiveyaka vimAna prastara - 3 | uparitana graiveyaka vimAna prastara bhI tIna prakAra kA hai, uparitanAdhastana graiveyaka vimAna prastara - 1 uparitana madhyama graiveyaka vimAna prastara-2 uparitano paritana graiveyaka vimAna prastara - 3 | loka puruSa kI grIvA ke sthAna meM hone ke kAraNa ye graiveyaka vimAna kahalAte haiM, inake racanA vizeSa se yukta jo samUha haiM ve prastara kahalAte haiM / ina ke tIna prakAra, aura prakAroM ke bhI prakAra, ye saba Upara prakaTa kara diye gaye haiM / 100 1 madhyamAdhastana caiveyaka vimAnaprastara, 2 madhyamamadhyama traiveyaka-vimAna prastara ane 3 madhyamAparitana traiveyaka vimAnaprastara uparitana traiveyaka vimAna prastaranA paNa traNa prakAra kahyA che-- 1 uparitanAdhastana traiveyaka vimAnastara, 2 upastina madhyama veyaka vimAnapraratara ane 3 upatineparitana greveyaka vimAnaprastara lIkapuruSanI grIvAnA sthAnamAM hAvAne kAraNe A vimAnAne traiveyaka vimAnA kahe che, racanA vizeSathI yukta evA temanA je samUha temane prastara kahe che. tenA mukhya traNa prakAretu ane pratyeka prakAranA traNa traNa prakAranuM A sUtramAM kathana karavAmAM AvyuM che ! sU. 100 gra Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAkSasa vyattie, purisaNivvattie, NapuMsagaNivvattie 1 / evaM " ciNauvaciNa-baMdha-udI-raNa-veda taha nijjarAceva" // sU0 101 // chAyA-jIvA khalu tristhAnaninitAna pudgalAn pApakarmatayA acinvan vA, cinvanti vA, ceSyanti vA, tadyathA-strI nititAn , purupanirvatitAna , napuMsaka nirvatitAn / 1 / evaM cayopacayavandhodIraNavedAttathAnijaga caitra / / sU0 101 // ____TIkA--'jIvA' ityAdi mRtrapaTkam / jIvAH khalu tristhAnanirvatitAnatribhiHsthAnanirvatitAH-upArjitAH tristhAnanirvatitAstAna pudgalAn pApakarmatayA-azubhakarmatvena uttarottarAzubhAdhyavasAyavazAt acinvana-ekatrIkRta panto bhUnaphAle, cinvanti vartamAnakAle, cepynti-anaagtkaale| tAnyeva tristhAnAni darzayati-strInirvatitAn-strIvedatvenA'nitAn , puruSanirvatitAna-puruSa vedatve. aveyaka Adi vimAnoM meM jIva kI nivAsitA karmodaya se hotI hai-isa liye-aba sUtrakAra karma ke tIna sthAna prakaTa karate haiM-" jIvA NaM tiTThANa" ityAdi TIkArtha-jIvoMne tIna sthAnoM dvArA upArjita pudgaloM ko uttarottara azubha adhyavasAya ke vazameM hokara pApakarmarUpa se bhUtakAla meM saMgRhIta kiyA hai vartamAna meM saMgRhIta karate haiM aura bhaviSyat kAla meM saMgRhIta kreNge| ve tIna sthAna isa prakAra se hai-strI veda, purupa veda, aura napuM. sakaveda inameM rahakara jIvane jina pugaloM ko upArjita kara pApakarma se pahile ekatrita kiyA hai gtamAna meM ezanika kara rahe haiM aura bhavijyat kAla me jinheM ve ekatrita kareMge ve strI veda nirmita pudgala haiN| isI prakAra puruSa veda meM rahakara jIva ne jina pudgaloM ko upArjita kara ( zaiveyaka Adi vimAnamAM jIvanI utpatti (upapata) karmodayathI thAya che. tethI have sUtrakAra karmanA traNa sthAna prakaTa kare che- "jIvANaM tihANa "saahi| TInAI-ve e traNa sthAna dvArA upArjita pudgalene uttarottara azubha adhya. vasAyane adhIna thaIne azubha karmarUpe bhUtakALamAM saMgRhIta karyA che vartamAnamAM saMgRhIta kare che ane bhaviSyamAM saMgRhIta karaze. te traNa sthAna A pramANe che- veda, puruSaveda ane napuMsakaveda, strIvedamAM rahIne jIve che padralene upArjita karIne azubhakarmarUpe pahelAM (bhUtakALamAM) ekatrita karyo che, vartamAnamAM ekatrita karI rahyo che ane bhaviSyakALamAM paNa jene te ekatrita karavAnuM che, te pulane strIveda nivartita pudro kahe che. Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 353 ( sudhA TIkA sthA03 u04 sU0 101 karmaNa tristhAnanirUpaNam nArjitAn, napuMsakanirvarttitAn napuMsaka vedatvenA'rjitAn pudgalAn jIvAH kAlayespi acinvancinvanti ceSyantIti prakramaH / 1 / eva ityanenAkAGkSA vAkyena cayasaMgAdupacayAdyAlApakapaJcakamapi vijJeyam / eva cayAlApakavat upAcinvan- paripoSaNata eca 2, abadhnan- nirmApaNataH 3, udairayan - adhyavasAya vizepApakarmarUpa se pahale ekatrita kiyA hai, vartamAna meM ve jinheM ekatrita kara rahe haiM aura bhaviSyat kAla se jinheM ve ekatrita kareMge ve puruSaveda nivartita pula haiN| isI prakAra se napuMsaka veda meM rahakara jIvane jina puruSoM ko upArjita kara pApakarmarUpa se pahale ekatrita kiyA hai vartamAna me ve jinheM ekatrita kara rahe haiM aura bhaviSyat kAla meM ve jinheM ekatrita kareMge ve napuMsaka vedanivartita pula haiM / arthAt - strI vedarUpa se arjita pudgaloM ko puruSa veda rUpa se arjita puloM ko tathA - napuMsaka vedarUpa se arjitapudgaloM ko jIvoMne kAlatraya meM arjita kiyA hai, aba bhI ve karate haiM aura bhaviSyat meM bhI ve arjita kareMge " evam " yaha AkAMkSA vAkya hai - isa AkAMkSAvAkya seva ke sambandha se upacayavandha, udIraNA Adi bIca ke AlApaka bhI jAnanI cAhiye isa taraha isa caya ke AlApaka kI taraha jIva ne unake paripoSaNa se bhUta kAla meM unakA upacaya kiyA hai vartamAna meM ve . e ja pramANe puruSavemA rahIne jIve je puleAne upArjita karIne azubha karUpe pahelAM ekatrita karyAM che, vartamAnamAM te jemane upArjita karI rahyo che ane bhaviSyakALamA te jemane ekatrita karavAnA che, te pudgalene puruSaveda nivRtita puchyA kahe che. e ja pramANe napusakavedamAM rahIne jIve je puchyAne upArjita karIne pahelAM azubha kamarUpe ekatrita karyAM che. vartamAnamAM te jene ekatrita karI rahyo che ane bhaviSyamAM paNa te jemane ekatrita karavAnA che, te pueAne napu'sakaveda nivRti ta puaA kahe che. eTale ke strIvedarUpe upArjita pudgalene puruSavedarUpe upArjita pueAne tathA napusakaverUpe upArjita puaAne jIva traNe kALamAM ekatrita kare che - bhUtaka'LamAM pazu upArjita karyAM che, vamAnamAM paNa upArjita kare che ane bhaviSyamAM paNa upArjita karaze. << evam " " ityAdi-A AkAkSA vAkaya che. A AkAMkSA vAkaya dvArA cayanA saMbaMdhathI upacaya anya, udIraNA Adi vaccenA AlApaka paNu samajI levA joie A rIte A cayanA AlApakanI jema jIve paripASaNanI sa 45 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre peNAnudIdiyapravezanataH, 4 avedayan - anubhavakaraNataH 5, nirajarayana - AtmapradezaparizAdanataH 6 / evaM varttamAnA - nAgatakAlayorapi bodhyam / cayAdyAzritya gAthAdhamatra, tathAhi - " ciNa upaciNa0 ' ityAdi / asyArtho vyAkhyAtapUrva eveti // su0 101 // 354 upacaya karate haiM aura bhaviSyat meM bhI ve unakA upacaya kareMge / isI prakAra se apane bhAvoM ke anusAra unakA nirmANa karane se unakA bhUtakAla meM bandha kiyA hai, vartamAnakAla meM ve unakA bandha karate haiM, Age bhI ve unakA bandha kareMge / isI taraha adhyavasAya vizeSa se anudIrNa ko udaya meM praveza karAne se jIva ne bhUtakAla meM unakI udIraNA kI hai vartamAna meM ve unakI udIraNA karate haiM aura bhaviSyat meM ve unakI udIraNA kreNge| isI taraha se jIva ne unakA anubhavana karaNa se unakA bhUtakAla meM vedana kiyA hai vartamAna meM ve unakA vedana karate haiM aura bhaviSyat me ve unakA vedana kreNge| isI prakAra Atmapradeza se unheM haTAne se jIva ne bhUtakAla meM unakI nirjarA kI hai vartamAna meM ve unakI nirjarA karate haiM aura bhaviSyat meM ve unakI nirjarA kareMge / cayAdi ko Azrita karake yaha AdhI gAthA sUtrakAra ne " evaM ciNa uvaciNa apekSAe bhUtakALamAM paNa temane upacaya karyo che, vartamAnamAM te temanA upacaya kare che ane bhaviSyamAM paNa temane upacaya karaze e ja pramANe potAnA bhAvA anusAra temanuM nirmANu karavAnI ape kSAe jIve bhUtakALamAM temanA anya karyAM che, vartamAnakALamAM paNa te temane anya kare che ane bhaviSyamAM paNa te bandha karaze e ja pramANe adhyavasAya vizeSathI anudINu ne temanA udayamAM praveza karAvavAnI apekSAe bhUtakALamAM temanI udIraNA karI che. vartamAnakALamAM paNa jIva temanI udIraNNA kare che ane bhaviSyamAM paNa jIva tenI udIraNA karaze. e ja pramANe jIve temanA anubhavanakaraNanI apekSAe bhUtakALamAM temanuM vedana karyuM che, tamAnakALamAM paNa jIva temanuM vedana kare che ane bhaviSyamAM paNa te temanu vedana karaze. e ja pramANe AtmapradezamAMthI temane alaga karavAnI apekSAe jIve bhUtakALamAM temanI nirjarA karI che, vartamAnakALamAM paNa jIva temanI nijA kare che ane bhaviSyamAM paNa jIva temanI nirjarA karaze. yathAhine Azrita urIne yA ardhI gAthA sUtrAre " evaM ciNa uvaciNa -yatha- udIraNa - veda taha nijnarA ceSa " sA prabhArahI che, tenA artha Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 3 upasU0102 pudgalaskaMdhanirUpaNamU karma ca pudgalAtmakamiti tristhAna kena pudgalaskandhAnAha mUlam-tipaesiyA khaMdhA aNaMtA paNNattA / evaM jAva tiguNalakkhA poggalA aNaMtA paNNatA // sU0 102 // // tiTThANassa cauttho uddeso samatto // 3-4 // tihANaM samatta // 3 // chAyA-tripadezikAH skandhA anantAH prajJaptAH evaM yAvat triguNarUkSAH pudgalA anantAH prAptAH / / mU0 102 // // tRtIyasthAnasya caturtha uddezaH samAptaH // 3-4 // TIkA-'tipaesiyA' ityAdi sugamam / / sU0 102 // itizrIvizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadhanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka zrIzAhUchatrapati kolhApurarAjamadatta 'jainazAstrAcArya padabhUSita-kolhApurarAjaguru bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharma divAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM sthAnAGgasUtrasya sudhAkhyAyAM vyAkhyAyAM caturuddezAtmakaM tRtIya sthAnaM saMpUrNam // 3-4 // baMdha udIraNa veda taha nijjaro ceva" isa prakAra se kahI hai isakA artha hI yaha pUrvoktarUpa se prakaTa kiyA hai| tAtparya kahane kA yahI hai kicaya kI taraha hI strIveda, puruSaveda aura napuMsakavedarUpa se arjita pugaloM kA azubha rUpa se upacaya kiyA hai, bandha kiyA hai, udIraNa kiyA hai, vedana kiyA hai aura nirjarA bhI kI hai isI taraha kA kathana vartamAna kAla aura bhaviSyakAla sambandhI upacayAdikoM ke AlApakoM meM bhI kara lenA cAhiye |mu0101|| pUrvoktarUpe upara prakaTa karavAmAM AvyuM che. A kathananuM tAtparya e che ke cayanI jema ja strIveda, puruSaveda, ane napuMsakavedarUpe arjita pudgalene jIve azubharUpe upacaya karyo che, badha karyo che, udIraNa karyuM che ane nirjara paNa karI che. e ja prakAranuM kathana vartamAnakALa ane bhUtakALa saMbaMdhI upacacAdikanA AlApakAmAM paNa samajI levuM joIe che 101 che Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 sthAna sU karma pudgala skandharUpa hote haiM, ataH - sUtrakAra tristhAna ko lekara pudgalaskandhoM kA kathana karate hai 66 tipaesiyA khaMdhA aNatA-" ityAdi / triprAdezika skandha ananta kahe gaye haiM isI taraha se yAvat triguNarUkSa pudgala bhI ananta kahe gadhe haiM / / 102 / / zrI jainAcArya - jainadharmadivAkara-pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracita sthAnAkI sudhAkhya TIkA ke cAra uddezaka yukta tIsare sthAnaka samApta // 3-4 // kama pudgala skandharUpa Aya che. tethI have sUtrakAra tristhAnakAnI apekSAe pudgala skandhAnuM kathana kare che-- "tipaesiyA khadhA anaMtA " ityAdi / tripradezika skandha ananta kahyAM che. e pramANe trizuSurUkSa paryantanAM yugala pazu anaMta udyAM // 102 // zrI jainAcArya-jainadhamadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAla muniviracita sthAnAMgasUtranI sudhA nAmanI TIkAnA cAra uddezaka vALu' trIjuM sthAnaka samApta, 5 3-4 5 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvItarAgAya namaH / atha caturtha sthAna prArabhyate caturthasthAnasya prathamoddezaH // 1 // mahAvIraM dhIraM jitamadanavIraM prabhuvaraM, kRpApArAvAraM dalitabhavabhAraM jinavaram / / tridhA vande candelimapadasarojaM suravarai, statastUrya sthAnaM vivaraNapathaM mApaya idam // 1 // cauthA sthAnaka ke pahelA uddezaka prAraMbha magalAcaraNam" mahAvIraM vIraM " ityodi 1 // isa zloka kA saMkSepa meM artha isa prakAra se hai-jinke vandanIya pada kamaloM kI vandanA devendra karate haiM, jo kRpA ke apAra pArAvAra hai, jinhoM ne apanA bhava bhAra utAra diyA hai, aise dhIra vIra prabhuvara mahAvIra ko ki jinhoM ne madana-kAma jaise zreSTha vIra ke mada ko cUra kara diyA hai maiM mana vacana aura kAyarUpa trikaraNa vibhAgase namaskAra karatA hUM, sthAnAGga sUtra kA yaha caturtha sthAna aba vivaraNa yukta kiyA jAtA hai - cothA sthAnane pahele uddezaka prAraMbha - bhagavAya29] - " mahAvIra vIra" yAha A kalekane bhAvArtha saMkSiptamAM prakaTa karavAmAM Ave che-jemanA vada. nIya caraNakamalanI varaNuM devendro paNa kare che, jemanI kRpA pArAvAra che, jemaNe pitAne bhavabhAra utArI nAkhyA che, jemaNe madana (kAma) jevA mahAvIranA madane-ahaMkArane sarvathA zakaya karI nAkhyo che. evA dhIra vIra prabhUvara mahAvIrane hu mana, vacana ane kAyathI namana karUM chuM. Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 sthAnAzavaM ___ gataM tRtIya sthAna, sampati kramaprAptaM caturthasthAna prArabhyate, asya ca pUrveNa sahAyamabhisambandhaH-" tRtIyasthAne jIvAjIvAdidravyaparyAyANAM vaicitryamabhihitamatrApi tadevAbhidhIyate " ityamunAsambandhenA''yAtasya caturudezakAtmakasya caturthasthAnasya prathamoddezakasyA''dya sUtramAha mUlam-cattAri aMtakiriyAo paNNattAo te jahA-tattha khalu paDhamA imA aMtakiriyA-appakammapaccAyAe yAvi havai, se NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavaie saMyamabahule saMvaravahule samAhibahule lUhe tIraTThI uvahANavaM dukkhakkhave tavassI tassa NaM No tahappagAre tave havai, No tahappagArA veyaNA havai tahappagAre purisajAe dIheNaM pariyAraNaM siMjjhai bujjhai muccai pariNivvAi saba dukkhANamaMtaM karei, jahA se bharahe rAyA cAuraMtacakavaTTI, paDhamA aMtakiriyA 1, ahAvarA doccA aMtakiriyA mahAkammapaccAyAe yAvi bhavai, - tRtIya sthAna samApta ho cukA, aba krama prApta caturtha sthAna prArambha hotA hai isa sthAna kA pUrvasthAna ke sAtha aisA sambandha hai-" tRtIya sthAna me jIvAjIvAdi dravyoM kI paryAyoM kA vaicitrya vividha prakAra kahA gayA hai, so yahAM para bhI vahI kahA jAvegA' isI sambandha se Aye huve isa cAra uddezAtmaka caturtha sthAnake prathama uddezakakA yaha Aya sUtra kahA jA rahA hai-"cattAri aMta kiriyAo paNNattAmo-" ityAdi have sthAnAMga sUtranA cothA sthAnanuM vivecana karavAmAM Ave chetrIjA sthAnanuM vivaraNa pUruM thayuM have anukrama pramANe cothA sthAnanI prarUpaNA zarU thAya che. A sthAnane pUrva sthAna sAthe A prakArano saMbaMdha chetrIjA sthAnamAM jIva, achavAdi dravyanI paryAnuM vicitrya vividha prakAre prakaTa karavAmAM AvyuM che, ahIM paNa e ja viSayane anulakSIne cAra sthAnanI apekSAe nirUpaNa karavAmAM Avaze. caturtha sthAnanuM pratipAdana karatAM cAra uddezake che, temAMthI pahelA uddezAnuM paheluM sUtra A pramANe che " cattAri aMtakiriyAo paNNattAo" tyAha Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 4 u0 1 sU0 1 antakriyAyAH nirUpaNam 359 se NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaie saMyamabahule saMvarabahule jAva uvahANabaM dukkhakkhave tavastI tasta NaM tahappagAre tave bhavai, tahappagArA veyaNA bhavai, tahappagAre purisajAe niruddhaNaM pariyAraNa sijjhai, jAva aMtaM karei, jahA-se gayasUmAle aNagAre, doccA aMtakiriyA 2, ahAvarA taccA aMtakiriyA-mahAkammapaJcAyAe yAvi bhavai, se NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavaie jahA doccA, navaraM doheNaM pariyAraNaM sijjhai jAva savvadukkhANamaMtaM karei, jahA-se saNaMkumAre rAyA cAuraMtacakavaTTI, taccA aMtakiriyA 3, ahAvarA cautthA aMtakiriyA-appakammapaJcAyAe yAvi bhavai, se NaM muMDe bhavittA jAva pavvaie saMyamabahule jAva tassa NaM No tahappagAre tave bhavai, No tahappagArA veyaNA bhavai, tahappagAre purisajAe NiruddhaNaM pariyAraNaM sijjhai, jAva savvadukkhANamaMtaM karei, jahAsA marudevA bhagavaI, cautthA aMtakiriyA 4 // sU0 1 // chAyA-catasro'ntakriyAH prajJaptAH, tadyathA-tatra khalu prathamA iyam antakriyA-alpakarmapatyAyAtazcApi bhavati, asau khala muNDo bhUtvA agArato'nagAritAM pratrabhitaH saMyamabahulaH saMvaravahulaH, samAdhivahukaH lakSaH (va.) tIrArthI tIrasthAyI tIrasthitirvA upadhAnavAn duHkhakSapaH tapasvI, tasya khalu no tathAprakAraM tapo bhavati, no tathAprakArA vedanA bhavati, tathAprakAra puruSajAtaM dIrgheNa paryAyeNa sidhyati budhyate mucyate parinirvAti sarvaduHkhAnAmantaM karoti, yathA 'sau bharato rAjA cAturantacakravartI, prathamA'ntakriyA 1, athAparA dvitIyA antakriyA-mahAkarmamatyAyAtazcApi bhavati, asau khalu muNDo bhUtvA agArato'nagAritAM pratrajitaH saMyamabahulaH saMvarabahulaH yAvat upadhAnavAn duHkhakSapaH tapasvI. tasya khalu tathAprakAraM tapo bhavati, tathAprakArA vedanA bhavati, tathAprakAraM puruSa Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 sthAnAGga jAtaM nirudvena paryAyeNa sidhyati yAvat antaM karoti, yathA-sau gajasukumAraH anagAraH, dvitIyAsntakriyA 2, athAparA tRtIyA'ntakriyA - mahAkarma- pratyAyAtazvApi bhavati, asau khalu muNDo bhUtvA agArAd anagAritAM pratrajitaH, yathA dvitIyA, navaraM dIrgheNa paryAyeNa sidhyati yAvat sarvaduHkhAnAmantaM karoti, yathA'sau sanatkumAro rAjA cAturantacakravartI, tRtIyA'ntakriyA 3, athAparA caturthI antakriyA - alpakarmaprazyAyAtazcApi bhavati, asau khalu muNDo bhUtvA yAvat matrajitaH saMyamabahulaH yAcat tasya khalu no tathAprakAra tapo bhavati, no tathAprakArA vedanA bhavati, tathAprakAraM puruSajAtaM niruddhena paryAyeNa sidhyati yAvat sarvaduHkhAnAmantaM karoti, yathA-sA marudevI bhagavatI, caturthI antakriyA 4 // mu0 1 // , TIkA - " canAri " ityAdi - etadavyavahitapUrvapratipAditoddeza kasyopAntya sUtre karmaNacayAdi pratipAditam atra tu karmaNastatkAryasya savasya vAntakriyA pratipAdyate, catasra = catuH saMkhyakAH, antakriyA=bhavasyAntakaraNarUpA, majJaptAH= pratipAditAH, tatra=caturvidhAnta kriyAsu prathamA iyam = anupadaM vakSyamANA, anta TIkArya-anta kriyAe~ cAra kahI gaI haiM, inameM - prathama antakriyA paha hai " apakarma pratyAyatazcApi bhavati " pUrvakRta zubhakarma ke prabhAva se laghukama huvA jo jIva devaloka se yahAM AyA huvA hotA hai isake bhava kA anta honA yaha prathama antakriyA hai antakriyA varNana karane kA bhAva isa prakAra se hai ki tRtIyasthAna ke upAntya sUtra meM jo karma ke tadrUpa cayAdikoM kA kathana kiyA gayA hai so yahAM para karma kI aura usake kAryabhUta bhava kI antakriyA kahanA hai, ataH - usakA yahAM pratipAdana kiyA jA rahA hai / yaha antakriyA cAra prakAra kI kahI gaI hai usameM ttiiddaarth-antddiyaathe| yAra uhI che temAM prathama antaDiyA mA che" alpakarma pratyAyAtazcApi bhavati " pUrvamRta zubhamnA alAvadhI saghurbhA ( isumbha ) banelA je jIva devaleAkamAthI ahIM AvyA haiya che, tenA bhayanA anta zravA te prathama antakriyA che. ahIM antakriyAnuM vaghuna karavAnA hetu A pramANe che-trIjA sthAnanA upAnDsa ( chellA sUtra pahelAnu sUtra) sUtramAM kranA cayAkrikAnuM kathana karavAmAM Avyu che, tyAre ahIM kamanI ane tenA kAbhUta bhatranI anta kriyAnuM kathana karavAnuM che, A saMbaMdhane anulakSIne ahIM antakriyAnu prati pAdana karavAmAM Ave che, te antakriyA cAra prakAranI kahI che. temAM A Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u 1 sU0 1 antakriyAyAH nirUpaNam 361 kiyA-alpakarmapratyAyAtaH alpakarmA-pUrvakRtazubhakarmaprabhAvAllaghururmA san pratyA yAnaH devalokAditaH samAyAto bhavati. taraya bhavAntabhavana mathamA'ntakriyA bhavati, tameva puruSaM varNayati-' se ' ityAdi, sa-laghukarmA khalu muNDa:-dravyato luzcita kezo bhAvano dUrIkRtakapAyo bhUtvA agArataH dravyato gRhAt , bhAvato'vivekasadanAta , anagAritAm-agAraM-gRhamasyAstItyagArI-gRhI-asaMyataH, nAgArItyanagArI-saMyataH, tasya bhAvo'nagAritA, tAM sAdhutAM, mavajitaH pAptaH, yadvA"anagAriyaM ' ityatra vibhakti vipariNAmenAnagAritayA, manajitA dIkSitaH / punaH kIdRzaH ? saMyamabahalAsaMyamena-pRthicyAdipajIvanikAyarakSaNarUpeNa saptadazavidhena bahula:=macuraH, punaH kIdRzaH ? saMvarabahula:=pavareNa-Asravanirodhena, yaha prathama antakriyA jisa puruSa kI hotI hai aba usake viSaya meM sUtrakAra kathana karate haiM-laghukarmA puruSa dravya se luMcita kezavAlA hokara aura bhAva se kaSAyoM se rahita hokara anagArAvasthA se-gRhasthAvasthA se dravya kI apekSA ghara se, aura bhAva kI apekSA aviveka rUpa se nikala kara anagArAvasthA ko saMyatAvasthA ko sAdhutA ko prApta ho jAtA hai / athavA-"anagAriyaM " padakA aisA bhI artha ho sakatA hai-ki yaha anagArIrUpa se dIkSita ho jAtA hai| saMyama bahula:-pRthivyAdi SaD jIvanikAya kI rakSA karane rUpa 17 prakAra ke saMyama se pracura ho jAtA hai| saMvara bahulaH Asrava nirodharUpa saMvara se, yahA idriya kaSAya nigrahAdirUpa saMvara se pracura ho jAtA hai, arthAt pahelA prakAranI antakriyA karanAra puruSanA viSayamAM ahIM sUtrakAra nIce pramANe kathana kare che-laghukarmA puruSa dravyanI apekSAe lucina kezavALe thaIne ane bhAvanI apekSAe kaSAyathI rahita thaIne agArAvasthAnA (gRhasthAvasthAna) parityAgapUrvaka aNagArAvasthA-saMtAvasthAne (sadhutAne) prApta kare che A pramANe aNagArAvasthA dhAraNa karavAmAM te dravyanI apekSAe sAMsArika gharamAMthI ane bhAvanI apekSAe aviveka rUpa gharamAMthI bahAra nIjAna sa yatAvasyAsa panna mana cha athavA-" anagAriya" mA pahanA viti e artha paNa thaI zake che ke " te aNagArI rUpe thaI jAya cha " " sayamabahula." te pRthaya mA paniAyanI 2kSA 421 // 35 17 42 sayabhathI prayu2 ( bhUma yuta ) tha ya che "sNvrdu" te AmravanA nirodha rUpa savarathI athavA Indriya kaSAya nigrahAdi rUpa saMvaramAM pracura thaI jAya che-eTale ke kaSAya ane indriya jaya rUpa saMvRta Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAnAGgasUtre yadvendriyakapAyanigrahAdinA, bahulaH, tatra saMyamabahulatvavizeSaNopAdAnaM par3ajIvanikAyavirAdhanAviramaNamukhyatA sUcanA), yataH___ " ekkaMciya ettha vayaM niddiSTaM jiNavarehiM samvehi / pANAivAyaviramaNamabasesA tassa rakkhaTTA" // 1 // iti, chAyA-" ekamevAtra vrataM nirdiSTaM jinavaraiH srvaiH|| __prANAtipAtaviramaNamavazeSANi tasya rakSArtham / / 1 / / " iti, etatsaMyamabahulatva - saMvarabahulatvadvaya rAgAdirahitacittavRtteH puruSasihasya jAyate, ata Aha-" samAdhibahulaH" iti, samAdhiH-cittasvAsthya, tena bahulaH, samAdhiH tathA rAgarahitasyaiva bhavatItyAha-": rUkSa " dravyataH zarIre tailAbhyaGgavarjitatvena, bhAvataH kAmAdirahitatvena / kathamasau saMyamabahulatyAdiviziSTo bhavakaSAya aura indriyajayarUpa saMvRta jisakA pracura hai ailA ho jAtA hai, yahAM-"saMyamabahula" isa vizeSaNa kA jo upAdAna huvA hai vaha SaD jIvanikAya kI ghirAdhanA se viramaNa hone kI mukhyatA sUcanA ke liye hudhA hai| kyoM ki-" ekkaMcigha etthavayaM" ityAdi aisA kahA hai ki 'samasta jinavaroM ne prANAtipAta viramaNarUpa eka hI vrata kahA hai bAkI ke jo aura aura vrata haiM ve sagha isI kI rakSA ke liye kahe gaye haiN| saMyama ghAlatA aura saMvara bahulatA ye do rAgAdi rahita cittavRttivAle puruSasiMha ko hote haiN| isIliye " samAdhiyAla" aisA kahA hai samAdhicittasvAsthya se jo bahula ho jAtA hai rUkSa ho jAtA hai, dravya se zarIra meM tailAbhyaGga se varjita hone ke kAraNa tathA bhAva le kAmAdi rahita jenA ghaNA che, e thaI jAya che. ahIM "saMyama bahula" A vizeSaNane je prayoga thaye che te SajIvanikAyanI virAdhanAthI viramaNa thavAnI mukhyatAne 48 421: nimitta thye| cha, 2 3 " ekkaM ciya ettha vayaM " tyAhi. samasta jinavIe prANAtipAta viramaNarUpa eka ja vrata karyuM che, bAkInAM je te che ke te A vatanI rakSA nimitte ja kahyA che. saMyama bahalatA ane saMvara bahulatA, A banene saddabhAva rAgAdi rahita citta vRttivALA puruSasiMhamAM ja hoI zake che. tethI ja "samAdhi bahula" A vizeSaNano paNa prayoga karavAmAM Ave che. jenuM citta pracura svAdhyamAM lIna thaI jAya che tene samAdhi bahula kahe che. evo jIva rUkSa thaI jAya che, telamAliza AdinA abhAve te dravyanI apekSAo rUkSa thaI jAya che, ane Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhATIkA sthA04 70 1 sU0 1 antakriyAyAH nirUpaNam tItyAha-" tIraTTI" " tIrArthI, tIrasthAyI, vIrarithatirveti cchaayaa| tatra 'tIrArthI ' tIraMpAra bhavasAgarasyArthayata ityevaMzIlaH saMsAra samudrapArAbhilApI, tIrasthAyI-bhavArNavataTamadhiSThAyo, tIrasthiti -tIre-bhavasAgarataTe sthitiravasthAnaM yasya sa saMsArasindhutaTe sthita ityarthaH, ata eva " upadhAnavAna " prazastamanovAkAyayogavAna , ata eva duHkhakSapA-dukha-duHkhajanakatvAt karma, tat kSapayatIti du khakSapaH, karmakSapaNaM ca tapojanyamityata Aha-" tapasvI "-ti, tapa AbhyantarikaM karmavanabhasmasAtkaraNahutAzAyasAnamanazanAdirUpa dvAdazavidhamasyAstIti tapa. hone ke kAraNa rUkhA ho jAtA, kyoM ki-" toraTThI-" yaha tIrArthI yA tIrasthAyI hotA hai| athavA tIrasthitivAlA hotA hai, bhavasAgara kA pora jAne kI kAmanAvAlA hotA hai, isaliye to tIrArthI yA bhavasAgara ke taTa para Akara vaha bilakula khaDA ho jAtA hai| ataH-jaba tIrasthAyI hotA hai, yA bhavasAgara ke taTa para isakI sthiti avasthAna ho jAtI hai, isIliye yaha tIrasthitivAlo ho jAtA hai| isI se yaha " upadhAnavAn " prazasta mana bacana aura kAyavAlA ho jAnA hai ata eva yaha " duHkhakSaya:-" duHkha ko duHkhajanaka karma kA kSaya karane lagatA hai kyoM ki-yaha tapasvI hotA hai bAhya tapa anazanAdi vAlA auraAbhyantara lapa prAyazcitta AdivAlA hotA hai| kAraNa ki-yaha isa bAta ko acchI taraha se samajha cukA hotA hai ki-bAtya aura Abhyantara tapa hI karmarUpI cana ko bhasmasAt karane se agni kA kAma dete haiN| bhAvanI apekSAe kAmAdithI rahita thavAne kAraNe te rUkSa thaI jAya che, kAraNa "tIraTI" tIzI bhaA4 tA2sthAyI rAya cha, matha tIra sthitivANI hoya che, bhavasAgarane pAra karavAnI kAmanAvALo hoya che, tethI tene tIratha kahyo che. athavA bhavasAgarane kinAre AvIne te Ubhe ja rahI jAya che tethI tene tIrasthAyI kahe che jyAre te bhavasAgarane kinAre AvIne Ubho rahI jAya che athavA bhavasAgaranA taTapara tenI sthiti (avasthAna) thaI jAya che tyAre te tIra sthitivALe thaI jAya che. te kAraNe ja te "upadhAnavAna " eTale ke prazarata mana, vacana ane kAyavALa thaI jAya che. tethI ja te " dukhaHkSayaH " manamAnamanA kSaya 422 / mAM che. ThevI zatate kamano kSaya kare che te sUtrakAra prakaTa kare che te tapasvI hoya che, anAdi bAhya tapa ane prAyazcitta Adi Abhyantara tapa ArAdhaka hoya che. te e vAtane saMpUrNa rIte samajI gayo hoya che ke bAhya ane Abhyantara tapa ja karmarUpI vanane bhasma karavAne agninI che Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 365 sthAnAGgAsana svI, yaH pUrvoktamakArakaH, tasya prAktanavizeSaNaviziSTasya, ' NaM' vAkyAlaGkAre, tathAprakAraM tAdRzam , atyantaghoramiti tadarthaH, zrIvarddhamAnajinasyeva, tapo= 'nazanAdirUpaM, no-na, bhavati, evaM tathAprakArA-atighoropasargAdijanyA, vedanA pIDA, no=na, bhavati, yato'sAvalpakarmapratyAyAto bhavatIti, tatazca tathAprakAram= tathA-pUrvoktAH, prakArAH-alpakarmapratyAyAtatvAdirUpA yasya tAdRzaM kazcitpuruSa ityarthaH, dIrpaNa-cirakAlikena, paryAyeNa-pravajyArUpeNa karaNena sidhyati aNimAdiyogena niSThitArtho vA vizeSataH siddhigamanAoM vA jAyate, sarvakarmamadhAnamohanIyakSayAt , budhyate-ghAtikarmacatuSTayApagamena kevalI, bhavati, mucyatebhavopagrAhikarmakalApAnmukto bhavati, parinirvAti-sarvakarmajanyavikArasamudAyadayathapi-isa prakAra ke ina pUrvokta vizeSaNoM se viziSTa anagAra ke bAhya aura Abhyantara tapa, tathAprakAra ke zrI varddhamAna jinezvara ke tapa kI taraha atyanta ghora nahIM hote hai "evaM tathA prakArAvedanA no bhavati" ati ghoropasargajanya vedanA pIDA bhI use nahIM hotI hai / kyoM kiyaha alpa karma pratyAyAta halukIM hotA hai, ataH-aisA alpa karma pratyAyAtatvAdi prakAravAlA vaha puruSa cirakAlika pravrajyArUpa karaNa dvArA "sidhyati" aNimAdiyoga se niSThita prayojanavAlA ho jAtA hai| athavA-siddhigati meM jAne kA yogya ho jAtA hai, kyoM ki-isakA sarva karma pradhAna mohanIya karma naSTa ho jAtA hai "vudhyate" cAra ghAtikA (ghAtiyA) kamoM ke apagama se vaha kevalI ho jAtA hai "mucyate" bhAvopanAhI karmakalApa se cAra aghAtiyA karmA se mukta ho jAtA hai| garaja sAre che. jo ke saMyama bahula Adi vizeSaNavALA te aNugAranA bAhya ane Abhyantara tapa, zrI vardhamAna jinezvaranA bAhA ane Abhyantara ta5 samAna atyanta dhe2 DAnA nathI. " evaM tathA prakArA vedanA no bhavati" tathA ati ghora upasargajanya vedanA paNa temane sahana karavI paDatI nathI, kAraNa ke te a65 karma pratyayAta (apa karmone kAraNe) halakama (laghukarma) DAya che. tethIta sI puruSa yili praaryA 35 42 dvArA " sidhyati" aNimAdi vegathI niSita prajanavALa thaI jAya che, athavA siddhigatimAM javAne pAtra thaI jAya che, kAraNa ke sarve karmomAM mukhya evA mohanIya bhanA taya 4za nA che. " budhyate " yA2 pAtiyA nA kSaya zana tahI 2 14 cha " mucyate " bhavA5yAhI mAthI-yA2 matiyA thI bhuta tha ya cha, " parinirvAti " saba bhanya viAra sabhUkha 62 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA0 4 u0 1 sU0 1 antakriyAyA nirUpaNam rIkaraNena zItalIbhavati, sarvaduHkhAnAm kAyikamAnasAnAs , anta=kSaya, karoti, tathAvidhatapovedanAdhamAvato dogheNApi paryAyeNa ko'pi siddho bhavati naveti saMzayaM nirAkartumAha-" yathA'sau bharato rAjA" yathA-yena prakAreNa asau bharataH -tadAkhya RSabhadevajyeSThaputro rAjA, kIdRza ityAha- cAturanta cakravartI 'catvAro'ntAH-paryantAH pUrvadakSiNapazcimasAgarahimavadrUpA yasyA. sA caturantA pRthivI, caturantAyA ayaM ( svAmI) cAturantaH, sa cAsau cakravartI ca cAturantacakravartI, sa hi pUrvabhave laghUkRtakarmA sarvArthasiddhavimAnAccyutvA cakravattitvena samu. spadya rAjyAvasthAmeva kevalajJAnamupAyaM paripAlitapUrvalakSadokSo'tathAvidhatapovedana eva siddhi prApta iti prathamA'ntakriyA // sU0 1 // "parinirvAti " sarva karmajanya vikAra samUha ke dUra ho jAne se zItalIbhUta ho jAtA hai, aura kAyika evaM mAnasika duHkha bilakula naSTa ho jAte haiN| yadi koI yahAM para aisI zaGkA kare ki-tathAvidha tapa, aura vedanA Adi ke abhAva se dIrghaparyAya kA pAlana karane se bhI koI siddha hotA hai 3 yA nahIM hotA hai 3 to isa saMzaya mUlaka zaGkA ko dUra karane ke liye sUtrakAra ne kahA hai ki aisI bAta nahIM hai, dekho"jahA se bharahe rAyA cAuraMtacakkavaTTI" RSabhadeva ke jyeSTha putra rAjA bharata jo ki-pUrva dakSiNa pazcima sAgara aura himavAn parvatarUpa cAra paryantavAlI bhUmi kA svAmI the cakravartI the, arthAt-pUrvabhavameM laghukRta karmA hokara jo sarvArthasiddha vimAna se cyuta hokara cakravartIrUpa se utpanna huve the| unhoM ne rAjyAvasthA meM hI kevalajJAna utpanna karake eka thaI javAne lIdhe zItalIbhUta thaI jAya che, ane kAyika ane mAnasika dAkha bilakula naSTa thaI jAya che. zaMkA--te prakAranAM tapa ane te prakAranI vedanA AdinA abhAvamAM paNa dIrgha paryAyanuM (zrAmaNya paryAyanuM) pAlana karIne keTalAka jI siddha thAya che paNa kharAM ane keTalAka siddha nathI paNa thatA, tenuM kAraNa zuM? ___ samAdhAna-" jahA se bharahe rAyA cAuratacakAvaTTI" panavanA jyeSTha putra , 2 " yAturanta yavatI tA" (pU', dakSiNa bhane pazcima sAgara tathA himAvAna parvata rUpa cAra antavALI bhUminA svAmI hatA eTale ke pUrvabhavamA laghukarmA thaIne jeo sarvArthasiddha vimAnamAMthI racavIne cakravartI rUpe utpanna thayA hatA, temaNe rAjyAvasthAmAM ja kevaLajJAna utpanna karIne eka lAkha pUrva paryata dIkSA paryAyanuM pAlana karyuM hatuM ane Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAkara atha dvitIyA'ntakriyA-2 ____ " ahAvare "-ti-atha-tadanantaram , aparA-anyA pUrvApekSayA, dvitIyA'ntakriyA-mahAkarmetyAdi-mahAkarmabhirmahAkarmA sannityarthaH, pratyAyAtaH devalokAtsa. mAyAto yaH sa tathAbhUtaH, tasyeti-tasya-pUrvoktasya, mahAkarmapratyAyAtatvena tatsapaNAya tathAmakAraM ghoraM tapo bhavati, evaM vedanA'pi devAzupasargANAM tathAmakArA tathArUpA dussahetyarthaH bhavati / tathAprakAraM tAdRzaM purupajAtaM ko'pi puruSaH, "niruddha ne "-ti-alpena paryAyeNa yathA'sau gajasukumAra' devalokacyuto devakyA lAkha pUrvataka dIkSA paryAya kA polana, tathAvidha tapa aura-vedanA ke abhAva meM hI siddhiko prApta kiyaahai| yaha prathamAnta kriyA hai / suu01|| dvitIyA antakriyA-2 "ahAvare" ti dvitIya antakriyA isa prakAra se hai-mahAkarmoM se mahAkarmA koI jIva devaloka se yahA~ utpanna huvA aba vaha jIva una mahAkarmo kA kSapaNa karane ke liye tathAprakAra ke ghora tapa kA anuSThAna karatA hai usameM use devAdikRta upasargajanya tathArUpa duHsaha vedanA bhI hotI hai aisA vaha puruSa niruddha alpa paryAya se gajasukumAra muni kI taraha siddhigata ho jAtA hai yahAM para prathama antakriyA meM kathita "aso khala muNDo bhUtvA-" se lekara "duHkhakSapaH tapasvI" ye sava vizeSaNa lagA lenA cAhiye, inakI vyAkhyA pUrvokta jailI hI hai, gajasukumAra te prakAranAM tapa ane vedanAne abhAva hovA chatA paNa siddhi pAmyA hatA, eTale A bAbatamAM jIvanuM laghukarmApaNuM ane gurukarmApaNuM paNa vicAravuM paDe che. prathama antakriyAnuM A prakAranuM svarUpa che. te sU 1 che - mI mantaThiyA - ___ " ahAvare ti" bhI mantayiAnuM 2535 mA 42rnuche-bhAbhI kaI jIva devalokamAMthI cyavane ahIM utpanna thayo che. have te jIva te mahAkarmonuM kSapaNa karavAne mATe ucita evAM ghora tapanuM anuSThAna kare che. A ghera tapanI ArAdhanA karatI vakhate tene devAdi kRta upasargajanya tathArUpa hasaha vedanA paNa sahana karavI paDe che. e te puruSa alpakALa paryanta zrAmaNya paryAyanuM pAlana karIne, gajasukumAra muninI jema siddhagatimAM pahoMcI taya che. mahA 55 paDelI mantayiAma thita " asau khalu muNDo bhUtvA" thI za3 rI " duHkhakSapa. tapasvI" 20 sUtrA3 5-tanA 1 mA vize . paNe lagADavA joIe. temanI vyAkhyA pahelAM kahyA pramANe ja samajavI. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkAsthA04' u 18 1 antakriyAyAH nirUpaNam 367 aGgajAtaH kRSNalaghubhrAtA, sa hi bhagavataH zrImato'riSTanemijinasya pArzve dIkSA gRhItvA zmazAnabhuvi kRta kAyotsargAtmakamahAtapA mastakanyastajAjvalyavAnavahijanyAti vedano lakSonakoTibhavasaMcitakaThorakarmANi vizuddhAdhyavasAyena kSapayitvA 'lpIyasaiva paryAyeNa siddhiM gata iti, zeSaM spaSTam // 2 // iti dvitIyA'ntakriyA // 2 // ___ atha tRtIyA'ntakriyA-3 " ahAvarA " ityAdi-tRtIyA mahAkarmaviSayA'ntakriyA spaSTA / yadi'sau sanatkumAra iti, caturthacakravartI, sa hi mahAtapAH saptazatavarSANi yAvat poDazaromuni devaloka se cyuta huve the aura deva kI akSi se janme the, ye kRSNa ke laghubhrAtA the| inhoM ne bhagavAn ariSTanemi ke pAsa jina dIkSA dhAraNa kI thI zmazAnabhUmi meM kAyotsargAtmaka mahAtapa inhoM ne kiyA thA inake mastaka Upara jalatI huI khaira kI aMgAreM rakhI gaI thI usase inheM atighora vedanA huI thI isase inhoM ne eka lAkha kama karoDa bhava ke saMcita kaThora kamoM kA vizuddha adhyavasAya se kSaya kara diyA thA isase ve alpa hI paryAya se siddhigati kA svAmI bana gaye, isa prakAra se yaha dvitIya antakriyA-2 tRtIya antakriyA-3 "ahAvarA" ityAdi pUrvabhava ke mahAkarmoM se mahAkarmavAlA banA havA koI jIca devaloka se yahAM utpanna huvA aba yaha jhuNDita hokara gajasukumAra muninI kathA A pramANe che-devalokamAMthI avIne teo devakInI kUkhe janmyA hatA teo kRSNanA nAnA bhAI hatA. temaNe bhagavAna ariSTa neminI pAse jina dIkSA aMgIkAra karI hatI zmazAnabhUmimAM temaNe kA. sargAtmaka mahAtapa karyuM hatuM temanA saMsArI sasarA semIla brAhANe temanA mastaka para saLagatA kheranA aMgArA mUkyA hatA te kAraNe temane atighera vedanA thaI hatI samabhAvapUrvaka te vedanA sahana karIne temaNe 99 lAkha bhavanA saMcita karmono vizuddha adhyavasAyathI kSaya karI nAkhyo hate. A rIte a85 samayanI zAmaya paryAyanuM pAlana karIne teo siddhigatinA svAmI banI gayA hatA bIjI antakriyAnuM A prakAranuM svarUpa samajavuM ke 2 -trI mantadhyA - " ahAvarA" tyA-sapanA mAthI bhAbho mana kaI jIva devalokamAMthI cavIne A manuSyalokamAM utpanna thAya che te muMDita Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 318 gAMtaGkavatvena mahAvedanazca dIrgheNa = dIrghatareNa paryAyeNa siddho jAtaH, tadbhave siddhaya bhAvena tRtIya devalokAccyutvA mahAvidehakSetre setsyaccAdivi || 3 || iti tRtIyAntakriyA 3 / atha caturthyantakriyA-4 " athAparA " ityAdi - caturthyantakiyA'lpakarmamatyAyAtaviSayA, spaSTA, yathA'sau bhagavatI marudevI prathamajinamAtA, sA hi sthavirAvasthAyAmapi kSINamA agArAvasthA se anagArAvasthA meM pravrajita huvA, yahAM se Age kA aura saca kathana pUrvoktarUpa se samajha lenA cAhiye / aisA mahAkarmA jIva mahAnapoM kA anuSThAna karatA hai, phira bhI sanatkumAra caturtha cakravartI kI taraha vaha dIrghatara paryAya se siddhigati ko prApta karatA hai, sanatkumAra cakravartI ne 700 sAta sau varSataka mahAtapoM kA pAlana kiyA inheM solaha 16 rogAtaGka ho gaye isase inheM mahAvedanA kA sAmanA karanA paDA tadbhava meM inheM middhigati prApta nahIM huI aba ye devaloka se cyuta hokara mahAvidehakSetra meM utpanna hoMge aura vahIM sidvigati ko prApta kareMge isa prakAra kI yaha tRtIya antakriyA hai // 3 caturtha antakriyA - 4 / 66 athAparA " ityAdi - yaha caturtha antakriyA alpa karma pratyAyAta viSavAlI hotI hai isake viSaya kA aura saba kathana spaSTa hai yaha thaIne agArAvasthAnA parityAgapUrvaka aNugArAvasthA dhAraNa kare che tyArapachInuM samasta kathana pUrvokta kathana anusAra samajavuM evA mahAkamAM jInna mahAtape nu anuSThAna kare che, chatAM paNa cAthA cakravartI sanatkumAranI jema ati dIgha kALa panta zrAmaNya paryAyanuM pAlana karIne siddhigati prApta kare che sanakumAra cakravartIe 700 varSa sudhI mahAtape,nu pAlana karyu hatuM. temane 16 rAgAtakAnuM vedana karavuM paDayuM hatuM chatAM paNa temane e ja bhavamAM siddhigatinI prApti thai nahIM, te trIjA devaleAkamAMthI cyavIne mahAvideha kSetramAM utpanna thaze ane tyAMthI ja siddhigati prApta karaze. A prakAranI A trIjI antakriyA che / 3 / ceAthI antakriyA - 66 athAparA " ityAdi--A ceAthI antakriyA alpaka pratyAyAta viSayavALI hAya che. eTale ke alpa kanA bhArathI alpakarmI anelA jItranI A antakriyA samajavI tenA viSenu bhAkInuM badhuM kathana spaSTa che, tethI ahIM tenu adhika vivecana karyu* nathI. A kriyA pahelA jinanI mAtA Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA DIkA sthA0 4 u01 sU0 1 antakriyAyA nirUpaNam yakarma tayA'lpakarmA nistapovedanA ca siddhiM gatA, tasyA gajavarA''rUDhAyA rass: samAptau siddhatvAt // 4 // 369 , eteSAM dRSTAntadantikAnAmarthAnAM sarvathA sAdharmya nAnveSaNIyam dRSTA ntAnAmekadezavartitvAt yato marudevyA' katipayAni ' muMDe bhavitA ' ityAdi vizeSaNAni na ghaTate // 4 // iti caturthyantakriyA // 4 // mru0 1 // itaH pUrvaM puruSavizeSANAmantakriyA pratipAditA, sampati teSAmeva svarUpadarzanArtha pavizati dRSTAntadASTantikamUtrANyAha kriyA prathama jinakI mAtA marudevI ko prApta huI hai, ye sthavirA'vasthA meM bhI kSINaprAya karmavAlI hone ke kAraNa alpa karmavAlI thI evaM - tapa aura vedanA se rahita thI phira bhI siddhigati meM gaI / jaba ye zreSTha hAthI para caDhI jA rahI thIM tabhI inakI Ayu samApta ho gaI aura ye siddha ho gaI- 4 ina dRSTAnta aura dAntikoM ke arthoM kA sarvathA sAdharmya nahIM khojanA cAhiye, kyoM ki dRSTAnta ekadezavartI hote haiM / isIliye marudevI meM 'muMDe bhavittA-" ityAdi kaI vizeSaNa ghaTita nahIM hote haiM isa prakAra se yaha caturtha antakriyA hai // 1 // isa prakAra se puruSa vizeSoM kI antakriyA kA pratipAdana karake aba sUtrakAra unhIM kA svarUpa dikhalAne ke liye 26 dRSTAnta dRSTantika sUtroM se kahate haiM- " cattAri rukkhA paNNattA-" ityAdi - 2 sUtra marudevIne prApta thayelI che. te sthavirAvasthAmAM paNa sAmAnyataH kSINuM karyuMvALA hovAne lIdhe alpa kramavALA hatAM tapa ane vedanAthI rahita haiAvA chatAM tee siddhagatimAM gayA che. japAre te zreSTha hAthIpara ArahaNa karI rahyAM hatA, tyAre temanuM AyuSya pUrU thaI gayuM' ane te siddha thaI gayAM. 545 sAdhasya zodhavuM joie tethI marudevImAM murai "L A dRSTAntA ane dAStrantikAnA arthomAM sarvathA nahIM, kAraNa ke dRSTAnta ekadezavatIDAya che bhavittA " " bhuDita thAne " ityAdi yUrvokta vishessnn| ghaTAvI zAtAM nathI. A prakAranI A ce thI antakriyA che ! sU. 1 ! - A pramANe puruSa vizeSeAnI antakriyAnuM pratipAdana karIne have sUtrakAra temanuM svarUpa prakaTa karavA nimitte 26 deSTa nta-dArbhrAntika sUtranu nirUpaNa kare che " cAri rukkhA paNNattA " tyAhi - ( sU. 2 ) sa 47 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre jahA - uNNara mUlam --cantAri rukkhA paNNattA, taM nAmege uSNae 1, uSNae nAmege paNae 2, paNae nAmege upapAe 3, paNa nAmege paNae 4, 1 / evameva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - uSNae nAmege uNNae 1, taheva jAva paNae nAmege paNae 2 / cattAri rukkhA paNNattA, taM jahA- unNae nAge uSNayapariNae 1, uNNae nAmege paNayapariNaera, paNae nAmege uNNayapariNae 3, paNae nAmege paNayapariNae 4, 3 / evAmeva cAri purisajAyA paNNattA, taM jahA upaNae nAmege - uSNae pariNae caumaMgo4, 4 / cattAri rukkhA paNNattA, taM jahAuSNae nAmege uSNayarUve taheva caubhaMgo 4, 5 / evAmeva cAri purisajAyA paNNattA, taM jahA uNNae nAmege uNNayaru 1, uSNayanAmege paNayarUve 2, paNae nAmege uSNayasve 3, paNa nAge paNayarUve 4, 6 / cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA -- uNNae nAmege uNNayamaNe 1, uNNae nAmege paNayamaNe 2, paNae nAmege uNNayamaNe 3, paNae nAmege paNayamaNe 4, 7 / evaM kappe 8, panne 9, diTTI 10, sIlAyAre 11, bavahAre 12, parakame 13, ege purisajAe paDivakkho natthi / cattAri rukkhA paNNattA, taM jahA - ujjU nAmege ujjU ujjU nAmege ba~ke, caubhaMgo 4, evAmeva cattAri purisajAyApaNNattA, taM jahA - ujjU nAge 4, evaM jahA - uNNayapariNaehiM gamo jahA ujjuvaMkehiM vi bhANiyavvo, jAva parakkame 126 // // sU0 2 // 370 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMghA TIkA sthA04 u0 1 sU0 3 vRkSadRSTAntema puruSAdinirUpaNam 371 nAmaikaH chAyA - catvAro vRkSAH prajJaptAH, tadyathA - unnato nAmaika unnataH 1, unnato : praNataH 2, praNato nAmaika unnataH 3, maNato nAmaikaH praNataH 4, 1 / evameva catvAri puruSajAtAni praptAni tadyathA - unnato nAmaika unnataH, tathaiva yAvat praNato nAmakaH praNataH 4, 2 / catvAro vRkSAH prajJaptAH, tadyathA - unnato nAmaika: umnatapariNataH 1, unnato nAmaikaH praNatapariNataH 2, praNato nAmaika unnata pariNataH 3, praNaso nAmaikaH praNatapariNataH 4, 3 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - unnato nAmaika unnatapariNataH caturbhaGgI 4, 4 / catvAro vRkSAH prajJaptAH, tadyathA- unnato nAmaika unnatarUpaH tathaiva caturbhaGgI 4, 5 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - unnato nAmakaH 0 4, 6 / catvAri puruSajAtAni jJatAni tadyathA-unnato nAmaika unnatamanAH 1, unnato nAmakaH praNatamanAH 2, praNato nAmaika unnatamanAH 3, praNavo nAmaikaH praNatamanAH 4, 7 // evaM saMkalpaH 8, prajJA 9, dRSTiH 10, zIlA''cAraH 11, vyavahAraH 12, parAkramaH 13 / ekaM puruSajAtaM pratipakSo nAsti / catvAro vRkSAH majJaptAH, tathathA - Rjunamaka RjuH, RjurnAmaiko vakraH caturbhaGgI 4 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA RjurnAmaikaH 4, evaM yathA - unnata - pariNatAbhyAM gamaH, tathA Rju - vakrAbhyAmapi bhaNitavyaH yAvat parAkramaH // 26 // 02 // 5 " TIkA - " cattAri " ityAdi - catvAraH catuH saMkhyAkAH, vRkSA vRkSanti - samAcchAdayanti rakSanti cchAyAdinA prANina iti vRkSAH, majJaptAH tadyathA - unnata TIkArtha- -cAra prakAra ke vRkSa kahe gaye haiM- eka vaha jo dravya se utpanna hoto huvA jAtyAdi se utpanna hotA hai - 1 dUsarA vaha jo dravya se hI utpanna hotA hai, parantu - jAtyAdi se praNata hIna hotA hai - 2 tIsarA vaha jo praNata hotA hai, parantu jAtyAdi se utpanna hotA hai - 3 cauthA vaha jo dravya se praNata- hIna hotA hai aura jAtyAdi se bhI praNata hIna hotA hai isI taraha puruSa prakAra bhI cAra kahe gaye haiM, isa kathana kA tAtparya aisA TIkA -cAra prakAranA vRkSa kahyAM che--eka prakAra evA che ke je dravyanI apekSAe paNa unnata hAya che ane jAtinI apekSAe paNa unnata hAya che. khIje prakAra evA che ke je dravyanI apekSAe unnata heAya che, paNa jAtinI ape kSAe prabhuta ( hIna ) hAya che. trIjo prakAra evA che ke dravyanI apekSAe prabhuta hAya che, paNa jAtinI apekSAe unnata hAya che, ane ceAtheA prakAra eve che ke je dravyanI apekSAe pazu prabhuta hAya che ane jAtinI ape kSAe paNa praNata hAya che. e ja pramANe puruSAnA prakAreA paNa cAra kahyA che. A kathananA bhAvAya nIce pramANe che Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgale ucco dravyatvena, 'nAme' ti saMbhAvane 'vA' vAkyAlaGkAre, ekaH ko'pi vRkSaH, sa eva punarunataH tuGgo jAtyAdito'zokAdiH, iti prathamo bhaGgaH 1 / unnata: ucco dravyata eva, ekaH itaraH, praNataHprakarpaNa natA-jAtyAdimihIno nimbAdiH, iti dvitIyo bhnggH2|| praNata bhAguktalakSaNaH, ekaHkazcid vRkSo dravyato hRsvaH, sa eva punarunnato jAtyAdinA'zokAdiH, iti vatIyo bhaGgaH / / 3 / / ___praNataH dravyatvena hrasvaH, sa eva maNataH jAtyAdinA hInaH nimbAdiH, iti caturthI bhagaH // 4 // hai-" vRkSanti samAcchAdayanti rakSanti chovAdinA prANinaH iti vRkSAH" jo prANiyoM kI chAyA Adi se rakSA karate haiM ve vRkSa haiM ye vRkSa pUrvI. tarUpa se cAra prakAra ke kahe gaye haiN| yahAM "nAma" sambhAvanA meM aura "yA" vAkyAlaGkAra meM prayukta huye haiN| prathama prakAra meM koI eka aisA vRkSa hotA hai, jo dravyatva se bhI UMcA hotA hai aura apanI jAti se bhI unnata UMcA hotA hai-1 jaise azokAdivRkSa / dvitIya prakAra meM vaha vRkSa liyA gayA hai jo kevala dravya se hI unnata UMcA hotA? parantu-apanI jAti se praNata-hIna hotA hai 2 jaise-nimbAdi vRkSa / tatIya prakAra meM vaha vRkSa liyA gayA hai jo dravya se hasva hotA hai parantu-jAtyAdi se unnata UMcA hotA hai jaise-azoka AdivRkSa 3 caturtha prakAra meM vaha vRkSa liyA gayA hai jo dravya se bhI hasva hotA hai aura jAti se bhI hIna hoto hai 4 jaise-nimbAdi vRkSa, yahA-kAla kI " vRkSanti-samAcchAdayanti-rakSanti-chAyAdinA prANinaH iti vRkSAH "re prANIonuM chAyA vagere vaDe rakSaNa kare che, tenuM nAma vRkSa che. te vRkSonA pUti yAra prahAra ghai cha. mahA "nAma" samAvanA mana "pA" yaalaMkAra rUpe prayukta thayela che. (1) prathama prakAramAM e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke kaIka vRkSa evuM hoya che ke je dravyanI apekSAe paNa UMcuM hoya che ane jAtinI apekSAe paNa UMcuM hoya che. jemake azokavRkSa. (2) bIjA prakAramAM evA vRkSane dAkhalA ApavAmAM AvyuM che ke je kevaLa dravyanI apekSAe UMcuM hoya che, paraMtu jAtinI apekSAe praNata (hIna) hoya che jemake lImaDe vagere. (3) trIjA prakAramAM evA vRkSanuM daSTAnta ApavAmAM Avyu che ke je dravyanI apekSAe praNava ( hIna. nIcuM) hoya che paNa jAtinI apekSAe unnata hoya che. jemake azokAdi vRkSa, (4) cothA prakAramAM evA vRkSanuM daSTAnDa ApyuM che ke je dravyanI apekSAe paNa hIna hoya che ane jAtinI apekSAe paNa hIna hoya che jemake lImaDo vagere vRkSa, Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA dIkA sthA0 4 10 1 sU0 2 vRkSadRSTAntena puruSAdinirUpaNam 373 ___ yadvA kAlApekSayA caturbhaGgImAha unnata unnataH dvidhA unnataH yathA azokatvAdijAtyA kAlakrameNa vizAlakAyatvena ca 1, unnataH praNataH azokavAdijAtyA unnataH, isvakAyatvena praNataH 2, praNata unnatA-nimvatvAdijAtyA praNataH, vizAla kAyasvena connataH3, praNata'praNataH-dvidhA paNataH-nimbatvAdijAtyA praNataH hrasva kAyatvena ceti 4 / iti dRssttaantsuutrm|| ___ atha dAhrantika sUtramAha" evAmeva" ityAdi-evameva anenaiva prakAreNa vRkSavadevetyarthaH, catvAri -puruSajAtAni-puruSaprakArAH sAdhavo gRhiNo vA, prajJaptAni. tadyathA-unnataHkulaizvaryaprabhRtibhilaukikairguNe guMhasthaparyAye, sa eva punarunnato lokottarainikriyAdibhiapekSA lekara sUtrakAra ne "dvidhA unnataH" ityAdirUpa se caturbhaGgI ko kahA hai, jaise unnata unnata, azokatva Adi jAti se unnata evaM kAlakrama ko lekara vizAla kAyarUpa se bhI unnata-1 unnata praNata, azo. katvAdi jAti se unnata, aura-hasva koyarUpa se praNata-2 praNata unnata nimbasvAdi jAti se praNata aura vizAla kAyarUpa se unnata-3 praNata praNata nimbasvAdi jAti se praNata aura husva kAyarUpa se praNata 4 isa prakAra se yaha dRSTAnta sUtra hai| dAntika sUtra"ecAmeva" ityAdi vRkSa kI taraha hI puruSa ke cAra prakAra ke sAdhu athavA-gRhIta jana ke cAra prakAra kahe gaye haiM, jaise unnata unnata jo gRhastha paryAya meM kula aizvarya Adi laukika guNoM se unnata rahatA ho 3 athavA zanI apekSA sUtrA3 " dvidhA unnata " // samaya mana kAma zarIra "banne prakAre unnata" ItyAdi rUpa cAra bhAMga kahA che. rebha....(1) annata-unnata, mazIpa mA tinI dRSTi unnata bhane 4. kramanI apekSAe vizAla kAyarUpe paNa unnata. (1) unnata-pravRta-azokatva Adi jAtinI apekSAe unnata ane hakAya rUpe praNata, (3) prata-unnata. nimbava Adi jAtinI apekSAe praNata ane vizALa kAyarUpe unnata. (4) prakRta-praNata-nikharva Adi jAtinI apekSAe paNa hIna ane laghukAya rUpe paNa praNata ( hIna) A prakAranuM A chAtasUtra che A daSTAnta jene lAgu 54 cha tetuM nAma "hASTAnti:" cha - hATallnta sUtra - " evAmetra " tyA-bha vRkSanA yA2 pra.59 che, te sAdhu mayA gRhasthajananA paNa cAra prakAra paDe che-(1) "unnata-unnata" je manuSya gRhastha paryAyamAM kuLa, eizvarya Adi laukika guNethI unnata rahyo hoya, eja manuSya Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAmasUtra rguNairuttamaH pravrajyAparyAye bharatacakrivat , yadvA-unnataH-uttamabhavatvena punarapyunnataH zubhagatiprAptyA, Ananda-kAmadevAdivadityekA-prathamo bhaGgaH // 1 // tathaiva-vRkSasutravadidaM puruSajAtasUtram , yAvata' praNato nAmaikaH praNataH" iti paryantaM bodhyam / ayaM bhAvaH-unnataH praNataH-yathA-pUrvasunnata RddhayAdinA, pazcAt praNataH-durgatigamanAdinA suzrUmacakrivaditi dvitIyo bhaGgaH / 2 / praNata unnata:-yathA-pUrva jAtyA RdvayAdinA vA praNataH hIna', pazcAd unnataH-zubhagatigamanAdinA harikezi-metAryavaditi tRtIyo bhaGgaH // 3 // vahI yadi pravrajyA paryAya meM bharata cakravartI kI taraha lokottara jJAna kriyA Adi guNoM se unnata rahatA hai, to vaha unnata unnata puruSa prakAra hai| athavA-uttama bhavavAlA hone se jo unnata ho vahI Age zubhagati kI prApti se Ananda kAmadeva kI taraha unnata rahatA hai to aisA vaha jIva unnata unnata prathama bhagavAlA kahA gayA hai 1 unnata praNata, isa dvitIya bhagavAlA vaha puruSa kahA gayA hai, jo pahile Rddhi Adi se unnata rahA ho, pazcAta-durgatigamanAdi se subhUma cakravartI kI taraha praNata ho gayA ho-2 praNata unnata, isa tRtIya aMgavAlA vaha puruSa kahA gayA hai, jo pUrva meM jAti se athavA-Rddhi Adi se praNata-hIna rahA ho, pazcAt-zubhagati meM galanAdi meM jo harikezI metArya kI taraha unnata ho gayA ho-3 praNata praNata isa caturtha bhAga meM vaha puruSa kahA gayA hai je grAmya paryAyamAM bharata cakravatinI jema lekettara jJAna, kriyA Adi guNonI apekSAe paNa unnata rahe te tene "unnata-unnata" rUpa pahelA prakAramAM mUkI zakAya che athavA-unnata bhavavALo hovAthI je unnata hAya, ane tyAra bAda zubhagatinI prAptithI AnaMda-kAmadevanI jema unnata rahyo hoya evA jIvane paNa "unnata-unnata" rUpa prathama vikalpamAM mUkI zakAya che. | (2) "unnata-praNata" je puruSa pahelAM Rddhi AdinI apekSAe unnata ro hoya, paNa je pAchaLathI durgatigamana AdinI apekSAe praNata thaI gaye heya e subhUmacakravatI jevo jIva A bIjA bhAMgAmAM gaNAvI zakAya che. (3) " prazuta-unnata" re puruSa paDatA tinI apekSA thA addhi AdinI apekSAe praNata rahyo hoya paNa e chaLathI zubhagatimAM gamana thavAne kAraNe je harikezI metAnI jema unnata thaI gayo hoya. A prakAranA puruSane A trIjA bhAMgAmAM samAveza thAya che. Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u01 0 2 vRkSadRSTAntena puruSAdinirUpaNam 375 praNataH praNataH-yathA pUrva praNato jAtyAdinA, pazcAdapi praNato narakagamanAdinA kAlazaukarikaraditi caturthoM bhaGgaH // 4 // iti dArTAntikasUtram / __evaM dRSTAntamUtraM dAntikasUtraM ca sAmAnyata upanyasya tadvizeSamUtrANi darzayati-" cattAri rukkhA" ityAdi-unnataH-jAtyAdinA sa eva unnatapariNataH unnatatvena-uttamarasatvena pariNataH pariNAma prApta unnatapaNita , yathA''mmrAdikaH ___"uNNae" iti-unnato jAtyAdinA, ekA kazcit sa eva praNatapariNata unnatatvAvasthAM vihAya praNatatvenA'vanatatvena-pratigandhiphalAdimattvena pariNAma prAptaH, yathA zItA''tapAdi janitarogagrastA''mrAdikA iti dvitIyo bhaGgaH // 2 // jo pahile jAtyAdi se praNata-hIna ho, aura pazcAt-bhI kAlazaukarika kI taraha naraka gamanAdi se hIna hI banA rahA ho-4 ___ isa prakAra se dRSTAnta sUtra aura dAntika sUtra ko sAmAnya rUpa se kaha karake aba sUtrakAra inake vizeSa sUtroM ko dikhalAne ke abhiprAya se aisA kahate haiM-ki-" cattAri rukkhA -" i. vRkSa cAra prakAra ke kahe gaye haiM, / eka prakAra vaha hai-jo jAti Adi se pahale unnata hotA hai aura Age calakara bhI vahI uttama rasarUpa se pariNAma ko prApta hotA hai, jaise-Ana AdivRkSa "unnatapraNatapariNataH" isa prakAra meM ve vRkSa Ate haiM jo jAtyAdika le unnata hone para bhI kAraNa vaza unnata avasthA kA parityAga kara dete haiM-praNata pariNAma ho jAte (4) "prakRta-praNata" je puruSa pahelAM jAti AdinI apekSAe prabhuta rahyo hoya, ane pachI paNa kAlaziaukarikanI jema narakagamanAdithI hIna ja rahyo hoya A prakAranA puruSane A cethA bhAMgAmAM mUkI zakAya che. A prakAre dRSTAnta sUtra ane dardAntika sUtranuM sAmAnya rUpe kathana karIne have sUtrakAra temanA (te vRkSonA) vizeSa sUtrane prakaTa karavA nimitte A pramANe 4 The-" catvAri rukkhA " tyA vRkSa cAra prakAranAM kahyAM che-(1) "unnata-unnata pariNata" eka prakAra e che ke je jAti AdinI apekSAe pahelAM unnata heAya che ane AgaLa jatAM eka vRkSa uttama rasarUpa pariNAmane prApta thAya che. jemake AgrAdi vRkSa. (2) "unnata-prayuta pariNata" A prakAramAM e vRkSane mUkI zakAya che ke je jAti AdinI apekSAe unnata hovA chatAM paNa kAraNavaza unnata avasthAne parityAga karI de che ane prakRta rUpe pariNata thaI jAya che. Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 375 sthAnA " paNae" ityAdi-praNataH jAtyAdihInaH kazcit sa eva unnatapariNata:= unnatatvena pariNAma prAptaH, yathA-yojitA''mrazAkhamadhuvRkSAdika iti tutIyo bhaGgaH // 3 // "paNae nAmege" ityAdi praNataH jAtyAdi hInaH, praNatapariNata praNatatvenaiva pariNataH, yathA'rkAdivRkSaH, iti caturtho bhaGgaH 14 / iti dRSTAntasUtram / atha dASTIntikasUtramAha - "evAmeva" ityAdi-evamevavRkSavadeva, catvAri purupanAtAni vodhyAni4,4 haiM, jaise vahI AmravRkSa jaba zIta AtapaAdi janita roga se grasta ho jAtA taba vaha pUti (durgandhita ) gandha phala Adi sahita ho jAtA hai| tRtIya prakAra meM-praNata unnata vRkSa Ate haiM, jaise-koI 2 vRkSa aise hote haiM jo pahale jAtyAdika se hIna hote haiM aura bAda meM nimitta milane se ve unnata rUpa se pariNAma ko prApta ho jAte haiM, jaise-madhUka vRkSa ke sAtha Amra kI zAkhA yojita kara liyA jAya to vaha unnata pariNAma ko prApta kara letA hai / caturtha prakAra meM praNata hokara jo praNata hI rahate haiM aise vRkSa Ate haiM, jaise-arkAdivRkSa " evAmeva" ityAdi jaise ye cAra prakAra ke vRkSa kahe gaye haiM vaise hI purupa prakAra bhI cAra hote haiMpunaH dRssttaantjemake e ja AMbo jyAre zIta-garamI Adi janita regathI grasta thAya che tyAre dunya saDelAM phaLa AdithI yukta thaI jAya che. (3) "prata-unnata parivRta" A prakAramAM e vRkSene mUkI zakAya che ke je pahelAM jAti AdinI apekSAe hIna hoya che, paNa tyArabAda cagya nimitta maLavA thI unata rUpe pariName che. jemake kaI mIThA AMbAnA thaDamAM DALI rApavAmAM Ave (A prakAranI kriyAne khUTI karavAnI kriyA kahe che, te te unnata pariNAmane prApta kare che. (4) "prabhuta-pravRta" je vRkSa pahelAM paNa jAti AdinI apekSAe praNata hoya che ane kAyama prayuta ja rahe che evA AkaDA mAhina mA yAthA prA2mA bhUDI zaya cha " evAmeva" tyAha A cAra prakAranA vRkSonuM jevuM kathana karyuM che, evuM ja kathana cAra prakAranA manuSyo viSe paNa samajavuM. hajI sUtrakAra vizeSa dRSTAnta Ape che- Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4501 sU02 vRkSAntena puruSAdinirUpaNam atha punardRSTAntasUtraM darzayati " cattAri svasvA " ityAdi- catvAro vRkSA prajJaptAH spaSTArthI ete zabdAH tadyathA - unnataH = unnati prAptaH, unnatarUpaH = unnataM rUpa yasya ga unnatarUpaH sundara saMsthAnAvayavaH, AkArabodhakriyApariNAmeSvAkAramAzritya rUpaghaTita - sUtramiti / tathaiva=pUrvavadeva caturbhaGgI // 5 // " evameva " ityAdi - evameva vRkSavadeva, ' catvAri puruSajAtAni prajJaptAni " imAni pramiva vyAkhyeyAni / 6 / 377 31 46 cArirukkhA cAra vRkSa kahe gaye haiM jaise unnata unnatarUpa - 1 unnata praNatarUpa - 2 praNata unnatarUpa -3 aura praNata praNatarUpa-4 inake prathama prakAra meM vaha vRkSa AtA hai jo unnati ko prApta hoM aura sundara saMsthAnavAlA ho, isI taraha se AkAra bodha kiyA aura pariNAma, inameM - AkAra ko Azrita karake rUpa ghaTita yaha sUtra yojita kara lenA cAhiye / dvitIya prakAra meM vaha vRkSa AtA hai jo unnati ko prApta ho aura AkAra Adi meM hIna ho / tRtIya prakAra meM vaha vRkSa AtA hai jo AkAra Adi se sundara ho, para-rUpa meM unnativAlA ho / tathA caturtha prakAra meM vaha vRkSa AtA hai jo unnati ko bhI prApta na ho, aura saMsthAna meM bhI sundara na ho isa prakAra se yaha caturbhaGgI hai - 5 / isI vRkSa gadita caturbhaGgI kI taraha puruSa prakAra bhI cAra kahe gaye haiM-6 " " cattAri ruksA vRkSa yA prakArA 4 - ( 1 ) unnata - unnata35, (2) unnata - prata35, ( 3 ) prayuta- unnata35 sane (4) prayuta- prabhuta35. vRkSonA pahelA prakAramA evA vRkSane gaNAvI zakAya ke je unnati pAbheda hoe bhane sudara saMsthAna ( sAravaNu) hoya. yA rIte Ara, khAdha, kriyA ane pariNAma, A cAramAMthI AkArane AdhAre rUpati A sUtra caiAjavuM joie. (2) khIjA prakAramAM evA vRkSane gaNAvI zakAya ke'je unnata hAya paNa AkAra AdinI apekSAe hIna hAya (3) trIjA prakAramAM e vRkSane gaNAvI zakAya ke je unnata na DAya paNa jenA dekhAva suTThara DAya. (4) ceAthA prakAramAM evA vRkSAne gaNAvI zakAya ke je unnata paNa na haiya ane sasthAnamAM paNa sura na hAya A prakAranI A catubha'gI che. vRkSanI apekSAe jevA ca ra bhAMgA ( vikalpa ) prakaTa karavAmAM AvyA che, evAM ja cAra bhAMgA manuSyanI apekSAe paNa samajavA sa 48 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 sthAnAkasUtre atha vodhipariNAmApekSAzvatvAro bhaGgAH procyante " cattAri " ityAdi - catvAri - catuH saMkhyAni, puruSajAtAni = puruSaprakArAH, prajJaptAni tadyathA - unnato = jAtyAdi guNairabhyuditaH ekaH, = prathamaH, unnatamanAH, svAbhAvikaudAryaprabhRtiguNayuktahRdayo bhavati |1| iti prathamo bhagaH | 1| avaziSTAstrayo bhaGgA yathA- unnato nAyaika praNatamanAH 2, unnatamanAH 3, praNato nAmakaH praNatamanAH 4, iti caturbhaGgI / 7 / praNato nAmaika aba sUtrakAra bodhi pariNAmakI apekSA lekara cAra bhaGga kahate haiM puruSa prakAra cAra saMkhyA vAle kahe gaye haiM, jaise- unnata unnata manavAlA 1 unnata praNata manavAlA 2 praNata unnata manavAlA 3 aura praNata praNata manavAlA-4 inameM - - prathama prakAra kA aisA tAtparya hai, jo jAti Adi guNoM se unnata hotA hai - aura svAbhAvika audAryAdi guNoM se bhI yukta hRdayavAlA hotA hai -1 dvitIya prakAra meM vaha puruSa AtA hai jAti Adi guNoM se to unnata hotA hai, para - svAbhAvika audArya Adi guNoM se yukta hRdayavAlA nahIM hotA hai 2 tRtIya prakAra meM vaha puruSa AtA hai, jo svAbhAvika audArya Adi guNoMse yukta hRdayavAlA to hotA hI hai para usakA mana unnata hotA hai - 3 tathA caturtha prakora meM vaha puruSa AtA hai jo nato jAti Adi guNoM se hI unnata hotA hai aura na audArya Adi guNoM se hI yukta hRdayavAlA hotA hai -4 isa prakAra se ye caturbhaGga haiM | sU07 // have sUtrakAra AdhapariNAmanI apekSAe cAra bhAMgAnuM kathana kare che-- puruSAnA nIce pramANe cAra prakAra pazu paDe che-(1) unnata unnata manavALA, (ra) unnata prabhuta manavALA, (3) prabhuta unnata manavALA ane (4) pradyuta prabhuta manavALeA pahelA prakAramAM e manuSyane mUkI zakAya ke je jAti AdinI ape kSAe paNa unnata hAya che, ane svAbhAvika audAya Adi guNeAthI pazu sapanna hRdayavALA hoya che. khIjA prakAramAM e manuSyane mUkI zakAya ke je jAti Adi guNAnI apekSAe teA uttama hoya che, paNa svAbhAvika audAya Adi guNaiAthI yukta hRdayavALA hAtA nathI. trIjA prakAramAM evA puruSane mUkI zakAya ke je jAti Adi guNeAthI unnata hotA nathI paNa svAbhAvika audAya Adi guNeAthI yukta hRdayavALA hAya che. ceAthA prakAramAM e manuSyane mUkI zakAya che ke je jAti Adi guNAnI apekSAe paNa unnata hAtA nathI ane audArya Adi guNAthI yukta hRdayavALA paNu hAtA nathI. Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA DokA sthA0 4501 sU0 2 vRkSadRSTAntena puruSAdinirUpaNam OM s " evaM saMkappe " iti - evam = pUrvavat, saMkalpa = saMkalpaghaTitastatadbhaGgI manoghaTitabhaGgavad bodhyaH / tathAhi unnato nAmaika unnatasaMkalpaH 1, unnato nAmaikaH praNatasaMkalpaH 2, praNato nAmaka unnatasaMkalpaH 3, praNato nAmaikaH praNatasaMkalpaH 4 / tatra saMkalpo - mAnasaM karma vicAra ityarthaH evaM connatasaMkalpaH ' ityasyonnatamAnasavicAra ityarthaH / vicAre aunnatyaM caudAryAdiguNayuktatvena samIcInArthaviSa yatvena vA bodhyam, tadvAn purupo'pyunnato'bhidhIyate / 8 / " panne " iti - majJA - jJAnaM jJA, prakRSTA cAsau jJA-prajJA, tadghaTitA api bhaGgA manoghaTitabhaGgacad bodhyA / tathAhi - unnato nAmaika unnatamajJaH 1, unnato nAmakaH praNata prajJaH 2, praNato nAmaika unnataH prajJaH 3, praNato nAmaikaH praNata-majJaH 4,9 // - isI prakAra se saGkalpa ko ghaTita karake bhI caturbhaGgI banA lenA cAhiye, jaise ki unnata unnata saGkalpavAlA - 1 unnata praNata saGkalpavAlA -2 praNata unnata saGkalpavAlA - 3 aura praNata praNata saGkalpavAlA - 4 saGkalpa nAma mAnasika vicAra kA hai, vicAra meM aunnatya audArya Adi guNoM se yukta hone se athavA samIcIna artha ko viSaya karane se jAnanA cAhiye, aise unnata mAnasika vicAroM se yukta huvA puruSa bhI unnata kahalAte haiM isa caturthabhaGgI kA artha spaSTa hai 8 " panne " prajJA nAma jJAna kA hai prakRSTa jJA kA nAma prajJA hai isako lekara bhI cAra bhaGga isa prakAra se bane haiM - unnata unnata prajJAvAlA - unnata praNata prajJAvAlA - praNata unnata prajJAvAlA - aura praNata praNata prajJAvAlA, yaha caturbhaGgI bhI saralatA se samajhI jA sake aisI hai - e ja pramANe sa'kalpane AdhAre paNa cAra bhAMgA ane che-jemake.... (1) unnata unnata sahayavANI, (2) unnata ayuta sahayavANI (3) prayuta unnata sa'kalpavALA ane (4) praNata prabhuta sa'kalpavALA. sa'kalpa 'eTale CC * mAnasika vicAra '", vicAramAM audAya Adi guNeAthI yuktatA havAne kAraNe unnatatA sa'bhavI zake che. athavA samIcIna ane viSaya karavAnI apekSAe pazu sa'kalpamAM unnatatA samajavI joie evA mAnasika unnata vicArAthI cukta heAya evA puruSane pazu unnata kahe che. A catubha gInA a spaSTa che. " panne " ajJA bheTale jJAna- pradRSTa jJAnatuM nAma ajJA che. te ajJAnI apekSAe paNa nIce pramANe cAra bhAMgA bane che-(1) unnata unnata prajJAvALA, (2) unnata prayuta prajJAvANI (3) praNuta unnata prajJAvANI mane (4) prayuta prabhuta prajJAvALA. A catubha gI paNa saraLatAthI samajI zakAya evI che. Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre ___"dihI" iti-dRSTi:-darzanaM dRSTiH-cAkSupajJAnaM, yahA-dRSTi:-nayamataM, taddhaTitAzcatvAro bhaGgA bodhyAH / tathAhi-unnato nAmaika unnatadRSTiH 1 unnato nAmaikaH praNatadRSTiH 2, paNatonAmaika unnatadRSTiH 3, praNatonAmaikaH praNatadRSTiH 4 / 10 / atha kriyA'pekSANi trINi sUtrANyAha___"sIlAyAre" iti-zIlA''cArazIlaM-rAmAdhizcittasvAsthyamityarthaH, yadvA-sadvRttaM svabhAvo vA tasyA''cAra:=AcaraNAnuSThAnamityarthaH, yadvA-" zI____ "diTThI" darzana kA nAma dRSTi hai arthAt cakSu kI sahAyatA se jo jJAna hotA hai vaha dRSTi hai / athavA nayoM kA jo mata hai vaha dRSTi hai, isa dRSTi ko lekara bhI cAra aGga isa prakAra se banate haiN| unnata unnata dRSTivAlo 1 unnata praNata dRSTivAlA-2 praNata unnata dRSTivAlA-3 aura praNata praNata dRSTivAlA-4 inakA tAtparya aisA hai ki-eka unnata hokara bhI unnata dRSTivAlA-1 eka unnata hokara bhI praNata dRSTicAlA hotA hai-2 eka pragata hokara bhI unnata dRSTivAlA hotA hai aura eka praNata hokara bhI praNata dRSTivAlA hI hotA haikriyApekSa tIna sUtra isa prakAra se hai "sIlAyare" iti-zIla nAma samAdhi kA hai samAdhi citta svAsthyarUpa hotI hai, athavA-savRtta, yA svabhAva kA nAma bhI zIla hai isa zIla kA jo AcAra anuSThAna hai, vaha zIlAcAra hai| athavA " didI" 4zananu nAma dRSTi che seTa yAnI sAyatAthI re kAna thAya che tenuM nAma dRSTi che. athavA judA judA nayane je mata hoya che tene daSTi kahe che. A dRSTine anulakSIne paNa nIce pramANe cAra bhAMgA bane che. (1) jannata Grd TivANI, (2) unnata prata dRSTivANI, (3) prayata unnata daSTivALe ane (4) praNata praNata daSTivALo, A cAra prakArano bhAvArtha A pramANe che-(1) keI puruSa jAti AdinI apekSAe paNa unnata hoya che ane unnata dRSTivALo paNa hoya che. (2) keI puruSa unnata hovA chatAM prabhuta dRSTivALo hoya che. (3) keI puruSa praNata hovA chatAM unnata dRSTivALe hoya che. (4) kaI praNata paNa hoya che ane praNata daSTivALe paNa hoya che. kiyAnI apekSAe traNa sUtra A pramANe che- " sIlAyAre" tyAhi-zITa meTale samAdhi. samAdhi vittanI svasthatA rUpa paNa hoya che. athavA-saduvRtti athavA svabhAvanuM nAma paNa zIla che. te Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 43 3 1 sU02 vRkSahaNTeva puruSAdinirUpaNam 381 lenA''cAraH zIlA''cAraH" iti tRtIyAtatpuruSaH, tena snabhAvenA''cAra ityarthaH evaM ca zIlA''cAraghaTitAapi cakhAro bhagA vodhyAH / tathAhi - unnato nAmaika unnatazIlA''cAraH 1, unnatonAmaika' praNatazIlA''cAraH 2, pragato nAmaika unnatazIlA''cAraH 3, praNato nAmaikA maNatazIlA''cAraH 4 / 11 / ___"vavahAra" iti-vyavahAraHvartanamAcaraNaM cA, sa cAne kavidhaH, taddhaTitA api catvAro bhaGgAH kartavyAH, tathAhi-unnato nAmaka unnatavyavahAraH 1, unnato nAmaikaH praNatavyavahAraH 2, praNato nAmaika unnatavyavahAraH 3, pragato nAmaikaH praNa-" zIlena AcAraH" zIlAcAra isa tRtIyAtatpuruSa samAsa ko lekara aisA zIlAcAra kA artha hotA hai, ki-svabhAva se jo AcAra hai vaha zIlAcAra hai, isa zIlAcAra ko lekara bhI cAra bhaGga banate haiM-ve isa prakAra se hai-koI unnata hokara bhI unnata zIlAcAravAlA hotA hai-1 koI unata hokara bhI praNata zIlAcAravAlA hotA hai-2 koI praNata hokara bhI unnata zIlAcoravAlA hotA hai-3 aura koI praNata hokara bhI praNata zIlAcAravAlA hI hotA hai-11 "vavahAra" iti vyavahAra athavo vartamAna AcaraNa kA nAma vyavahAra hai yaha vyavahAra aneka prakAra kA hotA hai| isa vyavahAra ko lekara cAra bhaGga isa prakAra se banate hai, eka koI unnata hokara bhI unnata vyavahAravAlA hotA hai-1 koI unnata hokara bhI praNata vyavahAravAlA hotA hai-2 koI praNata hokara bhI unnata vyavahAravAlA hotA hai-3 zAsana mAyA2 (AnuSThAna) che, tenuM nAma tayAra cha athavA "zIlena AcAraH" // prabhAye tRtIya tatpuruSa samAsa mazIna zAyarane / pramANe paNa artha thAya che-"svabhAvataH " je AcAra che tene zIlAcAra kahe che. " A zIlAcAranI apekSAe paNa nIce pramANe cAra bhAMgA bane che. (1) keI puruSa unnata paNa hoya che ane unnata zIlAcAravALo paNa hoya che (2) ke puruSa unnata hovA chatAM paNa praNata zIlAcAravALo hoya che. (3) kaI praNata hovA chatAM paNa unnata praNata zIlAcAravALo hoya che. (4) kaI praNata paNa hoya che ane praNata zIlAcAravALo paNa hoya che. 11 "yavahAra." tyA-tamAna mArnu nAma vyavahA2 cha ta vyavahAra aneka prakArano hoya che te vyavahAranI apekSAe paNa nIce pramANe cAra bhAga bane che-(1) keI jIva unnata paNa hoya che ane unnata vyava hAravALe paNa hoya che (2) koI puruSa unnata hovA chatAM paNa prabhuta vyavahAravALe hoya che. (3) ke pravRta hovA chatAM paNa unnata vyavahAravALe Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 sthAnAmasUtra tavyavahAraH 4 / tatra vyavahAre unnatatvaM praNatatvaM ca prazaMsanIyatvAprazasanIyatvAbhyAM bodhyam / 12 / " parakame" parAkramaH-utsAhaH, taddhaTitA api catvAro bhagA vodhyaaH| tathAhi-unnato nAmaika unnataparAkramaH 1, unnato nAmaikaH praNataparAkramaH 2, praNato nAmaika unnataparAkramaH 3, praNato nAmaikaH praNataparAkramaH 4 / tatra parAkrame unnatatvaM cApratihatatva-samIcIna viSayatvAbhyAM bodhyam / 13 / eSu sarveSu bhaGgeSu praNatatvamunnatatvaviparItaM bodhyam / aura-koI praNata hokara bhI praNata vyavahAravAlA hI hotA hai-4 vyavahAra meM aunatya aura praNatatA prazaMsanIyatA aura aprazaMsanIyatA se AtI hai aisA jAnanA cAhiye-12 ___ "parakkame" utsAha kA nAma parAkrama hai isa parAkrama ke jo cAra bhaGga banate haiM-ve isa prakAra se haiM, koI unnata hokara bhI unnata parAkramavAlA hotA-1 koi unnata hokara bhI praNata parAkAmavAlA hotA hai-2 koi pragata hokara bhI unnata parAkramavAlA hotA hai-3 aura koI praNata hokara praNata parAkramavAlA hI hotA hai 4 parAkrama meM aunnatya apratihatatA aura-samIcInatA ko lekara hI hotA hai aisA jAnanA cAhiye, ina samasta bhaGgoM meM praNatatA aunatya se viparIta hotI hai aisA samajhanA caahiye| hoya che. (4) keI puruSa praNata paNa hoya che ane praNata vyavahAravALe paNa hoya che vyavahAramAM unnatatA ane praNatatA prazaMsanIyatAthI ane aprazaMsanIyatAthI Ave che, ema samajavuM. 12 ___" parakkame " tyAha-GsAne 52 // 47 cha. te parAbhanI ape. kSAe nIce pramANe cAra bhAga bane che-(1) keI puruSa unata paNa hoya che ane unnata parAkramavALe paNa haya che. (2) keI puruSa unnata hovA chatAM paNuM prabhuta parAkramavALe heya che. (3) ke puruSa praNata hovA chatAM paNa unnata parAkramavALo hoya che (4) ke puruSa prata paNa hoya che ane praNata parAkramavALe paNa hoya che. parAkramamAM unnatatA apratitatatA ane samIcInatAnI apekSAe ja hoya che, ema samajavuM. A cAre bhAMgAomAM pravRtatA unnata tAthI viparIta hoya che, ema samajavuM. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u0 1 sU0 2 vRkSAdiSTAntenanirUpaNam 383 " ege purisajAe " ityAdi-eSu mana Adi parAkramAntaghaTitasaptacatubhaGgIsUtreSu madhye eka kevalaM puruSajAtaM= puruSajAtapadaM yojayitvA sapta catubhagIsUtrapaThanaM kAryam , yataH pratipakSaH dvitIyapakSo dRSTAntabhUtaM vRkSasUtraM nAstIti dRSTAntatayA vRkSasUtraM na paThanIyamiti, yato'tra dRSTAntabhUtakSeSu manaHprabhRtayo dArTAntikapuruSadharmA na ghaTante, teSAmasaMjJitvAt / punadRSTAntasUtramAha___ " cattAri " ityAdi-catvAro vRkSAH prajJaptAH, tadyathA-RjuH saralA, ekA= kazcid vRkSaH vRkSe AjavaM cAviparItasvabhAvena samucitaphalapuSpAdiniSpAdanahetutvAd bodhyam , sa eva pUrvamRjuradhunA'piRjuH sarala iti prathamo bhagaH 11 " ege purisajAe" ityAdi-manase lekara parAkrama taka kI jo caturbhaGgI ke ye sAta sUtra haiM uname kevala puruSajAta pada ko yojita karake hI sapta caturbhaGgI sUtroM ko paThana karanA caahiye| kyoM ki-dRSTAntabhUta jo vRkSa sUtra hai vaha yahAM nahIM paDhanA cAhiye kAraNa isakA aisA hai ki-dRSTAntabhUta vRkSoM meM mana Adi jo dRSrTAntika puruSa dharma haiM ve ghaTita nahIM hote haiM, kyoM ki-asaMgI hote haiM "punaH dRSTAnta sUtra kA kathana-" "cattAri" ityAdi-cAra prakAra ke vRkSa kahe gaye haiM, Rju-1 sarala -2 Rju-3 sarala-4 isa bhaGga meM koI aisA hotA hai, jo pahile bhI .ege purisajAe " tyAhi-manathI sana parAbha sudhAnA yAra bhAMgAvALA sAta sUtronuM pUrvokta prakAre pratipAdana karavAmAM AvyuM. te sAte sUtronA cAra-cAra bhAMgAenuM kathana karatI vakhate dareka bhAMgAmAM mAtra puruSa padane pravega karIne samasta kathana thavuM joIe. eTale ke dRSTAntarUpa vRkSa padane A bhAMgAomAM praga kara joIe nahIM. tyAM vRkSapadano prayoga zA mATe the na joIe? te tene khulAse A pramANe samaja- dRSTAntabhUta vRkSemAM mana Adine sadbhAva hoto nathI. eTale ke je dAbdanika puruSadharmo che temane vRkSanI sAthe ghaTAvI zakAtA nathI, te kAraNe A sAta sUtramAM vRkSapadane prayoga asaMgata lAge che. tethI daSTAntabhUta vRkSone badale dAbdantika puruSane ja A bhAMgAomAM praveza karavAmAM AvyuM che. daSTAnta sUtranuM vizeSa kathana- / "cattAri" tyAhi-vRkSAnA nAye prabhAdhye yA2 2 59 // cha(1) **-*Y, (2) *-43, (3) 14-OM mane (4) 14-1. Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 sthAnAza ____ RjurnAmaiko cakra:=pUrvamRjuH pazcAt , phalapuSpAdi viSaye viparItaH / iti dvitIyo bhaGgaH / 2 / vakro nAmaika RjuH-vakrA=kuTilaH, RjuH saralaH / iti tRtIyo bhaGgaH / 3 / vakro nAmaiko vakraH-pUrva vakraH pazcAdapi cakraH, zepaM prAgvat / iti cturthoNbhnggH|4| iti dRSTAntabhUtavRkSasUtram / atha dASTAntiphapuruSajAtasUtropanyAsa:---- " evAmeva " ityAdi-evameva=dRSTAntabhUtakSavadeva, catvAri-catuHsaMkhyAni Rju hotA hai-aura bAda meM bhI Rju banA rahatA hai, vRkSa meM jutA aviparIta svabhAva ko lekara, yA-samucita phala puSpAdi ko utpanna karane ke kAraNa ko lekara jAnanI cAhiye, ailA yaha Rju ju nAma kA prathama bhaGga hai 1 Rchuvaka, yaha dvitIya aGga hai-2 isameM pahale Rju hokara bhI koI vRkSa vakra ho jAtA hai aisA kahA gayA hai, phala puSpa Adi ke viSaya meM viparIta honA isIkA nAma yahAM vaka hai| vana Rju-yaha tRtIya bhaMga hai, isameM pahale eka kuTila huvA koI vRkSa pazcAt Rju sarala ho jAtA hai yaha batalAyA gayA hai / vaka vakra yaha caturtha bhaMga hai, isameM pahile se bhI koI vRkSa baka rahatA hai aura bAda meM bhI vaha vakra hI banA rahatA hai isa prakAra se ye cAra bhaMga haiM dASTAntika puruSajAta " evAmeva" ityAdi-dRSTAnta svarUpa vRkSa kI taraha cAra saMkhyAyAle have A cAre bhAMgAnuM spaSTIkaraNa karavAmA Ave che-(1) koI vRkSa evuM hoya che ke je pahelAM paNa Rju hoya che ane pachI paNa haju ja rahe che. vRkSamAM bAjutA (saraLatA) aviparIta svabhAvanI apekSAe athavA samucita phala, puSpAdine utpanna karavAne kAraNe samajavI (2) "ju-vaka kaI vRkSa pahelA trAju hovA chatAM pAchaLathI vakra thaI jAya che phala-puSpAdi ApanArU vRkSa jyAre phala-puSpAdi ApatuM badha thaI jAya che tyAre temAM patA mApI gAya che. (3) 4- 5 vRkSa me DAya cha / 2 pahelAM vaka hoya che paNa pAchaLathI Rju banI jAya che (4) "vakra-vaka" kaI vRkSa pahelAM paNa vakra hoya che ane pAchaLathI paNa vakra ja rahe che. A prakAranA cAra bhAMgA ahIM bane che. dAbdantika puruSa jAta- " evAmeva " tyAhi-zAntabhUta vRkSanI ma puruSAMnA pazu yAra 42 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 sudhA TIkA sthA0 4 401 sU0 2 vRkSadRSTAntena puruSAdinirUpaNam puruSajAtAni = puruSaprakArAH, majJaptAni tadyathA-RjurnAmaika RjuH 1 - RjuH = sarala: zarIra- gati-bhASita - ceSTAprabhRtibhirvadistAt, antarapyevamRju = nizcalaH susAdhuvaditi prathamo bhaGgaH // 1 // Rjunamaiko vakraH 2 - RjuH, ekaH = kazcit, vakraH = antarmAyAvitvena kuTila : kAraNavazAt saralatAdhAridurjanavat, iti dvitIyobhaGgaH 12 vakro nAmaika RjuH 3 - vakraH- kuTila : zikSAdikAraNavazAddarzitana hirugrastrabhAvaH, RjuH=antazcalarahitaH pravacana- gupti tryAdirakSakamunivat / iti tRtIyo bhaGgaH / 3 / antarata: 4 - vakraH = kuTilo vahistAtkAyaceSTAdinA sa eva vakraH= abhyantare'pi kuTila, kapaTajAlayuktazaThavaditi caturtho bhaGgaH 4 iti dAntika puruSajAtasUtropanyAsaH / puruSa prakAra kahe gaye haiM, inameM koI puruSa susAdhu kI taraha aisA hotA hai jo zarIra gati bhASita evaM ceSTA Adi meM sarala hotA hai aurabhItara meM bhI nizcala hotA hai, arthAt - aisA puruSa bAhara meM aura bhItara saralatAvAlA hotA hai, yaha prathama bhaMga hai - 1 koI puruSa aisA hotA hai jo - pahale to sarala hotA hai, bAda meM kAraNa vaza vaha kuTila-mAyAvI ho jAne se saralatAdhArI durjana kI taraha vakra ho jAtA hai yaha dvitIya bhaga hai - koI puruSa aisA hotA hai jo pahale vakra hotA hai zikSAdi kAraNa ke vaza se bAhara meM ugrasvabhAva kA pradarzana karanevAlA hotA hai, bAda meM vaha vacana gusitraya Adi kI rakSA karanevAle muni kI taraha bhItara meM chalavihIna bana jAtA hai yaha tRtIya bhaMga hai-3 koI puruSa aisA hotA hyA che-paDelo lAgo - ardha puruSa susAdhunI prema zarIra, gati, bhASA, yeSTA AdinI apekSAe paNa sarala hAya che ane tenuM aMtakaraNa paNu nizcala hAya che. eTale ke te bahArathI paNa sarala heAya che ane 'darathI paNa sarala hAya che. athavA pahelAM pazu saraLa hoya che ane pAchaLathI paNuM sarala ja rahe che. bIjo bhAge!-keAI puruSa pahelAM sarala hAya che, parantu pAchaLathI koI kAraNane lIdhe te mAyAvI thaI javAthI dunanA jevA vakra ( kuTila ) thaI laya ho trIle lAMgI- puruSa pasAM va ( phuTisa ) hoya che, parantu zikSAdi kAraNeAne lIdhe pAchaLathI sarala svabhAvanA banI jAya che. athavA koi mANusa uza svabhAva AdinuM pradazana karanArA hovA chatAM paNa guNitraya AdinI rakSA karanArA muninI jema AdarathI chalarahita banI gayelA hAya che . ceAtheA bhAgA-kAI puruSa zArIrika ceSTA AdinI apekSAe bahArathI paNa kuTila sa 49 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre Cl a 8 ' evaM jahA " ityAdi - evam ittham " RjunamaikaH RjuH " ityAdinA'nantaropadarzitakrameNa, yathA yena prakAreNa pariNatarUpatvAdi natra vizeSaNa - dAnenetyarthaH, unnata - pariNatAbhyAmanyo'nyaM pratipakSabhUtAbhyAM gamaH = sadRzavAkyapaddhatirUpaH pATho vihitaH tathA tena prakAreNa arthAt pariNata - rUpa- manaH- saMkalpaprajJA-dRSTi - zIlA''cAra - vyavahAra - parAkramarUpanava vizeSaNayojitAbhyAm, Rju - cakrAbhyAmapi = Rjuzabdena cakrazabdena cApi bhaNitavyaH = gamaH paThanIyaH, sa gamaH kiyAn bhaNitavyaH 1 ityavardhi pradarzayitumAha - " jAva parakame " iti, ajuvakravRkSasUtrAdArabhya trayodazaM sUtraM yAvad gamo bhaNitavya ityarthaH / - tatra ca Rju 2 Rju pariNata 2 RjurUpa 2 lakSaNAni paT sUtrANi vRkSadRSTAnta puruSadASTIntikarUpANi vodhyAni, tadatiriktAni sapta manaHprabhRtighaTitAni dRSTAntarahihai jo bAhara se zArIrika ceSTAdi dvArA kuTila hotA hai aura bhItara se bhI kapaTa jAla yukta zaTha kI taraha kuTila hotA hai yaha caturthabhaMga hai-4 61 evaM jahA ityAdi - isa sUtra dvArA aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki jisa prakAra unnata aura praNata sambandhI sUtroM ke sAtha unnata praNata pariNata rUpa joDakara dRSTAnta aura dAntika sambandhI chaha 6 sUtra banAye haiM, tathA inakI unnata praNata zabdoM ke sAtha mana saGkalpa prajJA dRSTi zIlAcAra vyavahAra zabda joDakara 7 sUtra vRkSa dRSTAnta rahita karake aura banAye gaye haiM, isa prakAra se ye teraha sUtra banAye gaye hai / jaise - unnata unnata - 1 unnata praNata-2 praNata unnata-3 aura praNata praNata 4 ye cAra bhaMga vRkSa sambandhI haiM, yaha prathama 1 sUtra hai, aura isI sUtra ko dAntika meM unnata praNata ko yojita karake dvitIya sUtra puruSa hAya che ane aMdarathI paNa kapaTa jALayukta dunanA jevA kuTila ja hAya che, athavA te pahelAM paNa kuTila hAya che ane pachI paNa kuTila ja rahe che. evaM jahA " ItyAdi--A sUtra dvArA have sUtrakAra e prakaTa kare che ke-jema unnata ane praNata viSayaka sUtreAnI sAthe unnata pradyuta pariNata rUpa jeDIne dRSTAnta kAryAMntika sa'badhI sUtreA banAvavAmAM AvyA che, e ja pramANe ' unnata adyuta ' zahonI sAthai bhana, sahaya, ajJA, dRSTi, zIsAthAra, vyavahAra ane parAkrama, A sAta pada jeDIne vRkSanA derTanta rahita khIjA sAta sutrA paNa manAvavAmAM AvyAM che. A pramANe kula 13 sUtra banAvvaasaaN bhAvyAMche neme... (1) unnata-unnata, (2) unnata - pradyuta, (3) prayuta unnata ane (4) praNata-praNata, A cAra bhAMgA vRkSane anulakSIne manAvyA che. A rIte vRkSAnA dRSTAntavALuM A prathama sUtra che. 66 dd KH Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMbA ThIkA sthA0 4 u0 1 sU0 2 vRkSadaSTAntena puruSAdinirUpaNam 89 tAni manaHprabhRtInAM dharmANAmasaMjJini vRkSe'sambhavAditi saMkalanayA trayodaza sUtrANi 13 / prAgapi trayodazeti yojayitvA 26 paviMzatiH sUtrANi bhavanti / tatra RjuvAdighaTitatrayodazasUtrI yathA atha RjutrakraghaTitadRSTAnta bhUta vRkSasUtram - 1 catvAro vRkSAH prajJaptAH, tadyathA - RjurnAmaika RjuH 1, Rjunarmiko vakraH 2, vakro nAmako RjuH 3, vakro nAmaiko vakraH 4 | // 1 // iti atha RjuvaghaTitadAntika puruSajAtasUtram -2 evameva catvAri puruSajAtAni majJaptAni tadyathA-Rjuna ki RjuH 1, Rju nako cakraH 2, ko nAmai RjuH 3, vakro nAmaiko vakraH 4, 2 ghaTitadAntika puruSajAtasUtram / 2 / iti Rju sambandhI banAyA gayA hai| unnata unnata pariNata - 1 unnata praNata pariNata 2 praNata unnata pariNata - 3 aura praNata pragata pariNata - 4 ye cAra bhaMga unnata praNata ke sAtha pariNata ko yojita kara tRtIya vRkSa sambandhI haiN| yaha sUtra hai, aura isI sUtra ko dRSTAnta meM yojita karake caturtha sUtra banAyA gayA hai" unnata unnata 1 unnata praNatarUpa - 2 praNata unnatarUpa - 3 aura-: ra-praNata praNatarUpa 4 ye cAra bhaMga rUpa ko lekara vRkSa sambandhI banAye gaye haiM, yaha pAMcavAM sUtra hai, aura isI sUtra ko dASTantika meM yojita karake chaTThAM 6 sUtra banAyA gayA hai isa taraha se yahAM taka to dRSTAnta dAntika sambandhI 6 sUtra banAye gaye haiM / parantu inake sAtha unnata ane e ja pramANe dAntika puruSanI sAthe unnata-unnata, Adi cAra bhAMgAne caiAjita karIne puruSa viSayaka mIjI sUtra manAvyu che. (1) unnata unnata pariNata (2) unnatapradyutapariNata, (3) praNataunnatapariNata bhane (4) Ayuta prabhuta pariNata, A cAra bhAMgA unnata-praNatanI sAthe paNitane ceAjita karIne vRkSane anulakSIne kahyA che. A rIte vRkSa viSayaka trIjI sUtra anAvyuM che, ane A sUtrane dRSTAntamAM ( dAntika puruSamAM) ceAjita karIne puruSa viSayaka cAkSu' sUtra khanAvyu che, pAMcamuM sUtra A pramANe janAvyu che-(1) unnata unnata3ya, (2) unnata aNuta3ya, ( 3 ) ayuta unnata 35 ane (4) aNuta prayuta3 mA yAra lAMgA saMsthAna ( Ara ) nI the. kSAe vRkSane anulakSIne kahyA che. A cAre bhAMgAne kArTAntika puruSane anulakSIne ceAjita karavAthI chaThThuM sUtra banyuM che, Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 sthAnAne atha RjuvakrapUrvakapariNataghaTitadRSTAntabhUtapakSasUtram-3 catvAro vRkSAH prajJaptAH, tadyathA-RjurnAmaka RjupariNataH 1, RjurnAmaiko cakrapariNataH 2, vakro nAmaika RjupariNataH 3, cakro nAmaiko vkrprinntH|| 4 // 3 // iti // ___ atha RjuvakrapUrvakapariNataghaTitadArTAntikapuruSasUtram-4 evameva catvAri puruSajAtAni majJaptAni, tadyathA-Rjuna maika RjupariNataH 1, RjurnAmaiko cakrapariNataH 2, vakro nAmaika RjupariNataH 3, vakro nAmako cakrapa. riNataH 4 // iti RjuvakrapUrvakapariNataghaTitadASrTAntikapurupajAtasUtram / 4 / ___atha RjucakrapUrvakarUpaghaTitadRSTAntabhUtakSasUtram-5 catvAro vRkSAH prajJaptAH, tadyathA-Rju maika RjurUpaH 1, RjurnAmaiko vakra. rUpaH 2, vakro nAmaika RjurUpaH 3, vakro nAmaiko vakrarUpaH 4. iti 5 atha RjucakrapUrvakarUpaghaTitadAAntikaputpajAtamUtram-6 evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-Rjuna maika RjurUpaH 1, ajurnAmaiko vakrarUpaH 2, vakro nAmaika hajurUpaH 3, vakro nAmaiko vakrarUpaH 4 // 6 // iti trayodazasUtryAm sadRSTAntikapamUtrI. praNata ke sAtha mana ko lekara saGkalpa ko lekara prajJA ko lekara dRSTi ko lekara zIlAcAra ko lekara vyavahAra ko lekara, evaM-parAkrama ko lekara jo caturbhaDI ke sAta sUtra banAye gaye haiM, ve-vinA dRSTAnta ke hI banAye gaye haiN| kyoM ki-mana Adi dharma asaMjJI vRkSoM meM sambhAvita (sambaddha) nahIM hote haiM, binA dRSTAnta ke caturbhaGgI sambandhI ve sAta sUtra isa A rIte pahelethI cha sudhInA sUre te anukrame daSTAMta ane dArjentika puruSanI apekSAe batAvavAmAM AvyA che. paraMtu unnata praNatanI sAthe (1) bhana, (2) sa465, (3) prajJA, (4) GTa, (5) Marel2, (6) vyavahAra mana (7) parAkrama, A sAtane cejita karIne je cAra cAra bhAMgAvALA sAta sUtra batAvavAmAM AvyAM che, te vinA daSTAMta ja batAvavAmAM AvyAM che, kAraNa ke mana Adi uparyukta sAta dharmone asaMzI vRkSamAM sadbhAva hoI zakatA nathI. A rIte daSTAMta vinA (eTale ke mAtra puruSane anulakSIne) cAra cAra bhAMgAvALA je sAta sUtre batAvyAM che, te nIce pramANe samajavA eTale ke sAtamAMthI laIne 13 mAM sudhInA sUtranA bhAMgAnuM svarUpa ahIM prakaTa karavAmAM Ave che. Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04301 20 2 vRkSadRSTAntena puruSAdinirUpaNam 389 atha RjucakrapUrvakamanoghaTitacaturbhaGgI-7 Rjuna maika RjumanAH 1, RjurnAmaiko vakramanAH 2, vakro nAmaika RjumanAH 3, vakro nAmaiko vakramanAH 4 / 7 // atha RjuvakrapUrvakasaMkalpaghaTitacaturbhaGgI-8 RjurnAmaika Rju saMkalpaH 1, RjurnAmako vakra saMkalpaH 2, vakro nAmaika ju saMkalpaH 3, vakro nAmaiko vakrasaMkalpaH 4 // 8 // atha RjuvakrapUrvaka prajJAghaTitacaturmaGgI-9 Rju maika RjuprajJaH 1, RjurnAmaiko vakramajJaH 2, vano nAmaika RjuprajJaH 3, vakro nAmaiko vakraprajJaH 4 // 9 // atha Rjucakra pUrvakadRSTighaTitacaturbhaGgI-10 RjurnAmaika RjudRSTiH 1, RjurnAmaiko vakradRSTiH 2, vakro nAmaika RjuraSTiH 3H, vakro nAmako vakradRSTiH / 10 // prakAra se haiM-unnata unnata mana-1 unnata praNata mana-2 praNata unnata mana 3 aura praNata praNata mana-4 yaha sAtavAM sUtra hai| 8-AThavAM sUtra isa prakAra se haiM-unnata unnata saGkalpa-1 jannata praNata saGkalpa-2 praNata unnata saGkalpa-3 aura-praNata praNata saGkalpa-49 navamAM caturbhajI kA satra isa prakAra se haiM-unnata unnata prajJA-1 unnata praNata prajJA-2 praNata unnata prajJA 3 aura praNata praNata prajJA-4 10 dazavAM caturbhaGgI kA sUtra isa prakAra se hai unnata unnata dRSTi-1 unnata praNata dRSTi-2 praNata unnata dRSTi 3 praNata praNata dRSTi-4 / gyArahavAM 11 catubhaGgI kA sUtra isa prakAra hai-unnata, unnata zIlAcAra-1 unnata praNata zIlAcAra-2 praNata unnata sAtabhA sUtranA yAra Hin-(1) unnata jannata bhana, (2) Brid-prata bhana, (3) prANuta-unnata bhana mana (4) prazuta-prata mana. mAma sUtranA yAra mAMgA-(1) Grnata-nata 65, (2) unnata-prayata sa465, (3) prayata-unnata sa465 mane (4) prayata-prata '465 navamA sUtratA yAra Hin-(1) Grnd-Grna prajJA, (2) Grnd-prAta prajJA, (3) prayata-3rd prajJA mana (4) prazuta-prata prajJA. sabhA sUtranA yAra Hin-(1) jannata-Grnata Ti, (2) unnata-prAta FSTa, (3) prayata-unnata Ti bhane (4) prayata-prayata Ti. maniyAramA sUtratA yAra Hin-(1) Grld-Grnata zAsAyAra, (2) unnata Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnI atha RjuvakrapUrvakazIlA''cAraghaTitacaturbhaGgI-11 Rjuna maika RjuzIlA''cAraH 1, RjurnAmaiko vakrazIlA''cAraH 2, vakro nAmaika RjuzIlA''cAraH 3, vakro nAmaiko vakrazIlA''cAraH 4 // 11 // .. ___ atha RjucakrapUrvakavyavahAraghaTitacaturbhaGgI-12 Rju maika RjuvyavahAraH 1, RjurnAmaiko cakravyavahAraH 2, vakro nAmaika RjuvyavahAraH 3, vakro nAmaiko vaktavyavahAraH 4 // 12 // ___atha RjuvakrapUrvaka parAkramaghaTitacaturbhaGgI-13 prAju maika RjuparAkramaH 1, RjurnAmako cakraparAkramaH 2, vakro nAmaka RjuparAkramaH 3, vakro nAmaiko cakraparAkramaH 4 // 13 // ___ iti RjuvakrAdighaTittrayodaza sUtrI 13 // zIlAcAra-3 praNata praNata shiilaacaar-4|12 vAM caturbhaGgI kA mUtra isa prakAra se hai-unnata unnata vyavahAra 1 unnata praNata vyavahAra-2 praNata unnata vyavahAra-3 aura praNata praNata vyavahAra-4 / 13 vAM caturbhajI kA satra isa prakAra se hai unnata unnata parAkrama-1 unnata praNata parAkrama-2 praNata unnata parAkrama-3 praNata praNata parAkrama-4 isa prakAra se unnata praNata zabdoM ke sAtha mana Adi 7 padoM ko joDakara 7 catujhegI ke sutra bane haiM / aba Rju aura vakra padoM ke sAtha Rju vakra pariNata aura rUpa padoM ko yojita karake dRSTAnta aura dArTAntika sambandhI pahale kI taraha 6 sUtra, aura catubhaGgIvAle 7 sUtra vinA dRSTAnta ke banAye gaye haiM, ve isa prakAra se haiM-Rju Rju-1 Rju vaka 2 vakra Rju 3 aura praNata zIlAcAra, (3) praNata unnata zIlAcAra ane (4) praNata praNata zIlAcAra mAramA sUtranA yA2 mAM-(1) Grnata-jannata vyavahAra, (2) unnataprayata vyavahAra, (3) prayata-Grna vyavahAra, bhane (4) prayata-prata vyavahAra taramA sUtratA yA2 mAMgA-(1) unnata-mannata prAma, (2) mannata-prAyata parAbha, (3) prayata-Grid 52|4bh mana (4) prANUta-prAyata 52 . A pramANe unnata praNata zabdanI sAthe mana Adi 7 padene joDIne cAra cAra bhAMgAvALA sAta sUtra banyAM che. have kAju (saraLa) ane vaka, A be pa sAthe aju vake pariNata ane rUpa (saMsthAna) padane cejita karIne daSTAnta ane rASTablika saMbaMdhI bIjAM 6 sUtre bane che jenuM svarUpa pahelA cha sUtra jevuM samajavu) ane cAra bhaMga yukta 7 sUtre vinA daSTA ntanA banAvI zakAya che (eTale ke mAtra puruSane ja anulakSIne banAvI zakAya ' che.) te sUtronA bhAMgAonuM svarUpa A prakAranuM bane che - Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u0 1 sU0 2 vRkSadRSTAntena puruSAdinirUpaNam 391 vakra vakra 4 | yaha caturbhaGgI kA prathama sUtra vRkSa dRSTAnta sambandhI hai 1 isa caturbhaGgI ko jaba dAntika ke sAtha yojita karate haiM, taba yaha dvitIya sUtra bana jAtA hai - 2 / Rju Rju pariNata 1 Rju vakra pariNata 2 vakra Rju pariNata - 3 aura vakra vakra pariNata yaha caturbhaGgI kA tRtIya sUtra vRkSa dRSTAnta sambandhI hai aura jaba isI caturbhaGgI ko dASTantika ke sAtha ghaTita karate haiM taba yaha caturtha sUtra bana jAtA hai / Rju Rju rUpa 1 Rju cakrarUpa 2 vakra RjurUpa 3 vakra vakrarUpa 4 yaha vRkSa dRSTAnta sambandhI 5 va sUtra hai, jaba isakI yojanA dASTantika ke sAtha karate haiM - taba yaha 6 chaTThA sUtra bana jAtA hai / vinA dASTanti ke jo sAta sUtra Rju - vakrapada ke sAtha mana-saGkalpa prajJA dRSTi- zIlAcAra vyavahAra aura parAkrama padoM ko joDa kara caturbhaGgIke banate haiM ve isa prakAra se haiN| RjuRjumana 1, Rjuvakramana 2, vakra Rjumana 3 vakracakra mana 4 / 7 RjuRju saGkalpa 1 Rjuvakra saMkalpa 2 vakraRju saGkalpa 3 cakravakra saGkalpa 5 / 8 / vRkSa dRSTAnta sabaMdhI pahelA sUtranA cAra bhAMgA-(1) Rju-RRju, (ra) R - 1, (3) 14 - R ne (4) 1-1 mA atula jIne nyAre haassttiintika puruSa sAthe ceAjita karavAmAM Ave che tyAre khIju sUtra khanI jAya che. vRkSa dRSTAnta saMbaMdhI trIjA sUtranA cAra bhAMgA-(1) Rju-Rju pariNata (2) Rbhu va parita, ( 3 ) 1 - Rtu parizuta bhane ( 4 ) - pariSata. trIjA sUtranA cAra bhAMgAne jyAre dAantika puruSa sAthe ceArjita karavAmAM Ave che tyAre ceAthuM sUtra banI jAya che. vRkSa dRSTAMta saMbaMdhI pAMcamAM sUtranA cAra bhAMgA-(1) Rju Rju rUpa, (2) R-135, (3) va Rtu 35 sane (4) 1-1 35. pAcamAM sUtranA cAra bhAga ne jyAre dAbtantika puruSa sAthe ceAjita karavAmAM Ave che, tyAre chaThThuM' sUtra banI jAya che. vinA dRSTAntanA ( eTale ke mAtra puruSane anulakSIne ja ) Rju-vajra pahanI sAthai bhana, sahaya, ajJA, heSTi, zIsAyAra, vyavahAra mane parAbha, A sAta padane anukrame joDIne cAra cAra bhAMgAvALA sAta sUtra nIce pramANe ane che-- sUtra 7 bhAMnA yAra lAMgA - (1) Rtu Rtu bhana, (2) R bhana, (3) vahu-Rtu bhana, bhane (4) vahu-vaI bhana, have AhemAM sUtranA yAra lAMgA asTa 42khAmA Ave che- (1) R Rtu samudaya, (2) Rbhu va sahaya, (3) phe Rju sakalpa ane (4) vakaeN vakra sa'5. Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 sthAnAGgasUtre pratimApratipanna puruSasya kalpanIya bhASAdika mAha - mUlam - paDimA paDivannassa NaM aNagArassa kappaMti cattAri bhAsAo bhAsittae, taM jahA - jAyaNI 1, pucchaNI 2, aNunnavaNI 3, puTTassa vAgaraNI 4 / cattAri bhAsAjAyA paNNattA, taM jahA - saccamegaM bhAsajjAyaM 1, bIyaM mosaM 2, taiyaM saccamosaM 3, utthaM asaccamo 4 // sU03 // Rju Rju prajJa 1, RjuvakraprajJa 2, vakraRjuprajJa 3 aura 1 amar prajJa / 9 / RjuRjudRSTi 1 RjuvakradRSTi 2 vakraRjudRSTi 3 aura vakravakradRSTi 5 / 10 Rju zIlAcAra - 1 RjuvakrazIlAcAra 2 vakraRju zIlAcAra 3 aura vakra vakrazIlAcAra 5 / 11 RjuRju vyavahAra 1 Rjucakra vyavahAra 2 vakraRju vyavahAra 3 cakravakravyavahAra 6 / 12 aura RjuRju parAkrama 1 RjuvakraparAkrama 2 / vakraRjuparAkrama 3 vakracakraparAkrama5, 13 isa prakAra se ye Rvakra padoM ke sAtha vinA dRSTAnta ke mana Adi padoM kI yojanA se 7 sUtra bane haiM / pUrva ke 6, aura 7 donoM milakara 13 sUtra ho jAte haiM / 13 ye, aura - pUrva ke unnata praNata sambandhI 13, saba mila kara 26 chabvIsa sUtra huve haiM // 2 // sUtraM samAptam // navamAM sUtranA cAra bhAMgA-(1) Rju Rju praNa, (2) Rju vadhu prazna, (3) va Rbhu ajJa bhane (4) va va prajJa. dasamAM sUtranA cAra lAMgA-(1) Rju Rju dRSTi, (2) Rju vakra sRSTi, (3) va Rtu dRSTi bhane (4) va va dRSTi agiyAramAM sUtratA yAra mAMgA (1) Rbhu Rbhu zIsAthAra, (2) Rbhu va zIsAyAra, (3) va Rbhu zIsA. cAra ane (4) vakra vajra zIlAcAra. khAramAM sUtranA cAra lAMgA-(1) Rju Rju vyavahAra, (2) Rbhu va vyavahAra, (3) va Rbhu vyavahAra mane (4) vaDe 14 vyavahAra. teramAM sUtranA cAra bhAMgA (1) Rju Rju parAkrama, (2) Rju vakra tharAibha, (3) va Rnu rAma ne (3) 14 vaTu parAbha. bhA rIte Rbhu vakra pardAnI sAthe vinA dRSTAntanA mana Adi pade caiAjavAthI 7 sUtra bane che. A 13 sUtromAM unnata-prabhuta saMbadhI AgalA 67 eTale ke 13 sUtreA umeravAthI kula 26 sUtra thaI jAya che. ! sU. 2 samAsa // Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ sudhA TIkA sthA04 701 sU03 pratimApatipannasya kalpanIya bhASAdikam 393 ___ chAyA-pratimApratipannasya khalu anAgArasya kalpante catasro bhASA bhASitum , tadyathA-yAcanI 1, pracchanI 2, anujJApanI 3, pRSTasya vyAkaraNI 4 // catvAri bhApAjAtAni, prajJaptAni, tadyathA-satyamekaM bhApAjAtAm 1, dvitIyaM mRSA 2, tRtIyaM satyamRSA 3, caturthamasatyamRpA 4 / (mu0 3) ____TIkA-"paDimApaDivannassa" ityAdi-pratimAH dvAdazavidhA bhikSu. pratimAH, tAH pratipannasya pratimApatipannasya, anagArasya catasraH catuHsaMkhyA:, bhApAH bhASituM kalpante, tadyathA-" yAcanI"-yAcyate kalpanIyavastu yayAiti yAcanI 1, "pracchanI "-pRcchayate'nayeti pracchanI-mArgAdInAM prayojanavazAt sUtrArthayorvA praznasAdhanIbhUtA 2, " anujJApanI " anujJApyate-vodhyate'na. atha sUtrakAra pratimApanna puruSake kalpanIya bhASAdikakA kathana karate haiN| __"paDimA paDiyannassa NaM aNagArassa" ityAdi-3 TIkArtha-pratimA pratipanna anagArako ye cAra prakArakI bhASAeM bolanA yogya hai, ve cAra bhASAeM ye haiM yAcanI 1 pracchanI 2 anujJApanI 3 aura pRSTa vyAkaraNI 4 / bhApA cAra prakAra kI kahI gaI hai, eka satyabhASA dvitIyA sRSAbhASA 2 tIsarI satyamRSA 3 cauthI asatyakRSA 4 / bhikSu pratimAeM 12 kahI gaI hai, ina pratimAoM ko jo pratipanna hai-pAlana kara rahA hai-aise usa anagAra ko cAra bhASAeM bolanA kalpita hai| kalpanIya vastu jisa bhASA ke sahAre mAMgI jA sake vaha yAcanI bhASA hai| jisa bhASAse mArgAdikoM kA, athavA-prayojanavaza sUtra, aura artha kA pUchanA hotA hai vaha pracchanI bhASA hai / jisa bhASA ke dvArA anu pratimA panna puruSe (sAdhue) kevI bhASA bolavI joIe te sUtrakAra praTa 42 cha-" paDimApaDibannasta NaM aNagArassa" tyAha pratimApratipanna (pratimAonI ArAdhanA karatA) aNagArane mATe A yAra sASAmA mAlavA yogya hI cha-(1) yAyanI, (2) 27nI, (3) mnujJApanI ane () pRSTa vyAkaraNa. bhASA cAra prakAranI kahI che-satya bhASA, (2) bhUSA sASA, (3) satya bhUSA mane (4) asatya bhRSA. bhikSu pratimA 12 kahI che. te pratimAonuM pAlana karI rahyo hoya evA aNagArane A cAra prakAranI bhASA bolavI kape che-kalpanIya vastu je bhASAne sahAre mAMgI zakAya che, te bhASAne "yAcanI bhASA" kahe che. je bhASAne sahAre mArgAdi konI pRcchA karavAmAM Ave che, athavA prajanavaza sUtra ane artha pUchavAmAM Ave che, te bhASAne "prarachanI bhASA ' kahe che. sa 50 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre yetyanujJApanI-casatyAderavagrahagrahaNarUpA 3, " pRSTasya vyAkaraNI"-pRSTArthItaramatipAdanI 4 / " catvAri bhApAjAtAni" iti-bhApAjAtAni=bhApAprakArAH, prAptAni, tadyathA-satyaM santA-munayaH, guNAH padArthA bA, tebhyo hitaM satyam , evaM prathama bhASAjAtam , ' astyAtme '-tyAdivat 1, dvitIyaM-mRpA mithyA, 'nAstyAtme' -tyAdivat 2, tRtIyaM-satyamRpA-satyamithyAstrabhAvam 'AtmA'ratyakarte'-tyAdivat 3, caturtham-asatyamRpA-ubhayastabhAvarahitaM 'grAma Agata ' ityAdivat 5 / iti / (sU0 3) jJApana kiyA jAtA hai-vasati Adi kA avagraha grahaNa liyA jAtA hai aisI baha ASA anujJApanI hai| pUchI gaI bAtakA uttara denerUpa jo bhASA hai vaha pRSTavyAkaraNI hai| bhASA ke jo cAra prabheda kAhe gaye haiM-unakA tAtparya aisA hai santa munijanoM ko, guNoM ko athavA-padArtho ko hita karanevAlI jo bhASA hotI hai vaha satyabhASA hai| jaise-"AtmA hai" aisA pratipAdana karanevAlI bhASA satya hai / vidyamAna artha kA utthApana niSedha karanevAlI jo bhASA hai vaha mRpAlApA hai, jaise " AtmA nahIM hai" aisA kahanevAlA vacana asatyavacana hai| jo bhASA satya mithyA svabhAvavAlI hotI hai vaha satya sRSA hai, jaise AtmA hai aura yaha akartA hai| yahAM AtmA hai itane aMza se lo bhASA meM latyatA hai aura "vaha je bhASA dvArA anujJApanA karavAmAM Ave che-eTale ke udyAna AdinA mAli. kanI anujJA levAmAM Ave che, te bhASAne "anujJApanI bhASA' kahe che. pUchavAmAM AvelI vAtane je bhASA dvArA uttara devAmAM Ave che te bhASAne 'pRSTavyA429 mAyA' he che. bhASAnA je cAra prabhede kahevAmAM AvyA che, teno bhAvArtha have prakaTa karavAmAM Ave che-saMtane (munijanone), guNone ane jIvone mATe je hitarI sASA cha, tara satya sASa! 4 cha. rebha "mAtmA che, " mA prakAranuM pratipAdana karanArI bhASA satyabhASA gaNAya che. vidyamAna arthanuM utpAhun ( niSedha ) 42nArI ? bhASA cha, tara bhRSA bhASA 49 che. rema.... "mAtmA nathI ", | prA2tuM pratipAdana 42nArI sApAne mRSA sASA 43 che. je bhASA aMzataH satya hoya ane aMzataH asatya hoya, evI bhASAne satya mRSA bhASA kahe che. jemake "AtmA che ane te akartA che" ahIM "mAtmA che" mA 4thana to satya / che; paNa " mata che" mA Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dughA TIkA sthA0 4 301 V0 4 poTaSTAntena puruSAdinirUpaNam 395 mUlam-cattAri vasthA paNNatA, taM jahA-suddhe NAmaM ege suddhe 1, suddhe mAsaM ege asuddhe2, asuddhe NAmaM ege suddhe3, asuddhe NAmaM ege asuddhe 4 / / ___ evAmeva cattAri purisajAyA paNNatA, taMjahA-suddhe NAmaM . ege suddhe caubhaMgoThA evaM pariNayarUve, vatthA sapaDivakkhA, cattAri purisanAthA eNNatA, taM jahA-suddhe NAmaM ege suddhamaNe caubhaMgo 4 / evaM saMkappe jAva parakkame // suu04|| chAyA-catvAri vastrANi prajJaptAni, tadyathA-zuddhaM nAmaikaM zuddham ?, zuddhaM nAmaikamazuddham 2, azuddhaM nAmaikaM zuddhas 3, azuddhaM nAmaikamazRddham / evameva alatA hai" itane aMza meM alatyatA hai, kyoM ki-vaha kartA hai / jo bhASA asatya kRpA svabhAvavAlI hotI hai arthAt-ubhaya svabhAva se rahita hotI hai vaha bhASA asatya sRSA hai, jaise-"grAma AgalA" gAMva A gayA ityAdi vacana aisA vacana na to satya hai aura na asatya, arthAt vyavahAra bhASA hai // 3 // " cattAri vatthA paNNattA" ityAdi 4 sUtrArtha-vastra cAra prakAra ke gaye haiM, jaise zuddha zuddha 1 zuddha azuddhara azuddha zuddha 3 aura-azuddha azuddha / isI prakAra cAra prakAra ke puruSa 4thana asatya hai, 4126 hai "mAtmA 4aa cha, "vAta satya cha. tathA A kathana aMzataH satya ane aMzata asatya hovAthI, A prakAranI bhASAne "satya mRSA bhASA" kahe che. je bhASA asatya mRSA svabhAvavALI hoya che, eTale ke banne svabhAvathI rahita hoya che, te bhASAne asatya mRSA kahe che. bhaDe " grAma AgataH " "gAma bhAvI Ayu " tyAhi kyana. mA 42nAM vacana satya paNa nathI ane asatya paNa nathI, kAraNa ke gAma te jaDa vastu che-gAma AvatuM nathI paNa ApaNe gAma pAse jaIe chIe chatAM A prakArane bhASA pratyega thAya che. A asatya mRSAne vyavahAra bhASA paNa kahe che. sU. 3 " cattAri vatthA paNNattA" tyAdi sUtrArtha-vastra cAra prakAranAM kahyAM che-(1) zuddha zuddha, (2) zuddha azuddha, (3). azuddha zuddha ane (4) azuddha azuddha. e ja pramANe puruSe paNa cAra prakA Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 sthAnAgastra catvAri purupajAtAni prajJatAni, tadyathA-zuddho nAmaikaH zuddhaH ?, caturbhaGgI 4aa evaM pariNatarUpaH, vastrANi sapratipakSANi / catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathAzuddho nAmaikaH zuddhamanAH, caturbhaGgI 4, evaM saMkalpaH yAvat parAkramaH / (mu0 4) TIkA-atha purupabhedanirUpaNAya trayodazasUtrImAha-" cattAri vasthA " ityAdi-zuddha-nirmalatatvAdiracitatyAt sphItaM vastraM tadeva punarAgantuka malAbhA. vAcchuddhamiti, yadvA-pUrva zudamAsIdadhunA'pi zuddhameva, iti prathamo bhaGgaH 1 / kahe gaye haiM, zuddha zuddha 1 zuddha azuddha 2 azuddha zuddha 3 aura azuddha azuddha 4 / isI prakA se zuddha azuddha padoM ke sAtha pariNata aura rUpa zabda ko joDakara batroM meM caturvidhatA kahanI caahiye| isI dRSTAnta ke anusAra purupa ke bhI cAra prakAra hote haiM aisA jAnanA cAhiye / isI prakAra zuddha aura azuddha padoM ke sAtha mana pad ko joDakara cAra bhaGga karanA caahiye| isI taraha se saGkalpa prajJA dRSTi zIlAcAra vyavahAra aura parAkrama ina padoM ko bhI joDakara caturbhaGgI banAnA caahiye| isa sUtra kA vistRta artha isa prakAra se hai TIkArtha-cattAri vatthA' ityAdi yahAM jo zuddha zuddha zuddha azuddhara azuddha zuddha 3 aura azuddha azuddha 4 aise cAra bhaGga kahe gaye hai so usakA abhiprAya aisA hai jo vastra zuddha nirmala tantu AdikoM se racita nirmita hone se zuddha hotA hai, aura punaH Agantuka mala ke abhAva se mailA hone nahIM pAtA hai aisA vaha vastra prathama bhaGga ke bhItara parigaNita huvA hai / athavA-jo vastra pahale zuddha thA, aba sI zuddha hai aisA vastra 2nA 4i cha-(1) zuddha zuddha, (2) zuddha gazuddha (3) mazuddha zuddha bhane (4) azuddha azuddha. e ja pramANe zuddha-azuddha padanI sAthe pariNata ane rUpa, A be padone anukrame cejita karIne vastromAM caturvidhatAnuM kathana thavuM joIe. A daSTAnta anusAra puruSanA paNa cAra prakAra paDe che, ema samajavuM. e ja pramANe zuddha ane azuddha padanI sAthe mana, saMkalpa, prajJA, daSTi, zIlAcAra, vyavahAra ane parAkrama, A sAta padone cejita karIne cAra cAra bhAMgAnuM kathana karavuM joIe, have A sUtrane artha vistArapUrvaka samajAvavAmAM Ave che-vastranI apekSAe je cAra bhAMga kahyA che tenuM spaSTIkaraNa-(1) "zuddha zuddha' je vastra nirmaLa tattva Adi ke vaDe nirmita hoya che, ane jemAM melanA Agamanane abhAva hoya che, evAM vastrane zuddha zuddha nAmanA pahelA bhAgamAM Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u01 sU0 4 vastradraSTAntena puruSAdinirUpaNam 27 46 zuddhe " iti - zuddhaM prAka zuddhaM, pazcAnmalAdi samparkAdazuddhaM - malinam, iti dvitIyo bhaGgaH / 2 // azuddham " 66 " iti - prAjmalinam pazcAcchuddhamiti tRtIyo bhaGgaH // 3 // " azuddhe " iti - azuddham - jIrNazaTita tantvAdiracitatvAtmAgazuddhaM pazcAdapi malamalinatvAdazuddham // iti caturthI saGgaH // 4 // atha dASTantikasUtramAha 46 " evAmeva " ityAdi - evameva = vastravadeva, catvAri puruSajAtAni, tathAhi-zuddhaH = jAtyAdinA, sa eva punaH zuddho-nirmalajJAnAdiguNatayA, yadvA-jAtikAlAprathama bhaMga meM liyA gayA hai| jo vastra pahale zuddha thA, pazcAt vahI catra maila Adi ke samparka se azuddha malina ho gayA ho aisA vaha vastra dvitIya bhaMga meM liyA gayA hai| azuddha zuddha " isa tRtIya bhaMga meM vaha vastra liyA gayA hai jo pahale malina ho aura bAda meM zuddha sApha ho gayA ho / " azuddha azuddha " isa caturtha bhaMga meM vaha vastra gRhIta huvA hai jo jIrNa zIrNa tantu AdikoM se banAne ke kAraNa pahale bhI azuddha ho, aura pIche bhI maila Adi se malina ho gayA ho isa prakArakI yaha caturbhaGgI vastrakI zuddhatA aura azuddhatA ko lekara pragaTa kI gaI hai / to jisa prakAra se caturbhaGgI vastroM meM yojita kI gaI hai, usI prakAra se yahI caturbhaGgI puruSa ke sAtha bhI ghaTita kI gaI hai, arthaatmUkI zakAya che athavA je vastra pahelA zuddha hatuM ane hAlamAM paNa zuddha che, evAM vastrane zuddha zuddha kahe che. (2) zuddha azuddha " je vastra pahelAM zuddha hatuM, paNa pachI mekSa AdinA sapathI azuddha thayelu' hAya che, evA vastrane A bIjA bhAMgAmAM mUkI zakAya che. (3) " azuddha zuddha " je vastra pahelAM malina hAya, paNa tyAramAda zuddha ( nimaLa ) thaI gayuM hAya, evA vastrane 66 A trIjA bhAMgAmAM mUkI zakAya che. (4) " azuddha azuddha " je vastra jINu zINu tantu AdikAmAthI banAvelu hAvAne kAraNe pahelA paNu azuddha haiya ane tyArakhAda mela AdinA sapane lIdhe adhika azuddha banelu hAya, evA vastrane A ceAthA bhAMgAnA dRSTAnta rUpe gaNAvI zakAya che. A prakAranI A caturbhu gI ( cAra bhAMgA) vasranI zuddhatA ane azuddhatAnI apekSAe prakaTa karavAmAM AvI che. je rIte vastronI sAthe A catubha'gIne cAjita karavAmAM AvI che, e ja pramANe puruSAnI sAthe paNa A catugIne cAjita karIne cAra prakAranA puruSAnuM have pratipAdana karavAmAM Ave che Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnI pekSayA dUSaNarahitaH 1 / avaziSTAstrayo bhaGgA evam zuddho nAmaiko'zuddhaH 2, azuddho nAmekaH zuddhaH 3, azuddho nAmaiko'zuddhaH 4 / iti caturbhaGgI // evam " ityAdi - evam = anena prakAreNa, arthAd yathA zuddhazabdAnantaraM zuddhapadaM paThilA caturbhaGgAni dAntikasahitAni daSTAntabhUtavatrANi kRtAni tathA zuddhapUrvapade pariNatapade rupapade ca vakhANi caturbhaGgAni sapratipakSANi = dAntikasahitAni kAryANi, tathAhi - 66 cAritrANi tAni tadyathA-zuddhaM nAmaikaM zuddha pariNatam 1, zuddha nAmaikamazuddhapariNatam 2, azuddhaM nAmaikaM zuddha pariNatam 3, azuddhaM nAmaikamazuddhapariNa tam 4 // itidRSTAntanutracaturbhaGgI // evaM dAntika puruSa jAtasUtra caturbhaGgI / tathAhi evameva catvAri puruSajAtAni tAni tadyathA zuddho nAmaikaH zuddhapariNataH puruSa bhI cAra prakAra ke hote haiM zuddha zuddha 1 zuddha azuddha 2 azuddha zuddha 3 azuddha azuddha 4 isa puruSa kI catuGgI meM prathama bhagavAle ve puruSa gRhIta huye haiM jo pahale bhI jAtyAdi se zuddha hote haiM aura nirmala jJAnAdi guNavAle hote hai / athavA jAti kula kI apekSA se dUSaNa rahita hote haiM / 1 dvitIyabhaMga ve puruSa gRhIta huve haiM jo jAtyAdika se zuddha hokara bAda meM kimI nimitta se azuddha khoTI AdatavAle ho jAte haiM -2 tRtIya saMga meM ve puruSa liye gaye haiM, jo jAhvAdi se azuddha hokara bhI nimitta milane para zuddha jJAnAdi se sampanna ho jAte haiM, 3 | caturthabhaMga meM ve puruSa gRhIta huve haiM, jo jAtyAdika se azuddha hokara puruSAnA yAra prAra nAthe abhAye che - (1) zuddha zuddha, (2) zuddha azuddha, (3) azuddha zuddha bhane (4) azuddha zuddha. pahelA bhAMgAnuM spaSTIkaraNa--je puruSA jAti AdinI apekSAe pahelAM pazu zuddha haiAya che ane tyArabAda niLa jJAnAdi guNA paNu jemaNe sapanna karyAM hoya che, temane " zuddha zuddha " rUpa paDelA bhAMgAmAM samAvI zakAya che. athavA je puruSA jAtikULanI apekSAe dUSaNa rarhuita hoya che, temane A prakAramAM gaNAvI zakAya che.' (ra) 'zuddha azuddha' je puruSA pahelAM jAti AdinI apekSAe zuddha haiAya che, paNa pAchaLathI kheATI AdatA, kathA Adine lIdhe azuddha thaI jAya che, temane khIjA prakAramAM gaNAvI zakAya che. (3) * azuddha zuddha' je puruSA jAti AdinI apekSAe azuddha hAvA chatAM paNa timitta maLavAthI zuddha jJAnAdithI sapanna thaI jAya che, temane A A trIjA prakAramAM mUkI zakAya che. (4) * azuddhe azuddha' je puruSA jAti 6 dd Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u01 24 ghanadraSTAntena puruSAdinirUpaNam 399 1, zuddho nAmako'zuddhapariNataH 2, azuddho nAmaikA zuddhapariNataH 3, azuddho nAmaiko'zuddhapariNataH 4 // atha dRSTAntavastrasUtramcatvAri vastrANi prajJaptAni, tadyathA-zuddhaM nAmaikaM zuddharUpam 1, zuddha nAmaikamazuddharUpam 2, azuddhaM nAmakaM zuddharUpam 3, azuddhaM nAmaikramazuddharUpam / / atha dAhrantikarUpaghaTitapurupajAtamUtram___evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-zuddho nAmaikaH zuddharUpaH 1, zuddho nAmaiko'zuddharUpaH 2, azuddho nAmakaH zuddharUpaH 3, azuddho nAgaiko'zuddharUpa: 4 / iti cturbhgii| __ eSAM pariNatarUpaghaTitadRSTAnta-dAntika satrANAM vyAkhyA prAgvad vodhyaa|| bhI azuddha hI bane rahate haiM jIvana ko zuddha nahIM banAte haiM 4 / zuddha zuddhapariNata Adi jo vastra sambandhI caturbhaGgI kahI gaI hai behadAntika purupa meM bhI isa prakAra se ghaTita karanI cAhiye / jaise-zuddha zuddhapariNata 1 zuddha azuddha pariNata 2 azuddha zuddha pariNata 3 aura azuddha azuddha pariNata 4 / isI prakAra se dRSTAntabhUta vastrAne zuddhaazuddha pada ke sAtha rUpa padako yojita karake jo caturbhagI banAI gaI hai, vaha dAntika puruSameM bhI isI prakAra se ghaTita karanI cAhiye, jaise-zuddha zuddharUpa 1, zuddha azuddharUpa 2 azuddha zuddharUpa 3 aura azuddha azuddharUpa4 pariNata aura rUpaghaTita ina dRSTAnta aura dArTAntikoM kI caturbhaGgI kI vyAkhyA pahale hI samajha lenA caahiye| AdinI apekSAe azuddha hoya che, ane jIvanane zuddha banAvavAno prayatnazIla thatA nathI, A kAraNe je kAyama azuddha ja rahe che, temane A cothA prakAramAM mUkI zakAya che. vastrane anulakSIne zuddha-azuddha, A pado sAthe pariNata padane javAthI nIce pramANe cAra bhAga bane che-(1) zuddha zuddha pariNa, (2) zuddha azuddha pariNata, (3) mazuddha zuddha pariNata gane (4) azuddha zuddha pariNata. dAbdantika puruSane anulakSIne paNa cAra bhAMgAe grahaNa karavA joIe. e ja pramANe dRSTAntabhUta vastramAM zuddha azuddha padanI sAthe rUpa padane jIne je cAra bhAMgAnu kathana karavAmAM AvyuM che, te cAra bhAMgAnuM kathana dAntika puruSane anulakSIne paNa thavuM joIe. jemake (1) zuddha zuddha rUpa, (2) zuddha azuddha rUpa, (3) azuddha zuddha rUpa ane (4) azuddha azuddha rUpa. pariNata ane rUpaghaTita A daSTAnna ane dAbdantikenI caturbhagInI vyAkhyA sUtra bemAM ApyA anusAra ja samajI levI. Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Yo sthAnAnasUtre itthaM bhagakaraNAya rIti darzayitumAha - " cattAri" ityAdi / zuddha:- vahistAd vacanAdinA, zuddhamanAH punarantaH zuddhaH 1 zuddho nAmaiko'zumanAH 2, azuddho nAmaiH zuddhamanAH 2, azuddho nAmaiko'yuddhamanAH 4 / iti / 66 evaM " iti - anena prakAreNetyarthaH, arthAd yathA manoghaTita caturbhadrakaH sUtramukta, tathA, " saMkalpaH " ityAdi - saMkalpapadAdArabhya parAkramapadaparyantaM dRSTAntabhUtavastrasUtraM vihAya puruSajAtasUtrANi paDU bodhyAni // tathAhicatvAri puruSajAtAni, prajJaptAni tadyathA zuddho nAmakaH zuddhasaMkalpaH 1, zuddha maihiszuddhasaMkalpaH 2, azuddho nAsaikaH zuddhasaMkalpaH, azuddho nAmakozuddhasaMkalpaH 4 / iti || - 37 aba bhaMga karanekI rItiko dikhAne ke nimitta sutrakAra kahate haiM - " cattAri " ityAdi " zuddha zuddhamanAH " jo vyakti bAhara meM vacana Adi se zuddha ho aura antaraGga meM bhI zuddha ho vaha - " zuddhazuddha manavAlA " isa prathama bhaGga meM pariNata kiyA gayA hai 1 Age ke tIna bhaGga - " zuddha azuddhamanAH 2 azuddha zuddhamanAH 3 aura azuddha azuddhasanA 4 isa prakAra se haiM / jisa prakAra se yaha manoghaTita caturbhaGgavAlA sUtra kahA gayA hai usI prakAra se - " saGkalpa " pada se lekara " parAkrama ke taka ke puruSa jAta sUtra bhI dRSTAntabhUta vastra sUtrako choDakara kaha lenA cAhiye, jaise - puruSa jAta cAra kahe gaye haiM / zudra zuddha saGkalpacAlA ? zuddha azuddha saGkalpa have mana, Adi parakrama paryantanA sAta padane zuddha azuddha pade,sAthe ceAjIta karIne je sAta caturbha`gIe khane che, tenuM sUtrakAra spaSTIkaraNa kare che. zuddha azuddha pado sAthe manane cejita karavAthI nIce pramANe cAra bhAMgA bhane che - (1) ' zuddhaH zuddha manAH ' ? puruSa mahAradhI vayana mAhinI apekSAo zuddha hAya, ane jenuM ataHkaraNa paNa zuddha hAya tene zuddha zuddha manavALA ' kahe che. evA puruSane A pahelA prakAramAM gaNAvI zakAya che. 8 khIjo bhAMgA-zuddha azuddha manavALA, (3) azuddha zuddha manavALA ane (4) azuddha azuddha manavALA. jevI rIte zuddhe azuddha padyane mana sAthe ceAjita karIne cAra bhAMgAvALuM A sUtra kahevAmAM AvyuM che, e ja pramANe saMkalpathI laIne parAkrama sudhInA upayukta padone paNa zuddha azuddha pado sAthe ceAjIne cAra cAra bhAMgAvALA bIjA cha sUtreA paNa puruSa jAtane anulakSIne kahevA joIe. dRSTAntabhUta vastramAM mana Adi sAte vastune abhAva hAvAthI tene anulakSIne ahIM sUtreA chanI zakatA nathI ema samajavuM. Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 4 u0 1 sU0 4 vastradRSTAntena puruSAdinirUpaNam 401 evaM zuddho nAmaikaH zuddhaprajJa. 1, zuddho nAmaiko'zuddhamajJaH 2, azuddho nAmaikaH zuddhamajJaH 3, azuddho nAyaiko'zuddhaprajJaH 4 iti / ____ evaM zuddho nAmaikaH zuddhadRSTiH1, zuddho nAmaiko'zuddhadRSTiH2, azuddho nAmaikaH zuddhadRSTiH 3, azuddho nAmako'zuddhadRSTiH 4 / iti // evaM zuddho nAmakaH zuddhazIlA''cAraH 1. zuddho nAmaiko'zuddhazIlA''cAraH2, azuddho nAmaikaH zuddhazIlA''cAraH 3, azuddho nAmako'zuddhazIlA''cAraH 4 iti|| ____ evaM zuddho nAmaikA zuddhavyavahAraH1, zuddho nAmaiko'zuddha vyavahAra 2, azuddho nAmaikaH zuddhavyavahAraH 3, azuddho nAgaiko'zuddhavyavahAraH 4 / iti / vAlA 2 azuddhazuddha saGkalpavAlA 3 aura azuddha azuddha saGkalpavAlA 4 isI prakAra se zuddha zuddha prajJAvAlA 1, zuddha azuddhaprajJAvAlA 2 azuddha zuddha prajJAvAlA 3 aura azuddha zuddha prajJAvAlA 4 zuddhazuddha dRSTivAlA 1 zudra azuddha draSTivAlA 2 azuddha azuddha draSTivAlA 3 aura azuddha azuddhadraSTibAlA 4 / zuddha zuddhazIlAcAravAlA 1 zuddha azuddha zIlAcArakolA 2 azuddha zuddha zIlAcAravAlA 3 aura azuddha azuddha zIlAcAravAlA 3 zuddha zuddha vyavahAravAlA 1 zuddha azuddha vyavahAravAlA 2 azuddha zuddha vyavahAravAlA3 azuddhAzuddha vyavahAravAlA4 isI prakAra se zuddha zuddha parAkramabAlA 1 zuddha azuddha parAkramavAlA 2 azuddha zuddha * saMkalpa sAthe yuddha azu & padane javAthI nIce pramANe puruSajAta viSayaka cAra bhAM bhAvArtha sUtra banaze-(1) zuddha zuddha saMkalpavALA, (2) zuddha azuddha sa kalpavALA. (3) azuddha zuddha saMkalpavALA ane (4) azuddha azuddha saMka9pavALA prajJA padane javAthI A cAra bhAMgA bane che-'1) zuddha zuddha prajJAvALA, (ra) zuddha azuddha prajJAvALA, (3) azuddha zuddha prajJAvALA ane (4) azuddha azuddha prajJA vALa daSTa padane cojavAthI A cAra bhAgA bane che-(1) zu zuddha TAgo, (2) zuddha zuddha TANA, (3) azuddha zuddha diSTivALe ane (4) azuddha azuddha daSTivALe zIlAcAra pada javAthI A cAre bhAMgA bane che-(1) zuddha zuddha zIla cIravALo, (2) zuddha azuddha zIlA cAravALe, (3) azuddha zuddha zIlAsaravALe ane (4) azuddha azuddha zIlAcAravALe vyavahAra para javAthI A pramANe cAra bhAMgA bane che-1) zuddha zuddha vyavahAravALe, (2) zuddha azuddha vyavahAravALe, (3) azuddha zuddha vyava hAravALe ane (4) azuddha azuddha vyavahAravALe, parAkrama padanI sAthe A sa 51 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 sthAmAjaso ____ evaM zuddho nAmaikaH zuddhaparAkramaH 1, zuddho nAmaiko'zuddhaparAkramaH 2, azuddho nAmakaH zuddha parAkramaH 3, azuddho nAmaiko'zuddhaparAkramaH 4 / eSu bhaGgepu sanasa Arabhya parAkramAntapuruSadharmANAM vastre'bhAvAd dRSTAntabhUta. vastramUtrabhaGgA na ghaTante / ata-eva-" eva" miti proktam / mU0 4 // purupabhedAdhikAra evedamAhamUlamca ttAri suyA paNNattA, taM jahA-aijAe aNu. jAe avajAe kuliMgAle 1 / cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA-sacce nAmaM ege sacce 1, sacce nAmaM ege asacce cau. bhaMgo 4 // 2 // evaM pariNae jAba prkkme11|| cattAri vatthA paNNattA, taM jahA-suI nAma ege sui, suI nAma ege asuI caubhaMgo 4 // 12 // evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA-taM jahA suI NAmaM ege sui cubhNgo| evaM jaheva suddheNaM vattheNaMbhaNiyaM taheva suiNAvi, jAva parakame 26 / cattAri koravA paNNattA, taM jahA -aMbapalaMba korae 1, tAlapalabakorae 2, vallipalaMbakorae 3, meMDhavisANakorae 4 / 27 // evAmeva cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA-aMbapalaMyakoravalavANe 1, tAlapalaMghakoravasamANe 2, vallipalaMgakoravasamANe 3, meMDhavisANapalaMghakoravasamANe 4 / 28 // sU0 5 // parAkramavAlA 3 azuddha azuddha parAkramavAlA 4 ina manase lekara parAkrama takake puruSa catujhegI meM jo bastra dRSTAnta ko lAgU nahIM kiyA gayA hai usakA kAraNa aisA hai ki-vastra meM isa puruSadha kA abhAva hai / isI liye-" evaM" aisA kahA gayA hai / sU04 // pramANe cAra bhAga bane che-(1) zubhra zuddha parAkramavALe (2) zuddha azuddha parAkramavALa, (3) azuddha zuddha parAkramavALo ane (4) azuddha azuddha parA kramavALo A manathI laIne parAkrama paryantanI catugI puruSa jAtane ja lAgu pADI zakAya che, vastrane lAgu paDatI nathI, kAraNa ke vastramAM A puruSa dhamAna sAva kAya che. se vAta sUtra " evaM" tyAhi 4thana dvArA 258 41 cha. // sU. 4 // Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u01sU05 sutAdidRSTAntaina puruSanirUpaNam 403 chAyA-catvAraH sutAH prajJaptAH, tadyathA-atijAtaH (atiyAtaH)1, anujAtaH (anuyAtaH) apajAtaH3, kuMlAgAraH 4 / 1 / catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-satyo nAmakaH satyaH 1, satyo nAmaiko'satyaH 2, caturbhaGgI 2 / evaM pariNato yAvata parAkramaH // 11 // catvAri vastrANi prajJaptAni, tadyathA-zuci nAmaikaM zuci 1, zuci nAmaikamazuci 2, caturbhagI 4 // 12 // evameva catvAri purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-zucirnAmaikaH zuciH caturbhaGgI 4 / 13 / evaM yathaiva zuddhena vastreNa bhaNitaM tathaiva zucinA'pi yAvat parAkramaH // 26 // catvAraH korakAH prajJaptAH, tadyathA-AmrapalambakorakaH 1, tAlapralambakorakaH2, vallIpralambakorakaH3 meNDhaviSANakorakaH 4 / 27 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tayathAAmrapralambakorakasamAnaH 1, tAlapralambakorakasamAnaH 2, vallIpralambakorakasamAnaH 3, meNDavipANApalambakorakasamAnaH / 4 // 28 // puruSa bhedAdhikArameM hI sUtrakArane yaha kahA hai| "cattAri lugA paNNattA" ityAdi 5 sUtrArtha-putra cAra prakArake kahe gaye haiM, jaise-abhijAta 1 (atiyAta) anuyAta 2 ( anuyAta ) apajota 3 aura kulAgAra 4 cAra puruSajAta kahe gahe gaye haiM, jaise-satyasatya 1 satya asatya 2 asatya satya 3 asatya asatya 4 / vastra cAra prakArake kahe gaye haiM, jaise-zuci zuci1 zuci azuci 2 azuci zuci3 aura azuci azuci 4 / / isI prakArase puruSa bhI cAra kahe gaye haiM, jaise-zuci zuci aadi| jaise zuddha vastrase kahA gayA hai / usI prakAra se zuci se bhI kaha lenA cAhiye, aura parAkrasa taka kahanA cAhiye / mAtra puruSanA prakAro batAvavA nimitte ja A pAMcamuM sUtra kahe che " cattAri suyA paNNattA" tyAha sUtrAtha-putranA yA2 4.2 46 cha-(1) mamita athavA matiyAta (2) anujAta, (3) apajAta ane (4) kulAMgAra puruSe cAra prakAranA kahyA che (1) satya satya, (2) satya masatya, (3) masatya satya mana (4) masatya asatya 17 yAra 42nA 4 cha-(1) zuyi zusya, (2) zuthi azuthi, (3) azuci zuci ane (4) azuci azuci e ja pramANe puruSonA paNa "zuci zuci" Adi cAra prakAra kahyA che je rIte zuddha vastranuM kathana pahelAnA sUtramAM karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana "zuci-azuci nI apekSAe thavuM joIe. puruSa jAtamAM zuci azuci sAthe manathI laIne parAkrama paryantanA sAta padene jIne cAra bhAgAvALA sAta sUtranuM kathana thavuM joIe Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 sthAnAGgastra TIkA-" cattAri muyA'' ityAdi-catvAraH catuHsa khyakAH, mRtA-putrAH, majJaptAH, taghathA-atijA ( yA )taH-ati-pitRsampadramatiprAya jAtaH-saMvRtto'ti jAtaH, yadvA-pitRsampadamullaGghanya yAtaH prApto viziSTatarasampadamityatiyAto 'tizayitasamRddhika ityarthaH 1, RSabhavat 1 / __ anujA (yA)taH-anu-pituranurUpastulyo jAlo'numAnaH, yadvA-'anuyAtaH' anugatA-pitRvibhUtyA'nuyAta iti, pitRtulya ityarthaH, mahAyazovana , AdityayazasA ravapitrA sahazatvAnmahAyazasaH 2 / ___ apajAtaH-apa-pitRsampado'pasado hIno jAto'pajAtaH pitrapekSayA kizciddhInaguNa ityarthaH, Adityayazovat , bharatApekSayA tasyepaddhInaguNatvAt 3 / kulAgAra:-aGgArapadamaGgArasahazaparam , tena kulasya-baMzasyAgAra iva kulAgAraH durAcaraNena kuladUSakatvAt paripIDakatvAhA kulAnArAyamANaH, kaNDarIkavat / 4 / koraka cAra kahe gaye haiM, jaise-Amra pralamba koraka tAla pralamba koraka 2 vallI pralamba koraka3 meNDa viSANapralamba koraka samAna 4 isa sUtra kA bhAvArthe isa prakAra se hai-putra jo cAra prakAra ke kahe gaye haiM unameM prathama prakAra kA putra vaha hai jo pitA kI saMpatti se bhI adhika saMpattivAlA ho jAtA hai, jaise bhagavAnRSabhadeva 1 dvitIya prakAra kA putra vaha hai jo ki pitA kA hI anurUpa hotA hai athavA pitA ke jaisI vibhUti sampattivAlA hotA hai jaile mahAyaza ye apane pitA Adityayaza ke samAna the 2 tRtIya prakAra kA putra vaha hai jo pitA kI apekSA sampatti meM hIna hotA hai arthAt pitA kI apekSA guNoM meM kucha kama hotA hai jaise-Adityayaza ye bharata kI apekSA guNoM meM hIna the 3 caturtha prakAra kA vaha putra hai jo apane durAcAroM se kula kA dUSaka 124 yA2 4hyAM che-(1) mAnasamma 24, (2) tAsasamma 124, vallIpralamba keraka ane meDha viSANu pralamba karaka. ' have A sUtrane bhAvArtha prakaTa karavAmAM Ave che-(1) abhijAta (athavA atiyAta) putra tene kahe che ke je pitA karatAM paNa vadhAre saMpattivALo hoya che jemake bhagavAna RSabhadeva (2) anujAta putra tene kahe che ke je pitAnA jeTalI ja vibhUti (saMpatti) vALo hoya che jemake mahAyaza. te tenA pitA AdityayazanA jeTalI ja vibhUtivALo hato. " apajAta putra" apajAta putra tene kahe che ke je pitA karatA nyUna saMpattivALo hoya athavA pitA karatAM guNomAM hIna hAyajemake Aditya yaza te tenA pitA bharata karatAM guNenI apekSAe hIna ha. (4) kulAMgAra putra tene kahe che ke je potAnA anAcArothI Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u0 1 sU0 5 sutAdiSTAntena puruSanirUpaNam 105 evaM ziSyo'pi caturvidho vodhyA, sutazabdasya ziSyaparatAyA api pradarzanAt / tatrAtijAtaH-siMhagiryapekSayA vajrasvAbhivat / anujAta:- zayyambharApekSayA yazobhadravata , apajAto-jambUsvAmyapekSayA prabhavasvAmivat , kulAgAra:-kulavAlukabada athavodAyinRpamArakavaditi / 1 / ho jAto hai para ko pIDA denevAlA hotA hai, jaise-knnddriik| yahAM aGgArapad aMgAra sadRza kA bodhaka hai / jisa taraha putroM meM caturvidhatA pragaTa kI gaI hai usI prakAra ziSya meM bhI caturvidhatA hotI hai suta zabda ziSya artha kA bhI bodhaka hotA hai / jo ziSya apane guru kI apekSA adhika prabhAvazAlI ho jAtA hai vaha atijAta ziSya hai, jaise siMha. girI kI apekSA vana svAmI / jo ziSya apane guru ke jaisA hI guNI hotA hai vaha ziSya anujAta ziSya hai, jaise zayyaMbhava kA yazobhadra / jo ziSyaguru ke guNoM se hIna guNavAlA hotA hai vaha apajAta ziSya hai, jaise jambUsvAmI kI apekSA prabhavasvAmI / jo ziSya guru kA dUSaka hotA hai vaha kulAMgAra ziSya hai, jaise kulavAluka athavA udAyana rAjA ko mAranevAlA 1 "cattAri purisajAyA " satya satya Adi ke bheda se cAra puruSajAta jo kahe gaye haiM unakA kuLane kalaka lagADe che, parane pIDAkArI hoya che. jemake kaMDarIka ahIM " m||2" 56 " mA2 samAnanu" mA54 cha. ahIM je prakAre putramAM caturvidhatA prakaTa karavAmAM AvI che, e ja prakAre ziSyamAM paNa catuvidhatA samajavI, kAraNa ke "suta" zabda ziSyanA arthano paNa bedhaka che. (1) je ziSya potAnA guru karatA paNa adhika prabhAvazALI hoya che tene atijAta ziSya kahe che. jemake siMhAgiri karatAM vajI. svAmI vadhAre prabhAvazALI hatA. (2) je ziSya pitAnA guru samAna guNI hoya che tene anujAta ziSya kahe che. jemake zayyabhavane ziSya prabhavasvAmI. (3) je ziSya guru karatAM hIna guNavALo hoya che tene apajAta ziSya cha, ma 14 svAmI 42tA prasasvAmI DAna guNapaNA tA. (4) ra ziSya guruno TUSaka hoya che tene kulAMgAra ziSya kahe che. jemake kulavAluka athavA udAyana rAjAne mAranAra " cattAri purisajAyA " tyaahipuruSanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che-(1) "satya satya Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 sthAnastri ___" cattAri purisajAyA " ityAdi-catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tathA satyA yathAvasthitavastuparikathanAt pratijJAtAnusAreNa kartRtvAca satyaH puruSaH, sa eva punaH satyaH sadbhayo hitA-saMyamadhAritvena jaganmitrabhUta', yadvA-pUrva satya AsIt pazcAdapi satya eveti / 1 / ___ "satyo nAmaiko'satyaH" iti-pUrva satyaH pazcAtkAlakrameNAsatyo'yathAvadvastuparikathanAt pratijJAtamulladhya pravartanAca 2 / zeSau bhaGgau yathA - asatyo nAmaikaH satyaH 3, asatyo nAmaiko'satyaH 4 / iti caturbhaGgI / abhiprAya aisA hai, jo puruSa yathAvasthita vastu kA kathana karanevAlA hotA hai evaM pratijJAta ke anusAra karanevAlA hotA hai, vaha satya puruSa kahA gayA hai, aisA vaha puruSa Age calakara saMyama ko dhAraNa karake jagata kA mitra (bhUta) bana jAtA hai to vaha satya satya isa prathama bhaMga meM parigaNita hotA hai / athavA jo pahale bhI satya ho aura bAda meM bhI banA rahatA ho, vaha satya satya hai / satya asatya vaha hai jo pahale satya ho aura bAda meM kAlakrama se ayathA vastu ke parikathana se yA pratijJAta artha kA ullaMghana karane se asatyarUpa banA gayA ho mithyAbhASI ho gayA ho / yahAM zeSa do bhaMga isa prakAra se haiM-asatya satya, aura asatya asty| je puruSa yathAvasthita (jevuM hoya evuM ja ) vastunuM kathana karatA hoya che ane pratijJA anusAra ja karanAra hoya che, evA te puruSane satya puruSa kahyo che e te puruSa AgaLa jatAM saMyama dhAraNa karIne jagatanA mitrarUpa banI jAya che, evA puruSane "satya satya" nAmanA pahelA prakAranA puruSamAM gaNAvI zakAya che. athavA je pahelAM paNa satyanA ArAdhaka hoya ane pAcha nathI paNa satyane ArAdhaka ja cAlu rahe che, tene "satya satya" rUpa pahelA prakAramAM gaNAvI zakAya che. (2) "satya asatya" je puruSa pahelAM satyane pAlaka hoya, paNa pAchaLathI ayathArtha vastunA pari,thana dvArA athavA pratijJAta arthanuM ullaMghana karavAne kAraNe asatya rUpa banI gayuM hoya tene satya asatya puruSa kahe che. bAkInA be bhAMgA A pramANe che (3) asatya satya ane (4) asatya asatya. A bannene bhAvArtha uparanA be bhAgAnA bhAvArthane AdhAre samajI le. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA0 4 u0 1 sU0 5 sutAdidRSTAntena puruSanirUpaNam 407 ___" eva" mityAdi-evam-anena prakAreNa, arthAd yathA satyAsatya ghaTita caturbhaGgI kRtA tathA, " pariNataH" pariNatapadAdArabhya parAkramapadaparyantaM yojayitvA tattaccaturbhagI kAryA / 11 / atha dRSTAntabhUtavastrasUtram___" cattAri vatthA " ityAdi- catvAri vastrANi prajJaptAni, tadyathA-"zuci jisa prakAra se satyAsatya pada ghaTita yaha caturbhagI banI hai usI prakAra se ina pada ke sAtha pariNata Adi padoM ko ghaTita karake parAkrama pada taka 4-4 caturbhagI banAnA caahiye| cattArivatthA" ityAdi isa sUtra dvArA jo zuci zuci-zuci azuci-azucizuci aura azuci azuci vastra ke ye cAra bhaMga kahe gaye haiM, isI prakAra se puruSa ke bhI cAra prakAra rUpa bhaMga kahe gaye haiM zuci zuci 1 zuci azuci 2 azuci zuci 3 aura azuci azuci isI prakAra se ina zuci azuci ke sAtha pariNata-rUpa mana saGkalpa prajJA dRSTi zIlAcAra vyavahAra aura parAkrama padoM ko joDakara 4-4 caturbhagI banA lenI cAhiye / jo vastra svabhAva se pavitra ho aura Age bhI vaha saMskAra se athavA kAlabheda se pavitra banA rahA hai, jaisA ki zuddha vastra ke prakaraNa meM pragaTa kara diyA gayA hai to aisA vaha vastra je prakAre satyAsatya padaghaTita A caturbhagI kahevAmAM AvI che, e ja prakAre A padenI sAthe pariNuta Adi parAkrama paryantanA pUrvokta padane cejita karIne cAra cAra bhAMgAvALA sUtranuM kathana thavuM joIe / "cattAri vatthA " dhyAha A satra dvArA vastranA nIce pramANe cAra prakAra kahevAmAM AvyA che, (1) ayi zuthi, (2) zuyi mazuthi, (3) zuthi zuthi bhane (4) mazuthi azaci. e ja pramANe puruSanA paNa nIce pramANe cAra prakAra kahyA che (1) zuthi zuthi, (2) zuthi mazuthi, (7) azuthi zuthi mAne (4) azuthi azaci. e ja pramANe zuci azuci padanI sAthe pariNuta, rUpa, mana, saMkalpa, prajJA, dRSTi, zIlAcAra, vyavahAra ane parAkrama A padone joDIne cAra cAra bhAgAvALA sUtronuM kathana thavuM joIe. je vastra svabhAvathI pavitra hoya ane AgaLa jatAM paNa saMskAranI apekSAe athavA kALabhedanI apekSAe pavitraje rahe che, evA vastrane zuci zuci paMpa pahelA prakAramAM mUkI zakAya che zuddha vastranA prakaraNamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM kathana zucivazva viSe Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 sthAnAGgasUtre nAmai zuci" 1 / zuci-svabhAvena pavitraM, tadeva punaH zuci-saskAreNa kAla bhedena vA zuci 1, zuci-svAbhAvivazuddhimat , punaH kAlabhedena azuci-apavitram 2, evam-azuci nAmaikaM zuci 3, azuci nAmaikamazuci 4 / iti cturbhjhii| __atha dArTAntikapuruSajAtasUtram"evAmeve"-tyAdi-evameva dRSTAntabhUtavastava devetyarthaH, catvAri puruSa jAtAni prajJaptAni, tadyathA-zuciH svabhAvena pavitraH puruSaH, sa eva punaH zuciHsadAcArapAlakatayA pavitraH 1, zucirnI maiko'zuciH 2, azucirnAmakaH zuciH 3, azucirnA maiko'zuciH 4 / iti caturbhaGgI / / 13 // zuci zuci kahA gayA hai / svabhAvataH zuddha huvA bhI jo Age calakara apavitra ho gayA ho vaha zuci azuci bhagavAlA vastra kahA gayA hai isI prakAra jo vastra azuci hokara zuci cala jAtA hai aura jo azuci banA huvA azuci hI banA rahatA hai vaha vana tanIya aura caturtha bhaMga vAlA hai| jisa prakAra se yaha zuci azuci sambandhI caturbhagI vastra meM yojita kara pragaTa kI gaI hai, usI prakAra se yahI caturbha gI puruSa meM bhI yojita kara lenA cAhiye, aura vaha isa prakAra se hai-jo manuSya svabhAvanaH pavitra ho aura Age bhI sadAcAra kA pAlana karane se pavitra banA rahatA hai to vaha " zuci zuci" sa prathama bhaMga kA annagata hai-antarbhUta kiyA gayA hai| prathamataH pavitra banakara bhI Age jo vaha nimitta vazAt asadAcAra pAlana se apavitra bana jAtA hai to paNa grahaNa karavuM joIe je vastra svabhAvata zuddha hovA chatAM pAchaLathI apavitra thaI jAya che, evA vastrane zuci azuci rUpa bIjA prakAramAM gaNAvI zakAya che je vastra azuci ( apavitra) hovA chatAM pAchaLathI zuci banI jAya che tene azuci zuci rUpa trIjA prakAramAM gaNAvI zakAya che ane je vastra azuci avasthAmAM ja kAyama cAlu rahe che tene azuci azuci rUpa cothA prakAramAM mUkI zakAya che. vastrane anulakSIne zuci azucinI apekSAe je cAra bhAMgAnuM kathana karavAmAM AvyuM che, evA ja cAra bhAMganuM kathana puruSanA viSayamAM paNa thavuM joIe-manuSya viSayaka cAra bhAMgI A pramANe banaze-(1) je manuSya svabhAvataH pavitra hoya ane sadAcAranuM pAlana karavAne lIdhe pavitra ja rahe che, tene "zuci zuci " rUpa pahelA bhAgamAM mUkI zakAya che. (2) je puruSa pahelAM pavitra hoya, paNa bhaviSyamAM koI kAraNane lIdhe asadAcArI banI jAya che, evA puruSane "zuci azuvi" rUpe bIjA Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 sthAnAnasatre ___" cattAri purisajAyA " ityAdi-catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA satyA yathAvasthitavastuparikathanAt pratijJAtAnusAreNa kartRtvAca satyaH purupaH, sa eva punaH satyaH sadbhayo hitaH saMyamadhAritvena jaganmitrabhUta', yadvA-pUrva satya AsIt pazcAdapi satya eveti / 1 / ___ "satyo nAmaiko'satyaH" iti-pUrva satyaH pazcAtkAlakrameNAsatyo'yathAvadvastuparikathanAt pratijJAtamulladhya pravartanAca 2 / zepo bhaGgo yathA - asatyo nAmaikaH satyaH 3, asatyo nAmaiko'satyaH 4 / iti caturbhaGgI / abhiprAya aisA hai, jo puruSa yathAvasthita vastu kA kathana karanevAlA hotA hai evaM pratijJAta ke anusAra karanevAlA hotA hai, vaha satya puruSa kahA gayA hai, aisA vaha puruSa Age calakara saMyama ko dhAraNa karake jagata kA mitra (bhUta) bana jAtA hai to vaha satya satya isa prathama bhaMga meM parigaNita hotA hai / athavA jo pahale bhI satya ho aura bAda meM bhI banA rahatA ho, vaha satya satya hai / satya asatya vaha hai jo pahale satya ho aura bAda meM kAlakrama se ayathA vastu ke parikathana se yA pratijJAta artha kA ullaMghana karane se asatyarUpa banA gayA ho mithyAbhASI ho gayA ho| yahAM zeSa do bhaMga isa prakAra se haiM-asatya satya, aura asatya asty| je puruSa yathAvasthita (jevuM hoya evuM ja) vastunuM kathana karanAra hoya che ane pratijJA anusAra ja karanAro hoya che, evA te puruSane satya puruSa kahyo che e te puruSa AgaLa jatAM sayama dhAraNa karIne jagatanA mitrarUpa banI jAya che, evA puruSane "satya satya" nAmanA pahelA prakAranA puruSamAM gaNAvI zakAya che. athavA je pahelAM paNa satyane ArAdhaka hoya ane pAchA nathI paNa satyane ArAdhaka ja cAlu rahe che, tene "satya satya" rUpa pahelA prakAramAM gaNAvI zakAya che. (2) "satya asatya" je puruSa pahelAM satyane pAlaka hoya, paNa pAchaLathI ayathArtha vastunA parimathana dvArA athavA pratijJAta arthanuM ullaMghana karavAne kAraNe asatya rUpa banI gaye hoya tene satya asatya puruSa kahe che. bAkInA be bhAMgA A pramANe che (3) asatya satya ane (4) asatya asatya. A bane bhAvArtha uparanA be bhAgAnA bhAvArthane AdhAre samajI le. Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u0 1 sU0 5 sutAdidRSTAntena puruSanirUpaNama 407 __" eva" mityAdi-evam-anena prakAreNa, arthAt yathA satyAsatya ghaTita caturbhaGgI kRtA tathA, " pariNataH" pariNatapadAdArabhya parAkramapadaparyantaM yojayitvA tattaccaturbhaGgI kAryA / 11 / / atha dRSTAntabhUtavastrasUtram-- " cattAri vatthA" ityAdi-catvAri vastrANi prajJaptAni, tadyathA-"zuci jisa prakAra se satyAsatya pada ghaTita yaha caturbhagI banI hai usI prakAra se ina pada ke sAtha pariNata Adi padoM ko ghaTita karake parAkrama pada taka 4-4 caturbhagI banAnA caahiye| " cattArivatthA" ityAdi isa sUtra dvArA jo zuci zuci-zuci azuci-azucizuci aura azuci azuci vastra ke ye cAra bhaMga kahe gaye haiM, isI prakAra se puruSa ke bhI cAra prakAra rUpa bhaMga kahe gaye haiM zuci zuci 1 zuci azuci 2 azuci zuci 3 aura azuci azuci isI prakAra se ina zuci azuci ke sAtha pariNata-rUpa mana saGkalpa prajJA dRSTi zIlAcAra vyavahAra aura parAkrama padoM ko joDakara 4-4 caturbhagI banA lenI cAhiye / jo vastra svabhAva se pavitra ho aura Age bhI vaha saMskAra se athavA kAlabheda se pavitra banA rahA hai, jaisA ki zuddha vastra ke prakaraNa meM pragaTa kara diyA gayA hai to aisA vaha vastra je prakAre satyAsatya padaghaTita A caturbhagI kahevAmAM AvI che, e ja prakAre A padonI sAthe pariNata Adi parAkrama paryantanA pUrvokta padone cejita karIne cAra cAra bhAMgAvALA sUtronuM kathana thavuM joIe . " cattAri vatthA " tyA: A satra dvArA vinA nIce pramANe cAra prakAra kahevAmAM AvyA che. (1) zuyi zuthi, (2) zuthi mazuthi, (3) azuthi zuthi ane (4) azuthi azuci. e ja pramANe puruSanA paNa nIce pramANe cAra prakAra kahyA che- (1) zuyi zuthi, (2) zuthi azuthi, (3) azudhi zuthi bhane (4) azuthi azuci. e ja pramANe zuci azuci padanI sAthe pariNata, rUpa, mana, saMkalpa, prajJA, dRSTi, zIlAcAra, vyavahAra ane parAkrama A padane joDIne cAra cAra bhAgAvALA sUtranuM kathana thavuM joIe. je va svabhAvathI pavitra hoya ane AgaLa jatAM paNa saMskAranI apekSAe athavA kALabhedanI apekSAe pavitra rahe che, evA vastrane zuci zuci rU5 pahelA prakAramAM mUkI zakAya che. zuddha vastranA prakaraNamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM kathana zucivastra viSe Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 408 , nAmaikaM zuci " 1 | zuci = svabhAvena pavitraM tadeva punaH zuci saMskAreNa kAla bhedena vA zuci 1 zuci = svAbhAvika zuddhimat punaH kAlabhedena azuci= apavitram 2, evam - azuci nAmaikaM zuci 3, azuci nAmaikamazuci 4 / 1 iti caturbhaGgI / atha dAntika puruSajAtasUtram - " evAmeve " - tyAdi - evameva dRSTAntabhUtavakhava devetyarthaH, catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tathA - zuciH = svabhAvena pavitraH puruSaH, sa eva punaH zuci:= sadAcArapAlakatayA pavitraH 1 zucirnA maiko'zuciH 2, azucinamaiikaH zuciH 3, azucirnA maikozuciH 4 / iti caturbhujI // 13 // zuci zuci kahA gayA hai / svabhAvataH zuddha havA bhI jo Age calakara apavitra ho gayA ho vaha zuci azuci bhaGgavAlA vastra kahA gayA hai isI prakAra jo vatra azuci hokara zuci bana jAtA hai aura jo azuci banA huvA azuci hI banA rahatA hai vaha vastra tRtIya aura caturtha bhaMga vAlA hai / jisa prakAra se yaha zuci azuci sambandhI caturbhagI vastra maiMyojita kara pragaTa kI gaI hai, usI prakAra se yahI caturbha gI puruSa meM bhI yojita kara lenA cAhiye, aura vaha isa prakAra se hai- jo manuSya svabhAvataH pacitra ho aura Age bhI sadAcAra kA pAlana karane se pavitra banA rahatA hai to vaha " zuci zuci" isa prathama bhaMga kA annargata hai- antarbhUta kiyA gayA hai / prathamataH pavitra banakara jI Age jo vaha nimitta vazAt asadAcAra pAlana se apavitra bana jAtA hai to paNa grahaNa karavuM joIe je vastra svabhAvata' zuddha heAvA chatAM pAchaLathI apa vitra thaI jAya che, evA vastrane zuci aNuzi rUpa khInna prakAramAM gaNAvI zakAya che je vastra azuci ( apavitra ) hAvA chatAM pAchaLathI zuci khanI jAya che tene azuci zuci rUpa trIjA prakAramAM gaNAvI zakAya che ane je vastra azuci avasthAmAM ja 'kAyama cAlu rahe che tene azuci agni rUpa ceAthA prakAramAM mUkI zakAya che. vastrane anulakSIne zuci azucinI apekSAe cAra bhAMgAtu'kathana karavAmAM Avyu che, evA ja cAra bhAMgAtu thana puruSanA viSayamAM paNa thavu' joIe-manuSya Siyaka cAra bhAMgA A pramANe manaze-(1) je manuSya svabhAvata: pavitra hAya ane sadAcAranuM pAlana karavAne lIdhe pavitra ja rahe che, tene " zuci zuci " rUpa paDelA bhAMgAmAM mUkI zakAya che. (2) je puruSa pahelAM pavitra hAya, paNa bhaviSyamAM kAI kAraNane lIdhe asadAcArI khanI jAya che, evA puruSane " zuci ayi " rUpa khIjA " dd Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u01 sU0 5 sutAdidRSTAntena puruSanirUpaNam 409 ___evaM jaheve"-tyAdi-evam anena prakAreNa, arthAd yathA zucyazucighaTitA sadAntikadRSTAntavastracaturbhaGgI kRtA tathA zucipUrvapadakapariNata-rUpamanaH-saMkalpa-prajJA-dRSTi-zIlA''cAra-vyavahAra-parAkramaghaTitA tattaccaturbhaGgI kAryA / tatra pariNata-rUpaghaTitatattaccaturbhaGgIdvayaM dRSTAntadASrTAntikasahita kartavyam mana-Adi parAkramAntasaptakaghaTitaM tu dRSTAntavarjitameva caturbhaGgIsaptakaM karaNIyam aisA vaha manuSya dvitIyanaMga meM parigaNita huvA hai isI taraha svabhAvataH apavitra vyakti Age calakara sadAcAra Adi ke pAlana se pavitra yana jAtA hai to vaha tRtIyabhaga meM ginA gayA hai, aura jo azuci kA azuci hI banA rahatA hai to vaha caturthabhaMga meM pariNata huvA hai / ___ " evaM jaheba ityAdi-jisa paddhati se yaha zuci azuci sambandhI dRSTAnta dASTrInlika sahita pragaTa kI gaI hai, usI prakAra se zuci azuci padoM ke sAtha pariNata, rUpa, mana, saGkalpa Adi pUrvokta padoM ko joDakara 4-4 caturbhagI banA lenA caahiye| inameM zuci aci padoM ke sAtha pariNata aura rUpa pada ghaTitakara jo caturbhaGgI banAI jAve-usameM vastra kA dRSTAnta dekara dAntika ke sAtha bhI ve caturbhaGgI ghaTita kara lenA cAhiye kyoM ki ina caturbhagoM kI donoM meM samAnatA mila jAtI hai parantu-sana saGkalpa prajJA dRSTi zIlAcAra vyavahAra aura parAkrama ina prakAramAM gaNAvI zakAya che. (3) je puruSa pahelAM asadAcAranA pAlanane lIdhe apavitra hoya, paNa pAchaLathI sadAcAra AdinA pAlanane kAraNe pavitra banI gayo hoya, tene "azuci zuci" rUpa trIjA prakAramAM samAvI zakAya che. (4) je puruSa pahelA paNa asadAcAranA pAlanane lIdhe apavitra hoya ane pachI paNa e ja apavitra rahe che tene " azuci azuci " rUpa cethA prakAramAM mUkI zakAya che , " eva jaheba" tyAha-2 paddhatithI // zuthi azuyi haTAnta35 16 ane dAbdantika puruSanI apekSAe prakaTa karavAmAM AvI che, e ja pramANe zuci-azuci pakonI sAthe pariNata rUpa, mana, saMkalpa Adi pUrvokta padone joDIne cAra cAra bhASAnuM pratyekamAM kathana thavuM joIe zuci azuci padonI sAthe pariNata" ane "rUpa " padane javAthI dRSTAntabhUta vastranI apekSAe be catugI banaze ane rASTataka puruSanI apekSAe paNa be catubhagI thA 52 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 410 manaH prabhRtInAM puruSadharmANAmacetane vastre'sambhavAdityAzayenA'ha-" jAva parakame " iti, parAkramapadaM yAvaditi tadarthaH / / 26 / / atha dRSTAntabhUtakorakasUtram" cattAri korayA " ityAdi-catvAraH korakAH prajJaptAH, tadyathA-AmramalambakorakA-AnaH prasiddhaH, tasya pralambaH-pralambate-vante'valambata iti pralambaH phalam , tasya korakA kalikA, AmraphalakaliketyarthaH 1; tAlAlambakorakA tAlaphalakalikA 2, vallIpralambakorakaH vallIphalakalikA 3, padoM ko zuddhi aura azuddhipadoM ke sAtha joDakara jo cAra cAra bhaGga inake sambandha meM banAye jAte haiM, unameM vastra kA dRSTAnta nahIM liyA gayA hai kyoM ki mana Adi jo puruSaNata dharma haiM ve acetana vastra meM nahIM pAye jAte haiM isI Azaya se "jAva parakkame" aisA pada kahA hai| 26 __ " dRSTAntabhUta koraka sUtra-" "cattAri korayA" ityAdi-koraka jo Amraphalapralambakoraka Adi bheda se cAra prakAra ke kahe gaye haiM, unako abhiprAya aisA hai Amra ke vRnta meM jo laTakatA hai vaha Amrapralamya hai isa Amrapralamba kI jo kalikA hotI hai vaha yahAM AmapralambakalikA pada se gRhIta huI hai| Amrapralamca zabda kA artha hai Ama kA phala isI prakAra tAlapralamkoraka kA artha hai tAlaphalakalikA aura vallI pralamba koraka banaze paNa mana, saMkalpa, prajJA, daSTi, zIlAcAra, vyavahAra ane parAkrama A sAta padene anukrame zuci azuci mAthe javAthI mAtra puruSa saMbaMdhI sAta caturbhAgI bane che-vastra saMbaMdhI sAta caturbha gI sabhavI zakatI nathI, kAraNa ke acetana vastramAM mana Adi puruSa dharmone sadbhAva hoto nathI. A vAta " jAva parakkame " ! sUtramA 612 // sUthina 25 cha "zAntabhUta // 24 sUtra" " cattAri korayA" tyAha. " sAmro prasanma 24' mAhinA thI karakanA je cAra prakAra kahyA che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che-AMbAnA vRkSamAM je laTakatI vastu che tene Amrapralamba kahe che A AmrapralambanI je kalikA hoya che, te ahIM "Amraprala... kalikA" padathI gRhIta thayela che. Amraprala eTale AmraphaLa (kerI) e ja pramANe tAlapralamba keraka eTale "tADaphala kalikA" thAya che, valalI pralamba keraka eTale valI phalanI kalikA Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u. 1 sU0 5 sutAdidRSTAntena puruSanirUpaNam 411 meNDhaviSANapralamvakorakA meSazRGgatulyaphalA vanaspatijAtiH, tasyAH pralamba korakaH meNDhaviSANA phalakaliketyarthaH 4 // 27 // atha dASTAntikapuruSajAtasUtram"evAmeve "-tyAdi-evameva dRSTAntabhUtakorakavadevetyarthaH, cavAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-AmrapralambakorakasamAnaH AmrapralayakorakeNa samAnaH =sadRzaH, yathA''mrapralambakorakaH sevyamAnaH santacittasamaye samucita svAduphalaM dadAti tathA puruSo'pi paricaryamANaucitakAle samucitamupakAraphalaM janayatIti sa puruSa AmrapralambakorakasamAno gIyate / 1 // tAlamalambakorakasamAnaH-yathA tAlapalambakorakaH svaM ciraM sevamAnasya purukA artha hai vallIkalikA tathA aNDhaviSANApralambakoraka zabda' kA artha hai meNDavipANAphalakalikA, / meSazRGgatulya phalaTAlI vanaspati hai isake pralamba kA phala ko jo zerapha hotA hai vaha yahAM bheSavRSANa pralambakoraka se liyA gayA hai| ___ aba ina cAra prakAra ke korakoM kA sAdharmya dAntikabhUta puruSoM meM ghaTita sUtrakAra ne isa prakAra se kiyAhai-sevo kiyA gayA jo puruSa ucita samaya meM sacita upakoraphala ko detA hai vaha purupa Amra phala ke koraka ke samAna hai, jaise - Atra phala kA koraka secita rakSita kiye jAne para ucita samaya meM samucita svAdavAle phala ko detA hai 1 jo puruSa cirakAla taka sevita hone para bhI kaSTa se puSkala upakAra ke phala ko detA hai vaha puruSa tAlapralamba koraka ane meM viSANa pralamba keraka zabdano artha "meM viSANa phala kalikA" thAya che. gheTAnA ziMgaDAnA AkAranA phalavALI eka vanaspati thAya che (kadAca khIjaDA mATe A zabda vaparAte hoya), tenA pralambane (phalane) je zerapha (ziMga) hoya che tene ahIM meSavRSANa pralamba keraka pada dvArA grahaNa karavAmAM Avela che A cAra prakAranA keraka ane rASTratika puruSe vacce zI samAnatA che te sUtrakAra prakaTa kare che- (1) jema Amraphala karakanuM rakSaNa karavAmAM Ave te ucita samaye samucita svAdavALA phaLa Ape che, tema keTalAka puruSo evA hoya che ke temanI sevA karavAmAM Ave te ucita samaye samucita upakAra rUpa phalanuM pradAna kare che, evA puruSane pahelA prakAramAM gaNAvI zakAya che. (2) tADa pralamba karakanI dIrghakALa paryata rakSA karavAmAM Ave, te mahAmuzkelIe phalanI prApti thAya che, e ja pramANe keTalAka puruSe dIrghakALa paryata sevita thayA Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kare sthAnAmasUtre pasya kapTena mahatphalaM dadAti, tathA purupo'pi cirakAlasevanAt kaNTena puSkalamupakAraphalaM sampAdayatIvi sa puruSastattulyo'bhidhIyate // 2 // vallImanAbakorakasamAnaH - latAphalakalikAtulyaH, yathA vallIpralambakorako vinA'pi kleza zI phalaM prayacchati, tathA yaH purupo'klezena zIghramupakAraphalaM dadAti sa tayAbhUta udIyate / 3 / / meNDakaviSANApralambakorakasamAna:-meNDavipANAphalakalikAsadRzaH, yathA meNDaviSANApralambakorako janena sevyamAno'pi hitakaraM phalaM na dadAti, akhAdyaphaladAyakatvAt , tathA yaH puruSaH paricaryamANo'pi mRduvacanAnyeva vakti na tu kancanopakAraphala karotIti sa tatsadRza ucyate / 4 / 28 / (sU05) ke samAna hai jaise tAlapralambakoraka cirakAla taka apanI rakSA karane vAle ko kaSTa se mahAphala detA hai| jo akleza se binA kisI kleza kA hI zIghra upakAra ke phala ko detA hai vaha puruSa-ballI pralambakoraka samAna hai, jaise ballI pralamba koraka vinA kisIkleza kA zIghra hI phala detA hai| tathA jo purupa sevita havA bhI apane sevaka jana ke liye hitakara phala nahIM detA hai kevala mIThI2 bAteM hI banAtA hai, mIThA mIThA vacana hI bolatA hai upakAra kA kucha bhI phala pradAna nahIM karatA hai aisA vaha puruSa meNDaviSANApralambakoraka kA samAna hai jaise meNDhavi. SoNapralambakoraka jana ke dvArA rakSita hotAhuvA bhI hitakara phala nahIM detA hai kyoM ki-usakA vaha phala vinA svAda kA hotA hai|4|28suu05|| bAda mahAmuzkelIe upakAranuM phala denArA hoya che, temane bIjA prakAramAM mUkI zakAya che. (3) je puruSa vinA muzkelI jaladImAM jaladI upakArano badale. vALI Ape che, tene valI pralamba karaka samAna gaNAya che, kAraNa ke vallIpralamba keraka thoDA samaya sudhI sevita thavA chatAM paNa zIghratAthI phalapradAna kare che. (4) je puruSanI sevA karavA chatAM paNa sevA karanAra puruSane kaI lAbha thatuM nathI, mAtra mIThAM mIThAM vacana ja sabhaLAvyA kare che, evA puruSane meSa viSANA pralamba keraka samAna kahyuM che meSaviSANu pralamba kekanI rakSA karavA chatAM paNa rakSakane hitakara phaLanI prApti thatI nathI, kAraNa ke tenAM phaLa vAdarahita hoya che. A pramANe upakArane badale na vALI ApanArane A cothA prakAramAM mUkI zakAya che. ! ! ! 28 | sU 5 che Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04301 sU0 6 ghuNadRSTAntena bhikSukanirUpaNam 413 puruSAdhikAra eva ghugadRSTAnta dArTAntika sUtramAha - __mUlam-cattAri ghuNA paNNattA, taM jahA-tayakkhAe 1, challikkhAe 2, kaTThakkhAe 3, sArakkhAe 4 / evAmeva cattAri bhikkhAgA papaNattA, taM jahA tayakkhAyalamANe jAva sArakkhA. yasamANe / tayakkhAyasamANasta NaM bhikkhAgassa sArakkhAyasamANe tave paNNate, challisvAyatamANasla NaM bhikkhAgasta kakkhAyasamANe tane paNatte, kaTukkhAyasamANasaNaM bhikkhAgasta challikhAyalamANe tave papaNatte // sU. 6 // chAyA-catvAro dhuNAH prajJaptAH, tadyathA-tyavakhAdaH 1, challIkhAdaH 2, kAThakhAdaH 3, sArakhAdaH 4 / evameva catvAro bhikSAkAH prajJaptAH, tadyathA-vakkhAdasamAnaH 1, yAvat sArakhAdasamAnaH 4 / tvakvAdasamAnasya khalu bhikSAkasya sArakhAdasamAnaM tapaH prajJaptam , sArakhAdasamAnasya khalu bhikSAkasya tvakkhAdasamAnaM tapaH prajJatam , challIkhAdasamAnasya khalu bhikSAkasya kASThakhAdasamAnaM tapaH prajJaptam , kASThakhAdasamAnasya khalu bhikSAkasya challIkhAdasamAnaM tapaH prajJaptam (sU06) ____ aba sUtrakAra isa puruSAdhikAra meM hI cuNa dRSTAnta dAntika sUtra kahate haiM-" cattAri ghuNA paNNattA" ityAdi / mUtrArtha-dhuNa cAra prakAra ke kahe gaye haiM, jaise-tvAkhAda 1 challIkhAda 2 kASThakhAda 3 aura sArakhAd 4 isI taraha se cAra bhikSAka kahe gaye haiM, jaise tvakvAdasamAna yAvat sArakhAda samAna 4 tvAkhAda sanAnabhikSAka kA sArakhAdasamona tapa kahA gayA hai sArakhAda samAna bhikSAkakA tvakakhAda samAna tapa kahA hai challIkhAdasamAna bhikSAka kA kASThakhAda samAna tapa kahA gayA hai aura kASTavAdasamAna bhikSAka kA challIvAda samAna tapa kahA gayA hai have sUtrakAra ghuNa (kIDA) nA dAta dvArA cAra prakAranA puruSanuM ni35 42 cha-" catvAri cuNA paNNattA" tyA sUtrA-dhu meTale 831. dhuzayAra 42nA udyA cha-bha: (1) 15 mAha, (2, chalI mAha, (3) 4 mA bhane (8) sA2 mA. meza' pramANe yAra 42na mikSA (mi ) 4 cha-(1) (15 mA samAna, (2) mI mAha samAna, (3) 4 mA samAna mana (4) sA2 mA samAna. vakhada samAna bhikSukanuM tapa sArabAda samAna kahyuM che. sArabAda samAna Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre TIkA - " cattAri dhuNA " ityAdi - catvAraH catuH saMkhyAH, dhuNAH kASThavedhakAH kITavizeSAH, prajJaptAH, tadyathA - tvakkhAdaH - tvacaM khAdatIti tvakkhAdI bAcchIbhakSakaH 1, challIkhAda :- challoM khAdatIti chalchIkhAdaH = AbhyantaracchalIkhAdakaH 2, kASThakhAdaH = masiddhaH 3, sArakhAdaH = kASThamadhyabhAgakhAdako vajramukhadhuNa ityarthaH / 4 / 414 atha dAntika bhikSAkasUtravAha " evAmeve " -tyAdi - evameva dhuNavadevetyarthaH catvAro bhikSAkA :- bhikSaNazIlAH- bhikSukA ityarthaH, prajJaptAH, tadyathA - svakakhAdasamAna:- jAva' iti - isa sUtra kA paryArtha aisA hai kASTavedhaka kITakA nAma ghuNa hai ye ghuNa jo cAra prakAra ke kahe gaye haiM usakA abhiprAya aisA hai ki jo ghuNa bAhara kI challI kA bhakSaNa karatA hai vaha tvakkhAda ghuNa hai 1 jo ghuNa bhItara kI challI ko khAtA hai vaha challIkhAda guNa hai 2 jo ghuna kevala kASTha ko khAtA hai vaha kASThakhAda ghuga hai 3 aura jo kATha ke sAra bhAga ko khAtA hai vaha sArakhAda ghuNa hai 4 / kASTa kA jo madhyabhAga hotA hai usakA nAma sAra hai / sArakhAda kA dUsarA nAma vajramukha ghuNa hai aba ghuNa ke ye cAra dASTantika bhikSAka sUtra ke sAtha ghaTita karane ke liye sUtrakAra " evAmeva " ityAdi sUtra kahate haiM - isase ve aisA pragaTa karate hai - ki jaise ye ghuNa ke prakAra batalAye gaye haiM aise hI cAra prakAra bhikSAka bhikSukanuM tvakSmAda samAna tapa kahyuM che, challI khAda samAna bhikSukanuM kASTha khAda samAna tapa karyu che ane kAikhAda samAna bhikSukanuM challIkhAda samAna tapa kahyuM che. A sUtrane bhAvAtha nIce pramANe che-- kAivedhaka kIDAne ghaNu kahe che te luhunA je cAra prakAra kahyA che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che--(1) je ghaNu vRkSanI chAlanA mahAranA bhAganuM bhakSaNa kare che, tene tvakSmAda dhuNa kahe che. (2) je ghuNu chAlanI aMdaranA bhAganuM lakSa 4re che, tene chaDasImA ghuDe che. ( 3 ) ne dhunu ThevaNa 4 4 bhakSaNa kare che, tene kASThakhAda ghaNu kahe che (4) je ghaNu kASThanA sAra bhAgatuja bhakSaNa kare che tene sArakhA ghaNu kahe che. kAchanA madhya bhAgane tene sAra bhAga kahe che, sArakhAdanuM bIjuM nAma vajramukha ghaNu che 6 haeNve ghaNunA A cAre prakArane dAntika bhikSAka sUtra ( bhikSuka sUtra ) sAthe 'ghaTAvavA nimitte sUtrakAra evAmeva " tyAhi sUtra Ahe che, mA sUtra dvArA je sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke ghuNunA jevA cAra prakAra kahyA che, evA cAra prakAra zikSAkanA paNa paDI zake che. bhikSukane bhikSAka paNa kahe che. Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u0 1 sU0 6 ghuNadRSTAntena bhikSukanirUpaNam 415 yAvacchandena " challIkhAdasamAnaH 2, kASThakhAdasamAnaH 3, sArakhAdasamAnaH 4" iti, tatra lakkhAdena dhuNena rAmAnaH-sadRzaH tvakvAdasamAnaH tvakkhAdasAyaM ca bhikSuke'tyantasantopitayA''cAmlAditapaHkaraNAt ?, antaprAntarUkSatucchArasavirasAdhAhArakatvAna, challIkhAdasamAna:-Abhyantara valphabhakSakadhuNasadRzaH zuSkanIrasAbalepA''hArakatvAt 2, kASThakhAdasamAnaH = kASThabhakSakatulyo nirvikRtikA''hArakatvAt 3, sArakhAisamAnaH kASThamadhyamakSakasadRzaH sarvakAmaguNA''hAra katvAditi 4 // ___ epAM caturvidhabhikSAkANAM tapovizeSakazanasUtramAha-" tayakkhAyasamANasse" tyAdi-tvakkhAdasamAnasya-tvaksadRzAsArabhoktubhikSoH, khalu sArakhAdasamAnaMke bhI kahe gaye haiN| jaise-tvAkhAda samAna zikSAka 1 bhikSuka kA nAma bhikSAka hai yAvat challIkhAdasamAna bhikSAka 2 kASThakhAdasamAna bhikSAka 3 aura sArakhAdasamAna bhikSAka 4 inameM tvAkhAda ghuNa samAna vaha bhikSAka hai jo atyanta santoSI hone ke kAraNa AcAmla AyaMbila (Amila) Adi tapasyA hai, anta prAnta rUkSa tuccha arasa, auravirasa AhAra karatA hai| challIkhAda ghuNa samAna vaha bhikSAka hai jo zuSka nIrasa Adi alepa AhAra karatA hai / kASThakhAda ghuNa samAna vaha bhikSA hai jo nirvikRtika (vigaya ) arthAt-dUdha dahI ghRta tela aura madhura rahita AhAra karatA hai / tathA-sorakhAda ghuNa samAna vaha bhikSAka hai jo sarvakAma guNa AhAra karatA hai vaha kASThake madhya bhakSaka samAna bhikSAka hai| linA yA2 2 nAya pramANe cha-(1) (15mA samAna bhikSura, (2) chalIkhAda samAna bhikSuka, (3) kAchakhAda samAna bhikSuka ane (4) sArabAda samAna bhikSuka. vakhAdya ghuNa samAna bhikSuka e che ke je atyanta saMtevI hovAne kAraNe A bila Adi tapasyA kare che, ane anta, prAnta, rUkSa, tuccha, arasa ane virasa AhAra ja le che. chellIkhAda ghuNa samAna bhikSuka e che ke je zuSka, nIrasa Adi alepa AhAra ja kare che. kAikhAda ghuNa samAna bhikSuka e che ke je nirvikRtika (vigaya ) eTale ke dUdha, dahIM, ghI, tela ane madhuratA rahita AhAra kare che. sArabAda ghuNa samAna bhikSuka e che ke je sarvakAma guNasaMpanna AhAra kare che, te kASThanA madhya bhAganuM bhakSaNa karakaranAra ghuNa samAna gaNAya ? have sUvakAra A cAre prakAranA bhikSuonA pavizeSanuM kathana kare che " tayakkhANasamANassa" tyAhi Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 sthAnAGgasUtre sArakhAdo vajramukhaghuNastatsamAnaM tattulyaM vajrasAramatitIvraM tapo bhavatInyAzaye no''ha-" sArakkhAye "--tyAdi, vacamAratapaJca niHsaGgatvena karmabhedakatvAd vodhyam / ayambhAvaH - yathA sArakhAdo dhuNaH kaThinaM kASThamavyaM bhinatti tathA khAdo bhikSurapi bhavAnubandhi kaThinataramapi karma bhinatIti tAdRzabhikSoH sArakhAdasamAnaM tapo bhavatIti prajJaptaM = kathitam | 1 | "" sArakkhAyasamANasse "-tyAdi - sArakhAdasamAnasya - kASThamadhyamakSakadhuNasadRzasya khalu bhikSAkasya tvakkhAdasamAnaM vAhyavalkakakhAdakaghuNazadRzaM tapo bhavati, ayamAzaya - yathA tvakkhAdo dhuNa kASThasArabhedane samartho na bhavati aba sUtrakAra ina caturvidha bhikSu ke tapovizeSa kA kathana karane ke nimitta sUtra kahate haiM- " tayakakhANasAmANassa ' ityAdi jo bhikSuka jaise sAra padArthakA bhojana karatA hai usakA tapa vajra mukha ghuNa ke samAna vajra atitIvra hotA hai, vajrasAra tapa niHsaGga hone ke kAraNa karmabhedaka hotA hai| tAtparya aisA hai jaise sArakhAdayuga kaThina bhI kATa madhya ko chidrita kara detA hai use bheda detA hai, usI prakAra svakkhAda bhikSuka bhI bhavAnubandhi kaThinatara bhI karmako bheda DAlanA hai, ataH - aise bhikSukakA tapa sArakhAdake samAna hotA hai aisA kahA gayA hai ? (6 sArakkhAyasamANassa " ityAdi, kASTha madhya bhakSaka ghuNa kI samAnatAvAle bhikSu kA tapa "svakakhAda samAnaM" rAya valkala cholako khAnevAle ghuNa ke samAna hotA hai / isakA Azaya aisA hai jaise tvakkhAdaghuNa kASTha sAra ko bhedane meM samartha nahIM hotA hai kyoMki vaha to je bhikSuka nA samAna sAra padAthaeNnu bhAjana kare che, tenu tapa vA mukha ghaNunA jevu che. vA-ati tItra hoya che, vAsAra tapa ni saMga DevAne kAraNe kama bhedaka heya che. A kathananA bhAvAtha nIce pramANe che-- jema sAramAda Nu ( kASThanA madhya bhAganuM bhakSaNa karanArA kIDA) kaThaNumAM kaThaNa kASThane bhedIne tenA madhya bhAgamAM paDeAMcI jAya che ane te madhya bhAganuM ja bhakSaNlR kare che, e ja pramANe mAda Nu samAna bhikSuka paNa bhavAnukhandhI kaThaNumAM kaThaNa karmone paNa bheDhI nAkhe che, te kAraNe evA bhikSukanA tapane sArakhada NunA tapa sAthe sarakhAvyuM che... ...1 sArakkhAyasamANassa kAinA madhyabhAganuM bhakSaNa karanAra NunI samAnatAvALA bhikSunuM tapa 6. vavAdasamAna " chAlanA khAhyabhAganuM bhakSaNa karanAra NunA samAna hAya che A kathananA bhAvA evA che ke zu (bAhya tvacAnuM bhakSaNa karanAra kIDA) kASThamArane ( kAinA madhya bhAgane) khAda 66 = dr Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u 1 6 ghuNadRSTAntena bhikSukanirUpaNam 417 "" vakkhAdakatvAdeva hetoH, tathA tAdRzasya bhikSukasya karmasArabhedane' samarthameva tapo bhavati, yataH sarvakAmaguNA''hArakarUpaH sArakhAdasamAno bhikSuko bhavatIti / 2 / challikkhAyasamANase " - tyAdi - challIkhAdasamAnasya = AbhyantarabhAgabhakSaka dhuNatulyasya bhikSAkasya kASThakhAdasamAnaM kASThabhakSaka ghuNatulyaM tapo bhavati, ayaM bhAvaH - challI khAdasamAnasya sAdhostvakkhAdaghuNasamAna saMyatApekSayA kiJcidviziSTabhojitvena kiJcitsasaGgatvAt, sArakhAda- kASThakhAda ghuNasamAna saMyatApekSayA tvasArabhojitvena niHsaGgatvAcca karmabhedane kASThakhAda ghuNasamAnaM tapo bhavati, tva (chAla) ko hI khAnevAlA hotA hai ataH aisA jo bhikSuka hotA hai usa bhikSuka napa bhI karmasAra bhedane meM samartha nahIM hotA hai kintu - asamartha hI rahatA hai, kyoM ki yaha bhikSuka sArakhAda samAna bhikSAka sarvakAmaguNAhAraka hotA hai - 2 "challikkhAyasamANassa " ityAdi jo bhikSuka Abhyantara bhAga kA khAnevAlA ghuNa ke samAna hotA hai usakA tapa kASThabhakSaka ghuNa ke tulya hotA hai, / isakA bhAva aisA hai jo bhikSuka challIkhAda samAna hotA hai, aise bhikSAka kA tapa tvakrakhAda ghuNa samAna saMyata kI apekSA kiJcidviziSTa bhojI hone ke kAraNa kiJcit sasaGga hone se tathA sAra khAda kASThakhAdaNa samAna saMyata kI apekSA asAra bhojI hone ke kAraNa niHsaGga hone se karma ke bhedana meM kASThakhAda ghuNa samAna hotA hai / isakA artha aisA hai - kASTavAda cuga jaisA madhyama kA bhedana karatA hai bhedavAne sama hateA nathI, paNa mAtra bAhya chAlane ja khAnArA hAya che. e ja pramANe khAda mikSanuM tapa paNa karmoMsArane bhedavAne samartha banI zakatuM nathI-paNa asamartha ja rahe che, kAraNa ke te sArakhAda samAna bhikSuka sakAma guNAhAraka haiya che challikakhAyamANassa - ItyAdri--re bhikSuka chAlanA Abhyantara bhAgane khAnArA kIDA jevA hAya che, tenu tapa kAibhakSaka kIDAtulya hAya che A kzananA bhAvArthaM nIce pramANe che--je bhikSu challIkhAdasamAna ( Abhyantara chAla khAnAra kIDA samAna ) hAya che, te zikSu kUkha da Nu samAna sa yata karatAM amuka aze viziSTa prakAranA AhAranuM sevana karanArA hAvAthI keTaleka aze sasa`ga athavA adhika tapane kAraNe adhika kaledana karanArI hAvAthI tathA sArakhada zu samAna sayata karatAM asAraNeAjI hAvAne kAraNe niHsaga hAvAthI, karmAMnA bhedanamAM kASThakhAI Nu samAna hoya che eTale ke kASTha khAda sa 53 66 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3D - - - -- -- sthAnAGgo 418 ayamarthaH-kASThakhAdo ghugo yathA madhyaga bhedanaM karoti, nayA tasya tapo madhyana bhAti, nAtitIvaM sArakhAdakhuNavat , nAtimandaM tvAchavIgvAdaghuNAditi // 3 // "kavAyasabhANasse -lAdi - jhApThakhAdarAmAnasyakASTamasakaghuNasazasya bhikSAsya challInAdasamAnAmAnyantaravalakSaghugatulyaM tapaH prajJaptam , ayamarthaH-yathA challIlAdo ghugaH kASThamArodane lamayoM na gati, tathA tAdRzo bhikSurapi karmabhedane samayoM na bhAti, ayaM bhASaH - kAThamAdasamAnasya bhikSoH sArakhAdaghuNasamAnasAdhvapekSayA'sAra mogitvena niHmagatyAt sakchallIkhAdadhuNasamAnasAvapekSayA sAratarabhojinvena rAsahatvAcca hallIgvAda ghuNavat tattapaH' isaliye-usakA tapa madhyana hotA hai, kyoM ki-sArakhAvaNa kI taraha vaha atitItra nahIM hotA hai aura laka challIgvAda ghuNa kI taraha vaha atimanda bhI nahIM hotA hai ataH vaha madhyama hotA hai "kahakhAya samAgasta-" ityAdi jo bhizcaka kAThakhAda dhuNa ke jaisA hotA hai usakA tapa Abhyantara calmalake bhakSaka ghuga tulya hotA hai isakA artha aisA hI hai jaise challIkhAda buNa kASThasAra bhedane meM samaya nahIM hotA hai| usI prakAra aisA bhikSuka bhI karmabhedana meM samartha nahIM hotA hai isakA bhAva yaha hai-kASTavAda bhikSu kA tapa sAdhAraNa kahA gayA hai, kyoM ki-sArakhAda ghuNa samAna sAdhu kI apekSA yaha asArabhojI hone ke kAraNa niHsaGga hotA hai aura-khaka ballIkhAdaghuNa samAna sAdhu kI apekSA yaha soratara bhojI hone ke kAraNa dAsaMga hotA hai| ghuNa madhyama lodaka hoya che, ane te kAraNe tenuM tapa paNa madhyama hoya che, kAraNa ke sArabAda ghaNanI jema te atizaya tIvra paLa hotuM nathI ane tva khAi dhuNanI jema te atizaya manda paNa hotuM nathI te kAraNe tenA tapane madhyama udyu cha ...3 "kaTukkhAyasamANasva" yaha linura 4Aha ghulanA nyo hoya che, tenuM tapa Abhyantara chAlabhakSaka ghuganA jevuM hoya che A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-jema Abhyantara chAlazAna kI kAkAsArane bheTavAne asamartha ja hoya che, e ja pramANe e zikSaka paNa karmanuM bhedana karavAne samartha hote nathI. eTale ke kAbAda zizunA tapane sAdhAraNa kahyuM che, kAraNa ke sArabAda ghuNa samAna sAdhunI apekSAe te asArajI havAne kAraNe niHsaMga hoya che, ane bAhya chAla (tva) ne bhakSaka ghuNanA jevA sAdhunI apekSAe te sAratarabhejI hovAne kAraNe samaMga hoya che. te kAraNe Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u 1 sU0 8 vanaspatinirUpaNam 419 karmabhedane sArakhAda- kASThakhAdadhuNavannAtisamartha, tvakkhAdadhugavannAtimandaM kintu sAdhAraNaM prajJaptamiti / evaJca prathamasyAtitIvraM pradhAnataraM tapaH 1, dvitIyasyApradhAnataram 2, tRtIyasya pradhAnam 3, caturthasya bhikSukasyApradhAnamityupasahAraH 4 // 506 // " pUrvaM vanaspatyavayavavAdakA ghuNA nirUpitA iti vanaspatimeva marUSayannAha - mUlam - cauvvihA taNavaNassaikAiyA paNNattA, taM jahAaggabIyA 1, mUlavIyAra, poravIyAra, khaMdhavIyA 4 // sU07 // uhi ThANehiM aNocavaNNe Neraie NeraiyalogaMsi icchelA mAnuSaM logaM hatramAgacchita No cevaNaM saMcAei hatramAgacchittae, taM jahA - ahuNovavava neraie nirayalogaMsi sabhUyaM veSaNaM treyamANe icchelA mANUsa logaM havvamAgacchittae No cevaNaM. saMcAi mAgacchittae 1, ahuNovatrantre raie nirayalogaMsi NirayapAlehi bhujjora, ahiDijamANe2 icchejA mANusaM logaM havvamAgacchittat, No ceva NaM saMcAei havvamAga isaliye challIkhAda ghuNa ke samAna vaha usakA tapa karmabhedana meM sArakhAda kASThakhAda ghuma kI taraha ati samartha nahIM hotA hai evaM svakakhAda ghuNakI taraha atimanda bhI nahIM hotA hai isaliye ise sAdhAraNa kahA gayA hai / isa taraha prathama kA atitIva pradhAnatara tapa hotA hai 1' dvitIya kA adhAra aura tRtIya kA pradhAna 3 tathA caturtha bhikSuka kA apradhAna taya hotA hai, yahI upasaMhAra isa kathana kA hai 4 - sU0 6 // challI khAta Nu samAna tevu te tapa karmanuM leina karavAmA kAikhAda ghuNunI jema ati sama paNa nIvaDatuM nathI, ane mAda NunA jevuM ati manta paNa hAtuM nathI, tethI tenA tapane sAdhAraNa kahevAmAM Avyu che. A rIte pahelA prakAranA sAdhunuM tapa ati tIvra athavA ati tIvra pradhAnatara hoya che, bIjA prakAranA sAdhunu tapa pradhAnatara athavA madhyama hAya che, trIjA prakAranA sAdhunuM tapa pradhAna athavA sAdhAraNu hAya che ane ceAthA prakAranA sAdhunu tapa pradhAna hoya // sU. 6 // Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 sthAnAsUtre cchittae 2, ahuNovavanne Neraie NirayaveyaNijaMsi kammaMsi akkhINaMsi aiyaMsi aNijinnaMsi icchejA mANusaM logaM mAgacchattae No ceva NaM saMcAei havvamAgacchittae 3 / evaM nirayAuyaMsa kammaMsi akkhiNaMsi jAva No ceva NaM saMcAi hatramAgacchittae 4, icce ehiM cauhiM ThANehiM ahuNovavanne neraie jAva No ceva NaM saMcAei hava mAgacchittae 4 // sU07 chAyA - caturvidhAstRNavanaspatikAyikAH prajJaptAH, tadyathA - agravIjAH 1, mUlavIjAH 2, parvavIjA: 3, skandhabIjAH 4 ( sU0 7 ) / caturbhiH sthAnairadhunopapanairayikaH nairayikalo ke icched mAnuSaM lokaM havyamAgantum, no caiva khalu zaknoti havyamAgantum, tadyathA - adhunopapanno nairayiko nirayaloke samudbhUtAM vedanAM vedayamAnaH icched mAnuSaM lokaM havyamAgantum 1, isa prakAra se vanaspati khAdaka ghuNoM kA nirUpaNa karake aba sUtrakAra vanaspati kI prarUpaNA karate haiM "cavivahA taNavaNassaikAiyA paNNattA "ityAdi 7 sUtrArtha -- tRNa vanaspatikAyika cAra prakAra ke kahe gaye haiM, "jaise - apabIja 1 mUlabIja 2 parvabIja 3 skandhabIja 4 / cAra kAraNoM se adhunopapannaka tatkAla utpanna huve nairayika naraka se manuSyaloka meM " AnA cAhatA hai ve cAra kAraNa isa prakAra se haiM eka kAraNa inmeM aisA hai ki naraka meM tatkAla utpanna huvA jo nairayika hai vaha jaba usa loka meM utpanna vedanA ko bhogatA hai taba vaha manuSyaloka meM Ane kI A rIte vanaspatibhakSaka kIDAnu nirUpaNu karIne have sUtrakAra vanaspatinI are che - " cauvvihA- tRNavaNarasaikAiyA paNNattA " hatyAhi tRNu vanaspatikAyikanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che--(1) akhIja (2) bhUsajI, (3) parvI ane (4) sundhaNI. aneApapannaka ( tatkALa utpanna thayelA ) nAraka jIva nIcenA cAra kArAne lIdhe narakamAthI manuSyaleAkamAM AvavA cAhe che-(1) narakamAM tatkALa utpanna thayele bhairayika (nAraka jIva ) jyAre te leAkamAM utpanna thayelI vedanAne bhAgave che, tyAre tene manuSyaleAkamA AvavAnI IcchA thAya che. (2) jyAre te + Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u0 1 sU0 8 vanaspatinirUpaNam 41 adhunopapanno nairayiko nirayaloke nirayapAlaiH bhUyo bhUyaH adhiSThIyamAnaH 2 icched mAnuSaM loka havyamAgantum, no caiva khalu zaknoti havyamAgantum 2, adhunopapano nairayiko nirayavedanIye karmaNi akSINe avedite anirjIrNe iccheta mAnuSaM lokaM havyamAgantum, no caiva khalu zaknoti hanyamAgantum 3 evaM nirayA''yuSke karmaNi akSINe yAvat no caitra khalu zaknoti havyamAgantum 4, itye taizcaturbhiH sthAnairadhunopapanno nairayikaH yAvat no caiva khalu zaknoti havyamAga ntum 4 ( sU0 8 ) / kalpante nirgranthInAM catasra saGghATyo dhArayituM vA paridhartum, tadyathA ekA dvitavistArA 1, trihastavistAre 3, ekA caturhastavistArA 4 | ( sU0 9 ) / cAhanA karatA hai / para vahAM se A nahIM sakatA hai / dUrArA kAraNa aisA hai ki jaba vaha adhunopapannaka nairathika usa nirayaloka meM paramAdhArmika dvArA vAra 2 AkramyamANa hanyamAna hotA hai taba vaha manuSyaloka meM Ane kI cAhanA karatA hai para vahAM se A nahIM sakatA hai| tRtIya kAraNa aisA hai ki adhualayan nairayika niraya meM hI vedanIya vedana karane yogya jo karma hai use vahAM hI jaba taka bhoga nahIM legA, taba taka vaha manuSyaloka meM nahIM A sakatA hai| cauthA kAraNa aisA hai ki jaba taka nirayAyuka pUrNa nahIM huvA hai taba taka vaha manuSyaloka meM Ane ka cAhanA karatA huvA bhI nahIM A sakatA hai, isa prakAra se ye cAra kAraNa aise haiM jo manuSyaloka meM usa adhunopapannaka nairayika ko Ane kI cAhanA utpanna karAte haiM parantu phira bhI vaha manuSyaloka meM nahIM A sakatA hai 8 / nirgranthiyoM ko cAra saMghATiyoM (cAdara) dhAraNa karane yogya vairayikapara' paramAdhArmika nAmanA asurakumAra deve vAravAra AkramaNa kare che, mAra mAre che, tyAre pazu tene manuSyaleAkamAM AvavAnI icchA thAya che, paNa te tyAMthI manuSyaleAkamA AvI zakate nathI. (3) narakamAM bhAgavavA cAgya karyAMnu jyAM sudhI te anepapannaka nAraka jIva narakamA ja rahIne pUrepUruM vedana" karI letA nathI tyAM sudhI te A manuSyaleAkamAM AvI zakatA nathI. (4) jyAM sudhI te nirayAyuka naraka gati sa`badhI AyuSya ) pUrepUrU leAgavI lete nathI--tyAMnI Ayusthiti pUrI karatA nathI-tyAM sudhI te cAhanA karavA chatAM paNa manuSyaleAkamA AvI zakatA nathI A prakAranA A cAra kAraNeAne lIdhe te adhuneApapannaka nAraka jIva narakamAMthI manuSyaleAkamAM AvavAnI IcchA thavA chatAM manuSyalAkamA AvI zakatA nathI. nigra'thIone mATe cAra sa`ghATIe ( vastra vizeSa ) dhAraNa karavA ceAgya uDDI che- 1) me hAtha prabhA vistAravANI me saMghATI - yAra ( 2 ) yu bAthaprabhAtha Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 sthAnAGgasUtre ____TIkA-" caubihA" ityAdi - caturvidhA =catuSmakArAH, tRNavanaspatikAyikAH-tRNaprajhArA vanaspatikAyikAstRNavanaspatikAyikA tRNarUpA vanaspatikAyikA vAdarA ityarthaM prajJaptAH tadyathA-apravIjA:-agre'gre vA vIja yeSAM te tathAbhUtA brIhyAdayaH 1, mUlabIjAH-mUlameva bIjaM yeSAM te mUlabIjA. kamalakandAdayaH 2, parvabIjA:-parvaiva vIjaM yeSAM te tathAbhUtA ikSvAdayaH 3, skandhavIjAHskandhaH-thuDaM, sa eva vIjaM yepAM te tathAbhUtAH sallaphyAdayaH 4 (mu0 7) / ____ pUrva vanaspatikAyikajIvAnAM catuHsthAnakaM proktaM, samprati tajjIvatva-mazrakahI gaI hai, jaise-eka saMghATI do hAtha vistAravAlI1 do saMghATI tIna hAtha vistAravAlI 3 aura cAra hAtha vistAravAlI eka 9 / spaSTArtha-tRNarUpa jo bAdara vanaspatikAyika ve yahAM tRNavanaspatikAyika zabda se gRhIta huve haiN| ye tRNavanaspatikAyika jo cAra prakAra ke kahe gaye pragaTa kiye haiM unakA abhiprAya aisA hai ki-jinakA Age kA bhAga jinake agrabhoga meM bIja hotA hai aise vrIhi Adika tRNa vanaspatikAyika agravIja haiM jinakA mUla hI bIja hotA hai ve mUla bIja haiN| jaise-kamalakanda Adi parva hI jinakA bIja hotA hai-aise ikSu Adika parvabIja vanaspatikAyika haiN| skandha thUDa vaTa hI jinake bIja haiM aise sallakI Adika skandhabIja vanaspatikAyika haiM 7 __ isa prakAra se vanaspatikAyika jIvoM ke ye cAra sthAna kahe gaye, vistAravALI be saMvATI ane (4) cAra hAthapramANa vistAravALI eka saMghATI. A sUtranuM vizeSa spaSTIkaraNa-tRNa rUpa je bAdara vanaspatikAyika che te ahIM tRNa vanaspatikAyika padathI gRhIta thaI che te tRNa vanaspatikAyikanA je cAra prakAra kahyA che, tenuM spaSTIkaraNa have karavAmAM Ave che - (1) agraNIja ? jenA agrabhAgamAM bIja hoya che evAM DAMgara Adi tRNa vanaspatikAyikane A prakAramAM mUkI zakAya che. (2) " bhUtamI "manA bhUNa bhI 435 DAya che sevA bhada6 Adine A prakAramAM mUkI zakAya che. (3) " bhI4" remanA bhI435 .ya che sevI 22DI mAhita parvabIja vanaspatikAyika kahe che. () dhabIja" jenuM thaDa ja bIjarUpa hoya che evI salakI Adi vanaspatine kanyabIja vanaspatikAyika kahe che. A pramANe vanaspatikAyika jIvanAM cAra sthAnanuM nirUpaNa karIne have Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " sudhA TIkA sthA0 4 u0 1 sU0 8 vanaspatinirUpaNam 423 $6 6 dadhAnAsvadvirAdhakA mahAssrammamahAparigrahatvena narake gacchantIti nArakajI vAnAzritya tadAha - " cauhiM " ityAdi - caturbhiH = catuH saMkhyaiH, sthAnaiH, adhunopapannaH=tatkAlopapannaH, nairayikaH - ayaH - zubhaM sukhaM, nirgatamayo yasmAditi nirayonarakastatra bhavo nairayikaH =nArakaH, tasyAnyatra gamanA-sAmarthya darzayitumAharogama " - ti nairayikalo ke = nArakaloke sthitaH san mAnuSaM lokaM 'hRvyaM' iti vAkyAlaGkAre, Agantum icchet kintu Agantum no caiva naiva, aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki jo jIva inameM jIva hai aisI bAta para vizvAsa nahIM karate haiM tathA inakI vizedhanA karate haiM ve jIva mahArambha mahAparigrahavAle hone ke kAraNa naraka meM jAte haiN| vahAM jAkara ve nAraka jIva isa loka meM manuSyaloka meM kina kAraNoM se Ane kI cAhanA karate haiM 3 yahAM manuSyaloka meM unake Ane kI cAhanA kA kAraNa aisA hai ki jo nayA nAraka jIva vahAM utpanna hotA hai vaha vahAM rahatA huvA jo vahAM kI atiprabala rUpa se utpanna asAtAvedanIyarUpa vedanA ko anubhava karatA hai, taya-vaha yahAM manuSyaloka meM Ane kI kAmanA karatA hai parantu zIta uSNa Adi tIvra vedanA se yukta hone ke kAraNa vaha yahAM nahIM A sakatA hai ? jahAM se aya-zubha-sukha nirgata ho gayA hai vaha niraya naraka hai isa niraya meM jo utpanna hotA hai vaha nairafyaka hai, yahAM sUtra meM " havya " yaha pada vAkyAlaGkora meM prayukta huvA sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke--keTalAka jIve vanaspatikAyikAmAM jIva che, e vAtane zraddhAnI najare jotA nathI. tee temanI virAdhanA karyAM kare che. evA jIve. mahArabha ane mahAparigrahavALA hAvAne kAraNe narakamAM jAya che, tyAM utpanna thayA khAdya te nAraka jIve kayA kayA kAraNeAne lIdhe A manuSya lAkamAM AvavAnI IcchA kare che, te vAta have sUtrakAra prakaTa kare che-- pahelu kAraNa A pramANe che-narakamAM utpanna thayele nave jIva tyAM utpanna thatAMnI sAthe ja tyAMnI ati prakhala asAtAvenIya rUpa vedanAne anubhava kare che A vedanA sahana nahIM thai zakavAne kAraNe te A manuSyaleAkamAM AvavAnI IcchA kare che, parantu zIta uSNa Adi tIvra vedanAthI abhibhUta hovAne kAraNe te ahIM AvI zakate nathI. jyAMthI aya eTale ke zubha-sukha nirmAMta thaI gayu DAya che, evA sthAnanuM nAma niraya ( naraka ) che. te nirayamAM utpanna thatA jIvane naiyika he che, sahIM sUtrabhA " havya " A yaha vAyAsa ara 3ye vatharAyu che. Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 zaknoti samarthoM bhavati, tatra hetumAha-" taM jaheti-tadyathA " -adhunopapannaH tatkAlorapannA, nairayikA, nirayaloke samudbhUtAM-sam-atipravalatayA, udbhUtAm utpannA, anantAzAtavedanIyarUpAM, vedayamAnaH anubhavan mAnupaM lokam Agantu. micchet kintu AgantuM naiva zaknoti, zItoSNAditIvra vedanA'bhibhUtatvAt 1, tathA'dhunopapano nairayiko nirayaloke nirayapAlaiH ambAmbarIpAdibhiH paramAdhArmikairbhUyo bhUyA=punaH punaH, adhiSThIyamAnaH AkramyamANo hanyamAna ityarthaH, mAnupaM lokaM havyamAgantumicchet , kintu AgantuM naiva zaknoti, nizyapAlaiH patirudhyamAnatvAt 2, punarnarakAnmanuSyaloke nairayikasyA''gamanAsamarthatve kAraNamAha-" ahuNo vabanne" ityAdi-adhunopapanno nairayiko nirayavedanIye-vedituM yogya vedanIyaM, niraye vedanIyaM nirayavedanIya narakAnubhavanIya, tasmin karmaNi, akSINe anaSTa, hai dvitIya kAraNa meM jo nirayapAla kahe gaye haiM amba ambarISa Adi parasAdhAnika deva haiM aura-ye asurakumAra jAti ke deva hote haiM / jaya koI nayA nAraka narakaloka meM utpanna hotA hai to ye usa para AkramaNa karate rahate haiM mArate haiM Apasa meM eka dUsare nArakoM ko kattoM kI bhAMti laDAte haiM, ataH-jaba vaha vahAM kI aisI sthiti dekhatA hai to vaha isa manuSyaloka meM Ane kI kAmanA karatA hai parantu jo nahIM A sakatA hai usakA yaha dUsarA kAraNa hai ki-use ve paramAdhArmika nirayapAla roka lete haiM isaliye unake dvArA pratiruddhamAna hone se vaha yahAM manuSyaloka meM cAhatA huvA bhI nahIM A polA hai 2 / tIna kAraNa aisA hai kinaraka meM bhogane yogya jisa karma kA candha jIvane usa naye nArakI ne - bIjA kAraNanuM nirUpaNa-te narakenA adhipati amba, ambarISa Adi paramAdhArmika de hoya che. teo asurakumAra jAtinA deva che. jyAre kaI na nAraka narakamAM utpanna thAya che, tyAre te paramadhArmika deve tenA upara AkramaNa kare che-tene mAre che, teo kUtarAonI jema nArakone aMdaroaMdara laDAve che. narakamAM A prakAranI sthiti joIne te adhune papannaka nArakane A manuSyalekamAM AvavAnI icchA thAya che, paraMtu te ahIM AvI zakato nathI, tenuM kAraNa e che ke tene paramadhArmika nirayapAle rokI rAkhe che. A rIte temanA dvArA pratirUddhamAna thavAne kAraNe te manuSyalakamAM AvavAnI IcchA thavA chatAM AvI zakato nathI. trIjA kAraNanuM spaSTIkaraNa-narakamAM bhegavavA yogya je karmane baMdha te navA nArake karyo hoya che, tene jyAM sudhI te pUrNarUpe bhogavIne nimna karI Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA DIkA sthA04 u0 1 sU0 8 vanaspatinirUpaNam 425 avedite=ananubhUte ata eva anirjIrNe = jIvamadezebhyo'parizaTite 'pRthakbhUte sati mAnuSaM lokaM havyamAgantumicchet parantu mAnuSaM lokaM havyamAgantuM naiva zaknoti, avazya vedanIyanA raka karma nigaDa nivaddhatvAt 3 / 66 tathA eva " - mityAdi - evam anena prakAreNa, adhunopapanno nairathiko nirayAyuke - nirayo - narakastadbhogyamAyuH =prANadhAraNAvadhikAlo gara tannirayAssyukaM tasmin nirayAssyu ke karmaNi akSINe'vedite'nirjIrNe ca savi nirayAnmAnuSaM lokamAgantumicchati, parantu mAnuSaM lokamAgantuM naiva zaknoti, svopAjitakarmaNo'kSINatvAnanubhUtatvAnnirjIrNatvena baddhakarmaNo'vazyabhogyatvAditi paramArthaH 4 | 66 icce ehiM " - ityetaiH, caturbhiranantaroktaH sthAnaiH, adhunopapanno nairayiko nairayiloke sthitaH san mAnuSaM lokaM havyamAgantumicchet parantu naiva havyamAgantuM zaknoti, uktakAraNakalApAt / pUrva nArakANAM svarUpamukta, te ca nArakA asaMyamajanakaparigraha -vazAdutpadyanta iti dvipakSabhUta parigrahavizeSaM vajjituM sAdhInAM kalpanIyavastravizeSa darzayitumAhakiyA hai jaba taka use vaha pUrNa rUpa se bhogakara nirjIrNa nahIM kara detA hai taba taka vaha narakaloka se nahIM nikala sakatA hai, kyoM ki vaha avazya vedanIya nAraka karmarUpI nigaDa veDI se jakaDA rahatA hai / tathA caturtha kAraNa aisA hai ki jo usa naye nArakI ne vahAM kI Ayu kA bandha kiyA hai use bhoge vinA vaha vahAM se nahIM nikala sakatA hai| isa taraha kadra karma avazya bhogya hone se vaha vahIM rahatA hai vahAM se bAhara nahIM A sakatA hai / 8 jIva asayama janaka parigraha ke vaza se nAraka rUpa se utpanna hote hai isaliye parigraha rahita mAdhvI kA kathana sunnakAra pragaTa karate haiMkappaMtI " ityAdi 44 ------ nAkhatA nathI, tyAM sudhI te narakalekamAMthI nIkaLI zakatA nathI, kAraNu ke avazya vedanIya nAraka karUpa eDIthI te jakaDAyelA rahe che. ceAthA kAraNanuM nirUpaNu--te navA nArake narakAyune je anya karyAM DAya che tene bheganyA vinA te tyAMthI nIkaLI zakatA nathI A rIte baddha ka avazya bhAgya hAvAne lIdhe tene tyAMja rahevuM paDe che-game teTalI icchA karavA chatAM te ahIM AvI zakatA nathI asayamajanaka parigrahane kAraNe jIva nAraka rUpe utpanna thAya che. have tenAthI viparIta evI parigraturahita sAdhvInuM sUtrakAra kathana kare che-- sa 54 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 sthAnAGgasUtre } " kappaMtI " - tyAdi - " nirgranthInAm " grantho bandhahetuH - hiraNyasuvarNAdirmidhyAtvAdiva tasmAnniSkrAntA nirgranthayaH ( zArGgavAderAkRtigaNatayA chIn ) tAsAM nigranthInAM = sAdhvInAM catasraH = catuH saMkhyAH, saMghATayaH = uttarIya vastravizeSAH, dhArayituM kalpanta ityanyayakramaH, tAcaturvidhAH saGghATIH krameNopadarzayitumAha" tadyaye " - tyAdi, ekA = prathamA saMghATI, dvihastavistArA - dvau hastau vistAraH AyAmo dairdhya yasyAH sA tathAbhUtA, sA kalpate 1, evaM ' do -dve, tihatthavitthArA - trihastavistAre - trihastapramANA'yAme saMghATayau dhArayituM kalpete ityarthaH 3, " egAcauddatthavitthArA " - ekA = aparA caturhastavistArA dhArayituM kalpate, tatra prathamA dvihastavistArA saMghATI - upAzraye dhAraNIyA 1, dvitIyatRtIye - trasta vistAre dve kathite, tatraikA bhikSATanakAle dhAryA, aparAca sthaNDi* 66 15. hiraNya suvarNa AdirUpa bAhya parigraha aura mithyAtvAdirUpa antaraMga parigraha ina donoM prakAra ke parigraha se sAdhvIjana niSkrAnta rahita hote haiM ataH ve nirgranthI kahalAtI haiN| sAdhvIjanoM ko cAra uttarIya vastravizeSa cAdara kalpanIya kahe gaye haiM / do hAtha kI lambAI cauDAI hotI hai aisA jo uttarIya vastra - cAdara hai vaha prathama saGghATI meM liyA gayA hai| tIna hAtha kI jinakI lambAI cauDAI hai aise do vastra dvitIya aura tRtIya saGghATI meM liye gaye haiN| cAra hAtha jinakI lambAI cauDAI hotI hai - aisA eka vastra cauthI saGghATI meM liyA gayA hai| ye cAra cAdara sAdhvIjanoM ko dhAraNa karane ke yogya kahe gaye hai, inameM jo prathama prakAra kI sacATI hai vaha to unheM upAzraya meM hI dhAraNa karane yogya kahI gaI hai| dvitIya aura tRtIya prakAra kI jo saGkoTI haiM ina donoM meM eka bhikSATana ke samaya meM dhAraNa karane yogya kahI gaI " kappati " ityAdi - dvisya suvANu Adi 35 mAhya paristhI mane mimyAtva Adi rUpa antara'ga parigrahathI sAdhvIe rahita hAya che, tethI te sAdhvIone nigraMthIo kahevAmAM Ave che. te sAdhvIone cAra uttarIya vasa vizeSa ( yAra ) ye che temane ke yAra saMghATIo ( zAharo ) ye che, tenu` sUtrakAra have nirUpaNa kare che-- (1) me hAthanI samAvAjA uttarIya vasane ( yAharane ) prathama sNdhaaTImAM parigati karavAmAM AvyuM che. (2) traNa hAthanI lakhAInA e vasrone dvitIya ane tRtIya saMghATImAM gaNAvavAmAM Avela che. (3) cAra hAthanI lakhAIvALA eka vastrane ceAthI saghATImAM gaNAvavAmAM Avela che. A cAra prakAranI cAdara sAdhvIone dhAraNa karavA ceAgya kahI che temAMthI je pahelA prakAranI sa'ghATI kahI che, te te temane upAzrayamAM ja dhAraNu karavA caigya kahI che. khIjA ane trIA prakAranI je e sa ghATIe kahI che temAMthI eka bhikSA Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u0 1 sU0 9 dhanAnasvarUpanirUpaNam 427 labhUmigamanakAle 3, caturthI caturhastavistArA samavamaraNe dhAraNIyA, taduktaM ca" saMghADIo cauro, tattha duhatthA upasami / dunni tihatthAyAmA.bhikkhaTTA ega ega uccAre / osaraNe cauhatyA nisaNNapacchAyaNI nneyaa|1|" iti, mu.8 chAyA-saMghATayazcatasrastatra dvihastA upAzraye ! dve trihastA''yAne bhikSAyai ekA uccAre caikA avasaraNe caturhastA niSaNNamacchAdanI jJeyA / 1 / " iti, nArakatvaM dhyAnavizeSajanitaM, taM janayituM ca saGghATayAdigrahaNamiti prasaGgAdayAnasvarUpamAha - mUlam-cattAri jhANA paNNatA, taM jahA-aTTe jhANe 1,rodde jhANe2, dhamme jhANe3, sukke jhANe, ahe jhANe caubihe paNNatte taM jahA-amaNunnasaMpaogasaMpautte tassa vippaogasaisamaNNAgae yAvi bhavai 1, maNunnasaMpaogasaMpautte tassa avippaogasaisamaNNAgae yAvi bhavai2, AyaMkasaMpaogasaMpautte tassa vippaogasai samaNNAgae yAvi bhavai3, parijusiyakAmabhogasaMpaogasaMpautte tassa avippaogasaisamaNNAgae yAvi bhavai 4 / adRsta NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA, taM jahAkaMdaNayA 1, soyaNayA2, tippaNayA3, pridevnnyaa4| sadde jhANe cauvihe paNNatte, taM jahA-hiMsANubaMdhi 1, mosANubaMdhi 2, teNANubaMdhi3, sArakkhaNANubaMdhi 4 / rudassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA, taM jahA-osaNNadose 1, bahudose 2, annAhai aura dUsarI sthaNDilabhUmi meM galana karane ke samaya meM dhAraNa karane yogya kahI gaI hai| aura cauthI saGghATI samavasaraNa meM dhAraNa karane yogya kahI gaI hai| uktaJca-" saMghADIo cauro tattha" ityAdi // 8 // Tanane samaye dhAraNa karavA egya kahI che ane bIjI spaMDitabhUmimAM gamana karatI vakhate dhAraNa karavA gya kahI che, ane ethI saMghATI samavasaraNamAM dhAra 42vA yogya hI che 4ghu 55 cha / "saMghADIo cauro tattha" tyAhi-sU. 8 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzastre Nadose3, AmaraNaMtadose 4 / dhamme jhANe cauvihe cauppaDoyAre paNNatte, taM jahA-ANAvicae 1, avAyavicaera, vivAgavicae3. saMThANavicae 4 / dhammassa NaM jhANassa pattAri lakkhaNA paNNattA, taM jahA-ANAlaI 1, nisaggaruI2, suttarAI ogADharUI 4 / dhammassa NaM jhANasla cattAri AlaMbaNA paNNattA, taM jahA-vAyaNA 1, paDipucchaNA 2, pariyaNA3, annupphaa4| dhammasla NaM jhANassa cattAri aNuppehAo paNNattAo, taM jahA -egANuppehA 1, aNiccANuppehAra, asaraNANuppehA3, saMsArAguppehA 4 / sukke jhANe cauvvihe cauppaDoAre paNNatte, taM jahA-puttaviyakasaviyAra 1, egattaviyakka avivAra 2, suhamakiriya aNiyahI 3, samucchinnakiriya appddivaaii4|sukkss NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA, taM jahA - avvahe 1, asammohe 2, vivege 3, viussagge 4 / sukkassa NaM jhANassa cattAri AlaMbaNA paNNattA, taM jahA--khaMtI1, muttIra, ajave3, madave 4 / sukkassa NaM jhANasa cattAri aNuppehAo paNNattAo, taM jahA--aNaMtavattiyANuppehA 1, vippariNAmANuppehA 2, asubhANuppehA 3, avAyANuppehA 4 // sU0 9 // nArakatva dhyAnavizeSa se janita hotA hai ataH usa dhyAnavizeSa ko utpanna karane ke saMghATI Adi meM mamatA khUchA rakhane se hotA hai so isa prasaMga ko lekara aba sUtrakAra dhyAna kA svarUpa karate haiM nArakatva dhyAnavizeSathI janita hoya che, ane te dhyAnavizeSane utpanna karanAra saMghATI (vastravizeSa) AdimAM mamatA-mUccha rAkhavAthI te dhyAnanI utpati thAya che. A saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra dhyAnanA svarUpanuM ni3555 42 I-" cattAri jhANA paNNattA" tyAdi Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA0 4 701 sU0 9 dhyAnasvarUpanirUpaNam 429 chAyA-catvAri dhyAnAni prajJaptAni, tadyathA-AtaM dhyAnaM 1 rodraM dhyAnaM 2, dhamyaM dhyAnaM 3, zuklaM dhyAnam 4 / AtaM dhyAnaM caturvidhaM prajJaptam , tadyathA-amanojJasaMprayogasaMprayuktaH, tasya vinayogasmRtisamanvAgataM cApi bhavati 1, manojJasaMprayogasampayuktaH, tasya aviprayogasmRtisamanvAgataM vApi bhavati 2, AtasamprayogasamprayuktaH, tasya vimayogasmRtisamanvAgataM cApi bhavati 3, parijuSTakAmamogasamprayogasampayuktaH, tasya aviprayogasmRtisamanvAgataM cApi bhavati / / bhAtasya khalu dhyAnasya catvAri lakSaNAni prajJaptAni, tadyathA-krandanatA1, zocanatA 2, tepanatA3, pridevntaa4| raudraM dhyAnaM caturvidha prajJapta, tadyathA-hiMsA'nuvandhi? "cattAri zANA paNNasA" ityAdi-10 sUtrArtha-dhyAna cAra kahe gaye haiM, jaise ArtadhyAna 1 raudradhyAna 2 dharmadhyAna 3 aura zukladhyAna 4, inameM AtadhyAna cAra prakAra kA kahA gayA hai jaise amanojJa vastuoM kA samprayoga sambandha honepara jo usake sAtha viyoga ke liye yAra 2 cintavana hotAhai vaha ArtadhyAna kA prathama meda hai 1manojJa vastuoMkAviyoga na honekA vAraracintavana karanA yaha ArtadhyAna kA dUsarA bheda hai 2 / AtaGka se yukta hone para usase viyoga hone kA bAra 2 cintavana karanA yaha tRtIya kakSA kA AtadhyAna hai 3 / prApta huve kAmabhoga kA avinAza kI tathA-nahIM prApta huve padArthoM kI prApti ke liye pAra 2 cintavana karanA yaha caturtha adavAlA ArtadhyAna hai 4 / AtadhyAna ke cAra lakSaNa kahe gaye haiM, jaise krandanatA 1 zocanatA 2 tepanatA 3 aura paridevanatA 4 / raudradhyAna cAra prakAra kA kahA gayA hai, jaise sUtrArtha-dhyAna yA2 2nu yu cha-(1) mAta dhyAna, (2) raudradhyAna, (3) cmdhyAna ane (4) zukaladhyAna. temAMthI ArtadhyAnanA paNa cAra prakAra kahyA che. (1) amaneNa vastuone saMpraga athavA prApti thavAthI, tenAthI viga thAya (tenAthI chUTI javAya) evuM je vAra vAra cintavana thayA kare che, te prakAranA ArtadhyAnane pahelA prakAramAM mUkI zakAya che (2) manejha vastune kadI viyoga na thAya evuM vAraMvAra cintavana karavuM te ArtadhyAnane bIjo bheda che (3) kaI paNa prakAranA AtaMka (regAdi) thI yukta thayela che temAMthI chuTavA mATe vAraMvAra je citavana kare che tene ArtadhyAnanA trIjA bhedamAM mUkI zakAya che. (4) prApta thayelA kAmabhegonA avinAza mATe ane aprAsa kAmabhegonI prApti mATe vAraMvAra cintavana karavuM te ArtadhyAnane cotho bheda che mAta dhyAnanA yA2 vakSa sai cha-(1) nhanatA, (2) zayanatA, (3) tapanatA mane (4) parivahanatA. Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtra mRpA'nuvandhi2, steyAnuvandhi3, saMrakSaNAnuvandhi 4 raudrasya khalu dhyAnasya catvAri lakSaNAni prajJAni, tadyathA-avasannadoSaH 1, bahudopaH 2, ajJAnadoSaH 3, AmaraNAntadopaH 4| dhamya dhyAnaM caturvidha catuSpratyavatAraM prajJaptam , tadyathA-AzAvicayaM 1, apAyavicayaM 2, vipAkavicayaM 3, saMsthAnavicayam 4 // dharmyasya khalu dhyAnasya catvAri lakSaNAni prajJaptAni, tayathA-AjJAruciH 1, nisargaruciH 2, sUtraruciH 3, avagAharuciH 4 / dharmyasya khalu dhyAnasya catvAryAlambanAni pramaptAni, tadyathA-vAcanA 1, paripracchanA 2, parivartanA 3, anuprekSA 41 dhaya'sya khalu dhyAnasya catasro'nuprekSAH prajJaptAH, tadyathA-ekAnuprekSA 1, anityAnupekSA 2, azaraNAnuprekSA 3, saMsArAnumekSA 4 / zuklaM dhyAnaM caturvidhaM catuSpatyavatAraM prajJaptam , tadyathA-pRthaktvavitakasavicAraM 1, ekatvavitako'vicAraM 2, sUkSmahiMsAnubandhI 1 mRSAnubandhI 2 stenAnubandhI 3 aura saMrakSaNAnubandhI 4 / ima raudradhyAna ke cAra lakSaNa haiM, avasannadASa 1 bahudoSa 2 ajJAnadoSa 3 aura AmaraNAntadoSa 4 / dharmadhyAna ke cAra prakAra kahe gaye haiM, AjJAvicaya 1 apAyavicaya 2 vipAkavicaya 3 aura saMsthAnavicaya 4 / isa dharmadhyAna ke cAra lakSaNa kahe gaye haiM, jaise-AjJAruci 1 nisargakaci 2 sUtraruci 3 aura-avagAharuci 4 / dharmadhyAna ke cAra avalambana kahe gaye haiM, jaise-cAcanA 1 paripRccha nA 2 parivartanA 3 anuprekSA 4 / dharmadhyAna kI cAra anuprekSAe~ kahI gaI haiM, jaise-ekAnuprekSA 1 ani tyAnuprekSA 2 azaraNAnuprekSA 3 aura saMsArAnuprekSA 4 zedradhyAna patha yAra prA2nu uyuM che-(1) DisAnumAyA, (2) bhRSAnumadhA, (3) snAnubhadhA bhane (4) sakSanumacI. mA zaidradhyAnanA 22 sakSa nIya prabhArI cha-(1) asatoSa, (2) mahoSa, (3) ajJAnahoSa mana (4) (4) mAbharAntoSa, madhyAnanA 51 yAra 412 mA cha-(1) mAjJAviyaya, (2) pAyaviyaya, (3) viviyaya bhane (4) sayAnaviyaya ! dharma dhyAnanA nIce pramANe cAra lakSaNa kahyA che-(1) AjJAruci, (2) nisargaruci (3) sUtraruthi mAne (4) AqDhathi, madhyAnanA yAra amana (maAdhAra) // cha-(1) pAyanA, (2) parichanA, (3) parivata nA mana (4) anuprekSA. dharmadhyAnanI cAra anuprekSAo kahI che-(1) ekAnuprekSA, (2) anityAnuprekSA (3) mazaraNAnukSA mana (4) saMsArAnuprekSA. - zusadhyAnanA 555 yA2 pra.2 4 OM-(1) pRtha4 Qita saviyA2, (2) Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA DIkA sthA0 4 u01 sU0 9 dhyAnasvarUpanirUpaNam 431 kriyA'nivarti 3, samucchinnakriyA pratipAti 4 / zuklasya khalu dhyAnasya catvAri lakSaNAni jJaptAni tadyathA - avyayam 1, asammohaM 2, vivekaH 3, nyutsargaH 4 / zuklasya khalu dhyAnasya catvAryAlambanAni prajJaptAni tadyathA - kSAntiH 1, muktiH 2, ArjavaM 3, mArdavam 8| zuklasya khalu dhyAnasya catasro'nuprekSAH prajJaptAH, tadyathA - anantavartitA'nuprekSA 1, vipariNAmAnuprekSA 2, azubhAnuprekSA 3 apAyAprekSA 4 ( . 10) // " cattAri jhANA " ityAdi - catvAri - catuH saMkhyAni, ghyAnAni dhyAyate - cintyate vastu yairiti dhyAnAni = antarmuhUrtamAtraM kAlaM cittasthiratArUpANi uktaM ca - " aMtomuhuttamittaM cittAvatthANa me gavatthummi | chaumatthANaM, jhANaM joganiroho jiNANaM tu |1| iti, " zukladhyAna cAra prakAra kA kahA gayA hai, jaise- pRthaktvavitarka savicAra 1 ekatvavitarkAvicAra 2 sUkSmakriyA'nivarti 3 aura samucchinakriyApratipatti 4 / isa zukladhyAna ke cAra lakSaNa kahe gaye haiM, jaise - avyatha 1 asammoha 2 viveka 3 aura vyutsarga 4 | zukladhyAna ke cAra Alambana kahe gaye haiM, jaise- kSAnti 1 mukti 2 Arjava 3 aura mArdava 4 / zukladhyAna kI cAra anuprekSAe~ kahI gaI hai, jaise- anantavartitA'nuprekSA 1 vipariNAmA'nuprekSA 2 azubha'nuprekSA 3 aura apAyAnuprekSA 4 / vizeSArtha -- " dhyAyate vastu aneneti dhyAnaM - " isa vyutpatti ke anusAra jisake dvArA vastu kA cintana kiyA jAtA hai vaha dhyAna hai dhyAna eka antarmuhUrta kAla taka citta kI sthiratArUpa rahatA hai| kahA bhI hai ato muhamittaM ityAdi ekatla vitarko vicAra, (3) sUkSmakriyA aniti ane (4) samucchinna kriyA apratipAti zukaladhyAnanA cAra lakSaNa nIce pramANe kahyA che--(1) avyaya, (2) asa bhoDa (3) viveu bhane (4) vyutsarga, zukaladhyAnanA nIce pramANe cAra avalakhana kahyA che-(1) kSAnti, (2) mukti, (3) Arjava ane (4) mAIva zukaladhyAnanI cAra anuprekSAo kahI 4- (1) anaMtavartitA anuprekSA, (2) vipariyAbhAnuprekSA, (3) azulAnuprekSA ramane (4) pAyAnuprekSA. vizeSArthI--" dhyAyate vastu anena iti dhyAnam " mI vyutpatti pramA jenA dvArA vastunuM cintana karAya che, tenuM nAma dhyAna che te dhyAna eka antamuhUrta kAla sudhInI cittanI sthiratArUpa hAya che.' kahyu paNa che ke-- " atto muddattamittaM " tyAhi Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 433 sthAnA chAyA-antarmuhUrte mAtra cittAvasthAnamekavastuni / chadmasthAnAM dhyAnaM, yogavirodho jinAnAM tu // 1 // prajJaptAni, tadyathA-" aDe"-Atam-zrutaM-duHkham zarIraM mAnasaM ca, upacArAdduHkhanimittaM vA, tatra bhavamArtam , dhyAnam-dhyeyaviSaye'vicchinnatailadhArAvannirantaracittattipravAhaH 1, " rohe "-rodayatyaparAniti rudro duHkhahetustena kRtaM tatkarma vA raudraM-hiMsAdhatikrauryAnugataM dhyAnam 2, ___dhyAna jo cAra prakAra kA kahA gayA hai usameM sarva prathama jo AtadhyAnarUpa pahalA bheda batalAyA gayA hai usakA tAtparya aisA hai ki-jo dhyAna zArIrika yA mAnasika duHkha ke samaya meM, yA zArIrika mAnasika duHkha ke nimitta meM hotA hai vaha-ArtadhyAna hai| dhyeya padArtha ke viSaya meM avicchinnarUpa se tailadhAra kI taraha jo cittavRtti kA pravAha hai, vaha dhyAna hai| yaha dhyAna samasta saMsArI jIvoM ko hotA hai dhyAna antarmuhUrta taka hI hai isake bAda cittavRtti kI dhArA badala jAtI hai| Rta nAma duHkha kA hai jisa dhyAna ke hone meM duHkha kA udvega yA tIvratA nimitta hai vaha AtadhyAna hai| raudra nAma krUra pariNAmoM ko hai jo dhyAna krUra pariNAmoM ke nimitta se hotA hai vaha raudradhyAna hai, yahI bAta "rodayati parAn iti rudraH duHkhahetuH, tena kRtaM tatkarma vA raudra" jo dUsaroM ko rulAtA hai, vaha rudra hai duHkha kA hetu hai isase kiyA gayA athavA isakA jo kama hai vaha raudra hai| aiptA raudradhyAna hiMsA Adi atikrUra dhyAnanA cAra prakAra kahyA che temano AdhyAna namano je pahelA prakAra che tenuM have nirUpaNa karavAmAM Ave che-"je dhyAna zArIrika athavA mAnasika duHkhane vakhate-athavA zArIrika ke mAnasika dukhane nimitta thAya che. te dhyAnanuM nAma ArtadhyAna che. dayeya padArthanA viSayamAM atUTa tenI pArA je je cittavRttino pravAha che tene dhyAna kahe che. A sthAnano sadubhAva samarata saMsArI jIvamAM hoya che. tene kALa attamudra paryantane ja kahyo che. tyArabAda cittavRttinI dhArA badalAI jAya che du:khane "Rta" kahe che. je dhyAna thavAmAM chata (duHkha) ne uga ke tIvratA nimittarUpa che, te dhyAnanuM nAma AtadhyAna che kUra pariNAmone (manobhAvone) zaidra kahe che. je dhyAna kUra paristhAne nimitta thAya che, te dhyAnane raudra dhyAna kahe che me vAta nAyanA sUtrama 2 rIcha-" rodayati parAn iti rudraH du.khahetuH, tena taM-tatkarma vA raudra" 2 anyane 27ve che, 35 che-dAmanA 4129535 che tenA dvArA je karavAmAM Ave che athavA tenuM je karma che te raudra che. evuM raudradhAna hiMsA Adi atikrUra pariNAmonA nimittane lIdhe thAya che. Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 sughA TIkA sthA0 4 u01 sU0 9 dhyAnasvarUpanirUpaNam -433 dharmyam-dharmAdanapetaM = yuktaM dharmya = zrutacaraNAdidharmopetamityarthaH, dhyAnam zuklam - zodhayatyaSTaprakAraM karmamalaM, zuca - zokaM vA klamayatyapanayatIti nirutayA zuklaM = mokSAdiphalasAdhakaM dhyAnam 4 / tatrAss dhyAnaM caturvidhaM prajJaptam, tadyathA-amanojJasammaMyogasamprayuktaHaniSTazabdAdi sambandhajanitaH samprayogaH - sambandhastena samprayuktaH - sahito yaH puruSastasya yat " viSpaoge " - tyAdi - viprayogasmRtisamanyAgataM viprayogaHaniSTazabdAdiviyogaH, tasya smRtiH - cintA viprayogasmRtiH, tasyAH samanvAgataM = samanvAgamanaM - saMprApaNaM bhavati tat " cApi " iti vAkyAlaGkAre evaM sarvatra 1 pariNAmoM ke nimitta se hotA hai / isa kathana dvArA vyakta kI gaI hai| jo dhyAna zubhagaga aura sadAcaraNa kA poSaka hotA hai vaha dharmadhyAna hai, arthAt zruta aura cAritra dharma se sahita jo dhyAna hai vaha dharmadhyAna hai mana kI atyanta nirmalatA hone para jo ekAgratA hotI hai vaha zukladhyAna hai " zuklaM zodhayati aSTaprakAraM karmamalaM zucaM zokaM vA klamayati apanayati zuklam " jo ATha prakAra ke karmamala kI zuddhi kara detA hai, athavA zoka ko dUra kara detA hai vaha zukla hai, aisA jo dhyAna hai vaha zukladhyAna hai yaha dhyAna mokSa Adi phala kA sAdhaka hotA hai| ArtadhyAna jo cAra prakAra kA kahA gayA hai usakA vAcyArtha aisA hai "amanojJa saMprayoga saMprayuktaH" ityAdi, amanojJa aniSTa jo zabdAdikakA saMprayoga sambandha isa sambandha se samprayukta sahita jo puruSa aise puruSa ko dUra karane ke liye jo mana meM eka prakAra kI nizcalatA kA AnA je dhyAna zubharAga ane sadAcaraNanuM poSaka hAya che, te dhyAnane dhama dhyAna kahe che. eTale ke zruta ane ca tridharmAMthI yukta je dhyAna che tenuM nAma dhadhyAna che. mananI atyanta nirmaLatAne saddabhAva hAya tyAre je ekAgratA thAya che tenuM nAma zuddhasadhyAna che. " zukla - zodhayati - aSTaprakAra karmamalaM -zucaM zokaM vA klamayati- apanaryAta zuklam " nenA dvArA AI aranA ubhabhavanI zuddhi thAya che, athavA jenA dvArA zAkane dUra karAya che evA dhyAnanuM nAma zukaladhyAna che. te dhyAna mekSa Adi phulane prApta karAvanAra che have A dhyAnanA cAra prakAzanuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che " amanojJasaprayogasaprayuktaH " ityAdi - amanojJa ( aniSTa-AyugamatA ) zabdAhinA saprayogathI ( samadhathI ) cukta je puruSa hAya, evA puruSanA cittamAM te amaneAsa vastune dUra karavA sa 55 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAmasUtre ayamarthaH-amanojJAnAM-zabda-sparza-rasa-gandharUpANAmaniSTAnAM sampayoge-zrotratvAmanA-ghANa-cakSurindriyaiH saha sambandhe tavipayogAya aniSTazabdAdiviSayadUrIkaraNAya yaH smRtisamanyAhAraH-smayata iti smRtimana, tasyAH praNidhAnarUpAyAH samanyAhAraH-samanyAharaNamamanojJazabdAdi viSayApagamopAye manaso nizcalaM vyavasthApana kenopAyena zabdAdhaniSTaviSayebhyo viyogaH syAdityekatAnamanonivezana tadAtadhyAnamiti prathamo bhedaH 1 / ____evaM manojJasaMprayogasaMprayuktasya puruSasya manojJazabdAderaviprayogasmRtisamanvAgatarUpamArtadhyAnaM vijJeyamiti dvitIyo bhedaH / 2 / " " AyaMke "-tyAdi-AtaGkasambayogasampayuktaH-AtaGkayate kaSTena jIvyate'nenetyotako-rogaH, tasya sampayogaH nAtapittakaphajanitasamvandhastena samprayuktaH-sahito yaH prANI bhavati tasya yat " vipayogasmRtisamanvAgata"hotA hai (vahI tadviprayogasthatisamanbAhAra hai isameM aisA dhyAna hotA hai) kisa prakAra se aniSTa zabdAdika viSayoM se merA sambandha chUTeM isake liye jo mana meM eka prakAra kI ekatAnatA ekAgratA AtI hai vahI isa AtadhyAna kA prathama bheda hai| tAtparya kevala isakA aisA hI hai ki aniSTa zabdAdika kA indriyAdi ke sAtha samparka ho jAne para unake viyoga ke liye cintAsAtatya kA honA yahI prathama ArtadhyAna hai manojJa zabdAdika ko viyoga ho jAne para unakI pAsi ke liye satata cintA karate rahanA yaha dUsarA AtadhyAna hai| vAta pitta kapha janita roga se yukta huce prANI kA jo usa ko dUra karane ke liye satata mATe eka prakAranI nizcalatA AvI jAya che (e ja taddhi prAga smRti samanvAhAra che, temAM A prakAranuM dhyAna thAya che ) tenA manamAM evo vicAra AvyA kare che ke kevI rIte A amanejha zabdAdi konI sAthe mAro saMbaMdha chUTI jAya. tene mATe manamAM je eka prakAranI ekAgratA AvI jAya che, eja A ArtadhyAnane pahele bheda che. A kathanane bhAvArtha A pramANe che . aniSTa zabdAdikane indriyAdinI sAthe saMparka thavAthI temanA viyegane mATe temAMthI mukta thavAne mATe cittamAM eka prakAranI cintavanA satata cAlyA kare che, e ja ArtadhyAnanA prathama bhedarUpa che. ArtadhyAna bIje bheda-maneza zabdAdikane viyoga thavAthI temanI prAptine mATe satata cintavana karyA karavuM, te ArtadhyAnanA bIjA bhedarUpa samajavuM. ArtadhyAnane trIjo bheda-vAta, pitta ane kaphajanita rogathI pIDAte jIva temAMthI mukta thavA mATe je satata cittavana karyA kare che (mAro A Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u01 saM09 dhyAnasvarUpanirUpaNam vipayogaH-kAsazvAsAyAtakasya paridAraH, tasmai yA smRtiH-" mamA''taGkasyAyaM samprayogaH kathaM nazye-" dityAdirUpA cintA, tasyAH samanvAgata-sampApaNaM bhavati, tat tRtIyamAtadhyAnam , ayamarthaH-kAsazvAsAyAtakaviSayANAM viyojanedarIkaraNe yA smRtizcintA tasyAH samanvAgata-samanyAhAraH kenopAyenAniSTakA sazvAsAdyAtaGkebhyo viyogaH syA'-dityekatAnamanonivezanaM tat tRtIyamAtadhyAnamityarthaH 3 / ___ " parijusiye"-tyAdi-tathA parijuSTakAmabhoga saMprayogasaMpayukta:-kAmyante -prArthyanta iti kAmAH kamanIyAH zabdAdayaH parijuSTAH niSevitAzca te kAmAH parijuSTakAmAsteSAM bhogA=anubhavastatya sammayogaH sambandhastena sampayuktaH sahita, ___ yadvA-kAmye te iti kAmau-zavda rape, tau ca bhujyante-prANAdiviSayIkriyanta iti bhogAH gandha-rasa-spIzveti kAmabhogAH, parijuSTAzca te kAmabhocintA karanA ki yaha roga aba merA kaile naSTa hogA yaha tRtIya ArtadhyAna hai tAtparya isakA aisA hai-ki kAsa zvAsa Adi AnaGkoM ke A jAne para unako dUra karane ke liye aisA vicAra bAra 2 AtA hai ki yaha roga kisa upAya se zAnta hogA isa prakAra se jo mana meM ekAgratA (ekatAnatA) AtI hai yaha tRtIya ArtadhyAna hai| jo puruSaniSecita zabdAdirUpa kAmoM ke anubhava se sambaddha hotA hai aise puruSoM kI unake anapagama nimitta jo pAra 2 vicAradhArA AtI hai vaha AtadhyAna kA cAthA meda hai, athavA-kAma zabda se zabda aura rUpa tathA bhoga zabda se gandha rasa, aura sparza inakA grahaNa hudhA hai so isa roga kevI rIte naSTa thaze, huM kayAre A rogamAMthI chUTIza ItyAdi rUpa tenI vicAradhArA samajavI) tene A trIjA bhedamAM mUkI zakAya che. eTale ke dama, javara Adi rogothI pIDAtI vyaktinA manamAM evA vicAre vAraMvAra AvyA kare che ke "mAre A rega kayA upAyathI zAnta thaze ", tene manamAM A prakAranI ekAgratA AvI jAya che. mananI A prakAranI ekAgratAne ArtadhyAnanA trIjA bhedarUpe ahI prakaTa karavAmAM Avela che. ArtadhyAnane ce bheda-majJa zabdAdirUpa kAmagathI yukta puruSa, te mane kAmabhegene kadI paNa viyAga na thAya te marU kAma sAthe pitAne saMbadha hamezA cAlu ja rahe, evuM je vAraMvAra cintavana karyA kare che, tene ahIM ArtadhyAnanA cethA bherUpe prakaTa karavAmAM Avela che. '' athavA-kAmapadathI zabda ane rU5 gRhIta thayela che ane lega zabdathI gaMdha, rasa ane sparza gRhIta thayela che. A prakAranA kAmathI yukta Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sthAnAsUtre dha gAzceti parijuSTakAmabhogAsteSAM samprayogaH parijuSTakAmabhogasamprayogastena samprayukto yaH sa tathAbhUtaH puruSastasya yat " avimayogasmRtisamanvAgatam " - aviprayogaH - kAmabhogAnAmanapagamaH saMyoga ityarthaH, tasmai yA smRtizcintA, tRsyA yat samanvAgataM - samanvAgamanamiti caturthamArtadhyAnamiti caturtho bhedaH 4 / athAssdhyAnasya lakSaNAnyAha - " ahasse "tyAdi - Artasya khalu dhyAnasya catvAri lakSaNAni prajJatAni, tadyathA - krandanatA - cItkAraH hA mAtaH ! hrA tAta !' ityAdirUpA, dIrghazabdena vilapanamityarthaH 1 / " zocanatA - zocatIti zocanastasya bhAvaH zocanatA - zokakaraNam 2 | tepan2atA - azru vimocanam, tipeH kSaraNArthatvAt 3 / paridevanatA - rodanapUrvaka saMbhASaNamiti 4 / etAni ca lakSaNAnISTaviyogA niSTasaMyoga rogavedanAjanitazokayuktasya puruSasya bhavanti, yata Aha 46 tassava kaMdaNasoyaNa- paridevaNa-tADaNAI liMgAI / vANiviyogAviyoga viyaNAnimittAI / 1 / " iti, taraha parijuSTa kAma aura bhogoM ke sambandha se yukta manuSya kA unase saMyoga nimitta jo bAra 2 cintavana karanA hai vaha ArtidhyAna kA cauthA bheda hai / AdhyAna ke ye cAra lakSaNa kahe gaye haiM, hA mAtaH 1 hA pitaH 1 ityAdirUpa jo cItkAra hai usakA nAma krandanatA hai krandana meM dIrgha zabda se vilApa hotA hai| zoka karanA isakA nAma zocanatA hai yaha isakA dUsarA lakSaNa hai / azuoM ( AMsuoM) kA bahAnA jisameM hotA hai usakA nAma tepanatA hai| rote rote saMbhASaNa karanA isakA nAma primanuSya, temanA saMcAga nimitta je vAravAra cintavana karyAM kare che, te mAta dhyAnanA cAthA bhedamAM parigaNita thAya che. AdhyAnanA nIce pramANe cAra lakSaNa kahyAM che--(1) ' kaeNnsanatA ' " he bhA! he pApA ! chatyAdi 35 ne bihAra thAya che, tenu' nAma unhanatA che. mA kandanamAM dIrgha zabdathI vilApa thatA hoya che. (2) 'zAcanatA 'zeAcanatA choTo zA4 42vA te. Ata dhyAnatu bhI lakSaNa che. (3) 'tepanatA ' * tepanA ' eTale AMsu sAravAnI kriyA. A AMsu sAravAnI kriyArUpa tepanatA mAtu dhyAnanuM trIjuM lakSaNa che (4) ' piravedranatA ' rAtAM rAtAM saMbhASaNa karavuM tenu nAma piravedanA che. A lakSaNeAnA saddabhAva inA viyeAga, aniSTane Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA DIkA sthA04 401 sU09 dhyAnasvarUpanirUpaNam chAyA" 437 tasyA''krandana - zocana - paridevana - tADanAni liGgAni / iSTAniSTa viyogAviyoga vedanAnimittAni / 1 / iti, atha raudradhyAnaM vibhajate - "rode jhANe " ityAdi - raudraM dhyAnaM caturvidhaM prajJasam, yathA-hiMsA'nuvandhi - hiMsA manubadhnAtItyevaMzIlaM hiMsA'nubandhi= prANipI DAsa tamavRttikaraNajIlaM praNidhAnamityarthaH yadvA - anubandhanamanubandhaH, hiMsAyA anubandhaH=sambandhaH hiMsA'nubandhaH so'styasminniti hiMsA'nuvandhi raudradhyAnam, devanatA hai, ye lakSaNa cihna iSTa viyoga tathA aniSTa saMyoga aura roga vedanA se janita zoka se yukta puruSako hote hai / so hI kahA gayA hai16 'tassa kkaMdaNasoyaNa " ityAdi 1 16 raudradhyAna ke viSaya meM kathana rode jhANe " ityAdi raudradhyAna jo hiMsAnubandhI Adi ke bheda se cAra prakAra kA kahA gayA hai so unakA abhiprAya aisA hai jisa prakAra ArtadhyAna kA mukhya AdhAra pIDA hai yaha pIDA aniSTa vastu kA saMyoga iSTa vastu kA viyoga aura pratikUla vedanA Adi kAraNoM meM se kisI eka ke nimitta sevA karatI hai / isaliye nimitta se ArtadhyAna ke bheda kahe gaye haiM, isI prakAra se raudradhyAna kA mUla AdhAra krUratA hai / jisakA citta krUra kaThora hotA hai vaha rudra hai, aisA jo dhyAna hai vaha raudradhyAna hai / isa krUratA ko AtmA meM utpanna karanevAle hiMsA corI aura viSaya saMrakSaNa ye cAra nimitta liye gaye haiM / isIliye dhyAna ke cAra bheda huve haiM, jisa dhyAna meM prANiyoM ko pIDA dene meM sacega ane rAgavedanAthI janita zAkayukta manuSyamAM hoya che. e ja vata ' tarasa kaMdaNa soyaNa "tyAdi sUtrapATha dvArA vyasta thA che. 66. raudradhyAnanu nirUpaNu----raudradhyAnanA hiMsAnukha dhI Adi cAra bheda che. "rode jhANe " tyAhi-prema sAdhyAnano mukhya AdhAra pIDA ho bhane te pIDA aniSTa vastuonA saceAga, iSTa vastuonA viyeAga, ane pratikULa vedanA Adi kAraNeAmAMthI keAI eka kAraNe thayA kare che, ane tethI nimittabhedanI apekSAe AtadhyAnanA cAra prakAra kahevAmAM AvyA che, e ja pramANe raudra dhyAnanA mukhya AdhAra krUratA che je citta krUra ( kafAra ) hAya che te rUdra kahevAya che. ane te prakAranA AtmAnane raudradhyAna kahe che. AtmAmAM A krUratA utpanna karanArA hiMsA, cArI, asatya ane viSaya-sarakSaNurUpa cAra nimitta khatAvyAM che. te kAraNe raudradhyAnanA cAra bheda paDe che, je dhyAnamAM jIvAne pIDA pahocADavAnA vicAra ( praNidhAna ) nirantara cAlyA kare che. Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Earrin 48 - chAyA uktazca- " sattavahavehavaMdhaNaDaNaM kaNamAraNAipaDihANaM / aikoggahatthe NigviNa maNa so'hamavivAgaM // 1 // " iti, -" satvavadhavedha - bandhana - dahanA'Gkana - mAraNAdi praNidhAnam / atikrodhagrahagrastaM nirghRNa manaso'yamavipAkam / 2 / " iti / " mRSA'nuvandhi "- mRSA'nubadhnAtItyevaMzIlaM = pizunA'sabhyA'sadbhUtAdibhivacanavizeSairasatyAnubandhi praNidhAnam, tadAha ca - " (6 pisuNA'sabhAsambhUyaghAyAzvayaNapaNihANaM / mAyAviNo'ti saMghaNaparassa macchannapAvasta | 1 | iti / chAyA - " pizunA'sabhyA'sadbhUtaghAtAdi vacanapraNidhAnam / mAyAvino'tisandhAnaparasya pracchannapApasya / 1 / " iti / " steyAnubandhi "-stena'-caurastasya bhAvaH karma vA steyam, tadanuvannAtItyevaMzIlaM tathAbhUtam = tIvrakrodhAdyAkulatayA cauryAnuvandhanazIla mityarthaH, tathA coktam nirantara praNidhAna (vicAra) hotA hai athavA hiMsA kA anubandha sambandha jisa dhyAna meM hotA hai, aisA vaha dhyAna hiMsAnubandhI raudradhyAna hai| tAtparya yaha hai ki hiMsA karane meM Ananda mAnanA yaha hisAnubandhI ArtadhyAna hai, kahA bhI hai- " sattavahaveha baMdhaNa " ityAdi 1 pizuna - asabhya asadbhUta Adi vacana vizeSoM dvArA asatyAnubandhI jo praNidhAna (cintana) hai vaha mRvAnubandhI dvitIya ArtavyAna hai| kahA bhI hai- "pisuNA'sanbhAsambhUya" ityAdi 1 steyAnubandhI- stena nAma cora kA hai, isa cora kA jo bhAva athavA karma hai vaha steya hai isa steya kA anubandhavAlA jo praNidhAna cintana hai vaha steyaanuathavA je dhyAnamA hiMsAnA anukhadha ( saMbaMdha ) satata ca lu rahe che, dhyAnane hiMsAnubaMdhI rodradhyAna ' kahe che. A kathananA bhAvAtha e che ke hiMsA karavAmAM AnaMda mAnavA, te hiMsAnukha dhI ArtadhyAna che. kahyu paNa che - " sattavahavehavadhaNa " ityaadi....| 1 / te " pizuna-asabhya-asatkRta mAdi vacanavizeSa dvArA asatyAnukhazrI je avidhAna ( cintana ) thAya che, tene bhRSAnuSadhI raudradhyAna he che. yA raudradhyAnano mIle leTa samanvA, dhuMche - " pisuNA sabhAsabhUya " tyAhi-3 (3) steyAnumadhI - stena bheTa yora te thAranA arthane steya muMDe che. mA steya ( thorI ) nA anumadhavANu ke azidhAna ( cintana ) che, te taiyAnukha zrI raudradhyAna kahe che. A sthAnane raudradhyAnanA trIjo leta samajavA. -"a fasrstedter " Kulla-- Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suSA TIkA sthA04 701 sU0 9 dhyAnasvarUpanirUpaNam 439 " taha tivyakohalohAulassa bhUtovadhAyaNamaNajjaM / . paradavvaharaNacittaM paralogAcAyaniravekkha / 1 / iti, chAyA-" tathA tIvrakrodhalobhA''kulasya bhUto paghAtanamanAryam / paradravyaharaNacittaM paralokApAyanirapekSam / 1 / " iti, 3 / " sarakSaNAnuvandhi"-sarakSaNa-saM-samyak'- sapiAyaiH rakSaNa-paritrANaM, tatra viSayasAdhanadhanarayAnuvandhaH saMrakSaNAnubandhaH, so'ratyasminniti saMrakSaNAnuvandhi raudradhyAnam , taduktam " sadAi visayasAhaNadhaNasaMrakkhaNaparAyaNamaNiTTa / savAhisaMkaNaparovaghAyakalusAula cittaM / 1 / " iti / chAyA-" zabdAdivipayasAdhanadhanasaMrakSaNaparAyaNamaniSTam / sarvAbhizaGkanaparopaghAvakalapA''kula cittam / 1 / " iti 4 / ___ atha raudradhyAnasya lakSaNAnyAha-" rudassa NaM " ityAdi - raudrasya khalu dhyAnasya catvAri lakSaNAni prajJaptAni, tadyathA-osannadopaH-' osannam ' iti pacurArthavAcako dezIyazabdastena hiMsAmRpAdInAmanyatamasmin pravRtteH mAcuya, tadeva bandhI ArtadhyAnakA tRtIya bheda hai| kahA bhI hai-" taha tivva kohalohA" ityAdi 1 tAtparya isakA aisA hai ki tIvra krodha mAna mAyA evaM lobha se Akula huve puruSa kA jo corI karane kA anubandhazIla praNidhAna (pariNAma ) hai vaha steyAnubandhI ArtadhyAna hai isa AtadhyAnavAlA prANI corI karane meM hI Ananda mAnatA hai| jisa dhyAna meM viSaya sAdhanabhUta dhana ke saMrakSaNa karane kA anubandha rahatA hai aisA vaha dhyAna saMrakSaNAnubandhI raudradhyAna hai| kahA bhI hai-"sadAi visayasAhaNa" ityAdi raudradhyAna ke lakSaNa isa prakAra se hai-"osanna doSaH" hiMsAdika pApoM meM se kisI eka meM pravRtti kI pracuratA kA honA yaha osanna A sUtrane bhAvArtha nIce pramANe che-tIvra, krodha, mAna, mAyA ane lezathI AkuLavyAkuLa thayelA puruSanuM je corI karavAnA anubadhazIla praNidhAna (pariNAma) che, tene teyAnubI zaidradhyAna kahe che. A raudradhyAnavALo mANasa corI karavAmAM ja AnaMda mAne che (4) je dhyAnamAM viSayasAdhanabhUta dhananA saMrakSaNane anubaMdha rahe che, te dhyAnane saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAna kahe cha. 4 5 cha -" saddAi visayasAhaNa" tyAdi zaidradhyAnana kSa! nAya prabhA cha-" osannadoSaH" DisA paacmAMthI kaI ekamAM pravRttinI pracuratA chevI, tenuM nAma "esannadeSa che. Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre 440 doSaH = dUSaNam = hiMsAdye katarasmin pravRttirUpo doSa ityarthaH 1, bahudopaH - hiMsAmRpAdisarveSu doSaH - pravRttirUpaH sa tathA 2, ajJAnadIpa:- ajJAnAt - kuzAkhasaMskArAda hiMsAmupAdidhvadharmasvarUpeSu narakAdikAraNeSu dharmabuddhayA'bhyudayAya pravRttisvarUpo'jJAnadoSaH, yadvA * hiMsAdipravRttilakSaNamajJAnameva doSo'jJAnadIpaH 3, AmaraNAntadoSaH - " maraNamevAnto maraNAntaH, tamabhivyApyA''maraNAntAtmaraNaparyantamityarthaH, asamutpannapazcAttApasya kAlasaukarikAdekhi yA hiMsAdiSu pravRttiH saiva doSa AmaraNAntadoSaH 4 | -- 66 " atha dhadhyAnasvarUpamAha - " dhamme jhANe " ityAdi - dharmyaM dhyAnaM catuvidhaM catuSpratyavatAra - caturSu - bhedalakSaNA''lambanA'nuprekSArUpeSu padArtheSu pratyava - doSa hai / " osanna yaha pracuratArtha vAcaka dezIya zabda hai, / "bahu doSaH " hiMsAdika samasta pApoM meM pravRtti kA honA yaha cadopa hai, ajJAnadoSaH "" ajJAna se kuzAstra ke saMskAra se adharmarUpa tathAnarakAdi gatiyoM ke kAraNabhUta aise hiMsAdika pApoM meM dharma samajha kara apane abhyudaya ke nivRtti pravRtti kA honA yaha ajJAna doSa hai, athavA - hiMsAdikoM meM jo pravRtti hotI hai vahI ajJAnarUpa doSa hai / "" " AmaraNAntadoSaH " kAla saukarika nAmake kasAI Adi sadRza asamutpanna pazcAttApavAloM kA maraNa paryanta hiMsAdikoMmeM pravRttikA hote rahanA yaha AmaraNAntadoSa hai / 66 dharmadhyAna kA svarUpa bheda lakSaNa Alambana aura anuprekSA ina cAra padArthoM meM vicAraNIya hone se catuSpratyavatAra vAlA (cAra bhedarUpavAlI ) kahA hai| isake ye cAra bheda haiM AjJAvicaya, osanna " zyA yaha athuratAnA arthabhAM gAmahI bhASAmA vaparAya che. ' bahudoSa: ' hiMsAhi samasta pApobhAM pravRtta tharbu tenuM nAma 'mahuddeoSa' che. 'ajJAnadoSaH ' ajJAnane kAraNe kuzAstranA saskAranA kAraNe narakAdi gatiyAnA kAraNarUpa hiMsAdika pApene dhama mAnIne tenuM AcaraNa karavuM-evA adhama rUpa kAryoMmAM pravRtta thavu tenuM nAma ajJAnadoSa che. athavA hiMsAdikAmAM je pravRtti thAya che tenuM nAma ajJAnahoSa che " AmaraNAntadoSa: " avasauri mahinI prema asa mutpanna pazcAttApavALAnI (jemane hiMsAdi karavA mATe pazcAttApa ja thatA nathI evAnI ) maraNa panta hiMsAdikAmAM je pravRtti rahe che tenuM nAma AmaraNAntadoSa che. dharma dhyAnanuM nirUpaNu--dhamadhyAnanuM svarUpa bheda, lakSaNa, Alambana ane anuprekSA, A cAra khAkhatenI apekSAe vicAraNIya hAvAthI tene cAra bhedavALuM prakaTa karavAmAM Avyu che. Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 201 sU0 9 dhyAnasvarUpanirUpaNam tAsa samavatAro:vicAraNIyatvena yasya tattathoktaM, prajJaptam , tadyathA-AjJAvicayam=A-abhividhinA'rthI jJAyatte'nayA, sA''jJA=sarvajJapravacanaM, sA . vicIyate, yasminnityAjJAvicayaM dharmadhyAnam , " AjJA vijayam ", iticchAyApakSe tu-- AjhA vijIyate-adhigamadvAreNa paricIyate yasminniti tathAbhUtam 1, ... apAyavicaya, vipAkavicatha, aura saMsthAnavicaya AjJA apAya vipAka, aura saMsthAna, inakI vicAraNA ke nimitta jo mana ko ekAgra, karanA hotA hai vaha dharmadhyAna hai ina nimittoM ke bheda se ye dharmadhyAna ke bheda huve haiN| AjJAvicaya meM A-jJA-vicaya aise ye tIna zabda haiM, Aabhividhi artha meM prayukta huvA hai| jisake dvArA abhividhi (vidhi pUrvaka') padArtha jAne jAte haiM vaha AMjJo hai aisI vaha AjJA sarvajJa pravacanarUpa yahAM gRhIta huI hai jisa dhyAna meM yaha sarvajJa pravacanarUpa AjJA vicArI jAtI hai aisA vaha dhyAna AjJAvicaya nAma kA dharmadhyAna hai| kisI bhI padArtha kA vicAra karate samaya aisA manana karanA ki isa viSaya meM jo jinadeva kI AjJA hai, vaha pramANa hai, athavA aisA patA laMgAne ke liye ki-bItarAga tathA saMrvajJa puruSa kI kyA AjJA hai 3 aura. kaisI honI (bhI) cAhiye isakI parIkSA karane ke liye jo manoyoga. diyA jAvegA vaha AjJAvicaya dharmadhyAna hai| aisA yaha artha " AjJA . . mayAnanA yA2 me nIya prabhA,-(1) mAzAviyaya (2) mapAya. viyaya, (3) viviyaya 4 (4) saMsthAna viyaya, mAjJA, apAya, vipAka ane saMsthAnanI vicAraNA nimitte manane je ekAgra karavAmAM Ave che, te ekAgratAnuM nAma ja dharmadhyAna che. A nimittonA bhedathI tenA cAra 142 FAL, cha.. . . . . . . . . / / ... ma + + viyaya = mAjJAviyaya. " 'malividhiH mamA prayukta thayela che. "jJA" eTale jANavuM jenA dvArA padArthane vidhipUrvaka jANI zakAya che, tenuM nAma "AjJA" che. evI te AjJAne ahIM sarvajJapravacana rUpe grahaNa karavAmAM Avela che je dhyAnamAM A sarvajJapravacana rUpa AjJAne vicAra karavAmAM Ave che, evA dhyAnane AjJAviya nAmanuM dharmadhyAna kahe che. athavA-keI paNa padArthane vicAra karatI vakhate evuM manana karavuM ke A viSayamAM jinadevanI je AjJA che, e ja pramANabhUta che, athavA te viSe sarvajJa puruSanI zI AjJA che athavA zI AjJA hovI joIe tenI khAtarI karavA mATe manamAM je vicAradhArA (praNidhAna) cAlu thAya che tene ja AjJA Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzAstra - " apAyavicayam "-apAyAH-vipadaH zarIramAnasAni duHsvAnItyarthaH, te vicIyate-pAlocyante'sminnityapAyavicayam = prANinAM rAgadveSAdijanitahikapAralaukikAnarthavicArA''zrayIbhUtam 2, ___vipAkavicayam" -viziSTaH pAko vipAkaH-jJAnAvaraNIyAdi karmaNAM phalaM, sa vicIyate'treti tathAbhUtam-karmaphalavivecanA''zrayIbhUtamityarthaH 3, vijaya" isa chAyA pakSa ko Azrita karake kiyA gayA hai, zArIrika evaM mAnasika duHkhoM kA nAma apAya hai ye apAya jisameM paryAlocita hAte haiM aisA vaha dhyAna apAyavicaya dharmadhyAna hai / arthAt ina zArIrika evaM mAnasika kaSToM se chuTakArA kaise ho isa vicAra meM manoyoga denA yaha dvitIya bheda dharmadhyAna kA hai / tAtparya isakA aisA hai ki jIvoM koM jo zArIrika evaM mAnasika duHkhAdi hote haiM ve kevala rAgadveSa Adi se hote haiM aura ye rAgadveSa Adi saba isa jIva ko isa loka meM aura paraloka meM anartha utpAdaka hote haiM isa prakAra kA vicAravAlA dharmadhyAna kA dvitIya bheda hotA hai / athavA-jI sanmArga para na hokara mithyAmArga para sthita hai usakA mithyAmArga se chuTakArA kaise ho ? isa dizA meM satata vicAra karanA yaha bhI upAyavicaya dharmadhyAna hai| viziSTa parizIlana (vipAka ) kA nAma vipAka hai arthAt jJAnAvaraNIya Adi viyaya bhadhyAna 4 cha. " AjJA vijaya " mA 42nI bhAzAviyayanI saMskRta chAyAne AdhAre A artha nakakI karavAmAM AvyuM che. - yA mana mAnasimAnu nAma 'pAya' che. te apAyanu 2 dhyAnamAM praNidhAna (cintana) karavAmAM Ave che, te dhyAnane apAyavicaya dharmadhyAna kahe che. eTale ke A zArIrika ane mAnasika dukhemAMthI kevI rIte mukta thaI zakAya tene vicAra karavAmAM cittane ekAgra karavuM tenuM nAma apAyavicaya dharmadhyAna che. A apAyavicaya dharmadhyAnamAM jIvane e vicAra thayA kare che ke "rAgadveSa Adine kAraNe ja A zArIrika ane mAnasiMka duHkhe utpanna thAya che. A rAgadveSa ja Aloka ane paralokamAM jIvanuM akalyANa kare che. tene kAraNe ja aneka prakAranA anartha pedA thAya che." A prakAranuM je sthAna che tene paNa apAyaviya dharmadhyAna kahe che. athavA-je jIva sanmArgane badale mithyAmAge caDele hoya, e jIva mithyA mArgethI TavAne mATe manamAM je satata vicAra karyA kare che tene paNu apAyavicayadhamayAna kahe che, Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supA TIkA sthA04301 sU0 9 dhyAnasvarUpanirUpaNam ____ "saMsthAnavica yam" iti-saMsthAnAni-lokasya dvIpasamudrANAM cA''kAravizeSAH, tAni vicIyante-cintyante'treti tathAbhUtaM dharmyadhyAnam 4 / uktaM cAtra " AptavacanaM pravacanamAjJAvicayastadarthanirNayam / AzravavikathAgaurava pariSahAdyairapAyastu / 1 / azubhazubhakarmapAkAnucintanArtho vipAkavicayaH syAt / , . dravyakSetrAkRtyanugamanaM saMsthAnavicayastu / 2 / " iti / atha dhaya'dhyAnalakSaNAnyAha-" dhammassa ityAdi-dharmasya khalu dhyAnasya karmoM ke phala ko jisameM vicAra hotA hai aisA vaha dhyAna vipAka vicaya hai tAtparya isakA aisA hai ki anubhava meM Ane vAle vipAkoM meM se kauna kaunasA vipAka kisa kisa karma kA phala hai, tathA amuka karma kA amuka vipAka saMbhava hai isa prakAra ke vicArArtha lagAnA, athavA-dravya kSetra kAla bhava aura bhAva inakI apekSA karma kaise kaise phaloM ko dete haiM isakA satata vicAra karanA yaha vipAkavicaya hai| saMsthAnavicaya loka kA aura dvIpasamudroM kA jo AkAra vizeSa hai usakA nAma saMsthAna hai ye saMsthAna jisa dhyAna meM satata vicAre jAte haiM vaha dhyAna saMsthAna vicaya nAma kA dharmadhyAna hai tAtparya yaha hai ki-loka Adi kA svarUpa vicAra karane meM manoyoga denA isakA nAma saMsthAna vicaya hai| kahA bhI hai "Aptavacanam" ityAdi, ojJAruci Adi jo isake cAra lakSaNa viziSTa parizIlana (phaLa) nuM nAma vipAka che. eTale ke jJAnAvaraNIya Adi karmonA phaLane jemAM vicAra thAya che, evA dhyAnane vipAkavicaya dharma dhyAna kahe che. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-je je vipAkano anubhava karavAmAM Ave che te vipAkane anulakSIne e vicAra kare ke kayA karmanA phalasvarUpe huM A vipAka (phala) anubhavI rahyo chuM, tathA amuka karmane amuka vipAka saMbhavI zake che, A prakAranA viyAmAM manane ekAgra karavuM tenuM nAma vipAkavicaya dharmadhyAna che. athavA-dravya, kSetra, kALa, bhava ane bhAvanI apekSAe karma kevAM kevAM phaLa Ape che tene satata vicAra kare tenuM nAma vipAkaviya dhama dhyAna che. saMsthAnavicaya" lekane tathA dvipa samudrone je AkAravizeSa che, tenuM nAma saMsthAna che. je dayAnamAM te saMsthAnane satata vicAra karavAmAM Ave che, te yAnane saMsthAnavicaya dharmadhyAna kahe che. eTale ke leka AdhinA svarUpane vicAra karavAmAM manane ekAgra karavuM tenuM nAma sisthAnaviyaya' che. 4 5 che 3-" Aptavacanam ' yA6i Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. - sthAnA catvAri lakSaNAni prajJaptAni, tadyathA-AjJAruciH-AkSAyAm-atha mUtratadubhayavyAkhyAnalakSaNAyAM ruciH-zraddhA-AjJAruciH, yadvA-AjJayA rucirAjJAruciH 1 / / "nisargaruciH."-nisargeNa-svabhAvena rucinisargaruciH 2, " sUtraruciH "-sUtra-sarvajJapraNIta Agamastatra tasmAdvA ruciH sUtraruciH 3, "avagAharuciH "-avagAhanamavagA dvAdazAGgAragAhanaM, tena ruciravagADharuciH, yadvA avagADhA sAdhupratyAsannastasya ruciH sAdhUpadezAcchraddhA avagAharuciH uktaJca-" AgamauvaeseNaM, nisaggao jaM jinnppnniiyaannN| .. bhAvArNa saddahaNaM, dhammajjhANassa taM liMgaM / 1 / " iti chAyA-" Agamopadezena nisargato yajjinapraNItAnAm / / ' bhAvAnAM zraddhAnaM dharma yAnasya talliGgam / " iti / atha dharmadhyAnasyA''lambanAnyAha-'dhammarasa ' ityAdidhaya'sya khallu dhyAnasya catvAlimbanAni prajJaptAni, tadyathA-', vAcanA' vAcanaM vAcanA-vinItaziSyAya kamanirjaraNArtha sUtropadezadAnAdi 1, " pratimacchanA"-pratipacchanaM pratipacchanA=pUrvAdhIte zaGkite sUtrAdau tannivAraNAya guru prati pracchanam 2, kahe gaye hai unakA abhiprAya aisA hai, AjJA meM artha sUtra aura tadubhaya meM zraddhA rakhanA, athavA bhagavAna kI AjJA meM ruci honA yaha AjJA. ruci hai 1 / svabhAvataH jo artha sUtra Adi meM ruci hotI hai, vaha nisageruci hai 2 / sarvajJa praNIta Agama se, yA Agama meM jo ruci hotI hai vaha sUtra ruci hai 3 / sAdhu ke upadeza se jo ruci hotI hai vaha agADha ruci hai 4 / kahA bhI hai-" Agama uvaeseNaM" ityAdi 1 dharmadhyAna ke Alambana cAra haiM, vAcanA: 1 vinIta ziSya ke liye karmanirjarAthe sUtropadeza Adi denA yaha vAcanA hai| pUrvAdhIta sUtra meM zakti sthala .. dha dhyAnanA mAjJA-zayi mA 2 yAra skss| ui cha tanu ve spaSTI4254 42vAmA bhAva cha-(1) atha, sUtra mane tamayamai (bhannemA) zraddhA rAkhavI, athavA bhagavAnanI AjJAmAM ruci hAvI tenuM nAma AjJAruci che. (2) artha, sUtra AdimAM svabhAvataH je ruci hoya che tenuM nAma nisarga ruci che. (3) sarvajJa praNIta Agama pratye je ruci hoya che, tenuM nAma sUtrasri cha. (4) sAdhuna paheza 'pratye 22thi DAya che, tenu nAma mAruthi che. 4 5 che :-" AgamauvaeseNaM"tyAha ghabhayAnanA mAlamana (sAdhAra) yAra cha-(1) " pAyanA" vinIta ziSyane karmanirjarArthe sUtro padeza Adi devuM tenuM nAma vAcanA che. (2) pahelAM jenuM adhyayana karyuM hoya evA sUtramAM je je zaMkAo uddabhave te te zekoe guru pAse praznarUpe prakaTa karIne temanuM nivAraNa karavuM, tenuM nAma pracchanA che. (3) pUrvAdhIta sUtra vismRta thaI jAya te mATe pharI pharIne tenuM paThana karatA rahevuM tenuM nAma parivartana che. (4) svArtha saMbaMdhI vicArane anuprekSA Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIko sthA0 . u0 1 109 dhyAnasvarUpanirUpaNam , " parivartanA"-pUrvAdhInamUtrAderaviramaraNArthamabhyAsaH 3, " anupekSA "-anu-pazcAt prekSaNaM prekSAgAlocanamanuprekSA-mUtrArthAnusmaraNam 4 // athAnumekSAyAzcaturo bhedAnAha-" dhammassa" ityAdi-dhaya'sya khalu dhyAnasya catasro'nuprekSAH prAptAH, tadyathA-ekAnuprekSA-anantaroktarItyA''tmana ekasyaekAkino'sahAyasyetyarthaH, anuprekSA bhAvanA:ekAnuprekSA, sA caivam " ego'haM natthime koI, nAhamannassa kassavi / na taM passAmi jassAhaM, NAmU bhAvoti jo mama / 1 / " iti, chAyA-" eko'haM nAsti me kazcit , nAhamanyasya kasyacit / na taM pazyAmi yasyAha, nAsau bhAvIti yo mama / 1 / " iti, 1, tathA-" anityAnuprekSA"-anityasya jIvitAderanupekSA bhAvanA'nityAnuprekSA, sA caivam " kAyaH sannihitApAyaH, sampadaH padamApadAm / ___samAgamAH sApagamAH, sarvamutpAdi bhaguram / 1 / " iti, 2, ko guru se pUchanA aura usa zaGkA ko dUra karanA isakA nAma pracchanA hai 2 / pUrvAdhIta sUtra vismRta na ho jAya isa nimitta se punaH punaH usakA abhyAsa karanA parivartanA hai (3) sUtrArthakA punaH punaH vicAra karate rahanA isakA nAma anuprekSA 4 hai| isa anuprekSA ke cAra bheda haiM, jaise-ekAnuprekSA AtmA eka hai asahAya aisI bhAvanA rakhanA isakA nAma ekAnuprekSA hai vaha ekAnuprekSA isa prakArase hai-" ego'haM natyime koI" ityAdi saMsAra ke jitane bhI padArtha haiM ve saba paryAyadRSTi se anitya hai aisI bhAvanA kA nAma anityAnuprekSA hai| ___ kahA hai-" kAyaH sannihitA'pAyaH" ityAdi isa saMsAra meM mere kahe che. te anuprekSAnA paNa cAra bheda che-(1) ekAnuprevA-AtmA eka che, asahAya che evI vAvanA rAkhavI tenuM nAma ekAnuprekSA che. te ekAnuprekSA mA 2nI 4Iche-" ego'haM nathi me phoI"tyAdi-(2) sasAranA jeTalA padArtho che te badhA paryAyaraSTie anitya che evI bhAvanAnuM nAma manityAnuprekSA che. hu 55 cheu-"kAya. sannihitA'pAya: UyA (3) Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAnIsI tathA " azaraNAnuprekSA" -azaraNasyavANarahitasyA''tmano'nuprekSA bhAvanA'zaraNAnuprekSA, sA caivam"janmajarAmaraNabhayairabhidru te vyAdhivedanAgraste / jinavaravacanAdanyatra nAsti zaraNaM kacilloke / 1 / " iti 3, tathA " saMsArAnuprekSA "-saMsAra:-catasRSu gatiSu sarvAvasthAsu jIvAnAM saraNaM-gamanaM bhramaNaM, tasyAnuprekSA bhovanA saMsArAnuprekSA, sA caivam " mAtA bhUtvA duhitA bhaginI bhAryA ca bhavati sNsaare| prAti sutaH pitRtAM bhrAtRtAM punaH zatrutAMcaiva / 1 / " iti 4 / atha caturvidhaM zukladhyAnamAha-" sukke " ityAdi-zukladhyAnaM caturvidhaM catuSpratyavatAraM-caturyu-bheda-lakSaNA-''lambanA-'nupekSArUpeSu padArtheSu pratyavatAraH samavatAro vicAraNIyatvena yasya tattathoktam , prajJaptam , tadyathA-" pRthaAtmA kA koI bhI rakSaka nahIM hai aisA vicAra karanA isakA nAma azaraNAnuprekSA hai| kahA bhI hai-"janma jarA" ityAdi yaha jIva kamavaza hokara cAra gatirUpa isa saMsAra meM paribhramaNa kara rahA hai aisA vicAra karanA isakA nAma saMsArA'nuprekSA hai / kahA bhI hai-" mAtA bhUtvA" ityAdi ? 4 saMsArAjuprekSA meM aisA koI bhI paryAya nahIM yacA hai ki-jahAM AtmA kA janma maraNa nahIM huvA hai aisA vicAra pradhAna rahatA hai yahI bAta isa zloka meM kahI hai| bheda lakSaNa Alambana aura anuprekSA rUpa cAra padArthoM meM vicAraNIyarUpa hone se jisakA samavatAra huvA hai aisA vaha zukladhyAna bhI cAra prakAra kA kahA gayA hai| usake A saMsAramAM AtmAne kaI rakSaka nathI, e prakAranI bhAvanA rAkhavI tenuM nAma maza26'tuprekSA cha 4yu 54 cha-" janma jarA " chatyAla (4) 24. karmane adhIna rahIne cAra gativALA saMsAramAM paribhramaNa karI rahyo che, e viyA2 42va tanu nAma samAnuprekSA cha. 4yu 55 cha -" mAtA bhUtvA" ItyAdi "evI kaI paNa paryAya nathI ke jyAM AtmAe janma-maraNa anubhavyA na haya," A prakAranI bhAvanA saMsAra anuprekSAmAM pradhAna rahe cha. sa. 28 pAta " mAtA bhU-vA" tyAhi i XTa 42vAmAM mArI che. have zukaladhyAnanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che-bheda, lakSaNa, Alambana ane anuprekSArUpa cAra bAbanI apekSAe vicAraNIya hovAthI tenA cAra prakAra kahyA che. zukaladhyAnanA pRthakatvavitarka savicAra Adi cAra prakAranuM have ni355 42vAmA mA.che Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supA kA sthA0 4401209 dhyAnasvarUpanirUpaNam kRtvavitakai savicAram " pRthak-bhinnam , tasya bhAvaH pRthaktvam-bhedo'nekatva. mityarthaH, tena saha gato vitakA pUrvAgatazrutA''lambano nAnAnayAnusaraNApo vikalpo yatra tat tathA, evaM ca " pRthaktvavitarkam " ekadravyAzritAnAgutpAda. vyayatrauvyarUpaparyAyANAmanekatvena vikalpAzrayIbhUtaM ca tat , " savicAram"vicaraNa vicAraH, sa cArthavyananayogasaMkrAntirUpaH, tatrArthaH paramAyAdiH, vyaJjana-vyaJjayati-artha prakaTayatIti vyaJcanam arthamakAza padaM, zabdo vAcaka iti paryAyAH, yogAH-manovAkAyarUpAsteSu saMkrAntiH-saMkramaNam anyatamammA danyatamasminne kadravye gamanaM, tena saha vartata iti savicAraM ceti tathoktam uktaMca" uppAyaThibhaMgAi pajjayANaM jamegadavyaMmi / nANAnayAnusaraNaM puchagayamuyANusAreNaM / 1 / / ve prakAra ye haiM pRthaktva vitarka savicAra Adi isa pRthaktvavitarka savicAra meM zrutajJAna kA Alambana lekara vividha dRSTiyoM se vicAra kiyA jAtA hai isaliye to yaha pRthaktvavitarka huvA hai ? aura isameM artha vyaJjana tathA saMkramaNa hotA rahatA hai isaliye yaha vicAra sahita TuvA isa prakAra isa dhyAna kA pUrA nAma " pRthaktvavitarkasavicAra" paDA hai / isI yAta ko TIkAkAra ne pRthak bhinnas tasya bhAvaH pRthAtvam , bhedo'nekatvam, vitarkaH pUrvagata zrutAlambanaH nAnAnayA'nurUpaH vikalpoyatra tat tathA, ityAdi padoM dvArA pragaTa kiyA hai| vitakaM nAma na kA hai aura arthasaMkrAnti, vyajanasaMkrAnti aura yogasaMkrAnti kA nAma vicAra hai, isa prakAra vicAra aura vitarka kA artha samajha kara ina bhedo A pRthakavitarka savicAramAM zrutajJAnane AdhAra laIne vividha dRSTi othI vicAra karavAmAM Ave che, tethI tene pRthakatvavita rUpe prakaTa karyuM che. ane temAM artha, vyaMjana AdinI apekSAe sakama thatuM ja rahe che, tethI te "vicArasahita" vizeSaNa lagADavAne pAtra banyu che A rIte A dhyAnanuM pUruM nAma "pRthakavitarka savicAra " paDayuM che. e ja vAtane savAre A sUtrapATha dvArA prakaTa karI che - ___" pRthak -bhinnam tasya bhASaH paratyam bhedo'ne kalA, pita. pUvaMgata. bhutALamyana, nAnAnayA'nurUpaH-vikalpo yatra tattavA" yAla. | vitaka eTale zrata eTale artha saMkAti, vyasana kAna ane soza rakAntinuM nAma vicAra che. A pramANe vivAra ane vinA da praja vavAmAM Ave te A bhedonuM spaSTIkara thaI jAya che. kara 5 che - Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 sthAnAzaya saviyAramattha vaMjaNa jogaMtarabho tayaM pddhmmuk|| hoi puhuttaviyaka, saviyAramarAgabhAvassa / 2 / " iti, chAyA-" utpAdasthitibhaGgAdi paryAyANAM yadekadravye / nAnAnayAnusaraNaM pUrvagatazrutAnusAreNa / 1 / savicAramarthavyaJjanayogAntaratastat prathamazuklam / bhavati pRthaktvavitakaM savicAra marAgabhAvasya / 2 / " iti iti zukladhyAnasya prathamo bhedaH kA spaSTIkaraNa ho jAtA hai / uktazca-" uppAya ThiI maMgAI" ityAdi isa kathana kA tAtparya yaha hai-ki jaba upazamazreNI yA kSapakareNI para ArohaNa karanevAlA koI eka pUrvajJAnadhArI manuSya zutajJAna ke yala se kisI bhI paramANu Adi jaDa yA AtmarUpa cetanadravya kA cintana karatA hai aura aisA karate huve vaha usako dravyArthikadRSTi se yA paryAyAdhika dRSTi se cintana karatA hai| dravyAstikadRSTi se cintana karatA huvA vaha pudAlAdi vividha dravyoM meM kisa dRSTi se sAmya hai aura inake avAntara bheda bhI kisa prakAra se ho sakate haiM ityAdi yAtoM kA vicAra karatA hai| paryAyArthikadRSTi se vicAra karatA huvA vaha unakI vartamAna kAlika vividha avasthAoM kA vicAra karatA hai / aura zrutajJAna ke AdhAra se kabhI yaha jIva kisI eka dravyarUpa artha para se dUsare dravya. rUpa artha para eka dravyarUpa artha para se kisI eka paryAyarUpa artha para eka paryAyarUpa artha para se dUsare paryAyarUpa artha para yA eka paryAyarUpa " upAya ThiI bhaMgAi" tyAhi A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-upazama zreNI kSapaka zreNI para ArohaNa karanAre kaI eka pUrvajJAnadhArI manuSya zrutajJAnane AdhAre kaI paNa paramANu Adi jaDanuM athavA AtmArUpa cetanadravyanuM cintana kare che ane evuM karate te manuSya tenuM dravyAthika dRSTithI ke paryAyArthika dRSTithI cintana kare che. dravyArthika dRSTie vicAra karatI vakhate te palAdi dravyamAM kaI daSTie sAru che ane temanuM--avAktara para pree jayAre kare che tyAre te temanA vartamAnakAlida vividha evadyAonA vicAra kare che. anna taphAmadhAreseMjaryAreka eka drazcarthikaMrathI bIjI artha parokaaEdhyArU-arthaparathI IekamaryAyarUpaarthaghara, eka kSayarUpa apasthI chIcha paryAyarU artha para athavA eka pUryAyarUpa parathI Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - supA kA sthA0 4 u01 sU09 dhyAnasvarUpanirUpaNam ____ " egattaviyaka " ityAdi-ekavayitarka'vivAram-ekasya bhAva ekatvaM, tenaikatvena abhedenotpAdadhyayatrIbyAdi paryAyANAmanyanamaikaparyAyA''lambanatayA, vitakaH pUrvagatazrutAzrayo vyaJjanaspo vA yasya tadekaravitake, tacca tad avicAram-avidyamAno vicAra arthavyaJjanayonAnAmanyatamammAdanyatamasmin saMkA. ntirUpo nirvAtasthAnasthita-dIpavad yasmin tadavicAramiti tattathoktam , uktaM caartha para se kisI eka dravyarUpa artha para jJAnadhArA ko saMkramita karake cintana ke liye pravRtta hotA hai| isI prakAra kabhI artha para se vyaJjana -artha prakAzaka zabda para aura zanda para se artha para yA-kisI eka zabda para se dUsare zabda para cintana ke liye pravRtta hotA hai tathA aisA karatA huvA yaha kabhI manoyoga Adi tInoM meM se kisI eka yoga kA Alamyana letAhai aura-pri use choDakara anyayoga kAAlambana letAhai tapa usako honevAlA vaha dhyAna pRthaktvavinItavicAra kahA jAtA hai| " egattaviyazka" ityAdi jisa dhyAna meM pUrvagata zuta ke AdhAra se utpAta Adi kisI eka paryAya kA yA dravya kA hI cintavana kiyA jAtA hai aura cintavana karate samaya vaha jisa dravya yA-paryAya yA zabda, yA yoga kA Alambana kiye rahatA hai vaha jisameM nahIM badalatA hai aisA yaha dhyAna ekatvavitarkasavicAra kahA gayA hai| jisa prakAra nirvAta sthAna meM rakhA huvA dIpaka avicalita zivA hotA hai usI prakAra se eka dravyarUpa arthapara jJAnadhArAne saMkamita karIne cintanane mATe pravRtta thAya che. e ja pramANe kyAreka artha parathI vyaMjana (arva prakAzaka zabda) para, ane zabdaparathI arthapara, athavA koI eka zabda parathI bIjA zabda para cintanane mATe pravRtta thAya che. tathA evuM karate te manuSya kayAreka mane yoga Adi traNe cogomAthI kaI eka ceganuM AlaMbana (avalaMbana-AdhAra) 3 che, vaLI tene cheDI daIne anya roganuM AlAna le che, vaLI tene choDIne bIjA kaI yogane AdhAro che, tyAre tenA dvArA je satata cintana kara. vAmAM Ave che tene pRthakava vitarka avicAra' kahe che. __"pagattaM viyata" yAha je dhyAnamAM pUgata tane AdhAre utpana Adi koI eka paryAyanuM athavA dravyanuM ja cittavana karavAmAM Ave che, ane te cintavana karatI vakhate te jIve che ka ke paya ke zabda athavA 2. A lagana lIdhuM hoya te jemAM badalato nathI, e dhyAnane " vi vicAra' kahe che. jethI rIte nita dhyAna rAkhelA TIpAnI . avivAhita rahe che, e ja Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 sthAnAgAsa "jaM puNa sunippakaMpa nivAyaThANappaIvamiva cittaM / uppAyaThii bhaMgAiyANamegaMmi pajjAe / 1 / aviyAramatthavaMjaNajogaMtarao tayaM viiyasukaM / puvvagayasuyAlaMbaNamegattaviyakkamaviyAraM / " iti, ___. chAyA-" yatpunaH suniSprakampaM nivAtasthAnapradIpa iva cittam / utpAdasthitibhaGgAdInAmekasmin paryAye / 1 / avicAramarthavyaJjanayogAntaratastad dvitIyaM zuklam / pUrvagatazrutA''lambanamekatvavitarkamavicAram / " iti, iti zukladhyAnasya dvitIyo bhedaH / 2 / . tathA-" sUkSmakriyA'nivati"-sUkSmA-kAyikyucchvAsAdikA kriyA yasmistat sUkSmakriyam, etad nirvANagamanakAle niruddhamanovAgyogasyArddhaniruddhakAyaisameM dhyAnI kA dhyAna ekasI [ samAna ] bahatA hai / kahA hai-" jaM puNa sunippakaMpaM-" ityAdi ? tAtparya-isakA aisA hai ki jaba jIva kSINamoha guNasthAna ko prApta hokara zrutarUpa vitarka ke AdhAra se kisI eka dravya yA paryAya kA cintana karatA hai aura-cintavana karate samaya jo artha, vyaJjana yA yoga kA avalambana liye thA usameM saMkramaNa honA nahIM hai isa dhyAna ke valase yaha jIva ghAtika karmoM kI zeSa (saMpUrNa) prakRttiyoMkA vinAza kara kevalajJAna prApta karatA hai| isa prakAra se yaha dvitIya zukladhyAna kA svarUpa hai "sUkSmakriyA'nivati" jisa dhyAna meM kAyikI kriyA uchvAsa Adika sUkSma rahatI hai arthAt sarvajJa deva yoga nirodha karate pramANe A prakAranA dhyAnIne dhyAnanI dhArA eka sarakhI vahetI rahe che. kahyuM paNa che :-" 5 puNa suniSpakapa" tyAni. sAyanA bhAvArtha nIya prabhAra cha jyAre jIva zIzamaha guNasthAnane prApta karIne mRtarUpa vitakane AdhAre koI eka dravya athavA paryAyanuM cintana kare che, ane cintana karatI vakhate teNe je artha, vyaMjana ke roganuM avalambana lIdhuM hoya temAMthI saMkramaNa karatuM nathI, tyAre tenA te dhyAnane "ekatva vitaka zukala dhyAna" kahe che. A dhyAnanA prabhAvathI jIva ghAtakarmonI zeva prakRtione lAya karIne kevaLajJAna prApta kare che. A prakAranA zukaladhyAnanuM A bIjA prakAranuM svarUpa che. "sUkSma kiyA 5 nivarti-re dhyAnamA 22pAsa mA yinIyA sUkSma rahe che-eTale ke sarvajJa deva nidhi karatI vakhate bIjA badhA rogone Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA rokA sthA04 u0 1 . 9 dhyAnasvarUpanirUpaNam yogasya kelino bhavati, tacca tad "aniyati "-nivartata ityeva zIla niti; na nivarti anivarti avardhamAnatarapariNAmAdavyAvati ceti tattayoktam , uktaM ca" nivyANagamaNakAle, kevaligo daranirudva gogasa / mahamakiriyA'niyahi, taiyaM taNukAyakiriyassa / / " iti, chAyA-"nirvANagamanakAle, kevalino'rddhanirudvayogasya / sUkSmakriyA'nivarti vatIyaM tanu (mUkSma ) kAyakripasya / 1 / " iti, iti zUladhyAnasya tRtIyo bhedaH / 3 / "samucchinnakriyA'matipAti "-samucchinnA-pakSINA kriyA = kAyAdivyApArarUpA zailezIkaraNe nirudyogatvena yasmistan samunchinnakriyaM, tacca tad huve dUsare saya yogoM kA abhAva kara sUkSma kAyayoga ko prApta hote haiM tava sUkSmakriyAanivarti dhyAna hotA hai, taba kAyavargaNAoM ke nimitta Atma pradezIkA ati sUkSma parispanda zeSa rahatAhai isaliye-isakA nAma sUkSmakriyA'nivati dhyAna hai| yaha dhyAna nirvANagamana kAla meM mana vacana yoga kA nirodha ho jAne para aura kAyayoga kA ardha nirodha hone para kevalI jIca ko hotA hai| yaha dhyAna hokara chUTatA nahIM hai kyoM phi-isameM pravarddhamAnatara pariNAma hone se avyAvarti yaha ani. vartirUpa kahA gayA hai| uktaM ca-"nibANagamaNakAle-" ityAdi "samucchinnakriyA'pratipAti" zailezIkaraNa meM niruddha yoga hone ke kAraNa jisa dhyAna meM kAyika Adi vyApArarUpa kriyA samucchinna vilakula kSINa ho jAtI hai aura yaha dhyAna apratipAti hotA hai pratipatana abhAva karIne mAtra sUphamakAya egamAM ja pravRtta rahe che, tyAre sukramakriyA nivartidhyAna thAya che. tyAre kAyavargaNAonA nimittarUpa Atmapradezone ati sUkama parispanda ja bAkI rahe che, tethI tenuM nAma "sUmakiyAnivartidhyAna paDyuM che. nirvAgamana kALe manavacana cogane nirodha thaI javAthI ane kAya ane ardhanirodha thaI javAthI kelIne jIva A prakAranA dhyAnathI yukta bane che. A dhyAnanI dhArA ghaTatI nathI, kAra ke temAM pravartamAnatara parirU i hovAthI te dhyAna ekavAra prApta thayA bAda chuTI jatuM nathI te yAnane maniyati35 4 -5 55 cha :-"nivvANa gamaNakAle "yAdi have samuni kiyAtipati zukaladhyAnanA svarUpanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che--lezIkaraNamAM e.gone nirodha thavAne kAraNe je dhyAnamAM kAvika khAdi vyApArarUpa kiyA samuhila (bilakula lIla) thaI jAya che, te sthAnane Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasutre " apratipAti " - pratipatatItyevaMzIlaM pratipAti, na pratipAtyapratipAti = pratipatanasvabhAvarahitamanu parati svabhAvamityarthaH ceti tathoktam uktaM ca" tasseva selesIgayassa selavyaniSpakaMpassa / vocchinnaki riyamappaDivAI jhANaM paramasukkaM |1| " iti, chAyA- " tasyaiva zailezIgatasya zailavanniSprakampasya / vyucchinnakriyamapratipAti dhyAnaM paramazuklam |1| " iti, iti zukladhyAnasya caturtho bhedaH / 4 / asmizcAntime zukladhyAnabhedadvaye'yaM kramaH - kevalI kilAntarmuhUrta bhAvini paramapade bhavopagrAhi- vedanIyA''yurnAmagotrArUyeSu caturSu karmasu samudghAtato nisargeNa vA samasthitikeSu satsu yoganirodhaM karoti, tatra ca kramaH - " pajjattamettasannissa jattiyAI jahannajogissa / hoti maNodavyA tavyAvAro ya jammetto / 1 / tadasaMkhaguNavihINe samae samaya nirumamANo so / maNaso savvaniroha kuNai asaMkhejjasamaehiM / 2 / svabhAva se rahita hotA hai / so hI kahA hai- " tasseva selesI gayassa' ityAdi isa dhyAna kA udaya hote hI sAtAvedanIya karma kA Asrava ruka jAtA hai / aura anta meM zeSa saba karma kSINa ho jAne se mokSa prApta ho jAtA hai / isa antima zuladhyAna daya meM aisA krama hai kevalI bhagavAn antarmuhUrta bhAvI paramapada ke hone para bhavopagrAhi vedanIya Ayu nAma gotra ina cAra karmoM ke samudghAta se, athavA, -nisarga se samasthitika ho jAne para yoganirodha karate haiM / vahAM kA krama isa prakAra se hai" pajjattamettasa nissa-" ityAdi samucchinna kriyAtipAtidhyAna kahe che A dhyAna pratipatananA svabhAvathI paNa rarhuita hAya che, tethI tene apratiprAtidhyAna kahyuM che. e ja vAta sUtrakAre " taraseva selesIgayassa " ityAdi sUtrapATha dvArA auTa urI che. " A dhyAnanA udaya thatAnI sAthe ja sAtAvedanIya karmanA Asava madha thaI jAya che, ane Akhare bAkInA samasta karmanA kSaya thaI javAthI sAkSa prApta thaI jAya che. A chellA be zukaladhyAnamAM evA krama che ke kevalI bhagavAna antarmuhUta bhAvI paramapadanA sadbhAvamAM bhaveAgrAhi-vedanIya, Ayu, nAma ane gAtra A cAra karmInA samudghAta dvarA, athavA nisagathI (naisagika rIte) samasthitika thai jAya tyAre yAganirodha kare che, te krama A pramANe - " pajjattametta sannisa " ityAhi-zaikSa bheTave parvata, vizAjatA yAI Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMghA TIkA sthA04 u0 1 sU0 9 nAnasvarUpanirUpaNam - pajjattamettabiMdiya-jahannavaijogapajjayA je u / tadasaMkhaguNavihINe samae samae niraMbhato / 3 / sanyavaijogaroha saMkhAtIehi kuNai samaehi / / tatto asuhamapaNagasta paDhamasamaovavannassa / 4 / jo kira jahannajogo tadasaMkhejjaguNahINamekeke / samae niraMbhamANo dehatibhAgaM ca muNcNto| 5 / ruMbhai sa kAyajogaM saMkhAIehiM ceva samaehi / to kayajoganiroho selesiibhaavnnaamei| 6 / hassakkharAI majheNa jeNa kAleNa paMca bhannati / acchai selesigabho tattiyamettaM tao kAlaM / 7 / taNurohAraMbhAo sAyai suhumakiriyANiyahi so / vocchinnakiriyamappaDivAiM selesikAlaMmi / 8 / " iti, chAyA-paryAptamAtrasaMjJinaH yAvanti jghnyyoginH| bhavanti manodravyANi tadvayApArazca yaavnmaatrH|1| tadasaMkhyaguNavihInAni samaye samaye nirundhan sH| manasaH sarvanirodhaM karotyasaMkhyAtasamayaiH / 2 / / paryAptamAtra dvIndriyasya jaghanyavAgyogaparyayA ye tu / tadasaMkhyaguNavihInAn samaye samaye nirundhan / 3 / sarvavAgyogarodhaM saMkhyAtItaiH karoti samayaiH / tatazca sUkSmapanakasya prathamasamayotpannasya / 4 / yaH kila jaghanyayogastadasaMkhyeya guNahInamekaikasmin / samaye nirundhan dehavibhAgaM ca muJcan / 5 / ruNaddhi sa kAyayoga saMkhyAtItaizca smyaiH| tataH kRtayoganirodhaH zailezIbhAvanAmeti / 6 / yena madhyena kAlena paJca isvAkSarANi bhaNyante / tAvanmAnaM kAlaM tataH zailezIgatastiSThAti / 7 / tadanurodhA''rambhAd dhyAyati sUkSma kriyAnivatti saH / vyucchinnakriyApratipAti zailezIkAle / 8 / " iti, zailAH-parvatAH, tepAm IzaH svAmI bRhatyAdiguNavatcAt zailezaH-meruH, tasyeva yanniSpakampatvaM yatra sA zailezI, tadrUpA bhAvanA-avasthA zailezI bhAvanA, tAm eti-mAmotIti tadarthaH / Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 sthAnAGgasUtra atha zukladhyAnasya lakSaNAnyAha-" sukassa" ityAdi-zuklasya khalu dhyAnasya catvAri lakSaNAni prajJaptoni, tadyathA-" avyayam "-iti-vyathAyA abhAvo'vya. tham=devAdikRtopasargAdi janitabhaya-vicalanAbhAvaH, iti prathamaH 1 / tathA-asammohaH-sammohaH=mUDhatA, na sammoho'sammohaH devAdi-kRtamAyAjanitAyAH sUkSmapadArthaviSayA vA mUDhatAyA abhAvaH, iti dvitIyaH / 2 / ___ tathA-" vivege" iti-vivekA haMsavat kSIranIranyAyena svabuddhayA dehAdAtmanaH AtmataH sarvasaMyogAnAM vA vivecanaM pRthakaraNamityarthaH / iti tRtIyaH 3 / zailanAma parvata kA hai vRhattvAdi guNa yukta hone se jo parvatoM kA svAmI ho vaha zaileza hai aisA meru hai, isa meru ke samAna jisa bhAvanA meM niSprakampana ho vaha zailezI bhAvanA hai zailezI avasthA hai yoga se nipevita sakala vyApAravAlA jIva hI isa zailezI avasthA ko prApta karatA hai| zukladhyAna ke lakSaNa isa prakAra se hai-"avyayam" vyathA kA abhAva ho jAnA devAdikRta jo upasarga vahI vyathA hai usa bhaya se vicalita nahIM honA zukladhyAna kA pahalA lakSaNa avyatha hai-1 " asammohaH" mUDhatA kA nAma sammoha hai isakA abhAva asammoha hai arthAt-devAdikRta mAyAjanita mUDhatA kA yA sUkSma padArtha viSayaka mUDhatA kA abhAva ho jAnA isakA nAma asammoha hai 2 " vivekaH" jisa prakAra haMsa pAnI se dUdha ko alaga kara letA hai usI prakAra buddhi AdinI apekSAe je saghaLA parvano svAmI che-saghaLA parvatemAM zreSTha che, tene zaileza kahe che. e parvata meru che. je bhAvanAmAM (avasthAmAM) te meru samAna niSpakampana hoya che, te bhAvanAne zailezI bhAvanA athavA zailezI. avasthA kahe che. mana, vacana ane kAyanA sakaLa vyApArone jeNe nirodha karyo hoya che e jIva ja zailezI avasthA prApta karI zake che. zudadhyAnanA skss| 2 pramANe -(1) " avyathama " mA dhyAna vakhate dhyAnInI vyathAne abhAva thaI jAya che. devAdikRta upasargane ja ahIM vyathA samajavI joIe. te bhayathI vicalita na thavuM te zukaladhyAnanuM paheluM samaya cha, Asia aryne " 250yaya" 54thI 8 yu che. (2) " asammohaH " bhUtAnu nAma samAha cha, bhane tana malAvana asaha kahe che. eTale ke devAdikRta mAyAjanita mUDhatAno athavA sUkSama padArtha viSayaka mUDhatAne abhAva thaI javo tenuM nAma asaMmohaka che. , " vivekaH " rebha pAthImAthI dhane 281 1 nAme che, mera Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 455 tathA = " viusagge " iti - vyutsargaH - vi-vizeSaNa sarva viSayaniHsaGgatvena utsargaH = dehoSadhInAM tyAgo vyutsargaH / iti caturthaH / 4 / sudhA TIkA sthA0 4 u. 1 sU0 9 dhyAnasvarUpanirUpaNam atra gAtheyam - " cAlijjaha vIbheDa va dhIro na parIsahocasaggerhi / suhamesu na saMmujjhai bhAvesu na devamAyAsu / 1 dehavittaM peccha appANaM taha ya savtrasaMjoge 3 | deho hissaggaM nissaMgo savvahA kuNai / 2 / " iti, chAyA - " cAlyate vibheti vA dhIro na pariSadopasargeH / sUkSmeSvapi bhAveSu na saMmuhyati na devamAyAsu / 1 / dehaviviktaM prekSate AtmAnaM tathA ca sarvasaMyogAn 3 | dehopadhiyutsarge niHsaGgaH sarvathA karoti / 2 / " iti, atha zukladhyAnasyAsslamvanAnyAha - " sukassa " ityAdi - zuklasya khalu dhyAnatya catvAri AlambanAni prajJaptAni tadyathA - " khaMtI " iti - kSAntiH kSamA, 1, " muktiH " - nilebhitA 2, " Arjava " - saralatA 3, " mArdavaM " - mRdutA 4| iti / atra gAthA - dvArA deha se AtmA ko evaM AtmA se sarva saMyogoM ko alaga kara rakhanA viveka hai 3 tathA "visaggo " vyutsargaH - vizeSarUpa se sarva viSayoM meM nisaGga ho jAne ke kAraNa deha aura upadhiyoM kA tyAganA vyutsarga hai - 4 yahAM aisI gAthAe~ haiM- " cAlijjai bI bhei badhIro " ' ityAdi zukladhyAna ke Alambana isa prakAra se haiM- " sukkassa " ityAdi 52 // " khaMtI " kSAntiH kSamA 1 mukti nirlobhatA 2 " Arjava " saralatA 3 aura " mArdava mRdutA 4 gAthA 'aha khaMti maddavajjava " ityAdi pramANe buddhi dvArA detuthI AtmAne alaga karave, ane AtmAmAMthI sa sacAne alaga karI nAkhavA tenu nAma viveka che. 16 66 (4) " viusaggo-vyutsaga " - vizeSa 3ye sarva viSayAbhAMthI niHsaMga thaI javAne kAraNe deha ane upadhione tyAga karaveA tenu' nAma vyutsaga che, sarDI yA prAranI gAthAo che - " cAlijjai vIbheitra dhIro " chatyAhi. zukaladhyAnanA A cAra avalabanA kahyA che sukarala " ityAdi. 66 (1) " khaMtI " kSAnti (kSamA), (2) bhukti - nirdolitA (3) mAnava - sarasatA usane (4) bhAIva bhRhutA. sevata nIyenI gAthA dvArA sUtrare aTa urI che - " ahakhaMti - maddava - jjava " tyAhi Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 sthAnAGgo "aha khaMti-maddava-jjava-muttIo jinnmypphaannaao| AlaMghaNAI jehi u mukkajjJANaM samArUhai / 1 / " iti, chAyA-atha zAnti-mArdavA-''rjava muktayaH jinamatapradhAnAH / AlabhyanAni yaistu zukladhyAna samArohati / 1 / " iti / atha zukladhyAnasyAnuprekSA Aha-" sukkassa" ityAdi-zuklasya khalu dhyAnasya catasro'nuprekSAH prajJaptAH, tadyathA-anantavartitA'numekSA-anantaM yathA syAttathA vartata ityevaMzIlo'nantavartI bhavapravAhastasya bhAvo'nantavartitA, tasyAnuprekSA-bhAvanA=anantavartitA'nuprekSA, yadvA-'anantattitA'numekSa'-ticchAyA, tatrAyamarthaH-adidyamAno'nto yasyAH sA'nantA, sA vRttiryasya bhavasantAnasya so'nantacistasya bhAvo'nantavRttitAniravadhikavartanavattvam , tasyA anuprekSAanantavRttittAnu'gnekSA jIvasya bhavabhramaNAnucintanamityarthaH, yathAzukladhyAna sambandhI anuprekSAe~ isa prakAra haiM-anantavartitA 1 vipariNAmAnuprekSA 2 azubhAnuprekSA 3 aura apAyAnuprekSA 4 ananta hokara jo rahatA hai vaha anantavartI hai aisA anantavartI bhavapravAha hai isa bhava pravAha kA jo bhAva hai vaha anantavartitA hai isa anantavartitA kI jo bhAvanA hai vaha-anantavartitAnuprekSA hai| athavA "anantavRttitAnuprekSA" isa chAyA pakSa meM aisA artha hotA hai jisakA anta avidyamAna ho vaha ananta hai aisI anantarUpa vRtti jisa bhavasantAna paramparA kI hai vaha anantavRtti hai isakA jo bhAva hai vaha anantavRttitA hai isa ananta zukaladhyAna saMbaMdhI anuprekSAo nIce pramANe che-(1) anaMtavartitA, (2) vipariNAmAnuprekSA, (3) azumAnuprekSA mane (4) mAyAnuprekSA. manata thaIne je rahe che te anaMtavartI che. evo anaMtavartI bhavapravAha che. te bhavapravAhane je bhAva che, te anaMtavartitA che. te anaMtavartitAnI je bhAvanA che tanAma sanatapati anuprekSA che bhaya! " ananta vRttitAnuprekSA" mA prakAranI anaMtavartitA anuprekSAnI saMskRta chAyAnI apekSAe tenA ane vicAra karavAmAM Ave te tene A pramANe artha thaze- jene aMta avidyamAna hoya tene anaMta kahe che. evI anaMta rUpa je vRtti je bhavasantAna paraMparAnI che, tenuM nAma anaMtavRtti che. tene je bhAva che tenuM nAma anaMtavRttitA che. te anaMtavRttitAnI je anuprekSA che tenuM nAma 9 anaMtavRttitA anuprekSA" che. eTale ke jIvanA bhavapramANane vAraMvAra Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u0 1 sU09 dhyAnasvarUpanirUpaNam 457 "esa aNAI jIvo saMsAro sAgarovva duttaaro| nArayatiriyanarAmarabhavesu parIhiMDae jiivo|1|" iti, chAyA-" epa jIvo'nAdiH sAgara iva saMsAro duruttaarH| nAraka-tiryaga-narA-'marabhaveSu parihiNDate jIvaH / 1 / " iti, iti zukladhyAnasya prthmaa'nupekssaa| 1 // "vippariNAmANuppehA" iti-pariNamanaM -pariNAmaH = avasthA'ntaramAptiH, vi-vividhA anekaprakAraH pariNAmo vipariNAmaH, tasyAnuprekSA bhAvanA viparita NAmAnuprekSA padArthAnAM pratikSaNavividhapariNAmA'nucintanamityarthaH / yathA" sacaTThANAI asAsayAI iha ceva devaloge y|| suraasuranarAINaM riddhivisesA muhAi ca / 1 / " iti, chAyA-" sarvasthAnAni azAzvatAni iha caiva devaloke ca / surAsuranarAdInAm RddhivizeSAH sukhAni ca / 1 / iti iti dvitIyA'nuprekSA / 2 // ttitA kI jo anuprekSA hai vaha anantavRttitAnuprekSA hai / isakA tAtparya aisA hai ki-jIva ke bhavabhramaNa kA bAra bAra vicAra karanA yahI anantavRttitA, yA-anantavartitA anuprekSA hai / yathA-esa aNAI jIvo" ityAdi yaha jIva anAdi hai aura yaha saMsAra dustara sAgara jaisA hai yaha jIva anAdikAla se nAraka tiryaka-manuSya aura devagatiyoM meM cakkara lagAtA hai aisA vicAra hI anantavRttitAnuprekSA hai| ___ "vippariNAmANuppehA" avasthAntara prApti kA nAma pariNAma hai aneka prakArake jo pariNAmahaiM ve vipariNAmahaiM ina vipariNAmoMke padArthoM kI vividha avasthAoM kA jo ki pratikSaNa unameM ho rahI hai bAra bAra vicAra karanA yaha vipariNAmA'nuprekSA hai| jaise-"savaThANAI" ityAdi vicAra karyA kara e ja anaMtavRttitA athavA anavartitA anuprekSA che. ma "esa aNAI jIvo" yAhi-mA manAhi che, mana mA saMsAra dustara sAgara jevuM che. A jIva anAdikALathI nAraka, tiyaca, manuSya ane devagatimAM bhramaNa karyA kare che, A prakAranA vicArane ja anaMtavRttitA anu. prekSA kahe che. A pramANe anuprekSAnA pahelA bhedanuM kathana karIne have bIjA setuM ni35 42pAmA mAtra cha-" vipariNAmANuppehA" vipariyAmAnuprekSA avasthAntara prAptinuM nAma pariNAma che. aneka prakAranAM je pariNAma che temanuM nAma vipariNAma che A vipariNAmonI apekSAe padArthonI vividha avasthAeAna-(ke je pratikSaNa te padArthomAM thaI rahI hoya che) vicAra karavo tenuM nAma "vipariyAmA anuprekSA cha, rebha. " savvadANAi" tyAla sa 58 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAmA ____ " asuhANuppehA " iti-azubhAnuprekSA zumA samIcInaH, na zubho'zubhaHazubhatvamityarthaH, azubhazabdo'zubhatvaparaH, tasyAnuprekSA'zubhAnuprekSA-saMsArasyAsamIcInatvabhAvanetyarthaH, yathA "dhI saMsAro jaM juyANo paramavagaciyo / mariUNa jAyai kimI, tattheva kaDevare niyae / 1 / chAyA-"dhik saMsAraM yasmin yuvA paramarUpagarSitaH / mRtvA jAyate kRmiH, tatraiva kalevare nije / 1 / " iti, iti tRtIyA'nupekSA / 3 // " avAyANuppehA " iti-apAyAnuprekSA-apAyaH-apagamaH, sa ca kAyavAmanoyogalakSaNA''stravANAM vodhyaH, tasyAnuprekSA-AsravanivAraNAbhAvanetyarthaH, apAyAnAM prANAtipAtAdyAsravajanitAnarthAnAmanuprekSA = anucintanamapAyAnuprekSA, yathA" koho ya mANo ya aNiggahIyA, mAyA ya lobho ya pvddrmaannaa| cattAri ee kasiNA kasAyA, siMcati mUlAI puNabbhavassa / 1 / " iti, " astuhANuppehA" 3-zubha nAma prazasta kA hai jo aisA nahIM hai vaha azubha hai yaha azubha zabda azubhatA kA vAcaka hai isakI jo anu. prekSA hai vaha azubhAnuprekSA hai| yathA-"ghI saMsAro-" ityAdi. "avAyANuppehA" 4-manoyoga vacanayoga aura kAyayogarUpa AsravoM ke apagamana kI jo bhAvanA hai vaha apAyAnuprekSA hai / athavA prANAtipAta Adi dvArA huve karmAtravoM ke anarthoM kA yAra bAra jo cintana hai vaha' apAyA'nuprekSA hai| yathA-"kohoya mANo ya" ityAdi arthAt-krodha, ___ "asuhANuppehA " " HzumA manuprekSA " PL mApA 2 mA prazastane zubha kahe che. je evuM prazasta nathI tene azubha kahe che. te azubha zabda azubhatAne vArthaka che. te azubhatAnI je anuprekSA che tene azubhA anuprekSA 4 cha. ma "dhI saMsAro" chatyAha Dave yAyA prA2nI anuprekSA 48 42vAmA mAve cha-" bhavAyANuppehA" - apAyAnuprekSA-manAyo, payanayo bhane yo 35 pAsavAnA mapamanAnI (nirodhanI) je bhAvanA che, te bhAvanAne "apAyA anapekSA " kahe che. athavA-prANAtipAta Adi dvArA thayelA kamAManA anarthone vAraMvAra je viyAra 42vAmai mAve cha, na apAyAnuprekSA 52 cha bha"kohAyamANoya" Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u0 1 sU0 10 samedAdeva sthitinirUpaNam chAyA 459 " krodhazva mAnazcAnigRhItau, mAyA ca lobhatha pravarddhamAnau / catvAra ete kRtsnAH kapAyAH, siJcanti mUlAni punarbhavasya // 1 // iti, iti caturthyanupekSA // 4 // iti dhyAnacatuSTayasvarUpam // (09) dhyAnAd devatvamapi syAdato devasthiti sabhedAmAha - mUlam-caDaviMhA devANaM ThiI paNNattA, taM jahA- deve NAmamege 1, devasiNAe NAmamegera, devapurohie NAmamege3, devapajalaNe NAmamege 4 / cavvihe saMvAse paNNatte, taM jahA - deve NAmage devIe saddhiM saMvAsaM gacchenA, deve NAmamege chavIe saddhiM saMvAsaM gacchejjA, chavI NAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchejjA, chavI NAmamege chavIe saddhiM saMvAsaM gcchejjaa||suu010|| chAyA - caturvidhA devAnAM sthitiH prajJaptA, tadyathA devo nAmakaH 1, devasnAtako nAmaiH 2, devapurohito nAmakaH 3, devamajvalano nAmakaH 4 ! catumAna, mAyA, aura lobha, ye cAra kapAya punarbhava ke mUla ko sIMcate haiM -4 isa prakAra se yaha dhyAna dhyAna catuSTaya kA svarUpa hai // 309 // dhyAna se devapada kI bhI prApti jIva ko hotI hai ataH - aba sUtrakAra sabheda se devasthiti kA varNana karate haiM 44 hA devANa ThiI paNNattA " ityAdi sUtrArtha - devoM kI sthiti cAra prakAra kI kahI gaI hai, jaise- deva 1 devasnAtaka 2 devapurohita 3 aura devaprajvalana 4 / saMvAsa cAra prakAra kA kahA gayA ItyAdi--eTale ke krAdha, mAna, mAyA ane lAbha, A cAra kaSAye punaHvanA mUlanuM siMcana kare-che, A prakAranI bhAvanAnuM nAma ja apAyAnuprekSA che. A prakAre sUtrakAre A sUtramAM caturvidha dhyAnanuM nirUpaNa karyu* che, // sU. 95 dhyAnanA prabhAvathI jIvane devapadanI paNa prApti thAya che. tethI have sUtra kAra devasthitinA bhedonuM nirUpaNa kare che---- cavhA devANa ThiI pUNNattA " tyAhi- 66 sUtrArtha-devAnI sthiti aura prAranI uDI ghe - (1) heva, (2) devasnAta, (3) devayurohita bhane (4) devapranvasana, Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 sthAnAsa vidhaH saMvAsaH prajJaptaH, tadyathA-devo nAmaiko devyA sArddha saMvAsaM gaccheta, devo nAmaikaH chavyA sAI saMvAsaM gacchet , chavi maiko devyA sAI saMvAsaM gacchena, chavi maikazchavyA sAI saMvAsaM gacchet (mU0 10) / ____TIkA-" caubihA" ityAdi-devAnAM sthiti maryAdA, caturvidhA prajJaptA -kathitA, tadyathA-' deve' ityAdi-ekA kazcit , devaH sAmAnyaH suraH, " nAme"-ti vAkyAlaGkAre, evamagre'pi, 1, ekaH kazcit , devasnAtakaHdevazcAsau snAtakA pradhAno devasnAtakaH, yadvA-devAnAM madhye snAtakA pradhAno devasnAtakaH 2, ekA kazcit , devAnAM purohitaH zAntiprabhRtikarmakArIti deva purohitaH 3, ekA kazcit, devaprajvalanA-prajvalayati-dIpayatIti prajvalanaH, devAnAM prajvalano deva prajvalanA-mAgadhavad devastutipAThaka: prajJaptaH 4) devasthitiprastAvAdevavizeSasaMvAsamAha - " caubihe" ityAdi, devo .. devyA sAddha saMvAsaM-maithunAdyartha sahAvasthAnaM gacchet mApnuyAt 1, ekA-kazcit , hai, jaise-eka deva kA eka devI ke sAtha saMvAsa 1 eka deva kA chavi ke sAtha saMvAsa 2 chavi kA devI ke sAtha saMvAsa-3 aura chavi kA chavi ke sAtha saMvAsa 4 / vizeSArtha-yahAM sthiti zabda se Ayu kA grahaNa nahIM huvA hai kintu-maryAdA kA grahaNa huvA hai devoM kI yaha maryAdArUpa sthiti 4 prakAra kI kahI gaI hai jo isa prakAra hai-koI eka deva sAmAna nyasura 1 dUsarA koI devasnAtaka pradhAnadeva 2 koI eka devoM kA purohita zAnti Adi karmakArI deva purohita 3 aura koI eka mAgadha kI taraha devastutipAThaka deva prjvln-4| devavizeSa saMvAsa cAra prakArane kahyo che-(1) eka devane eka devInI sAthe saMvAsa, (2) me vana chavinI ( zarIrayuta nArInI ) sAthe sapAsa. (3) chavinA. (vaiThiya zarIranA) vAnI sAthe sapAsa mana (4) chavinA (vaiThiya zarIranA) . chavi sAthe (vaiThiya zarI2 sAthe) savAsa.. have A sUtrane bhAvArtha prakaTa karavAmAM Ave che-ahIM "sthiti" paddha AyunA arthamAM vaparAyuM nathI, paNa maryAdAnA arthamAM vaparAyuM che. devenI A maryAdA rUpa sthiti cAra prakAranI kahI che. (1) kaI eka sAmAnya deva. ahIM "nAma" pa vAkayAlaMkAra rUpe vaparAyuM che. e ja pramANe AgaLa paNa samajI levuM. (2) devasnAtaka eTale pradhAna (mukhya) deva. jemake IndrAdine A prakAramAM mUkI zakAya. (3) keIka deva devene purehita paNa hoya che. zAnti Adi karmakArI devapurahita hoya che. (4) devastuti pAThaka devane deva prajavalana kahe che. Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u. 1. 10 samedAdeva sthitinirUpaNam devaH, chanyA = chaviH = tvak, tadyogAdaudArikazarIraM, zarIra - zarIravatorabhedopacArAcchavirapi cchavimatI nArI tirathI vA, tayA sArddha=saha, saMvAsaM gacchet 2, ekaH = kazvidevaH, chaviH = vaikriyazaktyaudArika- zarIravAn narastiryagvA bhUtvA devyA sArddhaM saMvAsaM gacchet 3. ekaH = kazvidevaH, chavi = vaikriyazaktyA audArikazarIravAn saMvAsa deva kA devI ke sAtha maithuna karma karane ke liye jo sahAvasthAna hotA hai usakA nAma saMvAsa hai, yaha saMvAsa cAra prakAra kA kahA gayA hai, eka prakAra ko saMvAsa pUrvoktarUpa se hI hai, arthAt- kisI eka deva kA devI ke sAtha maithuna Adi sevana karane nimitta jo sahAvasthAna hotA hai vaha - prathama prakAra kA saMvAsa hai ? dvitIya prakAra kA saMvAsa aisI hai isa saMvAsa meM chavi zabda se zarIra aura - zarIravAloM meM abheda sambandha lekara chavimatI nArI yA-tiracI, lI gaI hai, aise to chavi zabda kA artha tvacA hai parantu-tvacA ke yoga se audArika zarIra kA grahaNa hotA hai yaha audArika zarIra nArI aura tiryakatriyoM ko hotA hai koI eka deva nArI, yA tiracI [ tiryagjAti kI strI ] ke sAtha saMvAsa kara sakatA hai 2 tRtIya prakAra ke savAsa meM koI eka deva vaikriya zakti dvArA audArika zarIravAn nara, yA tiryazca hokara devI ke sAtha saMvAsa kara sakatA hai - 3 tathA caturtha prakAra ke saMvAsa meM eka koI deva vaikriya dare devavizeSanA saMvAsanuM nirUpaNu--devatu devInI sAthe maithuna sevana karavA mATe je sahAvasthAna thAya che, tenuM nAma savAsa che te savAsanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) kAi eka devanu kAI eka devI sAthe maithuna setrana karavA mATe je sahAvasthAna thAya che tene prathama prakAranA savAsa kahe che. have bIjA prakAranA saMvAsanuM nirUpaNu karavAmAM Ave che. savAsamAM chavi padma zarIranA a'mAM vaparAyu che. zarIra ane zarIravALAnI vacce abheda sa'ba'dhanI apekSAe 'vi ' padanA artha ahIM zarIravALI nArI athavA tiya "ciNI samajave| joIe. Ama tA 'vi'padanA artha tacA cAmaDI thAya che, parantu tvacAnA yAgathI ahIM audArika zarIra ja grahaNu thavu' jeIe. A audyArika zarIraneA sadbhAva srI ane tiryaMcaNImAM ja hoya che. eTale bIjA prakAraneA savAsa A prakArane samajavA-- " : / dveva manuSya latinI strI athavA tiryayilI ( tiyaya latinI strI ) sAthe savAsa kare che. (3) koika deva pAtAthI vaikriya zaktithI audArika zarIradhArI puruSa athavA tiya thatu rUpa dhAraNa karIne devInI sAthe savAsa karI zake che. (4) savAsanA ceAthe! prakAra-kaI eka daiva vaiyizakti dvArA auDA Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kac sthAnAGga sUtre narastiryagvA bhUtvA chaSyA = vaikriyazaktyA vikurvitayA, viryaglokagatayA vA audArikazarIravatyA nAya tirazcyA vA sArddhaM saMvAsaM gacchet 4 ( sU0 10 ) / ito'nantaraM saMvAsa uktaH, sa ca vedalakSaNamohodayAdbhavatyataH prasaGgAnmohavizeSabhUtakaSAyaM sabhedaM nirUpayitumAha mUlam - cattAri kasAyA paNNattA, taM jahA- kohakasAe 1, mANakalAe 2, mAyAkasAe 3, lohakasAe 4, evaM NeraiyANaM jAva vaimANiyANaM 24, cauppaiTTie kohe paNNatte, taM jahA - AyapaiTTie, parapaiTTiera, tadubhayapaiTTiera, appaiTTie 4 / evaM raiyANaM jAva vemANiyANaM 24, evaM jAva lohe jAva vemANi - yANaM 24 / cauhiM ThANehiM kohuppattI siyA, taM jahA --khettaM paDucca, vatthaM paDucca, sarIraM paDucca, uvahiM paDucca / evaM raiyANaM jAva vaimANiyANaM 24, evaM jAva lohuppattI vemANiyANaM 24, uvi kohe paNatte, taM jahA aNatANuMbaMdhI kohe 1, apaccakkhANe kohe 2, paccavakhANAvaraNe kohe 3, saMjalaNe ko he 4 / evaM raiyANaM jAva vaimANiyANaM 24, evaM jAva lohe jAva vemANiyANaM 24 | cauvvihe kohe paNNatte, taM jahA - AbhogaNi vvattie 1, aNAbhogaNivvattie 2, uvasaMte 3, aNuvasaMte 4 / evaM raiyANaM jAva vemANiyANaM 24 / evaM jAva lohe jAva vemANiyANaM 24 // sU0 11 // zakti dvArA audArika zarIra yukta manuSya yA tiryaJca hokara vaikriya zakti sevikurvita huI ke sAtha, athavA tiryagloka meM gata audArika zarIravAlI nArI ke sAtha, yA tiryaJcatIke sAtha saMbAsa kara sakatA hai / sU 10 // rika zarIravALA manuSya athavA tiya catu` rUpa laine vaiyizakti dvArA vidhruvita karelI devInI sAthe, athavA tiryaMAAkamAM rahelI audArika zarIravALI. nArInI sAthai athavA tirya thilI sAthai 'sa'vAsa' merI 'rAje the. // sU. 10 // Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u01 sU0 11 samedaM mohavizeSabhUta kapAnirUpaNam 463 chAyA - catvAraH kuSAyAH prajJaptA, tadyathA - krodhakapAyaH 1, mAnakapAyaH 2, mAyAkaSAyaH 3, lobhakapAyaH 4 / evaM nairayikANAM yAvat vaimAnikAnAm 24 | catuSpratiSThitaH krodhaH prajJaptaH, tadyathA - AtmapratiSThitaH 1, paramatiSThitaH 2, tadubhayamatiSThitaH 3, apratiSThitaH 4 | evaM nairayikANAM yAvat vaimAnikAnAm 24| evaM yAvat lobhaH yAtrat vaimAnikAnAm 24 | caturbhiH sthAnaiH krodhotpattiH syAt, tadyathA - kSetraM pratItya, vastu pratItya, zarIraM pratItya, upadhiM pratItya / evaM nairayi saMvAsa jo kahA gayA hai vaha vedarUpa moha ke udaya se hotA hai, ataH - aba sUtrakAra isI prasaGga se moha ke viSayabhUta kaSAya kA bheda sahita kathana karate haiM-" cattAri kasayA paNNattA " ityAdi -Atkha sUtrArtha - kaSAya cora kahI gaI hai, jaise-krodha kaSAya mAna kaSAya mAyA - vaimAnika kaSAya aura lobha kaSAya ye kaSAya nAraka se lekara yAvattaka ko hotI haiN| krodha kaSAya catuSpratiSThita kahA gayA hai jaisepratiSThita krodha para pratiSThita krodha tadubhayapratiSThita krodha aura amaSThita krodha, isI taraha kA kathana nairayika se lekara vaimAnika taka ke jIvoM meM jAnanA caahiye| isI taraha se catuSpratiSThita yAvat lobha kaSAya taka kaha lenI cAhiye, aura saba kI catuSpratiSThita nAraka se lekara vaimAnika taka meM hai aisA jAnanA cAhiye, / krodha kI utpatti cAra kAraNoM se hotI hai, jaise-kSetra ko lekara, vastu ko lekara, zarIra ko lekara, aura - upadhi ko lekr| isI prakAra krodha kI utpatti ke ina uparanA sUtramAM je saMvAsanuM' pratipAdana karavAmAM AvyuM che, te vedarUpa udayathI utpanna thAya che. A saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra meAhanA viSaya lUta uSAyanA lehonu ni3 re che - " cattAri kasAyA paNNattA " tyAhi uSAyanA yAra prAra udyA che - ( 1 ) adhiSAya, (2) bhAnauSAya, ( 3 ) bhAyA kaSAya ane (4) leAbhakaSAya A cAre kAyAnA sadbhAva nArakathI laine vaimAnika pantanA jIveAmAM huMya che kradhakaSAya catuSpatiSThita kahyo che-jemake (1) AtmapratiSThita adha, (2) parapratiSThita adha, ( 3 ) tadubhaya pratiSThita adha ane (4) apratiSThita krAya, e ja prakAranuM kathana nArakathI laine vaimAnikA payantanA jIveAmAM samajI levuM. e ja pramANe mAnakaSAya, mAyAkaSAya ane lAbhakaSAyane catupratiSThita kahyA che nArakathI laIne vaimAnika paryantanA jIveAmAM A cAre kaSAyeAnI vatupratiSThitatAnA saddabhAva samajI levA jeIe adhanI utpatti nIyenA yAra bhara thAya che - (1) kSetrane sadhane, (2) vastune sIdhe, (3) zarIrane sIdhe bhane (4) upadhine sIdhe apanI utpattinA Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 sthAnAso kANAM yAvat vaimAnikAnAm 24 / evaM yAvat lobhotpattiH vaimAnikAnAm 24 // caturvidhaH krodhaH prajJaptaH, tadyathA-anantAnuvandhI krodhaH 1, apatyAkhyAnAkrodhaH 2, pratyAkhyAnAvaraNaH krodhaH 3, saMjvalanaH krodhaH 4 / evaM nairayikANAM yAvata vaimAnikAnAm 24 / evaM yAvat lobhaH vaimAnikAnAm / caturvidhaH krodhaH prajJaptA, tadyathA-AbhoganirvartitaH 1, anAbhoganirvatitaH 2, upazAntaH 3, anupshaantH| 4 / evaM nairayikANAM yAvat vaimAnikAnAm 24 / evaM yAvat lobhaH yAvat vaimAnikAnAm 24 / (sU0 13) cAra kAraNoM kA kathana nairayika se lekara vaimAnika taka ke jIvoM meM kaha lenA caahiye| isI taraha se lobhotpatti ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye / yAvat-vaimAnika taka jAnanA cAhiye / krodha cAra prakAra kA kahA gayA hai, jaise-anantA'nubandhI krodha 1 apratyAkhyAnI krodha 2 pratyAkhyAnasambandhI krodha-3 aura saMjvalanasambandhI krodha 4 / isI taraha krodha kI yaha catuSprakAratA nairayika se lekara yAvat vaimAnika taka ke jIvoM meM bhI jAnanI cAhiye, tathA yAvat lobha taka kI catu. prakAratA bhI yAvat vaimAnika taka meM jAnanI caahiye| krodha isa prakAra se bhI cAra prakAra kA kahA gayA hai, jaise-Abhoganivartita 1 anAbhoga nivartita 2 upazAnta aura anupazAnta 4 isI prakAra kA kathana nairayika se lekara yAvat vaimAnikoM taka meM jAnanA cAhiye / isI taraha se yAvat-lobha ke bhI cAra bheda haiM, aura ve yAvat vaimAnika taka meM haiN|24| A cAra kAranuM kathana nArakathI laIne vimAnike parvatanA jIvane viSe paNa grahaNa karavuM joIe. e ja pramANe mAna, mAyA ane lebhanI utpattinAM kAraNe paNa samajavA vaimAnika paryantanA jIvane A kathana lAgu pADI zakAya cha. mI zate 5 adha yA2 mArane zo cha-(1) manantAnumadhI adha, (2) apratyAkhyAnI kodha, (3) pratyAkhyAna saMbaMdhI krodha ane (4) saMjavalana saMbaMdhI krodha. e ja pramANe mAna, mAyA ane lebhanA paNa cAra prakAra samajavA. krodhathI laIne mAna parvatanA kaSAyonI A catuSpakAratAne nArakathI laIne vaimAnike paryantanA jIvamAM saddabhAva samajo. apanA mA zata 5 yAra 412 5 cha-(1) mAnavatita, (2) manAnAsanivatita, (3) zAnta mana (4) anupAnta. 2. 42veM na nArakanI laIne vaimAnike paryantanA jI viSe paNa samajavuM. e ja pramANe mAna, mAyA ane lAbhanA paNa cAra prakAra samajavA. A catuSpakAratAne sadbhAva nArakathI laIne vaimAnike parvatanA jIvomAM paNa samaja. Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0430 1 sU0 21 samedaM moivizeSabhUnakapAyanirUpaNam 465 ' TIkA-" cattAri" ityAdi-catvAraH catuH saMkhyAH, ' kasAyA:-kupantivilikhanti karmakSetraM sukhaduHkharUpaphalayogyaM kurvanti, vA-jIvaM kalupayantIti nirutthA kapAyAH, uktaM ca-" suhadukkhava husassiyaM kammakkhettaM kasaMti te jamhA / kalusaMti jaM ca jIvaM teNa kasAyatti buccaMti / 1 / " chAyA-sukhaduHkhabahusasthita karmakSetra kurvanti te yasmAt / kalupayanti yacca jIvaM tena kapAyA iti ucyante // 1 // " yadvA-kapati-prANinaM hinastIti kapaM karma bhavo vA, tasyA''yo lAbhaH kapAyaH krodhAdibhedaH karmahetubhavaheturvA, karmabhavAnyataramAptilakSaNakapAyakArya prati krodhAdInAM kAraNatvena kAryakAraNayorabhedopacArAt kapAyapadena krodhAdigRhyate, athavAkapaH karma bhavo vA tam Ayayati prANinaH prApayantIti kapAyA: prANinAM karmabhavapApakAH, te ca krovAdayo vakSyante, uktaM ca-" kammaM kasaM bhavo vA kasamA. osiM jao kasAyAo / kasamAyayati vA jao gamayaMti kasaM kasAyatti / 1 / " ____ jo karmaspI kSetra ko sukhaduHkharUpa phala ke yogya banAtI hai ve kaSAya haiN| athavA-jo jIva ko kaluSita malina banAtI haiM, ve kapAya haiN| ukta bhI hai-"sudukkhabahasassiyaM" ityAdi ? athavA prANI kI hatyA jo karatA haiM ve kaSAya haiN| athavA-kaSa karma yA bhava kA jisase Aya lAbha hotA hai ve kapAya haiN| ye kaSAya krodha Adi bhedavAlA haiM aura-karma kA, yA bhava kA hetu haiN| karma, aura bhava inameM se kisI eka kI prAptikAraka kArya ke prati krodhAdika kAraNa hote haiM, isaliye kArya kAraNa meM abhedopacAra sambandha ko lekara kayAya pada se krodhAdika gRhIta hote haiM / athavA-jo jIva ko kaSa karma yA bhava kI prApti karate haiM ve kaSAya haiM, ye kaSAya krodhAdikarUpa haiN| kahA bhI hai-" kammaM kasaM bhavo vizeSArthI-je karmarUpI kSetrane sukhaduHkha rU5 phalane yogya banAve che, te kaSAya che. athavA je jIvane kaluSita (malina) banAve che, te kaSAya che. 4ghu pa cha -" saha dukkha bahusassiya" tyAdi / 1 / athavA je prANInI hatyA kare che, te kaSAya che. athavA "kaSa" eTale kama athavA bhava ane 4 Aya" eTale lAbha, A rIte karma athavA bhavane jenAthI lAbha thAya che tene kaSAya kahe che te kavayanA phodhAdi bhede che ane te karma athavA bhavanA ka raNarUpa che. karma ane bhava, A banemAMthI kaI prAtikAraka kAryamAM kodhAdika kAraNabhUta bane che, tethI kAryakAraNamAM abheda. pacAra sa ba dhane anulakSIne kaSAya parathI phodhAdika gRhIta thayela che athavA je jIvane kaSa (karma athavA bhava) nI prApti karAve che, tenuM nAma kA ya che. Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pheka sthAnAtasUtre iti, chAyA - karma kapaH bhavo vA kapaH anayorAyaH yataH kapAyAt / kapamAyayanti vA to gamayanti kathaM kapAyA iti |1| " iti, majJaptAH kathitAH, tadyathA" kohakasAe "- krodhakapAyaH - krodhanaM krodhaH, yadvA- krudhyatyaneneti krodhaH - krodhamohanIyodayajanitaH svaparasantApako jIvasya pariNAmavizeSa, athavA - mohanIyakarmaiva, krodhavAsa kapAyaH krodhakapAyaH 1, 6" mANakasAe " - mAnakaSAyaH - mananaM mAnaH = ' jAtyAdiguNavAnaha ' - mityAdirUpo'haGkAraH, sa cAsau kapAyo mAnakapAyaH = mAnamohanIyo - dayajanito'nyApamAnanarUpa AtmapariNAmavizeSaH 2, 66 mAyAkasAe "-mIyate'nayeti mAyA, sA cAsau kapAyaH = mayA kaSAyaH, mAyA mohanIyodayajanitaparavaJcanArUpa AtmapariNAmaH 3, vA" ityAdi kaSAya ke cAra bheda, krodha 1 mAna 2 mAyA 3 aura lobha 4 ye haiM / kopa karanA isakA nAma krodha hai / athavA AtmA jisake dvArA kopa karatA hai vaha krodha hai, aisA vaha krodha krodha mohanIya ke udaya se janita huvA sva para santApaka jIva kA eka pariNAma vizeSarUpa hotA hai / athavA - mohanIya karma hI krodha kaSAyarUpa hai 1 / maiM jotyAdi guNa vAlA hUM aisA jo eka prakAra kA jIva ko ahaGkAra hotA hai vaha mAna hai yaha mAnarUpa kaSAya mAna mohanIya karma ke udaya se dUsaroM kA apamAna mUlaka AtmA kA pariNAma vizeSa hai 2 / mAyA kaSAya yaha kaSAya mAyA mohanIya karma ke udaya se utpanna paravazcanarUpa (dUsare ko ThaganA ) AtmA kA eka prakAra se pariNAma vizeSa hotA hai tadrUpa hai / 3 lobha te upAya kodhAdi 35 hoya cheuche - " kammaM kasa bhavo vA " tyAhi uSAyanA nIce prabhAthe yAra prahAra che - (1) Dodha, (2) bhAna, (3) bhAyA ane (4) lAbha. kaipa karavA tenuM nAma krodha che. athavA AtmA jenA dvArA kApa kare che tenuM nAma krodha che. evA te krodha krodhameAhanIyanA udmayathI janita thayela sva-para saMtApaka ( pIDaka ) jIvanA eka pariNAma vizeSarUpa hoya che. athavA meAhanIya karma ja krodhakaSAya rUpa che. / 1 / "hu~ jati yahi gulothI saMpanna cha, " mA aAranA bhavane ne miikAra thAya che tenuM nAma mAna che. te mAnamehanIyanA uddayathI janita evuM anyanuM apamAna karanArUM AtmAnuM pariNAmavizeSa che. / 2 / mAyAkaSAya------te mAyAmAhanIya kamanA udayathI janita anyane ThagavArUpa AtmAnuM eka prakAranuM piraNAmivazeSa che, Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhI kA sthaa| u01 sU0 11 sabhedaM mohavizeSatabhUtakapAnirUpaNam 467 ___ " lohakasAe "-lobhanam abhikAGkSaNaM lobhaH, yadvA-lubhyate'neneti lobhaH, sa cAsau kapAyo lobhakaSAyaH lobhamohanIyodayajanito jIvasyAsantoSAtmaka pariNAmavizeSaH 4 / " eva"-miti-anena prakAreNa arthAda yathA sAmAnyatazcatvAraH kapAyAH prAptAstathA, 'poraiyA' iti-nairayikANAM-nArakANAM yAvadvaimAnikAnAmiti bhavanapatimArabhya vaimAnikaparyanta caturviMzatidaNDakoktAnAM vijJeyam 24 / ___" cauppaihie " ityAdi-catuSpratiSThitaH-caturyu pratiSThitaH-AzritaH catupatiSThitaH, krodhaH = krodharUpaH prathamakapAyaH prajJasaH, tadyathA-AtmapratiSThitaHAtmani svasmin svAparAdhavazenaihikikapAralaukikApAyapradarzanAdutpannatayA pratiSThitaH- praviSTa AtmapratiSThitaH AtmaviSaya ityarthaH 1, " paramatiSThitaH"kaSAya-yaha kaSAya lobha mohanIya karma ke udaya se jAyamAna jIva kA jo asantoSarUpa pariNAma hoto hai tadrapa hai 4 / sAmAnyarUpa se ye cAra kaSAya jisa prakAra pratipAdita haiM, isI prakAra se ina kaSAyoM kA sambandha nairayika se lekara vaimAnika paryanta caubIsa daNDaka meM jAnanA caahiye| krodharUpa jo prathama kaSAya hai vaha catuSpratiSThita hai usakA tAtparya aisA hai ki yaha krodharUpa kaSAya AtmapratiSThita taya hotA hai ki jaba yaha jIva apane aparAdha ke vaza se ihaloka sambandhI apAyoM aura paraloka sambandhI apAyoM ko dekhatA hai taba ise apane kutsita kartavyoM ke prati eka prakAra kI jhuMjhalAhaTa sI chUTatI hai, isa prakAra se sva kI ora jhuMjhalAhaTa chUTane rUpa jo yaha krodha kaSAya hai vaha AtmapratiSThita krodhakaSAya hai / tAtparya isa kathana kA kevala yahI hai ki AtmA jaya bhakaSAya-A kaSAya lebhamehanIya karmanA udayathI janita jIvanA asateSa pariNAmarUpa hoya che. A cAre prakAranA kaSAyane sadbhAva nArakathI laIne vaimAnika paryantanA 24 daMDakanA jImAM hoya che. krodharUpa prathama kaSAya nIcenAM cAra sthAnamAM pratiSThita thayele che(1) AtmapratiSThita-jIva jyAre pitAnA aparAdhane kAraNe pedA thanArA Aleka saMbadhI apane ane paraleka saMbadhI apAne samajI zake che, tyAre tene pitAnA dukRtya pratye eka prakArane aNagamo utpanna thAya che, A rIte pitAnI jAta pratye ja tiraskAra thavA rUpa, athavA pitAnA AtmAne ja Thapake ApavA rUpa je krodha utpanna thAya che tene AtmapratiSThita phodha kahe che. A kathananuM tAtparya nIce pramANe che Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddha sthAnA pareNa= anyena zApAdinotpAditatayA pratiSThitaH = paramaviSTitaH paraviSaya ityarthaH 2, " tadubhayamatiSThitaH " umAvayavo yasya sa ubhayaH samudAyaH, tayorAtmaparayorubhayastadubhayastatra pratiSThitastadubhayamatiSThitaH AtmaparapratiSThitaH Atmapara viSaya ityarthaH 3, " amatiSThitaH " - AkrozAdikAraNa nirapekSaH krodhamohanIyodayamAtrajanyazvaturthaH krodho bhavati / yadyapi ayaM krodhasya caturtho bhedo jIvamatiSThito bhavati / tathApi AtmAdiviSaye'nutpannatvAdapratiSThita uktaH, na tu sarvathA apratiSThitaH, kisI akRtya kArya kI ora jhukatA hai yA kara detA hai taba apane Apake Upara jo eka prakAra kI aisI koSabharI pariNati utpanna hotI hai ki "maiM aba aisA nahIM karUMgA " yaha mujhe nahIM karanA thA "maiMne baDA aparAdha kiyA hai" isa prakAra se apane Upara eka prakAra kI krodha jaisI pariNati jagatI hai vahI krodhakaSAya AtmapratiSThita hai / paratiSThita krodhakapAya vaha hai jo zApa Adi dvArA para meM utpanna karAI jAtI hai tathA jo krodhakapAya apane meM, aura para meM, donoM meM pratiSThita hotI hai vaha tadubhayapratiSThita krodha kapAgha hai-3 tathA apratiSThita krodha kapAya vaha hai jo Akroza Adi kAraNoM se nirapekSa banakara kevala krodha mohanIya ke udaya se janya hotI hai / yadyapi krodha kA yaha caturtha neda jIva meM pratiSThita hotA hai to bhI AtmAdi viSaya meM anutpanna hone ke kAraNa hI apratiSThita kahA gayA hai sarvathA rUpa se apra tiSThita nahIM kahA gayA hai / yadi vaha sarvathA apratiSThita hotA to AtmA jyAre koi duSkRtya karavAnuM valaNu batAve che, athavA keAi duSkRtya karI nAkhe che, tyAre jIvane peAtAnI jAta pratye ja evI phodhabharI pariNita utpanna thAya che ke " meM A zuM karyu ? A prakAranuM kRtya mane zAlatuM nathI. " peAtAnA AtmA pratyeja A prakAranI krodhabharI pariNati utpanna thavI enuM nAma ja AtmapratiSThita krodha che parapratiSThita kodhakaSAyanuM nirUpaNu-zApa Adi dvArA paramAM je krodhakaSAya utpanna karAya che, tene parapratiSThita krodhakaSAya kahe che. je krodhakaSAya peAtAnI aMdara ane paranI aMdara, ema sva-para anemAM pratiSThita haiAya che, tene tadrubhaya pratiSThita kodhakaSAya kahe che. je krAdhakaSAya AkAza Adi kArAnI apekSA rAkhyA vatA, mAtra krodhamehanIyanA udayathI janita hAya che, tene apratiti krodhakaSAya kahe che. jo ke krodhanA A caturtha bheda jIvamAM pratiSThita hoya che, chatAM paNa AtmAdi viSayAmAM anutpanna hAvAne kAraNe ja tene apratiSThita kahyo che. savathA rUpe Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMSA kA sthA0 4 u. 1sU0 11 samaida mohavizeSabhUtakaSAyanirUpaNam 469 yadi sarvathA apratiSThitaH syAttadA " catuSpatiSThitaH krodhaH" iti pratijJAvAkyamasaGgataM syAditi / ekendriya-vikalendriyANAM kopasyA''tmAdipratiSThitatvaM pUrvabhave krodhapariNAmapariNatamaraNenotpannAnAmiti / 'evaM NeraiyANaM jAva vemANiyANaM ' iti / evam anena prakAreNa krodhAdi catvAraH kapAyA nairayikAdArabhya vaimAnikaparyantaM vijJeyA iti / " evaM jAva lohe vemANiyANa " iti-evam anena prakAreNa yathA krodhazcatuSpatiSThita uktastathA mAna-mAyA-lobhA api catuSpatiSThitAH, nArakAdi vaimAnikaparyantacaturvizatidaNDakeSu vijJeyA / "catupratiSThita krodhaH" aisA yaha kahanA asaMgata ho jAtA hai| ekendriya aura vikalendriya jIvoM ke kopa meM AtmAdi pratiSThitatA unako krodha pariNAma se pariNata have maraNa se utpanna hone ke kAraNa se jAnanI caahiye| isI prakAra se nairadhika se lekara yAvat vaimAnika taka ke caturvizati 24 covIsa daNDakoM meM rahane vAle jIvoM ke krodha meM bhI cAra kAraNa jAnanA caahiye| tathA ina saba meM krodhAdi cAra kaSAyoM kA sadbhAva jAnanA caahiye| jisa prakAra se krodha meM cAra kAraNa kahA hai, usI prakAra se-" evaM jAva lohe vemANiyANaM" mAna mAyA aura lobha meM bhI catUpratiSThitatAjAnanI cAhiye / aura yaha catuSpratiSThitAnArakAdi vaimAnika paryanta covIsa daNDakoMme rahanevAle jIvoM ke mAnAdika kaSAyoM meM hai aisA samajhanA caahiye| mapratiSThita ho nathI. nata sarvathA mapratiSThita satata " catuSpatiSThitaH krodhaH " mA 4thana masAta manI and mendriya bhane visandriya sImA krodhanI AtmapratiSThitatA Adine sadubhAva jodhapariNAmathI pariNata thayelA maraNathI utpanna thavAne kAraNe samaja joIe. e ja pramANe nArakathI laIne vimAnika paryantanA 24 daMDakanA jIvanamAM kodhamAM paNa catupratiSThitatA samajavI joIe ane temAM krodhAdi cAra kaSAne saddabhAva samajo joIe. ____"evaM jAva lohe vemANiyANaM " 2 re adhamA yatu pratititA praTa karavAmAM AvI che, e ja pramANe mAna, mAyA ane lebhamAM paNa catuSpatiSitatA samajavI, ane nArathI laIne vaimAnika paryantanA jIvamAM mAna, mAyA ane bharUpa kaSAnI apekSAe paNa te catupratiSitatAne saddabhAva samaja Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnA# sUtre krodhAdayaH kaSAyA uktAstatra krodhaH kiM kimAzrityotpadyate ? ityAha" cauhiM " ityAdi - caturbhiH sthAnaiH krodhotpattiH syAt, tadyathA - kSetraM =nArakAdInAM sthAnaM=pratItya = Azritya krodhaH syAt ?, 570 vastu=sacetanAdi padArtham, pratItya krodhaH syAt, yadvA-vAstu = gRhabhUmiM pratItya krodhaH syAt 2, zarIraM kAryaM duravasthAM prAptaM virUpaM vA pratItya krodhaH syAt 3, upadhim = upakaraNaM pratItya krodhaH syAt 4 / ekendriyANAM jIvAnAM bhavAntarapekSayA krodhotpattiH syAt / " evaM NeraiyANaM " ityAdi-anena prakAreNa, nairayikANAmityArabhya baimAnikAnAmiti caturviMzatidaNDaka paryantaM paThanIyam / aba sUtrakAra yaha pragaTa karate hai ki krodha kisa kisa kAraNa ko Azrita karake utpanna hotA hai-" cauhiM " ityAdi, ve isa sUtra dvArA yaha pragaTa kara rahe haiM - ki ina cAra kAraNoM se krodha kI utpatti hotI hai ve cAra kAraNa isa prakAra se haiM- iname eka kAraNa hai kSetra tArakAdikarUpa kSetra ko Azrita karake krodha ho sakatA hai 1 sacetanAdi padArtharUpa vastu ko lekara krodha ho sakatA hai - 2 duravasthA ko prApta huve zarIra ko lekara yA virUpAvasthA ko prApta huve zarIra ko lekara jIva ko krodha ho sakatA hai 3 yA upakaraNa rUpa upadhi ko lekara krodha ho sakatA hai ? ekendriya jIvoM meM krodha kI utpatti bhavAntara kI apekSA se jAnanI cAhiye / " evaM NeraiyANaM" ityAdi, isI prakAra se krodhotpatti ke kAraNoM kA kathana nairaika se lekara vaimAnika taka ke caturvizati daNDakastha jIvoM meM bhI jAnanA cAhiye / have sUtrakAra e vAtane prakaTa kare che ke kaiAdha kayA kayA kAraNeAne lIdhe utyanna thAya che - " cauhiM " ItyAdi, nIcenA cAra kAraNeAne lIdhe kroSanI utpatti thAya che. (1) kSetra-nAra i35 kSetrane ra odha utpanna thAya che. (2) sacetanAdi padArUpa vastune kAraNe paNa krodha utpanna thAya che. (3) duravasthA pAmelA zarIrane kAraNe athavA virUpAvasthA pAmelA zarIrane kAraNe paNa krodha utpanna thAya che (4) upakaraNa rUpa uSine kAraNe paNa krodha utpanna thAya che. ekendriya jIveAmAM kodhanI upatti bhavAntaranI apekSAe samajavI ledhye. " eva NeraiyANaM " tyAhi-zedhAtpattinA bhI yAra aratheonuM athana nArakathI laIne vaimAnika paryantanA jIveAnA viSayamAM paNa maheNu thavuM oie. Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sumA kA sthA0 4 101 sU011 sabhedaM mohavizeSabhUtakaSAyanirUpaNam 471 . "evaM jAva lohe vemANiyANaM " iti-anena prakAreNa arthAda yathA kSetrAdikaM pratItya krodhotpattiH kathitA, tathA mAna-mAyA-lobhA api kSetrAdikamAzritya samutpadyanta "iti tairapi lobhAntaM padaM yojayitvA vaimAnikAnAmityantaM tattaddaNDakaM paThanIyamityarthaH 24 / ___punaH krodhAdi cAturvidhyaM nirUpayati-" caubihe kohe " ityAdicaturvidhaH krodha: prajJaptaH, tadyathA-anantAnuvandhI krodhaH-avidyamAno'nto'vadhiyasya so'nantaH saMsAraH, tamanuvaghnAtItyevaMzIlo'nantAnuvandhI, sa krodho'nantAnuvandhI - " evaM jAva lohe vemANiyANaM " jisa prakAra kSetrAdi ko Azrita karake krodha kI utpatti ho sakane kA kathana kiyA gayA hai usI prakAra se mAna mAyA aura lobha bhI kSetrAdika ko Azrita karake utpanna hote hai isaliye-kSetra ko Azrita karake, vastu ko Azrita karake, zarIra ko Azrita karake, aura upadhi ko Azrita karake, aise pada unake sAtha joDakara mAna se lekara lobha taka kI utpatti ho sakane kA kathana kara lenA cAhiye aisA yaha kathana nAraka se lekara vaimAnika taka ke samasta jIvoM ke krodhAdikoM kI utpatti ke sambandha meM kara lenA cAhiye / aba sUtrakAra punaH krodhAdikoM meM caturvidhatA kA kathana isa prakAra se karate haiM-" cauvihe kohe" anantAnubandhI krodha Adi " avidyamAno'vadhiryasya so'nantaH"jisakI avadhi vidyamAna nahIM hai vaha ananta hai aisA ananta saMsAra hai aise saMsAra kA sambandha karane kA jise sva " evaM jAva lohe vemANiyANaM " prabhArI kSetrAhi mAyA sana krodhanI utpattinA cAra kAraNenuM kathana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe mAna, mAyA ane lebhanI utpatti paNa kSetrAdika cAra ka raNane lIdhe ja thAya che ema samajavuM. eTale ke mAna, mAyA ane lebhanI utpattinA paNa nIce prabhAeM yAra 4120 4 sapana-(1) // 2 kSetra35 42, (2) varUpa kAraNa, (3) zarIrarUpa kAraNa ane (4) upadhirUpa kAraNe A kathana nArakathI laIne vaimAnika paryantanA samasta jIvonA krodhAdika kaSAyanI utpattinA kAraNe viSe grahaNa thavuM joIe. have sUtrakAra kodhAdikamAM catuvidhatAnuM kathana bIjI rIte kare che- "ghaubihe kohe " apanA bhI zata 5 yAra 452 5 cha (1) manantAnubhadhA -" avidyamAno'vadhiryasya so'nantaH" nI avadhi vidyamAna nathI tene anaMta kahe che. e anaMta saMsAra che. evA Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 sthAmAGgasUtre krodhaH, yadvA - anantazcAsAvanubandho bhavaparamparArUpo'nantAnubandhaH, so'styasyetyanantAnubandhI, sa krodho'nantAnuvandhI krodhaH 1, " apaccakkhANe kohe " iti - apratyakhyAnaH krodhaH avidyamAnaM pratyAkhyAnam = aNuvratAdirUpaM yasmin so'matyAkhyAnaH = deza viratyAvarakaH, sa krodho'pratyakhyAnaH krodhaH 2 / 66 paccakkhANA varaNe kohe " iti - pratyAkhyAnA''varaNaH - pratyAkhyAnaM sarvaviratirUpam, A-maryAdayA, vRNoti = AcchAdayatIti pratyAkhyAnA''varaNaH sarvaviravinirodhakaH krodhaH 3. bhAva hotA hai vaha anantA'nubandhI hai, aisA anantA'nuvandhI jo kroSa hai vaha anantAnubandhI krodha hai| athavA-bhavaparamparArUpa anantAnubandha jisake kAraNa se jIva ko ho jAtA hai vaha anantAnubandhI hai aisA jo anantAnubandhI krodha hai vaha anantAnubandhI krodha hai " apaccakkhANe kohe " jisameM aNuvratAdirUpa pratyAkhyAna avidyamAna hotA hai vaha apratyAkhyAna hai, arthAt jo krodha dezavirati kA Avoraka hotA hai vaha krodha apratyAkhyAna krodha hai / " paJcakkhANAvaraNe kohe " iti sarva viratirUpa pratyAkhyAna ko jo AcchAdita karatA hai vaha pratyAkhyAnAvaraNa krodha hai / arthAt sarvavirati kA nirodha karanevAlA hai / " saMjalaNe kohe " jo krodha yathAkhyAtacAritra kA nirodhaka hotA hai vaha saMjvalana saoNMsAramAM bhramaNa karAvavAnA jenA svabhAva che tene anatAnuSI kahe che. eveA anaMtAnukha dhI je kodha che tene anaMtAnubaMdhI krodha kahe che. athavA bhavaparamparA rUpa anatAnumadha jenA kAraNe jIvane thaI jAya che, tene anaMtAnukhadhI kahe che te anatAnubaMdhanA kAraNabhUta je krodha che tene anatAnuSadhI koSa kahe che. (2) apaccakkhANe kohe " apratyAbhyAna adhanuM niSANu -- ne lavabhAM aNuvratAdi pratyAkhyAnane sadbhAva hAtA nathI, te jIvane apratyAkhyAna kahe che. evA jIvanA krodhane apratyAkhyAna kedha kahe che. eTale ke je kAya deza viratinA AvAraka ( nirodhaka ) hoya che, te ke dhane apratyAkhyAna koSa kahe che. (3) " paccakkhANAvaraNe kohe pratyAkhyAnAvaraNu kAdha--savirati rUpa pratyAkhyAnane AcchAdita kare che, te pratyAkhyAnAvaraNa krodha che. eTale ke sarvaviratinA nirodha karanArA je koSa che tene pratyAkhyAnAvaraNa krodha kahe che. "" Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhA TIkA sthA0 4 u01 sU011 samedaM mohavizepabhUtakaSAyanirUpaNama 473 . " saMjalaNe kohe " iti-sam-Ipat , jvalati-dIpyata iti saMjvalanA= alpataraH, krodhAyathAkhyAtacAritrA''vArakA kapAyavizeSa ityarthaH 4 / / ___ "evaM" iti-evam-anena prakAreNa yat krodhasyAnantAnuvandhiprabhRtibhedacatuSTayamuktaM tat ' neraiyANaM jAva vaimANiyANaM' iti nairayikAdArabhya vaimAnikaparyantacaturviMzati daNDa keSu vijJeyam / ___ " evaM jAva lohe vemANiyANa " iti evam anena prakAreNa arthAd yathA krodhasyAnantAnuvandhiprabhRti bhedacatuSTayamuktaM tathA mAna-mAyA-lobhAnAmapi pratyeka manantAnuvandhyAdibhedacatuSTayaM nairayikAdi vaimAnikaparyantaM paThanIyamiti 24 / anantAnuvandhiprabhRtInAmiyaM niruktiH___" anantAnyanuvaghnanti, yato janmAni bhUtaye / ato'nantAnuvandhyAkhyA, krodhAdyA''dyeSu darzitA ( sjnyaa)|1| nAlpamapyutsahe yeSAM pratyAkhyAnamihokrodha hai, saMjvalana zabda kA artha alpatara hai yaha krodha yathAkhyAta cAritra ko nahIM hone detA hai / isa prakAra se cAra bhedoMvAle anantAnubandhI krodha "neraiyANaM jAva vemANiyANa" nairayika se lekara yAvat-vaimAnika taka ke caturvizati daNDakoM meM jAnanA cAhiye, arthAt-ye anantAnuvandhI Adi krodha ke bheda caturviMzati daNDakastha samasta jIvoM meM hote haiM / "evaM jAva lohe vemANiyANaM" jisa prakAra se krodha ke anantAnubandhI Adi cAra bheda kahe gaye haiM, usI prakAra se mAna mAyA aura lobha ke bhI cAra 2 bheda hote haiM, aisA kaha lenA cAhiye aura-ye pratyeka kaSAya ke anantAnubandhI Adi cAra cAra bheda nairayika se lekara vaimA. nika taka ke jIvoM meM haiM aisA jAnanA cAhiye-24 (4) "saMjalaNe kohe " sapasana hodha-2 oSa yathAbhyAta yAstrinA nirAdhaka hoya che tene saMjavalana kedha kahe che. "saMjavalana" eTale "alpatara" A dha yathAkhyAta cAritrane sadUbhAva thavA detuM nathI. "neraiyANaM jAva vemANiyANaM " mA 2 // manantAnumacI mAhi yAra / vALA kedhane sadUbhAva nArakathI laIne vaimAnika paryantanA 24 daMDakanA jIvamAM 55 DAya cha, mema. samA. " evaM jAva lohe vemANiyANaM " ma apanA anantAnubaMdhI Adi cAra bheda kahyA che, tema mAna, mAyA ane lobhane paNa anantAnubaMdhI Adi cAra cAra bheda samajavA, ane te pratyeka kaSAyanA A cAre bhedane sadUbhAva nArakathI laIne vaimAnika paryantanA ja daMDakanA jIvamAM paNa hoya che, ema samajavuM joIe. sa 60 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 sthAnAnasUtre dayAt / apratyAkhyAnasaMjJA'to dvitIyeSu nivezitA / 2 / sarvasAvadyaviratiH pratyAkhyAnamudAhRtam / tadAvaraNasaMjJA'tastRtIyeSu nivezitA / 3 / zabdAdIna viSayAn prApya, saMjvalanti yato muhuH | ataH saMjvalanAddAnaM caturthAnAmihocyate // 4 // punaH krodhaM vibhajate- " cauvvihe " ityAdi - caturvidhaH = catuSprakAraH, krodhaH prajJaptaH, tadyathA-Abhoga nirvartitaH- AbhogaH = anubhavo jJAnamityarthaH tena nirvartitaH: = niSpAditaH, yaM krodhaM prANI jAnan karoti saH 1 / " aNAbhogaNivyattie " iti - anAbhoga nirvartitaH anAbhogo'jJAnam tena nirvartitaH=ajJAnena kRtaH, yaM krodhamajAnan prANI karoti saH 2 / " uvasaMte " HOR anantAnubandhI AdikoM kI nirukti aisI hai - " anantonyanuyandhanti " ityAdi ina zlokoM kA tAtparya spaSTa hai, arthAt - Upara meM inake sambandha meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI hai jIva jinake udaya meM apane saMsArako ananta kara letA hai vaha anantAnubandhI krodhAdi kaSAya hai, tathA jisake udaya meM zrAvaka kA dezaviratirUpa cAritra nahIM hotA hai| vaha apratyAkhyAna krodhAdikaSAya hai sarvaviratirUpa cAritra ko jo hone detA hai vaha pratyAkhyAna krodhAdikaSAya hai aura jo yathAkhyAtacAritra ko hone se rokatA hai vaha saMjvalana krodhAdi kaSAya haiM / "" aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki ye krodhAdi kaSAya isa prakAra se bhI cAra bhedavAlA hai " aNAbhogaNivvattie " iti anAbhoga nAma ajJAna kA hai isa ajJAna se jo krodha nirvartita utpanna hotA hai vaha anantAnubaMdhI AdinuM spaSTIkaraNa karatI gAthAo nIce pramANe che-- anantAnyanu A gAthAonA bhAvAtha upara spaSTa karavAmAM AvyA che. chatAM ahIM temanA lAvA sakSisamAM ApavAmAM Ave che-jIva jemanA udayamAM peAtAnA saMsArane ananta karI nAkhe che, te anantAnubaMdhI keAdhAkri kaSAyA ja che. jenA udayamAM zrAvakanA dezavirati rUpa cAritranA saddabhAva rahetA nathI, tenuM nAma apratyAkhyAna krodhAdi kaSAyA che. jene kAraNe zrAvakanA deza viratirUpa cAritrane sadbhAva rahete nathI tenuM nAma pratyAkhyAna krodhAdi kaSAye che. jenA kAraNe yathAkhyAta cAritranA sadbhAva rahetA nathI evAM sajavalana krodhAdi kAcA che. 88 have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke krodhAdika kaSAyeTanA nIce pramANe yAra prahAra pazu paDe che~~(1) bhAleoganivartita-" aNAbhogaNivvattie " ityaadi(2) anAbhAga nitiMta krodha-anAbhAga eTale ajJAna. te ajJAnane lIdhe je krodha nivRtita ( utpanna ) thAya che, te phodhane arnAbhAga nitiMta koSa Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhubhAgekA sthA0 4 u. 10 11 samaidaM mohavizepabhUtakapAyanirUpaNam 475 iti-upazAnta: anudayAvasthaH, yazca vahirna prakAzate'ntareva tiSThati saH 3 / " aNuvasaMte " iti-anupazAntA upazAnto'nudayAvasthA, nopazAnto'nupazAnta udayAvalikA praviSTaH, yazca krodho vahiH prakAzate saH 4 / ekendriyAdInAM jIvAnAmAbhoganirvatitaH krodhaH saMjJipUrvabhavApekSayA bodhyA, anAbhoganivartitastu tadbhavApekSayA'pi bhavitumarhati jJAnavikalatvAt / upazAntaH krodho nArakAdInAM jIvAnAM viziSTodayAbhAvAt pratyetavyaH, anupazAntaH krodho nirvicAra prANiveva jAyata iti paryavasitam / anobhoga nirvatita krodha hai isa anAbhoganirvatita krodha ko pANI nahIM jAnatA huvA karatA hai / tAtparya isakA yahI hai ki-ajJAna avasthA meM jo krodha hotA hai vaha anAbhoga nirvatitakrodha hai jo krodha anudaya avasthAvAlA hotA hai vaha krodha upazAnta krodha hai aisA yaha krodha bAhara meM nahIM hotA hai, kintu-bhItara meM banA rahatA hai| jo krodhaM udyAvalikA meM praviSTa hotA hai vaha anupazAnta krodha hai aisA krodha bAhara pragaTa ho jAtA hai| ekendriya Adi jIvoM meM anAbhoganirvatitakrodha saMjJI pUrvabhava kI apekSA se jAnanA cAhiye tathA anAbhoga nirvartita krodha tadbhava kI apekSA se jAnanA caahiye| kyoM ki-ghe jJAnavikala hote haiN| upazAnta krodha nArakAdi jIvoM meM viziSTa udaya ke abhAva se jAnanA caahiye| anupazAnta krodha vicAra vihIna prANiyoM meM hI hotA hai yaha krodha catuSTaya nairayika se lekara vaimAnika taka meM hotI kahe che. jIva ajJAtAvasthAmAM A prakArano kedha kare che. A rIte ajJAtAvasthAmAM je kaMi thAya che tene anAga nivartita kedha kahe che. je kodha anudaya avasthAvALo hoya che, evA kedhane upazAnta ke kahe che. e dha bahAra prakaTa thatuM nathI paNa aMdarane aMdara ja paDa rahe che. je kodha udayAvalikAmAM praviSTa thayeluM hoya che, te kene anupazAnta phedha kahe che, e krodha bahAra prakTa thaI jAya che. ekendriyAdika jemAM Abheganivartita kedhane saddabhAva saMjJI pUrva bhavanI apekSAo jANa joIe. ane anAbhoga nivartitane sadbhAva taddabhava (eja bhava) nI apekSAe samajavo joIe, kAraNa ke teo jJAnarahita hoya che. nArakAdi mAM upazAnta ke dhane sadubhAva viziSTa udayanA abhAvane lIdhe samaje. anupazAnta ke dhane saddabhAva vicAravihIna prANIomAM ja heya che. A cAre prakAranA sAdhane sadbhAva nArakathI laIne vaimAnika parya.. Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 sthAnAna sUtre " evaM " iti evaM krodhacatuSTayaM nairavikAdi vaimAnikaparyavasitam / 66 evam " iti, evaM krodhavat mAna-mAyA - lobhaviSayaM padatrayaM saMyojya nairayikAdi vaimAnikaparyanta caturviMzatidaNDakeSu paThanIyam // sU011 // idAnIM kapAyANAmeva kAlatrayavartinaH phalavizeSAnAha- mUlam - jIvA NaM cauhiM ThANehi aTU kammapagaDIo ciNi'su, taM jahA- koheNaM 1, mANeNaM 2, mAyAe 3, lobheNaM 4 | evaM jAva vaimANiyANaM 24, evaM citi ee daMDao, evaM ciNissaMti esa daMDao, evameeNaM abhilAveNaM tinni daMDagA, evaM uvaciNisu uvaciNaMti uvaciNissaMti, vaMdhiMsu 3 udIriMsu 3 vesu 3 nijjareMsu NijjareMti nijjaristaMti, jAva vemANi - yANaM, evamekvekke pade tinni 2 daMDagA bhANiyavvA, jAva nijjaristaMti // sU0 12 // chAyA--jIvAH khalu caturbhiH sthAne aNTa karma prakRtIH acinvan, tadyathAkrodhena 1, mAnena 2, mAyayA, 3, lobhena 4 / evaM yAvat traimAnikAnAm 24, hai / jisa prakAra krodha ke ye anAbhoganivartita Adi cAra bheda prakaTa kiye gaye haiM usI prakAra mAna mAyA lobha bhI cAra cAra prakAra ke hote haiM aisA jAnanA cAhiye, aura ye anAbhoga Adi mAna mAyA lobha nairayika se lekara vaimAnika taka samasta jIvoM meM hote haiM aisA samajhanA cAhiye || sU011 // aba sUtrakAra kaSAyoM kA hI kAlatrayavartI jIva ke phala vizeSa kA kathana karate hai - " jIvANaM cauhi~ ThANehiM-" ityAdisUtrArtha-jIvoM ne cAra kAraNoM se pahale aSTa karma prakRtiyoMkA upArjana ntanA jIvAmAM heAya che. jema ke,dhanA AlAganitita, anAleganivRti ta Adi cAra bheda kahyA che, e ja pramANe mAna, mAyA ane lelanA paNu cAra cAra bheda paDe che. te AleAga, anAbhAga Adi mAna, mAyA ane lAbhanA paNa nArakathI laIne vaimAnika pantanA jIveAmAM sadbhAva hoya che. aa sU. 12 aa have sUtrakAra kaSAyAnA kAlatrayavartI phUlavizeSanuM nirUpaNu kare che " jIvANaM cauhiM. ThANehiM " tyAhi jIvAe cAra kAraNeAne lIdhe ATha kama prakRtionuM upArjana karyu che. Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0 4 u0 1 sU0 12 kAlatravarti kaMpAyaphalanirUpaNam 177 evaM cinvanti etad daNDakam , evaM ceSyanti etad daNDakam , evametenAbhilApena trINi daNDakAni, evam upAcinvan upacinvanti, upaceSyanti, avaghnan 3 uderayan 3 avedayan 3 nirajarayan 3 nirjarayanti nirjarayiSyanti, yAvata vaimAnikAnAm , ekamekaikasmin pade trINi trINi daNDakAni bhaNitavyAni, yAvat nirjarayiSyanti // sU0 13 / / / __TIkA-"jIvANaM " ityAdi-jIvAH khalu caturbhiH-catuHsaMkhyaiH sthAnaHkrodhAdibhi caturbhiH aSTa karmaprakRtI:-karmaNAM prakRtayaHjJAnAvaraNIyAdirUpAH, kiyA hai ve cAra kAraNa isa prakAra se haiM-krodha 1 mAna 2 mAyA 3 aura lobha 4 isI taraha kA kathana yAvadvaimAnika jIvoM taka kara lenA cAhiye, inhIM cAra kAraNoM ko lekara jIva vartamAna meM bhI jJAnAvaraNIyAdi aSTa karma prakratiyoM kA upArjana karate haiM aura Age bhI kreNge| isa taraha ina donoM vartamAna bhaviSyat kAla sambandhI daNDakoM ko jAnanA caahiye| isI taraha jIva pUrvakAla meM bhI inhIM krodhAdi cAra kAraNoM se jJAnAvaraNIyAdi aSTa karma prakRtiyoM kA saMcaya kara rakhA hai| isI taraha jIvoM ne inhIM cAra kAraNoM ko lekara pUrva meM jJAnAvaraNIyAdika ATha karma prakRtiyoM kA bandha kiyA hai, vartamAna meM bhI karate haiM aura Age bhI inhIM kAraNoM ko lekara inakA bandha kreNge| isI taraha se jIvoM ne inhIM cAra kAraNoM ko lekara pUrva meM jJAnAdharaNAdika ATha karmaprakRti kI udIraNA kI hai vartamAna meM bhI karate haiM te yA2 2 mA prabhAva cha-(1) Adha, (2) bhAna, (3) mAyA bhane (4)soma A prakAranuM kathana zaimAnika paryAnA 24 daMDakanA jI vize samajavuM A cAra kAraNene lIdhe ja cha vartamAnamAM paNa jJAnAvaraNIya Adi ATha kama prakRtionuM upArjana kare che. A cAra kAraNene lIdhe ja jIva bhaviSyamAM paNa ATha karmaprakRtionuM upArjana karaze. A prakAranA vartamAna ane bhavi. dhyakALa saMbaMdhI daMDaka upacayanA viSayamAM paNa samajavA e ja pramANe jIve bhUtakALamAM paNa phodhAdika cAra kAraNane lIdhe jJAnAvaraNIya Adi ATha kamaprakRtiene upacaya karI rAkhelA ja hoya che. A cAra kAraNane lIdhe ja e bhUtakALamAM jJAnAvaraNIya Adi ATha karmaprakRtione baMdha karyo che, vartamAnamAM paNa kare che ane bhaviSyamAM paNa karaze. e ja pramANe A cAra kAraNane lIdhe jIvee bhUtakALamAM jJAnAvaraNIya Adi ATha karmaprakRtionI udIraNA karI che, vartamAnamAM paNa kare che ane Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 khaamaage tAH, acinvan bhUtakAle upArjayan , tadyathA-tAnyeva sthAnAnyAha-krodhena 1, mAnena 2, mAyayA 3, lobhena 4 / evaM yAvad vaimAnikAnAM vipaye vineyam / evaM vartamAne cinyanti, bhaviSyanti ca ceSyantIti / / ___"evaM citi" ityAdi-evam anena prakAreNa, arthAd yathA bhUtakAlika 'macinvan ' iti padaM ghaTayitvA daNDakamuktaM tathA -- cinnanti ' iti vartamAnakAlikaM padaM ghaTayitvaitad-anantaroktaM daNDakaM paThanIyam , tathA-' ceSyanti' iti Age bhI kreNge| isI prakAra jIvoM ne inhIM cAra kAraNoM ko lekara pUrva meM jJAnAvaraNIyAdika ATha karmaprakRtiyoM kA vedana kiyA hai vartamAna meM bhI karate haiM aura Age bhI kreNge| isI prakAra jIvoM ne ina cAra kAraNoM ko lekara ina karmaprakRtiyoM kI nirjarA kI hai aba bhI ve karate haiM aura Age bhI kareMge, aisA yaha kathana yAvat vaimAnika jIvoM taka meM jAnanA cAhiye isa prakAra eka 2 pada meM tIna 2 daNDaka yAvata nirjarA pada taka kahanA caahiye| vizeSArtha-nAraka se lekara vaimAnika taka ke jIvoM ne krodha mauna mAyA aura lobha ina cAra kAraNoM ko Azrita karake pahale bhUtakAla meM upArjana kiyA hai aisA yaha bhUtakAlika 'daNDaka hai, kyoM ki-"acinvan" pada hai isa bhUtakAlika pada ko ghaTita karake yaha daNDaka banAyA gayA hai| isI taraha se "cinvanti " vartamAnakAlika pada ko ghaTita karake, aura " ceSyanti" bhaviSyatkAlika bhaviSyamAM paNa karaze. A cAra kAraNane lIdhe ja bhUtakALamAM jIe jJAnA varaNIya Adi ATha karmaprakRtionuM vedana karyuM che, vartamAnamAM paNa kare che ane bhaviSyamAM paNa karaze. kodhAdika A cAra kAraNone lIdhe jIvee jJAnAvaraNIya Adi ATha karmaprakRtionI bhUtakALamAM nirjarA karI che, vartamAnamAM paNa kare che ane bhaviSyamAM paNa karaze. A prakAranuM kathana vaimAnika paryantanA samasta 'jImAM paNa samajavuM joIe. A prakAre pratyeka padanA traNa traNa daMDaka nirjarA paryantanA pUrvokta pada sAthe samajavA joIe. vizeSArtha-"nArakathI laIne vaimAnika patanA chae kedha, mAna, mAyA ane lebharUpa cAra kAraNane lIdhe jJAnAvaraNuya Adi ATha kamaprakationuM bhUtakALamAM upArjana karyuM che," A bhUtakAlika daMDaka che. kAraNa ke " acinvana " ma. sUtalijiyApAna prayoga za2 mA 474 manApAmA mAyu cha. me 1 pramANe " cinvanti " mAvatabhAnAni yApana prayAsa zana bhAnasilas 833. 4 , bhane " ceSyanti " mA vidhyA Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supArIkA sthA0 4 u01 sU0 12 kAlatrayavati kapAyaphalanirUpaNam 479 bhaviSyatkAlikaM padaM yojayitvaitadaNDakaM paThanIyam / " evam " ittham , 'etena' -bhUta-vartamAna-bhaviSyatkAlikapadayojanAtrayarUpeNAbhilApena trINi=trisaMkhyAni daNDakAni sampadyante, evaM ca krodhAdi catuSTayena saha bhUta-vartamAna-bhaviSyatmayo. gaghaTitadaNDakatrayasya caturguNIkaraNena dvAdaza daNDakAni bhavanti / " evaM uva. cirNim" ityAdi-evaM-yathA cayanasUtranuktaM, tathopacayanamUtramapi krodha-mAnamAyA-lobhaiH saha kAlatrayaviSayaM daNDakaM bodhyam / tatra cayanaM-kapAyapariNata jIvasya karmadalikagrahaNamAtram / upacayanaM tu-citasya gRhItakarmadalikasyAvApada ko ghaTita karake vartamAna kAlika aura bhaviSyatkAlika daNDaka kaha lenA caahiye| isa prakAra bhUta vartamAna aura bhaviSyat kAlika tIna padoM kI yojanAvAle AlApakoM se tIna daNDaka bana jAte haiN| krodhAdi catuSTaya ke sAtha ina bhUta vartamAna aura bhaviSyat prayoga ghaTita karake daNDakatraya ko cauguna karane se 12 daNDaka ho jAte haiN| jisa prakAra yaha cayana sUtra kahA gayA hai usI prakAra se upacayana sUtra bhI jAnanA cAhiye isa upacayana sUtra meM bhI bhUta vartamAna bhaviSyavat kAlika pada yojanAtraya se tIna daNDaka hote haiM, aura krodhAdi catuSTaya ke sAtha inheM caugunA karane se kAlatraya viSayaka 12 daNDaka hote haiN| kaSAya se pariNata have jIva ke dvArA jo karmadalikoM kA grahaNa karanA mAtra hotA hai vaha-cayana hai gRhIta huve karmadalika kA abAdhAkAla ko choDakara jo kAlika kriyApadane prayoga karIne bhaviSyakAlika daMDaka kahevuM joIe. A pramANe bhUta, vartamAna ane bhaviSyakAlika kriyApadane praga karavAthI traNa AlApaka rUpa traNa daMDaka banI jAya che. kodhAdi catuSTaya (cAra) nI sAthe bhUta, vartamAna ane bhaviSyakALa viSayaka kula 12 daMDaka thAya che, kAraNa ke traNe kALanI apekSAe pratyekanA traNa traNa daMDaka thatA hovAthI ke dha, mAna, mAyA ane lobha A cAranA kula 384=12 daMDaka thAya che. je rIte A cayana sUtranuM kathana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe upacayana sUtranuM paNa kathana thavuM joIe. A upacayana sUtramAM paNa bhUta, vartamAna ane bhaviSyakALa viSayaka kriyApada yojavAthI kedha Adi pratyekanA traNa daMDaka thAya che. krodhAdi cAra kaSA vaDe tene guNavAthI cAre kAnA kula bAra daMDaka thAya che. kaSAyathI pariNuta thayelA jIva dvArA je karmadalikonuM mAtra prahaNa ja thAya che, tene cayana kahe che. gRhIta thayelA karmalika abAdhAkALane choDIne je jJAnAvaraNAdi rUpe pariNata thAya che tene upacayana kahe che, tenuM nAma ja Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre dhAkAlamantareNa jJAnAssvaraNAditayA pariNamanam / tadeva niSeka ityucyate / , AyavasthAyAM jIvAH pracurataraM karmadalikaM nipiJcanti dvitIyAvasthAyAM vizeSadInam evaM yAvadutkRSTAvasthAyAM vizepadInaM karmadalikaM nipiJcanti uktaM ca"mottUNa sagamavAhaM paDhamAi ThiIe bahutaraM davvaM / sese visesahINaM jAyukosaMti savvesiM / 1 / " iti, chAyA - " muktvA svakAmavAdhAM mathamAyAM sthitau bahuvaraM dravyam / zeSAyAM vizeSahInaM yAvadutkRSTamiti sarvAMsAm / 9 / " iti, 480 66 vadhi 3 1"--' avaghnan vaghnanti bhaMtsyanti ' ityarthaH, jIvAH krodhena karmaprakRtIH avaghnan, baghnanti tsyanti iti sambandhaH / tatra vandhanaM cittasya karmaNo jJAnAvaraNIyAditayA nipiktasya sataH punarapi kaSAya- pariNAmavizeSAnikAcanam, evaM mAna-mAyA - lobhairapi vijJeyam / jJAnAvaraNAdirUpa se pariNata hotA hai vaha upacayana hai isI kA nAma niSeka hai / jIva Adya avasthA meM pracuratara karmadalika kA niSeka karate haiM aura dvitIya avasthA meM vizeSa hona karmalika kA niSeka upacayana karate haiN| isa prakAra ve yAvat utkRSTAvasthA meM vizeSa hIna karmadalika kA niSeka karate rahate hai / kahA bhI hai-" mottRNa saMgamavAhaM " ityAdi " baMdhisu 3" jIvoM ne pUrvakAla meM karmaprakRtiyoM kA krodha se bandha kiyA hai, aba bhI ve karate haiM aura Age bhI ve kreNge| jJAnAvaraNIyAdirUpa se niSikta huve karma kA punaH jo kaSAyavizeSa se nikAcana hotA hai vaha bandha hai, jisa prakAra yaha bandha krodha se hotA hai usI prakAra mAna mAyA aura lobha se bhI hotA hai aisA jAnanA cAhiye / "udIriMsu 3" niSeka che. jIve Adya avasthAmAM pracuratara kadalikane niSeka kare che ane dvitIya avasthAmAM vizeSa hIna kadalikanA niSeka ( upacaya ) kare che. A rIte teo ( yAvat ) utkRSTAvasthAmAM vizeSa hIna kalikanA niSeka uratAM rakhe che. hyuM che - " bhottUNa saMgamabAha " tyAhi (C bardhi 3 " adhane aro bhaveobhe jJAnAvaraNIya sAhisATha ubhapravRti AnA 'dha karyAM che, vartamAnamAM paNa kare che ane bhaviSyamAM paNa karaze. jema A madha krodhathI thAya che, e ja pramANe mAna, mAyA ane lAbhathI pu thAya che. tethI krodhane badale A traNa paTTInA kramazaH prayAga karIne traNa kALaviSayaka AlApaka khanAvI zakAya che. jJAnAvaraNIya Adi rUpe niSikta (upariyata ) thayelAM kamanuM phrI je kaSAyavizeSa vaDe nikAcana thAya che, tenuM nAma anya che. i Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA0 4 u0 1 sU0 13 kAlaprayavatikaSAyanirUpaNam 441 tathA-" udIrisu"-udairayan udIrayanti udIrayiSyanti, tatrodIraNamanudayAvasthasya karmaNaH karaNenA''kRSyodayAvasthAyAM prakSepaNam / tathA-" veeMsu" 3-avedayan vedayanti vedayiSyantItyarthaH, tatra vedanamsthitikSayAdudayaprAptasya karmaNo'nubhavanam , yadvA-udayaprAptasya karmaNa udIraNAkaraNenodayAvasthAM prApitasya karmaNo'nubhavanam / ___ tathA-" nijjareMsa" ityAdi-nirajarayan nirjarayanti nirjarayiSyanti, tatra nirjarA ca-AtmapradezAda karmaNaH pRthagbhavanam , iha dezanirjaraiva grAhyA, na tu sarvanirjarA, sarvanirjarAyAzcaturviMzatidaNDakeSvasambhavAt / anudadyA'vastha karma ko karaNa dvArA khIMcakara udayAvasthA meM prakSipta karanA isakA nAma udIraNA hai, yahAM para bhI pahale jaise 3 AlApaka kAlatraya ko lekara banA denA caahiye|" veeM" 3-sthiti ke kSaya se udaya prApta karma kA anubhavana karanA vedana hai yahAM para bhI 3 tIna AlApaka kAlatraya ko lekara banA lenA caahiye| vedanA kA dUsarA atheM isa prakAra se bhI hai ki-udaya prApta karma kA udIraNA karaNa dvArA udayAvasthA meM prApita huve karma kA anubhavana karanA, vedana hai| "nijjaresa-" ityAdi-yahAM para bhI "nirajarayan " " nirjarayanti " aura " nirjarayiSyanti" aise tIna AlApaka kAlatraya ko lekara ghanA lenA caahiye| AtmapradezoMse karmakA ekadezase pRthaka honA nirjarAhai, nirjarA do prakAra kI hotIhai dezanirjarA 1 aura sarva nirjarA 2 yahAM-dezanirjarA hI gRhIta "udIssui 3" manusya prA. madhurAne 420 21 yA vyA . vasthAmAM prakSita karavA tenuM nAma udIraNA che. udIraNAnA viSayamAM paNa traNe kALanI apekSAo upara kahyA mujabanA traNa AlApakanuM kathana thavuM joIe. ___"veeMsu 3" sthitinA kSayathA ya Asa thye| manuM manumana karavuM tenuM nAma vedana che. vedanane bIjo artha A pramANe paNa thAya che udayaprApta karmanuM-udIraNAkaraNa dvArA udayAvasthA jeNe prApta karI che evA karmanuM anubhavana karavuM tenuM nAma vedana che. vedananA viSayamAM paNa kALavrayanI ape kSAe upara kahyA mujabanA traNa AlApaka banAvI zakAya che. "nijjare su" tyAdi-mahI pay "nirajarayan , nirjarayanti, bhane nirjarayiSyanti" mA naye nAThiyApana prayogathA RNa mAdAya mAnA. vavA joIe. AtmapradezathI karmanuM alaga thavuM tenuM nAma nijerA che. nijara me prA2nI cha-(1) zani / mana (2) sani022. mahA zani 11 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 - "jAva vemANiyANaM " iti-vaimAnikaparyantaM tattaddaNDakaM paThanIyam / " evamekkekke pade " ityAdi-evam-uktapakAreNa yathA'cinvannAdipaghaTita tattaddaNDakatrayamuktaM tathA avadhnannAdipaghaTitamapi tattaddaNDake paThanIyam , etadeva spaSTayati-" ekeke pade " ityAdinA, ekaikasmin pratyekam, ityarthaH, ayaM bhAva:" avanan " iti pade yojite sati trINi daNDakAni, punaH 'badhnanti' iti pade yojite sati trINi daNDakAni / tathA ' bhatsyanti ' iti pade yojite sati jINi daNDakAni, anena krameNa * udairayan, udIrayanti udIrayiSyanti ' ityAdi bhUtavartamAnabhaviSyatkAlikatattatmayogayojanayaikasminnekasmin pade trINi huI hai, sarvanirjarA nahIM gRhIta huI hai| kyoM ki-caturvizati daNDakoM meM isa nirjarA kA asadbhAva hai| " jIva vemANiyANa " vaimAnika paryanta vaha daNDaka paThanIya hai|" evamekekke pade-" jaise-"acinvan" Adi padghaTita daNDakatraya kahe gaye haiM vaise hI "abaznan " Adi padghaTita bhI daNDakatraya kalpanA se banAnA caahiye| isI kA spaSTIkaraNa sUtrakAra aba " ekke kke pade-" ityAdi sUtra dvArA karate haiM, isameM nanhoM ne kahA hai ki-" avanan" isa pada ko ghojita karane para mAna mAyA aura lobha sambandhI pada ke AdhAra para bhUtakAla ko lekara 3.3 daNDaka hote haiN| jaise-jIvoM ne mAna se bhUtakAla meM aSTa prakRtiyoM kA vadha kiyA haiM 1 mAyA se inakA bhUtakAla meM bandha kiyA hai 2, aura lobha se inakA bandha bhUtakAla meM kiyA hai 3 / isa prakAra se "abgRhIta thaI che, sarvanirjara gRhIta thaI nathI, kAraNa ke covIza daMDanA jImAM sarvani jerAne sadbhAva nathI. " jAva vemANiyANaM " vaimAni paya-tanA masAnu 4thana ya sa. " evamekkekke pade " ma " acinvan " mAha paTita ay 6.4 4AmA mAyA che, mei " abadhnan " mAha paharita 55 apa RSya 4.4 465nAtha manApI va na . 1 pAta sUtra412 ve " ekakke pade " chatyAdi sUtrA dvArA spaSTI421 42 cha___ yA sUtrapA dvArA sUtrA2 sabha 4 cha / "avaghnan " mA pahane cejita karIne mAna, mAyA ane lebha saMbaMdhI padane AdhAre bhUtakALanI apekSAe traNa traNa daMDaka thAya che. jemake (1) jIe mAnane kAraNe bhUtakALamAM ATha karmaprakRtiene banca karyo che. (2) e ja pramANe mAyAnA kAraNe paNa temane bhUtakALamAM. bandha karyo che, ane (3) lobhane kAraNe paNa bhUtaaamaa tanA manca : che. yA pramANe " abandhan " mA bhUta 35 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u01 sU0 13 kAlatrayavatikaSAyanirUpaNam __ trINi daNDakAni bhaNitavyAni / tAni ca kimpadaparyantamiti.. darzayati-"jAva nijjarissanti " iti, " nirjarayiSyanti " itipadaparyantaM trINi- trINi daNDakAni pratyekaM pade bhaNitavyAnItyarthaH / (.sU. 13 // ghnan " pada ke tIna daNDaka mAna mAyA aura lobha kaSAya ko lekara bhUtakAla meM hote haiM / usI prakAra se "badhnanti " pada ko yojita karane para mAna mAyA aura lobha ko lekara tIna daNDaka hote haiM / arthAtmAna kaSAya ko lekara tathA mAyA kaSAya ko lekara evaM lobha kaSAya ko lekara jIva vartamAna me aSTa karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiN| isa prakAra se "badhnanti" pada ko yojita karane para vartamAnakAla sambandhI ye tIna daNDaka hote haiN| isI taraha se " bhansyanti" bhaviSyat kAlika pada ko yojita karake bhI bhaviSyatkAla sambandhI tona daNDaka ho jAte haiM isI krama se "udairayan-" bhUtakAlika pada ko yojita karane para mAna se bhUtakAla meM jIvoM ne aSTakarmaprakRtiyoM kI udIraNA kI hai, mAyA se udIraNA kI. hai, aura lobha se unakI udIraNA kI hai isa prakAra ke ye tIna daNDaka bhUtakAla sambandhI bana jAte haiN| " udIrayanti-" isa vartamAna kAlika vAparIne mAna, mAyA ane lebha, A traNa kapAyAnA bhUtakALa sabaMdhI traNa 674 mane cha. 22 pramANe " bannantiH" 2 mAnanA yApahanu 35 vAparIne mAna, mAyA ane bharUpa kAraNavALAM traNa daMDaka A pramANe bane che. (1) cha mAnane kAraNe aSTakama prakRtiene baMdha kare che, (2) mAyAnA kAraNe paNa cha akarmaprakRtiene baMdha kare che. (3) lebhane kAraNe paNa che aSTakamaM prakRtiene baMdha kare che. e ja pramANe bhaviSyakALa saMbaMdhI traNa daMDaka A pramANe samajavA-(1) mAnane kAraNe jIve bhaviSyamAM ATha karma, prakRtio baMdha karaze, (2) mAyAne kAraNe jIve ATha karmaprakRtione baMdha karaze ane (3) lemane kAraNe ATha karmaprakRtione baMdha karaze. krodhanA kAraNavALA traNa daMDaka te AgaLa ApavAmAM AvyA che. A rIte cAra kaSAya viSayaka traNe kALasaMbaMdhI kula 12 daMDaka "banya" pada sAthe bane che. GTI29| viSaya mAsA53-" udairayan " mA bhUtAsina yApahanA prayogathI A pramANe traNa AlApaka banaze-(1) bhUtakALamAM jIe mAnane kAraNe ATha karmaprakRtienI udIraNa karI che, (2) mAyAthI paNa udIraNa karI che ane (3) lebhathI paNa udIraNa karI che. A rIte bhUtakALa saMbaMdhI traNa Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrva nirjaroktA, sA ca pratimAdhAraNAdviziSTA bhavasyataH pratimAM mUtratrayeNa darzayitumAha mUlam-cattAri paDimAo paNNattAo, taM jahA-samAhipaDimA 1, uvahANa paDimA 2, vivegapaDimA3, viussggpddimaa| cattAri paDimAo paNNattAo, taM jahA- bhadA 1, subhaddAra, mahAbhaddA 3, savvaobhaddA 4 // cattAri paDimAo paNNattAo, taM jahA--khuDDiyA moyapaDimA 1, mahalliyA moyapaDimAra, javamajjhA 3, vairamajjhA 4 / sU0 14 // pada ko yojita karane para tIna daNDaka vartamAnakAla sambandhI bana jAte haiM, aura udIrayiSyanti isa bhaviSyatkAlika pada ko yojita karane para 3 daNDaka bhaviSyakAla sambandhI bana jAte haiN| isa prakAra se ye tIna daNDaka " jAva nijarissaMti" yAvat nirjarA kareMge yahAM taka kaha lenA caahiye| isa taraha se pratyeka pada meM ye tInoM daNDaka bhaNitavya yatalAye gaye haiM / / sU013 // nirjarA jo kahI gaI haiM vaha pratimA dhAraNa karane se viziSTa hotI haiM, ataH aba sUtrakAra pratimA kA kathana sUtratraya se karate haiM___ " cattAri paDimAo paNNattAo" ityAdi-14 * manI laya che. " udIrayanti " " GA26! are che" mA ta bhAnagarnu ThiyA54 yAsAthI : bhAna samAdhI manI se sane "udI. rayiSyanti "-" GRe!! 42ze". A bhaviSyakALa saMbaMdhI kriyApada javAthI bhaviSyakALa saMbaMdhI traNa daMDaka bhanI ze. "jAva nijarissaMti" mA bhane anusaMzana yAre pAyo samAdhI trikALa viSayaka 12-12 daMDaka banAvI zakAze. nirjarA viSayaka chellA cAra 674 mA pramANe mana. 7 (1) adhana 12), (2) mAnana 2, (3) mAyAne kAraNe ane (4) lebhane kAraNe ATha karmaprakRtionI bhaviSyamAM paNa nirjarA karaze. A cAra daMDaka bhaviSyakALanI apekSAo kahevAmAM AvyA che. sU. 13 pahelAM je nirjarAnI vAta karavAmAM AvI, te pratimA dhAraNa karavAthI viziSTa thAya che. tethI have sUtrakAra pratimAnI prarUpaNuM karavA nimitte traNa * sUtrAnu thana 42 cha-" cattAri paDimAno paNNattAo" tyA6i Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u 1 14 pratimAsvarUpanirUpaNam 485 chAyA - catasraH pratimAH prajJaptAH, tadyathA - samAdhipatimA 1, upadhAnapratimA 2, vivekapratimA 3, vyutsargapratimA 4 | catasraH pratimAH prajJaptAH, tadyathA - bhadrA 1, subhadrA 2, mahAbhadrA 3, sarvato - bhadrA 4 / catasraH pratimAH prajJaptAH, tadyathA - kSudrikA mokapratimA 1, mahatikA motimA 2, yavamadhyA 3, vajramadhyA 4 // sU. 14 // TIkA - " cattAri paDimAo" ityAdi - catasraH pratimAH prajJaptAH, tadyathA-samAdhipratimA - samAdhiH zrutaM caritraM ca tadviSayA pratimA = pratijJA abhigrahaH = samAmitimA zrutacAritraviSayakapratijJetyarthaH 1 | " upapradhAnamatimA " - upadhAnaM - tIvraM tapaH, tasya pratimopadhAnapratimA titratapo viSayAbhigraha ityarthaH 2 | sUtrArtha - pratimA cAra kahI gaI haiM, jaise- samAdhipratimA 1 upadhAnapratimA 2 vivekapratimA 3 aura vyutsargapratimA-4 isa prakAra se bhI cAra pratimAeM kahI gaI haiM, jaise- bhadrA 1 subhadrA 2 mahAbhadrA 3 aura sarvatobhadrA - 4 isa prakAra se bhI pratimA cAra kahI gaI haiM jaise - kSudrikA moka pratimA 1 mahatikAmokapratimA 2 yavasadhyA 3 aura vajramadhyA-4 vizeSArtha - zruta aura cAritra kA nAma samAdhi hai isa zrutacAritrarUpa samAdhi viSayavAlI jo pratimA hai abhigraha hai vaha samAdhi pratimA hai, pratimA zabda kA vAcyArtha yahAM abhigraha liyA gayA hai / isakA tAtparya yahI hai ki zruta cAritra viSayaka jo pratimA abhigraha hai vahI samAdhi pratimA hai 1 / tIvratapa kA nAma upadhAna hai isa upadhAna sUtrArtha - pratimA yAra uhI che - (1) samAdhi pratibhA, (2) upadhAna pratibhA, (3) vive4 pratibhA bhane (4) vyutsarga pratibhA pratibhAMnA yA abhayAra udyA che - (1) lagA, (2) subhadrA (3) mahAladrA bhane (4) sarvatobhadrA. pratimAnA A pramANe cAra prakAra paNa paDe che (1) kSudrikAtmakapratimA, (2) bhaDatiprabho'pratimA, (3) yavamadhyA bhane (4) vanamadhyA. vizeSA--zruta ane cAritranu nAma samAdhi che. A zrutacAritra rUpa samAdhi viSayavALI je pratimA ( abhigraha ) che, tenu nAma samAdhipratimA che. ahIM " pratibhA " phne| vAyyArtha "alizraDa" aDavAnI che. tenu' tAtpa e che ke zrutacAritra viSayaka je abhigraha che, tenu nAma sabhAdhi pratibhA che| 1 / tIvra tapane upadhAna kahe che. te upadhAnanI je pratimA che-eTale Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 " vivekamatimA " - vivecanaM vivekaH zuddhAzuddhakalpanIyAkalpanIyabhaktapAnavastrAdimadhyAdazuddhA'kalpanIyaparihArapUrvaka zuddhakalpanIyagrahaNam, pratijJA = abhigrahaH 3 | (f 'vyutsargamatimA " - vyutsargaH - vizeSeNa manovA nirodhenAnuSTheyavipayAtiriktAdvipayAt kAyasya utsarga := vimukhIkaraNam kAyotsarga ityarthaH tadvipayA pratimeti 4 / , sthAnAsU punarapi pratimAcatuSTayamAha - " cattAri paDimAo " ityAdi - catasraH pratimAH, majJaptAH, tadyathA - bhadrA - pUrvAdicaturdigabhimukhasya saMyatasya pUrvAdidikcatuSTaye pratyekaM caturaH maharAn yAvat kAyotsargarUpA, iyaM dvAbhyAmahorAtrAbhyAM sampUrNA bhavati 1 vasya kI jo pratimA hai vaha upadhAna pratimA hai| arthAt tIvratapa viSayaka jo abhigraha hai vaha upadhAna pratimA hai - 2 / zuddha azuddha aura akalpanIya kA tyAga kara kevala zuddha kalpanIya bhakta pAna Adi ko grahaNa karane kI pratijJA karanA abhigraha dhAraNa karanA isakA nAma viveka pratijJA hai 3 manovAk kA nirodha karate huve anuSTheya viSaya se atirikta viSaya samparka se kAma ko vimukha karanA isakA nAma kAyotsarga hai kAyotsarga viSayaka jo pratijJA hai vaha kAyotsarga pratimA hai 4 prakArAntara se jo bhadrA Adi pratimAeM kahI gaI haiM, unakA abhiprAya aisA hai - pUrvAdi cAroM dizAoM meM saMghata ko pratyeka dizA meM cAra 2 prakAra taka kAyotsarga karanA isakA nAma bhadrApratimA hai / yaha do rAta meM sampUrNa hotI hai 1 bhadrA pratimA hI pravardhamAna pariNAma se tIvra tapaviSayaka je abhigraha che, tenu' nAma upadhAna pratimA che ! ra ! zuddha-azuddha ane akalpanIyanA tyAga karIne mAtra zuddha kalpanIya bhaktapAna Adi grahaNa karavAnI je pratijJA ( abhigraha ) dhAraNa karavAmAM Ave che, tenu' nAma vive'pratibhA che / u / khIjI rIte paNu pratimAnA cAra prakAra kahyA che~ (1) bhadrA pratimA--pUrvAdi cAre dizA dizAmAM vyAracAra 'mahera yanta je kAyAtsaga manAvAnA nidha karIne anuSThAnanA viSaya sivAyanA viSayenA saparkathI kAyAne vimukha rAkhavI tenuM nAma kAyAtsaga che, A kAsaga viSayaka je pratimA che, tene kAryAtsaga pratimA kahe che. ! 4 ! tarapha mukha rAkhIne pratyeka sayata dvArA karavAmAM Ave Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 487 sughATIkA sthA04 70 1 sU014 pratimAsvarUpanirUpaNam . " subhadrA"-pravardhamAnapariNAmena jAyamAnA bhadraiveti 2 // "mahAbhadrA"-pUrvAdi dikcatuSTayAbhimukhasya pratyekaM dizi maharASTakaM yAvada kAyotsargalakSaNA, iyaM caturbhirahorAtraiH samApyA bhavati / 3 / ___" sarvatobhadrA"-dazam dikSu pratyekamahorAtrapramANaH kAyotsargaH, iyaM ca dazabhirahorAtraH samApyate / 4 / ' punaH pratimA vibhajate-" cattAri paDimAo" ityAdi-catastra-pratimAH prajJaptAH, tadyathA-kSudrikAmokamatimA 1, mahatikAmokapratimA 2, anayovyAkhyAnamanyato'vaseyam / yavamadhyA 3, vajramadhyA 4 ceti / anayoAkhyA dvitIyasthAne gateti // sU0 14 // jaba sAdhita hotI hai to subhadrApratimA kahI gaI hai 2 mahAbhadro-pratyeka dizA kI ora muMha karake pratyeka dizA meM ATha 2 prahara taka koyotsarga karanA so mahAbhadrApratimA hai / yaha cAra ahorAtra dinarAta meM samApta hotI hai 3 daza dizAoM meM pratyeka dizA meM eka ahorAtra taka kAyossarga karanA usakA nAma sarvatobhadrA pratimA hai-4 kSudrikAmokapratimA Adi ke bheda se jo 4 pratimAe~ prakArAntara se yatalAI gaI haiM sokSadrikAmoka pratimA 1 aura mahatikApratimA-2 ina donoM kA vyAkhyAna anya sthAnoM se jAnanA caahiye| tathA-yavamadhyA aura vajramadhyA ye jo do pratimAe~ haiM, isakI vyAkhyA dvitIya sthAna meM kI jA cukI hai, so vahAM se jAna lenI cAhiye // 14 // che, tenuM nAma bhadrA pratimA che. (2) pravardhamAna pariNAma pUrvaka jyAre bhadrA pratimAnI sAdhanA karavAmAM Ave che, tyAre tene subhadrA pratimA kahe che. (3) mahAbhadrA pratimA-pratyeka dizA tarapha mukha rAkhIne ATha ATha prahara paryanta je kAtsaga karavAmAM Ave che tenuM nAma mahAbhAdA pratimA che. A pratimAnI ArAdhanA karavAmAM cAra dinarAta jeTalo samaya lAge che. (4) sarvatobhadrA pratimA-dasa dizAomanI pratyeka dizA tarapha eka eka aherAtra (dina-rAta) paryanta mukha rAkhIne kAryotsarga kare tene nAma savalatebhadrA pratimA che. bIjI rIte paNa pratimAnA zudrikAmakapratimAAdi cAra prakAra kahyA cha. (1) budriA motibhA, (2) bhatibhA pratibhA, mA mannanu spaSTIkaraNa anya sthAnamAMthI jANI levuM. yavamadhyA ane "vA madhyA' A be pratimAonuM nirUpaNa dvitIya sthAnamAM karavAmAM AvyuM che, te tyAMthI te vAMya . // sU. 14 // Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAkasUtre pUrva pratimA proktA, sA ca jIvAstikAye eva sambhavatIti tadviparIvAjIcAstikAyaM sabhedaM nirUpayati mUlam - cattAri asthikAyA ajIvakAyA paNNattA, taM jahAdhammasthikA 1, adhammatthikAe 2, AgAsasthikAe 3, poggalatthakAe 4 | athikAyA arUvikAyA paNNattA, taM jahAdhammasthikA 1, adhammatthikAe 2, AgAsatthikAe 3, jIvathikAe 4 // sU0 15 // chAyA - catvAro'stikAyAH ajIvakAyAH prajJaptAH, tadyathA-dharmAstikAyaH 1, adharmAstikAyaH 2, AkAzAstikAyaH 3, pudgalAstikAyaH 4 | " catvAraH astikAyAH arUpikAyAH prajJaptAH tathathA - dharmAstikAyaH 1, adhamastikAyaH 2, AkAzAstikAyaH 3, jIvAstikAyaH 4 // 0 15 // TIkA - " cattAri atthikAyA " ityAdi - " asti " iti vibhaktipratirU pakamavyayam, tacca trikAlavAcakam tena " asti " ityasya 'abhUvan bhavanti " cattAri asthikAyA ajIvakAyA paNNattA" ityAdi 15 sUtrArtha-cAra astikAya ajIvakAya kahe gaye haiM, jaise- dharmAstikAya - 1 adharmAstikAya 2 AkAzAstikAya 3 aura pudgalAstikAya- 4 1 cAra astikAya arUpikAya kahe gaye haiM, jaise- dharmAstikAya 1 adharmAstikAya 2 AkAzAstikAya 3 aura jIvAstikAya 4 isameM jo huve haiM hote haiM aura hoMge, ve asti haiM aisA artha nikalatA hai| pradezoMkI rAzikA nAma kAya hai, bhUtakAla meM vartamAnakAla meM aura bhavi " cattAri asthikAyA - ajIvakAyA paNNattA " tyAhi--- 488 sUtrArtha-yAra astiThAya- alavA udyAM che - ( 1 ) dharmAstiAya, (2) adharmAstiThAya, (3) mAhAzAstiAya bhane (4) yuddhasAstiThAya. yAra astimaya' aiyAya udyAM che --ma (1) dharmAstibhayaM (2) adharmAstiGAya, (3) mAzAstimAya bhane (2) Saasitaaaya. vizeSArtha - "ne thayAM che, thAya che bhane thaze, tebhanuM nAbha asti che. " pradezeAnI rAzinu nAma kAya che. bhUtakALamAM jemAM pradezeAnI rAzi thai che, Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u01 sU0 15 samedA ajIvAstikAyanirUpaNam 189 bhaviSyanti " iti vivaraNam , cIyate'neti kAyAH-rAzayaH, asti ca te kAyAzca pradezAnAM rAzayazca iti astikAyA: bhUtabhavadbhaviSyatmadezarAzaya ityarthaH / kacit astipadena pradezA ucyante, tatpakSe-asti-pradezAnAM kAyA astikAyA:prade. zarAzaya ityarthaH, tAdRzA ajIvakAyA:-jIvanti-prANAn dharantIti jIvAH, na jIvA ajIvAsteSAM kAyAH rAzayo'jIvakAyAH, catvArA catuHsaMkhyAH prajJaptAH, tadyathA-dharmAstikAyaH 1, adharmAstikAyaH 2, AkAzAstikAyaH 3, pudgalAstikAyaH 4, eSAM vyAkhyA prathamasthAne gatA / mU0 15 // SyatkAla meM jinameM pradezoM kI rAzi huI hai-hogI, ve astikAya haiM arthAt-jo bahupradezI haiM ve astikAya haiN| kahIM kahIM para "asti" * pada se pradeza kahe gaye haiM, so usa pakSa meM pradezoM kA jo kAya hai vaha astikAya hai| isako bhI artha pradezarAzi hai, aise astikAya cAra hI ajIvakAya kahe gaye haiM, ajIva hote huve jo bahupadezI haiM ve ajIvakAya haiN| yadyapi-jIva bhI astikAya haiM, parantu-vaha ajIva nahIM haiM, isaliye-vaha bhI ajIvakoya nahIM haiM isa prakAra ajIva hokara jinameM kAyatA hai ve cAra haiM, dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya aura pudgalAstikAya jo prANoM ko dhAraNa karate haiM ve jIva haiM, jo jIva nahIM haiM ve ajIva haiM ajIvoM kA jo kAya hai rAzi hai vaha-ajIvakAya hai| dharmAstikAya Adi kI vyAkhyA prathama sthAna meM kI gaI hai| ye cAra vartamAnakALamAM paNa jemAM pradezanI rAzi thAya che ane bhaviSyamAM paNa jemAM pradezonI rAzi haze, temane astikAya kahe che eTale ke je bahuudezI che temane astikAya kahe che ke kaI jagyAe "asti" padathI " pradeza >> gRhIta thayela che A daSTie vicAravAmAM Ave te pradezane je kAya che tenuM nAma ja astikAya che tene artha paNa "pradezarAzi" ja thAya che. evA astikAya rU5 cAra avakAyane ja kahyA che. ajIva hovA chatAM je bahapradeza che, temane ajIvekAya kahe che. je ke jIva paNa astikAya che, paraMtu te ajIva nathI, tethI tene avakAya kahela nathI A rIte ajIva hovA chatAM jemAM kAyatAno sadubhAva che evAM cAra avakAya nIce pramANe che- (1) mAstiya, (2) astiAya, (3)mAtiya mana (4) purAta. kAya. je prANane dhAraNa kare che temane jIva kahe che, ane je prAne dhAraNa karatA nathI temane ajIva kahe che. achanI je rAzi che tene ajIvakAya kahe che dhamastikAya AdinI vyAkhyA prathama sthAnamAM ApavAmAM AvI che. arUpI thA 62 Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 sthAnAna anantaraM jIvAstikAya uktaH, tadizepabhUtapuruSAn phaladRSTAnta pUrvakaM nirUpayati mUlam-cattAri phalA paNattA, taM jahA-Ame NAmamege Amamahure 1, Ame NAmamege pakkamahure 2, pake NAmamege Ama. mahure 3, pakke NAmamege paka mahure 4 // . evAmeva cattAri purisajAyApaNNattA, taM jahA-Ame NAmamege AmamahuraphalasamANe 1, Ame NAmege pakkamahuraphalasamANe 2, pakke NAmamege AmamahuraphalasamANe 3, pakke NAmamege paka maharaphalasamANe 4 // 16 // chAyA-catvAri phalAni prajJaptAni, tadyathA-Ama nAma ekam Amamadhuram 1, AmaM nAma ekaM pakvamadhuram 2, pakvaM nAma ekam Amamadhuram 3, pakvaM nAma ekaM pakSamadhuram / / astikAya arUpikAya haiM, arUpI hokara jo kAya haiM bahupradezI haiM ve arUpikAya haiM, yahAM pudgalAstikAya ko jo nahIM liyA gayA haiM unakA kAraNa usakA rUpI honA hai pudgalAstikAya arUpI nahIM hotA hai| jIvAstikAya ko jo arUpikAya meM gRhIta kara liyA hai vaha mUlarUpa meM usakA arUpI honA hai| dharmAstikAya Adi ye saba arUpI haiN| isaliye ina astikAyoM ko arUpIkAya meM parigaNita kiyA gayA hai / / mR.15 // aba sUtrakAra ukta jIvAstikAya ke vizeSabhUta puruSoM kA dRSTonta pUrvaka nirUpaNa karate haiM-" cattAri phUlA paNNattA" ityAdi 16. sUtrArtha-phalacAra prakArake kahe gaye haiM, jaise-eka vaha phala jo apakva hotA huvA AmakA jaisA kizcit madhura hotAhai 1 dUsarA vaha jo apakva hotA huvA pake phala kA jaisA atyanta madhura hotA hai 2 tIsarA vaha jo pakA huvA hokara Ama jaisA kiJcit madhura hoto hai-3 aura cauthA vaha phala hovA chatAM je bahupradezI che, temane arUpakAya kahe che. evA arUpIkAya cAra che-(1) pAritAya, (2) aghAstiya, (3) zAstiya bhane jIvAstikAya. ahIM pudgalAstikAyane arUpakAya nahIM kahevAnuM kAraNa e che ke te rUpI padArtha che-arUpI nathI jIvAstikAyane arUpIkAya kahevAnuM kAraNa e che ke mULarUpe te arUpI che. dharmAstikAya Adi A cAra padArtho arUpI ja che. tethI A atikAne apIkAyamAM gaNavAmAM AvyA che. te sU. 15 che have sUtrakAra pUrvokta jIvAstikAyanuM-vizeSabhUta puruSonA daSTAntapUrvaka ni355 re cha-" cattari phalA paNNattA" tyAha sUtrArtha-phalenA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) kAcuM hovA chatAM paNa kerInA jevuM saheja madhuratayukta phaLa. (2) kAcuM hovA chatAM pAkA phaLanA Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u01 sU016 phaladRSTAntena puruSAdinirUpaNam 425 evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tayathA-Amo nAma ekaH AmamadhuraphalasamAnaH 1, Amo nAmakaH pavamadhuraphalasamAnaH 2, pakvo nAmakaH AmamadhuraphalasamAnaH 3, pakvo nAmaikaH pakyamadhuraphalasamAnaH 4 / sU0 16 // TIkA-" cattAri phalA" ityAdi-catvAri catuH saMkhyAni, phalAni prajJaptAni, tadyathA-Amam-apakvam sat Amamadhuram-Amamiva kiJcinmadhuram ekaM-kizcitphalaM bhavati, ' nAme' ti caturvepi bhaGgeSu vAkyAlaGkAre 1, tathAAmam apakvaM sat pakvamadhuram=pakvamivAtyanta madhuram , eka-kaJcit phalaM bhavati 2, vathA-pakvaM-paripAkaprAptaM sat Amamadhuram Amamiva kiJcinmadhuram , ekaM phalaM bhavati 3, tathA-pakvaM pariNataM sat pakvamadhura-pakvamivotkRSTamadhuramekaM phalaM bhvti|| jo paka jAne para pake huve phala kA jaisA utkRSTa madhura hotA hai 4 isI prakAra cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, eka vaha jo Ama madhura phala kA samAna hotA hai 1 dUsarA vaha jo pakva madhura phala kA samAna hotA hai-2 tIsarA vaha jo paka jAne para bhI apakva Ama phala ke samAna hotA hai 3 cauthA vaha jo ki- pakva huve pakva phala kA jaisA hI hotA hai 4 yahAM-Ama zabda se apakva phala liyA gayA hai aura-pakva zabda se pakA huvA phala liyA gayA hai " nAma" pada sarvatra vAkyAlaGkara meM prayukta huvA hai| eka phala aisA hotA hai jo Ama hotA huvA Ama jaisA hI madhura hotA hai, arthAt-kiJcit madhura hotA hai-1 eka phala aisA hotA hai jo Ama hotA huvA bhI pake huve phala jaisA atyanta jevuM atyanta madhura hoya evuM phaLa (3) pAkuM hovA chatAM kerInA jevuM saheja madhura phaLa. (4) pAkIne ukRSTa rUpe madhura thayeluM phaLa. e ja pramANe puruSanA paNa cAra prakAra kahyA che--(1) apakara kerInA jevA (2) apakava hevA chatAM '545 madhu2 55 samAna, (3) 541 vA 7i ma541 51 samAna mana (4) 541 4 545 samAna madhura, 2mA sUtramA "Ama"-"za" mA 54 baa2|| 3 // ' gRhIta' ye che. ' 545' 54thI pAtu 31 gaDIta yesa che. have phaLanA cAra prakAranuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che- (1) ke phaLa evuM hoya che ke te jyAre apakava (kAcuM) hoya che tyAre Ama (kerI) jevuM ja madhura hoya che eTale ke saheja madhura hoya che. (2) kaIka phaLa evuM hoya che ke je apakava chevA chatAM paNa pakava phaLanA jevuM atyaMta madhura hoya che. Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 sthAnAzAstra rdASTIntikapuruSajAtamUtramAda" evAmeve "-tyAdi-evam anantaroktadRSTAntabhUtaphalavadevetyarthaH, catvAri puruSajAtAni prAptAni, tadyathA-AmA aparipakvaH-vayaH zrutAbhyA-mavyakta ityarthaH yazca na vayovRddho na ca jJAnavRddhaH sa puruSaH, Amamadhuraphala-samAnaH-apakvaphalavatkiJcinmadhurimayukta phala tulyA, arthAdyathA''mamadhuraphalaM svalpamAdhuryayuktaM bhavati tathaikaH kazcit purupo'pi svalpamAtro-pazamAdi rUpamAdhuryayukto bhavati kiJcidupazamAdimAn kazcitpurupo bhavatIti paryavasito'rthaH, " nAme"-ti sarvatra madhura hotA hai-2 eka phala aisA hotA hai jo paka jAne para bhI pake huve phala jaisA kizcit hI madhura hoto hai-3 tathA-eka phala aisA hotA hai jo paka jAne para hI pake huve phala sadRza bahuta adhika madhura hotA hai 4 isa prakAra se phala kI catuSprakAratA kA kathana karake aba sUtrakAra isa catuSprakAratA kI samatA puruSoM ke sAtha ghaTAne ke liye dAntika puruSajAta sUtra kA kathana kara rahe haiM-isameM ve yaha pradarzita karate haiM 'ki-dRSTAnta svarUpa phala sadRza hI cAra puruSajAta kahe gaye haiM inameM eka vaha jo Ama madhura phala kA samAna hotA hai arthAt-aisA vaha puruSa nato vayovRddha hotA hai aura na jJAnavRddha hotA hai 1 koI eka Ama madhura phala apakva avasthA meM bhI kiJcit madhurimA yukta (svalpa madhurimA se yukta) hotA hai, usI prakAra koI eka puruSa bhI svalpamAtrA meM upa. zamAdirUpa mAdhurya se yukta hotA hai-1 arthAt-koI eka puruSa aisA (3) keIka phaLa evuM hoya che ke je pakava thayA chatAM paNa atyanta madhura hotuM nathI paNa saheja madhura hoya che. (4) keIka phaLa evuM hoya che ke je pAkayuM hoya tyAre pAkI kerInA jevuM atyaMta madhura hoya che. A rIte phaLanA cAra prakAranuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra A catuprakAratAnI samAnatA puruSanI sAthe ghaTAvavA nimitte dAbdantika puruSa jAta viSayaka sUtranuM nirUpaNa kare che - dRSTAMtarUpa phaLa sarakhA cAra prakAranA purUSe kahyuM che. (1) apakava saheja madhura phaLasamAna puruSa-je puruSa vAvRddha paNa na hoya ane jJAnavRddha paNa na hoya, tene A prakAramAM mUkI zakAya che. athavA jema keI phaLa (dA. ta. kerI) apakavAvasthAmAM paNa alpa pramANamAM madhuratA yukta hoya che, e ja pramANe kaI kaI puruSa alpa mAtrAmAM upazamAdi rUpa Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0430 1 0 16 phaladRSTAntena puruSAdinirUpaNam 423 bhaGgeSu vAkyAlaGkAre 1| tathA - " Ama " ityAdi - ekaH kazcit puruSaH AmaH - vayazrutAbhyAmavyaktaH sanneva paktramadhuraphalasamAnaH - paripakva phalavat pradhAnopazamAdiguNAlaGka-tatvAdatyantamadhurasvabhAvaH 2 tathA - " pakva " ityAdi - eka: = kazcitpuruSaH, pakvaH=vayaHzrutAbhyAM pariNataH san Amamadhura phalasamAnaH=svalpamAtropazamAdiguNarUpamAdhuryyavAn bhavati 3, tathA - " pakvo nAma " ityAdi-eka'= kathitpuruSaH paktraH=vayaHzrutAbhyAM pariNataH paktramadhuraphalasamAnaH - pradhAnopazamAdi guNavibhUSitatvAdatyantamadhurasvabhAvo bhavati / 4 / / sU0 16 // hotA hai jo kucha 2 upazama Adi guNavAlA hotA hai / eka koI dUsarA puruSa aisA hotA hai jo vaya aura zruta inase avyakta vA vayovRddha jJAnavRddha nahIM huvA bhI pradhAna upazamAdi guNoM se yukta hone ke kAraNa atyanta madhura svabhAvavAlA honA hai-aisA vaha puruSa Ama pakva madhura phala ke samAna hotA hai / koI eka tIsare prakAra kA puruSa aisA hotA ki jo vaya aura zruta se pariNata hotA huvA vayovRddha aura jJAnavRddha hotA huvA bhI svalpamAtrA meM hI upazamAdi guNarUpa mAdhuryavAlA hotA hai aisA vaha puruSa pakva Ama madhura phala ke samAna hotA hai -3 aura koI eka cauthe prakAra kA puruSa aisA hotA hai jo vayovRddha aura ata inase pariNata hone para pakva madhura phala ke samAna pradhAna upazamAdi guNa vibhUSita hone ke kAraNa atyanta madhura svabhAvavAlA hotA hai 4 // sU. 16 // mAthI yukta hAya che eTale ke keAi puruSa evA hAya che ke je alpa mAtrAmAM ja upazama Adi guNuAthI yukta hAya che. (2) apakava hAvA chatAM ati madhura phaLa samAna puruSa-kAi puruSa evA hoya che ke vayevRddha ane jJAnavRddha nahIM haiAvA chatAM paNa upazamAdi guNethI yuktAvAne kAraNe atyanta madhura svabhAvavALA hoya che, evA puruSane A prakA ramAM gaNAvI zakAya che. (3) pakava chatAM alpa mAtrAmAM mAdhu yukta phaLasamAna--kAi puruSa evA hAya che ke je vAvRddha ane jJAnavRddha hAvA chatAM paNa alpa pramANamAM upazamAdi guNurUpa mAvALA hAya che, evA puruSane A trIjA prakAramAM sUkI zakAya che. (4) atizaya mAya yukta pakava kuLa samAna puruSa-kAI puruSa evA hAya che ke vAvRddha ane jJAnavRddhe (zruta AdimAM pAra'gata ) paNa hoya che ane upazamAdi pradhAna guNaiAthI vibhUSita hAvAne kAraNe atyanta madhura svabhAvavALA hoya che. ! sa. 16 5 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre pUrvapakvamadhurauktaH, sa ca satya guNayogAjjAyata iti satya tadviparItaM ca mRSA tathA satyAsatyanimittaM praNidhAnaM ca nirUpayati 494 mUlam - cauvihe sacce paNNatte, taM jahA- kAMujjayayA 1, bhAsujjuyayA 2, bhAvujjuyayA 3, avisaMvAyaNAjoge 4 / cau vihe mose paNNatte, taM jahA kAya aNujjuyayA 1, bhAsa aNujjuyayA 2, bhAva aNujjuyayA 3, visaMvAyaNAjoge 4 / cautrihe paNihANe paNNatte, taM jahA --maNapaNihANe 1, vaipaNihANe 2, kAyapaNihANe 3, uvagaraNapaNihANe 4 / evaM raiyANaM paMcidiyANaM jAva vemANiyANaM 24 / cautrihe suppaNihANe paNNatte, taM jahA- maNasupaNihANe 1, vaisuppaNihANe 2, kAya suppaNihANe 3, uvagaraNasuppaNihANe / evaM saMjayamaNussAvi / cavihe duSpaNihANe paNNatte, taM jahA- maNaduSpaNihANe 1, dupaNihANe 2, kAyadupaNihANe 3, uvagaraNadupaNihANe | evaM raiyANaM paMciMdiyANaM jAtra vaimANiyANaM ||suu0 18 // chAyA -caturvidhaM satyaM prajJaptam, tadyathA - kAya jukatA 2, -bhASa RjutA 2, bhAva RjutA 3, avisaMvAdanAyogaH 4 caturvidhaM mRpA prajJaptam, tadyathAkAyAnRjukatA 1, bhASA'nRjukatA 2, bhAvAnRjukatA 3, visaMvAdanAyogaH 4 | " caucitra he sacce paNNatte -" ityAdi - 17 kAyaR sUtrArtha - satya cAra prakAra kA kahA gayA hai, jaise jukatA 1 bhASaRjukatA 2 bhAvaRjukatA 3 aura avisaMvAdanAyoga 4 / mRSAvAda cAra bhedavAlA kahA gayA hai, jaise kAyAnRjukatA 1 bhASA'nRjukanA 2 bhAvA'nRjukatA 3 aura visaMvAda " cauvvi sace paNNatte " tyAhi - sUtrArtha-satyanA nIce prabhA aura ara udyA che - (1) athaRjutA, (2) bhASaRnubhutA, (3) bhAvaRnuutA bhane (4) yamavisaMvAhanAyoga mRSAvAdanA cAra prakArA kahyA che-(1) kAyAnujukatA, (2) bhASA anu jukatA, (3) bhAvAnajukatA ane visa'vAdanAcega, Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhA TIkA sthA04 u01 sU017 satyAsatyanimittaka praNidhAnanirUpaNam 459 caturvidhaM prANidhAnaM prajJaptam , tadyayA-manApraNidha naM 1, vAkmaNidhAnaM 2, kAyamaNidhAnam 3, upakaraNapraNidhAnam 4 / evaM nairayikANAM paJcendriyANAM yAvad vaimAnikAnAm 24 / caturvidhaM supraNidhAnaM prajJaptam , tadyathA-manAsupaNidhAnaM 1, vAsupra. NidhAnaM 2, kAyasupraNidhAnam 3,upkrnnsuprnnidhaanm|| evaM saMyatamanuSyANAmeva / caturvidhaM duSpraNidhAna prajJaptam , tadyathA-manoduSpaNidhAnaM 1, vAgduSpraNidhAnaM 2, kAyaduSpraNidhAnam 3, upakaraNaduSpaNidhAnam evaM nairayikANAM paJcandriyANAM yAvad vaimAnikAnAm 24 / (sU0 18) TIkA-" cauncihe " ityAdi-caturvidha catuSprakAraM satyaM prajJaptam , tadyathA-kAyaRjukatA-RjuH-saralaH sa eva Rjukastasya bhAvaH RjukatA, kAyasya RjukatA nAyoga 4 / praNidhAna cAra prakAra kA kahA gayA hai, jaise-manaH praNidhAna 1 vAka praNidhAna-2 kAya praNidhAna-3 aura upakaraNa praNidhAna 4 / isa praNidhAna kA honA nAraka paJcendriya se lekara yAvat vaimAnika taka samAna jAnanA caahiye| supraNidhAna cAra prakAra kA hotA hai jaise-manaH supraNidhAna 1 vAk supraNidhAna 2 kAya supraNidhAna 3 aura upakaraNa supraNidhAna 4 yaha supraNidhAna saMyata manuSyoM ko hI hotA hai| daSpraNidhAna cAra prakAra kA kahA gayA hai, jaise-manoduSpraNidhAna 1 vAgdupraNidhAna 2 kAyaduSpraNidhAna 3 aura-upakaraNa duSpraNidhAna 4 yaha duSpraNidhAna nairayika paJcendriyase lekara yAvat vaimAnika takako hotaahai| satya koyanAjukatA Adi bheda se cAra prakAra kA kahA gayA hai usakA tAtparya aisA hai-Rju nAma saralatA hai Rju hI Rjuka hai Rjuka praNidhAna 5 yA2 2 4 // cha-(1) manApradhAna, (2) paaprshidhAna, (3) kAyapraNidhAna ane (4) upakaraNa praNidhAna. A praNidhAnane nArakathI laIne vaimAnika payatanA samasta jIvomAM saddabhAva samaja. supraNidhAnanA pazu nIya pramANe yA 12 53 che-(1) bhanAsupraNidhAna, (2) pA supraNidhAna, (3) 4ya supradhAna mana (4) 65425 supraNidhAna. A supraNidhAnane saMdubhAva saMyata manuSyamAM ja hoya che. praNidhAnanA 5 yAra 2 cha-(1) manApraNidhAna, (2) pA . vidhAna, (3) yahupraNidhAna mana (4) 654261 praNidhAna. mA prshidhAnane sadabhAva nAraka pacendriyathI laIne vaimAnika paryantanA jIvamAM hoya che. vizeSArtha-satyanA cAra bhedanuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che- Rju eTale sarala. nAjune ja nAjuka kahe che, jukanA bhAvane trAjukatA kahe che, kAyAnI sAthe ja jene saMbaMdha che evI RjukatAnuM nAma kAyaRjukatA Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 sthAnAso kAyaRjukatA-kuTilapathAn kAyasya vimukhIkaraNena yathArthamArgapravRttiriti bhAvaH 1, bhASa RjukatA-satyasaMbhASaNapravRttiH 2, bhAva RjukatA-bhAvyate-padArthazci. natyate'neneti bhAvo manastasya RjukatA-saralatA tathoktA-manasaH zuddha pravRttiH 3, tathA-avisaMvAdanAyogaH-anAbhogAdinA gavAdikamavAdikaM yadvadati sA visaMvAdanA, yadvA-kasmaicijanAya kiJcitsvIkRtya yanna kriyate sA visaMvAdanA, na visaMvAdanA avisavAdanA, tasyA yogaH-sambandhaH avisaMvAdanA yogaH 4 // ___ " caubdhihe mose" ityAdi-mRpA caturvidhaM prajJaptamityanvayaH, tadyathAkA bhAva RjukatA hai kAya se sambaddha honA kAyakajukatA hai kuTila mArga se zarIra ko vimukha karanA aura use yathArthamArga meM le jAnA isakA nAma-kAyaRjukatA hai / satya bhASaNa meM pravRtti kA honA yaha bhASARjukatA hai-2 padArthoM kA cintana jisake nimitta se kiyA jAtA hai usakA nAma bhAva hai-mana hai isakI jo jukatA saralatA hai vaha bhAvaRjukatA hai, yaha-bhAvaRjukatA mana kI zuddha pravRttirUpa hotI hai 3 tathA anAbhoga Adi kAraNa se jo gAya Adi ko azcAdi kaha diyA jAya vaha visaMvAdanA hai / athavA-jisa kisI jana ke liye kucha karanA svIkAra karake bhI jo nahIM kiyA jAtA hai vaha visaMvAdanA hai aisI visaMvAdanA kA nahIM honA yaha avisaMvAdanA hai isa avisaMvAdanA kA yoga sambandha avisaMvAdanA 4 / cAra prakAra kA jo kAyA'jukatA Adi bheda se vRSA kahI gaI hai, usakA tAtparya aisA hai-zarIra kI jo che "kuTila mArgathI zarIrane vimukha karavuM ane tene yathArtha mAge laI javuM tenuM nAma kAjukatA che." ! 1 satya bhASAmAM pravRtta thavuM-satya bolavuM tenuM nAma bhASabAjuktA che. 25 padArthonuM cintana jenI madadathI karavAmAM Ave che tenuM nAma bhAva (mana) che. te bhAva athavA mananI je saralatA che tene bhAvaRjutA kahe che, te bhAvanAjukatA mananI zuddha pravRttirUpa hoya che. e 3 ! anAbhoga (ajJAna) Adi kAraNene lIdhe gAya Adine azvAdi kahI devAmAM Ave-A prakAranI visaMvAditAnuM nAma visaMvAdanA che. athavA ke.I kArya karI ApavAnuM svIkArIne, te kArya karI ApavuM tenuM nAma visaMvAdanA che. A prakAranI visaMvAdanAne abhAva che, tenuM nAma avisaMvAdanA che. A avisaMvAdanA ega (saMbadhi) ne avisaMvAdanA coga kahe che. 4 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u01 sU017 satyAlasyanimittakapraNidhAnanirUpaNam 457 kAyAnRjukatA-kAyasya-zarIrasya anRjukatA asaralateti kAyAnRjukatA-zarIrasyAyathAvasthitapravRttiH 1, bhApA'nRjukatA-vAco'yathArthayodhanArthI pravRttiH 2, bhAvAnujukatA-manaso'yathArthapadArthacintanapravartanA 3, visaMvAdanAyogaH-pratijJAtapadArthA'karaNasambandhaH, kasmaicit kiJcitpratijJAya 'mayedaM na pratijJAta'-- mityAkArakavisaMvAdanAyogaH 4 / ___"caubihe paNihANe " ityAdi-praNidhAna-praNidhiH prayoga ityarthaH, taccaturvidhaM prajJaptam , tadyathA-manaHpraNidhAna-manasA-cittasya praNidhAnam Arta-raudraanRjukatA asaratA hai vaha kAyA'nRjukatA hai isameM zarIra kI aya. thAvasthitarUpa se pravRtti rahatI hai-1 vacana kI ayathArtha ko bodhana karane meM jo pravRtti hotI hai vaha bhASA'nujukatA hai-2'mana kI pravRtti ayathArtha padArtha ke cintana karane meM jo hotI ho vaha bhAvA'nRjukatA hai-3 tathA pratijJAta artha kA nahIM karanA yaha visaMvAdanAyoga hai "maiM tumhArA amuka kArya kara gA" aisI pratijJA karake bhI phira usase aisA kahanA ki maiMne aisA karanA svIkAra nahIM kiyA (thA) hai ityAkAraka yaha visaMvAdanAyoga hotA hai| ___ " cavihe paNihANe" ityAdi praNidhAna zabda kA artha lagAnA, usa viSaya meM use joddnaa| yaha praNidhAna cAra prakAra kA jo kahA gayA hai usakA abhiprAya aisA hai-Arta, raudra, dhamya, aura zukla ye have mRSAvAdanA cAra bhedanuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che (1) kAyAnujukatA-zarIranI je anujukatA (asaralatA) hoya che tene kAyA jutA kahe che. kuTila kAryomAM pravRtta thavuM ane zarIrathI ayathArtha pravRtti karavI tenuM nAma kAyAnujakatA che. (2) asatya vacanane bhASA anujaktA kahe che-vacananI ayathArthanu bedhana karavAnI je pravRtti thAya che tenuM nAma bhASA anujukatA che. (3) ayathArtha padArthanuM cintana karavA rUpa mananI je pravRtti thAya che tene bhAva ajukatA kahe che (4) pratijJAta arthanuM pAlana na karavuM tenuM nAma visaMvAdanAga che jemake "huM tamArU A kArya karI daIza" A prakAranuM vacana ApyA pachI te vacananuM pAlana na karavuM ane meM evI vAta kadI karI ja nathI, " A pramANe kahevuM, te visaMvAdanAyega rUpa gaNAya che. have praNidhAnanA cAra prakAranuM nirUpaNa karavAmAM Ave che-- " cauvihe paNihANe" tyAha-praNidhAna meTale sAu-parAyu, mayA amuka viSayamAM joDavuM. te praNidhAnanA cAra prakAra nIce pramANe kahA - Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtra dharmya-zuklarUpatayA kvacid vyApRtIkaraNam 1, vAkpraNidhAnam vAca:-vacanasya praNidhAnam-AAdirUpatayA saMbhASaNam 2, kAyapraNidhAna-zarIrasya kvacidArtAdirUpatayA maMlagnIkaraNam 3, upakaraNapraNidhAnam-upakaraNasya sAmAnyaviziSTavastrapAtraprabhRteH praNidhAna-vyAparaNam 4 / __" evaM " iti-anena prakAreNetyarthaH, arthAd yathA sAmAnyataH sarvasAdhA. raNaM praNidhAna muktaM tathA, ' NeraiyANaM' ityAdi-nairayikANAM paJcendriyANAM catuvizatidaNDakoktAnAM madhye ye paJcendriyAH santi manuSyatiryaJcasteSAM manaAdipraNidhAnaM vodhyam / tat kiMparyanvAnAmiti nirdizati-'jAva vemANiyANaM ' itiyAvad vaimAnikAnAm-vaimAnikaparyantAnAm , ekendriyaviklendriyAsaMkSipaJcendriyANAM tu na manaHprabhRtipraNidhAnaM bhavitumarhati, teSAM manovAkkAyopakaraNapraNidhAnAsambhavAt / jo cAra dhyAna haiM inameM se kisI eka dhyAna rUpameM manako vyApta karanA (lagAnA) yaha manApraNidhAna hai Arta AdirUpa se saMbhApaNa karanA yaha vAkyapraNidhAna hai zarIra ko AtAdirUpa se kisI kAma meM lagAnA yaha kAyapraNidhAna hai sAmAnya yA viziSTa vastra pAtra Adi kA jo vyApArita karanA lagAnA hai vaha upakaraNa praNidhAna hai, yaha praNidhona sAmAnyarUpa se samasta jIvoM meM hotA hai| parantu manaH praNidhAna Adi tIna praNidhAna ekendriya vikalendriya aura-asaMjJI paJcendriya jIvoM ko nahIM hote haiM / kyoM ki-mana vacana aura upakaraNoM kI vahAM asambhavatA hai nairayikoM meM paJcendriyoM meM yAvat vaimAnikoM meM ye saya praNidhAna / / (1) mana:praNidhAna-mAta, zaidra, dharma bhane zusa, mAje yA2 dhyAna che temAMthI kaI paNa eka dhyAnamAM manane lagADavuM (ekAgra karavuM) tenuM nAma mana praNidhAna che. (2) Arta Adi rUpe saMbhASaNa karavuM tenuM nAma vAku praNidhAna che. (3) zarIrane ArtAvi rUpe keI kAryamAM pravRtta karavuM tenuM nAma . kAyamaNidhAna che. (4) sAmAnya athavA viziSTa pAtra Adi upakaraNanA praSidhAnanuM nAma upakaraNa praNidhAna che. kAyamaNidhAnane sadabhAva sAmAnya rUpe samasta jIvamAM hoya che. paraMtu manaHpraNidhAna Adi bAkInA traNa praNidhAnane saddabhAva ekendriya, vikalendriya ane asaMjJI paMcendriya jIvamAM heta nathI, kAraNa ke mana, vacana ane upakaranI te jImAM saMbhAvanA rahetI nathI. nAramAM, saMjJI paMcendrimAM ane vaimAnike paryaMtanA jIvamAM A cAre praNidhAnAnA samApa DAya che. '' Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA. sthA0 4 u1 sU017 satyAsatyanimittakapaNidhAnanirUpaNam 499. ____ " caturvidhaM supaNidhAna "-mityAdi-supraNidhAnaM zobhanapayogaH, caturvidhaM prajJaptam , tadyathA-manAsupraNidhAnaM-manasaH suSThu prayogA-cittasya , dharmadhyAnAdinA sucArUvyAparaNam / eva vAkAyopakaraNasupraNidhAnAni vodhyAni / / " evaM saMjayamaNussANavi " iti-evam IdRzaM supraNidhAnacatuSTayam , saMyatamanuSyANAmeva-saMyatAzca te manuSyAH saMyatamanuSyAstepAmeva=dhRtasaMyamamanuSyANAmeva manaHprabhRtisumaNidhAnaM bhavati nAnyepAmityarthaH, supraNidhAnasya cAritrapariNatisvarUpatvAt / ___" caubihe duppaNihANe " ityAdi-duSpraNidhAnam azobhanaprayogaH, tacca. hote haiM / " caturvidha supraNidhAnam" ityAdi zobhana prayoga kA nAma supraNidhAna hai yaha supraNidhAnakA manaH supraNidhAna Adi cAra bheda kahA gayA hai usakA tAtparya aisA hai ki-citta ko dharmadhyAna Adi dvArA sucArurUpa se vyApRta karanA lagAnA, yaha mana kA sumaNidhAna hai isI prakAra vAk supraNidhAna kAya supraNidhAna aura upakaraNa supraNidhAna ke sambandha meM bhI jAnanA caahiye| "evaM saMjayamaNussANavi-" yaha supraNidhAna catuSTaya saMyatamanuSyoM ko (saMyatazIlako) hI hotAhai, anya manuSyoM ko nhiiN| kyoMki-supraNidhAna cAritra pariNatirUpa hotA hai| "cauvihe duppaNihANe-" ityAdi azobhana prayoga kA nAma duSpraNidhAna hai yaha-manoduSpraNidhAna Adi bhedoM se jo cAra prakAra kahA gayA hai usakA tAtparya aisA hai ki citta ko AtaM raudra AdirUpa se pariNata karanA isakA nAma-manoduSpraNidhAna hai, isI prakAra kA kathana, " caturvidha supaNidhAnam " tyA zobhana prayoganuM nAma supraNidhAna che, te supraNidhAnane paNa mana supra. NidhAna Adi cAra bheda kahyA che-(1) manaHsupraNidhAna-cittane dharmadhyAna Adi zubha pravRttimAM lIna karavuM tenuM nAma manaHsupraNidhAna che. e ja pramANe che vAphasupraNidhAna, kAyasupraNidhAna ane upakaraNa supraNidhAnanA artha paNa jAte ja samajI zakAya evA hevAthI ahIM temanuM adhika spaSTIkaraNa karyuM nathI, " evaM saMjayamaNussA vi" mA yAra supraNidhAnanI sahA sayata (sayabhaH / zIla) manuSyamAM ja hoya che-anya asaMyata manuSyamAM temane sadubhAva hota nathI, kAraNa ke supraNidhAna cAritra pariNati rUpa hoya che. "cauThivahe duppaNihANe "tyAdi sAmAna prayoganu nAma praNidhAna cha, tenA mane duSmaNidhAna Adi cAra bheda kahyA che. Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 sthAnAzAstra turvidhaM prajJaptam , tadyathA-manoduSpraNidhAna=ci tasyA''ttaraudrAdirUpatayA prayogaH 1, evaM vAkAyopakaraNaduSpaNidhAnAnyapi vijJeyAni / / " eva "-miti, evam IdRzaM manaHpabhRtiduSpaNidhAnaM nairayikANAM paJcendri. yANAM-saMjJimanuSya tirazcAM, yAvad vaimAnikAnAM vaimAnikaparyantAnAM bhavati, na tvekendriyavikalendriyAsaMkSipaJcendriyANAm ,tepAM manaHpabhRti prnnidhaanaasmbhvaat||suu.17|| puruSAdhikArAdevAnyaprakArANi caturdazapuruSasUtrANyAha-- mUlam-catvAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--AvAyabhadae NAmamege saMvAsabhadae 1, saMvAsamadae NAmamege No AvAyabhadae 2, ege AvAyabhadaevi saMvAsabhadaevi 3, ege No AvAyabhadae No vA saMvAsabhadae / 4 / 1 / __ cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA-appaNo NAmamege vajaM pAsai No parassa 1, parassa NAmamege bajaM pAsai No appaNo 2, appaNo NAsamege vajaM pAptai parassavi 3, appaNo NAmamege vajaM No pAsai No parassavi / 4 // 2 // cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-appaNo gAmamege vajja udIrei No parassa 4 // 3 // vAgduSpraNidhAna-aura kAyaduSpaNidhAna ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye, aisA yaha manoduSpraNidhAna Adi nairayikoM meM paJcendriya manudhya tiryaJcoM meM yAvat vaimAnikoM meM hotI hai| ekendriya vikalendriya aura asaMjJI paJcendriyoM meM manoduSpraNidhAna vacanaduSpraNidhAna Adi nahIM hote| kyoM ki-inameM inakA abhAva kahA gayA hai // sU.17 // cittane Arta, raudra Adi rUpe pariNata karavuM tenuM nAma mane dupraNidhAna che. e ja prakAranuM kathana kAyadupraNidhAna, vAdaggaNidhAna ane upakaraNa duzmaNidhAnanA viSayamAM paNa samajI levuM. A duSpaNidhAnene sadbhAva nArakamAM, paMcendriya manuSya ane tiryamAM tathA vaimAnika paryAnA jAmAM hoya che. paraMtu ekendriya, vilendriya ane asaMjJI paMcendriya jIvomAM manadupraNidhAna, vacanadupraNidhAna Adine sadbhAva hete nathI, kAraNa ke te jIvemAM mana, vacana ane upakaraNane abhAva kahyo che. A sa. 17 ! Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhI TIkA sthA04 u0 1 sU0 18 puruSasvarUpanirUpaNam apaNo NAmabhege vajraM ubasAmei No parassa0 4 4| cacAri purisajAyA paNNattA, taM jahA -abbhuTThei NAmamege aTThAi 4 / 5 evaM vaMdai NAmamege No vaMdAvei 4 6 / evaM sakArei 7, sammA 8, pUei 9, vAi 10, pucchara 12, paDipucchai 12, vAgats 13. sundhare NAmamege No atthadhare 1 atthadhare NAmamege No suttadhare 2, suttadhare NAmamege atthadhare vi 3, No suttadhare NAmage No atthare va 4| 14| || sU0 18 // chAyA - catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - ApAtabhadrako nAmaikaH saMvAsabhadrakaH 1, saMvAsabhadrako nAmaiko no ApAtabhadrakaH 2, eka ApAtabhadrako-saMvAbhadro'pi 3, eko no ApAtabhadrako no vA saMvAsabhadrakaH 4 1 catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - Atmano nAmaiko'yaM pazyati no parasya 2, parasya nAmaiko'vadyaM pazyati no AtmanaH 2, Atmano nAmaiko'vadya pazyati parasyApi 3, Atmano nAmaihisar na pazyati no parasyApi 4 / 2 / 501 puruSa adhikAra ko lekara hI aba sUtrakAra anya prakAra se 14 puruSa sUtroM kA kathana karate haiM- " catAri purilajAyA paNNattA" ityAdimutrArtha- puruSajAta cAra kahe gaye haiM jaise ApAta bhadraka saMvAsa bhadraka 1 saMvAsabhadraka no ApAta bhadraka 2 ApAta bhadrakabhI saMvAsabhadrakabhI 3 aurano ApAtabhadraka no saMvAsabhadraka 4 / ( prathama ) 1 cAra puruSajAta kahe gaye haiM, jo apanA avaya-pApa dekhatA hai, para kA nahIM - 1 jo dUsaroM kA avaya dekhatA hai apanA nahIM - 2 jo apanA bhI dUsaroM kA bhI avadha puruSa adhikAra cAlu che, tethI sUtrakAra have puruSa viSayaka 14 sUtreAnu' nizNu re che - " cacAri purisajAyA paNNattA " ityAdi puruSAnA yAra prahAra udyA -- (1) bhASAta bada-no savAsa lagaDa, (2) saMvAsa bhadra-no AAyAta laga4, (3) AAyAta_lagaDa - saMpAsa laTU bhane (4) no Ayata lagaDa - to savAsa laga / 1 / nIce pramANe paNa cAra prakAranA puruSA kahyA che--(1) pAtAnA avadya ( yAya) ne lenAra-manyanA pAyane nahIM lenAra, (2) anyatu pAya nenAra, peAtAnu' nahIM jonAra; (3) peAtAnuM pApa paNu jonAra ane anyanuM pApa su Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 sthAnako catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-Atmano nAmaiko'vadyamudIrayati no parasya0 4 / 3 / Atmano nAmaiko'vadyamupazamayati no parasya 4 / 4 / catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-abhyuttiSThate (ti) nAmaiko no abhyutthApati 4 / 5 / evaM vandate nAmaiko no vandayati 4 // 6 // evaM satkArayati 4 / 7 / sammAnayati 4 / 8 / pUjayati 4 // 9vAcayati 4 / 10 / pRcchati 4 // 11 // paripRcchati 4 // 12 // vyAkaroti 4 / 13 / dekhatA hai-3 aura cauthA vaha jo ki-apanA aura dUsaroM kA avatha nahIM dekhatA hai-4 cAra puruSajAta kahe gaye haiM, jaise-jo apane avadya kA udIraNa karatA hai para ke avadya ko nahIM 1-2-3-4|4-eka vaha puruSa jo apane avadya ko upazamita karatA hai para ke avadya ko nahIM 1-2 -3-4|5-caar purupajAta kahe gaye haiM, jaise-eka vaha jo kisI kArya utsAha sahita hokara svayaM pravRtti karatA hai dUsare ko utthita nahIM karatA hai-1-2-3-4 / 6-isI prakAra eka puruSa aisA hotA hai jo dUsaroM ko vandanA karatA hai svayaM dUsaroM se vandita nahIM honA cAhatA hai 1-2-3-4 / 7 isI prakAra "satkaroti" ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye 1-2-3-4 / 8 isI taraha "saMmAnayati" ke sambandha meM bhI jenAra (4) pitAnuM pApa paNa nahIM jenAra ane anyanuM pApa paNa nahIM jenAra | 2 | nIce pramANe cAra prakAranA puruSe kahyA che-(1) pitAnA avadhanuM udIraNa karanArepaNu paranA avadhanuM udIraNa nahIM karanAre. bAkInA traNa bhede sUtra bIjAmAM batAvelA kama pramANe samajI levA. 3 ! nIce pramANe cAra prakAranA puruSe kahyA che-(1) pitAnA avadhane upazamita karanAre paNa paranA avane upazamita nahIM karanAre, ItyAdi cAra prakAra ahIM grahaNa karavA joIe. 3 4 | nIce pramANe paNa cAra puruSa prakAra kahyA che--(1) utsAhapUrvaka kaI kAryamAM jAte ja pravRtta thanAre-paNa anyane te mATe utsAha nahIM preranAre ItyAdi cAra prakAra ahIM grahaNa karavA joIe. 5 puruSanA A pramANe cAra prakAra paNa paDe che- (1) bIjAne vandana' karanAre paNa bIjA pitAne vandana kare evI IcchA nahIM rAkhanA, ItyAdi cAra prakAra ahIM grahIta thavA joIe..! 6 ! sarakArane anulakSIne paNa evA ja cAra prakAra samajavA, 7. Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u01 sU018 puruSasvarUpanirUpaNam 503 sUtra nAmaiko no arthadharaH 1, arthadharo nAmaiko no sUtradharaH 2, sUtradharo nAmaiH arthadharo'pi 3, no sUtradharo nAmaikaH no arthadharo'pi 4 | 14 | sU0 18 || TIkA - " cattAri purisajAyA " ityAdi - puruSajAtAni= puruSaprakArAH, catvAri prajJatAni tadyathA - ApAta bhadrakaH = ApatanamApAtaH = AkasmikasaGgamaH, tatra bhadrakaH= kalyANakaro darzanAsslApAdinA sukhasampAdakatvAt, " nAme " - ti sarvatra vAkyAlaGkAre, ekaH - kazcitpuruSo bhavati, kintu no saMvAsabhadrakaH-saMvAsaH = sahajAnanA cAhiye 1-2-3-4 / 9 aise hI " vAcayati " ke sambandha me bhI jAnanA cAhiye 1-2-3-4 10 pRcchati 11 paripRcchati - 12 vyAkaroti inake viSaya meM bhI isI uparyukta prakAra se jAnanA cAhiye / cAra puruSAMta kahe gaye haiM, jaise koI eka aisA hotA hai jo sUtraghara hotA hai arthaghara nahIM hotA hai -1 dUsarA koI eka aisA hotA hai ki- arthadhara hotA hai sutradhara nahIM - 2 tIsarA vaha jo sUtradhara bhI hotA hai aura arthadhara bhI 3 cauthA vaha hai jo sUtradhara bhI nahIM hotA hai aura arthadhara bhI nahIM 4 | prathama sUtra ina saya kA spaSTIkaraNa isa prakAra hai meM jo puruSajAta puruSaprakAra cAra kahe gaye haiM unakA tAtparya aisA hai koI eka puruSa aisA hotA hai jo "ApAtabhadraka- " hotA hai "Akasmika saGgama meM darzana AlApa Adi dvArA sukha sampAdaka hone se - sanmAnane anulakSIne paNu evAM ja cAra prakAra samajavA, ! 8 ! pUjAsatkArane anulakSIne paNa evA ja cAra prakAra samajavA, / 9 / " vAcayati " nA saMdharbhA athavA vAcanAnA saMbadhane anulakSIne pazu puruSAnA evA ja cAra prakAra samajavA. ! 10 ! | 11 | pRcchA ane ! 12 ! paripRcchAne anulakSIne paNa cAra-cAra prakAra samajavI. / 13 / niNyane anulakSIne paNa cAra prakAranA puruSA samajI levA. / 14 / puruSAnA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che--(1) phAi puruSa sUtradhara hAya che paNa adhara hAtA nathI, (2) kAI puruSa adhara hAya che, paNa sUtradhara hAtA nathI, (3) kAI sUtradhara paNa hAya ane adhara paNa hAya che. (4) kaiAI sUtradhara paNa nathI hAtA ane apara pazu nathI hAtA. vizeSA pahelA sUtramAM puruSAnA je cAra prakAra khatAvyA che, tenuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che--(1) " ApAta bhadraka-ne savAsa bhadraka '" Akasmika saMgamamAM dazana, AlApa Adi dvArA je puruSa sukhadAyaka athavA kalyANukara hAya che tene ApA bhadraka puruSa kahe che. kAika puruSa A pramANe Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 sthAmAyane vAsastatra bhadrakA kalyANakArI na bhavati, krUratvAt , saMsArakAraNaniyojakatvAdvA 1, " saMvAsabhadae " ityAdi-saMvAsabhadrakaH-eka:-kazcitpuruSo bhavati saMvasatAmatyantopakAritvAt , kintu ApAtabhadrako na bhavati, anAlAparUpA''lApA-dinA sukhakaro na bhavatIti bhAvaH 2, evamanyabhaGgadvayamapi vijJeyam 4 // 1 // ___ "cattAri " ityAdi-punazcatvAri purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-eka: kazcitpuruSaH, AtmanaH-svasya svasambandhItyarthaH, prAkRtatvAd 'vajja'-misyasya luptA'kArasya " avadha "-miticchAyA bhavitumarhati, avayaM-pApaM kama pazyati, yadvA-vajyaM vajituM yogyaM vaya sarvatyAjyaM karma pazyatidAnasAmAnyArthatvAkalyANa karatA hotA hai, kintu-jo "saMvAsamaka" saMcAlabhadraka nahIM hotA hai, saMghola me sahavAsa meM bhadraka kalyANakArI nahIM hotA hai| kyoM ki aisA vaha puruSa (prAyaH) krUra hotA hai-aura saMsAra kAraNa meM niyojaka hotA hai-1 yahA~ sarvatra "nAma" vAkyAlaGkAra meM hai| 1 "saMvAsabhahae" ityAdi koI eka dUsarA puruSa aisA hotA hai jo saMvAsa meM to bhadraka hotA hai para vaha opAtabhadraka nahIM hotA hai, AlApa Adi dvArA sukha sampAdaka nahIM hone se kalyANa kara nahIM hotA hai-2 aise hI anya do bhaGgoM ke sambandha meM bhI samajha lenA cAhiye 4 / "cattAri" ityAdi isa dvitIya sUtra meM jo cAra puruSa prakAra kahe gaye haiM unakA tAtparya isa prakAra hai koI eka puruSa aisA hotA haiM jo svasambandhI pApakarma (aghadya ) ko, athavA-sarvatyAjya karma ko, yA -hiMso anna Adi pApakarma ko dekhanA hai jAnatA hai| parantu-para ke prati udAsIna hone se usake avaya ko nahIM dekhatA hai nahIM jAnatA ApAta bhadraka te hoya che paraMtu saMvAsa ( sahavAsa) bhadraka hotuM nathI. eTale ke tene sahavAsa sukhadAyaka ke kalyANakAraka nivaData nathI, kAraNa ke e puruSa sAmAnyataH krUra hoya che, ane saMsAra kAraNamAM nijaka hoya che. (2) "saMvAsa bhadra-no ApAta bhadraka" kaI puruSa e hoya che ke je saMvAsa (rAhavAsa) mAM te bhadraka (sukhadAyaka) hoya che paNa AlApa Adi - dvArA sukhasampAdaka nahIM hovAthI kalyANakAraka heta nathI. bAkInA be puruSanuM kathana paNa A kathanane AdhAre saraLatAthI samajI zakAya evuM che. bIjA sUtramAM puruSanA je cAra prakAra kahyA che tenuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che- (1) koI puruSa e hoya che ke je pitAnA avadhane pApakarmane athavA tyAjyakarmane athavA hiMsA, asatya Adi pApakarmone dekhe Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 401 sU018 puruSasvarUpanirUpaNam 505 jjAnAtItyarthaH, kintu parasya anyasyA'vadyaM vayaM vA no pazyati, yadvA-vajramiticchAyA, tadarthazca vajravad vajra vA gurutvAd hiMsA'nRtAdi pApaM karmeti bhavati, tat kazcitpuruSaAtmanaH-svasambandhi kalahA''dau pazcAttApayuttatvAt pazyati, no hai| yahAM "vajja" pada meM prAkRta hone ke kAraNa "a" kA lopa ho gayA hai isaliye isakI chAyA saMskRta meM "avadya" ho sakatI hai, avadhanAma pApakarma kA hai / yadvA-" vajja" kI saMskRtacchAyA vayaM bhI ho sakatI hai, ataH isa pakSa meM " varjituM yogyaM vayaM " isa nirukti ke anusAra jo sarvatyAjya hotA hai vaha vayaM hai, vajya karma hai / athavA " vajaM" kI saMskRtacchAyA "vajra" bhI hotI hai isakA artha aisA hotA hai ki amRta Adi pApa guru hone se vajra jaise hote haiN| "pazyati" phriyApada hai isakA bhI artha aisA ho jAtA hai ki-koI eka puruSa aisA hotA hai jo svasambandhI avadya ko pApakarma ko hI dekhatA hai parasambandhI pApakarma ko nahIM dekhatA hai| kyoM ki-vaha usake prati udAsIna hotA hai, tathA jaba " vaya'" sarvatyAjya karma isa pakSa meM artha kiyA jAtA hai taba koI eka puruSa aisA hotA hai jo apane sambandhI karma ko jAnatA hai yahAM dRza dhAtukA artha jJAnArtha paraka liyA gayAhai parake varNya pharmako che ( jANe che), paraMtu anyanA pratye udAsIna vRttivALo hovAthI anyanA pApa bhani hematA (yuta) nayI mahI " vaja" prAta 54 cha. tai 'a' thaI gayo pAthI tanI saMskRta chAyA 'a' za? che. A avadya pada pApakarma mATe vaparAyuM che. athavA "vajJa" A padanI sakRta chAyA 'varya' 55 yaza cha. A! sTisa viyA2 42vAmAM Ave to "varjitu yogyaM vayaM" mA vyutpatti anusAra re satyAya hAya cha tene varya-vajaryakarma kahe che. mathavA " vajja" mA panI saMskRta chAya"vanaM" 54 yAya che. tene artha A pramANe che-amRta Adi pApa guru hovAthI vajI samAna hoya cha. " pazyati" meTa mecha. puruSa meve DAya cha 2 potAnA avane-pApakamane ja dekhe che, paraMtu anyanA pApakarmane dekhate nathI-anyanA pApakarma pratye udAsIna rahe che. yAre "vayaM " meTale satyArya bha', maSTiye viyA2 42vAmA Ave che, tyAre A pramANe artha thAya che-"kaI puruSa e hoya che ke je pitAnA sarvatyAjya kamIne jANe che, paNa anyanA sarvatyAjya kamane ongta nathI. mI " ddaz " dhAtuno artha 'lavu' dii| che, 42 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre parasya=anyasambandhi tanna pazyati paraM pratyudAsInatvAt 1 ekaH = kaJcittu parasyAca vajyaM vajravad vajraM vA karma pazyati, no AtmanaH sAbhimAnatvAt iti dvitIyo bhaGgaH 2 / evaM zepabhaGgadvayamapi vijJeyam / 4 2 / " cattAri " ityAdi - punaH puruSajAtAni catvAri prajJatAni, tadyathA - ekaH kathitpuruSaH, AtmanaH - svasamvandhi avadhaM pApaM karma, udIrayati = anudIrNa karma locatapazcaryAdibhirudayAvalikAyAM pravezayati, kintu parasya = anya samvandhi ava no udIrayati paraM pratyudAsInatvAt ?, anyad bhaGgatrayaM yathA - " parassa NAmamege nahIM jAnatA hai / isI prakAra koI puruSa aisA hotA hai jo svasambandhI vajra ( carjanIya karma) ko guru honese hiMsAdika pApakarmako dekhatA hai, kyoMki vaha usake prati udAsIna hotA hai yaha aisA prathama bhaGga haiM - 1 dvitIya bhaGga isa prakAra se hai koI eka puruSa aisA hotA hai jo parake avaya ko, yAca ko, athavA vajra jaisA vajra karma ko dekhatA hai aura apane avadha ko, yA varjya ko, yA vajravat vajra karma ko nahIM dekhatA hai| isI prakAra zeSa bhaGgadaya bhI samajhane yogya hai 4 / 2 / " cantAri " ityAdi rUpa jo tRtIya sUtra kahA gayA hai usakA tAtparya aisA hai ki koI eka puruSa aisA hotA hai jo apane avadya pApakarma ko udIrita karatA hai anudIrNa huve karma ko loca, tapazcaryA Adi dvArA udayApalikA meM praviSTa karatA hai / kintu anya sambandhI avadya ko parake prati udAsIna 506 " ahIM te jJAnArthe vaparAyo che. athavA 'vajra' sevAmAM Ave to mA prabhA a thaze-kAi puruSa evA hAya che ke je peAtAnA vajrane (hiMsAdika pApa karmAM guru hAvAthI ahIM vA rUpe prakaTa karyAM che) jANe che paNa anyanA vajrane jANatA nathI, kAraNa ke anyanA vajra pratye te te udAsIna ja rahe che. have puruSane khIje prakAra prakaTa karavAmAM Ave che--koI puruSa evA hAya che ke je anyanA avadyane, athavA varjyane athavA vajra samAna guru kane dekhe che, paNa peAtAnA avaghane, athavA varjyane athavA vajra samAna guru kane dekhatA nathI-peAtAnA pApakarmoM tarapha te te udyAsIna rahe che. e ja pramANe bAkInA be bhAMgAe puruSa prakAronuM kathana paNa samajI levuM have sUtranA lAvArtha aTa vAmAM Ave che" cattAri " chtyaahipuruSAnA nIce pramANe cAra prakAra pazu kahyA che-(1) kAI puruSa evA DAya che ke je peAtAnA avadya (pApakama) ne udvIrita kare che-eTale ke anudINu avasthAvALA kamane lAca, tapazcaryAM Adi dvArA udayAvalikAmAM praviSTa karAve che, parantu anyanA avaghane udvIrita karatA nathI, kAraNa ke anyanA pApakamAM Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u01 sU0 18 puruSasvarUpanirUpaNam 507 vajja udIrei No apaNo 2, appaNo NAmamege vajjaM udIrei parassavi 3, appaNo NAmamege bajja No udIrei No parassavi"4 ekA kazcitpuruSaH, pararaya=anyasambandhi avadyam udIrayati upadezAdinA, no AtmanaH, AtmakalyANabhAvanA rahitatvAt 2, eka:-kazcit sva-parayoravadham udIrayati, sva-parakalyANabhAvanAvattvAt 3, ekA aparaH puruSa AtmaparayoravadyAdi no udIrayati vimUDhatvAt 4 // 3 // " cattAri" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA--ekaH -kazcitpuruSaH, AtmanaH-svasya avayaM-pApaM karma upazamayati-upazAntaM karoti, hone se udIrita nahIM karatA hai 1 isameM anya bhaGgAtraya isI prakAra se udbhAvita kara lenA cAhiye "parasta NAmamege vaja udIrei, No apaNo" 2 " appaNo NAmamege vajaM udIrei parassa vi-"3 appaNo NAma mege vajaM No udIrei No parasta vi-4 | koI eka puruSa aisA hotA hai jo dUsaroM ke avadya ko upadeza Adi dvArA udIrita kara detA hai para apane karma ko AtmakalyANa karane kI bhAvanA se rahita hone ke kAraNa udIrita nahIM karatA hai-2 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo sva aura para donoM ke avadya ko udIrita karatA hai| kyoM ki-aisA purupa sva aura-para donoM kA kalyANa kAmuka hotA hai 3 eka koI puruSa aisA hotA hai jo na apane avadya ko udIrita karatA hai, aura na parake avadya ko udIrita krtaahai| kyoMki-vaha vimUDha (viveka vikala) hotaahai| 43 / "cattAri" ityAdi isa sUtra dvArA jo cAra prakAra ke puruSa pragaTa kiye gaye haiM pratye te udAsInavRtti rAkhatA hoya che. e ja pramANe vicAra karIne bAkInA traNa prakAranuM paNa ahIM kathana thavuM joIe. tatra Hin (41) mA prabhAva hai-" paraspa NAmamege vajja udIrei, No appaNo" (2) puruSa manyanA savayana 5deza mAha 43 siiFrita kare che, paNa pitAnA avaghane urIrita karato nathI. kAraNa ke tenAmAM mAtmayAnI bhAvanAnA 4 mA rAya che. " appaNo NAmamege vajja udIrei, parassa vi" (s) yona Aqdhara rita re cha bhane anyanA avadyane paNa udarita kare che, kAraNa ke te sva ane paranuM kalyANa Icche che. " appaNo NAmamege vajaM No udIrei, No parassa vi" 4 puruSa yAtAnA avane paNa udIkti karatA nathI ane anyanA avane paNa uThIrita karate karatuM nathI, kAraNa ke te vimUDha hoya che, Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 sthAnagine parassa tad no upazamayati, paraM pratyudAsInatvAt 1, apare trayo bhaGgA evam" paratsa NAmamege vajaM uvasAmei No appaNo 2, appaNo NAmamege vajja uvasAmei parassavi 3, appaNo NAmamege vajja No uvasAmei No parassavi" | tatra dvitIyabhaGgasyAyamartha:-eka:-kazcityurupaH parasyAvA upazamayati, no Atmanastadupazamayati, AtmahitabhAvanArahitattvAt 2 / ekaH puruSaH AtmanaH parasyApi avadyamupazamayati, svaparahitAbhilA pittvAt 3 / ekaH purupa AtmanaH parasyApi avadhaM no upazamayati vimUDhatvAt / 4 / 4 / usakA tAtparya aisA hai, koI eka puruSa aisA hotAhai jo apane hI avadya pApa ko upazAnta karatA hai, parake prati udAsIna hone se usake avadya ko upazAnta nahIM karatA hai 1 isa sambandha meM-anya 3 bhaMga aise haiM "parassaNAmamege vajaM uvasAmeha, No apaNo" 2 appaNo NAmamege vajaM uksAmei parasta vi 3 "appaNo NAmamege vanaM No uvasAmei, jo pararasa vi- 4 isakA artha aisA hai dasarA bhaMgavAlA koI eka puruSa aisA hotA hai jo upadeza pradAna Adi dvArA parake avadya popakameM ko to zAnta kara detA hai, para AtmahitabhAvanA se rahita hone ke kAraNa apane avadha ko upazamita nahIM karatA hai-2 tRtIya bhagavAlA koI eka puruSa aisA hotA hai jo sva aura parake hita kA abhilASI hone ke kAraNa donoM ke avadya pApakoM ko upazAnta kara detA hai-3 tathA-cauthe bhaMga kA koI puruSa jo ki-vimUDha hone ke kAraNa na apane na parake avadya ko upazAnta karatA hai-4-4 / __ yA sUtrI mAvArtha 542 42pAmA mAcha-" cattAri" tyAhi A sUtra dvArA paNa nIce pramANe cAra prakAranA puruSe kahA che-(1) kaI puruSa e hoya che ke je pitAnA ja avadhane (pApakarmane) upazAta kare che, paNa anyanA tarapha udAsIna hovAthI anyanA avadyane upazAta karatA nathI. A sivAyanA traNa bhAMgA (vika9po) nIce pramANe che " parassa NAmamege va uvasa meI, No apaNo2, appaNo NAmamege vaja uvasAmei, parassa vi3, appaNo NAmamege vajjaNo uvasAmei, No parassa vi4" bIjo bhAMga-keI puruSa e hoya che ke je upadeza Adi dvArA paranA avadyane (pApakarmane) upazAnta karI nAkhe che, paNa AtmakalayANanI bhAvanAthI rahita hovAne kAraNe pitAnA avadyane upazAnta karatA nathI. trIjo bhAga keI puruSa e hoya che ke je sva ane paranA hitanI abhilASAvALo hovAthI potAnA ane anyanA avadyane upazamita karI nAkhe che. bhAga-kaI puruSa e hoya che ke je pitAnI vimUDhatAne Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkAM sthA04 u01 sU0 18 puruSasvarUpanirUpaNam 609 " cacAri " ityAdi - punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni tadyathA" abhyuttiSTha " - ekaH kaJcitpuruSaH svayaM kacitkArye abhyuttiSThate-udyatate sotsAhatvAt pravartata ityarthaH, kiM tu paraM no utthApayati-na pravartayati paraM pratyuSadAsInatvAt, yadvA-' anbhui ' ityasya ' abhyuttiSThati ' iti cchAyA, tadarthazva - abhyutthAnaM karotIti, kintu paraM no utthApayati, etAdRzautkRSTA''cArapakSapAtI laghuparyAyo vA bhavati 1, zepAstrayo bhaGgA evam - " anbhuDAvei NAmamege No anDe 2, abhude NAmamege azudvAvei 3, No abhuTThe NAmamege No aTThAve 4 | " iti eSAM vyAkhyA - ekaH - kathitpuruSaH abhyutthApayati ziSyA ? "cattori" ityAdi isa paJcana sUtra dvArA jo cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM usa sambandha meM spaSTIkaraNa karate huve sUtrakAra kahate haiM, koI eka puruSa svayaM hI Atmahita sAdhaka kArya meM sotsAha hokara pravRtta hotA hai para prati udAsInatA se utsAha ke sAtha pravRtta nahIM hotA hai - 1 yadvA-" abhuDe " kI chAyA " abhyuttiSTati " hai, isakA artha abhyutthAna karanA hai aisA puruSa utkRSTa AcAra kA pakSapAtI hotA hai, vA laghuparyAyavAlA hotA hai / zeSa tIna aMga aise haiM - " abbhuTTAveda NAmamege No abhuTTheha 2 anbhu NAmamege amuTThAveda 3 No abhuTTheha NAmamege No anbhuTTAvei - 4 isakI vyAkhyA isa prakAra se hai dvitIya bhaGgavAlA koI eka kAraNe peAtAnA pApakane paNa upamita karatA nathI ane paranA pApakamane paNa upazAnta karatA nathI. " have pAMcamAM sUtrane bhAvAtha prakaTa karavAmAM Ave che. A sUtramAM puru SAnA je cAra prakAra kahyA che tenu spaSTIkaraNu nIce pramANe che-- 66 " (1) koi puruSa evA hoya che ke je AtmahitasAdhaka kAryoMmAM utsAhapUrvaka bhAga le che, parantu anya pratye udAsIna hAvAne kAraNe anyane te kAya 42vAne utsAhita urato nathI. athavA " abbhuTTei " nI chAyA abhyuttiSThati thAya che. A dRSTie vicAravAmAM Ave te tenA artha "abhyutthAna karavuM " thAya che. evA puruSa utkRSTa AcAranA pakSapAtI hoya che, athavA laghu paryA yavALA hAya che. A dRSTie vicAratA pahelA bhAMge A pramANe ane chekoI puruSa evA hoya che ke je peAtAnuM abhyutthAna kare che, paNa anyanuM abhyutthAna karate nathI. khAkInA traNa bhAMgA nIce pramANe ane che~~ aTThAvei NAmamege, No abhuTTeira, avbhudrei NAmamege acbhuTThAvei3, No abbhui NAmamege No anbhuTThAvei4 " "" Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAnora dikaM na punaH svayamabhyuttiSThati gurutvAtU 2, eka:-kazcit svayamabhyuttiSThati paramapyabhyutthApayati, ubhayattitvAt tIrthaGkaragaNadhArAdivat 3, ekaH-kathitpurupo na svayamabhyuttiSThavi na paramabhyutthApayati, tAdRzo jinakalpiko'vinIto vA puruSo jJeyaH 4 // 1 / evaM vandanAdisUtreSvapi tattatpuruSA vandanAdividhAyaka vidhApakA vodhyAH, ityatrAha-" evaM vaMdai" ityAdi-evam anantaroktAbhyutthAnAdisUtravat, " vaMdai" ityArabhya ' vAgarei' paryantAnyaSTasUtrANi bodhyAni / tathAhi-" vandate nAmaikaH "-ekaH-kaJcit puruSo vandate-dvAdazAvartAdinA vandanaM karoti, kintu pareNa na vandayati 6 / zepA bhaGgAH svayamUhyAH / " evam" puruSa aisA hotA hai jo apane ziSya Adi ko hI uThatA hai svayaM guru hone ke kAraNa uThatA nahIM hai-2 tRtIyabhaGga kA koI eka puruSa tIrthaGkara gaNadhara Adi jaise svayaM bhI uThatA hai aura parako bhI uThAtA hai-3 cauthe bhaMga kA koI eka aisA hotA hai jo na svayaM uThatA hai na dUsare ko uThAto hai-4 aisA puruSa jinakalpika vA avinIta hotA hai| 5 isI taraha kA bhaGga kathana vedanAdi sUtroM ke sambandha meM bhI kara lenA cAhiye, arthAt-vandanAdika sUtroM meM bhI tattatpuruSa candanAdividhAyaka aura vidhApaka hote haiN| ata:-" vaMdai" sUtra se lekara " vAgareha" sUtra taka ATha sUtroM ko anantarokta abhyutthAna Adi sUtra samAna jAnanA cAhiye / isa viSaya meM AlApaka isa prakAra se haiM,-" vaMdate nAmaikaH " ekaH kazcit puruSo vandate, dvAdazA''vAdinA vandanaM karoti kintu A traNa bhAgAonI vyAkhyA nIce pramANe samajavI-- bIjo bhAMge--kaI puruSa e hoya che ke je pitAnA ziSyAdikenuM ayutthAna kare che, paraMtu pite guru (dIrdhaka) hevAne kAraNe pitAnuM aspRsthAna karatA nathI. trIjo bhAga-kaI puruSa e hoya che ke je pitAnuM paNa utthAna kare che ane anyanuM paNa utthAna kare che jemake tIrthakara, gaNadhara vagere. ce bhAge koI puruSa e hoya che ke je pitAnuM paNa utthAna karatuM nathI ane paranuM paNa utthAna karatuM nathI. e puruSa jinakalpika athavA avinIta hoya che Dave "vadai" thI ne " vAgarei" 5-tanA 8 sUtrAnu 25rI karaNa karavAmAM Ave che - ch| sUtranu 250TI.4214-" vadate NAmakaH "-" ekaH kazcit puruSo dvAdazA''vartAdinA vandana' karoti, kintu pareNa na vandayati" Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 401 90 18 puruSasvarUpanirUpaNam -anena prakAreNa, " sakArei"-svayaM. satkaroti vastrapAtrAdidAnena parasya satkAra karoti, kintu anyena svAtmAnaM no satkArayati 1, zepA bhaGgA UhanIyAH 7 / ___ "sammAoDa "-'sammANei NAmamege jo sammANAvei'-eka:-kazcityurupaH paraM sammAnayati-stutyAdiguNonnatikaraNena, kintu pareNa svAtmAna no sammAnayati na sammAna kArayati 1, zepA bhaGgAH svayamUhyAH 4 // 8 // __pUei-pUei NAmamege No pUyAvei '-ekA-kazcitpuruSaH svayamanyaM pUjayati-AdaraNIyatvena svIkaroti kintu pareNa svAtmAnaM no pUjayati 1, zeSA bhaGgAH svayamUhanIyAH / 4 / 9 / pareNa na bandayati 6 koI eka puruSa dvAdaza Avarta Adi zAstra saMketita vidhAna se vandanA karato hai, kintu dUsaroM se apanI candanA nahIM karAtA hai 1 bAkI tIna bhaGga apane Apa samajha lenA cAhiye 4 / aise hI satkAra ke sambandha meM cAra bhaGgoM ko samajha lenA cAhiye, jaise " sakAre" koI eka purupa aisA hai jo pAtra vastra Adi pradAna pUrvaka parakA satkAra karatA hai kintu anya se apanA satkAra nahIM karavAtA hai 1 yahAM bAkI ke 3 bhaGgoMko banA lenA cAhiye 4-7 / 8-" sammANei-sammANei NAmege No sammANAveha" koI eka puruSa aisA hotA hai, jo dUsaroMkA sammAna karatA hai para-dUsaroM se apanA sammAna nahIM karAtA hai-1 yahA~bhI avaziSTa tIna bhaGgoMkI kalpanA yathAvat kara lenI caahiye-4| (1) puruSa mevA .hAya che 2 6A (mA2) bhApata mAha zAstrokta vidhipUrvaka vaMdaNa kare che, paNa te bIjA pAse pitAne vaMdaNuM karAvata nathI. (2) keI puruSa evo hoya che ke je pite zAstrokta vidhipUrvaka vaMdaNa karatA nathI paNa anyanI pAse evI vaMdaNuM karAve che. - e ja pramANe bAkInA be bhAMgAonuM kathana paNa jAte ja samajI levuM hAthI dAna "vAgarei " 'niya 42 che' paya-tanA sUtrAnA yA2 HistenuM kathana pUrvokta abhyatthAna sUtra pramANe ja samajI levuM. sAtamuM sUtra--satkAranA viSayamAM paNa evA ja cAra bhAga samajI levA. jemake kei eka puruSa e hoya che ke je vastra, pAtra AdinA pradAnapUrvaka anyane satkAra kare che, paNa anyanI pAse potAne satkAra karAvatA nathI. bAkInA traNa bhAMgI jAte ja samajI levA. mAsu sUtra-" sammANei NAmege No sammANAvei" tyAhI puruSa e hoya che ke je anyanuM sanmAna kare che, paNa anyanI mAraphata pitAnuM sanmAna karAvatuM nathI. bAkInA traNa bhAMgAe pUrveta krama anusAra samajI levA. Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 sthAnAper " ares " vA NAmamege No vAyAveda ' vAcayati nAmaiko na vAcayati ' - ekaH - kazcit puruSaH svayaM vAcayati - pAThayati sutrAdikaM, kintu pareNA''tmAnaM no vAcayati na pAThayati, upAdhyAyAdiH 1 zeSA bhaGgAH svayamUhanIyAH / tatrodAharaNAni krameNa ziSyaH - 1 paThitagranthavizeSaH - 2 jinakalpiko - 3 bodhyAH // 10 pucchai " pucchara NAmamege No pucchAvei ' iti prathamabhaGgasvarUpam, 9- " pUei eha NAmamege, No pUyAvei " cAra prakArake purupomeM koI purUSa aisA hotA hai jo dUsaroM kI pUjA-arthAt AdAraNIyatA svIkAra karatA hai parantu dUsaroMse apane ApakI pUjA nahIM karAtA hai - 1 avaziSTa tIna bhaTTako tarkase samajha lenA-4 4. 39 66 61 " 10- vAei cAra prakArake puruSa haiM jinameM eka vaha hai jo dUsaroMko sUtrAdi paDhAtA hai parantu svayaM dUsaroMse nahIM paDhatA hai -1 aisA vaha upAdhyAya hotA hai / yahA~ para bhI 3 aura honevAle bhaGgoko banA lenA cAhiye | iname udAharaNa kramazaH ziSya- paThitagrantha jina kalpi koMko jAnanA cAhiye -4 11- " pucchai pucchaha nAmamege No pucchAveda " cAra prakArake puruSo meM koI eka puruSa aisA hotA hai, jo svayaMhI sUtrAdikoM ko pUchatA hai dUsaroMse nahIM pUchavAtA hai -1 yaha prathama bhaGga hai, yahAM bAkIke dr sUtra nava - " pUei NAmamege, jo pUyAvei " tyiAdi - ardha puruSa sevA hAya che ke je anyanI pUjA kare che-eTale ke anyanI a daraNIyatAne svIkAra kare che, parantu anyanI pAse peAtAnI pUjA karAvatA nathI-peAtAnI jAtane AdaraNIya manAvatA nathI. bAkInA traNa bhagene pUrvokta krama anusAra jAte ja samajI levA, isabhAM sUtrano bhAvArtha - " vAei " tyAhi-yAra ajharanA puruSI udyA che, temAMthI paheleA prakAra A pramANe samajavA (1) kAI puruSa evA hoya che ke je anyane sUtrAdi bhaNAve che, paNa peAte anyanI pAse sUtrAdinuM aghyayana karatA nathI. upAdhyAyane A prakAranA puruSamAM gaNAvI zakAya che. khAkInA traNa bhAMgA pazu upara kahyA pramANe ja samajI levA, A traNa bhAMgAnA dRSTAnta rUpe kramazaH ziSyane patigranthane ane jita kalpikAne grahaNa karavA joie, - "L pucchada " tyAhi-abhiyAramAM sUtrano lAvArtha -" pucchara NAmamege No pucchAvei A cAra prakAranA puruSAmAMthI koi puruSa evA hAya che ke zd Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA0 4 u. 120 18 puruSasvarUpanirUpaNam tadvivaraNam-eka:-kazcitpuruSaH sUtrAdi pRcchati praznapati, kintu pareNa no pRcchyti-1| zeSA bhaGgAH svayagRhanIyAH 4 / 11 // ___" paDipucchai" iti-' paDipucchai NAmamege No paDipucchAvei', iti prathamabhaGgasvarUpam , eka:-kazcit sUtrArthoM pratipRcchati-pRSTamaznaM karoti, no pareNa pratipRcchayati 1, zeSA bhaGgAH svayamUhyAH 4 // 12 // " vAgarei "'cAgarei NAmamege No vAgarAi ' iti prathamabhaGgasvarUpam , asyAyamarthaH-ekA kazcitpuruSaH sUtrAdikaM svayaM vyAkaroti-nirNayati, kintu pareNa no vyAkArayati 1 / zeSA bhaGgAH svayamUhyAH 4 / 13 / / __" muttadhare " ityAdi-ekaH kazcitpuruSaH mUtradharaH-dharatIti dhAH sUtrasya 3 bhaGgA apane Apa udbhavita kara lenA cAhiye-4 / "paDipucchaha" paDipucchai NAmamege, No paDipucchAvei-puruSa cAra prakAra ke haiM jinameM eka prakArakA vaha hai jo-sUtrArtha ko svayaM prazmita karatA hai para isaroMse prazinata nahIM karavAtA hai-1 yahAM para bhI Ageke 3 bhaGgoko banA lenA cAhiye-4/13 ' vAgarei"vAgarei NAmamege, No vAgarAi-puruSa cAra bhedake haiM, inameM koI eka to aisA hotA hai jo svayaM nirNaya karatA hai parase nirNaya nahIM karAtA hai-1 yaha pahalA bhaGga hai Ageke tIna bhaGgoM apane Apa banA lenA-4 14 suttadhare-ityAdi puruSa cAra prakAra ke kahe gaye hai, inameM koI eka puruSa aisA hotA hai jo kevala sUtradhara hotA hai arthadhara nahIM hotA je pite ja sUvAdikene artha pUche che, anyanI pAra pUchAvate nathI bAkInA traNe bhAMga paNa pUrveta krama anusAra banAvI levA. sve mAramA sUcanA mAvA ghaTa 42vAmA mAve cha-" paDipuccha" tyAdi-" paDipucchai NAmamege No paripucchAvei " yA2 42 puruSobhAyI pahevA prakArano puruSa e hoya che ke je sUtrAthane pote ja prazcita kare che, paNa bIjA leke pAse prakSita karAvato nathI. ahIM paNa bAkInA traNa , bhAMgA pUrvokta kamAnusAra banAvI levA joIe. taramA sUtranu 25TI42-~" vAgarei" tyA6-" vAgarei NAmamege No, yAgarAve" puruSamA yAra 482 cha. (1) 17 puruSa mevA DAyache je pite ja nirNaya kare che, paNa anyanI pAse nirNaya karAvato nathI. A pahele prakAra che, bAkInA traNa prakAra jAte ja samajI levA. ve 14 mA sUcanA mAvArtha paTa 42vAmA mAcha-" muttadhare" ItyAdi-puruSanA cAra prakAra nIce pramANe kahyA che-(1) keI eka puruSa Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 sthAnAstre dharaH sUtradharo bhavati, kintu arthadharo na bhavati 1 / ekaH-kazcit arthadharo bhavati na tu mUtradharaH 2, sUtradharo nAmaiko'rthadharo'pi 3, eko no sUtradharo no arthadharaH 4 / tRtIya-caturthabhaGgayorudAharaNadvayaM-medhAvi-jaDarUpaM bhavati 4|14||mu0 18 // puruSAdhikArAdeva devavizeSa-puruSavizepanirUpakANi lokapAlAdi-sUtrANyAha mUlam -camarassa NaM asuriMdasta asurakumAraranno cattAri logapAlA paNNatA, taM jahA-some 1, jame 2, varuNe 3, vesamaNe / evaM balistavi-some 1, jame 2, vesamaNe 3, varuNe 41 dharaNassa-kAlapAle 1, kolapAle 2, selapAle 3, saMkhapAle 4 // evaM bhUyANaMdassa cattAri-kAlapAle 1, kolapAle 2, saMkhapAle 3, selapAle 4 / veNudevassa-citte 1, vicitte 2, cittapakkhe 3, vicittapakkhe / veNudAlissa-citte 1, vicitte 2, vicittapakkhe 3, cittapakkhe 4 / harikaMtassa-pame 1, suppame 2, pabhakate 3, suppabhakate 4 / harisahassa--pabhe 1, suppabhe 2, suppabhakaMte 3, pabhakate 4aa aggisihassa-teU 1, teusihe 2,teukate 3, teuppabhe 4aa aggimANavassa-teU 1, teusihe 2, teuppabhe 3, teukate 4 // puNNasta-rUe 1, rUyaMse 2, rUyakate 3, rUyappabhe 4 // hai-1 dUsarA koI arthadhara hotA hai sUtradhara nahIM hotA hai-2 koI eka tIsarA puruSa aisA hai jo sUtradharabhI hotA hai aura arthadharabhI hotA hai-3 tathA-caturtha prakArakA koI eka puruSa aisA hotA hai jo nato sUtra. dharahI hotA hai na arthadharahI hotA hai-4 yahAM-tRtIya aura caturtha bhaGgake udAharaNa medhAvI aura jaDa puruSa hote haiM // sU018 // e hoya che ke je mAtra sUtradhara ja hoya che, paNa arthadhara hita nathI. (2) kaI puruSa mAtra arthadhara ja hoya che paNa sUtradhara, heta nathI. (3) kaI puruSa sUtradhara paNa hoya che ane adhara paNa hoya che. jemake kaI meghAvI puruSa. (4) keI puruSa e heAya che ke je sUtradhara paNa hotA nathI ane ardhadhara paNa hotuM nathI jemake jaDa puruSa. | sU. 18 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA0 4 u01 sU0 19 lokapAlAdinirUpaNam 515 * evaM visiTussa--rUe 1, rUyaMse 2, rUyappabhe 3, rUyakate 4 // jalakaMtassajale1,jalarUe2, jalakaMte3, jlppme4| jalappahassajale1, jalarUe2, jalappahe3, jalakaMte 4 / abhiyagaissa-turiyagaI 1,khippagaI 2, sIhagaI 3, sIhavikamagaI 4 / abhiyavAhaNassaturiyagaI 1, khippagaI 2, sIhavikkamagaI 3siMhagaI / velaMbassakAle 1, mahAkAle 2, aMjaNe 3, riTre 4 pabhaMjaNassa-kAle 1, mahAkAle 2, riTe 3, aMjaNe 4 / ghosassa-Avatte 1, viyAvatte 2, naMdiyAvatte 3, mahANaMdiyAvatte / mahAghosassa-Avatte 1, viyAvatte 2, mahANaMdiyAvatte 3, maMdiyAvatte 20, 4 / sakassa-some 1, jame , varuNe 3, vesamaNe 4AIsANasta-some 1, jame 2, vesamaNe 3, varuNe 4 // evaM egaMtariyA jAva'ccuyasta / cauvihA vAukumArA paNNatA, taM jahA-kAle 1, mahAkALe 6, velaMbe 3, pabhaMjaNe 4 / caubihA devA paNNattA, taM jahA-bhavaNavAsI 1, vANamaM. tarA 6, joisiyA 6, vimANavAsI 5||suu0 19 // chAyA-camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya catvAroM lokapAlA: majJaptA, tadyathA-somaH 1, yamaH 2, varuNaH 3, vaizravaNaH 4 / evaM valerapi somaH ____ puruSAdhikArako lekara hI aba sUtrakAra. devavizeSa-puruSavizeSa nirUpaka lokapAla Adi sUtroMkA kathana karate haiM-" camarassa NaM asturiMdassa asurakumAraranno" ityAdi- . sUtrArthe - asurendra asurakumArarAja camara ke cAra puruSAdhikAra cAlI rahyo che. tethI have sUtrakAra vizeSa-puruSa vizeSa nirUpaka lepAla Adi viSayaka sUtranuM kathana kare che- " camarasma NaM asuriMdasa asurakumAraranno " tyAha sUtrArtha--asurendra, asurakumArarAja camaranA cAra lokapAla che. temanAM nAma // pramANe cha-(1) sAma, (2) yama, (3) 125 bhane (4) vaizravaNa. ' Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna 1, yamaH 2, vaizravaNaH 3, varuNaH 4 | dharaNasya - kAlapAla: 1, kolapAla: 2, zailapAlaH 3, zaGkhapAlaH 4 / evaM bhUtAnandasya catvAraH - kAlapAla: 1, kolapAlaH 2, zaGkhapAla H 3, zailapAla: 4 / veNudevasya - citraH 1, vicitraH 2 citrapakSaH 3, vicitrapakSa : 4 / veNudAle : - citraH 1, vicitraH 2, vicitrapakSaH 3, citrapakSaH / 4 harikAntasya-prabhaH 1, suprabhaH 2, prakAntaH 3, suprabhakAntaH 4| harisahasya - prabhaH 1, suprabhaH 2, suprabhakAntaH 3, prabhakAntaH 4 / agnizikhasya tejAH 1, tejaH zikhaH 2, tejaHkAntaH 3, tejaHprabha 4| agnimANavasya - tejaH : 1, tejaH zikhaH lokapAla hote haiM, jaise- 1 soma, 2 yama, 3 varuNa aura 4 vaina - ar | isI prakAra balike bhI sAma-yama- varuNa aura vaizravaNa ye cAra lokapAla kahe gaye haiM-dharaNake lokapAlomeM kAlapAla 1, kolapAla 2, zailapAla 3, aura zaGkhapAla 4, ye cAra kahe gaye haiM / isI taraha bhUtAnandake cAra lokapAla kahe gaye hai, jaise - kAlapAla - 1 kolapAla - 2 zailapAla- 3 aura zaGkhapAla - 4 / veNudevake citra - 1 vicitra 2 citrapakSa - 3 aura vicitrapakSa - 4 ye cAra lokapAla kahe gaye haiM / veNudAlike citra - 1 vicitra 2 vicitrapakSa -3 aura citrapakSa - 4 ye cAra lokapAla kahe gaye haiM / harikAntake prabha- 1 suprabha-2 prabhakAnta-3 aura suprabhakAnta4 ye cAra lokapAla kahe gaye haiM / harisaha ke prabha- 1 suprabha-2 suprabhakAnta - 3 aura prabhakAnta 4 ye cAra lokapAla kahe gaye haiM / 8 e ja pramANe balinA paNa sema, yama, varuNu ane vaizravaNa nAmanA cAra leAkapAla kahyA che. dharaNanA cAra leAkapAleAnAM nAma nIce pramANe che asayAsa, (2) asapAsa, (3) zaisapAsa ane (4) zamayAsa. me 4 prabhA bhUtAnandanA paNa cAra leAkapAla kahyA che. temanAM nAma nIce pramANe che-(1) asapAsa, (2) asapAsa, (3) zaijhapAsa mane zAsa. veNudevanA citra, vicitra, citrapakSa ane vicitrapakSa nAmanA cAra lekathaale| uhyA che. vesuddhA siunA (1) citra, (2) vicitra, (3) vicitrapakSa, bhane (4) citrapakSa, e nAmanA cAra lAkapAlA kahyA che. hariAntanA yAra somyAdonAM nAma mA prabhA che--(1) ajha, (2) suprala, (3) prabhakAnta ane (4) suprabhakAnta haeNrisiMhanA cAra leAkapAlAnAM nAma nIce masAnu che-(1) zubha, (2) suyama, (3) supralAnta, mane (4) abhAnta Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 4 u0 1 sU0 12 lokapAlAdinirUpaNam 517 2, tejaHprabhaH 3, tejaHkAntaH 4 / pUrNasya- rUpaH 1, rUpAMza: 2, rUpakAntaH 3, rUpaprabhaH / evaM viziSTasya - rUpaH 1, rUpAMzaH 2, rUpaprabhaH 3, rUpakAntaH 4 | jalakAntasya - jalaH 1, jalarUpaH 2, jalakAntaH 3, jalaprabhaH 4 | jalagramasya - jala: 1, jalarUpaH 2, jalamabhaH 3, jalakAntaH 4 | amitagate:- tvaritagatiH 1, kSipragatiH 2, siMhagatiH 3, siMhavikramagatiH 4| amitavAhanasya - tvaritagatiH 1, kSipragatiH 2, siMhavikramagatiH 3, siMhagatiH 4 / belambasya - kAla: 1, mahA agnizikha ke teja - 1 tejazikha - 2 tejaHkAnta-3 aura tejaH pratra-4 ye cAra lokapAla kahe gaye haiM / abhimANavakake tejA:- 1 tejaH zikha-2 tejaHprabha - 3 aura tejaHkAnta 4 ye cAra lokapAla kahe gaye haiM / pUrNa ke rUpa- 1 rUpAMza - 2 rUpakAnta - 3 evaM rUpaprabha-4 ye cAra lokapAla kahe gaye haiM / vaziSTa ke rUpa 1, rUpAMza 2, rUpaprabha 3, aura rUpakAMta 4 ye cAra lokapAla kahe gaye haiM / jalakAnta ke jala - 1 jalarUpa - 2 jalakAnta - 3 aura jalabha - 4 ye cAra lokapAla kahe gaye haiM / jalaprabhake jala -1 jalarUpa - 2 jalaprabha 3 aura jalakAnta 4 ye cAra lokapAla kahe gaye haiM | amitagatike tvaritagati - 1 kSipragati - 2 siMhavikramagati-3 aura siMhagati -4 ye cAra lokapAla kahe gaye haiM / abhiziNanA yAra somyADonAM nAma yA pramANu che -- (1) te4, (2) teH zima, (3) temanta bhane (4) tela. agnibhAvanA yAra bomyAsAnAM nAma yA pramANe - (1) tena, (2) tenaHzima, (3) tenaH mane (4) te: anta pUnA souyAsAnAM nAma yA pramAye - - (1) 35, (2) 3yAMza, (3) rUpakAnta ane (4) rUpaprabha vaziSThanA cAra leAkapAlAnAM nAma nIce pramANe che (1) 35, (2) 3pAMza, ( 3 ) 35ala ane upAnta bhaNaantanA yAra bAupAyAnAM nAbha A prabhAge che - (1) 045, (2) 435, (3) anta ane (4) 4sayala -- (1) 43, (2) pramanA yAra somyAnAM nAma nIce pramANe 4saya (3) 4sayala sane (4) sAnta amitagatinA cAra leAkapAlAnAM nAma A pramANe che--(1) tigati, (2) kSipragati, (3) siMhagati bhane (4) siMhavibhagati abhitavAnanA cAra leAkapAlA vyatigati, kSipragati, siMhavikramagati ane siMhagata che, Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 sthAnIka sUtre kAla: 2, aJjanaH 3, riSTaH 4 / prabhaJjanasya - kAla: 1, mahAkAla: 2, riSTaH 4, aJjanaH 4 | ghopasya- AvartaH 1, vyAvarttaH 2, nandikAvartaH 3, mahAnandikAvartaH |4| mahAghoSasya - AvaH 1, vyAvartaH 2 mahAnandikAvartaH 3, nandikAvartaH 20 4 / zakrasya-somaH 1, yamaH 2, varuNaH 3, vaizravaNaH 4 | IzAnasya - somaH 1, yamaH 2, vaizravaNaH 3, varuNaH 4 | evam ekantaritAH yAvad acyutasya / caturvidhA vAyukumArAH prajJaptAH, tadyathA - kAla: 1, mahAkAlaH 2, velambaH 3 3 mabhaJjanaH 4 | vela ke kAla - 1 mahAkAla - 2 aJjana-3 riSTa- 4 ye cAra lokapAla kahe gaye haiM / prabhaJjanake kAla - 1 mahAkAla - 2 riSTa-3 aura aJjana-4 ye cAra lokapAla kahe gaye haiN| ghoSa ke Avarta - 1 vyAvarta - 2 nandikAvarta - 3 aura mahAnandikAvarta - 4 ye cAra lokapAla kahe gaye haiN| mahAghoSake Avarta - 1 vyAvarta - 2 mahAnandikAvarta - 3 nandikAvarta - 4 ye cAra lokapAla kahe gaye haiM / zakra ke sAma-yama- varuNa aura vaizravaNa ye cAra lokapAla kahe gaye haiM / IzAnake soma, yama, vaizravaNa, varuNa lokapAla meM ye cAra haiM / isI tarahase ekAntarita karake yAvat acyutataka lokapAla kaha lenA cAhiye / - vAyukumAra cAra prakAra ke kahe gaye haiM- jaise kAla - 1 mahAkAla - 2 velamba - 3 aura prabhaJjana-4 | deva cAra prakArake kahe gaye haiM- bhvnvelambanA cAra leAkapAlAnAM nAma mA prabhAye che - (1) 4Asa, (2) bhaDADAsa, (3) saMbhana bhane (4) riSTa. prabhajananA cAra lAkapAleAnA nAma nIce pramANe che, (1) kAla, (2) bhaDDADAsa, (3) mabhana bhane (4) riSTa ghASanA cAra leAkapAleAnAM nAma A pramANe che--(1) Avata (2) vyAvata (3) nantikAvata ane (4) mahAnandikAvata. mahAdheASanA cAra leAkapAleAnAM nAma yA prabhA] che-(1) Avarta, (2) vyAvarta, (3) bhaDAnanviAvarta, (4) nanvirta. zahanA sobha, yama, varuNu mane vaizravaNu me yAra sompAla che, zA nanA paNa sAma, yama, vaizravaNu ane varuNa A nAmanA cAra lekapAlA che. e ja pramANe kramazaH ekAMtarita karIne acyuta paryantanA indronA leAkapAlAnuM kathana ahIM karavuM joIe. vAyuThubhAra yAra amaranA udyA che - ( 1 ) a, (2) bhaDAuasa (3) vesamma mane (4) prasanna, deva aura prAranA hyA che - (1) lavanavAsI, (2) vAna vyantara, (3) jyotiNDa bhane (4) vaimAnika. Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhA TokA sthA0 4 u01 sU019 lokapAlAdinirUpaNam caturvidhA devAH prajJaptAH, tadyathA-bhavanavAsinaH 1, vAnavyantarAH 2, jyotikAH 3, vimAnavAsinaH 4 / / mU0 19 / TIkA-" camarassa" ityAdi-camarasya-tadAkhyasya " khalu " iti vAvathA laGkAre, asurendrasya asurakumArarAjasya dAkSiNAtyAsurakumArAdhipasya catvAraHcatuHsaMkhyAH, lokapAlAH prajJaptA, tadhathA--somaH 1, yamaH 2, varuNaH 3, vaishrvnneH4| ___" evaM balissavi" ityAdi-evaM-camarasye vetyarthaH, balerapi tadAkhyasyaudIcyAsurakumArarAjasyApi catvAro lokapAlAH prajJaptAH ityarthaH, te ca kramAt- somaH 1, yamaH 2, vaizravaNaH 3, varuNaH 4 / iti / atra camarendrasya yazcaturthoM lokapAla: so'sya tRtIyaH, yo'sya tRtIyaH sa tasya caturtha iti vizeSaH / evamagre'pi sarvatra vijJeyam / ___ "dharaNasse "-tyAdi--dharaNasya-tadAkhyasya dAkSiNAtyanAgakumArarAjasya vAsI-1 vAna vyantara-2 jyotiSka-3 aura vimAnavAsI vaimAnika-4 / ___ vyAkhyA-asurendra asurakumArarAja camara dakSiNAdhakA adhipati hai| isake lokapAlomeM soma-yama Adika haiM jo ki-pahalehI sUtrArthameM prakaTita kiye gaye haiM / yali asurendra uttarArdhake adhipati haiM / inakebhI cAra lokapAla haiM jo-mUlArthameM likhe jA cuke haiN| camarendrakA cauthA yahAM tisarA lokapAla hai aura yahAMkA tIsarA vahAMkA cauthA lokapAla hai / isI taraha AgebhI sarvatra jAnanA cAhiye / ___ dharaNa-aura bhUtAnanda ye do indra nAgakumAroMmeM hote haiM, dharaNa dakSiNArdhakA aura bhUtAnanda uttarArdhakA adhipati haiM inake lokapAla varNita ho gaye haiN| camara aura palike lokapAla jaisehI inake loka vizeSArtha--asurendra, asurakumArarAja camara dakSiNArdhane adhipati che. tenA lakapAlanAM nAma sema, yama Adi sUtrArthamAM lakhyAnusAra samajavA. bali asurendra uttarAIne adhipati che. tenA cAra pAnAM nAma sUtrA. rthamAM prakaTa karavAmAM AvyAM che. amarendrano the lekapAla ahIM trIje lekapAla che ane balIndrane ce lokapAla camarendrane trIje lokapAla che eTale ke bannenA trIjA ane cothA lekapAlanAM nAme UlaTAsUvaTI samajavAM. e ja pramANe AgaLanuM kathana paNa samajavuM. dhara ane bhUtAna, A be nAgakumAranA Indra che. gharaNu dakSiNAIne ane bhUtAnanda uttarArdhane adhipati che. temanAM lekapAlanAM nAma sUtrArthamAM ApI dIdhAM che. camara ane balinA lekapAlamAM jema trIjA ane cothA Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 sthAnAso ' catvAro lokapAlAH prajJaptAH' ityanuvartate te yathA-kAlapAla: 1, kolapAla: ., zailapAlaH 3, zaGkhapAla: 4 / iti|| " evaM bhUyANaMdasse"-tyAdi-evam anantaroktadharaNendrasyeva, bhUtAnandasya -tadAkhyasyaudIcyanAgakumArarAjasya, catvAro lokapAlAH prajJaptAH, te yathAkAlapAlaH 1 kolapAlaH 2, zaGkhapAlaH 3, zailapAlaH 4 / iti / / " veNudevasse "-tyAdi-veNudevasya-tanAmno dAkSiNAtyasuparNakumArendrasya catvAro lokapAlAH prajJaptAH te yathA-citraH 1, vicitraH 2, citrapakSaH 3, vici. apakSa: 4 / iti| ____ " veNudAlisse" - tyAdi-veNudAle:-tadAkhyasyaudIcyasuvarNakumArendrasya catvAro lokapAlAH prajJaptAH, te yathA-citraH 1, vicitraH 2, vicitrAkSaH 3, citrapakSaH 4 // iti / " harikaMtasse "-tyAdi-harikAntasya-tadAkhyasya dAkSiNAtyavidyutkumAre. ndrasya catvAro lokapAlAH prajJaptAH, te yathA-prabhaH 1, sumabhaH 2, prabhakAntaH3, sumabhakAntaH 4 / iti / pAlomeM saMkhyAkA Age pIche huvA hai, dharaNakA tIsarA zailapAla yahA~ cauthe sthAnapara hai aura yahA~ke cauthe sthAnakA lokapAla vahA~ tIsare sthAnapara AyA hai / veNudeva-aura veNudAli ye do indra suparNakumAromeM hote haiM, dakSiNArdhake adhipati veNudevake lokapAloM meM citra-vicitra citrapakSa-vicitrapakSa haiN| tathA veNudAli joki untarArdhake adhipati hai usake lokapAla citra-vicitra-vicitrapakSa citrapakSa haiM yahA~bhI pahelekA cauthA dUsarekA tIsarA hogayA hai| ___ harikAnta-aura harisaha yaha do indra vidyutkumAroM meM haiM, inake lokapAloMke nAma prabha 1, suprabha 2, stuprabhakAnta 3, aura prAkAnta hai| likAnAM nAma UlaTA sUlaTI karavAnuM kahyuM che tema ahIM paNa karavuM joIe. eTale ke dharaNane trIje lekapAla (zailapAla) bhUtAnaMdane cothe lokapAla che ane dharaNane ceAthe lekapAla bhUtAnaMdane trIje lokapAla che. veNudeva ane veNudAli, A be suparNakumArenA Idro che dakSiNanA adhipati veNudevanA lokapAlanAM nAma citra, vicitra, citrapakSa ane vicitrapakSa che ane uttarAdhanA adhipati veNudAlinA lekapAlanAM nAma A pramANe che-citra, vicitra, vicitrapakSa ane citrapakSa. ahIM paNa trIjA ane cothA lokapAlanAM nAma upara mujaba UlaTA sUlaTI samajavA. - harikAnta ane harisaha, A be Idro vighukumAranA che. harikAnta dakSiNArdhane adhipati che ane harisaha uttarArdhana adhipati che. temanAM Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhA TIkA stha04 u0 1 sU0 19 lokapAlAdinirUpaNam 521 " harissahasse "-tyAdi-harisahasya-tadAkhpasya audIcyavidyutkumArendrasya lokapAlAzcatvAro jJeyAH, te yathA-prabhaH 1, sumabhaH 2, suprabhaphAnta 3, pramakAntaH / iti / ___ " aggisihasse '-tyAdi-agnizikhasya-tadAtyasya dAkSiNAtyAgnikumArendrasya lokapAlAzcatvAraH prajJaptAH, te yathA-tejAH 1, tejazizakhaH 2, tejA kAntaH 3, tejaHpramaH 4 / iti / ___"aggimANasse "-tyAdi - agnimANavasya-tadAkhyasyaudIcyAgnikumArendrasya lokapAlAzcatvAraH prajJaptAH, te yathA-tejAH 1, teja zikhaH 2, teja:prabhA 3, tejAkAntaH 4 / iti / ___ "puNNasse"-syAdi-pUrNasya-tadAdhyAya dAkSiNAtyadvIpakumArendrasya lokapAlAzcatvAraH prajJaptAH, te yathA-rUpaH 1, rUpAMzaH2, rUpakAntaH 3, rUpaprabhaH 4 / iti| harikAnta dakSiNArdhakA adhipati hai-aura harilaha uttarArdhakA / harisahake lokapAloMke bhI yehI nAma hai parantu prabhakAnta yahA~ cauthA hai aura suprabhakAnta tIsarA hai| agnizikha aura agnimANava ye do indra agnikumAroMke haiM, inameM agnizikha dakSiNAdhakA aura agnimANava uttarAdhakA adhipati hote haiN| agnizikhake lokapAla tejA:-tejazikha tejAkAnta-tejaHprabha, yehI-agnimANavake bhI lokapAla haiM kevala-paheleke cauthe yahA~kA tIsarA ho jAtA haiM aura vahAMke tIsarA yahA~kA cauthA ho jAtA hai aura-vahA~ke tIsarA yahAMkA cauthA hojAte haiN| pUrNa-aura vasiSTha ye do indra dvIpakumAroMmeM haiM inameM pahalA dakSi. NArdhakA, aura-dvitIya uttarArdhakA adhipati haiM / pUrNake cAra lokapAla allanti nAma-(1) prama, (2) suprana, (3) suprasanta bhane (4) prAnta che. baMnenAM pAnAM nAma sarakhAM che. paNa trIjA ane cothA kapAlanAM nAme ulaTasuTI che. harikAntanA trIjA lokapAlanuM nAma prabhakAnta che jyAre harisahana cethA lokapAlanuM nAma prabhakAnta che harikAntanA cethA lekapalanuM nAma suprabhakAnta che, jyAre harisahanA trIjA kvAlanuM nAma suprabhakAta che. agnizikha ane agnimANuva e agnikumAranA Indro che. agnizikha ikSiNAdhanA adhipati cha. tenA sopA (1) tataH (2) :zima, (3) teja kAnta ane (4) tejaprabha che. agnimANavA uttarArdhane adhipati che. tenA allalli nAma (1) An:, (2) tezima, (3) mana (4) te nta cha. ahIM paNa trIjA ane cothA lekapAlane kramAMka pharI jAya che. dviIpakumAranA be IndronuM nAma pUrNa ane viziSTa che. dakSiNAIne adhipati Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 522 " evaM vasisse " - tyAdi - evam = anantaroktapUrNasyeva, vaziSThasya = tadAkhyasya audvIcyadIpakumArendrasya lokapAlAzcatvAraH prajJaptAH te yathA - rUpaH 1, rUpAMza: 2, rUpaprabhaH 3, rUpakAntaH 4 | iti / " jalakaMtasse " - tyAdi - jaLakAntasya - tannAmakasya dAkSiNAtyodadhikumArendrasya lokapAlAzcatvAraH prajJaptAH, te yathA - jala: 1, jalarUpaH 2, jalakAntaH 3, jalamabhaH 4 | iti / " jalappahasse "tyAdi - jalaprabhasya - tadAkhyasyaudIcyodadhi - kumArendrasya lokapAlAzcatvAraH prajJaptAH te yathA - jala: 1, jalarUpaH 2, jalaprabhaH 3, jalakAntaH 4 / iti / 44 abhiyagaisse "tyAdi - amita gate:- tadAkhyasya dAkSiNAtyasya dikku" mArendrasya lokapAlAzcatvAraH prajJaptAH, te yathA - tvarita gati : 1, kSipragatiH 2, siMhagatiH 3, siMhavikramagatiH 4 / iti / isa prakAra se haiM-rUpa 1, rUpAMza 2, rUpakAnta 3, aura rUpaprabha 4, | yehI - lokapAla vasiSThake haiM, para tIsaremeM aura cauthe meM heraphera huvA hai / pUrNakA jo cauthA lokapAla hai vaha yahAM tIsarA parigaNita huvA hai| aura jo tIsarA lokapAla hai vaha cauthA parigaNita huvA hai / jalakAnta aura jalaprabha ye do indra udadhikumAroM meM haiM / inameM jalakAnta dakSiNArdhakA aura jalaprabha uttarArdhakA adhipati haiM. jalakAntake jala 1, jalarUpa 2, jalakAnta 3, aura jalaprabha ye cAra lokapAla haiM, para vahA~ jo cauthA hai vahI yahAM tIsarA hotA hai aura jo vahAM tIsarA hai vaha yahAM cauthA hai | amitagati aura amitavAhana ye do indra dikakumAroM meM pUrNa ane uttarAnA adhipati vaziSTa che. pUnA cAra leAkapAleA A pramANe che- (1) 35, (2) 3yAMza, (3) 35prAnta bhane (4) 3payala vaziSThanA lAkapAlAnAM nAma paNa pUNunA leAkapAla jevAM ja che. mAtra trIjA ane ceAthAnA krama pharI jAya che. udadhikumArAnA e indronA nAma jalakAnta ane jalaprabha che. jalakAnta dakSiNAdhanA adhipati che ane jalaprabha uttarAnA adhipati che 4sAntanA bhAra boupAsanAM nAma yA abhAze che - (1) 4sa, (2) jalarUpa, (3) jalakAnta ane (4) jalaprabha, jalaprabhanA leAkapAleAnAM nAma paNa jalakAntanA leAkapAle jevA ja che, paNa trIjA ane ceAthAnA kama phrI jAya che. dikakumArAnA e IndronA nAma amitagati ane amitavAhana che. abhitagatinA thAra somyAdInAM nAma yA amA che--(1) tvaritagati, (2) Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIko sthA04 u. 1 sU. 19 lokapAlAdinirUpaNam 523 " amiyavAhaNasse "-tyAdi - amitavAhanasya = tadAkhyAsyaudIcya dikkumArendrasya lokapAlAzcatvAraH prajJaptAH, te yathA-- tvaritagatiH 1, kSipragatiH 2, siMhavikramagatiH 3, siMhagatiH 4 | iti / " bailaMbasse "tyAdi -- velambasya tadAkhyasya dAkSiNAtya vAyukumArendrasya lokapAlAzcatvAraH prajJaptAH, te yathA - kAla: 1, mahAkAla: 2, aJjanaH 3, riSTa. 4 / iti / " pabhaMjaNasse " - tyAdi - prabhaJjanasya tadAkhyasyaudIcyavAyukumArendrasya lokapAlAzcatvAraH prajJaptAH te yathA - kAla: 1, mahAkAla:, riSTa: 3, aJjanaH 4 iti / " ghosasse " -- tyAdi - ghoSasya - tadAkhyasya dAkSiNAtya - stanitakumArendrasya lokapAlAzcatvAraH prajJaptAH, te yathA - ApataH 1, vyAvartaH 2, nandikA - vartaH 3, mahAnandikAvartaH 4 / haiM, abhigatike lokapAla tvaritagati- kSipragati siMhagati aura siMhavikramagrati hai tathA amitavAhanake bhI yehI lokapAla haiM kevala antara itanA hI hai ki vahA~ jo siMhavikramagati cauthA hai vahI yahAM tIsarA lokapAla ho jAtA hai aura vahA~ jo tIsarA hai vaha yahAM cauthA bana jAtA hai / velamba aura prabhaJjana ye do indra vAyukumAroMmeM haiM / inameM velamba dakSiNArdhakA aura prabhaJjana uttarArdhakA adhipati haiM, velambake lokapAloM meM kAla 1, mahAkAla 2, ajana 3 aura riSTa haiM / aura prabhaJjanake bhI yehI lokapAla haiM antara itanAhI hai ki velambakA cauthA jo riSTa lokapAla hai vaha aJjanakA tIsarA hai / ghoSa aura mahAghoSa ye do indra stanitakumAroM meM haiM inameM ghoSa dakSiNArdhakA aura mahAghoSa uttarArdhakA adhipati haiM, ghoSake lokapAloM meM Avarta - vyAvarta - nandikAvarta aura mhaakSipragati, (3) siMhagati ane (4)siddhavikramagati, amitavAhananA leAkapAleAnAM nAma paNa evA ja che paNa ahIM (3) siMhavikramagati ne trIjo samajavo ane (4) siMhagati ne cAthA samajavA, vAyukumAreAnA eindronAM nAma velammu ane prazna jana che. velamma dakSiNA'nA adhipati che ane praptajana uttarAdhanA adhipati che. velammanA kheoupAyAnAM nAma--(1) DAba, (2) bhaDAbhAsa, (3) saMbhana bhane (4) siTa che, prabhajananA leAkapAleAnAM nAma paNa kAla, mahAkAla, STi ane aMjana che, ahIM trIjA ane cAyA lepAlanA krama krI gayA che. stanitakumArAnA e indronAM nAma ghASa ane mahAdheASa che. ghoSa dakSi NAnA adhipati che ane mahAveASa uttarAnA adhipati che. ghoSanA cAra soyAbInAM nAma mA prabhA che - (1) bhAvarta, (2) vyAvarta, (3) nandriAvata Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 624 " mahAghosasse " - tyAdi - mahAghoSasya = tadAkhyasyaudIcyastanitakumArendrasya lokapAlAzcatvAraH prajJaptAH, te yathA - AvartaH 1, vyAvartaH 2, mahAnandikA - vartaH 3, nandikAvartaH 4 | dazabhavanapatInAM dakSiNottarabhedena viMzaterindrANAmete lokapAlA varNitAH | 20 | iti / a " sakasse "--tyAdi-zakrasya - saudharmendrasya lokapAlAcatvAraH prajJaptAH te yathA-somaH 1, yamaH 2, varuNaH 3, vaizravaNaH 4 / eta evaM lokapAlAH sanatkumAra brahmaloka mahAkramANatendrANAmapi bodhyAH / iti / 10 " IsANasse " tyAdi - IzAnasya dvitIyadevalokendrasya lokapAlAbhatvAraH prajJaptAH te yathA-somaH 1, yamaH 2, vaizravaNaH 3, varuNaH 4 / iti / sthAnA - nandikAvarta haiM mahAghoSake bhI yehI lokapAla hote hai kevala antara yahI hai ki ghoSa kA tIsarA lokapAla mahAghoSakA cauthA vana jAtA hai aura mahAghoSakA cauthA lokapAla ghoSakA tIsarA ginA jAtA hai| isa prakAra 10 - bhavanapatiyoMke 20 cIsa indro ke - lokapAla kaha diye gaye, atha- zakrA dike lokapAla kahe jAte hai - yaha zakra saudharmakA indra hai isake lokapAla cAra kahe gaye haiM jaise - soma 1, yama 2, varuNa 3, aura vaizravaNa 4 / yehI lokapAla tIsare sanatkumArake, 5-ve brahmalokake, 7-ve mahAzukra ke, aura 10 - dazaveM prANatendra ke bhI lokapAla hote haiM aisA jAnanA cAhiye / "IsAgassa " - ityAdi / IzAna nAmakA jo dvitIya devaleokendra hai, usake lokapAla cAra kahe gaye haiM, jaise- soma 1, yama 2, vaizravaNa 3, varuNa 4 | evaM evaMtariyA " - ityAdi / , ane (4) mahAnandIkAva. mahAgheSanA leAkapAleAnAM nAma paNa gheSanA leka pAlA jevA ja che. paNa mahAghASanA trIjA ane ceAthA leAkapAlanAM nAma mahAnandIkAvata ane nantikAvata che. Ama trIjA ane cAthAnA krama pharI jAya che. A rIte dasa bhavanapationAM 20 indronA leAkapAlenuM kathana karIne have zakrAdinA leAkapAleAnAM nAma prakaTa karavAmAM Ave che-- zaka saudhama kalpanA Indra che. tenA cAra leAkapAlenAM nAma A pramANe -- (1) sobha, (2) yama, ( 3 ) varuNu bhane (4) vaizravadhu. trIjA sanatkumAranA, pAMcamAM brahmalAkanA, sAtamAM mahAzukranA ane 10 mAM prANatendranA leAkapAleAnA nAma paNa zakranA leAkapAlA jevA ja che. IzAna nAmanA bIjA devaleAkanA IzAnendra nAmanA IndranA cAra leAkapAlAnAM nAma A abhAo che- (1) soma, yama, (3) vaizravaNu bhane 4 ru. Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA0 4 u01 sU019 lokapAlAdinirUpaNa ___ "evaM egaMtariyA" ityAdi-ekAntaritAH-antaraM-vyavadhAnaM, tajjAtamepA-mityantaritAH, ekenAntaritA ekAntaritA ekavyavahitA lokapAloca. vArazcatvAro ' yAvad adhyutasya '-acyutaparyantAnAM zakrezAnAtiriktAnAM sanatkumArAdArabhyAcyutaparyantAnAmaSTAnAmindrANAM zakrezAnayoH pratyekaM yathAkramAt soma. yama-varuNa-vaizravaNAH soma-bama-vaizravaNa-varuNA uktAstayA pratyeka yodhyAH , arthAyathA zakrasya tathezAnamantarIkRtya sanatkumArasya, yazAnasya tathA sanatkumAramantarI. kRtya mAhendrasya, evamekaikamantarIkRtya zakrezAnavadacyutaparyantendrANAM cakhArazcatvAro lokapAlA vodhyAH, tathA ca-zakrayat-sanatkumAra brahma-mahAzukra prANatendrA zakra-aura IzAnase atirikta sanatkunArase lekara acyuta paryanta ATha indroM ke, aura zakra, evaM-IzAnake pratyekakA, jaise-krama se soma, yama, varuNa aura vaizravaNa / lola, yama, vaizravaNa aura varuNa the lokapAla kahe gaye hai vaise hI pratyekake lokapAloM ko jAnanA cAhiye / tAtparya isa kathanakA aisA hai ki-zaka ke jo lokapAla kahe gaye haiM vehI lokapAla IzAnako antarita karake sanatkumArake haiM aisA kahanA cAhiye / tathA-jaise lokapAla IzAnake kahe gaye haiM vaise hI lokapAlako antarita karake mAhendra ke haiM aise kahe gaye haiM / isa taraha eka ekako antarita karake zakra aura IzAnake jaise acyuta paryanna indroMke cAra-2 lokapAla jAnanA caahiye| tathAca-zakrake sadRza sanatkumAra, brahma, mahAzukra, aura prANata ina indroMke lokapAla haiM / aura IzAna sadRza mAhendra, "evaM egaMtariyA" tyAla zake ane IzAna sivAyanA sanaskumArathI laIne amRta paryantanA ATha IndronA lekapAlanAM nAme anukrame zaka ane IzAnanA lekapAlanAM nAma pramANe samajavA eTale ke trIjAnA (sanaskumAranA) cAra lekapAlanAM nAma sema, yama, varuNa ane vaizravaNa che, mAhendra ( thA devakane Indra) nA kapAla sema, yama, vaizravaNa ane varuNa che. A rIte eka eka devalokane antarita karIne je lepAlanAM nAma ApavAmAM Ave, te te nAme sarakhAM Ave che. jemake zakanI jema sanakumAra, brahma, mahAzukra ane prAkRta, A cAra devalokanA IndronA leka pAsenAM nAma sama, yama, varuNa ane vaizravaNa che. ane mahendra, lAntaka, sahastrAra ane azrutanA IndronA lekapAlanAM nAma Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 sthAnAMsa NAm , IzAnavad-mAhendra - lAntaka - sahasrArAcyutendrANAM lokapAlA bhavantIti paryavasitam / " caubdhihA vAukumArA" ityAdi-vAyukumArazvatvAraH prajJaptAH, tadyathAkAla: 1, mahAkAla:2, velambaH 3, prabhaJjanaH / ete pAtAlakalazasvAminaH sntiiti| ___caubihA devA" ityAdi-devAzcaturvidhAH prajJaptAH, taghathA-bhavanavAsinaH 1, vAnavyantarAH 2, jyotiSkAH 3, vimAnavAsinaH 4 / iti| su0 19 / pUrva devAnAM saMkhyA proktA, saMkhyeva pramANamiti prasaGgAt pramANa-svarUpaM nirUpayitumAha mUlam---caubihe pamANe paNNatte, taM jahA-davyappamANe 1, khetappamANe 2, kAlappamANe 3, bhAvappamANe 4 / sU. 20 / lAntaka, sahasrAra aura acyuta ina indroMke lokapAla haiM aisA niSkarSa samajhanA caahiye| ___ "caubdhihA bAukumArA" ityAdi-cAyukumAra jo cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-kAla 1, mahAkAla 2, velamba 3 aura prabhaJjana 4, so ye saba vAyukumAra pAtAlakalazoMke svAmI haiN| bhavanavAsI Adike bhedase jo cAra bheda devoMke kahe gaye haiM, ve spaSTa haiM // sU0 19 // pahale jo devoMkI saMkhyA kahI gaI hai vaha saMkhyAhI pramANasvarUpa hotI hai / ata:-isI prasaGgako lekara sUtrakAra pramANake svarUpakA nirUpaNa karate hai / " ca ubihe pamANe paNNatte" ityAdi-- IzAnendranA lakapAle jevA che-eTale ke soma, yama, vizravaNa ane varuNa che. A rIte ekAMtare AvatA devalokanA IndronA lekapAlanAM nAma sarakhAM ja che. " caunvihA vAukumArA" tyAha vAyubhAzana nIya pramANe // 2 12 4aa cha-(1) , (2) mA . 48, (3) vesa ane. (4) pramana. mAM vaayumaare| pAtA . zenA svAmI che. denA bhavanavAsI Adi je cAra bheda kahyA che tenuM kathana spaSTa hovAthI ahIM temanuM vadhu vivecana karyuM nathI. che su. 19 che pahelAnA sUtramAM devenI saMkhyA kahevAmAM AvI, te saMkhyA ja pramANa svarUpa heya che. te saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra pramANanA svarUpanuM ni355 4re cha. " cauvihe pamANe paNNatte " dhyAha Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 527 suSA TIkA sthA04 u01 sU0 20 pramANasvarUpanirUpaNam chAyA-catuvidhaM pramANaM prajJaptam , tadyathA-dravyapramANaM 1, kSetrapramANaM 2, kAlapramANaM 3, bhAvapnamANam 4 / / sU0 20 / TIkA-" caubihe pamANe " ityAdi-pramANa-pramitiH pramANam , yadvA. pramIyate paricchidyate'neneti pramANaM, tacaturvidhaM-catuSprakAraM prajJaptam , tadyathAdravyapramANaM, kSetrapramANaM, kAlapramANaM, bhAvapramANam / tatra dravyapramANam-dravyameva pramANaM dravyapramANam , yadvA-dravyeNa daNDAdinA pramANaM pariccheda iti, yathA daNDAdinA dravyeNa dhanurAdinA vA zarIrAdeH pramANaM kriyate, yadvA-dravyasya jIvAdeH pramANam , yadvA-paramANvAdau dravye paryAyANAM pramANam-dravyapramANAm , tatra dravya pramANaM dvividha-pradezaniSpannaM 1, vibhAganiSpannaM 2 ca, tatrA''yaM-paramANavAdya sUtrArtha-pramANa cAra prakArakA kahA gayAhai, jaise-dravyapramANa, kSetrapramANa, kAlapramANa aura bhAvapramANa / TIkArtha - pramiti (jAnanA) kA nAma pramANa hai athavAjisake dvArA jAnA jAtA hai vaha pramANa hai| yaha pramANa dravya Adike bhedase jo cAra prakArakA kahA gayA hai usakA tAtparya aisA hai ki dravyarUpa jo pramANa hai vaha dravyapramANa hai athavA-daNDAdi dravyase jo pariccheda hotA hai vaha dravyapramANa hai jaise daNDa Adi dravyase, athavA dhanuSa Adise zarIrakA mApa kiyA jAtA hai, athavA-jIvAdi dravyakA jo pramANa hai vaha dravyapramANa hai| athavA-paramANu AdimeM paryAyoMke pramANa hai vaha dravyapramANa hai| pradeza niSpanna aura vibhAga niSpannake bhedase dravyapramANa do prakArakA kahA gayA hai| paramANuse lekara ananta pradezavAle dravya takakA jo pramANa hai vaha pradeza niSpanna dravya pramANa hai| satrArtha-pramANunA cAra prakAra kahyA che, te prakAre nIce pramANe che-(1) nyaprabhA], (2) kSetramA, (3) sabhASya mana (4) mAmA. TIkAtha-pramitine pramANa kahe che. "pramiti" eTale jANavuM te. jenA dvArA jANI zakAya che, te pramANa che have tene cAra bhedanuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-dravyarUpa je pramANa che tene dravyapramANu kahe che. athavA daMDAdi dravyathA (pahA thA) 2 prishch| (jJAna-MnarI) thAya che tenuM nAma dravya pramANa che jemake-daMDa Adi dravyathI athavA dhanuSa AdithI zarIra AdinuM mApa jANuM zakAya che, te mApa dravyapramAza rUpa gaNAya che. athavA-jIvAdi dravyanuM je pramANe che, te dravya pramANe che athavA paramANu AdimAM paryAnuM je pramANa che te dravyapramANa che. pradezaniSpanna ane vibhAga nipajJanA bhedathI dravyapramANa be prakAranuM kahyuM che. paramANuthI laIne ananta paryantanA pradezavALA dravyanuM je Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgara nantapradezikAntaM 1, dvitIyaM paJcavidhaM-mAno-nmAnA-'tramAna gaNita-gatimAnabhedAt / tatra mAna-dhAnyAdimAnaM se TikAdirUpam 1, unmAnaM-tulA kAMdikam 2, abamAna-hastavitastyAdikam 3, gaNitam-ekAdikam 4, pratimAna-guMjAvallAdikam 5 / iti dravyamamANam / 1 / ___ "kSetrapramANam "-kSetrasya AkAzasya pramANa kSetramANam , taca dvividhaMpradezaniSpannaM 1, vibhAganiSpannaM 2 ca, tatra pradezaniSpannam-ekapradezAvagADhAdhasaMkhyeyapradezAvagAhAntam 1, vibhAganiSpannam - aGgulyAdikam 2 / iti kSetrapramANam / 2 / vibhAga niSpanna dravya pramANa pAMca prakArakA hai, mAna, unmAna, avamAna, gaNita aura pratimAna "sera "-Adi mApanarUpase yaha dhAnya itanA hai isa prakAra nirNAyaka pramANa hotA hai| tulA-karSa Adi unmAna hotA hai| hasta-vitarita Adika avamAna hotA hai| eka do Adi saMkhyA gaNita hotA hai| guMjA-(karajanI ) Adi pratimAna hotA hai, isa prakArase yaha dravyapramANa hai-1 AkAzakA jo mApa ( dUra takakA hisAya ) hai vaha kSetrapramANa hai| yaha kSetrapramANabhI pradezaniSpanna aura vibhAganiSpanna ke bhedase do prakA. rakA hai, eka pradezAvagADhase lekara asaMkhyAta pradezAvagADha taka jo kSetra hai vaha pradezaniSpanna kSetrapramANa hai / agulI Adi jo pramANa hai vaha vibhAganiSpanna kSetrapramANa hai| pramANa che, tenuM nAma pradeza niSpanna dravyapramANa che. vibhAga nipanna dravyapramANanA nIce pramANe pAMca prakAra che-mAna, unmAna, avamAna, gaNita ane pratimAna. zera Adi mAnarUpa dravyapramANa che. tenI madadathI "A dhAnya ATaluM che, A prakAranuM nirNAyaka pramANa nIkaLe che. tulA-karSa Adi unmAna rUpa hoya che hasta, muThThI Adi rUpa avamAna hoya che. eka be Adi saMkhyA 35 zazita DAya che. suta (4204nI ) mA 35 pratimAna DAya che. AkAzanuM je mApa (dUra sudhI hisAba) che tene kSetrapramANu kahe che. te kSetrapramANanA paNa pradeza niSpanna ane vibhAga niSpanna nAmanA be bheda paDe che. eka pradezAvagADhathI laIne asaMkhyAta pradezAvagADha paryantanuM je kSetra che tene pradeza niSpanna kSetrapramANa kahe che. aMgulI (AMgaLI) Adi je pramANe, che tene vibhAga niSpanna kSetrapramANuM kahe che. Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04301 sU0 20 pramANasvarUpanirUpaNam __ 529 "kAlapramANam"-kAlasya - samayasya pramANa-AnaM kAlapamANam , tadvividha-pradezaniSpannaM 1 vibhAganiSpannaM 2 ca, tatrA''dyam-ekasamayasthityAdyasaMkhyeyasamayasthityantam 1, dvitIyaM-samayAvalikAdikam / / nanu dravyapramANamevocyatAM dravyatvena kSetra-kAlayorapi grahaNasambhavena tatpramANayorapyatraivAntarbhAvAt pRthak tadupanyAso vyartha iti ceducyate-jIvAdidravyavi. zeSakatvena kSetra-kAlayostatparyAyatvena dravyAt kSetra-kAlayoviziSTatA'stIti dravyatvenakatve'pi paryAyatvena tayorbhedaM sUcayituM kSetrakAlayoH pramANe pRthagupa. nyaste / 3 / iti kAlapramANam / 3 / / samayakA jo pramANa hai vaha kAlapramANa hai, yaha kAlapramANabhI do prakArakA hai| eka pradezaniSpanna kAlapamANa aura dUsarA vibhAganiSpanna kAlapramANa hai, inameM-eka samayakI sthitise lekara jo asaMkhyAta samaya takakI sthiti hai vaha pradezaniSpanna kAlapramANa hai| tathA-samaya Ava. likA Adika jo pramANa hai vaha vibhAganiSpanna kAlapramANa hai / zaGkA-kevala eka dravyapramANahI kahanA cAhiye-3 kyoMki-dravyatva rUpase kSetra aura kAla inakAbhI grahaNa hohI jAyagA to phira inakA pramANabhI yahA~ para antabhUta ho jAyagA / ata:-pRthakUrUpase inakA upanyAsa vyartha hai-3 ___u0-kSetra aura kAla jIvAdi dravyoMke vizeSaka hone se unake prAya rUpa hote haiM, ataH-dravyase kSetrakAlameM viziSTatA hai, isalIye samayanuM je pramANa che tene kALa pramANa kahe che te kALapramANa paNa be prakAranuM che-(1) pradeza niSpanna kALapramANu ane (2) vibhAga niSpanna kALa pramANe, eka samayanI sthitithI laIne je asaMkhyAta samaya paryanatanI sthiti hoya che tene pradeza niSpanna kALapramANa kahe che. tathA samaya, AvalikA Adi rUpa je kALapramANa che tene vibhAga niSpanna kALapramANu kahe che. zaMkA-pramANunA cAra prakAra kahevAnI zI jarUra che. mAtra dravyapramANa 3pa eka ja pramANe kahevuM joIe, kAraNa ke dravyavarUpe kSetra ane kALa paNa grahaNa thaI jAya che, tethI temanuM pramANa paNa dravya pramANamAM ja antabhUta thaI javuM joIe. chatAM ahIM alaga alaga prakAra rUpe temanI prarUpaNa zA mATe karavAmAM AvI che? uttara-kSetra ane kALa jIvAdi dravyanA vizeSaka hovAthI temanI paryAya rUpa hoya che. tethI dravya karatAM kSetra ane kALamAM viziSTatA che. te kAraNe Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 sthAnAGgo "bhAvapramANam"-bhAva eva bhAvAnAM vA pramANaM bhAvapramANam , tacca trividhaMguNa-naya-saMkhyAbhedAt , tatra guNA:-jIvasya jJAna-darzana-cAritrANi, tatra jJAnapratyakSA-'numAno-pamAnA-''gamarUpaM pramANamiti, darzanaM-tatvazraddhAnam, cAritraMsAvadhaviratirUpam , nayAzca-naigamAdayaH, saMkhyA-ekadvitricaturAdiketi bhAvapramANam / 4 / sU0 20 / devAdhikArAdevedaM dikkumArImahatarikA nirUpakamUtracatuSTayamAha mUlamca ttAri disAkumArimahattariyAo paNNattAo, taM jahA-rUyA 1, rUyaMsA 2, surUvA 3, rUyAvaI 4 // cattAri dravyatvakI apekSA eka hone para bhI paryAyakI apekSA una donoMmeM dravyameM aura paryAyameM bheda hotA hai isa yAtakI sUcanAke nimitta kSetra aura kAla ( ye donoM) pRthaka pRthak pramANa kahe gaye haiN| bhAvarUpa jo pramANa hai vaha, athavA bhAvoMkA jo pramANa hai vaha bhAva. pramANa hai| yaha bhAvapramANa tIna prakArakA kahA gayA hai / guNa-naya aura saMkhyA, inameM guNarUpa bhAvapramANa jIvake jJAna-darzana aura cAritra haiM, pratyakSa anumAna Agama aura upamAna ye jJAnarUpa bhAvapramANa haiN| tatvoMkA zraddhAna karanA yaha darzanarUpa bhAvapramANa hai| sAvadha kAryoM se virati honA yaha cAritrarUpa bhAvapramANa hai| naigamAdi jo naya haiM ve nayarUpa bhAvapramANa haiM / eka-do Adi jo saMkhyA hai vaha saMkhyArUpa bhAvapramANa hai / isa prakArase yaha pramANakA nirUpaNa kiyA // sU0 20 // dravyanI apekSAe eka hovA chatAM paNa paryAyanI apekSAe te banemAM (dravyamAM ane paryAyamAM) bheda hoya che A vAtane prakaTa karavA nimitte kSetra ane kALa (e bane) ne pRthaku pRthapha (judAM judAM) pramANa kAAM che. bhAvarUpa je pramANa che tene athavA bhAvenuM je pramANa che tene bhAvapramANa 49 che. a mAmA ra prA2nu 4hyu cha-(1) zuSpa, (2) naya bhane (3) sayA. panA jJAna, zana sane yAritra, yo gutha35 bhAvaprabhASya che. pratyakSa anumAna, Agama ane upamAna te jJAnarUpa bhAvapramANa che. to pratye zraddhA rAkhavI te darzanarUpa bhAva pramANe che, ane sAvadya kAryomAMthI virati thavI tenuM nAma cAritrarUpa bhAvapramANa che. nigama Adi je naya che, te nayarUpa bhAvapramANe che. eka be Adi je saMkhyA che te saMkhyArUpa bhAvapramANa che. A rIte ahIM pramaNanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. . 20 che Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA5 u01 sU0 21-23 dikkumArImahattarikAdinirUpaNam 531 vijjukumArimahattariyAo paNNattAo, taM jahA-cittA 1, cittakaNagA 2, saterA 3, sottAmaNI 4 / / sU0 21 // ___ sakassa NaM deviMdassa devaranno majjhiparisAe devANaM cattAripaliovamAiM ThiI paNNattA / IsANassa NaM deviMdassa devaranno majjhimaparisAe devINaM cattAripaliovamAiM ThiI paNNattA // sU0 22 // cauvihe saMsAre paNNatte, taM jahA-davvasaMsAre 1, khetta. saMsAre 2, kAlasaMsAre 3, bhAvasaMsAre 4 / sU0 23 / ___ chAyA-catasro dikkumArImahattarikAH prajJaptAH, tadyathA-rUpA 1, rUpAMzA 2, murUpA 3, rUpAvatI 4 catasro vidyutkumArImahattarikAH prajJaptAH, tadyathAcitrA 1, citrakanakA 2, zaterA 3, sautrAmaNiH 4 / sU0 21 / ___zakrasya khalu devendrasya devarAjasya madhyamapariSadi devAnAM catuH-palyopamA sthitiH prajJaptA / IzAnasya khalu devendrasya devarAjasya madhyamaparipadi devInAM catuHpalyopamA sthitiH prajJaptA / sU0 22 / devAdhikArako lekara hI ava sUtrakAra dikkumAri mahattarikAoMkA nirUpaNa isa cAra sUtroMse karate haiN| ___ "cattAri disAkumArimahattariyAo paNNattAo" ityAdisUtrArtha-dikkumAri mahattarikAeM cAra prakArakI kahI gaI haiN| jaise-rUpA 1, rUpAMzA 2, surUpA 3 aura rUpAvatI 4 / (21) vidyutkumArI mahattarikAeM cAra prakArakI kahI gaI haiM / jaise-citrA 1, citrakanakA 2 zaterA 3, aura sautrAmaNi 4, / devendra devarAja zakrakI madhyama pariSadAmeM devoMkI devAdhikAranI apekSAe have sUtrakAra dikakumArI mahattarikAonuM nirUpaNa mA yAra sUtra dvArA 42 cha-" cattAri 'disAkumArI mahattariyAo paNNatAo" tyAhi sUtrArtha-dikakumAri mahattarikAe cAra prakAranI kahI che-(1) rUpA, (2) rUpAMzA (3) surUpa ane (4) rUpAvatI vidukumArI maharikAe paNa nIce pramANe yA2 42nI hI-(1) mitrA, (2) trina, (3) shte| mana (4) sautrAmaNi, devendra devarAja zakranI madhyama pariSadAmAM devenI cAra pepamanI Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 sthAMnAsUtra caturvidhaH saMsAraH prajJaptaH, tadyathA-dravyasaMsAraH 1, kSetrasaMsAraH 2, kAlasaMsAraH 3, bhAvaMsaptAraH 4 / sU0 23 / TIkA-" cattAri disA0 " ityAdi-catastraH, dikkumArImahattarikAHdizAM kumAryoM dikkumAryastAzca tAH mahattarikA:-pradhAnatamAH-dikkumArI mahattarikAH, yadvA dikkumArINoM mahattarikA dikkumArImahattarikAH, prajJaptAH, tadyathArUpA 1, rUpAMzA 2, surUpA 3, rUpAvatI 4 / etAzcatasro madhyaracakavAstavyA ahaMtojAtamAtrasya nAlakatanAdikaM kurvantIti / __ "cattAri vijju0" ityAdi-catasro vidyutkumArImahattarikAH prajJaptA, tadyathA-citrA 1, citrakanakA 2, zaterA 3, sautrAmaNiH / etAzcatasro vidi. grucakanivAsinyo bhagavataH zrImato'hato jAtamAtrasya catasRSvapi dikSu sthitA dIpikAhastA gAyantIti / sU0 21 / cAra palyopamakI sthiti kahI gaI haiM / devendra devarAja IzAnakI madhyama pariSadAmeM deviyoMkI cAra palpopamakI sthiti kahI gaI hai (22) saMsAra cAra prakArakA kahA gayA hai, jaise-dravyasaMsAra 1, kSetrasaMsAra 2, kAlasaMsAra 3 aura bhAvasaMsAra 4 (23) TIkArtha - dizAoMkI jo kumArikAeM haiM ve dikku mArikA haiM, ye pradhAnatama honese mahatarikA kahI gaI haiN| yadvA-dikUkumAriyoMkI jo mahattarikAeM ve dikkumArI mahattarikA hai| inake nAma rUpA-1, rUpAMzA-2 Adi haiN| ye cAroM rucakadvIpake madhya meM rahatI haiN| jaba arhanta utpanna hote haiM taba ve unake nAla Adiko kATanekA kAma karatI haiN| citrA-1 citrakanakA Adike bhedase jo cAra vizulkumArikAeM kahI gaI haiM / ye macakradvIpakI vidizAoMmeM rahatI haiN| sthiti kahI che. devendra devarAja IzAnanI madhyama pariSadAmAM devIonI cAra palyopamanI sthiti kahI che. sU. 21-22 che. sasA2 // 2 prA2ne yo che--(1) dravyasa'sAra, (2) kSetra sA2 (3) sasasA2 mana (4) mAvasa sA2 // sU. 23 // - sUtra 21 ane 22 ne vizeSArtha-dizAkumArIone vikRkumArIo kahe che. teo pradhAnatama hovAthI temane mahattarikAo kahI che. athavA dikakumArIonI je mahattarikAo che temane dikakumArI mahattarikAo kahe che. temanAM nAma rUpa, rUpAzA, surUpa ane rUpAvatI che. te cAre cakahIpanI madhyamAM rahe che. jyAre ahaMnta utpanna thAya che, tyAre temanI nAla vagere kApavAnuM kAma teo kare che. citrA, citrakanakA AdinA bhedathI je cAra vighukumAri, kAo kahI che, te rucakadvIpanI vidizAomAM rahe che, jyAre arthata prabhune Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u0 1 sU021-23 dikkumArI mahatarikAdinirUpaNam 533 " sakasse " - tyAdi - zakrezAnayoH sUtradvayaM sugamam / sU0 22 / devAzca saMsAriNa iti saMsArasutramAha - " caubihe saMsAre " ityAdi - . saMsaraNaM - paribhramaNaM saMsAraH, sa caturvidhaH - dravyasaMsAra : 1, kSetrasaMsAraH 2, kAlasaMsAraH 3, bhAvasaMmAra: 4 / tatra dravyANAM jIvapudgalalakSaNAnAM saMsAraH - paribhramaNaM dravyasaMsAraH 1| kSetra saMsAraH -- caturdazarajjvAtmakaH, yadvA-yatra kSetre saMsAro vyAkhyAyate tadeva kSetra kSetrarUpAdhikaraNa saMsArarUpAdheyayo ( kSetra - saMsArayo ) rabhedopacA rAt saMsArazabdena vyavahriyate 2 | jaba arhanta prabhukA janma hotA hai taba ye cAroM dizAoM meM khaDI hokara bhagavAna ke pAsa hAthoM meM dIpa liye gItoMko gAtI haiM | sU0 21 // zaka aura IzAna sambandhI sUtra sugama subodha haiM / deva saMsArI hote haiM, ataH - isI bAta ko lekara sUtrakArane yaha saMsArasUtra kahA hai / paribhramaNakA nAma saMsAra hai / yaha saMsAra kramasaMsAra Adike bhedase jo cAra prakArakA kahA gayA hai usakA abhiprAya hai ki jIva aura pudgaloM ke pArasparika sambandhakA nAma saMsAra hai / jIva jaba pudgalake sambandharUpa bandhana se mukta ho jAtA hai taba vaha mukta jIva kahA jAtA hai / athavA - pudgalarUpa karmake sambandha se jo jIvakA cAra gatiyoM meM paribhramaNa hotA hai vaha saMsAra hai / 14 rAjU pramANa jo kSetra hai vaha kSetra saMsAra hai, athavA jisa kSetrameM saMsAra paribhramaNa vyAkhyAta hotA hai vaha kSetra saMsAra hai / yahAM kSetrarUpa adhikaraNa aura saMsArarUpa AdheyameM abhedopacAra se kSetrako saMsAra zabda se vyavahata kiyA gayA hai / janma thAya che, tyAre A cAre vidyukumArIe hAthamAM dIpaka laIne gItA gAtI gAtI bhagavAnanI pAse UbhI rahe che. i sU. 21 zaka ane izAna saMbaMdhI sUtra sugama hovAthI ahIM tene vizeSAya ApyA nathI. deva sa'sArI hAya che, A sa''dhane anulakSIne sUtrakAre A sasArasUtranuM kathana karyuM che. paribhramaNanuM nAma saMsAra che, tenA dravyasa sAra Adi je cAra bheda kahyA che, tenuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-- jIva ane pudgaleAnA pArasparika saMbaMdhanuM nAma sasAra che. jIva jayAre pulenA saMbaMdha rUpa andhanamAMthI mukta thaI jAya tyAre tene mukta jIva kahevAya che. athavA pudgalarUpa karmanA saMbadhathI jIvane cAra gatimAM je bhramaNa karavuM paDe che tenu nAma saMsAra che. 14 rASTrapramANu je kSetra che tene kSetrasasAra kahe che. athavA je kSetramAM sa`sAra paribhramaNu vyAkhyAta thAya che te kSetranuM nAma kSetrasa sAra che. ahIM kSetrarUpa adhikaraNa ane sa'sArarUpa Ape. mamAM abheddepacAranI apekSAe kSetrane sasAra zabdathI vyavahuta karavAmAM Avela che, Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAdasUtra 'kAlasaMsAraH 'kAlasya-samayAvalikAdilakSaNasya saMsAra:-cakranyAyena paribhramaNaM, palyopamAdikAlavizepavizepitaM vA yad bhramaNaM kasyApi jIvaspa narakAdiSu sa kAlasaMsAraH, yadvA-yasmin pauruSyAdi ke kAle saMsAro vyAkhyAyate sa kolo'pi saMsAra ucyate, abhedAt 3 / 'bhAvasaMsAraH '-bhAvAnAmaudayikAdInAM varNAdInAM vA saMsAra:-saMsaraNapariNAmo bhAvasaMsAra iti / sU0 23 / pUrva dravyAdi saMsAra uktaH, sa cAnekanayairdRSTivAde vivicyata iti dRSTibAdaM sabhedaM nirUpayitumAha - ____ mUlam-caubihe diTrivAe paNNatte, taM jahA-parikammaM 1, suttAiM 2, pubagae 3, aNujoge 4 / / sU0 24 / ___ chAyA-caturvidho dRSTivAdaH prajJaptaH tadyathA-parikarma 1, sUtrANi 2, pUrva gatam 3, anuyogaH 4 // sU0 24 // samayAvalikAdi rUpa kAlakAjo cakra nyAyase paribhramaNahai vaha kAlasaMsAra hai| athavA-narakAdikoMmeM kisI jIvakA palyopama Adi rUpakAla vizeSa se vizeSita jo paribhramaNa hai vaha-saMsAra hai| athavA-jisa pauruSI Adika kAlameM saMsAra vyavahAra hotA hai vaha kAlabhIabheda upacArase kAla kahA gayA hai / audayika (audAyika) Adi bhAvoMkA athavA varNAdi rUpa guNoMkA jo paribhramaNarUpa pariNamana hai vaha bhAvasaMsAra hai / sU0 23 / / kathita dravyAdi saMsAra aneka nayoMse dRSTivAda meM vicalita huvA hai-ataH aba sUtrakAra bheda sahita usI dRSTivAdakA nirUpaNa karate haiM. ___" cauvihe dihivAra paNNatte" ityaadisamaya, AvalikA Adi rUpa kALanuM je caka nyAyathI paribhramaNa che. te kALasaMsAra che, athavA narakAdikamAM kaI jIvanuM palyopama Adi kALavizeSa yukta je paribhramaNa che, tenuM nAma kALasaMsAra che athavA je prahara Adi kALathI saMsAra-vyavahAra cAle che, te kALane paNa abhedepacArathI kALasa sAra kahyo che. audayika Adi bhAvanuM athavA varNAdi rUpa guNonuM je paribhramaNarUpa pariNamana che, te bhAvasaMsAra che. je sU23 che pahelAnA sUtramAM dravyAdi saMsAranuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM, te saMsA ranI aneka naye dvArA daSTivAdamAM vicAraNA thaI che, tethI have sUtrakAra daSTipaaunu sajita ni3555 43 cha-" ghaubihe didvivAe paNNatte " tyA Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 u01 sU0 24 sameSTivAda nirUpaNam 535 TIkA-" caubihe didvivAe " ityAdi-dRSTivAdaH-dRSTayo darzanAninegamAdayo nayAH, tAni udyante-ucyante'treti dRSTivAdaH / yadvA 'dRSTipAta' iticchAyA, tatpakSe darzanAni patanti-avataranti yatreti dRSTipAto-dvAdazamaGgam , sa catuvidhaH prajJaptaH, tadyathA-" parikarma "-sUtrAdigrahaNayogyatAsampAdanasamartha karma parikarma kathyate, gaNitAdikarmavat , taca siddhshrennikaadi| __"mUtrANi "-RjumUtramabhRtIni dvAviMzatiH, ii sarvadravyaparyAyanayAdyarthasUcanAtsUtrANi kthynte| " pUrvagatam "-tatra pUrvANi-sarvazrutAtpUrva kriyamANatvAtpUrvANi, tAni cotpAdaprabhRtIni caturdaza, tatra gata-praviSTaM yat zruta tat pUrvagatam , pUrvagatazabdena sUtrArtha-dRSTrivAda cAra prakArakA kahA gayA hai / jaise-parikarma 1, sUtra 2, pUrvagata 3 aura anuyoga 4 / ___TIkArtha - naigamAdinayoMkA nAma dRSTi hai, ina dRSTiyoMkA jisameM varNana hai vaha-dRSTivAda hai / athavA-"dihivAe" kI saMskRtacchAyA dRSTivAda hai / isa pakSameM darzanoMkA jisameM svarUpa kathana ho aisA 12 vAM sUtra dRSTipAta hai| yaha dRSTivAda parikarma Adike bhedase jo cAra prakArakA kahA gayA hai una pratyekakA tAtparya aisA hai-jo karma gaNitAdi karmakI taraha sUtrAdi grahaNa karanekI yogyatAkA sampAdana karane meM samartha hotA hai vaha parikarma hai| yaha parikama siddhazreNikAdi rUpa hai / RjusUtra Adi 22-sUtra hai| ye 22 sutra sarvadravya, sarvaparyAya, naya, AdirUpa arthakA sUcana karate hai isaliye sUtra kahe gaye haiN| " pUrvagata"-sarvazrutake pUrva kiye gaye honese utpAta Adi 14 pUrvoko sUtrArtha-dRSTivAnA nAya prabhA yA2 54.2 4hyA cha---(1) pa2i4ma, (2) sUtra (3) 5 gata mane. (4) anuyA . TIkArtha - naigamAdi nanuM nAma daSTi che. te dehiona jemAM 1 cha ta heSTivAda cha mayA " diThivAe " ! pahanI saMskRta chAyA "dRSTivAda" che. A daSTie vicAra karavAmAM Ave te darzananA svarU panuM jemAM kathana thayuM che evuM bAramuM aMga dRSTivAda che. te daSTivAdane parika AdinA bhedathI je cAra prakArane kahyo che, te prakAranuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che--je karma gaNitAdi karmanI jema sUtrAdi grahaNa karavAnI cagyatA prApta karAvavAne samartha hoya che, te karmanuM nAma parikame che. te parikarma siddhazreNikAdi rUpa che aju sUtra Adi 22 sUtra che. te 22 sUtra sarvadravya, sarvaparyAya, naye Adi rUpa arthanuM sUcana kare che, tethI temane sUtra kahevAmAM Avela che. "pUrvagata" sarvazrata karatAM pUrve ( vahelAM) karAyela Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 sthAnAjapace pUrvANyevocyante, pUrvapraviSTatvAt , yathA hastAdyaGgamaviSTamagulyAdikamaGgazabdena vyavahiyate 3 / ___" anuyogaH "-yojanaM yogaH, anurUpo'nukUlo vA sutrasya svakIyArthena saha yogA sambandha ityanuyogaH 4 / eSAM caturNA vistarato vivaraNaM nandIsUtrasya matkRtAyAM jJAnacandrikA TIkAyAmavalokanIyamiti / sU0 24 / anantara pUrvagatamuktaM, tatra prAyazcittamarUpaNAsattvAt pAyazcittaM sUtradvayena nirUpayitumAha mUlam caubihe pAyacchitte, paNNatte taM jahA-NANapAyacchitte 1, dasaNa pAyacchite 2, carittapAyacchinte 3, viyttaakiccpaaycchitte| caubihe pAyacchinte paNNate, taM jahA-paDisevaNA pAyacchitte 1, saMjoyaNApAyacchitte 2, ArovaNApAyacchitte 3 paliuMcaNApAyacchitte 4 / sU0 25 / / pUrva kahA gayA hai| isa pUrvameM jo zruta praviSTa hai vaha zuta pUrvazruta hai| pUrvagata zabda se pUrvahI kahe jAte haiM kyoMki-samasta zruta pUrva meM praviSTa hai, jaise-hasta Adi aGgameM agaDulI Adi aGga zabdase kahe jAte haiM 3 / " anuyoga" sUtrakA apane artha ke sAtha jo anurUpa vA-anukUla sambandha hai yaha anuyoga hai| ina cAroMkA vistArale varNana (vivaraNa) nandIsUtrakI jJAnacandrikA TIkAmeM kiyA hai so vahA~se dekha lenA cAhiye ||suu.24|| anantara ukta pUrvagatameM prAyazcittakI prarUpaNAkA sadbhAva honese (racita) hevAthI utpAda Adi 14 pUne pUrva kahe che. te pUrvamAM je pata praviSTa che te zratane pUrvazruta kahe che. "pUrvagata" parathI "pUrva ja gRhIta thAya che, kAraNa ke samasta zrata pUrvamAM praviSTa che. jema hastAdi aMgamAM AMgaLI Adi aMgane samAveza thaI jAya che-"hasta" zabdathI AMgaLI Adi ago paNa grahaNa thaI jAya che tema pUrvagata padathI pUrva ja gRhIta thAya che. anuga"--sUtrane pitAnA arthanI sAthe je anurUpa athavA anukuLa saMbaMdha che tenuM nAma anuga che. A cArenuM savistara varNana nandIsUtranI jJAnacandrikA TIkAmAM karavAmAM AvyuM che, te jijJAsu pAThakee tyAMthI te vAMyA nu. // sU. 24 // pahelAnA sUtramAM je pUrvagatanI prarUpaNa karavAmAM AvI, te pUrvagatamAM Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 537 puSA kA sthA0 4 201 2025 prAyazcittanirUpaNam ___ chAyA-caturvidhaM prAyazcittaM prajJaptam , tadyathA-jJAnaprAyazcittaM 1, darzanamAya. zcittaM 2, cAritrapAyazcittaM 3, vyaktakRtyamAyazcittam 4 / caturvidhaM prAyazcittaM prajJaptam , tadyathA-pratisevanA prAyazcittaM 1, saMyojanA prAyazcittam 2, AropaNA prAyazcittaM 3, parikuzcanA prAyazcittam 4 / / su0 25 // TIkA-" caubihe pAyazcitte " ityAdi-prAyazcittaM-prAya:-pApaM, tasya citta-vizodhanamiti prAyazcittam , " mAyaH pApaM vijAnIyAcittaM tasya vizodha. nami"-tyukteH, yadvA-mAyo vAhulvena cittamantaHkaraNaM svena rUpeNa tiSThatyasmin satIti prAyazcittam-anuSThAnavizeSaH, taccaturvidhaM-catuSmakAraM prajJaptam , tadyathA -jJAna prAyazcittaM-jJAnaviSayakAticArasaMzodhanam , evaM darzana-cAritrayorapi vijJeyam, aba sUtrakAra do sUtroMse prAyazcittakA nirUpaNa karate haiM / ___ "caunvihe pAyacchitte paNNatte" ityAdi sUtrArtha-prAyazcitta cAra prakArakA kahA gayA hai, jaise-jJAna prAyazcitta 1, darzana prAyazcitta 2, cAritra prAyazcitta 3 aura vyaktakRtya prAyazcitta 4 / isa tarahase bhI prAyazcitta cAra prakArakA kahA gayA hai / jaise pratisevanA prAyazcitta 1, saMyojanA prAyazcitta 2, aaropnn| prAyazcitta 3, aura pratikucanA prAyazcitta 4 / isa sUtrakA spaSTArtha isa prakArase haiprAyaH nAma pApakA hai aura pApakA jo vizodhana hai vaha citta hai, tathAca-pApakA vizodhana jisase hotA hai vaha prAyazcitta hai / kahAbhI hai-"prAyaH pApaM vijAnIyAt-cittaM tasya vishodhnm"| athavA-prAyaH yAhulyase antaHkaraNa apane svarUpase jisake honepara ThaharatA hai vaha prAyazcittanI prarUpaNAne sahabhAva hovAthI have sarakAra be sUtre dvArA prAyashcittnu ti35 42 cha-" caubihe pAyacchitte paNNatte" tyA svArtha prAyazcittanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) jJAna prAyazcitta, (2) prazana prAyazcitta, (3) yAstri prAyazcitta mane (4) vyatakRtya prAyazcitta. prAyazcitanA nIce pramANe cAra prakAra paNa paDe che--(1) pratisevanA prAyazcitta, (2) sana prAyazcitta, (3) mArepa! prAyazcittamana (4) 12yatA prAyazcitta va sA sUtrana lAvAya' 254 32pAmAM Ave che-" prAyaH " mero '5' bhane pApana vidhinAnu nAma 'yitta' che. pAtu vizAdhana (zuddhi) renA vAsa thAya cha tenu nAma / prAyazcitta che 4j 55 che 4-" prAyaH pApaM vijAnIyAt-cittaM tasya vizodhanam " athavA "ranA samApana sIdhe mata 3295 pitAnA mULa svarUpamAM sAmAnyataH sthira rahe che tenuM nAma prAyazcitta che. te Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 sthAmA sUtre " viyattavicapAyacchittaM" iti - vyaktakRtyamAyazcittaM vyaktakRtyaM - vyaktasya -bhAvato gItArthasya kRtyaM karaNIyaM vyaktakRtyaM, tadeva prAyazcittam, gItArthI hi gurulAghavaparyAlocanena yat kiJcanaprAyazcittaM dadAti tatsarve pApavizodhakameva bhavatIti / 4 / punacaturvidhaM prAyazcittamAha - " caubvihe " ityAdi - caturvidhaM prAyazcittaM prajJaptam, tadyathA - pratisevanAprAyazcittam - pratisevanaM pratisevanA - akRtyasyAsssevanamityarthaH, tasyA prAyazcittaM pratisevanA prAyazcittaM, tadAlocanAdikaM dazavidhaM tathAhi - prAyazcitta hai / yaha prAyazcitta anuSThAna vizeSarUpa hotA hai, ise jo jJAnaprAyazcitta Adike bhedase cAra prakArakA kahA gayA hai usakA tAtparya aisA hai - jJAna sambandhI aticAroMkA saMzodhana karanA yaha jJAna prAyazcitta hai | darzana sambadhI aticAroMkA saMzodhana karanA darzana prAyazcitta hai / tathA caritra sambadhI aticAroMkA saMzodhana karanA yaha cAritra prAyazcitta hai / " viyattakiJcapAyacchittaM " ityAdi gItArtha gurulAghavakI paryAlocanA kara jo kucha prAyazcitta dete haiN| vaha saba pApa vizodhakahI hotA hai / aisA yaha prAyazcitta vyaktakRtya prAyazcitta hai kyoMki- - vyakta nAma gItArthakA hai, inake dvArA jo karaNIya hotA hai vaha kRtya hai / isa vyaktakRtya rUpa jo prAyazcitta hai vaha vyakta kRtya prAyazcitta hai / 4 akRtyakA sevana karanA isakA nAma pratisevanA prAyazcitta anuSThAna vizeSarUpa hAya che. have tenA cAra bhedonu spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-jJAna sa badhI aticArenu vizedhana karavuM tenuM nAma jJAna prAyazcitta che. dazana sabadhI aticArAnu vizeAdhana karavuM tenuM nAma daza`naprAyazcitta che cAritraviSayaka aticArAnu' vizeAdhana karavuM tenu nAma cAritra prAyazcitta che. " viyatcakiJcapAyacchittaM " ItyAdi----gItA gurulAghavanI paryAlAcanA karIne je koi prAyazcitta de che, te pApavizeAdhaka ja hAya che. evuM te prAyazcitta vyaktakRtya prAyazcitta che, kAraNa ke vyakta nAma gItAnuM che, temanA dvArA je karaNIya hAya che tenuM nAma kRtya che. A vyaktakRtya rUpa je prAca zcitta che, tene vyaktakRtya prAyazcitta kahe che. akRtyanuM sevana karavuM tenuM nAma pratisevanA che. te pratisevanAne dUra karavA mATenI je zAstrIya pratikriyA che tenuM nAma pratisevanA prAyazcitta che. Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA0 4 u0 1 sU0 25 prAyazcittanirUpaNam 539 ___ "AloyaNa 1-paDikkamaNe 2 mIsa 3-vivege 4 tahA viussagge 5 / tava 6-chepa 7 mUla 8 aNavaTappA 9, pAraMcie 10 ceva / 1 / " chAyA-AlocanaM 1 pratikramaNa 2 mizraM 3 viveka 4 stathA vyutsargaH 5 / tapa 6-cheda 7 mUlA 8-'navasthApyAti 9 pArAJcittaM 10 caiva // 1 // " / iti matisevanApAyazcittam / 1 / / " saMyojanAmAyazcittam -saMyojanaM saMyojanA, sA caikajAtIyA-ticAramIlana, yathA-zayyAtarapiNDo gRhItaH, so'pijalArdahastAdinA, so'pyabhyAhataH, so'pyAdhAkarmikastatra yat prAyazcittaM tat saMyojanAprAyazcittam / 2 / ___ " AropaNA prAyazcittam "-AropaNam-ekAparAdhaprAyazcittaM punaH punarA. sevanena vijAtIyaprAyazcittasyAropaNamAropagA, yathA paJcAhorAtraprAyazcittaM prAptaH hai| isa pratisevanAko dUra karane ke liye zAstrIya pratikriyAko pratisevanA prAyazcitta kahA hai| yaha prAyazcitta AlocanA Adike bhedase 10 prakArakA hotA hai| jaise-"AloyaNapaDikkamaNe" ityaadi| "saMyojanA prAyazcitta" eka jAtIya aticAroMkA milanA isakA nAma-saMyojanA hai, jaise-zayyAtarakA piNDa liyA aura bahabhI jalAda hastAdise diyA gayA ho, abhyAhata liyA vaha bhI-AdhAkImaka, yahA~ jo prAyazcitta hai vaha saMyojanA prAyazcitta hai| "AropaNA prAyazcitta"-eka aparAdhake prAyazcitta punaH punaH usIke Asevanase vijAtIya prAyazcittakA adhyAropaNa karanA isakA te prAyazcittanA AcanA Adi 10 prakAra che. kahyuM paNa che ke "AloyaNa paDiAmaNe" tyAci.. saMjanA prAyazcitta eka jAtIya aticArane soga thavo tenuM nAma saMjanA che. jemake zayyAtarapiMDa grahaNa karavAmAM Ave te aticAra 'lAge ane e ja zatarapiMDa bhInA hAthe apAye hoya che tethI paNa aticAra lAge. abhyAhata piMDa grahaNa karavAmAM Ave ane te paNa AdhAkarma doSayukta hoya te tyAM paNa eka jAtanA aticArenuM sAjana thayuM gaNAya. tenI vizuddhi nimitte je prAyazcita karavAmAM Ave che, tene sajanA prAyazcitta 43 che. . "'ApaNuM prAyazcitta ? eka ja jAtanA aparAdhanuM vAravAra Asevana thavAthI vijAtIya prAyazcittanuM adhyAre paNa karavuM tenuM nAma AropaNuM prAyazcitta ke che. eTale ke deSa mATe pahelAM amuka prakAranuM prAyazcitta ApavAmAM Ave, ane pharIthI e ja deSanuM sevana karavAmAM Ave te bIjI jAtanuM prAyazcitta Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 sthAnA punastatsevane dazAhorAtrAn punaH paJcadazAhorAtrAnevaM paNmAsIM yAvat prAyavittaM dAtavya bhavati, tato'dhikaM tapodeyaM na bhavati, mahAvIrazAsane tapasaH paNmAsAntatvAditi uktaM ca 66 paMcAya rovaNa, neyavvA jAva hauti chammAsA / 66 teNa paramAsiyANaM chaNhuvariM jhosaNaM kujjA | 1| " iti, paJcAdikAropaNA jJAtavyA yAvad bhavanti paNmAMsAH / tataH paraM mAsAnAM paNNAmupari jhopaNAM kuryAt | 1 | " iti, tayA prAyazcittamAropaNAprAyazcittamiti // 3 // tathA - " parikuJcanAprAyazcittam " parikuJcanaM parikuJcanA- mAyA, aparAdhAnAM dravya-kSetra - kAla - bhAvasambandhinAM gopanam - anyathA vidyamAnAnAmanyathA kathanam, uktaMca chAyA nAma AropaNA hai / jaise koI sAdhu paMca- ahorAtra kA prAyazcitta letA hai aba vaha punaH vaha usI doSakA Asevana karane lagatA hai, taba vaha usakA daza ahorAtra prAyazcitta le letA hai / punaH vaha pandraha dinakA prAyazcitta le letA hai aise vaha chaha mAsa takakA prAyazcitta lenA rahatA hai isake bAda use tapa nahIM diyA jAtA hai| kyoMki mahAvIra ke zAsana meM tapakI antimA sImA chaha mAsa takahI hai| kahA bhI hai ki - " paMcAIyArovaNa" ityAdi / isa taraha kI aMropaNAse jo prAyazcitta diyA jAya vaha-AropaNA prAyazcinta hai / tathA-" parikaJcanA prAyazcitta " - parikuJcana nAma mAyAkA hai / arthAt dravya, kSetra, kAla aura bhAva sambandhI aparAdhoM kA gopana karanA, kiye gaye aparAdhoMko anyarUpase kahanA isakA nAma 1 ApavAmAM Ave, te tenu nAma ArepaNA prAyazcitta samajavuM. jemake kAi sAdhune amuka doSane mATe pAMca dinarAtanu prAyazcitta ApavAmAM Ave che. e ja sAdhu bIjIvAra te doSanu Asevana kare teA tene dasa dinarAtanu' prAya zcitta ApavAmAM Ave che. trIjI vakhata e doSanuM Asevana karavA mATe 15 nirAtanuM prAyazcitta apAya che. A pramANe cha mAsa sudhInu prAyazcitta te laI zake che, tyAramAda vadhu samayanuM prAyazcitta ( prAyazcitta nimittaka tapa ) tene apAtuM nathI. kAraNa ke mahAvIra prabhutA zAsanamAM tapanI antIma sImA cha bhAsa sudhInI 4 DaDI che, uchu yAda che hai-" paMcAIyAviNa " hatyAhi A prakAranI mArApaNAthI je prAyazcitta devAmAM Ave tenu nAma mArApaNA prAyazcitta che, Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0401 sU0 26 kAlasvarUpanirUpaNam " dabve khette kAle bhAve paliucaNA cauviyappA " iti, chAyA - " dravye kSetre kAle bhAve parikuJcanA caturvikalpA / " iti, tathAhi - saccitte acittaM 9 jaNavayapaDiseviyaM ca addhANe 2 // subhikkhe yadukkhe 3 haTTeNa tahA gilANeNaM |1| " iti, chAyA- -" saccittamacittaM janapadapratisevitaM cAdhvani / subhikSe durbhikSe ca hRSTena tathA glAnena |1| " iti, sacitAdi viSaye mAyAbhiracittAdirUpeNa kathanam, tasyAH prAyazcittaM parikuJcanA prAyazcittam |8| sU0 25 ! prAyazcittaM ca kAlApekSayA dIyata iti kAlaM nirUpayitumAhamUlam - cauvihe kAle paNNatte, taM jahA pamANakAle 1, ahAuyanivattikAle 2, maraNakAle 3, addhAkAle 4 / sU0 26 / chAyA - caturvidhaH kAlaH prajJaptaH, tadyathA - pramANakAla: 1, yathA''yuSkanivRttikAla: 2, maraNakAlaH 3, addhAkAlaH 4 | sU0 26 / 541 mAyA hai / kahA bhI hai- " davtre khette kAle bhAve " ityAdi / dravya, kSetra, kAla aura bhAvameM jo parikuJcanA cAra prakArakI kahI gaI hai vaha isa prakAra hai / " saccitte acittaM " ityAdi / sacittAdike viSayameM mAyAcArise acittAdi rUpase kathana karanA yaha saba parikuJcanA hai, isakA jo prAyazcitta hai vaha parikuJcanA prAyazcitta hai || sU0 25 // kathita prAyazcitta kAlakI apekSAse diyA jAtA hai / isa viSayako lekara aba sUtrakAra kAlakI prarUpaNA karate haiM / cavi kAle 'paNNatte " ityAdi 4" 66 pariyanA Ayazcitta" pariyana bheTakhe bhASA. eTale ke dravya, kSetra, kALa ane bhAvasaMbadhI aparAdhAne chupAvavA--je aparAdhA karyAM hAya temane anya rUpe prakaTa karavA tenu nAma mAyA che. 66 kahyu paNa che ke davve khette kAle bhAve " tyAhi-dravya, kSetra, Aja bhane bhAvanI apekSAo pariDuMyanAnA ? yAra ra udyA tenuM spaSTI42 yA pramANe che- " saccitte avittaM " dhatyAhi-sayittAhinA viSayabhAM bhAyAyArIdhI ayittAhi 3ye prathama karavuM tenuM nAma parikMcanA che. tenu' je prAyazcitta che, tene parika canA prAyazcitta kahe che. ! s 25 gra pUrvokta prAyazcittakALanI apekSAe ApavAmAM Ave che. A samadhane anusakSIne have sUtrAra ajanI a3pa mere che - " cantrihe kAle paNNatte " ityAdi. Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 sthAnAGgasUtre TIkA-" caunvihe kAle " ityAdi-kAlaH-vartanAlakSaNaH sa, caturvidhaH prajJaptaH tadyathA--pramANakAlaH - pramIyate-paricchidyate'nena varSazatapalyopamAdikamiti, pramANaM, tadeva kAlaH pramANakAlaH, sa ca divasAdilakSaNo manuSyakSetrAntarvartIti, uktaM ca" duviho pamANakAlo, divasapamANaM ca hoi rAI ya / cauporisio divaso, rAI cauporisI ceva / 1 / " iti, chAyA-" dvividhaH pramANakAlo divasapramANo bhavati rAtrizca / catuSpaurupiko divaso rAtrizcatuSpauruSI caiva / 1 / " ___ " yathA''yuSkanirvRttikAlaH " yathA-yatprakAraM nArakAdibhedenA''yuSkarmavizepo yathA''yuH, tadeva yathA''yuSkaM, tasya raudrAdidhyAnAdinA nittiH-bandhanaM yathA''yuSkanittiH, tasyAH sakAzAdyaH kAlo nArakAditvena jIvAnAM sthitiH sa sUtrArtha-kAla cAra prakArakA kahA gayA hai, jaise-pramANakAla 1, yathAyuSka nitikAla 2, maraNakAla 3 aura advAkAla / TIkArtha - kAlakA lakSaNa vartanA kahA hai, kahAbhI hai - " davvaparivaruvo" ityAdi / vartanA lakSaNavAlA aisA kAla cAra prakArakA kahA gayA hai, jaise-pramANakAla aadi| jisa kAlase varSazata palyopama Adika jAnA jAtA hai vaha pramANakAla hai, yaha pramANakAla divasa Adi rUpa hotA hai aura manuSyakSetravartI hotA hai / kahAbhI hai-" duviho pamANakAlo" ityAdi / yathAyuSka nitikAla nAraka Adi paryAyoMkI jItanI Ayu hai vaha yathAyulka hai| raudradhyAna Adi dvArA isa AyukA bAMdhanA baha-yathAyupka nivRti hai| isa yathAyuSkake anusAra jo nArakAdi rUpase jIvoMkI sthiti hai, vaha sUvA-kALa cAra prakArane kahyo che, te cAra prakAre nIce pramANe che(1) pramA , (2) yathAyuS4 niti, (3) ma24 mana (4) mANa. TI - nu sakSaya "nA" hyu cha. 4yuM 5 cha -"davvaparivaharUvo" tyAta. vartanA lakSaNavALA- te kALanA pramANukALa Adi cAra prakAra kahyA che je kALanI madadathI varSazata, palyopama Adi jANI zakAya che te kALanuM nAma pramANukALa che. te pramANukALa divasa Adi rUpa hoya che, ane manuSya kSetramAM ja tenuM mastitva DAya che. chu 55 cha -"duviho pamANakAlo" tyAla. " yathAyu nivRtti "-nA24 mA paryAyAnu re bhAyuSya cha, teTalA AyuSyanuM nAma yathAyuSka che. raudradhyAna Adi dvArA te Ayu bAMdhavuM tenuM nAma yathAyuSka nivRtti che. A yathAyuSka anusAra nArakAdi rUpe jInI Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u0 1 sU0 9 kAlasvarUpanirUpaNam 543 yathAssyuSkani cikAlaH, yadvA-yathA''yuSo nirRtistathA yaH kAlo nArakAdibhave'sthAnaM sa yathA''yuSkanirRttikAlaH, AyuSkarmAnubhava viziSTaH, sakalasaMsAri - jIvAnAM vartanAdirUpa iti uktaM ca " AuyamettavisiTTI sa eva jIvANa vattaNAdimao / bhannaI ahAukAlo vattai jo jaciraM jeNaM |1| " iti, ___"} AyurmAtraviziSTaH sa eva jIvAnAM vartanAdimayaH / chAyA bhaNyate yathA''yuSkAlo vartate yo yacciraM yena |1| " iti, tathA - " maraNakAlaH " - maraNasya - mRtyoH kAlaH - samayo maraNakAlaH, yadvAmaraNaviziSTaH kAlo maraNakAlaH / athavA-maraNameva kAlo maraNakAlaH, maraNapayatvAditi, uktaM ca " " kAlotti mayaM maraNaM jaheha maraNaM gaotti kAlagabha / tamhA sa kAlakAlo jo jassa gao maraNakAlo |1| chAyA - " kAla iti mataM maraNaM yatheha maraNaM gata iti kAlagataH / tasmAt sa kAlakAlo yo yasya gato maraNakAlaH | 1| " iti, yathAyuka nirvRtikAla hai / athavA jitanI jahAMkI AyukA bandha jisa jIvako huvA hai usIke pramANameM una nArakAdi bhavoMmeM jIvoMkA jo vaha avasthAna hai vaha yathAyuSka nirvRtikAla hai / tAtparya isa kathanakA yaha hai ki jitanI jIsa jIvane jisa paryAyakI AyukA bandha kiyA hai usa jIvakA utane samaya taka usa paryAyameM bane rahanA yahI yathAyuSka nirvRttikAla hai / kahA bhI hai- " Auyamettavisiho' ityAdi / 44 maraNakAla " - mRtyukA jo kAla hai vaha maraNakAla hai / athavA maraNarUpa jo kAla hai vaha maraNakAla hai / kahA bhI hai-" kAlotti sayaMmaraNaM " je sthiti che, tene yathAyuSya nivRttikALa karyuM che athavA-je jIve je gatinA jeTalA AyunA baMdha karyAM hAya teTalA pramANamAM te nArakAki gatimAM jIvanu je avasthAna thAya che te avasthAna kALane (te bhavasa badhI Ayusthitine ) yathAyuSya nivRttikALa kahe che. A kathananu' tAtpa nIce pramANe che---- jIve je pA~yanA jeTalA AyunA 'dha karyAM hAya, te paryAyamAM eTalA samaya sudhI jIvane je rahevuM paDe che, tenuM nAma ja yathAyuSya nivRttikALa che. uddhuM yaSNu che -" AuyamettavisiTTho " tyAddi, 66 "" maraNakALa mRtyunA je kALa che tenuM nAma maraNukaLa che. athavA maraNa-viziSTa je kALa che te maraNukALa che athavA maraNurUpa je kALa che te bharaguNa che. hyuM pazu che -" kAlo ci mayaM maraNa " ityAdi. Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgara tathA-" addhAkAla: " addhA-samayAvalikAdi kAlavizeSaH, tadrUpaHkAlo'ddhAkAlaH, kAlo hi varNapramANakAlAdiSvapi vartate , tasmAt so'ddhAzabdena viziSyate / ayaM ca sUryakriyAviziSTo manuSyakSetrAntarvartI divasAdisamayarUpo jJeyaH / uktaM ca" sUrakiriyAvisiTTho godohAikiriyAsu niravekkho / addhAkAlo bhannai samayakkhettaMmi samayAI / 1 / samayAvaliyamuhuttA divasamahorattapakkhamAsA ya / saMvaccharajugapaliyA sAgara osapipariyaTTA // 2 // " chAyA-" sUryakriyAviziSTo godohAdikriyAsu nirapekSaH / addhAkAlo bhaNyate samayakSetre samayAdiH / / samayAvalikAmuhUtAH divasAhorAtra pakSamAsAzca / saMvatsarayugapalyAH sAgarotsarpiNIparAvartAH / 2 / " iti, sarvo'pi kAlo'ddhAkAlavizeSaeva, kinvatra catu:sthAnAnurodhAt. ziSyabuddhivaizadyArtha vA caturvidhaH proktaH / iti kAlanirUpaNam / (sU0 26) ityAdi / tathA-" addhAkAla " sabhaya AvalikA AdirUpa jo kAla hai vaha advAkAla hai / kAlakA vizeSaNa jo addhA rakhA hai vaha varNa pariNAmameM Agata kAlarUpa varNakI vyAvRttike liye rakkhA gayA hai / yaha advAkAla sUryakI kriyAse jAnA jAtA hai aura DhAi dvIpameM hI isakA sadbhAva kahA gayA hai, yaha divasAdirUpa hotA hai| kahAbhI hai"surakiriyAvisiho" ityAdi / jitanAbhI kAla hai vaha addhAkAla vizeSarUpa hI hai, kintu-yahAM catuHsthAnake anurodhase vA-ziSya dhuddhike vaizadyake liye use cAra prakArakA kahA gayA hai| sU0 26 // addhAkAla-samaya, AvalikA Adi rUpa je kALa che tenuM nAma addhAkALa che ahIM kALanuM vizeSaNa addhA rAkhavAnuM kAraNa e che ke varNa pariNAmamA 2 4435 (a) va mAve cha, tanI yAvRtti (nijA291) 2 nimitte A vizeSaNa kALa sAthe javAmAM AvyuM che. A addhAkALa sUryanI kriyAthI jANI zakAya che, ane aDhI dvIpamAM ja teno sadUbhAva hoya che. te hivasa mAhi35 DAya che. 4yuM 5 cha - 'sUrakiriyA visiThTho" tyAdi. jeTalA kALa che te addhAkALa vizeSarUpa ja che, paNa ahIM cAra sthAnakene adhikAra cAlatuM hovAthI athavA ziSyabuddhinA vaizane mATe tene cAra prazna! yo cha / sU. 21 // Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4301 sU027 pudgala pariNAmanirUpaNam pUrva dravyaparyAyabhUtasya kAlasya catuHsthAnakamuktam, adhunA paryAyAdhikArAt pulAnAM paryAyabhUtasya pariNAmasya catuHsthAnakamAha mUlam - caubihe pojgalapariNAme paNNatte, taM jahA - vannapariNAme 1, gandhapariNAme 2, rasapariNAme 2, phAsapariNAme 4 // sU027| chAyA -- caturvidhaH putralapariNAmaH prajJaptaH, tadyathA-varNapariNAmaH 2, gandhapariNAmaH 2, rasapariNAmaH 3. sparzapariNAmaH |4| | 0 27 / 545 TIkA--" cauThirahe pogala0 " ityAdi pulapariNAmaH- puhalAnAM - pUraNa galanadharmANAM sparzarasagandhavarNazabdamUrtasva mAvakAnAM pariNAmaH avasthAto'vasthAntaragamanaM pugala pariNAmaH, uktaM ca- 65 pariNAmo hyarthAntaragamanaM na tu sarvathA vyavasthAnam / na ca sarvathA vinAzaH pariNAmastadvidAmiSTaH | 1| " iti, 46 isa prakAra se dravya paryAvarUpa kAlameM catuHsthAnakanA kA kathana karake aba sUtrakAra paryAyAdhikAra ko lekara pudgaloMke paryAyarUpa pariNAma kI catuHsthAnakatAkA kathana karate haiM / Masoor pola pariNAme paNNatte " ityAdi sUtrArtha- pudgala pariNAma cAra prakArakA kahA gayA hai| jaise - varNa pariNAma 1 gandha pariNAma 2, rasa pariNAma 3 aura sparza pariNAma 4 / 46 TIkArtha- - pudgala - pUraNa galana svabhAvavAle hote haiM aura rUpa, rasa, aura gandha, varNa eva vAle hote haiM / ataH ye mUrta kahe gaye haiM / inakA eka avasthAle jo avasthAntara meM gamana hotA hai vahI pariNAma hai / kahA bhI hai- " pariNAmo hyarthAntara gamanam " ityAdi / pudgalapariNAma cAra prakArakA jo kahA gayA hai usakA abhiprAya aisA hai / A pramANe dravyaparyAyarUpa kALamA caturvidhatAnu' kathana karIne have sUtrakAra paryAyAdhikAranA sabadhane anulakSIne pudgaleAnA paryAyarUpa pariNAmanI tuvidhatAnuthare che' cauvi pogalapariNAme paNNatte" tyAhi sUtrArtha - yugasa parizuAbha yAra prahAranu che (1) vAyu pariNAma, (2) gandha pariNAma, (3) rasa pariNAma bhane (4) sparza pariNAma. TIartha - yuddhasa pUraNu bhane jalana svabhAvavAnAM hoya che, bhane 35, rasa, gandha, vadhu ane sparza vALA hoya che, tethI temane mUtta kahevAmAM AvyAM che. temanuM eka avasthAmAMthI mIjI avasthAmAM je gamana thAya che, tenu' nAma ja pariNAma che kahyuM pazu che - " pariNAmo hyArthAntaragamanam " tyAhi. have pudgala piraNAmanA je cAra prakAra kahyA che tevu spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che. sa 69 Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 sthAnAGgasUtre - sa caturvidhaH = catuSprakAraH, prazaptaH, tadyathA-varNapariNAmaH - varNasya kAlAdeH pariNAma: - anyathAbhavanaM varNapariNAmaH 1 / evaM gandhapariNAmaH- gandhasya- pariNAmaHparivartanaM surabhedurabhIbhavanaM, duraH surabhIbhavanamityarthaH | 2 | " rasapariNAmaH " - rasasya- madhurAdirUpasya pariNAmaH = kaTukAdirUpeNa pariNamanaM rasapariNAmaH | 3 | " sparzapariNAmaH " - sparzasya - zItAdirUpasya pariNAmaH - uSNAdirUpeNa pariNamanaM sparzapariNAmaH 14 | | 0 27 // iti pariNAma nirUpaNam / pUrvamajIvadravyapariNAma uktaH, sammati tu jIva dravyapariNAmAn nirUpayitumAhamUlam -- bharaheravasu NaM vAsesu purimapacchimavajA majjhimagA bAvIsaM arahaMtA bhagavaMto cAujjAmaM dhammaM paNNaveMti, taM jahA - sabbAo pANAivAyAo veramaNaM, savAo musAvAyAo veramaNaM, saghAo adinnAdANAo veramaNaM, savAo bahidvAdANAo veramaNaM / sarvvasu NaM mahAvidehesu arahaMtA bhagavaMto cAunAmaM dhammaM paNNaveMti, taM jahA - savAo pANAivAyAo veramaNaM, jAva savAo bahiddhAdANAo veramaNaM // sU0 28 // " kAlAdikRta pAMca prakArake varNoM kA jo anyathA hojAnA pariNAma hai | vaha varNarUpa pariNAma hai, gandha guName jo pariNamana hai / jaise-- surabhi gandhakA durabhi gandha rUpase pariNamana honA, durabhi gandhakA surabhi gandha rUpase pariNamana honA / yaha saba gandha aura guNakA parivartana gandha pariNamana hai / madhurAdi rasoMkA jo pariNamana hai - jaise madhura rasakA kaTuka rasameM parivartana ho jAnA / kaTuka rasakA madhura rasameM pariNamana Adi saba rasa pariNAma hai| tathA zItAdi sparzakA jo uSNAdi rUpase pariNamana hotA hai, vaha sparza pariNAma haiM || sU0 27 // kALA ahiM pAMca vadhu kahyA che kaI paNa eka vaNanuM anya vadhu rUpe rihyumana thai javu tenuM nAma varUpa pariNAma che. gandha guNunA pariNamanane gandha pariNAma kahe che jemake surabhigandhanuM durarmiMgandha (durgaMdha ) rUpe athavA durabhigandhanuM surabhi gandha rUpe pariNamana thayuM tenuM nAma gandha pari Ama che. madhurAdi rasenuM kaDavA Adi rasa rUpe pariNamana thavuM athavA kahuka rasanuM madhurAdi rasa rUpe pariNamana thavuM tenuM nAma rasa piraNAma che. zItAdi sparzInlR uSNAdi sparza rUpe pariNamana thavuM tenuM nAma paza pariNAma che. Asa . rA Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 43 u.1 sU028 jIvadravyapariNAmanijhapaNam 547 'chAyA-bharatairavatayoH khalu varSayoH pUrvapazcimavarjA madhyamakA dvAviMzatirahanto bhagavantazcAturyAmaM dharma prajJapayanti, tadyathA-sarvaramAt prANAtipAtAd viramaNam , sarvasmAt mRpAvAdAd viramaNam , sarvasmAd adattAdAnAd viramaNam , sarvasmAd bahiaudAnAd viramaNam 1 / sarveSu khalu mahAvideheSu arhanto bhagavantaH cAturyAmaM dharma prajJApayanti, tadyathA-sarvasmAt mANAtipAtAd viramaNam , yAvat sarvasmAd yahi dAnAd viramaNam / sU. 28 // ___TokA-" bharaheravaesu" ityAdi-bharatairavatayoH etadAkhyayoH 'khalu' vAkyAlaGkAre, varSayoH kSetrayormadhye pUrvapazcimavarjA:-pUrvapazcimavartinau vihAya madhyamakA:-madhye bhavA madhyamArata eva madhyamakA-madhyavartinaH, dvAriMzanidvAviMzati saMkhyakAH arhantaH tIrthaGkarAH, cAturyAma-yamAH-sAvadhaviratilakSaNAH, ta eva ajIva dravyakA pariNAma kahakara aba sUtrakAra jIva dravapake pariNAmoMkA kathana karate haiM-" bharaheravaesuNaM vAsetu purimapacchimavajjA" ityAdi - mUtrArtha-bharata-airacata kSetrameM pUrva-pazcimake tIrthaMkaroM ko choDakara bIcake 22tIrthaGkaroMne cAturyAma dharmakI prajJApanA kI hai| vaha cAturyAma dharma isa prakArase hai-samasta prANAtipAtase viramaNa-1, samasta mRpAvAdase viramaNa-2, samasta adattAdAnase viramaNa-3, evaM dharmopakaraNake sivAya samasta parigrahase viramaNa-4 / samasta mahAvidehoMmeM arhanta-agavantoMne jo cAturyAma dharmakI prajJApanA kI hai vaha cAturyAma dharma pUrvokta samasta prANAtipAta Adise viramaNa rUpahI hai| TIkArtha-yahAM-" " pada vAkyAlaGkArameM prayukta hai / pUrva-pazci- ajIva dravyanA pariNAmanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra jIva dravyanA pariyAmanu ni35 are che. "bharaheravaesuNaM vAsesu purimapacchimavajjA''ityAdi sUtrArthabharata ane eravata kSetramAM pahelA ane chellA tIrthakara sivAyanA tIrthakaroe eTale ke vaccenA 22 tItha kareAe cAturyAma dharmanI prajJApanA rI che. te yAturyAbha. dhanu' 5135 2 2nu cha-(1) samasta prAti. yAta virama, (2) samasta bhRSAvAyI vibha, (3) samasta mahattAhAnathI viramaNa ane (4) dharmopakaraNa sivAyanA samasta parigrahathI viramaNa. samasta mahAvidehamAM ahaM ta bhagavantae je cAturyAma dharmanI prajJApanA karI che te cAturyAma dharma pUrvokta samasta prANAtipAta AdithI viramaNa rUpa ja che. TIkAtha--ahIM "" pada vAkyAlaMkAramAM vaparAyuM che. pUrva ane pazcima'pade dvArA ahIM prathama tIrthaMkara AdinAtha ane chellA tIrthakara mahAvIra prabhu Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 sthAnAgasUtre yAmAH, catvAro yAmA yasmin sa caturyAmaH sa eva cAturyAmastaM cAturyAma-catumahAvratarUpaM, dharma-durgatigartanipatajjantujAtatrANadAnakSamalakSaNaM, prajJapayanti-upadizanti, tadyathA-rAvasmAt mANAtipAtAt viragaNaM-nivRttiH, sarvasmAt mRpAvAdAta , viramaNam , sarvasmAd adattAdAnAd-adattagrahaNAda, viramaNam , sarvasmAda vahi dAnAd vizmaNam-AdIyata ityAdAnaM-parigrAhya vastu tacca dharmopakaraNa mapi bhavatItyata Aha-' vahiddha '-tyAdi-bahistA-dharmApakaraNAdU bahirbhUtaM yad AdAnaM tad bahirdA''dAna-dharmoMpakaraNAtiriktavantugrahaNaM, tasmAd virmnnmityrthH| iha ca maithunaM parigrahe'ntarbhavati, yato'parigRhItA strI na bhujyata iti striyA api dharmopakaraNAtiriktatvena pratyAkhyeyatve siddhe tatmatyAkhyAnAya vizeSataH prayAsAkaraNAspatyAkhyeyasya prANAtipAtamabhRtezcAturvidhyAmaraya cAturyAmateva / mase yahAM prathama tIrthara AdinAtha aura antima tIrthaGkaramahAbIra gRhIta huve haiM / durgatimeM patita hone se jIvoMko jA bacAtA hai vaha-dharma hai / sAvadya karmo se [ kAryoM se ] virati honA yaha-yama hai, yayahI yAma hai / cAra yAma jisane ho vaha cAturyAma hai / cAra mahAvata rUpa yamahI cAtu. mi hai aisA jo grahaNa kiyA jAtA hai vaha-AdAna hai / aisA AdAna parigrAhya-grahaNa karane yogya padArtha hai| isa tarahase dharmAprakaraNabhI AdAnameM AjAtA hai, ata:-AdAnameM vaha parigRhIta (guthA huvA) na ho isaliye " bahiI " pada diyA gayA hai| dharmApakaraNase bahirbhUta padArthoM kA jo AdAna hai vaha bahiAdAna hai| maithunako parigrahameM antarbhUta kara liyA gayA hai| kyoMki--aparigRhIta strI bhogya nahIM hotI hai isaliye strIbhI dharmopakaraNale atirikta honele choDane yogya kahI gaI hai ataH usameM pratyAkhyeSatA siddha hone para usakA gRhIta thayA che, jene durgatima paDatAM je bacAve che, te dharma che. sAvadha bhAthI ( pApayuddhata athI ) viti ya tenu nAma 'yama' che, te yamanuM nAma ja "yAma" che jemAM cAra yAma he ya tene cAturyAma kahe che. cAra mahAvrata rUpa yAma ja cAturyAma che, evuM je grahaNa karavAmAM Ave che tenuM nAma AdAna che evuM AdAna parigrAhya ( graDaNa karavA cogya) padArtha che. A rIte gharmopakaraNa paNa AdAnamAM AvI jAya che, tethI AdInmaa ta parihAta nahI 42vAne bhATa " bahirddha" 56 bhUvAmA vyu che. dharmopakapaNa sivAyanA pArthonuM je AdAna che tene "bahiddhAdAna" bahiradAna kahe che tenA grahaNane caturyAma dharmamAM niSedha karyo che. mithunane parigrahamAM ja samAvI lIdhuM che, kAraNa ke aparigrahIta A bhAgya hotI nathI, tethI strIne paNa dharmopakaraNa sivAyanI vastuomAM samAveza thAya che, te kAraNe Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u0 1 sU0 28 jIvadravyapariNAmanirupaNam ___ "savvesu" ityAdi-sarveSu ' khalu' vAkyAlalAre, mahAvideheSu bhagavantohintazcAturyAmaM dharma prajJapyanti-prarUpayanti, tadyathA-' sarvasmAt prANAtipAtAd viraNam' ityArabhya 'bahirdA''dAnAdviraNam ' iti paryantam / ___ atrAya vicAra:-dvAviMzatitIrthaGkarANAM, mahAvidehakAnAM ca cAturyAmadharmasya, pUrva-pazcimatIrthaGkarayostu paJcayAmadharmasya prarUpaNA, sA ca ziSyApekSA bhavati, vastutastu sarvepAmapi pazcayAmasyaiva dharmasya prarUpaNA, yataH prathamatIrthaGkarasya sAdhava RjujaDAH, caramasya tu vakra jaDA bhavantIti / pratyAkhyAna karaneke liye svatantra prayAsa nahIM kiyA jAtA hai| kyoMki vaha pratyAkhyeya prANAtipAta Adike nItara Agata parigraha meM antabhRta hojAne se pratyAkhyeya svataH hojAtI hai| isa taraha prANAtipAta ciramaNa AdikI caturvidhatAse dharmameM gatumitA hai / ___ "sabvesu " ityAdi-yahAM " khalu" zabda vAkyAlaGkArameM prayukta hai| samasta mahAvidehoM meM bhagavAna arhantane isI cAturyAma dharmakI prarUpaNA kI hai| isI bAtako "sarvasmAtmAtipAtAda viramaNam-" se lekara " yahi dAnAdviramaNam " pada taka punaH prakaTa kiyA hai| yahAM aisA vicAra hai-dvAviMzati tIrthaGkakI aura mahAvIdehake tIrthadUroMko cAturyAma dharmakI tathA pUrva pazcima tIrtharoMkI paJcayAma dharmakI prarUpaNA hai / yaha aisI jo prarUpaNA hai vaha zivyakI apekSAse hai aisA strIne paNa choDavA gya kahI che. A rIte temAM pratyAkhyayatA siddha thatI. hovAthI tenA pratyAkhyAna karavAnA svataMtra prayAsanI AvazyakatA rahetI nathI, kAraNa ke prANAtipAta viramaNa Adi cAra yAmomAM je parigraha viramaNa nAmanuM cothuM vrata che temAM maithuna viramaNane paNa samAveza thAya che. A rIte prANAtipAta viramaNa AdinI caturvidhatAne lIdhe dharmamAM caturyAmatA ja che. " savvesu" tyAhi mI 'mayu' za6 114ima412ma 152 // 2 // che samasta mahAvidehamAM ahaMta bhagavoe A caturyAma dharmanI ja prarUpaNuM 43 cha, me vAta "sarvasmAtprANAtipAtAd viramaNam " thI saghana " bahirkIdanAdviramaNa " mI sudhInA sUtrA8 an 31 548 4 // che. pahelA ane chellA thika sivAyanA bAvIsa tirthakoe ane mahAvidehanA tIrtha karoe cAturyAma dharmanI prarUpaNA karI che, paraMtu pahelA tIrthakara AdinAtha ane chelalA tIrtha kara mahAvIra prabhue paMcayAma dharmanI prarUpaNa karI che, evI A je prarUpaNa che te ziSyanI apekSAe samajavI joIe, vAstavamAM Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstra ___tathAhi-prathamasya jinasya sAdhava RjujaDA iti prakRtyA Rjavo bhadrAH, buddhayA tu jaDA:-mandA iti teSAM dharmasyAvabodhA durlabhaH / caramajinasya tu vakrajahAH, prakRtyA vakrAH, buddhathA tu jaDA iti teSAM dharmasya pAlanaM duSkaram / ajitAdidvAviMzatijinAnAM sAdhava RjupAjJAH, prakRtyA RjavaH buddhayA prAjJA iti teSAM dharmasyAvavodhaH pAlanaM ca dvayamapi sukara bhavatIti dharmA dvividhaH proktH| taduktaM ca "purimA ujjunaDA u vakkanaDA ya pcchimaa| majjhimA ujjupannA u teNa dhamme duhA ke| 1 / purimANaM dubisojjJo u, carimANaM durnnupaalo| kappo majjhimagANaM tu suvisujjho supaalo|2|" chAyA--" pUrvA ajujaDAstu vakrajaDAzca pshcimaa| madhyamA RjuprAjJAstu tena dharmo dvidhA kRtaH / / pUrveSAM durviMzodhyastu, caramANAM duranupAlakaH / kalpo madhyamakAnAM tu suvizodhyaH supAlakaH 2 / " iti, mu.28|| jAnanA cAhiye, vAstavameM to sabahI tIrthaGkarone paJcayAmahI dharmakI prarUpaNAkI hai / kyoMki-prathama tIrthaGkarake sAdhu Rju jaDa the, isakA bhAva yaha hai ki ve prakRtise Rju-bhadra the aura buddhise jaDa the, manda the, isaliye unako dharmakA avayodha durlabha thA, tathA carama jinake sAdhu prakRtise vakra the aura buddhise jaDa the, ataH unheM dharmakA pAlana duSkara thA / 22 tIrthaGkaroMke ajitAdi bhagavantoMke sAdhu Rju-prAjJa the, prakRtise Rju aura buddhise prAjJa nipuNa the, isaliye unako dharmakA jJAna aura usakA pAlana ye donoMbhI sukara the| isaliye dharma do prakAra kA kahA gayA hai| kahAbhI hai-" purimA ujju jaDAu" ityAdi / sU0 28 // te saghaLA tIrthakaree paMcayAma dharmanI ja prarUpaNa karI che. kAraNa ke pahelA tIrthakaranA sAdhu kAju jaDa hatA, eTale ke teo prakRtinI apekSAe kAju (bhadra-saraLa) hatA paNa buddhinI apekSAe jaDa (maMda buddhivALA) hatA, te kAraNe temane dharmane avadha the durlabha hatA antima tIrtha karanA sAdhuo prakRtinI apekSAe vaka ane buddhinI apekSAe jaDa hatA, tethI temane mATe paNa dharma pAlana duSkara hatuM. parantu vaccenA ajitAdi 22 tIrthaMkara bhagavantanA sAdhuo ju prakRtivALA ane tIvra buddhivALA eTale ke ju prAjJa hatA. tethI temane mATe dharmanuM jJAna prApta karavAnuM kArya tathA dharma pAlananuM kArya sulabha hatuM tethI ja dharmanA be prakAra paNa kahyA che-(1) caturyAma dharma *ma (2) 5'yayAma yama. yu 5 cha -"purimA ujju jaDAu" tyAhi // sU. 28 // Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA DIkA sthA0 401 sU0 29 durgatisugatyAdibhedanirUpaNam 551 anantarokta prANAtipAtAdibhyo'nuparatoparatAnAM durgatiH sugatizca bhavati, tadvantazca te durgatAH sugatA bhavantIti durgatisugatyAtmaka pariNAmayo durgatasugatAnAM ca bhedAn nirUpayituM sUtracatuSTayamAha mUlam - cattAri duggaIo paNNattAo, taM jahA - NeraiyaduggaI 1, tirikkhajoNiyaduggaI 2, maNussaduggaI 3, devaduggaI 4, 1 cattAri suggaIo paNNattAo, taM jahA - siddhasuggaI 1, devasuI 2, masuraI 3, sukulapaccAyAI 4, 2 / cattAri duggayA paNNattA, taM jahA - raiyaduggayA 1, tirikkhajoNiya duggayA 2, maNussaduggayA 3, devaduggayA 4, 3 / cAri suggayA paNNattA, taM jahA- siddhasuggayA 1, jAva sukulapaccAyAyA 4 / sU0 29 / chAyA -- catasro durgatayaH prajJaptAH, tadyathA-nairayikadurgati: 1, tiryagyonikadurgatiH 2, manuSya durgatiH 3 devadurgatiH 4, 1 anantarokta prANAtipAta AdikoMse uparata have manuSyoM kI sugati hotI hai aura nahIM uparata huve manuSyoM kI durgati hotI hai, isa sugativAle jIva sugata aura durgati vAle jIva durgata kahalAte haiM / isaliye aba sUtrakAra durgati aura sugati rUpa pariNAmoMke evaM durgata aura sugatoMke bhedoM kA nirUpaNa cAra sUtroMse karate haiN| " cattAri duggaIo paNNatAo " ityAdi / sUtrArtha - durgatiyA~ cAra kahI gaI haiM, jaise nairayika durgati 1, tiryayonika durgati 2, manuSya durgati 3, aura deva durgati 4 / prANAtipAta AdinA parityAga karanAra manuSyA drutimAM jAya che, tethI sugativALA jIvane sugata ane drutivALA jIvane dugata kahe che. tethI have sUtrakAra durgaMti ane sugati rUpa pariNAmeAnA bhedyanu ane druta ane sugatanA bhedonuM nirUpaNu cAra sUtreA dvArA kare che. " cattAri duggaIo paNNattAo " tyAhi sUtrArtha-durgaMti yAra uhI che - (1) nairayiGa hurgati, (2) tiryagyoniGa durgati, (3) manuSya durgati, mane (4) deva durgati, Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAtre catasraH sugatayaH prajJaptAH, tacathA - siddha sugatiH 1, devasugatiH 2, manuSyasugatiH 3, sukulapratyAyAtiH 4, 2 552 catvAro durgatAH prajJatAH, tadyathA - nairayikadurgatAH 1, tiryagyonikadurgatAH 2, manuSya durgatAH 2, devadurgatAH 4 za catvAraH sugatAH prajJaptAH, tadyathA - siddhasugatAH 1 yAvat sukula pratyAyAtAH 4, 4 / su0 29 / TIkA - - " cattAri duggagaIo " ityAdi, sugamaM, navaraM duSTAH - ninditA gatayo durgatayaH, tAzcatasraH prataptAH, tadyathA - nairayikadurgatiH = niraye - narake bhavA nairayikA jIvAH tatsambandhinI durgatiH / 1, " tiryagyonikadurgatiH " - sukarA diyonijanmApekSayA vijJeyA 2| " manuSya durgatiH- kumanuSyApekSayA ghodhyA 3, " devadurgatiH " - kilviSikAdidevApekSayA vodhyA 4, 1 sugatiyA~ cAra kahI gaI haiM, jaise- siddha sugati 9, deva sugati 2, manuSya sugati 3, aura sukula pratyAyAni 4-2 cAra durgata kahe gaye haiM, jaise- nairayika durgata 1, tiryagyonika durgata 2, manuSya durgata 3, aura deva durgata 4 / cAra sugata kahe gaye haiM, jaise- siddha sugata 1, yAvat sukula pratyA yAta 4-4 / vizeSArtha nindita jo gatiyAM hai ve durgatiyAM hai, inameM nairayika sambandhinI jo gati hai yaha nairayika durgati hai| sUkara Adi yonimeM janma dhAraNa karanekI apekSA tiryagyonika durgati hai / manuSyakI ape kSAse manuSya durgati hai, tathA kilthiSikAdi devoMkI apekSAse deva yAra sugati uhI che - (1) siddha sugati, (2) deva sugati, (3) manuSya sugati bhane (4) suTuna pratyAyAti. yAra durgata udyA che - (1) nairathiGa durgata, (2) tiryagyoniGa durgata, (3) manuSya hurgata ane (4) deva durgata thAra sugata uhyA che (1) siddha sugata, (2) deva sugata, (3) manuSya sugata ane (4) sukula pratyAyAta sugata vizeSA--je gatiyA nizvita che, temane du.ti kahe che. nairiyaka saMkha"dhI je gati che tene naiyika duti kahe che. sUkara ( sUvara ) Adi cenimAM janma dhAraNa karavAnI apekSAe tiya caiAnine drutirUpa kahI che. aka bhUmi AdimAM janmanI apekSAe manuSyamatine paNa duga'tirUpa kahI che. kiviSikADhi devAmAM janmanI apekSAe devagatine paNu krutirUpa kahI che. Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u01 su029 durgatisugatyAdipariNAmanirUpaNam 553 " cattAri suggaIo" ityAdi-suSTu-prazastA gatayaH sugatayastAzcatasraH prajJaptAH, tadyathA-siddhasugatiH-siddhapadaprAptirUpA sugatiH 1, " devasugatiH "= indratvAdiprAptirUpA mugatiH 2, " manuSya sugatiH "-karmabhUmyAyadezabhavamanunatvamAptilakSaNA sugatiH 3, sukulapratyAyAtiH-su-suSThu-prazastaM ca tat kula ca mukulam-ikSvAkuprabhRtivaMzastatra devalokAditaH pratyAyAtiH-manuSyarUpeNa pratyAgamanam , nanu manuSyasugatirevocyatAM tatraiva sukulamatyAyAterapi manuSyasugatitvenAntarbhAvaH syAdeva mRkulapratyAyAteH pRthagupAdAnaM kimarthamiti cedatrocyate-manudhyasugatizca karmabhUmyAyedezabhavamanujatvarUpA, sA ca sAdhAraNajIvAnAmapi bhavati, durgati hai 4-1 / prazasta gatiyoMkA nAma sugatiyAM hai| jaise-siddha sugati Adi siddhapada prAptirUpa jo gati hai vaha siddha sugati hai| indratvAdi pada prAptirUpa jo gati hai vaha deva sugati hai 2 / karmabhUmimeM avatarita hokara Arya dezameM manuSyabhavakI prApti honA yaha manuSya sugati hai| ikSvaku Adi vaMzameM devalokase avatarita hokara jo manuSyarUpase janma prApta hotA hai vaha-sukula pratyAyAti hai|| , zaGkA--manuSya sugatimeM hI sukula pratyAyAtikA antarbhAva hojAtA hai, kyoMki-sukula pratyAyAti manuSya sugati rUpahI hotA hai, ataH isakA pRthak kathana kyoM kiyA 3-9 / u0--isa zaGkAkA samAdhAna aisA hai ki manuSya sugati karmabhUmike Aya dezameM manuSyabhava grahaNa karane rUpa hai, ata:-yaha manuSya sugati sAdhAraNa jIvoMko bhI hotI hai| kintu-sukulapratyAyAti tIrthaGkara prazasta gatienuM nAma sugati che, tenA cAra prakAranuM spaSTIkaraNa - siddhapada prAptirUpa je gati che, tenuM nAma siddha sugati che. Idrava pada prANirUpa je gati che tenuM nAma deva sugati che. karmabhUmimAM avatarita thaIne A dezamAM manuSyabhavanI prApti thavI tenuM nAma manuSya sugati che. devakamAMthI vIne IkvAku Adi uttama vaMzamAM manuSya rUpe je janma prApta thAya che tene sukula pratyAyAti kahe che zaMkA-sukula pratyayAtine manuSya sugatimAM samAveza thaI jAya che, kAraNa ke sukula pratyAyAti manuSya sugati rUpa ja hoya che chatAM ahIM temane alaga alaga sugatirUpa zA mATe kahela che? - uttara-manuSya sugati karmabhUminA Arya dezamAM manuSyabhava grahaNa karavA rUpa hoya che, tethI sAdhAraNa che paNa tenI prApti karI zake che. paraMtu sa 70 Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dathAmAGgasUtre sukulapatyAyAni viziSTaparUpANAM tIrthaGkaraprabhRtInAmeva bhavati na sAdhAraNAnAmiti manuSyagatitaH sukulapranyAyAtirbhinneti pratyetavyam |4| 2| ' cattAri duggayA " - durgatirastyepAmiti durgatAH durgatimanta ityarthaH, te canvAraH prajJaptAH, tadyathA - nairayika durgatAH - nairayikarUpeNa durgatA narakajIvA ityarthaH 1, tiryagyonikadurgatAH - mukarAdiyonigatAH 2, manujadurgatAH - rogAdigrastasyAd nIca kulotpannatvAdvA 3 devadurgatAH = kilbipikAdirUpatvAt 4 | 3 | " cattAri sugayA " ityAdi - sugavA :- sugatiprAptAH susthA vA, ro calAnaH prajaptAH tadyathA - siddhamarUpeNa sagatAH / ityArabhya 554 Adi jase viziSTa jIvoM ko hI hotA hai, sAdhAraNa jIvoM ko nahIM, isa taraha sukula pratyAyAti manuSya suganise bhinna hai aisA jAnanA cAhiye 4-2 / "battI dugnanA " ityAdi - durgati hai jina jIvoM ko ve durgatahaiM, arthAt durgativAle jo jIba haiM ve durgata haiN| ye durgana nairathika durgata adhike bheise jo cAra prakAra ke kahe gaye haiM, unakA tAtparya aisA hai jo Qing rUpase durganivAle haiM ki durgana haiM / zUkara Adi raheM huye haiN| vAdape grasta hone ke kAraNa athavA-nIca kutra meM utpanna hone ke kAraNa manuSya jIva manuSya durgata / kilpika Adi paryAya meM rahe huve jova deva durgana haiM / 16 'cantAri gayA " ityAdi - sugati prApta athavA sustha jo jIva haiM ve sugana haiM, jaise- siddha sugana Adi / inameM jI siddharUpase suganiko prApta haiM ve siddha sugata haiM, yahAM yAvat padase deva sugata - manuSya sukula-pratyAyAtine sabhAtra teA tIrthaMkara Adi viziSTa zake che-sAdhAraNa jIvAmAM saMbhavI zakatA nathI ane manuSya sugatimAM bhinnatA samajavI. A cattAri duggayA dugativALA je jIvA che temane durgaMta kahe che. tenA naiyika hu ta JAdi je cAra bheda kahyA che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che-je jIva nairiyaka rUpa dutivALA che tene naiyika druta kahe che sUvara Aditiya gyAnika krutivALA jIvane tigyeAnika druta kahe che. rAgAthiI grasta thavAne kAraNe avA nIca kuLamAM utpanna thavAne kAraNe manuSya jIva paNu manuSya du ta hAI zake che. trivirSika Adi paryAyamAM rahelA devAne deva duSTata kahe che. . " cattAri suggayA " ityAdi - sugatimAM gayesA lavAne sugata he che. tenA siddha surata Adi cAra prakAra che. siddharUpa sugati jemaNe prApta karI jIveAmAM ja saMbhavI rIte sukula pratyAyAti " ityAdi Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA ThIkA sthA0 4 u0 bha030 kSayapariNAmakramanirUpaNam 555 ___" jAva sukulapaJcAyAyA" iti-' yAvat suku pratyAgAnAH ' panta paThanIyam tathA ca-devasugatAH 2, manunasugatAH 3 sukujapratyAyAnAH 4, eNa vyAkhyA subodheti / ma0 39 // anantaraM siddhamugatA uktAH, te cASTavidhakarmakSayAdbhavantIti kSayapariNAmasya kramaM nirUpayitumAha-- - mUlam-paDhamasamayajiNassa NaM cattAri kammaMsA khINA bhavaMti--NANAvaraNijja 1, dasaNAvaraNijjaM 2, mohaNijaM, 3, aMtarAiyaM // 1 // uppaNNaNANadaMptaNadhare NaM arahAjiNe kevalI cattAri kammaMse vedei, taM jahA- veyaNijjaM 1, AuyaM 2, NAmaM 3,. gottaM 4, 2 // paDhamasamayasiddhasma NaM cattAri kamma juga jiti taM jahA--veyaNinaM 1, AuyaM 2, NAmaM 3, gAttaM 4. 3 : sU. 3 chAgA--prathamalamayaniya khalu catvAraH karmA zAH kSINAH bhavAnta- jJAnA uM'varaNIyaM 1, darzanA''ramI , hImA 2, gAntamANikam 4 1 / sugata ina donoM luganoMkA grahaNa huvA hai| ina dokI ora-sukula pratyAyAta isakI vyAkhyA sugama hai / / mu0 29 // kathita siddha stugata aSTavidha karmake kSayasehI hote haiM ata:-aya sUtrakAra kSaya pariNAmakA krama nirUpaNa karate haiN| "paDhamasamayamiNamA Na catAri kammaMsA / madi prathama samaya jinake cAra karmA za kSINa hote haiM, jo isa prakAra se haiN| che, temane siddha sugata kahe che. ahIM "yavat " pakathI deva sugana ane manuSya sugata grahaNa karavA joIe A bane padane tathA sukula pratyAya tane bhAvArtha sugama hovAthI ahIM temanuM vadhu vivecana karyuM nathI ke sU 29 che uparanA sUtramAM siddha agatanI vAta karavAmAM AvI che AThe prakAranA karmono kSayathI ja jIva siddha sugata banI zake che tethI huM sUna 2 kSaya pariNAmanA bhanu ni3555 42 cha- 'paDhamasamaryAjaNasa Na cattAri kammasA" tyaa:sUtrA-prathama samaya jinane cAra karmAze kSINa thAya che. te cAra karmAnAM Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnA utpannajJAnadarzanadharaH khalu arhana jinaH kevalI caturaH karmA zAn vedayati, tadyathA-vedanIyam 1, AyuSkaM 2, nAma 3, gotram / / 2 / / prathamasamayasiddhasya khalu catvAraH karmA zAH yugapat kSIyante, tadyathA-vedanIyam 1, AyuSkaM 2, nAma 3, gotram 4 / mU0 30 // TIkA--" paDhamasamayajiNasse "-tyAdi-prathamaH samayo yasyAsau prathamasamayaH, sa cAsau jinazceti prathamasamayajinaH-sayogikevalI, tasya prathamasamayajinasya catvAraH catuSprakArA:-jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya-mohanIyA'ntarAya- . rUpAH karmA zAH-karmaNaH-sAmAnyasya aMzAH-bhedA iti karmA zAH, kSINA bhavanti / ___ " utpannajJAne" - tyAdi- utpanne--AvaraNakSayAtprakaTIbhUte ca te jJAna-- darzane cetyutpannajJAnadarzane tayordharaH- dhAraka iti tathAbhUtA-vizeSasAmAnya vodhalakSaNajJAnadarzanadhArakaH, arhana , jinaH kevalI caturaH karmA zAn vedayati-anujJAnAvaraNIya 1, darzanAvaraNIya 2, mohanIya 3 aura antarAyika 4 / utpanna have jJAna aura darzanako dhAraNa karanevAlA ahaMnta jIna kevalI cAra karmA zoMkA vedana karatA hai| jaise-vedanIya 1, AyuSka 2, nAma 3 aura gotra 4-2 / ___TIkArtha-prathama samaya siddhake cAra karmAza eka sAtha kSINa hote haiM, jase-vedanIya, AyuSka, nAma aura gotra-4 prathama samaya hai jisakA aisA jo jina hai vaha prathaya samaya jina hai, aisA vaha saMyogI kevalI hotA hai / isa prathama samaya jinake cAra prakArake kAMza kSINa hote haiM, jaise-jJAnAvaraNIya 1, darzanAvaraNIya 2, mohanIya 3, AntarAyika 4 / sAmAnya karmake jo bheda haiM ve karmAza haiM / AvaraNake kSayase prakaTIbhUta jo jJAna aura darzana haiM, inakA dhAraka ahanta kevalI jina nAma mA prabhArI cha-(1) jJAnA125vIya, (2) zanA129ya, (3) bhADanIya ane (4) attarAyika. utpanna thayelA jJAna ane darzanane dhAraNa karanAra arpita nisI nIyanA yA2 zinu vehana 42 cha-(1) vahanIya, (2) mAyu, nAma ane (4) zetra prathama samaya siddhanA nIcenA cAra karmAze eka sAthe kSIya thAya cha-(1) vahanIya, (2) mAyu, (3) nAma bhane (4) mAtra ( vizeSArtha-jinapadanI prAptino prathama samaya jene che evA jinane prathama samaya jina kahe che sagI kevalI evA prakAramAM gaNI zakAya che, te prathama samaya jinanA A cAra prakAranA karmA zone kSaya thAya che--(2) jJAnA126Iya, (2) iza naa127||y, (3) bhADanIya a2 (4) sAntayi. sAmAnya karmanA je bheda che temanuM nAma kama za che. AvaraNanA kSayane kAraNe prakaTa thayelA jJAna ane darzananA dhAraka ahaMta jina kevalI nIcenA cAra Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA0430 sU0 30 kSayapariNAmakramanirUpaNam bhavati, tadyathA-vedanIyam-vedyate yattattathA 1, AyuSkam 2, nAma-paraM prati padArthabodhanAya saMjJA, tacca kArya, tasya kAraNaM karmeti kArya-kAraNayorabhedopacArAnAmApi karma 3, tathA-'gotram" ikSvAkusambandhyAdikulaM, tacca kAya, tasya kAraNaM karmeti kArya-kAraNayoratrApyabhedopacArAd gotraM karma bhavati / 4 / 2 / ___" prathamasamayasiddhasye "-tyAdi-prathamasamayasiddhasya yugapat catvAri pUrvI tAni karmANi kSIyante kSayaM yAnti, yasmin samaye siddhatA bhavati tasminneva samaye karmakSayo'pi bhavatIti siddhatva-karmakSayayoyauMgapadyasambhavAditi / 3 / suu030| cAra karmA zoMkA vedana karatA hai / anubhava karatA hai, jaise-vedanIya Adi jo vedana kiyA jAtA hai, vaha vedanIya hai / arthAtjisase jIvoMko sukha-duHkhakA anubhava hotA hai vaha karma vedanIya karma hai| jisase bhava dhAraNa hotA hai vaha AyuSka hai| dUsaroMko padArtha samajhAneke liye jo saMjJA kI jAtI hai vaha nAma karma hai / yahAM nAmako karma kahA hai, kArya kAraNameM abhedake upacArase haiM, tAtparya aisA hai ki viziSTa gati-jAti AdikI prApti jisase jIvako hotI hai vaha nAmakarma hai / ikSvAku sambadhI Adi jo kula haiM, ye kula jisake kArya haiM isakA jo kAraNa karma hai vaha kAryakAraNameM abheda upacArase kahA hai 4-2 / prathamasamapasiddhastha-ityAdi / prathama samaya siddhake (eka) sAtha cAra pUrvokta karma naSTa hote haiM, aisA kahane kA tAtparya hai / jisa ubhAzAnuM vahana are --(1) vahanIya, (2) mAyu04, (3) nAma bhane (4) gotra jenAthI jIvone sukhaduHkhane anubhava thAya che te karmanuM nAma vedanIya karma che. je karmane lIdhe bhavadhAraNa kare paDe che te kamane AyuSka karma kahe che. anyane kaI padArtha samajAvavA nimitte je saMjJA karAya che tenuM nAma nAmakarma che. ahIM kArya kAraNamAM abhedapacAranI apekSAe nAmane karma kahyuM che. eTale ke viziSTa gati-jAti AdinI prApti jenA dvArA jIvane thAya che, te karmane nAmakarma kahe che IvAku Adi kuLanI prApti thavAnA kAraNabhUta je kama che tene gotra karma kahe che kAryakAraNamAM abhedepacAranI apekSAe ahIM tene gotrakarma rUpe pratipAdana karavAmAM AvyuM che. "prathamasamayasiddhassa" tyAma prathama samaya siddhanA uparyukta cAra karmAze eka sAthe naSTa thAya che, eTale ke je samaye siddhatvanI prApti thAya che e ja samaye karmakSaya paNa Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasU ' uktAH siddhAH, tadviparItA asiddhAH teSAM hAsyAdayo vikArA bhavantIti hAsyakAraNAni nirUpayitumAha 558 mUlam - cauhiM ThANehiM hAsuppattI liyA, taM jahA - pAsittA 1, bhAsettA 2, suNettA 3, saMbharettA / / sU0 31 // chAyA - caturbhiH sthAnaiH hAsotpattiH syAt tadyathA dRSTvA 1, bhASiyA 2, zrutvA 3, smRtvA / sU0 31 // TIkA - " cauhiM " ityAdi - caturbhiH - catuHsaMkhyaiH sthAnaiH dAsotpattiH syAt, tadyathA-dRSTvA - hAsyajanakabhANDa vidUSakaprabhRticeSTAM nirIkSya hAsyotpattirbhavati 1 / tathA-bhASitvA -hAsyajanakaM svaparavacanamuktvA hAsyotpattiH syAt 2 / tathAzrutvA - paroditaM hAsyajanakaM vacanaM karNagocarIkRtya hAsyotpattiH syAt 3 / tathAsmRtvA - vidUSakAdiceSTAvAkyaprabhRti cintayitvA hAsyotpattiH syAditi / evaM ca darzana - bhASaNa - zravaNa-smaraNAni hAsyakAraNAni bhavantIti paryavasito'rthaH 4 | sU0 31 / samaya meM siddhatA hotI hai usI samaya meM karmakSaya bhI hotA hai, isase siddhatva aura karmakSayameM yaugapadya sambhava hotA haiM // mru030 // siddhoMse viparIta asiddha hote haiM aura inako hAsyAdi vikAra hote haiM, ataH - aba sUtrakAra ina hAsyAdika vikAroMke kAraNoM kA nirU paNa karane ke liye sUtra kahate haiM |"cuhiN ThANehiM hAsuppattI" ityAdi - cAra kAraNoMse hAsyakI utpatti hotI hai, jaise- hAsyajanaka bhANDa vidUSaka Adi janoMkI ceSTAko dekhakara -1 hAsyajanaka bhASAkA prayogakara - 2 dUsaroMke dvArA kathita hAsyajanaka vacanako sunakara -3 aura vidUSaka AdikoMkI ceSTAoMko vA unake vAkyoMko yAda kara hAsyakI thAya che. A rIte siddhatva ane kakSayamAM yugapattA ( ekI bhAva) ane eka sAthe thavAne kAraNe sabhavI zake che. ! su 30 // 27 siddha karatAM viparIta hoya evAM jIvane asiddha kahe che. asiddha jIveAmAM hAsyAdika vikArAne sadbhAva hoya che tethI have sUtrakAra te hAsyAhi viprazanAM aratheonu ni3pazu khA bhATe " cauhiM ThANehiM hAttI ityAdi sUtranu` kathana kare che--nIcenA cAra kAraNeAne lIdhe hAsyanI utpatti dhAya che -- (1) vidvapa mAhinI hAsya yeSTAo levAthI, (2) hAsya na bhASAnA prayeAga karavAthI, (3) anyanA dvArA kathita hAsyajanaka vacaneAnuM zravaNu karavAthI ane (4) vidUSaka AdinI ceSTAone ke temanAM vAkayAne yAda Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u01 sU032 sadRSTAntadArzantikapUrvakamantarasUtram dRSTAntadASTantima darzanapUrvakamantarasUtramAha 559 mUlam - cauThivahe aMtare paNNatte, taM jahA- kAMtare 1, pamhaMtare 2 lohaMtare 3, pattharaMtare 4 | evAmeva purisassa vA itthie vA cauvvihe aMtare paNNatte, taM jahA - kaTTaMtarasamANe 1, pamhaMtarasamANe 2, lohataramANe 3, patthaMtarasamANe 4 / sU0 32 / chAyA - caturvidhamantaraM prajJaptam, tadyathA - kASThAntaraM 1. pakSmAntaraM 2, lohAntaraM 3, prastarAntaram 4 / evameva puruSasya vA striyA vA caturvidhamantaraM prajJaptam, tadyathA - kASThAntarasamAnaH 1, pakSmAntarasamAnaH 2, lohAntarasamAnaH 3, prastarAntarasamAnaH / sU0 32 // TIkA - " caubihe aMtare " ityAdi - caturvidhamantaraM - bhedaH, majJaptam, tadyathAkASThAntaraM -kASThayorantaraM yathA-ekaM candanAdirUpam anyad varburAdirUpam 1, pakSmAntaraM - yathA - ekaM pakSma - arkatUlAdirUpamaparamuSTrAjAdi pakSma ( roma ) rUpam utpatti hotI hai, isa taraha darzana bhASaNa zravaNa smaraNa ye hAsya kAraNa hote haiM || sU0 31 // aba sUtrakAra dRSTAnta dAntika pradarzaka antara sUtrakA kathana karate haiN| caccihe aMtare paNNatte " ityAdi antara cAra prakArakA kahA gayA hai| jaise-kASThAntara 1, pakSmAntara 2, lohAntara 3, aura prastarAntara 4 / bhedakA nAma antara hai / do kASThoMke jo antara hai vaha kASThAntara hai, jaise-eka babUla vagairahakA kASTa aura candana Adi vRkSakA antarahI kASThAntarase yahAM gRhita huvA hai | pkssmkaravAthI A rIte darzana, bhASaNa, zravaNu ane smaraNurUpa cAra kAraNeAthI hAsya utpanna thAya che. // sU 31 // "" have sUtrakAra dRSTAnta ane krAntikanA pradeza napUrvaka antarasUtranuM kathana mure " cauvvidde aMtare paNNatte " ityAdi a MtaranA nIthe prabhArI yAra aara udyA che -- (1) aSThAntara, (2) pakSmA. nta, (3) leADAntara ane (4) prastarAntara levu' nAma atara che. e kANo vaccenuM je atara che tene kASThAntara kahe che jemake mAvaLa Adi vRkSanA ane candranAdi vRkSanA e kAcho vaccenA aMtarane ahIM kANAntara kahevAmAM Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzA 2, lohAntara yathA-eko lohaH khaGgAdirUpo'nyaH kiTTarUpaH 3, prastarAntaraM-yathA -ekaH prastaraH sparzamaNyAdirUpAH, apara Upara prastararUpaH / 4 / ____atha dRSTAntamUtrapyuktvA dArTAnti kasUtramAha__ " evAmeva " ityAdi-evameva-anenaiva prakAreNa puruSasya vA striyA vA caturvidhamantaraM prajJaptaM, tadyathA-kASThAntarasamAna:-anyatkASThaM kASThAntaraM tena samAnastulyaH kASThAntarasamAnAbaburAdibhinnacandanasamAnaH satpuruSaH, candanAdisinnavadhU rasamAnaH kApuruSAdi yathA-ekaH kazcit puruSa audAryagAmbhIryAdiguNasampannatvena candanAdisamAnaH, anyaH parapIDanAdidurguNavattvena varSurAdisadRzaH 1, romako lekara jo antara AtA hai vaha pakSamAntara hai, jaise-arkatUla Adike rezone aura uSTra ajA Adike romoMmeM jo antara hai vaha pakSmAntara hai. 2 / eka lohA khaDDAdirUpa hotA hai, dUsarA kiTTarUpa hotA hai aisA lohekA jo parasparameM antara hai vaha lohAntara hai 3 / prastarAntara-pattharomeM jo antara hai vaha prastarAntara hai, jaise-eka prastara sparza maNyAdi rUpa hotA hai aura dUsarA upara prastararUpa hotA hai / - isa prakArale dRSTAntamUtra kahakara ava sUtrakAra dAntika sUtra kahate haiN| " evAmeva" ityAdi-isI prakArase puruSakA aura strIkA antara cAra prakArakA hai / jaise-jo satpuruSa hai vaha babUla Adise bhinna cAnake samAna hai, tathA-jo kApuruSa-kAyara hai vaha candanAdise bhinna AvyuM che. pakSama (ruvAMTI) vaccenA aMtarane pakSamAra kahe che. jemake AkaDA AdinA resA ane UMTa, bakarI AdinI ruMvATI vacce je aMtara hoya che tene pakSamAntara kahe che. lehAntara" eka letuM khaDagarUpa hoya che ane bIju letuM kaTArarUpa hoya che, A prakAranA leDhAnuM je paraspara vaccenuM je aMtara che tene lehAntara kahe che. ___ " prastarAnta2" prstre| (54) pathyenu2 mata2 cha tara prastarAntara kahe che. jemake jamInanuM eka prastara sparzamaNi AdirUpa hoya che, te bIjuM prastara USara prastararUpa hoya che. A pramANe dRSTAnta sUtranuM kathana karIne have sUtrakAra rASTratika sUtranuM 4thana 42 2-" evAmeva " tyAhi-- e ja pramANe puruSanuM ane strInuM aMtara paNa cAra prakAranuM hoya che. (1) je puruSa hoya che te bAvaLa AdithI bhinna evAM caMdana samAna hoya che ane je kapuruSa hoya che (kAyara puruSa) hoya che te caMdanAdithI bhinna Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04301 sU032 sadRSTAntadASTAntikapUrvakamantarasUtram 561 pakSmAntarasamAnaH puruSo yathA-ekaH kazcit paramakAruNyAdiguNatvenArkatU. lAdisadRzaH, aparaH karkazakaThoramakRtikatvenoSTAjAdipakSamasadRzaH 2, lohA ntarasamAnaH puruSo yathA-ekaH kazcit puruSaH parIpahopasargAdisahiSNutvena khaDgA dilohasadRzaH aparobhayakAtaratvAdimatvena kiTTalohasadRzaH 3, prastarAntarasamAnaH puruSo yathA-ekaH kazcit puruSa AmazoSadhyAdi-labdhi mattvena sparzamaNisadRzaH, aparo dainyadAridradhAdimattvenoparaprastarasadRzaH 4 / evaM striyA api svyantaramapekSyAntaraM bodhyam / sU0 32 // babUlake samAna hai, tathA koI eka puruSa jo audArya Adi guNoMse sampanna hotA hai vaha candanAdike samAna hai, aura jo pIDanAdi durguNoMvAlA hotA hai vaha babUla Adike jaisA hotA hai, isaliye inheM kASThAMtara samAna kahA gayA hai / 1 yaha eka puruSakA dUsare puruSase antara kahA hai, isI prakArase AgebhI jAnanA caahiye| " pakSmAntara samAna"-vaha puruSa kahA gayA hai jo parama kAruNyAdi guNavAlA hotA hai aisA vaha puruSa arkatUlAdi sadRza hai, tathA-jo karkaza kaThora prakRtivAlA hotA hai vaha-uSTra ajA AdikA pakSma jaisA hotA hai 2 / lohAntara samAna vaha puruSa hai jo parISaha aura upasarga Adiko sahanemeM sahiSNu hotA hai aisA vaha puruSa khagAdi lohakA jaisA hotA hai, dUsarA bhayase kAtara Adi prakRtivAlA hotA hai aisA vaha puruSa kiTa loha sadRza hotA hai 3 / prastarAntara samAna vaha puruSa hai, evAM bAvaLa samAna hoya che tathA ke I eka puruSa je audArya Adi guNothI yuva hoya che, te caMdana samAna hoya che, paNa je parapIDanAdi durgathI yukta hoya che te bAvaLAdinA jevuM hoya cheA rIte A bane puruSa vaccenA aMtarane kASTAntara samAna kahevAmAM AvyuM che. A rIte eka puruSanuM bIjA puruSathI aMtara ( banne vacce taphAvata) prakaTa karavAmAM AvyuM che pakSamAntara samAna puruSa" je puruSa karuNa Adi guNavALo hoya che te arthatUlAdi samAna gaNAya che-eTale ke AkaDA vagerenA resA samAna gaNAya che, paNa je puruSa kaThera hoya che tene UMTa, bakarI AdinAM pakSama (rAmarupaattii) samAna gAya che. lehAntara samAna puruSa"--je puruSa parISaha ane upasarga Adi sahana karavAmAM sahiSNu hoya che, evA puruSane khaDagAdi leha samAna kahyo che. je puruSa parISaha, upasarga Adi sahana karavAne samartha hote nathI, evA kAyara svabhAvanA puruSane kiTTa leha samAna kahyo che, yA 71 Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 sthAnAgasUtre anantaramantaraM nirUpitam , adhunA purupavizeSAntaraM nirUpayituM bhRtakaM sabhedaM nirUpayitumAha mUlam-cattAri bhayagA paNNattA, taM jahA-divasabhayae 1, jattAbhayae 2, Uccattabhayae 3, kabbAlabhayae / sU0 32 // caMcAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--saMpAgaDapaDisevI NAmamege No pacchannapaDilevI 1, pacchannapaDisevI NAmamege No saMpAgaDaparisevI 2, ege saMpAgaDapaDisevIvi pacchannapaDisevIvi 3, ege No saMpAgaDapaDisevI No pacchannapaDisevI / sU0 33 // ___ chAyA-catvAro bhRtakAH prajJaptAH, tadyathA-divasabhRtakaH 1, yAtrAbhRtakaH 2, uccatAbhRtakA 3, kabbADabhRtakaH 4 / su0 32 / jo Amarza auSadhi Adi labdhiyoMse yukta hotA hai aisA vaha puruSa sparzamaNi jaisA hotA hai, tathA-jo puruSa dainya dAridya AdivAlA hotA hai vaha upara prastara jaisA hai 4 / isI tarahase eka strIkA eka dUsarI strIse bhI antara samajha lenA // sU0 2 // atha sUtrakAra puruSa vizeSakA antara nirUpita karaneke liye bheda sahita bhRtakakA nirUpaNa karate haiM / " cattAri bhayagA paNNattA" ityAdi cAra bhRtaka kahe gaye haiM, jaise-divasa bhRtaka 1, yAtrA bhRtaka 2, uccatA bhRtaka 3, aura kavvADa mRtaka 4 / cAra prakArake puruSa kahe gaye haiM, jise-saMpakaTa pratisevI no pracchanna pratisevI 1, pracchanna pratisevI no prastarottara samAna puruSa"--je puruSa Ama auSadhi Adi labdhiethI yukta hoya che tene sparzamaNi prastara samAna kahe che, pazu dInatA, hAridraya, AdithI yukta hoya evA manuSyane USara prastara samAna kahyo che. eja pramANe eka strI ane bIjI strI vaccenuM anara paNa samajavuM sU. 2 ! have puruSa vizeSanA antaranuM nirUpaNa karavA nimitte sUtrakAra bhatakanA yAra hanuM ni355 re che. " cattAri bhayagA paNNattA' tyAha mata (42) nA yAra 42 vA che-havata:, (2) yAtrA mRta (3) uccatA bhUtaka ane (4) kavADa bhUtaka. cAra prakAranA puruSo kahyA che, (1) 48 pratisevA, nA 2channa pratisevA, (2) pracchanna pratisevI, nATa Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA04 u0 1 sU0 33 samaidaM bhRtakanirUpaNam 566 ..catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-saMpakaTapratisevI nAmaiko no pracchaapratisevI 1, pracchanapratisevI nAmaiko no saMprakaTamatisevI 2, ekaH saMprakaTanatisevyapi pracchannapratisevyapi 3, eko no saMprakaTamatisevI no pracchannapratimevI 4 // ||suu0 33 // TIkA-" cattAri bhayagA" ityAdi-bhriyante-poSyanta iti bhRtAsta eva bhRtakA karmakarA ityarthaH, te catvAraH prajJaptAH, te ke catvAraH ? iti pradarzayati 'tadyathe'--tyAdinA, te yathA--divasabhRtaka:-divase--dine dine bhRtaka iti divasabhRtakA pratidinaM niyatajIvikAdAnena yaH karma kartuM gRhyamANaH saH 1, ___yAtrAbhRtakaH-paradezagamanatadavadhikasvadezA''gamanarUpayAtrAyAM sahAyatayA yo vetanena poSyamANaH saH 2, uccatAbhRtakA-ucca-aparApekSayA zreSThastasya bhAva uccatA, tayA bhRtakaH-vetana-samayau niyamaya nizcitocitAvasare karmaNi yo niyuktaH saMprakaTapratisevI 2, saMprakaTapratisevIbhI pracchanna pratisevIzrI 3, lo saMprakaTa pratisevI no pracchanna pratisevI 4 / "bhriyante" iti bhRtakAH jo poSya hotehaiM, karmakara hote haiM ve mRtaka hote haiM / ye bhRtaka jo cAra prakArake kahe gaye haiM, unakA tAtparya aisA hai divasa bhRtaka-pratidinakA pArizramika lekara jo kAma karaneke liye rakhA jAtA hai vaha divasa bhRtaka hai, yaha divasa bhRtaka kevala dinameM hI kAma karatA hai / isaliye ise divasa bhRtaka kahA gayA hai 1 / yAtrI bhRtaka-vaha hai jo paradeza jAne taka aura phira vahAle apane dezameM lauTa Ane takake liye jo nokara rakhA jAtA hai vaha yAtrA bhRtaka hai 2 / uccatA bhRtaka-vaha hai jo vetana aura amuka samaya taka kAma karanekA pratisevI, (3) sapraTa pratisevI, channa pratisavI (4) 2 sa48 pratisevI - ne pracchanna pratisavI. ANSAya-" bhiyante iti bhRtakAH" yA pANya DAya the, ubha42 hoya che temane bhataka kahe che. bhatakanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che - (1) divasa bhUtaka-dararojanuM mahenatANuM ( jI) nakkI karIne kAma karavAne mATe je nokara rAkhavAmAM Ave che tene divasa taka kahe che, te mAtra divase ja kAma kare che, te kAraNe tene divasa bhUtaka kahe che (2) yAtrA bhUtaka-paradezanI yAtrA vakhate je nokarane yAtrA samaya sudhI karIe rAkhavAmAM Ave che tene yAtrAbhataka kahe che. paradeza jAya tyArathI svadezamAM pAchA phare tyAM sudhInA samaya sudhI ja A nekara rAkhavAmAM Ave che. (3) uccatA bhUtaka-amuka samayane mATe ja amuka pagAra nakkI karIne je nekara rAkhavAmAM Ave che tene ucatA bhUtaka kahe che. Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAne saH 3, kavvADabhRtaka:-kabbADo dezIyaH zabdaH sa ca niyatazabdamaye mUlye yA niyamayya parimitabhUmikhAnakavAcI, sa cAsau bhRtakaH' iyatI bhUmistvayA. iyatA kAlena khanitavyA iyat tanmUlyaM dAsyAmIti niyamena niyojitaH karmakara iti paryavasito'rthaH 4 / uktaM cadivasabhayo u gheppai chinneNa dhaNeNa divasadevasayaM / jattAu hoi gamaNaM ubhayaM vA ettiyadhaNeNaM / 1 / kabADa oDamAI hatthamiyaM kamma ettiyadhaNeNaM / eccirakAluccatte kAyavya-kamma jaM veti / 2 / " chAyA-" divasabhRtakastu gRhyate chinnena dhanena divasadaivasikaH / yAtrA tu bhavati gamanam ubhayaM vA (gamanA''gamanarUpaM) iyatA dhanena / 1 / kabADa oDAdiH hastamitaM kama iyatA dhanena / iyatkAlamuccatve kartavyaM karma yad bravIti / 2 / " iti, mU0 32 // pUrva laukikapuruSavizeSasyAntaraM nirUpitam , adhunA lokottarapuruSasyAntaraM nirUpayitumAhanizcaya karake rakhA jAtA hai 3 / kavvADa bhRtaka-vaha hai jo " tUM itanI jamIna khoda legA itane samayameM to maiM tujhe itanA pArizramika isakA daMgA" aisI bolI karake kAmapara niyukta kiyA jAtA hai 4 / / 'kahAbhI hai-" divasabhayao udheppar3a " ityAdi____ "kavyADa " yaha dezIya zabda hai aura yaha niyata samayameM mUlyakI iyattAkA (maryAdA) nirdhAraNa karake parimita bhUmiko khodanevAlekA vAcaka hai,isa prakArase laukika puruSa vizeSakA antara nirUpaNa karake aSasUtraH kAra lokottara puruSakA antara nirUpita karane ke liye kahate haiM / "cattAri purisajAyA" ityAdi (4) 301 mata-" tu mATasA samayamA sAkSI bhIna mATI ApIza, te tane ATalu mahenatANuM ApIza" A prakAranI zarata karIne jene kAme caDAvavAmAM Ave che evA nokarane kavADa bhUtaka kahe che.. 4thu 59 che 3-" divasabhayao- u gheppai" tyA 40.' mA zaNTa gAmahI bhASAmA 152ya . " niyata samayamAM, niyata vetana laIne niyata pramANavALI bhUmine khedI ApanArane te vAcaka che." A rIte laukika puruSa vizeSanA antaranuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra lattara puruSanA antaranuM nirUpaNa kare che- Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 u01 sU0 33 samadaM bhRtaka nirUpaNam 565 " cattAri purisajAyA " ityAdi - puruSajAtAni - puruSaprakArAH, catvAri prajJaptAni tadyathA - ekaH - kazcit saMprakaTapatisevI - sAdhvAdisamakSakalpyabhaktapAnAdikaM pratisevituM bhoktuM zIlamasyeti saMprakaTaprati sevI - dUSitabhaktapAnAdiprakaTasevI bhavati, kintu pracchannapratisevI na bhavati, ubhayalokabhayavarjitatvAt |1| eka:- kazcit macchannapratisevI bhavati, kintu samprakaTapratisevI no bhavati |2| eka:- kazcit saMprakaTamatisevyapi pracchannapratisevyapi bhavati |2| ekaH kazcit no sampatisevI, nApi ca macchannapratisevI bhavati, AtmArthitvAt |4| eSu caturthobhaGgaH zuddhaH / sU0 33 // isa sUtra dvArA jo puruSa prakora cAra kahe gaye haiM, unakA tAtparyaM aisA hai - saMkaTapatisevI no pracchannapratisevI 1 vaha hai jo sAdhu Adike samakSa akalpya bhakta pAnAdika sevana karanekA svabhAvavAlA hotA hai, parantu pracchanna rUpase usakA pratisevI nahIM hotA hai / kyoMki aisA puruSa ubhaya lokake bhayase varjita hotA hai yaha prathama vikalpa hai / tathA - koI eka dUsarA aisA hotA hai jo pracchanna pratisevI hotA hai / kintu prakaTa meM pratisevI nahIM hotA hai, yaha dvitIya vikalpa hai / tathA koI eka tIsarA puruSa aisA hai ki prakaTameM bhI akalpya bhaktapAnAdikakA pratisevI hotA hai aura praccha rUpameM bhI, yaha tRtIya vikalpa bhaGga hai 3 koI eka cauthA aisA hai jo na pragaTameM akalpya bhakta pAnAdikakA pratisevI " cacAri purisajAyA " ityAhi-sA sUtra dvArA ne yAra puruSa prA kahyA che tenuM spaSTIkaraNu A pramANe che-- (1 ) " saMprakaTa pratisevI - no pracchannapratisevI " - prakaTa rIte - sAdhu AdinI samakSa akalpya bhaktapAnAdikanuM sevana karanArA DeAya che, paNu pracchanna (chUpI ) rIte tenuM pratisevana karanArA hAtA nathI, evA puruSane A pahelA prakAramAM gaNAvI zakAya che, evA puruSa ubhayalekanA bhayathI vihIna hoya che. koi puruSa evA hoya che ke je pracchannarUpe akalpya AhArAdittu pratisevana karanArA hAya che, paNu prakaTamAM tenuM sevana karate nathI, A khInne vikalpa che.(3) kAi puruSa evA hoya che je prakaTa rUpe paNu akalpya AhArAddinu sevana kare che ane pracchanna rUpe paNa tenu pratisevana kare che. A prakAranA puruSane trIjA prakAramAM gaNAvI zakAya che. (4) kAi puruSa evA hAya che ke je prakaTa rUpe paNu akalpya AhArAdinu pratisevana karatA nathI ane pracchanna rUpe 4 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre pUrvoktacaturthabhaGgapAlako devatvaM prApnotIti devavaktavyatAmAha mUlam-camarasla NaM asuriMdassa asurakumAraranno somassa mahAranno cattAri aggamahisIo paNNattAo, taM jahA--kaNagA 1, kaNagalayA 2, cittaguttA 3, vasuMharA / evaM jamasta, varu: Nassa, vesamaNasta, balissa NaM vairoyaNidassa vairoyaNaranno somasta mahAranno cattAri aggamahisIo paNNattAo, taM jahA-sittagA 1, subhaddAra, vijjuttA3,asaNI 4 / evaM jamassa, vesamaNassa, varuNassa, dharaNasta NaM nAgakumAriMdassa NAgakumAraranno kAlavAlassa mahAranno cattAri aggamahisIo paNNattAo, taM jahA. asogA 1, vimalA 2, suppabhA 3, sudaMsaNA 4 / evaM jAva saMkhavAlasta / bhUyANaMdasta NaM NAgakumAriMdassa NAgakumAraranno kAlavAlassa mahAranno cattAri aggamahisIo paNNattAo, taM jahA-- / suNaMdA 1, subhaddA 2, sujAyA 3, sumaNA 4 / evaM jAva selavAlassa jahA dharaNassa / evaM savvesiM dAhiNidalogavAlANaM jAva ghosassa, jahA bhUyANaMdassa, evaM jAva mahAghosassa logavAlANaM, kAlassaNaM pisAiMdassa pisAyaranno cattAri aggamahisIo paNNattAo, taM jahA-kamalA 1, kamalappabhA 2, uppalA 3, sudaMsaNA / evaM mahAkAlassavi / surUvasta NaM bhUiMdassa bhUyaranno hotA hai na pracchannameM hI, kyoMki-aisA puruSa AtmArthI hotA hai| ina bhaGgomeM yaha cauthA bhaGga zuddha hai| sU0 33 / / paNa tenuM sevana karatuM nathI, kAraNa ke e puruSa AtmArthI hoya che. A sAre mAmAthI yoya! maga zuddha che. // sU. 33 // Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA ThIkA sthA04' u01 sU0 34 devatvanirUpaNam 567 cattAri aggamahisIo paNNattAo, taM jahA-rUvavaI 1, bahurUvA 2, surUvA3, subhagA evaM paDirUvarasavi / puNNabhaddasta NaM jakkhidasta jakkharanno cattAri agga mahisIo, paNNattAo taM jahA- puttA 1, bahuputtiyA 2 uttamA 3, tAragA 4 / evaM mANibhaddassavi / bhImasta rakkhAdista rakkhasaranno cattAri aggamahisIo paNNattAo, taM jahA paumA 1, vasumaI 2, kaNagA 3, rayaNappabhA 4 / evaM mahAbhImasavi / kiMnarassa NaM kiMnaridassa kinnararanno tara aggamahisIo paNNattAo, taM jahA--vaDeMsA 1, keumAI 2, raiseNA 3, raippabhA 4 / evaM kiMpurisassavi / sappurisassa parNa kiMpurinaMdassa kiMpurisaranno cattAri aggamahisIo paNNatAo, taM jahA - rohiNI 1, NavamiyA 2, hirI 3, pupphabaI 4 evaM mahApurisassavi / aikAyassa NaM mahoragiMdassa mahoragaranno cattAri aggamahisIo paNNattAo, taM jahA bhuyagA 1, bhuyagavaI 2, mahAkacchA 3, phuDA 4 / evaM mahAkAyastavi gIyara issa NaM gaMdhaviMdassa gaMdhavvaranno cattAri aggamahisIo paNNattAo, taM jahA sughosA 1, vimalA 2, sussarA 3, sarassaI 4 / evaM gIyajasassavi / caMdassa NaM joisiMdassa jor3asaranno cattAri aggamahisIo paNNattAo, taM jahA - caMdappabhA 1, dosiNAbhA 2, acimAlI 3, pabhaMkarA 4 / evaM sUrassavi, NavaraM sUrapabhA 1, dosiNAbhA 2, accimAlI 3, pakarA 4 | Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAva iMgAlassa NaM mahAgahassa cattAri aggamahisIo paNNatAo, taM jahA vijayA 1, vejayaMtI 2, jayaMtI 3, aparAjiyA 4 / evaM savvesiM mahAgahANaM jAva bhAvake usla, 568 sakkarasaNaM deviMdassa devaranno somassa mahAranno cattAri aggamahisIo paNattAo, taM jahA-rohiNI 1, mayaNA 2, cittA 3, somA 4 / evaM jAtra vesamaNassa, IsANassa NaM deviMdassa devaranno somasta mahAranno cattAri aggamahisIo paNattAo, taM jahA puDhavI 1, rAI 2, rayaNI 3, vijjU 4 | evaM jAva varuNassa || sU0 34 // chAyA -- camasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya somasya mahArAjasya catasro'gramaviSyaH prajJaptAH, tadyathA - kanakA 1, kanakalatA 2 citraguptA 3, vasuM ndharA 4 | evaM yamasya varuNasya, vaizravaNasya // isa ukta caturtha bhaGgakA pAlaka devatva padako prApta karatA hai / ataH - aba sUtrakAra isI sambandhako lekara deva vaktavyatA ke viSayameM sUtra kahate haiM - " camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno " ityAdi / sUtrArtha - asurendra asurakumArarAja camarake jo lokapAla somarAja haiM unakI cAra agramahiSiyAM kahI gaI haiM, jaise- kanakA 1, kanakalatA 2, citraguptA 3 aura vasundharA 4 | isa tarahakA kathana camarake lokapAla, jo yama vaizravaNa aura varuNa haiM, unakI agra mahiSiyoMke sambandhameM bhI jAnanA cAhiye / vairocanendra vairocanarAja valike lokapola jo somarAja pUrvakti cAthA bhAMgAnA pAlaka puruSa devatvane prApta kare che. A sakhanane anulakSIne have sUtrakAra devavaktavyatA viSayaka sUtranuM kathana kare che " camarassa NaM asuriMdarasa asurakumAraraNNo " ityAdi sUtrA -asurendra asurakumArarAja camaranA seAma nAmanA lAkapalane cAra agnashissii the. temanAM nAma yA pramANe he (1) unaDA, (2) unasatA, (3) citraguptA ane (4) vasudharA, camaranA yama, vaizravaNu ane varuNa nAmanA khIjA traNa leAkapAleAnI abramahiSIonA viSayamAM paNa evuM ja kathana samajavuM. Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 569 sudhA TIkA sthA04 u0 1 sU0 34 devatvanirUpaNam baleH khalu vairocanendrasya vairocanarAjasya somasya mahArAjasya catasro'gramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-mitragA 1, subhadrA 2, vidyut 3, azanI 4 / evaM yamasya, vaizravaNasya, varuNasya, dharaNasya khalu nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya kAlapAlasya mahArAjasya catasro'yamahidhyaH prajJaptAH, tadyathA-azokA 1, vimalA 2, supramA 3; sudarzanA 4 / evaM yAvat zaGkhapAlasya / __bhUtAnandasya khalu nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya kAlapAlasya mahArAjasya cato'yamahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-sunandA 1, subhadrA 2, sujAtA 3, mumanAH 41 evaM yAyat zailapAlapya yathA dharaNasya, evaM sarveSAM dakSiNendralokapA lAnAM yAvad ghopasya, yathA bhUtAnandasya, evaM yAvat mahAghopasya lokapAlAnAm / haiM unakI agra mahiSiyAM kahI gaI haiM, unake nAma isa prakAra se hai| - mitragA 1, subhadrA 2, vidyuta 3 aura azanI 4 / aisehI inake loka pAla jo yama vaizravaNa aura varuNa haiM, unakI agra mahiSiyoMke sambandhameM bhI jAnanA cAhiye / ___ nAgakumArendra nAgakumArarAja jo dhAraNa haiM unake lokapAla jo kAlapAla mahArAja haiN| unakI cAra agra mahiSiyAM kahI gaI hai, jaise-azokA 1, vimalA 2, suprabhA 3, aura sudarzanA 4 / isa taraha ko kathana yAvat zaGkhapAlakI agra mahiSiyoMke sambandhobhI jAnanA cAhiye / nAgakumArendra nAgakumArarAja bhUtAnandake lokapAla mahArAja kAlapAla haiN| unakI agra mahiSiyAMhai, sunandA 1, subhadrA 2, sujAtA 3 aura sumanA 4aisAhI kathena inake yAvat-jo zailapAlahaiM, unake varecanendra virecanarAya balinA soma nAmane lokapAlane ca ra agra mahiSIo cha, tamanA nAma sA pramANe 2-(1) bhitrA, (2) sumadrA, (3) vidhut bhane (4) azanI balinA yama, vaizravaNuM ane varuNa nAmanA bIjA traNa lekapAlanI amahiSIonA viSayamAM paNa evuM ja kathana samajavuM.' nAgakumArendra nAgakumArarAya dharaNanA lokapAla kAlapala mahArAjane cAre mamaDiyAmA che. tabhanA nAma mA mAga cha-(1) maIt, (2) vimalA, (3) suprabhA bhane (4) suzAnA, 52nA 2558 paryantanA mI so. pAlanI amamahiSIo viSe paNa A prakAranuM ja kathana samajI levuM. nAgakumArendra nAgakumArarAya bhUtAnandanA kAlapAla nAmanA lekapalanI yAra mabhASAmAna nAma mA pramANe je-(1) sunandA, (2) sumadrA, (3) sujAtA ane (4) sumanA, bhUtAnandanA zilapAla paryaMtanA bIjA traNe leka sa 72 Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 sthAnAGgasUtre kAlasya khalu pizAcendrasya pizAcarAjasya catato'gramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-kamalA 1, kamalaprabhA 2, utpalA 3, sudarzanA 4 / evaM mhaakaalsyaapi| murUpasya khalu bhUtendrasya bhUtarAjasya catasro'gramahiSyaH prajJaptAH, tadyathArUpAvatI 1, bahurUpA 2, surUpA 3, subhagA 4 // evaM pratirUpasyApi, pUrNabhadrasya khalu yakSendrasya yakSarAjasya catasro'gramahiSyaH prajJaptAH, tadyathAputrA 1, vahuputrikA 2, uttamA 3, tArakA 4 // evaM mANibhadrasyApi, agra mahiSiyoMke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye / yahA~ yAvat zabdase kolapAla aura zaGkhapAla ina donoM lokapAloMkA grahaNa huvA hai / isa taraha-samasta dakSiNendra ke lokapAloMkI agra mahiSiyoMke sambandhameM yAvat-dakSiNendra ghoSake lokapAlokI agra ahiSI taka samajha lenA cAhiye / isa tarahase uttarArdhake adhipati jo yAvat mahAghoSa haiM unake lokapAloMkI agrabhahiSiyoMke sambandhameM bhI jAnanA caahiye| pizAcendra pizAcarAjakAlakI agrahiSiyAM ye cAra haiM, kamalA 1, kamalaprabhA 2, utpalA 3 aura sudarzanA 4 / isI tarahase mahAkAlakI agramahiSiyoMke sambandhameM bhI jAnanA caahiye| bhUtendra-bhUtarAja surUpakInI cAra agra mariSiyAM hai, jaise-rUpAvatI 1, bahurUpA 2, sturUpA 3 aura subhagA 4 / aisehI pratirUpakI anamahiSiyoMke sambandhameM jAnanA / yakSendra-yakSarAja pUrNabhadrakI cAra agramahipiyoM jaise-putrA 1, yAputrikA 2, untamA 3, tArakA 4 ye haiN| isI taraha se mANibhadrakI pAlanI agramahiSIo viSe paNa e ja pramANe kathana samajavuM ahIM "payana padathI kelapAla ane zaMkhapAla nAmanA be lokapAla grahaNa karavA joIe. : e ja pramANe gheSa paryAnA samasta dakSiNendronA lekapAlanI agra- . mahiSIonuM kathana ahIM karavuM joIe e ja pramANe mahAgheSa paryantanA uttarArdhanA IndronA lekapAlanI agnamahiSIonuM kathana paNa ahIM karavuM joIe. pizAccendra pizAcarAja kALanI cAra abramakiSIonAM nAma A pramANe cha-(1) 4aa, (2) masalA, (3) Gual ane (4) suza nA. mera pramANe mahAkALanI agamahiSIo viSe paNa samajavuM. bhUtendra bhUtarAya surapanI cAra agramahiSIonAM nAma A pramANe che-(1) rUpAvatI, (2) bahurUpa (3) su35. gAne (4) subhA. prati35nI mmddipii| vi2 53 me kayana samajavuM. yakSendra yakSarAja pUrNabhadranI cAra amahiSIonAM nAma A prabhArI che-(1) putrA, (2) matrita, (3) uttamA mane (4) tA241 me prakAranuM kathana mANibhadranI amahiSIo viSe paNa samajavuM. Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u01 sU034 devatvanirUpaNam 571 ' bhImasya khalu rAkSasendrasya rAkSasarAjasya catasro'yamahiSyaH prajJaptAH, tadyathApamA 1, vasumatI 2, kanakA 3, ratnaprabhA 41 evaM mahAbhImasyApi, kinnarasya khalu kinarendrasya kinnararAjasya catasro'gramahiNyaH prajJaptAH, tadyathA-avataMsA 1, ketumatI 2, ratisenA 3, ratipamA 4 / evaM kiMpuruSasyApi, satpuruSasya khalu kiMpuruSendrasya kiMpuruSarAjasya catasro'namahiSyaH prAptAH, tadyathA-rohiNI 1, navamikA 2, hIH 3, puSpAvatI 4 / evaM mahApuruSasyApi / atikAyasya khalu mahoragendrasya mahoragarAjasya catasro'yamahiSyaH prajJaptAH, tadyathAbhunagA 1, bhujagAvatI 2, mahAkacchA 3, sphuTA 4) evaM mahAkAyasyApi / agraNahiSiyoMke sambandhameM jAnanA cAhiye / rAkSasendra - rAkSasarAja bhImakI cAra agramahipiyAM kahI gaI haiM, jaise-padmA, bassumatI, kanakA, ratnaprabhA 4 / isI taraha mahAbhImakI agramahiSiyoMko jAnanA caahiye| kinnarendra-kinnararAja kinnarakI mahiSiyAM avataMsA 1, ketumatI 2, ratisenA 3, ratiprabhA 4 cAra kahI gaI haiM / aisehI kimpuruSakI cAra agramahiSiyoMko jAnanA caahiye| kiMpuruSendra-kiMpuruSarAja satpuruSakI rohiNI 1, navanikA 2, hI 3, aura puSpAvatI 4 ye cAra agramahiSiyA~ haiN| isI taraha mahApuruSakIbhI agramahiSiyoMko jAnanA caahiye| mahoragendra -mahoragarAja atikAyakI cAra anamahiSirdhAha, bhujagA 1, bhujagAvatI 2, mahokacchA 3 aura sphuTA 4 / isI tarahase mahAkAyakI agramahiSiyoMke sambandhameM jAnanA caahiye| gandharvendra-gandharvarAja rAkSasendra rAkSasarAja bhImanI cAra amahiSIonAM nAma A pramANe che--(1) 5 // , (2) sumatI, (3) 4.4! ane. (4) 2cial. bhaDAlImanI agramahiSIo viSe paNa evuM ja kathana samajavuM. kinarendra kinnararAya kinnaranI cAra ajhamahiSIonAM nAma A pramANe che (1) avata'sA, (2) tumatI, (3) 2tisenA mana (4) 2tiprA. mevAra hipuruSanI cAra amahiSIonAM nAme paNa samajavA. kirapurA pendrakipuruSarAya sapuruSanI cAra ajhamahiSIonAM nAma A pramANe che-(1) DisI, (2) navami, (3) DI, mane (4) pAvatI mAyuruSanI amahiSIonAM paNa e ja pramANe nAme samajavA ' mahendra mahoragarAya atikAyanI cAra agramahiSIonAM nAma A pramANe cha-(1) musA , (2) su vatI, (3)mA4271, mane. (4) reTa se ja pramANe mahAkAyanI amahiSIo viSe paNa samajavuM Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre gItarateH khalu gandharvendrasya gandharvarAjasya catasro'gramahiSyaH prajJaptAH tadyathAghopA 1, vimalA 2, sukharA 2, sarasvatI 4 / evaM gItayazaso'pi / candrasya khalu jyotiSendrasya jyotipurAjasya catasro'grasahiyaH majJaptAH, tadyathA - candramabhA 1, jyotsnAbhA 2, arcirmAlI 3, prabhaGkarA 4 | evaM surasyApi navaraM suraprabhA 1, jyotsnAbhA 2, amilI- 3, mamaGkarA 4 | aGgArasya khala, mahAgrahasya catasro'gramaddiSyaH prajJaptAH, tadyathA-vijayA, 1, vaijayantI 2, jayantI 3, aparAjitA 4 | evaM sarveSAM mahAgrahANAM yAvad bhAvaketoH / zakrasya khalu devendrasya devarAjasya somasya mahArAjasya catasro'gramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA - rohiNI 1, madanA 2, citrA 3, somA 4 | evaM yAvad vaizravaNasya / gItaratike agramahiSiyoMmeM sughoSA 1, vimalA 2, susvarA 3 aura sarasvatI 4 ye cAra haiM / isI prakAra se gItayazakI agramahiSiyoMke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / jyotiSendra jyotiSarAja candrakI cAra agramahiSiyAM candraprabhA 1, jyotsnAbhA 2, acirmAlI 3, prabhaGkarA 4 haiM | aGgAraka nAmaka mahAgrahakI cAra agramahiSiyAM haiM / vijayA 1, vaijayantI 2, jayantI 3, aparAjitA 4 | aisAhI kathana bhAvaketuke samasta mahAgrahoM kI agra mahiSiyoMke sambandha meM jAnanA cAhiye / devendra - devarAja zakake lokapAla soma mahArAjakI agramahiSiyAM cAra haiM, rohiNI 1, madanA 2, citrA 3, somA 4 | isI prakAra vaizravaNa lokapAlakI agra mahiSiyoMke sambandha meM jAnanA cAhiye / devendra devarAja IzAna ke lokapAla soma mahA 572 gadhavendra ga MdhavarAya gItatinI cAra agramahiSIonAM nAma nIce abhAai che - (1) sughoSA, (2) vibhasA ( 3 ) susvarA ne (4) sarasvatI. ze pramANe gItazayanI agramahiSIe viSe paNa samajavuM. cetipendra yAtiSarAja candranI cAra agramahiSIonAM nAma A pramANe che-(1) yandra pralA, (2) jyotsnAlA, (3) arthibhAMDI bhane (4) prabhaMza. aMgAraka (ma'gala) nAmanA mahAgrahanI cAra agramahiSIonAM nAma A pramANe che- (1) vinayA, (2) vaijayantI, (3) jayantI bhane (4) aparAjitA, bhevuna kathana bhAvaketu Adi samasta mahAgraheAnI agramahiSIo viSe pazu samajavu. devendra devarAja zakanA leAkapAla seAma mahArAjanI cAra agramahiSIonAM nAbha yA abhAye he-(1) rohiNI, (2) mahanA, (3) citrA, bhane (4) sobhA. eja pramANe vaizravaNuM pantanA elekapAle nI agrasahiSIe viSe paNa samajavuM. devendra devarAja IzAnanA leAkapAla seAma mahArAjane cAra Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u01 sU0 35 vikRtisvarUpanirUpaNam IzAnasya khalu devendrasya devarAjasya somasya mahArAjasya catasro'gramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA- pRthivI 1, rAtrI 2, rajanI 2, vidyut 4 yAvad varuNasya |sU0 34 // ' vAkyA TIkA - " camarasse " - tyAdi - camarasya - tadAkhyasya, 'khala laGkAre, asurendrasya asurakumArarAjasya - tatsambandhinaH somasya tadAkhyalokapAlasya catasro'gramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA - kanakA 1, kanakalatA 2 citraguptA 2, vasundharA 4 / evaM - somavat, yamasya varuNasya vaizravaNasya ca pratyekaM catasro'grama - hiSyo bodhyAH / evaM sarvatrezAna paryantAnAM sarveSAmindrANAM tattallokapAlAnAM pratyekaM tattannAnyo'gramahiSyo vodhyAH / sU0 34 | 573 pUrva devavaktavyatA moktA, devatvaM ca vikRtityAgAdbhavatIti sUtratrayeNa vikratisvarUpamAda mUtram - cattAri gorasavigaIo paNNattAo, taM jahA - khIraM 1, dahiM 2, sappiM 3, NavaNIyaM 4 / 1 / cattAri siNehavigaIo paNNattAo, taM jahA-telaM 1, ghayaM 2, vasA 3, NavaNIyaM 4 / 2 / cattAri mahAvigaIo paNNattAo, taM jahA- mahuM 1, maMsaM 2, majjaM 3, NavaNIyaM 4 | 3 | sU0 35 // rAjakI cAra agramahiSiyoM pRthivI 1 rAtrI 2, rajanI 3, vidyut 4 haiM / aise inake lokapAla varuNa taka pratyekakI cAra cAra agra mahiSiyoMko jAnanA cAhiye || sU0 34 // kathita devatva cikRtike tyAgase hotA hai / ataH aba sUtrakAra vikRtikA svarUpa tIna sUtroMse pragaTa karate haiM / " cattAri gorasavigaIo paNNattAo " ityAdimazramahiSIyo che tebhanA nAma yA pramANe che - (1) pRthivI, (2) rAtrI, (3) rajanI ane (4) vidyuta temanA varuNu paryantanA mIjA traNa lekapAlAnI agramahiSIo viSe paNa evuM ja kathana samajavuM. // sU. 34 5 uparyukta devatvanI prApti vikRtinA tyAgathI thAya che. tethI have sUtrakAra traNa sUtrA dvArA vikRtinuM svarUpa prakaTa kare che. " cattAri gorasavigaIo paNNattAA" ityAha -g Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 sthAnAstre chAyA-catasro gorasavikRtayaH prajJaptAH, tadyathA-kSIraM 1, dadhi 2, sarpiH 3, navanItam 4 // 11 catasraH snehavikRtayaH majJaptAH, tadyathA-telaM 1, ghRtaM 2, vasA 3, navanItam / 4 / 2 / catasro mahAvikRtayaH prajJaptAH, tadyathA-madhu 1, mAMsaM 2, mayaM 3, navanItam 4 / 3 / / mU0 35 // TIkA-" cattAri" ityAdi-gorasazabdo rUDhayA gomahiSyAdidugdhamabhRtirasavAcakaH, gavAM rasa iti vyutpattyA yogArthoM nAna svIkRtaH, tadrUpA vikR. tayo gorasavikRtayaH tAzcatastaH prajJaptAH, tadyathA-kSIraM-dugdhaM 1, dadhi 2, sarpiH -ghRtam 3, navanItaM-' makkhana ' iti prasiddham / 4 / 1 // cattAri siNeha" ityAdi-catataH snehavikRtayaH, prajJaptAH, tadyathAtailaM 1, ghRtaM 2, vasA-' carvI ' iti bhASAmasiddhA 3, navanItam 4 / 2 / ___" cattAri mahe"-tyAdi-catasro mahAvikRtayaH prajJaptAH tadyathA-madhu 1, mAMsaM 2, madhaM 3, navanItaM ceti 4 / 3 / sU0 35 / gorasa vikRtiyAM cAra kahI gaI haiM, dUdha-dahI-ghI makkhana 4 / sneha vikRtiyAM cAra haiM-tela-ghI-vasA-navanIta 4 / cAra mahAvikRtiyAM haiM, madhu-mAMsa-madya-makkhana 4 / "gavArasaH "-gAyakA jo rasa hai vaha gorasa hai, aisI vyutpatti yogArtha yahAM nahIM liyA gayA hai / gorasa rUpa jo vikRti hai vaha gorasa vikRti hai| ye gorasa vikRtiyAM kSIra-dUdha Adika rUpa hai / sneha vikRtiyoMmeM jo vasA vikRti AI hai usakA artha carvI hai / / sU. 35 // ava mutrakAra kUTAgArako aura kUTAgArazAlAko dRSTAnta rUpase tathA puruSa evaM strIko dASTAntika rUpase kahane kI icchAse cAra sUtroMkA gerasa vikRti cAra kahI che-dUdha, dahIM, ghI ane mAkhaNa. neha vikRti paNa cAra kahI che-tela, ghI, vasA (cabI) sana navanIta (mAmA) / cAra mahAvikRti kahI che-madha, mAMsa, madya ane mAkhaNa. gerasa zabda rUDhigata rUpe gAya, bheMsa AdinA dugdhAdi rasane vAcaka cha. " gavArasaH" "yana 2 2sa tanuM nAma // 2" sevI vyutpatti | prApta thatuM artha ahIM levAnuM nathI. gerasa rUpa je vikRti che tenuM nAma gorasa vikRti che te gorasa vikRti dUdha Adi rUpa che. sneha vikRtinA prakAramAM ja "vaphA" zabda para AvyuM che tene artha "cabI thAya che. A sU. 35 have sUtrakAra kUTAgArane ane kUTAgArazAlAne daSTAnta rUpe ane puruSa tathA strIne dArjItika rUpe prakaTa karavAnA hetuthI cAra sUtronuM kathana kare che. Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u136 sadRSTAntadAntika kUTAgArAdinirUpaNam 575 ___ kUTAgAraM kUTAgArazAlAM ca dRSTAntatayA pustriyau ca dASTAntikatayA vaktukAmaH sUtracatuSTayamAha mUlam --cattAri kUDAgArA paNNattA, taM jahA-gutte NAmamege gutte 1, gutte NAmamege agutte 2, agutte NAmalege gutte 3, agutte NAmamege agutte / 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM , jahA-gutte NAmamege gutte 1, gutte NAmamege agutte 2, agutte NAmamege gutte 3, agutte NAmamege agutte 4 / cattAri kUDAgArasAlAo paNattAo, taM jahA-guttANAmamegA guttaduvArA 1, guttA NAsamegA aguttaduvArA 2, aguttA NAmamegA guttaduvArA 3, aguttA NAmasegA aguttaduvArA 4 / evAmeva cattAri itthIo paNNattAo, taMjahA-guttA NAmamege yutidiyA 1, guttA NAmamegA attidiyA 2, aguttA NAmamegA gutti diyA 3, aguttA NAmamegA aguttiM diyA 4 // sU0 36 // chAyA-catvAri kUTAgArANi prajJaptAni, tadyathA-guptaM nAmakaM guptam 1, guptaM nAmaikamaguptam 2, aguptaM nAmaikaM guptam 3, agupta nAmaikamaguptam / evakathana karate haiM / " cattAri kUDAgArA paNNattA" ityAdi sUtrArtha-cAra kUTAgAra kahe gayehaiM, eka kUTAgAra aisA hotAhai jo prAkAra Adise veSTita hotA hai aura-dvAra Adi bhI jisake banda rahate haiM 1 / eka kUTAgAra aisA hotA hai jo prAkAra Adise veSTita hotA hai, para dvAra Adi jisake dhanda nahIM hotAhai, koI kUTAgAra aisA hotA hai ki jo prAkAra Adi se veSTita nahIM hotA hai, parantu-dvAra Adi jisake banda " cattAri kUDagArA paNNacA" tyaadisUtrArtha-phaTAgAranA cAra prakAra kahyA che-(1) keI phUTAgAra evuM hoya che ke je prAkAra (keTa) AdithI veNita hoya che ane jenA dvArAdi paNa baMdha rahe che. (2) kaI kUTAgAra evuM hoya che ke je prAkAra AdithI veNita hoya che paNa tenA dvArAdi baMdha hatAM nathI. (3) koI kUTAgAra evuM hoya che ke je prAkAra AdithI veSTita hetuM nathI paNa tenAM dvArAdi badha hoya che. (4) keI Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 . sthAnAGgasUtre meva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-gupto nAmaiko guptaH 1, gupto nAmaiko'guptaH 2, agupto nAmaiko guptaH 3, agupto nAmaiko'guptaH / / catasraH kUTA''kArazAlAH prajJaptAH tadyathA-guptA nAmaikA guptadvArA 1, guptA nAmaikA'guptadvArA 2, aguptA nAmakA guptadvArA 3, aguptA nAmaikA'guptadvArA 4 // evameva catasraH striyaH prajJaptAH, tadyathA-guptA nAmaikA guptendriyA 1, guptA nAmaikA'guptendriyA 2, aguptA nAmaikA guptendriyA 3, aguptA nAmaikA'guptendriyA 4 / sU0 36 / TIkA-" cattAri kUDAgArA" ityAdi-catvAri kaTAgArANi-zikharayuktagRhANi, prajJaptAni, tadyathA-gupta-prAkAraprabhRtinA veSTitaM kopagRhAdikaM tadeva punargupta-pihitadvAratayA, ekaM bhavati, 'nAme' ti vAkyAlaGkAre evamagre'pi / itthamevAvaziSTAstrayo bhaGgA vijJeyAH / 4 iti dRSTAntabhUtakUTAgAramUtram // rahate haiM 3 / tathA cauthA kUTAgAra aisA hotA hai ki jo na to prAkAra Adise veSTita hotA hai aura na to dvAra Adi hI usake banda rahate haiM 4 / isI tarahase cAra puruSajAta kahe gaye haiN| jaise-gupta gupta, gupta agupta, agupta gupta aura agupta agupta 4 / cAra kUTAgArazAlAeM kahI gaI haiM, guptA guptadvArA, guptA aguptadvArA, aguptA guptadvArA, aguptA aguptadvArA 4 / zikharayukta gRhakA nAma kUTAgAra hai / jisakA koSagRha Adi prAkAra Adile veSTita hotA hai / tathA svayaMbhI jo pihita dvAravAlA hotA hai, aisA vaha kUTAgAra gupta hai| isI taraha AgebhI jAnanA caahiye| avaziSTa aura tIna bhaGgabhI svayaM utprekSita kara lenA caahiye| ___ yecAra kUTAgAra jaise kahe gaye haiM-umI prakArase puruSa jAtabhI cAra kahe gaye haiN| unameM koI eka puruSa aisA hotA hai jo vastrAdise aacchaaphaTAgAra evuM hoya che ke je prAkArAdithI veSTita paNa havuM nathI ane tenA dvArAdi paNa baMdha hatAM nathI me pramANe yA2 puruSatata DI. cha-(1) zuta gupta, (2) gumazuta, (3) magupta gupta mane (4) bhagupta mata yAra TAgArazAlAmA 4hI che-(1) zutA shutdvaa2|, (2) zutA magupta dvArA, (3) aguptA guptadvArA ane (4) aguptA aguptadvArA | zikhariyukta gRhanuM nAma kUTAgAra che je kUTAgAra prAkAra (keTa) AdithI parivekhita hoya che ane jenAM dvAra paNa baMdha hoya che evA te kUTAgArane gupta gupta rUpa pahelA prakAramAM mUkI zakAya che. e ja pramANe bAkInA traNa bhAMgAe paNa jAte ja samajI zakAya evAM che. Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u. 1 sU036 dASTAMntikapuruSajAtasUtranirUpaNam 577 atha dAntikapurupajAtamUtram" evAmeve"-tyAdi-evameva-kUTAMgAravadeva, puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH kazcit puruSaH, gupta:-vastrAdinA''cchAditaH sa eva punaH guptaH-jitendriyatayA kRtA''tmarakSo bhavati, yadvA-kAlApekSayA pUrva gupto-guptendriyo'dhunA'pi punarguptaH 1, evamapare'pi bhaGgA UhanIyAH / 4 // iti, atha dRSTAntabhUtakUTA''kArazAlAmUtram--- " cattAri kUDAgAre "--tyAdi-kUTasya-zikharasyA''kAra iva AkAro yAsAM stAH kUTA''kArAH tAzcatAH zAlAH kUTA''kArazAlA'zikharA''kAragRhavizeSaH, tAH, catusraH-catuHsaMkhyakAH prajJaptAH, atra dArTAntikastrIvivakSayA tatsAdhayaMpradarzanAya 'kUTA''kArazAle ' tyasya strItvena nirdezaH / tadyathAguptA-prAkArAdinA vRtA, saiva punarguptA-pihitadvAratayA, ekA-kAcit kUTA''kArazAlA bhavati, evamapare'pi bhaGgA vivecanIyAH 4 // dita hotA huvAbhI jitendriya hokara AtmarakSAvAlA hotA hai, athavA jo kAlakI apekSA pahale gupta-guptendriyavAlA hotA hai aura ababhI gupta hai| yahA~ aura jo tIna bhaGga hai ve svayaM Uhase jAnanA cAhiye / ___"cattAri kUDAgAre" tyAdi / zikharake AkAra jaisA AkAra jina zAlAoMkA hotA hai ve kUTAgArazAlAeM haiM, aisI kUTAgArazAlAeM zikharoMke AkAra jaise gRhavizeSa rUpa hotI haiN| kUTAgAra sadRza striyAMbhI cAra prakArakI hotI haiM, arthAt-jaise koI eka kUTAgArazAlA prAkAra Adi se veSTita hotI hai aura pihitadvAravAlI hotI hai, usI prakArase koI eka strIbhI aisI hotI hai jo parivAra-Adise kuTAgAranA jevA cAra prakAra kahyA che, evAM ja cAra prakAranA puruSe paNa hoya che (1) koI puruSa e hoya che ke je vastrAdithI AcchAdita hovA chatAM paNa jitendriya levAthI AtmarakSaka hoya che. athavA kaI puruSa e hoya che ke je kALanI apekSAe pahelAM paNa gupta (guptendriyavALA) hoya che ane hAlamAM paNa guNa hoya che bAkInA traNa bhAMgAonuM kathana paNa A prathama bhAMgIne AdhAre samajI zakAya evuM che. catvAri kUDagAre" tyAta. zisanA re zAsana mA2 hoya che tene kUTAgAra zAlAo kahe che. evI kUTAgAra zAlAo zikharanA AkAra jevA gRhavizeSa rUpa hoya che. kUTAgAra zAlAonI jema strIo paNa cAra prakAranI hoya che. eTale ke jema keI eka phUTAgArazAlA prAkAra AdithI Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 atha dAntika strIsUtram " 'evAmeva cattAri itthoo " ityAdi - evameva- kUTA''kArazAlA vadeva, striyaH catasraH prajJaptAH, tadyathA - guptA - parivAraveSTitA gehamadhyagatA vastrA'cchAdivAGgI gUDhasvabhAvAvA, saiva punarguptendriyA - anucitA''caraNAnnivartitendriyA, ekA-kAcit strI bhavati, zeSabhaGgeSvapyevameva yathAvadarthaH svayamRhyaH / sU0 36 / anantaraM guptendriyatvamuktaM tatrendriyANi cAvagAhanA''zrayANItyavagAhanAM nirUpayitumAha pra -pr 1 sthAna sUtre mUlam - cauvihA ogAhaNA paNNattA, taM jahA davvogA haNA 1, khettogAhaNA 2, kAlogAhaNA 3, bhAvogAhaNA pAsU. 37 chAyA - caturvidhA avagAhanA prajJaptA, tadyathA - dravyAvagAhanA 1, kSetrAvagAH 'inA 2, kALAvagAhanA 3, bhAvAvagAhanA 4 / sU0 37 / 4 veSTita hotI hai, bA - gharake bhItara rahatI hai, yA acche-2 vastroM se AcchAdita rahatI hai athavA - guDha svabhAvavAlI hotI hai / aisI vaha strI guptA strI hai aura vaha strI anucita AcaraNase nivartitaindriyavAlI hotI huI guptendriyA kahI gaI hai| yaha prathama bhaGga hai, bAkI tIna bhaGga udbhAvita kara lenA caahiye| jaise- guptA aguptendriyA 2, aguptA gupte. ndriyA 3 aguptA aguptendriyA 4 || sU0 36 // " indriyAM avagAhanA vAlI hotI haiM, ataH - aba sUtrakAra avagAhanA kA nirUpaNa karate haiM / " cauvvidA ogAhaNA paNNattA " ityAdi / parivaSita paNa hAya che ane khaMdha dvAravALI paNu hAya che, tema kAI au zevI hoya che| ne parivAra, smAhithI veSTita hoya che, athavA dharanI adhar rahe che, athavA sunnara suMdara vothI AcchAdita rahe che. athavA gUDha svabhAvvaannii, hoya che, methI, te khI, guptA zrI uDevAya che, ane te zrI anucita AcaraNa dvArA nivRtiMta indriyAvALI paNa banelI hoya te tene guptendriyA paNa kahI zakAya che.. A guptA guptarUpa pahelA vikalpa samajavA, bAkInA je traNa bhAMgA che, temanA bhAvArtha paNa A prathama bhAMgAne AdhAre samajI levA, bIjo bhAMgeA-guptA agruptendriyA, trIjo bhAMgeA-anuSA guptendriyA mane, yothro lAMgo-aguptA aguptendriyA // sU. uhu // indriyA avagAhanAvALI hAya che, tethI have sUtrakAra avagAhanAnuM ni35Nu4re che, " cavviA ogAhaNA paNNattA " tyAhi Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0 4 u0 1 sU0 37 dAntikastrIsUtranirUpaNam paheru "TIkA-" caubihA ogAhaNA" ityAdi - avagAhanA - avagAhanteAsate yatra, athavA-avagAhante-Azrayanti jIvA yAM sA avagAhanA-zarIram , sA avagAhanA caturvidhA, prajJazAH, tadyA-dravyAvagAhanA-dravyato'vagAhanA-anantadravyarUpA 1, kSetrAvagAhanA-kSetrato'vagAhanA'saMkhyeyapradezAvagADhA 2, kAlAvAhanA-kAlato'vagAhanAM'saMkhyeyasamayasthitiko '3, bhAvAvagAhanA-bhAvato'. vagAhanA varNAdyanantaguNarUpA 4 sU0 37 // sUtrArtha-avagAhanA cAra prakArakI kahI gaIhai, jaise-dravyA'vagAhanA1, kSetrA'vagAhanA 2, kAlA'vagAhanA 3, bhAvA'vagAhanA 4 / TIkArtha-jIcoMkA jipsameM rahanA hotAhai, athavA jIva jisakA Azraya karate haiM, vaha avagAhanAhai / avagAhanAkA tAtparya zarIrA hai / yaha avagAhanA dravyAvagAhanAdi bhedoMse cAra prakArase vibhakta hai| usakA sArAMza aisA hai ki dravyako Azrita karake jo avagAhanA hai vaha dravyAvagAhanA hai 1 / kSetrako lekara jo avagAhanA hai vaha kSetrAvagAhanA hai 2 / kAlako Azrita karake jo avagAhanA hai vaha kAlAvagAhanA hai 3 / aura bhAvako Azrita karake jo avagAhanA hai vaha AvA'vagAhanA hai 4 / dravyA'vagAhanAanantadravyarUpa hotIhai, kSetrAvagAhanA-asaMkhyAta pradezA'vagADha rUpa hotI hai| kAlAvagAhanA-asaMkhyAta samayakI sthitirUpa hai, aura bhAvAvagAhanA-varNAdi ananta guNarUpa hotI hai / sU0 37 // sUtrArtha:-mAnA yA2 2nI hI che-(1) dravyAgAnA, (2) kSetrAvaAInA, (3) sapanA bhane (4) mApana * TIkA-jenuM jemAM rahevAnuM thAya che athavA jene Azraya kare che te avagAhanA che. avagAhanAne bhAvArtha zarIra che. te avagAhanAnA davyAvagAhanA Ada je cAra bheda kahyA che temanuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che--dravyane Azrita karIne je avagAhanA thAya che tene dravyAvagAhanA kahe che. kSetranI apekSAe je avagAhanA thAya che tene kSetrAvagAhanA kahe che. kALanI apekSAe je avagAhanA thAya che tene kAlAvagAhanA kahe che. ane bhAvanI apekSAe je avagAhanA thAya che tene bhAvAvagAhanA kahe che. dravyAvagAhanA ananta dravyarUpa hoya che, kAlAvagohanA asaMkhyAta samayanI sthiti rUpa hoya che. kSetrAvagAhanA asaMkhyAta pradezAvagaDha rUpa hoya che, ane bhAvAvagAhanAM varNAdi ananta guNarUpa hoya che. je sU37 che - Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 sthAnAzaya pUrvamavagAhanA nirUpitA, sA ca prajJaptiSu bhavatIti prajJaptisthAnakacatuSTayaM nirUpayitumAha mUlam-cattAri paNNattIo aMgabAhiriyAo paNNattAo, taM jahA-caMdapaNNattI 1, sUrapaNNattI 2, jaMbuddIvapaNNattI 3, dIvasAgarapaNNattI 4 // sU0 38 // chAyA-catastraH prajJaptayo'GgavAhyAH prajJaptAH, tadyathA -candraprajJaptiH 1, sUra prajJaptiH 2, jambUdvIpaprajJaptiH 3, dvIpamAgaraprajJaptiH 4 // sU0 38 // TIkA-" cattAri paNNattio" ityAdi-aGgavAhyAH-aGgAni-AcArAzAdIni, tebhyo vahirbhavA vAhyA:-aGgavAhyAH-AcArAGgAdi pRthagbhUtAH, prajJaptayaHprajJApyante-prakarSaNa vodhyante'rthA yatreti prajJaptayaH, yadvA jJapti:-arthAnAM vodhaH, prakRSTA jJaptiryatra tAH prajJaptayaH, tAzcatasrA catuHsaMkhyakAH prajJaptAH, tadyathA-candrapra. jJaptiH-kAlikazrutarUpA 1, 'saraprajJaptiH, tathA jambUdvIpaprajJaptiH' ime tRtIyA nirUpita yaha avagAhanAprajJaptiyoM meM hotI hai| isalIye avasUtrakAra cAra prajJaptiyoMkA nirUpaNa karate haiM / " cattAri paNNattIo" ityAdi / sUtrArtha-cAra prajJaptiyAM aGgabAya kahI gaIhaiM, jaise-candra prajJapti 1, sUra prajJapti 2, jambUdvIpa prajJapti 3 aura dvIpasAgara prajJapti 4 / / TIkArtha-aGgAbAhyakA tAtparya hai jo-AcArAGgAdise bAhiraho-ve, ye prajJaptiyAM AcArAGgAdi pRthagbhUta kahI gaI haiN| prakarSa rUpase artha-padArtha jahAM jAne jAte haiM, ve prajJaptiyAM hai / athavA-prakRSTa rUpa se arthoM kA bodha jahAMparase ho jAtAhai vaha prajJapti hai, aisI prajJaptiyAM cAra jo kahI gaI haiM unameM se candraprajJapti kAlika zrutarUpa hai 1 tathA-sUra prajJapti prakIrNa rUpa hai / jambUdvIpaprajJapti A avagAhanAnuM prajJaptimAM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. tethI have sUtrA2 yA2 prajJaptimArnu ni35 4re cha. " cattAri paNNattIo" tyAha sUtrArtha-A cAra prajJaptiyone aMgabAhya kahI che jemake (1) candra prajJapti, (2) sU2 prazasi, (3) 'bhUdrI55jati mane (4) dI5sA2prajJapti.. TIkA-"aMgabAhya" A padane bhAvArtha nIce pramANe che-AcArAMga Adi aMgomAM jemane samAveza thato nathI evI prajJaptione aMgabAhA prajJaptie kahI che, candra prajJapti Adi cArane AcArAMgAdithI pRthaphabhUta kahI che. athavA artha-padArthane bodha jyAMthI prakarSa rUpe thAya che, tenuM nAma prajJapti che. ahIM je cAra prajJapti kahI che temAMthI candraprajJapti kAlikakRta rUpa che, tathA Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u01 sU038 prazaptinirUpaNam catuthyau~ paJcama-paSThAGgayorupAGgabhUte staH, apare dve tu prakoNarUpe 3, dvIpasAgaraprajJaptiH / 4 / vyAkhyAmajJaptiH paJcamI vidyate, sA cAGgapraviSTA, tenAtra nopAtteti / sU0 38 // iti zrI vizvavikhyAta-jagallAbha-prasiddhavAcaka-paJcadaza bhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddha gaddhapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka zrIzAhUchatrapati kolhApura rAjapradatta 'jaina zAstrAcArya ' padabhUpita-kolhApu. rarAjaguru vAlabrahmacAri-jainAcAya--jainadharmadivAkara-pUjyazrI .. ghAsIlAla vrativiracitAyAM sthAnAGgamUtrasya sudhAkhyAyAM vyAkhyAyAm caturtha sthAnasya prathamoddezaH samApta // 4-1 // aura dvIpasAgaraprajJapti ye do prajJasiyAM pAMcaveM aura chaThe aGgake (aGga arthAt ) upAGga haiN| ___ yadyapi-vyAkhyAprajJaptibhI pAMcavI hai, para vaha aGgapraviSTa hai, isaliye-usakA yahAM grahaNa nahIM havA hai| prathama prajJapti-aura dvitIya prajJapti ye do prajJaptiyAM prakIrNa haiN| aura tIsarI tathA cauthI prajJaptiyAM pAMcave chaThe aGgAke upAGga rUpa haiN| sU0 38 // zrI jainAcArya jainadharmadivAkara-pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracita sthAnAGgasUtrakI sudhAnAmaka TIkArthake cauthe sthAna kA prathama uddezaka samApta // 4.-1 // suraprajJapti prakIrNarUpa che jabUdvIpa prajJapti ane dvipasAgara prApti, e bane prajJapiye pAMcamAM ane chaThThA aMganA upAMgarUpa che. - je ke vyAkhyAmami paNa pAMcamI che, paNa te aMgapraviSTa che, tethI ahIM tene grahaNa karavAmAM AvI nathI. prathama prakRti ane dvitIya prajJapti, e be prajJaptie prakIrNa che trIjI ane cethI prajJapti pAMcamA ane chaThThA aMganA upAMgarUpa che. sU. 38 che zrI jainAcArya-jaina dharma divAkara-pUjya zrI ghAsIlAla muni viracita sthAnAMga sUtranI TIkAthanA cethA sthAnakane pahele uddeza samApta che 4-1 Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre ......... atha dvitIyoddezaH prArabhyate .. ...... pUrva catuHsthAnakasya prathamodezo vyAkhyAtaH, sAmprataM dvitIyodezoM vyAkhyAtumArabhyate, tatra pUrvoddezena sahAsyAyaM sambandhaH-anantaroktoddeze jIvAdi dravyaparyAyANAM catuHsthAnakamabhihitamatrApi tepAmeva tadevAbhidhIyate, tatra pUrvasUtreNAsyAyaM sambandhaH-anantarasUtre prajJaptaya uktAH, tAzca pratisaMlInaireva jJAyanta iti pratisalInAM'tadviparItA'matisaMlInAMtha nirUpayituM sUtracatuSTayamAha mUlam cattAri paDisaMlINA paNNattA, taM jahA-kohapaDisalINe 1,mANapaDisaMlINe 2,mAyApaDisaMlINe 3, lobhpddisNlii|4||1|| ..... - cauthe sthAnakakA dUsarA-uddezaka :isa prakAra catuHsthAnakakA prathama uddezaka kahA / aba dvitIya uddezaka prArabhbha hotA hai / isakA pUrva uddezakake sAtha aisA sambandha hai| anantara uddezakameM jIvAdidravya aura unakI paryAyoMkA catuHsthAnaka kaho gayA hai so yahAM para bhI unhIMkA vahI kahA jaavegaa| pUrva sUtrake sAtha yahAM. aisA sambandha hai ki-anantara sUtra meM jo prajJaptiyAM kahI gaI haiM, ve pratisaMlInoM dvArA jAnI jAtI haiM / ataH-ava sUtrakAra pratisaMlInoMkA aura unase viparIta apratisaMlInoMkA nirUpaNa cAra sUtroMse karate haiM / " cattAri paDisalINA paNNattA" ityAdi yathA sthAnAne mAne zi:- catujasthAnanA pahelA uddezAnI prarUpaNuM pUrI thaI. have sUtrakAra bIjA udezAnI prarUpaNane prAraMbha kare che. pahelAM uddezA sAthe A uddezAne A prakArane saMbaMdha che-pahelA uddezAmAM jIvAdi dravya ane temanI paryAyonuM cAra sthAnakenI apekSAe nirUpaNa karavAmAM AvyuM che A uddezAmAM paNa temanuM ja cAra cAra sthAnakane AdhAre nirUpaNa karavAmAM Avaze pUrvasUtra sAthe ahIM A prakArane saMbaMdha che-pahelA sUtramAM prajJaptionuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM. te prajJaptio pratisaMlIne dvArA jANI zakAya che. tethI have sUtrakAra pratisaMlItenuM tathA temanAthI viparIta evAM apratisalInu cAra sUtro dvArA nirUpre che. "'cattAri paDisaMlINA paNNattA" tyAhi- - - Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ? sudhA DIkA sthA0 4 u02 sU0 39 pratisalInA'prati saMlInanirUpaNam -583 cattAri apaDisaMlINA paNNattA, taM jahAM ko apaDisaMlINe jAba lobha paDilINe / 2 // cattAri paDilINA paNNattA, taM jahA-maNapaDi saMlINe 1, vAipaDilI 2, kAya paDiloNe 3, iMdiyapAMDasaMlINe 43 // } cattAri apaDisalINA paNNattA, taM jahA-maNaapaDisalINe 1, jAva iMdiya apaDilI || 4 || sU0 39 // WP7 ! Art chAyA - catvAraH pratisaMkInAH prajJaptAH, tadyathA - krodhapratisaMlInaH 1, mAnapratisaMlInaH 2, mAyAprati saMlInaH 3, lobhapratisaMlInaH 4 / 1 / catvAro'pratisaMlInAH prajJaptAH, tadyathA - krodhApratisaMlInaH yAvat lobhA pratisaMlInaH 4 / 2 / ' = catvAraH pravisaMlInAH prajJaptAH, tadyathA - manaHmatisaMlInaH 1, vAkpratisaMlInaH 2, kAyaprati saMlInaH 3, indriyaprati saMlInaH / 4 / 3 / 6 - mAcatvAro'matisaMlInAH prajJaptAH, tadyathA-mano'pratisaMlInaH yAvat indriyA pratisaMlInaH 4 / 4 / 0.39. sUtrArtha - cAra pratisaMlIna kahe gaye haiM, jaise- krodha' pratisaMlIna 1, mAna pratisaMlIna 2, mAyA pratisaMlIna 3, aura lobha pratisaMlIna 4 / - cAra apratisaMlIna kahe gaye haiM, jaise- krodha apratisaMlIna 1 yAvat lobha aprati saMlIna 4 / isa prakAra se bhI cAra pratisalIna kahe gaye haiM, jaise- manaH pratisaMlIna 1, vacana, pratisaMlIna 2, kAya pratisaMlIna 3, aura indriya pratisaMlIna 4 / cAra isa prakAra se bhI apratisaMlIna kahe haiM, jaise - mano'pratisalIna 1, yAvat indriya apratisaMlIna 4 / 1 .. yAra prahAranA alisa sIna udyA che - (1) odhU atibhIta, (2) bhAna atisalIna, (3), AyA pratisa sIna mate (4) bola pratisasIna, mena prabhA yAra prahAranA, azrutisakhInA udyA che - (1), adhu, apratisasIna, (2) bhAna apratisutIna, (3) bhASA, apratisaMjJIna bhane, (4) bola apratisalIna, A are yAra pratisasIna udyA the - ( 1 ) bhanaH atisaMsIna, (2) vAI pratisasIna, (3) prAya pratisa sIna bhane (4) dhandriya atisa sIna me 4 prabhA cAra prakAranA asalIna nIce pramANe kahyA che-(1) manaH apratisa'lIna Ai indriya apratisa'lIna pantanA cAra prakAre samajavA, Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAmAGgasUtre TIkA-" cattAri paDisaMlINA " ityAdi-pratisaMlInA:-prati-vastu vastu pratisaMlInAH AtmasaMgopakAH pratisaMlInAH, te catvAraH prajJaptAH, tadyathA-krodhapratisalIna:-krodhaM prati udayanirodhenoditaviphalIkaraNena ca pratisaMlInaH krodhapratisaMlInaH uktaM ca___" udayasseva niroho udayapattANa vA'phalI karaNaM / jaM ettha kasAyANaM kasAyasaMlINayA esA / 1 / " chAyA-" udayasyaiva nirodhaH udayaprAptAnAM vA'phalIkaraNam / yadatra kapAyANAM kssaaysNliintaipaa|1" evaM mAnAdiSyapi vijJeyam / " cattAriapaDisaMlINA" ityAdi - apratisaMlInAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-krodhApratisaMlIna:-krodhaM prati apratisaMlInaH-samyanirodharahitaH 1, evaM mAnAdiSvapi vijJeyam / 2 / TIkArtha-hara eka vastu ke prati jo AtmasaMgopaka hote haiM, ve pratisaMlIna haiN| ye pratisaMlIna jo krodha pratisaMlIna Adike bhedase cAra kahe gaye haiM unakA abhiprAya aisA hai-jo udita huve krodhako viphala kara dete haiM yA usake udayakA nirodha kara dete haiM, ve krodha pratisaMlIna haiN| kahAbhI hai "udayassevaniroho" ityaadi| kaSAyoMke udayakA nirodha karanA athavA-udaya prApta kaSAyoMko viphala karanA yaha kaSAya saMlInatA hai| isa tarahakA kathana mAna AdikomeM bhI samajha lenA cAhiye / cattAri apaDisalINA-ityAdi / krodha apratisaMlIna Adike bhedase jo apratisaMlIna cAra prakArake kahe gaye haiM, unakA tAtparya aisA hai-ve krodha apratisaMlIna haiM, isI tarahakA kathana mAna AdikomeM bhI jAnanA cAhiye / TIkAthe-eka vastu pratyethI AtmAne vALI lenArane pratisalIna kahe che. je mANasa udita thayelA krodhane viphala karI nAkhe che athavA tenA udayane nirodha karI nAMkhe che tene koI pratisalIna kahe che kahyuM paNa che ke" udayassevaniroho" tyA-pAyAnA yA ni5 42v| ya prApta kathAne viphala karavA tenuM nAma kaSAya saMlInatA che. A prakaranuM kathana mAna, mAyA ane lAbha vize paNa samajavuM. __ " cattAri apaDisaMlINA" chatyA. mapratisakInanA-dha mapratiaala Adi cAra prakAra kahyA che. udaya prApta krodhane nirodha nahIM karanArane krepa apratisaM lIna kahe che e ja pramANe bAkInA traNa apratisaMlInane bhAvArtha paNa jAte ja samajI le. Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 202 sU039 pratisalInApratisaMlInanirUpaNam . 585 " cattAri paDisaMlINA" ityAdi-punaH pratisaMlInAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-mana pratisaMlInA-kugalamanasa udIraNena akuzalamanaso nigraheNa ca pratisaMlInaM-saMniruddhaM mana.-cittaM yasya sa tathA / evaM vAkAyayorapi vodhyam / tathAindriyapratisaMlIno-manojJAmanojJazabdAdiviSayeSu rAgadveSanivArakaH, ukta ca " apasatthANa niroho jogANamudIraNaM ca kusalANaM / kajjami ya vihI gamaNaM joge saMlINayA bhaNiyA / 1 / " saddesu ya bhadayapAvaesu soyavisamuvAgaem / tuDeNa va ruTeNa va samaNeNa sayA na hoyadhvaM // 2 // " chAyA-" aprazastAnAM nirodho yogAnAmudIraNaM ca kuzalAnAm / kArye ca vidhinA gamanaM yoge salInatA bhnnitaa|1| zabdeSu bhadrakapApakeSu zrotraviSayamupagateSu / tuSTena vA ruSTena vA zramaNena sadA na bhavitavyam / 2 / " iti, 3 // evaM zeSendriyeSvapi pratisaMlInatA vodhyA / '" cattAri paDisalINA" ityAdi punaH pratisaMlIna jo manaH pratisaMlIna Adike bhedase cAra kahe gaye haiM, unakA abhiprAya aisA hai ki kuzala manake udIraNase aura akuzala manake nigrahase jisane apane manako pratisaMlIna kara liyA (rokadiyA) hai vaha " pratisaMlIna manAH " hai / isI tarahase vacana aura kAyake sambandhameM bhI jAnanA cAhiye / tathA indriyasalIna vaha hai jo manojJa aura ama-nojJa zabdAdi viSayoMmeM rAga-dveSakA nivAraka hotA hai| kahAbhI hai "apasatthANa niroho" ityAdi / isI prakArase zeSa indriyomeM bhI pratisaMlInatAkI vyAkhyA kara lenI caahiye| / cattAri paDisalINA" tyAha-pratima dInanA mana: pratisIna mAha je cAra bheda kahyA che tenuM spaSTIkaraNa-kuzala mananA udIraNathI ane akuzala - mananA nigrahathI jeNe pitAnA manane pratisaMlIna karI dIdhuM che, tene "pratisalImanA kahe che. e ja pramANe vacana ane kAyane viSe paNa samajavuM Indriya pratisaMlIna e che ke je mane ane amane zabdAdi viSayamAM rAga depanA nivA24 saya che. 4yu 55 cha -." apasatthANaniroho" tyAlt. e ja pramANe bAkInI IndrimAM paNa pratisalInatAnI vyAkhyA samajI sa 74 Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre "cattAri apaDisalINA" ityAdi-aprati saMlInAzcatvAraH prajJaptAH tadyathAmano'pratisaMlIna:-mana samyanirodharahitaH / evaM vAkAyendriyeSvapi vAcyam / // sU0 39 // pUrvamapratimalInaH proktaH, satu dIna eva bhavatIti dInaM caturbhaGgayA nirUpayan saptadazasUtrImAha___mUlam-cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-dINaM NAmamege dINe 1, dINe NAmamege adINe 2, adINe NAmamege dANe 3, adINe NAmamege adINe 4 / 1 / cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--dINe NAmamege dINapariNate 1, dINe NAmamege adINapariNate 2, adINe NAmamege doNapariNate 3, adINe NAmamege adINapariNate / 4 / 2 / cAri purisajAyA paNNatA, taM jahA-dINe NAmamege dINa rUve 1, ha / 4 / 3 / evaM dINamaNe 4, 4, dINasaMkappe 4, 5, dINapanne 4, 6, dINadiTTI 4,7, dINasIlAyAre 4, 8, dINavavahAre 4,9 / cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-dINe NAmamege dANa "cattAri apaDisaMlINA" ityaadi| yahAM jo punaH mano pratisaMlIna Adi ke bhedase cAra apratisaMlIna kahe gaye haiN| unakA tAtparya aisA hai jo manako samyak prakArase nirodha karanese rahita hai, vaha manaH apratisaMlIna hai isI tarahakA kathana vAk-kAya evaM indriyoMke nirodha sambandhameM bhI kara lenA cAhiye // sU0 39 // khevA. " cattAri apaDisalINA." tyAhi-mapratisatAnA manaH mapratisadIna Adi cAra bheda kahyA che, te cAra bhedanuM spaSTIkaraNa A pramANe che je manane samyaka prakAre nirodha ( nigraha) karavAthI rahita hoya che, tene manaH apratisaMlIna kahe che. e ja prakAranuM kathana vA, kAya ane indricenA nivedha viSe paNa samajI levuM joIe. e sU. 39 che Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u02 sU040 dInasvarUpanirUpaNam ...... 587 parakame, dINe NAmamege adINa hva / 4 / 10, evaM sambosa caubhaMgo bhANiyavo, cattAri purisajAyA paNNattA, taMjahA dINe NAmamege dINavittI 4, 11, evaM dINajAI 12, dINabhAsI 13, dINobhAsI14, cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-doNe NAmamege - dINasevI h|4|15, dINe NAmamege dINapariyAe 16, dINe NAmamege dINa pariyAle h|4|17 samvattha cubhNgo||suu 40 // chAyA-catvAri purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-dIno nAmaiko dInaH 1, dIno nAmaiko'dInaH 2, adIno nAmaiko dInaH 3, adIno nAmaiko'dInaH 4,1 // catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-dIno nAmaiko dInAriNataH 1, dIno nAmaiko'dInapariNataH 2, adIno nAmaiko dInapariNataH 3, adIno nAmaiko'dInapariNataH 4 / 2 / ___ catvAri purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-dIno nAmaiko dInarUpaH ha (4) 3, jo apratisalIna kahA gayA hai, vaha to dInahI hotA hai ataH aba sUtrakAra caturbhaTTI dvArA dInakA nirUpaNa karane nimitta 17 sUtroMkA kathana karate haiN| " cattAri purisajAyA pagattA" ityAdisUtrArtha-puruSa cAra kahe gayehaiM / dIna dIna 1, dIna adIna 2, adIna dIna3, aura adIna adIna 4-1 / puruSajAta cAra haiN| dInadInapariNata 1, dIna adInapariNata 2, adIna dInapariNata 3, adIna adInapariNata 42 / puruSajAta cAra kahe gaye haiN| dIna dInarUpa 1, dIna adInarUpa 2, adIna pahelAnA sUtramAM je apratisa lIna kahevAmA AvyA, te te dIna ja hoya che. tethI have sUtrakAra caturbhagI dvArA dInanuM nirUpaNa karavAM mATe 17 sUtranuM thana 42 che. " catvAri purisa jAyA paNNatA" tyAhi sUtrAya-yA2 prA2nA puruSa yA cha-(1) hIna dAna; (2) hIna mahIna, (3) adIna dIna ane (4) adIna adIna 1 cAra prakAranA puruSa kahyA che(1) dIna dIna pariNata, (2) hIna mI 1, pariNata, (3) mahIna dIna pariyata bhane (4) mahAna mahAna parita. / 2 / / Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgo evaM dInamanAH 4, 4, dInasaMkalpaH 4, 5, dInamajJaH 4, 6, dInadRSTiH 4, 7, dInazIlA''cAraH 4, 8, dInavyavahAraH 4, 9, dInarUpa 3 aura adIna adInarUpa 4 3 / cAra puruSajAta haiM-dIna dInamanavAlA 1, dIna adIna manavAlA 2, adIna dIna manavAlA 3 aura adIna adIna manavolA 4-4 / puruSajAta cAra haiN| dIna dIna saGkalpavAlA 1, dIna adIna saGkalpavAlA 2, adIna dIna saGkalpavAlA 3 aura adIna adIna saGkalpavAlA 4-5 / puruSajAna cAra haiM / dIna dIna prajJAvAlA 1, dIna adIna prajJAvAlA 2, adIna dIna prajJAvAlA 3 aura adIna adIna prajJAvAlA 4-6 / purUSajAta cAra kahe gaye haiM / dIna dIna dRSTivAlA 1, dIna adIna dRSTivAlA 2, adIna dIna dRSTivAlA 3 aura adIna adIna dRSTivAlA 4-7 / puruSajAta cAra kahe gaye haiN| dIna dIna zIlAcAravAlA 1, dIna adIna zIlAcAravAlA 2, adIna dIna zIlAcAravAlA 3, aura adIna adIna zIlAcAravAlA 4-8 / purupajAta cAra kahe gaye haiN| dIna dIna vyavahAravAlo 1, dIna adIna vyavahAravAlA 2, adIna dIna vyavahAravAlA 3 aura adIna adIna vyavahAravAlA 4-9 / puruSajAta cAra kahe gaye haiN| dIna dIna parAkramavAlA 1, dIna adIna parAkamavAlA puruSatata yA2 prAranI hI cha-(1) hIna dIna35, (2) hIna mahIna35, (3) adIna dInarUpa ane (4) adIna adInarUpa 3 puruSa jAta cAra kahI che-(1) dIna dIna manavALa, (2) dIna adIna manavALo, (3) adIna dIna manavALo mana (4) mahIna mahIna bhanavANI / 4 / cAra prakAranA puruSa kahyA che-dIna dIna saMkalpavALe, (2) dIna adIna sAgo, (3) mahIna TIna sapakAko mana (4) mahAna mahAna 485. vAgA. / 5 / 2 52 puruSa cha-(1) dInahIna prajJApANI, (2) dIna adIna prajJAvALe, :(3) adIna dIsa prajJAvALe ane (4) adIna adIna prajJAvALe. 6. cAra prakAranA puruSa kahyA che-(1) dIna dIna daSTivALe, (2) dIna mahIna TivANA, (3) mahIna dIna zivANI ane(4) mahIna adIna daSTivALo 7cAra prakAranA puruSa kahyA che-(1) dIna dIna zIlAcAravALe, (2) dIne aDIne zIlAcAravALe, (3) aDIne dIna zIlAvAravALA ane (4) adIna adIna zIlAcaravALe . 8. cAra prakAranA puruSa kahyA che (1) bInadAna vyavahAravANI, (2) hIna mahIna 448vANI, (3) mahInAna vyavahAravALo ane (4) adIna adIna vyavahAravALe | 9 | cAra prakAranA Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I sudhA TIkA sthA04 u02 su0 40 dInasvarUpanirUpaNam 58 catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA dono nAmaiko dInaparAkramaH, dIno nAmaiko'dInaparAkramaH hR (4) 10, evaM sarveSAM caturbhaGgI bhaNitavyA, catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA dIno nAmaiko dInavRttiH 4, 11, evaM dInajAti: 12, dInabhASI 13, dInAvabhAsI (pI) 14, ( catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - dIno nAmaiko dInasevI ha 15, evaM dIno nAmaiko dInaparyAya: 16, dIno nAmaiko dInaparivAra H 6 17 sarvatra caturbhaGgI / su0 40 / ( 4 ) 4 ) 2, adIna dIna parAkramacAlA 3 aura adIna adIna parAkramabAlA 4 10 puruSajAta cAra kahe gaye haiM / dIna dIna vRttivAlA 1, dIna adIna vRtti vAlA 2, adIna dIna vRttivAlA 3 aura adIna adIna vRttivAlA 4-11 puruSajAta cAra haiN| dIna dIna jAtivAlA 1, dIna adIna jAtivAlA 2, adInaM dIna jotibAlA 3 aura adIna adIna jAtivAlA 1-12 | puruSajAta cAra kahe gaye haiN| dIna dInabhASI 2, dIna adInabhASI 2, adIna dona bhASI 3 aura adIna adInabhASI 4 - 13 / puruSajAta cAra kahe gaye haiM- dIna dInA'vabhASI 1 dIna adInAvabhASI - 2 adIna dInAsabhASI - 3 aura adIna adInA'vabhASI - 4 -14 puruSajAta cAra kahe gaye haiM- dIna dInasevI -1 dIna adInasecI -2 adIna dInasevI3 aura adIna adInasecI - 4, 15, puruSa jAti cAra kahe gaye haiMpuruSa udyA che - (1) dIna hIna parAbhavANI, (2) hIna mahIna parAbhavANI, (3) mahIna hIna parAbhavANI, (4) maddIna hIna parAbhavANo bhane (4) adIna adIna pAkamavALeA / 10 / yAra aAranA puruSa uhyA che - (1) hIna hIna vRttivANI, (2) hIna mahIna vRttivANI (3) sAhIta hIna vRttivANI, ramane (4) mahIna mahIna vRttivANI / 11 / yAra prahAranA puruSa 4hyA che - (1) hIna hIna atipANA, (2) hIna adIna jAtivALA, (3) dIna dIna jAtivALA ane (4) addIna adIna jAtivaanno / 12 / yAra aAranA puruSa hyA che - (1) hIna chIna lASI, (2) hIna adIna bhASI, (3) akrIna dIna bhASI ane (4) adIna aTTIna bhASI / 13 / yAra aAranA puruSa uhyA che - (1) hIna hInAvalASI, (2) hIna mahInAvalASI, (3) adIna dInAvabhASI ane (4) adIna madIna vabhASI / 14 / yAra aThAranA puruSa udyA che - (1) hIna hIna sevI, (2) hIna mahIna sevI, (3) mahIna hIna, sevI mane (4) mahIna ahIna sevI // 15 // Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590 sthAnAna sUtre TIkA - " cattAri purisajAyA " ityAdi catvAri puruSajAtAni - puruSaprakArAH, prajJaptAH, tadyathA - eka - kazcit puruSo dIna - pUrva dainyavAn, upArjitadhanAdeH kSINatvAt pazcAdapi dInaH punardhanAdyAgamAbhAvAt yadvA - dIno bahi hRcyA nistejazarIratvAt sa punardI no'ntarTacyA kalupitacittavRttikatvAt, iti prathamo bhaGgaH 1 / 3 " dIna dIna paryAya- 1 dIna adIna paryAya-2 adIna dIna paryAya - 3 adIna adIna paryAya- 4, 16 puruSa jAta cAra kahe gaye haiM- dIna dIna parivAra - 1 dIna adIna parivAra 2 adIna dIna parivAra - 3 auraadIna adIna parivAra - 4, 16 yaha cAlIsavAM sUtra hai. isake anta rgata ye- 17 sUtra haiM, inake dvArA jo satraha caturbhaGgI pratipAdita kI gaI hai. usa pratyeka kA bhAva isa prakArase hai puruSa jAta kA tAtparya puruSa prakAra se hai, isa prakAra meM koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile ke upArjita dhana ke kSaya se dIna ho jAtA hai aura pazcAt bhI dhanAdi ke abhAva se dIna hI banA rahatA hai. athavA - nisteja zarIra vAlA hone ke kAraNa koI eka puruSa aisA hotA hai - jo bahirvRtti se bhI dIna hotA hai aura - antarvRtti se bhI kaluSita citta vRttivAlA hone ke kAraNa dIna banA rahatA hai, aisA yaha - 1 bhaGga hai / tathA koI eka dUsarA puruSa aisA bhI hotA hai jo cAra prakAranA puruSa kahyA che--(1) dIta dIna paryAya, (2) TvIna aThThIna paryAya, (3) mahIna hIna paryAya bhane (4) sahIna mahIna paryAya / 16 / cAra prakAranA puruSa kahyA che--(1) dIna dIna piravAra, (2) dIna adIna piravAra, (3) aDhIta dIna parivAra ane (4) adIna addIna piravAra / 17 / ApyAM che, temAM 17 catubha'gI AvI che-- A 40 mAM sUtramAM je 17 sUtreA ApI che temanuM have spaSTIkaraNa karavAmAM puruSajAta eTale puruSanA prakAro, te prakAre ahIM 17 sUtra ane 17 catubha'gIe dvArA prakaTa karavAmAM AvyA che. (1) kAi eka puruSa evA hAya che ke je upArjita dhananA kSayathI dIna thaI gayA haiAya che, ane tyAra khAda paNa dhanAdinA abhAve dIna dazAmAM ja rahe che. athavA-nisteja zarIra vALA hAvAne kAraNe kAI mANasa khahavRttinI apekSAe paNa dIna hAya che ane kaluSita cittavALA hAvAne kAraNe antavRttinI apekSAe paNa dIna hoya che. * Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - sudhA TIkA sthA0 4 202 10 40 dInasvarUpanirUpaNam tathA-eka:-kazcit pUrva donaH, janmano daridratvAt pazcAd adInaH, samupA. jitasampattikatvAta, yadvA-dInaH, vahiyA mlAnamukhayuktasvAt adInaH antatyA audAryAdiguNavattvAt , iti dvitIyo bhnggH|| tathA-ekaH-aparaH puruSaH pUrvam adInaH, sampattyAdizAlivAt , pazcAd dIno vinaSTasampatyAditvAt , yadvA-dInaH, bahirTacyA sundarA''kAratvAt , dIna:, antarghacyA kalupitacittatvAt , iti tRtIyo bhaGgaH / 3 / ___ tathA-ekA-kazcit puruSaH pUrvam adInaH, dhanAdisampannatvAt , pazcAdapi adInaH, taddhimatmAt, yadvA-adInA, bahirDatyA hRSTapuSTazarIratvAt , punarapyadInaH antardRttyA prazastabhAvavatvAt , iti caturtho bhaGgAH 4 / 1 / janma se daridra hone ke kAraNa pahale to-dIna hotA hai pazcAt apane puruSArtha se arjita sampatti vAlA ho jAne se dIna nahIM rahatA hai, athavA-mlAna mukha se yukta hone ke kAraNa koI eka manuSya bahitti se to dIna hotAhai, aura audArya Adi guNoMse yukta hone ke kAraNa anta tti se adIna hotA hai. aisA yaha-dvitIya bhaGga hai / tathA-koI eka puruSa aisA hotA hai jo sampatti Adi se yukta hone ke kAraNa pahale adIna hotA hai aura-pazcAt vinaSTa sampattivAlA ho jAne se dIna ho jAtA hai, athavA-bAhara meM sundarAkAra vAlA hone se koI eka puruSa pahale adIna hotA hai aura bAda meM kaluSita cittavRttivAlA hone ke kAraNa antaraGga se dIna hotA hai aisA yaha tRtIya bhaGga hai-3 / tathAkoI eka puruSa aisA hotA hai jo-pahale bhI dhanAdi sampanna hone ke - bIjo bhAga-keI eka puruSa e hoya che ke je janmathI daridra hovAne kAraNe pahelAM te dIna hoya che, paNa pAchaLathI puruSArtha dvArA dhane. pArjana karavAne kAraNe dIna rahetuM nathI. athavA plAna mukhAkRtithI yukta hovAne kAraNe keI eka puruSa bAhyavRttithI te dIna lAgatuM hoya che, paNa audArya Adi guNothI yukta hovAne lIdhe antavRttithI ahIna hoya che. - trIjo bhAga-keI eka puruSa e hoya che ke je saMpattizALI hovAne kAraNe pahelAM te adhIna hoya che, paNa pAchaLathI tenI saMpattine nAza thaI javAthI dIna avasthAvALe thaI gayo hoya che. athavA sudara mukhA. kRti Adine kAraNe koI mANasa bAhodaSTie jotAM te adIna lAge che, paNa kaluSita cittavALo hovAne lIdhe antavRttithI dIna hoya che. cethe bhAMgo-keI eka puruSa e hoya che ke je pahelAM paNa dhanAdithI saMpanna hovAne kAraNe adhIna hoya che ane tyArabAda dhanAdinI Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 592 sthAnAGgasUtre " cattAri " ityAdi-vatvAri puruSajAtAni catvAraH purupatra hArAH, prajJa tAni tadyathA - dIno nAmaiko dInapariNataH, dIno jAtyAdihInaH, dInapariNataH - dInatvena pariNataH hiMsAdikarmakAritvAt iti prathamo bhaGgaH / evaM caturbhahI vijJeyA|4| , anayA rItyA rUpa-manaH saMkalpa-majJA dRSTi- zIlA''cAra-vyavahAra- parAkrama-vRttijAti bhASya-bhAsi sevi paryAya paricAretizabdAnAM dInazabdena saMyojanena pratyekaM caturbhaGgI bodhyA / eSAM vyAkhyAsyaiva caturthasthAnasya prathamodeze dvitIyamutre vilokanIyA / sU0 40 kAraNa adIna hotA hai aura-zcAt bhI dhanAdi kI vRddhi ho jAne ke kAraNa adIna banA rahatA hai-4 aisA vaha cauthA bhaGga hai| yaha prathama sUtragata bhaGga catuSTaya kA bhAva hai-dvitIya sUtragana jo bhaGga catuSTaya hai usakA bhAva isa prakAra se hai - koI eka puruSa aisA hotA hai jojAtyAdi se pahale se hI hIna dIna hotA hai aura bAda meM bhI hiMsra kAryakArI ho jAne se dInatA se pariNata ho jAtA hai aisA yaha prathama bhaGga hai- 1 isI prakAra se isa sUtra ke avaziSTa tIna bhaGga bhI apane Apa samajhanA cAhiye - 4 / isI rIti se rUpa- mana- saGkalpa-prajJAdRSTi - zIlAcAra-vyavahAra- parAkrama-vRtti - jAti-bhASI - avabhASIsevI - paryAya aura parivAra ina zabdoM ko dIna zabda ke sAtha joDa vRddhi thavAne kAraNe addIna ja rahe che. athavA suMdara mukhAkRti Adine kAraNe khAvRttithI paNa adIna hoya che ane audAya Adi guNNAthI yukta havAne kAraNa antavRttithI paNa aTThIna ja hAya che. A rIte paDelA sUtranA cAra vikalpAnA bhAvArtha spaSTa karavAmAM Avye che. khIjA sUtranA cAra bhAMgAnA bhAvAtha nIce pramANe che (1) " dIna dIna piraNata '' koI eka puruSa evA hoya che ke je ti AdinI apekSAe pahelAM paNa dIna hAya che ane tyArapAda hiMgna pravRttimAM paDI javAne kAraNe dInatA pariNata thaI gayA hoya che, evA A pahelA bhAge! samajavA. e ja pramANe A sUtranA khAkInA traNa bhAMgA pazu jAte ja samala sevA, sepramANe 35, bhana, sauMdaya, ajJA, dRSTi, zIsAthAra, vyava* hAra, parAkubha, vRtti, lati, bhASI, avabhASI, sevI, paryAya bhane parivAra A zabdone dIna zabda sAthe uparanA krama pramANe joDIne je catubha''gIe khanAvavAmAM AvI che, temanA bhAvAtha paNa pahelA ane bIjA sUtramAM karelA Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA0 4 u. 2 sU041 puruSajAtanirUpaNam puruSajAtAdhikArAdevASTAdazasUtrImAha - 513 mUlam - cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - az2z2e NAmamege ajje 4, 1, vAri purisajAyA paNNattA, taM jahA ajje nAmamege ajapariNae 4, 2 evaM ajaruve 3, ajamaNe 4, ajjasaMkappe 5, aja-panne 6, ajadiTThI 7, ajjasIlAyAre 8, ajavavahAre 9, ajapara me 10, ajavitta 11, ajajAI 12, ajabhAsI 13, ajaobhAsI 14, ajasevI 15, evaM ajjapariyAe - 16, ajjapariyAle 17 evaM sattara AlAvagA 17 jahAM dIrNaNaM bhaNiyA, tahA ajeNavi bhANiyantrA, cattAri purisajAyA paNNattA, taMjahA--az2e NAmamege ajjabhAve 1 a NAmamege aNajabhAve 2, aNajje NAmamege ajjabhAve 3, aNajje NAmamege aNajjabhAve 4, 18 / sU0 41 / chAyA - cacAri puruSajAtAni praptAni tadyathA - AryoM nAmaika Arya : 4,1, catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-ArthI nAmaika AryapariNataH 4, 2 kara pratyeka kI caturbhaGgI banA lenA cAhiye / ina pardoM kI vyAkhyA isI caturtha sthAna ke prathama uddezaka meM dvitIya sUtra meM dekha lenA cAhiye // 40 puruSajAta ke adhikAra ko lekara aba sUtrakAra aSTAdaza sUtrIkA kathana karate haiM-" cattAri purisajAyA paNNattA " - ityAdi - 41 spaSTIkaraNane AdhAre samajI levA. A paTThAnI vyAkhyA caturtha sthAnanA pahelA uddezAnA khIjA sUtramAM ApavAmAM AvI che, te tyAMthI vAMcI levI sU. 40nA puruSa jAtanA adhikAra cAlI rahyo che, te saMbadhane anulakSIne sUtrakAra 18 sUtra dvArA puruSa prakAranuM kathana kare che, " cattAri purisajAyA paNNattA " tyAhi- sa 75 Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzAstra evamAryarUpaH 3, AryamanAH 4, Aryasakalpa. 5, AryaprajJaH 6, AryadRSTiH 7, AryazIlA''cAraH 8, AryavyavahAraH 9, AryaparAkramaH 10, AryavRttiH 11, AryajAti 12, AryabhASI 13, AryAvabhAsI 14, AryasevI 15, evamAryaparyAyaH 16, AryaparivAraH 17, evaM saptadazA''lApakAH 17 yathA dInena bhaNitAH, tathA''ryeNApi bhaNitavyAH, catvAri purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-AryoM nAmaika AryabhAvaH 1, AryoM , nAmaiko'nAryabhAvaH 2, anAryo nAmaika AryabhAvaH 3, anAryoM nAmaiko'nAryabhAvaH 4, 18 / sU0 41 / cAra prakAra ke puruSa kahe hai ve isa prakAra se hai, Arya nAma vAlA hai aura Arya hai 4-1 cAra prakAra ke puruSa kahe haiM-Arya nAmavAlA Arya pariNata haiM 4-2, isI taraha se Arya rUpa, vAlA 3, Arya manavAlA 4, Arya saMkalpa bAlA 5, Arya prajJAcAlA 6, Arya dRSTi cAlA 7, Arya zIla vAlA 8, Arya vyavahAra vAlA 9, Arya parAkrama vAlA 10, Arya vRtti vAlA 11, Arya jAti vAlA.12, AyeM bhASA vAlA 13, AryAvabhASI 14, AryasevI 15, Arya paryAyavAlA 16, Arya parivAra vAlA 17, isa prakAra ke satraha AlApaka hote haiM jaise dInake sAtha ke AlA. paka kahe haiM vaise hI Arya ke sAtha bhI kahanA cAhiye. ___ puruSajAta cAra kahe gaye haiM jaise-Arya-Arya bhAvavAlA-1 Arya anArya bhAvavAlA-2 anArya Arya bhAvavAlA-3 aura-anArya anArya cAra prakAranA puruSe kahyuM che, jevI rIte ke Arya nAmavALA che bhane mAyaH che. 4-1 , , cAra prakAranA puruSe kahyA che-Arya nAmavALA che ane Arya pariNata cha. 4-2 . 4 mAya 35 // 3, bhAya manapA 4, mAya 465. vALA 5, Arya prajJAvALA 6, Arya dRSTivALA 7, Arya zIlavALA 8, Arya vyavahAravALA 9, Arya parAkamavALA 10, Arya vRttivALA 11, Arya jAtivALA 12, Arya bhASAvALA 13, AryAvabhASI 14, Arya sevI 15, Arya paryAyavALA 16, Arya parivAravALA 17, e rIte sattara AlApaka bane che. jevI rIte dInanI sAthenA AlApake kahyA che, tevI ja rIte AryanI sAthenA AlApake paNa kahevA joIe. cAra prakAranA puruSe kahyA che--(1) Arya AryabhAvayukta, (2) Arya manAya pApayuta, (3) sanAryaH mAya mAyuta bhane (4) anAya manArya Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 30 2 sU0 41 puruSajAtanirUpaNam 595 TIkA-" cattAri purisajAyA " ityAdi-tatrA''yoM navavidhaH, yadAha " khette jAIkulakammasippabhAsAi nANacaraNe ya / dasaNa Ariya NavahA micchA sNgjvnnkhsmaaii|1|" iti, chAyA- kSetre jAtikulakarmazilpabhASe jJAnacaraNe ca / darzane AryoM navadhA mlecchAH zaka-yavana-khasAdayaH / / " tatra kSetrA''ya:-pApakarmarahito vizuddha ityarthaH, tathA-AryabhAvaH kSAyikAdijJAnAdiguNasampannaH, anAryabhAvazca-krodhAdikallapita iti / zepa sugamam / suu041|| bhAvavAlA-4 isa mUtra meM jo Arya kahA gayA hai, vaha nau prakArakA kahA gayA hai-khette, jAI, kula, kamma, ityAdi. kSetrAya-1 jAtyAya-2kulAye3 karmAya-4zilArya-5 bhASArya-6 jJAnArya-7 cAritrArya-8aura-darzanArya . -9|tathA, mleccha, zaka, yavana, aura khasa Adi ye anArya kahe gyehaiN| jo kSetra Arya hotA hai. vaha-pApa rahita hotA hai. vizuddha hotA hai, tathA-kSAyika Adi jJAnAdi gugoM se sampanna hotA hai. aura-anArya bhAva jo, krodhAdika hai unase bhI kaluSita hotA hai| bAkI kA saba kathana sugama hai. tAtparya isa kathana kA aisA hai ki-jo kSAyAdi jJAnAdi bhAvoM se yukta hotA hai vaha-" AryabhAva" se, aura-jo krodha Adi se kaluSita hotA hai vaha-" anAryabhAva" se liyA gayA hai. isa taraha ina zabdoM ko samajha kara ye-Aya-anArya Adi cAroM bhara sugama rIti se samajhe jA sakate haiM / sU041 // bhAvayukta. A sUtramAM je Arya kahevAmAM Avela che te nava prakAranA sama. pA. -khette-jAI-kula-kamma" tyAdi--(1) kSetrAya, (2) tyAya', (3) sAya, (4) 4Aya, (5) zipAya, (6) bhASAyaH, (7)zAnA, (8) yAzivAya mana (6) zanAya. me zata zanazAstramA mAya na pr4|2i x cha. za, cavana ane basa Adine sveccha, anArya kahyA che je kSetrArya hoya che te pApa rahita (vizuddha) hoya che ane kSAyika Adi jJAnadi guNothI yukta hoya che, ane kodhAdika je anAryabhAva che tenAthI paNa kaluSita hoya che, bAkInuM kathana sugama che. A kathanano saMkSipta bhAvArtha nIce pramANe che-kSayika Adi jJAnAdi bhAvothI yukta puruSane AryabhAva yukta kahyo che, ane krodhAdithI kaluSita bhAvayukta puruSane anArya bhAvayukata kahyo che. A rIte A zabdane samajavAthI Arya-anArya Adi cAre bhAMgA saraLatAthI samajI zakAya che. je sU. 41 che Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596 sthAnA dArTAntikabhUtapuruSajAtameva vRSabhadRSTAntena nirUpayitumAha mUlam --cattAri usabhA paNNattA, taM jahA-jAisapanne 1, kulasaMpanne 2, balasaMpanne 3, rUvasaMpanne 4 / ____evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-jAisaMpanne 1, jAva rUvasaMpanne 4 // 1 // cattAri usabhA paNNattA, taM jahA-jAisaMpaNNe NAmamege No kulasaMpaNNe 1, kulasaMpanne NAmamege No jAisaMpaNNe 2, ege jAisaMpapaNe vi kulasaMpaNNe vi 3, ege No jAisaMpaNNe No 'kulasaMpaNNe // evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taMjahA--jAisaMpapaNe NAmamege 4, 2 // cattAri usabhA paNNattA, taM jahA-jAisaMpaNNe NAmamege No valasaMpaNNe 4, ___evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-jAisaMpaNNe 4, 3 // cattAri usabhA paNNattA, taM jahA-jAisaMpaNNe NAmamege No rUvasaMpaNNe 4, evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA,taM jahA-jAisaMpaNNe NAmamege No rUvasaMpaNNe, 4, 4 // cattAri usabhA paNNattA, taM jahA kulasaMpapaNe NAmamege No balasaMpaNNe 4, evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-kulasaMpaNNe NAmamege No balasaMpaNNe 4, 5. Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u02 su0 42 vRSabhahaMSTAntena puruSajAtanirUpaNam 597 cattAri usabhA paNNattA, taM jahA - kulasaMpapaNe NAmamege No ruvasaMpaNe 4, evAmeva cantAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - kula0 4, 6, cattAri usabhA paNNattA, taM jahA - balasaMpaNe NAmasege No ruvasaMpaNNe 4, evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - calasaMpapaNe NAma mege 4, 7 / sU0 42 / chAyA - calAra RSabhAH prajJaptAH, tadyathA - jAtisampannaH 1, kulasampannaH 2, balasampannaH 2, rUpasampannaH 4 | evametra catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - jAtisampanno yAvad rUpasampannaH 4, 1| catvAra RSabhAH prajJaptAH, tadyathA - jAtisampanno nAmaiko no kulasampannaH 1, kulasampanno nAmaiko no jAtisampanna 2, eko jAtisampanno'pi kulasampanno'pi 3, eko no jAtisampanno no kulasampannaH 4, aba sUtrakAra dAntika bhUta puruSa jAta ko hI vRSabha dRSTAnta se nirUpita karate haiM - " cattAri usabhA paNNattA " - ityAdi // 42 // sutrArtha - vRSabhacAra prakAra ke kahe gaye haiM-jAti sampanna -1 kulasampanna -2 bala sampanna -3 aura- rUpa sampanna-4 isI prakAra se puruSa bhI cAra prakAra ke kahe gaye haiM-jAti sampanna, yAvat rUpa sampanna - 4, 1| punaHbaila cAra prakAra ke kahe gaye haiM, jAti sampanna no kulasampanna, 1 kula sampanna no jAtisampanna, 2 jAti sampanna bhI kulasampanna bhI, 3 aura have sUtrakAra vRSabhanA dRSTAnta dvArA dAntika puruSajAtanuM nirUpaNa kare che. " cattAri usabhA paNNattA " ityAdi sUtrArtha - vRSabha ( majaha ) yAra aAranA hyA che -- (1) ati saMpanna, (2) sa saMpanna, (3) masa sauMpanna, (4) 35 saMpanna. me 4 pramANe puruSanA pazu lati sapanna Adi cAra prakAra kahyA che. vRSabhanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che--(1) jAti sa`panna, nA mujhe sauMpanna, (2) mujhe sauMpanna no kati sapanna, (3) ati saMpanna -Dusa Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 sthAnAstra evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-jAtisampanno nAmaikaH 4,2 / catvAra RSabhAH prajJaptAH, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no valasampannaH 4, evaM catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-jAtisampannaH 4, 3, catvAra RSabhAH prajJaptAH, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no rUpasampannaH 4, evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no rUpasampannaH, 4, 4) catvAra RSabhAH prajJaptA, tadyathA-kulasampanno nAmaiko no valasampannaH 4, evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-kulasampanno nAmaiko no vala. sampannaH 4, 5 / no jAtisampanna no kulasampanna, 4 isI prakAra se puruSa bhI cAra prakAra ke kahe gaye haiM-jAti sampanna no kulasampanna, 1 yAvat nojAti sampanna nokula sampanna, 4 / punazca-baila cAra prakAra ke kahe gaye haiM-jAti sampanna no balasampanna, 1 balasampanna no jAtisampanna, 2 jAti sampanna bhI bala sampanna bhI, 3 tathA-no jAtisampanna no balasampanna, 4 / puna:baila cAra prakArake kahe gaye haiM, jAtisampanna no rUpasampanna, 1 rUpa sampanna no jAtisampanna, 2 jAti sampanna bhI rUpa sampanna bhI, 3 no jAti sampanna no rUpa sampanna, 4 isI prakAra se puruSa bhI cAra prakAra ke kahe gayehaiM, jAti sampanna no rUpa sampanna-1 yAvat-no jAtisampanna no rUpasampanna-4 / punazva-baila cAra prakArake kahe gaye haiM, kulasampanna no bala sampanna, 1 bala sampanna no kula sampanna, 3 kulasampanna bhI balasampanna bhI, 3 tathA-no kulasampanna no balasampanna, 4 isI saMpanna, (4) ne jAti saMpanna-ne kula saMpanna. e ja pramANe puruSanA paNa, (1) jAti saMpanna ne kula saMpanna, vagere cAra prakAra samajavA. bIjI rIte paNa vRSabhane cAra prakAra kahyA che-(1) jAti saMpanna ne bala saMpanna, (2) bala saMpanna ne jAti saMpanna, (3) jAti saMpanna bala saMpanna (4) ne jAti saMpanna ne bela saMpanna. e ja pramANe puruSanA paNa cAra prakAra samajavA vRSabha ne nIce pramANe cAra prakAra paNa paDe che-(1) jAti saMpanna ne rUpa saMpanna, (2) rUpa saMpanna ne jAti saMpanna, (3) jAti saMpanna ane rUpa saMpanna, (4) ne jAti saMpanna ne rUpa saMpanna. puruSanA paNa evAja cAra prakAra samajavA. vRSabhanA paNa nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) kula saMpanna ne bala saMpanna, (2) bala saMpana ne kula saMpana, (3) kula saMpA ane bala saMpana, (4) kula saMpanna ne bala saMpA. ItyAdi cAra prakAra Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 u02 sU0 42 ghRSabhadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 599 catvAra RpamAH prAptAH, tadyathA-kulasampanno nAmaiko no rUpasampannaH 4, evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-kula0 4,6 // catvAra RSabhAH prajJaptAH, tadyathA-balasampanno nAmaiko no rUpasampannaH 4, evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-valasampanno nAmaikA 4,7muu.42|| _____TIkA-" cattAri usabhA" ityAdi-RSabhAH-valIvaH catvAraH prajJaptAH, tadyathA-jAtisampannAH-jAtiH-guNavanmAtRkatA, tayA sampanna -yuktaH 1, kulasampannaH-kulaM-guNavapitRkatvaM, tena sampannaH 2, balasampannaH-balaM-mAravahanAdisAmayaM, tena sampannaH 3, rUpasampannaH-rUpaM-zarIrasaundarya, tena sampannaH 41 prakAra se puruSa bhI cAra prakArake kahe gayehaiM, jaise-kula sampanna no cala sampanna, 1 aadi-4| punazca-baila cAra prakArake kahe gaye haiM, cala sampanna no rUpa sampana-1 ityAdi-4 isI prakAra se puruSa bhI cAra prakAra ke kahe gaye haiM-bala sampanna no rUpasampanna-1 Adi-4, 7 TIkArtha-vRSabhasUtra meM jo cAra prakArake balIvarda pragaTa kiye gayehaiM unakA tAtparya aisAhai- joti sampanna Adi-mAtR pakSakAnAma jAtihai, pitR pakSakA nAma kula hai. jisa baila kI jAti guNayukta mAtAvAlIhai, aisI guNayukta mAtA kI jAti se jo yukta hotA hai vaha-baila jAti sampanna kahA gayA hai, tathA-guNavAn pitAkA jisakA kula hai aisA vaha caila kula sampanna kahA jAtA hai / bhAravahana zakti kA nAma bala hai. jo-baila isa bala se sampanna hotA hai vaha baila bala sampanna kahA jAtA hai| zArIrika saundarya kA nAma rUpa hai. isa rUpa se jo baila sampanna hotA hai vaha-caila rUpa sampanna kahA jAtA hai| isI taraha se puruSa bhI cAra prakAra ke kahe upara mujaba samajavA. baLadanA paNa nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che. (1) bala saMpanna-no rUpa saMpana, ItyAdi cAra prakAra samajI levA. puruSanA paNa khela saMpanna-ne rUpa saMpanna Adi cAra prakAra samajavA. TIkAI-vRSabha sUtramAM je cAra prakAranA baLada kahyA che te cAra prakAranuM spaSTIkaraNa-mAtRpakSanuM nAma jAti che, pitRpakSanuM nAma kuLa che je baLadanI mAtA guNasaMpanna hoya che te baLadane atisaMpanna kahe che. je baLadane pitA guNasaMpanna che, te baLadane kulasaMpanna kahe che. bhAravahana karavAnI zaktinuM nAma baLa che je baLada bhAravahana karavAnI zaktivALo hoya che tene baLasaMpanna kahe che. zArIrika sauMdaryane rUpa kahe che, A rUpathI je baLadayukta hoya che, tene rUpasaMpanna kahe che. e ja pramANe puruSa paNa cAra prakAranA hoya che-vizuddha Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 sthAnAstre " evAmeve"-tyAdi-evameva ~ Rpabharadeva, purupajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-puruSo jAtisampanna:-vizuddhamAtRvaMzayukto bhavati, evaM kulabalarUpeSvapi bhaGgA vodhyAH / idaM dRSTAntadAntikarUpaM sAmAnyamUtram 1 / ___"cacAri usamA" ityAdi-RpabhAvatvAraH prAptAH, tadyathA-ekakazcid Rpabho jAtisampanno bhavati, kintu kulasampanno no bhavati 1, zeSa bhajanaya sugamam / gaye haiM-vizuddha mAtRvaMza se jo puruSa yukta hotA hai vaha-puruSa jAti sampanna kahA gayA hai / vizuddha pitRvaMza se jo puruSa yukta hotA hai vaha-kala sampanna kahA gayA hai| bhAravahana Adi karane kI zakti se jo yukta hotA hai vaha-puruSa vala sampanna kahA gayA hai,| tathA zArIrika saundarya se jo yukta hotA hai vaha-rUpa sampanna kahA gayA hai, yaha dRSTAnta aura dAntika rUpa sUtra sAmAnya hai / cAra prakAra ke baila jo" jAti saMpanna no kula sampanna "-ityAdi rUpa se prakaTa kiye gaye hai unakA bhAva aisA hai ki-koI eka baila aisA hotA hai jo guNavatI mAtAkI jAti meM to hotA hai kintu-kula-guNavAna pitA ke vaMza kA nahIM hotA hai. isa prakAra kA yaha prathama bhaMga hai-1 isI prakAra se zeSa bhaH vaya bhI samajha lenA caahiye| jisa prakAra se ye thaila sambandhI cAra prakAra kahe gaye haiM usI prakAra se puruSoM ke bhI cAra mAtRvazathI je puruSa yukta hoya che tene jAtisaMpanna kahe che. vizuddha pitRvaMzathI je puruSa yukta hoya che tene kulasaMpanna kahe che bhAravahana Adi karavAnI zaktithI je puruSayukta hoya che tene bala saMpanna kahe che. tathA zArIrika saudaryathI je puruSayukta hoya che tene rUpasaMpanna kahe che. A dRSTAnta ane dAInika rU5 sAmAnya sUtra che. - baLadane "jAti saMpanna-no kula saMpanna" ItyAdi je cAra prakAra kahyA che tenuM spaSTI4274- pahele bhAMgo-kaI vRSabha e hoya che ke je guNavatI mAtAnI apekSAe te jAtisaMpanna hoya che, paNa guNavAna pitAnA vaMzamAM janma nahIM thavAne kAraNe kulasaMpanna hetuM nathI. e ja pramANe bAkInA traNe bhAMgA paNa samajI levA. jevI rIte baLadanA A cAra prakAra kahyA che, e ja pramANe Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u02 sU0 42 vRSabhadRSTAntena puruSajAta nirUpaNam 601 , " evAmeve "tyAdi - evameva RSabhadeva, puruSajAtAni catvAri prajJaptAni tadyathA - ekaH - kazcit puruSaH, jAtisampanno bhavati kintu kula sampanno no bhavati, zeSaM bhaGgatrayaM sugamam itthamevAgrimadRSTAntasUtrANi sadASTantikAni paJca vodhyAni / tatra jAtikulasaMyuktamUtravat jAtivala- jAtirUpasaMyogena sUtradvayam 2 | tathA-kulabala kularUpasaMyogena sUtradvayam 4 / punazca - calarUpasaMyogenaikaM sUtramiti paJca 5 / evaM sAmAnyasUtra - jAtikutrasaMyuktasUtra saMmelanena sapta sUtrANi 7 jAtAni / 0 42 / prakAra kahe gaye hai / ina meM koI eka puruSa aisA hotA hai mAtA kI vizuddha jAti vAlA to honA hai para vizuddha pitA ke vaMza vAlA nahIM hotA hai. yaha prathama bhaGga hai, isI prakAra se zeSa tIna bhaGgoM ko bhI jAna lenA cAhiye. kyoMki ve sugama haiM / isI prakAra se Age ke dRSTAnta sUtra 5 - bhI dAntika sUtroM ke sAtha ghaTA lenA cAhiye / jAti- aura kula inake saMyukta sUtroM kI taraha jAti-bala, jAti-rUpa ke saMyoga se bhaGgA banAne ke liye 2-do sUtra haiM, punaH- kula bala - kularUpa inake saMyoga se 2 - do sUtra haiM, punaH- yala-rUpa, ke saMyoga se eka sUtra haiM, isa prakAra se ye 5 sUtra haiM / isI taraha se sAmAnya sAmAnya sUtra jAti-kula- saMyukta sUtroM ko sammilita ho jAne se ye -7 sAta sUtra ho jAte haiM / sU42 / puruSanA yAgu "latisa panna-no sasa yanna " ityAdi yAra prahAra udyA - (1) kAI puruSa evA hoya che ke je mAtAnI apekSAe teA vizuddha jAti. vALA DAya che, paNa pitAnI apekSAe vizuddha jAtivALA hAtA nathI. A pahele vikalpa che, bAkInA traNe vikAnA bhAvA paNu e ja pramANe samajI levA. e ja pramANe pachInA pAMca dRSTAntasUtrane paNa kAntika puruSa sAthe ghaTAvI levA. jAti ane kulanA ceAgathI cAra bhAMgA ane che. jAti ane khaLanA cegathI cAra bhAMLA bane che ane jAti ane rUpanA ceAgathI cAra bhAMgA mane che. A rIte jAti sAthe anukrame kula, khaLa ane rUpanA caitravALA traNa sUtra che. e ja pramANe kuLa ane khaLanA cegathI tathA kuLa ane rUpanA ceAgathI cAra cAra bhAMgAvALA e sUtra khane che ane khala ane rUpanA sayeAgathI cAra bhAMgAvALuM eka sUtra khane che. A rIte 1 sAmAnya sUtra, jAti sAthe kuLa, khala ane rUpanA cegavALAM 3 sUtra, kuLa sAthe khaLa ane rUpanA ceAgavALAM e sUtra ane baLa sAthe rUpanA cegavALu 1 sUtra maLIne kula cha sUtra thAya che. A vAta TIkAmAM Apela kAThAmAM samajAvI che-- jAti, kuLa, khaLa ane rUpa A pratyekanA eka eka bhAMgAvALu' sAmAnya sUtra, tenA mAM paDela saman. // su. 42 // sa 76 Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 sthAnAsa sUtrapaTkasthApanA yathAbhaGgA sUtrasaMkhyA sAmAnyaMmAti-kula kula-cala bhAti-vala 4-1 kula-rUpa jAti-rUpa 4-1 bala-rUpa 4-6 jAsyAdi catuSTayayuktaM sAmAnya mUtram 1 saMkalitamUtrANi sapta 7 atha hastiSTAntena mAha - mUlam-cattAri hatthI paNNattA, taM jahA-bhadde 1, maMde 2, mie 3, saMkipaNe / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-bhade 1, maMde 2, mie 3, saMkipaNe 4 / 1 / cattAri hatthI paNNattA, taM jahA-bhadde NAmamege bhaddamaNe 1, bhade NAmamege maMdamaNe 2, bhade NAmamege miyamaNe 3, bhadde NAmamege saMkiNNamaNe 4, evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-bhadde NAmamege bhadamaNe 1, bhade NAmamege maMdamaNe 2, bhadde NAmamege miyamaNe 3, bhade NAmasege saMkipaNasaNe 4, 2 // cattAri hatthI paNNattA, taM jahA-maMde NAmamege bhadamaNe 1, maMde NAmamege maMdamaNe 2, maMde NAmamege miyamaNe 3, maMde NAmamege saMkiNNamaNe 4, evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-maMde NAmamege bhaddamaNe, taM ceva / / 3. / Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ surdhA TIkA sthA04 u0 2 2 43 istiTAntena puruSajAtanirUpaNam 603 cattAri hatthI paNNattA, taM jahA - mie NAmamege bhaddamaNe 1, mie NAmamege maMdamaNe 2, bhie NAmamege miyamaNe 2, mie NAmamege saMkiNNamaNe 4, evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - mie NAmamege bhaddamaNe taM caiva / / 4 / cattAri hatthI paNNattA, taM jahA saMkiNNe NAmamege bhadamaNe 1, saMkipaNe NAmamege maMdamaNe 2, saMkiNNe NAmasege miyamaNe 3, saMkiNe NAmamege saMkiNNamaNe 4, evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - saMkipaNe NAmamege bhaddamaNe taM va jAva saMkipaNe NAmege saMkiNNamaNe, / 5 / gAhAo - madhuguliyapiMgalakkho, aNupuvasujAyadIhaNaMgUlo | purao udaggadhIro, savaMgasamAhio bhaddo / 1 / calavahalavitamatrammo, thUlasiro thUlapaNa peNa / thUlaNahadatavAlo, haripiMgalaloyaNo maMdo / 2 / taNuo taNuyaggIvo, taNuyatao taNuyaMtaNahavAlo | bhIrU tatthudviggo, tAsI ya bhave mie NAmaM / 3 / eeti hatthINaM, thovaM thovaM tu jo harai hatthI / rUveNa va sIleNa va, so saMkiSNotti NAyabo / 4 / bhado majjai sarae, maMdo uNa majae vasaMtaMmi / miu majjai hemaMte, saMkiNNo saGghakAlaMbhi | 5 | sU0 43 / Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 KalmAstra chAyA-catvAro hastinaH prajJaptAH, tadyathA-bhadraH1, mandaH2, mRga 3, sngkiirnnH|| evameva catvAri purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-madraH 1, mandaH 2, mRgaH 3 saGkIrNaH 4 / (1) catvAro hastinaH prajJaptAH, tadyathA-bhadro nAmako bhadramanAH 1, bhadro nAmaiko mandamanAH 2, bhadro nAmaiko mRgamanAH 3, bhadro nAmaikaH sakINamanAH 4, evameva catvAri puruSajAtAni, prajJaptAni, tadyathA-bhadro nAmaiko bhadramanAH 1, bhadro nAmaiko mandamanAH 2, bhadro nAmaiko mRgamanAH 3, bhadro nAmaikaH saGkIrNamanAH 4, (2) catvAro hastinaH prajJaptAH, tadyathA-mando nAmako bhadramanAH 1, mando nAmaiko mandamanAH 2, mando nAmaiko mRgamanAH 3, mando nAmakaH saGkIrNamanAH 4, eva___ aba sUtrakAra hAthI ke dRSTAnta se puruSoM kI catuSprakAratAkA kathana karate haiM-" cattAri hatthI paNNattA" ityAdi / 42 // ' sUtrArtha-hAthI cAra prakArake kahe gayehaiM jaise bhadra-1 manda-3 mRga-3aura saGkIrNa-4 isI prakAra se puruSa prakAra bhI cAra kahe gaye haiM jaise, bhadra, manda, mRga, saGgINe-1 punazca-hAthI cAra prakArake kahe gaye haiM jaiseeka bhadra bhadra bhanavAlA,1 bhadra manda manavAlA, 2 bhadra mRga mana vAlA, 3 aura-bhadra saGkoNa mana vAlA-4 isI taraha se cAra purupa jAta kahe gaye haiM jaise-koI eka bhadra bhadra manavAlA puruSa-1 bhadra manda mana vAlA koI dUsarA purupa-2 bhadra mRga manavAlA koI eka tIsarA puruSa-3 tathA-bhadra aura saGkIrNa mana vAlA koI eka cauthA puruSa-4 / punazca-cAra prakAra ke hAthI kahe gaye haiM jaise-koI eka manda-aura bhadra manavAlA-1 manda aura manda manavAlA-2 manda aura mRga manavAlA 3 have sUtrakAra hAthInA dANAnta dvArA puruSanI caturvidhatAnuM nirUpaNa kare che. " cattAri hatthI paNNattA" tyAhasUtrAtha-sAdhIna nIya pramANe yAra 42 4hyA cha--(1) ma, (2) bhanda, (3) mRga ane (4) saMkIrNa. e ja pramANe puruSanA paNa cAra prakAra kahyA che (1) madra, (2) bhanda, (3) bhRga mana (4) sI. / 1 / sAthInAmA pramANe yA 2 ra 4 cha-(1) ma samanavANI, (2) (2) bhadra manda manavALe, (3) bhadra mRga manavALe ane (4) bhadra saMkIrNa manavALo. e ja pramANe puruSanA paNa nIce mujaba cAra prakAra kahyA che-- (1) bhadra bhadra manavALe, (2) bhadra mada manavALa, (3) bhadra mRga manavALA ane (4) bhadra saMkIrNa manavALo ! 2 __- DAthAnA mA prabhArI yA2 2 51 4aa cha-(1) manda ma ma manapA (2) bhan bhane bhan6 bhanavANA, (3) bhan6 bhane bhRga bhanavAgo mana (4) Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA04 u02 043 hastidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 6015 meva catvAri puruSajAtAni, prajJaptAni tadyathA - mando nAmaiko bhadramanAH, tadeva (3) catvAro hastinaH prajJaptAH, tadyathA-mRgo nAmaiko bhadramanAH 1, mRgo nAmaiko mandamanAH 2, mRgo nAmaiko mRgamanAH 3, mRgo nAmaikaH saGkIrNamanAH 4 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - mRgo nAmaiko bhadramanAH, tadeva (4) calAro hastinaH prajJaptAH, tadyathA - saGkIrNo nAmaiko bhadramanAH 1, saGkIrNo nAmaiko mandamanAH 2, saGkIrNo nAmaiko mRgamanAH 3, saGkIrNo nAmaikaH saGkIrNamanAH 4, evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - saGkIrNo nAmaiko bhadramanAH, tadeva yAvat saGkIrNo nAmaikaH saGkIrNamanAH 4, (5) , tathA - manda aura saGkIrNa mana vAlA - 4 isI prakAra se puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, jaise- koI eka manda-aura bhadra manavAlA puruSa - 1 Adi Adi 3- bhaGga jo avaziSTa haiM pUrvokta rUpa se hI haiM- 3 punazca - hAthI cAra prakAra ke kahe gaye haiM, jaise-mRga aura bhadra mAnavAlA - 1 mRga aura manda manavAlA - 2 mRga aura mRga manavAlA - 3 tathA mRga aura saGkIrNa manavAlA - 4 isI taraha se puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM, jaisemRga aura bhadra mAnavAlA - 1 avaziSTa 3 bhaGga pUrvokta rUpase hI hai -4 -14| punazca - hAthI cAra prakArake kahe gaye haiM, jaise-saGkIrNa aura bhadra manavAlA - 1 saGkIrNa aura manda manavAlA - 2 saGkIrNa aura mRgamanavAlA -3 tathA saGkIrNa aura saGkIrNa manavAlA-4 isI taraha se puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, jaise- koI eka saGkIrNa aura bhadra mAnavAlA puruSa - 1 yAvat saGkIrNa aura saGkIrNa manavAlA puruSa - 4 - 5 | gAthA - " madhu manda ane saMkINu manavALA. e.ja pramANe puruSanA cAra prakAra paDe che (1) ke,I puruSa mantra ane bhadra manavALA hAya che, ityAdi cAra prakAra upara mujaba ja manI zake che. / 3 / e ja pramANe hAthInA A cAra prakAra paNu paDe che--(1) mRga ane bhadra manavALA, (2) mRga ane manda manavALe, (3) mRga ane mRga manavALe ane (4) mRga ane saMkINu manavALe. e ja pramANe puruSanA paNu " mRga ane bhadra manavALA " ityAdi cAra prakAra samajI levA. / 4 / hAthInA A pramANe cAra. prakAra paDe che---(1) sakIrNa ane bhadra manavALA, (2) sa kINu ane manta manavALA, (3) sakINu ane mRga manavALA ane (4) saMkINuM ane sakINuM manavALe. e ja pramANe puruSanA paNu sUkINu ane bhadra manavALA '' ityAdi cAra prakAra paDe che ! pa { 66 Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 sthAnAsa gAthA:-madhuguTikApiGgalAkSaH, AnupUrvasu nAtadIrghalAzUlaH / purata udayadhIraH sarvAGgasamAhito bhadraH / 1 / calabahalaviSamacarmA, sthUlazirAH sthUlakena pecakena / sthUlanakhadantavAlo, haripiGgalalocano mandaH / 2 / tanukastanurugrIva, stanukatvaka tanukadanta nakhavAlaH / bhIrustatrodvigna, strAsI ca bhaved mRgo nAma / 3 / eteSAM ca hastinAM, stokaM stokaM tu yo harati hastI / rUpeNa vA zIlena vA, saGkIrNa iti jJAtavyaH / 4 / bhadro mAyati zaradi mandaH punarmAgati vasante / mRgo mAdhati hemante saGkINaH sarvakAle / 5 / mU0 43 / TIkA-" cattAri hatthI " ityAdi-hastinaH catvAraH prajJaptAH, tadyathA-bhadraH 1, mandaH 2, mRgaH 3, saGkIrNaH 4, tatra bhadro hastI bhadra eva dhairyazauryAdiguNasampanna svAt 1, mando manda eva mandIbhUta dhairyazauryAdiguNavatcAt 2, mRgaH-mRgasadRzaH, tatsAdRzyaM ca kRzatvabhIrutvAdidharmeNa 3 saGkIrNa:- kiJcidbhadAdiguNasampannatvAda saGkIrNa eva 4 / iti dRSTAntahastisUtram / guTikA piGgalAkSa "-ityAdi-hasti sUtra ke dRSTAnta meM cAra prakAra ke hAthI kahe gaye haiM. unakA tAtparya aisA hai-jo hAthI dhairya-zaurya Adi guNoM se vibhUSita hotA hai vaha bhadra hAthI kahA gayA hai-1 mandIbhUtadhairya zaurya Adi guNoM se jo yukta hotA hai vaha hAthI manda kahA gayA hai-2 mRga jaisA jo hAthI kRzatA evaM-bhIratA Adi dharma vAlA hotA hai vaha hAthI mRga kA jaisA mRga kahA gayA hai-3 tathA-jo hAthI kucha kucha bhadrAdi guNoM se sampanna-yukta hotA hai vaha-saGkIrNa kahA gayA hai to jaise ye hAthI ke cAra prakAra kahe gaye haiM aise hI prakAra vAle manuSya 14--" madhuguTikA piGgalAkSa " tyAla, hAthInA dRSTAntasUtramAM cAra prakAranA hAthI kahyA che. te cAre prakAranuM spaSTIkaraNa A pramANe che-je hAthI dhirya, zaurya Adi guNothI yukta hoya che, tene bhadra hAthI kahe che. majIbhUta , zaurya AdithI je yukta hoya che, tene manda hAthI kahe che. je hAthI mRganA jevI kRzatA, bhIrutA Adi dharmothI sa panna hoya che te hAthIne mRga hAthI kahe che. je hAthI thoDA thoDA bhadrAdi guNathI saMpanna hoya che tene saMkIrNa kahe che. jema hAthInA A cAra prakAra kahyA che, e ja pramANe manuSyanA paNa cAra prakAra kahyA che. (1) keTalAka Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u02 sU0 43 hastidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 107 . " evAmeve "-tyAdi-evameva-hastitradeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-bhadraH 1, mandaH 2, mRgaH 3, saGkIrNazca 4 / epAM vivaraNaM hastisUtravad yodhyam / 1 / agne vakSyamANAni catvAri sUtrANi tu sadAntikAni bhadrAdipadacatuSTayayojanena " bhadro nAmaiko bhadramanAH" ityAdi-rItyA pratyekaM bhaGgacatuSTayaM kRtvA vodhyAni / tatra bhadro nAma prazasto jAtyA''kAreNa ca, adramanA:-prazastacittaH, yadvA-bhadrasya mana iva mano yasya sa bhadramanA:-dhIra ityarthaH, mandamanA:bhI hote haiM, kitane manuSya aise hote haiM jo-Apatti Adi ke samaya meM bhI dhairya-zaurya Adi guNoM se vibhUSita bane rahate haiM aise manuSya bhadra kahalAte haiM / kitaneka manuSya to aise hote haiM jo-Apatti-vipatti ke samaya meM (avasara para ) mandIbhUta dhairya-zaurya Adi guNavAle ho jAte haiM aise manuSya manda kahAte haiM / kinaneka manuSya aise hote haiM jo-zArIrika kRzatA evaM bhorutA se yukta hote haiM, aise manuSya mRga ke jaise mRga kahAte haiM, tathA-kucha kucha bhadrAdi guNoM se yukta jo manuSya hote haiM ve saGkIrNa kahAte haiM / tathA-dAntika sUtroM sahita sUtra haiM unakA abhiprAya aisA hai-- bhadra bhadra manavAlA"-jAti-aura AkAra se jo prazasta hotA hai vaha-bhadra hai / tathA-prazasta jisa kA citta hotA hai, athavA-bhadra manakA jaisA jisakA mana hotA hai vaha bhadra mANase evAM hoya che ke je Apatti kALe gheryAdi guNone tyAga karatA nathI, evAM manuSyane "bhadra" kahe che. (2) keTalAka mANaso evA hoya che ke jeo Apatti-vipattinA samaye gherya-zaurya Adi guNe batAvI zakatA nathI. A guNanI apekSAe teo ma hovAthI temane "ma" kahe che. (3) keTalAka mANase zArIrika kRzatAthI yukta hoya che ane mRga samAna Darapoka hoya che, tethI temane mRga samAna kahyA che. (4) keTalAka manuSyo thoDA thoDA pramANamAM bhadrAdi guNothI yukta hoya che, tethI temane saMkIrNa kahe che. A paheluM sAmAnya sUtra che. bIjA sUtrane lAvArtha-A daSTAntasUtramAM hAthInA "bhadra-bhadra manavALo" ItyAdi cAra prakAra kahyA che. jAti ane AkRtinI apekSAe prazasta hoya evA hAthIne bhadra kahe che, ane jenuM citta prazasta hoya athavA madra (dhA2) tuM bhana DAya mevA hAthIna 'madra sadramanavANe' 43 Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre mandIbhUtacittaH, yadvA - manda janamanastulyamanAH - nAtyantadhIraH, evaM mRgamanAH - mRgasya mana iva mano yasya sa mRgamanAH = mRgamana ssadRzamanAH - bhIru, mRgasya manathaJcalaM bhavatIti puruSasyApi kasyacidevaM taditi dRSTAntasAdharmyamatra bodhyam, 60 saGkIrNamanAH- bhadrAdi kiJcillakSaNa sampannamanAH - vicitramanA ityarthaH, puruSAstu vakSyamANabhadrAdilakSaNamanusRtya prazastA prazastarUpA vodhyAH / "" manavAlA dhIra hai / kinaneka manuSya aise hote haiM jo jAti evaM AkAra se bhI prazasta hote haiM aura manase prazasta-dhIra hote haiM aisA yaha prathama bhaGga kA artha hai / jisakA citta mandIbhUta hotA hai. athavA manda janake mana jaisA jisa kA mana hotA hai vaha - " mandamanAH " hai. yaha manuSya atyanta dhIra nahIM hotA hai / tathA mRga ke mana jaisA jisakA mana hotA hai vaha manuSya mRgamanA " hai, aisA manuSya bhIru svabhAva kA hotA hai, arthAt - mRgakA mana caJcala hotA hai. isI taraha se kisI manuSya kA mana bhI caJcala hotA hai. isa taraha se manuSyoM meM ina dRSTAntoM kI sAdhatA ghaTatI hai | jisakA mana bhadrAdi ke kucha kucha lakSaNoMvAlA hotA hai. arthAt jo vicitra mana vAlA hotA hai vaha " saGkIrNamanAH " - puruSa hai / ina bhadrAdikoM ke kathita lakSaNa anusAra puruSoM meM prazastatA aura aprazastatA jAnanI cAhiye / bhadrAdikoM ke lakSaNa gAthA catuSTaya se isa prakAra kahe gaye haiM-bhadra lakSaNa, madhuguTikA, ityAdi. jisake netra che. dAntika sUtramAM tenA A pramANe artha ghaTAvI zakAya-keTalAka mANase evAM hAya che ke je jAti ane AkAranI apekSAe paNa prazasta haiya che ane dhIra manavALA hAya che, evAM mahusene ' bhadra-bhadramanavALA ' kahe che. bIjA bhAMgAnA bhAvA--keTalAka mANase mandIbhUta cittavALA dhaiya Adi guNAthI rahita ) hAya che, temane manda manavALA kahe che, evA manuSyeA atyanta dhIra hAtA nathI. je mANasanuM mana mRganA jevuM bhIru ane caMcaLa hAya che evA mANasane mRgamanA kahevAmAM Ave che. evA manuSya Darapoka ane caMcaLa vRttivALA hAya che A rIte manuSyamAM A dRSTAntAnI sAdhasmRtA ghaTAvI zakAya che. je mANasanuM mana bhadrAdika lakSaNAthI thoDA thADA pramANamAM yukta hAya che te mANasane saMkINu manavALA' kaDuM che. eTale ke je vicitra manavALA hAya che tene A prakAramAM gaNAvI zakAya che. A bhadrAdikAnA kathita lakSaNA anusAra puruSAmAM prazastatA ane aprazastatA samajavI. bhadrAdikanAM lakSaNa cAra gAthA dvArA A pramANe kahyA che-- Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u02 sU0 43 hastidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 609 pUrvoktabhadrAdilakSaNaM gathAcatuSTayenA''ha tatra bhadralakSaNam - " madhuguliya " ityAdi-madhuguTikA piGgalAkSaH - madhunaH - guTikA - vaTikA madhuguTikA, tadvat piGgalepiGgalavaNai akSiNI-netre yasya sa madhupuTikA piGgalAkSaH, AnupUrvyasujAtadIrghalADyUla :- AnupUryeNa-sthUlasUkSma sUkSmatararUpakrameNa sujAtaM - saundaryeNa saMsthitaM dIrghabRhat lAGgUlaM - pucchaM yasya sa tathA bhUtaH, purataH - agre - agrabhAge udagraH unnataH - agradezAvacchedenonnataH - unnatAgrabhAga iti yAvat, dhIraH - dhairyavAn kSobharahitaH, sarvAGgasamAhitaH - sarvANi aGgAni sam- samyak pramANalakSaNasampannatvena AhitAni - vyavasthitAni yasya sa tathAbhUto gajaH bhadraH - bhadrapadavAcyo bhavati / 1 / iti, iti bhadralakSaNam / 1 / 1 atha mandalakSaNam " calavahale " -tyAdi - calavaddala viSamacarmA-calaM vahalaM viSamaM carma yasya sa tathAbhUtaH - lasthUlavAlayuktacamaivAn, sthUlazirAH - vizAlalalATaH- bRhatkumbhasthala ityarthaH, sthUlakena-sthUlena pecakena - pucchamUlena sahitaH sthUlanakhadantavAla:sthUlA nakhadantabAlA yasya sa tathAbhUtaH, haripiGgalalocana: - hare :- siMhasya piGgalezvetaraktavarNe locane iva locane yasya sa tathAbhUto gajo mandaH - mandapadavAcyo bhavati 2 iti mandalakSaNam | 2 | " madhu (zahada) guTikA jaise pIle (jAIvAle) hote haiM, sthUla, sUkSma aura sUkSmatara rUpa se kramazaH jisakI pUMcha dIrgha dIrghatara tathA - sundaratA bharI hotI hai. tathA - jisake samasta aGga apane pramANa lakSaNa se yukta hote haiM aisA vaha gaja bhadra kahA gayA hai -1 mandalakSaNa - " calabahule " - ityAdi bahuta baDe caJcala moTe bAloM se jisakI camaDI yukta hotI hai. kumbhasthala jisakA vizAla hotA hai puccha kA mUla bhAga jisakA sthUla hotA hai. nakha-dAMta aura vAla jisake sthUla hote haiM. aura A~khe jisakI siMha kI AMkhoM jaisI zveta- raktavAlI hotI hai aisA vaha hAthI manda kahA gayA hai - 2 / ladrAkSa]-" madhuguTikA " tyAhi-nAM netra madhuguTiza samAna bhIjA varNAnA hAya che, skUla, sUkSma ane sUkSmatara rUpe jenI pUchaDI dIdha, dIva tara tathA suMdaratAbharI hAya che, tathA jenAM samasta aMga sapramANa hoya che evA hAthIne bhadragaja kahe che. bhan: sakSaNu-" calabahule " ityAhi-dhayAM yayaNa ramane laDA vAjathI yukta tvacAvALA, vizALa kumbhasthaLavALA, jenI pUMchaDInA mULa bhAga sthUla hAya thA 77 Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgo atha mRgalakSaNam 3--- " tanuo" ityAdi-tanukaH-tanu:-kRzaH sa eva tanukaH, tatukagrIvaHkRzakaNThaH, tanukatyaka-kRzacarmA, tanukadantanakhavAla:-kRzadazananakhakezaH, bhIru:bhayazIlaH, svabhAvataH bhayahetuvazAt stabdhakarNa karaNAdilakSaNayukto bhIta eva / tatra-kaSTavicAraNAdau udvignaH-udvegavAn bAsI-basanasvabhAvaH, yo gajaH sa mRgaHmRgapadavAcyo bhavati / 3 / / iti mRgalakSaNam 3 atha saGkIrNalakSaNam 4-- " eesi" ityAdi-yastu eteSAM-bhadra-manda-mRgarUpANAM hastinAM stokaM stokaM-svalpaM svalpaM bhadratvAdiguNaM harati-dhArayati, tathA rUpeNa-zarIrA''kRtyA sRga lakSaNa-" tanuko "-ityAdi. jo zarIrapse patalA hotAhai, kaNTha jisakA kRza hotA hai. camaDA jisakA patalo hotA hai, dA~ta, nakha, keza bhI jisake kRza-patale hote haiM. svabhAvataH jo bhIru-Darapoka hotA hai. vasna-bhaya ke kAraNoM se jo jaldI Dara jAtA hai, arthAtjisake kAna stabdha sthira ho jAte haiM jo-apane kAnoM ko stabdha sthira karane rUpa lakSaNoM se yukta hotA hai. kaSTa vicAraNA Adi meM udvegavAlA bana jAtA hai tathA-trAsI trasana svabhAva vAlA hotA hai. aisA vaha gaja mRgapada vAcya hotA hai-3 / saGkIrNa lakSaNa " eesi"ityAdi. jisa hAthI meM bhadra-manda aura suga hAthI ke thoDe-2 lakSaNa milate haiM, arthAt-jo bhadrAdi hAthiyoM ke bhadratvAdi guNoM ko thoDe evA, jenAM nakha, dAta ane vALa sthUla hoya e, ane siMhanA samAna ta-raktavALI AMkhevALa je hAthI hoya che tene "mandagaja" kahe che. bhRga sakSa-"tanuko"-tyAhira zarIra pAtIya cha, nAza hoya che, jenI tvacA pAtaLI hoya che, jenAM dAMta, nakha ane vALa pAtaLA (dRza) ya cha, 2 mA bhI2 (72 / 4) DAya cha, -mayane 42ye je jaladI DarI jAya che-eTale ke bhayane kAraNe jenA kAna stabdha (sthira) thaI jAya che, je pitAnA kAnene stabdha sthira karavAnA lakSaNethI yukta hoya che, je kaI vicAraNA AdimAM ugayukta thaI jAya che tathA je trAsI (vyasana guNathI yukta) hoya che evA hAthIne mRgaja (mRga samAna gaja) kahe che. sapI sakSa-" eesiM" tyAdi-2 thImA madra, manda mane mRgagajanA DAM thoDAM lakSaNene saddabhAva hoya che, eTale ke je bhadrAdi hAthIonA madatya Adi guNone thoDA thoDA pramANamAM dhAraNa karanAre hoya Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04302 sU043 hastidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 611 zIlena-vabhAvena ca saGkIrNaH-bhadra mandamRgasvabhAvamizro bhavati sa gajaH 'saGkIrNaH '-saGkIrNapadanAcyo bhavatIti jJAtavyaH-bodhyaH 4 / . - atha bhadrAdInAM madasamayamAha___" bhado majjai " ityAdi-bhadraH-pAgukto gajaH, zaradi-zarahatau, mAdhatimadonmatto bhavati / mandaH punarvasante mAyati / mRgo hemante mAdyati / saGkIrNa:sarvakAle-RtupaTke mAdyati / 5 tatra bhadrAdInAM praharaNaprakAro yathA" daMtehiM haNai bhaddo, maMdo hattheNa AhaNai hatthI / gattAdharehi ya mibho, saMkiNNo sacao haNai / 1 / " iti, chAyA-" dantahanti bhadro, mando hastenA''hanti hstii| gAnAdharAbhyAM mRgaH, saGkIrNa. sahanti / 1 / sU0 43 / pUrva ' saGkIrNaH saGkIrNamanAH' ityatra manaHsvarUpamuktam, atha vAcaH svarUpaM nirUpayituM vikathAkathAM prakramate - mUlam-cattAri vikahAo paNattAo, taM jahA-itthikahA 1, bhattakahA 2, dekhakahA 3, rAyakahA 4 / 1 / isthikahA caubihA -2 rUpameM apane meM dhAraNa karatA hai. tathA-rUpa zarIrAkRti se evaM zIla svabhAva se jo sAGkIrNa hotA hai bhadra-manda aura mRgake svabhAva se milatA hai aisA vaha gaja saGkIrNa kahA gayA hai / bhadra hAthI zarada RtumeM madonmatta ( madamasta ) hotA hai, manda hAthI vasanta meM, mRga hAthI hemanta meM, aura saGkIrNa hAthI cha vo RtuvoM meM madonmatta hotA hai / "daMtehi haNai bhado ityAdi bhadra hAthI dAMto se, manda hAthI sUDha se, maga hAthI zarIra-aura adharoSTha se, saGkIrNa hAthI apane samasta aGgoM se prahAra karatA hai-||43|| che, tathA zarIrAkRti ane zIva svabhAvanI apekSAe saMkIrNa hoya che, bhadra, manda ane mRganA svabhAva sAthe jene svabhAva maLato Ave che, evA hAthIne 8 saMkIegaja ? kahe che bhadra hAthI zarada RtumAM mAnmatta thAya che. manda. hAthI vasantamAM, mRga hAthI hemantamAM ane saMkIrNa hAthI chae RtumAM madenmatta thAya che. " daMtehi haNai bhado, tyAta - bhadra hAthI pitAnA daMtazULathI, manda hAthI pitAnI sUMDhathI, mRga hAthI zarIra ane adharethI ane saMkIrNa hAthI pitAnA samasta aMgothI mahA2 42 che. // sU. 43 // Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzastra paNNatA, taM jahA--itthINaM jAikahA 1, itthINaM kulakahA 2, itthINaM rUvakahA 3, itthINaM NevatthakahA 4 // 2 // bhattakahA cauvihA paNNattA, taM jahA--bhattassa AvAvakahA 1, bhattasta NivAvakahA 2, bhattassa AraMbhakahA 3, bhattassa NiTANakahA / / 3 / desakahA caubihA paNNattA, taM jahA--desavihikahA 1, desavikappakahA 2, desacchaMdakahA 3, desaNevatthakahA 4 // 4 // rAyakahA cauvvihA paNNattA, taM jahA ranno aiyANakahA 1, ranno nijANakahA 2, ranno balavAhaNakahA 3, ranno kosa. koTAgArakahA 4 / // 5 // cauvihA dhammakahA paNNattA,taM jahA--akkhevaNI 1,vikkhevaNI 2, saMveyaNI 3, NiveyaNI 4 / / akkhevaNIkahA cau. ThivahA paNNattA, taM jahA -AyAra akkhevaNI 1, vavahAra akkhevaNI 2, paNNatti akkhevaNI 3, diTrivAya akkhevaNI 4 // 2 // vikkhevaNI kahA caubvihA paNNattA, taM jahA--sasamayaM kahei, sasamayaM kahittA parasamayaM kahei 1, parasamayaM kahittA sasamayaM ThAvayittA bhavai 2,sammAvAyaM kahei, sammAvAyaM kahitA micchAvAyaM kahei 3, micchAvAyaM kahittA sammAvAyaM ThAvaittA bhavai 4 / 3 / saMveyaNI kahA cauThivahA--paNNattA, taM jahA--ihalogasaMveyaNI 1, paralogasaMveyaNI 2 AyasarIrasaMveyaNI 3, parasarIrasaMveyaNI // 4 // Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughoTIkA sthA04 u0 2 sU0 44 vikathAsvarUpanirUpaNam 613 nivveyaNI kahA cauThivahA paNNattA, taM jahA- -ihaloe duccinnA kammA ihaloe duhaphalavivAga saMjuttA bhavaMti 9, ihaloe duccinnA kammA paraloe duhaphalavivAgasaMjuttA bhavati 2, paraloe duccinnA kammA ihaloe duhaphalavivAgasaMjuttA bhavati paraloe ducinnA kammA paraloe duhaphalavivAga saMjuttA bhvNti4| ihaloe sucinnA kammA ihaloe suhaphalavivAgasaMjuttA bhavaMti 9, ihaloe sucinnA kammA paraloe suhaphalavivAgasaMjuttA bhavati 2, evaM caubhaMgo 4 // sU0 44 // chAyA - catasro vikathAH prajJaptAH, tadyathA - strIkathA 1, bhaktakathA 2, dezakathA 3, rAjakathA 4| |1| strIkathA caturvidhA prajJatA, tadyathA - strINAM jAtikathA 1, strINAM kulakathA 2, strINAM rUpakathA 3, strINAM nepathyakathA 4 | |2| bhaktakathA caturvidhA prajJaptA, tadyathA - bhaktasyA'jvApakathA, 1, bhaktasya nirvApakathA 2, bhaktatrissrambhakathA 3, bhaktasya niSThAnakathA 4 | 3 || dezakathA caturvidhA prajJaptA, tadyathA - dezavidhi kathA 1, dezavikalpakathA 2, dezacchandaHkathA 2, dezanepathyakathA 4| |8| rAjakathA caturvidhA majJaptA, tadyathArAjJo'tiyAnakathA 1, rAjJo niryANakathA 2, rAjJo calavAhanakathA 3, rAjJaH kozakoSThAgArakathA 4 / / 5 / caturvidhA dharmakathA prajJaptA, tadyathA - AkSepaNI 1, vikSepaNI 2, saMvedanI 3, nirvedI 4 | |1| AkSepaNI kathA caturvidhA majJaptA, tadyathA - AcArA''kSepaNI 1 vyavahArA''kSepaNI 2 majJaptyAkSepaNI 3 dRSTivAdA''kSepaNI | |2| vikSepaNI kathA caturvidhA prajJaptA, tadyathA - svasamayaM kathayati, svasamayaM kathayitvA parasamayaM kathayati 1, paramayaM kathayitvA samayaM sthApayitA bhavati 2, samyagvAdaM kathayati samyagvAdaM kathayitvA mithyAvAdaM kathayati 3, mithyAvAdaM kathayitvA samyavAdaM sthApayitA bhatrati 4 | | 3 | saMvedanI kathA caturvidhA prajJaptA, tadyathA - ihalo kasaMvedanI 1, paralokasaMvedanA 2, AtmazarIrasaMvedanI 3, parazarIrasaMvedanI 4|4| nivedanI kathA caturvidhA prajJaptA, tadyathA - ihaloke dukhIrNAni karmANi ihaloke duHkhaphalavipAkasaMyuktAni bhavanti 1, ihaloke duIrNAni karmANi maraloke Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zya sthAnAsUtra duHkhaphalavipAkasaMyuktAni bhavanti 2, paraloke dukhIrNAni karmANi ihaloke duHkhaphalavipAkasaMyuktAni bhavanti 3, paraloke dukhIrNAni karmANi paraloke duHkhaphalavipAkasaMyuktAni bhavanti 4 / ihaloke sucIrNAni karmANi ihaloke sukhaphalavipAkasaMyuktAni bhavanti 1, ihaloke sucIrNAni karmANi paraloke sukhaphalavipAkasaMyuktAni bhavanti 2, evaM caturbhaGgI 4 |1| sU0 / 44 / TIkA - " cattAri vikahAo " ityAdi - vikathA: - virudvAH - saMyamabAdhakatayA pratipakSIbhUtAH, kathA: - vacanapaddhataya iti vikathAH, tacitasraH prajJaptAH, tadyathA - strI kathA - strINAM strISu vA kathA strIkathA, strIkathAyAM vikathAtvaM ca saMyamaparipanthitvAdbodhyam 1za evaM bhaktakathA - bhaktaM- bhojanaM tasya kathA 2, dezakathA - 3 rAjakathA-4 | saGkIrNa - saGkIrNamanA: ". - isa pATha meM manakA svarUpa kaha diyA hai. isaliye aba sUtrakAra vacana kA svarUpa prakaTa karane ke liye vikathAkA kathana karate haiM - " cattAri vikahAo paNNattAo " - ityAdi - 44 46 TIkArtha-cAra cikathAeM kahI gaI haiM, jaise - strI kathA, 1 bhakta kathA, 2 deza kathA, 3 aura rAjakathA 4, / saMghama meM bAdhaka hone ke kAraNa jo usakA pratipakSa hotI hai aisI vacana paddhatiyAM vikrathA haiN| striyoM kI kathA karanA yA striyoM meM baiTha kara kathA karanA hI strI kathA hai / strI kathA ko vikathA kahane kA kAraNa yaha hai ki vaha saMyama kA paripanthI- cipakSa hai | bhakta nAma bhojana kA hai, bhojana kI kathAkA nAma bhakta kathA hai / sa'kI...-saMkINuMmanA: ' A sUtrapATha dvArA mananuM svarUpa prakaTa karyuM" che. have sUtrakAra vacananuM svarUpa prakaTa karavA nimitte vikathA-kathAnu svarUpa a48 4re che. " cattAri vikahAo paNNattAo " tyAhi 66 TIartha - thAra visthAmA uhI che - (1) zrI thA, (2) lastasthA, (3) dezasthA ane (4) rAjakathA A cAre prakAranI kathAe sayamanA pAlanamAM khAdhakarUpa hAvAne kAraNe temane vikathAo kahI che. strIe viSe vAte karavI athavA strIo vacce besIne vAteA karavI tenuM nAma srIkathA che. srIkathAne vikathA kahevAnuM kAraNa e che ke te saMyamanI paripanthI ( vipakSabhUta ) che. eTale leAjana-bhAjana samadhI vAtane bhaktakathA kahe che, deza viSenI kathAne , bhakta Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 . u02 su044 vikathAsvarUpanirUpaNam - " ithikahA " caubihA" ityAdi-strIkathA caturvidhA jAtyAdibhedena, tatra strINAM jAtikathA-jAtyA jAtevA kathA-brAhmaNIprabhRtInAmanyanamAyAH prazaMsA nindA vA 1, evaM strINAM kulakathA-utkRSTApakrapTakula jAtAnAM strINAM kasyAzcita striyAH prazaMsA kasyAzcinnindA vA 2, tathA strINAM rUpakathA-AndhrIprabhRtInAM madhye kasyAzcid rUpasya prazaMsA nindA vA 3, tathA-strINAM nepathyakathAmahArASTIprabhRtInAM strINAM kasyAzcit kacchavandhanAdiveSasya prazaMsA nindA vA 4 // strIkathAyAM caite doSA:-" AyaparamohudIraNaM uDDAho suttamAi prihaannii| vaMbhavayassa aguttI pasaMgadosA ya gmnnaado| 1 / " deza sambandhI kathAkA nAma- deza kathA hai aura rAjasambandhI kathA kA nAma rAjakathA hai / " itthikahA cauvihA"---ityAdi, strI kathA cAra prakArakI haiM jaise- striyoM kI jAti kI kathA, 1 striyoM ke kula kI kathA, 2 striyoM ke rUpa kI kathA, 3 aura striyoM ke nepathyakI kathA, 4 / brAhmaNI Adi kisI eka kI prazaMsA, athavA, nindA karanA yaha - strI kathAkA prathama bheda hai, 1 / utkRSTa-apakRSTa kula meM utpanna huI striyoM meM se kisI eka kI prazaMsA-yA-nindA karanA yaha-strI kathAkA dvitIya bheda hai| AndhrI (Andhra pradeza meM janmI haI) striyoM meM se kisI eka strI ke rUpakI prazaMsA- athavA nindA karanA yaha strI kathAkA tIsarA bheda hai.-3 tathA- mahArASTro Adika striyoM meM se kisI eka strIke kaccha bandhanAdi veSa kI prazaMsA karanA athavA kisI ke veSa kI nindA karanA yaha- strI kathA kA caturtha bheda hai -4 / strI kathA meM ye doSa hai-" Aya paramohudIraNaM "-ityAdibhane / vipanI thAne. 2044thA 4 cha. " itthikahA caubihA" yA. strIkathA cAra prakAranI kahI che- (1) strIonI jAtinI kathA, (2) strIonA ajanI thA, (3) zrIyAnA 35nI 4thA mana (4) zrImAna nepathyanI thA. brANa Adi eka jAtinI strInI prazaMsA athavA nindA karavI tenuM nAma strIviSayaka jAtikathA che. uttama athavA nIca kuLanI vAta karIne kaI kuLamAM janmelI strInI prazaMsA karavI ane kaI kuLamAM janmelI strInI nindA karavI, tene viSayaka kuLakathA kahe che. strInA rUpanI prazaMsA athavA nindA karavI tenuM nAma rUpakathA che. (4) mahArASTriya Adi strIonI veSabhUSAnI prazaMsA karavI ane keI bIjI strInA veSanI nindA karavI tenuM nAma ne pathya kathA che. strIkathAmAM je de che te A gALAmAM prakaTa karyA che- ___"Aya paramohudIraNaM" ityAdi Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " 616 66 chAyA-'" AtmaparamohodIraNA uDDAhaH sUtrAdiparihAniH / brahmavatasyAgutiH prasaGgadoSAzca gamanAdayaH |1| " iti, bhakahA caunviA " ityAdi - bhaktakathA catuvidhA prajJaptA, vadyathAbhaktasya-AvApakathA-AvApaH - zAkaghRtAdi, tasya kathA - amukarasavatyAbhiyanti zAkaghRtAdInyupayujyanta ityevaM rUpA kathA 1, bhaktasya nirvASakathAnirvANaH pakvA pakva AhAraH, tasya kathA - amukarasavatyAmetAvantaH pakvApakvAnnavyaJjana vizeSA upayujyanta ityevaMlakSaNA kathA 2, bhaktasya Arama nakathA - ArambhaH - agnyAdhArambhaH tasya kathA - etAvatA vahnitApena saMyAvAdivastUni ( halvAdi prasiddha : ) prazastAni bhatta kahA cauccihA " ityAdi, bhaktakrayA cAra prakAra kI kahI gaI hai, jaise -bhakta ke AvApakI kathA, 1 bhakta ke nirvApakI kathA, 2 bhakta ke Arambha kI kathA, 3 aura bhakta ke niSTAna kI kathA, 4 / zAka - ghRta Adi kA nAma AvApa hai, bhakta sambandhI zAka- vRtAdi kI kathA karanA ki amuka rasavantI meM ( rasoI meM ) itane zAkanyAaise 2 zAka ghRtAdi upabhoga meM lAye jAte haiM, aisI kathA bhakta kathA kA prathama bheda hai | pakkA-pakva AhArakA nAma nirvANa hai, isa bhojana sambandhI nirvANa kI kathA karanA ki amuka " rasavantI " meM itane pakvAnna aura itane apakvAnna upayukta hote haiM aisI kathA bhojana kathA kA dvitIya bheda haiN| bhojana ke viSaya meM agni Adika ke Arambha kI kathA karanA ki - saMghAva" haluvA " Adi vastueM itane agni ke bhattA cavvihA " tyahi-masta sthAnA yA yAra prahAra nIce abhAle uhyA che-(1) lAnA bhAvApanI thA, (2) atanA nirvApanI prathA, (3) lastanA bhArabhlanI prathA bhane ( 4 ) lastanA niSThAnanI thA. "lautanA bhAvApanI uthA " - zAha, dhI mAhituM nAma 'AvAya' che. amuka bhAjanamAM ATalAM zAka, ATalA zrutADhi upayeAgamAM lIdhAM hatAM, A prakAranI bhAjananA viSayamAM je vAte karavAmAM Ave che, tene bhAjananA AvApanI kathA kahe che. 66 sthAnAstre -- (2) " bhejananA nirvopanI kathA "----pakavApaka AhArane nirvyApa kahe che. amuka bhAjana samAraMbhamAM ATalA pakavAnna ane ATalAM apakavAnna upayAgamAM levAya che athavA levAmAM AvyA hatA, A prakAranI kathAne A khIjA seTamAM mUkI zakAya che. (3) bhAjananA AraMbhanI kathA--bhAjananA viSayamAM agni AdinA ArabhanI vAta karavI tenuM nAma Ara bhanI kathA che. jemake zIrA Adi Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ sudhA TIkA sthA04302 20 44 vikathAsvarUpanirUpaNam 617 saMpadyante nAlpavahninApenetyAdirUpA 3, bhaktasya niSThAnakathA-niSThAnaM zatasahasraprabhRti dravyaM tasya kathA " amukabhojane etAvad dravyamupayujyate' ityevaMrUpA niSThAna katheti 4) atra caite doSA:" AhAramaMtareNavi gehIo jAie saIgAle / ajiiMdiya odariyAvAo u aNunnadosAya / 1 / " chAyA--" AhAramantareNApi gRddhayA jAyate sAGgAram ajitendriyatA audarikavAdastu anujJAdopAzca / 1 / iti, 4 / " desakahA caubihA" ityAdi-dezasya magadhAdeH kathA dezakathA, sA caturvidhA prajJaptA, tadyathA-dezavidhikayA-deze-magadhaprabhRtau vidhiH-viracanAbhojanamaNimayabhUmikAdInAM nirmANaM, tasya kathA tathA 1, tApa se acchI banatI haiM, aura alpa agni tApa se acchI nahIM banatI hai ityAdi, yaha bhojana kathAkA tRtIya bheda hai-3 / zata-sahana Adi dravyakA nAma niSThAna hai, isa dravya kI kathA karanA ki amuka bhojanameM itanA dravya kharcA jAya (kharca kiyA jAya ) tabhI yaha ThIka-2 banatA hai, yaha bhaktakA cauthA bheda hai-4 isa bhakta kathA meM itane doSa haiM"AhAramaMtareNa vi"-ityAdi / desa kahA caravihA-" ityAdi-- magadha Adi deza kI kathA karanA, yaha-dezakathA hai, jo ki cAra prakAra kahI gaI hai, jaise-dezavikathA-1 dezavikalpa kathA-2 dezacchanda kathA-3 aura dezanepathyaM kathA-4 / magadha Adi deza meM bhojanamaNimaya bhUmi Adi kA nirmANa acchA hotA hai, yA-burA hotA hai vastuo ATalI agninA tApathI sArI bane che-echA tApathI sArI banatI nathI, A prakAranI kathAne trIjA bhedamAM gaNAvI zakAya che - bhajananA niSThAnanI kathA-zata, sahasra Adi dravyanuM nAma niSThAna che amuka bhejanamAM ATaluM dravya kharca karavAmAM Ave, te ja te bhajana sAruM bane che, athavA amuka mANase amuka bhojana samAraMbhamAM ATaluM dravya vAparyuM, A prakAranI kathAne A cothA bhedamAM mUkI zakAya che. mA tathA mAsA dvaSa cha-" AhAramaMtareNa vi" tyAli. " dekhakahA caunvihA " tyA-bharAdha zanI 4542vI tuM nAma dezathA che. dezathAnA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) deza vidhi kathA, (2) deza vi85 4thA, (3) deza chan6 thA, mana (4) deza nepathya thA. (1) magadha Adi dezamAM bhejana, maNimaya bhUmi AdinuM nirmANa sAruM thAya che ke narasuM thAya che, evI je vAta karAya che tene deza vidhi sa 78 Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre dezavikalpakathA-deze vikalpaH sasyAdiniSpattiH, vamakUpataDAgabhavanamabhRtinirmANalakSaNaca dezavikalpaH, tasya kathA 2, dezacchandaHkathA - deze chandaH - gamyAgamya vibhAgaH, yathA ' lATa ' deze mAtula kanyA gayyA kvacinmAtulabhaginI ca tadanyadeze'gamyA seti dezacchandaH, tasya kathA dezacchandaHkathA 3) 618 deza nepathyakathA-deze nepathyasya strIpuruSANAM svAbhAvikasya veSasya tathA'laGkAraracitasya ca kathA dezanepathyakathA 4 / iha caite dopAH " rAgadopattI sapakkhaparapakvao ya ahigaraNaM / bahuguNa imotti deso souM gamaNaM ca annesiM / 1 / " iti, chAthA- -" rAgadvepotpattiH svapakSa:- papakSAbhyAmadhikaraNam / bahuguNa epa iti deza: zrutvA gamanaM cAnyepAm | 1 | " aisI kathA karane kA nAma - dezavikathA hai - 1 sagadhAdi deza meM dhAnya utpAdana vidhAna kI kathA, evaM - vapra kUpa taDAga bhavana Adi ke nirmANa kI kathA karanA yaha dezavikathA hai- 2 dezacchanda kathA - dezAdi ko lekara gamyAgamya Adi kI kathA karanA, jaiselATa deza meM mAmA kI kanyA gamya hotI hai, kahIM mAmAkI bahana gandha sevanIya hotI hai, aura inase vibhinna deza meM agamyA hotI hai - 3 deza nepathya kathA - deza ko lekara strI puruSoM ke svAbhAvika veSabhUSA Adi kI kathA karanA, jaise- amuka deza meM kho puruSo kI veSavibhUSA isa prakAra kI hotI hai, amuka deza meM isa prakAra kI -4 isa kathA meM aise doSa haiM- " rAgadopattI " - ityAdi / 66 rAyakahA cukathA kahe che. (2) magadha Adi dezamA anAja vagerenA utpAdananI kathA tathA DUvA, vAva, taNAva, 'sUtrana mahinA nirmANunI sthAne deza vittha thA De che. (3) dezAdinI apekSAe gamya-agamya AdinI kathA karavI tenuM nAma deza chaha 4thA che. "" gaMbhya "meMTase sevanIya bhane 'sabhya' bheTale asevanIya, bhebhaGe " sATAhi dezamAM bhAbhAnI hImrI gabhya ( sevanIya ) hoya che, ane anya deze|mAM mAmAnI dIkarI agamya hoya che, " A prakAranI kathAne dezachanda kathA kahe che, (4) amuka dezamAM strI-puruSAnI veSabhUSA A prakAranI hAya che, " A prakAranI kAi dezanA strIpuruSonA svAbhAvika veSabhUSAnI kathAne deza nepathya kathA kahe che. A dezakathAnA DhASA A gAthAmAM prakaTa karyo che. rAgado suppattI " tyAhi "C Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u02 sU033 vikathAsvarUpanirUpaNam 69 ___ " rAyakahA caubihA" ityAdi-rAjamathA catuvidhA majJaptA, tadyathA-rAjJo'tiyAnakathA-rAjJaH-atiyAnaM-nagarAdau pravezaH, tasya kathA atiyAnakathA 1, tathA-rAjJo niryANakathA-niryANaM-nagarAd niHsaraNaM, tasya kathA niryANakathA 2, rAjJo valavAhanakathA-valaM hastyAdi, vAhanaM-vesarAdi, tadubhayakathA balavAhanakathA3, rAjJaH kozakoSThAgArakathA-kozaH-nidhiH-suvarNAdibhANDAgAra, koSThaM kumlAdi, tadrUpamagAraM dhAnyAgAramityarthaH, tadubhayakathA kozakoSThAgArakathA 4 / iha cArakacorAdizaGkAspA aneke dopA bhavanti, uktaM ca"hiyatthassa bhave coro, mAriyassa Nu hiNsgo| ' rahassabhedago veno, iha saMkA pajAyae / 1 / / chAyA-" hRtArthasya bhaveccauro, mAritasya tu hiNskaa| rahasyabhedako vA'ya-miti zaGkA majAyate / 1 / " iti / vihA"-ityAdi-rAjakathA cAra prakAra kI kahI gaI hai-jaise-rAjA kI atiyAna kathA-1 rAjA kI niryANa kathA-2 rAjA kI balavAhana kathA-3 rAjA kI koThAgAra koSa kathA-4 ina meM rAjA ke nagara Adi meM praveza karane kI jo-kathA hai baha-rAjA kI atiyAna kathA hai-1 rAjA ke nagara se bAhara nikalate samaya kI jo kathA hai vaha-rAjA kI niryANa kathA hai-2 rAjA ke vala-sainya-kI vAhana-hastyAdi kI, tathA-donoM bala-vAhanoM kI kathA karanA yaha rAjA kI bala vAhana kathA hai-3 rAjA ke stuvarNAdi bhANDArakI evaM-dhAnyAgArakI kathA tathA ina donoM kI kathA karanA so yaha-rAjA kI koSThAgAra kathA hai-4 / yahAM-cAraka cora Adi zaGkA rUpa aneka doSa hote haiN| uktaJca"hiyattharasa bhave coro"-ityAdi / " dhammakahA caucihA. " rAyakahA cauvvihA " tyAha-244thA yA2 5312nI hI cha-(1) rAnI matiyAna 31, (2) rAnI.niyAra , 4tha!, (3) 2innI masavAhana kathA, (4) rAjAnI keSAgAra keSa kathA. (1) rAjAnA nagara praveza viSayaka kathAne " rAjAnI atiyAna kathA" kahe che. (2) rAjA nagaranI bahAra vijayAdi nabhittara prayANa 42 cha tanI thAne 'tanI.niyA thaa| . cha. (3) rAjAnA sainya, hAthI, ghoDA Adi vAhana athavA banenI (bala vAhananI) kathA karavI tenuM nAma "bhalavAhana kathA che. (4) rAjAnA suvarNAdi kaSanI dhAnya bhaMDAranI kathAne "kekAgAra kaSa kathA " kahe che. ahIM cAraka (cera) mAhi za35 bhane hopa DAya che. 4hyu 5 cha - " hiyattharasa bhave coro" tyAdi Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ sthAnAGgasUtre atha dharmakathA"caubihA dhammakahA" ityAdi-dharmakathA - dharati-bhavajaladhau nipatat bhavyajAtaM dhArayati plaba iva tArayati zubhasthAna prApayatIti dharmaH, tasya kathAbhagavaddezanAlakSaNo vAkyapravandho dharmakathA / yadvA - zubhAzubhakarmavipAkopadarzanaM dharmakathA / sA caturvidhA prajJaptA, tadyathA-AkSepaNI-AkSipyate-mohaM nirAkRtya tattvaM cAritraM vA prati samAkRSyate zrotA'nayeti AkSepaNI / ukta ca " sthApyate satpathe zrotA, yathA sA''kSepaNI kthaa| yatheAkAra kamalA-vatI dharme vyatiSThipat / 1 / iti, 1 // - tathA-vikSepaNI-vikSipyate-samyagvAdaguNotkarSapradarzanena mithyAvAdAdapasAyate zrotA'nayeti vikSepaNI, uktaM caityAdi-jo bhava jaladhi meM DUbate huve prANiyoM ko usase naukA kI taraha pAra lagA detA hai-zubhasthAna meM pahuMcA detA hai usakA nAmadharma hai, isa dharmakI jo-kathA hai vaha-dharma kathAhai / arthAt-bhagavAnkI dezanArUpa jo vAkya prayandha hai vaha-dhamakathA hai, athavA-zubhA 'zubha karma ke vipAka phala ko upadarzana karAne vAlI jo kathA hai vaha-dharma kathA hai / yaha dharmakathA cAra prakAra kI kahI gaI hai, jaise-AkSepaNI1 vikSepaNI-2 saMvedanI-3 aura nivednii-4| inameM-jisa kathA se zrotA jIva moha se dUra karA kara tattva ke prati, athavA-cAritra ke prati AkRSTa kiyA jAtA hai vaha-kathA AkSepaNI hai / kahA bhI --- " sthApyate satpathe zrotA"-ityAdi / "vikSepaNI"-samyagvAdaguNa ke utkarSa ke pradarzana se zrotA jisa kathA dvArA mithyAvAda se " dhammakahA cauThivahA" yAha-4thA yAra prA2nI se che. sa4. sAgaramAM DUbatA jIvane je naukAnI jema pAra karAvI de che-zubha sthAnamAM pahoMcADI de che, tenuM nAma dharma che te dharma viSayaka je kathA che tene dharma, kathA kahe che. eTale ke bhagavAnanI dezanA rUpa je vAyaprasa che, tene dharma kathA kahe che. athavA zubhAzubha karmane vipAka phaLanuM upadarzana karAvanArI je kathA che tene dharmakathA kahe che. tenA cAra prakAra nIce pramANe che-(1) AkSe 50ii, (2) vikSapaNI, (3) Aail A2 (4) nivanI. je kathA dvArA zrotAnA AtmAne mohathI dUra karIne tatva pratye athavA cAritra pratye AkRSTa karavAmAM Ave che te kathAne AkSepaNa kathA kahe che. 4ghu 5 cha ? " sthApyatte satpathe zrotA" tyAhi Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u02 044 vikathAsvarUpanirUpaNam " samyagvAdaprakarSeNa mithyAvAdasya khaNDanam / yA vikSepaNIsa, yathA keMzI pradezinam | 2 | iti, 2 50 tathA - saMvedanI - saMvedyate- saMsArAsAratApradarzanena mokSAbhilApa utpAdyate'nayeti saMvedanI, uktaM ca $6 yasyAH zravaNamAtreNa muktivAnchA prajAyate / saMvedana yathA mallI, paD nRpAn pratyavodhayat / 3 | " iti, 3 | tathA-nirdedanI-nirvedyate= viSayebhyo virajyate zrotA'nayeti nirvedanI, uktaMca - " yadAkarNanamAtreNa vairAgyamupajAyate / nirvedI yathA zAli - bhadro vIreNa bodhitaH |4| iti, atratya kAyAM vizeSa jijJAsubhiravalokanIyam / 4 / dRSTAntacatuSTayamasmatkRtAyAmAcArAGgamutrasyA''cAra cintAmaNiTI dU crisskSepaNI 66 " akkhevaNI kahA cautrihA " ityAdi -AkSepaNI kathA caturvidhA prajJaptA, tadyathA - AcArA''kSepaNI- AcAraH - locAsnAnAdiH, sa akSipyate, - prakAzitaH san sthApyate'nayetyAcArA''kSepaNI 1 / dUra kiyA jAtA hai vaha vikSepaNo kathA hai / kahA bhI hai- " samyagvAdaprakarSeNa " - ityAdi, jo kathA zrotAko saMsAra kI asAratA dikhAtI huI mokSa kI abhilASA utpanna karAtI hai vaha - saMvedanI hai / kahA bhI hai - " yasyAH zravaNamAtreNa " - ityAdi, jo kathA zrotA ke viSayAnurAga ko dhvasta (naSTa ) karatI huI una una viSayoMse use virakta banA detI hai vaha kathA nirvedinI hai / kahA bhI hai- " yadA karaNamAtreNa " ityAdi / AkkhevaNI kahA cahA, ityAdi, AkSepaNI kathA AcArAkSepaNI, 1 vyavahA cAra prakAra kI kahI gaI hai, jaise - 'vikSepaNI " sagRglAda guNunA utkarSanA pradarzanathI zrotA je kathA dvArA mithyAvAdane tyAga karI nAkhe che, te kathAne vikSepaNI kathA kahe che. " samyagvAdaprakarpeNa " tyAhi je kathA zrotAne saMsAranI asAratA khatAvIne tene meAkSAbhilASI banAve che, te sthAne' sa'veddanI thA' he cheu cheDe " yasyA* zravaNamAtreNa "chtyaahi-je kathA zrotAnA viSayAnurAganA dhvasa (nAza ) karIne, te viSayAthI tene virakta urI nAce che, mevI sthAne ' nivehinI prathA ' u cheu che - " yadA karaNa mAtreNa " dhatyAhi- " AkkhetraNI kahA cauvtrihA " ityAdi AkSepAthI sthAnA nIce prabhArI Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtra vyavahArA''kSepaNI-vyavahAraH-kathaJcidAgaMta dopa dUrIkaraNAya prAyazcittarUpaH, sa AkSipyate'nayeti vyavahArA''kSepaNI 2 / / prajJaptyAkSepaNI--prajJapti:-saMzayavataH zrotuH priyavacanaiH prabodhanaM, sA''kSipyate'nayeti prajJaptyAkSepaNI 3 / dRSTivAdA''kSepa gI-dRSTivAdaH-zrotAramudizya nayAnanusRtya sUkSmajIvaprabhRtibhAvapratipAdanam , AkSepaNyAcAyaM rasa:" vijjAcaraNaM ca tavo, purisakAro ya smiiguttiio| uvaissai khalu jaM so, kahAe akkhevaNIyairaso / 1 / " chAyA--" vidyAcaraNa ca tapaH puruSAkArazca samitiguptayaH / upadizyate khalu yat sa kathAyA AkSepaNyA rasaH / 1 / " iti / / __ ityaakssepnnii| rAkSepaNI, 2 prajJaptyAkSepaNI, 3 aura dRSTivAdAkSepaNI, 4 jisa kathA ke dvArA loca Adi kA karanA, aura snAna Adi nahIM karanA yaha viSaya pradarzita hotA huvA sthApita kiyA jAtA hai vaha kathA 'AkSepaNI' hai, 1 kathaJcit Agata doSa ko dUra karane ke liye prAyazcitta rUpa jisa kathA ke dvArA prakAzita kiyA jAtA hai vaha kathA vyavahArAkSepaNI hai, 2 saMzayazAlI puruSa, saMzayavAn zrotAko priya vacano dvArA bodha denevAlI jisa kathA ke dvArA prakAzita kI jAtI hai aisI vaha kathA, prajJaptyAkSepaNI hai, 3 zrotAke anusAra nayoM ko lekara, nayoM kA Apraya karake, jo sUkSma jIva Adi padArthoM ke bhAvoM kA pratipAdana jisa kathA se kiyA jAtA hai vaha kathA dRSTivAdAkSepaNI hai, 4 / AkSepaNI kathAkA yaha rasa hai-"vijjAcaraNaMca tavo'-ityAdi / yA2 542.4aa cha-(1) mAyAkSepaNI, (2) 0443rAkSepaNI, (3) prazatyA. paNI, mana (4) TipApI. je kathA dvArA leca Adi karavAnuM ane sanAtana Adi nahIM karavAnuM prati pAdana karavAmAM Ave che, te kathAne AcArakSepaNa kathA kahe che koI paNa prakAre thaI gayelA deSane dUra karavA mATenA prAyazcitta AdinuM je kathA dvArA pradarzana thAya che te kathAne vyavahArakSepaNa kathA kahe che. saMzayukta zrotAne priyavacana dvArA prabodhana rUpa prajJaptinuM je kathA dvArA pradarzana thAya che te kathAne prajJapti AkSepaNa kathA kahe che ane Azraya laIne sUkSama jIvAdi padArthonA bhAvanuM pratipAdana je kathA dvArA karavAmAM Ave che, te kathAne dRSTivAdAkSepaNI kathA kahe che. AkSepaNa kathAnA lAbhane A gAthA dvArA prakaTa 42vAmai mAvasa che. " vijjAcaraNaM ca tavo" tyAdi.. . Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u 2 sU014 vikathAsvarUpanirapaNam 123 __ " vikkhevaNI kahA " ityAdi-vikSepaNI kathA caturvidhA prajJaptA, tadyathAsvasamayaM-svasya samaya:-siddhAntaH svasamayaH, taM svasamayaM kathayativarNayatitadguNAn prakAzayati mAka, tataH svasamayaM kathayitvA pAsamayam anyasiddhAntaM kathayati-parakIyasiddhAntadoSapradarzanapUrvakaM pratipAdayatItyarthaH / / iti prathamA vikSepaNI kathA 1 / / parasamayaM-parakIyasiddhAntaM kathayitvA-taddhopapradarzanapurassaraM pratipAdya svasa mayaM-svakIyasiddhAntaM-tadguNapradarzanapurassaraM sthApayitA-svasiddhAntasya sthApanA. zIlo bhavati 2 // iti dvitiyAvikSepaNI kthaa|2|| samyagyAda-parasiddhAnteSvapi dhuNAkSaranyAyena yo yAvAn jinAgamatatvavAda. samAnatayA samyaka-samIcIno'virodhitatyAnAM vAdaH samyagvAdaH, te samyagvAda kathayati, samyagvAdaM kathayitvA mithyAvAda-ninoktatatvavirudvarUpaM kathayati-taddho. papadarzanapUrvakaM pratipAdayati, iti tRtIyAvikSepaNI kathA 3 // ___"vizvaNI kahA ca ubihA" ityAdi, vikSepaNI kathA cAra prakArakI kahI gaI hai, jo kathA pahile sva samaya ko, apane siddhAnta guNoM ko dikhAte huve anya siddhAnta ko, usake doSoM ko pragaTa karate huve kahI jAtI hai vaha kathA vikSepaNI kathA hai, aura yaha pahale prakAra kI vikSepaNI kathA hai| jo kathA para siddhAnta gata doSoM ko pragaTa karate huve apane siddhAnta ke guNoM ko prakAzita karate have kahI jAtI hai vaha-dvitIya prakAra kI vikSepaNI kathA hai / jo kathA para siddhAntoM meM bhI ghuNAkSara nyAya se jitanA samyagvAda hai jinAgamana ke tAttvika vivecana se milatA huvA kathana hai, use prakaTa karatI hai, aura jitanA usa meM mithyAvAda hai jinoktatatva se viparIta kathana hai use prakaTa karatI hai isa DhaGga se jo kathA kahI jAtI hai vaha tRtIya prakAra kI "vikkhevaNI kahA cauvyihA " tyA viSayI 4thA yA2 4ii chje kathAmAM pahelAM svasamayanA (jaina siddhAntana) guNane prakaTa karavAmAM Ave che, ane tyArabAda anya siddhAntanA de prakaTa karavAmAM Ave che, te kathAne pahelA prakAranI vikSepaNa kathA kahe che je kathAmAM pahelAM para siddhAntagata dene prakaTa karIne svasiddhAntanA guNene prakAzita karavAmAM Ave che, te kathAne bIjA prakAranI vikSepaNa kahe che. je kathA para siddhAntomAM jeTale samyavAda che-jinAgamanA tAvika vivecana sAthe maLatuM Ave evuM kathana che-tene paNa prakaTa kare che ane temAM jeTale mithyAvAda-jinakti tatva karatAM viparIta kathana che, tene paNa prakAzita kare che, te kathAne trIjA prakAranI vikSepa kathA kahe che. Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre mithyAvAdaM - parasamayeSveva jinoktatattvaviruddharUpaM mithyAvAdaM kathayitvA samyagvAdaM sthApayitA bhavati / yadvA - nAstikavAdisamayaM kathayilA AstikatrAdisamayaM kathayatIti caturthI vikSepaNI kathA vodhyA 4 | iti caturthI vikSepaNa kathA / iti vikSeraNI kathA | 2 624 atha saMvedanI " saMveNI kahA cauvivahA " ityAdi - saMvedanI kathA caturvidhA prajJaptA, tadyathA - ihaloka saMvedanI - ihaloka :- manuSyalokaH, parantvatra lakSaNayA manuSyajanma gRhyate, tasya svarUpakhyApanayA saMvedanI saMbodhanI, yathA-' idaM mAnupatvamasAramanityaM meghamaNDalasannibha 'mityAdirUpA | 1 | vikSepaNI kathA hai, para samayoM meM hI jinokta tattva viruddha rUpa mithyAvAda kara ke samyagvAda kI sthApaka hotI hai, athavA - nAstikavAdI ke samaya ko kaha kara ke AstikavAdI ke siddhAnta ko sthApita karatI hai vaha cauthe prakAra kI vikSepaNI kathA hai / " saMvehaNI kahA cauccihA - ityAdi, saMvedanI kathA cAra prakAra kI kahI gaI hai, jaise- ihaloka saMvedanI, 1 paraloka saMvedanI, 2 Atma zarIra saMvedanI, 3 aura parazarIra saMvedanI, 4 jo kathA iha loka ke lakSaNa se manuSya janma ke svarUpa para prakAza DAlatI hai, jaise- yaha manuSya janma asAra hai, anitya hai, meghamaNDala ke jaisA dekhate dekhate vilIna ho jAtA hai, ityAdi, je kathA para samayeAmAM ( siddha'temAM ) je mithyAtva che tene prakaTa karIne samyagvAdanuM pratipAdana kare che tene ceAthA prakAranI vikSepaNI kathA kahuM che, athavA je kathA na stikavAdInA siddhAntanu kha`Dana karIne AstikavAdanA siddhAntAnuM pratipAdana kare che, te kathAne cAthA prakAranI vikSepaNI kathA kahe che. " saMdehaNI kahA cavhA " ityAhi-savehanI thA yAra aaranI uDDI che. (1) ghaDalAusa vehanI, (2) paraso savehanI, ( 3 ) AtmazarIra sahanI ane (4) parazarIra sa vedanI je kathA A leAkanA lakSaNa dvArA manuSya janmanA svarUpapara prakAza nAce che, zevI sthAne 'Di sahanI thA' he che. prema " mA bhanuSya janma asAra che, anitya che, meghama'DaLanI jema jotajotAmAM vilIna thaI jAya evA che, " A prakAranI kathAne ihaleAka savedanI kathA kahe che. Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 625 na suSA rokA sthA04 702 sU0 44 vikathAsvarUpanirUpaNam paralokasaMvedanI-paralokaH-devAdibhavaH, tasya svabhAvasya saMvedanI-khyApanI tathA, yathA- devA apyamyeAspardhA bhayaviyoga krodhazoka mohakAmamadAdijanitaduHkhAbhibhUtAH santi kiM punastiyaMgAdayaH' ityevaMrUpA 2 // ____ AtmazarIrasaMvedanI~Atmana:-svastha zarIra-kAya:-AtmazarIraM tasya azucinimittotpannatya-sravanmaladvArA''kulakhAzucidvAraniHsRtatve'pi puruSArthasAdhaneDativandhakatvAdisvarUpasya saMvedanI-khyApanI tthaa| evaM parazarIrasaMvedanI-iyaM cA''tmazarIrasaMvedanImanusRtya vodhyA / / / iti sNvednii| paraloka saMvedanI-paraloka se yahAM devAdikoM kA bhava liyA gayA isa paraloka ke svabhAva ko khyApana karane vAlI jo kathA hai, jaisedeva bhI asUyA, IrSyA. spardhA, bhaya, viyoga, krodha, zoka, moha, mada, Adi duHkhoM se abhibhUta haiM, to phira-tiyaMgAdi ko kI kathA hI kyA, 3 aisI kathA paraloka saMvedanI hai / AtmazarIra saMvedanI-jo Atmasva zarIra kI azucitA ke nimitta ko prakaTa karatI ho yahate huve navamala dvAroM se jo ghinAbanI huI hai vaha-azuci dvAra se nikalA hai, ata:--svayaM apavitra hai aisA kathana jo karatI ho, aura yaha puruSArtha sAdhana meM jIvako zithila banAye huve-pramAda patita huve haiM ityAdi bAtoM ko samajhAtI ho aisI vaha kathA AtmazarIra saMvedanI hai / tAtparya yahI hai ki yaha deha hara taraha se apavitra-azuci aura paralokasaMvedanI-paralekathI ahIM devabhava Adi gRhIta thayela che. A paralokanA svarUpane prakaTa karanArI je kathA che tene "parakasaMvedanI kathA" 4. cha. ma " ve pa masUyA, dhanyau, 25, maya, viyA, audha, zaz, moha, mada Adi dukhethI abhibhUta che, te tiryagAdinA dukhanI te vAta ja zI karavI !" A prakAranI kathAne paraleka saMvedanI kathA kahe che. AtmazarIra saMvedanI-je kathA AtmazarIranI (sva zarIranI) azucitAnA nimittone prakaTa karatI hoya te kathAne AtmazarIra saMvedanI kahe che "vahelA navamaLa dvArathI je azuci vadhAre ghADI banI che, azuci dvAra mAMthI A zarIra utpanna thayeluM che, tethI te pote ja apavitra che, evuM kathana je kathAmAM thAya che tene "AtmazarIra saMvedanI" kathA kahe che A kathananuM tAtparya e che ke A deha dareka rIte apavitra-azuci ane kaluSita 79 Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnahasUtre atha nivedanI"NivveyaNI kahA caunihA" ityAdi-nivedanI kathA caturvidhA prajJaptA, tadyathA-ihaloke-manuSyabhave duthIrNAni-du-duSTu-ninditAni cIrNAni-kRtAni duzcIrNAni-duSkRtAni steyapamRtIni pApAni, karmANi-kriyAH, ihaloke-manu. ghinA bane svarUpayAlA hai, isakI utpatti ke jo kAraNa kalApa haiM ve svayaM azuci dhinAyane aura apavitra haiM mAtAke apavitra yoni dvArase yaha nikalatA hai, ataH-aise apavitra zarIra ke moha meM paDakara jo jIva puruSArtha sAdhana se mokSa sAdhana bhUta samyagdarzanAdikoM ke sevana se vaJcita bana jAte haiM unakI yaha baDI bhArI bhUla hai, isa prakAra AtmA ko dehakA svarUpa dekhanevAlI jo kathA hai vaha-AtmazarIra saMvedanI kathA hai / isI prakAra se parazarIra parasaMvedanI kathA ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye, yaha kathA AtmasaMvedanI kA anusaraNa karatI hai, arthAt-jisa prakAra se hameM pratikUla vyavahAra se azAnti hotI hai usI prakAra se para zarIra ke sAtha kiye gaye pratikUla vyavahAra se use bhI azAnti hotI hai, isI bAta ko khyApana karane vAlI kathA para zarIra saMvedanI kathA hai / athavA-jisa taraha se vaha Atma kathA zarIra hai, usI prakAra se parazarIra bhI hai isa bAta ko khyApana karane vAlI kathA parazarIra saMvedanI kathA hai-4 / "NiveyaNI caubihA"-ityAdi / nirvedanI kathA cAra prakA. rakI kahI gaI hai, jaise-jo-steya Adika pApakarma jIva isa manuSya banelA svarUpavALe che. tenI utpattinA je kAraNe che te kAraNe ja azuci yukta ane apavitra che mAtAnA apavitra nidvAramAMthI te nIkaLe che. evA apavitra zarIranA mehamAM paDIne je jIva puruSArtha sAdhano dvArA mekSa sAdhanabhUta sabhyadezanAdikAnA sevanathI vaMcita ja rahe che, te moTI bhUla karate hoya che. A prakAre AtmAne dehanuM svarUpa batAvanArI je kathA che tene AtmazarIra saMvedanI kathA kahe che. ' me pramANe ' 52zarIra savanI' yA viSa 5 sabhA yu. "ma ApaNuM zarIra sAthe thayelAM pratikULa vyavahArathI ApaNane azAnti thAya che, e ja pramANe anyanA zarIra sAthe pratikULa vyavahArathI tene paNa azAnti thAya che," A prakAranI vAtanuM pratipAdana karanArI kathAne parazarIra saMvedanI 4thA 4 cha "NivveyaNI cauvvihA" tyAha nihinI 4thA yA2 prA2nI hI che, ma...yArI mAre 5. karma jIva AlekamAM kare che, tenuM phaLa A lekamAM paNa prApta kare che ane Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA rIkA sthA04 u02 sU0 44 vikathAsvarUpanirUpaNam ___ 627 dhyabhave duHkhaphalaviSA:saMyuktAni-dukha-kaSTa, tadeva phalaM karmatarujanyaM, tasya vipAkA-vipacanaM vipAkaH-anubhavo duHkhaphalavipAkaH, tena saMyuktAni-duHkhaphalavipAkasaMyuktAni-kaSTarUpaphalAnubhavavanti bhavanti, corAdInAmiva / 1 // evamihaloke duzvIrNAni karmANi paraloke-narakAdiloke dukhaphalavipAkasayuktAni bhavanti nArakAdInAmiva / 2 / tathA paraloke-devAdibhave duzcIrNAni-duSkRtAni bhogeyArUpANi karmANi ihaloke duHkhaphalavipAkasaMyuktAni bhavanti AjanmavyAdhidAridrayAdi pIDitamanuSyatirazvAmiva / 3 / loka meM karatA hai, vaha usakA phala isa bhava meM to pAtA hI hai, kyoMkiye svayaMhI duHkharUpa vipAka phalavAle hote haiM, ataH-inheM jo manuSya sevana karatA hai vaha niyamase cora AdikoMkI taraha nAnA prakArake kaSToMko to bhogatAhI hai tathA parabhava meM bhI, narakAdi lokameM bhI, nArakAdi jIvoMkI taraha vaha inake duHkharUpa Adi aneka phaloMko bhogatA hai / tAtparya yahI hai ki-hiMsAdika adharma karma jIvako isalokameM bhI aura paralokameM bhI donoM lokoMmeM vividha prakArake kaSTAdi phaloMke pradAtA hote haiM / tathA-jina duzvIrNa duSkRnoMko amUya ISyA AdirUpa pApa karmo ko yaha jIva paralokameM devAdika bhavomeM arjita karatA hai ve karma duHkha phalarUpa vipAka saMyukta isalokameM hote haiN| jaise isa manuSyalokameM AjanmavyAdhi dAridya Adise pIDita have manuSyoMke aura tiryaJcoMke karma duHkha phalarUpa vipAkase saMyukta dekhe jAte haiM 3 / tathA paralekamAM paNa prApta kare che, kAraNa ke tenuM sevana karanAra mANasa cerAdinI jema A bhavamAM paNa vividha prakAranA duHkha sahana kare che ane nArakAdi gatimAM utpanna thaIne te gatinA vividha ko paNa sahana kare che. - A kathanane bhAvArtha e che ke hiMsA, cerI Adi pApakRtyane phala vipAka jIvane AlekamAM paNa bhagavA paDe che ane paralokamAM paNa bhegava paDe che. A pApakRtyanA vipAka rUpe temane ubhaya lekanA ko sahana karavA paDe che. tathA je duDhiNuM duSkRtyonuM, asUyA, IrSA Adi rUpa pApakarmonuM jIva paralokamAM (devAdika bhamAM) upArjana kare che, te karmone dukhaphalarUpa vipAka jIvane AlekamAM bhogavavuM paDe che. jemake A manuSyalokamAM Ajanma vyAdhi, dAridra AdithI pIDAtAM manuSya ane tiya jevA maLe che. teo parabhavakRta pApakarmone khaphalarUpa vipAka ja bhegavI rahyA hoya che, Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 sthAnAGgasUtre paraloke-tiryagAdibhave duzvIrNAni karmANi paraloke-manuSyAdibhavaM kRtvA punastiyaMgAdibhava eva duHkhaphalavipAkasaMyuktAni bhavanti, manuSyAdibhave tatkarmaNAmudayAvalikAyAmananupaviSTatvAt / 4 / ihaloke sucIrNAni-mukRtAni dAnAdIni paSThASTamAdIni ca karmANi ihaloke sukhaphalavipAkasaMyuktAni bhavanti, tIrthakarAdimupAtradAnena vasudhArAdidRSTivat , paSThASThamAdibhizca-AmazIpadhyAdilabdhiprAptizca / 2 / evaM zepabhaGgatrayaM vivecanIyam paralokameM tiryagAdi bhavameM duzcIrNa karma tiryagAdi bhavameMhI duHkha phala vipAka saMyukta hote haiM, manuSyAdi bhavameM nahIM / kyoMki ve karma manu. pyAdi bhavameM udyAvalikAmeM ananupraviSTa hote haiM 4 / tathA isa. lokameM sucIrNa-acchI tarahase kiye gaye dAnAdika karma SaSTha aSTama Adi tapasyArUpa karma ihalokameM sukhaphala vipAka saMyukta hote haiN| jaise-tIrthaGkara AdirUpa supAtra dAnase vasudhArA AdikI dRSTi hotI hai| tathA-SaSTha aSTama AdikoM tapasthAse Amarza auSadhi Adi labdhikI prApti hotI hai / isI tarahase zeSa bhaGgabhI vivecita karalenA caahiye| yahAM-prathama bhaGga tathA dvitIya bhaGga ye do bhaGgahI kahe gaye haiN| dvitIya bhaGga isa prakArase hai, isalokameM sucIrNa karma paralokameM sukha phalarUpa vipAkase saMyukta hote haiM / jaise-sAdhu zrAvaka Adi dvArA vRtta sucIrNa karma-zeSa do bhaGga isa prakArase haiM-paraloka sucIrNa karma tathA-paralekamAM tiryagAdi bhavamAM duzmaNa duSkRtyanuM dukhavipAka rUpa phala tiryagAdi bhavamAM ja bhegavavuM paDe chemanuSyAdi bhavamAM bhogavavuM paDatuM nathI, kAraNa ke te karmo manuSyAdi bhAvamAM udayAvalikAmAM praviSTa thatAM nathI tathA AlokamAM sArI rIte jenI ArAdhanA thaI hoya evAM dAnAdi karma ane chaThTha-aThThama tapasyArUpa kama A lekamAM ja sukha vipAkarUpa phaLa ApanArA hoya che. jemake tIrthakara AhirUpa supAtrane dAna devAthI vasuMdharA (dhana) nI vRSTi thAya che tathA cha-aTTama Adi tapasyAothI Ama auSadhi Adi labdhinI prApti thAya che. e ja pramANe bAkInA vikapanuM vivecana paNa samajI levuM. ahIM pahele ane bIjo bheda ja kahevAmAM AvyuM che. bIje bheda A pramANe che-AlokamAM sucINuM karma ( upArjita satkarmo) paralokamAM paNa sukharUlarUpa vipAkavALAM hoya che. jemake sAdhu, zrAvaka mAdi dvArA kRta sucI karma, Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhAMTIkA sthA0 4 u02 sU0 44 kAyAvizeSanirUpaNam 4 / atra prathamabhaGgaH proktaH 1 / dvitIyabhaGge sAdhuzrAvakAdiH 2 / tRtIye bhaGge tIrthakaraH 3 // caturthabhaGge vadvatIrthakara nAmagotrakarmA devabhavasthastIrthaGkaraH 4 / sU0 44 // pUrva kathArUpo vAgvizeSa uktaH, sAmprataM puruSajAtapadhAnatayA kAyavizepamAha mUlam-cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-kise NAmamege kise 1, kise NAmamege daDhe 2, daDhe NAmamege kise 3, daDhe NAmamege daDhe 4 // 1 // cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--kise NAmamege kisasarIre 1, kise NAmamege daDhasarIre 2, daDhe NAmamege kisasarIre 3, daDhe NAmamege daDhasarIre 4 / 2 / cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-kisasarIrasta NAmamegasa NANadaMsaNe samuppajai No daDhasarIrasta 1, daDhasarIrassa gAmamegasta NANadaMsaNe samuppajai No kisasarIrassa 2, egasta kisasarIrassa NANadaM. saNe samupajjai daDhasarIrastavi 3, egasta No kisasarIrasta NANadaMsaNe samuppajai No daDhasarIrassa 4 / sU0 45 // 'chAyA-catvAri purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-kRzo nAmaikaH kRzaH 1, kRzo nAmako dRDhaH 2, dRDho nAmaikaH kRzaH 3, dRDho nAmaiko dRDhaH / / 1 / / ihalokameM sukha phalarUpa vipAka te saMyukta hote haiM, jaise tIrthaGkara nAma karma 3, tathA paraloko sucIrNakarma paralokameM sukha phalarUpa vipAkase saMyukta hote haiM, jaise-baddha tIrthaGkakara gotra karmavAlA deva bhavastha tIrthaGkara ||suu044|| " isa prakArase kathArUpa vAra vizeSa kahakara aba sUtrakAra puruSa jAtakI pradhAnatAse kAyavizeSakA kathana karate haiN| trIjo bhAMge-paralokamAM sucINa kama AlekamAM sukhaphalarUpa vipAkathI yukta hoya che. jemake tIrthaMkara nAma kama. bhAga-paralokanA sucI kama paralekamAM sukhaphalarUpa vipAkathI yukta hoya che. jemake baddha tIrthakara zetra karmavALe deva bhavastha tItha karasU. 44 A rIte kathArUpa vAgUvizeSanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra puruSajAtanI pradhAnatAnI apekSAe kAyavizeSanuM kathana kare che, Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 sthAnAGgasUtra ____ paraloke-tiryagAdibhave duzvIrNAni karmANi paraloke-manuSyAdibhavaM kRtvA punastiyaMgAdibhava eva duHkhaphalavipAkasaMyuktAni bhavanti, manupyAdibhave tatkarmaNAmudayAvalikAyAmananumaviSTatvAt / 4 / ihaloke sucIrNAni-sukRtAni dAnAdIni paSThApTamAdIni ca karmANi ihaloke sukhaphalavipAkasaMyuktAni bhavanti, tIrthakarAdisupAtradAnena vasudhArAdivRSTivat , paSThASThamAdibhizca-AmazIpadhyAdilabdhiprAptizca / 2 / evaM zeSabhaGgatrayaM vivecanIyam paralokameM tiryagAdi bhavameM duzcIrNa karma tiryagAdi bhavameMhI duHkha phala vipAka saMyukta hote haiM, manuSyAdi bhavameM nhiiN| kyoMki ve karma manuSyAdi bhavameM udayAvalikAmeM ananupraviSTa hote haiM 4 / tathA isa. lokameM sucIrNa-acchI tarahase kiye gaye dAnAdika karma SaSTha aSTama Adi tapasyArUpa karma ihalokameM sukhaphala vipAka saMyukta hote haiM / jaise-tIrthaGkara AdirUpa supAtra dAnase vasudhArA AdikI vRSTi hotI hai| tathA-SaSTha aSTama AdikoM tapasyAse Amarza auSadhi Adi labdhikI prApti hotI hai| isI tarahase zeSa bhaGgabhI vivecita karalenA cAhiye / yahAM-prathama bhaGga tathA dvitIya bhaGga ye do bhaGgahI kahe gaye haiN| / dvitIya bhaGga isa prakArase hai, isalokameM sucIrNa karma paralokameM sukha phalarUpa vipAkase saMyukta hote haiM / jaise-sAdhu zrAvaka Adi dvArA vRtta sucIrNa karma-zeSa do bhaGga isa prakArase haiM-paraloka sucIrNa karma tathA-paralekamAM tiryagAdi bhavamAM duchINuM duSkRtyanuM duHkhavipAka rUpa phala tiryagAdi bhavamAM ja bhegavavuM paDe chemanuSyAdi bhavamAM bhogavavuM paDatuM nathI, kAraNa ke te karmo manuSyAdi bhavamAM uThayAvalikAmAM praviSTa thatAM nathI tathA AlekamAM sArI rIte jenI ArAdhanA thaI hoya evAM dAnAdi karma ane chaThTha-aThThama tapasyArUpa karma A lekamAM ja sukha vipAkarUpa phaLa ApanArA hoya che. jemake tIrthakara Adipa supAtrane dAna devAthI vasudharA (dhana) nI vRSTi thAya che tathA chaThTha-aThThama Adi tapasyAothI Ama auSadhi Adi labdhinI prApti thAya che. e ja pramANe bAkInA vikapanuM vivecana paNa samajI levuM. ahIM pahele ane bIje le ja kahevAmAM AvyuM che. bIje bheda A pramANe che-AlekamAM sucINuM karma (upArjita satkarmo) paralokamAM paNa sukharUlarU5 vipAkavALAM hoya che. jemake sAdhu, zrAvaka Adi dvArA kRta sucINuM karma, Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhAMTIkA sthA0 4 u02 sU0 54 kAyAvizeSanirUpaNam 4 / atra prathamabhaGgaH proktaH 1 / dvitIyabhaGge sAdhuzrAvakAdiH 2 / tRtIye bhaGge tIrthakaraH 3 // caturthabhaGge vadvatIrthakara nAmagotrakarmA devabhavasthastIrthaGkaraH 4 / sU0 44 // ___ pUrva kathArUpo vAgvizeSa uktaH, sAmprataM puruSajAtapadhAnatayA kAyavizepamAha mUlam-cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-kise NAmamege kise 1, kise NAmamege daDhe 2, daDhe NAmamege kise 3, daDhe NAmamege daDhe 4 // 1 // cattAri purisajAyA papaNattA, taM jahA--kise NAmamege kisasarIre 1, kise NAmamege daDhasarIre 2, daDhe NAmamege kisasarIre 3, daDhe NAmamege daDhasarIre 4 / 2 / cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-kisasarIrasta NAmamegasta NANadaMsaNe samu. ppajjai No daDhasarIrasta 1, daDhasarIrassa NAmamegasta NANadaMsaNe samuppajai No kisasarIrasla 2, egasta kisasarIrassa NANadaM. saNe samuppajjai daDhasarIrastavi 3, egasta No kisasarIrasta NANadaMsaNe samuppajjai No daDhasarIrassa 4 / sU0 45 // 'chAyA-catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-kRzo nAmaikaH kRzaH 1, kRzo nAmaiko dRDhaH 2, dRDho nAmaikaH kRzaH 3, dRDho nAmaiko dRDhaH 41 1 / ihalokameM sukha phalarUpa vipAka ne saMyukta hote haiM, jaise tIrthakara nAma karma 3, tathA paralokameM sucIrNa karma paralokameM sukha phalarUpa vipAka se saMyukta hote haiM, jaise-bAda tIrthaGkakara gotra karmavAlA deva bhavastha tIrthaGkara ||suu044|| " isa prakArase kathArUpa vAra vizeSa kahakara aba sUtrakAra puruSa jAtakI pradhAnatAse kAyavizeSakA kathana karate haiM / trIjo bhAga-paralokamAM sucI kama AlekamAM sukhaphalarUpa vipAkathI yukta hoya che. jemake tIrthakara nAma kama. cethe bhAga-paralekanA sucI kama paralekamAM sukhaphalarUpa vipAkathI yukta hoya che. jemake baddha tIrthakara zetra karmavALA deva bhavastha tIrthakara, sU.44 A rIte kathArUpa vAgUvizeSanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra puruSajAtanI pradhAnatAnI apekSAe kAyavizeSanuM kathana kare che, Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 630 sthAnAgasUtra catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-kRzo nAmaikaH kRzazarIraH 1 kuzo nAmaiko dRDhazarIraH 2, dRDho nAmaikaH kRzazarIraH 3, dRDho nAmaiko dRDhazarIraH 4.1 // catvAri puruSa nAtAni prajJaptAni, tadyathA-kRzazarIrasya nAmaikasya jJAnadarzanaM samutpadyate no dRDhazarIrasya 1, dRDhazarIrasya nAmaikasya jJAnadarzanaM samutpadyate no kRzazarIrasya 2, ekasya kRzazarIrasyApi jJAnadarzanaM samutpadyate dRDhazarIrasyApi 3, ekaraya no kRzazarIrasya jJAnadarzanaM samutpadyate no dRDhazarIrasya // 4 / sU0 // 45 // " cattAri purisajAyA paNNattA" ityAdisUtrArtha-cAra puruSajAta kahe gaye haiM, jaise-kRza kRza 1, kRza dRDha 2, dRDha kRza 3 aura dRDha dRDha 4 / punazca-cAra purupajAta kahe gaye haiM, jaise-kRza kRza zarIravAlA 1, kRza dRDha zarIravAlA 2, dRDha kRza zarIravAlA 3, tathA dRDha dRDha zarIravAlA 4 / punazca-cAra puruSajAta kahe gaye haiM, jaise kRza zarIravAle kisI eka puruSako jJAnadarzana utpanna hote haiM, dRDha zarIravAle puruSako nahIM 1 / dRDha zarIravAle kisI eka puruSako jJAnadarzana utpanna hote haiM, kRza zarIravAle puruSako nahIM 2 / kisI eka kRza zarIravAle puruSakobhI jJAnadarzana utpanna hote haiM tathA dRDha zarIravAle puruSokobhI jJAnadarzana utpanna hote haiM 3 / tathA jo kRza zarIravAlA puruSa hai usakobhI jJAnadarzana utpanna nahIM hote haiM aura jo dRDha zarIravAlA hai usakobhI jJAnadarzana utpanna nahIM hote haiM 4 / / " cattAri purisajAyA paNNattA" dhyAhasUtrAtha--yA2 // 2 // puruSo -(1) dRza 41, (2) isa dRr3ha, (3) 18 dRza mAne (4) 18 18. mI te 5 yAra pAnA puruSa 4aa cha(1) za za zarI2 yuta, (2) dRza 48 zaza2 yuta, (3) 68 pRza zarIra yukta tathA (4) deDha deDha zarIra yukta vaLI A pramANe paNa cAra puruSa prakAre kahyA che-(1) kRza zarIra vALA keI eka puruSane jJAnadarzana utpanna thAya che, jayAre daDha zarIravALA keI eka puruSane jJAnadarzana utpanna thatAM nathI. (2) daDha zarIravALA kaI eka puruSane jJAnadarzana utpanna thAya che, jayAre kRza zarIravALA keI eka puruSane jJAnadarzana utpanna thatAM nathI. (3) keI eka kRza zarIravALA puruSane paNa jJAnadarzana utpanna thAya che ane keI eka daDha zarIravALA puruSane paNa jJAnadarzana utpanna thAya che. (4) koI eka kuza zarIravALA puruSane paNa jJAnadarzana utpanna thatAM nathI ane keI eka daDha zarIravALAne paNa jJAnadazana utpanna thatAM nathI. Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u02 sU0 44 kAyAvizeSanirUpaNam TIkA-"cattAri" ityAdi-puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-pUrva kevalaM bhAvamAzritya caturtha bhaGgomAha-eka:-kazcit puruSaH kRzaH-bhAvataH pUrva kRzaH, tuccha prakRtitvAt , sa pazcAdapi kuzaH tAdazabhArasyaitra sadbhAvAt 1, tayA ekA-kazcin pUrva kRzaH pazcAd dRDhaH, saMnAtasthirapariNAmatvAt 2, evaM zepamaGgadvayaM bodhyam / 4 / atha kevalaM zarIramAzriya caturbhaGgImAha-eka:-kazcit puruSaH kRzo janmajAtazarIrega duvailaH, sa pazcAdapi kRzaH rogAdigrastatvAt 1, ekA-kazcin pUrva kRzaH, pazcAd dRDhaH, rogAbhAvena puSTazarIratvAt, evamatrApi zeSabhaGgadvayaM sNyojyp4|1|| isa kathanakA tAtparya aisA hai-yahAM jo kRza kRza AdirUpase caturbhaGgI kahI gaI hai vaha bhAvako Azrita karake kahI gaI hai| jaise koI puruSa pahalebhI bhAvakI apekSA kRza hotA hai, tuccha pravRttivAlA hotA hai| vaha bAda meM bhI aisehI bhAvake sadbhAva rahane ke kAraNa kRza tuccha pravRttivAlA banA rahatA hai 1 / koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahale to kRza tuccha pravRttivAlA hotA hai aura bAdameM nimittAdike milanese usa prakRtikA tyAga kara dene ke kAraNa dRDha-sthira pariNAmarUpa atuccha prakRtivAlA hotA hai 2, dRDha kRza 3 aura dRDha dRDha aise ye do bhaga sahajajJeya (jAnane yogya ) haiM 4 / ____aba kevala zarIrako Azrita karake sUtrakAra caturbhaGgIkA kathana karate haiM, jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo janmajAta zarIrase vizeSAyamA thananA bhAvArtha nIya prabhArI che--mahI reza kRza" Adi rUpa caturbhagI kahI che te bhAvane Azrita karIne kahevAmAM AvI che. eTale ke keI eka puruSa e heya che ke je pahelAM paNa bhAvanI apekSAe kRza (tuccha pravRttivALI hoya che, ane pAchaLathI paNa e ja prakAranA bhAvane sadabhAva rahevAthI kRza (tuccha pravRttivALA) ja rahe che. (2) keI eka puruSa e hoya che ke je pahelAM tuccha pravRttivALo heya che, paNa tyArabAda kaI paNa nimittAdinA sabhAve karIne te pravRttine tyAga karI devAne kAraNe daDha-sthira pariNAma rUpa atuccha prakRtiva bane che. () -mana (4) 18-18 mA bhanne samAna lApAtha paDasA tathA bIjA bhAMgAne AdhAre samajI zakAya e che ke have kevaLa zarIrane AdhAra laIne sUtrakAra caturbhagInuM kathana kare che- (1) "za-dRza zarIravA "- puruSa sevA hAya janmathI kRza zarIravALe hoya che ane tyArabAda gAdine kAraNe kuza zarI Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632 sthAnAmasUtre ___" cattAri" ityAdi-cabAri puruSa nAtAni prajJaptAni, tadyathA-kRzo nAmai kaH kRza zarIraH-eka:-kazcit puruSaH kRzo bhAvato durva:, zarIra:-zagerato'pi kRzo duryala: 1 / ekaH-kazcid bhAvataH kRzaH, dRDhazarIraH-zarIrato dRDhaH, sabalaza rIratvAt, evaM zeSabhaGgadvayaM vodhyam / 4 / jJAnadarzanotpattiM caturbhaGgayA''ha -- " cattAri purisanAyA" ityAdi, spaSTam / kRzazarIrasya-kuzaM-dRzcaratapasA durvalaM zarIraM yasya sa kRzazarIra-stasya kRza dula rahatA hai aura pazcAt bhI rogAkAnta hojAnese kRzahI banA rahatA hai 1 / tathA koI purupa aisA hotA hai jo pahele to kRza hotA hai aura pazcAt rogAbhAva hojAne se puSTa zarIravAlA hojAtA hai 2 / avaziSTa bhaGga dvayabhI isI rItise vivecita kiye jA sakate haiM 1 / punazca-puruSa jAna jo kRza kRza zarIra AdirUpase cAra kahe gaye haiM, unakA bhAva aisA hai, koI eka puruSa aisA hotA hai jo bhAvako apekSA bhI durvala hotA hai aura zarIrakI apekSAbhI dula kamajora hotA hai 1 / tathA-koI eka puruSa aisA hotA hai jo bhAva se to kRza hotA hai, parantu zarIra se dRDha majabUta hotA hai 2 / isI prakArase avaziSTa bhaGgavya bhI samajha lenA cAhiye / ___ aba sUtrakAra jJAnadarzanotpattirUpa caturbhaGgose puruSa jAtake prakArokA kathana karate haiM, jaise-koI eka puruSa aisA hotA hai ki jiptakA zarIra duzvara kaThina tapase durvala hotA hai| parantu usa puruSako zubha ravALe ja cAlu rahe che (2) "kRza-dRDha zarIravALe"_keI eka puruSa evo hoya che ke janmathI kRza zarIravALe hoya che paNa rogAdinA abhAva vagere kAraNone lIdhe pAchaLathI puSTa zarIravALe thaI jAya che. bAkInA be bhAMgAne bhAvArtha paNa A be bhAgAne AdhAre samajI le. vaLI "kRza-kRza zarIrayukta " Adi cAra prakAranuM A pramANe paNa spaSTIkaraNa thaI zake che-(1) keI eka puruSa e hoya che ke je bhAvanI apekSAe paNa kamajora hoya che ane zarIranI apekSAe paNa kamajora (maLa) hoya che. (2) koI eka puruSa e hoya che ke je bhAvanI apekSAe kRza hoya che, paNa zarIranI apekSAe daDha (majabUta) hoya che. e ja pramANe bAkInA be vikalpane bhAvArtha paNa jAte ja samajI le. have sUtrakAra jJAna ane darzananI utpattinI apekSAe cAra prakAranA puruSanuM nirUpaNa kare che-pahelA bhAMgAnuM spaSTIkaraNa-kaI eka puruSa e hoya che ke jenuM zarIra kaThina tapane kAraNe kRza (durbaLa) hoya che, paNa evA te puruSamAM Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 30 2 sU0 45 kAyAvizeSanirUpaNam 633 zubhapariNAmasambhavena jJAna darzanA''varaNakSayakSayopazamAdisattvAt jJAnadarzanaM-jJAnaM ca darzanaM cAnayoH samAhArasvata samutpadyate-saMjAyate, kintu dRDhazarIrasya-tapo vimukhatayA dRDhaM-sabalaM zarIraM yasya sa dRDhazarIrastasya purupasya puSkalamohatayA jJAnadarzanajanakazubhapariNAmAbhAvena jJAnadarzanA''varaNakSayakSayopazamAdi virahAjjJAnadarzanaM no samutpadyate 1 / tathA-ekasya-kasyacid dRDhazarIrasya-vanapabhanArAcasaMhananadharasya zithilamohasya puruSasya jJAnadarzanaM svasthazarIratvena manasvAsthyasadAvena jJAnadarzanajanakazubhapariNAmodayAt tadAvaraNakSayakSayopazamAdisatvAt samutpadyate-saMjAyate / 2 / pariNAmake honese jJAna aura darzanako AvaraNa kSaya hojAtA hai| kSayopazamAdivAlA hojAtA hai / isa kAraNa usako jJAna aura darzana utpanna hojAte haiM, tathA-koI eka puruSa aisA hotA hai jo dRDha zarIravAlA hotA hai, aise usa puruSako puSkala moha honeke kAraNa jJAnadarzana janaka zubha pariNAmake amAvase jJAnadarzanakA AvaraNa kSaya-kSayopazamAdi viziSTa nahIM hotA hai / ata:-usake virahase jJAnadarzana utpanna nahIM hote haiM 1 / tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo dRDha zarIravAlA hotA hai-vajra RSabhanArAca saMhananakA dhArI hotA hai / aise usa puruSa ke mohakI zithilatA honepara svastha zarIrake sadbhAvase aura manaH svAsthyake sadbhAvase jJAnadarzanajanaka zubha pariNAmakA udaya ho jAtA hai, isase jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa karmakA kSaya kSayopazamAdi hojAnese jJAna aura darzana utpanna hojAte haiM 2 / tathA-kisI kRza zubha pariNAmane sadUbhAva hovAthI tenA jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmone kSaya thaI javAthI tene jJAna ane darzana utpanna thAya che, paNa kaI eka puruSa evo hoya che ke je dRDha zarIravALo hoya che, paNa puSkaLa mohanA saddabhAvane lIdhe jJAnadarzana janaka zubha pariNAmanA abhAvane kAraNe tenA jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmone kSaya ke kSayopazama thatuM nathI. te kAraNe tene jJAnadarzana utpanna thatAM nathI. (2) keI eka puruSa e hoya che ke je deDha zarIravALe heya che, vajI RSabhanArA saMhanane dhAraNa karanAre hoya che, evA te puruSanA mohanI zithilatA thaI javAne lIdhe svastha zarIra ane svastha mananA sadubhAvane lIdhe jJAnadarzanajanaka zubha pariNAmane udaya thaI jAya che. te kAraNe jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmane kSaya kSapazama Adi thaI javAne lIdhe tene jJAnadarzana utpanna thaI jAya che. jyAre ke sa 80 Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 634 tathA - ekasya kasyacit kuzazarIrasyApi dRDhazarIrasyApi puruSasya jJAnadarzana samutpadyate, viziSTa saMhananasya svalpagohasyobhayathA'pi zubhapariNAmodayAt zarIrakAyadAsatve'pi jJAnadarzanotpattau tadapekSA'bhAvena tadAcaraNakSayakSayopazamAdisambhavAt tajjAyate / 3 / tathA ekasya kasyacit kuzazarIrasya dRDhazarIrasyeti dvayasyApi jJAnadarzanaM notpadyate, tayorviziSTasaMhanAbhAvatayA tathAvidhazubha pariNAmAbhAvAditi caturtho bhaGgaH |4| sU0 45 // pUrva jJAna-darzanayorutpattiruktA, sAmprataM tadvayAghAtamAha mULam - cauhiM ThANehiM niggaMthANa vA niggaMthINa vA assi samayaMmi aisese NANadaMsaNe samuppajiukAmevi na samuppajejjA, zarIravAle puruSakobhI aura dRDha zarIravAle puruSako bhI jJAna darzana utpanna hojAte haiN| kyoMki viziSTa saMhananavAlA jIva yadi svalpa mohavAlA hotA hai, to cAhe usameM kRzatA yA dRDhatA kyoM na ho, phirabhI zubha pariNAmake sadbhAvase usako tadAvaraNa karmake kSaya kSayopazamAdise jJAna aura darzana utpanna hojAte haiM 3 | tathA cAhe koI kRza zarIravAlA bhI ho, yA dRDha zarIravAlA bhI ho / koI- 2 jIva aisA bhI hotA hai ki jisako viziSTa saMhanana honeke kAraNa tathAvidha zubha pariNAmo ke abhAva se jJAnAvaraNAdikakA kSaya kSayopazamAdi nahIM ho sakanese jJAna aura darzana utpanna nahIM hote haiM / isa prakAra se yaha caturbhaGgI hai | sR0 45 // eka kRza zarIravALA puruSane jJAnadarzana utpanna thatAM nathI, tenuM kAraNu pahelA bhAMgAmAM khatAvyA pramANe samajavuM (3) kAi kRza zarIravALA ane dRDha zarIravALA puruSane paNu jJAnadarzana utpanna thai jAya che. tenuM kAraNu nIce pramANe viziSTa sahananavALA puruSa je svalpa mAhavALA hoya te zuma pariNAmanA sadbhAvane lIdhe jJAnAvaraNIya ane dazanAvaraNIya kamanA kSaya ane kSaceApazamAdithI jJAnadazana utpanna karI zake che. temAM zarIranI kRzatA ke daDhatA khAdhaka nivaDatI nathI. (4) jIva bhale kRza zarIravALA hAya ke dRDha zarIravALA hAya paNa kAI koI jIva evA paNu haeNya che ke je viziSTa sahananavALA hAvAne kAraNe te prakAranA zubha pariNAmeAnA abhAvane lIdhe jJAnAvaraNAtikanA kSaya AyeApazAdi karI zakatA nathI, te kAraNe evA puruSone jJAnadarzana utpanna thatAM nathI. A prakaranI A caturbha`gI samajavI / sU. 45 5 Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * suSI TIkA sthA04 u.2 sU0 46 vyAghAtasvarUpanirUpaNam taM jahA--abhikkhaNaM abhikkhaNamitthikahaM 1 bhantakaha 2 desakahaM 3 rAyakahaM 4 kahettA bhavai 1, vivegeNa viuslaggeNaM No sammamappANaM bhAvitA bhavai 2, pubarattAvarattakAlasamayamiNo dhammajAgariyaM jAgarittA bhavai 3, phAsuyassa esaNijassa uMchassa sAmudANiyasla No sammaM gavesiyA bhavai / icceehiM cauhiM ThANehiM NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA jAva No smuppjjejaa| cauhi ThANehiM NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA aisese NANadaMsaNe samuppajiukAme samuppajjejjA, taM jahA itthikahaM 1 bhattakaha 2 desakahaM 3 rAyakahaM 4 No kahetA bhavai 1, vivegeNa viussaggeNaM sammamapyANaM bhAvettA bhavai 2, putvarattAvarattakAlasamayaMmi dhammajAgariyaM jAgaritA bhavai 3, phAsuyasla esaNijjasta uMchassa sAmudANiyassa gavesiyA bhavai / icceehiM cauhi ThANehi NiggaMthANa vA NiggaMdhINa vA jAva samuppajjejjA |suu0 46 // chAyA-catubhiH sthAnaH nigranthAnAM vA nigranthInAM vA asmin samaye atizeSa jJAna-darzanaM samutpattukAmamapi na samutpadyate, tadyathA-abhIkSNamabhIkSNaM strIkayAM isa prakArase jJAnadarzanakI utpattikA kathanakara aba stutrakAra inake vyAghAtoMkA kathana karate haiM |"cuhiN ThANehiM niggaMthANavA" ityAdi cAra kAraNoMse nirgranthoM vA nirgranthiyoMko isa samayameM atizeSa jJAna darzana utpatti hone ke yogya hone para bhI utpanna nahIM hote haiM, ve cAra kAraNa isa prakArase haiN| ye nirgrantha Adi bAra-2 nirantara strI kathAko-bhakta kathAko dezakathAko aura rAja kathAko karate A rIte jJAnadarzananI utpattinuM kathana karIne have sUtrakAra temanA vyAghAtAtuM 4thana 42 cha. " cauhi ThANehiM niggaMthANa vA" yAhi nIcenA cAra kAraNethI ni che athavA nigra"thIone A samayamAM, utpattine gyA hovA chatAM paNa atizeSa jJAnadarzananI utpatti thatI nathI. (1) niya' ma nithIma pAra pA2 sayA, mata4thA, 324thA mana Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzane 1 bhaktakathAM 2 dezakathAM 3 rAjakathAM 4 kathayitA bhavani 1, vivekena vyutsargeNa no samyagAtmAnaM bhAvayitA bhavati 2, pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye no dharmajAgarikAM jAgaritA bhavati 3, prAsukasya epaNIyasya uJchasya sAmudAnikasya no samyaggaveSayitA bhavati / ityetaizcaturbhiH sthAnaH nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA yAvat no smutpdyte| caturbhiH sthAnaH nirgranthAnAM vA nigranthInAM vA atizepaM jJAnadarzanaM samutpatukAmaM samutpadyate, tadyathA-strIkathAM 1 bhaktakathAM 2 dezakathAM 3 rAjakathAM 4 no kathayitA bhavati 1, vivekena vyutsargeNa samyagAtmAnaM bhAvayitA bhavati 2, pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye dharmajAgarikAM jAgaritA bhavati 3, mAsukasya epaNIyasya rahate haiM 1 / viveka evaM vyutsargase ye acchI rItise apane AtmAkA bhAvayitA nahIM hote haiM 2 / pUrvarAtra aura apararAtrake kAlameM [samayameM] ve dharmajAgaraNA nahIM karate haiM 3 / prAsuka, eSaNIya, uccha joki aneka gharoMse gRhIta hotA hai / usakA samyak gaveSayitA nahIM hote haiM 4 / punazca-ina cAra kAraNoMse nirgrantha athavA nirgranthiyoMko (hI) atizeSa jJAna darzana utpattike yogya hote haiN| ata:-ve utpanna hote haiM, aise nirgrantha Adi ( sAdhu ) jana strIkathAko, bhakta kathAko, deza kathAko aura rAjakathAko nahIM karate haiM 1 viveka aura vyutsargase samyak rUpameM apane AtmAkA bhAvayitA hote haiM 2 pUrvarAtra aura apara rAtrake samayameM ve dharmajAgarikAko karate haiM 3 tathA prAsuka, eSaNIya, rAjakathA karatA rahe che. (2) teo pitAnA AtmAne viveka ane vyutsargathI sArI rIte bhAvita karatA nathI. (3) pUrvarAtri ane aparAtrinA samaye teo dharmajAgaraNa karatA nathI. (4) prAsuka-eSaNIya ane ucha AhAra ke je aneka gharamAMthI grahaNa karavAmAM Ave che, tenA samyapha gaSayitA teo hetA nathI. * ' nIcenA cAra kAraNethI nitha athavA nirNathIo atizeSa jJAnadazana utpanna karavAne pAtra bane che ane tethI teo tene prApta kare che. te cAra kAraNe A pramANe che-(1) evAM nize smakathA, bhaktakathA, dazakathA ane rAjakathA karatA nathI. (2) teo viveka ane vyutsargathI pitAnA AtmAne sArI rIte bhAvita kare che. (3) teo pUrvarAtri ane apirAtrine samaye dharmajAgaraNa kare che. prAsuka, eSaNIya ane uMcha AhAra Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4302 sU0 46 vyAghAtasvarUpanirUpaNam uJchasya sAmudAnikasya gavepayitA bhavati 4 / ityetaizcaturbhiH sthAnaH nirganthAnAM vA nigranthInAM vA yAvat samutpadyate / sU0 46 // TIkA-" cauhiM ThANehi " ityAdi-caturbhiH-catuHsaMkhyaiH sthAna:-anu. padaM vakSyamANaiH syAdi kathAcatuSTayarUpakAraNaiH, nirgranthAnAM-sAdhUnAM vA, ni: nthInAM vA-sAdhvInAM vA, asmin-caturthArakalakSaNe upalakSaNAcaturthArakajanmavatAM paJcamArakalakSaNe'pi ca samaye, atizeSa-zepANi-matiprabhRti cakSurdarzanAdIni, uncha joki aneka gharoMse saMgRhIta hotA hai usakA samyak gaveSayitA hote haiM 4 / isa prakArake ina cAra kAraNoMse nirgandha-nirgranthiyoMko jJAnadarzana utpanna hote haiN| TIkArtha--yahAM cAra sthAnarUpa kAraNa strIkathA Adi liye gaye haiM " isa samaya" padase ArakakA samaya aura cauthe ArakameM utpanna huve manuSyoMkA samaya pazcama ArakakA liyA gayA hai jo jJAnadarzana so'vayodha Adi guNoM dvArA mati Adi jJAnoMse, tathA-cakSu darzana Adi darzanoMse viziSTa hotA hai| vaha atizeSapadase gRhIta huvA hai, aisA vaha atizeSa jJAna darzana aura kevala darzanarUpa hotA hai| "samutpattukAmam" aisA jo pada yahAM AyA hai usakA tAtparya utpanna honekI icchAyAlA hotA hai / parantu jJAnAdikoMmeM abhilASAkA abhAva rahatA hai / ataHisa pada se utpattike yogya hote huve aisA artha liyA gayA hai, tathAca caturtha Arakake samayameM aura upalakSaNase caturtha ArakameM janme huve ke je aneka gharamAMthI grahaNa karavAmAM Ave che tenA teo samyaka gaSayitA hoya che TIkAI--niJthAdimAM jJAnadazana utpanna na thavAnA strIkathA Adi kAraNe batAvyAM che. A samaya" pada dvArA ArAne samaya tathA cothA ArAmAM utpanna thayelA ane pAMcamAM ArAmAM paNa haiyAti (astitva) dharAvatA mANasane samaya gRhIta thayela che. je zAnadarzana sarva avabodha Adi guNe dvArA matijJAna adi jJAnethI ane cakSudarzana Adi dazanethI ja paDe che evA jJAnane "atizeSa" para dvArA grahaNa karavAmAM AvyuM che. evuM te atizeSa jJAnadarzana kevaLajJAna ane kevaLadarzana rUpa hoya che. " samutpattakAmam " sAre sUtrA4 mI maa0ye| che tana matha "tpanna thavAnI IcchAvALe" thAya che. paraMtu jJAnAdikamAM abhilASAne abhAva hoya che, te kAraNe tene artha "utpattine cepagya hovA chatAM" levAmAM Avela che. cothA ArAnA samayamAM ane upalakSaNanI apekSAe cothA ArAmAM Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 638 sthAnAGgasUtre ati-atikrAntaM - sarvAvabodhaprabhRtiguNairyat tadatizepam-atizayazAli, kevalamityarthaH, jJAnadarzanaM cetyubhayaM magutpattukAmamapi-utpattumicchadapi-jJAnAderabhilApAbhAvAdutpatyahamapItyarthaH, na samutpayate-na saMjAyate, tAni catvAri sthAnAnyAha'tadyathe'-tyAdi-abhIkSNamabhIkSNam-punaH punaH, strIkathA, tathA-bhaktakathAM, nathAdezakathAM, tathA-rAjakathAM ca-pUrvavyAkhyAnarUpAM, yo janaH kathayitA tatkathAkathanazIlo bhavati, tasya jJAnadarzanaM samutpattyaImapi no samutpayata iti pUrveNa smbndhH1|| tathA- "vivegeNe"-tyAdi vivekena--zuddhAzuddhamadhyAd nIra kSIranyAyato' zuddhA''hArAdiparityAgena, tathA vyutsargaNa-kAyotsargeNa yojana AtmAnaM samyak kUrma ivendriyANi saMyamya bhAvayitA no bhavati 2 / manuSyoMko bhI jo paJcama Arakake samaya meM utpanna hone yogya atizepa kevalajJAna evaM kevaladarzana utpanna nahIM hote haiM, usakA kAraNa eka to yaha hai ki ve nirantara puna: puna: strIkathA karane meM lage rahate haiN| bhakta kathAse lage rahate haiM, dezakathA aura rAjakathAoMmeM nirata rahate haiN| ata:-atizeSa kevalajJAna, kevaladarzana utpAdaka bhAvake abhAva honeke kAraNa utpanna nahIM hone pAte 1 / kSIra nIra vivecana nyAya jaisA zuddhA zuddha AhArapAnameM se azuddhAhAra tyAga karanA aura kAyotsargase kUrmakI taraha apane indriyoMko saMyamita karanA kramazaH viveka vyutsarga hai| isa viveka aura vyutlagase apane Apako be samyak rUpase bhAvita (yukta) nahIM karate haiM-2 / isa kAraNase bhI ve atizeSa jJAnadarzanase vaJcita rahate haiN| " puncaratta" ityAdi -rAtrike prathama praharako pUrva janmelA manubene paNa je pAMcamAM ArAmAM utpanna thavA yogya che evuM kevaLajJAna ane kevaLadarzana utpanna thatuM nathI. te utpanna na thavAnA kAraNe nIce pramANe che-(1) teo niraMtara strI kathAmAM nirata rahe che, vAraMvAra bhakata (bhajananI) kathAmAM lIna rahe che, dezakathA ane rAjakathAmAM paNa nirata rahe che. te kAraNe atizeSa kevaLajJAna ane kevaLadarzana utpAdaka bhAvane temanAmAM abhAva rahe che. te kAraNe teo temane utpanna karI zakatA nathI. (2) kSIra nIra nyAyane temanAmAM abhAva hoya che-zuddhAzu ddhaAhAramAMthI azuddhAhArane tyAga karavA rUpa vivekane temanAmAM abhAva hoya che. kAsagathI kama (kAcabA) nI jema pitAnI indriyane saMyamita karavI tenuM nAma vyutsarga che. teo A viveka ane vyutsargathI pitAnA AtmAne samyagU rIte bhAvita ( yukta) karatA nathI. te kAraNe paNa teo atizeSa jJAnadarzanathI vaMcita rahe che. Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u0 2 sU0 46 vyAghAtasvarUpanirUpaNam 639 tathA-" puvvaratte "-tyAdi-pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye-pUrvarAtra-rAtreH pUrvaHprathamabhAgaH pUrvarAtraH, apararAtra:-rAtreH pazcimabhAga:-caturthamaharalakSaNaH, tAveva kAlaH sa eva samayaH-avasaraH pUrvarAtrApararAtrakALasamayastasmin-rAtre: pazcimabhAge ityarthaH, mRle ralopa ApatvAt / dharmajAgarikAM-dharmapradhAnA jAgarikA jAgatiH-nidrAkSayeNa prabodho dharmajAgarikA-kuTumbAdi cintAparityAgena dharmacintanarUpA bhAvapatyupekSetyarthaH, tAM jAgaritA-kartA na bhavati / tatra bhAvana tyupekSA yathA " kaDaM sae ki naradehabhAyA, sesaM ca kiM me karaNijjamasthi / tavAmi NAhaM samaye sujogge, buddhassa bhAvappaDilehaNeyaM / 1 / " chAyA-" kRtaM mayA ki naradehabhAjA, zepaM ca kiM me karaNIyamasti / tapAgi nAhaM samaye suyogye, buddhasya bhAvapratilekhaneyam / 1 / " iti, athavA"kAlo'tthi me ko'ssa ca kiM ca joggaM, asArabhUyA visayA smttaa| viNAsasIlA virasAyasANA, maccU sayA saMnihio'sthi ghoro / 2 / " chAyA-" kAlo'sti me ko'sya ca kiM ca yogyam , asArabhUtA viSayAH smstaaH| vinAzazIlA virasAvasAnA, mRtyuH sadA saMnihito'sti ghorH|2|" iti, rAtra aura caturtha praharako apararAna kahA hai / isa pUrvarAtra meM aura apararAtra meM jo dharmapradhAna jAgarikAse kuTumba AdikI cintAkA parityAga nahIM karate haiM, kuTumba Adi kI cintAkA parityAgakara ve dharmacintArUpa bhAva pratyuprekSAkA kartA nahIM hote haiM, isa kAraNa ve kevalajJAna aura kevaladarzanarUpa atizeSako utpanna karanevAle zubha bhAvake abhAvase unheM prApta nahIM karapAte hai / bhAvAnuprekSAkA svarUpa isa prakArase hai " kaDaM mae ki naradehabhAyA" ityAdi. athavA-" kAlo'sthi me ko'ssa ca" ityAdi tathA " phAsuyassa" ityAdi (3) " puvvaratta" pratyAhi vinA prathama 22 pUrvazati cha ane cothA praharane aparAtri kahe che. te pUrvarAtrinI pachInI aparAtrimAM arthAta rAtrinA pAchalA bhAgamAM jeo dharmajAgaraNa dvArA kuTuMbakinI cintAno pari. tyAga karatA nathI eTale ke kuTuMba viSayaka cintAno parityAga karIne jeo dharma cintA rUpa bhAvapratyuprekSAnA kartA banatA nathI, teo kevaLajJAna ane kevaLadarzana rUpa ati zene utpanna karanArA zubha bhAvanA abhAvane lIdhe jJAnadarzana utpanna karI zatA nathI. mAvAnuprekSAnuM 2135 mA prA2nu cha-" kaDaM bhae kiM naradehabhAyA" tyAhima! " kAlo'sthi me korasa ca" tyAhi tathA "phAsuyassa" chatyAla. Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 sthAnAGgava tathA-" phAsuyasse "-tyAdi-prAsukasya-acittasya, epaNIyasya eSyategaveSyata udgamAdidopavarjitatvenetyepaNIyaH-kalpyastasya, yathA-uJchasya-uJchayate-alpAlpatvena gRhyata ityunchaH-bhaktapAnAdizcaturvidhA''hArastasya, kIdRzasye. tyAha-" sAmudAnikasya '-anekagRha gRhItasya samyak-savidhi, gavepayitA-anvepayitA no bhavani 4 // ___ " icaehi " ityAdi-ityetaiH-anantaroktaH, caturbhiH sthAnaH nirgranthAnAM vA nigranthInAM vA 'yAvata' no samutpadyate / itiparyantaM vAcyama / / ___" cauhi ThANehiM " ityAdi viparyayamUtra spaSTam / sUtre nigranthIpadopAdAnAt strImokSAbhAvapratipAdakaM mataM nirastam / sU0 46 // prAsuka-acitta udgamAdi doSa varjita hone se eSaNIya-kalpanIya aise alpa alpamAtrAmeM gRhIta kiye gaye aneka gharoM se AnIta AhArako vesavidhi gaveSaNA nahIM karate haiM / isa kAraNase bhI ve atizeSa kevalajJAna aura kevaladarzanako prApta karane nahIM pAte haiM 4 / / isa prakArake ina cAra kAraNoMko lekara nigrantha-nirgrandhiyoMko utpatti yogya bhI atizeSa kevalajJAna aura kevaladarzana utpanna hone nahIM pAte haiM / " cAhiM ThANehiM " ityAdi-sUtrase yaha prakaTita kiyA gayA hai ki ina pUrvokta kAraNoMse viparIta kAraNoMko lekara nirgranthanirgranthiyoMko kevalajJAna aura kevaladarzana utpanna kara lete haiN| yahAM " nirgranthI" padake upAdAnase strIko mukti nahIM mAnanevAloMkA mata nirasta kiyA gayA hai| sU0 46 // | () prAsuka, acitta, udvamAdi devathI rahita hovAne kAraNe eSaNIya (kapya) evA alpa apa mAtrAmAM aneka gharamAMthI grahaNa karAyelA AhAranI teo vidhisahita gaveSaNa karatA nathI, te kAraNe paNa teo atizeSa kevaLajJAna ane kevaLadarzanane prApta karI zakatA nathI. A prakAranI A cAra kArane lIdhe nirgatha ane nircathIo utpatti cogya evA atizeSa kevaLa jJAna ane kevaLadarzanane utpanna karI zakatA nathI. ___cAhiM ThANehi" tyAhi-52 2 2 4 42vAmA mAyA che. te kAraNo karatAM viparIta kAraNane lIdhe nigraMtho ane nircathIo atizeSa kevaLajJAna ane kevaLadarzana utpanna karI zake che. ahIM "nithI" A padanA prayoga dvArA " strIne mukti prApta thatI nathI " A prakAranI mAnyatA dharAvanAranA matanuM khaMDana karIne e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke strIne paNa mukti maLI zake che. sU. 46 che Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA rIkA sthA0 4302 sU0 47 svAdhyAyakarttavyAkartavyanirUpaNam 641 nirgranthaprastAvAtsvAdhyAyasyAkartavyakartavyaviSayakaM mUtratrayamAha mUlam-no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA cauhiM mahApaDivaehiM sajjhAyaM karittae, taM jahA-AsADhapADivae 1, iMda. mahapADivae 2, kattiyapADivae 3, sugimhapADivae / No kappai niggaMthANa vA niggathINa vA cauhiM saMjhAhiM sajjhAyaM karittae, taM jahA-paDhamAe 1, pacchimAe 2, majjhaNhe 3, aDDaratte 4 kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA cAukAlaM sajjhAyaM karittae, taM jahA-putvaNhe 1, avaraNhe 2, paose 3, pccuuse4aasuu047|| ___chAyA-no kalpate nigraMnyAnAM vA nirgranthInAM vA catasRSu mahApatipatnu svAdhyAyaM kartum , tadyathA-ApADhamatipat 1, indramahamatipat 2, kArtikamatipat 3, sugrISmapratipat 4 / no kalpate nirgranthAnAM vA nimranthInAM vA catasRSu sandhyAsu svAdhyAyaM kartum , tadyathA-prathamAyAm 1, pazcimAyAm 2, madhyAhne 3, nirgranthake prakaraNase aba sUtrakAra svAdhyAyameM kartavyatA-akartavyatA viSayakta sUtratrayakA kathana karate haiN| " no kappaha niggaMdhANa vA niggaMdhINa vA" ityAdi sUtrArtha -cAra mahApatipadAoMmeM (ekamameM ) nirgrantha-nirgranthiyoMko svAdhyAya karanA yogya nahIM hai, jaise-ASADhakI pratipadAmeM 1, indramahakI pratipadAmeM2, kArtikakI pratipadAmeM3 aura sugrISmakI prtipdaameN41|| cAra sandhyAoMmeM nirgandha-nindhiyoMko svAdhyAya karanA yogya - nahIM hai / jaise-prathama sandhyAmeM 1, pazcima sandhyAmeM 2, madhyAhnameM 3, aura ardharAtrameM / 4-2 - nirga ne adhikAra cAlu hovAthI have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke nirgatha-nigraMthIoe kayAre svAdhyAya kara joIe ane kayAre na kare na. "no kappaI nigAthANa vA nigaMthINa vA" tyAle- cAra mahApratipadAomAM (vada ekame nirgatha ane nircathIoe svAdhyAya 42 me nahI. (1) aSADhI 543, (2) mAse bhAsanA 5ve, (3) 44 bhAsanA 543 mane suzrImanA-yaitranA 54ve. cAra saMdhyAemAM nirtha tha-nirNathIoe svAdhyAya kara joIe nahIM. (1) prathama sadhyAmA, (2) chesI sadhyAbhAM, (3) madhyAine mana (4) mAtra Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 sthAnAzastre arddharAtre / / 2 / kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA catuSkAlaM svAdhyAyaM kartum , tadyathA-pUrvAhna 1, aparAhna 2, pradope 3, pratyUSe 4 / 3 / sU0 47 // TIkA-" no kappai" ityAdi-catasRSu mahApatipatnu-mahotsavAnantara vRttitvenotsavAnuttyA'vaziSTapatipaddharmavilakSaNatayA mahatyazca tAH matipado mahApatipadastAsu mahApratipatsu, svAdhyAyam-AcArAGgAdi mUlapAThapaThanarUpaM, kartuM nigranthAnAM vA nimranthInAM vA no kalpate, utsavAnusatyA svAdhyAyavighnasaMbhavAt ' tAzcatastra Aha-" tadyathe'-ti-ApADha matipat-ApADhasya pauNamAsyAanantarA pratipat 1, indramahamatipat-indramahaH-prazvayukpaurNamAsI, tasyAnantarA patipat indramahapratipat 2, kArtikapratipat-kArtikaparNimAsyanantarapatipat 3 / sugrISmapatipat-mugrISmaH-caitrapaurNamAsI tasyA anantarA patipat sugriissmprtipt4| nimrantha-nirgranthiyoMko cArakAlameM svAdhyAya karanA yogya hai / jaise-pUrvAgameM 1, aparAhameM 2, pradoSameM 3 aura pratyUSameM 4-3 / TIkArtha-cAra pratipad-tithimeM svAdhyAya niSiddha karanekA kAraNa yaha hai ki utsavameM bahudhAvighna sambhAvanA banI rhtiihai| AcArAGgAdikoMkA mUla pAThako svAdhyAya zabdase liyA hai| ina pratipadAoMko " mahA" zabdase vizeSita kiyA gayA hai| ___ ASADhI pUrNimAke bAda jo paDivA tithi AtI hai / yaha pratipadA usI mAsake kRSNapakSameM AtI hai, ise kRSNapakSakI ekama tithi kahate haiM / Azvina mAsakI pUrNimAke anantara jo usI mAsakI kRSNapakSakI ekama tithi hai vaha indramahakI pratipat hai / kArtika pUrNimA ke bAda jo pratipada tithi AtI hai vaha kArtika pratipada hai / aura sugrISma nirgatha ane nirNathIone mATe nIcenA cAra kALa svAdhyAya karavAne cagya 4aa cha-(1) pUrvAhna, (2) aparA, (4) ahoSa bhane (4) pratyUSa. TIkAthe-cAra pratipadA (vada ekama) tithiomAM svAdhyAya karavAne niSedha karavAnuM kAraNa e che ke te tithiomAM sAmAnyataH vinasaMbhAvanA rahe che. svAdhyAya" zabdathI AcArAMgasUtra Adino mULapATha gRhIta thayo che.' aSADa Adi cAra mAsanI pratipadAone mahApratipadAe kahI che. ' ASADhI pUrNimA pachI je tithI Ave che tene, eTale ke aSADha mAsanA kRSNapakSanI ekamane ASADhI pratipadA kahe che. "Indra mahakI pratipada" A mAsanI pUrNimA pachI je ekamanI tithi Ave che tene, eTale ke Aso vada ekamane "Indra mahakI pratipada" kahe che. kArtaka mAsanI pUrNimA pachI je vada ekamanI tithi Ave che, tene "kArtika pratipadA' kahe che. Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phraeN sughATIkA sthA0 4 0 2 sU0 47 svAdhyAyakartavyAkartavyanirUpaNam " no kappai " ityAdi, no kalpate nirgranthAnAM nigranthInAM catasRSu sandhyAsu svAdhyAyaM kartum / tadyathA - prathamAyAm - prathamA - anudite sUrye'rdhamuhUrtta - pUrva yA sandhyA bhavati sA prathamA, tasyAm, udite'dhyarddhamuhUrta paryantamiti bhAvaH 1 / tathA - pazcimAyAm - pazcAdbhavA pazcimA-astaM gate sUrye yA sandhyA bhavati sA, tasyAm, sUryAstAtmAgarddhamuhUrtAdArabhya yAvad digaruNimAnaM bhajate tAvaditibhAvaH 2 / tathA madhyAhne - ahomadhyo madhyAhnastasmina - pUrvAhnaparAhnayoH sandhibhAga ityarthaH pUrvAsyAntyArthamuhUrtam, aparAhnasya cA''yArthamuhUrtamiti muhUrtamekaM yAvaditi bhAvaH 3 / tathA-- ardharAtre - rAtrerarddhamardharAtrastasmin atrApi madhyAhnavat caitra pUrNimAke anantara jo pratipat tithi AtI hai vaha sugrISma pratipat haiM / isI prakAra cAra sandhyAoM meM svAdhyAyakA jo niSedha kiyA hai vaha bhI kevala vighna AnekI sambhAvanAse hai, yahAM prathama sandhyAse vaha samaya liyA gayA hai jo sUryodayase pahale Adhe muhUrttakA rahatA hai / arthAt - sUryodaya hojAne para bhI ardhamuhUrta taka svAdhyAya nahIM karanA cAhiye | pazcimAsandhyA vaha hai jo sUryake astaGgata hone para hotI hai, sUrya asta hoMge usase pahale ke ardha muhUrta se lekara jaba taka dizAeM lAla banI rahatI hai taba takakA vaha samaya pazcima sandhyA hai taba bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhiye / pUrvAhna - aura aparAhnakA sandhi bhAga madhyAhna hai / pUrvAhna ke antakA AdhAmuhUrta aura aparAhna ke Adi kA AdhA muhUrta isa prakAra isa eka muhUrtta taka svAdhyAya nahI karanA caitrI pUrNimA pachI je vada ekamanI tithi Ave che, tene * sugrISma pratipadA kahe che. A cAre pratipadAnI tithiomAM svAdhyAyanA niSedha che. C e ja pramANe cAra sadhyAemAM svAdhyAyanA je niSedha karyo che, te pazu vighna AvavAnI sabhAvanAthI ja karyAM che. prathama sadhyA eTale sUdiya pahelAM ardho muhUtanA ane sUryAMya bAda ardho muhranA samaya. pazcima saghyA eTale sUryAsta pahelAnA ardhA muddatanA samaya tathA sUryAsta bAda jyAM sudhI dizAe lAlImA yukta rahe che tyAM sudhInA samaya. A banne sadhyAmAM svAdhyAya karavA joie nahIM pUrvA ane aparANunA sadhi. kALane madhyAhNu kahe che. pUrvAhUzanA antu ardho muhUta sudhI ane aparAlgunI zarUAtanA ardhAM murhuta sudhInA kALamAM pazu svAdhyAya karavA joIe nahIM, rAtrinA paNa e ja prakAranA je madhya bhAga che, te madhyarAtri rUpa kALamAM Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 sthAnAso kAlaparimANaM vodhyam 4 / Asu sandhyAsu svAdhyAyaM kartuM na kalpate / madhyAhnArdharAtrayoH sandhyAtvaM cAdhatvarUpasandhyapekSayA vodhyam / 2 / ___ atha svAdhyAyakaraNakAlamAha-" kappai " ityAdi-cAtuSkAla:-caturNAkAlAnAM samAhArazcatuSkAlaM, tatra bhayo yaH sa tathA taM svAdhyAyaM kartuM nimra nyAnAM nirgranthInAM vA kalpate, tadyathA-pUrvAhne-ahaH pUrvaH pUrvAhnaH-dinA''yamaharaH, tasmin 1, aparAnaH-aho'paraH-aparAhnaH-dinacaramapaharaH, tasmin 2, pradoSerAtreH prathamapahare 3, pratyUSe-rAtrezvaramaprahare 4 / 3 / mU0 47 // ___ pUrva svAdhyAyakAla uktaH, idAnIM svAdhyAyapravRttasya lokasthitiparijJAnaM bhavatIti vA pratipAdayannAha mUlam-caubihA logadiI paNNattA, taM jahA-AgAsapai. TTie vAe 1, vAyapaiTThie udahI 2, udahipaiTTiyA puDhavI 3, puDhavipaiTriyA tasA thAvarA pANA / 4 // 48 // cAhiye / tathA rAtrikA jo ardhabhAga hai usameM bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhiye / yahAM madhyAhnakA jaisAhI samayakA parimANa jAnanA caahiye| ina cAra sandhyAoMmeM svAdhyAya vajita hai| madhyAhnameM aura ardharAtrameM sandhyAkA vyavahAra sandhikI apekSAse jAnanA cAhiye 2 / sUtrakArane svAdhyAya karanekA jo pUrvAha AdikAla kahA hai, usakA bhAva aisA hai-dinakA Adya prahara pUrvAhna hai, dinakA antima prahara aparAhna hai evaM-, rAtrikA prathama prahara pradoSakAlahai aura carama prahara pratyUSakAla hai| sU0 47 __ svAdhyAyakAla kahakara aba sUtrakAra svAdhyAyame pravRtta huve sAdhu paNa svAdhyAya kara joIe nahIM. ahIM paNa madhyAhnanA jevuM ja te kALanuM pramANa samajavuM. A rIte A cAra saMsthAomAM svAdhyAyane niSedha pharamAvyuM che. madhyAhna ane madhya rAtrimAM je sadhyAne vyavahAra thayuM che, te saMdhikALanI apekSAe thaye che. sUtrakAre svAdhyAya karavAne gya je pUrvANa Adi kALa batAvyA che, tenuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che- divasanA pahelA praharane pUrvAzu kahe che divasanA chelalA praharane aparahaNa kahe che. rAtrinA prathama praharane pradezakALa kahe che, ane rAtrinA chellA praharane pratyuSa kahe che. A cAre kALane svAdhyAya karavA mATenA regya samaya mA 4aa che. // sU. 47 // svAdhyAyanA kALanuM nirUpaNa karyuM. svAdhyAyamAM pravRtta thatAM sAdhu Adi Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u. 2 sU048 lokasthitinirUpaNam chAyA-caturvidhA lokasthitiH prajJaptA, tadyathA-AkAzapratiSThito vAtaH 1, vAtapra. tiSThita udadhiH udadhipatiSThitA pRthivI pRthivIpratiSThitA-strasAH sthAvarAH mANAH 4 / / su0 48 // TIkA-" ca ubihA logaTTiI " ityAdi-lokasya-kSetrarUpasya sthitiHvyavasthA lokasthitiH, sA caturvidhA prajJaptA, tadyathA-AkAzapratiSThita:-AkAzematiSThitaH-vyavasthita AkAzapratiSThitaH, vAtaH-tanuvAtaghanavAta rUpaH patranaH ?, tathA vAtapatiSThita:-vAyupratiSThitaH, udadhiH-samudraH ghanodadhirUpaH 2, udadhimatiSThitA-ghanodadhivyavasthitA pRthivI-ratnaprabhAdikA, pRthivIpratiSThitAH trasAH Adiko jo lokasthitikA parijJAna hotA hai, isa bAtako prakaTa karate haiM, arthAt-kAlasthitikA kathana karate haiN| ___" caumvihA logahiI paNNattA" ityAdi sUtrArtha--lokasthiti cAra prakArakI kaho gaIhai, jaise-AkAza pratiSThitavAta 1, vAtapratiSThita uddhi 2, uddhi pratiSThita pRthivI, 3, pRthivI pratiSThita prasa sthAvarajIva 4 / ____TIkArtha-kSetrarUpa lokakI vyavasthAkA nAma lokasthiti hai, yaha lokasthiti bhI cAra prakAra kahI gaI hai, usakA bhAva aisA haiAkAzameM-tanuvAta aura ghanavAtarUpa jo pavana pratiSThita hai, vaha AkAza pratiSThitavAta hai / ghanodadhirUpa samudra jo vAyupratiSThita hai, vaha vAta pratiSThita udadhi hai, tathA-ghanodadhi vyavasthita jo ratnaprabhA Adika pRthiviyAM haiM ve uddhi pratiSThita pRthivI hai / tathA pRthivI pratiSThita jo ekendriya aura dvIndriyAdika jIva haiM ve pRthivI pratiSThita vasa sthAvara kene lekasthitinuM parijJAna hoya che A saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra sosthitinuM 4thana 42 che " cauvvihA logaThiI paNNa cA" tyAha sUtrArtha-lekasthiti cAra prakAranI kahI che. jemake-(1) AkAza pratitivAta, (2) pAtatitidhi , (3) haghi pratiSThita pRthvI ane (4) pRthvI prati chita trasa sthAvarajIva TIkAI-kSetrarUpa lekanI vyavasthAnuM nAma lekasthiti che. te lekasthiti paNa cAra prakAranI kahI che, tenuM spaSTIkaraNa A pramANe che- (1) AkAzamAM tanuvAta ane ghanavAta rUpa je vAyupratiSThita che, tenuM nAma AkAza pratiSita vAta che. (2) ghane dadhi rUpa samudra je vAyupratiSThita che, tenuM nAma vAtapratiSThita udadhi che. (3) ghane dadhi vyavasthita. je ratnaprabhA Adi pRthvIo che, temane udhi pratiSita pRthvI kahe che. (4) pRtrI pratiSThita Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAtasUtre 646 dvIndriyaprabhRtayaH, ye punaHndriyAdayo ratnaprabhAdi pRthivIpvapratiSThitAste'pi parvatavimAnAdirUpapRthivImatiSThitatvAtpRthivI gatipThitA eva santi / vimAnapRthivInAM cA''kAzapratiSThitatvaM yathAsambhavaM vodhyam / ___ yadvA-vimAnagatadevAdinasAnAmihAvivakSeti / sthAvarA iha bAdaravanaspa. tyAdayo vodhyAH, sUkSmANAM tu sarvalokapratiSThitatvAt , mANAH-jIvAH / lokasthitevizeSavyAkhyA'syaiva tRtIyasthAne dvitIyodeze ekonacatvAriMzattamamUtre dRSTavyeti / / sU0 48 / - anantaraM trasAH prANA uktAH, sampati baptaprANavizeSasya svarUpaM darzayituM caturbhaGgIsUtracatuSTayamAha mUlam-cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--tahe NAmamege 1, No tahe NAmamege 2, sovasthie NAmamege 3, pahANe NAmamege 4 // 1 // jIva haiN| tathA-jo dvIndriyAdika jIva ratnaprabhA Adi pRthiviyoM meM apratiSThita [jaise ] haiM ve bhI parvata vimAna AdirUpase pRthiviyoMmeM pratiSThita honeke kAraNase pRthivI pratiSThitahI haiM / vimAna-evaM pRthivI AdikoMmeM AkAza pratiSThitatA yathAsambhava jAnanI caahiye| vimAnagata devAdibasoMkI yahAM vivakSA nahIM huI hai, sthAvara zabdase yahAM bAdara ghanaspati Adika samajhanA cAhiye, kyoMki-jo sUkSmajIva haiM ve sarva lokameM pratiSThita haiM / lokasthiti sambandhinI vyAkhyA isI sUtrake tRtIya sthAnagata dvitIya uddeze meM 39 veM sUtra meM vizeSarUpase dekha lenI cAhiye // sU0 48 // je ekendriya, dviIndriya Adika jIva che temanuM nAma pRthvI pratiSThita sthAvara jIva che. tathA je dvIndriyAdika cha ratnaprabhA Adi pRthvIomAM apratiSThita jevAM che, teo paNa vimAnAdi rUpa pRthvIomAM pratiSThita hovAne kAraNe pRthvI pratiSThita ja che vimAna ane pRthvI AdikemAM AkAza pratiSitatA yathAsaMbhava samajavI joIe. vimAnagata devAdi vasonI vAta ahIM karI nathI. sthAvara padathI ahIM bAdara vanaspatikAyika Adi samajavA joIe, kAraNa ke je jIve sUkSama che, te te sarvalokamAM pratiSThita che. lekasthitinI savistara prarUpaNa trIjA sthAnanA bIjA uddezAnA 39 mAM sUtramAM karavAmAM AvI che, to tyAMthI vAya. vI. // sU. 48 // Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u02 sU019 saprANavizeSasvarUpanirUpaNam __647 cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-AyaMtakare NAmamege No paraMtakare 1, paraMtakare NAmamege No AyaMtakare 2, ege AyaMtakarevi paraMtakarevi 3, ege No AyaMtakare No paraMtakare 4 / 2 / cattAri purisajAyA paNattA, taM jahA- AyaMtame NAmamege No paraMtame 1, paraMtame 4. 3 // cattAri purisajAyA paNattA, taM jahA--AyaMdame NAmamege No paraMdame0 4,4 / sU0.49 // chAyA-~catvAri purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-tatho nAmaikaH 1, notathI nAmaikaH 2, sauvastiko nAmaikaH 3, pradhAno nAmaikaH 4, (1) ___ catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-AtmAntakaro nAmaiko no parAntakaraH 1, parAntakaro nAmaiko no AtmAntakaraH 2, eka AtmAntakaro'pi parAntakaro'pi 3, eko no AtmAntakaro no parAntakaraH 4 / 2 / ___catvAri purupajAtAni prajJaptAni, tadyathA-Atmatamo nAmaiko no paratamaH 1, paratama0 4,3 atha sUtrakAra trasa prANavizeSakA svarUpa dikhAneke liye caturbhaGgI rUpa. cAra sUtrase kathana karate haiN|"cttaari purisajAyA paNattA" ityAdi puruSa jAta cAra kahe gaye haiN| jaise-koI eka tathA 1, koI eka no tathA 2, koI eka sauvastika 3 aura koI eka pradhAna 4 / / punazca-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, jaise-eka AtmAntakara no parAntakara 1, koI eka parAntakara no AtmAntakara 2, koI eka AtmAntakarabhI aura parAntakarabhI 3, tathA koI eka no AtmAntakara no parAntakara 4 / punazca-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, jaise-koI eka have sUtrakAra trasa prANuvizeSanA svarUpanuM caturbhAgIyukta cAra sUtro dvArA ni359 42 cha " cattAri purisajAyA paNNattA" tyAha puruSanA yA2 542 4aa cha-(1) tathA puruSa (mAghArI), (2) no tathA (bhAjJA uthApanA2) (3) sauvasti (stuti 42nA2) (4) pradhAna puruSa / 1 / A rIte paNa cAra puruSa kahyA che-(1) AtmAntakara ne parAntarama, (2) 52-2 ne mAmAnta42, (3) mAtmAnta42 bhane 522142. (4) nA. AtmAntakara ne parAntakara. 2 | Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 sthAnAGgo ___ catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-Atmadamo nAmaiko no paradamaH. 4, 4) suu049|| TIkA-" cattAri purisajAyA" ityAdi-puruSajAtAni catvAri prajJa tAni tadyathA-tathA-sevakaH san yathaivA''jJApyate tathaiva yaH karmaNi bhavartate sa tathaityucyate, tAdRza ekaH-kazcit puruSo bhavati, svAmyAjJAkAraka ityarthaH 1, eka:-aparaH puruSo notatha:-sevakaH san yathA''dizyate tathA yo na prava. tate sa puruSo notathaH kathyate svAmyAjJAvahirvartItyarthaH 2, eka-kazcitpuruSaH sauvastikaH-svastIti kalyANavAcakaM zabda bhaNani yadvAAtmatama no paratama 1, koI eka paratama no Atmatama 2, ityAdi rUpa,3-4 / punazca-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, jaise-koI eka Atmadama no paradama 1 ityAdi / - yahAM prathama sUtra ke prathama bhaGgameM " tathA " zabda usa sevaka puruSa kA vAcaka hai ki jo jaisA kAma karane ko kahA jAtA hai, vaisAhI kAma karatA hai / arthAt-koI eka puruSa aisA hotA hai jo apane svAmIkI AjJAkA .pAlaka hotA hai 1, koI eka aisA hotA hai jo usase jaisA kAma karaneko kahA jAtA hai vaha vaisA kAma nahIM karatA hai, arthAt-apane svAmIkI AjJAkA bahirvartI hotA hai 2, tIsarA koI eka puruSa aisA hotA hai jo apane svAmIkI stuti karatA 'mA zata paya yA2 puruSa- 542 4aa cha-(1) mAtmatama / 52tama, (2) 52tama 2 mAtbhatama, (3) mAtbhatama bhane 52tama, (4) / / bhAmatama nA 52tama. / / A rIte paNa cAra prakAranA puruSe kahyA che-(1) Atmadama ne paradama, (2) 524ma kA mAmahama, (3) mAmahama mAne 5268, (4) ne mahama na 524ma. / 4 / vizeSArtha-pahelA sUtranA pahelA bhAMgAmAM " tathA" pada evA sevaka puruSane vAcaka che ke jene je kAma karavAnuM kahevAmAM Ave te kAma kare che. eTale ke koI puruSa e hoya che ke je pitAnA svAmInI AjJAnuM pAlana naare| hAya cha. . . / (2) "no tathA" bhIon'tion tathA' 56 me aTa 42 cha / koI puruSa evo hoya che ke je potAnA svAmInI AjJAnuM pAlaka hete nathI tene jevuM kAma karavAnuM kahevAmAM Ave tevuM kAma karatuM nathI. Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA rokA sthA0 4 u02 sU0 49 prasaprANavizeSasvarUpanirUpaNam kalyANaM samAcarati sa sauvastikaH, etAdRzo mAGgalikavaktA mAgadhaprabhRtirbhavati3, ekA-kazcit puruSaH pradhAnA-mukhyaH svAmItyarthaH sevakaprabhRtijanA''rIdhakatvAt bhavati 4 // 1 // "cattAri purisajAyA " ityAdi-spaSTam , navaram-mAtmAntakaraH-atra 'Atma' zabdena Atmakarma gRhya te, Atmano'ntAbhAvAta , tena-Atmana:-AtmakarmaNo'ntam-avasAnaM karotItyevaMzIla AtmAntakaraH-svakIyakarmakSayakaro bhavati kintu no parAntakara:-parakIyakarmakSayaro no bhavati dharmadezanAdirahitaH pratyekabuddhaprabhRtiriva / / ___tathA-ekaH kazcit puruSaH aparAntakaro bhavati kintu AtmAntakaro no hai, maGgalavAcaka hotA hai, jaise-mAgadha Adi puruSa 3 (stutipAThaka) tathA koI eka cauthA puruSa aisA hotA hai jo pradhAna svAmI hotA hai, sevaka Adi jana jisakI ArAdhanA-sevA Adi karate haiM 4 / punazca-dvitIya sUtra meM jo puruSajAta cAra kahe gaye haiM, usakA __ abhiprAya aisA hai / koI eka puruSa aisA hotA hai jo AtmAntakara hotA hai, yahAM Atma zabdase apanA kRtakama liyA gayA hai| kyoMki Atma dravyakA abhAva nahIM hotA hai| aisA puruSa vaha hotA hai jo pratyeka yuddhakI taraha apanehI kamoM kA nAzaka-kSayakartA hotA hai, parake karmoM kA nahIM kyoMki vaha dharmadezanA Adise rahita hotA hai / koI eka puruSa aisA hotA hai jo parAntakara hotA hai AtmAntakara nahIM hotA hai, aisA vaha puruSa dravyaliGgI munikI taraha athavA-acarama zarI. (3) ke I puruSa e hoya che ke je pitAnA svAmInI stuti karanAra hoya che, maMgalavAcaka hoya che, jemake mAgadha Adi puruSa. (4) koI puruSa e hoya che ke je pradhAna svAmI hoya che. eTale ke sevaka Adijana tenI sevA karatAM hoya che. bIjA sUtrane bhAvArtha-pahelA bhAMgAne bhAvArtha keI puruSa e heya che ke je AtmAntakara hoya che ahIM "Atma padathI pitAnA kRtakama gRhIta thayela che, kAraNa ke Atmadravyane abhAva hoto nathI. AtmAntakara puruSa tene kahe che ke je pratyekabuddhanI jema pitAnA ja karmone kSayakartA hoya che, paranA karmone kSayakartA hotA nathI, kAraNa ke te dharmadezanAdithI rahita hoya che. bIjA bhAMgAnuM spaSTIkaraNa-keI puruSa evo hoya che ke je parAntakara hoya che paNa AtmAntakara hete nathI. dravyaliMgI muni ane acarama zarIra 82 Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 650 bhavati, acaramazarIra AcAryAdiritra |2| tathA - ekaH - kazcit puruSaH AtmAntakaro'pi bhavati parAntakaro'pi bhavati tIrthakara divi | 3 | tathA - ekaH - kazcit puruSaH AtmAntakaro no bhavati parAntakaro'pi no bhAti jinAjJAviruddha prarUpakA''cArya iva // 4 // ravAle AcAryakI taraha hotA hai kyoMki isakI dharmadezanAse dUsare jIva apane karmoM kA nAzaka hojAte haiM para yaha svayaM apane karmoM kA nAzaka nahIM hote haiM 2 | tathA - koI eka puruSa aisA bhI hotA hai jo AtmAntakarabhI aura parAntakarabhI hotA hai 3 | aisA puruSa tIrthaGkara jaise hote haiM kyoMki inakI dharmadezanA se anya zrotA puruSa apane 2 arjita karmIkA kSaya kara dete haiM aura ye svayaM bhI apane karmo kA kSayakartA banate haiM / tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo AtmAntakara nahIM hotA hai aura na parAntakarahI hotA hai / aisA puruSa vaha hotA hai jo jinAjJA viruddha prarUpaNA karanevAle AcAryakI taraha apanI icchAnusAra prarUpaNA karatA hai, padArtha svarUpakA vaha yathArtha vivecaka nahIM hotA hai / yadvA-AtmAntakara zabda jo apane paryAyakA vinAzaka hotA hai aise AtmaghAtI puruSakA vAcaka hai / vALA AcAya ne A prakAramAM gaNAvI zakAya che kAraNa ke temanI dezanAthI anya jIve peAtAnA karmAMnA kSaya kare che paNa tee peAte peAtAnAM karmonA kSayakartA thatAM nathI. trIjA bhAMgAnuM spaSTIkaraNa--kAi puruSa AtmAntakara ( peAtAnA karmAMnA kSaya karanAre ) paNu hoya che ane parAntakara ( anyanA karmAMnA kSaya karanArA ) paNa hAya che. jemake tI kare. tee peAte paNa pAtAnA karmanA kSaya karI nAkhe che ane temanI dezanAnA prabhAvathI anya puruSa paNa peAtAnA karmAMnA kSaya karI nAkhe che. cAthA bhAMgAnuM spaSTIkaraNa--kAI eka puruSa evA hAya che ke je AtmAntakara paNa hAtA nathI ane parAntakara paNa hAtA nathI. jinAjJA virUddhanI prarUpaNA karanAra AcAya ne A bhAMgAmAM mUkI zakAya che, kAraNa ke te peAtAnI icchAnusAra prarUpaNA karatA hAvAthI padAnA svarUpanuM yathA pratipAdana karanArI hAtA nathI. tethI te pote paNa peAtAnA karmane! kSaya karI zakatA nathI ane zrotAonA karmonA kSaya paNa karAvI zakatA nathI. Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u02 sU0 41 saprANavizeSasvarUpanirUpaNam 651 yadvA-AtmAntara:-AtmanaH-svasyAnta-maraNaM karotItyevaMzIla AtmAntakara:-AtmaghAtI, tathA-no parAntakaraH-no paraghAtIti prathamaH 1 / / dvitIyastu paravadhakaH, tRtIya Atma paravadhakaH, caturthastu no Atmavadhako no paravadhaka ityarthoM vodhyaH 4 / // 2 // " cattAri purisajAyA paNNattA" iti spaSTam / navaram-eka:-kazcit AtmatamA-AtmAnaM tamayati-khedayatItyAtmatamaH, kintu no paratamA-paraM ziSyAdikaM vamayatIti paratamaH no bhavati 1 / evaM zeSabhaGgatrayaM vodhyam / / ___ ataH-koI eka puruSa aisA hotA hai jo AtmaghAtI hotA hai paraghAtI nahIM hotA hai / tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo AtmaghAtI na hokara paraghAtI hotA hai, jaise-zikArI puruss| tathA-koI eka tIsarA puruSa aisA hotA hai jo apanAbhI ghAta karatA hai aura parakAbhI ghAta karatA hai| koI eka cauthA puruSa aisA hotA hai jo na apanA ghAta karatA hai aura na parakA ghAta karatA hai / " cattAri purisajAyA pagattA" yahA~ jo Atmatama AdirUpase puruSajAta cAra pragaTa kiye gaye haiM, unakA tAtparya aisA ki-koI eka puruSa aisA hotA hai jo apane ApakohI khedayukta karatA hai, ziSyAdirUpa parako nahIM 1 / isI prakArase aura tIna bhaGgoMko bhI samajha lenA cAhiye / punazca-jo Atmadama Adi prakArase puruSa kahe gaye haiN| athavA-"AtmAntakara " pada pitAnI paryAyanA vicchedakanuM-AtmaghAtInuM vAcaka che. A daSTie vicAravAmAM Ave te pahelA bhAMgAne bhAvArtha A pramANe thaze-kei eka puruSa e haiya che ke je AtmaghAtI hoya che, paNa paraghAtI hete nathI. (2) keI eka puruSa e hoya che ke je paraghAtI hoya che, paNa AtmaghAtI hete nathI, (3) kei eka puruSa e hoya che ke je pitAne paNa ghAtaka hoya che ane parane paNa ghAtaka hoya che. () keI eka puruSa e hoya che ke je pitAne paNa ghAtaka hete nathI ane parane paNa ghAtaka hotuM nathI. 2 zrI sUtrI mAvAya-" cacAri purisajAyA paNNattA" tyAhi. Atmatama Adi rUpe puruSanAM je cAra prakAra kahyA che tenuM spaSTIkaraNa (1) keI eka puruSa e hoya che ke je pitAnA manane ja khedayukta kare che, ziSyAdi rUpa parane badayukta karatuM nathI, e ja pramANe bAkInA traNa bhAMgAno bhAvArtha paNa samajI levuM . 3 . . Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAmasUtra __ " cattAri " ityAdi spaSTam / navaram-ekaH-kazcit puruSaH Atmadama:AtmAnaM-svaM damayati-damayantaM karotItyAtmadamo bhavati, kintu paradamo-'nyadamako na bhavati ?, evaM zeSamaGgatrike'pi vivaraNamUhyam , atra parazabdena ziSyasturagAdirvA gRhyate / 4 / / 4 / sU0 49 // pUrva dama uktaH, sa ca gaINIyagardAto bhavatIti gahIM nirUpayitumAha mUlam-caubihA garahA paNNattA, taM jahA -uvasaMpajjAmittegA garahA 1, vitigicchAmittegA garahA 2, jaM kiMcimicchA. mittegA garahA 3, evaMvi pannattegA garahA 4 // sU0 50 / ___ chAyA-caturvidhA gardA prajJaptA, tayathA-upasaMpaye itye kA gahIM 1, vici. kitsAmi ityekA gardA 2, yatkiJcit mithyA me ityekA gahA~ 3, evamapi prajJaptakA gardA 4 / mU0 49 / ___TIkA-" caunvihA garahA" ityAdi-gA~-gurusAkSikA Atmano nindA, sA caturvidhA prajJaptA, tayathA-upasaMpaye-gurumAzrayAmi svadopaM nivedayitu, gRhNAmi unakA tAtparya aisA hai ki koI eka puruSa aisA hai jo svayaMko damavAlA karatA hai, dabAtA hai, vaza meM karatA hai, paraziSya Adiko nahIM 1 isI tarahase avaziSTa tIna bhaGga aura samajha lenA caahiye| yahAM parazabdase ziSya athavA turAga-ghoDA AdikA grahaNa huvA hai // mU0 49 // damake viSaya meM jo kahA gayA hai so vaha garhaNIyakI gahA~se hotA hai / ata:-aba sUtrakAra gahA~kA nirUpaNa karate haiN| "cauvivahA garahA paNNattA" ityAdi-- TIkArtha-gahar2yAcAra prakArakI hotI hai, guru sAkSika AtmanindAkA nAma nahIM hai / inameM eka gIM aisI hotI hai jo apane doSako nivedana karane ke cothA sUtramAM Atmadama Adi je cAra prakAranA puruSe kahyA che tenuM spaSTIkaraNa-(1) koI eka puruSa e hoya che ke je pitAne ja dame che, vazamAM rAkhe che, anyane damate vazamAM rAkhatA nathI. e ja pramANe bAkInA traNa bhAMgIne bhAvArtha paNa jAte ja samajI levo che sU. 49 che pahelA sUtrane ane je damanuM kathana karyuM te gahaNIyanI gaDathI ja saMbhavI zake che. tethI have sUtrakAra garvonuM nirUpaNa kare che___ " caunvihA garahA paNNattA" tyAdi TIkA-garlI cAra prakAranI kahI che. gurunI samakSa athavA gurusAkSika AtmavinDAne gaha kahe che. eka gartA evI hoya che ke je A prakAranA Ama Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATIko sthA0 u0 2 sU050 gosvarUpanirUpaNam 653 vA samucitaM prAyazcittam , ityevaM prakAraH pariNAmaH, ekA-prathamA gardA bhavati / yadyapi ' upasaMpadye' iti gardAyAH kAraNabhUta AtmanaH pariNAmastathApi kAraNabhUte tasminnAtmapariNAme kAryabhUtA gardA Aropyata iti kAraNe kAryopacArAdupa. saMpattirUpa AtmapariNAmo'pi gardA, gardAsamAnaphalatvAd vA ya AtmapariNAmo garheti / gA~saMpannasya tathAvidhAtmapariNAmasaMpannasya cetyubhayorapyArAdhakatvaM samAnam / tatra gardAsampannasyArAdhakatvaM ' garahaNayAeNaM bhaMte' ityAdinA uttarAdhyayanamUtrasyaikonatriMzaddhyayanoktavacanenA'nantaghAtiparyavakSapakatvAt prasiddhameva / liye maiM guruke pAsa jAtA hUM, athavA unase samucita samucita prAyazcitta letA hUM' isa prakArake pariNAmarUpiNI hotI hai| yadyapi-" upasaMpaye" isa kriyAgdase vaha pragaTa kiyA gayA hai ki gahA~kA kAraNabhUta AtmAkA pariNAma hotA hai| phirabhI yahAM jo usa pariNAmako gahIM kahA gayA hai so usa pariNAmameM kAryabhUta gahIMkA Aropa kiyA gayA hai| isa liye kAraNameM kAryakA upacAra (karane ) se upasaMpattirUpa Atmapari. NAmabhI gardA kaha diyA gayA hai / athavA-yaha pariNAma gahA~kA jaisA phalavAlA hotA hai isaliyebhI use gardA kaha diyA gayA hai, jo gA~se saMpanna hotA hai| usameM, aura gardAkA pariNAmavAlA hotA hai, usameM ArAdhakatA samAna hotI hai| gardA saMpannameM ArAvakatA " garahaNayAeNaM bhaMte 1 ityAdi / jo yaha sUtrarUpa vacana uttarAdhyayana sUtrake 29 veM adhyayana meM kahA gayAhai usase prsiddhhiihai| kyoMki-gahIM sampanna prANI ananta aatmgunnpariNAmarUpa hoya che-"huM mArA ne prakaTa karavA mATe gurunI pAse jauM chu mana yogya prAyazcita chu'." upasaMpadye " mAyAyI e prakaTa karavAmAM AvyuM che ke AtmAnuM pariNAma gahanA kAraNabhUta hoya che, chatAM ahIM te pariNAmane je gaharUpe prakaTa karavAmAM AvyuM che te A pariNAmamAM kAryabhUta gahanA AropaNanI apekSAe karavAmAM AvyuM che. kAraNamAM kAryane upacAra karIne upasaMpatti rU5 AtmapariNAmane paNa nahIM rUpe prakaTa karavAmAM AvyuM che. athavA te pariNAma garlAnA jevA phaLavALuM hoya che tethI pazu tene nahIM rUpa kahevAmAM AvyuM che. je gahathI saMpanna hoya che temAM ane je gahanA pariNAmavALA hoya che temAM ArAdhakatA samAna DAya che. "garahaNayAerNa bhaMte" tyAne sUtra54 uttarAdhyAyana sUtranA '29 mAM adhyayanamAM ApavAmAM AvyuM che, tenA dvArA gaha saMpannamAM ArAthakatAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, kAraNa ke gartAsaMpanna jIva ananta Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre tathAvidhAtmapariNAmasaMpannasya tu ArAdhakatva bhagavatImUtre moktam, tathAhi--- " niggaMga ya gAhotraikulaM piMDavAyapaDiyAe pani annayare akicaTTA paDisevie, tassa NaM evaM bhavai - iheva tAtra ahaM eyassa ThANassa Aloema, paDikamAmi, niMdAmi, garihAmi, viuTThAmi, visohemi akaraNayAe anbhumi, AhArihaM pAyacchitaM tatrokramma paDivajjAmi, tabhI pacchA therANaM aMtiyaM AloesAmi jAva tatrokammaM paDivajjislAmi / se ya saMpaTTie asaMpatte therA ya punnAmeva amuhA siyA, se NaM bhaMte / kiM ArAhae virAhae ?, goyamA ! ArAhae no virAhae " 1 / ityAdi ( bhagavatI0 za0 8 u0 6 sU0 3) chAyA - nirgranyena ca gAthApatikulaM piNDapAtapratijJayA maviSThena anyatarat akRtpasthAnaM pratisevitaM, tasya khalvevaM bhavati - ihaiva tAvadahamevasya sthAnasya ghAtika karmA zoMkA nAza karanevAlA hotA hai / tathA-gardA pariNAma se saMpannaprANImeM ArAdhakatA bhagavatI sUtra meM kahI gaI hai vahAMkA vaha pATha isa prakAra se hai / "niggaMtheNa ya gAhAvaikulaM piMDatAyapaDiyAe paviDeNaM annagare akiccaDDANe paDisevie tastraNaM evaM bhavai / iheva tAva ahaM ekssa ThANassa Aloemi-paDikammAmi niMdAmi garihAmi - viuTThAmi visohemi akaraNayAe anbhuDemi AhAriha, pAyacchittaM tavokammaM paDivajjissAmi / sepa saMpaTThie asaMpatte rAya putracAmetra amuhA siyA seNaM bhaMte 1, ki orAhae virAhae 3, goyamA 1, ArAhae no virAhae 1 ityAdi ( bhagavatI za. 8 u. 6 sU03) isa bhagavatI ke pATha se vaha pratipAdita kiyA gayA hai ki kisI gRhasthake yahAM AhAra grahaNa karaneke liye praviSTa huve sAdhu dvArA yadi AtmaguNughAtika karmAMzanA nAza karanArA hAya che. tathA gA~ pariNAmathI saMpanna jIvamAM ArAdhakatAnu' pratipAdana bhagavatI sUtramAM karavAmAM Avyu che, tyAM mA aAranA sUtrapATha Ayo che -- " niggaMtheNa ya gAhAvaikule piMDavAya* paDiyA pavidveNaM annayare akicaTThANe paDisevie, tassa NaM evaM bhavai - ihetra tAva ahaM eyarasa ThANassa Aloemi paDikkamAmi niMdAmi garihAmi, viuTThAmi, visroddemi akaraNayAe anbhuTThemi, AhArihaM pAyacchitta tavokammaM paDivajjirasAmi / seya saMpaTThie asaMpatte therAya pujAMmeya amuhA' siyA / seNaM bhaMte! ki ArAhae virAhae ?goyamA ! ArAie no virAhae " ItyAdi (lagevatI sU. za. 8 7. hasU.3) bhagavatI sUtranA A sUtrapAThanA bhAvArtha A pramANe che-" huM bhagavan ! koI eka gRhasthane tyAM AhAra grahaNa karavA nimitte gayelA sAdhu vaDe kAi 1 Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4. 2020 50 garhasvarUpanirUpaNam 655 AlocayAmi, pratikramAmi nindAmi garche, vitrodadhAmi vizodhayAmi, akaraNatayA'myuttiSThe, yathAI prAyazcittaM tapaHkarma pratipace, tataH pazcAt sthavirANAmantike AlocayiSyAmi yAvat tapa karma pratipatsye / sa ca saMprasthitaH asaMprAptaH sthavirAzca pUrvameva amukhAH syuH, sa khalu bhadanta ! kimArAdhako virAdhakaH ?, gautama ! ArAdhako no virAdhakaH | 1| sthavirA:- amukhAH- nirvAcaH -yAtAdivyAdhinA mUkatvaM prAptA ityarthaH / evaM sthavirAmukhavat svAmukha-svamaraNa - sthaviramaraNa - svasthaviro mayamaraNa - rUpA'DalA paka kisa akRtya sthAnakA sevana hojAtA hai to vaha aisA zocatA hai ki maiM isa akRtya sthAnakI AlocanA karatA hUM, nindA karatA hU~ | isake isa prakArako bAda " maiM sthaviroMke pAsa AlocanA Adi kara lUgA vicArakara vaha vahAMse cala detA hai| usake Ane se pahalehI ve sthavira ( jinake pAsa ArahA hai ) vAtAdi vyAdhike kAraNa yadi mUka hojAveM to aisI sthiti meM vaha ArAdhaka hai 3 yA virAdhaka hai 3 / uttara meM prabhu kahate haiM - he gautama 1 vaha ArAdhaka hai virAdhaka nahIM hai ityAdi / zd sthavirAmukha sthavira amukha ho jAve arthAt vAtAdi vyAdhise mUka hA jAve, isI prakAra yadi sthavira ke pAsa jAnevAlA muni svayaM amukha ho jAve 1, mara jAve 2, athavA sthavirakA mRtyu ho jAve 3, athavA apane akRtya sthAnanuM ( aticAranuM) sevana thaI jAya che. te sAdhu evA vicAra kare che ke " huM A akRtya sthAnanI AleAcanA karUM chuM, niMdA, gA~ Adi karUM chuM', tyArabAda hu virA pAse AleAcanA Adi karI laiza. " A prakAranA vicAra karIne te tyAMthI nIkaLI paDe che, paNa te sthaviranI pAse pahoMce te pahelAM te te sthavira vAtAdine kAraNa nibeMka ( mUka ) thaI jAya che. te A prakAranI paristhitimAM te sAdhune ArAdhaka gaNavA ke virAdhaka ? ArAdhaka ja gaNAya, mahAvIra prabhunA uttara-- hai gautama ! te virAdha nahIM" ityAdi. sthavira sukha, sthavira amukha thaI jAya arthAt vAtAdi vyAdhithI mUMgA thaI jAya, tevI ja rIte sthaviranI 5 se AvanAra muni te ja amukha ( bhUMgA ) yaha laya 1, bharI laya 2, magara sthaviranuM bharayu yA laya 3, athavA peAtAnuM ane sthaviratu ema bannenuM maraNa thai jAya, e cAra AlApakA paNa ahIM samajI levA joie. A pUrvokta pAMca AlApakAmAM tathA Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre catuSTayaM vijeyam / eteSu paJcasvapyAlApakeSu tathAvidhAtmapariNAmasaMpannasyA''rAdhakasameva bhagavatA bhagavatImutre'STamazana ke paSTho ddeze pratipAditamiti / tathA-vicikitsAmi-vi-vizeSeNa vividhaprakArairvA cikitsAmi pratikaromi-dUrIkaromi garhaNIyAn dopAnityevaM vicArarUpA ekA-aparA dvitIyA gardA bhavati / tathA-yatkiJcit-anucitaM-saMyamaviruddhamaticArAdirUpaM tat mithyA niSphalaM bhavatu me mama, ityevaM vicAralakSaNA ekA-anyA tRtIyA gardA bhavati / tathA-evamapi-evaMjAtIyena anyenApi sevitadopapazcAttApakaraNarUpa-garhaNahe. tubhUtAtmapariNAmaprakAreNa ekA-anyA caturthI gardA prajJaptA-kathitA jinaH / ayamapi prakAro gahA~hetutvAd gaheti / mU0 50 / aura sthavira donoMko mRtyu ho jAve 4 / ye cAra AlApaka bhI yahAM jAna lenA caahiye| ina pUrvokta pAMcoM AlApakoM meM tathAvidha-zuddha AtmapariNati saMpanna muniko bhagavAnane bhagavatI sUtrake AThaveM zataka ke chaThe uddeze meM ArAdhaka hI kahA hai, virAdhaka nhiiN| ___tathA-" vicikitsAmi" meM vizeSa rUpase, athavA-vividha prakArose gahaNIya doSoM ko dUra karatA hUM aisA vicAra svarUpa dvitIya gahIM hotI hai 2 / tathA-jo maiMne saMyama viruddha aticAra Adi kiye haiM ve sabake saba mithyA niSphala ho jAya' aisI vicAradhArAvAlI tIsarI gardA hai 3 / tathA-sevita doSoM ke prati prazcAttApa karanA aisA Atma. pariNAmahI caturthI gahIM hai / sU0 50 // vidha zuddha AtmapariNati saMpana munine bhagavAne bhagavatI sUtranA AThamA zatakanA chaThThA uddezAmAM ArAdhaka ja kahyA che, virAdhaka nahIM. (2) tathA "vicikitsAmi" vizeSa 32 athavA vividha prAre goMeNIya dene dUra karUM chuM, A prakAranA vicArasvarUpa dvitIya gaheM heya che (3) "meM saMyama virUddhanA aticAronuM sevana karyuM che, te badhAM mithyA niSphaLa banI jAo," A prakAranI vicAradhArAvALI trIjI gaha che. (4) sevita dene mATe pazcAttApa kare, A prakAranuM je AtmapariNAma che tene gahane je prakAra kahe che. e sU. 50 | Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u02 sU0 51 doSatyAgIjIvasvarUpanirUpaNam 657 pUrva gardA proktA, sA ca dopatyAgina evaM samyag bhavati nAnyasyeti doSa. tyAgi jIvasvarUpaM nirUpayituM saptadaza caturbhaGgImUtrANyAha. mUlam-cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--appaNo NAmamege alamaMthU bhavai No parassa 1, parassa NAmamege alamaMthU bhavai No appaNo 2, ege appaNovi alamaMthU bhavai parassavi 3, ege No appaNo alamaMthU bhavai No parassa 4 // 1 // cattAri maggA paNNattA, taM jahA-ujjUNAmamege ujjU 1, ujjU NAmamege ke 2, vaMke NAmamege ujjU 3, vaMke NAmamege vaMka 4 // 2 // evAmeva cattAri purisajAyA paNettA, taM jahA--ujjU NAmamege ujjU0 4 / 3 / ___ cattAri maggA paNNAttA, taM jahA-kheme NAmamege kheme 1, kheme NAmamege akheme0|4||4| evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-kheme nnaammege0|4||5| . cattAri maggA paNNatA, taM jahA-kheme NAmamege khemarUve. 4, 6 // aivAmeva cattAri purisajAyA paNattA, taM jahA-kheme NAmamege khemarUve0 4 // 7 // - cattAri saMbukkA paNNattA, taM jahA--vAme NAmamege vAmAvatte 1, vAme NAmamege dAhiNAvRtte 2, dAhiNe NAmamege vAmAvatte 3, dAhiNe NAmamege dAhiNAvatte 4, / 8 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-vAme NAmamege vaamaavtte0|4||9| cattAri dhUmasihAo paNNattAo, taM jahAvAmA NAma Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 sthAnAGgasUtre megA vAmavattA 4, |10| evameva cattAritthao paNNattAo, taM jahA -vAmA NAmamegA vAmAvattA0 | 11 | cattAri aggisihAo paNNattAo, taM jahA -vAmA NAmamegA vAmAvatA 4, | 14 | evAmeva cattAritthIo paNNattAo, taM jahA vAmA NAmamegA vAmAvattA0 4 // 13 // cattAri vAyamaMDaliyA paNNattAo, taM jahA -vAmA NAmamegA vAmAvattA0 4 14 evAmeva cattAritthIo paNNattAo, taM jahA -vAmA NAmamegA vAmAvattA0 4, 115 / cattAri vaNasaMDA paNNattA, taM jahA -vAme NAmamege vAmAvatte0 4, 16 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA -- vAme NAmamege vAmAvatte0 4 17 // su0 51 // " chAyA - catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - Atmano nAmaiko'lamastu bhavati no parasya 1, parasya nAmaiko'lamastu bhavati no AtmanaH 2, eka Atmanospi alamastu bhavati parasyApi 3, eko no Atmano'lamastu bhavati no parasya / / 1 / catvAro mArgAH prajJaptAH, tadyathA - Rjuna maika RjuH 1, RjurnAmaiko vakraH 2, vakro nAmaika RjuH 3, vakro nAmaiko vakraH 4 |2| evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - RjurnAmaika RjuH 4 | 3 | , catvAro mArgAH prajJaptAH, tadyathA - kSemo nAmaikaH kSemaH 1, kSemo nAmaiko'kSemaH 4, 141, evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tathA kSemo nAmaikaH kSemaH4, 15 J catvAro mArgAH prajJaptAH, tadyathA - kSemo nAmaikaH kSemarUpaH, kSemo nAmaiko'kSemarUpaH 4, / 6 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - kSemo nAmekaH kSemarUpaH 4, 7 // catvAraH zambUkAH prajJaptAH tadyathA - vAmo nAmaiko vAmAssaH 1, vAmo nAmaiko dakSiNA''vartaH 2, dakSiNo nAmaiko vAmAssvataH 3, dakSiNo nAmaiko dakSiNAvartaH 4, / 8 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - vAmo nAmaiko vAmA''vartaH 0 4, / 9 / Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMghA TIkA sthA0 4 u02 sU051 doSatyAgIjIvasvarUpanirUpaNam catasro dhRmazikhAH prajJaptAH tadyathA-vAmA nAmaikA vAmA''vartA0 4, / 10 / evameva catastraH striyaH prajJaptAH, tadyathA-vAmA nAmaikA vAmA''vartA04, // 11 // catasro'gnizikhAH prajJaptAH, tadyathA-vAmA nAmakA vAmA''vartA0 4, / 12 / evameva catasraH striyaH prajJaptAH tadyathA-vAmA nAmaikA vAmA''vartA0 4, 13 / catasro vAtama'likAH prajJaptAH, tadyathA-vAmA nAmakA vAmA''vartA0, 4, 14 / evameva catasraH striya prajJaptAH, tayathA-vAmA nAmaikA vAmA''vartI0 4 / 15 / __catvAro vanakhaNDAH prajJaptA tadyathA-vAmo nAmaiko vAmA''varta0 4, (16 ) evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-vAmo nAmaiko vAmA''vata:04 (17) sU051 ____TIkA-"cattAri purisajAyA " ityAdi spaSTam-navaram ekA-kazcit puruSaH AtmanaH-svasya dunayeSu pravartamAnasya alamastu-niSedhako, bhavati / yadvA-samayaparibhASayA- alamatthu ' iti zabdaH samarthArthakaH, tatazcAyamarthaH-eka:-kazcit purupaH AtmanaH-svasya nigrahe samarthaH-kuzalo bhavati, kintu parasya atyasya ala. __ yaha gahare doSatyAgI ko hI samIcIna hotI hai anyako nahIM, isake liye aba sUtrakAra doSatyAgI jIva svarUpakA nirUpaNa caturbhaGgIvAle 17 sUtroMko kahate haiM / " cattAri purisajAyA paNNattA " ityAdi--- TIkArtha-puruSa jAta cAra kahe gayehaiM jaise-koI eka puruSa aisA hotAhai jo durnayameM pravRtta apane ApakA " alamastu" niSedhaka hotA hai, athavA koI eka puruSa aisA hotA hai jo apane ApakA nigraha karane meM kuzala samartha hotA hai / yahAM-"alamastu" zabdakA artha samaya bhASAke anu. sAra samartha hotA hai, kuzala hotA hai, kintu-" No parassa" parakA niSedhaka vA usakA nigraha karanemeM samartha nahIM hotA hai 1, aisA puruSa A gaha daSatyAgIne ja samIcana thAya che anyane nahIM te kAraNe have sUtrakAra catu gIvALA 17 sUtra dvArA duSatyAgI jIvanuM svarUpa prakaTa re cha. " cattAri purisajAyA paNNattA!' tyAhi- . cAra prakAranA puruSe kahyA che-(1) keI eka puruSa e hoya che ke 2 dunayA pravRtta yAtAnA ta " alamastu" 25vAne samaya DAya cha, athavA kaI eka puruSa e hoya che ke je pitAnA AtmAne athavA dhandriyAna nighaDa 42vAne. samartha ya cha, 5 " No parasse ". 522 (ndhaka hete nathI, athavA para nigraha karavAne samartha hete nathI ( ahIM : alam ' 56 maya samaya parivAra maMnusAra : samaya-za' yAya cha) e puruSa maunavratI sAdhurUpa hoya che. Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzAstra mastu-niSedhakA samartho vA na bhavati / etajjAtIyaH puruSo mauntrtisaadhuprbhRtiH| evaM zeSabhaGgatrikaM vivaraNIyam 4 / 1 / maunavratI sAdhurUpa hotA hai / " parassa NAma mege alamaMthU bhavai, No appo 2" tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo parakA durnayameM pravartamAna dUsare puruSakA niSedhaka hotA hai, athavA-usake nigraha karane meM samartha, vA kuzala hotA hai, apane ApakA nigraha karane meM samartha vA kuzala nahIM hotA hai| " ege appaNo vi alamaMthU bhavai parastavi 3" koI eka puruSa aisA hotA hai jo durnayAdimeM pravartamAna apane ApakAbhI niSedhaka hotA hai| yA apane ApakA bhI nigraha karanemeM samartha-kuzala hotA hai aura dUsarekAbhI niSedhaka hotA hai, yA usake nigraha karane meM bhI kuzala hotA hai 3 / " ege No apaNo alamaMtha bhavada No parassa 4" tathA-koI eka puruSa aisA hotA hai jo durnayameM pravartamAna apane ApakAlI niSe dhaka nahIM hotA hai, yA nigraha karane meM samartha nahIM hotA hai aura dUsarekAbhI niSedhaka nahIM hotA hai, yA nigraha karanemeM samartha nahIM hotA hai| isa prakArase ye puruSajAta cAra hote haiN| (2) " parassa NAmamege alamaMthU bhavai, No apaNo" me puruSa e hoya che ke je durnayAmAM pravRttamAna evA anya puruSane nivedhaka hoya che. athavA anyane nigraha karAvavAmAM kuzaLa athavA samartha hoya che, paNa pitAno nigraha karavAne samartha athavA kuzaLa hete nathI. (3) "ege apaNo vi alamaMthU bhavai parassa vi " me puruSa sevA hoya che ke je durnayAdimAM pravRttimAna pitAnA AtmAne paNa niSedhaka hoya che, ane para niSedhaka hoya che. athavA potAnA AtmAno nigraha karavAmAM paNa samartha athavA kuzaLa hoya che ane parane nigraha karavAmAM paNa samartha athavA kuzaLa hoya che. (4) " ege No apaNo alamaMthU bhavai, No parassa" se puruSa e hoya che ke je duyamAM vartamAna evA pitAnA AtmAne niSedhaka hite nathI athavA nigraha karavAne samartha hote nathI, ane parane niSedhaka paNa hete nathI, athavA nimaha karAvavAne samartha hote nathI. A pramANe cAra puruSa prakAra kahyA che. 1 Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ surdhA DIkA sthA04 902 sU011 doSatyAgIjIvasvarUpanirUpaNam haidara " cattAri maggA " ityAdi - mArgAzcitvAraH prajJaptAH, tadyathA - ekA - kazcinmArgaH Rju :- Adito'nantazcApi RjuH - sarala:, yadvA dRSTau RjuH pratimAti yathArtharUpaparicayenApi Rjureva = sarala eva bhavati / zeSaM bhaGgatraya suvodham / 2 - " evAmeve " - tyAdi - evameva mArgatradeva, puruSajAtAni catvAri prajJatAni, tadyathA - ekaH - kazcit puruSaH pUrvamRjuH pazcAdapi Rjuriti kALamapekSya vyAkhyeyam / yadvA-ekaH puruSaH Antarato'pi RjuH vAhyato'pi ca RjurbhavatIti vyAkhyeyam / zeSabhaGgatrikaM sugamam / 3 jaise - Rju " cattAri maggA paNyantA cAra mArga kahe gaye haiM, Rju 1, Rju vakra 2, vakra Rju 3 aura vakra vakra 4 / isameM jo mArga Adise anta taka sarala hotA hai, athavA jo dekhane meM sarala lagatA yathArtha rUpa se paricaya meM bhI saralahI hotA hai, vaha Rju Rju mArga hai / jo mArga Rju dikhane para bhI yA sarala hone para bhI bAda meM vakra TeDhAmeDhA ho jAtA hai vaha Rju vakra mArga hai 2 / jo mArga pahale vakra ho bAdameM Rju ho to aisA vaha mArga vakra Rju kahA jAtA hai, tathA pahalehI se jo mArga vakra ho aura bAda meM bhI vaha vakra vakra mArga kahA jAnA hai 2 / dr " evAmeva " ityAdi. isI tarahase isa mArga kI tarahase hI puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, jaise- koI eka puruSa pahale Rju prakRti se sarala hotA hai aura bAda meM bhI vaha saralakA saralahI banA rahatA hai, yaha kAlakI " cattAri maggA paNNattA " ItyAdi yAra prahAranA bhArga hyA che (1) Rtu Rtu, (2) Rbhu varDa, (3) va Rbhu ne (4) va bahu ne bhArga AdithI aMta sudhI saraLa heAya che, athavA je dekhAvamAM paNu saraLa lAge che ane yathA rUpa paricayamAM parlR sarala ja jaNuAya che, tene ' Rju Rju mAga kahe che. (ra) je mAgazarUAtamAM sarala dekhAtA' hAvA chatAM paNa pAchaLathI vakra (vAMkeA cUkA-khADA TekarAvALA ) lAge che, te mAne Rju ke mArga kahe che. (3) je mAga pahelAM vajra lAgatA hoya paNu pachI sarala banI jAya che, te mAne vakra Rju mAtra kahe che. (4) je mArga pahelAM paNa vakra hAya ane pachI pazu vaka ja hAya, te mAne laka varka mArga kahe che. 25 " evAmeva " tyAhi me 4 pramANe puruSo yAra ajharanA udyA che. (1) kAi eka puruSa pahelAM Rju prakRtine lIdhe sarala hAya che ane pachI pazu te sarala ja rahe che. kALanI apekSAe A pahelA bhAMgeA bane che. athavA keI eka puruSa Antarika rIte pazu sarala hoya che ane mahArathI Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pharma sthAnAsUtre " cattAri maggA " ityAdi - mArgAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA - ekaH - kazci. nmArgaH Adau nirupadravatayA kSemaH - kalyANakaro bhavati punarante ca kSemo bhavati, yadvA-lokaprakhyAtau kSemaH punastacvato'pi kSemo bhavatIti vyAkhyeyam / evaM zeSa - bhaGgatrikaM bodhyam / 4 / " evAmeve " tyAdi - evameva mArgatradeva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA - ekaH kazcitpuruSaH krodhAdyupadravarahitatvena kSemaH sa eva punaH pazcAdapi kSemaH zeSaM bhaGgatrayaM sugamam / 5 / apekSA karake prathama bhaGga hai / yadrA - koI eka puruSa antaraGgakI apekSA bhI isI taraha se vyAkhyAta kara lenA cAhiye / 3 // " " cattAri maggA punazca - mArga cAra kahe gaye haiM, jaise-kSema kSema 1, kSema akSema 2, akSema kSema 3 aura akSema akSema 4 / jo mArga pahale bhI nirupadrava hone se kalyANakara hotA hai / punaH - anta meM bhI vaha nirupadrava hone se kalyANakara hotA hai, aisA mArga kSema kSema isa prathama bhaMga meM parigaNita huvA hai / yadvA-jaisA vaha paraloka meM prakhyAta hotA hai vaisA hI vaha vAstava meM bhI hotA hai, isa taraha se bhI vaha kSetra kSema rUpa hotA hai / avaziSTa tIna bhaMga bhI isI prakAra se samajha lenA cAhiye / isI prakAra se puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM, jaise- koI eka puruSa aisA hotA hai jo krodhAdirUpa upadravase rahita honeke kAraNa kSemarUpa paN sarala ja hAya che. e ja pramANe mAkInA traNa bhAMgA pazu jAte ja samajI zAya sevA che / u / 2 " cattAri maggA " tyAhi bhAganA yA pramANe pazu yAra prahAra hyA che- (1) kSetra kSetra, (2) kSebha akSema, (3) akSema kSetra, (4) akSebha akSema, je mArga zarUAtamAM pazu upadrava rahita hAvAne lIdhe kalyANakAraka hoya che ane AgaLa jatAM pazu upadrava rahita ja hAya che evA mAgane kSema kSema mA kahe che. athavA te mAnI upadrava rahita mArga tarIkenI jevI khyAti hAya che, evA ja upadrava rahita te vAstavamAM pazu hoya che. te kAraNe pazu tene kSema kSemarUpa mA kahe che. e ja pramANe mAkInA traNa bhAMgAnA bhAvArtha pazu smnnv| / 4 / e ja pramANe puruSAnA pazu 'kSema kSema' Adi ca2 prakAra paDe che. jenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che--(1) kAi eka puruSa evA hAya che ke je krodhAdi rUpa upadravathI rahita hAvAthI kSemarUpa hAya che, ane AgaLa jatAM + Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA04 u2251 doSatyAgIjIvasvarUpanirUpaNam "cattAri maggA" ityAdi-spaSTam / eko mA bhAvato'nupadravatvena kSemaH sa eva dravyata AkRtyA kSemarUpa:-sundaro bhavati / zeSaM bhagatrikaM suvodham / 6 / ___ " evAmeve " tyAdi-evameva-mArgava deva purupajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSaH prathamaM krodhAdyupadravarahitatayA kSemaH sa eva pazcAdapi AkAre NApi kSemarUpaH-sundaraH, bhAvadravyaliGgayuktaH sAdhuH / iti prathamo bhaGgaH 1 / ___ekaH puruSo bhAvataH kSemaH, dravyatastu akSemaH rAjAdikAraNavazAd dravyaliGga rahitaH sAdhuriti dvitIyaH 2 / ekaH-kazcitpuruSo bhAvato'kSemaH, dravyataH kSemaH hotA hai, vahI punaH Age calakarabhI kSemarUpahI banA rahatA hai / isI prakArase zeSa tIna bhaGgabhI samajha lenA cAhiye 5 / ____punazca-" cattAri maggA" ityAdi mArga cAra rUpa kahe gaye haiM, jaise-kSema kSemarUpa 1, kSema akSemarUpa 2, akSama kSemarUpa 3 aura akSema akSemarUpa 4 / koI mArga aisA hotA hai jo bhAvataH anupadrava rUpase kSemarUpa hotA hai aura vahI dravyase AkRtisebhI kSemarUpa sundara hotA hai 1 bAkIke tIna bhaGga subodha haiN| ___ " evAmeva" ityAdi-isI prakArase purupajAta-puruSa prakArabhI cAra kahe gaye haiM, jaise-koI eka puruSa pahale se bhI krodhAdirUpa upadravase rahita honese bhAvadravya liGgase yukta sAdhukI taraha kSemarUpa hotA hai ora pazcAtbhI AkArase kSemarUpa sundara hotA hai, yaha prathama bhaGga hai| koI eka puruSa bhAvakI apekSA kSemarUpa hotA hai para dravyakI apekSA paNa kSemarUpa ja cAlu rahe che. e ja pramANe bAkInA traNa bhAMga paNa jAte ja sabha7 . / 5 / vaLI mArganA A pramANe cAra prakAra paNa kahyA che-(1) kSema kSemarUpa, (2) ma sakSama35, (3) mama bha35, (4) moma sabha35. A sUtra bhAvArtha A pramANe che-(1) kaI mArga bhAvanI ape kSAe upadrava rahita hovAthI kSemarUpa hoya che ane e ja mArga dravyanI apekSAe AkRti (svarU5) nI apekSAe paNa kSemarUpa ja hoya che. bAkInA traNa bhAMgAne arthe paNa pahelA bhAMgAne AdhAre samajI levuM. 6 " evAmeva " tyAdi. me prabhArI puruSa 54.2 55 yA2 4aa hai(1) keI eka puruSa pahelAM paNa krodhAdi rUpa upadravathI rahita hovAne kAraNe bhAva dravyaligathI yukta sAdhunI jema kSemarUpa hoya che ane pAchaLathI paNa AkAranI apekSAe lemarUpa ja suMdara hoya che. (2) keI eka puruSa bhAvanI apekSAe kSemarUpa hoya che paNa dravyanI apekSAe te rAjadika kAraNone lIdhe arthAta Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 sthAnAgasUtre sAdhuvepadhArI nivaH / iti tRtIyaH 3 / tathA-ekaH puruSo bhAvato'pyakSemodravya. to'pyakSemaH, anyatIthiko gRhasthoveti caturthaH / 4 / "cattAri saMyukkA." ityAdi zambUkAH-zaGkAH catvAraH prajJaptAH, tadyathAeka:-kazcit zambUkaH (zaGkaH) vAmaH-bAmapArzvavyavasthitatvAt pratikUlaguNatvAdvA, sa eva punrvaamaa''vtobhvti 1, ekaH zaGkho vAmaH san dakSiNA''vatoM bhavatira, ekaH zaGkho dakSiNaH dakSiNapAzcaniyuktatvAdanukUlaguNatvAdvAsana vAmA''va bhavati 3 / tathA - ekaH zaGkho dakSiNo dkssinnaa''vto bhavati 4 / vaha rAjAdi kAraNavazase arthAt mithyAtvI rAjA ke kAraNa dravyaliGga rahita sAdhu kI taraha akSemarUpa ho jAtA hai 2, koI puruSa aisA hotA hai jo bhAvakI apekSA akSemarUpa hotA hai aura dravya kI apekSA kSemarUpa hotA hai / jaise-sAdhu veSadhArI nihava 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo bhAvasebhI akSemarUpa hotA hai aura dravyale bhI akSemarUpa hotA hai jaise anyatIrthika athavA gRhasthajana 4 ____" cattAri zaMyukA" zaGkha cAra prakArake kahe gaye haiM, jaise-koI eka zaGkha vAma pArzvameM vyavasthita honese athavA pratikUla guNavAlA honese vAma hotA hai vahI puna:-vAma AvartavAlA hotA hai, yaha " vAmavAmAvarta " aisA pahalA bhaGga hai| koI eka zaGkha aisA hotA hai jo vAma hotA huvA dakSiNAvartavAlA hotA hai 2, koI eka zaGkha aisA hotA hai jo dakSiNa pArzvameM niyukta honese adhavA-anukUla guNavAlA mithyAtvI rAjAne kAraNe dravyaliMga rahita sAdhunI jema akSemarUpa thaI jAya che (3) kaI eka puruSa e heya che ke je bhAvanI apekSAe akSemarUpa hoya che, paNa dravyanI apekSAe kSemarUpa hoya che. jemake sAdhu veSadhArI nihnava, (4) keI puruSa e hoya che ke je bhAvanI apekSAe paNa akSemarUpa hoya che ane dravyanI apekSAe paNa akSemarUpa ja hoya che. jemake anya tIthiMka athavA gRhasthajana. chA ___"cattAri zaMbujhA" tyAdi zama yAra 542nA 4aa cha-(1) " pAsa vAmA ? ke eka zaMkha vAmapArzvamAM vyavasthita hovAthI athavA pratika gaNavALo hovAthI "vama" hoya che. e ja zaMkha vaLI vAma AvartavALa DApAthI 'vAma pAmAvata' 35 pdde| prA2na DAya che. (2) "pAma dakSiNAvarta "--keI eka zaMkha e hoya che ke je vAma levA chatAM paNa dakSiNApata vANa hAya che. (3) 'kSipAmAvata' : 25 mevA hoya che ke je dakSiNa pArthamAM niyukta hovAthI anukULa guNavALo hoya che, paNa vAma AvartavALA hovAthI tene "dakSiNa vAmAvarta " rUpa trIjA prakAramAM Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA rIkA sthA04 u0 2 0 51 dopatyAgijIvasvarUpanirUpaNam 665 ___"evAmeve "-tyAdi-evameva-zambUkavadeva, puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH kazcitpuruSo nAmnA vAmaH sa eva pratikUlasvabhAvatvAd vAmA''vataH.. viparItapravRttikArako bhavati / tathA ekaH kazcitpuruSo nAmnA vAmaH sa evAnu. kUlasvabhAvatvAd dakSiNA''varta :-anukUlapravRttikArako bhavati 2 / ekaH-anyaH puruSo nAmnA dakSiNaH, sa eva pratikUlasvabhAvatvAda vAmA''vata:-viparItamattikArako bhavati 3 / ekaH kazcitpuruSo nAmnA dakSiNaH sa evAnukUlasvabhAvatvAd dakSiNA''varta :-anukUlapravRttikArako bhavati 4 9 / honese vAma AvartavAlA hotA hai 3 tathA-koI eka zaGkha aisA hotA hai jo dakSiNa hotA huvA dakSiNa AvartavAlA hotA hai 4 / " evAmeva " ityAdi-isI tarahase puruSajAna cAra kahe gaye haiM, koI eka puruSa nAmase vAma honA hai| vahI pratikUla svabhAvavAlA honese vAmAvarta viparIta pravRttikAraka hotA hai 1, tayA-koI eka puruSa nAmase vAma hotA hai vahI anukUla svabhAvavAlA honese dakSiNAvarta anukUla pravRttikAraka hotA hai 2, koI eka puruSa aisA hotA hai jo nAmase dakSiNa hotA hai vahI pratikUla svabhAvavAlA hone se vAmAvarta viparIta pravRttikAraka hotA hai 3, tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo nAmase dakSiNa hotA hai vahI anukUla svabhAvavAlA honese dakSiNAvarta anukUla pravRttikAraka hotA hai 4-9 gaNuM che. (4) dakSiNa dakSiNAvarta-kaI eka zaMkha dakSiNArdhamAM (jamaNa bAju) niyukta hoya che ane dakSiNAvartavALo hoya che. 8 ! " evAmeva" tyAhi. 4 prabhArI puruSa 512 54 yA2 4aa ch(1) koI eka puruSa nAmanI apekSAe vAma hoya che. ane pratikULa svabhA vivALe paNa hevAthI vAmAvarta--viparIta pravRttikAraka paNa hoya che. (2) keI eka puruSa nAmenI apekSAe vAma hoya che, paNa anukULa svabhAvavALe hevAne kAraNe dakSiNAvarta--anukULa pravRttikAraka hoya che. (3) koI eka puruSa nAmanI apekSAe dakSiNa hoya che paNa pratikULa svabhAvavALo hevAthI vAmAvarta-viparIta prakRtivALe hoya che. (4) I puruSa nAmanI apekSAe dakSiNa hoya che ane anukULa pravRttivALo hevAne kAraNe dakSiNa varta--anukULa pravRttivALA hoya che. (ahIM "vAma" azubha nAma sUcaka bhane 'kSiNaM' zuma nAma sUrya che.) Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 666 " cattAri dhUmasihAo " ityAdi-dhUmazikhAH - dhUmazreNayaH, tAzcatasraH prajJaptAH, tadyathA-ekA-kAcid dhUmazikhA vAmA-vAmabhAgasthA satI punaH vAmA''vartA vAmapAvavartitvena pratikUlatvena vA vAmato valanAd vAmata evAvartata iti vAmA''vartA, tAdRzI bhavati, evameva zepaM bhaGgatrayaM zaGkhyad vyAkhyeyam 4, 10 " evAmeve " tyAdi evameva-dhUmazikhAvadeva striyazcatasraH prajJaptAH tadyathAekA kAcit strI nAmnA vAmA sA eva pratikUlasvabhAvatayA vAmA''vartA-viparItA''caraNazIlA bhavati, evaM zepaM bhaGgatrayaM puruSavad vyAkhyeyam / 4 / zambUkadRSTAnte satyapi dhUmazikhAdRSTAntasya pRthagupAdAnaM dArTAntikabhUtAyAH striyo liGgasAdharmyapradarzanArthamiti // 11 // " cattAri dhRmasihAo"--ityAdi, dhUmazikhAeM dhUmazreNiyAM cAra prakArakI kahI gaI haiM, jaise koI eka dhUmazikhA aisI hotI hai jo vAmabhAgastha hotI huI punaH-vAmA''vartA, vAmapArzvavartinI hone se, athavA pratikUla honese vAmAvartta, bAMI ora hI muDanevAlI hotI hai, 1 isI prakArase zeSa tIna bhaGga bhI zaGkha ke jaise jAna lenA cAhiye 4 / 10 - " evAmeva" ityAdi, dhUmazikhA kI taraha hI cAra striyAM kahI gaI haiM jaise koI eka strI aisI hotI hai jo nAmase vAmA hotI hai vahI pratikUla svabhAvavAlI hone se vAmAvartI-viparItAcaraNA hotI hai, 1 isI tarahase zeSa tIna bhaGga bhI puruSa kI taraha jAna lenA caahiye| zambUka-zaGkha dRSTAnta ke hone para bhI jo dhUmazikhA dRSTAnta kA pRthak upAdAna kiyA gayA hai vaha dArTAntika rUpameM striyoM ke lakSaNa " cattAri dhUmasihAo" tyAhi-dhUmazimAmA-dhUmra zreNiyo yAra prakAranI kahI che. "vAma vAmAvartA " ItyAdi cAra bhAMgA zaMkha pramANe ja samajavA. (1) ke eka dhUmazikhA evI hoya che ke je-vAmapArthavatinI hovAthI athavA pratikULa hevAthI vAma bhAga hoya che ane vAmAvarta paNa hoya che. e ja pramANe bAkInA traNa bhAMgA paNa samajI levA. 10 , " evAmeva" tyAla. dhUmazimAnI rebha. sImA 55 yAra pranI hI cha-(1) 'pAmA vAmAvatA' 7 me strI nAmanA, apekSA 54 vAmAM hoya che ane pratikULa svabhAvavALI hovAthI vAmAvartA-viparIta AcaraNavALI paNa hoya che. e ja pramANe bAkInA traNa bhAga paNa zaMkha dAI ttika puruSa pramANe samajI levA. zaMkhanuM dRSTAnta ApyA pachI dhUmazikhAnuM alaga daSTAnta ApavAnuM kAraNa e che ke ahIM dArjInika rUpe strIonA lakSaNanI Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u02 sU051 doSatyAgijIvasvarUpanirUpaNam 667 "cattAri aggisihAo" ityAdi / etatsUtraM dhUmazikhAsUtrabad vyAkhyeyam / evaM dASTAntikastrImUtramapi / (12, 13) "catAri vAyamaMDaliyA" ityAdi / vAtamaNDalikA:-maNDalyA-samUhAH, tA eva maNDalikAH, vAtAnAM-vAyUnAM maNDalikA vAtamaNDalikAH-maNDalenordhvapravRttA vAyavaH, tAzcatasraH prajJaptAH, tadyathA-ekA-kAcid vAtamaNDalikA vAmA-bAmA''vartA ca bhavati, zepaM ca dhUmazikhAvat / evaM dASTAntikastrIsUtramapi / iha ca striyo mAlinyopatApacApalyasvabhAvA bhavantItyabhiprAyeNa strIpu dhUmazikhAvAtamaNDalikati strIliGgadRSTAnta trayamupanyastam / kI samAnatA ko dikhAne ke liye kiyA gayA hai| " cattAri aggisihAo" ityAdi agnizikhA cAra kahIhaiM dhUmazikhA sUtrakI taraha vyAkhyAta kara lenA caahiye| tathA isI tarahase dASTIMntika sUtra bhI vyAkhyAta kara lenA cAhiye / " cattAri vAya maMDaliyA"-ityAdi vAyu maNDalikA cAra prakArakI kahI gaI haiM, maNDalAkArarUpameM-golarUpameM jo vAyu Upara kI ora jAtI hai aisI vaha vAyumaNDalikA koI eka aisI hotI hai jo vAmA-aura vAmAvartA hotI hai / yahAM avaziSTa tIna bhaGga dhUmazikhA jaisA jAna lenA cAhiye / tathA-dArTAntika sUtra bhI isI taraha jAna lenA cAhiye, striyAM malina svabhAvavAlI-upatApa svabhAvavAlI aura capala svabhAvavAlI hotI haiN| isI abhiprAya se yahAM striyoMke viSayameM dhUmazikhA-agnizikhA aura bAtamaNDalikA ye tIna strIlakSaNavAle dRSTAnta diye gyehaiN| kahA bhIhai. 'jahA dhUmasihA gehaM-" ityAdi / jaise dhuumsamAnatA prakaTa karavA mATe nArI jAtinA duSTAntano upayoga thavo joIe. 11 " cattAri agisihAo" yAti-dhUmarimAnA in mazizimAnA paNa cAra bhAMgA samajavA. ! 12 ! e ja pramANe dArzanika strI sUtranA bhAMgAo ane temane bhAvArtha sabha sava. / 13 / "cattAri vAyamaMDaliyA " tyAli. pAyama siM yA2 prA2nI hI che cakkara cakkara pharato je vaMTeLiye caDe che tene vAyumaMDalikA kahe che. keI eka vAyumaMDalikA vAmAM ane vAmAvartI hoya che. bAkInA traNa (bhaMga) dhUmazikhA 2 sabharavA / 14 / dAIblika sUtramAM paNa A prakAranA ja cAra bhAMga samajavA. : 15 strIo malina svabhAvavALI, upalApa (utpAta ) svabhAvavALI ane ane caMcaLa vRttivALI hoya che, tethI ja ahIM dhUmazikhA, agnizikhA ane vAyumaMDalikA, A traNa strI lakSaNavALAM haNAte ApavAmAM AvyAM che, Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caMdana uktaM ca 66 jahA dhUmasihA gehUM, maliNI kuJca sayA / vaNiyA vitahA loe, narANaM, nimmalaM maNaM // 1 // pasaMtatarayaM saMtaM, saMtAvei ca dehiNaM / lossihavvitthI, daDhadhamma ruINavi // 2 // jahA rukkhANa sAhaggaM, cAolI ahikaMpai / tava jJANameruM thI, ahnikaMpei savvA // 3 // " chAyA - yathA dhUma zikhA gehaM malinI kurute sadA / sthAnAGgasUtre afgsfpa tathA loke, narANAM nirmalaM manaH // 1 // prazAntatarakaM svAntaM, santApayati ca dehinAm / loke'nala zikheva strI, dRDhadharma rucInAmapi // 2 // yathA vRkSANAM zAkhAgraM, vAtAlI adhikampayati / tathaiva dhyAnameruM strI, adhikampayati sarvathA | 3 || iti / 14-15 / " cattAri vaNasaMDA " ityAdi - zikhAmutravadidaM sUtraM vyAkhyeyam, atra kevalaM vAmA''vartaH - vAmavalanena jAtatvAd vAyunA vAmataH prakampayamAnatvAdvA anissa bhavati / iti, (16) puruSastu mAgvat (17) | 051 // S itaH pUrvaM puruSo'nukUlasvabhAvo'nukUlapravRttizca nirUpitaH tAdRzatha nirgranyaH kAraNe sati nirgranthyA saha saMlapannapi jinAjJAM nAtikrAmatIti darzayannAha - mUlam - cauhiM ThANehiM NiggaMthe NiggaMthiM AlavamANe vA saMlavamANe vANAikkama, taM jahA paMthaM pucchamANe vA 1, paMtha desamANe zikhAkA ghara "cattAri vaNasaMDA " ityAdi cAra vanapaMDa haiM zikhAsUtra jaise isa sUtra kA vyAkhyAna karanA cAhiye, jaisA ki koI eka vanaSaNDa aisA hotA hai jo- - vAma TeDhA meDhA hotA hai aura vAyudvArA bAMI ora kapAyA gayA - hilAyA gayA hone se vAmAvarttavAlA hotA hai / 4 / 16 isI prakAra se puruSajAta bhI cAra hote haiM // 51 // + " cattAri vaNasaMDA " chatyAhi-zikSAsUtratA nevu 4 A sUtranuM parNa vivecana thavuM joie. jemake koI eka vanaSaMDa ( vatakhaMDa) evA hoya che ke je vAma ( vAMkecUke ) hoya che, ane pavana dvArA DAbI tarapha jhukelA hAvAthI vAma AvattavALA paNa hoya che. mAkInA traNa bhAMgA jAte samajI levA. / 16 / eja pramANe kArTAntika puruSanA paNuM cAra prakAra samajavA. ! 17 / su. 51 // Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA.4u.2lU 52 kAraNe nirgranthayA saha AlApAdausA ghorArAdhakatvam 639, vA 2, asaNaM vA pANaM khAimaM vA sAimaM vA dalemANe vA 3, dalAvamANe vA 4 || sU0 52 // chAyA - caturbhiHsthAnaiH nirgrantho nirgranthImAlapan vA saMlapana vA nAtikAmati, tadyathA - panthAnaM pRcchan vA 1, panthAnaM dezayan vA 2, azanaM vA pAnaM vA khAdya vA svAdyaM vA dadad vA 3, dApayad vA 4 // su0 52 // TIkA - " cauhi ThANehiM ' ityAdi caturbhiH - catuHsaMkhyaiH anupadaM vakSyamANaiH sthAnaiH nirgranthaH sAdhuH, nirmanthIMsAdhvIm, Alapan -nirgrandhyA sakavAraM vArtAlApaM kurvan saMlapana - anekavAraM vArtAlApaM kurvan vA nAtikrAmati - nolaDapati jinA''jJAm / tadyathA- panthAnaMmArga pRcchan nirgrantho jinAjJAM nAtikrAmatItyanvayaH tatra praSTavyasAdharmika gRhastha puruSAdInAmabhAve ArthikAsattve tAM prati - ' he Arye / mayA mukavAme kena mArgega puruSa - anukUla svabhAvavAle aura anukUla pravRtivAle hote haiM / aisA kahA gayA hai, so aba sUtrakAra yaha pragaTa karate haiM ki jo aisA nirgrantha kAraNavaza nirgranthI ke sAtha vAtacIta karatA hai to vaha jinAjJA kA atikramaNa nahIM karatA hai - " cauhiM ThANehiM NiggaMthe NiggaMdhi-" ityAdi-52 TIkArtha-cAra kAraNoM ko lekara yadi nirgrantha nirgranthI sAdhvI ke sAtha eka bAra bAtacIta karatA hai to vaha jinAjJA kA ullaMghana nahIM karatA hai / ve cAra kAraNa ye haiM, yadi praSTavya sAdharmika gRhastha puruSa Adika na hoM aura AryikA hI hoM to vaha (pathika) usa ArthikA se aisA pUcha sakatA hai, he Arye1 mujhe amuka grAma jAnA hai kisa rAste anukULa svabhAva ane anukULa pravRttivALA puruSA paNu hAya che. evA anukULa svabhAva ane anukULa pravRttivALA koI nigraMtha jo koI nigraMthI sAthe kAi ucita kAraNe vAtacIta kare te te jinAjJAnuM atikramaNa karatA nathI have sUtrakAra evA cAra kAraNeAnuM nirUpaNa kare che. "fe foie fortieft" Sculla-- TIartha - nIce izavidyAM yara arAne sIdhe le nirbhaya (sAdhu) niryathA ( sAdhvI ) sAthai me vAra athavA vAraMvAra vAtazIta are che, to te binA jJAnuM ullaMdhana karatA nathI. (1) kAI mAge vihAra karatI vakhate koI sAdhamika gRhastha Adi puruSa rastApara na maLe ane te kAraNe javAnA rastA jANavAnI jarUra paDe, teA kAI nathIne pUchavAmAM Ave ke huM Arya! mAre amuka gAma javuM che, kAI gAma tarapha A pramANe prazna te kayA rastethI Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 670 sthAnAzAstra gantavyam ' iti mArgaprazne nidho jinAjJAM nollaGghayatIti paryavasito'rthaH // 1 // iti prathama sthAnam / 1 / tathA-panthAnaM darzayan-AyaryA mArga nirdizan , iti dvitIyaM sthAnam 2 / tathA-azanaM-pAnaM-khAdyaM svAdyaM vA dadat , iti tRtIya sthAnam 3 / tathA-dApayan-amukasmAd gRhAdezcaturvidhA''hAraM dApayan nimrantho jinAzAM nA'tikrAmatItyarthaH 4 / iti caturtha sthAnam 4 // mU0 52 // tathA-nirgranthaH 'tamaskAyaM tama' iti vadan bhApAsamiti nAtikrAmatItyAha mUlam-tamukkAyassa NaM cattAri nAmadhejjApaNNattA, taM jahA -tamii vA tamukkAei vA aMdhakArei vA mahaMdhakArei vaa| tamukAyasta NaM cattAri NAmadhejjA paNNattA taM jahAlogaMdhagArei vA logatamaseivA devaMdhagArei vA devatamasei vaa| tamukkAyasta NaM ca tAri nAmadhejjA, taM jahA--bAyaphalihe ivA vAyaphalihakhomei vA devarannei vA devavUDhei vaa| tamukkAe NaM cattAri kappe AvarittA ciTThai, taM jahA-- sohammIsANaM saNaMkumAramAdiM // sU0 53 // hokara jAU 3 isa prakArase pUchane para vaha jinAjJA kA ullaMghana karanevAlA nahIM hotA hai / isa taraha vaha sodhu yadi AryA ko mArga batA detA hai (to bhI) jinAjJA kA ullaMghanakarnA nahIM hotA hai / tathA vaha AryikA ke liye azana pAna-khAdya svAdyarUpa AhAra de detA hai, tathA amuka gRhasthase dilA detA hai, to bhI vaha jinAjJA kA ullaMghanakartA nahIM hotAhai // 1052 // jauM " A prakAranA prazna sAThavIne pUchanAra sAdhu jinAjJAnuM ullaMghana karato nathI. (2) e ja prakAranI paristhiti sAdhIne mATe UbhI thaI hoya tyAre sAvIne mArga batAvavA mATe vAtacIta karavAmAM paNa jinAjJAnuM ullaMghana yatuM nathI. (3) te sAvI te 4.295 ya ta sazana, pAna, khAdya ane svAdarUpa AhAra ApI devAmAM, ane (4) keI gRhastha pAse apAvI devAmAM paNa te jinAjJAnuM ullaMdhanakartA thato nathI. je sU. para che Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA0 4 0 2 sU0 53 namaskAyanAmanirUpaNama 671 chAyA-tamaskAyasya khalu catvAri nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA-tama iti SA tamaskAya iti vA andhakAra iti vA mahAndhakAra iti vaa| samaskAyasya khala catvAri nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA-lokAndhakAra iti yA lokatama iti vA devAndhakAra iti vA devatama iti vaa|| tamaskAyasya khalu catvAri nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA vAtaparigha iti vA ___ vAtaparigha kSoma iti vA devAraNyam iti vA devavyUha iti vA / / tamaskAyaH caturaH kalpAn Atya tiSThati, tadyathA-saudharmezAnaM sanatkumAramAhendram // sU0 53 / / TIkA-" tamukkAyassa" ityAdi tamA-akAyapariNAmalakSaNo'ndhakAraH, tasya kAyaH-samUhaH, tmskaayH| so'smAd madhyajambUdvIpAda vahistiryag asaMkhyeyAn dvIpasamudrAna vyativrajya ____ aba sUtrakAra yaha prATa karate haiM ki -nigrantha sAdhu tamaskAya ko "tama" aisA yadi kaha detA hai to vaha bhASAsamiti kA ullaMghana nahIM karatA hai / " tamukkAyassaNaM cattAri nAmadhejA" ityAdi 53 sUtrArtha-"tamaskAyake cAra nAma kahe gayehaiM, jaise-tama 1 tamaskAya 2 andhakAra 3 aura mahAndhakAra 4 / punazca tamaskAya ke cAra nAma kahe gaye haiM, lokAndhakAra 1 lokatama 2 devAndhakAra 3 aura devatama / punazca tamaskAya ke cAra nAma kahe gaye haiM, vAtaparigha 1 vAtaparighakSoma 2 devAraNya 3 aura devavyUha 4 / tamaskAya cAra kalpoM ko AvRta kara ke ThaharatA hai, jaise -saudharma 1 IzAna 2 sanatkumAra 3 mAhendra 4 bhAvArtha-isa sabakA khulAsAartha isa prakArase hai| apkAyakA pariNAmarUpa - have sUtrakAra-e vAta prakaTa kare che ke koI nirgatha sAdhu je tamane sakAyane "tama" kahe che, te tenA dvArA bhASA samitinuM ullaMghana thayuM gayA nathI. " tamukAyassa NaM cattAri nAmadhejjA" tyAhi tabhAyanA mA pramANe yA2 nAma cha-(1) tama, (2) tabha24Aya, (3) aMdhakAra ane (4) mahAndhakAra. tamaskAyanA A pramANe cAra nAma paNa kahyAM cha-(1) all-412, (2) satama, (3) hvaa-4|2 mana (4) devatama. tabhAyanA mA pramANe yA2 nAma 55Y Hai cha--(1), pAtaparigha, (2) pAta parigha kSobha, (3) devAraNya ane (4) devabhUMDa. tamaskAya cAra kalAne AvRta zana (dherIna) 24o cha-(1) saudhamAna, (2) zAnane, (3) sanAbhArane mana (4) bhAndrane. - A sUtrane bhAvArtha have spaSTa karavAmAM Ave che-apakAyanA pariNAma rUpa je adhikAra che tenuM nAma "tama" che, te tamane samUhane tamaskAya Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 sthAnAsUtre agara ' dvIpo'sti / tasya bAhyavedikAyAH paryantabhAgAd dvicatvAriMzad yojanasahasrANyaruNavara samudramavagAhya jaloparitanatalA dUrdhva mekaviMzatyadhikAni saptadazayojanazatAni yAvatsamamicyAkAratayA gatvA valayAkAra stiryak prasaran saudharmezAnasanatkumAra mAhendrAn caturo'pi kalpAnAnRtya Urdhvamapi ca yAd brahmaloke kalpe tRtIyamariSTa vimAnamastaTaM saMprAptaH / tasya catvAri nAmadheyAni nAmAni majJaptAni tadyathA - tama ivi - ' tama ' ityAkArakaM prathamaM nAma tamorUpatvAt, atra ' iti ' zabda: zabdasvarUpa nirdezanArthaH, ' vA' zabdo vikalpArthaH evamagre'pi |1| " " jo andhakAra hai usakA nAma tamahai, isa tama kA samUha tamaskAya hai / yaha tamaskApa isa madhya jambUdIpa se cAhira tiryag asaMkhyAta dvIpasamudroMko pAra karake vartamAna aruNacaradvIpakI bAhyavedikA ke paryanta bhAgase 42 hajAra yojana taka aruNarasamudrako avagAha kara jalake uparitana talase U~ce 1721 satarahasau ikkIsa yojana taka samabhitti ke AkAra meM jAkara valayAkAra tiryaka phailA huvA hai / tathA saudharma, IzAna, sanatkumAra, aura mAhendra ina cAroM bhI kalpoM ko AvRta karake brahmaloka kalpa meM tRtIya ariSTa vimAna prastara taka phailA huvA hai| isa andhakAra rUpa tamaskAya ke jo cAra nAma kahe gaye haiM unakA tAtparya aisA hai / tama aisA nAma tamarUpa hone se hai / isI prakAra se Age bhI jAnanA cAhiye 1 isa prakAra se tama tamaskAya andhakAra aura mahAndhakAra ye cAra nAma tamaskAyakI tamo mAtrarUpatA ke kahe che. A tamaskAya A madhya ja budvIpanI bahAranA tiyagU ( tiAAkI ) asakhyAta dvIpa samudrone pAra karavAthI je aruNuvara dvIpa Ave che tenI bAhya vedikA sudhInA bhAgathI 42 hajAra ceAjana panta aruNuvara samudrane avagAhita karIne jaLanI uparItana sapATIthI 1721 sattarase ekavIsa ceAjana sudhI sama divAlanA AkAranA vyAsa thaIne valayAkAre phi phelAyele che. tathA sodhama, IzAna, sanatkumAra ane mAhendra A cAre kalpAne AvRtta ( AcchAdita ) karIne prAyeka kalpanA trIRR ariSTa vimAna prastara sudhI phelAyelAM che. - A andhakAra rUpa tamanA je cAra prakAra batAvavAmAM AvyA che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che--" tama " A nAma tamArUpa hovAne kAraNe paDayuM che. e ja pramANe AgaLa paNa samajavuM LP A prakAre tama, tamakAya, andhakAra ane mahAndhakAra A cAra nAma tamaskAyanI tame mAtra rUpatAnA ja pratipAdaka che. tathA leAkAndhakAra Adi je Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u.2 sU053 tamaskAyanAmanirUpaNam 673 tamaskAya iti vA 2, andhakAra iti vA 3, mahAndhakAra iti vA 4 / evaM ca tamaH, tamaskAyaH, andhakAraH, mahAndhakAraH ' iti catvAri nAmAni tamaskA. yasya tamomAtrarUpatA pratipAdakAni / tathA'parANi catvAri nAmAni lokAndhakAra lokatamo-devAndhakAra devatamorUpANi tu tamaskAyasya pragADhatamorUpatA pratipAdakAni / tatra lokAndhakAraH-loke lokAndhakAra evAsti nAparastAdaza iti lokAndhakAraH, lokatama iti - loke tamaH - lokatamaH devAndhakAra iti, devAnAmandhakAro devAndhakAraH, tathAvidhe'ndhakAre devAnAmapi zarIramabhAyAH prasatumasamarthatvAdevAndhakAra ityucyate, ata eva devA balavato devasya bhayena tatra tamaskAye tiro. hitA bhavantIti vRddhA iti / evaM devAnAM namo devatama iti caturthaM nAma 4 / __tathA-tamaskAyasyetarANi catvAri nAmAni kAryAzrayANi, yathA-vAtaparigha 1 vAtaparipakSoma 2 devAraNyam 3, devavyUha iti, tatra vAtaparidhaH-vAtasya-pavanasya pratipAdaka haiM / tathA anya jo lokAndhakAra Adi cAra nAmahaiM ve tamaskAya kI pragADha tamorUpatA ke pratipAdaka haiN| loka meM jo andhakAra hai vaha lokAndhakAra hai vaisA dUsarA koI nahIM hai| loka meM jo tama hai vaha lokatama hai, devoM kA jo andhakAra hai vaha devAndhakAra hai / aise andhakAroM meM devoM kI bhI zarIraprabhA phailane meM asamartha rahatI hai| isI kAraNa aise tamaskAya ko devondhakora kahA gayA hai / vRddha jana aisA kahate haiM ki isa devAndhakAra meM balavAn devake bhayase anya deva tirohita (chupa) jAte haiN| isa prakAra se devatama hai| tamaskAya ke ye cAtaparigha Adi cAra nAma kAryAzraya se haiN| ina se tamaskAya kA jo vAtaparigha nAma huA hai usakA kAraNa aisA hai ki yaha tamaskAya vAtako-pavana ko cAra nAma kahyAM che, te tamaskAyanI pragADha tamarUpatAnA pratipAdaka che. lekamAM je andhakAra che tene kApakAra kahe che, e bIje kaI aMdhakAra nathI. lekamAM je tama che tenuM nAma lekatama che. devalokamAM je andhakAra che tenuM nAma devAntakAra che. evA andhakAramAM devAnI zarIra prabhA paNa phelAI zakatI nathI, te kAraNe evA tamaskAyane devAndhakAra kahyo che. vRddho evuM kahe che ke A devAnyakAra vyApe tyAre baLavAna denA bhayathI anya devo chupAI jAya che, e ja prakArane devatama paNa hoya che. tamaskAyanA vAtaparigha Adi je cAra nAma kahyuM che te kAryane AdhAre kAM che. tamaskAyanuM je vAtaparigha nAma kahyuM che tenuM kAraNa nIce pramANe che. Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgo parihananAt parigha:-agalA svarUpaH, athavA-paridhaH-lohapiNDaH, ' eraNa' iti bhASApasiddhaH, sa eva parighaH, vAtasya parigho vAtaparighaH-pavanapratirodhaka ityarthaH iti prathamaH 1 / tathA yAtaparighakSobhaH-vAtaM vAyu parighavat kSobhayati-mArgapariskhalitaM karotIti vaatpripkssobhH| iti dvitIyaH 2 // ___tathA-devaranne 'ti-devAnAmaraNyamiva balavadbhayena tirodhAnasthAnatvAd yaH sa devAraNyaM tamaskAya iti vatIyaH 3 / tathA-' devavyUha ' iti devAnAM vyUhaHcakrazakaTAdi sAGgrAmika vyUha iva yo duradhigamatvAt sa devavyUhatamaskAyaH, iti caturthaH / 4 / tamaskAyo yAvatkSetramANoti tadAha-" tamukkAeNaM" ityAdi tamaskAyaH khalu caturaH kalpAn-vakSyamANAn Aratya-vyApya tiSThati-vartate, tadyathAargalA svarUpa hai, athavA lohapiNDa-eraNa svarUpa hai isa taraha se yaha pavanakA pratirodhaka hai / ataH isakA nAma vAtaparigha hai| parigha zabdakA artha yahA~ argalA yA lohapiNDarUpa eraNa aisA hai / tathA " vAtaparigha kSobha" aisAjo isakA nAmahai vaha yaha vAyuko parighakI taraha apane mArgase skhalita kara detA hai isa kAraNa hai / "devAraNya " jo aisA isakA nAma hai usakA kAraNa aisA hai ki balavAn devoM se Dare huve devoM kA yaha araNya kI taraha tirodhAna (chipanekA ) kA sthAna hai / tathA "devavyUha" aisA jo yaha cauthA nAma hai usakA kAraNa aisA hai ki devoMko rathacakra zakaTa Adi sAjhAmika vyUha kI taraha yaha duradhigamya hotA hai / yaha tamaskAya jitane kSetra ko AvaraNa karatA hai aba usa bAtako sUtrakAra te tamaskAya vAtane mATe argalA (AgaLiyA) samAna che. athavA lehapiMDa eraNa samAna che. A prakAre te pavanane pratirodhaka hovAthI tenuM nAma vAtaparigha paNa paDayuM che. parigha zabdano artha ahIM argalA samaja. tathA tenuM "vAtaparighabha" nAma A kAraNe paDayuM che ke te vAyune parigharUpa pitAnA mArgathI smalita karI de che. tenuM devA. raNya nAma paDavAnuM kAraNa A pramANe che -baLavAna dethI bhayabhIta thayelA devone mATe te araNyanI jema chupAI javAnA sthAnanI garaja sAre che, tethI tene devaaraNya paNa kahe che. tenuM cothuM nAma devabRha paDavAnuM kAraNa-ratha,caka, zakaTa, Adi saMgrAmanI vyuha racanAne bhedIne AgaLa vadhavAnuM kArya jevuM muzkela che, evuM ja A andhakArane bhedavAnuM paNa muzkela che. A rIte dene mATe duradhigamya hovAthI tene devabRha kahyo che. Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA04 u02 sU0 54 sainAdRSTAntena puruSaprakArapakSapaNam 675 saudharmezAnaM 2 sanatkumAramAhendra 4 / saudharme-zAna sanatkumAra mAhendreti caturaH kalpAnAvRtya tamaskAyastiSThatIti paryavasito'rthaH / sa tamaskAyaH adhobhAge mallakamUlasaMsthAnasaMsthitaH UdhrvabhAge ca kukkuTapArasaMsthAnasaMsthitaH pratipAditaH, uktazca-" tamukkAeNaM bhaMte ! ki saMThie paNNatte ?, goyamA ! ahe mallagamUlasaMThie uppi kukkuDapaMjarasaMThie paNatte 'tti / chAyA-tamaskAyo bhadanta ! ki saMsthitaH prajJaptaH ?, gautama ! adho mallakamUlasaMsthitaH upari kukkuTapaJjarasaMsthitaH / iti, mallakaM mRttikApAtraM tasya mUlaM budhnaH grIvA tadvat saMsthitiryasya saH, tatsaMsthAnasaMsthita ityarthaH // 0 53 // anantaraM vacanaparyAyaistamaskAyaH proktaH, sampatyarthaparyA yaiH purupaM nirUpayitumAha / mUlam-cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA- saMpAgaDapaDisevI NAmamege 1, pacchannapaDisevI NAmamege 2, paDupannanaMdI NAmamege 3, nissaraNaNaMdI NAmamege 4, // 1 // cattAri seNAo paNNattAo, taM jahA-jaitA NAsamegA No parAjiNitA 1, parAjiNitA NAmamegA No jaitA 2, egA batAte huve kahate haiM " tamukkAeNaM" ityAdi yaha tamaskAya saudharma izAna sanatkumAra aura mAhendra ina cAra kalpoM ko vyApta karake ThaharA huvA hai / yaha tamaskAya adhobhAgameM mallakake mUlakA AkAra jaisA hai aura UrdhvabhAgameM kukkuTa ke pajara kA AkAra jaisA hai| uktaJca"tamukkAeNaM bhaMte 1, kiM saMThie paNNatte3 goyamA 1 ahe mallagamUlasaMThANa saMThie upi kukkuDapaMjarasaMThie"tti / mallaka yaha miTTIkA pAtra hotA hai isakA mUla vudhna grIvA kA jaisA AkAra hotA hai vaisA hI AkAra isakA hai // 53 / / have sUtrakAra e vAtane prakaTa kare che ke A tamaskAya keTalA kSetrane bhAkRta 42 cha 'tumukkAe gaM" tyAhi-mA tama24ya saudhama, zAna, sanachumAra ane mahendra, A cAra kalAne AvRta (devakIkarIne rahe che. te tamaskAya adhebhAgamAM malakanA mULanA jevA AkArane che ane UbhAgamAM kUkaDAnA pina 24 mAranA 2. 4dhu pa cha -tamukkAe NaM bhaMte ! kiM saMThie paNNatte ?" moyamA! ahe mallaga-mUlasaMThANa saMThie, udipa kukkuDapaMjarasaMThie tti" mallaka eka mATInuM pAtra vizeSa che. tenA mULane (taLiyAne) jevo AkAra hoya che, e ja tamaskAyane AkAra kahyo che. je sU. 53 che Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhAnAca jaitAvi parAjiNitAvi 3, egA No jaitA No parAjiNitA 4, // 2 // evAmeva cattAri purisajAyA papaNattA, taM jahA--jaitA jAsamege No praajinnitaa|| 4 // 3 // ___ cattAri seNAo paNNattAo, taM jahA--jaitA NAmamegA jayai0 1, jaitA NAmamegA parAjiNai2, parAjiNitA NAmamegA jayai 3, parAjiNitA NAmamegA parAjiNai0 4, // 4 // evAmeva cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA--jaitA NAmameNe jayai // 54 // chAyA-catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-saMprakaTapratisevI nAmakaH 1, pracchannamatisevI nAmakaH2, pratyutpannanandI nAmakaH3, niHsaraNanandI naamkH4|11 catasraH senAH prajJaptAH, tadyathA jetrI nAmakA no parAjetrI 1, parAjetrI nAmakA no jetrI 2, ekA jevyapi parAjeyapi 3, ekA no jetrI no praajetrii4,12| evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA jetA nAmaiko no parAjetA04, 21 tamaskoya kA yaha kathanarUpa paryAyase kiyA gayA hai aba sUtrakAraarthaparyAyoMse puruSakAnirUpaNa karate haiM-"cattAri purisajAyA paNNattA" ityaadi| puruSajAta cAra kahe gaye haiN| jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo saprakaTa pratisevI hotA hai 1 koI aura inameM aisA hotA hai jo pracchanna pratilevI honA hai2 tathA koI eka aisA hotA hai jo pratyutpannanaMdI hotA hai 3 evaM koI eka aisA hotA hai jo niHsaraNanandI hotA hai 4 / senA-cAra kahI gaIhai jaise ekajetrI no parAjetrI 1 dUsarI parAjetrI nojetrI tIsarI jetrI bhI aura parAjetrI bhI 3 cauthI nojetrIno parA tamaskAyanuM uparyukta kathana vacanarUpa paryAyanI madadathI karavAmAM AvyuM che. A saMbadhane anulakSIne have sUtrakAra arthaparyAye dvArA purunuM nirUpaNa 42di niiyn| sUtrAnuM 4thana 42 cha. " cattAri purisajAyA paNNattA" pratyA6i-- - puruSanA nIce pramANe cAra prakAra kAA che-(1) keIka puruSa saMprakaTa pratisevI hoya che (2) keIka puruSa pracchanna pratisevI hoya che. (3) keAI eka puruSa e hoya che ke je pratyutpanna naMdI hoya che. (4) koI eka puruSa e hoya che ke je nisaraNanaMdI hoya che. ! 1 cAra prakAranI senA kahI che-(1) jetrI-ne parAjetrI, (2) parAtrI naretrI, (3) 2trI bhane 522trI, (4) natrI - 522trI / 2 / Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u02 sU0 54 senAdRSTAntena puruSaprakAraprarUpaNam 674 catasraH senAH prajJaptAH, tadyathA jetrI nAmaikA jayati 1, jetrI nAmaikA parAjayatira, parAjenI nAmaikA jayati3, parAjetrI nAmaikA parAjayati4, 14 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA jetA nAmaiko jayati0,4 / / sU0 54 // ____TIkA-" cattAri" ityAdi / sugamam , navaram ekaH kazcit puruSaH sAdhuH saMbhakaTapratisevI gurvAdisamakSamakalpyabhaktapAnAdi saMprakaTa sevanazIlo bhavati 1, eka:-kazcidgacchavAsI sAdhuH pracchannapratisevI pracchannaM guptaM yathA syAttathA akalpyabhaktapAnAdi pratisevata ityevaMzIlaH 2, ekaH aparaH purupastu pratyutpannanandI pratyutpannena labdhena vastrapAtraziSyAdinA nandati hRSyatItyevaMzIlA vastrAdi lAbhe Anandito bhavatItyarthaH / 3 / ___ tathA ekaH kazcit purupaH niHsaraNanandI-niHsaraNaM prAghugaziSyAdInAM svasya vA gacchAdito nirgamanaM, tena nandati-hRSyatItyevaMzIlastathAbhUto bhavati / / 1 / / jetrI 4 / isI taraha cAra puruSa jAta kahe gaye haiN| jaise jetA no parAjetA 1 ityAdi 4 (3 punazca-"senA cAra kahI gaI hai, jaise inameM eka jetrI jayati.1 jetrI parAjayati 2 parAjetrI jayati 3 parAjetrI parAjayati 4 isa taraha se cAra puruSajAta hote haiM, jaise eka jetAjayati0 4 / isa sUtrakA bhAvArtha aisAhai koI eka sAdhu puruSa aisA hotAhai jo pratisevI guru Adike samakSa akalpya bhaktapAnAdika kA sevanazIla hotA hai ? koI eka sAdhupuruSa aisA hotA hai jo gacchameM raha kara pracchanna prati sevI hotA hai-gupta rUpase akalpya bhaktapAnAdikakA sevana karatA hai 2 koI eka sAdhupuruSa aisA hotA hai jo labdha vastra pAtra ziSya Adise harSazIla hotA hai, arthAt-vastrAdi lAbhameM Anandita hotI hai 3 / cAra prakAranA puruSe kahA che-(1) jetAne parAjetA, ItyAdi cAra pramANe yA2 12 sama411. / / __mA prabhArI 51 yA2 542nI senA hI cha-(1) jetrI jayati, (2) jetrI parAjayati, (3) parAtrI jayati, (4) parAtrI parAjayati / 4 / 1 pramANe "jetA jayati" vagaire yA2 pr2|| puruSoya che / 5 / bhAvArtha-pahelA sUtranA cAra bhAgAne bhAvArtha-(1) keI eka sAdhu e heya che ke je gurunI samakSa mukata AhAradinuM sevana karanAra hoya che. (2) koI eka sAdhu e hoya che ke je ga7mAM rahevA chatAM pracchanna pratisevI hoya che. gupta rIte akastha AhArAdinuM sevana karanAro hoya che. (3) keI eka sAdhu e hoya che ke je vastra, pAtra, ziSyAdinI prApti Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wq sthAnAnasUtra ___" cattAri seNAo" ityAdi-senAzcatastraH prajJaptAH, tadyathA-ekA-kAcita senA jetrI-jayatItyevaMzIlA jetrI zatruvalaparAbhavazIlA bhavati, kintu no parAjetrI zatrubalAnno parAjayaM prApnoti-no bhagnA bhavatItyarthaH, atra parAjIyata ityevaMzIlA parAjetrIti karmaNi zIlArthe tRn bAhulakAd bodhyaH 1 // ____ekA-aparA senA parAjetrI-parebhyaH parAjayaprAptizIlA bhavati, kintu no jetrI-no jayazIlA bhavati / 2 / ekA-anyA tu jevyapi parAjeyapItyubhaya. svabhAvA bhavati 3 / ekA-aparA kAcit no jetrI no parAjetrI-jaya-parAjaya. bhAvavajitetyarthaH 4 // 2 // tathA-koIsAdhupuruSa aisA hotAhai jo gaccha Adise ziSyAdikoM ke yA apanenirgamana se harSita hotA hai 4 "cattAri seNAo" ityAdi sUtra dvArA senAe~ cora haiM, unakA abhiprAya aisA hai-jo senA zatruke balako parAbhava karatI hai vaha jetrI hai, aura zatruvalase parAjita nahIM hotI hai| vaha parAjetrI hai tathA ca koI eka senA aisI hotI hai jo zatrunala ko parAjita karane kA svabhAvavAlI hotI hai kintu zatrurala se apanA parAbhava karanevAlI nahIM hotI hai aisI senA prathama bhaGga meM parigaNita hai 1 tAtparya yahI hai ki zatrubalako jIta letI hai kintu-zatruko pITha nahIM dikhAtI hai| dUsarI senA aisI hai jo parAjetro-zatrase parAjaya prApta karanevAlI hotI hai jayazIla nahIM hotI hai-2 tIsarI senA aisI hotI hai jo-ubhaya svabhAvavAlI hotI hai| kabhI jItanI-to kabhI hAratI hai-3 cauthI senA aisI hotI hai jo nato zatruko jItatI hai na usase hAratIhai-4 thavAthI AnaMdita thAya che. (4) keI eka sAdhu e hoya che ke je gaccha AdimAMthI ziSyAdikanuM athavA pitAnuM nigamana thavAthI harSita thanAre hoya che. " cattAri seNAo" tyAhi A sUtramAM je cAra prakAranI senA kahI che tenuM spaSTIkaraNa-jetrI eTale vijaya prApta karanArI parAjetrI eTale parAjita thanArI. (1) je senA sanyane parAjita kare che paNa zatrusainya dvArA parAjita thatI nathI evI senAne "jetrIne parAjetrI " kahe che. (2) keIsenA evI hoya che ke je zatruo sAme parAjaya prApta karanArI hoya che, vijaya prApta karanArI hatI nathI. (3) trIjI senA evI hoya che ke je umeya svabhAvavALI hoya che. eTale koIvAra vijaya paNa prApta kare che ane kaIvAra parAjaya paNa pAme che. (4) cothA prakAranI senA evI hoya che ke je zatrunyane parAjita paNa karatI nathI ane zatru senA dvArA parAjaya paNa prApta karatI nathI. Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supATIkA sthA0 4 u02 sU0 54 senAdRzAntena puruSaprakAramarUpaNam 679 evameva-senAvadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-eka:-kazcit puruSaH jetA-parIpahANAmindriyanoindriyANAM vA jayazIlo bhavati, kintu no parAjetA--parIpahAdinA no parAjito bhavati, zrI mahAvIramabhuvat 1, ekaH-- aparaH puruSaH parAjetA -parIpahAdinA parAjito bhavati, kintu no jetA no parIpahAdijayazIlo bhavati kaNDarIkavat 2 / tRtIyaH puruSaH kadAcijjetA--parIpahAdijayanazIlA kadAcita svakarmavazAt parAjetA--parIpahAdinA parAjito bhavati, zailakarAjarSivat / 3 / caturthaH purupastu-no jetA no parAjetA no parIpahAdInAM jetA bhavati, nApi ca parIpahAdinA parAjito bhavati -anutpannaparIpahAdirityarthaH 4, 3 / isI taraha puruSajAta cAra kahe gaye haiM usakA spaSTIkaraNa yoM haiMjaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo parISahoM ko athavA - indriyoM ko jItatA hai lekina usase svayaM nahIM jItA jAtA hai udAharaNa prabhu mahAvIrasvAmI 1 koI eka aisA hotA hai jo parISaha Adise svayaM parAjita ho jAtA hai lekina unako nahIM jIta pAtA hai 2 udAharaNa meM kaNDarIka jinakA varNana jJAtAsUtra meM haiN| koI aisA hotA hai jo kadA. cit parISaha AdikoM ko jIta letA hai / kadAcit-parISaha Adi dvArA svayaM jIta liyA jAtAhai 3 / udAharaNa zailakarAjarSi jinakA varNana jJAtAsUtra meM haiM / cauthA koI eka aisA hotA hai jo-parISaha Adiko na jItatA hai na unake dvArA jItA jAtA hai 4 / " cattAri seNAo" e ja pramANe je cAra puruSa prakAra kahyA che tenuM spaSTIkaraNa A pramANe che-(1) keI eka puruSa e heya che ke je parISahene tathA indriyone jItanAra hoya che, paNa pite temanA dvArA parAjita thatuM nathI. jemake mahAvIra prabhu. (2) keI puruSa e heya che ke je parISaha Adi dvArA parAjita thAya che, paNa pite temanApara vijya prApta karato nathI. dAkhalA tarIke kaMDarIkA ke jemanuM varNana jJAtA sUtra. (3) keI puruSa e hoya che ke keI keIvAra parISahAdikene jItI le che ane kaI kaIvAra parISahAdi ke dvArA pite ja parAjita paNa thata hoya che jemake zelaka rAjarSi. () koI eka puruSa e hoya che ke je pariSahAdi kene jItane paNa nathI ane parISahAdike dvArA chatA paNa nathI. Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 sthAnAsasa tathA--" cattAri seNAbho " ityAdi sugamam , ekA senA ekadA zatruvalaM jilA punarapi jayati / iti prathamo bhaGgaH 1 / ekA-aparA tu paravalaM jityA parAjIyate paravalena parAjitA bhavati / iti dvitIyaH 2 // ekA-anyA parAjitya zanibalena parAjayaM pApyApi punaH zatrujayati / iti tRtIyaH / caturthI tu parA. jitya-ekadA parAjayaM prApya punaH parAjIyate-parAjitA bhavati / iti caturthI bhaGgaH 4 / iti senAsUtram / evameva catvAri puruSajAtAni vodhyAni / tatra-eka puruSaH parIpahAdIna ekavAra jitvA punarapi jayati / iti prathamo bhaGgaH 1 / ekaH puruSaH parIpahAdIjitvA parAjIyate paripahAdibhiH parAjito bhavati iti dvitIyaH 2 ekaH ityAdi sUtradvArA punaH senA cAra kahI gaI hai, jaise-eka senA aisI hotI hai jo zatruvalako jIta kara punaH use jIta letI hai 1, dUsarI senA aisI hotI hai jo parake balako jIta kara dUsare kisI balase jIta lI jAtI hai 2 / tIsarI aisI hotI hai ki jo zatruvala se parAjita ho kara bhI punaH zatruoM ko jItatI hai 3 / cauthI senA aisI hotI hai jo eka bAra hAra kara bhI punaH hAra jAtI hai 4 / isa sUtrake jaise hI puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, inameM koI aika puruSa aisA hotA hai jo parISaha AdikoM ko eka bAra jIta kara punaH unheM jItatA rahatA haiM 1, koI puruSa aisA hotA hai jo parIpaMha AdikoM ko jIta kara punaH unase jIta " cattAri seNAo" tya A sUtra dvArA bIjI rIte paNa senA cAra prakAranI kahI che. te cAre prakAranuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che - (1) jetrI jayati" me senA mevI ya cha 2 me zatru sainyane parAbhava karIne pharIthI paNa zatrunyane parAjita karanArI hoya che. (ra) keI eka senA evI hoya che ke je kaI eka zatrusainyane parAjita karanArI hoya che paNa anya zatrusainya dvArA parAjita paNa thanArI hoya che (3) kaI eka senA evI hoya che ke je koI zatrusanyathI parAjita thaIne anya zasinyane parAjita karanArI hoya che. (4) keI eka sinya evuM hoya che ke je eka zatrusainya sAme paNa parAbhava pAme che ane bIjA zatrusainya sAme paNa parAbhava pAme che. e ja pramANe puruSanA paNa cAra prakAra kahyA che-(1) koI eka paruSa e heya che ke je parISaha Adi para ekavAra vijaya prApta kare che che ane pharIthI paNa tenA para vijaya prApta karatA rahe che. (2) koI eka puruSa Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mADIkA sthA04302 sU055 parvata rAjyAdidRSTAntena pAyasvarUpaM tajayazca 681 puruSaH parAjitya = parIpahAdibhiH parAjayaM prApyApi punaH parIpahAdIyati / iti tRtIyaH 3 tathA - ekaH puruSaH parAjitya - ekadA parAjayaM prApya punaH parAjIyate = parAjito bhavati / iti caturtho bhaGgaH 4 / su0 54 / pUrvaM jaya uktaH, sa ca tattvataH kaSAyANAmetra kartavya iti tatkharUpaM nirUpayati mUlam - cattAri rAIo paNNattAo, taM jahA - pavvayarAI 1, puDhavIrAI 2, vAluyarAI 3, udagarAI 4 / evAmeva cauvihe kohe paNNatte, taM jahA - pavvayarAisamANe 1, puDhavirA isamANe vAluyarAisamANe 3, udagarAisamANe 4 / pavvayarAisamANaM kohaM aNuppaviTTe jIve kAlaM karei Neraiesa upavajjai 1 puDhavIrAisamANaM kohaM aNuSpaviTTe jIve kAlaM karei tirikkhajoNiesu uvavajjai 2, vAluyarA isamANaM kohamaNuppaviTTe jIve kAlaM karei maNussesu uvavajjai 3, udgarAi samANaM kohamaNuppavidve jIve kAlaM karei devesu uvavajjai 4--1 | cAri thaMbhA paNNattA, taM jahA - selathaMbhe 1, aTTithaMbhe 2, dAruthaMbhera, tiNisalayAthaMbhe / evAmeva cauvvihe mANe paNNatte, liyA jAtA hai 2 / tRtIya eka aisA hotA hai jo parISahAdikoM se parAjita ho jAne para bhI punaH unheM parAjita kara detA hai 3 cauthA eka sAdhupuruSa aisA hotA hai jo pariSahAdikoM ke eka bAra parAjita hokara bArabAra parAjaya pAtA rahatA hai 4 // 54 // evA hAya che ke je parISahArdikA para ekavAra vijaya prApta karIne temanA dvArA punaH parAjita thanArA hoya che (3) kaiAI eka puruSa evA hAya che ke je eka vAra teA parISAddhi dvArA parAjita thAya che pazu punaH temane parAjita karI nAkhe che. (3) kei eka sAdhu evA hAya che ke je parISahAdikA dvArA eka vAra paNa parAjita thAya che ane vAravAra paNa parAjita thatA rahe che. sU. 54 sa 86 Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsa 682 taM jahA selathaMbhasamANe jAva tiNisalayArthabhasamANe 4 // selathaMbhasamANaM mANaM aNuppaviTre jIve kAlaM karei gairaiesu uvavajjai 1, evaM jAva tiNisalayAthaMbhaptamANaM mANaM aNuppaviTe jIve kAlaM karei devesu uvavajjai 4 / 2 / / cattAri keyaNA paNNattA, taM jahA-vaMsImUlakeyaNe 1, meMDhavisANakeyaNe2, gomuttiyAkeyaNe 3, avalehaNiyAkeyaNe 4 / evAmeva - catuThivahA mAyA paNNattA, taM jahA-vaMsImUlakeyaNasamANA jAva avalehaNiyAkeyaNasamANA // 4 // ___ vasImUlakeyaNasamANaM mAyaM aNuppavidve jIve kAlaM karei gairaiesu uvavajjai1, meMDhavisANakeyaNasamANaM mAyamaNuppaviTe jIve kAlaM karei tirikkhajoNiesu ubavajjai2, gomuttiyAkeyayaNasamANaM mAyaM aNuppaviTe jIve kAlaM karei maNussesu uvavajjai3, avalehaNiyAkeyaNasamANaM mAyamaNuppaviThe jIve kAlaM karei devesu uvavajjai / 4-3 / cattAri vatthA paNNattA, 'taM jahA-kimirAgaratte 1, kadamaH rAgaratte 2, khaMjaNarAgaratte3, haliharAgaratte / evAmeva cauvihe lohe paNNatte, taM jahA--kimirAgarattavatthasamANe1, kadamarAgarattavasthasamANe2,khaMjaNarAgarattavatthasamANe3, hlidaagrttvtthsmaann| kimirAgarattavatthasamANaM lobhamaNuppaviTTe jIve kAlaM karei Neraiesu uvavajjai 1, taheva jAva haliirAgarattavatthasamANalobhamaNuppaviTe jIve kAlaM karei devesu uvavajjai 4, 4 // sU055 Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhA ThIka sthA04402055 parvatarAjyAdidRSTAntenakaSAyasvarUpaM, tajayazcaM 683 chAyA - catasro rAjayaH prajJaptAH, tadyathA - parvatarAji: 1, pRthivIrAji: 2, vAlukArAjiH 3, udakarAjiH 4 / evameva caturvidhaH krodhaH prajJaptaH, tadyathA - parvatarAjimAnaH 1, pRthivI rAjisamAnaH 2, vAlukArA jisamAnaH 3, udakarAjisamAnaH 4 | parvatarAjasamAnaM krodhamanupraviSTo jIvaH kAlaM karoti nairayikeSUpapadyate 1, pRthivIrAjisamAnaM krodhamanupraviSTo jIva kAlaM karoti tiryagyoni ke pUpapadyate 2, vAllukArAjisamAnaM krodhamanupraviSTo jIvaH kAlaM karoti manuSyeSUpapadyate 3, udakarAjisamAnaM krodhamanupraviSTo jIvaH kAlaM karoti deveSUpapadyate 4 |1| catvAraH stambhAH prajJaptAH, tadyathA - zailastambhaH 1, asthistambhaH 2, dArustambhaH 3, vinizalatAstambhaH 4 / evameva caturvidho mAnaH prajJaptaH, tadyathA-zailastambhasamAnaH yAvat vinizalatAstambhasamAnaH |4| zailastambhasamAnaM mAnamanupraviSTo jIvaH kAlaM karoti nairayikepUpapadyate ( 1 ) evaM yAvat tinizalatAstambhasamAnaM mAnamanupraviSTo jIvaH kAlaM karoti deveSUpapadyate / 4 / // 2 // // catvAri ketanAni prajJatAni tadyathA-vaMzI mUlaketanaM 1, medUviSANaketanaM 2, gomUtrikAketanam 3, avalekhanikAketanam 4 / evameva caturvidhA mAyA prajJatA, tadyathA-vaMzI mUlaketanasamAnA yAvat avalekhanikA ke tanasamAnA 141, mUlaketa samAnAM mAyAmanupraviSTo jIvaH kAlaM karoti nairayikeSUpapadyate 1, medravipANaketanasamAnAM mAyAmanupraviSTo jIvaH kAlaM karoti tiryagyonikeSapapadyate 2 gomUtrikAketana samAnAM mAyAmanupraviSTo jIvaH kAlaM karoti manuSyeSUpapadyate 3, avalekhanikA ketanasamAnAM mAyAmanupraviSTo jIvaH kAlaM karoti deveSUpapadyate 4, |3|| catvAri vastrANi prajJaptAni tadyathA - kRmirAgaraktaM 1, kardamarAgaraktaM 2, khaJjanarAgaraktaM 3, haridvArAgaraktam 4 / evameva caturvidho lobhaH prajJaptaH, tadyathAkRmirAgaraktavastrasamAnaH 1, kardama rAga raktavastrasamAnaH 2, khaJjanarAgaraktavastrasamAnaH haridrArA raktavastrasamAnaH 4 kRmirAgaraktavastrasamAnaM lomamanupraviSTo jIvaH kAlaM karoti nairayikeSUpapate tathaiva yAvat haridrArAga raktavastrasamAna lobhamanupraviSTo jIvaH kAlaM karoti deveSUpapadyate 4, 1410 55 // 1, isa prakAra se jaya ke saMbaMdha meM kaha kara aba sUtrakAra yaha kahate haiM ki- jIvako jaya vAstava meM kaSAyoM kA hI karanA cAhiye ataH A prakAre jayanuM pratipAdana karIne sUtrakAra have e vAtanuM nirUpaNu kare che ke jIvAe kharI rIte te kAcA para vijaya meLavavA joie. Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasI TIkA-" cattAri rAIo" ityAdi-rAjayaH-rekhAH, tAzcatasraH prajJaptAH, tadyathA-parvatArAji:-parvate rAji:-parvatollikhitA rekhetyarthaH 1, pRthivIrAjiHpRthivyAmullikhitA rekhA 2, vAlukArAjiH-vAlukAyAM vilikhitA rekhA 3, udakarAjiH-udake-jale kRtA rekhA 4 / itthaM dRSTAntamuktvA dArTAntikamAha" evAmeva " ityAdi-evameva-parvatAdirAjivadeva, kodhaH - kapAyavizeSaH, caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-parvatarAjisamAnaH-parvatollikhitarekhA tulyaH krodho bhavati, yathA parvatollikhitA rekhA dRDhatvAdanapAyinI bhavati, tathA tatsadRzaH krodho'pi dRDhAnuvandhatvAdanapAyo bhavati / ayaM cAnantAnuvandhisvarUpo bhavatIti 1 // tathA-pRthivIrAjisamAnaH krodhaH, yathA-pRthivyAmullikhitA rekhA hInatvAdalpAkaSAya kA svarUpa kahA jAtA hai-" cattAri rAIo paNattAo taM jahA" ityAdi / 55 TIkArtha-rAjiyAM (taDa) cAra kahI giihaiN| jaise parvatarAji1, pRthivIrAji2, ghAlukArAji 3, udakarAji 4 / isI prakAra se anantAnubandhI 1, apra. tyAkhyAna 2, pratyAkhyAna 3, aura saMjvalana sambandhI krodha bhI cAra prakAra kA kahA gayA hai, jaise anantA'nuvandhI krodha 1, parvatarAjI ke samAna hotA hai, apratyAkhyAnI krodha 2, pRthivIrAjIke samAna hotA hai, pratyAkhyAnI krodha 3, vAlukArekhA ke samAna hotA hai, saMjvalana anantAnubandhI krodha 4 / jalarekhA samAna hotA hai| __ "pavaI rAisamANaM kohaM aNu0" ityAdi / / parvatarojI ke samAna anantAnubandhI krodha meM praviSTa huvA jIva yadi maratA hai to vaha nairayikoM meM utpanna hotA hai, dvItIya pRthivIrAjI ke samAna apratyAkhyAna 'krodhameM praviSTa huvA jIva yadi maratA hai to tethI have sUtrakAra kaSAnA svarUpanuM nirUpaNa kare che. cattAri rAIo paNNattAo-taMjahA " tyAha TIkArtha-cAra prakAranI rAjio kahI che. te cAra prakAre A pramANe che- (1) parvatazi, (2) pRthvIla, (3) vAzima (4) 642. e ja pramANe krodhanA paNa cAra prakAra kahyA che-(1) anatAnubaMdhI, (2) apratyAbhyAna, (3) pratyAdhyAna bhane (4) sadAna. anantAnubadhI krodha parvatarAji samAna che, apratyAkhyAnI koI pRthvIrAji samAna che, pratyAkhyAnI krodha vAyukArekhA samAna che, ane saMjavalana 'saMbaMdhI koi jalarekhA samAna che. "pavvaI rAi samANaM kohaM aNu0 " tyAha-patani samAna anhtAnubandhI krodhamAM praviNa thayele jIva je sarakI (marI) jAya che, te naraka Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA043021025 parvatarAjyAdidRSTAntena kapAyasvarUpa,tajjayazca 685 ''yAsenaivApanIyate, tathaiva yaH krodho hInAnuvandhatvAdapanIyate sa pRthivIrAjisa. mAnaH krodhaH, ayaM cA''pratyAkhyAnarUpo bhavatIti / tathA vAlukArAnisamAnaH vaha tiryazvagatimeM utpanna hotA hai, tIsarA vAlujhArAjI ke samAna pratyAkhyAna krodhameM praviSTa huvA jIva yadi maratA haiM vaha manuSyagatimeM utpanna hotA hai, aura cauthA udakarAjI ke samAna saMjvalana krodha meM praviSTa huvA jIva yadi marajAtA hai to vaha devagati meM utpanna hotA hai, yahAM rAjI rekhAkA vAcaka zabda hai, jisa prakAra parvata ke Upara utkIrNa ( ukerI gaI ) rekhA dRDha hokara miTatI nahIM hai, cirakAla taka sthAyI rahatI hai vaise hI jo krodha dRDhAnubandhavAlA hotA hai vaha jaldI zAnta nahIM hotA hai, kintu cirakAla taka sthAyI rahatA hai dIrgha saMsAra kA kAraNa hotA hai / isaliye aise krodhako parvatarekhAke samAna pragaTa kiyA gayA hai, dvitIya krodha ko pRthivIrekhAke samAna kahA gayA hai usakA kAraNa aisA hai ki prathivI para kI gaI rekhA parvata para kI gaI rekhA hIna honI hai vaha dIrghakAla taka sthAyI nahIM raha sakatI hai dhIre 2 alpa prayAsa se miTAI jA sakatI hai| isI prakAra dvitIya krodha bhI hInA. nubandha hone se dUra kiyA jA sakatA hai 2, tRtIya prakAra kA krodha gatimAM utpanna thAya che apatyAkhyAnI phodhamAM praviSTa thayele jIva je marI jAya te tiryagatimAM utpanna thAya che. pratyAkhyAnI kodhamAM praviSTa thayele jIva je mRtyu pAme te manuSyAdimAM utpanna thAya che. saMjavalana kelamAM praviSTa thayelo jIva je mRtyu pAme te devagatimAM utpanna thAya che. ahIM rAji" pada rekhAnuM vAcaka che. jema parvata para utkIrNa thayelI rekhA lAMbA samaya sudhI naSTa thatI nathI, e ja pramANe je koI dahAnubhAvALA hoya che, te jaladI zAnta thatuM nathI, paNa dIrghakALa paryata sthAyI rahe che, dIrgha saMsAranuM kAraNa bane che, te kAraNe evA koIne zilarekhA samAna kahyo che. bIjA krodhane (apratyAkhyAnI krodhane ) pRthvI para karelI rekhA samAna kahyo che, kAraNa ke pRthvI para karavAmAM AvelI rekhA zailarekhA jeTalA dIrghakALa payata TakI zakatI nathI tene dhIre dhIre alpa prayAsathI paNa naSTa karI zakAya che. e ja pramANe apratyAkhyAnI koI paNa hInAnubandhavALo hevAne kAraNe dUra karI zakAya evo hoya che. trIjA prakArane krodha retI para karelI rekhA Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 686 sthAnAgasUtre krodhaH, yathA-vAlukAyAM kRtA rekhA hInataratvAdakasmAdutthitaH pavanAdimirapanIyate, tathaiva yaH krodho hInatarAnuvandhatvAdapanIto bhAti, sa krodho vAlukArAjisamAnaH / ayaM krodhaH pratyAkhyAnA''varaNarUpobhAti 3 // tathA-udakarAjisa. mAnaH krodhaH / yathA-uda ke kRtA rekhA hInatamatvAt svayamevApanItA bhavati, tathaiva yaH krodho honatamAnuvandhatvAt svayamevApayAti sa krodha udakarAjisamAno bhavati ayaM ca saMjvalanarUpo bhavatIti / itthaM krodhasya caturo bhedAnupadarya samprati tatra praviSTA jovAH kAM gati labhanta ityAha-" puDhavirAisamANaM koI " ityAdi / tatra prathame bhede'nupaviSTo jIvaH kAlaM karoti sa nairayikepUtpadyate 1, dvitIye tiryagyonikeSu 2, tRtIye manuSyeSu 3, caturthe tu deveSu 4 // iti krodhacatuSTayAnupraviSTajIvasya gaticatuSTayanirUpaNam / 1 / vAlukAke Upara kI gaI rekhA samAna hotA hai, jaise-vAlakA meM kI gaI rekhA pRthivI ke Upara kI gaI rekhA ke samAna apekSAkRta hInatara halkI hotI hai, adhika samaya taka sthAyI nahIM rahatI hai akasmAta-utthita vAyu Adi kAraNoM se vaha dUra kI jAtI hai, usI prakAra tRtIya krodha bhI hInatarAnubandha hone se zIghra dUra kiyA jA sakatA hai, isI kAraNa ise vAlukArAji ( rekhA-lakIra ) kahA gayA hai, tathA cauthA krodha jo ki jalarekhA samAna kahA gayA hai usakA tAtparya aisA hai ki vaha apane Apa miTa jAtA hai ise haTAne meM prayAsa nahIM karanA paDatA hai, jala rekhA dhUlI meM kI gaI rekhAse hInatama-halkI hotI hai, ataH vaha hInatama anubandhavAlI hotI hai isI kAraNa zailagata rekhA jaise krodha ko anantAnubandhI svarUpa, aura pRthivIgata rekhA jaise krodhako apratyAkhyAna samAna hoya che. jema retIpara karelI rekhA pRthvI para karelI rekhA karatA hInatara hoya che. adhika samaya sudhI sthAyI rahe evI hatI nathI, akasmAta kaI vAyu Adine jhapATe Ave che paNa te naSTa thaI jAya evI hoya che, e ja pramANe pratyAkhyAnI koI paNa hInatarAnubandhavALA hovAthI zIdhra dura karI zakAya eve che, tethI tene vAyukArAji samAna kahyo che. saMjavalana koine jalarekhA samAna kahevAnuM kAraNa nIce pramANe che A krodha pitAnI jAte ja zAta thaI jAya che-tene dUra karavAno prayAsa kara paDato nathI jayarekhA vAlukArekha karatAM paNa hInatama-halakI hoya che. te kAraNe te hInatama anubavALI hoya che. A kAraNe zilagata rekhA jevA krodhane anantAnubandhI svarUpa, pRthvIgata rekhA samAna krodhane apratyAkhyAta rUpa, Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sapA kA sthA04302sU055 parvatarAjyAdidRSTAntena kapAyasvarUpaMtajjayazca 687 atha mAnaprarUpaNA" cattAri thaMbhA" ityAdi-stambhA:-prasiddhAH, te catvAraH prAptAH, zailastambhaH-zailaH-zilAyA vikAraH zaila:-pApANamayA, sa cAsau stambhana zailastambhaH 1, asthistambhaH-asthi-prasiddhaM, tadrUpastambhaH 2, dArustambhaH-dArukASThaM, tapastambha 3, tinizalatAstambhA-tinizaH-tadAkhyavRkSavizeSaH 'vajula' iti tatparyAyaH, tasya latA tinizalatA, sA cAtyantamRdvI bhavati, tadrUpastambhaH 4 // ____" evAmeve "-tyAdi-evameva-stambhavadeva mAnazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA'zailastambhasamAna' -ityArabhya ' yAvat tinizalatAstambhasamAna itiparyanto mAno vodhyaH, evaM ca-zailastambhasamAnaH 1, asthistambhasamAnaH 2, dArustambharUpa, dhUligata rekhA jaise krodha ko pratyAkhyAtarUpa, evaM jalagata rekhA jaise krodha ko saMjvalanarUpa kahA gayA hai| ____"cattArithaMbhA paNNattA" ityAdi / mAnakaSAya kI prarUpaNA karane ke liye cAra stambho kI prarUpaNA sUtrakAra karate haiM-stambha cAra kahe gaye haiM, jaise-zailastambha 1, asthistambha 2, dArustambha 3 aura tinizalatA (taNa) stambha 4 / isI prakAra se cAra prakArakA mAna kahA gayAhai, jaise-zailastambha samAna mAna 1, yAvat-tinizalatAstambha samAna mAna 4 tAtparya isa kathana kA aisA hai-patthara se banAyA gayA jo stambha hotA hai vaha zailastambha hai, yaha zailastambha cAhe bhale TUTa jAya lekina mukatA nahIM, isI prakAra jojIva zailastambha samAna mAnakaSAyavAlA hotA vAlukA rekhA samAna phodhane pratyAkhyAta rUpa ane jalarekhA samAna koine saMjavalana rUpa kahyo che " catvAri thaMbhA paNNattA" tyAha mAnakaSAyanI prarUpaNa karavA nimitte sUtrakAra cAra prakAranA staMbhonI prarUpaNa kare che. staMbhanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) zailastaMbha (2) masthiratamA, (3) 43stAna bhane. (4) tinasaal stana se pramANe mAnanA paNa cAra prakAra kahyA che-(1) zailastaMbha samAna mAna ItyAdi "tinizilatA staMbha samAna mAna" paryAnA cAra prakAra samajavA. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-patharamAMthI banAvelA staMbhane zailastaMbha kahe che. A selastaMbha bhale tUTI jAya paNa mUkatA nathI. e ja pramANe je manuSya zailastaMbha samAna mAna kaSAyavALo hoya che, te kaI paNa Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ta... - - - sthAnAiyo samAnaH 3, tinizalatAstambhasamAnazca 4 mAno bhavati / krodhavanmAno'pyanantAnuvandhyapratyAkhyAnapatyAkhyAnA''varaNasaMjvalanarUpaH krameNa jJeyaH / tatra zailAdistahai vaha kabhI bhI kisI bhI hAlata meM jhukato. nahIM hai usakA sarvanAza hI kyoM na ho jAya / asthistambha samAna jo mAna hotA hai vaha-zailanirmita stambha kI apekSA kama kaDA hotA hai adhikatama AyAsa se kadAcit jhukAyA bhI jA sakatA hai, isI prakAra jo mAna asthinirmita stambha jaisA hotA hai vaha adhikAdhika AyAsa se vinamra kiyA bhI jA sakatA hai 2 / dAru-lakaDI kA jo stambha hotA hai vaha asthinirmita stambha kI apekSA kaDAI meM adhika hIna hotA hai yaha alpa prayAsa se vinamra kara diyA jAtA hai| isI prakAra jo mAna kASThanimita aulakA jaisA hotA hai vaha bhI alpa prayAsase hI vinamra ho jAtA hai| aura jo tinizavRkSa kI latAse nirmita stambha hotA hai vaha kASTha nirmita stambha kI apekSA kaDAI meM bilakula hI hIna hotA hai ataH ise jhukAne meM nagaNya jaisA prayAsa karanA paDatA hai yaha bahuta jaldI jhuka jAtA hai| isI prakAra jo mAna tinizavRkSalatA nirmita stambha jaisA hotA hai vaha bahuta hI zIghra prayAsase jhukA diyA jaataahai| shailparisthitimAM mUkatA nathI, tene sarvanAza thaI jAya te paNa te mAnakaSayane tyAga karatA nathI. asthisthaMbha samAna je mAna hoya che, te zaila nirmita stabha karatAM nyUnatara cIkAzavALuM hoya che. asthi thaMbhane adhikatama prayane vaDe kayAreka jhukAvI paNa zakAya che, e ja pramANe je mAna asthi sta bha samAna hoya che, tene adhika adhika prayAsa dvArA vinamra paNa karI zakAya che kAi nirmita staMbhane dArUstaMbha kahe che. te staMbha asthinirmita staMbha karatAM paNa kaThinatAnI apekSAe adhika hIna hoya che. jema kAchanirmita staMbhane alpa prayAsathI paNa mUkAvI zakAya che. e ja pramANe kArSanirmita stabha jevA mAnane paNa a5 prayAsathI vinamra karI zakAya che. tiniza vizvanI latAmAMthI banAvelA staMbhane tinizilatA sta bha kahe che. te ka 4 nimita staMbha karatAM paNa nyUnatama kaThinatAvALA hoya che. jema tene jhukAvavA mATe nahIM jevA prayAsanI ja jarUra paDe che, tema tinizilatA samAna mAnane paNa bahu ja nyUna prayAsathI paNa jhukAvI zakAya che. anantAnu badhI mAnane saila ta bha samAna, apratyAkhyAnI mAnane asthi niti staMbha samAna, pratyAkhyAnI mAnane kASTha nirmita staMbha samAna ane saMjavalana mAnane tinisa vRkSalatA nirmita staMbha samAna kahyuM che. Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA04:02sU049 parvatarAjyAdidRSTAntenakAyasvarUpaM tajjayazca 689 mbhasamAnamAnodayavartijIvasya phalAni darzayati-" selathaMbhasamANa mANaM " ityA. dinA / etadvivaraNa krodhodayavartijIvaphalasUtravad bodhyam / / 2 / ____" cattAri keyaNA " ityAdi-ketanAni-sAmAnyena vakrANi vastUni, yadvA-puSpa karaNDasya vaMzAdidalakanirmitamuSTigrahaNasthAnAni, tAni ca vakrANi bhavanti, paransvatra ketanapadena sAmAnyena vakrANi vastUni gRhyante, tAni catvAri majJaptAni tadyathA-vaMzImUlaketana-vaMzI-zaH tasyA mUlaM vaMzImUlaM, taca tatkenirmita stamma jaisA anantAnuvandhImAna asthinirmita stambha jaisA apratyAkhyAnImAna kASThanirmita zaila jaisA pratyAkhyAnImAna, aura tini. zavRkSalatA jaisA saMjvalanamAna hotA hai| tinizavRkSakA paryAya 'vajjula' aisA bhI hai isakI latA mRdrI-ati komala hotI hai-jaldI jhuka jAtI hai| zailanirmita stambha jaisA mAnavAlA jIva mara kara narakagati meM, asthinirmita stambha jaisA mAnayukta jIca marakara tiryaJcagati meM, kASThanirmita stambha jaisA mAnazAlI jIva marakara manuSyagatimeM, aura tiniza vRkSalatA nirmita stambha jaisA mAnasaMyukta jIva marakara devagatimeM jAtA hai|aur avaziSTa kathana krodhodayavartIjIca phalasUtra jaisA jAnanA caahiye| ___"cattAri keyaNANi" ityAdi / cAra cakra-TeDhI vastuyeM kahI gaI hai, yahAM-"ketana" zabda sAmAnya rUpase vakratA kA vAcaka hai| isase jo cakra vastuyeM haiM ve gRhIta kI gaI haiN| athavA-puSpakaraNDaka (sAjI ) ko uThAne meM jo cAMza kI DaNTI lagI hai vahI cakratAketana tiniza vRkSane vajula paNa kahe che. tenI latA mRddhI ati kemaLa hoya che, tethI te jaladI namI jAya evI hoya che. zelanimita staMbha samAna mAnavALe jIva marIne narakagatimAM, asthinirmita staMbha samAna mAnavALe manuSya marIne tiya gatimAM, kASTha nimiMta staMbha samAna mAnavALe puruSa marIne manuSya gatimAM ane tiniza vRkSalatA nirmita staMbha samAna mAnavALe puruSa marIne devagatimAM jAya che bAkInuM samasta kathana kodayavatI jIvala sUtra anusAra samanyu " cattAri keyaNANi" tyAha yA2 2nI 43 tuma hI che. mI " ketana" 54 sAmAnya 33 vakratAnuM vAcaka che. tenA dvArA ahIM vake vastuo grahaNa karavAmAM AvI che, athavA karaMDakane-TepalIne banAvavAmAM je vAMsanI cIpe vaparAya che temane ahIM "vatAketana" pada dvArA grahaNa karavAmAM Avela che cAra prakAranI 87 Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnane tanaM ca vaMzImUlaketanaM-vaMzImUlarUpavakramityarthaH 1, tathA-medavipANaketanaM-meDha:mepaH, tasya viSANaM-zaGga meDhU viSANaM, tacca tatketanaM ca tathA 2, gomUtrikAketanaM gomUtrikA-prasiddhA, tadrUpaM ketanam 3, avalevanikAketanam-avalekhanikApATayamAnavaMzazalAkAmabhRteH sUkSmatarA ( pratandhI ) tvak, tadUpaM ketanam 4 / __" evAmeve"-tyAdi-evameva-ketanavadeva, mAyA-kapAyavizeSaH, caturvidhA 'prajJaptA, tadyathA-vaMzImUlaketanasamAnA-vaMzImUlaketanasadRzI mAyA bhavati, tatra tatsAdRzyaM ca mAyAyAM tadvatAmanAjavabhedAt / tathAhi-yathA vaMzImUlamatiguptavatraM bhavati, tathA mAyAvinAM mAyA'pi vakravakrA bhavati 1, ' yAvat ' vaMzImUlaketana'samAnetyArabhya ' avalekhanikAketanasamAnetiparyantA mAyA vodhyA, evaM ca-meDhU zabda se yahAM gRhIta hai / bakra cAra kahe gaye haiM, jaise-vaMzImUlaketana( vAMsakI jaDarUpa vakratA ) 1 meSaviSANaketana (meSasIMgarUpa cakratA)2 gomUtrikA ketana (gomUtrakI rekhArUpa vakratA) 3 aura avalekhanikA ketana (vAMsakI zalAkA) peMcako cholate samaya jo usakA UparanIcekA cholana nikalatA hai vaha nikalate hI cakra hotA hai aisA jo ketana hai vaha avalekhanikA ketana hai 4 / jaise ye ketana cAra kahe gaye haiM, isI prakAra mAyArUpakaSAya vizeSa bhI cAra kahA gayA hai| inameM : eka mAyA aisI hotI hai jo vaMzImUla ketana jailI hotI hai / vAMsakA mUla bhAga bahuta adhika anArjavatAvAlA (vana) hotAhai / ataH-atigupta vakratAvAlA hone se usakI vakratA kaTatI nahIM hai, usI prakAra mAyAciyoM kI bhI jisa mAyA kaTatI nahIM hai aisI vaha vakra vakramAyA vaMzImUlaketana jaisI kahI gaI hai| medaviSANa kenana ke svaka vastuo kahI che-jemake (1) vaMzamUlaketana (vAMsanI jaDarUpa vakatA) (2) bheda viSANu tana (ghaTAnA sI samAna 14) (3) gAbhUtriI tana (gamananI rekhA rUpa vakatA) (4) avalekhanikA ketana (vAMsanI saLIone chelatI vakhate tene je chela paDe che te vaka ja hoya che. evI te vakatAne avalekhanikAketana kahe che. A ketananA jevA cAra prakAra kahyA che, evA ja cAra prakAra mAyArUpa kaSAya vizeSanA paNa kahyA che. (1) " qAMsa tana samAna bhAyo"-qisana bhUn an bhUma 24 anArjavatAvALe hoya che. te kAraNe te atigupta vakatAvALe heya che, tethI tenI vakatAnI khabara paNa paDatI nathI. e ja pramANe mAyAvI puruSanI mAyAne jANI zakAtI nathI evI te vakra-vapha mAyAne vAMsamUla ketana jevI Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA0 4u 2sU055 parvatarAjyAdidRSTAntena kaSAyasvarUpaMtajjayazca 691 viSANaketanasamAnA 2, gomUnikAketanasamAnA 3, avalekhanikAketanasamAnA ca mAyo bhavatIti paryavasitam / tatra mer3ha vipANa ketanasamAnA mAyinAM mAyA vakrA, bhavati 2, gomUtrikAketanasamAnA mAyA'lpavakrA bhavati 3, avalekhanikAketanasamAnA mAyA tu alpataravakrA bhavati / iyaM ca krameNAnantAnuvandhya 1 pratyAkhyAna 2 pratyAkhyAnA''varaNa 3 saMjvalana 4 rUpA bodhyA apare tu pratyeka mAyA: 'nantAnuvandhyAdirUpA'stItyAhuH, ata evAnantAnuvandhinyA mAyAyA udaye'pi devatvAdiprAptina virudhyate / tatra krameNa vazImUlaketanasamAnAdi-mAyAcatuSTayAnupraviSTajIvasya gati darzayati-" vaMzImUlaketanasamANaM mAyaM" ityAdinA, tatrA. ''dyAM mAyAmanupraviSTo mAyodayavartI jIvaH kAlaM karoti ced nairayikeSu-nArakemAna vaha mAyA hai jo kevala vakra hotI hai| tathA gomUtrikAketana samAna vaha mAyA hai, evaM acalekhanikA ketana samAna vaha mAyA hai jo alpatara vakratAvAlI hotI hai| vaMzImUla ketana jaisI jo mAyA hotI hai vaha anantAnubandha sambandhI hotI hai| medaviSANa ketana jaisI mAyA apratyAkhyAna kaSAya sambandhinI hotI haiM / gobhUtrikA ketana jasI mAyA pratyAkhyAna kaSAya sambandhinI hotI hai aura abalekhanikA ketana jaisI mAyA saMjvalana kaSAya sambandhinI hotI hai| koI eka aisA kahate haiM ki-pratyeka mAyA anantAnubandhI AdirUpa hai| isIliye anantAnupandhinI mAyA ke udaya meM devatvAdi pada prApti viruddha nahIM hotI hai| " vaMzImUlaketanalamANaM sAyaM" ityAdi / jo jIva vaMzImUlaketana samAna mAyAmeM praviSTa hotA hai mAyodayavAlA hotA hai aisA vaha jIva yadi kAlavaza ho jAtA hai to vaha narakoM meM utpanna hotA hai 1 dvitIya kahI che. (2) " meva viSANa ketana samAna mAyA-je mAyA kevaLa vakra ja hoya che tene A prakAramAM gaNAvI zakAya che. (3) " mUtrikA ketana samAna mAyA" je mAyA alpa vakatAvALI hoya che tene mUtrikA ketana samAna mAyA kahe che. (4) " alekhanikA ketana samAna mAyA"--A mAyA alpatara vakatAvALI hoya che anantAnubaMdhI mAyAne vAMsamUla ketana samAna, apratyAkhyAna saMbaMdhI mAyAne meva viSANa ketana samAna, prAyAkhyAta kaSAya saMbaMdhI mAyAne gamUtrikA ketana samAna ane saMjavalana kaSAya saMbaMdhI mAyAne avalekhanikA ketana samAna kahI che. koI koI siddhAMtakAra evuM kahe che ke pratyeka mAyA ananta nu mI Adi rUpa che. tethI anantAnubandhinI mAyAnA Gdhyama 5 15 mahinA sahasA - sI za ,cha. " vaMzImUlaketana samANa mAyaM " pasinAbhUta tana samAna bhAyAsa praviSTa thye 7 (mAyAnA udayavALe jIva) je mRtyu pAme che, te narakagatimAM utpanna thAya che. bIjA Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnA 12 dhUtpadyate 1, dvitIyamAyAnupraviSTojIvastiryakSu 2, tRtIyamAyA'nupaviSTo manuSyeSu 3, caturthamAyAnupraviSTo devepatpadyate 4 iti mAyAcatuSTayAnupraviSTajIvasya gaticatuSTayanirUpaNam / " cattAri vatthA " ityAdi - vastrANi catvAri prajJaptAni tadyathA - kRmirAgaraktaM - kRmirAgasUtraviSaye itthaM janazrutiH kAcideze manuSyAdizoNitaM gRhItvA kenApi yogena yojayitvA bhAjane sthApyate / tasmin macurAH kRmayaH samutpadyante / tena pavanAbhilASiNo bhAjanacchidrebhyo nirgatya tadAsannaM paryaTanto lAlAjAla 66 --- mAyA meM anupraviSTa huvA jIva yadi kAlavaza hotA hai to vaha tiryaJca gatimeM utpanna hotA hai 2 tRtIya mAyAmeM praviSTa huvA jIva yadi kAlavaza ho jAtA hai to vaha manuSyagati meM utpanna ho jAtA hai, aura cauthI mAyA anupraviSTa jIva yadi kAlavaza hotA hai to vaha devoMmeM utpanna hotA hai? | cattAri vatthA " ityAdi / vastra cAra prakAra ke kahe gaye haiM, jaise koI eka vastra aisA hotA hai jo kRmirAga se raMgA hubA hotA hai, isa kRmirAga sUtrake viSaya meM aisI janazruti sunane meM AtI hai kikisI deza meM manuSya Adike zoNitako lekara usameM kisI (eka padArtha ) ko yogakara kisI pAtrameM use rakhA jAtA hai, usameM dhIre dhIre kRmiyAM (kIDe) utpanna ho jAte haiM ve jaba pavanA'bhilASI hokara chidroM dvArA usameM se bAhara nikala Ate haiM taba ve usake AsapAsa meM ghUmane phirane prakAranI mAyAvALA jIva je mRtyu pAme che teA tiyagUgatimAM utpanna thAya che. trIjA prakAranI mAyAmAM praviSTa thayelA jIva o maraNa pAme che te manuSyagatimAM utpanna thAya che ane cAthA prakAranI mAyAmAM praviSTa thayele jIva je maraNa pAme che, te devagatimAM utpanna thAya che. " cattAri vatthA " ityAdi vajranA cAra prakAra kahyAM che te ca2 prakAra nIce pramANe che--(1) kRmi rAjathI ( raMgathI ) 2genuM vastra, (2) ubha rAmayI raMgenuM vastra, (3) anana rAgathI raMgeluM vastra ane (4) haldI-haLadara ragathI raMgelu vastra, kRmirAga sUtranA viSayamAM evI janazruti (daMtakathA) pracalita che ke koI eka dezamAM manuSya AdinuM lehI laine temAM koI eka padA nuM mizraNa karIne tene koI pAtramAM rAkhI mUkavAmAM Ave che. tenI aMdara dhIme dhIme kRmIe utpanna thavA mAMDe che. teo jyAre pavanAbhilASI thaIne chidro dvArA mahAra nIkaLI Ave che tyAre tenI AsapAsa ja bhasyA kare che ane peAtAnI Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04302 sU055 parvatarAjyAdi dRSTAntena kaSAyasvarUpatajjayazca 693 pramuJcanti / tAzca kIlakeSu lagnAH parigRhyante / tat kRmirAgaM paTTasUtramucyate / tacca raktavarNakRmisamutpannatvAt svabhAvata eva raktaM bhavatIti kumirAgaraktam 1, tayA - karddamarAgaraktaM - kardamaH - gomArgAdipaGkaH, tasya rAgaH -raJjakarasaH kardamarAgaH, tena raktam 2, tathA - khaJjanarAgaraktaM ' khaanami ' -ti dezIyaH zabdaH kajjalavAcakaH, tasya rAgaH khaJjanarAgastena raktam 3, tathA-haridrA prasiddhA, tasthA rAgo haridrArAgastena raktaM haridrArAgaraktam 4, lagate haiM aura apanI lAra choDane lagate haiM / isa taraha vaha lAlA -lAra kIloM meM laga jAtI hai jo ki bAda meM uThA lI jAtI hai / aisA kRmirAgavAlA paTTasUtra kahA jAtA hai yaha paTTasUtra raktavarNavAle kRmiyoM se samutpanna honeke kAraNa svabhAvataH hI lAla hotA hai / 17 tathA - koI eka vastra aisA hotA hai jo kardamarAgase rakta hotA | gAya Adi jIva jisa rAste se nikalate haiM usa mArgakA jo paGka hai vaha yahAM kardama zabdase gRhIta huvA hai / isa kamakA jo raJjakarasa hai vaha kamarAga hai, isase raMgA huvA jo vastra hai vaha - kardamarAgarakta aat | tathA koI eka vastra aisA hotA hai jo khaJjanarAga se rakta hotA hai| yahAM " khaJjana 'zabda dezIya hai, isakA artha kajjalake rAgase raMgA huvA jo vastra hai vaha khajanarAgarakta vastra hai / tathA koI eka aisA vastra hotA hai jo haldI ke ragase raMgA huvA hotA hai / to isI taraha lobha lALa tenA para cheDavA mATe che A lALa te chidro para jAmI jAya che. tene tyArabAda ekaThI karI levAmAM Ave che. evA kRmI ra'gathI raMgelA vastrane kRmi rAgavALuM vastra kahe che. A vastra lAla ragavALA kumIonA lALarasa vaDe raMgeluM hAvAthI svAbhAvika rIte ja lAla hoya che. (2) kei eka vastra evuM hAya che ke je kaMma rAgathI rakta dhULathI kharaDAyelu. hAya che. gAya Adi prANIo je mArgethI pasAra thatAM hoya che te mAganA je paka eTale ke kAdava che tene ahIM ka`ma pada dvArA gratuNu karavAmAM Avela che. rajaka rasa che tenuM nAma kama rAga che, tenAthI raMgAyelA rakta vasra kahe che. (3) koI eka vastra enDru hAya che ke je khaMjana rAgathI rakta hAya che. khaMjana eTale kAjaLa. te kAjaLanA ragathI raMgelA vastrane khaMjana rAga rakta vacce kahe che. (4) koI eka vasra evuM hoya che ke je heLadaranA raMgathI raMgelu hAya che. A kamanA je vajrane kaCma rAga Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgo ___ " evAmeve "-tyAdi-evameva kRmirAgAdiraktavastramadeva, lobhazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-kRmirAgaraktavastrasamAna ityAdi / tatra kRmirAgaraktavastrasamAno lobho dRDhAnuvandhatvAdanantAnuvandhI bhavati / kardamarAgaraktavastragamAno lobho dInAnuvandhatvAd apatyAkhyAno bhavati / khaJjanarAgaraktavastrasamAno lobho hInatarAnuvandhatvAt pratyAkhyAnA''varaNo bhavati / haridrArAgaraktavastrasamAnazca lobho hInatamA. nuvandhatvAta saMjvalano bhavati / tathAhi-yathA-kRmirAgaraktaM vastraM dagdhamapi rAgAnuvandhaM na tyajati, tadbhasmano'pi raktatvAt pravAla bhasmavat , tathA yo jobo mRto. 'pi lobhAnuvandhaM na tyajati tasya lobhaH kRSirAgaraktavad dRDho'nantAnubandhI ca bhI cAra prakArakA hotA hai inameM-jo lobha kRmirAgarakta vastra ke samAna hotI hai vaha-dRDhAnubandhavAlA hone se anantAnubandha kaSAya sambandhI hotA hai / kardamarAgarakta vastrake samAna jo lobha-hai vaha hInAnubandhavAlA honese apratyAkhyAna kapAya sambandhI hotA hai / khaJjana rAgarakta vastrake samAna jo lobha hotA hai vaha hInatara anubandhavAlA hone se pratyAkhyAna kaSAya sambandhI hotA hai| tathA-haridrArAgase rakta vastra jaisA jo lobha hotA hai vaha saMjvalanakaSAya sambandhI hotA hai / tAtparya aisA hai-ki kRmirAgavastra cAhe jala bhI jAya to bhI apane egAnubandhako jaise nahIM choDatA hai / kyoM ki-usakI mana bhI pravAla sI lAla hI lAla rahatI hai| usI taraha jo jIva mara jAne para bhI lobhAnubandha ko nahIM choDato hai usakA vaha kRmirAgarakta kI taraha dRDha hone se anantAnubandha saMbaMdhI hotaahai| isI tarahase tInoM lobhake viSaya meM bhI samajha lenA cAhiye isake e ja pramANe lebha paNa cAra prakArane kahyo che- (1) kRmirAga rakta vastra samAna lobha-anantAnubandhi kaSAya saMbadhI je lobha che tene A prakAramAM gaNAvI zakAya che (2) kardamarAga rakta vastra samAna lebha-apratyAkhyAna kaSAya saMbaMdhI je lebha che tene A prakAramAM gaNAvI zakAya che(3) khaMjana rAga rakta vastra samAna lebha-pratyAkhyAna kaSAya saMbaMdhI lebhane A prakArane lobha kahe che. (4) haLadara rAgarakta vastra samAna lebha-saMjavalana kaSAya saMbaMdhI lebhane A prakArane lebha kahe che. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che jema kRmirAgarakta vastra baLI jAya to paNa pitAne raMga choDatuM nathI tenI rAkha paNa lAla raMganI ja hoya che, e ja pramANe je jIva pitAnuM mRtyu thaI jAya te paNa lebhAnubane cheDatuM nathI, tene te lebha kRmirAga rakta vastranI jema daDha havAthI anantAnumantI ja hoya che. e ja pramANe Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sudhA TIkA sthA04702055 pavatarAjyAdi dRSTAntenakaSAyasvarUpaMta jjayazva 695 bhavatIti / evaM lobha vizeSatrajyepi vibhAvanIyam / etatphalanirUpakasUtra krodha phalamUtravad bodhyam / iha kapAyaprarUpaNAgAthA: :- " patrao puDhavI reNU, dagaM caiva cautthayaM / esi rAinibho koho, butto'ssi jiNasAsaNe | 1 | selo aTThI ya kaTuM ca, tiNisassa layA tahA | esi bhasamANo hi mANo butto jiNAgame / 2 / vasImUlaM misiMga, gomuttI avalehiyA / esi keyaNatullaM tu, mAyamAhu jiNissarA / 3 / kimI paMkajaNaM cAvi, hAlidA rAgadavvayA / eehi raMjiyapaTI-tullo loho viAhio / 4 / jAvajjIvaM varisaM, cAummAsaM ca pakkhayaM / kamA jIvANugAmImeM, nAragattAdi sAhagA / 5 / -" parvataH pRthivI reNu-rudrakaM caiva caturthakam / "" chAyA epa rAjinibhaH kodha, ukto'smiJjinazAsane / 1 zailaH asthi ca kASThaM ca, vinizasya latA tathA / eSAM stambhasamAno hi, mAna ukto jinAgame / 2 / vaMzImUlaM meDhazRGga, gomUtrI avalekhikA / epa ke tanatulyAMtu, mAyAmAhurjinezvarAH / 3 / kRmiH paGko'JjanaM cApi, haridrA rAgadravyakANi / etai raJjitapaTI - tulyo lobho vyAkhyAtaH / 4 / yAvajjIvaM ca varSe, catumAsaM ca pakSakam / kramAjjIvanugAmina ime, nArakatvAdi sAdhakAH | 5|" iti / 055 || phalakA nirUpaka sUtra krodhaphala nirUpaka sUtrakI tarahase jAnanA cAhiye / kaSAyaprarUpaNA gAthAeM - " paJcao puDhavI reNU" ityAdi / isa jinazAsanane anantAnubaMdhI krodhako parvatakI rAjI dAra-taDa ke samAna kahA hai, isa prakAra apratyAkhyAnI krodhako pRthivI arthAt talAva kI pRthivI kI darAra-taDake samAna pratyAkhyAnI krodhake reNu leAbhanA khAkInA traNa prakAra viSe paNa samajI levuM. tenA phaLanuM nirUpaNu karanArU' 'sUtra paNa krodhaGala tirUpaka sUtra samAna ja samajavuM kaSAyanI prarUpaNA uztI gAthAo--" paJcao puDhavI reNU " tyiAhi. A jaina zAsanamAM 'anantAnuSaMdhI krodhane pavatanI rAjI-taDanI mAphaka kahI che, eja rIte apratyAkhyAna krodhane pRthviI arthAt taLAvanI pRthvinI Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 696 sthAnAGgasUtre arthAt vAlukAkI lakIra ke samAna aura saMjvalana krodhako udaka pAnI kI lakIrake samAna kahA hai // 1 // isI prakAra prathama bhevAle mAnakI patthara ke stambha ke samAna dUsare ko haDDIke stambha samAna, tIsare ko kASTake stambhake samAna aura cauthe ko tiniza (ta) ke stambha samAna kahA hai // 2 // isI prakAra prathama bhedavAlI mAyAko vAMsakI jaDake samAna dedI kahI hai, dUsare bhedavAlI mAyAko miMDhAke sIMga ke samAna, tIsare bhedavAlI mAyAke gomUtrakA - calate huve bailake mUtra kI lakIrake samAna, aura cauthe bhevAlI mAyA avalekhikA arthAt vAMsa ke chilake samAna TeDhI kahI hai / isI prakAra prathama bhedavAle lobhako kRmi - kiramicaraMga ke samAna raMgavAlA kahA hai evaM dUsare bhevAle lobhako kardama kIcaDake samAna raMgavAlA, tIsare bhedavAle lobhako ajana ( kajjala ) ke raMgake samAna raMgavAlA, aura cauthe bhedavAle lobhako haridrA ke raMgake samAna raMgavAlA kahA hai / ye saba cAroM kaSAya kramapUrvaka ekase dUsare uttarottara maMda maMdatara maMdatama maMdAtimanda kahe hai / 6 taDanI mAphaka, pratyAkhyAnI krodhane reNu arthAt retInI lITInI sarakhI ane sajavalana krodhane udyaka--pa NInI lITI kharAkhara kahI che !! 1 5 e ja rIte pahelA bhedavALA mAnane pattharatA stambha sarakhA, khIjAne hADakAnA stambha sarakhA, trIjAne lAkaDAnA stambha sarakhA ane ceAthAne tiniza (netara ) nAstambha sarakhA kahyo che !! 2 5 e ja rIte pahelA bhedavALI mAyAne vAMsanA mULa sarakhI vAMkI kahI che, khIjA bhedavALI mAyAne gheTAnA sIMgaDA jevI kahI che. trIjA bhedavALI mAyAne gAmUtrikA-cAlatA baLadanA sUtranI lITI sarakhI, ane cethA bheTavALI mAyAne avalekhikA arthAt vAMsanA cheDAnI mAphka vAMkI kahI che. e ja rIte pahelA leDhavALA lAlane kRmi-kiramacI raMganA jevA kahyo che. ane khIjA bhedavALA leAbhane kama-kADhavanA raMga sarakhA, trIjA bhedavALA leAbhane ajana ( kAjaLa) nA raMga jevA raMgavALA, ane cAthA bhedavALA lAbhane haladaranA raMga jevA raMgavALA kahyo che. * A tamAma cAre kaSAya kemapUrvaka eka ekathI bIjA uttarAntara mada, maMdatara, maMdatama ane ma'krAtima'da kahela che. Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suSA TIkA sthA0 u02sU0 56 saMsArasvarUpanirUpaNam anantaraM kapAyA' prarUpitAH taireva jIvAnAM saMsAro bhavatIti saMsArasvarUpa nirUpayitumAha mUlam-caubihe saMsAre paNNatte, taM jahA-NeraiyasaMsAre jAva deva saMsAro 4 / caubihe Aue paNNatte taM jahAgairaiyaAue jAva devAue / caubihe bhave paNNatte, taM jahA. geraiyabhave jAva devabhave4 // 56 // chAyA-caturvidhaH saMsAraH prajJaptaH, tadyathA-nairayika saMsAraH yAvat devasaMsAraH 4 // . krodhAdimeM prathamabheda yAvajjIva taka sAtha rahanevAlA dUsarA bheda eka varSataka, tIsaga bheda cAra mahIne taka, cauthA bheda eka pakSa taka jIvake sAtha rahanevAlA kahA hai| ___yahA~ jo ye pAMcavIM gAthA hai usase mUtrakArane ina krodhAdikoM kA vAsanAkAla prakaTa kiyA hai jIvana paryanta taka anantAnuvandhI krodha kA, anantAnuvandhI mAnakA, anantAnubandhI mAyA kA, aura anantAnubandhI lobhakA vAsanAkAla kahA gayA hai, isI tarahase apratyAkhyAna sambandhI krodhAdikoMkA eka varSakA, pratyAkhyAna sambandhI krodhAdikoM kA cAra mAsakA aura saMjvalana sambandhI krodhAdikoM kA eka pakSakA vAsanAkAla kahA gayA hai| sU0 55 // ina prarUpita kaSAyoM se hI jIvoM kA saMsAra prApta hotA hai, ata:aba sUtrakAra saMsArasvarUpa kI nirUpaNA karaneke nimitta kahate haiM phodhAdimAM pahele bheda yavijajIva paryanta sAthe rahevAvALa, bIjA ne eka varSa sudhI, trIjA bhedane cAra mahInA sudhI, cothA bhedane eka pakhavA DIyA sudhI jIvanI sAthe rahevAvALe kahyo che. ahIM je pAMcamI gAthA che tenA dvArA sUtrakAre A krodhAdikane vAsanAkALa (sthAyI rahevAne kALa) prakaTa karyo che. anantAnubandhI kodhane, anantAnubandhI mAna, anantAnubaMdhI mAyAne ane anantAnubadhI lebhane vAsanAkALa jIvana payantane kahyuM che apratyAkhyAna saMbadhI krodhAdikane eka varSane vAsanAkALa kahyo che. pratyAkhyAna saMbadhI krodhAdikane cAra mAsane ane saMjavalana saMbaMdhI kodhAdikano eka pakSane (pakhavADiyAne) vAsanAbnn 4hyo che. // sU. 55 // pahelAnA sUtramAM kaSAnI prarUpaNa karavAmAM AvI te kaSAyane kAraNe ja jIne saMsAramAM bhramaNa karavuM paDe che. A saMbaMdhane anulakSIne have sukAra Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 sthAnAsUtre 56 / " caturvidhamAyu. prajJaptam, tadyathA - nairayikAyuH yAvat devAH 4 | caturvidho bhavaH prajJaptaH, tadyathA - nairayika bhavaH yAvad devabhavaH 4 / TIkA - " caubihe saMsAre " ityAdi-saMmAraH - saMsaraNaM saMsAraH - manuSyA. diparyAyAcArakA diparyAyagamanaM sa caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA - nairayikasaMsAro yAvad devasaMsAraH - yAvatpadena tiryaksasAro manuSyasaMsAratha grAhyaH / tatra nairayikasaMsAronairayikAassyurnAmagotra prabhRtikarmodaye sati jIvo nairayiko vyavahiyate, uktaM ca - " Neraie NaM bhaMte ! Neraiesa uvavajjara, aNeraie Neraiesa ubavajjai ?, gomA ! dese desee uvavajjai No aNeraie Neraiesa uvavajjai / chAyAcavihe saMsAre paNNatte " ityAdi 55 : (6 sUtrArtha-saMsAra cAra prakArakA kahA gayA hai, nairayika saMsAra 1, yAvatdevasaMsAra 4 / cAra prakArakA Ayu karma kahA gayA hai, nairayika Ayu'yAvat - devAyu 4 bhava cAra kahA gayA hai, nairayikabhava 1 yAvat - devabhava4 TIkArtha - paribhramaNa karane kA nAma saMsAra hai manuSyAdi paryAya se nArakAdi paryAyoMmeM jAnA rUpa jo saMsAra hai vaha nairayika saMsAra Adi bhedoMse cAra prakArakA kahA gayA hai usakA tAtparya aisA hai nairayika yogya Ayu-nAma- gotra Adi karmoM ke udaya hone se yaha jIva nairadhika hai aisA jo vyavahAra hotA hai vaha nairafyaka hai / * uktazca- -" NeraieNaM bhaMte 1 Neraiesu uvavajjai, aNeraie Neraiesa uva vajjai goyamA 1 raie Neraiesa ubavajjai No aNeraie Neraiesa uvvsaoNMsAranA svarUpanuM nirUpaNa kare che " he saMsAre paNNatte "ityAdisUtrArtha-sa'sAranA nIce pramANe yAra akSara uhyA che - ( 1 ) nairayiGa saMsAra ( 2 ) tiryagyoniGa saMsAra, (3) manuSya saMsAra bhane (4) deva sauMsAra. yAra priiranA Ayukama kahyAM che--(1) naiyika AyuthI laIne devAyu paryaMntanA cAra prakAra ahIM samajavA. bhava cAra kahyA che-- nairiyaka bhavathI laine devabhava pantanA cAra bhava ahIM grahaNa karavA. vizeSA----judI judI gatimAM bhramaNa karavuM tenuM nAma sa'sAra che. manujyAdri paryAyamAMthI nArakAdri paryAyamAM javA rUpa sasAranA naiyika sauMsAra Adi je cAra bheda kahyA che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che-nairayikane ceAgya Ayu, nAma, getra Adi karmanA udaya thavAthI evA je vyavahAra thAya che, tenuM. nAma nairayika che kahyuM paNu che ke- A jIva naiyika che " " NeraieNaM bhate ! Ne raiesu svavajjai, aNeraie Neraipasu raie giesa uvavajjai No aNeraie Neraiesu uvavajjai " utravajjai goyamA ! A naiyikanA je Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMghA TIkA sthA0 4 u 2 sU056 saMsArasvarUpanirUpaNam . ___196 nairayikaH khalu bhadanta / nairayikepu upapadyate anairayiko nairayikeSu upapadyate ?, gautama-! nairayiko nairayikepapadyate no anairayiko nairayikepUpapadyate " iti, tasya saMsAra -utpattidezagamanam , yadvA'vasthAntaragamanaM nairayikasaMsAraH, evaM tiryagmanuSyadevasaMsArA api vodhyAH iti saMsAracatuSTayam // uktarUpazca saMsAra Ayupi satyeva bhavatItyAyurnirUpayati-'cauvihe Aue" ityAdinA, tatrA''yu:-eti-gacchati pratikSaNamityAyuH karmavizepaH, taccaturvidhaM prajJaptam , tadyathA-" nairayikAyuH' ityArabhya ' yAvat ' devA''yuH paryantaM bodhyam jjai" isa nairaikakA jo saMsAra hai-utpattisthAna para gamana hai vahanairayika saMsAra hai, athavA-avasthAntara prAptirUpa nairayika saMsAra hai| tAtparya aisA hai ki narayika meM utpanna hone yogya AyukarmakA bandha jisa jIvako ho gayA hai vaha jIva nairayika- kahaneyogya ho jAtA hai, ataH aisA hI jIva jaba avasthAntararUpa nairayika paryAya se yukta ho jAtA hai taba vaha nairayika paryAya kI prAptikAraka nairayika saMsAra hai| isI prakArakA kathana tiryaG manuSya aura deva ina saMsAroM ke sambandha meM bhI jAnanA caahiye| aisA yaha saMsAra Ayukarma kA udaya hone para hI hotA hai ataH isI sambandha ko lekara sUtrakAra aba AyukA nirUpaNa karaneke liye " caubdhihe Aura " aisA sUtra kaha rahe haiM-jo pratikSaNa vyatIta hotI rahatI hai vaha-Ayu hai, yaha-Ayu karma vizeSa hai nairayika Ayu tiyeMJcAyu-manuSyAyu-devAyu isa prakAra se isake bheda cAra kahe saMsAra che-utpatti sthAna para gamana che, te nairayika saMsAra che. athavA avasthAntara prAptirUpa naivika saMsAra che. eTale ke nairayikamAM utpanna thavAne cogya Ayukarmane je anya je jIve karI dIdhuM hoya te jIva nairayika kahevA cogya banI jAya che. tethI evo ja jIva jyAre avasthAntara rUpa nairayika paryAyathI yukta thaI jAya che, tyAre te narayika paryAyanI prAptikAraka narayika saMsArane jIva kahevAya che A prakAranuM kathana tirya, manuSya ane deva, A traNe saMsAro viSe paNa samajavuM evA te saMsArano sadubhAva AyukarmanA udayathI ja saMbhavI zake che, A saMbadhane anulakSIne have sUtrakAra AyunuM ni35 42 cha. " caubihe Aue" tyAdi-- je pratikSaNa vyatIta thatuM rahe che te Ayu che. te Ayu karma vizeSa che. narayika Ayu, tirya cAyu, manuSpAyu ane devAyu, A prakAre tenA cAra bheTa Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 700 evaM ca-nairayikA''yuH 1, tiryagAyuH , manuSyA''yuH3, devA''yuTa, rititaccaturvidham , tatra yena nirayabhave prANI nidhIyate tad nairayikA''yuH / evaM zepatrayamapi bodhyam / ____ uktarUpamAyunarjIvAn bhave sthApayati, tato bhavaM nirUpayati-" caubdhihe bhave" ityAdinA, tatra bhavaH-bhavanaM bhavaH-utpattiH, sa caturvidhaH prataptaH, tadyathA-nairayikabhava ityArabhya ' yAvat-devabhavaparyanto bhavo vodhyaH, tatra nairayikamavaHniraye-narake bhavo nairayikastatra mavaH / evaM zepatrayamapi bodhyam / / m0 56 // pUrva bhava uktaH, teSu sarveSvAhAravanto jIvA bhavantItyAhAraM nirUpayitumAha mUlam cauvihe AhAre paNNate, taM jahA-asaNe1, pANe 2, khAime3, sAime 4 / caubihe AhAre paNNatte, taM jahA-uvakkharasaMpanne 1, uvakkhaDasaMpanne2, sabhAvasaMpanne3, parijusiyasaMpanne 4 // sU0 57 // ___ chAyA-caturvidha AhAraH prajJaptaH, tadyathA-azanaM 1, pAnaM 2, khAdimaM 3, svAdimam 4Acaturvidha AhAraH prajJaptaH, tadyathA-upaskarasaMpannaH 1, upaskRtasaMpannaH 2, gaye haiM / jo jIvako nirayabhavameM rakhatA hai vaha nirayAyu karma hai. isI prakArase anya tIna AyuyoM ke sambandhameM bhI kathana jAnanA caahiye| ukta Ayu jIvoM ko vivakSita bhavameM sthApita karatA hai, isale sUtrakArane " cauvihe bhave" aisA sUtra kahA hai, bhava nAma utpatti kA hai nairayika rUpase jo jIvakA bhava hai vaha nerayika bhava hai| isI prakAra se zeSa bhavatraya bhI samajhanA caahiye| sU0 56 // ina samasta bhavomeM AhAravAle jIva hote haiM, ataH aba sUtrakAra AhAra kI prarUpaNA karate haiM-" cauvihe AhAre paNNatte' ityAdi che. je jIvane nirabhavamAM rAkhe che te karmane nirayAyu karma kahe che. e ja pramANe AyunA bAkInA traNa bhedanuM paNa kathana samajI levuM. ukta Ayu apane mamu samA sthApita 42 cha, tathA ve sUtra.2 " caubihe bhave" ItyAdi sUtra dvArA bhAvanuM nirUpaNa kare che. bhAva eTale utpatti narayika rUpa jIvane je bhava che tene narayika bhava kahe che. e ja pramANe bAkInA traNa bhava viSenuM kathana paNa jAte ja samajI levuM. e sU. 56 che A samasta jemAM AhAravALA ja hoya che. A sabaMdhane laIne ve sUtrA2 mA2nI pr354|| 42 che. "cauvihe AhAre paNNatte 'tyAha Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u0 sU0 50 AhArasvarUpanirUpaNam 'svabhAva saMpannaH 3, paryupita saMpannaH 4 // sU0 57 // TIkA - " cauvvihe AhAre " ityAdi - AhAraH- Ahiyata ityAhAraH, sa caturvidhaH prajJapta, tadyathA - azanam - azyate - bhujyata ityazanaM - bhaktaprabhRti 1, pAnapIyata iti pAnaM-tandulAdi dhAvana jalam 2, khAdimaM khAdanaM khAdastena nirRttaM khAdimaM - drAkSAdikam 3, svAdimaM - svAdena nirvRtaM svAdimaM - lavaGgacUrNAdikaM mukhavAsarUpam 4 | " cavvi AhAre " punarAhArazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA - upaskara saMpannaHupaskriyate - suvAsyate'nenetyupaskaro - hiMgvAdiH, tena saMpannaH- yukta upaskarasaMpannaH = mudrabhrUSAdi:, iti prathamaH 1 / tathA upaskRtaH - pAkastena saMpannaH upaskRtasaMpanna:odana - kRzarA - karapaTTikAprabhRtiH, iti dvitIyaH 2 / tathA-svabhAvasampannaH 701 sUtrArtha - AhAra cAra prakArakA kahA gayA hai, jaise- azana 1, pAna 2, khAdima 3 aura svAdima 4 / punazca - AhAra cAra prakArakA kahA gayA hai, jaise- upaskAra sampanna 1 upaskRta sampanna 2, svabhAva sampanna 3 aura paryuzita sampanna 4 / TIkArtha - jIvadvArA jo AhRta hotA hai vaha - AhAra hai, yaha AhAra azana Adike bheda se jo cAra prakArakA kahA gayA hai usakA bhAva aisA hai - jo khAyA jAtA hai vaha bhakta vagairaha azana hai / jo pIyA jAtA hai aisA taNDulAdi dhAvana jalapAna hai, drAkSAdika khAdima hai, aura mukhavAsa lavaGgAdi cUrNa svAdima hai / punazca - upaskara saMpanna AhAra kA tAtparya aisA hai - AhAra jisa viziSTa dravyase suvAsita kiyA jAya vaha - hiDnu ( hIMga) Adi upaskara hai, isa upaskara se jo yukta hotA sUtrArtha - bhADAranA nIce pramANe yAra prahAra udyA he - ( 1 ) azana, (2) pAna, (3) khAdima ane (4) svAdi bIjI rIte paNu AhAranA cAra prakAra kahyA che - ( 1 ) upas52 saMpanna, (2) upaskRta saMpanna, ( 3 ) svaApa saMpanna bhane (4) paryuSita saMpanna. vizeSA--jIva dvArA je Ahata thAya che, te AhAra che tenA azana Adi je cAra prakAra kahyA che, tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che--je khAvAmAM Ave che te bhAjanane azana kahe che je pIvAmAM Ave che te bhAta AkrinA dhAvaNu jaLa vagerene pAna kahe che. drAkSa krikane khAdima kahe che, elAicI, savIMga, soyArI, dhAyAhANa, yU vagerene svAhisa he che AhAranA upaskara sapanna Adi cAra prakAranuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che--AhArane je viziSTa dravyethI suvAsita karavAmAM Ave che, evA hiMgAdi dravyane upaskara kahe che, te upaskarathI yukta maganI dAla vagere AhA Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 702 khaalaai svabhAvena-prakRtyA pAkamantarA sampannaH- siddhaH pakva ityarthaH, AmrakharjU rAdiH / iti tRtIyaH 3 / paryupitasampanna:-paryupitaM-rAtriparivasanaM, tena sampannaH-paryupita sampannaH ' jalebI' iti bhApA prasiddhaH kuNDalAkAramadhurAdiH / yadvA-paryupita sampanna:-kAlikasthA''mraphalAdiriti 4 // mU0 57 / / pUrva saMsArabhavA''hArA uktAH, te ca baddhakarmaNAM jIvAnAM bhavantIti karmavandhAdi nirUpayitumAha___ mUlam-caubihe baMdhe paNNatte,taM jahA-pagaibaMdhe?, ThiivaMdhe2, aNubhAvavaMdhe 3, paesavaMdhe 4 / ___ caubihe uvakkame paNNatte, taM jahA-paMdhaNovakkame 1, udIraNovakkame 2, uvasamaNovakkame3, vippariNAmovakkame 4 / baMdhagovakkame caubihe paNNatte, taM jahA-paMgaibaMdhaNovakrame 1, ThiibaMdhaNovakkame aNubhAvabaMdhaNovakkame3, pesbNdhnnokkme4| hai aisA mudgakI dAla Adi upaskAra Adi upaskAra AhAra hai / pAkase saMpanna jo AhAra hotA hai aisA odana, kRzarA-khicaDI, karapaTTikA. roTI Adi upaskRta saMpanna AhAra hai / jo svabhAvase vinA pAkase saMpanna hotA hai aisA pakva-Ama-khajUra Adi svabhAva sampanna AhAra hai 3 rAtameM vasAne se jo AhAra niSpanna hotA hai| vaha paryupita sampanna ( vAsI) AhAra hai, jaise-jalebI Adi / yadA-kAjika AdimeM rakhe huve Amaphala Adi paryupitasampanna AhAra hai // sU0 57 // rane upakara saMpanna AhAra kahe che. pakavIne (rAMdhIne) taiyAra karelA bhAta, khIcaDI, roTalI Adi AhArane upaskRta saMpanna AhAra kahe che. je AhA. rane pakavyA vinA ja levAmAM Ave che je AhAra kudaratI rIte ja pakava hoya che tene svabhAvasaMpanna AhAra kahe che jemake pAkI kerI, khajura, keLAM vagere. (4) rAtri paryanta Atho AvavA daIne je AhAra taiyAra thAya che tene pavita saMpanna kahe che. jemake jalebI athavA cAsaNa AdimAM rAkhelI kerIne, DabbAmAM pika karelI ananAsa vagerenI cIne paNa poSita saMpanna AhAra kahe che. sU. 57 che Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 703 D sudhATIkA sthA0 4 u02 sU0 58 karmayandhasvarUpanirUpaNam udIraNovakame cauvihe paNNatte, taM jahA pagaiudIraNovakkame? ThiiudIraNovakame2, aNubhAvaudIraNovakame3, paesaudIraNovakkame / 4 / uvasamaNovakkame cauThivahe paNNatte, taM jahA--pagaiuvasamaNovakkame 1, ThiiuvasamaNovakkame 2, aNubhAvuvasamaNovakkame 3, parasuvasamaNovakkame 4 / / vippariNAmaNovakkame cauvihe paNNatte, taM jahA-pagaivippariNAmaNovikkame 1, ThiivippariNAmaNovakkame2, aNubhAvavippariNAmaNovakkame 3, paesavippariNAmaNorakkame 4 / cauThivahe appAbahue paNNatte, taM jahA-pagaiappAbahue1, ThiiappAbahue2, aNubhAvaappAbahue 3, paesaappAbahue4 / cauThivahe saMkame paNNatte, taMjihA-pagaisaMkame1, ThiisaMkame 2, aNubhAvasaMkame 3, paesasaMkame 4 / cauThivahe Nivatte paNNatte, taM jahA-pagaiNidhatte 1, ThiiNidhatte 2, aNubhAvaNidhatte 3, paesaNidhatte 4 / caubdhihe NikAyie paNNatte, taM jahA-pagaiNikAyie 1, ThiiNikAthie 3, aNubhAvaNikAyie3, pesnnikaayie4|58| __ chAyA-caturvidho bandhaH prajJaptaH, tadyathA-prakRtivandhaH 1, sthitibandhaH 2, anubhAvavandhaH 3, pradezavandhaH 4 / ukta saMsAra bhava AhAra Adi yaddhakA jIvoMko hotAhai, ataH sUtrakAra karmabandha AdikA nirUpaNa karate haiM-"caravihe baMdhe pnnnntte"ityaadi| saMsAra, bhava ane AhAra Adine saddabhAva baddhakarmA jIvomAM hoya che. tethI have sUtrakAra karmabandha AdinuM nirUpaNa kare che. Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 sthAnAsasa caturvidha upakramaH prajJAtaH, tadyathA-vandhanopakramaH 1, udIraNopakramaH 2, upazamanopakramaH 3, vipariNAmopakramaH 4 / bandhanopakramazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-prakRtivandhanopakramaH 1, sthitivandhanopakramaH 2, anubhAvavandhanopakramaH 3, pradezavandhanopakramaH 4 / udIraNopakramazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-prakRtyudIraNopakramaH 1, sthityudIraNopakramaH 2, anubhAvodIraNopakramaH 3, pradezodIraNopakramaH 4 / upazamanopakramazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-prakRtyupazamanopakramaH 1, sthityupazamanopakramaH 2, anubhAvopazamanopakramaH 3, pradezopazamanopakramaH 4 / sUtrArtha-dhandha cAra prakArakA kahA gayAhai. jaise-prakRtivandha 1, sthitibandha 2 anubhAvabandha 3 aura pradezabandha 4 / upakrama cAra kahA gayA hai, jaise bandhopakrama 1, udIraNopakrama 2, upazamanopakrama 3, aura pariNAmopakrama 4 / bandhanopakrama cAra prakArakA kahA gayA hai, prakRtivandhanopakrama 1, sthitivandhanopakrama 2, anubhAvabandhanopakrama 3 aura-pradezavandhanopakrama 4 / udIraNopakrama cAra prakArakA hai, prakRtyudIraNopakrama 1, sthityudIrNopakrama 2 anubhAvodIraNopakrama 3 aura pradezodIraNorakrama 4 / upazamanopakrama cAra prakArakA kahA gayA hai| prakRtyupazamanopakrama 1, sthityupazamanopakrama 2 anubhAvopazamanopakrama 3 aura-pradezopazamanopakrama 4 / vipariNAmopakrama cAra prakAra kA kahA gayA hai| " caubihe baMdhe paNNatte" tyAsUtrAya:--dhanA nIce pramANe yAra 2 4aa cha-(1) prati mandha, (2) (2) sthiti mandha, (3) manumA mandha mana (4) pradeza mandha 643manA pay yA2 42 4hyA cha-(1) mandhA5ma, (2) TI2.5ubha, (3) pazamanA54 bhane (4) prinnaam|5. bhanna 54 yA2 // 2 // 4hyo cha-(1) prakRtimanyana54bha, (2) sthiti mannA54ma, (3) manumA mannA54 mana (4) pradeza manyana5ma. GA54 5 yA2 rana cha-(1) prkRtyuhii|5m, (2) sthityudIrNopakama, (3) anubhAvakIraNapakrama ane (4) pradezadIrapakrama. pazamanA55 55 yAra / 2 / uhyo cha-(1) pratyupazamanA5ma,(2) sthityupazamanA548, (3) anubhAvApazamanAbha mana (4) praza5zamanApAma. vipariNAmapakrama paNa cAra prakArane kahyo che-(1) prakRtivipariNA - Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA0 4 0 2 sU0 58 karmavandhasvarUpanirUpaNam 705 vipariNAmanopakramazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-prakRtivipariNAmanopakramaH 1, sthitivipariNAmanopakramaH2, anubhAvavipariNAmanopanamaH 3, pradezavipariNAmanopakramaH 4 / caturvidhamalpabahutvaM pajJaptam , tadyathA-prakRtyalpavahutvaM 1, sthityalpabahutvam 2, anubhAvAlpavahutvaM 3, pradezAlpabahutvam 4 / caturvidhaH saMkramaH prajJaptaH, tadyathA-prakRtisaMkramaH 1, sthitisaMkramaH 2, anubhAvasaMkramaH 3, pradezasaMkramaH 4 / caturvidha nidhattaM prajJaptas , tadyathA-kRtinidhattaM 1, sthitinidhattam 2, anu. bhAvanidhatta 3, pradezanidhattam 4 / / caturvidhaM nikAcitaM prajJaptam , tadyathA-prakRtinikAcitaM 1, sthiti nikAcitam 2, anubhAvanikAcitaM 3, pradezanikAcitam 4 / / sU0 58 // prakRti vipariNAmopakranasthitivipariNAmopakrama2 anubhAvavipariNAmo pakrama 3 aura pradezavipariNAmopakrama 4 / alpabahutva cAra prakAra kA kahA gayA hai, jaise-prakRtyalpabahutva 1, sthityalpayatva 2, anubhAvAlpavahutva 3, aura pradezAlpabahutva 4 / saMkrama cAra kahA gayA hai, prakRti saMkrama 1, sthitisaMkrama 2, anubhAvasaMkrama3, aura pradezasaMkrama 4 / nidhatta cAra prakArakA kahA gayA hai, jaise-prakRtinidhatta 1, sthiti nidhatta 2, anubhAvanidhatta 3, aura pradezanidhatta 4 / nikAcita cAra prakArakA kahA gayA hai, prakRti nikAcita 1, sthiti nikAcita 2, anubhAva nikAcita 3, aura pradeza nikAcita 4 / mopakama, (2) sthiti vipariNAmepakrama, (3) anubhava vipariNAmapakrama ane (4) pradeza viparimA54ma. alpabahu cAra prakAranuM kahyuM che--(1) prakRtya5 bahutva, (2) sthityalpa 1, (3) anubhAvA85 pa mana (4) praza65 hutva sama2 4 cha-(1) prakRti sabhA, (2) sthiti sabha, (3) bhAnubhAva sabha mana (4) pradeza sabha.. nidhattanA yA2 4.2 4aa cha--(1) pratinidhatta, (2) sthiti niyatta, (3) manubhAva nidhatta bhane (4) pradeza nidhatta. nAyitanA yA2 12 4aa cha-(1) prakRti niyita, (2) sthiti niyata, (3) manu nithita mana (4) pradeza niAyita. Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsa 706 TIkA-" cauvihe vaMdhe " ityAdi vandhaH-Asravanimitte gRhItAnAM karmapAyogyapudgalAnAmAtmanA saha prakRtyAdivizepitaH samvandhaH, sa caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-prakRtivandhaH-prakRtayaH-jJAnA''varaNIyaprabhRtayo'STau karmabhedAH, tAsAM vandhaH, yadvA-prakRtiH-prakaraNaM prakRtiHavizeSitaM karma, tasyA vandhaH prakRtibandhaH 1, tathA-sthitijJAno''varaNIyAdi. karma bhedASTakasya jaghanyAdi bhedarUpeNAvasthAnaM, tasyA bandhaH-sthitiHvandhaH 2, tathA anubhAvavandhaH-anubhAvaH-anubhavanamanubhAvaH-zubhAzubhakarmaprakRtInAM prayogakarmoM pAttAnAM prakRtisthitipradezalakSaNAnAM tInamandAdirUpeNA''svAdana, tasya bandho'nubhAvayandhaH 2, tathA-madezavandhaH-pradezA:-jIvapradezAH, teSvanantAnantakarma pradezAnAmekaikaprakRtau pratiniyavaparimANAnAM bandhaH-pradezavandhaH / alpaparimANaguDAdi isa sUtrakA sAra isa prakAra hai-Asravake nimittase gRhIta karmoM ke prAyogya pudgaloM kA AtmA ke sAtha prakRtti sthiti Adi rUpase jo sambandha hai vaha bandha hai, yaha bandha prakRtibandha Adi bhedase cAra prakArakA kahA gayA hai / jJAnAvaraNIya Adi ATha karmabhedoM kA jo bandha hai vaha prakRtivandha hai, athavA jJAnA''varaNAdi rUpase avizeSita sAmAnya karmakA jo bandha hai, vaha prakratibandha hai| jJAnAvaraNIya Adi bhedase ATha prakAra ke kamI kA jaghanya Adi bhedase jo rahane kI maryAdAkA bandha hai vaha sthitiyandha hai| prakRti-sthiti aura pradezarUpa zubhAzubha karma prakRtiyoM kA jo tIvra maMda Adi rUpase AsvAdana bhogane kA jo bandha hotA hai vaha anubhAvavandha hai| jIvake pratyeka pradeza para jo anantAnanta karma pudgaloM kA sambandha vizeSArtha-AsavanA nimittathI gRhIta karmonA prAgya pudgalene AtmAnI sAthe prakRti, sthiti Adi rUpe je saMbaMdha che tene bandha kahe che. te baghanA prakRtibaMdha Adi cAra prakAra che. jJAnAvaraNIya Adi ATha karma -bhedone je badhe che tene prakRtibandha kahe che. athavA-jJAnAvaraNAdi rUpe avizeSita sAmAnya karmane je banyuM che tene prakRtibandha kahe che. jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAranA karmonI jaghanya bhedathI je rahevAnI maryAdAne banyuM che tene sthitibandha kahe che. prakRti, sthiti ane pradezarU5 zubhAzubha prakRtinuM je manda, tIvra Adi rUpe AsvAdana (anubhavana) karavA rUpa je banyuM che tene anubhAva bandha kahe che. jIvana pratyeka pradeza para je anantAnanta karma pudgalene saMbaMdha che tenuM nAma pradezalabdha che eTale ke grahaNa karAyA Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmabandhasvarUpanirUpaNam 707 hai vaha pradezabandha hai, arthAt grahaNa kiye jAne para bhinna 2 svabhAvameM pariNata honevAlI karmapudgalarAzi svabhAvAnusAra amuka-amuka pariNAmoM meM jo baTa jAtI hai aisA yaha pariNAma vibhAga hI pradezabandha hai / isa kathanakA sArAMza aisA hai ki - karmapudgala jIva dvArA grahaNa kiye jAne para karmarUpa pariNAma ko prApta hote haiM / arthAt -- unameM usI samaya cAra azokA nirmANa hotA hai ye aMza hI bandha ke prakAra haiM prakRtibandhasthitibandha anubhAvabandha aura pradezabandha rUpa haiM / karmapudgaloM meM jJAnako rokane kA darzanako rokanekA sukhaduHkha AdikA jo svabhAva banatA hai vahI prakRtibandha hai | svabhAvanirmANa ke sAtha hI usa svabhAva se amuka samaya taka alaga na honekI maryAdA bhI pudgaloM meM nirmita hotI hai kAlamaryAdA kA nirmANa hI sthitibandha hai | svabhAvanirmANa ke sAtha hI usameM tIvratA - mandatA Adi rUpameM phalAnubhava karAnevAlI vizeSatAe~ baMdhatI haiM / aisI vizepatA hI anubhAvabandha hai / grahaNa kiye jAne para bhinna bhinna svabhAvameM pariNata honevAlI karmapudgalarAzikA amuka amuka vibhAgameM vaTa jAnA pradezabandha hai, yahI bAta TIkAkArane vRddhokta modaka ke dRSTAnta se spaSTa sudhA TIkA sthA. 4 u. 2 sU. 58 khAdya bhinna bhinna strabhAve pariNata thanArI kamapudgala rAzi svabhAvAnusAra amuka amuka pariNAmAmAM je vahe'cAI jAya che, te pariNAma vibhAgane ja pradezakhanya kahe che. A kathanane bhAvAtha nIce pramANe che~~~ kapudgala jyAre jItra dvArA grahaNa karAya che tyAre kamarUpa piraNAmane prApta kare che. eTale ke temAM e ja samaye cAra azAnuM nirmANa thAya che. te azA ja khanyanA prakAra rUpa-prakRtiSandha, sthitikhanya Adi rUpa che, ka pudgalAmAM jJAnane rokavAnA, darzanane rokavAnA, sukhaduHkhAdine anubhava karAvavAnA Adi je svabhAva bane che, e ja prakRtikhanya rUpa che. svabhAvanuM nirmANu thavAnI sAthe ja te svabhAvamAM ja amuka kALanI maryAdA sudhI rahevAnuM paNa te karma pudgaleAne mATe nirmita thAya che. A kALamaryAdAnuM nirmANu ja sthitinya che. svabhAva nirmANanI sAthe sAthe ja temAM tIvranA, mandatA, Adi rUpe phUlAnubhavana karAvanArI vizeSatAenuM paNa nirmANa thAya che, evI vizeSatA ja anubhAvamanya rUpa che. graNa thayA khAi judA judA svabhAvamAM parijIta thanArI karma pudgala rAzinuM amuka amuka vibhAgamAM vibhakta thaI javuM, tenuM nAma pradezakhanya che Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 sthAnAsUtra modakavaditi / atraivaM vRddhokto modakadRSTAnto'sti-yathA-modako kaNikA guDaghRtakaTu bhANDAdidravyavaddhaHsan ko'pi pittaharaH, ko'pi kakaharaH, ko'pi prANaharaH ko'pi buddhikaraH, ko'pi vyAmohakaraH, tathA-karma prakRtiH kAcinjAnamAvRNoti, kAcidarzanaM, kAcit sukhaduHkhAdi vedanAmutpAdayati / tathA tasyaiva modakasya yathA avinAzabhAvena kAlaniyamarUpA sthitirbhavati, tathA karmaNo'pi avinAzabhAvena niyatakAlAvasthAna sthitibandho bhavati, tathA-tasyaiva modakasya yathAsnigdhamadhurAdirekaguNadviguNAdibhAvena raso bhavati, tathA karmaNo'pi dezaghAtikI hai, jaise-ATA-guDa-ghRta aura kaTu Adi dravyako milAkara bAMdhA gayA koI eka modaka vAtahara hotA hai, koI eka pittahara hotA hai, koI eka kaMphahara hotAhai,koI eka proNahara hotAhai,koI eka buddhihara hotAhai,aura koIeka vyAmohakara (mUcha karanevAlA) hotAhai usI prakArase jIvadvArA gRhIta karmapudgala karma mAvase pariNamita hokara koIeka karmaprakRti jJAna ko AvRta karatI hai, koI eka darzanako AvRta karatI hai, koI eka prakRtti slukhaduHkha Adika vedanako utpanna karatI hai, karmoM kA jo svabhAvahai vahI prakRtibandha hai / tathA usa modakakI jisa prakAra se avinAza bhAvako lekara amuka kAla taka rahane kI maryAdA hotI hai vaise hI koM kI bhI niyata kAla taka jo rahanekI maryAdA hai vahI sthitiyanya hai / tathA jisa prakArase modaka laDDU meM ekaguNA-dogunA Adi rUpase rasa hotA hai usI prakArase karma meM bhI jo dezaghAtI-sarvaghAtI rUpase rasa hotA hai tathA e ja vAtanuM TIkAkAre vRddhokta modaka (lADu) nA dakAntathI pratipAdana karyuM che. jemake loTa, ghI, goLa ane kaDavA methI Adi dravyanA mizraNathI banAvela keI eka lADu vAtahara hoya che, keI eka lADu pittahara heya che, keI eka lADu kaphanuM zamana karanAro hoya che, kaI eka prANahara hoya che, kaI eka buddhihara hoya che, ane keI eka vyAmohakara hoya che, eja pramANe jIva dvArA grahIta kamapula kamarUpe parimita thAya che. tyArabAra kaI eka karmaprakRti jJAnane AvRta kare che, koI eka karmaprakRti darzanane AvRta kare che ane kaI eka prakRti sukhaduHkhAdi rUpa vedanane utpanna kare che. A prakArane karmane je svabhAva che e ja prakRti banyuM che. jema te lADunI avinAzabhAvanI apekSAe amuka kALa sudhI rahevAnI maryAdA hoya che, tema karmonI paNa niyata kALa sudhI rahevAnI je maryAdA hoya che tene sthitimAM kahe che. jema lADumAM eka gaNe, be gaNe Adi rUpa rasa hoya che, tema Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 709 sudhI DIkA sthA04 u0 2 0 58 karmabandhasvarUpanirUpaNam zubhAzubhatIvramandAdiranubhAvabandhaH / tathA tasyaiva modakasya yathA- kaNikkAdi dravyANAM parimANavatvaM tathA karmaNo'pi pudgalAnAM pratiniyatapramANatA pradezabandha iti 4 ' caunvihe ubakkame " ityAdi - upakramaH - upakramyate - kriyate'nenetyupakramaH - jIvazaktivizeSaH, sa ca karmaNo bandhanodIraNopazamana vipariNAmanArUpeNa pariNamane hetubhUtaH sa eva jIvazaktivizepo'nyatra karaNazabdena rUDhaH / yadvA-upa kramaH - upakramaNamupakramaH - vandhanaprabhRtInAM caturNAmArambhaH ityarthaH, uktaM ca, syAdArambha upakramaH iti / 66 tIvra rUpale mandarUpase jo usakA phala prAta hotA hai vaha - anubhAvabandha | tathA jisa prakAra se usa modaka meM ATA Adi dravyoM kA pramANa hotA hai usI prakAra se karmoM meM jo puloM kA pratiniyata pramANa hotA hai vaha pradezabandha hai / " cauvi uvakkase " jIvakA jo zakti vizeSa hai vaha upakrama hai, yaha zakti vizeSarUpa upakrama karmoM ke bandhameM udIraNa meM upazamana meM aura vipariNAma rUpa se pariNamana meM hetubhUta hotA hai / yahI jIva kA zakti vizeSarUpa upakrama anyatra karaNa zabda se rUDha huvA hai / athavAkarmoM meM prakRtibandha Adi cAra rUpase jo pariNamana hone kA prArambha hotA hai vaha upakrama hai / '' uktazca syAdArambha upakramaH ArambhakA nAma upakrama karmoMmAM paNa dezaghAtI, saghAtI rUpa rasa hAya che, tathA tIvra, manda Adi rUpa tenuM je phala prApta thAya che, tenuM nAma anubhAvamanya che. tathA jema te lADumAM leATa, thI AdinuM amuka niyata pramANu hAya che, e ja pramANe kamemAM pudgaleAnuM ja pratiniyata pramANu DAya che, tenuM nAma ja pradezakhanya che. " cavvi uvakkame " ityAdi jIvanI je zaktivizeSa hAya che, tenuM nAma upakrama che. te vizeSa rUpa upakrama karmonA andhamAM, udIraNumAM, upazamanamAM ane vipariNAma rUpe pariNamanamAM kAraNabhUta hAya che. jIvanA zaktivizeSa rUpa upakramane anyatra kAraNa rUpe paNa eLakheda che. athavA karmAMmAM prakRtibandha Adi cAra rUpe je pariNamana thavAne prArabha thAya che, tenuM nAma ja upakrama che. kahyuM paNa che ke 66 syAdArambha upakramaH " Arambha kare tenuM nAma upakrama che. athavA upakrama vastuparika vastunA sara ) hAya che. je ke rUpa Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 710 sthAnAGgasUtra athavA-upakramaH-vastuparikarmarUpaH, yadyapyanyatra upakramazabdena vastuparikarma vastuvinAzau proktau, tathApyatra vastuparikarmarUpa evArthoM gRhyate / sa caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-vandhanopakramaH, upakramasya jIvazaktivizeSarUpArthapakSe bandhanopakramasyAyamarthaH-tathAhi-vandhanaM-karmapudgalAnAM jIvapradezAnAM ca parasparaM sambandhanam , etadvandhanaM ca sUtrabaddhalohazalAkAsambandhavad vodhyam , tasya upakrama pariNAmanahetubhUto jIvazaktivizeSo bandhanopakramaH / upakramasya ArambhArthapakSetu-pUrvoktArthakasya bandhanasya upakramaH ArambhaH / vastuparikarmeti tRtIyArthapakSetu-gRhItakarmavargaNAyA baddhAvasthIkaraNa bandhanam , tadUpa upakramaH vastuparikarmarUpa iti / 1 / athavA - upakrama vastu parikama vastu kA saMskAra karane rUpa hotA hai| yadyapi-anyatra upakrama zandase vastu parikama aura vastu vinAza ye do kahe gaye haiM to bhI yahAM para upakrama zabdakA vastu parikarma rUpa hI arthagRhIta huvA hai| yaha upakrama cAra prakAra kA kahA gayA hai, jaise-bandhanopakrama Adi / jaba upakrama zabda kA artha jIva kA zaktivizeSa paraka hai-usa pakSameM bandhanopakrama kA aisA artha hotA haijIvapradezoM kA aura karmapudgaloM kA paraspara meM sambandha hotA hai isakA nAma bandhana hai| jaise - sUtrabaddha lohazAlAkAoM kA parasparameM sambandha (sambaddha) hotA hai, ataH-yaha bandhana sUtrabaddha lohazAlAoMke sambandhakI nAI hotA hai. aisA jAnanA caahiye| isa bandhana kA jo upakrama hai, arthAt isa bandhanake pariNamanakA hetubhUta jo jIvakA zaktivizeSahai vaha pandhanopakrama hai| tathA-jaya upakrama zabda ArambhArtha paraka liyA jAtA hai, taba isakA artha aisA hotA hai ki jIvapradezoM kA aura karmapudgaloMkA anyatra upakama zabda dvArA vastuparikarma ane vastu vinAza, A be artha grahaNa karavAmAM AvyA che, chatAM ahIM te vastuparikarma rUpa athe ja guDIta thaye che te upakamanA banopakama Adi cAra prakAra kahyA che. je upakramane zaktivizeSa rU5 artha grahaNa karavAmAM Ave-zaktivizeSa rUpe upakamane grahaNa karavAmAM Ave, te bandhanepakamane artha A pramANe thAya che jIvapradezonuM ane punuM parasparanI sAthe je saMbaMdhana (sajana) thAya che, tenuM nAma banyA che. derI vaDe baddha evI leDhAnI saLIone parasparamAM je saMbaMdha hoya che e ja A saMbaMdha hoya che, ema samajavuM. A bandhanane je upakrama che, eTale ke A bandhananA pariNamananA kAraNarUpa jIvanI zaktivizeSa rUpa je upakrama che tene bandhanopakama kahe che. je upakrama zabdane AraMbha artha ahIM grahaNa karavAmAM Ave, te banepakamane A pramANe artha thAya che jIvapradezanuM ane karma pulanuM Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u02 sU058 karmabandhasvarUpanirUpaNam 711 tathA-udIraNopakramaH-udIraNA-aprAptakAlaphalAnAM karmaNAmudayAvalikAyAM pravezanam , uktaM ca"jaM karaNeNokar3iya, udae dijjai udIraNA esA / pagaiThiI annubhaavppesmuuluttrvibhaagaa|| 1 // " chAyA-yat karaNenAvakaSyodaye dIyata udIraNaiSA / prakRtisthityanubhAvapradezamUlottaravibhAgAH // 1 // iti / tasyA upakramaH tadrUpo vA upakrama iti / 2 / / - tathA-upazamanopakramaH-upazamanA - udayodIraNAnidhattanikAcanAkaraNAyogyatayA karmaNo'vasthApanA, tasyA upakramaH upazamanopakramaH upazamanAyAM trINi karaNAni bhavanti, uktaJcajo yaraspara meM sambandhanarUpa bandhana hai usakA upakrama hotA hai| arthAt Arambha hotA hai| tathA vastuparikama rUpa tRtIyArtha pakSameM upakrama kA aisA artha hotA hai, ki-gRhIta karmavargaNAoM kA baddhAvasthArUpameM karanA so-bandhanopakrama hai| udIraNopakrama-jina koM kA phala denekA jo samaya nahIM hai unako usa kAlameM phala deneyogya banAnA isakA nAma udIraNA hai, udIraNAle ko ko haThAt udyAvalikAmeM khIMcA jAtA hai / ____uktaJca-" jaM karaNeNokaDriya " ityAdi karma ko khIMca kara udayAvalikA meM lAnA / isa udIraNA kA jo upakrama hai, yA-udIraNArUpa jo upakrama hai vaha udIraNopakrama hai 2 udaya honemeM koko ayogya karanA, udIraNAko ayogya karanA nidhatta ko ayogya karanA nikAcanA ko ayogya karanA isakA nAma upazamanA je parasparanA saMbaMdhana (sajana) rUpa banyo che, tene upakrama (Ara ) thAya che. je upakramane vastuparikama rU5 artha levAmAM Ave, te bandhane pakamane A pramANe artha thAya che-gRhIta kavaNAone baddhAvasthA rUpa karavI tenuM nAma banyapakrama che. udIraNopakarmane bhAvArtha -je karmone phala devAne je samaya na hoya, te samaye tene phala devA gya banAvavuM tenuM nAma udIraNa che. udIraNA dvArA kamene baLajabarIthI udayAvalikAmAM kheMcI levAmAM Ave che. kahyuM paNa che ke"jNkrnnenno kAya" tyA-tIyAnA 2 54ma cha maya hiirNArUpa je upakrama che tenuM nAma udIraNapakrama che. upazamanepakramane bhAvArtha -kane udayAvalikAmAM na Ave evA karavA, udIraNAne mATe agya karavA, nidhattane mATe agya karavA ane nikAcanane mATe paNa agya karavA tenuM nAma upazamanA che. te upazamanAne je upakrama Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 711 sthAnAtre " ovaTTaNa - uccaraNa - saMkramaNA ca tinni karaNAI " chAyA - apavartanodvartana saMkramaNAni ca trINi karaNAni " iti / etAni trINi karaNAni dezopazamanAyAM bhavanti, na tu sarvopazamanAyAM, sarvopazamanAyA mohanIya eva sadbhAvAt / zeSANAM saptAnAM karmaNAM sarvopazamanA na bhavati, dezopazamanA tu sarveSAM karmaNAM bhavatIti paryavasito'rthaH 3 tathA vipariNAmanopakramaH - vItivividhaiH prakAraiH - karmaNAM mattodayakSayopazamApavartanodvartanAdibhiH etad rUpatayetyarthaH, pariNAmanA - avasthAntaramApaNA vipariNAmatA, yahA - vividhaiH prakAraiH girisaridupalanyAyena dravyakSetrAdibhiH karmaNAM pariNAmanA - avasthAntaramApaNA / athavAhai isa upazamanA kA jo upakrama hai vaha upazamanopakrama hai / upazamanA meM tIna karaNa hote haiM / ukta bhI hai - " oTTaNa-uccaTTaNa-saMkamaNAI 'ca tinni karaNAi " apavartana - udvartana aura saMkramaNa ye tIna karaNa dezopazamanA meM hote haiM - sarvopazamanAmeM nahIM / mohanIya meM hI sarvopa: zamanAkA sadbhAva hotA hai| bAkI ke jo sAta karma haiM - unameM sarvopazamanA nahIM hotI hai | dezopazamanA hI hotI hai / tathA-mohanIya meM donoM prakArakI upazamanA hotI hai - dezopazamanA bhI hotI hai aura sarvopazamanA bhI hotI hai / vipariNAmanopakrama - karmoM kI vi-vividha prakAroM se sattA, udaya, kSayopazama, apavartana, udvartana Adi rUpase jo pariNAmanA - avasthAntara prApaNA hai, vaha athavA vividha prakAra se jo - giri sariduSagholana nyAya se dravya kSetrAdike anusAra karme kI pariNAmanA - avasthAntara prApaNA hotI hai vaha athavA - kAraNavizeSako lekara jo che tenuM nAma upazamaneApakrama che. upazamanAmAM traNa karaNa hoya che. kahyuM paNa che - " ovaTTaNa - uTTaNa - saMkramaNAI ca tinni karaNAI " apavartana, udvartana ane saMkramaNu A traNa karaNene sadbhAva dezeApazamanAmAM hoya che. sarvopazamanAmAM hAtA nathI mehanIyamAM ja sarvopazamanAnA saddabhAva hoya che, bAkInA sAta karmomAM sarvopazamanAnA saddabhAva hateA nathI paNa dezeApazamanAnA ja sadbhAva hAya che tathA mehanIyamAM anne prakAranI upazamanAnA sadbhAva che. eTale ke sarvopazamanAne paNa sadbhAva heya che ane dezeApazamanAne paNa saddabhAva hAya che. vipariNAmepakramanA bhAvA-karmInI je vividha prakAre sattA, uya, yeApazama, apavana, utana Adi rUpe je pariNAmanA ( avasthAntara prApti) thAya che, tene athavA vividha prakAre je-giri sari drupaghAlana nyAye Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA rathA0 4 u02 sU058 karmavandhasvarUpanirUpaNam 713 vividhaiH prakAraiH karmaNAM karaNavizeSeNa pariNAmanA'vasthAntaraprApaNA sA, tasyA upakramo vipariNAmanopakramaH, yadyapi vipariNAmanA bandhanodIraNopazamanAmu tathAtadanyASUdayodIraNAnidhattanikAcanAsvapi vartate tathApIha sAmAnya rUpatvAt pRthguktaa|4| ____ " baMdhaNovakkame caubihe " ityAdi-vandhanopakramazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathAprakRtivandhanopakramaH 1, sthitivandhanopakramaH 2, anubhAgavandhanopakramaH 3, pradeza. vandhanopakramazveti 4, tatra prativandhanaM-jJAnAvaraNIyAdikarmabhedASTakanivartanaM, tasya upakrama -yogalakSaNo jIvapariNAmaH, tasya prakRtibandhahetutvAt 1 / tathAsthitivandhanopakramaH-sthitivandhanam atraiva mutre prAguktaM, tasyopakramaH sthitivakoM kI vividha prakArase pariNAmanA-avasthAntara prApaNA hotI hai vaha vipariNAmanA hai. isa vipariNAmanAkA jo upakrama haivaha vipariNAma nopakrama hai| yadyapi - vipariNAmanA bandhanaudIraNA, upazamano. inameM, tathA-inase anya udaya, udIraNA nidhatta, aura nikAcanA hanameM bhI rahatI hai to bhI yahAM sAmAnya rUpa hone se vaha pRthaka kahI gaI hai| 4 / " baMdhaNovakkame cauvihe " ityAdi / bandhanopakrama cAra prakArakA kahA gayA hai, jaise-prakRti bandhanopakrama ityAdi-jJAnAvaraNIya Adi bhedoM se kareM kI ATha prakRtiyAM hai, ina ATha prakRtirUpa karmakA bandhana honA yaha prakRtivandhana hai / isa prakRtivandhanAkA jo upakrama vaha-prakRti bandhanopakrama hai, yaha-prakRtibandhanopakrama jIvakA pariNAma vizeSa yogarUpa hai, kyoMki-yoga hI prakRtibandhakA hetu hotA hai| sthiti kSetrAdi anusAra je pariNAmanA ( anya avasthAnI prApti) thAya che tene athavA kAraNa vizeSanI apekSAe karmonuM vividha prakAre je pariNamana ( ava sthAntara prApaNa) thAya che, tene vipariNAmanA kahe che. te vipariNAmanAne je upakema che tene vipariNAmanepakama kahe che. jo ke vipariNAmanAne bandhana, udIraNA ane upazamanAmAM sadabhAva hoya che, tathA te sivAyanA udaya, nidhatta ane nikAcanAmAM paNa vipariNAmanA rahelI hoya che, chatAM paNa sAmAnya rUpa hovAthI ahIM tene alaga rIte pratipAdana karavAmAM Avyu che " baMdhaNovakkame cauThivahe" tyAha bandhane pakamanA prakRti bandhanepakama Adi cAra prakAra che jJAnAvaraNIya Adi bhedathI karmanI ATha prakRtio kahI che te ATha prakRtie rUpa karmanuM badhana thanuM tenuM nAma prakRti banyuM che te prakRti ane je upakrama che tene prakRtibandhanopakama kahe che. te prakRtibandhane pakrama jIvanA pariNAma vizeSa garUpa che, kAraNa ke ga ja prakRtibandhamAM hetabhUta (kAraNarUpa) hoya che. sa0-90 Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 715 sthAnAsUtre dhanopakramaH, sa ca kapAyarUpo jIvapariNAmaH, sthite kapAyahetukatvAta 2 / tathAanubhAvabandhanopakramaH-anubhAvavandhanasya-prAguktatya upakramaH, ayamapi kapAyarUpaH 3 / tathA pradezabandhanopakramaH-prAguktasya pradezabandhanasyopakramaH-yogarUpojIvapariNAmaH, yata uktam " jogA payaDipaesaM Thii aNubhAvaM kasAyI kugai" chAyA-yogAt prakRti-pradezau sthityanubhAvo kapAyataH karoti" iti, yadvA-prakRtiprabhRti bandhanAnAmupakramA:-ArambhAH prakRbhyAdivandhanopakramA vodhyaaH| evamanyatrApi / 4 / bandhanopakrama" isI sUtra meM pahale sthitibandha kahA jA cukA hai so isakA jo upakrama hai vahA~-sthitibandhanopakrama hai / yaha jIva kA pariNAma vizeSa jo kapoya hai tadrUpa hai / kyoM ki-sthitibandhakA kAraNakaSAya hai promukta lakSaNavAlA anubhAvabandhana kA jo upakrama hai vahaanubhAva bandhanopakrama hai, yaha-anubhAva bandhanopakrama bhI kaSAyarUpa hI hai / tathA-pahale kathita pradezabandhanakA jo upakrama hai vaha-pradezabandhanopakrama hai, yaha--pradezabandhanopakrama bhI yogarUpa jIva pariNAma vizeSa rUpa hotA hai| ____ ukta bhI hai-" jogA papaDipaesaM Thii aNubhAvaM kasAthao kuNai." jIva yogase prakRti aura pradezayandha ina donoM bandhoMko karatA hai, arthAta-prakRtivandha aura pradeza krodhayogase hote haiM, aura sthitibandha aura anubhAvayandha kaSAya se hote haiM / athavA-prakRti Adi bandhanoMkA sthiti bandhanopakrama-A sUtramAM ja sthitibaMdhano bhAvArtha pahelA batAvavAmAM AvyuM che te sithatibaMdhanano je upakrama che tene sthiti banepakrama kahe che. te jIvanA kaSAya svarUpa pariNAma vizeSarUpa che, kAraNa ke sthitibandhanuM kAraNa kaSAya che pahelA anubhAvabandhane bhAvArtha batAvyA che. te anubhAva bandhanane je upakrama che tene "anubhAva badhapakrama" kahe che te anubhavabanepakema pazu kaSAya rUpa ja che pUrvokta lakSaNavALA pradezabadhanane je upakrama che tenuM nAma "pradezabaghanepakama" che. te pradezabanDanepakrama paNa yogarUpa 9 pariNAma vizeSa35 hAya che 4hyu 5 cha -"jogApayaDiesaThii aNubhAvaM kasAyao kuNai " 1 21 43 pratimA bhane pradeza5-5 are che. eTale ke prakRtibandha ane pradezaba, e bane bA dharogathI thAya che, ane sthitibaMdha ane anubhAvabaMdha kaSAyane kAraNe thAya che. athavA prakRti Adi badhAne je upakama-prAraMbha che, tene prakRti Adi badhapakama kahe che. e ja pramANe anyatra paNa samajavuM Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA rIkA sthA04 u02 sU058 karmavandhasvarUpanirUpaNam " udIraNovakkame caubdhihe ' ityAdi - udIraNopakramazcaturvidhaH prajJataH, tadyathA-prakRtyuddIraNopakramaH- yadvA mUlaprakRtInAmuttaraprakRtInAM vA dalijha sAmarthyavizeSeNA''kRSyodayAvalikAyAM pravezyate sA prakRtyudIraNA, tamyA upakramaH / tathA-sthityudIraNopakramaH-AtmavIryAdevodinayA sthityA sArddhamamAptodayasthiteranubhavanaM sthityudIraNA, tasyA upakramastathAbhUtaH 2 / tathA-anubhAvodIraNopakrapaHvIyavizeSAdevoditenAnubhAvena sahAnudito yo'nubhAvo vedyate sA'nubhAvodIraNA, tasyA upakramaH 3 / tathA-pradezodIraNopakramaH-pradezodIraNAprAptodayaniyataparimANakarmapradezaiH sahA'prAptodayAnAM niyataparimANAnAM karmapradezAnAM vedanam , tasyA upakramaH / ihA'pi upakrama:-kapAyayogarUpo jIvapariNAma Arammo vA graahyH|4| jo upakrama-prArambha hai vaha prakRti Adi dhandhanopakrama hai| isI prakAra anyatra bhI jAnanA cAhiye 4 / " udIraNovakkame cavihe " udI. raNopakrama cAra prakArakA hai, jaise-prakRtyudIraNopakrama ityAdi / tapovizeSa Adise khIMca kara udayAvalikA meM mUla prakRti kA athavA uttara prakRtikA dalikAmeM praveza karAnA prakRtyudIraNA hai, isa prakRtyudIraNA kA jo upakrama vaha prakRtyudIraNopakrama hai / AtmavIrya se hI uditasthitike sAtha aprAsAdayavAlo sthitikA anubhavana karanA yaha-sthityudIraNA hai. isa sthityudIraNA kA jo upakrama vaha-sthityudIraNopakrama hai| dIya.. vizeSa se ho udita anubhAvake sAtha anudita anubhAvakA jo vedanahai vaha-anubhAvodIraNA hai, isa anubhAvodIraNAko jo upakrama hai vaha anubhAvodIraNopakrama hai| tathA-pradezodIraNA se prApta hai udayajinakA aise niyata pariNAmavAle karmapradezoMke sAtha aprApta udayavAle niyata pari " udIraNovakame caubihe " hIra5manA prakRtyuTI253 mAhi cAra prakAra kahyA che. tApavizeSa dvArA kheMcIne mUlaprakRti athavA uttaraprakRtinA dalikane udyAvalikAmAM praveza karAvI tenuM nAma prakRtyudIraNA che. te prakRtyu dIraNAne je upakrama che tene prakRtyudIrapakama kahe che. AtmavIryathI ja udita sthitinI sAthe aprAmodayavALI sthitinuM anubhavana karavuM tenuM nAma sthityu dIraNA che te sthityudIrAne je upakrama che tene sthityudIraNopakama kahe che. vIryavizeSathI ja udina anubhAvanI sAthe anudita anubAvana je vedanA thAya che, tene anubhAdaraNa kahe che. A anubhAdaraNane je upakama che tene niyata pariNAmavALA karma pradezanI sAthe apAta udayavALA niyata pariNAmavALA karma pradezanuM je vedana che tenuM nAma pradezadIraNA che. te pradezadIraNAne je Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 716 ' uvasamaNokame ' ityAdi -upazamanopakramacaturvidhaH prajJaptaH, tadyathAprakRtyupazamanopakramaH 1, sthityupazamanopakramaH 2, anubhAvopazamanopakramaH 3, pradezopazamanopakramaH 4, iti / upakramastviha pudgalAnAM prakRtisthityanubhAvama dezarUpeNa pariNamanasamarthamAtmavIryamiti / " viSpariNAmaNovakame " ityAdivipariNAmanopakramacaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA - prakRtivipariNAmanopakrama ityAdi / upakrama zabdasyArtho'nantarasUtroktavad bodhyaH iti / NAma viziSTa karmapradezakA jo vedana hai, vaha pradezAdIraNA hai isa pravezodIraNA kA jo upakrama hai, vaha pradezodIraNopakrama hai| yahAM para bhI upakramako jIvakA pariNAmavizeSa jo kaSAya aura yoga hai tadrUpa lenA cAhiye, yA ArambhA'rthavAlA lenA cAhiye / " uvasamovakkame " ityAdi upazamanopakrama cAra prakArakA kahA gayA hai, jaise prakRtyopazamanopakrama ityAdi puloMko prakRti, sthiti, anubhAva aura pradeza ina cAra rUpase pariNamana karAne meM samartha jo AtmAkA vIrya hai yaha upakrama zabda se yahAM liyA gayA hai, Arambha arthavAlA upakrama nahIM liyA gayA hai / " viSpariNAmaNovakkame " ityAdi-vipariNAmanopakrama cAra prakArakA kahA gayA hai, jaise- prakRti vipariNAmanopakrama ityAdi. yahAM parabhI upakrama zabdakA artha pUrva sUtra jaisAhI jAnanA cAhiye + anya artha. nahIM / " caucvi appAcahue " ityAdi. alpa aura bahukA jo bhAva upakrama che, tene pradezeAdIrApakrama kahe che. ahIM paNa upakramane kaSAya ane ceAgarUpa jIvatA pariNAma vizeSarUpa samajave joie, athavA Arabha atha vALA samajavA joie. " uvasamovakame " tyAhi- upazamanAya yAra amarano 'hyo che. jemake prakRtye pazamaneApakrama Adi cAra prakAra ahIM samajavA. pudgalenu' prakRti sthiti, anubhAva ane pradeza, A cAra rUpe pariNamana karAvavAne sama evuM je AtmavIya che, te ahIM upakrama zabdathI gRhIna thayuM che. Arabha avALA upakrama ahIM grahaNa thayela nathI "viSpariNAmaNovakkame" ityAdi - vipariNAmanayabhanA nIce prabhAze yAra prakAra kahyA che--prakRti vipazuiAmaneApakama Adi cAra pUrvokta prakAro ahIM grahaNa karavA. ahIM pazu upakrama zabdanA artha pUsUtramAM kahyAnusAra samajavA. anya atha ahIM grahaNa karave joie nahIM. Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u 2258 karmavandhasvarUpanirUpaNam 717 __" caubihe appAvahue " ityAdi-alpa ca bahucAnayoH samAhAro'lpabahu, tasya bhAvo'lpavahutvam , taccaturvidhaM prajJaptam , tadyathA-prakRtyalpabahutvaM 1, sthityalpabahutvam 2, anubhAvAlpabahutvaM 3, pradezAlpayatvaM 4 ceti tatra prakRtyalpavahulaM-prakRtInAM - prAguktAnAmalpavaM ca, tacAlyavahu-vaM bandhasthityanubhAvamadezApekSayA bodhyam tatra bandhApekSayA yathA-upazAntamohAdiH sarvestokaprakRtivandhako bhavati, tasya zAtAvedanIyarUpaikavidhavandhakatvAt / tasmAda upazamakA disUkSmasamparAyo bahutaravandhako bhavati,tasya vedanIyAyuvarjazeSa pavidhavandhakatvAt, tasmAd bahutaravandhakaH saptavidhavandhakastasmAca bahutaravandhako'STavidhavandhaka iti / 1 / hai vaha alpabahutva hai, yaha alpavahutva cAra prakArakA kahA gayA hai / usakA bhAva aisA hai-pUrvokta prakRtiyoMmeM baMdhakI, sthitikI, anubhAvakI aura pradezakI apekSA jo alpayatva hai vahI alpabahutva rUpase yahAM kahA gayA hai, aisA jAnanA cAhiye / jaise-upazAnta moha AdivAlA jIva sabase kama prakRtiyoMkA bandhaka hotA hai, kyoMki vaha ekavidha yandhaka hotA hai / arthAt-eka prakArasehI kamekA sAtAvedanIyakA baMdha karanevAlA hotA hai / isase nIcekA jo upazamakAdi sUkSma samparAyavAlA jIva hotA hai vaha bahutara vandhaka hotA hai, kyoMki vaha chaha prakA. rase karmakA bandha karanevAlA hotA hai, arthAta vedanIya aura Ayukarmako choDakara zeSa chaha karmo kA bandhaka hotA hai / isase bahutara baMdhaka vaha hai jo sAta prakArase karmoM kA bandhaka hotA hai| isase bhI bahutara bandhaka vaha hai jo ATha prakArase karmo kA bandhana karanevAlA hotA hai 1 / sthitikI apekSA alpabahutva isa prakArase hai, "caubihe appAbahue " tyAha-65 mata huna 2 mA cha tenuM nAma alapakhahatva che, te alpabahatva cAra prakAranuM kahyuM che. A cAra prakAranuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-pUrvokta jJAnAvaraNIya Adi prakRtiomAM banya, sthiti, anubhAva ane pradezanI apekSAe je alpamahatva che, tene ja ahIM apamahatva rUpe prakaTa karavAmAM Avela che, ema samajavuM. jemake upazAta moha divALe jIva eAchAmAM ochI karma prakRtione baMdhaka hoya che, kAraNa ke te ekavidha bandhaka ja hoya che eTale ke te eka prakAre ja kamane-sAtAdanIyane badheka ja hoya che. tenA karatAM nIcA guNa sthAnavALe, upazamakAdi sUma saMparAyavALe je jIva hoya che te adhika kama prakRtiene banyaka hoya che, kAraNa ke te cha prakAranA karmane bandha karate hoya che arthAta vedanIya ane Ayukarmane choDIne bAkInA cha karmone, bandhakathAya che. tenA karatAM paNa bahuta kama andhaka e che ke je sAta prakAranA karmone banyaka hoya che. ane tenA karatAM paNa bahutara kamabandhaka jIva e Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAMkasane 718 sUtre 'appA' ityatrAkAraH, 'bahue' ityatrAsaMyuktatvaM ca prAkRtatvAt / tathA-sthityalpavahutva-sthiteralpatvaM bahutvaM ca, taghayo-"savvatthopo saMjayassa jaghannao tthiibNdho| egidiyavAyarapajjattagassa jaghannao ThihavaMdho asNkhejjgunno|" chAyA-" sarvestokaH saMyatasya jaghanyataH sthitivandhaH / ekendriyabAdaraparyAptakasya jaghanyataH sthitivandho'saMkhyeya gunnH|" iti tathA-anubhAvAlpavahutvam-anubhAvasyAlpatvaM bahutvaM ca, tadyathA " savvatthovAI aNaMtaguNavuDihANANi, asaMkhejjaguNavujhihANANi asaMkhe. jjaguNANi, saMkhijjaguNavuTTiTANANi asaMkhijjaguNANi jAva aNaMtabhAgavuTTidvA. NAgi asNkhejjgunnaanni"| __chAyA-' sarvastokAni anantaguNaddhisthAnAni, asaMkhyeyaguNaddhisthA. jaise-" samvatthovo saMjayassa jahannao ThiDvaMyo, egidiya yAyara pajjattagassa jahannao ThiibaMdho asaMkhejjaguNo" saMyata jIvako sarvastoka jaghanya sthitibaMdha hotA hai aura ekendriya yAdara paryAptaka jIvakA jaghanya sthitibaMdha asaMkhyAtaguNita hotA hai| tathA anubhAvakI apekSA alpabahutva isa prakAra hai| jaise-" savvatthovAI aNaMtaguNavuDihANANi, asaMkhejjaguNavuDi. DANANi asaMkhejjaguNANi, saMkhijjagugavuddhivANANi asaMkhijjaguNANi jAva aNaMtabhAgavuDiANANi asaMkhejjaguNANi" __isa kathanAnusAra anaMta guNavRddhi kA sthAna sarvastoka hai / asaMkhyAta guNavRddhiko sthAna isase anaMta saMkhyAtaguNita hotA hai| saMkhyAta gugche ke je ATha prakAranA karmone bandha karato hoya che. sthitinI apekSAe bha65maya nIya pramANe samA. " savvatthovo saMjayasva jahannao ThiibaMdho egidiya bAyarapajjattagassa jahannao Thiivadho asaMkhejjaguNo" sayata chn| jaghanya sthiti sarvastaka (sauthI alpakALanI maryAdAvALI hoya che, ane ekendriya bAdara paryAptaka jIvane jaghanya sthiti banyuM tenA karatAM asaM. khyAtagaNe (asaMkhyAtagaNa kALanI maryAdAvALa) hoya che anubhAvanI apekSAe alpabahutva A pramANe samajavuM. ___" savvatthovAI aNataguNavudviANANi, asakhejjaguNavuDDiThThANANi asaMkhejjaguNANi saMkhijjaguNavudviANANi asaMkhijjaguNANi jAva aNaMta bhAgavuDhivANANi asaMkhejjaguNANi " A kathana anusAra anaMtagaNu vRddhinuM sthAna sarvastaka (sauthI ala5) che, asaMkhyAtagaNI vRddhinuM sthAna tenA karatAM anaMta saMkhyAtapaNuM che. saMkhyAtagaNuM Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u02 sU0 58 karmabandhasvarUpanirUpaNam 719 nAni, asaMkhyeyaguNAni, saMkhyeyaguNaddhisthAnAni, asakhyeyaguNAni, yAvad anantabhAgavRddhisthAnAnyamaMkhye yagugAni, iti / / tathA pradezAlpabahutvaM-pradezAnAmarUpatvaM bahutvaM ca, tadyathA-" aTTavihavaMdha gassa ya AuyabhAgo thoyo nAmagoyANaM tullo visemAhio nAgadaMsaNAvaraNaMtarA yANaM tullo visesAhibho, mohassa visesAhio, veyaNIyassa visesAhio" chAyA-aSTavidhavandhakasyA''yurbhAgaH stoko nAma - gotrayostulyo vizeSAdhiko jJAnadarzanA''varaNAntarAyANAM tulyo vizeSAdhiko mohasya vizeSAdhiko vedanIyasya vizeSAdhikaH " iti / 4 / " caubihe saMkame" ityAdi-saMkramaH-jIvo yAM prakRti vadhnAti tadanubhAvena tadAkAreNa prakRtyantarasthadalikasya vIryavizeSeNa pariNamanam , uktaM cavRddhikA sthAna isase asaMkhyAtaguNita hai, yAvat anaMta bhAgavRddhikA sthAna asaMkhyAtaguNita hai| pradezoMkI apekSA alpavahutva isa prakAra hai jaise-aThThavidhabaMdhagassatha AuyabhAgo thovo, nAmagoyANa tullo, visesAhio, nAgadasaNAvANaMtarAyANaMtullo visesAhio mohassa visesAhio, veyaNIyassa visesAhio" isa kathanAnusAra ATha prakArase bandhaka jIvakA AyukA bhAgastoka hotA hai| nAma-gotrakA bhAgatulya hotA hai, parantu vizeSAdhika hotA hai / jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAyakA bhAgatulya hotAhai para vaha vizeSAdhika hotAhai mohanIya karma vizeSAdhika hotA hai aura vedanIya karmakA bhAga vizeSAdhika hotA hai / " cabihe saMkame " ityAdi. jIva jIsa prakRtikA bandha vRddhinuM sthAna tenA karatAM asaMkhyAtaguNita che, (yAva8) anaMta bhAga vRddhinuM sthAna asaMkhyAtaguNita che. ___ prazAnI apekSA mamatva mA prabhAvI sabhA-" avidhabaMdhagassa ya AuyabhAgo thotro, nAmagoyANa tullo, visesAhio, nANadekhaNAvaraNaM taNAyANaM tallo visesAhio mohassa visesAhio, veyaNIyassa visesAhibho" A kathanAnusAra ATha prakAranA karmane badheka jIvane Ayune bhAga oNka (a5) hoya che, nAma-zetrane bhAga tulya hoya che, paN AyunA bhAga karatAM vizeSAdhika hoya che. jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane antarAyane bhAga tulya hoya che, parantu nAma-gotranA bhAga karatAM vizeSAdhika hoya che. moha. nIyAne tenA karatAM paNa vizeSAdhika hoya che ane vedanayane mohanIya karatAM para vizeSAdhiDAya cha " caubihe saMkame " tyAha Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAso 720 ___"so saMkamotti bhannai, jaM baMdhaNapariNao paogeNaM / / payayaMtaratthadaliyaM pariNAmai nadaNubhAve ja // 1 // " chAyA-" sa saMkrama iti bhaNyate yad bandhanapariNataH prayogeNa / prakRtyantarasthadalikaM pariNamayati tadanubhAve (tadAkAre) yat / / " iti sa caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-prakRtisaMkramaH-saMkramasya sAmAnyalakSaNamanusRtya bodhyaH 1, sthitisaMkramaH-mUlaprakRtInAmuttaraprakRtInAM vA sthiterutkarSaNa mapakarpaNaM vA, yadvA-mUlaprakRtInAmuttaraprakRtInAM vA prakRtyantarasthitau prApaNam , uktaM ca____ " Thii saMkamotti vuccai, mUluttarapagaINa u jA hi tthiii| uvyahiyA va ovaTiyA va pagaiMNiyAva'nnaM / 1 / chAyA-sthitisaMkrama ityucyate mUlottaraprakRtInAM tu yA hi sthitiH / uddhartitA vA apavartitA vA prakRti nItA vA'nyAm / 1 / iti karatA hai usa prakRtike AkAra meM prakRtyantarake dalikako pariNamA denA yaha saMkrama hai kahA bhI hai "so saMkamotti bhaNijo" ityAdi yaha saMkrama cAra prakArakA kahA gayA hai, jaise-prakRti saMkrama Adi. prakRti saMkramakA svarUpa-" so saMkabhotti" ityAdi-ityAdi gAthA dvArA jaisA kahA gayA hai vaitAhI hai / mUla prakRtiyoM kI yA uttara prakR. tiyoMkI sthitiko utkaNa rUpameM karanA yA apakaNa rUpameM karanA, athavA mUlaprakRtiyoMko yA uttara prakRtiyoM ko prakRtyantara kI sthiti meM lAkara prApta karA denA yaha sthiti saMkramahai / kahAbhI hai-"Thii saMkramotti buccA" ityAdi. isI prakArakA kathana anubhAva saMkramake sambandhameM jIva je karma prakRtine anya kare che, te karmaprakRtinA AkAramAM prakatyantara (anya prakRtinA) dalikAne parimita karI nAkhavA tenuM nAma saMkama cha. idhu 55 che -" so saMkamotti bhaNio" tyAhi___mA sabha. yA2 542ne| cha-(1) prakRti sabha, (2) sthiti saMbha, (3) anumAna sabha. mana (4) pradeza sabha. prati samarnu 2135 " sro saMkamotti" tyAdi AyAmai pramANe sabhA bhU prakRtimAnI athavA uttara prakRtionI sthitinuM utkarSaNa apakarSaNa karavuM athavA mULa prakRtione athavA uttara pravRtione pratyuttaranI (anya kaI prakRtinI) sthiti prApta karAvI devI tenuM nAma sthitisakrama che kahyuM paNa che ke- "Thii saMkamo tti vuccada" tyAhi. me 2j 4thana anumA sama Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 721 suSA TIkA 5 u.2 sU0 5. karmavandhasyApanirUpaNam evamatumA saMkramo'pi jJeyaH, yadAha"jammi sakamaNe uvvaTTiyabhovaTiyA va annubhaagaa| anubhAvasaMkamo so annaM pagaca NIyA vi / 1 / " chAyA~yasmin saMkramaNe udvatitA apavartitA vA anubhaagaaH| anubhAvasaMkrama epo'nyAM prakRti nItA api // 1 // " iti / pradezasaMkramaH-anya prakRtisvabhAvena pariNamyamAna karmadravyam , uktaM ca "jaM DhaliyamannapagaI Nijjai so saMkamo paesassa" chAyA- yadalikamanyaprakRti nIyate sa sakrama pradezasya " iti 4 / __" caubihe Nitte " ityAdi-nidhatta-nidhAna nihitaM vA, bhAve karmaNi vA ktamatyaye nipAtanAdayaM zabdaH, tat-udvartanA'pavartanArahitAnAM zepakaraNAnAma nahatvena karmaNo'vasthApanam / taccaturvidhaM prAptam , tadyathA-prakRtinidhattaM 1, sthitinidhattam 2, anubhAvanidhattaM 3, pradezanidhattam 4, iti / etAni sAmAnyalakSaNAnusAreNa yodhyAni / 4 / / bhI karanA cAhiye / jaisAki kahA gayA hai-" jasti saMkamaNe uvvahiya" anya prakRtike svabhAvale pariNatA huvA jo karmadravya hai vaha pradeza saMkrama hai| kahAbhI hai-"jaM daliyamanapagaI" ityAdi / "cauvihe Nidhatte" ityAdi-nidhata-nidhAna athavA nihita ye ekArthaka zabda haiM / nidhatta-zabdabhAvameM athavA karmameM " kta" pratyaya karane para nipAtase banA hai / nidhatta bandha vaha hai jo karmaudbandhanA aura apavartanAse rahita zeSa karaNoMkA ayogya hotA hai / yaha prakRti nidhatta Adike bhedale cAra prakArakA kahA gayA hai so inheM sAmAnya lakSaNake anusArahI jAnanA caahiye| vi pazu samana'. manubhAva samanu s135 " jassi saMkamaNe uvadviya " ItyAdi gAthA dvArA prakaTa karyuM che. anya prakRtinA svabhAve pariNamana pAmatuM je kadravya che, tenuM nAma pradeza saMkrama che kahyuM paNa che ke "jaM daliyamanna sAI" tyAha "ghaubihe Nidhatte " tyAdi. nidhatta, nidhAna mA nihita, se traNe ekArtha zabda che. nidhatta-zabda bhAvamAM athavA karmamAM "kta" pratyaya lagADavAthI nidhAtAthI bane che nidhattabandha e che ke je karmauMbAnA ane apavanA sivAyanA kAraNone mATe ayogya hoya che tenA prakRti nidhatta AdicAra prakAra kahyA che. te prakArone sAmAnya lakSaNa anusAraja samajavA joIe sa0-11 Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7rara sthAnAgasUtre " caubihe NikAie " ityAdi nikAcita-nitarAM vandhanaM sarvakaraNAnAmanahatvena karmaNo'vasthApanam / taccatuvidhaM prajJaptam , tathathA-prakRtinikAcitaM 1, sthitinijhAcitam 2, anubhAvanikAcitaM 3, pradezanikAcitaM 4 / ca etAnyapi sAmAnyalakSaNamanusRtya grAhyANi / uktaM cobhayaviSaye" unvaTTaNa ovaTTaNa, karaNa gaM kevalaM nihattammi / ___ annakaraNANa'bhAvo nijAie sabakaraNANaM // 1 // chAyA-udvartanApavarttanakaraNadvikaM kevalaM nidhatte / anyakaraNAnAmabhAvo nikAcite sarvakaraNAnAm (abhAvaH) // 1 // yadvA-pUrvavaddhAnAM karmaNAM taptasaMmIlitamcIkalApasamAnaM nidhattam , atrakamaNAM nyUnAdhikakaraNasAmaya vidyate / taptasaMmIlitasaMkuTTitasUcIkalApasamAnaM nikA "caubihe NikAie " nikAcita bandha cAra prakArakA kahA gayA hai / jo bandha sarva karagoMkA ayogya hotA hai vaha nikAcita bandha hai| yaha prati nikAcita, sthiti nikAcita, anubhAva nikAcita aura pradeza nikAcitake bhedase cAra prakArakA kahA gayA hai| inheM bhI sAmAnya lakSaNake anusAra samajhanA cAhiye, donoM ke viSayameM nidhatta nikAcake viSayameM aisA kahA gayA hai " ubaddaNa ovaNa " ityAdi nidhattameM uddhartanA aura apavartanA ye do karaNa hote haiM, bAkIke anya karaNa nahIM hote haiM, parantu nikAcitameM to koI no karaNa nahIM hotA hai, samasta karaNAMkA abhAva rahatA hai| yadvA-pUrvapadakarmoM ko tapAkara milAye gaye sUcikalApake samAna nidhatta hotA hai| nidhattameM karmoM ko nyUnAdhika karanekI zakti hai / tathA tapAkara milAkara kUTe gaye " cavihe NikAie " niyatama-5 yAra 423ho cha. 2 madha sarvakaraNanI apekSAe agya hoya che, je banyamAM eka paNa karaNane sadbhAva hoto nathI, te bandhane nikAcita bandha kahe che tenA cAra bheda nIce pramANe che-prakRti nikAcita, sthiti nikAcita, anubhAva nikAcita ane pradeza nikAcita. temane paNa sAmAnya lakSaNAnusAra samajavA joIe. nidhana mana niyatana tata mA pramANe -" ubaTTaNa ovaTTaNa" tyAla. nidhana banyamAM udvartana ane apavartanA, A be karaNane sadrabhAva hoya che, bAkInA keI karaNane sadbhAva hoto nathI, paraMtu nikAcitabandhamAM kaI paNa karaNane sadbhAva hoto nathI, temAM samasta karaNane abhAva ja rahe che athavA tapAvIne ekatra karelA sUcakalApanA (seInA bhArAje nidhatta hoya che. nidhattamAM Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI dIkA sthA0 4 u02 sU0 59 eka-kati-sarvazabdAnAM prarUpaNam 723 citam , atra karmaNAM piNDIbhUtatvena nyUnAdhikakaraNAsambhavaH / vizeSato bandhaprabhRtisvarUpaM jijJAsunA karmaprakRtisaMgrahaNiravalokanIyeti 4 // 58 pUrvamalpabahutvamabhihitaM, tatrAtyantamalpamekasaMkhyaM tadatiriktaM tvapekSayA bahu tvavAcakAn eka-kati-sarvazabdAn dravyAdibhiH saha catubhiH sthAnakairAha mUlamca ttAri ekkagA paNNattA, taM jahA-daviya ekkae 1, mAuya ekkae 2, pajjaya ekkae 3, saMgaha ekkae4 // 1 // __cattAri kaI paNNatA, taM jahA--daviyakaI 1, mAuyakaI 2, pajjavakaI 3, saMgahakaI 4 / 2 / cattAri savvA paNNattA, taM jahA-nAmasambae1,ThavaNasavvae 2, Adesaptavae3, niravasesasambae 4 ||3||suu0 59 // chAyA-vatvAri ekakAni prajJaptAni, tadyathA-dravyaikakaM 1, mAtRkai kakaM 2, paryAyakakaH 3, saGgrahaikakaH 4 // 1 // sUcIkalApake samAna nikAcita hotA hai| yahAM karmoM ko piNDIbhUta ho jAnese unameM nyUnA'dhikatA karanA asmbhvhai| vizeSa rUpale bandha Adike svarUpako jAnanevAlekeliye karmaprakRti sa grahaNI dekhanA caahiye|suu058!! kahe gaye alpa-bahutvameM jo atyanta alpa hai vaha eka saMkhyAvAlA hotA hai, aura isase jo adhika hotA hai vaha apekSAle bahu hotA hai| ava sUtrakAra alpa aura bahutva eka-kati aura sarva zabdoMko dravyAdikoMke sAtha lekara cAra sthAnakA kathana karate haiN| - " cattAri ekkago paNNattA" ityaadibhArA) kamene nyUnAdhika karavAnI zakti hoya che tathA tapAvIne ekatra karyA bAda TIpavAmAM AvelA sUcakalApa samAna nikAcita hoya che. ahI kameM piDIbhUta thaI javAne kAraNe temAM nyUnAdhitA karavAnuM asa bhavita bane che. anya AdinA svarUpanuM vistArapUrvakanuM kathana karmaprakRti sa haNImAMthI vAMcI levuM. sU. 58 che AgalA sUtramAM je a5bahatvanuM nirUpaNa karyuM, temAM je atyaMta alpa che te eka saMkhyAvALuM hoya che, ane tenA karatAM je adhika hoya che, te tenI apekSAe bahu hoya chehave sUtrakAra alapa-bahatva darzaka eka kati (keTalAka) ane sarva zabdone dravyAdikanI sAthe laIne cAra sthAnakanuM 4yana re cha. " cattAri ekkagA paNNattA " tyAha Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgo catvAri kati prajJaptAni, tadyathA-dravyakati 1, mAtRkAkati 2, paryAyakati 2, saGgrahakati 4 / 2 / ___ catvAri sarvANi prajJaptAni, tadyathA-nAmasarvakaM 1, sthApanAsarvakam 2, AdezasarvakaM 3, niravazeSasarvakam 4 // 3 // 59 // _____TIkA-" catAri ekagA" ityAdi-ekakAni-ekAnyevaikakAni, svArthe kanpratyayo'tra vodhyaH, catvAri prajJaptAni, tadyathA-dravyaika dravyamevaikarka dravyaika-sacittAcittamizrarUpam / tatra-sacittamekaM purupadravyam, acittamekaM svarNapiNDAdidravyaM, mizraM-kaTakakuNDalAdibhUpitamekaM purupadravyam / 1 / / ___tathA-mAtRkaiphakaM-mAtRkAzabdo'tra mAtRkApadaparaH, tena mAtRkApadamevaikakaM, mAtRkaikakam-ekaM mAtRkApadamityarthaH, yadvA-madhyamapadalopisamAsaH zAkapArthivA cAra prakArake ekaka kahe gaye haiM, jaise-dravya ekaka1, mAtRkA ekaka2, paryAya ekaka 3, aura saMgraha ekaka 4 / kaI-balu cAra prakArake kahe gaye haiM, jaise-dravya kaI 1, mAtRkA kaI 2, paryAya kaI 3, aura saMgraha kaI 4 / cAra prakArake sarva kahe gaye haiM, jaise-nAma sarvaka 1, sthApanA sarvaka 2, Adeza sarvaka 3 aura niravazeSa sarvaka 4 / isa sUtrakA spaSTIkaraNa isa prakArase hai-yaha dravya ekaka Adike bhedase cAra prakArakA kahA gayA hai usakA bhAva aisA hai-dravyarUpa jo ekaka hai vaha dravya ekaka hai, yaha sacitta acitta aura mizrarUpa hotA hai| dravyarUpa puruSa sacitta eka kahai 1, svarNa piNDAdirUpa acitta ekakahai 2 aura kaTakakuNDala Adise vibhUSita dravyarUpa puruSa mizrA ekakahai 3 " mAtRkaikakam "-yahAM mAtRkA zabda mAtRkA pada paraka hai / ataH sUtrAtha-yA2 12nA 44 hyA cha-(1) dra05 44, (2) mAtR 44, (3) paryAya 44 mana (4) saMDa me44. yA2 2 ti ( kaI ) hyA cha-(1) 2054ti, (2) bhAtuti , (3) paryAya timana (4) saDa prati. thA2 42nA sava' hA cha-(1) nAma , (2) sthApanA sabaMdha, (3) Adeza sarvaka ane (4) niravazeSa sarvaka A sUtranuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che-tenA dravya ekaka Adi cAra bheda kahyA che. dravyarUpa je ekaka che tene drazya ekaka kahe che. te sacitta, acitta ane mizrarUpa hoya che. dravyarUpa puruSa sacitta ekaka che. suvarNapiMDAdi rUpa acitta ekaka che. ane kuMDaLa AdithI vibhUSita dravyarUpa puruSa mizra eka che. " mAtRkaikakam " mI mAtR 54 bhAtR 56524 cha tathA bhAtR 54 Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka-kati sarvazabdAnAM prarUpaNam 725 dityAt, tadyathA-" upanne ve "tyAdi, iha mavacane dRSTivAde sakalanayavAdamUlabhUtAni mAtRkApadAni bhavanti, yathA-" uppanne vA vigame vA dhuveiveti, amUni ca mAtRkApadAnIva ' a A ' ityevamAdIni sakalazabdazAstrArtha vyApAra vyApakatvAnmAtRkA padAnI " - ti |2| tathA - paryAyaikakaH- paryAyo dharmaH sa evaikakA paryAyaikakaH ekaH paryAyaH, sa cA''diSTAnA diSTabhedena dvividhaH, tatrA''diSTaH kRSNAdiH, anAdiSTo varNAdiH / ' paryAyo vizeSo dharmaH ' ityete samAnArthAH | 3 | sudhA TokA sthA0 4 02059 eka mAtRkA pada rUpa jo ekaka hai vaha mAtRkA ekaka hai / athavA - " eka mAtRkApadaM " iti mAtRkakam - yahAM zAkapArthivAdi jaisA madhyamapada lopI samAsa hai / jaise- zAkapriyaH pArthivaH zAkapArthivaH meM madhyama pada priyakA lopa karake zAkapArthivaH banatA hai, usI prakAra se yahAM bhI madhyama pada " pada " kA lopa karake " mAtRkaikakam " banA hai| pravacana meM draSTi - vAda meM jaise-" upapanneivA, vigameiyA, dhuveivA, ye mAtRkApada hai, usI prakAra a A Adi varNa ' mAtRkApada' hai / kyoMki ye mAtRkApadoM kI taraha sakala zAstroM ke arthakA vyApAra meM vyApaka haiM 2 | 46 paryAyaikaka " - paryAya nAma dharmakA hai / paryAyarUpa jo ekaka hai; vaha paryAyaika hai, yaha paryAyaikaka eka paryAyarUpa hai / AdiSTa anAdiSTa ke bheda se yaha do prakArakA hai| kRSNAdiparyAya AdiSTa, aura varNAdi paryAya anAdiSTa hai / paryAya vizeSa aura dharma ye samAnArthaka haiM 3 | rUpa je ekaka che, te mAtRkA ekaka che " varNAkSara rUpa ekakane mAtRkA ekaka kahe che. athavA 66 eka mAtRkA parda iti mAtRkaikakam " bheve| pazu bhAtR 44 zaSTatA triyaDa thAya che, bhaDa zApArthivAdI vA madhyabhayaha socI samAsa che. maDe " zAkapriyaH pArthivaH zAkapArthivaH " zAkapArthivamAM priya putranA lepa karIne A samAsa ApyA che. zAka jene priya che evenA pArthiva, te zAkapArthiva. e ja amAho aDIM yAgu madhyama yaha " yaha " nosoya urIne " mAtRkaikakam " za manyo che pravayanamA dRSTivAdamAM nevI rIte " upapannei vA vigamei vA, dhuveivA " me bhAtRA yaha 35 che, thepramAye 'a', A ' Adi vaNu mAtRkA padma ' che kAraNa ke teo mAtRkApadonI jema sakala zAonA arthanA vyApAramAM " " vyApaka che " paryAyaikakaH " paryAya bheTale dharma paryAya 44 tene pryaacaikaka kahe che te paryAyakaka eka paryAyarUpa che. AdiSTa ane anAdiSTanA bheDhathI te e prakAranuM che kRSNAdri paryAya AdiSTa che ane vaDhi paryAya anASTi che, paryAya, vizeSa ane dharma e samAnArthaka che. Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 sthAnAGgasUtre tathA - saGgrahaikakaH- saGgrahaNaM saGgrahaH samudAyaH sa evaikakaH saGgrahaikakaHekaHsaGgraha ityarthaH, yathA ekaH zAliriti, zAlisamudAyAzrayaNenaikavacanAntazAlizabdo'tra pravartate, tathA naiko'pi zAliH zAlirityucyate, bahavo'pi zAlayaH zAlirityucyate, loke tathAvyavahAradarzanAt, loke sampannaH zAliriti kathanena zAlayaH sampannA ityarthaH sphuTati |8| " saMgrahaikaka " - - saMgraha nAma samudAyakA hai, saMgraharUpa jo ekaka hai vaha saMgrahaikaka hai, jaise " ekAzAlI : " kahane se zAli samudAya ke Azraya se eka vacanAnta zAli zabdakA prayoga hotA hai / tathAca - ekabhI zAli zAli kahalAtA hai aura aneka bhI, kyoMki loka meM aisA vyavahAra dekhA jAtA hai| aisA bhI artha sphuTa hotA hai 4 / tAtparya yaha hai ki- dravya, a-A Adi akSara, manuSya Adi paryAya aura samudAya ye saba aneka haiM / jIva ajIva Adi dravya haiM, a-A Adi varNamAlA ke akSara haiM 1. manuSya Adi paryAya haiM 2, aura anAja Adi aneka vastu haiM 3 / parantu jIva ajIva Adi eka dravya haiN| isa liye eka ekadravyakI apekSAse hotA hai, ataH vaha dravyaikaka hai / dUsarA eka mAtRkA padakI apekSAse hotA hai / kyoMki jitane bhI varNa haiM, mAtRkApada ke antargata haiM, ataH vaha mAtRkApadarUpa ekaka hai / tIsarA eka, 66 sa grahaikaka '~~~sa graha eTale samudAya. te sagraDarUpa je eka che tene atha De che. maDe " ekaH zAli " mA pramANe uDevAthI zAdi (zobhanI eka jAta ) samudAyane AdhAre ekavacanAnta zAli zabdane prayAga thAya che. athavA eka zAlIne paNa zAli kahe che ane ane zAline-zAlinA jaththAne paNa zAli ja kahe che, kAraNa ke leAkeAmAM A prakAranA thava uAra jovAmAM bhAve che te abhAM " sampannaH zAli. " mA prabhAvAthI " sampannAH zAlayaH " A prakAranA artha pazu sphuTa ( prakaTa ) thAya che A samasta kathananuM tAtparyaM e che ke dravya, a-A Adi akSara, manuSya Adi paryAya ane samudAya e badhAM aneka che. jIva-ajIva Adi drazya che, a-ma Adi va mALAnA akSara che, manuSya smAdi paryAya che ane anAja Adi aneka vastu che, che, parantu jIva-ajIva Adi eka dravya che. tethI je ekaka thAya che te eka kUSpanI apekSAe thAya che, te kAraNe tene drayaikaka kahe che, bIju ekaka bhAtRDAyahanI apekSA me thAya che, araNa hai a-Adi bheTa va che, temanA mAtRkAdamAM samAveza thai jAya che, tethI tene mAtRkApaka rUpa ekaka Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 727 sughATIkA sthA0 4 u02 sU0 59 eka-kati sarvazabdAnAM prarUpaNam " cattAri kai " ityAdi - katizabdaH saMkhyAparimANa vizeSaviSayapraznaviSapadArthavAcako bahuvacanAntaH, sa ca sAmAnyatayA napuMsake prayukta, tAni kati catvAri prajJaptAni tadyathA - dravyakati- dravyANyeva dravyakati-kati dravyANItyarthaH, yadvA-dravyaviSayaH katizabdo dravyakatiH, evaM mAtRkAdiSvapi vodhyam / navaraMsagrahAH- zAliyavagodhUmAH, ta eva kati saGgrahakati | 4 | , paryAyI apekSA se hotA hai, kyoMki paryAya sAmAnya kI apekSA samasta paryAya eka hai, ataH vaha paryAyairuka hai / tathA caturtha eka saMgrahakI ape. kSAse hotA hai ataH vaha saMgrahaikaka hai, yadyapi sat kI apekSA 'sadaika isa rUpase ekahI eka ho sakatA hai parantu yahAM catuHsthAna ke anurodha se isakA grahaNa nahIM huvA hai / " cattAri kaha " ityAdi -- kati zabda sadA bahuvacanAnta hai aura yaha saMkhyA evaM parimANavizeSa viSayaka prazna sambandhI padArthakA vAcaka hotA hai, yahAM yaha sAmAnyarUpa honese napuMsakaliGgameM prayukta huvA hai / vaise to kati zabda vyAkaraNameM puMliGgameM nirdiSTa huvA hai, ye kati cAra kahe gaye haiM / jaise- dravya kati Adi, dravyarUpa jo kani zabda hai vaha dravyakati hai / jaise-kati dravyANi, yahAM dravyoMkohI katirUpa mAna liyA gayA hai, athavA dravyako viSaya karanevAlA jo kati zabda hai vaha dravyakati hai / isI taraha se mAtRkA Adi padomeM samajha lenA cAhiye, 1 kahe che. trIju ekaka paryAyanI apekSAe thAya che, kAraNa ke paryAya sAmAnyanI apekSAe samasta paryAya eka che, tethI te ekakane papaikaka kahe che. tathA thothu thouDa saMgraha ( sabhUDa ) nI apekSAo thAya che, tethI tene sa hai !! kahe che jo ke satnI apekSAe '* sauka' A rUpe eka ja hAi zake che, parantu ahIM cAra sthAnanuM prakaraNa cAlatu hAvAthI tene grahaNa karela nathI " cacAri kai " tyAhi--' uti' zabda DubhezA maDuvayanamAM vaparAya che. te sakhyA ane pariNAma viSayaka prazna sabaMdhI padArthane vAcaka hoya che. ahIM sAmAnya rUpe tenA prayoga thayelA hAvAthI tene napusakaliMga ( nAnyatara jAti ) mAM vAparavAmAM Avela che--Ama te kati pada vyAkaraNamAM pulaiiMga (nara jati) nuM adhu che te uti ( hu ) 2 aAranA hyA che - (1) dravya zruti, (2) bhAtR zruti, (3) paryAya uti, (4) saMgraha uti dravya35 ne ati chetene dravyati se che. nema" kati dravyANi " mahIM dravyAne katirUpa mAnI levAmAM Avela che athavA drabyAnuM pratipAdana karanArA je kati zabda che tenuM nAma dravyakati che e ja pramANe mAtRkA Adi padomAM pazu samajI levuM. Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 728 sthAnAsUtra " cattAri savyA" ityAdi-sarvANi catvAri prajJaptAni, tadyathA-nAmasacakaM-nAma ca tat sarvaM ca nAma sarvakaM-sarva nAmetyarthaH, yadvA-sacetanAderyasya vastunaH sarvamiti nAma tat nAmasarvakamiti, yadvA-nAmnA sarvakaM nAmasarvakam / 1 / vizeSa--zAli, yava, godhUma-gehUM Adi yahAM saMgraha zabdase liye gaye haiM, ina saMgraharUpa jo kati hai vaha saMgrahakati hai / tAtparya aisA hai ki kati zanda bahuvacanAnta hone se bahutvArthakA vAcaka hotA hai / ataH dravyoMko aneka honese inakIhI bahutAkA sAdharmya vAcaka kati zabda kaha diyA gayA hai| isI taraha mAtRkA pado meM bhI anekatA bahutva honese unheM kati mAna liyA gayA hai / paryAyoM ko bhI isI hetuse katirUpa mAna liyA gayA hai / tathA-saMgraha samudAyabhI bhinna-2 hote haiM, ata:-ane katoke sAdhayaMse saMgraharUpa samudAyakobhI katirUpa mAna liyA gayA hai| ___" cattAri savvA "--sarva bhI cAra prakArake kahe gaye haiM, jaise-nAma sarva Adi. inameM nAma rUpa jo sarva hai vaha nAma sarvaka hai, arthAt sarva aisA jo nAma hai vaha nAmasarvaka hai / bhAva yaha hai ki sacetana Adi vastukA "sarvam " aisA lokavyavahAra calAne ke liye nAma rakha liyA jAtA hai vaha nAmamarvaka hai / yahI bhAva-yadA nAmnA sarvakam isa katha( vizeSa-zAli, java, ghau Adi ahIM saMgraha zabdathI gRhIta thayela che. e sagraharUpa je kati che tene "saMgraDa kati" kahe che A kathananuM tAtparya e che ke kati zabda bahuvacananuM pada hevAthI bahatvadarzaka hoya che dramAM anekatA hovAthI temanI ja bahutAne sAdhamya vAcaka kati zabdane kahevAmAM Ave che. e ja pramANe mAtRkApade mAM (varNAkSaromAM) paNa anekatAne sadbhAva hovAthI temane paNa kati (bahu) mAnI levAmAM Avela che. paryAyane paNa e ja kAraNe katirUpa mAnavAmAM Avela che. tathA saMgraha samudAya paNa bhinna bhinna hoya che, tethI anekatAnA sAdhamaeNthI saMgraha rUpa samudAyane paNa kati rUpa mAnI levAmAM Avyo che. "cattAri savvA', sapae yAra 412 Baa cha-(1) nAma sara, (2) sthApanA Aq4, (3) mAheza saba mana (4) ni21zeSa sa. nAma35 je sarva che tene nAmasarvaka kahe che. eTale ke " sava" evuM je nAma che, te nAmasarvaka che. A kathanane bhAvArtha A pramANe che--lokavyavahAra calAvavA bhATa sayatanAhi vastunu " sarvam " mej nAma 21mA Ave che tane nAma sa: 4Da che. " yadvA nAmnAM sarvakam " 4thanA 56 me 21 mA che. Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u02 0 59 eka-kati sarvazabdAnAM prarUpaNam 729 sthApanArthakaM sthApanayA - sarvametaditi kalpanayA sarva sthApanA sarvakam - akSAdi sarve dravyam / 2 / Adeza sarvakam - AdezanamA deza :- vyavahAraH, tasmAt sarvaM tadeva, vyavahAra sarvamityarthaH, AdezasarvatA ca bahutare padhAne vA bhavati, dRzyate ca loke yathAparigRhItabhaktamadhyAd bahutare bhukte'lpe cAvaziSTe sarvabhaktaM bhuktamiti, grAmapradhAneSu puruSeSu gateSu apradhAneSu cAvasthiteSu 'sarvo grAmo gata' iti ca vyavahAraH | 3 | nAbhI hai / sthApanA sarvakam " jisa kisI padArthameM " sarva " aisI jo sthApanA Aropa kara lI jAtI hai vaha sthApanA sarvaka hai, jaise- akSA diko meM " sarva " aisI sthApanA karalI jAtI hai| " " 46 Adeza sarvaka " -- Adeza nAma vyavahArakA hai, isa vyavahAra se jo sarva mAna liyA jAtA hai vaha Adeza sarvaka hai / yaha Adeza sarvatA bahutara meM, yA pradhAna meM hotI hai / jaise- lokaneM jaba ki bhojyapaGktimeM adhika AdamI jIpa jAte haiM aura thoDese bace rahate haiM, taba loga kaha diyA karate haiM ki saba jIma gye| athavA -- jitanA bhojana taiyAra kiyA gayA hai usameM se jaba adhikatara bhojana kharaca liyA jAtA hai aura thoDA bAkI bacA rahatA hai / to aisA vyavahAra dekhA jAtA hai ki saba bhojana khA liyA gayA hai yaha AdezakI apekSA sarvatA hai / aise hI jaba grAma pradhAna puruSa cale jAte haiM aura apradhAna puruSa rahabhI jAte haiM, to bhI saba grAMma calA gayA aisA vyavahAra hotA hai, yaha pradhAnakI apekSA sarvanA hai 3 / "" , " je ke I padArtha mAM " sava" evI je sthApanA ArepaNA 42vAmAM Ave che, tene ' sthApanA sarva'' che mare akSAhi mAM 'sarva' evI sthApanA karavAmAM Ave che. " Adeza sarvaka " maheza meTase vyavahAra te vyavahAranI apekSAe jene sa*' mAnI levAmAM Ave che tene ' Adeza sava kahe che A AdezasatA bahutaramAM athavA pradhAna ( mukhya ) mAM hAya che. jemake koi bhAjana samAramamAM adhika mANasAe jamI lIdhuM hAya ane theDAne ja jamavAnuM khakI hAya tyAre evuM kahevAmA Ave che ke sava leAkeA jamI gayA che athavA jeTalu bhAjana taiyAra karAvyuM hAya tenA adhi katara bhAga vaparAI gayA hoya ane ghaNA thADA bhAga vadhyuM. haiya, tyAre ema kahevAmAM Ave che ke saghaLI rasAI khavAI gaI che A prakAranI satAne AdezanI apekSa e satA kahe che e ja pramANe kAi sabhAmAMthI mukhya mukhya mANasA cAlyA jAya ane sAmAnya mANuseA ja bAkI rahetyAre paNa evuM kahevAmAM Ave che ke sau yAdayA gayA " mA pradhAnanI apekSAo ( sarvata) che. sa- 92 Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAta sUtre niravazeSa sarvakam - avazeSaH - zeSaH, taramAnnirgataM niravazepaM, tacca sarvaM ca niravazeSasarva tadeva niravazeSasarvakam - avaziSTavyaktimanAzritya sarvam yathA - ' sarve devA animiSA: ' atra nimeSarAhityaM sarveSu deveSu na tu kAmapi devavyaktiM vihAya tatiSThatIti / sarveSu bhaGgeSu svArthikaH kakAro bodhyaH | 4 | 0 59 // pUrvaM sarva nirUpitaM, tatprastAvAtsAmprataM sarvamanuSya kSetra paryantagate parvate pUrvAdiSu dikSu kUTAni nirUpayitumAha mUlam -- mANusuttarassa NaM pavvayassa cauddisiM cattAri kUDA paNNattA, taM jahA- rayaNe1, rayaNuccaera, savvarayaNe3, rayaNasaMcaye / // sU0 60 // " niravazeSa sarvakam " jo kisI bhI eka vyaktimeM rahane se bAkI na bace, arthAt samasta vyaktiyoMmeM rahe vaha niravazeSa sarva hai / jaise " sarve devA: - animiSAH " samasta deva nimeSa rahita haiM, yahAM nimeSarAhitya kisI bhI deva vyaktiko chor3akara nahIM rahatA hai / athavA- samasta padArtha sat svarUpa haiM, yahAM satrUpatA kisI bhI padArthako chor3akara nahIM rahatI hai, isa prakAra se yaha niravazeSasarvaka hai / yahAM sarvatra bhaGgoM meM svArthika kakAra huvA hai | sU0 59 // "" sarvakA nirUpaNa karake aba sUtrakAra sarvake prastAvako lekara sarva manuSya kSetra paryantagata parvata ke pUrvAdi dizAoMmeM kUToMkI nirUpaNA karate haiM / mANusuttarassa NaM pavvayassa cauddisiM cattAri " ityAdi. Adeza satAnu deSTAnta che niravazeSa sarvakam " ? saghaNI vyaktiyone lAgu paDI zake-eka paNa vyaktinA apavAda na rahe evA sarvAMne niravazeSa sarva' he che. prema " sarve devAH animiSAH " sarve (madhA) heve| anibhiSa (maTaku) hoya che. ahIM nimeSa rahitatAnA guNu dareka devane lAgU paDe che-eka paNa dhruva temAM apavAdarUpa nathI. athavA samarata padA 35 che. sat " ahIM sarUpatAnA eka paNa paTTAmAM abhAva nathI, ema samajI zakAya che. niravazeSa sakanuM A prakAranuM svarUpa che. ahIM bhAMgAomAM sarvatra svAki " ka 'sAgyo che // sU. 7 // 730 66 88 C sarvanuM nirUpaNu karIne have sUtrakAra sarva manuSya kSetragata parvatAnA pUrvAda dizAonA phrUTanuM nirUpaNa kare che-- mANusuttarassa NaM pavyarasa cauddisiM cattAri " ityAdi -- Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u.2 sU060 mAnuSottaraparvatasya kUTanirUpaNam 731 chAyA-mAnuSottarasya khalu parvatasya caturdizi catvAri kUTAni prajJaptAni, tadyathA-ratnaM 1, ratnoccayaM 2, sarvaratnaM 3, ratnasaMcayam 4 / sU0 60 // TIkA-" mANusuttarasse " tyAdi mAnupottarasya khalu parvatasya caturdizi catasRNAM dizAM samAhArazcaturdika tasmizcaturdizi, sUtre prAkRtatvAdanusvAraH catasRSu dakSiNapUrvAdiSu dikSu catvAri kUTAnizikharANi prajJaptAni, iha diggrahaNe vidizAM grahaNaM, catuSu koNeSvityarthaH / tAni kUTAni dakSiNapUrvAdidikrameNa nirUpayannAha-tadyatheti, ratnaM tadAkhyaM kUTaM ratnakUTamityarthaH, taca dakSiNapUrvasyAM dizi-agnikoNe dakSiNadigvati suparNakumArendrasya veNudevasya nivAsasthAnam 1, ___ tathA dakSiNapazcimadigantarAle-naitakoNe ratnocayaM-tadAkhyaM kUTaM ratnoccayakUTamityarthaH, tacca velamba sukhadamiti nAmAntaramapi majate, taskUTaM velambasya dakSiNadigvati vAyukumArendrasya vartate 2, ___ tathA-pUrvottarasyAM dizi-IzAnakoNe-sarvaratnaM-savaratnakUTa, tacca uttaradigyattino veNudAlinAmakasuparNakumArendrasya bodhyam 3, TIkArtha-puSkarAIkSetrameM mAnuSottara parvatake cAroM dizAoMmeM cAra kUTahaiM, yahA~ dizApadase pUrvAdi cAra dizAeM bhI lI gaI haiN| isI tarahase cAroM dizAoM aura vidizAoMmeM ye cAra kUTa phaile huve haiM / ratnakUTa dakSiNa pUrvadizAmeM agnikoNameM hai / yaha dakSiNa digvartI suparNakumArendra veNu. devakA nivAsasthAna hai 1, tathA dakSiNa-pazcimameM nainakoNameM ratnoccaya kUTa hai| isakA-" velamcasukhada " bhI nAma hai, yaha chUTa dakSiNa digvartI vAyukumArendra velambako hai 2, tathA-pUrvottarameM-IzAnakoNameM sarvaratna kUTa hai, yaha uttaradigvartI veNudAlika suparNakumArendrakA hai 3, pazcimo. 1 TakAtha-puSparAdha kSetramAM mAnuSettara parvatanI cAre dizAomAM cAra phUTa che. ahIM dizAda dvArA pUrvAdi cAra dizAo ane vidizAo paNa gRhIta thaI che. A rIte cAra dizAo ane vidizAomAM te cAra phUTa phelAyelA che dakSiNa-pUrva dizAmAM (agnikeNamAM) ratnakUTa AveluM che. te dakSiNa dizAvartI suparNakumAre veNudevanuM nivAsasthAna che. dakSiNa-pazcimamAM (naiRtyakeNamAM) ra caya kUTa AveluM che. tenuM bIjuM nAma "velammasukhada" che A phUTa dakSiNa dizAvatI vAyukumArendra velambanuM nivAsasthAna che pUrvottaramAM (izAna keNamAM) sarvaranakUTa AveluM che. te uttaradigvatI veNudAlika nAmanA suparNa kumArendranuM nivAsasthAna che. pazcimottare (vAyavyakoNamAM) ratnasaMcaya phUTa Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 732 sthAnAgane ___ tathA-pazcimottarasyAM dizi-vAyukoNe ratnasaMcayaM-ratnasaMcayakUTa, tacca 'prabhaJjana' nAmnA'pi prasiddha, tatkUTayuttaradiyatinaH prabhaJjananAmakavAyukumArendrasya vodhyam / uktaJca" dakSiNaputveNa rayaNa,-kUDaM garuDassa veNudevasta / dakSiNapacchima syaNu,-cayaM ca velaMvadevassa // 1 // puvyuttareNa saca,-rayaNaM devassa vennudaaliss| pacchima uttara rayaNa,-saMcaya kUDaM pabhaMjassa / / 2 // chAyA-dakSiNapUrva ratnakUTaM garuDasya veNudevasya / dakSiNa pazcime ratnocayaM ca velambadevasya // 1 // pUrvottare sarvaratnaM devasya veNudAle / pazcimottare ratnasaMcayakUTaM pramatasya (prabhaJjanasya ) // 2 // iha catuHsthAnakAnurovena kUTacatuSTayamevoktam , tadatiriktAnyapi dvAdaza kUTAni santi, tatra trINi trINi pUrvadakSiNapazcimottarAsu dvAdazApyakaikadevAdhiSThitAni santi, / uktaM ca" pugveNa tini kUDA dAhiNao tiNi tiNNi avareNaM / uttarao tinni bhave caudisi mANusanagarasa // 1 // " chAyA-pUrvasyAM (dizi) trINi kUTAni dakSiNataH trINi triinnyprenn| uttaratastrINi bhaveyuzcaturdizi mAnupanagasya // 1 // iti, evaM digvidigAzrayeNa tu sarvANi poDaza kUTAni bhavantIti / / mU0 60 // sara vAyukoNameM rattasaMcayakrUTa hai / yaha prabhaJjanabhI kahA jAtA hai, yaha uttaradigvartI prabhaJjana vAyukumArendrakA nivAsasthAna hai 4 / kahAbhI hai"dakkiNapuvveNa rayaNakUDa" ityAdi. yahAM catuHsthAnake anurodhase cAra kahe gaye haiM, inase atirikta aurabhI bAraha kUTa haiN| ye kUTa pUrva dakSiNa pazcima-uttara meM tIna tIna haiM aura pratyeka eka eka devAdhiSThita haiN| kahAbhI hai-pUvveNa tinni kUDA" ityAdi / yo dizA vidizAke Azrayase saba kUTa solaha hote haiM / / 60 / / AveluM che, tene pramajana paNa kahe che. te uttaradizvartI prabhaMjana nAmanA vAyumArendranu nivAsasthAna cha. 4yu 55 che -" dakkhigapuvveNa rayaNakUDa" ItyAdi. ahIM cAra sthAnane adhikAra cAlato hovAthI cAra phUTanI ja vAta karI che, paNa e sivAya bIjAM bAra phUTa paNa che. te kUTa pUrva-dakSiNa-pazcima ane uttaramAM traNa traNa che ane pratyeka phUTapara eka eka deva vase che. kAM pache hai-" pUvveNa tinni kUDA" tyAdi bhArI hizA! bhane vihi. 'zAsabhA pusa 16 phUTa che. // sU. 60 // Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA rokA sthA04302sU061 jambUdvIpagatabharatairavatayoH kAlanirUpaNam 733 pUrva mAnupottare parvate kUTAni nirUpitAni, samprati tenA''kRtakSetrANi nirUpayitumAha - ___mUlam-jaMbuddIve dIve araheravaesu vAsesu tIyAe ussappiNIe susamasusamAe samAe cattAri sAgarovamakoDAkoDIo kAlo hutthA, jaMbuddIve dIve bharaheravaesu vAsesu imIse osappiNIe susamasusamAe samAe cattAri sAgarovamakoDAkoDIo kAlo hutthA jaMbuddove dIve bharaheravaesu vAsesu AgamessAe ussappiNIe susamasusamAe samAe cattAri sAgarovamakoDAkoDIo kAlo bhavissai // sU0 61 // chAyA-jambUdvIpe dvIpe bharatairavatayovarSayoratItAyAmutsapiNyAM susamasuSamAyAM samAyAM catasraH sAgaropamakoTAkoTayaH kAlo'bhUt, jambUdvIpe dvIpe bharatairavatayovarSayorasyAmavasarpiNyAM supamasuSamAyAM samAyAM catasraH sAgaropamakoTAkoTayaH aba sUtrakAra ina kUToMse AvRtta kSetroMkI prarUpaNA sUtra kahate haiM " jaMbuddIve dIve bharaheracaelu" ityAdisUtrArtha-jambUdvIpameM bharata aura airavata kSetroM meM atIta utsarpiNI meM suSama suSamAkAlameM cAra sAgaropama koDAkoDIkA kAla thaa| jambUdvIpameM bharata aura airaktakSetra meM isa vartamAna avasarpiNImeM suSama suSamAkAlameM ArakameM cAra koTAkoTi sAgaropama kAla huvA thaa| isa jambUdvIpa have sUvakAra e kUTavaDe AvRta kSetranI prarUpaNa kare che. " jabuddIve dIve bharaheravaesu" tyA sUtrArtha-bUdvIpanA bharata ane ravata kSetramAM atIta utsarpiNImAM suSama suSamAkALamAM cAra sAgarepama keDADIne kALa hato jabUdvIpanA bhArata ane aravata kSetramAM vartamAna avasarpiNImAM paNa suSama suSamA Aro cAra kaTAkaTI sAgaropama pramANukALane hate. A jabUdvIpa nAmanA dvipanA bharata ane aravata kSetramAM bhaviSyanI utsarpiNImAM Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ fwq thAnAzAstra kAlo'bhUt jambUdvIpe dvIpe bharataravatayo varpayorAgamiSyantyAmutsapiNyAM supamasuSamAyAM samAyAM catasraH sAgaropamakoTAkoTayaH kAlo bhaviSyati / mu0 61 / TIkA-" jaMbuddIve " ityAdi-vyAkhyA spapTA / mU0 61 // kSetranirUpaNamasaGgAt kSetravizeSanirUpaNAmAha mUlam-jaMbuddIve dIve devakuru uttarakuru vajjAo cattAri akammabhUmIo paNNattAo, taM jahA-hemavae1, erannavae 2, harivAse 3, rammagavAse 4, cattAri vaTTaveyaDDapavvaA paNNatA, taM jahA-sahAvAI 1, viyaDAvAI2, gandhAvAI3, maalvNtpriyaae4|1 tattha NaM cattAri devA mahiDDiyA jAva paliovamaTTiiyA parivasaMti, taM jahAsAI 1, pabhAse 2, aruNe3, paume 4 / jaMbuddIve dIve mahAvidehavAse cauvihe paNNatte, taM jahApuvvavidahe1, avaravidehera, devakurA3, uttarakurA / savve'vi NaM NisaDhaNIlavaMtavAsaharapavvayA cattAri joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gAuyasayAI ujveheNaM pnnnnttaa| jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayasta purathimeNaM soyAe mahAnaIe uttarakUle cattAri vakkhArapavvayA paNNattA, taM jahA-cittakUDe 1, pamhakUDe 2, NaliNakUDe 3, egasele 4 / jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayasta purathimeNaM sIyAe mahAnaIe dAhiNakUle cattAri vakkhArapavyayA paNNattA, taM jahAtikUDe 1, vesamaNakUDe 2, aMjaNe3, mAyaMjaNe4 / nAmake dvIpameM sthita bharatakSetra aura airavata kSetra meM AgAmI utsarpi NImeM suSama suSamA cAra koTAkoTi sAgaropamakA kAla hogA, sUtrakI vyAkhyA spaSTa hai // sU0 61 // paNa suSama suSamA ArAne kALa cAra keTakeTI sAgaropamane haze. sU. 55 Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA04302 sU0 61 jambUdvIpagatabharatairavatayo' kAlanirUpaNam 735 jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa paccatthimeNaM sIodAe mahAnaIe dAhiNakUle cattAri vakkhArapabvayA paNNattA,taM jahAaMkAvaI1, pamhAvaI2, Asivise3, suhAvahe4 / jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa paccatthimeNaM sIodAe mahANaIe uttarakUle cattAri vakkhArapavvayA paNNatA, taM jahAcaMdapavvae?, sUrapavvae2, devapavae3, NAgapavvae 4 / / jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayasta causu vidisAsu cattAri vakkhArapavvayA papaNattA, taM jahA-somaNale 1, vijjuppame2, gandhamAyaNe 3, mAlavaMte 4 / jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse jahannapae cattAri arahaMtA pattAri cakkavaTTI cattAri baladevA cattAri vAsudevA uppanjisu vA uppajjati vA, uppajjistaMti vA / jaMbuddIve dIve maMdarapavvae cattAri vaNA paNNatA, taM jahAbhadasAlavaNe1, naMdaNavaNe2, somaNasavaNe3, paMDagavaNe4 / jaMbuddIve dIvemaMdare pavae paMDagavaNe cattAri abhisegasilAo paNNattAo, taM jahA-paMDukaMbalasilA1, aipaMDukaMbalasilA 2, rattakaMvalasilA3, airattakaMbalasilA 4 / ____ maMdaracUliyA NaM uvariM catvAri joyaNAiM vikkhaMbheNaM paNNattA / evaM dhAyaisaMDadIvapurathimovi kAlaM Adi karatA jAva maMdaracUliyatti / evaM jAva pukkharavaradIvapaccasthimaddhe jAva maMdaracUliyatti-jaMbuddIvagaAvassagaM tu kAlAo cUliyA jaav| dhAyaisaMDe pukkharavare ya puvAvare pAse |1||suu0 62 // Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 736 sthAnAstre chAyA-jambUdvIpe dvIpe devakurUttarakuruvAzcatastraH akarmabhUmayaH prAptA, tadyathAhaimavatam 1, airaNyavataM 2, harivarSe 3, ramyakarpam / / catvAro vRttavainADhayaparvatAH prajJAptAH, tadyathA-zabdApAtI 1, vikaTApAtI 2, gandhApAtI 3, mAlyAtparyAyaH 4) tatra khalu catvAro devA mahaddhikA yAvat palyopamasthitikAH parivasanti, tadyathA-svAtiH 1, prabhAsaH 2, aruNaH 3, padmaH 4 / jambUdvIpe dvIpe mahAvidehavapaM caturvidhaM prajJaptam , tadyathA-pUrvavideha. 1 apara videhaH 2, devakuravaH 3, uttarakuravaH 4, sarve'pi khalu nipadhanIlabadvarpadharaparvatAzcatvAri yojanazatAni Urdhvamuccatvena catvAri gavyUtazAni udvedhena prajJaptAH, kSetra nirUpaNake praptadga se sUtrakAra ava kSetra vizeSakI nirUpaNA karate haiM / " jaMbuddIve dIve devakuru uttarakuru vajAo" ityAdi sUtrArtha-jambUdvIpa nAmake isa dvIpameM devakuru aura uttarakuruko choDakara cAra akarma bhUmiyAM kahI gaI haiM, jaise-hemavata 1, airaNyavata 2, harivarSa 3, aura rampakavarSa 4 / cAra vRttavaitADhaya parvata kahe gaye haiM, jaisezabdApAtI 1, vikaTApAtI 2, gandhApAtI 3, mAlyavatparyAya 4 / vahAM cAra mahardika deva yAvat palyopamako sthitivAle khAtI 1, prabhAsa 2, aruNa 3 aura padma 4 rahate haiM / jambUdvIpameM mahAvideha kSetra cAra prakArakA kahA gayA hai, pUrvavideha 1, aparavideha 2, devakuru 3, uttaraaru 4 / samasta niSadha aura nIlavanta varSadhara parvata cAraso yojana UMce haiM aura udvedhase bhUmimeM cArasau gavyUtipramAga haiM / jambUdvIpameM jo mandara kSetranirUpaNanA saMbaMdhanI apekSAe have sUtrakAra kSetravizeSanI prarUpaNA 42 cha. " jaMbuddIve dIye devakuruuttarakuruvajjAo" tya:* sUtrArtha-bUdvIpa nAmanA A dvIpamAM devakuru ane uttarakuru sivAyanA A " cAra kSetre ne akarmabhUmie kaDI che, temanAM nAma A pramANe che-(1) haimavata, (2) madhyavata, (3) vivarSa ane (4) 2bhyaq. ___ yA vRttavaitAdaya pati 4i cha, tamanA nAma mA prabhArI cha-(1 zahApAtI, (2) vipAtI (3) nyAyAtI mane (4) mAyavatparyAya, tyo palyopamanI sthitivALA cAra mahaddhika Adi vizeSaNavALA de rahe che. te hevAnAM nAma mA pramANe cha-(1) svAtI, (2) prabhAsa, (3) maru mana (4) pa. jaMbudvIpamAM mahAvideha kSetra cAra prakAranA kahyAM che - (1) pUrva vira, (2) a52 viDa, (3) devaru mane (4) utta22. samasta niSadha ane nIlavanta varSadhara parvata cAraso jana UMcA che, ane temane ukela Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA04502sU061 jambUdvIpagatabharatairavatayo kAlanirUpaNam 137 jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastyena zItAyA mahAnadyA uttare kUle catvAro vakSaskAraparvatAH prajJaptAH, tadyathA - citrakUTa: 1, pakSmakUTaH 2, nalinakUTaH 3, ekazailaH 4 // jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya pAzcAtye zIvAyA mahAnadyA dakSiNakUle catvAro vakSaskAraparvatAH prajJaptAH, tadyathA - trikUTaH 1, vaizravaNakUTaH 2, aJjanaH 3, mAtaJjanaH 4 | jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya pAzcAtye zItodAyA mahAnadyA dakSiNakUle cAro vakSaskAra parvatAH prajJaptAH, tadyathA - aGkAvatI 1, pakSmAvatI 2, AzIviSa: 3, sukhAvahaH 4 | jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya pAzcAtye zItodAyA mahAnadyA uttarakUThe catvAro vakSaskAraparvatAH prajJatAH, tadyathA candraparvataH 1 sUryaparvataH 2 devaparvataH 3, nAgaparvataH 4 | parvata hai, usakI pUrva dizA meM sthita sImA mahA nadI ke uttaraklapara cAra vakSaskAra parvata haiM jaise - citrakUTa 1, pakSmakUTa 2, nalinakUTa 3 ekaraula 4 jambUdvIpameM mandara parvatakI pazcima dizAmeM zItA mahA nadIke dakSiNa taTapara cAra vakSaskAra parvata kahe gaye haiM, trikUTa 1, vaizravaNakUTa 2, aMjana 3, mAtaJjana 4 / jambUdrIpake mandara parvatakI pazcima dizAmeM zItodA mahAnadI ke taTapara cAra vakSaskAra parvana haiM, aGkAyatI, pakSmAvatI, AzIviSa aura sukhAvaha4 | isI zItodA mahAnadI ke uttara taTapara cAra vakSaskAra parvata haiM unake nama-candra parvata 1, sUrya parvana 2, deva parvata 3, nAga parvata 4 hai / jambudvIpa ke mandara parvatakI cAroM vidizAmeM cAra (bhUmigata vistAra)cArase gagRti (kAsa) pramANu che ja budvIpamAM je mandara pata chetenI pUrva dizAmAM AvelI zItA nadIne uttara kinAre cAra vakSaskAra pava tA che, temanAM nAma yA pramANe che - (1) citraTa, (2) pakSmaTa, (3) nasinaiTa ane (4) eka zailI ja bUDhIpamAM mandara parvatanI pazcima dizAmAM zItA mahAnadInA dakSiNu kinArA para A yAra vakSasra parvatI che - (1) trikUTa, (2) vaizravAtha 22, (3) ana bhane (4) bhAtaMbhana mUdvIpamA bhandara parvatanI pazcima dizAmAM je zIteAnA nAmanI mahAnadI che tenA dakSiNa taTapara cAra vRkSas42 parvata mAvenA che - (1) sAvatI, (2) pakSabhAvatI, ( 3 ) mAzIviSa ane (4) sukhAvahu, e ja zInAdA nadInA uttara taTapara nIce pramANe cAra vakSas42 prvte| che te // nAbhI - (1) andra parvata, (2) sUrya parvata, (3) heva parvata sa- 13 Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -- sthAnAnasatre 738 jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya catasapu vidikSu catvAro vakSaskAraparvatAH prajJaptAH, tadyathA-saumanasaH 1 vidyutpabhaH 2, gandhamAdanaH 3, mAlyavAn 4 / jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe jaghanyapade catvAro'haMntaH, catvArazcakravartinaH, catvAro valadevAH, catvAro vAsudevAH udapadyanta vA utpadyante vA utpatsyante vA / jambUdvIpe dvIpe mandaraparvate catvAri vanAni prajJaptAni, tadyathA-bhadrazAlavanaM 1, nandanayanaM 2, saumanasavanaM 3, paNThakavanam / / jambUdvIpe dvIpe mandare parvate paNDakavane catasro'bhiSekazilAH prajJaptAH, tadyathApANDukambalazilA 1, atipANDukambalazilA 2, raktakambalazilA, 3, atirakta kamvalazilA 4 / mandaracUlikA khalu upari catvAri yojanAni viSkambheNa prajJaptA, evaM dhAtakIkhaN'dvIpapaurastyA'pi kAlamAdi kRtvA yAvat mandaracUliketi / evaM yAvat vakSaskAra parvata saumanasa 1, vidyutprabha 2, gandhamAdana 3, nAlyavAna haiM / jambUdvIpameM mahAvideha kSetrameM jaghanya padameM cAra arhanta, cAra cakravartI, cAra-baladeva, cAra vAsudeva utpanna hote haiM aura AgebhI utpanna hoNge| jambUdIpake mandara parvatapara cAra vana haiM, bhadrazAlavana 1, nandanavana 2, saumanasavana 3, paNDa kavana 4 / jambUdIpameM andara parvatapara sthita paNDakavana meM cAra abhiSeka zilAeM haiM / pANDa kambalazilA 1, ati pANDukambalazilA 2, rakta kampalazilA 3, atiraktakambalazilA 4 / mandarakI cUlikA viSkambhale UparameM cAra yojanakI kahI gaI hai| isI tarahase dhAtakI khaNDa chIpake paurastyArdha meM bhI kAlase lekara yAvat mandaracUlikA takakA laya pATha kahanA cAhiye, isI taraha yAvat puSkaraghara dvIpake pAzcAtyAdhama bhI jambUdvIpakAvazyaka kAlase lekara cUlikA taka ane (4) nAga parvata. jambudvIpanA mandara parvatanI cAra vidizAomAM saumanasa, vidyu...bha, gandhamAdana ane mAlyavAna nAmanA cAra vakSaskAra parvate che. jabUdvIpanA mahAvideha kSetramAM jaghanyanI apekSAe ca ra ahaMta, cAra cakravatI, cAra baLadeva ane cAra vAsudeva utpanna thAya che ane bhaviSyamAM paNa utpanna thaze ja khUdvIpamAM mandara parvata para cAra vana che- 1) bhadrazAlavn, (2) nandanavana, (3) sImAnasapana mana (4) 54vana dIpamA bhanda2 5. para AvelA paMDaka vanamAM cAra abhiSeka zilAo che. temanAM nAma A pramANe che. (1) 5iveleel, (2) matipainazikSA, (3) 24 zikSA ane (4) atiraktakambalazilA. e ja pramANe puSkaravaradvIpanA aparAdha paryantanA viSayamAM paNu ja bUDhIpanA jevuM ja kALathI laIne cUlikA paryantanuM Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA kA sthA04302 sU061 jambUddhopagatabharatairavatayoH kAlanirUpaNam 79 puSkaravaradvIpapAzcAtyAddhe yAvat mandaracUliketi jambUdvIpakAvazyakaM tu kAlAt cUlikoM yAvat / dhAtakIkhaNDe puSkaravare ca pUrvAMpare pArthe / 1 / sU0 62 / TIkA- jaMbuddIve dIve " ityAdi-jambUdvIpanAmake dvIpe devacaruttarakuruvarjAH devakuruttarakRrUna varjayitvA catastraH akarmabhUmayaH-karmANi-kRpivANijyAdIni tAni na santi yAsu tathAbhUtA bhUmayaH, prajJaptA: kathitAH, tythaahaimvtmityaadi| . kA kahanA caahiye| tAtparya yaha hai ki dhAtakIkhaNDameM puSkaraparArdhameM aura inake pUrva apara pAzvameM bhI pUrvokta saba kathana kaha lenA caahiye| TIkArya-kRSi-vANijya Adi karma jina bhUmiyoM meM ho, ve karmamiyAM haiM aura inase bhinna bhUmi akarmabhUmi hai / bharata-haimavata-harivarSa-videha, ramyaka-airaNyavata-airavata ina sAta kSetromeMse haimavata, harivarSa, ramyaka ye tIna akarmabhUmi kSetra hai| ina sAta kSetromeM bharatakSetra dakSiNakI ora avsthithai| bharatase uttara meM haimavata, isake uttara meM hariva, isase uttarameM videha, isake uttarameM ramghaka, isake untara meM airaNyavata, isake uttarameM airakta kSetra hai| vyavahAra siddhi dizAke niyamAnusAra meru parvata sAtoM kSetroMke uttara bhAgameM avasthita hai| devakuru aura uttarakuruko choDakara jo akarmabhUmike kSetra cAra kahe gaye haiM usakA kAraNa yaha hai ki ye do kSetra mahAvidehake hI kathana samajavuM eTale ke dhAtakIkhaMDamAM, puSkaravAmAM ane tenA pUrva ane pazcima vibhAgomAM paNa upara mujabanuM samasta kathana thavuM joIe. TIkAI-kRSi, vANijya Adi karmano je bhUmiomAM sakSA hoya che, te bhUmiene karmabhUmio kahe che, paNa jyAM temano abhAva che evI bhUmione mama bhUmikA 49 che marata, bhakta, sviSaH, viTeDa, 2-54, au24yavata, ane aravata, A sAta kSetramAMthI haimavata, harivarSa ane ramyA, A traNa akarmabhUmikSetre che. A sAta kSetromAMnuM bharatakSetra dakSiNamAM avasthita che. bharatanI uttare haimavata, hemavatanI uttare harivarSa, harivarSanI uttare videha, videhanI uttare ramyaka, rasyakanI uttare araNyavata ane airaNyavatanI uttare aravata kSetra che, vyavahAra siddha dizAnA niyamAnusAra meru parvata sAte kSetronA uttara bhAgamAM AveluM che. akarmabhUminA cAra kSetra kahyAM che. temAM kevakuru ane uttarakurune samAveza nahIM karavAnuM kAraNa e che ke te baMne mahAvidya Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 sthAnAtasU tathA - vRttacaivADha parvatAH- vartulAkAravaitAdathanAmakA girayaH zabdApAtivikaTApAti - gandhApAti- mAlyavatparyAyAbhidheyAthavAraH santi / tatraikaikasmin parvate krameNa svAti - prabhAsA - 'ruNa - padma nAmakAJcatvAro devAH santi / te ca maharddhikA yAvat palyopamasthitikA bodhyA / 1 tathA - jambUdvIpAntargataM yanmahAvidehakSetraM tatra pUrvavidehApara videza - devakurUtarakurunAmakAni catvAri varSANi kSetrANi vijJeyAni / tathA-nipadhanAmakA nIlavannAmakAtha ye varSadharaparvatAH santi te sarve'pi UrdhvaM muccatvena caturyo janazatapramANA, udvedhena bhUmau ca caturgavyUtazata pramANA vijJeyAH / atra ganyUtazabdaH krozavAcakaH / bhAga haiM, parantu inameM bhI yugalikoM kI vastI hai, isaliye - sAta kSetro meM isakI svatantra rUpase gaNanA nahIM kI gaI hai / athavA catuHsthAnake anurodhase yahAM inheM nahIM liyA gayA hai| vartula AkAravAle honese vikaTApAti- ganyApAti Adi parvatoMko vRttavaitADhya parvata kahA gayA hai / ina cAra vRttavaitAdvaya parvatomeM kramazaH eka - 2 vRttavaitADhya parvata para eka 2 maharddhika svAtI, prabhAsa Adi nAmavAle deva rahate haiM, ina pratyekakI eka palyopama sthiti hai / jambUdvIpa ke antargata jo mahAvideha kSetra hai, usameM pUrvavideha, aparavideha, devakuru, aura uttarakuru ye cAra kSetra haiM / videhakSetra meM niSadha, nIla ye do parvata haiM / inase hI uttarakuru aura devakurukI sImA nizcita hotI hai| ina donoM parvanoMkI uMcAi cAraso yojanakI hai, tathA udvedha bhUmike andara cAra sau kosa taka hai| yahAM gavyUti zabdase 1 kosa liyA gayA hai / hanA ja bhAge che, parantu te bhAgamAM paNa yugalikAnI vastI che, tethI sAta kSetrAmAM paNa temanI svataMtra rUpe gaNanA karI nathI athavA cAra sthAnanA adhikAra cAlatA haiAvAthI temane ahIM gaNAvavAmAM Avela nathI vikaTApAtI, gandhApAtI Adi pavatA vartulAkAravALA hovAthI temane vRttavaitADhaya patA kahyA che. te pratyeka vRttavaitADhaya paryaMta paeika eka maharSika Adi vizeSazevALA ane eka eka palyApamanI sthitivALA deva vase che temanAM nAma svAti, prabhAsa, aruNu ane padma che ja nUdvIpamAM je mahAvideha kSetra che, temAM pUvideha, apara videha, devakuru ane uttarakuru A ca ra kSetra che. videha kSetramAM niSadha ane nIla nAmanA be parvata che. te patAnI madadathI ja uttara kuru ane devakurunI sImA nizcita thAya che A mane padegtAnI UMcAI cArasA caiAjananI che tathA udveSa-bhUminI aMdaranA temanA vistAra 400 gagRtipramANu hyo che. ahIM gaLyuti padanA artha ekakesa (gA) thAya che. Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA rokA sthA0 47.2sU061 jambUdvIpagatabharatairavatayo kAlanirUpaNa 741 samprati jambUdvIpastha mandaraparvatasya pUrva pazcimadizovidikSu ca yAvanto yanAma kAca vakSaskAraparvatAH santi tAnAha-"jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa' ityAdinA / asya sandarbhasyAyamabhiprAyaH-jambUdvIpastha mandaraparvatasya pUrva syAM dizi zItAyA mahAnadyA uttare taTe citrakUTa-pakSmakUTa-nalinakUTe-phazailanAma kAzcatvAro vakSaskAraparvatAH santi / tathA-mandaraparvatasya pUrvasyAM dizi zItodA mahAnadyA dakSiNe taTe citrakUTa-vaizravaNakUTA 'Jjana mAtaJjananAmakAzcatvAro vakSaskAraparvatAH santi / tathA-sandaraparvatasya pazcimAyAM dizi zItodAmahAnadyA dakSiNe taTe-aGkAvatI-pakSmAvatyAzIviSa - sukhAvahanAmakAzcatvAro vakSaskAraparvatAH santi / tathA-mandarasya parvatasya pazcimAyAM dizi zItodA mahAnadyA uttare taTecandraparvata-sUryaparvata-devaparvata - nAgaparvata nAmakAzcatvAro vakSaskAraparvatAH santi / tathA-mandaraparvatasya aizAnyAdiSu catasRSu vidikSu-koNeSu-krameNa sauma. nasa-vidyutprabha-gandhamAdana - mAlyavadabhidheyAzcatvAro vakSaskAraparvatAH santi / jambUdvIpake mandara parvatakI pUrva dizAmeM zItA mahAnadI ke uttara taTapara citrakUTa Adi vakSaskAra parvata cAra haiM / dakSiNa taTapara citrakUTa vaizravaNa, aJjana, mAtaJjana ye cAra vakSaskAra parvata haiM / tathA-mandara parvatakI pazcima dizAmeM zItodA mahAnadIke dakSiNa taTapara aGkAvatI, pakSmAvatI, AzIviSa aura sugvAvaha nAmake cAra vakSaskAra parvata haiM / tathA-uttara taTapara candra parvata, sUrya parvata deva parvata, nAga parvata ye cAra vakSaskAra parvata haiN| tathA-mandara parvatako IzAna Adi cAroM dizAomeM kramaza:-saumana, vidyutprabha, gandhamAdana, mAlyavAn ye cAra vakSaskAra parvata haiN| tAtparya aisA hai-mandara parvatakI pUrva dizAmeM zItA nadIke uttara taTapara cAra,dakSiNa taTapara bhI cAra, mandara parvatakI pazcima dizAmeM zItodA jaMbudvIpanA mandara parvatanI pUrva dizAmAM zItA nAmanI mahAnadInA uttara taTapara citrakUTa Adi cAra vakSaskAra parvate AvelA che, ane dakSiNa taTapara citrakUTa, vaizravaNakUTa, aMjana ane mAtaMjana, e cAra vakSaskAra parvata che. mandara parvatanI pazcima dizAmAM zIdA mahAnadIne dakSiNa taTapara aMkAvatI, padmAvatI, AzIviSa ane sukhAvaha nAmanA cAra vakSaskAra parvate cha, tathA uttara taTa52 (1) ya yata, (2) sUrya 51ta, (3) he pakta ane (4) nAga parvata, e cAra vakSaskAra parvate che. mandara parvatanI IzA nAdi cAra vidizAomAM anukrame saumana, vidyu...bha, gadhamAdana ane mAlyavAnuM, e cAra vakSaskAra parvate che. A kathanane bhAvArtha e che ke mandara Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAmasU hara ayaM bhAvaH mandaraparvatasya pUrvasyAM dizi zItAmahAnadyA uttarataTe catvAraH 4 evaM dakSiNataTespi catvAraH / mandaraparvatasya pazcimAyAM dizi gItodA mahAnadyA dakSiNataTe catvAraH 4 / evamuttarataTe'pi catvAraH / mandaraparvatasya aizAnyAdiSu caturSu koNeSu pratyekamekaikatvena catvAraH 4 | ' tathA - jambUdvIpasya mahAvidehavarSe jaghanyapade-padyate gamyate iti padaM = saMkhyAsthAnaM, jaghanyaM = sarvahInaM ca yat padaM tat jaghanyapadaM tasmin nAtinyUnasaMkhyAyAM catvAro'rhantaH catvArathakravartinaH, catvAro valadevA, catvAro vAsudevAca utpannAH, utpadyante, utpasyante veti / tathA - jambudvIpastha mandaraparvate bhadrazAlavana - nandanavana - saumanasavana -paNDakavanAbhidheyAni catvAri vanAni santi / tatra bhadrazAlavanaM bhUmau nandanavana - saumanasavane mekhalA yugale, paNDakavanaM ca zikhare / uktAcAca gAthAH mahA nadIke uttara taTapara 4, dakSiNa taTapara bhI 4, mandara parvata kI pazcima dizAmeM zItodA mahAnadI ke dakSiNa taTapura 4, uttara taTapara bhI cAra, aura mandara parvatakI IzAna Adi cAra koNoMpara pratyeka koNameM eka-2 isa prakAra se 4 vakSaskAra haiM / - jambUdvIpa ke mahAvideha varSa meM jaghanyapada meM nyUnA'tinyUna saMkhyA meM kamase kama cAra arhanta, cAra cakravartI, cAra vAmudeva huye haiM, aura hoMge / tathA - jambUdvIpameM mandara parvata para bhadrazAlavana, nandanavana, sauma nasavana, aura paNDakavana ye cAra vana haiM / inameM bhadrazAlavana jamInapara nandanavana aura saumanasavana mekhalA yugalavara evaM paNDakavana zikharapara haiM / yahAM isa prakAra se gAthAeM kahI gaI haiM / parvatanI pUrva dizAmAM vahetI zItA nadInA uttara taTapara 4, dakSiNa taTapara pazu 4, mandara parvatanI pazcima dizAmAM zItehA nAmanI mahAnadInA uttara taTapara cAra ane dakSiNa taTapara paNa 4 vakSaskAra parvata che mandara paryaMtanI izAna, agni, naiRRtya ane vAyavyamAM eka eka eTale ke cAre khUNAemAM kula 4 vakSaskAra pava tA che. jakhUdrIpanA mahAvideha kSetramAM jaghanyanI apekSAe-nyUnAtinyUna sakhyAmAM ochAmAM ochA cAra arhata, cAra cakravartI ane cAra vAsudeva utpanna thayA che ane utpanna thaze paNa kharAM, tathA jamUdrIpamAM mandara pata para bhadrazAlavana, nandanavana, saumanasavana ane paDakavana, e cAra vana che. temAMnuM bhadrazAlavana bhUtala pAse, nandanavana ane saumanasavana mekhalA yugala pura ane paDakavana zikharapura che. ahI A pramANe gAyAe kahI che-- Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suSA TokA sthA74u022062 jambUdvIpagatamaratairavatayoH kArlAnarUpaNam 743 " bAvIsa sahassAi, puvAvaramerumasAlavaNaM / aDrAijjasayA uNa, dAhiNapAse ya uttarao // 1 // paMceva joyaNasae, uDUM gaMtUNa paMcasayapihulaM / naMdaNavaNaM sumeru, parikkhivittA ThiyaM rammaM / 2 // vAsaTi sahassAI paMceva sayAI naMdaNavaNAo / ur3a gaMtUNa vaNaM, somaNasa naMdaNavaNasaricchaM // 3 // somaNasAo tIsaM, chacca sahasse vilaggiUNa giri / vimalajalakuMDagahaNaM, havai vaNaM paMDayaM sihare // 4 // cattAri joyaNasayA cauNauyA cakkavAlI ruMdaM / igatIsa joyaNasayA vAsaTThI parirao tassa // 5 // " chAyA-dvAviMzatisahasrANi pUrvAparamerau bhadrazAlavanam / arddhavatIyazatAni punaH dakSiNapArzve ca uttarataH // 1 // paJcaiva yojanazatAni USaM gatvA paJcazapRthulamta / nandanavanaM sumeruM parikSipya sthitaM ramyam // 2 // dvApaSTisahasrANi pazcaiva zatAni nandanavanAt / Urca gatvA vanaM saumanasaM nandanavanasadRzam // 3 // saumanasAt viMzat paT ca sahasrANi vilagyagirim / vimalajalakuNDagahanaM bhavati vana paNDakaM zikhare // 4 // catvAri yojanazatAni caturnavatiM cakravAlato vistaarH| ekatriMzadyojanazatAni dvipaSTiM parirayastasya // 5 // iti tathA-jambUdvIpagatamandaraparvatasya paNDakavane abhiSekazilAH-tIrthaGkarANAmabhiSekArthAH zilA abhiSekazilAH, yatra tIrthaGkarANAmabhiSeko bhavati, tAzcatasraHpANDukambalAdayaH zilA mandaracUlikAyAH pUrvadakSiNapazcimottarAsu dikSu krameNa __ " yAvIsasahassAI" ityAdi / tathA-jambUdvIpagata mandara parvata para jo paNDakavana hai usameM jinapara tirthaGkaroMkA zubhAbhiSeka hotA hai aisI cAra zilAeM haiN| inake nAma-pANDukambala aadihaiN| ye zilAeM mandara cUlikAkI pUrva, dakSiNa, pazcima aura uttara dizAmeM kramazaH haiN| mandara "vAvIsasaharasAiM" yAha. jabudvIpanA mandara parvata para je paMDakavana che temAM cAra abhiSeka zilAo che, je zilAo para tirtha karene zubhAbhiSeka thAya che. te abhiSeka zilAonAM nAma A pramANe che-pAMDukambala zilA Adi cAra nAma sUtrA Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 744 bodhyAH / mandaracUlikA - mandaragirizikharaM khalu upari agre viSkambheNa vistAreNa catvAri yojanAni caturyojanavistIrNoparitana mAgAH prajJaptAH / itthaM jambUdvIpasya vastujAtamabhivAya samprati dhAtakIkhaNDadvIpa - puSkaravaradvIpayoH pratyekaM paurastyArddhapAvAcyArddhayo vastujAtamabhidhAtumAha-' evaM dhAyasaMdIpura sthimaddhe vi' ityAdi / , evam anena prakAreNa - jambUdIpAlApakaprakAreNa dhAtakIkhaNDadvIpapaurastyA'pi kAlam = tIyAe ussappiNIe susamanusamAe samAeM' iti pUrvoktaM kAlam Adi kutvA =nArabhya yAvat mandaracUliketi = ' maMdaracUliyANaM ucariM cattAri joyaNAI vikakhaMbheNaM paNNattA " ityantAH sarve AlApakA bodhyAH / ayaM mAtraH - ' dhAyaimaMDadIpurasthimadve bharaheravAsa tIyAe ussappiNIe susama susamAe samAe ' ityArabhya ' maMdaracUliyAgaM uvariM cattAri joyagAi vikkhaMgirise zikharakA nAma mandaracUlikA hai / isake Age bhAgakA vistAra cAra yojanA hai, arthAt isakA jo uparitana bhAga hai vaha cAra yojana vistRta hai| isa prakAra se jambUdvIpameM vastu jAtakA kathana karake aya sUtrakAra ghAtakIkhaNDa, evaM puSkaravara dvIpake paurastyArdha aura pAzcAtyArtha meM vastujAtakA kathana karaneke liye " evaM dhAyaiDadIvapurasthi maddhe vi" ityAdi rUpase kathana karate haiM, ve kahate haiM ki jaisA yaha AlApa prakAra jambUdvIpake sambandharme kahA gayA hai, vaisAhI AlApa prakAra dhAtakIkhaNDa dvIpake paurastyAImeM bhI kAlase lagAkara mandara cUlikA takakA kaha lenA cAhiye / arthAt -" dhAvaiDadIvapura sthimaddhe bharahe ravaesu vAsesu tIyAe ussappiNIe susama susamAe samAe " thamAM ApyA anusAra samajavA te zilAe anukrame mandara parvatanI pUrvI, dakSiNa, pazcima ane uttara dizAmAM che. mandara parvatanA zikharanu nAma maMdara cUlikA che tenA sauthI uparanA bhAganA vistAra cAra yeAjatanA che pramANe ja budvIpanA padArthAnuM kathana karIne have sUtrakAra dhAtakIkhaDa dvIpa ane puSkaravara dvIpanA pUrvAdha ane pazcimAnA padArthAMnuM cAra sthAnane anulakSIne athana re che " evaM dhAyaisaMDadIvapuratthimaddhe vi" ityAdi A A sUtrapaTha dvArA sUtrakAra evuM sUcana kare che ke kALathI laIne mandara cUlikA pantanuM jevuM kathana ja khUdbIpanA viSayamAM karavAmAM AvyuM che, evu' ja thana dhAtakIkha'Da dvIpanA pUrvI viSe paNa samajI levuM. eTale ke" ghAyaisaMDadItrapuratthimaddhe bharadekhapasu vAsesu tIyAe utsapiNIe susama - supamA samAe " aDIMthI za3 urIne "maMdaracUliyANaM uvari catAri joya * Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supA TIkA sthA04 302sU062 jambUdvIpAtabharataravatayo kAlanirUpaNam 745 bheNaM paNNattA' ityantA AlApakAH atra yodhyA iti / evam anena prakAreNaiva 'jAva'-yAvatpadena-dhAtakIkhaNDadvIpapAcAtyAI - puSkaravaradvIpapaurastyAIyograhaNam / tatazca-dhAtakIkhaNDadvIpapAzcAttyAH -puSkaravaradvIpapaurastyADhe puSpharavaradvIpapAzcAtyAddhaM ca utta vA tadanantara pratyekatra ' bharaheravaes vAsesu tIyAe ussappiNIe susamasusamAe samAe ' itye prakAreNa yAvat mandaracUliketi= 'maMdaracUliyANaM uparicattAri joyaNADa vikhaMbheNaM paNNatA' ityantA AlApakA vaktavyA iti| ____ amumevArtha draDhayituM saMgrahagAthAmupanyasyati-" jaMbuddIvaga' ityAdi jambUdvIpAvazyaka-jambUdvIpasyedaM jambUdvIpakaM tacca tadAvazyakam avazyaMbhAvitvAdvA'vazyavAyahAMse lagAkara "maMdaracUliyANaM uvari cattAri joSaNAi vikhaMbheNaM paNNattA" yahAM takakA kathana yahAM kahA gayA hai. isI prakAra yAvatagrAhya dhAtakIkhaNDa dIpa pAzcAtyaddha-evaM puSkaravara dvIpa paurastyAI, aura puSkaravara dvIpa pAzcAtyAI meM bhI kathana karanA caahiye| aura isake bAda vahAMke bharatakSetra, evaM airavata kSetra meM atIta utsarpiNIke suSama suSamA ArAmeM 4 koTAkoTi sAgaropamakA kAla thA / ityAdi pUrvokta saba pATha-maMdaracUliyANaM uvari cattAri joyaNAI vikkhaMbheNaM paNNattA) isa pAThAnta taka kathana yahAM bhI kahA gayA hai| aisA samaja lenA cAhie tAtparya kevala yahI hai ki jambudvIpake bharata aura airavata kSetrakI jaisI vyavasthA siddhAnta zAstra meM pragaTakI gaIhai vaisI hI vyavasthA dhAtakIkhaNDa aura puSkarAdha dvIpa meM bhI hai| isI arthako dRDha karaneke liye ima" jaMbuddIvaga" gAthAkA ullekha kiyA gayA hai, isa gAthAmeM yaha puSTa kiyA gayA hai ki-jambUdvIpA'vazyaka NAI vikkhaMbheNa paNNattA " sUtrapATha 5-tanuM na pAtI' dIpanA pUrvArdha viSe paNa samajavuM, evuM ja kathana ghAtakIkhaDa dvIpanA pazcimAI, puSkaradvIpanA pUrvAdha ane puSkaravAra dvIpanA aparAdha vize paNa samajI levuM eTale ke tyAMnA bharatakSetra, ane airavatakSetramAM atIta (bhUtakALanI ) utsapiNIne suSamasuSamA A 4 ke TArkaTi sAgaropamakALane hete, ItyAdi saMpUrNa sUtrapATha ahIM paNa grahaNa thavo joIe "maMdara cUlikAne sauthI uparano bhAga cAra yojanA vistArane che " A sUtrapATha parvatanuM kathana ahIM paNa samajI levuM A kathananuM tAtparya eTaluM ja che ke jaMbudvIpanA bharata ane aravatanA jevI ja vyavasthA dhAtakIkhaMDa ane puSkarAI dvIpamAM paNa hAya che. me pAtuM samaya 42 / bhATa "jabudvotraga" chatyAlAyA ApavAmAM Avela che te gAthAmAM e vAtane pratipAdana karavAmAM AvI che ke jaMbudvIpAvazyaka (jabUdvIpamAM jenuM kathana karAyuM che te) samasta vastu sa0-14 Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 746 sthAnAzastre cyatvAt , iti jambUdvIpAvazyakam , yadvA-'jaMvUddIvagAvassagaM' ityasya 'jambUdvIpagAvazyakami '-ticchAyA, tatpakSe-jambUdvIpaM gacchatIti jambUdvI paga-jambUdvIpagataM, taccatadAvazyaka vastujAtaM jambUdvIpagAtazyakamityarthaH, iha tu zabdaH pAdapUraNArthaH, kuta Arazya kiyatparyanta jambUdvIpakA (gA) vazyakaM bhaNanIyamityapekSAyAmAha-" kAlAo cUliyA jAve "-ti-kAlAdArabhya cUlikA yAtat-supamasupamA rUpakAlAlApakAdArabhya cUlikA'-mandaracUlikAlApakaparyantaM yadvastujAtamuktaM tat dhAtakIkhaNDe puSkaravare ca dvIpe " puccAvare " pUrvApare-pUrvacAparacetyanayoH samAhAraH pUrvAparaM tasmin pUrvApare pUrva pazcime ca 'pAse ' pArzva-bhAge, yadvAdhAtakIkhaNDa-puSkaravaradvIpayoH pratyekaM pUrvAMpareSu pauraratyapAzcAtyeSu varSeSu vA kSetreSu samasaMkhyakaM bodhyaM na tu nyUnAdhikamiti bhAvaH // sU0 62 // pUrva jambUdvIpe kUTA''takSetrANi nirUpitAni, samprati jambUdvIpasya dvArANi nirUpayitumAha mUlam ----jaMbuddIvasta NaM dIvassa cattAri dArA paNNattA, taM jahA-vijaye 1, vejayaMte 2, jayaMte 3, aparAjie 4 / te NaM dArA cattAri joyaNAiM vikkhaMbheNaM tAvaiyaM ceva paveseNaM pnnnnttaa| tattha NaM cattAri devA mahiDDiyA jAva paliovasATiiA parivasaMti-vijae 1, vejayaMte 2, jayaMte 3, aparAjie 4 ||suu063|| - chAyA-jambUdvIpasya khala dvIpasya catvAri dvArANi prajJaptAni, tadyathAvijayaM 1, vaijayantaM 2, jayantam 3, aparAjitam 4 / tAni khalu dvArANi catvAri jambUdvIpameM kathita samasta vastujAta jo ki yahAM suSama suSamA kAlase lekara mandaraculikA taka pragaTa kiyA gayA hai, dhAtakIkhaNDake pUrvAdha aura pazcimAdhameM, aura puSkarAdhake pUrvAdha evaM-pazcimArdhameM yathAvat kahanA cAhiye // sU0 60 // "jaMbuddIvassa NaM dIvassa cattAri dArA paNNattA " ityAdi jambUdvIpake cAra dvAra kahe gaye haiN| vijaya 1, vaijayanta 2, jAtane eTale ke suSama suSamAkALathI laIne mandara cUlikA paryantanA uparyukta kathanamAM jene jene nirdeza thayela che te vastuone dhAtakIbaMDanA pUrvArdhamAM ane pazcimArdhamA, tathA puSkaravara dvIpAuMnA pUrvArdha ane pazcinAmAM paNa sahalA the, ma sabhA // sU. 10 // jaMbudvIpamAM phUTayukta kSetrenuM nirUpaNa karIne have sUvakAra bUDhIpanA Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA0 4 u02 sU063 jambUdvIpadvAranirUpaNam 747 yojanAni viSkambheNa tAvantyeva pravezena prajJaptAni / tatra khalu catvAro devA mahadikAH yAvat palyopamasthitikAH parivasanti-vijayaH 1, vaijayantaH 2, jayantaH 3, aparAjitaH 4 // sU0 63 // TIkA-'jaMbuddIvassa NaM' ityAdi-jambUdvIpasya vijaya-vaijayanta-jayatAparAjitanAmakAni catvAri dvArANi santi / tAni ca dvArANi viSkambheNadvArobhayabhAgasthitakuDayAntarAlabhAgavistAreNa catvAri yojanAni tathA-pravezena= pravezasthAnapramANena-kuDayasthaulyena tAvatyeva-catvAri yojanAnyeva prajJaptAni / uccatvaM cASTa yojanAnIti, uktaJca-" caujoyaNavitthinnA, adveva ya joyaNANi ubiddhA "-chAyA-caturyojanavistIrNAni apTaiva ca yojanAni udviddhAniuccAni // iti / tathA-tatra-teSu vijayAdiSu dvAreSu catvAro devAH mahardikAH= vizAlaRddhizAlinaH ' ' jAva' yAvat-atra yAvacchandena-mahAdyutikAH, mahAvalAH, mahAyazasaH, mahAsaukhyAH, iti grAhyam arthaH spaSTa eva / palyopamajayanta 3, aparAjita 4 / ye dvAra viSkambhakI apekSA cAra yojana .pramANa aura pravezakI apekSA bhI itanehI kahe gaye haiN| inameM cAra mahaddhika deva yAvat eka palyopama sthitivAle rahate haiN| dvArakI donoM orakI donoM dIvAloM ke antarAloM kA viSkambha [ vistAra ] cAra yojanakA hai, tathA-bhItokI sthUlatArUpa jo praveza hai vaha bhI cAra yojanapramANa hai| kahAbhI hai-" caujoyaNavitthinnA" cAra yojanake vistAra ityAdi. ____tathA-ATha yojana taka ye UMce haiM / " mahaddhikA yAvat palpopama sthitikAH " meM jo yAvat pada AyA hai usase yahAM " mahAdyutikAH, dAnI 535! 42 cha-" javuddIvatsa NaM dIvassa cattAri dArA paNNattA" tyAhi ja bU nAmanA dvIpane cAra dvAra kahyAM che, temanAM nAma A pramANe che. (1) vinya, (2) vaiyanta, (3) yanta mane. (4) 5ilord. vAzanA viSka (paheLAI) cAra ejanapramANe che ane pravezanI apekSAe paNa temane cAra janapramANu ja kahyAM che temAM haddhika Adi vizeSaNavALA cAra deva rahe che, temanI eka popamanI sthiti kahI che. dvAranI bane taraphanI dIvAlenA attarAlano niSThabha (vistAra) cAra ejanane che. tathA dIvAlanI sthUlatA 352 praveza che te 5 yAra yAniprabhA che 54 che 3-" cau joya. NavitthinnA" tyAhi yAra yojanA vistAravAdvAre mA yona 5' yA cha. " mahaddhikA yAvat palyopamasthitikAH " mA sUtrapAmA " yAvat" 56 cha, tenA dvAra mahAvRti saMpanna, mahAbala saMpanna, mahAyaza saMpanna ane mahAsukha Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 sthAnAgasUtre sthitikAH palyopamakAlaparyantasthAyino dvAranAmasadRzanAmakAH parivasanti, teca vijayaH 1, vaijayantaH 2, jayantaH 3, aparAjitaH 4, iti, uktaM ca-" palibhovamahiiyA, suragaNaparivAriyA sdeviiyaa| eesu dAranAmA, vasaMti devA mahiDIyA // 1 // " chAyA-" palyopamasthitikAH suragaNaparitAH sadevIkAH / eteSu dvAranAmAno vasanti devA maharddhikAH // 1 // " iti / sU0 63 anantaraM jambUdvIpasya dvArANi nirUpitAni, sampati jambUdvIpasthAna antara dIpAn nirUpayitumAha___ mUlam-jaMbuddIve dIve maMdarassa pacayasla dAhiNeNaM cullahimavaMtassa bAsaharapavayassa causu vidisAsu lavaNasamuI tinni tinni joyaNasayAI ogAhittA ettha NaM cattAri aMtaradIvA paNNattA, taM jahA-egUruyadIve1, AbhAsiyadIvera,vesANiyadIve 3, NaMgoliyadIve4 / tesuNaM dInesu caubihA maNussA parivasaMti, taM jahA-egUruA1, AbhAsiAra, vesANiyA3, gNgoliyaa| tesiNaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudaM cattAri 2, joyaNasayAI ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA paNNattA, taM mahAbalAH, mahAyazalAH, mahAsaukhyAH" isapAThakA saMgraha huvAhai / ina cAra dvAroMpara jo cAra deva rahate haiM unake nAma dvArake nAmAnusAra haiN| isa taraha una devoMke nAma kramazaH vijaya-vaijayanta-jayanta aura apa. rAjita haiN| kahAbhI hai-" paliovamahiyA" ityAdi, ve deva palyo pamakI sthiti vAle haiM dvArameM rahane vAlA pratyeka deva pragaNoMse sadA parivRta rahatA hai aura apanI-2 deviyoMse yukta banA rahatAhai |mu063|| saMpanna A cAra vizeSaNe grahaNa karavA joIe. te cAra dvAra para je cAra de rahe che temanAM nAma paNa tAronAM nAmAnusAra che. eTale ke vijaya, vaizya-1, syanta bhane 2052 che. 4yu 5 che , " paliovamadviiyA" ityAdi eka palyopamanI sthiti che. te deve sadA suragaNe ane devIonA parivArathI parivRtta 2 cha. // sU. 13 // Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7Er surdhA DIkA sthA04 402 sU064 jambUdvIpastha - antaradvIpanirUpaNam jahA - hayakannadove9, gayakannadIve2, gokannadIve3, saMkulikannadIve 4 | tesu NaM dIvesu cauvvihA maNussA parivasaMti, taM jahA kannA 1, gayakannA 2, gokannA 3, saMkulikannA 4 / tesiNaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudaM paMca 2, joyaNasayAI ogAhittA ettha NaM cattAri aMtaradIvA paNNattA, taM jahAAryasamuhadIve 1, meMDhamuhRdIvera, aomuhadIve 3, gomuhadIve? | tesu NaM dIvesu cauvvihA manussA bhANiyavvA / tesiNaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudaM chachajoyaNasayAI ogAhettA ettha NaM casAri aMtaradIvA paNNattA, taM jahA - AsamuhadIve 9, hatthimuhadI 2, sIhamuhadIvera, vagdhamuhadIve 4 / tesu NaM dIvesu maNussA bhANiyavvA / tesi NaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudaM satta satta joyaNasayAI ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA paNNattA, taM jahA - AsakannadIve 1, hasthikannadIce 2, akannadIce 3, kannapAuraNadIve 4 | tesu NaM dIvesu mayA bhANiyavvA / tesiNaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNa samudraM aTTaTu joyaNasayAI ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA paNNattA, taM jahA - ukkAmuhadIve?, mehamuhadIve2, vijjumuhadIve3, vijjudaMtadIve4 | tesu NaM dIvesu maNussA bhANiyavvA / tesi NaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudda Na Nava joyaNasyAI ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA paNNattA, taM jahA - ghaNadaMta dIve1, laMdvadaM tadIvera, gUDhadaMtadIve3, Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 750 sthAnAM sUtre suddhatadIve4 | tesu NaM dIvesu cauvvihA maNussA parivasaMti, taM jahA - ghaNadaMtA 9, laTThadaMtAra, gUDhatA, suddhatA 4, jaMbuddIve dIve maMdarasta pavvayassa uttaraNaM siharista vAsaharapavayassa causu vidisAsu lavaNasamudaM tinni tini joyaNasayAI ogAhetA ettha NaM cattAri aMtaradIvA paNNattA, taM jahA-egurupadIve, sesaM taheva niravasesaM bhANiyavaM jAva suddhatA // sU064 chAyA - jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNena kSudra himavato varSa dharaparvatasya catasRSu vidikSu lavaNasamudraM trINi trINi yojanazatAni avagAhya atra khalu catvAro antaradvIpA : prajJaptAH, tadyathA - ekorukadvIpaH 1, AbhASikadvIpaH 2, vaipANikadvIpaH 3, lAGgUlikadvIpaH 4 / teSu khalu dvIpeSu caturvidhA manuSyAH parivasanti, tadyathAekorukAH 1, AbhApikAH 2, vaipANikA 3, lAGgalikAH 4 / teSAM khalu isa taraha jambUdvIpake dvAroMkA nirUpaNa karake aba sUtrakAra jambUdvIpastha antaradvIpoMkA nirUpaNa karate haiM / " jambuddIce dIve maMdarassa pavvayassa " ityAdi jambUdvIpa nAmake dvIpa meM sumeru parvatakI dakSiNa dizAmeM kSudrahimavAn nAmakA varSadhara parva hai / usakI cAroM vidizAo meM lavaNa samudrako tIna tIna sau yojana taka avagAhita karake cAra antaradvIpa kahe gaye haiM / unake nAma isa prakArase haiM / ekoruka dvIpa, AbhASika dvIpa, vaiSANika dvIpa aura lAGgUlika dvIpa, ina dvIpoMmeM cAra prakArake manuSya rahate haiN| jaise--eka urUvAle ekorUka 1, AbhASika 2, vaiSANika 3 aura A rIte jamUdrIpanA dvArAnuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra jamUdrIpastha antaradvIpAnuM nirUpaNa kare che. LL jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayamsa " tyAhi- jaMbudrIpa nAmanA dvIpamAM sumeru ( mandara ) parvatanI dakSiNa dizAmAM kSudrahimavAn nAmanA vadhara parvata che. tenI cAre dizAemAM lavaNu samudrane 300-300 ceAjana pAra karavAthI cAra antaradvIpa Ave che. temanAM nAma yA pramANe che--(1) meoruDa dvIpa, (2) mAlASiGa dvIpa, (3) vaiSANi dvIpa ane (4) lAMgUlika dvIpa. te drIpAmAM cAra prakAranA manuSyA rahe che. jema Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u22 64 jambUdvIpastha-antaradvIpanirUpaNam dvIpAnAM catasRSu vidikSu lanaNasamudraM catvAri yojanazatAni avagAhya atra khalu catvAro'ntaradvIpA: majJaptAH, tadyathA-hayakarNadvIpaH 1, gajakarNadvIpaH 2, gokarNadvIpaH 3, zakulikaNedvIpaH 4 / teghu dvIpeSu catuvidhA manuSyAH parivasanti, tadyathAiyakarNAH 1, gajakarNAH 2, gokarNAH 3. zakulikarNAH 4) tepAM khalu dvIpAnAM catasRSu vidikSu lavaNasamudraM paJca 2 yojanazatAni avagAhya atra khalu catvAro'nta. radvIpAH prajJaptAH, tadyathA-AdarzamukhadvIpaH 1, mer3hamukhadvIpaH 2, ayomukhadvIpaH 3, gomukhadvIpaH 4 / teSu khalu dvIpeSu caturvidhA manuSyA bhnnitvyaaH| tepAMkhalu dvIpAnAM lAGgalika 4, ina dvIpoMkI cAroM vidizAoMmeM lavaNa samudrako cAra-2 sau yojana taka avagAhita karake dUsare aura cAra antaradIpa kahe gaye haiN| unake nAma isa prakAra haiM-hayakarNa dvIpa, gajakarNa dIpa, gokarNadvIpa aura zaSkulikarNa DIpa 4 / ina dvIpoMmeM cAra prakArake manuSya rahate haiM, hayakarNa 1 gajakarNa 2 gokarNa 3 zakulikaNa 4 / ina dvIpoMkI cAroM vidizAoMmeM lavaNasamudrako pAMca pA~casau yojana taka avagAhita karake aura cAra dvIpa haiN| , Adarza mukhadvIpa 1, meTre mukhadvIpa 2, Ayomukha dvIpa 3, aura gomukha dvIpa, inameM cAra prakArake manuSya rahate haiM jaise-Adarzamukha 1, mer3hamukha 2, adhomukha 3 gomukha 4 | una dvIpoMkI cAroM vidizAoMmeM bhI lavaNa samudrako avagAhana karake chahasau chahasau - yojana taka aura cAra antaradvIpa haiN| unake nAma isa prakAra ke hai-azvamukha 1, haslimukha 2, siMhamukha 3, vyAghramukha dvIpa 4 / inameM ina ke...eka uruvALA ekeka, AbhASika, vaivANika ane lAMgalika te dvIpanI cAre vidizAomAM lavaNa samudrane cAraso - cAra ejana avagAhita (pAra) karavAthI bIjA cAra antarI Ave che. temanAM nAma A pramANe che - (1) ya dI5, (2) laxy dIpa, (3) me dI5 mana (4) zala 4 dvIpa. te dvApAmA yA2 2 / / mnussy| 27 cha-(1) 43, (2) gajakarNa, (3) gokarNa ane (4) zakulakarNa te dvIponI cAre vidizAomAM, lavaNa samudrane 500-500 ejana avagAhita karavAthI bIjA cAra dviIpa Ave che temanAM nAma A pramANe che-(1) Adarzamukha dIpa, (2) bhedabhumadI5, (3) mayobhuma dI5 ane. (4) bhubha dI5. tamA yA2 12nA mnussy| 2 cha-(1) mAhAbhuma, (2) mer3hamubha, (3) ayasamukha ane (4) gomukha. te dvIpanI cAre vidizAomAM lavaNa samudrane 600-600 jana avagAhita karavAthI bIjA cAra antarI Ave che, temanAM nAma A mA prabhArI cha-(1) azvabhuma, (2) ratabhuma, (3) siMbhu mana (4) Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 752 sthAnAGgasUtre catasRSu vidikSu laNasamudraM paTapaDU yojanazatAni avagAhya atra khalu catvAro'ntaradvIpAH prajJaptA, tadyathA-azvamugvadvIpaH 1, hastimukhadvIpaH 2, siMhamukhadvIpaH 3, vyAghramuvidvIpaH 4 / teSu khalu dvIpeSu manuSyA bhaNitavyAH / tepAM khalu dvIpAnAM catasRSu vidikSu lavaNamamudraM sapta sapta yojanazatAni avagAya atra khalu catvAro'. ntaradvIpAH prajJaptAH, tadyathA-azvakarNadvIpaH 1, hastikarNadvIpaH 2, aNadvIpaH 3, karNamAvaraNadvIpaH 4. teghu khalu dvIpeSu manuSyA bhnnitvyaaH| teSAM khalu dvIpAnAM catamRSu vidikSu lavaNasamudramaSTASTayojanazatAni avagAhya atra khalu catvAro'ntaradvIpAH prajJaptAH, tadyathA-urakAmukhadvIpaH 1, meghamukhadvIpaH 2, vidyunmukhadvIpaH 3, pratyeka dvIpa ke nAmAnuguNavAle manuSya rahA karate haiN| una dIpoMkI bhI cAroM vidizAoMmeM sAta-sAtasau yojana taka lavaNa samudrako avagAhana karake aura cAra antaradvIpa haiN| azvarUNa 1, hastikarNa 2, akarNa 3, karNapAvaraNa dvIpa 4 haiN| yahAM bhI dvIpake nAma jaise guNavAle manuSya basate haiN| ina dvIpoMkI cAra vidizAoM meM lavaNa samudrako AThasau AThasau yojana taka avagAhana karake cAra antaradvIpa aura kahe gaye hai-ye cArake nAma isa prakAra hai ulkAmukha dvIpa, mevamukha dvIpa, vidyunmukha dvIpa, vidyudanta dvIra 4 inameM manuSya kaha lenA cAhiye / ina dvIpoMkI cAroMhI vidizAoMmeM lavaNamamudrako nausau nausau yojana taka avagAhana karake cAra antaradvIpa aura haiM / jaiseghanadanta dvIpa 1, laSTadanta dvIpa 2, gUDhadanta dIpa 3 aura cauthA zudvadanta 4 / ina dvIpoM meM cAra prakAra ke manuSya hote haiM / ghanadanta 1, laTadanta2, guulvyAdhramukha dvIpa te pratyeka dviIpamAM temanAM nAma pramANe guNavALA manu rahe che te cAre dviIpanI vidizAomAM, lavaNa samudrane 700-700 ejana avA gAhita karavAthI bIjA cAra antaradvIpa Ave che temanAM nAma A pramANe cha-(1) 149, (2) sti4), (3) 254 bhane (4) 4 pravara dI5. te cAre dvIpamAM paNa te dvIpane nAma pramANe guNavALA manuSya rahe che. te cAre dvipanI vidizAomAM, lavaNa samudrane 800-800 ejana avagAhita karavAthI bIjA cAra antaradvIpa Ave che-(1) ulkAmukha dvIpa, (2) meghamukha dvIpa, (3) vidyummukha dvIpa ane (4) vidyudanta dvIpa temAM paNa manuSyanuM upara mujabaja kathana samajavuM. te cAre antaradvIpanI cAra vidizAomAM, lavaNuM samudrane 900-900 yojana avagAhita karavAthI bIjA cAra antaradvIpa sAva cha tamana nAma mA pramANe cha-(1) dhanahanta dIpa, (2) saSTata dvIpa,. Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u02 su0 64 jambUdvIpastha antaraddIpanirUpaNam 753 vidyutadvIpa) 4, teSu khalu dvIpenu manuSyA bhavitavyAH / teSAM khalu dvIpAnAM cataghu viditaM nava yojanazatAni javagAhya atra khalu catvAro'ntaradIpAH prajJaptAH, tadyathA - ghanadantadvIpaH 1, laghudandadvIpaH 2, gUDhadantadvIpaH 2, zuddhAdvIpaH / teSu khalu dvIpeSu caturvidhA manuSyAH parivasanti, tadyathA - ghanadantAH 1, laSTadantAH 2, gUDhadantAH 3, zuddhadantAH 4 | jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya uttareNa zikhariNo varSadharaparvatasya catasRSu vidikSu lavaNasamudraM trINi trINi yojanazatAni avagAhya atra khalu catvAro'ntaradvIpAH prajJaptAH, tadyathA - ekorukadvIpaH zeSaM tathaiva niravazeSaM bhaNitavyaM yAvat zuddhadantA' | su0 63 / TIkA- " jaMbUdIve 2" ityAdi - spaSTam, navaraM - cullahimavaMtasya vAsada rapancayasse-" ti kSudramivato- mahAhimavadapekSayA laghuddimavato varSagharaparvatasya, tasya hi pUrvabhAga-patrimabhAnayoH pratyekaM zAkhAdvayaM vidyata iti vRddhAH / danta3, zuddhadanta 4 / jambuddIpanAsake dvIpameM mandara parvatakI uttara dizA meM vartamAna zikharI varSaghara parvatakI cAra vidizAoM lavaNasamudrako avagAhana karake tIna sau tIna sau yojana taka cAra antaradvIpa kahe gaye haiM jaise-ekoruka dvIpara Adi vAkIkA aura saba kathana zuddhadanta taka Upara kA jaisA jAnanA cAhiye / TIkArtha -- himavAnameM mahAhimavAnakI apekSAle 'kSudra' vizeSaNa haiM / yaha kSudrahimavAn paryaMta bharata kSetrakI sImApara hai, isake donoM chora pUrva-pazcima lavaNa samudra meM phaile haiN| aise hI airavata kSetrakI lImApara sthita zikharI parvata donoM chora bhI lavaNa samudra meM phaile huve hai / * (4) gUDhadanta dvIpa ane (4) zudghanta dvIpate dvIpAmAM kramazaH cAra prakAranA manuSyo vase (1) ghanahanta, (2) sapTahanta, ( 3 ) gUDhaDhanta bhane (4) zuddhahanta. jabUdrIpa nAmanA dvIpanA mandara parvatanI uttara dizAmAM je zikhari ladhara parvata AvelA che, tenI cAre vidizAomA lavaNu samudrane 300300 cAjana pAra karavAthI cAra antaradvIpeA Ave che. temanAM nAma A prabhAve he - (1) meDeoru dvIpa, Adi mADInuM samasta uthana meTale shuddhdanta pantanu kathana kaipara mujaba ja samajavu vizeSA--mahAhimavAna karatAM nAne! hAvAne kAraNe kSudrahimavAnane kSudra vizeSaNa lagADayu che te kSudrahimavAna paryaMta bharatakSetranI sImApara che, tenA banne cheDA pUrva-pazcima lavaNuM samudra sudhI vistarelA che. e ja pramANe aravata kSetra sImApara AvelA zikharI patanA banne cheDA paNu laghu samudra sa0-15 Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 754 sthAnAstre ..." causu vidisAsu" ityAdi-catamRghu vidikSu pUrvotarAdipu lavaNasamudra zrINi trINi yojanazatAni amamAA-atikramya ye zAkhAvibhAgAH santi, 'ettha' iti-bhatra-zAkhAvibhAgeSu khalu catvAraH antaradvIpA:-antare-manye dvIpA antara. dvIpA:-samudramadhyavartidvIpAH, prajJAtA:-kathitAH, yahA ' antarachIpAH' ityasyAyamarthaH-antaraM-parasparavibhAgaH, tatpradhAnA dvIpA antaradvIpAH, madhyamapadalopisamAso'yodhyaH / tatra pUrvottaradizi IzAnakoNe ekorukanAmA yojanazatatrayA''yAviSkambho'ntaradvIpo'sti / anena prakAreNa AgneyI - nItI-vAyavyAsu vidikSu krameNA''bhApikavaiSANika-lAlikAkhyAstrayo'ntaradvIpA api vovyaaH| pratyeka chora do do bhAgomeM vibhakta haiM, ye donoMke AThoM bhAga lavaNa samudra meM phaile haiN| yahI bAta yahAM-" pUrvabhAga-pazcima nAgayoH pratyeka zAkhAdvayaM vidyate " itihA:-pUrvabhAga aura pazcima bhAga meM pratyeka meM do do zAkhA hai isa bAtase pradarzita kI gaI hai| " cauttu vidisAsu" ityAdi tInasau tInasau yojanapramANa lavaNa samudra kA ullaMghana karake pUrvottara vidizAoMkI ora jo zAkhAvibhAga-chora-hai, una zAkhAvibhAgoMpara cAra antaradvIpa haiM, samudra ke madhya meM jo dvIpa haiM ve antaradIpa haiM, athavA paraspara meM vibhAgapradhAnahIpa antaradIpa haiN| IzAna koNameM tInasau yojana pramANa AyAma viSkambhavAlA ekoruka hai nAmako antaradIpa haiM, isI prakArase AneyI-RtI aura vAyavI vidizAoMmeM kramase AbhASika, vaiSANika, lAzUlika nAmake tIna antaradvIpa aurabhI haiN| aise sudhI vistarelA che. pratyeka cheDe be bhAgamAM vibhakata thayela hovAthI baMne parvatene maLIne kula ATha bhAgo (cheDAe) lavaNa samudra sudhI vyApelA che. se vAta gaDI sUtra54 // 2 // 054ta tha cha. " pUrvabhAga-pazcima bhAgayoH pra yeka zAkhAdvaya vidyate itivRddhAH" pUrva lA ane pazcima lAmA 424bhA babe zAkhAo che ___ carasa vividhAsu"nyAhi-samaya samudramA 300-300 yAna prabhASya aMtara eLagavAthI, IzAna Adi cAre vidizAomAM je zAkhAvibhAga rUpa cheDA che, te zAkhAvibhAga rU5 cheDA para cAra aMtaradvIpa che. (samudranI mayamAM hoya evA dvIpane aMtaradvIpa kahe che, athavA parasparamAM vibhAga pradhAna dvIpane aMtaradvIpa kahe che ) IzAna keNamAM 300 jana pramANa laMbAI pahALa IvALe ekeruMka nAmano aMtaradvIpa che. e ja pramANe agni, tya ane vAyavyakejmAM anukrame AbhASika, vaiSANika ane lAMgalika Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIko sthA04 u02 sU0 68 jamdIpastha antaradIpanirUpaNaY 755 ityaM kSudrahimavatazcatasRSu vidikSu ekorukAdayazcatvAro'ntaradvIpA bhavanti, iti / teSu caturvidhA manuSyA vamanti, sUtre' caturvidhA' iti bahuvacanena nirdezastu dvIpasamudAyagatabahulApekSayA na tu pratidvIpamapekSyeti, ataH krameNa te'ntaradvIpeSu yojanIyAH, tatrasthA manupyA ekorukAdidvIpasamAnAmAna eva bhavanti / te ca puruSA darzane svarUpato manohAH sundAGgopAGgA bhavanti / 1 / iti prathamadvIpanirUpaNA 1 // atha dvitIyadvIpanirUpaNA 2" tesi NaM dIvANaM " ityAdi-tepAm-ekolakAdInAM dvIpAnAM catasRSu vidikSu-aizAnyAgneyInaitratIyAyavyAsu pratividika lakSaNasamudraM catvAri yojanazatAnnullaGghanya caturyojanazatA''yAmavistArA hayakarNAdayazcatvAro'ntaradvIpAstannAmAna eva tatra manuSyA api paricasanti, iti bodhyam / evaM yeSAM dvIpAnAM yAvaye cAra antaradIpa himavAn parvatakI cAra vidizAoMmeM haiN| ina antaradIpoMmeM cAra prakArake manuSya rahate haiN| __ yahAM jina jina nAmoM ke antaradvIpa kahe gaye haiN| vahAM unhIM nAmoMse prasiddha manuSya rahate haiM, ye dekhane meM manohara hote haiM aura rUpasebhI manohara hote haiM / inake aGgA-upAGga sundara hote haiM 1 ina ekoruka Adi dIpoMkI cAroM vidizAomeM IzAna, agni, naito, vAyavyA kona inameM se pratyeka vidizAmeM lavaNa samudrako cArasau yojana ullaMghana karake cArasau yojana ke AyAma vistAravAle hayakarNa Adika cAra antaradvIpa haiM, inameM-inhIMke jaise nAmacAle manuSya rahate haiN| isa prakArase dvitIya nAmanA bIjA traNa aMtaradvIpa che. evAM te cAra aMtarIpa himavAnuM parva tanI cAra vidizAomAM (IzAnAdi khUNAomAM) che. te aMtaradvIpamAM cAra prA2nA manuSya se cha. " caturvidhA." mI mahuvayanatuM 54 pratyedIta manuSyanI apekSAe vaparAyuM nathI, paNa cAre dvIpanA samudAyanA manuSyo mATe vaparAyu che. tyAM je nAmanA prIpe kahyA che, e ja nAmathI oLakhAtA manuSya rahe che temane dekhAva manahara hoya che, teo manahara rUpa saMpanna ane aMgopAMganI suMdaratAvALA hoya che. ekeka Adi cAra AMtaradvIpanI vidizAomAM IzAna, agni, naiRtya ane vAyavyamAM, lavaNuM samudrane 400-400 ejana pAra karIne AgaLa javAthI 400-400 jananI laMbAI paheLAIvALA hayakarNa Adi cAra aMtaradvIpa Ave che. te aMtaradvIpamAM temanA jevA ja nAmavALA manu rahe che Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAtU 756 dantaraM teSAM tAvadevA''yAmavistAramamANaM yAvatsaptamAnAM navazatAnyantaraM tAvadeva ca tatpramANamiti, rate saMkalitAH sarve'nyaSTAviMzatiDhIpA bhavanti / yA manupyAstu yugmajAtAH palyopamAsaMkhyeyabhAgA''yupo'STayanaHzavonatAH / tathA-airA. vatakSetravibhAjakasya zikhariparvatasyApyenagetra pUrvottarAdividikSa krameNetanAmakA evAntaradvIpA aSTAviMzatiyodhyAH, prakArake cAra antaradvIpoMkA yaha varNana hai / tAtparya aisA hai ki pahale jo himavAna aura zikharI parvatale AThoM chora lavaNa samudra meM phaile huve kahe gaye haiM, unameM eka eka chora para 7-7 antaradvIpa hai, isa prakAra kula antaradvIpa 56 haiN| inameM prathama aura dvitIya nambarake antaradvIpoMkA yaha varNana pUrvokta prakArase aisA kiyA gayAhai, isase hama jAnate haiM ki jina dvIpoMkA jitanA antara hai utanAhI unakA AyAma (lambAI) aura vistAra hai| aise sAtaveM nambarake jo cAra antaradvIpa hai, unakA antara nausau yojanakA hai, aura utanAhI unakA AdhAna aura vistAra hai, isa taraha ye antaradIpa 28 haiN| yahAM manuSya yugmajAta haiM, inakI Ayu palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hotI hai tathA-800 dhanupa pramANa zArIrika U~cAI inakI hotI hai tathA airavata kSetrakA vibhAga karanevAlA zikharI parvatakI vidizAoMmeM bhI isI nAmake antaradvIpa ' rIte bIjA naMbaranA cAra aMtaradvIpanuM A varNana thayu che. A kathananuM tAtparya A pramANe che-pahelAM ema kahevAmAM AvyuM che ke himavAnuM ane zikharI parvatanA AThe cheDA lavaNa samudramAM vistarelA che. te pratyeka cheDA para sAta sAta aMtaradvIpa che. A rIte kula pa6 aMtadvIpa che. temAMthI pahelA ane bIjI naMbaranA cAra cAra aMtaradvIpanuM varNana te upara mujaba samajavuM joIe. je dvIpanuM jeTaluM aMtara che, eTale ja temane AyAma ane viSkama che, A vAta AgaLa paNa prakaTa karavAmAM Avela che. A rIte sAtamAM naMbaranA je cAra aMtarahI che, temanuM chaThThA naMbaranA dviIpathI 900-900 ejananuM aMtara che ane temanI laMbAI paTeLAI paNa 900-900 janapramANa ja che. kSahimavAnanI vidizAomAM kula 28 aMtaradvIpa che, tyAM yugalike vase che. temanA zarIranI UMcAI 800 janapramANa hoya che, ane temanuM AyuSya palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAgamANa che. tathA aravatakSetranA vibhAgo karanArA zikhara parvatanI vidizAomAM paNa e ja krame ane e ja nAmavALA Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sapATIkA sthA0 u02 saM0 14 nambUdropaldha antaradhIpanirUpaNam 757 ___antaradvIparaphuTIkaraNAtha saGgrahagAthA:" cullahimavaMtapuvyAvaraNa vidisAmu sAgaraM tisae / gaNaMtaradIvA, tini sae hoti vitthinA / 1 / auNAvatra navasae, kiMcUNe parihi tesime nAmA / egUruga AbhAsiya,-vesANI ceva naMgalI / 2 / eesi dIvANaM, parao cattAri joyaNasayAI / ogAhUNaM lavaNaM, sapaDidi icausayapamANA / 3 / cattAraMtaraddIvA, hygygonsNkuliiknnaa| evaM paMcasayAI, chasattaava nava ceva / 4 / ogAhiUNa lavaNaM, vikkhabhogAhasarisayA bhaNiyA / caurocauro dIvA, imehi NAmehi poyayA / 5 / jAyaMsagameMDhamuhA, aosuhA momuhA ya caurete / assamuhA isthiguhA, sImuhA ceva vgdhmuhaa| 6 / . tao a assakanA, hathikanA a kanapAuraNA / ukkAmuhamemuhA, vijjuhA vijjudaMtA ya / 7 / ghagadaMtalahadaMtA, nigUDhatA ya suddhadatA ya / / vAsahare siharimini, evaMceca aduvIsAvi / 8 / aMtaradIvesu narA, dhaNusaya aThusiyA muiyA / pAliMti mihuNadhammaM, pallasma asNkhbhaagaauu|9| causahi pidvikaraMDayANi mnnuyaann'vdyaaaalyaa| auNAsIiM tu diNA, causthabhatteNa AhAro / 1 / " iti, chAyA-"kSullahimavatpUrvAparayorvidikSu sAgaraM trizatIm / gatvA'ntaradvIpAsINi zatAni bhavanti vistIrNA / 1 / ekonapaJcAzanavazataM kiJcidUnaM paridhistepAbhimAni nAmAni / * ekoka AbhAviko vipANI caitra lAgUlI / 2 / eteSAM dvIpAnAM paratazcatvAri yojanazatAni / avagAhya lavaNaM sa pratidina catu:zatamamANAH / 3 / hai aura ve mI 28 haiM / antaradvIpoMko spaSTa karaneke liye ye saMgraha gAthAeM haiN| " cullahilavaMta" ityAdi 10 // 0 64 // 28 aMtaradvIpa AvelA che. aMtaradvIpanI spaSTatA karanArI saMgrahagAthA A prabhArI cha-" culahimavaMta " tyA // sU. 14 // mamaka Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E . : . . thAnAeMge 75 catvAro'ntaradvIpA hayagajagokarNazaSkulIkarNAH / evaM paJcazatAni paTsaptATa nava caitra / 4 / avagAha-lavaNaM viSkambhAvagAhasahazA bhaNitAH / catvArazcatvAro dvIpA eminImabhijJAtavyA / 5 / AdarzakodamukhA ayomukhA gomukhAzca catvAra ete / azvamukhA hastimukhAH siMhamukhAzcaiva vyaaghrmukhaaH| 6 / tatazcAzva kaNoM hastikakarNAzca karNaprAvaraNAH / ulkAmukhameghamukhA vidyunmukhA vidyudantAzca / 7 / ghanadanta-laSTadantA nigUDhadantAzca zuddhadantAzca / / varSadhare zikhariNyapi evameva aSTAviMzatirapi / 8 / antaradvIpeSu narA dhanuHzanATakocchitAH sadA muditAH / pAlayanti mithunadhamai palyasya asNkhyeybhaagaayupH| 9 / catupaSTipRSTakaraNDakAni manuSyANAmapatyapAlanatA / ekonAzIti tu dinAni caturthabhaktena AhAraH / 10 / " iti sUtra 64 // anantarasUtre jambUdvIpamandaradakSiNAdi digAzrayaNena lavaNasamudAvagAhanayA. 'ntaradvIpA uktAH, samprati jambUdvIpasya bAhyavedikAmAzritya lavaNasamudrAvagAhanayA mahApAtAlAdIMstatsthAna devAMzca tathA lavaNasya prastutatvAttatmabhAsinazcandrAMstatApinaH sUryAzca, tasya lavaNasagudrasya dvArANi dvArasthAn devAMtha prarUpayitumAha mUlam-jaMbUddIvassa gaM dIvassa bAhirillAo veiyatAo caudili lavaNasamudaM paMcANauiM joyaNasahassAiM ogAhettA ettha NaM mahahamahAlayA mahAliMjarasaMThANasaMThiyA cattAri mahApAyAlA, paNNattA, taM jahA-valayAmuha 1, keue 2, jUvae 3, isa prakAra antaradvIpoMkA aura antaradIpastha manuSyoMkA varNana karake aba sUtrakAra jambUdvIpakI bAhyavedikAko lekara lavaNa samudrako kahAM taka ullaMghana karake pAtAlakalaza kahA hai, isa bAtakA tathA pAtAlakalazasthadevoMkA aura lavarNasamudrako prabhAsita karane vAle candroMko A pramANe aMtaraDrIponuM ane aMtaradvIpastha manuSyanuM kathana pUruM thayuM. have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke jaMbudvIpanI bAhyavedikAthI zarU karIne lavaNa samudrane kayAM sudhI eLagavAthI pAtALakaLaza Ave che tathA pAtALa kaLastha devanuM, lavaNu samudrane prabhAsita karanArA candronuM, ane temAM tapatA Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhADIkA sthA0 4 702 sU0 65 lavaNa samudrAvagAhanAdiniruNName Isare4 / ettha NaM cattAri devA mahiDDiyAjAva pahiovamahijhyA parivati, taM jahA - kAlera, mahAkAlera, belaMvera, pabhaMjage4 / 759 jaMbUddIvarasa NaM dIvasa bAhirillAo veiyaMtAo cau hisiM lavaNasamudde vAyAlIsaM 2, joyaNasahassAI ogAhettA ettha NaM cahaM velaMdharanAgarAINaM cattAri AvAsapavvayA paNNattA se, jahA - godhUme, udayabhAse 2, saMkhe, dagalomeza tattha NaM cattAri devA mahiDiyA jAva paliovamaTTiyA parivasaMti, taM jahA---- godhUme, siera, saMkhe 3, maNosilae 4 / jaMbUdIvasa NaM dIvassa bAhirillAo veiyaMtAo causu vidisAsu lavaNasamUhaM vAyAlIsaM 2 joyaNasahassAI ogAhetA atthaNaM caunhaM aNuvelaMdharaNAgarAINaM cattAri AvAsapavayA paNNattA, taM jahA - kakkoDae1, vijjuppabhera, kelAse 3, aruNapa 4 / tattha NaM cattAri devA mahiDDiyA jAba palionamaTTiyA parivasaMti, taM jahA kakkoDae 1, kadamae 2, kelAse 3, aruNappabheA lavaNe NaM samadde cAri caMdA pabhAsisu vA pabhAti vA pA sirasati vA / casAri sUriyA sarvisu vA tavaMti vA tavihataMti vA cattArikasiyAo jAva cattAri bharaNIo, cattAri aggI jAva cattAri jamA, cattAri aMgArA jAva cacAri bhAvakeU / lavaNassa NaM samuddasta cattAri dvArA paNNattA, taM jahAvijae, ve jayaMte 2 jayaMte 3, aparAjie 4 / teNaM dvArA vAri joyaNAI vikkhaMbheNaM tAvaiyA ceva paveseNaM paNatA / yn Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAtasUtre 760 , tattha NaM cattAri devA mahiDiyA jAna palioSamaTTiiyA parikhasaMti - vijae 1, vaijayaMte 2 jayaMte 3, aparAjie 4 // sU065 // chAyA - jambUdvIpasya khalu dvIpasya bAhyAd vedikAntAcaturdiza samudraM paJca navati 2 yojana sahasrANi avagAhya atra khalu mahAtimahAnto mahAliJjara saMsthAnasaMsthitvA mahApAtAlAH prarAptAH tadyathA - vaDavAmukhaH 1, ketukaH 2, yUprakaH 3, IzvaraH 4 | atra khalu catvAro devA maharddhikA yAvat palyopamasthitikAH 'parivasanti, tadyathA - kAla: 1, mahAkAla: 2, velambaH 3, prabhaJjanaH 4, jambUdvIpasya khalu dvIpasya bAhyAd vedikAntAccaturdizi lavaNasamudraM dvicatvArizadyojana sahasrANi avagAhya ana khalu caturNA velandharanAgarAjAnAM catvAra AvAsaparvatAH prajJatAH, tadyathA - gostUpaH 1, udakamAsaH 2, zaGkhaH 3, dakasImA 4 / tatra khalu catvAro deza mahardikA yAvat parayopamasthitikAH parivasanti, tadyathA - gostUpaH 1, zivakA 2, zaGkhaH 3, manaHzikaH 4, - jambUdvIpasya khalu dvIpasya vAyAd vaidikAntAcatasRSu vidiSTa lavaNasamudraM dvicatvAriMzad 2 yojana sahasrANi avagAhA atra khalu caturNAmanu velandharanAgarAjAnAM catvAra AvAsaparvatAH prajJaptAH, tadyathA - 1, vidyutmayaH 2, kailAsaH 3, arugaprabhaH 4 / tatra khalu catvAro devA mahardikAH yAvat parayopasthitikAH paricasanti, tadyathA - karkoTakA 1, kardamakaH 2, kailAsaH 3, aruprabhaH / lavaNe khalu samudre catvAracandrAH prAmAsanta vA prabhAsante vA prabhAsiSyante vA / catvAraH sUyo anapan vA tapanti vA tapyanti vA / catasraH kRttikAH yAvat catasro bharaNyaH, cacAro'gnayaH yAvat cacAro yamAH, catvAro'GgArAH yAvat catvAro bhAvaketavaH / - lavaNasya khalu samudrasya catvAri dvArANi prajJAni tadyathA - vijayaM 1, vaijayantaM 2, jayantam 3, aparAjitam 4, tAni khalu dvArANi catvAri yojanAni viSkambheNa tAvantyeva pravezena prajJaptAni / tatra khalu catvAro devA maharddhikAH yAvat palyopasthitikAH parivatanti - vijayaH 1, vaijayantaH 2, jayantaH 3, aparAjitaH 4 // 0 65 // tApita karanevAle sUrya kA lavaNa samudra ke dvAroMkA aura dvArasyadevoMkA prarUpaNa karate haiM / " jaMbuddIvarasa NaM dIvatsa vAhirillAo " ityAdi 1 sUryanu, lavaNu samudranA dvArAnu ane dvArastha devAnuM pazu have sUtrakAra nipa re - " jaMbuddIvarasa NaM dIvasya bAhirillAo " tyAhi Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA DhokA sthA0 6 30 2 0 65 lavaNasamudrAvagAhanAnirUpaNa 731 TIkA--' jaMbUdIvarasa NaM " ityAdi - spaSTam, " etya NaM " iti atra-madhyameSu dazasu yojanasahastreSu catvAraH- catusaMkhyakAH mahAtimahAntaH- mahAvidyAlAH mahA'vinara saMsthAnasaMsthitAH - mahAzrAmau aliJjarojalavaTo mahA'lisa = bRhajjaladaTaH, tasya saMsthAnena - AkAreNa saMsthitAH mahA'liJjara saMsthAnasaMsthitAH mahAjalakummA''kArAH mahApAtALA: - pAvAla dagAdhatvAt pAtAlavyavasthitatvAdvA pAtAlAH, mahAntatha te pAtAlAzceti tathA, pAtAla - kalazAH catvAraH prajJaptAH, tadyathA - vaDavAmukhaH 1, ketukaH 2, yuSakaH 3, IzvaraH 4, yeti / ete krameNa pUrvAdidikcatuSTaye vodhyAH / mukhe mUle caite dazayojanasahastrANi vistIrNAH, madhye ca lakSayojanaparimANAH, eSAmuparitanabhAge kevalaM jalaM, madhyabhAge pacanajalobhayam, mRle vAyureva, eteSu vAyukumArAH kAlamabhRtayo devA nivasanti, atra gAthA: -- 16 paNana saharasAI, ogAhittANa cauddirsi lavaNaM / cauro'liMjara saMThANasaMThiyA hoti pAyAlA / 1 / TIkArya - jambUdvIpa nAma ke dvIpa kI bAhya vedikAnta se cAroM dizAoM meM laSaNa samudrako 95 - 95 hajAra yojana pramANa lAMghakara Agata sthAnapara adhikAdhika cAra pAtAlakalaza haiM, ye pAtAlakalaza eka pahuvistRta ghaDeke jaise AkAra vAle haiM / inake mAtra isa prakAra haiM- vaDavAmukha 1, ketuka 2, yUpaka 3 aura Izvara 4 | ye cAra pAtAlakalA kramazaH pUrvAdi vAra dizAoM meM haiM / inakA mukha aura sUla bhAgakA vistAra dasa hajAra yojanakA hai, madhya bhAgakA vistAra eka lAkha yojanakA hai / inake Upara ke bhAga meM kevala jala hai, madhya bhAga meM pavana aura jala ye donoM haiM / mUla bhAgameM kevala vahI hai| inameM kAla prabhRti vAyukumAradeva rahate haiM / ukta bhI hai- " vaNanaucha sahasrasAI " ityAdi. jamUdrIpa nAmanA dvIpanI khAhyavedikAnA anya bhAgathI cAre dizAeAmAM lavaNu samrudrane 95-95 hajAra ceAjanapramANa ulla'ghita (pAra) karavAthI je sthAna Ave che, te sthAnapara cAra khUba ja vizALa pAtaLakaLaza che. temanA AkAra vistRta ghaDAnA AhAra the| temanAM nAma yA pramANe che - ( 1 ) vaDavAmukha, (2) hetuGa, (3) yUtha maje ( 4 ) Izvara. te sAra upaza anuTubhe yUrvAhi yAra dizAomAM che. temanA mukha ane mULabhAganA vistAra daza hajAra cAjananA che, ane madhyabhAganA vistAra eka lAkha cAjananeA che. temanA mULabhAgamAM mAtra vAyu che. temAM DATAprabhRti vAyukumAra devendranA nivAsa che, hyuM payudhe " paNanauDu sahassAI " hatyAdi 66/ -96 Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 732 valayAmuha keUe, jyaga vaha isare ya boddhavve / savvavairAmayA kuDA erti dasasaiyA / 2 / joyeAsahassadasagaM, mUle uriM ca hoti visbhiA / majjJeya sahasrI, tattriyamettaM ca ogADhA / 3 / palio mahiIyA, eesi ahivaI surA iNamo / kAle ya mahAkAle, velaM pajaNe caiva / 4 / annaviya pAyAlA, khuDDAliMjarasaMThiyA lavaNe | anusayA culasIyA, satta sahassA ya savvevi / 5 / sthAnAtasUne savasthinnA, mUlavariM dasa sayANi majjhami / ogADhA ya sahassaM, dasa boyaNiyA ya ziM kuDDA | 6 | pAyAlANa vibhAgA, savvANavi tibhi tinni boddhanA / mAge vAU, mando vAU ya udayaM ca / 7 / uvariM udagaM bhaNiyaM, paDhamagavIema vAu saMkhubhibho / vAye udaMga teNa ya, parivAi jalanihI khuhio | 8 | parisaMThiyaMgi pada, puNaravi udayaM tameva saMThANaM / * vacce3 teNa udaddI, parihAyaha NukameNevaM / 9 / " iti, chAyA--" paJcanavatiM sahasrANi avagAhya caturdizi lavaNam / catvAro'lija ra saMsthAna saMsthitAH bhavanti pAtAlAH / 1 / vaDavAmukhaH ketuH yUpakastathA Izvaraca boddhavyaH / sarve vajramayAH khantu kuMDayAni eteSAM dazazatAni / 2 / yojana sahasadazakaM muLe upari ca bhavanti vistIrNAH / madhye ca zatasahasraM tAvanmAtre cAvagADAH | 3 | palyopamasthitikA eteSAmavipatipurA ime / kAlaya mahAkAlo velamvaH prabhaJjanacaitra / 4 / anye'pi ca pAtAlAH kSudrAliJjarakasaMsthitA lavaNe / aSTazatAni caturazItiH sapta sahasrANi ca sarve'pi / 5 / yojanazata vistIrNA mUlopari daza zatAni madhye | avagADhA ra daza yojanAni caiSAM kuDyAni / 6 / pAtAlAnAM vibhAgAH sarveSAmapi trayastrayo baudhyAH / astabhAge vAyuH madhye vAyuca udakaM ca / 7 / upari udakaM bhaNitaM prathamaka- dvitIyayoH vAyuH saMkSubhitaH / yamati udakaM tena va parivardhate jalanidhiH kSudhaH / 8 / Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ budho TIkA sthA4 u02 sU2 65 lapaNasamudrAvagAhanAdinirUpaNam 763 parisaMsthite pavane punarapi udakaM tadeva saMsthAnam / / vrajati tena udadhiH parihIyate'nukrameNaivaH / 9 / " iti, AsAM gAthAnAmayamarthaH lavaNasamudraM caturdizi paJcanavatisahasrANi pazcanavatisahasrANi yojanAni avagAhya madhye aliarasaMsthAnasasthitAzcatvAraH pAtAlA pAtAlakalazA bhavanti / 1 / eteSAM pAtAlakalazAnAM nAmAni-vaDavAmukhAketuka yUpaka Izvarazceti bodhyaani| ete ca krameNa pUrvAdidikcatuSTaye bhavanti / ete sarve'pi vajramayA vodhyAH / eteSAM kuDayAni=bhittayazca dazazatayojanapramANAni bhavanti // 2 // ete pAvAlakalazA mUlamAge uparibhAge ca dazasahastrayojanAni vistIrNA bhavanti, madhyabhAge tu zatasahasrayojanAni-lakSayojanAni vistIrNA bhananti / tathA caite lakSayojanAni avagADhAH lakSayojanAvagADhAH samavalAdadhobhAge bhavanti / 3 / eteSAM vaDavAmukhAdInAma adhipatimurAH palyopamasthitikA bhavanti / te cege vodhyAH, tathAhi-kAlo 1 mahAkAlo 2 velambaH 3 prabhacanaH 4, iti // 4 // pUrvoktAH pAtAlakalazA isa gAthAoMkA artha isa prakAra hai-cAroM dizAoMkI ora lavaNa samudra meM 95-95 hajAra yojana Age jAkara bIcameM ghaTake jaise AkAravAle cAra pAtAlakalaza haiN| inake nAma-valayamukha, ketuka, yUpaka, Izvara haiM, ye kramazaH pUrvAdi cAra dizAoM meM haiN| ye saba bajramaya haiM, inakI divAle eka hajAra yojanapramANa haiN| ye pAlAlakalaza lUla bhAgameM aura Uparake bhAgameM daza daza hajAra yojana vistRta haiN| madhyabhAgameM inakA vistAra eka 2 lAkha yojanakAhai, aura avagAhanA bhI eka lAkha 2 yojana hai| ina kalazoM ke adhipati deva 1-1 palpopA kI sthitivAle hote haiN| ina devoMke nAna-kAla,mahAkAla, velampa, aura prabhaJjamahaiM, ye pUrvokta A gAthAono artha A pramANe che-jabUdvIpanA bAhya vedikAntathI cAre dizA tarapha lava samudramAM 5-lpa hajAra jananuM aMtara kApavAthI lavaLa samudranI vacce ghaDAnA jevA AkAranA cAra pAtALakaLaza Ave che. tamanA nAma-pasayabhuma, tu, yU54 mana vara che. to maza: pUrva, dakSiNa, pazcima ane uttaramAM che teo vanirmita che. temanI divAla eka hajAra janapramANa UMcI che. te pAtALakaLazanA mULabhAga (taLiyuM) ane mukhabhAgane vistAra 10-10 hajAra ejanane che ane madhyabhAgane viratAra eka lAkha ejanane che, ane avagAhanA paNa eka eka lAkha ejananI che te kaLazenA adhipati devanAM nAma kALa, mahAkALa, velamba ane prabhaMjana, che. temanI sthiti eka popamanI che. A pAtALa kaLaze khUba ja viratAra Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAliJjarasaMsthAnasaMsthitAH / tato'nye'pi kSudrAlijarasaMsthAnasaMsthitAH pAtAlaphalazA lavaNasamudre vodhyAH / ete sa tu rAptasahasrANi aSTazatAni caturazItitra saMkhyayA bodhyAH // 5 // mUlamAge uparibhAge cate zatagojanAni vistIrNAH, madhye ca dazazatayojanAni vistIrNAH, avagADhAzcaite sahastrayoganAni / dazayojanapramANAni tveSAM kuDayAni vijJeyAni // 6 // sarvazI pAtAlAnAM trayanayovibhAgA voddhavyAH / tatrAdhastane bhAge vAyustiSThati, madhye vAyurudakaM ca tiSThati / // 7 // uparibhAge punarudakaM tiSThati / tatra prathama-dvitIyabhApAyo saMdabhito vAyurudakaM vamati / tenodakatamanena ca kSubdho jalanidhiH parivardhate vRddhi yAti // 8 // tataH pavane parisaMsthite-kSobhAvasthA parityajya pUrvasthiti gate sati udakamapi punaH tadeva saMsthAnaM-strapUrvasthiti brajati gacchati / tena hetunA udadhiH evam anukrameNa parihIyate hAni gacchatIti // 9 // pAtAlakalaza vizAla AkAra vAle haiN| yahAM inake atirikta aura bhI choTe-choTe kalazake jaile AkAravAle pAtAlakatA hai| ye saba 7 hajAra 8 sau caurAsIhaiM / mUla bhAgameM aura Uparake bhAgameM sau yojana vistAravAle ye haiM / madhya meM eka hajAra yojana vistAra vAle haiN| - inakI avagAhanA eka hajAra yojanakI hai, tathA daza yojana pramA NakI dIvAle haiM / samasta pAtAloMke tIna tIna vibhAga haiN| nIceke bhAgameM vAyu rahatA hai, madhyabhAgameM vAyu aura udaka donoM rahate haiM, aura Uparake bhAgameM udakarahatA hai / prathama vitIya bhAga meM saMkSubhita vAyu udakako uchAlatA hai, isa udakake uchalane se kSubdha jaladhi vRddhiko prApta hotA hai, tathA jaba vAyu apanAM zudha avasthAkA parityAgakara pUrva vALA che. tyAM A cAra mahAkaLaze uparAMta bIjA paNa 7800 nAnA moTA pAtALakaLaze che. temanA mULa bhAga ane mukhabhAgane vistAra 1000 ojanane che. temanI avagAhanA paNa 1000 jananI che, ane temanI dIvAla 10 ejana pramANa UMcI che. badhAM pAtALakaLazenA traNa-traNa vibhAga paDe' che. nIcenA bhAgamAM vAyu rahe che, vaccenA bhAgamAM vAyu ane pANuM rahe che.. nIcenA ane madhyanA bhAgamAM rahela kSubdha vAyu pANIne uchALe che, A rIte . pANI uchaLavAthI kSubdha thayelA sAgaranA pANInI vRddhi thAya che, ane jyAre vAyu sudhdhAvasthAne parityAga karIne pitAnI pUrva sthitimAM AvI jAya che, Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u0 sU0 65 lavaNasamudrAvAdanAdinirUpaNa 765 ca " ettha NaM caunhaM velaMdharanAgarAI " ityAdi - atra khalu caturNAM velandharanAgarAjAnAM - velAM - lavaNasamudrazikhAmantaH pravizantIM vahica niHsarantImazikhAM / dhArayantIti velandharAH ' saMjJAlAdayaM sAdhuH, te ca te nAgarAjAtha velandharanAgarAjA = velandharanAgakumArA ityarthaH teSAm AvAsaparvatAH- nivAsasthAnarUpAH parvatAH catvAraH prajJatAH, te yathA - gostUpaH 1, udakabhAsaH 2, zaGkhaH 3, udakasImA 4, ete krameNa pUrvAdidivacatuye vodhyAH / tatra krameNa gostUpa- zivakazatra-mana zilaka nAmAno maharddhikAlyopasthivikAzatvAro devA vasantIti / sthiti meM AjAtA hai taba jala bhI apanI pUrvasthitimeM AjAtA hai, isa kAraNa uddhimeM jvAra-bhATA zAnta hojAtA hai // 119 // " etthaNaM cahaM" ityAdi ear samudrakI zikhA ko bhItara vAhira nikalatI huI agrazi khAko jo dhAraNa karate haiM ve belandhara haiM / yahA~ isa vyutpatti ke anusAra " velAndhara " aisA pada honA cAhiye thA para aisA na hokara jo velambara aisA prayoga huvA hai usakA kAraNa isakA zavdahonA hai / ye velandhara nAgarAja haiM / aise ina celandhara nAgakumArIke AvAsa parvata nivAsa sthAnarUpa parvata cAra kahe gaye haiM, jaise- gostUpa 1, udakabhAsa 2, zaGkha 3- aura udakasImA 4 pe cAroM AvAsa parvata kramazaH pUrvAdi cAra dizA meM haiM. ina AvAsa parvatoMpara kramaza:-gostRpa, zivaka, zaGkha aura manaHzi-' laka, ina nAmoMke cAra mahaddhika yAvat palyopama sthitivAle deva rahate tyAre pANI paNa pAtAnI pUsthitimA AvI jAya che te kAraNe samudramAM AvesI bharatI zabhI laya che. // sU. 1 thI 5. " etyagaM caunheM " tyAhi lavaNa samudranI `dara ane 5hAra nIkaLatI evI velAne ( agazikhAne ) dhAraNa kare che, temane velankara kahe che. A vyutpatti anusAra yaha jana leho, yA mevuna thatAM ? 'vesandhara' yaha . banyu che, tenuM kAraNa e che ke temanuM nAma ja velaura che. te velandhara nAgarAja che. evAM te velandhara nAgakumArAnA nivAsasthAna rUpa AvAsa pate cAra kahyA che. temanAM nAma A pramANe che--(1) gestUpa, (2) umlAsa, (3) zaya bhane (4) sImA, te yAre AvAsa parvatA anukrame pUrvAdi dizAmAM che te AvAsanA para anukrame gestUpa, zivaka, zaMkha ane manaHzilaka nAmanA cAra maharSika Adi vizeSaNAvALA ane eka palyAyamanI sthitivALA e rahe che. 2 je "vesAnvara z Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAMtara ___"jabUdIvasta NaM" ityAdi-spaSTam , navaraM-vidikSu-aizAnyAdikoNeSu anuvelandharanAgarAjAnAM-velandharANAM pazcAtsthAyino'nunAyakatvena ye santi te'nuvelandharAH, te ca te nAgarAjAca, tathAbhUtAnAm , velandharavaktavyatAgAdhA:" dasajoyaNasahassA, laghaNasihA cakavAlao ruMdA / solasarAhassauccA, sahassamegaM tu ogADhA / 1 / demaNamaddhajoyaNa, lavaNasihovari daMga tu kaalduge| airegaM airegaM, parivai hAyae vApi / 2 / abhitariyaM velaM, dharevi lavaNodahissa nAgANaM / bAyAlIsasahassA, dusattari saharasa vAhiriyaM / 3 " saddhiM nAgasahassA, dhariti aggodagaM smudss| velaMdharaAvAsA, lavaNe ya caudisiM cauro / 4 / haiM / " jaMbuddIvassa NaM" ityAdi. spaSTa hai, arthAt jambUddhopakI vAyavedi kAke antase cAroM vidizAoM meM 42-42 hajAra yojana lavaNasamudrako ulaMdhana karake Agata sthAnapara cAra anuvelandhara nAgarAjoMke karkoTakara' vidhutmabha 2, kailAsa 3 aura aruNaprabha 4 nAmake cAra AvAsa parvata haiN| inameM cAra mahaddhikadeva yAvat 2 palyopamakI sthitivAle rhtehaiN| unake nAma isa prakArase haiM-karkoTaka 1 kardamaka 2, kailAsa 3, aura aruNaprabha 4-ye anuvelandhara nAgarAja velandharanAgarAjoM ke pIche rahate haiM isaliye anunAyakake rUpa meM honeke kAraNa anuvelandhara kahe gaye haiN| velandhara vaktavyatA gAthAeM yoM haiM__"dasa joyaNasahassA" Adi. ina gAthAoMkA artha-lavaNasamudrakA agrabhAga maNDalAkArase dasa hajAra yojanakA vistAravAlA hai, 16 hajAra "jabuddIvasta NaM " tyAni-mudvIpanI mAvejAnA santamAyA yAre vidizAomAM 42-42 hajAra yojana pramANu aMtara lalaNa samudramAM ulaMgha vAthI je thAna Ave che tyAM cAra anulabdhara nAgarAjanA (1) karkoTaka, (2) vidhutprasa, (3) sAsa mAne (4) arupa nAmanA yA2 pAsa yatA cha. temAM eka pApamanI sthitivALA ane mahaddhika Adi karkoTaka, kamaka, kailAsa ane aruNaprabha nAmanA cAra deva nivAsa kare che. anunAyaka hovAne kAraNe ja anuladhara nAgarAje velabdhara nAgarAjenI pAchaLa rahe che. - sandha pratipAina 42tI gAyA prabhAra cha-" dasa joyaNa sahassA" tyAhi. temanI matha' mA pramANe che- samudranI Mun Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA. 4 7.2 sU. 65 lavaNasamudrAvagAhanAdinirUpaNam puvvAiaNukamaso, gothumadgabhArAsaMkhadagasImA / gothuma - sie - saMkhe maNosile nAgarAyANo / 5 / chAyA - " dazayojanasahasrANi lavaNazikhA cakravAlato vistIrNA / poDazasahasrocA sahasramekaM tvavagADhAH / 1 / dezonamarddhayojana lavaNazikhopari dakaM tu kAladvike / atirekamatirekaM parivardhate dIyate vA'pi / 2 / AbhyantarakI velAM dhArayanti lavaNodadheH nAgAnAm / dvAcatvAriMzatsahasrANi dvAsaptatisahasrANi vAdyAm / 3 / paSTirnAgasahasrANi dhArayantyagrodakaM samudrasya / velandharAssvAsA lavaNe ca caturdizi catvAraH // 4 / pUrvAdyanukramazaH gostUpa- dakabhAsa - zaGkha- dakasImAH / gostUpaH zivakaH zaGkho manaHzilo nAgarAjAH / 5 / " iti, ayamarthaH- lavaNazikhA- lavaNasamudrasya agrabhAgaH cakravAlato maNDalAkAreNa dazasahasrayojanAni vistIrNA, poDazasahasrayojanocA, samabhUmibhAgApekSayA, ekasahasrayojana pramANA'vagADhA ca vodhyA / 1 / lavaNazikhAyA upari kAladvike= divase rAtrau ca dezonAyo janapramANaM dakaM - jalam atirekam atirekam = adhikamadhikaM parivardhate hIyate'pivA / 2 | nAgakumArANAM dvAcatvAriMzatsahasrANi lavaNodadheH AbhyantarikIm=antarvizantI velAM dhArayanti tathA teSAM nAgakumA rANAM dvisaptati sahasrANi vAdyAM vahirgacchantIM velAM dhArayanti / 3 / paSTisahasrasaMkhyakA nAgakumArAH samudrasya - lavaNasamudrasya agrodakaM = zikhAgraM dhArayanti / rAtra yojana UMcA hai tathA samatala se eka hajAra yojana avagAhanabAlA hai| jalazikhAke Upara dina rAta kucha kama ardhayojana pramANase jala baDhatA ghaTatA rahatA hai / lavaNodavikI Abhyantara belAko 42 hajAra nAgakumAra aura bAgha velAko 72 hajAra nAgakumAra dhAraNa karate haiM, evaM 60 hajAra nAgakumAra lavaNasamudra zikhAke agrabhAgako dhAraNa karate haiM / usa lavaNa 967 maDalAkAre dasa hajAra yojananI che, 16 hajAra ceAjana UMcI che, tathA samatalathI hajAra caiAjananI avagAhanAvALI che jalazikhA para ( sapATI para ) divase ane rAtre avaijana karatAM kaMIka nyUna pramANamAM pANInI sapATImAM vRddhi ane hAni thatI rahe che. lavaNu samudranI Abhyantara velAne ( pANInI vRddhine 42 hAra nAgakumAra ane khAdyavelAne chara hAra nAgakumArA dhAraNa kare che, ane 60 hajAra nAgakumAra lavaNusamudra zikhAnA ( velAne ) agrabhAgane dhAraNa kare Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 768 - - - sthAnAzA lavaNasamudre caturdizi ratvAro landharA''zAsAH santi / 4 / te hi pUrvAdhatukramazaH pUrvAdidiganukrameNa gostUpa-dasamAsa - - kasImanAmAno yodhyAH / teSukrameNa gostUpa zivama zaGkha-manAzilanAnAlayakA valandharAjA vtntiiti||5|| ___"jaMbuddIvasta paM" itlAdiSTam / cAraM vidikSu aizAnyAdikoNeSu anulandharanAgarAjAnAM velandharANA pazcAtsthAyino'nunAyakatvena ye santi te'nuvelandharAH, te ca te nAgarAjAzca tepo tathAbhUtAnAmiti // anudelandharanAgarAjayaktavyatAgAthAstu--- " aguvelaMdharavAsA, lavaNe vidisAmu saMThiyA cauro / kalloDe vijjuppabhe, kelAse'ruNappo ceva / 1 / kakor3a ya kadamae, kelAse'ruNappabhe ya rAyANo / vAyAlIsasaharase, gahu~ udahimi savve vi / 2 / cattAri joyaNasae, tIse kose ca unmayA bhUpi / - sattarasanoyagasae, igavIse UsiyA sanne / 3 / " chAyA-" anuvelandharavAsA lagayo vidikSu saMsthitAbalAraH / karkoTo vidyutpramaH kailAso'ruNAmavaiva / 1 / karkoTakaH kaImakA kailAso'sya zca raajaanH| . dvicatvAriMzat sahakhANi gatvA udhau sarve'pi / 2 / catvAri yojanazatAni triMzataM krozAMzca udgatAbhUmim / saptadaza yojanazatAni ekaviMzatimucchritAH sarve / 3 / " iti ayamarthaH-lavaNasamudre vidikSu-aizAnyAdipu krameNa saMsthitAH kakaoNTakasamudra meM cAroM dizAomeM pUrdAdi kramase cAra velandharAvAsa gostupa 1, darabhAsa 2, zaGka 3, dakasIma 4 haiM, jinameM-gostUpa, ziva, zala manaHzila cAra lAmake velandhararAja rahate haiM-5 / __ anukhelandhara nAgarAja vaktavyatA viSayiNI gAthAeM-"aNuvela. dharavAsA" ityAdi. ina gAthAoMke artha-lavaNa samudra meM IzAna che A lavaNa samudranI cAre dizAomAM pUrvAdi kamathI cAra lakhyarAvAsa mAvesA cha temanA nAma prabhArI cha-(1) stU5, (2) mAsa, (3) zaMkha ane (4) dakasIma. temAM anukrame zetUpa, zivaka, zIkha ane mana zila nAmanA labdharAja nivAsa kare che. anulabdhara nAgarAjanI vaktavyatAnuM ni359 42tI gAthAme:-" aNuvelaMdharavAsA" tyaadi-2|| mAyAmAnA bhAvArtha nIce pramANe che - Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04402 sU015 lavaNasamudrAvagAhanAdinirUpaNam 769 vidyutprabha - kailAsA'ruNamabhanAmAnacatvAro'nuvelandharAvAsAH santi |1| teSu krameNa karkoTaka - kardamaka- kailAsAruNama manAmAnaJcatvAro nAgarAjA nivasanti / ete sarve'pyAvAsA upasamudre dvicatvAriMzatsahasrANi yojanAni gatvA santi |2| tatra caite catvAri yojanazatAni triMzataM krozAMthAbhivyApya bhUmim udgatAH = bhUmau vyavasthitAH / tathA te sarve ekaviMzatyadhikazatayojanAni ucchritA ucca vodhyA: / 3 / iti / " lavaNe samudde NaM " ityadi - lavaNe samudre catvAracandrAH prAbhAsanta vA prabhAsante vA prabhAsiSyante / tathA - lavaNasamudre catvAraH sUryA atapan vA tapanti vA tapasyanti vA candrANAM zItalakiraNatvena saumyadItikatvAd vastuprabhAsanaM proktaM sUryANAM tu pracaNDa kiraNatvAnna saumyadISTikatvamiti tepAM na taduktam, candrANAM catudeva tatpariyArasyApi nakSatrAdevatuSTamevetyAha- cacAri katti - yAo " ityAdi - catasraH kRttikAH atra catuSTuM ca nakSatrApekSayA natu tArakApeAdividizAoM meM krama se karkoTaka, vidyutprabha, kailAsa, aruNaprabhaye anuvelandhara AvAsa haiM, inameM karkoTaka 2, kardama 2, kailAsa 3, aruNaprabha 4 nAmA cAra nAgarAja rahate haiM / ye AvAsa parvata lavaNa samudra meM 42 hajAra yojana jA karake haiM / ye 400 yojana aura 30 kozanaka bhUmiko ghera kara sthita haiM / 1721 yojana UMce haiM / lavaNa samudra meM cAra candramA hai, velavaNa samudra meM prakAzita huye haiM hote hai aura hoMgeM / tathA - cAra sUrya vahAM tapeM hai aba bhI tapate haiM aura Age Age tapege / candra zItala, aura sUryagakhara kiraNevAle hote haiM / isaliye yahAM ve candra vastukA prakAzana karate haiM, aisA kahA hai tathA sUrya pracaNDa kiraNake kAraNa tapate haiM aisA kahA gayA hai / candra catuSTaya ke parivAra nakSatrAdi bhI yahAM cAra rUpa meM haiM, isI pAtako sUtrakArane " cattAri kattiyAo " lavaNu samudramAM IzAna Adi viziAmA anukrame kakeoNMTaka, vidyutpala, kailAsa ane aruNuprabha nAmanA nAgarAja rahe che. te AvAsa patA lavaNu samudramAM 42 hajAra yojana dUra javAthI Ave che. teo 400 yojana ane 30 kAsa jeTalI bhUmine gherIne UmA che. temanI UMcAi 1721 ceAjana che. lavaNusamudramAM cAra candramA che tee bhUtakALamAM tene prakAza detA hatA, vartamAnamAM paNa de che ane bhaviSyamAM paNa deze. tyAM cAra sUrya tapatAM hatAM, tape che ane tapaze candra zItala kiraNAvALA ane sUrya uSNu karazeA vALA hAya che. tethI ahIM evuM kahyuM che ke candro prakAza Ape che ane sUryo pracaMDa kirAne kAraNe tApa Ape che. cAra candranA parivAra rUpa nakSatrAdi sa--97 Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e70 sthAnAmasUtre kSayeti, evaM rohiNyAdi bharaNyantAnAmapi nakSatrApekSayaiva catuSvaM vijJeyam , 'yAvat' -padena rohiNyAdi bharaNyantAni aSTAviMzati nakSatrANi grAhyANi / " cattAri aggI" ityAdi-kRttikAdi bharaNyantAnAmaSTAviMzatinakSatrANAM devatAH krameNa agnimArabhya yamaparyantAaSTAviMzatisaMkhyakA bodhyAH / tAsu pratyeka devatA catuHsthAnakAnurodhena caturvidhA yodhyaa| samprati lavaNasamudrAkAzasthitAnAM grahANAM madhye ekaikasyA-catuSTamupadarzayitumAha-" cattAri aMgArA" ityAdi / tatra aGgAraH prathamo grahaH, bhAvaketustu aSTAzItitamaH / nakSatra devatAgrahANAM nAmAni dvitIyasthAnakasya catustriMzattame sUtre'valokanIyAni / ityAdi sUtra dvArA pragaTa kiyA hai-yahAM cAra 2 kRttikAeM haiM, yahAM jo catuSTayatA hai vaha nakSatroMkI apekSAse hai, nArakoM kI apekSAse nhiiN| isI taraha-rohiNIse bharaNItakameM nakSatroM kI apekSAsehI cAracAra jAnanA caahiye| yahAM yAvat padase rohiNIle lekara bharaNI takake 28 nakSatra grahaNa kahe gaye haiN| " cattAri agmI" ityAdi kRttikAse lekara bharaNI takake jo 28 nakSatra haiM, unake devatA kramazaH agnise lekara yama taka 28 haiN| inameM pratyeka devatA catuHsthAnakake anurodhase cAra prakAra ke haiM aisA samajhanA caahiye| aba sUtrakAra lavaNa samudra ke avakAzameM sthita grahoM ke madhyane eka eka grahameM cAracAra prakAra dikhAne ke liye "cattAri aMgArA" ityAdi sUtra kahate haiN| inameM aGgAra prathama grahahaiM aura bhAvaketu 88 vA grahahai / nakSatra, devatA, 'pApa tyAM yAra yA2 35 cha / pAta sUtrasare " cattAri kattiyAo" - ItyAdi sUtra dvArA prakaTa karI che. tyAM je catuSTayatA che te nakSatranI apekSAe che, nArakenI apesAba nathI. jemake tyAM cAra kRtikAe che, e ja pramANe hiNIthI laIne bharaNI paryatana nakSatramAM paNa catuSTayatA samajavI. ahIM yAvat (paryata) padathI rohiNIthI laIne bharaNI sudhInA 28 nakSatro grahaNa karavAmAM AvyAM che. cattAri aggI" tyAha-kRttithI 23 OMzana sI sudhIna28 nakSatra che, anukrame agnithI laIne yama paryantanA temanA 28 devatAo che. temanA pratyekane devatA catuHsthAnakanA anurodhathI cAra prakAra che, ema samajavuM. have sUtrakAra lavaNa samudranA avakAzamAM je je graho rahelA che, te pratye grahamA yatuSTayatAtuM pratipAhana 42 nimitta "cattAri agArA" ityAdi sUtra kahe che-aMgAraka (maMgaLa) pahele graha che, ane bhAvaketu 88 Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (f sudhA TIkA sthA04702 su066 dhAtakIkhaNDadvIpasya ghaleyapramANAdinirUpaNam 771 lANasaNaM samuhassa " ityAdi - lavaNasya samudrasya catvAri dvArANi prajJaptAni tAni yathA - vijayAdIni 4, ityAdi sarva jambUdvIpadvArAdivadavaseyamiti / su0 65 / / dvIpaprakaraNAd dhAtakIkhaNDadvIpasya valayapramANAdi nirUpayitumAha mUlam -- dhAyaisaMDe dIve cattAri joyaNasayasahassAiM cakkavAlavikkhaMbheNaM paNNatte jaMbuddIvassa paNaM dIvassa vAhiriyA cattAri bharahAI, cattAri eravayAI, evaM jahA --saduddezae taheva niravasesaM bhANiyAM jAva cattAri maMdarA cattAri maMdaracUliyAo | suu066|| chAyA - dhAtakIkhaNDo dvIpazcatvAri yojanazatasahasrANi cakravAlaviSkambheNa prajJaptaH, jambUdvIpasya khalu dvIpasya vahiH catvAri maratAni catvAri airavatAni, evaM yathA zabdoddezake tathaiva niravazeSaM bhaNitavyaM yAvat catvAro mandarAH, catasro mandaracUlikAH | sU0 66 // TIkA- "" 1 " dhAyaiDa ityAdi - cakravAla viSkambheNa - cakravAlaH = maNDalaMgraha inake nAma dvitIya sthAnakake34 ve sUtra meM kahe gaye haiM, ataH vahAMse dekha lenA cAhiye | " lavaNassa NaM samudassa " ityAdi. lavaNa samudrake dvAra cAra kahe gaye haiM jaise- vijaya 2, vaijayanta 2, jayanta 3 aura aparajita 4 / dvAra sambandhI aura saba kathana jambUdvIpa dvAroMkI taraha jAnanA / su. 65 dvIpaprakaraNako lekara aba sUtrakAra dhAtakIkhaNDa dvIpake valaya pramANa Adi vaktavyatAkA nirUpaNa karaneke liye sUtra kahate haiM / dhAvaDe dIve cattAri " ityAdi "f dhAtakIkhaNDa dvIpa cakravAla viSkambhakI apekSA cAra lAkha yojmA graha che. nakSatra, devatA ane graheAnAM nAma dvitIya sthAnakanA 34 mAM sUtramAM ApyAM che, te tyAMthI vAMcI levA. lavaNassa NaM samudassa " tyAhi savAyu samudranA yAra dvAra che - (1) vijaya, (2) cainnayanta, (3) bhayanta ane (4) aparAjita. dvAra viSenuM bAkInuM samasta kathana ja budvIpanA dvArAnA kathana anusAra samajavuM ! su. 65 // dvIpa prakaraNanA saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra dhAtakIkhaMDa dvIpanA valayapramANu bhAhinuM ni3 re " dhAyaisaMDe dIve cacAri " tyAhi 66 Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 772 sthAnAGgasUtre valaya ityarthaH, tasya viSkambhaH-vistArazcakravAlaviSkambhastena catvAri yojanaza. tasahasrANi-caturlakSayojanaparimito dhAtakIkhaNDanAmA dvIpaH prjnyptH| " jaMbuddIvassa NaM" ityAdi-jambudvIpasya khalu dvIpasya bahiH-bahiHpradeze sthitayoH - dhAtakIkhaNDa-puSkarAddhayopayozcatvAri bharatAni aizcatAni ca santIti bodhyam / " enaM jahe "-tyAdi-evam-anena prakAreNa, yathA yayA rItyA, zabdodezake-zabdopalakSitA maratairavatAdizabdopalazitaH udezakaH zabdoddezakaH dvitIyasthAnakasya tRtIyoddezakaH, tatra bharatairavatAdi-mandaracUlikAntAnAM dvisthAnakatvena varNanaM kRtaM, tathaiva-bharavAdimandaracUlikAntaM nityazepaM-sarva catu:sthAnakatvena bhaNitavyam / tat kiyadavadhi vaktavyamityAha bhUtrakAra:-" jAva cattAri maMdarA" ityAdi-" catvAro mandarAzcatasro mandaracUlikA " itiparya: ntamityarthaH / su0 66 / nakA vistAravAlA kahA gayA hai / yaha jambUhIpa bAhara pradeza meM sthita hai, arthAt-sabase prathama dvIpa jambUdvIpa hai, isako cAroM ora lavaNa samudra veSTita kara rakkhA hai / jambUdvIpase dugunA vistAra tayaNa samudrakA aura lavaNasamudrase dugunA dhAtakIkhaNDa chIpa hai, isake cAroM ora samudra hai| isake bAda puSkarabAdIpa hai| jambUdvIpameM eka bharatakSetra, eka airavata kSetra Adi kSetra haiN| dhAtakIkhaNDameM do-bharata do airakta Adi kSetra haiM, isI prakAra puSkarArdhameM do bharata Adi kSetra haiN| isa taraha jaisA kathana bharata, airavata AdikA vitIya sthAna ke tRtIya uddeze meM mandarapUlikA taka hai, vaisAhI catuHsthAna rUpale yahAM kahanA dhAtakIkhaMDa dviIpane cakavAla viSaMbha (pari-paripita) cAra lAkha janane kahyo che te jaMbUdvIpathI bahAranA pradezamAM AveluM che. eTale ke sauthI pahele jaMbudvIpa che. tenI cAre tarapha vIMTaLAIne rahele lavaNa samRddha che. jambudvIpa karatAM lavaNuM samudrane vistAra bamaNo che, ane lavaNasamudra karatAM dhAtakIkhaMDadvIpane vistAra bamaNe che. tenI cAre bAju paNa samudra Ave che tyArabAda puSkaradvIpa Ave che. jaMbUdvIpamAM bharata, aravata Adi kSetra eka eka che, paNa dhAtakI khaMDamAM bharata, aravata Adi kSetre bakhe che. e ja pramANe puSkarArdhamAM paNa bhArata Adi kSetre rAkhe che. bIjA sthAnakanA trIjA udezAmAM bharata, aravata Adi kSetranuM mandara cUlikA paryantanuM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana caturathAna rUpe ahIM paNa thavuM Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 202 90 67 nandIzvarahIpavarNanam pUrva manuSyakSetrayastUnAM catuHsthAnakAtmamuktaM, sAmprataM kSetrasAdhamyAnandIzvaradvIpavastUni catuHsthAnakatvena nirUpayitumAha // atha nndiishvrdviipvicaarH|| mUlam--gaMdIsaravarasla evaM dIvasta cakabAlabikkhaMbhala bahumajjhadesabhAge cauddisiM ca sAri aMjaNagapacayA paNNattA, taM jahApurasthisille aMjaNagaecae, dAhiNile aMjaNagapacae, pacchimille aMgaNagapAe uttarille aMjaNagapavae 4 // te gaM aMjaNagapavvayA caurAsAi caurAsoi joyaNasahassAI uDU uccattagaM, egaM egaM joyaNasahassaM uvvaheNaM, mUla dasa dasa joyaNasahaslAI vikhaMbheNaM / tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parihAemANA 3 uparigaM egaM joyaNalahassaM vikkhaMbheNaM / mUle ikatIsaM 2 joyaNaptahastAi chacca tecIle chacca tevIle joyaNasae parikkheveNaM upari tini 2 joyaNasahaslAI egaM ca chAba ega va chAva, joyaNasayaM parikkheveNa / mUle vitthiNNA bhajJa sakhittA, uppiM taNuyA gopucchasaMThANasaMThiyA savvaMjaNamayA acchA sAhA sahA ghaTThA mahA nIrayA nippaMkA nikaMkaDacchAyA sappabhA samma rIjhyA saujjoyA pAsAIyA darilaNIyA abhirUvA paDirUvA / tesi NaM aMjaNagappavayANaM uri bahulamaramaNijjabhUmimAgA paNNattA / teti NaM bahusamaramaNijjA sumimAgANaM bahumajjadesabhAge cattAri siddhAyayaNA paNNatA, te paM siddhAyayaNA egaM cAhiye / yahI bAta-" jAva casAri maMdA" ityAdi sUtrapATha dvArA vyakta hai / isakA TIkArtha spaSTa hai / spR066 // naye. thepAta "jAva vatAra madarA tyAhi sUtrapA dAsa vyAyA che. A sUtra sugama hovAthI vivArtha Ape nathI. sU 66 che Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 774 sthAnAzastra joyaNasayaM AyAmeNaM paNNatA, paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM, bovattari joyaNAI uDDa uccatteNaM / tesiM siddhAyayaNANaM caudiptiM cattAri dArA papaNantA, taM jahA--devadAre 1, asuradAre 2, NAgadAre 3, suvaSNadAre 4, tesu NaM dAresu cauThibahA devA pari___ vasati, taM jahA--devA 1 asurA 2 nAgA 3 suvaNNA / tepti NaM dArANaM purao cattAri muhamaMDavA paNattA / tesi NaM muhamaMDavANaM purao cattAri pecchAgharamaMDavA paNNattA / tesi NaM pecchAgharamaMDavANaM bahumajjhadesabhAge cattAri vairAmayA akkhADagA paNNattA / tesiNaM vairAmayANaM akkhADagANaM bahumajjhadesabhAge cattArimaNipeDhiyAo paNNattAo / tApti NaM maNipeDhiyANaM uri cattAri sIhAsaNA pnnttaa| tesi NaM sIhAsaNANaM uvari cattAri vijayadUsagA paNNattA / tesiNaM vijayadUsagANaM bahumajjhadesamAge cattAri vairAmayA aMkusA paNNattA / tesuNaM vairAmaesu aMkusesu cattAri kuMbhikA muttAdAmA paNNattAo / teNaM kuMbhikA juttAdAmA patteyaM 2 annehiM tadaddha uccattapamANamittehiM cauhiM addhakuMbhikehi muttA. dAmehi savao samaMtA sNprikkhittaa| tesi NaM pecchAgharamaMDavANaM purao cattAri maNipeDhiyAo paNNattAo, tAsi NaM maNipoDhiyANaM uri catvAri 2 cejhyathUbhA pnnnnttaa| tesi NaM ceiyathUbhANa patteyaM 2 caudisiM cattAri maNipeDhiyAo pnnnnttaao| tAsi NaM maNipeDhiANaM uvari cattAri jiNapaDimAo saba yaNAmaIo saMpaliyaMkaNisannAo thUbhAbhimuhAo ciTuMti taM jahA-risabhA 1, vaddhamANA 2, caMdANaNA 3, vAriseNA 4, Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA0 4 u. 2 sU 67 nandIzvara dvIpavarNanam tesi NaM ceiyathUkmANaM purao cattAri mnnipeddhiaaopssnntaao| tAsi NaM maNipaDhiANaM uvariM cattAri vezyarukavA papaNatAtesi NaM cejhyarukkhANa purao cattAri maNipeDhiAo pnnnntaao| tAsi paM maNipaDhiyANaM uvariM cattAri mahiMdajjhayA paNNattA / tesi NaM mahiMdajjhayANaM purao cattAri gaMdAo pukkhariNIo pnnnnttaao| tAsi NaM pukkhariNINaM pattayaM 2 cauhisiM cattAri vaNasaMDA paNNattA, taM jahA--purasthimeNaM dAhiNeNaM paccatthimaNaM uttareNaM-- " puveNaM asogavaNaM dAhiNao hoi sattavaNNavaNaM / avareNaM caMpagavaNaM cUyavaNaM uttare pAse / 1 // 67 // chAyA-nandIzvaravarasya khalu dvIpasya cakravAlaviSkambhasya bahumadhyadezabhAge caturdizi catvAro'JjanakaparvatAH prajJaptAH, tadyathA-paurastyaH aJjanakarvataH dAkSiNAtyaH aJjanakapacataH2, pAzcAtya aJjanakaparvataH 3, autarAhaH aJjanakaparvataH 4 / te khala aJjanakapa. batAH caturazIti caturazIti yojanasahasrANi ardhvamuccatvena, ekamekaM yojanasahasamudvedhena, mUle daza daza yojanasahasrANi viSkambheNa / tadanantara ca khalu mAtrayA 2 parihIyamANA 2 upari ekamekaM yojanasahasraM viSkambhega mUle ekatriMzadekatriMzad yojanasahasrANi paTca trayoviMzati payanayoviMzati yojanazatAni parikSepeNa, upari trINi 2 yojanasahasrANi ekaca paTpaSTim ekaca paTpaSTim yojanazatAni parikSepeNa / mUle vistIrNA madhye sakSiptAH, upari tanukAH gopucchasaMsthAnasaMsthitAH saJjinamayAH acchAH lakSNAH zlakSNA: ghRSTAH mRSTAH nIrajasaH nippaGkAH niSkraTacchAyAH saprabhAH samarIcikAH soyotAH prAsAdIyAH darzanIyAH abhirUpAH pratirUpAH / teSAM khalu aJjanakaparvatAnAmupari bahusamaramaNIyabhUmibhAgAH majJaptAH, teSAM khalu bahusamaramaNIyabhUmibhAgAnAM bahumavyadezabhAge catvAri siddhAyavanAni prajJaptAni, tAni khala siddhAyatanAni ekaM yojanazatam AyAmena prajJaptAni, Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnayatra paJcAzat yojanAni viSkambheNa, dvAsati yojanAni aguvatvena, teSAM siddhAyatanAnAM caturdizi catvAri dvArANi majJaptAni, tadyathA-devadvAram 1, asuradvAraM 2 nAgadvAraM 3, suvarNadvAra 4 / teSu khalu dvAreSu caturiMdhA devAH parivasanti, tadyathA-denAH 2, asurAH 2, nAmAH 3, muzNI: 4 / teSAM khalu dvArANAM purataH canvoro mukhamaNDapAH prajJaptAH / teSAM khalu mukhamaNDapAnAM purataH catvAraH prekSAgR. hamaNDapAH prajJaptAH / teSAM khalu prekSAgRhamaNDapAnAM vahumadhyadekhabhAge catvAro vajamayA akSavATakAH prajJaptAH / teSAM khalu bannamayAnAmakSavATakAnAM bahumadhyadesabhAge catasro maNipIThikAH prjnyptaaH| tAsAM khalu maNipIThikAnAmupari catvAri siMhAsanAni prajJaptAni / teSAM khalu siMhAsanAnAmupari catvAri vijayayANi majJaptAni / teSAM khalu vijayaduvyakANAM bahumadhyadezabhAge catvAro bajjamayA aGghazAH prajJaptAH / teSAM khalu vanamayeSu akRzeSu catvAri kumbhikAni muktA dAmAni majJaplAni, tAni khalu kumbhikAni muktAdAmAni pratyekaM pratyekamanyaistada. dvocatvapramANa mAtraivatubhirarddhakuni marmuktAdAmabhiH sarvataH samantAt saMparikSiptAni / teSAM khalu bhekSAgrahamaNDapAnAM puratazcanasro maNipIThikAH prjnyptaaH| teyAM khalu maNipI. ThikAnAmupari canvArazcatvArazcaityastUpAH ajJaptAH / teSAM khalu caityastUpAnAM pratyeka 2 caturdizi catasro maNipiThinAH prjnyptaaH| tAsAM khalu maNipIThikAnAmupari catasro jinapratimAH sarvaratnamayyaH saMpalyaGkaniSaNNA: stUpAbhimukhyastiSThanti, tadyathA RSamA 1, varddhamAnA 2 candrAnanA 3, vArisenA 4, teyAM khalu caityastupAnAM puratazcatasro maNipAThikAH prjnyptaaH| tAsAM khalu maNipIThikAnAmupari catvArazcaityakSAH prajJatAH / teSAM khalu caityAkSANAM pustazcatasro maNipIThikAH prajAH / tAsAM khalu maNipIThikAnAmupari catvAro mahendradhvanAH prajJatAH / teSAM khalu mahendra bajAnAM puratazcatasro nandAH puSkariNyaH prajJaptAH / tAsAM khalu puSkariNInAM pratyekaM caturdizi catvAro vanakhaNDAH prajJaptAH, tadyathA-paurastye 1, dAkSiNAtye 2, pAzcAtye 3, uttare" pUrvaNa-azokavana, dakSiNato-bhavati saptaparNavanam / apareNa campakavanaM, cUtavanamuttare pArzve // 1 // iti // sU0 67 // isa prakAra manuSya kSetragata vastuAna catuHsthAmakatA phahakara aSa sUtrakAra kSetra sAdhamya ko lekara AThaveM nandIzvara dhIpake vastuoMkI A rIte manuSya kSetragata vastuomAM catuHsthAnakatAnuM kathana karIne have sUtrakAra kSetrasAdhamyanI apekSAe AphamAM naMdIzvara dvIpanI vastuonuM cataH Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4302 sU0 67 nandIzvaradvIpavarNanam - 777 TIkA-"dIsaratarassa NaM" inpAdi dvopamadrANAM kramastyevamuktaH, tathAhi" jaibuddIve lavaNo, dhAyai kAloyayukkhare varuNe / khIra-caya-khoa-naMdI-aruNavare kuMDale kathage // 1 // iti / chAyA-jambUdvIpo lavaNo dhAtakI kAlodaH puSkaraH varuNaH / kSIra-ghRta-zoda-nandI-aruNavaraH kuNDalo rucakaH / / 1 / / " iti, catuHsthAnakAtAmA nirUpaNa karate haiN| "maMdIsaravararakSaNa dIdasta cakkavAlavikvaMmasta" ityAdi cakavAla viSkambhavAle nandIzvara dIpake bIca cAra dizAoM meM dhAra ajanagiri parvata haiM, jaise-paurastya acanaka parvata 1, dAkSiNAtya aJjanaka parvata 2, pAzcAtya ajanaka parceta 3, aura audIcya ananaka parvata 4 / ye cAroM 84-84 hajAra UMcAIvAle haiN| unakA udvedha eka hajAra yojana hai, mRlameM inakA viSkambha dasa hajAra yojana hai, tathA mAtrA bAbAle ghaTate-2 Upara meM inakA viSkAma eka hajAra cojanakA hai| dvIpa mahAMkA krama--" jaMbuddhIve lavaNe" ityAdi / laba dopa samudroMke madhya meM pahalA jambUdvIpa hai, yaha labaga samudra se veSTita hai ? isake bAda ghAtakI vaNDa dIpa jo ki cAroM ora kAlodasamudrase ghirA hai 2 / isake bAda-carabIpa, puSkara bamudrale viga hai 3 / isake bAda sthAnakatAnI apekSAe nirUpaNa kare che- 'dIvAnarasta NaM dIyansa cAlavikvaMmamsa" riyAdi cakavAla virkavALA naMdIzvara kapamAM cAra dizAmAM cAra aMjanagiri AvelA che. temanAM nAma. A pramANe che-pUrvane aMjanaka parvata, dakSiAne aMjanaka parva, pazcimane aMjanaka parvata ane uttarane aMjanaka parvata. te pratyekanI UMcAI 84-80 hajAra jananI che ane temane uta (uMDI eka hAra cijanane chemULa bArAmAM temane vistAra dasa hajAra ejanane che, ane je kure jaIe tema te vikta,2 ghaTata ghaTate eka hajAra ejana 44. anunAne! " TTI laba"tyAdi-mayAM-bI5 anudAna va jaMpa chAlA che. te lavaramudathI vIMTaLAye che. 1. tyAra 2. ayI ye! che. tyArA yudhI5 cha, banI hai. ! 3tyA pakSIya sane va Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 778 sthAnAGgayo ____ atra nandIzvarI madhyajambUdvIpApekSayA'STamatvena paThitaH, so'yaM nandIzvaro dvIpo'nyadvIpApekSayA madhuraramaNIyatvena, utsavAdikAraNavazAdevAnAM saMmIlanasadbhAvena ca varaH zreSThaH / tasyaivaMvidhasya cakravAlaviSkambhasya-caturazIti lakSAdhikaniSaSTayadhikazatakoTi ( 1638420000 ) yojanapramANavalayavistA. rasya, uktaJca tatpramANam - varuNadIpa, aura varuNa samudra 4 / ityAdi rUpale dvIpa aura bIpoMko ghere huve samudra haiN| antameM-svayambhUramaNa dvIpa aura svayambhUramaNa samudra hai / yahA~ gyAraha dvIpoMke nAma prakaTa kiye gaye haiN| puSkaradIpake bAda kSIradIpa-kSIrasamudra 5, ghRtachIpa-vRttasamudra 6, kSodavIpa-ikSu samudra 7, nandIzvara bIpa-nandIzvara samudra 8, aruNavara bIpa-amaNavara samudra 9, kuNDala dvIpa-kuNDala samudra 10 aura rucaka dvIpa-rucaka samudra 11 isa tarahase dvIpa aura samudra haiN| sUtrakArane jo yahAM lavaNa samudra aura kAloda samudra ina dohI samudroMkA nAma isa gAthAmeM prakaTa kiyA hai| usakA kAraNa DhAI dvIpameM ye dohI samudra haiM, yaha samajhAne ke liye kiyA hai| yahA~ nandIzvara hopa madhya jambUdvIpakI apekSA AThavAM hai, isake sAtha jo 'vara' vizeSaNa diyA gayA hai, usakA kAraNa aisA hai ki yaha dIpa anya bIpoMkI apekSA pracura rUpameM ramaNIya hai, tathA tIrtha. karoM ke janma utsavAdi kAraNoMse yahA~ devoMkA saMmilana hotA rahatA hai| isakA cakravAla vistAra 1638400000 eka arava tirasaTha karoDa caurAsI lAkha yojanakAhai / kahAbhI hai " tesaDakoDisayaM" ityaadisamudra che. 4. tyArabAda kSIra dvIpa ane kSIra samudra che. . 5. tyArabAda ghatI ane ghatasamudra 6 seda dvIpa ane Izna samudra7. nahIzvara dvIpa ane naMdIzvara samudra 8 ! aruNuvara dvIpa ane aruNuvara sasukA lA kuMDala dvIpa ane kuMDala samudra 10 sucaka dvIpa ane rucaka samudra che 11 ItyAdi rUpe dvIpa ane dviIpane vIMTaLAyelA samudra che, chevaTe svayaMbhUramaNa dvIpa ane svayaMbhUramaNa samudra che. sUtrakAre ahIM gAthAmAM lavaNa samudra ane kAleda samudra A be samudronAM nAma ja prakaTa ryA che tenuM kAraNa e che ke aDhI dvIpamAM e be ja samadra che. madhya jaMbudvIpathI nandIzvara dvIpa AThame dvIpa che. tene je "vara" vizeSa lagADayuM che tenuM kAraNa e che ke anya dvIpo karatAM A dvIpa ghAja ramaNIya che, utsavAdi kAraNene lIdhe tyAM devenuM Agamana thatuM rahe che. tene yA vi (parika) 1978400000 (me 214, tesa: 42 / 7 bhane 84 5) yAnI cha. udyaM 5 che , " tesaDhe koDisayaM "tyAdi. Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 772 suSI TIkA sthA0 4 u0 2 sU0 67 nandIzvaradvIpavarNanayaM - "tesaha koDisayaM, caurAsIiMca syshssaaii| naMdItaravaradIve, vikkhaMbho cakavAleNaM // 1 // " iti / chAyA-nipaSTiM koTizataM caturazIti ca zatasahasrANi / nandIzvaravaradvIpe viSka-mazcakrabAlena // 1 // evaMvidhapramANasya tasya bahumadhyadezamAge caturdizi-catasRSu dikSu. paurastya-dAkSiNAtya-pAcAtyA-ttarAha bhedena catvAro'JjanakaparvatA:- aJjanakanAmAnaH kRSNavarNAH parvatAH prajJatAH / teSu aJjanakaparvateSu pratyekaM paryata uccatvena caturazIti sahasrayojanapramANaH, udvavena-bhUlyantaH sthitabhAgatvenaikasahasrayojanapramANaH, mUlapradezaviSkambheNa ca dazasahastrayojanapramANaH / tadanantaraM ca khalu mAtrayA mAtrayA parihIyamANeSu etepu parvateghu pratyeka parneta uparitanabhAge viSkambheNa ekamahasrayojanapramANaH / tayA-mUlapadeze parikSeSaNa-paridhinA trayoviMzatyadhikapaTzatAvikakatriMzad ( 31623) yojanasahanyapramANaH / uparipradeze punarayaM paridhinA paTpaSTayadhikaikarAtAdhikatrisahasra ( 3166) yojanapramANaH / tathA isa nandIzvara dvIpake bahu madhyabhAgameM eka eka aJjanaka parvata haiN| isa tarahase the cAra acanaka parvana haiM, aJjanakA kAlA varNa honese ajanaka parvatameM pratyeka aJjanaka parvata 84-81 hajAra yojana UMcA hai| bhUmike bhItara inakA pratyeka mUla bhAga eka eka hajAra yojanahai tathA ina sabake pratyeka mUla bhAgakA viSkambha 10 hajAra yojanakA hai, so yaha saba viSaya UparameM prakaTa kara diyA hai / pratyeka parvata uparitana bhAgameM mAtrAle ghaTatA huvA eka hajAra yojanakA viSkambhavAlA ho gayA hai, mRla pradeza meM pratyeka parvata paridhikA vistAra 31623 yojanakA hai| tathA UparI bhAgameM pratyekakI paridhi 3166 yojanapramANahai, isa taraha ye te nandIzvara dvIpanA barAbara madhya bhAgamAM, cAre dizAomAM eka eka aMjanaka parvata che te cAre aMjanaka parvate AMjaNa (aMjana) na jevAM kALA varNanA hovAthI temane aMjanaka parvate kahe che. te pratyeka aMjanaka parvatanI 84 hajAra ejananI UMcAI che. te pratyekane udha (jamInanI aMdara vistAra) eka hajAra ejanane che ane mULa bhAgano vistAra dasa hajAra ejanana ane Tecane vistAra eka hajAra ejanano che te pratyeka aMjanaka parvatanA mULa bhAgane paridha 31623 ejana pramANa ane uparanA bhAgane paridha 3166 jana pramANa kahyo che. A rIte A Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 sthAnAGga sUtre caite parvatA mUle vistINI = vistAravantaH madhye saMkSiptAH uparibhAge ca tanukA:= pratalAH ata eva gopuccha saMsthAnasaMsthitAH yathA gopuccho mUle sthUlaH, anteca tanustathA te'pyaJjanakaparvatA mUle sthUlAH zikhare tatukA iti gopucchasaMsthAnasaMsthitAH = gopucchAsskAravadavasthitAH, sarvAJjanamayAH aJjanaM kRSNaratnavizeSaH tadeva tanmayAH aJjanmayAH, sarvaevAnanyamayatvena sarvathaivAcanamayAH sarvAJjanamayA:= paramakRSNavarNA iti bhAvaH, uktaM ca " bhigaMgarula kajjala aMjaNadhAusarisA vizayati / "3 gagaNalamalitA aMjaNagA pavvayA rammA // 1 // chAyA -- bhRGgAGgarucirakajjalAkhanadhAtu sadRzA virAjante / gaganatalamanu likhanto'JjanakAH parvatA ramyAH | 1|| " iti, kRSNavarNatvena bhRGgAGgasadRzA rucirakajjalasadRzA aJjanadhAtusadRzAzcaite ramaNIyAH aJjanakaparvatA uccatvenAkAzaM spRzanto virAjante / iti bhAvaH / 1 / punaste kIdRzA ityAha- acchA: ' - svacchAH' AkAzasphaTikavat tathA lakSNA:= zlakSNaparamANuskandhanirmitAH zlakSNamutra nirmitavastravat tathA zlakSNAH parvata mUla meM vistIrNa, madhya meM saMkSipta, aura Upara meM tanuka (patale ) haiM / ata eva gopucchAkAra jaise pratIta hote haiM / jaise ki gopuccha mUlameM moTI, anta meM patalI, madhya meM samavartula saMkSipta huvA karatI haiM vaisA inheM jAnanA, isIse inako lakSpakara gopucchAkAravadvA'vasthitA gopucchAkArasaMsthAnavAlA aisA kahA hai ye saba parvata sarvabhAva kRSNarasta vizeSasA aJjanamaya hai / kahAnI hai / 66 bhigaMgarula kajjala ityAdi / kRSNatA se bhRGgAGga ( bhramara ke aMga ) sadRza, rucira kajjala sadRza, aJjanapuJja dhAtu sadRza hai, phirabhI ramaNIya haiN| ye UcAIse gaganacumbI, acchAH AkAzasphaTika haiM, ilakSaNA:- cuTIta huve vastra 46 " " patA mULa bhAgamAM vistIrNa, madhya bhAge sakSipta ane Toca pAse tanuka ( ati sakSipta ) che, te urale tetheoneo bhAra gAyanA pUchaDA vA sA che. jema gAyanuM pUMchaDuM mULa lAgamAM jADuM, cheDe pAtaLu` ane madhyamAM sama vartuLa sakSipta hAya che, evA ja A parvatanA AkAra samajaveA. 66 zo 4 vAta sUtraDAre " gopucchA''kArabaddhA'vasthitAH " mA sUtrapATha dvArA auTa, ThurI che. AyAre parvatA kRSNaratna (asAra che) vizeSa samAna gannamaya che. udhuM - pazu che - " bhiMgaMgaruilakajjala dhatyAhi te parvatAnA varSa lAMga -- samAna ('labharAyAnAM so samAna ) ruyira, 4 samAna, gane ana puja dhAtu samAna zyAma hAvA chatAM paNu te ramaNIya lAge che. teo zrIM yArdhanI apekSA me gaganacummI lAge the, "acchA: " sAoza samAna sva2cha : Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 781 sapA kA sthA0 1 102 90 67 nandIzvaradvIpavarNanam dhuNTitapaTavat cikSaNAH, tathA-pRSTAH dhRSTA iva dhRSTAH kharatara-zANayA dhRSTazilAvat , tayA-mRSTAH-kRtasammAjanA iba komalazANayA parizodhitazilAvat , yadvA-mRSTAH pramAnikayA zodhitA iva kacavarAdi rahitAH, ata eca-nIrajasa:dhUlirahitAH-nirmalA ityarthaH, kaThinamalAgAdAt dhautavastrakadvA, tathA niSpakA:pakarahitAH AI malAbhAvAt yadvA-kalakarahitA', tathA-niSkaGkaTacchAyA:-kaGkaTaM -kavacam-AvaraNamupacArAta taramAthikAntA niSkaDATA nirAvaraNA sA chAyAzobhA yeSAM te tathA, niSkalaGka zomA ityarthaH, tathA-samabhA-devAnandajanakaprabhAvasampannAH, yadvA-svaprabhAH svataHprabhAsanazIlA na parataH, tathA-samarIcikA:kiraNayuktAH, ataeva-soyotA:-parasAzakAH, prAsAdIyA: darzakAnAM citta pasAdajanakatvAtpramodajanakAH, abhilamA=manojJA''kRnikAH manirUpAH apUrvacajaisA pAlI sadAra camakIle haiM, evaM-kharatarazANase ghRSTa zilA jaisA hai, mRSTAH komalazANase parizodhita, saMmArjita zilA jaisA haiM, athavA pramAnikAse zodhita jagahasA kUDAkarakaTa se rahitahaiM, evaM-nIrajasaH' dhUlI rahIta nirmala haiM, kaThora malabAlA banasA svaccha haiM / evaM-Adramalake abhAvase paGkarahita haiN| yadvA kalaGkarahita haiM, "niSkaracchAyA" AvaraNa rahita zobhAvAle haiM / " sAmA" devoMke Anandajanaka prabhA saMpanna haiM, athavA svataH prakAzanazIla haiM, parataH prabhAsamAna nahIM haiN| " samarIcikAH" kiraNayukta haiM, ataeva "sodhotA" paraprakAzaka haiM, "prAsAdIyAH" darzakajanoMke cittameM prasAda-pramodotpAdaka hai, "abhirUpAH" manoja AkRtibAle haiM, "pratirUpAH " apUrva camatkArI evaM svAbhAvika ramaNIya advitIya rupayAle haiM / " tesiNaM " ityaadi| " ilakSNAH " dhuTita ra sbhaa| 5.lIsA2 are Andi cha, 4i g AI ( sarAya) 43 sesI / samAna cha, " mRSTAH " ma sAthI paridhita (saMmAjita) zilAsamAna che. athavA sAvaraNa vaDe vALIjhUDIne sA3 42sI 42 ni cha, " nIrajasaH " dhUthI 2hita cha, 12 maLa rahita vastra samAna svaccha che, ane A maLane abhAva hovAthI kAdava 2Dita che-maya 44 rAta cha, "nikaTacchAyAH " mAvarANa 2Dita zAmA cha, " saprabhAH" devAna mAna444 pramAsa pana che. mayA tazA vAzita cha, 52prAzita nathI. " samarIcikA." tamA hirAthI yuta the. " sodhdyotA?" mana ta 42 anyane prozita 42naa| cha, "prAsAdIyAH" zanAya cha, zanI zittamA prabhAna cha, " abhiruvA " bhanAjJa mAiti. // cha, " pratiruvAH " mayU yArI mana sthAxi 2maNIya-manupama Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre matkArakamAkRtikaramaNIyatvenAdvitIyarUpAzca / ' tesi NaM' ityAdi - teSAM khalu aJjanakaparvatAnAm upari = Urdhve bahuramaNIya bhUmibhAgAH vaddavaH = prabhUtAH atizayitAH samAH = nimnonnatatvarahitatvena tulyAH ramaNIyAH sundarAtha bhUmibhAgA prajJaptAH teSAM khalu bahusamaramaNIya bhUmibhAgAnAM bahumadhyadezabhAge catvAri siddhAyatanAni siddhAnAM devavizeSANAmAyatanAni - sthAnAni, uktaM ca me - 783 66 ' siddho vyAsAdike devayonau niSpanna - muktayoH / nitye prasiddhe " iti, yadvA siddhAni - nityAni zAzvatAnica tAnyAyatanAni - sthAnAni ca tathA, atra prAguktaM pramANam / tAni khalu siddhAyatanAni ekayojanazatamAyAmena mahatAni, viSkambheNa= vistAreNa tu paJcAzataM yojanAni 50, Urdhvamuccatvena tu dvAsaptarti 7 ina aJjanaka parvatoMke Upara bahusamaramaNIya bhUmibhAga kahe gaye haiM / bahusamaramaNIya- isaliye kahe gaye haiM ki ye atizayita haiM, tathA nimnatA, evaM uccatA se rahita honese tulya haiM aura sundara hone se ramaNIya haiM / ina bahusamaramaNIya bhUmibhAgoM ke bahu madhyadezameM cAra siddhAyatana kahe gaye haiM / devavizeSoMke sthAna kahe gaye haiM, hemakoza meM " siddhazabda " deva vizeSavAcaka kahA gayA hai, jaise- " siddho vyAsA dike devayonau niSpanna muktayoH / nitye prasiddhe0 ityAdi athavA - " siddhAni nityAni ca zAzvatAni, tAnyAyatanAni " isa vigrahake anusAra nitya AyatanahI siddhAyatana kahe gaye haiM / ye siddhAyatana AyAmakI apekSA eka sau yojana lambe haiM, aura viSkambha kI apekSA 50 yojana cauDe haiM / 72 yojana UMce haiM / ina siddhAyatanoM ke cAroM dizAoM meM cAra cAra dvAra haiM, inake nAma-1 devadvAra 1, asura 35sa Mpanna che, " tesiNaM " mA vizeSazeovANA tena parvata upara mhusamaramaNIya bhUmibhAgeA AvelA che. te bhAgA khADA TekarAthI rahita ane atizaya saMkara hAvAthI temane bahusamaramaNIya "" udyA che. te ramaNIyabhUmibhAgeAnA madhya bhAgamAM cAra siddhAyatana (deva vizeSAnAM sthAna) bahu samaaavesaaN che. DebhAzamAM "siddha " zahane devvishessne| vAya udyo che. bhema..." siddho vyAsAdike deva - yonau niSpannamuktayoH / nitye prasiddhe0 - 24291 -" fazifa facufa a-gaifa, azargazifa" 241 laus 245sAra te nitya-AAyatanane ja siddhAyatana kahevAmAM AveLa che. te siddhAyatananI laMbAI 100 ceAjananI, paheALAi 50 ceAjananI ane UMcAI 72 ceAjananI kahI che. te siddhAyataneAnI cAre dizAeAmAM cAra cAra dvAra che. te Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 783 sudhA TIkA sthA0 4 u02 sU2 67 nandIzvaradvIpavarNanam / yojanAni / teSAM siddhAyatanAnAM caturdizi-pUrvAdiSu catasRSu dikSu catvAri dvArANi, tadyathA-devadvAraM 1, asuradvAraM 2, nAgadvAra 3, suparNadvAraM ca, etAni sArthakanAmAni / teSu khalu dvAreSu caturvidhA:-catuSpakArAH devAH paricasanti, tadyathA-krameNa devAH 1, asurAH 2, nAgAH 3, suparNAzca 4 / tepAM khalu dvArANAM purataH agre catvAro mukhamaNDapAH mukhe-agrimadvAre maNDapAH teSAM / teSAM khalu maNDapAnAM purataH agne catvAraH prekSAgRhamaNDapAH--prekSAyai-prekSaNAya-darzanAya gRhamaNDapAH gRhANyeva maNDapAstathA prajJaptAH, teSAM prekSAgRhamaNDapAnAM bahumadhyadezabhAge catvAro vajramayA akSavATakA akhADhA' iti bhASA prasiddhAH santi / teSAM khalu bahumadhyadezabhAge catasro maNipIThikAH maNivedikAH santi / tAsA khallu magipIThikAnAmupari catvAri siMhAsanAni / teSAM khalu siMhAsanAnAmupari catvAri vijayaSyAgi-vitAnarUpANi vastrANi tepAM khalu bahumadhyabhAge catvAro vajramayA aGkuzAH, avalambanArtha kIlakAni / teSu khalu catvAri kumbhikamuktAdAmAni, kumbhikAni muktAparimANavizepAH tatparimitA muktAH-mauktikAni dvAra 2, nAgadvAra 3, suparNadvAra 4 ye sArthaka haiM / ina dvAroMke prathama dvArameM deva, dvitIyameM asura, tRtIyameM nAga, caturthameM suparNa ye cAra prakArake deva rahate haiM / ina dvAroMke sAmane-Age cAra mukhamaNDapa haiM, ina maNDapophe Age cAra prekSAgRha maNDapa haiM / inameM baiThakara deva yahAMkI vastuoMko dekhate haiM / ina prekSAgRhoM ke bahu madhyadeza bhAgameM cAra maNipIThikAeM haiM, unake Upara cAra siMhApsana haiM, unake Upara cAra vijayadRSya haiM-vitAna rUpa vastra haiN| unake bahumadhyadeza cAra aMkuza laTakAneke liye bajramaya kIlikAeM haiM, unameM cAra kumbhika muktAoMkI mAlAeM laTakatI haiM, kunnika muktAoMkA eka prakAra parimANa vizeSa hotA hai, isa parimANa dvAzanA nAma mA prabhAho cha-(1) devadAra, (2) asurakSA2, (3) nA2 ane suparNadvAra. A cAre nAmo sArthaka che prathama dvAramAM de, bIjAmAM asure, trIjAmAM nAgakumAra ane cethAmAM suparNakumAro rahe che te dvAronI sAme AgaLanA bhAgamAM cAra mukhamaMDapa che, te maMDapanI AgaLa cAra prekSAgRha maMDapa che. temAM besIne deve tyAMnI vastuone nihALe che. te prekSA henA bahumadhyapradeza bhAgamAM cAra maNipIThikAo che, temanA upara cAra siMhAsana che, temanA upara cAra vijayagya ( AcchAdita vastra) che. temanA bahu madhya bhAgamAM cAra aMkuza laTakAvavAne mATe vajImaya khIlIo che. tamAM bhika tIonI cAra mALAo laTake che, kuMbhika motIone eka Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre GTL tAsAM dAmAni - bAlyAni - avalambitAni santIti bhAvaH tAni khalu kumbhikamuktAdAmAni pratyekaM pratyebhyaistadarddhAccatvapramANapramitaizcaturbhirakumbhikaimuktAdAmabhiH sarvataH samantAt sarvAsu dikSu parikSiptAni veSTitAni santi / teSAM khalu prekSAgRha maNDapAnAM purataH cavastro maNipIThikA: maNinayavedikAH vidyante tAsAM maNipIThikAnAmupari catvArathatvAraH caityattUpAH- pratItAH majJAH teSAM khalu caityastUpAnAM pratyekaM 2 caturdizi catasro maNipIThikAH prajJaptAH / tAsAM khalu maNipIThikAnAmupari catasro jinapratiyAH - jinA:- jitvarA - vijaya zIlA devAH, uktaJca - 31 " jino jitvare triSu iti medinI koSaH tepAM pratimAH, tAH kIdRzyaH 1 ityAdi.. sarva ratnamayyaH, tathA saMpalyaGkaniSaNNAH = padmAsanopaviSTAH, tathA stUpAmimukhyaH = caityastUpa dikkatamukhAH tiSThanti - santi / tAsAM pratimAnAM vizeSavAlI jo muktAeM hotI hai - ve kumbhika mukkAeM haiN| ye pratyeka kumbhika muktAdAsa cAroM dizAoMmeM anya aura cAra - 2 arddha-kumbhika muktAdAnoMse acchI taraha pariveSTita haiM / unakA prekSAgRha north Age cAra maNimaya vaidikAeM haiM / unake Upara cAra cAra caityastUpa haiM, armers arekI cAroM dizAoM meM cAra cAra maNipIThikAeM, aura unake Upara cAra jina pratimAeM vijayazIla devoMkI pratimAeM haiN| yahA~ jina zadase " jino jivare viSu " medinIkoSa ke anusAra vijayazIla deva gRhIta huve haiM, jinendradevakI pratimAeM nahIM / ye jina pratimAeM sarva prakAra se ratnamaya hai tathA padmAsana se upaviSTa hai| tathA inake sukha caityastUpakI aura haiN| ina pratimAoMke RSabha 1, vardhamAna prakAra pariNAma vizeSarUpAya che. te pirAma vizeSavALI je muktAo hAya che temane kuzika muktA kahe che. te pratyeka kubhika muktAdAma cAre dizAomAM bIjA cAra cAra kuMbhika muktAnAmeAthI sura rIte parivaSThita che. te prekSAgRha maMDapeAnI AgaLa cara maNimaya vedikAo che. temanA upara cAra cAra caityastUpa che, te pratyeka caityastUpanI cAre dizAmAM cAra cAra miza pIThikAe che, te maOipIkAe upara cAra jinapratimAe ( vijayazIla devAnI prtibhaao| ) che. gaDDI 'jina " yaha dvArA " jino jitvare triSu meDhinIkeSa anusAra vijayazIla deva gRhIta thayela che-jinendra deva gRhIta thayA nathI eTale ke vijayazIla devAnI te pratimAo che. te jinapratimAe sa'pUrNataH ratnamaya che, padmAsana yukta che ane temanAM mukha caityastUpa taraph 8 '99 Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puSA TIko sthA0 u 2 sU0 67 nandIzvaradvIpavarNanam 785 nAmAnyAi 'taMjahA' ityAdi, tadyathAH RpamA 1, vardhamAnA 2, candrAnanA, 3, vAriSeNAzceti / teSAM khalu caityastUpAnAM purataH cataso maNipIThikAH / tAsAM khalu caityakSANAM purataHcatamro maNipIThikAH, tAsAmupari catvAro mahendradhvajAH santi / teSAM purataH catasro nandA:-nandAnAmnyaH puSkariNyaH sAdikA jalAzayavizeSAH santi / tAsAM khalu puSkariNInAM pratyekam-ekaikasyAH puSkariNyAH caturdizi catvAro vanakhaNDA vidyante, tadyathA-paurastye 1, dAkSiNAtye 2, pAzcAtye 3, uttare 4 / tatra-pUrvasyAM dizi azokavanaM, dakSiNasyAM dizi saptaparNavanaM-sapta pAni-yezAM te saptaparNA:-kSavizepA stepAMvanam , pazcimadizicampAvanaM-campApuSpavRkSavanam uttare pArthe catavanam-AmrapaNam asti / 1 / iti gAthArthaH ||suu0 67 // athAjanaparvatAnAM vaktavyatAmAha mUlam-tattha NaM je se purathimille aMjaNagapavae tassa NaM cauddisiM cattAri gaMdAo pukkhariNIo paNNattAo, taM jahANaMduttarA 1 gaMdA 2, ANaMdA 3, gaMdivaddhaNA 4 tAo gaMdAo pukkhariNIo egaM joyaNasayasahassaM AyAmeNaM, pannAsaM joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM dasa joyaNasayAI ubeheNaM tAsi NaM pukkha2, candrAnana 3, vAripeNa 4 nAma haiM, ina caityastUpoM ke Age cAra maNipIThikAeM haiM / ina maNipIThikAoke Upara cAra caityavRkSa haiM, inake Age cAra maNipoThikAeM haiM, inake Upara cAra mahendradhvaja haiM / unake Age cAra nandA nAmakI puSkariNiyAM vAvaDiyAM haiM, ina puSkariNiyoM meM se pratyeka puSkariNIkI cAroM dizAoM meM cAra vanakhaNDa haiM, pUrva dizAmeM azokavana 1, dakSiNa meM saptaparNa vana 2, saptaparNa vRkSa sAta pattoMvAlA hotA hai| pazcima campakavana 3, uttarameM Apravana haiM 4 // 0 67 // che. te pratimAmAna nAma (1) yasa, (2) mAna, (3) yandrAnana mana (4) vAriNa che te caityaratRpa pAse cAra maNipIThIkAo che ane te maNipIThikAo upara cAra caityavRkSa che temanI AgaLa cAra maNipIThikAo che, temanI upara cAra mahendravaja che. temanI AgaLa cAra nandA nAmanI puSkaraNIo (vAva) che. te pratyeka puSkaraNanI cAre dizAmAM cAra vanakhaMDa che. pUrva dizAmAM azekavana, dakSiNamAM saptaparNavana, (satapaNe vRkSane sAta pAna 7 / 5 ), pazcimamA 54vana bhara uttaramA mApana cha. // sU. 17 // Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 782 sthAmA sUtre riNINaM patteyera cauddisiM cattAri tisodANapaNDarUvagA pannantA / tesi NaM tisovANapaDirUnagANaM purao cacAri toraNA paNNattA, taM jahA - purasthimeNaM dAhiNeNaM paJcatthimeNaM uttareNaM / tAsi NaM pukkhariNINaM paroyaM 2 cauddisiM cattAri vaNasaMDA paNNasA, taM jahA - purao, dAhiNeNaM, paccatthiseNaM, uttareNaM, gAhA - " putreNa aseogavaNaM dAhiNao hoi sattavaNNavaNaM / avareNa caMpagavaNaM cUrAvaNaM uttare pAse // 25 tAsi NaM pukkhariNI NaM bahumajjhadesabhAge cattAri dahimuhagapadyayA paNNattA / te NaM dahimuhagapavayA causaTThi joyaNasahassAI uDDuM uccaceNaM, evaM joyaNasahassaM ubeheNaM, savvattha samA pallagasaMThANasaMThiyA, dasajoyaNasahassAiM vivakhaMbheNaM, ekatIsaM joyaNasahassAI chacca tevIse joyaNasae parikkheveNaM, savvarayaNAmayA acchA jAna paDiruvA / teti NaM dahibhuhapavvayA uvariM bahusamaramaNijA bhUmibhAgA paNNattA, sese jaheva aMjaNagapavvayANaM taheva niravasesa bhANiyavvaM / jAva cUyavaNaM uttare pAse " || sU0 68 // chAyA-tatra khalu yaH sa paurastyo'JjanakaparvataH tasya khalu caturdizi catasro nandAH puSkariNyaH prajJaptAH, tadyathA - nandottarA 1, nandA 2 AnandA 3, nandivardhanA 4 / tA nandAH puSkariNya ekaM yojanazatasahasramAyAmena pazcAzataM yojanasahasrANi viSkambheNa, daza yojanazatAni udvedhena / tAsAM khalu puSkariNInAM pratyekaM 2 catudizi catvAraH trisopAnapratirUpakANi majJaptAni / teSAM khalu trisopAnapratirUpakANAM puratacatvAri toraNAni, prajJaptAni tadyathA- paurastye dAkSiNatthe pAzcAtye uttre| tAsAM khala puSkariNInAM pratyekaM2 caturdizi catvAro vanakhaNDAH prajJasAH, tadyathA- purataH dakSiNataH 1 Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "fyf suMdhA TIkA sthA0 . u. sU068 aJjanakaparvatavarNanam pAzcAtye uttare / gAthA-pUrveNa azokavanaM dakSiNato bhavati saptaparNavanam / aparasmin campakavanaM cUtavanamuttare pArthe / tAsAM khala puSkariNInAM bahumadhyadezabhAge catvAro dadhimukhaparvatAH prajJatAH / te khalu dadhimukhaparvatAH catuHpaSTiM yojanasahasrANyUrvamuccatvena, ekaM yojanasahasra dvedhena, sarvatra samAH palyaGkasaMsthAnasaMsthitAH, daza yojanasahastrANi viSkambheNa, ekatriMzataM yojanasahasrANi paTa trayoviMzati yojanazatAni parikSepeNa, sarvaratnamayAH acchA yAvat pratikhyAH / teSAM khalu dadhimukhaparvatAnAmupari bahusamaramaNIyA bhUmibhAgAH prajJaptAH, zepaM yathaiva aJjanakaparvatAnAM tathaiva niravazeSa bhaNitavyaM, yAvat " cUtavanamuttare pArthe / TIkA-" tattha NaM" ityAdi-tatra-nandIzvarasya bahumadhyadezabhAge yaH sa paurastyaH pUrvadigbhavo'Jjanakaparvato'sti tasya parvatasya khalu caturdizi catasro nandAH puSkariNyaH prajJaptAH, tadyathA-nandottarA 1, nandA 2, AnandA 3, nandivardhanA 4 / vA anantaroktAH nandAH-sAmAnyena nandApadavyapadezyAzcatastraH puSkariNyaH AyAmena deryeNa ekaM yojanazatasahasram ekalakSayojanAni viSkambheNa-viratAreNatu paJcAzataM yojanasahasrANi, udvedhena-gAmbhIryeNa daza yojanazatAni santi / tAsAM khalu puSkariNInAM pratyekam-ekaikasyAH puSkariNyAzcaturdizi catvAri trisopAnapratirUpakANi-trayANAM ekasyAM dizi dvArasaMbhavAstridigabhimukhAnAM nisaMkhyakAnAM sopAnAnAm-avataraNA''rohaNamArgANAM samAhAraH trisopAnaM-sopAnapavitrayaM tadvahutve trisopAnAni-pratyekaM dizi tistraH 2 sopAnapadayaH santIti caturdizi dvAdaza aJjana parvatoMkI vaktavyatATIkArtha-"tattha ja je se purathimille" ina aJjana parvatoMmeM jo aJjana paryaMta pUrva dizAmeM hai, usake cAroM dizAomeM nandA puSkariNiyAM haiN| nandottarA 1, nandA 2, AnandA 3, nandivardhanA 4, the AyAnakI apekSA eka lAkha yojana lambI haiM aura viSkambha-cauDAI pacAsa hajAra yojana haiM, gaharAI eka hajAra yojanakI hai| pratyeka puSkariNiyoMke cAroM dizAomeM mana parnu qg-- " tatthaNaM je se purathimille " tyaahi_TIkAtha-A cAra aMjanI parvatemane je pUrva dizAmAM Avela aMjanI parvata che tenuM vizeSa varNana-tenI cAre dizAomAM (1) nattarA, (2) nandA, (3) mAnanda! are (4) nandinI nAmanI yA2 nanha! pussprinnaam| che. temanI laMbAI eka lAkha ejana, pahoLAI eka pacAsa hajAra jana ane UMDAI eka hajAra jana kahI che. pratyeka puSkariNunI cAre dizAomAM traNa Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Get . . sthAnAzasUtra sopAnapatayaH ekasyAH puSkariNyAH, caNasmRNAMtu aSTacatvAriMzat / matirUpANyeva pratirUpakANi-apUrvacamatkArakazilpakalA''kalitatvenAdvitIyarUpANi ca tAni trisopAnAni ceti vigrahe vizeSaNasamAsaH, tatra pratirUpakazabdasya praakRttvaatprpryogH| ekaimsyAM puSkariNyAM vidigabhimukhAni sundarasopAnapaGkitrayANi catvAri 2 santIti nirgalito'rthaH, teSAM khala trisopAnapratirUpakANAM puratazvatvArastoraNAH prajJaptAH, tadyathA paurastyena 1, dakSiNena 2, pAzcAtyena 3, uttareNa 4 // tAsAM khalu puSkariNInAM pratyekam-ekaikasyAzcaturdizi catvAro vAkhaNDAH prajJaptA, tadyathA-purataH 1, dakSiNataH 2, pAzcAtyena 3, uttareNa 4 ca / tatra pUrvaNa-azokavanaM dakSiNena-saptaparNavanam , pazcigena-campakavanam , uttareNa-AmravaNam , eta. devA''ha-" punveNa asogavaNaM jAba cUyavaNaM uttare pAse " iti / tAsAM khalu puSkariNInAM bahumadhyadezabhAge catvAro dadhiplukhaparvatAH-dadhIca zuklavarNa mukhaM zikharaM yeSAM te dadhimukhAH rajatamayatvena dadhisadRzazikharAH te ca te parvatAca tathA, uktaMca-- tIna tIna, sopAnapaMktiyAM haiM, ina aDatAlIsa 48 sopAnoMse yahAM devagaNa Ate jAte haiM, inheM jo pratirUpaka vizepaNa diyA hai-usakA tAtparya hai ki camatkArI zilpakalAse yukta hai, isaliye advitIya haiN| ina trisopAnapratirUpakoMke Age cAra toraNa pUryAdi dizAmeM haiN| aura pratyeka dizAmeM cAroMke eka eka vanakhaNDa haiM, azokavana 1, saptaparNa 2 campaka3,AmravaNa4, yahI bAta puvvepA alogavaNaM-ityAdi gAthAse prakaTa haiN| , ina puSkariNiyoMke bahumadhyadeza bhAgameM cAra dadhimukha parvata hai. inake zikhara dadhijaise zukla haiM-ataH ye dadhimukha haiM, ratnamaya haiN| kahA bhI hai-" saMkhadagavimala-nismala ityAdi ye dadhimukha zaMkha traNa sopAna paMktio che. A saMpAnanI madadathI devagaNe tyAM avara javara kare che. te sopAnene "pratirUpaka vizeSaNa javAnuM kAraNa e che ke teo camatkArI zilpakalAthI yukta hovAne lIdhe advitIya che. A traNa sopAna pratirUpakonI sAme pUrvAdi dizAmAM cAra teraNa che ane pratyekanI cAre dizAmAM eka eka vanakhaMDa che. temanAM nAma A pramANe che-(1) azokavana (2) sApana, (3) 54na mana (4) mApana. me 4 vAta " putveNa asogavAM" tyAhi // 2 // 548 42vAmA bhAvI the. te puSkariNIonA bahu madhyadeza bhAgamAM cAra dadhimukha parvata che. temanAM zikhare dahIM samAna veta che, tethI temane dadhimukha kahyAM che teo ratnamaya che. kahyuM Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA-Toko sthA0 4 u02 su068 aanaMkaparyaMtavarNanam ( saMkhadgavimala nimmala dahighaNagokhIrahAra saMkAsA / gagaNatalamaNulihaMtA sohaMte dahisuhA rammA / 1 / " chAyA--" zaGkadakavinirmaladadhidhanagokSIra ( muktA ) dArasaGkAzAH / gaganatalamanu likhantaH zobhante dadhimukhA ramyAH | 1 | " iti, - majJAH, te khalu dadhimukhakaparvatAthatuH paSTi yojanasahasrANi Urdhvamuccatvena, ekaM yojanasahasram - udveghena=gAmbhIryeNa sarvatra samAH - samAnA, palyaGkasaMsthAnasaMsthitAH - palyaGkAH prasiddhAH teSAM saMsthAnenA''kAreNa saMsthitAH=avasthitAH, viSkambhega - vistAreNa daza yojanasahasrANi, parikSepeNa-paridhinA trayoviMzatyavikapaTU zatAdhikaikatriMzatsahasrayojanAni, sarvatnamayA acchA: ' yAvat' iti padena lakSNAH lakSNAH ghRSTAH sRSTAH nIrajasaH niSpaTGkAH nimphaGkaTacchAyAH samabhAH samarIcikAH sodyotAH prAsAdIyAH darzanIyA abhirUpAH " ete grAhyAH, epAM vyAkhyA'sminneva sUtre gatA / teSAM khalu davimukhakaparvatAnAmupari bahusamaramaNIyAH bhUmibhAgAH prajJamAH, zeSaM yathaivAJjanakaparvatAnAM siddhAyavanebhya Arabhyottare pArzve AmravaNaparyantaM vastujAtamuktaM tathaiva niravazeSaM - sarva dadhimukhakaparvateSvapi bhaNitavyam || sU0 68 // 46 " 982 z 0 60 hajAra aura pAnI ke jaisA ujjvala haiM ye paryaMta yojana UMce, eka hajAra yojana udvedha - gahare AkAra se palyaGka jaise, 10 hajAra yojana viSkambha cauDe eka samAna haiM, inakI paridhi 31623 yojana hai / ye parvata samarata rUpase ratnamava haiM, accha [ svaccha ] haiM, yAvat-lakSNa haiM, ghRSTa, gRSTa, nIraja, niSpaGa, niSkaGkaTacchA sama samarIcikasodyota, prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa haiM / ina padoMkI vyAkhyA 65 ve sUtra meM kI gaI hai / dadhimukha parvatake Upara bahusamaramaNIya bhUmibhAga hai, avaziSTa kathana aJjana parvatoMke siddhAyatanoMse Amravana taka ke varNana jaisA hai // 68 // che hai-" saMkhadgavimala nimmala " ityAhi zabha nepAlI nevA nirbhasa te dhimukha patAnI UMcAi 60 hajAra ceAjananI, udveSa ( UMDAi ) eka hunnara ceAjananI, 10 hajAra ceAjanA vikala, eka sarakhI paheLAI ane palpakanA jevA AkAra che temanI piridha 31623 ceAjananI che. te pavatA samasta rUpe ratnabhaya che, agcha, zravAkSNu, dhRSTa, sRSTa, nIra, niSyAMDa, niSNuurachAya, saprabha, samarIthiGa, sohayota, AsAhIya, darzanIya, aliya bhane atizya che. yA padonA artha 95 mAM sUtramAM ApyuM che. dadhimukha parvatApara khaDuMsama ramaNIya Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 760 sthAmAMgasUtra mUlam-tattha NaM je se paccathimille aMjaNagapaThvae tassa NaM caudisiM cattAri gaMdAo pukkhariNIo paNNatAo, taM jahA-paMdiseNA1, amohA2, gothUbhA3, sudNsnnaa4| sesaM taM gheva taheba dahimuhamapavvayA taheba siddhAyayaNAjAva vnnsNddaa|suu069|| ___ chAyA-tatra khalu yaH sa pAzcAtyo'JjanakaparvataH tasya khalu cardizi catasro nandAH puSkariNya. prajJaptAH, tadyathA-nandiSeNA 1, amoghA 2, gostUpA 3, sudarzanA 4 / zeSaM tadeva, tathaiva dadhimukhakaparvatAstathaiva siddhAyatanAni yAvad banakhaNDAH // , TIkA-" tattha NaM " ityAdi-tatra-nandIzvarasya dvIpasya bahumadhyadezabhAge khalu yaH sa pAzcAtyo'JjanakaparvataH, tasya-parvatasya khalu caturdizi catasro nandAH puSkariNyaH prajJatAH, tadyathA-nandipeNA 1, amoghA 2, gostUpA 3, sudarzanA 4 4 ceti, zeSaM tadeva-pUrvavadeva vijJeyam / evaM dadhimukhaparvatavarNanaM siddhAyatanavarNanaM ca vanakhaNDavarNanaparyantaM bodhyam // mU0 69 // ___ tattha NaM je se paccasthimille aMjaNapavvae-ityAdi. TIkArtha-nandIzvara dvIpake bahumadhyadezabhAgameM pazcima dizAkI aura jo aJjana parvata hai, usakI cAroM dizAoMmeM naniSeNA 1, amoghA 2, gostUpA 3 aura sudarzanA 4 / ye cAra nandA puSkariNI ( bAvaDiyAM) haiN| " sesaM taMceva" ityAdi. yAkIkA aura saba kathana dadhimukha parvatake vanakhaNDa paryanta jaisA sidvAyatanase lekara vanakhaNDa taka kara senA cAhiye // 10 69 // __tattha paMje se uttarille aMjaNagapavvae-ityAdi / bhAga che. bAkInuM kathana aMjanI parvatanA siddhAyatathI laIne Amravana paryantanA kathana pramANe samajavuM. che sU. 68 che Pt-" tatthaNaM je se paJcasthimille aMjaNapavyae " ityAhi nIzvara dvIpanA bahamadhyadeza bhAgamAM pazcima dizA tarapha je aMjana parvata che tenI cAre dizAomAM na %iNA, amoghA, gesUpA ane sudarzanA nAmanI yA2 nanhA puriema (pApa) che. " sesa ta ceva" mAhItuM samasta kathana upara mujaba samajavuM eTale ke dadhimukha parvanuM sthAna ane sidvAyatanathI laIne Amravana paryantanuM samasta kathana ahIM paNa grahaNa karavuM joIe.su.dalyA Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mughATokA sthA04 30 2 sU0 70 aJjanakaparvatavarNanam __791 mUlam-tastha NaM je se uttarile aMjagaNapavvae tassa gaM ghaudisi cattAri gaMdAo puklariNIo paNNattAo, taM jahAvijayA 1, vejayaMtI 2, jayaMtI 3, aparAjiyA 4 / tAo NaM pukkhariNIo ega joyaNasayasahassaMtaM ceva pamANaM taheva dahimuhagapajvayA taheba siddhAyayaNA jAba vaNasaMDA ||suu0 70 // ___ chAyA-tatra khalu yaH sa auttarAho'JjanakaparvataH tasya khalu caturdizi catasro nandAH puSkariNyaH prajJaptAH, tadyathA-vijayA 1, vaijayantI 2, jayantI 3, aparAjitA 4, tAH khalu puSkariNyaH eka yojanazatasahasraM tadeva pramANa tathaiva dadhimukhaparvatAH tathaiva siddhAyatanAni yAvad banakhaNDAH / ___TIkA-" tatya NaM je se " ityAdi-tatra-nandIzvaradvIpasya bahumadhyadezabhAge khalu yaH auttarAho'JjanakaparyataH, tasya-parvatasya khalu caturdizi catasro nandAH puSkariNyaH prajJatAH, tadyathA-vijayA 1, vainayantI 2, jayantI 3, aparAjitA 4 celi / tA:-vijayAdayaH khalu puSkariNyaH eka yojanazatasantamAyAmenetyAdi tadeva-pUrvoktanetra pramANam-AyAma viSkambhodvedhamayANamiti, tathaiva-pUrvoktapakAreNaiva dadhimukhakaparvatAH, tathaiva 'siddhAyatanAni' ityArabhya vanakhaNDaparyanta vastujAta bhaNanIyam // sU0 70 // TIkArtha-nandIzvara dIpake vaha madhyadeza bhAgameM jo uttarako ora aJjanaka parvata hai, usakI cAroM dizAoM vijayA-vaijayantI-jayantI-aparAjitA ye cAra puSkariNI-vAvaDiyAM eka lAkha yojana AyAmavAlI haiM, ityAdi pUrvokta AyAna-viSkambha aura udvedhakA jaisA dadhimukha parvata hai, siddhAyatana hai Adi Adi varNana vanakhaNDa takakA yahA~ kara lenaa| // mU0 70 // " tatya NaM je se uttarille aMjaNagapavyae " tyaahTIkAtha-nandIzvara dvIpanA bahumadhyadeza bhAganI uttare je aMjanI parvata che tenI cAre dizAomAM vijayA, vaijayantI, jayantI ane aparAjitA nAmanI cAra puSkariNIo (vAvaDIo) che temano AyAma (laMbAI) eka lAkha ejanano che, ItyAdi pUrvokta kathana, dadhimukha parvatanuM kathana ane siddhAyatothI laIne vanakhaMDa paryantanuM kathana ahIM paNa pUrvokta kathana anusAra samajI levuM, Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAtapatre mUlam - maMdIsaravarasta NaM dovastra cakravAlavivakhabhasa bahumajjhadesa bhAge causu vidisAsu cattAri raikaragapavvayA paNNattA, taM jahA - uttarapurathimile raikaragapavvara, dAhiNapura sthimile raikaragapavtrae, dAhiNapaccatthimile raikaragapavvae, uttarapaccathimile rahakaragapavva / te NaM raikaragapavvayA dasa joyaNasavAI uDDU uccaNaM, dasa gAuyasadhAI uThaveheNaM, savattha samA jhallarisaMThANasaMThiyA, dasajoyaNasahassAiM vikkhaMbheNaM, ekkaNIsaM joyaNasahaslAI chacca tevIse joyaNasae parikkheveNaM, savvarayaNAmayA, acchA jAva paDiruvA / tattha NaM je se uttarapurasthi - mile raikaragapavvae, tassa NaM cauddisiM IsANassa deviMdasta devaranno cauNhamagamahisINaM jaMbuddInappamANAo cattAri rAyahANIo paNNattAo, taM jahA-dusarA 1, gaMdA 2, uttarakurA 2, devakurA 4, kaNhAe 1, kaNharAIe 2, rAmAe 3, rAmarakkhiyA 4| tattha je se dAhiNapurasthimile raikaragapavvae, tarasaNaM cauddili sakasa deviMdasya devaranno cauhabhaggamahisaNa jaMbUdIpyamANAo cattAri rAyahANIo paNNattAo, taM jahA - samaNA 1, somaNalA 2 accimAlI 3, maNoramA 4, paumAe 1, sivAe 2, saIe 3, aMjUe 4 / tattha NaM je se dAhiNapaccatthimile raikaragapavvara, tattha NaM cauddili sakkasta deviMdara devaranno cauNhamaggamahisaNaM jaMbudovappamANamettAo tAra rAhANIo paNNattAo, taM jahA bhUyA 1, bhUyavaDeMsA 792 Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 u02 2071 ratikara parvatavarNanam 79 2 gomA 3, sudaMsaNA 4, amalAe 1, accharAe 2, navabhiyAe 3, rohiNI 4 tattha NaM je se uttarapaccatthimile raikaraTore tattha NaM cauddisiM IsANassa deviMdassa devaranno cau 'hama mahisaNaM jaMbuddIcamANamitrAoM cacAri rAyahANIo paNNattAo, taM jahA - rayaNA 1, rayaNuccayAra, savvarayaNA 3, rayaNasaMcayA 4, vasUe 1, vasuguttAe 2, vasumittAe 3 vasundharAe 4 // // sU0 71 // chApA - nandIzvaravarasya khalu dvIpasya cakravAlaviSkambhasya bahumadhyadezabhAge catasRSu viditvAro ratikarakaparvataH grahaptAH, tadyathA - uttarapaurastyo ratikarapataH 1, dakSiNapaurastyo ratikarakaparvataH 2, dakSiNapAzcAtyo ratikarakaparvataH 3, uttarapAcAtyo ravikarakataH 4 / te khalu ratikaraparvatA daza yojanazatAni Urdhvamucyatvena daza gavyUtazaThAni udvedhena sarvatra samaH jhallarI saMsthAnasaMsthitaH daza yojanasahasrANi viSkambheNa, ekatriMzataM yojanasahasrANi paT ca trayoviMzAni yojanazatAni parikSepeNa, sarvaratnamayAH acchAH yAvat pratirUpAH / tatra khandu yaH sa uttarapaurastyeA ratikarakaparvataH, tasya khakha caturdizi IzAnasya devendrasya devarAjasya catasRNAbhagramahiSINAM jambUdvIpapramANAzcatasro rAjadhAnyaH prajJaptAH, tadyathA - nandottarA 1, nandA 2 uttarakuravaH 2, devakuravaH 4 | kRSNAyAH 1, kRSNarAjyAH 2, rAmAyAH 3, rAmarakSitAyAH 4 / tatra khalu yaH sa dakSiNapaurastyo ratikarakaparvataH, tasya khalu caturdizi zakrasya devendrasya devarAjasya catasRNAmagramahipINAM jambUdvIpapramANAzcatasro rAjadhAnyaH prajJatAH tadyathA - samanAH 1, saumanasA 2, arcimAlinI 3, manoramA 4, padmAyA 1, zivAyAH 2, satyAH 3, aJjanAH 4 / tatra khalu yaH sa uttarapAzcAtyo ratikarakaparvataH tatra khalu caturdizi zakrasya devendrasya devarAjasya catasRNAmagra mahiSINAM jambUdvIpapramANa mAtrAzcatasro rAjadhAnyaH majJAH tadyathA-bhUtA 1, bhUtAvataMsA 2, gostUpA 3, sudarzanA 4, amalAyAH 1, apsarasaH 2, navatrikAyAH 3, rohiNyAH 4 / , tatra khalu yaH sa uttarapAzcAtyo ratikarakaparvataH tatra khalu caturdizi IzAnasya devendrasya devarAjasya catasRNAmagramahiSINAM jambUdvIpamANamAtrAzcatasro rAjadhAnyaH prajJaptAH tathathA - ratnA 1, ratnoccayA 2, sarvaratnA 3, ratnasaMcayA 4, vastrAH 1, vasuguptAyAH 2, vasumitrAyAH 3, vasundharAyAH 4 // 071 // sa- 100 Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shbaalaa * TIkA-" gaMdIsaravarassa NaM" ityAdi-nandIzvaravarasya skhalu dvIpasya cakravAlaviSkambhasya-valayavistArasya bahumadhyadezabhAge yataspu vidikSu-pUrvonarAdyAsu catvAro ratikarakaparatAH-ratiH-ramaNaM kriyate'treti ratikarAH krIDAsthAnAni, ta eva ratikarakAH, te ca te parvatAca ratikarakaparvatA. prajJaptAH tadyathA-uttarapaurastyaH IzAnakoNasthaH ratikArakaparvatAH 1, dakSiNapaurastyaH agnikoNastho ratikarakaparvataH 2, dakSiNapAzcAtyaH-naityakoNastho ratikarakaparvata: 3, uttarapAzcAtyA-vAyukoNastho rvikrlprvtH4| te khalu ratikarakaparvatA:-daza yojanazatAni ardhvamuccatvena, udvedhena, gAmbhI. yeNa tu daza gavyUtazatAni sahasrakozaparigitA ityarthaH / sarvatra-sarvapadezeSu samAH samAnAH jhallarI saMsthAnamaMsthitA:-mallarI-palayAkAro vAcavizeSaH, tasyAH saMsthAnamAkAro jhallarI saMsthAnaM, tena saMsthitAstathAntA valayA''kArasthitAH santi tathA-viSyabheNa-daza yojanamhasrANi, parikSepeNa-paririnA tu trayoviMzatyadhika paD yojana zatAdhikAni ekatrizataM yojanasaharasANi 31623 santi, tathA sarva____ "gaMdIsaravarala paM dIvasta cakkavAlavikkhabhassa" ityAdi / TIkArtha-cakravAla vijJAbhavAle, arthAt balayakAmA vistAravAhe nandIzvara dvIpake bahumadhyadeza bhAgane cAroM dizAomeM cAra ratikara parvata kahe gaye haiN| ye ratikara parvata devoMkA krIDAsthAna hai, IzAna Agneya, neta, vAyavya kogoM meM eka eka ratikara parvata haiN| ye eka hajAra yojana Uce, udvedhase eka hajAra yojana gahare, sabake saba samAna haiN| jhallarIkA jaisA inakA bhI AkAra hai, valayAkAra cAya vizeSakA nAma jhallI hai| . tadhA-inake viSkamma 10 hajAra yojanakA hai, paridhi-31623 yojana hai / ye saba accha svaccha AkAza aura sphaTika naNi jaisA " gaMdIsaravarassa NaM dIvassa cakavAlavikhaMbhassa" tyAha TIkAI-cakavAla viSkavALA valayAkAranA nandIzvara dvIpanA bahamadeza bhAgamAM cAra ratikara parvate kahyA che, te parvate devonA kIDAsthAna che. IzAna, agni, naivAya ane vAyavya keNumAM eka eka ratikara parvata che, te parvate eka hajAra jana UcA che, temane upa paNa eka hajAra yojanA che. teo jhAlaranA jevA AkAranAM che, jhAlara eka va ghavizeSa che temane viSka 10 hajAra ejanane ane paridhi 31623 jananI che. teo svaccha AkAza ane raphaTikamaNi samAna nirmaLa che, teo zlaphaNa, gha, Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04302 sU071 ratikaraparvatavarNana 95 ratnamayAH acchAH ' yAvat ' padena lakSaNAH lakSaNAH dhRSTAH pRSTAH nirajasa: niSpaGkAH niSkaGkaTacchAyAH sapabhAH samarIcikAH sodyotAH mAsAdIyAH darzanIyAH abhirUpAH grAhyAH, tathA-pratirUpAzca / / tatra-ratikarakaparvatacatuSTayamadhye khalu yaH saH-prastutaH uttarapaurastyaH IzAna. koNastho ratikaraparvato'sti, tasya parvatasya khalu caturdizi IzAjasya-IzAnanAmakasya devendrasya devarAjasya catasaNAm-agre vakSyamANAnAM kRSNAdInAmagrAmahipINoM jambUdvIpapramANA:-jambUdvIpa evaM pramANaM yAsAM tAstathAbhUtAH-jambudvIpapramitA catasro rAjadhAnyaH prajJaptAH, tadyathA-nandottarA 1, nandA 2, uttarakuravaH 3, devakuravaH 4, imAH krameNa kRSNAyAH 1, chapNarAvyAH 2, rAmAyAH 3, rAmarakSitAyA 4 zca vodhyAH / ___ tatra-ratikaraparvatacatuSTayamadhye khalu yaH sa dakSiNapaurastya agnikoNagato ratikaraparvatosti, tasya paryanasya khalu caturdizi zakrasya devendrasya devarAjasya catamRNAm atre vakSmANAnAm padmAdInAm agramahiSINAM jambUdvIpapramANAH catasro nirmala haiM, yAvata-lakSNa, pRSTa, skRSTa, nIrajaska, nika, niSkaTacchAyAvAle haiM, prabhAsahita haiM, marIci-kiraNasahita haiM, udyota sahita hai, prAsAdIya haiM, darzanIya hai, aura abhirUpa haiM, ye saba vizeSaNa yahAM yAvat padase gRhIla huve haiM tathA ye saba parvatra pratirUpa haiN| inameM jo ratikara parvata uttara paurastya IzAna koNa meM hai, usakI cAroM dizAoM meM devendra devarAja IzAnake cAra kRSNAdika agramaharSi yoMko cAra rAjadhAniyAM jambUdIpake barAbara haiM, ina rAjadhAniyoMke nAma nandottarA 1, nandA 2, uttarakuru 3, devakurU 4 / cAra agranahiSiyAM kRSNA 1, kRSNarAtrI 2, rAmA 3, rAmarakSitA 4 nAmavAlI haiN| tathA jo ratikara parvata agnikoNameM hai, usakI cAroM dizAomeM devendra devarAja zakrakI cAra padmAdika agrahiSiyoMkI jambUdvIpa pramANA cAra mRNa ItyAdi pratirUpa paryantanAM vizeSaNethI yukta che. 65 mAM sUtromAM te vizeSaNe arthasahita ApavAmAM AvyAM che. IzAna keNamAM je ratikara parvata Avelo che tenI cAre dizAomAM devendra devarAja IzAnanI kRSNAdika cAra amahiSIonI cAra rAjadhAnI AvelI che, teo jabUdvIpanI barAbara che te rAjadhAnIonAM nAma A pramANe che--nandattA, nandA, uttarakuru ane devaku cAra amahiSIonAM nAma A pramANe che-pRSNa, kRSNarAtri, rAma ane rAmarakSitA. agnimAM je ratikara parvata che, tenI cAre dizAomAM devendra devarAja zakanI pannA, Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 796 kholaa rAjadhAnyaH prajJaptAH tadyathA zravaNA 1, saumanasAra, arciAlinI 3, manoramA 4, ceti, imAH krameNa padmAyAH 1, zivAyAH 2, satyAH 3, aGgvA 4 zva vodhyA: - tatra-ratikarakaparvatacatuSTayamadhye khalu yaH sa dakSiNapAzcAtyo naiRtyakoNagato ratikarakaparvato'sti, tasya khalu parvatasya caturdizi zakrasya devendrasya devarAjasya catasRNAm-agre vakSyamANAnAmamalAdInAmagramahipINAM jambUdvIpapramANamitAH jambUdvIpapramANAH catasro rAjadhAnyaH prajJaptAH, tadyathA-bhUtA 1, bhUtAvataMsA 2,' gostUpA 3, sudarzanA 4 ceti, imAH krameNa amalAyAH 1, apsarasA-apsaronAmikAyAH, navamikAyAH 3, rohiNyAzca 4 bodhyaaH| tatra-ratikaraparvatacatuSTayamadhye khalu yaH sa uttarapAzcAtyo-ghAyukoNasthito ratikarakaparvato'sti, tasya parvatasya khalu caturdizi IzAnasya devendrasya devarAjasya catasRNAn-agre vakSyamANAnAM vasUprabhRtInAmagramahiSINAM jambUdvIpapramANamitAzcatasro rAjadhAnyaH prajJaptA : tadyathA ratnA 1, ratnoccayA 2, sanaratnA 3, ratnasaMcayA 4 4 ceti, imAH krameNa vasvAH 1. vasuguptAyAH 2, vamumitrAyAH 3, vasundharAyA 4 ceti // sU071 // rAjadhAniyAM zramaNA 1, saumanasA 2, adhirmAlinI 3, manoramA 4 kahI gaI haiN| cAra agramAhipiyAM padyA 1 zivA 2 satI 3 anjU 4 hai| ina cAra ratikara parvatoM ke bIcoM narmana koNakA jA ratikara parvata hai usakI cAroM dizAo devendra devarAja zajhakI abhalA ?, apsarA 2, apsaronAlikA 3, navamikA 4 nApnavAlI jo agrama hividhA hai una cAroMkI jambUdvIpa pramANA bhUtA 1, bhUtAvataMsA 2, gostRpA 3, sudazaMno 4 ye cAra rAjadhAnI haiN| . . vAyukoNameM jo ratikara parvata hai, usakI cAroM dizAo devendra devarAja IzAnakI vasu 1, vasuguptA 2, vastunitrA 3, vasundharA 4 ina cAra agramahiSiyoMkI cAra ratnA 1, ratnAcayA 2, savaratmA 3, ratnasaMcayA 4 nAmakI rAjadhAnI jambUdvIpa jaisI ciratata haiM / khU071 // zivA, satI ane aMjU nAmanI amahiSIonI cAra rAjadhAnIo AvelI che te rAjadhAnIo ja bhUlIpa pramANe che ane temanAM nAma zramaNuM, saumanasA, amilinI ane maneramAM che. nitya koNamAM je ratikAra parvata che, tenI cAre dizAomAM devendra devarAja zakanI amalA, apsarA, anAmikA nAmanI agamahiSIonI cAra rAjadhAnIo AvelI che te rAjadhAnIo jabUdvIpa jeTalAM ja pramANavALI che. temanAM nAma A pramANe che-bhUtA, bhUtAvahaMsA, gostRpA ane sudarzana che. vAyavya keNamAM je ratikara parvata che, tenI cAre dizAomAM devendra devarAja IzAnanI vasu, vasuguptA, vasumitrA ane vasaMdharA nAmanI cAra aThThamahiSIonI cAra rAjadhAnIo AvelI che temanAM nAma A pramANe che-ratnA, rAccayA, sarvaratnA ane ratnasaMcayA. te rAjadhAnIo paNa jaMbudvIpa jeTalA ja vistAravALI che. sU. 71 che Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATImA sthA04 u02 sU0 72 satyasvarUpanijhapaNam ...._ 727 etaca pUrvoktaM sarva satyaM jinottatvAditi satyaM nirUpayitumAha mULam-cauThivahe sacce papaNatte, taM jahA-NAmasacce 1, ThavaNasacce 2, davasacce 3, bhAvasacce 4 / sU0 72 // chAyA-caturvidhaM satyaM prajJAptam , tadyathA-nAmasatyaM 1, sthApanAsatyaM 2, dravyasatyaM 3, bhAvasatyam 4 / / sU0 72 / / TIkA-" caubihe " ityAdi-vyAkhyA sugamA / navara-nAma-sthApanAdravyabhAvAnAM svarUpamasmatkRtAyApanuyogadvArasyAnuyogacandrikATIkAyAM jijJAsubhiravalokanIyam / 90 72 / / pUrva satya nirUpitaM, taca cAritravizeSarUpamiti cAritravizeSAn dvitIyAdde. zasamAptiparyantaM nirUpayitumAha___mUlam-AjIviyANaM caubihe tave paNatte, taM jahA-uggatave 1, ghoratave 2, rasaNijjUhaNayA 3, jibhidiyapaDisalINayA 4 / sU0 73 // yaha saba kathana jinokta honese satya hai, ataH aba sUtrakAra satya nirUpaNa karate haiN| " cauThirahe sacce paNNante " ityAdi TIkArtha-satya cAra prakAra kA kahA gayAhai, nAma satya 1, sthApanA satya, 2, dravya satya 3, bhAva satya 4 / isako vyAkhyA sugama hai / ina satya svarUpoMkA jijJAsu, anuyoga dvArakI anuyoga candrikATIkAko dekheM sa072 nirUpita yaha satya cArija vizeSarUpa hotA hai| isaliye aya sUtrakAra dvitIya uddezekI samAsitaka caritra vizeSaNoMkA kathana karate haiN| ___ "AjIviyANaM caviSahe tave paNNatte" ityAdi A samasta kathana jinakti hevAthI satya che A saMbaMdhane anulakSIne ve sUtrA2 satyatuM ni35 4re cha-" caubdhihe sacce paNNatte" tyAha TI-satya yAra pArnu che--(1) nAma satya, (2) sthApanA satya, (3) dravya satya, mana (4) mA satya. pAnI yAcyA sugama che, chatai tenuM svarUpa samajavA mATe anugadvAranI anugacandrikA TIkA vAMcI levI. | sU. 72 che satya cAritra vizeSarUpa hoya che tethI have sUtrakAra A uddezakanI samApti thAya tyAM sudhInAM sUtramAM cAritra vizenuM nirUpaNa kare che- __ " AjIviyANaM caubhihe tave paNNatte" tyAha Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1798 . ...... ; .......... syAmAne chAyA-AjIvikAnAM caturvidhaM tapaH prajJaptam', tadyathA-ugratapaH 1 ghoratapaH 2, rasaniyUM haNatA 3, ji ndriyapatisaMlInatA 4 // su0 73 // TIkA-" AjIviyANaM " ityAdi - AjIvikAnAM-gozAlakaziSyANAM tapaH-tapasyA caturvidha-catuSprakAraM prajJaptam , tabadhA-ugratapaH-upamutkRSTaM ca tat tapaH-aSTamAdi cetyugratapaH 1, ghoratapaH-ghoram-AtmanirapekSaM ca yattat tapo ghoratapaH, yacca prANaM pAtayAmi kArya sAdhayAmIti' nizcitabuddhayA vidhIyate tattathA 2, rasaniyU haNatA-rasAnAM-ghRtaprabhRtInAM ni!haNatA-parivarjana tathA 3, jidendriyAtisaMlInatA-jikaivendriyaM jilendriyaM tatra pratisaMlInatA-guptatA, tathAbhUtAjitarasanendriyatetyarthaH, manojJAmanojJA''hAreSu rAgadvepaparityAga iti bhAvaH / / AItAnAM tu dvAdaza vidhaM tapo bhavatIti // mU0 73 // sunArtha-AjIvikoMke yahA~ cAra prakArakA tapa kahA gayA hai, ugratapa 1, ghora tapa 2, rasaniSU haNatA 3 aura jivendriya pratisaMlInatA 4 / TIkAtha-gozAlakale jo ziSyahaiM, ve yahA~ AjIvika zandase gRhIta huve haiN| unake yahAM ugratapa Adi bhedase tapasyA cAra prakArakI hai, usakA abhiprAya hai ki-aSTama Adi utkRSTa tapa haiN| jisameM AtmA apekSita nahIM hai, vaha ghora tapa hai, isa tapasyA " kAya sAdhyAmi zarIraM vA pAtayAli" zarIra jAne para bhI kArya ko siddha karUMgA aisA dRDha saGkalpa honese ghoratA hai / jisa tapameM ghRtAdirasa parivarjita hai vaha " ratani' haNatA" hai, jisameM rasanendriya jItA jAya vaha " rasanendriya pratisaMlInatA" tapa hai / isameM tapasvI manojJa amanojJa viSayaka rAga svArtha-AjIvikenA cAra prakAranAM tapaahIM prakaTa karavAmAM Ave che...(1) ma ta5, (2) 3.2 ta5, (3) 2saniyatA bhane (4) nivendriya prati. saMdInatA. - TIkAI-gozAlakanA anuyAyIone AjIvike kahe che. teo ugratApa Adi cAra prakAranI tapasyAomAM mAne che. te pratyekanuM svarUpa have spaSTa karavAmAM Ave che-ama Adi tapasyAne agratapa athavA utkRSTa tapa kahe che jemAM AtmA (jIva)nI apekSA rAkhyA vinA zarIra jAya teM bhale jAya paNa kArya siddha karIza A prakAranA ghora saMka9pa hoya che, te tapane gheratapa kahe che je tapamAM ghI Adi rasane parityAga karavAmAM Ave che, te tapane rasaniyaMhatA kahe che. je tapamAM rasanendriya (vAda) para kAbU rAkhavAmAM Ave che, te tapane rasanendriya pratisaMlInatA tapa" kahe che. temAM tapasvI mane ane amane Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 729 - sudhA TIkA sthA04 702 sU074 saMyamasvarUpanirUpaNam saMyama nirUpayati-- ., mUlam-caucihe saMjame paNNatte, taM jahA-maNasaMjame 1, vaisaMjame 2, kAyasaMjame 3, uvagaraNasaMjame 4 // sU074 // chAyA-caturvidhaH saMyamaH prajJaptaH, tadyathA-manAsaMyamaH 1, vAksaMyamaH 2, kAyasaMyamaH 3, upakaraNasaMyamaH 4| TIkA--" caubihe" ityAdi-saMyamaH-saMyamana saMyamaH-sApadyavyApAraviratisvarUpaH, sa catuvidhaH prajJaptaH, tadyathA-manaHsaMyamaH-manataH saMyama:-azubhabhAvenyo nivartanaM zumadhyAnAdau prayatanaM vA, vAksaMyama:-cAcaH saMyama:-sAvadhavyApArebhyo nivartanam , 2, kAyasaMyama:-kAyasya saMyama:-bhaticArAdirUpasAvadhavyApArebhyo nivartanam 3, upakaraNasaMyamaH-bahumUlyavasAdi prihaarH4| 074 / dvepakA tyAga kara detA hai / AjIvikoMke yahAM hI cAra tapa mAne gaye haiM / jaba ki jaina siddhAnta 12 tapa pratipAdila hai / / sU0 73 // " caubihe saMjame pappAtte" ityAdisUtrArtha-saMyama cAra prakAra ke haiM, manAsaMdhAna 1, pAvasaMghama2, kAyasaMyana3 aura upakaraNa saMyama 4 / ____TIkArtha-sAvadha vyApAra meM viratihI saMghahA hai / tAtparya hai ki azubha bhAvoMkI cintAse manako haTAnA aura dharmadhyAna AdimeM use lagAnA manaHsaMyama hai 1, sAvadha vyApArase manako-haTAnA aura zubha vyAgArameM pravRtta karanA vAkamayama hai 2, aticAra Adi sApadya vyApArase zarIrako haTAnA aura niraticAra vyApAra harameM use mavRtta karanA kAyasaMyama hai 3, vaha mUlya vastrAdika dhAraNa kA parityAga karanA upakaraNa saMyama hai| sU0 74 / / neza viSayaka rAgadveSane tyAga karI nAkhe che. AjIvike A cAra tapane ja mAne che, paraMtu jaina siddhAntamAM te 12 tapa kahyAM che. te sU. 73 ! "cauvihe saMjame paNNatte" tyAhasUtrAtha-sayabhAnA sA2 52 cha-(1) manAsaya, (2) vAisayama, (3) Aya saMyama ane (4) upakarazu saMyama TIkAthe-sAvadha vyApAra (pravRtti) thI viratinuM nAma ja saMyama che. azubha bhAvonA cintanathI manane dUra rAkhavuM ane dharmadhyAna AdimAM tene lIna karavuM tenuM nAma manaHsaMyama che sAvadya vyApAramAMthI vacanane dUra rAkhIne zubha vyApAramAM pravRtta karavA tenuM nAma vAkusaMyama che. aticAra a di sAvadya vyApArathI zarIrane dUra rAkhavuM ane niraticAra vyApAramAM pravRtta karavuM tenuM nAma kAyasaMyama che. bahumUlya vastrAdikane dhAraNa karavAne parityAga kare tanAma 56261 sayabha. cha. sU. 74 // Page #821 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre tou pUrva saMyama uktaH, sa ca tyAgAdbhavatIti tyAgaM nirUpayati-mUlam - cauThivahe cicAe paNNatte, taM jahA-maNaciyAe 2, appear 2, kAciyAe 3, uvagaraNaciyAe 4 / sU0 75 // chAyA --- caturvidhastyAgaH mantrapvaH, tadyathA--manastyAgaH 1, vAktyAgaH 2, phAyatyAgaH 3, upakaraNatyAgaH 4 | || sU0 75 / / TIkA--" caubihe " ityAdi - tyAgaH - sAMbhagikAnAM vastrapAtrAdimadAnaM, sa caturnidhaH prajJaptaH, tadyathA - manastyAga:- manasA pradAnam 1, evaM vAktyAgaH 2, kAtyAH 3, upakaraNatyAgazcApi bodhyaH 4 / sU0 75 / / pUrva tyAga uktaH, sa cAkiJcanasya samyatItyakiJcanatAM nirUpayati-mUlam - cauThivahA akiMcaNayA paNNattA, taM jahA maNaakiMvA 1, vaiakiMcanayA 2, kAyaakiMcaNayA 3, ubagaraNaakiMcanacA || || sU0 76 // chAyA - caturvidhA akiJcanatA prajJaptA, tadyathA-mano'kiJcanatA 1, vAgakizvanatA 2, kAyAkiJcanatA 3 upakaraNAkiJcanatA 4 | | 076 // tyAga nirUpaNa - " cavihe ciyAe paNNatte " sUtrArtha tyAga cAra prakArakA hotA hai, manastyAnara, vALUtyAga2, kAyasUtrArtha - tyAga 3, upakaraNa tyAga 4 / TIkArtha- sAmbhogika sAdhuoMko vastrAdi denA tyAga hai | tyAga zabda se yahAM dAna kA grahaNa huvA hai 2 sAmyogika sAdhujanoMko vastra Adi manase denA manastyAga hai 1, isI prakAra vAkUtyAga Adike viSaya meM samajhanA // 75 // 64 tyAga akiJcana kA samyaka honA hai, ataH akiJcanatAkA tyAganiupAya-" cauvihe ciyAe paNNatte " tyAhi- sUtrArtha - tyAMganA yAra prahAra -- (1) manastyAga, (2) vayantyAga, (3) kAyatyAga ane 4 upakaraNa tyAga, TIkA-- sAmbhAgika sAdhuone vastrAdika devA tenuM nAma tyAga che. tyAga zabdathI ahI dAnanuM grahaNa thayuM che. sAMbheArmika sAdhuone manathI vastrAdika arpaNu karavA tenuM nAma manastyAga che. e ja pramANe vAkRtyAga sahi viSepa samanvu leho // sU. jaya // Page #822 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 801 sudhA TIkA sthA0 4 u02sU0 76 akiJcanatAnirUpaNam TIkA--" caubihe " tyAdi-akiJcanatA-avidyamAnaM kiJcana=kimapi dharmopakaraNAtiriktaM vastujAtaM yasya so'kiJcana niSparigrahaH, tasya bhAvo'kicanatA, sA catuvidhA prajJaptA, tadyathA-mano'kiJcanatA-manasA akiJcanatA-niSpa rigrahatA tathA, evaM vAgakiJcanatAdiSu vodhyam / sU0 76 / iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-bAdimAnamardaka - zrIzAhUchatrapati kolhApurarAjamadatta jainazAstrAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjaguru bAlabrahmacAri-jainAcArya--jainadharmadivAkara-pUjyazrI -- ghAsIlAlavrativiracitAyAM sthAnAGgasUtrasya sudhAkhyAyAM ___ vyAkhyAyAm caturtha sthAnasya dvitIyoddezaH smaaptH||4-2|| nirUpaNa karate haiM-" caucihA akiMcaNayA paNNattA ityAdi mUtrArtha-akizcinatAke cAra bheda haiN| mano'kiJcanatA-vAgakizcanatA-kAyA'kiJcanatA 3, upakaraNA'kiJcanatA 4 / TIkArtha-dharmopakaraNase atirikta aura vastu jinakepAsa nahI hai ve akiJcana haiM, niSparigraha haiM, akiJcanapanAhI akiJcanatA hai| manale jo akiJcananA hai vaha mano'kizvananA hai, isI prakAra vacanAdikoM kI akiJcanatA jAnanA cAhiye ||suu0 76 / / zrI jainAcArya jainadharma divAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta sthAnAGgasUtra "kI sudhA TIkA kA cauthA sthAnakA dUsarA uddezaka samApta // " cauThivahA akiMcaNayA paNNattA" tyAha-- sUtrArtha-mayinatAnA 2 5412 che-(1) bhAnaH mayinatA, (2) 411yina (3) yAyinatA bhane (4) 75:28yinatA. TIkAtha-dhapakaraNa sivAyanI bIjI koI paNa vastuo jemanI pAse nathI teo akiMcana che-niSparigrahI che. akiMcanapaNane ja akiMcanatA kahe che mananI apekSAe ja akiMcananA che tene mana akiMcanatA kahe che. e ja pramANe vAgAdinI akiMcanatA viSe paNa samajavuM. che sU. 76 zrI jainAcArya jainadharma divAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " sthAnAMgasUtra " nI sughATIna yAthA sthAnane bIjo uddezaka samApta