________________
स्थानागर नन्तप्रदेशिकान्तं १, द्वितीयं पञ्चविधं-मानो-न्माना-ऽत्रमान गणित-गतिमानभेदात् । तत्र मान-धान्यादिमानं से टिकादिरूपम् १, उन्मानं-तुला कांदिकम् २, अबमान-हस्तवितस्त्यादिकम् ३, गणितम्-एकादिकम् ४, प्रतिमान-गुंजावल्लादिकम् ५ । इति द्रव्यममाणम् । १ ।
___ "क्षेत्रप्रमाणम् "-क्षेत्रस्य आकाशस्य प्रमाण क्षेत्रमाणम् , तच द्विविधंप्रदेशनिष्पन्नं १, विभागनिष्पन्नं २ च, तत्र प्रदेशनिष्पन्नम्-एकप्रदेशावगाढाधसंख्येयप्रदेशावगाहान्तम् १, विभागनिष्पन्नम् - अङ्गुल्यादिकम् २ । इति क्षेत्रप्रमाणम् । २। विभाग निष्पन्न द्रव्य प्रमाण पांच प्रकारका है, मान, उन्मान, अवमान, गणित और प्रतिमान “सेर "-आदि मापनरूपसे यह धान्य इतना है इस प्रकार निर्णायक प्रमाण होता है। तुला-कर्ष आदि उन्मान होता है। हस्त-वितरित आदिक अवमान होता है। एक दो आदि संख्या गणित होता है। गुंजा-(करजनी ) आदि प्रतिमान होता है, इस प्रकारसे यह द्रव्यप्रमाण है-१
आकाशका जो माप ( दूर तकका हिसाय ) है वह क्षेत्रप्रमाण है। यह क्षेत्रप्रमाणभी प्रदेशनिष्पन्न और विभागनिष्पन्न के भेदसे दो प्रका. रका है, एक प्रदेशावगाढसे लेकर असंख्यात प्रदेशावगाढ तक जो क्षेत्र है वह प्रदेशनिष्पन्न क्षेत्रप्रमाण है । अगुली आदि जो प्रमाण है वह विभागनिष्पन्न क्षेत्रप्रमाण है। પ્રમાણ છે, તેનું નામ પ્રદેશ નિષ્પન્ન દ્રવ્યપ્રમાણ છે. વિભાગ નિપન્ન દ્રવ્યપ્રમાણના નીચે પ્રમાણે પાંચ પ્રકાર છે-માન, ઉન્માન, અવમાન, ગણિત અને પ્રતિમાન. શેર આદિ માનરૂપ દ્રવ્યપ્રમાણ છે. તેની મદદથી “આ ધાન્ય આટલું છે, આ પ્રકારનું નિર્ણાયક પ્રમાણ નીકળે છે. તુલા-કર્ષ આદિ ઉન્માન રૂપ હોય છે હસ્ત, મુઠ્ઠી આદિ રૂપ અવમાન હોય છે. એક બે આદિ સંખ્યા ३५ शशित डाय छे. सुत (४२०४नी ) मा ३५ प्रतिमान डाय छे. આકાશનું જે માપ (દૂર સુધી હિસાબ) છે તેને ક્ષેત્રપ્રમાણુ કહે છે. તે ક્ષેત્રપ્રમાણના પણ પ્રદેશ નિષ્પન્ન અને વિભાગ નિષ્પન્ન નામના બે ભેદ પડે છે. એક પ્રદેશાવગાઢથી લઈને અસંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ પર્યન્તનું જે ક્ષેત્ર છે તેને પ્રદેશ નિષ્પન્ન ક્ષેત્રપ્રમાણ કહે છે. અંગુલી (આંગળી) આદિ જે પ્રમાણે, છે તેને વિભાગ નિષ્પન્ન ક્ષેત્રપ્રમાણું કહે છે.
