________________
६०६
स्थानास गाथा:-मधुगुटिकापिङ्गलाक्षः, आनुपूर्वसु नातदीर्घलाशूलः ।
पुरत उदयधीरः सर्वाङ्गसमाहितो भद्रः । १ । चलबहलविषमचर्मा, स्थूलशिराः स्थूलकेन पेचकेन । स्थूलनखदन्तवालो, हरिपिङ्गललोचनो मन्दः । २ । तनुकस्तनुरुग्रीव, स्तनुकत्वक तनुकदन्त नखवालः । भीरुस्तत्रोद्विग्न, स्त्रासी च भवेद् मृगो नाम । ३। एतेषां च हस्तिनां, स्तोकं स्तोकं तु यो हरति हस्ती । रूपेण वा शीलेन वा, सङ्कीर्ण इति ज्ञातव्यः । ४ । भद्रो मायति शरदि मन्दः पुनर्मागति वसन्ते ।
मृगो माधति हेमन्ते सङ्कीणः सर्वकाले । ५ । मू० ४३ । टीका-" चत्तारि हत्थी " इत्यादि-हस्तिनः चत्वारः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-भद्रः १, मन्दः २, मृगः ३, सङ्कीर्णः ४, तत्र भद्रो हस्ती भद्र एव धैर्यशौर्यादिगुणसम्पन्न स्वात् १, मन्दो मन्द एव मन्दीभूत धैर्यशौर्यादिगुणवत्चात् २, मृगः-मृगसदृशः, तत्सादृश्यं च कृशत्वभीरुत्वादिधर्मेण ३ सङ्कीर्ण:- किञ्चिद्भदादिगुणसम्पन्नत्वाद सङ्कीर्ण एव ४ । इति दृष्टान्तहस्तिसूत्रम् । गुटिका पिङ्गलाक्ष "-इत्यादि-हस्ति सूत्र के दृष्टान्त में चार प्रकार के हाथी कहे गये हैं. उनका तात्पर्य ऐसा है-जो हाथी धैर्य-शौर्य आदि गुणों से विभूषित होता है वह भद्र हाथी कहा गया है-१ मन्दीभूतधैर्य शौर्य आदि गुणों से जो युक्त होता है वह हाथी मन्द कहा गया है-२ मृग जैसा जो हाथी कृशता एवं-भीरता आदि धर्म वाला होता है वह हाथी मृग का जैसा मृग कहा गया है-३ तथा-जो हाथी कुछ कुछ भद्रादि गुणों से सम्पन्न-युक्त होता है वह-सङ्कीर्ण कहा गया है तो जैसे ये हाथी के चार प्रकार कहे गये हैं ऐसे ही प्रकार वाले मनुष्य
14--" मधुगुटिका पिङ्गलाक्ष " त्याल,
હાથીના દૃષ્ટાન્તસૂત્રમાં ચાર પ્રકારના હાથી કહ્યા છે. તે ચારે પ્રકારનું સ્પષ્ટીકરણ આ પ્રમાણે છે–જે હાથી ધિર્ય, શૌર્ય આદિ ગુણોથી યુક્ત હોય છે, તેને ભદ્ર હાથી કહે છે. મજીભૂત , શૌર્ય આદિથી જે યુક્ત હોય છે, તેને મન્દ હાથી કહે છે. જે હાથી મૃગના જેવી કૃશતા, ભીરુતા આદિ ધર્મોથી સ પન્ન હોય છે તે હાથીને મૃગ હાથી કહે છે. જે હાથી થોડા થોડા ભદ્રાદિ ગુણથી સંપન્ન હોય છે તેને સંકીર્ણ કહે છે. જેમ હાથીના આ ચાર પ્રકાર કહ્યા છે, એ જ પ્રમાણે મનુષ્યના પણ ચાર પ્રકાર કહ્યા છે. (૧) કેટલાક
