________________
७२९
-
सुधा टीका स्था०४ ७०२ सू०७४ संयमस्वरूपनिरूपणम् संयम निरूपयति-- .,
मूलम्-चउचिहे संजमे पण्णत्ते, तं जहा-मणसंजमे १, वइसंजमे २, कायसंजमे ३, उवगरणसंजमे ४ ॥ सू०७४ ॥
छाया-चतुर्विधः संयमः प्रज्ञप्तः, तद्यथा-मनासंयमः १, वाक्संयमः २, कायसंयमः ३, उपकरणसंयमः ४|
टीका--" चउबिहे" इत्यादि-संयमः-संयमन संयमः-सापद्यव्यापारविरतिस्वरूपः, स चतुविधः प्रज्ञप्तः, तद्यथा-मनःसंयमः-मनतः संयम:-अशुभभावेन्यो निवर्तनं शुमध्यानादौ प्रयतनं वा, वाक्संयम:-चाचः संयम:-सावधव्यापारेभ्यो निवर्तनम् , २, कायसंयम:-कायस्य संयम:-भतिचारादिरूपसावधव्यापारेभ्यो निवर्तनम् ३, उपकरणसंयमः-बहुमूल्यवसादि परिहारः४। ०७४। द्वेपका त्याग कर देता है । आजीविकोंके यहां ही चार तप माने गये हैं । जब कि जैन सिद्धान्त १२ तप प्रतिपादिल है ।। सू० ७३ ॥
" चउबिहे संजमे पप्पात्ते" इत्यादिसूत्रार्थ-संयम चार प्रकार के हैं, मनासंधान १, पावसंघम२, कायसंयन३ और उपकरण संयम ४ । ____टीकार्थ-सावध व्यापार में विरतिही संघहा है । तात्पर्य है कि अशुभ भावोंकी चिन्तासे मनको हटाना और धर्मध्यान आदिमें उसे लगाना मनःसंयम है १, सावध व्यापारसे मनको-हटाना और शुभ व्यागारमें प्रवृत्त करना वाकमयम है २, अतिचार आदि सापद्य व्यापारसे शरीरको हटाना और निरतिचार व्यापार हरमें उसे मवृत्त करना कायसंयम है ३, वह मूल्य वस्त्रादिक धारण का परित्याग करना उपकरण संयम है। सू० ७४ ।। નેશ વિષયક રાગદ્વેષને ત્યાગ કરી નાખે છે. આજીવિકે આ ચાર તપને જ માને છે, પરંતુ જૈન સિદ્ધાન્તમાં તે ૧૨ તપ કહ્યાં છે. તે સૂ. ૭૩ !
"चउविहे संजमे पण्णत्ते" त्याहसूत्राथ-सयभाना सा२ ५२ छ-(१) मनासय, (२) वाइसयम, (3) आय સંયમ અને (૪) ઉપકરશુ સંયમ
ટીકાથે-સાવધ વ્યાપાર (પ્રવૃત્તિ) થી વિરતિનું નામ જ સંયમ છે. અશુભ ભાવોના ચિન્તનથી મનને દૂર રાખવું અને ધર્મધ્યાન આદિમાં તેને લીન કરવું તેનું નામ મનઃસંયમ છે સાવદ્ય વ્યાપારમાંથી વચનને દૂર રાખીને શુભ વ્યાપારમાં પ્રવૃત્ત કરવા તેનું નામ વાકુસંયમ છે. અતિચાર અ દિ સાવદ્ય વ્યાપારથી શરીરને દૂર રાખવું અને નિરતિચાર વ્યાપારમાં પ્રવૃત્ત કરવું તેનું નામ કાયસંયમ છે. બહુમૂલ્ય વસ્ત્રાદિકને ધારણ કરવાને પરિત્યાગ કરે तनाम ५६२६१ सयभ. छ. सू. ७४ ॥
