________________
८७
मुंधा टीका स्था० ३ उ०३ सू० ६० धर्मस्वरूपनिरूपणम् तदुभयानुशिष्टिः-खपरोभयं प्रत्यनुशासनं, यथा
" कहकहऽवि माणुसत्ताई यावियं चरण पवररयणं च ।
ता भो । एत्थ पमाभो कइयावि न जुज्जाए अम्हं ॥ १ ॥ छाया-कथं कथमपि मानुषत्वादि प्राप्तं चरणं प्रवररत्न च । तस्मात् भो ! अत्र प्रमादः कदापि न युज्यतेऽस्माकम् ॥ १॥” इति ।६।
उपालम्भः-अनौचित्यप्रवृत्तिप्रतिपादनगर्भाऽनुशिष्टिरेव, तत्र-आत्मोपालम्भः आत्मानं प्रत्यनौचित्यप्रवृत्तिकथनं, यथा
"चोल्लगदिटुं तेणं, दुलह लहिऊण माणुसं जम्मं ।।
जं न कुणसि जिणधम्म, अप्पा कि वेरिओ तुज्झ ? ॥१॥ छाया-चोल्लक (चक्रवर्तिभोजन ) पृष्टान्तेन दुर्लभं लब्ध्वा मानुष्यं जन्म ।
यन्नकरोपि जिनधर्मस् , आत्मा किं वैरिकस्तव ? ॥ १॥ इति । • अपने और पर दोनों के प्रति अनुशासन रखना इसका नाम स्वपरानुशिष्टि है। जैसे-(का कहऽवि माणुसत्ताइं) इत्यादि। हमने किसी किसी प्रकार से मनुष्य जन्म आदि सामग्री प्राप्त की है, उसमें भी फिर चारित्ररूप प्रवररत्ल पाया है तो अब यहां हम को इसमें प्रमाद करना कदापि युक्त नहीं है ॥
यह तुम्हारी प्रवृत्ति अनुचित है इस प्रकार के प्रतिपादनरूपवाली अनुशिष्टि ही उपालभ है इसमें आत्मा के प्रति अनुचितप्रवृत्ति करते समय ऐसा उलाहना देना कि हे आत्मन् ! यह तेरी प्रवृत्ति ठीक नहीं है यह आत्मोपालंभ है । जैसे-(चोल्लगदिह्र तेणं इत्यादि ।
चोल्लकदृष्टान्त से अर्थात् चक्रवर्ती के भोजन के दृष्टान्त से दुर्लभ આ પ્રકારની ભાવનાથી પરાનુશિષ્ટિ (પરનું અનુશાસન) થાય છે પિતાનું माने परनु मनुशासन ४२ तेनु' नाम २१५२रानुशिष्ट छ. रेम-" कह कह ऽवि माणुसत्ताई" त्याल. “ म प प्रयत्नाथी भनुष्यरममा सामश्री પ્રાપ્ત કરી છે, વળી તે મનુષ્ય જન્મમાં ચારિત્રરૂપી ઉત્તમ રત્ન પામ્યા છીએ, તે હવે આ મનુષ્યજન્મ પ્રમાદ કરીને એળે જવા દેવો જોઈએ નહીં.”
આ તમારી પ્રવૃત્તિ અનુચિત છે,” આ પ્રકારના પ્રતિપાદન દ્વારા જે અનુશાસન કરાય છે તેનું નામ જ ઉપાલંભ છે. તથા કઈ અનુચિત પ્રવૃત્તિ થઈ જતાં પિતાના આત્માને જ આ પ્રકારને ઠપકે આપ કે “હે આત્મન ! આ તારી પ્રવૃત્તિ ઠીક નથી.” તેનું નામ જ આભોપાલંભ છે.
भो-चोल्लगदिद्ववेणं" त्याह
