Page Text
________________
स्थानाङ्गसू
'
उक्ताः सिद्धाः, तद्विपरीता असिद्धाः तेषां हास्यादयो विकारा भवन्तीति हास्यकारणानि निरूपयितुमाह
५५८
मूलम् - चउहिं ठाणेहिं हासुप्पत्ती लिया, तं जहा - पासित्ता १, भासेत्ता २, सुणेत्ता ३, संभरेत्ता । । सू० ३१ ॥
छाया - चतुर्भिः स्थानैः हासोत्पत्तिः स्यात् तद्यथा दृष्ट्वा १, भाषिया २, श्रुत्वा ३, स्मृत्वा । सू० ३१ ॥
टीका - " चउहिं " इत्यादि - चतुर्भिः - चतुःसंख्यैः स्थानैः दासोत्पत्तिः स्यात्, तद्यथा-दृष्ट्वा - हास्यजनकभाण्ड विदूषकप्रभृतिचेष्टां निरीक्ष्य हास्योत्पत्तिर्भवति १। तथा-भाषित्वा -हास्यजनकं स्वपरवचनमुक्त्वा हास्योत्पत्तिः स्यात् २। तथाश्रुत्वा - परोदितं हास्यजनकं वचनं कर्णगोचरीकृत्य हास्योत्पत्तिः स्यात् ३। तथास्मृत्वा - विदूषकादिचेष्टावाक्यप्रभृति चिन्तयित्वा हास्योत्पत्तिः स्यादिति । एवं च दर्शन - भाषण - श्रवण-स्मरणानि हास्यकारणानि भवन्तीति पर्यवसितोऽर्थः ४ | सू० ३१ । समय में सिद्धता होती है उसी समय में कर्मक्षय भी होता है, इससे सिद्धत्व और कर्मक्षयमें यौगपद्य सम्भव होता हैं ॥ म्रु०३० ॥
सिद्धोंसे विपरीत असिद्ध होते हैं और इनको हास्यादि विकार होते हैं, अतः - अब सूत्रकार इन हास्यादिक विकारोंके कारणों का निरू पण करने के लिये सूत्र कहते हैं ।"चउहिँ ठाणेहिं हासुप्पत्ती" इत्यादि -
चार कारणोंसे हास्यकी उत्पत्ति होती है, जैसे- हास्यजनक भाण्ड विदूषक आदि जनोंकी चेष्टाको देखकर -१ हास्यजनक भाषाका प्रयोगकर - २ दूसरोंके द्वारा कथित हास्यजनक वचनको सुनकर -३ और विदूषक आदिकोंकी चेष्टाओंको वा उनके वाक्योंको याद कर हास्यकी
થાય છે. આ રીતે સિદ્ધત્વ અને કક્ષયમાં યુગપત્તા ( એકી ભાવ) અને એક સાથે થવાને કારણે સભવી શકે છે. ! સુ ૩૦ ॥
27
સિદ્ધ કરતાં વિપરીત હોય એવાં જીવને અસિદ્ધ કહે છે. અસિદ્ધ જીવેામાં હાસ્યાદિક વિકારાને સદ્ભાવ હોય છે તેથી હવે સૂત્રકાર તે હાસ્યાहि विप्रशनां अरथेोनु नि३पशु खा भाटे " चउहिं ठाणेहिं हात्ती ઇત્યાદિ સૂત્રનુ` કથન કરે છે—નીચેના ચાર કારણેાને લીધે હાસ્યની ઉત્પત્તિ धाय छे -- (१) विद्वप माहिनी हास्य येष्टाओ लेवाथी, (२) हास्य न ભાષાના પ્રયેાગ કરવાથી, (૩) અન્યના દ્વારા કથિત હાસ્યજનક વચનેાનું શ્રવણુ કરવાથી અને (૪) વિદૂષક આદિની ચેષ્ટાઓને કે તેમનાં વાકયાને યાદ
| SR No. | 009308 |
| Book Title | Sthanang Sutram Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1964 |
| Total Pages | 822 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_sthanang |
| File Size | 47 MB |