________________
सुधा टोका स्था०३ उ० २ सू० ३८ दिग्निरूपणं गत्यागत्यादिनिरूपणंच
सा त्रिविधा ऊधस्तग् भेदात् । ' तीहिं ' इत्यादि, तिसृभिर्दिग्भिरूर्ध्वाधस्तिर्यगुरूपाभिर्जीवानां गतिः- गमनं प्रवर्त्तते । तत्र दिक नामादिभेदेन सप्तविधा, तथाहि – “ नामं १ ठवणा २ दविए ३, खेतदिसा ४ तावखेत्त ५ पनवए ६ । सत्तमिया भावदिसा ७, सा हो अट्ठारस विहा य ॥ १ ॥ 93 छाया - नाम १स्थापना २- द्रव्य ३, क्षेत्र दिशः ४ तायक्षेत्र ५ प्रज्ञापकाः ६ । सप्तमिका भावदिक् सा भवत्यष्टादशविधा च ॥ तत्र नामस्थापनादिशे प्रसिद्धे २ | द्रव्यस्य - पुद्गलस्कन्धादेर्दिक द्रव्यदि ३। क्षेत्रस्य - आकाशस्य दिक् क्षेत्रदिक, अस्यास्तिर्यग्लोकमध्यस्थिताष्टमदेशरूचकात् प्रवृत्ति र्भवति, उक्तञ्च - " अपएसो रुवगो, तिरियलोयस्स मज्झयारम्मि | एसपभवो दिसाणं, एसे व भवे अणुदिसाणं ॥ १॥ " छाया - अष्टप्रदेशो रुचकः, तिर्यग्लोकस्य मध्ये । एष ममत्रो दिशाम्, एप एत्र भवेद् अनुदिशाम् || दिशां नामानि यथा
४७
उर्ध्व, अधः और तिर्यग के भेद से तीन प्रकार की है इन तीन दिशाओं से जीवों का गमन होता है नामादि के भेद से दिक् सात प्रकार की भी है - जैसे - नामदिशा १, स्थापनादिशा २, द्रव्यदिशा ३, क्षेत्र दिशा ४, तापक्षेत्र ५, प्रज्ञापना ६ और भावदिशा ७, यह भावदिशा १८ प्रकार की होती है । नामदिशा और स्थापनादिशा ये प्रसिद्ध हैं । पुद्गल स्कन्ध आदि की जो दिशा वह द्रव्यदिशा है, आकाश की जो दिशा है वह क्षेत्रदशा है इस क्षेत्र दिशा की प्रवृत्ति तिर्यग्लोक के मध्यमार्ग में स्थित जो ८ आठ रुचकप्रदेश हैं वहां से होती है कहा भी है- " अट्ठपएसो aat " इत्यादि । तात्पर्य यह है कि तिर्यग्लोक के मध्य में आठ प्रदेश रुचक हैं ये रुचक ही दिशाओं के कारण हैं और ये ही अनुदिशाओं
અને તિય`દિશા. આ ત્રણ દિશાઓમાંથી જ જીવાનું ગમન થાય છે. નામા દિકના ભેદથી દિશાના સાત પ્રકાર પશુ પડે છે–(૧) નામિદેશા, (૨) સ્થાપના दिशा, (3) द्रव्यदिशा, (४) क्षेत्रविशा, (4) तापक्षेत्र, (६) अज्ञायना अने (७) भावहिशा. तेमांनी लावद्विशाना १८ अक्षर से नामहिशा मने स्थापना દિશા, આ બન્ને દિશાએ પ્રસિદ્ધ છે. પુદ્ગલ કન્ય આદિની જે દિશા છે તેને દ્રવ્યદિશા કહે છે. આકાશની જે દિશા છે તેને ક્ષેત્રદિશા કહે છે, આ ક્ષેત્રદિશાની પ્રવૃત્તિ તિય ગ્લાકના મધ્યમાગમાં સ્થિત (રહેલા ) જે આઠ રુચક प्रदेश छे त्यांथी थाय छे, उद्धुं पशु छे - " अट्ठपएसो रुयतो " त्याहि.
આ કથનને ભાવાર્થ એ છે કે-તિગ્લાકની મધ્યમાં આઠ રુચક પ્રદેશ છે, તે રુચક પ્રદેશ જ દિશાએ અને અનુદિશાએના કારણરૂપ છે.