Page Text
________________
स्थानासूत्र धर्म्य-शुक्लरूपतया क्वचिद् व्यापृतीकरणम् १, वाक्प्रणिधानम् वाच:-वचनस्य प्रणिधानम्-आादिरूपतया संभाषणम् २, कायप्रणिधान-शरीरस्य क्वचिदार्तादिरूपतया मंलग्नीकरणम् ३, उपकरणप्रणिधानम्-उपकरणस्य सामान्यविशिष्टवस्त्रपात्रप्रभृतेः प्रणिधान-व्यापरणम् ४। __" एवं " इति-अनेन प्रकारेणेत्यर्थः, अर्थाद् यथा सामान्यतः सर्वसाधा. रणं प्रणिधान मुक्तं तथा, ' णेरइयाणं' इत्यादि-नैरयिकाणां पञ्चेन्द्रियाणां चतुविशतिदण्डकोक्तानां मध्ये ये पञ्चेन्द्रियाः सन्ति मनुष्यतिर्यञ्चस्तेषां मनआदिप्रणिधानं वोध्यम् । तत् किंपर्यन्वानामिति निर्दिशति-'जाव वेमाणियाणं ' इतियावद् वैमानिकानाम्-वैमानिकपर्यन्तानाम् , एकेन्द्रियविक्लेन्द्रियासंक्षिपञ्चेन्द्रियाणां तु न मनःप्रभृतिप्रणिधानं भवितुमर्हति, तेषां मनोवाक्कायोपकरणप्रणिधानासम्भवात् । जो चार ध्यान हैं इनमें से किसी एक ध्यान रूपमें मनको व्याप्त करना (लगाना) यह मनाप्रणिधान है आर्त आदिरूप से संभापण करना यह वाक्यप्रणिधान है शरीर को आतादिरूप से किसी काम में लगाना यह कायप्रणिधान है सामान्य या विशिष्ट वस्त्र पात्र आदि का जो व्यापारित करना लगाना है वह उपकरण प्रणिधान है, यह प्रणिधोन सामान्यरूप से समस्त जीवों में होता है। परन्तु मनः प्रणिधान आदि तीन प्रणिधान एकेन्द्रिय विकलेन्द्रिय और-असंज्ञी पञ्चेन्द्रिय जीवों को नहीं होते हैं । क्यों कि-मन वचन और उपकरणों की वहां असम्भवता है नैरयिकों में पञ्चेन्द्रियों में यावत् वैमानिकों में ये सय प्रणिधान । । (१) मन:प्रणिधान-मात, शैद्र, धर्म भने शुस, माजे या२ ध्यान છે તેમાંથી કઈ પણ એક ધ્યાનમાં મનને લગાડવું (એકાગ્ર કરવું) તેનું નામ મન પ્રણિધાન છે. (૨) આર્ત આદિ રૂપે સંભાષણ કરવું તેનું નામ વાકુ પ્રણિધાન છે. (૩) શરીરને આર્તાવિ રૂપે કેઈ કાર્યમાં પ્રવૃત્ત કરવું તેનું નામ . કાયમણિધાન છે. (૪) સામાન્ય અથવા વિશિષ્ટ પાત્ર આદિ ઉપકરણના પ્રષિધાનનું નામ ઉપકરણ પ્રણિધાન છે. કાયમણિધાનને સદભાવ સામાન્ય રૂપે સમસ્ત જીવમાં હોય છે. પરંતુ મનઃપ્રણિધાન આદિ બાકીના ત્રણ પ્રણિધાનને સદ્દભાવ એકેન્દ્રિય, વિકલેન્દ્રિય અને અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવમાં હેત નથી, કારણ કે મન, વચન અને ઉપકરની તે જીમાં સંભાવના રહેતી નથી. નારમાં, સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિમાં અને વૈમાનિકે પર્યંતના જીવમાં આ ચારે प्रणिधानाना समाप डाय छे. ''
| SR No. | 009308 |
| Book Title | Sthanang Sutram Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1964 |
| Total Pages | 822 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_sthanang |
| File Size | 47 MB |