Book Title: Heersaubhagya Mahakavyam Part 01
Author(s): Devvimal Gani, Sulochanashreeji
Publisher: Kantilal Chimanlal Shah
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005967/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | | | $ ! AGO zreSTha zrI devI vicita. hITa DhelA To wwwwwwwwwwww * mahAkAvya : _STAtI-anuvAda: |ii viduSI sAdabIjI sulocanAzrIjI chachachachachachachachachachachachachachache. bhAga-1 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrI zaGkezvara pArzvanAthAya namaH hiirsaubhaagy-mhaakaavym| kavIzvara-zrImad-devavimala-gaNi-viracitam svopakSa-vyAkhyayA-samalaGkRtam gurjarabhASAnuvAdena-suzobhitam / aSTasargAtmakaH prathamo bhAgaH gUrjarabhASAnuvAdikA saMghasthavira-sva. AcAryadevezavijayasiddhisUrIzvarANAM samudAyAntatinI SayovRddhA-AryAzrI sunaMdAzrI-antevAsinI viduSIsAdhvI sulocanAzrIH / Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka : kAMtilAla cImanalAla kalasAvALA. "guDalaka" 9, zrImALI sosAyaTI navaraMgapurA amadAvAda : 9 phona naM. 77503 prAptisthAna: 1. sarasvatI pustaka bhaMDAra hAthIkhAnA, ratanapoLa. amadAvAda, 2 semacaMda DI. zAha - jIvananivAsa sAme, pAlItANuM, 3. sevaMtIlAla vI. jaina mahAjanagalI jhaverIbajAra pahelA mALe muMbaI-3. * mukhya prAptisthAna: patra vyavahAra: zAntilAla bhalAbhAi. darzana" 29, zrImALI sosAyaTI navaraMgapurA amadAvAda : 9 phona naM. 79024 mulya rU. pacIsa [ ra5 rUpiyA ] vi. saM. 2028. Aso suda, 10 prathamavRtti prata-500 mudraka: alakeza prinTarI sadamAtAnI poLa sAme, sAMkaDIzerI. amadAvAda-1 sarva hakaka anuvAdikAne svAdhIna che. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa e paramArAthyapAda parama gurudeva Ape dIrdhasaMyama paryAmAM apurva saMyama-ArAdhanA karI. paramAtmA jinezvaradevanI zAsananI adabhuta prabhAvanA karI. vaSItapa" jevI ugra tapazcaryAnI varSo-paryata sAdhanA karI. aneka strI-puruSone cAritra paMthe caDhAvI bhavya upakAra karyo. e kRpAsiMdhu parama gurudeva ! bhale Apa skUladehe A dharAtala para vicaratA nathI, paraMtu Apane acinya prabhAva....acitya kRpA te Aje paNa amArA hRdayamaMdirane ajavALI rahI che... "hIrasaubhAgya mahAkAvyano gujarAtI-bhASAmAM anuvAda, ApanI ja kRpAnuM o paramagItArtha saMdhasthavira svargastha AcArya deveza vijayasiddhisUrIzvarajI mahArAjA ! ApanA pAvana AtmAne vinayapurvaka Adarasahita A graMthanuM samarpaNa karI, kRtArthatA anubhavatI sAdhvI sucanAzrInI punaH punaH vaMdanA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnadAnanI gaMgAtrI : amadAvAda : navaraMgapurA jaina sanI nAmI-anAmI mahilAoe A graMthanA prakAzanamAM rU. 5001 bheTa ApI mahAna sukRta upAjayuM che. 501 kAlasAvALA parivAra. 251 sAdhvIjI indrayazAzrIjI satyarekhAzrIjInI satpreraNAthI. 251 sAdhvIjI zIlapUrNAzrIjI tathA bhAgyapUrNAzrIjI sadupadezathI, 151 tArAbena vimalabhAi, 151 caMdulAla sattIyA. 151 maMgubena suLacaMdgubhAi tathA puSpAbena kAntilAla. 151 caMdulAla raMgajIbhAI 151 ramaNalAla vIracaMda, 151 zAradAbena budhAbhAi 151 rUkSmaNIbena DAhyAbhAi DAghavALA, 151 manasukhabhAi devAvALA. 151 risakalAla gAradhanadAsa, 151 tArAena kApaDIA, 151 maNIbena cunIlAla. 151 kaMcanabena punama'. ane bIjA paNa nAmI-anAmI bhAi-bahenA, rU. 4001 kIrti karabhAi cunIlAla zAhu rU. 1001 zrI navaraMgapurA zvetAMbara mU. pU. jaina saMgha jJAnakhAtAmAMthI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIyA bhavitavyatAno anaMta UMDANane vAmaNe mAnavI kyAMthI mApI zake ? "| A paNa eka evI bhavitavyatAne ja yoga hato ! vi. saM. 207mAM nivedana || zrI navaraMgapurA jaina saMga mATe pUjyanIyA sAdhvIjI zrIsulocanAzrIjI ma. sA. nuM cAturmAsa sarvaprathama hatuM..amane jarAya kalpanA na hatI ke teonA cAturmAsathI amArA saMghanI zrAvikAomAM AvI suMdara rdhamajAgrati Avaze ! ane teozrIe saMpAdita karelA ne anuvAda karelA AvA moTA graMthanuM prakAzana karavAnuM saubhAgya amane maLaze ! AnuM ja nAma bhavitavyatA ! vi. saM. 202mAM upAzrayamAM pUjaya munirAjazrI caraNapravijayajI ma. sA. nuM cAtumAsa ane hasamukhabhAInA baMgalAmAM pU. sAdhvIjI ma. nuM cAturmAsa thayuM. pU. sAdhvIjI ma. pAse vizALa zrAvikAvarge jJAna prApta karyuM. sAdhvIjI ma. nA saraLa, nehALa ane vAtsalyapUrNa vyavahArathI ane teonA tapobaLa tathA saMyamabaLathI saMghane zrAvikAsamuha khUba prabhAvita banyo. pU. sAdhvIjI sucanAthIjIe "syAdavAdamaMjarI" jevA kaThIna dArzanikamaMthane paNa anuvAda karI potAnA jJAnane lAbha Apyo che tevI rIte "hIrasaubhAgya" jevA saMskRta mahAkAvyane gujarAtI anuvAda karI teozrInI sAhitya-pratibhA paricaya Apyo che...AvAM viduSI sAdhvIjInI jJAnopAsanA sAthesAtha vaMdanIya che. hIrasaubhAgya" graMtha ghaNo moTo che. tenA prathama bhAga [sarga 1 thI 8)nuM prakAzana karavAne yaza te amArA navaraMgapurA saMdhanI zrAvikAbahenane che. temaNe rU, pAMca hajAra jevI moTI rakama bhegI karI ane sAcI jJAnapUjA karI ! yazanA bIjA adhikArI che AmarA saMdhanA TrasTI udAramanA sadagRhastha kIrtikarabhAi teoe rU. cAra hajAra eka ApIne A graMthanA prakAzananI Arthika muMjhavaNa TALI dIdhI ? saMdhanA jJAnakhAtAmAMthI paNa ame rU. eka hajAra maMjura karIne kAma pUrNa karyuM. paraMtu A kAma mAtra paisAthI thatuM nathI ! presanAM kAma haju ApaNA dezamAM saraLa banyAM nathI. emAM vaLI bIna anubhavI mATe to A kAma evaresTa ArohaNa jevuM vikaTa lAge. amArA saMdhane utsAhI kAryakartA zrIyuta zAntilAla bhalAbhAie pU. sAdhvIjI ma. sA. nA mArgadarzana mujaba presamAM AvavA javAnuM kAmakAja saMbhALI laI mahAna mRtabhakita karI che. teo sAce ja abhinaMdananA adhikArI che. amArA navaraMgapurA jaina saMdhanuM mahAna saubhAgya che ke AvuM zrutabhakitanuM kArya karavAnuM amane prApta thayuM AvI aNamola taka ApIne pU. sAdhvIjI sucanAthIjI ma. sA amArA para mahAna anugraha karyo che. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A prasaMge khUba bhakitavaza banIne eka vAta kahI dauM ? AvI mRtaupAsanA je ApaNA pU. sAdhvI saMdhamAM vyApaka bane to saMdhanI jJAnazakitane kevo apUrva vikAsa thAya ? samyam darzana keTaluM nirmala bane ane samyapha cAritranI ArAdhanA kevI prANavAna bane ? huM ApaNuM pU. sAdhvI saMdhane vinatI karuM chuM ke teo samyaga jJAnanI upAsanAmAM vizeSa ujamALa banIne amArA zrAvikA saMdhane sanmArga ciMdhatA rahe ne mokSamArganI ArAdhanAmAM preraNAmUrti banyA rahe. huM khUba harSa anubhavuM chuM. A graMthanuM prakAzanakArya mane sopIne pU. sAdhvIjI mahArAje mArA para upakAra karyo che. AvA vyutabhaktinA avasara maLyA kare evI zubhakAmanA sAthe nivedana aMte A graMthanuM kupharIDIMga khUba khaMtapurvaka paM. bAbubhAI savacaMde karela che. temaja graMthanuM mudraNakArya alakeza prInTarIvALA zrI maganabhAIe khUba kALajIpUrvaka karI Apela che. ane A graMthanuM kapi ja sukumAra karela che. te badala temane AbhAra mAnavAmAM Ave che. vinIta, kAntilAla cImanalAla kelasAvALA amadAvAda-9, 5-8-7ra Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ save paramAtmA mahAvIra bhagavaMta batAvelA zramaNIjIvanamAM jJAne pAsanA agrasthAne che. covIsa kalAkamAM paMdara kalAka jJAnopAsanA karavAnI AjJA che ! je AvI jJAnopAsanA zramaNa zramaNInA jIvanamAM na hoya to saMyamajIvana aneka dezonuM bhAjana banI naSTa thaI jAya dharmAtmA saMsArI mAtApitA (zeTha popaTalAla bAdaracaMda)nA susaMskArathI ane pu. gurUnI preraNAthI nAnI-bAlyavayamAM huM sAdhvI banI pU. sAdhvIjI ma sunaMdAzrIjI ma. sA. nI chatrachAyA maLI. amArA pUjanIya gurudeva svaAcAryadevaza saMghasthavira pujaya sidhdhisUrIzvarajI ma. sA. nI zikSA maLI...jJAne pAsanAmAM huM parovAI gaI. prakaraNa graMtha karmagraMtho kammapayADe paMcasaMgrahanI prAthamika graMthonuM adhyayana, saMskRtaprAkRta bhASAonuM adhyayana ane upadezamALA jevA aneka aupadezika graMthanuM adhyayana karyA pachI mane syAdavAdamaMjarIthI mAMDI syAdava daratnAkara jevA dArzanika graMthanuM adhyayana karavAnI taka maLI. mane khUba ja AnaMda thayo. adhyayana pachI adhyApanano avasara maLyo, aneka sAdhvIjIone adhyApana karAvatAM jJAnano prakAza vadhe..temAM vaLI avasare avasare mahApuruSonI preraNA maLatI rahI, guNAnurAgI sAdhvIvarganuM protsAhana maLatuM rahyuM...ane prAcIna graMthano anuvAda karavAnI bhAvanA jAgI ! svAvAdamaMjarI nA anuvAda pachI hIrasaubhAgya saMskRta mahAkAvyane anuvAda A ja rIte thaI gaye ! be sAdhvIjIne "hIrasaubhagya nuM adhyayana mAre karAvavAnuM hatuM. te mATe pustakanI tapAsa karI hIrasaubhAgyanuM pustaka jotAM hRdaya dravI gayuM. sAva jIrNa sthitimAM ! ghaNAM varSo pUrve chapAyeluM A pustaka ..tenAM pAnAMo aDatAM ja phATI jAya tevAM charNa thaI gayelAM joyA mane pharIthI chapAvavAnI bhAvanA thaI AvI. sAthe-sAthe mULa hastalikhita prata sAthe meLavIne saMzodhana karavAnI IcchA thaI meM sva. pUjya munirAjazrI puNyavijyajI ma. sA. ne hastalikhita prata mATe pUchyuM, teozrIe pATaNanA zrI hemacandrAcArya jaina jJAnabhaMDAramAMthI prata maMgAvI ApI ane saMzodhananuM kArya cAlu karyuM, tyAM mane preraNA maLI ke mAre A mahAkAvyanA lokonA anuvAda gujarAtI bhASAmAM karo ! huM e preraNAmUrtinA anurodhane na TALI zakI..ne meM gujarAtI bhASAmAM anuvAdanuM kArya AraMbhI dIdhuM meM saMkalpa karyo ke " jyAM sudhI A graMthano saMpUrNa anuvAda na lakhAI jAya tyAM sudhI ekAzanane tapa kare ane cAra vigayo tyAga kara tapa tyAga sAthe karelI jJAnopAsanAne AnaMda apUrva heya che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A kAryamAM mArAM pU. guNIjI zrI sunaMdAzrIjInI ane pUrNa kRpA prApta thaI. pu. gurUbhaginIzrI suzIlAthIjI ma. nI sahAnubhUti maLI. ane vAsinIo indrayazAzrIjI satyarekhAthIjI, bhAgyapuNazrIjI tathA zIlapuzrIjIno sahayoga maLyo ne kAma saraLa banyuM roja 30-40 lekone anuvAda lakhavA mAMDyo. kavi samrATa zrIdevavimala gaNunI A bhavya kAvya prasAdIne AsvAda evo adabhUta che ke jene punaH punaH anubhavatAM ja rahIe ! kAvyaguNathI bharapura A mahAkAvya upara A graMthamAM ja saMskRta sAhityanA vidvAna AcArya paMDita zrIgovinda vyAse vikatApurNa prastAvanA lakhIne graMthanuM gaurava vadhAryuM che. ne graMthane paricaya Apyo che. graMthanA abhyAsIo jarUra prastAvanA vAMce A graMthanA prakAzanamAM sahayogI zrI navaraMgapurA jaina saMgha (amadAvAda)nI bahene ane mahilA maMDaLanA pramukha suzIlAbena tathA puSpAbenanI vyutabhakti kharekhara anumodanIya che. suzrAvaka kIrtikarabhAInI udAratA ane suzrAvaka kAntibhAI kalasAvALAnuM saujanya je mArU hadaya prasannatA anubhave che. presamAM AvavA javAnuM tamAma kArya saMbhALanArA zAntilAla bhalAbhAInI sevAvRtti abhinaMdanIya che. saMskRta sAhityanA vidvAnoe A anuvAdagraMthanuM avalekana kareluM che chatAM paNa koI kSati rahI javA pAmI heya te abhyAsIo kSamA kare. meM mArI maMdamatithI A zubha prayAsa karyo che. A graMtha sahunA hita mATe thAo evI zubha kAmanA sAthe mAruM nivedana purNa karUM chuM. sAvI sucanAzrI pIparaDInI piLa jaina upAzraya rIlIpha roDa, amadAvAda 5-9-72 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upanyAsa (saMskRta ane saMskRtinA vicakSaNa vidvAna paMDita pravarazrI govindarAma vyAse A graMtha para prabhAvazALI prastAvanA lakhI lekhaka: paM. govinda vyAsa cha. 5 / avazya yA prastAvanA pAMye. ] yaha kamanIya-karuNAmayI-kAzyapI, vAtsalyamayIH vizvambharA vasundharA vilakSaNa vibudhoM kI vidyAsthalI hai / vicakSaNa vivecakoM kI vivekavATikA hai| muktasaMga-mumukSuoM kI manozAlA hai / tapaHpUta taponidhiyoM kI sAdhanA bhUmi hai / svAntaH sukhI santa janoM kI saMtoSakukSi hai| krAntadarzI kalpAzIla kaviyoM kI kalpapIThikA hai| zaucyaizIla sUravIroM kI parIkSA medinI hai| dharmadhIra dhanikoM kI AdhAra dharA hai| karmavIra kovidoM kI karmabhUmI hai / dAyita dAniyoM kI dAkSiNyazAlA hai / IzvarAvatAra kI ezvaryazAlinI lAlAmayI janmabhUmi hai / svagata-sugata-tathAgatoM kI atithyavAhinI AdarzamAtA hai / tIkSNa tapasvI-tIrthakaroM kI tAruNyahAriNI nirvedaguTikA hai| lAlitalokasevakoM kI sevAmayI caturazAlA hai / pApahAriNI patita pAvanI gaMgA sindhu vyAsa brahmaputrA kI krIDAsthalI hai / vindhyahimAlaya malayAvuda kI mAdhurI mUrti hai| vasanta grISma varSA zArada kI saubhAgyasuSamA hai| candra kI cittahAriNI cinmayI pIyUSa priyA pRthvI hai / bhAnu kI bhAsamayI bhavazoSakAriNI bhagavatI bhUmi hai / rAkA kI rajatamayI raMgazAlA hai / ajJAnamayI amAvAsyA kI ArdabhutA hai| caMcala samIra kI gandhamayI vipaNi hai / hiraNya rajataratnoM kI prakAza prasavinI viguhA hai| aisI AryadharA kA vidyAbhyAMsI vipraba huN| AdAna-pradAna se vyApArI huN| zAna vijJAna kI kalAoM meM kizora kumAra hu~ / vAGmaya ke vipula viveka bhaNDAra kA prArthoM hu saMskRtiyoM kA chAtra hu| samyatAoM kA snAtaka hu| sAhityakA sevAbhAvIsevaka hu~ / bhASAoM kI bhavyatA kA bhikSuka huN| mAM bhAratI kI smRtimeM bhUlA huA bhavabhava kA bhramara hu| vaidika-paraMparA merI AtmA hai, jaina paramparA merI jijJAsA hai, bauddha paramparA merI buddhi hai / jijJAsA aura buddhi ke sAtha-sAtha calatA huA sAhitya ke sadana me AtA huuN| . nAnAvidha sAhityagraMtho kA sevaka bana samIpa meM jAtA hai vaise hI tIsarI bAra isa samaya 'hIrasaubhAgya mahAkAvya' ke sAnnidhya meM A rahA hu / prathama vAra vidyArthI bana horasaubhAgya kA sAra samajhane gayA / dUsarI bAra saumyasuzIla muni zrI bhadrabAhu kA pAThaka banakara pAsameM gayA / tIsarI bAra isa samaya zraddhAsumanoM kI vAkya puSpAjali ko lekara hIrasAhitya-upanyAsa kA ArAdhaka ho rahA huuN| varSA kA vaibhava, vijJAna vicAra aura vitarka kI kalAoM ko camakA rahA hai| sAvana kI rimajhima barasatI saprie nayano meM rama rahI hai / sAvanameM sAhityakA sevana svAtmaprakarSa ko praguNita karatA hai / sAvana sahabhAva kA mAsa hai sAhitya sahitabhAva kA svarupa hai / 'sahitasya bhAva sahitya karma vA sAhityam" ____ "hIrasaubhAgya mahAkAvya" meM sAhitya kI samayocita kalAoM kA sanniveza kiyA haiM / alaMkAra sAhitya ke udmaTa vidvAna bhAmahane kahA haiM Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na sa zabdo na tadvAcya na sa nyAyo na sA kalA / jAyate yanna kAvyAgamaho bhAro mahAn kaveH // ... zabda ukti nIti aura kalA ye kAvya ke aMga jahAM nahIM banate haiM, to vaha kAvya kavikA vojha hI hai| paidika sAhityameM kavi zabda kA prayoga prathama Izvara ke lie huA haiN| kavi manISI paribhUH svayamyUH" (zukla yajurveda saMhitA 40 adhyAya ) zabda zAstra ke samartha vidvAnoM ne zabda aura artha ko paramAtmA kA karma kahA haiM aura kaviyoM ne isi paramparA ko svIkAra kara kAvyoM kA nirmANa kiyA haiM / yaha zrotota isaviSayameM hamAre sAmane eka sudhAraka banakara Ate haiN| unakA kahanA haiM ki RSi hI kavi haiM kyoMki mantroM ke draSTA RSi varNana kara kavi hue haiN| jisameM dekhane kI divya zakti haiM aura varNana karane kI adbhUta kalA hai vahI kavi hai nAnRSiH kavirityuktamRSizca kiladarzanAt / vicitrabhAvadharmAzatattvapuravyA ca darzanam // satattvadarzanAdeva zAstreSu kathitaH kaviH / / darzanAdvarNanAccAtha rUDhA loke kavi zrutiH // bhArata ke aneka guNopeta eka tapasvI tyAgI mahAkavi vAlmIki hue tadanantara maharSi vyAsa kAlidAsa, guNADhya azvoSa siddhazena divAkara Adi / ___ "hIrakAvya' ke nAyaka kA sarjana mugala kAlameM huA, usa samaya rAmacaritamAnasakAra sahRdaya saMta tulasI bAtsalya rasarasika sUradAsa janma janma kI viyoginI mIrAM Adi aneka mahApuruSa bhakti tattva ke gAyaka zAna tattvake sahAyaka samudbhita hue dArzanika dharA para gamAnuja nimbArka ramAnanda caitanya madhvAdi jyotirmAn zAna nAyaka udrita ho rahe the / kucha udrita hI the / jaina paramparA meM AcArya vijaya hIrasUrijI usa samaya meM the| ____ AcArya vijaya hIra usa yuga ke eka alaukika zaktizAlI samartha dharmAcArya the ahiMsA saMyama aura tA kI vipudI meM jana jIvana ko joDa rahe the| dezakA lAvaNya adbhUta thA aura buddhikA camatkAra vicitra thaa| vicAroM kA zauyya thaa| aura AcAroM kA zIla thA-ataH kramazaH jIvana kI jyoti divyamayI banatI gii| usa kAla ke samrATa akabara ne bhI unako Adara se dekhA aura upadezo kA apane Apako pAtra bnaayaa| ___ AcArya vijaya hIrasUri kA caritra kaviyoMki kalpanAoM meM sAkAra hotA gayA samAja ke jIvana meM caritArtha banatA gayA / caritArtha caritra hI jIvana kA saMgIna itihAsa banAtA hai / itihAsa purAtanakA bhaNDAra hai aura navInatama kA preraNAkendra haiM / isalie vaidika sAhityameM itihAsa ko pAMcavA veda kahA haiM(itihAsa purANa paMcama vedAnAm ) (chAndogya, upa.) zabda artha kI sattA ko lekara sAhityameM dhUma macAtA haiM / sAhitya zabdArtho kA satya lekara loka mAnya jIvanoM ko kalpanAoMse kamanIya banAtA haiM / aisA ki AcArya bhadrabAhu svAmIne kahA haiM Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cariyaM ca kappiya vA AharaNa dunimeva pannata / atthassa sAhaNaTThA iMdhaNamiva oyaNaTThAe // ( nandI sUtra malayagiri vRtti) jaise cAvala ko pakAne ke liya lakaDiyAM sAdhana hai vaise hI artha kI satyatA ke kie kalpanA sAdhana hai aura caritArthatA uddharaNa haiM / arthasattA ke vyApaka bhaNDAra zAstra zAzvata haiN| vedoM ko apauruSeya mAnanavAle mahAbhAga maNISiyoM kA yaha dhruvA cintana haiM / jaina bandhuoM ne bhI dvAdazAMgI ko cirantana mAnI haiM esA duvAlalagI na kayAvi nAsi na kayAvi na bhavai / na kayAvi na bhavissaha / dhruva, nIyA, sAsayA akkhAyA, avyayA avvAbAhA aTThiyA nittvA // yaha dvAdazAMgI na kabhI huI na hai aura na hogI kevala dhruva nitya zAzvata akSata avyaya avyAbAdha ityAdi hai / inhIM cirantana zAzvata grantho meM jJAna kA mAdhurya upalabdha hotA hai jIvana kA sajIva satya svayaM me utaratA jAtA hai| sajIva satya se zIlasampanna bana zaurya tA kI zakti kA sAdhaka hotA jJAna kI garimA kA ArAdhaka hotA hai / punIta caritaAkhyAno kA vyAkhyAtA hotA hai / AkhyAta caritoM meM kavitatva zakti kA spRSTa paricaya hotA hai / vANI aura artha kI ekatA meM sakelita sAhitya sanAtana banate hai | mahAkavi kAlidAsa ne vANI artha ko sampRkta samajA hai jaise bhagavAn zaMkara se bhagavatI umA pRthaka nahIM hai vAgarthAviva sampRkto.. pArvatI paramezvaro / (raghuvaMza) vANI aura arthako ekatA meM AjadIna taka hamArA vAGmaya pragati karatA A rahA hai / vANI kI vijJAna kalA mAdhurya se makaranda chalakAtI hai, aizvarya se divyatA jhalakatI hai saundarya se snigdhatA se chalakAtI hai| isalie kAvya ko rasAtmakavAkya kahA gayA hai-vAkyaM rasAtmaka kAvya (sAhityadarpaNa) prastuta 'hIrasaubhAgya mahAkavya' jIvana kI eka kahAnI, hai jo jovana jagat meM jyotirmaya bana gayA / usa jIvana kA nAyaka gurjadharAkA eka tyAgI, tapasvI mahAjJAnI nirgrantha muni thA / jo AcArya banakara AcAroM kA AcaraNa baDhAtA rahA vicAroM kA viveka phailAtA rahA aura samAjako satya kA sAra samajAtA rahA, usI stana nAmadhanya AcArya vijayahIrakA jIvana paricAyaka yaha grantha hai / paricaya ko pramANika banAne meM devavimalagaNijIne satya zAzvata sAhitya kA avalambana kiyA haiM / zAzvata sAhityake samucita abhyAsa se kavitatva zakti kA janma hotA haiM / kavitva zakti samAja kI saMrakSikA yukti haiM aura kavi ke lie kAvya kI ukti hai / isalie sAhityakAro kI alpabuddhivAlo ke liye yaha AhvAna haiM ki ve kAvya kI sevA se dharma artha kAma aura mokSa kI upalabdhi kara sakate haiM-catuvarga phala prAptiH sukhAdaepaviyAmapi / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmyadeva yatastena ........ ||RA- .. (sAhitya darpaNa) devavimalagaNijI "hIrasaubhAgya" meM pUrva ke kaviyoM ke anujIvI banakara Ate haiM, aura isa kAvya para, svayaM mugdha hokara svapaza vyAkhyA prastuta karate haiN| svapakSavyAkhyAme naiSadha ke uddharaNa dekara svayaM kI utprekSA ko siddha karate haiN| ataH yaha siddha hotA jAtA haiM ki kavi utprekSA priya haiM aura naiSadha mahAkAvya ke adhyetA bhI haiM / bhASA ko bhAva pradhAna banAte hue hRdayasparzinI bhI rakhAnA cAhate haiN| zrI devavimalagaNi purANo ko bhI lekara sAhitya saMsArameM Ate haiM aura maharSivyAsa ke vizAla vAGmaya ke vijJAtA bana camakate haiM / kAvya ke maMgalAcaraName hI apane ArAdhya priya zrI pArzva kI kIrtigagA jaisI haiM aisA spaSTa likhate haiM trimUrtiryatkItirAsIt tridazasuvantI jisa prakAra bhagavatI bhAgIrathI svarga mRtyu aura pAtAla meM pravAhita rahatI haiM vaise hI bhagavAn ko kIrti vicaratI rahI haiN| upAsanA se AtmAko asIma satvakA sAkSAtkAra hotA haiM aura Amodazakti kA lAbha milatA haiM / atIta se kaviyokI siddhi sAdhanA rahI haiM / kavikulaziromaNi kAlidAsa bhakta banakara kalAkAra hue sevaka banakara sAhityakAra hue, upAdhyAya yazovijayajI OMkAra kA jApakara yazasvIrahe santa tulasI zrIrAmake caraNaraja rahakara rAmamaya ho gaye aura sAhityamaya bana ge| yogezvara zrIkRSNakI bhaktimeM vAtsalya rasako udvahate sUradAsa kaviyoM kI gaNanAM meM A gaye haiN| AcArya mAnatuMga zrIRSabhadevake raMgameM raMgIle banakara stoprakAra kahalAe bhakti se bhagavAna kA sambandha cirantana hai| bhakti meM bhAvukatA kI sArvabhoma sattA haiN| samarpaNameM snehakI sajIva chaTA haiN| bhakti nirdoSatAmeM nipurNa rahatI haiM niHsaMgatA meM naiSika kahalAtI haiN| hIrasaubhAgya ke kartA upAsanA mArgakA marma samajhAte hue kahate haiM-samyagupAsitA hi vAgdevatA kavindRNAm sAdhAraNoM kavitva zakti vizrANayati / ato vAgvAdinoM namaskurvana kavirAha-- .. prINAti yA prAsadRza zcakorI vibhAvarI vallabha praNDalI vA / .. tamastiraskArakarI surItAM bhaktenate gocarayAmi vAcam // 2 // sarasvatI candramaNDala kI cAMdanI jaisI hai aura vidvAnoM kI AMkhe cakora jaisI rasika haiM / jaisA cAMdanI cakoroM ko tRptakara detI haiM vaise hI kaviyoM kI AMkhoM meM cinmayI zAradA sudhArasa chalakA detI haiN| kyoMki tRpti kI vijJapti aura samaya kI vismRti nayano meM rahatI haiN| bhaktipradhAna draSTikoNa se zAradA kA stavana kahIM gadya meM aura kahIM pada meM bhI upalabdha hotA haiM / jaina prAkRta vAzmala meM bhI bhagavatI sarasvatI zrutadevatA kahA hai aura zAnAvaraNIyakarmakI vinAzikA bhI mAnA haiN| sua devayA bhagavaI nANAvaraNIya kammasaMghAyaM / tesiM khaveu samayaM.... Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. -- samadarzI bahuzruta AcArya haribhadraH bhagavatI se bhavakI mukti cAhate haiM aura sadA ke liye bhava virahI banate haiM-bhavavirahavara dehi me devi sAram (saMsAradAvAnala ) daivikazaktikI prApti vinA gurUdevakI kRtA se durlabha haiN| ArAdhanA kA rahasya parama gopya haiM / kevala supAtra ko hI samajAyA jAtA hai, sarvasAmAnya usake adhikArI hI nahIM ho zakate haiN| daivika upAsanA ke pahile guru sevA anivArya haiM / susovita guru hI prasannatA se zubhAzIrvAda dete haiM aura jIvanako icchAzakti se ezvaryavAn kriyAzakti se karmaTha tathA vicArazaktile vilakSaNa banA dete haiM / isake liye prakriyA kaumudIkAra kahate haiM 'yadRSTipAtasamarthyAnmUko vAcaspatirbhavet' gurudevakI dRSTime hI alaukika AkarSaNa hotA haiM aura apUrva zAna snehakA dAna rahatA haiM yadi koI gurudevakI kRpAdRSTikA pAtra bana jAya yadi vaha mUka bhI hai to vANI kA vyAkhyAta ho jAtA hai aura vAgpati kI tulanA me A jAtA haiN| . guruttattva se tejasvI puruSo me eka svAbhAvika snigdhatA rahatI hai ajJAta AkarSaNazakti udbhAvita hotI hai| ve prasannacitta se vinIta vineya kI jar3atA kA saMhAra kara lete hai| sadaiva zaktimAna rakhakara vANIkA vicakSaNa vidvAna banA dete haiM prasannagurudeva hI ziSya ke lie sazakta varada vibudha hai| - gaNipravara zrIdevavimala bhI isI kAvyameM guruoM kI prasannatA kI pala hI vidyAprApti mAnate haiM-- paJcakSuSA maatRmurvo'kshessvicchervrtaanussNgii|| guru surANAmadharIkaroti bhavantu te zrI guravaH prasannAH // 3 // guruoM ke kRpA kaTAkSa se jaDabhI vidvAno ke ziromaNi ho jAte aura ve apane ziSya ko devaguru bRhaspati ke tulya sajA dete haiM / ese gurudeva sadA prasanna rhe| santoM ke suhRd aura puNyapAvanI nadiyoM ke nipuNazAtA hIrasaubhAgyakAra sthalasthala para santajano kI prasannatA kA AhvAna karate hai ki-santa sadA zuddha Azaya vAle gaMgA ke nirmala pravAha jaise, nirmala rahanevAle buddhikI kasoTI se kAvyamaya svarNa kI parakha karate rahate hai| vidvAna lekhakake hRdayame santo kI udAratA kA apUrvasthAna hai / sahRdayI banakara zuddhAzayavAle santo se prasannatA kI bhIkha mAMgate hai / gaMgA kA pravAha jitanA pavitra hotA hai utanA hI santoMkA Azaya zuddha hotA hai / IzvaravAda ke mArgameM zraddhA, bhakti aura zAna kA apUrva prabhAva rahA hai / bhagava. takRpA se laMgaDA bhI parvatArohI ho jAtA hai / mUka bhI vAcAla bana jAtA hai to kyoM meM devavimala gaNi prabhuke prabhAvase hIrasaubhAgya ko racane meM prabhu nahIM bana sakatA ! 'prabhoH prabhAvAkathavA kathaM na prabhurbhavAmi pravidhAtumetat / svaH satprasAdAkhidazAcalasya ziravAsu khelayati kiM svajaH // 9 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IzvarAya zaraName kitanI amodha saMkalpazakti rahatI hai / usakA anumAna pramANa kevala zrAddhAlu kA citta hI jAnatA hai / "hIrasaubhAgya" meM gujarAta deza ko bhagavAna zaMkara kA svarUpa hI kahA haijisa prakAra zaMkara bhasma ramAte haiM vaise hI gujarAta vaibhava ramAtA haiM / kAla ke vijetA bhagavAna candrazekhara haiM vaise hI gujarAta deza kalikAlakA vijetA hai| jaise bhagavAna bhUtanAtha vRSArohA hai vaise gujarAtabhI vRSarupI dharmapara ArUDha hai / zaMkara ke mastaka para gaGgA bahatI hai to gujarAta para sarasvatI bahatI hai / vibhUtibhAkAlabhidakadurgaH krIDatkumAraH sakalAdharazca / ahInabhUSaH savRSaH suparvasarasvatIbhRdda bhavavad babhauyaH // 69 / / isa zloka meM upamAkA aucitya kitanA sundara dikhAyA hai| jahAM para kArtikeya jaise tejasvI bAlaka gujarAta kI dharApara krIDA kara rahe hai kavi kAnya kushltaa| kavike samayameM gujarAta dharA para musalamAnoM kA zAsana thA / mahamada nAmaka bAdazAha gujarAtameM rAjya karatA thaa| phira bhI prajA kA jIvana zAntimaya thA / lIlApati viSNu ko lakSmI ke sAtha manoraMjana karane ke lie isa gujarAta deza kA vidhAtAne nirmANa kiyA hai / isa puNya pAvana nI gharatI para AnaMdapura (vaDanagara) jaise nagara hai / tAraMgAjI jaise tIrtha haiN| jahAM para kumArapAla jaise rAjAne saptakhaMDakA jinAlaya banAyA hai / dUsarA tIrtha zaddhezvara haiM isa tIrthameM sajana nAmaka maMtrIne bhagavAn pAcaprabhu kI pratimA sthApita kI haiN| tIsarA tIrtharUpa nagara khaMbhAta haiM // . jahAM para sthambhanapArzvakI ArAdhanA kara navAMgI TIkAkAra zrI abhayadevasUrijI roga. mukta hue the / sarasvatI sAbaramatI jaise nadiyAM bahatI haiM / dhanadhAnyase aise gujarAta dezameM pAlanapura nAmaka nagara haiM / vahAM kurAzAha mAmaka eka zeTha rahate the unake nAthI nAmakI patnI thii| unhIM ke saMtAna AcArya vijayahirasUri the| - lekhaka gujarAta kI saMskRti kA khUba hI painI draSTi se varNana karate hai aura varNana meM mukhya utprekSA kA hI AdhAra haiM / dhArmika draSTi se usa samayakA gujarAta gauravazAlI thA, zilpakalA uttarottara panapa rahI thI, vaibhava kA upayoga dAna aura bhoga meM samAna rUpa se ho rahA thaa| prakRti samaya para jala varasAtI thI / vasudhA sadA ghAnyadAyinI thii| gaumahiSI ke dUdha kI nadiyAM calatI thii| jana jIvana kI dina caryA meM viplavanahIM thaa| kalezo kI kaTutAse samAja mukta thA / samaya-samaya para dharmAcAryoM ke samAgamo ke saMyoga milate rahate the / isaliye janatAmeM dharma, artha kAma aura mokSa kI bhAvanA samAna thii| tyAga, tapa sadAcAra kA samAjameM Adara thA / samAja svayaM svAvalambI thA: Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... saMsAra me bhAI aura bahinake sambandho ko lekara lekhakane khUbahI hRdayasparzinI bAto kA mAnacitra khIMcA haiM / "hIrakumAra" apanI bahinako eka bAta kahate haiM he bhaginI ? jisa prakAra sugandhi se candanavRkSa suhAvanA lagatA hai vaise hI yaha saMsAra dharmazIloM se sundara lagatA haiM / phira koI apane kulameM dharmavatI bana jAya to kula bhI zlAdhya hogaa| jisa prakAra eka hI paramANu nIla pIta raktAdi bhinna-bhinna rUpa se saMsAra me rahatA haiM usI prakAra eka hI jIva bahina, patnI, bandhu, mAtA. pitA, putrAdi aneka paryAyoM se isa saMsAra meM paryaTana karatA haiM / kaisI acchI bAta haiN| dIkSita zrI hIraharSa (vijayahIrasUri) brAhmaNa vidvAnoM ke pAsa adhyayana kara rahe haiM aura mahAbhAga brAhmaNa, adhyayana- adhyApana, palana pAlana aura dAna pratidAna ke niyamoM se naiSThi haiM / aise naiSThika vidvAnoM ke samIpa se vidvAna banakara vijayahIrasUri eka pratiSThita prAmANika AcArya banagae guruke priyapAtra banakara samAja ke saMcAlaka rahe aura saMyama ke sAdhaka rahe / inake jIvana kI vizeSatAoM para lekhaka bhAvuka haiN| gaNijI ne itihAsa ko sAmane rakhakara paTTaparamparAoM ko samucitarupa se kAvya meM sajAyI haiM / samasta jIvana caritrame bhakti kA bhAva pradhAna najara A rahA haiM / bhASA kI vidagdhatAse aura bhAvo kI bhavyatA se yaha grantha gauravAspadaya hai| isa yuga ke vAGmayavidyArthoM ko yaha grantha avazya hI paDhanA cAhie / bhaugolika tattvoM kA paricaya milatA haiM / dArzanika mAnyatAo kA vivaraNa upalabdha hotA haiM / zAna aura vairAgya ke viSayoM ko kavine kAvyapratibhA se maMjala banA diyA haiN| magala kAlIna samAjika satyatA tA kA paricaya karAte kavine khuba nipuNatA rakhI haiN| nimittazAstra ko lekara sthAna sthAna para prasaMgaucita pramANa die haiM / jyotiSa kI dRSTi se grahagocaroM kA bhI ThIka digdarzana diyA haiM isa prakAra yaha grantha jIvana caritra kI draSTi se bhI upayogI hai aura sAhitya kI kSamatAoM se bhI samakSa haiM / isa para jitanA jitanA likhA jAya utanA hI myUna haiM / kartA ne khUba kuzalatA se isa kAvya ko kIvidoM ke liye kalpavRkSa tulya banAyA haiN| __ granthakAra, siMhavimalagaNike ziSya devavimalagaNi haiM / ye ziva nAmake zeTha ke saMsArI putra the / saubhAgyadevI ke lADale saMtAna the / inakI sampUrNa yogyatA 'hIramahAkAvya" meM ujjvala hai| vyAkaraNa ke gUDhaprayogo meM mAgha ke anujIvI vane he / kalpanAoM ke uDAna meM zrI harSakavike sAthI rahA haiN| upamAoM me kvacit kvacita kAlidAsa kI smRti karAte najara Ate haiM / isa lekhapara vaidika sAhityake samucita jJAna saMskAra ke / bautto ke vijJAna kSaNika-zUnyavAdo kA adhyayana hai / jainAgamo kI mAnyatAo kA yathocita prayAsa hai / sAhityakSetra ko yaha anUThI granthamayI smRti lekhaka ke jIvanako ajarAmara banA rahI haiM / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa kAlameM saMskRta sAhitya kI saccI sAdhanA karanevAlI eka pUrNaparIcita vidUSI jaina sAdhvI hai| jinakA nAma sulocanAzrIjI hai vicAroM se vizuddha prakRti kI sannidhi hai aura AcAroM kI anupama pratimA hai / unhIM kI jijJAsA ko lekara maine isa grantha para upanyAsa kA AvaraNa caDhAyA haiM / vicakSaNa AryA ne pauMDhatA se gujarAtI bhASA kA samIcIna anuvAda kiyA haiM / jahAMtaka meM samajhasakA hu vahAM taka lekhikA sulocanAzrIjI bhAvAnuvAdameM vidyAvatI hai / AzA haiM isa grantha kA gujarAtI anuvAda gujarAta nivAsiyoM ke lie aura gujarAtI bhASA ke zAtAoM ke lie upayogI siddha hogaa| sAthameM gujarAtI sAhitya kI vRddhi bhI hogI / suzikSita zramaNIvRnda kA isa samaya yaha kartavya ho jAtA haiM ki vaha sAvadhAna hokara saMskRtiko surakSA ke lie kaTibaddha ho jAya aura sAhitya surakSA ke lie vrattacitta bana jAya / iti zubham sukRtakANDa jainadharmazAlA -indora(madhyapradeza) saM0-2028. zrAvaNazuklapUrNimA, guruvAra di. 24-8-72 sAhityaseviyoM kA sevaka paM. govindarAma vyAsa harajI . (rAjasthAna) Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-4 8-13 17-27 27-42 42-45 45-47 47-51 53-54 57-58 viSayAnukramaNikA prathamaH sargaH viSayaH ___ zlokAGkaH 1 maGgalAcaraNam 2 abhidheyArthapratipAdanam 3 kaveranauddhatyaprakAzakam 4 jambUdvIpa varNanam 10 - 17 5 bharatakSetra varNanam 18 - 25 6 tIrtha pratipAdanam 26 - 46 7 krIDAsthAna varNanam 47 - 74 8 prahlAAdanapArzvanAthavarNanam 75 - 80 9 prahAdamapuravarNanam 81 - 84 10 RtuvarNanam 11 saro-varNanam 12 parikhAvarNanam 98 -100 13 prAkAra , 101-104 1 ApaNa ., 105-107 15 gRha-varNanam 108-121 16 nAgarikavarNanam 122-128 17 nRpavarNanama 129-137 18 sarga samAptiH 138- 00 dvitIyaH sargaH 1 kugaMsAha varNanam 1 - 13 2 nAthIvarNanam 15 - 16 3 nAthI-sarvAGgavarNanam 17 - 55 4. dampatyovanavihArAdivarNa nam 56 - 65 5 gajasvapnavarNa nam 66 - 70 6 gajasvapnavicArAdivarNanam 71 - 87 7 svapnajAgarikAyAM bharatadigvijayAdivarNanam 88 -121 8 sakhIdvArAnizAvasAnasUryodayavarNanam 122-140 9 sargAntavarNanam 140-141 tRtIyaHsargaH 1 garbhAdhAnavarNanam 2 hohadavarNanam 3 prasava samaya varNanam 11 - 25 4 janmasamayavarNanam 26 - 32 65-68 68-72 73-00 75-81 82-83 83-100 100-104 105-106 106-114 114-130 130-139 139-240 140-142 142-146 146-154 155-157 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha viSayaH 5 hIrakumAra janmamAhAtmyavarNanam 6 vastupAlaprazasti 7 janmotsavavarNanam 8 dhAprIpAlanAdivarNanam 9 hIrakumArasarvAGgavarNanam 10 kumAraguNalakSaNAdivarNanam 11 hIrakumArakrIDAnivAsAdivarNanam 12 sarga samApti zlokAGkaH 33- 42 43-49 50 - 55 56 - 68 69 -118 119-121 122-134 135- 00 caturthaH sargaH 158-164 164-168 168-171 171-178 179-206 206-208 208-215 215- 00 * 20 4a 555 * * * 1 jinavarNanam 2 mahAvIra varNanam, 3 gautamasvAmI varNanam 4 sudharmAsvAmI varNa nam 5 jambU svAmI, 6 prabhavasvAmI 7 zayyambhavasvAmI varNanam 8 yazobhadrasUriH 9 saMmUtivijayavarNa nam 10 bhadrabAhu svAmI va. 11 sthUlabhadrasvAmI va. 12 indradinnasUrivarNa nam 13 dinnasUrivarNanam 14 sIhagirisUrivarNanam 15 vajrasvAmI varNanam 16 vanasenasUrivarNa nam 17 sAmantabhadrasUriva0 18 vRddhadevasUriva0 19 pradyotanasUriva0 20 zrImAnadevasUrivarNanam 21 zrImAnatujhgasUrivaNa nam 22 vIrAcArya varNanam 23 jayadeva sUrivarNanam 24 devAnanda sUrivarNanam 25 vikrama sUrivarNanam 26 narasiMha sUrivarNanam 27 subhadrasUrivarNa nam 28 dvitIva devasUrivarNanam 29 vivudhapramasUrivarNanam 30 jayAnandasUrivarNanam 21 - 23 24 - 25 26 - 27 28 - 30 . 31 - 36 37 - 46 47-48 51 - 59 216-217 217-218 218-220 221-223 223-225 225- 00 226-227 227-228 228-229 229-230 230-233 233-237 237-238 238-239 239-243 243-244 244-246 246-247 247-48 248-250 250-252 252- 00 253-00 63 - 67 , -00 254-00 ,, -255 255- 00 , -00 256-00 88-00 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayaH pRSTha 257-00 / / / / / / / 258-00 ., -260 261 262 263262-264 264-266 266 ." -271 271272 zlokAGkaH 41 ravipramasUrivarNanam 89 - 00 42 yabhodevasUrivarNanam 43 pradhyumnadevasUrivarNanam 44 tRtIya mAnadevasUrivarNa nam 45 vimalacandra sUrivarNanam 93 - 00 46 sarvadevatrivarNanam 47 zrIdevasurivarNanam 48 dvitIyazrIsarvadevasUrivarNanam / 101-00 49 yazobhadrasUrivarNanam nemicandra varNanam 102- 00 50 municandrasUrivarNa nam 103-104 51 ajitadevasUrivaNa nam 52 somapramasUrimaNiratnasUrizvavarNa nam 106-107 53 jagaccandrasUrivarNanam 108-111 54 devendra sUrivarNanam 11255 dharmadyoSasUrivarNanam 113-119 56 somapramatrivarNa nam 12057 somatinAkavarNanam 12158 deva sundara sUrivarNanam 12259 somasundara sUrivarNa nam 12360 ratnazekharasUrivarNanam 124-128 61 lakSmIsAgarasUrivarNa nam 12962 sumatisAdhusUrivarNa gam 13063 hema vimala sUrivarNa nam 13164 AnandavimalasUrivarNanam 132-143 65 vijayadAnasUrivarNanam 144-148 66 sargasamAptivarNanam 149 paJcamaH sarga 1 vijayadAnasUripaurAgamanavandanavarNanam 1 - 5 2 hIrakumArAgamanaguruvandanavarNa nam 3 gurUdezanAvarNa nam 14 - 22 4 hIrakumArasaMsArAsAratAvicAravarNanam 23 5 kumArohazyakaguruvacanavarNanam / haNani 7 vimalAMbhaginIpratidIkSAdezamArgaNavacanava0 8 prabajyadRDhatAyAMbhaginIMpratikumAravacanam . 9 kumAraMprati vicantAya vacanAni, 10 bhaginIMprati hIrasya uttaravacanAni 11 punaH kumAra prati vimalAyAvacanAni, 273274-276 276 278-286 286-288 289 6hI nama 290-291 292-295 295-299 299-301 302-304 304-305 305-308 308-313 314-317 317-321 321-322 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya . - lokAhaH 323-325 325-329 328-343 343-347 347-252 352-354 u54-362 u62-365. 365 368 u68-378 378-379 380 12 punastA pratikumArottaravacanam .. 78 - 00 13 vimalAyA dIkSAdezapradAnam 79 - 00 14 hIra prati bhaginyAH stutivarNanam 15 dIkSAmuhUrtadivasAvalokanam 86 - 94 16 dIkSAkAnte kumArazRGgAravarNanam 95 -131 17 kumArArohaNArthamAmItAzvavarNanam 132-140 18 dIkSAkAlIna nRtya gItAdivarNanam 141-153 19 dIkSAkAle AnItaM gajAzvadivarNanam 154-157 20 paurAGganA vividha ceSTAvarNanam 158-179 21 kumArarUpa darzanAdivicAraH 180-185 22 hIrakumAradarzanottarapaurAGganAnAMmithAkathanam 186-191 23 dIkSAgrahaNayogyavaTavRkSavarNanam 192-207 24 dIkSAgrahaNanAma karanAdivarNa nam 204-217 25 sarga samApti varNanam 218 SaSThaH sarga) 1 kevala dakSiNadigvarNa nam 1 - 11 2 malayAcalavarNanam 12 - 15 3 mANikya svAmIvarNanam 16 - 17 4 antarikSa pArzanAthavarNanam 18 - 19 5 karehaTakapArzvanAthavarNanam 20 - 21 6 jIvatsvAmI varNanam 22 - 00 7 girivananadIvarNanam 23 - 26 8 devagirinagaravarNanam 27 - 29 9 devagirinAgarikarNanam 10 devagirinAgarikAvarNanam 11 devagirisvAminijAmasAhivarNanam , 12 devasIvaNigavarNanam 39 - 41 13 jasamAdevIvarNanam 42 - 45 14 hIraharSasya paNDitabrAhmaNapArve'dhyayanava0 46 - 61 15 vihAramArgavarNanam / 62 - 69 16 horaharSasya gurUpAya gamanavarNanam 70 -72 17 vijadAsreAnavarNa nam 73 - 86 18 vijayadAnasUridhyAnazrutazAsanadevatokta AcArya pada kathanavarNanam 87 - 93 19 vijayadAnasUridhyAnAntaraMvahirAgamanabarNanam 94 - 97 20 zakunAvalokanavarNanam 98 - 99 21 hIravijayasUrerAcAryapadasthApanAvarNanam 100-109 380-385 386-387 388-389 389-390 390390-392 392-393 393-394 394-395 395-397 397-398 398-400 400-406 406-410 410-411 412-416 417-419 419-421 421-422 422-425 426-428 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayaH zlokAH 22 dvayorapisUrIndrayonagarAgamanavarNanam ----- 110-116 426-428 23 zrIhIravijayasUrIpurandarAcAryapadanandivandakapradAna vaNanam 117-124 428-431 24 hIravijayasUrItapAgacchasAnAjyaprAptivarNanam 125-130 431-434 25 hIravijayasUrIguNavarNa nam 131-133 434-432 26 medapATamaNDalavarNa nam 134-140 435-438 27 nAradapurI varNanam 141-146 438-440 28 udayasiMharANakavarNanam 147-150 440-442 29 kamA varNa nasU 151-152 442-443 30 koDimadevI varNanam 154-158 443-045 31 siMhasvapnavarNa nam 159-163 445-447 32 vijayasenasUrerjanmadIkSAvarNanam 164-185 447-455 33 hIravijayasUreH padadhadvatvavarNanam 186-188 456-457 34 DIsAnagaravarNanam 189-191 457--458 35 DIsApuracaturmasavarNa nam 192-194 458-459 36 sarga samAptativa / nam 195- 00 460-00 saptamaH sarga 1 varSAgamanavarNanam 1 - 3 460-462 2 hIravijayasUreHsUrImantradhyAnArambhava0 462-463 3 saratsamayava0 6 - 13 463-467 4sUryAstava0 14-24 467-472 5 sandhyAvarNane vihagaravavarNanam 25 - 34 472-477 6 saMdhyArAgavarNanam / 35-42 477-480 7 sandhyArAgAndhakAravarNanam 43-46 480-482 8 andhakArAvirbhAvava0 47 - 54 482-485 9.tArakodayava0 55 - 65 485-491 10 candrodayava0 66 - 76 491-496 11 candramaNDala saJcArava0 / 77 - 80 496-497 12 candracandrikApracArava0 -81 - 89 498-501 13 candrikodaye vividhabhAvava0 89 - 93 502-504 14 hIravijayasUrezcandrodaya darzanava0 505- 00 18 sargasamApti va0 95 - 00 505-00 aSTamaH sargaH 1 sUreyA'navaNarnam 1 - 4 506-508 2 suripuronizIthezAsanadevatAgamanavarNanam 5 - 10 508-510 bhataH param sarga samAptiM yAvat zAsanadevatAyA aGgapratyakSNa varNa:namasti / CWS / / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhi-patra zuddha pRSTa paMkti vidmakandalIva 87 23 adhvara 8 27 skhalitasya 91 27 yaH amI bm meru parvate kuTIre azuddha zuddha pRSTa paMkti azuddha hI hI5 10 11 vimakandalIva " 13 adhbara samupAsyamAmaH samupAsyamAnaH " " skhayalitasya bhurutpatristhAnAma bhUrutpattisthAnam ,, 18 abhI vAdhi vAdhi 20 gamana saMkhyemAnaH saMsevyamAnaH , 28 lIlA sevya // sevyaH // " 30 SaDakaha bhava vaibhava 115 zAMkRti bhairU , 14 jitvarI rAtrita rAtrirvazA ,, 24 lilesatuH parvate 18 7 kuTire tasyA tasyAM 19 13 kuDUbhalau bimba bimba 20 20 kavat karISI karisi ___ 113 vAdbhuta dhanaiH ghanaiH 33 1 smarAkSaka kamalakSetrANAM ___kalamakSetrANAM 34 14 dhRtarjayA0 jANe 38 30 'raMsarpitvena udhdhRtaiH udadhRtaiH 38 21 pAdmAsana zastrANi zAstrANi 41 4 vyabahAri. potaH 50 24 hamaivicanAt yoddham yoddham 10 4 dugdhatambhodheH hiraNmaSayaH harinmaNayaH 12 17 prabhobhUtakSetra garba 14 27 catuvAziti 17 / dharAM 15 22 karaNoH jIjIviSuH jijIviSu 71 17 MA hIrayu- hIrayuk 73 16 medavitAM ksaubhAgyA saubhAgyA0 " 17 sAdha mandrathI manDanI 77 11 pratisU zataiH zataiH parArdhya parArdhya 78 1 pRthuko svakula svanula 809 mAgaNAnAm nikhatayA nisvatayA 81 9 zuzume zuzume 33 dIya0 pautaiH gagana lIlAM khaDakara jhAMkRti 98 22 jitvarI 99 26 vilesatuH 10.14 11 17. kuDmalo , kiMvat 103 vAdbhuta , smarAka 104 12 dhRtairjayA0 105 saMharSinvena 106 padmAsana. 107 12 vyavahAri0 108 13 hamIvajanAt 114 16 dugdhAmbhodheH 118 31 prabhorbharatakSetra0 122 17 caturvizati 127 dharAM kareNoH 132 jaya medasvitA 147 sArdha 157 24 prasUti 161. 3. ivataiH 171 26 pRthuko 178 15 mAgeNAnAm 18. 28 zuzume 184 20 yadIya 189 25 garva zuzume bhujaga zuzume mujaga 128 zubhume Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddha salali nirmitavavAn zaMbhava 317 pRSTa paMkti yazAMsi 307 nRpapatnI , 28 pAMzulA 12 1 bhujaGgI 313 mala ekAvalyAri 320 unmArga 325 anantara 328 25 suvarNa 329 dharaNIramaNo 332 stavane kumArasya . 336 23 zAkhA 340 26 tva 3 333 ahAya nanamodIbhiH ivotattAra zrIyatsasusIta nikSepaSa pallaba jAbhaMga udArika bhUktinagarI poralokaiH bhariyArA apasyati bibho vidyArA vidhArA nAmnA nAbasare SAMmANa mAnadesUri nAmeya zatraNAM matramayaH kvasvit hAya zuddha pRSTa paMkti azuddha salila 188 30 yazAMzi nirmitavAn 180 32 nRpatnI saMbhava 211 pAMsulA ahArya 225 24 mujaGgI nabhonadIbhiH 227 23 mela ivottatAra 234 1 ekAbalyAdi zrImatsuhasti 231 5 unbhArga nikSepaNa 238 7 tva pallava 240 17 anantara jAbhaga ,, .7 survaka audArika 241 17 dharaNImaNo muktinagarI , 18 stabane pauralokaiH 242 22 kubhArasya bhariyAe 243 4 khAkhA apAsyati , hAya vibho 244 15 iba vidyAdharA0 . 18 dhAraNa vidyAdharA , 28 za, nAmnA 246 8 miha nAvasare 248 28 rana khomANa 254 20 zizilekhA mAnadevasUri 255 12 lakSbhyAH nAmeya 210 14 draSTu zatruNAM 265 25 parbata maMtramayaH 268 2 gorava kvacit 275 4 drameNa bhuvana 277 17 sukhayanta candana 275 25 nizvAsAsA bhriyate 281 1 so'jjani punara 25. strItarA 300 1 zamamasya " Hubundulilah zatru miha 346 8 dhAraNa 3468 347 17 350 16 darjana 355 27 zazilekhA 359 26 lakSmyAH 31. 2 dRSTu 311 11 parvata gaurava 372 drumeNa 373 1 sukhayanta nizvAsA 375 24 so'jani 378 14 strotarA 384 26 zamanasya 3 5 3 4011 brahaneva 402 14 sAthe 404 5 pavamAnavartmano 405 7 paMDitanA sphuradrupA , 26 muvana candrana mriyate putara pubbaNhe avarape puvvahUne avarahane pRthakkiyate praddhatiH pRthakriyate paddhatiH pUna punara 301 . brahanava , 21 mAthe 305 5 pavamAnatvama'no 306 00 paMDita 307 1 sphuradrapA bhata hara bhahari puruSa purupa Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - azuddha ataki narAbhaH bhabhuDu cUNyavacUri hAya vRSabhavaja viniryayo jathA ghRtvA prArabhaNa vai rama naDapa nirmitIte pratApaTalaiH viyaza tribhuvana aSAMsya upamAvimA0 bhilana tanUjayanaH bas mesvalAyAH ullavita palasita rasAha SabhaNI svamAvAn zIlImukha vikasateSu bhasti bhAnumAlI budhdhyA kaSota zuddha tinA atarki naraH vRSabhadhvaja viniryayau 407 bhamuDu cUrNyavacUri 108 DrAya yathA dhRtvA prAraMbhaNa vaiSa rasAha cintAnAcAnta cintAnAkAnta khamaNI sma tanU janmaH vardha pRSTa 406 1 zuzume 14 maNDana 10 tasya niji0 1 nai 426 428 23 khomate maMDapa 430 26 gagarbhita nirmitI 431 15 nindrA pratApapaTalaiH 433 1 sUrI vijaya 43 17 adhicikA tribhuvana 437 23 sAsadevI apAsya 438 1 rava 30 447 28 khar3agAH kAraNAya upamAtumivA milana 39 549 450 mekhalAyAH 456 ulasita pallavita buddhyA " kapota nRpatinA 422 28 nAga 423 17 AryaSThAyikA 3 dhAtukIkhaNDa paMkti azuddha 459 9 sUDha "" naiSadhe 411 2 yale " gaelA vibhaktiprati0 487 415 20 vibhatiprakti bhUvallabhasya 41 39 420 bhUvallabhasya 421 10 rAjya nijavallamena rajyannijavallabhena 482 504 8 zuzume 14 zomayA 18 hari 41 30 madhyavarttI 99 " 21 cAtuyavatI 23 dhyAna 20 kibhu 29 svabhAvAn 416 zilImukha vibhAsitaSu 27 davI 2 sudhAmuk 20 mRgendrasya " bhasti 470 17 zuzume bhAnumAlI 473 5 mahArthyANi 18 devasya 19 476 17 bhahIbala 477 23 bhruyugalI zuddha zuzubhe maNDa tanniji0 narA adhiSThAyikA dhAtakI khaNDa zobha garbhita nidrA surI adhiSThAvikA zAsanadevI sva karaNAya khaDgAH cAturyavatI nirmANa kimu caDha zuzume - zobhayA hari madhyavarttI sudhAbhuk gajendrasya devI zuzubhe mahArghyANi dehasya mahIbala pRSTa paMki 478 5 479 27 18 yugala 42 483 ra 5 30 17 8 1ra 22 25 1 508 20 510 3 ma 1 3 "" 507 " .. 512 513 7 514 10 515 13 519 11 1ra4 parapa pa2622 para9 3 parasa 1 529 13 130 19 531 25 6 2 1 8 8 "9 "" 528 540 542 543 58 150 F e 7 16 18 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad-devavimalagaNi-viracitam / hiirsaubhaagy-mhaakaavym| svopazayA vyAkhyayA samalaGkRtam / gUrjarabhASAnuvAda-suzobhitam [ aSTa-sa rgAtmakaH prathamo bhAgaH] prathamasargaH / zreyAzrIjayamaGgalaikanilayaH saMkalpakalpadrumo, bhUyAd bhUrivibhUtaye sa bhagavAnzrIpArzvacintAmaNiH / bhavyAnAM dazadigbhuvAM praNamatAM manye nihantuM tamo, bibhrANA dazatAM babhuH kramanakhA yasyAbhabhAsvatviSaH // 1 // zrIcintAmaNipArzva mohitakara cintAmaNivannRNAM, siddhizrIparirambhiNa praNidadhe vizvatrayInAyakam / sAndrAnandamarandasundarahRdambhojanmalIlAlasAM, __ haMsIvadvidhinA punaH pravi(Na)dadhe vAgvAdinI devatAm // 2 // svopajJahIrasaubhAgya-kAvyasyAvyAsazAlinIm / kurve vRtti vidagdhAnAM, agityarthavibodhikAm // 3 // kalyANakArI, bAhya-AtyaMtara lakSmIthI yukta, jya-maMgalanA eka sthAnarUpa, vaLI manuSyanA saMkalpane (ISTalane) pUravAmAM kalpavRkSa samAna bhagavAna zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha vipula vibhUtine bhAre thAmI. je prabhunA bAla sUrya jevI dedIpyamAna kAntivALA caraNa kamalanA nakho daza (10)nI saMkhyAne dhAraNa kare che, te jANe daze dizAmAM rahelA bhavya jIvonA ajJAnarUpa aMdhakArane nAza karavA mATe na hoya ! ema huM mAnuM chuM ciMtAmaNi rananI jema manuSyonA iSTaphalanI siddhi karanArA, svarga, mRtyu ne pAtAla, ema traNe jagatanA nAyaka, tema ja mokSalakSmIne varelA zrI ciMtAmaNi pArzvanAthane huM namaskAra Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo0 1 - atyanta AnaMdarU5 rajakaNathI suMdara evA kavijanenAM hadayarUpI kamalavanane viSe hasInI jema viharanArAM sarasvatI devIne mArA hRdayamAM vidhipUrvaka sthApana karuM chuM, mArA | svaracita "hIrasaubhAgya" nAmanA kAvya upara vistRta prakAza pAtharanArI, temaja vidvAna puruSane tvarita arthabodha karAvanArI TIkA racuM chuM iha hi granthAramme granthakartA svAbhimatArthasiddhaye ziSTAcAraparipAlanAya ca sakalavighnavighAtakAraka viziSTeSTadevatAnamaskAralakSaNa maGgalamAcarati / tadeva sUtramucyate - have graMthanA AraMbha karatAM graMthakartA potAnA ISTa arthanI siddhi mATe, zikhapuruSAnA AcAranuM pAlana karavA mATe ane sakala vinA nAza mATe potAnA ISTadevane namaskAra svarUpa maMgala 27.6vetana bhagakSa135 sUtra (R) : zriya sa pArdhAdhipatiH pradizyAt, sudhAzanAdhIzavataMsitAMhiH / jaganididhyAsuriva trimUrti-ryatkIrtirAsIt tridazasravantI // 1 // sa trijagadadvaitamahimA zriyA trailokyAdhipatyalakSaNayA catustriM[za]datizayarUpayA lakSmyA vA yuktaH pAca evAdhipatiH svAmI jagadIzvaraH / yadvA-aSTacatvAriMzatsahasayakSanAyakaH pArzvanAmA yakSastasyAdhipatiH prabhuH / sakalasurAsurAdhipatye'pi pArzva . nAthazAsanAdhiSThAtRtayA sarvadA pArzvanAthasamIpa eva vartitayA ca / bhadrabAhusvAminApi tathaivoktam / 'uvasaggahara pAsam' iti tasyopAdAnam / zriya lakSmI pradizyAtpradeyAdityAzIHprayogaH / kiMlakSaNaH pArthAdhipatiH ? sudhAmamRtamaznantIti sudhA amRtamazana yeSAM vA / sudhA pIyUpamazyate ebhiriti bhAve(?) vA / sudhAzanA devAsteSAmadhIzA nAyakAH / dvAtriMzadvayantarendrAH, vizatirbhavanendrAH, daza kalpendrAH, dvau sUryAcandramasau iti catuHSaSTirindrAstaivataMsitau / 'tatkaroti tadAcaSTe' itInaktapratyaye 'vaSTi bhAguriralopamavApyorupasargayoH' ityakAralope ca vartasitAviti siddhau / avataMsau kurvantIti avataMsayanti, avataMsyete sma ityavataMsitau / athavA sughAzanAdhIzAnAmavataMsaH saMjAto'nayoH / 'ito jAtArthe' itItaH pratyayaH / tAdRzAvahI caraNau yasya / atha yattadonityAbhisaMbandhAtsa kaH / yatkItiH yasya pArzvanAthasya samAjJA / 'zlokaH kIrtiryazo'bhikhyA samAjJA' iti hemacandranAmamAlAyAm / jaganti trINi bhuvanAni nididhyAsunidhyAtumicchuriva / 'nidhyAnamavalokanam' iti haimyAm / tathA--'pazyati vibhAvayatyapi vilokate vIkSate gaveSayati / nidhyAyatyanviSati' iti kriyAkalApe / draSTukAmeva / timro mUrtayastanavo yasyAH sA trimUrtistridazasravantI suranadI gaGgA AsojjAtA / gagArUpA jAtetyarthaH / gaGgA hi triSvapi lokeSu pravahatIti kavisamayaH / tathA[hi]'vibudhAnandamandira vibudhAnAM devAnAM jalakrIDAdibhirAnandamandira pramodasadanam / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 1-2] hIrasaubhAgyam arthAtsvargamArgapravRttam / punaH-rasAntaraprauDhaM rasAyAM pRthivyAmantare svabhre arthAtpAtAle pravahati smeti prauDham' iti campUkathAyAM taTTippanake'rthazca / iti gaGgA tripathagA / tena trilokI svaira didRkSoryatkIrtastripathagArUpamUrti nirmANa yuktameveti // kalekArtha namaskAra karatA IndronA mukaTothI jemanA caraNa kamala suzobhita che evA zrI pArzvanAtha bhagavAna athavA zrI pArzvanAtha bhagavAnanA zAsanane adhiSThAyaka "pArtha" nAmano yakSa je aDatAlIsa hajAra yakSono nAyaka che. tenA adhipati evA bhagavAna lakSmI ApanArA thAo-- je bhagavAnanI kIrti traNa svarUpane dhAraNa karanArI gagA nadI rUpe thaI te traNe jagatane jovAnI IcchA mATe jANe na hoya ? is ' arthAta laukika mAnyatA pramANe gaMgA svarga matyu ane pAtAla traNe lekamAM vahe che tema pArzvanAtha bhagavAnanI kIrti traNe lokamAM vyApIne rahI che. ____ samyagupAsitA hi vAgdevatA kavitRRNAmasAdhAraNI kavitvazakti vizrANayati, ato vAgvAdinI namaskurvankavirAha samyaka prakAre upAsanA karAyelI sarasvatI devI kharekhara kavijanone asAdhAraNa kavitvazakti arpe che, tethI sarasvatI devIne namaskAra karatA kavi kahe che: prINAti yA prAjJadRzazcakorI-vibhAvarIvallabhamaNDalIva / tamastiraskArakarI surIM tAM, bhakternatergocarayAmi vAcam // 2 // ahaM tAM prasiddhAM vidyAsaMsiddhaye sakalakavikulaiH samArAdhyamAnAM vAca surI sarasvatI devatAM bhakteH sevAsakriyAvazAnnateH praNAmasya gocarIkaromi / gocarA karomIti gocarayAmi / 'bhiDitkaraNe' iti miH| praNamAmItyarthaH / 'gocarayanti na vAco yaccarita candracandrikAruciram / vAcaspatervacasvI ko vAnyo varNasya jagati (varNayejjagati) // ' iti hastimatIcaityaprazastau / kIdRzIM vAcam ? tamaso'jJAnasya pApasya vA / tasyAH pApakSayakAritA zAstre'pi dRzyate / yathA-suadevayA bhagavaI nANAvaraNIyakammasaMdhAya / tesiM khaveu samayaMti' / tathA-'bhavavirahavara dehi me devI ! sAram' iti saMsAradAvAstutau / bhavavirahastu karmakSayajanita eva syAt / tathA-'jIse khittaM sAhU...sA devI harau duriyAI' / yadyaparA kSetradevI duritahantrI tarhi zrutadevI pAtakaghA. tukA kathaM na ? / tiraskAro vinAzastasya karIM kArikAM ajJAnahantrIm / sA kA? yA vAgdevI prAjJAnAM vidagdhAnAM dRzo dRSTIH prINAtyAnandayati / keva ? vibhaa0| yathA vibhAvarI rAtristasyA vallabho bhartA candrastasya maNDalI saMpUrNabimbam / maNDalazabdasya triligatvena mnnddlii| yathA-'zuddhA sudhAdIdhitimaNDalIyam' iti naiSadhe / cakorA ganAH prINayati / vibhAvarIvallabhamaNDalyapi kIgvidhA / tamaso dhvAntasya tiraskArakarI ni shikaa|| Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasobhAgyam [sarga 1 zlo02-3-4 zlekArtha vidyAnI siddhi mATe samasta kavijanonA samUhavaDe upAsanA karAtI ane manuSyanA ajJAnane nAza karanArI evI mAtA sarasvatI devIne huM bhaktipUrvaka namaskAra karuM chuM. jema caMdramaMDala kerIne AnaMda Ape che, tema sarasvatI devI paMDita puruSonI daSTie AnaMda ApanArI che. pArA ___atha guroranubhAvAdeva devAdInAM samyaksvarUpAvagamo vAgdevatAsamArAdhanamantrAghupAyAdhigamazca bhavet, tatastatprasAtti spRhayankavirAha deva, deveMdra ane devAdhideva AdinA svarUpanuM sabhyaprakAre bodha tema ja sarasvatI devInA ArAdhana maMtra Adi upAyanuM jJAna, gurudevanI kRpAne ja AdhIna che, tethI guruvaryanA anugrahane prApta karavA IcchatA kavi kahe che -- yaccakSuSA mAtRmukho'pyazeSa-vizepavicchekharatAnuSaGgI / / guru surANAmadharIkaroti, bhavantu te zrIguravaH prasannAH // 3 // te vizvavikhyAtAH zriyA zobhayA yuktA guravo'rthAnmayi vipaye prasattibhAjaH prasAdabhAjana bhavantu / te ke ? yacca0 yeSAM gurUNAM cakSuSA dRzA prasannanayanAvalokanena kRtvA / 'yadRSTipAtasAmarthyAnsUko vAcaspatirbhavet' iti prakriyAkaumudyAm / mAtRmukho jaDo'pi azeSAH samastA ye vizeSA vAGmayarahasyAni vidanti jAnantIti azeSavizeSavido vizAradAstepAM zekharatAyA uttaMsamAvasyAnuSaGgaH prasaGgo'syAstoti tAdRzaH san surANAM guru vRhaspatimadharIkaroti svapratibhAprAgalbhyena parAjayate // zlokAI vizvamAM prasiddha evA zrI gurubhagavaMte mArA para prasanna thAo, je gurunI prasanna dRSTi pAmIne ja! e puruSa paNa samastapadArthonA rahasyane jANanArAomAM zreSThatA pAme che, evA zrI gurubhagavate devonA guru bRhaspatine paNa potAnI pratibhAzakitathI parAjaya kare che kA vizadahRdayAtmadarzaprativimbitasamastabhuvanapadArthasArthAnsadasadvivecanacAturyAcAryAnmahAtmano nijavinirmitavRttavizaddhihetave anukUlayankavirAha svaccha hRdayarUpI arisAmAM pratibiMbarUpe rahyA che sakala jagatanA padArthonA samUha jene viSe evA ane sata-asata vastunA vivekamAM kuzaLa evA satpanuM svayaM racelA kAvyanI zuddhi mATe smaraNa karatAM kavi kahe che -- kavitvaniSka kapitu kavInAM, yeSAM manIpA kapapaTTikeva / santaH prasannA mayi santu zuddhA-zayAH pravAhA iva jAhnavIyAH // 4 // te santo mahAtmAno mayi viSaye prasannAH prasAdopetA prajJAprAgbhArAvagatAzeSavizepopanipattayA vRttazuddhividhAnavidhinA mayyanugrahaparAyaNAH santu bhavantu / ki[vidhAH] Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 4-5 ] hIrasaubhAgyam santaH ? zuddho mAtsaryarahita Azayo'bhiprAyo mano vA yeSAM te / Azayazabdena cittamapi procyate / yathA naiSadhe-'dayAsamudre sa tadAzaye'tithIcakAra' iti / tavRttiH-tadA. zaye nalacitta / zuddhAzayAH ka iva ? pravAhA iva / yathA jAhnavIyA jAhnavyA gaGgAyA ime jAhvavIyAH pravAhA oghA nirmalamadhyAH syuH / te ke santaH ? yeSAM satAM manISA vuddhiH kavInAM kAvyakartRNAM kavitva kAvyam / jAtAvekavacanam / tadeva niSka suvarNa kaSitu samyakparIkSitu kaSapaTTikeva / kaSaH svarNaparIkSaNapASANavizeSastasya paTTikA zilA tadvadvartate / yathA kaSopalena svarNa parIkSyate tathA yatpratibhAprAgalbhyena kAvyamapi vizuddha vidhIyate // zlokAI gaMgAnA pravAha jevA zuddha ane nirmala aMtaHkaraNavALA satpara mArA upara prasanna thAo, jeonI buddhi kavijanonAM kAvyarUpa-suvarNanI parIkSA mATe kasoTI jevI che. (jema kasoTInA pASANa S52 suvAnI parIkSA thAya cha, tama satpuruSAMnI pratimA 40ya 59 zuddha mane cha.) // 4 // atha prastutAbhidheyamAhava anya abhidheya (viSaya) matApe cha:-- amandagandhairiva gandhasAro, dizo yazobhiH surabhIkaroti / vRttaM vratIndrasya tanomi tasya, kurAnvavAyAsvarapadmabandhoH // 5 // ___ ahaM tasya sAhizrImadakabbaranarapatipradattajagadgurubirudatayA jagati vikhyAtibhAjo vatinAM sAdhUnAmindrasya zrIhIravijayasUrIzvarasya vRtta kAvyaMcarita vA tanomi vistArayAmi / karomItyarthaH / 'kathitAH karaNe tanane grathane cotpAdane ca ye pUrvam / te dhAtavaH spRzanti prAyastulyArthatAmeva // ' iti kriyaaklaapokteH| kiM ca vRttanAyakAzcaturvidhA varNyante / dhIrodAttAH, dhIroddhatAH, dhIralalitAH, dhIraprazAntAzca / tatra dhIrodAttA rAmacandrAdayaH, dhIroddhatA duryodhanAdayaH, dhIralalitA nalAdayaH, dhIraprazAntA jIsUtavAhanapramukhAH / teSu teSvapi nAyakeSu zrIhIravijayasUre(raprazAntatvena vRttakaraNa yuktimadeva / ki0 ? kurA iti nAmA vyavahArI tasya yo'nvavAyo vaMzaH / 'gotraM tu saMtAno'nvavAyo. 'bhijanaH kulam' iti haimaH / sa evAmbaramAkAza tatra prakAzakatvAtpadmAnAM bandhuriva padmabandhurbhAsvAn / yattadoH saMbandhAttasya / kasya ? yo vatIndro yazobhiH svakIrtibhiH kRtvA dizaH sarvA apyAzAH surabhIkaroti vAsayati / citrAspadIkarotItyarthaH / ka iva ? gandhasAra iva / yathA candanagamaH amandarativahulairgandhaiH parimalairdizaH surabhayati samastaharitaH surabhIkurute // zlokAI bAdazAha akabare ApelA "jagazunA birudathI sArAye vizvamAM khyAti pAmelA, "kurA" Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo05-6-7 nAmanA kedInA vaMzarUpI AkAzane viSe prakAzaka svarUpa hovAthI sUrya samAna ane munIndra evA emanA (zrI hIrasurIzvarajI mahArAjanA) caritranI racanAno huM prAraMbha karuM chuM. jemacaMdanavRkSa pitAnI atyaMta sugaMdhavaDe sarva dizAe vAsita banAve che tema temaNe ( zrI hIrasUrIzvarajI mahArAje ) pitAnA nirmala yazavaDe samasta dizAone suvAsita karI che, arthAta teozrIno nirmala yaza sarva dizAomAM phelAyeluM che. pA varNanIyasyotkarSAviSkaraNadvAreNa Atmano'nauddhatya pratipAdayankavirAha varNana karavA lAyaka (zrI hIrasurIzvarajI)nA utkarSane pragaTa karavA dvArA kavi pitAnI laghutAnuM pratipAdana karatAM kahe che - pAre girA vRttamida ka sUre-stanuprakAzA ka ca zemupI meM / prakramya mohAdahamaGgulIsta-pramAtumIhe caraNa murAreH // 6 // sUreH zrIhIravijayayatIndrasya girAM pAre vAcAmagocaraH / 'girAM hi pAre nipadhendravRttam, iti naipadhe / vaktumazakyamidamidAnIMtanasarvajanapratIta vRttaM vAste / ca punaH tanuH stokaH prakAzo viSayo yasyA etAdRzI me mama zemuSI vuddhiH kva / tattasmAkAraNAdaha mohAnmauDhyAdajJAnAdvA / 'so'haM haMsAyitu mohAdakaH pazguryathecchati' iti campUkathAyAm / moho'jJAnamiti tadvattiH / aGgulIH karazAkhAH prakramya prArabhya / 'prArambhaH propataH kramaH' iti hamyAm / sthApayitvA / murArenArAyaNasya caraNa padam / AkAzamityarthaH / pramAtamIhe pramANavipaya netumicchAmi / yathA kazcidajJAnavAnpumAnsvAGgulImaNDayitvA ananta nabhaH pramAtumArabhate, na punaH prabhavati, tathA vAcAM gocarAtItaM guruvRtta kartu prArabdhavAnapyahana lamyaktayA pUrNa praNetu prabhaviSNuriti tattvam // zlekArtha vacanAtIta, sarva janaprasiddha evuM AcAryanuM caritra kahyAM ane alpaviSayavALI evI mArI buddhi kyAM ? jema ke mUDha purA pitAnI aMguline sthApanA karI anaMta AkAzane mApavAno miyA prayatna kare, tema alpajJa e huM te sarijhanA vacanAtIta cAritrane kahevAnI pRhA karuM chuM, paraMtu te puNyapuruSanA jIvanane saMpUrNatayA kahevA mATe asamartha chuM. It na tu kazcidapi prabhuvRtta bhASitu prbhubhvettdevaahsamartha puruSanA vattAMtane kahevA mATe koIpaNa samartha nathI, te batAvatAM kahe che. yo vAlukA haimavatIpratIre, pramAti saMkhyAti ca viplupo'bdheH / tArAH punaH pArayati pramAtu, guNAngaNendorgaNayena so'pi // 7 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 7-8] hIrasaubhAgyam yo jano haimavatyA mandAkinyAH / 'gaGgA tripathagA RSikulyA haimavatI' iti haimyAm / pratIre taTe / 'taTa tIra pratIra'ca' iti haimyAm / vAlakAH sikatAkaNAnpramAti pramANayati ca / punaH-yo abdheH samudrasya vipluSo jalabindUnsaMkhyAti saMkhyAgocarIkaroti / punaH-yastArAstArakAH pramAtupramANIkartu pArayati sama bhavati / so'pi prajJAprakarSaparAbhUtapuruhUtasUrirapi gaNastapAgacchastatra induriva sarveSAmAhlAdakatvena industasya gacchanAyakasya hIravijayasUrerguNAjJAnadarzanacAritrazamadamAdikAnna gaNayed gaNayituM na zaknuyAt // blekArtha kaI buddhizALI puruSa gaMgAnadInA kAMThA para rahelI rajakaNone mApI zake, samudranA jalabiMduonI gaNatrI kadAca karI zake ane tArAonI saMkhyA jANavAmAM paNa samartha banI zake, paraMtu gaNendu evA tapAgacachanA nAyaka zrI hIravijayasUrIzvarajInA jJAnAdi guNone gaNavA mATe te paNa samartha nathI. nA prAgukta punarapi draDhayansvakIyamasAmarthya vktipUrve kahelI vAtane punaH dara karata-patAnI azakitane varNavatA kahe che - vRttaM vibho pitumaprabhurya-jjambhArisUristadaha kimIze / yaH zRGgizRGgAgragatairdurApaH, kiM bhUmigasta vidhumAdadIta // 8 // vibhohIravijayasUrIzvarasya yad vRtta caritra bhApitu vastu jambhAreH zakrasya sUrirAcAryaH / 'prajJAprAgbhAraparAGmukhIkRtapuraMdaraguruH' iti campUkathAyAm / so'prbhursmrth| tadvatta vaktumaha kaviH, kiM katham ? atha vA kimiti prazne vitake Ize sabharthI bhavAmi api tu netyarthaH / uktamarthamarthAntareNa draDhayati-yazcandraH RGgiNaH zikhariNaH zailasya zRGga zikhara tasya yadana sarvoparitanabhUmibhAgaH tatra gataiH prAptai puruSaiH / duHkhena kaSTena Apyate labhyate iti durApaH / sarvathApi prAptuM na zakyaH / taM vidhu candramasa bhUmigo-bhUmau sthitaH pumAnkimiti prazne AdadIta gRhNIyAtsvapANinA ? // DA surijInA caritrane kahevA mATe indranA guru bRhaspati paNa samartha nathI, to zuM huM samartha thaI zakuM ? arthAta nahIM ja. je candra parvatanI Toca para rahelA puru vaDe durlabha che, te caMdrane bhUmi upara rahele puru zuM grahaNa karI zake ? il8 yadyeva tarhi vRtta na kartavyam / nahi, kartavyaM tvavazyameva / tarhi kathaM kariSyate'taH karaNasAmarthyamAha-- je ema ja che te caritraracanA nahIM karavI joIe ? nA caritra racanA to Avazyaka che, te kevI rIte karI zakazo ? te karavA mATenuM sAmartha batAve che - Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 saubhAgyam [ sarga 1 zlo0 9-10 prabhoH prabhAvAdatha vA kathaM na prabhurbhavAmi pravidhAtumetat / svaHsatprasAdAttridazAcalasya, zikhAsu khelAyati kiM na khaJjaH // 9 // atha veti smaraNagarbhe pakSAntare vA / atrAntare mama gurubhaktiprAgbhAravazAvirbhUtabhAgyodayAtsmRtiviSayamAyAtam, tadeva kAvye procyate / prabhohara vijayasUreH prabhAvAnmAhAtmyAdetatkAvya pravidhAtu nirmAtumahaM prabhuH samarthaH kathaM na bhavAmi / api tu prabhurbhavAmyeva / uktamarthamarthAntareNa samarthayati khaJjaJcaraNavikalaH pumAn svaH svarge sIdati tiSThatIti svaHsadevastasya prasAdAdanugrahAttridazAcalasya meroH zikhAsu agrabhAgabhUmI kiM na khelAyati na krIDati / api tu khelatItyarthaH / yathA khajjo divyAnubhAvAtsurazikharizikhare khelati, tathAhamapi hIrasUrimAhAtmyAdetatkAvya kartuM samarthIbhavAmyeva / ' krIDati viharati ramate khelati khelAyatIti khelArthAH iti kriyAkalApe // iti pIThikApaddhati leAkA athavA, hA ! gurubhanivaDe pragaTa thayelA mArA bhAgyeAthathI smaraNamAM AvyuM ke prabhu zrI hIravijayasurIzvarajInA mAhAtmyathI A kAvya karavA mATe zuM huM samartha nathI thaI zakuM ? zuM laMgaDA puruSa paNa devanI maherabAnIthI meruparvatanI Toca upara krIDA nathI karI zakatA ? karI zake che, tema huM paNa svAmInA prabhAvathI A kAvya banAvavA sama thaI zakIza. prA suparvabhirbhogibhiraGgisai - lIlAM svayaM vibhradiva trilokyA: / preyAniva strIbhirihAsti jambU dvIpo'vdhivelAbhirupAsyamAnaH // 10 // iha jagati bhUmaNDalarUpamadhyamaloke pArthivo rajatahemaratnamayo'nAdRtAbhidhAnasya dvIpAdhidevasyAvAsabhUta uttarakuruvartI jambUvRkSastenopalakSito dvIpo jambUdvIpo'sti vartate / jambUdvIpaH kiM kriyamANaH / upAsyamAnaH sevyamAnaH / kAbhiH ? accheH samudrasya velAbhirjalavRdvibhiH / kaH kAbhiriva ? preyAn strIbhiriva / yathA atizayena priyaH / mAtRpitRbhrAtRputrAdisarvasvajanebhyo'pi pativratAnAM strINAM premAdhisya bhatayaiva tena preyAniti padopAdAnam / kAntaH khIbhirniSevyate / jambUdvIpaH kiM kurvan ? utprekSyate - vivadiva dhArayanniva / kAm ? lIlAM zobhAM vilAsa vA / kasyAH ? trilokyA jagattrayasya / katham ? svamAtmanA / kaiH ? krIDArthamAgatairhimavadbhiri surasaritpandmahRdAdivAsisibhirvA suparvabhirdevaiH / tathA-- bhogibhirnAgakumAraiH / tathA aGgisaMdhairdehisAthaiH / 'saGghaH sArtha - stu dehinAM samUhe' / athavAGgivizeSaNAnyapi / agisaMdhaiH / kiM ? suzobhanAni parvANi paryuSaNAdIpAlikAdIni yeSAM te tathA / punaH kiM0 bhogo rAjyAdisukhamastyeSAmiti matvarthIyapratyaye bhoginastaiH vilAsam / 'lasa zlepaNakrIDanayoH' iti dhAtvarthatvAdAzleSaNa' Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 10-11-12] hIrasaubhAgyam lekArtha A madhyalokamAM anAdata nAmanA devanA nivAsasthAnarUpa senA-rUpA ane ratnamaya jaMbU nAmanA vRkSathI oLakhAte "jabU' nAmane dIpa che. te jaMbUdIpa, pativratA strIo vaDe jema patinI upAsanA karAya che tema, samudranI veLAvaDe niraMtara sevAya che. te jaMbUdIpa krIDAne mATe AvelA de, nAgakumAre ane manuSyonA samUha vaDe svayaM traNe lokanI zobhAne jANe dhAraNa karato hoya tema athavA paryuSaNa, dIpAlikA Adi sucAru parvo temaja rAjyAdi sukha-vaibhava vaDe traNe lokanI zobhAne jANe svayaM dhAraNa karato hoya tema zobhe che. 10 nIrAjayantISviva citrabhAnu-mAdAya digvAravilAsinISu / saMvardhayantISu payaHpRSadbhi-belAsu kAntAsvitra muktikAbhiH // 11 // ya zaMbhuzailacchaviromaguccha-candrAtapatroddha tavAhinIkam / vArdhestaraGgA magadhA ivorvI-dhavaM stuvantIva gabhIrarAvaiH // 12 // // yugmam / / yaM jambUdvIpa vAgheH samudrasya taraGgAH kllolaaH| utprekSyate-gabhIrarAvairmandrasvaraiH stuvantIva stuti kurvantIva / ke iva / magadhA iva / yathA mAgadhA vaMzAdistutikAriNa urvIdhava pRthvIpatiM stuvanti / kiM0 jambUH / zaMbhuzailaH kailAsastasya cchavayaH sphaTikaratnaniryaddyutaya eva romagucchAzcAmarANi yasya tathA candro vidhumaNDala evAtapatra chatra yasya / punaH kiM / uddhatA raGgattaragairutkaTA vAhinyo nadyo yasya / pshcaatkrmdhaaryH| urvIdhavamapi zaMbhuzailacchavivadujjvalA romagucchA yasya / tathA-candratulyamAtapavAraNa yasya / tathA-uddhatAH svacchotkarSArivAra tRNa manyamAnA vAhinyaH senA yasya / atrApi karmadhArayaH / kAsu satISu / digvAravilAsinISu satISu diza pava vArAGganAstAsu / utprekSyate-nIrAjayantISviva / nIrAjanAmArAtrikAM kurvatIpu / nIrAjanAM kurvantIti nIrAjayanti / karaNe jiprtyyH| nIrAjayantIti nIrAjayantyastAsu / 'pradakSiNIkRtya jayAya, sRSTyA rarAja nIrAjanayA sa rAjaghaH' iti naiSadhe / 'nIrAjanayA ArAtrikavidhAnena' iti tadvattiH / kiM kRtvA / citrabhAnu sUryamAdAya gRhItvA / anyA api vAravilAsinyazcitrabhAnu vahnimAdAya rAjAna nIrAjayanti / 'badhno haMsazcitrabhAnuvivasvAn ' / tathA-'vRSAkapiH pAvakacitrabhAnU' iti sUryavahninAmnI haimyAm / punaH kAsu satIpu / velAsu samudrajalavRddhiSu satISu / kiM kurvatISu / saMvardhayantISu avakirantIpu / utprekSyate-vardhApayantISviva / vardhApayantIti prayogaH kalpakiraNAvalyAm / kaiH / payasAM pAnIyAnAM pRSadbhivindubhiH / kAsviva / kAntAsviva / yathA kAminyaH kSamAkAnta muktikAbhirmuktAphalairupalakSaNAlAjairapi vardhApayanti / 'avAkiranvayovRddhAsta Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo0 11-12-13 lAjaiH paurayopitaH' iti raghuvaMze'pi / 'sitA vamantaH khalu kIrtimuktikAH' iti naiSadhe // sAtha jema stutipAThake biradAvali vaDe rAjAnI stuti kare che, tema samudranA taraMge gaMbhIra vanithI jANe jaMbuMdIpanI stuti karatA na hoya ? (have kavi jaMbudvIpane rAjAnI upamA sAthe ghaTAve che.) jema rAjAne kailAsa parvata jevA veta cAmaro hoya che, tema jaMbUDhIpane kailAsa parvatanA sphaTika ratnamAMthI nIkaLatI kAMtirU5 cAmara che. rAjAne caMdra jevuM ujavala chatra hoya che, tema jaMbUdIpane caMdrarUpa tra che. rAjAne jema zatrunA sainyane tRNa samAna tuccha gaNatI senA hoya che, tema jaMbUdIpane manohara tiraMgothI utkaTa nadIopa senA che. vArAMganAo jema agnine grahaNa karIne rAjAnI AratI utAre che, tema jaMbUdIpane dizAorUpI vArAMganAo sUryane grahaNa karI jANe Arati utAratI na hoya ? nagaravAsI strIo mukatA vaDe rAjAnAM jema vadhAmaNAM kare che, tema jabUdIpane samudranI velAo pANInA biMduo vaDe jANe vadhAmaNAM karatI na hoya ? evo aMdIpa rAjA jevo zobhe che. 11/12 candrArkacakradvayabhRtprabhUta-kSetraprabhU ratnanidhAnavAdhiH / eH ko'pi cakrIva cakAstyasaMkhya-dvIpAvanIpaiH samupAsyamAmaH // 13 // yo jambUdvIpaH ko'pyadbhutavaibhavaH : jayati madhusahAyaH sarvasaMsAravallIjananajaraThakandaH ko'pi kandarpadevaH' iti campRkathAyAm / 'ko'pyadbhutavaibhavaH' iti taTTippanake / cakrIva sArvabhauma iva cakAsti zobhate / kiMviziSTo yaH / candro vidhurarka sUryastAveva cakre rathAige tayordvaya vibhartIti cakradvayabhRt / punaH kiMbhUtaH / prabhUtAnAM kSetrANAm / 1 bharata 2 himavat 3 harivarpa 4 mahAvideha 5 devakuru 6 uttarakuru 7 ramyaka 8 airaNyavata 9 airAvatAbhidhAnAnAM navasaMkhyAkAnAM varSANAM prakarpaNa bhurutpattisthAnAm / punaH kiMbhUtaH ratnAnAM maNInAM nidhAnAnAM ca vAdhirvAdhinAmadheyA saMkhyA yatra / 'zatasahasramayutaM lakSaprayutakoTayaH / arbudamaja kharva ca nikharva ca mahAmvujam // zaGkurvAdhirantya madhya parAoM ceti nAmataH // ' iti haimamAlAyAm / laukikA saMkhyA / yadvA ratnairupalakSitAni saMpUrNAni vA nidhAnAni nidhayaH vArdhizca / sagaracakravartivacasA susthitasurAnItaH zatruJjayazailA dvAdazakrozadUramuktaH samudro yatra / punaH kiMbhUtaH / asaMkhyAH saMkhyAtItA ye dvIpAH / 1 dhAtakIkhaNDa 2 puSkara 3 vAruNI 4kSIra 5 ghRta 6 ikSa 7 nandIzvara 8 aruNa 9 aruNavara 10 aruNavarAvabhAsa evaM tripratyavatArakuNDala-zala-rucakabhujaga-kuza-krauJcapramukhA asaMkhyAtA dvIpAsta evAvanI pRthvI pAnti rakSayati iti kRtvA bhUpAstairupAsyamAnaH saMkhyemAnaH / cakrI tu ekacakrabhRttathA ekasya bharatAdeH kSetrasya prabhuH svAmI / tathA caturdaza[ratna]navanidhAnavAneva, dvAtriMzatsahasrasakhyAkaireva bhUpai rAjabhiH sevya // iti jambUdvIpaH // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 13-14-15] hIrasaubhAgyam zlokAI asaMkhyAta dIparU5 rAjAvaDe sevA, caMdra ane sUryarUpI be cakrane dhAraNa karanAro, bharata Adi ghaNA kSetrono svAmI, ane jenAmAM ratna bharelA nidhio ane samudra rahelA che, evo jaMbudvIpa cakravartInI jema zobhe che. cakravatI eka cakrane dhAraNa karanAro hoya che. bharatakSetrane ja svAmI hoya che, cauda ratane, nava nidhAne temaja batrIsa hajAra rAjAo vaDe ja sevA hoya che, jyAre jaMbudvIpa caMdra ane sUrya be cakrone dhAraNa karanAro che ! dhAtakIkhaMDa Adi asaMkhyAta dvIpono svAmI che. bharata Adi aneka kSetrone svAmI che ! aneka ratnovALA nidhAna ane samudro jemAM rahelAM che! e jaMbudvIpa adabhuta vebhava vaDe zobhI rahyo che I13 antaHsphuranmauktikaratnarAjI-virAjikulyezadukUlabhAjaH / bhAsvajjagatyarjunamekhalAyA, nizAvazAharmaNikarNikAyAH // 14 // saMdhyArucIkuGkumapaGkilAGka-prAcIpratIcIkSitibhRtkucAyAH / dvIpazriyAstArakatArahAre, kinAyako rAjati ratnasAnuH // 15 // // yugmam // yatra jambUdvIpe ratnasAnurbherU rAjati zobhate / ki| utprekSyate-dvIpazriyA jambUdvIpalakSmyAstArakA jyotIMSi tA eva tArA nirmalamauktikAni / 'tAro nirmalamauktike' ityanekArthaH / teSAM hArastatra kinAyako madhyamaNiH / kiMbhUtAyA dviipshriyaaH| antarmadhye sphuratAM dyotamAnAnAM mauktikAnAM muktAphalAnAM ratnAnAM maNInAM rAjI zreNI tayA virAjate ityevaMzIlo yaH kulyAnAM nadInAm / 'kulyA tu sAriNI nadyoH' ityanekArthaH / IzaH svAmI / 'yAdaH srotovAnaMdIzaH' iti haimIvacanAt / samudra] eva dukUla kSaumavastra bhajatyAzrayate sA tasyAH / 'sAgarAccAne syunemii mekhalAmbarAH' iti haimIvacanAt / samudrasya vastratvenopAdAnam / punaH kiNbhuutaayaaH| bhAsvantI dIpyamAnA yA jagatI / kpishiirsskvjitpraakaarbhittiH| saivArjunasya suvarNasya mekhalA kAJcI yasyAH sA tsyaaH| punaH kiMbhUtAyAH / nizA rAtri zA priyA yasya sa nizApatizcandrastathAharmaNirbhAskarastAveva kANake karNabhUSaNe yasyAH sA tasyAH / punaH kiNbhuutaayaaH| saMdhye dinAdyavasAnabhave tayo rucI kAntiH / rucIzabdo dIrdhakArAnto'pyasti / yathA-'rucyo rucIbhijitakAJcanAbhiH' iti naiSadhe / saiva kuGkuma kesaraM tena paGkilau vyAptAvakAvutsaGgo yayostathAvidhau yau prAcI pUrvA pratIcI pazcimA tayoH kSitibhRtau parvatAvudayAstAcalanAmAnau tAveva kucau stanau yasyAstasyAH // 1 'kuNDalAyAH' iti pAThaH / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 hIrasaubhAgyam [ sarga 1 zlo0 zleAkA 14-15-16 jamUddIpanA madhyabhAgamAM je meruparyaMta cAbhe che, te A IparUpI lakSmIdevInA, jyAtiSacakrarUpaA niLa meAtIonA hAramAM rahelA madhyamaNI jANe na heAya ? (jamUddIpane lakSmIdevInI upamA Ape che.) jene madhyabhAga kAMtimAna muktAleA ane ratnAnI pakti vaDe cAle che. evA samudrarUpI rezamI vastrane dhAraNa karanArI, dedIpyamAna jagatIrUpI seAnAnA kaMdArAvALI, caMdra ane sUrUpI jenA kuMDalA che, divasanA uSAkALa ane astakALa ema e sabhyAonI kAMtirUpa kuMkumanA kAdava vaDe jemane madhyabhAga lapAyelA che evA udbhayAcala parvata ane astAcala parvatarUpa jenA be stana che. evI ja mUThThIparUpa lakSmInA madhyabhAgamAM merupa ta zaiAlI rahyo che.jApA yatrollasadgaurimatuGgimazrI - rjhara pravRttiH sphuTabhadrazAlI / karIva hemnaH zikharI vibhAti, ravIndughaNTAgrahaghargharImAn ||16|| yatra dvIpe hemnaH svarNasya zikharI parvato merurvibhAti / ka iva / karIva hastIva / kiMbhUto meruH karI ca / ullasantI prollAsa prApnuvantI sphurantI gaurimnaH / 'gaurastu zvetapItayoH' ityanekArthaH / pItatvasya zvetatAyAzca / tathA - tuGgimna unnatatvasya zrIH zobhA yasmin saH / samAsAntavidheranityatvAdvyavasthitavibhASayAtra samAsAntaH kapratyayo nA''gAt / naiSadhe'pyeva dRzyate / yathA - 'uDuparipadi madhyasthAyizItAMzulekhAnukaraNapaTulakSmImakSilakSIcakAra' iti / gajavizeSaNe'pyevameva / punaH kiMbhUtaH / jharANAM nirjharANAM pravRttiH pravartana prasaraNaM yasmAdyasminvA merau / kariNi tu nirjharapracAravatsaptadhA pravRtti pravAho yasmin / 'mado dAna' pravRttizca' iti haimyAm / punaH kiMbhUtaH / sphuTaM vinidramumiti vikasitam / 'dalita' sphuTita' sphuTam ' iti haimyAm / bhadrazAlAkhya vana yatra / karI tu sphuTa prakaTa bhadrajAtitvena zAlate zobhate iti saH / 'zAla prazasAyAm ' iti kalpadrume / punaH kiMbhUtaH / ravIndU sUryAcandramasau tAveva ghaNTe tathA grahA maGgalAdyA upalakSaNAnnakSatratArakAsta eva ghargharyaH kSudraghaNTikA yasminsaH / gajo'pi ravInduvadvattaghaNTAbhyAM grahasadRkkiGkiNIbhizca yukto bhavati // klAkA je ja khUdrIpamAM suvarNanA meruparyaMta hAthInI jema zAbhI rahyo che. je meruparyaMta dedIpyamAna suvarNanI pILI kAMti ane ati unnatapaNAnI AlAvALA che. (jema hAthI skurAyamAna zveta krAMti ane unnatapaNAnI zAbhAne dhAraNa karanArA hoya che,) je meruparvatamAM niraMtara jharaNAo vahI rahelAM che. (jema hAthInA gaMDasthalamAMthI niraMtara sugaMdhI mada vahI rahelA hAya che.) temaja je meruparyaMta niraMtara visvara 'bhadrazAsa' nAmanu' vana che. (nema hAthI bhadra (sarasa) bhatithI zole che.) ne merunA gaLe sUrya ane caMdrarUpI e ghaTAe ane graha nakSatra temaja tArAerUpI nAnI dhudharI che. jema hAthI caMdra sUryaMnI jema gALa be ghaTathI ane mahe| jevI dhudharIethI yukta hoya che evA meruparvata hAthInI jema zAbhI rahyo che. ||16|| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo017-18 ] hIrasaubhAgyam yatrA'rthino'rthezamiva prasArya karAnsuvarNaM vivarISavaH kim / pradakSiNAgocaratAM nayanti, jyotirgaNA gairikasAnumantam ||17|| 13 yatra jambUdvIpe jyotirgaNA grahanakSatratArAsamUhA gairikasya / 'gairika' svarNadhAtvoH' ityanekArthaH / sAnumantaM parvataM sumerum / pradakSiNAyA dakSiNAvartabhramikriyAyA gocaratAM nayanti prApayanti / 'manye na me zravaNagocaratAM gato'si' iti kalyANamandira. stave | tathA-'dvIpAdhipAnnayanayornaya gocaratvam' iti naiSadhe / kiM0 / utprekSyatekarAnkiraNAnpANInprasArya vistArya vivarISavaH / 'vRJ yAcane' / varItumicchavo yAcitukAmAH kim / ke iva / arthina iva / yathA yAcakAH karAnprasArya saralIkRtya svarNamabhyarthayitukAmA artheza dhanapati' pradakSiNayantyanukUlIkurvanti // iti meruH // zleAkA graha, nakSatra ane tArAone samUha ja mUThThIpamAM rahelA suvarNamaya sumeruparyaMtane pradakSiNArUpe prApta kare che, merunI AsapAsa bhramaNa kare che. te peAtAnAM kiraNArUpa hAthane prasArIne meru pAse suvaNaeNnI jANe yAcanA karavA na IcchatA hoya? jema dhananI IcchAvALA yAcako hAca prasArIne dhanika (zrImaMta) ne anu re che tebha. // 17 // savezakaizyAyitakUlinIzo - lalAmalIlAyitasiddhazailaH / 1 dvIpendirAyA iva bhAlapaTTo, yasmin vyabhAd bhAratanAma varSam || 18 || yasmiJjambUdvIpe bhAratamiti nAma yasya tAdRzaM varSa kSetra vyabhAdvabhAse / yAdRk prathamAdyarakeSvabhUt tAdRkpaJcamArake nAste / avasarpiNIkAlAnubhAvAtsarve'pi padArthA anantaguNa paryAyAdibhirhIyamAnAH santyata eva bhUtakAlaH / utprekSyate - dvIpendirAyA jambUdvIpalakSmyA bhAlapaTTo lalATamiva / kiMbhUtaH / saveze saMnidhau zyAmatvAtkaizyAyitaH kezasamUha ivAcaritaH / 'kezAnAM kaizyakezike' iti haimyAm / kUlinIzo lavaNAmburAziryasya / punaH kiMbhUtaH / lalAmnastilakasya lIlA vilAsastadvadAcaritaH siddhazailaH zatruJjayAdriya - smin yasya vA / lalAmazabdo nakArAntAkArAnto'pyasti liGgAnuzAsanAvacUrNau // zleAkA 1 jakhUThThIpamAM bhArata nAmanuM kSetra zaiAbhA rahyuM che, te bhAratavarSa ja mUThThIparUpI lakSmInu lAge lAlasthala (labATa) na hoya ? mane sava] samudra lo me lakSmIne thoTaseo (ThezapAza) na hoya ? (najIka hAvAthI ane zyAma heAvAthI) temaja zatruMjya parvata jANe e lakSmInA lalATamAM tilaka na hoya ! yevu bharatakSetra zobhI radhuM che. 18 bhArata varSa jevuM prathama ArAmAM hatuM tevuM pAMcamA ArAmAM rahyuM nathI. kAraNa ke avasarpiNIkAlanA prabhAvathI sarve padArthAM anaMtaguNu-paryAya AdithI hIna hIna thatA jAya che. 'dvIpAvanIndoriva' iti pAThaH / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo0 19-20-21 parAjitadvIpatatipratISTa-ciratnaratnAyupadAgaNena / dvIpena pRthvIpatineva varSa, vyadhAyi dhAmopanidherivaitat // 19 // dvIpena jambUnAmnA patadvarSa bhArata kSetramupanidheH / utprekSyate-nyAsasya dhAma gRha vyadhAyi cakre / keneva / pRthvIpatineva / yathA rAkSA nikSepasya niketana kriyate / kiMbhUtena dvIpena pRthvIpatinA ca / parAjitA nijaujovibhavaiH parAbhUtA svAyattIkRtA ca / 'mojo vale pratApe ca' ityanekArthaH / yA dvIpAnAM tatiH zreNI tasyAH sakAzAtpratIpTo gRhItazviratnAni cirakAlotpannAni ratnAni maNayastadAdirupadAgaNaH prAbhRtaprakaro yenasa tena / 'pratISTakAmajvaladastrajAlakam ', tathA 'ciratnaratnAcitamuccita' cirAt / iti naissdhe|| iti bharatakSetram // zlekArtha pitAnA bala, pratApa ane vaibhava vaDe anya dIpane parAjita karIne te anya dvIpanI zreNi pAsethI ghaNA kALanAM ratno Adi bhaTaNano samUha meLavIne jaMbuMdIpe rAjAnI jema A bharatakSetrane jANe pitAnuM thApaNugraha (bhaMDAra) na banAvyuM hoya ? 1 caitADhayazailo vipulAM dviphAlAM, vinirmimIte sma nijena yasya / yamIbhramI bhaGgIvibhUSyamANAM, straiNasya sImanta iva praveNIm // 20 // ___ vetADhayanAmA zailaH yasya bharatakSetrasya bhUmI dviphAlAM dvibhAgAM nirmimIte sma kRtavAn / 'dviphAlavaddhAzcikurAH ziraHsthitam' iti naiSadhe / kena / nijena AtmanA / 'zrutvA nija bhImajayA nirastam' iti naiSadhe / 'nijamAtmAnam' iti tdvttiH| ka iva / sImanta iva / yathA baiNasya strINAM samUhasya sImantaH kezavama praveNI kabarI dviphAlAM kurute / kiMbhUtAm / bhUmI praveNI ca / yamI yamunA tasyA bhramI bhramaNamAvartakajjalaparibhrAntistasyA bhaGgayo vilAsAH / 'zRGgArabhaGgirucire'pi' iti naiSadhe / 'zRGgAravilAsayogye'pi' iti tadvattiH / racanAzca / tAbhirvibhUSyamANAmalaMkriyamANAm // sAtha jema seMthe strIonI veNIne be bhAgamAM vibhAjita kare che tema vatAya parvata bhAratakSetranI bhUmine be bhAgamAM vibhAjita karI! bhUmi ane veNI kevA prakAranI ? yamunA nadInA AvartevilAso vaDe zobhatI evI pRthvI ane yamunAnA zyAma jalanA AvartInI racanA vaDe zebhatI veNI (ArA (arthAta paitADhaya parvata vacamAM hovAthI bharatakSetra be bhAgamAM vibhAjita che.) vaitADhayazailena vibhajyamAnA-vubhau vibhAgau bharatasya bhAtaH / dvIpAvanIpaM kimupetya bhUtyA, jitau bhajantau phaNinAkilokau // 21 // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 21-22-23] hIrasaubhAgyam bharatakSetrasya vaitADhyanAmnA zailena vibhajyamAnau vibhAgIkriyamANAvubhau dvau vibhAgAvaMzau bhAto rAjataH / kimutprekSyate / bhUtyA svalakSmyA jitau parAbhUtau santau upetya samIpamAgatya dvIpamevAvanIpa bhUpaM sevamAnau bhajantau phaNinAM nAgAnAM nAkinAM devAnAM loko bhuvanau / pAtAlasvargalokAvityarthaH / iti bharatakSetrasya dvau vibhAgau // zlekArtha tAtya parvata vaDe karAyelA bharatakSetranA be vibhAgo zobhe che. jANe dvIpanI zobhA vaDe parAjita thayelA ravargaloka ane nAgaloka na hoya ? ane te samIpamAM AvIne jaMbudvIparUpI rAjAnI jANe sevA karatA na hoya ? parA svacchandakelItaralI bhavantyAH, srasta zirasto bhuvi varSalakSmyAH / kimuttarIya marutottaraGgI-kRtaM sita yatra babhasti gaGgA / / 22 // yatra bharatakSetre gaGgA vabhasti bhAsate / 'nizAnabhAsadRze rajanIgaganatulye / tathA nizAnastejasvibhirvabhastIti / tathA sadRza i. kAmo yasya' iti campUTippanake / utprekSyate-svacchanda svecchayA kelI krIDA / 'kelIbhiruddhara kRzodara' iti naiSadhe / tayA taralIbhavantyAzcaJcalAjAyamAnAyA varSalakSmyA bharatakSetrazriyAH zirasto mastakAd bhuvi bhUmau sasta patitamuttarIyamuparyAcchAdanavastra prAvaraNamiva / kiMbhUtam / marutA vAyunA utprAvalyena taraGgayukta kRtam / punaH kiMbhUtam / sitamujjvalam // iti gaGgA // iti bharatakSetram // plekArtha bharatakSetramAM gaMgAnadI zobhe che. chApUrvaka krIDA karavAthI caMcala banelI bharatakSetranI lakSmInA mastaka uparathI bhUmipara paDeluM ati ujajavala ane atizaya pavanathI taraMgita evuM zveta uttarIya vastra (oDhANuM) jANe na hoya ? 22 tadakSiNAyeM muragehagarva-sarvakaSo gUrjaranIvRdAste / zriyeva rantuM puruSottamena, jagatkRtAkAri vilAsavezma // 23 // tasya bharatakSetrasya dakSiNadikpArzvavartini ardhe sAmibhAge khaNDe suragehasya svargasya yo garvaH svavaibhavAhaMkArastasya sarvaMkaSaH sarvApahArI gUrjara iti nAmA nIvRddeza Aste vartate / utprekSyate-puruSottamena narazreSThena / jAtAvekavacanam / viSNunA ca sAdhu rantu krIDitu zriyA lakSmyA kA jagatkRtA sarvasRSTividhAyinA vidhAtrA vilAsavezma keliniketanamakAri kAritamiva / NyantaprayogaH // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [ sarga 1 zlo0 23-24-25 zlokArtha te bharatakSetranA dakSiNArdha bhAgamAM svargalenA garvane dUra karanAra e gurjaradeza be che. te deza ? jagatakartA vidhAtAe (brahmA, viSNunI sAthe krIDA karavA mATe lakSmInuM jANe krIDAgRha na banAvyuM hoya ? 23 (lakSmIe viparA sAthe ramavA mATe jANe vidhAnA pAse vilAsasthAna karAvyuM hoya tevA gurjaradeza zobhe che.) azepadezeSu vizepitazrI-yo maJjimAna vahate sma dezaH / AkrAntadikcakra ivAkhileSu, vasuMdharAbhartRSu sArvabhaumaH // 24 // yo dezo gUrjaramaNDalo maJjuno bhAvo maJjimA ta cArutAM vahate sma dadhau / kiMbhUto dezaH / vizepaH sarvAtizAyitA saMjAto'syAmiti vizeSitA zrIrdhanadhAnyAdikA sarvApi saMpattirUpA lakSmIH zobhA vA yasya / atra samAsAntavidheranityatvAtkapratyayAbhAvaH / keSu / azeSepu samasteSu dezeSu janapadeSu / punaH kiMbhUtam / AkrAnta mahattvAdAtmanA vyApta dizAM cataramRNAmupalakSaNAdvidizAmapi etAvatA aSTAnAM haritAM cakra maNDala' yena / ka iva / sArvabhauma iva / sarvabhUmerIzvarazcakravartI akhileSu sarveSu vasuMdharAbhartR Su bhUpAlepu vizeSitazrIbhavati / kiMbhUtaH / AkrAnta svabhujavalena vijita dikcakra yena // zlekArtha te guraMdeza cakravatInI jema zobhI rahyo che. je gurjaradezamAM sarva dezo karatAM viziSTa prakAranI dhanadhAnyAdi saMpatti che. je deze potAnI mahattA vaDe dizA ane vidizAonA maMDalane vyApta karela che. jema cakravatI potAnA bAhubalathI dizAonA maMDalane jItI le che tema. vaLI cakavatI jema sarva rAjAomAM viziSTa prakAranI zobhAne dhAraNa kare che tema A deza (saghaLA dezomAM) zobhI rahyo che. 24 susvAmibhAjo vivudhAbhirAmAH, sajiSNavo yatra puraH sphuranti / dhRtA dadhAnena divAbhyasUyAM, yenAmarAvatya ivAprameyAH // 25 // yatra deze puro nagaryaH sphuranti / kiMbhUtAH / suzobhana nItimanta' svAmina rAjAna bhajanti iti susvAmibhAjaH / punaH kiMbhUtAH / vizeSeNa budhAzcaturdazavidyAvedinaH paNDitAstairabhirAmA manojJAH / punaH kiMbhUtAH / saha jiSNubhirjayanazIleH subhaTAdibhirvartante yAstAH / utprekSyate-divA devalokena sahAbhyasUyAmIyA' dadhAnena vahatA yena dezena aprameyAH pramAtumazakyA gaNanAtItA amarAvatya indrapurya iva dhRtAH / ki bhUtA amarAvatyaH / susvAmina sahasrAkSatvAtsarvaprakRtibhAvavedina purandaraM svAmikArtika vA bhaja Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 sarga 1 zlo0 25-26-27] hIrasaubhAgyam ntIti / punaH kiMbhUtAH / vibudhairdevai ramyAH / punaH kiMbhUtAH / saha jiSNunA zakreNa vA vartante yAstAH / sazrIkA haraya iti campUkathAyAm / athavA jiSNuzca jiSNuzca jiSNU kRSNendrau tAbhyAM saha / sarUpANAmekazeSe // sAtha gurjaradezamAM aneka nagarIo zobhe che. sajajana ane nItimAna rAjAone bhajavAvALI, (arthAta je nagarIonA rAjA sajajana ane nItimAna che.) ane zarIra subhaTothI yukata che. devalokanI sAthe IrSAthI jANe gurjaradeze A asaMkhya IndrapurIo dhAraNa na karI hoya ? jema IndrapurI-indrane bhajavAvALI ane devaDe manahara temaja IndravaDe zobhe che tema A nagarI paNa IndrapurInI jema zobhe che. rapA atha kAnicittIrthAni prtipaadyntehave keTalAka tIrthonuM varNana kare che- zatruJjayAdrestalahaTTikAyAM, yadApabhirvAsayati sma pUrvam / dvipanniva kSoNibhRtAM vinItAM, yasmiMstadAnandaraM samasti // 26 // yannagaraM pUrva prathamayAtrAkaraNasamaye zatrukSayAdridarzanAdutpannAmandAnandAt zatruJjayAdreH siddhAcalasya talahaTTikAyAM sImabhUmau / 'sammetazailatalahaTTikAyAM grAmasattame / kSemaMkaraH sArthanAmA prAmAdhyakSo bhavAnabhUt // ' iti pratikramaNasUtravRhadvattau / RSabhasyApatyamArpabhirbharatacakrI vAsayati sma nivezitavAn / vArdhakiratneneti zeSaH / ka iva / kSoNibhRtAM dvipanniva / yathA parvatAnAM zatrurindraH pUrva prathama zrIRpabhasvAmirAjyAvasare sarvanagarapuragrAmAdinivezanaprathamaprArambhe vinItAM nAmnI nagarI vAsitavAn / dhanadeneti zeSaH / yasmindeze tadAnandapuramadhunA tu bRhannagarAparAbhidhAna puraM vibhAti // ityAnandapuram // sA je dezamAM AnaMdapura nAmanuM nagara zobhI rahyuM che. jema parvatanA zatru indra zrI bhadevanA rAjyAbhiSeka samaye vinItA nagarI vasAvI hatI, tema bharata cakravatIe zatruMjayanI prathama yAtrA karavAthI atyaMta AnaMdane pAmIne zatruMjayanI talATImAM AnaMdapura nAmanuM nagara vasAvyuM hatuM. vartamAnamAM te "vaDanagara" nAmathI prasiddha che.) 26 yattuGgatAraGgagirau girIza-zailopame koTizilA samasti / svayaMbarovIMva zivAmbujAkSI-pANigrahe koTimunIzvarANAm // 27 // yasmindeze tuGge'bhra lihe tAraGganAmni parvate koTizilA samasti vidyate / kiMbhUte tAraGgagirau / girIzasya zivasya zailaH kailAzastasyopamA sAdRzya yasya sa tasmin / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo. 27-28-29 utprekSyate-koTisaMkhyAkAnAM munIzvarANAM ziva siddhiH saivAmbujAkSI vadhUstasyAH pANiprahe vivAhe svayaMvarorvI svayaMvaramaNDapamedinIva // zlekArtha je gurjara dezamAM kalAsa parvatanI upamAne dhAraNa karanAro ati unnata tAraga nAmane parvata che, te parvatamAM keTizilA nAmanI zilA zobhI rahI che. te kerizilA kroDa munIzvarAnesiddhirUpI strInI sAthe pANigrahaNa karavAnI. jANe ravayaMvarabhUmi hoya tema zobhe che paraNA yatparvate kalpitasaptabhUmI-rAjarSiNAkAryata jainagehaH / ivAdhirodu zivacandrazAlAM, niHzreNikA''rohaNasaptakAGkA / / 28 // yasmistAraGgazaile rAjarSiNA kumArapAlena kalpitA rcitaaHsptsNkhyaakaabhuumyH| piTTaNikA / uparyupari sthitisthAnakAni yatra sa kalpitasaptabhUmi nagehaH prAsAdaH zi lpibhirakAryata nirmApitaH / utprekSyate-ziva mokSastadeva candrazAlA zirogRhaM tAmadhirodumupari caritum / caTatiprayoga RSimaNDalavRttau / yathA-'caTiSyati katha prauDhadeho'yaM gajarAjavat' iti / ArohaNAnAM sopAnAnAM saptakamaike utsage yasyAstAdRzI niHzreNikA adhirohaNI kAriteva // zlokArdha je tAraMgA nAmanA parvata upara rAjarSikumArapALa mahArAjAe upara upara sAta mALanI racanAvALuM jinamaMdira karAvyuM. te nimaMdira mokSarUpI mahelanI agAsI upara caDhavA mATe sAta pagathIyAvALI jANe nIsaraNI (sIDI) heya tema zobhe che. 28 gabhIratAdhaHkRtavArSinevo-padIkRtaM dantinamudvahantam / / rAjarpirasmin vijayAGgajAtaM, tIrthAdhipaM sthApayati sma caitye // 29 / / asmistAraGgagirI caitye svakAritaprAsAde rAjapiH kumArapAlabhUpAlo vijayAyA jitazatrunRpapatnyA aGgajAta nandanamajitanAmAna dvitIyatIrthakara sthApayati sma nivezayAmAsa / kiM kurvantam / udvahantaM dadhatam / ke karmatApannam / dantinamAllAJchanarUpa gajam / utprekSyate-gabhIratayA gAmbhIryeNAdhAkRtena alabdhamadhyatvena parAbhUtena vArdhinA samudreNa upadIkRta Dhaukitamiva / vAdhoM jalakariNAM sadbhAva(sa)ttvAderAvaNasyApyarNave samutpannatvAcceyamutprekSA / athavA 'vindhyena dhairyairiva dhikkRtena' iti pAThaH / tatra dhairyamandarAdibhyo'pyatizAyisvadhIratAbhirdhikkRtenAbhibhUtena vindhyena vindhyAcalenopadIkRtamiva / vindhyAcale hi kariNAM sadbhAvaH / 'rohaNAcale ratnAni / malayAdrau candanAni / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 29-30-31 ] hIrasaubhAgyam vindhyAcale gajAH' ityAdi kaavyklpltaayaam| tathA-'svasthAnAtpadamAtramapyacalato, vindhyasya caaneksho| jAyante madapAlipAlitayazaH-zrIlambhinaH kumbhinH||' iti suukte'pi|| zlekArtha tAraMgA parvata upara karAvelA jinacaityamAM rAjarSi kumArapAla mahArAjAe gajanA laMchanathI vibhUSita bIjA tIrthakara zrI ajitanAtha bhagavAnanI mUrtine sthApanA karI hatI. te laMchanarUpe rahelo hAthI-bhagavAnanI gaMbhIratAthI parAjita thayelA samudra jANe eTaNArUpe aparNa karyo hoya te athavA prabhunA pairyathI tiraskRta thayelA viMdhyAcala parvate hAthane bheTaNArUpe jANe Apyo hoya te zobhato hato. 29 caityena cUDAmaNineva zIrSa, vibhUSya rAjarSiramuSya zRGgam / siddhAcalasyeva sumaGgalAbhU-stIrthatvamurtyA prathayAJcakAra // 30 // kumArapAlo'muSya tAraNagireH / tAraNa ityabhidhAna saumasaubhAgyakAvye / tIrthatvaM ca sakalakarmakSayakaraNavidhinA mokSagamanasthAnakatAmA pRthivyAM prathayAMcakAra vistArayAmAsa / ka iva / sumaGgalAbhUriva / yathA sumaGgalA RSabhadevapatnI tasyA tasyo vA bhavatIti sumaGgalAbhUrbharatacakrI siddhAcalasya zatruJjayAdrestIrthatAM prathayati sA / ki kRtvA / vibhUNya vibhUSAM zobhAM lambhayitvA / kam / zRMGgazikharam / arthAttAraNagirereva / kena / caityena svakAritavihAreNa / ki keneva / zIrSa cUDAmaNineva / yathA kazcitpumAn mastaka cUDAmaNinA vibhUSayati // kalekArtha jema bharata cakravartIe zatruMjaya parvatane caityo banAvIne prasiddha karyo hato tema kumArapALa mahArAjAe tAraMgA parvatanA zikharane jinamaMdira karAvIne pRthvI upara prasiddha karAvyuM. arthAta jema keI puruSa mugaTavaDe mastakane bhAve che tema caityavaDe tAraMgA parvatane zebhA. 3nA deze punastatra samasti zave-zvaro'ntikasthAyukanAganAthaH / dhAtrA dharitryAM jagadiSTasiddhayai, merorivAdAya suradruruptaH // 31 // aparatIrthavarNanAdhikAre tatra gurjaradeze punaranyat zrIzaddhezvarapArzvanAthaH tIrtha samasti jAgati / ki zakhezvaraH / antike samIpe sthAyukaH sevAhevAkitayA nitya tiSThatyevaMzIlaH nAgAnAM nAthaH prabhurdharaNendro yasya / athavA / paSThA(Da)zItisahasranAganAyakaprAgjanmavardhamAnAcAryAbhidhAnazakhezvarAdhiSThAyakanAgendro yasya / athavA purupAdeya Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasAbhAgyam [ sarga 1 0 31-32-33 nAmakarmANa zrIpArzvanAtha vimucya anyeSAM devAnAM samIpe adhiSThAtRtvena / 'amAnonA pratipedhe' / nA kadAcidapi na gacchantIti nAgAH aSTAcatvAriMzatsahasrayakSAsteSAM nAthaH pArzvayo yasya saH / utprekSyate - jagadisiddhayai / 'tAtsthyAttadvyapadeza:' iti nyAyAjjagajjanAnAmiSTasyAbhilapitasya siddhayai pUrtaye meroH suratarunivAsabhUmerAdAya gRhItvAthatkalpadrumo dhAtrA brahmaNA dharitryAM gurjaramaNDalamedinyAm / dharitrIti gurjarAbhidhAnam / athavA kevala bhUmAveva suradruH kalpavRkSa uptaH praropita iva // zleAkA 20 A gurjaradezamAM bIjI paNa zrIzaMkhezvara pArzvanAthanu tIrthaM vidyamAna che. pUrvajanmamAM zrIvamAna nAmanA AcAyathI prasiddha evA 86 hajAra nAgadeveAnA nAyaka nAgendra-dharaNeMdra jemanI sevAmAM niraMtara rahelA che temaja Adreya nAmakarmanA udayavALA zrIpArzvanAthaprabhune mUkIne anya koipaNa devAnA adhiSThAyakarUpe je jatA nathI evA 48 tujAra yakSAnA ravAmI pArzva nAmane yakSa jemanI sevAmAM niraMtara tatpara che evA zrIzaMkhezvara pArzvaCnAthabhagavAnanuM tIrtha, brahmAe jANe jagatanA manuSyAnI ISTasiddhi mATe meruparvatathI lAvIne kalpavRkSanuM vAvetara karyuM" hoya tevuM zAle che. arthAt A gUrjarabhUmimAM sAkSAt kalpavRkSa samAna A tI zALI rahyuM che. 5315 vidyAdharendrau vinamirnamizca yadvimvamabhyarcayataH sma pUrvam / svarge tato'pUji viDaujasA yat, svadhAmna eva spRhayeva siddheH ||32|| namiva punarvinamirnAma vidyAdharendrau chadmasthazrIRSabhadevasevAsaM tuSTadharaNendrapradattavaitADhyadakSiNeAttarazreNidvayarAjyASTAcatvAriMzadvidyAlaGkRtau pUrvaM prathamamasyAzcaturviMzatyA (A) disamaye zrImadyugAdideve vidyamAne sati namivinaminAmAnau khecarendrau yasya zrIzaGkhezvarapArzvanAthasya vimva pratimAmabhyarcayataH sma pUjayataH sma / vimvazabdaH puMnapuMsake / tatastadanantara N yadvimbaM viDaunasA zakreNA'pUji pUjitam / utprekSyate - svarge devaloke manuSyAcatAraM vinaiva devasambandhirvai kriyazarIreNaiva siddhermukteH spRhayA vAJchyeva // zleAkA zrIRSabhadevanI sevAthI sa MtuSTa thaIne dharaNendre ApelI 48 hajAra vidyA dhAraNa karanArA ane vaitADhayanI dakSiNa ane uttara me.thunA rAjyAthI alaMkRta thaelA evA nami ane vinami nAmanA che vidyAdhara rAjAee pUrve (zrIyugAdideva vidyamAna hatA tyAre) zrIza'khezvara pArzvanAtha bhagavAnanI pratimAne pUjI hatI. tyArabAda svargaleAkamAMthI ja sIdhA muktimAM javAnI icchAthI jANe te pratimA indravarDa svalAkamAM pUjAI, 532aa tenAtha muktaM girinArizRGge' - dhigamya mANikyamivAmarANAm / nItvAtmadhAmnorvidhu padmapANI, yadAcatAM nirvRtimIhamAnau ||33|| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 33-34-35] hIrasaubhAgyam _ vidhupadmapANI candrAko yat zrIzaGkhezvarapArzvavimvamAtmadhAmnoH svagRhayonijavimAnayorvA nItvA AnIya ArcatAM pUjayataH sma / ki kRtvA / atha kiyatkAla pUjanAtta tena zakreNa saudharmendreNa girinArige raivatAdreH kAJcanavalAnakAkhyazikhare mukta sthApitam arthAdyatpArzvavimba surANAM mANikyamiva cintAratnamivAdhigamya saMprApya / vidhupadmapANI kiM kurvANI / IhamAnau kAGgantau / kAm / nirvRti mukti sukhaM ca / blekArtha tyAra pachI saudharmendra giranAra parvatanA "kAMcanabalAnaka' nAmanA zikhara upara sthApana karelI zrIzaMkhezvara pArzvanAthanI mUrtine-ciMtAmaNI ratnanI jema prApta karI mokSasukhane icchatA caMdra ane sUryo tipitAnA vimAnamAM laI jaIne pUcha. 33 tAbhyAM tataH sthApitamujjayante, pArzva svasarvasvamivAvasAya / AkhaNDalaH kuNDalinAM krameNa, sabhAjanAyAnayadAtmadhAmni // 34 // kuNDalinAM bhujaGgAnAmAkhaNDalaH puraMdaro nAgendraH krameNa kiyatA kAlena zrIpArzvavimba sabhAjanAya pUjanArtham / 'sabhAjana tatra sasarja teSAM, sabhAjane pazyati vismite sA' iti naiSadhe / 'sabhAjana pUjanam ' iti tadvRttiH / AtmadhAmni svamandire AnayadAnayati sma / kiM kRtvA / avasAya jJAtvA / kam / pArzvanAtham / punaH pUrvavadeva tAbhyAM candrArkAbhyAmujayante raivatAcale sthApita nyAsIkRtam / kimiva / svasarvasvamiva svasyAtmanaH sarvadravyanidhimiva // lokArtha tyAra pachI caMdra ane sUrya zrI pArzvanAtha bhagavAnanI pratimAne potAnA sarvarava samAna (sarvadravyanidhinI jema) jANIne giranAra parvata upara sthApanA karI. keTalAka samaya pachI dharaNe te prabhunI pratimAne pUjana mATe potAnA nivAsasthAnamAM lAvyA. 34 girAtha nemeraravindanAbhi-rupAsya padmApriyamaSTamena / AnAyayattena jina tamAtma-dviSajayaM mUrtimivAzrayantam // 35 / / atha kiyatkAlapUjanAnantaramaravindanAbhirnArAyaNo nemeH zrIneminAthasya girA vAcASTamenASTamabhaktena padmApriya padmAvatyAH prANanAtha dharaNendramupAsya ArAdhya tena dharaNendreNa ta pUrvavyAvarNitasvarUpa jina pArzvanAthamAnAyayat / utprekSyate-mUrti zarIramAzrayantamAtmanaH svasya dviSatAM vairiNAM vijayamiva / 'aravindanAbhiH' iti mAghakAvye / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 hIrasaubhAgyam sarga 1 zlo035-36-37 tathA 'aravindanAbhirbhAlalocanazcakrapANirityAdayaH ziSTaprayogAH saMmatA eva' iti kAtapravyAkaraNavArtike'pi / / zlokAtha tyArabAda zrIkRSNa, bhagavAna zrI neminAthanI vANIthI aThama tapavaDe dharaNenI ArAdhanA karIne dharaNendra pAsethI te pArzvanAtha bhagavAnanI mUrtine prApta karI. jANe zarIramAM rahelA Atmazao para vijaya prApta karyo hoya tema prabhunI pratimA meLavavAthI zrIkRSNa AnaMda pAmyA. (35 tato jarA yena yadvahAnAM, nyavAri vArA snapanodbhavena / vANasya kuSThaM vapuSastviSeva, rAjIvinIjIvitavallabhena // 36 // tato'trAgamAnantara yena zrIpArzvanAthena snapanodbhavena nijasnAnasamutpannena vArA salilena kRtvA yadUdvahAnAM yadunandanAnAM samastayAdavAnAM jarA prativAsudevajarAsaMdhavidyAzastrasamudbhUtavinasA / 'visrasA jarA' iti haimyAm / nyavAri nivaaritaa| keneva / rAjIvinIjIvitavallabheneva / yathA padminIprANanAthena bhAnunA tviSA svakiraNena kRtvA vANasya vANanAmnaH kavervapuSaH zarIrAtkuSTa duSTarogavizeSo niraakRtH| etadvyatikaravistaro bhaktAmarastavavRtteravaseyaH // plekArtha tyAra pachI jema sUryanAM kiraNuvaDe bANakavinA zarIrane kuSTha (8) roga dUra karAya tema manuSya lokamAM AvyA bAda tarata ja zrI pArzvanAtha bhagavAnanI pratimAnA snAtrajalavaDe, prativAsudeva jarAsaMdhe samasta yAdavasenA upara mUkelI jarA' nAmanI vidyAnuM nivAraNa karAyuM. 36 yatrArhatAdhmAyi nijadhvajinyA-trANAya kambubhraMmatA samantAt / tatrAcyutenArijayaprazastiri-vAtmanaH zaGkhapuraM nyadhAyi // 37 / / yatra sthAne nijasyA jAyA] AtmIyAyA nijasya svasya vA dhvajinyAH senAyAH trANAya rakSaNAya samantAtsenAsarvato bhramatA bhramaNI kurvatA satA arhatA zrIneminAthena kamvuH zakrazaGkho'dhmAyi vAditaH pUryate sma / tatra tasminsthAne acyutena viSNunA zaGkhapura nAma nagara nyadhAyi sthApitam / vAsitamityarthaH / utprekSyate-Atmano nijasya zaNAmarINAM jayaprazastiH saMgrAme jarAsaMdhAdidveSiniSUdanAdyakSaramAlikeva // sAtha potAnI senAnA rakSaNa mATe cetarapha bhramaNa karatA zrIneminAtha bhagavAne je sthAne zaMkhane vagADayo hato te sthAne zrIkRSNa zaMkhapura nAmanuM nagara vasAvyuM. jarAsaMdha Adi potAnA zatruonA VzanuM sUcana karatI jANe vijyaprazasti jayasUcaka akSaramAlA) hoya tevuM te nagara thayuM. 37nA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 38-39-40] hIrasaubhAgyam vasuMdharAyA iva vaijayantaM, nirmApya caitya suragotramitram / nivezayAmAsa suvarNavindu-rAnandasAndro'tra jinendrabimbam // 38 // suvarNabindurnArAyaNo'tra caitye jinendravimba zrIpArzvanAthapratimAM nivezayAmAsa sthApitavAn / ki kArayitvA / nirmApya vidhApayitvA / kim / caityaM prAsAdam / kiMbhUtam / surANAM gotrasya giremaroH / 'zailo'driH zikharI ziloccayagirI, gotro'calaH sAnumAn ' iti haimyAm / mitrsuraadrivttunggmityrthH| ki0 suvrnnbinduH|aanndsaandrH pramodameduraH / utprekSyate-vasuMdharAyAH pRthivyA vaijayantamindraprAsAdamiva / / - blekArtha AnaMdathI bharapUra evA zrIkRSNa zaMkhapuramAM meruparvata jevA ati unnata caityanuM nirmANa karAvI te maMdiramAM zrI pArzvanAtha bhagavAnanI pratimAne sthApanA karI. jANe ke pRthvI upara Indrane prAsAda (mahela) heya evuM A caitya zobhI rahyuM che. pa38 svakAritezAcalacArucaitye, nivezitaH sajjanamantriNA yaH / sa ropitaH svaHzikharIva saudhA-gaNe'sya jajJe'khilasiddhidAyI // 39 // sa zakhezvarapArzvanAtho'sya sajjanamantriNo'khilAH samastA aSTasaMkhyAkA aNimAdyA anyA vA mantratantrasvarNarUpyAdikA hRdayAbhilaSitA siddhIdadAtItyevaMzIlo dAyI dAyako jajJe jAtaH / ka iva / svaHzikharIva / yathA saudhasya nijamandirasyAGgaNe ropita uptaH suradrumo nikhilArthasiddhidaH syAt / sa kaH / yaH prabhuH svenaivAtmanaiva kAritaM zilpibhinirmApitam, tathA-IzAcalaH kailAzastadvaccAru tuGga sudhAdhavalaM ca yaccaityaM prAsAdastasmin sajjananAmnA mantriNA nivezitaH sthApitaH / athavA sajjanamantriNA svakAritottugacaitye nivezitastasmin saudhAGgaNe praropitasurataruriva sakalArthasiddhidAtAsIt / atra ca 'praropitaH' iti pAThaH // dA keTaleka kALa vItyA pachI pote nirmANa karAvelA, kailAsa parvata jevI suMdaratAne dhAraNa karatA ati unata caityamAM sajana nAmanA maMtrIe aNimAdi samasta siddhione ApavAmAM kalpavRkSa samA zrIzaMkhezvara pArzvanAtha bhagavAnanI mUrtine sthApanA karI. te jANe pitAnA ghara AMgaNe sAkSAta kalpavRkSa vAvyuM hoya tevI zobhatI hatI. 39 niHsvAdivaizvaryamanApya jhaMjhU-purAto durjanazalyabhUmAn / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo0 40-41 ca punaH-kiyati kAle vyatIte sati durjanazalyanAmA bhUmAn rAjA yaccaitya yasya bhagavataH prAsAdamadhIkarat zilpibhiH kArayAmAsa / utprekSyate-devasa va suparvavimAnamiva / kiM kRtvA / yataH zrIzaGkhezvarapArzvanAthAt rUpa duSTarogApagamAtsarvAGgasubhagatAmApya labdhvA / utprekSyate-smAra smarasamvandhi rUpa saMprApya / punaH kiM kRtvA / anApya anAsAca / kutaH-jhaMjhupure jhaMjhUvADAkhyagrAme / yo'rkaH sAdhiSThAyakasUryapratimA tataH / prathama hi durjanazalyabhUmIpatiH sUryapura upaviSTaH / tatastadadhiSThAyakena prokta yat'tavAGgakuSThAdirogAmayo mayApanetuna zakyate / tatastvaM zaGkhezvarapArzvanAthapAzve prayAhi / sa eva tava sarvAGgINAnrogAnapaneSyati / ' tadanu zaGkhezvarapArzvanAthamArAdhya samyag rUpavAnAsIditi saMpradAyaH / ato jhaMjhU purasthabhAskarAtsamyak rUpana prAptam / kasmAdiva / niHsvAdiva / yathA daridrapuruSAdaizvarya nApyate / atra pUrvAcAryapraNItastutikAvyAni yathA-'apUpujattvAM vinaminamizca vaitADhayazaile vRpamezakAle / saudharmakalpe suranAyakena, tvauM pUjito bhUritara ca kAlam // 1 // ArAdhitastva samaya kiyanta, cAndre vimAne kila bhAnave'pi / padmAvatIdevatayA ca nAgA-dhipena devAvasare'ciMtastvam // 2 // yadA jarAsaMdhaprayuktavidyA-valena jAta svavala jarArtam / tadA mudA nemigirA murAriH, pAtAlatastvAM tapasA ninAya // 3 // tava prabhoH snAtrajalena sikta, rogaivimukta kaTaka vabhUva / saMsthApita tIrthamidaM tadAnI, zakhezvarAkhya yadupuGgavena // 4 // tathA kathaMcittava caityamatra, zrIkRSNarAjo racayAJcakAra / sa dvArakAstho'pi yathA bhavanta, nanAma nitya kila saprabhAvam // 5 // zrIvikramAnmanmathavANameru-mahezatulye samaye vyatIte / tvaM zreSThinA sajananAmakena, nivezitaH sarvasamRddhido'bhUH // 6 // jhaMjhupure sUryapuro'navApta, tvatto'dhigamyAgamanagarUem / acIkarad durjanazalyabhUpo, vimAnatulyaM tava deva caityam // 7 // " iti // sAtha tyArabAda keTaleka kALa gayA pachI durjanazalya nAmanA rAjAe je prabhunI ArAdhanA vaDe potAnA karegane dUra karI kAmadeva samAne sarvAga suMdara35 prApta karyuM. te rAjAe zrIzaMkhezvara pArzvanAthanuM devavimAna jevuM maMdira baMdhAvyuM. pahelAM te durjanazalyarAe jhIMjhupura (jhIMjhuvADA) nAmanA nagaramAM sUryadevanI pratimAnI ArAdhanA karI tyAre tenA adhiSThAyaka sUryadeve kahyuM ke "tArA kaDharoganA nivAraNa mATe huM asamartha chuM, tethI tuM zaMkhezvara pArzvanAtha pAse jA. te ja prabhudvArA tArA rogonuM nivAraNa thaze. tethI jema daridrapura pAsethI aizvarya prApta thaI zakatuM nathI tema sUryadeva pAsethI rU5nI prApti nahIM thavAthI durjanazalya rAjAe zrIzaMkhezvarajInI samyapha prakAre ArAdhanA dvArA rogone dUra karI, suMdaratA prApta karI, tethI potAnA upakArI zrI pArzvanAthabhagavAnanuM bhavya maMdira te rAjAe baMdhAvyuM tu. // 40 // padmAvatIprANapatiH prasUnA-zanIbhaviSNuzcaraNAravinde / tantanyate yanmahimAnamuk, sarojasaurabhyamivAhikAntaH // 41 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 sarga 1 zlo0 41-42-43] hIrasaubhAgyam __padmAvatyA vairoTayAparanAmadheyAyAH prANapatirbhartA dharaNoragendro yanmahimAnauM yasya zrIzaGkhezvarapArzvanAthasya mAhAtmyamurtyA dharitryAM tantanyate adyApi yAvadatizayena vistArayati / padmApatiH kiMbhUtaH / prasUna puSpa tadevAzanamAhAro yasya sa prasUnAzano bhRGgaH / 'bhojyauM tu puSpamadhunI' iti haimIvacanAt / sa bhaviSNurbhavanazIlaH / kasmin / arthAdyadbhagavatazcaraNAravinde pAdapadme / ka iva / ahikAnta iva / yathA ahikAnto vaayuH| 'vAto'hikAntapavamAnamarut' iti haimyAm / sarojasaurabhya kamalaparimala' kSitau tantanoti // zlekArtha pavana jema kamalanA vananI suvAsa phelAve che tema padmAvatI virudyA)nA svAmI evA dharaNendra paNa je zrIzaMkhezvara pArzvanAthanA mahimAne pRthvItalamAM atyaMta vistAra che. (tevA zaMkhezvara pArzvanAtha vijyavaMta varte che.) 41 yo dhvaMsate'STApi darAnnarANAM, vyAlAnvavAyAniva vainateyaH / zayezayAlUH punaraSTasiddhIH, praNemuSAM yaH kurute kRpAluH // 42 // yo bhagavAnnarANAmarthAdAtmAzritamAnavAnAM darAn manuSyAdutpannamihalokabhayam , siMhasarpAdyutpannaparalokabhayam , caurarAjAdyutpannAdAnabhayam , agnividyudAdyakasmAdbhayam , duHkAlajAtajIvikAbhayam , maraNabhayam , ayazobhayam , narakatiryaggatyAdiduHkhaja saMsArabhayametAnyaSTau / athavA mattebhamRgendradavAgnibhujaMgasaMgrAmasamudrarogacaurAbhidhAnAni mahAbhayAni vidhvaMsate nAzayati / ka iva / vainateya iva / yathA vainateyo'TasaMkhyAna vyAlAnAM sarpANAmanvavAyAn kulAni vAsukyanantatakSakakaMkolapadmamahApadmazaGkhakulIzazinAmAni vidhvaMsate / punaryaH kRpAlurdayAvAn praNemuSAM nijapAdAmbujayonamrIbhUtAnAM janAnAM laghimA vazitA IzitvaM prAkAmya mahimA aNimA yatra kAmAvasAyitva prAptirityaSTasaMkhyAkA aSTanAmnyo vA siddhayaH tAH zaye haste zayAlUH zayanazIlA hastasthitAH kurute saMpAdayati // sAtha sarpanAM vAsuki, ananta, takSaka, kakaeNla, pava, mahApA, zaMkha ane kulIzazi e nAmanA ATha kalonA jema garuDa nAza kare che; tema zrIzaMkhezvara bhagavAna manuSyanA-IhaleAkabhaya, parAkabhaya, AdAnabhaya, akasmAta, bhaya, AjIvikAbhaya, bharaNubhaya, apayazabhaya ane saMsArabhaya e ATha bhayane nAza kare che ane te dayALu paramAtmA bhaktajanone ladhimAM vazitA, izitA, prAkAmya, mahimA, aNimA, kAmAvasAyitva ane prApti e ATha siddhio Ape che. mArA UrjasvalatvaM kalayankalau yo, nidhirmahimnAM mahasAmivAMzuH / jAgarti zavezvarapArzvanAthaH, zreyaHpurIprasthitapAnthasArthaH // 43 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo0 43-44-45 yaH zrIzaGkhezvarapArzvanAtho jAgarti sphUrjati / kiM kurvan / kalau kalikAle'pi yuge UrjakhalatvaM sphUrtimattAM kalayan dhArayan / kiMbhUtaH / mahimnAM mAhAtmyAnAM prabhAghAnAM nidhirAzrayasthAnam / ka iva / aMzariva / yathA sUryo mahasAM tejasAM pratApAnAM vA nidhAnam / punaH kiMbhUtaH / zreyaH siddhireva purI nagarI tatra prasthitAzcalitA ye pAnthA bhavyAdhvagAsteSAM sArthaH // iti zrIzaddhezvarapArzvanAthaH // A kaliyugamAM paNa mahimAnA bhaMDAra zrIzaMkhezvara pArzvanAtha tejanA bhaMDAra evA sUryanI jema RtimattAne dhAraNa kare che. te jANe mukitanagara tarapha prayANa karI rahelA bhavyajInA sArthapati hoya tema zobhI rahyA che. jayAM tatrApi ca sphUrtimiyartyapUrvA, zrIsthambhane sthambhanapArzvadevaH / vyadhvaMsi dhanvantariNeva yena, kuSThopatApo'bhayadevasUreH // 44 // api ca-punaranyavarNanaprastAve tatra gurjaramaNDale zriyA lakSmyA yukta yatsthambhanaM sthambhatIrthapura tatra sthambhananAmA pArzvadevo'pUrvAmasAdhAraNI sphUrtimiyati gacchati / prApnotItyarthaH / yena zrIsthambhanapArzvadevena navAgIvRttividho'bhayadevasUreH kusstthoptaapH| arthAt zarIrAtkuSThanAmA upatApo rogaH / 'rogo rujA rugAtako0 Ama Amaya AkalyamupatApo gadaH samaH' iti haimyAm / vyadhvaMsi nirastaH / keneva / dhanvantariNeva / kavisamayAnusAreNa nArAyaNAsurasuramathitakSIrasamudrasamudbhUtacaturdazaratnamadhye dhanvantarinAma vaidyaratnasajAyata / yathA dhanvantariratnena dhanvantarinAmnA vaidyarAjena kuNThAdisarvarogo vidhvasyate // zlekArtha gurjaradezamAM AvelA lakSmIthI yukta evA staMbhanapura (khaMbhAta) nAmanA nagaramAM sthaMbhapArzvanAtha asAdhAraNa evI zobhAne dhAraNa kare che. je prabhu dvArA navAMgI TIkAkAra zrIabhayadevasUrine kaDhaga dUra karAyo hato. sura ane asura vaDe maMthana karAyelA kSIrasamudramAMthI prApta thayelA cauda ratna paikInA dhavaMtari nAmanA vaidyaratnavaDe jema kuSThAdi sarva rogone nAza karAya che tema A prabhunA snAtrajalavaDe sarva rogo nAza pAmecha. // 4 // svakSAratAM sUnukulaGkitAM ca, mATuM kramAmbhojarajo'mRtena / velAchalAdya jaladhirdvivela-mutkaNThito nantumivAbhyupaiti // 45 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 45-46] saubhAgyam 27 jaladhiH samudro dvivela dve vele vArau yatreti kriyAvizeSaNam / vAradvaya velAchalAdvArivRddhivyAjAt / utprekSyate - sthambhanapArzvadeva nantu namaskartumivAbhyupaiti abhimukha sameti / kiMbhUto jaladhiH / utkaNThitaH kaNThAdUrdhvamutkaNTha utkaNThatva N saMjAtamasyeti bhAvapradhAno nirdezaH / anyo'pyutkaNThita autsukyakalito jina nantumAyAti / kiM kartum / mArTumapanetum / kAm / svasyAtmanaH kSAratAM lavaNatAM drohantazakroddhatAM (?) ca / punaH sUnozcandramasaH / vidhoH (abdheH ) samutpannatvAt / kalaGkI gurudArAdhigamanAtparastrIlAmpaTApavAdo 'syAstIti kalaGkI tasya bhAvaH kalaGkitA tAm / 'kalaGko'GkApavAdayoH' ityane kArthaH / kena / kramAdarthAdbhagavatpAdAvevAmbhoje kamale tayo rajo reNustadevAmRta pIyUSa tena / 'tvapAdapaGkajarajo'mRtadigdhadehA' iti bhaktAmara stotre // iti zrIsthambhanapArzvanAthaH // zlAkA atyaMta utka MThita thaelA samudra-prabhunA caraNukamalanI jarUpI amRtavaDe peAtAnuM khArApaNuM ane peAtAnA putra caMdranI parIla paTa tarIkenI kalatitAne dUra karavA mATe velA (bharatI)nA Ana jANe be vakhata namaskAra karavA AvatA na heAya ? (purANu AdimAM kahevAyu` che ke caMdre bRhaspatinI patnI tArA sAthe gamana karyuM hatuM.) jA tIrthAni tIrthAdhipapAvitAni, parassahasrANyaparANyapIha | sphUrti parAM vibhrati pUrvadeze, jinezakalyANakazAlinIva ||46 || api punaH, iha deze (lADaNa?) pATaNacA rUpapramukhAni anyAnyaparANi parassahasrANi sahasrAtparANi sahasrazaH anekasahasrasaMkhyAni tIrthAni puNyasthAnAni parAM prakRSTAM sphUrti vibhrati kalayanti / kiN0| tIrthAdhipairjinendrairarthAt jinapratimAbhiH pAvitAni pAvanIkRtAni / pavitritAnItyarthaH / kasminniva / pUrvadeza iva / yathA pUrvadeze sahasrasaMkhyAkAni sphuranti / kiMbhUte pUrvadeze / jinezAstIrthaMkarAsteSAM kalyANakAni cyavanajanmadIkSAjJAnamokSagamanasthAnAni taiH zAlate zobhate ityevaMzIlastasmin // iti puNyasthAnAni // zleAkA jema pUrvadezanI bhUmi zrItIrthaMkara bhagavAnanA cyavana, janma dIkSA, jJAna ane mekSa e pAMca kalyANukAvaDe pavitratAne dhAraNa kare che tema A guradezamAM zrIjinezvarabhagavaMteAnI bhavya prAMtamAovaDe suzAlita evAM bIjA paNa pALu, cArUpa Adi hajArA tIsthAne atyaMta suMdaratAne dhANu karatA zAbhI rahyAM che. 46aa atha krIDAsthAnakAni - have krIDAsthAnAnuM varNana karatAM kahe che-- Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo0 47-48-49 navodayaM hIrakumAracandra, nirIkSituM kautukinI sametA / svayaM svayaMbhUtanayA kimepA, sarasvatI yatra vibhAti sindhuH // 47 // yatra deze sarasvatInAmA sindhurnadI vibhAti zobhate / utprekSyate-navo nUtano bhAvini bhUtopacArAdudayo yasya taM tathoktam / hIranAmA kumAreSu kumArANAM vA madhye candra iva dIpyamAnatvAt vividhanAdahAsavAgvilAsavizrANanAdibhirAlAdakattvAdvA kumAracandrasta nirIkSituM draSTuM kautuka vidyate yasyAH sA kautukinI kutUhalAkalitA / eSA kiM svayaMbhuvo dhAtustanayA putrI bhAratI svayamAtmanA nadIrUpeNetyarthaH / 'brahmaputrI sarasvatI nadI' iti haimIvacanAt / sametA samAgateva / anyApi vazA kautukAnnavodaya candra prekSitu sameti // zlokAI jANe bhaviSyamAM udaya pAmanAra kumArAmAM caMdra samAna hIra nAmanA kumArane jovA mATe kautukavALI evI brahmAnI putrI sarasvatI ja jANe svayaM nadIrUpe AvI hoya tema A gurjara dezamAM sarasvatI nAmanI nadI zebhI rahI che. javA kapolapAlImRganAbhipatra-latAGkitaizca dvijacandrikAkaiH / krIDanmRgAkSIvadanairvabhau yA, sahasracandreva viraJciputrI // 48|| yA viraJciputrI sarasvatI sarit krIDantyo jalavilAsa sRjantyo yA mRgAkSyaH sAraGganayanAstaruNyastAsAM vadanairmukhaiH sahasracandreva dazazatamRgAkeva vabhau bhAti sma / kiMbhUtairvadanaiH / kapolapAlISu gaNDasthaleSu / pAlIzabdo dIrgho'pyasti / 'kapolapAlI janitAnuvimvayoH' iti naiSadhe / yA mRganAbheH kastUrikAyAH papralatAH patravallayaH tAbhirahitaiH kalitaiH / punaH kiNbhuutaiH| dvijAnAM dantAnAM candrikA jyotsnA / kaantirityrthH| tA ake kroDe yeSAM taiH / 'dazanacandrikayA vyavabhAsitam' iti raghuvaMze // te sarasvatI nadI, jalakrIDA karatI evI strIonAM mukho vaDe jANe hajAracaMdravALI naheya? jeno kapola bhAga kastarInI patrAvalithI surakSita che ane jene madhyabhAga dAMtanI kAMtithI dedIpamAna che evAM vadana (mukho vaDe jANe sahastra caMdA banI gaI hoya tevI bhAse che. ja8 yUno riraMsopagatAnsakAntAn , haMsasvanaiH svAgatamuccarantI / taraGgahastasthitapaGkajairyA, vizrANayAmAsa kimarthamAn // 49 / / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 sarga 1 zlo0 49-50-51-52] hIrasaubhAgyam ___ yA sarasvatI nadI yUnastaruNAn / taraGgAH svakallolA eva hastAsteSu sthitaiH paGkajaiH kamalaiH kRtvA / kim / utprekSyate-argha pUjAvidhim / 'arghaH pUjAvidhau mUlye dravye' ityanekArthaH / vizrANayAmAsa / 'datte dadAti vizrANayati prayacchati ca' iti kriyAkalApe / pradatte sma / yA kiM kurvatI / uccarantI kthyntii| pRcchantItyarthaH / utprekSyateuccarantIva / garbhitotprekSA / kim / svAgata sukhenAgataM kuzalaprazna vA / kaiH / haMsasvanairmagalarAvaiH / kAnprati / yUnastaruNAn / kiMbhUtAn / riraMsayA jalakrIDAM kartumicchayA upagatAn svasmin vipaye samAgatAn / punaH kiMbhUtAn / sakAntAn saha kAntAbhirvartante ye priyAyuktAn / punaH kiMbhUtAn / aAn pUjAyogyAn // priyAo sahita jalakrIDA karavAnI icchAthI AvelA pUjAgya yuvAnanuM taraMgarUpI hAthamAM rahelAM kamala vaDe ane svAgatam" evA maMgala svare svAgata karatI sarasvatI jANe pUjAvidhine arpaNa karatI hoya tema zobhe che. 49 vidhodhiyAmandamarandalIna-zilImukhonmIlitapuNDarIkam / vIkSyAbhito yatra cakorikAbhi-rabhrAmi pIyUSarasAbhikAbhiH // 50 // yatra sarasvatyAM sariti amandamarandArtha pracuramakarandapAnakRte lInA antanilIya sthitAH zilImukhA bhramarAH yatra evaMvidham / tathA-unmIlita vikasita puNDarIka sitAmbhoja vIkSya vilokya pIyUSasyAmRtasya raso niHsyandastasyAbhikAbhiH kAmayizrIbhiH / 'kAmukaH kamitA kamro'nukaH kAmayitAbhikaH' iti haimyAm / cakorikAbhijyotsnApriyajAyAbhirvidhordhiyA candrabuddhayA abhitaH samantAdabhrAmi bhrAmyate sma / cakorikAnAmamRtapAnamane vakSyate // iti sarasvatI // je sarasvatI nadImAM rasapAna karavAmAM atyaMta lIna thayelA bhamarAo che jemAM evAM vikasita zveta kamalene joIne "A caMdra che evI buddhithI amRtarasanI IcchAvALI cakerIo e kamalanI cAre bAju ghumatI hatI. (corIne amRtapAna abhISTa che, te AgaLa kahevAze.) 50 muktAlatAGkeva nijopakaNTha-zreNIbhavallakSmaNapakSilakSaiH / zijAnamaJjIravatIya kUlAnukUla-kUjatkalahaMsikAbhiH // 51 // zilImukhAzlepisaroruheva, sanetravaktrazriyamAzrayantI / rathAGganAmadvitayena tuGga-pInastanadvandvamivodvahantI // 52 // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo0 51-52-53 romAvalI zaivalavallarIbhi-rivAdadhAnApi ca yatra deze / svakelilolAnvaravarNinIva, yuvabajAnsAbhramatI tanoti // 53 // tribhirvizepakam / / api ca punaH-yatra deze sAbhramatI nAma nadI varavarNinIva pradhAnastrIva yuvavrajAMstaruNagaNAn svasyAtmani viSaye keliSu jalakrIDAsu kAmakelivilAseSu vA lolAMzcapalAnatyutsukAMstanoti / karotItyarthaH / kiMbhUtA sAbhramatI / nijasyAtmanaH svakIyasya vopakaNThe samIpe taTapAveM / 'kAMThA' iti lokaprasiddhayA / zreNIbhavatAM paktayA vitiSThamAnAnAM lakSmaNapakSiNAM sArasavihaMgamAnAm / 'sArasastu lakSmaNaH syAt ' iti haimyaam| lakSaiH muktAlatAGkeva muktAphalahAro'ke / 'pUrvabhAge upastho'GkaH' iti haimyAm / kaTerUcaM pUrvakAyaH / kaNThAdipu yasyAH / athavA aGko bhUSA yasyAstAdRzIva / 'aGko bhUpArUpakalakSmasu' ityanekArthaH / punaH kiNbhuutaa| kUle taTe'nukUla karNayoramRtAyamAna kUjantIbhiH zabdAyamAnAbhiH kalahaMsikAbhiH kRtvA ziJjAnamaJjIravatIvaraNabha(jha)Niti nikkaNAyamAnanUpuramaNDiteva / punaH kiMbhUtA / saha netreNa nayanena vartate yattatsanetraM yadvaktraM tasya zriya lakSmImAzrayantIvetyutprekSyate / kena / zilImukha bhramaramAzliSatyAliGgatItyevaMzIla yatsaroruTra padma tena / 'tajalAtsarasaH paGkAt parai ruTrahajanmajaiH' iti haimyAm / punarusprekSyate-udvahantIva dadhatIva / kim / tujhgamucca pIna puSTa yatstanadvandva kucayugma tt| kena / rathAGganAmnozcakravAkayodvitayena yugalena / punarutprekSyate-AdadhAnA A ISatkalayantIva / kAm / romAvalI lomalekhAm / kaabhiH| zaivalavallarIbhiH zevAlamaJjarIbhiH / 'caJcucyutA zaivalamaJjarIva' iti kumArasaMbhave / strINAM prAyo lomalekhA svalpaiva prshsyte| 'bahulomA daridrA syAt ' iti kumArasaMbhave / strINAmure romarAjI varNyamAnA dRzyate / tathA- ghaNapabvayaromarAyavaNagahaNa' iti / tathA-'vayasI zizutA taduttare, sudRzI svAbhividhi vidhitsunI / vidhinApi na lomalekhayA, kRtasImnI pravibhajya rajyataH // ' iti naipadhe'pi / tathA-'varavaNinyapyuktavizeSaNaviziSTaiva syAt ' iti / / iti sAbhramatI // blekArtha gurjaradezamAM sAbaramatI nadI zreSTha ane suMdara strInI jema jaladI karavAmAM strIpakSe kAmakrIDA karavAmAM) utsuka evA yuvAna puruSone jANe AmaMtraNa karatI hoya tema zobhI rahI che. pitAnA kinAre paMktirUpe rahelA lAkho sArasa pakSIo vaDe jANe motInA hArathI suzobhita na hoya? taTane anakala ane karNapriya evA zabdone karatI kalahaMsikAo vaDe jANe jhAMjharano jhaNakAravALI na hoya? temaja bhramarathI AliMgita evA kamala vaDe jANe netrasahita mukhanI zobhAne dhAraNa karatI na hoya ? ane cakravAranAM yugalavaDe jANe uMcA ane puSTa evA be stana dhAraNa karatI na hoya ? Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 54-55 ] saubhAgyam 31 (jenA kaMTha muktAhArathI suzobhita che, jenA pagamAM jhAMjharaneA jhaNakAra che, jenuM mukhakamala netra uparanI zyAma bhramara vaDe zAI rahyuM che. uMcA ane puSTa stanane dhAraNa karanArI ane alpa evI rAmarAjIthI suzAlita evI suMdara strInI jema sAbaramatI ze|bhI rahI che.) pAparApA yatronnamadvAridavarmitAGgA-staDillatopAttanizAtazastrAH / AkhaNDalena dviSateva roSAd, yoddhuM vyavasyanti vilAsazailAH ||54 || yatra deze kutrApyekasminpArzve ilAdurgapurasavezapradeze vilAsazailAH krIDAparvatA roSAt svavaMzyalakSapakSacchedodbhUtAtkopAd dviSatA vairiNA AkhaNDalena zakreNa sAka' yoddhuM saMgrAma kartu vyavasyanti pragalbhante prayatante iva / kiMbhUtAH zailAH / unnamanta utprava lyena jalabhareNa namrIbhavanto vAridA meghAstairvamita varma saMnAhaH sa saMjAto'sminniti varmita saMnAhAnAM tu jAtyalohatvena zyAmatvAt / dhano'pi zyAmastata ekavarNatvena tadupamAnamiti / punaH kiMbhUtAH / taDillatA vidyudvitAnAnyeva upAttAni gRhItAni zANottejitAni zastrANi praharaNAniH yai / vidyutA nikaSa nirmalIkRtAnAM sAMyugInAnAM zastrANAM jhagabbhiti dIptitvAttulyatA / tathA -karavAlaM ulAlai karISI jhavajhava jhavUkara jisI vIja' iti pUrvAcAryakRtajIrApallIpArzvanAthaprAkRtastotre saMgrAmAdhikAre // zlAkA vaLI je guradezamAM IlAdu (iDara) pAsenA pradezamAM unnata evA merUpa kavacathI yukata zarIravALA ane vijaLIrUpa tIkSNa zastrane dhAraNa karanArA krIDApA (peAtAnA vaMzanA patAnI pAMkhA indre chedI nAMkhI heAvAthI) rASathI zatrunI jema IndranI sAthe yuddha karavA mATe jANe prayatna karatA na heAya ? (tema krIDA parvatA ze|bhI rahyA che.) 554aaaa iyattatyAnantamapi pramAtu, pragalbhamAnA iva kautukena / zailAH kRtavyomavahAvagAhA, jagAhire nirjararAjamArgam ||55 // kApi yatra deze zailAH parvatA nirjarANAM rAjA nirjararAjaH zakrastasya mArga panthAnametAvatA gagana N yathA surANAM mArgastathA surendrasyApi mArgaH / 'yenAmunA bahuvigADhasurezvarAdhva -' ityAdi naiSadhe / jagAhire avagAhante sma / vyApnuvanti smetyarthaH / kiMbhUtAH zailAH / kRto nirmito'tyunnatatayA vyomavahAyAmAkAzagaGgAyAmavagAho jale pravezo yaiste ivetyutprekSyate / kautukena kutUhalena / anantamapi pArarahitamapi nirjaranabha iyattayA patAvatpramANatvena pramAtu pramANaviSayIkartuM pragalbhamAnA udyamaM kurvANA iva / kautukino hi nirvicAramatyautsukyAdyatra tatrApyutsahate || Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 hIrasaubhAgyam sarga 1 zlo.55-56-57 zlekArtha je gurjaradezamAM koI sthAne, parvate AkAzagaMgAmAM praveza karIne IndranA mArgamAM ubhA che. (arthAta AkAza Indrano mArga che, te mArgamAM jaIne A gurjaradezanA parvata ubhA che.) anaMta evA AkAzanuM pramANa ATaluMja che Ama jANe kautukathI AkAzanuM mApa karavAne mATe udAma karatA hoya tema jaNAya che. papA savAhinIkAH smitanUta(tna)cUtacchatrA jharamnijhararomagucchAH / anihanuvAnA dharaNIdharatvamivAtmanAM yatra babhugirIndrAH // 56 // yatra deze kutrApi pradeze girIndrAstuGgazailA babhurvabhAsire ivetyutprekSyate / AtmanAM sveSAM dharaNIdharatvaM bhUbhRdbhAva giritva rAjatAM cetyrthH| anilavAnAH prakaTIkurvANA iv| 'sphuTa ca labdhvAmarayugmacihnaranihvavAna nijavAjirAjatAm ' iti naiSadhe / kiMbhUtA girIndrAH / saha vAhinIbhinaMdIbhiH senAbhizca vartante ye / atra samAsAntaH kaH / punaH kiMbhUtAH / smitA vikasitA maJjarIpiJjarIkRtAstathA nUtA(nA)navInA ye cUtAH sahakArAsta eva chatrANi AtapatrANi yeSAm / punaH kiMbhUtA / jharanto vahanto ye nirjharAsta eva romagucchAzcAmarANi yeSAm / rAjAno'pi chatracAmarasenAsaMyutAH syuH // roja je gujarAtanA keI kAcha pradezamAM uMcA parvate jANe potAnI jAtane jagatamAM rAjArUpe pragaTa karatA hoya tema zobhe che. rAjA jema chatra, cAmara ane senAthI yukta hoya che tema A parvata paNa nadIo rU5 enAthI, vikasvara navIna AmrarU5 chatrothI ane vahetAM jharaNAMorUpI cAmarothI yukata zobhI rahyA che. padA vidyunmaNIbhUSaNabhUSyamANA, miladvalAkAghanapuSpanaddhA / / kAdambinI baddhazikhAnupaGgA, yadgotralakSmyAH kabarIva reje // 57 / / yatra deze zailopari kAdambinI meghamAlA reje / prAyo meghA girau bhavantyeveti 'giro varSanti vAridaH' iti sUkte'pi / bhAti sma / utprekSyate yadgotrANAM gurjarabhUdharANAM lakSmyAH zriyaH kavarI veNIva / ki bhUtA kAdambinI kabarI ca / baddho racitaH zikhAyAmadhityakAyAM zRGgAne mastakopari vA anuSaGgaH prasaGgo yayA sA / punaH kiMbhUtA / vidyudeva vidyotamAnAni vA / 'vidyunmaNimekhalAlaMkAradhAriNyaH' iti campUkathAyAm / vidyotamAnaratnakAJcI' iti taTTippanake / maNInAM bhUSaNAnyabharaNAni tairbhUpyamANA alaMkriyamANA / punaH kiM bhUtA / milantIbhiH saGga kurvantIbhirvalAkAbhirvakakAntAbhiH / tathA ghanapuSpairja lairnaddhA yuktA / 'kSIra puSkarameghapuSpakamalAnyApaH payaHpAthasI' iti haimyAm / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 57-58-59] hIrasaubhAgyam dvayarthatvAt ghanapuSpamiti pakSe miladvalAkAtulyaiH zubhratvAd dhanaiH sAndraiH puSpaiH kusumairnaddhA gumphitA // zlekArtha parvata upara je meghamAlA (meghanI zreNI) zobhe che, te jANe parvatAno.lakSmIrUpI strIno aMboDo hoya (vaNI hoya) tema zobhe che. je veNIno dora zikharanA agrabhAga upara baMdhAya che, je veha vidyuta (vIjaLI) rUpI maNIonAM AbhUSaNothI zobhe che ane je veNI ekaThA thayelA bagalArUpI thata puSpothI guMthAyelI che evI veNI jevI meghamALA zame che. paNa nityAtivAhAdvigatAvalambe-'mbare'mbaradvIpavatI vikhinnA / prottuGgayadbhUdharanirjharANAM, nibhena bhUbhAgamivAbhyupaiti // 58 / / ambaradvIpavatI gaganApagA AkAzagaGgA bhUbhAga pRthvIdezamabhi lakSIkRtyAbhyupaiti avatarati / pRthivyAmavataratItyarthaH / utprekSyate-prottuGgA abhra lihA ye bhUdharA gurjaragirayasteSAM nirjharANAM nibhena kapaTeneva bhUbhAgamabhyupatIti zeSaH / kiMbhUtA ambaradvIpavatI / vikhinnA prAptakhedeva / kasmAt / nityAtivAhAnnirantarAtizayena vahanAt / kva / ambare AkAze / kiMbhUte ambare / vigatAvalambe sarvathApi sarvatrApyapagata Azrayo yasmAdyasya vA // iti kelizailAH // zlekArtha nirAlaMbana AkAzamAM niraMtara vahevAthI thAkI gayelI AkAzagaMgA uMcA parvatanAM jharaNAMonA bahAne pRthvI upara jANe nIce utaratI hoya tema lAge che. 58 kaidAryamujjRmbhitazAli yasmin , vihaMgavRndairvyarucaccaradbhiH / mahIndirAyA maNigumphagarbho, nIlIvinIlaH kimaya nicolaH // 59 / / yasmin deze / kvacidapItyadhyAhAryam / kvApi pradeze ujjRmbhitA niryadaGkurAH zAlayaH kalamAdyA yatra tattathoktam / kaidArya kedaarsmuuhH| caradbhirbhakSayadbhizcUrNi kartumitastato vicaradbhirvA vihaMgavRndaiH khagaNairvyarucad bhAti sma / kimutprekSyate-mahIndirAyA bhUmilakSmyA maNInAM vividharatnAnAM gumpho racanA garne madhye yasya / tathA nIlI / loke 'gulI' iti prasiddhA / tadvannIlo haritavarNo nicolaH / asauM kaJcuka iva // sAtha (je dezanA keI kaI pradezamAM) jemAM zAli Adi aMkura utpanna thayA che evA kathArAonA samUha, pRthvIrUpI lakSmIne vividha prakAranA ratnonI racanAothI yukata ane "gaLI'nA jevA nIlavarNane jANe kaMcuka hoya tema zobhe che. palA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 hIrasaubhAgyam kaidArikaM kApi samaJjarIka - zAli vyalAsInnada saMnidhAne / romAvalI nAbhivibhAsimadhya - deze kimeSA viSayendirAyAH ||60 // [ sarga 1 zlo0 60 - 61-62 yatra kApi kasminnapi pradeze samaJjarIkAH kalikAkalitAH zAlayo yatra tattathokta kaidArika' kedAravAroM nadasaMnidhAne draha (hRda ) saMnidhAne vyalAsIdvilasati sma / kimutprekSyate - viSayendirAyAH dezazriyAH nAbhinA tundakUpikayA / nAbhizabdaH puMstriyoH / vibhAsini zobhanazIle madhyadeze udare / eSA pratyakSalakSA romAvalI lomalekheva // zleAkA koi kA pradezamAM sarAvara pAse majarIethI sahita evA kayArAo dezarUpI lakSmInI nAbhithI suzaeNAbhita evA udara upara rahelI zAbhe che. unA kayArAe zeAlatA hatA, te sAkSAta rAmarAjI heAya tema uttAlatA karatAlikAbhiH sRjanti gItIriha zAligopyaH / zriyA samagrAnvipayAnvijitya, kIrtIH sthitAnAmiha gurjarANAm ||61|| iha gurjaradeze uttAlatAlamuttAlAstvaritavAdinastAlA yatraiva yathA syAttatheti kriyAvizeSaNam / karatAlikAbhirhastatAlAhatidhvanitaiH / zAlInAM kamalakSetrANAM gopyo rakSikA gItIrmadhuradhvanitAlAlApagAnAni sRjanti kurvanti / ivotprekSyate - zriyA sarvAtizAyilakSmyA samagrAn bhUmImaNDalavartisamastAn viSayAn maNDalAn vijitya sthitAnAmekasthAnasthAyukAnAM gurjarANAM gUrjaranAmadezAnAm / dezAnAmagre bahutvameva vAcyam / kIrtIrya - zAMtIva gAyanti // iti kedArAH // zleAkA jANe peAtAnI sarvAdhika lakSmIvaDe. bhUmaMDalanA samasta dezAne jItIne rahelA evA eka gurjaradezanI kIrtine ja jANe gAtI hoya tevI A gurjaradezamAM zAli Adi kSetronI rakSikAe (kheDuta strIo) tAlabaddha avAje hAthathI tAlIe pADatI madhura svare garabA gAya che. 5615 kutrApi damyairanugamyamAnAH, saridvarAyAH sakhitAM dadhAnAH / yadgocare droNadudhAzcaranti, mUrtA H samAjJA iva maNDalasya // 62 // kutrApi kasminnapi sthAne kvacana gurjaradezapradeze yasya dezasya gocare gavAM caraNasthAne / droNaparimANaM dugdhamAsAmiti droNadughA gAvazcaranti / 'cara gatibhakSaNayoH' aya' prayogaH / tRNAdi bhakSayanti / gAvaH kiM kriyamANAH / damyairvatsatarairanugamyamAnAH / svaprauDhavatsasahitA ityarthaH / punaH kiM kurvANAH / saridvarAyA gaGgAyA sakhitAM zvaityAtsA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 62-63-64] hIrasaubhAgyam dRzya dadhAnA bibhratyaH / ivotprekSyate-maNDalasya gurjaradezasya mUrtAH zarIrasaMyuktAH samAjJAH kIrtaya iva // blekArtha A dezanA keI kaI pradezanAM gocara (gAyane caravAnA) sthAnamAM droNapramANu dUdhane ApavAvALI, (paNuM dUdha ApanArI) potapotAnAM vAcharaDAo vaDe anusarAtI, atita hovAthI gaMgAnadInI sAthe sakhIpaNAne (sAdasyatAne) dhAraNa karatI, A gurjaradezanI mUrtimAna kIrti hoya tevI aneka gAmo care che. dara gAvaH kacid bhAnti sudhAmudhAkRt , payaH sravantyaH pravibhAvya vatsAn / yadIrghyayA niSThitanAkabhAgyai-rivAvatIrNA bhuvi devagAvaH // 63 / / kvacit pradeze gAvo dhenavo bhAnti / ki kurvatyaH / sudhAM pIyUSa mudhA svamAdhuryAtizayAnniSphalAM karoti tAdRza payo dugdha sravantyaH / ki kRtvA / vatsAMstarNakAnAtmanIyavatsarUpANi pravibhAvya dRSTvA / ivotprekSyate yadIrghyayA gurjaradezena samamarUpayA / IyodbhUtapApeneti zeSaH / niSThitaiH samagrabhuktyA atiduritodayena vA kSINairnAkasya svloksy bhAgyaiH puNyaiH bhuvi kSoNyAmuAmavatIrNAH samAgatA devagAvaH kAmadhenava iva // lokArtha ke pradezamAM potAnAM vAcharaDAone joIne, atizaya madhuratAthI amRtarasane paNa niSphaLa banAvatA evA prakAranA dUdhane strAva karatI te gAya, gurjaradezanI sAthe IrSyA karavAthI utpanna thayelA pApathI svargalokanuM bhAgya kSINa thavAthI, pRthvI upara utarI AvelI jANe kAmadhenuM hoya tema zobhe che. 63 brahmANDamANDoparibhittibhAga-prottAnayAnodbhavadartibhAjaH / sAta carantyaH kimupetya dhAtryAM, svardhenavo yatra vibhAnti gAvaH // 64 / / yatra deze gAvo bhAnti / kimutprekSyate-brahmANDabhANDasya bhuvanagolakasyoparitanabhittibhAge UrdhvakuDyapradeze prottAnayAnamambupratibimbavadUrdhvapAdamadhovapurevaMvidhaM yad gamana tenodbhavantI prAdurbhavantImati pIDAm / 'pIDA bAdhAtirAmIlam ' iti haimyAm / cintAM vA bhajantIti tAdRzaH satyaH dhAtryAM bhUmau upetyAgatya sAtauM sukhaM yathA syAttathA carantyaH svairaM gacchantyaH / athavA / svecchayA tRNAdyAharantyaH / 'cara gatibhakSaNayoH' iti dhAtorgamanabhakSaNArthatvAt / svardhenavaH kAmagavya iva / prottAnayAna naiSadhe yathA- vaidarbhIkelizome, marakatazikharAdujjhitairaMzudarbhe / brahmANDAghAtabhagna-syadajamadatayA hIdhRtAvAimu. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo0 64-65-66 khatvaiH / kasyA nottAnagAyA divi surasurame-rAsyadeze gatAga-ryadgogrAsapradAnavratasukRtamavi-zrAntamujjRmbhate sma // ' iti godhenavaH // sAtha (gurjaradezamAM gAyo zobhe che) brahmAMDanA goLA uparanI bhIMta para uMcA page ane nIcA mastake cAlavAnuM hovAthI udvegavALI thayelI svargalokanI gAye jANe bhUmi upara AvIne sukhapUrvaka caratI hoya evI A gurjaradezanI gAyo zobhe che. brahmAMDanA gaLAne pANInI jema svaccha kalpIne temAM pratibiMbanI kalpanA karI che.) 64 yasmiMzca rAjarSiyazomaranda-vRndAravindaiH puTabhedanAntaH / dvAtriMzatA zrIRSabhAdisArva-caityairvilese dazanairivAsye // 65 // yasmindeze ca punaH puTabhedanAntaH / aNahillapATakanAmapattanamadhye / kica sAmAnyato'pi puTabhedanazabdena nagaramucyate / naiSadhe yathA kuNDinapuram-'dvIpAntarebhyaH puTabhedana tatkSaNAdavApe surabhUmibhUpaiH' iti / vizeSastu 'pattana ratnayonistatpattana puTabhedanam ' / dvAtriMzatA dvAtriMzatsaMkhyAkaiH zriyA yuktAnAm RSabhAdInAM sArvAnAM jinAnAM caityairdantapaGktayeva ekayaiva zreNyA sthApitai H ekasminneva prAsAde / dvAtriMzatprAsAdA dantadvAtriMzikAvihAraH / taitriMzadvihArairvilese zuzubhe / kaiH|raajrsseH kumArabhUpAlasya yazAMsi kIrtayastAnyeva marandAnAM makarandAnAM vRndAni paTalAni teSAmaravindAni kamalAni taiH / kaiH kasminniva / dazanairAsya iva / yathA vaktre dantairvilasyate // sAtha gurjaradezamAM Avela aNahilapura pATaNa nAmanA nagaramAM rAjarSikumArapALa mahArAjAnA yazarUpI rasathI bharapUra jANe kamalo hAya! tevA RSabhadeva Adi tIrthakara bhagavaMtonAM ekaja zreNimAM rahelAM batrIza maMdirane "dattAtrizikA' nAmane vihAra (maMdira) jema batrIza dAMta vaDe mukha zobhe che tema zobhI rahyo che. pA zrIstambhatIrtha puTabhedana ca, yatrobhayatra sphurataH pure dve / ahammadAvAdapurAnanAyAH, kiM kuNDale gUrjaradezalakSmyAH // 66 / / yatra deze ubhayatra dvayoH pArzvayoH dve pure nagare vibhAtaH zobhate / dve ke ? / eka zriyA jaladhinandanayA yukta stambhatIrthaca puTabhedana vRhatpattanam / ivotprekSate-ahammadAbAdapura sAMpratInasamaye rAjadhAnI rAjanagaramevAnana vadana yasyAstAdRzyA gUrjaradezalakSmyA dve kuNDale karNAbharaNe iva // . .. vapanAdatIza mAtA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D sarga 1 zlo0 66-67] hIrasaubhAgyam zlokArtha lakSmIyukata evuM eka staMbhanapura ane bIjuM aNahilapura pATaNa e be nagaro gurjara dezarUpI lakSmInA mukhya samAna amadAvAda (rAjanagara)nA jANe be kuMDale hoya tema te dezanI baMne bAju be nagaro zobhe che. 66 vibhUtibhAkAlabhidaGkadurgaH, krIDatkumAraH sakalAdharazca / ahInabhUSaH savRSaH suparva-sarasvatIbhRd bhavavaddhabhau yH||67|| yo dezo bhavavadIzvara iva babhau bhAti sma / kiMbhUto dezo bhavazca / viziSTAM bhUti lakSmI vibhUti saMpada vA bhasma ca bhajatIti / 'bhUtistu bhasmani mAMsapAkavizeSe ca saMpadutpAdayorapi' itynekaarthH| punaH kiMbhUtaH / kAlaM kalikAla sarvadApi sarvasukhAnubhavanatvAdyamanmaNDale kaliyugasya pravezamAtramapi nAstIti / tathA-daitya kAlanAmAna bhinattIti kAlabhit / punaH kiMbhUtaH / aGke koDe durgAH koTTAH pArvatI ca yasya so'GkadurgaH / punaH kiMbhUtaH / krIDanto vividhabAlAvasthocitakeliparAyaNA ramamANAH kumArA bAlakAH / tathA krIDan vAlavayoyogyAM yauvanasamayayogyAM vA krIDAM vilAsaM kurvankumAraH svAmikArtiko yasya yatra vA sa krIDatkumAraH / pUrva hi tArakAsurAbhibhUtAH puraMdarapramukhAH sarve surA vidhAtuH pAveM gatvA khadevIratnamaJjUSAgrahaNasuradrumonmUlanAdikamAtmaparAbhava nivedayAmAsuH / tadanu brahmaNoktam-'prAganena dustapastaptvA mAmatiprasanna praNIya saptavAsarazizu muktvA paraH kazcitsuro naro vA mAM hantuM na zaknuyAditi matto vara jagrAha / tataH svayamuptaviSavRkSo'pi svenaiva chettumasAMpratam / tasmAnmamaivAya hantumanucitaH / tato yadA IzvaraH pArvatI pariNeSyati tatsutaH saptame dine yuSmAkaM senAnItvamaGgIkRtya tAraka hnissyti'| tato muditA devaaH| svasthAnamAgatya kaamHpressitH| sa zaMbhunA bhasmIkRtaH / tato gaurItapasA prIta IzvaraH(tAM)pariNinAya / tatputraH svAmikAtiko jAtaH-iti kumArasaMbhave / punaH kiM bhuutH| kalAzcatuHSaSTisaptatizca dharantIti tAdRzaiH strIpuruSaiH saha vartate yaH / pakSe kalA SoDazAMzaH SoDaza kalA bibhartIti tAdRzena zazinA saha vartate yaH punaH ki bhUtaH / ahInAM saMpUrNAm / tathA ahInAM sarpANAminaH svAmI tena bhUSA zobhA yasya / punaH kiMbhUtaH / vRSeNa dharmeNa vRSabhena vartate yaH / punaH kiMbhUtaH / suzobhanAni parvANyakSata(ya)tRtIyAdIni sarasvatI nAmnI nadI surasarita vA bibhartIti // gurjaradezane bhagavAna zaMkaranI upamA ApavAmAM AvI che gurjaradeza bhagavAna zaMkaranI jema zAmeche. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 hIrapaumANa [ sane 2 - 67-68 (1) zaMkara vibhUtivALA che. arthAta zarIre bhasma lagAvelI che. gurjaradeza paNa vibhUti vALo che. arthAta saMpattivALe che. (zaMkara pakSe "vibhUti'no artha bhasma, dezapakSe vibhUtino artha vaibhava.) (2) zaMkara kAlabhita che. "kALa' nAmanA daityane nAza karanAra che. gurjaradeza kalikAlane nAza karanAra che ! arthAta sarvakALe sarva prakAranAM sukha A dezamAM anubhavAtAM hovAthI kaliyugano pravezamAtra nathI.. (3) zaMkaranA kheALAmAM pArvatI che. (durgA eTale pArvatI) gurjaradezanA khoLAmAM durgo (killAo) che. (zaMkara pakSe "durgAne artha pArvatI. dezapakSe durgAno artha keTa-killA) (4) zaMkaranI pAse svAmikAtikakumAra krIDA kare che. gurjaradezamAM bAlyAvasthAne ucita vividha krIDA karatA bALake rame che. (kArtikasvAmInI vArtA "kumArasaMbhava'mAM juo) zaMkara soLa kaLAne dhAraNa karanAra caMdra sahita che. gurjaradeza cosaThakaLAyukata strIo ane bahetarakaLAyukta puruSo sahita che. (6) zaMkara sanI bhAvALA che. gurjaradeza saMpUrNa bhAyukata che. (zaMkarapakSe aMdara ne artha sarpa, dezapakSe "adInane artha saMpUrNa.) (7) zaMkara vRSabha sAthe che. gurjaradeza dharmayukata che. (zaMkarapakSe "zUno artha vRSabha ane dezapakSe "nRpane artha dharma.) (8) zaMkara suMdara surasaritAvALA che. gurjaradeza akSayatRtIyAdi parve ane sarasvatI nadI vALo che. A prakAre IzvaranI upamAothI yukata gurjaradeza bhUmaMDalamAM zobhI rahyo che 6 yatraikadeze vapuSIva vaktraH, zrIdhAnadhArAbhidhamaNDalo'sti / svarlokajaitraivibhavairiva svai-radhaHkRto yena bhujaMgalokaH // 68 // ta(ya)tra gurjaradeze ekadeze ekasmin bhUbhAge sa prasiddho dhAnadhArAbhidhamaNDalo'sti / ka iva / vaktra iva / yathA vapuSi zarIre ekadeze mukhmsti| vaktrazabdaH punapuMsakaliGgayoH / yena dhAnadhAradezena svloksy jaitrairjayanazIlaiH svaivibhavaiH svazriyAmatizayaibhujaMgaloko nAgaloko valivezma adhAkRto hInIkRtastiraskRtaH svAdho vihitaH // iti dezavarNanam // zlekArtha jema zarIranA eka bhAgamAM mukha che tema gurjaradezanA eka bhAgamAM dhAnadhAra nAmano pradeza jalo che. je deze svargalokanI lakSmIne parAbhava karanArA evA pitAnA vaibhavavaDe nAgalakane paNa zala tiraskAra karyo na hoya? arthAta vaibhavazAlI e dhAnadhAra nAmano pradeza zobhI rahyo che.68 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 69-70] saubhAgyam atha prhlaadnpurvrnnnaavsrHhave prazrlAdanapura (pAlanapura)nuM varNana karavAmAM Ave che-- savADave zrIpuruSottamAGgake, nAthe nadInAmiva tatra deze prAdanaM nAma puraM cakAsti, puraH praticchanda ivAdrisyoH ||69 || 39 / tatra - gurjara - prahlAdana' nAma pura nagara cakAsti dIpyate / kutra / deze / kiMbhUte maNDalasyaikapArzvavartini / dhArAdharAkhyamaNDale / utprekSyate - nadInAM nAthe iva samudre / kiMbhUte deze samudre ca / saha vADavairviprairvADavena vADavAnalena ca vartate yaH sa savADavastasmin / punaH kiMbhUte / zriyA vividhavibhavena zobhayA vA yuktAH puruSottamAH prakRSTanarA vyavahAripramukhAH, lakSmIkRSNau ca aGke utsaGge madhye yasya sa zrIpuruSottamAGkastasmin / puramutprekSyate - adridasyorindrasya puro nagaryA amarAvatyAH praticchandaH prativimbamiva / samudrajale prativimvamucitameva // leAkA gurjaradezamAM AvelA dhAnadhAra' nAmanA pradezamAM pratlAdanapura nAmanuM nagara samudranI jema zAbhI rahyuM che. samudramAM jema vaDavAnala' agni heAya che tema A nagaramAM aneka brAhmaNe! vase che, samudranA madhyabhAgamAM jema lakSmI ane kRSNa rahelA che tema prahalAdanapuramAM vividha prakAranA vaibhavazAlI evA zreSTha puruSo vaselA che. A prakAre samudranI upamAo sahita evuM prahUlAdanapura (pAlanapura) nAmanuM nagara IndranI nagarI amarAvatInu jANe pratibiMba heAya tema zAbhe che. kuhA idaM purA sAradalaiH praNIya, tvaSTrAvaziSTairiva taddalAMzaiH / TakkarNagIrvANapure praNIte, na cetkisAbhyAmatiricyate tat // 70 // tvaSTrA vizvakarmaNA karNAnAM nAgAnAM gIrvANAnAM devAnAM pure nagare praNIte nirmite ivotprekSyate / kiMbhUte / avaziSTaiH zeSairudhdhRtaistasya sArasya dalAni teSAmaMzailavairiva kRte / kiM kRtvA / purA pUrvaM sAradalaiH pradhAnadravyairidaM prahlAdanA pura praNIya niSpAdya / eva cenna tarhi prahlAdanapuramAbhyAM nAkinAgapurAbhyAM kathaM kena prakAreNa atiricyate adhikIbhavati / zriyeti zeSaH // zleAkA vizvakarmA (brahmA)e pahelAM sArabhUta byAthI A prahlAdanapura nAmanA nagarane banAvIne pachI temAMthI vadhelAM dravyeAvaDe svargalAka ane nAgalAkanI jANe racanA karI heAya tema jaNAya che. jo A pramANe na heAta tA vaibhavazALI pralAdanapura, svaleAka ane nAgalAthI adhika kaeNma hoza ! // 70 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo0 71-72 raghUdvahopakramamabdhimadhya-sthAyIva setuH zazikAntakalRptaH / candrAcirAzlepaviniryadarNaH-pUrNAntikaH kApi cakAsti. yasmin // 71 / / yasmin prahlAdanapure kvApi kutrApi sthAne zazikAntaizcandropalaiH klupto racitaH setuH padyA cakAsti / nagaravarNane ca candrakAntasUryakAntamayAH setavo varNyamAnA dRzya nte / yathA naiSadhe-'ravikAntamayena setunA sakalAhavalanAhitoSmaNA' iti / kiMbhUtaH / candrasyArciSaH kAnterAzleSeNa saMparkeNa viniryadbhirgacchadbhiraNabhiH pAnIyaiH pUrNe pUrite bharite antike samIpe dve pAzve yasya saH / ka iva bhAti / raghUnahopakramaseturiva / yathA raghUdvahena dazarathanandanena rAmeNa AdAvupakrAntaH mandodarIpramukhasapAdalakSAntaHpurIpatitve'pi paradArAtilampaTatayA svabhaginIzUrpaNakhAvyAvarNitAdvaitarU[pa]lakSmIsamAkarNanatatsaGgamotsukitadazamastakApahRtasvakAntAsItAnayanAya laGkAgamanAvasare raghunandanena samudropakaNThAdArabhyaH laGkAM yAvannibaddha ityarthaH / tAdRzaH setuzcakAsti / kiMbhUtaH / abdherdakSiNasamudrasya madhye vicAle tiSThatItyevaMzIlaH // kAI prahalAdanapura nagaranA koIka sthAnamAM caMdrakAMta maNiothI baMdhAele e setu (pala) zobhe che. te setu caMdranI snAnA sAgathI nIkaLI rahelAM pANIthI jenA be bAjunA bhAga pUrNatayA bharelA che e te pula pUrve zrIrAme sItAnuM apaharaNa karanAra rAvaNa pAsethI svapatnI sItAne lAvavA laMkA javA mATe samudranA kinArAthI AraMbhIne cheka laMkA sudhI je pula bAMdhyo hato, tenA jevo jANe samudranI vacamAM rahele heya te zobhe che. 71 kacitpuraM pratyaphalattaTAko-dare jagatpattanajitvarazri / yenAbhibhUti gamitA mahendra-purIva duHkhAdiha dattajhampA // 72 // jagatAM trayANAM bhuvanAnAM pattanAnAM yAvannagarANAm / atra pattanazabdaH sAmAnyataH puranagaravAcI / na vizeSadyotakaH / jitvarI jayanazIlA puMvadbhAve IkAro gataH / zrIH saMpat zobhA vA yasya tattathoktapura nagaram / kvacitkutrApi samIpabhUbhAgabhAji taTAkodare saromadhye pratyaphalatprativimvati sma / naiSadhe'pi nagarasya jalAzaye pratiphalana dRzyate / yathA-'vilalAsa jalAzayodare, kvacana dyauranuvimviteva yA' iti| ivotprekSyateyena prahlAdanapureNAbhibhUti svAdvaitazriyA parAbhava gamitA prApitA satI duHkhAjagatsamakSasvavijayakaraNajAtAt sA tAdRze taTAkodare dattA jhampA agAdhatalamadhye saMpAtapATava yayA tAdRzI mahendrapUrindranagarIva amarAvatIva // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 72-73-74] hIrasaubhAgyam 41 lekArtha jenI zobhA traNe jagatanAM nagarone jItavAvALI che, evA A nagaranuM najIkanA keITa bhAgamAM rahelA sarovaranI madhyamAM pratibiMba paDatuM hatuM, te pratibiMba evuM lAgatuM hatuM ke A nagaranI advitIya zobhAthI parAbhava pAmelI IndranagarI amarAvatIe duHkhathI jANe A talAvamAM pRpApAta karyo na hoya ? pAchA kapAlimitraM trizirAH kuberaH, pizAcakI puNyajanaH patirme / tanAbhigamyaH kimitItvarIva, tyaktvA tamAgAdalakeyamuAm // 73 // yatpura bhAtIti sNbndhH| kimutprekSyate-iya pratyakSalakSyA alakA dhanadapurI urvyA bhUmaNDale AgAdAyAtA / kiM kRtvA / tyaktvA muktvA / kam / ta dhanadapatim / keva / itvarIva / yathA pAMzulA dhanadamapi svakAnta vihAya svAbhimate'nyapusi ratA parapRthivyAmAgacchati / kimiti hetoH / ta hetu darzayati-yasmAnme mama patirevaMvidhaH kapAlino rudrasya ruNDamAlino yogino vA mitra suhRt etAvatA bhikSukaH / punaH kiNbhuutH| trINi zirAMsi mastakAni yasya iti vIbhatsaH / punaH kiMbhUtaH / kutsita nikRSTa beraM zarIraM yasyeti kurUpaH / pizAcAzchalakAriNo devavizeSA yasyeti chlaaveshaadidossbhiitiH| punaH kiMbhUtaH / puNyajano rAkSasaH iti krUraH / 'yakSo nRdharmadhanadau naravAhanazca' iti yakSAparAbhidhAnam , tathA 'yakSaH puNyajano rAjA' iti dvayamapi haimyAm / tattvatastu sarvANyapi dhanadanAmAni / tattasmAtkAraNAnnAbhigamyaH na sevyH|| dArtha prahalAdanapurI jANe A pRthvI uparanI sAkSAta alakApurI (kuberanI nagarI) hoya tevI zobhe che. (alakAne ahiMyA AvavAnuM prayojana batAvatA kahe che-) jema keI vyabhicAriNI strI potAnA patine tyAga karI manane abhISTa evA parapuruSano saMsarga kare che, tema alakApurI pitAno pati kubera, zaMkarano mitra hovAthI bhikSaka jeva, traNa mastaka hovAthI bIbhatsa kadarUpA zarIravALo ane rAkSasa hovAthI krara temaja pizAca jAtina deva hovAthI bhayakArI . AvA prakArano pati potAne iSTa na hovAthI jANe alakAnagarI pRthvI upara cAlI AvI hoya tevI A prahalAdanapurI jaNAya che. // 7 // rAmAyutaistA_zatai ramAbhiH, pradyumnakoTayA zatazUravaMzaiH / jitena kRSNena purI svakIyo-padIkRteyaM kimu maNDalasya 74 // pura bhAtIti saMbandhaH / kimutprekSyate-kRSNena nArAyaNena maNDalasya dezasyopadIkRtA DhaukitA iyauM prahlAdanapuralakSaNA svakIyA purI dvArakeva / kiMbhUtena kRSNena / jitenArthAdgUrjaradezena / kaiH / rAmANAmayutaiH / ayutaM dazasahasrI syAt / bahuvacanatvAllakSa Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 42 hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo0 74-75 saMkhyaiH / rAmo valabhadraH, rAmAH striyaH / samAsAntapade na ko'pi bhedaH / tAANAM zataiH zatasaMkhyaiH / upalakSaNatvAtsahasralakSasaMkhyaiH / tAkSyoM garuDo vAjI ca / punaH kaiH / prakaTAnAM nyAyamArgIpArjitAnAM vahusaMtatisthAyinAM vA dyumnAnAM dravyANAM koTayA shtlkssyaa| pradyumno madanaH / punaH kaiH / zatasahasrasaMkhyaiH zUrANAM subhaTAnAM vaMzairanvayaiH kulaiH / zUranAmA yAdavapUrvajaharivaMzyanRpaH / kRSNasya tu etatsarve'pyekaikA iti parAjayaH // iti samudAyena prahlAdanapuravarNanam // zlekArtha gurjaradezavaDe parAbhava pAmelA evA kRSNa jANe potAnI nagarI dvArikA bheraNArUpe ApI hAya evI A nagarI zobhe che. kRSNa to ekaja "rAma" (balabhadra) sahita che jyAre A dezamAM to aneka prakAranI suMdara strIo (rAmAo) rahelI che. kRSNanI pAse ekaja garuDa che jyAre A dezamAM te lAkho ao rahelA che, vaLI kRSNa pAse eka pradyumna che jyAre A deza utkRSTa prakAranAM karaDe dravyothI sahita che. kRSNane eka ja "zara" nAmano rAjA che jyAre A dezamAM to lAkho zUravIrenA vaMze rahelA che. A badhI cIjo kRSNa pAse ekeka hovAnA kAraNe parAjya pAmIne A dezane pitAnI nagarI dvArikA jANe bheTarUpe karI na hoya ? tevI A nagarI zobhe che. 74 atha pRthakpRthagvarNanepu prathama prahlAdanapArzvanAthavarNanaprastAvaH have judA judA viSayonuM varNana karatAM pahelAM prahalAda pArzvanAtha bhagavAnanuM varNana karatAM kahe che- prahlAdanAcandra ivAGgabhAjA-manvarthanAmAjani yo jagatyAm / prahAdanaH pArzvapatiH sa tatra, prahlAdanAdve vyalasadvihAre // 75 / / tatra prahlAdanapure prahlAdana ityAhvA nAma yasya. tasminvihAre caitye / pAlhavihAra iti loke prasiddhe / sa jAgranmahimA prahlAdano nAma pArzvapatiLalasadvilasati sma / sa kaH / yaH pArzvanAtho'GgabhAjAM prANinAM prahlAdanAdAnandotpAdanAjagatyAM kSitau vizve vA / 'syAlloko viSTapaM vizva bhuvana jagatI jagat ' iti haimIvacanAt / anvarthamanugatArtha satyArtha nAma yasya sa tathoktaH / ajani saMjAtaH / ka iva / candra iva / yathA candro'ginAmAhlAdanAdanugatArtho jAyate / 'cadi AhlAde' candatyAhlAdayati janAniti candraH // zlokArtha jema caMdra manuSyone AnaMdadAyaka hovAthI tenuM "caMdra e nAma jema sArthaka che tema manuSyane AhalAda ApanArA hevAthI jagatane viSe "prahalAdana e yathArtha nAmathI prasiddha thayelA pragaTa prabhAvI bhagavAna pArzvanAtha prahalAdanapuramAM prahalAdana nAmanA(pA vihAra) caityamAM zobhe che. 7pa Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 76-77] hIrasaubhAgyam yadIyamUrtiniramApi bhaktyA, prahAdanAmnA puri rANakena / tasyAjayasyeva nRpasya pArtho'-pyAmApahaH snAnajalena jajJe // 76 / / prahlAdanAmnA rANakena puri svanagare bhaktyA sevAsaktyA / arbudazailAcaladurgazikharasthacaturvadanaprAsAdamadhyagataikapittalamayapratimAgAlanAdutpannakuSThAdimahAmayena nijarogApagamanacikitsApraznAdanu navInazrIpArzvanAthapratimAprAsAdanirmApaNAttavAGgAtsamagrarogAH zAnti yAsyantIti sAtizayajJAnavatsAdhusindhuravacasA yadIyA zrIprahlAdanapArzvanAthasambandhinI mUrtiH pratimA niramApi kAritA / api punaH sa pArzvanAthastasya prahlAdanarANakasya snAnajalena AmAn rogAn kuSThAdInapahantIti AmApahastAdRzo jajJe jAtaH / kasyeva / ajayasyeva / yathA padmAvatIvacanAt jaladagarjitataDitpracaNDapavanAdivighnopazAntikRte samudrasalilAntarAlAkarSaNasvayAnapAtre nivezanAnnirvighnadvIpavandirAgataratnasAravyavahArisamAnItArpitAjayapArzvanAtho dazarathapiturajayanAmno nRpasya rAjJaH saptottarazatarogApahantA jaatH| etadvistarastvane vakSyate // lokArtha prahalAda nAmanA rAjAe bhaktithI potAnA nagaramAM prAsAda banAvI temAM pArzvanAtha bhagavAnanI nUtana mUrti bharAvIne sthApanA karI. pUrve prahalAda rAjAne AbU parvatanA "acalagaDha' nAmanA zikhara upara AvelAM caumukhI prAsAdamAM rahela pittalamaya eka pratimAne gaLAvavAthI zarIramAM kaDharoga utpanna thayo hato te prahalAda rAjAe viziSTa jJAnInAM vacanathI potAnA rogonI zAMtine mATe zrI pArzvanAtha bhagavAnanI navIna mUrtinuM nirmANa karAvyuM. te ja mUrtinA snAtrajalavaDe tenA sarvaregono nAza thayo. jema samudramAM thayelA tophAnanI zAMti mATe padmAvatIdevInA vacanathI ratnasAra nAmanA sArthavAhe samudranI madhyamAMthI zrI pArzvanAtha bhagavAnanI mUrtine prApta karI, potAnA vahANamAM sthApanA karI. tethI tophAna zamI gayuM. nirvine dIva nAmanA baMdaramAM AvI ajayarAjAne mUrti arpaNa karI teno mahimA gAyo te ja zrI pArzvanAtha bhagavAnanI mUrtinA snAtra jalavaDe dazarathanA pitA ajayarAjAnA ekasone sAta rogo jema nAza pAmyA hatA, tema prahalAda rAjAnA kuSTha Adi rogo paNa prahalAda pArzvanAtha bhagavAnanI mUrtithI nAza pAmyA. (ajayarAjAne vRttAMta AgaLa kahevaamaaN mAvaze) // 7 // pradehi naH sAkSaratAmabAhyAM, bAhyAmivAkhyAtumitIva pArzvaH / bhogainijaiH paJcazatImitAbhiryaH sevyate vizvalayukpurIbhiH // 77 / / paJcazatImitAbhirardhasahasrapramANAbhiH vizvala iti pUrvaprayuktena zabdena yuanti yoga prApnuvantIti tAzca tAH puryazca tAbhiH / vIsalapurInAmanANakavizeSairityarthaH / kIbhinijairAtmIthai gaiH pUjAdiprakArairyaH pArzvanAthaH sevyate upAsyate / ityAkhyAtu vaktumiva / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 hIrasaubhAgyam [ sarga 1 zlo0 77-78-79 iti kim / yanno'smAkamavAhyAmantaraGgAM sAkSaratAM pradehi prayaccha / kAmiva / vAhyAmiva / yathAsmAkaM vAhyA sAkSaratA akSarayuktatA''ste / etAvatA pratyahaM paJcazatIbIsalapurINAM zrIpArzvanAthasya bhogo jAyate // leAkA 'visalapurI' nAmanA pAMcaseA sIkakAothI pUjAnA vividha prakAreAvaDe niraMtara zrIpArzvanAtha bhagavAnanI upAsanA karAya che. te jANe ema kahevA mATe na hoya? ke he bhagavAn ! jema amArI mAhA yakSaratA (akSara yuktatA - nAma) che tebha bhane abhyaMtara yakSaratA (akSaratA - mokSa) ne Aye ! eTalA mATe ja jANe huMmezAM pAMcasA sIkakAothI pUjA karAtI na hoya ? AchA svacokSabhAvena jitA jinena, nirmAtukAmA iva tatprasattim / yatrAkSatA mUDhakasaMmitA yaccatye'niza N prAgupajagmivAMsaH ||78|| yatra nagare yasminprahlAdanavihAre aniza nirantaraM pratidina mUDhakasaMmitA mUDhakapramANA akSatA nistuSAH kalamAH prAk pUrvaM zrImajjagaccandrasUrivArake upajagmivAMsa Agacchanto'bhUvan / utprekSyate - jinena zrIpArzvanAthena svasyAtmanazvobhAvena nirmalAzayatvena jitA abhibhUtAH santastasya zrIprahlAdanapArzvasya prasatti prasAdanAM nirmAtukAmAH kartumicchanta ivAgatAH / etAvatA pralhAdanavihAre nityamekamUDhakamAnA akSatA AyAnti smetyarthaH // leAkA prahalAdanapura (pAlanapura)nA 'prahalAda' nAmanA vihAramAM zrImAn jagadrasUrinA samayamAM niMtara eka mUka [56 ma] jeTalA cekhA AvatA hatA. (bhakto ceAkhA, caDhAvatA hatA) zrIpA - nAtha bhagavAnanA nirmaLa bhAvathI parAbhava pAmelA evA akSata (cAkhA) peAtAnI tevA prakAranI nirmAMLatAne prucchatA, prabhunI prasannatAne meLavavAne mATe jANe nira Mtara AvatA na hoya ? 578aa udvegabhAvaM svamivApakartuM, zrIpArzvabhartuH parizIlanAbhiH / nitya N kalAsaMkhyamaNapramANA - nyasmin punaH pUgaphalAnyupeyuH // 79 // asmitye pralhAdanavihAre nityaM pratyaha kalAH poDaza tatsaMkhyAnAM maNAnAM catvAriMzatsera mitAnAM pramANaM yeSAM tAni pUgaphalAni kramukIsasyAni / 'pUge kramukagI - vAk tasyodvega punaH phalam' iti haimyAm / upeyuH purA Agacchanti sma / utprekSyate-- zrI pArzvabhartuH parizIlanAbhiH sevAbhiH kRtvA svaM svakIyamudvegabhAvaM nirvedatvamapakartu hantumiva / etAvatA caitye pratyaha poDazamaNapUgIphalAnyAgacchanti sma // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 sarga 1 zlo0 79-80-81-82] hIrasaubhAgyam kalekArtha zrI prahalAda nAmanA vihAramAM (caityamAM) pUrve niraMtara seLa maNa (16 maNa) sepArIo AvatI hatI. zrI pArzvanAtha bhagavAnanI sevA karIne potAnA uThegane jANe dUra karavA mATe e sopArIo niraMtara AvatI na hoya ? 79 azItirasminnadhikAzcaturbhi-mahebhyamukhyAH zritazIkarIkAH / surA vimAnairiva yApyayAnaiH, smAgatya zRNvanti giraM gurUNAm // 8 // asmin pralhAdanapure caturbhiradhikA ashiitiH| cturshiitirityrthH| mahebhyamukhyAH prakRSTavyavahAriNo'rthAt pralhAdanapArzvanAtha praNamya gurUNAM dharmAcAryANAM gira vANI dezanAM zRNvanti sma zuzruvuH / kiMbhUtAH / zritAH zIko mahebhyatAyA rAjamAnyatAyA vA cihnavizeSA yaiH Asanna(na)vizeSA vA chatrAkRtayo vaa| phirnggdeshprsiddhaaH| kiM kRtvaa| Agatya / kaiH / yApyayAnaiH zivikAbhiH / kairiva / vimAnairiva / yathA devA vimAnairAgacchanti // sAtha A prahalAdanaparamAM rAjamAnya, mahAna dhanADhaya ane "zIkarIkA' nAmanA cihnane dhAraNa karanArA evA rAzI (84) zreSThIo, jema de vimAnamAM Ave che tema zibikA (pAlakhI)mAM AvI zrI pArzvanAtha bhagavAnane namaskAra karI, pachI zrI dharmAcArya (guru mahArAja)nI vANIne haMmezAM sAMbhaLatA hatA. 8 atha ratnapuruSotpattisthAnakatAM kvirdrshytihave kavi puruSonA utpattisthAnane batAvatA kahe che-- vapuHzriyA bhasitamacchaketu-radvaitavairAgyarasAmburAziH / labdhIrdadhAno vividhAzca vajra-svAmIva vizvAgamapAradRzvA / / 81 / / somAdimaH sundarasUrisiMhaH, prAgvATavaMzyo nijajanmanA yat / sAketamikSvAkukulAvataMso, mahokSalakSmeva purApunIta // 82 // ||yugmm|| prAgvATAnAM vaMze bhavaH prAgvATavaMzyaH / soma iti zabda AdimaH prathamo yasya sa sundaranAmA sUriSvAcAryeSu siMho mukhyaH / 'siMhazArdUlanAgAdyAH prazasyArthaprakAzakAH' iti haimIvacanAt / etAvatA zrIsomasundarasUrIndraH nijasyAtmanaH utpattyA kRtvA yatpralhAdanapura purA pUrvamapunIta pavitrIcakAra / ka iva / mahokSalakSmeva / yathA ikSvAkUNAM kulasya vaMzasya avataMsaH zekharaH zrIvRSabhalAJchano jino bhAvini bhUtopacArAt / sAketa kozalAM nagarI svajanmanA pAvanIkaroti sma / sUriH kiMviziSTaH / vapuSaH zarIrasya zriyA Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo081-82-83 zobhayA bhasito nyakRto macchaketurmInadhvajo madano yena / punaH kiNbhuutH| advaito'sAdhAraNo yo dairAgyarasaH saMsAraviraktatAzAntatAdirUpaH tasyAmburAziH samudraH / punaH kiM kurvANaH / dadhAno vibhrANaH / kAH / vividhA nAnAprakArA labdhIH sAmarthya vizeSAn / ca punaH kiMbhUtaH / vizve samastAH svadarzanaparadarzanasatkA ye AgamAH zastrANi teSAM pAraM dRSTavAniti pAradRzyA / svsmyprsmypaargaamii| ka iva / vajrasvAmIva yathA vajrasvAmI pUrvoktavizeSaNaviziSTo'janiSTa iti nararatnakhaninagaram / sArtha poravADa vaMzamAM utpanna thayelA ane AcAryomAM siMha samAna evA zrImasuMdarasUri mahArAje jema kaSabhadeva bhagavAne prathama potAnA janmavaDe ayodhyAne pavitra karI hatI tema potAnA janmavaDe prathama prahalAdanapurane pavitra karyuM hatuM. potAnA zarIranA sauMdaryathI jemaNe kAmadevane tiraskAra karyo hato, je asAdhAraNa evA zAMta ane vairAgya rasanA vAridhi hatA, temaja zrI vajasvAmInI jema vividha prakAranI labdhione (zakitao)ne dhAraNa karanArA hatA, vaLI svadarzana ane paradarzanamAM pAraMgata evA zrI samasuMdarasUri pahelA prahalAdanapuramAM thayA hatA. 8182aa atha mukhyato nagaravarNanam / tatrAdAvupavana varNyate have mukhyarUpe nagaranuM varNana karavAmAM Ave che, temAM pahelAM upavana (udyAna)nuM varNana karavAmAM Ave che. pArasa vibhAti yatropavanaM vinidra-tsAndradramadroNimiladvihaGgam / bhUvAstupaulastyapurIbhrameNa, tAmanvita citrarathaM kimetat // 83 // yatra pralhAdanapure upavanaM samIpodyAnaM vibhAti zobhate / kiMbhUtam / viniranto vikasvarIbhavantastathA sAndrAH sacchAyA ghanapatracchannA vA ye dramA vRkSAsteSAM droNiH zreNiH / 'bhillI pallavazaGkayA vicinute sAndradrumadroNiSu' iti campUkathAyAm / droNiH zreNiriti taTTippanake / tathA 'droNI tu nIvRti / naubhede zailasaMdhau vA' ityanekArthaH / 'droNI droNiridantaH zreNyAmapi' ityanekArthAvacUriH / tatra milanto vihaGgAH pakSiNo yatra tat / kimutprekSyate-bhuvi pRthivyAM vAstu gRhaM yasyAH / vAstuzabdena gRhamapi / yathA naiSadhe-'yAvatpaulastyavAstUbhavadubhayaharillomalekhoMttarIye' iti / sA paulastyapurI dhanadanagarI tasyA bhrabheNa zaGkayA tAmanvitamanu pRSThe sameta taccakSurgocaratAmagacchat / caitrarathaM vaizravaNodyAnamiva // zlokAI prahalAdanapuramAM vikasvara ane gIca evA vRkSonI zreNimAM ekaThAM thayelAM pakSIothI mukharita baneluM upavana (bagIco) zame che. te upavana A pRthvI upara rahelI kuberanagarI (alakApurI)nA bhramathI tenI pAchaLa AveluM jANe kuberanuM citraratha nAmanuM udyAna hoya tema zobhe che. 583 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam AmuSmikAmaihikavat samIhAM, nirmAhi naH pUrayituM prabhUSNUn / vijJIpsavaH pArzvamitIva yatra prAptA drumAGgA iva kalpavRkSAH ||84 // sarga 1 zlo0 84-85] yatropavane dramA vRkSAsta evAGga zarIra yeSAM te kalpavRkSAH prAptAH sametAH / utprekSyate-- pArzva pralhAdanapArzvanAthamityamunA prakAreNa vijJIpsavo vijJApitu vijJaptikAM kartumicchva iva / iti kim / he pArzvaprabho ! tvaM no'smAnaihikavat ihalokasaMvandhinImiva AmuSmika paralokasaMbandhinImapi samIhAM vAJchAM pUrayituM pradAtumarthAtsurAsuranarANAM prabhUSNUn samarthAn nirmAhi // leAkA te upavananAM vRkSa jANe kalpavRkSa ja hatAM ? upavanamAM rahelAM vRkSo kalpavRkSonAM zarIra hatAM 1ne te vRkSA jANe pArzvanAthane A prakAranI vijJapti karavA mATe ekaThAM thaIne AvelAM na hoya ! ke he pArzvaprabhA ! ame (kalpavRkSA) deva-dAnava ane mAnaveAnI A leAkasabaMdhInI spRhAne jema pU karIe chIe, tema paralAka saMbaMdhinI paNa IcchAne pUrNa karavA mATe tu' amane samartha banAva. // 84 // atha vane SaDRtUnAM sattAM darzayati have vanamAM SaDaRtunI samakAlIna sattA batAve che-- 47 zrInandanaM hIrakumArarUpaM, yasyAM bhaviSyantamavetya manye / sAhAyyakAyAsya samaM sametya, sarvartavastadvipinaM bhajante // 85 // sarve vasantagrISmavarSAzaraddhemantaziziranAmAna RtavaH samayavizeSAH samaM samakAlaM sametyAgatya tasyAH puryAstadeva vA vipinaM vanaM bhajante sevante / tatrAhamevaM manye jAnAmi vicArayAmi vA / hIrakumArasya rUpaM svarUpa yasya tAdRzaM zrInandana kAmaM yasyAM puryA bhaviSyantaM bhAvinamavetya jJAtvA asya smarasya prAgvatsAhAyyakAya sahAyakakAryAyeva vana zrayante // iti samudAyena sarvartavaH // leAkA vasaMta, grISma, varSAM zarada, hemaMta ane zizira ema chae Rtue ekI sAthe AvIne A nagarInA te ja upavanane AzrayIne rahI hatI. tethI huM mAnuM chuM ke hIrakumArarUpa kAmadeva bhaviSyamAM A nagarImAM thanAra jANI tene sahAyaka thavA mATe pahelethI ja jANe AvIne rahI heAya tema lAge che. II85) atha prathama vasantaRtuH have prathama vasa MtaRtunuM varNana kare che-- Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo0 86-87-88 yatra bhramaddhRGgarasAlamAlA, vilokya kUjatkalakaNThavAlAH / ratIzavIrastRNavatrilokI-majIgaNannistulazastralAbhAt / / 86 / / yatra vane bhramanto makarandapAnArthamitastataH paryaTanto bhRGgA madhukarAyAsu tAdRzyo rasAlamAlAH sahakArapaGktIvilokya nistulAnAmasAdhAraNAnAM pratibhaTakoTIbhirapyabhibhavitumazakyAnAM zastrANAmAyudhAnAM lAbhAtprApteH / ratIzavIraHsmarasubhaTastrilokI jagattrayIM tAtsthyAttadvayapadezAnnAkinAganAgarAn tRNavattaNamiva ajIgaNat gaNayati sma manyate sma vA / kiMbhUtA rasAlamAlAH / kUjantyaH paJcamadhvanimudbhAvayantyaH kalakaNThAnAM kokilAnAM bAlAH striyo yAsu tAH // zlekArtha - je upavanamAM koyalo paMcamasvarane pragaTa karI rahI che, tathA bhramaro Amatema bhamI rahyA che. evA prakAranI AmravRkSanI paMkitane joine kAmadeva pitAne asAdhAraNa evA zastrane lAbha thavAthI jANe traNe lekane tRNanI jema tuccha gaNato hate. pa86 cUtaprarohAyudhakiMzukAdha-candrAzugAnAM dalavarmitAnAm / yadbhUruhAM svardvajayodyatAnA-madundubhIyanta pikA kaNantaH // 87 // svarbhUruhAM kalpavRkSANAM jayAya parAbhavAyodyatAnAM pragalbhamAnAnAM kRtodyamAnAM yasya vanasya bhUruhAM tarUNAM kvaNantaH kUjantaH pikAH kalakaNThA adundubhIyanta dundubhaya ivAcaranti sma / kiMbhUtAnAM bhUruhAm / cUtAnAM mAkandAnAM prarohA aGkurAsta evAyudhAni praharaNAni yeSAM te tathA kiMzukAni palAzakusumAni tAnyaivArdhacandrAkArA AzugA vANA yeSAM pazcAtkarmadhArayaH / punaH ki bhUtAnAm / dalaiH patraiH kRtvA varmitAnAM saMnAhitAnAM kavacayuktIbhUtAnAM tathA dalAni sainyAni varmANi kavacAstAni saMjAtAni eSAmiti vaa|| sAtha kapakSone parAbhava karavAmAM udyata thayelA evA vananA vRkSonA, AmravRkSonA aMkurArUpI zastrovALAM palAzanAM puSporUpI ardhacandrAkAra bANAvALAM ane pAMdaDAophapI bakhtaravALAM che. sainya jemane evAM A vananA vRkSo upara zabda karatI keyale dubhi vagADatI hoya tema jaNAtI hatI tenA atha griissmHhave grISmaRtunuM varNana kare che-- vabhe nabhasyAmbudharAyamANa-tamAladhArAgRhadhoraNIbhiH / tapartutAmyattanukuJjalakSmyAH , susImatAyai kimanuSThitAbhiH // 8 // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 87-88-89] hIrasaubhAgyam nabhasyasya bhAdrapadasya ambudharo meghastadvadAcarantIbhistamAlAnAM tApicchatarUNAM dhArAbhiryantravizeSakRtajaladhArAbhirupalakSitAnAM gRhANAM saudhAnAM dhoraNIbhiH zreNIbhirvabhereje / utprekSyate-tapatunA grISmasamayena tAmyantI glAniM kheda vA gacchantI tanuH zarIraM yasyAstAdRzyAH kuJjalakSmyA vanazriyAH susImatAyai zItalatAkRte / 'zIte tuSAraH ziziraH susImaH zItalo jaGaH / himaH' iti haimyAm / kiMbhUtAbhiH / anuSThitAbhiH kRtAbhirarthAjanaistayA vA // zlekArtha bhAdaravAnA meghanI jema AcaraNa karatI (arthAta kaMIka svAma) evI tamAlavRkSonI dhArArUpI gharanI zreNiAvaDe A vana zobhatuM hatuM. te grISmaRtunA tApathI saMtapta thayelI evI vanalakSmInI zAsanAne mAre gae zayena hAya ! // 88l atha vrssaahave varSARtunuM varNana kare che- zrIhIravIkSotsukitA ivAnta-netrANi vismeramaNIvakAni / dhArAkadambA dadhate'tra satrA, sAndrApanidratkuTajAvanIjaiH / / 89 // atropavane dhArAbhirmeghavRSTibhirAhatA AcchoTitAH kadambA nIpadrumAste vismerANi vikacAni maNIvakAni kusumAni dadhate dhArayanti / katham / satrA sArdham / kaiH| sAndrAH srigdhA apanidranto vikasanto ye kuTajA girimallikA evAvanijA drumAstaiH / ivotprekSyate / antazcitte zrIbhiryuktasya hIrakumArasya vIkSAyAM darzane utsukitA utkaNThitAH santo vinidranetrANIva dadhate // zlekArtha meghanI dhArAthI Ahata thayelAM A upavananAM kaMdanavRkSo, girimALAnAM snigdha ane vikasvara vRkSonI sAthe vikasita ane dhAraNa kare che. te jANe zobhAyata hIrakumArane jovAmAM manathI utkaMti thayelAM vistArita netrovALAM banyAM na hoya? tema jaNAya che. pa89 atha shrthave zaradaRtunuM varNana kare che- saptacchadAn spardhitadAnagandhIn , rolambarAvAkulitAn vilokya / virodhikumbhibhramamAdadhAnA, dhAvanti jhugdhA iha sindhurendrAH // 90 // iha vane mugdhA mUrkhA madoddhatatayA kimapyavidanto vA sindhurendrA gajarAjA abhimukhA dhAvantyabhimukha gacchanti / kiM kurvANAH / virodhikumbhinAM pratibhaTagajAnAM bhrama Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 1 zlo090-91-92 bhrAntiM AdadhAnA vibhrataH / kiM kRtvA / saptacchadAn saptaparNadrumAn viloky| kiMbhUtAn / spardhitaH spardhAviSayIkRto dAnasya nijamadAmbuno gandho yaistAn / punaH kiMbhUtAn / rolamvAnAM bhramarANAM rAvairgujitairAkulitAn sazabdAn saMjAtAn // sArtha A vanamAM madanI spardhA karatAM ane bhramaronA guMjAravathI vyAkula banelAM evA saptaparNanA vRkSone joI temAM virodhI hAthanA bhramane dhAraNa karatA madathI uddhata thayelA hAthIo sAmA doDatA hatA. have atha hemntHhave hemaMtaRtunuM varNana kare che- zAkhAvizeponmipitaprasUnAn , zArdUlabAlAniva lodhrasAlAn / dRSTvA hRdutpijalitainikuJja, lalavire tatkakubhaH kuraGgaiH // 91 // nikuJja upavane nagarodyAne kuraGgai gaistepAM lodhramANAM kakubho dizo lalavire ullacitA / palAyitairityarthaH / kiMbhUtaiH / hRdi manasi vipaye utpiAlatvaM bhRzamAkulatvaM jAta yeSAM taiH / ki kRtvA / dRSTvA / kAn / zAkhAvizeSepu zikhAneSu unmipitAni vikasitAni prasUnAni puSpANi eSAM tathoktAn / lodhrA jAtivizeSA gAndhikApaNeSu prasiddhAH / sAlAH pAdapAstAn / kAniva / zArdUlAnAM vyAghrANAm / 'zArdUlo rAkSasAntare / vyAne'tra pazubhede ca sattame tUttarasthitaH' ityanekArthaH / vAlAn DimbhAniva // sAtha A nagaranA udyAnamAM, zikhAnA agrabhAge vikasvara puSpavALAM lodha (dara) jAtinA vRkSone vAghane bALakonI jema joIne haraNe, manamAM bhayabhIta thaIne te vRkSonI dizAonuM ullaMdhana karatA hatA. pahelA atha shishirHhave ziziraRtunuM varNana kare che- paktiprarUdaiH pracalatpataGga-potaiH priyaGgaprakarairvabhe'smin / canazriyAH prAvaraNairivAnta-vicchittimadbhistuhinadvipadbhiH // 12 // asmin puro vane priyaGguprakaraiH phalinIpaTalaiH babhe / kiMbhUtaiH / paktayA zreNyA prarUDherudgataiH / punaH kiMbhUtaiH / pracalanto'ntaH saMcarantaH pataGgAnAM vihaGgAnAM potAH zizavo yepu te taiH / utprekSyate-vanazriyA udyAnalakSmyAH prAvaraNairiva pracchAdanairiva / punaH kibhUtaiH / vicchittimadbhiH racanAJcitaiH / punaH kiM bhuutaiH| tuhinasya himasya / shiitsyetyrthH| dviSadbhiH zatrubhirnivArakaiH // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 92-93-94] hIrasaubhAgyam kalekArtha jemAM pakSIonAM baccAMo ramI rahyAM che, ati ThaMDIne dUra karanArAM ane eka sarakhI zreNimAM ugelAM evAM paMkitabaddha rAyaNavRkSanA samUhe A upavanamAM zobhI rahyA che. te rAyaNavikSanA samUho jANe A udyAnalakSmInuM oDhaNuM na hoya ? ema jaNAya che. parA dRgdAnadAsIkRtadevavanyAH, pragalbhase tvaM purataH kiyanme / vanazriyAzcaitrarathaM kimitthaM, dantA hasantyA iva bhAnti kundAH / / 13 / / kundA mucakundataravo bhAnti zobhante / utprekSyate-itthamamunA prakAreNa caitrarathamalakAkAnana prati hasantyAH parAbhUtigarbha hAsya sRjantyA vanazriyAH prahlAdananagaropakAnanalakSmyA dantA dazanA iva / itthaM katham / he caitraratha, dRgdAnenaiva saMmukhAvalokanenaiva dAsI kRtAH kiM karyo devAnAM vanyo yAvatkAnanAni yayA / 'svavanIsaMpravadapikApikA' iti naiSadhe / tAdRzyA me mama puro'gre tvauM kiyat pragalbhase kiyantamutsAha vahase / matpurastvaM na kimapItyarthaH // zlokAI A upavanamAM macakuMdanAM vRkSo jANe kuberanagarI "alakAnA upavana "caitraratha tarapha hAsya karatI vanalakSmInA dAMta hoya tevA zobhe che. "he caitraratha ! mAtra eka draSTithI devanAM samaya vana che meM mArA dAsarUpa banAvyAM che, evA mArI AgaLa tuM keTalI baDAI hAMkIza? arthAt mArI AgaLa tuM keNa mAtra che? A pramANe caitraratha" udyAna tarapha jANe parAjya garbhita hAsyane veratI na hoya? tevI vanazrI zobhe che. 93 iti Sar3atavaH / krIDatturaGgadvipapadmanetrAH, krIDAsarasyo vipine virejuH / uccaiHzravaHsvardviradApsaraskAH, sudhApayodheH pratimA ivaitAH // 94 / / yasyeti saMbandhaH / vipine krIDA sarasyo mahAnti sarAMsi virejurbhAnti sma / kiMbhUtAH / krIDanto jalakeliM kurvantasturaGgA azvA dvipA hastinaH padmanetrA vilAsavatyazca yAsu tAH / ivotprekSyate-sudhApayodheH kSIrasamudrasyaitAH krIDAsarasyaH pratimAH prativimvAnIva / kiMbhUtAH / uccaiHzravA indrAzvaH, svardviradaH airAvataH, apsarasaH urvazyAdayo 'yAsu tAH / sarveSAM kSIrasamudrasamutpannatvena // 1 'urvazyAdaya iva pratikRtayaH' iti vyAkhyeyam / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo0 94-95-96 lokArtha je vanamAM, azvo, hAthIo ane strIo jemAM krIDA karI rahyA che, evI kIDAvAvaDIo zobhe che, te vAvaDIo Indrano azva ucca zrava airAvaNa hAthI ane urvazI Adi apsarAo jemAM krIDA karI rahI che evI kSIrasamudranI krIDAvAvaDIonAM jANe pratibiMbana heya? tema zobhe che. !94 madhupradhAvanmadhukRnnirudai-rjAmbUnadairyatra vabhe'ravindaiH / saraHzriyAmAbharaNairivAntaH, saMdarbhagIbhavadazmagarbhaH // 95 // yatra vane jAmbUnadaiH sauvarNairaravindaiH kamalairvabhe vabhAse / 'vikasitakanakakamalakuvalayocchalitarajaHpuJjapiJjaritarAjahaMsAvataMsayA' iti campUkathAyAM svarNakamalasadbhAvaH / kiMbhUtaiH / madhvartha makarandakRte pradhAvanto dUrAdAghrAya tvaritamAgacchanto madhukRto bhramarAstainiruddhaiAptaiH / utprekSyate-saraHzriyAM taTAkalakSmINAmAbharaNairbhUSaNairiva / kiMbhUtaiH / antarmadhye saMdarbho vividharacanA yeSAM tAdRzA garbhIbhavantaH kukSau saMpadyamAnA azmagarbhA marakatamaNayo ye taiH // madhu (rasa)ne pIvA mATe doDI AvatA bhramarothI vyApta suvarNakamalevaDe A vana zobhatuM hatuM. te vividha prakAranI racanAvALA ane jenI madhyamAM maratAmaNi rahelA che tevA prakAranAM jANe sarevaranI lakSmInAM AbhUSaNa na hoya ? (tevAM kamaLo zobhe che) 59SA patrAntarAjajjalavinduvRndaiH, saraHsu yasmin smitapuNDarIkaiH / adIpi muktAkalitAtapatrai-nanhIsaraH zrIjayinAmivaiSAm / / 96 / / yasmin vane saraHsu arthAdupavanamadhyasthakrIDAtaDAkeSu smitairvikasitaiH puNDarIkaiH zvetakamalairadIpi vyarAji / kiMbhUtaiH / patrAntepu palAzaprAnteSu rAjanto jhagambha(jha)giti kAntyA dIpyamAnA ye vindavaH salilakaNAsteSAM vRndAni yeSu taiH / ivotprekSyate-nandIsaraHzrIjayinAM zakrasarasIlakSmIjitvarANAm / 'maghavAsya tu / (asyendrasya) dviSaH patnI sutaH' ityAdyArabhya 'hAhAdayastu gandharvAH' iti yAvatsarve'pyasya hareriti vyAkhyeyamiti hema. candrahArdam / tenendrasara iti / epAM sarasA muktAkalitAtapatrairmuktAjAlakayuktacchatrairiva // iti vanakrIDAtaDAkAH // lekArtha A upavananAM sarovare, jenA pAMdaDAonI madhyamAM jalabiMduonAM samUhe zobhI rahyA che tevA prakAranAM veta kamalavaDe zobhatAM hatA. te sarovara, indranA "naMdI' sarovaranI zebhAne jItanArA evA A upavananAM sarovaranA motIonI racanAthI yukata evAM chatro jANe na hoya ? (mema ornya che.) Cl Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam karNaveNI kalakaNThakaNThI, vimbAdharA sindhurarAjayAnA / prasUnanetrA stavakastanI ca bhuktA vanazrIriha gandhavAhaiH ||17|| sarga 1 zlo0 97-98] 53 iha sthAne purIhiH parisare vanazrI rudyAnalakSmIrgandhavAhairbhuktA vilasitA / anyApi strI vane gandhasya mRganAbhicandanAdisaurabhasya vAhairdhArakairyuvabhirbhujyate / kiMbhUtA vanazrIH strI ca / dRkkarNA bhujaGgA eva tattulyA ca veNI kavarI yasyAH sA / punaH kiMbhUtA / eko'pi cakAraH sarvatrApi yojyaH / kalakaNThAnAM kokilAnAM kaNTho dhvaniryasyAH tattulyazca dhvaniryasyAH sA / 'kaNTo dhvanau saMnidhAne grIvAyAM madanadrame' ityanekArthaH / ca punaH kiM - bhUtA / bilva gohaka vA tadeva tatsadRzazca adhara oSTho yasyAH / punaH kiMbhUtA / sindhurarAjAnAM gajendrANAM yAnaM gamanaM tadvadvA gatiryasyAH / ca punaH kiMbhUtA / prasUna puSpameva tatsamAna' netra N nayanaM yasyAH sA / ca punaH kiMbhUtA / stabakau kusumagucchau eva tatsvarUpau stanau kucau yasyAH sA // iti prahlAdanapuropavanavarNanam // zleAkA A nagaranI bahAranA bhAgamAM rahelA udyAnanI lakSmI ga MdhavAhakA(vAyu)vaDe bhAgavAtI batI. (vanalakSmI bhmane strI vA prabhAranI ?) vanalakSmI - sarpoM3yI lenI veegI che. strI-nAga nevI zyAma jenI veNI che. vanalakSmI-kAkilAnA svararUpI jeneA madhura svara che. strI-kAkilAnA svara jevA jenA madhura avAja che. vanalakSmI--bioNMba (bilukala athavA pAkelA gAlA--gIleADAnA phaLa)rUpI jenA adhara che. strI-bibala jevA jenA lAla adhara che. vanalakSmI-gajeMdronA gamanarUpI jenI cAla (gati) che. strI-hAthInI yAsa nevI nenI suMdara nyAsa che. vanalakSmI - visvara puSyeoiyA ne netro che. strI vizrvara puSpa jevAM jenA suMdara netro che. vanalakSmI-puSpAnA gucchArUpa jenA stana che evI vanalakSmI zeAbhe che. zAhkA kamreNa vapreNa vasuprabheNA' - satIva yUnA saha saMsisRkSuH / dUtIM cikIrSuH parikhAmivAsya, sthitAnubimbena nikuJjalakSmIH ||8|| nikuJjalakSmIrvanazrIranubimbena prativimbitena kRtvA sthitA / arthAt parikhApayasi tiSThati sma / utprekSyate - asya purasya parikhAM dUtIM saMdezahArikAM svecchayA paradArapuruSeSu saMcArabhAjorabhisArikayoH puruSayoSitormithaH saMdezAdInuktvA dattvA ca mithaH saMgamakArikAvArtA cikIrSuH kartumicchuriva sthitA / dUtIkaraNe hetumAha - vanazrIH kiM kartumicchuH / saMsisRkSuH / saGga N kartumicchuH / 'nirvApayiSyanniva saMsisRkSuH' iti naiSadhe / kena / vapreNa prAkAreNa / 'vapratraya' cArucaturmukhAGgatA' iti haimyAm / tathA 'vapraH prAkArarodhayoH / kSetre tate caye reNau' ityanekArthaH / kiMbhUtena / kamreNa manojJena / kAmya ka Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo0 98-99-100 kamanIyam' iti hemyAm / vasUnAM maNInAM prabhA kAntiryatra / keva / asatIva / yathA pAMsulA strI kenApi yUnA saGga kartukAmA kAmapi samIpavartinI dUtIM kartumicchantI tadgRhe upetya tiSThati / kiMbhUtena yUnA / kamreNa svakAmukena / 'kAmukaH kamitA kannaH' iti haimyAm / punaH ki bhUtena / vasubhirdravyaiH prakarSaNa bhAtIti / 'vasu svAdau ratne kRDhyauSadhe dhane' ityanekArthaH // zlekArtha vanalakSmI A nagarInI khAInA pANImAM pratibaMbarUpe rahelI hatI. manojJa ane maNInAM kAMgarAthI yukta killAnI sAthe saMgama karavAne icchatI evI vanalakSmI, A nagarInI khAInuM jANe dUtIpaNuM karavA mATe rahI na hoya ? jema koI kulaTA strI manane abhISTa ane dhanavAna evA yuvAna puNyanI sAthe saMga karavAne icchatI potAnI pAse koI dUtIne rAkhe tema vanalakSmI khAImAM pratibiMbarUpe rahelI che. 98 svarjiSNupuryAH parikhAplavaGga-rAvairudasyAtmataraGgahastAn / adaHpuraste kiyatI vibhUti-rvasvokasArAmiti garhatIva // 19 // svaH svargasya jiSNorjayanazIlAyAH puryAH prahlAdananagaryAH parikhA khanikA / utprekSyate-AtmanastaraGgAneva hastAnudyamya UrdhvIkRtya plavaGgarAvairmaNDUkazabdairvasvokasArAM dhanadanagarIm / ityamunA prakAreNa garhati nindatIva / yadadaHpuraH asyA nagaryA agrete vibhUtiH samRddhiH kiyatI kiyatpramANA / na kimapItyarthaH / ihAkhile'pi kAvye kevalamutprekSaiva / anyatra granthAdAvapyeva kvApi dRzyate / yathA naiSadhe-'sindUradyutimugdhamUrdhani dhRtaskandhA. vadhizyAmike vyomAntaHspRzi sindhure'sya samarArambhoddhare dhAvati / jAnImo nu yadi pradoSatimiravyAmizrasaMdhyAdhiyevAsta yAnti samastabAhujabhujAtejaHsahasrAMzavaH' // , 'aviralamidamambhaH svacchayocchAlayantyA, vikckmlkaantottaanhstdvyen| parikalita ivArthaH kAmabANAtithibhyaH, salilamiva vitIrNa bAlyalIlAsukhAya // ' iti campUkathAyAm / evamanyatrApi jJeyam // kArtha svarganI nagarI amarAvatIne jItavAvALI evI A prahalAdanapurInI "khAI"te jANe potAnA taraMgArUpI hAthane uMcA karI deDakAnA zabdothI dhanadapurI alakAne A rIte jANe tiraskAra karatI na hoya ? A nagarInI AgaLa tArI samRddhi zuM che? arthAta kaMIja nathI. 1995 pipAsita rocakita ca raDu, vAH pAyituM cArayituM ca zaSpAn / candraH kimAgAtparikhendubimba-pazyairvyamazIti janai rajanyAm // 10 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 100-101-102] hIrasaubhAgyam parikhAyAM khAtikAjale indozcandrasya vimba prativimba pazyantIti parikhendubimvapazyAstai nailokai rajanyAM rAtrau ityamunA prakAreNa vyamarzi vitaLate sma / iti kim / pipAsita tRSitam / ca punaH rocakita bubhukSitam / 'bubhukSAyAmazanAyA jighatsA rocako ruciH' iti hemyAm / rocakaH saMjAto'syeti rocakitasta rakumutsaGgamRga vAH pAnIya pAyitu ca punaH zaSpAnnIlatRNAMzcArayitum / kimutprekSyate-iha parikhAyAM candra AgAdiva // iti puraparikhA // blekArtha A nagarInI khAInA pANImAM rAtrinA samaye paDatA caMdranA pratibiMbane joIne manuSyovaDe A prakAre kalpanA karAI ke, potAnA ullaMgamAM rahelA kSudhAtura ane tRSAtura evA haraNane harIyALa ghAsa carAvavA mATe ane pANI pIvaDAvavA mATe jANe caMdra svayaM Avyo hoya te pramANe manuSpAvaDe vicArAyuM. 100 nabhaHparIra bhaNalolabhairya-dvapro maNizreNimahaHprarohaiH / ghanAn vinAkhaNDaladhanvadaNDa-makANDamADambarayannivAste // 101 // yadvano yasya prahlAdanapurasya vapraH prAkAra Aste vartate / utprekSyate-maNizreNInAM ratnarAjInAM mahaHprarohai rocirakurairghanAn meghAnvinA / anyeSvapi RtuSu meghAgamaH kAlAnubhAvena bhavatyeva / mAghe'pi meghasya dRzyamAnatvAt / tathA prAvRTkAle'pi kadAcijaladhArA bhavanti na bhavanti ceti kaliyuge niyamo na dRzyate, ataH prokta prAvRSa vinA meghAnapi vinA ceti / akANDa prAvRSamantareNa AkhaNDaladhanvadaNDamindradhanuryaSTImADambarayan prakaTayannivAste / ratnakAntirindradhanukArA niryAnti / kiM bhUtaiH prarohaiH / nabhasa AkAzasya parIrambhaNamAliGgana tatra lolubhailAlasaiH // AkAzane sparza karavAmAM lAlupa evA ratnonI zreNionI kAtinA aMkurAo vaDe prahalAdanapurane "kilo' (keTa) jANe vAdaLAM vinA akALe varSARtu sivAyanI RtumAM) IndradhanuSyane pragaTa karato hoya tema zobhe che. (varSARtumAM paNa kadAcita dhArA hoya ane nA paNa hoya, kaliyugamAM kai niyama nathI, tethI "akALa' zabdane paga thayo che.) 101 sAlo'dasIyaH sasanAtanazrIH, kapATapakSazca suvarNakAyaH / vigAhamAno gagana kathaM na, labheta tAryeNa sadRkSabhAvam // 102 / / asyAH puryA ayamadasIyaH / 'nAsAdasIyA tilapuSpatUNam ' iti naiSadhe / sAlaH prAkAraH tAya'Na garuDena sadRkSabhAva sAdRzya kathaM kena prakAreNa na labheta prApnuyAt / api tu prApnotyeveti / ki bhUtaH sAlo garuDazca / saha sanAtanayA anazvarayA nitya Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo0 102-103-104 sthAyukayA / 'sadA sanAniza zazvat' iti haimIvacanAt / zriyA advaitazobhayA viSNu. lakSmIbhyAM ca vartate yaH / 'dAmodaraH zaurisanAtanau vidhuH' iti haimyAm / sa ca punaH kiMbhUtaH / kapATAveva tattulyau pakSau yasya saH / sa ca punaH ki bhUtaH / suvarNasya hemnaH kAyo'Gga yasya sa hiraNmayaH / punaH kiM kurvANaH / gaganamAkAzamuccaistvena bhramaNena ca vigAhamAnaH svagocarIkurvANaH // plekArtha A nagarIno kile garuDanI sAthe tulanA kema prApta nA karI zake? arthAta karI zake che. killAnI zAbhA avinazvara che, garuDa, viSNu ane lakSmI sahita che. dile kama che. garuDanI pAMkho kapATa tulya che. kilo ane garuDa baMnenI suvarNamaya kAyA che. garuDa AkAzamAM bhramaNa kare che. killo atiunnata hovAthI AkAzane avagAhIne rahe che. A kilo garuDanI sAthe samAnatA dhAraNa kare che. 102 maNIghRNizreNidhutAndhakArai-rabhra kauryatkapizIrSakaudhaiH / yA'nazvaroditvarakarmasAkSi-lakSeva pUrdakSajanairalakSi // 103 / / dakSajanaividagdhalokaryA prahlAdanapurI anazvarAH zAzvatA uditvarA udayazIlAH karmasAkSiNo bhAskarAsteSAM lakSAH zatasahasrANi yasyAmevaMvidhavA'lakSi dRzyate sma / kaiH / abhrakaSaigarganollekhibhiryatkapirzIrSakANAmahAlakAnAmoMdhaiH smuuhaiH| ki bhUtaiH / maNIghRNInAM ratnakAntInAM zreNIbhI rAjIbhidhUtAni dalitAnyandhakArANi yaiH // Toartha ratnonI kAMtinI zreNIo vaDe jeNe aMdhakArane nAza karI nAkhyo che, ane AkAzane sparzIne rahelA evA kAMgarAonA samUhothI niraMtara udayazIla lAkho sUryovALI hoya tevI je merI nagaravAsI catura puruSavaDe jovAI 103 candrAzmavezmasmitamudvahantI, kaTAkSayantI sitaketanaizca / yuveva jAyAM nagarImivaitAM, kroDIkaroti praNayena vapraH // 104 / / vapraH prAkAraH praNayena snehena / 'praNayaH snehayAJcayoH / vinamme prasare'pi ca' ityanekArthaH / utprekSyate-etAM nagarI kroDIkaroti AligatIvetyutprekSA / 'AliGganaM pariSvaGgaHparIrambhaH kroDIkRtiH' iti haimyAm / vAstavArthe tu madhyekaroti ityarthaH / ka iva / yuveva / yathA yuvA taruNaH snehena 'jAyAM patnI kroDIkaroti parirambhate / ki bhUtAM purI jAyAM ca / candrAzmavezyAni vidhukAntaratnaghaTitagRhANi tAnyeva tattulya ca smita hasitamudvahantI vibhratIm / punaH ki bhUtAm / sitaketanairujjvalapatAkAbhiH kRtvA kaTAkSayantI kaTAkSAnsRjantI muJcantIm / 'kaTAkSAH kRSNAH zvetAzca varSyAH' iti kAvyakalpalatAyAm // iti prAkAraH // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 104-105-106] hIrasaubhAgyam blekArtha caMdrakAnta maNIothI banAvela gharorUpI hAsya dhAraNa karatI ane atyaMta ujvala evI vajAothI jANe kaTAkSo pheMkatI evI A nagarIne kIllo jANe nehavaDe AliMgana karato na hoya ? caMdrakAMta maNIo sarakhI ujavala dedIpyamAna daMtapaMkitavALI, tevA prakAranAM hAsya veratI ane aneka prakAranA kaTAkSone karatI evI potAnI strIne jema koI yuvAna puruSa AliMgana kare tema A nagarIne "nagara koTa' jANe AliMgana karato hoya tema zobhe che. 104 svAlavezmAvanivAstuzasta-vastuvrajAtmambharigarbhagehaiH / yatrApaNaiH kutritayApaNAnAM, vaMzyairivAvApyata kApi lakSmIH / / 105 / / yatra puryAmApaNairhaTTaiH kApyanirvacanIyA lakSmIH zobhA avApyata prAptA / utprekSyatekutritayApaNAnAM kUnAM svarganAgalokabhUlokanAmnAM bhUmInAM tritayaM trikam / trailokyamityarthaH / tAtsthyAttavyapadezAttribhuvane vidyamAnasakalapadArthasAste maMtratantrAdividhinArAdhyamAnaiH pUrvamitrairvA devaiH saMpUryante(paNyante) eNviti te kutrikApaNAsteSAM vaMzyaiH kuleSUdbhavairiva / kiMbhUtairApaNaiH / svaH svaki, vyAlavezmani nAgaloke pAtAle, avanau bhUmaNDale ca vAstu sthAna yeSAM tAdRzAH zastAH sarvotkRSTAH prazasyA vastuvrajA dhanadhAnyavastrAdipadArthasAstairAtmambharayo bhRtamadhyA garbhagehA garbhAgArANi apavarakAdisthAnAni yeSAM taiH / 'kumudamakarandodhaiH kukSibharibhramarautkaraH' iti naiSadhe / kukSibharibhRtamadhya iti tadvattau // sAtha A nagarInI dukAno jANe kutrikApaNa (svarga, pAtAla ane bhUloka ema traNe lekanAM padArthonuM astitva jemAM hoya che)nA vaMzamAM utpanna thayelI na hoya ? kAraNa ke kRtrikApaNamAM jema traNe lekanA padArtho hoya che tema A dukAno paNa traNe bhuvanamAM jemanuM sthAna che tevA prakAranA prazasta padArthonA samUhathI bharapUra oraDAovALI hatI. tethI A nagarImAM dukAna vaDe asAdhAraNa zobhA prApta karAI 10pA bAhrIkakAlAgurugandhasAra-sAraGganAbhIhimavAlukAbhiH / sadbhiH samAjJAbhirivAdasIyA-paNairavAsyanta disho'pyshessaaH||106|| adasIyApaNaiH purIsaMbandhibhirhaTairazeSAH samastA api dizo'vAsyanta surabhIkriyante / kAbhiH / vAhnikAni kuGkumAni kAlAguravaH kAkatuNDA gandhasArAzcandanAH sAraGganAbhyaH kastUrikAH / kastUrIvAcyapi nAbhizabdo dIrgho'pyasti / yathA naiSadhe 'gorocanAkuGkumacandanaiNanAbhIvilepAn punaruktayanti' iti / himavAlukAH karpU raastaabhiH| kAbhiriva / samAjJAbhiriva / yathA-sadbhiruttamaiH samAjJAbhiH svakIrtibhirdizo vAsyante // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo0 106-107-108 zlokAI jema sajajanapurapa potAnI ujavaLa kIrti vaDe samasta dizAone vAsita kare che tema kuMkuma, kAlAguru, (dha5) caMdana, kastUrI ane kapUra Adi sugaMdhI padArthovo A nagarInI dukAnoe samarata dizAone suvAsita karI. It yadApaNazreNiSu sAndracAndra-kSodeSu gAGgAsviva vAlukAsu / maugdhyena nIlairiva kAcagolaiH, krIDanti DimbhAH sphuradindranIlaiH // 107 // yadApaNazreNipu purIvipaNipaGktipu DimbhA mahebhyavAlakAH krIDanti ramante / kessu| sAndracAndrakSodeSu snigdheSu nibiDeSu vA karpUrANAM cUrNeSu / kena / maugdhyena jJAnena / kAviva / vAlukAsviva / yathA gAGgAsu gaGgAsaMbandhinI pulinasikatAsu kumArAH krIDanti, tathaiva ghanasAracUrNeSu ramante iti karpUrapArIprAcuryAttatkSodAstu bahiH kSipyante / kaiH / sphuranto dIpyamAnA ye indranIlA nIlamaNayo marakataratnAni taiH / kairiva / kAcagolairiva / yathA-zizavaH kAcAnAM kSAramRdvikArANAM golairguTakaiH zaGkhA iti prasiddhaiH khelanti / kiMbhUtaiH / nIlairharidvarNaiH / anena vizeSaNena maNiratnavAhulyamapi prtipaaditm|| iti httttaaH|| kalekArtha je nagarInI dukAnanI zreNiomAM paDelA gaMgAnI retI jevA rinadha ane gADha kapUra cUrNanA DhagalAo upara bAlaka nIlavarNanA kAcanA goLAnI jema dedIpyamAna evA indranIlamaNInA goLAovaDe, samajapUrvaka kIDA kare che. (A vizeSaNathI nagarImAM maNI ane ratnanI bahulatA batAvI che.) 1107 // yaccAndracAmIkaravezmacandra-caNDASiau garbhagatAGgirAvaiH / mithaH kimityumnayato'bhiyAtirjeyaH kathaM rAhurajayyavIryaH // 108 // yasyAH puryAzcAndrANAM candrakAntamaNInAM cAndrANAM sauvarNAnAm / 'candro'mbukAmyayoH / svarNe sudhAMzau kare kampille mecake'pi ca' ityanekArthaH / [cAmIkarANAM sauvarNAnAm ) candropalaiH svarNaizca ghaTite kvApi vezmani gRhe eva candracaNDarciSau vidhubhAskarau tau garbhe gRhamadhye gatAnAM prAptAnAmaginAM manuSyANAM rAvaimithovArtAdizabdaiH mithaH parasparamityamunA prakAreNa / kimutprekSyate-unnayataH kimu / vicArayata iva / 'vitarkaH syAdunnayana parAmazoM vimarzanam ' iti haimyAm / iti kim / yat ajayya jetumazakya vIrya parAkramo yasya tAdRzo rAharabhiyAtiH zatruH / kathaM kena prakAreNa AtmabhyAmAvAbhyAM vA jeyo jetavyaH / parAbhavagocarIkartavya iti // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nA nAmamAM jatAM mane ane niko sarga 1 zlo0 108-109-110] hIrasaubhAgyam zlekArtha A nagarInAM, caMdrakAnta ane suvarNa vaDe racita evAM gRho (dharo) rUpI caMdra ane sUrya bane, gRhanA madhyabhAgamAM vArtA karatA manuSyanA zabdo vaDe jANe A prakAre vicAraNA karatA na na hoya ? ke "ajeya parAkramavALA zatra rAhune ApaNe kevI rIte jIta?" i108 zazAGkavimbaM kulizAGgaNAnta-dRSTvA vRNAnAniha mugdhaDimbhAn / vilobhya kelIkalahaMsavAlai-rAzvAsayanti sma kathaMcidambAH // 109 // iha puri mugdhAnavidagdhAn DimbhAn bAlakAn kelIkRte krIDArtham / 'nityodyotapadaM samastakamalAkelIgRha rAjate' iti pUrvAcAryapraNItacintAmaNipArzvanAthastotre / rakSitA ye rAjahaMsavAlakAstairvilobhya lobhayitvA ambA jananyaH kathaMcinmahatA kaSTena AzvAsayanti / kiM kurvANAnvAlAn / vRNAnAn yAcamAnAn / kiM kRtvA / dRSTA prekSya / kim / zazAGkavimba candravimvam / kva / kulizaihIrakairvaddhAnAm / 'zucImukha tu hiirkH| varATaka ratnamukhya vajraparyAyanAma ca' iti haimyAm ' vaddhAnAM nirmitAnAmaGgaNAnAM gRhAjirANAmantarmadhye // zlokArtha A nagarImAM ratnovaDe nirmANa karAyelA gharanA AMgaNAmAM paDatAM evA caMdranAM pratibiMbane joIne ramavA mATe mAMgaNI karatA bheLA bALakane mAtAe mahAmahenate bAla rAjahaMsavaDe lobhAvIne AzvAsana ApatI hatI /109 candrodaye candirakAntagarbha-saMdarbhazRGgasravadambupUraiH / / 1ziraHsphuratsiddhadhunI dharendro, yatrAnucakre kaladhautasaudhaiH // 110 // yatra pure candrodaye vidhorabhyudgamakAle kaladhautasaudhai rUpyamandiraiH zirasi mastake sphurantI prasarantI vahantI vA siddhadhunI gaGgA yasya tAdRzo dharANAM parvatAnAmindro rAjA himAcalaH / 'adrirANmenakAprANezo himavAn' iti haimyAm / anucakre sadRzIkRtaH / kiMbhUtaiH saudhaiH / candirakAntAnAM candropalAnAm / candira iti candramAH zeSanAmamAlAyAm , anyeSvapi grantheSu dRzyate / garbhe madhye saMdarbho racanA yeSAM tAdRzebhyaH zRgebhyaH sravanto niHsaranto'mbupUrAH payaHpravAhA yeSu taiH // zlokAI A nagaramAM caMdrano udayakALa thatAM caMdrakAnta maNIonI racanAthI jene madhyabhAga zobhI rahyo che tevA zikharamAMthI pANIno pravAha jemAM karI rahyo che tevA prakAranAM rUpyamaya maMdira1 samAsAntavidheranityatvena nivoM Dhavyam / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 hIrasaubhAgyam [ sarga 1 zlo0 110-111-112 varDa, mastaka upara vahana karAI che gaMgA jemAM tevA himAcala jANe anukaraNa karAtA heAya tevA uMcA mahelA zAkhe che. 5110|| vAtAtivelladdhvajapallavAgra-kareNa rAveNa ca kiGkiNInAm / yA vaibhavaspardhitayA maghonaH, purI smayAdAhvayatIva yam // 111 // yA nagarI vaibhavena svalakSmyA sArdhaM spardhitayA saMharSibhAvena maghonaH zakrasya purImamarAvatIM smayAdahaMkArAdyoddhuM saMgrAma kartum / utprekSyate - AhvayatyAkArayatIva / kena / vAtena vAyunA atyatizayena vellantazcaJcalIbhavanto ye dhvajapallavAH patAkAvastrANi teSAmagraH sa eva karo hastastena / ca punaH kena / kiGkiNInAM kSudraghaNTikAnAM rAveNa zabdena // 1 zleAkA A nagarI peAtAnA vaibhavanI sAthe spardhA karavAthI indranI nagarI amarAvatIne, pavanathI atica'cala thayelAM dhvajAonAM vastronA agrabhAgarUpI hastavaDe temaja nAnI ghaMTaDIonA avAjava jANe ahaMkArathI yuddha karava! mATe kheAlAvatI heAya tema jaNAya che. 5111 zrIvatsarAmAGgaja kambutArkSya - cakrAGkitairmArakatairniketaiH / jajJe mukundairiva yatra citra - metatparaM dhenukarmAdvipadbhiH // 112 // yatra marakatAnAmimAni mArakatAni azmagarbhasaMbandhIni tainiketaigR hai: / ' zaGke svasaMketaniketamAptAH' iti naiSadhe / mukundaiH kRSNairiva jajJe jAtam / atra bahuvacana bahuvAsudevApekSayA, mahattvakhyApanArthaM vA / yathA ca jinazatake - ' yatkramAzcakriNo vA' iti / kiMbhUtaigRhaiH kRSNaizca / zrIlakSmIH, vatsAstarNakAH, zrIvatso hRdayacihnam / uttamapuruSANAM vakSasi lakSaNavizeSaH / rAmAH striyaH, rAmo valabhadrazca / aGgajA nandanAH, aGgajaH kAmazca / kambavaH zaGkhAH, kambuH pAJcajanyaH / gRheSu kamvavo dRzyante / yathA naiSadhe -- 'bahukambumaNirvarATikA -' iti / tArkSya abhyAH, tAkSyoM garuDazca / teSAM cakrANi samUhAH, cakra N sudarzana N ca / tairaGkitaiH sahitaiH / para kevalamida citramAzcaryam / ni ketairdhenuka' 'dhenusamUhoM gokulamadviSadbhiH pAlayadbhiH / 'dhenUnAM dhenuka' dhenvantAnAM godhenukAdayaH' iti haimyAm / kRSNaistu dhenukanAmA asurastaM dviSadbhirbrahmadbhistasya dvipadbhiH zatrubhirvA dhAtukaiH // 1 leAkA bharata maNIothI niSpanna gRhe|vaDe A nagarI kRSNanI upamAne dhAraNa karatI hatI. (ahiMyA 'kRSNa' e padanuM bahuvacana ghaNA vAsudevAnI apekSAe athavA mahatvane batAvavA mATe mUkayuM che.) Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 sarga 1 zlo0 112-113-114] hIrasaubhAgyam graho (dhara) lakSmI ane vAcharaDAo sahita che. kRSNanA hRdayamAM zrIvatsanuM cihna che. (prAyaH uttama puruSanAM vRkSasthalamAM amuka prakAranuM viziSTa cihna hoya che.) gharo aneka prakAranI strIothI yukata che. kRSNa balabhadrathI sahita che. gRhomAM ghaNA zaMkho che, kRSNa pAse pAMcajanya zaMkha che ! gRhomAM aneka prakAranA azvo che. kRSNa pAse garuDa ane sudarzana cakra che. A badhI vastuonA samUhathI yukta evA gRhoe kRSNanI sAthe tulyatAne dhAraNa karI paraMtu AzcaryanI vAta to e che ke A gRho gokulanuM gAyonA samUhanuM rakSaNa karanArAM che. jyAre kRSNa te dhenuka nAmanA asurane zatru che. (Ama kahIne kRSNathI paNa nagarInI vizeSatA batAvI.) 112 etajjagajjitvaralakSmivIkSA-kSaNoditAdvai(todbhUtakutUhalena / zaGke tridazyaH stimitIbhavantyo, vibhAnti yadvezmasu shaalbhjyH||113|| ___ yadvezmasu purImandireSu zAlabhaJjyaH putrikA vibhAnti / tatraiva zake manye / etasyAH puryA jagatAM tribhuvanapurINAM jitvaryA jayanazIlAyA lakSmyAH vIkSA vilokana sa eva kSaNa utsavastenoditamudbhUtaM yatkutUhalaM kautuka tena stimitIbhavantyo nizcalA jAyamAnAstridazyo devya iva / lakSmIzabdaH samAsamadhye hasvo'pyAyAti / yathA RSabhanamrastave-'varaNalakSmikaragrahaNotsave' iti // doArtha A nagarInA gRhomAM vividha prakAranI putaLIo zobhI rahI che. huM kalpanA karuM chuM ke traNe jagatane jItavAvALI A nagarInI zobhAne jovArUpa utsavathI utpanna thayelA kautukathI bilakula nizcala banelI jANe svarganI devIo jevI gharamAM putaLIo zobhe che. 117mAM viSNonihantuM naraka gatasyau-tsukyAtkramAnnirgaliteva gaGgA / jyotsnISu yaccAndragRhacyutAmbho-dhArA bhuvaM bhUSayati sma yasmin // 114 / / yasmin pure jyotsnISu pUrNimArAtriSu yasya purasya cAndragRhebhyaH candrakAntamaNinirmitamandirebhyazcyutAnAM candrakiraNasaMparkeNa niHsRtAnAmambhasAM pAnIyAnAM dhArA pravAhaH / 'pravAhaH punaroghaH syAdveNI dhArA rayazca saH' iti haimyAm / bhuva bhUmI bhUSayati sma alaMkurute sma / utprekSyate-autsukyAdrAbhasyAnnaraka narakanAmAna daityamasura nihantu gatasya viSNoH kRSNasya kramAJcaraNAt nirgalitA nirgatya patitA / 'vidatyasavye makarandalIlAM mandAkinI yaccaraNAravinde' iti naiSadhe / gaGgA bhUmImabhyetIva // zlokAI A nagarImAM pUrNimAnI rAtrimAM, caMdrakAntamaNIothI nirmANa karAyelA maMdiramAMthI caMdranA kiraNonA saMparkathI nIkaLatA pANIno pravAha bhUmine bhAvato hato. te ativegathI naraka Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 1 zlo0 114-117 nAmanA asurano nAza karavAne jatA kRSNanA pAdaprahArathI nIkaLelI jANe gaMgAnadI heya te zobhato hato. 114 jyotistaraGgIkRtayanniketa-harinmaNIzAlizikhA cakAse / idaMpadavyeva pataGgaputrI, nabhaH prayAntI milituM svatAtam // 115 / / jyotibhiH kAntibhistaraGgIkRtAnAM kallolayuktIkRtAnAM yanniketAnAM nagarIgRhANAM harinmaNIbhirnIlaratnaiH zAlate zobhate ityevaMzIlA zAlinI zikhA uparitanapradezaH cakAse zuzume didIpe vA / utprekSyate-idaMpadavyA etannagara mandirazikharamArgeNa / 'idaMyazAMsi dviSataH sudhAmuce' iti naiSadhe / 'asya kIrtayaH iti tadvattau / samAsAnta eva idaMzabdaH / svatAta bhAskaram / 'sUryajA yamI' iti haimyAm / tathA 'yAvad gaGgAtapanatanayAbhAratInAM samAje' iti pUrvakavikRtau / militu prayAntI gacchantI patagaputrI yamuneva // sAtha kAMtivaDe taraMgarUpe karAyelAM nagarInAM gRhAnAM nIlaranathI dedIpyamAna zikhare, jANe A mAge (maMdiranA zikhara mAge) AkAzamAM potAnA pitA sUryane maLavA jatI evI yamunA nadI ja hoya tevAM atyaMta zobhe che. 115 gAGgeyagArutmatapadmarAga-candrAzmavezmAvalirullalAsa / preyAMsamuddizya mahImahendra, purazriyA klupta ivAGgarAgaH // 116 // gAGgeyAni suvarNAni, gArutmatAni hiraNmaNayaH, padmarAgA raktopalAH, candrAzmAnaH zazikAntamaNayaH / tairnivaddhA ghaTitA vezmAvaliH saudhazreNirullalAsa sphurati sma / utprekSyate-mahImahendra bhUmIvAsavaM rAjAna svapreyAMsa nijakAnta pratyuddizya purazriyA nagaralakSmyA aggarAgo vilepana klapto racitaH / anyApi strI bharnA samaga cikIrSurvapuSyaGgarAga kurute // zlokAI A nagarImAM suvarNa nIlamaNi raktamaNi ane caMdrakAMtamaNiovaDe nirmANa karAyelI gRhonI paMkita jANe pitAnA priya evA pRthvIrUpI rAjAne uddezIne karAyeluM nagaralakSmInuM vilepana hoya tevI suzobhita hatI. 116 vezmAzmagarbhAGkasitAzmakumbha, nibhAlya mugdhAbhradhunIrathAGgyaH / zazI sa vizleSayitA dvipannaH, krudheti ta nanti kimaGghighAtaiH // 117 / / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 517-118-119] hIrasaubhAgyam yasyeti saMvandhAt / vezmani kvApi nagarIgRhe azmagarbhANAM marakatamaNInAmako madhyo yasya tAdRza sitAzmanAM sphaTikaratnAnAM kumbha kalaza nibhAlya dRSTvA mugdhA acaturA abhradhunyA gaganApagAyA AkAzagaGgAyAH rathAgyazcakravAkyo'GghrINAM padAnAM ghAtaiH prahAraiH ghnanti praharanti / kimutprekSyate iti krudhA nanti / iti kim-yat no'smAkaM dvipannahitaH ata eva vizlepayitA viyogakArakaH sa prasiddhaH zazI mRgAGka iti rupaa|| kalekArtha nagarInA keI gRhamAM, madhyamAM maraktamaNivALA sphaTika ratnonA kalazane jaIne AkAzagaMgAmAM viharatI bhoLI evI cakravAkIo caMdrane jANe krodhathI pAdaprahAravaDe haNatI heya tema jaNAya che. zAthI? amArA viyegane karAvanAre caMdra ja amAre zatru che. 11 arkA zusaMparkacayArkakAnto-dabhUtAnalomAvanasaMnibhasya / gehAgrazRGgasthagajadvipadbhi-hSyairadhRSyasya kathaMcanApi // 118 / / bhiyA'bhramUvallabhavAhanAreH, praNazya zake zaraNa zrayantaH / laghUbhavanmandaramukhyazailAH, purasya rejurmaNihemagehAH // 119 // // yugmam / / purasya maNihemamayA gehAH saudhA rejurbhAnti sma / tatraivamaha zaGke vicaaryaami| abhramUnAmA hastinI / abhramUzabdo dIrghokArAnto'pyasti / 'gajAnAmabhramUpatiH' iti kAvyakalpalatAyAm / tathA 'abhramUvallabhArUDham' iti pANDavacaritre'pi / tasyA vallabho bhartA airAvaNaH sa eva vAhana yAna yasyendrasya sa evAriH zatrustasya bhiyA bhayena praNazya svasthAnAnna'STvA purasya zaraNamAzrayanto bhajantastathA laghUbhavantaH svalpatanavaH saMpadyamAnA mandaramukhyAH / mandaro jainamate meruH / zaivazAsane tu mandaro'nya indrakIlanAmA manthA nagaH sa eva pradhAna yeSu te zailAH parvatA iva / iha pure zatrupravezAbhAve kAraNadvayamAhakiMbhUtasya purasya / arkasya bhAnoraMzavaH kiraNAsteSAM saMparkaH saMgamastena cayasya vaprasya prAkArapIThabhUmikAsaMdRbdhebhyo'rkakAntebhyaH sUryakAntamaNibhya udbhUtaH prakaTIbhUto yo'nalo vahnistenomAvanasaMnibhasya bANAsurapurasadRzasya / tatra hi vahniprAkAro'stIti khyaatiH| tathA 'yathohyamAnaH khalu bhogibhojinA prasahya vairocaniputrapattanam / vidarbhajAyA madanastathA mano'nalAvaruddha vayasaiva vezitaH // ' iti naissdhe| etatkAvyopari purAvRttamucyatepUrva hi strIkAryAdanyatrAjeyo bhAvItyArAddhagaurIpatisuparvadattavarasya vANAsurasya uSAnAmnyA kanyayA gaurI kuladevImArAdhya mama ko bhartA bhaviSyatIti prazne kRte pradyumnananda Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ___ hIrasaubhAgyam [ sarga 1 zlo0 118-119-120 no'niruddho bhAvIti gauryA prokte kathaMcitkumArikayA sa AnAyya pariNItaH / tAmAdAya gacchanta jJAtavyatikaroM vANasta nirjitya nAgapAzairvaddhavAn / tata upayA kRSNapradyumnAdayaH tadvAcika vijJApitAH / tataH kRSNarAmapradyumnA garuDamAruhya pAvakaprAkAre'pi vANapure gatvA harirvANAsuraM zatakhaNDIkRtyoSAyuktamaniruddhamAdAya dvArikAyAmagAditi / punaH kiMbhUtasya / gehAnAM purasaudhAnAmagrazRGgANi uparitanazikharANi teSu tiSThantIti taMtsthA gajadvipantaH siMhAstaiH / puramaMdireSvapi kesariNAM sadbhAvo yathA-'yadanekakasaudhakaMdharA haribhiH kukSigatIkRtA iva' iti naipadhe / kathaMcanApi mahatA prayAsenApi dvaiSyairvairibhiradhRpyasyAnAkalanIyasya / gajayAnasya hi siMhAGkitamArge samAgamanamazakyam / kRzAnau tu sarvathA pravezo'pi na syAdata etatpurAzrayaNa zatrubhayAbhAvAt // soDA A nagaranA suvarNamaya ane ranamaya gharo, jANe potAnA zatru indranA bhayathI svasthAnethI nAsIne nAnA dehavALA thaIne A nagarInA zaraNe AvelA mera vagere parvata na hoya! tevA zobhe che. A nagarInA zaraNe AvavAnI kalpanA eTalA mATe ja karavAmAM AvI ke A nagarImAM Idrane praveza azakya hate. [Idrane praveza azakya hovAnAM be kAraNo niSadha kAvyanI vRttimAM ApelAM ahiM batAvavAmAM Ave che. pUrve svIkArya sivAya anyatra "ajaya" bana ! zaMkaranA AvA varadAnathI adhRSya banelA bANAsuranI upA nAmanI kanyAe potAnI kuLadevI gaurInuM ArAdhana karI "mAro pati kANu thaze ?" Avo prazna pUchyo, tenA uttaramAM pradyumnane putra aniruddha tAro pati thaze" gaurIe uttara Apyo. tethI saMtuSTa thayelI upAe koI prakAre aniruddhane bolAvI tenI sAthe lagna karyA. A vRttAMta jANIne bANAsure upAne laI jatA aniruddhano parAbhava karyo ane tene nAgapAzathI bAMdhI lIdhe. upAe A samAcAra kRSNa ane pradyumnane mokalyA. tyArabAda kRSNa, balabhadra ane pradyumna garuDa upara ArUDha thaI agnino kille hovA chatAM bANAsurane haNI uSA sahita aniruddhane laIne dvArikAmAM AvyA.) sUryanA kiraNonA saMparkathI killA upara kaMDalA sUryakAMta maNiomAMthI pragaTa thayele umAvana sarakho (bANapura sarakho) agni hovAthI. ane gRhonA agrabhAga para aMkita karAyelAM siMhothI airAvaNa hAthInA vAhanavALA indrano praveza sarvathA azakaya hato A rIte zatrune bhaya nahIM hovAthI, meru Adi parvate jANe A nagaranA zaraNe AvelA na hoya tema jaNAya che. 118119 vAlAruNajyotirakharvagarva-nirvAsimANikyanikAyyakoTiH / vyaktIbhavanbhAtyanubhUpakAnta, purazriyodgIrNa ivAnurAgaH // 120 / / vAlAruNasyAbhyudayabhAnojyotiSAM kAntInAmakharvamatizayita garvamahaMkAra nirvAsayanti niSkAsayanti nirnAzayantItyevaMzIlAni yAni mANikyAni padmarAgamaNayaH nikAvyAnAM tanmayAnAM gRhANAM koTivibhAti zobhate / kvApi mANikyazabdena kevalaratnameva / kutrApi mANikyazabdena padmarAgamaNayaH / 'ratna vasu maNimANikyamapi' iti haimIvRttau / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 120-121-122] hIrasaubhAgyam / 'AghrAta paricumvita parimuhurlIDha ca yaccarvita', yaddara nihitaca nIrasatayA tatra vyathAM mA kRthAH / antastattvavicAraNAndhavadhire tadvAnareNAdhunA. re mANikUya tadetadeva sukRta yaccUrNita nAzmanA // ' ityatra kevalamANikyameva / 'zizutaramahomANikyAnAmaharmaNimaNDalI' iti naiSadhe / pratyagrakiraNapArAgANAmiti tadvattiH / utprekSyate-bhUpaM nRpati bhartAramanulakSIkRtya purazriyA udgIrNo ata eva prakaTIbhavan prakaTo jAyamAnaH anurAga iva // blekArtha bAlasuryanI jyotinA atyaMta garvane dUra karanArA pArAga maNiovaDe nirmANa karAyelAM evAM karaDe ghare A nagarImAM zobhI rahyAM che. te jANe rAjAne pati samajIne nagaranI lakSmIvaDe vyakta karAyela anurAga heya tema zobhe che ll12nA prItAdupAstyAdhigatA girIzA-nniraGkanakAGgavidhAnavidyA / prapaJcitA kautukinA kimepA, candreNa yaccAndragRhacchalena / / 121 / / kautukinA kutUhalAkalitena candreNa epA prtyksslkssyaa| nirgato'Gko lakSma yebhyastAni naikAni vahUni yAnyaGgAni zarIrANi teSAM vidhAna nirmANa yasyAM tAdRzI vidyaa| yasyA nagaryAzcAndragRhANAM candrakAntamaNimayamandirANAM chalena kapaTena / kimutprekSyateprapaJcitA vistAritA / kiMbhUtA vidyA / adhigatA prAptA / kasmAt / girIzAdIzvarAt / kiMbhUtAt / upAstyA nityasevayA prItAt / prasannIbhUtAdityarthaH saMtuSTAt / / iti gRhaaH| lokArtha hamezAM upAsanA karavAthI prasanna thayelA Izvara pAsethI prApta thayelI lAMchanarahita zarIra banAvavAnI A vidyA, kautukapriya evA caMdravaDe A nagarInAM caMdrakAnta maNIo vaDe nirmANa karAyelAM gRhanAM bahAne jANe vistArAi na hoya tema jaNAya che. ghara yasmindidIpe madhudIparUpa-zrIgarva nirvAsivilAsivRndaiH / rUpasmayaM vIkSya jayasya tasya, madacchide kiM vidhinA praNItaiH // 122 / / yasmin pure madhudIpasya madanasya rUpazriyA zarIrasaundaryalakSmyA garvamabhimAna nirvAsayanti nirdalayantItyevaMzIlA ye vilAsino bhoginasteSAM vRndAni taididIpe ckaase| 'madhudIpamArau madhusArathismarau' iti haimyAm / kimutprekSyate-jayasyendraputrasya rUpasmaya nijAGgacaGgimaga vIkSya dRSTvA tasya jayantasya madacchide unmattatocchityai vidhinA dhAtrA kRtaiH praNItairiva // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sarga 1 zlo0 122 - 125 zlAkA peAtAnAM sauM vaDe kAmadevanA rUpanA abhimAnane chaLI nAMkhanArA vilAsapriya puSonA vandeothI A nagara zaiAlatuM hatuM. IMdranA putra jayantanA rUpanA gate joIne brahmAe tenA abhimAnane khuMdavA mATe jANe A badhA vilAsI puruSA banAvyA na heAya ? tema jaNAya che. u122aa 66 saubhAgyam meroH zikhAgrAvasathavyathAbhi - ruttIrya sAtasthitimIhamAnAH / yasminsametAH kimu nAkizAkhi vrajA vadAnyA vyalasana yuvAnaH // 123 // yasmin yuvAnastaruNA vyalasan zuzubhire / kiMbhUtAH / vadAnyA dAnazIlA dAnazauNDA vA / kimutprekSyate - zikhAgre zikharopari ya Avasatho vasatiH sthAnaM vAsasteno. dbhavantIbhiH prakaTAbhirjAyamAnAbhirvyathAbhirartibhiH kRtvA meroH kAJcanAcalAdavatIrya bhUmImaNDale sametya sAtasthitiM sukhanivAsamIhamAnA icchanto nAkinAM zAkhino devataravaH kalpadrumAsteSAM vrajA gaNA yasmin sametA iva saMgatA iva // zleAkA A nagaramAM dAnavIra yuvAneA zAbhatA hatA. zikharanA agrabhAga upara vasavAnA du:khe meruparvatathI utarI pRthvImaMDaLa para AvIne sukhapUrvakanA raheThANune IcchatA evA pavRkSAnA samUho jANe A nagarImAM AvIne vasyA hoya tevA yuvAneA zAlatA hatA. dAnavIra yuvAneAne kalpavRkSanI upamA ApI che.) 512345 jitasmarAn paurajanAn nipIya, mA tadvRpasyantyasatI satI stAt / itIva yoSAvapuSA svavarSma, dviSA makhasya vyatisInyate sma // 124 // makhanAmno daityasya dviSA vairiNA zaMbhunA / utprekSyate - iti hetoryoSAvapuSA pArvatIzarIreNa samaH svavarSma nijazarIraM vyatisIvyate sma parasparaM syUtaM yojyate sma / iti kim / yat jito rUpAbhibhUtaH smaraH kAmo yaistAdRzAn paurajanAn nagarataruNAn nipIya sAdaramavalokya satI pArvatI tadvRSasyantI rAgodrekAt kAmAturA teSAM kAmukI bhavantI satI satI asatI vyAbhicAriNI mA stAt bhavatAt // iti nAgarAH // zlokA 'makha' daityanA zatru Izvare, kAmadevanA rUpane paNa jItanArA A nagaranA yuvAnene joine, kAmAtura thayelI satI pArvatI asatI na bane mATe pArvatInA zarIra sAthe peAtAnA zarIrane joDI dIdhu'. 5124aa yasmin vibhAnti sma vilAsavatyaH smarAvarodhabhramamudvahantyaH / kiM zakkayo manmathamedinIndo - ramUramoghAtrijagadvijetuH // 125 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 sarga 1 zlo0 125-126-127] hIrasaubhAgyam yasmin pure vilAsavatyaH pramadA vibhAnti / kiM kurvantyaH / smarAvarodhaH kandapantiHpura ratistasya bhrama bhrAntim / 'smarAvarodhabhramamAvahantI' iti naiSadhe damayantI. varNane / udvahantyo vibhratyaH / kimutprekSyate-manmathamedinIndormadananarendrasya amUH pratyakSAzcakSurlakSyA amoghA avandhyAH saphalAH zaktayaH praharaNavizepAH / kiMbhUtasya manmathasya / trijagatastribhuvanasyApi vijetuH parAbhavazIlasya // sAsAtha kAmadevanI patnI ratine bhrama karAve tevI saundaryavatI strIo A nagarImAM zobhe che. te jANe traNe jagatane jItanArI kAmadevarUpI rAjAnI sAkSAta zakitao hoya tema jaNAya che. tyaktAzravaHkaJcukikAmukAbhiH, sakarNayannAgararAgiNIbhiH / svamandirAt kuNDalinIbhirasmin , kimIyupIbhiH zuzubhe'GganAbhiH / / 126 / / asmin nagare aGganAbhiH zuzume / kimutprekSyate-svamandirAnnijaniketanAnnAgalokAdIyuSIbhirAgatAbhiH kuNDalinIbhirnAgAGganAbhiriva / kiMbhUtAbhiH tyaktA ujjhitA azravasaH / akarNA vadhirA ityarthaH / kaJcukinaH sauvidallAH / kujavAmanA ityarthaH / athavA kRtrimaklIvAH kAmukAH kAmayitAraH kAntA yAbhistAbhiH / punaH kiMbhUtAbhiH / sakarNAH prAjJAH zrotAro vA yasyAH puryA nAgarAzchekAsteSu rAgaH snehAtizayo vidyate yAsAM tAstAbhiH / teSvanurAgayuktAbhirityarthaH // potAnA sthAnane tyAga karIne AvelI jANe nAgakanyAo hoya tevI, A nagaranI strIo zobhe che, kAna vinAnA kacukIone jemaNe tyAga karyo che evI kAmukAo karNasahita ane catura evA A nagarInA yuvAna puruSomAM Asakata thayelI nAgakanyAo nAgakano tyAga karI jANe A nagarIne zobhAvatI hoya tevI A nagarInI strIo zobhatI hatI. bhAnti sma yasmin sumanobhirAmA, rAmA ramAdhaHkRtakAmarAmAH / svaspardhina yena ruSeva deva-gRha nigRhyApsaraso gRhItAH // 127 / / yasmin nagare rAmA nAgaryo bhAnti sma / kiMbhUtAH / sumanobhiH kusumamAlikAbhiH, athavA sumanastvena satItvena niSpApatvena vA abhirAmA manoharAH / punaH kibhUtAH / ramAbhiH vapuHpriyarUpakasuSamAbhiradhAkRte hIne vihite tiraskRte kAmasya madanasya rAme ratiprItI yAbhistAH / ivotprekSyate-yena prahlAdanapureNa ruSA krudhA svaspardhina nijasamRddhayA sAdha spardhAvidhAyina devagRha svarga nigRhya parAjitya vandIkRtya gRhItA apsarasaH svargavadhva iva // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [ sarga 1 zlo0 127-128 - 129 zleAkA satItvathI maneAhara ane peAtAnA dehanI kAMtithI rati ane prItine jeNA parAbhava karyo evI kAmadA (strI) A nagaramAM zAzvatI hatI. A prahalAdanapure rASathI, peAtAnI samRddhina sAthe spardhAne karatA svargalAkanA parAbhava karI, tene baMdIvAna banAvI, tenI pAsethI jANe apsarAe lIdhI na hoya tevI kAmadA A nagaramAM zobhe che. 12nA 68 kimagradtyo madanAvanIndoH, sakhyo'tha vA svarvaravarNinInAm / bhujaGgamInAM kimutAnuvAdA, yatrAbjanetrA madayanti cetaH // 128|| yatra pure abjanetrAH kamalalocanAH sudRzaH cetaH arthAdhUnAM manaH madayanti unmA dayukta kurvanti / kimutprekSyate - madanAvanIndoH smararAjasya kim agradUtyaH prathamasaMdeza hArikA iva / athavA svaH svargasya varavarNinInAM pradhAnastrINAM rambhAghRtAcItilottamApramukhANAm athavA paulomIprabhRtInAM sakhyo vayasyaH kimu / uta punaH / bhujaGgamInAM nAgA GganAnAmanuvAdA anukArA iva // iti nAgaryaH // zleAkA A nagarImAM kamala jevAM netrovALI suMdara strI kAmadevarUpI rAjAnI jANe amadUtIe hAya ? athavA svaleAkanI raMbhA, uzo, tileAttamA Adi zreSTha apsarAonI jANe sakhIe heAya ? athavA te| jANe nAgakanyAonuM anukaraNa karanArI heAya ? tevI suMdara strIe yuvAna putsyena cittane unmAda yukta kare che. (A pramANe ahIM prahalAdanapuranuM varNana pUrNa thayuM.) 285 iti pralhAdanapuravarNanam / tatrAsti bhUmAn mahamudanAmA, sthAmaikabhUrbhUvalayaikavIraH / vova dine dine bhUH, zriyaM dadhau yatkarapIDitA'pi // 129 // tatra deze mahamunda iti nAmAbhidhAnaM yasya tAdRzo bhUmAn pAtisAhiriti mlecchavaMzaprasiddhamadhipatinAma / so'sti tatsamayAnusAreNa vabhUva / kiMbhUtaH / sthAmnAM parAkramANAmekA'dvitIyA bhUH sthAnam / punaH kiMbhUtaH / bhUvalayasya bhUmaNDale vA eko'sAdhAraNo vIraH subhaTaH / sa kaH / yasya kareNa rAjadeyAMzena pIDitA saMyuktA jAtA bhUrvasudhA dine dine zriyaM lakSmI dhanadhAnyAdikAM dadhau dhArayati sma anekalakSmIvatI bhavati sma / ha | vadhUriva / yathA navoDhA navapariNItA vadhUrvazA kareNa pIDitA AzleSaNAdika nItA satI dine dine zriyaM zarIropacayalakSaNAM zobhAM dhatte // zleAkA gurjaradezamAM mlecchava zaMne adhipati mahaMmada nAmaneA kramanA eka sthAnabhUta ane jagatamAM eka advitIya vIra tarIke bAAha (rAjA) hatA. .je parAprasiddha hatA. jenA kara TekSa) vaDe Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 sarga 1 zlo0 129-130-131] hIrasaubhAgyam prajA (pRthvI) pIDAyelI hovA chatAM dinapratidina navapariNIta strInI jema dhanadhAnyAdi aneka prakAranI lakSmIne dhAraNa karatI hatI, jema naveDhA strI AzleSa vigerethI pIDita hovA chatAM divase divase vadhatA evA sauMdaryane dhAraNa kare che tema A pRthvI paNa aneka prakAranI lakSmIvaDe vadhatI hatI. (129 prajAM dvijiriva pIDayamAnAM, kalevilAsairavasAya vizvAm / tAM zAsituM dAzarathiH kimAtta-janmA svayaM sAhirasau vabhAse / / 130 // asau mahamundanAmA sAhiH pAtisAhiH vabhAse rAjate sma / kimutprekSyate-tAM vizvAM vasudhAM zAsitu pAlayitu svayamAtmanA punadvitIyavAramAttajanmA gRhItAvatAro dAzarathI rAma iva / kiM kRtvA / avasAya vijJAya / kAm / vizvAM pRthvIm / ki kriyamANAm / kaleH kaliyugasya vilAsaivilasitaiH / pIDyamAnAM saMtApyamAnAm / kAmiva / prajAmiva / yathA prajAM prakRti puradezalokAM dvijihvaH pizunaiH pIDayamAnAM kshcitprshaasti| blekArtha jema durjana vaDe deza ane nagaranA loko herAna thAya che tema pRthvIne kaliyuganA vilAsavaDe pIDAtI jANIne, tenuM rakSaNa karavAne mATe jANe rAmacaMdrajIe svayaM bIjIvAra avatAra lIdho hoya tevo A mahamada bAdazAha zobhe che. tA3mAM panistriMzamanthAnagamathyamAna-mahAhavakSIradhijanmanA yaH / vatre balidhvaMsavidhAnadhuryo, jayazriyA zatrurivAsurANAm // 131 / / yaH sAhirjayazriyA vijayalakSmyA bave vRtaH / ka iva / asurANAM zatruriva / yathA kRSNo jayenopalakSitayA zriyA viyate / kiMbhUtaH / yaH valinAM valavatAm / bala sainye parAkrame ca / ripunRpANAM balerdai tyasya ca dhvaMsavidhAna vadhakaraNa tatra dhuryaH samarthaH zatruvadhavidhAyinAM dhuri gaNyaH / kiMbhUtayA jayazriyA / nistriMzaH khagaH sa eva manthAnagaH mandarAdriH / 'manthAnagaH sa mujagaprabhuveSTighRSTilekhAcaladdhavalanirjharavAridhAraH' iti naiSadhe / vAsukerveSTanagharSaNajAtAsu lekhAsu bhramantyo dhavalA nirjharavAridhArA yasya sa manthAH / mathinzabdasya 'pathimathyabhukSAmAt ' ityAtve theAdeze rUpam / nagaH zailaH mandarAdriHiti tadvattiH / tena mathyamAno viloDyamAno yo mahAhavo mahAsaMgrAmaH sa eva kSIradhiH dugdhasamudraH tasmAjanmotpattiryasyAH sA tayA // 1 'manthAnaga' ityasya samAsaghaTakatvena suparatvAbhAvAdAtvAnupapattezcintyametat naiSadhe tu samAsAbhAvAnna ko'pi doSaH / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo0 131-132-133 zlokAI jema bali' nAmanA daityane vadha karavAmAM agresara evA daityonA zatru kRSNane, meruparvatarUpI bhatthAnathI mathana karAyelA kSIrasamudramAMthI utpanna thayelI lakSmI prApta thaI hatI, tema balavAna zatrueno nAza karavAmAM samartha evA A bAdazAhane tIkSNa talavArarUpI ravaiyAthI maMthana karAyelA mahAsaMgrAmarUpa samudramAMthI utpanna thayelI lakSmI varI hatI. 131 azyAmitAsya kamalAtidAnai-jitaiH prasattipraNinISayAsya / aprairivAbhrAdbhuvamabhyupetai-yadbhUbhujo gandhagajaivireje // 132 // yasya bhUbhujaH sAhergandhagajaiH gandhopalakSitaiH sindhuraiH vireje zuzubhe / utprekSyateabhrAdAkAzAdbhuva bhUmImabhyupetaiH samAgatairbhUmImabhilakSIkRtya / 'abhirabhAge' bhAgavajite'rthe'bhiH karmapravacanIyaH syAttatra dvitIyA / harimabhIti prakriyAyAm / pRthivyAmAyAtairabhairbhadhairiva / kayA / asya bhUbhujaH prasatteH prasAdasya praNinISayA krtumicchyaa| kimabhaiH / jitairabhibhUtaiH / kaiH / kamalAnAM lakSmInAmutsargapayasAM ca dAnairvizrANanaiH / katham / azyAmitAsyamujjvalIkRta vaktra yatraivaMvidhaM yathA syAttathA // zlokAI A rAjAnA atizaya dAnaguNathI parAbhava pAmelA arthAta pitAne dAnamada (pANI) cAlI javAthI ujajavaLa mukhavAlA evA rAjAnI maherabAnI prApta karavAnI icchAthI AkAzamAMthI utarIne AvelA jANe megha hoya tevA gaMdhahastio zobhI rahyA che. 32 ajayyavIrya nija nirjayAyo-dyata yamAlokya vipakSalakSaiH / svakSatravRttIrapahAya bheje, kSetrasya vRttiH kRSikairivAtra // 133 // atra bhuvi vipakSANAM sAhizatrUNAM lakSaiH svasyAtmanaH kSatravRttIH kSatriyatvena yA AjIvikAH / 'kSatra tu kSatriyo rAjA' iti haimyAm / tA apahAya sAhitaH svamAraNabhItestyaktvA kSetrasya kedArasya vRttirjIvana bheje siSeve / kairiva / kRSikairiva / yathA kRSikArakaiH kSetravRttividhIyate / kiM kRtvA / nijasyAtmano nirjayAyAbhibhavAyodyata pragabhIbhUtam , tathA ajayya jetumazakya vIrya parAkramo yasya tAdRza pAtisAhimAlokya zlokArtha A pRthvI para bAdazAhanA lAkha zatruo, asAdhAraNa parAkramI ane zatruone parAbhava karavAmAM ughata banelA evA pratApI A bAdazAhane joIne, bhayathI potAnI kSAtravRttino tyAga karI kheDutanI jema kSetravRtti (khetI)ne karatA hatA. 133 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlA0 134- 135 - 136] hIrasAbhAgyam jamvAlayadbhirjaladairivorvI, madAmbubhiryasya vabhe dvipendraiH / digjaitrayAtrAsu jitairdigIzai-digvAraNendrairupadIkRtaiH kim // 134 // yasya sAhedvipendrairgajarAjairvabhe vyarAji / kiM kurvadbhiH / jambAlAnkurvantIti jambA layanti jamvAlayantIti jambAlayantaH, tairjambAlayuktA vidadhadbhiH / kAm / urvI pRthvIm / kaiH / madAmbubhiH dAnavAribhiH / kairiva / jaladairiva / yathA meghabhUrjambAlakalitA kriyate / kimutprekSyate - dizAM haritAM jaitrISu jayanazIlAsu yAtrAsu abhiSeNaneSu / senAsamudAyena ripUn pratyabhigamaneSvityarthaH / jitaiH svavazIkRtaidigIzairdikpatibhirupadIkRtairdo kataida - gvAraNendrairdiggajairiva // zleAkA bAdazAhanA gajarAjo peAtAnA madanA pANIvaDe medhanI jema pRthvIne kAdavayukata karatA hatA te jANe, digmAtrAmAM parAjita thayelA dikpAlAe A rAjAne bheTaNArUpe ApelA diggajo hAya tevA zAbhatA hatA. 134nA vizvaikadhanvI zarasAnnRpo'sau mA kvApi kuryAtpararAjavanmAm / jijIviSurbhIta itIva rAjA, nabho bhramIgocarayAMcakAra / / 135 / / 71 rAjA candro nabho gagana bhramaNyA (bhramyA) bhrAnteH / 'api bhramIbhaGgibhirAvRtAGgam ' iti naiSadhe / gocarIkaroti sma gocarayAMcakAra / nabhasi babhrAmetyarthaH / rAjA kiM kartu - micchuH / jIjIviSuH sAheH sakAzAjjIvitumicchuH / ivotprekSyate - ityamunA prakAreNa bhIta cakita iva / iti kim / vizve jagati pArthaM ivaiko'dvitIyo dhanvI dhanurdharo'sau nRpaH, pare zatravaH, anye ca ye rAjAnastAniva mAM rAjAna zaralAdbANaviddham / 'prasUnadhanvA zarasAtkaroti mAm ' iti naiSadhe / mA kuryAt / yathA sAhirvipakSakSitipAnbANairvidhyati tathA mAmapi bANairmA hatAdityarthaH // leAkA caMdra AkAzamAM zA mATe bhramaNa kare che ? 'A vizvamAM arjunanI jema adritIya dhanurdhArI (bANAvALI) evA A rAjA, bIjA rAjAone jema khANeAvaDe haNe che tema mane paNa (rAjA=caMdra mAnIne) na haNA e bhayathI jIvavAnI icchAvAlA thayelA che. tethI ja jANe AkAzamAM bhramaNa karatA hoya tema jaNAya che. 13pappA yasya dveSiniSUdanatratajuSaH pratyarthipRthvIbhujAM saMtrAsena kalindabhUdharaguhAgarbha kimAseduSAm / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 1 zlo0 136-137 baiNasyAjananIlimAGkitapatavAppAmbupUrairiva zmApIThe prasaradbhirAvirabhavat pAthojavandhoH mutA // 136 // yasya sAheH pratyarthipRthvIbhujAM vairinRpANAM straiNasya trINAM samUhasya aJjanAnAM nayanakajjalAnAM nIlimnA zyAmatvenAGkitairyuktaiH tathA patanniH duHkhabharAlocanebhyo niHsaradbhiH bAppAmbupUrai rodanajalaplavaiH / ivotprekSyate-pAthojavandho noH sutA putrI yamunA AvirabhavatprakaTIbhUtA / kiM vA-'aye yadi samIhase paranRpAvarodha tadA, tvamAkalaya madvacaH kimapi rUpanArAyaNa ! / pratIpanRpanAgarInayananIrakallolinI-samuttaraNacAturI turagarAjamadhyApaya // ' iti kavikRtakAvyAdau vASpajalebhyo nadIprAdurbhAvaH / tathA-'rAma! tvattaruNapratApadahanajvAlAvalIzoSitAH, sarve vAridhayastavArivanitAnetrAmbubhiH pUritAH' iti khaNDaprazastau vASpajalaiH samudrasadbhAvo'pi vrnnitH| kiMbhUtaiH pUraiH / mApIThe bhUmaNDale prasaradbhiH prayaHpravAhatayA vistAra gacchadbhiH / vibhUtasya ysy| dveSiNAM niSUdane mUlAdunmUlane vrata sarve'pi zatravo mayA'vazyamucchedanIyA iti rUpa niyamajupate sevate tsy| kiMbhUtAnAM pratyarthipRthvIbhujAm / saMtrAsenA'syAkasmikabhayena kalindanAmno bhUdharasya zailasya guhAnAM kandarANAM garbho madhyabhAgastasyAGkamutsaGgamAsedupAM prAptavatAm / kalindAdrikandarAmadhyapraviSTAnAmityarthaH // zlokArca zatraone jaDamULamAMthI ukheDI nAkhavAnA niyamavALA evA A bAdazAhanA bhayathI kAliMdaparvatanI guphAmAM bharAI gayelA zatra rAjAonI strIonA samUhanA, aMjanathI zyAma banelA azujalanA pravAhanA vistArathI jANe A pRthvI upara "yamunA" pragaTa thaI hoya tema jaNAya che. 136 mutrAmAmbudhidhAmadiggirikucadvandvAbdhinemIdhavaH pRthvIpAlalalATacumbitapadaproddAmakAmAGkuzaH / dyAM svarNAcalasArvabhauma iva yo niHzepavizvaMbharAM / zAra.cchAtravagotrajidvijayate zrIgurjarorvIpatiH // 137 / / zriyA saptAGagalakSmyA aizvaryazobhayA vA yuto gurjarANAM gurjarabhUme yaka urvIpatiH pAtisAhirvijayate sarvotkarpaNa pravartate / kiNbhuutH| sutrAmA zakraH ambudhidhAmA gharuNastayodizoH prAcIpratIcyogirI parvatau udayAstAcalAbhidhAnI tAveva kucadvandva stanayugalamasyAstAdRzyA adhinemeH samudrasekhalAyA bhUmeghavo bhrtaa| punaH kiMbhUtaH / pRthvIpAlAnAM rAjJAM lalATailaiizcumbitAH spRSTAH padayozcaraNayoH proddAmAH prakRSTAH kAmAGkuzA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 137-138] saubhAgyam 73 nakhA yasya / kiM kurvan / zAsat pAlayan / kAm / niHzeSAM samagrAM vizvaMbharAM pRthvIm / kAmiva / dyAmiva / yathA svarNAcalasya meroH sArvabhaumazcakravartI divaM zAsti / 'jAmbUnadorvIdharasArvabhaumaH' iti naiSadhe / yathA bhUsArvabhaumastathaiveti yataH parasamaye merorupari svarlokaH / naiSadhe yathA - divamaGkAdamarAdvirAgatAm' iti / serurbhUmI (?) statrAmarAvatI nagarI tasyAH patirindraH iti tattvam / kiMbhUto rAjA indrazca / zAtravANAmAtmavairiNAM gotrANi vaMzAn / zAtravA ripava eva gotrAH parvatAstAn jayatIti // iti nRpavarNanam // zleAkA aizvazALI gurjarapati eNveA A rAnna sarva prakAranA prakavaDe ya pAme che. udayAcala ane astAcalarUpI stanavALI samudrarUpI mekhalAvALI strIneA adhipati, arthAt mahamadazAha, samudra pa"tanI pRthvInA adhipati che. vI jenA prakRSTa caraNanakhAne rAjAnAM lalATa sparzelAM che. arthAt samasta rAjA jenA caraNeAmAM ha MmezAM namaskAra kare che. evA A rAjA, IMdranI jema samasta pRthvInu pAlana kare che. parvatarUpI zatruonA vAnA uccheda karanAra A mahamadazA paNu samagra pRthvInuM pAlana kare che. ATabA yaM prAta zivAsAdhumaghavA saubhAgyadevI punaH zrImatkovida siMhasIha vimalAntevAsivAstoSpatim / tadbrAhmIkrama se videvavimalavyAvarNite hIrayu ksaubhAgyAbhidhahIrasUricarite sargo'yamAdyo'bhavat // 138 // iti paNDitazrIsaha vimalagaNiziSyapaNDitadevavimalagaNiviracite hIrasaubhAgyanAmni mahAkAvye prathamaprArambhe jambUdvIpa- bharatakSetra-gurjaradeza prahlAdanapura mahasundapAtisAhivarNano nAma prathamaH sargaH / hI iti zabdena yunakti yoga prApnotIti hIrayuk tAdRzaM saubhAgyamiti abhidhA nAma yasya / etAvatA hIrasaubhAgyakAvyam / tacca taddhIrasUrehara vijayasUrIzvarasya caritaM vRttaM ca | pazcAtkarmadhArayaH / tatra tasmin hIrasaubhAgyakAvye ayaM pratyakSalakSo varNanAgocarIkRtaH / tathA AdyaH prathamaH sarvasargANAM dhuri abhihitaH sargaH adhikAravizeSaH abhavat babhUva / kiMbhUtaH / sa pUrvoktazcAsau brAhmayA vAgdevatAyAH kramau caraNau sevate ArAdhayatItyevaMzIlazca tAdRzena devavimalena vyAvarNite / vizeSavarNanAgocaratAM prApite ityarthaH / yattadornityAbhisaMbandhAt sa kaH / yaM devavimala zivA ityAhA nAma yasya tAdRzaH sAdhuH sAheSu maghavA pradhAnatvAdindraH sAdhuriti vaNijAM nAma prAkRte tu amukalAha ityucyate / tathA zrIsumatisAdhusUrikRta somasaubhAgyakAvye vaNijaH sAhasya sAdhuriti saMjJA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 hIrasaubhAgyam sarga 1 zlo0 138 dRzyate / sAtrApi / tathA-'apalapati rahasi datta, prakaTitadatte'pi saMzayaM kurute| krayavikraye ca luNThati, tathA ca loke vaNiksAdhuH // ' iti subhASite / punaH zivAsAhapatnI nAmnA saubhAgyadevI yaprAsUta janayAmAsa / ya kiMbhUtam / zrImanto vidvadvandArakatvena zobhAbhAjo ye kovidAH paNDitAsteSu siMha iva siMhaH paravAdipuJjakuJjarendrarapyajeyaH kathasapyanAkalanIyazca / mukhya ityarthaH / sIhavimalanAmA prajJAMzaH / tasyAntevAsinAM ziSyANAM madhye vAstoppatiragraNIH prathamaziSyatvena pradhAnaH // iti paNDitazrIsIhabimalagaNiziSyapaNDitadevavimalagaNiviracite svopajJahIrasaubhAgyakAvyavRttau prathamaprArambhe jambUdvIpa bharatakSetra-satIrthasaridgirikedAragodhanavandhuragurjaradezaprahlAdanapArzvanAthopavanaparikhAprAkAragRhahaTTayuvayuvatIyuktaprahlAdanapura-mahamundapAtisAhivarNanoM nAma prathamaH sargaH // lekArtha vaNika kuLAmAM zreSTha evA "ziva' zreSThI ane temanAM dharmapatnI "saubhAgya devIe jemane janma Apyo hato. te devavimalagaNi hamezAM sarasvatI devInI upAsanA karanArA ane paMDitamAM siMha samAna evA siMhavimalagaNinA prathama ziSyarUpe prasiddha thayA. te devavimalagaNie, jagadaguru zrIhIravijayasUrijInA viziSTa varNanayukata caritravALA evA je "hIrasaubhAgya' nAmanA mahAkAvyanI TIkA sahita racanA karI. tene A jaMbudvIpathI AraMbhIne bAdazAha parvatanAM varNanavALo prathama saga samApta thaze. 138 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH srgH| pure'tha tasmin vyavahAripuGgavo, vadhUva kurA iti nAma dhAmavAn / mahIruhAM svaHzikharIva vizruto, rasAspRzAM nyakkRtavizvaniHsvataH // 1 // atha dezagrAmAdivarNanAnantara mAtRpitRmAtRsvapnAdivarNanAdiprArambhe(mbhaH) / tasminpUrvavarNitaprahlAinapure kurA iti nAma vyavahAripu mahebhyepu puMgavaH zreSTho babhUva saMjAtaH / 'puMgavo gavi bhaiSajye pradhAne cottarasthiteH' ityanekArthaH / kiMbhUtaH / dhAmavAn gRhasedhI / athavA tejasvI prabhAvavAn / 'dhAma sthAne gRhe gehe prabhAve janmatejasoH' ityanekArthatilakaH / punaH kiMbhUtaH / vizruto vikhyAtaH / kepA madhye / rasAspRzAM puruSANAm / ka iva / svaHzikharIva / yathA mahIruhANAM vRkSANAM madhye kalpavRkSo vikhyAto'sti / ata eva kiMbhUtaH kalpadruH sa ca / nyakRtA nivAritA jagajjanAnAM samastArthinAM niHsvatA dAridraya yena // blekArtha have prathama sargamAM varNana karAyelA evA prahalAdanapuramAM, vepArIomAM zreSTha, tejasvI ane prabhAvazALI evA kurA nAmanA zreSTha hatA. jema vRkSomAM kalpavRkSa vikhyAta che tema puruSomAM karAzAha prasiddha hatA. kaha5vRkSa jema jagatanA jIvonI daridratA dUra kare che tema A eDIe paNa manuSyanI daridratA dUra karI hatI. Nil ariSTaketuM navabhogasaGginaM, trirekhapANiM puruSottama punaH / bhramAdvivoDhurjaladherivodvahA, mahebhyamabhyetya vabhAja yaM mudA // 2 // jaladherudvahA samudraputrI lakSmIrya mahebhya vyavahAriNamabhyetya samAgatya mudA prItyA vabhAja samAzritA / utprekSyate-viyoduH svabhartuH kRSNasya bhramAt bhrAnteriva / kiMbhUta mahebhyam / ariSTeSUpadraveSu ariSTanAmni vRSabharUpe daitye ca ketuM dhUmaketunAmagrahasya sahakSam / tadvidhvaMsakatvAt / punaH kiMbhUtam / navAnAM nUtanAnAM stutisaMyuktAnAMvA bhogAnAM sukhAnAM saGgaH saMgamo'nubhavaH prAptirasyeti / pakSe-bhogaH sarpakAyaH arthAt zeSanAgazarIraM tasya saGgina tacchayanatvAt / punaH kiMbhUtaH / trirekhaH AkRtyA zaGkhaH pAJcajanyazca pANI haste yasya / punaH kiMbhUtaH / puruSeSu samasteSu mAnaveSu uttama zreSTha nAma ca // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 hIrasaubhAgyam [sarga 2 zlo0 2-3-4 zlokAI samudranI putrI lakSmI, A zreSThImAM potAnA pati kRSNanI bhrAntithI premapUrvaka A zreSThI pAse rahI hatI. zreSThI upadravono nAza karavAmAM dhUmaketu samAna hatA. kRSNa, vRSabharUpe rahelA ariSTa nAmanA daityano nAza karavAmAM ketu samAna hatA. zreSThIne navAnavA bogo (sukho)nI prApti thaI hatI, kRSNanuM zayana zeSanAganA zarIra upara che. zreSThInA hAthamAM trirekhAnI AkRtivALo zaMkha che. kRSNanA hAthamAM pAMcajanya zaMkha che. A rIte puuomAM uttama evA A zreThine lakSmI, puruSottama (kRSNa)nI brAntithI sevatI hatI. parA kubera ityAtmajanAvamAnanAM, vyapohituM kiMpuruSezvaraH svayam / vitIrNasauvarNamaNIgaNo'rthinAM, praNIya yanmUrtimivAvatIrNavAn // 3 // kuMrAkhyo mahebhyo bhAtIti saMvandhaH / utprekSyate-kiMpuruSezvaro dhanadaH yasya kuMrAsAdhoH mUrti zarIraM praNIya nirmAya svayamAtmanA avatIrNavAn prahlAdanapure / avatAra gRhItavAniva / ki kartum / vyapohitumapakartum / kAm / ayaM kuberaH kutsitshriirH| kurUpa ityarthaH / tathA-'jAtau na vitte na guNe ca kAmaH, saundarya eva pravaNaH sa vAmaH / svacche svazailekSitakutsaverastAM pratyagAnna stritarAM kuberH|| iti naiSadhe / sa vAmo ckrH| jAtA vuttamavaMze pravaNo na, nApi vitte dhane, na ca guNe tyAgazauryAdau, ki tusa kuTilaH kAmaH saundarya eva tAtparyavAn / ata eva svacche nirmale svazaile kailAze IkSita dRSTa kutsita vera vapuryena IdRzaH kuberastAM stritarAM nArIzreSThAM damayantI prati nAgAt / 'gharUpakalpa celai-' ityatra 'striyo'nyatarasyAm' iti hrasvaH / kalevarazabde tvakSaradvayalope mAtrAviparyaye vera iti prayogaH / satyabhAmA bhAmetivat-iti vRttiH / ityAtmanaH svasya loke jane'vamAnanAmavagaNanAm / nindAmityarthaH / ki bhUtaH / arthinAM yAcakAnAM vitIrNaH vizrANitaH pradattaH sauvarNaH suvarNAnAM samUhaH / tathA maNInAM ratnAnAM gaNo brajo yena / etAvatA vadAnyatA sucitA // kArya yAcakone suvarNa, maNI ane rananA DhagalAonuM dAna karIne kubere jANe svayaM kurA zreSThInA zarIranuM nirmANa karIne prahalAdanapuramAM avatAra lIdhe heya tema jaNAya che. potAnA mANasomAM A kubera-kurUpa che. AvI niMdAne dUra karavAne mATe jANe eNe (kubere) avatAra lIdhe na hoya ? arthAta karAzAha dAnaguNamAM sAkSAta kubera bhaMDArI samAna zobhe che. mA tamaHsapatnaH zritazaMbhuzIlanaH, kumudvikAzI vacanAmRta kiran / zazIva yo'zIli kalAbhiribhyarAT, vimuktadoSaH sa tadatra kautukam // 4 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 4-5] hIrasaubhAgyam 77 ya ibhyarATra vyavahArivAsavaH kalAbhisaptatilakSaNAbhiH zilparUpAbhirvA azIli sevitaH / ka iva / zazIva / yathA candraH SoDazasaMkhyAbhiH kalAbhiH zIlyate / kiMbhUto yaH zazI ca / tamasAmajJAnAnAM duSkRtakarmaNAM vA dhvAntAnAM ca sapatna ucchedakRt / punaH kiMbhUtaH / zritamannirmita zaMbhojinendrasya jainazrAvakatvAt , zivasya ca ziraHsthAyukatvAt, zIlanamArAdhana sevA yena sH| punaH kiMbhUtaH / kau pRthivyAM mudaM prIti pramoda kairavANi kumundi vikAzayati prakaTIkaroti vidadhAti pravodhayatItyevaMzIlaH / punaH kiMbhUtaH / vacanameva vANItulyaM ca amRta sudhAM kiran vistArayan varSan paraM tadatra vyava. hAriNi citramAzcaryamasti / yatsa mahebhyo muktAstyaktA doSA apaguNA yena / zazI tu saha doSayA rAtryA vartate yaH sa sadoSaH // zreNIomAM indra samAna kurAroha, puruSanI bahetara kaLAothI caMdrathI jema zobhatA hatA. zreSThI pApakarmarUpI aMdhakArane dUra karanAra hatA, jema caMdra aMdhakArano nAza kare che. zreSThI na hovAthI jinezvara paramAtmAnI niraMtara upAsanA karanArA hatA. jema caMdra zaMkaranA mastaka upara rahele hovAthI niraMtara zaMbhane Azraya kare che. zreNI, pRthvImAM prItine viratAranAra hatA, jema caMdra caMdravikAsI kamala-kumudane vikasAvanAra che. zreNI, vANIrUpI sudhA-amRtane varSAvanAra hatA, jema caMdra pRthvI upara amRta varasAve che. A badhI upamAvaDe tulya hovA chatAM AzcaryanI vAta to e che ke caMdra sadA che ! arthAta rAtrinI sAthe rahe che. jyAre A zreNI doSothI avaguNathI rahita Adl. // 4 // alambhi dambholizayebhazAlinI, na kItiretasya parazzatai paraiH / zaratprasannIkRtacandragolikA, sudhAmarIcehatArakairiva // 5 // tasya kurAvyavahAriNaH dambholirvajra zaye yasya sa zakraH tasya ya ibha airAvaNastadvat zAlinI caityAt zobhamAnA kIrtiH parazzataiH zatAtparaiH parazzataiH sahasralakSakoTisaMkhyairanyaiH parairibhyai lambhi na prAptA / kairiva / grahatArakairiva / yathA sudhAmarIceramRtakiraNasya candrasya zaradA ghanAtyayena prasannIkRtA jaladhararodhApasAraNAdvimalIkRtA candragolikA candrikA grahA maGgalAdayaH, tArakA nakSatratArAstairna labhyate naiva prApyate // kAtha idanA airAvaNa hAthInA jevI karAM rekInI ujavala kirti, bIja sekaDa, hajAre ane lAkho zreSThIo paNa prApta karI zakyA nathI zuM ? zaradaRtuvaDe nirmala karAyelI caMdanI caMdrikA, mahe, nakSatro ane tArAo vaDe prApta thaI zake? arthAta nahIM ja. 5 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 hIrasaubhAgyam sarga 2 zlo0 6-7 vahan suparvadrasarAmaNIyaka, sanandano gotraparArthyatAM dadhat / sujAtarUpaH sumanomanoramo'-nuyAti yaH svena suparvaparvatam // 6 // yo mahebhyaH svenAtmanA suparvaparvata suragiri merumanuyAti anukroti| meruNA sadRzIbhavatItyarthaH / ki kurvan / vahan kalayan / kim / suparvadramAH kalpavRkSAH dAnarUpabhUSaNasuSamAbhistadvattaizca rAmaNIyaka manoharatAm / punaH ki bhUtaH / sahanandanAbhyAM hIrakumArazrIpAlAbhidhAbhyAM vartate yaH / bhAvini bhUtopacArAt / pakSe-nandanavanenAnvitaH / punaH kiMbhUtaH / gotre svavaMze, gotreSu sarvazailepu hIrasUripuraMdarapitRtvena lakSayojanapramANatayA sarvonnatatvena ca parArdhyatAM prakRSTatAM mahimAna dadhat vibhrat / punaH kiNbhuutH| suzobhana jAtamutpanna rUpa vapuH subhagatA yasya / merau tu suSTu jAtarUpaM svarNa yatra / punaH kiMbhUtaH / sumanobhirhArAdikusumairmano haratI (?)[ramayatItyevaMzIlaH / suSThu niSpApa mano yepAM sAdhUnAM teSAM manasi suguNadharmitvena ramate iti vA / sumanasAM mahAtmanAM madhye abhirAmo vA / sumanastvena manojJo vA / merustu sumanobhirdevaiH sundaraH // dArtha karA erI meruparvatanI tulanAne dhAraNa karatA hatA. zrI kalpavRkSonI jema dAnaguNathI suMdaratAne dhAraNa karatA hatA. jema mera kaha5vRkSonI suMdaratAne dhAraNa kare che zreNI, bhAvi hIrakumAra ane zrIpALakumAra nAmanA putro sahita hatA, jema mera naMdanavana sahita che. zreSThI pitAnA vaMzamAM prakRSTa mahimAne dhAraNa karanArA hatA, jema meru lakSajana pramANanI uMcAI hovAthI sarva parvatAmAM utkRSTatAne dhAraNa karanAra che zreSThI suvarNa samAna dehanI kAMtithI subhagatAne dhAraNa kare che. jema meru jAtyasuvarNanI subhagatane dhAraNa kare che. rekI, guNavAna ane niSpApa manavALA hevAthI mahAtmA puruSanA manane priya hatA, athavA niraMtara puSpo AdinA vAvaDe suzobhiMta hatA, jema meru devaDe manohara che. A pramANe karAzAha meruparvatanI samAnatA dhAraNa karatA hatA ke jagajjanAvAGmanasAvagAhinA, gambhIrabhAvena jitena sAdhunA / sudhAsravantIpatinA hRdA dadhe, kimepa roSo vaDavArcipo mipAt // 7 // yena sAdhunA kuMrAsAhena gambhIrabhAvena svagAmbhIryeNa jitenAbhibhUtena sudhAsravantIpatinA kSIrasamudreNa / kimutprekSyate-hRdA hRdayena kRtvA vaDavAciMpo vaDavAnalasya mipAt kapaTAt ropaH kopaH eSa pratyakSaH ki dadhe dhRta iva / kiMbhUtena gambhIrabhAvena / jagatAM paataalbhuumisvlokaanaaN janAnAmasuranarasurANAM na vAGmanasau vacanacitte avagAhate gocarayatItyevaMzIlastena / vaktumazakyenetyarthaH // kalekArtha jagatanA sura-asura ane mAnavenA mana-vacana paNa jeno tAga na pAmI zake tevA prakAranI Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 sarga 2 zlo0 7-10] hIrasaubhAgyam gaMbhIratAthI karAzAhe kSIrasamudrane jItI lIdho hato. tethI kSIrasamude vaDavAnalanA bahAne hRdayamAM (madhyamAM) jANe repa dhAraNa karyo hoya ema jaNAya che. A samApya kAmAn marutAM svadArutAM, nirasya teSAM ca varAt praseduSAm / miSAdamuSyepsitaditsayA vizA-mivAvanau svaHphalado'vatIrNavAn // 8 // ibhyo bhAtIti saMvandhaH / utprekSyate-amuSya vyavahAriNo miSAddambhAdavanau pRthivyAmavatIrNavAnAgataH svaHphaladaH kalpavRkSa iva / kayA / vizAM narendrANAmIpsitAnAM kAmitAnAM manobhilASANAM ditsayA dAtumicchayA / ki kRtvA / marutAM devAnAM kAmAn savAbhilASAn samApya saMpUrNIkRtya / dattvetyarthaH / punaH kiM kRtvaa| praseduSAM svAbhilaSitasakalArthAbhigamena prasannIbhUtAnAM teSAM devAnAM varAdiSTapradAnavacanAtsvasyAtmano dArutAM kASThabhAva nirasyApAkRtya // zlekArtha A zreNInA bahAne pRthvI upara jANe kalpavRkSa utarI AvyuM na hoya! svargamAM devonI abhilASAone pUrNa karI, prasanna thayelA te deva pAsethI varadAnane prApta karI, potAnA kAThabhAvane dUra karI, have pRthvIne viSe manuSyonI IcchAne pUrNa karavA mATe kurAzAharUpe jANe avatAra lIdhe na heya? tevA zreSThI zobhatA hatA. 8 atismaraitattanukAmanIyakaiH, sahAbhyasUyAM dadhatau nijazriyA / anaucitIkruddhajagatkRtArkajA-cakAriSAtAM vaDavAsutAviva // 9 // nijazriyA svarUpasaundaryalakSmyA atikrAnto'rthAnnirjitaH smaraH kAmo yaistAdRzairetasya kuMrAvyavahAriNastanoH zarIrasya kAmanIyakai ramaNIyatAbhiH / 'kAmanIyakamadhaHkRtakAmam ' iti naiSadhe / saha sArdhamabhyasUyAmIA dadhatau vibhrANau arkajau azvinIputrau / utprekSyate-anaucityA ayuktatayA kruddhena kupitena jagatkRtA brahmaNA vaDavAsutAvazvAvivAkAriSAtAM kRtau // zlokAI potAnA zarIranA saudaryathI jemaNe kAmadevane jItI lIdhuM che tevA kurAzAhanA zarIranI kamanIyatA pratye IrSyA karatA azvinaputronI ayogyatAthI kupita banelA brahmAe te mATe ja jANe te bannene adhorUpe banAvyA hoya tema jaNAya che. pahelA mithaH parispardhitayA vadAnyatA-guNairvijitya vyavahAriNA'munA / imA arakSyanta sudhAzadhenavaH, svagodhanasyopadhineva dhAmani // 10 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 2 zlo0 10-11 amunA kuMrAsAhanAmnA mahebhyena svagodhanasya nijagokulasyopadhinA kapaTena dhA. mani arthAdAtmamandire imAH sakalajagajanadRggocarAH sudhAzadhenavaH kAmagavya iva arakSyanta rakSitAH / kiM kRtvA / vadAnyatA dAnazIlatvaM tasyA guNairutkarSaH sphUrtibhirvA mithaH paraspara parispardhitayA samantAtspardhanazIlatvena vijitya parAbhUya gRhe rakSitAH // sAtha karAzAve gekuLanA bahAne potAnA gharamAM jANe kAmadhenu gAyanuM rakSaNa karyuM hatuM. zA mATe ? potAnA dAnezvarIpaNAnA guNanI sAthe paraspara spardhAne karatI hovAthI te kAmadhenuone parAbhava karIne jANe pitAnA ghera rAkhI lIdhI na hoya? 10 supAtrasasnehaguNAgryavRttibhR-ttamaHpratIpaH svakulaprakAzakRt / pradIpadezyo'pi para na dhUmabhAk, kula na cAdhyAmalayat kadApi yaH / / 11 / / yo mahebhyaH pradIpasya dezyo'pi sadRzo'pi san / 'deva devendradezIyam' iti pANDavacaritre / para kevala kadApi kasminnapi prastAve na dhUmabhAk na niSedhe kopayukto vabhUva / dhUmazabdena kopH| yathA bhaktAmarastotre-ni mavattirapavarjitatailapUra-' iti / dIpastu dhUmayuktaH / ca punaH kadAcidapi kula vaMzamapavAdAdinA nAdhyAmalayanna malinIcakAra / dIpastu yatra rakSyate tad gRha sthAna vA zyAmalayati / 'kulakulyagaNe gehe dehe janapade'nvaye' ityanekArthaH / kiMbhUta ibhyaH / suzobhanAni pAtrANi mahAvratANuvratadhArakAdisaMgho yasya, tathA sahasnehena deve gurI svajanAdipu prItyA vartate yaH saH, tathA guNeraudAyaryAdibhiragrayAM mukhyAM vRtti vANijyAdikAmAjIvikA vA vibhartIti / 'vRttistu vartane / kezikyAdau jIvane ca' ityanekArthaH / sarveSvapyagresaro vA / pazcAtkarmadhArayaH / punaH ki bhUtaH / tamasAmajJAnAnAM pApAnAM vA pratIpaH zatruH svaya puNyakarmANyAcaran parAnapi dharma dRDhIkaroti / punaH kiMbhUtaH / svasyAtmanaH kulamokezavaMzastatra prakAzakRt udyotakartA / svena sUrisiMhena sUnunA vA / dIpo'pi pAtrakalitaH, snehena tailena yuktH| 'taila sneho'bhyaJjana ca' iti haimyAm / tantupradhAnadazAdhArakaH / 'vRttirvatizca taddazA' iti haimyAm / tathA dhvAntocchettA, yasmin gRhe yena vA prabodhitastadeva tasya vA geha ttrodyotkaarkH|| blekArtha kurAzAha dIpakatulya hevA chatAM kayAreya koIne pratye krodhAtura banatA na hatA. athavA niMdA AdithI kayAre paNa potAnA kulane malIna karatA na hatA. dIpaka to je sthAne rAkhavAmAM AvyA hoya te rathAnane dhUmADAthI malIna kare che. valI deva, guru, saMdha svajana Adi supAtro pratye prItine Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 11-13] hIrasaubhAgyam 81 karanArA temaja audArya Adi guNo vaDe pitAno vyApAra calAvanArA, pAparUpI aMdhakAranA duzmana ane pitAnA kulane prakAza karanArA hatA. dI5ka 5NuM pAtra sahita, sneha (taila) sahita, agrabhAga para vATa dIveTane dhAraNa karanAra aMdhakArano zatra temaja je sthAnamAM hoya te sthAnane prakAzita karanAra hoya. In dhunIdhavaM yena gabhIraniHsvana-vijitya muktAmaNividramAvaliH / tataH samagrA jagRhe tadAdyasau, babhUva kiM niHkhatayA jaDAzayaH // 12 / / yena kuMrAvyavahAriNA gabhIraiH sajalajaladharagarjitalAndramadhurainiHsvanaiH svazabdairdhanIdhavaM nadIpatiM samudra vijitya tataH samudrAt muktAphalAni muktAmaNayo ratnAni vividha jAtIni vidramAH pravAlAni tepAmAvaliH zreNiH samagrA samastApi jagRhe gRhItA / kimutprekSyate-asI samudrastadAdi ta dinamArabhya nirgata sva samagradravyaM yasmAtta niHsvastasya bhAvastayA niHsvatayA daridratvena jaDaH kiM kartavyatAmUDha AzayazcittaM yasya / atha ki kariSyate, ka gamipyate, kasya puraH pUtkariSyate, kathavA va pratyAneSyate iti vimAnabhijJo babhUva / DalayorakyAdiya ghaTanA // sAtha kurAzAhe meghanI garjanA samAna gaMbhIra vanithI samudrane parAbhava karI, tenI pAsethI mukatAphalo, vividha jAtinAM ratna, temaja pravAla Adi samaya dhana prApta karyuM, tyArathI AraMbhIne jANe samudra pitAnI daridratAvo " huM zuM karIza? kayAM jaIza! kenI pAse pokAra karIza? kayAMthI pAchuM lAvIza! vagere vicArothI jANe kiMkartavyamUDha banI gayo na hoya ! arthAta tyArathI ja jaDAzaya javAzaya) banI gayo na hoya ? ema jaNAya che. zA vyamoci nAmuSya kadAcidantikaM, rathAGgapANeriva padmasadmanA / guNavrajeneva niyantrya muktayA, vitIrNavAceva yadRcchayAthavA // 13 // padme kamale sadma gRhaM yasyAH sA tayA padmasadmanA lakSmyA amuSya kuMrAsAdhoH kadAcidapi kasminnapi samaye antika samIpaM na vyamoci na muktam / kasyeva / rathAGgapANeriva / yathA rathAGga cakra pANau haste yasya tasya kRSNasya svabhartRtvena kadAcidapi kAle pativratayA zriyA pArzva na vimucyate naiva tyajyate / utprekSyate-anena vyavahAriNA guNAnAmaudAryadhairyagAmbhIryAdInAM razmInAM vA vrajena samUhena / 'guNo bhIme hRSIke jyArajjuzauryAditantuSu / sUde'pradhAne saMdhyAdau nirdoSe rUpasattvayoH // ' ityanekArthatilakaH / niyantrya nirvadhyeva muktayA rakSitayA vitIrNA vizrANitA dattA vAka vAgbandho yayA tAdRzayeva / vAca dattvA sthitayetyarthaH // iti kuMrAsAhaH // sAtha jema pativratA lakSmI pitAnA pati kRSNanuM paDakhuM kayAre paNa choDatI nathI tema A karAzAhanuM paNa sAnnidhya lakSmIe keIpaNu samaye mUkavuM nahI. jANe A zreNImAM lakSmIne potAnA Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 hIrasaubhAgyam sarga 2 zlo0 13-15 aurya. audArya, ane gAMbhIryAdi guNo vaDe bAMdhI lIdhI na hoya? athavA te lakSmI rachAthI ja jANe vacana (la) ApIne rahI na hoya? irta manaH samutkaNThayatastanUmatAM, payaHplavaM zaivalinIpateriva / amuSya nAthI sumukhI babhUvuSI, kumudvatIva dvijacakravartinaH // 14 // amuSya kuMrAsAhasya nAthIti nAmnA sumukhI prasannavadanA patnI vabhUvuSI sNjaataa| keva / kumudvatIya / yathA dvijacakravartinazcandrasya / 'kandarSe'nalpada vikirati kiraNAuzarvarIsArvabhaumaH' iti nATakagranthe / yathA zarvarIsArvabhaumastathA dvijacakravartIti / kumu. dinI nAma priyA vartate / amuNya ki kurvataH / tanUmatAM manazcitta samutkaNTayataH samyagutkaNThayA svadarzanAtmaguNagaNAkarNanavidhAvatyautsukyena kalita kurvataH / kamiva / payaHplavamiva / yathA vidhuH zaivalinInAM nadInAM patyubhartuH samudrasya pAnIyapUraM kaNThAtkUlA. dUrva nayati / vRddhimanta karotItyarthaH / kaNThAdRrdhva karotItyutkaNThayati / 'tatkaroti tadAcaSTe' iti Nijiti pANiniH / sArasvate tu 'jiDitkaraNe' iti / 'utkaNThayati mAM bhaktirindulekheva sAgaram' iti vAgbhaTAlaMkAre // zlokArdha jema caMkane kumudinI nAmanI patnI che tema karAzAhane sumukhI ane prasannavadanA evI nAthI nAmanI patnI hatI. jemAM caMdra pitAnA darzana ane AhalAdAdi guNothI samudrane utkaMThita kare che (bharatI lAve che, tema A "nAthI potAnA darzana ane guNavaDe manuSyonAM cittane pitAnA pratye Balsa 42tI tI. // 4 // caleti vizve vacanIyatAzruteH, priyeNa vANadviSatA tiraskRtA / udItaduHkhAdidamAtmanA januH, paraM prapede kimu padmamandirA // 15 // nAthI bhAtIti saMvandhaH / kimutprekSyate-padmamandirA lakSmIridamAtmanA etatsvarUpeNa / nAthIvapuSA ityarthaH / paramanyajanurjanma prapede pratipannavatIva / kasmAt / udItaduHkhAtprakaTIbhUtA'sAtAt / 'udItamAtaGkitavAnazaGkita-'iti naiSadhe / kiMbhUtA / vANanAmno daityasya dviSatA vairiNA kRSNena priyeNa bhI tiraskRtA dhikkRtA / kasyAH / iyaM zrIzcalA'sthirA'ticapalA ityamunA prakAreNa vizve loke jagati vacanIyatAyA arthAlakSmyA apavAdasya zruteH zravaNAt // zlokArtha lakSmI e jANe sAkSAta nAthAdevInA svarUpe A pRthvI upara avatAra lIdhe na hoya ! 'A capalA che, asthira che! AvA prakAranA pitAnA avarNavAdane jagatamAM sAMbhaLIne kRSNathI tiraskRta thavAne kAraNe dukhI thayelA lakSmIe jANe svayaM nAthInA dehane aMgIkAra karyo hoya tema jaNya che. 15 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 16-18] hIrasaubhAgyam tataM vaco yatra naM padAGgada-dhvanizca kAJcyAH zuSiraM svanaH punH| tayA babhe jaGgamaraGgazAlayA, kimatra zRGgAranaTasya nRtyataH // 16 / / tayA mRgadRzA nAthIdevyA vabhe zubhume / atra jagati / nRtyatattANDava kurvataH zRGgAranAmno navarasepvAdibhUtasya rasasyaiva / naTasya nartakasya jaGgamayA calantyA raGgazAlayA nartanabhavanabhuveva / yatra raGgazAlAyAM vacaH arthAttasyA vacana tata vINAprabhRtika vistIrNa ca / ca punaryatra padAgadAnAM nUpurANAm / 'nUpura tu tulAkoTiH pAdataH kaTakAgade' iti haimyAm / dhvanI rAvaH / dhana tAlaprabhRtika vahala cAsti / punaryatra kAUcyA mekhalAyAH svanaH zabdaH zupiraM vaMzAdikaM kiMkiNyAdija ca vartate / 'tataM vINAprabhRtika tAlaprabhRtika ghanam / vaMzAdikaM tu zuSiram ' iti haimyAm // iti nAthIvarNanam // zAjA A nAthI devI, jagatamAM nATaka karatA zRMgAra rasa rU5 ranI hAlatI cAlatI raMgazAlAnI jema zobhatAM hatAM, je raMgazAlAmAM nAthAdevInI vANIrUpI vINAne svara guMjato hato. valI tenAM nUpuranA avAjarUpI tAlathI yukta ane kaMdarAnI ghUgharIonA avAja rUpI vAMsaLIne svara camakata hato. arthAta nAthIdevI jaMgama nATayazAlA na hoya! tevA prakAre zobhatAM hatAM. 16 jagatrayIjanmajuSAM mRgIdRzAM, vijitya rAjInijajitvarazriyA / adhAri kiM mUrdhani panacakSuSA, jayAGkavAlavyajanaM kacacchaTA // 17 / / yayA padmacakSuSA kamalalocanayA nAthIdevyA mUrdhani svamastake kacacchaTA kezapAzaH / 'vAlAH syustatparAH pAzo racanA bhAra uccayaH / hastaH pakSaH kalApazca kezabhUyastvavAcakAH // ' iti haimyAm / tathA chaTAzabdaH samUhavAcakazca / 'taTAntavizrAntaturaGgamacchaTA' iti naipadhe / kimutprekSyate-jayAGkavAlavyajana vairivijayasUcakacihnacAmara ki dhRtamiva / arthAtsvamastake / jayacihna hi cAmarAGkuzAdika maulAveva dhriyate / gAruDikAdInAmadyApi tathaiva darzanAt / ki kRtvA / vijitya paribhUya / kayA / nijasyAtmano jitvaryA jayanazIlayA zriyA zobhayA puMvadbhAve IkAralopaH / kaaH| rAjIH zreNIH / kAsAm / mRgIdRzAM hariNanayanAnAM strINAm / jagatAM nAgalokasvarlokabhUlokAnAM trayI trika tatra janmAvatAra juSante bhajante tAdRzInAm / tribhuvanodbhavAnAmityarthaH / etAvatA surAsuranararamaNIzreNInirjitya jayacAmara bibhartItyarthaH // kamala jevA netravALI nAgIdevInA mastake kezapAza hato. potAnI jyazIla zobhAthI svarga, mRtyu ane pAtALa ema traNe lekanI strIonA samudAyane jItIne jANe mastakane viSe jayasUcakacArane dhAraNa karyo na hoya ! arthAta nAthAdevInA mastake atisuMdara kezakalApa zobhatA hatA. 1NA vidhuM dvidhAkRtya vidhiya'dhatta ya-llalATamardhana zive nyadhAtparam / na cenmRgAGkArdhadharaH katha haraH, jhimardhacandropamitaM ca tadvahet // 18 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 2 zlo0 18-20 vidhividhAtA vidhumAdIzvaramastakasthasaMpUrNacandramAdAya dvidhAkRtya dvau khaNDau vidhAya ardhana vidhostadekabhAgena yasyA lalATa bhAla vyadhatta cakre / atra grbhitotprekssaa| kRtavAniva / punaH para dvitIyama zive Izvare nyadhAtsthApayAmAsa / evaM cenna syAttadA haraH zivo mRgAGkArdhadharo ardhacandrabhRt / 'labdhArdhacandra IzaH' iti campUkathAyAm / kathaM kena prakAreNa / ca punastadbhAla tasyA lalATamardhacandropama(mita)maSTamImRgAGkopamAnaM ca kathaM kayA rItyA vaheddharet // zlokAI brahmAe IzvaranA mastaka upara rahelA saMpUrNa caMdra grahaNa karI tenA be bhAga karI, ardhA bhAgamAMthI nAthIdevInA lalATanuM sarjana karyuM hatuM ane bIjA ardhabhAgane IzvaranA mastaka upara sthApana karyo hato! je ema nA hoya te Izvara, "mRgAMka ardhadhara' arthAta ardhacaMdrane dhAraNa karanAra kema hoI zake ! valI nAthIdevInuM lalATa paNa ardhacaMdranA pramANavALuM aSTamInA caMdra jevuM kema hAI za? in mRgIdRzo helitakelatIzriyo, lalATapaTTe kuralena nirvabhe / smitAravindasya dhiyeva tasthuSA, yadAnane pauSpapipAsayAlinA // 19 // tasyA mRgIdRzo nAthIdevyA lalATapaTTe bhAlasthale kuralena bhramarAlakena nirbabhe babhAse / 'akSabAjavalayena nirvabhe' iti raghuvaMze / kiMbhUtAyA mRgIdRzaH / helitA apagaNitA kelatyAH kandarpapalyA ratyAH zrI zobhA yayA / 'kelatImadanayorupAzraye' iti naiSadhe / utprekSyate-smitasya vikasitasyAravindasya padmasya dhiyA vuddhayA yadAnane nAthImukhe pauSpasya puSpANAmaya pauSpo rasaH yathA puSpodbhavarajastathA puSpodbhavo makarando'pi tasya pipAsayA pAtumicchayA tasthupA sthitavatA alinA bhramareNa ca / ki ca pauSpa makaranda iti bhojapravandhAdikAvyeSu dRzyate / tathApi sati paraH pAThaH-'smitAravindasya dhiyA yadAnane, sthita rasasyeva pipAsayAlinA' / utprekSyate-smitAravindasyeva projjambhitAmbhojasya dhiyA yadAnane nAthIvadane rasasya makarandasya / 'raso madhu makarando marandazca' iti haimyAm / pipAsayA pAnasyAbhilASeNa sthitamarthAdAgatya alinA bhRgeNa sthIyata iva // lokAI potAnA saudaryathI jeNe kAmadevanI strI ratinuM sauMdarya parAjita karyuM che, evI A nAthIdevInA lalATa upara bhramara zobhatI hatI. te jANe vikarara kamalanI brA nathI, kamalanA rasanuM pAna karavAnI abhilASAthI nAthIdevInA mukha upara AvIne rahelA jANe bhramaro na hoya ! arthAta anisuMdara bhramarAkAre kezaguccha zobhatA hatA. 19 amUdRzAmbhojadRzA sma bhUyate, na jAtucidyauvatanirmitI mama / itIva rekheyamidaMmukhe maSe-miSAd bhruvArnAbhibhuvA vyadhIyata / / 20 / / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 20-22] hIrasaubhAgyam 85 nAbhibhuvA dhAtrA idamukhe asyA nAthIdevyA vadane / utprekSyate--- iti hetobhruvomiSAddambhAnmaSerma linAmvuna iyaM dRzyA rekhA vyadhIyata kRteva / iti kim / yanmama yauvatanirmita tribhuvanastrI samUha nirmANe amUhazA etatsadRkSayA ambhojadRzA padmalocanayA striyA jAtucitkadAcidapi na bhUyate sma na jAtA / trailokye'pyevaMvidhA mayA kApi yuvatI ni. mitA nAstItyarthaH // zlAkA brahmAe nAthIdevInA mukha upara bhrakuTInA bahAne jANe mathIthI rekhA derI na heAya ! zAthI ? traNe leAkanI strIonA nirmANamAM me... AvA prakAranI suMdara padmaleAcanA strInuM nirmANa kayAre paNa karyuM... nathI' te batAvavA mATe jANe suMdara bhRkuTInA bahAne mInI rekhA karI na heAya ? arthAt suMdara evI bhRkuTI roAbhe che. sAranA svakAminIkairaviNItanUbhave, virazvinA locanatAmavApite / vidhAtumaGke kimu lAlakairave, yadAsyabhAvaH zaradindunA dadhe // 29 zaradindunA dhanAtyayasamayasaMbandhinA candreNa yadAsyabhAvo nAthIvadanatA dadhe aGgI kRtA / utprekSyate--lole capale kairave kumude aGke utsaGge vidhAtu kartumiva / utsaGgagrahaNe hetumAha-svasyAtmanaH kAminyAH priyAyAH kairaviNyAH kumudvatyAstanUbhave aGgajAte / svasutayorutsaGge karaNaM tu nyAyyameva / punaH kiMbhUte kairave / avApite nI / kAm / locanatAm / arthAnnAthIdevyA netratvam / kena | viraJcinA vevasA // leAkA zaradanA caMdra nAthIdevInA mukhapaNAne aMgIkAra karyuM hatuM. te peAtAnI priyA kumudratInA ati capala evA putra kumudane jANe utsaMgamAM rAkhavA mATe aMgIkAra karyuM" na heAya ? tethI ja jANe brahmAe kumudane nAthIdevInA leAcanarUpe banAvyAM na heAya ? tema jaNAya che. rA vibhAti yadyugabhAsinAsikA, vijitya vizvatritayaM manobhuvA / yadaGgarukpuJjapayodhisaMnidhau, kRto yazaH stambha iva dhvajAGkitaH ||22|| yasyA bhruvoryugena bhAsate dIpyate ityevaMzIlA nAsikA vibhAti / utprekSyate-- manobhuvA smareNa yazaH stambhaH kRtaH kIrtistambha Aropita iva / kiMbhUtaH / dhvajAGkitaH patAkAkalitaH / kasmin ropitaH / yasyA nAthIdevyA aGga zarIraM tasya rucAM kAntInAM puJjaH samUhaH sa eva payodhiratibahulatvAtsamudrastasya saMnidhau pArzve / kiM kRtvA / vizvAnAM . svabhUmIpAtAlalakSaNAnAM jagatAM trayaM vijitya nijaujasA svAjJAvazaMvadaM vidhAya / aparo'pi vijayI rAjA jagajitvA samudrataTe kIrtistambhAnAropayatIti sthitiH // zleAkA nAcIdevInI banne bhrakuTIthI nAsikA zAse che, te jANe traNe jagatane jItanArA yapatAkA Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 hIrasaubhAgyam [ sarga 2 zlo0 22-24 vALA kAmadeve, nAthIdevInA zarIranI kAntinA samUharUpa samudranI pAse dhajAyukata kIrtista MbhanuM Are paNa karyuM' na heAya ? 522aa viDambitAkhaNDamRgAGkamaNDale, kapolapAlI sphuratastadAnane / maNImaye darpaNike yadokaso - rime ratiprItimRgIdRzoriva ||23|| tasyA devyA Anane mukhe viDambita' nijazriyA parAbhavanaM viDamvanAM prApitamanukRta N vA akhaNDa saMpUrNa mRgAGkasya candramaso maNDala vimbaM yAbhyAM tAdRze kapolapAlI gaNDasthale sphurato lasataH / utprekSyate - yadokasoryA nAthI evauko gRha yayostAdRzyo ratiprItyoreva mRgIdRzoH kAmasya kAntayoH / etAvatA yAM nAthIM nibhAtya ( lya) ratizcinirvRtiH, prItiH snehaH pramodazva, saMpadyata ityarthaH / ime haglakSye maNImaye ratnaracite darpaNike Adarzike iva / 'yanmatau vimaladarpaNikAyAm ' iti naiSadhe // leAkA nAthIdevInA mukha upara, jenI zeAbhAthI saMpUrNa caMdrama`DaLa viDa Mbita thayuM che tevA e kapAla (gAta) zobhe he. te bho bhanne nabhaya yArisA (dharma) na hoya ? athavA nAthIhevI DSa potAnA gRhamAM jANe kAmadevanI rati ane prItirUpI e bhAryA na heAya ? AthI ja nAthIdevIne joIne raticittanI zAMti, prIti-sneha ane AnaMdanI prApti thAya che. ra3rA kimicchatA pAzayituM jagatrayI - yuvavajAn vAgurikena (Na) raGkuvat / smareNa yAdaH patipAzajitvarI, dadhe dvipAzI sudRzaH zrutidvayI ||24|| suzo nAthIdevyAH zrutidvayI zravaNayugalI / bhAtIti saMbandhaH / utprekSyate - sma reNa madanena dvayoH pAzayoH samAhAro dvipAzI bandhanagranthI kiM dadhe dhRteva / anyo'pyartho yathA - smareNa kiM dvipAzI vandhanagranthidvitayI kikaM dadhe / sA kaa| sudRzo nAthIdevyAH zrutidvayI / dhruvamapsaraso'vatIrya ya zatamadhyAsata tatsakhIjanaH' iti naiSadhe / dhruvamutprekSyate - apsaraso'vatIrya yAM kuNDinapurImadhyAsata / kaH / tatsakhIjanaHiti tadvRttiH / smareNa kiM kurvatA / icchatA vAJchatA / kiM kartum / pAzayituM pAze patitAn pAzena baddhAn vA kartum / kAn / jagattrayIyuvavajAn tribhuvanataruNagaNAn / kiMvat / raGgakuvat / yathA vAgurikeNa jAlikena raGakUn jAtivizeSamRgAn | 'mRgabhedA rurunyaGkuraGkugokarNazambarAH' iti haimyAm / pAzayituM kAGkSatA pAzo dhiyate / kiMbhUtA dvipAzI | yAdaH patervaruNasya pAzasya jitvarI jayanazIlA || leAkA traNe jagatanA yuvAneAnA samUhane baMdhanacata karavA IcchatA evA kAmadeve, vastunA pAzane paNa jItI le tevA nAthIdevInA kayugalane jANe pAzarUpe dhAraNa karyA na heAya ? tevA nAthIdevInA be kAna zAbhatA hatA. haraNane pakaDavA IcchatA zikArI jema be bAju jALa nAkhe che tema A karNa yugala jANe jAlarUpa heAya tema jaNAya che, rajA Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam viyogavatyauSadhiyopayA yadA-nanI bhavatkAntasitakRtiM prati / sthitastadaGke grahitastanUjavat, pravAla AddAtumivAdharopaH ||25|| viyogo viraho vInAM bhRGgapramukhakhagAnAM yogaH saMvandho yasyAstAdRzyA, auSadhireva yoSA strI tayA / yadAnanIbhavantaM nAthIvaktrasaMpadyamAnaM kAntaM svabhartAraM sitadyuti candra prati AhrAtumAkArayituM prahitaH preSitastanUjavat putravat / pravAlaH prakRSTo dakSaH / zleSe vayoraikyAt bAlaH zizuH pallavaJca / utprekSyate - adharopadheroSThakapaTAt tadantike candroMsaGge sthita iva / vAlaH sutaH piturutsaGge tiSThatIti sthitireva // zleAkAtha sarga 2 zlo0 25-27] bhramara Adi pakSIonA sabadhavALI ApadhIrUpI strIe, nAthIdevInA mukharUpe rahelA peAtAnA pati caMdrane kheAlAvavA mATe mekalelA (nAthIdevInA mukharUpI caMdranA utsaMgamAM rahelA) 'adhara', te jANe peAtAnA putra na heAya ? arthAt nAyIdevInA pravAla samAna be hArDa zele che. pA nipAtukena dvijakAntimizrita - smitena yasyA radanacchade babhe / jalena vAtUlataraGgitAtmanA, sudhApayodheriva hemandale ||26|| 87 yasyA radanacchade'dhare nipAtukena nipatanazIlena dvijAnAM dantAnAM kAntyA mizratena khacitena smitene paddhasitena / 'tAmroSThaparyastarucaH smitasya' iti raghau / babhe zuzubhe / keneva | jaleneva / yathA sudhApayodheH kSIrArNavasya payasA hemakandale vidrame dIpyate / kiMbhUtena vAtUlena vAtavrajena taraGgitaH kallolayuktIbhUta AtmA svarUpaM yasya // leAkA adhara upara paDatI je dAMtAnA kAMti, te kAntithI mizrita hAsyavaDe nAthIdevI zAlatAM hatAM. pavanavaDe prerita taraMgarUpe banelA kSIrasamudranA jalavaDe jema pravAla zAbe che tema nAcIdevInA ar para raheluM smita zaiAlatu hatuM. ArakA svakAntavaktrAmRtakAntidarzanA-dantarudvelitarAgasAgarAt / niritva va makandalIva ya- dvilAsavatyA dazanacchado babhau ||27|| yasyAH / 'vilAso hAve lIlAyAm' ityanekArthaH / tatra 'hAvaH zRGgArabhAvAtI ramyoktasmitavIkSitam / priyasyAnukRtirlIlA zliSTA vAgveSaceSTitaiH // ' iti tadavacUriH / sa vidyate yasyAH sA tasyA vilAsavatyA dazanacchado'dharo babhau bhAti sma / utprekSyatesvasyAtmanaH kAntasya bhartuH kuMrAsAdhorvaktrAmRtakAntermukhendodarzanAdavalokanAt hRdantarmanomadhye udvelitAdvelAmatikrAnta udvela udvelatva' saMjAtamasminniti bhAvapradhAno nirdezaH / tasmAdutkaNThitAt kaNThAdUrdhvamAgatAt rAgasArAt niritvarI nirgamanazIlA vidumakandalI pravAlAGkura iva / kandalazabdastriliGgaH // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 hIrasaubhAgyam [sarga 2 zlo0 27-30 zlekArtha potAnA pati karAzAhanA mukharUpI caMdranA darzanathI hRdayamAM utkaMThita thayelA rAgarUpI sAgaramAMthI nIkaLelI jANe pravAlanI paMkita na hoya ? tevA nAthIdevIne adhara zobhatA hatA. ra7nA dvijAdhipatyaM mukha eva mukhyato, mRgIdRzo'syA na kumudvatIpatau / dvijairamIbhiryadasau divAnizaM, niSevaNAyA vizyaM sma nIyate // 28 // asyA mRgIdRzaH sAraGgalocanAyA mukhe vadane eva mukhyataH prAdhAnyAd dvijAnAmAdhipatyamaizvaryamAste / para kumudvatIpatau kumudinIvallabhe candre na / yadyasmAtkAraNAt asau mukha eva / mukhazabdaH punapuMsake / divAnizam ahorAtram amIbhizcakSurlakSyairdvijairdantainighevaNAyAH sevAyAH viSaya gocaraM nIyate sma prApitaH / candrasya tu nakSatratArAgrahA yathA pratyakSA dRzyante, tathA na dvijA iti // dA A mRgalocanA niAthIdevInA mukhamAM ja pradhAnatayA dinuM (datinuM) Adhipatya che, tethI caMdra dijapati hovA chatAM tenuM Azvarya nathI. kAraNake A divaDe (dAMtAvaDe) niraMtara A ja caMdra (mukha) nI sevA karAya che. muikha e ja caMdra che] yadAnanAntarvasateH sudhArasA-divodgataH pATala epa kandalaH / vilAsadoleva nikhelituM giro'-thavA mRgAkSIrasanA sma zobhate // 29. / mRgAkSyA nAthIdevyA rasanA jihvA zobhate sma / utprekSyate-yasyA AnanaM mukha tasyAntarmadhye vasatirvAso yasya tAdRzAt sudhArasAdamRtanisyandAdudgataH prarUDhaH prakaTI. bhUto vA pATalo rakta eSa jihvAlakSaNaH kandalo navAikura iva / athavA pakSAntare yaddhadanamadhyasaudhAyA giro vAgdevatAyA nikhelitumAndolitudolAndolanalInAM nirmAtuM vilAsadoleva krIDAprekheva // - kalekArtha mRgAkSInI niAthIdevInI chavA, jenA mukhamAM rahelA amRtarasamAMthI utpanna thayelA jANe rAvaNaya no aMkura na hoya ? tevI zobhe che. athavA nAthIdevInA mukharUpI madhyagRhamAM sarasvatIdevIne krIDA karavA mATe jANe hiMDaLo na hoya tevI jiduvA zobhe che. para yadIyavAcaM vidhinA vidhitsunA, sudhAmupAttAmadhigamya nistuSAm / sudhAzanA adhvarabhojinastadA-dito babhUvustadabhAvataH kimu // 30 // sudhAzanAH pIyaSabhojanA devAstadAditastaddivasaprArambhAt / yasminnahani sudhA niSThitA taddinamAdau kRtvetyarthaH / kimutprekSyate-tasyAH sudhAyA abhAvAtkSayAdadhvaramarthAdhazAMzaM bhuJjantItyevaMzIlA adhvarabhojino yajJAhArA babhUvuH saMjAtA iva / ki kRtvA / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 sarga 2 zlo0 30-32] hIrasaubhAgyam 89 adhigamya jJAtvA / kAm / sudhAm / kiMbhUtAM sudhAm / upAttAM gRhItAm / punaH kiMbhUtAm / nirgatastupo avaziSTo vuzamAno yasyAM sA / 'tupo buze' iti haimyAm / kena / vidhinA sRSTikartA / vidhinA ki cikIrSuNA / vidhitsunA kartuM kaanggtaa|kaam / yadIyAM nAthIsaMbandhinI vAcaM vANIm / nAthIvacanacAturImityarthaH // sAtha jenI vANIne karavAnI IcchAvALA brahmAe, saMpUrNa sudhA (amRta)ne grahaNa karIne nAthAdevInI vANInuM sarjana karyuM. tethI bAkI rahelI sudhAne tuccha jANI sudhAnA abhAvathI deva jANe te divasathI ja AraMbhIne adhvarajI (yanAMzanA AhArI) thayA na hoya ? arthAta nAthAdevInI vANInI mIThAza ajaba hatI. 30 kuzezayAdarzasudhAMzujitvaraM, vidhAya vedhAH idamIyamAnanam / idaM dRzA mA kudRzAM praduSyatA-ditIva cakre cibukena danturam // 31 // vedhA vidhAtA asyA idam idamIyamAnana vadana vidhAya nirmAya / utprekSyateiti hetoH civukena asikAdhaHpradezena kRtvA / 'dantavastraM ca tatprAntau sRkkaNI asika tvadhaH / asikAdhastu civukam' iti haimyAm / dantura vipamonnata cakre kRtavAniva / kiMbhUtamAnanam / kuzezayAni padmAni, AdarzA darpaNAH, sudhAMzavazcandrAH, teSAM jitvara jayanazIlam / yathA dvAdaza sUryAstathA candrA api vahavaH santi / 'sphuradambhaHsarodambhAtsehikeyabhayAdiva / rAkAmRgAGkAH saMbhUya vibhAnti zaraNAgatAH // ' iti rAghavapANDavIyacaritre / tathA-'vidhovidhivimbazatAni lopaM lopaM kuhUrAtripu mAsi maasi| abhazgurazrIkamima kimasyA mukhendumasthApayadekazepam // ' iti naiSadhe / tatra candrANAM bahutyoktena doSaH / iti kim / yadidamAnana kudRzAM duSTAnAM dRzA dRgdoSeNa mA duSyatAdvikRti mA gacchatAditi hetuH|| blokAI vidhAtAe kamale, darpaNa ane caMdronI kAMtine jItanAra evA nAthIdevInA mukhane banAvI ne pachIthI uMcInIcI evI haDapacI banAvI. "kudraSTivALAonA kaSTidoSathI nAthIdevInuM mukha duSita nA thAo A hetuthI ja jANe haDapacI ucI nIcI banAvI na hoya tema jaNAya che.! 31 vijitya kAntyA jagRhe krudhA yadA-nanena lakSmIH kSaNadApatestathA / hRdasphuTa-cenna kutastataH sudhA, niritvarI kSudratadaGkarandhrataH // 32 // yadAnanena nAthImukhena kAntyA khazobhayA / 'AbhA rADhA vibhUSA zrIrabhikhyAkA. ntivibhramAH' iti haimyAm / tathA-'kAntiH zobhAkAmanayoH' ityanekArthaH / kAmanA icchA / 'prabhAyAM kAvyaguNe ca kAntiH' iti tadavacUriH / vijitya kSaNadApatenizApatezcandrasya tathA kena prakAreNa krudhA svaspadhibhAvodbhUtakopena lakSmI gRhe AdattA / tathA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 hIrasaubhAgyam [ sarga 2 zlo0 32-34 katham / yathA yena svarvaibhavAdAnAvirbhUtAdvaitaduHkhAtirekeNa tasya candrasya hRt hRdayamasphuTat sphuTitam iti cenna bhavettadA kutaH kAraNAt kSudro laghuryastasya candrasyAGkaH kalaGkaH sa eva randhra chidra tatastasmAttatazcandrAtsudhA niritvarI nirgamanazIlA syAt // zleAkA A nAthIdevInA mukhe peAtAnI kAntithI caMdrane jItIne caMdra pAsethI lakSmIne grahaNa karI hatI. A rIte peAtAnA vaibhava cAlyeA javAthI duHkhanA atirekathI caMdranuM hradaya vidINuM thaI gayuM (phuTI gayu)? jo ema nA hAya teA kayA kAraNathI caMdranA nAnA evA kala`karUpI drimAMthI nira Mtara amRtanuM nimana thAya ? / / 32 / samaM yadAsyena mRdhe mahaujasA, nirojasA'bhAji kimeNalakSmaNA / yato'munAdyApi tadaGkabodhikA, vyamoci nAbhrabhramaNI kadAcana ||33|| 1 mahaujasA mahAkAntinA mahAbalena vA mahApratApena vA / 'ojo dIptiprakAzayoH / avaSTambhe bale dhAtutejasoH' ityanekArthaH / 'prANaH sthAmataraH parAkramabaladyumnAni zauryo - jasI' iti haimyAm / ojaHzabdena pratApo'pyucyate / yathA naiSadhe- 'tadojasastadyazasaH sthitAvimau vRtheti citte kurute yadA yadA / tanoti bhAnoH pariveSa kaitavAttadA vidhiH kuNDalanAM vidhorapi // ' iti / yadAsyena nAthImukhena samaM sArdhaM mRdhe saMgrAme nirojasA nirvalena eNalakSmaNA mRgalAJchanena candreNa abhAji bhagnam | palAyitamityarthaH / yato yasmAtkAraNAt amunA vidhunA tasya bhaGgasya aGkazcihna tasya vodhikA jJApayitrI kathayitrI vA / nijatrinetrAvataratvabodhikA' iti naiSadhe ' kadAcanApi kasminnapi prastAve | adyayAvadityarthaH / abhra AkAze bhramaNI paryaTanam / 'vidheH kadAcidramaNI vilAse' iti naiSadhe / nabhasi bhrAntirna vyamoci na muktA / netyavyaya' niSedhe // klAkA nAthIdevInA mahApratApI evA mukhanI sAthenA saMgrAmamAM niLa banI gayelA caMdra palAyana thaI gayA ! mATe ja teA hajusudhI paNa caMdra tenA palAyanane sUcana karatuM evuM AkAzanuM bhramaN kayAre paNa mUkatA nathI | / / 33 / / trinetranetrAnalabhasmitAtmabhU-prabhorjagannirjayavAda nocitaH / jagatkRtAdAya yadaGganirmitau kimeSa kamburgalakandalIkRtaH ||34|| jagatkRtA vizvavidhAyinA dhAtrA yadaGganirmitau nAthIdehanirmANe / kimutprekSyatepapa pratyakSaH karuvuH zaGkho galakandalIkRtaH kaNThapIThatAM prApita iva / kiM kRtvA / AdAya gRhItvA arthAt kambum / kasya / trinetraH zivastasya netra tRtIyalocana tasyAnalena kopavahninA bhasmitasya jvalitasya AtmabhUprabhoH smararAjasya / 'AtmabhUH smaravedhasoH' ityanekArthaH / kiMbhUta kambum | jagatAM surAsuranarANAM nirjaye vAdanasyocito yogyaH // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - sarga 2 zlo0 34-36] hIrasaubhAgyam zlekArtha brahmAe nAthIdevInA zarIranuM nirmANa karatAM, izvaranA trIjA netranA krodharUpI agnithI bhasmIbhUta banelA evA kAmadevanI, vijayaghoSaNA karavA yogya zaMkhane grahaNa karIne, jANe A nAthIdevInA manAvyA nahoya? // 4 // ananyalAvaNyataraGgacalatA, nitambalIlApulinaM ca vibhratI / dhunIva rodhovihasanmRNAlikA, bhujAdvayIM yA visarAMvabhUvupI // 35 // yA nAthI bhujAdvayIM vAhuyugalIm / 'asta yAnti samastavAhujabhujAtejaHsahamAMzavaH' iti naiSadhe / vibharAMvabhUvupI vibharti sma / keva / dhunIva / yathA sarit rodhasi taTe vihasantImunmipantI mRNAlikAM bisalatAM dhatte / yA ki kurvtii| ananyasyAsAdhAraNasya lAvaNyasya rUpAtizayasya taraGgANAM vaGgatAM cArutAm / 'rAjate jinapacanapaddhatirukticahnimasAlinI' iti padmasundarakavikRtasaMskRte caGgazabdena manojJaH / punaH ki kuvatI / nitamba ArohaH strIkaTayAH pshcaadbhaagH| 'nitambArohau snIkaTayAH pazcAjaghanamagrataH' iti haimyAm / sa eva lIlAkAri vilAsavidhAyakamarthAnmadhyapadalopAdvA pulina taTa vibhratI dhaaryntii|| zlokAI jema nadIne kinAre vikasvara kamalanAla haya, kIDA mATe kinAre heya, ane jalataraMganI suMdaratA hoya, tema nAthIdevIne paNa kamalanI nAla jevA sukemala be hAtha, asAdhAraNa saudaryarUpI taraMgonI manoharatA ane vilAsa karavA mATe kaTI (Da) rUpI kinAre che. 35 sakuGkamaitadvadanena nirjitaM, jigISayA tacchaladarzanotsukam / kimAgataM kokanadaM tadantike, cakAsti tasyA navapANipallavaH // 36 // tasyA nAthIdevyA navana navaH stutiH / 'Nu stutau' / salakSaNatayA dAtRtayA vA stutiyukto yaH pANipallavaH karakisalaya sa cakAsti / kimutprekSyate-kokanadaM rakto(pala tasya mukhasya samIpe pArve Agata sametamiva / kiMbhUtam / saha kukumena ghusaH Nena vartate tAdRzA / raktIbhUtenetyarthaH / etasyAH kurAkAntAyA vadanena mukhena nijita parAbhUtam / 'ayamudayati ghusaNAruNataruNIvadanopamazcandraH' iti vidagdhamukhamaNDanakAvye / tathA-'spardhAmilatkuGkumaropabhAsA' iti naiSadhe'pi / ata eva / punaH kiMbhUtam / tasya mukhasya chalasya skhavalitasya darzane avalokane utsukamutsukIbhUtam / kyaa| jigISayA arthAtsvazatrostanmukhasyaiva jetumicchayA / pratipakSo hi chale prApte paribhUyate / te nAthIdevInI sulakSaNA ane prazaMsanIya evI hatheLI rAkamaLanI jema zobhe che. kaMkama jevA lAla nAthIdevInA mukhathI parAbhava pAmeluM raktakamala, potAnA zatru nAthIdevInA mukhane jItavAnAM IcchAthI zatrunA chidrane zodhavAmAM utsuka baneluM, jANe tenI pAse AvIne rahyuM na hoya ? jo Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 hIrasaubhAgyam [sarga 2 zlo0 37-39 pRthakpRthakpaJcamukhadviSanmukhAn , nihantukAmena ruSA manobhuvA / zarAzraye yatkaranAmni kalpitA, abhI zarAH paJca kimagulImayAH // 37 // manobhuvA cetojanmanA smareNa yasyA hIrajananyAH karaH pANireva nAma yasya tAdRze tasmin vA zarAzraye tuunniire| kimutprekSyate-agulImayAH karazAkhArUpAH paJca kalpadrumasaMkhyAkAH amI janadRggocarAH kalpitA racitA iva / smareNa kiM kartukAmena / ruSA khavyApAdanApAdanoditadveSAkopena paJcamukhaH zaMbhureva dviSan vairI tasya mukhAn paJcasaMkhyA kAni vaktrANi / mukhazabdaH punapuMsake / pRthak pRthak bhinnAni bhinnAni kRtvA nihantukAmena chettumicchatA / etAvatA paJca zirAMsi chettumityarthaH / mukhazabdena ziraHsametameva / yathA dazamukhasya / 'harihari hariNIdRzo nimitta daza dazakaMdharamaulayo luThanti' iti khaNDaprazastau / yathA tatra daza maulayastathAtrApi pazcApi mastakAni iti // sArtha pitAnA zatru IzvaranA pAMca mastakene bhinna bhinna havAnI IcchAthI kAmadeve, roSathI nAthIdevInA hAtha' nAmanA bhAthAmAM pAMca aMgu larUpI pAMca bANane jANe banAvyAM na hoya? 37 yadIyapRSThe kanakatviSi smita-prasanazUnyetarakuntalacchaTA / zilAtale svargigireriva grahA-kitAbhravIthI prativimvitA vyabhAt // 38|| kanakatviSi kAJcanakAntini yasyA idaM yadIya nAthIsaMbandhi tacca tatpRSThaca tanozcaramaH pradezaH / 'pRSTha tu carama tanoH' iti haimyAm / tatra smitaivikasitaiH prasUnaiH puSpaiH zUnyetarA nirbharabhRtA kuntalacchaTA kezazreNiya'bhAvabhAse / keva / abhravIthIva / ... ....... yathA svargigiremaroH kAJcanena svarNatvena tviSate dIpyate iti kAJcanatviTra tasmin tAdRze zilAtale pratibimbitA / 'tatkambupratibimbita kimu zaratparjanyarAjizriyaH' iti naiSadhe / abhravIthI gamanapaddhatirvibhAti / 'vIthI vartmani paGkaktau ca gRhAne nATyarUpake' ityanekArthaH / kiMbhUtA abhravIthI / grahairupalakSaNAnnakSatratArAgrahaH aGkitAH sahitAH // ___ artha nAthIdevInA suvarNanI kAnti samAna pRSThabhAgamAM vikasita puSpAvaDe nirbhara ane bharAvadAra evI kezalatA zame che te meruparvatanA zilAnala upara pratibiMbita thayelI grahanakSatrovALI jAge gaganapaddhati (AkAzamArga) na hoya ? ll38II parAnavApyAnnijavAsapattanA-manobhidhAnAnmadanAvanIbhujaH / jagadvijetuM calitasya hRtsuma-sajA puro vandanamAlikAyitam // 39 // yasyA nAthIdevyA hRt hRdaya natra vakSasi sumasrajA puSpamAlayA madanAvanIbhujaH sararAjasya puro'gre purastAdvandanamAlikAyita maGgalyadAmavadAcaritam / maGgalAya jAtamityarthaH / kiMbhUtasya madanasya / calitasya / prasthitasya / kutH| parairanyarAjanyajanaira Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 39-41] hIrasaubhAgyam 93 vAptuM yogyamavApyana avApyamanavApyaM tasmAt prAptumazaphyAl magobhidhAnAdarthAt nAthIcittanAmnaH nijasyAtmIyasya pattanAdadhiSThAnanagarAt / rAjadhAnyA ityarthaH / etA. vatA svabhari vinA pareNa kenApi puMsA tanmanaH sarvathApi grahItumazakyam / etena vizeSaNena tasyAH satItvamasUci / calitasya kiM kartum / vijetuM svavazIkartum / kim / jagat tribhuvanam // plekArtha nAthIdevInA vakSasthaLa upara rahelI puSpamAlAvaDe, kAmadevarUpI rAjAnI AgaLa maMgalamAlikArUpe AcaraNa karAyuM. zAthI? anya rAjApuruSo mATe aprApya nAdhIdevInA "mana" rUpI potAnI rAjadhAnImAMthI sArAye vizvane jItavAne mATe prayANa karI rahelA kAmadevarU5 rAjAnI AgaLa jANe vaMdanamAlikA zanahAya ? 'parAnavApya' mA vizeSAthI nAthIvAnA satItvanusUyana yAya che. bhayAt tanu mana potAnA pati sivAya anya keIpaNa puwvaDe aprApya hatuM. 39 yadIyahRtkeliniketakhelina, jhapAGkamAkArayituM suhRttayA / sitAMzuneva prahitoDumaNDalI, vibhAti yadvakSasi mauktikAvalI // 4 // yasyA vakSasi hRdaye mauktikAvalI hAralatA hAramauktikapaktivibhAti / utprekSyate-sitAMzunA candreNa suhRttayA khamitratvena jhapAGka macchalAJchana kAmamAkArayitu khapAGke AhvAtuM prahitA preSitoDumaNDalI tArakazreNiriva / kiMbhUta jhaSAGkam / yadIya nAthIsaMvandhi hunmana eva keliniketa krIDAgRha tatra khelatItyevaMzIlam / 'bhIma kRtvAkhelinam ' iti pANDavacaritre // plekArtha nAthIdevInA hRdaya upara motInI mALA zobhe che. te, nAthIdevInA hRdayarUpI krIDAgRhamAM khelI rahelA potAnA mitra kAmadevane potAnI pAse bolAvavAne mATe caMdravaDe mokalAyelI jANe tArAonI zreNi na hoya? (tevI motInI mALA zobhe che.) I4 rathAGgalIlA dadhatau prabhAmbhasi, stanau tadIyau sphurataH sacUcukau / marandalubhyabhramarAnuSaGginau(Nau), suvarNapaGkeruhakuDmalAviva // 41 / / prabhAmbhasi yatkAyakAntinIrapUre rathAGgayozcakravAkayolIlAM zobhAM dadhatau dhArayantau tasyA imau tadIyau nAthIsaMvandhinau kucau sphurataH / kiMbhUtau / saha cUcukAbhyAM stanavRntAbhyAM vartete yau / utprekSyate suvarNapaGkeruhayoH kanakakamalayoH kuDmalau kozAvina / kuDmalau puMklIbalige / kiMbhUtau / marandeSu madhuyu lubhyatAM lolupIbhavatAM bhramarANAmanupaDaH saGko yyoH| upari bhramaraparIrasmitAvityarthaH // prAtha zarIranI kAntirUpI pANInA pravAhamAM cakravAka ane cakravAkInI zobhA dhAraNa karatuM teNInuM Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 hIrasaubhAgyam sarga 2 zlo0 42-43 viTIo sahita stanayuma zobhe che. te, rasalupa banelA bhramaronA saMparkathI yukta, suvarNa kamalanA jANe be DoDA hoya tema jaNAya che. jo tnuultaa'gaadhtrnggitprbhaa-prtaanpaarthaadhipystitiirpyaa| harinmaNIseturivAtmajanmanA, vyadhAyi romAvalireNacakSupaH // 42 // yasyA eNacakSupo mRgekSaNAyA romAvalilomalekhA / ivotprekSyate-AtmajanmanA sareNa harinmaNInAM marakataranAnAm / nIlaratnaghaTita ityarthaH / setuH padyeca vyadhAyi ni. pyAditaH / kayA / tanUlatA nAthIkAyayaSTiH tasyA agAdhamatizAyi alabdhamadhya tathA taraGgita kallolita yat prabhANAM kAntInAM pratAna vRndaH sa eva pAthodhiH samudraH tasya pAnIyAnAM titIpayA tarItamicchayA / atha vA 'riraMsayA' iti pAThe tu samudrajale sahAvarodhena khelitumicchayA / zrUyate hi 'stambhatIrthe khAsamohala iti nAmnaH svamandirAjaladhijale khelanArthinA kenApi pAtisAhinA setuH kArito'bhUttadAkRtiradhunApi kiMcit dRzyate zrUyate ca' iti / atrokSArtha sareNa, vAstavAthe tvAtmajanmanA ghaatraa| 'mana zRGgArasaMkalpAtmano yoniH' iti sarAbhidhAnam / tathA 'nAbhipanAtmabhUrapi' iti dhAturabhidhA / idaM dvayamapi haimyAm // GDA5 mRgacanA nAthIdevInI rAmarAjIzame che. nAthIdevInA, agAdha ane taraMgita zarIranI kAntinA samUharUpa samudramAM taravAnI IcchAthI athavA to krIDA karavAnI IcchAthI jANe kAmadeve nIlamaNIne pula banAvyo na hoya? tevI romarAjI zobhatI hatI. staMbhanapuramAM krIDAthI evA eka bAdazAhe pitAnA mahelathI samudasudhI kIDAthuM khAsa mahAla" nAmano pula banAvyA hatA. adyApi paryata tenI kaMIka AkRti dekhAya che.] i4rA dravIbhavadbharisitAbhracandana-pragalbhavAlhIkakuraGganAbhibhiH / vilipya kAcitkutukAtpRthagvalIH, kadAcidetAmidamUcupI sakhI // 43 // kAcitsakhI kadAcitprasAdhanasamaye etAM nAthIdevImidamo vakSyamANamUcupI kathitavatI / kiM kRtvA / kutukAtkautUhalAdvalIrudaravartimAMsasaMkocalakSaNA rekhA vilipya liptvA / kAbhiH / dravIbhavantyaH sapaGkajalabhAva bhajantyo yAH bhUriH pracuraH, sitAbhraH karo yatra tAhakcandana zrIkhaNDam, tathA pragalbhaM manojJa vAlhIka kukumam, tathA kuraGganAbhiH kastUrikA, tAbhiH / katham / pRthak ekAM valI candanena, dvitIyAM valI kuDakumena, tRtIyAM vali kastRrikayetyarthaH / idaM kimuvAca tadevocyate // zlekArtha zRMgAranA samaye koI eka sakhI kautukathI nAthIdevInA udara upara rahelI trivalI judI judI traNa rekhAne ghaNuM kapUrathI yukta, caMdanathI manehara, kuMkuma ane kastUrI AdinA pravAhathI lIpIne A prabhArI hetI tI. // 4 // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 sarga 2 zlo044-46] hIrasaubhAgyam tvayA svakIyA' sumanastaraGgiNI, vacovilAsena punaH srsvtii| yamasvasA kuntalabhaGgibhirjitA, bhajantyupetya trivalIchalAdiva // 44 // he sakhi, tvayA bhavatyA svakIrtyA advaitapativratAvratodbhUtAtmazayasA sumanastaraGgiNI surasaridgaGgA / punarvacovilAsena vacanacAturyeNa sarasvatI brahmaputrI / punaH kuntalAnAM kezAnAM bhaGgibhI racanAbhiryamavasA yamunA tisro'pi nadyo jitAH satya upetya pAce Agatya trivalicchalAdadarasthavalitrikakapaTAdbhajantIva sevante iva / ityanayAsAdhAraNayotprekSayA tattanUlatAyAM triveNIsaMgamo'pi sUcitastena ca sA tIrthabhUtApi pratipAditA / tItheca sahApuruSAgamana saMbhavatyeva / tena mahApuruSasya hIravijayasUreratrAvataraNa yuktameveti // yugmam // kArtha he sakhi! tArA pativratA dharmathI utpanna thayelI kIrti vaDe gaMgA, vANInA cAturyAvarDe sarasvatI, ane kezanI racanAvaDe yamunA-ema parAbhava pAmelI traNe nadIo, tArA udara upara rahelI trivalItraNarekhAnA bahAne jANe tArI sevA karatI na hoya? arthAta triveNI saMgama tIrtharUpe sacita karyo che te yathArtha che. kAraNake tIrthasthAnamAM mahApuruSonuM Agamana thatuM hoya che. A udara rUpa tIrthamAM mahApuruSa zrI hIravijayasUrinuM avataraNa yogya ja che. pa44 nirIkSya lakSmI nijabhamAtaraM, sthitAM sadAdhyAsya viz2ambhi paGkajam / ivAnukatuM ratirAtmanApi tAM, yadIyanAbhInaline niSeduSI // 45 // ratiH kandarpapatnI yadIyanAbhInaline nAbhItundakUpikAkamale / 'nAbhiH syAtundakUpikA' iti haimyAm / 'nAbhIvilepAtpunaruktayantIm ' iti naiSadhe / niSeduSI sthitvtii| ivotprekSyate-AtmanA svena svayamapi lakSmImanukatu kamalAyAH sadRzIM bhavitumiva / kiM kRtvA / nirIkSya dRSTA / arthAta kAm / tAM lakSmIma / kiMbhatAma / nijasyAtmano bhartuH kandarpasya mAtara jananI svazvazrum / punaH kiMbhUtAm / sthitAM vasantIm / kiM kRtvaa| vijRmbhi paGkaja smerAravinda sadA nityamadhyAsya Azritya // nAthIdevInA nAbhikamala upara kAmadevanI strI "rati" rahelI hatI. haMmezAM vikasvara kamalane AzrayIne rahelI potAnI sAsu lakSmIdevIne joIne, pote paNa te lakSmI jevI thavA mATe jANe rahI na heya? 4pA agaNyalAvaNyataraGgacaGgimA-nuSaGgizociH surasindhusaMnidhau / nikhelituM kiM pulinaM smarAbhramU-priyasya yasya jaghanaM vidhiya'dhAt // 46 // vidhibrahmA yasyA jaghana strIkaTyA agretanapradezaH / 'peDU' iti jane prasiddham / tadvayadhAt cakAra / kimutprekSyate-maraH kAma patrAbhramUpriya airAvaNastasya / abhramUzabdo Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 hIrasaubhAgyam sarga 2 zlo0 46-48 dIrghAkArAntaH / tasya zAstroktAni prAguktAni santi / khelitu krIDitu pulina jalojjhita taTamiva / kutra / agaNya pramAtumazakyametAvattayA samyanizcetumazakya vA yallAvaNya yadyapi 'sadgamanasannirIkSaNasajalpanamiti vadanti lAvaNyam / spRhaNIyo ratisubhagaH sparzaguNo bhavati saubhAgyam // ' evaM pratipAditamasti, tathApyatra tu ko'pyadvaitarUpAtizaya eva lAvaNyamucyate / na prAktanaH / vapuH subhagatA / tasya taragANAM laharINAm / 'rUpacaturapaNavibhavaghaNayauvanalaharaI' jAi / eNai avasari raMDApaNu pagipagi SaDakai mAi // ' iti dodhake'pyuktam / cagimnazcArutvasyAnuSaGgo'styasya cagimnastu prAguktam / atremanpratyayaH / tAhaka / zocireva kAntirUpA surasindhurgabhagA tasyAH saMnidhau paaveN|| brahmAe nAthIdevInuM jadhana (peDha) manohara banAvyuM hatuM. kAmadevarUpI rAvaNahAthIne krIDA karavA mATe, adbhuta lAvaNyarUpa taraMgenI suMdaratAvALI nAthAdevInA dehanI kAntirUpI gaMgAnI samIpamAM rahele jANe kinAro na hoya !(gaMgAnA kinArA jevuM kemaLa nAthIdevInuM peThuM hatuM.) 46 ajayyavIrya mRDamanyahetibhi-vijitvarIbhirjagato'pi jAnatA / smareNa dhAtrA kimu kAryate sma ya-nnitambacakra yuvayogidhairyajit // 47 // smareNa kAmena kA dhAtrA vizvasRSTikRtA pAzve / kimatprekSyate-yasyA nitambaH kaTIpazcAdbhAga ArohaH eva cakra kAryate sma / kAritam / smareNa kiM kurvatA / jAnatA avadhArayatA / ki karmatApannam / mRDamIzvaram / kiMlakSaNam / ajayya jetumazakya vIrya vikramo yasya tam / kaabhiH| anyAbhiraparAbhiheMtibhirdhanurbANakRpANakuntazaktipramukhapraharaNaiH / kiMbhUtAbhiH / jagataH samastasya vizvajanasya vijitvarIbhirjayanazIlAbhiH / tahi cakreNApi ki bhAvi / ata eva kicakra yuvAno yAvattrijagattaruNA yoginaH samAdhibhAjaH teSAM dhairya sattvamatizayavIryamavaSTambha jayatIti / zaMbhurapi yogI / atastaddharyavidhvaMsakAraka cakra kAritamiti // plekArtha samasta jagatane jItavAvALA, dhanuSya, bANa, kRpANa, zakti Adi zastrothI paNa parAsta na thaI zake tevA parAkramI Izvarane kaI rIte parAjita karo, tevI vicAraNA karatA kAmadeve taruNagI IzvaranA sattane nAza karavA mATe brahmA pAse nAthAdevInA nitaMba (kaMDane pazcimabhAga) rUpI cakrane jANe banAvaDAvyuM na hoya? 47 karIndrahastAtkadalIprakANDato, nirasya kArkazyabhasAratAM punaH / imau kimAdAya parasparopamaM yadaruyugmaM, vidhinA vinirmame // 48 // __ vidhinA vidhAtrA yasyA Uruyu ma vinirmame kRtam / kiMbhUtam / parasparamanyonyamevopamA sAdRzya yasya tat / kimunprekSyate-imo karIndrahastakadalIprakANDau AdAya Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 48-50] hIrasaubhAgyam gRhItvA kimu cakre / ki kRtvA / nirasya apAkRtya karSayitvA / kim / kArkazya kaThinatAm / kasmAt / karIndraH pradhAnahastI bhadrajAtIyagandhasindhurastasya hastaHzuNDAdaNDastasmAt / punaH kiM kRtvA / nirasya apAsya / kAm / asAratAm / kutH| kadalIprakANDataH rambhAdrumasya mUlazAkhAvadhipradezasyAntarAlabhAgAt // sAtha brahmAe, parasparanI upamAne vahana karatA evA nAthIdevInA be sAthaLanuM nirmANa karyuM. gaMdhahastinI zuM ane keLavRkSanA thaDanA vacalA bhAgane laIne zUddhanI kaThoratA ane keLavRkSanA thaDanI asAratA dUra karIne, jANe be sAthaLa banAvyAM na hoya ? athata nAthIdevInA sAthaLa atike maLa hatA. 48 yadUrujaGghAyugayorvivRtsatoH, parasparAdvaitavirodhitAjupoH / dvirAjatAyA bhayatastadantarA-nivAsijAnU kimalakSyatAM gtau||49|| yasyA UrujaGghAyugayorantarAle madhye nivAsinau nitarAM vasanazIlau jAnU UruparvaNI alakSyatAmadRzyabhAva gatau prAptau / kiM krtumicchtoH| vivRtsatoH vadhitumicchatAH / kiMbhUtayoryadUruyugayoH-parasparamanyonya yA advaitatA asAdhAraNatvatayA virodhitAvairibhAvaH / UrU jadhe Akramya taduparisthate / idameva paramavidveSitAmUlam / tAM juSete sevete / kimutprekSyate-dvau rAjAnau yatra tad dvirAja dvirAjasya bhAvo dvirAjatA dvairAjyasya bhayato bhayAt kimadRzyatAM yAtAviva // sAtha nAthadevInA be jaMdhA (sAthaLanI madhyamAM rahelA be DhIMcaNa adazya hatA. te banne eka bIjAthI vadhavAnI IcchAthI paraspara asAdhAraNakoTinA vairabhAvane dhAraNa karatA jANe be rAjAnA bhayathI adazya rahyA na hoya ? 49 ratIzagehe'jani yatra jaGghayo-hAzrayasthUNikayoriva dvayam / yadIyagulphAvapi guptatAM gatA-vivAghrizociHsalile nimajjanAt // 50 // yatra dehe jakyordvayamajani / utprekSyate-ratIzasya sarasya gehe mandire gRhAzrayayoH saudhAdhArabhUtayoH sthUNikayoH stambhayorddhayamiva / api punaryadIyagulpho nAthIcaraNagranthI guptatAM pracchannatAM prAptau / strINAM gulphAvadRzyAveva vayete / yathA naiSadhe-'arundhatI kAmapurandhilakSmIjambhadviSaddAranavAmbikAnAm / caturdazIya tadihocitaiva gulphadvayAptA yadadRzyasiddhiH // ' etavRttiH-'vasiSThapatnI ca, ratizca, lakSmIzca, jambhadviSadArAH zacI sA ca, navAmbikA navadurgAstAzca, etAsAmiyauM bhaimI caturdazI caturdazasaMkhyApUrikApi catudazI tithizca tattulyetyarthaH / tadihAsyAM bhaimyAmucitaiva yato hetoradRzyasiddhiradRzyatayA' Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 saubhAgyam [sarga 2 zlo0 50-52 vasthAnam antardhAnavidhividyA gulphadvayenAptA / arundhatyAdisaMnidhAne adRzyasiddhiryuktaiva / caturdazItithau cAdRzyasiddhirjAyate ityAgamazAstrasaMpradAyaH / 'gulphayozcAnabhivyaktatvaM sulakSaNam' iti / tatrotprekSyate - jaGghayozcaraNayoH zociH kAntireva salila pAnIya tasmi nimajjanAdraDanAdiva / jale nimagna na dRzyate iti prasiddhiH / zlokA nAthAdevInI e jadhA jANe kAmadevanA maMdiranA AdhArabhUta che sta Mbhe na heAya ? ane tenA paganI ghuMTIe paNa adazya hatI. te jANe tenA be paganI kAntirUpa jalamAM nimagna hovAthI gupta rahI na heAya ? ||panA padAravindonnatatAbhirAtmanaH, parAjitaiH kuJjararAjayAnayA / agopi mandAkSavilakSitAtmabhirvane vasadbhiH kamaThairavAnanam / 51 // kamaThaiH kacchapairAnanaH svamukhamagopi guptIkRtam / kroTikSepaNAditi zeSaH / kiM kurvadbhiH / vane jale vipine vA vasadbhistiSThadbhiH / 'vana' prasravaNe gehe pravAse'mbhasi kAnane / samUhe parvate'pi syAt (prasravaNe nirjhare ) ' ityanekArthaH / kimutprekSyate--- kuJjararA - jayAnayA gajendragamanayA yayA AtmanaH svasya padAravindayozcaraNakamalayorunnatatAbhiH parAjitaiH sadbhiH mandAkSeNa lajjayA vilakSito vimanIbhUta AtmA cittaM yasya tAdRzaiH kimAsyamagopi / ' AtmA citte dhRtau yatne dhiSaNAyAM kalevare / paramAtmani jIve'kai hutAzanasamIrayoH // svabhAve, ityanekArthaH // zlAkA gajagAminI evI nAthIdevInA caraNakamalanI unnatatAvaDe parAjita thavAthI lajajAvaDe vilakhA banIne jANe peAtAnA mukhane DhAMkI dIdhuM na hoya ? tema vanamAM ke jalamAM vasatA kAcabAe peAtAnA mukhane chupAvyu'. // 5 // yadIyapAdau saralAGgulI dyutA, karambitau jJAMkRtikArinUpurau / zriyAnuyAtaH kamale daladale, marandaniHsyandinadatsitacchade // 52 // yadIyau pAdau nAthI saMbandhinau caraNau zriyA zobhayA kamale pajhe anuyAtaH anukurutaH / sadRzau bhavata ityarthaH / kiMbhUtau pAdau / saralA akuTilA aGgulayaH padazAkhA yayoH / punaH kiMbhUtau / dyutA kAntyA karambitau vyAptau / punaH kiMbhUtau / jhAMkRti raNajhaNitizabdaM kuruta ityevaMzIlau nUpurau maJjIrau yayoH / kamale kiMbhUte / dalanti vijRmbhamANAni dalAni patrANi yayoH / punaH kiMbhUte / marandaM madhu niHsyandete kSarata ityevaMzIle / tathA-- nadantaH zabdAyamAnAH sitacchadA haMsA yayostau pazcAtkarmadhArayaH // klAkAtha saraLa aMgulivALA, kAMtithI vyApta ane nUpura (jhAMjhara)nAM jhaNakArathI yukta evA nAthI Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 52-55] hIrasaubhAgyam devInA caraNonI zobhAnuM be kamalee anukaraNa karyuM. dedIpyamAna pAMdaDAvALA, rasa jharatAM ane avAja karatA hovAnAM kamaloe nAthIdevInAM caraNonI sadazatA dhAraNa karI. paramA prabhAprathAtailakarambitAntare, yadaGghripAtre'GgulivartivartinaH / nakhAH pradIpA iva visphurattviSo'-puSan vibhUpAmabhibhUtatAmasAH // 53 // nakhA arthAnnAthIkAmAkuzAH pradIpA iva vibhUSAM zobhAmapuSan puSTAmakArSuH / / yada ipAtre yasyAzcaraNanAmni amatre bhAjane / kiNbhuute| prabhAnAM kAntInAMprathA vistAra eva taila snehastena karambitamarthAtsaMpUrNamantara madhya yasya tasmin / nakhAH kiMbhUtAH / aGgulaya eva vartayo dazAstAsu vartante tiSThantItyevaMzIlAH / punaH kiMbhUtAH / visphurantI vidyotamAnA tviTra jyotiryeSAM te punaH kiNbhuutaaH| abhibhUtA dhvastAstAmasAstamasAM dhvAntAnAM samUhA yaiste / 'tAmasAstigmarociSaH' iti vItarAgastave // zlekArtha nAthIdevInA nakho dIpakanI jema zobhAnI vRddhi karatA hatA. kAntinA samUharUpa telathI jeno madhyabhAga vyApta che tevA prakAranA nAthIdevInA caraNarUpa pAtramAM AMgaLIrUpI dIveTAmAM rahenArA skarAyamAna jyotithI aMdhakArane nAza karanArA "nakho paganI addabhuta zebhAne vadhAratA hatA. 5mA vyalIlasat pATalimA padAmbuja-dvayasya yasyAH sarasIjacakSuSaH / svamArdavenAbhibhavaM vidhitsataH, pravAlapujairupadIkRtaH kisu // 54 // sarasIja kamala taccakSurlocana yasyAstAdRzyA yasyAH padAmbujayozcaraNakamalayo. yasya yugalasya pATalimA raktatA vyalIlasadbhAsate sma / kimutprekSyate-svamArdavena nijasukumAratayA abhibhava parAbhUtiM vidhitsato vidhAtumicchataH caraNAravindadvandvasya pravAlapujaiH pallavapaTalaiH upadIkRtaH kimu / Dhaukita iva // kamalAkSI nAthIdevInA caraNakamalanI (talIyAnI) lAlimA zobhatI hatI. potAnI sukamAratAthI parAbhavane IcchatA pravAlanA samUhoe nAthIdevInAM caraNayugala ne pitAnI lAlimA bhaTaNA rUpe karI na hoyaTI54 asau jayantI jalajaM svapANinA, radaizca tArazriyamAtmanA ramAm / mRgAGkamAsyena rucA ca campakaM, smarasya hetiH kimu vizvajitvarI // 55 // asau nAthIdevI / kimutprekSyate-vizvajitvarI jagajayanazIlA smarasya kAmasya hetiH kimu zastramiva / jagajjiSNutAM darzayati-asau ki kurvtii| jayantI parAbhavantI / kim / jalaja kamalam / kena / khapANinA nijahastena / punaH kAm / tArathiya tAra Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D 100 hIrasaubhAgyam [sarga 2 zlo0 55-57 kANAM nirmalamauktikAnAM vA / 'tAro nirmalamauktike' ityanekArthavacanAt / yadvA rajatAnAM zriya zobhAm / nakSatravAcI tArazabdo'kArAnto'pyasti / 'prathamamupahatyArtha (gha) tArairakhaNDitataNDulaiH' iti naissdhe| kaiH / radairdantaiH / punaH kAm / ramAM lakSmIm / kena / AtmanA kharUpeNa zarIreNa vA Atmazabdena ca vapuH / prAganekArthoktena darzitamastIti / punaH km| mRgAGka candram / kena / Asyena vadanena / api punaH kim / campaka hemapuSpakam / cmpkkusummityrthH| jAtAvekavacanam / kayA / rucA kAntyA // iti nAthIsaGgavarNanam // kalekArtha nAthIdevI jANe jagatane jItanArA kAmadevanuM amogha zastra na hoya ? kemake potAnA sukumAra hAthathI kamalane, dedIpyamAna dAMtAthI nirmala motIone, zarIranI zobhAthI lakSmIne, mukhanI saumyatAvaDe caMdrane ane dehanI anupama kAntithI caMpakapuSpane parAbhava karatI nAthIdevI adbhuta saudaryane dhAraNa karatI hatI. papA atho mithaH prItiparItadampatI, imau kalAkelivilAsazIlinau / lilesatuH kelisaraH saridvanI-girIndrabhUmISu ratismarAviva // 56 // atho kuMrAnAthIdevyorguNarUpavarNanAnantara tayovividhakrIDAvarNanArambhaH / mithaH parasparaM prItyA snehena pramodena vA parItau vyAptau dampatI strIbhartArau imau nAthIkurAkhyamahebhyo athavA imau pUrva vyAvarNitasvarUpau dampatI nAthIkuMrAvyavahAriNau kelaye krIDArtha ye sarAsi padmAkarAH sarito nadyaH vanya udyAnAni girIndrAH sarvakrIDAspadopetAH parvatAH teSAM bhUmISu sthAnakeSu vilesatuH vividhakrIDAM cakratuH / imau kiMbhUtau / kalAkele kAmasya vilAsa lIlAM zIlato bhajata ityevaMzIlau / ivotprekSyate-imau ratismarau kelatIkAmAviva // zlokArtha karAzAha ane nAthIdevInA rUpa-guNanuM juduM juduM varNana karyA bAda have te daMpatInuM samUharUpe varNana karatA kavi kahe che. parasparanI prItimAM tatpara kAmadevanI zobhAne bhajanArA daMpatI krIDAsarovare, nadIo, udyAna ane krIDAparvatemAM vividha prakAranI krIDAo karatA jANe sAkSAta rati ane kAmadevanA avatAra hoya tema jaNAya che. pApakA sakAkatuNDaiNamadadravAGkito-rasoH parikSAlanataH kadApi tau / sutAmivArkasya vihAravAhinIM, vinirmimAte jalakelilAlasau // 57 // kadApi kasminnapi prastAve dampatI nAthIkuMrAkhyau saha kAkatuNDena kRSNAguruNA vartate tAdRzasyaiNamadasya kastUrikAyA dravaH paGkastenAGkitayoAptayorurasorvakSaHsthalayoH parikSAlanato dhAvanataH vihAravAhinI vilAsanadIm / 'vihArastu jinaalye| lIlAyAM Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo057-59] hIrasaubhAgyam 101 bhramare skandhe' ityanekArthaH / 'nidrAM vihArArdhapathe gatAnAm' iti raghau / arkasya sutA miva yamunAmiva kastUrIdravaiH zyAmalIkRtajalAm ata eva yamunopamAM nirmimA kuvata / kiMbhUtau / jalakelau salilakIDAyAM lAlasau lolau / 'lAlasA lolayAJcayoH / tRSNAtireke autsukye' ityanekArthaH // zleAkA koi koi avasare jalakrIDAmAM utsuka banne da'patI kRSNAguru karAyelAM vakSasthalane dhAvAthI yamunAnI jema zyAma jalavALI evI hatAM tApaNA ane kastUrInA lepathI vyApta krIDAnadInu nirmANu karatA kumutsmitA SaTpadapaGtikuntalA, smitotpalAkSI kajakuDmalastanI / priyeva pAthaH plavane sahaMsikA, taraGgabAhuH saridAliliGga tam // 58 // sarit krIDAnadI / pAthaH plavane jalakelisamaye snAnavidhAne taM mahebhya kuMrAsAdhumAliliGga / keva / priyeva / yathA pANigRhItI patnI svapatimAzliSyati / kiMbhUtA nadI priyA ca / kumutkairavam / jAtAvekavacanam / tadeva tadvadvA smitamISaddhasita yasyAH sA / bhartrA zleSaNasamaye striyAH kiMcitsmita jAyate / punaH kiMbhUtA / SaTpadAnAM bhramarANAM paktayaH zreNayastA eva tadvacca zyAmAH kuntalA kezA yasyAH / punaH kiMbhUtA / smita' vikasita yadutpala' tadeva tadvadvA akSiNI cakSuSI yasyAH / ' kimu kuvalayanetrAH santi no nAnAryastridazapatirahalyAM tApasI yatsiSeve / hRdayatRNakuTire dIpyamAne smarAgnAbucitamanucitaM vA vetti kaH paNDito'pi // iti campUkathAyAm / punaH kiMbhUtA kajakuDbhalau kamalamukulau tAveva tadvadvA stanau kucau yasyAH / punaH kiMbhUtA / haMsa eva haMsakaH / 'ha~sako haMsanUpurayoH' / saha haMsakairbharAlairhaM sakAbhyAM nUpurAbhyAM vA vartate yA / punaH kiMbhUtA / taraGgau arthAdubhayapArzvavartinau kallolau tAveva ca tattulyau bAhU bhujau yasyAH // zlAkA jalakrIDAnA samaye krIDAnadI priyAnI jema kurAzAhane aliMgana karatI hatI. kumudRrUpI hAsya karatI, bhramarAnI pa'tirUpI zyAmakezavALI, vikasvara kamaleArUpI netrovALI, kamalanI kaLIrUpI stanavALI, bAlahaMsarUpI jhAMjhara vALI, ane tara MgarUpI bAhuvALI evI krIDAnadI jema priyA peAtAnA patine AliMgana kare tema, jANe AliMgana karatI hoya tema jaNAtuM hatuM. 5585 vijRmbhijAmbUnadapadmaniSpata-tparAgapiGgIkRtavArizAlini / samaM kariNyA kariNeva paGkajA-kare'munA'krIDi kuraGgacakSuSA // 59 // amunA kuMrAmahebhyena kuraGgacakSuSA svamRgalocanayA AtmastriyA sama kadAcitpakajAkare kamalakalitataTAke akrIDi krIDAM cakre / kiMbhUte paGkajAkare / vijRmbhINi visme Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 hIrasaubhAgyam [sarga 2 zlo0 59-61 rANi jAmbUnadAni sauvarNAni yAni padmAni tebhyo niSpatadbhiniHsaradbhiviMgaladbhiH parAgai rajobhiH piGgIkRtena pItatAM prApitena vAriNA jalena zAlate zobhate ityevaMzIlastasmin / kanakakamalasadbhAvazcampUkathoktena prAgdarzito'stIti / keneva / kariNeva / yathA kariNA hastinA kariNyA svahastinyA sama vindhyAcalajalAzaye krIDyate // sAtha kaI avasare kurAzAha mRgalocanA evI potAnI strInI sAthe kamalothI vyApta evA talAvamAM kIDA karatA hatA. vikasvara sonerI kamalonI rajakaNonA paDavAthI pILA paDI gayelA pANIvALA talAvamAM kema hAthI potAnI hAthaNI sAthe viMdhyAcalanA jalAzayamAM daDA ? smitAravindodayadinduvibhramA-divAmbulIlAsamaye tayormukhe / vimugdhasAraGgacakArazAvakA, marandapIyUSapipAsayA'bhajan // 60 // vimugdhA acaturAH sAraGgANAM bhRGgANAm / 'sAraGgo hariNe zaile kuJjare cAtake khge| zabale cizvirIke ca' itynekaarthtilke| cakorANAM jyotsnApriyANAM zAvakA yAlA ambulIlAsamaye jalakrIDAkaraNavyatikare tayo thIkuMrAmahebhyayormukhe vaktre abhajana sevante sma / kayA / marandAnAM madhUnAM pIyUSANAmamRtAnAM ca pipAsayA pAtumicchayA / ivotprekSyate-smitAravindasya vikasitakamalasya tathA udayata udayaM gacchata indozcandrasya ca bhramAddhAnteH / 'kaNehatya cakorINAM gaNaH pItvA sudhAsavam / ajAyata madeneva guJjApujAruNekSaNaH // ' iti cakorANAM sudhApAna vastupAlakIrtikaumudyAm // st jalakrIDAnA avasare, mugdha zrama ane cakorikA vikasvara kamala ane ugatA caMdranI bhrAntithI rasa ane amRtapAnanI IcchAthI nAthIdevI ane kurAzAhanA mukhakamalane ane mukhacaMdrane bhajatAM ii. // 10 // praphullakaGkellirasAlamallikA-kadambajambUnikurambacumbite / alIva sAkaM sudRzA sa niSkuTe, kadApi reme zritamunazIlanaH // 6 // sa mahebhyaH kadApi kasminnapi samaye sudRzA svastriyA sAka sArgha niSkuTe gRhArAme reme krIDati sma / ka iva / alIva / yathA bhramaro bhramaryA samamArAme ramate / kiMbhUtaH / zrita nirmita sUnAnAM kusumAnAM zIlanamavacayamAlAgranthanapriyAvataMsIkaraNAdi yena / bhRGgo'pi puSpasevI / kiM bhUte niSkuTe / praphullAH kusumitA gye kakellayo'zokAH, rasAlAH sahakArAH, mallikA vicakilAH, kadambA nIpAH dhArAkadambAzca, jambvaH zyAmaphalAH prasiddhAH teSAM nikuramba vRnda' tena cumbite kalite // plekArtha puponA samUhathI zobhatA karAzAha kaI avasare vikasvara azoka, Amra, mahilakA, kadaMba ane jAMbu Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 61-64] hIrasaubhAgyam 103 Adi vRkSonA samUhathI yukta potAnA gRhaudyAnamAM, jema bhramara bhramarInI sAthe krIDA kare tema, svastrInI sAthe kroDa karatA hatA. 6ti rasAlasAlasya tale vilAsinA, praNIya vINAM kaNanAnuvAdinIm / agIyata zrotrasudhArasopamaM, kacinmRgAkSyA saha kiMnarendravat // 62 // vilAsinA krIDAzIlena kuMrAsAdhunA mRgAkSyA khapriyayA nAthIdevyA saha kutrApi kasminnapi vanapradeze rasAlasAlasya sahakAratarostale adhobhUmau zrotrayoH karNayoH sudhArasasya amRtanisyandasya upamA sAmya yatraivaMvidhamagIyata gItam / kiM kRtvA / kvaNana nijadhvanimanuvadatIti anukarotItyevaMzIlAM vINAM praNIya sajjIkRtya / kavat / kinarendravat / yathA ki ruSezvareNa svarasena striyA saha gIyate // zlekArtha krIDApriya evA kurAzAha koI avasare mRgalocanA evI vINAne, sajaja karI, karNane madhura amRta samAna gItagAna karatA hatAM. jema gAMdharva strInI sAthe madhurasvare gItagAna kare tema gItagAna karatA hatA. 62 kadApi mandAra iva smitadrume, vilAsadolAmavalambya liilyaa| nyakheli teneApavane mRgIdRzA, samaM svadevyA ghusadeva nandane // 63 // kasminnapyavasare tena vyavahAriNA mRgIdRzA svadayitayA saha upavane purasya vA svagRhasya samIpArAme lIlayA zRGgArabhAvajakriyayA nyakheli krIDitam / 'lIlA kelirvilAsazca zRGgArabhAvajA kriyA' ityanekArthaH / atra vilAsaH sthAnAdInAM vaizadyamityavacUrNI ki kRtvA / mandAre kalpadrume iva / kasminnapi smitadrume vikasitatarau / taruzAkhAyAmityarthaH / vilAsArtha dolAM krIDAkRte prekholanamavalambyAzritya / keneva / dyusadeva / yathA devena svadevyA mandAre mandAranAmni kalpavRkSe dolAM baddhvA nandanavane krIDyate // sAtha jema naMdana vanamAM deva devInI sAthe kalpavRkSa upara hiMDoLe bAMdhIne krIDA kare tema, kaI vakhata karAzAha nAthIdevI sAthe gRhaudyAnamAM keI vikasvara vRkSa upara hiMDoLo bAMdhIne lIlApUrvaka krIDA karatA hatA. 63 kadAcidibhyaH kaladhautabhUdhare, cikhela sArdha paramANumadhyayA / mRgAGkacUDAmaNiradicakriNa-stanUjayevAd bhutabhUtibhAsuraH // 64 // ibhyo vyavahArI kadAcitkasminnapi vAsare kaladhautabhUdhare krIDArthanirmitarajataparvate paramANumadhyayA svakRzodaryA nAthIdevyA samam / 'adhyApayAmaH paramANumadhyAH' iti naiSa Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 hIrasaubhAgyam sarga 2 zlo0 64-66 ghe / cikhela khelati sma / zvaityAdbhapatulyorUpamayo vA / tathA campUkathAyAm-'rAjate rAjatenAyaM sAnunA sAnunAyakaH' iti / yathA zaGga tathA sarvo'pyadriH / ka iva / mRgAcUDAmaNiriva / 'mRgAGkacUDAmaNivarjanArjitam' iti naiSadhe / yathA-Izvaro'dricamiNo himAdrestanUjayA putryA pArvatyA sama rupyAcale kailAze khelati / ibhyaH kiNbhuutH| adbhutayA viddhaccetazcamatkArakAriNyA bhUtyA saMpadA bhAsuro nAgarikeSu diipymaanH| zivastu bhasmanA zubhraH / 'bhUtistu bhasmani / mAMsapAkavizeSe ca saMpadutpAdayorapi' itynekaarthH|| zlokAryuM adabhuta prakAranI saMpattithI suzobhita karAzAha keAI vakhate kazAdarI evI potAnI strInI sAthe rUpamaya krIDAparvata upara jema Izvara pArvatInI sAthe kailAsa parvata para krIDA kare tema, kIDA 12d sdl. // 14 // vinodamevaM sRjatoraharniza, tayoH smarAjJakavazaMvadAtmanoH / dinAni dogundakadevayoriva, pramodabhAjoraticakramuH kramAt // 65 // tayoAthIkuMrAvyavahAriNoH kramAdvividhavilAsakaraNaparipATyA dinAni vAsarA aticakramaratikrAmanti sma / tayoH kiMbhUtayoH / pramodabhAjorAnandamedurayoH / punaH kiMbhUtayoH / sarasya madanasyAjJA AdezaH tasyA eko'dvitIyo vazaMvada Ayatta AtmA citta ca yayostau / punaH kiM kurvatoH / evaM pUrvoktaprakAreNa aharniza nirantara vinodaM kroDAM sRjatoH / kayoriva / dogundakadevayoriva / yathA dogundakadevayovividhakrIDAkurvatorvAsarA atikrAnti // iti dampatyorvanAdikrIDAkAraNAdiH // plekArtha kAmadevanI AjJAne AdhIna niraMtara vividha prakAranI kriIDAne karatA evA te daMpatInA sukhamaya divase dogaMdakadevanI jema AnaMdapUrvaka pasAra thatA hatA. ApA kadAcidambhorahiNIva nidrayA, sukhaM prasuptA prahare'ntime nizaH / tadaGganA svapnasarovagAhinaM, nyabhAlayajjambhanizumbhakumbhinam // 66 // kadAcidAdhAnakAle tadaGganA kurApatnI nAthI nizo rAtrerantime pazcime caturthe prahare yAme jambhanAmno daityasya nizumbho hiMsanaM yasya yasmAdvAAsa indrastasya kumbhinamairAvaNa nyabhAlayatpazyati sma / kiMbhUtam / svapna eva sarastaTAkastamavagAhate bhajate ityevaMzIlaH / airAvaNo'pi tadaGganA ityato'kArapRthakkaraNena asvapnAnAM saro nandIsaronAmAna' padmAkaramavagAhate madhye pravizya krIDayA itastataH svecchayA gacchatItyevaMzIla: syAt / kiMbhUtA tadaGganA / nidrayA niratittvApena / ata eva sukha yathA syAttathA / sAtenetyarthaH / prasuptA zayyAyAM zayAnA / keva / amburuhiNIva / yathA padminI rAtrau svapiti // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam zleAkA koi eka rAtrine viSe kamalinInI jema sukhapUrvaka sUtelI evI nAyIdevIe rAtrinA cothA praharamAM svapnamAM 'nadIsar' nAmanA sarAvaramAM krIDArata evA arAvaNu hAthIne joye // 6 // zriyeva nirjitya samagradiggajAn dhRtarjayAGkezvamarairvirAjitam / prabhuM dharANAmiva dhAtvadhityakAM, svamUrdhni sindUraruciM ca vibhratam // 67 // sarga 2 zlo0 66-69 ] 105 kiMlakSaNaM gajam / camarai romagucchevirAjitaM zobhitam / ivAtprekSyate zriyA zauNDIrimatuGgimazvetimalakSaNAgaNitaguNagaNAdimasvalakSmyA samagrAn sarvAn / puNDarIka - vAmanakumud-aJjana- puSpadanta sArvabhauma- supratIkAkhyAn sapta digjAnnirjitya jitvA jayAkaistadvijasUcakairdhatairiva / punaH kiM kurvantam / vibhrataM dhArayantam kAm / sindUrasya zuGgArabhUSasya ruci kAntim / raktimAnamityarthaH / kasmin / svamUrdhni nijamastake / kamiva / dharANAM prabhumiva / yathA girirAjo himAdrirdhAtorgairikasya adhityakA mUrdhvabhUmI dhatte // airAvataH puNDarIko, vAmanaH kumudo'JjanaH / puSpadantaH sArvabhaumaH supratIkaJca diggajAH // iti haimyAm / zleAkA zvetapaNuM, unnati Adi aneka zubhalakSaNAthI yukta evI peAtAnI lakSmIthI, airAvata, purI, vAmana, bhuha, manana, puSpahaMta, sArvalabha bhane sutratA me sAte higgalene katI sIdhAnu jANe sUcana na karatA hAya ! tevA prakAranA cAmarathI suzobhita ane jema himAlaya suvarNanA (gairika dhAtu) zikharane dhAraNa kare che tema mastaka upara siMdUranI krAMtine dhAraNa karatA evA hAthIne jAya.. // 67aaaa akhaNDacaNDetaradhAmamaNDalA-ntarAlato nirgatamaGkavartmanA / mahItale styAnatayA kathaMcanA - vatiSThamAnaM kimu vA sudhArasam ||68|| vA athavA | gajaM kisUtprekSyate - mahItale bhUmaNDale styAnatayA stimitatvena kathaMcana kenApi prakAreNa avatiSThamAnaM sthitiM kurvANaM sudhArasamiva / kimUtprekSAyAm / kiMbhUtaM sudhArasam / akhaNDasya saMpUrNasya caNDAttIkSNAditaraM ziziraM dhAma tejo yasyaitAvatA candrasya maNDalaM bimvaM tasyAntarAlato madhyAnnirgataM niHsRtam / kena / aGkavartmanA lAchanamArgeNa // zleAkA kAipaNa prakAre pRthvI upara AvIne rahelA jANe amRtarasa hAya athavA akhaMDa - maMDaLanA madhyabhAgamAMthI lAMchana mAge nIkaLelA jANe amRtarasa hoya ! tevA hAthIne svapnamAM joyA. // 685 sRjantamuccaiH svakaraM madodayAt, kulAdrisAndrapratinAdamanduraiH / svagarjitaiH spardhitayA payomucAM camUM vigAyantamivAtikopataH // 69 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 2 zlo0 69-71 gajaM kiM kurvantam / madasyonmattatAyA udayAdAvirbhAvAtsvakara nijazuNDAdaNDamuccaisarva sRjantaM kurvantam / utprekSyate-svarjitairAtmagarjArAvaiH sArdha spardhitayA'haMsarpitvena atikopato'dhikakrodhAt payomucAM meghAnAM camUmanIkam / vRndamityarthaH / vigAyantamavagaNayantamiva / 'navAmbudAnIkamuhUrtalAJchane' iti raghuvaMze / anIkavacamUH / kiMbhUtairgajitaiH / kulAdriSu mandarapramukhakulazaileSu sAndreNa bahulena pratinAdena pratizabdena meduraiH puSTaiH // zlokAtha madonmatta hovAthI potAnI sUMDhane uMcI karato te hAthI, meru Adi parvatamAM paDelA gADha paDadhAothI puSTa evI potAnI garjanAnI sAthe spardhA karatA menA samUhane atikepathI jANe tiraskAra karato na hoya ? ema jaNAtuM hatuM. 6 kutUhaleneva mahIvihAriNaM, mahIdharaM kairavavandhudhAriNaH / kimetayorbhAgyanabhomaNerahaH, zaradvidhorvA kimu piNDitaM mahaH // 70 // atha vA utprekSyate-kutUhalena kautukena mahyAM pRthivyAM viharati khelati ityevaMzIlaM kairavabandhu candraM dharatItyevaMzIlastasya zaMbhormahIdhara kailAsamiva / atha vA kim / utprekSyate / etayo thIkuMrAvyavahAriNorbhAgya puNyaM tadeva nabhomaNiH sUryastasyAhadinamiva / ahro bhAnorudayaH / tathA etasmAtsvapnAttayorbhAgyAbhyudayo bhaviSyati / atha vA zaradvidhomaghAtyayoditacandrasya piNDitaM piNDIbhUta mahaH kAntiriva // AditaH paJcabhiH kulakam // iti gajasvapnaH // zlokArdha athavA e hAthI, kautukathI pRthvI upara krIDA karavA mATe Avela jANe Izvarane kailAsaparvata na hoya ? athavA nAthIdevI ane karAzAhanA bhAgyarUpI sUryane jANe udaya na hoya ? athavA te zaradacaMdrane piMDarUpe banelo jANe teja:puMja na hoya ? tevA prakAranA zveta ane zreSTha hAthIne svapnamAM joye. ll70mAM vyamoci taM svapnamavekSya saMlaye, vilocnaambhoruhmudrnnaa'nyaa| payoruhiNyeva payojabAndhavo-daye zacIkAntaharinmahIdhare // 71 / / anayA nAthIdevyA saMlaye nidrAyAm / 'nidrA pramIlA zayanaM saMvezaH svApasaMlayau' iti haimyAm |tN pUrvokta gajasvamamavekSya dRSTA vilocanAmbhoruhayonayanakamalayormudraNA nimIlana vyamoci muktam / nidrA tyktetyrthH| kayeva / payoruhiNyeva / yathA zacyA indrANyAH kAntaH zakrastasya harit dik pUrvA tasyA mahIdhara udayazailastatra payojabAndhavasya bhAskarasya abhyudaya vibhAvya payojinyA padminyA netratulyapayoruhayormudraNA mukulanaM vimocyate // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 71-73] hIrasaubhAgyam zlekArtha svapnamAM hAthIne joIne nAthIdevInAM nayanakamala vikasita thayAM. arthAta nidrAne tyAga karyo. ulyAcala upara sUryanA udayane joIne jema pavinI (kamalinI) vikasita bane che, temanAthIdevI paNa nidrAno tyAga karIne svastha banI, 7nA sukhaM zayAnA nizi nidrayAGganA, nibhAlya taM svapnamavApa saMmadam / yathA parabrahma samIrarundha(rodha)nai-nivaddhapadmAsanayogimaNDalI // 72 // aGganA nAthI samadaM harSamavApa lebhe / kiM kRtvA / nibhAlya dRSTvA / kam / taM pUrvavyAvarNitasvarUpaM hastisvaptam / kiMbhUtA nAthI / nizi rAtrau nidyA sukha sAtena zayAnA svpntii| suptA satItyarthaH / keya / nibaddhati / yathA nivaddhaM racita padmAsanamAsanavizeSo yastAdRzAnAM yoginAM yogamArgasAdhakAnAMmaNDalI zreNI samIrANAM prANApAnAdInAM pavanAnAM rundha(rodha)nai rodhaiH parabrahma paramAtmAnamAlokya paramaM saMmadaM praapnoti| yogino hi pAmAsanenopavizya vAtarundha(rodha)napUrvakamekatAnA yogadhyAna kurvantaH paramAtmAnamAtmani hRdayakamalakarNikAyAM vIkSya / "tvAM yogino jina !sadA paramAtmarUpa-manveSayanti hRdayAmbujakozadeze" iti kalyANamandirastave'pi / 'paramAnandabhAjaH santo dhyAnAdviramante' ityeSa vyatikaraH kumArasaMbhave // kAI rAtrimAM nidrA vaDe sukhapUrvaka sUtelI nAthIdevI te hastinA svapnane joIne atyaMta harSane pAmI. jema pavAsanastha yogImaMDaLI, prANApAna Adi vAyunA rodhapUrvaka yogAbhyAsa karatA hRdayakamalamAM parabrahma (paramAtmA)ne joIne atyaMta AnaMda pAme temanAthIdevI paNa parama AnaMdane pAmI. charA gabhIrimANaM dadhataH sapallava-smitaprasUnavrajarAjitAntarAt / svahaMsatUlIzayanodarAdasau, kSaNAdudasthAt kariNIva saikatAt // 73 // asau nAthI svasya haMsatUlInAmnaH zayanasya / yadvA Atmano haMsAnAM pakSaromabhirbhUtA tUlI / athavA haMsanAmalakSaNakena pttttshaattken| 'sayamevAbharaNAlaMkAra muyaI' iti kalpasUtre / 'bhagavAn khamevAbharaNAlaMkArAn muJcati / tAnyAbharaNAni kulamahatcarikA haMsalakSaNena paTazATakena prtiicchti| tathA 'paJcamuTThiya loya krei|' zakro'pi haMsalakSaNena paTazATakena kezAn pratIcchaya kSIrasamudre vAhayati / iti klpvRttiH| nimitA tUlI prastaraNopakaraNavizeSaH / loke 'tulAi' iti prasiddhA / tatsaMyuktasya zayanasya vA zayyAyA udarAnmadhyAtkSaNAttatkAlamudasthAdutthitA / kiM kurvataH svahasetyAdi / dadhato dhArayataH / kam / gabhIrimANa madhye nimnatAM 'majjhaninne gambhIre' iti kalpAdimasUtravacanAt / punHkibhuutaat| sapallavAH kisalayakalitAH smitA vikasitA ye prasUnavrajAH kusumasamUhAstai rAjitaM zobhitamantara madhya yasya / keva / kariNIva / yathA hastinI ubhypksspraavrtnaadinaa| Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 hIrasaubhAgyam [sarga 2 zlo0 73-75 kathaMcinnimnIbhUtAt / 'zayyAM tyajantyubhayapakSavinItanidrAH' iti raghau / ubhayAmyAM pakSAbhyAM pArdhAbhyAM parAvartanena loThanena vinItA apAkRtA nidrA yaiH-iti tadvattiH / tathA samIpataruniSpatatpallavapuSpopacitAtsakatAjalojjhitataTAduttiSThate // zlekArtha svapnadarzana pachI nAthIdevI, parNa sahita vikasvara puSponA samUhathI suzobhita ane vacamAM kaMika namelI evI rezamI vastrathI AcchAdita zayAnA madhyabhAgamAMthI tatkALa uThI. jema samIpavatI vRkSamAMthI kharI paDelA parNa-puSponA DhagalAvALA nadInA kinArAmAMthI hastInI uThe tema uDI73 marAlabAleva vilAsagAminI, kSitau kSipantI padapadmayAmalam / tataH samuddizya patiM pativratA, mahebhyapatnI padavIM vyabhUpayat // 74 // zayyAyA utthAnAnantaraM mahebhyapatnI nAthI pati svabhartAramuddizya / patipAce gantukAmetyarthaH / padavIM mArga vybhssydlNkRtvtii| kiNbhtaa| patireva svabhatava vrata satItvena yasyAH svapANigrahItAraM vinA svapne'pi tridhApi nAnya pumAMsa kAmayate sA pativratA / prathama tu satItvasUcanamuktam / atra kAvye tu prakaTatvena satItva pratipAditam / ki kurvantI / kSitau pRthivyAM padapadmayoryAmala' yugma kSipantI sthaapyntii| punaHki bhuutaa| vilAsena / lIlayA manthara gacchatItyevaMzIlA / keba / mraalvaalev| yathA haMsasya patnI haMsI vilAsagAminI bhavet // zlekArtha zayAmAMthI uThayA pachI tarata ja pativratA evI nAthadevI potAnA pati pAse javAnI IcchAthI pRthvI upara caraNakamalane sthApana karatI, haMsInI jema maMdagatithI cAlatI, mArgane zobhAptii tI. // 7 // kSaNAdathovIMvalayorvazI maNI-vibhUSaNadhvaMsitarodasItamAH / asau purastAtprakaTIvabhUSI, priyasya mUrteva kulAdhidevatA // 75 // atha svapnadarzanotthAnanirgamanAntaramasau nAthI kSaNAtstokakAlAdeva priyasya kurAsAdhoH svabhartuH purastAdagre prakaTIvabhUbuSI vyaktA jAtA sametyAne tsthau| ki bhuutaa| uvilayasya bhUmaNDalasya urvazI naamaapsraaH| 'vizati vizati vedImurvazI seyamuAH ' iti naiSadhe / punaH kiM bhUtA / maNIbhUSaNai ratnAbharaNairdhvasita nirdalita rodasyoryAvAbhUmyostamo dhvAntaM yayA sA / utprekSyate / tasyetyasya mUrtA tanumatI kulAdhidevatA gotrAdhiSThAtrI devIva / sApyapsarA bhUSaNamANikyakAntividhvastatamAH syAt // zlokAI tyArapachInAthIdavI TuMka samayamAM potAnA patinI samIpamAM upasthita thaI. ratnonA AbhUSaNothI Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 75-78] hIrasaubhAgyam 109 AkAza ane pRthvInA aMdhakArano jeNe nAza karyo che tevA prakAranI jANe A pRthvImaMDaLanI apsarA na heya ? athavA pitAnA patinI jANe mUrtimAna kuladevI na hoya ? 7pa tayA kramAdibhyavibhAvarIvaro, vimudraNAyA gamitaH sa gocaram / vacovilAsairaruNAMzubhiryathA-ravindavRndaM divasAnanazriyA // 76 / / tayA nAthIdevyA kramAdAgamanAnukrameNa vacovilAsaiH svavacanacAturyAtizayaiH sa kuMrAhva ibhyeSu lakSmIvatsu vibhAvarIvarazcandro mukhyo vimudraNAyA jAgaraNasya gocaraM viSaya gamitaH prApitaH / prabodhita ityarthaH / kayeva / divasAnanazriyeva yathA prabhAtalakSmyAruNAMzubhirbhAnukiraNairaravindAnAM padmAnAM vRnda vimudraNAyA gocara gmyte| vikAzyate ityrthH|| jema prabhAtalakSmI sUryanA kiraNathI kamalenA samUhane vikasita kare, tema nAthIdevIe anukrame madhura vacanothI zreSThiomAM caMdra samAna potAnA pati karAzAhane jagADyA. 7 sumadhvajorvIdharajaitrazastrayA, rahasyavat svapna udAttanetrayA / vinidratAM locanayoktinvate, nyavedi tasmai vyavahAribhAsvate // 77|| udAtte sphAre kumudakamalakuvalayacakorahariNakhaJjanajayanazIle netre nayane yasyAstayA tasmai svakAntAya svapno nidrAvasthAyAM gajendradarzanaM nyavedi kathitaH / kiMvat / rahasyavat / yathA rahasyaM svapriyAya nivedyate / tasmai kiMbhUtAya / vyavahAriSu dIpyamAnatvAdbhAsvate sUryAya / punaH kiM kurvate / vilocnyonetryovinidrtaaN nidrAbhAvAt smeratAM tanvate vistArayate / kurvata ityarthaH / tayA kiMbhUtayA / sumadhvajorvIdharaH smararAjastasya jaitraM jagajayanazIlaM yat zastramAyudhaM tadrUpayA // zlekArtha vikasita netravALI nAthIdevI, jANe jagatane jItavA mATe kAmadevarU5 rAjAnuM amegha zastra na hoya ? AvI nAthIdevIe zreSiomAM sUryasamAna dIptimAna evA potAnA pati saMpUrNa svastha yatA, tiyAnIbha khanazananu nivAna yu||7|| paDA kimAvayoreSa phalaM pradAsyati, svapANisiktasmayamAnazAkhivat / idaM nigadya pramadAdvasuMdharA-psarA vyaraMsId vyavahArivarNinI / / 78|| vyavahAriNaH kuMrAsAdhoNinI strI nAthI pramadAdAnandAt idametaducyamAnaM nigara kathayitvA arthAdbhartuH puraH / vyaraMsIdviramati sma / kiMbhUtA / vasuMdharAyA bhUmedivyarUpatvAdapsarAH / 'vAtu jalauko'psarasaH / 'sikatAH sumanaH samAH' / eteSAM zabdAnAM bahutvaM Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 2 zlo0 78-80 vA syAt / iti liGgAnuzAsane / idaM kim / yadeSa gajasvapna AvayordampatyoH kiM phalaM pradAsyati / kiMvat / svapANinA nijahastena sikto jalenAbhiSikto'ta eva smayamAnaH zAkhAprazAkhApatrapallavapuSpopacito jAyamAnaH zAkhivad vRkSa iva // zlekArtha pRthvInI apsarA evI kurazAhanI patnI nAthIdevI "AM gaja svapna, pitAnA hAthe pAchuM vaDe siMcAyelo vikasvara vRkSanI jema ApaNane zuM phala Apaze?" A pramANe potAnA patine AnaMdapUrvaka kahIne virAma pAmI. 78 tadAnanendoramRtomimAlino, giraM sudhAyA bhaginImivodgatAm / nipIya karNaiH puTakairivAntarA, sa (vi)kUNitAkSaH paramAM mudaM dadhau // 79 // sa mahebhyaH kuMrAkhyo'ntarA hRdayamadhye paramAmutkRSTAM mudaM prItimAnandaM dadhau dhArayati sma / kiM kRtvA / nipIya pItvA / sAdaraM zratvetyarthaH / kAma / giraM vANIma / ke karNaiH zravaNaiH / tAdRk zubhasvapnazravaNotkaNThayA vAraMvAraprazne muhurmuhuH karNadAnAd vahutvam / utprekSyate / puTakairiva / anyo'pi rasaH puTakaiH pIyate / kiMbhUtaH saH / vikUNite nimIlite akSiNI dRzau yena / 'utkallolAM dizi dizi janAH kIrtipIyUSasindhu, yasyAdyApi zravaNapuTakaiH kUNitAkSAH pibanti' iti campUkathAyAm / ki bhUtAM giram / udgatAM prakaTIbhUtAm / kasmAt / tadAnanendo thIvadanacandrAt / utprekSyate / sudhAyA amRtasya bhaginI jAmimiva / bhaginI kiMbhUtAm / amRtomimAlinaH sudhAsamudrAt prAdurbhUtAm / lakSmIkaustubhapArijAtasahajaH, sUnuH sudhAmbhonidhedevena praNayaprasAravidhinA mUrdhA dhRtaH zaMbhunA / adyApyujjhati naiva daivavihitaM kSINaM kSapAvallabha, kenAnyena vilaGghayate vidhigatiH pASANarekhAsakhI // ' iti bhojapravandhe kSIrasamudrasya sudhAsamudratvaM pratipAditamasti / tathAnyatrApi kAvyakalpalatAgranthAdiSvapi vidyate ca / atha vA vadanendoH kathaMbhUtAt / amRtomimAlinaH sudhAsamudrAt / tadeva gatvA patitaM sudhAmbudhau dadhAti paGkIbhavadatAM vidhau' iti naiSadhe / athavA 'tadAnanendoramRtAbdhijanmanaH' iti pAThaH / sudhAyAH kiMbhUtAyAH / tadAnanendorvA kiMbhUtAt / amRtAndhiH samudrastasmAjanmotpattiryasyA yasya vA // zlekArtha kSIrasamudramAMthI utpanna thayelI jANe sudhAnI sahodarI na hoya tevI nAthIdevInA mukharUpI caMdramAMthI pragaTa thayelI vANIrUpI sudhA (amRta)nuM vikasita netravALA kurAzAha karNapaTathI pAna karIne hRdayamAM atyaMta harSa pAmyA. 7 dvijAvalIcandrikayAnuviddhayA, smitazriyA zvetitasakkadezayA / bhujAntarAbhogavilAsinIrivo-pacinvatA cancuramauktikAvalIH // 8 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 sarga 2 zlo0 80-82] hIrasaubhAgyam nigadyate sma vyavahAriNA kSaNa, vimRzya sA tena mukezamAninI / rathAGganAmneva rathAGgavAndhavo-daye rathAGgI savidhe samIyuSI // 81 // (yugmas ) tena vyavahAriNA kuMrAsAdhunA kSaNa svalpakAlaM vimRzya vicArya svavuddhayA suzobhanAH kezAH kuntalA yasyAH saasukeshii| sukezIsvAM manyate iti sukeshmaaninii| kyAmAninozca' etayoH parayoH puMvadbhAvaH syAt / sA nAthI nigadyate sma bhASitA / keneva rathAGganAmneva / yathA rathAGgabAndhavasya bhAnorudaye savidhe AtmanaH pArthA samIyuSI samAgatA rathAGgIcakravAkI rathAGgena cakravAkena vAdyate / tena kiM kurvatA / caJcurAH pradhAnA mauktikAvalIhArAniva upacinvatA pussnntaa| kiMbhUtAH / bhujAntarasya hRdayasyAbhogo vistArastatra vilasantItyevaMzIlAstAH / tathA [smitazriyA ISaddhasitalakSmyA / ] kiMbhUtayA [smitazriyA / ] dvijAvalIcandrikayA dantapatijyotsnayA / 'dazanacandrikayA vyavabhAsitam' iti raghau / anuviddhayA vyAptayA / punaH kiMbhUtayA / zvetito dhavalIkRta sRkkadezaH oSThaprAntadezo yayA / 'dantavastra ca tatprAntau sRkkaNI' iti haimyAm ||yugmm // plekArtha hRdaya upara skurAyamAna zreSTha muktAhAranI paMktithI suzobhita karAzAhe kSaNavAra vicAra karIne, daMtapaMktinI kAntithI vyApta temaja jenAthI sapheda thaye che ochane prAMtabhAga tevA prakAranA hAsyanI zebhAthI suMdara kezavALI pitAnI priyAne, sUryodaya thatAM potAnI pAse AvelI cakravAkIne jema cakravAka bolAve tema bolAvI. 8081 anekapasvapnanirIkSaNAdavA-psyate tadanvarthasuto'cirAttvayA / mahodayaH kevalalambhato munI-samajyayevAmbujamajulocane // 82 // he ambujaM kamalaM tadvanmaJjunI manojJe locane nayane yasyAstasyAH saMbodhanamambujamaJjulocane he priye !, anekapasya gajasya svapnasya nirIkSaNAddarzanAt acirAtstokakAlAdeva tasyAnekapasyAnvartho'nekAn bahUn pAtirakSati svAmitayA saMsArAddharmopadezamahAvratANuvratAdipradAnena tArayatItyanugatArtho yasya tAdRzaH sutaH putrastvayA bhavatyA avApsyate / kayeva / munIsamajyayeva / yathA munInAM sAdhUnAm / munIzabdo'pyasti / yathA liGgAnuzAsane-'yAnImunyau svAtigabyUtivastyaH'iti / bhAvacAritraM vinA kevalajJAnaM na syAditi munIpadopAdAnam / samajyayA saMbhayA arthAd dvandvena kevalasya ekAGgAkArasya paJcamajJAnasya AsAdanAttaptemahodayo mokSo'vApyate / ya udaya AgataH kadApi na yAti sa eva mahodayaH // 1 aya pATha upacayane hetutayA yojyaH / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam zleAkA kamalAkSI evI he priye, gujasvapna jovAthI alpakALamAM aneka jIvAnu` rakSaNa karanAra arthAt saMsAra samudramAMthI dharmAMpadeza dvArA bhavya vAnA uddhAraka yathArtha nAmayukta evA putraratnanI tane prApti thaze. jema municaryAthI kaivalyanI prApti thayA bAda alpakALamAM ja munionA samUhane meAkSa prApti thAya che, tema putraratna prApta thaze. 582 112 [ sarga 2 zlo0 82-84 jayantavajjambhanizumbhabhAminI, patiM camUnAmiva sarvamaGgalA / zeva zaureH sumanaHzarAsanaM kramAcca putraM prasaviSyasi priye ! ||83 || 9 he priye, garbhatvena prAptaM ca punaH kramAtpUrNasamayaparipATyA putraM nandanaM prasaviSyasi janayiSyasi / kA kiMvat / jambhanizumbhasya indrasya bhAminI priyA indrANI jayantavat jayadattamiva / punaH kA kamiva / sarvamaGgalA pArvatI camUpatiM svAmikArtikamiva / punaH kA kamiva / zaurerviSNorvazA lakSmIH sumanAH sumanaso vA puSpaM zarAsanaM dhanuryasya / sumanaH- zabdasya vA bahutvamiti liGgAnuzAsane / 'puSpANyasyepucApAstrANi' iti haimyAm / kandarpamiva // leAkA he priye, pUrNa samaye tuM putraratnane janma ApIza. jema iMdrANIe jayatane, pArvatIe kArtika svAmine, ane lakSmIe pradyumna-kAmadevane utpanna karyAM, tema tuM paNa advitIya saubhAgyazALI evA putraratnane utpanna karIza. (janma ApIza) 83 / / iti praNIya zrutigocaraM vacaH, priyasya dadhe pulakodgamastayA / tadvitAmurvarayeva jIvanaM, nipIya sasyAGkurarAjirAjitA ||84|| tayA nAthIdevyA pulakodgamo romAJcAvirbhAvo dadhre dhRtaH / kiM kRtvA / iti pUrvoktaprakAreNa priyasya svabharturvacaH vacanaM zrutigocara zravaNagataM praNIya kRtvA / zrutvetyarthaH / kayeva / urvarayeva / yathA sarvasasyayA bhuvA taDidvatAM meghAnAM jIvana jala nipIya pItvA sasyAnAM sarvadhAnyAkurANAM prarohANAM rAjibhI rAjate ityevaMzIlA tasyA bhAvo rAjitA sasyAkurarAjirojitA / sarvadhAnyaprarohazreNizobhanazIlatvaM dhiyate / urvarA sarvasasyA bhUH' iti haibhyAm // leAkA nAthIdevIe peAtAnA patinA AvAM vacanAmRtanuM pAna karIne rezamAMca anubhavyeA. jema pRthvI varSoMnA jalanuM pAna karIne dhAnyanA aMkurAnI zreNuiethI zAbhe che, tema nAthIdevI paNa vikavara rAmarAjIvALI thayelI zAle che, 584nA Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 85-87] hIrasaubhAgyam / 113 dhavaH sudhAdhAmasagotravaktraye-tyavAdi baddhAjalipANipAyA / vare surendoriva kAnta tAvake, vacaHprapaJce'vyabhicAritA'stu me // 85 // sudhAdhAno'mRtakiraNasya candrasya sagotraM svajano vAndhavaH / tulyamiti yAvat / vakutraM mukhaM yasyAstayA candravadanayA dhavaH svabhartA ityamunA prakAreNa avAdi bhASitaH / tayA kiNbhuutyaa| baddho racito'jaliyojanaM yAbhyAM tAdRzau pANipadamau karakamalau ysyaaH| kamala(?)zabdaH puMklIvaliGgayoH / iti kim / he kAnta, tAvake tvadIye vacaHprapaJce vacanavistAre vAgvaibhave vA me mama vyabhicarati mRSA bhavatItyevaMzIlaM vyabhicAri na vyabhicAri avyabhicAri tasya bhAvaH avyabhicAritA satyatA astu bhavatAt / kasminniva | vare iva yathA surendorindrasya pradhAnadevasya vA vare abhISTavAkapradAne avyabhicAritA bhavet / zoArtha caMdramukhI nAthIdevIe hastakamalanI aMjalI karIne potAnA svAmIna A pramANe kahyuM, "huM svAmi, ApanA vacanano vistAra mArA mATe IdranA athavA uttama devanA vAyanI jema miyA nA thAo, arthAta satya thAo." u8pA mithaH prathAbhirvacasAM vacasvinau, kiyacciraM tasthaturatra dampatI / vasantaphullatsahakArakAnane, pikAvivoMdIritapaJcamasvanau // 86 // atra ibhyazayyAgRhe vacasvinau viziSTavAgvilAsazAlinau dampatI strIbhartArau mithaH parasparaM vacasAM nijanijavacanAnAM prthaabhivistaaraiH| vAtovinodarityarthaH / kiyacciraM kiyantI velAM yAvattasthatuH sthitau / kAviva / pikAviva / yathA vasantena madhumAsena phullatAM vikasatAm / maJjarIpiJjarIbhavatAmityarthaH / sahakArANAm AmrANAM kAnane udIritaH prakaTIkRtaH paJcamanAmno rAgasya skhano dhvaniryAbhyAM tau / pikI ca pikacapiko / 'pumAn striyA tallakSaNazcedeva vizeSaH / striyA sahoktau pumAn ziSyate na strI, strIpuMsalakSaNazcedeva vizeSaH / brAhmaNI ca brAhmaNazca brAhmaNau tallakSaNaH kim / kukkuTamayUryo' iti prakriyAkaumudyAm / tena pikIzabdasya lope pikAviti / kiMciJciraM tisstthtH| zlekArtha zreNInA zayanakhaMDamAM viziSTa prakAranA vacana vilAsamAM nipuNa evAM te daMpatI keTaloka samaya paraspara vividha prakArano vArtAvida karatAM rahyAM. vasaMtaRtumAM Amravanane viSe paMcamasvare gAtA kilonI jema madhura svare teo AlApa saMlApa karatA hatA. ll86 mudA'tha nAthI zayanIyamandiraM, krameNa saMkrandanasadmasundaram / vyabhUSayatkiMpuruSapramorivA-ravindadRmandirakandarodaram / 87 // atha svapnArthakathanatattadvArtAnantaraM nAthI mudA pramodena krameNa bhartR visarjanagRhamA Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 2 zlo0 87-89 gAMgamanaparipATyA zayanIyamandiraM svazayyAgraha vyabhaSayadalaMkaroti sma / kiMbhUtam / saMkrandanaH zakrastasya sadma mandiraM tatsaMbandhi vA vaijayantaprAsAdastadvatsundaraM ramaNIyamiti garbhitopamA / keva / aravindadRgiva / yathA kiMpuruSANAM kiMnarANAM prabhorindrisya prakRSTakiMnarasya kasyacidvA patnI mandarasya merorindrakIlazailasya vA kandarAyA guhAyA udaraM madhyaM vibhUSayati / kinarANAmavasthAnaM mandarakandarAsu varNyate / yathA campUkathAyAm'mandaM mandarakandarAsu zayitAnutthApayan kinnarAn' iti // iti gajasvapnavicArakathanasvazayanasajhagamanam // zlokAI tyArapachI khuza thayelI nAthIdevIe anukrame IdanA vaijayaMta prAsAdanI jema ramaNIya evA pitAnA zayanakhaMDane zobhAvyo arthAta zayanagRhamAM AvI. jema kinnarenA svAmI jiMpuruSanI patnI IdranA krIDAparvata merunI guphAnA madhyabhAgane zobhAve temanAthIdevI zayanakhaMDane zobhAvatI hatI. ghaTanA sukhaM svakIye sadane niSeduSI, mudaM mahAsvapnajupaM prapeduSI / idaM kalAkelimarAlamAnase, vyacintayat sA viduSIva mAnase // 88 / / sA nAthI mAnase svacitte idaM vakSyamANaM vyacintayad vimRzati sma / keva / viduSIva / yathA paNDitA hRdaye zAstrArthAdi vicintayati / kiMbhUte maanse| kalAkeliH kAmaH sa eva marAlo rAjahaMsastasya krIDArtha vAsArtha vA / 'marAlA mAnasaukAH' iti hamavicanAt mAnasanAmni sarasi / sA kiNbhuutaa| sukhaM nirAdhivyAdhikaM yathA syAttathA svakIye nije zayanIyasadane mandire niSeduSI upaviSTA / punaH kiMbhUtA / mahAnadbhuta AzcaryakArI yaH svapnaH svApAvasthAyAmerAvaNavAraNavilokanaM taM juSate sevate tAdRzI mahAsvapnasaMjAtAM mudaM prItimAnanda prpedussii|| sAtha pitAnA zayanagRhamAM sukhapUrvaka rahelI nAthIdevI, mahAna AzcaryakArI evA gajasvamane jovAthI atyaMta harSane pAmelI jANe kAmadevarUpa hasane krIDA mATenuM mAnasarovara na hoya ? tevA prakAranA nirmala cittamAM zAstrArthanI vicAraNA karatI paMDitAnI jema A prakAre vicArI rahI hatI. 18 punaH sRjantyAM mayi mudraNAM dRzoH, parairapasvapnavijRmbhitairasau / nihanyatAM mA sahajairiva grahai-trikoNakendropagataH shubhgrhH||89|| punadvitIyavAraM dRzorlocanayormudraNAM nimIlanam / nidrAmityarthaH / sRjantyAM kurvatyAM mayi parairanyairapasvapmavijRmbhitairduSTasvapnadarzanavilasitairasau gajadarzanalakSaNaH zubhaHsvapno mA nihanyatAM mA vyarthIkriyatAm / ka iva / zubhagraha iva / yathA asahajaiH zatrubhUtaiau mamandAdibhimra haiH kheTernavapaJcamaM trikoNaM prathamacatuHsaptamadazamAkhyAni kendrANi teSu bhavaneSu gataH prAptaH zubho guruvudhAdiH prazasyagraho nihanyate nirbalIkriyate // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 89-92] hIrasaubhAgyam 115 zlekArtha netro mIMcIne nAthIdevIe A pramANe vicAryuM: "anya azubha svamothI mAruM A zubha svama na haNAo -jema maMgala, zani Adi duSTagrahothI, navama, paMcama je trikeNu temaja eka, cAra, sAta, daza--e kendrasthAnamAM AvelA budha guru Adi zubhagraho nirbaLa bane che, tema A svapna nirNana manI mithyA nA thAyA." 8 // idaM vimRzyeyamajUhavattataH, sakhIrazeSAH svakapAripArzvikAH / dvirephagujAravamaJjuvAdinI, vasantalakSmIH pikakAminIriva // 90 // ida pUrvoktaM vimRzya vicArya / iyaM nAthI mudA harSeNa svakapAripAzvikA nijasamIpavartinIrazeSAH samastA api sakhIvaMyasI?)rajahavadAkArayAmAsa / keva / vasantaH lakSmIriva / yathA dvirephANAM bhramarANAM guJjAraveNa gujitena eva manojJa vadatItyevaMzIlA vasantazrIH pikakAminIH kokilA Ahvayate // zlekArtha pUrvokata prakAre vicAryA pachI nAthadevIe, samIpavatI samasta sakhIvRMdane bolAvyuM. jema bhramaranA guMjAravarUpI maMjIla svaravALI vasaMtalakSmI kekilAne AhavAna kare tema sakhIone sosAyI. // 10 // tato vayasyo(?)'ntikamAzritA madhu-vratAGganAcUtalatAmiva smitAm / babhASire kokilakAminIgaNa-kaNAdvayIvAdaninAdayA'nayA // 91 // tataH sakhIsamAgamanAntaramanayA nAthIdevyA vayatyaH (?) sakhyo vabhASire vAditAH / vayasyaH(?) kiMbhUtAH / antikaM nAthIsamIpamAzritAH sevamAnAH arthAtsaMnidhAne smaagtaaH| kA iva / madhuvratAGganA iva / yathA bhRGgayaH smitAM vikasitAM kalikAkalitAM catalatAM mAkandavallImAzrayante / anayA kiMbhUtayA / kokilakAminIgaNAnAM pikIprakArANAM kvaNena rAveNa saha advayIvAda ekIbhAvo yasya kvaNaH kalakUjitamivAdvayIvAdo'sAdhAraNatayA yasmistAdRzo ninAdo rAvo dhvaniryasyAH // zlekArtha sakhAo AvyA pachI kekilAonA svara jevA madhurasvaravALI nAthAdevIe. vikasvara AmralatAne AzrayIne rahelI bhramarIonI jema potAne AzrayIne rahelI sakhIone kahyuM. 195ll. cakorike candrakale lavaGgike, mRNAlike puSpalate kuraGgike / kuraGganAbhe surabhe zaziprabhe, vinodike modini vandi sundari / / 92 / / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 hIrasaubhAgyam [sarga 2 zlo0 93-94 tathA prathantAM kathakA yathA kathA, mamAgrataH zrIjinacakrisaMkathAH / yathA zubhasvapnadRzA mayA nizA'-panIyate paddhativat pathispRzA // 93 / / (yugmam) pUrvakAvye kevalAni sakhInAM vizeSaNAnyeva santi / campUkathAyAmapyevaMvidhAnyeva sakhInAmAni dRzyante / naipadhe'pi ca / evaMvidhA'bhidhAnA he sakhyaH, yUya mamAgrato matpurastAt jinAnAmRpabhAdInAM cakriNAM bharatapramukhANAM cakravartinAM saMkathA vArtAH / 'tvasaMkathApi jagatAM duritAni hanti' iti bhaktAmarastotre / tava vArtApIti tadavRttiH / tathA tena prakAreNa prathantAM vistArayantu / kthyntvityrthH| ka iva / kathakA iva / yathA kathakA vAcakA vaktAraH kathAH pUrvapuruSacaritAni prathayanti vistAreNa vadanti tathA / katham / yathA zubha prazastaM svapna pazyatItyevaMzIlA tayA zubhasvapnadRzA mayA bhavatsvAminyA nizA avaziSTA rajanirapanIyate'tikrAmyate paripUrNIkriyate vA / kiMvat / paddhativat / yathA panthAnaM mArga spRzati bhajatIti pathispRka pathikI tayA kathAbhirvArtAbhiH kRtvA paddhatimArgo'panIyate ullaGghayate tathA / 'kalahaMtA, bharakantA, bhayasaMtattA, kahANaye laggA / piyadasaNaUsasiyA, paJca vi maggaM na yAti // iti sUktokteH // yugmam // zlokArtha yariyA , saci , bhRyAsisa, pupakSatA pugijA, ganAli, sumi, zaziprabhA, vinodinI, mohinI, vajinI, suMdarI ! he sakhIo ? tame mArI AgaLa zrI kSabhaAdi jinezvara ane bharata Adi cakravartIonI evI kathAo kare che jethI zubha svapnane jenArI evI A tamArI sakhInI zevarAtrI mAMgalikarUpe pasAra thAya; jema musApharo kathAthI mArganuM ullaMghana reche tabha bhArI paya zeSa zata pUrNa thAya. // 42 // 3 // kathAnupaGgeSu mithaH sakhIjano-diteSu kAcid vayasIdamAlapat / pareSu gAndharvaraseSu paJcama-prapaJcagItiM vidureva gAyanI // 14 // mitho'nyonya sakhIrUpairjanalokairuditeSu uktepu kathiteSu kathAnuSaGgepu vArtAprastAvepu satsu kAcidanidiSTanAmA vayasI sakhI idamagre vakSyamANamAlapadabhApe / keva / gAyaH nIva / yathA parevanyepu gAndharvANAM gAyanAnAM gItAnAM vA / 'gIta gAnaM geyaM gItirgAndhavama iti haimyAm / rasepu satsu vidurA gItinipuNI gAyanI gAndhavikA paJcamarAgasya prapaJco vistAro yatra tAdRzIM nItimAlapati | gaaytiityrthH|| sAsa paraspara sakhAo vaDe kahevAyelA vArtAnA prasaMgamAM koIka sakhI A pramANe bolI-jema saMgItamAM aneka svare hovA chatAM, gAvAmAM nipuNa evI gAyikA prathama paMcamasvaranA vistArane gAya tema prathama keIka sakhI maMjulasvare A prakAre AlApa karatI hatI. hA. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 95-96 ] saubhAgyam purAbhavannAbhimahIhimadyute - stanUbhavaH zrIvRSabhadhvajo jinaH / ivAtmabhU rAjasabhAvabhAsitaH, sasarja yo viSTapa sRSTimAtmanA // 95|| 117 he svAmini, purA pUrvaM yugasyAdau sarvavyavasthAprAdurbhavanavyatikare navAzItipakSAdhikayazItipUrvalakSAvazeSe tRtIyArakaparyante nAbhirnAmA mahyAM bhUmau himadhutizcandrastasya / 'idaM tamurvIta zItaladyutim' iti naiSadhe / tanUbhavaH putraH zriyA rAjyatIrtha lakSmyA yukto vRSabhaH kakudmAn kurudeze dhvajazcihna yasya tAdRk jinastIrthakaraH etAvatA Rbhajino'bhavadbabhUva / sa kaH / yattadoH saMvandhAt yo rAjJAM rAjyanyAnAmikSvAkuvaMzodbhavAnAM sabhayA samUhena / 'sadevamaNuAsurAe parisAe samaNugamyamANamaggo' iti kalpasUtre 'parpadA samU hena' iti tadvRttiH / 'surasamAjasamAkramaNocitaH' / samAjaH samUha iti raghuvaMze / 'uDapariSadaH kiM nArhantI nizaH kimanaucitI' / iti naiSadhe / nakSatrasamUhasyeti tadvRttiH / tataH sabhAvAcakAH zabdAH samUhe 'pi dRzyante / athavA sabhAyAM pariSadi avabhAsitaH zobhita upaviSTaH / tAdRzaH sannAtmanA svena viSTapasya vizvasya sRSTiM sarvavyavahArazilpakalArAjyasthitiprajApAlanAdisarga sasarja karoti sma / ka iva / AtmabhUriva / yathA brahmA rAjasabhAvena rajoguNasvabhAvena bhAsitaH san jagatsarga cakre // zleAkA he svAminI, pUrve yuganI AdimAM jenA tyAzIlAkha pUrva te nevyAzI pakhavADIyA bAkI che, tevA trIjA ArAnA aMte pRthvI upara caMdra samAna nAbhirAjAnA putra rAjyalakSmI ane tI karalakSmIthI suroAlita temaja vRSabha (baLada) nA laMchanathI yukata evA zrI RSabhajinezvara thayA. jee devendra, asurendra ane narendronI sabhAnA zaNagAra rUpa hatA, temaja jemaNe vANijya, rAjyanIti, prajApAlana Adi sRSTinuM sarjana karyuM hatu. jema rAjasabhAvathI brahmAe sRSTinI racanA karI hatI, tema bhagavAna zrI RSabhajinezvare paNa jagatanI tamAma vyavasthAne (AcAra-kararUpe) darzAvI hatI. II pa|| anuSya nAbheyajinAvanInabho - maNerajAyanta zataM tanUruhAH / parivAtrAH kratavaH zatakrato - vi cchdAnIva punaH payoruhaH ||96 || amuSya etasya nAbherapatyaM nAbheyo vRSabhaH sa eva jinAnAM sAmAnyakevalinAM madhye avanyA bhUmeratitejastvena nabhomaNeH sUryasya / athavA - avanInabhomaNI rAjA / 'madhyaMdinAvadhividhervasudhAvivasvAn' iti naiSadhe / tathA 'pANDoravanimArtaNDasya' iti pANDavacaritre | jinarAjasyetyarthaH / zataM zatasaMkhyAkAstanUruhAH / 'tanUruhastu putre garuti lomni vA ' ityanekArthaH / ajAyanta jAtAH / kasyeva / paveriva / yathA vajrasya zatamastrAH koTayo bhavanti sma / punaH kasyeva / zatakratoriva yathA indrasya zatamitAH kratavaH pratimAH yajJA vA Asan / 'indreNa kArtikazreSThibhave paJcamI pratimA zatavAra vyUDhA' iti kalpa karaNAvalyAm / punaH kasyeva / payorudda ivAtra SaSThI / yathA kamalasya zata chadAni patrANi jAyante // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 __ hIrasaubhAgyam sarga 2 zlo0 97-98 zlekArtha sAmAnya kevalIonI madhyamAM sUryasamAna evA bhagavAna zrI RSabhadevane so putro hatA. jema vajanA se ArA, kamalanAM so pAMdaDAM, temaja kArtika zreSThinA bhAvamAM zrAvakanI agIAra pratimA paikInI pAMcamI pratimAne so vAra vahana karanAra evA IdanI se pratimA athavA sa yo tema AdinAtha bhagavAnane se putro hatA. l96ll jinAvanIndoH kila dharmakarmaNo-rvyavasthayA'smAdudabhAvi bhUtale / rathAGgapAthoruhayormudoditA-ravindinIvallabhamaNDalAdiva // 17 // kileti zrUyate nizcitaM vA / bhUtale bharatakSetrakSoNImaNDale asmAjinAvanIndoretasmAdRSabhatIrthakarAddharmaH sukRtaM karma kRSivANijyAdi tayorvyavasthayA vivekena udabhAvi prakaTIbhUtam / kasmAtkayeva / uditAdabhyudayaM prAptAdaravindinIvallabhasya padminIpaterbhAnomaNDalAd bimbAt rathAGgazcakravAkaH pAthoruhaM kamalam / jAtivAcitvAdekavacanam / tayomudA harSeNodabhUyate / yato rathAGgAnAM priyAbhirviyogaH kamalAnAM saMkocazca rAtrau bhavedato divase harSaH / mudeti kartRpadaM tRtIyAntam // kalekArtha kharekhara A bharatakSetramAM sAmAnya kevalajJAnIomAM caMdra samAna evA zrI RSabhadeva bhagavAne, jema sUryanA udayathI cakravAka ane kamala ullasita bane che tema dharmakarmanI vyavasthA ullasita karI arthAta pragaTa karI. ||LI. vabhUva nAbheyavibhuH sa AdimaH, kSitau samagrAvanibhAminIbhujAm / pulomajAprANapatermataGgajo, mahAmRgANAmiva dAnazAlinAm // 98 / / he nAthIdevi, kSitau pRthivyAM sa pUrvoktasvarUpo nAbheya eva vibhuH svAmI RssbhdevH| samagrA ye avani bhAminI bhaJjanti iti avanibhAminIbhajaH / 'vasamatIyavatI bhujaGgaH' tathA 'yAminIkAminIpatiH' ityAdi kAvyakalpalatAyAm / rAjAnasteSAM madhye AdimaH prathamaH / asyAmavasarpiNyAM prathama zrIRSabhadevasyaiva rAjyasya jAtatvAt / zakreNa prathamam RSabhadevasya rAjyAbhiSekaH kRta iti / ka iva / mataGgaja iva / yathA pulomajAyA indraannyaaH| 'hRSyanmuhurloma pulomajAyAH' iti naiSadhe / prANapatirbhartA zakrastasya gaja airAvaNaH sa mahAmRgANAM hastinAm Adimo jajJe / tathA ca campUkathAyAm-'nArAyaNanAbhyambhoruhakuharakuTImadhizayAnasya vedavidyAM nigadato bhagavataH pitAmahasya bRhadrathAntaravikIrNAbhAsanAmAni sAmAni gAyataH sAmazlokarasaniSyandAdudapadyanta airAvatasupratIkaprabhRtayo'STau diggajendrAH / tebhyo'bhavan bhadramandramRgasaMkIrNajAtayo giricaranadIcarobhayacAriNaH kariNaH prasiddha caitatsAmajA gajA iti / kecitpunaranyathA kathayanti / kila saka. lasurAsurakaraparighaparivartyamAnamandaramanthAnamathitadugdhatambhodherajani janitajagadvismayolla Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 98-100] hIrasaubhAgyam 119 sallakSmImRgAGkasurabhisuradrumadhanvantarikaustubhauccaiHzravasAMsahabhUH shshdhrkrkaantirairaavtH| tatprasUtirazeSavanAnyalaMkaroti' iti / kiMbhUtAnAM nRpANAM ca gajAnAM ca / dAnairvizrANanemaMdAmbubhizca zAlante zobhante ityevaMzIlAH // soDA he nAthadevI ! A bharatakSetranA avasarpiNI kALamAM, dAnezvarI samasta rAjAomAM zrIbhadeva prabhu prathama rAjA hatA. jeono rAjyAbhiSeka Idra svargamAMthI AvIne karyo hato. madonmatta hAthIemAM jema Idrana arAvaNa hAthI prathama che tema vizvanA samasta rAjAomAM ziromaNi prathama rAjA RSabhadeva prabhu hatA. (caMdUkathAmAM airAvaNa Adi ATha diggajonI utpatti sAmavedanA zlokanA rasonA sava (arka) rUpe kahI che. anyatra sthaLe A pramANe kahI che jyAre devo ane asuroe meruparvatane maMthAna (ravaiyA) rUpe banAvIne kSIrasamudranuM maMthana karyuM tyAre temAMthI teone jagatane yaza sabhA, 2, madhenu, 465vRkSa, ghantari, (havAnA vedha), auratumabhI. abhya:zraksa azva, amRta ane arAvaNa hAthI-ATalI cIjo prApta thaI. A prakAre airAvaNa AdinI utpatti mAnavAmAM AvI che.) 98|| payodhiputrItanayAvanIpate-rivAnuvimbeSu mahIvihAriSu / zatAGgajAteSu tadAdimaprabho-rvabhUva mukhyo bharatAbhidho'GgajaH / / 19 / / tasya pUrvavarNitasvarUpasya AdimaprabhoLaSabhadevasya zatasaMkhyeSvaGgajAteSu bharata ityabhidhA nAma yasya tAdRzo'GgajaH putro mukhyaH prathamaH zreSTho vA babhUva / utprekSyate / zatAgajAteSvanuvimbeSviva / kasya / payodheH kSIrasamudrasya putrI nandanA lakSmIstasyAstanayaH kAmaH sa evAvanIpatI rAjA tasya / kiMbhUteSvanuvimveSu / mayAM bhUmau viharanti krIDantItyevaMzIleSu / zatamapi sutA smarapratikRtaya iva dRzyante ityarthaH / blekArtha pUrvokata zrI RSabhadeva prabhunA so putromAM bharata i putra hatA. te jANe pRthvI upara krIDA karatA evA kAmadevarUpI rAjAnA pratibiMbo na hoya ? evA prakAranA se putromAM bhArata prathama hatA. Hell yadIyayAtrAsu camUsamutthita-divaspRthivyoH pravisAripAMsubhiH / ahastriyAmIyati pabinIpatiH, pataGgati dhvAntati tatprabhAbharaH // 10 // yasyemA yadIyAstAsu bharatacukrisaMvandhinISu yAtrAsu digvijayakRtaprayANeSu camUsamutthitaizcaturaGgacakracalanAdudbhUtairuDDInairvA divaspRthivyorAkAzabhuvo pravisaranti vistarantItyevaMzIlaiH pAMsubhidhUM lIbhirahardivasastriyAmIyati nizevAcarati / niHzeSatayA raviprakAzasya rundhanAt / punaH padminIpatiH bhAsvAn pataGgati khadyota ivAcarati / kiMciddRzyamAnatvena / 'sarvaprAtipadikAt kvie vA acAre' ityeke / tena kRSNavadAcaratIti Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 saubhAgyam [ sarga 2 zlo0 100-102 kRSNati' iti - prakriyAkaumudyAm / tathA pataGgati / punastasya bhAnoH prabhAbharo dhvAntati andhakAra ivAcarati / bhAsAM zyAmIbhUtatvena // leAkA bharatacakravatI jyAre digavijaya karavA gayA tyAre temanI caturaMgI senAnA cAlavAthI uDelA rajakaNeAvaDe AkAza pRthvI vyAsa banI gayA hatA, sUryanA prakAzaneA avarodha thavAthI divasa paNa rAtrinI jema bhAsatA hateA. sUryaM AgIyA jevA ane prakAzane samUha, rajanA samUha vaDe sAma thavAthI dhAra devI laagte| hateo. // 100 // harermahiSyAM hariti prayAtavAn ya AditaH sAditagotrazAtravaH / patiH surANAmiva dAnavAriyu-ggajendra sindhUdbhavavAjirAjitaH // 101 // yo bharatacakravartI Adito digvijayakAraNavyatikare prathamato harerindrasya mahiSyAM patnyAM hariti dizi / prAcyAmityarthaH / 'nijamukhamitaH smeraM dhatte harermahiSI harit ' iti naiSadhe / prayAtavAn gataH / ka iva / surANAM patiriva / yathA zakraH pUrvA dizaM prati prayAti, tatpatitvAt / kiMbhUto yaH zakrazca / sAditaM hataM gotraM vaMzo yeSAM tAdRzAH zAtravA vairiNo yasya / yadvA sAditA nirmUlamuccheditAH gotrasahitAH savaMzAH zAtravA ripavo yena / pakSe - sAditA gotrAH parvatA eva zAtravA yena / punaH kiMbhUtaH / dAnavAribhirmadajalaiyuJjanti yogaM prApnuvantIti dAnavAriyujo niryadbahulamadasalilA ye gajendrA bhadrajAtIyagandhopalakSitAH sindhurAH (taiH) sindhudeze udbhava utpattiryeSAM tAdRzairvAjibhirazvai[zca] rAjitaH zobhitaH / pakSe- dAnavAnAM daityAnAmaribhivairibhiryunaktIti / devayukta ityarthaH / tathA gajendra airAvaNaH sindhUdbhAvaH samudrotpanna uccaiHzravA azvaH tena ca rAjitaH / sa sindhuja zItamahaH sahodaraM hasantamuccaiHzravasaH zriyaM hayam' iti naiSadhe // leAkA divijaya karavAmATe nIkaLelA bharatacakravatIe IMdranI jema prathama pUrva dizA tarapha prayANa karyuM, cakravartI: vaMzasahita zatrune nirmULa uccheda karanAra. IndraH parvatArUpI zatruone uccheda karanAra, cakravartI majalavaDe zeAlatA madrenmatta hAthIe ane siMdhu dezamAM utpanna thaelA azvaratneAvaDe zAbhatA. keMdra; samudramAMthI utpanna thayelA airAvaNu hAthI ane ucca zravasa azvavaDe zAbhatA. indra jema peAtAne AdhIna pUrvadizAmAM jAya tema bharatacakravartIe paNa prathama pUrvAimAM prayANa karyuM hatuM. // 101 // sa sArvabhaumo dhvajadaNDazekharI - kRtasphuratkAJcanakumbhakAntibhiH / mataGgajairaJjanazailamAMsalaiH, kSitau tanotIva savidyudambudam // 102 || sarvasyA bhUmerIzvaraH sArvabhaumazcakravartI sa bharataH / utprekSyate / savidyudambudaM taDikalitajaladharaM kSitau pRthivyAM tanotIva karotIca / kaiH / aJjananAmA zailaH parvataH tadva Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 102-104] hIrasaubhAgyam 121 nmAMsalaiH purairunnataizca / tAdRzairmataGgajaiH svasenAkuJjaraiH / kiMbhUtairmataGgajaiH / dhvajAnAM patAkAnAmarthAdgajasaMvandhinInAM daNDeSu zekharIkRtAnAmuttaMsatAM prApitAnAmuparisthitAnAM vA sphuratAM dIpyamAnAnAM jhagajhagitikAntInAM kAJcanakumbhAnAM hemakalazAnAM kAntijyotiryeSu taiH // sAtha sarvabhUminA Izvara bharatacakravatIe jANe pRthvI upara vidyuta sahita meghane vistAryo na hoya ! (zAthI ) aMjana parvata jevA UMcA ane puSTa hAthIo uparanA dhvajadaMDe, ane tenA upara rahelA suvarNanA kalazonI kAMtithI suzobhita evI gajasenAvaDe pRthvI jANe vijaLIonA camakArA sahita meghADaMbaravALI banI gaI na hoya ? 10rA dazAmavApsyanti yadantimAmime'-smadAzrayA lakSamitAH kSitikSitaH / vivarNatetIva digaGganAgaNe-muMkhe niSeve'sya camUrajobharaiH // 103 / / digaGganAgaNairharidvadhUvRndaiH kartRbhirasya bharatacakriNazcamUrajobharaizcaturaGgadalacalanobhUtabhUridhulIpaTalairmukhe vakatre / utprekSyate / iti hetoH vivarNatA vicchAyatA zyAmatvaM niSeve meje / sevitaM dhRtamityarthaH / iti kim / yadyasmAtkAraNAdasmadAzrayA vayamevAzrayo nivAsasthAnaM zaraNaM vA yeSAM tAdRzA ime lakSamitAH zatasahasrasaMkhyAkAH kSitikSito raajaanH| ante arthAdAyuSo'vasAne bhavAmantimAM caramAM saMgrAmAdinA maraNalakSaNAM dazAmavasthAmavApsyanti lapsyante // zlokArdha bharata cakravartinI caturaMgI senAnA cAlavAthI uDatI rajathI dikakumArIonAM mukhaupara zyAmatA chavAI gaI hatI. "amArA Azraye rahelA lAkho rAjAo bharatarAjA sAthenA saMgrAmamAM mRtyu pAmaze" A hetuthI ja jANe dizAo cAmukhavALI banI gaI na hoya ! tema jaNAtuM hatuM. 1LyA camUdhvaniH prAggirikandarodare, priyopagUDhaM sukhasuptarkinarAn / idaMyazo gApayituM guhAgata-pratisva3rjAgarayannivo taH // 104 / / asya bharatacakriNazcamUdhvanigaMjavAjirathapatticaturaGgakaTakakolAhalazabda udgataH prAdubhUtaH / utprekSyate / prAggireH pUrvAcalasyodayAdreH kandarANAM guhAnAm udare madhye priyopagUDhaM priyAM kiMnarImupagUhyAliGgaya / 'kyabathai samAse Namul' iti prakriyAkaumudyAm / ciraviracitavividhanidhuvanavinodakhedanidrAlutayA krIDArasikatayA ca svasvasukhena nirAtaGkatayA suptAna kiMnarAn prati idayazo bharatacakrikIti gApayitu gAnaviSayAM kArayitu guhAsu gahvareSu gataiH prAptaH pratisvanaiH pratizabdaiH kRtvA jAgarayan prabodhayanniva vinidrAn kurvan utthApayanniva // zlokArtha bharata cakravatinI gaja, azva, ratha ane pAyadaLa-A caturaMgI senAnA kAlAhalathI utpanna Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 hIrasaubhAgyam sarga 2 zlo0 1.4-107 thayelA vanino paDagho parvatanI guphAonA madhyabhAgamAM paDato hato. te paDadhe, guphAnA madhyabhAgamAM priyAne AliMgana ApIne sukhapUrvaka sUtelA kinnarene jAgrata karI teonI pAse cakravatInA yazane gavaDAvavA mATe jANe guphAmAM pragaTa thayo na hoya tema jaNAtuM hatuM. 104 pragalbhaphAlaiMgagane nakhaiH puna-mahItalasyotkhananaihayavanaH / jayaM sRja svarvalivezmanoyo-ratheti saMjJApayati svayaM patim // 105 / / hayavajo vAjibAto gagane nabhogaNe pragalbhaphAlaiH prakRSTaprakarSollalanairuccairuDyanairvA punarnakhaiH khurairmahItalasya bhUmermaNDalasya adhaHpradezasya utprAvalyena khananaiH kSodanaiH / utprekSyate / ye pati bharatacakriNaM svaM svAminamityamunA''kAreNa saMjJApayatIva / iti kim / yat he sArvabhauma, bhUmistvayA sarvApi sAdhitA / atha svaH svarlokaH, valivezma pAtAlam tayoIyostvaM jayaM sRja sAdhaya / svargapAtAle api bhUmivatsvAyattIkuru ityarthaH // dA uMcI .uMcI phALa bharIne AkAzamAM uDatA azvonA samUhe pitAnA paganI kharIovaDe pRthvIne khaNatA hatA. te jANe potAnA svAmIne A prakAre kahetA na hoya? ke he cakravarti ! Ape samasta pRthvIne jema svAdhIna karI tema have svarga ane pAtALalokane paNa svAdhIne kare. 15 payodhirodhaHsthalarodhibhiH prabho-rasarji garjAJjanavandhusindhuraiH / carAcare varSitumutsukairitaH-kimambudairambujighRkSayAgataiH // 106 / / prabhorbhUtakSetrasvAmino bharatabharturaJjanasya kajalasya zyAmatvena bandhubhistulyaiH / athavA aJjanAcalasya zyAmatvena tujhgatvena vA sadRzaiH athavA aJjanAdreH sahodarairanyaira janAcalairivetyarthaH / tAdRzaiH sindhuraiH gandhagargarjA hitaM garjitamasarji cakre / kiMbhUtaiH sindhuraiH / payodheH samudrasya rodhastaTastasya sthala velaagmnbhuustdndhntiityevNshiilaiH| utprekSyate / itaH samudrAdambujighRkSayA pAnIyAnAM grahaNecchayA AgataiH kim ambudairmedhairiva / kiMbhUtaiH / carAcare sarvajagati bhUmImaNDale vapituM jalavRSTiM vidhAtumutsukairutkaNThitaiH // sArtha bharata kSetranA svAmI bharata cakravartInA hAthIo kevA hatA! samudranA kinArAne rokIne rahelA aMjanagiri jevuM spAma ane unnata hastidaLa garjanAo karatuM hatuM. samasta vizvamAM jalavarSA karavAnI IcchAvALA megho jANe A samudramAMthI pANIne cahaNa karavAnI IcchAthI samudra kinAre AvIne rahyA 41 // 10 // ivekSuDimbhAnkSitirakSiNo mahau-jasA samutkhAya punaH praropayan / sa pUrvapAyonidhisaikatakSiti(to), sitervivoDhA brajati sma sasmayaH // 107 // sa kSite5 mervivoDhA bhartA bharatabhUpatiH pUrvapAthonidheH prAcIsamudrasya / 'pUrvaparvata Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 107-109] hIrasaubhAgyam 123 tirohitAtmanaH' iti vIradhavalanRpapurohitasomezvarabhaTTavinirmitavastupAlakIrtikaumudIsodarasurathotsavakAvye / saikate(takSitau) jalojjhitapradeze vrajati sma jagAma / kiMbhUtaH / saha smayena garveNa vartate yaH sa sasmayaH / kiM kurvan / mahaujasA sarvebhyaH sAtizAyinA SaTrakhaNDamaNDitabharatabhUmIvalayodbhavayAvadvAjivAraNavesarasairibhakarabhavRSabhayugalamaNDalAkalitasabAlavRddhavayaHsthavazAsakhapuruSapauruSAnAkramaNIyena parAkrameNa adhikapratApena bA / ojaHzabdena pratApo'pi kathyate / yathA naiSadhe-'tadojasastadyazasaH sthitAvimau, vRtheti citte kurute yadA yadA / tanoti bhAnoH pariveSakaitavAttadAvidhiH kuNDalanAM vidhorapi // ' iti / kSitirakSiNo bhUpAlAn / 'nipIya yasya kSitirakSiNaH kathAH' ityapi naiSadhe / samutkhAya rAjyAdbhraMzayitvA / punaH pazcAtparopayan / rAjyasthAne vA sthApayan / kAniva / ikSuDimbhAniva / yathA kazcit kRSikaH ikSuNAmasipatrakANAM DimbhAn prarohAn utkhAya uptasthAna kAdutkhanyAnyasminsthAne praropayati / 'palAlajAlaiH pihitecaDimbhaH' ityapi naiSadhe // pakhaMDa pRthvInA pati bharatacakrI, garva sahita pUrva samudranA kinAre kinAre digvijaya karavA mATe jatA hatA. jema koI kheDuta zelaDInA choDane ukheDIne pharIthI anya sthAnamAM rope tema cakravatI paNa potAnI tejasvitAthI zatru rAjAone rAjyabhraSTa karI pachIthI teone anya sthAne sthApana karatA jatA hatA. 10 ajihmatA sumanRpaivile bile-zayairivaitadvasudhAdhave dadhe / vinamratA ca dhriyate sma vetasai, raye navantyA iva bhUrivetasaiH // 108 // etadvasudhAdhave etasmin bharatabhUpAle sumanAmA dezastannAyakaiH sumarAjairajihmatA saralatvaM dadhe dhRtaM tatkAlamevAgatya praNeme / kairiva / yathA bilezayaiH bhujaGgamabile bhUgatarandhra svanivasanasthAne pravezasamaye ajihmatA avakratvaM dhriyate / ca punaH asmin nRpe bhUrivaitasaitasvaddezabhUpAlaivinamratA vizeSeNa namanazIlatvaM dhriyate sma / kairiva / vetasairiva / yathA sravantyA nadyA raye pravAhe madhye taTe vA udgamanazIlairvetasanAmavRkSavizeSarvinamratA dhriyate // kALuM sarpa jema bIlamAM praveza karatAM saraLa thaI jAya che tema "suhma' dezanA rAjAo saraLatAne svIkArI bharata pAse tatkALa AvIne praNAma karatA hatA. temaja vetasa" dezanA rAjAo paNa, nadInA pravAhamAM jema vetasavRkSa namra bane che (namI jAya che, tema bharatarAjA pAse namratAne dhAraNa karatA hatA. 108 avApito gocaratAM sa mAgadhai-riva stavasya pramadena mAgadhaiH / sRjabhirindro'drigaNaiH kaliM gajai-rivopalai ruddhanataH kaliGgajaiH // 109 / / ___ sa bharatacakrI mAgadhairmagadhadezodbhavabhUpaiH pramadena harSeNa stavasya stutergocaratAM viSayatvam / 'dvIpAdhipAnnayanayonaya gocaratvama' iti naiSadhe / avApitaH lambhitaH / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 hIrasaubhAgyam [sarga 2 zlo0 109-110 kairiva / mAgadhairiva / yathA mAgadhairvandijanaizcakravartI stUyate / punaH kaliGgadezajairbhU paiH ruddhanataH pUrva ruddhaH pazcAnnataH namaskRtaH / 'pItaprativaddhavatsAm' iti raghau / 'pUrva pItaH pazcAtprativaddho vatso yasyAH sA' iti tadvattizca / "pUrvakAlaikajaratpurANanavakevalAH samAnAdhikaraNena' pate samAnAdhikaraNena samasyante sa tatpuruSaH / bhinnapravRttinimittAnAM zabdAnAmekasminnarthe pravRttiHsamAnAdhikaraNam / pUrvakAlArthastu aparakAlArthena / yathA maataanuliptH| pUrva snAtaH pshcaadnuliptH| tathA 'tatpuruSaHsamAnAdhikaraNaH karmadhArayaH samAnAbhidheyo yastatpuruSaH sa karmadhArayAkhyaH syAt / pItazcAsau prativaddhazca / tathA snAtazcAsAvanuli. ptazca / tathA ruddhazcAsau natazca / ityevo'pi vigrahastena karmadhArayagarbhitastatpuruSaH samAsaH" iti prakriyAkaumudyAm / kiM kurvadbhiH / gajaiH sAdhanabhUtairhastibhiH kaliM saMgrAma sRjadbhiH kurvadbhiH / kariva / adrigaNaiH / yathA parvataprakaH upalaiH prastaraiH kRtvA / yuddhaM vidadhadbhiH sadbhirindro rudhyate praNamyate ca // magadha dezanA rAjAo baMdijano (stutipAThaka) nI jema ghaNuM harSapUrvaka bharatacakravartInI stuti karatA hatA. ane kaliMga dezanA rAjAo prathama potAnI hastisenAthI yuddha ApIne parAbhava pAmIne pachIthI cakravartIne praNAma karatA hatA. jema parvatanA samUhAe prathama Ikane avarodha karatAM parAjaya pAmIne pachIthI IdanuM Adhipatya svIkAryuM hatuM tema A rAjAoe bharatanuM Adhipatya svIkAryuM hatuM. 109 caturdizAmapyayamarNavAvadhI-niti pradezAndhvajinIbhirAnaze / vibhAsitAbhiH sitasindhurazriyA, yathAbhrikAbhiH prasaratpayo rH|110|| atha bharatasArvabhauma ityamunA prakAreNa dhvajinIbhiH senAbhiH kRtvA catasrazca pUrvadakSiNapazcimottaralakSaNAstA dizazca caturdizastAsAm / katham / api catasRNAmapi dizAmityarthaH / pradezAn vibhAgAn Anaze vyApnoti sma / kiMbhUtAnpradezAn / arNavaH samudro'vadhirmaryAdA yasya / athavA arNavAzcatvAraH samudrAH / 'payodharIbhUtacatuHsamudrAM jugopa gorUpadharAmivorvIm' iti raghukAvye / tathA 'catuHsamudroparikhe nRpANAmantaHpure vAsitakItidAre / dAnaM dayA sUnRtamAtitheyI catuSTayIrakSaNasauvidallAH // ' iti naiSadhe / vAsitA rakSitAH kIrtaya eva dArA yatra / tAdRze caturarNavakhAtike bhUmImaNDale eva nRpANAmantaHpure dAna, kRpA, satyavacanam , atithisakriyA, pataJcatuSTayI tadantaHpurarakSaNArtha sauvidallAH kaJcukinaH / ebhizcaturbhiHprakAraivinA kItirna tiSThati / ' iti tadvattiH / atazcatvAraH samadrA maryAdA yeSAM te / kiMbhUtAbhirvajinIbhiH / sitAnAM bhadrajAtitvena zubhrANAM sindhurANAM hastinAM zriyA zobhayA vibhAsitAbhiH zobhitAbhiH / ka iva / prasaratpayodhara iva / yathA zvetagajena airAvaNena / 'prAvRSeNyaM payovAhaM vidyudairAvatAviva' iti raghau / atha vA abhrasya bheghasya mAtaGgo hastI abhramAtaGgaH / 'airAvaNo'bhramAtaGgazcaturdantaH' iti haimIvacanAt / vibhAsitAbhirabhrikAbhirvadalaiH kRtvA gaganAGgaNavistaranmeghazcatudikapradezAnvyApnoti / atra yathA ivAtheM // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 110-112] hIrasaubhAgyam 125 zlekArtha A prakAre veta ane bhadrajAtinA gaMdhahastionI zobhAthI suzobhita bharacakravatanI caturaMgI senA samudraparyatanI cAre dizAmAM vyApIne rahI hatI. jema dedIpyamAna vAdaLAvaDe AkAzamAM prasarato megha cAre dizAmAM vyApta bane che tema cakrInI senA vyApIne rahI hatI. 11mAM athaipa velAtaTataH samaM bhaTai-ya'vIvRtannIradhineminAyakaH / gabhIrarAvairudaraM bharanbhuvo, rayaH payodheriva yAdasAM bharaiH // 111 / / atha caturdigvijayAnantarameSa varNyamAnavotkarSoM nIradhinemerAsamudrAntapRthivyA nAyakaH patirbharatacakravartI velAtaTataH samudrasya velAyA jalavRddhisthAnakasya taTAttIrAjhaTaiH senAcaraiH zUraiH samaM sArdha nyavIvRtannivartate sma / pazcAdvavale ityarthaH / ka iva / raya iva / yathA payodheH samudrasya rayaH pyHprvaahH| 'pravAhaH punaroghaH syAdveNI dhArA rayazca saH' iti haimyAm / yAdasAM naRcakrapAThInapIThAdInAM bharaiH vrajaiH sAkaM velAtaTAnnivartate / kiMbhUta eSa rayazca / gabhIrarAvazcaturaGgaturaGgagajasyandanapadAtipravalavalacalanodbhUtaiH svabhAvajaizca gambhIradhvanibhiH kRtvA bhuvaH pRthivyA udaraM madhyaM bharan pUrayan / atha vA 'pRthivIM prapUrayan' ityapi pAThaH // kArya have digavijaya karyA pachI samudraparyata pRthvInA nAyaka bharata cakravartI, samudranI bharatIne kinArAthI zUravIra subhaTonI sAthe pAchA pharyA. jema samudranA pANIne pravAha, jalajaMtuonI sAthe gaMbhIra svanipUrvaka bharatInA sthAnethI pAcho phare che tema gaja, azva ratha ane pAyadaLa A caturaMgI senAnA cAlevAthI ane sAhajika utpanna thayelA gaMbhIra avAjathI pRthvInA madhyabhAgane pUratA pAchA pharyA still sa cakriNAM bhAratabhUmibhAminI-vizeSakANAM vRSabhAGgajo'graNIH / tadIyavapteva jinAvanIbhujA-mabhUtsurazreNiniSevitakramaH // 112 / / sa jagadvikhyAto vRSabhasyAdidevasyAGgajaH sUnurbharatacakrI bhArataM bharatakSetraM tasya bhUmiH seva bhAminI strI tasyA vizeSakANAM tilakAnAM bharata-sagara-maghavA-sanatkumAra zAnti-kunthu-ara-subhUma-padma-hariSeNa-jaya-brahmadattAbhidhAnAnAM dvAdazasaMkhyAkAnAM cakriNAM madhye agraNIrmukhyaH prathamo vA abhUdvabhUva / ka iva tadIyavapteva / yathA tasya bharatasyAya tadIyaH vaptA pitA yugAdidevaH / jinAnAM sAmAnyakevalinAm / atha vA RSabha-ajita. zaMbhava abhinandana-sumati-padmaprabha-supAca-candraprabha suvidhi-zItala-zreyAMsa-vAsupUjya-vimala ananta-dharma-zAnti-kunthu-ara-malli-munisuvrata-nami-nemi-pArzva-vardhamAnanAmnAM caturvizatitIrthakRtAM madhye AdimaH ajAyata / kibhUto bharatastatpitA ca / surANAM poDazasahasrAGgA rakSakayakSamukhyAnAM catuHSaSTidevendrAdInAM ca zreNibhiniSecitau paricitau kramau caraNoM yasya // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 hIrasaubhAgyam [sarga 2 zlo0 112-114 lekArtha vizvavikhyAta zrI RSabhadevanA putra bharata cakravata, bhAratavarSanI bhUmirUpI strInA tilaka samAna tA. bhane sarata, sagara, bhadhavA, sanabhA2, zAMti, thu, 12, subhUma, pana, viSaya, nya bhane brahmadatta. A bAra cakravartIomAM prathama hatA. jemAM zrI RSabhaprabhu covIsa tIrthakaromAM prathama hatA temaja jeonA caraNakamaLane cosaTha Iko niraMtara sevatA hatA. tema niraMtara soLahajAra aMgarakSaka yakSa bharata cakravatanI sevA karatA hatA. 11 ya AdimoddhArakaro jinAlayaM, vyadhApayanmUrdhani siddhabhUbhRtaH / samagratIrtheSvapi sArvabhaumatA-mamuSya vaktuM kimu hemazekharam // 113 // Adau bhavaH avasarpiNItRtIyAraparyante / prathamasyoddhArasya caityasthApanArUpasya karaH kArakaH ata eva yo bharatacakrI siddhabhUbhRtaH zatrujayasya mUrdhani RSabhakUTanAmani zikhare jinAlayam RSabhadevaprAsAdaM vyadhApayadvArdhakiratnapAce kArayati sma / kimUtprekSyate / amuH pya zrIzajayagire. samagreSu trijagadvAsiSu tIrtheSu sArvabhaumatAM cakravattitvaM vaktuM kathayitum / janAnAM pura iti zeSaH / hemazekharaM suvarNottaMsaM kimu kArayati sma // sArtha avasarpiNInA trIjA ArAne aMte caityanA nirmANa rU5 prathama uddhAranA karanAra bharata cakravartI e zatruMjaya parvatanA RSabhakUTa nAmanA zikhara upara "RSabhadeva prAsAda' nAmanA maMdiranuM vArdhakI rana pAse nirmANa karAvyuM hatuM. te jANe traNe jagatanA samasta tIrthomAM A zaMtrujayatIrthanI cakravatapaNAnI khyAtine batAvavA mATe suvarNanA zikharanuM nirmANa karAvyuM na hoya tema jaNAtuM hatuM 113 mRgAkSi ! sopArakakulyapAkayo-ramUlyamANikyavinIlaratnayoH / svatAtamUrtI bharatena kArite, dRzAvivaite bharatAvanIzriyaH // 114 // mRgavadakSiNI nayane yasyAstasyAH saMbodhane he hariNalocane, tena bharatena amUlyayomaharyayomUlyaM jJAtumapi kartumapi kenApyazakyayormANikyaM padmarAgamaNiranyo vA kazci. nmaNivizeSaH vinIlaratnaM marakatamaNistayoH svatAtasya RSabhadevasya mUrtI pratime kArite nirmApite / kayoH purayoH / sopArakanAma zatrujayatalahaTTikAyAM pattanam , kulyapAkanAmAnyanagaram , tayoH purayoH / adyApi vidyate itydhyaahaarH| utprekSyate / bharatAvanIzriyo bharatakSetrakSoNilakSmyA ete pratime dRzau netre iva // blekArtha he mRgAkSI ! bharata cakravartIe, potAnA pitA zrI yugAdidevanI mahAmUlyavAna mANikya rana ane nIla rananI be bhavya pratimA bharAvI. te pratimAo jANe bhAratabhUmirUpI strInA be netre na hoya ! temAMthI eka zaMtrujayanI talATI pAse AvelI sopAraka nagaramAM ane bIjI kulpAka nAmanA nagaramAM virAjamAna karI. je hajI paNa vidyamAna che. 114 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 115-117] hIrasaubhAgyam 127 tathA catuvarzititIrthakRdgRhaM, dharAdhavo'STApadabhUdhramUrdhani / vyAdhApayacchAzvatasArvavezmava-ttadadya yAvarddhavavadvitiSThate // 115 / / tathA punaH sa dharAdhayo bharatabhUpatiraSTApadabhUdhamUrdhani kailAzazailazikhare tulyanAsApravasvavarNapramANapadmAsanAdyaGkitacaturvizatitIrthakRtpratimAlaMkRtasiMhaniSadyA nAma caturvi - zatestIrthakRtAmRSabhAdInAM vardhamAnAntAnAM jinAnAM gRhaM prAsAdaM vyadhApayatkAritavAn / kiMvat / zAzvatasArvavezmavat siddhAyatanamiva / taccaityamadya yAvadadyatanaM divasaM maryAdIkRtya vitiSThate sthitamasti / kiMvat / dhravavat / yathA dhrava uttAnapAdajastArako'dyApyAkAze vidyate // zlekArtha temaja bharata cakravartIe aSTApada (kailAsa)parvatanA zikhara upara potapotAnA vaNu mujaba, dehapramANa, padmAsane birAjita temaja samanAsikAvALI covIze tIrthakara bhagavaMtanI bhavya pratimAothI alaMkRta 'siMhaniSadyA" nAmanA maMdiranuM nirmANa karAvyuM ke je maMdira, zAzvatA siddhAyatana jinacaitya) nI jema adyApi paryaMta dhruvanA tArAnI jema A bhAratanI bhUmi upara vidyamAna che. pApA parAn paraHkoTijinAlayAnayaM, hiraNyamANikyamayAnacIkarat / jinendramUrtarapi koTizastarI-rivAGginAM saMsRtisindhupAtinAm // 116 // ayaM bharatacakravartI parAn anyAn para koTijinAlayAn koTeH pare para koTayaH / koTiza ityarthaH / tAdRzAn prAsAdAnacIkarat kArayAmAsa / kiMbhUtAn / hiraNyaM suvarNa mANikyAni ratnAni maNivizeSA vA tanmayAn tai racitAn / api punaH koTizo jinendrANAm atItAnAgatavartamAnacaturviMzatitIrthakRtAM mUttIH pratimAH kArayati sma / saMsRtiH saMsAraH sa eva sindhuH samudraH tatra rAgadveSAdinA patanazIlAnAmaginAM prANinAM tarIstarItuM nAva iva // sAtha vaLI bharata cakravartIe, suvarNa ane mANijya Adi ratnanA bIjA paNa kreDA jinamaMdiro karAvyAM hatAM. temaja bhUta bhaviSya ane vartamAna ema traNe kALanA covIze tIrthakara bhagavaMtanI kreDa mUrtio bharAvI hatI. te jANe saMsAra rUpI samudramAM rAgadveSAdithI patana pAmatA ene taravA mATenI 'nAva' nAya! tabha reya che. // 11 // nRpo'pyamAdyo'jani saMghanAyakaH, kRzAGgi ! zatrujayarUpyazailayoH / kSamAbhRtAM bhogabhRtAM ca yo'graNI-rabhUtpunaH kunnddlinaamivaadhibhuuH||117|| he kRzAgi tanvagi, ayaM nRpo bharatabhUmIndraH zatrujayarUpyazailayovimalAcalATApadayorAdyaH prathamaH saMghanAyakaH saMghapatirajani saMjAtaH / punaryaH kSamAbhRtAM rAjJAM Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 hIrasaubhAgyam sarga 2 zlo0 117-119 bhogabhRtAM bhoginAm / 'bhogaH zrIbharatezvare pratipadaM labdhistathA gautame' iti sUktavacaH nAt / bhogo rAjyAdisukha sarpadehazca rAjyAdisarvasukhabhAjAM vA agraNIMkhyo'bhUbhUva / ka / iva / kunnddlinaamdhibhuuriv| yathA nAganAthaH zeSaH pRthvIdhAriNAM kulaparvatAdInAM tathA bhoga sarpakArya vibhratIti bhogabhRtasteSAM vAsukipramukhanAgAnAmagraNIH / zailA hi pAdairgharAM dadhate, zeSastu sahasrasaMkhyaiH svaphaNAmaNDalaiH sarvA vasudharAM dhatte / ato'graNItvam // zlokAI he kRzadarI! bharatarAjA zatruMjayatIrtha ane aSTApada tIrthanI yAtrAnA saMdhamAM prathama saMdhapati hatA. temaja rAjAo ane bhogIpuruSomAM paNa mukhya hatA. jema zeSanAga, parvato ane vAsukI Adi sarponI jAtimAM mukhya che tema bharata cakravartI paNa rAjyAdigasukhonA zreSTha bhokatA hatA. parvata pagavaDe pRthvIne dhAraNa kare che jyAre zeSanAga potAnI hajAra kaNAo upara samagra pRthvIne dhAraNa kare che tethI te sarvaparvata ane sarpomAM mukhya che.] 117nA asau prakAmapramadaM dadAnayA, prasUtayA dhyAnasudhApayodhinA / zivazriyA agrajayeva kevala-zriyA zrito darpaNikAniketane // 118 // asau bharatacakrI darpaNikAniketane AdarzagRhe / 'yanmatau vimaladarpaNikAyAm' iti naipadhe / kevalazriyA kevalajJAnalakSmyA zrito bheje / kiNbhuutyaa| prakAmaM sarvAtizAyinamanantaM pramadaM harSam / prmaanndmityrthH| dadAnayA yacchantyA / zrIrapi prakRSTasya mAtRpAdAmbhojabhaktasya kAmasya pradyumnasya svAgajAtasya pramoda datte / punaH kiMbhUtayA / dhyAnaM zuklapraNidhAnaM tadeva sudhApayodhiH kSIrasamudraH zukladhyAnavadujjlatvAtkSIramayatvAt dhyAnAmRtAbdhiH / 'guNazreNisudhAsindhoH pANDorujAgaraujasaH' iti pANDavacaritre / tena prasUtayA janitayA / zrIrapi dugdhAbdherjAtA / utprekSyate / zivazriyA muktilakSmyA agrajayA jyeSThabhaginyeva prathamotpannatvena kevalajJAnAnantaraM moksspraapteH|| sArtha bharata cakravartIe ArilAbhuvanamAM kevalya lakSmIne prApta karI. je kevala lakSmI, prakRSNa AnaMda arthAta paramAnaMda padane prApta karAvanArI ane ati ujajavala zukaladhyAnarUpI kSIrasamudramAMthI utpanna thayelI, jANe mokSa lakSmInI moTI bahena na hoya ! kevalajJAna thayA bAda mokSanI prApti thAya che. lakSmI paNa kSIrasamudramAMthI utpanna thayelI ane pitAnA putra kAma-pradyumnane AnaMda ApanArI che. 118 digantavAsaM kimapAsya kAzyapI-vilAsazIlaiMH kakubhAM puraMdaraiH / tadaSTapaTTakSitipairavApyatA'-muneva sImantini ! kevalendirA // 119 / / 'kezeSu vama sImantaH' iti haimyAm / prazasyaH sImanto'styasyAstasyAH saMbodhana he sImantini, tasya bharatasya aSTasaMkhyAkaiH paTTeSu padeSu kSitipaiH / atha vA / tatpaTTadhA Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 119-121] hIrasaubhAgyam 129 ribhirmadhyapadalope nRpaiH / bharatAdArabhya aSTapaTTadharai rAjabhirityarthaH / amuneva bharatacakriNeva AdarzagRhe kevalendirA kevalajJAnalakSmIravApyata prAptA / utprekSyate / digantavAsaM dizAM prAnte vasatimapAsya tyaktvA kAzyapI bhUmistasyAM vilAsaH sthAnavaiziSTya krIDanaM vA tatra zIlaM svabhAvo yeSAM taiH / 'lIlA kelivilAsazca zRGgArabhAvajakriyA' ityanekArthaH / keliH krIDA vilAsaH sthAnavaiziSTyamityevaMbhUtaiH kakubhAM puraMdarairadikpAlaiH kim / 'AkhaNDalo daNDadharaH zikhAvAnpatiH pratIcyA iti diimahendraiH' iti naiSadhe // leAkA he suMdaravALavALI ! bharatarAjAthI AMrabhIne ApATa sudhInA rAjAoe paNa bharatacakravartInI jema ArisAbhuvanamAM kaivalya lakSmIne prApta karI hatI. jema krIDArata dikpAlA, dizAonA chevADe AvelA peAtAnA raheThANanA tyAga karIne vilAsa mATe koi viziSTa sthAnane prApta kare che, tema ArdrapATa sudhInA rAjAoe paramAnaMda ApanArI kaivalya lakSmI prApta karI hatI. 5119mA tato'sya saMkhyAtigapaTTapatibhiH prapadya zatruMjayamUrdhni kevalam / mahodayazrIH samasevi bhAskarai - rivodayaM dyaurudayAvanIdhare // 120 // tataH aSTamapaTTadharadaNDavIryarAjAnantaramasya bharatacakriNaH saMkhyAmatigacchantyatikrAmantIti saMkhyAtigAH / karmaNi DaH / tAbhiH / asaMkhyAtAbhirityarthaH / patibhiH paTTadhararAjarAjIbhiH zatruMjayamUrdhni vimalAcala zikhare kevalaM kevalajJAnaM pratipadyAsAdyAdhigatya mahodaya zrIrmuktilakSmIH samasevi saMsevitA / kairiva / bhAskarairiva / yathA divAkarerudayAvanIdhare pUrvaparvate udayamudgamamavApya dyaurgaganamaNDalI sevyate // zleAkA AThamA daMDavIrAjA pachInA asa`khya pATa sudhInA rAjAo, zatru Mjya parvatanA zikhara upara kevaLajJAnane prApta karIne meAkSalakSmIne varyAM hatA, jema sUryAM pUrvAMcala paryaMta upara udaya pAmI anaMta AkAza maMDaLIne seve che tema A rAjAe paNa meAkSalakSmIne sevanArA banyA. 5120nA babhUvurikSvAkukule sahasrazaH, sahasrazociH sadRzA mahaujasA / tataH kSitIndrA jagadIhitAvaDA, mahendrazaile surabhUruhA iva // 121 // tataH saMkhyAtigapaTTaparaMparAprAntavartijitazatrubhUpatirAsIttena svasutAjitatIrthakRte rAjyaM vizrANitam, zrIbhagavatA ca svapitRbhrAtRsumitradhAtrIpatiputrAya sagarakumArAya rAjyaM pradade, sa kramAccakrI bhUtvA cAritramAdAya siddhaH / sagaracakriNo'nantaram ikSvAkukule saudharmendreNa svayaM sthApitasya zrIRSabhadevasya vaMze sahasrazaH arthAdasaMkhyAtAH (sahasrAH) kSitIndrAH pRthivIpuraMdarA rAjAno babhUvuH saMjAtAH / kiMbhUtAH / mahaujasA atizAyipratApaiH sahasrazociSaH sUryasya sadRzAstulyAH punaH kiMbhUtAH / jagadI hitAvahAH Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 2 zlo0 121-123 vizvakAmitavidhAyakAH / ka iva / surabhUruhA iva / yathA mahendrazaile merau jagadabhilaSitapUrakAH kalpavRkSA bhavanti // iti svapnajAgarikAyAM bharatadigvijayoddhArapratimAprAsAdakArApaNakevalajJAnatatpaTTaH paraMparAvarNanam // sAtha - tyAra pachInI asaMkhyAta pATo thayA bAda jitazatru nAmane rAjA thaye. teNe pitAnA putra ajitanAthane rAjya ApyuM. zrI ajitanAthe paNa potAnA kAkA sumitrarAjAnA putra sagarane rAjaya sepyuM. sagara paNa anukrame cakravartI banI, cAritra aMgIkAra karI mokSagatine pAmyA. e pramANe IvAkuvaMzamAM bIjA paNa asaMkhya rAjAo sUryanI jema pratApazALI ane jema meruparvata upara 5kSe ISTapUraka che tema A rAjAo paNa jagatanA hitane karavAmAM sAkSAta kalpavRkSa samAna thayA. I121 idaM vadantyAmaravindacakSupaH, puro'tha tasyAmaparA nipastanI / girAnanaM yojayati sma kautukA-nmarAlikAyAmiva kIrakAminI // 122 // atha bharatacakridigvijayAdikathitAnantaram aravindacakSupaH kamalalocanAyA nAthIdevyAH puro'gre tasyAM prAguktAyAM sakhyAmidaM pUrvoktam RSabha(stuti)bharatadigvijayacaityanirmApaNAdi vadantyAM satyAm aparA anyA kAcinnipastanI kalazoccakucA kautukAt kautUhalAdgirA vAcA AnanaM mukhaM yojayati sma / uvAcetyarthaH / keva / kIrakAminIva / yathA marAlikAyAM vadantyAM haMsyAM bhASamANAyAM satyAM zukI vakti // soDA avataraNa-A pramANe svapnajAgarikAmAM nAthAdevInI AgaLa kaIka sakhIe bharata cakravartInA digavijayathI AraMbhI IzvAkuvaMzanI pATa paraMparA sudhInuM varNana karyuM - kamala jevAM nayanavALI nAthAdevInI AgaLa sakhIe bharata cakravatanA digavijaya AdinuM varNana karyA pachI bIjI sakhI katakavaDe A pramANe belI. jema AlApane karatI zukI haMsIne kahe tema madhura svare sakhI bolI. 122 mRgAkSi ! pazyAmarasindhusAriNI, tvamabhravIthIM sumanovanImiva / mayUkhalekhAmakarandatArakA-maNIca(va)kAM mecakimAlimA ilAm // 123 // mRgavadakSiNI yasyAstasyAH saMbodhanaM he mRgAkSi svAmini, tvamabhravIthI gaganapaddhatiM pazya vilokaya / utprekSyate / sumanovanImiva puSpavATikAmiva / devavanaM vA / kibhUtAM / amarasindhurAkAzagaGgA saiva sAriNI kulyA yasyAm / punaH kiMbhUtAM / mayUkhalekhA kiraNazreNireva makarando madhu vidyate yeSu tAdRzAstArakA eva maNIca(va)kAni kusumAni yasyAm / mecakimA gaganazyAmatvam / 'dhRtagambhIrakhanIkhanIlimA' iti naiSadhe / tathA 'acizcaNDAMzurocirgaganamalinimA kajala dahyamAnam' iti khaNDaprazastau / tadeva alInAM bhramarANAM maNDalAni vRndAni yasyAm // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 123-125] hIrasaubhAgyam blokAI he mRganayanA! tuM puSpavATikA jevI A AkAza rU5 zerIne je. jemAM AkAzagaMgArUpa nadI vahI rahI che, caMdranA kiraNonI zreNirUpa rasavALA tArArUpa puSpa che, temaja AkAzamAM chavAI rahela zyAmatArUpI bhramarone jemAM samUha che, tevA prakAranI raLIyAmaNI evI AkAzazreNine tuM ja. 123aaaa mRgendramadhye ! mRgayasva tArakAn , zramodabindustavakAnivAGgake / vibhA kairavacakSuSo'munA, nikhelayantyA dayitAmRtAMzunA // 124 // mRgendra kesarI tadvanmadhyamudaraM yasyAH, yadvA mRgendramadhyavanmadhyaM yasyAH / madhyamapadalopI samAsaH / kRzodarItyarthaH / tvaM tArakAn(?) jyotizcakrANi mRgayasva pazya / 'payaHpArAvAraM paramapuruSo'ya mRgayate' iti khaNDaprazastau / ivotprekSyate / amunA dRzyamAnena dayitena bha mRtAMzunA sudhAkareNa candreNa sAdhaM nikhelayantyA suratAdikrIDAM kurvatyA vibhAvarIkairavacakSuSo rajanIkumudanetrAyA rAtristriyaH aGgamevAGgakam / 'akiMcane kiMcana nAyakAGgake' iti naiSadhe / zramodabindustavakAn parizramasaMjAtaprasvedajalakaNagucchAniva / 'zramodavinduprakarAn' iti pATho vA / tadA parizramasalilakaNanikarAniva // sAtha he kazodari! A jyotiSacakrane to tuM ja.! jANe gaganAMgaNamAM rahelA potAnA pati caMdranI sAthe surata Adi krIDAne karatI rAtrirUpI strInA zarIra upara zramajanya parasevAnA jalabiMduone samUha na hoya ! tevuM tiSacakra jo. 124 kuzezayAmodini vIkSyatAmasau, zanaiH zanaiH paGkajakAnanAnilaH / tvadAnanAmbhojajanuHprabhajanai-jito'ntike kiM samupaiti sevitum // 125 / / kuzezaya kamalaM tadvadAmodo vapuHparimalo'styasyAstasyAH saMbodhanaM he kuzezayAmodini / padminItyarthaH / he svAmini. vIkSyatAM vilokyatAma / avadhAryatAmityarthaH / asau pratyakSaM zarIrasparzanAnubhUyamAnaH paGkajakAnanAnilo nalinavanapavanaH zanaiH antike zrImatyAH pArzve upaityAgacchati kim / utprekSyate / tvadAnanAmbhojAttava vadanAravindAjanurutpattiryeSAM tAdRzaH prabhaJjanaiH tvadvaktrakamalasurabhizvAsasamIraNairvAtaiH jitaH sevituM tvatsamIpe iva samupaiti // kalekArtha kamalanI sugaMdha jevI zarIranI suvAsavALI he patinI ! Ama to jo ! A kamalavanane vAyu dhIme dhIme tArI pAse AvI rahyo che, tArA mukharUpI kamalanI suvAsathI utpanna thayelA vAyuvaDe (sugaMdhI zvAsozvAsava) parAbhava pAmelo vAyu tArI sevA mATe jANe Avato na hoya ! 12 pA Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 saubhAgyam [ sarga 2 zlo0 126 - 128 kareNukumbhastani pazya dIpyate 'ntike maNIkuTTimavimvitArakaiH / tvadAnanastrAmisitAMzusevanA - kRte namastaH kimupAgatairiha || 126|| karaNorhastinaH kumbhau zirasaH piNDAviva pInAvuccau stanau kucau yasyAstasyAH saMbodhanaM he kareNukumbhastani kumbhikumbhapInoccakucakalaze svAmini, tvaM pazya nirIkSasva / antike zrImatyAH samIpe maNimakuTTimavimbitAra kairvividharatnanibaddhasaudhaprAGgaNabhUmau vimvanti atisvacchavastuni saMkrAmanti iti vimbAni vimbAnyastye ( ni santye ) SAM tAdRzaistArakaijrjyotirbhirdIpyate / kimutprekSyate / tvadAnanaM tava mukhameva svAmI patiH sitAMzuzcandrastasya sevanAkRte paryupAsanAM kartuM kimu nabhasto gaganAdiha tvadgRhAigaNe samAgataiH sametairiva // leAkA hastinAkuMbhaththA jevA puSTa ane uMcA stanavALI he svAmini ! tuM A bAju jo ! mahelanI bhIMtAmAM jaDelAM vividhaprakAranAM te ane maNimAM pratibiMbita thayelI tArAonI zreNio kevI zAbhe che ! tArA mukharUpI caMdranI upAsanA karavA mATe AkAzamAMthI utarIne naNe tArA gRhAMgaNamAM AvIne rahI na hoya !!126 // tvadIyavApItapanAstamudritA-mbujanmakozavyasanAnupAtinaH / kSapAkSayAyoMkRtimantravarNakA - niva dvirephA gaNayanti guJjitaiH // 127 // he svAmini, tvadIyavApyAM tava krIDAgrahadIrghikAyAM tapanasya sUryasyAstena paradvIpopagamanenAdRzyIbhAvena / 'tejo'vasAne vrajati dvIpAntaramaharmaNiH' iti sUktavacanAt / mudritAnAM nimIlitAnAM mukulIbhUtAnAmambujanmanAM kozeSu yadvandhalakSaNaM vyasanamApat kozAntaduHkhasthitivipattistAmanulakSIkRtya jJAtvaiva / yatpadmamudraNAyAM yAminIM yAvatko - zAntaraduHkhena sthAtavyameveti vicArya patantItyevaMzIlAH pAtinaH / patitvA sthitA ityarthaH / dvirephA bhramarAH / ata evotprekSyate / guJjitairguJjAravaiH kRtvA kSapAkSayAya nizAnAzAya / oMkRtimantravarNakAnna oMkArapUrvakavarNastasyAkSarANi gaNayanti japantIva // zleAkA huM svAminI ! tArI krIDAvAvaDImAM, sUryAsta thavAthI saMkrAca mAmelA kamalanA kAza (DeDA)mAM bharAI javAthI baMdhanarUpa vipattine anulakSIne, rAtrIne nAza karavA icchatA bhramara, peAtAnA guMjAravanA zabdothI jANe ekAramaMtranA akSarane jApa karatA na hoya ! ||12NA nabhaH zriyAstArakamauktikasrajaH, kimeNanAbhIzitimAGkanAyakaH / ear vinirdizya zazAGkamAdarAt parA dade kApi giraM mRgekSaNA // 128 // " parA anyA kApi mRgekSaNA sakhI AdarAt tasyAM svasvAminyAmatibahumAnAdiraM vaanniimaadde| jagrAhetyarthaH / kiM kRtvA / dRzA netreNa zazAGka candra N vinirdizya darzayitvA / yataH Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 128 - 130] hIrasaubhAgyam 133 zaza: ar3ake cakSuSi ? (vakSasi) utsaGge vA yasya 'aGkaH kroDe'ntikAgasoH' ityanekArthaH / ata evotprekSyate / nabhaH zriyA gaganalakSmyAstArakA jyotirgaNA ujjvalAni vA maukti kAni teSAM srajo mAlAyAH / hArasyetyarthaH / paNanAbhyAH kastUrikAyAH zitimA zyAmatvamaGke kroDe yasya kastUrIkalitamadhyo nAyako madhyamaNiH kim // zlAkA khIjI sakhI AdarapUrvaka peAtAnI svAminIne draSTithI caMdrane dekhADatI A pramANe khelI he sakhI ? A candra, AkAzalakSmInI tArArUpI ujvala meAtIenI mAlAneA kastUrInI kAlimAvALA jANe madhyamaNi (pe*Dala) na hoya ! 51285 nijAkSilakSmIhasitAbjakhaJjane'-dharIkRtaH subhru tavAsyavibhramaiH / vivarNatAzlepimukha pAbharA - divAstatAM yAti tamasvinIpatiH // 129 // nijasyAtmanaH / yadvA nijayorAtmIyayorakSNornayanayorlakSmyA zobhayA hasitA nirbhatsitA abjAni utpala kumudajAtiyAvatkamalAni, tathA khaJjanAH khaJjarITA yayA tasyAH saMbodhanaM he nijAkSilakSmIhasitAbjakhaJjane / tathA zobhane bhruvau yasyAstasyAH saMbodhanaM he susru, tamasvinIpatizcandro'statAM yAti / utprekSyate / trapAbharAllajAtizayAdiva kim adharIkRto hIno vihitaH jita ityartha / kaiH / tavAsyavibhramaiH bhavanmukhazrIbhiH / ata eva kiMbhUtaH / vivarNatAyA vicchAyatAyA AleSo yatra tAdaGmukhaM yasya // zlAkA peAtAnA natronI zaiAbhAthI jeNe samasta kamalAnA tiraskAra karyA che, evI huM kamalanayanA suMdara bhramarAvALI he subhra ? A caMdra kevA asta pAme che ! A candra, tArA mukhanA vilAsathI parAbhava pAmavAthI, atizaya lAnA bhArathI mlAna mukhavALeA thaIne, kevA asta pAme che ? 5129aa nijAsyadAsIkRtazAradodaya - tsitadyute bhRGgitatAratArake / vinidratAM vIkSya tavekSaNAmbuje, hriyeva nidrAti kumudvanaM vane // 130 // nijenAtmIyenAsyena kRtvA dAsIkRtaH kiMkaratAM prApitaH zAradaH zaratkAlasaMbandhI udayannabhasyudgacchan sitadyutizcandro yayA tasyAH saMvodhane nijAsyadAsIkRtazAradodayatsitadyute he svAmini, vane kAnane jale vA sthale'pi kamalinIkamalasadbhAvo dRzyate / yathA - ' dadarza tatrasthalapadminI nalaH' ini naiSadhe / tathA - 'utphulla sthalapadmAbhabhavaccaraNabhUSitA' iti campUkathAyAm / kumudvanaM kairavakAnanaM nidrAti saMkucati / utprekSyate / bhRGgite bhRGgAvivAcarite zyAmalatvAt tAre nirmalatArike kanInike yatra tAdRzaM tava zrImatyA IkSaNaM locanamevAmbujaM kamalaM tatra vinidratAM vikAzatAM vIkSya vilokya yadA kamalaM vikasati tadA kumudaM saMkucatIti sthitiH / hriyeva lajjayeva ka (ta) smAtsvasya hInazrIkatvAt trapA // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 2 zlo0 130-132 zlokArtha jeNInA mukhanI zobhAthI zarada pUrNimAne ugatA caMdra dAsarUpa banyo che evI he candramukhI vanamAM kumudajAtinA puSpa saMkucita thaI gayAM ! bhramara jevI slAmIkIvALA tArAM vikaravara e netrorUpI kamalane joIne jANe lajajAnA bhArathI e kumudapuSpa glAnamukhavALA banI gayAM na hoya ? tema jaNAya che. 130nA kRzAGgi rAjanyapayAtavaibhave'-parAzraye zocyadazAvazaMvade / zanaiH zanaistAragaNA ivAnugA, vibhAvayAbhre viralIbhavantyamI // 131 // he kRzAgi tanvaGgi, tvamabhre nabhasi vibhAvaya pazya / apayAtavaibhave gatazrIke rAjani bhUpAle candre ca anugAH sevakA iva amI dRzyamAnAstAragaNA jyotibejAH zanaiH zanairviralIbhavanti stokA jAyante / kiMbhUte rAjani / apareSAM sazrIkANAmAzrayo bhAjanaM yasya / gatAkhilalakSmIko hi tadartha sazrIkaM paraM zrayate iti sthitireveti / tattvatastu aparasyAM pazcimAyAmAzrayo vezma yasya / punaH kiMbhUte / zocyA zocanArhA dazA avasthA tasyA vazaMvade Ayatte // zlekArtha patalA zarIravAlI evI he sakhI ! tuM AkAzamAM je, vaibhava cAlyA javAthI zobhAhIna banelA caMdrane joIne, tArAo paNa dhIme dhIme alpa thatA jAza che. vaibhava cAlyo javAthI parAzrita rAjAnI jema zocanIya dazA thAya che ane sevakavarga paNa ghaTato jAya che, tema caMdra paNa pazcima dizAnA Azaya javAthI tArAono samUha paNa dhIme dhIme jAya che. 131 prapUrNapAthoruhavandhugarbhiNI, tanUbhavattArakatArabhUSaNA / hareIritpANDurimANamAnane, vibharti mattebhagateva susmite // 132 / / su zobhanaM smitamIpaddhasanaM yasyAstasyAH saMvodhane he susmite / etAvatA bahuhAsaniSedhaH / harerindrasya harit dik pUrvA Anane mukhe pANDurimANamaujjvalyaM dhatte / kiMbhUtA / prapUrNaH saMpUrNAbhUtaH prasavasamayaM prAptaH pAthoruhANAM padmAnAM vandhuH bhAsvAn sa eva garbho'styasyAH / ata eva / punaH kiMbhUtA / tanUbhavantaH stokIbhAvaM bhajantaH prabhAtatvAttArakAstArA eva tArANyevojjvalAni bhUSaNAni yasyAH sA / keva / mattabhagateva (mattebhasya gatamiva gataM yasyAH sA) / yathA ApannasattvA strI vaktre pANDuratAM dhatte / kiNbhuutaa| saMpUrNo bhAgyavattayA bhAnuvatsvayaM dIpyamAno mAtuzca duHprekSyatejaH karoti / yathA-dhAmaikadhAmagagaGgAyA gaGgAyA iva bhAskaram / garbhamantardadhAnAyA durAlokamabhUdvapuH // ' iti pANDavacaritre / garbho'styasyA etAvatA nAthIdevyA bhAsvatsaMnibho garbho bhAvItyasUci / punaH kiMbhUtA / garbhodbhavAtkhedAdalpIbhavattArakavadujjvalamauktikAbharaNAni yasyAH / 'zarIrasAdAdasamagrabhUSaNA' iti raghukAvye // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 133-134] hIrasaubhAgyam lokAtha he hasamukhI svAmInI, pUrva dizAnuM mukha ujaLuM thayuM che, je, kAraNake jeno prasavakALa AvI lAgyo che evA prakAranA sUryarUpI garbhane dhAraNa karanArI, garbhanA bhArathI kaMIka khedavALI thayelI ane tArArUpI alpa AbhUSaNone dhAraNa karanArI pUrvadizA, garbhiNI strInI jema pAMDaravarNavALI banI arthAta aruNodaya thayo. 1325 tamasvinIze'stamite prakAzatAM, vilokayAsye dadhate'khilA dizaH / kalaGkidoSAkararudrasaGginAM, vahanti ke na vyasanodaye mudam // 133 // he svAmini, tvaM vilokaya nirIkSasva / tamasvinIze nizAnAyake candre astaM nAzaM kSayaM vA ite prApte sati akhilAH sarvA api dizaH Asye mukhe prakAzatAM prakaTatAM naktaM tu tamisravastreNAcchAditatvAdavyaktatA jAtAsIt / prabhAte punastamaHpaTotsAraNAprakaTatvaM harSahAsyaM vA dadhate dhArayanti / 'prakAzaH sphuTahAsyayoH' ityanekArthaH / yukto'yamarthaH / kalakinAmapavAdavatAm / 'kalako'GkApavAdayoH / kAlAyasamalAvapi' ityanekArthaH / tathA doSAkarANAM nikhilApaguNakhanInAM rudrasya caNDasya janasaMhArakAriNaH saGgo'styeSAmiti rudrasaginasteSAma |'kssye jagajjIvapivaM zivaM vadan' iti naiSadhe / pazcAtkarmadhArayaH / pApmavatIpatInAM ca / tamo'jJAne'ndhakAre ca pApmani' ityanekArthaH / puMsAM vyasanodaye ApatprakaTIbhAve ke janA mudaM harSa na vahanti bibhrati / api tu sarve'pi mudamAvahante // kArya he zvAminI ! tuM AkAza upara najara to kara ! candrano asta thavAthI sarvadizAo mukatahAsya verI rahI che. arthAta aMdhakArarUpI vastrane dUra karavAthI pragaTa thayelI che. kAraNa ke candra, kalaMkI, samasta doSonI khANa, ane jagatane saMhAra karanAra evA ddhano saMgI kahevAya che. pApAtmA puruSanA ApattikALamAM kene AnaMda na thAya ? arthAta sahu koI harSane dhAraNa kare. 133 itaH zriyAnirjitavizvayauvate, sayujjihAnaH savitA nipIyatAm / kimu sphuradbhAgyabharo vibhAvarI-viyujyamAnadvijasaMtaterasau // 134 // he zriyA svavapurlakSmyA nirjitAni parAbhUtAni vizveSAM trayANAM jagatAm / trailokyasyApItyarthaH / yauvatAni yuvatIsamUhA yayA tasyAH saMbodhane zriyAnirjitavizvayauvate / aluksmaasH|he svAmini, itaH asmin pAca~ / prAcyAM dizItyarthaH / ujihAnaH samabhyudayan / 'mukhendunAnena sahojihAnAm' iti naiSadhe / 'ujjihAnAsudayantIm' iti / savitA sUryastvayA nipIyatAM sAdaramavalokyatAm / yathA sUryodayaH saMjAta Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 saubhAgyam [ sarga 2 zlo0 134 -137 stathA tavApi kuladinakaraH putraH saMjAta eveti sAdaratvam / kimutprekSate / vibhAvaryA nizAyAM viyujyamAnAnAM viyogamApnuvatAM dvijAnAM pakSiNAmarthAccakravAkavihaMgamAnAm / 'vihagayoH kRpayaiva zanairyayoravirahavirahadhruvabhedayoH' iti raghuvaMze / saMtateH zreNyAH asau sUryalakSaNaH sphuran prakaTIbhavan bhAgyabharaH puNyasamudaya iva // leAkA peAtAnA zarIranA sauMdaryAMthI samasta jagatanI yuvatienA samUhane parAbhava ApanArI ke rUpasvAminI, pUrvIdizAmAM sUryanA udayane tuM jo, jema pUrvAdizAmAM sUryaya thayA che tema tArA paNa kulamAM sUryasamAna pratApI putraratnanA prApti thaze. A sUrya, rAtrimAM viyeAgadazAne pAmelA cakravAka pakSIonA samUhane jANe puNyane prAgbhAra na hoya ? tema jaNAya che. 5134 niritvarIbhirmadhupIbhirullasat- sarojakozAtsakhi maJju guJjyate / kiM gAyanIbhirdhavalasya vAsara - zriyAbjabandhoH karapIDanotsave // 135 // he sakhi, ullasatsarojakozAt vikasatkamalamukulAnniritvarIbhirnirgamanazIlAbhirmadhupIbhirbhrAmarIbhirma manoharaM yathA syAttathA gujyate gujjAravaH kriyate / kimutprekSyate / abjabandhorbhAskarasya vAsarazriyA dinalakSmyA samaM karapIDanotsave pANigrahaNamahe dhavalasya gAyanIbhirgAnikartrIbhiH / kiM dhavamaGgalagAyanIbhirivetyarthaH // zlAkA he sakhI ! vikasvara kamalAnA DADAmAMthI nimana karatI bhramarIe maneAhara guMjArava kare che, te guMjAravane dhvani, sUryanA nilakSmI sAthenA pANigrahaNarUpa mahotsavamAM, madhurasvare lagnagItAne gAtI gAyikAone madhuravara jANe na hoya ? tevA lAge che. 5135aa hale himAmbhaH patitaM vihaMgama - vyAhAralIlAyitavallipallave / gAyanmRgAkSIdazanacchade dvija - jyotsnAsmitazrIriva lakSyate kSaNam || 136|| he hale he sakhi, 'kiM nandiH kiM murAriH - krIDAM kartuM pravRttaH svayamapi tu hale bhUpatirbhojadevaH' iti dhanapAlaproktabhojastutau / vihaMgamAnAM pakSiNAM vyAhArANAM vcsaam| kujitAnAmityarthaH / 'vyAhAro bhASitaM vacaH' iti haimyAm / lIlayA krIDayA AcaritaM yatra tAdRzyA vallyA latAyAH pallave kisalaye patitaM himAmbhaH tuhinajalaM kSaNaM kSaNamAtraM lakSyate dRzyate / keva / dvijajyotsnAsmitazrIriva / yathA gAyantyA gAnaM kurvatyA mRgAkSyAH striyA dazanacchade adhare paryastA dvijAnAM dantAnAM jyotsnA kAntistayA kalitasmitasya hasitasya zrIrlakSmIH kSaNamIkSyate // leAkA he sakhI! jemAM kalarava karatA pakSIe krIDA karI rahyA che,. tevA prakAranI velaDInA kisalaya (kupatra) upara raheluM himanuM jalamiMdu eka kSaNamAtra dekhAya che te jANe gAyana gAtI strInA adharabhAga upara dAMtAnI kAntithI yukata evI kSaNika hAsyanI lakSmI na hoya ! // 13 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 137-138] hIrasaubhAgya 137 1hebhAjaniryAsapizaGgitaiH ........... " // 137|| he svAmini, hemna imAni haimAni abjAni tepAM niryAsa rasairarthAt parAgamakarandaiH pizaGgitaiH piGgIkRtaiH sitacchadaiha~saiH kRtvA palvalAH sarovarANi bhAnti / utprekSyate / vataMsaH svarNazekharairiva / 'vaSTi bhAgurirallopamavApyorupasargayoH' ityakAralopaH / api punaH krauJcaiH prasiddhaiH pakSivizeSaiH kriyate prabhAtaprathamArambhotthitaiH keMkAravo vidhIyate / kimutprekSyate / kajAzraye padmAkare padmasanani vA praveze pravezakaraNamahotsave tUryaniHsvanaiH kima vAditranirSiriva // he svAminI! suvarNa kamalomAMthI kharI paDelA parAga ane rasavaDe pItavarNavALA thayelA hasothI sarovara zobhe che, te jANe suvarNanAM zikharo na hoya! vaLI prabhAta samaye krauMcapakSIo kekArava zabda kare che, te zabda jANe praveza karavA mATenA pravezamahotsavanA maMgala vAjiMtrone avAja na hoya! tema jaNAya che 137 vAtA vAnti smitakajasaridvAri kallolayanto, ___ mandaM mandaM skhalitagatayaH straiNavakSojazailaiH / jAtisnehAtkimiha milituM kampitairAnanAnA mAjAneyA api harihayAnAhvayante vibhAte / / 138 // he svAmini, vAtAHprAtarvAyavo vAnti / vAtAstrividhAH vaya'nte zItA mandAH surabhayazca / tadeva darzayati-kiMbhUtA vAtAH / smitAni vikasitAni kajAni kamalAni yatra tAdRzyAH sarito nadyA vAri pravahatpayaHpUraM kallolayantaH laharIkalitaM kurvantaH uttuGgaraGgattaraGgayuktaM viracayantaH / etAvatA kamalakalitajalakallolanena sugandhavaM zItatvaM ca darzitam / punaH kiMbhUtAH mandaM mandaM zanaiH / 'mandaM mandaM nudati pavanazcAnukUlo yathA tvAm' iti meghadUtakAvye / skhalitA mandIbhUtA bhAnA vA gatiyeyAm / kaiH / straiNasya yuvatIjanavajasya vakSojazailaiH vikaJcukitakucAcalaiH / etAvatA mandatvaM ca iti tridhApi vAtA darzitAH / api punarvibhAte dinodayasamaye AjAneyAH kulInAzyA AnanAnAM vaktrANAM kampitarvalanairUdhiHkaraNairharerindrasya ravervA hayAMsturaGgAn / 'hari viditvA haribhizca vAjibhiH' iti raghuvaMze / itti prasiddhoccaiHzravasyekasminnazve'pi indrasyAzvabAhulyam / tathA-'parya(ja)nyaharyazvaRbhukSibAhu-' iti hemyAm / uccaiHzravAH zvetAzvaH / harayo nIlavarNA azvA yasyetyanyaharidvarNavAjisadbhAvaH proktaH / ravestu turAmANAM saptatvena vAhulyamevAste / Ahvayante AkArayanti / kimutprekSyate / jAterazvAnAM kulasya snehAprIteH militumiha bhuvi uccairgamanazaktyabhAvAd bhUmImaNDale svasamIpe vA kimAhvayante // 1. aya' mUlapralokasyuTitaH pustake nopalabhyate / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 hIrasaubhAgyam [sarga 2 zlo0 138-140 zlokAtha he svAmini ! prAtasamayano vAyu vAya che. te vAyu zIta sugaMdhI ane maMda ema traNa prakArano che. jemAM vikasvara kamale che tevo nadIno pravAha kallola (taraMga) rUpe banavAthI zIta che ane sugaMdhita che. temaja strIsamudAyanA stanarUpI parva vaDe skUlita gati thavAthI maMda che, ema traNa prakArano madhura madhura vAyu Ave che. vaLI prabhAtasamaye kaMpatA mukhavALA jAtivAna azvo zobhe che, te jANe IdranA uzravasa athavA sUryanA samAjane jAtIya snehathI bolAvatA na hoya ! tema jaNAya che. 138 candrAnane'mandamarandavASpA, kumudvatI mudrita netrapatrA / vidhoviyogAdiva kozamadhyA'-varuddhaguJjanmadhupaivirauti // 139 // candrAnane saMpUrNapArvaNenduriva vadanaM yasyAH / athavA candravadAlhAdakaM mukhaM yasyAH tasyAH saMbodhane nAthIdevI, kumudvatI kairaviNI kozamadhye svakumudamukulAntarAle avaruddhaizcandrAstena baddhamukulamadhya eva sthitaiH / tathA-guJjadbhiH zabdAyamAnairmadhupai gaivirauti zabdAyate / ivotprekSyate / vidhorbhartuzcandramaso viyogAdvirahAdiva roditi / rodanalakSaNamAhakiMbhUtA kumuddhatI / amando bahulo yo marando madhu sa eva vASpo netrAmbu azrujalaM yasyAH / punaH kiMbhUtA / mudrite nimIlite netre eva tattalye vA patre yasyAH sA // zlokAI pUrNimAnA candra jevA mukhavALI he caMdrAnanA ! athavA caMdra jevA AlAdaka mukhavALI nAthIdevI ! kezanI madhyamAM saMdhAI javAthI guMjArava zabdone karatA bhramarovaDe jANe kumudinI rudana karatI na hoya ! vikasvara parNarUpI che netro jenAM ane atyaMta rasarUpI che azrujala jene evI vairaviNa potAnA pati caMdranA virahathI vidhura banelI jANe rudana karatI na hoya ! tema jaNAya che. 13lA upagatamihAnyasmAd dvIpAtprage'dhipatiM tviSA manuratiparIrambhArambhaprasArikaraM puraH / vikacavadanA rAjIvinyaH sphuTodgatakaNTakA, nayanakamalairAlokante vazA iva vallabham // 140 // he svAmini, rAjIvinyaH padminyaH prage prabhAte tviSAM pati sUrya nayanAnyeva tattulyairvA kamalaiH / kamalalocanairityarthaH / Alokante pazyanti / kA iva / vazA iva / yathA kAminyo vallabha svakAntaM vIkSante / kiMbhUtaM sUrya vallabhaM ca / anyasmAdaparasmAd dvIpAdvandirAt / 'tejovasAne vrajati dvIpAntaramaharmaNiH' iti sUktoktaH / tathA-'dvIpamantarjale taTam' ityuktezca / itarasmAt kasmAccidvIpAntarAt iha dvIpe upagatamAgatam / 'Agamane gamanArthAH samabhyupAibhyaH parA:kathitAH / 'upagato'pi ca maNDalanAbhitAm' iti raghuvaMze / upagataH prApta iti tadvRttiH / punaH kiMbhUtam / puro'gre anuratyA anurAgeNa / 'rAgo'nu Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 2 zlo0 140-141] hIrasaubhAgyas 139 rAgo'nuratiH' iti hamyAm / yaH parIrambha AliGganaM tasyArambhAya upakramArtha prasAriNaH prasaraNazIlAH karAH kiraNA hastAzca yasya / kiMbhUtAH padminyo vazAzca / vikacavadanA vikasitamukhAH / punaH kiMbhUtAH / sphuTaM prakaTamudbhUtAH prAdurbhUtAH kaNTakA aGkuravizeSAH / nAlItaH kaNTakAH syuH / 'kaNTakaH padmanAle' iti vacanAt / tathAudgato romAJco yAsAm / 'romAJcaH kaNTako romavikAro romaharSaNam' iti haimyAm / strIpuruSayorapi vizeSaNAni syuH // iti sakhIkathitarAtrivirAmavibhAtadinakarodayavarNanam // sAtha he svAminI, vikasita mukhavALI ane pragaTa thayelA aMkuravALI kamalinIo, bIjA dIpaparathI AvelA ane jeNe zarUAtamAM rakatavarNanA kiraNone prasAryA che evA sUryane jue che. vikasvara mukhavALI ane romAMcane dhAraNa karanArI keI kAminI dezAMtarathI AvelA ane atyaMta anurAgathI AliMgana ApavA mATe jeNe hAtha prasAryA che evA potAnA patine jema premALa draSTithI jue tema sUryanI sAme kamalarUpI netrovaDe prasannadaSTithI jue che. A pramANe rAtrinA samAptikALa ane sUryanA udayakALane sakhIoe nAthIdevInI pAse parIyo.] in40 // AnandAdvayavAdameduramanA madhye sakhInAmiti, 'prArabdhAbhinavoktiyuktiracanAvAgdevatAzrIjupAm / devInAM jayavAhinIva sumanovallIva vA vIrudhAM, tArANAM vidhumaNDalIva mahilA kAmapyavApa zriyam // 141 // sA mahilA nAthIdevI sakhInAM svavayasI(syA)nAM madhye sthitA satI kAmapyanivacanIyAM zriyaM zobhAmavApa lebhe |kiNbhuutaa saa| Anandasya pramodasya yo'dvayavAdo'dvaitatA tena meduraM puSTaM mano yasyAH / kiMbhUtAnAM sakhInAm / iti pUrvoktaprakAreNArabdhAH prakAzitA abhinavA nUtanA uktayo vArtAstAsAM yuktInAM yojanAnAM nyAyAnAM racanAH saMdarbhAstaiH kRtvA tAsu vA vAgdevatAyAH sarasvatyAH zrIjuSAM zobhAbhAjAM vAgvAdinIvadvA lakSmIbhRtAm / keva kAsAM madhye zriyamApnoti / devInAM devAGganAnAM madhye jayavAhinI indrANIva / punaH keva / vIrudhAM vallInAM madhye sumanovallI kalpalateva / tArANAM tArakANAm / 'bhakanInikayostArAH' iti liGgAnuzAsane / puMstrIliinge tArAzabdaH / madhye vidhumaNDalI candravimvamiva / 'kuvalayamRNAlamaNDalA' iti liGgAnuzAsane maNDalAzabdastrIliGge // blekArtha jenuM mana advaita AnaMdathI puSTa che evI nAthAdevI, sakhIonI madhyamAM anirvacanIya zobhAne dhAraNa karatI hatI. pUrvokata prakAre vividha prakAranI avanavI vArtAo ane yuktione batAvavAmAM sAkSAta sarasvatInI zobhAne dhAraNa karanArI sakhIonI madhyamAM, devAMganAonI vacce jema IndrANI, latAemAM jema kalpavelI, ane tArAomAM jema caMdra zobhe tema nAyIdevI zobhatI hatI. 14 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 saubhAgyam yaM prAta zivAsAdhumaghavA saubhAgyadevI punaH, zrImatkovida siMhasI havimalAntevAsinAmagrimam / tadbrAhmIkramasevidevavimalabyAvarNite hI yu ksaubhAgyAbhidhahIrasUricarite sargo dvitIyo'bhavat // 142 // [ sarga 2 - 3 zlo0 142-1 paNDitazrIdeva vimalagaNivyAvarNite hIrasaubhAgyAbhidhe mahAkAvye hIra vijayasUricarite dvitIyaH sarvo'bhavat jAtaH // iti paNDitazrIsIhavimalagaNiziSyapaNDitadeva vimalagaNiviracite hIrasaubhAgyanAni mahAkAvye kuMrAnAthIgajasvapna-tajAgarikA-RSabhadevabhara tadigvijaya-sakhIkathitabharatadigvijayAdi- rAtrivirAmadinakarodayavarNano nAma dvitIyaH sargaH // leAkA vaNikakulamAM indrasamAna evA ziva nAmanA zreSThI ane saubhAgyadevInA janmajAta suputra vimalagaNi ke je niraMtara sarasvatInI upAsanAne karanAra1, te saCmunIomAM siMhasamAna evA siMhavimalagaNInA prathamaziSya tarIke prasiddha thayA. te devavimalagIe jemAM jagadguru zrI hIravijayasUrijInu sa`pUrNa caritra Ave che, evA 'hIrasaubhAgya' nAmanA mahAkAnyanI TIkA sahita racanA karI, temAM A purAzAha ane nAthIdevInA varNanathI Ara MbhIne svamadana ane zeSarAtri nirgamana sudhInA varNana vALo bIjo sa samAsa thayeA. 5142aa tRtIyaH sargaH / kalpadrumAGkuramivAmarazailabhUmI, ratnaM vidUradharaNIva ghanasvanottham / antarmadodayamivebhakapolapa, lI, nAthI tato'vahata dohadalakSaNaM sA // 1 // tataH svapradarzanadharmajAgarikAkaraNAnantaraM sA kuMrAmahebhyapatnI nAthIdevI dohadalakSaNa garbhamavahata dhatte sma / 'sudakSiNA dohadalakSaNaM dadhau' iti raghuvaMze / tathA garbhastu garabho - bhrUNo dohadalakSaNaM ca saH' iti haimyAmapi / keva / amarazailabhUmIva / yathA merumahI kalpadrumAGkuraM surataruprarohaM vahate / punaH keva / vidUradharaNIva / yathA vidUraparvatasya pRthivI / 'yathA vidUrIndiradUratAM gamI' iti naiSadhe / ghanasvanotthaM prAvRTsamayaprAdurbhUtaM payodharadhIragarjAravazravaNasamudbhUtaM ratnaM vaidU (i) ye nAma maNi vibharti / prAvRTkAle hi sajalajaladharaurjitagarjitAkarNanasamaye eva vidUrabhUdharabhUmau vaidU (i) ryaratnazalAkAH prAdurbhavantIti Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo01-4A hIrasaubhAgyam zrutiH / punaH keva / ibhakapolapAlIva / yathA gajendragaNDasthalam / pAlIzabdo dIrgho'pya. sti / yathA-kAlindIkUlapAlISu' iti pANDavacaritre / antarmadhye madAnAM dAnajalAnAmudayaM prAdurbhAvaM dhatte / 'antarmadAvastha iva dvipendraH' iti raghau // . . est svadarzana ane dharmajAgarikA karyA pachI nAthIdevI garbha dhAraNa karatI hatI. jema meruparvata kalpavRkSanA aMkurane dhAraNa kare che, vidUra parvatanI bhUmI varSARtunA meghanI gaMbhIra garjanAnA dhvanithI utpanna thayelA vaidurya ratnane dhAraNa kare che, temaja hAthInuM kuMbhasthala jema madhyabhAgamAM madajala vahana kare che tema nAthIdevI garbhane vahana karatI hatI. te zrImanmahebhyapuruhUtapayoruhAkSI, nArAjyamAnavadanA zaradindubimbaiH / . AseduSI zazimukhI suSamAM dadhAnA, .. garbha palAlapihitekSuzizu kSameva // 2 // zuktI rasodbhavamivAmbu dhanAvalIva, ____ mANikyarAzimiva zaivalinIzavelA / vidyAvizeSamiva vijJasabhAptabimba, prAsAdabhUmiriva vAyusakhaM zamIva // 3 // raktAGkapachitariva kRSNalatApraroha ___ mAgeyadRSTiriva vallabhamauSadhInAm / dhAtrI nidhAnamiva zailaguheva siMha, kaMsA.renAbhikajakozakuTIva zambhum / / 4 // - (tribhirvizeSakam ) zrImataH zobhAbhAjo gaNanAtItalakSmIkalitasya vA, mahebhyAnAM atyuccaziloccayapramANavAraNaparimANasuvarNavatAM vyavahAriNAM madhye puruhUtasya indrasya sarvebhyo'pi lakSmyA atizAyitvAt kurAsAdhoH payoruhAkSI kamalanayanA strI nAthInAmA patnI suSamA sAtizayinI zobhAmAseduSI prAptavatI / leme ityarthaH / kiMbhUtA / zazimukhI candrAnanA / kiM kriyamANA / zaradindubimbaiH zaratkAlasaMbandhimRgAGkamaNDalaiH / arthAt vedhasA bhramaNIkriyAbhiH / nIrAjyamAnamArAtrika kriyamANaM vadanaM mukhaM yasyAH / punaH kiM kurvANA / garbha dhArayantI / keva / kSameva / yathA palAlaiAnyatvagbhiH pihitamAcchAditamikSuzizu bAlarasAlapraroham / 'ikSuH syAdrasAlo'sipatrakaH' iti haimyAm / 'rasAla izkSau cUte ca' ityanekArthaH / 'palAlajAlaiH pihitaH svayaM hi prakAzamAsAdayatIkSuDimbhaH' iti naiSadhe / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 hIrasaubhAgyam [sarga 3 zlo0 2-5 taM dhArayantI bhUmI suSamAmAsAdayati iti sarvatra yojyam // punaH keva / zuktiriva / yathA zuktikA rasodbhavaM mauktikam / punaH keva / ghanAvalIva / yathA meghamAlA ambu jalam / punaH keva / zaivalinIzaveleva / yathA samudravelA mANikyarAjI ratnamaNDalIm / punaH keva / vijJasameva / yathA vijJAnAM paNDitAnAM sabhA samAjaH zreNI vA vidyAnAM vizeSaM rahasyamupaniSadaM vA / 'brAhmIva daurjanI saMsadvandanIyA samekhalA' iti campUkathAyAm / punaH keva / prAsAdabhUmiriva / yathA prAsAdasya jainavihArasya bhUmiH garbhAmArakSoNI AptasyAhato vimbaM pratimAm / bAhulye'pi mUlanAyakasyaivaikyenaikamevAptabimbamiti / punaH keva / zamIva yathA zamI 'khejaDI'nAmAtarurvAyusakha kRzAnum // punaH keva / raktAGkapaktiriva / yathA vidramamAlikA kRSNalatAyAH 'kAlIveli' iti prasiddhAyAH prarohamakuram / punaH keva / AtreyadRSTiriva / yathA atrermunivizeSasyeyamAtreyI sA cAsau dRSTizca / atrinAmatApasasaMbandhinI dRk / auSadhInAM vallabhaM vidhum / 'vidhuratridRgjaH' iti haimyAm / 'atha nayanasamutthaM jyotimatreriva dyauH' iti raghau / 'atrijAtasya yA mUrtiH zazinaH sajanasya ca' iti campUkathAyAm / punaH keva / dhAtrIva / yathA bhUmirnidhAnam / punaH keva / zailaguheva / yathA girikandarA kesariNaM siMham / punaH keva / kaMsArinAbhikajakozakuTIva / yathA kaMsAreH kRSNasya nAbhistatrodbhUtaM yatkajaM kamalaM tasya kozaH kuDmalaM sa eva kuTI parNatRNAcchAditasadanaM sA zaMbhu brahmANam / 'zaMbhurbrahmAhatoH zive' / 'nArAyaNanAbhyambhoruhakuharakuTImadhizayAnasya' iti campUkathAyAm / prAguktamasti / nAbhibhava tveneyamupamA / 'nAbhipadmAtmabhUrapi' iti haimyAm // iti garbhAdhAnam // sArtha agaNita saMpattinA mAlika hevAthI lakSmIvAne mAM Idra samAna evA karAzAhanI kamala jevA netrovALI ane candra jevA mukhavALI patnI nAthIdevIe utkRSTa zobhA prApta karI. te jANe zaradaRtunA candramaMDalathI enA mukhanI AkhI rAta Arati karAtI na hoya ! tathA ghAsavaDe DhaMkAyelI zeraDInA aMkurAne jema pRthvI dhAraNa kare tema garbha dhAraNa karavA lAgI. parA jema chIpa motIne, meghamAlA pANIne, samudra ronA samUhane, paMDitone samUha zAstronA rahasya (paramArtha)ne, jinacaitya arihaMta bhagavAnanA biMbane, zamIvRkSa agnine, vidyumamAlA (paravALAnI paMkita) citrAvelanA aMkurAne, atriRSinI daSTi candrane, (atrimuninA netramAMthI caMdranI utpatti manAya che.) pRthvI nidhAnane, parvatanI guphA siMhane, ane kRSNanI nAbhimAMthI utpanna thayelA kamalanA kezarUpI kuTIra (muM paDI) jema brahmAne dhAraNa kare che, tema garbhane vahana karatI nAthIdevI adabhuta sauryane dhAraNa karanArI banI. rAjA ekAtapatramiha yattanujo vidhAtA, sAmrAjyaminduvizadaM jinazAsanasya / zItAMzumaNDalamitIva sitAtapatrI kartu svamUrdhani tayA spRhayAMbabhUve // 5 // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 5-7] saubhAgyam 143 tayA nAthIdevyA svamUrdhani nijamastake | utprekSyate / iti hetoH zItAMzumaNDalaM candrabimbaM sitAtapattrIkartuM zvatacchatraM vidhAtuM spRhayAMbabhUve AcakAkSe / iti kim / yattanujo yasyAstanujaH putro jinazAsanasya sAmrAjyam iha bhUmaNDale ekamadvitIyamAtapatra chatra' vidhAtA kariSyatIti / kiMbhUtam / induvizadaM candrakalojjvalam // leAkAya nAthIdevI peAtAnA mastaka upara caMdramaMDala jevA zveta ujavala chatrane dhAraNa karavAnI spRhA karatI hatI. peAtAnA putra A pRthvItala upara jainazAsananA ekatrI sAmrAjyane karanArA tho' A hetuthI ja jANe candrama`Dalane chatrarUpe banAvavAnI icchA karatI na hoya ? nApA premNA guNAnanuguNIkRta veNuvINA, eNIdRzaH sumanasAmadasIyasUnoH / gAnti tAbhiriti kiM va tayA vidhAtuM, sauhArdamambujadRzA hRdi kAmyate sma ||6|| tayA ambujadRzA nalinanayanayA / utprekSyate / iti kiM kAraNAttAbhiH surIbhiH sArdhaM sauhArda maitryaM vidhAtuM kartuM hRdi citte kAmyate sma / vAJchyate sma / iti kim / yadadasIyasunornAthInandanasya guNAn zamadamasaMyamagAmbhIryadhairyo dAryasthairyAdikAn sumanasAM devAnAM tAdRzAparAnanyAgaNyagrAmaMgAnazravaNena nijastraiNopari nAbhyasUyanti pratyuta pramodante iti sumanasaH / teSAmeNIdRzo vazA devyaH premNA hRdayahArdena snehena gAsyanti / kiMbhUtA devyaH / anuguNIkRtAH svasvarAnuyAyinIvihitA nijAlApasadRzIkRtA veNavo vaMzAstathA vINA yAbhiH // leAkA kamalAkSI evI nAthIdevI hRdayamAM devAMganAonI sAthe mitratAne jha MkhatI hatI. peAtAnA putranA zama, dama, dhairya, audA, rathaya ane gAMbhIryAdi agaNita guNAne, svarane anukula vINA Adi vAjiMtrothI premapUrvaka devIe gAze. jANe A hetuthIja devIenI sAthe mitratA karavAne icchatI na hoya ! // 6 // zauNDIryacaGkramaNacArimadAnalIlA zrIbhiryato mama sutastamadho vidhAtA / AroDhumantariti jambhanizumbha kumbha kumbhasthale kimanayA hRdi kAmyate sma // 7 // anayA nAthIdevyA / kimutprekSyate / iti hetoH jambhanizumbhasya zakrasya kumbhina airAvaNasya kumbhasthale skandhapradeze AroDhuM caDhituM kAmyate sma cakame / kumbhasthale caDhitvA upaveSTu N vAJchyate smetyarthaH / yato yasmAtkAraNAt / zauNDIryasya parAkramasya / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 hIrasaubhAgyam sarga 3 zlo0 7-8 'pauruSaM vikramaH zaurya zauNDIrya ca parAkrame' iti haimyAm / tathA-caGkamaNacArimNo mantharagativilAsamaJjulatvasya, tathA-dAnasya vizrANanasya madavAriNo vA, lIlA AdhikyAtizayavilAsAstAsAM zrIbhiH kRtvA mama suto nandanastamairAvaNamadho vidhAtA adhaH kartA / tiraskariSyatItyarthaH // zlekArtha nAthIdevI IndranA airAvaNahAthInA kuMbhasthala upara besavAnI IcchA karatI hatI. "parAkrama, manyaragati, ane dAnane vilAsa AdiguNe airAvata karatAM paNa mArA putramAM utkRSTakeTinA hevAthI mAre putra tene tiraskAra karanAro thaze ! jANe A hetuthI ja airAvaNa hAthI upara besavAnI abhilASA sevatI na hoya ! (chA yattatsuto madhurivAvanijavrajAnAM, kartA yazaHsurabhidigvalayaH prabodham / prItiM praNetumRtunA kimiti smitAsyA, grISmAgrajena saha kAmayate sma citte // 8 // yadyasmAtkAraNAt tatsutastasyA nAthIdevyAH sutaH putraH, madhuriva vasantasamayavat avanau pRthivyAM jAtA avamijA janA mAzca / 'bhuvidivijamahi(hI?)yam' ityajitazAntistavavacanAt / bhuvijA janA divijA devAH aluksamAsena nAmAni yathA 'diviSado devAH' 'kSitiruhaH kAraskaro viSTaraH' iti haimyAm / tathA 'nRtyanti bhiimaanujgojbhaajH'| bhImAnujo'rjunaH sa eva gojaH zAkhI taM bhajante iti vidagdhamukhamaNDane / teSAM bajAsteSAM prabodha pratibodhaM vikAza kartA kariSyati / kiMbhUtastatsutaH / yazobhiH kItibhiH surabhi sugandhaM vAsitaM digvalaya dizAM vibhAgo yasmAt / atha vA / yazaHsurabhIkRtadigvalayaH yazasA svakIyA' surabhIkRtaM sakaladiGamaNDalaM yena / kRte madhyamapadasya lope nimittAbhAve naimittikasyApyabhAvaH / kRdhAtau pare vipratyayanimitte gate dIrghasyApyabhAvo jAta iti / surabhidigvalayo vasanto'pi / vividhavikasitatarukusumaparimalaiH sugandhIkRtAkhiladikcakraH syAt / iti hetoH smitAsyA hasitavadanA nAthIdevI grISmAgrajena nidAghasamayavRddhabhrAtrA uSNakAlAtprathamajatvena vasantAnantarahi grISmasamayodbhavanAt / RtunA vasantaRtunA samaM sArdha prItiM sneha praNetu kartu hRdi citte kAmayate sma Ihate sma // lekArtha hAyavadanA nAthIdevI hRdayamAM grISmakALanA moTAbhAI 'vasaMta' nI sAthe prIti bAMdhavAnI IcchA karatI hatI. jema vasaMtaRtu pRthvI upara utpanna thayelA badhAMja vRkSane navapallavita kare che ane puSponI suMgadhavaDe dizAone suvAsita kare che tema mAro putra paNa pRthvI upara rahelA manuSyone pratibaMdha karanAro thaze ane pitAnI kItivaDe samasta dizAone mahekAvanAro banaze A hetuthI ja jANe maMda maMda hAsyane veratI vasaMtaRtunI sAthe prItine jhaMkhatI na hoya ? Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 9-10] hIrasaubhAgyam tasyAH suto ravirivAmbujapANivizva cakSuHprabodhakarakRttatamA mahasvI / bhAvI yataH kimiti padmadRzA cakAkSe, tanmaNDalaM svasadane'nizamujjihAnam // 9 // yataH kAraNAttasyA nAthIdevyAH sutaH putro ravirbhAnumAniva ambuje pajhe iva pANI hastau yasya / tathA-ambujamAkRtyA kamalaM pANau yasya / tathA-vizvasya jagajanasya dharmamArgaprakAzakatvena cakSuriva cakSuH / tathA prabodhaM tattvajJAnaM tasya karaH kArakaH / pratibodhadAyaka ityarthaH / tathA kRtaM chinna tamaH pApamajJAna vA yena sa tAdRzo bhAvI bhaviSyati / ravistu-kamalakalitakaraH jagaJcakSurnAmA / prabodho vinidratA jAgaraNaM tatkArakaH dalitAndhakArazca vartate / punaH kiMbhUtaH / mahasvI pratApavAn / kudRzAmadhRSyaH / atha vAutsavavAn / utsavavAcyapi mahaHzabdaH sakArAnto'pyasti / yathA naiSadhe-'enaM mahasvinamupaihi sadAruNoccaiH' iti / mahasvinamutsavavantamiti tavRttiH / yatra yatraiSa vrajati tatra tatrotsavaparamparAH pade pade bhaviSyantItyarthaH / ravirapi tejasvI iti hetoH kimutprekSyate / padmadRzA kamalalocanayA nAthIdevyA tayA tanmaNDalaM ravibimbamanizamahorAtra svasadane nijamandire ujihAnamudayamAnaM cakAi vAJchitam / zlokArtha kamalanayanA nAthAdevI pitAnA gharamAM niraMtara sUryanA udayane jhaMkhatI hatI. jema sUrya, kamalane vikasita karanAra, jagatanI carUpa, aMdhakArane bhedanAra manuSyonI nikAne dUra karanAra ane mahA pratApazAlI che tema mAro putra paNa kamala jevI AkRtine hAthanA paMjAmAM (hathelInI rekhArUpe dhAraNa karanAra, ajJAnarUpI aMdhakArane bhedanAra, temaja mahAprabhAvazALI banaze, arthAta te jyAM jyAM jaze tyAM tyAM utsavaAdi mAMgalika kAryone karAvanAra banaze. AvA prakAranA mahAna pratApI putranI abhilASAthI jANe gharamAM sUryodayane jhaMkhatI na hoya ! pAkA svaHsAnumantamadhirohumathAtmadarzI ___ kartuM vidhu punarapAMpatimuttarItum / siddhAlayeSvapi sabhAjayituM jinAn sA, garbhAnubhAvata iyeSa yathArhadambA // 10 // sA nAthI garbhAnubhAvataH zubhagarbhaprabhAvAt svAsAnumanta sumerum / 'ratnasAnuH svaHsvargikAJcanato giriH' iti hemyAm / adhirodumadhyAsituM caDhi(Ti)tum / atha punarvidhuM candramasamAtmadarzIkatuM darpaNaM vidhAtum |svaannklioknaayeti shessH| punaranyat / apAMpati samudramuttarItu svabhujAbhyAmakhilamapi jalamAkramya tIrvA parataTe prayAtum / api punaH siddhAlayeSu zAzvatajinaprAsAdeSu jinAn zAzvatanAmamAja RSabhavardhamAnacandrAnanavAri Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 3 zlo0 10-12 SeNAn tIrthakRtpratimAH sabhAjayituM pUjayitum / 'sabhAjana tatra sasarja teSAM sabhAjane pazyati vismite sA' iti naiSadhe / sabhAjanaM pUjanamiti tdvRttiH| 'sabhAjanArthe sabhAjayati' iti kriyAkalApe / tathA 'bhuvA vinirdizya sabhAsabhAjitam' ityapi naissdhe| sabhayA sabhAjanena sabhAjita pUjitamiti tadvattiH / atha prastutam / iyeSa pUrvokta mandarAdhirohaNAdi sarvamapi vAJchati sma / keva / arhadambeva / yayA jinajananI zrIjinagarbhAnubhAvAt pUrvoktaprakArAnanyAnapi zubhadohadodbhUtaprakArAn kAikSati sma // iti dohdaaH|| sAtha nAthAdevI zubhagarbhanA prabhAvathI meruparvata para caDhavAnI, candrarUpI ArisAmAM pitAnA mukhane jovAnI, be hAthavaDe samudrane taravAnI ane siddhAyatamAM rahelA RSabha, caMdrAnana, vAriNa ane vardhamAna Adi bhagavaMtonI zAzvata pratimAonuM pUjana karavAnI IcchA karatI hatI, tIrthakara bhagavaMtonI mAtAonI jema nAthIdevI paNa puNyazALI garbhanA prabhAvathI A rIte avanavA adabhuta prakAranA dehado (bhnaaithe|) 42tI tI. // 10 // tadohadaprakarapUrti vidhau suparva vallayA vidheriha tathA spRhayA vyalAsi / zreyovatAmiva tatiH paripUrNakAmA, jajJe yathAnaticirAdiyamAyatAkSI // 11 // ihAsmiJjagati tasyA garbhavatyAH dohadAnAM garbhAnubhAvodbhUtAbhilASANAM prakarasya samUhasya prapUrtividhauM prakarSeNa saMpUrNIkaraNaprakAre suparvavallayA kalpalatAtulyayA vidhejaMgatsRSTikartuH spRhayA vAgchayA tathA tena prakAreNa vyalAsi vilasitaM prvRttm| tathA kthm| yathA AyatAkSI Ayate prasRtipramANe karNAntaM yAvatprasRte vA akSiNI netre yasyAH sA iya nAthI anaticirAtstokakAlAdeva paripUrNakAmA saMpUrNIbhUtAbhilASA nivRttamanorathA jajJe jAtA / keva / zreyovatAM tatiriva / yathA puNyADhyAnAM janAnAM zreNI abhilASAvi. bhavanAnantara tvarita prabalapuNyavattvAtpUrNamanorathA jAyate // yAartha garbhavatI evI nAthAdevInA dehanA samUhanI pUrti, jagakartA IzvaranI IcchAnI jema temaja kalpavelInI jema tatkAla phalavatI thaI. jema puNyazALI puruSonI IcchAo pragaTa thayA bAda tatkAla lavatI bane che tema AyatAkSI (kAna sudhI pahoMcelI AMkhovALI) nAthAdevInI tamAma abhilASAo alpakALamAM ja phaLavatI banI. 1 sA dohadodayakRzIkRtatatprapUrti saMprApitopacayasaMcaracArimazrIH / bhAti sma phAlgunavipatritacaitrasAndrI-... bhUtAvanIruhatativipinasthalIva // 12 // . . Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 12-13] hIrasaubhAgyam 147 sA nAthI bhAti sma / kiMbhUtA / pUrva teSAM dohadAnAM jagatprazasyAnAmudayenAvirbhAvena kRzIkRtA durbalA vihitA pazcAzca teSAM dohadAnAM prapUrtyA prakarSaNa pUraNena saMpUrNIbhavanena saMprApitaH samyakaprakAreNa lambhita AsAdito vA upacayaH puSTiryasya yena vA tAdRzasya saMcarasya dehasya cArimNo manoharatAyAH zrIryasyAH, cArutvayuktA lakSmIryasyAH sA vA, samAsAntavidheranityatvAt / keva / vipinasthalIva yathA vanabhUmi ti / kiMbhUtA vanasthalI / prathama phAlgunena phAlgunikamAsena vigatAni patrANi parNAni yebhyaste vipatrAH / vipatrAn karotIti vipatrayati / 'tatkaroti tadAcaSTe' itiiprtyyH| vipazyante sma iti vipaatrtaaH| athvaa| vipatratvaM saMjAtameSveSAM vA / 'ito jAtAthe' itIta pratyaye'pi / vipatritAH patrarahitAH kRtA ityarthaH / pazcAccaitreNa madhumAsena sAndrIbhUtAH pallavapuSpaphalairdhanacchAyA jAtA avanIruhA vRkSAste vidyante yasyAM sA // kArya jagatamAM prazaMsanIya evA zubha dehada pragaTa thavAthI prathama kRza banelI ne pachIthI dehadAnI saMpUrNatayA pUrti thavAthI zarIranI puSTatApUrvaka manahara saundaryane dhAraNa karanArI nAthIdevI atyaMta zobhatI hatI jema phAgaNamAsamAM vanabhUminAM vRkSo pAMdaDA vagere vinAnAM hoya che ane pachIthI vasaMtamAsamAM (caitramAsamAM) pallava, puSpo ane phalevaDe gIca suMdaravRkSovaDe vanabhUmi zobhe che, tema nAthIdevI atizobhAne dhAraNa karatI hatI. 12 nistIrya dohadabhavArtimathaiNacakSuH meM isvitAmavayaveSu babhau vahantI / smeraddalairupacitA navazAradIna nAlIkinIvadativAhitavArivAhA // 13 / / atha dohadapUrNIbhavanAntaram / eNacakSurmuganetrA nAthI avayaveSvaGgeSu medasavitAM puSTiM vahantI bibhratI satI babhau rAjate sma / kiM kRtvA / dohadebhyo garbhAnubhAvotpannavividhAbhilASebhyo bhavAmutpannAmati pIDAM cintAM vA nistIrya nirasya / kiMvat / navazAradInanAlIkinIvat / yathA navA nUtanA zAradInA zaratkAlasaMbandhinI nAlIkinI kamalinI smaradbhirvikasadbhiH / 'smeradambhoruhArAma' iti pANDavacaritre / dalaiH patrairupacitA puSTA kRtA / punaH kiMbhUtA / ativAhito vArivAho meghasamayo yayA 'varSAsu kamalAni zIryante vidrANapaGkajasarasi' iti campUkathAyAm / 'tridivasamudbhavanti pronmIlatsu nIlanIrajeSu zaracchrIkaTAkSeSviva' ityapi campUkathAyAm // plekArtha dehado pUrNa thayA bAda dehadethI utpanna thayelI ciMtAne dUra karIne mRganayanA nAthIdevI zarIranA avayavonI puSTatAne dhAraNa karatI zobhatI hatI. jema navIna zaradaRtusaMbaMdhinI vikasita kamalinI meghavaDe siMcAyelI parNa puSpa AdithI puSTatA dhANu kare che tema nAthIdevI paNa avayavonI puSTatA dhAraNa karatI zobhatI hatI. kA Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 hIrasaubhAgyam zuddhAM kriyAM vidadhatAmadhibhUryadeSa, bhAvIritaH kimiti bhAgavataiH pratApaiH / AnandapUrva vimalavrativAsavastAM, [ sarga 3 zlo014-15 prAgjanmanaH samaya eva samuddadhAra || 14 || Ananda iti zabdaH pUrvaM yasya tAdRzo vimalaH etAvatA AnandavimalanAmA vratinAM sAdhUnAM madhye vAsavaH zakraH sUrIndraH janmanaH prAksamaye evArthAt zrIhIravijayasUrijanmakAlAtprAk pUrvakameva nirdoSAM niravadyAM kriyAmanuSThAnamuddhAra samuddharati sma / etAvatA hIrakumAre garbhe'vatIrNamAtra pavAnandavimalasUriH kriyoddhAraM kRtavAnityarthaH / kimutprekSyate / bhAgavatairbhaviSyatsUri saMbandhibhiH pratApaiH prabhAvairmAhAtmyaiH / ' sa prabhAvavat pratApaH' iti haimyAm / iti hetoH IritaH preritaH kim / yatkAraNAt eSa hIravijayasUriH zuddhAM nirmalAM kriyAmanuSThAnaM vidadhatAM sAdhUnAmadhibhUradhipatirbhAvI svAmI bhaviSyati / prAgityavyayam // 1 leAkA sAdhuomAM samAna evA AnavimalasUrijIe zrIhIravijayasUrijInA janmakALapUrva niravadya kriyAhAra karyA hateA; te jANe 'bhaviSyakAlIna AcAryanA prabhAvathI A hIravijayasUri zuddha kriyA karavAthI sAdhuonA adhipati bano' A hetuthI ja jANe janmakALanI pUrve nikaTanA samayamAM kriyAdvAra karyAM na hoya ! 514aa kAlAgurudravakarambitagandhadhUlI patrAvalI kalitapANDuragaNDabhAjA / chayAdharaH zaradapAsta payodarodhoSvazyAyadIdhitirahasyata tanmukhena ||15|| tanmukhena nAthIvadanena avazyAyadIdhitirhimadyutiH / 'avazyAyastu tuhinaM prAleyaM mihikA himam' iti haimyAm / ahasthata hasitaH / tiraskRta ityarthaH / kiMbhUtena tanmukhena / kAlAgurudraveNa kAkatuNDasya payasA pakena vA karambitAyA vyAptAyA gandhadhulyAH kastUryAH patrAvalIbhiH kalitau saMyutau / tathA garbhAnubhAvAtpANDurau vizadau gaNDau kapolau bhajatIti bhAkU tena bhAjA ullasadvahalamRgamadajalalikhita vicitrapatrabhaGgabhavyavipulakapolamaNDalena mukhena / ' zazAGkamantaH sphuratkalaGkamupahasantI' iti campUkathAyAm / kiMbhUtazcandraH chAyAmantaHzyAmatAM dharatIti / punaH kiMbhUtaH / zaradA ghanAtyayena apAsto nirAkRtaH payodAnAM meghAnAm / 'prAvRSeNyo ghano jaladAyI na zAradaH / yata uktam- 'anye te [khalu nIradA] jaladharAstRSNAM vinighnanti ye, bhrAtazcAtaka ki vRthA'tra raTitaiH khinno'si vizrAmyatAm / meghaH zArada eSa kAzadhavalaH pAnIyariktodaro, garjatyeva hi kevalaM bhRzamapAM Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo015-16] hIrasaubhAgyam 149 no bindumudyacchati // ' iti vappI (bappI) dvASTake / ataH payodanAma sArthakam / rodho rundhanaM yasyAH // leAkA jenA gAla, kastUrImizrita agaraca`dananA vilepanathI ane garbhanA anubhAvathI atyaMta ujjavala che, tevA prakAranA nAthIdevInA mukhavaDe, madhyabhAgamAM spAmatA dhAraNa karanArA ( kala`kasahita ) ane zaradaRtu vaDe jenA uparathI medhAneA rAdha dUra karAyA che. tevA prakAranA candranI hAMsI karAI ? arthAt caMdra karatA paNa atyaMta ujjavala ane AhalAdaka evuM nAthAdevInuM mukha zAbhI rahyuM hatuM. 51pappA lIlAcala lagaNA vigalanmaranda lubhyIi madhupA sitapadmapatiH / praspandamAnanayanena savibhramabhrU bhAjA yadIyavadanena viDambyate sma || 16 || yadIyavadanena garbhasamayatvAt pANDimamaNDitena nAthImukhena sitapadmapatiH kumudamaNDalI / 'vate tu tatra kumudam' iti haimyAm / viDambyate sma anukriyate sma / 'puNIkAtapatrastaM vikasatkAsacAmaraH / RtuviDambayAmAsa na punaH prApa tacchriyam // ' iti raghau / zaradRtustaM raghuM rAjAnaM viDambayAmAsa / atra cAmarAdibhiranucakAra, paraM talakSmIM na prApeti tadvRttiH / kiMbhUtena vadanena / praspandamAne svabhAvacapale nayane locane yasmin / 'praspandamAnaparuSetaratAramantazcakSustava pracalita bhramaraM ca padmam' iti raghau / punaH kiMbhUtena mukhena / saha vibhrameNa vilAsena vartate tAdRzIM dhruva nayanordhvaromapaddhatiM bhajatIti / kiMbhUtA sitapadmapaktiH / lIlayA nAtizayena mandamarutpreraNayA calatAM lolIbhavatAM dalAnAM patrANAM gaNo yatra / punaH kiMbhUtA / vigalanto niSpatanto ye marandA madhUni tadarthaM lubhyanto lolupIbhavanto'ta eva nilInAH kozAnta nizcalIbhUya sthitA madhupA bhramarA yasyAm / tAdRzI kumudAvalI | sagarbhatvena pANDuramukhasyopamAnamidam / svabhAvamukhasyAnyo'rthaH / niHsaranmadhukRte lubdhIbhavatAM nilInAnAM ca bhRGgANAmAsitamavasthitaM yatra tAdRk padmapaGktiH hasitA // leAkA nAthIdevInA mukhavaDe zveta kamalanI zreNi viDaMbanA pAmI ! netronI svAbhAvika capaLatAvALA ane vilAsavALI bhRkuTinI zAbhAvALA nAyIdevInA mukhathI, maMdamaMda pavana vaDe caMcala banelA patradalavALI, ane jharI rahelA rasamAM lAlupI banelA bhramA jemAM nizcala thaIne rahyA che, tevA prakAranI kumudazreNi tiraskRta banI. / / 16 / / nIlAravindanayanA kalamAvadAtA, bandhukadantavasanA sitakAntivaktrA / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 hIrasaubhAgyam sarga 3 zlo0 17-18 kAsasmitA kumudinI surabhirmarAla lIlAgatiH zaradivAjani sA tadAnIm // 17 // sA nAthI tadAnI tasmin garbhAdhAnasamaye zaradiva dhanAtyayasamaya iva ajani saMjAtA / kiMbhUtA nAthIdevI zaraJca / nIlAravinde indIvare / 'nIle tu syAdindIvaram' iti haimyAm / utpale tadvatte eva vA nayane yasyAH / punaH kiMbhUtA / kalamA kalamanAmazAlayaH tadvattaizcAvadAtA gaurakAntiH / punaH kiMbhUtA / bandhUkAni bandhujIvakatarukusumAni madhyAhna eva vikasanazIlAni 'vi(ba)poriyAM' iti loke prasiddhAni / bandhUkaprasavAruNAmbaradharAm' iti laghustave / tathA 'bandhUkabandhUbhavadetadasyA mukhendunAnena sahojihAnAm' iti naiSadhe'pi / tadvattAnyeva vA dantavasanamadharo yasyAH / punaH kiMbhUtA / sitA ujjvalA kAntiryasya tAdRk vaktraM mukhaM yasyAH / pakSe sitakAntizcandra eva vadanaM yasyAH / punaH kiMbhUtA / kAzaH ISIkAH kAsAH prasiddhAstadvatte eva smitamISaddhasitaM yasyAH / punaH kiMbhUtA / kumudinyaH kairAviNyastathA tAbhizca surabhiH sugandhiH / punaH kiMbhUtA / marAlA rAjahaMsAstadvatteSAM ca lIlayA mantharatayA gatirgagamanaM yasyA yasyAM vA / varSAsu haMsA mAnasasarasi yAnti / 'proSitakalahaMsavayasi' iti campUkathAyAM meghavarNane / proSitA mAnasaM prati prasthApitAH kalahaMsA eva vayAMsi pakSiNo yeneti taTTipanake / tathA 'zaradi punaratrAyAnti' iti kavisamayaH // kA garbhakALamAM nAthAdevI zaradaRtu rUpe banI. nAthadevI - kamala jevAM netrovALI che. za264 - ma035 netrovANI che. nAthAnI - madhu (huparIyA) kSanA puSpa vA 27vata adhara (haTha) vALI che, zarada - baMdhuka vRkSanA puSparUpI ekapura vALI che, nAthIdevI - kAsa puSpa jevA ujajavala ane dedIpyamAna hAsyavALI che, zaradaRtu - kAsapuSparUpI hAsyavALI che. nAthadevI - rAjahaMsa sarakhI madhura cAlavALI che, zarada - rAjahaMsarUpI cAlavALI che ! A rIte zatunI gema nAthAyI zAmatI tI. // 7 // mANikyabhUSaNagaNairna tadA kadAci khedodayAdvapurabhUSyata candramukhyA / krIDAgatAmarakarAvacitAmbujAtAM, jAne'nuyAtumanasA saritaM surAgAm // 18 // tadA garbhasamaye candramukhyA nAthIdevyA vidhuvadanayA kadAcidapi mANikyAnAM maNInAmupalakSaNAtsvarNarajatAdInAM bhUSaNAnAmAbharaNAnAM gaNaiH samUhaiH vapuH svazarIraM nAbhUSyata na bhUSitaM nAlaMkRtavatI(?) / alpa(nA)zabdastvabhAvasyaiva vAcI / nAlaMcakre / kasmAt / khedodayAt garbhadhAraNanirvedAvirbhAvAt / tatrAhamevaM jAne utprekSyate vA / krIDAthai jalAvagAhalIlAkRte AgatAnAmamarANAmAddevIsakhAnAM devAnAM karaiIstairavacitAni svapriyAhArA Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 18-21] hIrasaubhAgyam 151 vartasAdikriyAkRte cuNTitAni / gRhItAnItyarthaH / ambujAni kamalAni yasyAM tAdRzI surANAM saritaM devanadI svargaGgAmanuyAtuM svenAnukatukAmayeva / atra jAne ivArthe // ___sAtha caMdramukhI evI nAthIdevI garbhakALamAM garbhanA bhArathI thAkI gayelI, mANeka, motI, rana ane suvarNa Adi koI paNa prakAranA AbhUSaNa vaDe potAnA zarIrane zobhAvatI na hatI, te huM mAnuM chuM ke jalakrIDA karavA mATe AvelA devoe potAnI priyAonA hAra, mukuTa Adi alaMkArone banAvavA mATe ekaThAM karyA che kamale jemAM tevA prakAranI AkAzagaMgAnuM jANe nAthIdevI anukaraNa karatI na hoya ! a18 reje stanAnanavinIlimamaJjulena, ___ yasyAH samujjvalapayodharayAmalena / kelIkRte marakitAGkitasAnuneva, raupyeNa zailayugalena manobhavasya // 19 // yasyA garbhavatyAH samujjvalena garbhAnubhAvAtpANDurIbhUtena payodharayAmalena stanadvanTena reje / tathA-'airAvatamastakapiNDapANDuramuccacUcukazyAmalinAlaMkRtam ApUryamANamantaHkSIreNa kSaNamakhidyata payodharadvandvamudvahantI' iti campUkathAyAm / kiMbhUtena / stanAnanayopracUcUkayorvinIlinA prakRSTazyAmatvena maJjulena manojJena / ivotprekSyate / manobhavasya kAmasya kelIkRte krIDArtha raupyeNa rajatasaMbandhinA zailayugena giriyugmeneva / kiMbhUtena / marakatairazmagarbhinIlamaNibhiraGkitaM kalitam / racitamityarthaH / sAnu zikharaM yatra // lekArtha garbhanA anubhAvathI DIMTaDIonI spAmatAvaDe manahara evA ati ujajavala nAthIdevInA be stane zobhe che. jANe - kAmadevane krIDA karavA mATe maratamaNInA zikharavaDe suzobhita evA rUpAnA be parvato na hoya ? 1lA yasyAH samecakimacUcUkacaJcureNa, vyabhrAji zubhrimabhRtA stanayoyena / yanmAnasAzrayanivAsiratIzaratyo - vidmo vinodamadhupAGkakumudyugena // 20 // premNA praNetumajarAmaratAM prasadya, . vizrANitena vidhinA kusumAyudhasya / raupyeNa nIladRSadAM dadhatA pidhAnaM, pIyUSapUrNakalazIyugalena kiM vA // 21 // yugmam / / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 hIrasaubhAgyam sarga 3 zlo0 21-22 yasyA gurviNyAH stanayoyena vyabhrAji zuzume / kiMbhUtena / saha mecakimnA zyAmalatvena vartete ye te samecakimanI kRSNatvakalite tAdRze cUcuke stanavRnte tAbhyAM caJcureNa manohAriNA / punaH kiMbhUtena / zubhrimANa pANDuratAM bibhartIti / tatra vayamevaM vidmaH / utprekSAmahe vA / yanmAnasaM nAthIcittaM tadevAzrayaH sthAnaM gRhaM vA tatra nivasanazIlayo ratIzaratyoH smaratadbhAryayoH vinodArtha krIDAkRte madhukarA bhramarA anke kroDe santyasyeti tAdRzA kumudhugena kairavadvayenaiva kiM vA / atha vA prasadya prasannIbhUya vidhinA brahmaNA kusumAyudhasya madanasya vizrANitena pradattena raupyeNa rAjatena rajatasaMbandhinA pIyUSapUrNena amRtabhRtena sudhArasaparipUritena kalazIyugena kumbhIdvayeneva / kumbhakalazazabdau puMstrIlige / 'avalambitakarNazaSkulIkalazI ke racayannavocata' iti naiSadhe / kalazIyugena kiMkurvatA / nIladRSadAM harinmaNInAM pidhAnaM dadhatA bibhratA / kiM kartu dattena / premNA pitAmahatvasnehena ajarAmaratAM jarAmaraNarAhityaM praNetuM kartum // yugmam // kalekArtha garbhavatI evI nAthIdevInA, zyAma DIMTaDIothI manohara ane ati ujavala evA be stane zobhe che. te ame jANIe chIe ke nAthAdevInA cittanuM AzrayasthAna banAvIne rahelA kAmadeva ane ratine vineda karavA mATe, madhyamAM bhamarAovALA be kumuda jANe na hoya ? athavA kAmadevane ajarAmara banAvavA mATe vidhAtAe premapUrvaka bheTa karelA, nIlamaNinA DhAMkaNA sahita amRta rasathI paripUrNa evA be ghaDA jANe na hoya ? paramAra pIna tanadvayamamecakitaM payobhi mtasyAH kSaNa kSaNamapUryata garbhavatyAH / sAndai rasairiva vikasvarakairaviNyAH, kozadvikaM vizadimazriyamudvahantyAH // 22 // tasyA garbhavatyA guviNyAH pIna puSTa tathA amecakita pANDurIbhUtaM stanadvayaM kucadvandvaM kSaNa kSaNaM payobhiH stanyaiH dugdhairityarthaH / apUryata pUrNa jAyate sma / nibhRtaM bhriyate sma / kimiva kozadvikamiva / yathA vikasvarAyA vikasanazIlAyAH / 'prabhAte' mbhojinIvAsi kiM cAkasmAdvikasvarA' iti pANDavacaritre / kairaviNyAH kumudinyAH mukulayagalaM kSaNaM kSaNaM sAndrairbahalaighanai rasaimakarandaiH saMpUryate / kiM kurvatyAH kairaviNyAH / vizadinaH zvatatAyAH zriyaM zobhAM tasyA apyarthadhvaniH / vizadinA satItvena / 'asU. yaMpazyA rAjadArAH' iti vacanAt / nairmalyena pAvitryeNa vA yuktAM zriyaM lakSmImindirAM vA udvahantyA bibhrANAyAH // zlekArtha vikasvara ane ativetatAnI zobhAne dhAraNa karanArI kamalinInA be DeDA jema ghaNuM sathI bharapUra bane che tema garbhavatI nAthIdevInA ujajavala ane puSTa banelA stanayugala kSaNe kSaNe dUdha vaDe paripUrNa thayA hatA. parA Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 23-24] hIrasaubhAgyam dambholibhUSaNabharodbhabadaMzucApa cakrAGkitena payasA paripUritena / AdIyate kimu samucamatA cakora cakSuHpayodharayugena payodharazrIH // 23 // cakorI cakoraca cakorau / 'pumAn striyA' striyA sahoktau pumAn ziSyate na lI iti prakriyAsUtreNa cakorau tayozcakSuSI iva rakte cakSuSI netre yasyAstasyAH / payodharayugena stanadvandvena / kimUtprekSyate / payodharANAM jalavAhAnAM meghAnAM zrI lakSmIH zobhA kA AdIyate kimu gRhyate iva / kiMbhUtena payodharayumena / dambholInAM vajraratnAnAmAbharaNAnAM bharAddhandAdudbhavantaH prakaTAH jAyamAnA ye niHsaranto vA aMzavaH kiraNAstaiH / arthAt prArabdhena cApacakreNa dhanurmaNDalena aGkitena kalitena / ullasanmayUkhamaJjarIracitendracApacakrANyAbharaNAni' iti campUkathAyAm / tathA 'vRtA vibhUSAmaNirazmikArmukaiH' iti naiSadhe'pi punaH kiMbhUtena / saM samyak samIcInaM yathA syAttathA unnamatA uccairbhavatA unnatIbhavatA ca / punaH kiMbhUtena / payasA stanyena pAnIyena ca pari sAmastyena pUritena bhRtena // iti kapolastanAdipANDimA stanayoH payaHpUrNatvaM ca // zlokAI cara pakSI jevA lAla netrovALI nAthIdevInA stanayugala jANe meghanI zobhAne dhAraNa karatA na hoya ! vajaratnanA AbhUSaNonA bhArathI utpanna thayelA kiraNe vaDe indradhanuSyanI zobhAne dhAraNa karanArA, atiunnata ane dUdhathI paripUrNa (meghapakSe jalathI bharapUra) evA stanayugala jANe meghanI lakSmIne grahaNa karatA na hoya ! pArakA saMpUrNacandravadanA prasavonmukhatvaM, pUrNe'tha garbhasamaye bibharAMbabhUva / varSAbhimukhyamupakaNThavitiSThamAna jyeSThonmukhIkRtajanAmbudamaNDalIva // 24 // atha sAdhasaptadinAdhikanavamAsapUrNIbhavanottaraM saMpUrNaH SoDazakalAkalitaH pUrNimA saMbandhI / cedekayApi kalayA yondu_naH syAtsA tithiranumitirityucyate / 'kalAhIne tvanumitiH' iti haimIvacanAt / pUrNimAyAmeva saMpUrNazcandraH syAdataH saMpUrNacandravadaneti / tena pUrNimAyAmabhyuditoM yazcandrastadvadvadanaM vaktra yasyAH pArvaNendumukhI sA nAthI garbhasya samaye kAle pUrNa paripUrtibhAvaM prApte sati sArdhasaptadinAdhikanavasu mAseSu saMpUrNIbhUteSu satsu prasabasya saMtAnajananasya unmukhatAM bibharAMbabhUva dhArayAmAsa dadhAti sa / keva / ambudamaNDalIva / yathA meghamAlA kAdambinI varSaNaM varSaH vRSTistasyAbhimukhyaM varSaNasaMmu Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 hIrasaubhAgyam sarga 3 zlo0 24-25 khatAM dhatte / kiMbhUtA sA kAdambinI ca / upakaNThe samIpe vitiSThamAnAH sthitiM kurvANA jyeSThAH kulavRddhastriyo jyeSThamAsazca yasyAH / punaH kiMbhUtA / unmukhIbhUtA garbhAnubhAvAvagatalokottaraprabhAvasaMtAnAvalokanArthamutkaNThIkRtA uccamukhAzca kRtAH / varSAkAle hi lokA unmukhIbhUya meghAgamaM vilokante / yathA campUkathAyAm-'tiraskRtazazAGkakAntikalApoccamukhamaNDalAH' / atha taTTippanakam-striyaH varSAzca kiMbhUtAH / tiraskRtaH zazAGkasya kAntikalApaH zobhAsamudAyo yena tAdRzamuJcamunnataM mukhamaNDalaM yAsAM tathA tiraskRtA AcchAditA zazAGkasya candrasya kAntizcandrikA yAbhistathA kAya payovAhapAnIyAya lApAH kuTumbIjanajegIyamAnarAsakAstairuccaM meghAgamavilokanArthamUrdhva mukhaM vadanaM yeSAM tAdRzA maNDalA dezA yAsu iti / tAdRzA janA vizvalokAzca yayA // ___sArtha soLe kaLAe khIlI rahelA pUrNimAnA caMdra jevA ujajavala mukhavALI caMdrAnanA nAyIdevI, sADA sAta divasa ane navamAsane garbhasamaya paripUrNa thatAM meghamAlA jema varSone sanmukha bane tema prasavanI sanmukhatAne dhAraNa karanArI banI. varSAkALanI pUrvamAM jema jeTha mAsa rahele che temaja meghanA Agamanane leke usuka banIne joI rahyA che tevA prakAranI meghamAlAnI jema kulavRddhAo samIpamAM rahelI che jenI temaja garbhanA anubhavathI jANyo che lekettara prabhAva je tevA prakAranA putraratno jevAmAM ati utsuka banelI nAthadevIne prasUti samaya prApta thayo. 24 vaMzyaiH sudhAzanacikitsakayorivAbha bhRtyAvinirmitivizAradatAM dadhAnaH / adhyUpire'khilabhiSagvRSabhairmahebhya jambhadviSadbhavanagarbhabhuvaH pradezAH // 25 / / arbhasya vAlakasya bhRtyAyA vinirmitI karaNe vizAradatAM pANDityaM dadhAnairbibhradbhiH akhile u samagreSu bhiSakSu vaidyaSu pradhAnatvAdvaSabhAH puGgavAstaiH / dAyIpramukhairityarthaH / tathA 'kumArabhRtyAkuzalairadhiSThite bhiSagbhirAptairatha garbhavezmani' iti raghau / mahebhyeSu mahAvyavahAriSu jambhadviSataH zakrasya sarvotkRSTatvAtkuMrAsAhasya bhavanasya gehasya garbhabhuvo madhyabhUmeH pradezA vibhAgA adhyUSire / Azizriyire / saMzritAH / utprekSyate / vaidyaiH sudhAzanAnAM devAnAM cikitsakayovaidyayordasrayoH svarlokavaidyayorvazyairgotre samutpannairiva / 'sva. dyAvazvinIputrA-vazvinau vaDavAsutau / nAsatyAvarkajau dasrau' iti haimyAm // iti prasavasamayaH // lokArtha bALakane janma nirAbAdha rIte karAvavAmAM niSNAta ane jagatanA samasta vaidyomAM zreSTha evA vaidyoe, aikulemAM InkasamAna kurAzAhanA mahelanI garbhAgAra bhUmine Azraya karyo, arthAta janmasamaye vicakSaNa vaidyo vidyamAna hatA te vaidyo jANe, devonA azvinIputronA vaMzamAM utpanna thayelA na hoya ? rapA Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 sarga 3 zlo. 26-31] hiirsaubhaagym|| lagna gurau zikhini zIlati yugmanAma, bhUmIbhave bhajati khiGga ivAtha kanyAm / yAte tulAM sitamarIcimute site ca, sUre'pi sArasa ivAlivilAsazIle // 26 // rAhau punaH sukRtinIva dhanaM prapanne, patvau rateriva vidhau makarAzraye ca / mIna zanau salilavanmadayatyadIna mitthaM graheSu tadayAbhyudayAvaheSu // 27 // vizvAvanIdharazilImukhapUSasaMkhye, saMvatsare'vanipuraMdaravikramArkAt / .. mAsaH sahasya vizadazriyamAzrayantyAM, janmAnubhAvata ivAsya tithau navamyAm // 28 // lagnodaye'tha zubhazaMsini sArvabhauma-: ___ janmocite'hani sasAdhimadhiSNyayoge / kUlaMkaSA makhabhujAmiva kekiyAna____ mAkhaNDalAmRtamayUkhamukhI jayaM vA // 29 // AmodamamburuhiNIva vijRmbhamANA, ___ pazcAciSaM zucimarIcicakoracakSuH / saudAmanIklayamambudamAlikeva, pRthvIva tIrthamanaghaM kRSimurvareva // 30 // pIyUpakAntimiva dugdhapayodhivelA, siMha mahAmRgariporiva vA mahelA / vizvAvabodhamiva vAsaravaktralakSmIH, zrIkhaNDazAlamiva vA malayAcalovI // 31 // zRGgArayonimiva nIrajanAbhapanI, rAjJaH pratApamiva vA jagatIjayazrIH / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 hIrasaubhAgyam sarga 3 zlo0 26-32 AcAryamadhvarabhujAmiva phAlgunI sA, nAthI krameNa tanayaM janayAMcakAra // 32 // (saptabhiH kulakam ) sA nAthI krameNa paripATyA tanayaM nandana janayAMbabhUva janayati sma / kasminsati / lagna mUrta tanubhavana gurau bRhaspatau, tathA zikhini ketugrahe / 'azleSAbhUH zikhI ketuH' iti haimyAm / zIlati bhajati sati / kiMbhUtaM lagnam / yugmaM mithunamiti nAma yasya iti guruketU lagne / punaH kasminsati / bhUmIbhave maGgale kanyAM bhajatyAzrayati sati / kasminniva / khiDga iva / yathA viTaH kanyAM kumArikAmapariNItAM striyaM bhajate / iti kanyAyAM maGgalaH / punaH kasminsati / sitamarIcezcandrasya sute budhe ca punaH site zukra sati / kiMbhUte budhe zukre ca / yAte prApte / kAm / tulAM tulAnAmalagnam / arthAttulAyAM budhe zukre ca sati / api punaH / sUre sUrya alinAma vRzcikalagna tatra yo vilAsaH / 'lasa zleSaNakrIDanayoH' iti dhAtvarthAt / zleSaNamAzrayaNa sthitiH tatra zIlaM svabhAvo yasya / ka iva / sArasa iva / yathA sArasapakSI AlyA zreNyA kRtvA yo vilAsaH krIDayA gamanamAsana ca tatra svabhAvo yasya yathA / 'zreNIbandhAdvitanvAdabharastammA to srajam / sArasaiH kalanihAdeH kvacidunnamitAnanau // ' iti raghau / iti caturthe vRzcike sUrya / punaH / rAho vidhutude dhana dhanalagna prapanne sati / kasminniva / sukRtini / yatha. puNyavAn dhana dravyaM prapadyate prApnoti / iti dhane rAhuH / ca punaH / vidhau candre makaro makaralagnaM sa Azrayo'dhiSThAna yasya / kasminniva / patyAviva / yathA rateH patyau bhartari makare dhvajarUpatvAdvAhane Azraya AzrayaNa yasya / iti makare candramAH / punaH zanau zanaizcare mIna mInalagna madayati sati / kiMvat / salilavat / yathA pAnIya mIna samada kurute payasyeva mInAH samadAH / iti mIne zanaizcaraH / iti navApi grahA jnmkunnddlyaam| itthamamunA prakAreNa janmasamaye graha sUryAdikhecareSu tasya hIrakumArasya ayasya zubhakarmaNaH puNyasya abhyudayasya vadhamAnakIrtipratApasaMpadpasya mahodayasya AvaheSu kArakeSu satsu / punaH kasyAM satyAm / navamyAM tithau vidyamAnAyAM satyAm / kiMlakSaNAyAm / vizadazriya zvaityalakSmImAzrayantyAM satyAm / utprekSyate-hIrakumArasya janmAnumAvataH jananaprabhAvAdiva / tithiH kasya sahasya mArgazIrSanAno mAsasya / kasmin / vizvAni zrINi jaganti, avanIdharA aSTau mahAkulazelAH, zilImukhAH paJca smarabANAH, pUSA bhAnurekaH, iti saMkhyA yasya tAdRze saMvatsare / kasmAt / avaneH pRthivyAH puraMdaro yo vikramArkastasmAt / etAvatA saMvat 1583 vikramAdityasaMvatsare mArgazIrSamAse navamyAM tithI somavAsare pUrvAbhAdrapadame harSaNanAmayoge ghaTI 12 uparAntavajrayoge mithunalagne pravahamAne taddine prahlAdanapuravAstavya aukazavaMzyasAhakuMrApatnI nAthI devI sutaratnamajIjanat / iti saMvatsarAdiH / punaH kasminsati / asya hIrakumArasya zubhazaMsini zreyaH kathayitari lagnodaye mithunalagnodgame sati / punaH kasminsati / sarvabhUmerIzvaraH sArvabhaumazcakravartI tasya janmano'vatArasya ucite yogye ahani vAsare sati / punaH kasminsati / saha sAdhinA pradhAnatvena vartate tAdRze dhiSNyasya nakSatrasya yoge sati / 'tvayA. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 26-32] hIrasaubhAgyam 157 hataH kiM narasAdhimabhramaH' iti naiSadhe / nAthI nandanamasUta iti saMbandhaH / athopamAnAnyAha-keva / kUlaMkaSeva / yathA makhabhujAM devAnAM kUlaMkaSA nadI gaGgA kekiyAna svAmikArtika janayatIti sarvatra yojyam / punaH keva / AkhaNDalAmRtamayUkhamukhIva / yathA AkhaNDalasya zakrasya amRtamayUkhamukhI pIyUSakAntivaktrA candravadanA indrANI jayaM jayantanAmAnamaGgajam / punaH keva / amburuhiNIva / yathA vijRmbhamANA vikasantI kamalinI Amoda parimalam / punaH keva / zucimarIcicakoracakSuriva / yathA zvetadyutezcandrasya calacaJculocanA patnI rohiNI paJcAciSaM budham / punaH keva / ambudamAlikeva / yathA kAdambinI saudAmanI valayaM vidyunmaNDalam / punaH keva / pRthvIva / yathA vasuMdharA anagha saMsArApArapArAvArapAraprApakatvena sarvajagajjanazlAghanIya tIrtha zatrujayazailAdisiddhigamanasthAnam / 'pRthvIva puNyatIrtha sA' iti campUkathAyAm / punaH keva / urvareva / yathA sarvasasyA kSetradharitrI kRSi karSaNam / punaH keva / dugdhapayodhiveleva / yathA kSIrasamudravelA pIyUSakAnti candram / puna keva / maheleva / yathA mahAmRgANAM gajAnAM riporiNaH kesariNo mahelA strI siNhii| 'mahilA syAnmahelayA' iti zabdaprabhede / tathA 'yazca paramahe. lArato'pyapAradArikaH' iti campUkathAyAm / siMha mRgendram / punaH keva / vAsaravaktralakSmIriva / yathA dinAnanasya prabhAtasya zrIvizvasya jagato'vabodha jAgaraNam / punaH keva / malayAcalo:va yathA malayazailasya vanabhUmiH zrIkhaNDa candanadramAGkuram / punaH keva / nIrajanAbhasya padma brahmotpattikamala nAbhau yasya sa kRSNastasya patnI jAyA lakSmIriva / yathA kRSNakAntA zrIH zRGgArayoni madanama / panaH keva / jagatIjayazrIriva / yathA rAjJo vijayinapasya jagatyA bhamervijayalakSmIH pratApama / panaH kev| phAlganIva / yathA pUrvA(uttarAphAlgunI adhvarabhujAM yajJabhAjinAM devAnAmAcArya guru bRhaspatim / dhiSaNaH phAlgunIbhavaH / iti haimyAM gurunAmasu / taTTIppaNake tu-phAlgunyAmuttarAphAlgunyAM bhavati phAlgunIbhavaH iti // saptabhiH kulakam / iti janmasamayaH // dArtha nAthIdevIe putraratnane janma Ape. tanubhavanamAM sarvotkRSTa mithunalagnamAM guru ane ketu che. jema koI vIrapuru kumArikAnI sAthe saMbaMdha kare tema kanyA rAzimAM maMgala rahe che. tulA rAzimAM budha ane zukra AvelA che. jema sArasa pakSI paMktibaddha paNe krIDA kare che tema vRzcika rAzimAM sUrya raheluM che. para jo jema koI puNyavAna puruSa dravyane prApta kare che tema dhanazimAM rAhu rahelo che. jema ratipati kAmadevane bhasyanuM vAhana che tema caMdra makararAzimAM rahele che. jema mIna (mAchalI) pANIne viSe ja AnaMda kare che tema zani mIna rAzimAM raheluM che. A prakAre hIrakumAranA abhyadayane sUcana karavAvALA na rahe uccasthAnamAM AvelA che. parA temaja cakravartInA janmane yogya zubhalagna, zubhanakSatra, zubhadivasa, zubhayoga, zubhakaraNa, zubhavAra ane zubhagraha prApta thatAM vikrama saMvata (1583) paMdaraso ne tyAzI varSanA mAgazara mAsanI zukala navamI, hIrakumAranA janmaprabhAvathI zvetalakSmIne Azraya karanArI banI. ra8 evI zukalanavamInA somavAranA prabhAta samaye mithunalagnane udaya thatAM pUrvAbhAdrapada nakSatra ane harSaNa nAmanA yuganI 12 ghaDI vyatIta thatAM "vajanAmanA yugamAM prahalAdanapura nagaranA ozavALavaMzIya kurA nAmanA zreSThInI dharmapatnI nAthIdevIe putra ratnane janma Ape. mArA jema gaMgAnadI kArtika svAmIne, IdranI caMdrAnanA IMdrANI Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam' [sarga 3 zlo0 30-34 jayaMtane, viravara kamalinI parimala (sugaMdhone, caMdranI patnI rahiNI budhane, meghamAlA vidyutamaMDaLane, pRthvI saMsAratAraka ane sarva jagatane viSe zlAghanIya evA zatruMjaya Adi tIrthasthAnane, kUlapa bhUmi khetIne 3 kSIrasamudra jema caMdrane,siMhaNa jema siMhane, prabhAtalakSmI jema jagatane jAgRta kare che, malayAcalanI bhUmi caMdana vRkSanA aMkurane 31 kRSNanI patnI lakSmI kAma (pradyumna)ne, vijayI rAjAnI jyalakSmI pratApane utpanna kare che, temaja uttarAphAzunI jema devonA AcArya bRhaspatine utpanna kare che temanAthIdevI bhuvanAlaMkAra evA putraratnane janma ApanArI banI. 32 Xketu 3 guruX | 6 maMgaNaXzanI .12 jagadaguru zrIhIravijayasUrIzvarajInI janmakaMDalI 4-sa-1543, bhArAsa su somavAra, bhiYaar, pUrvAbhAdrapada nakSatra sUrya ghaTa 10. zyAmIkRtAni kudRshaampkiirtipngke| rasmanmukhAni vizadAni vidhAsyate yat / eSa svakIrtivimalatrizadazasravantI visphUrtibhiH kimiti dikpramadAH praseduH // 33 // dikpramadA digaGganAstajjanmasamaye praseduH prasanIvamUvuH / nirmalA jAtAH / kimu. prekSyate-iti hetoH / iti kim / yadeSa hIrakumAraH kudRzAM durvAdinAM kumatImA vA apakItibhiH apayazobhireva paDakaiH kardamaiH zyAmIkRtAni malinIkRtAni asmanmukhAni svIyakIrti(teM)reva vilasantyAstrijagati prasaratyAstridazasravantyA gaGgAyA visphUrtibhirvi. lAsaivizadAnyujjvalAni vidhAsyate kariSyatIti / paGkakaluSitAnAM hi gaGgAsalilakSAlanenaH nirmalIbhavana yuktimadeva / paGko'dhe kardamezca / gaGgAsmAnAspApagamanenaH nirmalIbhavanasvena ca : prasAbAtA syAdeva // plekArtha hIrakumAranA janma samaye dizArUpI strIo AnaMdita banI. "kuvAdIonA apayazarUpI kAdavathI, kaluSita thayelA amArAM mukhone A hIrakumAra potAnI nirmala ane ujajavala kIrtirUpI gaMgAnA ghaudhayA (vidAsopa) nirbhara 42 arthAta padA manAza" mA saMtuthA hizo prasanna thaI na hAyaDA bhAvI yadeSa pRthukaH sumanoniSevya stadRSTayo diva itIva gRhe nipetuH / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 34-35] hIrasaubhAgyam hantA yataH sa tamasAM tamasAmivAriH, prAgeva taiH kimiti bhItivazAtpraNeze // 34 // yadyasmAtkAraNAt nAthInandanaH pRthukaH bAlakaH sumanobhirdevairniSevya upAsyo bhAvI bhaviSyati / utprekSyate-iti hetoH tadRSTayaH sumanovarSaNAni puSpavRSTayaH divo vyomamaNDalAt gRhe arthAttadbhavane nipetuH patitAH / 'citrIyitamatibahalapatatpuSpavRSTayA' iti nalajanmasamaye campUkathAyAm / punaryatkAraNAtsa kumArastamasAmajJAnAnAM pApAnAM vA arihantA nivArakaH bhAvI bhaviSyati / ka iva / tamasAmaririva / yathA dhvAntAnAM zatrurbhAsvAn tamasAmandhakArANAM hantA ghAtako bhavati / kimutprekSyate-iti bhItivazAdyAcI. natvAt prAgeva pUrvameva tadvapuHprabhAbharairAnnirastaistamobharaiH sUtikAgRhAtpraNeze praNaSTam / palAyitamityarthaH / 'sumanasaH puSpe deve mahAtmani ca' 'tamo'jJAne pApe dhvAnte rAhI ca' ityanekArthAH // zlokAI nAthIdevIno putra devone paNa pUjanIya thaze. "jANe A batAvavA mATe ja AkAzamAMthI tenA gharamAM puSpavRSTi thaI na hoya !" "A hIrakumAra sUryanI jema ajJAnarUpI aMdhakArano nAza karanAra thaze A hetuthI ja tenA zarIranI kAMtivaDe bhayabhIta banele aMdhakAra pahelethI ja palAyana thaI gayA ! arthAta sUryodaya thaye ! 3 kaLA labdhizriyAnusaratA vasubhUtiputra, ___ sArUpyamAkalayatA ca yugapradhAnaiH / jajJe cirAdyadamunA vibhunA mamAntaH prItyetyanRtyadiva zAMbhavazAsanazrIH // 35 // 'zabhorjinasyedaM zAMbhava zAsana mata tasya zrIrjinazAsanalakSmIranRtyat nRtyati sma / ivotprekSyate-iti kAraNAdantazcitte prItyA hArdena snehena pramodena vA / iti kim / yazcirAdanalpakAlAdamunA kumAreNa mama jinazAsanazriyA vibhunA svAminA jajJe saMjAtam / amunA kiM kurvtaa| labdhInAM vividhAnAM kSIrAsravAdikAnAM zriyA zobhayA saMpadA vA vasubhUtiputram / 'zrIindrabhUtiM vasubhUtiputraM pRthvIbhavaM gautamagotraratnam' iti pUrvasUristavaktaM / vasubhUtinAmno brAhmaNazreSThasya putra nandana gautamasvAminamanusaratA anukurvtaa| ca punaH kiM kurvatA / yugapradhAnaiH vajrasvAmyAdibhiH sUribhiH sArUpyaM sAdRzyamAkalayatA bibhratA // lekArtha jinezvara bhagavaMtanA zAsananI lakSmI aMtaramAM snehane dhAraNa karatI nAcI uThI. kAraNake "vividha prakAranI kSIrastrava Adi ladhIo vaDe zobhatA gautamasvAmIne anusaravAthI ane vajasvAmI Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 hIrasaubhAgyam sarga 3 zlo0 35-38 Adi yugapradhAnanI samAnatA dhAraNa karavAthI A hIrakumAra alpa samayamAMja jinazAsanane jayavaMtuM karaze !" A hetuthI ja jANe zAsanalakSmI nAcI na hoya ! 35aa vizvatrayIzrutipuTaikavataMsikAnA masmAkameSa samajAyata vAsavezma / gambhIradhIrimamukhAbhiradhaHkRtendu zrIbhizca valpitamitIva guNAvalIbhiH // 36 / / gambhIrimA gAmbhIrya bhAvapradhAno nirdeshH| dhIrimA dhairya tAveva mukhe AdI yAsAm / athavA gambhIrazca dhIrazca gambhIradhIrau gambhIradhIrayorbhAvo gambhIradhIrimANau tAveva mukhau prathamau yAsAM tAdRzIbhirguNAnAmAvalIbhiH zreNIbhiH valgita prollasitam / 'suvikAsahAsasahakArikAraNopalambhapUrNamanorathena valigatamiva vasantamAsena' iti campUkathAyAm / kiMbhUtAbhirguNAvalIbhiH / adhaHkRtA tiraskRtA nirmalatvena induzrIzcandrikAzobhA yAbhiH / ibotprekSyate / iti hetolitamiva / iti kim / yadvizveSAM tribhuvanAnAM tAsthyAttadvayapadezAtrijagajjanAnAM zrutipaTeSu karNapAlISu ekAnAmadvaitAnAM vataMsikAnAmuttasAnAm / 'vaSTi bhAgurirallopam' ityalopAdvataMsikAnAm / 'vidarbhaputrIzravaNAvataMsikA' iti naiSadhe / trailokyAdvaitakarNAbharaNAnAmasmAkaM guNAvalInAmeSa hIrakumAraH vAsavezma nivasanasadana samajAyata saMjAtaH // plekArtha nirmalacaMdrikAnI zebhAne tiraskAra karanArI evI gAMbhIrya ane dhairyarUpa mukhavALI zreNio arthAta gAMbhIryAdi guNonI zreNio ullAsane pAmI. "traNe lokamAM advitIya kAnanAM AbhUSaNorUpI amArI guNAvali (guNonI paMkti)nA maMdira sthAnarUpa A hIrakumAra banaze" A hetuthI ja jANe e zreNio ullAsane pAmI na hoya ! 36 Ajanma yadvidhurivaiSa udeti kIrti jyotsnAH kirankuvalayaikavikAzakArI / asmAdRzaiH kimayazo'JjanamAdadhAnaH, kiMcitprakAzitanizAntadazAntadIpraiH // 37 // bhAsvanmayUkhavijigISuyadaGgajAta naisargikAGgabhavabhAsvadabhISujAlaiH / tatkAlamalpatamatailadazaitviopa dIpairitIva samajAyata dIptiduHsthaiH // 38 // (yugmam Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - sarga-3 zlo0:38-39] hIrasaubhAsam 161 upadIpraiH sUtikAsamaniA samIpe pradIpitaiH prdiiptibhijyotibhirduHmthairdridraiH|| vicchArityartha samajApata mAtam / kainavA bhAsvata mAnorsayUvA kiraNAstAnapi vijigISubhiH svasphA : vijetuminachubhistAzairyasyA sAthIdevyA azAjatatasyaH putrasya naisaryikA svAbhAvikaiH / vadeva naisargikamunnatatvam' iti raghau / AjagAtkAyayaSTemevaiH samutpanna svatAM dIpyamAnAsAmamISUNAM kAmtInAM jAlaibitAnevRndaiH ivotmezyate / tatkAla sa pavA kAlo yatra tattatkAlatasmirameva ra samaya alpatamA atizagrena stokAratalavAH snehavartayo yeSAm / 'vRttitizca taddazA' iti haimyAm / tAdRzairiva / punarutprekSyate iti hetoH / iti kim / yadeSa hIrakumAra Ajasma janmasamayAdArabhya vidhuzcandra iva kuvalayasya bhUmaNDalasya, utpalasya ca ekamadvitIyaM yathA sthAttathA vikAza (saM). pratibodha vikacatAM ca.karotItyevaMzIla. udeti prAdurbhavati / kiM kurvan / kIrtireva aujjvalyAdvistAravattayA vA jyotsnAzcandrikAH kiran vistArayan / tarhi kiMcitsvalpaM prakAzitamuyotita prakaTIkRta nizAnta gRha rAtreranto vA yaistathA dazAyA avasthAmA vartezca ante prAnte avasAne dIprairdIpanazIlairevaMvidhairasmAdRzairdIpaiH kimiti. prayojana na kimapIha kAryam / kiM kurvANaiH / ayazo'pakIrtiH zyAmalatvAttadevAJjana kajalamAdadhAnaH kurvANairuviradbhiH / athavA-A sAmastyena dadbhiH // yugmam // sUryanA kiraNonI prabhAne paNa jItanArA evA nAthIdevInA putranA zarIramAMthI svAbhAvikapaNe pragaTa thatI jAjavalyamAna kAMtithI sUtikA gRhanI samIpamAM rahelA dIpakenI telavALI dIveTa dhImI paDI gaI. arthAta dIpake tejahIna banI gayA. yazA zAthI? "A hIrakumAra janmathI ja AraMbhIne udayapAmatI potAnI nirmala kIrtine vistAre che, temaja jema caMdra kamalane vikasita kare che tema A hIrakumAra paNa pRthvImaMDalamAM rahelA bhavya jIvone pratibodha karanArA thaze. arthAta pitAnI vizada kIrtithI dizAonA aMtabhAgane paNa prakAzita karaze to gharanI aMdara rahelA, aprakAzavALA, ane mezarUpI zyAma a5yasane dhA295 42nA tIna se| abhA2.zu..prayAna-cha ? 4.1.nahIM ! Ho) mA hetuthI ja sUtikAgrahanA dIpake alpaprakAzavALA banyA na hoya ?.38 svaHkUlinIjalavilolanalaptakeliH, pATaccaro vikacavArijasaurabhANAn / utphullavallinavanATakasUtradhAra sta prekSituM kimu vavau pavano'nukUlaH // 39 / / anukUlastajanmalamaye janAnAmanukUlakAdrocamAnaH "pavano vAyurvadhau : cAti sma / kiMbhUtaH / svAkUlinyA gaganagaGgAyA jalasya payaHpUrasya vilolamena madhye pravizyAvagAhanAdullasatkallolalolIkaraNena kluptA racitA kelivilAso yeneti zItalatA / punaH kiMbhUtena / vikacavArijAnAm / arthAtsvaHkUlinyAzca - smerAmbhoruhANAM saurabhANAM parimalAnAM pATazcarastaskaro'pahartA / 'smerAmbhoruhapattane parimalasteyI basantAnilastatratyairiva yAmi Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 3 zlo0 39-41 kairmadhukaraiH prArabdhakolAhalaH / niryAtastvarayA calagnipatitaH zrIkhaNDapaGkavailipte keralakAminIkucataTe khaJjazanairgacchati // ' iti bhojaprabandhe vAgvAdinyA pAnIyahAriNIrUpaM vidhAya kAlidAsagarvApahArArthamuktam / iti surabhitA / punaH kiMbhUtena / utphullavallInAM vikasitalatAnAM nave nUtane nATake nRtyakaraNe capalIbhavane sUtradhAraH sUcakaH tANDavaprArambhakArako raGgakartA ca / 'latAbalAlAsyakalAguruH' iti naiSadhe / 'asau te bandhuvidhvaMsanavanATakasUtrabhRt' iti pANDavacaritre / iti mandatA / trividho'pi samIraNo varNitaH / kimUtprekSyate-ta kumAra prekSitu kimu avalokayitumiva vavau // blekArtha hIkumAranA janma samaye zItala, sugaMdhI ane maMda ema traNa guNavALa vAyu paNa anukUla vAto hato. gaMgA nadInA pravAhanI madhyamAM praveza karIne kalelanI racanA rUpI krIDA karavAthI zItala, vikasvara kamalanI suvAsanI corI karanAra hovAthI sugaMdhI, ane vikasvara latAone navIna nRtyanI tAlIma ApavAmAM sUtradhAra samAna hovAthI maMda ! A pramANe traNa guNavALo pavana jANe hIrakumArane jevA mATe Avyo na hoya ! salA AsIdasau kaliyuge yugabAhurasmi barhannivAtizayitAtizayAzritatvAt / etasya janmani jinAdhipaterivAntaH prIteritIva divi dundubhayaH praNeduH // 40 // __ hIrakumArasya janmani jananasamaye divi AkAze dundubhayo madana(maGgala)meyoM niHsvanA vA praNedurvAdyanti sma / 'unnadita viyatyadRSTamaGgalavAditraiH' iti nalajanmani campUkathAyAm / tathA 'niHzeSadiviSadvargapramodapizunAstadA / samAkarNyanta sAnanda dundubhidhvanayo divi // iti yudhiSThirajani pANDavacaritre ca / jinAdhipateriva yathA zrIjinezvarasya janmani vyomani dundubhayaH praNadanti / ivotprekSyate / ityamunA prakAreNa antaH svamanasi prItermudaH / iti kim / yadasmin kaliyuge atizayitaiH sphUrtiprAptairatizayairmahimavizeSairAzritatvAdasau zizuH arhanniva tIrthakara ivAsIt / kiMbhUtaH / yugavadvAhu yasya dhUsarapramANabhujaH / AjAnubAhurityarthaH // jinezvara bhagavaMtanA janma kalyANaka vakhate jema devaduMdubhi vAge che tema zrI hIrakumAranA janmasamaye paNa AkAzamAM devaduMdubhinA avAja thayA hatA ! jAnu (DhIMcaNa) sudhI pahoMcelA hAthavALA hIrakumAra A kaliyugamAM atizaya prabhAvazALI hovAthI tIrthakara bhagavaMtonI jema jaga6vaMgha banaze " AthI ja hRdayamAM prItine dhAraNa karatI devaduMdubhinuM jANe vAdana thayuM na hoya ! 40 ekAMzavAnapi kalau zizunAmunAi maGgazcaturbhirudayIha purA bhavAmi / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 41-42] hIrasaubhAgyam dharmeNa pallavitamantaritIva jAte, vizvAsumatpramadadAyitadaGganAte // 41 // EX trayANAM saptAnAM vA caturdazAnAM vA ekaviMzateSAM / 'bhuvanAni niSabhIyAt zrINi saptaM caturdaza' iti vAgbhaTAlaMkAre / vRttyAdAvekaviMzatirapi / jagatAmasumanto jantavaH teSAM pramoda harSa dadAtItyevaMzIlastAdRze tadaGgajAte nAthI kuMrAvyavahAriNoraga+ jAte putre jAte sati dharmeNa antazcitte pallavitam / prahRSTamityarthaH / 'cirAtpallavitamiva rAjavaMzena' iti campUkathAyAM nalajammAdhikAre / iti hetoriva / iti kim / yadyasmA Carrot kAle pako na dvitIyaH aMzo bhAgo'rthAccaturthapAdo vidyate yasya sa pakAzayAnapya dharmaH pacaturbhiH sukRte sthirIkRte kRte'munA ke na tapaH prapedire / 'bhuva yadekAri kaniSThayAM spRzam dadhAvadharmo'piH kRzastapasvitAm // iti naiSadhe / kRtaH yuge kila dharmazcaturbhiH pAdaivijayI bhavedadharmaH punarekAMzena syAt, kaliyuge tu adharmazcatubhiH pAdairdharmastvekAMzamAtraH / etadeva / tapasvinAM mahattapaH yadbhUmI ekapAdakaniSThAGgulyA spRzan tiSThati tathA kRtayuge'dharmaH kaliyuge tu dharmastapasvI kRzatvaM bhajate / prastutam / amunA kumAreNa caturbhiraGgaiH saMpUrNAvayavaiH sarvAtmanaiva iha bharatabhUmau udayI abhyudayavAn purA bhavAmi / bhaviSyAmItyarthaH / yAvatpurAnipAtayoryoge bhaviSyatkAle vartamAnAH iti prakriyAsUtreNa yAvat purAyoge vartamAnayorvibhaktyorbhaviSyadarthaH prakAzyate / 'puredamUrdhva bhavatIti vedhasA pada kimasyAGkitamUrdhvarekhayA' iti naiSadhe // 163 zleAkA traNe leAkanA bhavya jIvone Ana MdadAyaka evA hIrakumAranA janma thavAthI dharma tapasvI hRdayamAM..tyaMta harSa pAmyA. zAthI ! * A kaliyugamAM huM cothA bhAgamAM hovA chatAM ( kRtayugamAM dharma saMpUrNatayA vijayI hoya che ane adharma eka bhAgamAM varte che. kaliyugamAM adha saMpUrNa bhAMga hoya che ane dharmo eka aMza jeTaleA hoya che.) A bAlakanA sarvAMga suMdara avayavothI huM saMpUrNapaNe bhAratabhUmimAM vijayI banIza, abhyudayane pAmIza !' A kAraNathI ja jANe dharma tapasvI harSa pAmyA na hoya ! 5415 etadguNAbhinavagAnavidhAnapUrvaprArabdhatANDavataraGgissAGgaraGgaH / prArapsyate vibudharAjasamAjaraGge 'smAbhirmudeti divi kiM nanRte'psarobhiH // 42 // rambhAtilottamorvazIghRtAcIpramukhAbhirapsarobhiH svargAganAbhiH / kimutprekSyate / ityamunA prakAreNa kRtvA mudA kiM harSeNeva divi AkAze nanRte nartita tANDavamamaNDi / iti kim / vibudhAnAM paNDitAnAM rAjJAmata eva paNDitarAjatvAnnavasvapi zRGagArAdiraseSu kuzalatvaM jJAtRtva ca yasya tAdRk / vAstavArthe devAnAM nAyakastasya samAjaH Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 3 zlo0 42-43 samAsa eva raGgo nartanasthAna tatra etasya bhAvisUreH kumArasya guNAnAM zamadamasaMyamAdikAnAM SaTtriMzatSatriMzikAsaMkhyAnAM gaNanAtItAnAM vA. ..abhinavAnAM pUrvagItApekSayA nUtanAnAM gAnAnAM gItInAM prAkzrutagItizravaNe tAdRk raso na syAdyAdRk navInagAnazravaNe rasaH samutpadyate / tasmAdetasya dhruvapadagAnAnAM vidhAna nirmANaM tadeva pUrvamAdiryatra tAdRza prArabdhamupakrAntam / 'prArambhaH propataH kramaH' iti haimyAm / yattANDava nATya tasya tatra vA taraGgayuktA jAtAstarahigatAH kallolitA ye rasAH zRGgArAdayo nava AsvAdo vA / 'rasaH svAde jale vIrye zRGgArAdau viSe drave / bole rAge dehadhAtau tiktAdau pArade'pi ca // ' ityanekArthaH / ta eva aGagamavayavaH zarIraM vA tAdRzo raGgaH asmAbhirapsarobhiH avApsyate upakrasyate / tadanantaramAkAze saMgItamudaz2ambhata / rambho. vazIprabhRtayo nRtyamapsaraso vyadhuH // iti pANDavacaritre'rjunajanmAdhikAre / tathA 'svakA ntisarvasvApahArabhayAdiva divi nanUturapsarasaH' iti campUkathAyAM damayantIjanmani / iti hIrakumArajanmamAhAtmyam // sArtha raMbhA, tilottamA Adi svarganI apsarAoe hIrakumAranA janma samaye ghaNA AnaMdapUrvaka AkAzamAM paMDitarAja-devarAjanI sabhAmAM nRtya karyuM hatuM. "A bhAvi AcAryanA zamadabhAdi chatrIsa chatrIzIguNa arthAta agaNita guNonA navIna kAvyanA sarjana pUrvaka, nRtya nI zarUAtamAM ja jemAM zRMgAra' Adi navarasa taraMgarUpe banyA che, tevA prakAranA rasarUpI avayavonI manaharatA amane prApta thaze' jANe A hetuthI ja svarganI apsarAoe madhuragItapUrvaka nRtyanuM Ayojana karyuM na hoya ! jarA pralhAdanAhanagaraM punarapyamuSya, mUrtyA pavitrayitumantarivehamAnaH / zrIsomasundarayatikSitizItakAnti rjanmApara svayamasau grahayAMbabhUva // 43 // asau somasundaranAmA yatInAM madhye kSiteH pRthivyAH zItakAntizcandra etAvatA rAjA zrIsomasundarasUriH svayamAtmanA paramanyajanmAvatAra grahayAMbabhUva jagrAha / utprekSyate / amuSya kumArasya mUrtyA zarIreNa punarapi dvitIyavAra pralhAdanamiti AhvA nAma yasya tAdRza nagara pavitrayituM pAvanIkartumIhamAno vAJchanniva / ekavAra somandarasUrivapuSA pralhAdanapura pavitritaM dvitIyavAra hIravijayasUrimUrtyA kRtvA pavitrIcikIrSuriva // blekArtha sAdhuomAM caMdra samAna semasuMdarasUrie A pavItala upara bIjIvAra janma grahaNa karyo ! kAraNake ekavAra pitAnA svarUpe (janmathI) prahalAdanapurane pavitra karyuM hatuM. have A bhAvi hIrasurinA zarIrathI punaH pitAnI janmabhUmi prahalAdanapurane pavitra karavA jANe icchatA nahoya ! // 4 // Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D sarga 3 zlo0 44-45] hIrasaubhAgyam cakrasya cakrivaduditvaradIpradIpti daNDaughacaNDimavikhaNDitacaNDabhAsaH / ....... ibhyaH svabhRtyajanarAjibhirutsukAbhiH, saMvaryate sma jananena tanUbhavasya // 44 // ibhyaH kurAhavyavahArI utsukAbhirutkaNThAkalitAbhiH svasya kurAmahebhyasaMbandhinAM bhRtyajanAnAM sevakalokAnAM rAjibhiH zreNibhiH tanUbhavasya putrasya jananena janmanA saMvayate sma vardhApyate sma / 'atrAntare priyabhASitAbhidhAnA ceTI rAjAna vardhApayati' iti kalpakiraNAvalyAm / vadhita ityanyatra / vardhApanikA dattetyarthaH / kiMvat / cakrivat / yathA cakravartI cakrasyotpattyA vardhate sma vardhApyate sma / kiMbhUtasya sUnozcakrasya ca / uditvarA udayanazIlAH prAdurbhavantyo vA / tathA dIprA dIpanazIlA jhalajhalAyamAnA dIpyamAnA vA, dIptayaH kAntayaH saralatayA nirgamanAm (labhamAnAH) dRzyamAnA vA daNDAkArA ata eva daNDA iva daNDAH prasarA vA teSAmogho nikaraH tasya caNDimabhiratyugratAbhirvizeSeNa khaNDito'bhibhUtazcaNDabhAH sUryo yena tasya // . sAtha ati utkaMThita banelA dAsajanoe kurASTine putrajanmanI vadhAmaNI ApI. tejasvI ane jemAMthI tejanI kAMti daMDAkAre prasarI rahI che, tevA prakAranA cakraratnanI utpatti jema cakravartine jaNAvavAmAM Ave che tema niraMtara udayane pAmatI ane daMDAkAre prasarI rahelA tejanI prabhAvaDe tiraskRta karyuM chesUryanuM teja jeNe tevA prakAranA svarUpavAna putranA janmanI vadhAmaNI karAzeThane ApakAmA mAcI. // 44 // .. . .. / sUnorjanerupanateriva sevadhInA mudgatvarAn svajanavakUtrasudhAkarebhyaH / varNAn svakarNapuTakena sudhAyamAnAn, pItvA tadA pramumude hRdaye mahebhyaH // 45 // tadA tasmin kAle mahebhyaH kurAhavyavahArI hRdaye manasi pramumude jaharSa / kiM kRtvA / pItvA sAdara zrutvA / kAn / varNAn akSarANi / kiMbhUtAn / sudhAyamAnAn amRtavadAcarataH / kena pItvA / svasyAtmanaH karNa eva puTakaH patrabhAjana tena / anyadapyamata paTakena pIyate / panaH kiMbhatAna / n / udgatvarAn prakaTIbhavana karArdhaparAdhyabhAlAma' iti naiSadhe / kebhyaH / svajanAnAM bandhavargANAM jJAtijanAnAM vA AtmIyabhRtyalokAnAM vA vaktrANi vadanAni eva sudhAkarAzcandrAstebhyaH / sudhAnAmAkarAtsudhApi nirgacchediti / varNAn kasyAH / sunoH patrasya janerjanmanaH / kasyA iva / upanateriva yathA sevadhInAM padmamahApadmAdinavanidhInAM svarNaratnanidhAnAnAM vA Agamanasya varNAn pItvA kazcinmodate / mRta Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam [ sarga 3 zlo0 45-47 zleAkA te avasare kurAzreSThi peAtAnA sevakajaneAnAM mukharUpI caMdramAMthI pragaTa thayelI ' putrajanma ' nA zabdorUpI sudhA ( amRta ) nu karNa puTakavarDa pAna karI hRdayamAM atyaMta ne pAmyA. kharekhara peAtAnA gharamAM padma, mahApadma Adi nava nidhAneAnuM Agamana sAMbhaLIne kAne Ana Mda na thAya ! sahu kAI harSita bane ! tema karAzAha AnaMdita banyA. pA sanojanaM nigadatAmanugavajAnAmAsIdayamiha tasya kirITameva / bhUbhabhAvakakuda vizadAtapatra, 166 dhAtrIpateriva mudaM dadhato hRdantaH ||46 || tasya kurA yasya iha putravardhApanikAsamaye sUnoH svaputrasya jani jamma nigadatAM kathayatAmanugavajAnAM sevakalokaprakarANAM kirITa' mukuTamevAdeya dAtumanamAsIt / etAvatA mukuTavarja sarvAGgINAnyapyAbharaNAni pradattavAnityarthaH / kasyeva / dhAtrIMpateriva yathA bhUmIbhartuH rAjJaH bhuvaH pRthivyA bhartR bhAvasya svAmitvasya kakudaM cihna sUcaka vA / 'nRpatikakuda dattvA yUne sitAtapavAraNam' iti radhau / vizadAtapatra' zvetacchatramadeya N bhavati / kiM kurvatastasya rAjJazca / hRdantarmanoMmadhye murdA nandanajanmAvirbhUtAM prIti pramoda dadhato dhArayataH // zlokA putrajanmanI vadhAmaNI sAMbhaLIne hRdayamAM atyaMta AnaMdane dhAraNa karatA karAzAhe mugaDha sivAyanA zarIra paranA tamAma alaMkArA, vadhAmaNI ApanAra sevakavarga te dAnamAM ApI dIdhA, jema khUza thayelA rAjA mugaTa, chatra Adi rAjacihna sivAyanA sarva alaMkArA vadhAmaNI ApanAra vyaktine Ape che, tema kurAzAhe mugaTa sivAyanA sarva alaMkAro sevakAne ApyA. 546 // lakSmIvatAmadhipateranujIvivRndaiH, putrapratimamitaM madhu nirdizadbhiH / pANiH pradezanavidhau dadRze'sya paJca zAkho'pi lekhazikharIva sahasrazAkhaH // 47 // anujIvinAM sevakAnAM vRndaiH pradezanavidhau putravardhApanikApradAnapramodadAnasamaye lakSmIvatAM dhanadhAnyAdivividhasamRddhibhAjAM vyavahAriNAmadhipaternAyakasya asya kuMrAkhyasya paJcaiva zAkhAH zikhA aGgulayo yatra tAdRzaH pANirhastaH sa eva lekhazikharI kalpana zAkhIvaH sahasra saMkhyAkAH zAkhA latA yasya / 'zikhAzAkhAlatAH samAH' iti haimyAm / sa sahasrazAkho dadRze dRSTaH / anujIvivRndaiH kiM kurvadbhiH / putrasya nAdhInandanasya pratis Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 47-49] hIrasaubhAgyam 167 janmaiva amita mAnarahita madhu mAdhvIkamasya mahebhyasya nirdizadbhiH / kathayadbhiH / 'amita madhu tatkathA mama' iti naiSadhe / iti putravardhApanikAdAnAdi // zlokAtha atyaMta rasabharI evI putrajanmanI vadhAmaNIne kahenAra sevakavargane dAna ApatI vakhate, zrImaMtonA adhipati karAzAha, hAthanI pAMca AMgaLIo hovA chatAM paNa kalpavRkSanI jema hajAra AMgaLIovALA dekhAtA hatA. 47 AsAdya tatprasavavezma sama sagotraH, sUnoratRpti sa piban vadanAravindam / advaitasaMmadaparamparayAliliGge, . lakSmyA pumAniva pacelimapuNyazAlI // 48 // sa mahebhyaHna vidyate dvaita yugala yeSAm / 'yuga dvaita yama dvandva yugmam yamala-yAmale'. iti haimyAm |asaadhaarnnaanaamityrthH / tAdRzAnAM saMmadAnAM pramodAnAM paramparayA Alilige AzliSTaH / kayeva / lakSmyeva / yathA pacelimena paripAka prAptena udayAvalikAyAmAgatena puNyena sukRtena zubhakarmaNA zAlate zobhate ityevaMzIlaH pumAn zriyA kSIrArNavanandinyA AliGgayate AzliSyate / AzrIyate ityarthaH / mahebhyaH kiMviziSTaH / na vidyate tRptiH sauhityamatyAdaratayA yatra, tRptirahita yathA syAttathA kriyAvizeSaNam / sUnoH svaputrasya vadanAravinda mukhakamala piban sAdaramavalokayan / kiM kRtvA / sagautraiH svajanaiH sama tasyA nAthIdevyAH prasavavezma sUtikAsadanamAsAdya saMprApya samAgatya // sArtha karAzAha pitAnA svajanonI sAthe nAthadevInA sUtikAgrahamAM jaIne putraratnanA mukhAraviMdanuM premapUrvaka darzana-pAna karatA tRptine pAmatA na hatA. arthAta asAdhAraNakaTinI harSanI paraMparAne pAmyA. jema keI puNyazALI puruSane puNyakarmanA paripAkathI lakSmI ApoApa AvIne bheTe che, tema karAzAha rati (AnaMda)lakSmIne bheTavAvALA thayA arthAta khUbaja AnaMti thayA. 48 tasyAGgajAsyazazidarzanato'mburAze rAmivollasadamandamudAmiyattAm / hRtsadmasUtritajagattrayavistarApi, vijJAvalI prabhurabhUna tadA pramAtum // 49 // tadA tasmin kAle putraprasavasUtikAsadanAgamananandanAvalokanasamaye tasya kurAsAdhoH aGgajaH svanandanastasyAsya vadanameva zazI saMpUrNapArvaNacandraH / pUrNacandra evaM zazI lakSyate nAnyathA / ata eva zazI / tasya darzanato'valokanAdamburAzeH samudrasyeva Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 3 zlo0 49-50 vArAM jalAnAmiva ullasantInAM prakaTIbhaktInAmamandAnAmakuNThAnAmanalpAnAmameyAnAM vA mudAmAnandAnAmiyattA iyatparimANatvametAvanmAtratAM pramAtu pramANIkartu vijJAvalI prAkSazreNI na prabhurabhUt na samarthIbabhUva / jJAtu kadAcinna zaknoti smetyarthaH / kiMbhUtA vijJAvalI / hRtsadmasu sveSAM vijJAnAM manomandireSu sUtritaH sUtratAmAnItaH gocarIkRtaH / vijJAta ityarthaH / jagattrayasya tribhuvanasya vistaraH prapaJco yayA / 'prakriyAM nAtivistarAm' iti sArasvataprathamazloke / trailokyasakalasvarUpavedanavidurApItyarthaH / 'tejaHpAla(sya)zca viSNozca, kaH svarUpaM nirUpayet / sthita jagattrayIsUtra, yadIyodarakandare // ' ityarbudAcalalUNigavasatimadhyasthavastupAlaprazasto // plekArtha sUtikA gRhamAM potAnA putranA mukharUpI saMpUrNa caMdranA darzanathI kurAzAha atyaMta AnaMdane pAmyA. jema samudra, pUrNimAnA saMpUrNa caMdrane jotAM ja ullAsane pAme che. arthAta samudramAM jema bharatI Ave che tema karAzAhane paNa putranA mukhacaMdrane jotAM ja niravadhi AnaMda prApta thaye, je AnaMdanI sImAne traNe jagatanA saMpUrNa svarUpane jANavAmAM kuzaLa evA paMDitanI paMgata paNa mApavAne mATe asamartha cha! Yell AsvAdayallaMvaNimAmRtametadAsyA bazyAyabhAsi vasati gavi cAnutiSThan / pazyansutaM ghusadivAjani nirnimeSa netrAravindayugalaH sa- mahebhyakumbhI // 50 // sa kurAnAmA mahebhyakumbhI vyavahArikuJjaraH suta svanandana pazyan vikacalocanAbhyAmavalokayan divi svarge sIdati tiSThatIti ghusat deva iva nirgato nimeSo mIlana yayostAdRze netre locane evAravinde kamale tayoryugala dvandva yasya / meSonmeSarahitanaH yanayAmala ityarthaH / tAdRzo'jani sajAtaH / kiM kurvan / etasyAtmanandanasya Asye badane evAvazyAyabhAstuhinakiraNaH candrastasmin / 'avazyAyastu tuhina prAleya mihikA himam' iti haimyAm / lavaNimA lAvaNyamevAmRta sudhArasamAsvAdayan piban / punaH kiMbhUtaH / gavi bhUmau svarge ca vasatiM vAsamanutiSThan kurvan / devo'pi candrAmRtaM pibati ['asitamekasurAzitamapyabhUnna punareSa punavizada viSam / api nipIya surairjanitakSayaM svayamudeti punarnavamArNavam // ' iti naiSadhe / asyArtha:-'arNavAdAgatamArNava kRSNa viSamekeMna sureNa hareNa azita jagdhaM punarnAbhUt / punarna jAtamityarthaH / eSa candraH punaH zveta viSa surairvayAdibhirdevainipIDya janitakSayam / 'prathamAM pibate raviH' ityAdi zruteH / 'IdRzamapi punarjAyate' iti / 'ijyeva devaprajabhojyaRddhiH zuddhA sudhAdIdhitimaNDalIyam' ityapi naiSadhe / ] svarge ca tiSThati nirnimeSazca syAt // plekArtha - zreSTimAM hastisamAna karAzAhanuM netrayugala putranA mukharUpIcaMdramAMthI jharatA lAvaNyarUpI Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 50-52 ] saubhAgyam 169 amRtanuM pAna karavAthI pRthvI upara raheluM hAvA chatAM paNa devanI jema temanuM netra yugala nirnimeSa anyuM. arthAt karAzAha vikastara netravALA thayA. zApanA pUrvAdripATalazilAvalaye zazIva, lIlAmarAla iva kokanadacchade vA / pArIndrapota iva gairikazRGgirAGge, tatpANipallavatale vilalAsa bAlaH ||51|| tasya kuMrAmahebhyasya pANireva zoNatvAtpallavaH kisalayamiva pallavastasya tale udare madhye sa bAlaH zuzubhe / ka iva pUrvAdrerudayAcalasya pATale lohite zilAvalaye upalotsaGge vistIrNaprastaramadhye vA / militA pakatayaiva dRzyamAnA valayAkArAH zilAH zilAvalaya - tasmin zazI saumyazcandra iva / punaH ka iva / kokanada raktotpala tasya patre dale lIlAyuktaH krIDAkArI vA marAlaH rAjahaMsa iva / punaH ka iva / gairike dhAtumaye zRGgANi santyasminniti zRGgI tasya zRGgiNaH zailasya zRGge zikhare pArIndrasya mRgendrasya potaH bAlaH kesari kizoraka iva // leAkA kurAzAhanA raktavarNIya hastatala upara bALaka zAbhI rahyo che. jema udayAcalanA raktavarNIya zilAtala upara caMdra zAne, raktakamalanA dala upara krIDAne karatA rAjahaMsa zAbe temaja merunI cUlA upara siMhakizAra zAbe tema karAzAhanA hAtha upara A bALaka zeAbhI rahyo che. pA janmotsava vidadhatA tanayasya tena, kAmAdhikaM pradizatArthikRte'rthajAtam / zrIdastadAvagaNanAM gamito niketa, kailAzamUrdhni vidadhe kimapatrapiSNuH ||52 || tadA tasmin nandanajananasamaye tena kuMrAvyavahAriNA avagaNanAM dAnazauNDatvenAvahelanAM gamitaH prApitaH san zrIdaH dhanadaH / kimutprekSyate / apatrapiSNurlajjAzIlaH san kailAzasya sphaTikAcalasya mUrdhni upari zikhAyAM niketa svasadana vidadhe kRtavAniva / 'lajjAzIlo 'patrapiSNuH' iti haimyAm / mahebhyena kiM kurvatA / tanayasya nijanandanasya janmotsava' jananasya mahAmahaM vidadhatA kurvatA / punaH kiM kurvatA / kAmAnmanobhilapitAdapyadhikamatizayitamarthAnAM draviNAnAM jAta' samUhamarthikRte yAcakajanArtham / yAca kAyetyarthaH / pradizatA yacchatA dadatA // zleAkA putraratnanA janmAtsavanI ujavaNI karatAM putrajanmanI khuzAlImAM mAkAne IcchAthI paNa Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 hIrasaubhAgyam [sarga 3 zlo0 52-55 adhika suvarNanuM dAna ApatA evA dAnezvarI karAzAhavaDe, apamAnita thavAthI lajajA pAmelA kuberabhaMDArIe eTalA mATe ja (lajajAnA kAraNathI jo jANe potAnuM nivAsasthAna kailAsa parvatanA zikhara upara rAkhyuM na hoya tema jaNAya che. parA sanojanemahamasau vibhavAnurUpa, zrImanmahebhyamaghavA ghaTayAMbabhUva / saMjAtajAtavidhirapyadasIyasUnu nidhU tadarpaNa iva sphurayAMbabhUva // 53 // asau kurAkhyaH zrImanto lakSmIkeliniketanA ye mahebhyA mahAvyavahAriNasteSu teSAM madhye vA maghavA puraMdaraH prathamagaNanIyatvAtsarvotkRSTatvAcca vibhavAnurUpa svadravyasyocita yogya sadRza sUnoH putrasya janerjanmanaH mahamutsava ghaTayAMbabhUva cakAra / 'sRjati karoti praNayati ghaTayati nirmAti nimimIte ca' iti kriyAkalApe karaNArthAH kriyAH / api punaH saMjAtaH saMpannaH nirvartitaH jAtasya janmasaMskArAdeH prathame divase sthitipadikA tRtIye vAsare candrasUryadarzanAdiko vidhiH prakAro yasya tAdRzo'dasIyasUnurnAthIkuMrAmahebhyanandanaH nirdhU tadarpaNa iva zANAmottejitAtmadarza iva / 'nirdhU tahAragulikAvizada himAmbhaH' iti raghuvaMze / sphurayAMbabhUva dIpyate sma / 'sa jAtakarmaNyakhile tapakhinA tapovanAdetya purodhasAkRte' ityapi raghau // kalekArtha zreSiomAM idra samAna karAzAhe potAnA vaibhavane anurUpa putraratnane janmotsava karyA. janmasaMskAranI vidhi samApta thayA bAda kurAzAha ane nAthIdevIne putra ratnanA nirmala darpaNanI jema zobhato hato. 53 arthivajena milituM svakakAmukena, saMketasaudhamiva vAridhinandanAyAH / gItipratidhvanitanartitakelikaki, SaSThIdine rajanijAgaraNa praNIya // 54 // pAtAlabhUtalasurAlayalokakoTI koTIrahIra iva bAlaka eSa bhAvI / unnIya nItikRtinAntaritIva pitrA, satrA svagotribhirakAri sa hIranAmA // 55 // yugmam / pitrA kurAkhyavyavahAriNA antaH svacitte / utprekSyate / ityamunA prakAreNa unnIya vicAryeva / 'vitarkaH syAdunnayanam' iti haimyAm / unnayanam / pUrvamunnIya gotribhiH satrA Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 54-56] hIrasaubhAgyam 171 svasvajanaiH sArdha sa nAthIjanitaH zizurvAlakaH hIra iti nAma yasya tAdRzo'kAri kRtaH / hIrakumAro nAma nirmitaH / kiMbhUtena pitrA / nItau nyAye yogyatAprApaNe kRtinA kovi. dena / catureNetyarthaH / yogyatvanayanameva darzayati / iti kim / yadeSa bAlakaH agre pAtA. lasya balivezmanaH bhUtalasya kSoNImaNDalasya surAlayasya devalokasya lokAnAM nAganAgaranAkinAM koTInAM zatalakSalakSitAnAM koTizaH saMkhyAkAnAM koTikoTInAM koTIresu mukuTeSu hIraka iva sarvottamamaNiriva / lokaprasiddhayA 'nagIno' tadvadasau zizurbhAvI bhaviSyati iti vitayaiva / kiM kRtvA / praNIya vidhAya / kim / SaSThayA dine divase rajanyAM rAtrau jAgaraNamutsavavizeSam / kiMbhUtam / gItInAM sotkaNThakalakaNThakaNThIkaNThAlapitamadhuragA. nAnAM pratidhvanitaiH pratizabditaiH kRtvA nartitAstANDavADambarakalitA jAtAH kRtA vA kelikekinaH krIDArthasvasadmapAlitabAlamayUrA yatra / utprekSyate / SaSThIdinarajanijAgara svakakAmukena nijAbhilASukeNa arthivajena yAcakacakreNa sama milita saGga kartuM vAridhinandanAyA lakSmyAH saMketaH 'amukasmin sthAne tvayA sametavyam , mayApi tatra samAgamyate' iti saMketaH / yUno yuvatyAzca / tasya saudha gRhamiva / 'vizeSatIrtheSNiva janandanA' iti naiSadhe // iti janmotsavanAmakaraNAdiH // lokArtha nItizAstramAM nipuNa karAzAhe pitAnA hRdayamAM, "svarga tAla ane bhUtala ema traNe lekanA keDe ane abajo jIvonI saMkhyAmAM A bAlaka eka zreSTha ratna samAna banaze Avo vicAra karIne vajananI sAthe pachI jAgaraNane utsava karIne putraratnanuM "hIra" evuM zubhanAma rAkhyuM. 54 te pachI jAgaraNamAM madhura svare gavAtA gItAnA pratizabdo (paDavo)ne dhvani sAMbhaLIne krIDAne mATe pAlana karavAmAM AvelA bAlamayUro jemAM nAcI uThyA che, tevA prakAranuM pachI jAgaraNa jANe pitAne abhilisita (meLavavAne IcchelA) yAcakasamUhanI sAthe milana karavA mATenuM lakSmIdevInuM saMketasthAna na hoya ? pajApA pUrvAparAmbunidhimaJjulamekhalAyA, bhUmeH sa bharturucitaiH samabhUSi cihnaH / dAnAnukampanasabhAjananIrasiktA prAcInapuNyaviTapiprasavairivataiH // 56 // sa hIrakumAraH pUrvA prAcI aparA pratIcI sRSTibhramaNena pUrvasyA dakSiNasyAM gamanAdakSiNA gRhItA pazcimAyA uttarasyAM gamanAduttarApi gRhItaiva etAvatA catasRNAM dizAM grahaNAt tAsAmambunidhayazcatvAro'pi samudrAH / 'payodharIbhUtacatuHsamudrAm' iti raghuvaMzavacanAt / evaM majulA bandhurA svarNamaNimauktikamaNDitA mekhalA kAJcI yasyAH / mekhalA tu valayAkAratayA kaTIjaghanAdipradeze paridhIyate, tatazcaturdigvatisamudropAdAnam / athavA aparo'pi pAThaH / yathA 'arbhshcturjldhimnyjulmekhlaayaaH'| catvAraH prAcI pratIcI avAcI udIcIti caturdigvanino jaladhayaH samudrA eva maJjulA manoharA mekhalA rasanA yasyA Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 hIrasaubhAgyam sarga 3 zlo0 56-57 stAdRzyA bhUmeH pRthivyAH bhartuH svAminaH caturdikpAthonidhiparyantabhUmIpAlasya cakravattinaH ucitairyogyaiH cihnaH sAmudrakakathitairlakSaNaiH samabhUSi alNkRtH| arthAt hastapAdAdhaGgopAGageSu zobhitaH / utprekSyate / dAnamabhayasupAtraprANipramukhavizrANanam , anukampana mAryamANaprANimocanaduHkhitadInakaSTApanayanAdidayA, sabhAjana devagurvAdipUjanabhaktiH tadpairnIraiH salilaiH siktasya prAcIna pUrvajanmAvatINa yatpuNya sa eva viTapAH zAkhAvi. zeSAH santyasyAsmin vA iti viTapI vRkSastasya prasavaiH puSpairiva / 'puSpa sUna sumanasaH prasavazca maNIvakam' iti haimyAm // kalekArtha hIrakumAra, pUrva, pazcima, uttara ane dakSiNa ema cAra samudra parvatanI manahara bhUminA adhipati arthAta cakravartIne yogya evA zubhalakSaNothI alaMkRta hatA. te lakSaNa jANe, abhayadAna, supAtradAna, anukaMpAdAna ane ucitadAna ema cAra dAnarUpa jalathI sicAyelA pUrvajanmanAM puSpa na hoya! tema jaNAtuM hatuM. 56 sajJAtilocanacakoranipIyamAne lAvaNyacaJcadamRtairupacIyamAnaiH / vRddhiM dadhAra pRthuko'pratimaH pratIkai dvaitIyikenduriva sAndrakalAkalApaiH // 57 // 27 // ____sa pRthukaH hIrakumAraH na vidyate pratimA pratibimba sadRza vastu kenApi sAdRzya thA yeSAm / 'na tanmukhasya pratimA carAcare' iti naiSadhe / tairasAdhAraNaiH prtiikairvyNvaiH| 'ekadeze pratIko'GgAvayavApaghanA api' iti haimyAm / kRtvA vRddhiM puSTiM dadhAra dhatte sma / kiMbhUtaiH pratIkaiH / sajJAtInAM svajanAnAM locanAnyeva cakorA jyotsnApriyAstainipIyamAnaiH sAdaramatRpta ca avalokyamAnaiH / puna. kiMbhUtaiH / lAvaNyAni sundaratAtizayA eva caJcanti puNyAni cetoharANi vA amRtAni sudhArasAstaiH puSTiM prApyamANaiH nIyamAnaiH / ka iva / dvaitIyikenduriva / yathA zvetapakSe dvitIyAyAM bhavo dvaitIyikaH dvitIyAsaMbandhI vA candraH sAndrANAM snigdhAnAM bahulAnAM vA kalAnAM Sor3azAMzalakSaNAnAM bhAgAnAM kalApaiH kRtvA vRddhi dhatte / 'kenethakA' iti kapratyayaH / NitvaM tvaiSAM vikalpakamiti kvApi vRddhiH / dvitIyAyA ayaM dvaitIyakaH // kalekArtha te hIrakumAra svajanonA locanarUpI cakorovaDe AdarapUrvaka javAtA ane atyaMta suMdaratA tathA manaharatArUpa amRtavaDe puSTine pAmatA anupama avayavovaDe vRddhine dhAraNa karatA hatA. jema bIjano candra snigdha ane ghaniSTha evA soLa kaLAnA aMzo vaDe vRddhine pAme che tema hIrakumAra anupama avayavaDe vaddhine pAmatA hatA. pachI Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 58-59] hIrasaubhAgyam pitrormanorathagaNAn kuTajAvanIjAn , prAvRTpayoda iva pallavayan kumAraH / utsaGgayorudalasat kalayan vilAsa, phullallatAphaladayoriva kelikIraH // 58 // AnandameduritamAnasapadmacakSu raGkAntaraM paricaran sa mahebhyasanuH / abhrAdhikAntaramivArbhakabhAnumAlI, kastUrikAmRgazizurvipinAntaraM vA // 59 / / jananIjanakayoH utsaGgayovilAsa bAlakrIDAM kalayan kurvan udalasat ullasati sma zuzume / ka iva / kelikIra iva / yathA kelikalitaH krIDAkaraH kIraH / arthAt bAlazukaH / ullasatorvikasatolatAphaladayorutsaGgayorullasati / kumAraH kiM kurvan / manorathagaNAn / arthAt pitroH vAJchAzatAni pallavayan navIkurvan phalayan vA / ka iva / prAvRTpayoda iva / yathA varSAkAlasaMbandhI meghaH kuTajAvanIjAn nIpadrumAn pallavayati kizalayakalitAn karoti / sa mahebhyasUnuH kurAvyavahArinandanaH sa hIrakumAraH Anandena harSeNa medurita puSTIbhUta mAnasaM mano yAsAM pramodaprapUritAnAM padmacakSuSAM kamalalocanA nAmekasmAdaGkAdanyo'Gka utsaGgaH aGkAntara paricaran sevamAnaH / 'bhajate zrayatyupAste, zIlatyupatiSThate ca zIlayati / upacarati paricarati ca, niSevate ca prasAdayati // ' iti kriyAkalApe / AbabhAse shushume| ka iva / arbhakabhAnumAlIva / yathA abhrasya meghasya abhrikAntaramekasyA abhrikAyA aparA abhrikA vAlikA abhrAbhrikAntara bhajana DimbhabhAskaro bhAsate / 'jarIz2ambhaDDimbhadyumaNiramaNIyAMzulaharI' iti khaNDaprazastau / punaH ka iva / kastUrikAmRgazizuriva / yathA kastUrikAhariNo bAlako vipinAntaramekasmA. dvipinAdvanAdanyadvipina vipinAntara zIlan / punaH ka iva / dviradendrabAla iva / yathA gajarAjasya / 'paJcavarSoM gajo bAlaH' iti haimyAm / bAlaH zizuH vindhyopalAntaramekasmAdvindhyopalAjalabAlakazailazilAyAH anya vindhyopala zilotsaGgam / 'vindhyastu jalabAlakaH / tathA 'pAyA zilopalo gaNDaH' iti dvayamapi haimyAm / 'punaH ka iva / arbhakakAkapuSTa iva / yathA kSIrakaNThakalakaNThaH kokilabAlakaH cUtadrumAntaramekasmAccUtadrumAtsahakArataroraparacUtadrumaH anyo mAkandapAdapaH taM / punaH ka iva / bhramara iva / yathA madhukaraH smerAmbujAntaramekasmAtsmerAmbujAdvikacakamalAdapara smerAmbuja vikasitapadmazIlayan / punaH ka iva / kalahaMsa iva / rAjamarAlabAlakaH taraGgotsaGgAntaram ekasmAttaraGgasya kallolasya utsaGgAdapara taraGgotsarga laharIkoDamupacaran bhAsate // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 174 hIrasaubhAgyam [sarga 3 zlo0 58-61 . zlekArtha mAtapitAnA usaMgamAM krIDA karatA hIrakumAra jema vikasvaralatA ane phUle vacce krIDA karatA bAlazuka zobhe, tema zobhatA hatA. vaLI AnaMda ane pramodavaDe puSTa mana ane nayanakamaLavALA hIrakumAra, varSARtuno megha jema vRkSone navapallavita kare che, tema mAtapitAnA hajAro mananuM sarjana karatA eka khoLAmAMthI bIjA khoLAmAM krIDA karatA mAtApitAnA cittane AlAdita karatA hatA, vaLI jema eka vAdaLamAMthI bIjA vAdaLamAM jato bALasUrya zobhe, eka jaMgalamAMthI bIjA jaMgalamAM jatuM kastUriyAmRganuM bacce zobhe, eka AmravRkSa uparathI bIjA AmravRkSa upara jatuM bAlakokila zobhe, vikasvara evA eka kamala uparathI bIjA kamala upara jato bhramara zobhe. vaLI jema sarovaranA eka taraMga uparathI bIjA taraMgo upara krIDA karatA bAla rAjahaMsa zobhe, tema mAtapitAnI anya anya gedamAM krIDAne karatA hIrakumAra zobhatA hatA. 558 59 svarNA'drizaGga iva candrikayAnuviddhaH, kAyaH zizorvikacagandhaphalIvilAsI / saMcAricandramalayadrumasAndrapakai. liptaH kayAcana cakoradRzA cakAse // 6 // kayAcana anirdiSTanAmnyA cakoradRzA calacaJcucakSuSA dhAcyA anyastriyA vA krIDAkAriNyA saMcaratIti sarvatra madhye prasaratItyevaMzIlaH saMcArI tAdRzazcandraH karpUro yatra / 'candro'mbukAmyayoH / svarNe sudhAMzI kapUre kampille mecake'pi ca // ' ityanekArthaH / etAvatA / ghanaka ramizritarityarthaH / malayadamasya candanataroH sAndainibiDaiH pavaiH lipta aGgarAgakalita. kRtaH / zizohIrakumArasya kAyo dehazcakAse virAjate sma / 'cakAsti caJcati bhAsate bhrAjate lasatyapi zobhate / vilasatyevamAdyAH syujinArthaprakAzakAH // ' iti kriyAkalApe / kAyaH kiMbhUtaH / vikacA vikasitA yA gandhaphalI campakapAdapakusuma tadvadvilasatItyevaMzIlaH / 'iti campakagaurAGgaH kRtAM vidhorgandhaphalIbalizriyam' iti naiSadhe / ka iva / svarNAdrizRGga iva / yathA kanakAcalasya meroH zRGgaH zikhara candrikayA candrajyotsnayA anuviddho vyAptaH zobhate / 'bhagayugamatha zRGgodyogasaMghA nidAghaH' iti liGgAnuzAsane zRGgazabdaH punapuMsakaliGge // koI eka cakoradaSTivALI strIvaDe karamizrita caMdananA paMkavaDe sarvAga vilepana karAyeluM dIkumAranuM caMpakakSa jevuM suvarNavarNA zarIra zobhatuM hatuM. jema jyotsanA (caMdrikA)vaDe vAta meruparvatanuM zikhara zobhe tema caMdananA vilepana yukata hIrakumAranuM caMpakavaNuM zarIra zobhatuM tu.||10|| nIlAMzukAkalitabAlakakAmapAla mRterivopamitimAnayituM kumAre / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 sarga 3 zlo* 61-62] hIrasaubhAgyam kAcit kadAcana kuraGgamadAGgarAga, __ kautUhalena kuruvindadatI tatAna // 61 // kuruvindAH padmarAgamaNayaH tadvaddazanA dantA yasyAH sA kuruvindadatI / 'ko darzayetvAM kuruvindamAlAm', 'citte kuruSva kuruvindasakAntadanti' iti ca / 'agrAntazuddhazubhravRSavarAhebhyazca' iti dantasya dadvA / striilinggtvaadiip|' iti naiSadhavRttau pANinisUtram / padadvayamapi ca naiSadhIyam / kAcittAdRzI dhAtrI kadAcana kasminnapi samaye kautUhalena kuraGgamadena kastUrIdraveNa kRtvA aGgarAgamarthAtkumArAge vilepana tatAna kRtavatI / utprezyate / nIlena aMzukena vasanena kalitasya AvRtasya / parihitanIlavastrasyetyarthaH / tathA bAlakasya kumArAvasthAlaMkRtasya kAmapAlasya balabhadrasya mUrteH zarIrazyopamitimupamAna kumAre svAbhAvikakanakaketakagaurazarIrahIrakumAre Anayitum / pradApayitumivetyarthaH // lokArtha padmarAgamaNi jevI daMtapaMkitavALI koI eka strI, kaI avasare hIrakumAranA zarIrane TUhalapUrvaka kastUrIne paMkavaDe vilepana karatI hatI, te jANe nIlavastrathI AcchAdita bAlabalabhadranI mUrtinI upamA gauravarNAya evA hIrakumAranA zarIramAM ghaTAvavA mATe vilepana karatI na hoya !61 kAciccakoranayanA vyavahArisUno cakatrAmbuja vikacanetrapuTairnipIya / cetastamIdayitanirmalitAtmadarza smerAbjadarzanavidhau zithilIcakAra // 62 // kAcidazAtAbhidhAnA dhAtrI parA vA''gatA cakoranayanA kAminI vyavahArisUnoH kurAmahebhyanandanasya vanAmbuja mukhAravinda vikcairviksvrainetrputtairnynptrputtkairnipiiy sAdaramavalokya tamIdayitaH pUrNimAcandraH tathA nirmalitaH zANottejitaH AtmadarzaH darpaNa stathA smerAjaM vikacakamala teSAM darzanavidhau avalokanaprakAre cetaH svamanaH zithilIcakAra mandIkaroti sma / pArvaNendudarpaNapajhebhyo'pyadhikaM yanmukhamityarthaH // . sAtha koIka cakeranayanA strI hIrakumAranA mukhAraviMdanuM AdarapUrvaka be netrothI pAna karIne, pUrNimAnA caMdrane, nirmala darpaNane temaja vikasvara kamalane jovAmAM potAnA manane sthagita (maMda) karatI hatI ! arthAt pUrNimAnA cazva, darpaNa ane pA karatAM paNa adhika hIrakumAranA mukhanI zobhA hatI. AkarA Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 __ hIrasaubhAgyam sarga 3 zlo0 63-64 enaM hiraNyamaNibhUSaNabhUSitAGga mibhyAGgaja nayanayoratithiM praNIya / so'ya smaro harahutAzahato'vatIrNa etanmiSeNa samazAyi kayAcidevam // 63 // hiraNyamaNibhUSaNaH svarNaratnAlaMkArairbhUSitAGgamalaMkRtakAyamibhyAgaja kuMrAvyavahAritanayamena hIrakumAra nayanayorAtmalocanadvandvasya atithi prAghuNaka praNIya kRtvA / yataH 'nayanAtithiM vidhatte netraprAghuNakamAtanotyapi ca,' tathA dRggocarIkaroti ca locanaviSayaM ca nirmAti,' tathA dRggocaratAM nayati ca locanaviSayatvaM ca Anati' ityAdiH kriyAkalApe / kayAciddhAcyA kAminyA vA evamamunA prakAreNa samazAyi saMzayazcakre / 'naiSadhena samazAyi cirAya' iti naiSadhe / evaM kim / harahutAzahataH / trilocanena svabhAlaprAdurbhUtatRtIyalocanajvalanajvAlAjvAlitaH / ata eva etanmiSeNa / hIrakumAravyAjena etadrUpeNetyarthaH / gRhItAvatAraH AdattAparajanmA so'yaM prAkzravaNagocarIkRtaH smaraH kAma iva makaradhvajarUpAvatAraH / hIrakumAra ityarthaH // suvarNa ane rananA alaMkAravaDe suzobhita hIrakumArane potAnA netrakamalanA atithi banAvIne, arthAt AdarapUrvaka joIne, kaIka lalanA A pramANe vicAratI hatI, "mahAdevanA kapALamAM pragaTa thayelA trIjA netravaDe bhasmIbhUta banelA kAmadeve A hIrakumAranA zarIrarUpe jANe avatAra lIdho na hoya ! arthAta hIrakumAra kAmadeva jevA svarUpavAna hatA. kAcidvazA vikacacampakasUnazAli mAlAM vilambitavatI zizukaNThapIThe / tasmiMzcikIrSukhi kautukinAkimukta prAlambikAGkinavakalpatarUpamAnam // 64 // kAcidvazA dhAtrI parA vA vanitA zizohIrakumArasya kaNThapIThe vikacAnAM kusumitAnAM campakAnAM hemapuSpakANAM sUmaiH kusumaiH kRtvA zAlate zobhate ityevaMzIlAM mAlAM vikasitacampakakusumAkalitahAralatAM vilambitavatI cikSepa / sthApayati smetyarthaH / utprekSyate / tasmin hIrakumAre kautukinA kutUhalAkalitena nAkinA kenApi devena muktA avalambitA sthApitA prAlambikA hemadAmadInAramAlikA suvarNajhumbanakamake kaNThe'syAstIti tAdRzasya navasya bAlakasya kalpatarodevamasya upamAna sAmya cikIrSuriva kartumicchuH kimu // Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 64-66 ] hIrasaubhAgyam 177 koika strI haoNrakumAranA kaMThamAM vikastara caMpakanA puSpAthI guMthelI phUlanI mALA paherAvatI hatI ! te jANe hIrakumAra tarapha kautukavALA koI deve, madhyamAM sthApana karelA suvarNanA jhumakhAvALA navIna kalpavRkSanI samAnatA karavA mATe IcchitI na hoya ! 5645 cUDAmaNitribhuvanasya yadeSa bhAvI, cUDAmaNi kimiti kApi dadhAra mUrdhni / sUrizriyAstilakavadbhavitA kumAro, bhAle'parA'sya tilaka kimatazcakAra ||65 | yadyasmAtkAraNAt eSa hIrakumArastribhuvanasya trailokyasya cUDAmaNiriva cUDAmaNiH ziroratna mAvI bhaviSyati / kimutprekSyate / iti hetoH kApi kAntA dhAtrI vA asya zizormUrdhni mastake cUDAmaNi zikhAratna dadhAra dhRtavatI sthApitavatI vA / punaraya hIrakumAraH yadyasmAtkAraNAt sUrizriyA AcAryalakSmyAstilaka iva vizeSaka iva bhavitA bhaviSyati / kimutprekSyate / aparA dhAtrI asya kuMrAnAdhInandanasya ataH kAraNAt bhAle lalATe tilaka kukkumAdikrasya svarNaratnamayaM bhUSaNaM puNDrakaM cakAra svayAmAsa // zlAkA AhIrakumAra traNe leAkanA mugaTa samAna banaze' ema dhArIne hIrakumAranA mastaka upara kAika strI mugaTa paherAvatI hatI. kAIka strI, hIrakumAra AcAryanI lakSmInA tilakarUpa banaze' ema mAnIne hIrakumAranA lalATapradeza upara svarNaratnamaya, ku MkumanuM tilaka (svarNacaMdraka) karatI tI tatkarNayormaNivinirmitakarNapUra dvandva yAcana vilambitamuddidIpe / nityodayaH kathamabhUstvamidamukhendu, praSTuM kimityupagata zazisUryayugmam ||66 || kayAcana maNDanakAriNyA dhAtryA'nyayA vA striyA tatkarNayorhIrakumArazravaNayoH avalambita N nyasta N kSipta N maNivinirmitamarthAtsvarNarajatacandrakAntapItaratnamayaM karNapUradvandva . kuNDalayugmamuddidIpe / zuzubhe / kimutprekSyate / idaM mukhendumasya hIrakumArasya vadanacandra prati iti praSTumivogata sameta zazisUryayugma N candradivAkaradvayam / iti kim / he dImukhendo, tvaM nityodayaH aharnizamabhyudayo'starAhityaM yasya tAdRzaH kathaM kena prakA reNa abhUH saMjAtaH tatkAraNamAvayorveda / yathA AvAmapi nityodayau bhavAvaH // leAkA kA" strIe hIrakumAranA e kAnamAM paherAvelAM ratnajaDita 'kuMDalA' zAlatA hatA. te e kuMDalA, hIrakumAranA mukharUpI candra pAse A pramANe puchavA mATe AAvelA candra ane sUrya jANe Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 hIrasaubhAgyam [sarga 3 zlo0 66-68 na hoya ! he haricaMdra, tame niraMtara nityaudayavALA zAthI thayA ? tenuM kAraNa ane kahe ke jethI ame bane paNa nityadayazIla thaI zakIye ! kA netrAmRtAJjanamasau jagatAM yadasyA'' naJjA'kSiNI kimiti kAcana kajjalena / sarvAGgasUtramiha dhAsyati yena tasyo rasUtrikAM kimiti kAcidurasyadhatta // 67 // . yatkAraNAdasau hIrakumAraH jagatAM tribhuvanajanAnAM netrANAM nayanAnAmamRtAJjana sudhAyA aJjanamivAsti bhAvI vA / kimutprekSyate / iti hetoH kAcana maNDanakAriNI asya zizoH akSiNI locane kajalena AnaJja / punayana kAraNena asau bAlakaH iha hRdaye sarvaiH samagrairaGgairAcArAGgAdibhirupalakSita sUtra siddhAntam / jAtivAcitvAdekavacanam / dhAsyati dhArayiSyati / kimutprekSyate / iti hetoH kApi dhAtrI tasya hIrakumArasya urasi hRdaye uraHsUtrikAM mauktikajAlikAm / 'uraHsUtrikA tu mauktikaiH' iti haimyAm / dezavizeSaprasiddhAM bahusaramuktAhAralatAM vA adhatta kSipati sma // keIka strI hIrakumAranA netromAM aMjana jatI hatI, te zA mATe ? " A hIrakumAra traNe bhuvananAM netronA amRtAM janarUpa banaze. " jANe A hetuthI aMjana AMjatI na hoya ! vaLI koIka lalanA kumAranA hRdaya upara kaMThasUtrikA-kaMThI (motInI mAlA) paherAvatI hatI. zA mATe ? " A bALaka bhaviSyamAM hRdayamAM AcArAMga Adi sarva aMgone dhAraNa karanAre banaze" ! A hetuthI jANe mauktikanI bhAlA paherAvatI na hoya! pAchA pAdAravindayugaloparilambinInAM, ___kANe raNajjhaNitarAjatakiMkiNInAm / vIDAvizeSalalitena marAlabAla stamberamAviva vigAyati yaH kumAraH // 68 // yaH kumAro vIkhAyAH svagamanasya vizeSeNAtizayasya lalitena cArutAyA vilAsena vA / bAlazabdo lAlAghaNTAnyAyena ubhayatra saMbadhyate / marAlavAlastambaramau haMsabAla bAlagaja ca / utprekSyate / vigAyati nindatIva / kaiH / kANaiH zabdaiH / kAsAm / raNajhaNa iti zabdo jAta Asu iti / raNatkArakalitA ityarthaH / tAdRzyo rAjatA ruupysNbndhinyH| 'raupyaghanagharghaTIjarjarasvaram' iti haMsavizeSaNa campakathAyAma / tathAvidhAH kiMkiNyaH laghughughurikAstAsAm / kiMbhUtAH / pAdAravindayorAtkumAracaraNakamalayoryugala tasyo Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 68-70 ] aritbhAgyam pari lambante guNaprotAH kRtvA UrdhvaM lambAyamAnAH saMjAyante / athavA pAdoparimadezamAzrayante ityevaMzIlAH / caraNoparibaddhAnAmityarthaH / iti dhAtrIparipAlanazRGgArakaraNAdi # zleAkA vaLI hIrakumAra maMda maMda gatithI arthAt suMdara pagalIovaDe cAlatA hatA. te peAtAnA caraNakamalamAM dhAraNa karelI rUpAnI dhudharIenA avAjathI jANe khAlasa ane bAlahastinI avagaNanA karatA na hoya ! 5685 kuMrAhasya harati sma mano manojJaM, tanmunmunAlapanamibhyagabhasti bhartuH / kiMcidvijRmbhiyuvabhAvanavoDhabAlA - nAtipragalbha kilakiJcitavatpriyasya ||69 || 179 manozaM janamanohara N tasya hIrakumArasya yanmunmunAlapanamaspaSTabhASaNaM tatkuMrA iti Ahnayo nAma yasya tAdRzasya ibhyeSu vyavahAriSu madhye tatputrapratApena kRtvA bhAskara iva dIpyamAnatvAt bhAskarasya / sUryatulyasyetyarthaH / manazcittaM harati sma / kiMcitkimapi stokamAtra' vijRmbhI prakaTIbhavanazIlo yuvabhAvastAruNyaM yasyAstathA navoDhA navapariNItA bAlA vadhUstasyA nAtipragalbha na atizayena pragalbha pariNatIbhUtaM nAticAturya vA kilakizcita vilAsavizeSaH / 'lIlA vilAso vicchittivivvokaH kilakizcitam / moDAyita -kuTTimita lalita vidhRta tathA / vibhramazcetyalaMkArAH strINAM svAbhAvikA daza // ' iti haimyAm / tadvatpriyasya bhartuzveto yathA harati / 'tvayi vIra virAjate paraM damayantI kila kizcita kila' iti naiSadhe // zleAkA putranA prabhAvathI sarva zreSThiomAM sUrya samAna zeAbhatA evA kurAzAhanA putraratna hIrakumAranI bAlasulabha aspaSTa bhASA arthAt kAlI kAlI vANI manuSyeAnA cittanuM haraNa karatI hatI. nava- yauvanA stra arthAt yauvananA prAMgaNamAM ubhelI navADhA-navapariNIta bALAnI amuka prakAranI krIDA peAtAnA patinA cittanuM jema haraNa kare tema bAla hIrakumAranI mIThI evI kAlI vANI manuSyeAnA cittane rajita karatI hatI. kA ikSvAkuvaMza iva nAbhimahImaghonA, vizvaprazasyavRSabhAGkatanUbhavena / utkeza ityudayavAMstanayena tena, mene mahebhyavRSabheNa nijAnvavAyaH // 70 // mahebhyavRSameNa kuMrAvyavahAripuGgavena tena hIranAmnA tanayena putreNa utkeza iti nAnA nijAnvayaH svavaMzaH udayavAnabhyudayayukto mAnito jJAtaH / kemeva / nAbhimaddImadho Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 hIrasaubhAgyam sarga 3 zlo0 70-72 neva yathA nAbhinarendreNa vizvaSAM tribhuvanajanAnAM prazasyena zlAghAheNa vRSabho'GkaH urupradeze lAJchana yasya sa vRSabhAGkastena vRSabhadevanAnA tanUbhavena nandanena ikSvAkunAmA vaMza udayavAnamAni // zlokArtha vyApArIomAM zreSTha evA kurazAhe putraratna hIrakumAravaDe ozavALa vaMzane abhyadayavALA mAnyo. jema nAbhirAjAnA vizvavaMdanIya evA zrI RSabhadeva putravaDe IvAkuvaMza AbAdIne pAse hato, tema huM mAnuM chuM ke hIrakumAravaDe ozavALa vaMza 17 jagatamAM AbAdIne pAmanAra manyA . // 7 // dhAnyoditAM prathamataH pRthukaprakANDaH, kIrasya zAva iva cArumuvAca vAcam / tasyAH punaH samavalambya karAGgulIH sa, lIlAyita vitanute sma gatau svikAyAm / / 71 // sa pRthukaprakANDaH bAlazArdUlaH prathamataH pUrvam / sArvavibhaktikastas / sarvAbhyo'pi vibhaktibhyastas syAdityeke / dhAtryA upamAtrA uditAm uccaritAM kathitAM cAru manoharAM vAcaM vANIm uvAca vakti sma / ka iva / kIrasya zAva iva / yathA zukasya bAlakaH prathamataH kathitAM cArvI manozAM vAcaM vadati / punaH sa kumAraH tasyA dhAtryAH karAGgulIH hastasya tarjanyAdikA agulIH samavalambya Azritya / gRhItvetyarthaH / svikAyAmAtmIyAyAM gatau gamane lIlAyita lIlayA Acarita cArucakramaNavilAsa tanute sma / lIlAgamanamadarzayadityarthaH / 'haMsa tanau saMnihitaM caranta munemanovRttiriva svikAyAm // lekArtha bAlasiMhasamAna hIrakumAra prathama dhAvamAtAvaDe belAyelI manojJa bhASAne uccAratA hatA. jema popaTanuM baccuM bIjAe uccArelI bhASAne bele tema hIrakumAra suMdara evI kAlI kAlI bhASA bolatA hatA. vaLI te dhAvamAtAnI tarjanI AMgaLI pakaDIne paDatAnI maMda maMda gatithI kIDAne karatA karatA cAlatA hatA. pachI cUlAkriyAmahamathAGgabhavasya tasya, saMtanvatA pulakakorakitena tena / zrIdAyita pradizatA maNihemajAta mADhayAyitaM samudayena ca mAgaNAnAm // 72 / / atha vAggamanapATavabhavanAnantaraM pulakena romaharSeNa kRtvA korakAH kuDmalAH saMjA. tA asyeti / 'pulakakorakitatanuH' iti campUkathAyAm / romAJcakaJcukitena kuMrAvyavahA. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 72-74] hIrasaubhAgyam 181 riNA tasya hIranAmno'Ggabhavasya svaputrasya cUlAkriyAmahaM zikhaNDikAkaraNAdyutsava saMta. nvatA kurvatA zrIdAyita dhanadenevAcarita vadAnyatAtizayena / tena kiM kurvatA / pradizatA dadatA / kim / maNayo ratnAni hemAni suvarNAni teSAM jAta samUham / ca punaH mArgaNAnAM samudayena yAcakanikaraNa ADhyAyita svAbhAvikamahebhya ivAcaritam / IzvarIbhUtamityarthaH // zlokArtha tyArabAda atyaMta harSathI romAMcita banelA kurazAha potAnA putranI zikhAvidhi (vALa utarAvavAnI kriyA)no mahatsava karatA sAkSAta kuberabhaMDArI samAna dekhAtA hatA. kAraNa ke utsavaprasaMge yAcakenA samUhane suvarNa ane ratnonuM dAna ApIne koI mahAna zreSThIrUpe dekhAtA hatA. (temanA dAna yAcakono samUha paNa dhanavAna samAna bana gayA.) karAI zAvaH zubhairavayavaiH savituH prayatnA dRddhiM dadhAvanudinaM svajanairupAsyaH / bhUmIbhRto bahalanijharatastaraGgaH, sindhupravAha iva patrarathainiSevyaH // 73 // zAvo hIrakumAraH savitustAtasya prayatnAt samAhitamAgitapradAnapoSaNaprakArAt zubhaiH prazastairavayavaiH aGgopAGgaiH anudina nirantara vRddhiM puSTiM dadhau vardhate sma / kiMbhUtaH zAvaH / svajanaiiitavargamAnavainijajanairvA upAsyaH kRtasevanaH / ka iva / sindhupravAha iva / yathA bhUmIbhRtaH parvatasya bahulAdanalpAt nirjhrtH| sArvavibhaktikatvAttaspratyayaH / zatazo nirjharANAM pravezAttaraGgaH kallolaiH nadIpravAho vRddhi dhatte / kiMbhUtaH sindhupravAhaH / patrarathaivihaGgamairabhigamyaH khagasevyaH // blekArtha . svajanothI sevAtA hIrakumAra, pitAnA prayatnathI prazasta aMgopAMgavaDe pratidina puSTine dhAraNa karatA hatA. jema pakSIo vaDe sevAto nadIne pravAha parvata uparathI vahetAM ghaNAM jharaNAMothI vRddhine pAme che, tema hIrakumAra prazasta avayavovaDe niraMtara vRddhine pAmatA hatA. hakI vAcaspaterdivi vidhAya surAn vineyA nuvA' narAnapi vidhAtumupeyuSaH kim / vatrA vyamoci paThituM savidhe dvijasya, kasyApi vAGmayavidaH samaha kumAraH // 74 // hIrakumAraH samaha mahotsavapuraHsara kasyApi anirdiSTanAno dvijasya brAhmaNasya savidhe samIpe paThitumadhyetu vAtrA kuMrAvyavahAriNA vyamoci muktaH / kiMbhUtasya dvijasya / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 saubhAgyam [ sarga 3 zlo074-76 vAmaya' zikSA kalpavyAkaraNAdi zaivazAstra vettIti vAGmayavit tasya / kimutprekSyate / svarge surAn devAn vineyAn ziSyAn vidhAya api punarnarAn manuSyAn adhyApanAdibhiH ziSyAn vidhAtuM kartumurvyAmavanyAmupeyuSa Agatasya vAcaspatervRhaspateriva // zlAkA hIrakumArane maheAtsavapUrvaka, pitAe nyAya--vyAkaraNa Adi zaivazAstronA niSNAta evA DhAi paMDita pAse adhyayana karavA mATe mUkyA. te adhyApaka jANe svargamAM devane ziSyA banAvIne have manuSyAne peAtAnA vidyArthI banAvavA mATe jANe A pRthvI upara sAkSAt bRhaspati AvyA hoya ! tetI tI // 74 // tasyAzakra iva citrazikhaNDisno rlabdhvopakaNThamazaThaH su paThannakuNTham / potaH zrutiM sa vidhivallipisaMgraheNa, premNA viveza nagarImiva gopureNa // 75 // sa poto hIrakumAraH premNA hArdena hRdayAbhiprAyeNa vidhivat zAstroktaprakAreNa liperakSarAtmikAyAH saMgraheNa Agamanena / zikSaNenetyarthaH / zruti zAstraM viveza praviSTaH / zAstrAbhyAsaM kartuM prArabdhavAnityarthaH / kAmiva / nagarImiva / yathA kazcit bAlo gopureNa pratolyA kRtvA purIM pravizati / potaH kiM kurvan / azaThaH saralAzayaH san / akuNTha -ghoSAtyabhyasanAdinA tIkSNaM sotsAha vA su atizayenAtmanaH sarvaprayatnena paThannadhIyamAnaH / kiM kRtvA / tasyAdhyApakasya upakaNTha labdhvA saMprApya ka iva / arbhazaka iva yathA bAlaka indraH / 'zaizavAvadhigururgururasya' iti naiSadhe / etena kAvyena indrasya bAlatathA gurupArzve adhyayanamapi proktam / citrazikhaNDisUnobRhaspateH / 'vicitravAkvi - trazikhaNDisUnoH' ityapi naiSadhe / pArzva prApya paThati / 'vAcaspatiH surAcAryoM, jIvazcitrazikhaNDijaH' / iti haimyAm // 1 lAkA hIrakumAra premapUrNAMka, zAstrokta prakAre akSara Adi lIpInA jJAnadvArA zAstromAM praveza karatA hatA. arthAt hIrakumAre zAstrAbhyAsane prAraMbha karyAM. jema kAi saraLahRdayI bAlaka daravAjAvaDe nagarImAM praveza kare tema tIkSNamuddhivALA hIrakumAre lIpIdvArA zAstrAbhyAsamAM praveza karyAM, bAlaIndra bRhaspatinI pAse jema abhyAsa kare tema adhyApakanI pAse utsAhapUrvaka hIrakumAra zAstrAbhyAsa karatA hatA. IpA chAyAM tanokhi na laGghayatApi vAca, prAsAdi tena vinayAvanatena sUriH / sarvairabhAva ca guroH saphalaiH prayatnai stasmin parabhuvIva kRSIvalasya ||76 || Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 76-78] hIrasaubhAgyam .. 183 tena hIrakumAreNa sUriH kalAcAryaH prAsAdi prasannIkRtaH / tena kiMbhUtena / vinayena avanatena namreNa / tena punaH kiM kurvatA / guroH svAdhyApakasya vAcaM vANIm / vacanamAtramapItyarthaH / nollaGghayatA nAtikAmatA / kAmiva / chAyAmiva / yathA ko'pi svatanozchAyAM nollaGghayati / gurostasyAdhyApakasya sarvaiH sakalaiH prayatnarudyamaistasmin hIrakumAre saphalaiH phalavadbhirabhAvi saMpannaiH saMjAtam / kasyeva / kRSIvalasyeva / yathA kRSikasya karSaNakAriNaH anUSarabhuvi sarvasasyotpattisthAnakSetrabhUmau prayatnaiH prayAsaiH saphalairbhUyate // plekArtha hIrakumAranA vinayathI ane namratAthI kalAcArya khUza thayA. jema zarIra potAnI chAyAnuM ullaMghana na kare tema hIrakumAra gurunA vacananuM lezamAtra paNa ullaMghana karatA na hatA tethI jema phalakUpa jamInamAM kheDutanA sarva prayAso saphala thAya tema hIrakumAramAM guru (adhyApakonA sarva prayAso sa55 yayA. // 7 // taM sAkSiNa praNayavAnsvaguruM praNIya, svalpairdinaiH sa vahanairiva dhIvizeSaiH / saMprApa pAramakhilAgamasAgarasya, sAdhuH samAdhibhirivAnupamairbhavasya // 77 // . praNayaH sneho gurujaneSu vidyate yasya sa hIrakumArasta svaguru' nijakalAcArya sAkSiNa pratibhuvam / sAkSimAtramityarthaH / praNIya kRtvA svalpairatistokaidinairvAsaraH akhilAgamasAgarasya samastazAstrasamadrasya pAra paratIra prAnta saMprApa leme| gRhamedhivAsocitaM sarvazAstramadhItavAnityarthaH / kaiH / dhIvizeSaiH svaprajJotkaSaiH / buddhiviziSTaguNAtizayaiH / kairiva / vahanairiva / yathA yAnapAtraiH kRtvA sAMyAntrikaH samudrasya pAramabhilaSitaghelAkala prApnoti / 'sAMyAntrikaH potavaNika / bohittha vahana potaH / ' iti haimyAma / atha prathagapamApi / ka iva / sAdhariva / yathA yatI anupamairasAdhAraNaH samAdhibhiyAnavizeSaiH / 'dhyAna tu viSaye tasminnekapratyayasaMtatiH / samAdhistu tadevArthamAtrAbhAsanarUpakaH // ' iti haimyAm / etAvatA yogaiH kRtvA bhavasya saMsArasya / 'bhavaH sattAtmajanmasu / rudre zreyasi saMsAre' ityanekArthaH / pArauM mokSaNa prAmoti // zlokArtha vaDIle pratye bahumAnavALA hIrakumAra pitAnI buddhinA prakarSathI kalAcAryane sAkSI rAkhI gRhasthane yogya sarva zAstrasamudrane pAra pAmyA. jema kuzaLa nAvika vahANavaDe samudrano abhilapita kinAro helAIthI pAmI zake, jema keI yogI asAdhAraNa kaTinI samAdhivaDe saMsAra samudrano pAra pAme che arthAta mokSa prApta kare che, tema hIrakumAra saraLatAthI sarvazAstramAM pAraMgata banyA. chA adhyApya tena vidhivatsakalAH sa vidyAH, ... pratyayete sma guruNA janakasya tasya / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 78-79] saubhAgyam zrImAnmurArivi tena hiraNyaratna - koTI vitIrya sutasUrirapi vyadhAyi // 78 // 184 tena guruNA kalAcAryeNa vidhivat zAstroktaprakAreNa dvisaptatikalAnAmAdimA kalA likhitagaNitAdirantimA kalA zakunarutamityuktaprakAreNa / athavA mAtRkAdikacANi - kyAGka (ta) pAThanaikavidhinA sakalAH samastA api vidyA adhyApya pAThayitvA tasya kumArasya kuMrAkhyasya vA janakasya pituH sa hIrakumAraH pratyarpyate sma pazcAdarpitaH / api punaH tena tajjanakena kuMrAmahebhyena sutasUriH svaputrahIrakumArasya kalAcAryaH hiraNyAnAM ratnAnAM maNInAM koTIrbahuzo lakSazatAni vitIrya dattvA murAriH kRSNa iva zrImAn lakSmIpatirvyadhAyi vihitaH // kalAkA kalAcA hIrakumArane lekhana gaNitathI AraMbhIne zatruna--svarazAstra paMta puruSanI baheAMtera kaLA zikhavI tenA pitA karAzAhane aNu karyAM. tyAre karAzAhe hIrakumAranA guru (adhyApaka)ne vipula suvarNa ane ratnAnI gurudakSiNA ApIne kRSNanI jema yathA lakSmIpati banAvyA. 8 citramivenduranavadyatamAM sa vidyAM, labdhvA zriyA tadavadhi vyarucatkumAraH / AsIdasImamahimApyanayArbhakasya, prollekhitasya nikaSeNa maNestviSeva // 79 // sa kumAraH anavadyatamAm atizayena lAghanIyAM vidyAM labdhvA saMprApya tadavadhi vidyAdhigamadivasa evAvadhirmaryAdA yatreti kriyAvizeSaNam / taddinamArabhyetyarthaH / zriyA zobhayA lakSmyA vA vyarucat zuzubhe / 'sahasradhAtmA vyarucadvibhaktaH' iti raghuvaMze / ka iva / induriva / yathA candraH anavadyatamAmatinirmuktameghoparodhAM citrAM tvASTra nakSatravi zeSa prApya zriyA zAradInakaumudIlakSmyA virocate / yuddhayo luGi ghutAdibhyaH parasmaipadaM vA syAt / 'puSAdidyutAdiladitaH parasmaipadeSu' zyandhikaraNapuSAdetAderladitazca parasya caleraGa syAt parasmaipadeSu / adyutat / adyotiSTa / arucat / arociSTa / ' iti prakriyAkaumudyAm / api punastasyArbhakasya hIrakumArasya tayA vidyayA kRtvA na vidyate sImA maryAdA yasya saH asImaH / advaita ityarthaH / tAdRzo mahimA mAhAtmya yasya tathAvigha AsIt babhUva / kasyeva / maNeriva / yathA nikaSeNa zANena ullekhitasya uttejitasya nirmalIkRtasya maNe ratnavizeSasya tviSA kAntyA kRtvA ananya mahattva mUlya mahArghyatA bhavati // iti bAlakrIDA // leAkA hIrakumAre jyArathI atiprazasanIya vidyAne prApta karItyArathI AraMbhIne vidyAlakSmIvarDa atyaMta te zAlatA hatA. jema candra citrA nakSatrane pAmIne zarada RtunI lakSmIvaDe zeAbhe che. tema hIrakumAra Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 79-81] hIrasaubhAgyam 185 niravadya vidyAvaDe atyaMta zAbhatA hatA. jema zANuvaMDe uttejita karAyela maNinuM mAhAtmya vadhe che tema asAdhAraNu koTinA vidyAvaibhavavaDe hIrakumArI anekaguNA mahimAvALA banyA. 19nA nAbhIbhavena tadudAharaNIkRtaiH kiM, sAmudrazAstragaditairnaralakSaNaughaiH / nAlambhi tatra kumare vyabhicAribhAvaH, prAmANikaiH sadupamAnavidhAviveha ||80|| nAbhIbhavena vidhAtrA / kimutprekSyate / 'hArAgrajAgradgaruDAzmarazmipInAbhanAbhIkuharA ndhakArAm' iti naiSadhe | nAbhIzabdo dIrghaIkArAnto'stIti / tadudAharaNIti / saharakumAra eva udAharaNa nidarzana dRSTAnto yeSAM te tadudAharaNAH / na tadudAharaNAstadudAharaNAH kRtAstadudAharaNIkRtAstaiH / samudreNa kavinA kRta zAstra granthavizeSaH sAmudrazAstra N / tatra garditAH kathitAstairnarANAM manuSyANAM lakSaNAnAM svastikacakrAGkuzAdInAmoghaiH samUhaistatra kumare hIrakumAre vyabhicAribhAvaH parasparavirodhitva nAlambhi na prAptam / 'kumAraH kumaro'pi ca' iti zabdapramede / anyatrApi caritrAdau va / kasminniva / sadu* pAnavidhAviva / yathA / iha jagati prAmANikaistArkikaiH satiM sarvaprakArairyogye vidyamAne upamAnavidhau anyapadArthasya sAdRzyIkaraNaprakAre vyabhicAritvaM na lakSyate // zleAkA brahmAe hIrakumArane AdarzarUpa banAvIne, sAmudrikazAstramAM varNavelA puruSanAM zubhalakSaNAnA samUhanA hIrakumAramAM paraspara vireAdhIbhAva prApta thavA dIdhA nahIM. arthAt hIrakumAra sarva zubhalakSaNAthI yukta hatAM. jagatamAM prAmANika puruSA sarvaprakAre yAgya evA koipaNa padArcanI samAnatA varNa ve, temAM jema vyabhicAra AvatA nathI, tema hIrakumAramAM sAmudrika zAstramAM kathita zubhalakSaNAnA vyaliyaar-virodhiibhaav hemAtA nathI. // 80 // tasyAbhavallavaNimAtizayaH sa ko'pi, prottArayanyadupari sthaviraH zivAya / muktAH kSipatyanudinaM pavamAnamArge; tA eva tatra kimu tAraMgaNA bhavanti // 81 // kumArasya sa ko'pi advaitavaibhavaH lavaNimAtizayaH lAvaNyAdhikya abhavat babhUba / sa kaH / yadupari yasya lAvaNyAtizayasyopari sthaviraH pitAmahaH / sthaviraH zatAnandapitAmahauka:' iti haimyAm / 'pravayAH sthaviro jaran' ityapi haimyAm / zivAya kalyANakAraNAya nitya prativAsara prottArayan uttAraNa sRjan nyuJchanIkurvanvA muktA mauktikAni pavamAnamArge AkAze kSipati / kimu utprekSyate / tA eva muktAstatrAmbare tAragaNA jyotirmaNDalAni bhavanti saMjAyante // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 dinamA 1 ko - hIrasaubhAgyam [sarga 3 zlo0 81-83 lokAI hIrakumAranA lAvaNyane atizaya keI abhuta prakArane hato ! te lAvaNyanA atizayanA kalyANa mATe, brahmAjI niraMtara motIo vaDe tenuM lUNa utAratA ane te motIo AkAzamAM pheMkatA hatA, kAyela te ja motIo jANe AkAzamAM jyotiSacakra tArAo banI gayA na hoya ! 81 spardhedayAdiva mithaH pravayaM mujadbhi rahaiH sapanimavapurvibhavena tena / IrSyA tamIpriyatamaH praNayanvijitya, lakSmacchalena mumuce kimu lAJchayitvA // 82 // tena hIrakumAreNa IrSyAm / arthAt svavapuzcArimNA samamasUyAm / praNayan kurvan tamIpriyatamaH rajanIjAniH candraH vijitya / arthAtparAbhUya / gRhItvA vA / kimu utprekSyatelakSmachalena lAJchanakapaTena lAJchayitvA lAJchana majyA abhijJAna mukhe kRtvA mumuce nabhasi muktaH / 'kiM nandiH kiM murAriH kimu ratiramaNaH kiM vidhuH kiM vidhAtA' iti dhanapAloktopamAnAdatra vidhorutprekSA / tena kim / aGgaiH zarIrAvayavaiH kRtvA saha caGginA manoharatvena vartate yattAdRzasya vapuSaH zarIrasya vibhavaH zobhAtizayo yasya / atha vA vapurvibhabeti sAdhanena jitveti / kiM kurvadbhiragaiH / ivotprekSyate-mithaH paraspara spardhAyAH saMgharSasya udayAt prAdurbhAvAdiva pravayaM puSTiM sRjdbhividdhdbhiH|| dArtha hIrakumAre, potAnA zarIranA sauMdaryanI sAthe niraMtara irSyA karatA evA candranA parAbhava karIne arthAta candrane pakaDIne laMchananA bahAne tenA mukha upara malInuM cihna dorIne, AkAzamAM choDI dIdho ! vaLI hIrakumAranA sucAru avayavo paraspara hariphAI karavApUrvaka vRddhine pAmatA hatA. dara kezocayaH sphurati yasya sa nIlakaNTha pRSThe praviSTa iva yena jitaH kalApaH / AbAlyataH kuTilatA manaso'panItA yaM bhejuSI punarivaitya kacacchaTAsu // 8 // tasya kumArasya sa cAmarAdipratipakSalakSajitvaraH prasiddhaH kezoccayaH kezapAzaH / 'bAlAH syustatparAH pAzo racanA bhAra uccayaH / hastaH pakSaH kalApazca kezabhUyastvavA. cakaH // ' iti haimyAm / sphurati bhAsate / sa kaH / yena kezoccayena jitaH abhibhUtaH kalApaH zikhaNDikam / utprekSyate-nIlakaNThaH zaMbhurmayUrazca tasya pRSThe praviSTaH zaraNe gata iva / punaryena kumAreNa ASAlyataH zaizavaM maryAdIkRtya manasaH svacittAt kuTilatA-cakratvam apanItA niSkAsitA satI / utprekSyate-upetyAgatya ya kumAra kuTilatA Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 83-85] hIrasaubhAgyam phacacchaTAsu kuntalAvalISu mejuSIva zritavatIva / 'taTAntavizrAntaturaGgamacchaTA' iti chaTAzabdaH samUhavAcI naiSadhe / tathA 'vakroktikuzalasya tasya [nalasya] kezakalApo'pi vakratAM meje' iti campUkathAyAm / iti puruSANAM kezakalApe vakratA varNitAstIti // hIrakumArano kezakalApa zobhato hato. te kezakSApathI apamAnita thayelA jANe bIjA kezakalApe zaMbhu athavA mayUranA pRSThabhAge (zaraNe) AvIne rahI gayA na hoya ? hIrakumAre bAlyakALathI ja mananI kuTilatAne dUra dUra hAMkI kADhI hatI ! jANe te vakratA AvIne hIrakumAranA vALamAM vasI gaI na heya ! arthAta hIrakumAranA zyAma ane vAMkaDIyA vALa zobhatA hatA. svadhyAnalopabhavakopapinAkijAgra dAtaGkazaGkitamanaHsumanaHzarasya / tyAga tanovidadhataH kRtavAnvidhAtA, chatreNa yasya kimu maulimavAGmukhena // 84 / / vidhAtA brahmA yasya kumArasya mauliM mastaka kRtavAMzcakre / kimu utprekSyate-svasyezvarasaMbandhino dhyAnasya ekAgramanastvena paramAtmasvarUMpacintanarUpasya praNidhAnasya lopena bhagena kumArikAvasthAyAM pANigrahaNakaraNakRte sevArtha samAgatAyAM gauryA viSaye rAgotpA. danalakSaNavighnavidhAnena paJcamI vA sarvatra bhavaH samutpannaH kopaH vyApAdanakAraNakrodho yasya tAdRgvidhAt pinAkinaH zaMbhorjAgratA prakaTIbhavatA Atakena bhayena / 'bhayaM bhIItirAtaGkaH' iti haimyAm / zaGkita vahananalakSaNazaGkAM prApta mano yasya tathAvidhasya / ataeva pratipakSaparAbhavAtprAgeva tanoH svadehasya tyAga vinAza viddhataH kurvataH sumanaHzarasya puSpabANasya kAmasya avAjhmukhena adhovaktreNa chatreNa kimu kRtavAn / niHsvAmikatayA madanazvetAtapatropAdAna yuktameva // kArtha brahmAe hIrakumAranuM mastaka banAvyuM. paramAtmAnA dhyAnamAM lIna banelA Izvarane, kumArikA avasthAmAM pANigrahaNa mATe AvelI gaurI tarapha rAga utpana thaye ! tethI Izvara dhyAnamagna banyA. paraMtu Izvarane pharIthI svasthatA prApta thaI. tethI IzvaranA bhayathI zakitamanavALA banelA kAmadeve zatrunA parAbhava pahelAM ja pitAnA dehano tyAga karyo. tevA prakAranA kAmadevanA adhomukhe rahelA svaDe ja ) pramANe 24bhA2nA bharata ne manAyu na hAya ! // 84 // .. uttuGgabhAvamatha vartulatAM dadhAna . muSNISamasya suSamA sma bibharti maulau / - yasmin samAjigamiSostaruNatvalakSmyA, . mAGgalyakumbha iva kezaruhAzritAGkaH / 85|| Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 hIrasaubhAgyam [sarga 3 zlo0 85-86 - asya kumArasya maulau mUrdhani uSNISamAkAravizeSaH suSamAM sAtizAyizobhAM bibharti sma dadhAra / 'soSNISamUrdhA dhvajacihnapANiH' iti campUkathAyAM nalavizeSaNam / ata eva tIrthakRdya itareSAmapyuttamapuruSANAmuSNISaM varNyate / uSNISa kiM kurvANam / dadhAna bibhrANam / kam / uttuGgabhAvam unnatatvam / atha punarvartulatAM vRttAkAratva ca / ivotprekSyate-yasminhIrakumAre samAjigamiSoH samyakprakAreNa AgantukAmAyAstaruNatvalakSmyA yauvanazriyaH kezA eva ruhA durvA / 'durvA tvanantA zatapavikA / haritAlI ruhA' iti haimyAm / tAbhirAzrita AkalitaH ake utsage yasya tAdRzo mAgalyaH kalyANakArI kumbhaH kalaza iva // zlokArtha hIrakumAranA mastaka upara uSNISa (pAga-pAghaDI)nA AkAre svAbhAvika uMcI ane vartulAkAre rahelI zikhA zobhatI hatI. (zrI tIrthakara Adi mahApuruSanA mastaka upara AvA prakAranI svAbhAvika uMcI zikhA hoya che ane te prazasta kahevAya che). te jANe hIrakumAra pAse samyapha prakAre AvavA IcchatI tAryAlakSmInA kezarUpa dUrvA (amuka prakAranuM tRNavizeSa)thI bharelA madhyabhAgavALo maMgala kaLaza na heya! I8pA yazcandrikAGkitacaturdvijarAjarAja dbhAlArdhazItamahaso vahate sma zazvat / zuddhAzayo'mRtarasAyitavAgvilAso, dvAsaptatiH kalayatAt sa kalAH kathaM na // 86|| yo hIrakumAraH zazyannirantara candrikayA jyotsnayA aGkitAn kalitAn / 'dazanacandrikayA vyavabhAsitam' iti raghau / iti candrikAzabdena dantadyutizcandrikA ca / catuHsaMkhyAkA dvijAnAM rAjAno dvijarAjA rAjadantAzcandrazca / 'rAjadantau tu madhyasthAvuparizreNiko kvacit / tathA rAjat dIpyamAna yadbhAla lalATamevArdhazItamahAH sAmisomastAn / saardhctushcndraanityrthH| vahate sma dadhAra / sa kumAro dvAsaptatisaMkhyAkAH kalAH kathaM na kalayatAt dhattAm / api tu sArdhacatuzcandradhArI gaNanayA dvAsaptati. kalAkalita eva syAt / kiMbhUtaH / zuddho nirmala niSpApaH vizadazca Azayazcitta madhya ca yasya / punaH kiMbhUtaH / amRtarasavatsudhAnisyanda ivAcarito vAgvilAso vacanavaicitrI yasya / candrA api zevatA amRtayutAzca syuH // blekArtha - jyonAthI yukta mukhya cAra dAMta rUpI cAra candra ane dedIpyamAna lalATarUpI ardhacandra, ema niraMtara hIrakumAra sADAcAra candrane dhAraNa karatA hatA. tethI zuddha ane nirmala cittavALA tathA sudhA jharatI vANInA vilAsavALA hIrakumAra rUpI candra, nirmala ane niraMtara amRtane sIMcI rahelA sAyA2 ya-drane dhana'43 ('so'3) zutA=14+8=72 mA prA mahotare vAyu nA bodha sh?||8 // Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 87-88] hIrasaubhAgyam 189 bhAlasthalaprasRmarAMzupayaHpravAho pAntaprarUDhalatikeva vibhAti yadbhaH / zaGkho'pyabhUdvadanavArijapArthivasya, candrAdivairivijaye kimu vAdanAIH // 87 // yadbhUryasya kumArasya dhUnayanayorupari romapaddhati ti sma rarAja / utprekSyatebhAlasthalasya lalATapaTTasya prasamarA vistaraNazIlA ye aMzavaH kiraNAsta eva payaHpravAhaH salilAnAmoghastasyopAnte taTapradeze prarUDhA prodgatA latikA / athavA phalinI vallI sva. bhAvalatikA vA / api punaryadvaktre zaGkhaH bhAlazravaNayorantarAle kazcit pradezavizeSaH abhUjajJe / 'zaGkhaH kambo nidhimede syAnakhyAmalikAsthani' itynekaarthH| lalATaprAntavartini asthanIti tadavacUrNiH / 'zaGkho bhAlasra(zra)vo'ntare' iti haimyAm / utprekSyate-badanamarthAt kumAramukhameva vArijAnAM kamalAnAM rAjA pArthivastasya / candrAdInAM vidhudarpaH NapramukhANAM vairiNAM zatrUNAM vijaye jayaprAptau parAbhavanAvasAnasamaye vA vAdanasya pUraNasya a) yogyaH zaGkhaH kambuH kimu / vijayirAjAno hi ripUnirjitya svavijayasUcaka zaGkha vAdayantIti praaktnnRpriitiH| yathA-svAvinayakaraNaprakupitamataGgatApasapradattamatagajIbhavaH nazApApanayanaprAdurbhUtasvAbhAvikasvarUpaprasannIbhavadgAndharvadevavizrANitaprayuktasaMhAravibhaktamantraprasvApanazastrAnubhAvaparAbhUtasamastapratipakSakSitipatipatAkinIprArabdhadurdharamahAyodhanapayonidhimadhyasamudbhUtavijayazrIsvIkaraNAvasare ajakumAraH 'tataH priyopAttaraso'dharoSTe nivezya dadhmau jalaja kumAra.' ityetatsarvavistAro raghuvaMze // blekArtha hIrakumAranA lalATa upara ane netro upara rahelI bhramara zobhatI hatI. te jANe lalATapadanA vistArane pAmelA kiraNorUpI pANInA pravAhane kInAre ugelI keI latAvizeSa na hoya ! vaLI mukha upara rahele zaMkha (kapALa ane kAna vacceno pradezavizeSa athavA gujarAtImAM je lamaNa tarIke oLakhAya che.) zobhato hato! te jANe hIrakumAranA mukhAraviMdarUpI rAjAnA, candra darpaNa Adi zatruo paranA vijayanI prAptimAM vagADavA yogya zaMkha na hoya tema jaNAtuM hatuM. 8kA lAvaNyanIranayanAbjadIyavakatra ___ kAsArapAliriva karNayuga vibhAti / dvIpeSu sUcayati kiM svamiteSu bhAvi zloka zizoH zravaNayozca navadayAGkaH / / 88 // karNayuga kumArazravaNayuga vibhAti zobhate / utprekSyate-lAvaNyaM manokSatA svarUpa saundarya vA tadeva nIra salila yatra / tathA nayane locane evAje kamale yatra tAzasya yadIyavatrakAsArasya kumArasaMbandhivadanasarasaH pAliH seturiva saraso jalarundhanasthAna Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 190 hIrasaubhAgyam [sarga 3 zlo0 88 - 90 pAli: / 'setau pAlyAlisaMvarAH' iti haimyAm / ca punaH zravaNayoH karNayornavAnAM naveti saMkhyAnAM dvayasya yugalasya aGkaH aSTAdazasaMkhyAbAcI aGko lipivizeSaH svena navalakSaNenAtmanA miteSu pramANIkRteSu aSTAdazasu dvIpeSu / 'aSTAdazadvIpanikhAtayUpaH' iti raghuvaMze / 'navadvayadvIpapRthagjayazriyAm' iti naiSadhe / iti dvIpAnAmaSTAdazatApi / zizorhIIMrakumArasya bhAvinama bhaviSyanta zloka yazaH sUcayati kathayati kimu / karNayorAkRtirUpo navAGko dRzyate / yathA 'karNAntarutkIrNagabhIralekhaH kiM tasya sakhyaiva na vA navAGkaH' iti * naiSadhe / tAvatA hIrakumArayazo'STAdazadvIpeSu bhaviSyatIti sucA // klAkA kumAranuM ka yugala, jANe sauM rUpI jala ane netrorUpI kamalAvALA mukharUpI sarovaranI pAna hoya ? tevu zIlatu tu ananI yAti nava (7) nAnA sihna35 hepAya che, tethI aDhAra saMkhyAvAcaka lIpIrUpa e kAna heAvAthI bhaviSyamAM hIrakumAranA yaza aDhAradvIpamAM patharAze!' AvuM sUcana jANe karatA na hoya ! 5885 " vidveSabhAvamapahAya paraspareNa, kezacchaTAsphaTikahATakakuNDalAGgAH / 1 svarbhANuzubhra kiraNAmbujabandhavo'mI, yasminvidhAtumiva sAptapadInamIyuH ||89 || yasminkumAre samyaksthAne kezacchaTA kezapAzaH sphaTika zvetaratna tathA Jca tayo racanAvizeSeNa sadRzIkRte kuNDale karNAbharaNe te aGgAni kAyArUpANi vA yeSAM tAdRzA amI pratyakSalakSAH / svarbhANU rAhuH, zubhra kiraNazcandraH, ambujabandhurbhAskaraH, rAhucandrArkAH / utprekSyate - mithaH paraspara sAptapadIna maitrya sauhArdam / "sakhya tu sauhada sauhArda sAptapadInam' iti haimyAm / vidhAtuM kartuma IyurAgatA iva / kiM kRtvA paraspareNa anyonyena vidveSibhAva virodhitAm apahAya tyaktvA // zleAkA rAhu, candra ane sUrya ema traNe graho parasparanA vidhIbhAvatA tyAga karIne kezapAza, sphaTika ane suvarNanI racanAthI yukta evuM sAkSAt kuMDaLarUpa zarIra banAvIne hIrakumAranA kezapAzamAM mitratA sAdhavA mATe jANe AvyA na hoya! 589aa saktaH zrutau zizuzaMzI yadasAvitIva, taccakSuSI zrutiyuga pariSasva 1. 'pUrvapadAtsaMjJAyAm' iti haisAbhidhAnacintAmaNiH / 'kSumnAditvAnna Natvam' iti nAmaliGgAnu zAsanavyAkhyAnAmAzayaH / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 90-92] hIrasaubhAgyam nIlotpale udayataH kumudoryadAkSNo lakSmI tadA taralatArikayoH zrayete // 90 // yadyasmAtkAraNAdasau ayaM varNyamAnaH zizuSu kumAreSu dRzyamAno nayanAnAmAhAdakatvAt zazI candra iva zizuzazI zrutau zAstre saktaH prata Asakto'sti / utprekSyate-iti hetostacakSuSI kumAralocane zrutiyuga zravaNayAmala pariSasvajAte AliGgataH sma / ca punaryadA yadi nIlotpale kuvalaye kumudoH kairavayormadhye udayete udgama lamete tadA tarale capale tArike kanInike yayostAdRzayostadakSNoH kumAralocanayorlakSmI zriyaM zobhA zrayete bhajete / kumude kumAralocanatulAmAkalayataH // zlekArtha kumAramAM caMdra samAna evA A hIrakumAranA be kAna haMmezAM zAstromAM Asakta hatA. tethI netro karNayugalane AliMgana ApatA hatA ! arthAta netro kAna sudhI lAMbA hatA. vaLI kumudanI madhyamAM nIlakamalane uddabhava jema zobhAne pAme che, tema kumAranA netromAM rahelI zyAma ane capaLa kIkIo zobhAne Azraya karatI hatI. 9. dRgdoSakhaNDanakRte bhramaraM tadIye, cihna maSekhi mukhe kRtavAnvirazciH / vizvapradIpasadRzo yadasau tadIyA, nAsApi kiM bhajati dIpazikhopamAnam // 11 // viraJcibrahmA tadIye hIrakumArasaMbandhini mukhe vadane bhramara kurala bhramarAlakA anyo vA AkAravizeSasta kRtavAn cakAra / utprekSyate-hagdoSakhaNDanakRte zAkinyA. dInAmitareSAM vA dRSTidoSanivAraNArtha maSemalinAmbunaH / 'malinAmbu maSI masI' iti haimyAm / cihna lAJchanamiva kRtavAniti / idAnImapi bAlakAnAM dRgdoSacchide mule kajalacandra mAtaraH kurvantIti prasiddhametat / punaryatkAraNAdasau vizve jagati pradIpasya padArthasArthaprakAzakatvena gRhamaNeH sadRzastulyo'sti yattadoH saMbandhAttena hetunA / utprekSyate. tadIyA tasya kumArasya iyaM tadIyA nAsA gandhavApi dIpazikhopamAna kajaladhvajakalikAtulanAM bhajati kalayati // zlekArtha brahmAe hIrakumAranA mukha upara bhamaranA AkAra bhakuTI banAvI ! te jANe zAkinI vagerene dRSTi deSanA nivAraNa mATe mathInuM cihna karyuM na hoya ! vaLI, prakAzaka hevAthI jagatamAM dIpaka samAna evA hIrakumAranI nAsikA dIpazikhA (dIveTa)nI jema zobhatI hatI 95 cApalyakelikaline asitAzaye ya-. nnetre mithaH sadRzavaibhavabhAjinI tat / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 saubhAgyam mA dutAM kajabhuveti tadantarAle, [ sarga 30 92-94 nAsAnibhena far fear sImadaNDaH || 92|| yatkAraNAt yannetre kumAranayane cApalya capalatA saiva keliH krIDA tathA kalite yukte vazJcalaMtayA vA yatkrIDanamitastataH parisphuraNaM tena sahite / punaH asitaH zyAma Azayo madhya svabhAvo yA yayostAdRze staH vartete tattasmAtkAraNAt sadRzaM tulya vaibhava zobhAtireka bhajata ityevaMzIle bhAjinI kumAralocane mithaH paraspara' mA hAtAM mA droha kurvAtAm iti hetoH kajabhuvA brahmaNA tadantarAle tayornetrayorantarAle madhyabhAge nAsAnimena nakrakapaTena / utprekSyate -sImadaNDo vibhAgaryASTaH kimu vidadhe kRta iva // leAkA capaLatArUpI krIDAvALA ane madhyamAM zyAmatAvALA temaja paraspara samAna vaibhavazALI hIrakumAranA e leAcana, paraspara droha karanArA nA thA !' A hetuthI ja jANe brahmAe te bannenI vacamAM nAsikAnA bahAne sImAdaDa banAvyA na hAya ! // 2 // sthANoH zironivasanAnazanAmbupAnaM, saMtapya dustapatapo maNidarpa gena / prApe para janurivedamagaNyapuNyasaMprApaNIyamadasIyakapolarUpam ||13|| maNirpaNena ratnAdarzana asya kumArasya imau adasIyau kapolau gaNDau tayo rUpa svarUpamidaM pratyakSam / utprekSyate - paramanyajanuravatAraH prApe prAptamiva / kiMbhUta januH / agaNyena gaNayitu pramANIkartumazakyena puNyena bhAgyena saMprApaNIya, samyakprakAreNa labdhuM yogyam / kiM kRtvA / duHkhena kaSTena tapyate vidhIyate iti dustapaM tAdRk tapa upavAsA kiSTa saMtasya taptvA yathAvidhi vidhAya / kim / tapaH / 'sthANuH stambha kI lakazambhuSu' ityanekArthaH / tasya zirasi mastake nivasana sadA sthitistathA na vidyate azana bhojanam, ambuno jalasya pAna' dhItiryatra / 'dhItiH pAne'tha zoSaNam' iti haimyAm / leAkAtha yasya prazasyayazasaH zrutipAzamadhya 4 hIrakumAranA banne gAla ratnanA ArisAnI jema zeAlatA hatA ! jemAM khAnapAnane upayAga nathI, tevA prakAranA duSkara ttapa tapIne agaNita puNyakanA paripAkathI prApta karavA yogya hIrakumAranA mastakamAM nivAsasthAnarUpa kArya viziSTa prakAraneA janma dhAraNa karyA na heAya ? tevA kapAla zAbhatA batA niSpAtinakrazukacaccupuTAt kathaMcit / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 03 sA3zloka 94-96] hIrasaubhAgyam bimbIphalaM vigalita skhalita ca bana padmodare krima radacchadanIbabhUva // 9 // bimbIphala golhakaM yasya kumArasya utprekSyate / radanandanIbamUva kimu adharaH saMjAta iva / kiMbhUtam / kathaMcitkenApi prakAreNa balAtkAreNa vA svabandhanabhayAkulitatvena vigalita niSpatitam / kasmAt / zrutI karNAveva pAsau bAtamandhI tyomadhye miSpAtino niSpatamazIlasya nakrazukasya nAsikArUpakIrasya caJyupuTAt supATikAsaMpu. TataH / vaktrodarAdityarthaH / kiMbhUtaM bimbIphalam / skhalita pattitvA sthitam / krAlin / vaktra vadanameva padma kamala tasyodare madhye / yasya kiMbhUtasya / prazasya vizvazlAghanIyaM yazaH kItiryasya // kalekArtha hIrakumAranA adhara (haTha) bimbIla (gIloDA) jevA lAla hatA. te be kAnarUpI pAzanI madhyamAMthI, baMdhananA bhayathI vyAkuLa thaIne paDI gayela nAsikArUpa zuka (papaTa)nA caMpuTamAMthI koI paNa rIte paDIne vizvamAM prazaMsanIya yazavALA hIrakumAranA mukhakamalanI madhyamAM AvIne rahelAM jANe biMbIphala (gAleDA) na hoya tevA jaNAtA hatA !!94 raktAGkaraktamaNipallavapATalazrI pATaccaro yadadharaH zriyamaznute sma / AsthAnavediriva vAGmayadevatAyA, AvAsavezmani kumAramukhAravinde // 15 // yadadharo hIrakumArasyauSThaH zriya zobhAmaznute vyAmoMti / vimartItyarthaH / kiNbhuutH| raktAGkA vidrumAH raktamaNayaH padmarAgAH pallavAH kizalayAni teSAM pATalazriyo bhAvapradhA. nanirdezAdraktatvalakSmyAH svabhAvazobhAyA vA pATazcarastaskaraH apahartA / utprekSyate-adharaH pAjhamayadevatAyAH zrIsarasvatyAH AsthAnavediH sabhAyAmupavezanArtha vedikeva / kasmin / kumArasya mukhamevAravinda kamala tatra / kiMbhUte kumAramukhAravinde / AvAsavezmani / vAgdevatAyA AvAsArtha nivasamakRte vezmani gRhe / kumAravadanAravindarUpe mandire nivasantyA ityarthaH // kalekArtha paravANAM, panarAgamagi mane po (siAye!)nI sAsAzanI zAlAne 29 42naa| mevA hIrakumAranA adhara (haTha) zobhI rahyA che. te haTha jANe hIrakumAranA mukhAraviMdarUpa nivAsasthAnamAM rahelI sarasvatI devIne sabhAmAM besavA mATenI vedikA na hoya ! lyA abhyudgatairmukhakhaneriva vajraratnai dantairadIpyata kumArapuraMdarasya / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 hIrasaubhAgyam [sarga 3 zlo0 96-98 vaktrAbjadhAmna iva vA zrutadevatAyAH sevAsukhAnubhavanAgatagaurapatreH // 16 // kumAreSu bAlakeSu rUpeNa zriyA vA puraMdara iva puraMdarastasya dantairdazanairadIpyata zuzume / utprekSyate-mukhakhanervadanAkarAdabhyudgataiH prakaTIbhUtairvajraratnahIMrakamaNibhiriva / vAthavA utprekSyate / vaktrAjadhAmnaH kumAravadanakamalameva dhAma mandira yasyAstAdRzyAH zrutadevatAyAH sarasvatyAH sevayA arthAt tadvAhanatvAtsvasvAminyA upAsanayA kRtvA yatsukhaM tasyAnubhavanArtha tadvA prAptumAgataiH samakAla sametairipatrai rAjahaMsairiva // blekArtha kumAromAM IkasamAna evA hIrakumAranI daMtapaMkti zobhatI hatI. te dAMta kumAranA mukharUpI khANamAM utpanna thayelAM jANe vajIrane-hIrA na hoya ! athavA, kumAranA mukhakamalamAM nivAsasthAnavALI sarasvatI devInI upAsanAthI, arthAta vAhanarUpa hovAthI, pitAnI svAminInI upAsanAvI sukhaprApta karavA mATe ekI sAthe AvelA rAjahaMsa na hoya ! kumAranA dAMtane rAjahaMsanI upamA bhApIche. // 6 // bimbAdhare nipatitAbhirabhAsi yasya, nitamauktikazucidvijacandrikAbhiH / klaptendudarpaNapayojajaye kRtAbhi .. nAbhIbhuveva sumavRSTibhiretadAsye // 97 // ... yasya kumArasya nirdhUtAni uttejitAni yAni mauktikAni tAnIva zucibhirujjvalAbhidvijAnAM dantAnAM candrikAbhijyotsnAbhirabhAsi nirvame / kiMbhUtAbhizcandrikAbhiH / nipatitAbhiH Agatya sthitAbhiH / kasmin / vimbAdhare golhakatulye oSThe / utprekSyatepatadAsye kumAravaktre nAbhIbhuvA nArAyaNanAbhyambhoruhajanmanA vedhasA kRtAbhiH kusuma STibhiriva / kadA / klapto'bhinirmito ya indozcandrasya darpaNAnAmAdarzAnAM payojAnAM padmAnAM jayaH parasparavirodhAdhuddha parAbhavaH tatra / tatsamaya ityarthaH / 'nAbhImathaiSa zlathavAsaso'nu' iti naiSadhe nAbhIzabdo dIrgho'pyasti // kalekArtha hIrakumAranA lAla hoTha upara rahelI, nirmala motInA dANA jevA ujavala dAMtanI caMdrikA (prabhA) zobhatI hatI. te dAMtanI prabhA, jANe caMdra, darpaNa ane kamalanA parAbhava samaye hIrakumAranA mukha upara brahmAe karelI puSpanI vRSTi na hoya ! pUrNAmRtairaruNaratnamanojJamadhyA, patIbhavadvijavirAjisavezadezA / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo. 98-100] hIrasaubhAgyam yasyAnanAntaraniketanavAktridazyA, vApIva khelanakRte rasanA babhAse // 18 // yasya kumArasya rasanA jihvA babhAse reje / utprekSyate-AnanamarthAtkumAravadana tasyAntara madhya tatra niketana sadanauM yasyAstAdRzyAH vAktridazyA bhAratyAH khelanakRte jalakrIDArtha vApI dIrghikeva / kiMbhUtA vApI / amRtaiH pIyUSaiH salilaizca pUrNA bhRtamadhyA / punaH kiMbhUtA vApI / aruNaratnaiH padmarAgamaNibhiH manojJa ramaNIya baddha racita madhya yasyAH / madhyama(pada)lopI samAsaH / punaH kiMbhUtA / paktayA zreNyA bhavadbhirvitiSThamAnadvijairdantaivihaMgamaizca / arthAt vizadatayA rAjahaMsapakSibhiH virAjI zobhanazIlaH savezadezaH samIpavibhAgo yasyAH / vApI api jalAkIrNA ratnabaddhamadhyA vihaMgamakalitA ca syAt // artha hIrakumAranI jIbha zobhatI hatI te jIbha, kumAranA mukharUpI nivAsasthAnavALI sarasvatI devIne jalakrIDA karavA mATenI jANe vAvaDI na hoya ? jalarUpI amRtavaDe paripUrNa padyarAgamaNiothI suzobhita madhyabhAgavALI ane samIpamAM nirmala tathA veta zreNibaddha dAMtarUpa rAjahaMsavALI kIDA vAvaDI jANe na hoya ! (kumAranI jIbhane sarasvatInI kIDAvAvanI upamA ApI che) 98 pUjyeSu raGgitamanA yadasau kumAra stasya sma rajyata itIva rasajJayApi / zuddhAzayasya dazanairiva dhAryate sma, zrImatkumAravRSabhasya vizuddhimattA // 19 // tasya kumArasya rasAyA jihvayA / utprekSyate-iti rajyate sma raktIbhUtamiva / iti kim / yatkAraNAdasau kumAraH pUjyeSu gurvAdiSu abhyarcanIyeSu viSaye raGgita rAga yukta jAta manazcitta yasya tAdRgvartate / 'raGgaH syAnnRtyayudbhuvo rAge'pi' ityanekArthaH / punaH zuddhAzayasya zuddho nirmalo niSpApa Azayazcitta madhyaM ca yasya / zrImato lakSmyA zobhayA vA zAlinaH kumAreSu balavattayA dharmakarmAdiSu dhurINatayA vA vRSabha iva vRSabhaH prazasyo vA tasya dazanairdantairapi vizuddhimattA atyaujjvalya dhAryate sma dhRtA // sAtha pUjya puruSamAM raktacittavALA hovAthI kumAranI jIbha paNa rakta-lAla banI gaI ! vaLI, dharmakAryamAM agraNI hevAthI kumAramAM vRSabha samAna hIrakumAra nirmala cittavALA hevAthI teonA dAMta paNa ujavalatAne dhAraNa karanArA banyA. 9 raktAGkapallavamukhAndUiSato jigISu dhatte'sika kimadharaH savidhe'dasIyaH / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 3 zlo0 100-1.1 bhAvI zizu vi yadeSa suvRttazAlI, bheje tadasya cibuko'pi suvRttazAlI // 100 // adasIyaH kumArasaMbandhI adharaH oSThaH asikam adharAdhaHpradezavizeSa dhatte dhArayati / utprekSte-raktAGkapallavamukhAn vidmakisalayAdikAn dviSato vairiNo jigIpurjetumicchuH kim / asika asireva asikaH / svArthe / taM khaDga bibharti / anyo'pi vIro ripUna nirjetu karavAla kalayati / yatkAraNAd bhuvi pRthivyAmeSa zizurvAlakaH suvRttena zobhanAcAreNa zAlate zobhate ityevaMzIlo bhAvI / tatkAraNAdasya kumArasya cibuko'pi asikAdhaHpradezo'pi su zobhana vRttamAcAro yatra / tAdRzaM bhAvamAzaya sadAcAratAM vA / vAstavArthe tu zobhanavartulatAM bheje siSeve / 'tatprAntau sakkiNI asika tvadhaH / asi. kAdhastu cibukam' iti haimyAm // hIrakumArane adhara najIkamAM asika-hoThanA nIcenA bhAgane dhAraNa karato hato. zA mATe ? pallava-kizalaya, paravALA Adi pitAnA zatruone jItavAnI icchAthI jANe samIpamAM asi-talavArane rAkhI na hoya ! vaLI, hIrakumAranI haDapacI goLAkAranI zobhAne dhAraNa karatI hatI. te jANe "A hIrakumAra bhaviSyamAM sadAcArane sevanArA banaze ! A kAraNathI gaLAkAre rahelI na hoya ! ('vRttane artha vatuM sAkAra thAya tevI rIte 'sadAcAra" paNa thAya). ll100 dvAtriMzatAjani radairapi lakSaNAni, dvAtriMzadAkalayataH zizuvAsavasya / pIyUSavarSisitarocirasUyayAnta rvAgbhiH sudhAmiva vavarSa mukha tadIyam // 101 / / karacaraNayozchatracAmarAdIni dvAtriMzatsaMkhyAkAni lakSaNAni AkalayataH bibhrataH / lakSaNAni yathA-'chatra tAmarasa dhanU rathavaro dambholikUrmAkuzA. vApI svastikatoraNAni ca saraH paJcAnanaH pAdapaH / cakra zaGkhagajo samudrakalazau prAsAdamadhyA yavA, yUpastUpakamaNDalUnyavanibhRtsaccAmaro darpaNaH // ukSA patAkA kamalAbhiSeka , sudAmakekI ghanapuNyabhAjAm' iti SaTpadI / athavA 'iha bhavati saptaraktaH SaDumnataH paJcasUkSmadIrghazca / trivipulalaghugambhIro dvAtriMzallakSaNaH sa pumAn // ' iti zizuSu mahadhikatvena vAsavasya zakratalyasya dantarvadanadazanairapi dvAtriMzatA dvAtriMzatsaMkhyAkairajani saMjAtam / utprekSyatedvAtriMzattve spardhayeva iti garbhitotprekSA / punastadIya kumArasaMbandhi vadana vAgbhirvANIbhiH kRtvA sudhAM pIyUSa vavarSa varSati sma / utprekSyate-pIyUSamamRta varSatItyevaMzIlastasya sitarociSazcandrasya antazcittamadhye asUyayA Iya'yeva sudhAmavarSat // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 101-103] hIrasaubhAgyam zleAkA hIrakumAranA hAtha-paganA taLIyAmAM khatrIza lakSaNA hatAM. te A pramANe chatra, tAmarasa(kamaLa), dhanuSya, 2thaM, vana, rbha, aMkuza, pAva, sAthIoo, toraNa, sarovara, siMha, vRkSa, ya, zama, hAthI, samudra, puNeza, AsAha, yava yUpa, stUpa, bhalu, parvata, yAbhara, harSa, vRSabha, vana, lakSmIdevIne abhiSeka, bhAlA, mayUra ne medha, athavA sAta sAla, chayA, pAMya sUkSma, pAMya hIrgha, traSNu viyuta, RNu laghu, ane traNa gaMbhIra, A prakAranA khatrIza lakSaNAnI sAthe jANe spardhA karavA mATe kumArendranA mukhamAM nirmala khatrIza dAMteA hatA, vaLIkumAranI vANI niraMtara sudhA varasAvatI hatI, jANe candranI sAthe aMtaramAM IrSyAne dhAraNa karavAthI amRtane varasAvatI na hoya / / 101 uddhRtya kaNTakagaNAn kimu vArijanma, kiM vAtmadarzamapahRtya vicetanatvam / saMtakSya lakSmazitimAnamutAmRtAMzu, rAjIvabhUrakRta hIrakumAravaktram // 102 // rAjIvabhUrvedhAH kimu iti vitarkayAmi vicAraM kurve / vitake kiM kimUta ca' iti haimyAm / vArijanma vikasitakamalam / arthAdAdAya / karmadvaya vA / kRdhAtordvikarmakatvena hIranAmnaH kumArasya vaktra mukhamakRta viracayAMcakAra / kiM kRtvA / kaNTakAnAM gaNAn vajAnuddhRtya niSkAsya / 'zazini khalu kalaGka kaNTakAH padmanAle jaladhijalamapeya paNDite nirdhanatvam / dayitajanaviyogo durbhagatvaM surUpe dhanavati kRpaNatvaM ratnadoSI kRtAntaH (vidhAtA // ' iti sUktavacanAt padme kaNTakAH / vA athavA vicetanatvaM cetanArAhityam apahRtya ajJAnatAM muSitvA Atmadarza darpaNa kimAdAya, hIramukha cakre / uta athavA lakSmaNo lAJchanasya zitimAna kRSNatAM saMtakSyottArya kim amRtAMzu sudhAkaramAdAya hIravadana vidhirvidadhe // iti mukham // leAkA huM vicAruM chuM ke brahmAe kamalamAMthI kAMTAone dUra karIne jANe hIrakumAranuM mukha banAvyuM na hAya ! athavA darpaNamAMthI acetanatA dUra karIne e darpaNamAMthI mukha banAvyuM na hoya ! athavA candramAMthI laMchananI kAlimA dUra karIne mukha banAvyuM na hoya ! arthAt hIrakumAranuM mukha lakSaNA peta ane su Mdara hatuM. vidhAtA paNa kharekhara ratnAmAMja deSa denArA che ! candramAM kalaMka, kamalamAM kAMTA, samudramAM khArAza, paMDitAmAM nirdhanatA, snehIjaneAmAM viyeAga, rUpavAneAmAM daurbhAgya, ane zrImaMtAmAM kRpaNutA' A prakAre vidhAtAne ratnadoSI' kahevAmAM Ave che te yathArtha che. 5102aa niHzeSabhUvalaya kuNDalivezmanAki loka pramarairyazasAM vilAsaiH / rekhA bhaviSyati mahatsu yadasya kaNThe, 197 rekhAtrikaM kimiti nirmitavAn vidhAtA // 103 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 hIrasaubhAgyam sarga 3. zlo0 103-105 vidhAtA brahmA asya kumArasya kaNThe galakandale / utprekSyate iti heto rekhAtrika nirmitavAn kimu kRtavAniva / iti kim / yat niHzeSa samagra bhUvalaya medinImaNDalam , tathA kuNDalinAM nAgAnAM vezma gRha pAtAlam , tathA nAkinAM devAnAM loko vizva svargasteSAM trike traye'pi prasamaraiH pratisthAna vistaraNazIlairyazasAM kIrtinAM vilAsarvaicitrIbhirasya hIrakumArasya mahatsu uttamajaneSu rekhA bhaviSyati / etasmAtparaH ko'pyetAdRgguNagaNakalitatribhuvane'pi nAstIti prasiddhi vinI // plekArtha vidhAtAe kumAranA kaMTha upara traNa rekhAnuM nirmANa karyuM te zA mATe ! bhUmaMDala, pAtAla leka ane svargaleka, ema traNe lokamAM phelAyelA yazanA vilAsathI A kumAra uttamapuruSomAM eka rekhA samAna thaze ! arthAta "traNe bhuvananA guNavAna puruSomAM kumAra samAna bIjuM koIpaNa nathI A prakAranI prasiddhine karavA mATe jANe rekhA dorI na hoya ! 103 bhAvI yadeSa vRSavajjinadharmadhurvaH, skandho'pyabhUtkimiti tatkakudopameyaH / arbhaH purA bhavati yena yugapradhAno, jajJe'sya bAhurapi tena yugapradhAnaH // 104 // yatkAraNAdeSa kumAraH vRSavavRSabha iva jinasyAhato dharme sukRtakarmaNi dhuryo dhaureyo dhuraMdhuro bhAvI bhaviSyati / iti hetoH asya kumArasya skandho'pyaso'pi / utprekSyatetasya vRSabhasya kakudenAMsakUTena upameya upamAtu yogyaH / kimabhUdvabhUva / ca punaryena kAraNena arbho hIrakumAro yuge kalikAle viziSTAtizayamAhAtmyAbhyudayAt pradhAnaH prakRSTaH purA bhavati agre bhaviSyati / purAyoge bhaviSyadarthe vartamAnA 'yAvatpurAnipAtayooge laGa' AbhyAM nipAtAbhyAM yoge bhaviSyatkAle vartamAnA syAditi prakriyAkaumudyAm / puredamUrdhva bhavatIti vedhasA' iti naiSadhe'pi / tena hetunA / utprekSyate-asyA rbhakasya bAhurbhujo'pi yugavaLUsaravatpradhAno vyAyataH AjAnubAhutvAt jajJe saMjAtaH // blekArtha hIrakumAra vRSabhanI jema Ahata dharmanA dherI-dhuraMdhara banaze, A kAraNathI kumAranA khabhA' paNa vRSabhanA kaMdhanI upamAne yogya hatA. "kaliyugamAM hIrakumAra sarvotkRSTa mahimAvaMtA hevAthI pradhAna thaze arthAta yugapradhAna banaze. A kAraNathI jANe kumAranA bAhu paNa dhuMsarAnI jema samA-pradhAna tA. arthAt 'bhAganumAI' tA. // 104 / / uddAmadurgatipure'rgalatAM gamI ya taddoritIva labhate'rgalayopamAnam / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarga 3 zlo0 105 - 106] hIrasaubhAgyam yasyebhazaGkhamakarAn kalayan pravAla zAlI punaH zriyamasta zayaH samudraH || 105 || yatkAraNAtkumAraH uddAmamanekalokAnAmAtaGkakArakatvAdvRtkaTam / 'abaadhocchRngkhloddaamaanyyntritmnrglm' iti haimyAm / ucchRGakhala yahurgatirnarakAdikugatiH saiva pura nagara N tatrArgalatAM parighabhAvam / 'dvAreSu parigho'rgalA' iti haimyAm / ayaM gamI gamiSyati / 'yathA vidUrAdviradUratAMgamI' iti naiSadhe / ye janAH amu saM samyak tridhA seviSyante tAn tAM durgatiM gantu na dAsyatyasau tata idaM vizeSaNam / utprekSyate - itIva hetoH / tasya kumArasya dorbAhudaNDo'pi argalayA nagara parigheNa upamAna sAdRzyaM labhate prApnoti / 'amuSya dorbhyAmaridurgaluNThane dhruva gRhItArgaladIrghapInatA' iti naiSadhe / punaryasya saha mudrikayA urmikayA sAkSarAigulIyakena vA vartate yaH samudraH zayaH pANiH zriyaM zobhAmasUtAjIjanat / kiM kurvan / dadhat / kAn / kRtibhAjaH rekhAkArIbhUtAn ibhA gajAH, zaGkhAH kambavaH, makarA yAdovizeSAH tAn / punaH kiMbhUtaH / pravAlAH pallavAstadvat zAlate raktatvena sukumAratvena zobhate ityevaMzIlaH samudro'pi jalagajavArijamakarakalitastathA vidrumavibhrAjI lakSmI sUte ca ityutprekSA upamA vA // zlAkA aneka leAkAte atyaMta du:khadAyI evI narakadi dutirUpa nagarImAM praveza rAkavA mATe argalA samAna hAthavALA hIrakumAra hatA. arthAt 'je koi hIrakumAranI samyak prakAre upAsanA karaze tenI durgati thaze nahi' A kAraNathI hIrakumAranA e hAtha argalAnI upamAne prApta karatA hatA. vaLI, samudra jema jalahastI, zaMkha, matsya, ane pravAla yukta hAvAthI lakSmIne dhAraNa kare che tema hIrakumAranA hAtha paNa hasti, zaMkha, matsya ane pravAla AdinI rekhA yukta heAvAthI zAbhAne dhAraNa uztA batA. // 105 // tasya sphuradyutipayaH paripUrNabAhu 199 mUlAlavAlavilasadbhujagaNDi bhAjaH / rejuH zayAvaniruho'Ggulayo'nuzAkhAH, kAmAGkuzaiH kisalayairiva zAlamAnAH ||106 // tasya kumArasyAGgulayaH karazAkhA rejuH zuzubhire / nu iti avyaya vitarke vicAre prazne pRcchAyAM vA / zayAvaniruhaH pANirUpapAdapasya zAkhAH zikhAH / kiMbhUtasya zayAvaniruddaH / sphurantyo dIpyamAnA vistarantyo vA dyutayaH kAntaya eva payAMsi sali lAni taiH paripUrNa sAmastyena pUritaM vyApta bAhumUla bhujakoTaraH saH evAlavAla sthAna tatra vilasannAzliSyan / 'syAdAlavAlamAvAlamAvApasthAnakaM ca saH' iti hemyAm / 'lasa zleSaNakrIDanayoH' iti dhAtuH / arthAt prakaTIbhavan yo bhujo bAhuH sa eva gaNDi Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 haurasaubhAgyam sagai 3 zlo0 106-108 prakANDa mUlAt zAkhAvadhipradezaH taM bhajatIti / kiMbhUtAH shaakhaaH| kAmAkuzairnakhaiH zAlamAnAH / utprekSyate-kisalayaiH phalavairiva / atra garbhitotprekSA // zlekArtha kumAranI AMgaLIo hAtharUpI vRkSanI jANe zAkhAo na hoya ! tevI zobhatI hatI. dedIpyamAma kAMsirapa jAthI paripUrNa bahumUla te rU5 thaDa upara pragaTa thayelI, bAhurUpI skaMdhane AliMgana caNApIne rahelI, zAkhAe rUpI AMgaLIo parUpI nakhAvaDe zebhatI hatI. 106 jAnuspRzau zizubhujau viniyantraNAya, sAmAgviAdhiduhitustaralAzayAyAH / hastau samastakajarAjatayApyamuSya, dhAkSatairiva yavaiH samapUjiSAtAm // 107 // zizubhujau kumArabAhU jAnU UruparvaNi spRzata iti jAnupralambau abhUtAm / utprekSyate-taralazcapalaH Azayazcitta svabhAvo vA yasyAstAdRzyA abdhiduhiturlakSmyA viniyantraNAya vizeSeNa bandhanAya ekatrAvasthitinirmApaNAya pAzau bandhanagranthI iva / api punaH / amuSya kumArasya karau hastau yAtrA brahmaNA akSatairakhaNDairyavaiH samapUjiSAtAm acilAviva / samastAni sakalAni yAni kajAni kamalAni teSAM gamatvena svAmitayA AkRtyA satsevyatvena Adhipatyam // lekArtha kumAranA be hAtha DhIMcaNa sudhI pahoMcelA hatA. te jANe calasvabhAvavALI lakSmIne (ekaja sthAne rAkhavAnA uddezathI) bAMdhavA mATenA be pAza na hoya ! vaLI, kumAranA be hAthanI brahmAe jANe akhaMDa vaDe pUjA karI na hoya ! temaja banne hAtha samasta kamalanuM adhipatipaNuM dhAraNa karatA hatA. arthAta baMne hAthanA taLIyAM cA ane kamalenI rekhAovaDe yukta hatA. 10 vakSaHzilAkalitamajulajAtarUpo, nakSatrabhUSitatanuzca nbhogyuktH| svazAkhiruGmahimadhIrimarAjamAnaH, zAvaH supavezikharIva pupoSa bhUSAm // 108 / / zAyaH hIrakumAraH suparvazikharI meruriva bhUSAM zobhAM pupoSa / zuzume ityarthaH / kiMbhUtaH zAbaH meruzca / vakSohadayaM tadeva vistIrNatvAttadupameyatvAJca zilA pRthulaprastaraH tayA kalitaH yutaH, tathA majulaM manojJa jAtamutpanna rUpaM tanuvaibhavaH suvarNa ca yasya pazcAtkarmadhArayaH / punaH kiMbhUtaH / na niSedhe, kSatriyatvena rAmanyatayA / 'kSatra tu kSatriyo rAjA rAjanyo bAhusaMbhavaH' iti hainyAm / tathA-'kSatAtkila vAyata ityudanaH kSatrasya Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo. 108-109] hIrasaubhAgyam 201 zabdo bhuvaneSu rUDhaH' iti raghau / vaNigjAtitvAt / nakSatraijyotizcakaipitA alaMkRtA tanurvapuryasya / punaH kiMbhUtaH / na naiva bhogena vaiSayikamukhena bAlatvAdrAjyAdisukhena vA vyavahAritvAd yutaH / pakSe-nabhasi AkAze gacchantIti nabhogA vidyAdharAH surAzca taiH kalitaH teSAM krIDAspadatvAt / ca punaH svazAkhinaH kalpavRkSAstadvatteSAM vA ruka kAntiryasya yatra vA / punaH kiMbhUtaH / mahinA mAhAtmyenAne bhaviSyatA / bhAvini bhUto. pacArAt / dhIrimNA svAbhAvikena dhairyeNa agre'pi udeSyatA dhIratvena devadAnavamAnavaprabhuvibhISikAyAmapi nizcalatvAt zobhamAnaH // lekArtha hIrakumAra meruparvatanI zobhAne dhAraNa karatA hatA. kumAra zilA jevA vizALa vakSasthala (chAtI)vALA hatA. me-zilAothI yukta che. kumAra manahara kaMcanavarNIya kAyAvALA hatA. merujAtyasuvarNamaya che. kumAra-jotiSacakra jevA dedIpyamAna alaMkAro vaDe bhUSita aMgavALA hatA. me-- jyotiSacakravaDe alaMkRta che. meru nabhoga-AkAza mArge janAra vidyAdharothI yukta che. kumAra-"na bhoga" vaiSayika sukho vagerenA bhogavaTAthI rahita hatA. meru-vidyAdharo ane dezanA kIDAsthAnarUpa che. kumArakaHpavRkSa jevI dedIpyamAna kAMtivALA hatA mera-aneka prakAranA kalpavRkSavALo che. A prakAre mahimA ane paivaDe merunI jema nizcala evA hIrakumAra zobhatA hatA. 108 prAmANyamasya vahato mahatAM sadasya prAmANyamAzrayadurastadihAsti citram / zrIvatsa ullasati tasya punaH sa vakSa: sthAyI gabhIrimavilokanakautukIva // 109 // iha jagati / taditi kartR padam / citramAzcarya vismayo'sti yadasya uro hRdayamaprAmANya pramANAtItatAmativizAlatAmanupAdeyatAmAzrayatsevate sma / asya kiM kurvataH / mahatAM mahAtmanAM sadasi sabhAyAm / samUhe ityarthaH / 'uDupariSadaH kiM nAhatvaM nizaH kimu naucitI' iti naiSadhe / pariSadazabdaH samUhavAcI / prAmANya yathArthavAditAM mukhyatAM vA yadayaM vaktyAcarati sanmArga' tadasmAkaM mahatAM pramANameveti pramANatAM vahato bibhrataH / enastasya kumArasya zrIvatsaH uttamapuruSANAM hRdayamadhye kazcidAkAravizeSaH / ullasati zobhate / utprekSyate-sa zrIvatsaH gabhIrimNaH arthAtkumArasya gAmbhIryasya vilokane vibhAvane kautuka kautUhalamastyasyeti kRtvA vakSasi gAmbhIryAzraye hRdaye tiSThatyevaM. zIlaH sthAyI babhUveva // zlekArtha hIrakumAranuM vakSasthaLa ativizALa hatuM, te kharekhara AzcaryarUpa che"prAmANipuruSanI parSadAmAM hIrakumAra e ja pramANarUpa che. AvA prakAranI prAmANikatAne jANe dhAraNa karatuM na hoya ! vaLI hIrakumAranA vakSasthalamAM zrIvatsa (AkAravizeSa)nuM cihna hatuM, te temanI uttamatAnI sAbitInuM Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 hIrasaubhAgyam [ sarga 3 zlo0 109 - 111 pratIka hatuM, te jANe kumAranI gaMbhIratAne jovAmAM kautukI thayeluM, kumAranA hRdaya upara sthira thaI gayuM na hoya ! tema jaNAtuM hatuM. 51nA sAndrIbhavanuvibhAbhara nirjhariNyAH, sAvartazoNa iva nAbhiramuSya reje / vakSaHsthalena vipulena sahAbhyasUyA - mAvibhratIva kaTirapyabhavadvizAlA // 110 // amuSya kumArasya nAbhistundakUpikA reje bhAti sma / utprekSyate - sAndrIbhavannIra-' ndho jAyamAno yastanorvapuSo vibhAbharaH kAntisamUhaH sa eva nirjhariNI nadI tasyAH sahAvartena payovibhramavizeSeNa yuktaH zoNaH hada iva / api punaramuSya kaTiH zroNiviMzAlA vistIrNA abhUdbabhUva / utprekSyate - vipulena vizAlena vakSaHsthalena hRdayena saha sArdhamabhyasUyAmIya vibhratI dadhAneva || zleAkA atigADha banelI zarIranI kAMtinA samUharUpa je nadInA Ava sahita jANe hRda na hoya ! tevA prakAranI kumAranI nAbhI zAbhatI hatI. vaLI kumArane ativizALa kaTipradeza vizALa evA vakSasthalanI sAthe jANe spardhAne karatA na hoya ! 110nA kArkazyasaMhatilaghukataHstihastA vUrU kRtAviva zizornalinAsanena / stambhopamo jinamatAvasathe sa bhAvI, stambhopamAM kimiti tasya vibharti jaGghA // 111 // nalinAsanena vedhasA kArkazyasya kaThinatAyAH saMhRtyA saMharaNenApanayanena kRtvA laghU alpau hrasvau kRtau yau hastinaH kariNaH hastau zuNDAdaNDau / utprekSate - zizoH kumArasya Uru sakthinI kRtau nirmitAviva / punastasya kumArasya utprekSyate iti hetoH kimu jaGghA stambhopamAM sthUNAsAdRzya vibharti / iti kim / yatsa hIrArbhaH jinamatamarhacchAsanamevAvasathaH saudhaM tasmin tadbhAradharaNena stambhopamaH stambhasya tulyaH bhAvI bhaviSyati / yathA stambha gRhAdhArabhUto bhavati, tathAyamapi zrIjinazAsanasyAdhArabhUto bhavitA / 'vajrastambhAvivaite' iti jinazatake jaGghAyAH stambhasAdRzyam / zleAkA brahmAe hAthInI zuDhamAMthI karkazatAne dUra karIne jANe hIrakumAranI sAthaLanuM nirmANa karyuM na hoya ! athavA hIrakumAranI jAMdhA gharanA AdhArabhUta staMbhanI upamAne dhAraNa hatI. te jANe A hIrakumAra bhaviSyamAM zrI AtzAsanarUpI mahelanA staMbharUpa banaze ! tema sUcita karatI na hoya ? // 11 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 sarga 3 zlo. 112-113] hIrasaubhAgyam spardhodayAnnijavivRddhikRtau yadUrU, __jo punaH sarasijanmabhuvA vibhAvya / tadvandvavigrahaniSedhavidhiprabhUSNu sImAkara viracitaM kimu jAnuyugmam // 112 / / spardhAyAH paraspara saMha(gha)rSasya udayAdAvirbhAvAnnijayorAtmAtmanovizeSeNa vRddhimuH pacayaM kurutaH sRjata iti nijavivRddhikRtau yasya kumArasya UrU punararthAtkumArajamadhe vibhAvya dRSTvA sarasijabhuvA vidhinA / utprekSyate-tayordvandvayoryugalayorvigrahasya mitha: kalahasya niSedhavidhau nivAraNaprakAre prabhUSNuH samartham / ata eva sImAyA avadhervibhAgasya kara vidhAyaka jAnuyugma biracita kRtam / / zlekArtha paraspara potapotAnI vRddhine mATe saMgharSa karatA evA hIrakumAranA be sAthaLane joIne brahmAe te bannenA kalahanI zAMti mATe samartha maryAdAne karavAvALuM aMdhAyugma banAvyuM. 112 zuzrUSayAsanatayAnizamAprasAdA labdhvA prasannamanaso varamAtmayoneH / vizvAGkakAravijayaprabhaviSNulakSmi, smerAmbujanma kimu yatpadatAmavApa // 113 / / smerAmbujanma vikacakamalam / utprekSyate yatpadatAM kumArasya caraNatvam / pAdAvatAramityarthaH / kimavApa labhate smeva / kiMbhUtAm / vizvaSu jagatsu ye aGkakArA jaitrapratimallAH svazrIparispardhinaH / 'saMkIrNazaMkarazazAGkakalAGkakAraiH' iti naiSadhe / teSAM vijaye prabhaviSNuH samarthA lakSmIryasyAstAm (yasya tad ) / kiM kRtvA / vara svAbhilaSitavAca labdhvA prApya / kasmAt / aatmyonevidhaatuH| kiMbhUtAt / prasanna prasAdopeta hRSTaM mano hRdayaM ysy| kayA / AprasAdAt prasAda maryAdIkRtya aniza nirantaramAsanatayA viSTarabhAvena shushruussyaa| 'sevA bhaktiH paricaryA prasAdanA / zuzrUSArAdhanopAstiH varivasyApariSTayaH // iti haimyAm / AsanIbhUya prasAdasamaya yAvanitya sevAM vidhAya // zlokArtha vikasvara kamale hIrakumAranA caraNa(paga)paNAne prApta karyuM. kRpA prApta karavAnA hetuthI niraMtara AsanarUpe banIne sevA karavAthI ati prasanna thayelA brahmA pAsethI potAne abhilaSita varadAna prApta karIne vikasavara kamaLa traNe jagatanA pratispardhione jItavAmAM samartha bhAvALA hIrakumAranA caraNapaNAne prApta karyuM. arthAta hIrakumAranA caraNa-paga vikasvara kamaLa jevA hatA. 11TA Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 hIrasaubhAgyam sarga 3 zlo0 114-115 yatpAdapaGkajayugAgulibhiH svakIya lakSmyA parAbhavapadaM gamitAH pravAlAH / duHkhAdiva drumazikhAzikharAntareSu, tityakSavastanulatAM nijamudvabandhuH // 114 // pravAlAH pallavA drumANAM vRkSANAM zikhAstAsAM zikharANi agrANi teSAmantareSu madhyeSu / utprekSyate-nijamAtmAnam / 'zrutvA nija bhImajayA nirastam' iti naiSadhe / nijazabdenAtmA ut Urdhva babandhuH badhnanti sma / sva pAzapatitaM kurvate smetyarthaH / kiM kartumicchavaH / tityakSavaH tyaktumicchavo vihAtukAmAH / kasmAt / duHkhAt / kAm / tanulatAM svazarIrayaSTim / kiMbhUtAH pravAlAH parAbhavapadamabhibhUtisthAna gamitAH praapitaaH| kyaa| svakIyayA AtmIyayA lakSmyA zriyA zobhayA vA kAbhiH / yatpAdapaGkajayugAigulibhiH yasya kumArasya pAdau caraNAveva paGkaje pajhe tayoryugala dvandvaM tasyAGgulIbhiH padazAkhAbhiH // pAvoe vRkSanI zikhAnA agrabhAganI madhyamAM potAnA zarIrarUpI latAne tyAga karavAnI IcchAthI bAMdhI hatI, zAthI? hIrakumAranA caraNakamalanI AMgaLIo vaDe pitAnI zobhAne parAbhava thavAthI, dukhathI kaMTALIne jANe svayaM AtmaghAta karavAnI IcchAthI bAMdhI na hoya ? 114 kAmadvipe'Gkuza ivodbhavitA'ya neva, kAmAtazaH kimiti sUcayati sma vedhAH / ratna yadeSa bhuvi mUribhareSu bhAvI, ratnazriyaM kimu punanidadhe sa teSu // 115 // vedhA brahmA patasya kumArasya kAmAkuzairiti nAmabhinakhaiH / 'kAmAkuzo mahA. rAjakarajo nakharo nakhaH' iti haimyAm / utprekSyate iti sUcayati sma / kim / lokapuraH kathayati smeva / iti kim / yadayaM hIrakumAraH kAmadvipe smarahastini viSaye akuzaH sRNirivodbhavitA prAdurbhaviSyati / sarvathApi durdama madana yauvane'pyeSa damiSyatItyarthaH / punaH sa brahmA teSu kAmAGkuzeSu-iti hetoH / atra itizabdaH pUrvapadAdeva grAhyaH / eka kAvyatvAt / ratnazriya mANikyalakSmI nidadhe sthApitavAn / iti kim / yadeSa kumAro bhuvi pRthivyAM sUribhareSvAcAryavrajeSu ratna mANikyamiva bhAvI bhaviSyati / 'nagIno' iti prsiddhH||. . blekArtha brahmA, kumAranA navaDe lekanI AgaLa A pramANe sUcita karatA hatA. "A hIrakumAra yauvanavayamAM ja Ima evA kAmadevarUpI hAthIne damana karavA mATe aMkuza samAna banaze ! athavA te Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 115 - 117 ] saubhAgyam 2.5 nakheAnI kAMtivaDe A pramANe sUcana karatA na hAya ! ke A hIrakumAra pRthvI upara bhAvi AcAryAMnA samUhamAM eka mANikayaratna samAna banaze !' ||11pA yanmUrtidIdhitijhareSu kimu prarohA, romANi kAmapi ramAM kalayAMbabhUvuH / IgvidhA vayamihaiva na cAparatra, vaktu N guNaiH kimiti yantrakRtAH svarekhAH // 116 // romANi yasya lomalekhAH kAmapyasAdhAraNI ramAM zriyaM kalayAMbabhUvuH dhArayanti sma / utprekSyate-yasya kumArasya mUrtiH zarIra tasya dIdhitayaH paritaH prasaratkAntayaH tA eva jharA nirjharapravAhAsteSu hastapAdahRdayA divaGgatvAdbahuvacanam / teSu prarohA nIlatRNAGkurAH kimu / punaryatra kumAre audAryadhairyagAmbhIryAdiguNaiH utprekSyate / iti vaktu kimu janAnAM puraH kathayitumiva svAH svAH sarUpANAmekazeSe eka eva svazabdastiSThati rekhA laghurUpAH kRtAH kimu / iti kim / yat IdRzI vidhA prakAro yeSAm ananyasAmAnyamAhAtmyena sakalalokacetazcamatkAriNastAdRzA vayaM sarve'pi guNA ihaiva hIrakumAre eva smo vartAmahe, ca punarnAparatra aparasmin sthAne / evaMvidhA vayaM sarvathApi na smaH // zlAkA hIrakumAranI rAmarAjI kAi asAdhAraNa prakAranI zAbhA dhAraNa karatI hatI. te rAmarAjI, hIrakumAranA zarIramAMthI nIkaLatI krAMtinA samUharUpa jharaNAnA pravAhamAM pragaTa thayelA jANe harIyALA aMkurA na heAya ! athavA tA thaiya, audA, gAMbhIya Adi guNA lokonI samakSa jANe A pramANe kahetA na hAya ! ke 'asAdhAraNa keATinA mAhAtmyavaDe samasta jagatanA cittane camatkAra pamADanArA evA ame sarve paNa guNA phakata A hIrakumAramAM ja vasIye chIye, anya kASTa sthAne rahetA nathI,' A pramANe guNA rAmarAjIrUpe jANe na heAya ! tema jaNAtA hatA. 51165 skandhopadheH kakudaDhaukanaka vidhAya, yasmAcchizorgatirazikSi kakudmateva / abhyasyate gatirivAsya gatAnukAra kAmena vindhyavipineSvapi hAstikena // 117 // yasmAt hIranAmnaH zizoH kumArAt / utprekSyate - kakudmatA vRSabhena gatirgamanama - zikSi zikSiteva / kiM kRtvA / skandhopadheraMsakapaTAtkakudasya naicikazirasaH Dhaukanaka' prAbhRtaM vidhAya kRtvA / api punargajavrajena vindhyasya jalabAlakazailasya vipineSu kAnaneSu gahvareSu vA / utprekSyate - gatirmantharagamanavilAsaH abhyasyate abhyAsa iva kriyate / zikSyate vA / kiMbhUtena hAstikena / asya kumArasya gatasya vilAsena mantharatvena vA gamanasya anukaraNamanukAraH sadRzIbhavana tatra kAmo'bhilASo yasya tena / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 hIrasaubhAgyam [sarga 3 zlo0 117-119 zlekArtha vRSabha kaMdhanA bahAne kakudanuM bheguM karIne, hIrakumAra pAsethI gati zikhI ! vaLI hAthIonA samUhe viMdhyAcalanA vanamAM, hIrakumAranI gatinuM anukaraNa karavAnI abhilASAthI abhyAsa karyo. arthAta hIrakumAranI gati (cAla) zreSTha gajagAminI hatI. 1LA liptA dravairiva vilInahiraNyarAzeH, saMkalpiteva navagandhakalIdalairvA / ki rocanAbhirathavA racitA smitAbja garbharivAtha ghaTitAsya tanuzvakAze // 118 // asya kumArasya tanuH zarIra cakAze didIpe / utprekSyate vilInasya khAdirAGgA. rAgnigAlitasya hiraNyasya rAzeH kanakanikarasya dravai rasaiH lipyate smeti liptA digdheva / vA athavA navaiH sadyaskainavInairgandhakalIdalaizcampakakalikApatraiH / 'na SaTpado gandhakalImajighrat' iti sUkte / saMkalpiteva viraciteva / athavA pakSAntare rocanAbhirgorocanAnAmagopittavizeSadravyaiH kimutprekSyate-racitA nirmiteva / atha punaH mitAbjAnAM vikacakamalAnAM garbherantarvatisAradalairghaTitA kalpiteva // iti hIrakumArasarvAGgavarNanam // plekArtha hIrakumAranuM zarIra kheranA aMgArAmAM pravAhI karAyelA suvarNathI jANe vilepana karAyuM hAya ! athavA tAtkAlika utpanna thayelA caMpakalatAnA parNothI racanA karAI hoya ! athavA gosacaMdanavaDe nirmANa karAyuM hoya athavA vikasvara kamalenI madhyamAM rahelA zreSTha aMzevaDe nirmANa karAyuM hoya ! A rIte hIrakumAranA zarIranI zobhA sarvAMgasuMdara hatI. 118 tasmin padaM pravidadhe guNadhoraNIbhiH, sarvAbhirarNava ivArNavavarNinIbhiH / Alokyate sma ca kadAcana naiSa dopai dopAtanairiva tamobhira bhIzumAlI // 119 // tasmin hIrakumAre sarvAbhiH samastAbhiraudAryadhairyAdiguNadhoraNIbhiH padaM sthAna pravidadhe kRtam / kasminniva / arNava iva / yathA sarvAbhirarNavavarNinIbhiH samudrapatnIbhinadIbhirarNave jalanidhau pada sthAna pravidhIyate / ca punareSa kumAraH doSairapaguNaiH kadAcana kasminnapi samaye na Alokyate sma na dRSTaH / ka iva / abhIzumAlIva yathA bhAsvAn dopAtanai rAtrijAtaistamobhirandhakArai lokyate na prekSyate // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 119-121] hIrasaubhAgyam laiAkA nadIe jema samudramAM peAtAnu sthAna kare che. tema audAryaAdi guNAnI zreNioe hIrakumAramAM peAtAnuM nivAsasthAna karyuM hatuM, jema sUryane adhakAra joI zakatA nathI tema deSA kadApi hIrakumArane joI zakatA na hatA. 5119aa svaspardhinaH zarabhavapramukhAnazeSAn " kAntyA vijitya vijayIva nijapratIpAn / sa vyAnaze visRmaraiH svayazobhirAzA - dezAn milatparimalairiva puSpakAlaH // 120 // ema sa hIrakumAraH visRmaraiH prasaraNazIlaiH svasyAtmano yazobhiH kIrtibhiH AzAdezAn digvibhAgAn vyAnaze vyApnoti sma / ka iva / puSpakAla iva / yathA vasantartuH miladbhiH paraspara N saGga N kurvadbhiH parimalaiH vikasita vividhavizeSajAtitarulatollasatkusumasaMbhavairAmodairdizAM pradezAn vyaznute / kiM kRtvA / zarabhavapramukhAn pratIpAn vijitya parAjitya / kiMbhUtAn / svenAtmanA saha zriyA spardhanazIlAn / ka iva / vijayIva / yathA jaitraH sarvatrApi jayavAn rAjA samastAn pratipakSAn paribhUya vistaran svayazobhiH sarvAzA vyApnoti / leAkA jema keAI vijayI rAjA zatruene jItIne peAtAnA yaza cAre dizAmAM phelAve che, tema hIrakumAranA vistRta yazathI dizA-vibhAge vyApta banyA. jema vasaMtaRtu, zara, bhava Adi paraspara spardhAne karatA evA peAtAnA zatruone jItIne vikasita kSeA, latA, puSpa ane rasa Adi parimaleAvaDe dizAone suvAsita kare che tema hIrakumAre paNa peAtAnA yazavaDe dizAone suvAsita banAvI. / / 12 / | bhUSA'zanisphuritazakradhanuH samudya dvArAGkitazca jalamukazrita jainapAdaH / 207 yuktaM yadAsssa saghanaH kamalodayena, citra tadeva sudinena yadatra jajJe // 121 // kamalodayena lakSmyA abhyudgamena prAdurbhAvena ghano dRDha Asa babhUva / atha ca kamalAnAM pAnIyAnAmAgamena megho bhavati / kiMbhUtaH sa meghazca / bhUSANAmAbharaNAnAmazanibhyo vajraratnebhyaH sphuritAni prakaTIbhUtAni zakradhanUMSi indracApacakrANi yatra / 'vRtA vibhUSA maNiratnakAmukaiH' iti naiSadhe / tathA 'etAnyullasanmaNimayUkhamaJjarIracitendracApacakrANyAbharaNAni' iti campUkathAyAm / bhUSAzabdo bhUSaNavAcI / 'na bhUSayaipAdhicakAsti kiM Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 hIrasaubhAgyam sarga 3 zlo0 121-122 tu sA' iti naiSadhe / bhUSaNaiH kRtvA eSA adhikA na cakAstIti tadvRttiH / tathA samudyatA dIpyamAnena hAreNa muktAkalApena aGkitaH kalitaH / bhUSAyAH zobhAyAH kAriNI azanirvidyudyatra / tathA prakaTIbhUtamindradhanuryatra / tathA samudyantyo niSpatantyo dhArA jalavRSTayastAbhiraGkitaH / punaH kiMbhUtaH / DalayorakyAt jaDAnajJAn ajJAnabhAjo vA muzcan dUra tyajan / ghanastu jalAni pAnIyAni varSan / punaH kiMbhUtaH / zrita AzritaH jina. syAhato viSNozca aya jainaH pAdazcaraNaH tIrthakRtpAdau viSNupadaM ca yena etadyuktamuktam / para tadeva citramAzcaryamAsIt / yadatra kumAre sudinena zobhanadivasena jAtaM jajJe / ghane meghe tu durdinena jAyate // iti kumAraguNalakSaNabhUSaNAdivarNanam // kalekArtha hIrakumAra meghanI jema zobhAne dhAraNa karatA hatA. kumAra-vajaratnanA alaMkAromAMthI pragaTa thayelA indradhanuSyanI zobhAvALA hatA. megha zobhAkArI vidyuta ane pragaTa thayelA indradhanuSyavALo hoya che. kumAra-dedIpyamAna mukatAhAravaDe yukta hatA. megha-varasatI jaladhArAo vaDe yukta hoya che. kumArajaDatA-ajJAnatAne tyAga karanArA hatA, megha-jalavarSAne karanAra hoya che, kumAra-jinezvarabhaga vaMtanA caraNomAM Azrita vanavALA hatA. megha-AkAzane AzrayIne rahelo hoya che. A prakAre teo meghanI upamAne dhAraNa karatA hatA. paraMtu AzcaryanI vAta to e che ke hIrakumAranA samaye sudina (sArA divasa) utpanna thayA hatA, jyAre meghanA samaye dudina ja janme che ! 12nA krIDaJjayanta iva yajJabhujAM kumAraiH, paurAGgajaiH saha kyovibhavAnurUpaiH / kAlakrameNa parivartamasau dinAnAM, zrImatkumAramaghavA gamayAMbabhUva // 122 // asau hIranAmA zrImatsu dhanADhayeSu zobhAvatsu vA kumAreSu aparigRhItakalatreSu maghavA sarvotkRSTavibhUtyAdhikyAdindraH kAlakrameNa samayaparipATyA dinAnAM divasAnAM parivarta kSepam / atikramaNamityarthaH / gamayAMbabhUva ativAhayati sma / vAsarAnatikrAmati smetyarthaH / kiM kurvan / krIDan khelan nAnAvidhabAlalIlAM kalayan / katham / saha / kaiH saha paurAijainAgarikakumAraiH / kiMbhUtaiH / vayo yAdRkSa hIrakumArasya vayaH bAlyazeSarUpaM tathA vibhavo dravya tayoranurUpaiH kathaMcitsadRzaiH / ka iva / jayanta iva / yathA pur| daranandano jayantaH yajJabhujAM devAnAM kumAraiH putraiH sama krIDati // sArtha jema idrano putra jayaMta devakumAranI sAthe krIDA kare tema samAna vaya ane vaibhavazALI evA zrImaMtakumAranI sAthe krIDA karatA evA kumAre hIrakumAranA divase kAlakrame vyatItapasAra thatA hatA. i12 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 123-125] vIrasaubhAgyam tasyAnuja gajamateH stanoTisa, zrIpAla ityajani viSNurikAdridasyoH / dve agraje sma bhavataH punarasya jAmI, rANI parA ca vimalA kamalAnurUpe // 1.2.3 // tasya hIrakumArasya zrIpAla iti nAmnA anujo laghubhrAtA ani saMmAtaH / tasya kiMbhUtasya / gajagateH gajavanmattagajarAja iva gatirgamana yasya / punaH kiNbhuutsyH| zata zatazaH koTayaH dravyANAM zatalakSAH pANau haste yasya zatairmitA vA kanakakoTayo hasta. prApyA yasya tadadhipatvAt / kasyeva / adidasyorikha / yathA gajenArthAdairAvaNena yamana prasthAna yasya tathA zatakoTirvajra pANau yasya tAdRzasya adidasyoH parvatariporindrasya viSNuH chaSNanAmA laghusahodaro jajJe / kiMbhUtaH / thiya lakSmI bharvatvena pAlayatIti zrIpAlaH / kumAro'pyAkRtyA vajrapANiH / punaH kumArasya dve ubhe. jAmI bhaginyau bhavataH sma saMjAte / kiMbhUte / agraje jyeSThe vRddhe / dve ke / ekA 'rANI', ca punaH parA anyA 'vimalA' iti nAmnI dve / kiMbhUte kamalAyA rUpazriyA lakSmyA anurUpe sadRze // kartha jenA hAthamAM ja che ane airAvaNa hAthInA vAhanavALA evA girizatru Idrane jema "kRSNa nAmane lai sahedara che, tema jenA hAthamAM seMkaDe ane kroDe seneyA che evA ane hAthI samAna gativALA hIrakumArane, "lakSmIne pAlana karanAra' evA sArthaka nAmavALe zrIpALa' nAmane laghubhrAtA hato. ane sAkSAta lakSamI jevI "saNI ane vimalA' nAmanI be ceka bhaginIo hatI. ra3mAM kRtvA vilAsamavanIvalaye yatheccha', sotkaNThayorvilasituM surasamanIva / / pitroratha tridazapadmadRzAM krameNa, dRggocaraM gatavatorbhajatoH samAdhim // 124 // kRtvaurdhvadehikamasau vidhinA vidhijJo, vazyainijaiH saha cirasya nirasya zokam / utkaH kadApi milituM vimalAM svanAmi, jajJe mahebhyazlabho jayavajjayantIm // 15 // agrAnantaraM kadApi kasminnapi samaye aso vaya'mAnaH mahebhyasya kurAvyavahAriNaH kalamA kumAraH / imAnajAdbhava ibhyA kalamaH yathA kule bhavara kulyastayAyamapIti / vimalAM nAmI nijabhaginI militumutkaNThita utsuko jajJe jAtaH / kiMvat / jayavat, Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 hIrasaubhAgyam [ sarga 3 zlo0 124 - 126 yathA jayo vAsavasUnuH jayantI svajAmi zakraputrI militumutkaNThAvAn bhavati / kiM kRtvA | cirasya cirakAlena zoka premabandhAjAta paritApaM nirasya tyaktvA / zokahetumAha - kiM kRtvA / kRtvA vidhAya / kim / aurdhvadehika paralokagamana divase dAnajalAalipramukham / kayoH pitroH svajananIjanakayoH / katham / saha / kaiH / vaMzyairgotribhiH / kiMbhUtaiH / nijairAtmIyaiH / kena / vidhinA yathoktalokaprakAreNa / asau kiMbhUtaH / vidhimAcAra jAnAtIti vidhijJaH / pitroH kiM kurvatoH / samAdhiM dharmadhyAna' bhajatoH sevamAnayoH / punaH kiMbhUtayoH / gatavatoH prAptavatoH / kam / dRggocara nayanaviSayam / kAsAm / tridazAnAM devAnAM padmadRzAM strINAM devAGganAnAm / svargatayorityarthaH / kena krameNa / AyuH paryantasamayaparipATyA / utprekSyate - surasadmani devaloke vilasitu krIDitu sotkaNThayoH saha utkaNThayA vartete yau tau tAdRzayoriva / autsukyayuktayorityarthaH / kiM kRtvA / avanIvalaye bhUmaNDale vilAsa bhogopabhogAdikrIDAM nirmAya / katham / yatheccha svAbhilASapUraNaparyantam / kumArAvasthAyAmapi tasya zauNDIryAtizaya darzayitu kalabhazabdagrahaNam / kalabhastriMzadabdakaH // leAkA hIrakumAranA mAtApitA anukrame samAdhipUrvaka svargavAsI thayA, bhUleAkanAM sAMsArika sukhAne yathecchapaNe bhAgavaTA karIne have svarganAM sukhA bhAgavavA mATe jANe utkrAMti thayAM na heAya ! zrImateAmAM zreSTha evA hIrakumAra mAtapitAnA svagamanathI zAkAtura thayA, chatAM vyavahArakuzaLa kumAra lAkavyavahArane anusAre peAtAnA jJAtijanA-svajaneAnI sAthe mAtapitAnA agnisaMskAra, jalAMjali Adi laukika vidhi karIne dIkALe zAkamukta banyA. tyArabAda hIrakumAra IMdranA putra jayaMta jema peAtAnI bhaginI jayaMtIne maLavAne utsuka thAya tema peAtAnI jyeSTha bhaginI 'vimalA' te maLavA mATe utsuka thayA. 5124A12pA gantu tataH spRhayatA prati pattanaM sva bhRtyena tena saturaGgayugaH zatAGgaH / AnAyyate sma namucerdamanena jambU atr faaratea pAlakanirjareNa // 126 // tato bhaginI milanotkaNThAnantara tena hIrakumAreNa kartrA svabhRtyena nijasevakena kRtvA zatAGgI ratha AnAyyate sma AnAyitaH / kiMbhUtaH zatAGgaH / saha turaGgayorazvayoyugena yugalena vartate yaH saH / kiM kurvatA / pattanamaNahillanAma puTabhedana gantu prasthAtu spRhayatA icchatA / keneva / namucerdamaneneva / yathA namucinAmA daityavizeSastasya hantrA puraMdareNa jinendrANAM janmAdikalyANakeSu mahotsavakaraNArtha jambUdvIpaM prati gantumicchatA pAlakanAmnA nirjareNa pAlakAkhya vimAnamAnAyyate // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0. 126-128] hIrasaubhAgyam 211 potAnI bahenane maLavA IntA evA hIrakumAre aNahilapura pATaNa javA mATe potAnA sevaka dvArA azvayugala sahita stha taiyAra karAvyo. jemAM jinezvara bhagavatenAM janmAdi kalyANarkomAM mahotsava karavA mATe jabUdvIpa tarapha javA Icchato Indra pAlaka nAmanA devadAsa pAlaka" nAmanuM vimAna taiyAra karAve che, tema aNahillapura pATaNa javA mATe hIrakumAre sevakadharA stha taiyAra karAvyuM. (12 taM. pAriyAnikamasAvadhiruhya bhUmI mArge nabhasvadatipAtirayAzvavAhyam / haima zatAGgamatha sArathinA sanAtha, pAthojapANiriva nAkipathe pratasthe // 127 // . atha jAmimilanotkaNThayA anu sevakapArzve rathAnayanAnantaram asau kumAraH bhUmImArge pRthvIpathe pratasthe pracalitaH / kiM kRtvA / tapAka sevakenAnAyita pAriyAnikamadhvarathamadhiruhya adhyAsya / 'adhvarathaH pAriyAnikaH' iti haimyAm / kiMbhUta pAriyAnikam / nabhasvanta vAyum arthAdvAyuvegamatipatati atikrAmatItyevaMzIlo vAtAdapyadhiko rayo vego yayostAdRzAbhyAmazvAbhyAM turaGgAbhyAM vAhyam vahanayogyam / punaH kiMbhUtam / sArathinA sUtena sanAtha sahitam / punaH kiMbhUtam / haima svarNamayam / ka iva / pAthojapANiriva / yathA bhAsvAn suvarNasaMbandhina syandanamAzritya nAkipathe gagane pratiSThate / sUryarathasyApi vizeSaNAni vAyuraMhovijayi begavAjivahanIya kAJcanamayamaruNasArathiyuktaM ca pAthoMje kokanade ivAruNau mRdulau ca sukumArau pANI hastau yasyeti kumArasyApi vizeSaNam // sArtha suvarNakamala jevA sukomaLa hAthapagavALA hIrakumAra, bhaginIne maLavAnI IcchAthI sevaka dvArA maMgAvela, vAyuvegI azvayugala ane sArathi dvArA vahana karAtA evA suvarNaratha upara ArUDha thayA, jema sUrya saptAzva ane aruNa nAmanA sArathi vaDe vahana karAtA suvarNaratha upara ArUDha thaIne AkAzamArge prayANa kare, tema hIrakumAre bhUmimArge praspaNa karyuM. ghara kAla kiyantamudayAntaritaM tapasyA____ sAmrAjyasaMgrahavidhau pravilambamAnaH / saMprApya pattanamasau muditaH svajAme caulukyavadbhavanabhUmimalaMcakAra // 128 // asau hIrakumAraH pattanamaNahillapura saMprApya AsAdya mudito hRSTaH san svajAmeH svabhaginyAH bhavanabhUmi gRhabhUmimalaMcakAra bhUSayati sma / kiMvat / caulukyavat / yathA kumArapAlaH pattanamAgatya pramuditaH svabhaginyA gehamalaMkRtavAn / kiM kurvANaH / praghila Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 hIrasaubhAgyam sarga 3 zlo0 128-130 mbamAnaH pravilamba vidadhAnaH kAlakSepa nirmimANaH / ke karmatApannam / kiyatparimANama syeti kiyAn ta kiyanta kAla kiyatsamaya yAvat / kiMkAlam (kiM kAraNam ) / udayaH sUripadalakSaNo mahodayaH antaritaH antara vyavadhAna saMjAtamatretyantaritaH / kasmin / tapasyA dIkSA saiva sAmrAjya sakalalokaizvarya tasya saMgraha upAdAna tasya vidhau prkaare| caulukyasyApi gurjaramaNDalarAjyasaMgrahe // blakA jema kumArapALe aNahilapura pATaNa AvIne potAnI bhaginInA gRhane zobhAvyuM hatuM, tema harSita thayelA hIrakumAra pATaNa AvIne potAnI bhaginInI prAsAdabhUmine zobhAvatA hatA. saMyamarUpa sAmrAjyane prApta karavAmAM ane sUripadane yogya bhAgyeyane vikasavAmAM keTalAka samayanuM vyavadhAna hovAthI jANe kAlakSepa karavA mATe heya nahI ! tema bhaginInA grahane zobhAvatA rahyA. 128 taM jagama tridazasAlamiva svapuNya prAgbhAramaGginamutAgatamAtmadhAmni / dRSTayA nivAtasarasIjasagarbhayA svaM, bandhu nipIya vimalA mumude hRdantaH // 129 // ta hIrakumAra svabandhu nijasahodara dRSTyA nayanena nipIya sAdaramavalokya vimalA vijayasiMhamahebhyamahilA hRdantarmanomadhye mumude jaharSa prItA / kiMbhUtayA dRSTayA / nivAta vAtarahitaM yatsarasIja padma tasya sagarbhayA sadRzayA sahodarayA vA / 'nivAtapadmastimitena cakSuSA' iti raghuvaMze / taM kiMbhUtam / AtmadhAmni svagRhe vimalAmandire samAgatam / utprekSyate-jaGgama pracalanta tridazasAla kalpavRkSamiva / uta athavA aGgina mUrtimanta svapuNyasya nijasukRtasya zAgbhAramatizayamiva // lokArtha vijayasiMha daichinI dharmapatnI vimalA, jaMgama kalpavRkSa samAna athavA te pitAnA puNyanA prAglAra samAna potAnA gRhe AvelA svakIya baMdhu hIrakumArane nizcala kamala jevI nirnimeSa dRSTithI premapUrvaka joIne, hRdayamAM atyaMta harSa pAmI. 129 kAdambinIva salilaiH surazailazRGga, harSAzrubhiH svasahaja snapayatyamandam / saMbibhrata kanakaketakakAntakAya ta svAgatAdi bhaginI paripRcchati sma // 130 // bhaginI vimalA ta svasahaja nijabhrAtara prati svAgatAdi sukhAgamanakuzalapraznAlApapramukha paripRcchati sma praznayAmAsa / taM kiM kurvantam / kanakaketakavat kAJcanaka Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 130-132] hIrasaubhAgyam 213 kacacchada iva kAnta manojJa kAyauM gAGgeyagaurAGgayaSTI saMbibhrata dhArayantam / bhaginI kiM kurvatI / amandaM bahu yathA harSAzrubhiH pramodaniSpatannayanabASpapAnIyaiH snapayantIva iti gotprekSA / keva / kAdambinIva / yathA meghamAlA salilainijajalaiH surazailasya meroH zRGga zistrara snapayati / 'cAmIkarAdizirasIva navAmbuvAham' iti kalyANamandirastotre merA vapi meghasadbhAvaH // zlokArtha vimalA, manahara kaMcanavarNa kAyAne dhAraNa karanArA potAnA sahodara hIrakumArane sukhapUrvaka AgamanaAdi kSemakuzalatA pUchI. jema meghamAlA jaladhArAthI meruparvatanA zikharane bhIMjavI de, tema atyaMta harSa pAmelI vimalA harSAzruvaDe potAnA baMdhu hIrakumArane jANe snAna karAvatI na hoya ? 170mAM vijJAtapUrvajananIjanakapravRtteH, premNA nigadya kuzalAdikamAtmajAmeH / vidyAbhRtAM kumaravatkaladhautakAnta, vaitAdayazRGgamayamAsanamadhyuvAsa // 131 // ayaM kumAraH Asana viSTaramadhyuvAsa upavizati sma / kiMbhUtamAsanam / kaladhautena rajatena kAJcanena vA kAnta manojJam / tadghaTitamityarthaH / 'kaladhauta svarNarUpyayoH' ityanekArthaH / kiMvat / vidyAdharANAM kumaravat / yathA khecarANAM kumAro rUpyamayaM vaitA. vyasya bharatAdikSetrobhayabhAgakArimadhyavartiparvatasya zRGga zikharamadhivasati / kiM kRtvA / kuzalapramukhasvavRttAntamAtmanaH svasya jAmebhaginyAH premNA snehena nigadya kathayitvA / kiMbhUtAyA bhginyaaH| vijJAtapUrvA pUrvamevAvabuddhA jananI mAtA janakaH pitA tayoH pravRttiH paralokagamanavArtA yayA tasyAH // plekArtha pUrve jeNe mAtapitAno svargavAsa jANe che, evI bhaginIne potAnA kuzaLakSema Adi vRttAMta premapUrvaka kahIne, jema vidyAdharakumAro bharatakSetranA be vibhAga karanAra rUpiyamaya vaitADhaya parva tanA zikhara upara bese, tema hIrakumAra suvarNa jaDita rUpAnA Asana upara beThA. 131 anena goSThImanutiSThatAtma-jAmamanovyAhRtivaiduSIbhiH / ananyavRtti kriyate sma vijJa, rasAtirekai rasikasya yadvat // 132 // anena hIrakumAreNa AtmajAmenijabhaginyA manazcittamananyavRtti na vidyate anyA parA vRttiApAro yasya / atha vA na vidyate anyasmin sthAnake vartana zravaNekSaNAdilakSaNa yasya yatra vA tat / ekatAnamityarthaH / kriyate sma / kAbhiH / vyaahRtibhivedussiibhirvcncaaturiibhiH / anena kiM kurvatA / goSThImAtmIyAmanyAM vA vArtAmanutiSThatA vida. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 hIrasaubhAgyam [sarga 3 zlo0 132-134 dhatA / kairiva / paNDitaiH / zRGgArAdInAM navAnAM rasAnAmatirekairAdhikyairatizayaizca kRtvA rasikasya sarvarasavetturaticAturImAjaH mano'nanyavyApAra vidhIyate // yA hIrakumAre vocAturyapUrvaka svakIya ane parakIya vAto karIne jema paMDitapuruSa zaMgAra Adi nava rasenA AdhikyapUrvaka kathana karIne rasika zretAone ekatAna kare che, tema pitAnI benane sAMbhaLavAmAM ektAna karI dIdhI. 13rA pade pade yatpurakautukAni, nirIkSamANaH kSaNadAkarAsyaH / nijairguNairhAra ivaiSa hIro, vyadhatta vAsaM hRdaye manasvinAm // 133 // eSa kuMrAnAthInandano hIro nijairAtmIyairguNaiH saundaryAdibhirmanasvinAM mahatAM caturANAM hRdaye manasi vAsa vasatiM vyadhatta cakAra / ka iva / hAra iva / yathA muktAkalApo guNaistantubhiH sUtraprotatvena hArasya manasvinAM hRdaye vakSasi / 'hRdayaM mano vakSazca' ityanekArthaH / 'parasya hRdaye lagna na ghUrNayati yacchiraH' iti campUkathAyAm / kAvya parasyAnyaprAzasya hRdaye lagna camatkRta, bANa parasya vairiNo hRdaye vakSasi lagna marmapraviSTamiti taTTipanakam / vAsa sthAna kurute / kiMbhUtaH hIraH / kSaNadAkarazcandrastadvadAnana mukha yasya saMpUrNacandravadanaH / kiM kurvANaH / pade pade sthAne sthAne yatpurasyANahillavATakapattanasya kautukAnyAzcaryANi nirIkSamANaH vilokamAnaH // Artha pATaNa nagaramAM sthAne sthAne kautukane jotA pUrNimAnA caMdra samAna mukhavALA hIrakumAre pitAnA sauMdarya, vairya Adi guNo vaDe mahApuruSonA hRdayamAM vAsa karyo. jema muktAhAra-motInI mAlA pitAnA guNa-sUtra-derAvaDe puNyazALI purUSonA vakSasthalamAM sthAna prApta kare che, tema hIrakumAre buddhizALI puruSonA hRdayamAM sthAna prApta karyuM 13yA haririva girikubje mAnase mAnasaukA, ___ iva karakamale vA zrIpateH pAJcajanyaH / muraripuriva vAdhauM sa svasurdhAmni tiSThan , kamapi kalayati sma zrIbhara zAvasiMhaH // 134 // sa hIranAmA zAveSu kumAreSu zauryasphUrtyA siMha iva siMhaH paJcAnanaH zrIbhara zobhAtizaya kalayati sma dadhAra / kiM kurvan / svasurvRddhabhaginyA vimalAnAmnyA dhAgni mandire tiSThan vasan sthiti kurvan / ka iva / haririva / yathA kesarI gireH parvatasya kuJja gahvare vane vA nivasati / punaH ka iva / mAnasaukA iva / yathA rAjahaMso mAnasanAmani sarasi sthiti vidhatte / vA punaH ka iva / pAJcajanya iva / yathA devatAdatto Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 3 zlo0 134 - 135] hIrasaubhAgyam 215 haraNaiva vAdanayogyaH pAJcajanyanAmA zaGkhaH zrIpaternArAyaNasya karakamale pANipadme tiSThati / atra ivazabdo lAlAghaNTAvadubhayatra yojyaH / punaH ka iva muraripuriva / yathA nArAyaNo vAdhai arthAt kSIrasamudre vasatiM vidhate // zleAkA zauyatAdi guNAvaDe kumArAne viSe siMha samAna hIrakumAre peAtAnI jyeSThabhaginI vimalAnA mahelamAM rahetAM anekaguNI zaiAbhAne prApta karI. jema kezarIsiMha parvatanI guphAmAM vAsa kare, rAjahaMsa mAnasarAvaramAM, pAMcajanya za`kha kRSNanA karakamalamAM ane viSNu jema kSIrasamudranI madhyamAM vAsa kare, tema hIrakumAre vimalAnA gRhamAM vAsa karatA zeAbhAMnA samUhane prApta karyAM. 5134aa yaM prAta zivAhasAdhumaghavA saubhAgyadevI puna H, zrImatkovida siMhasI vimalAntevAsinAmagrimam / tadbrAhmIkramasevidevavimalavyAvarNite hIrayu ksaubhAgyAbhidhahIrasUricarite sargastRtIyo'bhavat // 135 / / ya prasUti / devavimalagaNiviracite hIrasaubhAgyanAni mahAkAvye hIravijayasUrIzvaracaritre tRtIyaH sargaH // iti paNDitadevavimalagaNiviracitAyAM svopajJahIrasaubhAgyanAmakAvyavRttau garbhadhAraNadohadagarbhasamayalakSaNAvirbhAvanajanmajanmapatrikA janmamahotsavabAlakrIDApaThanasarvAGgalakSaNamAtRpitRparalokagamanapattanasthabhaginIgRhAgamavarNano nAma tRtIyaH sargaH // leAkA vaNikakulamAM IMdrasamAna zitra nAmanA zreSThI ane saubhAgyadevInA janmajAta suputra devavivemala gaNi, jeo nira Mtara sarasvatInI upAsanA karanArA ane sarvamuniomAM siMha samAna siMhavimala gaNInA prathama ziSyapaNe prasiddha hatA. te devavimala gaNavaDe, jemAM jagadguru zrI hIravijayasUrinuM savistara caritra Ave che, evA 'hIrasaubhAgya' nAmanA mahAkAvyanI TIkA sahita racanA karAI, tene A garbhadhAraNanA varNanathI Ara MbhIne mAtapitAnA svagamana ane aNuhilapura pATaNamAM peAtAnI jyeSTha bhaginInA ghera Agamana sudhInA varNanavALA trIjo sa samApta thayA. 5135 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 hIrasaubhAgyam caturthaH sargaH / atha purAsssana bharate vRSAGka - mukhAzcaturviMzatitIrthanAthAH / bAhyAnyabAhyAni tamAMsi hantuM kRtadvirUpA iva bhAnumantaH ||1|| [sarga 4 zlo0 1-2 atheti caturthasargaprArambhe athavA zrIvijayadAnasUrisamAgamanaprakramasamaye tatpUrvapaTTAvalI prakaTanaprastAve purA pUrva tRtIyArakaparyantacaturthArakamadhye bharate maratanAmni kSetre vRSAGkapramukhA RSabhadevAdikAH / yathA RSabha - ajita-zaMbhava-abhinandana-sumati-padmaprabha-supArzvacandraprabha-suvidhi-zItala-zreyAMsa- vAsupUjya- vimala-ananta-dharma- zAnti- kunthu - ara- malli-munivrata-nami-nemi- pArzva-vardhamAna-nAmAnazcaturviMzatisaMkhyAkAstIrthanAthA jinendrA AsannabhU. van / utprekSyate---kRte dve dve mUrtI rUpe yairetAvatA caturviMzatirUpA dvAdaza bhAnumantaH sUryA iva dvAdazAnAM dvirvAra gaNanayA caturviMzatiH syAt / kiM kartum / bAhyAni bahi. lokAntarvartIni abAhyAni prANinAmantaraGgavartIni hRdayasthAni tamAMsyandhakArANi azAnAni pApAni vA hantu vyApAdayituM / bhAnayo hi nAmabhirdhvAntArAtayaH // zleAkA caturthAM sarvAMnA prAraMbhe, zrIvijayadAnasUrijInA samAgamanA prakaraNanI zarUAta pUrve tenI pUrva paTTAvalinA prastAvamAM pUrve A bharatakSetramAM trIjA ArAnA aMte ane ceAthA ArAnI madhyamAM cAvIza tIrthaMkarA thayA. te tIrthaMkarA vAnA bAhya aMdhakAra ane abhyaMtara ajJAnarUpI (pAparUpI) aMdhakArano nAza karavA mATe, jANe bAra sUryAe peAtAnAM e e rUpA (covIzarU5) banAvyAM na DhAya ! tema jaNAtuM hatuM llll ikSvAkuvaMzAmbudhizItabhAsAM dvAviMzatistIrthakRtAM babhUva / yayA tamaHpaGkamapAsya panthAH, prAkAzi siddheH zaradeva vizve ||2|| teSAM jinAnAM madhye ityadhyAhAraH / RSabhadevasya zakraprAbhRtAnItekSuyaSTerAsvAdanAzayena zakrapratiSThApitekSvAkuvaMzaH sa evAmbudhiH samudrastatra kSIrabhAsazcandrAstAdRzAnAM tIrthakRtAM jinAnAM dvAviMzatirdvAbhyAmadhikA viMzatirbabhUva jAtA / dvAviMzatijinendrA ikSvA kukule samutpannA ityarthaH / yathA jinadvAviMzatyA vizva jagati siddhermokSasya panthA mArgaH prakAzi prakAzitaH prakaTIkRtaH / kiM kRtvA / tamo'jJAnaM pApaM vA tadeva mAlinyakAritvA-: tpaGka kardamam apAsya nirAkRtya / kayeva / zaradeva / yathA dhanAtyayena paGka vizoSya panthAH prakaTaH kriyate // zleAkA e ceAvIza tIthaMkarAmAM bAvIza tIka iMdravarDa sthApita viAva zarUpI samudramAM caMdra samAna utpanna thayA. jema zaradaRtu paka (kAdava)ne zeoSIne mArgane spaSTa kare che, tema bAvIza tIrthaMkarIe jagatamAM pAparUpa 5'ka dUra karIne meAkSamArgane prakAzita karyo. ArA Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 017 sarga 4 zlo* 3-5] hIrasaubhAgyam babhUvatudvau~ bhuvanapradIpo, jinau yadUnAM punaranvavAye / ariSTanemimunisuvratazca, sphUrjamujAvindriyavezmanIva // 3 // punadvauM jinau tIrthakarau yadUnAM yAdavAnAmanvavAye vaMze bbhuuvturjaatii| kiMbhUto jinau / bhuvaneSu triSu vA saptasu vA caturdazasu vA ekaviMzatau vA / 'bhuvanAni nibadhnIyAt trINi sapta caturdaza' iti vAgbhaTAlaMkAre / vRttau ekaviMzatirapi iti vacanAt / tatpramiteSu jagatsu prakAzakArakatvena pradIpAviva pradIpau / dvau kau / ekaH ariSTanemiAviMzatitamastIrthanAthaH / ca punaraparo munisuvratanAmA viMzatitamastIrthakaraH / padayojanayA kathaMcitpazcAnupUrvyA samAnItau staH / kAviva / sphUrja jAviva / yathA Urjaskhalau dordaNDau indriyavezmani zarIre syAtAm / atra hemAcAryoktasya indriyAyatanamiti paraparyAyasya parAvartanam / 'juhAva yanmandiramindriyANAm' iti naiSadhoktavacanAdidamapi / 'indriyAyatanamagavigrahau' iti haimyAm // iti jinAH // sAtha traNe bhuvanane prakAzita karatA hovAthI dIpaka samAna vIzA zrImunisuvrata svAmI ane bAvIzamA zrIneminAtha bhagavAna yaduvaMza (harivaMza)mAM utpanna thayA, te jANe IndriyanA gharamAna zarIranA baLavAna bhujAdaMDa na hoya ! tevA hatA. 3 siddhArthabhUkAntasuto jinAnAma-pazcimo'jAyata pazcimo'pi / zazI vyabhAt paGkilapaGkajAsya-kAdambavadyasya yazaHsudhAbdhau // 4 // siddhArthanAmA bhUkAntaH pRthvIpatiH tasya suto nandanaH mahAvIradevaH saH ajAyata jajJe / kiMbhUtaH / pazcimo'pi san jinAnAM sAmAnyakevalinAM madhye apazcima AdyaH / tattIrthe prathama vIrasyaiva kevalajJAnotpannatvena / 'apazcimo vipazcitAm' iti campUkathAyAm / sa kaH / yasya yazaHsudhAbdhau kIrtireva sudhAbdhiH kSIrasamudrastasmin zazI candraH / paGkila kardamAkalita paGkaja kamalamAsye mukhe yasyaivaMvidhakAdambavat rAjahaMsa iva vyabhAt bhAti sma // kalokArtha siddhArtha rAjAnA putra mahAvIradeva covIza tIrthakaramAM pazcima-chellA hovA chatAM, svatIrthamAM prathama pitAne ja kevalajJAna pragaTa thayuM hovAthI sAmAnya kevalajJAnIomAM prathama thayA. jemanA yazarUpI kSIrasAgaranI madhyamAM candra, kAdavavALuM kamaLa che mukhamAM jene evA rAjahaMsanI jema zobhato hato. // 4 // bAlye'pi hemAdrirakampi yena, prabhaJjaneneva niketaketuH / zrIdvAdazAGgI ca yataH pravRttA, gurogirINAmiva jamukanyA // 5 // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 hIrasaubhAgyam sarga 4 zlo0 5-7 yena mahAvIreNa bAlye zaizave'pi jAtamAtrAvasthAyAmapi janmAbhiSekasamaye hemAdrimerurakampi kampitaH / Niganto'ya prayogaH / keneva / prabhaaneneva / yathA vAyunA niketaketuH / 'niketa parito bhraman' iti pANDavacaritre / gRhoparidhvajaH kampyate / ca punaryato mahAvIrAt dvAdazAGgI gaNipiTaka pravRttA prAvartata / kasmAdiva / guroriva yathA girINAM gurohimAcalAt jalakanyA gaGgA pravartate sma // iti mahAvIraH // sAtha pavanavaDe jema maMdira uparanI dhajA kaMpAyamAna thAya, tema zrI mahAvIre bAlyAvasthAmAM janmatAMnI sAthe ja meruparvatane kaMpAyamAna karyo hato. himAlaya parvatamAMthI jema gaMgAnadI nikaLI, tema zrI mahAvIra devanA mukhamAMthI dvAdazAMgI' rU5 gaNipiTaka' pravartamAna thayuM ekAdazA''san gaNadhAridhuryAH, zrIindrabhUtipramukhA amuSya / oryopayAme punarAptamUrti, rudrAH smaraM hantumivehamAnAH // 6 // amuSya mahAvIradevasya zriyA zobhayA labdhilakSmyAvA yuktA indrabhUtigautamanAmA pramukha Adyo yeSAM tAdRzA ekAdazasaMkhyAkAH indrabhUti-agnibhUti-vAyubhUti-vyakta-sudharmasvAmimaNDita-mauryaputra-akampita-acalabhrAtA metArya-prabhAsAbhidhAnA gaNadhAriNAM, gaNa gaccha bibhratIti gaNadhAriNasteSAM madhye dhuryA dhuradharAH Asan jajJire / utprekSyate-punadvitIyavAra smara madana nihantuM jIvitAd vyaparopayitumIhamAnAH kAntaH / ekAdazasaMkhyAkA rudrA ivaM prakaTIbhUtA ityarthaH / kiMbhUta smaram / pUrvazarIrApekSayA dAhAnantaramaparavAramA ryAyAH pArvatyA upayAme pANigrahaNasamaye AptA smaropari prasannIbhavanavijJaptikArisurA. nanugRhya prasannIbhUtabhUtapativarAt labdhA mUrtiH zarIra yena tam // sArtha zrI mahAvIra paramAtmAne aneka labdhiothI yukta evA IdrabhUti-gautamanAmanA prathama gaNadhara cha mA te anibhUti, pAyubhUti, vyAsa, sudhA, bhaDita, bhauyaputra, pita, mayasamAtA, metArya ane prabhAsa ema agIAra gaNadhara hatA. te jANe, pUrva zarIra baLI gayA pachI pArvatInA pANigrahaNa samaye prasanna thayelA Izvara dvArA pharIthI prApta karelA zarIravALA kAmadevane bIjIvAra haNavA mATe jANe agIAra so pragaTa thayA na hoya ? babhUva mukhyo vasubhUtisa nu-steSAM gaNInAmiha gautamAhaH / ... yo vakrabhAva na babhAra pRthvI-suto'pi no viSNupadAvalambI // 7 // ___ iha jagati mahAvIraziSyeSu vA teSAmekAdazAnAM gaNInAM gaNadhAriNAM madhye vasubhUtinAno brAhmaNasya sUnuH putro mukhyaH vividhalabdhisaMpannatvAtprakRSTaH athavA mukhe Adau bhavo mukhyaH prathamaH sarveSAM pUrva dIkSitatvAt prathamagaNadharatvAdvA babhUva / kiMbhUto vasubhUtisUnuH / gautama ityAhnA nAma yasya saH / yo gautamaH pRthvyA brAhmaNyAH kSitezca suto'pi Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 7-9 ] saubhAgyam 219 putro'pi san vakrabhAva kuTilasvabhAvaM na babhAra dhatte sma / punaviSNornArAyaNasya pada caraNamAlambate Azrayate sevate ityevaMzIlo'pi na naiva viSNubhaktaH / mahAvIra gaNadhAritvAt / atha ca pRthivyAH suto maGgalanAmA grahaH sa tu vakrabhAva vakranAmatvam / 'Aro vako lohitAGago maGgalo'GgArakaH kujaH' iti maGgalanAmAni haimyAm / atha ca viSNupadamAkAzamavalambate bhajate ityevaMzIlo'sti / jyotizcakrasya nabhaHsthatvAt // zleAkA A jagatamAM mahAvIra paramAtmAnA gaNudharAmAM aneka labdhisapanna, vastubhUti brAhmaNanA putra indrabhUti - gautama prathama gaNadhara batA. te prema-pRthvIputra maMgala (naabhne|) yaha vaktA - duTilatAne, dhAraNa kare che tema pRthvI (pRthvI nAmanI brAhmaNI)nA putra hAvA chatAM vakratA-kuTilatAne dhAraNa karatA na hatA ! temaja viSNupada-AkAzane (jinane) AzrayIne rahyA heAvA chatAM paNa (gaganagAminI labdhivALA hovA chatAM paNa) viSNupada-viSNubhagavAnanA caraNanI upAsanAne karanArA na hatA. pAchA yatpANipadmaH sapunarbhavo'pi datte natAnAmapunarbhava yat / ziSyIkRtA yena bhavaM vihAya, zivaM zrayante ca tadatra citram // 8 // tatprasiddhamatra jagati citra mahadAzcaryaM dRzyate / tatkim / yat yasya gautamasvAminaH pANipadmaH karakamalaH saha punadvitIyavAra bhavanamutpattistena saha vartate yastAdRzo'pi san na vidyate punaranyavAra bhavo'vatAro yatra taM natAnAM praNamajanAnAM datte vizrANayati / tattvatastu kAmAGkuzakalito mokSa dadAti / 'kAmAGkuzo mahArAjaH karajo nakharo nakhaH / karazUko bhujAkaNTaH punarbhavapunarnavau // ' iti haimyAm / tathA tatraiva 'mahAnando - 'mRta N siddhiH kaivalyamapunarbhavaH' iti ca / punaryena gautamena ziSyIkRtAH svavineyA vihitAH santo narA bhavamIzvaraM vihAya tyaktvA ziva zaMbhuM zrayante bhajante / bhavaH sa eva zivazca / tattvatastu bhavaM saMsAraM tyaktvA ziva mokSaM yAnti gautamadIkSitAnAM sarveSAmapi kevalajJAnotpAdAt // leAkA jagatamAM AzcaryakArI ghaTanA teA e che ke bIjIvAra utpatti (ziSyAne dIkSA ApavA mATe uMcA thavAnA svabhAvavALA) gautamasvAmIneA karakamaLa namaskAra karanArAone pharIthI utpanna thavA detA na hateA. arthAt namaskAra karanAra vyaktione meAkSa pradAna karatA hatA. vaLI gautamasvAmInA ziSyA3ye manekSA vA [atr-mhaavne| ] lava-saMsArano tyAga darzana [ziva-mokSa ] shiv-shvr| Azraya karatA hatA. arthAt gautamasvAmInA haste dIkSita thayelA kevalI banIne meAkSa prApta karatA hatA. 585 sUryasya razmInavalambya vajrA - valambarazmI niva yaH zayAbhyAm / nantu jinAnArSabhiptamUrtI - naSTApadovadharamAruroha // 9 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [ sarga 4 zlo0 9-10 yo gautamasvAmI 'svalabdhyA yo'STApadamArohati so'vazyaM tadbhave eva siddhigAmIti' devavAca N nizamya praznAnantara N bhagavatApi tathaiva pratipAdite bhagavadAjJA''dAnapUrvakamaSTApadanAmAnamurvIdhara kailAzazailamArurohAdhirUDhavAn caDhi (Ti)taH / kiM kRtvA / avalambya Azritya / kAbhyAm / zayAbhyAM svahastAbhyAm / kAn / sUryasya razmIn kiraNAn / lUtA urNanAbhaH kolikastasyAsyAdvadanAdvinirgatA jAlatantavaH tAn vA / 'tapaHkRzAGgAsta' zailamAroDhuM na vaya N kSamAH / caDhiSyati kathaM prauDhadeho'yaM gajarAjavat // pazyatsu teSu mArtaNDakarAnAlasthya gautamaH / gaNabhRnnijalabdhyaivASTApadordhvaM yayau dhruvam // ' iti RSimaNDalavRttau / 'sUryasyAMzUn samAzritya teSAmutpazyatAmapi / sa garutmAnivoDDIya yayau maGkSu gireH ziraH // ' iti vandAruvRttau / ravikiraNAvalambanam / tathA 'bhayava' goyamo jaGghAcAraladdhIpa lUtApuDagaMmi nissAe uDDha uppayara jAva te palAyanti' ityAvazyakadvAviMzatisahasrayAm / maryArivRttAvapyayameva pAThaH / lUtAtantvavalambanamiti pAThadvayamapi zAstrAnusAri / atha prastute / utprekSyate - vajrasya vajraratnavinirmitAnityarthaH / avalambArthamAlambanakRte razmIn guNAn rajjUriva / kimarthamAruroha - nantu namaskartum / kAn / jinacaturviMzatitIrthakRtaH / kiMbhUtAn / RSabhasyApatyamArSabhirbharatacakravartI tena klRptA nirmitA mUrttayaH pratimA yeSAm / svasvavarNapramANopetacaturviMzatijinabimbAnnamasitu (skartu) mityarthaH // klAkA 220 peAtAnI labdhivaDe je keAI aSTApada parvata upara caDhe te avazya siddhigatine pAme' AvA prakAranA mahAvIra paramAtmAnA vacana anusAra, bhagavaMtanI AjJA prApta karIne gautamaravAmIe, vajraratnathI nirmANa karAyelA deraDAnA jANe samUha na hoya ! evA sUryanA kirAne be hAthavaDe pakaDIne, bharatacakravartIe dareka tIrthaMkaranA varNa, ane pramANavALI nirmANa karelI cAvIza tIrthaMkara bhagavAnI pratimAone namaskAra karavA mATe, aSTApada (kailAsa) parvata upara AreAhaNa karyuM" hatuM. mahA kathaM labhetA'sya tulAM suradru-yedyasya nAmApi piparti kAmAn / tapasvino'pyabhyavahArayan yo, dvidhAmRtAsvAdajuSaH pupoSa // 10 // asya gautamasvAminaH tulAM sAmyaM suradruH kalpavRkSaH kathaM kena prakAreNa labheta / yatkAraNAt yasya gautamasya nAmApi abhidhAnamapi kAmAn janAnAM manorathAn piparti pUrayati ' 'yasyAbhidhAnaM munayo'pi sarve, gRhNanti bhikSAbhramaNasya kAle / miSTAnnapAnAmbarapUrNakAmAH, sa gautamo yacchatu vAJchita me // ' iti pUrvAcAryakRtastutyukteH / tatha gRhamedhino'pi vyApArAdikArya kurvANA 'gautamasvAminI labdhirityuccaranti ca / atha kalpavRkSAbhidhAnagrahaNena ko'pyartho na sarIsati, tasmAtkalpatarUpamAna na syAdasyeti api, punaryastapasvinastApasAnabhyavahArayan pAyasaM bhojayan san dvidhA dvAbhyAM prakArAbhyAM kRtvA amRtasya sudhAyA mokSasya vA svAda bhogaM juSante sevante tAdRzAn pupoSa / cakAretyarthaH / prathamamamRtopamaM pAyasamAkaNDa bhojayitvA tataH siddhivadhUvilAsarasikAMca kRtavAn, etadapi mahadAzcaryamasti // iti gautamasvAmI // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 // 10 // sarga 4 zlo0 10-12] - hIrasaubhAgyam plekArtha kalpavRkSa gautamasvAmInI tulanAne kaI rIte prApta karI zake? je gautamasvAmInuM nAmamAtra paNa manuSyanA manorathane pUrNa karanAra che, temaja gRhara paNa vyApAra Adi kAryomAM "gautama svAmInI labdhi ho" A prakArano ullekha kare che. jyAre kalpavRkSanA nAmamAtrathI keinA paNa ISTanI pUrti thatI nathI, tethI ka9pavRkSo gautamasvAmInI tulanAne kaI rIte prApta karI zake ? vaLI gautamasvAmIe tApasone banne prakAre amRtabhejI banAvyA, prathama amRtasamAna kSIranuM AkaMTha pAna karAvIne ane pachIthI mokSarUpI strInA vilAsarUpa amRtanA AsvAdI banAvyA, arthAta kaivalya prApta karAvIne mokSasukhanA bhokatA banAvyA ll10 AsIt sudharmA gaNabhRtsu teSu, zrIvardhamAnaprabhupaTTadhuryaH / vihAya vizve surabhItanUja, kaH stAt paro dhuryapadAvalambI // 11 // teSu gautamAdiSu gaNabhRtsu gaNadhareSu zrIvardhamAnaprabhoH zrImahAvIrasvAminaH paTTe pade dhuryaH dhuraMdharaH sudharmAnAmA gaNadhara AsIt / yukto'yamarthaH / surabhItanUja surabhIzabdo dIrghaIkArAnto'pi dRzyate / yathA kalpakiraNAvalyAm-'svapne mAnavamRgapatitu. raGgamAtaGgavRSabhasurabhIbhiH' iti / tathA pANDavacaritre'pi-'dakSiNasyA dizaH sarve nIyante surabhIgaNAH' ityukteH / vihAya tyaktvA paro'nyaH ko dhuryapadAvalambI dhuryasya dhaureyasya padaM yuga lakSaNa sthAna tasyAvalamba Azrayo'styasya IdRzaH kaH stAt / api tu vRSabha vinA na ko'pi dhurINaH syAt // kalekArtha gautama Adi agIAra gaNadharomAM zrI mahAvIra paramAtmAnI pATa paraMparAnI dhurAne vahana kara ! vAmAM vRSabha samAna "sudharmAsvAmI" nAmanA gaNadhara thayA. kharekhara jagatamAM dhurA (dhuM sarI)nA sthAnane vahana karanAra vRSabha vinA anya keNa hoI zake ? 115 yaH paJcamo'bhUd gaNapuGgavAnAM, kiM paJcamI svena gati yiyAsuH / yatroktibhistIrthakRtAM didIpe, zuktibaje vArimucAmivAdbhiH // 12 // __ yaH sudharmanAmA gaNAnAM gacchAnAM pradhAnAnAM madhye paJcAnAM saMkhyApUraNaH paJcamaH abhUt babhUva / utprekSyate-svenAtmanA paJcamI muktilakSaNAM gatiM yiyAsuH kimu gantumicchuriva / paJcamo jajJe / yatra sudharmasvAmini tIrthakRtAM pUjyatvakhyApanArtha bahutvam / mahAvIrasya / athavA 'vIravibhoH' iti pAThaH / tatra vIro mahAvIraH / dezaikagrahaNena dezino grahaNam / bhImo bhImasenaH, bhAmA satyabhAmA, ityAdivattathA vIrapadopAdAnena mahAvIragrahaNa sa cAsau vibhuH svAmI jagadIzvarastasya uktibhirvAkyairAgamairAptoktitvAtteSAM didIpe / kasminniva / zuktivraje iva / yathA zuktikAnAM nikare vArimucAM meghAnAmadbhiH pAnIyairdIpyate mauktikIbhUya dIptimatIbhirjAyate / 'zuktivaje vArimuco yathAdbhiH' iti pAThaH / yathA ivArthe / zeSa prAgvat // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 hIrasaubhAgyam sarga 4 zlo0 12-14 ... ast te sudharmAsvAmI agIAra gaNadharomAM paMcama saMkhyAnA pUraka hatA. arthAta, pAMcamA hatA. te jANe svayaM pAMcamI mekSagatimAM javAnI IcchAthI ja paMcama saMkhyAmAM AvyA na hoya ! vaLI, jema chIpamAM paDeluM meghanuM jala dedIpyamAna mauktikarUpe bane che, tema sudharmAsvAmImAM prabhuvIranAM vacanAmRta mauktikonI jema dIptimAna banyAM. 51rA sarasvatIzAlilasajjinazrI-ragAdhamadhyo rasabhAsamAnaH / siddhAnta Aste yadupajJamudya-dabhaGgabhaGgaH saritAmivezaH // 13 // yaduparza yaH sudharmasvAmI upazA Adya jJAna yatra tatkartR katvAt / 'upazopakrama tadAcikhyAsAyAm' / upazopakramayorAderA(ci)khyAnecchAyAM tadantastatpuruSo napuMsakaH syAt / pANinerupajJA pANinyupajJa granthaH tenAdau kRta ityarthaH / nandasya upakrama nando. pakrama droNaH tenAdau upakrAnta ityarthaH / iti prakriyAkaumudyAm / siddhAnta AgamaH saritAM nadInAmIzaH patiH samudra ivAste vidyate / kiMbhUtaH siddhAntaH samudrazca / sarasvatyAH zrutadevyAH saraH prasaraNa mukhe astyasyAstattvena tadadhiSThAyakatvAt / tayA vA zAlate zobhate ityevaMzIlastathA lasantI dIpyamAnA jinAnAM tIrthakRtAM zrIratizayAdilakSaNA zobhA vA yatra / pakSe-nadIbhistatpatitvAt zAlamAnasta tathA lasantau krIDantau zliSyantau vA / 'lasa zleSaNakrIDanayoH' iti dhAtvarthatvAt / jinazriyau kRSNalakSmyau yatra viSNorjaladhizayanatvena tatra krIDA / athavA sphurantyau jino viSNustatsAhacaryAdvArdhiputrItvAdvA lakSmIzca yatra / samAsAntavidheranityatvAnna kaH / 'uDupariSadi madhyasthAyizItAMzulekhAnukaraNapaTulakSmImakSilakSIcakAra' iti naiSadhe / pazcAtkarmadhArayaH / punaH kiMbhUtaH / agAdho mahArthatayA alabdha madhyamatalaspRka ca madhya yasya / punaH kiMbhUtaH / rasaiH zAntAdibhirjalaizca bhAsamAnaH / punaH kiMbhUtaH / samudyantaH prakaTIbhavantaH abhaGgAH saMpUrNAH bhaGgAH paramANupramukhAnAM zrAddhavratAdInAmekadvitrividhAdayo bhaGgajAlAni taraGgAzca yatra / zrIsudharmAsvAmIe racelA AghasiddhAMta, agAdha samudranI jema adyApi paryata vidyamAna che. jema samudra, jalavaDe paripUrNa hovAthI agAdha, temaja viSNu ane lakSmInA krIDAsthAnarUpa che tema bhagavAna sudharmAsavAmIne siddhAMta sarasvatI--mRtadevInA prasaraNavaDe suMdara, zrI jinezvarabhagavaMtana atizayarUpI lakSmIvaDe suzobhita ane zAMtarasaAdi rasarUpa vaDe paripUrNa, temaja mahAna arthavALA ane alabdha madhya hovAthI agAdha, evA prakArano siddhAMta aneka prakAranI abhaMga (akhaMDa) bhaMgajALarUpI taravaDe suzobhita, adyApi paryata vidyamAna che. zA gaNIndunA paTTaramA gaNInduH, paTTazriyA ca vyatibhAsate sma // nizA nizezena nizA nizeza, ivApi zaMbhoH paricAricetAH // 14 // 1 lekhakapramAdapatitaH / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 14-16] hIrasaubhAgyam 223 ___anUcAnacandreNa sudharmasvAminA paTTaramA mahAvIradevapaTTalakSmIstathA gaNinAM sAGgapravacanAdhItinAM madhye dIpyamAnatvena paramaizvaryabhAktvena induzcandraH paTTazriyA vardhamAnasvAmipaTTalakSmyA kRtvA vyatibhAsate sma parasparaM zobhate sma / keneva kA, kayA ka iva / nizA nizezeneva / nizA nizeza iva yathA rAtrizcandramasA zobhate / yathA / nizA rAvyA kRtvA candramA vyatibhAsate paraspara rAjate / 'paddannomAshRniz' iti prkriyo| ktasUtreNa nizAyA nizU AdezaH / kiMbhUto gaNInduH candrazca / zaMbhorjinasyezvarasya ca paricaraNazIla sevAhevAkisvabhAva ceto mano yasya saH // iti sudharmAsvAmI // lokArtha thI sudharmAsvAmIvaDe zrI mahAvIra paramAtmAnI palakSmI ane lakSmIvaDe gaNadharomAM carakasamAna evA sudharmAsvAmI, A prakAre paraspara zobhatA hatA. jema candravaDe rAtri ane rAtrivaDe candra zobhe tema zrIjinezvarabhagavaMtamAM dattacittavALA sudharmAsvAmIvaDe palakSmI ane lakSmIvaDe sudharmAsvAmI A prakAre paraspara zobhatA hatA. 14 yazaHzriyAdhaHkRtakundakambu-rjambUkumAro'jani tasya paTTe / laghorapi svasya yato'bhibhUti, pazyan hiyA'dRzya iva smaro'bhUt // 15 // tasya sudharmasvAminaH paTTe jambUkumAro'jani jajJe / kiMbhUtaH / yazaHzriyA kIrteravadAtatAlakSmyA adhaHkRtAstiraskRtA jitAH kundAni kundatarukusumAni kambavaH zaGkhAzca yena saH / laghoH zizorapi yato jambUkumArAt svasyAtmanaH parAbhUtiM tiraskAra pazyan vilokamAnaH smaraH / utprekSyate-hiyA lajjayeva adRzyaH dRzoragocaraH anaGgatvAt abhUt // lekArtha zrIsudharmAsvAmInA pATe nirmala yazarUpI lakSmIthI macakuMdapuSpono ane zaMkhano tiraskAra karatArA evA jaMbusvAmI thayA. te bAlakumAra evA jaMbUsvAmIthI potAno parAbhava to kAmadeva adazya banI gayo ! arthAta aMgavinAno banI gayo ! 1pa ujjhAMcakAreSa mahebhyakanyA, madendirA mUrtimatIrivASTau / navAdhikA yo navatiM hiraNya-koTIrnu ceTIriva doSarAjAm // 16 // eSa jambUkumAraH aSTau aSTasaMkhyAkA mahebhyAnAM svasvakanyAnAM pANimocanaparvaNi jambUkumArAya navanavakoTIpradAnalakSaNato mahAvyavahAriNAM kanyAH kumArikAH ujjhAMcakAra tyajati sma / utprekSyate-mUrtimatIH zarIrabhAjo madendirAH kulajAtirUpazrutaizvaryatapolabdhibalarUpA'STamadalakSmIriva jahau / ca punaryo jambUH navabhiradhikA navatiM navanavatimitA hiraNyAnAM suvarNAnAM koTIrujjhAMcakAra tatyAja / utprekSyate-dAnAntarAyalAbhAntarAyavI. ryAntarApabhogAntarAyopabhogAntarAyahAsyaratyaratibhayajugupsAzokakAmamithyAtvAjJAnanidrA Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 hIrasaubhAgyam sarga 4 zlo0 16-18 viratirAgadveSarUpANAmaSTAdazasaMkhyAkAnAM doSANAmeva rAjA bhUpAnAm / rAjabdo vynyjnaantH| 'rAjA rAT pRthvIzakraH' iti hamIvacanAt / ceTIsIriva jahAti sma / sAdhuH pumAn dAsIsaGga na kuryAt // kalekArtha A jaMbUkumAre, zrImaMtenI ATha kanyAnA pANigrahaNa samaye paherAmaNIrUpe AvelA nava nava koDa seniyA ane devakanyA samAna ATha kanyAono tyAga karyo hato. te jANe-kula, jAti, rUpa, zruta, tapa, labdhi ane baLa A prakAranA AThamadarUpI lakSmIno jANe tyAga karyo na hoya ? vaLI jaMbUkumAre navANuM kroDa sonaiyAnI lakSmIne tyAga karyo hato, te jANe-dAnAMtarAya, lAbhAntarAya, vIryAntarAya, bhogAntarAya, upbhogaant|y, hAsya, 2ti, ati, bhaya, jugupsA, 4, bha, bhiyAtva, ajJAna, avirati, nidrA, rAga, ane dveSa A aDhAra rUpI rAjAonI dAsIo na heya ? tevA zAnI nA sonayAnI samAnA tyA 42naa2| hatA. // 19 // vazaMvadIbhUtajagattrayasya, na pusphure'smin kamanasya shktyaa| havirbhujo bhasmitakAnanasya, visphUryate kiM mahasA'mburAzau // 17 // asmin jambukumAre / jambUzabdo dI? hrasvo'pyasti / 'matkRte jambunA tyaktA navoDhA navakanyakAH' iti kalpavRttau / kamanasya kandarpasya zaktyA sphUrtyA sAmarthyena parAkrameNa na pusphure na sphurita nAlaMbabhUve / kiMbhUtasya kAmasya / vazaMvadIbhUta vazya svAzAkAri saMjAta jagattraya trailokya yasya saH / yukto'yamarthaH / havirbhujo vartamahasA pratApena kiM, kimiti prazne / amburAzau samudre sphUya'te samarthIbhUyate / api tu na / kiMbhUtasya havirbhujaH / bhasmita bhasmIkRta bhasmAvazeSa vihita jvAlita kAnana vanam / upalakSaNatvAtpurAdi yena tasya // zlokAI traNe lekane vaza karanArA ane ajoDa phUrtivALA kAmadevanI amogha zakti paNa jaMbUkumArane parAsta karavA mATe samartha thaI zakI nahI. nagara, vana, upavana Adine bhasmIbhUta karanAra agninI dAhaka zakti zuM samudrane bALavA zaktimAna bane kharI ? 1LA pazyantu vaiduSyamamuSya jambU-prabhorvapurbhasitamatsyaketoH / vizva vRSasyantyapi pAMzuleva, vazIkRtA yena zivasmitAsyA // 18 // he prAjJAH amuSyAsya jambUsvAminaH vaiduSyaM viduSo bhAvazcAturya pazyantu vilokayantu / kiMbhUtasya jambUprabhoH / vapuSA arthAt zarIrasaundaryeNa bhatsitastiraskRto'dhikRto matsyaketurmakaradhvajaH kAmo yena / pAMzuleva svairiNI vyabhicAriNIva vizvamakhilamapi jagajana vRSasyantI kAmayamAnA / 'vRSasyantI kAmukI syAt' iti haimyAm / atyarthamabhilaSanyApa zivAkhyA muktinAmnI smitAsyA vikasitakamalavadanA vadhUradvaitaprAgalbhya Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 sarga 4 zlo0 18-20] hIrasaubhAgyam bhAjA yena jambUprabhuNA vazIkRtA svAyattA nirmitA / tvayA saha saGga vidhAya etasyAmavasarpiNyAM nAnya bhAratabhava janamabhilaSAmIti vAgbandhapradAnapUrvamAtmasAtkRtA // iti jambUsvAmI // kalekArtha he prAjJapuruSa ! A jaMbUsvAmInI vidvattAne to juo ! jeNe potAnA zarIranA anupama sauMdaryathI kAmadevano tiraskAra karyo che, evA jaMbUsvAmIe, vyabhicAriNI strInI jema jagatanA tamAma puruSone ItI evI hAsyavadanA mukitarUpI strIne potAne svAdhIna banAvI ! arthAta "tArI sAthe saMga karIne have A avasarpiNImAM bharatakSetramAM utpanna thayelA keIpaNa puruSanI abhilASAne karIza nahI," AvA prakAranA vacananA dAnapUrvaka (kola karIne) svAdhIna karI ! arthAta have pachI A avasarpiNImAM bharatakSetramAM janmele kaIpaNa jIva mokSamAM jaze nahI. 181 alaMcakAra prabhavaprabhusta-spaTTazriyaM puNDha(NDU) ivenduSatAm / steno'pi sArtheza ivAGgino yaH, zreyaHzriyaM prApayatra citram // 19 // prabhavanAmA prabhuH svAmI tasya jambUsvAminaH paTTazriya paTTalakSmImalaMcakAra bhUSayati sma / ka iva / puNdra(NDra)iva / yathA citraka tilakam induvaktrAM candramukhI kyAmalaMkaroti / yaH prabhavaprabhuH steno'pi taskarIbhUyApi sArthezaH sArthapatirivAGgino janAn zreyaHzriya kuzalakalitAM kamalAM mokSalakSmI ca prApayat lambhayati sma / tallakSmIpradAnamatra (pra)bhava. prabhau citramAzcaryakArakamasti / 'zreyaHpurIm' iti pAThe muktinagarI nayati sma // zlokArtha jaMbusvAmInI palakSmIne prabhavasvAmIe alaMkRta karI. lalATapaTTamAM raheluM tilaka jema candramukha lalanAnI zobhAne vadhAre che tema prabhavasvAnA pUrvAvasthAmAM corarUpe hovA chatAM paNa manuSyone mokSalakSmIne prApta karAvanArA banyA te kharekhara AzcaryarUpa che ! arthAta sArthapatinI jema mAnavone mukitarUpI nagaramAM kuzaLatApUrvaka laI janArA banyA. ll1 kiM varNyate varNyaguNasya caurya-cAturyamasya prabhavasya bhartuH / ahAyamaNyeSa mano'bhidhAna-mapAhara tridivendirAyAH // 20 // asya jambUpaTTadharasya prabhavasya prabhavanAno bhartuH svAmino gaNadharasya cauryasya vA cAturya kauzalya taskaratAprAgalbhya kiM kayA rItyA vismayakRttayA kathaM kA varNyate prazasyate stUyate vA / asya kiMbhUtasya / vA jagajanairlokottaralayA zlAghanIyA guNAH zamadamasaMyamarUpA yasya / yatkAraNAdeSa prabhavaprabhuH tridivendirAyAH svargalamyAH ahArya devatAzrayatvAnna kenApi hartuM zakyamapi mano'bhidhAna nidhimapAharajjahAra / muktigamanAbhAvAt svlokmevaalNkRtvaanityrthH // iti prabhavasvAmI // 1 'tridivAGganAyAH' iti mUlapAThaH / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 hIrasaubhAgyam sarga 4 zlo0 20-22 kalekArtha prazaMsanIya zabadamAdi lekettara guNovALA prabhavasvAmInuM cauryacAturya-cerI karavAnI caturAInuM zuM varNana karavuM ! ke jemaNe devone svAdhIna hovAthI corI karavA mATe azakaya evI paNa svargalakSmIne harI lIdhI arthAta mokSagamanano abhAva hovAthI svargavAsI thayA paranA zayyaMbhavo'bhUSayadasya paTTa, siMhAsana pitryamivAvanIndraH / kalindikA mauktikamAlikeva, yatkaNThapIThe viluThatyakuNThA // 21 // zAMbhavanAmA bhaTTaH asya prabhavasvAminaH paTTam abhUSayat padamalaMkaroti sma / ka iva / avanIndra iva / yathA navAbhiSiktabhUpatiH pituridaM pitrya pituH saMbandhi siMhAsana kesariNopalakSitamAsana siMhAsana bhUSayati / yasya zayyaMbhavagaNadharasya kaNThapIThe mukha eva kalindikAH sarvavidyAH caturdazApi pUrvANi vA luThati tiSThati / samAyAtItyarthaH / kiMbhUtA kalindikA / akuNThA sphuradrUpA / keva / mauktikamAlikeva / yathA muktAhAralatA kasyApi bhAgyavataH puMso galakandale luThati / kiMbhUtA akuNThA dIpyamAnA / AmalakapramANamuktA // kalekArtha rAjyAbhiSeka karAyele navo (yuvarAja) rAjA jene pitAnA siMhAsanane zobhAve tema zathaMbhava nAmanA bhakTa (brAhmaNe) prabhavasvAmInI pATane zobhAvI. jema kaI bhAgyavAna puruSanA kaMThamAM muktAhAra zebe tema zarthabhavasarinA kaMThamAM kRtizAlinI evI sarvavidyAo (caudapUrve) zobhatI hatI. eralA yUpAdadhastaH pratimAM jinendo-rvAcA sa vAcaMyamapuGgavasya / dRksaMjJayeva svaguroH kirITI, nArAcagaGgAM prakaTIcakAra // 22 // yaH zayyaMbhavanAmA bhaTTaH vAcaMyamapuGgavasya prabhavaprabhorvAcA girA yUpAtsvaprArabdhayazastambhAt adhastaHadhobhUmibhAgAt sakopapraznottarakAlaM yajJavRttabRhadvijoktyA jinendoHzrIzAntinAthasya pratimAM mUrti prakaTIcakAra karSati sma / 'sijjabhava gaNahara jiNapaDimAdasaNeNa paDibuddham' iti dazavakAlike / anyattu vRttyAdau / ka iva / kirITIva / yathA arjunaH svasya guroH pitAmahasya vRddhasya vaa| 'mAtApitA ku(ka)lAcArya eteSAM jnyaatystthaa| vRddhA dharmopadeSTAro guruvargaH satAM mataH // ' atha vA gurugAGgeya iti lokoktyApi gAgeyasya parazAsane'pi gurugAGgeya iti prasiddhatvAda gururiti padopAdAnama / dRksaMjJayA dRSTi ceSTayA vA nArAcasya bANasya mocanasamaya eva prAdurbhUtasvacchasurabhisvAduzItalavizada 1 'zayyaMbhava gaNadhara jinapratimAdarzanena pratibuddham' iti saMskRtam / . Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo022-24] hIrasaubhAgyam 227 payaHpravAhasya loke bANagaGgeti prasiddhirjAtA / tAM bANagaGgAM prakaTIkaroti sma / ayaM vyatikaraH pANDavacaritre // AAkA jema arjune viDela guru bhISmapitAmahanA netranI saMjJAthI bANune cheADIne jamInamAMthI svaccha, svAdiSTa ane zItala evA jalapravAhane arthAt bANagaMgAne pragaTa karI hatI tema zayyabhava sUrie gRhasthAvAsamAM zrIprabhavasvAmInA sa MkRtathI yajJanA sta MbhanI nIcethI zrIzAMtinAtha bhagavAnanI mUrtine pragaTa karI hatI. ArA vagAhya zAstra manakAhasunoH kRte'kRta zrIdazakAlika yaH / hariH sudhAmuddhRtavAn suparva - vargasya nirmathya yathA'mbunAtham ||23|| yaH zayyaM bhavagaNadhArI manaka ityAhA nAma yasya tAdRzasya sUnoH svanandanasya kRte * kAryAya paralokasAdhanArthaM dazAdhyayanayukta cikAle dinAvasAnavelAyAM kRtamato dazakA 2 likaM nAma sutrakRta cakre / kiM kRtvA / vagAhya [a] gAhrayitvA / kim / zAstra' sarvasiddhAntasAGgopAGgacaturdazapUrvalakSaNam / ka iva haririva / yathA nArAyaNaH suparvavargasya devavRndasya kRte sudhApIyUSamuddhRtavAn / kiM kRtvA / ambunAtha samudra nirmathya viloDya yathA ivArthe / 'pUrvAparau toyanidhI vagAhya' iti kumArasaMbhave / vaSTi bhAgurirallopamavApyorupasargayoH' ityakAralopaH / 'yAdaH srotovArmadIzaH' iti haimyAm / vAdhairjalapatitvamubhayatra paryAyaparivartana ca // iti zayyaMbhavasvAmI // klAkA jema viSNue devAne mATe samudranuM maMthana karI amRtane prApta karyu hatuM, tema zrIzayyaMbhavasUrie peAtAnA putra manakanI palAsAdhanA mATe caudapUrvarUpI samudranu bhathana-dahana karIne daza adhyayana yukta zrI dazavaikAlika sUtranI racanA karI hatI. (divasanA khele prahare karI hAvAthI te vaikAlika' kahevAya che.) ra3|| saMpUrayan kIrtinanabhodIbhi-dizI yazobhadgaNAdhirAjaH / vyabhUSavatpaTTamamuSya bhUbhRda dhityakAM dasyuriva dvipAnAm ||24|| yazobhanAmA gaNAdhirAjo bacchpatiramuSya zayyaMbhavagaNasUtaH paGkaM vyabhUSayat / kiM kurvan / kIrtayaH svayazAMsi tA eva nabhonadyo gaGgAH / arthAt gajhmApravAhAH / trailokyAM trizro (sro) tobhiH pravahamAnatvena tripathagA ato bahuvacanam / tAbhiH kRtvA dizo dazApyAzAH saMpUrayan / nirjhara bharan vyApnuvan vyabhUSayat / ka iva / dasyuriva / yathA dvipAnAM hastinAM zatruH kesarI bhUbhRtaH zailasya adhityakAmUrdhvabhUmI vibhUSayati // 1 'samudram' iti mUlapATha: 2 prakSiptam' lyabAdezApatteH / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 hIrasaubhAgyam [sarga 4 zlo0 24-26 ke sAtha - jema kezarIsiMha parvatanA zikharane zobhAve tema yazobhadra nAmanA AcAryo thI zayaMbhavasarinI pATane zobhAvI. te yazobhadrasUrinA nirmalayazarUpI AkAzagaMgAno strota (pravAha) traNe lekanI daze dizAomAM vistArane pAmato dizAone zobhAvato hato rajA etadyazaHkSIradhinIrapUraiH, saMpUritAyAM paritatrilokyAm / abudhyamAno'mbunidhi svazayyAM, pajhezayo'bhUdiva padmanAbhaH // 25 // padmanAbhau yasya sa padmanAbhaH kRSNaH / utprekSyate-pane kamale zete svapitIti pabhraMzayaH / aluksamAso'yam / abhUta babhUveva / kiM kurvANaH padmanAbhaH / abudhyamAno na jAnan / apazyannityarthaH / ke karmatApannam / ambunidhimarthAt kSIrasamudram / kiMbhU. tam / svasyAtmanaH zayyAM paryata tatra zAyitvAt abdhizayanatvena viSNoH / kasyAM satyAm / etasya yazobhadrasUreH yazaH prasaratkIrtinikaraH sa eva kSIradhirdugdhavAridhistasya nIrapUrANi payaHpravAhAstaiH paritaH sarvatrApi saMpUritAyAM nirjharabhRtAyAM dhavalIkRtAyAM trilokyAM satyAm // iti yshobhdrsuuriH|| blekArtha yazabhadrasUrinA nirmalayazarUpI kSIrasamudranA pANInA pravAhathI traNe tenI dizAo bharAyelI hevAthI pitAnI zayA kSIrasamudrane) nahIM jANatA evA viSNue jANe tethI ja kamalamAM zayana, karyuM na hoya tema jaNAya che. sarapa saMbhUtipUrvo vijayo gurusta-spaTTa zriyA pallavayAMcakAra / kadambajambUkuTajAvanIja-kuja nabhombhoda ivAmbuvRSTayA // 26 // saMbhUtiriti zabdaH pUrva yasya tAdRzo vijaya etAvatA saMbhUtivijayanAmA guruH sUristasya yazobhadrasUreH paTTa zriyA svazobhayA pallavayAMcakAra alaMkArayati sma / ka iva / nabhombhoda iva / yathA zrAvaNameghaH ambuvRSTayA jalavarSaNena kRtvA kadambA dhArAkadambA nIpAH, jambUH zyAmaphalAH, kuTajA girimallikAH 'kuDau' iti prasiddhAH, ta pavAvanIjA vRkSAH teSAM kucha kAnana pallavayati kizalayakalita kurute / pUrvoktAstrayo'pi taravaH prAvRSyeva puSyanti // lekArtha jema zrAvaNamAsane megha kadaMba, jaMbU, gimmillikA, kaDu (kuTaja) Adi vRkSonA samUhane navapallavita kare che tema saMbhUtivijaya nAmanA AcArya zrIyazobhadrasUrinI pATane pallavita karI. arthAta zobhAvI. pArakA Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam saMharSazeSAt svajighAMsumetatpratApamArtaNDamavekSya sAkSAt / yuyutsayA haihayavatsahasra, sahasrabhAseva karA dhiyante // 27 // sarga 4 zlo0 27-29] 229 sahasrabhAsA sUryeNa sahasra dazazatI karA hastAH kiraNAMzca dhiyante dhAryante / utprekSyate - yuyutsayA yoddhumicchayeva / kiMvat haihayavat / yathA kArtavIryanRpo yuyutsayA sahasrasaMkhyAn karAn pANIn dhatte / 'saMgrAmanirviSTasahasrabAhurbabhUva yogI kila kArtavIryaH' iti raghuvaMze / tathA 'bAhusahastrArjunaH pizunaH' iti sUkte ca / 'haihayastu kArtavIryaH doHsahasrabhRdarjunaH' iti haimyAm / kiM kRtvA / etasya saMbhUtivijayasya pratApa eva caNDatvAmArtaNDo bhAnustaM sAkSAtpratyakSamavekSya vilokya / kiMbhUtam / saMharSeNa spardhayA kRtvA yo roSaH krodhastasmAt svamAtmAnaM jighAMsu hantu kAGkSantam // iti saMbhUtivijayaH // leAkA peAtAnI sAthe spardhA karavAthI rASAyamAna banIne peAtAne haNavA mATe icchatA evA sa MbhUtivijayanA pratAparUpI sUryane sAkSAt joIne yuddha karavAne icchatA evA sUrye kAvI rAjAnI jema uttara :- (rilo) dhAraNa ryA // 27 // sa tatsatIrthyo'jani bhadrabAhuH, sUriH samagrAgamapAradRzvA / dazAzrutaskandhata uddadhAra, vajrAkarAdvajramivAtra kalpam // 28 // sa prasiddho bhadrabAhunAmA sUristasya saMbhUtivijayasya satIrthya ekagurubhrAtA / 'satIrthyAstvekaguravaH' iti haimyAm / kiMbhUtaH / samagrANAM sarveSAmaGgopAGgapUrvAdInAmAgamAnAM pAraM dRSTavAn iti pAradRzvA pAragAmI caturdazapUrvaratvAt / sa kaH / yo bhagavAn atra paJcamArake kaliyuge vA dazAzrutaskandhataH pratyAkhyAnAbhidhAna navamapUrvadazAzrutaskandhAdhyayanataH kalpa N kalpanAmasUtramuddadhAra uddhRtavAn / kamiva / vajramiva / yathA kazcidbhAgyavAn vajrANAM hIrakANAmAkarAt khanervajra ratnamukhyamuddharati // leAkA te saMbhUtiveijayanA gurubhrAtA samagra AgamAnA pAragAmI-caudapUrvadhara evA bhadrabAhusvAmI nAmathI prasiddha hatA, jema kalikALamAM bhAgyavAn puruSa ratnanA khANamAMthI ratna prApta kare-tema bha- bAhusvAmIe caudapUrva paikInA pratyAkhyAnapravAda' nAmanA pUrvamAM rahelA 'dazAzrutaskaMdha' nAmanA adhyayanamAMthI 'kalpasUtra'ne udyuta karyuM.... rA upaplavo mantramayopasarga - harastavenAvadhi yena saMghAt / januSmato jAGgulikena jAgrad-garasya vegaH kila jAGgulIbhiH ||29|| yena bhagavatA mantramayena viSadharasphuliGganAmamantrata dvidhamantrayantra (vi)dhAnena upasargahara iti nAmnA zrIpArzvanAthasya stavena stotreNa kRtvA saMghAt sAdhusAdhvIzrAddhazrAddhalakSaNAt Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 4 zlo0 29-31 upaplavaH mithyAtvivyantarIbhUtabhrAtRvarAhamihiranirmitamA dhamarakAbhidhopayo'vadhi hato nivAritaH / atra kileti ibArthe / 'utprekSAghotakAH zake manye nUnamiva dhruvam / jAne kilAdayo jJeyA prAyeNaiva kriyodbhavAH // ' iti kAvyakalpalatAyAm / keneva / jAGgulikena kila (ib)| yathA viSabhiSajA jAGgulIbhiH samaprabhujagaviSApahAraNIbhiH vidyAbhiH janupmato viSavegapUrNitajamAt jAgrataH pratyagopAmA prasarato garasya viSadharaviSasya begaH prasaroM hanyate nirAphiyate / hantedhirAdezaH bhUte siviSaye // . . sa jema viSanAzaka ve, jaMgulimaMtravaDe manuSyanA aMga-pratyaMgamAM prasarI gayelA viSadharanA viSanuM nivAraNa kare che, tema bhagavAna zrIbhadrabAhughAmIe viSadhara juliMga Adi maMtrothI yukta zrI pArzvanAtha bhagavAnanI stuti gati "uvasaggahara" nAmanA stotrathI vyaMtararUpe banelA svabhrAtA varAhamihire sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikArUpa caturvidha saMghamAM phelAyelI marakInA upadravanuM nivAraNa karyuM hatuM.parA yatkIrtigaGgA prasRtAM trilokyA-mAlokya kiM SaNmukhatAM dadhAnaH / jagaddhRmIbhirjananI didRkSu-gaGgAsuto'dhyAsta mayUrapRSTham // 30 // gaGgAsutaH khAmikArtikaH / 'gaGgomAkRttikAsutaH' iti hemyAm / mayUrasya kekinaH pRSTha tanozcarama bhAga pradezam adhyAsta bhAruroha / kiM kurvANaH / SaTsaMkhyAkAni mukhAni yasya tasya bhAvastAM dadhAno bibhrANaH / utprekSyate-jagatsu tribhuvaneSu bhramIbhibhramamaH paryaTanaiH kRtvA anamI mAtara mandAkinI dihazudhumicchuH kimu / bhramIzabdo dIrtho'pyasti / 'api bhramIbhaGgibhirAvRtAlmIm' iti naissdhe| kiMkRtvA / vyAlokya dRSTvA kAm / yatkItigagAm / yasya bhadrabAhusvAbhimaH kItireca mandAkinI tAm / kiMbhUtAm / trilokyAM svarlokapAtAlalokabhUlokatrika nirantaratathA prastA atidharalIkRtaSibhuvanA. mityarthaH // iti zrIbhadrabAhusvAmI // makAI cha mukha dhAraNa karanAra gaMgAputra kArtikasvAmI mayUranA pRSThabhAga upara ArUDha thayA. zA mATe ? bhadrabAhuvAmInI traNe lejamAM prasarI rahelI nirmala kArtirUpI gaMgAne joIne, jagatamAM bhramaNa karatI pitAnI mAtA gaMgAne jovAnI IcchAthI jANe mayUranA pRSTa upara ArUDha thayA na hoya ! arthAta traNe lemAM bhabAhuvAmInI kIrti prasarI hatI. 31 zrIsthUlabhadreNa nijAnvavAya-srotasvinInAyakakaustubhena / vizvatrayI tadyazaseva zobhA-malambhi tatpaTTapayodhiputrI // 31 // zriyA zobhayA yuktaMna sthUlabhadreNa tayoH saMbhUtivijayabhadrabAhusvAminoH paTTasya payodhiputrI lakSmIH zobhAmalambhi prApitA / kaimeva / saMghazaseva / bathA sastha zrIsthUlabhadrasya yazasA zlokana vizvanayI trilokI zobhA lambhilA / kiMbhUtena sthUlabhadreNa / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 31-33] hIrasaubhAgyam 231 nijaH svakIyo yo nAgaranAmA brAhmaNavaMzaH sa eva srotasvinInAyakaH nadIpatiH samudraH tatra kaustumena nArAyaNabAhumadhyasthAsnurmaNivizeSastatsadRzastena // an 'nAgara brAhmaNa nAmanA vaMzarUpI samudramAM kaustubhamaNa samAna sthUlabhadra potAnA vizvavyApI nirmala yazanI jema, saMbhUtivijaya ane bhadrabAhusvAmInI paTTalakSmInI zobhA vadhArI. ll31 pravAlamuktAmaNimagjimazrI-citrApsaraHsvardviradAzvadRzyam / kozAgRhaM prAvRSi yaH siSeve, harirghanacchAyamivAmburAzim // 32 // yaH zrIsthUlabhadraH prAvRSi varSAkAle kozAnAmnyA vezyAyA gRha mandira siSeve meje / prathama caturmAsamakArSIdityarthaH / kecittu kadAcidapi cakAretyUcuH / ka iva / haririva / yathA kRSNo jalasamaye samudra sevate / kiMbhUta kozAgRhamamburAzim / pravAlA vidrumA muktA mauktikAni maNayo ratnAni teSAM maJjimnazcArutAyAH zobhA ytr| cizcitritairAlekhyIkRtairapsarobhiH surAGganAbhiratha vA rambhAtilottamAghRtAcImenakAurvazIpramukhAbhiH svarvezyAbhiH tathA svaH svargasya dviradairairAvaNairazvaruccaiHzravobhiH airAvaNasya . uccaiHzravasazca zatazo rUpanirmANAdatha vA / dviradena hastimallena azvena uccaiHzravasA : sarveSAmapi samudAye bahuvacana taidRzya darzanArham / pakSe hemakandalamuktAphalamANikyAnAM maJjimA cArutA yatra tathA zrIlakSmIstathA citrA vividhA AzcaryakArakA vA apsarasaH zvetagajoccaiHzravasau tairvilokayitu yogya teSAM tatrotpannatvena pazcAtkarmadhArayaH / punaHkiMbhUtaH / ghanA nibiDA chAyA baDhI zobhA yatra / tathA ghanA sAndrA ghanAnAM meghAnAM jalagrahaNAgatAnAM chAyA praticchAyikA sUryAtapamuktapradezaH / 'chAMhaDI' iti loke prasiddhA yatra / 'vibhASA senAsurAchAyAzAlAnizAnAm / etadantastatpuruSo vA klIba syAt / 'dvijasena yavasura kuDyacchAyauM gobAla zvaniza pakSe dvijasenA' iti prakriyAkaumudyAm // sArtha varSARtumAM jema kRSNa samudramAM Azraya kare che tema zrIsthUlabhadra varSARtumAM kozAnAmanI gaNikAnA gharamAM Azraya karyo hato. arthAta prathama cAturmAsa karyuM hatuM. jema paravALAM, motI ane ratnothI zobhAyukta, temaja lakSmI, vividha prakAranI asarAo, rAvaNahAthI, ane uccathavasa azva AdinI utpattinA sthAnarUpa hovAthI darzanIya ane meghanI chAyAvALA samudramAM harie varSARtumAM Azraya karyo hato, tema paravALA, rane ane motInAM jhumakhAonI zobhAthI manohara temaja citrAmaNamAM citrita raMbhA tilottamA Adi asarAo, hAthIo ane ghoDA AdinA vividha prakAranA citrethI suMdara ane tethI ja darzanIya, temaja zItaLa chAyAvALI suMdara evI kAzAnI citrazALAmAM sthUlabhadra varSARtumAM Azraya karyo hato. mArA paNyAGganAyAH kilakizcitAni, na lebhire yasya hRdi pravezam / 6nurdhataH sAnumataH zilAyAM, pRSatkapaGkteH prahRtAni yadvat // 33 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 hIrasaubhAgyam sarga 4 zlo0 33-35 paNyAGganAyAH kozAvezyAyAH kilakiJcitAni pramodagaditatAlIvAdanagItAdivyAmizrakrIDAlIkakapolAtmapANinivezanAzrupAtaghAtaharSabhi(bha)yAdisaMkarAH / yasya zrIsthUlabhadrasya hRdi mAnase praveza sthAna na lebhire na prApnuvanti (sma) / yadvadyathA dhanurbhUto dhanurdharasya pRSatkAnAM bANAnAM paGkteH zreNyAH prahRtAni prahArAH sAnumataH parvatasya zilAyAmupalakSaNAt gaNDopale praveza na labhante // jema ajeya dhanurdhArInA tIrNa bANonA prahAre parvatI zilAomAM praveza karI zakatA nathI tema kazAnA hAvabhAva Adi aneka prakAranA kaTAkSo zrIsthUlabhadranA hRdayamAM pravezI zakyA nahI, arthAta hRdayane bhedI zakayA nahI. 33 prAnirjitazrIrathanemimukhya-vIrAvalInAmiva vairazuddhaH / vidhitsayA'dhyAsya tadAzraya yo, dhyAnAsinA'naGganRpaM jaghAna // 34 // yaH sthUlabhadro dhyAna praNidhAna tadeva asiH khaDgastena kRtvA anaGganAmmAna nRpaM rAjAna jaghAna hatavAn / kiM kRtvA / adhyAsya Azritya / pravizyetyarthaH / kam / tasya anaGgasyaiva kozAvezyAmandirarUpamAzraya sthAna gRhaM vA / 'pastya saMstyAya AzrayaH / oko nivAsa AvAso vasatiH zaraNa kSayaH // ' iti haimyAm / utprekSyate-vairazuddhevirodhazodhanasya vidhitsayeva kartumicchayeva / kAsAm / prAk pUrvakAle nirjitAH parAbhUtA ye| zrImAn mahAvIratvalakSmIkalitaH zrIneminAthasahodararathanemiH / sa eva pramukho mukhyaH Adimo yeSu / nndissennaardrkumaaraassaaddhbhuutimukhaaH| pare'pi vIrAH pazcAt parAkramakArakatvAt subhaTAsteSAmAvalyaH zreNyastAsAm // blekArtha rathanemi, naMdiSeNa, AdrakumAra, ASADhabhUti Adi vIrapuruSone jeNe pUrve parAjita karyA che, evA anaMga-kAmadevarUpI rAjAne, te badhA vIrapuruSonA parAjaya-veranI vasulAta mATe enA ja gharamAM rahIne (kAmadevanA gRha samAna kozAnA gharamAM rahIne)patAnI dhyAnarUpI tIkSNa talavArathI jemaNe (bhavane) 79 nAbhyo, // 34 // cakrIva ratnAni caturdazApi, pUrvANi dhatte sma patiryatInAm / yazca kaciddevakule svajAmIH, citrIyituM satya ivA''sa siMhaH // 35 // yaH sthUlabhadraH caturdazApi pUrvANi kvacitsUtrataH kvacitsUtrArthataH / iti praghoSaH / dhatte sma / dhArayati sm| kiMbhUtaH / yaH yatInAM sAdhUnAM patiH svAmI gnndhrH| ka iv| cakrIva / yathA cakravartI caturdazaratnAni dhatte / ca punaryaH kvacitkutraciddevakule yakSAdyAyatane / kvacisiMhaguhAyAmapIti zrUyate / yakSA, yakSadinnA, bhUtA, bhUtadinA, senA, venA, reNA / kvacideNApi nAmadvandvam / etannAmnIH svajAmIH saptApi nijabhaginIH / kvacidekAmekaiva Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 35-37] hIrasaubhAgyam 23 bhUtAM svasAra citrIyitumAzcaryayuktAH kartumAzcaryamutpAdayituM siMhaH kesarirUpadhAraka Asa babhUva / ka iva / satya iva / yathA satyaH avitathaH paJcAnano bhavati // kalekArtha cakravartI jema cauda ratnone dhAraNa kare che tema zrIsthUlabhadra cauda pUrvane dhAraNa karanArA hatA. 4 me mate, yakSanA mAribhA (siMhazamAM' 59 4DevAya cha) yakSA, yakSahinA, bhUtA, bhUtahinnA, seNa, veNa ane reNuM A nAmanI pitAnI sAta bhaginIone Azcarya batAvavA mATe jemaNe sAkSAta siMhanA rUpane dhAraNa karyuM hatuM. kapA yenopadezacchalataH svapANi-saMjJA''jJayA stambhatalAdadarzi / nidhiH svanikSipta iva pravAsi-suhRdgRhiNyAH sadane sametya // 36 // yena zrIsthUlabhadreNa sadane arthAnmitramandire sametyAgatya pravAsinaH paradezAdhvanInasya / vyApArArtha yAcanAkRte vA paramaNDale yAtasya / brAhmaNatvAdyAcanAyA na dossH| patAdRzasya suhRdaH svamitrasya gRhiNyAH patnyA nidhinidhAnamadarzi darzitaH / kasmAt / stambhatalAt / stambhAdadhaHpradezAt / kayA / saMsArAsAratAprakaTanasuhRtkaraNAnubhAvasvargApavargAdiprApa(Na)kalakSaNasya upadezasya dharmadezanAdAnasya cchalato miSataH svasyAtmanaH pANerhastasya saMjJA darzanAdiceSTA sevAjJA AdezastayA / ka iva / svanikSipta iva / yathA Atmano hastena bhUmau guptIkRtya rakSitaH nidhiH sveSTasya darzyate // iti sthUlabhadrasvAmI // sAtha zrIsthUlabhadra, vepAra arthe gayelA potAnA brAhmaNa mitranA ghera AvIne dharmopadezanA bahAne hAthanI saMjJAthI tenI gRhiNI (patnI)ne staMbha nIce rahelA nidhAnane batAvyuM hatuM. te jema svayaM hAthe ja bhUmimAM chupAvI rAkhelA nidhAnane potAnA iSTajanane batAve tema batAvyuM hatuM. 36 paTTe'tha tasyAyamahAgirizcA'-paraH kramAdAryamuhastimuriH / babhUvaturdharmadhura dadhAnau, rathe yathA sArathikasya rathyau // 37 // atha zrIsthUlabhadre svargamalaMkurvANe'nantara tasya sthUlabhadrasya paTTe kramAt dvau paTTadharau babhUvatuH saMjAtau / dvau ko| eka AryamahAgiriH ca punarapara AryasuhastisUriH / dvAvapi kiM kurvANau / dharmasya zrImanmahAvIrapraNItasya mokSamArgasAdhakasya sukRtasya dhura dadhAnau dharmakarmaNi karmaThau / yathA atra ivArthe / kasmin kAviva / rathe rathyAviva / yathA sArathikasya rathe syandane rathyau rathasya voDhArau dvau vRSabhau bhavataH // kalekArtha jema sArathinA rathanI dhurAne vahana karanArA be vRSabha hoya che tema zrIsthUlabhadranI pATa upara dharmadhuraMdhara "AryamahAgiri ane Arya suhasti e nAmanA be paTTadhara ziSyo dharmanA dhurAne vahana karanArA thayA. 3LA Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 hIrasaubhAgyam [sarga 4 zlo0 38-40 marudgRhAdAryasuhastimUrti-bhUmau marudRkSa ivotattAra / kRpArNavena dramako'pi yena, trikhaNDabhUmiprabhutAmalambhi // 38 // AryasuhastinAmA sUristasya mUrtiH zarIra yasya tAdRzaH / utprekSyate / marudgRhAt svargalokAt marudvakSaH kalpadrumaH bhUmau pRthivyAmuttatAra avatIrNavAn AgatavAniva / kRpArNavena dayAsamudreNa yenAryasuhastisUriNA dramako bhikSuko'pi trikhaNDabhUmeH SoDaza sahasradezakSoNeH prabhutAmAdhipatyamalambhi prApitaH // zlokArtha zrI Aryasuhasti mahArAjAnuM zarIra jANe A pRthvI para svargalokamAMthI sAkSAta kalpavRkSa utarI AvyuM na hoya ! tevuM hatuM kAraNake dayAsAgara evA zrI Arya suhasti mahArAjAe bhikSukane paNa traNa khaMDane adhipati arthAta soLahajAradezanI bhUmine nAthe banAvyo hato. 38 bhUsubhruvo bhartu tayA pragalbha-bhUSAvizeSAniva zAtakaumbhAn / sapAdalakSAniha saMpratiyoM, nirmApayAmAsa mahAvihArAn // 39 // yo dramakajIvaH saMpratinRpatIbhUya iha svabhujabalasAdhitatrikhaNDabhUmImaNDale mahAvihArAn uttuGgazRGgAGgaNollikhitagaganatalAn prAsAdAnnirmApayAmAsa zilpibhiH kArayati sma / kiMbhUtAn / saha pAdena ekenAMzena paJcaviMzatisahasramitabhAgena vartate yattAdRza lakSa zatasahasrANi yeSu tAn / sApAdalakSapramitAnityarthaH / utprekssyte| bhartRtayA svAmitvena bhUreva subhraH bhUmIbhAminI tasyAH zAtakumbhAnAM svarNAnAmime zAtakaumbhAstAn / hiraNmayAnityarthaH / pragalbhAn manojJAn bhUSArtha zobhAkRte vizeSAna tilakAniva / atha vA atizayino'laMkArAniva // plekArtha te bhikhArInA saMpratirAjArUpe thaIne, pitAnA bAhubaLathI traNa khaMDanI pRthvI para zrIjinezvarabhagavaMtanA gaganacuMbI evA savA lAkha maMdira baMdhAvyAM, te saMpratirAjAe pRthvIrUpI trInA pati hevAthI, pRthvInA sauMdaryanI zobhA mATe jANe suvarNanAM tilake banAvyAM na hoya ? 39 yaH saMpratikSoNipatiH sapAda-koTIrnu peTIH svayazonidhInAm / syAdvAdinAM sadmasu zilpisaMdhai-racIkaratpAragatIyamUrtIH // 40 // yaH saMpratima kSoNipatiH rAjA zilpinAM sUtradhArANAM saMdhaiH samUhaiH / saMghasArthoM tu dehinAM vRnde' iti haimyAm / syAdvAdinAmarhatAM sadmasu gRheSu svakAritaprAsA deSu anyatrApi ca pAragatAnAmimAH pAragatIyA mUrtIH pratimA jinendrabimbAni acIkarata nirmApayAmAsivAn / kiMbhUtAH / saha pAdenakena paJcaviMzatilakSarUpeNa aMzena yuktAH koTIH zatalakSI iti saMkhyA yAsu tAH iti vyutpattyA va tvam / anyathA tu ekatvameva Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 0 40-42] saubhAgyam 235 syAt nu iti vitarke / svasyAtmano yazasyeva nidhayaH nidhAnAni sAradravyANi teSAM peTIrmaJjUSA iva // leAkA zrIsa prati mahArAjAe, svayaM nirmANa karAvelA jinaprAsAdamAM aneka zilpIo dvArA savAkrADa jinabiM>>AnuM nirmANa karAvyuM. te jANe peAtAnA yazarUpI nidhAtAnI peTIe na hoya! tema jaNAya che. 54nA naktaM nalinyAdimagulmanAma - vimAnamArgaH prabhuNA ca yena / snehapriyeNeva mahebhyasno-radazryavantIsukumAlanAmnaH // 41 // ca punaryenAryasuhastinAmnA prabhuNA sUriNA avantIsukumAla iti nAma yasya tAdRzasya mahebhyasU novyavahAriputrasya naktaM nizAyAH prathame yAme nalinItipadamAdau yasya tAdRzasya gulmanAmnaH etAvatA nalinIgulmAbhidhAnasya vimAnasyaH mArgaH tapasyAgrahaNapUrvaka' katherikAzmazAna kAyotsarga ghora parISa hasahanalakSaNaH panthAH darzitaH prakAzitaH / keneva | snehapriyeNeva / yathA pradIpena naktaM mArgaH pradarzyate prakAzyate // zleAkA rAtrimAM jema dIpaka mArgane prakAzita kare che tema zrIA suddhastimahArAje zreSThIputra avatIsukumALate rAtrimAM 'nalinIgulma' nAmanA devimAnanA mArgane dekhADayA hatA. te avaMtIsukumALa Arya suhastimahArAjanA upadezathI saMyamane svIkArI te ja rAtrimAM 'kaMtherikA' nAmanA vananI zamazAnabhUmi upara kAryeAsa dhyAne rahI, maraNAMta upasargane samabhAve sahana karI, te ja rAtrimAM nalinIgulma nAmanA vimAnamAM devapaNe utpanna thayA. 45 sthAne svastridivaM gatasya, vyadhAdavantI sukumAlasU tuH / nAmnA mahAkAla itIha puNya - pAnIyazAlAmiva sArvazAlAm ||42 || ihAvantIpurI parisaravartikantherikAvanazmazAne avantIsukumAlasya sUnurnandanaH tridiva svarga gatasya prAptasya svavastuH nijatAtasya sthAne navaprasUtabubhukSitasarvApatyayuktavikarAlazRgAlI sarvAGgabhakSaNasamayAnazanapUrvakagaralokagamanabhUmipradeze mahAkAla iti nAma sArvazAlAM zrImadavantI pArzvanAthaprAsAda vyadhAJcakAra / arthAtsUtradhArairakArayadityarthaH / utprekSyate / puNyameva pAnIyaM tasya zAlAM prapAmiva / loke'pi puNyArtha pAnIyazAlA prapA kAryate // iti AryamahAgiri - AryasuhastisUrIndrau ekapaTTadharau || zleAkA te avaMtI nagarInI najIkamAM AvelA katherikAtrananI zamazAnabhUmimAM kSudhAtura banelI ziyALaNIvaDe saMganA bhakSaNarUpa dheAra upasarvAMte samabhAve sahana karI, svargavAsI banelA avaMtI Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 hIrasaubhAgyam sarga 4 zlo0 42-44 sukumALanA putra mahAkALe te bhUmi upara potAnA pitAnA smArakarUpa zrIayavaMtI pArzvanAtha bhagavAnanuM gaganacuMbI maMdira baMdhAvyuM. te jANe potAnA puNyanI paraba mAMDI na hoya ! jarA zrImatsuhastivrativAsavasya, zrIsusthitaH supratibaddhasUriH / - padaM vineyau nayataH svalakSmI, krama murAreriva puSpadantau // 43 // zrImatsasuhastinAmno vrativAsavasya munIndrasya vineyau ubhau ziSyau pada paTTa zriya zobhA nayataH sma prApayataH sma / dvau kau / ekaH zrIyuktaH zobhAkalitaH susthitanAmA sUriH, aparaH supratibaddhanAmA AcAryaH / kAviva / puSpadantau / 'puSpadantAvekoktyA zazibhAskarauM' iti haimyAm / yathA sUryAcandramasau murAreH kramamAkAza lakSmI lambhayataH // kalekArtha jema sUrya ane candra AkAzalakSmIne zobhAve tema sAdhuomAM Idra samAna zrI AryasuhastimahArAjanA, zrIsusthitasUri ane zrIsupratibaddhasUri nAmanA be vinayI ziSyo, teonI palakSmIne zobhAvanAra banyA. 43 prIti sRjantI puruSottamAnAM, dugdhAmburAzeriva padmavAsA / hRdA jina vibhrata AvirAsIt , tatsariyugmAdiha kauTikAkhyA // 44 // ihadakSiNabharatArdhabhUmau tatsUriyugmAt susthitasupratibaddhanAmAcAryadvandvAt gaNasya gacchasya 'kauTikA' iti AkhyA nAmAvirAsIt prakaTIbabhUva / pUrva tu sudharmasvAminamArabhya suhastisUri yAvatsAdhUnAM 'nirgranthA' ityabhidhAnamAsIt / susthitasupratibaddhasUriyu. galAt dvitIya 'kauTikagaNa' iti nAma babhUva / koTizaH sUrimantrajApAt koTayaMzasUrimantradhAritvAdvA kauTikaH / keva / padmavAseva / yathA dugdhAmburAzeH kSIrasamudrAlakSmIrAvirbabhUva / sUriyugmAt dugdhAmburAzezca kiM kurvataH / hRdA hRdayena manaso madhye'. ntareNa jinamahanta viSNu ca bibhrato dhArayataH / kauTikAkhyA padmavAsA ca kiM kurvtii| puruSeSUttamAnAM zreSThAnAM dhArmikANAM viSNozca prItimAnandana tuSTiM sneha sRjantI kurvatI // iti susthitasupratibaddhau sUrI ekapaTTadharAveva // ____ ast A dakSiNArdhabharatamAM pUrve zrIsudharmAsvAmithI AraMbhIne Arya suhastisUri sudhI sAdhuono ga7 nirmatha nAmathI oLakhAto hato. paraMtu susthita ane supratibaddha AcAryoe phoDavAra sUrimaMtrano jApa karavAthI gacchanuM kauTika nAma prasiddha thayuM. hRdayamAM viSNu pratye athAga prItine dhAraNa karanArI lakSmI jema kSIrasamudramAMthI pragaTa thaI tema puruSottama evA zrIjinezvarabhagavaMta pratye athAga prItine dhAraNa karanArA evA susthita ane supratibaddha AcAryothI "kauTika" nAmathI chalakSmI pragaTa thaI. 44iaaN Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 sarga 4 zlo0 45-47] hIrasaubhAgyam zrIindradinnabatisArvabhauma-statpaTTalakSmItilaka babhUva / nizumbhyate dAmbhikatA sma yena, kalindakanyeva halAyudhena // 45 // zriyA SaTtriMzatsUriguNalakSmyA kalitaH suprasiddhimAn indradinnanAmA vatinAM vAcaMyamAnAM madhye sArvabhaumazcakravartI tayoH susthitasupratibaddhAcAryayoH paTTalakSmyAstilaka vizeSako babhUva saMjAtaH / sa kaH / yena bhagavatA dAmbhikatA dambhadhAritA kApaTyaM nizuH mbhyate sma nirdalitam / keneva halAyudheneva / yathA balabhadreNa kalindakanyA yamunA nizumbhitA / parAbhUtetyarthaH / 'rukmipralambayamunAbhidanantabhAla-' iti haimyAM rAmanAmasu // zlekArtha sAdhuomAM cakravartI samAna Indradina nAmanA AcArya susthita ane supratibaddhasUrinI palakSmInA tilakarUpa banyA. jema balabhadra yamunAne parAbhava karyo hato tema A Idinasarie dAMbhiktArUpa yamunAne sadaMtara nAza karyo hato. pApA pakSadvayaM bhinnatamobhareNa, pitroH pavitrIkriyate sma yena / kuberadigdakSiNayoH padavyo-rdvandva priyeNeva payojinInAm // 46 // yena indradinnasUriNA pitrorjananIjanakayoH pakSadvaya vaMzadvandvam / mAtRvaMzaH pitRvaMzazcetyarthaH / pavitrIkriyate sma pAvanIcakre / keneva / priyeNeva / yathA payojinInAM kamalinInAM bharnA bhAnunA kuberadigdakSiNayoH uttarAyAmyoH padavyorgiyordvandvaM yugala pavitryate / yena bhAnunA ca kiMbhUtena / bhinno nirdalitastamasAmajJAnAnAM pApmanAM vA dhvAntAnAM ca bharaH samUho yena // iti zrIindradinnasUriH // blekArtha aMdhakArano nAza karanAra sUrya, jema uttara ane dakSiNa dizAnA mArgane ujajvala kare che arthAt prakAzita kare che, tema ajJAnarUpI aMdhakArane nAza karanArA indrannisUrie mAta-pitA ubhayanA vaMzane ujajavala banAvyo zrIdinnasarirguNabhUrirasmAt , saptarSibhUraGgiraso yathAsIt / .. yenAnurAgo'vadhi kAlanemiH, kallolinIvallabhazAyineva // 47 // asmAt zrIindradinnasUreH zrIdinnasUrirAsIt / kiNbhuutH| guNA bhUrayo bahulA yasmin / kasmAtka iva / aGgirasaH saptarSibhUriva / yathA / aGgirA nAma tApasavizeSastasmAt bRhaspatirjAtaH / 'bRhaspatiH surAcAryo jIvazcitrazikhaNDijaH / saptarSayazcitrazikhaNDinaH' iti haimyAm / tthaa| 'gI hatyoH patirutathyAnujAGgirasau guruH' ityapi haimyAm / yena dinnasUriNA anurAgo htH| keneva / kallolinIvallabhazAyineva / yathA nArAyaNena kAlanemirnAmA daityo nihanyate sma // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 hIrasaubhAgyam sarga 4 zlo0 48-49 ................... . . jema aMgIrasa nAmanA tApasathI saptarSi-pedA thayA, tema zrIIndradisUrIthI temanI pATe zrIdinnasUri thayA. tathA jema viSNue "kAlanemi nAmanA daityane haNe hato, tema zrIdinasUrie 2 / / ' 35 3tyatA nAza yo. // 47 // pazcAzugAn yaH samitIvidhAya, babhaJja paJcAzugapaJcabANIm / zareNa kenApi nu cetkadAcit , kasmAnna tasa prabhaveddhanuSmAn // 48 // .......yo dinnasUriH paJca IryA-bhASA-eSaNA-AdAnanikSepapa-pAriSTApanikAkhyAH paJcasaMkhyAkAH samitIrAcAravizeSAn paJcapramANAn AzugAn bANAn vidhAyaH paJcAzugasya kAmasya paJcAnAM bANAnAM samAhAraH paJcavANI tAM paJcApi sAyakAn bamakSa bhakti sm| 'ciccheda' ityapi pAThaH / tatra chinatti smetyarthaH / evaM cettahi sa dhanuSmAn smaradhanudharaH kadAcit kasminnapi prastAve. kenApi saMmohana-unmAda-tApana-zoSaNa-mAraNAkhyAnAM paJcAnAM vizikhAnAM madhye kenacit zareNa kRtvA ta dinnasUriM kasmAtkAraNAt na prabhavet praharet / 'Adyau saMmohanonmAdau parau tApanazoSaNau / tathA mAraNa ityAhuH paJca bANA manobhuvaH // ' iti smarabANanAmAni sUkte / iti dinnasUriH // sAtha zrI hinnamasyi, dhyA, mAyA, meSA, mAhAna-nikSepa, pA2i4Apani, pAMya samitinA pAMca bANa banAvIne kAmadevanAM pAMce bANone bhAMgI nAkhyAM-arthAta chedI nAkhyAM. zA mATe ? to dhanurdhArI te kAmadeva potAnA saMmohana, unmAda, tApana, zoSaNa ane mAraNa A pAMca bANamAMthI koIpaNa eka bANavaDe dintarine kadIpaNa na haNI zake ! (A mATe pAMca samitio vaDe kAmadevanA pAye / nirtha manya.. // 48 // , sUrIzvaraH sIhagiriH krameNa, vyabhAsayattatprabhupaTTalakSmIm / / jinasya pAda zirasA spRzantI, nikAyyarAjImiva ketuvAraH // 49 // krameNa paTTaparipATyA sIhagiri mA 'sUrIzvaraH sa cAsau prabhuzca tatprabhustasya dinnasUreH paTTalakSmI vyaMbhAsayat kAntimatI cakAra / bhUSayati smetyarthaH / ka iva / ketu. vAra iva / yathA dhvajavrajo nikAyyarAjI saudhadhoraNI vibhAsayati / paTTalakSmI nikAyyarAjIca kiMbhUtAm / zirasA mastakena AdinA ca / 'mAthAsiraU' iti lokaprasiddhitvAt / zRGgeNa ca jinasyArhataH pAda paTTaparamparAyA AdibhUtatvAjinasya viSNupadamAkAza ca / spRzantImAzrayantIm // ... kArtha ' anukrame zrIsiMhagiri nAmanA AcArya zrI dikinI pATane zobhAvanArA banyA. jema jAone samUha AkAzane sparzIne rahelA mahelanI hAramALAone zobhAve tema siMhagiri, jinedharabhagavaMtanA caraNane sparzI rahelI pATa paraMparAne zobhAvatA hatA. 49 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 50-52] hIrasaubhAgyam 239 vindhya nipItAbdhiriva vratIndro, ya edhamAna niSiSedha kopam / yadvAktaraGgazca jitAbhrasindhuH, trapAtirekAdiva nimnagA''sIt // 50 // yaH sIhagiri ma vratIndro munipuraMdara edhamAna jagajanAzrayatvena vardhamAna kopa krodha niSiSedha nyavArayat / ka iva / nipItAbdhiriva / yathA agastitApasaH kathaMcit sUryamArgarundhanAya vardhitu pravRtta vindhyAcala niSedhate sma / ca punaryasya sIhagirisUrektiramaurvacanacAturyarasakallolaiH kRtvA jitA'bhibhUtA satI abhrasindhurgaganagaGgA / utpre. kSyate / trapAtirekAt lajAtizayAt nimna nIcairgacchatIti nimnagevAsIdadhovadanA jaataa|| iti siihgirisuuriH|| zlekArtha samudranuM pAna karanArA "agasti' nAmanA tApase jema sUryanA mArgane avarodha karavA mATe vadhatA evA vidhyAcalanuM nivAraNa karyuM hatuM. tema munIndra evA siMhagiri rie, jagatanA - jIvonA Azraye vRddhine pAmatA evA krodhanuM nivAraNa karyuM hatuM. A siMhagirinA vAkyAturyApI kallolavaDe parAbhava pAmelI AkAzagaMgA lajajAnA atirekathI jANe adhamukhavALI banI gaI na hoya ? palA tamobharorvIdharabhedavajri-vajro'tha vajraprabhuretadIyam / paDheM parAM prApayati sma bhUSAM, mANikyakoTIra ivottamAGgam // 51 // athAnantara vajraprabhurvajrasvAmI etadIya sIhagirisaMbandhina paTTa parAM prakRSTAM bhUSAM lakSmI prApayati sma / kiMbhUto vajraprabhuH / tamasAmajJAnAnAM pApAnAM ca bharaH samudAyaH sa evorvIdharaH parvatastasya bhede vyApAdane dalane vajriNaH zakrasya vajra iva kulizaH iva / hIramaNizaGkAmapAkartu vajrIti padopAdAnam / tathA ca naiSadhe-'sphuliGgAH sphuTa bhAlo dbhUtabhavAkSibhAnuhutabhugjambhAridambholayaH' iti / ka iva alaMkRtavAn / koTIra iva / yathA mANikyAnAM maNivizeSANAM koTIro mukuTaH uttamAga bhUpAlamauli nRpamastaka zriya nayati // zlokArtha mANikyamaNine mugaTa jema rAjAnA mastakanI zobhAmAM vadhAro kare che tema ajJAnanA samUharUpa parvatane bhedavAmAM IndranA vaja samAna zrIvAsvAmIe zrIsiMhagirisUrInI paTTalakSmInI zobhAne vadhArI. 51 AzaizavAdeva jahau nijAmbA, velAmitra kSIranidheH sudhAMzuH / adhyaiTa yaH pAlanake zayAno-'pyekAdazAGgI smRtapUrvajanmA // 52 // yo vajrasvAmI AzaizavAdeva / kiMcinnyUnaSaNmAsyavasthAmArabhya rodanadambhenetyarthAntara nijAmAtmIyAmambAM sunandAnAmnI mAtara jahau tyajati sma / ka iva / sudhAMzuriva / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 hIrasaubhAgyam sarga 4 zlo0 52-54 yathA candro bAlyAdeva saharisurAsurakarairmandareNa mathyamAnakSIranIranAyakAntarotpattisamaye eva kSIranigheduMgdhavAridhervelAM jahAti sma / ca punaryaH pAlanake bAlakAnAmandolanasthAna: kavizeSe zayAno'pi svapannapi ekAdazAnAmAcArAga-sUtrakRdaGga-sthAnAga-samavAyAga bhagavatyajhya-jJAtAdharmakathAga-upAsakadazAGaga-antakRddazAjhgAjhaga-anuttaropapAtikadazA-- jhaga-prabhavyAkaraNAjhga-vipAkazrutAlga-rUpANAmajhagANAM samAhAra ekAdazAGgI tAmadhyaiSTa adhItavAn kaNThapIThIkaroti sma / svasaMnidhisthitabahuzrutAdhikAgaNyamAnaikAdazAGgasUtrazravaNAdeva pUrvAdhItAmekAdazAjhgI smRtavAnityarthaH / ata eva kiMbhUtam / smRtaM svahRdgocarIkRtaM pUrva prAktana janmAvatAro yena / jAtismaraNenA''vijJAtaprAcInajanmA // zlekArtha | viSNu Adi sura ane asuroe meruparvatarUpI ravaiyAvaDe lIsamudranuM maMthana karavAthI utpanna thayelA candra utpattinA samaye ja jema kSIrasamudranI velAne tyAga karyo hato, tema jAtismaraNa jJAnavALA vajasvAmIe janmatAnI sAthe ja satata chamAsa paryata sadananA bahAnAvaDe pitAnI mAtA "sunaMdAne tyAga karyo hato ! te bAlavakumAra, samIpamAM rahelI bahuzruta evI sAdhvIo vaDe svAdhyAya karAtA AcArAMga, sUyagaDAMga, sthAnAMga, samavAyAMga, vyAkhyAprajJapti, jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, aMtakRdazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa ane vipAkazruta-A agIAra aMgone sAMbhaLavA mAtrathI ja pAraNAmAM sUtA sUtA kaMThastha karyA hatAM. parA yaH puSpadaH pallavalIlayeba, vairAgyalakSmyAlamakAri vAlye / prAgjanmamitrAt tridazAnabhoga-vidyAM punakriyalabdhimApat // 53 // yo vajrasvAmI bAlye zaizave vairAgyalakSmyA saMyamagrahaNabuddhayA saMsArAsAratAbhAvanadhiyA vA alamakAri alaMkRtaH bhUSyate sma / ka iva / puSpada iva / yathA pAdapaH pallavAnAM kizalayAnAM lIlayA vilAsenAlaMkriyate / punayoM vajrasvAmI prAgjanmanaH pUrvadevabhavasaMbandhino mitrAt suhRdbhAvamAsAditAt tridazAt tiryagjambhakanirjarAt nabhogavidyAmAkA. zagAminI vidyAM mantravizeSa punaranyAM vaikriyalabdhi navInarUpAdivikurvANAM zaktiM ca Apalleme // zlekArtha jema vRkSa pallavanA vilAsathI zobhe tema vavAmI zizuvayamAM ja virAgabhAvathI saMyamalakSmIvaDe zobhatA hatA. vaLI bAlasAdhu vajasvAmIe potAnA pUrvabhavanA mitradeva tiryagU jAmaMga pAsethI AkAzagAminI vidyA ane anekarUpane karavAvALI vaikriyalabdhi prApta karI hatI. jApA durbhikSavarSeSu mubhikSabhUmI, saMgha kRpAnIranidheninIpoH / vajraprabhoryasya paTaH paTIyAn , vimAnavad vyomani dIpyate sma // 54 // Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 54-56 ] hIrasaubhAgyam 241 yasya vajraprabhoH paTo vastra vapurAcchAdanavakhanaH kalpaH vyomani AkAze vimAnavat divyayAnamiva dIpyate sma zuzubhe / kiMbhUtaH paTaH / atizayena paTuH paTIyAn paTurmahatI bahusaMghajanopavezanocitAM vRddhi prAptaH / IpsitasthAnaM prApayituM samartho vA / kiMbhUtasya vajraprabhoH / kRpAyAH durbhikSasIdatsaMghajanopari dayAyA nIranidheH samudrasya / ata eva kiM kartumicchroH / ninISornetumicchoH prApayitukAmasya / kam / saMghaM sAdhusAdhvIzrAvakazrAvikArUpajainavargam / kAm / subhikSabhUmI prabhUtaniSpannadhAnyazatazo'nubhAvasukAlavasudhAM bauddhanagarIm / keSu / durbhikSavarSeSu kAlAnubhAvadvAdazavatsarI yAvanmeghajalabindumA - travR erabhAvena annapAnadadyairlabhyAdduHkAlasaMvatsareSu // sTephA bhAravarSanA dukALamAM pIDAtA evA sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA rUpa caturvidha sadharna vastra upara besADIne AkAzamArge sukALavALI bhUmimAM lai javAne IcchatA kAsAgara zrIvasvAmInuM vizALa vastra AkAzamAM dedIpyamAna vimAnanI jema zAlatuM hatuM. 54nA sahaiva dehena samagrasaMgha, nayatyasau siddhipurImivainam / janairiti vyomani tarkyamANaH paTaH prabhobaddhapurImavApa // 55 // " prabhorvajrasvAminaH paTaH kalpaH vastra vA bauddhapurI sugatanagarImavApa gataH prAptaH / paTaH kiM kriyamANaH / iti amunA prakAreNa janeloM kaivyomani AkAze arthAcchan vita mANo vicAryamANaH / iti katham / yadasau vajrasvAmipaTo dehena vartamAnena udArikazarIreNaiva saha ena N dRzyamAna samagramakhila saMgha siddhipurI bhuktinagarI nayati prApayatIva // skA vasvAmInuM vastra sukALavALI bauddanagarImAM Avyu. AkAzamArge jatA vastrane joine leAkeAe kalpanA karI ke zrIvajIsvAmI' jANe audArikazarIranI sAthe ja arthAt sadehe ja salasa dhane muktipurImAM lai jatA na heAya ! pappA dhyAturvaraM zrIH zrutadevateva yasyAdarAtpadmamadatta padmA / vanAtpiturmitrahutAzanasyA - grahAca yo viMzatilakSapuSpAn // 56 // paryuSaNadineSu aSTAhnikAmahotsava kartumiccho: jainadviSTatayA bauddhanRpativAritamAlita (ka) maNDalAt puSpamAtramapyanApnuvataH saMghasya kRte kusumAnayanArtha prasthitasya padmahade yAtasya yasya vajrasvAminaH padmA lakSmIH AdarAt bhaktibharataH stavanavandanapUrvaka padma svahRdA sahasrapatramAdAya bhagavatpUjArtha prayAntI zrIstatsahasradalakamala padmArthopagatAyAsmai adanta datsabasI / keva / zrutadevateva / yathA sarasvatI dhyAturthyAvakartuH puMsaH varamabhimatA. siddhiM datte / punaryo vajrasvAmI pidurdhanamiremiMtrasya hutAzananAmadevasya banATakAna Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 [ sarga 4 lo0 56-58 nAt tatsureNaivAvacityAnIya DhaukitAn vizatilakSamitAn puSpAn kusumAnyagrahIt gRhItavAn / mitratiryagjRmbhakadeva vinirmitavimAne sthApitavAnityarthaH / puSpazabdaH napuMsake // bhAgyam klAkA papaNAnI az2AhnikAmAM mahAtsava karavA icchatA zrAvakasa dhane, jaitAnA dveSI bauddharAjAe mALIene niSedha karavAthI puSpA nahI maLavAne kAraNe puSpAne lAvavA mATe padmadraha tarapha prayANa karI rahelA vajrasvAmIne stavana-vaMdanapUrvaka bhaktibhAvane karatI lakSmAdevIe prasanna thaine peAtAnA drahamAMthI hajAra pAMkhaDIvALA kamalane ApyuM, jema sarasvatIdevI peAtAnuM dhyAna karanAra bhaktajanane abhISTa varadAna Ape che. tema lakSmIdevIe sahastrakamala ApyuM. temaja peAtAnA pitA dhanagiranA mitra pAsethI 'hutAzana' nAmanA devaudyAnamAMthI vIzalAkha puSpA prApta karI mitradevatiya guju bhage banAvelA devivamAnamAM besIne bauddhapurImAM AvyA. // 5 // mRtairiva svasya guNaiH praphulla - tpuSpotkaraiH paryuSaNAkSaNeSu / samunnati zAmbhavazAsanasya dasyAM sunandAtanayastatAna ||57|| sunandA nAmnI dhanagiripatnI tasyAstanayo nandano vajrasvAmI paryuSaNAkSaNeSu vASikaparvASTAhnikAdivAsaramahotsaveSu tasyAM vauddhanagaryA zAmbhavasya jainasya zAsanasya unnati prabhAvanAM tatAna cakAra / kaiH / praphullatpuSpotkaraiH vikatsakusumasamUhaiH / utprekSyate / mUrteraGgayutaiH svasya vajrasvAmyAtmanaH prazamAdibhirguNairiva // zlokA sunadAnA putra vajrasvAmIe, paryuSaNa ajAhnikA maheAtsavamAM, jANe peAtAnA mUrtimaMta prathamaAdi guNA na heAya, tevA prakAranA vikasvara kamalAnA samUhathI bauddhapurImAM jinazAsananI apUrva - bhAvanA 15 prAbodhayaddhoddhapurIprabhuM yaH, samaM samagrairapi poralokaiH / sAkaM zakuntairiva paGkajAnAM, kuJja samudyadgaganAdhvanInaH ||58 || yo vajrasvAmI bauddhapurIprabhu sugatanagarI svAminaM prAbodhayat pratibodhayati sma / jaina cakAretyarthaH / katham / sArdham / kaiH / samatraiH samastairapi pauralokairnAgarikajanaiH samam / ka iva / samudyadgaganAdhvanIna iva yathA abhyudayaM prApnuvan bhAskaraH zakuntaivihaMgaH sA saha paGkajAnAM padmanAM kuJja vana kamalapaTala prabodhayati / jAgarayati vikA zayati ca // zlokA ugate sU` pakSIo sahita kamalavanane jema vikasita (pratibheAdhayukta) kare tema zrIvAsvAmIe prajAle sahita bauddhapurInA rAjAne pratimeodha karI jaina banAvyA hatA. 5585 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarma 4 lo0 59-61] hIrasaubhAgyam 243 apAsyati smADhyamutAM sarAgAM, yo rukmiNI kAcanakoTibhizca / krIDanmRgendrAM smitasallakImi-nikuJjarAjImiva kujarendraH // 59 // yo vajrasvAmI kAJcanAnAM suvarNakAnAM koTimiH / 'koDIsae dhaNasa~ciyassa guNassa bhariyArA kannAe' ityupadezamAlAvacanAt / koTInAM zataiH samamAvyastha mahAvyavahAriNaH sutAM putrI rukmiNIti nAmnI kanyAm apAsvati sa tyaktavAn / kiMbhUtAm / sarAgAM svasaudhasaMnidhisthitasAdhvImIyamAnayadguNatrAmA''karNanodbhUtAnurAgaksakdatathA 'asmin bhave mama prANanAtho vajrasvAmyeva nAnyaH' iti kRtanizcayatayA sasnehAM jahau / ka iva / kuJjarendra iva / yathA gajarAjaH sivasallakIbhirvikasitagajapriyAtarupatibhiH sArtha 'sallakI tu gajapriyA' iti hemyAm / nikuJjayajI karamAlAmapasyati / kiMbhUtAM nikuJjarAjIm / kIDanmRgendrAM svecchayA ramamANApazAnanAm // iti vajasvAmI // jema gajarAja, gajajhiyA-sallaka" nAmanA vRkSonI zreNi sAthe svecchApUrvaka krIDA karI rahelA siMhevALI vananI zreNIno tyAga kare, tema zrI vajIsvAmIe potAnA gharanI samIpamAM rahelA sAvIevaDe prazaMsA karAtA evA vAsvAmInA guNonuM zravaNa karIne anurAgavALI thayelI A bhavamAM vaja svAmI ja mArA pati thAo" AvA prakAranA nizcayavALI ane pUrNa snehane dhAraNa karanArI dhanA vaha zeThanI putrI rUkSmaNIne keDa senaiyA sahita tyAga karyo hato. pahmA zrIjraseno'tha tadIpaTTa, nyamAsayat prINitajantujAtaH / sphuranmadodbheda iva dvipendra-kapolamAnanditacaJcarIkaH // 60 // athAnantara vajrasenanAmA sUristIyapaTTa vajrasvAmisabandhipada vyabhAsayat bhUSa. yati sma / kiMbhUto vajrasenaH / prINitAni pratibodhapradAnena tRptiyuktAni kRtAni jantUnAM prANinAM jAtAni samUhA yena / ka iva / sphuranmadodbheda iva / yathA prakaTIbhavan dAno. dakodayaH dIpyamAnaH zobhAkArI dAnajalAvidhio vA dviphendrasya majAyajAsya kapola maNDasthalamalaMkurute / kiMbhUtaH AnanditA yathAkamma kusumAmohAbhimAdhukamAisamma pAna pramoditAzcaJcarIkA madhukaranikarA mena // hAtha puSponI suvAsano parAbhava karanAra madanA pANInA paDavAvaDe AnaMdita karyA che bhramarone jeNe evo pragaTa thayela madane udaya jema gajasanA gaMDasthalane zaibhAve, tema upadezadvArA manuSyonA samUhane pratibadha karanArA vajasenasUrIe zrIvAsvAmInI pATane zobhAvI. 16 durbhikSake pAyasamekSya lakSa-paka mahebhyasya gRhe prmuryH| dine dvitIye kuladevateka, nyavedayadvAvimukAlamasya // 61 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 hIrasaubhAgyam sarga 4 zlo0 61-63 yaH vajrasenaH prabhurgaNasvAmI durbhikSake dvitIyavAra dvAdazahAyanajalavAhA'vRSTerudbhaH taduHkAlasamaye zrIvajrasvAminA dakSiNasyAM dizi preSitaH san asya mahebhyasya dvitIye AgAmini dine vAsare bhAvi bhaviSyatsubhikSa sukAla nyavedayat kathayAmAsa / keva / kuladevateva / yathA samyagArAdhitA gotradevI subhikSa nivedayati / kiM kRtvA / pakSya Alokya / kim / pAyasa paramAnnam / kiMbhUta pAyasam / lakSaNa suvarNaTaGkAnAM zatasahaH srayA pakkaM zAlidugdhAdi melayitvA rAddha niSpannam / kasmin / yasya kasyacinmahebhyasya vyavahAriNaH gRhe mandire / tasyaiva caturnandanasyebhyasya dIkSAgrahaNavAgbandhapUrvaka zvastana dine yAmamadhye paJcazatIyugaMdharIdhAnyabhRtavahanAgamanai visukAlamAveditavAnityarthaH // sAtha bIjI vakhatanA bAra varSanA duSkALa samaye zrIvAsvAmInI preraNAthI dakSiNadizAmAM vihAra karI rahelA vajasenasUrie, koI zreNInA gharamAM lAkha senAmahoranA mUlyavALI kSIrane joIne, kuladevatAnA vacananI jema zreNInA putronA dIkSA pradAnanA vacanane laIne', AvatI kAle sukALa thaze'. arthAta "AvatI kAle madhyAhnasamaye dhAnyathI bharelA pAMcaso vahANo Avaze', A pramANe nivedana yu tu. // 6 // ....catvAra etattanayA vineyAH, zAkhAbhRtastasya vibhorbabhUvuH / ivAmaradveSicamUjayazrI-juSaH surendradviradasya dantAH // 62 // catvAraH catuHsaMkhyAkA etasya mahebhyasya tanayA nandanAstasya vajrasenasya vibhoH khAminaH vineyAH ziSyA babhUvuH / nAgendra-candra-nirvRti-vidyArAkhyAH zAkhA bibhrati dhArayantIti tAdRzAH / kasya ke iva / surendradviradasya dantA iva / yathA zakragajasya airAvaNasya dantakozAzcatvAro bhavanti / kiMbhUtA dantAH / amaradveSiNAM dAnavAnAM camUnAM senAnAM jayasya vijayasya zriyaM lakSmI juSante sevante // iti vajrasenasRriH // kalekArtha te zreSThInA nAgendra, candra, nivRti ane vidyAdhara e nAmanA cAra putro zrIvasenasUrinI bhinna bhinna zAkhAo dhAraNa karanArA ziSya tarIke prasiddha thayA, te jANe, dAnavonI senAne parAsta karI vijyalakSmIne varelA IndranA airAvaNa hAthInA cAradaMtazaLa na hoya ? jarA bharcA surANAmiva lokapAle-dhveteSu saudaryayatIzvareSu / zrIcandranAmnA munipuGgavena, tatpaTTapUrvA pramadena bheje // 6 // eteSu nAgendra candra-nirvRti-vidyArAbhidheSu caturSu saudaryeSu bhrAtRSu yatIzvareSu sUriSu madhye candranAmnA munipuGgavena sUrIndreNa tasya vajrasenasUreH paTTa pava pUrva prAcIdika bheje siSeve / kena / pramodenAnandena / keneva / bhava / yathA indra-yama-varuNa-kuberAkhyeSu lokapAleSu madhye surANAM devAnAM bhAdhipavinA zakreNa pUrvAzA senyate // Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 lo0 63 - 65 ] saubhAgyam klAkA Indra, yama, varuNa ane kubera-e cAra leAkapAlanI madhyamAM devAnA adhipati indre jema pUrva dizAne Azraya karyAM tema nAgendra, candra, niti ane vidyAdhara e sauMdaryazALI cAra bhrAtA sUrinI madhyamAM candrAcArye zrIsenasUrinI pATarUpI pUrvadizAnA Azraya karyAM. // 3 // 245 rAjA svayaM rAjataM sadoSo, nirdoSamaGkopagato niraGkam / sasto nirastaM ca nijAdhika ya, samIkSya cikSAya zazI kimartyA // 64 // candrasUriM nijAdAtmanaH sakAzAt adhikaM samIkSya dRSTvA zazI candraH utprekSyate / artyA duHkhena kimu cikSAya kSINo jAta iva / Adhikyameva darzayati / kiMbhUtaH zazI / svayamAtmanA eko rAjA / yaM kiMbhUtam / rAjabhibhU mIndrairnat' namaskRtam / 'rAjA tu nRpacandrayakSeSu' iti anekArthaH / punaH kiMbhUtaH zazI / saha doSaiH kalaGkAdikairdoSayA rAtryA ca tatpatitvAdvartate yaH / yaM kiMbhUtam / nigatA doSA apaguNA yasmAtsaH / punaH kiMbhUtaH zazI / akena madhyavartizyAmatAlakSaNena lAJchanena gurudArAdhigamanAtkalaGakenApavAdenopagato yuktaH / yaM kiMbhUtam / nirgato'GkaH saMyamamAlinyAdikalaGko manturvA yasmAt / 'aGko bhUSArUpakalakSmasu / citrAjau nATakAdyaMze sthAne kroDe'ntikAgasoH // ' ityanekArthaH / punaH kiMbhUtaH zazI / sahAstena vartate yaH / yaM kiMbhUtam / nirgato'staH kSayo yasmAtsadAbhyudayatvAt // leAkA svaya' rAjA tarIke eka, rAtrirUpI strInI sAthe vasanArA, devAnA guru bRhaspatinI patnI tArA sAthe gamana karavArUpa kalakathI kalaMkita ane nira'tar asta pAmatA candra, peAtAnAthI adhika, rAjAethI pUjanIya, dASAthI rahita, saMyamane malIna karanArA tattvAthI rahita, svaccha pavitra ane niraMtara abhyudayazALI evA zrIcandrasUrine joine, du:khI thayelA candra, tethI ja jANe divase divase divase kSINu thatA na hoya ! ejA zrIcandrasUreratha candragaccha iti prathA prAdUrabhUd gaNasya / bhAgIrathInAma bhagIrathAkhya - mahImahendrAdiva devanadyAH ||65 || atha candrasUripaTTabhavanAnantara zrIyuktAccandranAmasUrergaNasya kauTikagacchasya candragaccha iti prathA khyAtiH prAdurabhUt prakaTIbhUtA / kasmAtkasyA iva / bhagIrathAkhyamahImahendrAddevanadyA iva / yathA sagaracakrijyeSThanandana jahnakumArarasUnurbhagIratha ityAkhyA nAma yasya tAdRzAnmahImahendrAdvasudhAvAsavAt etAvatA bhagIrathabhUpAt devanadyA gaGgAyA bhAgIrIti nAma prakaTIbhUtam // iti candrasUriH // iti gacchasya candragaccha iti tRtIya nAma // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 hIrasaubhAgyam [sarga 4 zlo0 65-68 kalekArtha jema sagaracakravartIne jo putra jahu kumAranA putra bhagIratha rAjAthI devanadI gaMgA "bhAgIrathI" nAmathI prasiddha thaI tema bIcandrasUrithI "kauTikI gacchanuM nAma "candragasTa tarIke prasiddha yu.|| kallolikAruNyarasAnvitasya, sAmantabhadraprabhurasya paTTam / vyarAjayadvArirUhAkarasya, madhya yayonnidritapuNDarIkam // 66 // asya candrasUreH paTTa sAmantabhadraprabhuLarAjayat vibhUSayAmAsa / asya kiMbhUtasya / kallolAstaraGgA bAhulyena vRddhiH saMjAtAsmiMstAdRzena kAruNyAkhyena kRpAnAmnA rasenAnvito yuktaH / tasya / atrApi yathA ivArthe / kimiva / madhyamiva / yathA vAriruhAkarasva taTAkasva madhyamantarAlamunidrita vikasvarIbhUtaM puNDarIka zvatakamalavizeSa virAavati // sarovaranA madhyabhAgane jema khIleluM veta kamaLa zobhAve tema hRdayamAM taraMgita pArasathI yukta evA zrI sAmatabhadrAcArya zrIcarinI pATane zobhAvI. dakan vaimukhyabhAg yo viSayAt kuraGga-dveSIva jajJe vipine nivAsI / tasmAnmunIndorvanavAsisaMjJA, pasa punaH prAdurabhUnmunInAm // 67 // yA sAmantabhadraprabhuH vipine vana eva nivasati tiSThatIti evaMzIlo jajJe jAtaH / prAyo banavAsyebAsIdityarthaH / kiMbhUtaH / viSayAt zabdarUpagandharasasparzasaMzAt gocarAt vaimukhya parAmukhatAM bhajate sevate / sarvathApi teSu manomAtramakurvan / ka iva / kuraGgaveSIva / yathA mRgendro vipine nivAsI syAt / kiMbhUtaH / viSayAddezAt atha vA vasajhUmevimukhatAmAzrayet / tasmAtsAmantabhadrAtsUrermunIndoH sUremunInAM sAdhUnAM punazcaturthavAra parA anyA dhanavAsIti caturthI saMjJA nAma prAdurabhUt prakaTIbabhUvuSI // iti sAmantabhadrasUriH // iti gacchasya vanavAsIti caturtha nAma // blekAtha jema siMha, vasatithI dUra ane vanamAM vase che tema sAmantabhakasUri, zabda, rU5, sa, gaMdha ane sparza e pAMca vidhayAthI haMmezAM dUra ane vanamAM vasanArA hevAthI munionA gacchanuM cothuM nAma 'truRe' tarI prasiddha syuH // 17 // koraNTake vIrajinendramUrti, dRkpAnthavRttiM kRtapuNyapAkAm / yaH pratyatiSThat kimu satrazAlAM, sa vRddhadevo'jani tasya paTTe / / 68 / / Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 68-70] hIrasaubhAgyam / 247 lokArtha sa prasiddho vRddhadevanAmAsUriH sAmantasUreH paTTe'jani jajJe / yattadornityAbhisaMbandhAtsa kaH / yo vRddhadevasUriH koraNTake koraNTakanAmni nagare vIrajinendrasya mahAvIradevasya mUrti pratimAM pratyatiSThatpratiSThitavAn / kiMbhUtAM mUrtim / dazo'rthAdbhavyanetrANyeva pAnthA itastataH bhramaNazIlatvAtpathikAH teSAM vRttirvartanamAjIvikA yatrAtiprahlAdadAtRtvAt vizrAmasthAnam / punaH kiMbhUtAm / kRto nirmitaH puNyasya sukRtasya pAkaH phalapradAnAbhimukhatA yayA / utprekSyate-satrazAlAM kimu dAnazAlAmiva / kIdRzI / dRgvat paryaTanakAriNaH pAnthA mArgacAriNaH teSAM vRttirAjIvikA yasyAm / punaH kiMbhUtAm / kRtaH kalpitaH puNyaH pavitraH samyak pAkaH annAdisaMskAro yasyAm // iti vRddhadevasUriH // kalekArtha - zrIsAmantabhadrasUrinI pATe zrIvRddhadeva nAmanA AcArya thayA. vRddhadevasUrie karaMTaka nAmanA nagaramAM daSTirUpI yAtrikanA vizrAmasthAnarUpa arthAta atyaMta AhalAdaka ane puNyanA paripAkarUpa phalane ApanArI zrI mahAvIra paramAtmAnI mUrti sthApanA karI hatI. te jANe, "daSTinI jema saMsAramAM paryaTana karI rahelA jIvonI jemAM AjIvikA che temaja karelA sukRtanA pAkarUpa anna Adine jemAM saMskAra che evA prakAranI dAnazAlA" na hoya !68 pradyotanAhaprabhuNApyamuSya, paTTa para vaibhavamAvabhAra / trailokyalakSmItilakAyitena, pituH svaputreNa yathAnvavAyaH // 69 // api punaramuSya zrIvRddhadevasUrizakrasya paTTaH pradyotana ityAhnA nAma yasya tAdRzena prabhuNA sUrIndreNa kRtvA para prakRSTaM vaibhava zobhAmAbabhAra dhatte sma / yathA pitustAtasyA'nvavAyo vaMzaH svaputreNa nijanandanena svasya pitureva putreNeti / aurasenetyasUci / paramAM zriya bibharti / pradyotanasUriNA putreNa ca kiMbhUtena / trailokyasya bhuvanatrayasya lakSmyAH zriyastilakavadvizeSaka ivAcaritena / 'taistairAtmaguNairyena trilokyAstilakAyitam' iti campUkathAyAm // mahIpa putra pitAnA yaza zAlAna prApta re, tamatro yonI lkssmiin| timsamAna "pradyotana' nAmanA AcAryavaDe zrIvRddhadevasUrinI paTTalakSmIe zobhAne prApta karI. 6lA prabodhayan bhavyasarojarAjIH, saMzoSayan durnayakardamAMzca / doSodaya nirdalayan mahasvI, pradyotano'nyaH kimabhUd bhuvo'yam // 70 // ayaM pradyotanasUriH bhuvaH pRthivyA anyo vyomApekSayA aparaH pradyotanaH sUryaH abhUt saMjAtaH / kiMbhUtaH / bhavyAH prANina eva sarojarAjyaH kamalamAlAstAH prabodhayan samyaktvazAlinaH jan / punaH kiMbhUtaH durnayA mithyAdRza eva paGkAstAn zoSayan Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 hIrasaubhAgyam sarga 4 zlo. 70-73 viralayan mUlAducchindana vA punaH kiMbhUtaH / doSANAmapaguNAnAmudayamAvirbhAva nirdala. yan vidhvaMsayan mUlato'pi nivArayan / punaH kiNbhuutH| mhtii| 'paDirUvo teassI' ityupadezamAlAvacanAt / tejasvI paravAdibhirasahAH / sUryo'pi bhavyAH svAbhimatA maitryAt pApaktIvikAzayati. tathA duSTo nayo janAdiyAtanAsaMcAralakSaNo yeSAM tAdRk jambAlAn zoSa nayati, tathA doSANAM rAtrINAmudayaM nirdalayati / tathA mahasvI pratApavAMzca bhavati / 'sa rAzirAsInmahasAM mahojjvalaH' iti naiSadhe / mahasAM bhUyasAM pratApAnAM rAziriSa rAziriti tadvattiH // iti pradyotanasUriH // plekArtha bhavyorUpI kamaLonI zreNIone vikasita karanAra, durnarUpI paMkanuM roSaNa karanAra, dene sadaMtara ucheda karanAra, temaja mahApratApazALI evA pradyotanasUri A pRthvI upara jANe bIjA sUrya na hoya ! sUrya paNa kamalavanane vikasita karanAra, rAtrinA aMdhakArane nAza karanAra ane pratA hoya che tema pralotanayari saryanI jema zobhatA hatA. gA dhiyA jayaMzcitrazikhaNDisana, manAtaraGgAyitavAgvilAsaH / zrImAnadevaH padametoya, sabhyaH sabhAsthAnamivAdhyuvAsa // 71 // zriyA viziSTazomayA yukto mAnadevanAmA sUriH etadIya pradyotanasUrisaMbandhi pada paTTamadhyuvAsAzritavAn / kiM kurvan / dhiyA pratibhAprAgbhAreNa citrazikhaNDinAM saptarSINAM sUnu putra bRhaspatim / 'saptarSayazcitrazikhaNDinaH' tathA 'jIvazcitrazikhaNDijaH' iti hemyAm / tathA vicitramA cipazikhaNDinandanaH' iti niSadhe / jayan parAbhavan / punaH kiMbhUtaH / gaGgAyAstaraGgAH kallolAstadvadAcaritA vAcAM vANInAM vilAsA vaicitryo yasya / 'asakRdamRtabindusyandino vAgvilAsAH' iti campakathAyAm / 'nirantarasudhArasAviSka riNyA vacanavaicitryA' iti campUTippanake / ka iva / sabhya iva / yathA pArSadyaH sAdhurbA samArUpa sthAna gRha pada yA mAzrayati / sabhyo'pi kiMbhUtaH / pranayA surAcArya jayan , mandAkinIvIcIyamAnavacanacAturyaH, sabhAyAM sAdhuH sbhyH|| kArya gAnA atizayapaNAthI sasarSinA putra ane devenA muru bRhaspatine parAbhava karanArA temaja gaMgAnA taraMgenI jema vANInA vilAsanI vicitratAne dhAraNa karanArA evA "mAnadeva' nAmanA AcArya, jema ke sabhya sabhAsthAnane zobhAve tema pradyotanasurinI pATane zobhAvanArA banyA. 7 padapradAnAvasare samIkSya, sAkSAttadaMsopari vANipadme / rAjyAdiva kSoNipuraMdarasya, bhraMzo'sya bhAvI niyamasthiterhA // 72 // itthaM guruM svaM vimanApamAna-mAlokya lokezvaragItakIrtiH / tatyAja yaH pavikRtItIndraH, SaDAntarArIniva jetukAmaH // 72 // yumpam / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 72-74] hIrasaubhAgyam 249 __ yo lokAnAM pAtAlabhUmisvargalakSaNAnAmIzvarairindrernAgendranarendrasurendrIto gAnaviSayIlatA kIrtitA vA kIrtiryasya tAdRzo vratinAM sAdhUnAmindraH khAmI zrImAnadevasUriH SaTsaMkhyAkA ghRtapakkAtratelaguDadadhidugdhAbhidhA vikRtIstatyAja jahAti sma / utprekSyateSaTsaMkhyAkAn kAmakrodhamadamatsaramAyAlobhAdikAn AntarAn antaraGgAn ripUna vijetukAmaH parAbhavitumicchuriva / kiM kRtvA / itthamamunA prakAreNa vimanAyamAna viruddha mano yasya sa vimanAH, na vimanA vimanAH syAditi bimanAyate, vimanAyate iti vima nAyamAnastam / 'bhRzAdibhyo bhuvyarthe cverlopazca halaH / bhRzAdibhyavyarthe bhavatyarthe kyA syAt na tu vyantebhyaH antahallopazca / abhRzo bhRzo bhavatIti bhRzAyate unmanAyate' iti prakriyA kaumadyAma / svamAtmIya garuM pradyotanasurimAlokya dRSTA / itthaM kathaM padasya sUripadasya pradAnAvasare vizrANanavyatikare tadasopari mAnadevasUriskandhopariSTAt sAkSAtpratyakSalakSye vANipadme sarasvatIlakSmyau / vANizabdo hrasvo'pyasti / 'antarvANistu zAstravit' iti haimyAm / anyatrApi-va........ ' / hA iti khede / sarasvatIlakSmIsaMzritatvena rAjAdisatkArajanitapramAdAcaraNavazAdityadhyAhAryam / niyamasthitezcAritrAdasya mama paTTadharasya bhraMzo bhAvI vratAd bhraSTo bhaviSyatIti / kasyeva / kSoNipuraMdarasyeva / yathA kasyacidrAkSaH anyAyAsevanarUpapramAdAgAjyA saMzo bhavati / yugmam // sa zrI pradyotanasUrie AcAryapadanA pradAna samaye zrImAnadevaranA kaMdha upara ramata sAkSAta lakSmI ane sarasvatIne joIne, eTale ke rAjA AdinA mAna satkAra ane apUrva prakAranI vidvattAne joIne, jema pramAdane AdhIna banelA rAja, rAjya uparathI bhraSTa thAya che tema A mAro padhara rAjya-sanmAna ane asAdhAraNa kaTinI pratibhAne pAmIne zuM cAritramArgathI bhraSTa thaze?" AvA vikalpathI zUnyamanaska banelA potAnA guru pradyotanasurine joIne, gunA abhiprAyane jANanArA ane surendra, nAgendra ane mahIndronI prazaMsAne pAmelA evA mAnadevarie, ghI, pakavAna, tela, goLa, dahIM, dUdha Adi chae vigaIone jIvana paryata tyAga karyo hato. te jaNe, kAma, krodha, mada, matsara mAyA ane lebha te rUpa cha aMtaraMga zatruone jItavA IcchatA na hoya ? karAyA camUbhirvIndramivAmarIbhi-rupAsyamAnaM yamavekSya kazcit / kiM strIyuto'sAviti saMzayAno, naDDUlake'zikSyata tAbhireva // 74 // camUbhirgajavAjirathapattilakSaNAbhizcaturaGgiNIbhiH senAbhiH urvIndra kSoNIzakramiva / padmA-jayA-vijayA-aparAjitAbhidhAbhizcatasRbhirdevIbhiH pratyakSamupAsyamAna sevyamAna naDDU. lanagaropAzrayApavarake ya mAnadevasUrimavekSya dRSTvA asau AcAryaH kiM strIyuto vanitAkalito'stIti saMzayAnaH saMdeha kurvANaH / kazcit svayaM saMtiSThAsutayA duSTayavanaprakaraiH praNunnatannikRSTanirjaranirmitajanAryupaplavopadrutena tikSazilAnagarIsaMghena kRtakAyotsargaprabhA 1 'takSazilA' iti pATho bhavet / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 [f 8 - 74-75 vAdAgata(yA)naDDUlapurasthitazrImAnadevasUrayo yadyatrAyAnti tadA zAntirbhavet , paramatra mlecchA Agatya sthAsyanti, tataH saMghena trivarSImadhye'nyatra kutrApi gatvA sthAtavyamiti jinazAsanadevyA girA zrImAnadevasUrIndrAkAraNArtha tatsamaya evaM svjnmrkopdrvprshmno sumUtatalabena preSita ajJAtapUrisvarUpa joDAddha tAmiviMnA muagrfmarevaashikssi zikSA prApitaH / tADayitvA kuTTayitvA dRDhabandhanabaddhaH pUtkurvANaH kRpaapaaraavaarzrIguruvAraiva mu. raivaMvidhAH rUddAmAnaH zraddhAstatra sarvathApi zIpUrna jatavyamiti vijayAdevatayA niSiddhAH santaH zrIguravastatsaMghe zAntyartha 'zAnti zAntinizAntam' iti vijayAdevImantramayalaghuzAnti vidhAya tacchrAddhena sArdha preSayitvA tatra marako padrava nivAritavAniti zeSaH // iti zrImAnadevasUriH // lekA rAjA jema gajadaLa, hayadaLa, rathadaLa ane pAyadaLa A cAra prakAranI senAvALo hoya tema nahUlaka (nADela) nAmanA nagaranA upAzrayanA eka khaMDamAM padmA, jayA, vijayA ane aparAjitA A cAra devIothI upAsanA karAtA evA zrImAnadevasUrine joIne, takSazilAthI Avele koI eka bAvaka " A AcArya zrIo sAthe vase che !" A pramANe zaMkAzIla bane. vijayA Adi devIoe tADanA-tarjanA pUrvaka pokAra karatA evA te zrAvakane eka staMbhanI sAthe gADha baMdhanathI bAMdhyo. tyAre dayAnA sAgara evA gumahArAjanA vacanathI te devIoe tene mukta karyo. (te zrAvakane nADolamAM AvavAnuM kAraNa darzAve che.) takSazilA nagaramAM, najIkanA keI duSTa vyaMtare bharakIne upadrava phelAvavAthI aneka manuSyono nAza thato hato. te joIne takSazilAnA saMghe zAsanadevInA ArAdhana nimitte kAyotsarga karyo. prasanna thayelI zAsanadevIe AkAzavANI karI-naDulaka (nADola) nagaramAM birAjI rahelA zrImAnadevasUri je ahIM Ave to A upadrava zAMta thaze. paraMtu A nagaramAM yavananuM sAmrAjya sthapAze ! tethI sakalasaMghe traNa varSanI aMdara kaI paNa sthAne jaIne rahevuM" zAsanadevIne AvA vacanathI tyAMnA saMghe zrImAnadevasUrine bolAvI lAvavA mATe tatkALa te zrAvakane nADola mokalyo. paraMtu sUrijInA svarUpathI ajJa e te zrAvaka zaMkAzIla banavAthI vijayA Adi devIoe pUrvokta prakAre tene zikSA karI hatI. ane sUrijInA vacanathI tene mukta karavAmAM Avyo hato. paraMtu jyAM AvA zaMkAzIla zrAvako vasatA hoya tyAM AcArya mahArAje haragIja nahI javuM joIe A pramANe vijayAdevIe niSedha karavAthI AcArya mahArAje vijayAdevInA maMtravALI "laghu zAMti" banAvI te zrAvakanI sAthe mokalI. A pramANe takSazilA nagarInA upadravanuM nivAraNa karanArA zrImAnadevasUri jainazAsanamAM zobhatA hatA. A74nA tadIyapaTTAmbarabhAnumAlI, zrImAnatuGgazramaNendurAsIt / ya aujiDhatsAdhujanAnnijAjJAM, nAthAn pRthivyA iva sArvabhaumaH // 75 // zrImAnatuGganAmA zramaNAnAM munInAM madhye indurivAhlAdakatvAdinduH sUrirAsIt babhUva / kiMbhUtaH / tadIyo mAnadevasUrisaMbandhI yaH paTTaH sa evAmbaramAkAza tatra prakAzakatvAduddayotakAritvAdbhAnumAlI bhAvAn yo mAnatuGgasariH sAdhujanAn vAcaMyamavajAn anyadarzanakadAgrahA'grastatvena samIcInAn lokAn nijAjJAM bhagavatpraNItasAdhvAcAralakSaNAM Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4. zlo0 75-77] hIrasaubhAgyam 251 nijasthAtmana AmAmAdezamaujiDhadvAyAmAsa dhaaryaaNckaar.| . inna / sArvabhauma. inna / / yathA upavartI, pRthivyA nAthAn bhUpatIn svAjJAM grAhayati // sA zrImAnadevasUrinI pATarUpI AkAzamAM sUryasamAna evA mAnatuMgAcArya sAdhuomAM caMdra samAna thayA. jema cakravartI rAjA pRthvInA sarve rAjAone AjJAdhIna banAve tema anyadarzanamAM kadAgrahI na banelA evA sajjano pAse jemaNe jinAjJA ziromAnya karAvI hatI. upA bhaktAmarAhastavanena sari-babhabja yo'GgAnnigaDAnazeSAn / pravartitAmandamadodayena, gambhIravedIva karI dharendoH // 76 / / yoM mAnatuGgasUriH bhaktAmara ityAhvA nAma yasya tAdRzena' stana stotreNa kRtvA aGgAt svazarIrAdazeSAn aSTacatvAriMzadapi nigaDAn zRGkhalAm babhaJja bhanakti sma / kA iva / karIva / yathA dharendo rAzaH gambhIravedI avamatAikuzaH avagaNitatIkSNAkuzaprahAro hastI pravartito'tiprabahamAno yo madodayo dAmavAriprAdurbhAvastena kRtvA pAdAdiniyamanaTakhalAn bhanakti troTayati / 'tvagmedAdrudhiranAvAdAmAMsanyathanAdapi / saMjJAM na labhate yastamAhurgambhIravedinam // kA madenmatta banele rAjAne paTTahastI tINa akuzanA prahArone nahIM gaNakArato potAnA paganI sAMkaLe ne jema teDI nAkhe, bhAMgI nAkhe, tema zrImAnatuMgasUrie "bhAbhara nAmanA stotravaDe potAnA zarIra upara jakaDAyelI majabuta evI aDatAlIza (44) beDIone toDI nAkhI hatI. pAchalA zrImAnatuGgaH karaNena bhaktA-marastutestaM kSitizItakAntim / cakAra namra phalapuSpapatra-bhAreNa yadvat phaladaM vasantaH // 77 // yena nRpatinA mArtaNDacaNDIstutizatakakaraNApagatakuSThavANakavikRtacaturaGganavInAgIbhUtamayUrakavimahimAlokanodbhUtacamatkAreNa puna nadarzanamAhAtmyadarzanotkaNThitacetasA aSTacatvAriMzatA. zRGkhalaisapAdakaNThamA nigaDanibaddha kRtvA pradattamahattAlakApavarake nikSiptaH zrImAnatujhAsUriH 'bhaktAmarapraNatamaulimaNiprabhANAm' iti nAmAdidevastuteH stotrasya karaNeta nirmANena ta pUrvoktaM svaparIkSAkAriNa kSitizItakAnti rAjAnaM namra svacaraNapraNamanapravaNa cakAra kRtavAn / yaH ka iva / vasanto yadvat atra yadvaditIvArthe / vasanto madhusamayaH phalAni sasyAni puSpANi kusumAni patrANi parNAni teSAM bhAreNa vIvadhena kRtvA phalada vRkSa namra bhUmImaNDalopagata kurute // zlokAI - sadevaMnA ArAdhanathI ke roga dUra karanArA bANakavi ane caMDikAdevInI ArAdhanathI chedAyelA Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C 252 hIrasaubhAgyam [sarga 4 zlo0 77-79 hAthapagane navIna banAvanAra mayUrakavi. A bane paMDitenA addabhuta camatkArathI vismita banelA lakone jainadarzananuM addabhuta kerinuM mAhAsya batAvavA mATe, rAjAvaDe pagathI kaMTha paryata-sudhIne zarIrane aDatAlIza (48) beDIothI jakaDIne majabuta tALAvALA oraDAmAM mAnatuMgasUrine rAkhavAmAM AvyA. tyAre sarijIe bhaktAmara stotrathI zarIra para rahelI sarva beDIo toDI nAkhIne rAjAne bhAvita karyo ! jema vasaMtaRtu, phala, puSpa ane parNanA samUhathI vRkSane namra banAve che tema mAnatumsushmei lane na manApI . 77 // bhayAdimenAtha harastavena, yo duSTadevAdikRtopasargAn / zrIbhadrabAhuH svakRtopasarga-harastaveneva jahAra saMghAt // 78 // atha punayoM mAnatuGgasUriyamiti padamAdima prathama yatra tAdRzena harastavena patAvatA 'namiUNa paNayasuragaNa' iti nAmnA bhayaharastavena kRtvA saMghAzcAturvarNyasaMghamadhyAdRSTAH krUrA ye devA vyantarabhavanapatijyautiSkA AdizabdAdevyAdInAM saMgrahastatkRtopasaIn tanirmitavividhopalavAn jahAra hRtavAn / ka iva / zrIbhadrabAhuriva / yathA zrIbhadrabAhusvAmI svenAtmanA kRta racita yat 'uvasaggahara pAsa' iti nAmnA stavana zrIpArzvanAthastotra tena kRtvA cAritrabhraMzAtsaMghApamAnitArtadhyAnAdvyantarIbhUtavarAhamihiravihitopasarga harati sma // iti mAnatugasUriH // - blekArtha - cAritrathI bhraSTa thayelA ane saMdhanA apamAnathI duryAnamAM bharIne vyaMtara banelA varAhamihire karelA saMghanA Upadravane, bhadrabAhusvAmIe potAnA banAvelA "uvasaggahara stotravaDe jema zAMta karyo hatuM, tema mAnatuMga rie "namiuNa" nAmanA bhayahara tetrane be 1.ne duSTadeve karelA upadravane zAMti karyo. 78 saddhayAnanAgezvararazmisAmya-manthAdriNAloDya madAmburAzim / tatpaTTalakSmIratha vIranAmnA''-cAryeNa vatre vanamAlineva // 79 // atha mAnasUreranantara vIra iti nAma yasya tAdRzenAcAryeNa sUriNA / vIrAcAryaNetyarthaH / tasya mAnatujhgasUreH paTTalakSmIH vane vRtA / keneva / vanamAlineva / yathA kRSNena zrIH samudraputrI vRtA / kiM kRtvA / mada unmohasaMmedaH sa evAthavA aSTau kula-jAtibala-zruta-aizvarya-rUpa-tapo-labdhirUpA madAsta eva samudrasta sat zobhana dhyAna dharmazuklarUpa praNidhAna tadevojjvalatvAnnAgezvaraH zeSanAgaH sa eva razmirmathanarajjuH tadyukto yaH sAmya samatA tadeva manthAdimandarAcalaH tenAloDya nirmathya kRSNenApi kSIrasamudra mathitvA tadudbhUtA zrIH pariNItA // iti vIrAcAryaH // kalekArtha jema kRSNa meparvatane ra banAvI kSIrasamudranuM maMthana karI temAMthI pragaTa thayelI lakSmI Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam 253 sarga 4 zlo0 79-82] sAthe pANicakraNa karyu hatu, tema dhIra' nAmanA AcArya saMdhyAnarUpI zeSanAganA deraDI banAvI, samatArUpa ravaiyAvaDe kula, jAti Adi AThamadarUpI samudranu` maMthana karI, zrImAnatuMgasUrinI paTTalanI sAthe pANigrahaNa karyuM... arthAt mAnatu MgaranI pATane zeAbhAvI, mAtA tato'jani zrIjayadevasUri - dUrIkRtAzeSakuvAdivRndaH / yAgvilA saivahelitazrIH, sudhA kimu kSIranidhau mamajja // 80 // tato vIrAcAryAdanantaraM sa zrIjayadevanAmA sUrirajani saMjajJe / kiMbhUtaH / dUrIkRtA vAde nirjitya nirvAsitA azeSAH samagrA api kutsita jinazAsanaviruddha vadantItyevaMzIlAH kuvAdinaH saugatAdayaH nihnavAdayo vA teSAM vRndaH samudAyo yena / sa kaH / yasya zrIjayadevasya surervAgvilAsairvacanavilasitairavahelitA avagaNanAM gamitA zrIrmAdhuryazobhA yasyAstAdRzI sudhA pIyUSam / utprekSyate - kSIranidhau dugdhasamudre mamajja iva brUDiteva // iti zrIjayadevasUriH // zleAkA zrIvIrAcAya pachI, bauddha Adi kavAdienA samUhane dUra karanArA evA zrI 'jayadeva' nAmanA AcAya thayA. te jayadevasUrinI mA bharelI vANInA vilAsathI apamAnita thayelI sudhA jANe kSIrasamudramAM DubI gaI na heAya arthAt sUrijInI vANInuM mAdhuryAM koI ajaba prakAranu` hatu`. 5805 svaHkAminI kIrtitakIrti devA - nandacidAnandamanA munIndraH / tAruNyameNAGkamukhImivaita - paTTazriyaM vaibhavamAninAya // 81 // svaHkAminIbhiH surAGganAbhirnRtyAdikAritvAdapsarobhiH svarvezyAbhirvA kIrtitA pade pade gItA athavA gItibhivistAritA kIrtiryasya / 'kIrtiryazasi vistAre' ityanekArthaH / tAdRzo devAnando nAma munIndrastasya jayadevasUreH paTTazriyaM paTTavaibhava zobhAmAninAya prApayati sma / kiM kRtvA / cidAnande mokSe mano yasya / kaH kAmiva / tAruNyameAmukhamiva / yathA yauvana candravadanAM zriyaM lambhayati // iti devAnandasUriH // AAkA svargalAkamAM devAMganAe jemanI kIrti gAI rahI che evA meAkSanA ja eka lakSyavALA 'devAnaMda' nAmanA AcArye zrIjayadevasUrinI pArTane vaibhava-zAbhAyukata karI, yauvana jema candravadanA strInI zAbhAmAM vRddhi kare che tema devAndAcAya jayadevasUrinI paTTalakSmInI zeAlAne vadhAranArA thayA. 581aa zrIvikramaH sUripuraMdaro'bhU-tatpaTTadugdhAbdhisudhAmarIciH / tamazvamUM hantumanAH samagrAM, kiM vikramo'GgIkRtakAyayaSTiH ||82|| tato devAnandasUreranantara zrIvikramanAmA sUriSu puraMdaraH indro babhUva / kiMbhUtaH / tasya devAnandasUreH paTTa eva dugdhAbdhiH kSIrasamudrastatra tasya vA vRddhikAritvAtsudhAma Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 hIrasaubhAgyam [sarga 4 zlo0 82-85 rIcizcandraH / utprekSyate-samayAM samastAmapi tamasAmajJAnAnAM pApAnAM camU senA samUha vA hantu vyApAdayitumakSgIkRtA gRhItA kAyaryASTaH zarIra yena tAdRzo vikramaH kimu / mUrtimAn parAkrama ivethaH // iti vikrmsriH|| tyArapachI zrIdevAnaMdasUrinI paTarUpa kSIrasamudramAM candra samAna zrI vikrama nAmanA AcArya thayA. te samasta pAparUpa senAnA samUhano nAza karavA mATe, petAnA zarIrarUpe dhAraNa kareluM jANe sAkSAtu parAkrama na hoya? terA AsIttataH zrInarasiMhamAriH,, sa vAGmayAmbhoMnidhipAradRzvA / azyAmiH yakSAH kila yenara mAMsa, svApa jagadvArijavaradhumevaH // 8.3 // tato vikramasUreH paTTe zrInarasiMhanAmA sUrirAsIt saMjAtaH / kiMbhUtaH / vAsmayaM. siddhAntaH sa evAmbhonidhiH samudrastasya pAradRSTayAniti pAradRzyA pAragAmI / 'kvanip. vnim| vA' iti sArasvatasUtreNa vanippratyayA / kileti zrUyate / yenaH narasiMhamariNA kazcidanirdiSTanAmAH yakSo vaTavAsI mAMsamatyAji tyAjilaH / pratibodhyA masAzanitAmamo. cayadityarthaH / kenevaH / vArijabaradhuneva / yathA sUryeNa jagadvizva svApa nidrAvasthA tyA jyate // iti narasiMhamUriH // prayoga zrIvikramarinI pATe sakala siddhAMtane pAragAmI zrI narasiMha! nAmanA AcArya thayA, te jema sUrya jagatanI nidrA dUra kare che tema narasiha AcAryo, koI vaDavRkSavAsI yakSane pratibaMdha karI tenI pAse mAMsabhakSaNa tyAga karAvyo hate. 83 maharghyamANikyamivAGgulIya, pomANabhUpAlakulapradIpaH / paTTazriya zrInarasiMhasare-ralaMkaroti sma. samudrasariH // 84 // narasiMhasUreH paTTazriya samudnAmA sUriralaMkaroti sma / kiMbhUtaH / khomANanAmAno ye bhUpAlA rAjAnasteSAM kule vaMze gRhe vA udyotakAritvAtpradIpa iva pradIpa / kimiva / maharghyamANikyamiva / yathA bahumUlya ratnamaigulIya mudrikAmalaMkurute // zlekArtha "mAruM" nAmanA rAjAonA vazamAM pradIpa sabhAna zrI "samudranAmanA AcArya thayA. jema mahAmUlyavAna mANeka vIMTIne bhAve tema samudrAcArye zrInarasiMharinI palakSmIne zobhAvI. 584 digvAsaso yena vijitya vAde, nAga(ge)hUde nAganamasyatIrtham / svakazyamAnIyata bhUmibhanA, durgaH pratIpAniva saMparAye // 45 // . Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 85-87] saubhAgya samudrasUriNA nAgahRdAkhye nagare vAde zAstracarcAsamaye digvAsaso'nekAndigambarAnvijitya niruttarIkRtya nAgena dharaNoragendreNa namasya namaskaraNIya tIrtha pArzvanAtham svavazya jaina zvetAmbara saMghAyattamAnIyata / keneva / bhUmibhatraiva / yathA saMparAye saMgrAme pratIpAnvairiNo nirjitya durgaH koTTaH svavazyaH kriyate // iti zrIsamudrasUriH // zlAkA 255 samudrasUrie, 'nAgadraha' nAmanA nagaramAM digaMbarAnI sAthe zAstrA karI, teone niruttara karIne (parAjita karIne) dharaNendrapUjita zrIpArzvanAtha bhagavAnanA tIne svAdhIna karyuM" hatuM. jema keAI rAjA sa'grAmamAM zatruone tIne, killAne peAtAne svAdhIna banAve, tema samudrAcArye tIne svAdhIna arthAt zvetAMbara sabaMdhane svAdhIna karI ApyuM hatuM. 5855 sa mAnadevo'jani tasya paTTe, vAgdevatA yanmukhapadmasadmA / uptAmRtaizcAruvacovilAsa- cchalAdivodagAramivAtanoti // 86 // tasya samudrasUreH paTTe sa bhuvi vikhyAto yazobhiH prathitaH zrImAnadesUrirajani / sa kaH / yasya mAnadevasurermukhapadma vadanakamalameva sadma vasatiryasyAstAdRzI vAgdevatA sarasvatI sudhAzanatvAdamRtaiH sudhArasaiH tRptA AkaNThapAnAdatitRptiM prAptA satI cAravo manozA ye vAgvilAsA vacovaicitryaH teSAM chalAtkapaTAttadudgAramivAtanoti kurute // iti dvitIyazrImAnadevasUriH // zlAkA zrIsamudrasUrinI pATe vizvavikhyAta mAnadeva' nAmanA AcArya thayA, zrImAnadevasUrinA mukhakamalane viSe ghara karIne rahelI sarasvatIdevI amRtabheAjI hAvAthI, AkaMTha amRtanuM pAna karIne tRpta thayelI zrImAnadevasUrinI vANInA vilAsanA bhAne jANe amRtanA eDakAra khAtI na heAya ? 5865 pade tadIye vibudhaprabheNa, sma bhUyate sUripuraMdareNa / yenAbhibhUtaH kila puSpadhanvA, punaryuyutsurviSamAyudho'bhUt ||87 || tadIye mAnadevasUri saMbandhini pade paTTe vibudhaprameNa sUripuraMdareNa AcAryazakreNa bhUyate sma saMjAtam / yena zrIvibudhaprabhasUriNA abhibhUtaH parAjitaH puSpadhanvA kAmaH / kiletyutprekSAyAm / kAvyakalpalatAyAmuktatvAt / punaryuyutsurdvitIyavAra prabhuNA sama yoddhumicchuH san viSamAni tIkSNAni durjeyAnyAyudhAni zastrANi yasya tAdRzo'bhUdiva / mRdulA tro'bhibhUyate na viSamAtraH // iti vibudhaprabhasUriH // zleAkA zrImAnadevasUrinI pArTa AcAryoMmAM indra samAna 'viSNudhaprabha' nAmanA sUrIndra thayA. te viSNudhaprabhasUrie parAbhava pamADelA kAmadeva, AcAryanI sAthe pharIthI yuddha kraravA icchatA bIjA tIkSNaone dhAraNu karanArA banyA. ATA Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 saubhAgyam tatpaTTapaGkeruhamAnasaukAH, zrImAyAnanda vibhurbabhUva / tara shreenar strzeSaH, kumbhodbhavasya prasRtAvivAbdhiH // 88 // [ sarga 4 lo0 88 - 90 zrIlakSmIH zobhA vA vidyate yasmin sa zrImAn jayAnandanAmA vibhurgacchAdhipaH / tasya vibudhaprabhasUreH paTTaH sa eva paskeruha kamalaM tatra mAnasaukA haMso babhUva / sa kaH / yasyAzaye hRdaye azeSaH samagro'pi samayaH siddhAnto'mAnmamau / Azayazabdena hRdayamapi / yathA 'dAsamudre sa tadAzaye'tithIcakAra kAruNyarasApamA giraH' iti naiSadhe / yo mana iti tadvRttiH / kasyAmiva / prastutAviva / yathA kumbhodbhavasyAgastimuneH prasRtau prasAritAGagula pANau abdhiH samudro mAti sma // iti jayAnandasUriH // klAkA zrIviSNudhaprabhasUrinI pATarUpa kabhalavALA mAnasarovaramAM rAjahaMsa samAna zrI jayAnaMda' nAmanA AcArya thayA. te jema astimuninI aMjalimAM samudra samAye hateA, tema yAna dasUrinA hRdayamAM siddhAMta35 samudra sabhAyo hato. // 88 // yadAnanaM candrati dantakAnti - jyotsnAyate bhrUyugamaGkatIha / vAcAM vilAso'pi sudhAyate, tatpade munIndraH sa raviprabho'bhUt // 89 // , tasya jayAnandasUreH pade sa raviprabhanAmA munIndro'bhUt / sa kaH / yasya ravibha sUrerAnana' mukha candrati candra ivAcarati / 'sarvajJAtipadikebhyaH kvip vA AcAre ityeke' iti kipratyaye tadudAharaNAni kRSNa ivAcaratIti kRSNati svati kRSNAmAsa svAmAseti prakriyAkaumudyAm tathAtrApIti / yasya dantAnAM kAntijyotsnAyate candrikAcarati / 'kartuH kyaGa salopazca' / upamAnAtkartuH subantAdAcAre'rthe kayaka syAtsalopazca / akatsAdhAtu iti dIrghaH' iti prakriyAyAm / iha mukhacandre bhrUyugamaGkati lAJchanavadAcarati / atrApyAcaraNArthaM kvip / api punariha vaktravidhau vAcAM vacanAnAM vilAso baicitrya vaiduSI vA sudhAyate pIyUSavadAcarati // iti raviprabhasUriH // zleAkA te jayAnaMdasUrinI pATe 'zrIravitrabha' nAmanA AcArya thayA. te raviprabhasUrinuM mukha, candranI jema zAlatuM hatuM, temanI 'tapaMkti, candrikAnI jema AcaraNa karatI hatI. temanAM bhramarayugala, candranA laMchananI jema ane teezrInI vANIne vilAsa amRtanI jema AcaraNa karatA hatA. bA vardhiSNuyatkIrtisudhArNavena, vyalumpi nAmApyasitAdibhAvaiH / arhanmahimneva jagatyajanyaiH, so'bhUdyazodevavibhruH pade'sya // 90 // raviprabhasUreH pade sa yazodevanAmA vibhurgaNAdhipo'bhUjajJe // sa kaH / vadhiSNurvardhanazIlaH | 'dUravardhiSNupApadhiH' iti pANDavacaritraM / yazodevasUreH kIrtireva sudhA Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 90-92] hIrasaubhAgyam 257 rNataH kSIrasamudrastena kRtvA karaNapadam / asitAdibhAyaiH kRSNanIlapadArthaiH svanAmApi lumpa luptam / tadyazobhirdhabalIkRte sarvavizve nIlAdipadArthAH kApi nAvalIyante iti lopaH / keneva / arhanmahimneva yathA tIrthakummAhAtmbena karaNapadena kRtvA jagati bhUloke ajamyaiH itibhiH svanAmApi lupyate / 'ajanyamItirutpAtaH' iti haimyAm // iti yazodevasUriH // zlAkA raviprabhasUrinI pArTa zrIyazeAdeva' nAmanA gacchAdhipati thayA. te zrIyaze devasUrinA dina pratidina vadhatA yazarUpI kSIrasamudravaDe 'zyAmatA' (kALAza) Adi padArthAnuM astitva nANuda thai gayuM. jema zrI tIrthaMkara bhagavaMtanA mAhAtmyathI jagatanA upadravAnuM nAma paNa rahetuM nathI. tema zrIyadevasUrinI ujajvala kIrti vaDe samasta jagatanA 'nIla' Adi padArthAnu nAma nizAna paNa rahyuM nahI ! 905 pradyumnadevo'tha pade tadIye, pradyumnadevo'bhinavo babhUva / bhindan bhavaM mukaratidevIyo - bhavanmadhurvizvavibhAvayamUrtiH // 91 // athAnantara' tadIye yazodeva saMbandhini pade pradyumnadevanAmA sUribaMbhUva / kiMbhUtaH / abhinavo navInaH prAcInAdvisadRzalakSaNaH pradyumnadevaH kandarpadevaH / abhinavatvameva darzayati / kiM kurvan / bhava saMsAra bhindan ucchedayan / smarastu bhavena zaMbhunA bhinnaH, aya svayaM bhava bhinatti / punaH kiMbhUtaH / muktA tyaktA ratiH vizve rUyAdipadArtheSu prItirAsakti yena / smarastu ratipriyaH punaH kiMbhUtaH / davIyaH atizayena dure bhavatpadyamAna madhuma vA yasmAt / smarastu madhurvasantaH sahAyo yasya / punaH kiMbhUtaH / vizvena jagajjanena vibhAvyA locanakaJccola kairnipIyamAnalAvaNyAmRtA sAdaramavalokyamAnA vA mUrtiH zarIra yasya / smarastvanaGgaH // iti pradyumnadevasUriH // leAkA zrIyazedevasUrinI pArTa khIjA navA kAmadeva samAna 'pradyux' nAmanA AcArya thayA. AyArya-saMsAra (ava) nAnA batA. amaheva-lava (42) vaDe hAyeseo arthAt nAza pAmelA che. AcArya-jagatanA samasta zrI Adi padArthAnI AsaktineA tyAga karanArA hatA, kAmadeva-ritanA pati che. AcArya -atizaya dUravartI manuSyAne paNa peAtAnI vANI rUpI amRtanuM pAna karAvanArA hatA. kAmadeva-madhu (vasa MtaRtu)nI sahAyavALA ane zarIra vinAnA che. A prakAre pradusrasUri jagatanA jIvAne darzanIya evA zarIranI suMdaratAne dhAraNa karanArA hatA. 515 zrImAnadevena punaH svakIrti - jyosnAvadAtIkRtaviSTapena / etatpadazrIragami pratiSThAM, zaktitrayeNeva narendralakSmIH || 92|| punarnAmnA tRtIyavAra zrImAnadevena sUriNA etasya pradyumnadevasya padazrI: paTTalakSmIH pratiSThAM sAtizAyizobhAM vikhyAti vA agami prApitA / 'nyAdayo NyantaniSkarmagatyarthA Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 hIrasaubhAgyam [ sarga 4 zlo0 92-94 mukhyakarmaNi / pratyaya yAnti duhyAdigaiNe'nye tu yathAruci // asyodAharaNAni yathAninye vijanamajAgari, rajanimagami madamayAci saMbhogam / gopI hAvamakAryata, bhAvazca nAmanantena // ' iti prakriyAkaumudyAm / ayaM NyantaH gam-dhAtuprayogaH / kiMbhUtena mAnadevena / svasyAtmanaH kIrtireva jyotsnA kaumudI tayA avadAtIkRta dhavalita viSTapaM tribhuvana yena / pratiSThAM prApitA / keneva / zaktitrayeNeva / yathA prabhutvotsAhamantralakSaNena zaktitrikeNa narendrasya rAjJaH zrIH rAjyalakSmIH pratiSThAM prApyate // iti tRtIyamAnadevasUriH // phlezakA 'prabhutva, utsAha ane ma'traNA' A traNa zaktivaDe rAjAnI rAjyalakSmI jema pratiSThAne pAme che, tema peAtAnI kIrtirUpI caMdrikAvaDe jagatane ujajavala karanArA evA nAmavaDe trIjA 'mAnadeva'nAkhanA AcArya vaDe zrIpradyumnadevasUrinI paTTalakSmI pratiSThAne pAmI. aa2aa vAcaMyamendrAdvimalAdicandrAt padAbjabhRGgI bhavadindracandrAt / amuSya paTTaH zriyamaznute sma, paraMtapAd bhUpa iva pratApAt // 93|| d vimalamiti padamAdau yasya tAdRzAccandrAt etAvatA vimalacandrAt sUrIzvarAt amuSya zrImAnadevasUreH paTTaH zriyaM zobhAmaznute sma / kiMbhUto vimalacandraH / padAbjayo caraNakamalayobhRGgIbhavanto bhramarAH saMpadyamAnA indrAH zakrAzcandrAH zazAGkA yasya / kasmAdiva / pratApAdiva / yathA-bhUpo rAjA para vairiNaM tApayatIti satyArthAtparaM tapAtpratApAt sakAzAllakSmIM zobhAmaznute // iti vimalacandrasUriH // lekA jema rAjA, peAtAnA pratApavaDe zatrupAsethI lakSmIne prApta kare che, tema jemanA caraNakamalamAM indra ane candra bhramara rUpe rahelA che evA munIomAM candra samAna 'vimalacandra' nAmanA AcAye zrImAnadevasUrinI paTTalakSmIne prApta karI. 93lt reje'sya paTTe smararUpadheyaH, sUrInduruddyotananAmadheyaH / divAraNendrA iva ricandrAH, saMjajJire yatpadadhAriNo'STau // 94 // tasya vimalacandrasUreH pade paTTe udyotananamA sUrInduH reje babhAse / kiMbhUtaH / smaraH kAmaH tadvadrUpadheya' prazastaM rUpaM yasya / 'ya' babhAra dahanaH khalu tApaM rUpadheyabharamasya vimRzya' iti naiSadhe / yasya uddayotanasUreH padadhAriNaH paTTadharAH aSTau aSTasaMkhyAkAH saMjazire saMjAtAH / ke iva / digvAraNA iva / yathA - airAvata- puNDarIka - vAmana - kumuda - aJjana- puSpadanta - sArvabhauma- supratIka- iti nAmAnaH aSTau diggajendrAH bhavanti || leAkA zrIvimalacandrasUrinI pATe kAmadeva samAna rUpavALA 'udyotana' nAmanA AcArya thayA. te Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RARIAALAADArts sarga-4: zlo0-94-97] hIrasaubhAgyam 259 uonasurIjane asaraNa puMDarIke, vAmana kumuda, aMjana, puSpadaMta; sArvabhauma ane supratIka e minI 241854452 ziSyo Gti. them muharnamadvaitamavetya TelI grAmasya "yA sImina relat asthApaccaityatarostale'STau,' pArtho gaNendrAniva kAzikuMje // 95 // ya uddayotanasUriH advaita samagragrahagocaroccAhanavAMzAdivizuddhamuhUrtamasAdhAraNavelAmavetya jJAtvA TelInAmno grAmasya sIni sImAyAM bRhadvaTAdho mahato nyagrodhamasya tale adhastAdbhUmau aSTau gaNendrAnAcAryAnasthApayat sthApayati sma / ka iva / pArzva ika / yathA zrIpArzvanAthaH kAzikuje vArANasIpurIparisarabane samavasaraNamadhyasthitasarvajanacchAyAkArikevalajJAnotpattikapAdapazcaityatarustasya tale aSTau gaNadharAn sthApitavAn // __ jema zrI pArzvanAtha bhagavAne kAzI nagarInA udyAnanI samavasaraNabhUmimAM caityavRkSanI nIce ATha gaNadharonI sthApanA karI hatI, tema zrIudyatanasUrie, asAdhAraNa kaTinA zreSTha muhUrtane jANIne TalI' gAmanI sImamAM vaTavRkSanI nIce AThe ziSyone AcArya pada upara sthApana karyA hatA..95 zAkhA prazAkhAbhiramuSya vRddhi haTasyeva yato bhavitrI / tano vRddhagaccha itIha nAmADa-paragaNasya prakaTIbadhUva ||96kssaa yato yasmAtkAraNAt zAkhA 'vayarI'mukhyAH prazAkhAstadudbhavA aparAparanAmadheyarUpAstAbhiH kRtvA amuSya gaNasya vRddhirbhavitrI vistAro bhAvI / kasyeva / bRddhaTasyeva / yathA bRhato mahato vRddhasya vA vaTasya nyagrodhasya plakSavRkSasya zAkhAprazAkhAbhivRddhirmahAn vistAro bhavati / tataH kAraNAta iha jagati bhUmImaNDale candragacchasya bRhadgaccha. lokoktyA 'vaDagaccha' ityaparaM paJcama nAma prakaTIbabhUva / vikhyAtaM jAtam // iti zrIuddayotanasUriH / atra gacchasya bRhadacchasya vaDagaccha iti paJcama nAma jAtam // zlekArtha vaTavRkSanI nIce AcAryapadanuM pradAna karavAthI candragacchanuM pAMcamuM nAma bRhadaga' athavA vaDaga' tarIke prasiddha thayuM. jema moTA vaTavRkSano zAkhA prazAkhAo vaDe vistAra thAya che tema A vaDagacchane paNa "vayarI' Adi zAkhAo vaDe vistAra thayo. 19 mAhAtmyanamrIkRtasarvadevA, pade tadIye'jami sarpadevaH / tArApatistArakaparSadeva, guNazriyA yaH prabhurannayAyi // 97 // . tadIya uhayotanasUrisaMvandhini pade sarvadevo nAnA sUrirajani / kiMmUtamAhI myena svaprabhAvena kRtvA namrIkRtA namanazIlA vihitAH sarve samastA api devA indra Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 hIrasaubhAgyam [sarga 4 zlo0 97-99 candrAdayaH surA yena / sa kaH / yaH prabhuH sarvadevasUrirguNazriyA zamadamasaMyamadhairyagAmbhIryAdyanekaguNalakSmyA anvayAyi anugataH / Azrita ityarthaH / ka iva / tArApatiriva / yathA candrastArakaparSadA tArAzreNyA anugamyate AzrIyate / atra parSadazabdaH zreNIvAcI / 'uDupariSadaH kiM nAhantI nizA kimanaucitI' iti naiSadhe / arhato bhAvaH ArhantI / 'arhato numvA' iti vibhASayA nuvidhAnAt ArhantI AhatI rUpadvayasiddhiriti prasaGgAddarzitA // zlokAI pitAnA mAhAtmavaDe indra candra Adi samasta devone jemaNe namra banAvyA che evA "sarva deva' nAmanA AcArya udyotanasurinI pATe thayA. te jema tArApaMkti candrane anusare che tema sama, dama, saMyama Adi guNonI zreNi zrI sarvadevasUrine anusaratI hatI. hA yo rAmasenAhapure vratIndu-rlabdhizriya gautamavaddadhAnaH / nAbheyacaitye mahasenasUno-rjinasya mUrtevidadhe pratiSThAm // 18 // ___ yo vratInduH sarvadevasUriH rAmasenA ityAhvA nAma yasya tAdRka pure rAmaseNinagare nAmeyadevasya zrIRSabhanAthasya caitye prAsAde mahasenanAmno nRpasya sUnornandanasya zrIcandraprabhasvAminaH mUrteH pratimAyAH pratiSThAM vidadhe kRtavAn / sUriH kiM kurvANaH / gautamavadgautamakhAmIva labdhInAM tapaHzaktivizeSANAM kSIrAnavAdikAnAM zriyaM zobhAM dadhAno dhArayan // blekArtha zrIgautamasvAmInI jema kSIrAstrava Adi labdhione dhAraNa karanArA "sarvadevasUrie "rAmasena' nAmanA nagaramAM zrI RSabhadevanA prAsAdamAM mahasena rAjAnA putra zrI "candraprabha svAmInI mUrtinI pratiSThA karI hatI. 98 candrAvatIzasya nRpasya netra, ivAsa yo'zeSavizeSadarzI / ta kluptacaityaM pratibodhya vAcA, prAvAjayat kuGkuNamantriNa yaH // 19 // yaH sarvadevatriH kukuNanAmAna mantriNa pradhAna vAcA svavANIvilAsena pratibodhya saMsAraviraktaM kRtvA prAvAjayadIkSayAmAsa / kiMbhUta kukuNam / klapta nirmApita caityaM jinaprAsAdo yena / yaH kuGkuNo mantrI candrAvatyAH puryA Izasya svAminaH caNDAulinagaranAthasya nRpasya rAjJaH netra ivAsa nayanamiva babhava / tadadvArava sarvakAryArthAnAM vilokanatvena / kiMbhUto yaH / azeSAH samastA ye vizeSAH SaDguNazaktitrikasAmAdicatukopAyAdikAryopaniSadastAn pazyati samyaktayA jAnAti vaktItyevaMzIlaH samagrarAjakAryakuzala ityarthaH // iti zrIsarvadevasariH // Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo. 99-201] hIrasaubhAgyam 261 zlokArtha sarvadevasUrie, caMdrAvatI nagarIne caMdAula rAjAnA samagra rAjyakAryamAM kuzala ane nUtana jinacaityanuM nirmANa karanAra "kaMku" nAmanA maMtrIne upadeza dvArA pratibaMdha karI, saMsArathI viraktA banAvI prAjita karyA hatA, arthAta dIkSA ApI hatI. 1995 kurvanivAsa gavi gauravazrI-girAmadhIzo vibudhairupAsyaH / ... zrIdevasariH kimu devasariH, pade tadIye'pyajani krameNa // 10 // api punaH tadIye sarvadevasaMbandhini pade krameNa mahAvIrapaTTaparipATyA zrIdevasUrirajani jAtaH / utprekSyate-devasUriH devasUrihaspatiH kimu devAnAM surANAmAcAryo'dhyApakaH / dvayorapi sAdharmya darzayati-kiM kurvan / gavi pRthivyAM svarge ca nivAsa vasati kurvan / punaH kiMbhUtaH / gauraveNa mAhAtmyena gurutvena zakrAdInAmadhyApakatvena / atha vA guruvRhaspatirjIvo devAcAryastattvena zrIH zobhA yasya / punaH kiMbhUtaH / girAM vAcAmadhIzaH / 'vAgIzo vAkpatau vAggmI' iti haimyAm / 'gIrcha hatyoH patiH' ityapi ca / vAcaspatitvAt / punaH kiMbhUtaH / vibudhaiH paNDitaiH suraizca upAsyaH sevyaH / 'vibudhaH paNDite sure' ityanekArthaH // iti zrIdevasUriH // plekArtha sarvadevasUrinI pATe anukrame pRthvI upara jANe sAkSAta bRhaspati na hoya ? tevA devasari. nAmanA AcArya thayA, te jema, devonA AcArya bRhaspati denA guru hovAthI zobhAne dhAraNa karanArA vAcaspati evA te dethI sevya che tema, devAcArya devasUri paNa potAnA mAhAbhyathI zobhAne dhAraNa karanArA, vyAkhyAnavAcaspati ane paMDita vaDe upAsya hatA. 105 doSodayodItatamaHprapaJca-vyApAdanavyApratidIkSitena / zrIsarvadevena padaM tadIyama-dIpi dIpena yathA niketam // 101 // zrIsarvadevena tadIya devasUrisaMbandhipadamadIpi uddayotitam / keneva / dIpeneva / atra yathA ivArthe / yathA kajjaladhvajena niketa mandira dIpyate / kiMbhUtena sarvadevena dIpena ca / doSANAmapaguNAnAM nizAnAM ca udayenAvirbhAvena udItAni sametya sthitAni athavA doSANAM saMbhavena prakaTIbhUtAni yAni tamAMsi pApAni andhakArANi ca teSAM prapaJco vistAraH tasya vyApAdanaM tadeva vyApRtiyApArastatra dIkSitena gRhItavratena / sjjenetyrthH| 'udItamAtaGkitavAnazaGkata' iti naiSadhe / 'saMketaniketamAtA' ityapi tatraiva / 'I' gatyarthadhAtuH // iti dvitIyazrIsarvadevasUriH // zlokArdha rAtrinA udayakALamAM pragaTa thatA aMdhakAranA vistArane nAza karavA mATe puruSArthazIla banelA Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 hIrasaubhAmpam sarga 4 zlo0 102-104 dIpakathI jema maMdira zobhe che tema dezonA udayakALamAM pragaTa thatA pAparUpI aMdhakAranA vistArane nAza karavAmAM kRtanizcayI banelA zrI sarvadevasUrie zrIdevasUrinI pATane zobhAvI. 10nA zrImadyazobhadragaNAvanIndraH, zrInemicandravratipuGgavazca / tatpaTTamAkandamubhau bhajete, zuko'nyapuSTazca yathA vihaGgau // 102 // ubhau sUrIndrau tasya sarvadevasareH paTTa eva mAkandaH sahakArastaM bhajete saMzrayete / ubhau kau / pako yazobhadranAmA gaNAvanIndraH gacchAdhirAjaH / ca punaH paraH zrInemicandranAmA vatinAM sAdhUnAM madhye puGgavaH pradhAno dhuraMdharatvAdvaSabho vA / yathetyupamAne / kAviva vihaGgamaukvi / yathA ubhI-vihago mAkandaM bhjete| ubhau ko / ekaH zukaH kIraH, aparoDagyapuSTa kokilAlA iti yshobhdrnemicndrsuuriindrau|| prArtha zuka ane koyala jema AmravRkSano Azraya kare tema zrIsarvadevasaritI pAkane yunipuMgavA zrIyazobhadrasuri ane zrI "micaMdasari' ema be gacchAdhipatioe Azraya karyo. 102 tayoH pade zrImunicandrasari-rabhUtatto nirmitanaikazAstraH / zAstre na kutrApi tadIyabuddhi-vaskhAla vIkheva samIraNasya // 10 // tato'nantara tayoryazobhadranemicandrayoH pade paTTe zrImunicandrasUrIndurabhUt / kiNbhuutH| nimitAni navInAni kRtAni svayaM naikAni bahUni zAstrANi granthA yena / navInapranthaniSpAdanamasAdhAraNamedhAM vinA na syAdata evocyate / tadIyA zrImunicandrasUrisaMvandhinI buddhirmatiH kutrApi kasminnapi zAstre na caskhAla na skhalitA na kuNThIbhUtA / askhalitAnusyUtazAstravyAkhyAne prAgalbhyavatItyarthaH / keva / vIikheva / yathA samIraNasya pavanasya vIlA gatiH kutrApi vanagahanAdauna skhalati // .... blekArtha tyArapachI yazobhadrasUri ane nemicandrasUrinI pATe aneka nUtana graMthanuM sarjana karanArA municandrasUri nAmanA AcArya thayA. jema pavananI gati akhalita hoya che tema navIna graMtha banAvavAmAM municandrasUrinI asAdhAraNa evI tIsthabuddhi kAI paNa gahanazAstramAM skUlanA pAmatI na hatI. 103 bhUpIThakhaNDAniva cakravartI, yatIbhavan SaD vikRtIhI yaH / kadApi kAye na dadhanmamatvaM, papau punaryaH sakadAranAlam // 10 // yaH zrImunicandrasUriH SaTsaMkhyAkA ghRta-taile dugdha-dadhi-pakvAnna guDa nAmnIvikRtImaMdAdivikArakAriNIhI tatyAja / kadAcidapi na bhunakti (bhuGkte) smetyarthaH / ka iva / cakravatIMva / yathA dvAtriMzatsahastradezAdhipatizcakravartItyucyate / sa sArvabhaumaH vaitAvyazaila Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 104 - 106] saubhAgyam 263 dvibhAgIkRtottarArdhadakSiNArdhabharatakSetrasya dvayorapyardhayoH gaGgAsindhunadIbhyAM tribhirbhAgairvibha tatvAt / eko gaGgAtaH prAcyAM dizi, dvitIyo gaGgAsindhumadhyavartI, tRtIyaH sindhunadItaH pazcimAyAm / evaM bhUpIThasya bhAratakSetrakSoNImaNDalasya SaT khaNDAn jahAti / kiM kurvan / yatIbhavan / saMsArodvignaH sAdhvAcAramaGgIkurvan / dIkSAM gRhannityarthaH / ca punaryaH sUriH sakRdekavAramevAranAla kAJjika papau pibati sma / kiM kurvan / kadApi kasminnapi aizvaryamahattvAnubhavasamaye'pi kAye svazarIre mama ityasya bhAvo mamatvaM naiva dadhat // iti zrImunicandrasUriH / zlAkA vaitADhaya parvatathI vibhAjita utarArdha ane dakSiNA bharatanA, gaMgA ane siMdhu nadIevaDe traNa bhAga karAyA che. eTale ke eka ga MgAthI pUrva dizAnA, khIjo gaMgA ane siMdhunI vaccenA madhyabhAga, ane trIjo siMdhuthI pazcima dizAnA vibhAga, A pramANe bharatakSetranA cha khaMDaiAnI lakSmIne, 32 hajAra dezAnA adhipati evA cakravatI rAjA jema saMsArathI virakta banIne tRNunI jema tyAga karI sayamapaMthane svIkAre che, tema municandrasUri ghI Adi chae viga ene tyAga karI haMmezAM phakata eka ja vakhata 'kAMjI'nu' pAna karatA hatA. temaja mAna-satkAra Adi kAI paNa prasaMgamAM zarIra upara mamatvane dhAraNa karatA na batA // 104 // nirjIyate sma vacanApi nAya, kRtopasargairapi devavargaiH / sata nAmnA bhuvi vizrutena, jajJe'sya paTTe'jitadevasUriH // 105 // asya municandrasUreH paTTe ajitadeva iti nAmnA sUrirjajJe / utprekSyate - itIva torbhuvi pRthivyAM nAmnAbhidhAnena vikhyAtena / iti kim / yadayaM sUriH kRtA vihitA upasarga vividhamanovacanakAyakSobhanaprakArA upadravA yaistAdRzairapi devavargaiH surasArthaiH vacanApi kutrApi kAle deze vA na nirjIyate sma nAbhibhUta iti hetorajitadeva iti nAmnA AsIt // iti zrI ajitadevasUriH // leAkA pAmatA te zrI municandrasUrinI pArTa vizvavikhyAta evA 'ajitadeva' nAmanA AcArya thayA. te AcAya, manane kSeAbha pamADe evA suraasurakRta bhaya'kara upasargAMvaDe paNa kayAreya parAbhava na hatA. A kAraNathI ja jANe 'ajitadeva' nAma dhAraNa karyuM... na heAya ? 510pappA jagatpunAnaH sumanaHsravantI--- rayo jaTAjUTamivendumaulaiH / amuSya paTT vijayAdisiMho'-dhyAsAMbabhUvA'tha tapasvisiMhaH // 106 // athAnantaramamuSyAjitadevasUreH paTTa vijaya iti padamAdau yatra tAdRzaH siMhaH etAvatA vijayasiMhasUriH adhyAsAMbabhUva Azrayati sma / kiMbhUtaH / tapasviSu tapaHkArakeSu sAdhuSu vA siMhaH paJcAnanaH / ka iva / sumanaH sravantIraya iva / yathA sumanasAM devAnAM sravantI nadI gaGgA tasyA rayaH pravAhaH indumaulerIzvarasya jaTAjUTa' kapardam / 'zaMbho: Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 hIrasaubhAgyam sarga 4 zlo0 106-108 kapardastu jaTAjUTaH' iti hainyAm / anyate / vijayasiMho gaGgApravAhazca kiM kurvANaH / jagadvizva punAnaH pavitrIkurvANaH // kArya traNe jagatane pavitra karate gaMgAne pravAha jema IzvaranI jAto Azraya kare che, tema taparI sAdhuomAM siMha samAna "vijayasiMha nAmanA AcArya zrI ajitadevasUrinI pATane mAzraya 42naa2| manyA. // 10 // somaprabhazrImaNiratnasUrI, amuSya paTTa nayataH sma lakSmIm / ikSvAkuvaMzaM bharatazca bAhu-balistanUjAviva nAbhisUnoH // 107 // amuSya vijayasiMhasUreH paTTamekaH somaprabhanAmA aparo maNiratnanAmA sUrI AcAryo lakSmI zobhA nayataH prApayatAm / kAviva / tanUjAviva / yathA nAbhinAmnaH saptamakulakarasya sUnornandanasya zrIRSabhadevasya putrau / eko bharatacakrI ca punadvitIyo bAhubalidvauM tanayau zrIRSabhadevasya bAlyAvasthAyAM vaMzasthApanArtha sametasya puraMdarasya pANisthitekSuyaSTeravalokanAtprabhostadvallAnA(statkhAdanA0)bhilASAdindreNa sthApitamikSvAkuvaMzaM bhUSAM nayataH // iti somaprabhamaNiratnasUrIndrau // sAtha zrI RSabhadevaprabhunI bAlyAvasthAmAM, vaMzanI sthApanA karavA mATe AvelA zAnA hAthamAM rahelA IkSadaMDanI abhilASAthI prabhue hAtha laMbAvyo hato, tethI InDe prabhunA vaMzanuM 'ittvAku nAma ApyuM. te IvAkuvaMzane, jema RSabhadevanA putra bharata ane bAhubaLIe zobhAvyo tema zrI vijayasiMharinI pATana, samaprabhasUri ane maNiratnasUri ema be AcAryoe zobhAvI. 10 zrImajjagaccandra idaMpadazrI-lalAmalIlAyitamAtatAna / yenaujjhi zaithilyapathastaTAko, ghanAvilo mAnasavAsineva // 108 // zrImAnatizAyizobhAbhAjana jagaccandra iti nAmnA sUririda padasya idamadaH etadityAdizabdAH samAsAntA api dRzyante / yathA naiSadhe-'idaMyazAMsi dviSataH sudhArucaH' iti / anayoH somaprabhamaNiratnasUrIndrayoH paTTasya zriyo lakSmyA lalAmnastilakasya lalA. masya vA / lalAmazabdo nAnto'dantazca / lIlAyita lIlAvadAcarita lIlayAcarita vA AtatAna kurute sma / gurupaTTalakSmItilakamAsIdityarthaH / yena zrIjagazcandrasUriNA zaithilyapathaH svagacchavAsisAdhujanAnAM kalikAlAnubhAvAtsaMyamapAlane hInatamAdhyavasAyabhAjAM zithilatAkalito mArga aujjhi tyktH| prAcInamunInAM mArga Ahata ityarthaH / tyaktaH keneva / mAnasavAsineva / yathA haMsena dhanena meghavRSTayA AvilaH kaluSIbhUtajalastaTAka ujjhyate / varSAkAle hi haMsA jaladajalAgamanajambAlabahulIbhUtapayAMsi sasaMsi saMtyajya mAnasamevAdriyante / 'kruddholUkamakhamapAtavimalatyakSA api svAzraya, grenomAnisa Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 1 zlo0 108-110] hIrasaubhAgyam 265 purISapuSTavapuSaste kecidanye dvijAH / ye tu svargataraGgiNIksilatAlezena saMvardhitA, gaGgAnIramapi tyajanti kaluSa te rAjahaMsA vayam // ' iti sUkte // sAtha somaprabhasUri ane maNiratnasUrinI padalInA tilaka samAna zrI jagatacaMdrasUri thayA. jema rAjahaMsa, thaDA medhanA jalathI kAdava yukta banelA sarovarano tyAga kare che, tema zrIjagannacandrarie, kalikALanA prabhAvathI pitAnA gacchanA sAdhuonA saMyamapAlanamAM AvelI zivitAne tyAga karyo. 1085 dvAtriMzadAzAvasanairabhedyo, vAda sRjam bIrabAbadAtIt / AghATabhUpena sa hIralAyo, nAmmA jagacandra iti nyagAdi // 109 // yadyasmAtkAraNAyaH zrIjagaJcandrasUriH dvAtriMzatsaMkhyAkairAzAbasanaidigambarAcAryairvAdibhiH sArtha vAdaM sRjan kurvan hIrakavadvajramaNiriva abhedyo mettumazakya ajeya AsIn tatkAraNAdAghATanAmanagarasya bhUpena rAjJA saMprati loke AhaDanagaramiti prasiddhapurasya svAminA sa sUriH idametannyagAdi proktaH / idakim / yadaya sUrIndro nAmnA hIralA iti padamAdya yatra tAdRzo jagaJcandra etAvatA hIralAjagaccandrasUririti kathitaH // dArtha zrIjagazcandrasUri, batrIsa (32) digaMbara AcAryonI sAthe zAstrArtha-vAda karI hIrAnI jema ajeya thayuM. tethI, 'AhaDa' nAmanA nagaranA rAjA vaDe hIralA" e nAmanI upAdhithI bhUSita karAyA. arthAta "hIralA jagandrasUri e nAmathI jagatamAM prasiddha thayA. 19 AcAmlakaiAdAzahAyanAnte, tapetyayApad virudaM munInduH / mahAhavairivinirjayAnte, bharte bhUmejitakAzisaMjJAm // 110 // yo munInduH zrIjagaccandrasUriH nirantaranirmitairAcAmlakaiH kevalajalAntabhaktabhakSaNalakSaNatapovizeSaiH kRtvA dvAdazasaMkhyAkAnAM hAyanAnAM varSANAmante'vasAne tapA iti birudamavApat prApa / dvAdazavatsarI yAvannirantaramAcAmlAn kurvANa ya prekSya nRpeNa proktaM yadamI mahAtapA dRzyante tadA tapA iti birudavAn prabhurabhUdityarthaH / ka iva / bhUmibharteva / yathA pRthvIpatirmahadbhirgurubhirAhavaiH saMgrAmaiH kRtvA vairiNAM zatraNAM vinirjayasya parAbhavanasya prAnte paryante jitakAzI jitAhava iti saMjJAM prApnoti // so. zrI jagancandrasUri, bAravarSa sudhI niraMtara AyaMbila tapa karavAthI jagatamAM "tapA' nAmathI prasiddha thayA. jema koI rAjA, moTA saMgrAmavaDe zatruono jaya karavAthI "jitakAzI jitADava' Adi upAdhio prApta kare che tema jagaccandrasUri, bAravarSanA AyaMbilanA aMte AhaDa nagaranA rAjAthI 'mahAtapA" A prakAranA birudathI bhUSita thayA. 101 - Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 hIrasaubhAgyam [sarga 4 zlo0 111-115 asmAttataH prAdurabhUttapAkhyA, netrAdivAtrerdvijarAjalekhA / adIpi yasmAcca mumukSulakSmyA, vasantamAsAdiva bhAnubhAsA // 111 // tatastapA iti nAmakathanAnantaraM taddinamArabhya ca asmAjagaccandrasUre hadgacchasya tapAgaccha ityAkhyA nAma prAdarAsItprakaTIbabhava / kasmAdiva / netrAdiva / yathA atre stApasavizeSasya nayanAd dvijarAjasya candrasya lekhA maNDalI prAdurbhUtA / ca punaryasmAtprabhormumukSulakSmyA yatizriyA adIpi adhika dIpyate sma / kasmAdiva / vasantamAsAdiva / yathA madhusamayAdbhAnorbhAskarasya bhAsA prabhayA dIpyate // iti jagaJcandrasUriH // iti bRhagacchasya tapAgaccha iti SaSTha nAma saMjAtam // lokArtha agasti RSinA netramAMthI jema candramaMDala pragaTa thAya tema zrIjagatacandrasUrinA "mahAtapA' A prakAranA birudathI jagatamAM bRhadaga7-vaDagacchanuM chaThuM nAma "tapAgaccha' tarIke prasiddha thayuM. jema vasaMtamAsa-caitramAsathI sUryanI prabhA dIpe che tema zrI jagatacandrasUrithI sAdhuonI zobhA vRddhine pAmI. 111 devendrakarNAbharaNIbhavadbhi-yazobhirudbhAsitaviSTapena / devendradevena babhe'sya paTTe, viSNoryathA vakSasi kaustubhena // 112 // asya zrI jagaccandrasUreH paTTe devendra iti nAma yasya tAdRzena devena bhaTTArakeNa / 'pAdA bhaTTArako devaH prayojyAH pUjyanAmataH' iti haimIvacanAt / babhe zuzume / kiMbhUtena / devendrANAM surasArvabhaumAnAM karNayoH zravaNayorAbharaNIbhavadbhibhUSaNaiH saMpadyamAnaiH karNapUrAyamANaH gItagoSThISu tumburupramukhasuragandharvagaNajegIyamAnayadguNazravaNakatAnAH surendrAH saMjAyante ityarthaH / yazobhiH kRtvA udbhAsita zobhAM nItaM viSTapa vizva yena / keneva / kaustumeneva / yathetyupamAne / ivArthe vA / yathA viSNornArAyaNasya vakSasi hRdaye kaustumena samudrotpannaratnavizeSeNa udAsyate // iti zrIdevendrasUriH // plekArtha devendronA kAnanA AbhUSaNa rUpa banelA yazathI jagatane suvAsita karanArA arthAta jeonI kIrti traNa jagatamAM vistArane pAmI che evA devendra nAmanA AcArya vaDe kaustubhamaNithI jema viSNunuM vakSasthala zebe tema zrI jagancandramarinI paTTalakSmI zebhAne pAmI. 112 nijAGganodgItayadIyakIrti, zuzrUSurakSisra(zravasAmumukSAH / cakSuHsahasra rasikaH kimAdhAt , paTTe sa tasyAjani dharmaghoSaH // 113 // tasya devendrasUreH paTTe sa mantrAdizaktimAn munInAM vighnahartA prasiddhaH dharmaghoSasUrirajani jAtaH / yasya nijasya zeSanAgAtmanaH aGganAbhiH kAminIbhiH dharmagItagoSThayAmu Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 113-115]] hIrasaubhAgyam 267 tyAbalyena harSotkRSTatayA vA gItAM gAnaviSayaM nItAM yadIvAM zrIdharmaghoSasaMbandhinI kIrti zuzrUSuH zrotumicchuH rasikaH jagadadvaitaguNagaNapraguNayahItagAnAkarmanalolaH san akSiNI netre eva stra(zra)basI kareM yeSAM teSAmakSizravasA nAmAnAmabhusA indrH| nAgAnAM hi cav. pyeva karNAH na tu (se) pRthak zravaNendriyabhAjaH / yataH 'abhotrAH phaNinastadeva rucirano cedahisvAminA' iti khaNDaprazastau / utprekSyate-nAgendraH cakSuHsahasre nayanaviMzatizatI(?) AdhAccakAra dadhAra vA / 'zeSo nAgAdhipo'nanto dvisahasrAkSa AlukaH' iti haimyAm / bhogino hi nayanaiH pazyanti zRNvanti ca yataH 'adastadAkarNi phalADhyajIvita dRzoddheya nassadavIkSi cAphalam' iti naiSadhe // blekArtha zrIdevendrasUrinI pATe, maMtrAdizaktinA jANakAra, sAdhuenA vine nAza karanAra, jagatamAM prasiddha zrI dharmaSa' nAmanA AcArya thayA. dharmaghoSasUrinA guNagAna karI rahelI pitAnI priyAe pAsethI, AcArya mahArAja nI kIrtine sAMbhaLavAmAM utsuka bane, netro e ja che kAna jenA evo nAgendra jANe be hajAra cakSu dhAraNa karanAre banyo na hoya ! 113 mithyAmatotsarpaNabaddhakasaM, prekSya kSitau jIrNakapardina yaH / prabodhya vAcA jinarAjabimbA-dhiSThAyaka pUrvamiva vyadhatta // 114 // yaH zrIdharmaghoSasUriH jAvaDinirmitazrIzabujayoddhArasamaye ghanakhAmimAhAlyAnavInakapardiyakSeNa tyAjitazadhuMjaya jIrNakapardirAja gomukhAparaparyAya vAcA khamadhurayA girA pratibodhya samyaktvadhAriNa vidhAya jinarAjasya tIrthakRto bimbasya pratimAyA adhiSThAyaka vyadhata cakAra / kamigha / pUrvamiva yathA pUrva vimalAcale RSabhamUrteradhiSThAyako'bhUttathaiva tatrApyakRta / kiM kRtvA / prekSya dRSTvA / arthAtta kapardinam / kiMbhUtam / mithyAmatasya vimalAdreniSkAsanAnyakapardisthApaneAroSeNa mithyAtvasyotsarpaNe vRddhividhAne baddhA kakSAGgIkAro yena / kasyAm / kSitau devakapattanAdibhUmau / plekArtha jAvaDazAhe karAvelA zrI zatruMjayanA uddhAra samaye, zrIvAsvAmIe mithyAtvI evA kSadiyakSane bhagADI, tene sthAne navIna kapardiyakSanI sthApanA karI hatI. tethI IrSyA karatA, miyAdharmane pracAra karavAmAM kaTIbaddha banelA junA kapadiyakSane joIne, zrIdharmaghoSasUrie potAnI madhurabhASAthI tene pratibaMdha karI, mithyAtvanuM vamana karAvI, samyaktvamAM sthira karI, pUrve jema te yakSa vimalAcalane adhiSThAyaka hato tema, devapattana (prabhAsapATaNa)mAM zrISabhadeva bhagavAnanI mUrtinA adhiSThAyaka tarIke sthApana karyo. 11 ziSyArthanAnirmitasaMstavasyA'-nubhAvato devakapattane'bdhiH / bhUpasya zuzrUSurivAsya ratna, taraGgahastairupIcakAra // 115 // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam [ sarga 4 zlo0 115-116 kautukAnmaNidarzanotkaNThayA vA nijaziSyANAmarthanayA yAJcayA AgraheNa vA nirmito ra cito'rthAnmatramayaH saMstavaH stotra tasyAnubhAvataH prabhAvAt devakapattanasamIpasamudraH asya zrIdharmaghoSasUrestaraGgAH kallolA eva hastAstai ratna maNimupadIcakAra DhaukayAmAsa / teSAM ca sa nirgranthatvena grahaNAbhAvAdambudhiH svataraGgahastopari ratna darzayAmAsetyarthaH / kasyeva / bhUpasyeva / yathA zuzrUSuH sevAM karttumicchuH pumAn rAjJo ratnamupadIkurute // 268 mhAkA krautukathI maNi jovAnI IcchAvALA ziSyAnA AgrahathI, zrIdharma dhASasUrie svaracita ma`tre maya sneAtranA prabhAvathI, jema keAI rAjAnI sevA karavAnI icchAvALA puruSa rAjAne bheTachu kare tema, devapattana (prabhAsapATaNa)nI samIpamAM rahelA samudre peAtAnA tara`gArUpI hAtha vaDe sUrijIne ratnanu beTaluM karyuM ! paraMtu AcAryaM nitha-sAdhu hovAthI ratnate nahI levAthI samudre tara`gArUpI hAthamAM ratna rAkhIne sAdhuone dekhADayuM hatuM. 511pA vidyApure yo'khilazAkinInA mupadrava drAvayati sma sUriH / zrI hemacandro bhRgukacchasaMjJe, pure yathA durdharayoginInAm // 116 // yaH zrIdharmaghoSasUriH prAk sAdhujanasaMtApakArikANAM svAgamane paTTakAdimaNDana mAMsalohakaTakIbhUtapAyasavaTakavihAraNaM ca guruzayana paTTikotpATanacacca rAnayanamityAdyupadravavidhAyikAnAM zrIvikAnAmadhArikANAmakhilAnAM sarvAsAM zAkinInAM siddhasIkottarakANAmupasargamupadrava drAvayati sma / cacca (tva) re gamanAnantaraM gurubhirucchAyAbhimantritacatuHsUcInAM paTTikAcatuH pAdoparikSepaNena stambhitAnAM vibhAtaprAyavibhAvaryaM vivasanAnAM tAsAM bahuvilapanAnanAGgulI kSepaNanRpatismRtibhItinivedanabrahmAdisaptavAgbandhapradAnanagarajanavijJaptyavadhAraNAlayAntaHpaTTikAnayanapUrvaka nivAritAn sAdhujanAn nirupadravAMzca / iva / zrIhemacandra iva / yathA zrIhemAcAryaH bhRgukaccha iti saMjJA nAma yasya tAdRze pure svanirmApitazrImunisuvratasvAmiprAsAde prahlAdAd bhagavatpUjAM praNIya sAyaM caityAkAzabhUmau nRtya kurvatastadavasare kutracit prayAntInAM durdharANAmutkaTAnAM duSTAnAM catuHSaSTimitAnAM yoginInAmavyantarIvizeSANAM doSe saMjAte sati nizceSTakASTIbhUtAnnamantriNo jJAtavRttAntaH pavanasAdhanayA gaganamArgeNa kSaNenAgataH zrIhemacandrasUriH sametya sArdhasametayazobhaddragafor sindhudevIprAsAde gatvA hakkAdAnAtsindhudevatayA bhASaNakRte jihvAkarSaNAdatiroSa jubA gaNinodRSa (kha) lamadhye karkaropari muzalaprahArapradAnAt trAhi trAhIti sindhudevIzaraNIbhUtAbhistAbhiH sama sindhudevI sayazobhadrazrIhemacandrasUri sAnunayaM padayoH praNanAma | tadvAgbandhakapUrvaka sarvadevAnAmupadrava vidrAvitavAn AmrabhaTa ca sajIkRtavAn // zleAkA bharuca nagaramAM nirmANa karelA zrImunisuvratasvAmInA prAsAdamAM bhagavaMtanI atiullAsapUrvaka pUjAvidhi karIte, sAMje te caityanI agAzImAM pUrvaka nRtya Adi karI rahelA AmrabhamatrAne, Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 116-117] hIrasaubhAgyam 269 tyAMthI pasAra thatI cosaTha yoginI (duSTavyaMtarI)oe lAkaDAnI jema niceSTa banAvI dIdhA. A vattAMta jANIne zrI hemacandrasUri yazobhadragaNInI sAthe pavananI sAdhanAvaDe AkAzamArge tyAM AvyA, siMdhudevInA prAsAdamAM jaI devIne hakArapUrvaka jIvAnuM AkarSaNa karavAthI siMdhudevI atiroSe bharANI. yazobhadragaNue khANIyAmAM kAMkarA nAMkhI tenA upara sAMbelAnA prahAra karyA. tethI hAya rahAya pikAratI cosaTha yoginIo sahita siMdhudevIe yazobhadragaNI sahita zrI hemacandrAcAryanA caraNakamaLamAM namaskAra karyA. AcArya devIne vacanathI bAMdhIne sarvadevonA upadravane zAMta karyA. ane AmrabhaThThamaMtrIne paNa svastha karyA. A rIte zrI hemacandrAcArye bharUcamAM durdhara yoginIonA upadravane zAMta karyo hato, tema zrI dharmaghoSasUrie, vidyApuranA upAzrayamAM leha ane mAMsanA TukaDA nAMkhavA, gocarImAM dUdha ane vaDAnuM lehI mAMsarUpe parAvartana karavuM. jenA para gurudeva sUtelA che tevI pATane bajAramAM mUkI devI. ityAdi upadrava karanArI zAkinIo-siddhazike tarIonA upadravanuM nivAraNa karyuM. te A pramANe bajAramAM AvyA pachI rAtrinA caturtha prahare pATanA cAra pAyAmAM khIlIo nAMkhIne, zikarIone khaMbhita karI dIdhI. tethI ghaNA vilApa karatImukhamAM AMgaLI nAMkhatI, evI zAkinIo pAsethI "rAjAne vadha, nagarajanono upadrava, sAdhuone upadrava ItyAdi koI paNa prakAranuM aniSTa nahI karavuM.' ityAdi sAta prakAranA vacanavaDe bAMdhI, nagarajanonI vijJaptithI pATa upAzrayamAM lAvavAmAM AvI. A prakAranA upadranuM zrIdharmaSasarie nivAraNa karyuM hatuM. 116 yo yoginaM puSpakaraNDinIstha, duzceSTitai panabaddhakakSam / pAdAvanamra vidadhe'ntimo'I-nivAsthikagrAmikazUlapANim // 117 // yaH zrIdharmaghoSasUriH puSpakaraNDinyAmujjayinyAm / 'ujjayinI syAdvizAlAvantI puSpakaraNDinI' iti haimyAm / tiSThatIti puSpakaraNDinIsthasta kamapi siddhaceTakapeTakamata eva duSTaceSTitairbhayaMkaraprakAraiH sAdhUnAM bhApane bhayotpAdane baddhakakSa sajjIbhUta ko'pi sAdhusta pratikartuM na zaknoti ataeva tadbhayakaraNaprakAramAha-prAk sAdhuvihAraniSedhakaM gurvAgamane ca gocarIgatasAdhUnAM prazne sthAsyatha / guruzikSitaistairuktam / sthitAH sma / tatI mahatkuddAlatulyadantAnadarzayadyogI / sAdhavaH kapoNikAM darzayitvA gurupA gatAH / tata upAzraye'pi atibhayaMkarapracurondarabiDAlakukkurazRgAlazvApadavRzcikabhujagAdidarzanAdinA gurumapi bhApanodyata prabhuNA ca jainamantrasmaraNAnubhAvena purajananRpatacchiSyasamakSa mantrAdhiSThAyakena baddhvA puraprAsAdazikharasaMghaTTanAsphAlanapUrvaka ghanaghRSyamANapravahacchoNitazarIra ziSyA ahaM niye niye ko'pi mAmavatviti punaH punardInabhASiNa vedanayA pratkurvANa gaganenopAzraye nIta yoginapAdAvanamra svacaraNayonamanazIla vidadhe kRtavAn / ka iva / arhanniva / yathA antimazcaramazcaturviMzatitamo'rhan jinaH zrImanmahAvIradevaH asthikagrAmasthAyukazUlapANinAmAna yakSa svacaraNasevAparAyaNa cakre / so'pikiNbhuutH| duSTairjIvapraNAzanakaraizcaiSTitairupasargabhagavato bhApanodyataH tam // kalekArtha asthikagrAmamAM zrI mahAvIra paramAtmAe, maraNAMta upasarga karanAra zulapANi yakSane pitAnA caraNamAM ALoTato karyo hato tema ujajaina nagaramAM dharmaghoSasUrie, upadrave karIne sAdhuone Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 hIrasaubhAgyam sarga 4 zlo0 117-118 DarAvavA mATe kaTIbaddha banelA yogIne potAnA caraNakamalamAM namati karyo hato te A pramANe ujajaina nagarImAM sAdhuonA vihArano niSedha karanAra kaI mAMtrika yogI hato. tene pratikAra karavA mATe koI paNa samartha thaI zakatuM na hatuM. paraMtu eka divase parivAra sahita dharmaghoSasUri ujajainamAM padhAryA. gocarI gayelA sAdhuone, yogIe tame ahIM rahezo ?" A prazna karyo. sAdhuoe kahyuM 'hA' sAdhuone DarAvavA mATe meTA kedALA jevA dAMta dekhADyA. sAdhuonA upAzrayamAM paNa bhayaMkara uMdaro, bilADA, kutarA, ziyALa, zikArI pazuo, vIchI ane sa dekhADI AcAryane paNa DarAvavA mATe prayatna karavA lAgyo. AcArya mahArAje, zrIjinezvarabhagavaMtanA nAmamaMtranuM smaraNa karyuM. maMtranA prabhAvathI, rAjA nagarajane ane e yogInA ziSyonI samakSa, maMtranA adhiSThAyaka deve yogIne bAMdhIne, nagaranA mukhya prAsAdanA zikharanI sAthe ene aphaLAvyo, pachADagInuM zarIra rudhiramaya thaI gayuM. atyaMta vedanAthI te pikAra karavA lAgyo "huM marI jAuM chuM huM marI jAuM chuM. keI mane bayA-utA," AvI dIna bhASAthI pokAra karatA te yogIne AkAzamArge upAzraye lAvavAmAM Avyo. tyAra pachI te yegI. ati namra banI gurunA caraNamAM namaskAra karI kSamA yAcanA karavA lAgyA. A rIte zrIdharmadhaSasUrie sAdhuone aneka upadravanuM nivAraNa karyuM hatuM. 1mAM yasyopadezAnnRpamantripRthvI-dharazcaturbhiH sahitAmazItim / jJAtIrivoddhartumidaMmitAH svA, vyadhApayattIrthakRtAM vihArAn // 118 // yasya zrIdharmaghoSasUrarupadezAdvAcA nRpasya mAlavamaNDalapatimaNDapAcalasthapAtisAhemantrI pradhAnaH pRthvIdharaH lokoktyA ca pethaDade iti nAmA caturbhiH sahitAM yutA mazItimetAvatA caturazIti tIrthakRtAM zrIjinAnAM vihArAn prAsAdAn vyadhApayatkAritavAn / utprekSyate-idamitAH prAsAdasaMkhyAzcaturvizatipramANAH svAH svakIyAH vaNiksaMbadhinIzcaturazItizAtIruddhartu saMsArAnnistArayitumiva / tathA taspopadezAcca zrIzatrujayagirinArisaMghapatIbhavan raivatagirau ca idamasmAkaM tIrthamidamasmAka tIrthamiti mitho diga. mbaraiH saha vivAde 'ya indramAlAM paridhatte tasyedaM tIrtham' iti saMghavRddhaiH prokte suvarNasi. ddhayAmnAyena svakRtasuvarNaSaTpaJcAzaddhaTIbhiH indramAlAM parihitavAn , tathA zatrujayojjayantamUlaprAsAdazikharadaNDayorekasauvarNadhvajAdhiropaNAdinA cASTau dhaTILayitavAMzceti zeSaH // lokArtha zrIdharmaghoSasUrinA upadezathI mAlavadezanA maMtrI pethaDazAhe; cerAzI navA jinamaMdiranuM nirmANa karyuM hatuM. tenI corAzI saMkhyA kema ? potAnI corAzI prakAranI vaNika jAtine saMsAramAMthI uddhAra karavA mATe jANe corAzI maMdira baMdhAvyAM na hoya ! vaLI pethaDazAha dharmaghoSasUrinA upadezathI thI zrI jaya ane giranAranI saMdha kADhI saMdhapati banyA hatA. revatagiri upara "A mAruM tIrtha A mAruM tIrtha" A prakAranA vetAmbara digaMbaranA vivAdathI je kaI tIrthamALA pahere tenuM A tIrtha" A prakAranA vRddhapuruSonA nyAyathI suvarNasiddhinA AmAyavaDe jAte banAvelA chappana dhaDI sonAnI uchAmaNI bolI indramAlA paherI, zrIraivatagirine zvetAMbarane svAdhIna banAvyo. temaja zatraya ane giranAra parvata uparanA mukhya jina prasAdanA zikhara upara suvarNano daMDa sthApita karyo. A pramANe vajAropaNa Adi karavAmAM ATha dhaDI muvI savya karyuM hatuM 118 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 119-120] hIrasaubhAgyam 271 daMzAdaheAhitakASThabhAra-viSauSadhIsajjatanurnizAnte / mahAtmavadyo vikRtIvihAya, vRttiM vyadhAdeva yugaMdharIbhiH // 119 // yo dharmaghoSasUriH yugaMdharIbhireva vRttimAhAra vyadhAt / anyadhAnyapratyAkhyAna cakAretyarthaH / kiM kRtvA / ghRtAdikAH SaivikRtIvihAya tyaktvA vimucya / kiMvat / mahAtmavat / yathA mahAtmA sujano vikRtIH paradrohAdiprakArAn pizunatA vA vijahAti / kiMbhUtaH / aherbhujaGgamasya dezAd bhakSaNAt nizAnte rAtryavasAne prabhAte grAhitA zrAddhapArthe samAnAyitA yA kASThabhArAdviSasyauSadhI vallI viSApahAriNI latA tayA sajjA nirviSA tanuH zarIraM yasya / atrAyaM saMpradAyaH-kadAcinnaktaM duSTasarpasya daMzAdviSavegodbhavanmUrchayA ghUrNita gurumAlokya kamapi tadupAyamajAnantaM kiMkartavyatAmUDha saMgha vijJAya prabhuH saMgha pratyAcakhyau-'prAtaryA prathama kASThabhArikA sameti tanmadhyAdamukAbhijJAnena viSApahAriNImauSadhI gRhItvA ghRSTvA ca mRduMko(maddeze) deyA sajjo bhaviSyAmi' iti gurugiramAkarNya hRSTena saMghena tathAkRte sajjIbhUtaH prabhustadAdi SaDvikRtIH pratyAkhyAya yugaMdharyaiva kevalamAhAramakaroditi // iti dharmaghoSasUriH // jema saMta purU, sajajanono virodha, paradroha Adi vikRta kAryono tyAga kare tema zrI dharma ghoSasUri ghI Adi chae vigaIone tyAga karI mAtra juvAranuM ja bhojana karatA hatA. tenuM kAraNa darzAvatAM kahe che ke eka divase AcAryadevane duSTa sarSe DaMkha dIdhe. sUrivaranA zarIramAM viSane prasAra thato joIne, kiMkartavyamUDha banelA saMghane gurumahArAje A pramANe kahyuM ke "savAramAM je pahelI lAka DAnI bhArI Ave temAMthI amuka prakAranI nizAnIvALI viSAhArI auSadhI-latAne ghasIne mArA DaMkha upara lagADavI, jethI huM svastha thaIza'. A prakAranA gurumahArAjanA vacanathI harSita banelA saMghe te pramANe prayoga karyo. tethI svastha thayelA AcArya mahArAja tyArathI AraMbhIne jIvanaparyata cha e vigaIonA tyAga pUrvaka phakata juvArano ja AhAra karatA hatA. 119 yasmAdidIpe caraNasya lakSmI-jyotsneva cAndrI zarado'nuSaGgAt / somaprabhAkhyo janadRkcakorI-somaprabhaH sUrirabhUtpade'sya // 120 // asya dharmaghoSasUreH pade somaprabha ityAkhyA nAma yasya tAdRzaH sUrirabhUt / kiMbhUtaH / janAnAM lokAnAM dRzo dRSTayaH tA eva cakoryo jyotsnApriyapriyAstAsAM prahlAdakatvena somasya candrasya prameva candrikeva yaH / yasmAtsUrezcaraNasya cAritrasya lakSmIdidIpe atIva zobhitavatI / keva / jyotsneva / yathA zarado meghAtyayasyAnuSaGgAdAzleSAtsaMgamAccandrasyeyaM cAndrI kaumudI dIpyate // iti zrIsomaprabhasUriH // lokArtha dharmaghoSasUrinI pATe manuSyonI daSTirUpI cakarIne AnaMdadAyaka hovAthI candranI caMdrikA samAna zrI somaprabha" nAmanA AcArya thayA. te jema, zaradaRtunA saMgamathI candranI caMdrikA zobhe tema zrI somaprabhasUrithI cAritralakSI zobhatI hatI. 12 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 hIrasaubhAgyam sarga 4 zlo0 121-122 tenApi somatilakAbhidhasarirAtma paTTe nyavezi vazilakSmilasallalAmam / vAdeSu yena paravAdikadambakasyA nadhyAyatA pratipadeva mukhe nyavAsi // 121 // api punastena zrIsomaprabhasUriNA AtmapaTTe khapade somatilaka ityabhidhA nAma yasya tAdRzaH sUrirAcAryaH nyavezi sthApitaH / 'nyavezi ratatritaye jinena yaH' iti naiSadhe / kiMmUnaH / vazinAM jitAtmanAM zramaNAnAM yA lakSmIstasyA lasaddIpyamAna lalAma tilakam / lalAmazabdo nakArAnto'kArAnto'pyasti / yena somatilakasUriNA vAdeSu pare naiyAyikAdayaH pare jainAbhAsAH parapakSIyAsta eva vAdino vAda kartumuvatAstArkikA vA teSAM kadambakasya vRndasya mukhe'nadhyAyatA tUSNIkatA maunameva nyavAsi vAsitA / kvv| pratipadeva / yathA pratipattithinA chAtrANAM mukhe'nadhyAyatA adhyayanAbhAbo mukhe vaasyte| 'pratipatpAThanAzinI' ityukteH // iti somatilakasUriH / / sArtha semaprabhasUrie, pitAnI pATe, jiteMdriya ane saMyamarUpI lakSmInA dedIpyamAna tilaka samAna evA sAmatilaka nAmanA AcAryane sthApana karyA. te somatilakasUrie, vAda karavA udyata thayelA paramata-vAdIonA samUhanAM mukhane mana karI dIdhA hatAM. arthAta jema pratipadA (paDavA)nA divase vidyAthIonA mukhe anadhyAya hoya che tema anyamanAvalaMbIonA mukho baMdha karI dIdhAM hatAM. |121 saMsthApito nijapade guruNA'tha tena, zrIdevasundaraguruH surasundarazrIH / ahnomukhena timireNa tamasvinIva, yena vyapAsyata sama madanena mAyA // 12 // athAnantara tena prabhuNA zrIsomatilakasUrIndreNa nijasyAtmanaH pade paTTe zrIdevasu. daraguruH sNsthaapitH| kiMbhUtaH / devaktsura iva sundarA janamanoharA zrIH zarIrazobhA yasya / yena zrIdevasundaraguruNA madena (danena) munmohasaMmedena garveNa vA / atha vA jAtAve. kavacanam / aSTabhirmadaiH sama mAyA zaThatA dambhacAritA vA vyapAsyata nirastA / kenev| ahromukheneva yathA prabhAtena timireNAndhakAreNa sAdhaM tamasvinI rAtriLapAsyate / ahomukhenetyatrAluksamAsaH, pRthak padadvayI vA // iti zrIdevasundarasUriH // ___sArtha tyAra pachI sAmatilakasarie potAnI pATe deva samAna suMdaratAvALA arthAta manahara lAvaNyavALA evA zrI vasuMdara" nAmanA AcAryane sthApana karyA. jema prabhAta aMdhakAra sahita rAtrine dUra kare che tema devasuMdarasUrie AThamada sahita zaThatAne dUra karI hatI. 12rA Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 123-123] hIrasaubhAgyam 273 ghUkairarkamiva dviSadbhirudaye hantuM paraiH preSita, kaMciccandrarucA pramAdavimukha svApe'pi dRSTvA prabhum / kSAmyanta gaditAkhilavyatikara saMbodhya yo'dIkSayat , sa zrImAnatha somasundaragururbheje tadIyaM padam // 123 // athAnantara sa prasiddhamahimA zrImAn jagati saMyamasa vegAdiguNaiH kRtvA zobhAvAn somasundaranAmA gurustadIyaM devasundarasUrisaMbandhi padaM bheje zritavAn / sa kH| yaH zrIsomasundarasUriH kaMcidanirdiSTanAmAna ghAtukaM ghAtakAriNa pumAMsa saMbodhya pratibodhayitvAdIkSayat saMghasyAdezapUrvaka tatsamakSaM ca prAvAjayat / kaMcit kiMbhUtam / udaye udgamanasamaye arka sUrya kaiH kauzikairiva udaye sUrimAhAtmyadarzanacamatkRtacetobhirjagajjanaiH pratipada praNItAtizlAghAkarNanavyatikare dviSadbhiH vairAyamANaiH paraiH parapakSIyairdurvAH vAdibhirvA hantuM guru vyApAdayitu preSita prahitam / punaH kiM kurvantam / candrodaye candre gaganamaNDalamavagAhamAne sati jAlAntarAgatasAndracandrikayA svApe nidrAvasthAyAmapi pramAdAdanavadhAnatAyA vimukham / pramAdarahitamityarthaH / rajoharaNena saMstAraka svasya pArtha ca pRSThaM ca pramAya' pAzca parAvartayantaM dRSTvA dRggocarIkRtya 'aho amI nidrAyAmapi kSudrajantujAtarakSAkAriNo dRzyante, tatkathamete kRpApIyUSapArAvArAH parebhyo druhyanto bhaviSyanti / tato mahApAtakibhiretaduSkarmakAraNArtha preSitena mayA paraloke zubhodarkakAziNA sarvathApyete mahAnubhAvA na ghAtyAH, pratyuta rakSaNIyAH. Atmano'pyaihikalaukikapAralaukikazivAya zaraNamAzrayaNIyAzca' iti virtakapUrvaka guru jAgarayitvA manojanitamapi svAparAdha pAdayorlagitvA kSAmyanta garhanta ca / ata eva kiMbhUtam / gaditaH kathitaH svasyAtmano'khilaH samasto'pi vyatikaraH parapreSaNAdikaH vyApAraH samayo vA yena // iti zrIsomasundarasUriH // lekArtha jagatamAM prasiddha mahimAvALA, saMyamANiNathI vibhUSita evA zrI samasuMdarasUri nAmanA AcArya zrI devasuMdarasUrinI pATano Azraya karanArA banyA. jema ghuvaDa, sUryanA udayane joI zakato nathI, tema tejepI toe AcAryanI prazaMsAne nahIM sahI zakavAthI, AcAryano ghAta karavA mATe eka "mArA" (mAranAra puruSa)ne mokalyo. te khUna karanArAe, nidrAdhIna thayelA AcAryane caMdranI cAMdanImAM, nidrAmAM paNa rajoharaNuvaDe pramAIne paDakhAne pheravatA joIne vicAryuM ke aho! A mahAtmA nidrAmAM paNa zudra jaMtuonuM rakSaNa kare che, AvA kRpAsiMdhu mahAtmAne vidhepIoe mane ghAta karavA mekalyo che, nahIM nahIM. AvA karaNAnA avatAra mahAtmAnuM mAre rakSaNa karavuM joIe. AvA mahAtmAno droha karanAranI palakamAM zuM sthiti thAya ? hatabhAgI evA mAre AcAryanuM sarvathA rakSaNa karavuM joIe, eTaluM ja nahI paraMtu AcArya mahArAjazrI pAse kSamAyAcanA pUrvaka teozrInA zaraNane svIkA, jethI mArA jevA pApAtmAno paNa du:khadAyI saMsArathI nitAra thAya !" AvA vicAra karIne teNe AcAryazrIne nidrAmAMthI jAgRta karyA. teozrInA caraNamAM pitAnA aparAdhanI kSamAyAcanA Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 hIrasaubhAgyam [sarga 4 zlo0 123-125 karI ane saghaLe vRttAMta nivedana karyo. karUNAsiMdhu AcArya mahArAje paNa madhuravANIthI tene pratibodhI saMgha samakSa dIkSA pradAna karI. 123 paTTazriyAsya munisundarasUrizakre, ___saMprAptayA kuvalayapratibodhadakSe / kAntyeva padmasuhRdaH zaradindubimbe, prItiH parA vyaraci locanayojanAnAm // 124 // zrImunisundaranAmni sUrizake saMprAptayA samAgatayA asya zrIsomasundarasUreH paTTazriyA janAnAM bhavikalokAnAM locanayornetrayoH parA prakRSTA prItiH pramodo vyaraci / kasminniva / zaradindubimba iva / yathA zaradaH zaratkAlasaMbandhini candramaNDale sametayA padmasuhRdaH sUryasya kAntyA dIptyA janadRzAM parA prItiviracayyate / 'pupoSa vRddhi haridazvadIdhiteranupravezAdiva bAlacandramAH' iti raghuvaMze / haridazvo bhAsvAMstasya dIdhiteH kAnteranupravezAsaMkramaNAllaghucandro dvitIyAM prArabhya vardhate-iti tdvttiH| kiMbhUte munisundarasUrIndra candrabimbe ca / kuvalaya bhUmaNDalamutpalaM ca tasya pratibodhe bodhibIjadezaviratisarvaviratipramukhapradAne vikAzane ca dakSe cature // kamalone vikasita karavAmAM dakSa evA candramaMDaLamAM anupraviSTa sUryanI kAMtivaDe jema manubonA netramAM prItinuM piSaNa thAya che tema pRthvImaMDaLamAM dezavirati ane sarvaviratirUpa mArgane prakAzita karavAmAM nipuNa evA muniomAM Indra samAna zrImunisuMdarasUrine zrIdevasuMdarasUrinI padavI prApta thatAM bhavyajIvonA netromAM AnaMdanI vRddhi thaI. 124 yoginIjanitamAryupaplavAH, yena zAntikarasaMstavAdiha / varSaNAdiva tapartutaptayo, nIravAhanivahena jannire // 125 / / yena zrImunisundarasUriNA iha zivapuryA bhUmImaNDale duSTayoginIbhirdurAzayavyantarIdevIvizeSAbhirjanitA utpAditA mArerjanamarakasyopaplavA upadravAH 'santikara santijiNam' ityAdi zAntikaranAmnaH saMstavAtstotrAtstutiprabhAvAjagnire nihatA nivaaritaaH| kenev| nIravAheneva / yathA meghena vrssnnaajlvRssttividhaanaattptogriissmsmysy taptayastApA nihanyante // lokAI varasAda varasavAthI jema grISmaRtunA tApanuM zamana thAya che, tema zrImunisuMdarasUrie, zivapurImAM duSTa vyaMtarIo vaDe karAyelA marakInA upadravane saMtika banAvI, te stotranA prabhAvathI zAMta karyo hato arthAta dUra karyo hato. 12pa Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 sarga 4 zlo0 126-127] hIrasaubhAgyam bAlye'pi razmIn sarasIjabandhu-rivAvadhAnAni vahan sahasram / aSTottaraM vartulikAninAda-zata sma vevekti dhiyAM nidhiryaH // 126 // yo munisundarasUri lye'pi zaizave kSullakatve'pi aSTAbhiradhika vartulikAnAM kaJcolikAnAM 'vATakA kaccolI' iti prasiddhAnAM ninAdAnAM zabdAnAM zata kvavitsahasramapi vevekti pRthak pRthak kRtvA kathayati sma / pattanasamAgatairabhuktadezopetapaNDitadvija patrAvalambana vidhAya pratipattanapaNDitasthAna jalabhRtaku(kama)NDalakaM tRNapUlakaca skhaziSyairmocaya. nta tacchiSyanirdhATanapUrvaka munisundarazizunA rAjasabhAyAM svena sArdha samAgatacaturazItipauSadhazAlAsatkAcAryairvAde jAyamAne SaNmAsyante rAjakathanapUrva svAdRSTASTottarazatavatulikAnAM pRthak pRthak zabdAn kathayitvAta vijigye / padapraNamrIcakre ceti bhaavH| kiMbhUtaH / dhiyAM viziSTabuddhInAM nidhinidhAnam / kiM kurvan / sahasraM dazazatImavadhAnAni bahuprakAradhAraNAvizeSAn vahan vibhrat / ka iva / sarasIruhavandhuriva / yathA / bhAsvAn bAlye'pi razmIn sahana razmIn vahate dhArayati // lokArtha jema bAla surya paNa hajAra kiraNa dhAraNa kare che, tema bAlyakALamAM paNa eka ATha athavA eka hajAra ne ATha avadhAnane karanArA buddhinidhAna zrI munisuMdarasUrie bAlyakALamAM vATakAnA ekaso ATha athavA eka hajAra ATha avAjone pRthak pRthak karIne kahyA hatA. ! te A pramANe-kaI eka dezano brAhmaNa paMDita, potAnA ziSyo dvArA, pratyeka nagaranA paMDitenA sthAnamAM jalathI bhareluM kamaMDala ane ghAsanA pULA mukAvato, tyAre corAsI AcAryo sahita bAlyAvasthAmAM rahelA munisuMdarasUrie, te paMDitanI sAthe rAjasabhAmAM cha mAsa paryata vAdavivAda karIne, ane rAjAnA kahevAthI adazya rAkhelA ekaso ATha vADakAnA avAjane bhinna bhinna kahI batAvIne, te paMDitane jItI lIdhe. arthAta pitAnA caraNane cUmatA karI dIdhuM. 12 alambhi yAmyAM dizi yena kAlI-sarasvatIda biruda budhebhyaH / raverudIcyAmiva tatra tejo'-tiricyate yatpunastra citram // 127 // yena zrI(muni)sundarasUriNA yAmyAM dakSiNasyAM dizi ayaM kAlIsarasvatI idametadvirudaM nAmavizeSo'lambhi prAptam / kebhyaH / budhebhyaH dAkSiNAtyapaNDitebhyaH / punaryadu[dI] cyAmuttarasyAM dizi rave noriva tatra dakSiNasyAM dizyapi asya sUrestejaH pratApaH / 'etasyottaramadya naH samajani tvattejasAM laGghane, sAhasrairapi paGguraGghribhirabhivyaktIbhavanbhAnumAn' iti naiSadhe / tejasAM pratApAnAM laGghane'tikramaNe-iti tadRttiH / atiricyate atizAyI bhavati / tadatra jagati mahaJcitramasmAkaM jAyate / sUryasya dakSiNasyAM tu tejohAniruttarasyAM tu tejovRddhiH / etadgurostu dakSiNasyAmapi pratApaH kenApi soDhuM na zakyata ityAzcaryam // iti zrImunisundarasUriH // Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 276 barasImAmA parI kI rAta hIrasaubhAgyam [sarga 4 zlo0 127-129 zrI munisuMdarasUrie, dakSiNadizAnA paMDito pAsethI "kAlasarasvatI' AvuM biruda prApta karyuM hatuM. jema sUryane pratApa uttara dizAmAM vistRta hoya che, tema AcAryane pratApa dakSiNa dizAmAM paNa vistRta hate ! paraMtu Azcarya eTaluM ke, dakSiNamAM sUryanA tejanI hAni ane uttaramAM vRddhi hoya che, jyAre A AcAryane pratAparUpa sUrya dakSiNadizAmAM koInAthI paNa sahI zakAto na hato ! 12 srestato'jAyata ratnazekharaH, zrIpuNDarIko vRSabhadhvajAdiva / 'bAmbI'ti nAmnA dvijapuGgavena, nyagAdi yo bAlasarasvatIti // 128 // . tatastasmAt zrImunisundarasUrIndrAt ratnazekhara iti nAmA sUrirajAyata / ka iva / yathA bharatacakravartiprathamasutaH zriyA gaNabhRlakSmyA kalitaH puNDarIkanAmA zrIvRSadhvajAt vRSabhalAJchanAt / 'dhvajazcihna patAkAyAM zizne pUrvadizo gRhe / khaTvAGge zauNDike mAne' ityanekArthatilake / AdidevAjajJe / yaH zrIratnazekharasUriH sthambhatIrthe bAmbInAmnA dvijapuGgavena brAhmaNazreSThena aya bAlasarasvatI iti nyagAdi kthitH| tadAdi bAlasarasvatIti birudaM dadhAra // iti ratnazekharasUriH // blekArtha bharata cakravartInA prathama putra puMDarIka, jema RSabhadeva prabhunA prathama gaNadhara thayA tema "zrIratnazekharasUri' zrImunisuMdarasUrinA paTTadhara thayA. zrIratnazekharasUrine staMbhatIrthamAM bAmbI" nAmanA brAhmaNa paMDite "A bAlasarasvatI che ema kahyuM hatuM, tyArathI AraMbhIne teo "bAlasarasvatI birudane dhAraNa karanArA thayA. 128. lakSmIsAgarasUrizItamahasA lakSmIrakhApe tato, dIpeneva guNodayaM kalayatA jyoti hadbhAnutaH / gAyantIH surasundarIrguNagaNAn yasyASTadiksaGginI vijJAyASTa vinirmame kimu vidhiH zrotuM zrutIrAtmanaH // 129 // tataH zrIratnazekharasUreH sakAzAt lakSmIsAgara iti nAmnA sUrizItamahasA AcAyeSu bhavikAlAdakatvena candreNa lakSmIH paTTazrIravApe prAptA / keneva / dIpeneva / yathA gRhamaNinA bRhadbhAnorvaH sakAzAt jyotirdIptiravApyate / kiM kurvatA sUriNA dIpena ca / guNAnAM zamadamamAdevAjegAmbhIryadhairyAdInAM vRtteH sUtramayyAzcodayamAvirbhAva ca kalayatA bibhratA / yasya gurorguNAnAM gaNAn samUhAn aSTasu pUrvAgniyAmInairRtIpratIdhIvAyUdIcI. zAnIdikSu vidikSu ca saGgo'styAsAmityaSTadiksaGginIraSTadikSu saMtiSThamAnAH surasundarIdevAGganA gAyantIH kalakaNThIkaNThAnukaraNapravaNAkuNThakaNThakuharapreGkholanApUrvagItimAtanvatIvijJAya zAtvA vidhidbrahmA tAn guNAn zrotu svazravaNagocarIkartum / utprekSyate Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 129-131] hIrasaubhAgyam 277 AtmanaH svasyASTasaMkhyAkAH zrutIH karNAnkimu nirmame kRtavAniva sRSTikartRkatvAt / 'hiNo viracirdughaNo viraJcaH parameSThayajo'STazravaNaH svayaMbhUH' iti haimyAm // iti zrI lakSmIsAgarasUriH / kokAI jema agnithI dIpakane jyoti prApta thAya che, tema zrIranazekharasUrithI AcAryomAM candrasamAna zrI lakSmIsAgarasUrie padalakSmI prApta karI. dIpaka jema 'vATa' vaDe prakAzita thAya che tema AcArya paNa amadamAdiguNavaDe prakAzita thayA. te AcAryanA, pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa, agnikhuNo, nitya, vAyavya ane IzAna A AThe dizA vidizAomAM prasarI rahelA guNone, kokila samAna kaMThe gAI rahelI devAMganAone jANIne, AcAryazrInA guNone sAMbhaLavAnI utsukatAthI brahmAe jANe tethI ja potAnA ATha kAna karyA hoya ! (brahmAne aSTakaNuM kahevAya che.) 129 sumatisAdhurabhUdatha tatpade, trijagatIjananetrasudhAjanam / samakucat trapayA hRdi yadrAiM, madhurimAdharitA kimu gostanI // 130 // athAnantara tasya zrIlakSmIsAgarasUreH pade sumatisAdhuriti nAmA sarirabhUddha. bhUva / kiMbhUtaH / trijagatyAstrailokyasya 'trijagatIM punantI kavisevitA' iti saptazatIsto trakartR jinaprabhasUrikRte RSabhanAmnaH stotre tathA jagatIzabdena vizvamapyucyate / yathA'syAlloko viSTapaM vizva bhuvana jagatI jagat' iti haimyAm / tena tritvasaMkhyopalakSitA jagatI muvana trijagatIti saMbhAvyate / janA lokA arthAt surAsuroraganarAsteSAM netrANAM sudhAjana nayanAsecanakatvenAmRtamayazrotA(netrA)anauM yadrAiM yasya vacanavilAsAnAM madhurimA mAdhuryAtizayenAdharitA hInIkRtA tiraskRtA satI gostanI drAkSA hRdi manasi payA lajodayena / utprekSyate-samakucatkimu saMkoca prAptavatIva // iti shriisumtisaadhusuuriH|| zrIlakSmasAgarasUrinI pATe, traNe jagatanA sura, asura ane mAnavakanA netramAM amRtAMjana samAna "zrIsumatisAdhu' nAmanA AcArya thayA. teozrInA vANImAdhuryathI tiraskRta banelI kAkSA lajajAnA atirekathI jANe saMkucita banI gaI na hoya ! 130 zIlena jambugaNanAtha ivAtra vajra svAmI paraH kimatha vA mahimodayena / jajJe navadvayazatavratisevyamAno, nAmnAtha hemavimalaH prabhurasya paTTe // 131 // athAnantaramasya sumatisAdhusUreH paTTe nAmnA abhidhAnena hemavimalaH gacchAdhirAjo jajJe jAtaH / kiMbhUtaH / navAnAM navasaMkhyAnAM dvaya navadvayametAvatASTAdaza tanmitAni zatAni navadvayazatAni / tAnIva te vratinazca sAdhavastaiH sevyamAno nityamupAsyamAnaH / Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIrasaubhAgyam [ sarga 4 zlo0 131-133 'navadvayadvIpapRthagjayazriyAm' iti naiSye / aSTAdazazatazramaNaparivAra ityarthaH / yaH zrIhemabimalasUriH zIlena dRDhabrahmacaryeNa kRtvA atra jagati / utprekSyate - aparo'myaH kimu ( jambugaNanAtha jambusvAmI vA mahimna udayena aparo) vajrasvAmI jajJe // iti zrIhemavimalasUriH // leAkA sumatisAdhusUrinI pATe, aDhArasA sAdhuovaDe sevAtA, mahimAvaMta zrI hemavimala' nAmanA AcArya thayA te hemavimalasUri, naiSThika brahmacaryanA pAlanathI jANe bIjA ja bhUsvAmI athavA mAhAtmyanA udayavaDe khInna vasvAmI utpanna thayA na heAya ! tema jaNAya che. 1315 278 vibhUSAmadvaitAmakalayadatha Anandavimale, vratIndre vidrANA'khilakudRzi tatpaTTakamalA / vasante vAsantItiriva punardharmajayini, kSirtIndre rAjyazrIriva vijitavizvapratibhaTe // 132 // athAnantara N tasya zrIhemavimalasUreH paTTakamalA padalakSmIH AnandavimalanAmni vratinAM sAdhUnAmindre puraMdare sUrizakre na vidyate dvaita yugalamarthAdapara vastu tulyaM yasyAH sA'dvaitA tAm / asAdhAraNImityarthaH / vibhUSAM zobhAmakalayat dadhAra / kiMbhUtA / vidrANAH palAyitAH / 'vidvANe raNacatvarAt' iti naiSadhe / akhilAH samagrA api kudRzaH parapAkSikAH kumatabhAjaH paravAdino vA yasmAt / punaH keva / vAsantItatiriva / yathA madhusamaye mAdhavI atimuktakI nAma latApaktirananyAM zriyaM bibharti / punaH keva / rAjyazrIriva / dharmeNopalakSitaH / atha vA / dharmeNa kRtvA jayo'syAstIti dharmajayI, tAdRze kSitIndre pRthvI puraMdare rAjyazrI bhUpatvalakSmIH zobhAM dhatte / kiMbhUte nRpe / vijitAH parAbhUtAH vizve sarve pratibhaTA vairiNo yena // zlAkA zrIhemavimalasUrinI pATa upara ananya zAlAne dhAraNa karanArA, sAdhuemAM indra samAna 'Ana'vimala' nAmanA AcArya thayA. caitramAsamAM jema mAdhavIlatA zAbhAne prApta kare, tema AnaMdavimalasUri, samasta vAdIone jItavAthI apUrva zeAbhAne dhAraNa karanArA banyA. jema rAjA, zatruone parAbhava karI rAjyalakSmIne zeAbhAve tema AnaMdivamalasUri paravAdIone parAbhava karI dharmalakSmIne zAbhAvanArA hatA. 51325 tyaktvAzeSakupAkSikAMzca kudRzaH kiMpAkabhUmIruhAn, rolambaikhi pArijAtazikharI yo janmibhiH zizriye / yenAtmA zithilIbhavan munipathAdapyudghRtaH sUriNA, saMsArAmbunidherivodghRtakudRgyAdo vrajavyAkulAt // 133 // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 133-134] hIrasaubhAgyam 279 yaH zrIAnandavimalasUriH janmibhirbhavikaiH zizriye zritaH / kiM kRtvA / kudRzaH saugatAdIn ca punarazeSAn samastAn kapAkSikAn lampAkapramakhAn tyaktvA vimucya shritH| kairiva / rolambairiva / yathA bhramaraiH kiMpAkanAmAno mahIruhA mahAkAlapAdapAH viSavRkSAstAnvihAya dUreNApAsya pArijAtazikharI mandAranAmA drumo vRkSavizeSaH kazcitsevyate / atha vA kalpavRkSavizeSaH / kalpaH. pArijAtaH, mandAraH, haricandanaH, saMtAnaH, ete paJcApi devdrumaaH| kalpadrumeSvapi vizeSaH pArijAtaH / yathA raghau-kalpadrumANAmiva pArijAtaH' iti / api punaryena bhagavatA zithilIbhavan pramAdapadavIM parigacchan yo munInAM sAdhUnAM panthA mArgastasmAdAtmA svajIva uddhataH / utprekSyate-uddhatA utkaTA ye kudRzo durvAdinaH naiyAyikAdayaH parapAkSikAH kumatamatodbodhakA vA ta eva yAdovrajA duSTajalacaranikarAH makarAdayastairvyAkulAsaMkIrNaparipUrNIbhUtAdbhayaMkarAdvA saMsAro'nantadhAbhavaparamparAbhramaNarUpaH sa evApAratvAdambudhiH samudrastasmAdivoddhRtaH pAra prApitaH // jema bhramare kipAka Adi viSavRkSone tyAga karI maMdAra nAmanA vRkSane Azraya kare che, tema bhAvike e, bauddha, luMpAka Adi kuvAdIono tyAga karI zrI AnaMdavimalasUrine Azraya lIdho hato, vaLI, AnaMdavimalasUrie, zithilAcArane pAmelA pramAdI sAdhuonA gacchano tyAga karI, temAMthI potAnI jAtano uddhAra karyo hato, te jANe naiyA yike Adi kuvAdIo rU5 bhayaMkara jalajaMtuo vaDe vyApta evA anaMta bhavaparaMparAnA kAraNabhUta saMsAra samudramAMthI potAne uddhAra karyo na hoya ? // 1331 zuddhAM kriyAmuddharato'sya bhAvinI,madvat pravRddhistamitIva zaMsitum / svapne'nuyukteranu kasyacijina-dhyAturdvitIyenduradarzayanijam // 134 // jinasya zrIpArzvanAthasya dhyAtuAnakartuH / pArzvanAthamantrArAdhakasyetyarthaH / kumaragirisatkasya kasyacit zrAddhasyAnuyukteH praznAdanu pazcAtsvapne svApajAgarAvasthAyAmupaviSTasyaiva prabhoH puraH kiMcinnidrAnimIlitanayanasya dvitIyenduH udayadvitIyAdinacandraH nijamAtmAnamadarzayat darzayati sma / utprekSyate-ityamunA prakAreNa zaMsitu kathayitumiva / iti kim / madvadyathAdya vividhAtodyavAdanajananamaskaraNamahotsavavidhAnapUrvakamahamudito dine dine candrikAkalAdibhirmama vRddhi vinI / tathA-zuddhAM nirdoSAM kriyAM ythaavtsaadhumaargaanusstthaanmuddhrto'nutisstthtH| vizuddhakriyoddhAra vidadhata ityarthaH / asya zrIAnandavimalasUreH prakarSeNa ziSyapraziSyamAhAtmyAdibhirvRddhirbhavitrI bhvissytiiti| tathA-kriyoddhAravidhitsunA sUrIndreNa kazcitsiddhazrIpArzvanAthamantraH zrAddhaH prathama pRSTastena ca dhyAna vidadhatA kiMcinnidrAmudritanetreNAbhyudayamAna dvitIyAcandra dRSTvA sametya prabhupuraH proce / yAya dvitIyAcandra iva dine dine vardhamAnAbhyudayabhAjo bhaviSyatha, tattvaritameva kriyoddhAra kuruta, vilambo naiva vidheyaH / tataH zrIAnandavimalasUriNA zrIhemavimalasUrizAsanapUrva zuddhakriyA uddhRtA iti vAdaH // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 4 zlo0 134-135 zlekArtha zrI pArzvanAtha bhagavAnanuM dhyAna karatA evA koI zrAvakane prazna karyA bAda kaMIka mIMcAyelA netravALA te zrAvakane, jANe AcAryanI samIpamAM hoya tema svAvasthAmAM bIjanA canTe potAnuM svarUpa dekhADayuM. te jANe A pramANe kahevA mATe na hoya ! jema huM (candra) caMdrikA ane kalAvaDe divase divase vRddhi pAmuM chuM tema AnaMdavimalasUri vividha prakAranA vAjiMtro sahita namaskAra mahAmaMtranA mahatsava pUrvaka ziSyo, praziSyo ane mAhAtmavaDe vRddhi pAmaze. athavA-A vAtane bIjI rIte ulekha kare che."--krioddhAra karavAne IcchatA AnaMdavimalasUrie, siddha che pArzvanAtha bhagavAnane maMtra jene tevA keI zrAvakane prazna pUchatAM kaMIka bIDAyelA netravALA te zrAvake dhyAnamAM bIjanA candrane joIne sUrijIne kahyuM ke "tame bIjanA candranI jema divase divase abhyadaya pAmaze.' tethI jaldIthI krioddhAra karo. vilaMba karavA yogya nathI. A prakAranA te zrAvakanA vacanathI. AnaMdavimalasUrie, pitAnA guru zrI hemavimalasarinI anujJA pAmIne zuddha krioddhAra karyo. 134 jainArcAzramaNAdyabhAvabhaNanAmbhaHplAvyamAnAtmanAM, - jajJe dvIpa iva vratIziturihoddhAraH kriyAyA nRNAm / vidyAsAgaranAmavAcakavaro yasyA'tha duI ggaNAn , senAnIriva cakriNo ripunRpAn prAk svasya vazyAn vyadhAt // 135 / / iha bharatakSetradakSiNArdhamadhyakhaNDe vratIzituH zrIAnandavimalasUreH kriyAyAH zuddhAnuSThAnasyoddhAro vidhAna nRNAM bhavyajanAnAM dvIpa ivAntarjale taTamiva jajJe jAtaH / kiMbhUtAnAM nRNAm / jainArcAnAM tIrthakRtsaMbandhinInAM pratimAnAM, tathA zramaNAnAM sAdhUnAmabhAvamasattAM siddhAnte kvApi pratimA proktA nAsti, gurjarAdidezeSu sAdhavaH sarvathA na santIti bhaNana lumpAkakaTukamatInAM kathanam / ityAdyaparAparakupakSipakSasvasvakapolakalpitakumatavAdarUpairambhobhiH pravardhamAnanIrapUraiH plAvyamAna upadryamANo vividhoddhatakumatimatasaMtatasalilaplave DannityarthaH / AtmA yeSAm / atha kriyoddhArAnantara kiyati samaye vyatikrAnte sati atha punaryasya sUrevidyAsAgara iti nAma yasya tAdRzo vAcakavaraH upAdhyAyazreSThaH dRggaNAn kurmAtasamUhAn svavazyAnAtmAyattAn sUrizAsanavidhAyino vyadhAt kRtavAn / ka iv| senaaniiriv| yathA cakriNazcamUpatiH ripunRpAn prAk-pratyak-khaNDAdimlecchabhUpAlAn svavazyAn cakravartinirdezakAriNaH kurute // - kalokArtha gurjara Adi dezamAM, jainAcAryo, sAdhuo ane tIrthakaronI mUrtio sarvathA nathI temaja siddhAMtamAM paNa koIpaNa sthAne pratimAno ullekha AvatuM nathIAvA prakAranA luMpaka, kaDavAmati Adi kuvAdIonI kapolakalpita vAtorUpI vadhatA jatA pANInA pravAhamAM DUbI rahelA bhavya mATe, dakSiNArdhabharatanA madhyakhaMDamAM zrIAnaMdavimalasarine kriyadvAra eka dIpa-beTa samAna banI gayo. tyArapachI jema cakravatIne senApati mlecchAdi zatruone vaza karI cakravartInI Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 lo0 135 - 137 ] hIrasaubhAgyam 281 AjJAne AdhIna banAve tema keTaleAka kALa gayA pachI zrIvidyAsAgara' nAmanA upAdhyAye kuvAdIone jItIne zrIAna MdavimalasUrinI AjJAne AdhIna banAvyA. / / 13 / / prAtaH sAdhuvRtastvadApaNapuro yo yAti sUrIzitA, samyak saMyamavAn sa pUrvagaNivat sevyastvayA'harnizam svapne'sva gireti yaM nijagRhe nItvAtibhaktyA prabhu, zrAddhaH kazcana maNDapAdrivasatirbheje sagotraiH samam // 136 // kazvana kospi maNDapAdrau maNDapAcale vasatigRha' yasya tAdRk zrAddhaH kaTukamatirAstikaH svapne svApAvasthAyAmityamunA prakAreNAsvanagirA pUrvajasuravacanena atibhaktyA kRtvA nijagRhe svasaudhe nItvA samAnIya yaM prabhu svagotraiH svasvajanaiH sama meje zrAddhI. bhUyArAdhayati sma / iti kim / he vatsa, tvaM tu durvAdivAtavividhaviruddhAlapanAkarNanAkalitAnekakalpanA janita saMzItivyAkulIkRtanai kalo kakaliyugAnubhAvAtkaTumatisi / tathApi prAtaH prabhAte yAmAnantaramaSTabhiH sAdhubhiH zramaNaiH parivRtaH parikalitaH yaH sUrIzitA sUrIndraH tvadApaNasya tava haTTasya puro'gre yAti gacchati, sa sUrirasmin kaliyuge samyak saMyamavAn / vizuddhacAritrakalitaH tvayA bhavatAharniza nirantara pUrvagaNivat prAcInAcArya iva sevya upAsanIyaH / 'sAGge pravacane'dhItI gaNiranUcAnazca' iti haimyAm / tasyAbhijJAnaM tava haste kusumAnyarpayAmIti jAgaraNe'pi pANau puSpANi dRSTavAn svajanAnAM ca svapnanivedanapUrva darzitavAMzceti kAvye'nuktamapi jAtatvAdvRttau proktam // zleAkA morca mAMDavagaDhanA vatanI, kaDavAmatanA anuyAyI evA koi zrAvakane, nidrAmAM-svapramAM tenA pUrvaja devanA kahevAthI AnaMdivamalasUrite peAtAnA dhare padharAvIne, parivAra sahita te zrAvake, zuddhazrAvaka dharmAMtA aMgIkAra karyAM hatA. te A pramANe :- koI eka rAtrie kaDavAmatAnuyAyI evA te zrAvakane svamamAM pUrvajadeve A pramANe kahyuM ke, he vatsa, kalikALanA prabhAvathI kuvAdIonA *peAlakalpita siddhAMtathI zaMkAzIla khanelA aneka lokeAnI jema tu` paNa azraddhALu banatA jAya che, paraMtu te leAkeAnA siddhAMta mithyA che, mATe saddharmanA upAyarUpa AnaMdavimalasUrinI upAsanA kara ! prabhAtanA pahelA prahara bAda ATha sAdhuothI parivarelA AcArya, (AnaMdavimalasUri) tArI dukAna pAsethI jaze, te AcArya, A kalikALamAM zuddhasayamI vizuddha cAritranuM pAlana karanArA che. te pUrvAcAryAMnI jema temane ArAdhavA joie. A vAtanA pratIka rUpe tArA hAthamAM huM puSpA arpaNu karu` bru.' A pramANe kahI puSpA aNu karIne pUjadeva aMtardhyAna thai gayA. jAmata thayA bAda te zrAvake peAtAnA hAthamAM puSpA joine, peAtAnA svajanane dekhADI rAtrinA vRttAMta kahI saMbhaLAvyA, ane svajaneAnI sAthe pUjadevanA kathana anusAra zrIAnaMdavimalasUrinA paramabhakta bhanyo. // 136 // tamaH stomaprAye kunayanagaNairdAruNata me, hot zrIrInduH zaraNamabhavadyo janimatAm / Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 hIrasaubhAgyam sarga 4 zlo0 137-138 mRgArAtivyAladviradazabaravyUhabahule, girevuHsaMcAre gahana iva sArthaH pathijuSAm // 137 // yaH zrIsUrIndurAnandavimalasUrisudhAMzuH kalau paJcamArakakAle janimatAM praNinAmAzrayo'bhavadvabhUva / kalau kiMbhUte / tamasAmajJAnAnAM pApAnAM ca stomaH samUhastena prAyo bhulH(tsmin)| punHkiNbhuute| kunayanAnAM durvAdinAMkupAkSikANAM ca gaNaiH parivAraiH dAruNatame atizayena sudRzAM bhayakAriNi / te hi saMgatAH santo'nantabhavaparamparA vardhayantIti bhItihetavaH / ka iva / sArtha ivaH / yathA sArthaH janasamudAyaH gireH parvatasya duHkhena saMcaraNaM yatra sa duHkhenollaGghayituM zakye tAdRze gahane kAntAre ravikiraNApraveze zAkhAprazAkhAbhirekIbhUtavividhavRkSalakSapradeze panthAna juSante sevante iti kRtvA pathijuSaH pAnthAsteSAmAzrayo vizrAmasthAna zaraNaM bhavati / kiMbhUte gahane / mRgArAtayaH siMhAH, vyAlA bhujagA duSTA gajA vA, dviradAH pAre hastinaH, zabarA bhillAH, teSAM vyUhaiH samUhaibahule nirbharabhRte / punaH kiMbhUte / tamaHstomaprAye andhakArabhRte / punaH kiMbhUte / kunayanAnAM dRSTiviSasarpANAM gaNairdAruNatame atibhISaNe // sAsa atidhara vAgha, siMha, sarpo ane plecchAdi jAtio vaDe bhayaMkara ane gIcanI zreNi ethI gADha aMdhakAramaya evI parvatanI bhayaMkara aTavImAM paryaTana karatA musApharone "sArtha jema vizrAmarUpa bane che, tema anaMta bhavaparaMparAnA kAraNabhUta kuvAdIonA samUhavaDe bhayaMkara evA kaliyugamAM, ajJAnarUpI aMdhakAramAM DhasaDAtA bhavya che mATe zrI AnaMdavimalasUri eka AzrayarUpa banI rahyA hatA. 13chA gabhIrimNA pAyonidhiriva mahimnAparamaru di| zvetojanmapratibhaTatayA vA gaganajit / prasArai razmInAM sarasiruhiNInAmiva patiH, pavitrIcakre yo vihRtibhirazeSA api dizaH // 138 // yo bhagavAn gabhIrimNA gAmbhIryeNa kRtvA / utprekSyate-pAthonidhiH samudra iva vartate / punarma hinA mAhAtmyena kRtvA mahato bhAvo mahimA / 'lohitAdeDit iman ' iti sArasvatasUtreNa imanpratyayaH / utprekSyate-aparo'nyo marutAM devAnAM giriH parvataH / anyo meruriva / vA punarutprekSyate-cetasi janmotpattiryasya sa smarastasya pratibhaTatayA zatrutvena gaganajid buddha iva / 'buddhastu sugato dharmamAralokakhajiddharmarAjo vijJAnamAtRkaH' iti haimyAm / samudra iva gambhIraH meruriva mahimAvAsaH / buddha iva kAmajetetyarthaH / tathA yo guruvihRtibhiH svavihAraiH kRtvA azeSAH samastA api catasraH pUrvApazcimA Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 138-140] hIrasaubhAgyam 283 dakSiNottarAlakSaNA dizaH pavitrIcakre pAvanIkRtavAn / ka iva / patiriva / yathA sarasiruhiNInAM padminInAM patirbhartA sUryaH razmInAM svakiraNAnAM prasAraivistAraNaiH kRtvA sarvAzAH punAti pavitrayati // zlekArtha zrIAnaMdavimalasUri, samudranI jema gaMbhIra, merunI jema dhIra, mahimAvaMta temaja buddhanI. jema kAmavijetA hatA. vaLI jema sUrya pitAnA kiraNonA prasArathI sarva dizAone ujajapavitra banAve che. tema AnaMdavimalasUrie pitAnA vihArathI saghaLI dizAone pavitra banAvI hatI. 138 yo dakSiNAvarta iva sravantI-patiplave kambukadambakena / vAcaMyamAnAM nivahena pRthvI-pIThe parIto vinahAra sUrI // 139 / / yaH zrIAnandavimalasUriH vAcaMyamAnAM munInAM nivahena vRndena parItaH parivRtaH san pRthvIpIThe bhUmaNDale vijahAra vihAraM kRtavAn / ka iva / dakSiNAvarta iva dakSiNe pArzva AvartaH kuNDalanAlakSaNo yasya tAdRzaH zaGkhaH kambUnAM vAmAvartavatAM zaGkhArnA kadambena gaNena parivRtaH savantInAM nadInAM patyubhartuH samudrasya payaHplave nIrapUre viharati vicarati // blekArtha jema dakSiNAvarta zaMkha, vAmAvartI zaMkhanI sAthe samudranA pravAhamAM vihAra kare che, tema zrIAnaMdavimalasari, sAdhuonA parivArathI parivarelA pRthvI para viharaNa karatA hatA. 139 bhAgIrathIva yaDrAhmI, punIte bhuvanatrayam / para vizeSaH ko'pyasyA, nimnagA na kadAcana // 140 // - yadrAlI yasya vANI bhuvanatrayaM trailokya punIte trijagajanAn pavitrIkurute / keva / bhAgIrathIva / yathA gaGgA tribhitijaiH pravAhaiH trisrotastvena tribhuvana khargapAtAlabhUmI' traya pavitrayati / yathA-'vibudhAnandamandiraM vande rasAntaraprauDham' iti campUkathAyAm / vibudhAnAM devAnAmAnandamandira pramodanamityarthAtsvargamArgapravRttam / 'nadatyAkAzagaGgAyAH srotasyuddAmadiggajaiH(je)' ityapi rghau| tathA rasAyAM pRthivyAm , tathA antare zvabhre arthAtpAtAle prakarSeNa UDham iti campUvRttiH / etadvizeSaNena trailokye'pi tribhiH pravAhairgaGgA pravahatIti kavisamayaH / paramasya brAhayA ko'pyadbhutavaibhavaH asyA vizeSo'sti yatkadA. cana kasminnapi kAle nimnagA nimna nIcairavadya gacchatIti tAdazI na, gaGgA tu nimngaa| atha ca yasya brAhmI sarasvatI sarit gaimeva tribhuvana punIte / paraM kevalamasyAH ko Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 hIrasaubhAgyam [sarga 4 zlo0 140-142 'pyAzcaryakArI vizeSaH / yadgaGgA tribhiH srotobhiH tribhuvanam iyaM tu ekena srotasA vaconarantaye'pi srotaHzabdaH-iti Tippanake / pavitrati nimnagApi netyarthadhvaniH // zlokAI jema gaMgAnadI potAnA pravAhanavaDe svarga, mRtyu ane pAtALa ema traNa lekane pavitra kare che, tema AcAryabhagavaMtanI vANI, traNe lokone pavitra karatI hatI. gaMgA nadI nigA' kahevAya che, temaja pitAnA traNa pravAhaDe traNa lekane pavitra kare che jyAre AnaMdavimalasarinI vANI kadApi nignagA-pApabhASAvALI na hatI, temaja potAnA eka ja vANIpravAhavaDe traNa lekane pavitra karatI hatI AthI AcAryazrIne vANIvaibhava adUbhuta prakArane hato. ll14 ye karNAbharaNIvabhUvuraniza, vizvatrayIjanminAM / sAndronidritacandrikA iva zucIcakrutrilokImapi // yAn saMstotumivAbhavad bhujagarAT jihvAsahasradvaya steSAM saripuraMdaraH sa samabhUdeko guNAnAM nidhiH // 141 // sa vizuddhakriyoddhArakAratvena jagadvikhyAtaH sUripuraMdaraH zrIAnandavimalasUrIndraH teSAM vizvAhlAdavidhAyinAM pUrvoktavizeSaNaviziSTAnAM vA guNAnAmeko'dvitIyatvena nidhi nidhAnaM samabhUt samyak jAtaH / te ke| ye guNA anizaM nirantara vizvatrayIjanminAM trailokyotpattibhAjAM surAsuranarANAM karNAbharaNIbabhUvuH karNapUratAM prApuH / trailokyalokAH sotkaNThamaharnizamAkarNayanti smetyarthaH / punarye guNAstrilokI jagattrayImapi zucIcakraH dhavalayanti sma / kA iva / sAndrA nIrandhrA bahalA unidritAH divaspRthivyorvistRtAH candrikAzcandrajyotsnA iva / yathA candrikA bhuvana vatayati / punaryAn guNAn saMstotuM stutigocarIkatuM bhujagarASTra zeSanAgendraH jihvAnAM rasajJAnAM sahasrayodazazatyorddhaya yugala viMzatizatI yasya tAdRza AsIt // kalekArtha vizuddha kriye dvAra karavAthI, jagatamAM prasiddhi pAmelA zrI AnaMdavimalasUrinA asAdhAraNa guNAe caMdrikAnI jema traNe lokane ujajavala banAvyA arthAta pavitra karyA, AcAryazrInA guNe traNa lekavartI sura asura ane mAnavonA kAna mATe AbhUSaNarUpa banyA ! arthAta traNe bhuvananA leke niraMtara AcAryazrInA guNe sAMbhaLavA mATe ekatAna banatA hatA. AvA prakAranA guNonA bhaMDAra zrIAnaMdavimalasarinA guNanI stuti karavA mATe ja jANe zeSanAga hajAra vAvALo banyo na ho ! 141 azrotraiH zrotukAmairbhujagaparivRtairyajjagadgItakIrti / zabdAdhiSThAnasRSTaya zatadalanilayo yAcitastAM cikIrSuH / / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 sarga 4 zlo0 142-143] hIrasaubhAgyam nyAyyA nAsau mayAtikramitumiha jagatsargabhaGgIvyavasthA / zakti zabda grahItuM kimiti sa kRtavAneva tadRSTisarge // 142 // sa jagatsRSTinirmANakarmakarmaThatvena prasiddhaH zatAni zatasaMkhyAkAni dalAni patrANi yatra tAdRzaM 'paraM zatasahasrAbhyAM patra rAjIvapuSkare' iti haimIvacanAt kamala nilaya gRha yasya / 'tAmyaMstAmarasAntarAlavasatirdevaH svayaMbhUrabhUt' iti khaNDaprazastau brahmA taTTa. Tisarge teSAM nAgendrANAM dRSTInAM locanAnAM sarge sRSTI nirmANa eva / utprekSyate- iti hetoH kimu zabdaM grahItuM zrotumityarthaH / zakti sAmarthya kRtavAniva / dRkkarNAH kRtA ityarthaH / iti kim / yadiha jagati asau matkRtA jagato vizvasya sargasya sRSTebhaGgI racanA tasya vyavasthA sthApanA paripATI vA mayaiva brahmaNA ka; atikramitumullaGghayituM na nyAyyA na yuktimatI ucitA / yogyeti yAvat / brahmA kiM cikIrSaH / tAM karNasRSTi cikIrSuH kartumicchuH / azrotraiH zravaNarahitairbhujagaparivRDhernAganAyakaiH zabdAdhiSThAnAnAM karNAnAm / 'zrutau zravaH zabdAdhiSThAnA peNjuussmhaanaaddhvnigrhaaH| zrotra zravaNa ca' iti haimyAm / sRSTayai navInanirmANAya yAcito'bhyarthitaH san / kiMbhUtainAMgendraH kiM krtukaamH| yasya zrIAnandavimalasUrejagadbhistAtsthyAttadavyapadeza iti nyAyAjagatAM janaiH surAsura nAganAgarakiMnaravidyAdharasiddhasamAjamithunaiH sAnanda gItAM madhuradhvanibhirgAnagocarIkRtAM kIrti shrotukaamairaakrnnyitumbhilssdbhiH|| kalekArtha sura, asura mAnava, gAMdharva ane vidyAdhara Adi yugalevaDe utsAhapUrvaka gavAI rahelI AnaMdavimalasUrinI kIrtine saMbhaLavAnI IcchAvALA, kAna vinAnA nAgendroe zatapatrI kamalanA sthAnavALA jagata brahmA pAse prArthanA karI ke : "amArI karNaSTine banAvI Apo." tyAre brahmAe kahyuM ke, "mArAthI nirmANa karAyelI A jagatasRSTinI vyavasthAne ullaMghana karavI te mArA mATe jarAya gya nathI, paraMtu nAgendronI prArthanAthI brahmAe nAgendrone daSTithI ja zabda sAMbhaLavAnI zakti ApI. arthAta sUrijInA guNa sAMbhaLavA mATe ja jANe brahmAe nAgendrone "daphakarNa banAvyA na hoya ! 14rA bhUreSA kimu candracandranarasairAlipyate sarvato / dugdhAbdhiprasarattaraGgitapayaHpUrairivAplAvyate // kSodaimauktikavilInatuhinaiH kundairutApUryate / yatkIrti prastAM vibhAvya vibudhairityantarArekyate // 143 / / yasyAnandavimalasUreH prasRtAM bhUmaNDale vistRtAM kIrti vibhAvyAlokya vibudhaiH paNDitairityamunA prakAreNa antazcittamadhye Arekyate vicaaryte| 'rekA zakucha zaGkAyAm' ityasya dhAtoH prayogaH / iti kim / eSA bhUrbhUmI / utprekSyate-candracandanarasai karparAka Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaumAgyam [sarga 4 zlo0 143-145 litazrIkhaNDadmadravaiH sarvataH sarveSvapi pradezeSu Alipyate kimu dhavalIkriyata iva / athavA-dugdhAbdheH kSIrasamudrasya prasaradbhivistAra gacchadbhistaraGgitaiH kallolamAlAka litairbhavadbhistaraGgAH saMjAtA eSviti vA tAdRzaiH payaHpUrairjalaplavaiH utprekSyate / AplAvyata ina / svamadhyamateSa kriyate / sarvApi sarvasalilamayI vidhIyate / utAthavA mauktikebhyo mukkAphalebhyo jAyante smeti mauktikaH kSodaizcarNairiva / cUrNIkRtamuktAmiH pUriteva / utAtha kA vilInairdravIbhUtaistuhinaihimairvA ApUryate nirbhara mriyate ityArekA svAnte kriyte| saMdehadvAparArekA' iti haimyAm / yatra saMdehastatraiva vicaarH|| iti shriiaanndvimlmuuriH| te AnaMdavimalasarinI pRthvI para prasaratI kIrtine joIne, paMDita hRdayamAM A prakAranA vikalpa karatA hatA, "A pRthvI cAre tarapha pUramizrita caMdananA paMkavaDe vilepana karAI che ke zuM ? athavA kSIrasamudranA taraMgorUpe banelA pANInA pravAhamAM DubI gaI che ke zuM ? athavA bhautikAnA cUrNavaDa vilepana karAI che ke zuM ? athavA to pravAharUpe banelA himA-baravaDe pUrAI gaI che ke zuM ? athavA macakuMdanA puSpavaDe vyApta banI gaI che ke zuM ?" paMDite AvA bhinna bhinna vikalpane karatA hatA. arthAta zrIAnaMdavimalasUri asAdhAraNa guNanA bhaMDAra hatA. 143 vijayadAnamumukSupuraMdaraH, padamamuSya tataH samabhUSayat / udayabhUmibhRtaH zikhara zara-dvizadadIptirivAmbaraketanaH // 144 // tato'nantara vijayadAnanAmA mumukSUNAM zramaNAnAM madhye puraMdara indraH amuSya zrIAnandavimalasUreH padaM paTTa samabhUSayat samyak prakAreNAlaMkaroti sma / ka iva / ambaraketana iva / yathA bhAkhAnudayAcalasya RGga zikhara bhUSayati / 'gaganAdhvajAdhvamA' iti haibhyAm / paryAyaparivartanAt / ambaraketanaH kiMbhUtaH / zaradA meghApagamena vizadA nirmalA jaladhararodhAbhAvAdatidIptA dIptiH kAntiryasya // plekArtha medha vinAnA svaccha AkAzamAM rahele sUrya jeo udayAcalanA zikharane zobhAve tema sAdhuomAM Indra samAna zrIvijayadAnasUri zrIAnaMdavimalasarinI paTTalakSmIne zobhAvanArA mA . | 144 // bhAjJAM yasya vidhAya mUni mudA, zIrSAmivAptaprabhoH saurASTreSu jagarSinAmavibudhAdhIzo vihArainijaiH / lumpAkAn parivartamAruta iva pronmUlya mUlAd drumAn , samyaktvAkhyakRSi mukha phalavatI cane nabhombhodavat // 1455 .. . Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 145-147] hIrasaubhAgyam 287 jagarSinAmA jagau RSiriti nAmAbhidhAnaM yasya tAdRzo vibudhAdhIzaH paNDitamaNDalAkhaNDalaH saurASTreSu samyaktvamityAkhyA nAma yasyAstAdRzIM kRSi karSaNa sukha nirupadrava yathA syAttathA phalavatIM saphalAM cakre / karoti sma / ka iva / nabho. mbhoda iva / yathA zrAvaNameghaH kRSi karSaNa vizeSAtpaSTikyavIhijAti saphalAM kurute / kiM kRtvA / lumpAkAn 'ba~kA' ityabhidhAnAn kupAkSikAn mUlAtpAdAdArabhya pronmUlya mUlAdunmUlayitvA / kAniva / drumAniva / yathA parivartasya kalpAntakAlasya mArutaH pavanaH / tarUn mUlAd bunAdunmUlayati / sthAnakAt kRSTrA bahiH kSipati / kaiH / nijairAtmIyavihAraivicaraNaiH / pavano'pi svapracAraraMhobhiH dramANAM kSudratarUNAM tRNAnAmunmUlanena sasAra / atha vA 'nIMdaNa' iti lokaprasiddhana kRtvA kRSiH saphalA syAt / vihaaraaH| kiM kRtvaa| yasya zrIvijayadAnasUreH AzAmAdeza mudA harSeNa mUrdhani svamastake vidhAya kRtvA / kAmiva / zIrSAmiva / yathA AptaprabhorahadbhAhArakasya AptastIrthakaraH sa cAsau prabhuzca svAmI bhuvanAdhIzastasya zIrSA 'zeSA' iti prasiddhAM kazcidbhAgyavAn labdhvA maulau dhatte // lekArtha puNyazALI AtmAo jema zrI tIrthaMkarabhagavaMtanI AjJAne zirodhArya kare che. tema zrIvijayadAnasUrinI AjJAne harSapUrvaka zirodhArya karI, paMDitamAM Indra samAna zrIjagarSi nAmanA mahAtmA, kalpAMtakALano pavana jema vRkSone mULamAMthI ukheDIne pheMkI de che, tema saurASTra dezamAM potAnA vihAraDe kuvAdIone jaDamULamAMthI ukheDIne saurASTra dezamAM, zrAvaNa mAsane meghanI jema samyaphavarUpI kRSine nirupadrava-saphaLa banAvI. 145 prAbodhayad duHzakanaikatIva-tapomahAptoktikRtoktiyuktibhiH / sa tatra lumpAkajana yatIndro, bhAsvAnivAmbhojavana marIcibhiH // 146 // sa yatIndro jagarSiprajJAMsastatra saurASTramaNDale lumpAkajana lukAmatabhAvitaloka prAbodhayat bodhayati sma / kAbhiH / AptoktiH siddhAntastena kRtA nirmitA yA uktInAM yuktayastAbhiH / kiMbhUtaH sa / (duHkhena kartuM zakyante duHzakanAni) tathAbhUtAni tIvrANyatiduSkarANi caturvidhAhArapratyAkhyAnarUpapaJcaSaSThasaptASTanavadazAdyupavasanarUpANi tapAMsi tAnyeva(mahaH) pratApasteSAM vA pratApastamAbibhratkalayan / ka iva / bhAsvAniva / yathA bhAnubhAna marIcibhiH kAntibhiH kRtvA ambhojavana kamalakAnana prabodhayati vikaasyti|| kalekArtha cAra, pAMca che, sAta, ATha, nava, daza Adi upavAsanI ugra tapazcaryA karatA jagarSi mahAtmAe, jema sUryanA kiraNe kamalavanane vikasita kare che, tema saurASTradezamAM lekAgacchanA anuyAyIone pratibodha karyo hato. lin46 ..yadvAcA galarAjamantrimukuTo, nirmApya paannmaasikiiN| .. muktiM siddhagirau vyadhAdbharatavadyAtrAM sama yAtrikaiH // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 hIrasaubhAgyam [sarga 4 zlo0 147-148 paJcAkSI damituM ca paJcavikRtIstatyAja yaH sarvadA / prANazyastaraNehA iva punarvasyodaye duI zaH // 147 // yasya zrIvijayadAnasUrervAcA arthAdupadezena kRtvA galarAja iti nAmA mantriSu pradhA. neSu mukuTaH koTIraH galarAjaH / atha vA 'galo mahato' iti loke prasiddhaH / sa SaTsu mAseSu bhavA paannmaasikii| SaNmAsAn yAvadityarthaH / mukti 'mugatau' iti prasiddhAM kenApi kasyApi pArve zulkadraviNa na mArgaNIyam ahameva zrImaduktaM yathepsita dravya dAsyAmItyadhipasya proktvA yA yAtrikANAM yAtrA kAryate sA muktiriti tAM nirmApya kArayitvA siddhagirau zrIzatrujaye bharatavat RSabhadevanandanaprathamacakravartisaMghapatirArSabhiriva yAtrikairyAtrAM kartumAgataiH saMghajanaiH sama sArdha yAtrAM vyadhAJcakAra / ca punaryaH sUriH sarvadA yAvajIvaM paJcavikRtIstatyAja / ahAsIjahau / utprekSyate-paJcAnAmakSANAM samA. hAraH paJcAkSI paJcendriyANi tAM damitu yantrayitum athavA svavazIkartuM kimu / iti garbhitotprekSA / punaryasya sUrerudaye mAhAtmyaprAdurbhAve samAgamanasamaye vA durdazaH kupAkSikAH prANazyan palAyitAH / ka iva / grahA iva / yathA taraNe norudaye grahA upalakSaNAnnakSapratArAH praNazyanti // blekArtha maMtrIomAM mugaTa samAna galarAja' nAmanA maMtrIne, zrIvijayadAnasUri mahArAje upadeza dvArA pratibodha karyo hato. te pratibodha pAmelA maMtrIe cha mAsa paryata siddhagirinA yAtrika pAsethI yAtrAvero rada karyo ane je gurumahArAjanA vacanathI yAtrike sAthe siddhagirinI yAtrA karIne bharata cakravartInI jema saMghapati banyo hato. vaLI zrI vijayadAnasUri mahArAja, pAMca iMdriyonA damana mATe mAvajIvana pAMca vigaIonA tyAgI hatA. jema sUryane udaya thatA praha, nakSatra ane tArAone samUha adazya thaI jAya che, tema zrIAcArya mahArAjanA udayathI arthAta je bhUmimAM AcArya mahArAjanuM padArpaNa thatuM hatuM tyAMthI kavAdIonA samUhe palAyana thaI jatA hatA. 147nA ratnAnAmiva rohaNo'mburuhiNIpreyAniva jyotiSAm / vindhyAdriH kariNAmivAmaragiriH svarbhUruhANAmiva // labdhInAM vasubhUtinandana ivAmbhodhiH sudhAnAmiva / zrImatsarizatakraturbhuvi ciraM jIyAdguNAnAM gRham // 148 // zrImanto gaNalakSmIzAlinaH zobhAbhAjo vA ye sUraya AcAryAsteSu teSAM madhye vA bhadvaitezvaryakalitatvena zatakraturindra iva indraH zrIvijayadAnasUri vi pRthivyAM cira galitAvadhikAla jIyAdvijayatAma / kiMmataH / guNAnAM zamadamAdInAM gRha vAsaH vezma / ka iva / rohaNa iva / yathA rohaNo ranAcalo ratnAnAM maNInAM grhm| 'ye ratnAcalavAsino hi puruSAsteSAM na ratnodyamaH' ityukteH / punaH ka iva / amburuhiNInAM preyAniva Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 4 zlo0 148-149] hIrasaubhAgyam 289 yathA kamalinInAM bhartA bhAnujyotiSAM kiraNAnAM gRham / punaH ka iva / vindhyAdririva / yathA vindhyAcalaH kariNAM gajAnAM graha sthAnama / panaH ka iva / amaragiririva / yathA devAnAM parvato meruH svarbhUruhANAM kalpavRkSANAM sthAnam / punaH ka iva / vasubhUtinandana iva / vasubhUtinAno brAhmaNasya putraH zrIgautamasvAmI labdhInAmakSINamahAnasIpramukhANAM tapaHsiddhivizeSANAM sthAnam / punaH ka iva / ambhodhiriss| yathA samudraH sudhAnAM samudramadhyotpannatvena pIyUSANAM sthAnam // lekArtha nenA sthAnarU5 rohaNAcala, kiraNanA thAnarUpa sUrya, hastionA sthAnarUpa vidhyAcala, kalpavRkSanA sthAnarUpa meruparvata, kSIrastrava Adi aneka labdhionA sthAnarUpa vasubhUtiputra zrIgautamasvAmI temaja amRtanA nivAsarUpa jema kSIrasamudra che, tema amadamAdi aneka guNone sthAnarUpa indranI jema ezvaryazALI evA zrIvijayadAnasUrimahArAja pRthvI upara dIrdhakALa paryata jayavaMta varte che. 148 yaM prApta zivAhvasAdhumaghavA saubhAgyadevI punaH / . putra kovidasiMhasIhavimalAntevAsinAmagrimam // tadbrAhmI kramasevidevavimalavyAvarNite hIrayu ksaubhAgyAbhidhahIramaricarite sargazcaturtho'bhavat // 149 // iti zrIsIhavimalagaNiziSyapaNDitadevavimalagaNiviracite hIrasaubhAgyanAni mahAkAvye zrImanmahAvIradevapaTTaparamparAvarNano nAma caturthaH sargaH // tena brAhmayA vAgvAdinyAH kramau sevate ArAdhayatItyevaMzIlena vizeSeNa A sAmastyena janmAdiprArambha maryAdIkRtya varNanAgocarIkRte viracite hIrasaubhAgyanAmni mahAkAvye zrImanmahAvIrapaTTaparamparAvarNano nAma caturthaH sargaH abhavadbhUva / / iti paNDitazrIsIhavimalagaNiviracitAyAM svopakSahIrasaubhAgyakAvyavRttI zrImanmahAvIradevamArabhya vijayadAnasUrIndra yAvatpaTTaparamparA prAdurbhavano nAma caturthaH sargaH // vaNikapulamAM indra samAna ziva nAmanA zreNI ane saubhAgyadevInA janmajAta suputra zrIdevavimalagaNi ke jeo niraMtara sarasvatInI upAsanA karanArA, sarva muniomAM siMhasamAna zrIsiMhavimalagaNinA prathama ziSyapaNe prasiddha hatA, te zrIdevavimalagaNivaDe, jemAM jagadaguru zrIhIravijayasarinuM savistara jIvanacaritra Ave che, evA "hIrasaubhAgya nAmanA mahAkAvyanuM TIkA sahita nirmANa karAyuM. te mahAkAvyano, hIrakumAranA janmathI AraMbhIne zrI mahAvIra paramAtmAnI pATa. paraMparAnA savistara varNana pUrvakane ceAthe sarga samApta thaze. 14hA Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 hIrasaubhAgyam [sarga 5 zlo0 1-3 paJcamaH sargaH / AjagAma viharan sa dharitryAM, pattane vijayadAnamunIndraH / rAjahaMsa iva jahanumutAyAH, prollasatkamalazAlini nIre // 1 // atha caturthasargAnantara paJcamasargaprArabhme sa pUrva vyAvarNitasvarUpo vijayadAnanAmA munIndraH sAdhuzako dharitryAM gurjaradezavizeSo'bhidhAna tatra viharan grAmAnugrAma vicaran sukhaM sukhena vihAra kurvan pattane aNahillapATakAbhidhAne puTabhedane AjagAma Agatya samavasRtaH / kiMbhUte pattane / prollasantI vRddhiM prApnuvantI kamalA lakSmIstayA zAlini zobhanazIle / tatpuruSa isvatvam / atha vA prakarSaNa nirantaratayA vAsasthAnatvAdullasantI hRSyamANA kamalA zrIyaMtra tathA zobhanazIle / ka iva / rAjahaMsa iv| yathA rAjamarAlo jahUnusutAyA gaGgAyA nIre Agacchati samAyAti / kiMbhUte niire| prollasanti viz2ambhamANAni yAni kamalAni taiH zAlate ityevaMzIle zobhAkalite / 'mahAnandasaro. rAjamarAlAyAhate namaH' iti sakalAhatpratiSThAne // kalekArtha have pAMcamA sarganA prAraMbhamAM jemanuM svarUpa pUrve kahevAyuM che evA zrI vijayadAnasUrIzvarajI gurjaradezamAM rAmAnugrAma vihAra karatAM niraMtara harSathI ullasita lakSmInA sthAnarUpa aNahilapura pATaNamAM AvIne samavasaryA, jemAM aneka prakAranA vikasita kamala che evI gaMgAnadImAM jema rAjahaMsa zobhe tema pATaNa nagarImAM zrIvijyadAnasUri zobhatA hatA. A sAMpratInayugajantupavitrI-karturarhata iva vratibhartuH / Agama zravaNagocarayitvA, nAgarA hRdi nananduramandam // 2 // nAgarAH pattanazrAddhajanA hRdi hRdaye amanda bahu nananduhRSuH / 'paricaraNAmandanandanakhenduH' iti naiSadhe / kiM kRtvA / AgamamAgamana zravaNayoH karNayorgocarayitvA gocara vidhAya / zrutvetyarthaH / kasya / vratibharturvijayadAnasUreH / utprekSyate-sAMpratIna Adhuniko yugaH kalikAlaH tasya tasmin vA ye jantavaH prANinastAn pavitrIkartuH pAvanIkaraNazIlasya / zIle tRJ / arhatastIrthakarasyeva // . sAtha pATaNanagaramAM zrIvijyadAnasUrIzvarajInuM Agamana sAMbhaLIne nAgarike atyaMta harSane pAmyA. te A kaliyugamAM prANione pavitra karavA mATe jANe sAkSAta zrItIrthakara padhAryA na haiya! pArA vyAhRtAmitamadhu spRhayadbhi- garairupagatairgaNadhArI / dAnavAri madhukRnnikurambandhasindhura ivaiSa ni(si)Seve // 3 // Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 3-5 ] hIrasaubhAgyam 299 AgataiH samAyAtairnAgaraiH pattanasakajanaireSa vijayadAna suriniSeve ( 1 ) bheje / kiM kurvadbhiH / vyAhRta N sUrivacastadevAmitaM pramANarahitaM madhu kSaudra N spRhayadbhiH / 'amita' madhu tatkathA mama zravaNaprAghuNakIkRtA janaiH' iti naiSadhe / kairiva / madhukka nikurambakairiva / yathA bhRGgagaNaiH gandhenopalakSitaH sindhuro vAraNo gandhahastI niSevyate / kiM kurvadbhiH / dAnavAri madAmbhaH kAGkSabhiH // leAkA madajalanA lAlupI bhramaronA samUhavaDe jema gaMdhati sevAya tema AcAryazrInI vANIrUpI sudhAnuM pAna karavA IcchatA nAgarikAvaDe zrIvijayadAnasUrijI seAtA hatA. ghA sUrizakra pariSatkRta bhUpai - stadbhaveSaNarasAdanimeSaiH / bAksudhArasapivaiH puralokai-bhUgatairiva babhe muralokaiH // 4 // puralokairnAgarajanairvame zuzume / kiMbhUtaiH puralokaiH / sUrizakrasyAcAryapuraMdarasya pariSatsabhA | 'patpariSadA saha' iti zabdaprabhede / tatra kRtA nirmitA bhUSA zobhA yaistaiH / punaH kiMbhUtaiH / tasya sUrIndrasya arthAdgurumukhasya yadbhaveSaNaM darzana tasya rasAdanurAgAnna vidyate nimeSo netranimIlanaM yeSAm / punaH kiMbhUtaiH / vAk gurorvANI seva sudhAraso'mRtaniHsyandaH taM pivantIti / utprekSyate - bhUgataiH pRthvIprAptaibhUmau sametairvA surA devA evaM janAstairiva / te'pi zakasabhAvidditazobhA nimeSarahitAH pIyUSapAyinazca bhavanti // zlAkA vividha prakAranI veSabhUSAne dhAraNa karanArA, gurumukhanA darzanamAM nirnimeSa banelA temaja gurunI vANIrUpI sudhAnuM pAna karavAmAM lIna banelA evA nArikArDa AcAryazrInI sabhA zelatI hatI. te jANe pRthvI upara AvelI devalenI sabhA na hoya ! 54u AtmanAmiva vataMsavidhitsA-tyutsukairvikaca kokanadena 1 pauramaulibhiracumbyata sUreH, saMsadAt padayugaM yugabAhoH ||5|| " pauramaulibhirnAgarottamAGgaiH saMmadAdAnandAtsUre vijayadAnaguroH padayuga caraNadvandvamamyata / padayornIbhUtaH ityarthaH / kiMbhUtasya guroH / yugavaddhUsara iva dIrghau bAhU yasya / AjAnubAhutvAdida vizeSaNam / utprekSyate - AtmanAM sveSAM vikacena smitena kokanadena raktotpalena vartasasya zekharasya yA vidhitsA kartumicchA tatrAtizayena utsukairutkaNThitairiva / 'vaSTi bhAguri:-' iti sUtreNa avopasargasyAkArasya lopaH // iti guroH paurA manavandane // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 5-8 plekArtha jAnuparyata dIrgha hAthavALA vijayadAnasUrIzvarajInAM caraNayugala, nAgarikanA mugaTavaDe niraMtara sparza karAtA hatA; arthAta nAgarike caraNayugalamAM nabharakAra karatA hatA. jANe te mugaTa vikavara raktakamalathI pitAnI jAtane sauthI zreSTha banAvavA IcchatA na hoya, arthAt AcAryanA raktakamalarUpa caraNayugalanA sparzavaDe mugaTa pote paNa UrdhvagAmI banavA IcchatA na hoya ! pA Agama gaNadharasya kumAro, jJAtavAnatha mitho janavAgbhiH / kokapota iva nakavirAme, tAmracUDavacanaistapanasya // 6 // atha gurorAgamanAnantara pUrvavyAvarNitasvarUpo hIrakumAro mithaH parasparauM janAnAM nAgarikalokAnAM vAgbhirvacanaracanAbhirgaNadharasya vijayadAnasUregacchanAyakasyAgama pattanopAzrayasaMsaraNaM jJAtavAn bubudhe / ka iva / kokapota iva / yathA cakravAkabAlakaH naktavirAme nizAtyaye tAmracUDAnAM kukkuTAnAM vacanairbhASitaistapanasyAgamamudayaM jAnAti // ___ bAla cakravAka rAtrinA virAmamAM kUkaDAonA ' kU kU" avAjathI sUryanA Agamanane jANe che. tema pUrve kahI gayelA svarUpavALA hIrakumAre paraspara vArtAne karatA nAgarikanAM vacana vaDe pATaNamAM zrIvijyadAnasUrIzvarajInA Agamanane jANyuM. ll bAlasAla iva korakabhUSA-mudvahan vapuSi kaNTakalekhAm / taM mudA namasituM spRhayan , so'dhyAsa sArathisanAtharathAGkam // 7 // sa hIrakumAraH sArathinA sUtena sanAthaH saMyukto yo rathaH syandanastasyAGkamutsakam / madhyamityarthaH / adhyAsa adhirohati sma / kiM kurvan / spRhayan kAGgan / ki kartum / taguru namasitu namaskartum / 'namasitumanA yannAma syAnanAma na pUSaNam' iti naiSadhe / kayA / mudA harSeNa / kiM kurvan / vapuSi zarIre kaNTakalekhAM romaanycraajiim| 'romAJcaH kaNTako romavikAro romaharSaNam' iti haimyAm / udvahan dhArayan / ka iva / bAlasAla iva / yathA navataruH korakANAM kalikAnAM maJjarINAM bhUSAM zobhAmudvahate // dArtha jema navapallavita vRkSa maMjarIonI zobhAne dhAraNa kare che tema gusnA Agamanane sAMbhaLIne romAMcita thaIne atyaMta harSapUrvaka gurune namaskAra karavAnI IcchAvALA hIrakumAra sArathi sahita 25 352 // 30 yayA. // 7 // raMhasAsya manaso vibhuvIkSot-kaNThitasya dadhatA kimu mUrtim / saMcaran pathi rathena sa tena, prAptavAnupamunIndraniketam // 8 // Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga5 zlo0 8-10] hIrasaubhAgyam 293 sa hIrakumArastena pattanAgamanasamaye vyAvarNitena rathena zatAgena pathi pattanamadhyamArge saMcaran pracalannupamunIndraniketa gurorupAzrayasamIpaM prAptavAn smaayaatH| utprekSyate-mUrti zarIra dadhatA bibhratA vibhoH sUrervIkSA darzana tatrotkaNThitasyAtyutsukitasyAsya kumArasya manasazcittasya raMhasA vegeneva rathenetyasAvutprekSA // ___ sUrijInA darzananI atiutsukatAne dhAraNa karato, jANe manane mUrtimAna vega na hoya ! evA prakAranA pavanavegI rathavaDe hIrakumAra pATaNanA rAjamArga para cAlatA gurudevanA upAzrayanI najIkamAM pahoMcyA. 8 syandanAnmaNihiraNyavareNya-zrIjuSaH pramadabheduritAGgaH / svargivarga iva nAkivimAnA-duttatAra bhuvi hIrakumAraH // 9 // hIrakumAraH syandanAdrathAd bhuvi pRthivyAmuttatAra uttarati sm| guru vanditumiti zeSaH / kiMbhUtaH kumAraH / pramadena harSeNa medurita puSTiprApta puSTa jAta vA aGga zarIra yasya / syandanAtkasmAtka iva / nAkivimAnAt svargivarga iva / yathA devayAnAddevavajo bhUmau uttarasamavasaraNastha jina nantumiti zeSaH / kiMbhUtAdrathAdvimAnAcca / maNibhI ratnaihiraNyaiH suvarNairvareNyAM prakRSTAM zriyaM juSate sevate iti // kalekArtha jema devone samUha, suvarNa ane ratnonI racanAthI suzobhita evA devavimAnamAMthI samavasaraNa bhUmimAM zrAjinezvarane namaskAra karavA mATe utare che, tema zrI hIrakumAra suvarNa ne ratna vaDe suzobhita rathamAMthI gudevane namaskAra karavA mATe atyaMta harSa pUrvaka nIce utaryA. mahA sUrivatravidhuvIkSaNajanmA''-nandadugdhanidhiphena ivodyan / candrikAcchuritarugdazanAnA-mAnane smitamanena vitene // 10 // anena hIrakumAreNa Anane svamukhe smitamISaddhasita vitene vidadhe ckre| kiMbhUta smitam / dazanAnAM dantAnAM candrikayA dIptyA churitA vyAptA / 'dazanacandrikayA vyavabhAsitam' / iti tathA 'candracchuritaM vapuH' iti pANDavacaritre / rukkAntiryasya tat / utprekSyate-udyan prakaTIbhavan sUrevijayadAnagurorvatra mukhameva vidhuzcandrastasya vIkSaNAdarzanAjanmotpattiryasya tAdRzo ya Anando harSaH sa eva dugdhanidhiH kSIrasamudrastasya pheno DiNDIra iva // kalekArtha A hIrakumAre potAnA mukhamAM surijInA darzana mAtrathI, dAMtonI kAMtithI vyApta evuM kaMIka hAsya karyuM. te jANe sarijInA mukharUpI caMdranA darzanathI utpanna thayelA AnaMdarUpI kSIrasamudranuM phINa na hoya ! /10 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 11-13 sUrirAjacaraNAmbujayugme, nemuSo mukhamamuSya cabhAse / Agato militumana basantI, nAmimAtmana iva zriyaminduH // 11 // amuSya hIrakumArasya mukha vadana babhAse / rAjate sma / amuSya kiM cakruSaH / nemuSaH praNatasya / kva / sUrirAjasya vijayadAnamunIndrasya caraNau pAdAvevAmbuje kamale tayoyugme dvandve / utprekSyate-atra gurupAdAmbuje vasantIM nityasthAyukAM vAsinImAtmanaH svasya jAmi bhaginIM zriya lakSmI milituminduzcandra ivAgataH samAyAtaH / hIrakumAravadanasya pArvaNarohiNIramaNasya samAnatvAdiyamupamA / candralakSmyoyorapi samudrotpannatvena bhraatRbhginyorvyvhaarH| 'ratnAkarastava pitA kamale nivAso, bhrAtA sudhAmayatanuH patirAdidevaH / kiM devi kena kamale pada zikSitAsi, sAraGgazRGgakuTilAni viceSTitAni // ' iti sUkte // plekArtha sarirAjanA caraNaksalamAM namaskAra karatA hIrakumAranuM mukha zobhatuM hatuM. te jANe gunA caraNakamalamAM niraMtara vasanArI potAnI bhaginI lakSmIne maLavA mATe sAkSAt caMdra Avyo na hoya ! (caMdra ane lakSmInI samudramAMthI utpatti hevAthI te baMnene bhrAtA-bhaginIne vyavahAra kahevAya che. temaja saMktimAM A prakAre kahyuM che ke-samudra tAro pitA, kamalamAM tAro vAsa, caMdra tAre bhrAtA, ane viSNu tAro bhartA to paNa he devi ! kamale ! lakSmI !tuM AvI kuTilatA kyAMthI zIkhI) 11 bhAti tatpadarajo'sma lalATe, pUrvameva tilaka kRtametat / tvayyatha tvaritameva sameSye, bhASituM kimiti tatpadalakSmyA // 12 // tasya guroH padasya caraNastha rajo reNuH asya hIrakumArasya bhAle lalATapaTTe rAjate / utprekSyate-tatpadalakSmyA vijayadAnasUripaTTazriyA ityamunA prakAreNa bhASitu vaktu pUrva prathamameva patatpratyakSalakSya kimu tilaka vizeSaka kRta racitamiva / iti kiM, yat atha etasmAtsUreH sakAzAdahaM tvayi viSaye tvarita zIghrameva sameSye samAgamiSyAmi sameSye / ayam 'IDac' 'gatau divAdiko dhAturAtmanepadI ca // kalekArtha gurunA caraNakamalanI raja hIrakumAranA lalATa para zobhe che. te jANe zrIvijayadAnasUrijInI palakSmIvaDe A pramANe kahevA mATe prathama tilaka karAyuM na hoya, ke hi hIrakumAra, have huM A sarijI pAsethI tArI pAse alpakALamAM AvIza' ! 1ra tasya locanapathe pRthukendra-stasthivAnatha yathAsanameSaH / satkriyeva vidhinA paripatsA, tena kAMcidapuSacca vibhUSAm // 13 // Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 13-15] hIrasaubhAgyam 295 __ atha vandanavidheranantaram eSa hIrakumAralakSaNaH pRthukendraH kumArapuraMdarastasya sUrelocanayonayanayoH pathe mArga / pathazabdo'kArAnto'pyasti / 'yathA kaH pathaH smRtaH' iti / tathApathaH pathi smRtaH' iti zabdaprabhede / nakArAnto vAyam / 'tatra TADakA' iti DapratyayaH / guroragre ityarthaH / tasthivAnupaviSTaH / katham / yathAsana yathAsthAnam Asyate upavizyate asmin pradeze ityAsanam / punaH-sA pariSat sabhA tena hIrakumAreNa kAMcidapUrvA vibhUSAM zobhAmpuSat puSNAti sma / keva / sakriyeva / yathA zobhanamanuSThAna vidhinA zAstroktaprakAreNa kRtvA zobhate // iti hIrakumArAgamanaguruvandane // sAtha vaMdana namaskAra karyA bAda zrIhIrakumArendra sUrijInA locanamArge, athavA sanmukha yathAsthAne beThA. jema vidhipUrvaka karAyeluM anuSThAna anerI zobhAne dhAraNa kare che, tema hIrakumArathI vyAkhyAnasabhA anerI zobhAne dhAraNa karatI hatI. 13 dezanAM zamavatAM zatamanyuH, sa prabodhayitumaGgisamAjam / prAdizadvarayitA vasatInAM, kaumudImiva vana kumudAnAm // 14 // sa mahAvIrapaTTaparamparAyAto vijayadAnasUriH nAmA zamavatAmupazaminAM sAdhUnAM madhye zatamanyuH zatakratuH zakraH dezanAM dharmopadeza prAdizaddadau / vyAkhyAna karoti smetyarthaH / kiM kartum / aginAM bhavyaprANinAM samAja sabhAM prabodhayitu dharme sthApayitum / ka iva / varayiteva / yathA vasatInAM rAtrINAM kAntazcandraH kumudAnAM kairavANAM vana kAnanamAkara thA pratibodhayitu vikAzayituM kaumudI candrikA pradizati / vistArayatItyarthaH // jema caMdra kumuda vanane vikatavara karavA mATe caMdrikAne vistAre che, tema sAdhuomAM samAna zrIvijayadAnasUrijIe vyavone pratibaMdha karavA mATe dharmadezanA vistArI. 14 indravAraNamiveyamasArA, saMsRtiH kRtadurantacikArA / paGkilAvaTa ivAtra nimagnA, nirgame na bhavinaH prabhavanti // 15 // bho bhavyAH, iyaM saMsRtiH saMsAra indravAraNanAma kaTuka phala tadvadasArA / indravAraNaphala hi bahizyamAna ramya para madhye niHsAram atikaTukatayA kenApi khAditumazakyatvAdviSaphalavat tathA saMsRtirapi / kiMbhUtA sNmRtiH| kRto niSpAdito durduSTo'nantaduHkhadAyakatvena anto'vasAna yasya tAdRzo vikAro vikRtiryayA / phalamapi duSTavikRtikRt / tathA atra saMsAre nimagnA baDitAH / patitA ityarthaH / bhavino jIvA nirgame niHsaraNe viSaye na prabhavanti naiva samarthIbhavanti / nigodAdiSvanantapudgalaparAvartakartR tvena / kasminniva / paGkilAvaTa iva / yathA jambAlajAlAkalitakUpe nimagnA nimajya sthitA jantavo nirgantuna prabhavanti // Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo. 15-17 hokAI "he bhavya ! kiMpAkakSa (viSala)nI jema bAhyathI ramya evo A asAra saMsAra anaMta du:khadAyI ane aMte kavipAkane dekhADanAra che. jema atyaMta kAdavathI vyApta evA kUvAmAM paDelA prANIne bahAra AvavuM azakaya, duzakya hoya che, tema anaMta du:khothI bharapUra, anaMta pudgalaparAvartana rUpa, apAra saMsArarUpI samudramAM DubelA jIvone bahAra AvavuM arthAta nikaLavuM ati duSkara che." tpA nArakAdigatayo'tra catasraH, saMsphurantyasumatAmiva puryaH / santi bhUpatipathA iva lakSA, yonayazcaturazItiramUSu // 16 // bho bhavyAH, atra saMsRtau asumatAM jantUnAM catasrazcatuHsaMkhyAkA naarkaadigtyH| 'narakastu nArakaH syAnnirayo durgatizca saH' iti haimyAm / AdizabdAttiryAnarasuralakSaNA gatayo gamanasthAnAni saMsphuranti prakAzIbhAva bhajanti / kA iva / purya iva / yathA jantUnAM vAsasthAnAnAM nagaryo dRzyante / punaramUSu caturgatiSu caturazItilakSA yonayo jIvAnAmutpAdasthAnakAni santi vartante / ka iva / bhUpatipathA iva / yathA nagarISu caturazItipramANA rAjamArgA bhavanti / 'caturAzI cahuTA' iti lokaprasiddhiH // plekArtha ma05 / ' mA saMsAramA 7vAne 24 / 9 / 35 124, tirthaya, manuSya ane hepa, mema cAra gatirUpa cAra nagarIo che. jemAM moTI nagarImAM caurAzI cauTAbajAra hoya che tema A cAra gatimAM jIvonAM utpattisthAno corAzI lAkha che, arthAta corAzI lAkha chavAnI che.' 1kA martyajanmanagarImadhigatya, prANino bhramivazena kathaMcit / darzanAdivaravastvanavApte-rAyureva dhanavat kSapayanti // 17 // prANino jIvA darzana samyaktvamAdau yeSAM dezaviratisarvaviratipramukhANAM gharavastUnAM pradhAnapadArthAnAmanavApteralAbhAt dhanavadarthAnnIvIdravyamivAyurjIvitakAlameva kSapayanti niSThApayanti / kiM kRtvA / bhramivazena bhavaparamparAraNyaparibhramaNaprakAreNa kathaMciddazadRSTAmtairmahatA kaSTena kRtvA martyajanma manuSyotpattirnAma nagarImadhigatya prApya / 'adhigatya jagatyadhizvarAt' iti naiSadhe / adhigatya / labdhvA ityarthaH // plekArtha "anaMta bhavaparaMparAmAM daza daSTAMta durlabha evI manuSyagatirUpa nagarImAM AvIne A jIva samyaktva, dezavirati ke sarvaviratirUpa saMsAramAM zreSTha padArthone prApta karyA vinA vyAjavinA dravyanI (muDInI jema phogaTa AyuSya pUrNa karIne cAlyo jAya che." Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 sarga 5 zlo0 18-20] hIrasaubhAgyam nirgatAyurakhiladraviNAste, rakacanaraphArma bhajantaH / hA ! dusamatadazaH azaraNyA, nityaduHkhamanubhUya mriyante // 18 // hA iti khede / te. pUrvoktAH prANinaH va vidyate zaraNAgatasAdhuH rakSitA pAlayitA vA yeSAM te ashrnnyaaH| zaraNarahitA ityarthaH / tathA durduSTA zocanAhIM AgatA dazA avasthA yeSAM tAdRzAH santo nityamaniza daHkha klezaparamparAmanabhaya viSA prApya vA mriyante / kiM kurvantaH / nirgata niSThita kSaya prAptamAyurjIvitakAlastadevAkhila samasta iviNa dhana yebhyo yeSAM vA tathAvidhAH santo narakasya durgatavarmamArga bhajante Azrayante / kiMvat / raGkavat / yathA dramakA niSThApitasamastasvadhanAH santo mArga nagarAdhvAna bhajantaH kenacidapyakRtarakSA duSTAvasthApatitA nityaM dukhaHmamubhUya mriyante // sAtha khedanI vAta che ke azaraNa chavo zocanIya dazA prApta karI. niraMtara kalezanI paraMparAne anubhavI, AyuSyarUpI dravya cAlyuM javAthI raMka bhIkhArInI jema narakaAdi durgatino Azraya 42nAra bhane che.' ||in dharmamArhatamato janimanto, yAnapAtramiva saMgrahayadhvam / tasthuSI bhavapayonidhipAre, muktinAmanagarI ca jihIdhvam // 19 // he janimanto bhavyAH, ato'smAtkAraNAdyAvapAtra vahanamivAhata jinapraNIta tharma saMgrahayadhvam / dharmasaMgraha kurutetyarthaH / 'grahNAti grahayate lAti' iti kriyAkalAye grahaH NArthAH kriyaaH| puna! ya bhavantaH bhavaH saMsAraH sa eva payonidhiragAdhatvAtsamudraH tasya pAre parasmistaTe tasthuSI sthitimatI muktiH siddhireva nAma yasyAstAdRzIM nagarI jihIdhva gacchata / yAnapAtrasaMtrAhiNo janA hi pAthodhiparapArapurImAsAdayantIti sthitiH // zlekArtha ... 29yA sayA , nabhe, zrInilezvara maga tanI dhrm35|| nAvaDIne 91 31. ane saMsArarUpI samudrane kAMThe rahelI muktirUpI nagarImAM pahoMce che dve mahodayapurasya padavyau, pradhvarA. ca viSamA ca jinokte / AdimA nanu mahAvratanAmA, pazcimA punaraNavatarUpA // 20 // bho bhavyAH, mahodayapurasya muktinAmanagarasya dve ubhe padavyau mArgoM staH bhagavatA kathitau vartete / dve ke / ekA pradhvarA saralA ca, punaraparA viSamA kuTilA / tatra dvayomadhye AdimA padavI prathamo mArgaH nanu nizcita mahAnti sarvasAvadyadhyApAraniSedharUpANi / sarvaprANAtipAtaviramaNa-sarvamRpAvAdaviramaNa-sarvAdattAdAnaviramaNa-sarvamaithunaviramaNa-sarva Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 20-21 parigrahaviramaNa-iti paJca mahAvratAnIti nAma yasyAH sA / 'sAkSAdapsaraso vimAnakalitavyomAna evAbhavAn' iti naiSadhe / tena mahAvratanAmA iti prayogaH / punaH pazcimA tayorantimA aNuvratAni dezaviratibhAjAm / sthUlaprANAtipAtaviramaNa-sthUlamRSAvAdaviramaNa--sthUlAdattAdAnaviramaNa--svadArasaMtoSaparastrIvidhavAvezyAkanyAviramaNa--sthUlaparigrahaparimANa-digviramaNa-bhogopabhogaviramaNa-anarthadaNDaviramaNa-sAmAyikavrata-dezAvagAsika-pauSadhopavAsavrata-atithisaMvibhAgavrata-rUpANi dvAdazasaMkhyAkAni rUpa yasyAH ar || kalekArtha he bhavya jIvo, te muktirUpI nagarImAM javAnA jinezvara bhagavaMtoe be mArga batAvyA che. eka sarala ane bIje viSama. temAM je saralamArga che, te sarva pApavyApAranA niSedharUpa che. te A pramANe sarvathA koI jIvanI hiMsA karavI nahI. sarvathA asatya bhASA balavI nahI. sarvathA corI karavI nahIM. sarvathA strIsaMgane tyAga karavo. ane sarvathA dhanadhAnyAdika parigraha saMgraha kare nahIM, A pAMca mahAvratarUpa sarala mArga che. bIjo viSama mArga A pramANe che: AMzika ke jIvanI hiMsA nahIM karavI. aMzataH ju nahi balavuM. aMzataH corI nahIM karavI. svastrImAM saMtoSa ane parastrI, vidhavA, vezyA. Adine saMga nahIM karavo. aMzata: dhanadhAnyAdika parigrahanuM parimANa karavuM. dizAonuM parimANa karavuM. ekavAra bhogavavA yogya te bhega-bhojana, mALA Adi, vAraMvAra bhogya strI Adi, evA prakAranA bhogapabhogane aMzata: tyAga, anarthadaMDaviramaNavrata-vinA kAraNanA pApa vyApArane tyAga, sAmAyikata, dezAvagAyikavrata. pauSadhopavAsa vrata ane bAramuM atithisaMvibhAgavata. A prakAranAM bAravratarUpa bIjo viSama mArga che, eTale ke sarvavirati ane dezaviratirUpa be mArga muktinagarImAM javA mATe zrI jinezvara bhagavaMte batAvyA che. mArA tUrNamasti yadi tatra yiyAsA, pradhvare pathi tataH prayatadhvam / saugatoditapadArtha ivAste, yadbhavaH sphuradazAzvatabhAvaH // 21 // bho bhavyAH, yadi bhavatAM tatra mahodayapure tUrNa zIghra yiyAsA. gantumicchAsti vartate, tatastahi pradhvare sAdhumArgarUpe sarale pathi padavyAM prayatadhva prayatna kurudhvam / yadyasmAtkAraNAt bhavaH saMsAraH sphuran prakaTIbhavan azAzvatabhAvaH vinazvaratA yatra etAdRza Aste / ka iva / saugatoditapadArtha iva / yathA bauddhakathitavastuvraje 'sarva kSaNikam' iti vAkyAt yAvatpadArthasAthai anityatA vartate // kalekArtha he bhavya che, je tame muktipurImAM jaladI javA IcchatA ho to sAdhu mArgarUpa saralamArgamAM prayatna kare, arthAta sAdhujIvana aMgIkAra kare. kAraNake saMsAra bauddhanA kSaNikavAdanI jema vinazvara che. arthAta saMsAramAM padArthonuM nAzavaMtapaNuM che." 21 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 22-24] hIrasaubhAgyam 299 amilkatAmeva darzayatisadhyirAga iva jIvitamAste, yauvanaM ca saritAmiva vegaH / yatkSaNeva kamalA kSaNikeya, tattvaradhvamanizaM jinadharme // 22 // yatkAraNAt sAMdhyarAgaH saMdhyAsamayasaMbandhI rAgaH upalakSaNAnIlapItakRSNazvataratAbhrikAprakarastadvajIvitam / yathA saMdhyArAgaH kSaNAt pradhvaMsaM bhajate tathA jIvitavyamapIti / ca punavina tArUNya saritAM prAvRSeNyanadInAM vega ivAsti / yathA nadInAM pUra tvarita prayAti / yataH 'yauvana jAi veginadI yuM jalavahai indacandanAgenda kaho kuNa thira rahai' iti sUktokteH / tathA yauvanamapi / putaryatkAraNAt iyaM kamalA lakSmIH kSaNeva vidyudiva kSaNazabdo vezmaratna(vidyudarthe)zAnticaritre'sti / kSaNikA kSaNamAtrasthAyukA / 'karikarNacalA kamalA' iti vacanAt / tatkAraNAdaniza jinadharme tvaraca tvarAM kurudhvam / zIghra jinadharmameva kurutetyarthaH // iti gurudezanA // plekArtha saMdhyAnA raMga samAna A jIvana nAzavaMta che nadInA pUranI jema A yauvana azAzvata che, ane vijaLInA camakArAnI jema A lakSmI caMcaLa che. mATe sukhI thavA IcchatA he te zrAjinezvara bhagavaMtanA dharmamAM puruSArtha kare." mArA bhAratImiti nizamya zmIndoH, kalpitAplava ivAmRtakuNDe / ullasatpulakapallavitAGga-vetasIti vitatarka kumAraH // 23 // kumAro hIranAmA cetasi svamanasi iti vakSyamANa vitarka cintayAmAsa / kiMbhUtaH kumaarH| ullasan prakaTIbhavan yaH pulako romAJcastena pallavitamaGga vapuryasya / utprekSyate-amRtasya sudhAyAH kuNDe kalpitaH kRtaH AplavaH snAna yena tAdRza iva / ki kRtvA / zamIndomunicandrasyetyAdhuktaprakAreNa bhAratI kANIm / dezanAmityarthaH / nizamya zrutvA // kalekArtha amRtanA kuMDamAM jANe snAna karyuM hoya tema AcAryazrInI vANI sAMbhaLIne romAMcita thayelA zarIravALA hIrakumAra manamAM A pramANe vicAratA hatA. parA asti kazcana na kasyacanApi, bhrAtRputrapitRmitrajanAdi / saMsRtau kSaNikatAM kalayantyAM, nAnuyAti paralokajuSaM yat // 24 // kasyacanApi puMso bhrAtA bandhuH, putraH sutaH, pitA janakaH mitra suhRt . janaH kuTumbavargaH, sa Adau pUrva yasya tAdRkkazcinnAsti yatkAraNAt NikatAM kSaNamAtrasthA Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 hIrasaubhAgyam [ sarga 5 zlo0 24 - 26 yitva' 'je puvvahne diTThA te avarahe na dIsanti' iti vacanAt kSaNavidhvaMsibhAvaM kalayantyAM dadhatyAM saMsRtau saMsAre paralokajuSaM bhavAntarabhAja svajana ko'pi nAnuyAti na pazcAtpRSThe vA vrajati / anyasmin bhave na ko'pi sArdhaM yAti / eka eva jIvo yAtItyarthaH / yataH 'paralokajuSAM svakarmabhirgatayo bhinnapathA hi dehinAm' iti rau // kSeAkA ' mA saMsAramA bhAtA, pitA, AtA, putra, svanna yahi parivAra dhanu nathI. A saMsAra kSaNavinAzI che. paralokamAM jatAM jIvanI sAthe kAipaNa svajana sAthe jatA nathI,' Ara4. vallabhIbhavati yadbhavabhAjAM svArtha eva na tathAtra parArthaH / parvaNIndurapi paGkajapANi, yAtyasau vasukRte'parathA no ||25|| yatkAraNAdatra jagati bhavabhAjAM jantUnAM yathA yena prakAreNa svArtha eva kevala nijakAryameva vallabhIbhavati iSTo jAyate, tathA tena prakAreNa prANinAM pareSAmarthaH anyakRtyaM na vallabhaH syAt / uktamartha dRSTAntena draDhayati - asau pratyakSo mahatsu vikhyAtimAn induzcandro'pi parvaNi amAvAsyAyAM vasukRte ratnakRte / 'vasu kAntidhanayo:' / tadarthaM paGkajapANi sUrya prati bhAnupArzve yAti / kSINazcandraH parvaNi bhAskarapArzva gatvA kAntimAdAyAbhyudayate iti kavisamayaH / aparathA anyasamaye arthe sRte svAbhyudaye saMjAte na kadAcigacchati / evamanyo'pi kamalAGkitakara dhanina prati dravyArtha prayAti / kArye tatpArzvamapi nopaiti / tasmAtko'pi kasyApi nAsti / 'prakAravacane thAlU' | 'sAmAnyasya bhedako vizeSaH prakArastadvRtteH kimAdesthAl syAt sarvaprakAreNa iti sarvathA itarathA aparathA' iti prakriyAkaumudyAm // zlAkA * saMsArI jIvA peAte peAtAnA svArthamAM ja rakata heAya che. parAkASane paNa STi nathI. juone, A caMdra paNa amAvasyAnA divase kSINa thayelA sUrya pAse ratnakAMtine levA mATe jAya che ! kAMtine prApta karI abhyudayane pAme che, peAtAnA abhyudaya thayA pachI sUryAM pAse jateA nathI! tevIja rIte bIjA jIvA paNa dhana mATe dhanavAnanA Azraya kare che, svayaM dhanapati banyA pachI e upakArI pAse jatA nathI ! kArya saryAM pachI kAi kAinuM nathI ! eTaleke saMsAra kevaLa svArthI che. ' ArapA kAryakAla itaro'pi nareNA - dIyate tadanu mucyata eva / vibhramAya vidhRto hRdi hAro, hIyate rahasi somamukhIbhiH ||26|| nareNa manuSyeNa kAryakAle svakRtyasamaye itaro'pyanyo'pi svakAryakRte AdIyate svIkriyate / tadanu kAryakaraNAnantara sRte kRte mucyate tyajyata eva / uktamarthamarthAntareNa dRDhIkaroti - somamukhIbhiH strIbhiH vibhramAya vilAsArthaM zobhAkRte vA hRdi va Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 26-28] hIrasaubhAgyam hRdaye dhRtaH parihito hAro muktAkalApo rahasi suratakrIDAkaraNasamaye / 'saMbhogazca raho ratiH' iti haimyAm / hIyate uttAryate hRdayAt pRthkriyte| tataH sarveSAM svArtha evAbhISTaH // zlokArtha manuSya potAnA kAryane mATe bIjAne grahaNa kare che, kArya saryA pachI tene choDI de che. jema caMdramukhI strIo zobhAne mATe hRdaya upara muktAhArane dhAraNa kare che, jyAre suratakrIDAnA samaye hArano tyAga kare che, tema A saMsAramAM sahu koIne svArtha ja iSTa che. pArakA janminAmayamakRtrimamitra, zreyase tadudayejjinadharmaH / vaibhavAya parizIlanabhAva, lambhitaH kSitizazIva kRtajJaH // 27 // tatkAraNAt asAre saMsAre aya svargApavargasAdhakatvena prasiddhaH akRtrimamitra svAbhAvikasuhRt jinokto bhagavatpraNIto dharmaH parizIlanabhAvamupAsanAgocaratAM lambhitaH prApitaH san zreyase aihalaukikamuktikRte ca udayet prakaTIbhavet / kiMbhUtaH / kRtaM nirmita jAnAtIti kRtajJaH / ka iva / kSitizazIva / yathA kRtazo nRpaH sevitaH san vaibhavAya vibhUtikRte bhavet // kalekArtha mATe asAra saMsAramAM svargapavargane sAdhaka sAco mitra koI hoya te eka jinezvara bhagavAne kahele dharma ja che. te dharmane Azraya karavAthI svarga ane apavarga mokSano vaibhava prApta karI zakAya che. jema kRtajJa rAjAne karela Azraya, bhaviSyamAM abhyadayane karanAra bane che tema A jinadharma abhyayane ApanAra che. rA svAnujanmabhaginIkulavRddhA-nAdade tadanuyujya tapasyAm / pAralambhanavibhubhavavArdhe-ryattarIva niyamasthitireSA // 28 // yatkAraNAdeSA muktinagarapradhvarapraddhatiH prasiddhA niyame paJcamahAvratAdimUlaguNottaraguNasamyakpAlanarUpe yAvajIvAvasthAna niyamasthitirdIkSA tarIva nauriva saMsArasamudrasya pAralambhane parataTamApaNe vibhuH samarthA Aste / 'tAM tRtIyapuruSArthavAridheH pAralambhanatarImarIramat' iti naiSadhe / tatkAraNAt svo zAtivargaH / anujanmA kanIyAn zrIpAlAkhyabhrAtA rANIvimalA''khye dve bhaginyau jAmI kulavRddhAn gotramahattarAnanuyujya pRSTA aha tapasyAM saMyamamAdade gRhAmi // iti hIrakumArasya saMsArAsAratAvicAraH // : sArtha mukitarUpI nagarInA sarala mArga2pa, pAMcamahAvratanA jIvana paryata pAlanarUpa dIkSA, eja A saMsArarUpI samudrane pAra karavA mATe samartha nAva samAna che. mATe nAnAbhAI zrIpAla, jyaka bhaginIo vimalA ane rANI Adi svajananI anujJA laIne huM bhAgavatI dIkSAne aMgIkAra karuM ? zrIhIra mAre A pramANe saMkalpa karyo. - 8 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 hIrasaubhAgyam [sarga 5 zlo0 29-31 sUrisindhurapuraH sa kumAro, vyAjahAra manasIti vimRzya / dantakAntimucukundasumaitasta-tpAdayoriva sRjannupahAram // 29 // sa hIrakumAraH manasi svacitte iti pUrvoktaM vimRzya vicArya sUriSu sindhuraH zauNDIratvena gajastasya puro'gre vyAjahAra vadati sma / utprekSya-dantAnAM kAntaya eva mucakundA drumavizeSAsteSAM sumaH puSpaistasya sUreH pAdayozcaraNayorupahAra pUjAm / 'pUjAhaNAsaparyArcA upahArabalI samau' iti haimyAm / sRjan kurvanniva // zlokArdha A rIte hIrakumAre manamAM vicArIne, AcArya mahArAjanI samakSa A pramANe kahyuM. jANe dAMtonI kAMtirUpa macakuMdanAM puSpa vaDe sUrijInA caraNanI pUjA karatA na heca ! pArakA . prApya tAvakakarAdiha dIkSA-mAhitAyatihitAmiva zikSAm / sevituM caraNatAmarasaM te, mAnasa muniSa ! kAmayate me // 30 // he munipa sUrIndra, te tava caraNatAmarasa pAdapadma sevitu me mama manaH kAmayate vAJchati / kiM kRtvA / ihAsminneva samaye tAvakAt tvadIyAtkarAt pANerdIkSAM prApya samAsAdya / utprekSyate-Ahita sthApitamAyatau uttarakAle hita pathya yayA tAdRzIM zikSAmiva // zlekArtha " he sUrIndra ! hamaNAM ja ApanA karakamalathI dIkSAne prApta karIne ApanA caraNakamalanI sevA karavA mATe mAruM mana utsuka banyuM che. bhaviSyakAlamAM sthApana kareluM che hita jemAM evI zikSAnI jema dIkSA grahaNa karavA mATe mAruM mana usuka banyuM che. ' 30 evamuktavati hIrakumAre, sUrizItakiraNaH sma gRNAti / mathyamAnamakarAkararAvaM, hepayanniva gabhIravirAvaiH // 31 // sariSu mAye zItakiraNaH saumyaguNena candro gRNAti sma babhASe / kasmin sati / evamamunA prakAreNa uktabati kathitakati hIrakumAre sati / utprekSyate-sUrirgabhIravirAvairmandradhvanibhirmathyamAno nArAyaNena mandaragiriNA viloDyamAno yo makarAkaraH samudrastasya rAva gambhIranirghoSa lajayan lajjAyuktaM kurvanniva // ___ A pramANe hIrakumAre kahyuM tyAre, AcAryomAM caMdrasamAna zrI vijayadAnasUrIzvarajI A pramANe yA , te AcAryazrInA gaMbhIra avAjavaDe maMthana karAtA evA samudrane avAja jANe lAyakata banI gaye na hoya ! 31 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 sarga 5 zlo0 32-34] hIrasaubhAgyam mA kRthAH kacana tatpratibandha, bAndhavasvajanamitrajaneSu / gandhavAha iva bhUdharasindhu-grAmasImapurabhUmidhunISu // 32 // he kumAra, yadyevaM tavAzayastattadA tarhi vacana keSvapi bAndhavA bhrAtaraH, svajanAH sagotrAH jJAtayaH, mitrANi suhRdaH, tatpramukheSu janeSu lokeSu pratibandha mamatvena snehena kRtvA saMsAre sthAyibhAva mA kRthA mA kuryAH / ka iva / gandhavAha iva / yathA vAyubhU. dharAH parvatAH, sindhavaH samudrAH, grAmAH saMnivezAH, sImA grAmanagarasamIpabahiHpradezAH, purANi nagarANi, bhUmayo'khilavasuMdharA, dhunyo nadyaH, tAsu pratibandha na vidadhAti // sArtha bhAra, ne taare| mArane / sa465 hoya , vAyu, patA, samudro, gAma nagara, sImAo, pRthvIo, ke nadIo...Adi koImAM pratibaMdha karato nathI, tema tAre paNa bhrAtA bhaginI, mitro, Adi svajanavargamAM pratibaMdha-mamatvabhAva kare nahI.' mArA yairavadhi jinadharmasuradraH, pUrvajanmani janairiha teSAm / tabalAni kamalAkamalAkSI, sArvabhaumapadavIpramukhAni // 33 // tatsumAni suravaibhavalambhaH, kIrtayaH parimalo'pyadasIyaH / siddhimugdhamRgadRkparirambhA''-mbhaNAni punarasya phalAni // 34 // (yugmam ) - he hIrakumAra, yairjanaiH pUrvajanmani prAcIne bhave jinadharmarUpaH suradaH kalpavRkSo'vadhi vRddhi prApitaH, teSAM janAnAmiha janmani kamalA lakSmIH / atha ca kamalA zrIstattalyA kamalAkSI aravindalocanA strI, yayA pariNItamAtrayA gRhe cAgatayA satyA sarvataH saudhadhanadhAnyadvipadacatuSpadAdibhiH paripUryate sA lakSmIsadRzA padmAkSI tathA sArvabhauma sarvasyA bhUmerIzvarazcakravartI tasya padavI etAH pramukhAH AdimAH prakRSTA vA yeSu tAdRzAni tasya suradrodalAni patrANi santi / tathA surANAmupalakSaNAdindrAdInAM vaibhavAnAM saMpadAM lambhaH prAptiH sA tasya sumAni puSpANi / 'prasUna kusuma sumam' iti haimyAm / tathA kItaryaH surAsuranarakhecarakiMnaramithunagIyamAnayazAMsi api punarasyAyamadasIyaH parimala: AmodaH saurabham / siddhayo laghimA, vazitA, Izatvam , prAkAmyam , aNimA, mahimA, yatra kAmAvasAyitvam , prAptiH, ityaSTau, anyA api mantratantravidyAtapaHzaktipramukhAH siddhaya eva mugdhamRgadRzo ramyAGganAH / atha vA siddhirmuktireva pradhAnavadhUstAbhistasyA vA sArdhamAliGganAni parirambhaNAni AsAdanAni teSAmArambhAH prakramAstAni punarasya kalpadroH phalAni vartante // kalekArtha he hIrakumAra pUrva janmamAM je jIvoe zrI jinadharmarUpI kalpavRkSanuM ropaNa arthAta ArAdhana karyuM che, te jIvone A janmamAM sAkSAta lakSmIsamAna padmAkSI evI premALa patnI, temaja Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 hIrasaubhAgyam [sarga 5 zlo0 33-36 cakravartInI padavI AdinI prApti thavI te kalpavRkSanAM pAMdaDAM che, deva devendronA vaibhavanI prApti te puSpA che, temaja deva, dAnava, mAtava Adi yugalo vaDe gavAi rahelI kAtI te kalpavRkSanI saurabha che. adhibhA, vazitA, chazitA, Amabhya, aNimA, garimA, yatra abhAvasAyitva bhane prApti, ATha prakAratI siddhi athavA mukitarUpI strI sAthenA pArliMgananI prapti te A jitadharUpI kalpavRkssnaaN i che " // 33 // dharma eva manujairiha mantraH, sArvakAmika ivaiSa niSevyaH / yena vAGmanasapAragataH ya-tatkaroti karasAttarasA'sau // 35 // iha janmani manujairmAnavaireSa pUrvavyAvarNita svarUpaH dharma eva niSevyaH sevanIyaH ArAdhyaH / ka iva / mantra iva / yathA kaizcitpuMbhirvinayAdinA prasannIbhavadgurupradattaH sarvAn samastAn kAmAnmanobhilaSitAn karoti pUrayatIti sArvakAmiko mantro niSevyate samyagupAsanAgocarIkriyate / yena kAraNenAsau dharmoM yadvastu vAGmanasayoH pAragata vacanamanasogarAtIta' yatra padArthe vAco manasazca gocaro na bhavati tadapi vastu tarasA zIghra karasAtkaraprApta karoti / 'kA nAma tatra cintA, prabhavati puruSasya pauruSa yatra / vAGmanasayoraviSaye, vidhau ca cintAntara kimiha // ' iti campUkathAyAm // iti kumAramuddizya guruvAkyam // leAkA jema keAI puruSa, vinayAdi guNAthI prasanna thayelA gurue ApelA, sarva prakAranI icchAonA pUraka evA sakAmuka maMtranI samyak prakAre ArAdhanA kare che, tema A janmamAM pUrve jenu svarUpa kahevAyu' che. evA prakAranA jinadhanuM samyak prakAre ArAdhana karavu joie, samyak prakAre ArAdhana karAyelA dha jIvAte manasAtIta ane vacanAtIta evA ageAcara padArtho paNa zIghratayA hastasAt karI Ape che, arthAt prApta karAve che. uparA tAM niSIya munivAsavAca, smeradRk prabubudhe sa kumAraH / kairavotkara iva smitakoza - candrikAM kumudinIramaNasya || 36 || sa kumAraH prabubudhe pratibuddhaH / kiMbhUtaH / smeradRk harSeNa hasitanayanaH / tAM pUrvoktAM munivAsavasya sUrIndrasya vAca vANI niSIya sAdara zrutvA pItvA / ka iva / kairavotkara va / yathA kumudinIramaNasya vidhozcandrikAM jyotsnAM nipIya kumudaprakaraH prabudhyate vikAza' labhate / kiMbhUtaH / smitA vikasitAH kozAH kuDmalA yasya // zlAkArya jema cadranI ca MdrikAtu pAna karIte, DADAvALA kumudanA samUha vikasita thAya che, tema harSayukta nayanavALA hIrakumAra, surIndranI vANI sudhAnuM AdarapUrvaka pAna karIne pratiyuddha thayA. arthAt pratiSedha pAmyA. 536 / / Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam nizvikAya vinayAnatakAya - statpuraH zizuzazI svatapasyAm zaMbhusubhruva ivAmbujanAbhaH, pratyagAcca bhavanaM nijajAmeH // 37 // sarga 5 zlo0 37 - 39] 305 zizuzazI kumAracandraH tasya sUreH puro'gre svasyAtmanastapasyAM dIkSAgrahaNa TM nizcikAya ahamavazya' zrImatpArzve paritra (jyAM) jAM gRhISyAmiti nizcayaM kRtavAn / kiMbhUtaH / vinayena A sAmastyena nato namrIbhUtaH kAyaH zarIra N yasya / ca pUnarnijajAmervimalAyA bhavanaM gRhaM pratyujjagAma / ka iva / ambujanAbha iva / yathA kRSNaH zaMbhusubhruvaH pArvatyA bhavanaM prati gacchati / bhavAnI hi kRSNabhaginIti kavisamayaH / 'bhavAnI kRSNamenAkasvasA' iti haimyAm / ambhojanAbhaH ambujanAbhaH ityAdayaH prayogAH pANDavacaritre santIti // iti vijayadAnasUripuro hIrakumArasya dIkSAgrahaNanizcayakaraNam // zleAkA vinayathI atyaMta namra zarIravALA hIrakumAracaMdra AcAryazrInI samakSa 'huM avazya ApanI pAse dIkSA grahaNa karIza'' AveA nizcaya karI, jema kRSNa peAtAnI bhaginI pArvatIne ghera jAya tema peAtAnI jyeSTha bhaginI vimalAne ghera gayA. 537aaaa icchatA hRdi mahodayalakSmI-saGgadUtimiva jainatapasyAm / bhASyate sma bhavanaM pravibhUSayA' - nena bhAvayatinA nijajAmiH ||38|| anena nijajAmiH svabhaginI bhASyate sma bhASitA vAditA / anena kiMbhUtena / bhAvena pariNAmena yatinA sAdhunA / atha vA bhAve Azaye manasi yatitva cAritrama - syeti tena bhAvayatinA / kiM kRtvA bhASitA / bhavanamarthAdbhaginIbhavana: prakarSeNa vibhUSya zobhAM nItvA gRhe AgatyetyarthaH / anena kiM kurvatA / jinAnAM tIrthakRtAmiya jainI tapasyAM dIkSAmarthAd grahItumicchatA hRdaye vAJchatA / utprekSyate - mahodayalakSmyA muktizriyA mahAbhyudayasaMpado vA saGage saMgame milane dUtimiva saMdezahArikAmiva / ' tasyAH svayaM' - varaparigrahadutireSA, muktAvalI hRdi pada bhavataH karotu' iti campUkathAyAm / 'dUtyAM dUtirapi smRtA' iti zabdaprabhede // zleAkA muktirUpI lakSmInI sAthe saMgama karAvavAmAM dUtI samAna pAramezvarI pravajyAne hRdayamAM cchitA bhAvamuni hIrakumAre ginInA dharane zeAbhAvIna arthAt dhare AvIne peAtAnI bahenane A prakAre kahyuM. rAmA dhAriNIta vAdya sudharma - svAminaM vijayadAnamunIndram | vanditu N vijayasiMhamahebhyAmbhojadRggata ito'hamabhUvam ||39|| vijayasiMhanAmA yo mahebhyo vyavahArI tasyAmbhojadRk priyatame he jAme, adyAha Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 5 zlo0 39-41 mito bhavatyA gRhAdvijayadAnanAmAna munIndra sUri vanditu namaskartuM gato'bhUvam / ka iva / dhAriNIsuta iva dhAriNInAmA RSabhavyavahAripatnI tasyAH suto jmbukumaarH| sudharmasvAmina zrImahAvIrapaJcamagaNadhara nantu gato'bhUt // blekArtha vijayasiMha zreSThInI priyatamA, kamalanayanA bahena ! jema Abha zreSThInI patnI dhAriNInA putra jaMbukumAra paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmIne vaMdana karavA gayA hatA, tema Aje huM zrI vijayadAnasurijIne vaMdana karavA gayo hato. 39 kIlanaikalalita kalayantI, yA kazeva turagasya bhavasya / dezanAzravaNagocarabhAva, lambhitA zramaNazItamarIceH // 40 // he jAme, zramaNazItamarIcevijayadAnasUrIndrasya sA paramazAntarasamayI dharmakathA mayA tvadbhAtrA zravaNayoH karNayoH gocarabhAva viSayatAM lambhitA nItA / zrutetyarthaH / 'nUna na me zravaNagocaratAM gato'si' iti kalyANamandirastotre / sA kA / yA dharmadezanA bhavasya saMsArasya kIlane tADane atha vA kIlanAyAM parAbhavavidhAnaviSaye / 'bajate helihayAlikIlanAm' iti naiSadhe / ekamadvitIya lalita vilAsa vyavasAya kalayantI bibhratI vartate / keva / kazeva / yathA kazA carmadaNDaH 'cAbakho' iti loke prasiddhA turagasyAzvasya tADane advaita vyApAra bibharti // bekArtha he bhaginI, sAdhuomAM caMdasamAna AcArya bhagavaMtanI dharmadezanA meM sAMbhaLI. A dharmadezanA jema azvane tADana karavAmAM cAbUka eka advaita sAdhana che, tema saMsArane phaTako ApavAmAM eka ane vyavasAyane dhAraNa unnamajjaladharAdiva jAme, sarirAjavadanAdudayadbhiH / vANivaibhavarasaidvayametat , pUryate sma mama karNakalazyoH // 41 // he jAme he vimale, sUrirAjasya vadanAnmukhAdudayadbhiH prakaTIbhavadbhiH vANInAM vAcAM vilAsA vaicitryAsta eva rasA jalAni tairmamedaM madIyametatpratyakSazabdaviSayagocara karNI zravaNAveva kalazyau kumbhyo tayordvaya pUryate sma pUrNIbhUtam / zravaNazabdaH punpuNske| AlocanAntAt zravaNau vitatya' iti liGgAnuzAsanAvacUrNau / tathA 'avalambitakarNazaSkulIkalazIka racayannavocata' iti naiSadhe / kasmAdiva / unnamajaladharAdiva / yathA unnamato jalabharainaMmrIbhavato jaladharAnmeghAduditaiH prAdurbhU taiIreH salilaiH kalazIdvandra paripUrNIbhavati / vANizabdo hrasvo'pyasti / yathA 'antarvANistu zAstravit' iti haimyAm / tathA bhartRharazatake proktaM ca-'keyUrA na vibhUSayanti puruSa hArA na candrojjvalA, na mAnana vilepana na kusuma nAlaMkRtA mUrdhajAH / ekA vANiralaMkaroti Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 41-43 ] hIrasaubhAgyam 307 puruSa yA saMskRtA paThyate, kSIyante kila bhUSaNAni satataM vAgbhUSaNa' bhUSaNam // '' ityatrApi vANizabdo hrasvaH // leAkA he bhaginI vimalA, jema jalavaDe paripUrNa mezvanI varSAthI kalama bharAI jAya che, tema sUrirAjanI vANInA vaibhavarasathI mArA ka kalaza paripUrNa thaI gayA. ahI vANI zabda hasva paNa hoya che, te batAvavA bhartRhari zatakamAM rahelA zlAnuM pramANa Ape che; 'hAthanAM kaDAM, ujala bhautika bArA, snAna, visecana, puNya saMskAra maresA deza, yA pahAryo puruSane solAvatA nathI, paraMtu saMskArI vANI eja puruSanI zAbhA che ! AbhUSaNA tA kyAreka kSINa thaI jAya, paraMtu suzi kSita saMskArI vANI eja enAM AbhUSaNa che. sUribharturamRtAdapi vAco, dRzyate jagati ko'pi vizeSaH / tyaktamanyava idaMrasikA ya - nmanyubaddhamanasastvamRtAzAH // 42 // he jA jagata vizva amRtAtpIyUSAtsUribharturvAcI vANyAH ko'pyadbhutavaibhavo vizeSaH atizAyitvamanirvacanIyamahimA dRzyate avalokyate jJAyate vA / yadyasmAtkAraNAt idaMrasikA guruvacanasudhApAnarasavanto janAstyaktamanyava ujjhitakopA jAyante / asyAM vANyAM rasikAH / 'idaM yazAMzi dviSataH sudhArucaH' iti naiSadhe / tu punaH / amRtAzAH sudhApAyano devA manyubaddhamanasaH kopakalitAntaHkaraNAH tattvatastu yajJotkaNThahRdayAH tadazanatvAt / 'svAhA svadhA kratusudhAbhuja AditeyAH' iti haimyAm // leAkA * hai ginI, A jagatamAM kAIpaNa adbhuta vaibhava dekhAte DAya te te AcArya zrInA vacanarUpI amRtanA ja vaibhava che. je risakA A vacanAmRtanu N pAna kare che tenA kepa cAlyeA jAya che. devA amRtabhAjI hovA chatAM paNa kApayukta cittavALA che! mATe AcAryazrInuM vacanAmRta anirvacanIya mahimAvALu che rAjA " sAMprata bhagini tena munIndoH saMnidhau grahayituM vratalakSmIm / utsuko'hamabhavaM bhavabhagno, dhAriNeya iva vIrajinendoH ||43|| he bhagini tena etAdRgguruvacanAmRtapAnautsukyena kAraNena sAMpratamadhunA munIndo:vijayadAnasUreH pArzve vratalakSmI cAritrazriyaM grahayitumAdAtumahamutsuka utkaNThito'bhava saMjAtaH / 'gRhNAti grahayate lAlI' iti kriyAkalApe / grahayate ityasya Nyantasya tumpratyayaprayogaH / ahaM kiMbhUtaH / bhavAtsaMsArAtpunaH punaH paryaTane bhagna udvignaH / ka iva / dhAriNeya iva / yathA zreNikanRpatnI dhAriNI tasyA nandano meghakumAraH zrImahAvIrajanavarasya pArzve vrata grahItumutsuko jajJe // zlAkArthI te kAraNathI huM bhagina, dhAraNakizora meSakumAra jema vIparamAtmA pAse dIkSA grah Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 308 hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 43-46 karavA mATe utsuka banyA hatA, tema saMsArathI udvigna banele huM, hAlamAM AcAryazrInI pAse cAritralakSmI grahaNa karavA mATe utsuka banyo chuM. kA setubandhamiva saMsRtisindho-stadvatAya mama dehi nidezam / vinayena hi mahodayalakSmI-saMmukhaM nijajana hitakAGkSI // 44 // he jAme, tatkAraNAt tvaM mama vratAya cAritragrahaNArtha nidezamAzAM dehi / kamiva / setubandhamiva padyAviracanamiva / loke 'pAja' iti prasiddhA / kasya / saMsRtiH saMsAraH sa evAgAdhatvAtsindhuH samudrastasya / hi yasmAtkAraNAnmahAnudayo'tyaizvarya mokSazca tasya lakSmIstatrAbhimukha saMmukhIbhUtaM nijajana svakIyabandhuvarga hitakAGkSI svajanahitAbhilASuko janaH ko vighnayedvighnaM kuryAt , api tu na ko'pi nAntarAyI bhavet // iti vimalAbhaginI prati hIrakumArasya dIkSAdezamArgaNavacanam // zlekArtha " he bahena! saMsAra samudranI pAja samAna pravajyA grahaNa karavA mATe mane AjJA Apo. kharekhara, mekSalakSmIne sanmukha banelA potAnA svajanene hitasvIjanee aMtarAya na karavo nema' // 4 // tadvaco viracita sahajena, prAptamAtramapi karNapuTAntaH / kSiptataptagurupatramivAsyA, duHkhamapratimamAtanute sma // 45 // sahajena bhrAtrA / ['bhrAtA tu syAtsahodaraH / samAnodaryaH sodayaH sagarbhasahajA api // iti haimyAm / ] viracita kathita tadvaco dIkSAdezamArgaNarUpaM tatpUrvokta vAkya karNapuTAntaH zrotrapAtramadhye prAptamAtramapi kevalamekavAra gatamapi asyA vimalAyA hIra. kumArasya bRhadAginyA apratimamasAdhAraNa duHkhamAtanute sma cakre / kimiva / kSiptatapta. gurupatramiva / yathA-kSipta sthApita taptamuSNIkRta gurupatra karNayoratiduHkhadaM syAt // zlekArtha pitAnA bhAInAM AvAM vacana sAMbhaLatAM ja vimalA atyaMta duHkha pAmI, jema tapAvelA sIsAne prakSepa kAnane ati duHkhadAyI bane che, tema hIrakumAranAM dIkSA grahaNanAM vacano vimalAne ati duHkhadAyI banyAM. I45 DimbhalambhitaviDambanabhAjA, duHkhataH parabhRteva bhaginyA / sa nyagAdi mRdugadgadavAcA, sAdhimAdharitapuSpadhanuHzrIH / / 46 // sa hIrakumAro bhaginyA vimalAsvanA nyagAdi bhASitaH / kiMbhUtayA / mRdvI komalA tathA bASpairaspaSTA tAdRzI vAgvANI yasyAH / athavA sAdhanabhUtayA vAcA Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 46-48] hIrasaubhAgyam 309. kRtvA / kutastAdRgbhrAtRpravrajyApariNAmodbhUtaduHkhataH / sa kiMbhUtaH / sAdhimnA zarIrasau. ndaryeNa / 'sAdhuramyamanojJAni' iti haimyAm / adharitA hInIkRtA tiraskRtA vA puSpadhanuSaH kAmasya zrIrvapuH zobhA yena / 'tvayAtaH kiM narasAdhimabhramaH' iti naiSadhe // utprekSyate-parabhRteva / yathA kokilayA bhASyate visvaramucyate / kiMbhUtayA / Dimmena avyaktabAlakena lambhita prApita yadviDambana saMtApana tadbhajatIti parAn kAkabAlakAn puSyantIti parabhRtaH / 'kokilaiH pAlitaH kAkastathA cApraistu poSitaH' iti vacanAt / tathA parabhRt vyaJjanAntaH / 'parabhRtAM madanAlasacetasAm-' ityAdi rghukumaaryorpi| lokAI zarIranA saundaryathI kAmadevano tiraskAra karanArA potAnA bhAI hIrakumArane pravajyA grahaNa karavAnA thayelA abhilASathI atiduHkhI banelI vimalA, kamaLa ane gadgadda kaMThe A pramANe kahevA lAgI; jema raMganI samAnatAthI "A kAkanuM bALaka che ke mAruM bALaka che' Ama pitAnA bALakane nahIM jANavAthI viDaMbanA pAmelI keyala virasa svare bele, tema viDaMbanA pAmelI vimalA aspaSTapaNe gadgad kaMThe bolI. 4 sAMprata vyatikarastava ko'ya, vArdhakocitavidhezcaraNasya / lIDhi vatsa ! viSayasya rasAla-syeva patrimaphalasya rasAMstvam // 47 // he vatsa, sAMpratamidAnI bAlalIlAyAM tava bhavatazcaraNasya cAritrasya ko'yaM vyatikaraH ka eSa prastAvasamayaH / kiMbhUtasya caraNasya / vArdhake vRddhAvasthAyAmucito yogyo vidhirAcaraNa yasya / kiM ca he bandho, adhunA tvaM viSayasya zabdAdigocarasya rasAnAsvAdAna lIDhi AsvAdaya / rAgAnanubhava / kasyeva / pavitramaphalasyeva / yathA ko'pi rasAlasya sahakArataroH paripakvaphalasya rasAnnisyandAnAsvAdayati janaH // .. . he vatsa, hAla bAlakrIDA karatA evA tAre vRddhAvasthAmAM levA yogya cAritrane grahaNa karavAne zuM samaya che? he baMdhu ! hamaNAM to tuM pAkelA Amraphala jevA madhura zabdAdi viSayanA rasane AsvAda kara arthAta anubhava kara. 4cho ? bhAgyabhAji jalajanmagRhevA-gantukA taruNatA tvayi vatsa ! / kAmakelivasatI ratisakhyAM, tvaM ramasva yuvatIbhiramuSyAm // 48 // he vatsa, tvayi viSaye taruNatA yauvanAvasthA AgantukA AgamanotsukazIlA vartate / keva / jalajanmagRheva / yathA bhAgyabhAji puNyavati puruSe jalajanmamandirA lakSmIrAgamana 1 vastutastu parabhatA kAkyeva / kokilaDimbho rUpasAdRzyaviDambanAtaH kAkAbhyAM pAlyate ityeva saMpradAyaH / Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 hIrasaubhAgyam [sarga 5 zlo0 48-50 zIlA bhavet / punarhe bandho, tvamamuSyAM tAruNyAvasthAyAM yuvatIbhivinavatIbhiH strIbhiH sAdhaM ramasva vilAsa kuru / 'yuvatIkaranirmalanirmathitam' iti dIrgho'pi yuvatIzabdaH / kiMbhUtAyAmamuSyAm / kAmasya kandarpasya kelivasatau krIDArthagRhe / punaH kiMbhUtAyAm / rate rAgasya sakhyAM vayasyAm / 'ratiH smarastriyAM rAge rate' ityanekArthaH // zlokArtha he vatsa, puNyazAlI puruSane jema lakSmI Ave che, tema tane yuvAvasthA AvI rahI che. te he bhAI ! kAmadevanA kriIDAgRha samAna evI A yuvAvasthAmAM ratisarakhI yuvatio sAthe kriIDA 42. ' // 48 // yauvane'rjaya yazoguNalakSmIH, kSoNimAniva mahaHkSitikozAn / Aheta tadanu dharmamayi tvaM, sthAvire sthiratayA vidadhIthAH // 49 // he vatsa, yauvane tAruNye yazAMsi kIrtIrguNAn mahattvaudAryAdilakSaNAn lakSmIramitAH zriyazca arjaya svAyattIkuru / ka iva / kSoNimAniva / yathA bhUpatistAruNye mahaH pratApa kSiti paradezamaNDala kozAn bahUn bhANDAgArotkarAnupArjayati / 'svAtpAladhanamuknetRpatimattvarthakAdayaH' iti haimyAmuktatvena kSoNimAnityatra mattvarthIyapratyayaH / ayi punarhe vatsa, anu tAruNyAvasthAyAM pazcAtsthAvire vArdhake vRddhavayasi sthiratayA sthairyeNa acapalacittatvena Arhatamarhadukta ta cAritralakSaNa dharma vidadhIthAH kurvIthAH // lekArtha he pAsa, koma zana, yuvAparayAmA pratApa, vo bhane 2 saya 42 . tema tu' paNa yuvAvasthAmAM yaza, audAryAdika guNo ane ghaNI lakSmIne prApta kara. pachI he bhAI ! vRddhAvasthAmAM ritharatA AvavAthI jinezvara bhagavaMte kahelA cAritradharma aMgIkAra karaje.' jalA mauktikena kila sodara ! sarvaiH, zlAghyate'tra bhavatA pitRvaMzaH / bhrAtRmatyahamapi tvayakAsmi, zrIrivAmRta kareNa vareNa // 50 // he sodara, atra loke bhavatA tvayA kRtvA / athavA atrabhavatA pUjyena / bhAvinI bhUtopacArAjjanAnAM mAnanIyena vA bhavatA / 'atrabhavattatrabhavacchabdau pUjyArthe nipAtyete' iti vacanAt / pitRvaMzastAtAnvayaH kuMrAsAhakulam / sarvairjanaiH zlAghyate prazasyate stUyate / keneva / mauktikeneva / atra kileti ivArthe / yathA mauktikena muktAphalena kRtvA muktAphalAnAM pitA tasmAdutpannatvAtteSAM tAdRzo vaMzo veNuH zataparvA janaiH zlAdhyate / 'utprekSAdyotakAH zake, manye nUnamiva dhruvam jAne kilAdayo jJeyAH prAyeNaiva kriyodbhvaaH||' iti kavizikSAyAm / api punarvha bandho ahaM tvayakA kRtvA bhrAtRmatI sodaravatI asmi varte / keva / zrIriva / yathA lakSmIramRtakareNa candreNa bandhumatyasti / dvayorapi samudrotpannatvena / kiMbhUtena tvayA candreNa ca / vareNa janeSu jJAtiSu zreSThena // : Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 51-53] hIrasaubhAgyam plekArtha he sadara, muktAphalathI jema tene pitA vAMsa-veNu manuSya vaDe prazaMsAya che, tema tArAvaDe pitAne vaMza sarvajanazlAghanIya che. vaLI sarvotkRSTa caMdrathI jema lakSmI bhAIvALI che ema sarvajanomAM zreSTha evA tArAvaDe huM bhAivALI chuM. 5. tvadvadhamukhasudhAMzusudhAyAH, pAnamutsukatayA pravidhis / madvilocanacakorazakuntau, cApalaM racayatazvirametau // 51 // he bandho, etau dRzyamAnau madvilocane mama netre eva cakorazakuntau jyotsnApriyapakSiNI cira bahukAla yAvazcApala caJcalatAm / utkaNThatAmityarthaH / racayataH kurvAte / kiMkartumicchra / utsukatayA utkaNThitatvena tvadvadhvAstava jAyAyAH / 'dArAH kSetra vadhUrbhAryA janI jAyA parigrahaH' iti haimyAm / mukhaM vadanameva sudhAMzustasya sudhAM darzanAmRtaM tasyAH pAna pIrti pravidhitsU kartumicchU / 'kaNehatya cakorINAM, gaNaH pItvA sudhAsavam / ajA. yata madeneva, gujApujAruNekSaNaH // ' iti vastupAlakIrtikaumudyAM cakorANAM jyotsnApAne prasiddhe'pi ityamRtapAnamapi // iti vimalAyAH prathamoktiH // blekArtha he baMdhu, tArI vadhUnA mukhacaMdranI sudhAnuM pAna karavAne lupI banelAM A mArAM be netrorUpI cara pakSIo cirakAlathI capalatAne dhAraNa kare che. arthAta ukaMThita thayAM che. ' papa vAGmayaviracitairidamAdyaiH, zrotrapatrapathikaiH svabhaginyA / prerito nigadati sma kumAro, garjitairiva zikhI ghanapaGkteH // 52 // kumAro hIranAmA bAlako nigati sma babhASe / kiMlakSaNaH / preritaH praNoditaH // kaiH / idaM pUrvoktamAdya prathama yeSu tAdRzairvAGmayairvAcAM prapaJcaiH / 'itIdRzaista viracayya vAzmayaiH' iti naissdhe| kiMbhUtairvAGmayaiH viracitaiH praNItaiH / uktairityarthaH / kayA bhaginyA svabRhatsvanA / punaH kiMbhUtaiH / zrotrayorarthAt kumArasya karNayoH pathikaiH prAghuNIbhUtaiH / zrutairityarthaH / babhASe / ka iva / zikhIva / yathA mayUro ghanapaGkteH meghamAlAyA garjitaigarivaiH prerito vakti kekAravaM kurute // . artha hIrakumAra, karNapathamAM AvelAM che bhaginInAM vistRta vacanothI prerita thaIne A pramANe kahe che; meghanA garavathI prerita thayele mayUra jema kekArava kare che tema hIrakumAra kahe che. parA jIvitaM kuzazikhAsthamivAmbhaH, pAMzuleva taralA kamalApi / aikSavAgramiva yauvatametat , prekSaNakSaNa iva svajano'pi // 53 // he jAme, jIvitamAyurjIvitavya kuzazikhAstha darbhAgrasthAyukamambho nIramiva vartate / Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 312 hIrasaubhAgyam [sarga 5 zlo0 53-55 yathA darbhAgrasthamambhaH kiyatkAlamavatiSThate tathA jIvitamapi / api punaH-kamalA pAMsuleva vyabhicAriNIva taralA capalA / asthirA Aste / punaretatsaMsArijanairAdriyamANa yauvataM yuvatInAM samUhaH strIgaNaH aizavAnamiva ithUNAmidamaikSavaM tAdRzamana prAnta tavat / yathA ikSuNAmane nIrasatA tathA vicAryamANamanubhUyamAna ca straiNa prAnte nIrasameva jAyate / api punaH svajano zAtivargaH parijano vA prekSaNakSaNa iva rAmalakSmaNAdirUpadarzananATakaprastAva iva kSaNadRSTanaSTaH syAt // - ' he bhaginI, A jIvana DAbhanA agrabhAga upara rahelA jalabiMdunI jema asthira che, lakSmI vyabhicAriNI strInI jema capala che, yuvatIone samUha zeraDInA agrabhAga jevo nIrasa che, ane svajanavarga paNa nAnA prastAvanI jema kSaNika che. ApaNe yad gamiSyati mamArbhakabhAvo'-laMkariSyati tanuM ca yuvazrIH / ...... vArdhaka punaramAtyamiva svaM, bhUSayiSyati ka ityavagacchet // 54 // he jAme, yanmama madIyo'rbhakabhAvaH zaizava gamiSyati yAsyati / ca punaryuvazrIH bhAvapradhAnanirdezAttAruNyalakSmIH / atha vA yuvatvena zrIlakSmIH zobhA mama tanuH zarIramalaMkariSyati / punadhika vRddhAvasthA svamarthAdAtmIyAtmAna bhUSayiSyati / kamiva / amAtyamiva / yathA pradhAna vArdhaka bhUSayati / 'vArdhaka bhUSayatyatra rAjAmAtyabhiSaGmunIn' iti vacanAt kaH pumAnityavasthAtrayaM bhAvIdamavagacchet avabudhyeta / api tu na ko'pItyarthaH // .......... dArtha ... he bahena, mArI bAlyAvasthA jaze, pachI yuvAvasthA zarIrane zobhAvaze, tyArabAda vRddhAvasthA pradhAnane jema zobhAve tema mane paNa zobhAvaze! A prakAre bhAvinI traNe avasthAne kayo puruSa jANI zake? arthAta keI nahIM. 54 jantureSa iha jAmikalatra-bhrAtRmAtRpitRputravizeSaiH / bambhramIti paramANurivaiko, nIlimAruNimapItimarAgaiH // 55 // he bhagini, eSa jantuH prANI iha jagati eka eva jAmirbhaginI, kalatra patnI, bhrAtA bandhuH, mAtA jananI, pitA janakaH, putraH sutaH, eteSAM vizeSaiH prakAraiH bambhramIti saMsAracakre atizayena paryaTati / ka iva / paramANuriva / yathA eka eva paramANunIlatva. pItatvaraktatvAdirAgai raGgairbhuvane bhrAmyati // kalekArtha vaLI he bhaginI, jema eka ja paramANu nIla, pIta, rakata Adi bhinna bhinna rUpe traNe lokamAM bhame che, tema A eka ja prANI, bahena, bhAryA baMdhu mAtA, pitA, putra Adi aneka paryAvaDe A saMsAramAM paryaTana kare che. papA Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam saurabheNa malayadurivAtmA, yasya dharmavidhinA sA vibhAti / tena viSTapamazeSamabhUSi, procyate sma kimutAbhijanAdi // 56 // sarga 5 zlo0 56-58] 313 he jAme, yasyAtmA dharmavidhinA jainadharmAvaraNaprakAreNa vibhAti sma zobhitaH / ka iva | malaguriva / yathA candanataruH saurabheNa parimalena vibhAti / tena puMsA azeSa samastamapi vizvamabhUSi bhUSitam / tarhi abhijanAdi kimuta procyate / nikhile'pi bhuvane svavaMzAdi tu sutarAmeva bhUSitamiti bodhyam || zleAkA bhaginI, jema saurabhathI cAMdanavRkSa zAkhe che, tema dharmAtmA puruSavaDe samasta jagatzezabe che. te pachI peAtAnAM vaMza kulAdi kema na zobhe ? 5565 nimnava parisarpati nimnaM, yA dadhAti pitRsUriva rAgam / bhoginI kuTilA kamalAkSI, sA satAmanucitAbhyupagantum ||57|| he jAme, yA strI nimnageva nadIva nimna nIcaiH parisarpati gacchati nIcagAminI / 'kAminyo nIcamAminyaH' iti vacanAt / tathA - yA strI pitRsUH saMdhyeva kSaNa rAga dadhAti / yathA saMdhyA kSaNaM paJcApyatizAyivarNavizeSAn darzayitvA nIrAgA svayama kApi yAti tathaiva strI / tathA yA kAntA bhoginIba mujI kuTilA / vakragAminI vakti anyadanyaca kurute sA kamalAkSI vanitA sAmAnAma manucitA sarvathApi naiva yogyA // mhAkA he bahena, strI nadInI jema nIgAminI hoya che, sakhyAnA raMganI jema tene paNa rAga kSaNika hoya che, ane nAgiNInI jema kuTila AzayavALI hAya che, mATe kamalanayanA strIne svIkAra uttama puruSo mATe sarvathA yogya nathIpaNA yA jahAti na kadApyanuSaGga, yA virAgavati cAdhikarAgA / tAM jagajjanamanaH kamanIyAM, lipsate zivakanI mama cetaH // 58 // he jAme, yA vadhUH kadApi kasminnapi samaye bharturanuSaGga saGgam / pArzvamityarthaH / na jahAti na muJcati / punaryA virAgavati vairAgyabhAjini nIrAge'pi puMsi adhikarAgA utkRSTaGgA bhavati / tAM zivakanyAM jagadvikhyAtAM muktikanyAM mama cetazcittaM lipsate vAJchati / kiMbhUtAnAM jagatAm / bhUrbhuvaHsvatrayI janminAM surAsuranarANAM manobhirantaHkaraNaiH kamanIyAmabhilaSaNIyAm // iti pravajyAdRDhatAyAM bhaginIM prati kumAravacaH // leAkA 'he bhaginI, je strI peAtAnA patinA saMga kayAre paNa cheDatI nathI ane nirAgI puruSo upara Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 58-61 adhika rAgavatI che, evI traNe jagata mATe icchanIya zivakanyAmAM mAruM mana Asakta che. ' paCI nizcikAya vacanairatha taistai-stasya sA vratavidhau draDhimAnam / mauktikasrajamivAzrukaNaughai-stanvatI hRdi punastamavocat // 59 // __ atha bhrAturvacanazravaNAnantarasA vimalA taistaiH pUrvoktavacanaistasya hIrakumArasya vratavidhau dIkSAgrahaNaviSaye draDhimAna dRDhatAM nizcikAya nirdhArayAmAsa / nirdhAra kRtavatI / punaH sA jAmiH taM bhrAtaramavocadvakti sma / kiM kurvatI / azrukaNoH bASpabinduvRndaiH / utprekSyate-hRdi hRdaye vakSasi mauktikasraja muktAphalamAlikAmiva tanvatI kuvetI vistaaryntiiv|| lekArtha bhAInAM AvAM vacanane sAMbhaLI, hIrakumArane dIkSA grahaNa mATe daDha nizcaya jANI, jANe hayamAM motInI mALA dhAraNa karatI hoya tema atyaMta athupAta karatI vimalA pharIthI kahevA lAgI. pahelA vatsa ! vatsalatayA tava kiMci-dvacmi karNapathikIkuru tattvam / yadrasAyanamiva svajanAnA-masti vAgviracanA hitagarbhA // 60 // he vatsa laghubhrAtaH, tava bhavataH vatsalatayA hitakRttvena yatkicidbhavinAmAyatihitavidhAyakaM vicAryAhaM vacmi kathayAmi, tattva tavApyAyatisukhada maduktaM karNapathikIkuru zravaNaprAghuNapraNaya / zRNvityarthaH / yadyasmAtkAraNAtsvajanAnAM bandhuvargANAM hita pathyamAyatau sukhakArakopAyo garbhe madhye yasyAstAdRzI vAgviracanA vacanakramaH / hitshikssetyrthH| rasAyana siddhauSadhamivAsti / prANinAM tuSTipuSTikRdbhavati // blekArtha " he laghubhrAta, tArA pratyenA vAtsalyabhAvathI meM kahelAM pariNAme hitakArI evAM vacana tuM barAbara sAMbhaLa. baMdhuvargane bhAvihita karanArI hitazikSA, manuSyone siddhasAyaNanI jema tuSTi ane puSTi karanArI bane che. arthAta pariNAme hitakArI bane che. kaLA aGganAGgaparirambhahasantI-garbhagehanivahAn pravihAya / marSayiSyasi kathaM vada (saiSya?) zaityaM, bhUmimAniva bhaTAnarisainyam // 61 / / he bhrAta, tvaM vada kathaya aGganAnAM khapANigRhItagRhiNInAmaisya kAyasya parirambha AzleSaH svakAminIkAyena samamAliGganam / zItakAle tasyoSNasparzatvAt / tathA-hasantyaH kRzAnuzakaTikAH, tathA-garbhagehA apvrkaaH| 'uraDA' iti loke prsiddhaaH| eteSAM nivahAn samUhAn pravihAya tyaktvA tvaM saiSya (zaitya) zizirartum / upalakSaNAddhemantamapi / etAvatA zItakAla katha kena prakAreNa marSayiSyasi sahiSyase / 'sarate mRSyati marSati Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 61-63] hIrasaubhAgyam mRSayati marSayati marSate caiva / kSamate titikSate ca kSAmyati ceti samAviSayAH // ' iti kriyAkalApe sahanArthAH kriyAH / ka iva / bhUmimAniva / yathA rAjA bhaTAnvIrAna vihAya muktvA arisainya zatrusenAM kathaM sahate // iti zItakAlakAvyam // zlekArtha he bhrAtA, tuM ja kahe che. potAnI strI sAthenuM AliMgana, saLagatI sagaDI, ane oraDA Adi zItanAzaka padArthone tyAga karIne zizira RtunI atyaMta ThaMDI tuM kevI rIte sahana karI zakIza? tevI ja rIte hemaMtakAlanI ThaMDI paNa kevI rIte sahana karI zakIza ? zuM koIpaNa rAjA potAnA sainyane mukIne zatrunA sainyane jItI candracandanazirogRhazayyA-vAravAmanayanAvanakelIH / antareNa taraNIriva sindhu-ISma eSa kimu nistaraNIyaH // 62 // candraH zItaruciH, candana zrIkhaNDavilepana', zirogRham candrazAlA / uSNakAle hi yuvAno gRhoparitanAkAzabhUmau zerate zItalatvAt / tathA-zayyA haMsAketUlyaH palyaGkA vA / tathA-vAravAmanayanAH ekaikasya rAjAderanyasyApi puNyavataH puMso bahISu gRhiNISu yA svakIyavArake svasyAvasare samettha patyA sama vilasati sA athavA cakravAdInAmiva vAravilAsinyaH ekaikasyAH striyo'nu dve dve vArAGgane / 'sahelikA' iti prasiddhA / tAstu cakravAdibhireva bhujyante / nAnyaH pANigRhIsivat / iti tA vAravarNinyaH / tathA vanakelayaH udyAnanikhelanAni tamAladhArA jalayantramandirAdiSu krIDA / etA antareNa vinA he bhrAtaH, tvayA bhavatA eSa lUkAjhalAdibhiH sakalajagatsaMtApakArako grISma uSNakAlaH / vasantagrISmau dvAvapyuSNasamayaH / sa kimu kathaM nistaraNIyaH atikrmnniiyH| ka iva / sindhuriva / yathA taraNIveMDA binA samudraH kathaM nistIryate uttIryate // iti grISmasamayakAvyam // zlokAI caMdranI zItalatA, caMdananuM vilepana, grISmakAlamAM agAzI uparanuM zayana, atikemala zavyApalaMga, aneka strIo sAthe udyAnadaDA, jalakrIDA (rAjA athavA puNyazAlI puruSone ekathI aneka strIo hoya che. temaja cakravartI Adine potAnI ekeka strIone-paTTarANIone bakhe sakhIo hoya che.) vinA he bhrAtA, tArAthI lU ane ati uSNa vAyuvaDe sakala jagatane saMtApakArI evA grISmakALane temaja vasaMtaRtune kevI rIte ullaMghana karI zakAze ? zuM nAva vinA samudranuM ullaMghana thaI zake che? kArA krIDituM ratipateriva gehAH, praRSeNyadivasAH kathamete / gItanRtyayuvatIjanalIlA-mukhyasaukhyavimukhena viSahyAH // 63 / / he bhrAtaH, ete sarvajanaprasiddhA jagajjIyikAhetayaH prAyeNa hi vijayadazamI yAvajja Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 5 zlo0 63-65 nAH ghana samIhante, tena zaradapi varSAntare vocyate / prAvRSeNyA varSAsamayasaMbandhino divasA dinAni kathaM kayA rItyA tvayA viSahyAH shniiyaaH| kiMbhUtena tvayA / gIta gAnam , nRtya nATakam , yuvatIjanastaruNIbhiH sAdha lIlA vilAsaH dolAndolanapramukhAH krIDAH, tA mukhyAH prakRSTA mukhe Adau bhavA mukhyA AdyA yatra tAdRk yatsaukhya sAMsArikasukha tasmAdvimukhena parAGmukhena / tattyaktukAmatvAt / prAvRSeNyadivasA utprekSyante-ratipateH kAmasya krIDitu vilasitu gehA mandirANIva // iti varSARtukAvyam // so he bhrAtA, tuM gIta-gAna, nATaka-ceTaka, yuvatijananI sAthe hiMDoLA AdinI krIDA vigere sAMsArika sukhanAM sAdhano vinA, kAmadevanI krIDAmaMdira samAna varSARtunA divaso kevI rIte pasAra karI zakIza? 63 jRmbhamANajalajadvitayIvA-ghridvayI pradadhatI mradimAnam / kSoNicaGkramaNaduHkhamiyaM te, marpayiSyati kathaM kathayaitat // 64 // he sahodara, tvametanmayA procyamAna kathaya nivedaya / iya zaGkhacakrAkuzAtapavAraNAdilakSaNairlakSitA aghridvayI caraNayugalI kSoNicakramaNasya kaThinabhUmIpIThe paryaTanasya paryaTanena vA duHkhamasAta kathaM marSayiSyati sahiSyate / kiM kurvtii| mradimAna sauku. mArya pradadhatI prakarSaNAtizayena binANA keva / jambhamANajalajadvitayIva / yathA smerakamalayAmalamradimAna dhatte // zlokArtha he sahA62, tu. 4, , , madhuza, chatra Adi zubha sakSothA yuta bhsyugalanI jema ati sukumAratAne dhAraNa karatA tArA caraNayugala kaThina bhUmi para pagarakhAM vinA cAlavAthI thatA duHkhane kaI rIte sahana karI zakaze? 64 vaktravArijadhiyA samupetAM, SaTpadAvalimivAlakamAlAm / luzcayiSyasi kathaM mukhalakSmI-nyuJchitAmRtamayU va ! sagarbha ! // 65 / / he mukhalakSmyA vadanazobhAyA upari nyuJchito nyuJchanIkRtya kSipto'mRtamayUkhazcandro yasya [arthAdvidhinA] sa tasya saMbodhana he mukhalakSmInyuJchitAmRtamayUkha, samAno garbho yasya / 'sahAdeH' iti samAnasya sa AdezaH / he sagarbha ! ekmaatRgbhotpnnbhraatH, tvamalakamAlAM cikuracchaTAM kezapAza kathaM luJcayiSyasi utpATayiSyasi / utprekSyatevaktre vadane vArijasya padmasya dhiyA buddhayA bhrameNa samupetAM samAgatAM SaTpadAvalI bhRGgamA likAmiva // zlokArtha mukhanI zobhAthI caMdrane tiraskAra karanArA he sadara, tArA mukha upara kamalanI bhrAntithI Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 65-68] hIrasaubhAgyam 317 AvelI jANe bhramaronI paMkita na hoya, tevA tArA ati zyAma kezakalApanuM luMcana tuM kaI rIte karI zakIza? kapA rAzinA sumanasAmiva sarpi-starpitoddhatadhanaMjayakIlAH / tatparISahatatiH kimasahyA, vigraheNa mRdunA tava sahyA // 66 // he bhrAtaH, tava bhavato mRdunA sukumAreNa vigraheNa zarIreNa asahyA kAtaracittena sodumazakyA / tAdRzI cAsau kAtarIkRtAnekajanA dvAviMzatimAnA prasiddhA jinazAsane vikhyAtA parISahANAm (kSudhA-pipAsA-zIta-uSNa-daMzamazaka-acela-arati-strI-caryA-niSadyAzayyA-Akroza-vadha-yAcanA-alAbha-roga-tRNasparzana-satkAra-mela-prajJA ajJAna-samyaktvanAmnAM) tatiH zreNI kathaM kena prakAreNa sahyA marSaNIyA soDhavyA / keneva / rAzineva / yathA sumanasAM kusumAnAM nikareNa sarpiSA ghRtena tarpito ya utkaTa ucchikho vA dhanaMjayo vahnistasya kIlA jvAlA kathaM kSamyate // iti vimalAyA dvitIyavAra vAkyAni // kalekArtha ___ zrAtA, tAra atisumAra zarI2 asAtha sevA kSudhA, pipAsA, zAta, SC, 6-272, aye (vastrakhitapA), ati, strI, tharyA-vihAra, niSadhA-mAsana, zayyA, mAza, 15, yAyanA, alAbha, roga, tRNasparza, satkAra, mela, prajJA, ajJAna ane samyakatva. A bAvIza durdhara parisahIne kevI rIte sahana karI zakaze? zuM ghIthI sicAyelI agninI javAlAne, puSpano samUha sahana karI za?' // 6 // kundakuGmalajaya sRjatevA-bhIzubhiH prasRmarairdazanAnAm / pratyavAdi vadatAM vidureNA'-nena jAmiriti nItimatA sA // 67 // anena kumAreNa jAmivimalAmaginI iti vakSyamANa pratyavAdi prtyuttriikRtaa| pratyuttaro datta ityarthaH / anena kiMbhUtena / vadatAM vaktRNAM madhye vidureNa vidagdhena aticatureNa / punaH kiMbhUtena / nItimatA nyAyazAlinA nayayuktena / utprekSyate-dazanAnAM svadantAnAM prasamaraivistaraNazIlairabhIzumiH kiraNaiH kRtvA kundakuimalAnAM mucakundakalikAnAM parAbhava sRjatA kurvateva // kArtha pitAnA dAMtanI tejasvI prabhAthI macakuMdapuSpanI kalikAono parAbhava karanArA ane bolavAmAM ati catura hIrakumAre potAnI moTI bahenanAM AvAM vacana sAMbhaLIne, nyAyayukata bhASAmAM A prakAre javAba Apyo. zA varNinIva viratiH kRtasaGgA, dhyAnasaMtatirasau hasanIva / zAntatApavarakaH kimu jAme, zarmaNe zamavatAM tuhinauM // 68 // 1 Adarzapustake truTito'ya sArdhazlokaH svakalpanayAsmAbhiH saMbhAvitaH / Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 6 zlo0 68-70 ___he jAme, tuhinauM himasamaye zItakAle zamavatAmupazaminAM munInAmamI zarmaNe sukhAya bhavanti / amI ke tAn pratipAdayati-kRto vihitaH saGgaH sarvAGgAnuSaGgo yayA tAdRzI viratiH sarvasaGgaparityAgalakSaNA sadApArzvavartinI varavarNinIva kAntevAste / tathA asau saMsAra mumukSubhiraharniza dhyAyamAnA dhyAnasaMtatiH praNidhAnAnAmekAdyazaiH kriyamANatvAt paramparA hasanI aGgArazakaTIva dhyAnalIlAnAM na zItaM na tApazca lagati / tathA zAntatA zamapariNAmaH aphvaraka iva vartate / kimu ivArthe / garbhAgAraH kimu / garbhAgAre'pavArakaH' iti haimyAm // iti kumAroktaM yatisAtakacchItakAlakAvyam / plekArtha laginI, bhezA sAthe 2 nArI saaviti35|| sa sAnA tyAga35 ) strI, niraMtara saMsAranI asthiratAnAM ciMtana-dhyAnarU5 aMgArAnI sagaDI, ane samabhAvarUpa raDe... A sarve sAdhuone zatakALamAM sukhane mATe thAya che.' 68 aGgarAga iva sadguruzikSA, zrIjinasya ca vidhoriva sevA / kelirabjasarasIva ca yoge, prINayanti zamino'pi nidAghe // 69 // he jAme, ete padArthA nidAghe grISmasamaye'pi zaminaH zAntamAnasAn munIn prINayanti toSayanti / tAneva pradarzayatti-ekaH san zomano guruhitAhitopadezakaH tasya zikSA svargApavargamArgakasAdhanavidhAyikAnuzAstiH aGgarAgo vilepanamivAste / ca punaH zrIbhizcatustriMzadatizayalakSmIbhiH kalito jino vItarAgastasya vidhozcandramasa iva sevA paricaryA / ca punoge yama-niyama-karaNa-prANAyAma-pratyAhAra-dhAraNA-dhyAna-samAdhirUpASTAGgalakSaNe abjasarasi kamalakalitataTAke iva kelirjalakrIDA prINAtIti zeSaH // iti kumArokta munimana sukhakRt grISmasamayakAvyam // kalekArtha he bhaginI, caMdananA vilepana samAna sagusnI hitazikSA, caMdra samAna zataLa cotrIsa atizayanI lakSmIthI yukata zrIvItarAga paramAtmAnI upAsanA, temaja yama niyama, karaNa, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna ane samAdhi, A ATha prakAranA gomAM sthiratArUpe kamala sarovaranI jalakrIDA ! A badhuM sAdhuone grISmakAlamAM tuSTi-zAMtine mATe hoya che. mAdA yatra gItaya icAgamaghoSA-stANDavA iva punarbhavabhAvAH / vArivAhadivasAH zamabhAjAM, nityamutsavamayA iva santi // 70 // . he bhagini, vArivAhadivasA varSAkAlavAsarAH zamabhAjAM zAntarasazAlinAM zramaNAnAM nityaM sadotsavamayAH mahAmahapracurAH santi / tadeva darzayati-yatra prAvRSi varSAkAle AgamAnAM siddhAntAnAM ghoSAH paThanadhvanayaH gItayogAnAmiva zrUyante / punaryatra bhavabhAvAH sarve saMsArapadArthAH saMsArasvarUpANi vA tANDavA nRtyAnIva nATakAnIva vilokyante / tANDa Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 70-72] hIrasaubhAgyam 319 vazabdaH punapuMsake / 'pUrvatridivatANDavAH' iti liGgAnuzAsane // iti kumArokta zramaNasvAntavizrAmakAri varSatukAvyam // kalokArtha he bhaginI, varSAkALanA divaso to zAMtarasamAM jhIlatA sAdhuone mATe mahatsava rUpa bane che! varSAkAlamAM sAdhuo siddhAMtonA pAThanA zeSarU5 gItagAnane sAMbhaLe che, temaja saMsAranI sarva carAcara padArthonI kSaNikatAnA darzanarUpa nATakane jue che. 7LA yau vijetumiva vArijarAjI, pazyatastata itaH kramaNena / pallavAMzca vibhavairatidRptau, tau kramau kalayataH kimasAtam // 71 // he bhagini, tau kramau caraNau asAta duHkha kathaM kalayataH dhattaH / yo kramau vibhavailakSmIbhiH kRtvA atidRptau adhikamadAdhmAntau santau vArijarAjoM kamalamAlAM ca punaH pallavAn pravAlAn jetu parAbhavitu tata itaH itastataH kramaNena paryaTanena pazyataH vilo. kayataH / yau parAn vijigISatastau sAtAsAta na gaNayataH // zlokAtha ' he bhaginI ! A be caraNa du:khane kevI rIte dhAraNa kare? kAraNake je potAnI lakSmIvaDe madAMdha thayelA caraNo, kamalenI paMkti ane pallavone jItavA mATe Ama tema pharatA jovAmAM Ave che. arthAt anyane jItavAnI IcchAvALA te bane, sukha duHkhane jarAye gaNatA nathI. nA dveSiNAmiva gaNAH zitimAna, vakrabhAvamapi ye kalayanti / ko mahAbhaTa ivAtmahitaiSI, nocchinatti nanu tAniha kezAn // 72 // nanu iti prazne / he svasaH, tAn kezAn kuntalAn kaH prAjJaH pumAnnocchinnatti nocchedayati / kaH kiMbhUtaH / AtmanaH svasya hitamAyatikAla sukhamicchatItyevaMzIla AtmahitaiSI svsukhaabhilaassukH| ka iva / mahAbhaTa iva / yathA sarvAgINabalavAn subhaTaH rAjAdikaH svAbhyudayakAGkSI san kutsitAn IzAnadhipatIn kezAn kugrAmavAsinaH pallIpatipramukhAnathavA sImAlAbhUpAlAn svaspardhitvena zatrUnucchedayati / tAn kAn / ye dveSiNAM vairiNAM gaNA vrajA iva zitimAnamarthAnmanasi zyAmatAM kAluSyam / drohmityrthH| api punarvakrabhAva kuTilatAM kapaTibhAva kalayanti bibhrati / prAyaH satpuruSANAM strINAM ca kezeSu vakratvaM varNyate / yathA campUkathAyAm 'vakroktikuzalasya nalasya kezakalApo'pi vakratAM bheje' / tathA 'arAlakezI vazA' // sAtha he bahena, bhaviSyamAM sukhAbhilASI evo koNa DAhyo puruSa kezane ucheda na kare? jema 1 parasmaipada cintyam / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 72-74 pitAnA abhyadayane IcchatA evA mahAbalavAna rAjAo, kurAmanA adhipati palapatio temaja sImADAnA rAjAono zuM uccheda nathI karatA ? arthAta kare ja che. tema A zatruonA samUhanI jema manamAM zyAmatA ane vakratAne (prAyaH Uttama pujya ane strIonA keza vAMkaDIyA heya che. ) dhAraNa karatA evA A kezanuM te luMcana karavuM te ja hitAvaha che AkarA jaiminIyamanujA iva daive, vigrahe na zaminaH kRtayatnAH / kSetramatra hi tapovidhisIra-kSeDitaM dizati nirvRtisasyam // 73 // he sahodare, zaminazcAritriNo vigrahe zarIre meghakumAra iva na kRtayatnA naiva vinimitapAlanAH mamatvapariNAmarahitA bhavanti / ke iva / jaiminIyamanujA iva / yathA jaiminIyamatAnuyAyino manujA janA daive devatAsaMbandhini zarIre na kRtodyamA naiva nirmitapraya lAH te hi devAnAM zarIra na manyante / 'vigraha makhabhujAmasahiSNustasya jaiminimunitvamudIye' iti naiSadhe / hi yasmAtkAraNAttapasyAM vidhibhiH ekAvalyAdibahuvidhaprakAraireva sIrairhalaiH kSeDita gRhItasAra trisatIkRta ca sat kSetra vapuH kRSibhUmizca / 'kSetra bharatAdau bhagAGgayoH / kedAre siddhabhUpatnyoH' ityanekArthaH / atra jagati nirvRtisasya mokSaphala sukhena sukhakadvA dhAnya dizati dadAti / sasya dhAnyaphalayoriti // kalekArtha he bhaginI ! sAdhuo zarIra upara meghakumAranI jema prayatna vinAnA hoya che. jema mImAMsaka matAnuyAyIo denA zarIrane prayatna vinAnA mAne che arthAta devone zarIra vinAnA mAne che, tema sAdhuo paNa zarIra upara mamatvabhAva sakhatA nathI, jethI "ekAvalI " Adi aneka prakAranA tArUpa haLavaDe kheDAyeluM zarIrarUpI kSetra sAdhuone mekSarUpI phaLa ApanAra bane che. kathA indriyANyanizamutpathagAni, zUkalAniva vahazamarazmIn / yo niyantrayati janturavighnAM, prApya nirvRtipurI sa sukhI syAt // 74 // he bhagini, sa jantuH prANI avinAM nirantarAyAM nivRtipurI muktinagarI prApyAsAdyasukhI syAt / sa kaH / yaH pumAn aniza nityamutpathagAni unbhArgapravRttAni indriyA. Ni / zrotrekSaNanAsArasanAsparzanArUpANi pazcApi hRSIkAni niyantrayati nirudhya svAyasAni kurute skvazIkaroti / kiM kurvan / zamarazmIn zamatApariNAmarUpakazA vahan dhArayan kAniva / zUkalAniva / upamAne liGgaviparyayaH / 'ligamedaM tu menire' iti vAgbhaTAlaMkAre / yathA utpathagAn durbinItAnazvAn kazA dadhatkazApraharaiH sAdI azvavAro niyantrayati damayati // lekArtha he bahena, jema gheDesvAra vakrazikSita azvanuM cAbUkanA prahArathI niyaMtraNa kare che. arthAta kAbumAM le che tema je puruSa unmArgamAM pravRtta thayelI pAMca indriyarUpI ane samabhAvarUpa cAbUkanA prahArathI vaza kare che, te puruSa nirviktapaNe mukitarUpI nagarIne prApta karIne sukhI thAya che. hajA Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 75- 77] mAnavAn svayamasau chaladarzI, chAyayAstyanusaranniva kAlaH | Ayatau hitamataH karaNIyaM tajjinakramayugaM zaraNIyam // 75 // , he sodare. asau pratyakSaH carmacakSubhirapi lakSyamANaH svayamAtmanA chaladarzI chidrAvalokakaH randhrAnveSI kAlo yamaH chAyayA vapuHpraticchAyikayA / chAyAchalenetyarthaH / mAnavAnprati manuSyAn prati manuSyAnanusarannanugacchannivAsti / yaduktam- 'chAyAmiseNa kAlo, savvajiyANa chala gavesanto / pAsa kahavi na muJcai, tA dhamme ujjama kuNaha ||' iti vacanAt / ato'smAtkAraNAnmAnavairAyatau uttarakAle hitam / yena kRtvA jantuH ihaloka paralokayoH sukhI syAt taddhitaM pathyaM karaNIyaM vidhAtavyam / tatkAraNAttaddhita: kartR jinakramayugaM zrIvItarAgacaraNayugalaM zaraNIyaM zaraNIkaraNIyamAzrayitavyam // iti hIrakumArasya bhaginIM prati dvitIyavAra pratyuttaravacAMsi // 321 lAkA 'he bhaginI, nira Mtara chaLa jote| A sAkSAt yama manuSyAnI chAyAne bahAne jIvanI pAchaLa pAchaLa anusare che! tethI hitakAMkSI evA manuSyAe bhaviSyamAM Aleka ane paralekane hitakArI evA zrIvItarAga paramAtmAnA caraNuyugalanuM zaraNu svIkAravuM joe, ' chapA vAGmayairjitasudhAmadhudugdhai- nirjayaM vidadhatIva zukInAm / itthamuktavati hIrakumAre, sA bibheda vadanAmbujamudrAm // 76|| hIrakumAre itthamamunA prakAreNa uktavati bhASitavati sati sA vimalA vadanAmbujamudrAM mukhakamalamudraNa maunalakSaNAM bibheda tyaktavatI / babhASe ityarthaH / utprekSyate - ji. tAni parAbhUtAni sudhA pIyUSa madhu kSaudra dugdha payo yaistAdRzairvAkamayairvacanavilAsaiH kRtvA zukInAM kIrakAntAnAM nirjayaM vidadhatIva kurvatIva // klAkA A pramANe hIrakumAre kahyuM tyAre vimalAe peAtAnA mukhakamalanI sakucitatAne tyAga karyA, arthAt maunaneA tyAga karyAM, jANe peAtAnI vANInI madhuratAthI parAbhava pAmelA amRta, madha ane dudhathI zukalabhA para vijaya meLavatI na hoya ! 576 // nAtI vratavidhau tava tenA-dyApi yatsphurati zaizavamaGge / yo rAhava ivApaTutAyAM, tena tiSTha kiyatI: zaradastvam // 77 // he sahodara, tena kAraNena tava bhavato vratavidhau saMyamagrahaNaprakAre nArhatI na yogyatA arhato bhAvaH ArhatI / 'arhato numbA' iti vibhASayA numvidhAnAdArhantI ArhatItirUpadvayaM syAt / 'uDupariSadaH kiM nArhantI nizaH kimanaucitI' iti naiSadhe / yadyasmAtkAraNAttavAGge bhavataH zarIre zaizava bAlabhAvaH sphurati dIpyate / bAlyAvasthA Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 hIrasaubhAgyam [sarga 5 zlo0 77-79 yAM hi saMyamagrahaNamanucita zizutvenAyogyatvAt / kasyeva / yoddhariva / yathA bhaTasyApaTutAyAM satyAmasAmarthya sati Ahave saMgrAme anaucitii| 'yoddhArastu bhaTA yodhAH' iti haimyAm / tena hetunA he vatsa, tvaM kiyatIH kiyatpramANAH zarado varSANi tiSTha gRhe sthitiM kuru pratIkSasva / svasaudha eva vairAgyavAn vAsaM vidhehi // iti vimalAyAstutIyavAra vAkyam // kalekArtha he bhrAtA ! hamaNAM tAre pAramezvarI pravajyA grahaNa karavI ayogya che; kAraNake haju tAro bAlyAvasthA che, jemAM azikSita ddhAne saMgrAmamAM yuddha karavA javuM agya che, tema tAre paNa bALavayamAM vrata grahaNa karavuM sarvathA agya che, mATe he vatsa, hamaNAM tuM keTalAMka varSo gharamAM 27. ' 77 // zaizave'pi madamohamahebhAn , siMhazAva iva hiMsitumIzaH / tatsamAdiza mamAsya nideza, tAmidaM tadanu so'pi jagAda // 7 // tadanu bhaginIbhASitasya pazcAt so'pi hIrakumAro'pi tAM vimalAM prati idamasminneva kAvye procyamAna jagAda babhASe / he jAme, zaizave bAlye'pyahaM madAH jAti-kularUpa-bala-zruta-lAbha-tapa-aizvaryanAmAno'STau, tathA moho mauDhyaM rAgo yA, ta eva mahebhA mattahastinastAn hiMsituM nihantuM samartho'smi / ka iva / siMhazAva iva / yathA kesarikizorakaH zizutve'pi gajendrAn dalayitumalaMbhUSNurbhavet / 'vizvavyApi tamo hinasti taraNirbAlo'pi kalpAkuro dAridrA(drayANi gajAvaliM harizizuH kASThAni vahnaH knnH|' iti pUrvAcAryapraNItazrIcintAmaNipArzvanAthastutau / tathA 'siMhaH zizurapi nipatati madamalinakapolabhittiSu gajeSu / na punarnakhamukhavilikhitabhUtalakuharasthite nakule // ' iti sUkte'pi, tatkAraNAttva mama laghubhrAturasya saMyamasya grahaNasya nidezamAzAM dehi // iti vimalAM svasAra prati kumArasyApi tRtIyavAra prativacaH // kArtha bhaginInAM AvAM vacana sAMbhaLIne hIrakumAra belyA; he bhaginI, bALaka evo huM, jAti, kuLa Adi ATha mada ane meharUpI madonmata hAthIone nAza karavA mATe siMhazizunI jema samartha chuM. te che bahena, tArA laghubhrAtA evA mane saMyama grahaNa karavAnI AjJA Apa." I78 tasya vIcibhirivAmarasindho-ruktiyuktibhirito'pyaparAbhiH / omiti pravadati sma kathaMcit , sApi bASpabharagadgadavAgbhiH // 79 // amarasindhordevanadyAH gaGgAyA vIcibhiH ragattaraGgaiH iva tasya kumArasya ito. 'pyetatpUrvoktAdapyaparAbhiranyAbhiruktiyuktibhirvacanaprapaJcaiH sA vimalA jAmirapi kathaMcinmahatA kaSTena bASpANAM duHkhAzrUNAM bhareNa nirantarapravAheNa kRtvA gadgadAbhiraspaSTAkSarAbhi Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 79-82] hIrasaubhAgyam 323 vAgbhirvANIbhiH kRtvA omiti evamastviti pravadati sma kathayati sma / dIkSAdeza dadAvityarthaH // iti vimalAyA dIkSAdezapradAnam // sArtha gaMgAnadInA manahara taraMge jevAM hIrakumAranAM yukitayukta vacana sAMbhaLIne mahAkaNe atyaMta azrujalane vahAvatI vimalAe "sA" A pramANe kahIne dIkSAnI anumati ApI. kalA pUrvameva niyamasthitikAlAt , sA galadbahuladRgjalapUraiH / bhrAtaraM svayamiva snapayantI-daM punargaditumArabhate sma // 8 // sA vimalA punarida vakSyamANa gadituM vaktumArabhate sma upacakrame / kiM kurvtii| niyamasthitikAlAtsaMyamagrahaNasamayAtpUrva prathamameva galatAM locanadvandvAnniHsaratAM bahulAnAmavicchinnAnAM pravAhAnAM dRzozcakSuSorjalAnAmazrusalilAnAM pUrairdhArAvarSaplavaiH kRtvA / utprekSyate-bhrAtara svabAndhavaM snapayantI snAna kArayantIya // yAartha dIkSA grahaNa karavA pUrve ja AMkhamAMthI avicchinnapaNe vahI rahelI azrudhArAthI jANe potAnA bhAIne snAna karAvatI na hoya ! Ama raDatI raDatI vimalA bolavA lAgI che ... yAdasAM bhavadhunIdhavamadhye, mAdRzAmatidurAkalanIyaH / saMyamaH sukRtaviprayutAnAM, bhrAtaralpatarasAmiva durgaH // 81 // he bhrAtaH, sukRtaviprayutAnAM puNyarahitAnAM mAdRzAmasmadvidhAnAM saMyamazcAritramatidurAkalanIyaH atizayena duradhigamaH duHkhenAdaraNIyaH / mAdRzAM kiMbhUtAnAm / bhavaH saM. sAraH sa eva dhunIdhavo nadIpatiH samudrastasya madhye kroDe yAdasAM jalacarANAM nakrANAm / ka iva / durga iva / yathAlpatarasAM svalpabalAnAm / 'prANasthAmataraH parAkramabaladyumnAni zauryo jasI' iti haimyAm / stoka sainya bhujabala vA yeSAM teSAM nRpANAM durgaH koTTaH duSprApaH grahItumazakyaH // blekArtha he bhrAtA, jema nirbaLa rAjAone kirlo svAdhIna kare duzakya che, tema saMsArasamudranI madhyamAM rahelA jalacara jIvo samAna mArA jevA mATe saMyama kharekhara durArAdhya che. tenA saMtatopacitakarmagaNasyA'-nAdidhAbhavaparamparayAste / krItabhRtya iva bharI janasyA''-yattadhIriha sudhIriha bandho // 82 // . he bandho, iha jagati anAdidhA na vidyate AdiryasyAH sA anAdiH anAdipra. kArA ityanAdidhA tAdRzI bhavaparamparA saMsAre saMsAratA (saMsaratAm ) avatArasaMtatistayA Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 82-84 kRtvA saMtataM nirantaramupacitaH pracurIkRto yaH karmaNAM puNyapAparUpANAM gaNa(sta)sya vrajasya sudhIrapi paNDito'pi jAnanapyAyattadhIza Aste / ka iva / krItabhRtya iva / yathA mUlyagRhItaH sevako bhartR janasya svAmino'dhInaH syAt / 'anAdidhA vizvaparamparAyAm' iti naiSadhe // lokArtha nekara jema svAmIne AdhIna bane che, tema he baMdha ! bhavaparaMparAvaDe niraMtara saMcita karAyelAM zubhAzubha karmonA samUhane jANavA chatAM paNa paMDita puraSa karmane AdhIna bane che. parA karmasaMtatitirohitabhAva-ceSTate'tra niravagrahaceSTaH / loka eSa nikhilo'pi pizAcA''-vezitAzaya iva vratakAkSin // 83 // he vratakATin saMyamAbhilASuka he bhrAtaH, eSa jagati dRzyamAnaH nikhilaH samasto'pi loko janaH pizAcena vyantarajAtivizeSeNa devenAvezito'dhiSThita Azayazcitta pariNAmo vA yasya tAdRza iva niravagrahA svatantrA ceSTA hAsyavinodakrIDAkaraNAdisvabhAvo yasya tathAvidhaH san ceSTate vilasati / kiMbhUto lokaH / karmaNAM prAcInajanmAcIrNAnAM zubhAzubhapudgalapariNAmarUpANAM saMtatyA prakRtiparamparayA tirohita AvRto bhAvaH samyagjJAnarUpo jIvasvabhAvo yasya // saMcamAbhilASI baMdhu, pUrva janmamAM saMcita karelAM zubhAzubha karmonI paraMparAthI jemano samyaga jJAnAdi svabhAva avarAye che evA jIvothI bharele A leka, pizAcagrasta cittanI jema niraMkuzapaNe vividha prakAranI hAsya, vinoda Adi ceSTAo kare che. 83 saMsRteH sukhamazeSamamuSyA, bAndhavAmRtamivAnubhavanti / hInasaMgamamivAramaNIya, jAnate na tu janAH pariNAme // 84 // he bAndhava hIrakumAra, lokAH samastA api saMsArijanAH amuSyAH saMsRteH asya saMsArasyAzeSa samagramapi sukha zarma amRtamiva sudhArasasvAdamivAnubhavanti bhunyjnte| tu punaH hInasaMgamamiva nIcajAtyA karmaNA vA pizunatvena vA nikRSTamilana sauhArdAdikaraNamiva pariNAme prAnte avasAne virasaM mahAduHkhadaM janA na jAnate naiva vidanti / yaduktaM sUktam-'nIcasarIso kIjai saMga, caDhai kalaGka hui jasabhaGga / hAthi aGgAra karai jai koi, kai dAjhai kai kAlo hoI // ' iti // zlekArtha he bhAI hIrakumAra, samasta saMsArI jIva bhautika sukhone amRtanA svAdanI jema rasapUrvaka anubhava kare che, paraMtu e nathI jANatA ke A sAMsArika sukha nIca puruSanA saMganI jema pariNAme mahAduHkhane ApanArAM che. kahyuM che, ke durjanano saMga koI vakhate kalaMkane ApanAro ane yazakIrti Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0.84-86] hIrasaubhAgyam nAza karanAro bane che. nIca mANasane saMga kharekhara hAthe karIne agnimAM hAtha nAkhavA jevo che. / / 84 // saMmRtermatimatAM vara ! tasyA-stvaM pRthagbhavitumicchasi vatsa ! / puNDarIkamiva palbalapaGkAt , tatsagarbha ! bhuvi dhanyatamastvam // 85|| he matimatAM vara subuddhibhAjAM zreSTha he vatsa, laghubhrAtaH / 'vatsA urastugvarSatarNakAH' ityanekArthaH / tuka apatyamupalakSaNAllaghubhrAtrAdAvapi ityavacUrNiH / tasyAH pUrvavyAvarNitasvarUpAyAH saMsRteH saMsArAtsakAzAttva pRthagbhavitum / tyaktumityarthaH / icchasi vAJchasi / kimiva / puNDarIkamiva / yathA palvalapakAttaTAkakardamAtkamala bhinna bhavati / bhUmIpIThe jambAlaH, tadupari jalam / dve api muktvA dvayorupari padma tiSThet / puNDarIkazabdena tasya zreSThatvakhyApana tatkAraNAt / samAna eko garbho yasya tasya saMbodhana he sagarbha bAndhava bhuvi pRthivyAM tvameva dhanyatamaH atizayena puNvAn / 'sukRtI puNyavAn dhanyaH' iti haimyAm // iti dIkSAnujJAdAnAnantara dharmakArakatvena bhaginIstutiH // sArtha buddhimAna puwomAM zreSTha evA he laghubAMdhava, tuM kharekhara dhanyavAdane pAtra che. kAraNa ke jema taLAvamAM utpanna thayeluM kamAla, jaLa ane kAdava baMnene tyAga karIne uparanA bhAgamAM nirlepapaNe rahe che, tema tuM paNa kAdavatulya asAra saMsArathI pRthapha thavAne mATe icche che. arthAta saMsArane tyAga karavAne icche che mATe huM sahodara, tuM dhanyAtidhanya che, '85 etadAlapitamAtmabhaginyAH, zrotrapatrapuTakena nipIya / sAtamApa mRdutittirapiccha-sparzajAtamiva hIrakumAraH // 86 // * AtmabhaginyA nijajAmeH etatpUrvoktaM bhrAtRprazaMsAkaraNAtmakamAlapita bhASita zrotra karNastadeva patrasya parNasya puTako bhAjanavizeSaH / 'iMdaDoM' iti lokaprasiddhaH / tena nipIya pItvA / sAdara shrutvetyrthH| hIrakumAraH sAta sukhamApa lebhe / utprekSyate-mRdu suku. mAra yattittiraH kharakoNaH pakSivizeSaH / loke 'gaNeza' iti prasiddhaH / tasya piccha patatra tanUruha tasya sparzaH saMghaTTastena jAtamutpannamiva sukham / arthAt karNayoH tittirapakSiNo'timRdulapicchasya parAvaya'mAnasya karNe'tIva sAta jAyate / yadukta campUkathAyAm-'koNa kiM nu niSicyate tava balAttaila sakhi zrotrayorantastittirapakSipatramatha vA manda mRdu dhAmyati / yenAGgeSu nikhAtamanmathazaraprasphArapicchacchavilImecakito. JcakaJcukarucA romNAM vahatyudgamaH // ' iti|| zlekArtha pitAnI bhaginInAM AvAM tAvika vacananuM karNayugalathI pAna karIne hIrakumAra atyaMta Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 hIrasaubhAgyam [sarga 5 zlo0 86-88 hati thayA. ati sukumAra evA tetara pakSInA pIMchAnA sparzathI jevuM sukha utpanna thAya tevA sukhane hIrakumAre anubhava karyo ! 58 romaharSaNamiSAttadanujJo-dvelahajiladhau zizukAye / utsva(cchvosanti kimu kiMcana lola-bAlazAlizapharAH parito'mI // 87 // zizukAye hIrakumArazarIre romaharSaNasya romAJcasya miSAcchalAdamI pratyakSalakSAH kiMcana kimapi lolantazcaJcalIbhavantaH / 'kAverItIrabhUmIruhabhujagavadhUbhuktamuktAvazeSaH karNATIdhInapInastanavasanadazAndolanaspandamandaH / lolallATIlalATAlakatilakalatAlAsya lIlAvilolaH kaSTa bho dAkSiNAtyaH prasarati pavanaH pAnthakAntAkRtAntaH // ' iti bhojaprabandhe / bAlA laghavaH zAlinaH zobhAkalitAH zapharA mInAH / parita sarvataH / utprekSyate utsva(cchava)santi ucchalanti / kiMbhUte zizukAye / tasyA vimalAnAmnyA bhaginyA anujJA saMyamAdAnAdezastenodvelo velAmatikamya prasaran yo harSaH pramodaH sa eva jaladhiH samudro yatra / yAdaHpatitvAnmakarAkaratvAJca mInAnAM saMbhavo yukta eva jalanidhau // pitAnI je bhaginI vimalA pAsethI dIkSAnI anumati prApta thavAthI, jenA bAlazarIramAM kinArAnuM paNa ullaghaMna karI rahele AnaMda samudra che, evA hIrakumAranA bAlazarIramAM romAMcanAM bahAne jANe capala banelI tarapha uchaLatI keTalIka bAla mAchalIo na hoya !u8LA etayA dhvaninirastavipaJcyA, bhUtalopagatayeva ghRtAcyA / tvaM gRhANa ca sagotrajanebhyaH, zAsana sa punaretadavAdi // 88 // etayA bhaginyA punaretaditthamamunA prakAreNa sa kumAro'vAdi bhASitaH / kiMbhUtayA etayA / dhvaninA madhurasvareNa nirastA tiraskRtA vipazcI vINA yayA / utprekSyatebhUtale kSoNImaNDale upagatayA prAptayA / 'upagato'pi ca maNDalanAbhitAm' iti raghuvaMze / maNDalanAbhitAM dvAdazarAjacakravartitAM prApta iti tadRttiH / AgatayA vA / 'Agamane ca gamanArthAH samabhyupAGbhyaH parAH kathitAH' iti kriyAkalApe / ghRtAcyA ghRtAcInAmApsarasA iva / 'avatarati ghRtAcIskandhavinyastahastaH' iti campUkathAyAmindravizeSaNam / tathA-'ityanakSaramavAci ghRtAcyA dIrghaniHzvasitanirgamitena' iti naiSadhe / idaM kim / tadAha-he vatsa, ca punastvaMsagotrAH svajanA eva janAstebhyaH zAsana dIkSAdeza gRhANa Adatsva // kalekArtha potAnA madhurasvarathI vINAne tiraskAra karanArI evI vimalA pharIthI madhura svare A pramANe kahevA lAgI; he vatsa, tuM ApaNA svajano pAsethI dIkSAnI anujJA meLava. vimalAnI A vANI jANe A bhUmaMDala para AvelI sAkSAta asarAnI dIrdha niHzvAsagarbhita vANI na hoya ! 88 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 marga 5 zlo0 89-91] hIrasaubhAgyam 327 bhAratI zrutiyugAJjalinA tAM, svasvasumadhusakhI vinipIya / zaikSavanijagurohitazikSA, sa sma bhUtpramadabheduritAGgaH // 89 // sa hIrakumAraH svasvasunijabhaginyA vimalAyAstAM svajanAdezAdAnarUpAM bhAratI vANI zrutiyuga karNayugamevAJjalistena vizeSeNa sAdara nipIya pItvA pramadena harSeNa medu. rita puSTIbhUtamaGga vapuryasya tAdRzaH sma bhUtsa jAtaH / kiMvat / zaikSavat / yathA zaikSaH prAthamakalpikaH nijagurohitAmaihikAmuSmikasAdhanakAriNI zikSA sAdara zrutvA hRSTo bhavati / kiMbhUto bhAratIm / madhunaH kSaudrasya sakhIM vayasIM madhumRSTAm // plekArtha jema navadIkSita ziSya A loka ane paralokamAM hitakArI evI potAnA gurunI hitazikSA Adara sahita sAMbhaLIne harSita bane, tema hIrakumAra potAnI bhaginI vimalAnI madhunI sahedarI samAna vANI-sudhAnuM karNarUpa aMjalivaDe pAna karIne haSTapuSTa zarIravALA banyA. 89 svAnujAdinikhilasvajanebhyaH, zAsana vratavidheH pRthuko'pi / Adade punarasau vyavahArI, lAmavadvividhavastugaNebhyaH // 10 // api punaH pRthuko hIrakumAraH svasyAtmano'nujo bhrAtA zrIpAlanAmA sa AdI yeSAM tAdRzAH nikhilAH samastAH svajanAH gotrivargamanuSyAstebhyaH sakAzAitavidheH saMyamAcaraNasya zAsanamAdezamAdade gRhItavAn / kiMvat / lAbhavat / yathA vyavahArI vyApArakArako vividhAnAM nAnAprakArANAM vastUnAM kriyANakANAM gaNebhyaH samudAyebhyo lAbhamadhikaphala gRhNAti / 'lAbho'dhika phalam' iti haimyAm // iti bhaginIvacanAnantara svajanavargAdezagrahaNam // zlokAI jema koI vepArI vividha prakAranA karIyANAonA samUhathI adhika lAbha meLave, tema bALaka evA hIrakumAre potAnA laghubhrAtA zrIpAla Adi samasta svajanavarga pAsethI dIkSA grahaNa mATenI AjJA prApta karI. 19 bhUcarAniva vidheranuvAdAn , sopavItakRtavedaninAdAn / rAjahaMsagakamaNDalupANI-nAjuhAva gaNakAn sa suvANIn // 11 // sa hIrakumAro gaNakAn jyotiHzAstravidaH / 'sAMvatsaro jyotiSiko mauhatiko nimittavit / daivajJagaNakAdezijJAnikAAntikA api // ' iti haimyAm / AjuhAva AkArayAmAsa / kiMbhUtAn / sahopavItena yajJasUtreNa vartante ye / punaH kiMbhUtAn / kRto nirmitI vedAnAM ninAda uccAro yaiste / pazcAtkarmadhArayaH / punaH kiMbhUtAn / rAjahaMsavadgacchantI 1 'so'bhavat' ityevameva pAThaH sAdhuH / Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 hIrasaubhAgyam . . [sarga 5 zlo0 91-93 ti / punaH kiMbhUtAn / kamaNDaluH kuNDikA pANau haste yeSAm / 'kuNDikA tu kamaNDaluH' iti haimyAm / tataH karmadhArayaH / punaH kiMbhUtAn / suvANIn zobhanA vAco yeSAM te / utprekSyate-bhUcarAn kSoNIcAriNaH vidhebrahmaNo'nuvAdA anuvadanti sadRzIbhava. ntIti svarUpANIva / brahmaNo brAhmaNatvena sopavItatA vedaikakartRtvAvedoccAritvaM kamaNDalukaratvaM suvAktvaM ca yuktam // kalekArtha te hIrakumAre jane,Ine dhAraNa karanArA, vedavAkayane uccAranArA, rAjahaMsa jevI gativALA, hAthamAM kamaMDalane grahaNa karanArA, suMdara prakAranI vANIvALA jyotiSIone bolAvyA. te jyotiSIo jANe A pRthvI upara pharatA brahmAnAM svarUpo na hoya ! kAraNa ke brahmA paNa brAhmaNa hovAthI yajJopavIta sahita, veda pauruSeya hovAthI veda vAkyanA uccAraka, kamaMDalayukta ane suMdara vANIvALA kahevAya che ! 91 AtmakAmitamukhAniva mUrtAn , puSpapallavaphalAkSatapujAn / tatpuro'yamupahRtya sagotraiH, pRcchati sma caraNasya muhUrtam // 92 // aya hIrakumAraH sagotraiH svajanaiH sama caraNasya cAritrasya muhUrta pRcchati sma / kiM kRtvA / upahRtya DhaukayitvA / kAn / puSpANi kusumAni, pallavAH kizalayAni, phalAni tarusasyAni, akSatA lAjA akSatataNDulA vA, teSAM puJjAna bajAn / katham / tatpurasteSAM mauhUrtikAnAmagre / utprekSyate-AtmanaH svasya kAmitAnAmabhIpsitapadArthAnAM mukhAn prArambhAniva // - blekArtha jyotiSIonI AgaLa hIrakumAre svajanonI sAthe, jANe potAne abhilaSita padArthone sAkSAta prAraMbha na hoya, tevA prakAranAM puSpa, palavo, phale ane akSata vigerenA puMjanuM bharaNuM dharIne caritra grahaNa mATenuM muhUrta puchayuM. 192 pUrvanirmitaparasparata}-nizcitoccapadasaMpadudaH / tairathaucyata mahodayasadma-dvAravad vratadina pRthukendoH // 9 // atha praznAnantara tejyAtiSikairRtadina saMyamagrahaNavAsaraH aucyata kathitam / kiM vat / pRthukendoH kumAracandrasya mahAnudayo mokSo vA mahodayaH sa eva sanma gRha tasya dvAravad dvAramiva / taiH kiMbhUtaiH / pUrva prathama nirmitaH kRtaH parasparamanyonya tarko doSarAhityagrahagocarAMzoccanIcAdInAM vicAro yaH / punaH kiMbhUtaiH / nizcito nizcaya nIto nirdhArito'rthAtkumArasyaiva uccasyAtizayinaH padasya gaNadharatvalakSaNasya saMpado lakSmyAH udarkaH uttarakAle phalaM yaH // TIkA prazna pUchAyA pachI te jyotiSIoe saMyamaprahaNa karavAno divasa kahyo pahelAM paraspara Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 93-96] hIrasaubhAgyam 329 vicAravinimama karIne, hIrakumAranA melanA mahAyarUpa gRhanA dvAranI jema divasa kahyo. te jyotiSIoe "A kumArane gaNadhara jevA uccapadanI lakSamI bhaviSyamAM prApta thaze.' A nizcaya karIne muhUrta ApyuM. zA svarNarUpyamaNimauktikadAna-rIzvarAniva vidhAya vidhijJaH / nizcitapratamuhUrtadinastAn , varNinaH sa visasarja kumAraH // 9 // sa hIrakumAraH vaNino brAhmaNAnadhikArAnmauhUrtikAn visasarja yathAgata preSIt / kiM kRtvA / vidhAya nirmAya / arthAt jyotiSikAneva / kAniva / IzvarAniva mahebhyAniva / kaiH / svarNAni kAJcanAni / rUpyANi rajatAni, maNayo ratnAni, mauktikAni muktAphalAni teSAM dAnairvizrANanaiH / kiMbhUtaH kumaarH| vidhimucitakaraNAdika jAnAtIti vidhizaH sadAcAracaturaH / punaH kiMbhUtaH / nizcito nirdhArIkRtaH vratasya dIkSAmuhUrtasya dino divaso yena saH // iti dIkSAmuhUrtadivasAvalokanam // kArya dIkSA divasa nizcita karanArA vyavahArakuzaLa hIrakumAre survaNa, cAMdI, ratna, ane motIonAM dAnapUrvaka zrImatinI jema karIne jyotiSIonuM virsajana karyuM. majA Agate'hni suhRdIva tadukte, zuddhagocaranavAMzakayukte / saMmadAdvijayasiMhamukhebhyAH, prArabhanta caraNakSaNamasya / / 15 / / vijayasiMhanAmA hIrakumArasya bhaginyA vimalAyA bhartA sa mukha AdiryeSAM tAdRzA ibhyA vyavahAriNaH asya kumArasya caraNakSaNa cAritramahotsava prAramanta upakrAmanti sma / kasmAt / saMmadAtpramodAt / kasminsati / tairgaNakairukte kathite ahni divase Agate saMprApte sati / kasminniva / suhRdIva / yathA vivAhAdAvAkArite mitre mahotsavAH prArabhyante / kiMbhUte'hni / zuddhA nirdoSA gocarA rekhAdAnAdayaH navAMzakA lagnamadhyagataviziSTatamavelAstairyukte shite|| kalekArtha zuddha gocara ane navamAMzamAM sarvotkRSTa lagna raheluM che jemAM evA prakAranuM jyotiSIoe ApeluM dIkSAnuM muhUrta najIka AvatAM, vimalAnA pati vijyasiMha Adi zreNIoe hIrakumAranA cAritramahatsavano prAraMbha karyo. chelpA keciduccamaNipIThaniSaNNa', gandhabandhurapayobhRtakumbhaiH / nirjarA iva jinAvanijAni, dIkSaNasya samaye'snapayaMstam // 16 // kecitpuruSA dIkSaNasya saMyamagrahaNasya samaye prastAve arthAnmuhUrttavAsare ta' hIrakumAramanapayan snAna kArayanti sma / kaiH / gandhairvAsanArthamantarmuktakusumAdiparimalaibandhu Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 hIrasaubhAgyam [ sarga 5 zlo0 96-98 I rairmanojJaiH payobhiH salilaibhRtAH pUritA ye kumbhAH kalazAstaiH kiMbhUtaM tam / uccamunnata tathA maNimayaM ratnaghaTita yatpIThamAsanam / snAnacatuSkikA ityarthaH / tatra niSaNNamupaviSTam / ke kamiva / nirjarA jinAvanijAnimiva / yathA dIkSAgrahaNAvasare devA arthAccatuHSaSTipramitendrAdayo'marA jinAnAM sAmAnyakevalinAM madhye avanirjAyA bhUmireva patnIrya - sya / 'jAyAyA niGa' / jAyAzabdAnnipratyayo bhavati / 'lopo vyoveli' / vakArayakArayorvalipratyaye pare lopo bhavati / sakharayoriti zeSaH / yakAralope avanijAnI rAjA etAvatA jinarAja tIrthodakapUrNakalazaiH // zleAkA tIrthaMdakathI bharelA kalazeAthI devA ane Indro, kevalajJAnIomAM rAjA samAna zrItI kara paramAtmAne dIkSAne divase snAna karAve che tema vividha prakAranAM puSpa! AdinI sugaMdhavaDe manehara evA pANIthI bharelA kubhAvaDe keTalAka puruSAe dIkSAnA divase hIrakumArane snAna karAvyuM ka sAMprata N kathamamuSya jaDenA -''zleSaNa vibudhakairavabandhoH / ko'pyarukSayaditIva tadIya, vAsasA'timRdulena zarIram // 97|| itspi pumAn atimRdulenAdhikasukumAreNa vAsasA vastreNa tadIyaM hIrakumArasaMbandhi zarIra kAyam / utprekSyate - itIva hetoH arukSayannirnIrayAmAsa / iti kim / yadvibudheSu vicakSaNapuruSeSu kairavabandhuJcandrastasya paNDitapuraMdarasyAmuSya hIrakumArasya jaDena mUrkheNa DalayoraikyA jalena pAnIyena samamAzleSaNa saMgamana kathaM kena prakAreNa sAMprata yuktam / api tu na kathamapIti / paNDito hi mUrkhasaGga kadApi na kuryAditi khyAtiH / 'mUrakhasarisI goThaDI pagi pani kara na budhIja' iti sUktokteH // zleAkA koI puruSe hIrakumAranA zarIrane atikAmala vastravaDe lUchI nAMkhyu, paDitAmAM caMdrasamAna evA hIrakumArane jala-jaDane saMga zu` yukta che ? nahI ja. kema ke pa MDita puruSo kayAre paNa jaDamUrkhatA saMga karatA nathI. kahyuM che ke * mUrkha sAthenI prIta pagale pagale viSAdane ApanArI bane che kA kAJcanapratimayeva nitAnto- ttejanAdanupamaprabhayAsya / mArjAnAnmRdulagandhadukUlai - nirmalena vapuSA pupuSe zrIH || 98 // mRdulAni komalAni gandhenopalakSitAni dukUlAni kSaumAni gandhakASAyyaH tairmArjanAnnirnarIkaraNAnnirmalena zucinA asya kumArasya vapuSA dehena zrIH zobhA pupuSe puSTA kRtA / utprekSyate-- kAJcanapratimayeva yathA suvarNamUrtyA nitAntamatizayenAM ttejanAduddIpanAnirmalIkaraNAdanupamA asAdhAraNA prabhA kAntiryasyAstAdRzI zrIH puSyate // leAkA jema suvarNanI mUrtine atyaMta ghasavAthI tenI anupama kAMti vadhe che, tema rezamI kAmaLa Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 98-101] hIrasaubhAgyam va vaDe hIrakumArane zarIrane ghasavAthI hIrakumAranI zarIranI zebhA vadhI. puSTa banI ha8 . tatkalAkuzalamAnavavarga-staM prasAdhayitumArabhate sma / svastarUniva nipAtayituM zrI-garvaparvatazikhAmadhirUDhAn // 19 // tasya prasAdhanasya maNDanasya kalAyAM vijJAne kushlshcturH| 'tathaiva tatkAlamathAnujIvibhiH, prasAdhanAsaJjanazilpapAragaiH / nijasya pANigrahaNakSaNocitA, kRtA nalasyApi vibhovibhUSaNA // ' 'vibhUSaNA prasAdhanA kRtA' iti naiSadhe, tadvattau ca / iti puruSasyApi prasAdhanA dRzyate / mAnavAnAM manuSyANAM vargaH samudAyaH taM kumAra prasAdhayituM maNDayitumaMzukAbharaNAdi paridhApayitumArabhate sma upakAmati sma / utprekSyate-zrINAM viziSTazobhAnAM yo garvo'haMkAraH sa eva parvato giristasya zikhAm / uparitanabhUmIzikharamityarthaH / tAmadhirUDhAnadhyAzritAn svastarUna kalpavRkSAn nipAtayitumadhAkSeptuM jetumiva // sArtha . . veSabhUSAnI kaLAmAM kuzaLa evA mAnavasamUhe. harakumArane vastra ane AbhUSaNa vaDe zaNagAra vAne prAraMbha karyo. te jANe pitAnI zebhAvaDe mAnarUpI parvatanI Toce caDelA kalpavRkSone nIce pADavA mATe zaNagAratA na hoya ! lA sAndracandranikurambakarambI-bhUtanUta(tna)ghusRNadravacarcA / tattanau vilasati sma sumerau, candrikAnacitasAMdhyarucIva // 10 // sAndrAH snigdhA bahalA vA ye candrAH karpUrAsteSAM nikurambaH samUhastena karambIbhUto mizrI jAto yo nUto(lo) navIno ghulaNAnAM kuzakumAnAM drayo bahalapaGkaH tasya carcA vilepanam / 'candro vidhau ca kapUre svarNe ca' ityanekArthaH / tasya kumArasya tanau kAye vilasati sma zuzume / keva / candrikAkhacitasAMdhyarucIva / yathA sumerau surAcale candrajyotsnayA mizritA saMdhyAsamayasaMbandhinI kAntiH / [sAMdhyarAga ityrthH| zobhate / rucyo rucIbhirjitakAJcanAbhiH' iti naiSadhe rucIzabdo dIrgho'pyasti // sAtha jema caMdranI caMdrikAthI mizrita saMdhyA samayanI kAMti merane zobhAve che, tema snigdhakapUranA samUhathI mizrita navIna kuMkumanA dravanuM vilepana hIrakumAranA zarIrane bhAvatuM hatuM. 10nA saurabha sumanasAM samudAyo'-dhyApayedyadi mahArajatasya / aGgarAgalalitArbhakamUrte-stallabheta tulanAM kalayApi // 101 // sumanasAM kusumAnAM samudAyaH sarvajAtijAtapuSpaprakaraH yadi mahArajatasya suvarNasya saurabha sugandhitAM svaparimalamadhyApayet zikSayet / dadyAdityarthaH / vidyApradAna hi adhyApananijAmoda datte / tattadA aGgarAgeNa zrIkhaNDavilevanena lalitAyA manokAyA arbha Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 saubhAgyam [ sarga 5 zlo0 101-104 kasya hIrakumArasya mUrteH zarIrasya kalayA aMzenApi tulanAM sadRzIbhAvaM labheta prApnuyAt / mahArajatamitthaiH // klAkA jo sarva jAtinAM puSpAnA samudAya peAtAnI sugaMdha arpaNa kare te te suvarNa, caMdanavaDe vilepana karAyelA hIrakumAranA zarIranI eka zamAtra sadazatAne dhAraNa kare ! 5101 vizvajaitramiva mohamahIndra, hantumarbhadharaNIramaNena / khaDgaratnamiva kezakalApo, dhUpadhUmapaTalIbhiradhUpi // 102 // abha hIrakumAraH sa eva dharaNImaNo rAjA tena kezakalApaH kezapAzaH dhUpasya kRSNAgurukundaruSkaturuSkapramukhasugandhavastunaH dhUmapaTalIbhidhU mazreNIbhiradhUpi dhUpitaH sugandhIkRtaH / vAsita ityarthaH / utprekSyate - vizveSAM surAsuroraganarANAM jaitra jayanazIla mohanamAna mahandra rAjAnaM hantuM vyApAdayitumiva khaDgaratnaH dhUpitam / rAjJApi vairiNa' vyApAdayituM svakhaDgaratna dhUpyate iti rItiH // zleAkAya hIrakumAra rUpI rAjAvaDe peAtAnA kezapAza kRSNAguru Adi sugaMdhI dhUpAnI dhUmazreNithI sugaMdhita karAyA. te jANe traNu jagatane jItanArA meharAjAne haNavA mATe talavAraratnane sugaMdhita karyuM na hoya ! ' rAjAe zatruone mAravA mATe khaDgaratnane dhRpita kare che, 51nA sva N kSaNAtkSayamavekSya sRjadbhiH, pAralaukikasukhAya tapAMsi / dhUmapAnamiva dhUpajadhUma - vyAjatastadalakaiH kriyate sma // 103 // 1 tadalakaiH kumArasya kezaiH / utprekSyate - dhUpAt kezadhUpanAdyo jAto dhUmastasya vyA jAtkapaTena dhUmapAnamiva kriyate vidhIyate / kiM kurvadbhiH / paraloke bhavatpAralaukika N tacca tatsukhaM ca tasmai tadarthaM kaSTAni tapAMsi sRjadbhiH kurvadbhiH / kiM kRtvA / kSaNAtsvalpakAarranicatr kSayaM vinAza localakSaNamavekSya jJAtvA // zleAkA sva5kAlamAM ja peAtAnA leAcarUpa vinAzane jANIne pAralaukika sukhanI IcchAvaDe tapazcaryA karatA hIrakumAranA vALa, dhUmADAnA bhAne jANe dhUmrapAna karatA na hoya ! ||10zA mAninIjanamanonayanastra N, yairanIyata hRterviSayatvam / pAripanthikabharairiva lebhe, bandhanaM kimiti taccikuraistaiH // 104 // taistasya kumArasya kezaiH / [ utprekSyate - ] iti pazyatoharatvAddhetorbandhana niyantraNa' leme prAptam / kairiva / paripanthikabharairiva / yathA taskaragaNaizcaurikAkaraNAd bandhana Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 104 - 107] hIrasaubhAgyam 333 I prApyate / taiH kaiH / yaizcikurairmAninIjanAnAM nAgarikakAminIlokAnAM manAMsi hRdayAni tathA nayanAni vilocanAni tAnyeva svaM vibhavo hRterapaharaNasya viSayatvaM gocaratAm / 'manye na me zravaNagocaratAM gato'si' iti kalyANamandirastabane / anIyata lambhita prApi tam / apahRtamityarthaH // klAkA jema cArI karavAthI cArAnA TALAne baMdhana prApta thAya, tema nagaravAsI strI-jananAM nayana ane manarUpI vaibhavanI cerI karavAthI hIrakumAranA kezeAne baMdhana prApta thayuM. 5104aa sUnasaMgata zilImukhalekhA-sUnasAyakadhanuH zararAzeH / saMzrayachipamivArbhakamallI-kudamalAkalitakuntalahastaH // 105 // arbhakasya hIrakumArasya mallayA mallikAyAH kuDmalAH korakAH / 'mallIbhiH pratimallIbhAva dadhatI vibhAti bhAvatkI' iti rAjavarNane / tairAkalito yukto yaH kuntalahastaH kezapAzaH sUneSu kusumeSu saMgatA makarandapAnArthamAgatA ye zilImukhA bhramarAsteSAM lekhA zreNiH saiva sUnasAyakasya dhanUMSi kArmukANi zarA bANAsteSAM rAzeH samUhasya zriyaM zobhAM zrayannivAstItyutprekSA // leAkA puSpAnI mAlAonA gucchAothI guMthAyelA hIrakumAranA je kezapAza, te puSpAmAM rasanuM pAna karavA AvelI bhamarAonI zreNI rUpa kAmadevanAM bANAnA samUhanI zAbhA dhAraNa karatA na heAya ! 510pA mUrdhni tasya mukuTena didIpe - 'narghyaratnapaTalIlalitena / bacAmarajaya cikurANAM vibhramairiva vidhAya dhRtena // 106 // tasya kumArasya mUrdhni mastake mukuTena kirITena didIpe reje| kiMbhUtena / anardhyA (NAM)nAM bahumUlyAnAM ratnAnAM vividhamaNInAM paTalI zreNI tathA lalitena manojJena / utprekSyatecikurANAmarthAtkumArakezAnAM vibhramaiH zobhAbhiH / 'AbhA rADhA vibhUSA zrIrabhikhyAkAntivibhramAH' iti haimyAm / vilAsairvA / barhANi mayUrapicchAni / 'asya vAkkekA picchabarhazikhaNDakam' iti haimyAm / tathA cAmarANi vAlavyajanAni teSAM jayaM parAbhava vidhAya kRtvA dhRteneva kaliteneva // zlAkA hIrakumAranA mastaka upara bahumUlyavAna vividha prakAranAM ratnAnI hAramALAthI dedIpyamAna muguTa zAbhatA hatA. te muguTa, hIrakumAranA kezanI zeAbhAthI jANe meranAM pIMchA ane cAmarAnI zAbhAnA parAbhava IcchatA na hAya ! 51065 paTTikAkavibhoH kanakasyA - 'lIkamaNDalama laMkurute sma / vibhrameNa cirAmbudharANAM, hAdinIva nikaTe viluThantI // 107 // Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 hIrasaubhAgyam [sarga 5 zlo0 107-109 kanakasya henA paTTikA bhUSaNavizeSaH ko'pi lalATasya / nalasya bhAle pttttikaa| tathA damayantyA api / 'dhRtaikayA hATakapaTTikAlake' / strIpuruSayorapi paTTikAkhya Abhara. vizeSa:-iti naiSadhe / adhunA tu stambhatIrthadvIpAdau lokaprasiddhayA 'asAvau' iti zA. yate / tadapi bahutilakamaya lalATAbharaNamarbhakavibhoH kumArendrasya alIkamaNDala bhAlasthalamalaMkurute sma bhUSayAmAsa / utprekSyate-cihurAH kezAH pavAgbudharA meghArateSAM bhrameNa bhrAntyA buddhayA nikaTe samIpe viluThantI tiSThantI milantI ca hAdinI vidyudiva 'cikurAzcihurAH iti zabdapramede // kalekArtha hIrakumAranA bhAlapradezane suvarNanI padikA bhAvatI hatI. te jANe kezarUpe meghanI bhrAntithI samIpamAM AvelI vijaLI na hoya ! 107 diyute maNikarambitayAsye, zAtakumbhakRtapaTTikayA'sya / svairamAtmana ivAnanalakSmyA, nirmitena varaNena nivastum // 108 // asya kumArasya Asye maNibhiH ratnaiH karambitayA khacitayA zAtakummena kanakena kRtayA nirmitayA paTTikayA didyute / utprekSyate-AtmanaH svasya svaira svecchayA nivastu vAsArtha sthAtumAnanalakSmyA nirmitena racitena varaNena prAkAreNeva / prAkArasyArtho'gre vakSyate / tasmAdanyA pata(da)dvayI(?) // pAThAntare utprekSyate-mukhasyArthAtkumAravaktrasya induzcandraH, padmAni kamalAni, mukurA darpaNAsteSAmabhibhAvena parAbhavanena udbhUta sAkSAprakaTIbhUta nUta navIna mahaH pratApasteneva vA // dArtha kumAranA mukha upara ronI jaDelI suvarNanI paTTI zobhatI hatI te jANe kumAranA mukha upara chAthI rahevA mATe lakSmIne prAkAra na hoya ! arthAta candra, kamala ane darpaNanA parAbhavathI pragaTa thayelA kumAranA mukhane pratApa jANe na hoya! 108 bhAlamaNDalamamaNDayata rAja-jAtarUpatilakena tadIyama / tasthuSAtra caraNakSaNavIkSA-kAGkSiNAlpavapuSAMzumateva // 109 / / bhAlamaNDala lalATapaTTaH rAjan zobhamAnaH jAtarUpasya svarNasya tila(ka)vizeSakastilakaH tenAmaNDa yata bhUSitam / utprekSyate-caraNasya cAritrasya kSaNo mahotsavaH tasya vIkSA darzana kAGkatItyevaMzIlena abhilASukeNa, tathA alpa laghu vapuH zarIra yasya tAhazenAtra bhAle tasthuSA arthAtsametya sthitavatA aMzumatA bhAskareNeva // sArtha jAtya suvarNanuM dedIpyamAna tilaka kumAranA lalATa para zobhatuM hatu. te jANe cAritra 1 'indupadmamukurAdyabhibhAvodbhUtanUtamahaseva mukhasya iti pAThAntaram / Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 109 - 112] hIrasaubhAgyam maheAtsava- jovAnI icchAthI nAnA zarIrane dhAraNa karIne rahelA sUra na hoya ! // 19 // yasya bhAlatalacandanavindo- dambhato vadanakairavabandhuH / kopanAM priyatamAmiva tArA - mAnukUlyavidhaye vyadhitAGke // 110 // yasya kumArasya vadanakairavabandhurvaktracandramA bhAlatale lalATe kRtaH zrIkhaNDasya maNDalAkAra tilakabinduH tasya dambhatazchalAtkopanAM caNDAmatyamarSaNAM tathA priyatamAmatizayena vallabhAM tAroM kAmapi kAntAM tArikAm / tasya tArApatitvAt / utprekSyate - AnukUlyavidhaye svAnukUlIkaraNaprakArAya ake nijotsaGge vyadhita kRtavAniva / 'acumbi yA candanabindumaNDalI nalIyavaktreNa' iti naiSadhe'pi // leAkA 335 kumAranA mukhacaMdranA lalATa para rahelA caMdananA tilakanA bahAne rASAyamAna thayelI peAtAnI priyatamA tArikAne jANe peAtAnA utsa'gamAM dhAraNa karI na hoya ! 5110nA yasya cAndana upazru babhAse, binduraGgajabhaTa praNihantum / nAsikAnalikA gulikeya, yena moktumanasA vidhRteva // 111 // yasya kumArasya upabhru bhruvormadhye samIpe cAndanazcandanasaMbandhI bindu tatilaka' babhAse zobhate sma / utprekSyate - aGgajaH smaraH kamanaH / 'kalAkelirananyajo'GgajaH' iti haimyAm / tathA 'aGgajo manmathe sute / made keze' ityanekArthaH / sa eva bhaTo vIrasta praNintu yamAtithiM kartuM nAsikaiva nalikAgulikAkSepaNopakaraNa' 'bandUka hAthanAlI' iti lokaprasiddhA / tathA 'nalike na taduccanAsike tvayi nAlIkavimuktikAmayoH' iti naiSadhe / nAsA nalikeva / tayA kRtvA moktumanasA kSeptukAmena iyaM pratyakSalakSyA guliha dhRtA / 'sIsAgolI' iti prasiddhA // klAkA kumAranI bhramaranI vacce raheluM tilaka zAbhatuM hatuM. te jANe kAmadevarUpI zatrune nAza karavA mATe nAsikArUpI baMdukamAM nAkhavAnI icchAthI taiyAra karelI sIsAnI gALI na hoya ! 51115 cApalasya niyamo'bhyupagamyo - 'taH paraM nizamatra yuvAbhyAm / etadAlapitumaJjanarekhA, kalpitA nayanayoriva tasya // 112 // tasya hIrakumArasya nayanayornetrayoraJjanasya kajalasya rekhA kalpitA / locane aJjite ityarthaH / bAlatvAdathavA mahotsavAnnirmitA rekhA / kiM ca vivAhAdau taruNAnAM vRddhAnAM puruSANAmapi cakSuSoraJjanarekhA kriyate iti lokarUDhirapi sthitizca / utprekSyateetadatraiva kathyamAnamAlapituM vaktumiva / tadevAha - he nayane ataH param adyatana divasAdAra Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgya sarga 5 zlo0 112-115 bhya thuniza diyArAtrau cApalasya banAyA nimmo viSeSaH gunAbhyAmabhyupavasyaH ahI. karaNIyaH / kadAcidapi cApalyaM na vidheyamiti bhAvaH // kalekArtha hIrakumAstAM netromAM mahatsava nimitte karAyelI aMjananI rekhA, jANe A pramANe kahevA mATe AvI na hoya ke " he nayato ! tamAre AjathI AraMbhIne yuvAnane svIkArya evI caMcaLatAne sAga 42 dhye ! // 12 // utpalAjakumudAdimadasyUn , yadvilocananRpau paribhUya / sAlayoH sukhamivAjanarekhA-nIlaratnakRtayorvasataH sma // 11 // yasya kumArasya vilocane nayane eva nAmnI yayostau tAdRzau nRpau rAjAnau utpala nIlakamala abja padma kumudaM zvetakamala tAnyAdimAni prathamabhavAni yeSAM tAdRkSAn dasyUn vipakSAn paribhUya jitvA aJjanarekhArUpainIlaratnairharinmaNibhiH kRtayoH sAlayoH sukha yathA syAttathA kriyAvizeSaNam / utprekSyate-vasataH sma atiSThatAmiva // atha vA / yadvilocananRpau kumAranayananAmarAjau sAlayoH prAkArayormadhye sukha zarmaNA yathA syAtathA vasataH tiSThataH sma / kiMbhUtayoH sAlayoH / aJjanarekhArUpANi yAni nIlaratnAni marakatamaNayaH taiH kRtayoniSpAditayoH / utprekSyate-utpalAni kuvalayAni abjAni kamalAni kamudAni kairavANi tAnyAdimAni prathamAni yeSAM tAdRkSAn dasyUna zatrUn paribhUya nijityeva sukhaM vasataH / yena sarve'pyarayo'bhibhaya vazIkRtAH sa sakha vasatIti / sAtha kumAranA netrarUpa be rAjAo, aMjananI rekhArUpa nIlaratnanA banAvelA kalAmAM nIlakamala Adi zatruone parAbhava karIne jANe sukhapUrvaka rahelA na hoya ! 113 bhRGgasaMgatavataMsasaroje, tasya karNayugale zuzubhAte / vigrahItumanasI nayanAbhyA-mAgate kimitaretaravairAt // 114 // tasya kamArasya karNayugale zravaNabanddhe bhRzAbhyAM madhupAmAgatamarAbhyAM saMgate saMyukte vataMsasaroje karNapUrakamale zuzubhAte rejatuH / utprekSyate-itaretareNa paraspara vairAdvirodhAnnayanAbhyAM netrAbhyAM sAdhaM vigrahItumanasI yoddhakAme kimAgate pArzva saMprApte // artha kumAranAM karNayugala jaNe madhupAna karavA mATe AvelA bramarothI yukta zreSTha kamale na hoya! athavA te karNayugala, netro sAthenA pararapara verathI saMgrAma karavAnI IcchAthI karNayugalarUpI kamalo pAse AvIne rahyA na hoya ! 114 zrotrapatrayugamAzritavatyA, didyute maNivataMsikayAsya / aciSeva vadanAntaramAntyA, piNDa bhAvamitayA sthitayAsmin // 115 // Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 115-117] hIrasaubhAgyam ___asya kumArasya zrotre karNAveva patre tayoryuga dvandvamAzritavatyA bhajantyA maNivatasikayA ratnottaMsena / 'vidarbhaputrIzravaNAvataMsikA' iti naiSadhe / didyute zobhitam / u. tprekSyate-vadanAntarmukhamadhye amAntyA bAhulyAtsthAtumazaknuvatyA arciSA kAntyeva / aciH kAntivAcI strIklIbaliGgaH / 'rodociSInAmaguNatvayaTa ayaT' iti liGgAnuzAsane / kiMbhUtayA aciMSA / piNDabhAva piNDatAmitayA prAptayA / piNDIbhUya sthitayetyarthaH / punaH kiMbhUtayA / asmin kumArakaNe sthitayA vasantyA // sAtha kumAranA karNapaNe upara rahelI ratnanI sAMkaLa zobhatI hatI. kumAranA mukhanI kAMtine mukhamAM samAveza nahIM thavAthI bhegI thaIne kumAranA karNayugala upara jANe vasI gaI na hoya! 11pA manmahe sakalazItalabhAsAM, sArvabhaumamidamAnanacandram / kuNDalacchalatamIramaNAbhyA-manyathA kathamupAsyata eSaH // 116 // idamAnanacandramamuSya mukhameva candra vidhu sakalAH samastA ye zItalabhAsaH candramasaH teSAM sArvabhaumavyatikareNa kuNDalayoH karNAbharaNayoH chalAtkapaTAttamIramaNAbhyAM candrAbhyAmeSa idamAnanacandraH kathaM kena prakAreNa upAsyate sevyate // - do kumAranA mukharUpI caMdramAM, sarva caMdronuM cakravartI paNuM jANavAthI, kuMDala rUpa be caMdrovaDe te mukhanI upAsanA karAtI hatI ! ema ame mAnIe chIe. je ema nA hoya to kuMDalarUpI caMdro upAsanA kema kare ? 116 kuNDale kalayatI pratibimbe, gaNDayorvahati hIrakumAraH / krodhamukhyacaturAtmavipakSAn , bhettukAma iva cakracatuSkam // 117 // hIrakumAraH kuNDale karNaveSTike vahati dhArayati / kuNDale kiM kurvatI / gaNDayoH kumArasyAdarzopamagallayoH kapolayoH pratibimbe pratime kalayatI bibhratI / utprekSyatekrodhaH kopo mukhyaH prakRSTaH prathamo vA yeSu tAdRzAH / krodhamAnamAyAlobhAbhidhAnAzcatvAraH catuHsaMkhyAkAH kaSAyA evAtmanaH svasya vipakSAH zatravastAn / ctuHkssaaydvessyaanityrthH| bhettukAmo vairAdekakAlameva hantumanAH san cakrANAmAyudhavizeSANAM catuSka catuSTayamiba bibharti // lokArtha hIrakumAre be kaMDale dhAraNa karyA hatAM. ane te baMne kaMDalanuM kumAranA gAlamAM pratibiMba paDatuM hatuM. tethI cAra kuMDala thayAM ! kodha, mAna, mAyA ane lebha e cAra kaSAya rUpI cAra aMtaraMga zatruone nAza karavAnI IcchAthI jANe cAra cakra dhAraNa karyA na hoya !in1chA Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 118-120 vyAlavallidalakhaNDanajanmA, zoNimAdharadale vilalAsa / etadIyahRdayAdanurAgo, niHsaranvahiriva sthita eSaH // 118 // adharadale kumArasyAdharoSThapatre zoNimA raktatA / 'varNadRDhAdibhyaH SyaJca' / varNa vizeSArthebhyo dRDhAdibhyazca vyaJ syAt , imanijvA bhAvArthe / 'zauklayaM zuklimA, dADhayaM draDhimA, lAvaNya lavaNimA / ' iti prakriyAkaumudyAm / vilalAsa babhAse / kiMbhUtaH zo NimA / vyAlavallayA nAgaravallayA / 'tAmbUlavallI tAmbUlI nAgaparyAyavallayapi' iti haimyAm / dalAnAM patrANAM khaNDanAccarvaNAjanmotpattiryasya / utprekssyte-etdiiyaatkumaarsNbndhihRdyaanmnsH| 'hRdayaM mano vakSazca stanAntara hRt hRdayam' / tathA 'hRccetoM hRdayaM cittam' iti dvayamapi haimyAm / niHsarannirgacchannepa pratyakSo bahiHpradeze adharoSTe sthita iva // zlekArtha nAgaravelanAM pAna cAvavAthI utpanna thayelI lAlAza kumAranA adharane zobhAvatI hatI. te jANe kumAranA hRdayamAMthI bahAra nikaLato anurAga, kumAranA hoTha para sAkSAta mahela na hoya ! 118 rAgasagiradanacchadarAja-tatsmita dazanadIdhitimizram / pallavodaravihArihimAmbho-vibhrama kimu jighRkSati lakSmyA // 119 // rAgasya nAgavallIdalAsvAdanajanitaraktatAyAH saGgo'styasya tAdRk yo radanacchada oSThastatra rAjaddIpyamAna yattasmita pramodameduratayA ISanmAtra kumArasya hasita tatkati' padaM lakSmyA svazobhayA mahA vA utprekSyate-pallavodare pravAlamadhye viharati evaMzIla himAmbhastuhinajala tasya vibhrama zriya vilAsa vA kimu jighRkSati grahItumicchatIva / kiMbhUtam tasmita / dazanAnAM dantAnAM dIdhityA kAntyA mizraM karambitam // zlekArtha nAgaravelanAM pAna cAvavAthI utpanna thayelI lAlAzanA saMgathI kumAranA baMne hoThane bhAvatI ane dAMtanI kAMtithI mizrita smitanI zobhA jANe paravALAnI madhyamAM rahelA kinajalanI bhAna grahaNa karavA ichatI na hoya ! 11 rajyate sma dazanaprakaraNA-'muSya kuNDalipuraMdaravAhoH / rAgiNI savidhagAM ca rasajJAM, prekSya kairna dhriyate hyanurAgaH // 120 // amuSya kumArasya dazanaprakaraNa dantavRndena rajyate sma raktIbhUtam / sarAgIbhUyate / bAlAnAM dantA hi yAvakapustikayA rajyate sma strINAM ceti lokasya vyvsthaa| kiMbhU. tasya amuSya / kuNDalinAM bhoginAM puraMdaro vAsavaH zeSanAgendrasta dvaddIghoM bAhU bhujau yasya / yadraktIbhUta tadyuktameva / tadeva darzayati-hi yasmAtkAraNAtsavidhagAM pArzvavartinI Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 120-122] hIrasaubhAgyam samIpasthAyukAM rAgiNIM rAgo raktimA anurAgo'ntaraGgasnehazca tena kalitAM rAgavatI tathA rasAnAsvAdAn / tiktakaTukaSAyAmlalavaNamadhurAkhyAna , atha vA zRGgArahAsyakaruNAraudravIrabhayAnakabIbhatsAdabhatazAntanAmakAnnavapramANAn rasAn jAnAtIti rasajJA tAM prekSya dRSTvA / kaiH / puMbhiH anurAgo na dhriyate, api tu vividharaseSu nipuNAM rAgavatIM pArzvasthAyinI kAminIM vilokya sarvaiH kAmukai rAgo niyata eva / tattvatastu rasazA jihvA // plekArtha zeSanAgaeNdra jevA dIrgha hAthavALA hIrakumAranA dAMtanA paMkita lAla banI gaI hatI. zAthI? tita, 44, 4pAya, mAsa, 19], ane bha72 mA 7 24 athavA t| // 2, 7 / 25, 429, zaidra, vIra, bhayAnaka, bIbhatsa, adabhuta ane zAMta A navarone jANanArI catura jIbhane samIpamAM joIne kyA puruSo rAgane dhAraNa karanAra na bane ? arthAta sarva kAmuka rAgAsakata banI jAya. 12 saMyamAdhyavasitiprathamAna-prAvRSeNyajalavAhaghaTAyAH / binduvRndamudiyAya kimeta-tkaNThapIThakRtamauktikahAraH // 121 // etasya kumArasya kaNThapIThe galakandale kRtaH sthApitaH / parihita ityarthaH / mauktikahAro muktAlatA / sa utprekSyate-binduvRnda kaNanikara ivodiyAya prakaTIbhUtam / kasyAH / saMyamasya cAritrasya yA adhyavasitiradhyavasAyaH pariNAmaH saiva prathamAnA vistarantI prAvRSeNyA varSAkAlasaMbandhinI jalavAhAnAM varSaNonmukhameghAnAM ghaTA mAlA tasyAH // lokArtha kumAranA kaMThe sthApana karAyele muktAhAra zobhato hato.te muktAhAra saMyamanA pariNAma rUpa vistaratI varSARtu saMbaMdhI meghanI je dhArA, te dhArAnA biMduonA samUhane jANe pragaTa karate na hoya ! 12nA etadIyavadanAmRtabhAsA, spardhayeva saha zItalabhAsA / cUtatArakatatidhiyate smA-''muktamauktikalatAkapaTena // 122 // etadIyena hIrakumArasaMbandhinA vadanAmRtabhAsA vaktravidhunA nUtA navInA tAraka tatijyotirmaNDalA dhriyate sma bibharAMbabhUve / kena / AmuktA kaNThapIThe sthApitA parihitA yA mauktikalatA muktAkalApaH sthUlamuktAphalahAraH tasya kapaTena chalena / utpre. kSyate-zItalabhAsA gaganAGgaNasthAyukasvAbhAvikacandreNa saha sArdha spardhayA saMgharSeNa Imeyeva dhRtA ityarthaH // lokArtha kumAranA mukharUpa caM ke, kaMThamAM paherelI motInI mALAnA bahAne koI navIna prakAranuM tArAmaMDaLa dhAraNa karyuM ! te jANe AkAzamAM rahelA svAbhAvika caMdranI sAthe spardhA karatuM na hoya! /122 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 123-125 bhArasAsahitayA jitazeSaH, kiM zrito valayamasya vibhAti / mohazUramamubhiH praviyojyA-'nena vIravalaya vidhRta vA // 123 // __ asya hIrakumArasya valaya kanakakaTakaH vibhAti / utprekSyate-bhArasya samAderbhAvini bhUtopacArAtsUripadAdervA sAsahitayA sahanazIlatvena / bhRza sahate iti sAsahiH / 'ahirmahIgauravasAsahiryaH' iti naiSadhe / sAsahizcAcaliH pApatirvAvadirityAdaya ikArAntA nipAtitAH-iti tadvattiH / jitaH parAbhUtaH zeSo nAgendraH / kiM saMzritaH / atha vA mohanAmAna vIra subhaTamasubhiH prANaiH praviyojya pRthaka kRtvA / nihatyetyarthaH / vIravalaya subhaTatvasaMsUcakaH kaTako vidhRta dhAritamiva vA // zlokArtha zeSanAgane parAbhava karanArA hIrakumAranA hAthamAM rahelAM survaNanAM kaDAM zetAM hatAM. te jANe kSamA Adi bhAra athavA to "bhaviSyamAM A kumAra AcArya padanI dhurAne sukhapUrvaka sahI zakaze !' e sUcana karavA mATe jANe dhAraNa karAyAM na hoya ! athavA to meharUpI vIra zatrune prANothI pRthapha karIne arthAta mArIne vIratAsUcaka vIravalayone jANe dhAraNa karyA na hoya ! 123 yogineva dadhatAtmani mudrA-mUrmikAM ca dadhatAmbudhineva / phullapallavavilAsajuSA ta-tpANinAdhriyata kApi vibhUSA // 124 // tatpANinA kumArahastena kApyapUrvA anirvacanIyA zobhA adhriyata dhRtA / kiMbhUtena tatpANinA / phullA vinidrIbhUtA ye pallavAH kisalayAni teSAM vilAsa lIlAM juSate bhajate / tatpANinA kiM kurvatA Atmani svasminviSaye mudrAM sAkSaromikAM vahatA / keneva / yogineva / yathA yogabhAjA muninA Atmani viSaye yogamudrA uhyate / 'mudrAto labhate mUlya, vimudraH kAryanAzakaH / rAjA munizca lekhazca, kozomuSTizca paJcamaH // ' iyaM tu svAbhAvikI mudrA ca punarvAGmanasAM yogo(gayo) rundhana niyantraNa vidyate yasya sa munirmudrA. miGgitAkAravizeSam / punaH kiMbhUtena / dadhatA bibhratA / kAm / UrmikAM nirakSaramaGgulIyakam / keneva / ambudhineva / yathA samudreNa Urmaya evomikAstaraGgA dhI(dhri)yante // lokArtha vikasvara pallavanI zobhAne dhAraNa karatA hIrakumAranA hAtha, jema yogI puruSa yogamudrA dhAraNa kare, samudra jema taraMga dhAraNa kare, tema mudrikA dhAraNa karavAthI apUrva zobhAne dhAraNa karanArA banyA. 124 pANinA viruruce paviroci-cApacakravilasatkaTakena / gandhasindhuraturaGgazatAGgA-'laMkRtena jagatIpatineva // 125 / / pANinA arthAdadhikArAdvA kumArahastena jagatyAH pRthivyAH patyA bhatraiva rAjJeva Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 125-126] hIrasaubhAgyam 341 viruruce zobhitam / kiMbhUtena pANinA rAjJA ca / pavInAM vajraratnAnAM rocIMSi kAntaya eva cApacakrANi dhanurmaNDalAni taivilasan dIpyamAnaH kaTako valayaM yasya / 'vRtA vibhUSA maNirazmikArmukaiH' iti naiSadhe / yathA vividharatnaprabhAsaMvalita zakradhanuriti kavisamaye prasiddhiH-iti naraharyAm / atha ca vajranAmA AyudhavizeSastathA kAntiyuktairdhanuzcakaiH praharaNaizca visphuradvizeSeNa pratipakSalakSaparAbhavanaprakAreNa viziSTatayA svasvAmibhaktimattvena sphuraditastato jiSNutayA bhUmaNDala svasvAmyAyattaM kurvan kaTaka sainyaM yasya / punaH kiMbhUtena / gandhasindhuraturaGgazatAGgAlaMkRtena arthAdAkRtibhUtaiH gandhasindhuro gandhahastI tathA turaGgaH saparyANitAzvaH tathA zatAgo rathastairalaMkRtena vividhalakSmIbhUtairvibhUSitena / pakSe gandhagajegdrA vividhajAtIyavAjinaH puSparatha-yogyAratha-adhvaratha-karNIrathapramukharathAstairalaMkRtena kalitena // zlekArtha kumAranA hAtha rAjAnI zobhAne dhAraNa karatA hatA ! vajananI kAMtirUpI indradhanuSyathI suzobhita kaDAvALA kumAranA hAtha hatA, jema rAjAne dhanuSyo ane cakra Adi zastrothI zobhatuM sainya hoya che, tema gaMdhahasti, palANasahita azva, ane ratha Adi zubha lakSaNenI AkRti dhAraNa karanArA kumAranA hAtha hatA. gaMdhahasti, jAtivaMta aA tathA aneka prakAranA vaDe rAjA paNa alaMkRta hoya che. 12pA rAmaNIyakahRtAparacitta, tatkalatramavalokya yuveva / jAtarUpakalito guNazAlI, zRGkhalaH kimakarotparirambham // 126 // tasya kumArasya kalatraM kaTIm , arthadhvaninA striya vA, avalokya dRggocarIkRtya / utprekSyate-zRGkhalaH / 'sA zRGkhalA puMskaTisthA' / zRGkhalazabdastriliGgaH / ratnajaTitakanakaghaTitakaTidavarakaH parirambhamAliGganamakarotkimu AliGgati smeva / ka iva / yuveva / yathA taruNaH pumAn kasyApi laghoH prauDhIbhUta kalatra yuvatI parirambhate / kiMbhUta kalatram / rAmaNIyakena ramaNIyatvena svAbhAvikasaundaryeNa hRtAni svavazIkRtAni apareSAM lakSaprekSakalokAnAM kAminAM ca cittAni manAMsi yena / kiMbhUtaH zRGkhalo yuvA ca / jAta. rUpeNa suvarNena kalito hiraNmayaH / tathA jAtamutpanna yadadvaita rUpa vapuHsundaratA tena yuktazca / punaH kiMbhUtaH / guNaiH suvarNadavarakaiH hematantubhiH zAlante ityevaMzIlastairgrathitatvAt / tathA guNairaudAryAdibhiH zRgArAdibhirvA dvAsaptatikalAguNairvA zobhate ityevaMzIlaH / / sArtha zarIranuM advitIya saundarya dhAraNa karanAra, audArya Adi guNothI zobhato, yuvAna puruSa, potAnA svAbhAvika saundaryathI lAkhe puruSonAM citta harI lenArI suMdara bhAryAne joI jema AliMgana Ape che, tema ratnajaDita suvarNanA derAthI zobhato kaMdare, kumAranI kaTIrUpa strIne joIne jANe AliMgana karato na hoya ! 12 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 ___ hIrasaubhAgyam [sarga 5 zlo0 127-129 bhUSaNaiH kanakaratnanibaddha-bhUSito vyarucadeSa kumAraH / majarIbharakarambitakAyaH, kalpasAla iva bhUtalazAlI // 127 // eSa hIranAmA kumAraH tadAnIM kanakAni kAJcanAni ratnAni maNayastairnibaddhai racitairbhUSaNaiH kRtvA bhUSito'laMkRtaH vyarucat virAjate sma / 'yudbhyo luGi' dyutAdibhyaH parasmaipadaM vA syAt / 'puSyAdidyutAdiladitaH parasmaipadeSu' / zyanvikaraNapuSAdedyutAdela. ditazca parasya cleraG syAtparasmaipadeSu / adyutat adyotiSTa / vyarucat vyarociSTa / ' iti prakriyAkaumudyAM sAdhanA / utprekSyate-maJjarINAM kalikAnAM bharaH samUhastena karambitaH pUritaH kAyaH khAkhAprazAkhAlakSaNa vapuryasya tAdRzo bhUtale pRthvIpIThe zAlate zobhate ityevaMzIlaH / bhUmImaNDalopagata ityarthaH / kalpasAlaH surataruriva // lokArtha A hIrakumAra suvarNa ane ratnone AbhUSaNothI zobhatA hatA. te jANe maMjarIonA samUhathI yukta zAkhA-prazAkhArUpa zarIravALuM sAkSAta kalpavRkSa jANe A pRthvIpITha upara AveluM na hoya ! 12nA darpaNeSviva gaveSayati sva, bhUSaNeSu kiraNAGkuriteSu / darpaNArpaNavidhAbhiramuSmi-niSphalAbhirajani svajanAnAm // 128 / / amuSmin hIrakumAre svajanAnAM bandhuvargalokAnAm athavA svasya janAnAmAtmI yalokAnAm / sevakAnAmityarthaH / darpaNAnAmAdarzAnAmarpaNAni pradAnAni / AtmadarzadarzanAnItyarthaH / teSAM vidhAbhiH prakAraiH niSphalAbhinirarthakAbhirajani jAtA / amuSmin ki kurvati / kiraNaiH kAntibhiH kRtvA aGkuriteSu prarohasahitepu jAteSu bhUSaNeSvAbharaNeSu svamAtmAnam / [svarUpamityarthaH / ] gaveSayati vilokayati / keSviva / darpaNeSviva / yathA kazcinmukureSu sva nibhAlayati // blekArtha hIrakumArane darpaNa arpaNa karavAnI (sAme darpaNa dharavAnI) svajanonI vidhi niSphala banI. kemake hIrakumAranA zarIra upara rahelAM gaLahaLatI kAMtivALAM AbhUSaNorUpa darpaNamAM teo svayaM jotA. hatA 128 dIpyate kimadhika suSamA no'-muSya vA muSitamanmathakAnteH / bhUSaNAni mRgayanta itIva, sphAraratnanayanairidamaGgam // 129 // bhUSaNAni AbharaNAni / utprekSyate-sphArANi vikAzabhAji ratnAnyeva nayanAni tairiti hetoridamaGga kumArakAyaM mRgayante pazyantIva / iti kim / no'smAka bhUSaNAnAM suSamA atizayinI zobhA ki adhikA, athavA muSitA apahatA Acchidya gRhItA manma Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mI 5 ko 1-2 . nitImA sarga 5 zlo0 129-132] hIrasaubhAgyam 343 thasya kAmasya kAntiH zobhA yena tAdRzasya kumArasya suSamA zarIrAtizAyi saundarya kiM vA adhikA dIpyate // lokAI suvarNa ane ratnonA alaMkAre dedIpyamAna rorUpI netrothI kumArane jatA hatA ! zA mATe ? "kAmadevanI zobhAnuM apaharaNa karanArA A kumAranI zobhA amArA karatAM adhika che ke amArI zobhA adhika che? jANe A mATe kumAranA zarIrane jotA na hoya ! 1ra9 tadvibhUSaNamaNInikurambaiH, spardhibhiH pratibhaTairiva bhUtyA / prApya tanmRdhadharAM dadhire sva-jyotiraGkurasurendradhanUMSi // 130 // bhUtyA zobhayA lakSmyA vA spardhibhiH spardhanazIlaistasya kumArasya vibhUSaNAnAmalaMkArANAM maNInikurambai ratnaprakaraiH tanmRdhadharAM sa kumAra eva saMgrAmakaraNocitabhUmI tAM prApya AsAdya / utprekSyate-jyotIMSi dIdhitayaH teSAmakurAH prarohAsta eva surendradhanUSi indracApacakrANi dadhire dhRtAnIva / kairiva / pratibhaTairiva / yathA saMpadA spardhamAnaH pratipakSaiH zatrubhI raNabhUmIlabdhvA paraspara saMgrAmakaraNe kRte surendracApopamAni kArmukAni dhriyante // kalekArtha jema saMpattivaDe spardhA karatA zatrae, raNabhUmi para IndranA dhanuSya samAna dhanuSyabANa grahaNa kare tema parasparanI zobhA sAthe spardhA karatA evA kumAranA ratnAlaMkArone samUha, kumArarUpI raNabhUmi prApta karI, ratnonI kAMtinA aMkurArUpa dhanuSa-bANa jANe cahaNa karatA na hoya! I13 bhUruhairvihasitairiva kuJjaH, saura bhairiva saroruhapujaH / sAndracandrakiraNairiva doSA, bhUSaNairapuSadeSa vibhUSAm // 131 // eSa kumAro bhUSaNairalaMkArairAbharaNaiH kRtvA vibhUSAM zobhAmapuSatpuSNAti sma / ka iva / kuJja iva / yathA kAnana vasantartunA vihasitaiH kusumitaiH bhUruhairvRkSaH kRtvA zobhate / punaH ka iva / saroruhapuJja iva / yathA padmaprakaraH saurabhaiH parimalaiH kRtvA zobhAM labhate / punaH keva / doSeva / yathA rajanI sAndranayanAnandadAyibhidharandhaizcandrasya vidhoH kiraNaiH razmibhiH kRtvA zriya puSNAti // iti dIkSAsamaye kumArazRGgAravarNanam // yoga jema vanabhUmi, vasaMtaRtunAM navapallavita vAvaDe che.e, kamalana samUha jema sugaMdhavaDe zebhe ane rAtri jema avicchinna nayanAnaMdadAyI evA caMdranA kiraNo vaDe zobhe, tema hIrakumAra AbhUSaNavaDe apUrva zobhAne dhAraNa karatA hatA. 131 nirjitena yazasA sitabhAsA, prAbhRtIkRtamivaitya nabhastaH / Anayannatha turaGgamamuSyA-rohaNArthamanaghasya manuSyAH // 132 // Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 122-134 atha zRGgAravidhAnAnantara manuSyA mAnavAH amuSya kumArasyArohaNArthamadhyArodu turaGga jAtyavAjinamAnayanAnayante sma / kiMbhUtasyAmuSya / anaghasya prazasyasya niSpApasya vA / utprekSyate-yazasA arthAdyazaHzvatyazriyA nirjitena parAbhUtena sitabhAsA candramasA nabhasta AkAzamaNDalAdetyAgatya prAbhRtIkRtamarthAtkumArasya Dhaukitamiva // . zlokArtha tyAra pachI, mANaso niSpApa evA hIrakumArane ArohaNa karavA mATe uttama azva lAvyA. hIrakumAranA ujajvala yazathI parAbhava pAmele caMdra AkAzamAMthI AvIne jANe kumArane bhaTaNuM dharato na hoya ! 132aa yannabhasvadatipAtirayena, nyakkRtena vinatAtanayena / tattulAM kalayituM balidasyuH, sevanAmagami yAnatayeva // 133 // yasya turagasya nabhasvanta samIraNamatipatatyatikrAmatItyevaMzIlena rayeNa vegena / 'rayo vegapravAhayoH' ityanekArthaH / nyakkRtena vijitena vinatAnAmnI aruNagaruDayorjananI tasyAstanayenAtrArthAdgaruDena tattulAM kumArArohaNArthamAnItaturaGgamavegasAdRzya kalayituM prAptum / utprekSyate-yAnatayA vAhanatvena balidasyuH kRSNaH sevanAM paricaraNAmagami prA. pita iva sevyate sma / 'nyAdayo NyantaniSkarmA gatyarthA mukhyakarmaNi / pratyaya yAnti duhyAdiauNe'nye tu yathAruci // ' anantena kRSNena gopI vanamagami nItA / ityudAharaNam' iti prakriyAkaumudyAm // blekArtha kumArane ArohaNa karavA mATe lAvavAmAM Avela pavanavegI azvavaDe parAbhava pAmela garUDa te adhanA veganI samAnatA prApta karavA mATe jANe vAhanarUpe banIne kRSNanI upAsanA kareto na hoya ! T33 yo dRzA bhuvi punardivi phAle-nAgavezmani khurotkhananaizca / sphUrtibhistata itastrijagatyAM, svAGkakAramiva pazyati jetum // 134 // yasturAmaH sphUrtibhirvisphUrjanaiH itastataH saMsphuraNaiH kRtvA trijagatyAM trilokyA. mapi / 'trijagatIM punatI kavisevitA' iti jinaprabhasUrikRtarSabhanamrastotre / ityatraikavacanAt trijagatyAmapyekavacanam / tritvena tritvasaMkhyayA vA upalakSitA jagatI bhuvana trijagatIti evaM saMbhAvyate / tattva tu tajjJA eva vidanti / svAGkakAra nijaraMhaHsphUrjitajaitrapratimalla jetu parAbhavitumiva itastataH sarvatrApi pazyati / 'dUra gauraguNairaha kRtibhRtAM jaitrAGkakAre carati' iti naiSadhe / kathaM vilokayati tadeva darzayati-bhuvi pRthivyAM dRzA vilocanAvalokanena / punardivi gaganAGgaNe phAlairuccairullalanalakSaNaiH / 'sAndrosphAlamiSAdvigAyati padA spaSTuM turaGgo'pi gAm' iti naiSadhe / ca punarnAgavezmani pAtAle khuraiH zaphairutkhananaiH bhUvidAraNaiH // Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 134-137] hIrasaubhAgyam 345. soma jAtivaMta evo te azva, haNahaNATa karIne potAnA temanI sAthe spardhA karatA pratiaone jItavA mATe jANe Ama tema joto na hoya! dRSTithI pRthvIne, UMcI UMcI phALa bharIne AkAzane jItavA mATe jANe joto na haiya! khurIvaDe bhUmi khaNavAthI jANe pRthvImAM jati na hoya ! 134 spardhayArkaturagAn svajigISUn , dhUnanena zirasaH samarAya / aGkakAravibhavAbhibhavAha-pUrvikAbhirayamAhvayatIva // 135 // ayaM turaGgaH aGkakAravibhavAnAM jaitrapratimallasaMpadAm / 'zazAGkakalAGkakAraiH' iti naiSadhe / abhibhavaH parAbhavana tenAhapUrvikA garvAvezAstAbhiH kRtvA ziraso mastakasya dhUnanena kampanena / svakandharAyA adhaUrdhvakaraNenetyarthaH / utprekSyate-arkaturagAn sUryaratharathyavAjinaH samarAya saMgrAmavidhAnAya AhvayatyAkArayatIva / kiMbhUtAnaturaGgamAn / spardhayA saMha gha)rSeNa svasyAtmanaH svamAtmAnauM vA jigISUna jetumicchn // zlekArtha jAtivaMta e A azva, pratiazvonI saMpattinA parAbhava mATe abhimAnanA AvezamAM AvIne jANe mastaka dhuNAvato na hoya! athavA to potAnI sAthe saMpardhAne karatA evA sUryanA azvone yuddha karavAnI IcchAthI belAvatA na hoya! 15 AtmaphenaharicandanasAndra-syandacarcanavidhAbhirivArvA / patprahArabhavamambudhinemeH, svAparAdhamadharIkurute yaH // 136 / / yaH arvA turagaH ambudhinemebhUmeH / utprekSyate-padAM caraNAnAM prahArairghAtaH tADanairbhava patkajamiti' darzanAtpatprahArairiti / atha ca / 'kka tacchayacchAyalavo'pi pallave iti naiSadhe / pado lavaH pallavaH iti vyutpattyA tasya nalasya chAyAyA lavo'pyaMzaH ka' iti iti tadvattau / svAparAdha nijamantumadharIkurute zAmayatIva / kAbhiH / AtmanaH phenA mukhalAlAstadrUpA haricandanasya zrIkhaNDasya sAndrAH snigdhA ye syandA rasA dravA vA taizcarcanavidhAbhiH pUjanaprakAraiH // lokAI mukhamAMthI nikaLatA phINarUpI (lALarUpI) caMdananA snigdharasanI pUjanavidhivaDe pRthvIne paganA prahAro vaDe thayelA potAnA aparAdhone khamAvata na hAya ! arthAta pRthvI pratye thayelA aparAdhane zamAvate na hoya ! I17phA vRtrazAtravaturaGgamamukhyAn , vaibhavena paribhUya turaGgAn / skandhakesarasaTAkapaTAtta-cihnacAmaramivAyamadhatta // 137 // Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 137-140 ___ skandhasyAMsasya skandhaM se vA prarUDhAnAM prAdurbhUtAnAM kesarANAM kezAnAM saTA zreNI kesaranAmAnaH saTAsturagaskandhakuntalAH tatkapaTAdayaturaGgaH / utprekSyate-tasya jayasya cihna lakSaNa cAmara vAlavyajanamadhatta bibharti smeva / kiM kRtvA / vaibhavena svalakSmyA vRtrazAtravasya zakrasya turaGgama uccaiHzravAH sa eva mukhyaH prakRSTaH prathamo vA yeSu tAdRzAMsturaGgAn paribhUya jitvA // zlekArtha pitAnI bhAvaDe indranA ucaithavasa Adi azvone jItIne, pitAnA aMdha upara rahelI kezarAnI zreNInA bahAne te azvanI jyalakSmInA cihnarUpa cAmarane dhAraNa karato na hoya ! 13chA rohiNIkamalinIramaNAzvAn , svoparisthitijuSaH suSamAbhiH / nirjigISuriva nirjaramArge, phAlakelimayamAtanute sma // 138 // ayamazvaH nirjaramArge AkAze phAlakelimuccairullalanavizeSasya vilAsamAtanute sma / utprekSyate-svasyAtmana upari Urca sthiti sthAna juSante bhajante / UrdhvagAmitvena AkAzagamanazIlatvena nijoparisthitAnityarthaH / tAdRzAn rohiNyAH kamalinyAzca ramaNayorbhoMH candrasUryayoH azvAsturaGgamAstAn suSamAbhiH atizAyizobhAbhiH kRtvA nijigiissunijeNtumicchuriv|| do A azva AkAzamAM UMcI UMcI phALo bharIne krIDA karato hato. te jANe potAnI upara rahelA caMdra ane sUryanA raspone, potAnI sarvotkRSTa zobhAthI chatavA icchatA na hoya ! 138 ajitAni garuDasya ca gatyA, nirjayahariharaizca vibhUtyA / udgiramniva yazAMsi hariyaH, phenapiNDapaTalIkapaTena // 139 / / yo haristuraGgaH phenAnAM mukhanirgatakaphalAlAnAM piNDA budbudAkArA golakAsteSAM paTalI vRnda tasya kapaTena vyAjena yazAMsi svakIrtIrudgiranniva prakaTIkurvannivAste / kiMbhUtAni yazAMti / gatyA pavanavegagamanena garuDasya, tathA vibhUtyA svalakSmyA hariharerindrAzvasya uccaiHzravaso, nirjayaiH parAbhavanairarjitAni saMcitAni // A azva mukhamAMthI nikaLatA phINanA goTAnA bahAne, gativaDe garuDa ane pitAnI lakSmIvaDe indranA uccazravasa ane parAbhava karIne prApta karelA yazane jANe pragaTa karato na hoya! 139 Aruroha jitajiSNuhaya taM, zvaityataH phaNipatiM ca jayantam / vAjina kanakavaibhavarA(bhA)ja, kaiTabhAririva nIDajarAjam // 140 // Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 347 sarga 5 zlo0 140-142] hIrasaubhAgyam sa kumAro vAjinamazvamAruroha adhyAsAmAsa / kiMbhUta vAjinam / jito'rthAlakSmyA parAbhUto jiSNorindrasya haya uccaiHzravA nAma turago yena tam / punaH kiM kurvantam / vatyataH zubhrimavibhramAtphaNipati zeSanAga jayanta paribhavantam / punaH kiMbhUtam / kanakAnAM kAJcanAnAM vaibhavaH paryANakhalInapramukhabhRSA taM bhajatIti / ka iva / kaiTabhAririva / yathA kRSNo nIDe kulAye 'mAlo' iti prasiddha jAtA nIDajAH pakSiNasteSAM rAjA garuDastamArohati cddh(tt)ti| kiMbhUta nIDajarAjam / jito jiSNurvAsavo yena vjrijittvaat| gatyA cAtitvaritagaganagamanena haya indrAzvo yena / ca punaH kiMbhUtam / phaNipati nAgendram / jAtivAcitvAdekavacanam / sarvanAganAyakAn jayanta parAbhavantam / tadarAtitvAt / svarNazobhAvantaM svarNakAyatvAt / garuDavizeSaNAnyapi // iti dIkSAsamaye kumArArohaNArthamAnItaturagavarNanam // lekArtha hIrakumAra azva upara ArUDha thayA. pakSirAja garuDa para jema kRSNa ArohaNa kare tema IndranA uccazravasa azvano parAbhava karanAra, nAgono za? hevAthI nAgendrone jItanAra temaja suvarNamaya kAyAvALA, pavanavegI, ati ujvala ane suvarNanA alaMkArothI yukta palANelA ane suzobhita jAtivaMta azva upara hIrakumAra ArUDha thayA. 14| tatra bhAvayatinaH pulakodya-kacukAnaNumahaH kaTakaughAH / muktipattanajighRkSumanaskau-tsukyabhAja iva rAjakumArAH // 141 // bhUvihArihayavAhanazasyA-nekamUrtaya ivotsavapazyAH / vAhapRSThamadhiruhya kumArA, Agamannapi pare jitamArAH // 142 // (yugmam ) tatra tasminnavasare tasmin sthAne vA jitamArAH svarUpasaundaryAbhibhUtamadanAH apare anye'pi bhAvayatinaH abhiprAyeNa cAritravantaH amIpAlAdimAH kumArAH Agaman samAgatAH / kiM kRtvA / vAhAnA jAtyaturaGgANAM pRSThamadhiruhya adhyAsya / utprekSyate-utsava saMyamamahAmaha pazyantyavalokayantIti tAdRzyo bhUvihAriNyaH kSoNIcAriNyaH hayavAhanasya evaM tasya zasyAH zlAghyAH ramyAstathA anekA bahvayo mUrtayaH zarIrANi iva / kiMbhUtAH kumArAH / (iva yathA pRthvIpati) pulako romAJcaH sa evodyan prakaTIbhavan kaJcukaH saMnAho yeSAm , tathA anaNu mahanmahaH kAntiHpratApazca yeSAm / atha vA anaNubhirbahulaimahobhiH kiraNaiH pratApaizca yuktAnAM kaTakAnAM valayAnAM sainyAnAmoghAH samUhAH yeSAm / punaH kiMbhUtAH, muktiH siddhiH saiva pattana mahAnagara tajighRkSu grahItumicchu mano yeSAm / samAsAntaH kap / punaH kiMbhUtAH / yata eva muktinagarajighRkSavastata evotkaNThAM bhajanta iti / atha vA autsukya saMyamotkaNThAM bhajante / pazcAtkarmadhArayaH / utprekSyate-rAjakumArA iva / yathA pRthvIpatiputrAH evaMvidhA bhavanti // sAtha te avasare azvanI pITha upara ArUDha thaIne bIjA paNa rAjakumAra jevA mumukSu kumAre Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 142-144 AvyA hatA. te kumAre potAnA saundaryathI kAmadevane jItI lenArA, harSavaDe pulakita thayelA, romAMcarUpI kaMcukane dhAraNa karanArA, pratApazALI, hAthapara kaDAone dhAraNa karanArA ane mukitarUpI nagarImAM javAnI utsukatAvALA evA bIjA paNa aneka kumAro AvyA hatA. te jANe saMyamanA mahotsavane jovA mATe pRthvI upara cAlanArI avanI prazasya evI aneka sAkSAta mUrtio na hoya ! 141-14rA padminIpriyatamo divasAdau, pAvakAdiva sahasramayUkhaiH / pUruSainikhilamaNDalamadhyA-tatkSaNAdupagataiH parivatre // 143 // hIrakumAro nikhilaH samasto yo maNDalo gurjaradezastasya madhyAdantarAlAttatkSaNAtsa eva kumArasya saMyamagrahaNalakSaNaH kSaNaH prastAvaH utsavo vA tasmAddhetorupagatairAyAtaiH pUruSairmAnuSairupalakSaNAtsAhacaryAdvA strIbhizca / 'puruSaH pUruSo naraH' iti haimyAm / parivabre parivRtaH / ka iva / padminIpatiriva yathA bhAsvAn divasAdau prabhAte pAvakAdva rupagataiH sametaiH sahasrasaMkhyAkaiH kiraNaiH paribiyate / sUryo hi sAyamasta gacchan svakiraNAn vahnau nikSipati / prabhAte ca gRhNAti iti ca kavisamayaH / tathA ca raghuvaMze'dinAnte nihita tejaH savitreva hutAzane' iti // sAtha sUrya asta thAya che tyAre potAnAM kiraNone agnimAM nAkhe che ane prabhAta samaye grahaNa kare che" AvI kavijanonI mAnyatA che. tethI jema sUrya, prabhAta samaye agnimAMthI grahaNa karelA pitAnA hajAro kiraNanI sAthe parivarele zobhe che tema dIkSA prasaMge samasta gurjara dezamAMthI AvelA hajAro strI-puruSavaDe parivarelA hIrakumAra zobhatA hatA. 14 tatra tavratamahopagatAnAM, melakaH sphurati pazcajanAnAm / kautukena nijazaktididRkSo-nAkinaH kimiha kAyanikAyaH // 144 // tatra vyatikare tasya kumArasya vratasya saMyamasya mahotsave upagatAnAM samAgatAnAM paJcajanAnAM lokAnAm / 'martyaH paJcajano bhUspRk' iti haimyAm / melakaH saMgamaH sphurati / 'melake saGgasaMgamAH' iti haimyAm / tathA 'jagattrayInAyakamelake'smin' iti naiSadhe / utprekSyate-kautukena kutUhalena kRtvA nijasyAtmanaH / zrutvA nija bhImajayA nirastam' iti naiSadhe / nijazabdenAtmA / zakti sAmarthya didRkSordraSTumiccho kinaH kasyaciddevasya ihAsmin prastAve sthAne vA kAyanikAyo dehavrajaH kimu / nikAyastu sadhamiNAM samudAyaH / 'tathAsyAherbhUyaH phaNasamucitaH kAyayaSTInikAyaH' iti naiSadhe // kalekArtha te avasare dIkSA mahotsavamAM AvelA janasamudAyane moTo meLo jAmyo hato. te jANe pitAnI Atmazakti jevAnI IcchAvALA koIka deve, A avasare kautukathI potAnA zarIranI Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 144-147] hIrasaubhAgyam karelI bhinna bhinna racanAone samudAya hoya tema jaNAto hato. 14jA - niSpatanmadavilolakapolA-statpuraH samacalan dviradendrAH / vindhyabhUdhra iva nijharazAlI, jaGgamaH karaNabaMhimamAlI // 145 // tatpuraH hIrakumArasyAgre dviradendrA gajarAjAH samacalan saMcaranti sma / kiMbhUtAH / niSpatannirantara niHsaran yo mado dAnAmbhastena vilolAzcaJcalAH kapolA gaNDasthalAni yeSAm / utprekSyate-vindhyabhUdhra iva vindhyAcala iva / kiMbhUtaH / jagamaH saMcaran / punaH kiMbhUtaH / nijharainiHsaratsalilaiH zAlate zobhata ityevaMzIlaH / punaH kiMbhUtaH / karaNAnAM zarIrANAM baMhimA bAhulya malate dhArayatItyevaMzIlaH / 'mali malla dhAraNe' dhAtuH / bahurUpavAnityarthaH // lekArtha jharatA bhadajalathI jemanA gaMDasthala caMcala banyAM che evA gajarAje hIrakumAranI AgaLa cAlatA hatA. te jANe jharaNAMovaDe zobhato ane aneka zarIra dhAraNa karIne Avela jaMgama viMdhyAcala parvata na hoya ! 14pA syandanaiH syadavigAnitavAtai-statpuro'GkavilasajjanajAtaiH / pusphure surasamUhasanAthaiH, kSmAgatairiva marudrathasAthaiH / / 146 // tasya kumArasya puro'gne syandanai rathaiH pusphure didIpe / kiMbhUtaiH syandanaiH / syadena vegena vigAnito'vagaNito vAtaH pavano yaiH / 'syadajhAGkAritapatrapaddhatiH' iti naiSadhe / punaH kiMbhUtaiH / aGke koDe rathotsage vilasantaH zobhamAnA janA manuSyAsteSAM jAta samUho yeSu / utprekSyate-kSmAgatairbhUmaNDale sametaiH surANAM devAnAM samUhena gaNena sanAthaiH sahitairmarudrathasAthaiH nirjararathavRndairiva // kalekArtha pitAnA vegathI jeNe pavanane apamAnita karyo che, eTale ke pavanavegI ane jenI madhyamAM mAnavasamUha beThele che tevA ratha kumAranI AgaLa cAlatA zobhatA hatA. te jANe denA samUhasahita pRthvI upara AvelA devonA ratha na hoya! 146 svarNapalyayanapallavitAGgA-statpuraH pravicalanti turaGgAH / tatturaGgavijitAH zazibhAsva-dvAjinaH kimu niSevitumetAH // 147 // tasya kumArasyAne turaGgAH pravicaranti / kiMbhUtAH / svarNasya hemnaH palyayana paryANa tena pallavita maNDitamaga kAyo yeSAm / utprekSyate-tena hIrakumArArohaNArthamAnItena turaGgeNAzvena vijitAH svazriyA parAbhUtAH santo niSevitumarthAttamevAzvamupAsitumetA AgatAH zazinaH candrasya bhAsvataH sUryasya vAjino'zvA iva // Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 147-150 kalekArtha senAnA palANathI suzobhita zarIravALA evA azvo kumAranI AgaLa cAlatA hatA. te jANe kumArane ArahaNa karavA mATe lAvelA abhyanI zobhAthI parAbhava pAmelA evA sUrya ane caMdranA azvo, hIrakumAranA azvanI upAsanA karavA mATe AvyA na hoya ! 14cho mAgadhA madhuramaGgalavAcaH, proccakairudacaran purato'sya / Ahvayanta iva darzayituM kiM, diGmahendranivahaM mahamenam // 148 // mAgadhA maGgalapAThakA asya kumArasyAgrataH proccakairatizayenoJcasvareNa madhurA miSTAH zravaNasukhakAriNyo maGgalavAcaH kalyANazaMsinIrvANIH udacaran uccaranti sma / utprekSyate-ena maha kumAradIkSotsava darzayitu diGmahendranivaha lokapAlamaNDalam / 'AkhaNDalo daNDadharaH zikhAvAn patiH pratIcyAH iti diGmahendrAH' iti naiSadhe / iha pattanabhUmau Ahvayanta AkArayanta iva / kim ivArthe // plekArtha maMgalapAThaka, kumAranI AgaLa karNapriya, madhura, ane kalyANamayI vANI uccAratA hatA, te jANe A kumAranA dIkSA mahotsavane dekhADavA mATe pAraNabhUmimAM digyAlonA samUhane bolAvatA na hoya ! 148 gAyanarayamagAyi sametaiH, svarga hAtkibhiha tumburuvagaiH / abhyaSicyata sudhApyadasIye, veNubhiH zravasi vaiNavikaughaiH // 149 // ayaM hIrakumAro gAyanairgAnakartRbhirjanaH agAyi gAnagocarIkRtaH / utprekSyate-svahAdevalokarUpasadmanaH sakAzAdiha bhUloke pattane samataistumburuvargaH devagAyanAnAM samudAyariva api punarvaiNaviko dhaivaMzavAdakavRndaiveNubhivaMzaiH kRtvA adasIye kumArasaMbandhini zravasi karNe sudhA pIyUSamabhyaSicyata siktA // dArtha hIrakumAranI AgaLa saMgItakAro madhurasvare gAyane gAtA hatA te svargalekarUpI svagharethI pATaNa bhUmi para AvIne kinnarajAtinA deva, vINA-taMbUrA Adi vividha prakAranA vAjitrAvaDe kumAranA kAnamAM jANe amRtanuM sicana karatA na hoya ! 149 ghoSaNA'sya yazasAmiva bherI-bhAkRtiLaraci kaizcana mArge / kinnarAliriva vaiNikapaGktiH , saMmadAttamupavINayati sma // 150 // kaizcana bherIvAdakairmArge pathi bherINAM vAdinavizeSANAM dundubhInAM vA bhAkRtirbhAGkAradhvanipraci cakre / utprekSyate-asya kumArasya yazasAM kIrtInAM ghoSaNA paTahavAda Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 150-152] hIrasaubhAgyam namiva / punarvaiNikAnAM vINAvAdakAnAM paGktiH zreNiH samadAt harSAt ta hIrakumAramupavINayati sma vINayA gAyati sma / 'upavINayitu yayau raverudayAvRttipathena nAradaH' iti raghau / kimiva / kiMnarAliriva yathA kiMpuruSamAlikA vINayA kRtvA gAyati gAna kurute| blekArtha keTalAka bharIne vagADanArA manuSyo bharIne bhAMkAra dhAni karatA hatA. te jANe kumAranA yazane paDaha vagADatA na hAya ! arthAta yazane jAhera karatA na hoya ! vaLI keTalAka vINAvAdako atyaMta harSapUrvaka kumAranI AgaLa zreNIbaddha vINA vagADatA hatA; te jANe kinnarone samudAya vINAvAdana karato na hoya ! ema lAgatuM hatuM .15nA sAGgaje prabalamohamahIndre, prApite pitRpateratithitvam / yasya caJcupuTacaJcurarAvA, maGgaladhvanitamAH kimudIrNAH // 151 // caJcupuTAstAlAH kAMsyatAlAH vAdyavizeSAsteSAM caJcurAH manojJA rAvAH zabdA udIrNAH prakaTIkRtAH / tAlA vAditA ityarthaH / arthAnmArge tAlavAdakaiH / utprekSyateyasya kumArasya maGgaladhvanitamAH maGgalazabdA ivodIrNAH / kasminsati / sahAgajena smareNa putreNa ca vartate yastAdRze mohanAmani mahIndre rAjani pitRpateryamasya atithitvaM prAghuNatva prApite nIte sati / hate ityarthaH / 'yamaH kRtAntaH pitRdakSiNAzApretAtpatiH' iti haimyAm // zlokArtha keTalAka mANaso kAMsIjoDAnA manohara avAjane pragaTa karatA hatA. te jANe kAmadevarUpa putra sahita mahArAjAnuM. yamarAjanA AgamanathI arthAta mRtyu thavAthI, kumAranA mATe maMgalamaya zabda pragaTa karatA hoya tema jaNAtuM hatuM. 151 tANDavaM vyaraci vAravadhUbhi-statpuraH kimu suparvavadhUbhiH / tathyavatpathi mithaH pRthu mithyA-yuddha muddhatanarairniramAyi // 152 // tasya kumArasya puraH purastAdvAravadhUbhiH paNAGganArUpapAtraistANDava nRtya vyaraci vicita kRtam / utprekSyate-suparvavadhUmiH apsarobhiriva / 'svaHsvargivadhvo'psarasaH' iti haimyAm / punaruddhatanarairutkaTapuruSaiH pathi mArge mithaH paraspara pRthu bahu yathA syAttathA mithyAyuddha mRthA(SA)saMgrAmo niramAyi nirmitam / vivAhAdimahotsaveSu dAkSiNAtyA naraH purastAtpraticatuSpatha khaDgapANayaH paraspara mithyAyuddha kurvantIti saurASTramaNDalAdau dRzyate / 'tataH pratIccha prasareti bhASiNI parasparollAsitazalyapallave / mRSAmRdha sAdibale kutUhalAnalasya nAsIragate vitenatuH // ' iti naiSadhe / kiMvat / tathyavat / yathA uddhatAH khaDgapANayaH puruSAH satya yuddha vidadhate // Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 hIrasaubhAgyam [sarga 5 zlo0 152-155 zlokArtha kumAranI samakSa apsarAo samAna paNyAMganAo vividha prakAranAM nRtya karatI hatI. temaja vidathake dareka bajAramAM paraspara talavArabAjI karatA satyayuddhanI jema midhyAyuddha karatA hatA. parA dundubhirdhvanitibhirjayazabda, tasya bandivadudIrayatIva / tadguNAniva mudA nigadantI, daMdhvanIti madhurApi nu bherI // 153 // dundubhirmadanabherI nisvAno vA dhvanitibhirbhAGkArarAvaistasya kumArasya jayazabdaH jayajayarAvamudIrayati prakaTIkaroti iva vadatIva / kiMvat / bandivat / yathA maGgalapAThakaH jayajayeti zabdamudIrayati / api punarbherI vAdyavizeSo daMdhvanIti atizayena zabdA. yate / kiMbhUtA / madhurA zravaNasukhakArirAvA / utprekSyate-mudA harSeNa tasya kumArasya guNAn dhairyodAryagAmbhIryavairAgyazamadamAdikAnnigadantI kathayantIva dadhvanIti // iti dIkSAgrahaNaprasthAnasamaye kumArapuro gItanRtyavAditrAdikathanam // . sAtha duMdubhinA avAjathI kumArane jANe maMgalapAkanI jema yajyArava karAto na hoya ! ane berInA madhura ane gherA avAjathI jANe kumAranA vairya, audArya Adi guNonuM kathana karAtuM na heya ! 153 kSAtriyairiva sutairyuvarAjo-'laMkRtaiH parivRto'nyakumAraiH / prasthitiM pathi cakAra kumAro-'nalpakalpitamaheSu sagotraiH // 154 // hIrakumAraH sagotraiH svajanairanalpA atizAyino bahavo vA kalpitA viracitA ye mahA utsavAsteSu satsu pathi mArge prasthitiM prasthAna cakAra / pracacAletyarthaH / kiNbhuutH| parivRtaH sahitaH / kaiH / anyaiH dIkSAgrahaNotsukIbhUtairaparaiH kumAraiH / kiMbhUtaiH / alaMkRtaimaNisvarNAdibharaNagaNabhUSitaiH / ka iva / yuvarAja iva / yathA kSAtriyaiH kSatriyasaMbandhibhiH sutainandanaiH parivRto yuvarAjaH pathi pratiSThate / kiMbhUto yuvarAjaH / sa svapituH smgrraajybhaardhurNdhrH| kSAtriyaiH sutaiH kiMbhUtaiH / gAM pRthvI kSatriyatvena trAyante samyaktayA rakSantIti gotrAstaiH / keSu satsu prasthAnamaGgalAdikAdabhranirmitotsaveSu // dArtha jema yuvarAja pRthvInuM rakSaNa karanArA kSatriyonI sAthe prayANa kare tema vajanavaDe karAyelA mahotsavapUrvaka hIrakumAre bIjA paNa dIkSArthIonI sAthe mArga upara prayANa karyuM. 154 heSitairhayagaNasya gajAnAM, garjitaizca rathacItkRtibhizca / rodasI janaravairapi zabdA-dvaitavAdakalite iva jAte // 155 // Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 155-157] hIrasaubhAgyam 353 rodasI dyAvApRthivyau zabdAdvaitavAdakalite na vidyate dvaito dvitIyo vAdo vadana kathana yatra sa zabdAnAmadvaitavAdaH zabdAdvaitavAdastena yukte iva jAte iva / kevalam zabdamaye iva saMpanne / kaiH hayagaNasya vAjivajasya heSitahSAravaiH / 'heSA heSA turagANAm' iti haimyAm / ca punaH kaiH / gajAnAM hastinAM garjitaiH garjAravaiH ca punaH rathAnAM zatAGgAnAM cItkRtibhiH cItkAraravaiH / api punrjnrvairlokkolaahlaiH|| kArya azvonA hevAravathI, hAthIonI garjanAothI, nA camatkArathI ane janasamudAyanA kalAhalathI AkAza-pRthvI zabdAdvaitanI jema thaI gayAM. 15pA reNubhiH samudaDIyata raGga-dvAjivAraNarathAbhyuditAbhiH / dikpatInnigadituM mahamatrA-bhUtabhAvinamivotmukitAbhiH // 156 / / raGgantastvaritamuparyupari calanto vAjino bahuvidhAzvA vAraNAH zRGgAritagajA rathAH puruSastrIbhRtasyandanAH tebhyo'bhyuditAbhirucchritAbhiH reNubhidhUM lIbhiH samudaDIyata uDDItam / 'udaDIyata vaikRtAtkaragrahajAsya vikakharakharaiH' iti naiSadhe / 'kaTAhI SaSThireNviSu' iti liGgAnuzAsane reNuzabdastriSu ligeSu proktastenAtra strIliGgo vivkssitH| u. prekSyate-dikpatInindrAdilokapAlAn atra jagati abhUta na kadAcidapi pUrva saMjAtam , tathA na bhAvinamAgAmikAle kadAcidapi na bhaviSyantam , bhUtazcAsau bhAvI ca bhUtabhAvI, na bhUtabhAvI abhUtabhAvI, taM mahamarthAttatkumAradIkSAmahotsava nigaditumutsukitAbhirivo. tkaNThitAbhiriva // kalekAI jaladI jaldI ane uparAupari cAlatA azvothI, zaNagArelA hAthIothI ane strI-puru thI bharelA ravaDe uchaLatI dhULathI AkAza vyApta banyuM. (banI gayuM) te jANe pUrve nahI thayelA, vartamAnamAM nahIM thatA ane bhaviSyamAM thaze nahIM evA abhUtapUrva kumAranA dIkSA mahatsavane, IndrAdi lekapalane kahevA mATe jANe dhULa utsuka banI gaI na heya ! 156 tadgajAdibharabhAramasahya, svena vIkSya nirapekSamahIndraH / yAcitena jalajanmabhuvevA-cIkaratkulagirIn svasahAyAn // 157 // ahIndro nAgarAjaH yAcitena bhUmIbhAradhAraNasaMbhAginamarthitena jalajanmabhuvA vi. dhAtrA kA kulagirIn bhUbharadhAriNo'STau mandarakailAzahimAcalAdikAn kulAcalAnacIkaratkArayAmAsa / 'yadyapi kUrmakulAcalaphaNipatividhRtApi calati vasudheyam / pratipannamacalamanasAM na calati puMsAM yugAnte'pi // ' iti sUkte / utprekSyate-svasyAtmano bhUbhAroddharaNasahAyAniva kArayati sma / kiM kRtvA / tadgajAdIti / tasmin kumArasaMyamamahotsavasamaye samAnItagajavAjirathajanavajabhavamutpanna bhAra vividha svenAtmanA nirgatA apekSA Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 157-160 parasahAyatA yatra evaM yathA syAttathA ekenAtmanA voDhumutpATayitumasahyamazakya vIkSya dRSTA jJAtvA // iti tatsamayAnItagajAzvarathalokabhArabAhulyam // sAtha kumAranA dIkSA prasaMge lAvelA hAthIo, ghoDAo ane sthAnA atizaya bhArane vahana karavAnI potAnI ekalAnI azakyatA jANIne nAgarAje brahmA pAse potAnI sahAyamAM meru Adi ATha parvatonI yAcanA karI na hoya ! tethI ja brahmAe ATha kulaparvata banAvyA na hoya ! tema jaNAya che 1paNA tadvilokanarasastimitAnAM, citravibhramamivopagatAnAm / tatpurAlayavilAsavatInAM, ceSTitairiti tadAvirabhAvi // 158 // tadA tasmin samaye tatpuramaNahillapattana nagara tatrAlayo yAsAM pattananivAsinInAM vilAsavatInAmityamunA prakAreNa ceSTitaivilasitairAvirabhAvi prakaTIbhUtam / kiMbhUtAnAM vilAsavatInAm / tasya mahAmahapuraHsaraM saMyama grahItu prasthitasya kumArasya yadvilokana nirIkSaNa tasya rasena rAgeNa stimitAnAM nizcalIbhUtAnAm / utprekSyate-citravibhramamAlekhyavilAsamupagatAnAM prAptAnAmiva / citralikhitAnAmiva jAtAnAm // kalekArtha saMyamane grahaNa karavA mATe prayANa karI rahelA hIrakumArane rasapUrvaka jovAmAM nizcala banI gayelI pATaNanagarInI strIonI vividha prakAranI ceSTAo pragaTa thatI hatI. te jANe, citrAmaNamAM AlekhelI putaLIo AvI na heya I58 kAcidIkSaNarasena babandho-dveSTitaM na nijakuntalahastam / kautukAdiva kalApikalApa-zrIkalApamanumAtumanena // 159 / / kAcidvilAsavatI IkSaNasyAttadvilokanasya rasena udveSTita choTitamapi nijasyAtmanaH kuntalahasta kezapAzaM na babandha / utprekSyate-kautukAtkautUhalAdanena nijakuntalahastena kalApinAM kalApasya barhasya zikhaNDakasya zrIkalApa zobhAsamudayamanumAtu sadRzIkartumiva // lokAI keTalIka strIoe javAnA rasamAM, potAnA chUTA karelA kezakalApane paNa bAMdhyo na hato, te jANe, kautukathI potAnA kezakalApanI, mayUranA pIMchAMnI zobhAnI sAthe sarakhAmaNI karavA icchatI na hoya! 15 kApi vIkSaNarasatvaramANA, sastamapyadhRta mUrdhni na mAlyam / yajitena madanena nijaukaH, sthAyinojjhitamivAstranavetya // 160 // Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga5 zlo0 160-162] DIrasaubhAgyam kApi kAminI srastamarthAnmastakAtpatitamapi mAlya puSpadAma mUrdhni svazirasi nAdhRta na dhRtavatI nAropayati sma / kiMbhUtA / vIkSaNasyArthAtkumArAlokanasya rasena rAgeNa tvaramANA zIghra vajantI bhavantI vA / utprekSyate-nijasyAtmIyasyAtmano vA yadoko vazArUpa mandira tatra sthAyinA vasanazIlena / tathA yena kumAreNa jitena madanena kAmena ujjhita tyaktamastra praharaNamiva avetya jJAtvA // lokAI kumArane javAnA rasamAM satvara cAlI jatI evI koI strIe mastaka uparathI sarI paDelI phUlanI veNI pharIthI mastaka upara dhAraNa karI nahIM. te jANe pitAnA gharamAM niraMtara rahevAvALA strIrUpI kAmadeva, kumArathI potAne parAbhava thayele jANIne jANe potAnA zastrono tyAga karyo na hAya ! // 10 // haMsapAdabharitArdhamahAsIt , kezavama tamavekSitumanyA / pUrNarAgiNamiha pravidhAtu, zyAmalAzayamalaMbhavatAt kaH // 161 // anyA kApi khaJjananayanA ta kumAramavekSitumarthAdutsukA satI haMsapAdena sindUreNa bharita pUritamadhaM sAmibhAgo yasya tAdRza kezavama sImantamahAsIttatyAja muktavatI / yukto'yamarthaH / iha jagati zyAmalAzaya malinamAnasa pizunam / 'dayAsamudre sa tadAzaye'tithIcakAra kAruNyarasApagA giraH' iti naiSadhe / Azaye manasIti tadvattiH / pUrNo rAgo'styasminvA tAdRzamatizAyi rAgaragattaraGgita kartum / kaH pumAnalabhavatAt samartho bhavatu / api tu na ko'pItyarthaH // lekArtha kumArane jovAmAM uti thayelI koI strI siMdUravaDe adhuM pUrAyelA evA sevAne tyAga karatI hatI. kharekhara A jagatamAM kALA AzayavALA darzana puruSane pUrNarAgI karavA mATe kayo puruSa samartha thaI zake ? arthAta kaI paNa nahIM. A vAtane saMgata karavA mATe ja jANe zyAma keza vacce ardhabhAga siMdUrathI rogayukta karyo. bharyo na heya ! untu bhAti muktamalike rabhasenA-'pyanyayArdhakRtacandanacitram / spardhijitvarakalAM zizusomo-'dhyetumAgata ivaiSa mukhAbJAt // 162 // api punaranyayA aparayA kayApi kAminyA alike svalalATapade ardhakRta sAmila racita candanasya zrIkhaNDasya tilaka rabhasenautsukyena muktaM tyaktaM / lalATe ardhakRtameva tilakamamoci ityarthaH / utprekSyate-eSo'rdhatilakarUpaH zizusomo bAlacandraH mukhAbjAdhuvatIvadanakamalAtspardhinAM svazobhAvidveSiNAM jitvarI jayanazIlA kalAM cAturImadhyetu paThitumabhyasitumAgataH sameta iva // Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 hIrasaubhAgyam [sarga 5 zlo0 162-165 zlokArtha vaLI keka strInA lalATa upara utAvaLathI karAyeluM caMdananuM ardha tilaka zobhatuM hatuM ! te ardhatilakarUpI bAlacaMdra, A yuvatinA mukharUpI kamalathI niraMtara pitAnI zebhAnI sAthe IrSA karatA vidveSIone jItavAnI kalA zIkhavA mATe jANe Avyo na hoya ! nahIM zuM ? lakarAA pAtumaprabhu kumAravibhUSA, svaM dRzordvayamavetya kayAcit / locane iva dhRte itare sva-zrotrayoH smitavataMsasaroje // 163 // kayAcitkAntayA svazrotrayorAtmakarNayoH smite vikasite vartasasaroje uttaMsakamale dhRte dhArite / kSipte ityarthaH / utprekSyate-itare anye locane nayane iva kalite / kiM kRtvA / avetya jJAtvA / kiM karmatApannam / dRzordvaya cakSuSodvitayam / kiMbhUtam / svamAtmIyam / punaH kiMbhUtam / aprabhu asamartham / kiM kartum / pAtum / sAdarAvalokana pAnamucyate / samyaktayA nirIkSitum / kAm / kumAravibhUSAM hIrazizoH zarIrazobhAm // TA koIka strIe potAnA baMne kAnamAM be zreSTha kamale dhAraNa karyA hatAM. harakumAranI zobhAne samyaphaprakAre jovAmAM potAnAM be netronI asamarthatA jANIne jANe bIjA be netro dhAraNa karyA na hoya ! 163 rAjataH zrutipuTe dhRtamekaM, kuNDalaM ca mukhamutsukitAyAH / bhAskarAmRtakarAviva parvA-pyantareNa militau sphuTametau // 164 // utsukitAyAH kumAra prekSitumutkaNThitAyAH kasyAzcit zrutipuTe karNapAlau dhRta sthApitamekamatyautsukyAdekasminneva karNe eka kuNDala kSipta rAbhasyAnnAnyadityarthaH / taJca punarvadana tasyA eva mukha dve rAjataH zuzubhAte / utprekSyate-parvAmAvAsyAmantareNApi / 'paJcadazyau yajJakAlau pakSAntau parvaNI api' ipi haimIvacanAt / pUrNimAmAvasyoH pati saMjJA / amAvAsyAM vinApi sphuTa prakaTa yathA syAttathA milito saMgato ekatra bhUto etau kuNDalamukhau bhAskarAmRtakarau sUryAcandramasAviva / amAvAsyAyAM hi sUryacandrau ekatra milataH / 'darzaH sUryendusaMgamaH' iti haimyAm // glAkAtha kumArane jovAmAM tallIna banelI keka strIe utsuktAthI eka ja kAnamAM pahereluM kuMDala ane bIjuM tenuM mukha ema baMne zobhatAM hatAM ! te jANe amAvAsyA vinA sUrya-caMdrane saMgama thayo nahAya ! (amAvAsyAmA sUrya-25 me // 2thAne hAya che.) // 14 // taddidRkSuraparAJjanayaSTayA-''naJja savyanayanaM na tadanyat / vAmatAM bhajati yaH zitimaiva, syAttadAnana itIva vicintya // 165 / / Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 165-167] hIrasaubhAgyam ta kumAra dikSuSTumicchustaddizcaH / 'tAvadeva RSirindradidRkSurnAradastridazadhAma jagAma' iti naiSadhe / aparA pUrvoktAbhyaH anyA kAcitkAminI aJjanayaSTayA kajjalazalAkayA kRtvA savya vAma nayanam / 'vAma zarIre'ga savyamapasavyaM tu dakSiNam' iti hemyAm / cakSuH AnaJja / tadanyattasmAtsavyAdanyadaparamapasavyaM tu dakSiNa, neti niSedhe / rAbhasyAnAnakti sma / 'ajU vyaktimrakSaNakAntigatiSu' rudhaadirdhaatuH| tenAnaktIti rUpam / parokSAyAmAnajeti / utprekSyate-iti vicintya vital / iti kim / 'yaH vAmatAM savyatvamatha ca pratikUlabhAva bhajati Azrayati tadAnane tasya vadane eva nizcita zi. timA zyAmataiva syAt' iti // zlokArdha kumArane jovAnI IcchAthI kaIka strIe aMjananI zalAkAthI DAbA netrane ja AvuM hatuM ! dakSiNa netrane AvuM na hatuM. je koI bIjA pratye pratikUla bhAvane dhAraNa kare che tenA ja mukhamAM kapAmatA Ave che. A pramANe vicArIne ja jANe DAbA netramAM ja aMjana karyuM na hayali15 kAcanAtirabhasAnmRganAbhI-vAriNA vyalikhadekakapolam / manmukhaM jitazazI zrayate'sau, gaNDamUrtiriti kiM va vivakSuH // 166 / / kAcana mRgAkSI mRgasyAkSiNI ivAkSiNI yasyAH sA mRgaakssii| 'vaiyadhikaraNye bahuvrIhI madhyamapadalopazca' iti sUtreNa ekAkSizabdalopaH / sUtrodAharaNa yathA-kumudasya gandha iva gandho yasyAH sA kumudagandhiH / atraikagandhazabdalopaH iti sArasvate / hariNanayanA atirabhasAtkumAravilokanasyautsukyAnmRganAbhIvAriNA kastUrikAdraveNa kRtvA eka kapola nijagaNDasthala vyalikhat / patravallIkalita kRtavatI / citrayati smetyarthaH / gaure hi kapolamaNDale mRganAbhimaNDanamatIva zobhate / utprekSyate-iti kiM vivakSurlokAnAM purastAdamunA prakAreNa vaktumicchuriva / iti kim / yadasau gaNDamUrtiH kapolakAyaH jitaH svazobhAtizayenAbhibhUtaH zazI candraH manmukha mama vadana zrayate sevata iti // sAtha kaIka mRganayanA strIe kumArane jovAnI utsukatAthI kastUrInA pravAhIrasathI eka bAjunA gAla upara patrAvalI karI hatI. te jANe lakenI AgaLa A pramANe kahevA IcchatI na hoya ke "juo, bhaa2| bhumanI zamAthI parAmara pAbheso ya posa3pe bhA2bhuma 52 // 2yo che' ! // 18 // tadvibhAvanarasavyavasAyA, nAgavallidalavibhramato'nyA / kApi kelikamala nijavaktra-spardhayeva kavalIkurute sma // 167 / / anyA kApi kAntA nAgavallayAstAmbUlIlatAyA dalAnAM patrANAM vibhramato bhraanteH| buddharityarthaH / 'karNAntavibhramabhrAntakRSNArjunavilocanA' iti campUkathAyAm / vibhrameNa bhrAnteti taTTipanake / kelikamala krIDApana kavalIkurute sma / khAdati smetyarthaH / kiMbhUtA kApi / tasya kumArasya yadvibhAvana vilokana tasya raso rAgaH sa eva Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 167-170 vyavasAyo vyApAro'syAH / utpresyale nijemAtmIyebha vaktreNa padamena sAdha spardhayA saMhagheNeva / vibhUSAbhirIya'yetyarthaH / yo / kumArane javAnA rasamAM tallIna banelI koIka strI nAgaravelanA pAnanI brAnsithI kIDA mATe lAvelA kamalane ja cAvatI hatI ! te jANe pitAnA mukhanI sAthe spardhA karavAthI kamalane cAvatI na DAya! // 17 // kAcana vyadhita kAJcanakAzcI, kaNThapIThaluThitAM rabhasena / indujAM militumabjapizaGgAM, yanmukhAGgapitRsomamivaitAm // 168 / / kAcana nitambinI rabhasena kumAradarzanautsukyena kAJcanakAJcI kaladhautamekhalAM kaNThapIThe galakandale luThitAM vilambitAm kSiptAmityarthaH / vyadhita cakAra / rAbhasyAnmuktA hArabhrAntyA mekhalAM kaNThe cikssepetyrthH| utprekSyate-yasyAH sImantinyAH mukha vadanamevAGga kAyo yasya yatstrI(mukha)vapuSa pitara tAta soma candra militu tAtasnehAdetAmAgatAmabjairarthAtsuvarNakamalaparAgaiH pizaGgAM pItAM bhUtAmindujAM revAnadImiva // blekArtha koIka strIe kumArane jovAnI utsukatAthI, suvarNanA kaMdarAne muktAhAranI brAntithI kaMThamAM dhAraNa karyo hato ! te jANe A strInuM mukha te rUpI zarIra che jenuM evA pitAnA pitA caMdrane, pitRsnehathI maLavA mATe AvelI suvarNa kamalenA parAgathI pILI banI gayelI revAnadI na hoya ! 168 kApi mauktikalatAM svakaTIre, vibhramAdadhRta sArasanasya / vezmanIva racitAM ratibhatuH, kundakuDmalitavandanamAlA // 169 / / kApi varavaNinI sArasanasya maNimekhalAyA vibhramAdbhAnteH kumAradarzanautsukyA. tsvakaTIre nijakaTItaTe / 'kalApo rasanA sArasana kAJcI ca saptakI,' tathA-'zroNiH kalatrakaTIra kAJcIpada kakudmatAnti' dvayamapi haimyAm / mauktikalatAM muktAhAram / adhRta paridadhau / utprekSyate-ratirbhatuH smarasya vezmani / gRhadvAre ityarthaH // artha - kumArane jovAnI utsukatAthI kaIka strIe suvarNanA kaMdorAnI bhrAntithI muktAhArane potAnA karIpradeza upara dhAraNa karyo hato ! te jANe kAmadevanA gharanA bAraNAmAM macakuMda puSponA parAgavaDe racAyelI raMgoLI na hoya ! e 169 che hAracArimakucau parayA no, vAsasAtirabhasAt pida pAte / mAlyazAlikalazadvitayIva, zreyase pathi dhRtA vrajato'sya // 170 // Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sarga 5 zlo0 170-172] hIrasaubhAgyam ___ parayA anyayA kayAcinmahilayA hArasya muktAlatAyAzcArimA ramaNIyatA yayohAreNa ramyatvaM vA yayostAdRzau kucau stanau atirabhasAtkumAraprekSaNAtyautsukyAnnau iti niSedhe / 'amAnonAH pratiSedhe' iti vyAkaraNavacanAt vAsasA vastreNa kRtvA pidadhAte pihitau parokSAdvivacanam / utprekSyate-vrajato dIkSAgrahaNArtha gacchato'sya hIrakumArasya pathi mArge mAlyena puSpamAlayA zAlate zobhate ityevaMzIlA kalazayoH kumbhayo; dvitayI dvayIva zreyase kalyANakRte dhRtA puraskRtA // sAtha koIka mahilAe mukatAhArathI manahara evA be stanane, kumArane jovAnI utsuktAmAM vastravaDe AcchAdita karyA na hatA. te jANe dIkSA grahaNa karavA mATe jatA hIrakumAranA kalyANane mATe, mArgamAM puSpamALA sahita be maMgalakalazo dhAraNa karyA na hoya che 170 che nUpura nijabhuje rabhasenA-jIghaTat kaTakavibhramato'nyA / vaibhavairbhujabhavairabhibhUta, zIlitu kimu mRNAlamupetam // 171 // anyA parA kApi cakoralocanA rabhasena kumAravibhAva(nA)rasenotsukatvena kaTakasya valayasya vibhramato bhrAntenU puraM maJjIra nijasyAtmano nije AtmIye vA bhuje bAhau ajIghaTat ghaTayAmAsa paridhRtavatI / utprekSyate-bhujabhavaivibhavaiH svabAhusamutpannazobhAtizayaiH abhibhUta parAjita sanmRNAla kamalanAla zIlitumarthAnijajitvarabhujameva sevitumupetamAgatamiva // sAtha cakora sarakhA nayanavALI evI kaIka strIe kumArane jovAnI utkaMThAthI kaDAnI bhrAntithI jhAMjharane pitAnA hAthamAM paheryA hatAM. te jANe potAnI bhujAnI zobhAthI parAjya pAmelI kamalanI nAla, bhujArUpe banIne sevA karavA mATe AvI na hoya che 171 / tadveSaNarasotsukacetAH, kAcanAdhvani dhRtazlathabandham / ambara hariNadRk svakareNA-lambya saMcarati candrakaleva // 172 // kAcana hariNekSaNA tasya hIrakumArasya yadgaveSaNa nirvarNana tasya raso rAgastenotsukamutkaNThita cetazcittaM yasyAstAdRzI satI adhvani pattanamArge dhRtaH kalitaH zlathaH zithilaH bandho bandhanagranthiyena tAdRgvidhamambara paridhAnavastraM svakareNa nijahastena Alambya Azritya / gRhItvetyarthaH / saMcarati vrajati / keva / candrakaleva / yathA zizilekhA ambaramAkAza svakareNa AtmakiraNena / jAtivAcitvAdekavacanam / Azritya saMcarati // kalekArtha kumArane nirakhavAmAM utsuka cittavALI koIka mRganayanA, jema caMdrakalA potAnAM kiraNothI AkAzane avalaMbIne cAle tema zithila baMdhanavALAM paherelAM vastra hAthamAM pakaDIne mArgamAM tvarita gatithI cAlatI hatI. meM 172 che Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 173-175 anyayArdharacitAtmakalApA-pAtimauktikabharai rabhasena / sRjyate sma vidhaye kimu lAjot-kSepaNA varayiturbatalakSbhyAH // 173 // anyayA aparayA kayAcittaralalocanayA rabhasena kumArekSaNotsukabhAvena ardharaci taH sAmiproto ya AtmakalApaH svasya maNimauktikakAJcanamayamekhalA tatsakAzAdA sAmastyena patantItyevaMzIlAni nipAtukAni yAni mauktikAni muktAphalAni teSAM bharaiH sa. mUhaiH kRtvA vratalakSmyAzcAritrazriyAH varayituH pariNetuH kumArasya vidhaye AcArArtha lAjotkSepaNA akSataiH saMvardhana mauktikairvardhApanamityarthaH / kimu sRjyate kriyate / pariNetA hi maGgalArtha sadhavavadhUbhirlAjairakSataimauktikairvA vardhApyate iti vidhiH // kalekArtha kumArane jovAnI utsuktAthI tvarita gatie cAlatI keI capalanayanA strI, aDadhI parovelI maNI, motI ane suvarNanI banelI mekhalAmAMthI cAre bAju kharI paDatAM motIonA samUthI cAritra lakSmIne paraNavA jatA evA hIrakumArane jANe akSatavaDe vidhipUrvaka vadhAmaNAM karatI na hoya 173 che kAcidarbhakamapAsya dhayantaM, yAtyavekSitumamu svagavAkSam / vezmani stananipAtipayobhi-rjAhnavIM janayatIva navInAm // 174 // kAcidanyA yuvatI vezmani nijamandire payodharakumbhayoniSpatanazIlairaviralanirgaladbhiH payobhirdugdhadhArAbhiH / utprekSyate-navInAM nUtanAM jAhnavIM gaGgAM janayati utpAdayatIva / karotIveti yAvat / kiM kurvantI / amu hIrakumAramavekSituM vilokayituM svagavAkSa nijaniketanasaMbandhijAlakaM prati yAntI gacchantI / kiM kRtvA dhayantaM svapayodharapayaH pibantamarbhakaM nijanandanamapAsya tyaktvA rudantameva vihAyetyarthaH // gharamAM pitAnA putrane stanapAna karAvatI koIka strI, hIrakumArane jovA mATe stanapAna karatA bAlakane choDIne deDatI gharanA gavAkSamAM jatI hatI tyAre tenA stanamAMthI vahI rahelI dUdhanI dhArAvaDe jANe potAnA gharamAM navI gaMgA sarjatI na hoya ! 174 che prAptarUpavibhavaM vahate yaH, syAt kimatra sa jaDairanupaGgI / ardhadhautamitarA svamitIvot-kaNThitA taraladRk kramamaujjhat // 175 / / utkaNThitA kumAradarzanotsukitacetA itarA aparA taraladRk capalalocanA / u. prekSyate iti hetoH svamAtmIya krama caraNamardhadhauta sAmiprakSAlitamaujjhajahAti sma tyaktavatI / iti kim / hetumAha-yaH pumAn prAptarUpavibhavamadhigatasamyagrUpatvena zobhA paNDitatvena vA saMpadam / 'vidvAnsudhIkavivicakSaNalabdhavarNA zaprAptarUpakRtikRSTayabhirUpadhIgaH' iti haimyAm / vahate dhArayati / atra jagati sa janaH jaDaiH / DalayoraikyAt / Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 175-177] saubhAgyam 361 jalaiH pAnIyaiH mUkhaizca sArdhamanuSaGgI saMgamavAn kRtasaGgaH kathaM bhavati / api tu kadAcidapi (na) syAdeveti vicAraH // zleAkA kumArane jovAnI utsukatAthI capalanetrA evI koI strI, peAtAnA pagane aDadhA dhAine ja chADI detI hatI. zA mATe ? saMpatti prApta karanAra athavA vidvattA prApta karanAra kAipaNa paMDita puruSa A jagatamAM zuM mUrkhAeA (jala-Daina) saMga karanAra hoi zake ? jaNe A pramANe vicAratI na hAya ! / / 175 || sphATikAvaniSu vezmani yAntyA, vIkSya yAvakapadAni parasyAH / mugdhabhRGgavihagairjalaroha- draktapaGkajadhiyeva dadhAve || 176 || vezmani svagRhe sphATikAvaniSu sphATikaratnanibaddhabhUmISu yAntyA arthAtkumAra draSTumutsukatayA vrajantyA aparasyA anyasyAstaruNyAH yAvakapadAni navInAlaktakarasA drauNi padAni kramasthApanAni vIkSya vilokya mugdhairacaturaibhRgA bhramarA eva vihagAH pakSiNastairdadhAve dhAvitam / uDDIya gatvA tadupariSTAdupaviSTamityarthaH / utprekSyate - jaleSu saraHprabhRtipAnIyeSu rohantyudgacchanti prAdurbhavanti iti jalarohanti tAdRzAni yAni raktapaGkajAni zoNakamalAni kokanadAni teSAM zriyA buddhayA bhrameNeva || leAkA alatAnA kumArane jovAnI utsukatAthI peAtAnA dharanI sphaTikarananI bhUmi upara navA rasathI raMgelAM yuvatanAM pagalAM joine, lAla jalakamalanI bhrAntithI mugdha bhramaro uDIte te pagalAM upara besatA hatA ||176nA kAyalakakadhiyotsukatA pat padmayorakRta candanacarcAm / raktayorna savidhe prahitAM svAM, candrikAM zazabhRtA sakhitAyai // 177 // utsukatA kumArAvalokanarasenotkaNThitA kApi kAcidaparA lIlAvatI alaktadhiyA yAvakarasamrAntyA patpadmayoH khacaraNatAmarasayoH candanasya zrIkhaNDadravasya carcA' vilepanam / 'aGgarAgo vilepana cAcikya samAlambhanaM carcA syAt' iti haimyAm | akRtakRtavatI / utprekSyate - raktayoH svAnurAgiNoH / raktaM nIlyAdiraJjite / kuGkume'sRjyanurakte prAcInAmalake'ruNe' ityanekArthaH / svAbhAvikAruNayoriti tattvam / arthAnnijopari rAga dadhAnayoH anayoH padapadmayoH savidhe pArzve sakhitAyai maitrIkaraNArthaM zazabhRtA candreNa prahitAM preSitAM svAmAtmIyAM candrikAM kaumudIM na api tu jyotsneva nakAro maulArthameva vakta / yathA naiSadhe- 'anubhavati zacItthaM sA ghRtAcImukhAbhirna sahasahacarIbhirnandanAnandamuccaiH' iti / candrikA tu dantakAntirapyucyate / ' dazanacandrikA vyavabhAsita hasitamAsavagandhi madhoriva' iti raghuvacanAt / tataH svacandrikAmityuktam // Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 177-180 lokAtha kumArane jovAnI utsukatAmAM koIka strIe alatAnA rasanI bhrAntithI potAnA paga upara caMdananA rasanuM vilepana karyuM hatuM ! te jANe, pitAnA pratye anurAga dhAraNa karatA A caraNakamalanI sAthe mitratA karavA mATe caMdra mokalelI caMdrikA na hoya ! 177 darzayantyaparapadmamukhI taM, kApi pANimakaronijamuccaiH / vyomapalvalamiva smayamAno-nAlatAmranalina praNayantI // 178 / / kAcidaparA anyA padmamukhI aravindavadanA ta kumAra darzayantI locanagocara kArayantI satI nijamAtmIya pANi hastamuccaiH UrdhvamakaroccakAra / utprekSyate-smayamAna viz2ambhamANa vikasattathA unnAlamuccairnAla yasya tAha tAmra rakta kamala yatra tAdRza vyomapalvalaM gaganataTAka praNayantI kurvatIva // sAtha koI pAmukhI strI kumArane joIne potAnA hAtha UMcA karatI hatI. te jANe vikasvara ane UMcI nAlavALA lAla kamaLothI yukta AkAzasarevarane sarjatI na hoya ! 178 subhravAmiha mahe jagRhe kiM, cakSupaiva sakalendriyavRttiH / jyotiraviriva bhAnumatA yat-kvApi sA prabhavati sma na kiMcit // 179 // ihAsmin mahe kumAradIkSAyA utsave subhuvAm aNahillapATakapattanabanitAnAM nikhilAnAM caturNA zravaNanAsikArasanAsparzananAmnAmindriyANAM vRttiaapaarH| utprekSyatecakSuSA locanenaiva jagRhe gRhItA kim / keneva / bhAnumateva / yathA bhAskareNa jyotiSAM grahanakSatratArakANAmaciH kAntirgRhyate / yadyasmAtkAraNAt sA caturindriyavRttiH kvApi kvacidapi svasvavyApAre kiMcitkimapi zrotumAghrAtumAsvAdayitu spraSTumapi na prabhavati sma na samarthIbabhUva / jyotISyapi kvApi jyotiracirapi kvApi kiMcinnAla bhavati // iti paurAGganAvividhaceSTitavarNanam // kumAranA dIkSA mahotsavamAM, pATaNa nagarInI tamAma strIone zravaNa, nAsikA, rasanA ane sparzana A cAre Idriyane vyApAra phakta eka cakSuvaDe cahaNa karI hatI. jema graha, nakSatra ane tArAmAnIti me sUrya grahaNa yAyace, tema zravaNamA, sudhAmI, svAda sevAmA, 4 25zaH 42-, vAmAM dareka Indriyo potapotAnA vyApAramAM asamartha hatI ! arthAta mahotsava jovAmAM sahu tallIna banI gaI hatI. 17kA rAmaNIyakatiraskRtakAma, taM nipIya nayanaiH pathi kAmam / vallakIkulasakhImiva vANI-mityatho yuvatirAjira bhANIt // 18 // Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 180-182] hIrasaubhAgyam atho vividhaceSTitAnantara svagRhamavAkSasthitAnAM yuktInAM pattananAgarINAM rAjiH dheNiH ityane vakSyamANAM vANI vAca mithaH parasparamabhANI sabhAle / kiM kanvA / kumAra kAmamatyartha nayanaiH svalocanaiH pathi mArge arthAhIzAgrahaNArtha gacchanta nipI sAdaramavalokya / kiMbhUta kumAram / rAmaNIyakena zarIrasaundaryeNa tiraskRto nirbhatsitaH kAmaH kandarpo yena tam / vANImutprekSate-callakIkulasya vINAvajasya vINAvaMzasya vA / 'gotra tu saMtAno'nvavAyo'bhijanaH kulam' iti haimyAm / 'kula teSAM sajAtInAm' i. tyapi haimyAm / vINAvaMzasya sakhImiva vayasImiva vipaJcIpavazcArvI vAcamityarthaH // zlokArtha tyArapachI potAnA saundaryathI jeNe kAmadevane tiraskAra karyo che evA hIrakumArane dIkSA grahaNa karavA mATe rastA upara jatA joIne, potAnI bArIomAM beThelI strIo potAnAM netrothI AdarapUrvaka joIne jANe vINAnI sakhI na hoya tevI maMjula vANIthI kahetI hatI. 18 sAMprata tadiha zaizavazeSaH, sAMprata vratajighRkSurayaM yat / anyathA kathamasAvanukuryA-dAtmanA jagati jambukumAram // 181 / / zaizava bAlyAvasthA zeSamavaziSTa yasya kiMcidvidyamAnazizutvadazaH / trayodazacaturdazavarSIyatvAt / 'praNItavAjhauzavazeSavAnayam' iti naiSadhe / tAdRzo'yaM hIrakumAraH yatsApratamadhunA prajighRkSuH saMyamamAdAtumicchurasti iharasmin zaizavasamaye tatsaMyamagrahaNa sAMprata yuktam / anyathA vratagrahaNamantareNa jagati vizva asau hIrakumAraH AtmanA svena kRtvA jambukumAra caramakevalina jambUsvAminaM kathaM kena prakAreNa anukuryAta sahavaM kurvIta / jambuzabdo dI? hrasvo'pyasti / sArasvatavyAkaraNe vadhUjambUzabdau nadIvaviti / tathA 'matkRte jambunA tyaktA navoDhA navakanyakAH' iti kalpavRttau // lokAI jemanI bAlyAvasthA thoDI bAkI che evA hIrakumAra hamaNuM vrata grahaNa karavAnI IcchAvALA banyA te ja yukta che ! je bAlyAvasthAmAM vrata grahaNa na kare te jagatamAM A hIrakumAra pitAnI, jaMbumAra sAthe tulanA kevI rIte karI zake ? 185 aGgajAbhilaSaNodbhavakopa-cAntacittacaturAnanazApAt / rudranetrazikhinIva nipatyA-datta janma kamanaH parametat // 182 // kamanaH kandarpaH / utprekSyate-etatpratyakSa dRzyamAna hIrakumArarUpaM paramanyajanmAvatAramAdatta gRhItavAn / kiM kRtvA / rudrasya zaMbhornetra tRtIya bhAle locana tasya zi. nini tasya vahnimayatvena agneviMdyamAnatvAd vahnau nipatya jhampAM dattvA bhasmIbhUya vA / kasmAt / aGgajAyAstilottamAnAmnyAH svanandanAyA yadabhilaSaNa vAnchana kAmakrIDAciH kIrSA tasmAdudva utpattiryasya tAdRzo yaH kopaH krodhaH tena cAnta pUrita citta mano yasya Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 saubhAgyam [ sarga 5 zlo0 182 - 184 tAvidho yazcaturAnano brahmA tasya zApAt / yadukta kumArasaMbhave - 'abhilASamudIrite ndriyaH svasutAyAmakarotprajApatiH / atha tena nigRhya vikriyAmabhizaptaH phalametadanvabhUt // ' iti / tathA naiSadhe'pi - 'padmanandanasutAriraMsutA' // AAkA peAtAnI putrI tileAttamA sAthe krAmakrIDA karavAnI abhilASA krAdhayukta cittavALA banelA brahmAnA zApathI, zaMkaranA trIjA netrarUpa agnimAM jhaMpApAta karIne bhasmIbhUta thayelA kAmadeve, jANe A hIrakumArarUpe bIjo avatAra grahaNa karyAM na hoya ! 5182aa adrijArdhaghaTanAGkitamUrtyA vrIDamAkalayatA girizena / praiyarUpakavatI tanuretat-kaitavAtkimurarIkriyate sma // 183 // girizena IzvareNa patasya hIrakumArasya kaitavAtkapaTAt / utprekSyate- praiyarUpakavatI ramaNIyatvakalitA tanuH zarIrayaSTiH urarIkriyate sma aGgIkRtA gRhItA priyarUpasya bhAvaH preyarUpakam / manozAditvAdguN / 'preyarUpakavizeSa nidezaiH' iti naiSadhe / girizena kiM kurvatA / vrIDa lajjAm / brIDazabdaH zabdaprabhede akArAnto'pyasti / yathA- 'vrIDAyAM raats:' iti / tvayi smaravrIDasamasyayAnayA' iti naiSadhe'pi / AkalayatA dadhatA / kayA / advijAyA himAcalaputryAH pArvatyAH ardhasya zarIrArdhabhAgasya yA ghaTanA yojanA tayAGkitA kalitA yA mUrtiH svazarIra tathA kRtvA / 'sApIzvare zRNvati tadguNaughAn prasahya to harato'rdhazaMbhuH / abhUdaparNAGguliruddhakarNA' iti naiSadhe / ardha zaMbhuriti tadRttiH / tena kAraNena tAM svatanuM saMtyajya IzvareNa jananayananirIkSaNIyA aparA mUrtiraGgIkRtetyarthaH // zleAkA pArvatInA zarIranA ardhA bhAgavALA peAtAnA zarIrane karIte, lajjAnA atirekathI Izvare peAtAnA te zarIranA tyAga karIne, jANe A hIrakumArarUpe jagadAnaMdadAyI evuM bIjuM zarIr 'gIkAra karyuM na Aya ! 51835 tyaktapUrvavapuSA nijayoSA - viprayogajanitAntaraduHkhAt / urvazI priyatamena kimetat - kaitavena jagRhe tanuranyA // 184 // urvazInAmApsarAstasyAH priyatamena bhartrA purUravasA / 'purUravA bodha pela urvazIramaNazca saH' iti haimIvacanAt / etatkaitavena hIrakumAramiSeNa / utprekSyate - aparA kumAralakSaNA tanUmUrtirjagRhe gRhIteva / kiMbhUtena urvazIpriyatamena / tyaktamujjhita pUrva prAair ruvalakSaNa vapuH zarIra N yena / kasmAt / nijasyAtmano nijA AtmIyA vA yA yoSA priyatamA urvazI apsarAH / 'apsaraH svapsarAH proktA' iti zabdapramede / 'vA tu jalaukospsarasaH sikatAsumanaH samAH' pate zabdA bahutve vA / 'imA jalaukasaH / iyaM jalaukAH / Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 184-186] hIrasaubhAgyam imA apsarasaH / iyamapsarAH' ityAdi liGgAnuzAsane ca / tasya / viprayogeNa viraheNa janitamutpAdita yadAntaramantarmanasi bhavamantaraGgamatizAyi ityarthaH / duHkhaM tasmAt / 'priyAviyogajvalatAdivailAm' iti naiSadhe / pururavasa urvazIviyogaH / tathA nalavarNane'karoSi lajjAM gurumaulimailadasau haThazrIharaNAdudastau' ityapi naiSadhe // sAtha vaLI pitAnI priyatamA urvazInA viyogathI atyaMta duHkhI banelA inTe, potAnA pUrva zarIrane tyAga karIne A hIrakumArarUpe jANe bIjA zarIrane dhAraNa karyuM na hoya ! 184 dasrayoH kimayamanyatamo'smi-bhAgatastridivataH kSitipIThe / niSkalaGka iva viSNupadasyo-pAstibhiH kumudinIdayito vA // 185 // dasrayorazvinIputrayormadhye / utprekSyate-ayaM hIrakumArarUpaH anyatamaH ekaH kazcitridivato devalokAdasmin kSitipIThe pattanalakSaNe bhUmaNDale AgataH kiM samAyAta iva / atha vA viSNupadasya puruSottamapAdasya upAstibhiH sevAbhiH kRtvA nirgataH kalaGko lAJchanamapavAdo vA yasmAttAdRzaH / utprekSyate-kumudinIdayitaH kairaviNIprANapriyazcandro vA kSiptau pattanapRthivyAM samAgataH // iti kumArarUpadarzanAdivicAraH // sArtha be azvinIputromAMthI eka azvinI putra svargamAMthI A pATaNanI bhUmi upara AvyA na heya ! athavA to viSNunA caraNanI upAsanA karavAthI kalaMkarahita banele caMdra jANe pATaNabhUmi upara Avela na hoya tema hIrakumAra zobhatA hatA. 18pA mAdyasi smara! jagajjayinIbhirhetibhiH kimu hatAza ! vazAbhiH / saMzrite hi caritazriyamasmi-stvanmado'yamavakezivadAsIt // 186 // he hatAza, mUlAdeva vigatA ucchinnA AzA vAnchA yasya IdRzaH he smara kandarpa, jagatAM trayANAM bhuvanAnAm / 'tAtsthyAttadvayapadezaH' iti nyAyAnAkinAganAgarANAM trijagajjanAnAM jayinIbhirjayanazIlAmivaMzIkArikAbhiH vazAbhistaruNIbhireva hetibhiH svAmoghapraharaNabhUtAbhiH kRtvA kiM kathaM mAdyasi madamAkalayasi matto bhavasi / hi yasmAtkAraNAt asmi. na sAMsArikaviSayavimukhe hIrakumAre caritazriyaM cAritralakSmI saMzrite sati ayaM sarvajagajjanaviditaH pratyakSalakSyastvanmadaH yadahaM yuvatIrUpAmoghazaktibhiH kRtvA hariharendracaturAnanAdikAn sarvAn svavazIkaromi iti tavAbhimAnaH avakezivaniSphalataruriva AsIt phalavandhyo babhUva // zlekArtha AzAonA nirmula upedavALA he hatAza kAmadeva ! traNe jagata para vijaya meLavanArA tArA A strIo pI zastrothI tuM zA mATe madenmatta thayo che? tuM je, sAMsArika sukhothI paramukha Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % Aur hIrasaubhAgyam [sarga 5 zlo0 186-189 banelA hIrakumAra cakalajana pratyakSa amilIne Azraya kare che, kharekhara! ahIM tAruM abhimAna Astil yunI ma sa ni0 11189 // daityamartyamarutAM vijaye tvaM, sAisikyamatha moha ! jahIhi / bhUdhara haririvAzaninAsau, saMyamena nihaniSyati yattvAm // 187 // he moha, athAdyatanadinAtprArabhya tvaM daityA dAnayA mA mAnavA maruto devAste. SAM vijaye parAbhavane sAhasikya sAhasakarmasattva balavattAM thA jahIhi tyaja muzca / sahasA vartate iti sAhasikaH / 'ojaH sahombhasA vartate' itIkaN / sAhasikasya bhAvaH sAhasikyam' 'aho mahIyastava sAhasikyam' iti naiSadhe / yatkAraNAdasau hIrakumAraH saMyamena zuddhacAripreNa kRtvA tvAM bhavanta nihaniSyati vyApAdayiSyati mUlAdunmUlayiSyati / ka iva / haririva / yathA puraMdaraH azaninA vajreNa kRtvA bhUdhara parvata hanti cUrNIkaroti // plekArtha he meha, AjathI AraMbhIne deva, dAnava ane mAnavone parAbhava karavAnI tArI sAhasikatAne dUra kara, kAraNa ke jema idra vajavaDe parvatanA cUra-cUrA kare che tema A hIrakumAra zuhacAritrathI tAre mUlamAMthI nAza karaze'. I18nA saMmRte ! vrataramAnirato'sau, duSpravRttimiva yattyajati tvAm / niSphalA tadavaleva parasyAM, saktamAnasapaterapamAnAt // 188 // he saMsRte saMsAra ! yadyasmAtkAraNAt vrataramAyAM saMyamalakSmyAM nirata AsaktamanA raktIbhUtacetA aso hIrakumArastvAM bhavatI jahAti / kAmiva / duSavRttimiva / yathA mahAtmA dudha pravRti vArtA duSTa nigyamAcaraNa vA muJcati, tattasmAtkAraNAt tvaM bhavatI saMsRtiniSphalA abhUrjAtA / svarUpeNa taruNIgaNAbhilaSaNIyena vividhaviSayasukhAsaktena bhAgyavatA pusA saMsAraH saphalo bhavettattu anena nAhata tasmAttvaM niSphalaiya / keva / a. baleva / yathA yuvatI parazyAmanyavanitAyAmAsakIbhUtamAdaravajjAtaM sAnurAgIbhUta mAnalaM mano yasya tAzasya patyuH priyasthApamAnAdavagaNanAniSphalA bhavati / saMsArasukhAnubhaSanarUpaphalAmavAptanikalatvamiti kArtha he saMsAra, saMyamamAM Asakata cittavALA hIrakumAra duSTa AcaraNanI jema tAro tyAga kare che. mATe jema parImAM Asakata cittavALA pitAnA patithI apamAnita thayelI strInuM jIvana jema niSphaLa che, tema tArI A saMsAranI pravRtti paNa niSphaLa che 1881 rAga ! sAgara ivAsi nipIto-'nena pItataTinIpatineva / darpa ! kharparakarIbhaSa sarpan-raGkavAdhi jito yadanena // 189 // Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 189 - 191] saubhAgyam 367 1 he rAga he anurAga, sAgaraH samudra iva tvamanena kumAreNa nipIta AcAnto niSThApito'si / keneva / pItataTinIpatineva / yathA agastinA tApasena samudro nipItaculukIkRtaH / ' agastyo'gastiH pItAbdhiH' iti haimyAm / pItAbdhirityatrAbdhiparyAyaparivartana kRtam / punarhe darpa abhimAna, yatkAraNAtsarpannitastataH paryaTan bhramaNoM kurvastva raGkavat dramaka iva bhikSukavat kharparakarIbhava kharpara' ghaTAdikapAlaThikkara' tadeva kare pANI yasya tAdRzo bhava saMpadyasva / Thikkara kare kRtvA bhikSAM mArgayetyarthaH // lAkA jema agasti munie samudranu` saMpUrNa pAna karyuM hatuM, tema he rAga rUpa sAgara, hIrakumAre tAruM saMpUrNa pAna karyuM ! he abhimAna, tArA paNa A kumAranI sAthe saMgrAma thatAM parAbhava thavAthI Amatema bhaTakatA evA tAre bhIkhArInI jema hAthamAM khappara laine bhIkha mAgavAnI rahI' 51895 mAnamAnanasaroruhanatyA, mAninIjana ! jahIhi jahIhi / mohanAhamaNineva manasvI, na vyamodyata yato bhavatA'yam // 190 // he mAninIjana he rUpacAturyAdibhiH sAbhimAnakAminIloka, tvaM lajjAvazenAnanasaroruhANAM vadanakamalAnAM natyA namrIkaraNena mukha nIcaiH kRtvA mAna darpaM garva jahIhi jahIhi / kopanAtyuktau vIpsA punaH punarbhASaNaM vIpsA / tyaja tyaja / saMbhramavazAdvA dvi* ruktiH / ' tyaja tyajAkAraNaroSaNe ruSam' iti naiSadhe / yataH kAraNAt manasvI viziSTamanovA (nasvA) n devatAdibhirapyakSobhyamanA vA ayaM kumAro bhavatA tvayA na vyamodyata na mohitaH nAtmavazIkRtaH / keneva / mohanAhamaNineva yathA mohanakRnnAmaratnena jano mohyate moha prApyate // zleAkA huM abhimAnI strIe ! rUpacAturyAdivaDe abhimAnI evI De yuvatie, tamArA mukhakamalane nIcuM karIne abhimAnaneA tyAga kareA, tyAga karo. kAraNa ke devAthI paNa akSa|bhya manavALA hIrakumAra meAhanamaMtra jevA tamArAvaDe mAhita thayA nahIM ! arthAt tamAre vaza thayA nahI. ||190nA svarNajAlakavimAnagatAnAM, subhruvAM bhuva ivApsarasAM saH / AnanAmRta rucIbhya udItA-sa - stAH sudhA iva kathAH pibati sma // 191 // sa kumAraH subhruvAM pattanapuraMdhrINAmAnanAni vadanAni tAnyevAmRtarucyaH candrAH / aatzabdo dIrghossti / 'rucyo rucIbhirjitakAJcanAbhiH' iti naiSadhe / tebhya udItA udgatA / 'udItamAtaGkitavAnazaGkitaH' ityapi naiSadhe / IGa gatau dIrghaIkAro dhAtuH / tAH pUrvoktAH kathA vArtAH / 'tvatsaMkathApi jagatAM duritAni hanti' iti bhaktAmarastave / 'saMkathA vArtA' iti tadvRttiH / pibati sma sAdara zRNoti sma / utprekSyate sudhA iva / yathA kazciddevazcandrAditAM sudhAM pibati / 'virahivargavadhavyasanAkulaM kalaya pApamazeSa Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ hIrasaubhAgyam [sarga 5 zlo0 151-193 phala vidhum / suranipItasudhAkamapApakam' iti naiSadhe / kiMbhUtAnAM subhruvAm / svarNajAlakAni kAJcanaracitagavAkSA eva vimAnAni devatAnAM svarge sthitisthAnAni teSu gatAnAM saMprAptAnAm / sukha niSeduSInAmityarthaH / utprekSyate-bhuvaH pRthvyA apsarasAM surAGganA. nAmiva / apsaraso'pi vimAnasthAyinyaH syuH // iti paurAGganAnAM hIrakumAradarzanodbhUtamitha kathAprathA // plekArtha suvarNanI jALIothI guMthAyelA gavAkSamAM sukhapUrvaka beThelI, jANe vimAnamAM beThelI asara rAo na hoya ! tevI nagaranArIonA mukha-candramAMthI nikaLelA A pramANenA parasparanA vArtAlAparUpI amRtanuM, hIrakumAra devanI jema prItipUrvaka pAna karatA hatA. 19 nIrado'vanibhRtAmiva tApa, vRSTibhI rajatahemamayIbhiH / so'rthinAM pramathayan pathi dauH thya, saMcacAra puTabhedanamadhye // 192 // sa hIrakumAraH puTamedanamadhye pattanavicAle saMcacAra saMcarati sma / 'pattana puTamedanam' iti haimyAm / tathA 'dvIpAntarebhyaH puTabhedana tatkSaNAvApe surabhUmibhUpaiH' iti naiSadhe / kiM kurvan / rajatAni rUpyANi hemAni kAJcanAni tanmayIbhistaiH pracurAbhiH pradhAnAbhirvA vRSTibhiH dAnaH rUpakasvarNakAdivizrANanaiH kRtvA pathi mArge arthinAM yAcakAnAM dauHsthya dAridrayaM pramathannirdalayan / ka iva / nIrada iva / yathA vArido meghaH avanibhRtAM bhUdharANAM parvatAnAM tApanidAghadAgha pramathayati prazamayati / yaduktam-'dhArAdharA eva dharAdharANAM nidAghadAghaughavighAtadakSAH' iti sUktam / kAbhiH / vRSTibhirjalavarSaNaiH // lekArtha jema megha, parvatanA tApane jaladhArAthI zamAve, tema pATaNanA madhyabhAgamAM cAlatA, hIrakumAra senA ne rUpAnuM khUba vaSadAna ApIne yAcanI daridratAne zamAvatA hatA. 19rA tadyazodharaNibharturito'nyad-dvopanirjayakRte prayiyAsoH / adhvarodhijaladhIniva roddhaM, tatkSaNe kSitirajobhirudIye // 193 // tasmin kumArasya dIkSAgrahaNArtha samahauM gamanasamaye kSiteH pRthivyAH sakAzAt rajobhivU lIbhirudIye prakaTIbhUtam / prasRtamityarthaH / utprekSyate-ito'smAjjambUdvIpAdanyeSAM SaNNAm puSkarazAkakrauJcakuzazAlmalaplakSanAmnAM dvIpAnAm / 'saptadvIpA vasumatI' iti zivarAjarSivacanAt SaDdvIpAbhidhAnAni naiSadhe / jainamate tu jambUdvIpa, dhAtakIkhaNDam , puSkaravaradvIpam , vAruNIvaradvIpam , ghRtavaradvIpam , kSIravaradvIpam , ikSuvaradvIpam / iti / athavA aSTAdazasaMkhyAkAnAM dvIpAnAm / 'aSTAdazadvIpanikhAtayUpaH' iti raghuvaMze / tathA / 'navadvayadvIpapRthagjayazriyAm' iti naiSadhe / nirjayakRte vijayArtha prayiyAsoH prayAtumicchoH tadyazodharaNibhartuH umArazlokarAjasya / dharaNizabdo hrasvo'pyasti / yathA-'dharaNivira Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 193 - 195] hIrasaubhAgyam 369 hiNi krAntamudre samudre' iti nATakakAvye | adhvAna mArga rundhantItyevaMzIlAn jaladhIn / lavaNasvAdUdakakSIrodadadhimaNDaghRtodasurodake kSurasanAmnaH (nAmAnaH) jinazAsane sapta samudrAH / lavaNasamudra kAlodadhipuSkarodadhivAruNI samudraghRtodakSIrodadhiikSurasasamudranAmAno'rNavAH / saptasaMkhyAkAn gamanamArgarodhakAn samudrAn roddhumAvarItu sthalIkartumiva reNubhiH prasatre // zleAkA kumAranA varaghoDAnA samaye, pRthvI parathI uDatI dhULathI AkAza vyApta khetI gayuM hatu. te A ja khUdrIpathI zivarAjarSimate khIjA puSkara, zAka, kuza, zAlmala ane plakSa A cha, ane jAMbudrIpa sahita sAta dvApone, naina bhate, yUdrIya, ghAtaDIkhaMDa, puSkazvaradvIpa, vAruNIvaradvIpa, dhRtavaradvIpa kSIravaradvIpa ane zuivaradIpa A sAta dvIpeAnI vijayayAtrAne mATe prayANa karavAnI IcchAvALA kumAranA yazarUpI rAjAnA mArgamAM avarodha karanarA lavaNa samudra, kAleAdhi samudra, puSkara samudra, vANI, dhRtAdadhi, kSIrAdhi, kSurasa samudra A sAta samudrone sthalabhUmirUpa karavA mATe jANe, kumAranA varadhADAnI raja prasarI gai na hoya ! 51935 saMyamAya samiyAya kumAraH, pattanopavipine ditadoSaH / pUrvaparvataziraH zikharAGke, padminIpatirivAbhyudayAya // 194 // hIrakumAraH saMyamAya cAritragrahaNArthaM pattanasyopavipine samIpodyAne samiyAya samAjagAma / ka iva / padminIpatiriva / yathA kamalinIkAnto bhAskaraH abhyudayAya udgamanArthaM pUrvaparvata udayAcalaH / 'pUrvaparvatatirohitAtmanaH' iti vastupAlakIrtikaumudI bhrAtRsurathotsavakAvye / tasya zirasi mastake / uparitanabhAge ityarthaH / yacchikhara N zRGga N tasyA ke utsaGge sameti / kiMbhUtaH kumAraH padminIpatizca / ditAH / 'do avakhaNDane / khaNDitAzchinnA doSA apaguNA rAtrayazca yena saH // zlAkA rAtrinA nAza thatAM jema sUrya udaya mATe pUrvAMcalanA uttuMga zikhara upara Ave, tema deSarahita hIrakumAra, saMyama grahaNa karavA mATe pATaNanI samIpanA udyAnamAM padhAryA. 1945 kautukAd bhuvamupetya vasantIM svaHpurImiva purImavagatya / AgataM kimanu nandanamatro - dyAnameSa nipayau nayanAbhyAm || 195|| eSa hIrakumAra udyAna vipinaM nayanAbhyAM nijanetrAbhyAM kRtvA papau sAdaramavalokayati sma / utprekSyate - atra pattanasamIpe anu pazcAdAgataM kiM nandana devarAjavanamiva / kiM kRtvA / pRSThe sameta kautukAnnAgarika nikara viziSTarUpavividhaviceSTitavIkSaNodbhUtakautUhalAd bhuvaM bhUmImaNDalamupetya abhyAgatya / 'bhuvi sametya iti vA pAThe bhuvi pRthivyAM sametyAgatya vasantIM vAsa sRjantI' tasthuSIM svaHpurIM svarnagarImamarAvatImiva purIm aNahillapattanarUpAM nagarImavagatya jJAtvA / 'jJAta' sitagate avAt' iti haimyAm / tathA-'ava Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 - hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 195-196 gacchati mUDhacetanaH, priyanAza hRdi zalyamarpitam / sthiradhIstu tadeva manyate, kuzaladvAratayA samuddhRtam // ' iti raghuvaMze // lekArtha hIrakumAra potAnA be netrothI udyAnanuM nirIkSaNa karatA hatA. te udyAna pATaNanA nAgarikenI vividha prakAranI ceSTAone jovAnA kutUhalathI pRthvI upara AvelI svarga purIne jANIne, tenI pAchaLa AveluM jANe A naMdanavana na hoya !19pa zArikAzukazikhaNDikapotI-potakelikalanAkamanIyam / mattavAraNavicitritasAla, prAvizad gRhamivopavana saH // 196 / / sa hIrakumAro gRha mandiramiva upavana tatpattanasamIpodyAna prAvizat pravizati sma / kiMbhUta gRhamupavana ca / mahebhyAnAM gRhe krIDAvinodavidhAnArtha pakSiNaH syuH / tadeva darzayati-zArikAH pItapAdAH, zukAH kIrAH, zikhaNDino mayUrAH, kapotInAM pArAvatAganAnAm / 'pariNataravigarbhavyAkulA pauruhUtI, digapi ghanakapotI hu kRtaiH krandatIva' iti kAlidAsakRtaprabhAtavarNanakAvye / potAH zizavaH / athavA kapotyaH atyantaviSayitvAtkadAcidapi kapotAH priyANAM pArzva na muJcantyataH kapotAH kapotyaH / tathA potAH dazavarSIyA gajabAlAH / 'paJcavarSoM gajo bAlaH syAtpoto dazavArSikaH' iti haimyAm / potasAhacaryAttanmAtaraH pitaro'pyAgatA eveti / mahebhyAnAM gRhe'pi gajA bhavanti / 'gajAntalakSmIH dhvajAntaH prAsAdaH' iti vacanAt / teSAM yAH kelikalanAH krIDAkaraNAni taiH kamanIya manojJam / punaH kiMbhUtam / mattavAraNAH madoddharasindhurAH / pUrvoktAstu sAmAnyagajAH, ete tu gandhasindhurAH, aya vizeSaH / tathA viziSTAzcitrA AkhuparNI subhadrAbhidhAnA vA auSadhayastAbhiryuktA jAtA / athavA citritA uragavizeSAH / 'citraDi' iti prasiddhAH / taiH sahitAH jAtA vA / vRkSANAM koTareSu prAyo bhujaGgA bhavanti / sAlA vakSA yatra gRhe tu mttaalmbaaH| mattAlambopAzrayaH syAtpragrIvo mattavAraNaH' iti haimyAm / 'ghoDalA' iti prasiddhAH / tathA vividhaizcitrairAlekhyaiH sahitA jAtAH / zleSe zasayoraikyAt / zAlA citrazAlA yatra / 'citrA tvAkhuparNIsubhadrayoH / godumbApsaraso. dantyAM nakSatrauSadhimedayoH' ityanekArthaH / rAjagRhe tu sutarAM sa bhavedeva / yathA pANDavacaritre damayantIpravAse-'lIlAkurajhagakakrIDAsArike kelibahiNaH / gRhapArAvatAH sadma kIravApIsitacchadAH / preyAMsamanugacchantImanujAnIta mAM manAka // ' tathA draupadIpravAse-'haMhI bahinnaho haMsa hale hariNi he zuka / kuzala vastvasau daivAdyAti vaH paricAli(ri) kA // ityApRcchaya patadbASpA kelipAtrANi sarvataH' // iti // lokAI sArikA, zaka, mayUra, kapita-pArevA, bAlagaja Adi pazu pakSIonA kilakilAravalaMDa manohara evA ane madanmatta gaMdhahastio, citrA, bhujaMgo Adi vividha prakAranAM citrovALI citrazALAvaDe zobhatA evA udyAnamAM hIrakumAre potAnA gharanI jema praveza karyo. ll19ddA Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam puSpaphalAni dadhAnAH, zAkhinaH smitazikhAgrazayeSu svAgata' dvijavaiH kimudIryA - syAtitheyamatitheriha cakruH // 197 || sarga 5 zlo0 197-199] iha vane zAkhino vRkSAH atithernijaprAghuNakasya asya kumArasya AtitheyamatithisatkriyAM kimu cakruH kurvanti sma / kiM kRtvA / dvijAnAM svAGkasthAyukAnAM pakSiNAM ravaiH zabdaiH svAgata' sukhenAgata' kuzalapraznAdika vA udIrya kathayitvA / pRSTvA vA ityarthaH kiM kurvANAH zAkhinaH / smitA vikasitA yAH zikhAH svazAkhAstA evAgrahastA hastA prANi atha vA tAsAM zikhAnAmagrANi tAnyeva zayAH pANayasteSu puSpANi kusumAni pallavAH pravAlAH phalAni sasyAni dadhAnAH dhArayantaH // 371 zleAkA A udyAnanAM vRkSo, vikasvara evI zAkhAonA agrabhAgarUpI hAthamAM puSpa, pallava ane kalene grahaNa karIne ane peAtAnA utsaMgamAM rahelA pakSIonA kilakilArava avAja vaDe peAtAnA atithi evA hIrakumAratA atithisatkAra karatAM hatAM. 197nA tatra sasya bhara gaurava bhAgbhiH, kokilAkaNita saMstavavAgbhiH / pAdapairayamanayata vanyairbhAvivaripuruhUtadhiyeva // 198 // tatrodyAne aya N kumAraH vanyaiH kAnanabhavaiH pAdapaivRkSaiH anamyata namaskRtaH kiMbhUtaiH pAdapaiH / sasyAnAM phalAnAm / 'phala' tu sasyam' iti haimyAm / bharAH samUhAsteSAM gaurava N bhAra N bhajantIti / punaH kiMbhUtaiH / kokilAnAM kalakaNThAnAM kaNitAni kUjitAni paJcamAlApAstAnyeva saMstavaH stutistadyuktA tadrUpA vA vAgyeSAm / utprekSyate - bhAvino bhavi yataH AcAryapuraMdarasya dhiyA buddhayeva // ityupavanam // leAkA phUlAnA samUhathI gaurava dhAraNa karatA ane kokilAnA paMcama svaravaDe stuti karatA evA A udyAnanAM vRkSeA, bhAvi AcArya puradaranI buddhithI hIrakumArane namaskAra karatAM hatAM. 51985 kAmanIyakamazeSamamucyA veSayan vaTataruM sa dadarza / zrI tiraskRtasamagravanasya, chatrametadiva mUrdhni vanasya // 199 // sa kumAro vaTataru lakSavRkSa dadarza pazyati sma / kiM kurvankumAraH / anveSayan vilokayan / kim / amuSyodyAnasyAzeSa samastamapi kAmanIyaka manojJatAm / kamanIyasya bhAvaH kAmanIyakam / manojJAditvAd vuJ / 'kAmanIyakamadhaH kRtakAmam' iti naiSadhe / utprekSyate - zrIbhiH svazobhAbhiH tiraskRtAni parAjitAni samagrANi sarvANyapi vanAni nandanacaitrarathAdIni kAnanAni yena tAdRzasyAsya vanasya pattanopavipinasya mUrdhni mastake etanmahAvaTarUpeNa dRzyamAnaM chatramAtapavAraNamiva // Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 199-202 kalekArtha A udyAnanI samasta prakAranI suMdaratA jotA hIrakumAra vaDanA vRkSane jotA hatA te pitAnI zebhAthI naMdana, caitraratha Adi devaudyAnonI zebhAna jeNe tiraskAra karyo che evA prakAranA AudyAnanA mastake jANe vaDavRkSarUpe chatra dhAraNa karAyuM na hoya ! 199o nyakSarukSanikareSu gurutva, yad bibharti manujeSviva bhUmAn / gauravAtkimiti lolavihaGga-vIjyate sma camarairiva pakSaiH // 20 // yo vaTataruolairuDDayanAditastataH paryaTanAdvA capalaivihaGgaiH pakSibhiH / utprekSyateiti heto!ravAnmAhAtmyAtkimu camarairbAlavyajanairiva / 'camarazcAmaraH' iti zabdaprabhede / tathA 'camarazcAmare daitye' ityanekArthaH pakSaistanUruhai:jyate sma / iti kim / yadyasmAtkAraNAt nyakSAH samastA ye rukSAH pAdapAsteSAM nikareSu gaNeSu gurutva mahattva bibharti dhatte / ka iva / bhUmAniva / yathA manujeSu azeSamanuSyeSu rAjA gauravaM kalayati / pAThAntareathavA sarvavRkSeSu makhamuzikharI surataruH kalpavRkSo gurutAM dhatte // lekArtha Ama tema uDatAM evAM pakSIonI pAMkhothI jANe e vaDavRkSane cAmara vijAtA na hoya ! sarva manuSyomAM rAjA jema zreSThatA dhAraNa kare che, tema samastavRkSone samUhamAM A vaDanuM vRkSa mahAnatAne dhAraNa kare che ! !Ara 0mA rAgiNaH praNayato'khilalokAn , zaizavAvadhijagajanageyAn / tadguNAniva nizamya sarAgaH, pallavairayamazAlata zAlaH // 201 // ayazAlo vataruH pallavaiH kisalayaiH azAlata zobhate sma / utprekSyate-tadguNAn hIrakumArasya dhaiyaudAryagAmbhIryazamadamAdimAna guNAn nizamyAkarNya sarAgo rakto jAta iva / guNAn kiM kurvataH / akhilAn samastAn lokAn nAkinAgararUpajanAn rAgiNo nijAnuraktAn praNayataH / punaH kiMbhUtAn / zaizavAvadhi bAlyAvasthA maryAdIkRtya jagatAM pAtAlasvargabhUmIlakSaNAnAM bhuvanAnAM janaiH surAsuranarairgeyAn gAtuM yogyAn // zlokAI A vaDavRkSa kisalayethI zobhatuM hatuM. bAlyAvasthAthI Ara bhIne samasta jagatanA lokone stuti karavA yogya ane sarva deva-mAnane AkarSita karanAra evA hIrakumAranA pairya gAMbhIryAdi guNene sAMbhaLIne jANe A vaDanuM vRkSa anurAgI banI gayuM na hoya. parano valkalaiH kalayatAtmani bhUSAM, bibhratA kapizazAlijaTAlIm / kAnanasthitimatAjani tenA -tanvatA kimu tapo vrati neva // 202 // Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 202-204] hIrasaubhAgyam 373 tena vaTadrameNa / utprekSyate-vatineva tApaseneva tapaH anAhAralakSaNa kaSTaM kimu kurvatA ajani jAtam / keneca / vatineva / yathA tApasena tapaHkurvatA jAyate / kiMbhUtena tena vatinA ca valkalaiH vallIbhivRkSavizeSagbhizca / 'tvaci vallI coktaM valkalam' iti haimyAm / kRtvA Atmani svasmin viSaye bhUSAM zobhAM kalayatA dadhatA / punaH kiMbhUtena / kapizAM pItaraktAm tathA zAlinI zobhanazIlAm , jaTAnAM ziphAnAM vRkSamUlAnAM saTAnAM sAIbhasmabharairekIkRtakezAnAM ca / 'prakANDaughajaTAH ziphAH', 'jaTAH saTA' iti dvayamapi haimyAm / 'jaTA kezavikAre mAMsimUlayoH' ityanekArthaH / AlIM zreNoM bibhratA dhaarytaa| punaH kiMbhUtena / kAnane vane sthitirvAso vidyate yasya // lekArtha pote vikalanI zobhAne dhAraNa karanAra, pIta ane rakta ema mitra jaTA vaDe zobhatuM ane vanamAM rahevAthI vanavAsI, AvuM A vaDanuM vRkSa tApasanI jema anAhAra rUpa tapa karanAruM hatuM. ra0rA niSkuhAntaritaviSkiravAra-sphAratAraninadaivaTazAkhI / yo maruttaralapallavahastai-rAhvayanniva nijAntika etam // 203 // yo vaTataruH eta kumAram / utprekSyate-nijAntike svasamIpe AhvayannAkArayanivAste / kaiH / niSkuhAntaritAnAM svakoTaravyavahitAnAM taruskandharandhramadhyagatAnAM vi. kirANAM vihaGgAnAM vArasya samUhasya sphAraiH spaSTaiH paTubhistArairatyuccaiHkRtaininAdaiH kUjitaiH / punaH kaH / marutA pavanena taralAzcaJcalA ye pallavAH pravAlAsta eva hastAH pANayastaiH kRtvA cetyadhyAhAryam // iti dIkSAgrahaNayogyavaTadrumavarNanam // kalekArtha A vaDanuM vRkSa, bakholamAM rahelAM pakSIonA samUhanA spaSTa ane maMjula avAjavaDe pavanavaDe capala banelA pallavorUpI hAtha vaDe jANe kumArane pitAnI samIpa belAvatuM na hoya ! pArakA zizriye vijayadAnayatIndraH, pUrvameva tadupAgamanAdyam / chAyayAkhilajana khukhayantaM, kaH zrayenna dhanadAzrayamatra // 204 // vijayadAnanAmA yatIndraH sUriH tadupAgamanAtkumArasyAgamanAtpUrvameva prathamameva ya ghaTataru zizriye zritavAn / prAgeva tatrAgatya niSaNNa ityarthaH / yukto'yamarthaH / atra jagati chAyayA AzrayeNa / 'vayaM zrImacchAyayA jIvAmaH' iti lokruudiH| prati kayA cAkhilajana samastaloka sukhayanta sukhIkurvantam , tathA dhanadAnAM vadAnyAnAM vaidha. vaNasya vA Azraya sthAnam / 'vaTo vaizravaNAzrayaH' iti haimyAm / kaH sukhArthI pumAnA. zrayenna seveta / api tu sarvo'pi janastaM bhajedityarthaH // sArtha . zrIvijayadAnasUrijI, kumAranA Agamana pUrve ja A vaDavRkSanI nIce AvIne rahyA hatA. pratiLAri. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 hIrasaubhAgyam [sarga 5 zlo0 204-207 kharekhara jagatamAM pitAnI chAyAvaDe sarve manuSyone sukhI karanArA ane kuberabhaMDArInA AzrayasthAna 35 sevA 43 vRkSA, sumAthI mev| 9 pu25 Azraya na re ? // 20 // tIrthanAthamiva caityatarosta-tpAdapasya savidhe sthitimantam / saMmadena sa kumAramahendra-striH pradakSiNayati sma munIndram // 205 // sa kumAramahendraH hIranAmA / zizuca(za)kraH saMmadena harSeNa kRtvA munIndra zrIvijayadAnasUri triH vAratrayaM pradakSiNayati sma pradakSiNIkRtavAn / kiMbhUta munIndram / tasya pUrvavyAvarNitasya pAdapasya vaTazAkhinaH savidhe samIpe sthitirupavezana vidyate yasya / kamiva / tIrthanAthamiva / yathA mahendraH puraMdarazcaityatarorazokadrumasya kevalajJAnotpattisthAnakavRkSasya vA pArzve tiSThantaM jinendra trikRtvaH trivAra pradakSiNIkaroti / prabhoH pradakSiNAtrayaM dadAti smetyarthaH // plekArtha jema indra, azakavakSanI nIce rahelA zrI tIrthaMkarabhagavaMtane traNa pradakSiNA Ape, tema kumAremAM indrasamAna hIrakumAre vaDavRkSanI nIce rahelA zrIvijayadAnasurijIne traNa pradakSiNA ApI. ra0pA uttatAra turagAtsa kumAro, bahiNAdiva sutaH surasindhoH / zrIguruM prayuktizca lalATa-nyastahastanalinastamanaMsIt // 206 / / sa hIranAmA kumArasturagAdazvAduttatAra uttIrNavAn / ka iva / surasindhoH suta iva / yathA surasindhordevanadyAH gaGgAyA nandanaH svAmikArtikaH bahiNAnmayUrAduttarati / 'AvAsavRkSonmukhabahiNAni' iti raghuvaMze / uttIrya ca punasta mahAvIradevapaTTaparamparAyA. ta dIkSAdAnaguru vA zrIguruM zobhAkalitavijayadAnasUrim anaMsIt praNamati sma / kiMbhUtaH / pramudito hRSTavadanaH / punaH kiMbhUtaH / lalATe svabhAlasthale nyastau sthApitau hastau pANI eva naline kamale yatra // blekArtha jema gaMgAne putra kArtikasvAmI mayUrathI nIce utare tema hIrakumAra azva uparathI nIce utaryA, utarIne lalATe hastakamala sthApana karI, harSa pUrvaka dIkSAguru zrIvijayadAnasUrIzvarajIne namaskAra .. // 20 // rAmaNIyakavidheravadherme, bhUSayA vapuSi kRtrimayA kim / tatyaje nijatanoriti sarvAGgINabhUSaNabharaH kimanena // 207 / / anena hIrakumAreNa nijatanoH svAGgAt / utprekSyate iti hetoH sarvANyaGgAni vyApnoti / 'pathyaGgakarmapatrapAtra vyApnoti' iti sUtreNa kha InAdezazca / sarvAGgINa iti sarvAGgopAjhagasaMbandhI / bhUSaNAnAmAbharaNAnAM bharaH samUhastatyaje tyaktaH / sarvAnalaMkArA. Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 207-209] hIrasaubhAgyam 375 nijAgAduttArayati smetyarthaH / iti kim / tatkAraNamAha-rAmaNIyakasya ramaNIyatAyA manojJatvasya vidheH prakArasya avadheH sImAyA me mama vapuSi zarIre kRtrimayA aupAdhikyA bhUSayA zobhayA bhUSaNairvA / bhUSAzabdena bhUSaNAnyapyucyante / ukta tu prAkpratipAditamAste / kimastu / na kimapItyarthaH / ramaNIyasya bhAvo rAmaNIyakam / yopadhAvuJ // kalekArtha tyAra pachI hIrakumAre potAnA zarIra upara rahelA tamAma alaMkArono tyAga karyo. zA mATe 'sundaratAnI sImA rUpa mArA zarIra upara kRtrima zobhA karavAthI zuM ?' ra0chA pagraheSuzazisaMkhyamite'bde, kArtikasya ca tithau dvikasaMkhye / yannirastabhavaniHzvasitArci-dhU mavartibhirivAvizadAsye // 208 // saMyama vijayadAnamunIndo-rAdade saha paraiH sa kumAraH / padminIpriyatamAtpravikAza, puNDarIkamiva paGkajapujaiH // 209 // sa hIrakumAraH parairanyairamIpAlakumArapramukhairaparakumAraiH sArdha zrIvijayadAnanAmno munIndoH sAdhusudhAMzoH sUrIndrAtsakAzAt saMyama cAritramAdade jagRhe / kimiva / puNDarIkamiva / yathA sitAmbhoja paGkajapujairanyakamalakalApaiH sama padminIpriyatamAtsUryAt sakAzAtpravikAza vikakharatAmAdatte / puNDarIkazabdaH prAdhAnyakhyApakaH / 'purisavarapu. NDarIANam' iti zakrastavavacanAt / kasmin sati / SaDrasamitA saMkhyA, grahA AdityAdyA idAnIMtanalokaprasiddhA nava, iSavaH smarasya bANAH paJca, zazI candra ekaH, eSAM saMkhyayA pramANena mite mAnIkRte abde varSe sati / ca punaH kasmin sati / kArtikasya bAhulasya / kArtikamAsasyetyarthaH / dvikasaMkhye dvikasaMkhyA pramANa yasya tAdRze etAvatA dvitIyAnAmni tithau / tithizabdaH puMstriyoH / 'praznistithyazanImaNizRNiH' iti liGgAnuzAsane / tithau kiMbhUte / avizadAsye na vidyate vizadamujjvalamAsya mukha prArambho vA yasya / kRSNadvitIyAyAM prathamAzcatasro ghaTikA nizA andhakAreNa zyAmAH syuH / utprekSyate yena hIrakumAreNa nirasto dhvasto'bhibhUto yo bhavaH saMsArastasya niHzvasitAni duHkhaprAgbhArodabhUtaniHzvAsAsAstAnyevArcI Si atyuSNatvAdbahnayasteSAM dhUmavartayo dhUmalekhAstAbhiH / 'uSNIkRtamukhe iva niHzvAsAnaladhUmavartaya ivodgIrNAstamorAjayaH' iti campUkathAyAm / etAvatA vikramArkAt SaNNavatyadhike paJcadazazate varSANAmatikrAnte 1596 kAtikabahuladvitIyAyAM hIrakumAro dIkSAM jagrAheti tAtparyArthaH / saMvat 1596 varSe gurjaramaNDalAnusAreNa kArtikavadi devamAsAnusAreNa tu mArgazIrSAsitadvitIyAyAM tithau hIrakumAradIkSA ityuktam // kArya jema kamala bIjA kamalenI sAthe sUrya pAsethI vikasvaratA prApta kare tema hIrakumAre bIjA aneka kumAranI sAthe vikrama saMvata 1596, gurjaradezAnusAre kAtika vada dvitIyA-devamAsane anusAra Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo0 209-211 mAgasara vada dvitIyAnA divase, zrIvijayadAnasUrIzvarajI pAse saMyama grahaNa karyuM arthAta cAritraratna 2 yuH // 20 // kRSNapakSanI dvitIyAnI prathama cAra ghaDI aMdhakAramaya che. tethI te cAra ghaDInI kalpanA karatAM kavi kahe che ke hIrakumAravaDe parAjita thayelA saMsAranA ati uSNa nI sAsArUpa agninI A cAra dhUmarekhAo na hoya !ArA saMyamazriyamavApya kumAraH, sAdhikaM zaradamindurivAbhAt / sA'pyanena suSamAM zrayate smA-rthena vAgiva purIva nRpeNa // 210 // sa kumAraH saMyamazriyaM cAritralakSmImavApyAsAdya / sahAdhikatayA vartate yattatsAdhikamiti kriyAvizeSaNam / AbhAt babhAse / atha vA sa kumAraH adhikaM yathA syAtathA babhau / ka / iva / induriva / yathA candraH zarada ghanAtyayaM saMprApyAdhika zobhate / pAThAntarArthoM yathA-sa kumAraH saMyamazriyamapetyAgatya / praapyetyrthH| adhika AbhAdrAti sma / ka iva / atrinetraja iva / yathA atrinAmA munivizeSastasya netra nayana tasmAjAyata ityatrinetrajazcandro yathA / yathA raghuvaMze-'atha nayanasamutthaM jyotiratreriva dyauH' iti / citrAM tvASTrIM prApyAdhika diipyte| api punaH sA saMyamazrIrapi hIrakumAreNa kRtvA suSamAmatizAyizobhA zrayate sma / keva / vAgiva / yathA kAvyAdirUpA satkavivANI catura. cetazcamatkArakArakeNArthena suSamAM zrayate / punaH keva / purIva / yathA nagarI nItimatA nRpeNa suSamAM bhajate // zlekArtha hIrakumAra saMyamalamIne prApta karavAthI zaradanA caMdranI jema adhika zobhAne pAmyA. ane jema kavionI kavitA paMDitapuranA cittamAM camatkAra pedA karavAthI zobhe jema nyAyI rAjAvaDe rAjadhAnI zobhe, tema saMyamalakSmI hIrakumAravaDe zAla ne pAmI. ra1 hIraharSa iti nAma tadIyaM, nirmame vijayadAnayatIndraH / spardhayeva yazasAsya janAnAM, karNapUrapadavIM tadavApat // 211 // zrIvijayadAnanAmA yatIndraH sUriH tadIyaM hIrakumArasaMbandhinAmAbhidhAna hIraharSa iti nirmame kRtavAn / tannAma abhya hIraharSamuneH zlokena sArka spardhayA saMharSeNeva IyayA vA kRtvA janAnAM sakalabhUlokalokAnAM karNo zravaNau pUryate aneneti karNapUrI karNAbharaNI kuNDalau tayoH padavIM mArgamaizvaryAdimaya sthAna zrUyamANatApada vA avApat prApa // lokArtha zrIvijyadAnasUrijIe hIrakumAranuM "hIraharSa muni' nAma ApyuM A hIraI' nAme hIra 1 'saMyamazriyamupetya sa citrA-matrinetraja ivAdhikamAbhAt' iti pAThAntaram / Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 211-213] hIrasaubhAgyam 377 harSamuninA yazanI sAthe spardhA karavAthI manuSyonA kAnanAM AbhUSaNa kuMDala dvArA aizvaryasthAnane prApta karyuM. arthAta lekae nAma sAMbhaLyuM. ra11 nabhoGgaNAgnirjarahastamuktA, mrndlubhynmdhupaanussgaa| papAta tasyopari puSpavRSTiH, kaTAkSalakSA iva mokSalakSmyAH // 212 // nabhogaNAdAkAzAttasyopari puSpavRSTiH kusumavarSa papAta jAtA / kiMbhUtA nirjarANAM devAnAM hastaiH karaiH muktA / punaH kiMbhUtA / marandeSu aviralAnargalagalanmadhuSu lubhyatAM lubdhIbhavatAM lolupIbhAvabhAjAM madhupAnAM bhramarANAmanuSaGgo yasyAm / utprekSyate-mokSalamyAH muktizriyAH kaTAkSANAmakSivikUNitAnAM lakSAH zatasahasrANi iva / lakSazabdaH strIklIbayoH 'mAne lakSam' iti liGgAnuzAsane // zrIhIrakumAranA dIkSA grahaNanA samaye, AkAzamAMthI devoe sugaMdhI puSponI vRSTi karI hatI, ke je puSpomAM bhramara rasalupI banyA hatA te jANe muktirUrI lakSmInA lAkho kaTAkSo na hoya !ArA mahAvratI kAlamanobhavAri-mahokSalIlAgatigaurakAntiH / zivAzritaH zaMbhuriva krameNai-zAnI dizaM pUrvamasau babhAja // 213 / / aya hIraharSamuniH krameNa dIkSAgrahaNAnantara pUrva prathamamaizAnI dizamIzAnavidiza babhAja zritavAn / tasyAM vihAra kRtavAnityarthaH / dIkSito hi tapasyAgrahaNAnantara prathamamaizAnI diza prati viharatIti vidhiH| ka iva / zaMbhuriva / yathA Izvara aizAnI diza tadadhipatvAt / kathaMbhUto'yaM zaMbhuzca / mahAvratI paJcamahAvratavAn zaMbhunAmA ca / 'mahAvratI vahnihiraNyaretAH' iti haimyAm / mahAvrata kApAliliGgamasyAstIti vyutpattiH / kAlaH kalikAlaH manobhavaH smarastayo ripuH / 'kAlo yame daitye ca' / mRtyuMjayaH kAlAriH smaradAhI ca zivaH / punaH kiMbhUtaH / mahAnukSo mattavRSabhastadvadgatirgamana yasya / 'matto. kSagamanaH pumAn' iti kAvyakalpalatAyAm / matto(ho)kSeNa gamana yasya vRSabhavAhanatvAt / punaH kiMbhUtaH / gaurA svarNavarNA kAntiryasya / pakSe-zvetA varNena bhasmanA vA ruciryasya / 'gauraH zvete'ruNe pIte vizuddha candramasyapi' ityanekArthaH / pazcAtkarmadhArayaH / punaH kiMbhRtaH / zivamaGgalaiH zivayA pArvatyA ca AzritaH ardhazaMbhutvAt // kalekArtha hiraharSa muni dIkSA grahaNa karyA bAda, zaMbhUnI jema IzAna dizAne Azraya karanArA banyA. jema Izvara, IzAna dizAne adhipati che, kapAlitane grahaNa karanAra che, kAla ane kAmadevano zatra che, maravRSabhanA vAhanavALo che, zveta varNavALI bhasmanI kAMtivALo che temaja ardha aMgarUpe pArvatIne bhajanAra che, evA IzvaranI jema hIraharSamuni paNa pAMca mahAvratane dhAraNakaranArA, kalikAla ane kAmadevanA zatru, vRSabha samAna suMdara gativALA, gauravarNanA zarIravALA, temaja "zivA eTale aneka maMgala vaDe sevAtA evA munie prathama IzAna khUNAmAM vihAra karyo. 213 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 hIrasaubhAgyam sarga 5 zlo. 214-216 kalabho yUthanAthena, yadvaddamyaH kakudmatA / hIraharSaH sama sUri-zakreNa vijahAra saH // 214 // . sa hIraharSamuniH sUrizakreNa zrIvijayadAnasUrIndreNa sAma sArdha vijahAra vihAra kRtavAn / kiMvat / yadvat / yathA kalabho bAlagajaH yUthanAthena SaSTivarSIyagajarAjena sama viharati / punaryadvadyathA damyo vatsataraH puSTo vatsaH prauDhavRSameNa saha viharati / 'damyo vatsataraH samau' iti haimyAm / yadvacchabda ivArthe / DamarukamaNivallAlAghaNTAnyAyenobhayatrApi saMbadhyate // jema bAlagaja, yUthanAthanI sAthe cAle ane jema vAcharaDuM prauDha vRSabhanI sAthe cAle, tema zrIhariharvamuni vijyadAnasUrinI sAthe cAlyA arthAta vihAra karyo. para14 prItirjineSu vRjineSu na tasya jajJe, yoga vyagAhata mano na kadApi bhogam / / aGgIcakAra viratiM na ratiM kadAci nnavyo'pyanavya iva so'jani sAdhudhuryaH // 215 // sa hIraharSanAmA sAdhuSu yatiSu dhuryo dhurINaH navyo'pi navadIkSito'pi anavyaH purAtana iva bahukAlInamunirivAjani saMjAtaH / tadeva darzayati-tasya hIraharSamuneH jineSu tIrthakareSu prItiH snehastatparatA, para vRjineSu hArda na jajJe / 'snehaH prItiH prema hArdam iti haimyAm / tasya manaH yoga yamaniyamAdyaSTAGgalakSaNAM sarvaviratimaGgIcakAra / punaH kadApi kasminnapi kSaNe rati cintAsaktim / 'vRddhAsviva gataprAyAsu varSAsu ratimakurvANaH' / iti campUkathAyAm / rati cintAsaktimiti taTTipanake / atha vA ratimanuH rAga maithunAdikaM vA // plekArtha A hIraharSa muni navadIkSita hovA chatAM paNa dIrdha paryAyavALA sthavira sAdhunI jema sarva sAdhuomAM agresara banyA. hariharSamuninI prIti zrIjinezvarabhagavaMte upara ja hatI, paraMtu kayAreya nehI svajane upara hatI nahI. temaja te muninuM mana, yama-niyama Adi ATha aMga svarUpa sarva viratimAM ja Asakta hatuM, paraMtu kyAre paNa keIne pratye anurAgI banyuM na hatuM. ra1pA sUrIndoH saMnidhau zrImAn , kumArazramaNo'nizam / saMtAnasya navonnidra-tpArijAta ivAbabhau // 216 // zrImAnatizAyizobhAvAn kumArazramaNaH hIraharSasAdhuH aniza nirantara sUrIndo. vijayadAnasUricandrasya saMnidhau pArve babhau / ka iva / navonidrapArijAta iva / yathA Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 5 zlo0 216-218] hIrasaubhAgyam 379 navIno bAla unnidradvikasvarIbhavankusumAdikalito jAyamAnaH pArijAto viziSTakalpavRkSaH saMtAnasya nAno devadrumasya samIpe bhAti / 'kalpaH pArijAto mandAro haricandanaH / saMtAnazca' iti paJcasu kalpataruSu madhye kavisamaye pArijAtasyaiva prAdhAnya dRzyate praayH| yathA raghuvaMze-'teSAM mahArhAsanasaMsthitAnAmudAranepathyabhRtAM sa madhye / rarAja dhAmnA raghusUnureva kalpadrumANAmiva pArijAtaH // ' iti // lokArtha tAjAM vikasvara puSpothI yukta evuM pArijAta nAmanuM zreSTha kalpavRkSa jema "saMtAna' nAmanA kalpavRkSanI samIpe zobhe, tema kumArazramaNa zrIhIraharSamuni niraMtara zrIvijayadAnasUrinI pAse jatA hatA 216 zramaNadharaNIbhartuH pAdAravindaniSevanAt , pramuditamanA nAthIdevItanUjayatIzvaraH / anupamazamakSIrAmbhodhau vilAsarasa sRjan , sitagarudivAmandAnanda dinAni ninAya saH // 217 / / sa nAthIdevyAstanUjo nandanaH sa eva yatinAM madhye / 'yatizca yatini proktaH' iti zabdaprabhede / Izvaro mukhyaH hIraharSamunIndro dinAni zuddhasaMyamavidhinA vAsarAnninAya ativAhayAmAsa / atikrAmati smetyarthaH / kiMbhUtaH / zramaNAnAM sAdhUnAM bhartuH svAmino vi. jayadAnasUreH pAdAravindaniSevanayA caraNakamalaparicaryayA kRtvA pramuditamAlAdayuktaM jAta mano yasya / kiM kurvan / anupamo na vidyate upamA sAmya yasya / asAdhAraNa ityarthaH / tAdRzo yaH zamaH zAntarasAkalitapariNAmaH sa eva kSIrAmbhodhirdugdhajalanidhistatrAmando bahula Anando yatraiva syAttathA vilAsarasa krIDAsvAdam / AkhAdo'nubhavane / atha vA vilAse rasamanurAga sRjan kurvan / 'rasaH svAde jale vIrya, zaharAdau drave viSe / bole rAve dehadhAtau, tiktAdau pArade'pi ca // ' ityanekArthaH / ka iva / sitagarudiva / yathA sitacchado haMsaH paramAnandaH san kSIrasamudre vilAsarasa jalakrIDArasaM sRjati haMsAnAM sadbhAvaH kSIrasamudre'pi dRzyate / yathA snAtasyAstutau-'haMsAMsAhatapadmareNukapizakSIrArNavAmbhobhRtaiH' iti // blekArtha paramAnaMdane anubhavato haMsa jema kSIrasamudramAM jalakrIDAnA AnaMdane anubhave, tema nAthIdevInA naMdana, sAdhuomAM mukhya, anupama zAMtarasarUpI kSIrasamudramAM arthAta zAMtasudhArasamAM tallIna, ane sAdhuonA svAmI zrI vijayadAnasurijInAM caraNakamalanI upAsanAthI harSita cittavALA hIraharSamuninA divase sAdhujIvananI zuddhacaryAvaDe pasAra thatA hatA. 21chA - yaM prAsta zivAhasAdhumaghavA saubhAgyadevIpunaH. putraM kovidasiMhasIhavimalAntevAsinAmagrimam / Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 hIrasaubhAgyam tadbrAhmIkramasevidevavimalavyAvarNite hI yu [ sarga 5-6 zlo0 218-1 saubhAgyAbhidhahIraricarite sargo'bhavatpaJcamaH // 218 // iti paNDitadeva vimalagaNinA vyAvaNite varNanAgocarIkRte hIrasaubhAgyAnAni mahAkAvye paJcamaH sargaH abhavajAtaH // iti paNDitadeva vimalagaNiviracitAyAM svopajJahIra saubhAgyakAvyavRttau zrIvijayadAna. sUrivandanadezanAzravaNavairAgyabhavanavimalAbhaginyAdikAdezamArgaNavividhayuktiniSedhanadADharyA - dhimananapUrvakAdezapradAnazRGgArabhUpAdiparidhAnavayazvArohaNa tauryatrikAdimahotsavapuraHsarapuramadhyaprasthAnapaurAGganAvividhaceSTanatannAnAprakAra vArtAzravaNopavanavaTadrumavarNanadIkSAgrahaNanA sthApanavihArAdivarNano nAma pazcamaH sargaH // zlAkA vakilamAM IndrasamAna, 'ziva' nAmanA zreSThi ane 'saubhAgyadevI'nA janmajAta suputra devavimalagaNi ke jeo nira Mtara sarasvatInI upAsanA karatAM hatA. ane te sarva munimAM siMha samAna siMhuvimalagaNInA prathama ziSyapaNe prasiddha hatA. te devavamalaviDe, jemAM jagadguru zrI hIravijayasUrijInu savistAra caritra Ave che, evA 'hIrasaubhAgya' nAmanA mahAkAvyanI TIkA sahita racanA karAI. tenA, zrIvijayadAnasurinA vaMdana, dezanAzravaNathI ArabhIne nAmarathApana ane vihAra AdinA varNanapUrNAMkanA A pAMcamA sa pUrNa thayA. ra185 SaSThaH sargaH / atha sUripuraMdarAntike, nikhila vAGmayamAmanannayam / gaNadhAridharmasaMnidhA-viva jambUH suSamAmapUpuSat // 1 // atha dIkSAgrahaNAnantara sUripuraMdarasya vijayadAnasUrIndrasyAntike samIpe nikhilaM samagra vAGmayaM zAstramAmanan / paThan abhyasana vA / 'nA abhyAse' ityasya dhAtormanA - deza: 'paThatyAmanati' iti kriyAkalApe / ayaM hIraharSanAmA muniH suSamAM sAtizayazobhApuSat puSNAti sma / adhika zuzubhe ityarthaH / ka iva / jambUriva / yathA mahAvIra - devenAnujJAta gaNaM sAdhugaccha dharatItyevaMzIlo yaH sudharmasvAmI sudharmanAmA paJcamagaNadharaH tasya saMnidhau pArzve zAstramadhIyAno jambUsvAmI suSamAM pupoSa // klAkA pAMcamA gaNadhara zrIsudharmAsvAmI pAse zAsradhyayana karatA ja bhUvAnI jema zAlatA hatA, tema dIkSA grahaNa karyA pachI hIraha'muni, saripu...gava zrIvijayadAnasUrijIpAse samasta zAstronu' adhyayana karatA atyaMta zaiAbhatA hatA ghA Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 2-4] hIrasaubhAgyam zrutamatra gaNIndunAmunA, nihita sphUrtimanuttarAM dadhau / iva zuktikasaMpuTAntare, salilaM svaatimiltpyomucaa||2|| amunA vijayadAnanAmnA gaNIndunA sUricandreNa atra hIraharSamunau nihita sthApitamAdadhyApita sat zrutaM zAstramanuttarAmasAdhAraNI sphUrti camatkArakAritAM dadhau dhatte sma / kimiva / salilamiva / yathA svAtinakSatreNa milatA saMgacchamAnena payomucA meghena / zuktikayoH saMpuTasyAntarmadhye nihita jalamadbhutAmadvaitamuktAkAratayA sphUrti bibharti // blekArtha svAti nakSatranA saMyogane prApta thayelA meghanuM jala, zakti (chIpa)nA saMpuTanI madhyamAM raheluM jema ujajavala mauktika (motI) rUpe bane che (arthAta metI banI jAya che, tema AcArya zrI vijayadAnasurijIvaDe hIraka munine adhyApana karAyeluM zAstra keI anerI phurtine dhAraNa karatuM hatuM. kerI adhigatya tataH zrutaM vrati-kSitibharturdadhire'munA shriyH| surabheH 'samireNa saurabha, malayorvIruhakAnanAdiva // 3 // amunA hIraharSamuninA tatastasmAdvijayadAnAbhidhAnAdratikSitibhartuH sUreH sakAzAt zruta zAstramadhigatya prApya / 'adhigatya jagatyadhIzvarAdatha muktiM puruSottamAttataH' iti naiSadhe / zriyaH zobhA dadhire dhRtAH / keneva / samireNeva / yathA suramervasantasya samireNa malayAnilena malayorvIruhANAM candanAnAM kAnanAdvanAtsaurabha sugandhitAM parimalaM prApya zobhA dhriyate // malakA jema vasaMtaRtune pavana, malayAcala parvatanA caMdanavanamAMthI saurabha dhAraNa kare to zebhe che. tema hI hamuni AcArya zrI vijayadAnasUrijI pAsethI zAstronuM adhyayana karIne koI anokhI zebhAne dhAraNa karatA hatA para skhalati sma na kutracidvaco-racanAsyAgamapAradRzvanaH / hadinIhRdayezituzcala-jjalakallolaparamparA kimu // 4 // AgamAnAM jainasiddhAntAnAM pAra prAnta dRSTavAnityAgamapAradRzvA tasya / AgamapAragAmina ityarthaH / asya hIraharSamunervacoracanA vAkcAturI vacanavilAso vA kutracikvApi sthAne na skhalati sma na kuNThIbhUtA / srvtraapyskhlitprcaaraivaasiidityrthH| kev| calajjalakallolaparampareva yathA hradinInAM nadInAM hRdayezituhRdayanAyakasya / 'hRdayezA prANasamA' ityAdinAmAni strIbhoMrbhavanti / tathA-'hRdayanAyakacakrijinazriyoH' iti RSabhana 1-2 samirazabdasya hrasvamadhyasya kozavyAkaraNAprasiddhatvena 'sRmareNa' iti pAThayam / Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 382 hIrasaubhAgyam [sarga 6 zlo0 4-6 mrastave / prANavallabhasya samudrasya calantI dizi dizi prasarantI jalAnAM kallolAnAM tara gANAM paramparA zreNI kvApi na skhalati / kimu avArthe // kalekArtha daze dizAmAM prasaratI samudranA caMcaLa taraMgonI paraMparA keIpaNa sthAne jema khalanA pAmatI nathI tema zAstronA pAragAmI hIraharSamunino buddhivaibhava koI paNa sthAne khalanA pAmate na hato ! asamAnamahA dinezava-nmatimAMzcitrazikhaNDiputravat / bhaTavaJcaraNollasanmanA, vinayI yo raghusUnuvada vyabhAt // 5 // yo hIraharSamunirvyabhAt babhau / kiMbhUtaH / asamAnamasAdhAraNa mahaH pratApo yasya, paraiH paravAdibhiH parapAkSikaiH svapAkSikairvA asahanIyapratApaH / kiMvat / dinezavat divasa. nAyaka iva / yathA bhAskaraH anyAsApratApo bhavet / punaH kiMbhUtaH / matimAn kuzAgratIkSNabuddhirvidyate yasya / kiMvat / citrazirkhANDaputravadyathA bRhaspatiradvaitaprazAvAn vartate / 'jIvazcitrazikhaNDijaH' iti haimyAm / tathA 'vicitravAkcizikhaNDinandanaH' iti naiSadhe / vicitravAgviSaye citrazikhaNDinandano bRhaspatireveti tadvRttiH / punaH kiMbhUtaH / caraNe cAritre ullasatprollAsena prahlAdena kalita manazcitta yasya / kiMvat / bhaTavat / yathAzUro raNe saMgrAme ullasatsotsukIbhavatsAbhilASa vA jAyamAnam / 'vigrahamicchanti bhaTA, vaidyAzca vyAdhipIDita lokam / mRtakabahula ca viprAH, kSemasubhikSaM ca nirgranthAH // iti vacanAt / mano yasya / ca punararthe / punaH kiMbhUtaH / vinayI vinayakalitaH / kiMvat / raghusUnuvallakSmaNavat / 'vinaye lakSmaNaH' iti kAvyakalpalatAyAm / atha vA viziSTaH zA. bAgamaprokto nayo nyAyo'styasminniti / kiMvat / raghusUnuvadrAmacandra iva / 'nyAye rAmaH' ityapi kAvyakalpalatAyAm // kArya sUryanI jema asAdhAraNa pratApazALI, bRhaspati samAna sarvotkRSTa buddhivibhAvavALA, temaja sainikanI jema cAritramAM atyaMta ullasita cittavALA harahamuni, vinayamAM rAmacandrajInI jema apUrva zobhA dhAraNa karatA hatA. jema sainike yuddhane che, vaidyo rogIne Icche, brAhmaNo mRtakone Icache, ane saMta puruSo jema jagatanuM kalyANa ane sukALane Icche che tema A hIrahamuni cAritradharmanI saMskRSTa ArAdhanAne IcchatA hatA. ApA girirAja iva kSamAdharo, budhalakSmI dadhadabhramArgavat / jalajAsanavad bhavAntakRd , vratadhuryaH sa mahokSavada babhau // 6 // sa hIraharSamunirbabhau bhAti sma / kiMbhUtaH / kSamA zAnti niSkopatAM dharatIti / ka iva / girirAja iva / yathA himAcalaH kSamAdharaH pRthvIdhArakaH kulAcalatvAt / yadyapi Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 6-7 ] saubhAgyam 383 'kUrmakulAcalaphaNipatividhRtApi calati vasudheyam' iti sUktokteH 'himAlayo nAma nagAdhirAjaH' iti kumArasaMbhave merurvA / merorapi giripatitvaM yathA - 'pAtAlamAvizatu yAtu surendralokamArohatu kSitidharAdhipatiM sumerum / mantrauSadhaiH praharaNaizca karotu rakSAM ya tadbhavati nAtra vicArahetuH // ' iti sUktAvalyAm / kSamAdharatva' tu zailatvAtkulagiritvAdvA / punaH kiM kurvan / dadhat dhArayan / kAm / budhatvena cidvattayA lakSmIM zobhAm / kiMvat / mArgavat / yathA abhrANAM meghArNA mArga AkAzaH | 'surAmroDumaparutpatho'mbaram' iti haimyAm | budhasya candraputrasya grahavizeSasya lakSmIM zriyaM bibharti / 'budhaH saumye Cat' ityanekArthaH / punaH kiMbhUtaH / bhavAntakRtsaMsArocchedakaH / kiMvat / jalajAsanavat / yathA kamalAsano brahmA bhavAntakRnnAmAste / punaH kiMbhUtaH / vrate cAritre dhuryaH paJcamahAvratabhAroddhArakadhurINaH / kiMvat / mahokSavadyathA vRSabho dhuraMdharaH syAt // iti hIraharSagaNeH paThanasamayaguNavattvam // zlekArtha hIra, muni, merunI jema kSamAne dhAraNa karanArA hatA, arthAta kSamAzIla hatA. vaLI AkAza jema budha nAmanA grahavizeSavaDe zAbe che tema munivara vidrattAvaDe zAbhatA hatA. temaja brahmAnI jema sauMsArane 724642nArA batA ( bhavAntakRt - zrAnu nAma che ) ane mahAvratAnI ghugane vaDhna vAmAM baLavAna vRSabha samAna ze|bhatA hatA ko taruNI tapanAtmajanmano, haridAste bhuvi nAma dakSiNA / kimu kasyacanApi kopino, vratinaH svarnipapAta zApataH // 7 // bhuvi pRthivyAM tapanAtmajanmano bhAnunandasya yamasya taruNI gRhiNI hariddigAste / kiM nAma | dakSiNA apAcInAmnetyarthaH / yadyapi taruNIzabdena yuvatI kathyate, sAmAnyena gRhiNyA apyabhidhAnaM dRzyate / yathA campUkathAyAM nalaM prati prahitakiMnareNa sAyaM kiMna pratyuktam- 'ajani rajaniH kimetattaraNistaratIva pazcimapayodhau / ghanataruNi taruNi vipine kvacidasminneva nivasAmaH // ' iti dizo'pi strItvam / 'nijamukhamitaH smera dhatte harermahiSI harit / ' tathA 'varuNagRhiNImAzAmAsAdayantamamuM rucI' iti padadvayamapi naiSadhe / tena idamapi tadvat / utprekSyate - kasyacanApyanirdiSTanAmnaH kopino roSavataH vratinastApasasya zApataH zApavazAtsvaH svargaH nipapAta uccaiH sthAnAdadhobhUmau truTitvA nipatitaH iti parazAsanakavisamayavarNanamAtrameva / yathA kAdambarIkathAyAM kenApi tApasena tApasaH kazcittvaritaM gacchan zaptaH / yatastva' mAmavanditvaiva turagavadgacchasi tatastva' go bhava / sa tathaiva jAtaH / tathA 'mataGgazApAdavalepabhUlAdavAptavAnasmi mataGgajatvam' iti raghau / para na jaina N vaca iti // klAkA pRthvIne viSe sUryaputra yamanI patnI, dakSiNA nAmanI dizA zAbhe che, te dizA jANe kAika rASAtura tapasvInA zApathI bhraSTa thane pRthvI upara tUTI paDelA svarganA eka TukaDA na hoya! 11nA Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 6 zlo0 8-9 vasati sma ghaTodbhavo muni-dizi yasyAM ciramujjhitAnyadik / kimu zambaravairivibhramai-yuvatIbhiryuvavadvimohitaH // 8 // ghaTAtkumbhAdudbhava utpattiryasya tAdRzo muniragastitApasaH yasyAM dakSiNasyAM dizi cira galitAvadhikAla varati sma sthitimAnajani kim / ujjhitA tyaktA anyAH pUrvAdikAstisro dizo yena / utprekSyate yuvatIbhirdAkSiNAtyataruNIbhiH zambaranAmno daityasya vairiNo hantuH smarasya / 'arI zambarazUrpakau' iti haimyAm / vibhramavilAsaryuvavattaruNa iva vizeSeNa mAhitaH / mohamatyanurAga snehAtizaya vA / moha mUrchAmavidyAm / yathA anekArthanAmamAlAyAm-'moho mUrchAviparyayau' / 'mUrchAvidyA' / 'na muJcAmaH kAmAnahaha viSamo mohamahimA' iti tadavacUriH / avidyA ahaM matyajJAne prApitaH kimu nIta iva // blekArtha pUrva Adi anya dizAone tyAga karIne agastipIe dakSiNa dizAmAM cirakALa parvata vAsa karyo hato, jema dakSiNAtya yuvatIo kAmadevanA vilAsathI yuvAna puruSone mohita kare che, tema dakSiNa dizAe agatiRSIne vizeSa prakAre mohita karyA na hoya ! tethI ja jANe dakSiNamAM vA .. karyo na hoyapa8 smaraviSTapajaitrazastrita-stritarodIrNavinodavibhramAn / bajatIva kutUhalIkSitu, kimu mandIbhavadadhiraMzumAn // 9 // aMzumAn sUryaH iha dakSiNasyAM dizi vrajati / kiMbhUtaH / mandIbhavantaH vIkSaNarasAdgamane atvaritA jAyamAnAstejobhiH pratApaiH rahitA vA bhavanto jAyamAnAH / 'dizi mandAyate tejo dakSiNasyAM raverapi' iti raghuvacanAt / adbhyazcaraNAH kiraNA vA / aghrizabdena kiraNA apyucyante / yathA naiSadhe-'sAhasrairapi paGguraGghribhirabhivyaktIbhavan bhAnumAn' iti / kiMbhUtaH / kutUhala kautukamasyAstIti / ata evotprekSyate -smarasya kandarpasya viSTapAnAM trayANAM bhuvanAnAM tAtsthyAttadvayapadezAnnAkinAganAgarANAM jaitrazastritAbhirjayanazIlapraharaNavadAcaritAbhistritarAbhiH pradhAnastrIbhiH / 'rahaH sahacarI rAjannetAmapi stritarA kSaNam' iti naiSadhe / stritarAM zreSThAmiti taddhattiH / 'hasvo vA, striyAM kApi tarAdau ca pare hrasvo vA bhavati / veNIkA zreyasItarA preyasitarA' iti sArasvate / tathA stritarA strItarA iti / udIrNAH svabhAvena prakaTIkRtA vinodA hAsyakrIDAnRtyagItAdikA vibhramA hAvabhAvavilAsAH / athavA vinodena parasparAnandakrIDAhAsyena vilAsAstAnIkSitu mocayitu kimu vrajati / dakSiNadezavicakSaNanArIti lokaprasiddhiH // soma sUrya dakSiNa dizAmAM maMda maMda gatithI cAle che. (arthAta sUryane pratApa dakSiNa dizAmAM maMda hoya che) zAthI? traNe jagatane jItanArA evA kAmadevanA, tINa zastrarUpe rahelI dakSiNa Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - sarga 6 zlo0 9-11] hIrasaubhAgyam 385 dizAnI zreSTha suMdarIo vaDe pragaTa karAyelA hAvabhAva kaTAkSa Adi kAmadevanA vilAsane kutUhalathI jevA mATe jANe dhIme dhIme cAlato na hoya ! zamamasya mRgIdRzo dizo, mnnimuktaaphlshaalmaanyaa| saritAM dayitasya velayA, vilasanmekhalayeva didyute // 10 // saritAM nadInAM dayitasya bhartuH smudrsyaarthaaddkssinnoddhervelyaa| 'velA syAdRddhirambhasAm' iti haimyAm / dakSiNadizi velayA didyute / zamanasya dharmarAjasya mRgIdRzaH patnyAH striyA dizo dakSiNAzAyA dakSiNadiGamRgIdRzaH maNibhirvividharatnaistathA muktAphalaimauktikaiH zAlamAnayA zobhamAnayA vilasantyA AzliSantyA / 'lasa zleSaNakrIDanayoH' / ayaM dhAtuH / mekhalayA kAJcyeva / 'khagakAlakalatradigbhavaH' iti naiSadhe // sAtha - dakSiNa samudranI velA jANe dharmarAjA (yamarAja)nI patnI dakSiNadizAnA vividha prakAranAM rane ane mukatAthI suzobhita "mekhalA-kaMdarA" nI jema zebhatI hatI. 1 tilaka haritAmasAvamU, jinamANikyavibhuryataH zritaH / kimapAcyapayonidhiH svanai-ridamAvedayate taraGgajaiH // 11 // apAcyo dAkSiNAtyapayonidhiH samudraH dakSiNArNavastaraGgajaiH nijalolakallolakalApajanmabhiH svanairgambhIranirghoSaiH idamasminneva kAvye kathyamAnamAvedayate / arthAllokAnAM kathayatIva / [Ni]jantAnAM dhAtUnAmubhayapadaM syAt / tenAtrAtmanepadam / tathA ca prakriyAkaumudyAm-'Nicazca' / 'NijantAddhAtorAtmanepadamapi syAdAtmagAmini kartR phale / corayati curAdeNic / anena sUtreNa Nijantatve Atmanepade corayate tathAtrApIti bodhyam / idaM kim / yadasau haridakSiNA dik haritAM pUrvAparottarANAM dizAM tilaka vizeSakam / yataH kAraNAdamU dakSiNAM diza jinaprathamastIrthakaraH mANikyanAmA vibhuH svAmI bharatena svamudrAmANikyanirmApitastannAmaiva mANikyasvAmI zritaH / vaitADhyazalAdAgatyAtraiva sthitimatAnIt / yatkAraNAdagastirmunirapyamU diza zritaH / tisro haritastyaktvA atraiva tiSThatItyarthaH / iyaM tu parasamayAnusAriNyanumAnamAtreNaivoktiH / iti kevaladakSiNadika // kArya dakSiNa samaka, pitAnA taraMgomAMthI pragaTa thayelA gaMbhIra dhvanivaDe jANe lekene A pramANe kaheto na hoya ! "A dakSiNa dizA, pUrva pazcima ane uttara e traNe dizAomAM tilaka samAna che. kAraNa ke bharata cakravatIe pitAnI mudrikA (vIMTI)nA mANekamAMthI kaMDArelI zrISabhadeva svAmInI pratimA ke je "mANikaya svAmI" nAmathI jagatamAM prasiddha che, te vaitADhaya parvatathI AvIne dakSiNa dizAmAM vase che! temaja agastiRSi paNa bIjI dizAone tyAga karIne dakSiNamAM sthita che. tethI sarvadizAomAM dakSiNa dizA sarvottama che 115 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 hIrasaubhAgyam sarga 6 zlo0 12-13 malayo malayadrumeduraH, zuzubhe yatra sumerusodaraH / zamanasya vilAsasAnumA-niva rantu nijadiGmRgIdRzA // 12 // yatra dakSiNasyAM dizi malayo nAma parvataH dakSiNAcalaH zuzubhe bhAti sma / kiM. bhUtaH / uccaistaratvena sumeroH kAJcanAcalasya sodaro bndhuH| sadRza ityarthaH / punaH kiMbhUtaH / malayadrumaizcandanatarubhiH meduraH puSTaH / bhRta ityarthaH / utprekSyate-zamanasya yamasya nijasyAtmano yA digdakSiNA haritsaiva mRgIdRk hariNekSaNA patnI tayA sArdha rantu vividha vinoda vidhAtu vilAsasAnumAn krIDAparvata iva // zlokAI dakSiNa dizAmAM caMdananA gIca vRkSavaDe suzobhita temaja UMcAImAM sumeru samAna evo "bhalayAcala' nAmane parvata zobhe che, te jANe potAnI patnI dakSiNa dizAnI sAthe vividha prakAranI krIDA karavA mATe yamarAjAne krIDAparvata na hoya ! tema zobhe che. rA malayo balivezmavad babhau, kalayan kunnddlimnnddliirih| vizadAmRtakuNDamaNDito, dhRtapuMnAgabalAhakotsavaH // 13 // iha dakSiNasyAM dizi malayo girirAzAcalo balivezmavannAgaloka iva babhau / kiM kurvan / kuNDalinAM gandhazaityalobhAccandanadumAn parirabhya sthitAnAM nAgAnAM maNDalIH kalayan / candre lAJchanatA hima himagirau kSAra jala sAgare, ruddhAzcandanapAdapA viSadharairambhoruha kaNTakaiH' / tathA-'dojIhA vaMkaggayA jai visaharA na hu~ti / tA caMdaNa tuha chAMhaDI bahusajaNa nivasaMti // ' iti sUkte / tathA-'viSamo malayAhimaNDalIviSayUkAramayo mayohitaH' iti naiSadhe'pi / nAgaloko'pi nAgazreNIbhibhRtaH / punaH kiMbhUtaH / vizadAni nirmalAnyacchAni zvetAni ca yAnyamRtAnAM nIrANAM sudhAnAm / 'amRta gagane hRdye svarNatoye rasAyane / kaivalye gorase yajJazeSe mAkSIkavarNayoH // sudhAyAcitayo ratne candre ca' ityanekArthatilakaH / kuNDAni dRSadvaddhanimnajalasthAnAni tairmaNDito bhUSitaH / pAtAle tu navasaMkhyAkAni sudhAkuNDAni santIti kavisamayaH / punaH kiMbhUtaH / dhRtAH nAgAH suraparNikA vRkSavizeSA yena / pakSe-pumAnnAgo vAsukiH sarparAjo yena / 'dhUrjaTijaTAjaTa iva punAgaveSTito vApIparisaraH' iti campUkathAyAm / puMnAgo vAsukiriti taTrippaNake / tathA balAhakAnAM bakAnAmutsavaH suratakoDAgarbhaprasavAdiryatra, varSAkAle hi bakAH kvApi nIDAn vidhAya prAvRT upavizanti / 'pAvasa baka baiThA' iti lokaprasiddham / atha vA balAhakAnAM meghAnAmutsava unnamanamatra / meghA hi prAyo giriSu sarvadaiva bhavanti / 'zaratpravAsitAH santaH punastatkamalAptaye / zailAdau vApi tiSThanti tapasyanta ivAmbudAH // ' iti vacanAt / pakSe balAhako nAgavizeSaH / 'atha kambalAzvataradhRtarASTra. balAhakAH / ityAdayaH pare nAgAH' iti haimyAm / tasyotsavo maho harSollAsaH / 'balA. hako'mbude zaile daitye nAge hayAntare / bake ca' ityanekArthatilakaH // Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 13-15] hIrasaubhAgyam zleAkA dakSiNa dizAmAM rahelA malayAcala paryaMta nAgaleAkanI jema zAbe che, caMdananA vRkSonI saurabha ane zItalatAthI AkarSAi caMdana vRkSone vIMTaLAi rahelA sAMthI malayAcala yukta che, kahyuM che ke: candramAM lAMchana, himAlayamAM hima, samudramAM khArAza, kamalamAM kaTaka, ane candananAM vRkSe viSadharAthI vIMTaLAyelAM hoya che, tethI eka sthAne kahyuM che ke he caMdana, viSadharA [dUnA] jo tane vIMTaLAIne nA rahyA hota teA dhaNA sajjatA tArI chAMyaDImAM vAsa karata,' nAgalAka-nAgAthI yukta che, parvata svaccha ane svAdiSTa jalavaDe paripUrNa kuDAvaDe suzAlita che, nAgaleAka-nava amRtanA kuMDAvaDe yukta che, parvata 'punnAga' nAmanA vRkSeAthI yukta che, ane sadaiva meghanA utsavavALA che, [prAya: parvateAmAM haMmezAM varasAda hAya che] nAgalAka sarAja vAsuddhi ane balAhaka Adi nAgeAnA harSAtsavavALA hoya che, AvA nAgalAkanI jema malayAcala parvata zAbhe che. 13mA malayo malayadusaurabhaiH, pratidikSu prahitairnarairiva / rasikAyitadigvilAsinI-nijabhUmau hayatIva khelatum ||14|| 387 malayaH parvataH kartA pratidikSu samAntAtsarvadizAsu / 'Apa' caiva halantAnAM yathA vAcA nizA dizA' iti sArasvatavyAkaraNe prakriyAyAM ca / prahitaiH preSitairnaraiH svasevakapuruSairiva / utprekSyate - malayadrumANAM zrIkhaNDapAdapAnAM saurabhaiH parimalaiH kRtvA rasikA vAcaritA iti rasikAyitAstAdRzIrdigvilAsinIdiMgaGganAH / karmapadam / kheli tu krIDAM vidhAtu nijabhUmau AtmIyavinodasthAne hvayatyAkArayatIva // zleAkA malayAcala parvata, caMdanavRkSAnI saurabharUpI sarva dizAmAM mokalelA peAtAnA sevaka puruSovaDe jANe krIDArasika evI diga`ganAone peAtAnI krIDAbhUmi upara krIDA karavA mATe khelAvate na hAya ! arthAt malayAcalanAM caMdanavRkSAnI suvAsathI sadirghA suvAsita banI hatI. 514aa yadudItasamIraNaH sama, pracaraccandanasArasaurabhaiH / kaTakairvijayIva bhUpati - nikhilAzA api paryapUrayat // 15 // yasmAnmalayAcalAdudItaH prakaTIbhUtaH samIraNaH pavanaH / malayAnila iti prasiddhaH / samaM samakAlamativegavattayA caturdikprasRtatvAccaikasamayameva nikhilAzAH samagrA api dizaH paryapUrayad vyApnoti sma / bharati smetyarthaH / kaiH / prasaradbhiraviralaM niHsaradbhizcandanAnAM gandhasAratarUNAM sAraiH prakRSTaiH saurabhaiH sugandhatAbhiH parimalaiH / ka iva / bhUpatiriva / jayanazIlo vijayI rAjA kaTakaiH svasainyaiH kRtvA sakalA apyAzAH pUrayati // iti malayAcalaH // zleAkA jema kAI trijayI rAjA, peAtAnA sainyavaDe sadizAone pUre che arthAt sarvatra prasare che, Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 hIrasaubhAgyam sarga 6 zlo0 15-18 tema malayAcalathI pragaTa thato pavana, niraMtara prasaratI caMdanavRkSonI suvAsathI ekI sAthe sarvadizAomAM prasarato hato. manapA iha zaMkarabhUmibhRtsukha-karamANikyavibhurvibhAsate / mahiSAGkadigaGganAmukhe, kimu mANikyamayo vizeSakaH // 16 // iha dakSiNadizi zaMkaranAmA yo bhUmibhRdrAjA tasya rogopazAmakatvena sukhakaraH za. makartA mANikyanAmA vibhuH svAmI vibhAsate bhAti / utprekSyate-mahiSaH kAsaraH sa evAGkazcihna yasyaitAvatA mahiSavAhano yamaH / 'dRzyate khalu vAhyatve vRSasya vRSavAhanaH' / tathA dhAryatve vRSalAJchanaH / 'tathA vRSAGko'pi' iti haimyAm / tathA mahiSAko mahiSavAhano yamaH tasya digdakSiNAzA saivAGganA gRhiNI tasyA mukhe mANikyamayo nIlaratnaghaTito vizeSakastilaka iva // blekArtha dakSiNa dizAmAM, zaMkara nAmanA rAjAnA rogane upazama karavAthI "sukhakara evA zrI mANikayasvAmI prabhu zobhatA hatA. te jANe yamanI priyA dakSiNa dizAnA mukha upara mANikyanuM 'ti' na hoya ! 70 vividhAbharaNaprabhAGkura-cchuritA yA jinamUrtirAbabhau / kimazeSayazaHprazastikA, prathamAIttanujanmacakriNaH // 17 // yA mANikyasvAmino mUrtiH pratimA Ababhau / kiMbhUtA / vividhAnyanekaprakArANi yAnyAbharaNAnyalaMkArAsteSAM prabhANAM kAntInAmaGkurAH prarohAstaizchuritA vyaaptaa| 'candanacchurita vapuH' iti pANDavacaritre / utprekSyate-prathama Adyo'rha stIrthakaro vRSabhadevastasya tanujanmA nandanaH sa eva cakrI / etAvatA bharatacakravartI tasyAzeSANAM samagrANAM yazasAM digvijayasaMghapatibhavanapramukhadharmakarmakaraNodbhUnAdbhutakIrtInAM prazastikA kimu likhitAkSaramAlikeva // iti mANikyasvAmI // ___sAtha aneka jAtinA alaMkAronI kAMtinA aMkurAothI vyApta zarIravALA zrImANikyasvAmInI mUrti atyaMta zobhatI hatI te jANe prathama tIrthaMkara zrIbhadevaprabhunA prathama putra bharatacakravatanA digavijya, saMghapatitva Adi yazanI prazasti na hoya ! 1chA api pArzvajinAntarikSakA-bhidha uccaiHsthitikaitavAdiha / kimu lambhayituM mahodaya, bhavinAM bhuuvlyaatprcelivaan||18|| api punararthe / iha dakSiNasyAmAzAyAmantarikSa ityabhidhA nAma yasya so'ntarikSakAbhidhaH pArzvanAmA jinastIrthakaraH / etAvatA zrIantarikSapArzvanAthaH uccairantarikSe Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo018 - 20] saubhAgyam gagane yA sthitiH vasanasthAna' tasyAH kaitavAnmiSAd bhUvalayAtkSoNImaNDalAtpracelivAn prasthitaH / utprekSyate - bhavinAM svabhaktabhavyajantUnAM mahodaya lokAgrasthAna mokSa lambhayitu kimu prApayitumiva pracalitaH // zlAkA te ja dakSiNa dizAmAM AkAzamAM adhdhara rahelA zrI a`tarikSa pArzvanAtha obhe che, te jANe uMce AkAzamAM rahevAnA bahAnAthI bhavyajIvAte mekSa prApti karAvavA mATe jANe pRthvIma`DaLamAMthI meAkSa tarapha prayANa karyu" na hoya ! 185 phaNabhRdbhagavadhibhAlanA-danubhUtAhivibhutvavaibhavaH / spRhayan bhuvanadvayIzatAM, phaNadambhAd bhajatIva yaM punaH // 19 // 389 phaNabhRnnAgendraH phaNadambhAtsphaTa kapaTAtpuna dvitIyavAra [ yamantarikSapArzvanAtham ] / utprekSyate - bhajatIva zritavAniva / kiMbhUtaH / bhagavataH kamaThatApasapaJcAgnisAdhanAdhyavasA yasamAnItArdhanirdagdhavidAritadArumadhyavinirgatasAmiprajvalitazarIra sarpasya zrImatpArzvanAthasya pratyakSato nibhAlanAddarzanAnubhAvAdanubhUtaH prAptaH ahInAM nAgadevAnAM vibhutva svAmitA dharaNendra bhAvastasya vaibhavaH saMpadyena saH / ekasya nAgalokasyaizvarya prApto'pi punarbhuvanadvayyAH kSoNImaNDalasvargalokadvayasyezatAM svAmitvaM spRhayan / etAvatA samaM trailozatAM kAGkSannivetyarthaH // ityantarikSapArzvanAthaH // leAkA zrIaMtarikSa pArzvanAtha bhagavAnanI kRSNAnA bahAne nAgendra khIjIvAra upAsanA karI rahyo che! zA mATe ? paMcAgni tapa karatA kamaTha tApase ANelA kASTomAMthI aDadhA baLelA lAkaDAne cIrAvIne kADhelA aDadhA baLI gayelA zarIravALA sa`, zrIpArzvanAtha prabhunA pratyakSa darzananA anubhAvathI eka vakhata tA nAgenA adhipatipaNA (nAgendra )nA vaibhava prApta karyAM, have pharIthI jANe pRthvInA svAmipaNAne IcchatA na hoya ! tethI ja jANe kaNAnA bahAne upAsanA karI rahyo na hoya / / 19 / / karaTakapArzvanAyako, dizi yatrAsti punaH prabhAvavAn / na jahAti kadApi yatpada, kimu tasyaiva samIhayA phaNI ||20|| punaranyatIrthAvirbhAvane / yatra dakSiNasyAM dizi sa jagadvikhyAtaH karaTakanAmani pure karaTaka iti nAma yasya tAdRzaH pArzvanAyakaH / etAvatA 'karaheDo' pArzvanAthaH ityarthaH / asti jAgarti / kiMbhUtaH / prabhAvavAn atimAhAtmyakalitaH / yatpadaM yasya kara heTakapArzvanAthasya caraNaM kadApi kasminnapi samaye phaNI nAgendro na jahAti na muJcati / utprekSyate - tasyaiva tasya prabhoH padaM sthitisthAnaM mokSalakSaNaM tIrthaMkarapadavIM vA tasyaiva samIyA kimu spRhayeva // Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam [ sarga 6 zlo0 20 - 23 leAkA dakSiNa dizAnA 'karADa' nAmanA nagaramAM jagavikhyAta, mahAprabhAvazALI zrIkareDA pArzvanAtha bhagavAnanuM tIrtha vidyamAna che, je prabhunA caraNakamaLane nAgendra kAipaNa samaye cheDatA nathI. zAthI ? paramAtmAnI tIrthaMkarapadavInI spRhAthI ja jANe nira Mtara sevI rahelA na heAya ! sAranA vibhavaiH H saha mAdhavAdayaH, prativarSa yamupetya bhejire / kimida gadituM tanUmatAM, marutAmapyayameva devatA // 21 // 390 1 mAdhavAdayaH kRSNapramukhAH sarve devAH prativarSa saMvatsara saMvatsara prati dIpAlikAdivase ityarthAdavaseyam / vibhavaiH saha svasvabhaktalokapAtravAdyAdibhiH RddhibhiH sArdhaM, upetya samIpe sametya zrIkara heTakAkhyapArzvanAtha bhejire / AtmIyAtmIyasevakakRta nRtyagItAvAdyamAnavAditrAdibhaktibhiH siSevire | adyApyevameva dRzyamAnamastIti / utprekSyatetanUmatAM kalikAlajAtasarvajagajjantUnAmidamatraiva vakSyamANa gaditu kimu kathayitumiva / idaM kim / tadevAha - yadayaM zrIpArzvanAtho marutAmasmatpramukhANAM samagra gIrvANAnAM devatA asmAkamayamevArAdhyastato devAdhidevaH svayameva nAsmatpramukhAH surA iti // iti zrIkaraTakapArzvanAthaH // leAkA kRSNa Adi devA, pratyeka varSe divALInA divase, vaibhavasahita pAtapeAtAnA sevaka deve dvArA gIta-nRtya vAjiMtrapUrvaka zrIkareDApArzvanAtha bhagavAnanI apUrva bhakita kare che, zAthI ! A zrI pArzvanAtha prabhu ama sarvadevAnA ArAdhya che, tethI devAdhideva che, A pramANe kalikALamAM janmelA manuSyAte kahevA mATe jANe AvatA na hoya ! ArA iha jIvata Adimaprabho - rapi sopArakanAmapattane / pratimA pratibhAsate satAM, vRSakozaH prakaTaH kimArSabhaiH ||22|| api punariha dakSiNasyAM jIvataH prANAn dhArayataH / vidyamAnasyetyarthaH / AdimaprabhoH prathamatIrthakarasya RSabhadevasya / jIvatsvAmina ityarthaH / pratimA mUrtirArSabharbharataca. kriNaH prakaTaH spaSTo jagajjananayananIyamAno vRSakozaH puNyabhANDAgAraH kimu satAM sajja - nAnAM pratibhAsate hRdaye sphurati / kasmin / sopAraka iti nAma yasya tAdRze pattane puTa. bhedane // iti jIvatsvAmI || leAkA dakSiNa dizAmAM 'seApAraka' nAmanA nagaramAM zrI AdinAtha bhagavAnanI jIvitasvAmInI mUrti skurAyamAna che, te jANe bharatacakravartIvaDe sajjanapuruSonA puNyabhaMDAra pragaTa karAyA na hoya !rarA dizi bibhrati yatra bhUbhRtaH, zriyamabhraM kaSazRGgasaGginaH / kimu zakrabhayadbhutAH zritAH, kulazailA jinamantarikSakam // 23 // Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 23-25] hIrasaubhAgyam 391 yatra dakSiNasyAM dizi bhUbhRto'neke zailAH zriya zobhAM bibhrati dhArayanti / kiMbhUtAH / abhramAkAza kaSantyullikhanti gharSayantItya_kaSANi / gaganAliGgInItyarthaH / za. gANi zikharANi teSAM saGgo vidyate yeSAm / utprekSyate-nijasyAtmano vidveSI zatruH indrastasya bhayena vidrutAH palAyitA naSTAH santaH antarikSaka zrIantarikSanAmAnam / svA. the kaH / jina jagannAtha zritAH sevamAnAH kulAcalAH kimu mandaraharagiripramukhAH parvatA zlokArtha dakSiNa dizAmAM gaganacuMbI zikharavALA aneka parvate zobhe che, te jANe, potAnA zatru IndranA bhayathI trAsIne zrIaMtarikSa pArzvanAtha bhagavAnanA zaraNe AvelA meru, kelAsa Adi kulaparvata na hoya ! | 3 vipinAni pade pade muda, dadate yatra vilAsazAlinAm / / sphaTikAcalamUrdhanIva ya-dvijita caitrarathaM hiyA yayau // 24 // yatrApAcyAM dizi vipinAni vismeradvividhavRkSalakSakamanIyAni vanAni pade pade sthAne sthAne mudaM harSa dadate vizrANayanti yacchante / keSAm / vilAsena syAdibhiH sama puSpAvacayAsavapAnagItanRtyanidhuvanAdivinodena vividhakrIDayA zAlante zobhante i. tyevaMzIlAH / taruNIsakhataruNA ityarthaH / teSAm / yairvanairvijita svazobhayA parAbhUta saccai. prarathaM dhanadavanam / utprekSyate-hiyA lajjayA kRtvA sphaTikAcalamUrdhani kailAsazikharazirasi / 'rajatAdristu kailAso'STApadaH sphaTikAcalaH iti haimyAm / yayau gatamiva // ___samartha manohara, vikazvara ane potAnI zobhAthI kuberanA "catraratha nAmanA udyAnano parAbhava karanArA evA dakSiNa dizAnAM "udyAno' rasikapuruSonA cittane sthAne sthAne AhalAda ApanArAM che, tethI (potAnA parAbhavathI) zaramAIne jANe "caitrarathe kelAsaparvatanA zikhara upara vAsa karyo nahoya ! 24 sarito dizi yatra nimnage-tyapavAda vyapanetumAtmanaH / sthitavatya upetya sevitu, kimapAcIgRhanAbhisaMbhavam // 25 // yatra yAmyAM dizi hariti sarito'nekA nadyaH upetyAgatya sthitavatyaH nyavasan / sthitA ityarthaH / utprekSyate-apAcyA dakSiNasyAM dizi gRha sthAna vasatiryasya tAdRza nAbhernRpAtsaMbhava utpattiryasya RSabhadeva mANikyasvAminamathavA sopAkarakapattanAdhIzajIva. svAminam / AdidevamityarthaH / sevitu sthitavatya iva / kiM kartum / AtmanaH svasya nimna gacchantIti nimnagA nIcagAminItyapavAda nindAmapayazo vA vyapanetumapAkartum // sAtha dakSiNa dizAmAM aneka nadIo vahI rahI che, te jANe, dakSiNamAM rahelA mANikyaravAnI ane Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 hIrasaubhAgyam sarga 6 zlo0 25-28 sopArakanagaramAM AvelA jIvitavAmI (AdinAtha)nI upAsanAthI, nimnagA-nIcagAminI" AvA pitAnA apavAdane dUra karavA mATe vahI rahI na hoya ! rapa pivatAnmunireSa no'pi mA, pativatparvatajA bhayAditi / dizi yatra sametya saMzritA, iva jIvadRSabhAGkapAragam // 26 // (iti pAThAntaram ) yatra dakSiNasyAM dizi parvatajA nadyaH / utprekSyate-iti bhayAdiva sametyAgatya jI vadvaSabhAGkapAraga' vidyamAnavRSabhAGkapAraga jinam / jIvatsvAminamityarthaH / iti kim / eSa muniragastiH pativatsamudramiva no'smAnapi mA pibatAt / agastirmunirbhagavAMstu munIzvaro'sti / ataH zrayaNa bhayApaham / iti pAThAntare // iti girivananadyaH // proga vaLI pArvatIya nadIo paNa A dizAmAM vahI rahI hatI. te zA mATe? "agastimuni, amArA pati samudranuM jema pAna karI gayA tema amAruM paNa na karo ! A bhayathI ja jANe zaraNAgatavatsala zrI RSabhadeva prabhunA zaraNe AvIne rahI na hoya. ra6 maNikAJcanakalpanandanai-vibudhaiH zrIharibhiH sajiSNubhiH / iha devagireriva zriya, kalayan devagirivirocate // 27 // iha dakSiNasyAM dizi devagiri ma nagara virocate bhAti / utprekSyate-devagiremeroH zriya zobhAM kalayan dadhat / 'merumastake hi svargo'sti' iti kavisamayaH / 'varaNaH kanakasya mAninI divamaGkAdamarAdrirAgatAm / ghanaratnakapATapakSatiH parirabhyAnunayannu vAsa yAm // ' iti naiSadhe / tena merau svargadharmAropaNe na doSaH / kaiH kRtvA / maNibhI ratnaiH kAJcanaiH suvarNaiH kalpaiH sadAcAraiH kalpavRkSazca / nandanaiH putraiH nandanavanena ca / ete dharmAstu merau / atha svargadharmAH / vibudhairvividhairviziSTairvA budhaiH vizAradaiH devaizca zrIyuktAH zobhAkalitA harayaH turagA gajA vA yatra / pakSe lakSmyA saMyuto hariviSNuryatra sahajiSNubhirjayanazIla Taivartate / pakSe sahajiSNunA puraMdareNa vidyante ye te // so A dakSiNa dizAmAM meruparvatanI zobhAne dhAraNa karatuM devagiri nAmanuM nagara zebhe che, nagara-vividha prakAranAM ratna suvarNa, sadAcAra ane devakumAra jevA kumArothI sahita che, merupata ro, suvarNa, kalpavRkSo, ane naMdanavanavaDe sahita che, nagara-viziSTa prakAranA paMDitothI yukata che, meru parvata-devothI sahita che, nagara-jAtivaMta azvo ane hastio vaDe yukta che. meruparvata-lakSmI sahita viSNuthI yukta che, nagara-baLavAna subhaTothI yukta che, meruparvata indrahita che, A prakAre menI upamAne dhAraNa karanAra "devagiri' nAmanuM nagara zobhI rahyuM che para kacidindumaNImithomila-dahaloddayotaniketakaitavAt / dhruvavAsavidhAnakAkSiNI, vasati svairamivAtra pUrNimA // 28 // Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 28-30] hIrasaubhAgyam 393 atra devagirinagare dhruvaH zAzvato yo vAsaH sthitirvasana tasya savidhAna nirmANa tatkAGkSati abhilaSatItyevaMzIlA / utprekSyate-svaira svecchayA pUrNimA pUrNacandrA rAkAtithI rAtrirUpA vasati tiSThatIva / kasmAt / kvacitkutrApi sthAne indumaNInAM candrakAntaratnAnAM mithaH paraspara milannekIbhavan yo bahalo nibiDa uddayotaH prakAzo yeSo tAdRzAnAM niketAnAM gRhANAM kaitavAcchalAt / 'zake svasaMketaniketamAptA' iti naiSadhe // zlokArtha devagirinagaramAM koI koI makAnamAM jaDelA "candrakAnta maNIonA paraspara ekameka banelA gADha prakAzanA bahAnAthI 'pUrNimA" svecchAthI A nagaramAM zAzvata vAsa karavAnI IcchAthI rahelI na hoya! ra8 api nIlamaNIniketana-cchalabhUchAyamuditvaraiH kraiH| dviSateva vivasvatA purI, zaraNIkRtya yuyutsu lakSyate // 29 // api punaH kutracitpradeze nIlamaNInibaddhAna niketanAnAM 'mandirANAM chala kapaTa yasya / [nIlamaNInAM mandirANi kvApi dRzyante / yathA naiSadhe-'nRpanIlamaNIgRhaviSAmupadheryatra bhayena bhAsvataH / zaraNArthamuvAsa vAsare'pyasadAvRtyudayattama tamaH // ' iti / ] tA. dRzaM bhUcchAyamandhakAramuditvarairuccairudyadbhirnirgacchadbhiH karaiH kiraNairhastaizca / utprekSyatedviSatA khavairiNA vivasvatA sUryeNa sArdham / 'mitro dhvAntArAtirabjAMzuhastaH' iti hai. myAm / yathA hi / 'dhvAnte ravicandradIpakA vairiNo varNyante' iti kavikalpalatAyAm / yayutsu yoddhamicchu iva lakSyate / arthAjanaiyite / dRzyate saMgrAma cikIrSuH tAvaduccaiHkaraH syAt / mahataH kasyApi pArzva gRhItvA mahasvinA sama saMgrAmo vidhIyate / ayaM zA. stravidhiH / ata eva kiM kRtvA purI devagirinagarI zaraNIkRtya svAzrayA(yavidhAya // iti devagirinagaram // lekArtha kaI ka I pradezamAM nIlamaNIothI bAMdhelA maMdironA bakAnAthI aMdhakAra pitAnA zatru sUryanI sAthe yuddha karavAnI IcchAthI A nagarInuM zaraNa karIne rahyo na hoya ! arthAta nIlamaNIothI banelA maMdirano svAmI prakAza aMdhakAra je hato. ghara nagare nagarandhrakRddyuto, nitarAM didyutire'tra nAgarAH / marutAM tanugarvakharvatA-kRtaye vizva kRtA kRtA iva // 30 // ..atra devagirau nagare pure nAgarAH paurayuvAno nitarAmatizayena didyutire vibhAnti sma / kiMbhUtAH / nagarasya krauJcAcalasya randhra chidra karotIti nagarandhrakRtsvAmikArtika stadvaddayutkAntiryeSAm / 'pAdadIdhitikaradyutidyutaH' iti haimyAm / 'sanagara nagarandhrakaraujasaH' iti raghau / 'skandena bANaiH kRtvA krauJcAcalaH sacchidro vihito'stIti' taTTIkAyAm / tthaa| 'skandeSuvRndavivaraivivarItukAmaH krauJcAcalaH' iti naiSadhe / svAmikArtikazararAzikRtavi Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 hIrasaubhAgyam [sarga 6 zlo0 30-33 varaizchidreriti tadvRttiH / utprekSyate-marutAM devAnAM tanUnAM garvaH zarIrasaundaryAtizayAbhimAnaH tasya kharvatA kubjIkaraNatva nIcaiHkAritA tiraskArakatva tasya kRtaye kAryArtha vi. zvakRtA jagatsRSTividhAyinA brahmaNA kRtAH svayaM niSpAditA iva // blekArtha kArtikaravAmInA zarIra jevI kAMtivALA devagiri nagaranA paurajane atyaMta zobhI rahyA che, te jANe, denA zarIranI suMdaratAnA abhimAnanuM khaMDana karavA mATe brahmAe banAvyA na hoya ! 30 ratikAntakalAvaheli ya-taruNAnAM tanurAmaNIyakam / spRhayanta ivAtmajanmano, nikaTe'harnizamAsate murAH // 31 // surA devA Atmajanmano brhmnnH| 'nAbhipadmAtmabhUrapi' iti haimyAm / nikaTe samIpe aharniza nityamAsate tiSThanti / 'Asate zatamadhikSiti bhUpAstoyarAzirasi te khalu kUpAH' iti naiSadhe / utprekSyate-yattaruNAnAM devagirinagaravayasthanAgarANAM ratikAntasya smarasya kalAM rUpazobhAlakSaNAm / atha vA bhAvapradhAnanirdezAtkalatvaM manojJatAmavahelayatyevaMzIla tanUnAM zarIrANAM rAmaNIyaka saundarya spRhayantaH iva arthAdabhyarthayanta iva // iti devagirinAgarAH // blekArtha kAmadevanI suMdaratAne zaramAve evI devagirinA yuvAnanI suMdaratAne jhaMkhatA de, brahmAnI samIpe jANe niraMtara prArthanA karatA rahelA na hoya. zA pratipaJcamukhaM dviSa vyayI-kRtasarvAstratayA nirAyudhaH / akarodidamaGganAmiSA-diva hetIH zatazaH smaraH punaH // 32 // smaraH kAmaH idamaGganAnAM devagirinAgarINAM miSAtkapaTAt / utprekSyate-zatazaH bahUni zatAni hetIH praharaNAnyakarodiva cakAra / kiMbhUtaH smrH| dviSa svavairiNa paJcamukhamIzvaraM prati / 'paJcamukho'STamUrtiH' iti haimyAm / vyayIkRtAni saMgrAme kSiptAni sarvANi samastAnyastrANyAyudhAni yena tattvena / mukha mukha pratyekaika bANa kSiptam / evaM paJcAnAmapi zarANAM kSepAnnirAyudhIbhUtaH zastrarahito jAtaH // sartha . yuddhamAM potAnA zatru IzvaranA pratyeka mukha upara ekeka bANa phekavAthI sarvathA niHzastra banelA kAmadeva, devagirinI paurAMganAo (strIo)nA bahAne jANe bIjAM seMkaDe navAM stro taiyAra - karyA na hoya ! 325 svapadAbhikakumbhasaMbhava, tapasaH pAtayitu marudva(tva)tA / idamindumukhImiSAdiha, prahitAH svargimRgIdRzaH kimu // 33 // Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 33-35 ] straterre 395 rudra (tva) tA indreNa idamindumukhInAmasya devagirinagarasya candrAnanAnAM nAgarINAM miSAdvayAjAt / utprekSyate - iha dakSiNasyAM dizi svargimRgIdRzaH apsarasaH kimu prahitAH preSitA iva / kiM kartum / svapadamindrapadavI devalokaizvaryaM tasyAbhikaM tapasA kAmayitAraM kumbhasaMbhavamagasti tApasaM tapasa upavAsAdikaSTakaraNAtpAtayituM bhraMzayitum / idaM tu zaivazAsanAnuyAyi vaco na jainaparam / kavisamayAnugAmitvAduktamityabhyUhyam // klAkA ezvaryA (indra padavI)nI pRhAthI tapazcaryA karI rahelA agati munine tapathI bhraSTa karavA nATe, devigira nagaranI strIeAnA bahAne Indra svargamAMthI jANe apsarAe mekalI na hoya ! / / 33 / / jalakeligaladvilepanI---kRtagozIrSavilocanAJjanaiH / puri padmazaH prakurvate, gRhavApIvidhumaNDalIrikaH ||34|| puri devagirinagare padmadRzaH kamalalocanAH striyaH gRhavApIjalabhavanavilAsadIrghikA vidhumaNDalIH zazibimbAnIva prakurvate / maNDalazabdastriSu liGgeSu / 'kuvalayamRNAlamaNDalAH' iti liGgAnuzAsane / maNDalaH, maNDalam, maNDalI / tathA ca naiSadhe- 'zuddhA sudhAdIdhitimaNDalIyam' iti / kaH jalakeliSu salilakrIDAsu galadbhirjalasaMgamAt dravIbhUya niSpatadbhiH / vilepanIkRtairaGgarAgatAM prApitaigazIrSaizcandanadravaistathA vilocanAnAM netrANA maJjanaiH kajjalaiH / kRtvA candanadravAnuSaGgAtsalilAnAmaujjvalyaM tathA kutracillAJchannasthAne kajalakAlimA jAyate iti zazAGkasAdRzyam // iti devagirinagarAGganAH // leAkA gRhavAvaDInAM devigira nagaranI strIonI jalakrIDAthI, vilepana karelA gAzI caMdananA pravAhIthI ujajavala ane netronA aMjanathI spAmatA AvavAthI gRhavApikAenuM jala jANe candranI bhaDalI banI gaI na heAya, tevI bhAsatI hatI, arthAt caMdananA dravathI ujavala ane kAjaLatI kAlimAthI zyAma banelI gRhavAvaDIe candrama`DaLI samAna bhAsatI hatI! !!kA puri tatra nijAmasAhinA-jani rAjJA raghusUnunI tinA / tadupAta dizA mahasvinA, vidadhe yena yamo'pi daNDabhRt / / 35 / / tatra tasyAM puri devagirinagaya nijAmasAhiriti nAma yasya tAdRzena rAjJA nRpeNa ajani jajJe / kiMbhUtaH / raghusUnuH rAmacandrastadvannItiyoM yasya / yena mahasvinA prabala pratApavatA nijAmasAhinA yamaH surasU (su) to'pi daNDa rAjadeyAMza vetrayaSTi vA bibha tati daNDabhRt vidadhe / daNDadAtA pratIhAro vA kRta ityarthaH / kiMbhUtena yena / tasya yamasya upAttA gRhItA svAyattIkRtA digdakSiNA harithena / 'yamaH kRtAntaH pitRdakSiNAzApretAtpatirdaNDadharo'rkasUnuH' iti haimyAm // Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 hIrasaubhAgyam [sarga 6 zlo0 35-37 lekArtha devagirinagaramAM nyAyamAM rAmacandrajI je "nijhAmazAhI' nAmane rAjA hato. nijhAmazAhIo yame grahaNa karelI dakSiNa dizAne potAnA pratApavaDe svAdhIna karIne mane paNa pratihArIrUpa banAvyuM hatI. samare nihatAriniSpata-drudhirAbAsavapAnakAGkSayA / yadasicchalataH sphuTIkRtA, rasanevAmbujabandhum nunA // 36 // - yasya nijAmasAherasiH khaDgalatA tasya chalataH kapaTAt / utprekSyate-ambujAnAM padmAnAM bandhurmitraM sUryastasya sUnunA putreNa yamena rasanA jihveva prakaTIkRtA / kayA / samare arthAnijAmasAheribhiH sama saMgrAme nihatA vyApAditA ye'rayo vairivIrAsteSAM niSpatanti zarIrAnniHsaranti yAni rudhirANi tAnyevAhvA nAma yasya tAdRza AsavaH sIdhurdezavizeSajA madirA rAjAdInAM pAnayogyA na vikalatAkRt / so'dhunA dvIpabandirAdau 'sarasaka' ityucyate / tasya pAna tasya kAjhyA vAJchayeva // samartha nijhAmazAhInI talavAranA bahAne sUryaputra yame jANe pitAnI jIbhane pragaTa karI na hoya ! zA mATe ? zatraonI sAthe saMgrAma karatA nijhAmazAhIthI haNAyelA zatruonA zarIramAMthI nIkaLatuM sadhira, te rudhirA' nAmavALI siMdhudeza prasiddha rAjyogya "dhirA" nAmanI zreSTha madirAnuM pAna karavAnI IcchAthI ja jANe yame talavAranA bahAne jIbhane pragaTa karI na hoya 36 mahasAM nivahe mahIzitu-vipine'pi sphurite'tiduHsahe / davadhIvidhurAstadAzrayAH, pratipakSAH sarasIrjagAhire // 37 / / mahIzitunijAmasAhemahasAM pratApAnAM nivahe samUhe / 'sa rAzirAsInmahasAm' iti naiSadhe / mahasAM bhUyasAM pratApAnAmiti tadvattiH / vipine araNye'pi sphurite prakaTI. bhUte sati tadeva vipinamAzrayaH sthAna yeSAmaraNyasthAyinaH pratipakSAstadvairiNaH davadhIvidhurA vane dAvAnalo'ya lagna iti buddhayA vyAkulIbhavantaH santaH / 'deva tvadbhujadaNDada garimodgIrNapratApAnalajvAlApaktrimakIrtipAradaghaTIvisphoTitA bindavaH' iti khaNDaprazastau pratApasya vahnirUpatvam / sarasImahAtaTAkAn mahatsaraH sarasIrjagAhire avagAhita. vantaH / svaprajvalanabhayena saralISu praviSTA ityarthaH / kiMbhUte nivahe / atizayena duHkhena sahyate ityatiduHsahe soDhumazakye / iyamatra garbhitotprekSA // kalekArtha araNyamAM paNa nijhAmazAhIne atidusaha pratAparUpI agni pragaTa thatAM, jaMgalamAM rahelA zatrao davAsinI brAnithI jANe vidhura banelA na hoya tema sarovaramAM pravezatA hatA. 37 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam ahitA amunA parAhatA, vanavAsAH zabarA ivAbhavan / abalA iva vAtave pitA - dapi patrAdvipine'pi biyire || 38 || sarga 6 zlo0 38-40 ] amunA nijAmasAhinA parAhatAH saMgrAme paribhUtA ahitA vairibhUpAlAH zabarA bhillA iva / ' iti zabaravadhUbhistarkyamANAnyavApuH sapadi vipulavindhyaskandhamadhya balAni' iti campUkathAyAm | zabaravadhUbhibhillIbhiriti taTTippanake / vane vAso vasana sthitiryeSAM tAdRzA abhUvan jAtAH / api punarbhItividrutAH santaH bhayAkulitA vA vipine vane'pi vAtavepitAnmArutAndolitAtyatrAtparNAdapi Agato'smatpRSThe zatruriti dhiyA abalA niHsattvA iva striya iva vA bibhiyare mahAbhayamalabhanta / bhItAH palAyante smetyarthaH // iti devagiri svAminijAmasAhiH // zlAkA nijhAmazAhInI sAthe saMgrAmamAM parAbhava pAmelA zatrurAjAe vanavAsI bhIlanI jema banI gayA hatA. temaja jaMgalamAM rahelA hovA chatAM paNa pavanathI kaMpelA pAMdaDAonA khaDakhaDATathI strIonI jema DaratA hatA. arthAt niHsatva banI bhaya pAmIne palAyana thaI gayA. / / 38 / / atha tatpuri devasItyabhU-dabhidhAnena vaNikpuraMdaraH / vidhinAsya yazaH prazastayos - mbarapaTTe likhitA ivoDavaH ||39|| 397 atheti digAdinupavarNanAnantaram / atha vA yA zrAddhI hIragaNinastatra dvijapArzva paThato dravyAdidAyinI bhAvinI tadampatyorvarNanArambhaH / 'atha atho samuccaye magale saMzayArambhAdhikArAntareSu ca' ityanekArthaH / tasyAM puri sA cAsau pUzca tatpUstasyAM tatpuri devagirinagare | devasItyabhidhAnena nAmnA vaNijAM naigamAnAM madhye puraMdaraH zreSThaH abhUtsaMjAtaH / utprekSyate - vidhinA brahmaNA asya devasIvyavahAriNo yazaH prazastayaH kIrtivarNanamayAkSaramAlikA ambaramAkAzarUpaH paTTastasmin likhitA utkIrNA iva / prazastayaH kaaH| uDavastArakA eva / tArakasvarUpeNa vA prazastivarNAH / "dhruvamapsaraso'vatIrya yAMzatamadhyAsata tatsakhIjanaH / jaghanastanabhAragauravAdviyadAlambya vihartumakSamAH ' // iti naiSadhe // satyaH zataso'psarasaH surAGganA avatIrya AkAzAdAgatya yAM nagarIM kuNDinapura madhyAsatAzrayanti sma / apsarasaH kAstatsakhIjano damayantyA vayasIjanarUpa ityarthaH / iti tadvadidIti // leAkA A devigira nagarImAM viNikakulAmAM zirAmaNI evA 'devasI' nAmanA zreSThI vasatA hatA. te devasI viNakanA jANe brahmAe AkAzarUpa padma upara tArArUpa yazanI prazasti lakhI na hoya !!hA surayIvatajaitra kAntiya- yuvatIsaMgamaraGgimAnasaH / purasya dadhatsudhAnaH kimu ko'pyatra pure'vatIrNavAn // 40 // 1 ayaM naivIyasaMvAda utarazlokanogyaH atra zloke'vatAra bodha kapadAbhAvAt / Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 hIrasaubhAgyam sarga 6 zlo0 40-42 atra devagirau ko'pyanirdiSTanAmA sudhAzano devaH / utprekSyate-avatIrNavAn kimu / avatAraM gRhItavAniva / kiM kurvan / asya devasIvyavahAriNaH vapuH zarIraM dadhat bibhrANaH / kiMbhUtaH / sudhaashnH| surANAM devAnAM yauvatasya yuvatIsamUhasya jaitrA jayanazIlA kAntiH zobhA yAsAM tAdRzIbhiryasya nagarasya yuvatImistaruNIbhiH sama saMgame raGgo rA. go'sthAsminvA / rago nRtyyudbhuvo| rAgeca' ityanekArthaH / tAdRjhmAnasa mano yasya // yA devAMganAonA rUpane zaramAve tevI saudaryazALI devagirinagarInI strIo sAthenA saMgamamAM Asakta cittavALo koIka deva, A "davasI zreSThInA zarIrane dhAraNa karIne jANe A nagarImAM avataryo na hoya ! 40 kamanaH kamanAtpraseduSaH, saha sAraGgadRzopazIlitAt / bhava sAGga itIva tanibhA-daramApyAjani mUrtimAniha // 41 // kamanaH kAmastannibhAddevasIcchalAt / utprekSyate-iha devagirau mUrtimAn zarIrayukta ivAjani sajAtaH / kiM kRtvA / sAraGgazA saha svapriyayA ratyA sArdham / upazIlitAtsamIpaM sametyAtizayena sevitAdata eva praseduSaH prasannIbhUtAtkamanAdvidhAtuH / 'kamanaH kalAkelirananyajo'GgajaH' iti kandarpanAmAni / tathA / 'kamanaH sAttvikavedagarbhAH' iti vidhAturnAmAni / idaM dvayamapi haimyAm / sakAzAdityamunA prakAreNa varamiSTAbhilASasi. ddhimApya labdhyA / iti kim / yat he smara, tvaM sAkSyo bhava asmatprabhAvAtsazarIraH saMpadyasveti // iti devasIvyavahArI // prayoArtha pitAnI priyA rati sAthe kAmadeve brahmAnI atyaMta sevA karavAthI tuTamAna thayelA brahmA pAsethI, he kAmadeva, mArA prabhAvathI tuM sazarIrI bana, AvA varadAnane pAmIne devasIzreSThInA rUpe jANe sAkSAta dehadhArI kAmadeva janme na hoya, tevA sauMdaryazAlI devasIzreSThI hatA. 4 adasIyavilAsavatyabhU-jasamAdevyabhidhAnadhAriNI / vidhinA prahiteva varNikA, tridivastraiNadidRkSubhUspRzAm // 42 // __ adasIyA devasIvyavahArisaMbandhinI / 'mukhavidhumadasIya sevitu lambamAnaH' iti naiSadhe / vilAsavatI gRhiNI jasamAdevItyabhidhAna nAma dharatyevaMzIlA dhAriNI abhUtsajAtA / utprekSyate-tridivasya svargalokasya straiNa devAGganAvarga draSTumicchavo didRkSavastA. dRzA bhUspRzo mAnavAsteSAM kRte vidhinA brahmaNA varNikeva prahitA bhUmau preSitA // zlekArtha devasIzreSThAnI jamAdevI nAmanI priyA hatI, te jamAdevI devAMganAonA samUhane jovAnI Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 42-45] hIrasaubhAgyam 399 IcchAvALA mAnavo mATe, brahmAe jANe svargamAMthI pRthvI upara koI eka devAMganAne vAnagI rUpe mokalI na hoya ! jarA kamalAnmadhupAnuSaGginaH, sitakAnterudayAstadUSitAt / kamalAbdhizayAlukezavA-datikhinneva tametya bhejuSI // 43 // kamalA lakSmIretyAgatya ta devasIvyavahAriNa mejuSI sevate sma / utprekSyateatikhinneva atizayena kheda prAptavatIva / kasmAt / kamalAdvAsapadmAt / kiMbhUtaH / madhu. pairmadyapaiH SaTpadairvA anuSaGgo milana yasya / punaH kasmAt / sitakAntezcandrAt / kiMbhUtA. t / udayena stokastokodgamena astena nAzena dine dine maraNena kSIyamANazarIratayA ca dUSitADuSTIkRtAt / saMtApitAdityarthaH / abdhau samudre paJcaviSayabhogasukhAnubhavanasamayapayodharakAle zayAloniMdrAzIlAt kezavAtsvabharturnArAyaNAt / udvignetyarthaH // so bramonA saMgavALA kamalamAM vAsa hovAthI, niraMtara udhya ane astathI dUSita banelA candrathI, ane samudramAM zayana karI rahelA potAnA svAmI vikhaNuthI udvigna banI gayelI lakSmIdevI jANe sAkSAt jasamAdevInA rUpe A devasI zreSThInI sevA karatI na hoya ! 43 vRSabhadhvajagodhilocanA-nalakIlAzalabhaM svavallabham / avagatya ratiH paraM janu-nibhato'syAH pratipeduSI kimu // 44 // ratiH smarakAntA asyA jasamAdevyA nibhato vyaajaat| utprekSyate-paramanyajanmAvatAra pratipeduSI kimu pratipanneva / kiM kRtvA / vRSabhadhvajaH zaMkaraH / 'dhAryA dhvajAstrapANyaGkamaulibhUSaNabhRnnibhAH' iti haimIvacanAt / vRSabhasya dhAryatvena zaMbhovRSabhadhvajatvam / tasya godhi lam / 'bhAle godhyalikAlIkAH' iti haimyAm / tasya tatra vA yallocana tRtIya nayana tasyAnalo vahnistasya kIlAsu jvAlAsu zalabha pataGgam / bhasmIbhUtamityarthaH / vallabha nijajIviteza kAmamavagatya jJAtvA // .. dArtha zaMkaranA bhAlapradeza para rahelA trIjA netranA agninI jvAlAmAM pataMgIyArUpe banelA arthAta bhasmIbhUta thaI gayelA pitAnA svAmI kAmane jANIne ratie A jamAdevInA bahAne jANe punarjanma aMgIkAra karyo na hoya 544 anayA nijarUpasaMpadA-bhibhava lambhitayA zriyA kimu / jaladhau vimanAyamA nayA, dayitopAstinibhAdagamyata // 45 // anayA jasamAdevyA nijasyAtmano nijayA AtmIyayA vA rUpasaMpadA zarIrarAmaNIyakavaibhavena abhibhava parAjaya lambhitayA prApitayA zriyA haripriyayA / utprekSyate Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ hIrasaubhAgyam [sarga 6 zlo0 45-47 vimanAyamAnayA viruddhamanaskIbhavantyA ljjaakhedcintaaduHkhodymnubhvntyaa| 'cirAya tasye vimanAyamAnayA' iti naiSadhe / 'bhRzAdibhyo bhuvyacverlopazca halaH' / 'bhRzAdibhyo bhuvyarthe bhavatyarthe kyaGga syAt / na tu vyantebhyaH antahal lopazca / abhRzo bhRzo bhavatIti bhRzAyate / nonmanA unmanA bhavatItyunmanAyate' iti prakriyAkaumudyAm / tathA na vimanA vi. manA bhavatIti vimanAyate / vimanAyate iti iti vimanAyamAnA tayA vimanAyamAnayA satyA dayitopAstinibhAtsamudrazAyinaH kAntakRSNasya sevAkapaTAjjaladhau samudre agamyata gatA / ddhitetyrthH| iti jasamAdevI // zlokAI jasamAdevInA saudaryathI parAbhava pAmelI lakSmI lajajA, duHkha ane saMtApathI jANe vimanaraka banI gaI hoya tema potAnA svAmI viSNunI sevAnA bahAne teNe zuM samudramAM jhaMpApAta karyo ? arthAta jasamAdevI khubasurata hatI pApA yuvasaMmadakandalIghanaiH, kamalAnandanakelizIlanaiH / tridazAviva dampatI sukhaM, vasatastau tridivopame pure // 46 / / tau dampatI jasamAdevIdevasIvyavahAriNau pure devagirinagare sukha yathA syAttathA vasatastiSThataH / kiMbhUte pure| tridivasya devalokasya upamA sAdRzya yasya / tau kAviva / tridazAviva / yathA devIdevau tridive svarge sukha vasataH / devI ca devazca devau, tridazo ca tridazazca tridazau / 'pumAn striyA' / 'striyA sahoktau pumAn ziSyate, na strI / brAhmaNI ca brAhmaNazca brAhmaNau' iti prakriyAkaumudyAm / tathA 'Adezca dvandve' / 'dvandve Adipadasya lopo bhavati / mAtA ca pitA ca pitarau zvazurau' ityAdi sArasvatavyAkaraNe'pi / sukha vasataH tiSThataH / kamalAyA lakSmyA nandanaH putraH kAmastasya keliHkrIDA tasyAH zIlanaiH sevanaiH pnycvissybhogaanbhvnaiH| kiNbhuute| yUnAM taruNAnAM samadA AnandAste eva kandalyaH kandAsteSu ghanameMdhaiH / tadullAsakArakatvAt / 'kandalaM tu navAGkure kaladhvanAvuparAge mRgamade kalApe paJcasvapi triliGgaH / kadalIdrume rambhAkhye' ityanekArthastadavacUrizca / atha vA taruNAnAM varSA eva kandalyaH rambhAsteSu ghanaH jaladharaiH // kalokAI vargapurI samAna devagirinagarImAM, yuvAna puruSonA AnaMda-kaMdamATe meghasamAna te daMpati, kAmakrIDAnA anubhavathI devayugalanI jema svargIya sukhane AnaMda bhogavatA hatA. ll parazAsanazAstramAlikA-mayamadhyetumatho gurogirA / brajati sma kadApi dakSiNAM, harita hIramunirdinezavat / / 47|| atho hIraharSagaNeradhikAraprArambhe aya pUrvavyAvarNito granthanAyako vA hIramuni hariharSanAmA munirgaNirAcAryopAdhyAyAdInAM sarveSAM sAdhusaMzAtu jAgatyeveti dakSiNAM harita Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 47-50] hIrasaubhAgyam / 401 prati vrajati sma / kadA / kadApi kasminnapi samaye / kayA / gurovijayadAnasUregirA vAcA / kiM kartum / pareSAM zaivAdInAM zAsanAni darzanAni teSAM tatsaMbandhinAM zAstrANAM pramANagranthAnAM mAlikAM zreNImadhyetu paThitum / parazAsanopaniSada zAtumityarthaH / kiMvat / dinezavat / yathA bhAsvAndakSiNAM diza prati yAti // kArtha eka samaye, gudeva zrI vijayadAnasUrijInI AjJAthI, saiva Adi Itara darzananuM adhyayana karavA mATe sUryanI jema hIraharSamunie pUrvavarNita dakSiNadizA tarapha vihAra karyo. pachI atha devagirAvagamyatA-khilatarkAdhijigAMsayAmunA / paTalena payomucAM yathA, salilAdAnasamIhayAmbudhau // 48 // atheti dakSiNadiggamanAnantaramamunA hIraharSagaNinA devagirau nagare agamyata gatam / kyaa| akhila samasta yattarkazAstra tasyAdhijigAMsayA pipaThiSayA / 'ishc'| 'iGga adhyayane' ityasya dhAtogamirAdezaH syAtsani pare / 'adhijigAMsate' iti prakriyAkaumudyAm / keneva / paTaleneva / yathA payomucAM meghAnAM paTalena vRndena salilAnAM jalAnAmAdAna grahaNa tasya samIhayA vAJchayA ambudhau samudre gamyate / 'abdaiArijighRkSayArNavagataiH sAka vajantI muhuH' iti khaNDaprazastau / atra yathA ivArthe // sArtha medhono samUha, jalagrahaNa karavAnI icchAthI jema samudra pAse jAya che, tema hIravamunie samasta take e bhaNavAnI IcchAthI devagiri nagarImAM praveza karyo. 48 paThatA sai dharmasAgara-vratinA devagirau gururvyabhAt / / sahakAra iva praphullatA, navarAjAdanazAkhinA vane // 49 // saha paThatA sArdhamadhIyAnena dharmasAgaranAmnA vatinA muninA guru vini bhUtopacArAt hIraharSagururvyabhAt babhAse / ka iva / sahakAra iva / yathA praphullatA vikasatA navaH pratyagraH rAjAdanaH priyAla eva zAkhI drumaH tena vane sahakAro mAkando bhAti // zlokAI devagirinagarImAM, sahAdhyAyI evA dharmasAgara muninI sAthe haraharSamuni, jema vikasvara navA rAyaNavRkSanI sAthe AmravRkSa zobhe tema zebhatA hatA. 49 purasaMghajanaiH praNoditai-ramunAdhItikRte kRtIndunA / pratibimbamiva ghusadguro-dvija AnAyi tataH kutazcana // 50 // tatastadanantara kRtIndunA kovidacandreNa amunA hIraharSagaNinA adhItikRte svA Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 ___hIrasaubhAgyam [sarga 6 zlo0 50-52 dhyayanakAryAya praNoditaiH preritaiH purasya devagirinagarasya saMghajanaiH zrAddhavargaH / yadyapi sAdhusAdhvIzrAvakazrAvikArUpacaturvidhaH saMghaH procyate tathApyatrAdhikArAtsaMpradAyAdvA zrAddha varga eva saMghaH kutazcana kasmAdapi sthAnAt dvijo brAhmaNa AnAyi AkAritaH / utprekSyate-ghusadguro haspateH pratibimbamivApararUpamiva // kalekArtha tyArapachI, muniomAM candra samAna hIraharSamunie, potAnA adhyayana mATe devagirinagarInA zrAvakasaMdhane preraNa karavAthI, zrAvakoe kaI sthAnethI suraguru (bRhaspati) samAna brAhmaNa paMDitane bolAvyo. pa0 tadupAntabhuvaM vyabhUSayat , sa tato gauragarudgatirdvijaH / avatIrNa ivAravindabhUH, svakasargasya didRkSayA kSitau // 51 // tata AkAritAnantara sadvijaH paNDitabrAhmaNaH tasya hIraharSagaNerupAntabhuva samIpakSoNI vyabhUSayadalaMcakAra prabhoH pArzva samAyAtaH / kiMbhUto dvijaH / gauragarutsitacchado haMsastadvanmantharA gatiryasya / utprekSyate-svakasyAtmanA kRtasya sargasya bhUlokasRSTeH dihakSayA draSTumicchayA kSitau pRthivyAmavatIrNavAnAyAtaH aravindabhUbrahmava // zlekArtha haMsa jevI maMtharagativALA brAhmaNa paMDita, zrIhariharSagaNinI samIpanI bhUmine alaMkRta karI. te jANe svayaM sarjana karelA A bhUmaMDalane jovAnI IcchAthI pRthvI upara sAkSAta brahmA AvyA na hoya ! pa1 dvija vizinaSTimRDamUrdhanivAsasauhRdA-mmilitu jamutAmivAgatAm / alikArdhavidhu lalATikAM, vahamAno haricandanodbhavAm // 52 // kiM kurvANo dvijaH / haricandanodbhavAM zrIkhaNDanirmitAM lalATikAM lalATAlaMkAram / tilakamityarthaH / 'lalATikAsImani cUrNakuntalA' iti naiSadhe / loke 'ADi' iti prasiddhA / vahamAno bibhrANaH / utprekSyate-mRDasyezvarasya mUrdhani mastake nivAsa ekatra sthitinivasana tena yatsauhRda maitrI tasmAdalikArdhavidhu bhAlarUpArdhacandram / 'labdhArdhacandra IzaH' iti campUkathAyAm / militumAgatAM jarnusutAM gaGgAmiva // zlekArtha paMDitajInA kapALe haricaMdanavaDe karelI ADa zobhatI hatI. te ADa, IzvaranA mastakarUpa eka ja sthAne nivAsa karI rahelI hevAthI, mitratAne kAraNe maLavA mATe AvelI jaNe gaMgA nadI na hoya ! para Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 403 sarga 6 zlo0 53-55] hIrasaubhAgyam upavItamuraHsthalAntare, kalayaMzcandanacandracarcitaH / damano madanasya bhUtimA-niva vaikakSitakuNDalIzvaraH // 53 // punaH kiM kurvan / uraHsthale vakSomadhye upavIta yajJasUtra kalayan dadhat / kiMbhUtaH candana malayatarudravastathA candraH kapUrastAbhyAM kRtvA cacitaH kRtAGgarAgaH utprekSyatevaikakSaH uttarAsaGgaH saMjAto'sya prAvArIkRto vA kuNDalIzvaraH zeSanAgAdhipo yasya yena vA / 'zeSo nAgadhipo'nanto dvisahasrAkSa AlukaH / sa ca zyAmo'tha vA zuklaH sitapaGkajalAJchanaH // ' iti haimyAm / tathA bhUtimAn bhasmoddhUlanaH / madanasya kAmasya damano vairI zaMbhuriva // kalekArtha caMdana ane kapUrathI jemaNe aMgarAga (vilepana) karyuM che evA paMDitajIe vakSasthaLa upara yajJopavIta (janoI) dhAraNa karI hatI. te jANe uttarAsaMgavaDe AcchAdita karela zeSanAga na hoya? arthAta kAmadevanA zatru IzvaranI jema paMDita zebhatA hatA. paNa zivavAGmayavArdhipArago'-nizaSaTkarmarato vratAnvitaH / vapurabhyupagatya varNinA-miva dharmaH prakaTIbhavannayam // 54 // atha vA vapuH zarIramabhyupagatyAGgIkRtya prakaTIbhavannakSilakSyaH saMpadyamAnaH varNinAM brAhmaNAnAmaya pratyakSo dharma iva / kiMbhUto dvijaH / zivavAGmaya naiyAyikazAstra tadeva vAdhiH samudraH tasya pAragaH pAragAmI / punaH kiMbhUtaH / aniza SaTsu adhyayanAdhyApanayajanayAjanadAnapratigrahalakSaNeSu karmasu brAhmaNociteSu kAryeSu rata aasktH| punaH kiMbhUtaH / vrateAhmaNAnAM zaivazAsanasya vA ucitaiyogyaniyamairanvitaH kalitaH / ata eva taddharmotprekSA // ityAdicaturbhiH kalApakena paNDitadvijavarNanam // sa athavA zarIrane aMgIkAra karIne pratyakSa thayele jANe brAhmaNone sAkSAt dharma na hoya ! tevA tarkazAstrarUpa samudranA pAragAmI, niraMtara adhyayana (bhaNavuM), adhyApana (bhaNAvavuM), yajana (yajJa karavo), yAjana (yajJa karAva) temaja dAna ane AdAna Adi brAhmaNonAM parphormomAM rakta tathA zaivadharma ucita vrata niyamothI yukta evA paMDitajI mUrtimAna dharmanI jema zobhatA hatA. pajA sa papATha sadharmasAgaro'-khilanaiyAyikavAGmaya tataH / samaya sugatasya saugatA-diva haMsaH paramAdihaMsayuk // 55 // sa hIraharSagaNistato brAhmaNAdakhila samagra naiyAyikANAM vAGmaya zAstra papATha paThati sma / sa kiMbhUtaH / saha dharmasAgareNa vartate yaH / ka iva haMsa iva / yathA haribhadrasUribhAgineyako haMsaH sugatasya bauddhasya samaya zAstram / 'AptoktiH samayAgamau' iti Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 hIrasaubhAgyam [sarga 6 zlo0 55-58 haimyAm / 'samayaH zapathe bhASAsaMpadoH kAlasaMvidau / siddhAntAcArasaMketaniyamAvasareSu ca // kriyAkAre nirdeze ca' itynekaarthH| saugatAd bauddhAcAryAtpaThati sma / kiMbhUto hNsH| parama iti padamAdau yasya tAdRzena haMsena yunakti saGga prApnoti etAvatA prmhNsklitH|| dArtha jema haribhadrasUrinA ziSya haMsa, paramahaMsanI Athe bauddhAcArya pAsethI samasta bauddhazAstronA abhyAsa karyo hato, tema hIraharSagaNie dharmasAgara muninI sAthe brAhmaNa paMDita pAsethI samagra nyAyazAstranA abhyAsa karyo papa kalayanpratibhAmanuttarA-matitIkSNAM sa kuzaH zikhAmiva / prathama pravidhAya tayu-paribhASAmukhazAstrasaMgraham // 56 // draviNArpaNahRSTamAnasA-datha cintAmaNimagrahId dvijAt / parizIlanakarmatoSitA-diva cintAmaNimAditeyataH // 57 / / atha paThanaprArambhAnantara sa hIraharSagaNiviNAnAM dravyANAmarpaNAhAnAtprIta hRSTa mAnasaM mano yasya tAdRzAd dvijAtpaNDitabrAhmaNAJcintAmaNinAmazaivazAstramagrahIt / kuta iva / Aditeyata iva / yathA kazcidbhAgyavAn puruSaH parizIlanakarmaNA sevAvidhinA toSitAtprasannIkRtAdAditeyato devAJcintAmaNinAma ratna gRhNAti / kiM kRtvA / prathama pUrva tarkazabdena yunakti tAdRzI paribhASA nAma pramANAdimazAstraM tanmukhe Adau yeSAM teSAM tarkaparibhASA-mitabhASiNI zazadhara-maNikaNTha-varadarAjI--prazastapAdabhASya- vardhamAna vardhamAnendukiraNAvalI pramukhazAstrANAM saMgrahamadhyayana kRtvA ityarthaH / sa kiM kurvan / atitIkSNAma tizayena nizitAmanuttarAmasAdhAraNI ca pratibhAM buddhiM kalayan / ka iva / kuza iva / yathA darbhaH atitIkSNAM zikhAmagrabhAga kalayati / zikhAM kiMbhUtAm / anuttarAm / tasmAduttaro'netanavartI ko'pi padArtho na tIkSNaH syAditi // yAartha jema darbha atitIkSNa ane anuttara evA (agrabhAga)ne dhAraNa kare che, tema asAdhAraNa kuzAgrabuddhine dhAraNa karanArA hIraharSagaNIe prathama tarkaparibhASA, mitabhASiNI, zazadhara, maNikaTha, varadarAjI, prazastapAdabhASya, vardhamAna, vardhamAnendu, temaja kiraNAvalI Adi zAstronuM adhyayana karyuM. jema koI bhAgyavAna puruSa, sevAthI saMtuSTa banAvAyelA deva pAsethI ciMtAmaNi ratnane prApta kare, tema hIraharSagaNIe dhanarUpI pAritoSikathI atyaMta harSita banAvAyelA paMDita pAsethI 'ciMtAmaNi" nAmanA vizAane prApta karyuM. 56,paNA pratibhAvibhavaiH paThan kramAt , samayasyAsya sa pAramAptavAn / pracaran pavamAnavartmano'-dhvarathairbhAnumatAmiva vrajaH // 58 // Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 58-60] hIrasaubhAgyam ___sa hIraharSagaNiH kramAdanukrameNa paThanaparipATayA paThannadhyayana kurvANaH pratibhAvibhavaiH buddhivizeSaiH kRtvA asya pAThakadvijasya samayasya zAstrasya pAramanta prAptavAn labhate sma / ka iva / yathA pracaran pracAra kurvan bhAnumatAM sUryANAM samUhaH dvAdazatvAdbhAnU. nAm / 'sUrastvaSTA dvAdazAtmA ca heliH' iti haimyAm / 'guhanetra-rAzi bhAsA-saMkrAntyAdityacakrirAjAnaH / cakrabRhaspatihastAH sabhAsado dvAdaza bhvnti||' iti saMkhyAnAmamAlAyAm / kAvyakalpalatAyAM ceti vacanAt ca vrajapadopAdAnam / jainamatAcca saMkhyAH sUryAH adhvarathaiH pAriyAnikaiH pavamAnatvama'no vAyumArgasya gaganasya pAramApnoti // lokArtha jema sUryane samUha, (bAra sUryA, potapotAnA vaDe AkAzamArge cAlatA saMpUrNa avakAzane pAra pAme che, tema harihardhagaNI buddhinA bhavaDe abhyAsanI paripATIthI (kramathI) A paMDita sarvazAstronA pAragAmI banyA. 18 amunAdhyayane samApite, dvijarAjadraviNArpaNAvidhau / sumanolatikeva kevalaM, jasamAdevyajaniSTa sA tadA // 59 / / amunA hIraharSagaNinA adhyayane paThane samApite saMpUrNIkRte sati tadA tasminnavasare dvijarAjasya pAThakabrAhmaNazreSThasya draviNAnAM dhanAnAmarpaNA pradAnam / 'cakAra sevAca. NadarpaNArpaNA' iti naiSadhe / tasyA vidhiH prakArastatra kevalamekeva sA pUrvavyAvarNitasvarUpA devasIdayitA jasamAdevyeva sumanolatikeva kalpavallIvAjani / jasamAdevyaiva sarvamapi pAThanadraviNa vitiirnnmityrthH| kalokArtha zrIhariharvagaNInuM adhyayana pUrNa thatAM paMDitarAjane dravya arpaNa karavAnA avasare devasIzreNInI priyA jasamAdevI ja eka kapala samAna banI. arthAta zAstrAbhyAsane saMpUrNa kharca jasamAdevIe arpaNa karyo. 19 zirasIva zivasya jAhnavI, zaradazcandramasIva kaumudI / alinIva mRNAlinIvane, hRdi reme'sya gaNeH kalandikA // 60 // asyAmuSya hIraharNanAmno garhadi hRdayaviSaye kalandikA sarvavidyA reme vasati(sma) sphuradrapA vA jAtA / keva / jAhnavIva / yathA zivasyezvarasya zirasi mastake jAhnavI gaGgA ramate / 'dhUrjaTijaTAjUTa iva gaGgayA puNyasalilaiH plAvitaH' iti campUkathAyAm / punaH keva / candrikeva / yathA zarado ghanAtyayasaMbandhini candramasi vidhau kaumudI ramate / punaH keva / alinIva / yathA mRNAlinInAM kamalinInAM vane bhramarI ramate // plekArtha jema IzvaranA mastaka upara gaMgA, zaradanA caMdranI caMdrikA, temaja kamalinInA vanamAM jema Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 hIrasaubhAgyam [sarga 6 zlo0 60-62 branara rama, tana hADa gaNanA nirmaLa hRdayamAM sarvavighAo phurAyamAna thaI. 6 vidhinA vacasAmadhIzvarI, kimutAkAri bRhaspatiH kSiteH / nikhilAgamapAragAhinaM, tamudIkSyedamatarki tArkikaiH // 61 // nikhilAnAM samastAnAM jainazaivAdInAmAgamAnAM zAstrANAM pAramanta gacchatItyevaMzIlata hIraharSagaNimudIkSya dRSTvA takeM vicAre pramANazAstre vA caturAstArkikAstairidamatrai. va vakSyamANamataki vicAritam / idaM kim / varge vAgvAdinI bRhaspatI vartate vidhinA brahmaNA kSiteH pRthivyA iyaM vacasAmadhIzvarI sarasvatI akAri kRtA, utAthavA bhUmeraya bRhaspatiH suragururakAri nirmita iva // iti hIraharSagaNerdvijapaNDitapArzva paThanavarNanam / zlekArtha saMpUrNa svapara-zAstranA pAragAmI evA hIraharSagaNIne joIne, tarkazAstramAM vizArada tArkikoe A pramANe vicAra karyo ke "brahmAe svargamAM jema bRhaspatine banAvyA tema A manuSyalekamAM sarasvatI devI athavA te bIjA bRhaspatine banAvyA na hoya !' 65 bhavati sma vicakSaNaH kSaNA-datha sAmudrikavat sa lakSaNe / api kAvyavizeSavittayA, vijitaH kAvya ivAbhavanarAbhaH // 62 / / tatpaThitasarvazAstrakathArambhAdhikAre sa hIraharSagaNirlakSaNe zabdazAstre / jAtivA- . citvAdekavacanam / aSTasu vyAkaraNeSu aindra-cAndra-kAzi(za)-kRSNa(tsna)-Apizala-zAkaTArAta-pANitIya-jainenTarUpeSa / athavA 'brAhmamIzAnamandra ca prajApatya brahaspatima / tvASTramApizala caiva pANinIyamathASTamam // ' ityaSTasu mahAvyAkaraNeSu / atha vA aSTAdazasu mahAvyAkaraNeSu / 'endrapANinijenendra zAkaTAyanavAmane / cAndra sarasvatIkaNThAbharaNa buddhisAgaraH / vizrAntavidyAbharaNa bhImasenakalApakam / muSTivyAkaraNa zaivagauDa nandijayotpalam / sArasvata siddhahaima jayahaima tathAparam / iti vyAkaraNa sarvazabdaprAbhRtasaMbhavam // ' ityevaMrUpeSu / iti nAmasu lakSaNagrantheSvityarthaH / vicakSaNazcaturo bhavati sma / katham / kSaNAtsvalpakAlAt / kiMvat / sAmudrikavadyathA samudreNa paNDitena proktaM samudra tadvattIti tatra caturo vA sAmudrikaH lakSaNe naranArINAM karacaraNarekhAdyAkArazarIrasthamaSItilakAdivizeSe nipuNaH / api punaH kAvyAnAM raghu-kumArasaMbhava-bheghadUtacampU-kA dambarI-mAgha-padmAnanda naiSadhAdInAM vizeSavittayA rahasyAnAM jJAtRtvenetyapi vyAkhyeyam // blekArtha hIraharSagaNa, aindra cA, kAzI, kRSNa, Apizala, zAkAyana pANinIya ane jainendra, A ATha vyAkaraNa athavA brAhma, IzAna, enka, prAjApatya, bRhaspati, vASTra, Apizala ane pANinIya Adi ATha mahAvyAkaraNa temaja andra, pANinI, jainendra, zAkaTAyana, vAmana, cAndra, sarasvatIkaMThA129, bhuddhisAgara, vizrAntavidhAma29, sAmasena, 46 // 54, muSTiyA429. zaiva, gauDa, nandiya, G Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 6 zlo0 62-64] hIrasaubhAgyam 407 la, sArasvata, siddhahema, ane jyahaMma, Adi aDhAra mahAvyAkaraNo tathA sAmudrika lakSaNazAstramAM ane zabdazAmAM svalpakALamAM pAraMgata banyA. raghuvaMza, kumArasaMbhava, meghadUta, capU, kAdarI, mAgha, padmAnanda ane naiSadha Adi kAvyonI vizeSajJatAthI parAjIta thayela zukrAcArya jANe puruSAkAra banI gaye na hoya ! pharA padamasya hRdi vyatantanI-daniza jyotirivAbhravartmani / narinRtyati nartakIva dhI-rapi tAMgamaraGgavezmani // 63 // jyotiHzAstramasya hIraharSagaNeI di hRdaye pada sthAna vyatantanIdvitanoti sma / cakAretyarthaH / katham aniza nirantaram / kasmin kimiva / abhravartmani jyotiriva / yathA meghamArge gagane jyotirgrahanakSatratArakAdi sadA padaM kurute / 'nakSatra tArakA tArAjyotiSI bhabhuDu grahaH' iti haimyAm / api punarasya dhIvuddhistarkAgamaH pramANazAstram / 'AgamastvAgatau zAstre' ityanekArthaH / sa eva raGgavezma nATakasthAnakamandira tatra narInRtyati atizayena nRtya kurute / keva / nartakIva / yathA tANDavakArikA raGgavezmani nRtyaM nRtyati // lekArtha gaganamaMDalamAM graha, nakSatra, tArA Adi ticakrane jema niraMtara vAsa che, tema hIragaNInA hRdayamAM tiSazAstra niraMtara vAsa karIne raheluM hatuM, ane tarkazAstrarUpI raMgabhUmi upara te harahagaNinI pratibhA nartakInI jema sadeva nRtya karI rahI hatI, kAra gaNita hyanurAgirAgava-na visasmAra sa mAnasAnnijAt / prasRtAsya matirjinAgame-'mbudhikAThacyAmiva cakriNazcamUH // 64 / / sa hIraharSagaNirgaNita saMkhyAna zAstraM trizatIlIlAvatIpramukha hi nizcita nijAdAtmIyAnmAnasAccittAt na visasmAra na vismArayati sma / kiMvat / anurAgirAgavat / yathA ko'pi rAgavAn pumAn khAnuraktIbhUtajanasneham / tajanamevetyarthaH / manasaH kadAcinna vismArayati / punarasya matirjinAgame / AcArAga-sUtrakRdaGga-sthAnAGga-samavAyAga-vivAhaprajJaptyaGga-zAtAdharmakathAjhga-upAsakadazAGga-antakRdazAGgaanuttaropapAtikadazAga-praznavyAkaraNAga-vipAkazrutAga ityekaadshaanggaani| aupapAtika-rAjapraznIya-jIvAbhigama-prajJApanA-candraprajJati-sUryaprajJapti jambUdvIpaprajJati-dvIpasAgaraprajJapti-nirayAvalikA-dazAzrutaskandham nizItha-vyavahAra iti dvAdazopAGgAni / kvcidnyaanypi| sUryaprajJapti-jambUdvIpaprajJapticandraprajJapti-kalpikA-kalpAvataMsikA-puSpitA-puSpacUlikA-vRSNidazA iti / nizItha-mahAnizItha-paJcakalpa-jAtakalpa-paryuSaNakalpa-vyavahAra iti SaT chedaaH| uttarAdhyayana-piNDaniyuktiAvazyaka-dazavakAlika iti catvAro mUlagranthAH / catuHzaraNa-AturapratyAkhyAna-mahApratyAkhyAna bhaktaprakIrNaka--taNDulavaikAlika-candAvismaya-gaNividyA--maraNavibhakti-devendrastavasaMstArakaprakIrNaka iti dazaprakIrNakAni / nandIsUtra-anuyogadvAra iti paJcacatvAriMzadAga Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 hIrasaubhAgyam sarga 6 zlo0 64-65 mAH / te cavRttibhASyacUNyavacUriniyuktiTippanikakarmagranthakSetravicArasaMgrahaNIcaritrapramukhajenazAstre prasRtA vistAra prAptA / keva / camUriva / yathA cakriNaH SaTkhaNDAdhipateH senAambudhikAJcyAM samudramekhalAyAmAsamudrAntazloNImaNDale prasarati // blekArtha hirahamunine gaNitazAstra te eTaluM AtmasAta hatuM ke jema ke anurAgI puruSa potAnA priyajanane nA bhUle tema gaNitazAstranuM kadApi vismaraNa thatuM na hatuM. vaLI AcArAMga, sUtrakatAMga, sthAnAMga, samavAyAMga, vyAkhyAprajJasvaMga, jJAtAdharmakathAMga, upAsadazAMga, aMtakRdazAMga, anuto 5pAtikadazAMga, praznavyAkaraNaga, vipAkamRtAMga. A agiyAra aMge, au55tika, rAjaprIya, jIvAligama, prajJApatA, caMdraprajJapti, sUrya prajJapti, jaMbUdIpaprajJapti, kalpikA, kalpAvata'sikA, puSitA, puSpacUlikA, ane vRSNidazA. A bAra upAMge nizItha, mahAnizItha, paMcakalpa, jAtakalpa, paryuSaNaka65, ane vyavahArasutra e cha chedatro, uttarAdhyayana, piMDaniryukti, Avazyaka ane dazavaikAlika, A cAramUlasUtro, catudazaraNa, AurapaccakkhANa, mahApaccakkhANa, bhaktaprakIrNa, teMdulakaukAlika caMdavidyA, gaNividyA, bharaNavibhaktika, devendrava ane saMstAraprakIrNaka, A daza pannA, naMdIsUtra ane anuyogadvAra-A pistAlIza Aga, temaja vRtti, bhASya, cUNi, avacUri, niryukti, Tipanaka, karmagraMtha, kSetravicAra, saMgrahaNI temaja caritro Adi jainazAstromAM, jema cakravartInI senA samudranI mekhalAbhUmi sudhI vistArane pAme, tema hIraharSamuninI pratibhA vyApaka banI hatI. arthAta sarva zAstromAM prasarI hatI 64 bahunA kimu tanmanasvino'-khilaSaDdarzanazAstramAlikA / galakandalamAliliGga ya-yuvavatkhajanamaJjulekSaNA // 65 // bahunA kimu arthAd bahuktena kimastu / yadyasmAtkAraNAt akhilAni bhASyaTIkAvacUrimukhyAgayuktAni jainanaiyAyikabauddhasAMkhyavaizeSikanAstikAkhyAnAM SaNNAM darzanAnAM zAstrANAM tanmataprasiddhAnAmAgamAnAM prakaraNAnAM ca saMtatiH zreNiH sa cAsau manakhI ca atha vA tasya manasvino vizuddhamAnasasya niSpApasya hIraharSagaNegalakandala kaNThapIThamAliliGga Aligati sma / kiMvat / yuvavat / yathA yUnastaruNasya puMsaH kaNThapITha khaJjanaH khaJjarITaH pakSivizeSaH loke 'gageTiu' iti kvacitprasiddhaH aticapalakhabhAvaH tadvanmaJjule manojJe IkSaNe netre yasyAstAdRzI strI mAligati / bhavatkRte khaJjanamaJjulAkSI' iti paJcAzikAyAm / 'api khaJjanamaJjanAJcite' iti naiSadhe // iti hIraharSagaNeH svaparazAstraparikSAnam // lekArtha vizeSa zuM kahevuM? yuvAnapuruSanA kaMThe manahara capalAkSI AliMgana ApIne rahe, tema bhASya, TIkA, avacUri AdithI yukta jaina, naiyAyika, bauddha, sAMkhya, vaizeSika ane nAstika cha e darzananAM prasiddha Aga ane prakaraNanI zreNIo manasvI evA hIraharSa munine kaMThe AliMgana ApIne rahI hatI ! arthAta sarve zAstro kaMThastha hatAM 6pA Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 409 sarga 6 zlo0 66-69] hIrasaubhAgyam savidhe svaguroH sagaurava, gamanAyotsukamAzayaM tataH / ayamarjitazAstravaibhavo-'dhita sArtheza iva vratIzitA // 66 // tataH paThitAnantaram / ayaM hIraharSanAmA vratIzitA muninAyakaH sagaurava sabahumAnauM yathA syAttathA svaguroH zrIvijayadAnasUreH savidhe samIpe gamanAyopagantumutsukamatkaNThitamAzaya pariNAma mano vA adhita dadhAra / kiMbhUtaH / arjitaH svAyattIkRtaH zAstrANyeva vaibhavaH saMpattiryena / ka iva / sArtheza iva / yathA upArjitabahuvibhavaH sArthanAthaH svaguroH pituH pArthe gantumutkaNTha(NThita)manA bhavet // abhyAsa pUrNa thayA pachI, jema dravya upArjana karI koI sArthavAhaputra potAnA pitAnI pAse javA mATe utsuka bane tema sarvazAstrane vaibhava prApta karanArA muninetA haraharSagaNuM gauravasahita potAnA gurudeva vijayadAnasUrijI pAse javA mATe utkaMThita banyA. 6 atha dakSiNadezato mahA-vratabhRnmUrchitamatsyalAJchanaH / malayAnilavatpracelivAn , yazasA saurabhayan bhuvastalam // 67 // atha svagurusamIpagamanotsukAzayAnantara paThitAnantara vA dakSiNanAmA dezo janapadastataH hIraharSagaNiH pracelivAna pratiSThate sma / kiMbhUtaH / mahAvratAni paJca prANAtipAtaviramaNAdIni vratAni bibhartIti / ata eva punaH kiMbhUtaH / mUrchito mUrchA caitanya. rodha nidhanAvasthAM ca nIto matsyalAgchanaH smaro yena / mahAvratIzvaro'pi evaMvidhaH smaranaH / punaH kiMbhUtaH / yazasA svakIyA' kRtvA bhuvastala medinImaNDala saurabhayan su. gandhIkurvan dhavalayan / kiMvat pracelivAn / mlyaanilvd| yathA dakSiNadezo malayAcalapradezaH / 'malaya ASADho dakSiNAcalaH' iti haimyAm / tasmAnmalayAnilo dakSiNapavanaH pracalati / 'kaSTa bho dakSiNAtyaH prasarati pavanaH pAnthakAntAkRtAntaH' iti bhojaprabandhe / so'pi kiMbhUtaH / mUchito vRddhi nIto manmatho yena / 'mUrchan vRddhimUrchanayoH' aydhaatuH| bhuvo madhyamapi sugandhayati ca // blekArtha gurudevane maLavAnI abhilASA thayA bAda, kAmadevane mUrti karanAra pAMca mahAvratadhArI hIraharSagaNIe, malayAcalanA pavananI jema potAnA yazavaDe pRthvItalane suvAsita karatA dakSiNadeza taraphathI prayANa yu.. // 17 // marutAmiva paddhatIH purii-vRssiknyaamithunaajraajiniiH| makarAnvitamInazAlinIH, saritaH sAjabalAhakAH punaH // 68 // vasatIriva valAviSTarAH, sakuraGgAH zazimaNDalIriva / sphuradapsaraso yathA divaH, padavIlacitavAn munIzvaraH // 69 / / (yugmam ) Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [ sarga 6 zlo0 69-70 munIzvaro hIraharSagaNiH purInaMgarIrlaGghitavAn aticakrAma / kiMbhUtAH purIH / vRSA vRSabhA tathA kanyAH kumArikAH mithunAni krIDAsaktAnAM yUnAM pazUnAM pakSiNAM vA yugalAni strIpuMsalakSaNAni ajAzchAgA harihara virazcipratimA vA / 'ajazchAge hare viSNau raghuje vedhasi smare' ityanekArthaH / taiH rAjante ityevaMzIlAH / kA iva / marutAM devAnAM pa vanAnAM vA paddhatIrmArgAniva / devavIthIH kiMbhUtAH / vRSakanyAmithunameSanAmAno rAzayaH taiH zobhante ityevaMzIlAH / punaryA sarito nadIrullaGghitavAn / kiMbhUtAH / makarA jalayAdAMsi tairanvitA yuktAH tathA mInA matsyAstaiH zAlante zobhante ityevaMzIlA api / punaH kiMbhUtAH / sahAbjaiH kamalaiH, tathA balAhakairvakairvartante yAstAH / api vAyuvIthIriva / kiMbhUtAH / makara rAzikalitAH mInarAzinA zAlante / sahAbjena candramasA tathA balAha kaimaidhairvartante yAH / 'gaganavIthImiva siMharAzirAjitAM utpataGgAmutkSiptavRzcikAmAvibhUtasArdrarohiNImUlAM ca' iti campUkathAyAm / punaH padavIrmArgAnulaladhe / kiMbhUtAH / valgavaH manozAH pallavapatra prasUna phalAkalitatvena ramyAH viSTarA vRkSA yAsu / kA iva / vasatIriva / yathA gRhAH prakRSTAsanAH syuH / 'viSTaraH pIThavRkSayoH' ityanekArthaH / punaH kiMbhUtAH / saha kuraGgaimRgairvartante ye (yAH) / kA iva / zazimaNDalIriva / yathA candrabimbA lAJchanamRgaH yuktAH syuH / punaH kiMbhUtAH / sphuranti pade pade dRzyamAnAni appradhAnAni sarAMsi yAsu yathA ivArthe / kA iva / divo yathA / devavasatIH sphurantya itastato bhramantyaH krIDantyo vA apsarasaH urvazIpramukhAH surAGganA yAsu // iti vihAramArgaH // zleAkA 410 hIraha muni, nagarIo, nadIo, ane aTavIevALI vihAbhUmine AkAzamArganI jema atikramaNa karatA hatA ! AkAza jema vRSabha, kanyA, mithuna. ane meSa rAzivaDe zaeNAbhe che, tema naga rIe paNa vRSabhA (baLadeA) kumArikAo, krIDAmAM Asakta strIpustranAM yugalo, ane brahmA AdinI mUrtiovaDe zAlatI hatI. AkAza jema makararAzi, mInarAzi, caMdra ane meSavaDe zAbe che tema jalajaMtuo, matsyA, kamalA ane bagalAevaDe nadIe zeAlatI hatI, gRheAmAM jema suMdara AsaneA hoya- tema aTavIemAM pahalava, patro, puSpA ane levaDe maneAhara evA vRkSo hatA, mRgalaMchana sahita caMdramaMDalInI jema mRgeAthI sahita aTavIe hatI. temaja AkAzamAM sthAne sthAne Amatema kIDA karatI apsarAo teja prasAratI hAya che tema jalavaDe paripUrNa sarovarAvALI vihArabhUmine hIrahamuni ullaMdhana karatA hatA. iiTAkA marudezamabhUSayat kramA-datha kuMrAGgajasAdhusindhuraH / atulairiva dhanvajanminAM, sukRtaiH svaH zikharI samIyivAn // 70 // atha mArgollaGghanAnantaraM kuMrAgajo hIraharSaH sa eva sAdhUnAM madhye sindhuraH kramAdanukrameNa marunAmAna deza maNDala' abhUSayat zobhAM nayati sma / utprekSyate - dhanvano marudezasaMbandhino ye janmino janAsteSAM na vidyate tulA sAmyaM yeSAM tairasAdhAraNaiH sukRtaiH puNyaiH svaH zikharI kalpadrumaH iva samIyivAn samAjagAma // Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 70-72] saubhAgyam zleAkA sAdhuomAM gaMdhahastisamAna hIrahagaNIe anukrame mabhUmi (mAravADa) ne alaMkRta karI te jANe marudezavI manuSyeAnA asAdhAraNa puNyaprabhAvathI sAkSAt kalpavRkSa prApta thayuM na hoya ! zAkanA kavinA ca budhena saMnidhi - sthitibhAjA kSitijanmanA punaH / savidhe sa gurorupeyivAn, vidhuvadvAgamRtaM tataH kiran // 71 // 411 tato marudezAgamanAnantaraM sa horaharSagaNirgurorvijayadAnasUreH savidhe pArzve upeyivAn AgataH / kiMvat / vidhuvat / yathA candro gurorvAcaspateH pArzve upaiti / kiMbhUtaH sa vidhuH / kavinA kAvyakartrA zukreNa tra / punaH kena / budhena / tatsArdhaM paThanAt paNDitena cArthAddharmasAgaragaNinA, somaputreNa ca / kiMbhUtena / kSitau bhUmaNDale janmotpattiryasya manuyatvAt, ya ( ta ) thA maGgalena ca / punaH kiMbhUtena / saMnidhau samIpe, ekarAzau ca sthiti nivAsa bhajatIti bhAk tenAnvito yuktaH / kiM kurvan / vAgvANyevAmRtaM sudhAM kirana vistArayan // sArtha jema candra, eka rAzimAM rahelA zukra, moMgala ane budhanI sAthe amRtane vistAratA suragurubRhaspatinI pAse jAya, tema hIra gaNI sahAdhyAyI evA dharmasAgaragaNI ane sAthe rahelA sema putranI sAthe peAtAnA guru vijayadAnasUrinI pAse vacanAmRtane vistAratA pahoMcyA / / 1 / / sa cucumba padAmbujaM guro - rabhinonUya navaiH stavaistataH matidarpaNikAnuvimbita - zrutibhAvaH zakaTAlaya nuvat // 72 // tato gurusamIpAgamanAnantaraM sa hIra harSagaNirgurorvijayadAnasUreH padAmbujaM caraNakamala' cucumba vanditavAn / kiM kRtvA / navairnavInaiH stavaiH stotraiH kRtvA abhinonUyAti'zayena stutvA / kiMbhUtaH / matirbuddhireva darpaNikA AdarzikA | 'manmatau vimaladarpaNikAyAm' iti naiSadhe | mevAtadezAdau hastaka' vinA darpaNasyAdarziketyabhidhAnam / tasyAmanuvimbitA: saMkrAntAH zrutInAM samastazAstrANAM bhAvA rahasyAni yasya / athavA zrutayaH SaDdarzanazAstrANi bhAvA jagatpadArthA yasya / kiMvat / zakaTAlanAmA nandanRpapradhAnaH tasya sUnuH putraH sthUlabhadrastadvat / yathA zrIsthUlabhadro muniH paThitvAgatya saMbhUtivijayaguroH pAdAravindaM vavande // iti hI raharSagaNeH gurupArzvagamanam // leAkArtha buddhirUpI ArasImAM jemane sakalazAstronAM rakyA pratibiMbita thayAM che evA hIraharSaMgaNI gurusamIpe AvyAbAda navAM navAM steAtrothI gurustuti karIne jema zakaTAlaputra sthUlabhadramunie, zAstrAbhyAsa karIne AvIne sa MbhUtivijaya gurunA caraNAraviMdamAM vaMdana karyuM hatu, tema guruzrI vijayadAnasUrIzvarajInA caraNakamalamAM vaMdanA karI. AcharA Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 hIrasaubhAgyam sarga 6 zlo0 73-76 atha nAradanAmni pattane, turagavyomarasenduvatsare / vRSabhAGkajinAlaye gire-riva zaMbhorvibhavaiH sahodare // 73 // padamApyata paNDitAhaya, gaNinA tena yatikSitIzituH / abhibhUya budha budhazriyA, padamasyaiva kimAttamAtmanA // 74 // (yugmam ) atha guruvandanAnantara hIraharSagaNinA yatInAM madhye kSitIzituH nRpAdvijayadAnasU. rIndrAt paNDita iti AhvayaM nAma etAdRzapadaM prajJAMzapadamityarthaH / Apyata prAptam / utprekSyate-badhazriyA bhAvapradhAnanirdezAda budhatvasya paNDitasya lakSmyA budha rohiNInandanamabhibhUya parAjitya / ta(a)syaiva budhasyaiva padamAtmanA svenAtta kiM gRhItamiva / kutra vatsare / turagAH sUryAzvAH sapta (7), vyomAkAzaM zUnyam (0) rasAH tikta kaTu-kaSAya-A. mla-lavaNa-madhurAkhyAH SaT (6), induzcandraH eka (1) eva, etAvatA vikramArkAt saptottare SoDazazatavarSe (1607) / kutra pure / nArada iti nAma yasya tAdRze pattane / pattanazabdaH sAmAnyato nagaravAcI / 'nagarI pUH purI draGga pattana puTamedanam' iti haimIvacanAt / na tu mukhyavRttyeti / athavA ratnotpattisthAnam / 'pattana ratnayoniH' iti vacanAt / ratnopapamavijayasenasUrerutpattisthAnakatvAdvA pattanam / 'naDulAI' nagare ityarthaH / kutra sthAne / vRSabhAGkasya saurabheyadhvajasyAdinAthasyAlaye caitye / utprekSyate-vibhavaistuGgimadhavalimAdi. zobhAbhiH kRtvA zaMbhorIzvarasya gireH zailasya kailAsasya sahodare bAndhave iva // saMvat 1607 varSe hIraharSagaNeH paNDitapadasthApanA // zlokArtha gurudevane vaMdana karyA pachI sUripuMgava zrIvijyadAnasUri pAsethI vikrama saMvata 1607 varSa nArada (nADalAI) nAmanA nagaramAM kailAsa parvata samAna zrI AdinAtha bhagavAnanA maMdiramAM harahamunie paMDita (paMnyAsa) nAmanA padane prApta karyuM. te jANe, paMDita padanI zobhAthI rohiNIputra budhane parabhava karIne svayaM ja budha-padane grahaNa karyuM na hoya ! arthAt 1607 varSe zrIhariharSagaNInI paDita (panyAsa)54I ya tI . (2tnAnA utpattisthAnane 'pattana' vAya ch,t| sahI samAna zrIvijayasenasUrinuM utpattisthAna hovAthI nAradanagarane "pattana"saMjJA ApavAmAM AvI che.) Il7374 api nAradapuryanuttarai-riva sakhyAM vibhauhereH puraH / tapasaH sitapaJcamIdine, kulazailAbhrarasAtmavatsare // 75 // suhRdeva sametya zobhite, varakANAkhyaphaNInduketunA / jalajadhvajasArvamandire, padamasyAjani vAcakAhvayam // 76 / / (yugmam ) api punarjalajaH zaGkho dhvajazci yasya sa cAsau sArvazca / etAvatA neminAthatIrthakRt / jalajazabdena zaGkho'pyucyate / yathA raghuvaMze-'tataH priyopAttarasAdharoSThe nivezya dadhmau jalaja kumAraH' iti / 'jalaja kamale zaGkhe' ityanekArthe'pi / tasya mandire prAsAde Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 6 zlo0 76-78] hIrasaubhAgyam 413 asya zrIharSaprajJAMzasya vAcakAya upAdhyAyanAmapadamajani saMjAtam / kiMbhUte mandire / varakANA ityAkhyA nAma yasya tAdRzena phaNIndurnAgarAjaH ketuzcihna yasyaitAvatA zrIvarSakANApArzvanAthena sametya varakANApurAdAgatya zobhite'laMkRte / keneva / suhRdeva / yathA mitreNAgatyamitramandira bhUSyate / kasyAM puryAm / nAradapuri pUrvoktAyAM nAradapuryAm / utprekSyate-anuttarairasAdhAraNaivibhavaiH saMpadbhiH kRtvA harerindrasya nArAyaNasya vA puraH amarAvatyA dvArikAyA vA sakhyAM vayasyAmiva / kadA'jani / kulazailA aSTau (8), abhraH mAkAzam (0), rasAstiktAdayaH SaT (6), AtmA ekaH (1), etanmite vatsare hAyane vikramArkAvanIndrAdaSTAdhikaSoDazazate (1608) / kasminvAsare tapaso mAghamAsasya / 'mAgha. stapA' iti haimyAm / sitAyA ujjvalAyAH paJcamyA dine // saMvat 1608 varSe paNDitahIraharSagaNervAcakapadasthApanA // blekArtha nAgarAjanA cihnavALA zrI varakANu pArzvanAthanA maMdithI alaMkRta varakrANu nAmanA nagarathI potAnI asAdhAraNa saMpattithI Idra athavA kRSNanI nagarI amarAvatI athavA dvArikAnI priyasakhI na hoya tevI nAradapurImAM AvIne, arthAta mitra jema mitramaMdirane zobhAve, tema varatANAthI nAradapurI AvIne zaMkhanA cihnavALA zrI neminAtha bhagavAnanA caityamAM vikrama saMvata 1608 varSa mAgha zukalapaMcamI (vasaMtapaMcamInA divase zrI hIrapaMnyAsane "vAcaka nAmanuM pada ApavAmAM AvyuM. arthAta hIraharSagaNine upAdhyAyapadavaDe alaMkRta karyA. 7pa76 vibudhAvatha rAjapUrvako, vimalo dharmayutazca sAgaraH / sacivAviva vAcakezvarau, kRtavAn sUrimahIpuraMdaraH // 77 // atha punaH sUrimahIpuraMdaro vijayadAnasUrirAjaH vibudhau paNDitapadadhAriNau / prjnyaaNshaavityrthH| eko rAja idaM padaM pUrva yasya sa rAjapUrvakaH tAdRzo vimalaH ca punaH dharma iti nAmnA yutaH sahitaH sAgaraH etAvatA rAjavimaladharmasAgaranAmAnau vibudhau vAcakezvarau upAdhyAyamukhyau kRtavAn / kAviva / sacivAviva / yathA mahImahendraH kaucidyogyo pradhAnau vidadhAti // zlekArtha tyArapachI sUripuMgava zrI vijayadAnasUrie. jema koI rAjA be suyogya pradhAnanI niyukti kare tema rAjavimala ane dharma sAgara nAmanA be paMDita (panyAso)ne paNa upAdhyAya padathI sAta aryA. // 77 // zriyamAzrayate sma vAcaka-tritayI sA zramaNAvanIzituH / pratibodhayitu jagattrayI-miva mUrtitritayI satruddatA // 78 // zramaNAvanIzituH vijayadAnasUribhUmIpateH sA pUrvoktA vAcakAnAmupAdhyAyAnAM tritayI zriya zobhAmAzrayate sma zuzume / utprekSyate-jagatritayIM trailokya pratibodhayi Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 414 hIrasaubhAgyam [sarga 6 zlo0 78-80 tudharme sthApayitu sUrermunIndrasya mUrtitritayIva samudyatA / timro mUrtaya iva prkttiibhuutaaH|| blekArtha zramaNarAja zrIvijayadAnasUrinI, hIraharSa, rAjavimala ane dharmasAgara A traNanI pAcakatripuTI apUrva zobhAne dhAraNa kare che. te jANe traNe jagatane pratibaMdha karavA mATe AcAryanI A traNa mUrtio pragaTa thaI na hoya ! 78 viharan saha vAcakendunA, zivapuryA samavAsarad guruH / vasubhUtisutena saMgato, bhagavAn rAjagRhe yathAntimaH // 79 // vAcakendunA prakramAt hIraharSaupAdhyAyavidhunA saha viharan mahImaNDale grAmAnugrAma sukha sukhena vihAra kurvan gururvijayadAnasUriH zivapuryA zrIrohiNyAM sIrohInAmanagare samavAsarat samavasRtaH / samAgata ityarthaH / ka iva / bhagavAniva, yathAntimazcaramo bhagavAMstIrthakRt zrImanmahAvIradevaH vasubhUtinAno dvijasya sUtena putreNa gautamasvAminA saMgataH sahito rAjagRhe samavasarati sma // kAtha caramatIrthapati bhagavAna mahAvIra jema vasubhUtiputra gautamasvAmInI sAthe rAjagRhI nagarImAM samavasaryA hatA, tema AcAryazrI vijayadAnasUrIzvarajI vAcakemAM IkasamAna zrIhIraharSagaNInI sAthe mAmAnugrAma sukhapUrvaka vihAra karatA zivapurI zrIrahiNI (sihI) nagarImAM padhAryA. chA tridivojayinI purIM tadA-jani dUdAhanRpo vibhUSayan / sukhayajanatAM vadAnyatAM, kalayan vikramabhAnumAniva // 8 // tadA tasminnavasare [zrIvijayadAna]hIraharSavAcakakalitazrIvijayadAnasUripAdAvadhAraNasamaye dUdA iti AhnA abhidhAna yasya tAdRzo nRpo rAjA ajani saMjAtaH / da(a)vasa. rApekSayA vartate ityarthaH / kiM kurvan / vibhUSayan zobhA lambhayan / kAm / tridiva svarga amarAvatI tAtsthyAt tadvyapadezAt svarganagarI svasamRddhayA utprAbalyena jayati parAbhavatItyevaMzIlAM purIM zrIrohiNIm / punaH kiM kurvan / janatAM purajanapadavAsina sarva lokasamUha sukhayan sukhIkurvan / punaH kiM kurvan / vadAnyatAM dAnazIlatva kalayannatizAyinamudArabhAva bibhrat / ka iva / vikramabhAnumAniva / yathA vikramAdityabhUpAlo jAtaH / so'pi lakSmyA tridivatulyAM ujjayinImavantIm / madhyamapadalopI smaasH| bhUSayannalaMkuvan paraduHkhakAtarabira da venAkhilaloka sukhayan nirvighna vidadhat koTizaH suvarNaTaMkakAnAM dAtRtvena / 'avaloaNe sahassa AlAve dasa shssaaii| hasiUNa dei lakkha, pariose vikkamo koDI' // iti svAbhAvikadAnam / kAvyagAthAdInAM koTizaH suvarNAni iti dAnibhAvaMca binANa iti // Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 80-83 ] saubhAgyam leAkA hIraha upAdhyAyasahita vijayadAnasUrIzvarajInA padArpaNa samaye ujjayinamAM vikramAdityarAjAnI jema prajAjatAne sukhI karanArA temaja udAratA guNane dhAraNa karanArA mahAdAnezvarI dA' nAmanA rAjA zovapurI evI dhArAhiNInagarIne (sirAhIte) zAbhAvatA hatA. (kahevAya che ke dana karanArane hajAra, vArtAlApamAM dazahajAra, hasAvanArane lAkha ane sevA karanArane kreDa suvarNaTaka ATaluM te| vikramAdityanuM svAbhAvika dAna hatuM. te uparAMta navAM kAvyeA-leAkeA Adi saMbhaLAvanArane te kreDA sonaiyAnuM dAna karatA hatA.) 580nA sacivaH punarasya bhUbhujo -'jani cAGgAbhighasaMghanAyakaH / jinadharmarato nidhirdhiyA-mabhayaH zreNika bhUpateriva // 81 // punaranyadasya dRdAbhidhasya bhUbhujo bhUmIpAlasya cAGgA ityabhidhA nAma yasya tAhazaH saMghanAyakaH saMghapatiretAvatA 'cAGgosaMghavI' nAmA sacivaH mantrI ajani saMjAtaH / kiMbhUtaH / jinasyArhato dharme rataH AsaktaH zrAddhadharmapAlakaH / punaH kiMbhUtaH / dhiyAM buddhInAM nidhirnidhAnam / ka iva / abhaya iva / yathA zreNikanAmno bhUpateH pRthivInAyakasyAbhayakumAranAmA pradhAnaH samabhavat / so'pi jinapraNItadharmaratastathautpAtikyAdInAM catasRNAM buddhInAM zevadhiH // 415 zleAkA zreNika rAjAne jema muddhinidhAna evA abhayakumAra nAmane zreSTamaMtrI hatA. tema kUdA rAjAne jainadharmamAM rakta ane muddhinidhAna 'cAMgA' nAmanA maMtrI hateA. 58pA niramApayadasya pUrvajo, dharaNo rANakapure caturmukham / vRSabhadhvajatIrthakudgRha, nalinIgulmamivAgataM kSitau // 82 // asya cAGgAsaMghabhUpateH pUrvajaH kule pUrva jAyate sma tAdRzo dharaNI dharaNakaH iti nAmA saMghapatiH rANakapure rANakapuranAmni nagare catvAri catuHsaMkhyAkAni mukhAni dvArANi yasya tAdRzaM vRSabho dhvajazcihna lAJchanaM yasya sa eva tIrthakRjjinendraH etAvatA RSabhadevastasya gRha prAsAda niramApayat zilpibhiH kArayati sma / utprekSyate - kSitau pRthi vyAmarthAt svargAdAgata nalinIgulma nalinIgulmanAma vimAnamiva // zleAkA A cAMgA saMghapatinA pUrvaja dharaNu' nAmanA sadhapatie rANakapuramAM caturmu`kha evA zrI RSabhasvAmInA prAsAdanuM nirmANa karAvyuM hatuM. A maMdira jANe svargamAMthI pRthvIpara utarI Avelu sAkSAt 'nilanIgulma' nAmanuM vimAna na heAya ? tevuM zaiAlatuM hatuM. ghaTanA gaNapuMgavamantramanvaha N vidhinArAddhumanA munIzvaraH / , atha susthitasUrizakravat, praNidhAnaM vidadhe sa tatpure || 83 || Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 hIrasaubhAgyam sarga 6 zlo0 83-86 ___ atha zivapuryAgamanAnantara munIzvaraH zrIvijayadAnasUriH praNidhAna dhyAna vidadhe kRtavAn / kva / tatpure zrIrohiNInagare / kiMvat / susthitasUrizakravad / yathA susthitanAmA sUriSu zakraH puraMdaraH arthAt kAkanyAM nagaryA dhyAna karoti sma / kiM kartukAmaH mnaaH)| gaNapuMgavasya sUremantra AcAryANAM paramparayA Agata (gautamagaNabhRt kiM) mantra' anvaha nirantaram / trimAsI yAvadityarthaH / kena / vidhinA SaSThASTamacaturthAcAmlAditapovidhAna jinasaubhAgyAdimudrApramukhazAstroktaguruparamparAprAptaprakAreNa ArAddhaM sAdhayituM mano ysy|| dArtha zrIrahiNI (sirohI) nagarImAM AvyA pachI sarimaMtranI vidhipUrvaka ArAdhanA karavAnI IcchAvALA zrI vijayadAnasUrijIe, jema kAkaMdI nagarImAM sUripuMgava zrImusthitarijIe rimaMtranuM ArAdhana karyuM hatuM. tema sirohInagarImAM chada, aTTama,upavAsa ane AyaMbila Adi vidhAnapUrvaka traNa mAsa paryata surimaMtranuM ArAdhana karavAnuM praNidhAna karyuM. zA viSaye'pyakhile tadA purI-patinA mArivAri janminAm / paramAItabhUmibhAskara, kimu saMsmArayituM svayaM nRNAm // 84 // tadA vijayadAnasUrenividhAnAvasare purIpatinA zivapurIsvAminA dUdAbhidhAnabhUpena akhile samaste'pi viSaye svamaNDale janminAM dvipadacatuSpadapakSimatsyAdInAM prANinAM mArihiMsA avAri niSiddhA, amAriH pravartitA / utprekSyate-paramArhataH kumArapAlaH / 'kumArapAlazcaulukyo rAjarSiH paramAhartaH / ' iti haimyAm / sa eva bhUmeH pRthivyAH bhA. skaraH sUryaH / 'mAdhyaMdinAvadhi vidhervasudhAvivasvAn' iti naiSadhe / etAvatA kumArapAla. bhUpAla svayamAtmanA nRNAM manuSyANAM saMsmArayitu smRtigocara kArayitu kimu // sAtha AcArya mahArAjazrInA dhyAna karavAnA samaye, zrIrahiNI nagarInA dUtArAjAe pitAnA samatadezamAM mAnava pazu pakSI matsya Adi koI paNa jIvanI hiMsA karavI nahi AvuM "amAri pravartana karAvyuM. te jANe paramahaMta evA kumArapAla mahArAjA manuSyane potAnuM smaraNa tAjuM karAvavAne mATe A rAjavIrUpe avataryA na hoya ! 84 aniza varivasyitasya ta-tapasaH siddhirivAGgasaGginI / khakakAntatayAtihArdato, vratalakSmIriva vA vapuSmatI // 85 // surasindhuravatkadAcana, praNidhAnAmbudhimadhyagAhinaH / jinazAsanadevatAprabhoH, prakaTIbhAvamabIbhajatpuraH // 86 // (yugmam ) kadAcana kasminnapi samaye dhyAnaparisamAptivyatikare jinazAsanadevatA zAsanAdhi SThAyikA surI (1) vANI (2) tribhuvanasvAminI (3) zrIdevI (4) yakSarAja (5) gaNipiTakA ete zAsanAdhiSThAtAraH / tatra tisRNAM devInAM madhye anyatamA amarI devatA prabho Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 86-88] hIrasaubhAgyam 417 vijayadAnasUreH puro'gre prakaTIbhAva pratyakSatAmavImamat bhajate sma / prAdurbhUtetyarthaH / praNidhAna sUrimantradhyAna tadevAmbudhirarthAt kSIrasamudrastasya madhya gAhate ityevaMzIlasya / kiMvat / surasindhuravat / yathA airAvaNaH / praNidhAna / zukladhyAna tadvaddhabalam / etAvatA dugdhAmbudhistasya madhyamaghagAhate tadutpannatvAttasya / utprekSyate-jinazAsanadevatA aniza ahorAtra varivasthitasya sevitasyAcIrNasya tasya vijayadAnasUrestapasaH aGgasaGginI a. agasya zarIrasya saGgaH astyasyA iti mUrtimatI siddhiriva vA / athavA vakakAntatayA nijabhartRtvena atihArdAt bahusnehAt / 'snehaH prItiH prema hArdam' iti haimyAm / vapuSmatI aGgIkRtAGgalatA zarIriNI vratalakSmIzcAritrazrIriva prAdurbhUtA // iti vijayadAnasUreyA'nam // lokArtha (1) pAlI (2) tribhuvanasvAminI (3) zrIhavI (4) ykss||11 ane (5) 4piTaka, A pAMca zAsananA adhikAyakanI madhyamAM traNa devI paikInI koI eka zAsanadevI, zukaladhyAnarUpI kSIrasamudramAM airAvaNa hAthInI jema avagAhIne rahelA AcAryazrInI AgaLa, dhyAnanI sa mApti thatAM pragaTa thaI. te jANe AcArya mahArAjanA niraMtara AcarAI rahelA tapanI dehadhArI siddhi na hoya ! athavA to potAnA svAmIthI atinehavaDe pragaTa karAyelI sAkSAta cAritralakSmI na hoya ! 1185 // 8 // saphalIkuru kiMkarImiva, kacidAdizya vidhau vratIndra mAm / praNipatya padAmbuja prabho-riti sA zAsananirjarI jagau // 87 / / sA dhyAnapratyakSIkRtA zAsananirjarI jinazAsanadevatA iti vakSyamANaM jagau ba. bhASe / kiM kRtvA / prabhovijayadAnasUreH padAmbuja caraNAravinda praNipatya namaskRtya / iti kim / he vratIndra sUre, kvacit kutracana vidhau kArya Adizya AjJAM dattvA / 'vidhi brahmavidhAnayoH / vidhivAkye ca deve ca prakAre kAlakalpayoH // ' ityanekArthaH / kiMkarI svadAsImiva mAM saphalIkuru kRtArthaya // kalekArtha dhyAnavaDe pratyakSathayelI zAsanadevI AcAryazrInA caraNakamalamAM namaskAra karIne A pramANe bolI. he munInka, he AcAryadeva ! Apa koI paNa kAryanI AjJA ApIne ApanI dAsI evI mane katArtha karo' 8aaaa nijagAda gururgabhIrimA-dharitadvIpavatIpatistataH / bhavitAbhyudayaH padasya me, vada kasmAccharado muneriva // 88 // tato devatAvacanAnantara gururvijayadAnasUrinijagAda gadati sma bbhaasse| guruH kila gabhIrimNA gAmbhIryAtizayenAdharito hInIkRto nirjito vA dvIpavatInAM nadInAm / 'dvIpamantarjale taTam' tAni dvIpAni vidyante yAsu tAsAm / 'karSIpavatI samudradayitA Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 6 zlo0 88-91 dhunyau savantI' iti haimyAm / patirbhartA samudro yena / kiM nijagAda tadAha-he devi, tvaM vada kathaya / me padasya paTTasya kasmAnmunemadvineyAdabhyudayo bhavitA bhvissyti| kasyAH kasyeva / zarado muneriva / yathA zaratsamayAdagasterudayo bhavati / yathA raghau zaradvarNane-'prasasAdodayAdambhaH kumbhayonermahaujasaH' iti / 'munidrumaH korakitaH zitidyutiH' iti naiSadhe 'munidrumaH agastivRkSaH' iti tadvattau // plekArtha devInAM vacana sAMbhaLIne, potAnI gaMbhIratAthI samudrane parAjita karanArA zrI vijyadAnasarijIe A pramANe kahyuM. he devI ! tuM ja kahe ke zaradaRtuthI jema agastine udaya thAya che, tema mArI A pATane abhulya koNa puNyazALI puruSa(muni)thI thaze ? li88 avadheranubhAvato guNai-rasamAnaM jinamedinIndravat / atithiM pravidhAya bhRGgava-ddhRdayAmbhoruhi hIravAcakam // 89 // anayetthamabhaNyata prabhu-bhagavanabhramaNerdinAdiva / bhavitA bhavataH padodayo, bhuvi nAthIsutasAdhusindhurAt // 90 // (yugmam ) anayA zAsanadevatayA prabhurvijayadAnasUriritthamamunA prakAreNAbhaNyata procyate sma / kiM kRtvA / avadheravadhijJAnasyAnubhAvataH prabhAvAt / 'avadhiH syAdavadhAne kAlasImAva. leSu' ityanekArthaH / hRdayAmbhoruhi hRdayAravinde bhRGgavat bhramaramiva hIravAcaka hIraharSopAdhyAya atithiM prAghuNaka pravidhAya / hRdi zAtvetyarthaH / kiMbhUta hIravAcakam / guNaiH saMyamazamadamajJAnAdibhirasamAnamasAdhAraNam / kiM ca jinamedinIndravajjinarAjamiva / ki mabhANi / he bhagavan , bhuvi pRthivyAM nAthIsuto hIraharSaH sa eva sAdhuSu zramaNeSu sindhu. ro hastI tasmAdetAvatA hIraharSopAdhyAyAt te tava paTTamyAbhyudayo bhavitA bhaviSyati / kasmAt kasyeva / dinaadbhrmnneriv| yathA divasAt sUryasya abhyudayo bhavet // surijanAM vacana sAMbhaLIne zAsanadevIe avadhijJAnanA prabhAvathI, jinezvara bhagavAnanI jema zabhadamajJAnAdi guNothI apratima evA hIraharSa upAdhyAyane bhramaranI jema potAnA hadayakamalanA mahebhAna banAvIne, arthAta yogya jANIne A pramANe kahyuM. he bhagavana A pRthvI upara sAdhuomAM gaMdhahastisamAna evA nAthAdevInA naMdana hIraharSa upAdhyAyathI, jema divasathI sUryane abhyadaya thAya che, tema ApanI pATano abhyadaya thaze. 8990) padapadmavilAsalAlasa-bhramarIbhUtavasuMdharAdhavaH / bhagavan ! sa yugapradhAnava-mahimazrIbhavana bhaviSyati // 11 // he bhagavan . sa hIraharSopAdhyAyo yugagradhAnavadvajrasvAmipramukhayugapradhAnAcArya iva mahimazriyA mAhAtmyalakSmyA bhavana gRha bhaviSyati / kiMbhUtaH / padapadmayozcaraNakamalayo Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 91-94] hIrasaubhAgyam 419 vilAseSu krIDAsu lAlasAH sAbhilASAstAdRzA bhramarIbhUtA madhukarA ivAcaritA vasuM. dharAdhavAH rAjAno yasya, rAjasevyo bhAvItyarthaH // zlokArdha he bhagavana, hIraharSa upAdhyAya A pRthvI upara mAhAbhyarUpI lakSmInA maMdirarUpa banaze. temaja temanA caraNakamalamAM krIDA karavAnA abhilApI evA rAjAo bhramararUpa banaze arthAt rAjAene paNa upAsya banaze ayameva hi hIravAcako-'styucitaH maripadasya nAparaH / dharaNIdhavasU nureva ya-dvasudhAdhIzapadasya netaraH // 92 // he prabho, hi nizcita ayameva eSa hIraharSavAcakendra eva sUripadasyAcAryapadasthA. panAyA ucito yogyo'sti / paraM nAparaH nAnyaH ziSyaH / yadyasmAtkAraNAdvasudhAdhIzapadasya rAjyasyocito dharaNIdhavasya bhUmIvibhavasya rAjJaH sUnuH rAjaputraH eva para netarajAtIyaH hiinkuliinH|| kalokArtha mATe he bhagavana, jema rAjapadane yogya rAjaputra ja hoya che, bIjuM kaMI nahIM, tema A hIrahaI upAdhyAya ja AcAryapadane yogya che, anya koi ziSyo nahIM. harA praNigadya puro gurorida, pramadenApi vinamya tatpadam / tridazI kSaNatastirodadhe, stanayitvA stanayitnupaGktivat // 93 // tridazI zAsanadevatA / 'nipIya ta yastridazIbhirarjitaH' iti naiSadhe / kSaNataH kSaNamAtrAt takatalameva tirodadhe adRzyA babhUva / kiM kRtvA / guroH sUreH puro'ne . idaM prAguktaM praNigadya kathayitvA / api punaH pramadena harSeNa tatpadaM gurucaraNa vinamya vizeSeNa paJcAGgabhUsparzanAdinA natvA adRzyIbhUtA / kiMvat / stanayitnupativadyathA meghamAlA stanayitvA garjitvA vinamyonnatIbhUyArthAdvarSayitvA tirodhatte // iti vijayadAnasUripuro dhyAnapratyakSIkRtazAsanadeyatAproktAcAryapadocitakathanam // blekArtha A pramANe gurudevane kahI atyaMta harSa pUrvaka paMcAMga praNAma karI zAsanadevI eka kSaNamAM aMtardhAna thaI gaI. jema meghamAlA varasane adazya thaI jAya, tema vijaLInA camakArAnI jema devI adazya thaI gaI. ghaTayA sa tadIyagiraM nipIya tAM, zitivallImiva hemakandalaH / mudamantaranuttarAM dadha-dramayAmAsa dinAni kAnicit // 94 // Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .420 hIrasaubhAgyam [sarga 6 zlo0 94-96 sa sUriH arthAddhayAnasthaH eva kAniciddinAni kiyatpramANAn vAsarAn gamayAmAsAtikAmati sma / kiM kurvan / antazcittamadhye anuttarAmananyasAmAnyAM mudaM harSa dadhad dhArayan / ka iva / hemakandala iva / yathA vidrumaH antarA svamadhye zitivallIM kRSNalatAM 'kAlIvelI' iti prasiddhAM dhatte / kiM kRtvA / tadIyAM zAsanadevatAsaMbandhinI gira bANI nipIya pItvAtyAdareNa nizamya // zlokArtha jema pravAla, pitAnI madhyamAM kRSNalatA (kALIvela prAyaH citrAvalI) ne dhAraNa kare che, tema zAsanadevInI vANIsudhAnuM AdarapUrvaka pAna karIne potAnA cittamAM asAdhAraNa AnaMdane dhAraNa karanArA dhyAnastha evA AcAryadevanA keTalAka divaso vyatIta thayA 94aa atha sAdhusudhAzanAdhipaH, praNidhAna paripUrya sUryarukU / zazabhRccharadabhrakAdiva, praNidhAnAspadato viniryayau // 15 // atha zAsanadevatApratyakSAgamanadhyAnasaMpUrNIbhavanAnantaraM sAdhUnAM munInAM madhye sudhA. mamRtaM anantIti azana bhojana yeSAM vA te sudhAzAH devAH teSAmadhipaH svAmI indraH etAvatA bijayadAnasUripuraMdaraH praNidhAnasya dhyAnasyAspadaM sthAna tato viniryayo bahirAjagAma / ka iva / zazabhRdiva / yathA candraH zaradabhrakAt zaratkAlasaMbandhino'bhrakAnmeghAnmeghavardhakAdvA nirgacchati / kiM kRtvA praNidhAna sUrimantrasya jApa smaraNa paripUrya sa. mApya paripUrNIkRtya / kiMbhUtaH / sUryasyeva dedIpyamAnA ruka kAntiryasya / vidhurapi sUryasya ruco dIdhitayo yasmin / 'pupoSa vRddhi haridazvadIdhiteranupravezAdiva bAlacandramAH' iti raghau // lekArtha tyAra pachI munIndradevendra ane sUryasamAna dedIpyamAna kAMtivALA AcAryadeva, sUrimaMtra jApa pUrNa karIne jema zaraRtunA vAdaLamAMthI caMdra bahAra Ave, tema mAnabhUmimAMthI bahAra padhAryA, 9pA sa babhAja samAjamAtmanA, zramaNAnAM zramaNAvanImaNiH / kSitimAniva bAhujanmanAM, vilasanmaGgalatUryanisvanaiH // 96 // sa prasiddhaH sUriparamparAyAtaH praNidhAnavidhAtA vA zramaNAvanImaNiH yatirAjaH AtmanA svena zramaNAnAM sAdhUnAM samAja parSada babhAja zizrAya / ka iva / kSitimAni. va / yathA bhUpatirbAhubrahmaNo bhujotpattiryeSAM te bAhujanmAnaH kSatriyAsteSAm / 'kSatra tu kSatriyo rAjA rAjanyo bAhusaMbhavaH' iti haimyAm / 'tattasminvinimajjya bAhujabhaTairArambhi rambhA-' iti naiSadhe'pi / sabhAM bhajate / kaiH / vilasatAM harSotkarSAtpratidiza madhura vAdyamAnAnAM maGgalakAriNAM tUryANAM vAdyAnAM nisvanairnirghoSaiH samam // Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - - on 421 marga 6 zlo0 96-99] hIrasaubhAgyam plekArtha brahmAnI bhujAmAMthI utpanna thayelA evA kSatriyonI sabhAne jema rAjA Azraya kare, tema maMgalavAjitronA harSanAda sahita maNaziromaNi AcAryadeva svayaM sAdhuonI sabhAmAM padhAryA. I96 jahire mihiraujasA mahI-patinA vAracarAstadA narAH / bhramarA iva kozazAyino, dinavaktre smitapadmarAzinA // 97 // tadA guroH sabhAyAmAgamanAvasare mahIpatinA zivapurIkhAmidUdAbhidhabhUpatinA / vAracarAH kArAgAranivAsino bandIjanA jahire mumucire / kiMbhUtena mahIpatinA / mihirasya bhAnoriva / 'divAdinArdivasaprabhAvibhAbhAsaH karaH syAmihiro virocanaH' iti haimyAm / ojaH pratApo yasya / 'tadojasastadyazasaH sthitAvimau' iti naiSadhe / ojaHzabdenAtra pratApa ucyate / keneva / smitapadmarAzineva / jathA dinavako prabhAte vikacakamalakalApena kozeSu nijamukuleSu zerate sUryAstena mukulIbhUteSu kuDmaleSu nirgamanAnalabhUSNutayA tatrava baddhA iva tiSThantItyevaMzIlA bhramarA bhRGgA hIyante mucyante / tadapyavehi svazaye zayAlu' iti naissdhe| karasthitamityarthaH // iti vijayadAnasUridhyAnavidhAnAnantara bahirAgamanam // . sAtha jema sUryavaDe prabhAtanA samaye kamalanA kezamAM pUrAyelA bhramare mukta bane che. arthAta jema sUryodaya thavAthI sUryavikAsI kamalemAMthI bhramare bahAra nikaLe che, tema AcAryazrIne sabhAmAM padhAravAnA avasare sUrya samAna pratApavALA dUhArAjAe kArAgAramAM paDelA baMdIjanone mukta karyA. 9LA vratinAmiva tathya bhASiNAM, janibhAjAM vipinAbhracAriNAm / zramaNenduravaikSayatpunaH, sa nimittAni nimittavedibhiH // 98 // sa zramaNendurvijayadAnasUricandraH zakunAni vidanti jAnantIti nimittavedinastai. nimitAni zakunAni zubhAni tu.... ..................." / tathA naiSadhe 'hAhA pratIpapavanAzakunAnna jagmuH' iti punapuMsakatvamubhayatrAtra / keSAm / vipineSu vaneSu adhe AkAze carantItyevaMzIlA vipinAbhracAriNasteSAM mRgagAlAdayo vanacAriNaH, cASakhaJjanazikhitittiradevIbhAradvAjAdayo gaganacarAsteSAM rajanibhAjAM praNinAm / kiMlakSaNAnAm / vatinAM sAdhUnAmiva / tathya satyaM bhASate ityevaMzIlAstathyabhASiNaH teSAm // lokAI AcAryadeve, mRga, ziyALa cA, khaMjana, tetara, mayUra, devacakalI temaja bhAradvAja Adi jaMgalamAM ane AkAzamAM cAlanArA pazupakSIonAM nimittone jANanArA ane sAdhupuruSanI jema satyabhASAne kahenArA jyotiSIo pAse nimittane pUchyuM kA nyagadaniti te puro guroH, sitapakSAdiva zItadIdhiteH / udayo bhavitA padasya te, bhuvi kuMrAGgajavAcakendrataH // 99 / / Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -422 hIrasaubhAgyam [sarga 6 zlo0 99-101 te zakunAvalokakA nimittavedinaH gurovijayadAnasUreH puro'ne ityamunA prakAreNa nyagadan kathayanti sma / he guro, bhuvi pRthivyAM kuMrAGgajavAcakendrataH hIraharSopAdhyAyapuraMdarAt te tava padasya paTTasyodayo bhavitA unnatirbhAvinI / 'udayaH parvatonnatyoH' ityanekArthaH / kasmAdiva / sitapakSAdiva / yathA zuklapakSAt zItadIdhiteH zizirakiraNasya candramasa udayo bhavati // iti zakunAvalokanam // blekArtha zakuna zAstrIoe gurudeva samakSa A pramANe nivedana karyuM, ke he prabho ! jema zukala pakSathI caMdrano udaya thAya che, tema hIraharSaupAdhyAyathI ApanI pATane mahAna abhyaya thaze. kalA vidhuvad gaNapuMgava navo-dayamAlokayituM hRdIcchatA / atha sUripadArpaNAvidhau, prabhurAgRhyata dhIsakhena saH // 10 // atha dhyAnasamAptibahirAgamanazakunAvalokanAnantara dhIsakhena arthAt zivapurIsaMghapuraHsarIkRtacAGgAsaMghapatimantriNA sa prabhurvijayadAnasUriH sUrerAcAryasya padasyArpaNA pradAna tasya vidhiH prakArastatra viSaye / 'vibhUSaNAnAM maNimaNDale nalaH / svarUpalekhAmavalokya niSphalIcakAra sevAcaNadarpaNArpaNAH // ' iti naiSadhe / AgRhyata guroratyAgrahaH kRtaH / dhIsakhena kiM kurvatA / navodaya navInA unnatiryasya tAdRzaM gaNapuMgava gacchanAyaka A lokayitu draSTuM hRdi svahRdaye icchatA kAztA / kiMvat / vidhuvat , yathA dhIsakhena vidvajanena zubhakAryakaraNArtha navodaya candra spRhayatA bhUyate // sArtha jema vidvajana zubhakAryamAM candrodayanI spRhA rAkhe che tema nUtana udayavALA navA gacchanA2kane jevAne icchatA saMghasahita maMtrIzvara "cAMgA' saMghapatie AcArya pada pradAna karavA mATe gumahArAjane Agraha karyo. 10 avadhArya tadAgraha hitA-miva vANI bhaNito hitaiSiNA / tata omiti vaktravArija, vacasA yojitavAn sa tatpuraH // 1.1 // tatastadAgrahakaraNAnantarasa gururvijayadAnasUristatpurazcAGgAsaMghapateragre ityamunA prakAreNa vacasA vacanena kRtvA vaktravArijavadanakamala yojitavAn yojayAmAsa / iti kim / vAkye evamastu / omiti svIkAre / 'omiti pratipadyasva' iti hemAcAryakRtavItarAgastave / ki kRtvA / tadAgraha sasaMghacAGgAgAsaMghapativijJaptikAmavadhArya hRdaye ghRtvA / kAmiva / vANImiva / yathA hitaiSiNA svasyAyatau sukhakAGkiNA puruSeNa svajanena mitreNa vA bhaNitAM kathitAM hitAM pathyAM vAca vidvAn hRdyavadhArayati / 'hita pathye gate dhRte' itynekaarthH|| Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 101 - 104 ] hIrasaubhAgyam klAkA jema hitakArI puruSe kahelI hitakArI bhASAneA sajjana puruSa Adara kare che, tema saMdhasahita cAMgA sadhapativaDe AgrahapUrvaka karAyelI vijJaptinA svIkAra karIne AcArya mahArAje mAlavAnA prAraMbha karyA // 10 // niradhAri muhartamAtmanA, gaNakaiH zrIzramaNAvanIndunA / mahanIyamaho vivAhavat, punarArabhyata mantriNA pure // 102 // zrI zramaNAvanIndunA zriyA gaNalakSmyA zobhayA vA yuktaH zramaNAnAM munInAM madhye durvasudhAsudhAkaro rAjA etAvatA zrIvijayadAnasUriNA AtmanA svayamupavizya gaNakaijyotiSikaiH sama muhUrtaM sUripadasthApanocitodayAstazuddhigrahagocaroccasthagrahAdizubhadi navelA niradhAri nizcayIkRtam / punarmantriNA cAGgAkhyadhIsakhena mahanIyaH sarvajanairatizlAghanIyo maha utsavaH pure zivapuryA Arabhyata prArabdhaH / kiMvat / vivAhavat / yathA kenAyabhimAnavatA dhaninA pANigrahaNAvasare saMsArijanAtiprazasyo mahAmahaH prArabhyate // 423 leAkA galakSamIthI yukata zrI dAnasUrIzvarajIe svayaM, jyotiSa enI sAthe besI AcArya padArpaNanA zubhamuhUrtanA nizcaya karyo ane maMtrIzvara cAMgA sa`dhapatie zIvapurImAM vivAhamahetsavanI jema sarvajana-prazaMsanIya mahAtsavaneA prAraMbha karyA. 5102aa atha zilpicaNairacIkara - anuvAdairiva vizvakarmaNaH / maNimaNDapamaMzuDambarA - dharitAdityamamAtyamAnavAH // 103 // atha muhUrtanirdhAraNamahotsavaprArabhaNAnantaraM amAtyamAnavAH cAGgAsa' ghapatipradhA nasevakajanAH zilpicaNaiH prazasyavijJAnibhirmaNInAM upalakSaNAt kAJcanaratnAnAM gaNaiH kha'citaM maNDapa' janAzrayamacIkarat kArayanti sma / kiMbhUtaM maNimaNDapam / aMzUnAM kiraNAnAmADambareNa pratidizaM aviralAtiprasaraNenAdharito hInIkRtastiraskRto vA Adityo bhAskaro yena / zilpicaNairutprekSyate - vizvakarmaNo devAnAM varddhakeH sUtradhArasyAnuvAdaiH pra tirUpairiva / prazasyArthe caJcucaNau zabdau yojyAviti prakriyAyAm || klAkA tyArapachI cAMgAsa`dha patinA sevakajatAe, svarganA sUtradhArAnAM pratibiMba jevA niSNAta zilpazAstrIe pAse svarNa jaDita ane ratnajaDita zreSTamaMDanuM nirmANa karAvyuM te maMDapanAMdhA nira - tara prasaratA ratnenA prakAzayukata kiraNAvaDe sUrya paNa kSaNe nisteja banI gayA ! ivhA maNikalpita zilpikautuka - prakarAlokanalAlasAzayAH / tridazAstridazIkhA divaH, kimihAlekhyamiSAdupAgaman // 104 // Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D 424 hIrasaubhAgyam sarga 6 zlo0 104-107 iha maNDape AlekhyAnAM citrANAM miSAt kapaTAdivo devalokAt tridazIsakhAH svakhadevIsaMyuktAH tridazA nirjarA upAgaman kim AgatA iva / kiMbhUtAstridazAH / maNibhiH paJcavidharatnaiH kalpitAnAM racitAnAM zilpAnAM citrarUpAdivijJAnAnAM prakarasya samUhasya Alokane darzane lAlasA lolupA AzayA abhiprAyA mAnasAni vA yeSAM te // sAtha A maMDapamAM AlekhelA citronA bahAne potapotAnI devIo sAthe deva jANe svargamAMthI utarI AvyA na hoya ! te jANe pAMca prakAranAM ratnothI racita citronAM kautuka jevAnI abhilApAthI AvyA na hoya ! 104l sa muhUrta dine guruH sama, munibhirmaNDapamadhyamIyivAn / sadasaH sadanaM ghusamabhiH, pratipanthI pRthivIbhRtAmiva // 105 // sa gururvijayadAnasUriH munibhiH samagaNipaNDitopAdhyAyAdisAdhubhiH sArddha muhUtasya dine vAsare maNDapasya madhyamIyivAn gataH / ka iva / pratipanthIva / yathA pRthivIbhRtAM parvatAnAM pratipanthI vairI indraH dhusadmabhiH svargagRhaiH suraiH saha sadasaH sabhAyAH sadanaM mandirametyAgacchati / 'nRpasya nAtipramanAH sadogRham' iti raghuvaMze // blekArtha jema parvatane zatru Idra devena sabhAmaMDapamAM Ave, tema muhUrtanA divase gaNi, paMnyAsa temaja upAdhyAya Adi sAdhuonI sAthe AcArya mahArAjazrI vijayadAnasUri pUrvokta saMbhAmaMDapamAM padhAryA. 10pA idamIyamahAmahekSaNo-panataiH pauranaraiH paraHzataiH / nibhRta bhriyate sma maNDapo, navakAsAra ivAmbudAmbubhiH // 106 // para zataiH zatAtpare paraHzatAH taiH sahasrasaMkhyaiH pauranarairnAgarikalokaiH maNDapaH sUripadapradAnAspada nibhRta ghana bhriyate sma bhRtaH / kiMbhUtaiH pauranaraiH / idamIyasya hIraharSopAdhyAyasaMbandhino mahAmahasyAcAryapadasthApanAtizayitotsavasya IkSaNArthamupanataiH sa. mAgataH / ka iva / navakAsAra iva / yathA navInastaDAgaH ambudAmbubhiH prAvRTpayodharapAnIyaiH nirbhara pUryate // sAya jema navIna sarevara meghanA jalathI paripUrNa bane, tema zrI hariharSaupAdhyAyanA AcArya. padapradAnanA mahatsavane jovA mATe AvelA seMkaDe ane hajAro nAgarikothI maMDapa cikAra bharAi gayA // 10 // trizalAtanujanmazAsanA-bhyudayaM mUrtamiva vratIzvaram / yatibhistamajUhavad guru-stridazIzaMsita bhAgyavaibhavam // 107 // Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 107-109] hIrasaubhAgyam 425 gururvijayadAnasUriH sAdhubhiH upAdhyAyapaNDitAdimunibhiH kRtvA ta hIraharSopA. dhyAyamajUhavat AkArayAmAsa / kiMbhUtaM tam / tridazyA zAsanadevatayA zaMsitaH zlAghito bhAgyasya sukRtasya puNyodayasya vaibhavaH saMpad yasya / ivotprekSyate-bhUrta mUrtimantamagIkRtAGga trizalAyAH siddhArthapRthivIpatipanyAstanujanmano nandanasya zrImanmahAvIradevasya zAsanasya abhyudayamunnatimiva // lekArtha tyArapachI gudeve, paMDita, upAdhyAya Adi sAdhuo dvArA temaja zAsanadevIthI prazaMsA karAyelA evA puNyanA prAkSAravALA hIraharSa upAdhyAyane bolAvyA. jANe teo (hIraharSa upAdhyAya) bhagavAna mahAvIra paramAtmAnA zAsananA abhyayanI sAkSAta mUrti na hAya ! 107 gaganAtmarasenduhAyane, vizade pauSajapaJcamI dine / dhRtazItarucIrucicchalo-jjvalavastre kimu tatpadotsave // 108 // vrativAridhinemivAsavaH, svapade sthApitavAn sa vAcakam / iva paJcamaka gaNAdhipaM, mRgarAjadhvajatIrthanAyakaH // 109 // (yugmam ) sa vijayadAnanAmA baninAM zramaNAnAM vAridhinemervasuMdharAyAH nAyakaH svAmI / rAjA ityarthaH / sUriH ta hIraharSanAmAna vAcakamupAdhyAya svapade nijapaTTe sthApitavAn saMsthApayAmAsa / ka iva / mRgarAjadhvajatIrthanAyaka iva / yathA mRgarAjaH siMho dhvajazcihna lAJchana yasya tAdRzastIrthanAyakastIrthezvara etAvatA zrImahAvIrajinaH pazcAnAM saMkhyApU. raNaH paJcamaH paJcama eva paJcamakaH, taM gaNasya sAdhusamudAyarUpagacchasya nAyaka svAmina paJcazatacchAtraiH samapravrajitatvAt / tadvayatikare paJcazatasAdhUnAM gaNasya nAtha gaNadhara sudharmasvAmina svapade sthApayati sma / kasminhAyane / gaganamAkAza zUnyam (0), AtmA kSetra ekaH(1), rasAstiktAdayaH SaT (6), induzcandro'pyekaH (1). tanmitahAyane vatsare vikramAdityAddazAdhikaSoDazazata (1610) varSAtikrame / kutra divase / pauSajapaJcamIdine pauSamAse jAtA yA paJcamI nAnI tithistaddivase / kiMbhUte / vizade zukle / utprekSyate. tatpadotsave tasya hIraharSopAdhyAyasya padasyAcAryapadapradAnasya utsave mahAmahe dhRtaM parihita zItarucIruciH candracandrikA tasyAzchalena kapaTena ujjvala dhavala vastra vasana yena evaMvidhe iva vaasre| zuklapaJcamIdine ityarthaH // saMvat 1610 varSe pauSamAse zuklapaJcamIvAsare zrIhIraharSavAcakasya sUripadasthApanA // iti zrIhIravijayasUrerAcAryapadasthApanA // lokArtha jema mahAvIra paramAtmAe potAnI pATe pAMcamA gaNadhara zrI sudharmAsvAmIne sthApana karyA hatA, tema zramaNAdhipati AcArya vijayadAnasUrijIe vikrama saMvata 1610 varSe poSa sudI paMcamI nA divase haraharSa upAdhyAyane potAnI pATe sthApana karyA. arthAta AcAryapada pradAna karyuM. te hIraharSaupAdhyAyanA AcArya padapradAna mahesavamAM caMdra paNa ca drikAnA bahAne jANe ujajavala vastra Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 saubhAgyam [ sarga 6 zlo0 109 - 112 dhAraNa karyuM. na heAya ! arthAt tevI peSa sudI pAMcamInA divase hIraha upAdhyAyanI AcA padavI thai. 510851095 hRdi hIra ibaiSa viSTape, vijayo'syaiva punarbhaviSyati / ata eva kRtAsya sUriNA, vijayAdA kimu hIrapUrvikA // 110 // yatkAraNAdeva sUriH hRdi arthAjagatAM hRdaye hIra iva vajramaNiriva / janabhASayA 'hIro' / rahasya' ca bhaviSyati / punaraparArthe nyAse viSTape vizve asyaiva sUrereva jayo kuvAdivAdeSu vijayo bhaviSyati nAnyasya / utprekSyate - - ataH kAraNAt sUriNA vijayadAnaguruNA asya hIraharSasya hIra iti nAma pUrva yasyAH sA hIrapUrvikA vijayAhnA vijaya ityAkhyA kRtA kimu / etAvatA hIravijayasUrirityabhidhAnaM nirmitam // leAkA jagatanA hRdayAmAM hItulya temaja 'vizvanA kuvAdi upara A AcAryanA ja vijaya thaze' A kAraNathI ja jANe gurudeve hIraha upAdhyAyanuM hIravijayasUri' AvuM nAma rAkhyuM na hoya ! // 110 // idameva dina jagatpate-rabhiSekArhamitIva saMmadAt / udayAdimasiMhabhUmimA-nabhiSikto'tra tadaiva bAhujaiH // 111 // atha zivapuryA saMmadAdAnandAt bAhujaiH rAjanyeH / 'tattasminvinimajjya bAhujabhaTairArambhi rambhA - iti naiSadhe / utprekSyate - iti hetostadaiva tasminnavasare udaya iti padamAdimaM yatra tAdRzaH siMha eva bhUmimAnnRpaH etAvatA udayasiMharAjA abhiSikta iva zrI rohiNImaNDalarAjye saMsthApitaH / iti kim / idameva dina yasmin dine zrIhIrahavijayasurerAcAryapada pradatta tadeva dina' jagatAM bhUlokasya patyurbhartuzcakravartyAderabhiSekasya rAjyasthApanAyA ardhamucita yogyam // zleAkA je divase hIraha upAdhyAyane AcAryapada pradAna karavAmAM AvyuM, te ja divase zIvapuranA (sirohInA) rAjakIyapuruSAvaDe sirAhInA rAjyanA siMhAsane uddayasiMha nAmanA rAjAne rAjayAbhiSeka karavAmAM AvyA. kAraNake hIra upAdhyAyanA AcAryapadapradAnane divasa jagatpatti cakravartInA bhyAliSene yogya te arthAt sarvotkRSTa hateo // 1 // bhuvi maGgalatUryanisvano, divi divyo'jani duMdubhidhvaniH / iti tau kimu zaMsato guru-rna Rte'smAdaparo'sti rodasoH // 112 // bhuvi pRthivyAM maGgalAnAM bhUyasAM zreyasAM sUcakAnAM tUryANAM vAditrANAM nisvano nirghoSaH, tathA divi AkAze divyo devatAsaMbandhI duMdubhInAM madanamerINAM nisvAnAnAM vA Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -- - marga 6 zlo0 112-114] hIrasaubhAgyam 427 dhvaniH zabdaH ajani saMjAtaH / upretkSyate-tau dvAvapi zabdau ityamunA prakAreNa zaMsato'rthAllokAnAM puraH kathayata iva / iti kim / yat rodasyoryAvApRthivyorasmAt hIravijayasUreraparo'nyo dvitIyo ko'pi asAdhAraNaguNagaNo gurunAsti // sArtha pRthvI upara maMgalavAjitronA ane AkAzamAM devaduMdubhinA avAjathI AkAzapaththI zabdamaya banI gayAM ! te dhvani jANe lokonI AgaLa A pramANe jaNAvatA na hoya "AkAza ane pRthvImAM asAdhAraNaguNe peta zrIhIravijayasUri samAna anya koI AcArya nathI." 112aa pikapaJcamakUjitakvaNA-stamagAyana dvayaNukodarIgaNAH / / adasIyayazojigAsayo-pagatAH kiMpuruSAGganA iva // 113 / / dvayaNukodarIgaNA kRzodarInArInivahAH / 'zaGgArasargadvayaNukodarIyam' iti naissdhe| tadA tasmin sUripadapradAnasamaye tamagAyan tadguNagrAma gAyanti sma / kiMbhUtAH / pi. kAnAM kokilAnAM paJcamakUjita vasantasamayonidrasAndramAkandakalikAsvAdanodghaTitakaNThakuharaprejhakholitapaJcamamadhuradhvanistadvat kvaNo ninAdo yAsAm / utprekSyate-adasIyAnAM hIravijayasaMbandhinAM yazasAM kIrtInAM jigAsayA gAtumicchayA upagatAH / svarlokAdbhUloke svasthAnAdvA zivapuryA samAgatAH kiMpuruSAGganAH kiMnarya iva // ityAcAryapadamahotsavaH // kAI AcAryapadanA mahotsavamAM kokilAnA paMcamasvara samAna svaravALI evI zIvapurInagarInI strIo AcAryadevanA guNagAna karatI hatI. te strIo jANe hIravijyasarinI yazagAthA gAvAnI icchAthI svargamAMthI utarI AvelI kinnarIo na hoya ! 113 trijagannayanAmRtAJjana, zuzubhAte yatipuMgavAvubhau / surabhIkRtabhUtalau yazaH-sumanobhirmadhumAdhavAviva // 114 // ___ ubhau dvau yatipuMgavau vijayadAnahIravijayasUrIndrau zuzubhAte zobhA lamate sma / kibhUtau / trijagatAM tAtsthyAt tadvayapadezAt tribhuvanajanAnAM nayaneSu locaneSu AhlAdakatvena amRtAJjana sudhAyA aJjanatulyau / punaH kiMbhUtau / yazobhireva sumanobhirvikasitakusumaiH kRtvA surabhIkRta vAsita sugandha vihitaM bhUtala mahImaNDala yAbhyAm / utprekSyate-madhu. mAdhavau caitravaizAkhamAsAviva // kalekArtha traNa jagatanA jIvone nayanane amRtAMjana samAna temaja potAne yazarUpI puSpavaDe bhUtalane suvAsita karanAra evA bane saripuMgava vidhAnasUri ane vijyahIsUri madhu ane mAdhava arthAta caitra ane vaizAkha na hoya tema bhatA hatA. ll114 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %ARRIE 428 hIrasaubhAgyam [sarga 6 zlo0 115-117 dyusadAmiva medinIruhau, jagatIjaMgamatAnusaGginau / sma vibhUSayataH krameNa to, viharantAvaNahillapattanam // 115 // krameNa vihAraparipATayA to vijayadAnahIravijayasUrIndrau aNahillanAma pattana vi. bhUSayataH sma alaMcakratuH / kiM kurvantau / utprekSyate-dyusadAM devAnAM medinIruhI pAdapo kalpavRkSAviva / kiMbhUtau / jagatyAM bhUmipIThe jaMgamatAyAH saMcaraNazIlatvasya anusaGgaH saGgo'styanayostau // kalekArtha anukrame vihAra karatA ane AcAryoe aNahilapura pATaNane zobhAvyuM. arthAta pATaNa naga ramAM padhAryA. te banne jANe A pRthvInA jaMgama kalpavRkSa na hoya ? 115 .. zramaNadhumaNI maNIva taumunimuktAvalimadhyazAlinau / puri tatra tamonizumbhanau, gaNalakSmI madayAMbabhUvatuH // 116 // tatra puri pattananagare tau vijayadAnahIravijayanAmAnau zramaNadhumaNI munimArtaNDau / sUrIndrAvityarthaH / gaNalakSmI tapAgacchazriyaM madayAMbabhUvatuH / zRGgArakalitAM kurvAte sme tyarthaH / kAviva / maNIva / nAyakaratne iva / maNIvAdivarjamiti dvivacane'pi saMdhiH syAt / yathA maNIva daMpatIva rodasIya / 'maNIva nIvottaralau virejatuH' iti naiSadhe'pi / kiMbhUtau / munayaH sAdhava eva muktAvalimauktikahArastasya madhye zAlete ityevaMzIlau / punaH kiMbhUtau / tamasAmajJAnAndhakArANAM nizumbhanau vyApAdako / nAyakamaNI api striyaM samadA sRjataH muktAvalimadhyasthAyinau tamonihantakau ca // iti dvayorapi sUrIndrayoH pattane pAdA ghadhAraNam // lokAI sAdhuo rUpI muktAhAranA be madhyamaNi samAna ane ajJAnarUpI aMdhakAranA nAzaka evA bane surIndroe aNahilapura nagaramAM tapAgacchanI lakSmIne zaMgArayukta karI arthAta zaNagArI 116 atha tatra samarthanAmabhR-daNazAlI bhavati sma bhUtimAn / sacivo yavanatya bhUbhujo, mativAdhizcaNakAGgajanmavat // 117 // atha pattanAgamanAnantara tatrANahillapattane samartha iti nAma bibhartIti samarthanAmabhRt bhaNazAlI vakSaskAravyApArakAriNAM kazcit saMjhAvizeSaH bhavati smAbhavat / etAyatA samarathabhaNazAlItinAmA / kiMbhUtaH / sacivaH prdhaanH| kasya / bhUbhujaH pattanAdhIzasya serakhAnasya / kiMbhUtasya / yavanasya 'paThANa' iti nAma mlecchajAtIyasya / punaH kiMbhUtaH / bhUtimAn hastituragAdilakSmIkalitaH / punaH kiMbhUtaH / mativAdhiH buddhisamudraH / kiMvat / caNakAGgajanmavat / yathA caNakanAmA dvijavizeSastasyAGgajanmA putrazcANakyo dhInidhirabhUt / Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0.117-120] .. hIrasaubhAgyam 429 zlokAI tyAre pATaNamAM pATaNapati musalamAna rAjA baserakhAM hatA. tene RddhimAna ane buddhimAM cANakya jevo "bhaNasAlI samaratha nAmane pradhAna hatA. 11LA upacakramire mahAmahA, amunAcAryapadasya nandaye / zivazaivalinIvarodvaho-payamArtha prathamotsavA iva // 118 // amunA samarthabhaNazAlIsacivena AcAryapadamya nandaye nandikArApaNArtha mahAmahA atizayina utsavA upacakramire prArabdhAH / utprekSyante-zivame(e)va muktirUpo yaH zaivalinInAM nadInAM varo bhartA samudrastasyodvahA putrI lakSmIstasyA upayamaH pANigrahaNa tasmin / siddhilakSmIvivAhe ityrthH| prathamotsavA iva / AdimAH kSaNA iva // sArtha maMtrIzvara evA samarathabhaNasAlIe pATaNamAM AcAryapadanI ujavaNI mATe prathama utsavanI jema mahatsavano prAraMbha karyo, te jANe muktirUpa samudranI putrI zivalakSmInA vivAhesUvane prAraMbha karyo na hoya ? 118 puri jAnapadIyamAnava-jaja AkAryata tena sevakaiH / ... pikabhRGgabharaH svasaurabhai-riva kuje smitacUtazAkhinA * 119 // tena samarthabhaNazAlimantriNA sevakaiH svabhRtyavagairjAnapadIyo gurjaramaNDalasabandhI mAnavavrajo janasamUhaH puri pattananagare AkAryata AhUyate sma / Amantrita ityarthaH / keneva / smitacUtazAkhineva / yathA vasantasamayavikasitasahakArataruNA svasyAtmIyasya sau. rabhairAmodaiH parimalaiH kRtvA pikabhRGgabharaH kokilamadhukaranikaraH kuJja kAnane aakaaryte|| vAkArtha ' jema vasaMtaRtunA viravara AmravRkSa pitAnI suvAsa dvArA kokilA ane bhramaronA samUhane vanakuMjamAM AmaMtraNa Ape che, tema maMtrIzvare potAnA sevako dvArA gurjaradezavata janasamUhane pATaNa padhAravA mATenuM AmaMtraNa ApyuM. 19 sukRta pravidhAya satkriyA-mamunA saMghajanasya saMmadAt / samacIyata zambala maho-dayapuryA prayiyAsunA kimu // 120 // amunA pattanAdhIzadhIsakhena sukRtaM puNyaM samacIyata samyakprakAreNa puSTaM kriyate sma / kiM kRtvA / saMmadAdatiharSAt saMghajanasya cAturvarNyasya sakriyAmazanapAna(khAdima)svAdimavastrAbharaNazrIphalAdidAnena satkAra pravidhAya kRtvA / utprekSyate-mahodayapuryA nirvRtinAmanagaryA prayiyAsunA prakarSeNa gantumicchunA satA amunA mantriNA zambala mArganirvAhakatpAtheyaM kimu sacitam // Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sainmewanimal nobhAyam sarga 6 lo0 120-123 lokAI anu, pukhta, khAmi, svAdi, vastra, AbhUSaNa, zrIla AdithI caturvidha saMghane atyaMta harSapUrvaka satkAra karIne maMtrIzvare puNyane puSTa karyuM. arthAta muktirUpI nagarImAM javA icchatA maMtrIzvare jANe puNyanuM pAtheya (bhAtuM) saMcita karyuM na hoya ! 120 gurunandimahe'GganAsakhe-rvasatesaMdhyamabhUSi mAnuSaiH / jinajanmamahe marudrei-riva gIrvANagaNairadhityakA // 121 // guroharivijayasUrIzinuH nandimahe gacchAnunAmahotsabe aGganAsakhaiH svasvakalabaka litairathavA nijAparavanitAvargasahitairmAnuSaiH puruSairvasaterupAzrayasya madhyamabhUSi alaMkriyate sma / kairiva / gIrvANagaNairiva / yathA jinasya arhadbhaTTArakasya janmamahe janmAbhiSekotsave surAGganAnugatairbhavanapativAnavyantarajyotiSkavimAnavAsisurasamUhamarudreinirjarovIdharasya meroradhityakA UrdhvabhUmizcUlikA bhUSyate // lekArtha jinezvara bhagavaMtanA janmotsavamAM devAMganAo sahita cAre nikAyanA devethI jema meraparvatanI cUlikA zobhe, tema zrI hIravijyasUrinA AcAryapadanI ujavaNI saMbaMdhI mahatsavamAM strIo sahita puruSothI upAzrayane madhyabhAga alaMkRta thayo. 21 gaNinandimahe'psarogaNai-riva muktAbhirupetya yauvataiH / karapIDanamaNDapo yathA'-kSatapujaiH samavardhyatAlayaH // 122 / / sAGage pravacane adhItI gaNiranUcAnazca tasya gaNernandimahe nirvANamahotsave yauvataivividhakulajanmapuranivAsiyuvatIsamUharupetyAgatyAkSatapujairlAjavarAlayaH upAzrayaH zrIguru atibahulasaMmadataHprAptumazaknuvadbhistadAzrayatvAdvasatireva samavar2yAta vrdhaapitH| ka iva / karapIDanamaNDapa iva / yathA vivAhamaNDapaH sadhavavadhUbhirakSatairvardhApyate / kairiva / apsarogariva, / yathA gautamAdigaNadharaH nandimahotsave surasundarIvRndairmuktAbhirmuktAphalaiH saMva. yate / 'AptairvardhApayAMcake zume yogaH zubhasya hi' iti pratikramaNasUtravRttau // zlokAI gaNadhara padanI sthApanAnA samaye devAMganAoe muktAphalAthI jema gautamagaNadharane vadhAvyA hatA, tema AcAryapadanA mahotsavamAM sohAgaNa strIoe akSatathI lagnamaMDapanI jema upAzrayane vadhAvyo. //rA jinavad gaNadhAriNaH padaM, samanujJApya sa maricakriNaH / gururasya sahasradIdhiti-pramitAvartanavandanAnyadAt // 123 / / sa guruvijayadAnasUriH asya sUricakriNaH hIravijayasUrisArvabhaumasya sahanadIdhi Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 6 zlo0 123-125] hIrasaubhAgyam tayo dvAdazabhAskarAH tairiva pramIyante pramANaviSayIkriyante iti sahasradIdhitipramitAni tAdRzAnyAvartanAni hastAvartakaraNAni yeSu tAdRzAni / etAvatA dvAdazAvartavandanakAni adAt dadAti sma / kiM kRtvA / gaNadhAriNaH gacchadharasya padaM samanujJApya samyakprakAreNAnukSAM datvA / kiMvat / jinavat / yathA jino'rthAnmahAvIratIrthakaraH sudharmasvAmino gaNadhAriNaH padaM samanujJApayati // lokArtha mahAvIra paramAtmAe jema sudharma svAmIne gaNadharapadanI anujJA ApI, tema zrIvidAnasUri mahArAje, sUricakravatI zrI vijayahIrasUrine gacchanI anujJA ApIne bAra sUryapramANe bAra Avarte 43 (66zAta) vaMdana yu. // 12 // vazino'sya tato vazaMvadAM, gaNamRdabhUmimaNirgaNazriyam / vasutasya piteva saMpada, praNayena praNinAya nItimAn // 124 // tato dvAdazAvartavandanakapradAnAnantara gaNabhRtsu gacchadhareSu bhUmimaNiH kSoNIratna rAjA vijayadAnasUrIndraH praNayena snehena vazino jitendriyasya asya hIravijayasUrergaNazriyaM tapAgacchalakSmI vazaMvadAmAyattAM praNinAya cakAra / 'sRjati karoti praNayati ghaTayati nirmAti nimimIte ca' iti karaNArthAH kriyAkalApe / ka iva / piteva / yathA ja. nakaH svasutasya nijaputrasya saMpadaM gRhasaMpattimanukramAgatAtmagRhalakSmI vazaMvadA praNaya ti / kiMbhUtaH / nItimAn yuktAyuktavicAropetaH / guruH pitA ca // iti samarathabhaNazAlIkRtamahotsavapUrvakazrIhIravijayasUripuraMdarAcAryapadanandivandanakapradAnavarNanam // sArtha nItimAna pitA jema putrane gharanI saMpatti arpaNa kare, tema gacchAdhipatiomAM ziromaNi evA vijayadAnasUri mahArAje, atisnehapUrvaka jiteMdriya evA hIravijayasarine potAnA gacchanI lakSmI arpaNa karI. 124 mudamAdadhire mumukSava-stamavApyAbhinavodayaM prabhum / nanRte narakadviSaM punargaNalakSmyA puruSottama patim // 125 // mumukSavaH saMsArAsArakArAgAra moktumicchavaH tapAgacchasAdhavaH abhi sAmastyena navaH 'Nu stutau' navana navaH stutistadyuktaH prazaMsAspadaM navIno vA udayo'bhyudayana prA. durbhAvo yasya tAdRzaM prabhu svAmina hIravijayasUrimavApya labdhvA mudamAnandam / arthAna mAnase Adadhire dhArayanti sma / punararthAntaranyAse gaNalakSmyA tapAgacchazriyA navI. nAbhyudaya taM pati nAyaka prApya nanRte nartitam / kiMbhUtam / narakasya durgateviSa vairiNam / punaH kiMbhUtam / puruSeSu sakalamanuSyeSu uttama AcAryatvAt zreSTham / tathA zriyA kSIranIranidhernandinyApi narakAsurasaMhArakAriNa puruSottama nArAyaNa patiM bhartAra saMprA. pya nnute|| Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 hIrasaubhAgyam [sarga 6 zlo0 125-128 sArtha mumukSu evA sAdhuo abhinavadita chanAyaka hIravijyasarine pAmIne atyaMta harSita banyA, lakSmI jema puruSottama (viSaNu) patine pAmIne nRtya kare, tema gaNalakSmI paNa puruSa hIravijayasUrine pAmIne harSapUrvaka nRtya karavA lAgI 1rapA gaNapUrvagirau mahodaya-zramaNavyomamaNIsamIkSaNAt / kunayairiha kauzikAyita, bhavikaiH paGkajakAnanAyitam // 126 / / iha jagati bhUmipIThe vA gaNastapAgacchaH sa eva pUrvagirirudayAcalaH / 'pUrvaparvatatirohitAtmanaH' iti surathotsavakAvye pUrvazabdaH / tathA 'athodayaH pUrvAdriH' iti haimyA. mapi / tasmin mahAn sarvAtizAyI udayaH padasthApanAsamaya eva sarvotkRSTa mAhAtmya yaH sya tAdRzo yaH zramaNavyomamaNI sarvasAdhuSu tejasvitvena bhAskaraH tasya samIkSaNAddarzanAt kutsito viruddho nayo mata yeSAM te kunayAH kupAkSikAstaiH kauzikAH ghUkAstairivA. carita praNAna)STamityarthaH / punarbhavyairmokSagamanayogyaijanaiH samyagdRSTibhiH paGkajAnAM kamalAnAM kAnanairvanairivAcaritam / vikasitamityarthaH // kalekArtha tapagaccharUpI udayAcala upara sarvotkRSTa udayavALA sAdhaziromaNi hIravijayasUrirUpI sUryanA udayana jevAthI kuvAdarU5 vaDe naSTaprAyaH banI gayA ane bhavyajanarUpI kamalavana vikasita banyuM. 12 : svayameSa ziva gamI parA-napi saMprApayituM prabhuH prabhuH / iti vaktumivezvarAn dizA, yazasA vyAnazire'khilA dizaH // 127 / / yazasA arthAt sUrIndrazlokenAkhilAH samastA dazApi dizaH vyAnazire vyaaptaaH| utprekSyate-dizAM haritAn IzvarAnnAyakAn / dikpAlAnityarthaH / ityagre vakSyamANa vaktu kathayitumiva / iti kim / yadeSa prabhuhIravijayasUriH svayamAtmanA ziva mokSa gamI ga. miSyati kAlasAmAgyabhAvAdbhavAntare'pi punaH parAnanyAnapi jantUn mokSa saMprApayitu prabhuH samartho'sti / 'yathA vidUrAdiradUratAM gamI' iti naiSadhe // sAtha - hIravijyasUrinA cazathI sarva dizAo vyApta banI, te jANe dizAonA svAmI dipha pAlane A pramANe kahevA mATe na hoya ke, A hIravijyasUri ravayaM mokSagatine prApta karaze ane bIjA aneka bhavya prANIone mokSa prApti karAvanArA banaze. rA kajapANitamodviSajaga-bhayanasyAsya mahobharairbharAt / kimu caNDarucerasUyayA, bhriyate bhUminabhastaladvayI // 128 / / Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 128-129] hIrasaubhAgyam / 433 asya sUreH mahobharaiH pratApaTalairbharAdatizayA bhUminabhaHsthaladvayI medinIgaganamaNDalayAmala ghiyate abhivyApyate / utprekSyate-caNDaruceH sUryasyArthAt pratApaiH sArddhamasUyayA Iyayeva / asya kiMbhUtasya / kaja kamalamaruNatvena mRdutvena vA tattulyaH pANiryasya / athavA AkRtyA kaja padmapANau haste yasya / tathA tamasAmajJAnAnAM pApAnAM vA dviSan vairI / tathA jagatAM vizvaSAM dharmamArgadarzakatvena nynruupH| pakSe kamalAGkitakarasyAndhakAradviSataH jagaJcakSuSaH / vizeSaNatraye'pi karmadhArayaH // ___sArtha sUryanA pratApa sAthe spardhA karatA AcAryanA mahAna pratApathI AkAza ane pRthvI vyApta banI gaI. AcArya kamala samAna komala rapane lAla hAthavALA hatA, arthAta teonA hAthamAM kamalanI rekhA hatI. sUrya kamala samAna lAlaraMganA kiraNovALo hoya che. AcAryazrI ajJAnarUpI aMdhakArano nAza karanAra hatA. sUrya paNa aMdhakArane nAzaka hoya che. AcArya jagatane dharma mArganA darzaka hovAthI jagaccakSu hatA, sUrya paNa jagacakSu kahevAya che. A prakAre AcArya mahArAjano mahAna pratApa sUryanI jema vistArane pAmyA. 128 sa pativratayeva vallabho, gaNalakSmyA samupAsyata prabhuH / amunAgami sA punarmuda, nagarI nItimateva bhUbhRtA // 129 // sa hIravijayasUrirgaNalakSmyA tapAgacchazriyA samupAsyate samyak sevyate sma / kayeva / pativratayeva patiH / svabhava vrata niyamo yasyAH svakIya bhartAraM vinA svapne'pi nAnya kAmukaM kAmayate / sA pativratA tayA satyA yuvatyA vallabhaH svakAntaH samyak trikaraNazuddhayA sevyate / punaranyadarthe amunA sUriNA sA gaNalakSmIrmuda paramAnandamagami prApitA / keneva bhUbhRteva / yathA nItimatA nyAyaniSThena pArthivena nagarI upalakSaNAt svajanapadakalitA AtmavAsarAjadhAnI pramoda prApyate / athavA 'taruNIvattaruNena sUriNA' iti pAThastadA kiMvat / taruNIvat / yathA taruNena yUnA puMsA taruNI yuvatI mudaM prIti gamyate prApyate / NyantaH prayogaH / kiMbhUtena taruNena / sUriNA paNDitena vividhavilAsa. rasacaturazItikAmAsanakrIDAnarmavacanacAturIcatureNa / 'medhAvikovidavizAradasUridoSahak' iti haimyAM vidvannAma / tathA / 'vAco vAcyavivekaviklavadhiyAmIgvidhA mAdRzAM lapsyante va kilAvakAzamathavA sarvasahAH sUrayaH' iti cmpuukthaayaampi| athaveti smaraNagarne pakSAntare vA sUrayo vidvAMsaH sarva sahAH / mAdRzAmanatiprakRSTA api vAcaH sahiSyante hRdyavadhArayiSyanti jJAtRtvAditi taTTippanake // blekArtha jema pativratA strI potAnA svAmInI sevA kare, tema gaNalakSmI A AcAryanI samya prakAre upAsanA karatI hatI athavA jema nyAyanika rAjA nagaravAsI prajAjanone AnaMda Ape ! jema vilAsapriya taraNupuruSa tarUNIne AnaMda Ape, tema A AcArya mahArAjathI gaNalakSmI atyaMta AnaMdita banI. 129 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 hIrasaubhAgyam " abhajanta yatitrajA vibhuM vihagAH smeramivAvanIruham / pRNati sma sa tAnpunarmahodayasasya pradizan sa tAniva // 130 // [ sarga 6 zlo0 130 - 132 yativrajAstapAgaNazramaNasamUhA vibhuM hIravijayasUrimabhajanta sevante sma / ke iva / vigA iva / yathA pakSiNaH smeraM vikasitamavanIruha vRkSa sevante / punaH sa sUristAna munimaNDalAn pRNati sma prINAti sma / kiM kurvan saH / mahodayo mokSo mahAnudayo vA sa pava sasya phalaM pradizan prayacchan dadAnaH / ka iva / sa iva / yathA sa smerAvanIruhaH phala svasya vizrANayan vihagAn prINAti / 'prINAti prINayati ca pRNatIti prINanArthAH syuH' iti kriyAkalApe // iti hIravijayasU restapAgacchasAmrAjyaprAptiH // zleAkA jema pakSIe navapallavita vRkSane bhaje, tema tapAgacchanA sAdhue hIravijayasUrinI upAsanA karatA hatA. vikasita vRkSa jema phala ApIne pakSIone khUza kare, tema hIravijayasUri sAdhuene meAkSarUpI la ApIne khUza karatA hatA. 5130nA kunayAnayatA vinamratAM, jayineva pratigarjato'munA / dadhatAdharitaH kSamAM hriyA, kimu pAtAlamahIzvaro'vizat // 131 // kSamAmatizAyinIM kSAnti upazAntatAmityarthaH dadhatA dhArayatA amunA sUriNA adharitaH hInIkRto'dhikRtaH san ahIzvaraH kSamAM pRthivIM dharatIti tAdRzaH zeSanAgaH / utprekSyate - hriyA lajjayA kimu pAtAla rasAtalamavizat praviSTa iva / 'kSamA kSitikSA ntyoH' ityanekArthaH / amunA kiM kurvatA / [ pratigarjato vaitaNDikAn ] kunayAn kupAkSikAn zAkyAdIn vinamratAM praNamanazIlatAM nayatA prApayatA / keneva / jayineva / yathA vijayakAriNA nRpatinA pratigarjantaH sparddhinaH pArthivA vinamratAM nIyante / 'suhRdayo hRdayaH pratigarjatAm' iti raghuvaMze // leAkA jayazIla rAjA jema pratispardhA rAjAete namAve, tema kuvAdIone namAvatA evA hIravajayasUrie, kSamA dhAraNa karavAthI zeSanAgane tiraskRta karyAM tethI ja jANe zeSanAga lajjA pAmI pAtAlamAM pesI gayA na heAya ! // 1315 parizIlitazIlalIlayA, tulayazrIsakaDAlanandanam / sa gabhIratayeva sAgara, guNamANikyanidhiH parAbhavat // 132 // guNAH zamadamArjavamArdavAdayasta pava mANikyAni ratnAni teSAM nidhinidhAna sa sUrirutprekSyate - gabhIratayA trijagajjanAtizAyisvagAmbhIryeNa sAgara parAbhavatparAjaiSIdiva / kiM kurvan / parizIlitamAbAlakAlAtparipAlitaM yad zIlaM brahmacaryaM tasya lIlA vilA Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 435 hIrasaubhAgyam [sarga 6 zlo0 132-134 sastayA sakaDAlanAmro nAgarajAtidvijasya nandana putra zrIsthUlabhadra tulayan sadRzI kurvan // sAtha bAlyakAlathI ja saMpUrNatayA naiSThika brahmacaryanA pAlanathI zakapAlaputra sthUlabhadranI sAthe tulanA karatA evA ane amadamAdi guNarUpI ratnanA bhaMDAra zrIhIravijayasUrijIe pitAnA gAMbhIrya. guNavaDe sAgarane paNa jANe parAjita karyo na hoya ! 132aa nijadhairyavadAnyatAzriyA, vijitA yena surAcaladrumAH / kimu tadvijayAya mantraNa, sahavAsacchalato vitanvate // 133 // yena sUriNA nijasyAtmano dhairyatAyA ghoropasargapariSahaniSkampatAyAH, tathA vadAnyatAyA dAnazIlatAyAH zriyA zobhayA Adhikyena vA surANAM devAnAM acalAH parvatAH paJca meravaH tathA drumA vRkSAH paJca kalpataravaH vijitAH parAbhUtAH santaH sahavAsacchalataH ekatra nivsnkptttH| utprekSyate-tadvijayAya sUriparAmavanArtha mantraNa mitha Alocakimu vitanvate kurvantIva // iti hIravijayasUriguNAH // kalekArtha potAnI dhIratA, niSpakaMpanA ane udAratAnI lakSmIthI parAbhava pAmelA pAMca meruparvata ane pAMca kalpavRkSe eka ja sthAne rahevAnA bahAne jANe A AcAryane parAbhava karavA mATe paraspara bhtrie| 42tA 42tA 2thA na hoya! // 10 // adhipau nikhilakSamAbhRtAM, surasevyau kaladhautadIdhitI / himahemagirI nu jaMgamau, municandrau bhuvi tau vijahatuH // 134 // tau municandrau vijayadAnasUri-hIravijayasUrIndrau bhuvi pRthvIpIThe vijahetuH vihAra cakratuH / kiMbhUtau / nikhilAH samastAH zAntidharAH zAntirasazAlinaH sAdhavaH teSAmadhipau svAminau / punaH kiMbhUtau / surairdevaiH sevyau upAsanIyau / punaH kiMbhUtau / kaladhauta kAJcana taddIdhitI zarIrakAntI yayostau / nu iti vitarke / jaMgamau saMcarantau himahemagirI himAcalasurAcalAviva / kiMbhUtau / kSamAdharANAM parvatAnAM nAthau / 'himAlayo nAma nagAdhirAjaH' iti kumArasaMbhavanAmakAvye / tathA 'Arohatu kSitidharAdhipatiM sumerum' iti sUktAvalyAm / tathA devainiSevanIyau / 'kaladhauta rUpyasuvarNayoH' ityanekArthaH / kaladhaute iva rUpyasuvarNe iva kAntI zobhA rucI zobhA vA yayostau // kArtha sarva kSamAzramaNanA adhipati, devavaDe upAsya temaja suvarNa samAna zarIranI kAMtivALA vijayadAnasUri ane vijyahIrasUri jANe jaMgama himAcala ane surAcala na hoya, tema pRthvI Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 134-137] hIrasaubhAgyam 436 upara vicaraNa karatA hatA. himAcala ane meruparvata paNa samasta parvatonA adhipati, devaDe upAsya, rUpa ane sonAnI zobhA dhAraNa karanArA hoya che. [134 atha bhAvaDasU nusarirA-mudirerme durite nabhastale / iva mAnasa iSTamAnasaH, kRtavAn sUrativandire sthitim / / 135 // atha hIravijayasUrenandibhavanAnantara kadAcit kasminnapi saMvatsare mudiraiH prAvR. SeNyapayodairmedurite puSTe kRte nibhRte nabhastale gaganamaNDale sati / varSAkAle ityarthaH / bhAvaDa iti nAno vyavahAriNaH sUnurnandanaH sa eva sUrirATra patAvatA vijayadAnasUribhU. mighavA sUratinAmni vandire sthalajalamArgAgamanasthAnanagare sthiti caturmAsikAsthAnalakSaNAM cakre kRtavAn / ka iva / iSTamAnasa iva yathA rAjahaMso varSAsamaye mAnasanAni sarasi vasatiM kurute / 'nRpamAnasamiSTamAnasaH' iti naiSadhe / iSTamAnaso haMsa iti tadvattau // blekArtha - varSAkAlanAM vAdaLothI nabhomaMDapa AcchAdita thatAM arthAta varSARtu prApta thatAM jema rAjahaMsa mAnasarovaramAM vAsa kare tema bhAvaDaNInA putra vijayadAnasUri, koI eka vakhate sUrata baMdare varSARtu prApta thatAM cAturmAsika sthiratA karIne rahyA. 135 vilasatyatha medapATakA-bhidhadezo vasudhAvizeSakaH / nikhileSvapi maNDaleSu yaH, pramukho'GgAvayaveSu vaktravat // 136 // atha viyayasenasUrejanmadIkSAvasaraH, athAparavarNanaprArambha medapATa ityabhidhA nAma yasya tAdRzo dezo vilasati zobhate / kiMbhUtaH / vasudhAyAH pRthivyAH vizeSakaH arthAkSoNIlakSmyAstilakaH yo janapadaH nikhileSu maNDaleSu dezeSu pramukhaH prakRSTaH sarvadhAtukhanIsthAnatvena prazasyaH / kiMvat / vaktravat / yathA samagreSvaGgAvayaveSu vaktraM vadana pramukha ca. turindriyavasatitvena pravaram / 'vaktra punapuMsake' // zlokArtha have vijayasenasUrinA janmadIkSAdi varNananA prAraMbhamAM, prathama dezanuM varNana karatAM kahe che. pRthvI upara tilakasamAna ane sarvaaMgomAM jema mukhanI pradhAnatA che, tema sarvadezamAM pradhAna ane prazasta e medapATa (mevADa) nAmane deza zobhe che. 136 suramandirajitvarazriyA, gamitaM yena vimAnanIyatAm / phaNabhRbhuvanaM bhuvastala, bhajati vIDabharodayAdiva // 137 // yena medapATamaNDalena suramandirasya skhloksy jitvaryA jayanazIlayA zriyA lakSmyA vimAnanIyatAmapamAnapadavI gamita prApita sat phaNAbhRdbhuvana nAgaloka utprekSate-bIDabha Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 137-139] hIrasaubhAgyam 437 rasya lajjAtirekasyodayAdAvirbhAvAd bhuvastala bhUmeraghovibhAga bhajati zIlatIva / vI. Dazabdo'kArAnto'pi nAmamAlAvRttau tathA 'brIDAyAM ca bhaved bIDaH' iti zabdapramede // so svargalokane paNa jItI le tevA prakAranI A mevADadezanI zobhAthI apamAnane pAmelA nAgalake lajajAnA bhArathI ja jANe pAtAlalokane Azraya karyo na hoya ! 13 alakAyitapUHparamparAH, paramaM bibhrati yatra vibhramam / nabhaso'navalambanacyuteH, zatazo'zA iva bhUtale divaH // 138 // yatra deze alakAyitA sarvasamRddhayA dhanadanagarIvadAcaritAH pUraparamparAH purIpaktayaH paramamutkRSTaM vibhramaM zobhAM bibhrati dhArayanti / utprekSyate-nabhasaH AkAzAdanavalambanena AdhArarahitatvena cyutiH patanaM yasyAstAdRzyA divo devalokasya bhUtale bhUmimaNDale zatazaH zatasaMkhyAkA aMzA bhAgAH khaNDA iva // . . A mevADadezanI nagarIo jANe dhanadapurI (kuberanI nagarI) alakApurInI paMktio na hoya ? tevI satkRSTa zobhAne dhAraNa kare che. te nagarIo jANe AkAzamAM rava nirAdhAra hevAthI, pRthvI upara paDI gayelA svargalokanA jANe seMkaDo khaDe (TukaDA) nA heya ! 138 trijagadvijayodyatasya ya-dvanarAjyo ratijAnidhanvinaH / mumasaMgataSaTpadA dhanu-vizikhollAsikhalUrikA iva // 139 // yadvanarAjyo medapATamaNDalasaMbandhinyo vividhavipinazreNayaH zobhante iti saMbandhaH / kiMbhUtAH / sumeSu puSpeSu saMgato vikasatyatra prakaraniHsaradamandamakarandapAnAgamanena militA athavA makarandapAnalolupatayA sametyAntanilIyamAnAH SaTpadA madhukarA yAsu taaH| utprekSyante-trijagadvijayodyatasya trimuvanajanaparamparAparAbhavanavinirmitodyamasya ratirjAyA yasya sa ratijAniH / 'jAyAyA niDU' itinipratyayaH / 'lopo vyovali' iti yakAralope siddha jAniriti prakriyAkaumudyAm / ratipatiH sa eva dhanvI dhanurdharastasya kusumAyudhadhAnuSkasya dhanU Si kodaNDA vizikhA bANAstairullasanti zobhante ityevaMzIlAH khalUrikA dhanurvidyAbhyasanabhUmaya iva / yatra dhanuHparizramaH kriyate // . lekArtha mevADadezamAM punA rasamAM lAlupI banIne rahelA zramavALI vanarAjIo zobhe che ! te vanarAjI jANe-traNa jagatane jItavA mATe udyata thayelA kAmadevarUpI dhanurdhArInA dhanuSa upara rahelA bAvaDe zobhatI dhanurvidyAnI abhyAsabhUmi na hoya! dhahA Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 hIrasaubhAgyam [sarga 6 zlo0 140-142 zritanAgasagandhasArabhU-rUhamAlA vyalasanihAcalaH / malayasya vilAsamUrtayaH, zamanAzAGkamapAsya hRSyataH // 140 // iha medapATamaNDale acalAzcitrakUTapramukhAH parvatA vyalasan vibhAnti sma / kiMbhUtAH / zritA nAgA hastino yaiH / tathA saha gandhaiH parimalaistathA sArairmajAbhirvartante tAdRzyo bhUruhANAM vividhavRkSANAM mAlAH zreNayo yeSu / pazcAt karmadhArayaH / utprekSyatemalayasya dakSiNAcalasya vilAsenAkrIDayA athavA vilAsArtha mUrtaya kAyA iva / kiMbhUtA mUrtayaH / zritA nAgA bhujagA yAbhiH / 'ruddhAzcandanapAdapA viSadharairambhoruhAH [kaNTa]. kaiH' iti sUktokteH / atha anyeSAmapi drumANAM koTareSu prAyo bhujaMgA bhaveyuriti sagandhasArAH candanadrumakalitA bhUruhANAM rasAlasAla'nAgapriyaMgulavaGgAditarUNAM mAlAH paktayo yAsu / malayasya kiM kurvataH / zamanasya yamasyAzAyA vAJchAyA akamutsaGgam / natvatastu dakSiNAdikkroDam / apAsya tyaktvA hRSyataH pramoda prApnuvataH prAyo duSTAzayasamIpaM tyajan janaH saMtuSyati // iti medpaattmnnddlH|| ' kalekArtha vaLI mevADadezamAM, hastio ane caMdana Adi sugaMdhI vRkSanI paMktio vaDe zebhatA citraphUTa citoDa Adi parvata zame che. te jANe yamarAjAnI godana (dakSiNadizAno tyAga karIne AnadapUrvaka rahelI malayAcala parvatanI vilAsa mUrtio na hoya. ? 14mA iha nIvRti nAradAbhidhA, nagarI nAgapurIva rAjate / balirAjavirAjitAntarA, ramamANAnaNubhogibhAjinI / / 141 / / ihAsmin nIvRti maNDale nAradAbhidhA 'naDulAI' iti nAnA lokaprasiddhA nArada ityabhidhA nAma yasyAstAdRzI nagarI nAgapurIva bhogavatIva rAjate dIpyate / kiNbhuutaa| balinA balavatA rAzA vizeSeNa rAjitaM zobhitaM antaraM madhya yasyAH / pakSe-balinAmnA nRpeNa dAnavAdhipatinA bhUSitamantaraM madhya balivezmatvAt / punaH kiNbhuutaa| ramamANAH svaira krIDAM kurvANAH anaNavo mahAnto bhogino rAjyAdisukhavanto vilAsinastAn bhajatItyevaMzIlA / pakSe-khelanamahAkAyabhujagakalitA // mevADa dezamAM nAgapurI jevI nArada (nADulAI) e nAmanI nagarI zobhe che, balavAna rAjAthI jene madhyabhAga zobhe che tevI te nagarI che bali' nAmanA dAnathI jene madhyabhAga zobhe che tevI nAgapurI hoya che. svecchApUrvaka krIDA karI rahelA bhogIjano nagarImAM vase che. mahAkAya nAgo je nagarImAM kIDA karI rahyA che, Ama nAgapurI jevI nAradapurI zobhe che. 141. upamAtuvimAmarAvatI, bhuvane tannibhabhAvadurvidhe / kRtavAnaravindanandanaH, purametAM vibudhairupAsitAm // 142 / / Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 439 marga 6 zlo0 142-144] hIrasaubhAgyam ___aravindanandano brahmA / 'padmanandanasutAriraMsunA' iti naiSadhe / yathA padmanandanastathaivAravindanandana iti / etAM 'naDulAI' nagarI kRtavAn nirmitavAn / kiMbhUtAm / vibudhairvizi. STapaNDitairdevaizca upAsitAM sevitAm / utprekSyate-tannibhabhAvastasyA amarAvatyA nibhA. stulyA ye bhAvA nagarIrUpAH padArthAstairduvidhe daridre indrapurIpratimAparanagarIrahite tAdRze bhuvane vizve amarAvatImindranagarImupamAtumupamAyuktAM kartumiva / amarAvatIsa. nibhaamityrthH|| kArtha jagatamAM IndrapurI samAna bIjo koI paNa nagarIrUpa padArtha nahIM hovAthI amarAvatInI upamA ApavA mATe ja jANe brahmAe A nAradapurI (nADulAI) nagarInuM nirmANa karyuM na hoya ! 14rA yuvatIyuvarAjirAjite, nagare sAlanibhAnmanobhavaH / sthitavAnnavasarisAdhvasA-diva durga pravidhAya sAnugaH // 143 // manobhavo madano nagare 'naDulAI puryAm / utprekSyate-navasUreH hIravijayAcAryasya sAdhvasAdyAt sthitavAniva / kiM kRtvA / durga koTTa pravidhAya niSpAdya / kasmAt / sAla. nibhAt nagarIprAkAracchalAt / kiMbhUte nagare / yuvatIyuvarAjirAjite taruNItaruNazreNIbhUSite / smaraH kiMbhUtaH / sahAnugaiH svasevakainijaparivArairvartate yH| kalekArtha yuvAna strIpuruSonA samUhavaDe suzobhita evI A nADulAI nagarImAM, nUtana AcAryazrI hIravijyasarinA bhayathI keTa banAvI killAnA bahAne parivAra sahita kAmadeva rahI gayuM na hoya tema reNAya che. // 14 // yadananyahiraNyazItaru-gmaNikaptAlayalakSmikAkSayA / caraNaM muravairiNo'nizaM, zucicandrAvupaceratuH kimu // 144 // yasyAH nAradapuryA ananyAnAmasAdhAraNAnAM hiraNyaiH suvarNaiH tathA zItarugmaNibhiH candrakAntaratnaiH klaptAnAM nirmitAnAm / suvarNacandrakAntamayAnAmityarthaH / AlayAnAm / anekamandirANAmityarthaH / lakSmyAH zobhAyAH / lakSmIzabdaH zabdabhede hrasvo'pyasti / tathA samAsamadhye hasvazabdAnayane na doSaH / yadukta jinaprabhasUrikRtacaturvizatijinastava. RSabhanane-'caraNalakSmikaragrahaNotsave' iti / utprekSyate--zucicandrau sUryAcandramasau / 'hariH zucInau gaganAdhvajAdhvagau' iti haimyAM ravinAmAni / muravairiNo viSNozcaraNaM padaM anizaM nirantaraM kimu upaceratuH sevete sma / / kAI nAradapurI nagarInAM suvarNaracita ane caMdrakAnta maNiracita asAdhAraNa zobhAvALAM aneka Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 hIrasaubhAgyam [ sarga 6 zlo0 144 - 147 madirAnI lakSmInI abhilASAthI ja jANe sUryAM ane ca' nira'tara AkAzane sevatA na hoya 5144aa pravibhAvya bhavena bhasmitaM, smarametannikhilAnujIvinaH / kimu yatra sametya cakrire, vasatiM pauraparamparopadheH // 145 // patasya smarasya nikhilAH samastA apyanujIvinaH sevakAH yatra nAradapuryA sametyAgatya / utprekSyate - pure bhavAH paurAH nAgarikajanAH teSAM paramparAH zreNayaH tAsAmupadheH kapaTAt vasatiM nivAsaM cakrire kRtavantaH / kimu kiM kRtvA / bhavena zaMbhunA svadhairyalopobhUta kopAnalena bhasmita jvAlitAvazeSIkRta bhasma karotIti bhasmayati bhasmyate smeti bhasmitastam / 'tatkaroti tadAcaSTe' iti JiH vyantatvA (ntA) ttak / smaraM svasvA minaM manobhavaM pravibhAvya dRggocarIkRtya // leAkAtha zaMkaravaDe bhasmIbhUta karAyelA peAtAnA svAmI kAmadevane joI ne kAmadevanA sarve sevake e nArikAnA samUhane bahAne jANe nAradapurImAM AvIne nivAsa karyAM na hAya ! 11451 kutukAdbahurUpiNaM smaraM hRdi nizcitya ratiryuvabhramAt / svayamapyakarodidamitA, nijamUrtIriva yadvadhUpadheH // 146 // ratiH zRGgArayonisImantinI svayamAtmanApi / utprekSyate - yadvadhUpadhernAradanAmanaga garI sundarIdambhAt / idaMmitAH smararUpapramANA yAvanti smararUpANi tAvannijamUrtIrAtmIyakAyAn kimu akarot kRtavatIva / kiM kRtvA / yuvabhramAnnAradanagarI taruNajanabhrAntyA kutukAt kautUhalAt svakAntaM smara bahurUpiNaM anekAni rUpANi santyasyetyeva - vidhaM hRdi manasi nizcitya nidhAya nizcayenAvadhArtha yAvanti rUpANi svabhatra smareNa kautukAtkrIDArthaM kRtAni, ratyApi tena samaM ramaNArthaM tAvantyAtmIyAni rUpANi nirmitAnItyarthaH / etAvatA smararUpA yuvAnaH, ratirUpAzca yuvatyaH santItyarthaH // iti nAradapurIvarNanam // zleAkA nAradapurInA yuvAnapuruSAmAM bhrAntithI bahurUpI evA kAmadevane hRdayamAM nizcaya karIte, peAtAnA svAmI kAmadevanI sAthe krIDA karavA mATe kAmapatnI ratie paNa svayaM A nagarInI lalanAonA bahAne kAmadeva jeTalAM rUpe dhAraNa karyAM na hoya ! arthAt A nagarImAM kAmadeva samAna rUpavAn yuvAnapuruSo ane tisamAna rUpavatI yuvatIe hatI. 5146 / / muravairipurIva mAdhavo'jani tatrodaya siMhabhUdhanaH / dharaNIramaNaM praNIya ya, zuzubhe sUramivAravindinI // 147 // Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 147-149] hIrasaubhAgyam ..............441 ____ tatra nAradapuryA udayasiMhanAmA bhUdhano bhUmIpatirajani saMjAtaH / ka iva / mAdhava iva / yathA muranAmno daityasya vairI nArAyaNastasya pUnagarI tasyAM dvArikAyAM puryA zrIpati ma bhUpatiH saMjAyate sma / tathA dharaNI medapATamaNDalamedinI yaM udayasiMharANakaM ramaNaM bhartAraM praNIya kRtvA zuzubhe zobhate sma / keva / aravindinIva / yathA kamalinI sUra sUrya svapati praNIya zobhitavatI // blekArtha dvArikAmAM jema rAjA kRSNa hatuM, tema nAradapurImAM rAjA udayasiMha hatA. kamalinI jema sUryarUpa patine pAmIne zobhe, tema mevADadezanI pRthvI rAja udayasiMha rUpa patine meLavIne zobhatI tI. / / 147 // yuvatIva yuvAnamaGgajAn , kaladhautapramukhAn khanIvrajAn / pRthivI pRthivIpuraMdaraM, yamavApya pramadAdajIjanat // 148 // pRthivI medapATadezAvanI pramadAdAnandAdya pRthivIpuraMdara udayasiMharANakamavApya bhartRtvena adhigatya kaladhaute kanakarUpye pramukhe AdI yeSAM tAdRzAn sarvadhAtupradhAnAn khanIvrajAn khAninikarAnajIjanat prakaTIkRtavatI / keva / yuvatIva / yathA taruNI strI taruNa yuvAna taruNa yauvanamadonmatta kAnta prApya aGgajAn nandanAn janayati // zlokAI jema yuvAna strI yuvAna patine pAmIne putrone janma Ape, tema mevADadezanI bhUmi rAjA udayasiMha 35 patine pAmIne harSathI suvarNa ane cAMdI AdinI khANonA samUhane pragaTa karanArI banI 148 vipulAM vipulAhavAhatA-hitazUrasravadanarAzinA / hRdayezavadryunAva yo, navakausumbhikavAsasA vazAm // 149 / / ya udayasiMhamahImahendro vipulAhaveSu mahAsaMgrAmeSu AhatAH sAmastyena saparivAvAreNa vyApAditA ye'hitAH svazatrubhUtAH zUrAH svabhaTAsteSAM sravatAGgopAgebhyo niHsaratA asrarAzinA rudhiraprakareNa vipulAM vasudhAmUNunAvAcchAdayAmAsa / kiMvat / hRdayezavat prANavallabha iva / yathA bhartA svakAntAM navena sadyaskena kausumbhikena kusumbhena rakta vastra kausumbhika tena kusumbharaJjitena vAsasA orNoti AcchAdati paridhApayati / 'Uryuk cha AcchAdane' hAdiko dhAtuH // lokAI jema pati potAnI patnIne, taiyAra karelA kasuMbAnA rasavaDe raMgAyelA rakta vastrathI AcchAdita kare, tema udayasiMharAjAe mahAyuddhamAM haNAyelA parivAra sahita zatraonA zarIramAMthI prasarata-dhirathI pathvIne AcchAdita karI. 149ii. Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 hIrasaubhAgyam sarga 6 zlo0 150-151 bahunA mahimAbhinandyate, kimamuSyodayasiMhabhUpateH / na cirAdajarAmarIbhave-dhudhi yo'bhyetya hi saMmukhIbhavet // 150 // amuSyodayasiMhabhUpatermahimA mAhAtmya bahunAdhikyena kiM abhi sAmastyena nandyate samRddhi prApyate / abhinandyate prazasyate vA / yasmAt kAraNAdhudhi saMgrAme yaH ko'pi vIraH subhaTaH amuSya bhUvalayaikavIrasya rAjJaH abhyetya zauryAdAgatya saMmukhIbhavet saMmukhIbhUyAt tena saha saMgrAmaH kuryAt sa vikrAnto na cirAdalpakAlAdeva ajarAmarIbhavedajarA: maratvaM labhate / devabhUyaM bhajedityarthaH / yataH-'jite ca labhyate lakSmIzte cApi surA. ganA / kSaNavidhvaMsini kAye kA cintA maraNe raNe // ' iti vRttaratnAkaravRttivacanAt // ityudysiNhraannkH|| | zlokAI vadhAre zuM kahevuM! udayasiMha rAjAne mahimA cAre taraphathI vRddhine pAmyo. arthAta prazaMsApAtra banyo. kAraNake yuddhamAM koIpaNa vIrasubhaTa, mahAzuravIra evA A rAjAnI sanmukha Ave arthAta yuddhamAM utare to alpakALamAM ja svargalene pAme! kahyuM che ke yuddhamAM kSaNakSayI evI A kAyA zarIranI zuM ciMtA karavI ? kemake jIve te lakSmI ane mare to svargalakSmIne pAme. mn50. api tatra kamAkhyanaigamo'-jani tadabhUpuruhatasaMmataH / vyavahAriSu yaH purogatAM, samavargeSu dadhAra dharmavat // 151 // api punastatra naDhulAInagaryA kamA ityAkhyA nAma yasya tAdRzo naigamo vaNig ajani jAtaH / kiMbhUtaH / tasya pUrvavyAvarNitasya bhUpuruhUtasyodayasiMhabhUmIndrasya saMmato mAnyaH / 'idamaH pratyakSagate samIpataravati caitado rUpam / adasastu viprakRSTe taditi parokSe vijAnIyAt // ' granthakaraNAvasare tasya rAkSaH parokSatvAt etatkathanam / athavA ida svAbhAvikavacanam , kavInAM varNanautsukyAt sarvamapi pratyakSameva syAnnaiSadhe prayoganidarzanAt / iha nagaryA yaH kamAkhyaH sAdhurvyavahAriSu lakSmIvatsu purogatAM prakRSTatAm / 'varya vareNyaM prakara purogam' iti haimyAm / mukhyatAmityarthaH / dadhAra bibharti sma / kiMvat / dharmavat / yathA sameSu caturyu varNeSu arthAdilakSaNeSu dharmaH pradhAnatAM dhatte / arthakAmamokSANAM dharmAdhInatvena dharma eva mukhyaH // zlokArtha nAphulAI nagarImAM te udayasiMharAjAno mAnIto kamA nAmane ekI hato. (ahIM te 2' mA prAranA prayogathI, athinirmANa samaye rAganI 52kSatA susthita thAya che. yuche / idam zamto prayoga pratyakSa tumI, etad zanI prayoga sabhApatI padArtha bhai, adas zahane prayoga dUra arthamAM, temaja tat zabdano prayoga parekSa--vidyamAna vastumAM thAya che') vaLI dharma, artha, kAma ane mokSa-A cAra puruSArthamAM jema dharmanI pradhAnatA che, tema sarva zrImaMtomAM A "kamAM' zreNInI pradhAnatA hatI. 151 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D Don .. . . ....... . ... sarga 6 zlo0 152-154] hIrasaubhAgyam 443 kimapAsya jinAMhisevayA, zazinA yena kalaGkakazmalam / sthitametya divaH kSitau puna-nabhaso nIlimasaGgazaGkayA // 152 // yena yadrUpeNa kamAmUrtinA zazinA candreNa / utprekSyate-diva AkAzAdetya Agatya kSitau pRthivyAm / arthAt naDulAInagaryAm / sthita vAso vihitaH / kiM kRtvA / jino vItarAgaH svavimAnaprAsAdagatazAzvatAhatpratimA tasyAMhaH padasya sevayA vividhapUjAstavAdyupAsanayA / atha ca jino viSNustasyAMherupAstyA / tattvatastu AkAza viSNupadam' ityabhidhAnam / kalaGkarUpaM kazmala malamapAsya nirasya / tarhi tatraiva kathaM na sthitam , sthAnAbhAve hetumAha-kayA / punarvyAghuTaya nabhasaH AkAzasya nIlimA zyAmalatvaM tasya saGgo milana bhavana sasya zaGkayA aniSTotprekSaNena / 'dhRtagambhIrakhanIkhanIlimA' iti naiSadhe gaganasya zyAmatvam / zyAmanIlatvayorabhedaH // plekArtha potAnA vimAnamAM rahelA zAzvata jinezvara bhagavaMtanI pratimAonI vaMdanapUjana Adi bhaktipUrvakanI upAsanA karavAthI athavA jinacaraNanI (AkAzanI) upAsanAthI kalaMkarUpa pApakarma dUra karIne candrakamA zreSThInA rUpe AkAzamAMthI AvIne A naphulAI nagarImAM rahyo na hoya ! kemake AkAzanI syAmatAnA saMgathI kadAca potAnAmAM malinatA AvI jAya e zaMkAthI caMdra AkAzane choDIne ahIM Avyo na heya. (ema jaNAya che.) 15rA karavIragRhatvamugratAM, pravihAyAtmavirUpanetratAm / puri yannibhato'vatIrNavA-niva pIyUSamayUkhazekharaH // 153 // puri nAradapuryA yasya kamAsAhasya nibhataH kapaTAt / utprekSyate-pIyUSamayUkhazekharazcandramaulirIzvaro'vatIrNavAniva avatAraM gRhItavAniva / kiM kRtvA / karavIragRhatva zmazAnavezmatAm / zmazAna karavIra syAt' iti haimyAm / punarugratAm / caNDatAM tathAtmano nijasya virUpa viruddha vikRtAkAra vahnimayatvAnnetra yasya tattAm / 'ahirbudhno virUpAkSaviSAntako ca' iti haimyAm / tRtIyAnalalocanatAmityarthaH / pravihAya tyaktvA // iti kamAvarNanam // smazAnarUpa gRhamAM vAsa, ugratA ane agnirUpa trIjA netravaDe potAnAmAM rahelI virUpatAne tyAga karIne Izvare nAphulAI nagarImAM A kamAM zreSThIrUpe avatAra grahaNa karyo na hoya ! 15 : koDAItyasya kAntAsI-jjagatIyuvatImaNiH / yathA sumanasAM sArva-bhaumasya jayavAhinI // 154 // . asya kamAvyavahAriNaH koDAI iti nAmnA kAntA patnI AsIt / kiMbhUtA / jaga Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 hIrasaubhAgyam [ sarga 6 zlo0 154 - 157 tyA bhUmeryuvatInAM madhye maNI ratnam / keva / jayavAhinIva / yathA sumanasAM devAnAM sArvabhaumasya cakravarttinaH zakrasya paulomI nAma patnI Aste / yathetIvArthe // zleAkA jagatanI strIomAM ratnasamAna ane IMdrane jema drANI hoya tevI kamAzreSThInI 'keADAI ' nAmanI patnI hatI. 5154 / / rambhAdambhAdivAmuSyA-stridazI tridazaukasaH / vimohitA kamArUpaM, nirUpyAsyAmupAgatA / / 155 / / kamANyavahAriNo rUpaM zarIrasaundarya nirUpya vilokya vimohitA rAgAtizayaM prAptA satI amuSyA koDimAdevyA dambhAt kapaTAt tridazaukasaH svarlokataH asyAM naDalAIpuryA upAgatA sametA / utprekSyate - rambhAnAmnI tridazI apsarA iva devIva / athavA 'prekSya kSmAyAmupAgatA' iti pAThaH // zlAkArtha kamA zreSThInA zarIranI suMdaratA joI ne mugdha banelI raMbhA nAmanI apsarA kADAI devInA bahAne jANe svargamAMthI UtarI AvI na hoya ! ||1papA dRSTvA patitaM tyAM prItyeva tyaktakAyayA / duHkhAtsapatnyAstatpatnyA, vyAjAjjanmAdade param || 156 // prItyA prItinAnyA smarAGganayA tasya kamAsAdhoH patnyA vyAjAt koDimadevIdambhAt / utprekSyate - aparamanyajjanmAvatAra Adade gRhItam / kiMbhUtayA prItyA / samAna ekaH patiryasyAH sA sapatnI / 'sapatnyAdiSu nityaM nuk vAcyaH' iti sapatnI / tasyA duHkhAdasAtAt tyakta ujjhitaH kAyaH zarIra yayA / kiM kRtvA / patiM smara svakAnta tyAM rativiSaye ratamatyAsakta' dRSTvA vilokya / 'zreNIdvayezayoH kanye upAyaMsta sa (tu) kramAt / vaijayantIM jayantIM ca ratiprItI iva smaraH // iti ratnazekharasUrikRtazrAddhapratikramaNasUtravRttau smarasya ratiprItinAmnyau dve patnyau || zlAkA peAtAnA pati kAmadevane rita nAmanI peAtAnI sapatnI ( zAkaya ) mAM Asakata joine kAmadevanI patnI prItie du:khathI svazarIranA tyAga karIne kADAi devInA rUpe khIjo avatAra grahaNa karyAM na hoya ? // 156 // tyaktvAvatIrNAM puruSa, purANaM svAmimAM ramAm / vilakSyaH prekSya tadduHkhA-majjeva // 157 // arthAt zrIpatiH taduHkhAttasyAH svapatnyAH lakSmyAH duHkhAdasAtAdatIvArtyA / utprekSyate Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 157 - 159] hIrasaubhAgyam 445 ArNave samudrasaMbandhinyagAdhe jale pAnIye mamajja magnavAniva / kiMbhUtaH / vilakSyaH patnyAH paralokagamanAvalokanAdvimanAyamAnaH / kiM kRtvA / prekSya pravibhAvya / kAm / ramAM lakSmIm / kilakSaNAm | avatIrNAM gRhItAvatArAm / kAm / koDimadevIm / koDAIrUpAmityarthaH / 'dhruvamapsaraso'vatIrya yAM zatamadhyAsata tatsakhIjanaH' / dhruvamutprekSyate - 'zataM zatazaH saMkhyAH apsarasaH surAGganAH avatIryaM yAM nagarImadhyAsatAzrayanti sma / para kaH / tatsakhIjanaH tasyA damayantyA vayasIrUpoM lokasamudAya' iti naiSadhatadvRttI / kiM kRtvA purANa jIrNa vRddha puruSa bhartAraM svamAtmAnaM tyaktvA nirasya / vRddhapuruSanirvedAnnija vimucyetyarthaH // leAkA vRddha thayelA peAtAnA svAmI viSNune tyAga karIne kADA devInA avatAra grahaNa karelI evI peAtAnI patnI lakSmIne joine tenA duHkhathI vimanA banelA viSNue tethI ja jANe samudranA agAdha jalamAM jhaMpApAta karyAM na hoya ! 5157aaaa spardhayeva divA dambhA - dasyAH straiNaziromaNeH / dhRtetarA purA rambhA, cittabhUbhUmibhRtsabhA // 158 // purA nAradanAmanagaryAsyAH koDimadevyA dambhA vyAjAt / utprekSyate - itarA anyA rambhA apsarovizeSA dhRtA kaliteva / kayA / divA devalokena samaM sArdhaM spardhayA saMgharSeNa asUyayA vA / asyAH kiMlakSaNAyAH / strINAM samUhaH straiNaM tasya ziromaNezcUDAmaNisaMnibhAyAH / kiMbhUtA rambhA / cittabhUH kAmaH sa eva bhUmibhRtpArthivastasya sabhA upaveSTumAsthAnazAlA || iti koDimadevI // zlAkA strIsamudAyamAM zireAmaNisamAna keADimAdevInA rUpe, devalAka sAthenA sa MdharSathI A nagarIe kAmadevarUpI rAjAnI sabhA samAna bIjIrabhA nAmanI apsarA dhAraNa karI na hoya ! / / 158aa amandAnandasaMdauha - medurau tau vadhUvarau / gamayAMcakratuH kAlaM, kelatI zrIsutAviva // 159 // tau pUrva vyAvaNitasvarUpau vadhUvarau koDimadevIkamAhvavyavahAriNau kAlaM sukhagRhavAsasa - bandhinaM gamayAMcakraturaticakramatuH / kAviva / kelatI zrIsutAviva / yathA kelatI ratiH / 'kelatImadanayorupAzraye' iti naiSadhe / 'kelatI ratiH' iti tadvRttau / zrIsutaH kAmaH / vividhavilAsairanehasaM gamayataH sma / kiMbhUtau / amandA akuNThAH pratyaha N vardhamAnA ye AnandAsteSAM saMdoho nAnAtvaM tena medurau puSTau // leAkA vividha prakAranA AnaMdapramAdavaDe puSTa te 6 patInA ( kamAzreSThI ane kADimAdevInA ) kAmadeva ane ratinI jema sukhapUrvaka gRhavAsa vyakatIta thatA hatA. / / 157aaaa Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 hIrasaubhAgyam [ sarga 6 zlo0 160 - 162 kadApyadarzi tatpatnyA, svapne sukhazayAnayA / utsaGgasaMgataH siMhaH, zreyorAzirivAGgavAn / / 160 / / safe after fazAsamaye sukhenAdhivyAdhirahitatvena zayAnayA suptayA kiMci - nidrAyamANayA tatpatnyA kamAkAntayA koDimadevyA svapne nidrAvasthAyAmutsaGge nijakoDe saMgataH sthAyukaH siMhaH kesarI adarzi dRSTaH / utprekSyate - aGgavAnmUrtimAn zreyorAziH puNyapuJja iva // lAkA koI eka avasare rAtrimAM sukhapUrvaka sUtelI kamAzreSThInI patnI kADimAdevIe svapnamAM peAtAnA utsaMgamAM rahelA 'siMha" te joyA. te jANe sAkSAt puNyA rAzi na hAya ! 516 01 mRNAladhavalAn skandhe, vibhradbandhurake sarAn / zikhare zikharI zaMbho:, zAradInAnivAmbudAn // 161 // siMhaH kiM kurvan / skandhe bhujazirasi mRNAla kamalanAla tadvadbhavalAnujjvalAn, tathA bandhurAnmanojJAna kesarAna skandhodgataromANi bibhrat dhArayan / ka iva / zikharI yathA bhobhUdharaH kailAsaH zikhare svazRGge zAradInAn zaratkAlasa bandhinaH niHzeSeNa varSaNena vizadIbhUtAn ambudAn meghAn bibharti / 'anye te jaladAyino jaladharAstRSNAM vinighnanti ye tAka kiM vRthAtra raTitaiH khinno'si vizramyatAm / meghaH zArada eSa kAzadhavalaH pAnIyariktodaro garjatyeva hi kevala bhRzamapAM no bindumapyujjhati || ' iti cAtakASTake sUkte zAradameghe dhavalimA || zleAkA kailAsaparvata jema peAtAnA zikhara upara zaradaRtunAM svaccha vAdaLA dhAraNa kare che, tema A siddha pAtAnA skaMdha upara kamalanI nAlasamAna ujjavala ane maneAhara kesarAne dhAraNa karatA hateA[zaradaRtunA medhanI ujjavalatA anya sthaLe paNa kahelI che; anya medheA jalane Ape che ane jalane dhAraNa kare che tema ja tRSAne zamAve che, paraMtu A zaradaRtu medha ujjavala hovA chatAM jalathI rahita e te gunA ja kare che-mATe he bhAi cAtaka, tuM phogaTa zA mATe rADA pADe che, khinna thayelA tu... vizrAma kara . ] / / 16 / / kimabhyarthayamAnAnAmucchetuM dausthyamarthinAm / kumbhikumbhabhidAlagnA, muktA vibhrannakhAntare || 162 // punaH kiM kurvan / nakhAnAM kAmAGkuzAnAmantare madhye arthAnnakhAgreSu kumbhinAM bhadrajAtibhavAnAM hastinAM kumbhAnAM ziraH piNDAnAm / 'kumbhau tu zirasaH piNDau' iti Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 162-164] hIrasaubhAgyam .......447 haimyAm / mastakAnAM bhidA vidAraNa dvidhAkaraNa tadavasare vilagnAnAM / nakhAgrANAmati tIkSNatvena bhidAsamaye lagitvA sthitA muktA mauktikAni bibhraddadhat / utprekSyate-abhyarthayamAnAnAM yAcanAM kurvANAnAmarthinAM yAcakAnAM dausthya dAridrayamucchettuM mUlAnihantuM ki dhanADhayIkartumiva // kA hAthIonA kuMbhasthalonuM vidAraNa karavAthI tIkSNa nakhamAM bharAI gayelA motIone dhAraNa karato te siMha zobhe che ! te jANe yAcanA karatA yAcakonI daridratAne mULathI ja uccheda karavA mATe na hoya ! 16rA. z2ambhaNAdAnanaM kAza-pratIkAzo vikAzayan / mattastamberamIkAnta-kavalIkRtaye kimu ? // 163 // punaH kiM kurvan / jumbhaNAt z2ambhAkaraNAt Anana nijamukha vikAzayanvikasvara' kurvan / prasArayannityarthaH / kiMbhUtaH / kAzAH pratItA ISikAsteSAM pratIkAzaH zvaityena tatsaMnibhaH / 'vikasatkAsacAmaraH' iti raghuvaMze / utprekSyate-mattA madotkaTA ye stambe. ramIkAntAH kariNaH teSAM kavalIkRtaye gaNDolIkaraNArtha kimu / bhakSaNArthamivetyarthaH // AditazcaturbhiH kulakam // iti siMhasvapnaH // zlekArtha veta cAmarasamAna ujjavala ane bagAsuM khAvAvaDe moTuM paheluM karatA siMhe jANe madanmatta hAthIonuM bhakSaNa karavA mATe mukhane prasAryuM na hoya te siMha zobhato hato. 16 jahe mahelayA nidrA, vinidrannetrapatrayA / saMgatidau nIyeva, sajjanAnAM samajyayA / / 164 // vinidtI vikAza prApnuvatI netrapatre nayanakamaladale yasyAstayA kamAkAntayA ko. DimadevyA nidrA pramIlA suptyavasthA jahe tyaktA / 'mahilA sthAnmahelayA' iti shbdprmede| tathA / 'yazca paramahelArato'pyapAradArikaH' iti campUkathAyAm / kayeva / samajyayeva / yathA sajanAnAM sAdhUnAM samajyayA sabhayA / 'brAhmIva daurjanI saMsadvandanIyA samekhalA' iti campUkathAyAm / zreNyarthavAcI sabhAzabdaH / durjanAnAmiya daurjanIyA durjanasaMbandhinI sabhA zreNI / 'uDupariSadaH kiM nArhantI nizaH kimanaucitI' iti naiSadhe pariSacchandaH paGktayarthavAcI / saMgatibhilanam goSThI vA hIyate // kalokArtha vikasita nayanakamalavALI te koDinAdevIe, jema sajajanonA samUhe durjananI saMgatine tyAga are, tama nitAnA tyA . // 14 // Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 hIrasaubhAgyam kaMsArevi rukmiNyA, sa svapnaH svapateH puraH / tayA muditayAbhASi, bhASitezopameyayA / / 165 / / [ sarga 6 zlo0 165 - 167 kamAkhyavyavahAriNaH tayA koDimadevyA sa siMhadarzanalakSaNaH svapnaH svapateH nijabhartuH puro'gre abhASi kathitaH / kayeva / rukmiNyeva / yathA rukminRbhaginyA svapateH kaMsAreH kRSNasyAgre naktadRSTaH svapno'bhASi proktaH / tayA rukmiNyA ca kilkssgyaa| muditayA hRSTacittayA / punaH kiMbhUtayA / bhASitezopameyayA bhASitezayA svavacanacAturyA kRtvA sarasvatyA sArdhamupamIyate upamAtuM yogyayetyarthaH // zlAkArtha jema rUkSmaNIe peAtAnA svAmI kRSNa AgaLa svapnadana kahyuM hatu, tema vAkUcAturIvaDe sarasvatIdevI sAthe samAnatA dhAraNa karatI atyaMta harSita banelI evI keDamAdevIe peAtAnA patinI AgaLa siMhasvapna sUcita karyu. 516pA sa vicArya vicArajJos - GganAmidamajIgadat / sUnuH siMha ivAdhRSyo, bhavitA tava bhAmini ! // 166 // sa kamAnAma vyavahArI aGganAM nijakAminIM koDimadevIM idamatraivAnuSTubha vakSyamANamajIdatkathayati sma / kiM kRtvA / vicArya svasvAbhAvikamatipUrvakabuddhivijJAnena vimRzya / siMhadarzanalakSaNApUrvasvamavicAra vidhAyetyarthaH / sa vyavahArI kiM vicArajJaH / Ayatau svapara hitAvahodarkavimarza ne kuzalaH / idaM kim / he bhAmini varNini siMha iva paJcAnanavat parairadhRSyo'nAkalanIyaH / 'adhRSyazcAbhigamyazca' iti raghuvaMze / tava bhavatyAH sUnurnandano bhavitA bhaviSyati // leAkA vicArazIla kamA vyavahArIe vicAra karIne potAnI patnI ke DimAdevIne A pramANe kahyuM'haeN bhAmini, tane siMha jevA zatruethI ajeya evA parAkramI putranI prApti thaze'. 5166 // gandhasindhurarAjasya, vazevAlasagAminI / antarvatnI tataH patnI, mahebhyasya babhUvuSI || 167 // tataH siMhasvapradarza' naputraprAptirUpatadartha zravaNAnantara mahebhyasya kamAnAmavyavahAriNaH patnI jAyA koDimadevI antarvatnI gurviNI garbhavatI babhUvuSo saMjAyate sma / kiMbhUtA / alasa mantharamacapalaM gacchatItyeva zIlA gAminI / keva / vazeva / yathA gandheneAtkaTamadavArisaurabheNopalakSitaH / sindhurarAjo gajendrastasya vazA priyA hastinI manthara vrajati tatrApi garbhamantarvahantI sA / 'vazA nAya' vandhyagavyAM hastinyAM duhi Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo0 167-170] hIrasaubhAgyam 449 taryapi / vezyAyAmapi' ityanekArthaH / yadyapi ghazAzabdo hastinyAM pravartate tathApi bAhu. lyAnnAryAmeva prayujyamAnatvAdgandhasindhurarAjasya vazA hastinItyabhidhAnam / gandhebha. patnItvAtprAdhAnya ca // kalekArtha tyArapachI hAthaNI samAna maMthara gativALI arthAta gajagAminI evI kamAzreSThInI patnI DimAdesI garbhavatI banI. 1chA samaye'tha tayA ratyA, brahmasUriva nandanaH / suSuve suSumAstomaH, prodbhavanmUrtimAniva // 168 / / atha garbhabhavanAnantara samaye sArdhasaptavAsarAdhikanavamAsaparipUrtiprastAve tayA koDimadevyA nandanaH putraH suSuve prasUtaH / kayeva / ratyeva / yathA kandarpapatnyA brahmasUraniruddhanAmA tanayaH prasUtaH / 'kandarpasuto'niruddha RSyAka USezo brahmasUzca saH' iti haimyAm / utprekSyate-mUrtimAn zarIrasaMyutaH prodbhavan prakaTIbhavan supumAstomaH sAtizAyizobhAsamudaya iva // blekArtha garbhadhAraNa karyA bAda, nava mAsa ane sADA sAta divasa pUrNa thatAM jema kAmadevanI patnI ratie anirudha nAmanA putrane janma Apyo hato, tema kaDimAdevIe putraratnane janma Ape. te jANe mUrtimAna sukhano samUha pragaTa thayo na hoya ! 168 tanUjanmAnanajyotsnA-nAthe lavaNimAmRtam / . : . cakoreNeva pivatA, nanRte pitRcakSupA / / 169 // . . pitRcakSupA kamAmahebhyalocanena nanRte nartitam / kiM kurvatA / pitRcakSuSA tanUjamanaH svanandanasya Ananameva vadanameva jyotsnAnAthazcandramAstasmin / lavaNimA lAvaNya sandaryamevAmRta sudhAM pibatA / saadrmvlokytetyrthH| kenev| cakoreNa yathA jyotsnApriyeNa kumudavAndhavabimbe jyotsnAmRta pivatA satA nRtyate / / kalekArtha potAnA putranA mukharUpI caMdramAM rahelI saundaryasudhAnuM rahapUrvaka pAna karatA kamATInAM netro cakora pakSInI jema nRtya karavA lAgyAM ! 169aaaa kSIrakaNThaH kRtotkaNThaH, saMjAte jAtakarmaNi / uttejita ivAdarzaH, zizriye paramAM zriyam / / 170 // kSIrakaNThaH zizuH kamAdArakaH jAtakarmaNi jAtasya saMprAptajanmanaH sUnoH sthitipa. Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam [ sarga 6 lo0 170-172 dikAcandrasUryadarzanaSaSThI jAgaraNAzucitAdinivartanAdike karmaNi kartavye saMjAte sati paramAM prakRSTAM zriyaM zobhAM zizriye zrayati sma babhAja / kiMbhUtaH kSIrakaNThaH / kRtA nirmitA svasaundaryAdiguNaiH svajanAdInAM darzanAdyutkaNThA autsukya yena / ka iva zriya zritavAn / uttejitaH zANollikhito nirmalIkRta Adarza iva / yathA uttejito darpaNaH zobhAM bhajate // 450 leAkA jAtazizu-bAlakanuM caMdradarzana, SaSThIjAgaraNa Adi janmakRtya thayA pachI potAnA saunda ryAdi guNAthI jeNe svajana-Adine svadarzanAka Thita karyAM che evA te bALake svaccha karelA daNunI jema sarvotkRSTa zAlA dhAraNa karI. 170nA ayaM jayaM yataH kartA, siMhavaddveSidantinAm / jayasiMha itIvAsya, bIjI nAma vinirmame / / 171 attafat kamAH / utprekSyate - iti hetostasya kumArasya jayasiMha iti nAma vinirmame kRtavAniva / iti kim / yataH kAraNAdayaM kumAraH siMhavat kesarIva dveSiNaH svazAtravA[ n ] jinazAsanapratikUlatAbhAjo vA kuvAdinasta eva dantino gajAsteSAM jaya parAbhavaM kartA vidhAsyati / 'vaptA tu janakastAto bIjI janayitA pitA' iti haimyAm // leAkA bhaviSyamAM A bALaka, jinazAsana pratye droha kraranArA karaze, arthAt jayalakSmI prApta karaze, A kAraNathI ja jANe 'nayasi Mha' nAma rAkhna hoya ! ||17| kuvAdiorUpI hastinA parAbhava bALakanA pitA ka.zreSThIe putranuM dhAtrIbhiH premapAtrIbhiH, pAlyamAnaH sa bAlyataH / rAma yAdavarAmAbhi - rivAsau vavRdhe kramAt / / 172 / / atha nAmAdinirmANAnantaraM sa jayasiMhakumAraH kramAdanukrameNa vavRdhe vardhaste sma / kiMbhUtaH / bAlyato janmadina prabhRtIkRtya premapAtrIbhiH kumAroparyatizayitasnehabhAjanabhUtAbhirdhAtrIbhirupamAtRbhiH pAlyamAnaH rakSyamANaH samyagyatnena gopyamAnaH / ka iva / rAma iva / yathA balabhadro yAdavAnAM yaduvaMzotpannAnAM rAmAbhirvanitAbhiH pAlyamAno vardhate sma // klAkA jema balabhadra, yAdavanI strIovaDe pAlana karAtA vRdhdhi pAmyA hatA. tema jayasiMhakumAra janmadivasathI prAraMbhIne premapAtra evI dhAvamAtAevaDe samyaktrakAre pAlana karAtA vRdhdhine pAmyA / / 172 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 6 zlo0 173-175] hIrasaubhAgyam 451 pupoSAvayavairvRddhiM, sa krameNa stanadhayaH / AlavAlAmbupAyIva, zAkhAbhizcandanAGkuraH // 173 // sa jayasiMhaH krameNa paripATyA avayavairaGgopAgairvRddhimupacaya pupoSa puSNAti sma / kiMbhUtaH / stanaMdhayaH upamAtRNAM payodharapayaHmA(pAnavidhAyI / ka iva / candanAGkura zva / yathA AlavAlasya sthAnakasyAmbu pAnIyaM pibatItyevaMzIlaH zrIkhaNDapAdapaprarohaH zAkhAprazAkhAbhirupacayaM labhate // lekArtha kyArAdhArA jalanuM pAna karatA arthAta jalavaDe siMcana karAtA caMdanavRkSanA aMkura jema zAkhAprazAkhAvaDe vRdhine pAme che (puSTa bane che), tema jayasiMhakumAra paNa anukrame avayavonI vRdhdhivaDe puSTa nyA. // 17 // sa prAkcakramaNaH pitro-rAropya prItivIrudham / Alapana saphalIcakre, varSabhiva ghanAghanaH // 174 // ma jayasiMhaH Alapana bruvan san pitrojananIjanakayoH prItivIrudha snehalatAM saphalIcakre phalakalitAM kRtavAn / kiM kRtvA / prAka pUrva cakramaNairhiNDanaiH kRtvA Aropya sthAnake nivezya / ropayitvetyarthaH / saphalIvake ka iva / ghanAghana iva / yathA varSan vArivRSTiM sRjan vArivAhaH prAgvallI vRkSAdiSAropya sthApayitvA saphalIkurute // yArtha vRSTi karato megha, prathama velane (latAne) AropaNa karAvIne vRkSone saphaLa banAve, tema AlApa karatA (bAlabhAve kAlI kAlI bhASA belA) siMhakumAre prathama cAlavaDe arthAta dhImI dhImI pagalIo bharIne mAtApitAnI snehalatA saphala banAvI. 174n vardhamAnaH krameNAsA-vajaniSTASTaDAyanaH / pratyahaM praNayana kelIH, sindhurAdhipapotavan // 175 // asau jayamiMhaH krameNa varSaparipATyA vardhamAnaH mannaTA To)saMkhyAkAni hAyanAni vatsagaNi yasya tAdRzo'janiSTa saMjAtavAn / kiM kurvan / pratyahaM bAlyatvAnnirgalaH prativAsara kelIvAlavayoyogyAH praNayan kurvan / kiMvat / sindhulAdhipayotayat / yathA gajendrasya dazavArSikaH zizurgajo bAlakrIDAM kurvan vardhate / 'syApoto dazavArSikaH' iti haimyAm // lekArtha bAlahastinI jema bAlabhAva.gya bAlakrIDA karatA anukrame vadhatA jayasiMha kumAra ATha Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 hIrasaubhAgyam [sarga 6 zlo0 175-177 varSanA thayA. ll17pA so'navadyAstato vidyAH, smAdhIte gurusaMnidhau / hA tAsAM ca jagrAhA-bhijJavanmugdhacetasAm // 176 / / tato'STavarSabhavanAnantara sa jayasiMho gurusaMnidhau kalAcAryasya samIpe anavadyA niSpApAH prazastA vA vidyA adhIte sma paThati sma / ca punastAsAM vidyAnAM hArda rahasya vizeSAdikaM jagrAha / yataH-'vezyAnAmiva vidyAnAM mukhaM kaiH kaina cumbitam / hRdayagrA hiNastAsAM dvitrAH santi na vA kSitau // ' iti sUktavacanAt / sa vidyAhRdayagrAhI jajJe / kiMvat / abhijJavat / yathA chekaH pumAn mugdha kAryAkAryavicArAnabhijJa hitAhitajJAnarahitaM vA paravaJcanakapaTAbhiprAyavedanAmUDha vA ceto mano yeSAM teSAM puMsAM hAda gRhNAti rahasya pRSTvA datta / yataH-'raccAvai raccai nahI, paramana linti na dinti / dhuttachayallA eha guNa, mana hari mAna karanti // ' iti vacanAt // kalekArtha ATha varSanA thayA pachI siMhakumAre kalAcArya pAse prazasta ane niravagha vidyAone abhyAsa karyo, jena catura puruSa mugdha puruSanA cittamAM rahelA rahasyane pakaDI le che, tema jayasiMha kumAra vidyAonA rahasyane grahaNa karanArA banyA. kahyuM che ke-vArAMganAnI jema vidyAnuM mukha koNe cUmyuM nathI ? paraMtu tenA rahasyane jANanAra jagatamAM be yA traNa ja haze.arthAta koI nahi hoya! 176 siddhayadhvAnaM pratiSThAsu-vidhitsurdharmamArhatam / sakhAyamiva tasA, saMyama samupAdade // 177 // tato'nantaramityadhyAhAraH / tasya jayasiMhasya vaptA pitA saMyama cAritraM samupAdade samyakprakAreNa gRhNAti sma / kamiva / sakhAyamiva / yathA kazcitsakhAya bhitra vA gRhNAti sakhyurgrahaNe kAraNamAha-kiM cikIrSuH / sidhyadhvAna mokSamArga pratiSThAsuH prasthAtu. micchuH / punaH kiM kartumicchuH AIta jaina dharma cAritralakSaNa vidhitsuH vidhAtumicchuH kartukAmaH |yo hi mArge pratiSThate tasya sahAyo'vazya vilokyate / kAryakaraNe'pi ca sakhyurapekSA syAditi // kalekArtha mokSamArga tarapha prayANa karavA IcchatA temaja AhaMtadharmanI vidhipUrvaka ArAdhanA karavA IcchatA jayasihaM kumAranA pitAe mitranI jema cAritradharma aMgIkAra karyo, kAraNake koI paNa nArgamAM tathA keIpaNa kArya karavAmAM mitranI apekSA jarUra rahe che tema mohAmArga tarapha prayANa karavuM hoya to yAtri35 bhitranI sahAya 132. // 17 // Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 6 zlo0 178-181] hIrasaubhAgyam 453 tato namasituM tAtaM, kumAraH sa kadAcana / pratiSThate sma sAnandaM, vRSabhAGkamivArSabhiH // 178 // tataH pituH parivrajyAgrahaNAnantara sa jayasiMhakumAraH kadAcana kasminna pa samaye tAta svapitara kamarSi namasituM namaskartum / 'namasitumanA yannAma syAnnanAma na pUSaNam' iti naiSadhe / sAnanda sapramoda pratiSThate sma / pracacAla / ka iva / ArSabhiriva / grathA bharato vRSabhAGka svatAtamRSabhadeva praNantu pracalati sma // kalekArtha jema potAnA pitA bhadeva prabhune praNAma karavA mATe bharatacakravartAe prayANa karyuM hatuM, tema jayasiMhakumAre koI eka samaye dIkSita evA pitAnA pitA kamAmunine vaMdana karavA mATe AnaMdapUrvaka prayANa karyuM. 178 prItivApIpayaHpUrA-plavanaiH pulkaangkitaa| prasUstamanuyAti sma, gaurivAGgajamAtmanaH // 179 // prasUrjayasiMhajananI koDAI ta svanandanamanuyAti sma anujagAma / kiMbhUtA / prItiH svaputraM pari yaH snehaH saiva vApI dIrghikA tasyAH payaHpUre AplavaneH snAnaiH kRtvA pulakAGkitA romAJcakaJcukakalinA jAtA / keva | gauriva / Atmano'Ggaja vtsruupmnugcchti|| sAmartha jema gAya vAcharaDAne anusare tema putraneharUpI jalavaDe paripUrNa vAvaDImAM snAna karavAthI romAMcita banelI koDimAdevI putraratnane anusarI. arthAta mAtAe putranI sAthe kamAmaharSinA vaMdanArthe prayA zrImanmuninizAratna, jayasiMha kumArarAT / praNate!carIcakre, zrIvIramati guruvan // 180 // jayasiMhanAmA kumArarAT pRthukapArthivaH zrImanta gaNalakSmIramaNa munInAM madhye nizAratna candramama vijayadAnasUri praNatenamaskArasya gocarIcakre vissyiikRtH| praNata ityrthH| kiMvat / atimuktavat / yathA atimukta mahamAra: zrIvIra zrImanmahAvIradevaM praNatavAn / sAartha jema atimuktakakumAre zrI mahAvIra paramAtmAne vaMdana karyuM hatuM, tema kumAramAM rAjAsamAna jayasiMhakumAre muniomAM caMkasamAna zrIvijyadAnasarine vaMdana karyuM. 180 atha pRthukapurogaH saMpadena vratIyo riva gajamukumAlaH svAmino'riSTanemeH / Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 hIrasaubhAgyam sarga 6 zlo0 181-183 adhikamadharayantIM sAdhimAna sudhAnAM, zravaNaviSaya bhAvaM dezanAmAninAya // 181 // atha sUrativandire sUripAzcagamanAnantara pRthukapurogaH kumAra zreSThaH / 'varya vareNya pravara purogam' iti haimyAm / saMmadena harSeNa vratIndoH sUrerdezanAM dharmopadeza zravaNaviSayabhAva zrutigocaratAmAninAya prApayati sma / zRNoti smetyarthaH / dezanAM kiM kurvatIm / sudhAnAmamRtarasAnAM sAdhimAna cArutAm / AsvAdamityarthaH / adharayantI hInAM kurvatIm / kimadhika bahu yathA syAttathA / miSTatvena sudhAmapi dhikkurvatImityarthaH / ka iva / gajasukumAla iva yathA kRSNalaghubhrAtA devakyA aSTamaH putro gajasukumAlaH ariMTanemeH zrIneminAthasya svAmino jagannAthasya tIrthakRto dezanAM zuzrAva // sAtha jema devakInA AThamA putra ane kRSNanA laghubhrAtA gajasukumALe bhagavAna zrI neminAthanI sudhAsAriNI dharmadezanAnuM pAna karyuM, tema surata baMdare AcAryanI pAse AvyA bAda jayasiMhakumAre ativarSa pUrvaka AcArya mahArAjazrInI sudhAsahodarI evI dharmadezanAnuM pAna karyuM. 181 asArAdehinA dehAt, sAro'Iddharma eva hi / udghAryo'narthakAryarthA-dAnazauNDena dAnavat // 182 // dehinA bhavikaprANinA asArAdAdhivyAdhijarAdibhiH sArarahitIkRtAdehAdAtmazarIrA. dahato jinasya jinapraNIta ena sAro nikhilArthasAdhako dharma evoddhArya uddharaNIyaH / kiMvat dAnavat / yathA anartha pitRbhrAtRputramitrAdidrohaM kArayatItyevaMzIlAdarthAddhanAdAnazauNDena vadAnyena dAnamuddhiyate / yaduktam -'dAna vittAdRtaM vAcaH, kIrtidharmoM tathAyuSaH / paropakaraNaM kAyAdasArAtsAramuddharet // ' iti // kalekArtha mAtA, pitA, bhrAtA, putra, mitra Adi parivArane droha karAve evI lakSmInuM dAnezvarIvaDe dAna karAya e jema zreSTha che, tema bhavyajIvaDe AdhivyAdhi upAdhivaDe grasta evA asAra zarIrathI sakalArthasiddhidAyI sArabhUta e jinabhASita dharma e ja eka upAya che. kahyuM che ke-dhanathI dAna vANIthI satya, AyuSyathI kIrti ane dharma temaja kAyAthI paropakAra, ema asAramAMthI sAravastune ja grahaNa karavI joIe" 18rA prabubudhe prabhudezanayAnayA, zizusahasadRzA samamambayA / vizadacandrikayeva kumudvatI-latikayA kumudena tamImaNeH // 183 // zizusahastradRzA kumArapuraMdareNa prabubudhe pratibodhaH prApyate sma saMsArAyarajyata / katham / sama sArdham / kayA / ambayA tajananyA koDimadevyA / kayA / prabhovijayadA. Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 6 zlo0 183-185] hIrasaubhAgyam 455 nasUreranayA pUrvoktayA dezanayA dharmakathayA / keneva / yathA tamImaNezcandrasya vizadacandrikayA zaratsamayanirdhU toddharajaladhararodhanirmalIbhavazcandragolikayA kRtvA kumudvatIlatikayA kumudinIvallayA sama kairaveNa prabudhyate // lekArtha jema caMdranI nirmala caMdrikAthI kumudavelInI sAthe karavA pratibaMdha pAme che, tema AcArya mahArAjazrInI dharmadezanAthI mAtA keDimAdevInI sAthe kumAreMdra siMhakumAra pratibaMdha pAmyA. arthAta virakata banyA 183 prabhorupAnte samamambayA mahA--mahamahebhyIbhavadarthimaNDalaiH / gunandayA siMhagireH ma vajra-svAmIva jagrAha zizustapasyAm // 184 / / sa zizurjayasiMhakumAraH ambayA koDAImAtrA sama prabhovijayadAnasUre rupAnte samIpe mahAmahebhavikajanavinirmitAnekAdhikotsavaistapasyAM dIkSAM jagrAha Adatte sma / mahAmahai: kilakSaNaH / mahebhyIbhavadathimaNDalaimahebhyIbhavantaH kAmitAdhikadhanapradAnairdhanADhyA jAyamAnA arthinAM yAcakAnAM maNDalAH samUhA yeSu / ka iva / vajrasvAmIya / yathA dhanagirisutaH vajrasvAmino jananI sunandAnAmnI tayA syajanayicyA sArdha mI( si )hagirinAmAcAryasya pArtha mahAmahotsavaiH pravrajyAM gRhNAti sma || jema vAvAbhIe pitAnI mAtA sunaMdAnI sAthe zrIsiMhagiri AcArya pAse pravajyA prahaNa karI hatI, tema mAtAsahita siMhakumAre AcArya mahArAjazrI vijayadAnasUri pAse je mahotsavamAM yAcakavarga mahAzrImaMta banI gayo hato tevA mahatsavapUrvaka pratrajayA prahaNa karI. 184 jayavimala ida tamAmadheya vidhijJo, vyadhita vijayadAnaH sUrisAraGgagajaH / punarabhinavasresta pradatte sma sUnAvinayina iva vaptA svaM krameNAgata svam // 185 / / vijayadAnanAmA sUriSyAcAryeSu sAraGgarAjo mRgendraH siMhaH jayavimala idametattasya jayasiMhamune madheyamabhidhAna vyadhita vidadhAti sma / kiMbhUtaH / vidhi zAstroktaM lau. kikaM ca AcAra jAnAti vettIti vidhijJaH / punaranyamarthamabhidhatte-punasta jayavimalamunimabhinavasUrenavInasthApitAcArya sya hIravijayasUreH pradatte sma dattavAn / ka cha / ghapteva / yathA pitAtAtaH kulakrameNa svAnvavAyaparipATayA sameta svamAtmIyatva draviNa vinayino vinayavataH svanandanavainayikakartavyApahanacetAH pitA sUnonijanandanasya prada. dadAti // iti vijayasenasUrejenmadIkSAdivarNanam // Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam [ sarga 6 zlo0 185-187 zleAkA laukika ane leAkeAttara AcAranA jJAtA, sarva AcAryamAM siMhasamAna evA zrIvijayadAnasUrie jayasiMhakumAranuM 'jayavimala' nAma rAkhyuM. ane jema pitA, kulakramathI prApta thayeluM dhanadravya vinayI putrane Ape, tema jayavimalamunine nUtana AcArya zrIhIravijayasUrine soMpyA. arthAt hIravijayasUrinA ziSya tarIke sthApana karyA, 51855 456 vijayadAnavirvapalikA-bhidhapure'tha vibhUSitavAn divam / bhuvi bhareNa visArya punardivi, prathayituM mahimAnamivAtmanaH || 186 || athAnantara' vijayadAnanAmA vibhurgacchAdhipatiH sUriH vaTapallikA ( 'vaDalI' iti lokaprasiddhA ) ityabhidhA nAma yasya tAdRze pure divaM svarlokaM vibhUSitavAn alaMkaroti sma / utprekSyate - AtmanaH svasya mahimAna mAhAtmya divi devaloke punarbhUmaNDa lApekSayA dvitIyasthAne prathayituM vistArayitumiva / kiM kRtvA / bhuvi pRthivyAM bhareNAtizayenArthAnmahimAnaM visArya vistArayitvA // zlAkA tyArapachI keTalAka kALa gayA bAda vijayadAnasUri 'vaDalI' (vaDAvila) nAmanA nagaramAM svargavAsI thayA. te jANe pRthvIbharamAM peAtAne mahimA vistArIne have svargalokamAM vistAravA nATe gayA na hAya ! // 18 // sUrIndraharavijayaH pratipadya paTTa lakSmIM guroranu viziSya pupoSa bhUSAm turnajasya yuvarAja ivAdhipatya, krAntAricakramakhilAmbudhisvalAyAH || 187 || sUrIndraH sUrINAM sarveSAM madhye paramaizvaryAdindraH evaMvidhaH zrIhIravijayaH etAvatA zrIhIra vijayasUripuraMdaraH gurorvijayadAnasureranu pazcAt paTTalakSmI paTTazriyaM pratipadyAGgIkRtya viziSya vizeSaprakAreNa kRtvA bhUSAM zobhAM pupoSa puSNAti sma / ka iva / yuvarAja iva / yathA yuvarAjapadavIM pratipanno rAjakumAro nijasya vaptuH AtmIyasya ntara krAntAricakra parAbhUtAbhimAnibhUmipatimaNDala' vazIkRtasamastapratipanthipArthivasArthaM cA dhika zobhate // janakasthAna akhilAmbudhimekhalAyA niHzeSakAzyapIpIThasyAdhipatyamaizvarya' prApyA zleAkA jema yuvarAja peAtAnA pitAnuM rAjya svIkArIne samasta zatrurAjAene vaza karI samudrapa ta bhUminuM Adhipatya prApta karI adhikatara zeAbhAne vadhAre, tema AcAzmAM IMdrasamAna hIravijayasUri gurumahArAjanI paTTalakSmIte svIkArI vizeSa prakAre zAbhAne vadhAranArA banyA, 51875 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aritra maNDayatyamaramandiraM gurau, dIpyate sma munivAsavo'dhikam / yAminIpriyatame parAmbudhe-madhyabhAgamiva padminIpatiH || 188 || sarga 6 zlo0 188 - 190 ] 457 gurau vijayadAnasUrIzvare amaramandira surasadana' devaloka maNDayatyalaMkurvati sati / ' maNDati bhUSatyalaMkarotyapi ca maNDayati bhUSayatyapi' iti kriyAkalApe / munivAsavo hIravijayasUripuruhUtaH adhikamatizayena dIpyate sma sphUrti vibharti sma / ka iva / padminIpatiriva / yathA yAminIpriyatame nizAnAthe candre parAmbudheH pazcimasamudrasya madhyabhAgamantarAlauM bhajati sati padminIpatiradhikamatizAyitayA dIpyate etAvatA divasodayamavApya bhAsvAnadhikatejasvI syAt // iti vijayadAnasUrIndre paraloka prApte zrIhIra vijayasUreH paTTadharatvavarNanam // zlAkA jema cadra pazcima samudranA madhyabhAganA Azraya kare tyAre sUrya divase tejasvI bane che, tema vijayadAnasUrie svargalAkane alaMkRta karyAM pachI arthAt svavAsa pAmyA pachI, hIravijayasUri gurumahArAjanI paTTalakSmIne prApta karIne vizeSa prakAranI sphUrtine dhAraNa karanArA banyA. 51885 yadnehazRGgAGgaNanaddhamAruta-preGkhatpatAkApaTapallavacchalAt / goSThI manuSThAtumivAmarAvatIM zriyA sakhImAhvayatIva pANinA // 189 // yatpuraM DIsAnagaram / utprekSyate - goSThImanuSThAtu paraspara prItivArtA vidhAtu zriyA samRddhayA zobhayA sakhIM vayasImamarAvatIM puraMdarapurIM pANinA hastena AhvayatyAkAra - yatIva bhUcarANAM tUrdhvalokagamanaM na bhavet, khecarANAM tvadha Urdhvagamanazaktirastyeva, tasmAdamarAvatyAkAraNa yuktameva / kasmAt / gehazTaGgAGgaNe DIsAnagara gRhazikharAjire naddhaH aGakuTakamadhyanivezitadaNDaprAntanibaddhaH, tathA mArutena vAtena preGkhannitastatazcaJcalIbhavanpatAkApaTapallavo dhvajavasanAJcalastasya chala kapaTa tasmAt / atra yAvaddhvajavAcitvAdekavacanameva vivakSitam / zlAkA samRddhizAlinI peAtAnI sakhI amarAvatIne petAnI sAthe paraspara premavArtA karavA mATe madirAnAM zikhareAnI madhyamAM sthApana karelA daMDa upara bAMdhelI temaja pavanavaDe caMcala banelI evI dhvajAnA cheDArUpa hAthavaDe jANe khelAvatI na heAya ! tevA prakAranI 'DIsA' nagarI zAbhe che, 189aa yadIyarAjadvibhavAbhibhUtayA, paulastyapuryA kimabhAji lajjayA / yadujyate'dyApi tayA na bhaGgo' - bhijJAnamIzAnaziloccayAzrayaH // 190 // yadIyo DIsAnagarasaMbandhI rAjan jagati zobhAM prApnuvan yo vibhavaH samRddhayatizaya Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 hIrasaubhAgyam sarga 6 zlo0 190-192 stenAbhibhUtayA jitayA paulastyapuryA dhanadanagaryA / utprekSyate-lajayA prapayA kRtvA kimabhAji naMSTvA gatam / yasmAtkAraNAdadyApi adyatanadina yAvattayA alakApuryA bhaGgAbhizAna palAyanacihnamIzAnaziloccayAzrayaH kailAsazailazikharasthiti!jjhyate na tyajyate // kalokArtha vaibhavazALI DIsAnagarI vaDe parAjaya pAmelI alakApurI jANe lajajAvaDe ahIMthI nAsI gaI na heya jethI ulAsa parvatanA zikhara uparanA pitAnA nivAsarUpI palAyanasIka cihnane hajIsudhI paNa tyAga karatI nathI. 190 yadIyalakSmyA vijiteva laGkA, praNazya madhye'mbunidheviveza / kadAcana prAvRSi sUrirAjo, DIsAhayaM tatpuramAsasAda // 191 / / yadIyayA DIsAnagarasaMbandhinyA lakSmyA zriyA vijitA parAbhUtA satI laGkA dazamastakapurI / utprekSyate-parAbhUtA pAtirekAd duHkhAdvA praNazya prapalAyya ambunidhemadhye samudrAntarAle viveza praviSTeva / kadAcana kasyAMcitpAvRSi varSAkAle sUrirAjo hIravijayasUrirvasudhAvivasvAn / tatpUrvavyAvarNita 'DIsA' ityAhvayaM nAma yasya tADakpuramAsasAda bhajati (sma) / ityante tribhirvizeSakam // iti DIsAnagara ca // blekArtha vaLI DIsAnagarInI samRddhivaDe parAbhava pAmelI laMkApurIe paNa trAsa pAmIne samudranI madhyamAM praveza karI dIdhuM na hoya ! tevA prakAranI samRddhizALI evI DIsA nagarImAM AcAryazrI hIravijayasUri cAturmAsa mATe padhAryA. 191 kulAdrivArdhipratinAdamedurI-bhaviSNuniHsvAnitatUryaniHsvanam / jinezvarasyeva janA vitenire, purapraveze'timahaM munIzituH // 192 // janA DIsAnagarasaMghalokAH jinezvarasyeva tIrthakarturiva munIzituhIravijayasUreH purapraveze DIsAnagaramadhyasamAgamanAvasare atizayena mahamutsava vitenire kurvanti sma / kiMbhUta maham / kulAdriSu mandarahimAcalakailAsAdikASTakulaparvatakaMdareSu, tathA vAoM samudramadhye pratinAdaiH pratizabdai,durIbhaviSNuH puSTIbhavanazIlaH tAdRzo niHsvAnitAnAM pAditAnAM tUryANAM vAditrANAM niHskhano yatra / atha vA niHsvAnA rAjavAdyAni saMjAtAni eSu loke 'nIsANa' iti prasiddhAstAdRzAM vAdyAnAM nirghoSo mahAzabdo yatra // plekArtha DIsA nagaranA saMghe zrItIrthakara bhagavaMtanA pravezamahatsavanI jema zrI hIravijyasarine praveza mahatsava karyo; ke je mahatsavanA mesa, kalAsa, himAlaya Adi ATha kulaparvatanI guphAomAM temaja samudranI madhyamAM paDaghA paDavAthI "nizAna-DaMkA' Adi vAjiMtrone avAja puSTa bane hato, tevo sarvotkRSTa mahatsava karyo. 192 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 6 zlo. 193-154] hIrasaubhAgyam 459 sUrivAsavasamAgamasphura-tprItipallavitacittavRttibhiH / nAgarairamitapatku(riktha)varSibhiH, spardhayeva dhanado nidhIzvaraH // 193 / / amita mAnAtIta parikthaM draviNa varSanti yAcakAnAM yathAkAma dayate ityevaMzIlai garairDIsAnagarajanaiH sArdham / utprekSyate -spardhayA saMha(gha)rSeNeva nidhIzvaro vaizravaNo dhana dadAtIti dhanado'bhUdiva babhUvAniva / kiMbhUtairnAgaraiH / sUrivAsavasya hIravijayasUrIndrasya samAgamena samavasaraNena kRtvA sphurantI prakaTIbhavantI yA prItiH pramodAtizayastayA pallavitA medurIbhUtA cittavRttirmaneAvyApAro yeSAm // somA AcArya% zrIhIravijayasUrinA AgamanathI ullavita thayelI prItithI pallasita banI gayelA cittavALA nagaravAsIo yAcakone pramANAtIta dAna ApIne 25thI jANe svayaM kuberabhaMDArI banI gayA na hoya ! 193 nRtyaccandrakicakramunmadanadaddhappIhavAlAkula, zrIsUnoriva yauvarAjyasamaya vyAlokya varSAMgamam / krIDachAntarasAImAnasasarojanmAkare haMsava cchIsUrIzvarahorahIravijayastasmin sukhaM tasthivAn / / 194 // zriyA svasvagaNalakSmyA yuktA ye sUrINAM svalpazrutAdhyayanena sAmAnyAcAryANAM madhye IzvarA vyavahAriNaH sAGgaprakcanevadhItino'nUcAnAsteSu hIro mukuTamaNirvajraratna tattavyaH zrIhIravijayanAmA sUripuraMdaraH tasmin DIsAnagare cintAnAcAntahRdayatvena nirvighnatvena vA sukhasahitaM yathA syAttathA tasthivAn caturmAsImAsIdati sma / sthita ityarthaH / kiM kRtvA / varSAgama meghAmamanasamaya vyAlokya samIkSya / kiMbhUtam / mRtyanti kAntakekAravakalitatANDava kurvANAni candrakiNAM mayUrANAM cakrANi paTalAni yatra / candraka picchamiti vidyate yeSAM te candrakiNaH / "bhecakazcandrakaH samau' iti haimyAm / 'sevyAH saMprati sAndracandrakikulairuttANDavairmaNDitAH' iti campUkathAyAm / punaH kiMbhUtAH / utkRSTo mado yeSAM te / madoddhatA ityrthH| nadantaH zabdAyamAnAH nandantyo bappIhAnAM cAtakAnAM bAlAH striyaH zizavo vA / prAyo vipadi strINAM zizUnAM ca kAtaryasyAt, ato bAlAzabdopAdAnam / tAbhistairvA Akula vyAptam / utprekSyate-zrIsUnoH kandarpasya yauvarAjyasamayamiva / yuvA cAso rAjA ca yuvarAjastasya bhAvo yauvarAjya tasya samayaH yuvarAjapadAbhiSecanaprastAvamiva / sUriH ki kurvan / krIDan / kelI nirmimANaH / kutra / zAntaraso navamopazamarasa ityAhnA nAma yasya tAdRze mAnasanAmni sarojanmanAM padmAnAmAkare / 'padmAkarastaDAgaH syAt' iti haimIvacanAt / mAnasasarovara ityrthH| kiMvat haMsavat / yathA haMso varSAgama vilokya mAnasasarasi krIDan tiSThati // Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 hIrasaubhAgyam sarga 6 zlo. 194-195 sarga 7 zlo. 1 zlokArtha kekArava karIne jyAM mayUranAM vana manohara nRtya karI rahyAM che. jyAM bhadanmatta bapai nA strI-bALake kalarava : karI rahyA che, temaja kAmadevanI yuvarAja padavIne jANe paTTAbhiSeka jemAM na hoya tevA prakAranI vastunA AgamanamAM, zAMtarasarUpI mAnasarovaramAM haMsanI jema krIDA karI rahelA AcAryazrI hIralA hIravijayasUri DIsA nagaramAM sukhapUrvaka cAturmAsanI sthiratA karIne rahyA. 194 yaM prAsta zivAhasAdhumaghavA saubhAgyadevI punaH, putra kovidasiMhasIhavimalAntevAsinAmagrimam / tabAhIkramasevidevavimalavyAvarNite hIrayu ksaubhAgyAbhidhahIramaricarite SaSTho'tra sargo'bhavat // 195 // atra hIravijayasUricaritre hIrasaubhAgyanAmni mahAkAvye SaNNAM saMkhyApUraNaH SaSThaH so'dhikAraH abhavatsaM jAtaH / iti paNDitasIhavimalagaNiziSyapaNDitadevavimalagaNiviracitAyAM svopazahIrasaubhAgyakAvyavRttau hIraharSagaNerdakSiNadiggamanadvijasamIpapaThanamedapATamaNDalasthagurupArthAgamanapaNDitavAcakapadapradAnamarudezazivapurIsaMghAgrahavazAcAryapadaprasthApanANahillapattananandibhava va jayasenasUrijanmadIkSAdikathanaDIsApuracaturmAsAgamanavarNano nAma SaSThaH sargaH // plekArtha vaNikulamAM InkasamAna ziva nAmanA zreSThI ane saubhAgyadevInA janmajAta suputra devavimala gaNi ke jeo niraMtara sarasvatI devInI upAsanA karavAmAM tatpara hatA, ane sarvamuniomAM siMhasamAna siMhavimalagaNInA prathama ziSyapaNe prasiddha hatA, te devavimalagaNIe, jemAM jagazuruzrI hIravijayasUrinuM savistara jIvanacaritra Ave che, evA "hIrasaubhAgya' nAmanA mahAkAvyanuM sthApanA TIkA sahita nirmANa karyuM. te mahAkAvyane hIraharSagaNinA dakSiNadigamanathI AraMbhIne DIsAnagaramAM cAturmAsa mATenA Agamana sudhInA varNanavALe A cho sarga samApta thayo. 15 saptamaH sargaH / sUrIndurAnandayati sma tasmin , pure samagrAnapi nAgarAn saH / pacelimaH prAktanapuNyapujaH, prAdurbhavanmUrta ivaiSa teSAm // 1 // sa zrIhIravijayasUrisudhAkaraH tasmin DIsAnAni pure samagrAn sarvAnapi nAgarAn Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 7 zlo0 1-3 ] hIrasaubhAgyam pauralokAn Anandayati sma pramodamutpAdayAmAsa / utprekSyate-teSAM DIsApurapaurANAmeSa cakSuHpratyakSalakSyaH mUrtastanumAn pacelimaH paripAka prAptaH prAkanaH prAcI najanmopAjitaH puNyapuJjaH sukRtasamUha iva // sAtha zrI hIravijayasUrie DIsA nagaramAM sarve nagaravAsIone AnaMdita karyA, te jANe nagaravAsIone A pUrve pArjita paripakva banela mUrtimAna puNa ne puMja pragaTa thayuM na hoya! che ne ! miladdhalAkAmbaramudvahantI, lIlAgatodvejitarAjahaMsA / zyAmAtinamrA ca payodharodya-ddhArAbhirAmA pihitAnanenduH // 2 // murAsudhabhUlatikAtmayoni-mujjIvayantIva taDidvilAsA / mude tadAnImajaniSTa yUnAM, prAvRnavoDhA varavaNi nIva // 3 // tadA tasmin DIsAnagare hIravijayasUrezcaturmAsakasthitisamaye yUnAM taruNajanAnAM madanamadamedurIbhUtAnAM navoDhA yauvanavatI navapariNItA varavarNinI sarvakalAkuzalapradhAnakhIva prAvRT varSA mude pramodAyAjaniSTa saMjAtA / vRddhAnAM tu zItavAtakardamAdinA duHkhadAyinyata eva yUnAmiti padopAdAnam / kiMlakSaNA prAvRT varavarNinI ca / milantyaH zliSyantyaH bharnA samAgama kurvantyaH balAkA balAkAGganA yatra / 'garbhAdhAna. kSaNaparicayAnnUnamAbaddhamAlA seviSyante nayanasubhaga khe bhavanta balAkAH' iti meghadUtakAvye / prAyo barSAkAle bakAstu vRkSAdiSUpavizya tiSThanti / bakAGganAstAnAhAraiH poSayantyata evAmbare bhrAmyanti / tAdRzamambaramAkAzam / pakSe milantyaH zreNIbhavantyaH balAkA balAhakamahilAstadvadujjvala navapANigrahaNAvasaratvAddhavalamambara vsnmudvhntii| dhArayantI / yataH / zveta pariNayavAsaH syAt / punaH kiMbhUtA / lIlayA svabhAvena, na tu mantrAkarSaNAdinA, Agatena anAdijagannisargeNa varSitumAgamanena udvejitA, vijayakaraNaprasthAneSu vighna prApitA rAjahaMsA vijayirAjAno yayA / 'vizrAntajiSNuzmApAlayudhi' iti campUkathAyAm / vijayino hi rAjAnaH prAvRTsamaye kutrApyavasthiti kurvate, ca zaradi ca vijayAya pratiSThante / athavA lIlayA varSaNavilAsena yadAgamana tenodvejitA jambAlajAlAvilajalAvalokanenodvega gamitA ata eva mAnasa prati prasthAtumutsukIkRtA rAjahaMsA yayA / 'proSitakalahaMsavayasi' iti campUkathAyAm / proSitA mAnasa prati prasthApitAH kalahasavihaMgamA yena' iti tadvattau / pakSe mantharagamanavilAsenAvahelitA rAjamarAlA yayA striyA / punaHkiMbhUtA / zyAmA sajalajaladapaTalakAlimAkalitA / pakSe SoDazavArSikI / punaH kiMbhUtA / atinamrA atizayena gurvAdiSu namanazIlA laghuvRddhAnAM vinayaparA / yaduktam-'namaNI SamaNI bahuguNI bihupakhi vaMsavizuddha / puNyavinA navi pAmii karidhaNuhA ghari bhaja // ' iti vacanAt / pakSe atizayena namrA unnamayyAgatA medinImaNDalAliMgi(nI) vaIlikA / punaH kilakSaNA / payodharebhyo Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 saubhAgyam [ sarga 7 zlo0 2-4 meghebhya udyantIbhiH prakaTIbhavantIbhirdhArAbhirjalavRSTibhirabhirAmA / pakSe payodharayoH pInoccakucayorudyatA uparisphuratA hAreNa muktAkalApena hAriNI manojJA / punaH kiMlakSaNA / pihita AvRto'rthAt ghanAnabhareNAdRzyIkRta Ananasya mukhasya tulya induzcandro yasyAm / pakSe navapariNayanalajjAvazAdvasanenAcchAdito vadanacandro yayA / punaH kiMlakSaNA / surAyudhamindradhanureva strIpakSe zakracApacakravadvakA kuTilA bhravallI yasyAH / punaH kiMlakSaNA / AtmayoniH smaramujjIvayantIva grISmasamaye tApAtirekAnmRtaprAyIbhUtamadana punaja vita kurvatI / pakSe vibhramavilAsaiH kAmamuddIpayantIva / bharturiti zeSaH / varSANAM taruNayoSitAmavalokanAtprAyo yUnAM smaraH prAdurbhavediti / punaH kiMbhUtA / taDitAM vidyutAM vilAsAH sphuraNAni jhaMkArA vA yasyAm / pakSe taDidvadvilAsAzcaJcala kelayo yasyAH zRGgAraceSTitAni vA yasyAH // yugmam // iti varSAgamaH // zlAkArtha DIsA nagaramAM hIravijayasUrinI cAturmAsika sthiratAthI jema navADhA catura strI yuvAna puruSanA dilane rajita kare, tema nagaravAsIone varSARtu Ana Mdita karanArI banI. varSARtu, pIyune maLavA mATe ekatra thayelI balAkA--bhagalIene AkAzamAM vahana karatI hatI strIe--bhagalA jevA zveta ujajavaLa vastra dhAraNa karanArI hatI. varSARtu-varSAnA AgamanathI kAdavavALA banI gayelA mArgane jovAthI rAjahaMsA udvigna banyA hatA. ha`sagAminI strIenI moMtharagatithI rAhu sA apamAnita thayA hatA. varSARtu-zyAma vALAvALI hatI. strIe vaDIlajAnA vinayamAM tapara vI zyAmA ( strIyo) tI varSAMRtu bhedhanI varSAthI bhanohara hatI. strIe, kaThIna ane UMcA evA rataneAnI madhyamAM rahelA muktAhAra vaDe maneAhara hatI. varSARtu-zyAma vAdaLArUpI bhramareAthI adRzya thayelA caMdravALI hatI. strIe-lajajAnA bhArathI vastravadhu AcchAdita karelA mukharUpI caMdravALI hatI. varSARtu-baMdhanuSavALI hatI. strIo-IndradhanuSa jevI vAMkI bhramarAvALI hatI. varSARtu, cIbhaRtunA tApathI mRtaprAya: banI gayelA kAmane sajIvana karatI hatI. strIo, vibhrama ane vilAsavaDe yuvAna purUmAM kAma uddIpana karatI hatI. varSARtu. vidyutanA camakArA sahita hatI. strIe vidyutasamAna capala evI zRMgArika ceSTAovALI hatI, AvA prakAranI navADhA strInI jema varSARtu, hIravijayasUrinI nizrAmAM nAgarikAnAM dilane rajita karanArI manI // 2 // 3 // atha vyadhatta praNidhAnamicchan, kaMcitsa saMsthApayituM svapaTTe / pure'pi jIvAturivAkhile'pi, prAvartata prANabhRtAmamAriH // 4 // atha tatra DIsAnagare caturmAsImAsIne sati varSAbaddalIbhavanAnantaraM sa hIravijayasUriH praNidhAna sUrimantrasmaraNaM vyadhatta vidadhAti sma / kiM kurvan / icchankAin / kiM kartum / kamapi yogya ziSyaM khapaTTe nijapade saMsthApayitum / api punastasminikhilespi samagre'pi pure DIsAnagare prANabhRtAM jantUnAmamAridvipadacatuSpada pakSimatsyA Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 7 zlo0 4-6] hIrasaubhAgyam diprANivadhaniSedho jIvadayA prAvartata prvRttaa| tatpurasvAminA pravartitetyarthaH / ka iva / jIvAturiva arthAt sthalacarakhecarajalacarANAM jIvanauSadhamiva // lekArtha DIsA nagaramAM cAturmAsika sthiratA karIne rahelA hIravijayasarI pitAnI pATe koI yogya ziSyane sthApana karavA IcchatA rimaMtranA jApa (dhyAna)mAM lIna banyA, tyAre te nagaranA svAmIe, samagra nagaramAM pazu-pakSI Adi samasta jIvanI hiMsAne niSedha karAvyo. arthAta amAripravartana karAvyuM, te amArI pravartana, jalacara, thalacara ane khecara jIvonuM jANe saMjIvanaauSadha na hoya ! | 4 dvAra svasiddhevi sarirAjo, dhyAna dadhAno vasubhUtimanoH / ahAnyaharbAndhavabandhuraujA-staniSThayevAgamayadahUni // 5 // sUrirAjaH zrIhIravijayasUribhUmIpuruhUtaH tasya dhyAnasya niSThA caturthaSaSThASTamAcAmAmlAdivividhataponekamudrAsanAdividhAnapUrvakasUrigaNanavidhikriyA tayaiva nizcayena bahUni ghanAnyahAni dinAni agamayadatikrAmati sma / sUrimantrArAdhanavidhestrimAsAvadhitvAt Rtostu dvimAsAvadhitvAcceti / kiMbhUtaH / aharbAndhavo bhAsvAn / 'cakrAbjAhandhivaH saptasaptiH' iti haimyAm / tasyeva bandhuramatizAyi ojaH pratApo yasya / kiM kurvANaH / vasubhUtinAno dvijasya sUnornandanasya zrIgautamasvAmino dhyAna smaraNamanucintanamarthAtsvahRdaye dadhAno bibhrANaH / utprekSyate-svasyAtmanaH siddheH zrIjinazAsanA. dhiSThAyakadevatAgamanalakSaNaphalaniSpattera pravezanamArga iva // iti hIravijayasUreH sUrimantrasya dhyAnavidhAnArambhaH // plekAI sarya samAna pratApavALA ane zrI gautamasvAmInuM hRdayakamaLamAM smaraNa karanArA evA hIravijasarinA, upavAsa, chaTha, aThama, AyaMbila Adi aneka prakAranI tapazcaryAomAM temaja mudrAo, tathA Asane AdinI vividha prakAranI kriyAo vaDe sarimaMtranA jApamAM ghaNA divaso vyatIta thayA. te jANe zAsananI adhiSThAyikAdevIne pratyakSa karavA rUpa potAnI sidhinuM dvAra na hoya !! 5 che saMpipratI kAmitamutsukAnAM, digjenayAtrAsu dharAdhavAnAm / athopatasthe zaradasya sUre-vidhitsayeva praNidhAnasiddheH // 6 // __ atha dhyAnavidhAnAvasare zarada navirAmasamayaH upatasthe samAjagAma / 'athainaM samupasthitA / pArthivazrIdvitIyeva zaratpaGkajalakSaNA // ' iti raghuvaMze / 'upasthitA AgatA iti tadvattiH / kiM kurvatI / dizAM pUrvAdInAM haritAM jayanazIlAsu yAtrAsu prasthAneSu samyagutsukAnAmutkaNThitAnAm / digvijaya kartukAmAnAmityarthaH / dharAdhavAnAM pRthivIpa Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 hIrasaubhAgyam [sarga 7 zlo06-8 tInAM nRpANAM kAmitta samIhita saMpipratI saMpUrayantI pUrNa praNayantI / 'pR pAlanapUraNayoH' ityaya dhAtuH / utprekSyate-asya hIravijayanAmnaH sUrebhaTTArakasya praNidhAnasiddhavidhitsayA kartumicchayevAgatA // zlekArtha divijaya karavA IcchatA rAjAonI IcchAo pUrNa karatI zaradaRtu upasthita thaI. te zaradaRtu AcArya mahArAjanI praNidhAnasidhdha karavA mATe jANe na AvI hoya ! | 6 | malImasIbhUtamazeSamabhra-mAtaGgasaGgena padaM murAreH / dvijAdhipaH kSAlayatIva yasyAM, nistandracandrAtapanIrapUraiH // 7 // yasyAM zaradi dvijAdhipo brAhmaNazreSThaH zazabhRcca / utprekSyete-nistandro meghAnahimadhUmapramukhanirmuktatvena nirmalo yazcandrAtapazcandrikA tttulyvishdairniirpuuraiH| gaGgodakasamuH dAyairityarthaH / pakSe / jyotsnaiva jalaplavaiH kRtvA murArernArAyaNasya padaM sthAna caraNa ca nabhaH kSAlayati dhAvayatIva / kiMbhUta padam / malImasIbhUta apAvana jAtam / kena / abhrasyAkAzasya mAtaGgazcANDAlastasya / athavA gaganamAtaGgena samaM saMgamena athavA abhre AkAze parvatAdyuccasthAne zvapAkena sama saMgamena kRtvA aspRzyabhAvamabhyupagatam / mAtaGgaspRSTaM hi vastu jalena shudhytiitijnprtiitiH| pakSe / abhramAtaGgairmedhaiH / 'nabhasaH kalabhairupAsitam , iti naiSadhe / 'nabhasaH kalabhairmedhaiH / iti tdvRttiH| malImasIbhUta zyAmala saMjAta ghanAndhakAramayIbhavanAt / 'divApi thrayamANarajanIzaGkAkulacakravAkacakrazi' iti campUkathAyAm / malinIbhUta hi jalaiH kSAlayitvA nirmalI kriyate ityapi lokarUDhiH / tattvatastu airAvaNagajakalita jAtam / 'prAvRSeNya payovAha vidyudairAvatAviva' iti raghuvaMze / punaH kiMbhUtam / azeSaM saMpUrNamapyAkAzaM vastutastu candracandrikayA nabho dhavalIkriyate / 'AplAvitAmiva muktamaryAdena dugdhavAridhinA viliptadigbhittikamiva sAndrasudhApaGkapiNDaiH praviSTamiva sphaTikamaNimahAmandarodaradarISu bhuvanamAsIt iti campUkathAyAm / candrodaye sarva zvetIkriyate // soDA jema keI zreSTha brAhmaNa zyAma mAtaMga (caMDALa)nA saMgathI aspRzya (apavitra) banelA viSNunA maMdiranuM nirmala caMdrikA samAna ujjavala gaMgAjalathI prakSAle che arthAta pavitra kare che. tema zaradaRtumAM caMka, samasta vAdaLArUpI-mAtaMganA saMgavaDe zyAma banI gayelA AkAzane. ra7 caMdrikArUpI pANInA pravAhathI jANe pavitra kara na hoya ! | 7 | gAdhA vyadhAdyAmbaracumviraGga-ttaraGgapUrAnapi sindhudArAn / jagatprasArotsukayadyazaHkSmA-dharasya kiM supratarAH praNetum // 8 // . yA zarat ambaramAkAzaM cumbanti AliGganti ityevaMzIlAH, tathA raganta uparyupari Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 7 zlo0 8-10 ] hIrasaubhAgyam 465 ? prasarpantastaraGgAH kallolA yeSu tAdRzAH pUrAH payaHlavA yeSAM tAdRzAnapi sindhudArAna samudrapatnIrnadIrgAdhAH pAdottaraNayeogyAH | 'saritaH kurvatI gAdhAH' iti raghuvaMze / vyadhAcakAra / utprekSyate-- jagatsu triSu bhuvaneSu prasAraH prasaraNaM paryaTanaM tatrotsukasyotka-NThitasya yasya hIravijayasUreryazaH zlokaH sa eva kSmAdharo rAjA tasya supratarAH sukhena svayaM pAdottaraNasAtena tIryante uttIryante prollaghyante tAdRgvidhAH praNetuM kartuM sukhena tarItuM zakyA vidhAtumiva vA // AkAzane cuMbana karatA maneAhara ullaMdhana karavA yeAgya (arthAta chIcharI) utsuka banelA hIravijayasUrinA yazarUpI chIcharI karI na hoya ! ! 8 !! zlokArtha : jalataraMgAvaDe paripUrNa nadIone paNa zaradaRtue pagavaDe banAvI, te jANe traNa bhuvanamAM paryaTana karavA mATe rAjA sukhapUrvaka ladhI zake, te mATe jANe nadIone AsvAditasvAdumRNAlakANDAH, kUjanti lIlAlasarAjahaMsAH / AgantukArhanmata devatAyAH, smaradhvajAH pUrvamiva dhvanantaH // 9 // lIlayA vividhajalakrIDayA alasA mantharA rAjahaMsA atyaruNacaJcacaraNA marAlAH kUjanti zabdAyante / 'rAjahaMsAstvamI caJcucaraNairatilohitaiH' iti haimyAm / kiMbhUtAH / AsvAditAH kavalIkRtAH svAdavo madhurA rasanAvadanahRdayAhlAdakarA mRNAlAnAM kamalanAlAnAM kANDAH stambAH paTalAni yaiH / utprekSyate - AgantukAyA AgamanazIlAyA hIravijayasUreH puraH prakaTIbhavitukAmAyA arhammatadevatAyAH zAsanadevyAH pUrvaM prathamameva dhvantaH zabdAyamAnA vAdyamAnA vA smaradhvajA vAdyAnIva | 'vAgha' vAditramA todya' tUrya tUra smaradhvajaH' iti haimyAM vAditranAmAni // zleAkA svAdiSTa kramalanI nAlanA kAMDanu AvAdana karanArA, vividha prakAranI jalakrIDAmAM Asakata rAjahaMsA zaradaRtumAM madhura kuMjana (avAja) kare che. te jANe, hIravijayasUri AgaLa pratyakSa thavA IcchatI zAsanadevInAM prAthamika daivI vAjiMtro na heAya ! ! huM ! ni niHzeSaniSadvarAyAH, kiM varNyate'syAH zaradindirAyAH / jaDAzayAnapyasRjatprasannA - zayAn kavizrIkalitAMzca yadyA // 10 // asyAH hIravijayasUridhyAnasamayasametAyAH zaradindirAyA jaladhara virAmalakSmyAH kim arthAdvIpsA kiM kiM mAhAtmyaM varNyate prazasyate / kiMbhUtAyAH / nirmRSTo niHzeSeNa mRSTa nivArito'pahRto vA nirgataH zeSo lavalezamAtro niSadvaraH kardamo yasyAH / athavA nirmRSTo nidhRtaH zoSaM nIto niHzeSaH samasto'pi kardamo yayA / yadyasmAtkA Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 saubhAgyam [ sarga 7 zlo0 10 - 13 raNAt yA zaralakSmIrjaDAzayAn jaDasvabhAvAn jaDahRdayAnyA / mUrkhAnityarthaH / prasannAzayAn nirmalIbhUtamadhyAn prasannatAyuktasvamAvAn jhagityarthAvabodhagocaratvaM prasAdaguNastatacittAn tvaritameva zAstrArthamavabudhyante tAdRzAn / paNDitAnityarthaH / asRjatkRtavatI / ca punaH kavitvena pANDityena kAvyakartRtvena vA / 'vidvAn sudhIH kavivicakSaNalabdhavarNAH' iti haimyAM paNDitanAmAni / tathA 'vayamapi kavayaH kavayaH ( kavayaH ) kavayazca kAlidAsAdyAH' iti kavizabdena kAvyakartApi / yA zrIH zobhA lakSmIrvA tayA kalitAnyuktAn karoti sma / tattvatastu DalayoraikyAt jalAzayAMstaDAkAdinIra sthAnAni svacchamadhyAn tathA kasya pAnIyasya vayaH pakSiNo haMsAdayastaiH sahitAMzcakre / varSA haMsA hi mAnasasarasi yAnti / zaradi punaH kamalakaliteSu nirmalasalileSu saraHsu samAyAnti iti kavisamayaH || leAkA athavA hIravijayasUrinA dhyAna samaye AvelI zaradalakSmInuM zuM-zuM varNana karavu ? je zaradaRtue, badhA ja prakArane kAdava dUra karyAM che. temaja jaDa AyavALA-arthAt mUrkha puruSone prasannacittavALA karyAM che. ( vidvAna banAvyA che, ) tema ja vivalakSmIvaDe jIvAne yukata karyAM che, athavA kavi banAvyA che. ane sAvarane kamarahita athavA svaccha banAvatI evI zaradaRtunA mAhAtmyanuM zuM zuM varNana karavuM ? 510nA smiteSu patreSu mukheSvivAsyA, raGgatsu netreSviva khaJjaneSu / bandiSviva smerasarojapauSpa-niSpAtiguJjanmadhukRdvajeSu // 11 // paTISvivoddAmakalAmakaudhA-vadAta kedAravasuMdharAsu / bhUSAsvivAsyA vividhAsu lIna - zIlImukhammerasumAvalISu ||12|| gaNAdhirAje praNidhAnadugdha - pAthonidhau mIna ivAtilIne / tadA kadAcidgaganAdhvanIno' - parAcalAbhyarNabhuvaM babhAja // 13 // tadA tasmin zaratsamaye kadAcitkasminnapi dinAvasAnavyatikare gaganAdhvanInaH / 'gaganAddhavajAdhvagau' iti hemyAm / sUryanAmasu / tathA 'adhvanIno'dhvago'dhvanyaH pAnthaH pathikadezika' iti haimyAm / aparAcalasya astAderabhyarNabhuvaM samIpabhUmIpradeza babhAja zrati sma / kasmin sati / gaNAdhirAje hIravijayasUrIndre praNidhAnaM dhyAnam / 'so'pazyat saMtateH stambhakAraNam' iti raghuvaMze / tadeva dugdhapAthonidhiH kSIrasamudraH tasminmIno matsya iva atizayena lIne magnIbhUte / atha samayavarNanam / keSu satsu / smiteSu vikasateSu padmeSu kamaleSu satsu / utprekSyate - asyAH zaralakSmyAH mukheSu krIDAkRtAne kavadaneSviva / punaH keSu satsu / raGgatsu lIlayA azanAdyarthaM vA itastato bhrAmyatsu khaJjaneSu khaJjarITeSu' gaMgeTiyA' khyapakSivizeSeSu satsu / varSAkAle hi khaJjanAnAM ziraHsu zikhA samAyAti tadanubhAvAdadRzyIbhAvaM bhajante / tataH zaradi punaH zikhApAtAccakSu Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 7 zlo0 11-14 ] stribhAgyam 467 kSatAmAkalayanti tenetastato bhramaNaM kurvate / taduparyutprekSA / utprekSyate - zaralakSmyA netreSu strIsvabhAvAccaJcalalocaneSviva / 'bhavatkRte khaJjanamaJjulAkSi' iti bilhaNapaJcazi kAyAm / punaH keSu satsu / smerANAM vinidrANAM sarojAnAmaravindAnAM pauSpeSu parAgeSu niSpAtino nipatanazIlA Agatya makarandapAnakRte nilIya sthitiM kurvANAH tathA svacchandamAkaNDamakarandAsvAdanonmadiSNubhavadamandAnanda zabdAyamAnA guJjantaH guJjArava vidadhAnAnAM madhukRtAM bhramarANAM vrajAH samUhAsteSu satsu / utprekSyate - asyAH zaralakSmyA bandiSu maGgalapAThakeSviva / punaH kAsu satIsu / uddAmAH paripAkaprAptatvena manoramA ye kalAmakAH kalamazAlayaH / 'kalamastu kalAmakaH' iti haimyAm / teSAmoghAH samUhAstairavadAtA ujjvalAH / kedArANAM vasuMdharA bhUmayastAsu satISu / utprekSyate--zaradindirAyAH paTISu uttarIyanivasaneSviva / punaH kAsu satISu / vividhAsu zvetaraktanIlapItakRSNAdyanekavidhAsu / tathA lInA madhupAnakRte madhye pravizya sthitAH zilImukhA bhRGgA yAsu tAdRzyAsu (zISu) smerAsu hasitAsu sumAnAM puSpANAmAvalISu zreNIsu satISu / utprekSyate--asyAH zaradindirAyA vividhaprakArAsu bhUSAsu AbharaNeSviva / ' vinApi bhUSAmavadhiH zriyAmasau' iti naiSadhe / 'bhUSA bhUSaNAni' iti tadvRttiH / tribhirvizeSakam / iti zaratsamayaH // zleAkA khaMjana mastaka vikasvara kamaleA, jANe zaradaRtunAM mukha| na heAya ! Amatema bhramaNa karatA capala ( gaMgeTI ) pakSIe jANe zaradalakSmInAM netro na heAya ! ( varSAkALamAM khaMjanapakSIonA upara rahelI zikhAnA prabhAvathI kha`janapakSI adRzya heAya che. zaradaRtumAM zikhA paDI javAthI daSTigeAcara thAya che. ) vikavara kamalAnI parAgeAmAM rahIne guMjArava karatA bhramaronA samUho jANe zaradalakSmInA baMdIjane (ma'galapAThakA ) na hoya ! paripakava DAMgaranA samUhathI ujavala kayArAovaDe zaeNAbatI pRthvI jANe zaradaRtunI sADIo na heAya ! visvara puSpAmAM lIna banelA bhramarA jANe zaradalakSmInAM vividha prakAranAM AbhUSaNo na hoya ! AvI zaradaRtunA samaye gacchAdhipati hIravijayasUri rimaMtranA dhyAnarUpI kSIrasamudramAM matsyanI jema lIna (magna) thatAM, sUrya astAcalanI samIpanI bhUmitA Azraya karanArA thayA. 511512 / / 13 / / vidherniyogena nijAstapazyAna, putrAnivotsaGgajuSaH svarazmIn / stIkopA - divAruNIbhUtamathAruNena // 14 // 1 athAstAcalasamIpagamanAnantaram aruNena bhAskareNa aruNIbhUtaM raktenAbhUyata / utprekSyate - tadudIta kopAdiva teSu svarazmiSu udItaH prAdurbhUto yaH kopaH krodhastasmA - diva / kiM kRtvA / dRSTvA avalokya / kAn / svarazmIn AtmIyakiraNAn / kiMbhUtAn / utsaGga N kroDauM juSante bhajante / utprekSyate - putrAnnandanAniva / punaH kiMbhUtAn / vidherdevasya niyogena paravazatayA nijasya sUryAtmanaH asta kSayaM pazyanti vilokayantIti / ata eva ki kartumicchUn / yiyAsUna AtmanaH pArzvadanyatra kutraciGgantumicchUn // Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 hIrasaubhAgyam [sarga 7 zlo0 14-16 : plekArtha astAcala samIpe pahecelo sUrya lAla banI gayo ! zA mATe ? devage thatA pitAne asta joIne potAne tyAga karI anyatra javA IcchatA na hoya, tevA prakAranA putranI jema potAnA usaMgamAM rahelA kiraNone joIne, pragaTa thayelA roSathI ja jANe rakatavaNuM banI gayo na hAya ! 14 jahe'mbaraM sAyamazItabhAsA, nItvAstadhAtrIdharagahvarAntaH / pradoSanAmnA parimoSiNevA-sahAyibhAvena balAd gRhItam // 15 // na vidyante zItAH zizirAH zItalA bhAsaH kAntayo yasyoSNarazmitvAt azItabhAstenAzItabhAsA bhAnunA sAya saMdhyAsamaye ambaramAkAza vasanamapi jahe tyaktam / utprekSyate-pradoSa iti nAma yasya tena pradoSanAmnA parimoSiNA taskareNa / yAminImukha. caureNetyarthaH / astadhAtrIdharaH pazcimAcalaH tasya gahvarAntaH guhAmadhye ghanadrumagahana madhye ca nItvA prApayitvA asahAyibhAvena sahAyaH sakhA asyAstIti sahAyI na sahAyI asahAyI tasya bhAvastena sahAyarAhityena / ekaakritvenetyrthH| balAt haThAt gRhItamAdattamiva / kasmiMzcidvalavati taskarAdike vasanAdi gRhItumudyate ekAkinA nirbalena puMsA tyajyata eva // zlekArtha saMdhyA samaye sarve naMbara (AkAza) vastrane tyAga karyo. jANe "pradeSa' ( rAtrinA prAraMbha samaya ) nAmanA cere astAcalanI guphAmAM laI jaIne asahAya (ekAkI) banI gayelA sUrya pAsethI balAtkAre jANe vastra paNa chInavI lIdhuM na hoya ! pA kalaGkavAnindurathAbhyudetA-kalaGkino vizvavibodhino me / - na sAMprata sAMpratamatra vastu-mitIva yAti kacidaMzumAlI // 16 // aMzumAlI sUryaH kvacit kutracana sthAne yAti gacchati / utprekSyate-iti kAraNAdiva / iti kim / yat / atha divasAvasAnAnantara kalaGkavAn doSAkaratvena kalaGkakalitaH / athavA kAmitayA gurudArakAmukatvAtsakalaGka induzcandro'bhyudetA udayiSyate tatkAraNAdakalakino niSkalaGkasya tathA vizvavibodhinaH jagatpratibodhapravidhAnazIlasya me mamAtra bhuvane sAMpratamadhunA vastu na yukta naucitImaJcati // blekArtha saMdhyA samaye sUrya koI paNa sthAne jAya che, zA mATe ? have kalaMkI evA caMdrano udaya thaze, te jagatane pratibodha karanAra niSkalaMkI evA mATe hamaNAM A jagatamAM rahevuM yogya nathI, Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 469 sarga 7 zlo0 17-18] hIrasaubhAgyama ema mAnIne jANe sUrya anyatra cAlyo jato na hoya! kA svarAgiNImajanakumbhikumbha-pragalbhapInastanadiGmRgAkSIm / nirvarNya rAgIva dinAvasAne, kiM padminIprANapatiH prayAti // 17 // padminI / yasyAH zarIrasaurabhabharamAghrAya madhu(ka)rA mAlatIpramukhakusumajAtIvihAya yadvasanopari paribhrAmyanti sA padminItyucyate / tasyAH prANapatiH prANebhyo'tivallabhaH pativratAtvena bhAsvAn dinAvasAne saMdhyAsamaye prayAti gacchati / utprekSyate-aJjananAmA pazcimadiggajaH / yataH-airAvataH puNDarIko vAmanaH kumudo'anaH / puSpadantaH sArvabhaumaH supratIkazca diggajAH // ' ete pUrvAdyaSTAnAM dizAmaSTau digdantinaH santi / teSu pratIcyA digdantI aJjananAmA kumbhI gajastasya kumbhau zirasaH piNDau tAveva pragalbhau kAmijanamanohAriNau tathA pInAvatipuSTau stanau payodharau yasyAstAdRzI dik pratIcI saiva mRgAkSI hariNanayanA tAM svasminviSaye rAgiNImanurAgiNI premAtirekabhAjinImaruNAM ca nirvarNya dRSTveva yAti / ka iva / rAgIva / yathA kazcidrAgI pumAn padminIpatirapi svAGganAmavagaNayan / 'svAdhIne'pi kalatre nIcaH paradAralampaTo bhavati / saMpUrNe'pi taTAke kAkaH kumbhodakaM pibati // ', tathA 'cAturyeNAtivAcaM suguNamaNikhanI bhAgyasaubhA. gyalakSmI svAdhInAM bhaktibhAjaM vimalakulabhavAM zIlamAzIlayantIm / premADhayAM padminI svAM parayuvatirato hA vihAyenduvaktrAmanyAM vAmAM kurUpAmanusarati jano manmathaM taddhigastu // ', 'saha(ya)deze vinANaM aNarasasabbhami gAiyagIyam / niyamahilANa ya rUvaM tinni vi loe na agghanti // ' iti vacanAt / rAgatirekavAn san svasminnatyanuraktAM kAminI prekSya sAyaM tatsaMnidhau yAti // so airAvaNa, puMDarIka, vAmana, kumuda, aMjana, puSpadaMta, sArvabhauma ane supratIka A ATha diggajemAM "aMjana' nAmanA pazcimadizAnA digajanA be kuMbhasthalarUpI atipuSTa manohara stanavALI, pazcimadizArUpI strIne pitAnA tarapha rAgAsakta joIne, kAmI puruSanI jema potAnI priyA pUrvadizAno tyAga karIne surya saMdhyA samaye tenI pAse jAya che ! (potAnI priyA svAdhIna hovA chatAM paNa nIca puruSa parastrImAM Asakta bane che. kharekhara sarovara svaccha ane nirmala jalathI paripUrNa hevA chatAM paNa kAgaDo strInA mastaka upara rahelA ghaDAnuM pANI ja pIve che ! priyabhASAvALI, suMdara guNorUpI ratnonI khANa, bhAgya-saubhAgyanI lakSmI, pativratA, nirmalakulamAM utpanna thayelI, zIlavaMtI, premALa ane caMdramukhI evI svapatnIne tyAga karIne durjana puruSa kurUpa evI anya strImAM Asakta bane che! kharekhara "kAma" ja dhikakArane pAtra che ( svadezamAM pAMDitya, rasa vinAnA sabhyovALA sthaLamAM gAyeluM gIta ane pitAnI patnInuM rUpa, A traNenuM mUlyAMkana prAyaH nIca mANase karI zakatA nathI !)i17 uttuGgatAraGgazikhAvalambi, kiMjalkalIlAyitarazmirAzi / payodhipUre'mbujabandhuvimba, smerAruNAmbhoruhavadvibhAti // 18 // Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 hIrasaubhAgyam [sarga 7 zlo0 18-20 ___ payodhipUre pazcimasamudrasalilaplave ambujabandhoH padmasuhRdo divAkarasya bimba maNDala smerAruNAmbhoruhavadvikasitaraktakamalamiva vibhAti / nIradhinIropari vikacakokanadasadRza dRzyate ityarthaH / kiMbhUtam / uttuGgo gaganAGgaNAliGgI yastAraGgastaraGgANAM samUhastAragaH / atra samUhArthe'N / kallolakalApaH / 'vAra vAra tAratarasvaranijitagaGgAtAragAm' iti padmasundaranirmitabhAratIstavane / tasya zikhAmagrabhAgamavalambate AzrayatIti evaM zIlam / punaH kiMbhUtam / kiMjalkAnAM kamalakesarANAM lIlA vilAsastadvadAcarito razmirAziH karanikaro yasya // kArtha UMcA uchaLatA jalataraMgavaDe AkAzane sparzIne rahevuM, temaja kamalenI kesarAnI jema kriIDArUpa baneluM sUryamaMDaLa, jema samudranI jalasapATI upara lAla kamala zobhe tema, pazcima samudranA jalanI sapATI upara zebhe che. 18 pUre samudrasya babhasti bimba, rAjIvinIjIvitanAyakasya / payodhipalyaGkatale zayAlo-rullAsi cakra kimu cakrapANeH // 19 // samudrasya pazcimavIcimAlinaH pUre payaHplave rAjIvinInAM padminInAM jIvitanAyakasya prANavallabhasya bimbauM maNDala babhasti bhAsate / 'vararajanIkarakAnte citrAbharaNe nizAnabhaHsadRze / tava nRpa majanabhavane savitA nAbhAti paramazrIH // ' iti campUkathAyAm / 'tatra dvitIyarAjArthe xnizAnastejasvibhirbamasti' iti taTTippanake / utprekSyatepayodhiH samudra eva palyaGkaH zayyA tasya tale zayAloH zayanazIlasya / 'dAsAha puruSottamo'bdhizayanopendrAvajendrAnujau' iti haimyAm / cakrapANeviSNorullAsi prollasanazIla cakra kimu / visphuratsudarzana nAma rathAGgamiva // dArtha pazcima samudranA jalapravAhamAM padimanInA prANavallabha-sUryanuM biMba zobhe che, jANe te samudrarUpI palaMgamAM zayana karI rahelA viSNunuM sudarzana nAmanuM cakra na hoya ! 19 khaNDena caNDadyutimaNDalena, nyamajji pUre makarAkarasya / sarermahaHsAmyakRte'bdhijhampA-sRjA zanairniSpatateva bhIteH // 20 // caNDadyuterbhAskarasya maNDalena khaNDena zakalena caturthabhAgena kRtvA makarAkarasya samudrasya pUre nyamaji brUDitam / maNDalacaturthA zo jaladhimadhye nimagna ityarthaH / utprekSyate--sUrehIravijayasUrIndrasya mahasAM bhUyasAM pratApAnAM sAmyakRte tulyatvaprAptyarthamabdhau samudre jhampAM payaHsaMpAtapATava sRjati karoti ityabdhijhampAsUTU tenArkeNa bhIteH svAnte bhayavazAt zanairlaghu niSpatateva // x bhAvalyuDantanizAnazabdadArza Adya jiti bhaavH| Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 7 zlo0 20-22 ] hIrasaubhAgyam 471 zlokAI sUryamaMDalane caturthabhAga samudranA pravAhamAM DUbI gayo. zA mATe ? hIravijayasUrinA pratApanI tulyatA prApta karavA mATe bhayathI jANe sarya dhImedhIme samudramAM jhaMpApAta karato na hoya ! para ambhodhimadhye'pitabimbamambho-jinIvarasya sphurati sma sAyam / atAdRzI prekSya dazAM priyasya, kimabdhimajjaddinalakSmibhAlam // 21 // sAyaM saMdhyAsamaye ambhodheH samudrasya madhye ambhojinIvarasya padminIpaterbhAnoradhita bhAvapradhAnanirdezAdardhatvaM jAtamasminnityardhita bimba maNDalam / ardhamabdhimadhye magnam, ardha ca bahizyamAna cetyarthaH / sphurati dIpyate sma / utprekSyate-priyasya svabharturbhAnoratAdRzIM vizvazocyAmastalakSaNAM dazAmavasthAM prekSya dRggocarIkRtya / arthAtaduHkhAtirekAdabdhau majantyAH patantyA brUDantyA vA dinalakSmyA vAsarazriyA bhAla lalATamiva // lekArtha saMdhyA samaye aDadho pazcima samudramAM ane aDadhe bahAra, evo sUrya zobhe che. te jANe potAnA pati sUryanI vizvazocanIya dazA joIne atidukhathI samudramAM jhaMpApAta karatI dinalakSmInuM lalATa na hoya ! rilA bhAnorbabhau maNDalakhaNDamabdhau, gantuH purAremilituM murArim / mRgAGkalekheva saroSacaNDI-sAlaktapAdAhatizoNitazrIH // 22 // abdhau samudra bhAnoH sUryasya maNDalasya bimbasya khaNDa zakalam / bimvacaturthAzamAtramityarthaH / babhau zobhate sma / utprekSyate-murAri nArAyaNa militu ganturgacchatIti gantA tasya purAreH zaMbhomagAikalekheva ziraHzekharapIyUSamayUkhakaleva shirHshshiklev| kiMbhUtA / saroSA kutazcitkAraNAtkopakalitA yA caNDI atyantakopanA kAminI pArvatI ca / 'caNDastvatyantakopanaH' iti haimIvacanAt / strI ceJcaNDI / 'durgA caNDI siMhayAnA mRDAnI' ityapi haimyAM pArvatInAmAni / tasyAH sAlaktakena saha yAvakarasena vartate yastAdRzaH pAdazcaraNastasyAhatyA zirasi prahAreNa zoNatva saMjAtamasyAmiti zoNitA raktIbhUtA shriirvpurlkssmiirysyaaH| kathaMcitsuratakalahe kupitAM pArvatImanunetu pAdapatitasya zaMbhoH zirasi kopAtpAdaprahAraH pradattaH, tadavasare caraNA laktakarase lagne raktA jAtetyarthaH // kalekArtha vaLI, pazcima samudranI madhyamAM raheluM ardha sUryamaMDala zobhe che. te jANe koIpaNa kAraNathI gusse thayelI pArvatIne manAvavA mATe caraNamAM namelA zaMbhunA mastakamAM, alatAnA rasathI jenA Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 hIrasaubhAgyam : [sarga 7 zlo0 22-25 paga tAjA raMgelA che evI pArvatIe roSathI padaprahAra karyo, tethI lAla banelI IzvaranA mastake rahelI jANe caMdralekhA-caMdrakalA na hoya ! arthAta viSNune maLavA jatA zaMbhunA mastakanI upara rahelI raktavarSIya caMdrakalA jANe na hoya ! ArA dvIpe parasminnitaro'sti kazci-dasya vratIndrasya vazI sadRkSaH / didRkSayAntaH kutukAditIva, patistviSAM yAti paratra khaNDe // 23 // tviSAM patirbhAnumAn paratra anyasmin khaNDe dvIpe pradeze vA yAti / utprekSyateantazcetomadhye kutukAtkautUhalAdityamunA prakAreNa didRkSayA draSTumicchayeva / iti kim / yadanyasminnaparasmindvIpe'sya hIravijayanAmno vratIndrasya sUreH sadRkSastulya ito. 'nyaH kazcidvazI jitendriya Aste na veti // lekArtha sUrya bIjA dvIpamAM jAya che te zA mATe? anya dvIpamAM hIravijayasUri jevA bIjA koI AcArya haze ke nahIM ? jANe AvA kautukathI jovAnI IcchAvaDe jato na hoya ! pArakA anakSilakSyIbhavati sma bhAsvA-nijAGganAyAmanurAgibhAvAt / kacinnigUDhaM varuNena roSA-divaiSa pAzena niyantrya muktaH // 24 // bhAsvAnmArtaNDaH akSaNonayanayolakSyo dRzyaH akSilakSyaH dRggocaro nAkSilakSyo'nakSilakSyaH sa bhavati smeti anakSilakSyIbhavati sma / adRzyo jAtaH / asta gata ityrthH| utprekSyate--nijAGganAyAM pazcimadiGmRgalocanAyAm / 'varuNagRhiNImAzAmAsAdayantamamuM rucI' iti naiSadhe / anurAgaH premAtireko'styasminvA dRgbhAvazcittAbhiprAyo yasya anuraktatvena vA roSAtkopodayAtkvacitkutrApi pradeze varuNena pratIcIpatinA pAzena bandhanagranthinA niyantrya badhdhvA nigUDhaguptasthAne muktaH sthApito rakSita iva // iti sUryAstavarNanam // lekArtha sUrya adazya thayo! asta pAmyo ! "sUrya pazcimadizArUpI potAnI priyAmAM anurAgI che. A pramANe jANavAthI te dizAnA adhipati varuNadeve reSathI pAlavaDe bAMdhIne jANe koI sthAne chupAvI dIdhe nahoya ! // 24 // AvAsavismeramahIruhANAM, sAyaM zikhAH zizriyire zakuntAH / vizvopakartA va gataH sagotraH, khagAstadIkSArthamivAsthuruccaiH // 25 // zakuntAH pakSiNaH sAya sadhyAsamayamanulakSyIkRtya AvAsanamAvAsastadartham / nizAyAM nivstumityrthH| AvAsArhA vA vikasitA ye mahIruhA pAdapAsteSAm / 'AvA Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 7 zlo0 25-27] hIrasaubhAgyam 473 savRkSonmukhabahiNAni' iti raghuvaMze / tathA 'phlbaabhyaamincu'| 'phalinaH, bahiNaH' iti prakriyAkaumudyAm / zikhAH zAkhAH zizriyire bhajante sma / utprekSyate-vizvopakartA jagajanAnAM prabodhAlokakArakatvenopakArakArakaH tathA sagotro no'smAkamAkAzacaratvena sadRza gotra nAma yasya sa sagotraH / 'gotrasaMjJAnAmadheyAkhyAhvA' iti haimyAm / khago bhAnubhAlI / 'sUryo'rkaH kiraNo bhago grahapuSaH pUSA pataGgaH khagaH' iti sUryAbhidhAnAni haimyAm / kva kutra sthAne gataH yAtavAn / tasya khagasya IkSArthamAlokanArthamivoccaiH uparitanazikhAsu asthuH sthitAH // lokArtha saMdhyA samaye pakSIo, AvAsayogya vikasvara vRkSanI Tocane Azraya kare che. zA mATe? jagatane upakArI ane (eka ja AkAzamAM sAthe rahevAne kAraNe ) amAre sagotrI evo sUrya kyAM go?' tene jovAne mATe jANe pakSIo uccasthAne rahyA na hoya ! bhArapA marandanispanditamAlatAlI:, sAyaM sma zIlanti kalApimAlAH / prAvRTpayodasya dhiyeva maMtryA-dupeyuSo'bhrAnmilituM kSamAyAm / / 26 // kalApimAlA mayUramaNDalI sAya saMdhyAsamaye marandAnAM vikasitakusumamakarandAnAM nitarAmatizAyitayA spandaH kSaraNamastyAsu tAdRzyastamAlAstApicchAstAlIvRkSavizeSAH [tAn] zIlanti zrayante / utprekSyate-abhrAdAkAzAnmaivyAtsauhArdAnmilitumarthAdAtmano milanArtha kSamAyAM bhUmaNDale upeyuSaH samAgatasya prAvRTpayodasya vArSikameghasya dhiyA budhdhyA / bhramAdivetyarthaH // lokArtha saMdhyA samaye mayUramaMDalI, jemAM puSponA rasanuM niraMtara avaNa thAya che tevAM tamAla, tApiccha ane tAlavRkSane Azraya kare che. zA mATe ? mitrIbhAvathI maLavA mATe AkAzamAMthI pRthvI upara AvelA varSARtunA meghanI trAntithI jANe tamAlAdi vRkSano Azraye karatI na hoya ! pArako vikAlavelAmanu sUtrakaNThA, anInadannIDasanIDabhAjaH / dRSTvA jagaccakSuraniSTamete, paThanti kiM zAntikamantrapAThAn // 27 // vikAlavelAM divasAvasAnasamayamanu lakSyIkRtyAvyAlokyetyarthaH / 'dinAvasAnamutsUro vikAlasabalI api' iti haimyAm / sUtrakaNThAH zukAH anInadan atizayena zabdAyante sma / kiMbhRtAH / nIDAnAM kulAyAnAM sanIDaM samIpa bhajantIti / utprekSyate-jagatAM vizvaSAM prANinAM sarvamArgANAM sveSAM pareSAM vA sarvapadArthAnAM darzakatvAccakSuriva locanamiva tasya jagaccakSuSo bhAnoraniSTamastalakSaNAmApadaM dRSTvA ete dvijAH kiM zAntikAn zAntikArakAnmantrapAThAnmantroccArAnpaThantyuccarantIva / brAhmaNA hi vipattau vighne vA zAntika Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 hIrasaubhAgyam [ sarga 7 zlo0 27-29 kurvANAH zAntikamantrapAThAnuccarantIti lokarUDhiH / 'sUtrakaNThaH zuke vipre khaJjarITakapotayoH' ityanekArthatilakaH // zlAkA divasanA avasAna samaye mALAnI samIpe rahelA pepara atizaya avAja kare che. zA mATe ? jagacakSu evA sUryanI astarUpa Apattine joIne brAhmaNurUpa evA A pe|paTe karatA na hoya ! ArA jANe zAMtipATha viyanmaNIvallabha viprayuktAM pAthojinIM mudritavaktrakozAm / rasArpaNaprItahRdastadAnI - mAlApayantIka khairdvirephAH || 27 tadAnIM saMdhyAyAM sUrye'stamite dvirephAH madhukarA ravaiH svaguJjAravaiH zabdaiH kRtvA pAthojinI padminIm / utprekSyate - AlApayantIva zokApanoda manAk praNetuM vAdayantIva / kiMbhUtA dvirephAH / rasAnAM nijojjRmbhamANapAthojaniryanmakarandAnAmarpaNena pUrvapradAnenAkaNThapAnopakAra karaNena prItamatIva hRSTa hRd mano yeSAm / kiMbhUtAM padminIm / viyamaNI gaganaratna' sUryaH / 'bhAnurnabhoharmaNI' iti haimyAm / sa eva vallabhaH prANapriyo bhartA padminIpatitvena tasya / tena viprayuktAM prApta viyogAm / virahiNImityarthaH / punaH kiMbhUtAm / ata eva mudrito mukulIkRtaH saMkocitaH pihito vA vaktrasadRzaH kozaH kuDmalo yasyAstAm / pUrvaprINitasvajanAdiH kAmapi priyaviyoginIM kAminImAgatya sukhaduHkhAdivArtApraznenAlApayatIti rItiH // leAkA sadhyAsamaye bhramarA gujAravA kare che, zA mATe ? vikasvara kamalAnA rasanuM A pAna karavAthI saMtuSTa thayelA bhramarA, peAtAnA gu'jArava karIne, peAtAnA svAmI nA viyeAgathI du:khI banelI ane tethI ja saMkAcAI gayelA mukhakAzavALI kamalinIne jANe AzvAsana mATe khelAvatA na hoya ! // 28 // sarojinI kozakucau nipIDayA - gharacchade pItarasaiH svavAtAt / mIlanmukhI kampamiSAnniSedhdhI, jahe maheleva yuvadvirephaiH // 29 // yuvadvirephaistaruNabhRGgaH sarojinI padminI jahe / keva / maheleva / yathA yuvabhiryuvatI tyajyate / kiM kRtvA / kozau mukulAveva kucau nipIDya mardayitvA / kiMbhUtaidvirephaiH gruvabhizca / adharacchade adhastanapatre oSThadale ca / nipIto nitarAmAsvAdito raso makarandoMSmRtaraso yaiH / svamAha saMdhyAmadharoSTalekhyAm' iti naiSadhe / 'adhastano'dharaH' iti tadvRttiH / kiMbhUtA / svavAtAnnijapakSa pavanAdyaH kampastanmiSAnniSedhdhI niSedhanazIlA sva nirava kiMbhUtA / mIlanmukhI saMkucadvadanA // Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 7 zlo0 29-31] hIrasaubhAgyam 475 blekArtha yuvAna bhramaree kamalinIne tyAga karyo. jema yuvAna puruSa pitAne niSedha karatI yuvatine tyAga kare, tema jeNe adhararUpa nIcenAM patradalamAMthI amRtarasa samAna makaraMdanuM pAna karyuM che evA bhramaree kezarUpI tanenuM mardana karIne, potAnI pAMkhonA pavanathI kaMIka kaMpanA bahAne jANe niSedha karatI na hoya ! tevI saMkocavadanA kamalinIne tyAga karyo. pArakA vizva vizantIM dviSatImuSAM svA-manviSya tasyAH kimamaGgalAya / rathAGganAmnAM nivahaivi yuktai-vimuktakaNThaM rurude dinAnte // 30 // viyuktaiH viyogibhiH nijAganArathAGgavihaMgamIbhyaH pRthagbhUtairdaivavazAtsvAM priyAM mIlitumazaknuvadbhiH ita eva pRthaksthAnasthitaiH / 'ravirahavirahadhruvamedayoH' iti raghuvaMza. vacanAt / rathAGganAmnAM cakrabAkAnAM nivahainikarairdinAnte divasAvasAne pradoSasamaye vimuktakaNTha gADhasvareNa rurude rodanamakAri / kiM kRtvA / vizva jaganmadhya vizantoM praveza sRjantIm / tathA svAmAtmIyAM dviSatIM vairiNImuSAM nizAmanviSya vilokya / utprekSyate-tasyA rAtreH kimamaGgalAyApazakunArtham / gamanAgamane hi prAyaH prANinAM svayaM rodana pararodanazravaNa ca mahAkaSTAya jAyate // kalekArtha jeone pitAnA priyajanone viga thayo che tevA viyegI cakravAka divasanA avasAna samaye pitAnI dRSiNI evI rAtrine jagatamAM praveza karatI joIne gADhasvare sadana karyuM. te jANe deSiNI rAtrinuM apamaMgala karavA mATe sadana karatA na hoya ! kAraNake praveza yA prayANa samaye svayaM sadana kare athavA bIjAnA rudanane sAMbhaLe, te mahAkaSTa ApanAra bane che. 30 mRgIdRzAmajanamaJjulAbhi-vilocanazrIbhirivAbhibhUtAH / vIDena nIDadrumakoTarAntaH, prayAnti saMdhyAmanu khajarITAH // 31 // saMdhyAM pitRprasUsamayamanu lakSyIkRtya khaJjarITAH khaJjananAmAnaH zakunavizeSA nIDAnAM svasvakulAyAnAM ye drumA mahIruhAsteSAM koTarAntaH niSkuhamadhyabhAge / 'niSkuhaH koTaro xmaJjA' iti haimyAm / prayAnti gacchanti / pravizantItyarthaH / utprekSyate--mRgIdRzAM sAraGgInayanAnAM sulocanAnAM stroNAmaJjanamaJjulAbhiH kajalazalAkAJjanavazAnmanojJAbhiH vilocanazrIbhirviziSTanayanalakSmIbhirabhibhUtAH santo brIDazabdo'kArAnto'pyasti / 'bIDa. mAvahati mAmaka manaH' iti naiSadhe // lekArtha saMdhyA-samaye khaMjarI (gaMgeTIyA) nAmanA pakSIo, vRkSonI keTaromAM ke jyAM potAnA mALA x majeti tu prakRtAnupayukta bhavet / Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 hIrasaubhAgyam [sarga 7 zlo0 31-33 hoya che tyAM jAya che. te jANe mRgAkSI strIonAM. aMjanayukata manohara locanavaDe parAbhava pAmavAthI lajijata thaIne keTaromAM bharAI jatA na hoya! 31 doSAmukhena dviSateva vAdhauM , kSiptaM samIkSya svavipakSamarkam / zatroragotrIbhavanAdivAbhra-bhuvocdAbhrAmyata ghUkalokaiH // 32 // ghukalokaiH kauzikazakuntasaMkarairabhrabhuvoryAvApRthivyormudA svazAtravavArijabAndhavAstavibhAvanAbhyuditapramodena abhrAmyata itastato baMmramyate sma / 'AlokatAlokamulUkalokaH' iti naiSadhe / tathA 'AkAze tamasi samamite kokaloke sazoke' iti nATakazAstre'pi pakSizabdAnAM puraH samUhavAcI lokazabdo dRzyate, tena ghUkalokaH iti prayogaH / utprekSyate zatroragotrIbhavanAt svIyavipakSajagaJcakSuSo vaMzasya nAno'pi vA abhAvo jAta itIva mudA bhrAntam / kiM kRtvA / dviSateva zAtraveneva doSAmukhena pradoSeNa svavipakSa nijapratyarthina bhAskara vAdhau agAdhapayodhipayomadhye kSipta pAtita samIkSya dRSTvA // zlokAI niA samaye ghUvaDa AkAza-pRthvImAM Amatema bhame che. zAthI ? pitAnA zatru saryane tenA nizArUpa zatrue agAdha samudramAM pheMkI dIdhele jaIne zatru-nirvaza thavAthI jANe atyaMta nava thayelA ghuvaDe Amatema ghumatA na hoya! !rA kapotapAlItaTasaMniviSTA, huMkurvate kvApi kapotapotAH / zocyAM dazAM prAptamudIkSya mitra-mudIyamAnAnmanasIva duHkhAt // 33 // kApi kutrApi sthAne kapotapAlyA viTaGkasya / 'kapotapAlI viTaGkaH' iti haimyAm / taTe ekatra prAntapradeze saMniviSTAH saMsthitiM kurvANAH santaH kapotapotAH pArAvatabAlakA hu~kurvate huMkAra kurvanti / kapotAnAM kUjita prAyaH evaMvidhameva zrayate / yadukta kAlidAsavinA vibhAtavarNanAdhikAre-'pariNataravigarbhavyAkulA pauruhutI digapi ghanakapotI huMkRtaiH kunthatIva' iti / utprekSyate--zocyAM zocanAhI dazAmastalakSaNAmavasthAM prAptamAsAdita mitra sUrya suhRdaM ca udIkSya dRSTvA manasi svacetasi udIyamAnAt prakaTIbhavato duHkhAdiva // lekArtha koI koI sthAne taLAvanA kinAre beThelAM pArevAM huMkAra kare che. te jANe zocanIya dazAne pAmelA pitAnA mitra sUryane joIne manamAM duHkhI thaIne huMkAra karatA na hoya ! Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 7 zlo0 34-35] hIrasaubhAgyam 477 pikAJcukUjuH sahakArakubje, ratyA ratazrAntatayA zayAloH / jagajjayasyAvasara jigISoH, saMsUcayantIva ratIzabhartuH // 34 // sahakArakuje mAkandapAdapakAnane pikAH kokilAzcukUjuH zabdAyante / pronidrasA. ndrAmandamAkandamaJjarIpujAsvAdanamadhuradhvaniprapaJcapaJcamagItimuccaranti / utprekSyate-svapalyA ratyA sama ratena saMbhogAbhogavinodena zrAntatayA prAptazramatvena suratasaMjAtakhedena zayAlonidrAzIlasya / tathA jigISostrijagajjetumicchoH ratIzaH kAmaH sa eva bhartA prabhustasya jagatAM tAtsthyAttadyapadezAnAkinAganAgarANAM jayasya parAbhavanapravidhAnasyAvasara vyatikara velAM prastAva saMsUcayanti kathayantIva / yato nakta prAyaH sarve'pi saMsAriNo janAH smaravazA jAyante iti // iti saMdhyAvarNanAdhikAre sarvavihagavi. rutAdivarNanam // kArtha AmravanamAM keyalo madhura TahukAra kare che. zA mATe ? pitAnI patnI ratinI sAthe kAmakrIDA karavAthI zramita thaIne zayana karI rahelA jagatavijetA kAmadevane jagata para vijaya meLavavAne A avasara jANe sUcita karatI na hoya ! prAyaH karIne sarva saMsArIjIvo rAtrimAM kAmAtura bane che. 34 samullalAsAbhrapathe'tha saMdhyA-rAgo virAgIkRtacakracakraH / paJceSuNA vizvajigISuNeya, prAdAyi zoNIva navopakAryA // 35 // atha saMdhyAsamayAvirbhAvAnantaramabhrANAM meghAnAM pathe mArge / nabhogaNe ityarthaH / saMdhyArAgaH / raverastagamanAnantara prAyo vyomAgaNe dizi dizi raktimA prAdurbhavati / saMdhyAsamaye jAtatvAtsaMdhyArAgaH samullalAsa samyagdRzyamAnaH sphurati sma / kiMbhUtaH / virAgIkRtAni viyogavyAkulAGgIbhavanatvena saduHkhAni kRtAni cakrANAM cakravAkAnAM cakrANi vRndAni yena / utprekSyate--vizvAni trINi sapta caturdaza vA ekavi: zatirvA jaganti bhuvanAni jigISuNA parAbhavavitumicchunA paJceSuNA madananRtinA iyameSA saMdhyArAgalakSaNA pratyakSA zoNI raktA navopakAryA navInapaTakuTI prAdAyi dttaa| 'racayati ruciH zoNImetAM kumAritarAravaiH' iti naiSadhe // zlokAI saMdhyA samaya thayA bAda, cakravAkone viyogathI vyAkuLa karanAra e saMdhyArAga AkAzamAM pragaTa thaye, te jANe jagatane jItavAnI IcchAvALA kAmadevarUpI rAjAe rakatavaNya padakuTI arpaNa Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 hIrasaubhAgyam [sarga 7 zlo0 36-38 karI na hoya ! rUpA nabhoGgaNe sAndritasAMdhyarAgai-bhe'mbudhiM zIlati helibimbe / bharturvidhorAgamane praNItai, rAtristriyA kuGkumahastakaiH kim // 36 // nabhogaNe gaganamaNDale sAndratva nibiDIbhAvaH sajAto'styeSu tAdRzaiH saMdhyAyAM sUryAstasamaye bhavaiH sAMdhyarAgaiH pade pade pATalAbhrapaTalaiH bame zuzume / kasminsati / helibimbe mArtaNDamaNDale ambudhiM samudramadhya zIlati zrayati sati / utprekSyate--vidhozcandramasaH bhartuH svaprANavallabhasyAgamane pAdAvadhAraNasamaye rAtristriyA yAminIkAminyA praNItaiH pradattairdigbhittigaganAgaNeSu vitIrNaiH kukumahastakaiH ghusRNadravyaliptahastabi. mbakaiH kim // sUrya pazcima samudramAM Azraya karyA pachI sthAne sthAne gADha saMdhyArAga pragaTa thayA. te saMpyArAga jANe, potAnA pati caMdranA AgamanamAM rAtrirUpI strIe gaganAMgaNamAM kuMkumanA hAthA (thApA) dIdhA na hoya ! tevo lAgato hato. 36 majjatkakupkuJjarabinduvRndA-ruNIbhavavyomasarittaraGgaiH / abhre'ruNAmbhojarajovimitrai-radabhrasaMdhyAbhranibhAt prasastre // 37 // majatAM sakalavAsaratapattapanatApasaMtApitatanutayA sAya ziziratAnirmitaye jalakelikaraNasamaye lIlayA salilAntare brUDatAM kakubhAmaSTadizAmarAvatAdyaSTadiggajAnAM binduvRndaiH zoNamadodakakaNagaNaiH / paJcamyAM hi dazAyAM karIndrANAM kapolapAlIbhyaH pATalA bindavo nirgacchantIti zAstre kavisamayaH / tathAhi-'bhUrjatvacaH kuJjarabinduzoNAH' iti kumArasaMbhave / aruNIbhavadbhiH zoNimAna prApnuvadbhiH vyomasarito gaganagaGgAyAstaraGgaiH kallolaiH adabhrANi anekAni abhrANi saMdhyAsamayAvirbhavadvakA lA)ni teSAM nibhAtkaH paTAdaH vyomamArge prasane prasRtam / iti gotprekSA / kiMbhUtaistaraGgaiH / aruNAmbhojAni kokanadAni teSo rajobhiH pATalaparAgaiH vimitraiH karambitaiH // lekArtha AkhA divasamAM sUryanA tApathI saMtapta thayelA ATha diggaje, zItalatA mATe lAlakamalonI parAgavaDe mizrita evI AkAzagaMgAmAM snAna karavAthI uchaLelAM aneka jalabiMduo arthAta AkAzagaMgAnA taraMge, te jANe vividha varSIya vAdaLorUpa-saMdhyArAganA bahAne AkAzagaMgAnA taraMgo AkAzamAM prasarI gayA na hoya ! 38 AgAmukaM kAmukamakSilakSya, praNIya rAjAnamanantalakSmyA / aGge'GgarAgo ghusaNaiH praNItaH, sAMdhyollasallohitimA kimeSaH // 38 // saMdhyAsabandhI samullasan sphuran lohitimA raktimA / rAga ityrthH| bhAtItyukti Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 7 zlo0 38-40 ] saubhAgyam 479 lezaH / utprekSyate - eSa dRzyamAnaH pratyakSaH sAMdhyarAga eva anantalakSmyA gaganazriyA age svatanUlatAyAM ghusRNaidravIbhavatkuGkumairaGgarAgo vilepana kiM praNIto nirmita iva / kiM kRtvA kAmuka svakAmayitAra svasyAM viSaye bhogAbhilASiNamata eva AgAmukamAtmasamIpe samAgamanazIlaM rAjAnaM candra nRpaM ca akSilakSya haggocara praNIya kRtvA / dRSTvetyarthaH // zleAkAtha skurAyamAna thatI saMdhyArAganI rakatatAzAbhe che. te jANe bheAgAbhilASI peAtAnA svAmI cakrane peAtAnI pAse AvatA joI te, ana (gagana)lakSmIe kumanA pravAhIthI vilepana karyuM na hoya ! // 38 // nizAnane zrImRtamattakAntai- ratyutsavAyotsuka bhAvabhAgbhiH / digvArasAraGgavilocanAbhiH, saMdhyAruNazrIrudagAri rAgaH // 39 // diza eva vArasAraGgavilocanA vAravilAsinyaH tAbhiH saMdhyAyAH aruNazrI raktimazrIH, sa eva tadrUpa eva vA / utprekSyate - rAgaH svapatiM pratyatizAyyanurAgaH udagAra udgIrNaH / prakaTIkRta ityarthaH / kiMbhUtAbhiH / digvArasAraGgavilocanAbhiH nizAnane yAminImukhe va sudhyAta pavArabhya zrIsutena kandarpeNa kRtvA mattairunmadiSNUbhUtairunmAdibhirmadoduraiH kAntaiH svabhartRbhiH dinAyakaiH sArdhaM rateH suratasyotsavAya vividhaprakArakAmakrIDAvilAsArthamutsuka utkaNThito yo bhAvazcittAbhiprAyastamAzaya bhajantIti tAdRzIbhiH // leAkAtha rAtrinA prAraMbhamAM, kAmadevavaDe mAnmatta banelA evA pAtapeAtAnA svAmI ( dizAdhipati )nI sAthe vividha prakAranI kAmakrIDA karavA mATenI utsukatAne dhAraNa karatI evI dizAe rUpI vArAMganAoe sakhyA samayanI lAlAzarUpa peAtAnA pati taraphanA anurAgane jAhera karyAM na hoya ! 539nA svaryauvatApratikarmasajja - prasAdhikApANipayoruhebhyaH / nipAtukAlaktakapaGkapaGktiH, saMdhyAnikA vyomni babhUvuSIva // 40 // svayavatAnAM svargAGganAnAmapsarasAM 'svaH svargivadhvapsarasaH' iti haimyAm / atrINAM caraNAnAM pratikarma prasAdhanaM maNDanAdikaraNam / 'maNDana punaH prasAdhana pratikarma' ityapi haimyAm / tatra prasAdhane sajjAnAM pravaNAnAM paritaH zreNI saiva / utprekSyate - vyomni AkAze saMdhyAcikA saMdhyAsamayaprAdurbhavadabhrapaTalI babhUvuSI jAteva // Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 hIrasaubhAgyam sarga zlo0 40-43 lokArtha devAMganAonA caraNa zobhAvavA mATe taiyAra kareluM prasAdhana ( zaNagAranuM sAdhana ) jemAM che tevA hastakamalemAMthI paDI gayelI alatAnA pravAhInI paMkita, te jANe AkAzamAM saMdhyA-samayanI annapaTalI (raMgaberaMgI vAdaLIo) banI gaI na heya ! 4LA anIdRzIM vyomamaNedi nazrI-cUDAmaNeH prekSya dazAM svabhartuH / duHkhena tAmbulamahAyi vaktrAt, saMdhyAbhradambhAdiva digvadhUbhiH // 41 // digvadhUbhidigaganAbhiH duHkhena cittodbhUtAtikhedodayena saMdhyAkAlInAbhrANAM dambhAdvayAjAt / utprekSyate-vatrAnnijavadanAttAmbUla dazanacarvitanAgavallIdalacUrNamahAyi kSiptamiva / kiM kRtvA / dinazriyA vAsaralakSmyAzcUDAmaNeH ziromaNevyomamaNeH sahasrakiraNasya anIdRzIM duSTAmastalakSaNAm / 'IdRzIM ca kathamAkalayitrI' iti naiSadhe / dazAmavasthAM prekSya cakSurlakSyIkRtya / kiMbhUtasya bhaanoH| svabhartunijezvarasya / 'dizo haridbhiharitAmivezvaraH' iti raghuvaMze / 'haritAmIzvaraH patiH sUryaH' iti tadvattiH // sArtha divasalamInA mugaTasamAna potAnA svAmI sUryanI anicchanIya dazA joIne duHkhI digaMganAoe mukhamAMthI tyAga kareluM saMdhyAnA vAdaLa25 cAveluM tAMbula na hoya ! 4pa patyau gavAM kApi gate'sya bandhUn, padmAn, rathAGgAn ripuvat prdossH| klinAti kopAt kimato digIzaiH, saMdhyAbhradambhAdaruNIbabhUve // 42 // digIzaidikpAlakaiH / utprekSyate-ata etatkAraNAt utpannAt prakaTIbhUtAtkopA. krodhAtsadhyAbhrANAM dambhAvyAjAkimaruNIbabhUve raktairjAtam / kAraNa pratipAdayatigavAM bhInAM kiraNAnAM ca patyo svAmini bhAskare rAjani ca kvApi katrApi sthAne gate pragate sati asya bandhUnmitrANi padmAn kamalAn / dvAvapi punapuMsakaliGgau / rathAgAMzcakravAkAn saMkocaviyogAdiprakArai ripuvadvairivatpradoSo yAminImukha kliznAti pIDayati / yathA kazcitpratyarthI pRthvInAthe kAryavaiyaGgyAtkvacana gate sati tatsvajanajanAn saMtApayati // iti sadhyArAgaH // . kalekA jema rAjA anya sthaLe jatAM zatrurAjA AvIne tenA svajana vagerene kaSTa Ape che, tema kiraNone rAjA sUrya anyatra jatAM, saryazatra pradeSa AvIne tenA baMdhuvarga kamale ane cakravAkone saMtApa ApavAthI dizAdhipatio saMpyArAgane bahAne dhathI jANe lAla banI gayA na hoya ! jarA abhre manAksaMtamasaiH pradoSa-rAgAntare'tha prakaTIbabhUve / pravAlapubje smayamAnakRSNa-vallIprarohairiva vArdhimadhye // 43 // Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 7 zlo0 43-45] hIrasaubhAgyam 481 ___ atha saMdhyArAgabhavanAnantaramabhre AkAze pradoSo yAminImukha saMdhyA tasya yo rAgo raktimA tasyAntare madhye manAk kiMcana saMtamasairandhakAraiH prakaTIbabhUve prAdurbhUtam / kairiva / smayamAnakRSNavallIprarohairiva / yathA vArdhimadhye pArAvArAntarAlabhUmau pravAlapuje vidrumakandalavRnde vismerakRSNalatAnAM 'kAlIvela' iti lokamadhye prasiddhAnAmaGkuraiH prakaTIbhUyate // zlokArtha samudranI madhyamAM rahelAM paravALAonA puMjamAM jema vikasvara kAlIvelanA aMkurA pragaTa thAya tema AkAzamAM thayelA saMkhyArAganI madhyamAM kaMIka aMdhakArarUpa aMkura pragaTa thayA. 4mA vibhrAjisaMdhyAbhraparamparAbhi-ralambhi bhUcchAyabharairvibhUtiH / smerAruNAmbhoruhamaNDalIbhi-bhRgairivAntarmadhupAnalInaiH // 44 // vibhrAjanta ityevaMzIlAbhivibhrAjinIbhiH zobhanazIlAbhiH saMdhyArAgaraktIbhUtAnAmabhrANAM vardalikAnAM paramparAbhiH zreNIbhiH kartIbhibhUcchAyabharairandhakAranikaraiH karaNe vibhUtiH zobhA alambhi saMprAptA / kAbhiriva / smerAruNAmbhoruhamaNDalIbhiriva yathA vikacAnAM kokanadAnAM mAlikAbhiH antarvikasitakozamadhye madhUnAM makarandAnAM pAnArthamAsvAdanakRte lInairAtRptipAnarasAnnizcalIbhUtai gardha maraiH kRtvA lakSmIH zobhA prApyate // kalekArtha jema vikaravara rAkamalenA kezanI madhyamAM rasapAnamAM lupI banelA zramare zobhe che, tema suzobhita saMdhyArAganAM rakatavarSIya vAdaLenI zreNImAM aMdhakAra zebhe che. 44 tamogaNAliGginabhoGgaNazrIH, saMdhyAbhrarAgaccharitA cakAse / vRndArakaiH kuGkumagandhadhUlI-dravairivAsicyata zakramArgaH // 45 // saMdhyAsamayodbhUtAnAmabhrANAM rAgai raktimabhizchuritA vyAptA / 'candanacchurita vapuH' iti pANDavacaritre / tamasAM timirANAM gaNena samudAyena AliGgitA cumbitA kalitA nabhoGgaNazrIgaMganatalalakSmIzcakAse zobhate sma / utprekSyate-vRndArakairdevaiH kukumaighusaNarasakalitairgandhadhUlInAM jAtyamRganAbhInAM dravaiH pakaiH kRtvA zakramArgaH puraMdarapadavI gaganamasicyata sikta iva / 'yenAmunA bahuvigADhasurezvarAdhva-' iti naiSadhe / 'surezvarAdhvA gaganam' iti tadvRttiH // sArtha saMdhyA samaye utpanna thayelA vAdaLonI raktatAvaDe vyApta banelI gaganalakSmIne aMdhakAre Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 hIrasaubhAgyam sarga zlo0 45-48 %3 AliMgana karyuM. athavA kuMkumanA rasavALI karatUrInA pravAhIthI AkAzanuM siMcana karyuM na hoya ! 4pA sudhAndhasAmadhvani sAMdhyagago-llAsa vilupya prasRtaM tamobhiH / malImasAH svAvasaraM prapadya, parodayaM hanta kutaH sahante // 46 // sAMdhyarAgasya jagatsvabhAvAtprAdurbhavataH saMdhyAyAM dinAdau dinAnte ca dve saMdhye bhavataH / atra cAdhikArAdinAntasaMdhyAyA eveti vAcyam / yato'gretananizAyAM zAsanadevatA sameSyatI vivakSyate rAgo raktimA tasyollAsamAvirbhAva prasAra vA vilupya nirAkRtya niSidhya sudhAmRtamevAndho bhojana yeSAM te sudhAndhaso devaaH| 'svAhAsvadhAkratusudhAbhuja AditeyAH' iti haimIvacanAt / sudhAzanA devAsteSAmadhvani mArga pathi gagane tamobhibhUcchAyabharaiH prasRta vistRtam / jagadvyAptamityarthaH / yukto'yamarthaH / malImasA malinAH pApA vA svasyAtmano'vasara prastAva velAmabhyudayasamayaM vA prapadya prApya / hanta iti khede / pareSAmanyeSAmAtmavyatiriktAnAmudayamunnatiM kutaH sahante / api tu nIcasvabhAvAnna sahante eva // iti saMdhyArAgatamisravarNanam // kalekArtha saMdhyArAganA ullAsane haThAvI aMdhakAranA samUhe AkAzane vyApta karyuM. kharekhara, "malIna AzayavALA nIca puruSo pitAno avasara pAmIne bIjAnA udayane kayAMthI sahana kare ?' 46 purArikaMsAripadaprasatte-rajayyavIrya zazinaM nizamya / dhvAntopadhestasya nijighRkSayeva, tamobhirabhre bahubhirbabhUve // 47 / / dhvAntAnAmandhakArANAmupadheAjAt / utprekSyate-tamobhiH svarbhAnubhirabhra AkAze bahubhighanarbabhUve sajAtamiva / aneke vidhutudA bbhuuvurityrthH| kayA / tasya svakavalAya. mAnasya zazino nijighRkSayA nigrahItumicchayA nigrahaM katu kAnayA / kiM kRtvA / puranAmno daityasya ariH zatrurIzvarastasya tathA kaMsanAmAsurasya aridveSI tasya ca padasya kramasya viSNupadasya prasatteH prasAdAtsevAnubhAvAjjetumazakyamajayya vIrya parAkramo yasya tAdRza zazina candra nizamya AkarNya // plekArtha AkAzamAM aMdhakAranA bahAne ghaNA rAhuo pragaTa thayA ! zA mATe ? Izvara tathA viSNunA caraNanA prabhAvathI ajeya parAkramavALA caMdrane sAMbhaLIne tene cAsa karavAnI icchAthI jANe ghaNA rAhuo pragaTa thayA na hoya ! 47 kacijjagatsAkSiNamekSya yAta, jagajjagajjIvapibo jighatsuH / svIya vibhAvyAvasaraM smarAri-bhUcchAyakAyAM sRjatIva mAyAm / / 48 // Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 7 zlo0 48-50 ] DIrasaubhAgyam jagajjIvapivaH vizvaprANaharaH / IzvararUpeNa saMhArakArakatvAt / 'jIve'sujIvitaprANAH' iti haimyAm / tathA 'kSaye jagajjIvapibaM zivaM vadan' iti naipadhe / smarArirIzvaraH svIyamAtmIyaM tamaso'bhyudayatvAt zivastu tamaH praguNaH ata eva avasara prastAva samaya vibhAvya vilokya jJAtvA vA / utprekSyate - jagadvizva jighatsuH khAditumicchuH Prasad mitrameva kAyaH zarIraM yasyAstAdRzIM mAyAm / zAmbarIkapaTa vidyAmityarthaH / sRjatIva karotIva / kiM kRtvA / jagatsAkSiNaM zubhAzubhakarmakartaNAM jagajjanAnAM pratibhuva bhAskara kvacitkutrApi hagagocarapradeze yAtam pakSya vibhAvya // 483 leAkA zubhAzubha karmAMne karatA jagatanA jIvAnA sAkSIrUpa te bIje gayale jANI peAtAne avasara jANI jagatanA saMhAraka izvare sArAye jagatanuM bhakSaNa karavAnI icchAthI gADha aMdhakArarUpa zarIravALI zAMbarI nAmanI avidyAnuM sarjana karyuM" na hoya ! 5485 pazorivorvIdivagocarasya, dhvAntasya bhoH pazyata mandimAnam / nihanyamAno'pi muhuH kareNa, caNDadyutA dhAvati rodasoryat // 49 // bho lokAH paNDitAH yUyaM pazostirazca iva chAgasyeva vA dhvAntasya nizAndhakArasya mandimAna mUDhatAM mUrkhatAmajJAnatAM pazyata vilokayata / 'athodayati nirdoSe saci vendau nave raveH / kokakokanadAna ndimandimAnamagAnmahaH // ' iti vastupAlakIrtikaumudyAM sUryAstamanavarNane / kiMbhUtasya / urvIdivagocarasya dyAvAbhUmIviSayasya pazoriva bhUmIpatAsthAne caraNagocaro yasya / yadyasmAtkAraNAt caNDadyutA atyantakopanA kA ntiryasya / kopAruNIbhUtenetyarthaH / tAdRzena puMsA kareNa kiraNena khareNa kareNa hastena capeTAdipradAyipANinA muhuvariMvAra nihanyamAnaH tADyamAna hastapAdaprabhRtiprahRtibhiH vyApAdyamAna' vadhAdibhiH sat rodasordivaspRthivyordhAvati punaH punaH samAyAti / dhvAntazabdaH puMnapuMsakaliGgayoH // zlAkA hai paMDitA, AkAza ane pRthvImAM phelAyelA aMdhakAranI pazu jevI mUrkhatA te| juvA ! ke je kApathI lAla banelA sUryanAM kiraNeAvaDaeN hAyA DhAvA chatAM paNa vAraMvAra AkAza-pRthvI upara Ave che ! 5495 aGkAccyutAyA rabhasena bAlyA - lIlAM sRjantyAH svapiturgabhasteH / jAmeryamasyeva payaHpravAhai-bhRte namobhUmitale tamobhiH || 50 // tamobhistimirairnabhobhUmitale nabhastala bhUmItalaM ca bhRte vyApte bAlyAdvAlasvabhA Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 hIrasaubhAgyam [sarga 7 zlo0 50-52 vAllIlAM krIDAm / 'krIDA lIlA ca narma ca' iti haimyAm / sRjanyAH kurvantyAH svasya janakasya piturga nastebha skarasya aGkAdutsaGgAt rabhasenautsukyena cyutAyAH patitAyAH yamasya zamanasya jAmebhaginyA alabhata / zamanasvasuH zizutvam 'divasakarAGkatale calA luNThantI' iti naiSadhe / yamunAyAH payaHpravAhaiH salilaughairiva vyomamahImaNDale nirbhara bhRte / kAlindyAH kRSNajalatveneyamutprekSA || blekArtha AkAza ane pRthvI aMdhakArathI vyApta banI. jANe pitAnA pitA sUryanA usaMgamAM bAlabhAve krIDA karatI, usukatAthI usaMgamAMthI paDI gayelI yamunA, te yamunAnA pravAhathI jANe AkAza ane pRthvI vyApta banI gayAM na hoya ! ( yamunAnuM jala zyAma hovAthI aMdhakAra sAthe ghaTAvavAmAM sAvyu cha. ) // 50 // rathAGganAmnAM divasAvasAne, viyogabhAjAM samamaGganAbhiH / sphuradvipAdAnaladhUmalekhA, manye tamisrA bahulIbabhUvuH // 51 // tamisrA andhakArANi / tamisrazabdaH strIklIvaliGgayoH / bahulIbabhUvuH nibiDA nIrandhrAH saMjAyante sma / tatrAhameva manye vicArayAmi / divasAvasAne dinaparyante saMdhyAyA evArabhya aGganAbhiH svIyavallabhAbhiH rathAGgavihaMgamIbhiH sama sArdha viyogabhAjAM parasparavizleSakalitAnAM rathAGganAmnAM cakravAkAnAM sphurantyaH prakaTIbhavantyaH viSAdaH khedaH sa evAnalo hutAzanaH tasya dhUmAnAM lekhAH zreNaya iva // blekArtha AkAza ane pRthvI gADha aMdhakArathI vyAta banyAM, huM mAnuM chuM ke sayAsamayathI AraMbhIne pitAnI vallabhAo sAthenA viyogathI duHkhI thayelA cakravAkenA viSAdarUpI agni ( virahAnala)nA dhumADAnI jANe zreNI na hoya ! palA gate gavAM svAmini nAbhyudIte, rAjanyathArAjakavadvibhAvya / svairapracAreNa jagatsamagra-mupAdravadasyurivAndhakAraH // 52 // andhakAraH svaira svecchayA pracAreNa dyAvAbhUmyoH saMcaraNena dasyuriva pratyarthIva caura iva vA samagra jagatsarvamapi bhuvanamupAdravadupadravati sma / kiM kRtvA / gavAM kiraNAnAM pRthivInAM ca svAmini nAyake bhAnau bhUdhane ca / 'gosvAmini sphuritatejasi dRSTamAtre' iti kalyANamandirastavane / kvApi kutrApi gate astamite parajanapade prayAte mRte vA sati atha pazcAt rAjani candre paTTadharanRpe ca nAbhyudIte nodaya prApte paTTe sthApite ca / ata evAra kavanniHsvAmikamiva jagadvibhAvya nirIkSya / 'hA hA mahAkaSTamarAjaka Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 7 zlo0 52-55 ] jagat' iti mRgayAvarNane dhanapAloktiH // zleAkA kiraNAne svAmI sUrya asta thatAM ane tenA paTTadhara rAjA caMdranA haju uya nahIM thavAthI, jagatane rAjA vinAnuM jANIne cAranI jema svecchApUrvaka ghumatA aMdhakAra samagra jagatane upadrava 42vA sAgyeo. // 52 // freferyaH kiyatI kSitirvA, pramAtukAmastamasAM samUhaH / kutUhalAkrAntamanA itIva dyAvApRthivyoH prasarIsarIti // 53 // 485 tamasAmandhakArANAM samUhoM dyAvApRthivyornabhobhUmaNDalayoH prasarIsarIti atizayena prasarati / utprekSyate - vihAyo gaganaM kiMpramANamasyeti kiyat / tathA vA punaH kSitiH pRthivI kiyatpramANA / 'kiyatI paJcasahastrI kiyatI lakSA ca koTirapi kiyatI / audAya namanasAM ratnavatI vasumatI kiyatI // ' iti sUktoktiH / ityamunA prakAreNa kutUhalena kautukenAkrAntamAkulita vyApta vA mano yasya tAdRk san pramAtukAmaH pramANIkartumanA iva // leAkA adhakAranA samUha AkAza ane pRthvI para khUba ja vyApta banI gayA. zAthI ? 'AkAza keTalu ane pRthvI keTalI? khAvA kautukathI AkrAnta thayelA cittavALA aMdhakAranA samUha, te baMnenuM pramANa mApavA mATe jANe badhe prasarI gayA na heAya ! // 5 // teSe tapo bhUdharagahvarAnta - styaktAzanAmbhaH prativAsaraM yat / vyomAvanIvyApaka siddhirasmA - dalambhi bhracchAyabharairivaiSA // 54 // bhUcchAyabharaiH saMtamasasamUhairbhUdharANAM parvatAnAM gahvarANAM guhAnAM mahAkandarANAmantamadhye arthAtsthitvA prativAsaraM divasa divasa prati tyakte azanAmbhasI AhArapAne yatra tAdRza kriyAvizeSaNaM vA muktAnnapAnaM yathA syAttathA tapastepe / niyamavizeSakaSTa taptam / utprekSyate - ato'smAdugratapasaH paSA pratyakSalakSyA vyomAvanyornabhobhUyorvyApanarUpAsiddhiH phalaniSpattirlabdhivizeSA alambhi labdhA saMprAptA // ityandhakArAvirbhavanam // klAkA dareka divaseAmAM aMdhakAranA samUhe patAnI guphAmAM rahIne annajalanA tyAgarUpa tapazcaryA karavAthI tene te tapanA phalarUpe AkAza ane pRthvIne vyApta karavAnI siddhi prApta thaI ! 5545 athodadIpyanta nabhaHpadavyAM, jhagajjhagityutravimizratArAH / svakAntamAyAntamavetya rAtryA, puSpopacAro vyaracIva mArge / / 55 / / Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 hIrasaubhAgyam [sarga 7 zlo0 55-57 atha tamaHprasArAnantaraM jhagajhagitikRdbhirdedIpyamAnairupaiH kiraNairvimizrAH karambitAstAdRzAstArakA jyotirmaNDalA nabhaHpadavyAM gaganamArga udadIpyanta prasphuranti sma / utprekSyate-svakAnta nijavallabhaM rAtripatitvAJcandram / 'rohiNIdvijanizauSadhIpatiH' iti haimIvacanAt / AyAntamAgacchantam / svapAca ityadhyAhAraH / avetya vijJAya rAjyA candrapatnyA / 'uSAdoSendukAntA' iti haimyAm / mArga bharturAgamanasyAdhvani puppopacAraH kusumaprakaro vyaraci viracita iva // sAtha aMdhakAranA samUhamAM jhagajhagATa kiraNothI mizrita tArAmaMDala raphurAyamAna thayuM. pitAnA pati caMdranuM AvAgamane jANIne caMdrapatnI nizAdevIe jANe patinA mArgamAM puSpo pAtharyA na hoya ! arthAta puSponI racanA karI na hoya ! papapa kukSibhari kSoNinabhaHpadavyo-dRptAhita saMtamasa jighAMsoH / tArAH svayaM rAjJa ihAyiyAsoH, patAkinIva prasRtA purastAt // 56 / / iha jagati gaganAGgaNe vA svayamAtmanA yiyAsorAgantukAmasya rAjJaH rajanIjIvitavallabhasya pArthivapuMgavasya ca purastAdane tArAstArakArUpA patAkinI seneva prasRtA prasarati sma / yatra rAzo'bhiSeNanAbhilASastatra purastvaritamanIkaM prasaratIti rIti tizca / rAjJaH kiM kartumicchoH / kSoNinabhaHpadavyozcaturdiga[nta]sAgarAntagaganAmbaramaNDalayoH kukSibhari bhRtamadhyam / tathA dRpta jagadAkrama[Na]kArakam / tathA ahita pratipakSam / 'dhvAntasya ravicandraratnadIpakA vipakSAH' iti kAvyakalpalatAyAm / saMtamasamandhaH kAra' jighAMsorhantumicchoH / anyo'pi balavAn bhUpatipta bhuvamAkrAmanta baliSTha pratipanthina hantumicchati // kArya AkAza-pRthvInA madhyabhAgane vyApta karavAnI ane aMdhakArarUpa baLavAna zatruno nAza karavAnI IcchAthI svayaM AkAzamAM AvavA IcchatA caMdrarUpI rAjAnI AgaLa tArAo rUpI senA AkAzamAM prasarI gaI pakA ciraMvinodairdinanAyakenA-bhikena sAkaM suravamalakSmyA / nakSatralakSAtkimazeSavakSaH, zramAmbubhivindukita babhUva // 57 / / abhikena nijakAmukena dinanAyakena sAka bhAnumatA sama cira bahukAla sakala vAsara yAvadvinodaivividhamAnasAbhilaSitakrIDArasaiH kRtvA suravamalakSmyA gaganazriyA azeSamakhila vakSo hRdayasthalam / utprekSyate-nakSatrANAmuDUnAm iti sAmAnyoktiH / Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 7 zlo0 57-59] hIrasaubhAgyam 487 yato haimyAmapi sarveSAM nAmAni sAmAnyenaivoktAni na vizeSAt , yathA-'nakSatra tArakA tArAjyotiSI bhamuDugrahAH / dhiSNayamRkSam' iti, tathApi upalakSaNAdgrahanakSatratArakANAM lakSAtkapaTAt zramAmbubhiH bahuvinodavidhAnodbhUtaprasvedasalilaibindavaH saMjAtA asminniti / svArtha kH| bindukita jalakaNakalita jAtam / 'svedabindukitanAsikAzikha tanmukha sukhayati sma naiSadham iti naiSadhe / kiM babhUva saMjAtamiva // lekArtha saMpUrNa divasa potAnA kAmuka pati sUryanI sAthe hAsya-vinoda Adi kAmakrIDAo karavAthI, gaganalakSmInA vakSasthalamAM rahelA graha, nakSatra ane tArAo te jANe zramajalanAM (dajalana) lAkha biMduo na hoya ! pachA AgantukasyodayazRGgizaGgA-sthAnIM tamodviDdamanasya rAjJaH / nabhovitAna kimakAri tArA-muktAGkita sRSTikRtopariSTAt // 58 // sRSTikRtA jagatatsargavidhAyakena vidhAtrA rAkSazcandrasya pRthivIpuraMdarasya upariSTAt mastakoparitanabhAge / utprekSyate-tArAstArakA upalakSaNAnnakSatratArAgrahA eva muktA. phalAni taraGkina vicitraracanAcArimAJcita nabho gaganatalameva vitAna candrodayaH kimakAri nirmitam / racitamiva / rAjJaH kiMbhUtasya / zRGgiNaH parvatasya / pUrvaparvatasyetyarthaH / zRGga zikhara tadevAsthAnImupavezanasabhAmAgantukasya AgamanazIlasya / punaH kiMbhUtasya / tamAMsyeva dviSantaH zatravasteSAM damanasyAntakArakasya / 'apyantakAridama. nadarpacchinmathanAdayaH' iti haimyAm // lortha udayAcala parvatanA zikhararUpa sabhAmaMDapamAM niraMtara AvanAra (sabhya) temaja aMdhakArarUpa zatranuM damana karanAra evA candrarAjAnA mastaka upara brahmAe graha-nakSatra-tArAo rUpa muktAphalethI citra vicitra evo AkAzatalarU5 caMdara jANe banAvyo na hoya ! pApA nabhogasAraGgadRzAM ratIza-rAbhasyavazyapriyakhelinInAm / vakSaHsthahAracyutamuktikAbhi--nabhaHsthalI tArakitA kimAsIt // 59 // ratIzarAbhasyena tAruNyavayastvena yanmadanautsukya yauvanonmAdena madanAtyutkaNThAbhAktvena vazyA mvAyattIbhUtA ye priyA vallabhAstaiH sama sma ramante vAtsyAyanoktavividhavinodaiH khelanti krIDantItyevaMzIlAstAdRzInAm / 'bhIma kRtvAGkakhelanam' iti pA. NDavacaritre / nabhasi AkAze gacchantIti nabhogA devAsteSAM sAraGgadRzo mRgalocanAH striyo devyastAsAM vakSaHsu hRdayasthaleSu tiSThantIti vakSasthAstAdRzA hArA muktAkalApA Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 hIrasaubhAgyam sarga 7 zlo0 59-61 stebhyazcyutAstruTitvA patitA muktikA muktA eva muktikA muktAphalAni tAbhiH kRtvA utprekSyate-namAsthalI gaganamaNDalI tArakitA tArakAH saMjAtA asyAmiti tAdRzI tArakakalitA kimAlIt babhUvuSIva / 'nakSatrabhUH kSatrakulaprasUryukto na bhogaiH khalu bhogabhAjaH' iti campUkathAyAM nalasya merorapyAdhikyavarNanam / 'na bhogaiH rAjyAdisukhena yuktaH / pakSe nabhogairvaiH sahitaH' iti taTTippanake // kArya yauvananA unmAdathI vAdhIna banelA patinI sAthe vividha prakAranI kAmaceSTAo karatI mRganayanA evI devAMganAonAM vakSasthaLa upara rahelA muktAhAramAMthI tUTI paDelA motIo ja jANe gaganamaMDalamAM tArArUpe banI gayA na hoya ! palA svardaNDadaNDa dadhatA tamisra-vAso vasAnena sitetarazri / kapAlamAleva dhRtA vihAyaH-kapAlinA vakSasi tAratArA // 60 // ... vihAyaHkapAlinA nabhonAnA yoginA vakSasi svahRdayasthale tArA ujjvalA kezacarmarahitatvena kevala tumbikAtvena ca dhavalA tArA jyotizcakaM ca tdpaa| utprekSyatekapAlamAlA nirnAthadamakamanujamuNDalI ca 'tumbilI' iti lokaprasiddhA dhRteva kaliteva / kapAlinA kapAladhAraNa yuktimadeva / yataH kapAlAni vikacatvainRmuNDAni mAlAtvena santyasyeti kpaalii| kiM kurvatA loke 'svardaNDo loke 'svardaNDau' athavA pitRpathaH iti prasiddhaH / gaganAntarAle bhraman kiMcit vatavarNo daNDAkAreNa dRzyamAno mArgAkAreNa vA sa daNDo yaSTista dadhatA vibhratA / punaH kiM kurvANena / sitAdujjvalavarNAditarA kRSNavarNA zrIH zobhA yasya tAhaka tamina dhvAnta tadeva vAso vasana vasAnena paridadhAnena / 'guNiprAyANi vastrANi bhUSaNAni tava prabho / vasAnazca dadhAnazca satkaviAri tiSThati / iti bhojaprabandhe // kalekArtha daMDAkAra AkAzamArgarUpe kaMIka &ta daMDane dhAraNa karatA, ane kRSNavarNaya bhAvALA aMdhakArarUpa vastra dhAraNa karatA evA AkAzarUpI kApAlike vakSasthalamAM jANe dedIpyamAna tArAo rUpI manuSyonA mastakenI mAlA dhAraNa karI na hoya ! 6 tathA tavApyastu yathA triyAme, niSkAsyate'haM galahastayitvA / zapannitIvAkSipadRkSalakSA-kSatAnaharyogyabhimanya gacchan // 61 / / gacchan paradvIpa prati brajannahardinameva yogI triyAmA pratyakSipatkSipati sma / utprekSyate-ityamunA prakAreNa siddhavidyAmantropayogavAn abhimantrya mantreNa sthAnabhraH Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga7 zlo0 61-63] hIrasaubhAgyam 489 zAdikArakayA viNyA mantrayitvA jApa ktvA RkSANAM tArakAdijyotiSAM lakSAtkapaTAt lAjAnakSatataNDulAnvA triyAmAM pratyakSipatikSapati sma / utprekSyate tyamunA prakAreNa triyAmAmAtmapracAsadAyinI vairiNI candraramaNI zapan chApa dadAna ina / iti kim / he triyAme iti saMbodhanam / zAtrakvena caturyAmAyA api priyAmeti kathana kssyktsuuckm| yathAhatvayA galahastayitvA galehasta 'galotho' iti prasiddhaH, capeTAM vA dattvA niSkA syate lokamadhyAt rodaHkandaramandirAdvA karNyate tathA tenaiva prakAreNa galahastacapeTAdipradAnAdinA tavApi bhavatyA api niSkAsanamastu stokavelayaiva bhavatAt // kArtha anyadvIpamAM jatA sUryarUpa yogIe, "sthAnabhraSTa karanAra Adi siddha vidyAothI nakSatra-tArAo rU5 lAkho cokhA abhimaMtrita karIne jANe rAtri upara pheMkyA na hoya ! ane A pramANe abhizApa Apyo na hoya te rAtri, jema gaLe hAtha daIne arthAta gaLuM pakaDIne mane dUra karyo tema huM paNa tane apakALamAM tevIja rIte gaLuM pakaDIne dUra karIza! 6il prasthAtukAmena tamo jighAMso-rjayAya pUrvAvanimudratena / akSepi rAjJA dazadikSu manye, zAntyai balistArakatandulAlI // 62 // pUrvAvanibhRdgatena udayAcalarUparAjadhAnIsthAyukena pUrvAdrau sthitena vaa| rAkSA candreNa jiSNujagatIbhujA c| utprekSyate-zAntyai nivighnatAnirmANakRte dikSu sarvavi pradezeSu tArakANAmeva jyotiSAmeva tandulAnAM nistuSIkRtAkSatakalamAnAM mAlA shrennii| nadpa ityarthaH / baliH devadAnavAdInAM gaganAdidikSu kSepaNIyasiddhAsAdiSastujAsamakSepi kSipta iva / rAzA kiM kartukAmena / tamasAM tamaso vA andhakArasya bidhutudasya vA jiyAMsonijapratyanIkasya jayAya vazIkaraNArtha bhUyaH parAbhavanArtha vA prasthAtukAmena pracalitumanasA // kalekArtha huM mAnuM chuM ke ! pitAnA zatru aMdhakAra upara vijaya meLavavA mATe prayANa karavAnI IcchAvALA udayAcalarUpa rAjadhAnImAM rahelA caMdrarUpI rAjAe vizvazAMtine mATe daze-dizAmAM taaraam||35aksst| (yogA) yadi 341 na heya ! / / 12 // . kAnte nimagne'mbunidhau praNazya, dinazriyo'trANatayA prayAntyAH / Acchidya muktAbharaNAni tArA, dvipattayevAdadire rajanyA // 63 / / atrANatayA arakSakatvena azaraNabhAvena vA praNazya jIvanAza naSvA prayAntyAH ___x 'niSkAsyate' iti prathamapuruSaprayogazcintyaH, 'aham' iti karmaNA sAmAnAdhikaraNyAt. 'ahayuH ityatrevAhamo vibhatipraktirUpakatvena vA samAdheiyam / Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 7 zlo0 63-65 kvacid guptasthAne gacchantyA dinazriyo divasalakSmyAstArA eva jyotIrUpANi vA muktAbharaNAni muktAphalamayAni bhUSaNAni dviSattayA vairibhAvena rajanyA rAtryA Acchidya haThAdala kRtvA Adadire uddAlya gRhItAnIva / kasminsati / kAnte arthAdinazriyA bhartari bhAskare ambunidhau samudrapayaHplave nimagne baDite sati / zlekArtha pitAne pati sUrya pazcima samudramAM javAthI, azaraNa banI gayelI keIpaNa guptarathAne saMtAI javAnI IcchAthI nAsI jatI evI divasalakSmInA tArAo rUpI motIonAM AbhUSaNo, verabhAvane dhAraNa karatI rAtrie jANe chInavI lIdhAM na hoya. 6 mA svAkUlinIkUlavilAsinInAM, pradoSavizleSivihaMgamInAm / vilocanodbhUtapayaHpRSadbhiH, kimambara tArakita patadbhiH // 64 // svaHkUlinyA gaganagaGgAyAH kUle taTe vilasanti / 'lasa zleSaNakrIDanayoH, iti dhAtvarthatvena AzliSyAzritya tiSThanti svaira bhA vA krIDantIti vaa| ityevaMzIlAstAdRzInAm / tathA pradoSe doSAmukhe vizleSo nijapriyeNa sama viyogo'styAsAM tAsAM vihagamInAM pakSiNInAm / arthAccakravAkInAm / 'vihagayoH kRpayeva zanairyayau ravirahavi. rahadhruvamedayoH' iti raghuvaMze / 'divasAvasAne nizcayena viyogayoH vihagayozcakravAkIcakravAkayoH kRpayeva' iti tvRttiH| 'pumAn striyA,' 'striyA sahoktau pumAn ziSyate na tu strI' iti kevalavihagazabdaH / tathA 'nijaparivRDha gADhapremA rathAGgavihaMgamI' iti naiSadhe vihaMgamIzabdaH / 'svargigaGgArathAGgaH' iti kAvyakalpalatAyAm / vilocanebhyaH netrebhya udbhUtAnAM viyogAtiduHkhodayAdAvirbhUtAnAm / netrniHsRtaanaamityrthH| payasAmazrujalAnAM pRSadbhibindubhiH / 'bindo pRSatpRSatavipluSaH' iti haimyAm / utprekSyate-patadbhiH zaradbhiH arthAt gaganAGgaNamAgatya tiSThadbhiH sadbhiH ambaramAkAza tArakita tArakAH saMjAtA asminniti tAdRza tArakakalApakalita ki jAta babhUveva // AkAzagaMgAmAM potapotAnA pati sAthe krIDA karatI ane rAtrimAM viyogajanya duHkhathA pIDita thayelI cakravAkIonAM nayanamAMthI paDatAM amujalanAM biMduo jANe AkAzamAM tArA rUpe banI gayA na hoya ! 64 svAM niSThitAM prekSya sudhAM sudhAzaiH, punaH kRte'syA iva madhyamAnAt / sudhAmbudheyaoNmni samucchaladbhi-mbhaHkaNaistArabharairbabhUve // 65 // sudhAmbudhaH kSIrasamudrAtsudhAyA utpattisthAnatvAtkavisamaye prasiddhatvAcca sudhA Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 7 zlo0 65 - 67 ] bhAgyam 491 budhiH / tathA 'sudhAmbhonidhiDiNDIra pANDayazaH kuzezaya khaNDamaNDitasakala saMsArasarAH' iti campUkathAyAm / vyomni pavamAnapadavyAmucchala dbhirUrdhvaM gacchadbhirambhaH kaNairjalabindubhiH / utprekSyate - tArabharaijyotirvAtairbabhUve saMjAtam / sudhAmbhodheH kiM kriyamANAt / svAM svakayAM nArAyaNamathana samayasamudbhUtAM prAcInAM sudhAM pIyUSa niSThitAM vyayitAM bhuktvA pItvA sarvAmapi kSaya nItAM prekSya dRSTvA punarvyAghuTaya asyAH sudhAyAH kRte arthAya / tarhi te'nyamapyAhAra kathaM na kurvantItyata Aha-yataste kevala sudhAmamRtamevAznantIti sudhAzA devAstairmathyamAnAt viloDyamAnAt // iti tArakANAmudayaH // lAkA pUrva amRta khalAsa thaI gayelu jANIte, amRtabhakSI deve vaDe sudhAnI prApti mATe. pharIthI thana karAtA kSIrasamudramAMthI AkAzamAM uchaLatAM jalabiMdue jANe tArAonA samUharUpe banI gayAM na hoya ! // 6 // atho dadhe caNDakare prayAte, prAcyA mukhe kiMcana pANDimazrIH / smitaM pramodAdiva saumyarAjo - dayaM prakRtyeva dizA samIkSya ||66 || atho saMdhyArAgAndhakAratArakAbhyudayAnantaraM caNDakare ugradaNDe nRpe sUrye prayAte astamite sati prAcyA pUrvadizA kiMcana kimapi mukhe svavadane pANDimazrIrujjvalatAyAH zobhA dadhe ghRtA / prAcyAM dizi dhavalimA prAdurbhavati sma / utprekSyate - saumyarAjodaya somatA saMyuktasya rAjJazcandrasya bhUvallabhisya ca udayamudgamanaM paitRkapadaprAptilakSaNAbhyudasamIkSya vilokya prakRtyeva prajayeva nagara lokeneva / 'rAjyAGgAni prakRtayaH paurANAM zreNayo'pi ca iti haimyAm / dizA pUrvaharitA pramodAtsvAbhimata rAjaprAptijanitaharSAvirbhAvAtsmita hasitamiva // leAkArtha sUrya asta thatAM pUrva dizAnA mukha upara kaMIka ujjavala roAbhA pragaTa thaI, jema prajAjane priya rAjAne abhyudaya joIne harSAtirekathI hasI uThe tema pUziA potAne abhISTa saumyarAjA (caMdra)no yudhya lehAne naye sthita (hAsya) uztI na hoya ! // 66 // saMsRjya rAjyaddayitena patnI, hareI rittAravibhUSaNazrIH / garbha vahantI miDikAmayUkhaM mukhe'puSatpANDurimANamUhe // 67 // harerindrasya patnI kAntA harit dik etAvatA pUrvadik mukhe nijAsye pANDurimANa dhavalatAmapuSat pupoSa atIva pANDuravadanA saMjAtavatI / 'nijamukhamitaH smera dhatte harermahiSI harita' iti naiSadhe / tatrAhamevamUhe tarkayAmi / 'Uha vitaka' ityaya dhAtuH / Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 hIrasaubhAgyam [sarga 7 zlo0 67-69 mihikAmayUkha himakara' tameva garbha bhUNa dohadalakSaNa vahantI satI dadhAneva / kiM kRtvA / rajyatA anuraktIbhavatA / 'rajyannakhasyAGgulipaJcakasya' iti naissdhe| dayitena prANapriyeNa puradareNa sAka samaM saMsRjya saGga kRtvA / 'nirvApayiSyanniva saMsisakSoH' naiSadhe / 'saga kartumicchoH' iti tadvattiH / kiMbhUtA harit / tArANAM nirmalamauktikA nAm / 'tAro nirmalamauktike' itynekaarthH| tArANAM rAjatIyAnAM vA tAraNAM zubhra NAM vA tArakarUpANI vA vibhUSaNAnAmAbharaNAnAM zrIH zobhA yasyAH / 'prathamamupahRtyArtha tArairakhaNDitatandulaiH' iti naiSadhe / tArakavAcI tArazabdaH / aparastadvat / aparApi yuvatI rAjya nijavallabhena sama saMgamanAdgurviNI satI svavadane vizadimAna dadhAtIti rAtiH sthitizca // kalekArtha tArArUpI AbhUSaNo dhAraNa karatI IndrapatnI pUrvadizAe mukha upara ujavalatAnI zobhA dhAraNa karI, prasanna thayelA potAnA pati indranI sAthenA saMgamathI caMdrarUpa garbha dhAraNa karavAthI jANe mukha upara pAMDuratAne poSatI na hoya ! 6LA AkaNThamambhaHsu nimajya kAma-mantro'lizabdaiH kusudairasAdhi / vikAzalakSmI dadatI kimeSA, tatsiddhirindudyutirAvirAsIt // 68|| - kumudaiH kairavaizcandravikAzikamalaiH AkaNTha galakandala maryAdIkRtya ambhAsu pAnIyeSu nimajya brUDitvA alizabdamadhukaramadhuragujAravaiH kRtvA kAmamantro mAnasamanISitapradA yikA vidyA asAdhi sAdhita ArAddhaH / utprekSyate-eSA pratyakSalakSyA indudyutizcandra candrikArUpA tatsAdhakasyAbhISTavidhAyakamantrasya siddhiH phalaniSpattirAvirAsIkimu prakaTIbhUteva / tatsiddhiH kiM kurvatI / eSAM kumudAnAM vikAzalakSmI smeratAzriya vizrANayantI // lokArtha : caMdravikAsI kamalAe AkaMTha samudramAM DUbIne bhramaronA guMjAravathI kAmamaMtra (ISTadAyI maMtrIne sAdhyo hoya, tethI kamalene vikAsalakSmI ApatI caMdranI caMdrikArUpa maMtrasiddhi pragaTa thaI na hoya ! 68 sAndradrumollAsini pUrvazaila-zRGgAchagaNe caJcati candralekhA / kiMcinirIkSyA haridiGmRgAkSyA-cUDAmaNiH kiM cikurAntarasthA // 69 / / ___ sAndravinidrAbala(nibiDadala)maNDalakalitAntarAlasacchAyapAdapapaTalollasanazIle pUrva zailasya udayAcalasya zRGagAragaNe zikharAjire uparitana vibhAge kiMcinirIkSyA svarUpa Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 7 zlo0 69-71 ] hIrasaubhAgyam 493 taracakSurlakSyA candralekhA zazikalA caJcati saMzobhate / 'caJcati cakAsti lasatyapi zobhate' iti kriyAkalApe / utprekSyate-hareH purandarasya dik pUrvAzA saiva mRgAkSI hari NekSaNA vadhUstasyAH cikurAH kezapAzAsteSAmantare madhye tiSThatIti cikurAntarasthA ni biDaghanakezakalApatvena kiMcinmanAk nirIkSyA dRggocarA cUDAmaNiH kimu shirortnmiv| maNizabdaH puMstrIliGgayorapi / yathA 'praznistithyazanImaNiH sRNiH' iti liGgAnuzAsane / tathA isvo dIrgho'pi / athavA cUDAmaNimastakAbharaNavizeSaH / saurASTragurjareSu tu 'cAka' iti lokoktyA tatra puMliGga evAvadhAryate // plekArtha gIca vaDe ullasita evA pUrvAcalanA zikhara upara kaMIka dekhI zakAya tevI caMdralekhA zebhe che. te jANe IndrapatnI pUrvadizAnA kezasamUhanI madhyamAM raheluM kaMIka draSTigocara thAya evuM cUDAmaNi arthAta mastakanuM AbhUSaNa na hoya ! u69 ra dattvAdhipatya nikhilAcalAnAM, svadiggireH svargiricakriNeva / maulisthale rAjatapaTTabandho, vinirmitaH sphUrjati sAmisomaH // 7 // sAmisomaH ardhavidhuH sphUrjati sphUrtimiyati / dIpyate ityarthaH / 'pUrva gAdhisutena sAmighaTitA muktA nu mandAkinI yatprAsAdadukUlavalliranilAndolairakhelahivi' iti naiSadhe / 'sAmighaTitA ardhaniSpAditA' iti tadvRttiH / utprekSyate--svagiricakriNA kAJcanAcalacakravatinA zakreNa / 'jAmbUnadorvIdharasArvabhauma' iti naiSadhe indrAbhidhAnam / svadiggirerAtmIyAMzAzailasya udayAbhidhAnasya bhUdharasya nikhilAcalAnAM sakalabhUmaNDalavartiparvatAnAmAdhipatyamaizvarya rAjyaM dattvA maulisthale ziromaNDale rAjato rAjatasyAya rUpyasaMbandhI paTTabandho vinirmitaH kRta iva baddha iva // AkAzamAM ardhacaMdra zobhe che. te jANe cakravartI meruparvate potAnI dizAnA parvatane (udayAcalane) sarva parvatonuM Adhipatya ApIne, tenA mastake cAMdIne paTTAbaMdha bAMdhyo na hoya // 7 // surendradigbhUdharamUrdhni bimba-mapUrNamAbhAsata zItabhAsaH / khaNDa zikhAyAmiva saM hikeya-daMSTrAntarAyantraNato'janiSTa // 71 / / surendrasya nirjaranAyakasya dika pUrvAzA tasyA bhUdhara udayaparvataH tasya mUni mastake zikhare zItabhAsazcandrasya apUrNa kicinyUna kima[pya]pUrNanirgamanAtkhaNDa bimbamaNDalamAbhAsata rAjate sma / utprekSyate-sai hikeyasya siMhikAsutasya svarbhAnodraSTrANAM dADhAnAma Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 hIrasaubhAgyam [sarga 7 zlo0 71-73 tarA madhye yantraNataH pIDanataH nirgamanataH zikhAyAmagrabhAge khaNDa zakalamivAjaniSTa saMjAtamiva // kalekArtha udhyAcala parvatanA zikhara upara kaMIka apUrNa evuM caMdrabiMba le che. te jANe rAhunI dAmAM pIlAvAthI zikhara upara caMdrane eka TukaDe paDa na hoya ! ILA saMpUrNapIyUSamayUkhabimba, babhau tataH svIyadigaGganAyai / marandalInAlipuraMdareNa, samarpyate sma smitapuNDarIkam // 72 // tato'nantara saMpUrNamakhaNDa pIyUSamayUkhasya candrasya bimba maNDala babhau bhAsate sma / utprekSyate-puraMdareNa indreNa svIyAyai AtmIyAyai digaganAyai haritkAntAyai nijapUrva dikpagranayanAyai marandAtheM makarandapAnakRte lInA antanizcalIbhUtA alayo bhramarA yatra tAdRk smitapuNDarIka vismerazvetakamala ki samarpyate sma vizrANita dattamiva // kalekArtha tyArapachI saMpUrNa caMdramaMDala zobhe che, inDe pitAnI priyA pUrvadizAne, rasapAna karavAmAM lIna bramo jemAM che evuM vikasvara kamala arpaNa karyuM na hoya ! charA pitAmahasya vratirATcaritra-zcitrIyamANasya vidhUtamauleH / kamaNDaluzcAndra ivotpalAGkaH, srastaH zayAdullasati sma somaH // 73 // somazcandra ullasati sma ullAsaM dazadikSu jyotiHprasAramAtanute sma zobhate sma ghA / kaveraparavarNanarAbhasyena mA granthanAyako vismRto'bhUditi / tameva smArayati iti sarvatrApi yojanIyam / utprekSyate--vratirAjaH zrIhIravijayasUripuraMdarasya caritraiH sarvAtizAyibhiravadAtaizcitrIyamANasya ananyasAmAnyavismayarasa dadhAnasya ata eva vismayAtirekAdvidhUtaH kampito maulimastaka yena tAdRzasya pitAmahamya vRddhasya vidhAtuH zayAtpANipAtrastaH kathaMcitpatitaH atyAzcaryarasavazAJcittavayamyeNa paannipngkjaadglitH| tathA utpalAGkaH kuvalayakalitaH tathA cAndrazcandrakAntamaNimayaH kamaNDaluriva kuNDikAkhyaM jalapAnapAtramiva / 'kuNDikA tu kamaNDaluH' iti haimyAm // kalekArtha daze dizAmAM jyoti prasAto caMdra zobhe che. te jANe AcArya hIravijayasUrinA asAdhAraNa caritrathI vismita thavAthI jenuM mastaka kaMpAyamAna thayuM che evA vRddha pitAmaha brahmAnA hAthamAMthI paDI gayeluM nIlakamalanA cihnavALuM caMdrakAnta maNInuM kamaMDala na hoya ! 73 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 7 zlo074-76] hIrasaubhAgyam 495 pIyUSapUrNaH kaladhautaklupto'-bhiSekakumbhaH kimu kaumudIzaH / zRGgArayoni jagadAdhipatye'-bhiSiJcatA vizvakRtA vyadhAyi // 74 // zRGgArayoni zrInandanam / 'manaHzRGgArasaMkalpAtmano yoniH' iti haimyAM smaranAmasu / jagadAdhipatye sarveSAM bhuvanAnAM rAjye nakta smarasyaizvaryAdabhiSiJcatA abhiSeka kurvANena vizvakRtA jagatsRSTikArakeNa vidhinA / utprekSyate-kaumudIzaH candrikApatiH zItakAntirUpaH pIyUSaNAmRtarasena pUrNo bharitaH / tathA kaladhautai rajataiH klupto vinimito ghaTitaH abhiSekakumbhaH abhiSekakaraNakRte kalazaH kimu vyadhAyi vinirmita iva // plekArtha saMpUrNa caMdramaMDala zobhe che te jANe kAmadevane jagatanA rAjasiMhAsana para abhiSeka karavA mATe, brahmAe banAvela amRtarasathI bharapUra e cAMdIno abhiSekakuMbha (maMgalakalaza) na hoya ! 74 zrayAtmudhAyAzcirakAlapAnA-ttAM yAcamAnAnanugRhya devAn / mudhArucirvizvasajA sudhAyA, akSINakumbhaH kimu kalpyate sma // 75 / / vizvasRjA tribhuvanasarvasRSTividhAyinA vedhasA sudhArucizcandraH / utprekSyatesudhAyA amRtarasasya na kadAcidapi kSIyata ityakSINaH akSayakumbhazcandrakAntamaNimayaH kalazaH kimu kalpyate sma vinirmito ghaTita iva / kiM kRtvA / cirakAla' bahusamaya yAvatpAnAdI[tpI]teH sudhAyAH pUrvapIyUSasya kSayAnnAzAt tAM punaH sudhAM yAcamAnAnabhyarthayamAnAnmArgayato devAnanugRhya sarveSAM surANAmupari pIyUSapAyitvena anugraha kRtvA // plekArtha ghaNA kALa paryata amRtarasanuM pAna karavAthI amRta khalAsa thaI javAthI yAcanA karatA de upara anugraha karIne, jagatakartA brahmAe kyAre-paNa kSaya na pAme te A caMdrarUpa amRtane akSayakuMbha banAvI Apo na hoya ! pApA prAgdichamRgAkSyA praNayena patyau, samIyuSi svAvasathaM surendre / udbodhito bhettamivAndhakAra, nizIthinInAyakadIpradIpaH // 76 / / prAgdijhmRgAkSyA pUrvaharinnAmahariNanayanayA rAtritvAdandhakAra mettuM nirAkartum / utprekSyate-nizIthinInAyakaH zarvarovarayitA candra eva dIpro dIpanazIlaH prasarajjyo. tirjAlajaTilo dIpo mandiramaNirudbodhitaH prakaTIkRta iva / kasminsati / praNayena Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 hIrasaubhAgyam [sarga zlo0 76-78 premNA yAcanayA vaa| 'praNayaH premyaayaacaayoH| vinamme prasare cApi' ityanekArthaH / svAvasathaM nijaniketana samIyuSi samyambhomAjhgakalite saMprApte patyau bhartari surendra nirjaranAyake sati / atha vA zake snehena svagRhe samAgate sati // iti candrodayaH // blekArtha potAnA svAmI Indra pitAnA mahelamAM premapUrvaka AvelA hevAthI, aMdhakArane dUra karavA mATe pUrvadizArUpI mRganayanAe jANe caMdrarUpI dedIpyamAna e pradIpa pragaTAvyo na hoya! haka pUrvAdrimauleratha mandamanda, pracakrame gantumacaNDarociH / nijodayazrInavanRttasUtra-dhArAparAdri militu kimutkaH // 7 // athAbhyudayAnantara na vidyante caNDAni tIkSNAni rocIMSi yasya saH acaNDarociH zItakAntizcandraH pUrvAdrimaulerudayAcalacUlAtaH mandamanda zanaiH zanaiH / 'gaganamavajagAhe mandamanda mRgAGkaH' iti campUkathAyAm / tathA--'manda manda nudati pavanazcAtakastoyagRdhanuH' iti meghadate'pi dRzyate / gantu pracalita pracakrame prArabdhavAna / 'pracakrame vaktumanukramazA savistara vAkyamidaM sunandA' iti raghuvaMze / utprekSyate-nijasyAtmanaH udayazriyA abhyudgamanalakSmyA nava navIna yannRttaM tANDava nATaka tatra tasya vA sUtradhAra nRtyakalAcAryam / nATakaprArambhakamityarthaH / tAdRzamaparAdi pazcimAcalam / astAdrimityarthaH / militumutkaH kimu utkaNThita iva / candrasya hi pratipadvitIyayoH pazcimAcalA. devAbhyudayaH tasmAdastAcalaH / eva candrasyodayAcalaH / 'udayagirikuraGgIzRGgakaNDyanena svapiti sukhamidAnImantarodoHkurajhagaH' / punaH 'pariNataravigarmavyAkulA pauruitI digaNi ghanakapotIhukRte kranthatIva' ityudayanAcAryakAlidAsakavIndrayoH prAtarvarNane pRthakpRthaka padadvaye // bekArtha zItala kAMtivALA candra pUrvAcalathI dhIme dhIme cAlavAne prAraMbha karyo. te jANe potAnI udayalakSmInA navA nATakane prAraMbha karatA pazcimAcala (astAcala) rUpI sutradhArane malavA mATe usuka banyo na hoya ! kaLA svarbhANubhIteH zaraNIkRtena, prAcIdhavenAyamupekSitaH san / trasyaJchazAGkaH kimu pazcimAzA-pateH zaraNyasya sametyupAnte // 78 // asyan ripoH sakAzAttrAsamAkasmika bhaya saMprApnuvan ayaM gaganAvagAhI zazAGka: zcandraH utprekSyate--zaraNyasya zaraNAgatavatsalasya pazcimAzApateH pazcimadikpAlakasya varuNasyopAnte samIpe kimu sameti samAgacchatIva / kiMbhUtaH san / svarbhANubhIteH nija Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarma 7 zlo0 78-4.] harasaubhAgyam sthAtpantapratyathitayA gilapazIlasya vidhutudasya bhIbhayAna zaraNIkRtena bhAgatyAzritena prAcIdhavena pUrvadikpatinA vajrapANinApyupekSitaH akulamamatvaH san na svazaraNe rakSita ityarthaH // zlokAI potAnA zatru rAhunA bhayathI trAsa pAmele caMdra pUrva dizAdhipati IndranA zaraNe AvavA chatAM IndravaDe upekSA karAya, tethI zaraNAgata vatsala evA pazcima dizAdhipati varuNanuM zaraNa svIkAravA mATe jANe jato na hoya ! 78 prAcIpayorAzipayaHplavAnta-vilAsamAdhAya mraalbaalaa| krIDAM cikIrSuH kimu pazcimAbdhau, nabhodhvanAsau pracacAla candraH // 79 // asau pratyakSalakSyaH varNanagocarIkartumArabdho vA candraH zvetakAntinabhodhvanA gagana mArgeNa pracacAla calati sma / utprekSyate-pazcimAndhau pratIcIsamudranIrapUre krIDAM jalakelivilAsa cikIrSuH kartumicchurmarAlabAlaH zizukalahaMsaH kimu pracalati / kiM kRtvA / prAcIpayorAzeH pUrvasamudrasya payaHplavAntaH pAnIyapUramadhye vilAsaM majanonmajanataraNatAmarasabisAsvAdanAdikAM krIDAmAdhAya kRtvA / samudre haMsAnAM sadbhAvo dRzyate / yaduktam-'iMsAMsAhatapa reNukapizakSIrArNavAmbhobhRtaiH' iti mAtasyAstutau // lekArtha caMdra dhIme dhIme gaganamArge cAle che, te jANe pUrvasamudranA jalapravAhamAM vividha prakAranI jalakrIDA karIne have pazcima samudramAM krIDA karavAnI IcchAvALe balarAjahaMsa cAlato nA hAtha ! pAchA saMcAri nirdaNDamivAtapatra, vihastako vA caladAtmadarzaH / krIDAtaDAgaH kimu jagamo vA, smarAvanIndoH zazamRddhabhAse // 8 // zazabhRzcandro babhAse rAjate sma / utprekSyate-smarAknIndoH medinIkumudasuhRdaH kAmarAjasya saMcAri divyAnubhAvena svayaM saMcaraNazIla tathA nirgato daNDo yasmAttannidaNDamavaSTambhayaSTayA rahitamAtapatra sitAtapavAraNamiva vAtha vA / punarutprekSyate-smaranarapatevihastako hastagrahaNocitasthANunirmuktaH calan svayameva pratiSThamAna AtmadarzaH darpaNa iva vA / punarutprekSyate-kandarpapArthivasya jagamaH kathaMcana devatAnubhASAbhramaNarasikakrIDAtaDAko lIlAsarovaramiva // iti candramaNDalasaMcAraH // ma . AkAzamAM caMdra zobhe che. te jANe kAmadevarUpI rAjAnuM, divya prabhAvathI svayaM cAlatuM daMDa Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 hIrasaubhAgyam sarga zlo0 80-83 vinAnuM chatra na hoya ! athavA kAmadevarUpI rAjAnuM hAthamAM pakaDI zakAya tevA hAthA vinAnuM svayaM cAlatuM jANe darpaNa na hoya ! athavA kAmadevarUpI rAjAnuM jANe jaMgama kIDAsarovara na hoya. 80thA bhIteH svikAyA divasasya lakSmI, vijJAya naSTAmiha jIvanAzam / - vidmo vasatyA hasita hasantyA, jyotsnA jajAmbhe gagane sudhAMzoH / / 81 // sudhAMzozcandrasya manAgityadhyAhArya tataH kiMcit jyotsrA candrikA jaz2amme prakaTI. bhUtA vistRtA vA / ihAtra jyotsnAviz2ambhaNe ayamevaM vidmo jaaniimH| vicArayAma ityarthaH / iha jIvaloke svikAyAH svasyAH rAjyAH sakAzAt / 'haMsa tanau saMnihita varanta munermanovRttiriva svikAyAm' iti naiSadhe / bhIterbhayAjIvanAza naSTAM jIvaM gRhItvA prapalAyya gatAM divasasya vAsarasya lakSmI zriyaM vijJAya jJAtvA avadhArya hasantyAH svotkarSeNa hAsyaM sRjantyA vasatyA nizAyA hasita smita hAsyamiva / kalokAtha caMdranI kaMIka caMdrikA pragaTa thaI te jANe A lemAM rAtrinA bhayathI jIva laIne bhAgI gayelI divasalamAne jANIne, pitAnA utkarSathI hAsya veratI evI rAtrinuM hAsya na hAya ! 181 . ambare viruruce sudhAruce-zcandracancuramarIcisaMcayaH / dugdhavArinidhirAtmaja vidhu, kiM cirAya militu samIyivAn // 8 // ___ . ambare AkAzamaNDale sudhAruceramRtakiraNasya candrasya candravatkarpUra iva caJcuro mnokssH| dhavala ityarthaH / 'candro'mbukAmyayoH / svarNe sudhAMzI kapUre kampille mecake'pi ca // ' ityanekArthaH / marIcInAM saMcayo nikaro viruruce virocate sma zuzume / 'viruruce STitabhUmiSu' iti raghuvaMze / utprekSyate-dugdhavArinidhiH kSIrasamudraH Atmaja dugdhAmbhonidhAvutpannatvena vidhuM sudhAdIdhitiM cirAya bahoH kAlAt / 'cirAya cirarAprAya cirasya ca cirAciram' iti haimyAmavyayAdhikAre / milituM putrasnehena milanArtha samIyivAnki samAgata iva // gagane candragolikAGgaH // zlokAI amRtakiraNavALA caMdranI kapUra jevI manahara ane ujajvala kAMti gaganamaMDalamAM phelANI. te kAntisamUharUpa kSIrasamudra, potAnA putra caMdrane putranehathI ghaNA samaye malavA mATe jANe Avyo na heya ! 82 svarga gatA RtubhujAM prabhavAmi tRptyai, tadvannRNAmapi dharAmadhigatya nityam / pIyUSasaMtatiritIva vicintayantI, jyotsnAtanUravatatAra tale'calAyAH // 8 // Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 7 zlo0 83-85 ] hIrasaubhAgyam 499 jyotsnAtanuzcandrikAkAyA pIyUSasaMtatiramRtarAjI / utprekSyate iti vicintayantI satI acalAyAstale maNDale avatatAra uttIrNeva / iti kim / yathetyadhyAhAraH / yathAha svarga' devaloka gatA saMprAptA satI kratubhujAM yajJAMzabhojinAM devAnAM tRptyai sauhityAya bubhukSopazamAya prabhavAmi samarthIsyAM tadvattathA gharAmadhigatya pRthivIM saMprApya manuSyANAmapyanAzanAnAM nityaM sadA tRptikRte samarthIbhavAmi // AAkA caMdrikAnI amRtazreNirUpa kAyA, A pramANe vicAra karatI jANe astAcala tarapha utaratI na hAya ! 'jema svaClAkamAM rahelI huM yAjJika devAnI tRpti mATe samartha chuM tevI rIte pRthvImAM AvIne manuSyAne paNa tRpta karavA mATe sama thAuM ! 5835 prasasAra mahIvihAyaso - miMhikAdIdhitidIdhitivrajaH / yuvateriva zItadIdhite - rupasaMvyAnamamecakadyati // 84 // mihikAdIdhiterhimakiraNasya vidhoH / 'prAleya mihikA himam / syAnnIhArastupArazva' iti haimyAm / dIdhitInAM vrajo nikaraH mahIvihAyasobhUmInabhasoH prasasAra vistarati sma / dyAvApRthivyoH samakAla vistAra prApta ityarthaH / utprekSyate--zItadIdhitezcandrasya yuvatastaruNyA yAminyA amecakAH zvetA na mecakA amecakA ujjvalA dyutiH kAntiryasya / 'yA kundendutuSArahAradhavalA yA zvetapadmAsanA yA vINAvaradaNDamaNDita - karA yA zubhravastrAvRtA' iti vizeSaNAdvAgdevatAvasanava dvizadamupasaMvyAnaM paridhAnavastramiva / 'guNazabdo virodhyarthaM najAdiritarottaraH / abhidhatte yathA kRSNaH syAdakhitaH sitetaraH // ' iti haimyAm // kArtha caMdranI kAntine samUha samakAle AkAza-pRthvImAM phelAyA, te jANe caMdrarUpI yuvatine paheravAnu ujavala krAntivALu vastra na hoya ! 845 vArirAzirazanAvihAyasoH, kaumudIbhirudara sma pUryate / andhakAraripunirjayodabhava-kIrtibhiH kimu kumudvatIpateH ||85|| kaumudIbhizcandrikAbhirvArirAziH samudraH sa eva razanA mekhalA yasyA etAvatA sa[sa] mudrA medinI / mekhalA tu zarIrAntare'vasthAyinI na pRthagbhavatIti / ataH samudrasahitA mahIti sametam ( ? ) / tathA vihAya AkAza tayorudara madhya pUryate sma pUrvIkriyate sma / vyAptamityarthaH / utprekSyate-- kumudvatIpateH kairaciNIkAntasya vidhoH andhakAra eva ripurdhvAntazatruH / atha vA ripuH sUryaH / 'mitro dhvAntArAtirabjAMzuH' iti haimIva Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 7 zlo0 85-87] hIrasaubhAgyam canAt / candrodaye bhAnurastamIyate / sUryaH svodaye ca cAndramasIM sarvAmapi vibhUtimAdatte iti parasparazatrutApi / tasya dhvAntasya sUryasya vA nirjayAtparAbhavAdudbhavantIbhiH prakaTAbhirjAyamAnAbhiH kIrtibhiH kimu samAnAbhiriva divaspRthivyau vyApte // caMdrikAe samudraparyata pRthvI ane AkAza baMnenuM udara bharyuM ! arthAta caMdrikAthI AkAzapRthvI chavAI gayAM, te jANe, aMdhakArarUpI zatrune parAjya karavAthI utpanna thayelI caMdranI kIrtithI. AkAza-pI vyApta banI gayAM na hoya ! u8pA bhUmInabhomaNDalamedurazrI-jyotsnAvapurviSNupadIpravAhaiH / naktaMdina jahanupadaprasatteH, prAkAmyarUpA kimavApi siddhiH // 86 // bhUmI pRthivIpITha nabhomaNDala gaganasthala tayoviSaye medurA upacayaprAcurya prAptA zrIlakSmIH zobhA vA yasyAstAdRzI jyotsnA kaumudI saiva vapurgAtrayaSTiryasyAstAdRzyA viSNupadyA gaGgAyAH pravAhaiH prasaratpayaHpUrairnaktaMdina rAtrI divA ca jahnornArAyaNasya padamAkAza caraNazca tasya prasatteH prasAdanataH / 'prasAdana prasattiH' iti vyutpattyA sevanamityarthaH / bhakteH sakAzAt / utprekSyate- prAkAmyarUpA rodaHkandaravistaraNazIlA bahurUpakAriNI siddhiH phalaniSpattiravApi kiM labdhA saMprApteva // lekArtha pavIpITha upara ane gaganamaMDalamAM atyaMta vyApI gayelI zobhAvALI caMdrikArUpa kAyAvALI AkAzagaMgA, te AkAzagaMgAnA pravAhathI niraMtara viSNunA caraNanI arthAta AkAzanI upAsanA thavAthI, upAsanAnA-phaLarUpe AkAza-pRthvavyApI siddhi jANe prApta karAI na hoya ! u86 cUrNaiH prapUrNA kimu mauktikAnAM, pIyUSapakaiH kimu vA [viliptA / zrIkhaNDanIrairathavA]bhiSiktA, jyotsnAbhiruvIM dhavalIkRtAbhAt / / 87 / / __ jyotsnAbhiH [dhavalIkRtA] pratidiza prasarazcandrasAndracandrikAbhinirantaramatizvetatAM prApitA urvI samastApi vasumatI A[bhAt A]babhAse / utprekSyate-mauktikAnAM sthUlamuktAphalAnAM cUrNaiH kSodeniSpiSya sUkSmIkRtarajobhiH prapUrNA prakarSaNa (dhavalIkRtA) pUritA kimu bhariteva / vA athavA pIyUSapaGkaramRtakadamaiH styAnIbhUtasudhArasaiviliptA kimu * vizeSeNa kRtavilepaneva ajagarAgakalitA kRtA / atha vA zrIkhaNDanIraiH sthUlaghRSTacandanavAridravairabhiSiktA kiM kRtAbhiSekeva // x jyotsnAbhiH ityuttaramucito'pi 'dhavalIkRtA' iti pAThaH kaizcidatra prkssiptH|| ..... Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 501 hIrasaubhAgyam [sarga 7 zlo0 87-89 Ram . . . . . caMdrikAe pRthvInI pratyeka dizA ujajvala banAvI, te jANe pRthvI mitIonAM cUrNothI bharAI gaI na hoya ! athavA amRtanA pravAhIthI vilepana karAyuM na hoya ! athavA caMdrane dravathI abhiSeka karAI na hoya ! 87 AplAvite kiM surasindhusubhravaH, srotaHsahasraH paritaH prasRtvaraiH / karpUrapArIvilasadyazobharaiH, marIziturvA vizadIkRte iva // 8 // vilIyamAnaistuhinAvanIbhR-nIhAracArainibhRta bhRte vA / prapUrite sAndritacandracandrA-tapairvi bhAtaH sma divaspRthivyau yugmam // 89 // sAndra nIrandhratva saMjAtameSAmeSu vA iti sAndritA bahalitAzcandrasya nizAnAyakasya candrAtapAzcandragolikAstaiH prapUrite prakarSeNa pUrNIkRte / sarvato'pi nirbhara' bharite vyApte ityarthaH / divaspRthivyau dyAvAbhUmyau vibhAtaH sma / tatrotprekSyate-paritaH sarvato'pi dazadikpradezeSvapi prasRtvaraiH prasaraNazIlaiH surANAM devAnAM sindhoH samudrasya subhuvaH pnyaaH| 'karbudvIpavatIsamudradayitAdhunyau savantIsarasvatyau' iti haimyAm / devanadyA gaGgAyAH srotasAM payaHpravAhANAM sahastrairdazazatIbhiH AplAvite kim / svakukSigatIkRte iva nirbhara bhRte ityarthaH / vA punarutprekSyate-sUrIzituhIravijayasUrIndrasya / punaH sUrinAmagrahaNa bahubahumAnasUcakam / karpUrANAM ghanasArANAM pAryaH / 'phaDasi' iti loke prasiddhAH / 'pArI pUraparAgayoH / pAtryAM karkarikAyAM ca pAdabandhe ca hastinaH // ' itynekaarthH| 'karpUrapAriparidhUsarAGgam' iti tdvRttiH|tthaa 'karparapUrakamanIyayazobhirAmam' iti stutyAdau / tatra pUrazabdena samUha eva / tadvadvilasadbhiH zubhrimavibhramaiH zobhamAnaH yazasAM bharaiH 'lokAnAM prakaraiH / 'pralokaH kIrtirya zo'bhikhyA samAzA' iti haimyAM yazonAmAni / vizadIkRte iva / punarutprekSyate-vilIyamAnargalabhirdravIbhavadbhiH tuhinAvanIbhRto himAcalasya nIhAracAraihimaniva hainibhRta nicita bhRte vA bharite vA / yugmam // iti candracandrikAyAH pracAraH // sArtha ..... . nIra dha caMdrikAvaDe saMpUrNapaNe vyApta banelAM AkAza-pRthvI zobhe che. te jANe samudranI AkAzagaMgAnA prasarelA lAkho jalapravAhathI AkAza-pRthvI bharAI gayAM na hoya ! athavA, hIravijayasarinA kapUranI goTIo jevA ujajavala yazanA samUhathI AkAza-pRthvI nirmaLa karAyAM na heya ! athavA himAlayanA pravIbhUta thayelA baraphanA samUhathI AkAza-pathI vyApta banyAM na heya. A rIte AkAza-pRthvI caMdrikA vaDe ujajavala banAvAyAM. pa889 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 saubhAgyam gaGgAvajjalajanmabandhutanayA svaHkumbhivatkuThajaro, nIra kSIravadutpala kumudavatkAdambavadvAyasaH / vallI mauktikahAravanmarakatazreNIzazAGkAzmava [ sarga 7 zlo0 90-91 lakSmIM kAMcidamI dadhuH sitarucau candrApaM cinvati // 90 // tiruca zAradIne candre candrAtapa candragolikAM cinvati puSNati upacaya prApayati sati / vistArayatItyarthaH / abhI atraiva vRtte prakAzyamAnA yamunAdayaH padArthAH kAMcidananyAM lakSmIM zobhAM dadhubibhrati sma / tAneva darzayati kaviH - jalajanmanAM kamalAnAM bandhuH sUryaH tasya tanayA putrI yamunA / 'yamunA yamabhaginI kAlindI sUryajA yamI' iti haimyAm / gaGgAlakSmIM dhatte / candrikayA zucIbhavatpayaH pravAhatvena gaGgAsAmyamApetyarthaH / tathA kuJjaro gajaH / jAtAvekavacanaM sarvatrApi yojyam / samastA api hastinaH svaHkumibhavat airAvaNagajavadvaibhava bibhrati sma / nIra samagramapi jala kSIrava dugdhamiva / tathA utpala' kuvalayanIlakamalamaNDala' kumudavatkairavamiva zvetAravindamiva / tathA vAyasaH kolaH sarve'pi balibhujaH kAdambavatkalaha sA iva / tathA marakatAnAM gArutmatAnAM nIlamaNInAM zreNI mAlA zazAGkAzmavaccandrakAntaratnapaktiriva / tathA vallI samagralatAvitAna mauktikahAravanmuktAphalakalApa iva zobhAM babhAra // zlAkA jema sUryaputrI yamunA gaMgAnI, sarve hAthIo erAvaNanI, samaca sa kSIra (dUdha )nI, nIlakamala zvetakamalanI, kAgaDA kalahasanI, nIlamaNinI pa Mktie caMdrakAnta ratnanI, temaja samagra latAe mustahAranI zAbhAne dhAraNa kare, tema caMdramAM rahelI caMdragAlikA ananya zAbhAne dhAraNa 20 smeratkairavazaGkayA kuvalayAnyuttaMsayatyaGganA, bhRGgAnmAlikabAlikAH sumadhiyA gRhNanti kelIvane / muktAbhrAntibhRtaH kirAtavanitAzcinvanti guJjAvrajAM candramaso bhramaM vitanute no kasya candrAtapaH // 91 // cacato gaganamaNDale nikhilakalAkalApakalanadIpyamAnasya candramasaH sudhAdIdhiteH candrAtapaH pratiharitprasRtvarasAndracandrikA kasya puMsaH strIgaNasya vA bhramaM bhrAnti vita cite / api tu sarvasyApi karotItyarthaH / tameva pradarzayati - aGganA mugdhakAminyaH smeratAM vikasatAm / 'smeradambhoruhA rAmapavamAnamivAnilaH' iti pANDavacaritre smeradvi Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 7 zlo0 91-92] hIrasaubhAgyam 5.3 kAzanArthe dRzyate / karavANAM zvetakamalAnAM zaGkayA bhrameNa kuvalayAni nIlotpalAni uttaMsayanti avataMsAni kurvanti / zirasi zravaNayorvA avataMsanirmANasthAnadvandvamida ha. zyate zAstrAdau yathA / 'ApIDazekhara sAvataMsAH zirasaH saji' iti haimyAm / tathA 'vilocanAbhyAmatimAtrapIDite'vataMsanIlAmburuhadvayIM khalu / tayoH pratidvandvitayAdhiropayAMbabhUvaturbhImasutAzrutI tataH // ' iti naiSadhe / punarmAlikAnAM mAlAkArakANAM balikAH kumAryaH / athavA bAlA eva bAlikAH striyH| kelIvane krIDAkAnane sveSAM pareSAM rAjAdInAM vA / 'nityohayotapadaM samastakamalA kelIgRhe rAjate' iti zrIcintAmaNipArzvanAthastotre kelIzabdo dIrgho'pyasti / sumadhiyA puSpabuddhayA bhRGgAn bhramarAn gRhanti / punamuktAnAM muktAphalAnAM bhrAnti bhrama bibhratIti muktAbhrAntibhRtaH mauktikabhramadhAriNyaH kirAtavanitAH pulindapura dhrayaH guJjAbrajAMzcinvanti Adadate // plekArtha gaganamaMDaLamAM dedIpyamAna caMdranI prasaratI nIlI caMdragolika kayA puruSa yA strIne bhrama pedA nathI karatI ? mugdha strIo vikasvara tamalanI brAntithI nIlakamalanI veNI Adi AbhUSaNo banAve che ! vaLI krIDAvanamAM mALI-kanyAo puSpanI buddhithI bhramarone grahaNa kare che ! bhIlanI strIo motInI bhrAntithI muMjA (caNoThI)nA samUhane grahaNa kare che ! arthAt nIla evI caMdragolikAvaDe zvetavastunI brAntithI nIlavarNanI vastu grahaNa karAya che, 91 jJAyante vasudhAsudhAkaragRhA g||rvaiH kumbhinAM, dugdhAbdhiH pratinAdameduramilatkallolakolAhalaiH / zailAH kandaramandirAGkaviluThatkaNThIravakSveDitai rjAte zvetakarodaye'mbarasariDDiNDIrapiNDopame // 12 // * ambarasarito gaganApagAyAH siddhasindhoH / bhUpIThasthagaGgAyAstu prAvRT saranIravAha. varSaNaprakarSapravahatprabalajAlAvilIbhavajalajambAlinIplavamilanAtkadAcitkAluSyamapi bhava. tyeva / yaduktam-'gaGgAnIramapi tyajanti kaluSaM te rAjahaMsA vayam' iti / para nabhonadyAM tu kadAcidapyAvilIbhAvo na syAdeva / tasmAdAkAzagaGgAyAH DiNDIrANAM phenAnAM piNDAH samUhAH / 'piNDo vRnde japApuSpe gole cole'msihyoH| kavale ca' ityanekArthaH / teSAmupamA sAdRzya yasya tAdRze zvetakarasya candrasya udaye jAte sati / vasudhA pRthivI tasyA AhlAdakArakatvAtsudhAkarAzcandrA atinyAyi[ya]vattayA sudhAsadRzA ucitAtistokatvena amRtopamAnAH karA rAjadeyAMzA yeSAm / 'idaM tamurvItalazItalA. tim' iti naiSadhe / teSAM rAjJAM gRhA AvAsAH te kumbhinAM madoddharasindhurANAM garjAravaiH kRtvA zAyante naktaM rAjakAryAyAgatarAjasevakairavasIyante upalakSyante vA / tathA pratinAdaiH pratizabdaiH kRtvA meduraiH puSTaivRddhi prAptairbahalIbhUtairvA milatAmanyonya saMgacchatA saMnihitIbhavatAm / vA athavA svayameva prAdurbhavatAM kallolAnAM taraGgANAM kolAhalaira Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5.4 hIrasaubhAgyam [sarga 7 zlo0 92-93 dvaitanAdaistumulairvA kRtvA dugdhAbdhiH kSIrasamudro jJAyate / tathA kandarA guhA eva mandirANi nivAsasadanAni teSAmajhke utsaGge / kandarazabdastriSu liGgAnuzAsane / yathA 'piThara. pratisarapAtrakandarA' iti / viluThatAmitastataH pAzva parivartayatAM kaNThIravANAM mRgendrANAM zveDitaiH zveDAzabdaiH siMhanAdaiH / zveDA tu siMhanAdo'tha' iti haimyAm / kRtvA zailAH parvatA zAyante avabudhyante / avalokakairityadhyAhAraH / zAradInasAndracandrikayA kSoNI. 'maNDale dhavalIkRse etairabhizAnaH kRtvA prAguktAH padArthAH kathamapyavabudhyante budhairityarthaH // lokArtha AkAzagaMgAnAM phINa jevA atita caMdrane udaya thatAM pathvInI sudhA samAna rAjamahela hAthIonA garavathI pratIta thAya che. paDavAothI pucha paraspara maLelA taraMgonA kolAhalathI kSIrasamudra jaNAya che ! temaja guphArU5 AvAsanI madhyamAM rahelA siMhonA siMhanAdathI parvata jaNAya che ! candrane udaya thatAM A rIte uparyuMkata vastuo jaNAya che. 92 dugdhAmbhonidhinirjarA iva narAH sarve'pi saMjajJire, svaHsindhoradhidevatA iva va strasyatkuraGgIdRzaH / sphArasphATikaratnakoTighaTitevAsItpunarme denI, kSubhyatkSIrasamudrasAndravibhave jAte zazAGkodaye // 53 / / kSubhyataH hariNA mandaramanyAcalanirmathanAvasare kSoma prApnuvataH itastataH saDiNDIra.. piNDapANDurasalilocchalanenAtIva zubhrimamAjaH kSIrasamudrasyeva sAndro'tisnehalo bahalI. bhUto vA vibhavo dhavalimazrIryasya tAdRze zazAGkodaye candrAbhyudgamane jAte sati sarve samastA api nArA bhUcarAH puruSAH dugdhAmbhonidheH kSIranIranirjarA adhiSThAtRsurA iva saMjajJire / te hi atIva zubhravapurvasanavibhavAH syuH / ata eva tadupamAnam / punastrasyantyastrAsaM prApnuvatyo yA kurajhagayo mRgAganAstadvattaralAzcaJcalA dRzo yAsAm / etAvatA vanitAH sarvA api svaHsindhorgagAyA adhidevatA iva ayiSThAyikA devatA gaGgAdevya iva babhuH zobhante sma / punarmedinI pRthvI / utprekSyate-sphArA anA ye sphATikAH sphaTikamaNisamUhAsteSu ratnAnyatIva sAramaNayaH mukhyAni vA / yaduktam-'yeSAM mandararatnazailazikhare janmAbhiSekaH kRtaH' iti snAtasyAstutau / mandarANAM dhAtukIkhaNDapuSkarArdhadvIpasatkAnAM caturNA merUNAM madhye ratna sarvebhya uccastaratvena lakSayojanapramANatvena mukhya ityekavyAkhyA / teSAM sphATikamaNInAM koThyastAbhiH kRtvA ghaTiteva niSpAditevAsIdvabhUva bhUmI // iti candrikAbhyudaye vividhA bhAvAH // plekArtha subdha banelA kSIrasamudra jevI zubhratAnA vaibhavavALA caMdrane udaya thatAM sarve puruSo kSIrasamudranA adhiSThAyika deva jevA banI gayA ! bhayabhIta banelI haraNIo jevAM capala netrovALI strIo Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 7 zlo0 93-95] hIrasaubhAgyam 505 AkAzagaMgAnI adhiSThAyikA devIo banI gaI ! temaja pRthvI dedIpyamAna koDe sphaTikaranI banAvelI na hoya tevI banI gaI. 9zA vijayina iva rAjJaH zvetabhAso vibhAvyA - bhyudayamakhilakASThAmadhyarAjatkarasya / vihitasakalasaMdhyAvazyako dhyAnalIlA-kamalakalamarAlaH sa sma bhUtsarirAjJaH // 94 // sa zrIharivijayanAmA sUrINAmAcAryANAM madhye dIpyamAnatvAtpratApavattvAdvA rAjA / athavA rAjA mukhyH| sa dhyAna sUrimantrajAparUpapraNidhAna tadeva lIlAkamala krIDAkaraNocitamaravindaM tatra kalamarAlaH klhNsH| 'kalamarAlavihaMgamavAhanA' iti vAgdevatAstotre / prakRSTo rAjahaMso vA / sma bhUdajAyata / 'smayoge'pyaTo lopamicchanti / sma bhUt' iti +sArasvatavyAkaraNe / sa kiMlakSaNaH / vihita sakala samasta saMdhyAyAM dinAvasAne Avazyaka pratikramaNAdividhiryena / atha vA nirmitasaMdhyAsaMbandhikamAvazyakamavazya kartavya yena / kiM kRtvA / zvetabhAsaH sitakAntezcandrasyAbhyudayaM vibhAvya / 'pazyati vibhAvayatyapi vilokate vIkSate gaveSayati' ityAdi kriyAkalApe vilokanArthAH kriyAH / kasyeva / vijayinaH sarvatrApyapratihataparAkramatvenAnekarAjacakrajayanazIlasya rAkSa iva nRpasya / kiMbhUtasya candrasya rAjJazca / akhilAnAM samagrANAM kASThAnAM dizAM madhye rAjanto dIpyamAnAH karAH kiraNA rAjadeyAMzA yasya // plekArtha saMdhyAkAlIna sarve Avazyaka kriyAo karI lIdhA pachI, dhyAnarUpI kamalanA kIDAvanamAM rAjahaMsa samAna AcArya hIravijayasUrijIe vijayI rAjAnI jema samagra dizAonI madhyamAM dedaya kAna kiraNavALA caMdranA udayane joyo. 194aa yaM prAsta zivAhasAdhumaghavA saubhAgyadevI punaH, putraM kovidasiMhasIhavimalAntevAsinAmagrimam / tadrAlIkramasevidevavimalavyANite hIrayu ksaubhAgyAbhidhahIrasUricarite sargo'bhavatsaptamaH // 15 // atra zrIhIrasaubhAgyanAmni mahAkAvye saptAnAM saMkhyApUraNaH saptamaH sargaH akAranAmavizeSo'bhavatsaMjAtaH // kartha vaNikalamAM indrasamAna ziva zreSThI ane saubhAgyadevInA suputra devavimalagaNI jeo + cintyamidamiti prAmANikAH / Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam sarga 7 zlo0 95 sargaH 8 zlo0 1-2 niraMtara sarasvatI devInI upAsanA karavAmAM tatpara ane sarvamuniomAM siMhasamAna siMhavimala gaNInA prathama ziSyarUpe prasiddha hatA, te devavimalagaNavaDe jemAM jagadaguru zrIhIravijayasUrinuM savistara jIvanavRttAMta Ave che, evA hIrasaubhAgya nAmanA mahAkAvyanI pajJa TIkA sahita racanA karAI. te mahAkAvyane varSARtuthI AraMbhIne zaradaRtu saMbaMdhI candrodayanA varNanavALA A sAtamo sarga samApta thayo. 9pA iti paNDitasIhavimalagaNiziSyapaNDitadevavimalagaNiviracitAyAM svopakSahIra saubhAgyamahAkAvyavRttau varSAzaratsamayasUryAstasaMdhyArAgatimiratArakacandro dayacandrikApracArAdivarNano nAma saptamaH sargaH // aSTamaH srgH| ayo nizIthe dvijarAjarAja-jjyotiHprathAbhirmathitAndhakAre / nivAtanAlIka iva vratIndu-rdhyAna dadhAnaH stimitIbabhUva // 1 // atho candrodayacandrikAprasArAnantara dhyAna manonizcalIkaraNAnantaravA nizIthe'rdharAtre dhyAna sUrimantrapraNidhAna dadhAnaH / kurvANa ityarthaH / san vratInduH suurishiitkaantiH| nivAtanAlIka iva vAtavegAbhAvena niSprakampapadmavastimitIbabhUva nizcalo jAtaH / 'nivAtapadmastimitena cakSuSA' iti raghau / kiMbhUte nizIthe / dvijAnAM rAjA candrastasya rAjatAM dIpyamAnAnAM jyotiSAM kiraNAnAmarthAccandrikANAM prathAbhirvistAraiH kRtvA mathita nirdalitamandhakAra dhvAnta yatra / nAlIkazabdaH puMklIbaliGagayoH // blekArtha caMdranI nirmaLa caMdrikAnA vistArathI jemAMthI aMdhakAra dUra thayo che tevI rAtrinA madhyabhAgamAM muniomAM caMdrasamAna zrIhIravijayasUri niprakaMpa kamalanI jema sarimaMtranA dhyAnamAM nisanyA . // 1 // paryavandhaH sa vibho tazrI-vilAsaparyata ivAvabhAse / kathaM bharo'muSya mayA viSayo, hRdeti yasminsamazeta zeSaH // 2 // vibhoH sUrIndrasya sa yo dhyAnasamaye vihitaH paryaGkabandhaH padmAsanaracanAvizeSaH Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 8 zlo0 2-4 ] hIrasaubhAgyam 507 AbabhAse lAmastyena zomate sma / utprekSyate-vAzriyA saMyamalakSmyA vilAsArtha krIDAkRte paryakaH palyaGka iva / sa kaH / yasmin paryaGkabandhe zeSaH zeSanAmA nAgAdhirAjo hRdA svamanasA ityamunA prakAreNa samazeta saMzaya kRtavAn / iti kim / yadamuSya paryaGkabandhasya bharo bhAro'sahAyena ekenaiva mayA kathaM kena prakAreNa viSahyo vi. zeSeNa sahanIyaH / dhArya ityarthaH / dhyAnabhAjAM hi yogIndrANAM dhyAnasamaye paryaGkabandha syAnizAyI bhAro bhavatIti kavisamayaH / yaduktaM kumArasaMbhave -'tato bhujaMgAdhipateH phaNAradhaH kathaMciddhatabhUmibhAge / zanaiHkRtaprANavimuktirAzeH paryaGkabandha nibiDa bi. bheda // ' iti // lakA dhyAnanA samaye sUrIndranuM pahmAsana jANe saMyamarUpI lamIne vikAsa karavA mATe palaMga na haiya, evA te padmAsana aMge zeSanAganA hRdamAM Avo saMzaya pedA thayo ke "A pakabaMdhane bhAra ekAkI e huM kaI rIte sahana karI zakIza ? kAraNa ke dhyAnastha yogIone padmAsanane atizaya bhAra hAya. // 2 // bhujAntarAsannazayAravinde, vibhozcakAse vizadAkSamAlA / . hRddhyAnadugdhAmbunidhipratIraM, prapeduSI kiM kalahaMsapaGktiH // 3 // bhujAntarasya vakSaHsthalasya Asanne samIpavartini zayAravinde karakamale dhavalavarNA akSamAlA japamAlikA cakAse bhAsate sma / utprekSyate-hRdi hIravijayasUrihRdayaviSaye yo dhyAna zuklapraNidhAna tadeva dugdhAmbunidhiH kSIrasamudrastasya pratIra taTa prapeduSI prAptavatI mAnasAdijalAzayebhyaH svaira vilAsarasikAyitamAnasA samAgatavatI kalaha sAnAM rAjamarAlAnAM mAlAdhoraNI paktiriva // zlekArtha vakSasthalanI samIpa hastakamalamAM matavaNa japamAlA zeLe che, te jANe zrIhIravijayasUrInA hRdayamAM zukula dhyAnarUpa kSIrasamudranA kinArAne pAmelI rAjahaMsanI paMkita na hoya ! ! ! ! zrIsarimantraM vijane vratIndro, japan sa gotratridazImiva svAm / dadhyau hRdA zrIjinazAsanasyA-dhiSThAyikAM nirjaranIrajAkSIm // 4 // vijane ekAnte aparajanarahitasthAne zriyA sarvazaktilakSmyA yuktaH sUrINAmAcAryANAM mantra japan dhyAyan san vatIndro hIravijayasUriH hRdA manasA kRtvA SaDdarza neSvapi sarvAtizAyinyA zriyA lakSmyA zobhayA vA kalitasya jinazAsanasya adhiSThA yikAM pratyakSasAMnidhyavidhAyinIM nirjaranIrajAkSI nAkikamalalocanAM devatAM dadhyau Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 4-6 dhyAyati sma / kAmiva / khAM svakIyAM gotratridazImiva / yathA kazcitpumAnijAM kula devatAM dhyAnagocarAM kurute / 'nipIya ta yastridazIbhirajitaH' iti naiSadhe / 'gotraM tu saMtAno'nvavAyo'bhijanaH kulam' iti haimyAm // iti sUreAnavidhAnam // blekArtha ekAMtamAM sarimaMtrano jApa karatA zrIhIravijyasUrie, jema keI puruSa gotradevInuM smaraNa kare tema zrIjinazAsananI adhiSThAyikA zAsanadevInuM hRdayamAM dhyAna karyuM (maraNa karyuM). jA dhyAnAnubhAvena tato nizIthe, marIzituH zAsanadevatAyAH / ketuniketasya rayeNa vAyo-riva kSaNAdAsanamAcakampe // 5 // tato dhyAne jinazAsanAdhiSThAyikAsmRtigocarIkaraNAnantara sUrIziturdIravijayasU. rIzvarasya dhyAnAnubhAvena praNidhAnamAhAtmyena zAsanadevatAyA nizIthe'rdharAtre Asanamupavezanasya viSTaram / 'viSTaraH pIThamAsanam' iti haimyAm / Acakampe A sAmastyena dolAyamAnamAsItpracalati sma / ka iva / keturiva / yathA niketasya gRhasya ketuH vaijayantI vAyoH pavamAnasya rayeNa vegena kRtvA kampate caJcalIbhavati // lokAI jema maMdira uparanI dhvajA pavananA vegathI kaMpAyamAna thAya tema hIravijyasUrinA dhyAnanA prabhAve ardharAtrinA samaye zAsanadevInuM Asana kaMpAyamAna thayuM. 5 che svaviSTara kampramavekSya bimba-mivottaraGgAmbudhivimbitendoH / zoNAravindAyitamIkSaNena, roSAruNena tridazAGganAyAH // 6 // tridazAGganAyA jinazAsanadevatAyAH roSeNa kopena kRtvA aruNena raktIbhUtena IkSaNena locanena / nyndvndvenetyrthH| zoNAravindAyita kokanadamivAcaritam / atra gagarbhitopamAmte / kiM kRtvA / svasyAtmanaH svamAtmIya viSTara siMhAsanamavekSya vilokya / kiMbhUta viSTaram / kamma kampanazIla caJcalIbhUtam / kimiva / bimbamiva / yathA udUrdhva gaganacumvinastaraGgAH kallolA yasya etAvatA samayasvabhAvena prabalapavanavegapravRddho yo. 'mbudhiH samudrastatra bimbitaH rAtrau jalasyAtisvacchabhAvena saMkrAntaH / 'yadyapi sva. cchabhAvena darzayatyambudhimaNIn / tathApi jAnudanno'yamiti cetasi mA kRthAH // ' iti vacanAt / pratibimbito ya induzcandrastasya bimbi pratimAbhAva prApta maNDala kampate atizayena kampanazIla syAt // kAtha gaganacuMbI ane kaMpanazIla taraMgavALA samudramAM paDelA caMdramaMDalanA biMbanI jema kaMpAyamAna Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 8 zlo0 6-8 ] hIrasaubhAgyam pitAnA siMhAsanane joIne zAsanadevInAM reSathI-lAla banelAM netroe rakatakamalanI upamAne dhAraNa 41. // 6 // dhyAnasthita zAsanadevatA sA, nipIya taM jJAnadRzA vazIndram / mudaM dadhArAmRtakuNDamadhya-praNItalIlAplavaneva citte // 7 // sA dhyAnagocarIkRtA zAsanadevatA zrIjinamatAdhiSThAyikA nirjarI jJAnadRzA nijAvadhijJAnalocanena dhyAnasthita praNidhAnopaviSTaM hIravijayanAmAna vazIndra jitendriyANAmadhirAja sUri nipIya sAdaramavalokya citte svamAnase mudamAnandaM dadhAra dhatte sma / pramoda prApetyarthaH / utprekSyate-amRtasya sudhAyAH kuNDe parito nibaddhAnekasopAnapaTalapravaNe jalAzaye arthAdamRtakuNDamadhye praNIta kRta lIlayA svairkriiddyaa| natu tApamalApanodAya devAnAM tApAdyabhAvAt / Aplavana snAna yayA tAdRzIva / 'snAna savanamAplavaH' iti haimyAm / AplavanamAplavaH iti vAkyamevAnItamastIti // lekArtha tyAra pachI zAsanadevIe avadhijJAnavaDe dhyAnastha evA hIravijayasUrine joIne, sudhAkuMDamAM krIDA karavAthI je AnaMda prApta thAya, tenA karatAM aneka guNa AnaMda anubhavyo. | 7 | athAvirAsIdvazizItakAnteH, puraH sphurajjainamatAdhidevI / prasAditopAsanayA zamazrI-riveyamaGgIkRtakAyayaSTiH // 8 // atha dhyAnasthirasthAyukasUrIndradarzanAnantara sphurantI vapurAbharaNamaNidIptibhirdIpyamAnA jinAnAM tIrthakRtAm / athavA jinasya mahAvIrasyeda jainam / tAdRzaM mata zAsana tasyAdhidevI adhiSThAtrI devatA vazI jitendriyagrAmo munijanastanmadhye zItakAntezvandrasyaitAvatA sUrIndrasya puro'ne AvirAsItprakaTIbhUtA / utprekSyate-upAsanayA nirantarasevanayA kRtvA prasAditA prasAdayuktA vihitaa| prasannIkRtetyarthaH / ata pavAGgIkRtA upAttA gRhItA kAyayaSTistanUlatA yayA tAdRzI zamazrImUtimatI upazamalakSmIriva prabhoH puraH prAdurbhUtA // kalekArtha muniomAM caMdrasamAna dhyAnastha hIravijayasUrinI AgaLa alaMkArAdivaDe vibhUSita zarIravALI jainazAsananI adhiSThAyikA devI pratyakSa thaI. te jANe niraMtara upAsanAvaDe pranna thayelI mUrtimAna zamazrI' na hAya ! | 8 | Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 9-10 kalAmivendorjagate dvitIyAM, prAptAM surI darzayituM svamasmai / nidrAM dRzA kiMcana cumbatApi, prekSyAmunAjAyata jAgrateva // 9 // amunA sUrIndreNa jAgrateva jAgaraNAvasthiteneva nindrArahiteneva ajAyata saMjAtam / amunA kiM kurvatA / kiMcana kimapi udarikAmantraM dRzA netreNa nidrAM pramIlAM cumbatA AzrayatApi / kiM kRtvA / prekSya vyAlokya / kAm / sUrIM zAsanadevatAm / kiMlakSaNAm / asmai sUrIndrAya svamAtmAna darzayituM dRggocarIkArayituM prAptAM puraH samAgatAm / kAmiva / dvitIyAM tithimiva / yathA indoH sudhAdIdhiteH kalAM SoDazAMzam / atrArthAjjagasthitivazAJca kalAtrayamayIM khelA jagate sakalalokAya darzayituM prAptAM jano jAnAti // kalekAtha jagata mATe bIjanA caMdranI jema, AcAryane svarUpa dekhADavA mATe murijI samakSa pratyakSa thayelI zAsanadevIne joIne kaMIka nidrAdhIna vecana hovA chatAM paNa AcArya jAgRtivALA panI gayA. // 8 // pravAlalakSmIriva kAmitadro-staddhayAnasiddheH kimutAgradUtI / pratyakSavat prAdurabhUtpuro'sya, svapne'pi sA sArvamatAdhidevI // 10 // sA hIravijayasUrisUrimantradhyAnAnubhAvAbhyAgatA sArvasya zrImaJcaramatIrthakRnmahAvIrabhagavato mata zAsana tasyAdhidevI adhiSThAyikA nirjarI / zrIvIrazAsanadevatA ityarthaH / svapne kiMcinnidrAvasthAyAmapi pratyakSavajjAnadavasthAsthAyukacakSurlakSyavat / asya sUreH pu. ro'grataH prAdurabhUtprakaTIbhavati sma / utprekSyate-kAmitadrorarthAt hIrasUrerabhilaSitazAkhinaH pravAlalakSmIH pallavazrIriva / drumANAM hi prathama pallavAH prAdurbhavanti / tataH tadupamAnam / utAtha vA tasya sUreAnasya sUrimantrajApasya siddheH phalaniSpatteH / atha ca siddhinAmnyA devatAyA vighnarAjapAce siddhibuddhinAmnyau devate anucayauM vartete iti lokaprasiddhiH / tasyA agradUtI / kiM prathamazAsanahArikeva // iti sUripuro nizIthe zAsanadevatAgamanam // atha zAsanadevatAvarNanArambhaH blekArtha svapnAvasthAmAM paNa zAsanadevI AcArya AgaLa pratyakSavata pragaTa thaI. te jANe hIravijyasuniA abhilASarUpa vRkSanI pallava-lakSmI na hoya ! athavA sarimaMtranA jApanI jANe siddhi na hoya ! athavA siddhi nAmanI devInI sevikA na hoya ! pAtaLI Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 8 zlo0 11-12] hIrasaubhAgyam 511 sRSTiM sisRkSoH sudRzAM purA yaH, svayaMbhuvaH zilpagururbabhUva / vidhAya tAM bimbamivAdasIya-zikSAkRte so'rpayati sma tasmai // 11 // sa zilpaguruH amUSAM sulocanAnAmiyamadasIyA / 'nAsAdasIyA tilapuSpatUNam' iti naiSadhe / sRSTiH sargaH / strIrUpaghaTanamityarthaH / sRSTiriti madhyamapadalopI samAsaH / tasyA sRSTeH zikSaNa na punarnirmANakriyA tatkRte tadartha bimba mUlarUpa nirUpya anyAni tadrUpANi nirmApyante / etAvatA zAsanadevatArUpabimbe bidhAya tasmai dhAtre arpayati sma dattavAn / yattadonityAbhisaMbandhAt / sa kaH / sudRzAM cArucakSuSAM strINAM hi kaTAkSAdihetutayA dRSTireva pradhAnA tasyAM ca zobhanatvena sarvAGgINazobhanatyaM sutarAmAgatamiveti / tathoktam--'sarvendriyANAM nayana pradhAnam' iti / tathA-'tadanu punarapAgotsaGgasaMcAritAnAM jayati taruNayoSillocanAnAM vilAsaH' iti campUkathAdvitIyazlokAntyadvipadI / iti sRSTiracanAM sisRkSoH kartumicchoH svayaMbhuvo brahmaNaH purA pUrva vijJAnajJAnAbhyAsanasamaye zaizave yaH kazcidajJAtAzrutanAmA zilpagururvijJAnAcAryaH kalAcAryoM vA babhUvAsIt / prAyo hi kalAkauzalyagRhagurumantareNa jagaccetazcamatkAri zilpaM na saMgacchate // kalAkA suMdara netravALI strIo banAvavAnI icchAvALA koI kalAcAryuM prathama zikSaNa prApta karavA mATe A zAsanadevInA rUpane joI, tenuM biMba banAvIne sRSTinuM sarjana karavAnI IcchAvALA brahmAne laNe apae yu na hoya ! // 11 // mahIviyadvIkSaNakelilolI-bhavanmanAH svairavihAriNIyam / jambUhadinyA adhidevateva, samIyuSI kAJcanacArimazrIH // 12 // iya zAsanasurIrUpA / utprekSyate-jambUdradinyA jambUnAmanadyAH / jambUdvIpasatkajambUvRkSAH / teSAM jambUphalararsajamvUsaritpravahati / tanmRtsnA ca jAmbUnadaM bhavati / jambUnadyAM bhavauM jAmbUnadamiti vyutpattyA iti kavisamayaH / tadeva darzyate-'jAmbUnada jagati vizrutimeti mRtsnA kRtsnApi sA tava rucA . vijitazri ysyaaH| tajAmbavadravabhavAsya sudhAvidhAmbujambUsaridvahati sImani kambukaNThi ! // ' iti naiSadhe / adhidevatA adhiSThAyikA devI samIyuSIva samAgatavatIva / kiMbhUtA / mahyA bhUmeviyata AkAzasya ca dvayobhUnabhasorvIkSaNamavalokana tadeva keliH krIDA tatra lolIbhavacaJcala jAyamAna manazceto yasyAH / ata eva punaH kiMbhUtA / svaira svecchayA viharati saMgharatItyevaMzIlA / devA devyo hi svairavihArA bhaveyuH / ato'pi svecchayA saMcAriNI / punaH kiMbhUtA / kAJcanatvena kAJcanavadvA cArimNo zrIH zobhA yasyAH sA // kalekArtha suvarNa samAna manahara zarIranI kAMtivALI zAsanadevI, jANe AkAza-pRthvIne jovAnA Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 12-14 kautukathI calacittavALI ane svaccheda viharanArI jaMbUnadInI aviyikAdevI AvI na hoya ! ! 12 che niryatsurAkhAzanibhUSaNAni, virejuraGgAni surAGganAyAH / svaspardhinaH zrIbhirivendracApa-vajrANyamIbhirvidhRtAni jetum // 13 // surAGganAyA jinazAsanatridazyA aGgAnyavayavAH / 'ekadeze pratIko'GgAvayavApaghanA api' iti haimyAm / tathA 'anggmntikmaatryoH| upasarjanabhUte syAdabhyupAyapratIkayoH // ' ityanekArthaH / virejurvibhAnti sma / kiMbhUtAnyaGgAni / niryanti nirgacchanti prAdurbhavanti surAstrANi indradhanU Si / 'dhanurdevAyudham' iti haimyAm / indradhanvApyucyate / tathA 'tasmai svabhUSA dRSadaMzu zilpa balidviSaH kArmukamarpayantI' iti naiSadhe / maNijyotirindradhanurAkRtyA niryAti / yathA naiSadhe-'vRtA vibhUSA maNirazmikArmukaiH' iti / yebhyastAdRzAnyazanibhUSaNAni vajraratnakhacitAbharaNAni yeSu tAni / anizabdenAtra vajraratnamucyate / 'zucImukha tu hIrakaH / varATaka ratnamukhya vajraparyAyanAma ca // ' iti haimyAm / utprekSyate-amIbhiraGgaH zrIbhiH zobhAbhiH kRtvA svaspardhinaH nijapratimallIbhUtazatrun jetu parAbhavitumindracApavajrANi zastrANIva vidhRtAni // saartha je maNImaya ane ratnamaya alaMkAramAMthI IndradhanuSya pragaTa thAya che, te alaMkArothI zAsanadevInAM aMgopAMga zobhe che, jANe lakSmInI sAthe spardhA karatA zatruone jItavA mATe indradhanuSyanAM zastro dhAraNa karyA na hoya ! | 13 che rAjIvarAjI vijitA yadaGga-HduzriyA raGgadanagaraGgaiH / tattulyabhAvAya tapaH sRjantI, vane vasantIva kuzezayAsIt // 14 // yadaGgairyasyA devyA agairavayavai duzriyA bhAvapradhAnanirdezAtsaukumArya lakSmyA vijitA parAbhUtA satI rAjIvarAjI kamalamAlikA / utprekSyante-vane nikuJja vasantI satI vAsa vidadhatI / tiSThantItyarthaH / kuzezayAsIt darbhazAyinI babhUveva / 'vana kAnananIrayoH' ityanekArthaH / tathA kuzezaya padmanAmApi / yathA 'kamala' nalina padmamaravinda kuzezayam' iti haimyAm / tatrotprekSApi / 'kuzo darbha jale dvIpe' ityanekArthaH / kiM kughetI / teSAmaGgAnAM tulyabhAvAya sAdRzyAya tapaH sRjantI anutiSThantI / anyApi kiMcitphala manasi spRhayantI satI vanamadhyasthAyinI tapaH kurvANA kuzaprastare zete / kiMbhUtaH / yadaGgaH rajhagannRtyaM kurvan / 'nRtyavidhAne nRtyati naTati ca ragati ca vilasati ca' iti kriyAkalApe / yo'naGgaH smarastasya raGgairnartanasthAnai ragantA jagamA Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 8 zlo0 14-16 ] hIrasaubhAgyam . . anaGganartakasya raGgA nartanazAlA vA // plekArtha kAmadeva nAmanA nAnI jANe nRtyazAlA na hoya tevI sAsanadevInAM aMgopAMganI sukumALatAthI parAbhava pAmelI kamalanI zreNI, zAsanadevInAM aMgopAMganI sukumALatAnI tulanA karavA mATe ja jANe vanamAM vasI tapa karatI darbha upara sUtI na hoya ! 14 agaNyanaipuNyamukhAnniyantrya, saMrakSitAn prekSya guNAMtridazyAH / ravayantraNodbhUtabhayAtirekA-tasyAH praNeze kimazeSadoSaiH // 15 // tasyAH zAsanadevyAH sakAzAt azeSadoSaiH samanApaguNaiH praNeze praNaSTa prapalAyya gatam / utprekSyate-sveSAM svakIyAtmanAM yadyantraNa bandhana tasmAdudbhUtAjjAtAdbhayAtirekAtsAdhvasAtizayAdiva / kiM kRtvA / agaNyAn gaNayitumazakyAna gaNanAtigAnatizAyino vA naipuNya dAkSiNyam / caaturymityrthH| tadeva mukhamAdau mukhe vA dhuri yeSAM tAn / 'mukhamupAye prArambhe zreSThe niHsaraNAsyayoH' ityanekArthaH / guNAbhiyantrya nitarAM yantrayitvA baddhvA tridazyA zAsanadevyA rakSitAn svapne'pyanyasthAnagamanApradAnatayA gopitAn prekSya dRggocarIkRtya // iti zAsanadevatAsAdhAraNasarvAGgavarNanam // lokArtha zAsanadevI pAsethI sarva de palAyana thaI gayA. zA mATe ? cAturyaAdi asaMkhya guNone. baMdhanabaddha karelA joIne, amane paNa A ja rIte baMdhanamAM rAkhaze, AvA utpanna thayelA bhayanA atirekathI ja jANe tenI pAsethI nAsI gayA na hoya ! ! 15 che atha pRthagaGgavarNanArambhaNam / tatra 'mAnavA maulito vA devAcaraNataH punaH' iti pacanAtkavisamayAnusAreNa devatApAdAdArabhya varNayituM prArabhyate avataraNa have judA judA aMgopAMganuM varNana karavAno AraMbha kare che. temAM manuSyonuM varNana mastakathI ane devonuM pagathI--A rIte kavijananA siddhAMtane anusAra, prathama zAsanadevInA caraNanuM varNana karavAmAM Ave che. jinezituH zAsanadevatAyAH, pAdAravinde'ruNimA didIpe / praNemuSINAM diviSadvadhUnAM, sImantasindUramivAtra lagnam // 16 // jinAnAM sAmAnyakevalinAmIzituradhirAjasya zrItIrthakRtaH zAsanadevatAyA jinabhaktacAturvarNyasaMghasya samyaksAMnidhyavidhAyinyA devyAH pAdAravinde caraNatAmarase aruNi Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 16-18 mA pAdatale svAbhAvikI raktatA didIpe dIpyate sma zuzume / utprekSyate-praNemuSoNAM sevyatvena praNItapraNAmAnAM diviSadvadhUnAM devAganAnAM sImantasya kezeSu vartmanaH sindUra zRgArabhUSaNam atra pAdAravindatale lagnamiva // zlekArtha jinazAsananI adhiSThAyikA zAsanadevInA caraNakamalanI svAbhAvika lAlAza zobhe che. te jANe devIne sevya jANIne namaskAra karavA AvelI devAMganAonA mastakanA seMthAmAM pUreluM siMdUra zAsanavAnA yara mAgI mayu nahoya ! // 11 // yatpAdapadmena parAjitena, vijRmbhamANAruNavArijena / zuzrUSaNAyAruNimA tadake, zake DuDhauke'ruNalakSmilakSAt // 17 // viz2ambhamANena vikAza prApnuvatA aruNavArijena raktakamalena / kokanadenetyarthaH / karma / zuzrUSaNAya sevAkAraNAya aruNimA AtmIyaraktimA tadakke pAdapadmotsage ahamevaM zake saMzayaM kurve manye / vicArayAmItyarthaH / aruNA yA lakSmIH zobhA vibhUtirvA tasyA lakSAtkapaTAt / 'vyapadezo miSa lakSa nibhavyAjaH' iti haimyAm / la. mizabdo hvasvaH zabdapramede / aruNimA raktatA svarAgo huDhauke kimu prAbhRtIkRta iva / kiMbhUtena kokanadena / yatpAdapadmana yasyAH zAsanadevatAyAH pAdapadmaneva caraNAravindadvandvena parAjitena parAbhavapadavI prApitena arthAdAtmIyavibhavena // iti pAdatalaraktimA // kArtha zAsanadevInA caraNakamalanI lAlAzathI parAbhava pAmelA lAla kamale, sevA karavA mATe rakatatArUpa lakSmInA bahAne zAsanadevInA caraNakamalanI madhyamAM pitAnI rakatatA bheTa dharI na hoya ! ! 17 che. yasyAH sphuratkAntivikAzitAzAH, kAmAkuzA didhutire padAbje / irda-mukhAmbhojavinirjitena, rAjJeva ratnAnyupadIkRtAni // 18 // yasyAH zAsanadevyAH padAje caraNAravindadvandve kAmAkuzA nakhA didyutire dyotante sma zuzubhire / kiNbhuutaaH| sphurantIbhiritastataH prasarantIbhiH sUryajyotiHspardhayA vA sfarjantIbhiH kAntibhirdIptibhiH vikAzitA prakaTIbhAva prApitA udyotitA AzA daza dizo yaiste / utprekSyate-idaM mukhAmbhojena asyA vadanavArijanmanA / 'ida nRpaprAthibhirujjhito'rthibhiH' tathA 'idaM yazAMsi dviSataH sudhArucaH' iti padadvayamapi bhaiSadhe / vinirjitena parAjayagocarIkRtena rAzA candreNa nRpeNa ca ratnAkarodbhavatvena kozasaudhAdhipatitvena ca dvayorapi maNInAM sadbhAvAt ratnAni jAtyapadmarAgamaNayaH upadIkRtAni daukitAnIva // Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 8 lo0 18-2.] hIrasaubhAgyam zlekArtha Ama tema prasaratI dedIpyamAna kAMtivaDe daze dizAone prakAzita karanArA zAsanadevInA caraNakamalanA nakho zobhe che, jANe te nakha, A zAsanadevInA mukharUpI kamalavaDe parAbhava pAmelA caMdrarUpI rAjAe, padmarAgamaNI bheNa rUpe dharyA na hoya ! (tevA lAgatA hatA. ) me 18 yadAzrayIbhUya kimarbhamarAH, rAhuM nihantuM nakharAGgabhAjaH / praNamragIrvANavadhUpraveNI-chAyAcchalAGgIkRtacandrahAsAH // 19 // dAnavAriparigrahapadameva / atha vA yo dAnavAriparigrahaH sa evAzrayaH zaraNa yeSAM tAdRzA bhUtvA yat yo vA Azrayo yeSAM te ydaashryaaH| na yadAzrayA ayadAzrayA [yadAzrayA] bhUtvAiti yadAzrayIbhUya abhaMsUrAH bAlAruNAH prabhAtaprodyanmArtaNDAH zAsanatridazIkramakAmAkuzAH evAGga vapulatAM bhajante sevante tAdRzAH santo bhavantaHrAhuM svArbhANudAnava nihantu zamanasadanAtithIkartuM praNamrANAM devIcalananamanazIlAnAM gIrvANavadhUnAM surAganAnAM praveNInAM kabarINAM chAyAH pratibimbAni tAsAM chAyAnAM chalena kapaTena aGgIkRtA gRhItAzcandrahAsA mahAkhaGgA iva santi / nakhAnAM raktatvenogacchadAdityopamAnam // zlokAI zAsanadevInA nakharUpa zarIrane dhAraNa karanArA Azrita banelA bAlasUrya, namaskAra karatI devAMganAonI veNInAM pratibiMbanA bahAnAthI rAhune haNavA mATe dhAraNa karelAM jANe caMdrahAsa khage na hoya ! che 19 che idaMpadIbhUya bhavAntare'pi, lauhityalakSAtkalitAnurAgAm / padmadvayIM prekSya nakhAragavAlA'-ruNA itamilanArthamIyuH // 20 // padmadvayIM svabandhubhUtAmambhojanmadvitayI prekSyAvalokya cakSurlakSyIkRtya etasyAH padmadvayyA arthAdvandhutvena mitratvena vA milanArthamIyurAgatA nakhA arthAddevIcaraNajanmakAmAikuzA evAGgAni zarIrANi yeSAM tAdRzA bAlA navamudayaM labhamAnA aruNA bhAskarA iva / kiMbhUtAM padmadvayIm / idaM padIbhUya / 'jagatkartR jagatsargapraNayanaparavazatve vidhervizvavyApArapAravazyAdavatIrNasya saMsAracakre' iti campUkathAyAm / asyA jinazAsanadevatAyAzcaraNau bhUtvA padabhAvaM prapadya bhavAntare'nyasminnapi bhave janmani aparAvatAre saMprApte'pi lauhityasya svabhAvikasphuradraktatAyA lakSAtkapaTAtkalitaH pUrvavaddhRto'nurAga snehAtirekatA ca yayA tAm / / zlekArtha zAsanadevInA caraNasmalane jeine, norUpI zarIrane dhAraNa karanArA bAlasa, mitratAnA Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 saubhAgyam [ sarga 8 zlo0 20-22 snehathI maLavA mATe AvyA na heAya ! athavA jANe bhavAMtaramAM paNa A zAsanadevInA ca:NurUpa thavAne svabhAvika lAlAzanA bahAne anurAga pragaTa thayeA na hoya ! // 20 // prapeduSIM yatpadatAM payoja - dvayIM vibhAvyArbhakazIta bhAsaH / nijAnurajyanmanasa praNetuM nakhIbabhUvuH kimu tattridazyAH // 21 // " arbhakazItabhAso bAlacandrAH / teSAM cAruNatvaM kavisamaye dRzyate / yathA - 'ayamudayati ghusaNAruNataruNIvadanopamazcandraH' iti vidagdhamukhamaNDane, tathA - 'sphuradambhaHsarodambhAtsaiMhikeyabhayAdiva / rAkAmRgAGkAH saMbhUya vibhAnti zaraNAgatAH // ' iti pANDavacaritre ca candrabAhulyaM proktamastIti / tathAtrApIdaM dvayamapi udyatAM candrasUryANAM bAlatvameva pratipadyate / tastridazyAH sA sUridhyAnAkRSTA gatA vAsau tridazI ca tridazavazA tasyA nakhIbabhUvuH tatpadapunarbhavabhAvaM bhajante sma / devatAnakhA jAtA ityarthaH / kiM kRtvA / yatpadatAM tattridazacaraNabhAvaM prapeduSa prAptavartI payojayoH kamalayo IyIM yugalIM vibhAvya cakSuSA samIkSya / utprekSyate - tAM padmadvitayIM nije svAtmani viSaye anurajyat sarAgIbhavat / 'cakAsti rajyacchavirujjihAnaH' iti naiSadhe / manaH svAntaM yasyAstAdRzIM praNetuM kimu kartumiva / 'sRjati karoti praNayati' ityAdikaraNArthAH kriyAkalApe // leAkA devInA caraNurUpe banelA kamalayugalane joine bAlacaMdro zAsanadevInA nakhArUpe banyA ! zA mATe ? peAtAnAmAM anurAgI manavALA kamalayugalane namaskAra karavA mATe jANe bAlaco nakharUpa anyAna hoya ! // 21 // saundarya pAthaH lavapAdapadmA-kare'gulInAlajuSo'nimiSyAH / kAmAkuzAH zoNasarojarAjyo, jyotirmarandopacitA ivAbabhuH || 22 || animiSyA devatAyAH nakhA anurAgA bhAnti sma / ayaM prayogaH kriyAratnasamuccaye'pyasti / utprekSyate - zoNasarojarAjyaH kokanadapaktaya iva / kasmin / saundarya manoharatvaM tadeva pAthasAM pAnIyAnAM plavaH pUro yasmiMstAdRze pAde caraNarUpe padmAkare sarasi / caraNe tvAkRtikamalAnAM sadbhAvAt kamalAkaratvam / kiM zoNasarojarAjyAH / aGgulyaH pAdazAkhAstA eva nAlA mRNAlAni juSante bhajante / punaH kiMbhUtAH / jyotIMSi nakhakAntayaH pava marandA madhUni tairupacitAH puSTAH / bhRtA ityarthaH // iti padanakhAH // zlAkArtha zAsanadevInA lAla nakhA, saudaryAMrUpa jalapravAhavALA caNurUpI padmasarAvaramAM, AMgaLIrUpa Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 8 zlo0 22-24 ] hIrasaubhAgyam 517 maNalathI yukata temaja nakhanI kAntirU5 rasavaDe puSTa, AvI lAla kamalanI jANe paMkitao na hoya ! | 22 | nakhollasatpallavazAlamAnai-namrAmarInetramiladvirephaiH / zAkhAvizeSaiH padazAkhinaH kiM, tadaGgulIbhirbhiyate sma zobhA // 23 // tadaGgulIbhirdevIpadazAkhAbhiH zobhA bhriyate dhriyate sma / 'DubhRna dhAraNapoSaNayoH' ityasya rUpam / utprekSyate-padazAkhinaH pAdapAdapasya kiM zAkhAvizeSaiviziSTazAkhA bhiriva / kiMbhUtaiH / nakhAH evollasantaH sphurantaH vikasanto vA pallavAH pravAlAstaiH kRtvA zAlamAnaiH zobhAbhAsuraiH / punaH kiMbhUtaiH / namrANAM namanazIlAnAmamarINAM tridazInAM netrANAM nayanAnAM pratibimbitAnyeva / madhyamapadalopI samAsaH / milantaH samIpe samAgacchanto dvirephA bhRGagA yeSu // kalekArtha devInI AMgaLIo zobhAne dhAraNa karatI hatI. pagarUpa vRkSanA nakharU5 vikasvara pahelAthI zebhAyamAna ane namaskAra karatI devIonAM maLelA netrarUpa zramathI yukta viziSTa prakAranI jANe zAmAyA na hoya ! [vInA mAjIsI gaNe zApAmo na hoya !] // 23 // pada mayedaM pradade ziraHsu, dizAM dazAnAmapi sundarINAm / itIva rekhAH kramayoramA-gulImiSAttatpramitA bibharti // 24 // amartyA devasundarI / 'alambhi mAMbhiramuSya darzane' iti naiSadhe / yathA mA tathA amartyA / tathA amartyApi aGgulInAm / atrAGguSTho'pyaGgulImadhya eva gaNyate na pRthaka kriyate / yadukta naiSadhe'pi-'rajyannakhasyAGgulipaJcakasya miSAdasau hiGagulapamatUNe / hemaikapuGkhAsti vizuddhaparvA priyAkare pazcazarI smarasya // ' iti / dazAnAM miSAcchalAtkamayoIyozcaraNayostatpramitA dazadikpramANA rekhA vibharti dhtte| utprekSyateiti hetoriva / iti kim / yanmayA svIyAdvaitarUpazriyA kRtvA dazAnAM pUrvA, agniH, dakSiNA, nairRtI, pratIcI, vAyavI, uttarA, aizAnI, Urdhvadik, adhodika / ekasmin pakSe / aSTadikSu mAnuSyaH Urdhvaloke devAjhganAH adholoke ca nAgAganA asurAsganAzca / aparasmin pakSe / tiryagloke dazadikSu sarvatrApi devyo vartante iti / dazadigvatinInAM sundarINAM strINAM ziraHsu mastakeSu rUpasaundaryAtirekAt idaM padam ayaM caraNaH pradade pradattam / padazabdaH puNlinggnpuNsklinggyoH| 'caraNaH kramaNaH pAdaH pado'zanizcalanaHkramaH' iti haimyAm / tathA--padaM kimasyAGkitamUrdhvarekhayA' iti naiSadhe // iti pAdAGgulyaH // zAsanadevInA be paganI daza AMgaLIonA bahAne, dazadizAnA pramANarUpa daze rekhAo dhAraNa 43 // na boya 1 zA bhATe ? 'bhArI ana35nI sabhIthA [ pUrva, ni, 6 kSaNa, naya, pazcima, Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 24-26 vAyavya, uttara, IzAna, urva ane adhe, A prakAre, bIjI rIte ATha dizAomAM manuSya strI, Urdhva lekamAM devAMganA, adhelakamAM nAgAMganA, ane asura strIo, vaLI tilakamAM daze dizAemAM devIo hoya che. ] te daze dizAnI strIonAM maratake upara A caraNa arpaNa karuM chu !' // 24 // vilAsibAlavyajanA dhRtodya-cchatrA sphurdvaarijraajmaanaa| ' adhIzvarIvAkhilavArijAnAM, yadIyapAdadvitayI didIpe // 25 // yasyA devyA iyaM yadIyA zAsanadevatAsaMbandhinI pAdadvitayI caraNayugalI didIpe zuzume / utprekSyate-akhilAnAM samagrANAM vArijAnAM jalajanmanAmatrArthAtkamalAnAmeva padayoH pAnAmupamAnatvAt / vArijazabdena zaGkho'pyucyate / 'kambustu vArijastrirekhaH SoDazAvartaH zaGkhaH' iti haimIvacanAt para tannirAsaH / atha cArijazabdena mukhyatayA padmamevocyate tasmAtkamalAnAmevAdhIzvarI svAminIva rAzIva / ki rAjacihna darzAte vilasata ityeva zobhamAne bAlavyajane AkRtirUpe / 'chattacAmarapaDAgajUajavamaMDiyA' ityajitazAntistavavacanAt / cAmare yasyAM yasyA vA / punaH kiMbhUtA / dhRtamAkalitamAkArakAyamAtapatra chatra yayA / sphuradbhiH prakaTIbhavadbhiH rekhAkAradhAribhirvArijaiH padmavirAjamAnA zAlinI // blekArtha zAsanadevInI pAdayI (caraNayugala) zobhe che. jene vikasvara "AkRti ane rU5' A be cAmara vIMjAya che, jeNe chatra dhAraNa karyuM che, temaja je rekhAkAre pragaTa thayelAM kamalevaDe zobhe cha. mevI sa masAnI gare adhIzvarI (29) - 2 ! [ zAsanavInI pAyI nae kamalenI rANI na hoya ?] 25 che kRyaMcanAbhyarthanayA mRdutvaM, rAgazriyaM cApya padAravindAt / pravAlamAlA dharaNIruhANA-mivAdhamarNIbhavati sma tasyAH // 26 // dharaNIruhANAM pAdapAnAM pravAlamAlA pallavapaktiH / tarUNAM pravAlakathanena vidvamANAM nirAsaH kRtaH / utprekSyate-tasyA devyA adhamarNIbhavati sma grAhakA jAtAH / kiM kRtvA / kathaMcana mahatA kaSTena kenApi prakAreNa vA abhyarthanayA devIpurastA. dhAcanayA kRtvA padAravindAdarthAt zAsanadevIcaraNakamalAnmRduva saukumArya ca punaH rAgazriyaM lauhityalakSmI cApya labdhvA || sArtha devInI AgaLa prArthanA karavAthI, zAsanadevInA caraNa kamalanI sukumAratA, ane lAlAzanI lakSmI mahAkaSTa prApta karIne, vRkSonA palevonI hAramALA jANe devInA grAhako banI gaI na hoya ! ! rapha che Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 8 zlo0 27-28] hIrasaubhAgyam prasAdakAntI dadhatI suvarNA-laMkAriNI ramyatamakramA ca / saMzleSadakSApratimopamAna-zrIH zlokamAleva surI cakAse // 27 // surI (zAsana)tridazI zlokamAleva anuSTubhAM patiriva cakAse dIpyate sma / kiMbhUtA surI zlokamAlA ca saprasAdaM prasannabhAva kAnti zobhAM vapurdIpti vA tathA jhagityarthAvabodhagocaratvaM prasAdaguNaH / tathA dIptarasatvaM kAntiste dadhatI dadhAnA / punHkiNbhuutaa| suvarNaiH kAJcanairviracitA alaMkArA aGgapratyAbharaNAni vidyntesntivaasyaaH| tathA zobhanA varNA akSarANi / tathA upamotprekSArUpakAdyA alaMkArAste santi asyAmiti / astyarthIya in / punaH kiMbhUtA / ramyatamau atizayena manozau sAmudrotalakSaNalakSitAvata pavAtirucirau kramau caraNau yasyAH atiramaNIyacatuzcaraNA anu. kramo vA ysyaaH| punaH kiMbhUtA saMzleSe svakAmukena vallamena sama sasnehasaromAJcAJcita latAveSTitakAdyAliGganavizeSe nipuNA caatuyvtii| tthaa| zabdaguNArthazabdAlaMkArArthAlaMkArAdirUpaH samyak samIcInazcetazcamatkArakArI zleSastatra dakSA pttvii| punaH kiMbhUtA / apratimopamAnazrIH na vidyate pratimA sAdRzya yasyAH / 'na tanmukhasya pratimA carAcare' iti naiSadhe / tAdRzI upamAnazrIH zobhA lakSmIrvA yasyAH / tathA apratimA asAdhAraNA upamAnarupalakSaNAdutprekSAyaiH zrIlakSmIH zobhA yasyAH // iti pAdAH // blekArtha zAsanadevI "anuSya zlokanI paMkitanI jema zobhe che. devI AnaMdadAyaka zarIranI kAMtivALI che, blekapaMkita zIghratAthI baMdha thaI zake tevA prasAdaguNavALI che, ane devI-suvarNadinA alaMkArothI vibhUSita zarIravALI che. zlokapaMkita suMdara varNo (akSaro) ane upamAna- uprekSAdi alaMkArovALI che. devI ati ramaNIya lakSaNopeta suMdara caraNovALI che. zlokapaMkita ati ramaNIya cAra caraNavALI che. devI potAnA svAmI sAthe snehapUrvaka AliMgana ApavAmAM catura che. zlokapaMkita zabdaguNa, arthaguNa, zabdAlaMkAra arthAlaMkAra, Adipa vidvadapuruSanA cittane camatkAra karavAvALI zleSamAM dakSa che. devI asAdhAraNa zarIranI zobhAvALI che. zlopaMkita asAdhAraNa upamAna-upekSA-AdinI zobhAvALI che. AvI anuSNubha plekapaMkitanI jema zAsanadevI zAne che. // 27 // yatpAdarAjau parizuddhapANI, nirjitya gatyAkhilarAjahaMsAn / uccai rucisphUti miSAjjigISU, prasthAtukAmAviva nAkinAgam // 28 // yasyA devatAyAH pAdau caraNAveva rAjI rAjAnau pArthivau aparAvapi balavadbhaH patI nAkinAM nAgauM gIrvANAnAM vAraNamairAvaNa nirjarazreSTha zakra vA / yadukta hai. myAm-'syuruttarapade vyAghrapuGgavarSabhakuJjarAH / siMhazArdUlanAgAdyAstallajazca matallikAH / macarcikAprakANDoddhayaH prazasyArthaprakAzakAH // ' iti / jigISU jetumicchantau santau / Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 hIrasaubhAgyam [ sargaH 8 zlo0 28-29 rucInAM niHsaradvahalababalakAntImAM sphUrteH sphuraNasya miSAtkapaTAt / utprekSyateuccairUvaM svargaloka prati prasthAtukAmau gantumIhamAnAviva pracalitumanasAviva / perAvaNavAsavayoH svargasthAyukatvena uccairgamanam / rAjJAmapi indranirjayana dRzyate / yathA raghubaMze indumatIvayaMvare kArtavIryavarNanAdhikAre-'kArAgRhe nijitavAsavena lakezvareNoSitamA prasAdAt' / tathA sUkte-'dRSadbhiH sAgaro baddhaH indrjinmaanvairjitH| vAnarai. STitA laGkA jIvadbhiH kiM na dRzyate // ' iti / kiM kRtvA / gatyA gamane vilAsena prayANenAbhilASeNa tena vAkhilAn samastAn rAjahaMsAn sitacchadAn pArthivapuGgavAMzca / prabalapRthivIpuraMdarAnityarthaH / nirjitya parAbhUya khavazIkRtya ca / kiMbhUtau pAdarAjau / pari sAmastyena sarvaprakAreNa samantAtsamagratayA vA zuddho lAJchanAbhAvena nirmalaH pANiH ghuTyoradhaH pradezo yayoH / tathA pari samantAt samagrasvapradezApekSayA nirdoSo virodhAdirahitaH pANiH pAzcAtyo vijayino rAjJaH svadezapRSThavartI rAjA yyosto| 'zuddha gANirayAnvitaH' iti raghuvaMze / yo vijayI nRpo'paradezasAdhanArtha pratiSThate so'vazya svadezapAzcAtya pArthiva puragrAmAMzca hastyAdipradAnena maitrIvidhAnena ca zuddha svAnukUlIkarotIti sthitiH / no cedazuddhaH sa taddeze viDvara kurute tasmAnirdoSIkaraNa tadabhidhAna ca pANirityucyate // iti pANiH // zlekArtha jema sarve rAjAone jItI lenAra vijayI rAjA anya dezane sAdhavA mATe prayANa kare te pUrve avazya potAnA dezanI pAchaLa rahelA rAjAo, nagara ane gAmone hAthI-dravya AdinA dAnapUrvaka mitrarUpe banAvI potAne anukULa kare che. tema zAsanadevInA nirmala paganI pAnIovALA be pagarUpI rAjAo, prasaratI kAMtine bahAne potAnI sarva rAjahaMsane jItI lenAra gativaDe svargalanA rAvaNa hAthIne jItavA mATe prayANa karavAnI icchAvALA thayA na hoya ! ! 28 che jambhadviSatkumbhiparAbhavinyA, yayAbhibhUti gamitaH svagatyA / ki haMsakastAM caraNAravinde, tasthau prasatteviSayIcikIrSuH // 29 / / haMsa eva haMsakaH svArthe kH| rAjahaMsaH nUpuram / 'piNyAkajharjharahaMsakazaGkhapukhAH' iti liGgAnuzAsane punapuMsakaliGgaH / caraNAravinde arthIdevIpAdapadma tasthau sthitavAn / utprekSyate-tAM zAsanadevatAM prasatteH prasAdasya viSayIcikIrSuH kiM gocarIkartumicchuriva / haMsakaH kathaMbhUtaH san / yayA tridazyA svagatyA nijagamanAtivilAsena abhibhUtiM parAbhava gamitaH prApitaH san / kiMbhUtayA gatyA / jambhAnAmA daityastasya dviSan vairI hantA vAsavastasya kumbhI hastI airAvaNasta parAbhavati nirjayati ityevaMzIlA tayA // Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 8 zlo0 29-31 ] straterre leAka sAsanadevInA nUpurarUpe (jhAMjhararUpe) rAjahaMsa rahyo na hoya ! zA mATe ? carAvajI hAthInI gitA parAbhava karanArI gajagAminI gatithI parAbhava pAmelA rAjahaMsa devInI maherabAnIte meLavavA mATe jANe nUpurarUpe rahyo na hoya ! // 29 svajihvayAnena vigAnitaH sa - nAkhaNDalaH kuNDalinAmivaitAm / siJjAnamaJjIravinirmitAGgaH prasAdayatyapiyojalagnaH // 30 // " 521 kuNDalinAM bhujagamAnAmAkhaNDalaH puraMdaraH svAmI zeSanAmanAgAdhirAjaH pAdapayoje kramakamale lagna Azritya sthitaH san / utprekSyate - etAM zAsanadevatAM prasannAM karotIva / prasAdakalitAM nirmimIta iva / yo hi balavantaM nijajetAra' prasAdayitumicchati sa tatpadayorlagati / cATuvAkyAni brUte / iti rotiH / kiMbhUtaH / siJjAna zabdAyamAna raNajhaNitirAva kurvANa yanmaJjIra nUpura tadeva vihita nirmitama vapuryena / punaH kiMlakSaNaH san / svasyAtmano jina vakreNa yAnena gamanena / yauvanonmAdena prAyaH strINAM gatirvakrI bhavati / aparo'pi pAThaH / yathA - 'svazlokazauklayena' svasyAtmanaH zlokasya yazasaH zauklayena zukUlatayA vA vigAnito'dharIkRtaH // iti caraNanUpuram // zleAkAtha zeSanAga zAsanadevInAM caraNAmAM nUpurarUpe rahyo na heAya ! zA mATe ? raNuRNu avAja karatA nUpurarUpe jeNe zarIra dhAraNa karyu che. ane peAtAnI vakragatithI parAbhava pAmelA zeSanAga zAsanadevInI maherabAnI prApta karavA mATe jANe paga pakaDIne rahyo na hoya ! !! 30 !! yayA jagajjaitratamazriyAGghri- gulphaH parAM koTimavApitaH san / parAkSilakSyatvamayAMvabhUva, na cakravartI tu kadAcanApi // 31 // yayA zAsanadevatayA jaganAM bhuvanAnAM tasyAzaparezAstrailokyakAminInAM jaitratamayA atizayena jaitrayA jayanazIlayA zriyA AtmalakSmyA parAM prakRSTAM koTimutkarSa kASThAmavApito nItaH san / parAkSilakSyatvam aGghrigulphazcaraNagranthighuNTakaH kadAcanApi kasminnapi samaye parAkSilakSyatva pareSAmanyeSAM cakSuSmatAmakSNolacanayorlakSyatva dRzyatAM gocaratvaM na ayAMbabhUva gacchati sma / 'aya gatau' ityasya dhAtorAmpratyaye prayogA yathA - ayAMcakre, ayAMbabhUva, ayAmAseti / ka iva / cakreNa narakhevarendrAdyapratihatenAmogharathAGgAyudhena vartate / SaTUkhaNDakSoNImaNDalAntare pravartate digvijaya' vidadhAtItyevaMzIlacakravartI sArvabhauma iti / yathA cakrI pareSAM pratyarthinAM kadAcidapi kasminnapi prastAve AjIvitAntamakSilakSyatvaM locanagocaratvaM nAyate Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 hIrasaubhAgyam [ sargaH 8 zlo0 31-33 na prApnoti / pratibhaTai paiTayApi draSTuM na zakyate ityarthaH / etAvatA devIgulpho na dRzyete / strINAM gulphajAnU adRzyAvedha lAdhyete iti sAmudrazAstre / tathA 'gulphadvayAtA yadadRzyasiddhiH" iti naiSadhe // zlokAI jagatanI jayazIla lakSmIvaDe parAkASTAne pAmelI zAsanadevInI ghuMTI, jema cakravartI rAjA zatruone dRSTigocara na hoya tema bIjAone kayAre paNa daSTigocara na hatI. che 1 yajjaGkhyAdhaHkaraNAdudIta-trIDAtirekAdidamIyagulphaH / manye nyamajjannavaniryadarci-raNaHprapUrNIbhavada izoNe // 32 // yasyAH zAsanasurAGganAyAH jazyayA adhaHkaraNAnnIcaividhAnAttiraskaraNAdvA udItA prkttiibhuutaa| 'udItamAtaGkitavAnazaGkata' iti naiSadhe / ' yA brIDA lajjA tasyA atirekAdatizayAt asyA ayamidamIyaH / 'madhya tanUkRtya yadIdamIyam' iti naiSadhe / devIcaraNasaMbandhI gulpho ghuNTakaH / ahamevaM manye vitarkayAmi / navAni navInAni ni. yanti prAdurbhavanti yAnyarcI Si arthAttatkramakAntayaH tAnyevArNA si pAnIyAni taiH prapU. gIbhavanAkaNThaM vyAptaH saMpadyamAnaH aghrirdevIpAdaH sa eva zoNo hRdastasminnyamajjatkimu Dati smeva // zlekArtha zAsanadevInI jaMdhAvaDe tiraskRta thavAthI utpanna thayelI lajajAnA atirekathI devIne gupha (chuMdI) te huM mAnuM chuM ke navIna prasaratI caraNanI kAMtirUpa jalavaDe paripUrNa banelA caraNarUpa sarevaramAM DUbI gayo na hoya ! ! 32 che zrImajjinAdhIzamatAdhidevyA, jadhe vibhUSAmanaghe dadhAte / ... kimu. pragalbhakramanAmadheya-vRndArakorvIruhayoH prakANDe // 33 // zrImAMzcatustriMzadatizayAdikA lakSmIH trailokyAdhipatyalakSmIrvA vidyate yasya sa zrImAn yo jinAnAM jayanti sarvathApi rAgadveSAdikAnantaraGgAn zAtravAniti jinAsteSAM sAmAnyakevalInAmadhIzaH khAmI tIrtha karo'rthAnmahAvIrabhagavAn tasya mata zAsana tasyAdhidevyA adhiSThAyikAyA devatAyAH anaghe niSpApe prazasye jaGgha nalakinyau vibhUSAM zobhAM dadhAte kalayataH / utprekSyate-pragalbhau prakRSTau yo kramau devIpAdau tAveva nAmadheyamabhidhAnaM yayostAdRzayovRndArakorvIruhayoH kalpavRkSayoH / prakANDe kimu vRkSaskandhAviva / 'mUlAcchAkhAvadhiNDiH prakANDaughaH' iti haimyAM prakANDaH puNkliiblinggyoH|| Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sarga 8 bho0 33-35] hIrasaubhAgyam . 523 ARE ...... jinezvara bhagavAnanA zAsananI adhiSThAyikA devInI be japAe prazasta zAkSane dhAraNa karatI hatI. te jANe devInA utkRSTa caraNarUpa jenA nAma che tevA kalpavRkSanA be raka na hoya ! | 30 | yasyAH prakANDasphuradugrajaGghA-sadRkSalakSmIspRhayAlayaH kim / viSahya bhAraM bhavanavajAnAM, stambhA manuSyAnupakurvate sma // 34 // stambhAH sthUNAH bhavanavrajAnAM gRhagaNAnAM bhAra vIvadha viSahya kSAntyA manuSyAnupalakSaNAtsurAn tribhuvane'pi gRhabhArAdhArabhUtastambhAnAM vidyamAnatvena etAvatA trijagajanAnupakurvate sma upakAra kurvanti sma / utprekSyate-yasyAnidazyAH prakANDe vRkSaskandhAviva sphurantyoH zobhamAnayoH jaGghayoH sadRkSalakSmyAH samAnavibhUSAyAH spRhayAlavaH kim abhilASukA iva kAmayitAra iva // lokArtha thAMbhalAo gharono bhAra sahana karIne manuSyo para ja nahIM, paraMtu traNe jagata upara upakAra kare che. te jANe zAsanadevInA dedIpyamAna aMdhArUpa vRkSaradhanI samAna zobhAnA abhilASI na hoya ! | 34 sAraGganAbhImurabheramuSyA, javAvibhUSAbhiradhaH kRtaabhiH| mRgAGganAbhigirigaharorvI, mandAkSalakSyAbhiriva prapede // 35 // mandAkSasya lajjAyA lakSyAbhirvadhyAbhinapAtirekakalitAbhimagAGgamAbhirhariNaramaNIbhiH / utprekSyate-girigahvarorvI girINAM zailAnAM gahvarANAM guhAnAm, atha vA nikujAnAmurcI bhUmiH / 'gahvaro bilamedayoH / kunje' ityanekArthaH / tathA 'gaurIgurorgaharamAvidheza' iti raghuvaMze / parasparamilacchAkhApaTalapAdapapazaktiniSiDavanamityarthaH ititvRttiH| prapede prapanneva / kiMbhUtA / mRganAbhiH sAraGganAbhiH kastUrikA / gorocanAcandanakuraku. maiNanAbhIvilepA punaruktayantI' iti naiSadhe / tathA kastUrikAnAmApi / 'mRganAbhirma: gamadaH kastUrIgandhadhUlyapi' iti haimyAm / tadvatsurameH sugandhAyAH / zvAsavapuHparimala. kalitAyA ityarthaH / amuSyA varNyamAnazAsananirjaranitambinyAH jaGgyonalakinyovibhUSAbhiH zobhAbhiradhAkRtAbhistiraskRtAbhiH / jitAbhirityarthaH // blekArtha zAsanadevInI jaMdhAnI zobhA ane suvAsavaDe tiraskAra pAmelI kastUrIkAe lajajAnA. atirekathI jANe parvatanI guphAne aMgIkAra karI na hoya ! | Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 36-38 jadhe yadIye praNayan prayatnAta, prakANDasAraM pRthivIruhANAm / jagrAha dhAtA kimabhAvi teSu, tataH sphuratkoTarakUTarantraiH // 36 // yasyA ime yadIye devatAsaMbandhinyau jaGdhe prayatnAtsAdarAdekatAnatayA vA ekAgramanasA praNayankurvan san dhAtA jagatkartA pRthivIruhANAM ramaNIyasAndradrumANAM prakANDAnAM sAraM sAradalikapaTalaM jagrAhAdade gRhItavAn / utprekSyate-tataH sAravastugrahaNAnantara teSu prakANDeSu taruskandheSu sphurantaH prakaTIbhavanto ye koTarAH niSkuhAH / 'polADi' iti loke prasiddhAH / ta pava kUTa kapaTa yeSAM tAdRzai randhaizchidrerabhAvi bhUtam / saMjAtamityarthaH // iti jAdhe // lekArtha zAsanadevInI be jaMdhAnuM AdarapUrvaka dhyAna karatA brahmAe ramaNIya vRkSonA skaMdhanA sAra tane grahaNa karyA, tethI kadhamAM pragaTa thayelA koTa (pilANa ) rUpI kapaTa che jeonuM, tevAM ddhio banI gayAM na hoya ! (sAra tatva laI levAthI te kaMdhomAM chidra paDI gayAM hatAM !) : kapolayugmena marudhuvatyAH-stiraskRte darpaNike vibhUtyA / ___ gupta sthite jAnunibhAdupetya, jetuM dviSa chidradidRkSayeva / / 37 // darpaNike Adarzike / 'yanmatau vimaladarpaNikAyAm' iti naissdhe| upetya / kutazcidAgatya gupta channa sthite tiSThataH sma / kasmAt / jAnvorjAnuno rUpavarNa yonibhAdambhAt / arthAt taddevIvapupyevoSite / utprekSyate-dviSa svazAtrava jetu parAbhavitu chidrANAM vairiNorapaguNAnAM doSANaM yairgaveSitaidoSaiH svadveSI sukha nimeSamAtrAgnihanyate nirjIyate vA / tadrandhrANAM dikSayA draSTumicchayeva / tathA doSe zAte sati zatruH sukhena parAbhUyate iti loke'pi prasiddhiH / tasmAt kiMlakSaNe drpnnike| marudhuvatyAH giirvaanngRhinnyaaH| zAsanadevyA ityarthaH / kapolayugmena gallayAmalena vibhUtyA svIyavaibhavena kRtvA tiraskRte tiraskAra nyakAra prApite / parAbhUte ityarthaH / guptamiti vizeSaNAt dRzyate / 'nigUDhajANu-' iti kalpasUtre'pi lakSmIvarNane // zlekArtha zAsanadevInA kapala-yugmanI vibhUtivaDe tiraskAra pAmavAthI zatrubhAvane dhAraNa karatA be darpaNa, zatrune sukhapUrvaka jItI zakAya te mATe. zatrunA chidrane javAnI IcchAthI be jAnu hIMcaNa)nA bahAne jANe gupta banIne rahyA na hoya ! | 37 che AdarzikAghAni mitho mRdheSu, yajjAnunA spardhitayA svakAntyA / tataH kimu prApadatucchamUrchA, na cedacaitanyavatI kimeSA // 38 // Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 8 zlo0 38-40 ] hIrasaubhAgyam 525 yajAnunA yasyA devatAyA nalakIlena svAsyatmanaH kAnsvA vibhUSayA / 'kAntiH zobhAyAmicchAyAM prabhAyAmapi' ityanekArthaH / sama sArdhaM spadhitayA spardhA bhAvukabhAvena saMgharSitvena mitho mRdheSu parasparakrodhoddhatatayA vidhIyamAnayuddheSu AdarzikA mukurikA loke mevAtamaNDalAdau yasya adho hastako na syAt pRSThe ca grahaNArha kimapyaGkaTakAdi bhavettasyA abhidhAnam 'ArasI' ityucyate / aghAni dRDhaprahArAdibhirnihatA / utprekSyate - tataH prahArAdihetoratucchAmatighanAM vAlayitumazakyAM mUrchA moha caitanyAbhAvakibhu prApalabdhavatIva / evaM cenna tarhi eSA AdarzikA acaitanyavatI cetanAyA bhAvazcaitanya tadvidyate yasyAH sA caitanyavatI na caitanyavatI acaitanyavatI cetanAvirahitA kiM katha N lakSyate // iti jAnU // leAkA peAtAnI kAnti sAthe 2pardhA karavAthI 5:25nA yuddhamAM, janu ( DhIMcaNa )nA gADha prahArathI haNAyelA Adarzo ( darpaNA ) atyaMta mUti banI gayA. jo ema nA hoya teA te caitanyavALA kema na heAya ? !! 38 || rambhAsphuradvaibhavayatsuparva- sAraGgaTakke liniketanasya / antarvasatsAlasadRvasmarasya, stambhau pragalbhau sphurataH kimUrU // 39 // nAmApsarAstadvatsphuran UrU arthAdyasyAH sphurataH zomete / utprekSyate-- rambhA prakaTIbhavan dIpyamAno vA vaibhavo vapuHzobhAtizayaH tAdRzI yA sUripurastAtsthAyukA cAsau suparvasAraGgadRk ca surahariNInayanA zAsanadevI saiva kelaye krIDAkRte arthA manobhavasyaiva yanniketana mandiraM tasya stambhau sthUNe hava / anyadapi rambhAgRha kadalIgRha' 'keliharu" iti vA prasiddham / tatrApyAdhArastambhau bhavataH / kiMlakSaNasya gRhasya / antaH saudhamadhye vasan vAsaM vidadhAnaH tiSThan / saha alasadRzA, mantharanayanayA, svagunopamAnena manojJAdipadena ca vizeSitAGgakarmA strI yathA taralalocanA / 'alasekSaNA mRgAkSI' iti haimyAm / striyA ratyA vartate yaH sa smaraH kAmo yatra tasya / zlokArtha zAsanadevInA ati suMdara sAthaLA zAkhe che. je krIDAgRhanI madhyamAM ratinI sAthe kAmadeva rahelA che, tevA apsarA-raMbhA jevA dedIpyamAna zarIvaibhavavALI zAsanadevIrUpa kAmadevanA krIDAgRhanA (te sAthaLa) e sta MbhA na hoya ! // 39 // druSTayai kariNAM karebhyo, manye mRdutvaM gRhayAMbabhUva / svayaM svayaM bhUriti teSu no ce-dekAnta kArkazyamidaM kutastyam // 40 // yadurusRSTyai yasyA devatAyA urvoH saknoH sRSTyai nirmANAya svayaMbhUvidhAtA svayamA Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stratorre 526 [ sarga 80 40-42 tmanA nAnyairaimeva manye nAnAmi vitarkayAmi kariNAM gajendrANAM karebhyo hastebhyaH / zuNDAdaNDebhya ityarthaH / mRdutva' sukumArakam / saukumArthakalitadalikasAramityarthaH / gRhayAMbabhUva gRhItavAn / 'gRhAti gRhayate lAti' iti grahaNArthAH kriyAH kriyAkalApe / 'antAdAm' iti gRhayAMbabhUveti / evaM cenna tarhi teSu hastihasteSu idaM pratyakSalakSyaM sarvajana pratIta vA pakAntena atimAtra kevala vA kArkazya tvaci kAThinyaM kutastya kuto - bhavam / tato jJAyate saukumArye gRhIte kevala karkazataiva sthitavatI / 'nAgendra hastAstvaci karkazatvAt' iti kumArasaMbhave'pi // zlAkA huM mAnuM chuM ke : zAsanadevInA UrU ( sAthaLa )nuM sarjana karavA mATe svayaM brahmAe hAthInI sUMDhamAMthI sukumAratA grahaNa karI hatI; jo ema nA haiAya te| hastinI sUMDhamAM narI zatA jyAMthI hoya ! // 40 // yadrudvitayIM pratIpA -manviSya saMgharSakarIM kareNa / praNazya bhItyA amukAmukaH kiM, dambholipANi zaraNIcakAra // 41 // amukAmuka airAvaNagajaH / payonilInAnamukAmukAvalIradAn' iti naiSadhe / 'perAvato hastimallaH zvetagajo'tramupriyaH' iti haimyAmapi / bhItyA bhayena kRtvA praNazya prapalAyya dambholipANi vajriNa puraMdara zaraNIcakAra AzritavAn vajrapANitvena devadAnavamAnavairajeya iti taM babhAja / bhIteH kAraNamAha- kiM kRtvA / kareNa svakIyazuNDAdaNDena samaM saMgharSaka spardhAkArakAm ata eva pratIpAM pratipakSAM tathA pudarkanaptAM baliSThAM dUrudvitayIM devIsakthiyugalImanviSya vyAlokya // zlAkA peAtAnI zaDha sAthe saMdharSa karanAra baliSTha zatrurUpa zAsanadevInA Urphyujhma ( sAthaLa )ne joine jANe arAvaNu hAthI bhayathI nAsIne IMdranA zaraNe gayA na hoya ! ! 41 5 tatva vArtA mama rAjahaMsAn, sarvAnasau yajjayati svagatyA / ityurukAyaM kimu tAvadasyAH, kara karIndro vyatarat tridazyAH || 42 || asau devI svagatyA nijagamanena AtmIyAbhiSeNanena kRtvA sarvAn samastAnapi rAjahaM sAn prakRSTabaliSThabhUpAlAn tattvatastu svamantharagamanavilAsena kRtvA rAjamarAlAn yatkAraNAjjayati svavazIkaroti parAbhavati ca tattasmAtkAraNAt mama pazumAtrasya paravazIbhUtasya ca kaiva vArtA majjaye'syA na kazcidapi prayAsaH / yato'dda karo rAjadeyAM Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 8 zlo0 42-44] stribhAgyam 527 zo'syAstIti karadAtA catuSpadamAtraM tasmAnmajjayamavazyameSA karyeveti / utprekSyateiti hetoH karIndro gajarAjaH tAvatprathamamevAsyAstridazyA jaghanena kaTayA agrabhAgena babhAse zuzubhe manye ityutprekSAyAm / utprekSyate--athavA jaghanasthalazobhAviSaye ahameva manye vicArayAmi yatsvasyAtmano vilAsavatyA patnyA saha riraMsayA rantumicchayA suratAdivividhakrIDAvilAsakaraNArtha sumanaHzareNa kusumabANena manobhavena kRtena devazaktyA svayaM vinirmitena vinodavidhAyinA krIDAnirmANasamahotpAdakena jAmbUnadasya jAtyakAJcanasya mandireNa sadaneneva || zleAkA rAjasAne jItI lIdhA che teA parAdhIna evA mArI kara cUkavI dauM jethI mAre| parAbhava na kare !' A zarIrane dhAraNa karI peAtAnA kara ( TekSa ) cUkavyA A devIe pAtAnI gatithI sarve zu vAta karavI ? tethI huM prathama ja devIne hetuthI jANe gajarAje devInA sAthaLarUpa hoya || 2 || d bhasmIkRtaM dhUrjaTinAkSilakSyI kRtya prasUnadhvajajIvitezam / / mA hantu mAmeSa itIva ratyA, guptaM gRhaM yajjaghanaM vyadhAyi // 43 // ratyA smarapatnyA yajjaghanaM devyAH kaTeragrabhAgaH 'peDU' iti prasiddha gupta channa paralocanAgocara gRha vyadhAyi sthAna cakre / kiM kRtvA / dhUrjaTinA zaMbhunA bhasmIkRta nijAtikopaprajvalallalATalocanAnalajvAlAvalIbhijvalita bhasmAvazeSIkRta prasUnadhvajo madanaH / 'pradyumnaH zrInandanazca kandarpaH puSpaketanaH' iti haimyAm / 'ketuH patAkA ketana' dhvajaH' iti dhvajanAmAni haimyAm, yathA puSpaketanastathA prasUnadhvaja iti, sa eva jIvitezaH svaprANanAtho bhartA smarastamakSNoH svanetrayorlakSya dRzyam / svadRggocaramityarthaH / kRtvA vyAlokyetyarthaH / tatrotprekSyate - iti hetoriva / iti kim / yadeSa dhUrjaTiH smarazatrutvAnmAM smarapatnIM mA hantu mA vyApAdayatAt // iti jaghanam // zleAkA kAmadevanI patnI ratie zAsanadevInA jadhana (peDhA) rUpa guptagRhane banAvyu` na hoya ! zA mATe ? izvare bhasmIbhUta karelA peAtAnA svAmI kAmadevane joIne rIthI Izvara mArA svAmI kAmadevane na haNeA,' A hetuthI ja jANe ratie jadhanarUpa gupta sthAna banAvyu na heAya ! jA tIrthAdhibharturmata devatAyA- kAsti lakSmyApratimo nitambaH / moghIkRteSU makhajida dvipanta, jetuM dhRtaM cakramiva smareNa // 44 // tIrthasya cAturvarNyasya saMghasyAdhibhartA svAmI nAyakaH jino mahAvIrastasya yanmata Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 44-46 zAsana tasya devatA adhiSThAvikA devI tasyA lakSmyA zomayA kRtvA apratimaH na vidyate pratimA pratirUpaM sadRzaM vastu yasya sa nitamba mArohaH kaTIpRSThapadezaH / 'nitambArohI strIkaTayAH pazcAjaghanamagrataH iti haimyAm / cakAsti zobhate / utprekSyatemodhImatA niSphalA vihitA ipavo bANA yena tAdRzo yo makhajit makhanAmA kazcihAmavavizeSastasya jit jetA etAvatA IzvaraH sa eva dviSan pratyarthI / jetuM smareNa dhRta dhAritamaGgIkRta cakramAyudhavizeSa iva / nitambasya cakropamAnam / yathA-'romAva. lIdaNDanitambacakre' iti naiSadhe / tathA-'pRthuvartulatannitambakRnmihirasyandanazilpazi. kSayA / vidhirekakacakradhAriNa kimu nirmitsati mAnmatha ratham // ' ityapi naiSadhe // kAtha zebhAthI nirupama zAsanadevIne nitaMba zobhe che te jANe Izvare jenA bANa niphala banAvyAM che, te kAmadeve, potAnA zatra Izvarane jItavA mATe cakra dhAraNa karyuM na hoya ! ! 44 yadaGgaragannavarAjadhAnI-nivAsinaH zrIsutabhUvivoduH / sphuTIbhavatpuSparathasya zaGke, rathAGgametatridazInitambaH // 45 // tridazyAH zAsanadevyA nitambo vibhAtIti saMbandhaH / utprekSyate--yasyA devatAyA aGga zarIra tadeva raGgantI jaGgamA navA rAjadhAnI skandhAvAro mUrdhAbhiSiktanivAsanagarI tatra nivasatItyevaMzIlo yaH zrIsuto lakSmInandano madanaH sa eva bhUvivoDhA dharaNI. ramaNastasya puSparathasya krIDAkaraNocitazatAGgasya / 'sakrIDArthaH puSparathaH' iti haimyaam| sphuTIbhavatprakaTa jAyamAnametatpratyakSa rathAGga devInitambatanucakramiva zaGke ivArthe / atha vA ahameva zake vitarka kurve / sa kH| etatridazInitambaH etasyA devyA aarohH|| iti nitambaH // zlokArdha zAsanadevIne nitaMba, devInA zarIra5 navI jaMgama rAjadhAnImAM jene nivAsa che te kAma devarUpI rAjAnA puSparathanuM A nitaMba jANe pratyakSa cakra (pa) na hoya ! ! 4pA etatkalatrasya hareH kalatra-jaitrasya saubhAgyamudIryate kim / gAGgeyamapyAtanute sma kAJcI-nibhAnnijAliGganalAlasa yat / / 46 / / hareH kesariNaH kalatraM kttiik[t]ttH| kaTiHzroNiH kalatraM kuTIra kAJcIpada kakudmatI' iti haimyAm / tasya jaitrasya jayanazIlasya tathA hareH viSNoH kalatrasya palyA lakSmyAH / jaitrasyetyapyarthadhvaniH / etasya devyAH kalatrasya kaTayAH / etasya kasyApi kalatrasya patnyA ityapyarthadhvaniH / 'kalatraM zroNau bhAryAyAM durgasthAne ca bhUbhujAm' ityanekArthaH / Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 8 zlo0 46-48 ] hIrasaubhAgyam 529 'dvitIyoDhA kalatra ca' iti haimyAm / saubhAgya subhagatAM saundarya cAturya vA kimudIryate / kimityanirvacanIyamAhAtmyaM varNyate ityarthaH / yadyasmAtkAraNAvArageyaM mahAtanayaM bhISmam / apizabdena brahmavratadhAritvena sarvathApi strIviSayavimukhamapIti lakSyate / atha ca tattvato gAGgeya suvarNa kAJcInibhAnmekhalAcchalAnnijasyAtmana Aligane parIrambhaNe lAlasaMlolamautsukya vA yasya jAtadohadaM tRSNAtireko vA yasya tAdRzamAtanute sma cakAra / 'lAlaso lolayAJcayoH / tRSNAtireka autsukye' itynekaarthH| bhamarastu-'icchAtirekastu lAlasA' // kalokArtha siMhanI bhAya samAna ( siMhaNanI keDa samAna) muSTicAhya kaDI (keDa)vALI-zAsanadevIne, viSaNunI patnI lakSmIdevInA sauMdarya-para vijaya meLavanAra saubhAgyanuM zuM varNana karavuM ? gAMgeya (bhISma pitAmaha) brahmacArI hovAthI strIviSayamAM vimukha hovA chatAM paNa, gAMgeya eTale suvarNamekhalA( kaMdarA)nA bahAne, devone AliMgana karavAmAM Azaka banyo na hoya ! ! 46 / asyAH kalatraM harijitvara ya-nmA mAM hari tajjayatAd bhiyeti / aDhauki kAJcI kanakasya tena, zayyAbdhimuktAmaNimaNDiteva // 47 // yadyasmAtkAraNAt asyA devyA hareH paJcAnanasya jitvara jayanazIlam / atha ca kalatraM patnItyarthaH / vidyate tattasmAtkAraNAt mAM nAmnA ekAbhidhAnena hari kRSNamapi mA jayatAnmA parAbhavatAt / iti hetobhiyA bhayena hariNA arthAtprasattaye zayyAbhUtaH paryabhAvaprAptasyAbdheH samudrasya muktAmaNibhirmuktAphalai ratnaizca maNDitA bhUSitA kanakasya svarNasya kAJcI mekhalevADhauki prAbhRtIkRteva // iti kttiH|| blekArtha . vo sinI ( vinI) ne tapApaNA pAyI, 'yA vA 2 ( viY ) mevA mAro parAbhava mA kara !" A kAraNe bhayabhIta banelA viSNue devIne prasanna karavA mATe, zayArUpa banAvelA samudranAM mukatA ane ratnathI jaDelI suvarNanI kAMcI (mekhalA) bheTarUpe arpaNa karI nahAya ! // 47 // umopayAme punarAptajanma-zizusmarasyendragurorupAnte / / adhyetukAmasya kalAstridazyAH, pRSThasthalI hATakapaTTikeva // 48 // tridazyAH zAsanadevatAyAH pRSThasthalI tanozcaramapradezaH / 'pRSTha tu carama tanoH' iti haimIvacanAt / umAyAH pArvatyAH upayAme pANigrahaNakaraNAnantarasamaye harivirazvizakAyazeSavRndArakavRndAtiyAayA prasannIbhUtabhUtapatinirmitAnugrahA punarvitIyavAramApta labdha janmotpattiyana ata evAbhinavotpAdahetoH zizolikasya sarasya manmathasya hAra. Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam 530 [ sarga 8 zlo0 48-50 kasya jAtyajAmbUnadasya paTTikeva hastalekhavidhAnapaTTikeva / smarasya kiM kartukAmasya / indrasya puraMdarasya gurorAcAryasya bRhaspateH / ' IdRzIM giramudIrya biDaujA joSamAsa na viziSya babhASe / nAtra citramamidhAkuzalatve zaizavAvadhigururgururasya // ' iti naiSadhe / 'abhidhAkuzalatvena vacanacAturye' iti tadvRttiH / upAnte samIpe kalAmAtRkAdyArambhato likhita gaNitAdimAH zakunarutaparyantA dvAsaptatikalA mAnavaprasiddhAH / devAnAM kalAstu ta evaM vidanti nAsmAkaM vAGmanogocarA adhyetukAmasya paThitumanasaH // zleAkA pArvatInA pANigrahaNa samaye prasanna banelA zaMkara pAse brahmA viSNu IMdra Adi samasta devAe prArthanA karavAthI punarjanma prApta karanArA bALaka kAmadeve, suraguru bRhaspatinI pAse likhita gaNitathI AraMbhIne pazu--pakSInA svaranA jJAna paMtanI baheAMte kaLA zIkhavAnI icchAvALA kAmadevanI A zAsanadevInA baDArUpa suvarNanI pATI ( mleTa ) jANe nA hoya ! // 485 saMkrAntaveNIgrathitaprasUna - paktirvabhau pRSThataTe tadIye | saMvezanazrAntazayAlukAma-kR -kRte'rkatUlI kimu nimnamadhyA // 49 // tasyA devyA idaM tadIyaM tasmindevIsaMbandhini pRSThataTe 'vAMsau' iti lokaprasiddha nAma vapuHprAntapradeze saMkrAntA pratibimbitA veNyAM kabaryA yA grathitA gumphitA veNIgrathanAvasare madhye saMndhA prasUnAnAM kusumAnAM paktiH zreNI babhau virAjate sma / utprekSyate - saMvezanena ratiprItipatnIbhyAM samaM cirasaMbhogena zrAntasya zramaM prAptasyAta eva prAyA bhoginAM zayyAyAM kusumAnyAMstIryante iti rItisthitI / arkatUlI zayAlornidrAzIlasya kAmasya madanasya kRte kAryAya nimna gambhIra madhyamantarAla zayyAmadhyavartI pradezo yasyAstAdRzI arkatUlI arkatUlapaTalopacitA prasUnarAzayo vA prAyeA bhoginAM zayyAyAM kusumAnyAstIryante iti rItisthitI / arkatUlInAmA kAcit zayyAvizeSo vA // iti pRSThadezaH // zleAkA zAsanadevInA vAMsA (baraDA)mAM pratibiMbarUpe rahelI veNImAM guMthelA puSpAnI paMkti zAbhe che, te jANe rati ane prIti sAthe cira sabhAga karavAthI zramita banelA kAmadevanA zayana mATe madhyamAM kaIka nIcI evI puSpAnI zayyA na hoya ! ! jA AvartavibhrAjitaraGgitAnta-jrjyotiH payaH pUritanAbhirasyAH / sama' 'vazAbhyAM smarasindhurasya, svairaM riraMsoH sphuratIva zoNaH // 50 // asyAH zAsananAkinAyikAyA Avartena bhramarakAkRtivizeSeNa payasAM bhrameNa vA / 'AvartaH payasAM bhramaH' iti haimIvacanAt / vibhrAjate zobhate ityevaMzIla tathA taraGgAH Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 8 zlo0 50-52] hIrasaubhAgyam 531 kallolAH saMjAtA asminniti taraigita tAdRzamantamadhya yeSAM tAdRgvidhAni jyotISi svAbhAvikaratnasphuratkAtkAntayastAnyeva payAMsi salilAni taiH pUritA vyAptA mAmistunda kUpikA sphurati paramAM sphUrtimatilabhate / utprekSyate-vazAbhyAM ratiprItinAmabhAryAbhyAM hastinIbhyAM ca / 'vazA nAryA vandhyagavyAM hastinyAM duhitarya pi / vezyAyAM ca' ityanekArthaH / svaira svecchayA riraMsoH rantumicchoH jalakrIDAM kartukAmasya vA smarasindhurasya madonmattoddhatatvAnmadanadantinaH kAmarUpamahAmRgendrasya zoNo hada iva / hRdeSu kariNaH krIDantyeva // lekArtha AvA~vaDe zobhatI, madhyamAM taraMgita banelI, kAMtirUpa javathI paripUrNa zAsanadevInI nAbhI atyaMta zobhAne dhAraNa kare che. te jANe rati ane prIti sAthe svecchApUrvaka jalakrIDA karavA IcchatA kAmadevarUpI madonmatta gaMdhahatinuM sarovara na hoya ! ! pa0 prasArizocirmakarandasAndrA, parisphuratkAmukadRgdvirephA / ananyalAvaNyajale yadIya-nAbhirbabhau jambhivapadminIva // 51 // ananyamasAdhAraNa yallAvaNya zarIrasaundarya tadeva jala salila tatra yasyAstridazyA iyaM yadIyA nAbhistundakUpikA jambhitA vikasitA yA padminI kamala tadvadbabhau bhAti sma / 'padminI yoSidantare / abje'bjinyAM sarasyAM ca' ityanekArthaH / kiMbhUtA / prasAri prasaraNazIla yat zocijyotistadeva makarando madhurasastena sAndrA snigdhA / punaH kiMbhUtA / pari samantAtsphuranto ye kAmukAstadabhilASukAsteSAM dRzastadupari nikSiptanetrANi / yaduktam-'sA picchai piavayaNa joI puNa nAhimaNDalaM tIse / punvabhavantaraneho kAgAi cunti takkUram // ' iti / tA eva dvirephA bhramarA yatra // zlokAI zarIrasaudaryarUpa jalamAM prasaratA kAMtirUpa madhurasathI snigdha ane jemAM cAre bAju ghUmatAM kAmukanAM netrorUpI bhramaro che tevI zAsanadevInI nAbhI vikavara kamalinInI jevI zobhA dhAraNa reche. // 5 // yadanagehe nivasanprasanA-yudhaH sudhAmukspRhayan svavalbhAm / acIkaratkUpamivAyatasva, viraThibanA pUrtakRteva nAmim // 52 / / prasUna kusumamevAyudha praharaNa yasya / 'puSpANyasyeSucApAkhANi' iti haimyAm / sa smaraH sudhAbhuka sudhAM pIyUSa bhunakti AhArayati iti sudhAzano devaH svasyAtmano valmAmazanamAhAra spRhayan kAGgana san / utprekSyate-nAbhimAddevatAtundapikA pUrtaka Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 52-54 teva khanakeneva viraJcinA brahmaNA amRtasya pIyUSasya kUpamacIkaratkArayati sma / kiM kurvan smaraH / yadaGga yasyAH zarIra tadeva gehaM suvarNasaudha tatra nivasannivAsa kurvan // iti nAbhiH // zlokArya ISTa AhAranI jhaMkhanAthI zAsanadevInA zarIrarU5 gharamAM vasatA kAmadeva mATe brahmAe devInI nAbhIrUpe jANe amRtanI kUpikA banAvI na hoya ! para ! yasyAvalagnena vigAnitena, paJcAnanenAnucikIrSayAsya / vaimukhyabhAjA viSayAdvizeSA-tkiM tapyate bhUdharagaharAntaH // 53 // paJcAnanena mRgendreNa bhUdharasya parvatasya gahvarAntarguhAmadhye / utprekSyate-asyAvalagnasya madhyasya anucikIrSayA anukartumicchayA tapyate tapa iva kriyate / kiMbhUtena paJcAnanena / yasyA devatAyA valagnena madhyapradezena vijitena / punaH kiMmUtena / vizeSAdvi. zeSaprakAreNa viSayAt zabdAdigocarAt / 'saMvatsareNa ratameti kilaikavAra siMhAvalI dviradazUkaramAMsabhojI, iti hemacandravacanAt / atha ca viSayAjjanapadAcca vimukhaH viratena parAGmukhena ca / prAyaH siMhAdayo hi zvApadA vijanaghanagahanasAnumatkandara nevAsina eva bhavanti // lokArtha zAsanadevInA madhyapradeza ( kaTapradeza)thI parAbhava pAmele, vizeSarUpe zabdAdi viSayothI vimukha banela ( prAyaH siMho varSamAM eka ja vAra viSayAsakata hoya che. ) arthAta grAma, nagara. deza AdithI parA mukha banela siMha, devInA kaTapradezanI tulanA karavAnI IcchAthI ja jaNe parvatanI guphAmAM tapazcaryA karato na hoya ! 53 che tapasyataH zaMbhudidhakSayAGghi-kaniSThayA spRSTabhuvaH smarasya / madhya puro nirmitanAbhihoma-kuNDA tapovediriva RziSThA // 54 // arthasaMgatyA zAsanadevyA madhya vibhAtIti saMbandhaH / utprekSyate-zaMbhudidhakSayA svavat zaMbhorIzvarasyApi didhakSayA dagdhumicchayA bhasmasAtkartu kAGkhyA tapasyataH tIva tapaH kurvataH / yato ghoratapaHsAdhanamantareNa nijAbhilaSitasiddhirna syAt / tapasi sthitasya ziSThA atizayena kRzA vediriva tapaHkaraNAtakaropavezanavedikeva / kiMbhUtA vediH / puro'grabhAge nirmita niSpAdita nAbhirAhavatAyAstundakUpikaiva homArtha kuNDa yasyAH / tApasA hi tapaH sAdhayantaH madhvAjyAdi juhvati / kiMbhUtasya smarasya / a micaraNasya kaniSThayA prAntAGgulyA kRtvA spRSTA AzliSTA Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 8 zlo0 54-56] hIrasaubhAgyam bhUbhUmiryena / 'bhuvaM yadekAdhikaniSThayA spRzandadhAvadharmo'pi kRzastapasvitAm' iti naiSadhe / 'etadeva tapasvinAM mahattapaH / yadvAmacaraNakaniSThAigulyagramAtreNa bhuvaM spRzaMstapasyati' iti tadvattiH / yAdRk zarIrAvasthitikSetra tAgeva sthAna vilokyate tata eva kraziSTheti // zlokArtha pitAnI jema Izvarane bhasmIbhUta karavAnI IcchAthI ghera tapazcaryA karatA kAmadevanI DAbA paganI kaniSThA aMgulithI pRthvIne sparza karato ane jenI AgaLa nA bhIrUpa hemakuMDa banAvyo che, evI devIne atikRza madhyabhAga te jANe kAmadevanA tapanI vedikA na hoya ! che 54 che sarvAGgasRSTiM sRjatastadIyAM, dhAturvilagnasya vidhAnakAle / prAptaH kSayaM sAradalamya kozo-'lpIyastato'bhUdiva madhyamasyAH // 55 // tasyA iyaM tadIyA sarveSAM samagrANAmajhagAnAmavayavAnAM sRSTi racanAM nirmANa sRjataH kurvato dhAturjagatkartuvilagnasyArthAddevImadhyasya vidhAnakAle praNayanasamaye sArada. lasya prakRSTanirmANayogyaparamANupiNDasya kozo, bhANDAgAraH kSayaM kSINatAM stokabhAva prAptaH / utprekSyate-tatastasmAtkAraNAdasyAstridazyA madhyamalpIyaH atizayenAlpaM kRzatamamabhUdiva jAtam // iti madhyam // kalekArtha jagatanAM zreSTha tattavone grahaNa karIne zAsanadevInAM sarva aMgonuM sarjana karatA brahmAe, devIne madhyabhAga banAvatAM sAra-to khUTI javAthI, devIne madhyabhAga alpa (patala) banyo ! arthAta sArato khUTI javAthI jANe kaTapradeza pataLo banAvyo na hoya ! papa yadaGgayaSTIbahalIbhaviSNurociSNu-rocizcayanirjhariNyAH / prAdurbhavantI trivalIvilAsi-kallolamAleva vibhAti madhye // 56 / / : madhye arthAddevyA udare vilagnA trivalI tvaksakocalakSaNA tritvasaMkhyAyuktA valI trivalI / yathA jinaprabhasUrikRtaRSabhanamrastave-'trijagatIM punatI kavisevitA' iti / vibhAti zobhate / 'madhyena sA vedivilagnamadhyA valitrayaM cAru babhAra bAlA' iti / kumArasaMbhave / 'madhyenodareNa' iti tavRttiH / tathA 'prayImayIbhUtabalIvibhAgA' punaH 'udara parimAti muSTinA kutukI ko'pi damasvasuH kimu / dhRtataccaturaGgulIva yadvalibhi ti sahemakAJcibhiH // ' iti naiSadhe / udare valitrikaM bhavedbhAgyavadyoSitAm / utpre kSyate-yadaGgayaSTayA yasyA devyA aGgayaSTayAstanUlatAyAH / 'adhyAhAraH smaraharazirazcandrazeSasya zeSasyAhabhUyaH phaNasamucitaH kAyayaSTInikAyaH' iti naiSadhe / tatra bahalI. Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 hIrasaubhAgyam [sargaH 8 zlo0 56-58 bhaviSNunIrandhrabhavanazIlaH tathA rociSNuH zobhanazIlo yo rocizcayaH kAntinikaraH sa paca nirjhariNI nadI sasyAM prAdurbhavantI prakaTIsajAyamAnA vilasati parasparamAgliSyatItyevaMzIlA kallolamAlA taraGgamaNDalIva / athavA prakaTIbhavantI locanagocaratvamAgacchantI tisrazca tA valyazca trivalyastrivalya eva vilasanazIlA virAjamAnasvabhAvA laharI rAjIva // lekArtha zAsanadevInA udara upara trivalI zabe che, atyaMta nIraMdra ane dedIpyamAna devInA zarIranI kAntinA samUharUpa nadInI trivalInA vilAsarUpe pragaTa thatI jANe paraspara taraMganI laharI na hoya ! che 56 che caNDI sapatnI prabalA mamAste, jyAyAnajo vedajaDaH patirme / bha; viyogo hariNA mamApi, duHkhaM jahIda timRNAmapIti // 57 // vaktuM jagatkalpitakalpavalli, jaborvidhezcAMzumataH mutAbhiH / madhye sametya trivalIcchalena, prasAdapAtrIkriyate kimeSA / / 58 // sutAzabdaH triSu sthAneSu pratyeka yojanIyaH / jahvornArAyaNasya sutA gaGgA / 'tIrtha toyavyatikarabhave jahukanyAsarayvoH' iti raghau / punarvidhebrahmaNaH sutA srsvtii| . 'brahmaputrI sarasvatI' iti haimyAm / tathA 'dazamanAmabrahmaNaH sutA' iti bhAratIstotre / ca punaraMzumataH sUryasya / syatveMzupaniraMzumAn' iti haimyAm / sutA putrI yamunA / 'kRtAntajanakaH pradyotanastApanaH, iti hemcndroktiH| tathA 'alabhata zamanasvasuH zizutva divasakarAGkatale calA luThantI' iti naiSadhe / etAvatA gaGgAsarasvatIyamunAnAmanadIbhiH madhye udare tisRNAM valInAM tvaksaMkocalakSaNAnAM chalena kapaTena sametya devIpArzva Agatya / utprekSyate iti vaktuM kathayitum / kim / eSA devIprasatteH prasAdasya pAtra sthAna kriyate / yAcanA saphalA tu prasAdapAtrIkRtAdeva prabhoH syAdato devI prasA. dyata ityarthaH / iti kim / mama gaGgAyAH prabalA siMhayAnatvena balavatI caNDI atyanta. kopanA pArvatI sapatnI vartate / dvayorapIzvarapatnItvena sApatnyam / tathA mama sarasvatyAH patiNyAnativRddhaH, tathAjaH pazubrahmA, tathA vedajaDo'zAna / 'sthavirazatAnandapitAmahau kastathA parameSTAjo'STazravaNaH svayaMbhUH' iti haimyAm / kimapi na vetti vaidikaH / yataH 'na bedatAM vedajaDaH savatsAm' iti naiSadhe sarasvatyA brAhmaNastrItvam / tathA ekAdaza nAma brahmANI / iti hetormama patirbhAste / tathA bharnA priyeNa hariNA kRSNena sArdha mama yamunAyA viyogo virahaH / 'ammantareNa vihaDai uttamamahilANa je kiya pimmam / kAlindA kanhavirahe ajavi kAla jala vahai // iti vRttaratnAkaravRttibodhakavacanAt / vidyate idametatpUrvokkalakSaNam / tisRNAmapyasmAkamuSitAnAM Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 8 zlo0 58-60 ] saubhAgyam 535 pUraNe pradAne kalpavalli suralate jahi nivAraya mUlAcchindhi / iti vijJapayitumiva / duHkhamasAtam // zlAkA jatuputrI gaMgA kahe che ke 'mAre pracaMDa kradhAtura evI pArvatI zAkaya che,' brahmaputrI sarasvatI kahe che ke mArA pati brahmA vRddha ane jaDa che,' ane putrI yamunA kahe che ke 'mArA pati kRSNanA mAre sadAya viyeAga che,' A pramANe peAtAtAnA du:kha kahevA mATe jagatanI kalpavelI samAna, prasannatAnA pAtrarUpa zAsanadevInA udaH 3para trivalInA bahAne jANe gagA, sarasvatI ane yamunA rahelI na hoya ! ! 57 ! 58 5 adhyArurukSorhR dadhityakAyAM, vapugRhasya smaramedinIndoH / sauvarNasopAnaparampareva, madhye vireje trivalI tridazyAH // 59 // tridazyAH zAsanadevatAyA madhye udare trivalI vireje / hRt hRdayameva adhityakAyAmuparitanabhUmikAM candrazAlikAmadhyArurukSoradhyAro dumicchoH / yadvapuH yasyA devyA vapureva graha mandira yasya tAdRzaH smaraH kAmaH sa eva medinyA bhUmerindurAlhAdakatvAcandraH / 'kAmayema hi mahImihikAMzo' iti naiSadhe / sauvarNA suvarNasaMbandhinI kAJcanara citA sopAnAnAmArohaNAnAM paramparA zreNIva / zleAkA zAsanadevInI trivalI zekhe che. te jANe devInA zarIrarUpa mahelanI hradayarUpI agAzI upara caDhavAnI IcchAvALA kAmadevarUpI rAjAne caDhavA mATe suvarNamaya seApAnanI paMkti na hoya ! / / pA jagattrayIstraiNajayArjitAyAH, vaityena kIrteranayA vijitya / bandIkRtA nirjhariNI surANA - miva triveNI trivalI cakAsti // 60 // devyA iti saMbandhAt / trivalI mAMsasaMkocalakSaNA tritvasa' khyAkalitA valI cakAsti dIpyate / utprekSyate - anayA zAsanadevatAyA kIrteH svakIyayazasaH zvatyena zucimazriyA vijitya parAbhUya bandIkRtA nigRhya rakSitA surANAM nirjhariNI nadIva gaGgeva kiM nirjhariNI triveNI trisro veNyaH pravAhA yasyAH / 'pravAhaH punaroghaH syAdveNIdhArA rayazca saH' iti haimyAm / tathA gaGgAyAstrisrotastvAt / 'trisrotA jAhnavI mandAkinI' iti haimyAm | kIrteH kiMbhUtAyAH / jagatAM svargapAtAlabhUmaNDalAnAM trayI trikaM tasyAH straNasya strIsamUhasya surAsuranaranAgAGganAgaNasya jayena nijavaibhavabhareNa parAbhavenArjitAyAH svIkRtAyAH // iti trivalI // Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 60-62 plekArtha zAsanadevInI trivalI zele che. potAnA sauMdaryathI traNe jagatanI lalanAone jItIne prApta karelI potAnI kIrtinI zubhratA (kavatatA)thI AkAzagaMgAne parAjya karI, ane baMdIrUpa banAvelI mevI mAnI mA triveNI (tra prayAsa ) na hoya ! // 10 // stanAntarIpAGkavapuHprasarpa-jjyotiHsravantIsalilaprarUDhA / lomAvalI zaivalavallarIva, rarAja rAjIvavilocanAyAH // 61 // rAjIve kamale tattulye vilocane yasyAH kamalacakSuSo devyAH lomAvalI romarAjI rarAja rAjate sma / utprekSyate-zaivalavallarIva zaivAlamaJjarIva / 'mukhendubhAtastanacakravAkacaJcucyutA zaivalavallarIva' iti kumArasaMbhave / kiMbhUtA / stanau kucAvevAntarIpe antarjale taTe dvIpo ake utsaGge madhye yasyAstAdRze vapuSi kAye vapuSo dehasya vA prasarpati kallolavilAsairitastataH prasarati jyotiH kAntireva sravantI nadI tasyAH salile pAnIye jalamadhye prarUDhA samudgatA / prAdurbhutetyarthaH // zlekArtha kamalAkSI zAsanadevInI remarAjI zobhe che, jemAM be stanarUpa aMtarlIpa che. tevI zarIranI prasaratI kAntirUpa nadInA jalapravAhamAM utpanna thayelI jANe zevAla-maMjarI na hoya (marAjIne nadInI sevALanI upamA ApI che.) + 61 che vinidranIlotpalakesarazrIH, svaHsubhruvo rAjati romarAjI / kiM tuGgavakSojakalindazRGgi-zRGgAntarodItakalindakanyA // 62 // svaHsubhuvaH surAGganAyAH / 'svaH svargivadhvo'psarasaH' iti haimyAm / romarAjI romalekhA rAjati / kiMbhUtA / vinidrANi vikasitAni yAni nIlotpalAni indIvarANi teSAmiva zrIH zobhA saundarya yasyAH / utprekSyate-tujhgAvatyuccau yo vakSojau kucau tAveva kalindanAmnaH zalgANi zikharANi santi asyAsminvA sa zagI zailastasya zRGgAntare zikharamadhye udItA prAdurbhUtA kalindakanyA kAlindI kiM yamuneva // lokArtha zAsanadevInI vikaravara nIlakamalanI zobhAvALI remarAjI zobhe che. jenA UMcA be stanarUpa be zikhare che, evA kalinda nAmanA parvatanI madhyamAMthI pragaTa thayelI jANe yamunA na hoya ! ! 62 ! Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 8 zlo0 63-65 ] hIrasaubhAgyam 537 saM.radvipasyaiNamadAbhirAma-vakSomavindhyAcalasaMnidhAne / nAbhIhadAbhyarNa vibhAsinI ya-lomAvalI kelikRte vanIva // 63 // balomAvalI yasyA romarAjI smaradvipasya kAma evAtimadonmattatvAbaH tasya kelikRte krIDAkaraNArtha vanI udyAnamiva / 'svavanI saMpravadatpikApi kA' iti naiSadhe / ka sthAne / eNamadaiH paNAnAM mRgANAM madaiH krIDAvinodarasairabhirAmaH / 'mado raso madhe ibhadAnayorgavai / vIrye kastUrikAmudoH' ityanekArthatilakaH / tattvatastu kastUrikAvile. panAbhirAmo yo vakSojaH stanaH / evaM jalabAlakazailastasya saMnidhAne samIpe |nikttvtiNprdeshe ityarthaH / kiMbhUtA bnii| nAbhIrUpo hRdo hRdastasyAbhyaNe pArzva vibhAsate zobhate ityevaMzIlA // zlokArdha zAsanadevInI romarAjI jANe kastUrikAnA vilepanathI manehara, stanarUpa viMdhyAcala parvatanI samIpamAM, kAmadevarUpa madonmatta hAthIne krIDA karavA mATe, nAbhIrUpa sarovaranI pAse raheluM udhAna na hoya ! // 13 // nijAkSilakSmIhasitaiNazAvaka-zreNyA vyabhAllomalatA tridshyaaH| madhya kRzaM vardhayituM kimasyA, vayaHzriyA nIlamadAyi sUtram // 64 // nijasyAtmano'kSilakSmyA netrabhavena hasitA avahelitA paNAnAM sAraGgANAM zAvakAnAM bAlakAnAM zreNI dhoraNI yayA tAdRzyAH tridazyAH zAsanadevatAyAH lomAnyeva romANyeva saralalatAkAratvAlateva vyabhAvabhAse / utprekSyate-asyA devyAH kRzakSAma paramANuparimANatvAt / 'adhyApayAmaH paramANumadhyAH' iti naiSadhe / madhyamudara vardhayituM kiMcidupacayagocarIkartu vayaHzriyA yauvanalakSmyA / vayaHzabdenAtra tAruNyameva lakSyate / yathA naiSadhe-'urobhuvA kumbhayugena jambhita navopahAreNa vayaHkRtena kim' / 'yauvanena kRtena navInopayAnena stanakalazadvandvena, iti tadRttiH / nIla nIlavarNa sUtramadAyi / davarikeva dattA 'dorI' iti prsiddhaa| yaH padArthoM vardhayituM kAsate tatra prathama davarikAsUtra dIyate iti sUtrakRcchilpe prasiddham // iti romarAjI // zlokArtha pitAnAM netrothI hariNIone tiraskAra karanArI sAraMgabhecanA zAsanadevInI ArAjI be che. devInI yauvanalakSmIthI atikRza urane vadhAravA mATe jANe nIlasUtra (nIladerI) apAyuM na hoya ! (padArtha vadhAravA mATe prathama derI' ApavAmAM Ave che.) he ja che yasyAH stanau saMsphurataH sacica-nivAsimInAGkamahIdhanasya / vilAsavatyoriva zAtakumbha-saMdRbdhalIlAlayatugarAmau // 65 // Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 65-67 yasyA amAyAH stanau payodharau saMsphurataH vilasataH / utprekSyate-citte arthAhavIhRdaye nivasanazIlasya mIno matsyo'Gkazcihna yasya sa makaradhvajaH smrH| 'niSadhavasudhAmAjAGkasya priyAGkamupeyuSaH' iti naiSadhe / sa eva mahI bhUmireva dhana yasya etAvatA rAjA tasya madananRpasya vilAsavatyo ratiprItinAmnyonitambinyoH zAtakummena suvarNena saMhandhau nirmitau ghaTitau vA / hiraNmayAvityarthaH / lIlAlayayoH krIDAmandirayostugAvatyunatau zRgau zikhare iva / 'nakhayugamadhikAgaH saMyugaH padmarAgo bhagayugamaghaTa godyogazakSA nidAghaH' iti liGgAnuzAsane punapuMsakaliGge // plekArtha devInA be stana zobhe che, te jANe devInA cittamAM nivAsa karI rahelA kAmadevarUpa rAjAnI rati ane prIti nAmanI be bhAonAM krIDAgRhanA be UMcA zikhare na hoya! pa . tannivRteH sthAnamurojayugma, jAgarti gIrvANamRgIdRzo'syAH / prodyanmahAnandarasA yadasmin, muktA dRzo nopanamanti bhUyaH // 66 // tattasmAtkAraNAdasyA gIrvANamRgIdRzaH zAsanadevatAyAH urojayugma vakSojanmadvandva stanadvayaM nivR tekSisya sukhasya ca sthAna padaM jAgati vidyate / 'sattAyAmastyAste jAgatiM ca vidyate' iti kriyAkalApe sattArthAH kriyAH / prakaTIbhavati vA / yadyasmAtkA. raNAt asmin devyAH urojayugma payodharadvanddha muktA mokSa prAptAH saMsArakArAgArAditi / sakalakarmakSayAnmuktAtmatAM gatAH / kAmukai rAgAtizayAnmuktAH preSitA niHkSiptA vA / saMjAyamAnotkRSTAnandastasya tatra vA yo rasaH AsvAdo rAgo vA yAsAM tAdRzyaH satyaH bhUyaH pazcAnna upanamantyAgacchanti / tatraiva sthitAstiSThanti / muktAtmAnaH kAmukadRSTayazca sarvathApi pazcAnnAyAntyevetyarthaH // kalekArtha zAsanadevInA be stana mokSasthAnanI upamA dhAraNa kare che. jema mukta AtmAo anaMta AnaMdamaya evA mokSasthAnamAM gayelA pharI pAchA AvatA nathI, tema jemAM atyaMta AnaMda utpanna thayo che tevI kAmuka puruSanI dRSTi, rAganA atirekathI stana upara gayelI pharIthI pAchI AvatI nayI ! // 16 // .. mitre gate'sta viyunakti rAjan, rAtriH kalatraM tava naH kulAni / / itIva duHkha gadituM prapannau, yadvaktracandraM kimu cakravAkau // 67 // __kucAveva cakravAko stanarUpau vA rathAGgavihaMgamau yadvaktra yasyAstridazyA vatra vada. nameva AnanarUpa vA candra dvijapati prapannau samAzrito / 'tvAmeva pItatamasa paravAdi Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - marga 8 zlo0 67-69] hIrasaubhAgyam no'pi nUna vibho hariharAdighiyA prapannAH' iti kalyANamandirastavane / utprekSyateityamunA prakAreNa duHkha svakIyAtIvAsAta gaditu kathayitumiva / iti kim / yat he rAjan he kuvalayabAndhava he madhyamabhuvanajanAhAdaka, mitre arthAdasyakaM suhRdi bAndho va bhAskare asta kSaya dvIpAntara kA tejoksAne / 'vrajati dvIpAntaramaharmaNiH' iti sUkamutAkalApe / tava bhavataH kalatra kAminI yAminI naH asmAkaM kulAni gotrANi saMzana viyunakti viyojayati / paraspara viyoga prApayati / yaduktam-'utkUjati siti muhyati yAti tIra tIrAttaraM tarutalAtpunareti vApIm / vAyAM na tiSThati sa vAti mRNAlakhaNDa cakraH kSapAsu virahe khalu cakravAkyAH // kavalitamiha nAla kandala tviha dRSTamiha hi kamalakoze pItamambhaH suzItam / iti viraTati rAtrau paryaTantI taTAnte sahacaraparimuktA cakravAkI varAkI // ' iti prsprckrvaakdmptyovirhH|| lekArtha be stanarUpa cakravAka devInA mukharUpI caMdrane AzrayIne rahyAM che. zA mATe ? " he rAjana" he mitra, he kuvalayabaMdha ! he jagadAlAdaka ! amArA mitra sUryane asta thatAM, tArI priyA rAtri, amArA kula-gotrane viyogajanya duHkha Ape che. A pramANe pitAnA duHkhanuM nivedana karavA mATe stana yugalarUpa cakravAka jANe mukharUpI caMdrane AzrayIne rahayAM na hoya ! 67 | prottugapInastanavaibhavena, yayAbhibhUtau surakumbhikumbhau / Uhe sahete zriyamAptumeta-sAdhAraNImaGkuzakIlanAni // 68 // surANAM devAnAM kumbhI hastI airAvaNastasya kumbhau zirasaH piNDau akuzasya nizitAkuzasya kIlanAni prahArAn sahete kSAmyataH / tatrAhamUhe tayAmi / kiM kumbhau prottuGgau atyunnatau tathA pInau puSTau upacaya prAptau yo stamau svasyAH kucau tayorvaibhavena zobhayA kRtvA yayA devyA abhibhUtau parAbhava praapito| utprekSyate-patatsAdhAraNIm patayordevIstanayoH etAbhyAM vA sAdhAraNI sadRzIm / 'tulyaH samAnaH sadRkSaH sarUpaH sadRzaH samaH / sAdhAraNasadharmANau savarNaH saMnibhaH sahak' iti haimyAM tulyanAmAni / tathA 'sAdhAraNI giramuSarbudhanaiSadhAbhyAm' iti naiSadhe / zriya lakSmI prAptumadhigantumiva / / plekArtha arAvaNa hAthInA kuMbhalo tIkSaNa aMkuzanA prahAre sahana kare che, tyAM huM vicAruM chuM ke devInA ati unnata ane puSTa stanayugalanI saMpattithI parAbhava pAmelA kuMbhasthale e stana jevI lakSmI prApta karavA mATe jANe prahAra sahana karatA na hoya ! e 68 prasanamAlAbhiralaMkRtAbhyAM, svaHsubhruvo'bhAsi payodharAbhyAm / prasthAtukAmasya jagajjayAya, zreyonijammAviSayI 9 // Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : hIrasaubhAgyam [sargaH 8 zlo0 69-71 svaHsudhuvaH zAsanadevatAyAH payodharAbhyAM stanAbhyAmabhAsi shushume| bhAvoktiriyam / bhAvasyaikatvAdekavacanameva / kiMbhUtAbhyAM payodharAbhyAm / prasUnAnAM vikanapaJcavarNakusumAnAM mAlAbhirvicitraracanAgrathitamAlyArairalaMkRtAbhyAm / utprekSyate-jagajayAya jagatAM tAtsthyAttadyapadezAjagajanAnAM surAsuranAganAgarANAM jayAya svavazIkaraNArtha svAkavazavadavidhAnAya prasthAtukAmasya prasthAna kartuM kAmayamAnasya aghalinmanorAja'dhAnItaH pratiSThAsamAnasya mInaketormakaradhvajasya dhAtrIpateH zreyAthai maGgalakRte nipAbhyAM kumbhAbhyAmiva / 'yuktaM hi pArthivanipasya satastavaiva' iti kalyANamandirastave / tathA 'ghaTaH kumbhaH karIrazca kalazaH kalaso nipaH' iti haimyAm // zlekArtha vikasvara paMcavarSIya puSponI mAlAothI alaMkRta zAsanadevInA stanayugala zobhe che. te jANe traNe jagatane jaya karavA mATe prayANa karavAnI IcchAvALA kAmadevarUpI rAjAnA maMgalakalaza na hoya ! ! 69 che kumbhIndrakumbhau kucabhUyamUhe-'nubhUya yasyAH sukhinAvabhUtAm / suvyaktamuktAphalamAlikAnAM, saubhAgyamAbhyAmiha labhyate yat // 70 // kumbhIndrasya gajarAjasya kumbhau ziraHpiNDau yasyA devyAH kucabhUyaM vizvasRjo vizvavidhAnavyApArapAravazyAtstanabhAvamanubhUya saMprApya / 'svadevabhUyaM caritArthamastu' iti neSadhe / tathA 'bhuvo bhAve' iti kyap / 'brahmabhUyaM gataH brahmabhAva prAptaH' iti sArasvatavyAkaraNe / sukhinaH sAtavantaH / yadyasmAtkAraNAt / su atizayena vyaktAnAM prakaTAnAM jagannayananipeyAnAM muktAphalAnAmAmalakamAnamauktikAnAM zreNInAM sajAM hArANAM ca AbhyAM kumbhikumbhAbhyAM saubhAgya suSamA saundarya labhyate prApyate / svabhAvena tu tayormadhye muktA guptAH, na locanagocarAH santi / yato bhadrajAtitvena tayAsteSAmutpAdAt // zlokAI huM mAnuM chuM ke airAvaNa hAthInA kuMbhasthala devInA ratanarUpe banIne sukhI thayA ! zAthI? A baMne kuMbhasthalee pratyakSa mukatAlanI mAlAonA saubhAgya prApta karyuM ! che 70 prasUnatArAvalizAlitAyAM, veNItamAyAmudite mukhendau / yanmAdyatastatkucacakravAkau, zrIsa nusaurAjyavimbhita tat // 71 // prasUnAni mAlatIkundAdikusumAni eva caityottArAstArakAsteSAmAvaliH paramparA tayA zAlitAyAM zobhitAyAM devyAH zAsanadevatAyAH veNI kabarI saiva tamA rAtriH / Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 8 zlo0 71-72 ] hIrasaubhAgyam 541 'triyAmA yAminI bhautI tamI tamA vibhAvarI' iti haimyAm / tasyAM nizAyAM mukhendau devIvadanacandre udite udayaM prApte sati yattasyAH kucau stanAveva cakravAkau rathAGga vihaMgamau mAdyataH madaM labhete / yatastayostamAyAM viyoga eva syAnna saMyogaH / ta virahamapAsya naktadina saMyuktau santau paraspareNa pramuditamanasau yanmAdyatastatrAhamevamamunA prakAreNa manye jAne vicArayAmi / tat zrIsUnorlakSmInandanasya madanarAjasya suzo. bhanarAjatAyAH saurAjyasya vijRmbhita vilasitam / yadA surAjya syAttadA keSAmapi duHkhAtako na syAdeveti // lokAI macakuMda Adi veta puSponI paMktivaDe zobhatI devInI veNIrUpa rAtrimAM mukharUpI caMdrane udaya thatAM, teNInA stanayugalarUpI be cakravAko parama AnaMda pAmyA te jANe A kAmadevarUpa rAjAnA saurAjyane vilAsa na hoya ! | 71 che patrAvalIvyAjavatI yadIya-vakSojadambharSabhanAmakUTe / vijitya vizva vijayaprazasti-lipIkRtA zrIsutacakriNeva / / 72 // vizva sacarAcara jagadvijitya nijAjJApAlanapara praNIya zrIsutaH kAmanAmA cakrI sArvabhaumaH tena / utprekSyate yadIyo yasyA devyA ayaM devIsaMbandhI yo vakSojaH stanaH sa eva dambhaH kapaTa yasya tAdRze RSabhanAmakUTe kSullahimavagirinikaTavartini SaTkhaNDajayavidhAyinazcakravartinaH svanAmalikhanasthAne jinazAsanaprasiddhe / RSabhakUTanAmazailazilAyAmityarthaH / patrAvalI patravallI stanataTe cAndanadravo vividhrcnaavishessH| yathA hemAcAryakRtakarNarAjavarNane-'mukhe hArAvAptinayanayugale kaGkaNabharo nitambe patrAlI satilakamabhUtpANiyugalam' iti / yathA patrAlI api saiva vyAjaH kapaTa vidyate yasyAstAdRzI vijayaprazastiriva lipIkRtA likhitA / yanmayA sacarAcaramapi trailokya svabhuja vIryavaibhavena vijitya macchAsanavazaMvadaM vyadhAyi / ityahaMkArasUcakAkSaramAlikA likhiteva svayam / 'aviralamidamambhaH svecchayocchAlayantyA vikacakamalakAntottAnahastadvayena / parikalita ivArthaH kAmabANAtithibhyaH salilamiva vitIrNa bAlyalIlAsukhAya // ' iti campUkathAyAm / evamekA kevalaivotprekSA dRzyate tasmAtkevalotprekSA yuktimatI campUkterAnayaneneti na kazciddoSaH // iti stanau // zlokArtha carAcara samagra vizvane jItIne, kAmadevarUpI cakravatIM rAjAe devInA stanarUpa RSabhakUTa upara caMdananA pravAhIthI arcAyelI patrAvalInA bahAne, jANe vijaya prazasti lakhI na hoya ! jema cakravartI rAjA khaMDa pRthvIne chatane kSullaka himavaMta parvatanI najIkanA RSabhakUTa nAmanA parvatanI Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 542 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 72-74 zilA upara potAnA nAmanI vijaya prazasti lakhe che, tema kAmadevarUpI rAjAe traNe leka jItIne mArI AjJAne AdhIna karyA che. AvA ahaMkAranI sUyaka vijayaprazasti jANe lakhI naboya !) // 72 // yayA svavakSoruhayojitena, tumazriyA rohaNabhUdhareNa / dattAni daNDe kimudAttalakSmI-puSpANi pANyornakharacchalena // 73 // yayA devyA svayorAtmIyayorvakSoruhayorurojanmanoH stanayostuzriyA uccatvalakSmyA jitenAbhibhUtena rohaNabhUdhareNa ratnAcalena pANyornakharANAM kAmAGkuzAnAM chalena kapaTena / utprekSyate-udAttAni mahAyA'Ni / 'udAttanAyakopetA' iti campUkathAyAm / tathA 'udAtto mahAtmA mahAya'zca nAyako vRttasvAmI madhyamaNizca tenopetA yuktA' iti taTTippaNake / lakSmIpuSpANi padmarAgamaNayaH daNDe vijayAvasAne daNDakaraNasamaye dattAni kiM vizrANitAnIva / tathA-'aSTau hATakakoTayastrinavatirmuktAphalAnAM tulAH paJcAzanmadagandhalubdhamadhupakrodhodhurAH sindhurAH / azvAnAmayuta marudhuvatijidvArAGganAnAM zata daNDe pANDyanRpeNa DhaukitamidaM vaitAlikasyApitam // ' iti vikramArkadAnapatre / atrApi Dhaukitamane dattamuktam // blekAI devInA stanayugalanI unnatatAnI lakSmIthI parAbhava pAmelA rohaNAcala parvate be hAthanA nakhanA bahAne, zreSTha padmarAgamaNi jANe daMDamAM ApyA na heya ! ! 73 svayaM vinirmApayituM jayaM sva-zobhAparAbhAvukayannakhAnAm / rAjAnamabhyarthayate svakAnta-mupAntayAtA kimu tArakAlI / / 74 // upAntayAtA samIpe sametA tArakAlI tArAzreNI / utprekSyate-svakAnta nijabhartAraM rAjAna candra bhUpatiM ca kimu abhyarthayate yAcatIva / kiM kartum / svasyAH zobhAyAH vaibhavasya parAbhAvukAnAM parAbhavanazIlAnAM yasyA devyA nakhAnAM kAmAkuzAnAM nijenAtmanaiva parAbhava nirmApayitu kArayitu he rAjan tva tathAsmAka' sAhAyya kuru yathA dhayaM svayaM vairiNo jayAmaH / 'nakhAnAmupamAnAni ratnatArAprasUnAni' ityAdi kAvyakalpalatAyAm // iti pANinakhAH // plekArtha pitAnA pati caMdranI pAse AvelI tArAonI zreNI jANe A pramANe yAcanA karatI na hoya! ke pitAnI zobhAthI parano parAbhava karavAmAM tatpara evA devInA nakhone parAbhava ApavA mATe he. rAjana ! tuM amane sahAya kara, ke jethI amArA vairIne ame parAbhava karI zakIe.' 74 che Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga8 zlo0 75-77] hIrasaubhAgyam prasUnadhanvA nijadehadAhe, nidhyAya dagdhAnvizikhAnazeSAn / kAmAkuzAlI kuruvindapujA-nyadagulIstAnatha kiM cakAra // 75 // prasUnadhanvA kusumakodaNDaH atha pazcAtpunarvA yadalgulIryasyAH karazAkhA eva tAnvizikhAn / kim / utprekSyate-cakAra kRtavAniva / 'prasUnadhanvA zarasAtkaroti mAm' iti naiSadhe / kiMbhUtAn tAn / kAmAkuzAnAM nakhAnAmAlI zreNI eva kuruvindasya hiGgulasya pulaaH| atha vA kuruvindamaNimayAH puDAH bANapazcAtpradezA yeSAm / citta kuruSva kuruvindasakAntadanti' iti naiSadhe / 'panarAgamaNisamAnakAntikAdanti' iti tavRttiH / kiM kRtvA / nijasyAtmano dehasya dAhe svazarIrasya bhasmIbhavanasamaye azeSAn samastA. npazcApi vizikhAnbANAn dagdhAn jvalitAn nidhyAya dRSTvA pazyati vibhAvayatyapi / 'vilokate vIkSate gaveSayati nidhyAyatyanviSati' iti kriyAkalApe / zlokAI Izvare jyAre kAmadevanA zarIrane bALI nAMkhyuM tyAre potAnA sarva bANa baLI gayelAM jANIne, kAmadeve nakharUpa "kuruvindI -hiMgula" athavA "rAkurUviMda' nAmanA maNIonAM paMkhe (bANone pAchaLa bhAga ) AMgaLIorUpa navAM bANa banAvyAM na heya I IN vane svamudbhadhya zikhAsu bhUmI-ruhAM tapo'tapyata yannirannam / yadaGgulIbhUyamiva pravAlaiH, pacelimaistaiH sukRtairavApe // 76 // . vane kAnane nikuJjamadhye bhUmIruhAM tarUNAM zikhAsu zAkhAsu svamAtmAnamuddhya karva baddhvA pravAlaH pallavaiH yaniranna nirAhAra tapaHkaSTamatapyata taptamAcaritam / utprekSyate-pacelimaiH paripAka prAptairudayAvalikAyAmAgatestapojanitaiH sukRtaiH puNyaiH kRtvA yadaGgulIbhUyaM devIkarazAkhAbhAva ivApe praaptH| drumapraghAlAstIvaM tapastaptvA yadalgulIbabhUvurityarthaH // . .. .. sArtha jaMgalamAM vRkSonI zAkhAo upara pitAnA dehane bAMdhIne paravALAoe annajalanA tyAgarUpa tIvra tapa karyo. te puNyanA paripAkathI paravALAMoe devInI aMgulirUpatA prApta karI, arthAt tIvra ta5 za 52vAja vAlI bhAMgaNA-yA32 cyA. // 7 // suparvapAriplavalocanAyAH, zriyaM dadhau dhoraNirakzulInAm / viz2ambhamANAruNapANipaGke-ruhe prarUDhA dalamAlikeva // 77 // Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 77-79 sudhAzanasya pAriplavalocanA caJcalAlI / 'caJcala capala lolabala pAripla. vAsthire' iti haimyAm / tasyA azgulInAM karazAkhAnAM dhoraNiH zreNI zriyaM zobhAM dadhau zrayate sma / utprekSyate--viz2ambhamANa divAkarakaranikarasaMparkAdvikAzamAzrayamANa niniMdrIbhavattathA aruNa raktaM yatpANireva pakeruha karakokanadaM tatra prarUDhodgatA dalamAlikeva pATalimazAlinI patrapatiriva // iti karAmagulyaH // zlokAryuM capalAkSI evI zAsanadevInI aMgulinI zreNI zabhA dhAraNa kare che. te jANe sUryakiraNonAM saMparkathI vikasita banelA hastarUpI lAlakamala upara UgelI patronI paMkitao na hoya ! cha7 | ajayyayatpANipayoruhAbhyAM, sahAhave saMsravadatrapUraiH / zoNIbhavadbhiH kamalairavApe'-ruNAmbujakhyAtiriva kSamAyAm / / 78 // ajayye kenApi pratipakSena pakSalakSavaibhavAbhyAM jetumazakye yasyA devyAH pANipayorahe karakamale tAbhyAM saha sArdhamAhave mahAsaMgrAme kriyamANe sati sravantaH pratyarthipragalbhapraharaNaprahAraH zarIrebhyo niHsaranto ye'strANAM pUrAH rudhirANAM pravAhAstaiH kRtvA zoNIbhavadbhiH sarvAGgeSvapi zoNamayairiva jAyamAnai raktatAM prApnuvadbhizca kamalaiH / utprekSyate--etAni sarvANi aruNAmbujAnoti khyAtiH kokanadAnIti prasiddhiravApe prAptava / keInAthI paNa na jItI zakAya tevA zAsanadevInA karakamala sAthe saMgrAmamAM zatruonA zarIramAMthI nikaLatA rudhiranA pravAhathI savaMga lAla banelAM kamalee jagatamAM "lAla kamala" jevI prasiddhi prApta karI. 78 che AbAlamudyadvalayaH zikhAthA-gulyaH punaryatra nakhAH sumAni / jyotirmarandAni karadrumo'syA, yUnAM manobhRgagaNa dhinoti // 79 // bhasyA devyAH / yattadonityasaMbandhAdasatorapi yattadormadhye eko gRhyate / sa prasiddho jinabhaktAnAM siddhividhAyI karaH pANiH sa eva dumastaruH kartA / yUnAM taruNajanAnAM manAMsi cittAni eva bhRktA bhramarAsteSAM gaNadhinoti prINayati / 'dhivi prINane' idittvAnnum / 'dhinvikRNvoraca' mAbhyAmupatyayaH syAdakArAntAdezama syAtkartari sArvadhAtuke / uprtyysyaashittvaadlopH| alopasya sthAnittvAnnopadhAguNaH / dhinotIti siddham / yatra kara me udyanprakaTIbhavandIpyamAno vA valayaH kttkH| 'pUjAjanyapramaya Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3A marga 8 zloka 79-81 ] hIrasaubhAgyam 545 samayA rAjasUyo hiraNyAraNye saMkhya malayavalayau vAjapeyaH kaSAyaH' iti liGgAnuzAsane puMklIbaliGage / AvAlaH sthAnakam / ca punaryatra pANipAdape agulyaH karazAkhAH eva zikhAH zAkhAH / punaryatra jyotISyeva niHsaratkAntaya eva marandA madhUni yeSu tAdRzAni nakhAH kAmAGkuzA eva sumAni puSpANi vartante // iti paanniH|| zlokArtha jenA para dedIpyamAna valaya-kaTaka (kaDAM) che, AMgaLIo rU5 zAkhAo che, nakharUpI puSpo che, ane kAMtirUpI rasa che tevA prakAranuM zAsanadevInuM hastarUpI vRkSa yuvAna puruSonAM manarUpI bramone AnaMda Ape che. haka che mRNAlikAbhirjaladurgabhAgbhi-rapi svajetrIM pravibhAvya bAhAm / svasU nupadmaH prahitaH kimeta-dupAstaye pANirarAjadasyAH // 80 // asyA devatAyAH pANiH karaH arAjat dIpyate sma / utprekSyate-jala pAnIyameva duHkhena gamyate tIryate grahItu zakyate iti vA durgaH agAdhinIra koTTo vA, ta bhajatyAzrayantItyevaMvidhAbhirapi jaladurgasthitAbhirebhiH mRNAlikAbhiH kamalanAlaiH svAsAmAtmanAM jaitroM jayanazIlAm asyAH zAsanadevyA bAhAM bhujAM pravimAvya samIkSya svasUnunijAGgajanmA padmaH kamalametasyAstridazyA jaicyA upAstaye sevAkaraNArtha prahitaH kimu preSita iva / yo yena joyate sa svayaM sUnunA vA tamupAste iti rItiH // blekArtha zAsanadevInA hAtha zobhe che. jaladurgamAM rahelI masAlee, pitAne parAbhava karavAvALI devInI bhujA joine, tenI sevA karavA mATe jANe pitAnA putra pama (kamala)ne meko na hoya! I8nA iyaM mRNAlI jaDasajhamaujjhya, nijAGgajenAnugatAmbujena / etyAzritA kiM vibudhAmbujAkSIM, yaddolatAzAlizayA vyalAsIt // 8 // yasthA devyA dolatA bAhuvallI palAsIdvilasati sma / vibhUtA / zAlizaNa zAla. nazIlaH zobhAkalitaH zayaH pANirya sthAH / utprekSyate-jaDAna mUrkhANAM DalavorakyAjalAnAM pAnIyAnAM saGaga sahavAsa cirakAlAvasthitima maujjhya saMtyajya nijenAtmIyenAGagajena nandanena svasminnutpanatvAdambujena jalajanmanA pona anugatA sahitA iyameSA pratyakSA bAhudehA mRNAlI kamalanAlam / mRNAlazabdaskhiligaH / 'kuvalayamRNAlamaNDalA' iti liGgAnuzAsane svatastriliGage / etyAgatya vibudhAM sarvacAturya kalAkalitAM viduSImambujAkSI kamalalocanAM striyaM surAgaganAM cAzritA kiM niSevitavatIva // Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sargaH 8 zlo0 81-83 blekartha zobhAyukta hAthavALI zAsanadevInI bahulatA zobhe che, te jANe cirakAlIna jalasahavAsane tyAga karIne mRNAlI ( kamalanI nALa) pitAnA putra kamalanI sAthe AvIne, devInI bAhulatAne bahAne, cAturyaziromaNI evI zAsanadevIne Azraya karIne rahI na hoya ! Hi81 babhau bhujAbhyAM makhabhuGmRgAkSI, dagdhAyudhasyeva kRte smarasya / rasAlavallImayakArmukAbhyA-mabhyarthanAdAtmabhuvA kRtAbhyAm // 82 // makha yajJa bhunaktIti makhabhuk devaH / 'svAhAsvadhAkratusudhAbhuja AditeyAH' iti haimyAm / 'makhAMzabhAjAM prathamo nigadyase' iti raghau / 'mukha makhAsvAdavidAm' iti naiSadhe / tasya mRgAkSI hariNekSaNA priyA zAsanadevI bhujAbhyAM kRtvA babhau bhAti sma / utprekSyate-dagdhAni jvalitAni AyudhAni samagrazastrANi yasya tAdRzasya smarasya kAmasya kRte'rthamabhyarthanAdarthAnmadanAtithivihitabahuyAcanAta AtmabhuvA vidhAtrA kRtAbhyAM nirmitAbhyAM rasAlavallImayAbhyAmikSulatArUpAbhyAM kArmukAbhyAM kodaNDAbhyAmiva / 'papAH pazarAH zarAsanamapi jyAzanyamizlolatA jetavya janatAM trayaM pratidina jetApyanagaH kila' iti campUkathAyAm / tathA 'ikSuH syAdrasAlo'sipatrakaH' iti haimyAm / tathA 'rasAla ikSau cUte ca' ityanekArthaH / atha vA rasAlavallImayAbhyAmAmralatApradhAnAbhyAM cApAbhyAmiva // zlokAtha zAsanadevInI bAhulatA zobhe che, jenAM sarva zastro bhasmIbhUta thaI gayAM che tevA kAmadeva mATe atyaMta prArthanA karavAthI brahmAe IznanI lArUpa be dhanuSyo banAvyAM na hoya ! ! 82 | samuccaraccandrarucIcayAmbhAH, pArzva dvayodbhutabhujA mRNAlI / jambUnadIvoccakucAntarIpA, yA bhAti dRgbhRGgamukhAravindA // 83 // yA zAsanasurI jambUnadIva bhAti / kiNbhuutaa| samuccarantInAM prAdurbhavantInAM candrasA. ndrANAM suvarNasadRzInAM hemarUpANAM vA rucInAM kAntInAm / 'varuNagRhiNImAzAmAsAda. yantamamu rucI nicayasi cayAMzAMzabhraMzakrameNa nira zukam' iti naiSadhe / cayaH samUhaH sa evAmbho nIra' yasyAM vapuSaH kAJcanavarNatvAttadrucyo'pi tAdRgvarNAH syuH / punaH kiMbhUtA / pArzvadvayamubhayataTayugala samIpadvandva vA / 'kakSAdhaHpradezadvitayaM pAva mntike| kakSAdho'vayave vaktropAyapazu smuuhyoH||' itynekaarthH| tatrodbhUtau udgatau bhujArUpau bAhu. mUyoM mRNAlyau kamalanAle yasyAm / 'zuGgo'thaliJjabhujazATasaTAH sapATaH' iti liGgAnuzAsane / bhujaH / bhujAzabdaH puMstrIliGgayoH / punaH kiMbhUtA / uccAvunatI kucAvevA. Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 547 marga 8 zlo0 83-85 ] hIrasaubhAgyam ntarIpe antarja le taTe yasyAm / punaH kiMbhUtA / dRzAveva bhRGgo SaTcaraNau yatra tAdRza mukha vadanamevAravinda kamala yasyAm / utprekSyate-jambUnadIva // iti bhujA // kalokArtha zAsanadevI jaMbUdIpanI jema zobhe che. jemAM suvarNa samAna kAtinA samUharUpa jale che, jenA be kADe bAhulatArUpI mRNAla ( kamalanI nAla ) unnata thaI che, unnata stanayugalarUpa aMtaThapa che. temaja jemAM netrorUpI bhramare che, tevA prakAranI devI, jaMbUnadInI jema zebe che. 18mA bhujAntarAnuttararAjadhAnyA, abhyarNabhUmau ratijAnibhartuH / kimu sphuraccandanacArimazrI-krIDAdrikUTau lasatastadaMsau // 84 // tasyA devyA aMsa skandhau lasataH zobhAM labhete / utprekSyate-ratireva jAyA yasya sa ratijAniH kaMdarpadevaH sa eva bhartA tribhuvana bibhartIti surAsuroraganarANAM tadAzAva. zaMvadIbhUtatvena / atha vA hAsyavividhavinodavilAsasaMyogabhogAdibhirjagajjanAnviti puSNAtIti / 'dubhRJ dhAraNapoSaNayoH ayaM dhAtuH / tataH... .... svAmI zrInandanarA. jAdhirAjastasya sphurantI paramotkarSamudvahantI candanasya malayadrumadravasya gozIrSazAkhino vA patravallIvicitraracanAvilepanAdeH surabhiparNazreNiparimalAdervA candanatarau puSpaphalAnAmasaMbhavaH / yaduktam-'yadyapi candanaviTapI vidhinA phalapuSpavarjito vihitaH / nijavapuSaiva pareSAM tathApi saMtApamapanayati // ' iti vacanAtpatrANAM saMbhavo dRzyate / tathA campUkathAyAm-'nAgarucitAzcandanapatrabhaGgA bhavadvairivadhUvadanevaneva' / 'kiMlakSaNenAgaruNA kAkatuNDena citA vyAptA sahitAzcandanadravasya patravallayo bhAnti / tathA nAgAnAM bhujagamAnAM rucitA IpsitA candanadramANAM patrANAM parNAnAM bhakSgAH zakalAni bhAnti' iti campUTippaNakam / cArimAyAH sugandhinAyA zrIH zobhA yayoH tAdRzau krIDAdreH kelizailasya kUTau zikhare iva kUTe iva / kutra / bhujAntaraM devIhRdayaM tadevAnuttarA na vidyate vaizipyeNa lakSmyA vA uttaraH agretanavI padArtho yasyAH sA sAdhAraNA rAjadhAnI smararAjanivasanasthAnanagara tasyA abhyarNabhUmau samIpapradeze / rAjadhAnyAH saMnidhau krIDAvananadIvApIparvatAdayo bhavanti / tatra priyAsakhA nRpAdayaH svaira krIDantIti rItiH // plekArtha zAsanadevInA be ko le che. devInI bhujAnI vacce rahelI kAmadevarAjAnI anupama rAjadhAnInI pAse pragaTa thatI caMdananI suvAsavALA kIDAparvatanAM jANe be zikhara na hoya ! 84 svaHsubhravaH prekSya payodharau sva-saMspardhinau tuGgimavibhrameNa / jayAya tayuddhavidhitsayeva, kumbhau sametau sphuratastadaMsau // 85 / / Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 85-87 __ svaHsubhravaH surAGganAyAstasyAH aMsau skandhau sphurataH / utprekSyate-jayAya pratipakSaparAbhavakRte svayaM tadyuddhavidhitsayA tAbhyAM stanAbhyAM sAdhaM yuddhasya saMgrAmasya vidhitsayA cikIrSayA vidhAtumicchayA sametAvAgatau kumbhau kalazAviva / kiM kRtvA / tuGgimna uccatAyA vibhrameNa lakSmyA kRtvA svAbhyAM ghaTAtmabhyAM sArdha spardhete itye. vaMzIlau / svaHsubhravaH payodharau kucau prekSya dRggocarIkRtya // iti skandhau // plekArtha devInA pharAyamAna che te jANe unnatinI zobhAthI pitAnI sAthe spardhA karatA devInuM stanayugala joIne, tene parAbhava karavA mATe, yuddha karavAnI IcchAthI AvelA be kalaza na hoya ! 85 asyAH sadRkSAM zriyamAzrayantI, nAsti trilokyAmapi kApi kAntA / itIva rekhAtritayaM tatAna, tatkaNThapIThe sarasIjajanmA // 86 // sarasIjAtkamalAjanma utpattiryasya sa sarasIjajanmA vidhAtA tasyA devyAH kaNThapIThe galakandale / utprekSyate-itIva heto rekhAnAM tritayaM trika tatAna vistArayAmAsa / cakAretyarthaH / iti kim / yadasyAH zAsanatridazyAH sadRkSAM sAdhAraNIm / tulyAmityarthaH / zriyaM zarIrasaundarya lakSmImAzrayantI bhajantI kApi zAtAjJAtA kAcana kAntA sulocanA trilokyAM svargabaligRhabhahIvalayatraye'pi nAkinAganAgarAjhAnAsu nAstyeveti jagattraye'pi na vidyate // zlokArdha brahmAe devInA gaLe traNe rekhA karI. zA mATe ! "A zAsanadevI jevI sauthaMlI traNe jagatanI koIpaNa strI pAse nathI, AvuM sUcana karavA mATe jANe traNa rekhA dorI na heya8kA kaNThazriyA svaHkuravindadatyA, nirjIyamAnainikhilaitrirekhaiH / rathAGgapANiM prati pAJcajanyaH, pUtkartukAmaiH prahitaH kimekaH // 87 // nikhilaikhirekhaiH samastaiH zaGkhaiH pUtkartukAmaH rAva kartumicchadbhiH sadbhiH arthAtsarvaiH saMbhUya rathAGga vairivAribhirapratihata cakra pANau haste yasya sa rathAGgapANiviSNusta . prati ekaH pAJcajanyanAmA zakhaH / utprekSyate-kiM prahitaH preSita iva / kiM kriyamANaiH nikhilatrirekhanirjIyamAnaH parAbhavanapadavIM nIyamAnaH haThAtprApyamAnaiH / kyaa| svAkuravindadatyA svargasya kuravindAH padmarAgamaNayaH / 'sve hi darzayati kaH pareNathAnaya'dantakaravindamAlike' iti naiSadhe / tadvadantA dazanA yasyAH sA / kayA kRtvA / kaNThazriyA nijagalalakSmyA sAdhanabhUtayA // Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 8 zlo0 87-89 ] bhAgyam 549 zleAkA svanA pamarAgamaNi jevA dAMtavALI zAsanadevInA nIzAbhAthI parAbhava pAmelA zaMkhAe peAkAra karavAnI icchAthI eka pAMcajanya zaMkha viSNu pAse meAkayeA na hoya! 587mA kaNThIkRto yajjalajastridazyA - stadvedhasA sAdhu vidhIyate sma / naisargikAnArjavamAtmaniSTha', jahyAdabAhya kathamanyathAyam // 88 // vedhasA brahmaNA yajjalajastrirekhaH tridazyA devyAH kaNThIkRtaH kaNThapIThatAM prApitaH / 'tataH priyopAttarasAdharauSThe nivezya dadhmau jalaja kumAraH' iti raghau / ahameva manye / jagatsRSTikRtA tatsAdhu samyagvidhIyate sma samIcInamanuSThitam / anyathA aparaprakAreNa yatkaNThapIThIkaraNamantareNa ayaM zaGkhaH Atmani svasminviSaye niSThA sthitiryasya tAdRza naisargika svAbhAvika svotpattisamayAdeva jAtamaparyavasAnasthAyukamanArjavaM kathaM kena prakAreNa jahyAtyajet / yaduktam- 'vimalatA vacanasya na gocare, janayitA tava zaGkha mahodadhiH / mudamala tanute ca tava dhvaniH kimu tato nihitA hRdi vakratA // ' iti / api tu na kayApi vidhayA naiva muJcet // zlAkA brahmAe zaMkhane devInA kaDapITharUpe banAvyA, te ThIka ja karyuM che ! jo ema na karyu" hAta tA peAtAnA viSayamAM sthitivALI svAbhAvika vakratA kaI rIte tyAga karata ? ( kayuM che ke * he zaMkha mahAdadhi ! tArI nirmUlatA vacanAtIta che, tArA hRdayanI vakratA dUra karAi che, tethI ja tArA dhvani nirbhasa che ) ) // 88 // yatkaNThapIThena haThAdupAsAM dRSTvAtmabhUSAmakhilAtrirekhAH / pUtkurvate kiM vikalIbhavantaH, pratyAlaya bhaikSabhujo bhujantaH // 89 // akhilAH samastAstrirekhAH zaGkhAH vikalIbhavanto gRthilA jAyamAnAH pratyAlaya gRha gRha N prati pUtkurvate / lokAnAM puraH pUtkAra kurvantItyarthaH / vikalatAmeva darzayatikibhUtAH / bhikSANAM samUho bhaikSaM bhujantyanantIti bhaikSabhujo bhikSukAH saaNnyaasikye| gipramukhAstAn bhajantaH sevamAnA iti vikalpena vicArAnabhijJatA / vaikalyakAraNamAha-kiM kRtvA / yasyA devyAH kaNThapIThena galakandalena haThAdbalAdupAttAM gRhItAmAtmanaH svasya bhUSAmAbharaNAdilakSmIm / 'vinApi bhUSAmavadhiH zriyAmasau' iti naiSadhe / 'AbharaNagaNama ntareNApi damayantI thiyAM suSamANAmavadhiH sImAstIti' iti tadvRttiH / dRSTvA vilo - kya // iti kaNThapIThaH // Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 89-91 lekArtha devInA kaMThapIThe balAtkAre grahaNa karelI potAnI lakSmIne joIne sarve zaMkho gAMDA jevA banI gayA. tethI ja jaNe bhikSakonI sevA karatA ghera ghera pokAra karatA na hoya ! ! 89 che yuno manojanmanRpasya tasyA, vapulatAvAsaniketabhAjaH / zRGgArabhUSAsuSamAdidRkSo-rivAtmadarzaH zuzubhe tadAsyam // 90 // tasyAstridazyA Asya zuzume reje| utprekSyate-yUnastaruNasya manojanmanRpasya smararAjasya Atmadarzo darpaNa iva / kiMbhUtasya manojanmanRpasya / yasyA devyA vapulatA zarIrayaSTI saivAvAsArtha vAsakRte nikena bhavana bhajatIti tasya / punaH kiM kartumicchoH / zRGagArArtha zobhAkRte yA bhUSA bhUSaNAni / 'tasmai svabhUSAdRSadaMzuzilpabalidviSaH kArmu. kamarpayantI' iti naiSadhe / 'nijabhUSaNamaNikiraNagaNavyatirekeNa' iti tdvttiH| teSAmAbharaNAnAM suSamAM sAtizAyinI zobhAm / 'suSamA sAtizAyinI' iti haimyAm / 'sA atizAyinI zobhA suSamA procyate' iti tavRttiH / tAM didRkSoH drssttumicchoH| 'tAvadeva RSirindradidRkSuH iti naiSadhe / 'nAradarSirindra draSTumicchuH' iti tadvRttiH // kalekArtha devInuM mukha zobhe che. kevuM ? devInA zarIrarUpI mahalamAM jene vAsa che, temaja jeNInA zRMgAra mATe banAvelA AbhUSaNone jovAnI icchAvALA kAmadevarUpI taruNa rAjAnuM jANe darpaNa na hoya ! 90 che kRSNacchaviM bhrayugalIM dadhAna, jyotsnAsudhApAyi cakoracakSuH / utsaGgasaGgIkRtatAradanta-mAsyaM tridazyAH zazibimbati sma // 91 // tridazyAH zAsanAmAyA Asya vadana zazibimbati candramaNDalamivAcarati / 'sarvaprAtipadikebhyaH kvip vAcAre ityeke' iti vippratyaye zazibimbatIti siddham / kiM kurvANam / lakSma lAJchana tadvatkRSNA mecakA chaviH kAntiryasyAstAdRzI bhrayugalImUrdhva nayanayoruparipradeze romapaddhatidvitayIm / 'uccai rAjyAdidAnAtkalikaluSamalakSAlanAttAmasAnAmucchindAdvighnamedAttridazapatikarasparzanAdarzanasya / hetutvAtsasyasUryAdyadayaphalapadasvarjanazAnabhUtvAddhaste nAmeyadevaprabhupadayugalI......gauriveha // iti zrIsomasundarasU. rikRtastotre yugalIzabdaH / dadhAna bibhrANam / punaH kiMbhUtam / jyotsnA candrikA jyotsnApriyatvAt tathA sudhAmamRtaM pibata ityevaMzIlau / 'kaNehatya cakorINAM, gaNaH pItvA sudhAsavam / ajAyata madeneva 'guJjApujAruNekSaNaH // ' iti vastupAlakItikaumudyAM candrodayavarNane yathA cakorANAM jyotsnApAna tathA sudhApAnamapi dRzyate iti / cakorau Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 8 zlo0 91-93] saubhAgyam 551 jyotsnApriyAveva cakSuSI yatra / atha vA jyotsnArUpAM sudhAM sudhArucitvAtpibata ityevaMzIlau tAdRzau calacaJcU patattulye vA cakSuSI netre yatra / punaH kiMbhUtam / utsaGgo kroDe maGgo'styAsAM tAdRzAH kRtAstArAstArakAH / 'tArakAbhakanInikayostArauM' iti liGgAnuzAsane nakSatrakanInikayorarthayostAra zabdaH puMstrIliGge / yathA 'tArastArA ca' ityavacUrNau / eva vatyAttadrUpA ghA tattulyA vA dantA yatra tat // AAkA zAsanadevInu' mukha ca'dra jevuM AcaraNa karatu hatuM. te A pramANe bhramarArUpa lAMchanane dhAraNa karatuM hatuM . kAntirUpa amRtanuM pAna karatA cakeAra rUpa cakSuvALu ane madhyamAM ekaThA karAyelA tArArUpI dAMtavALu mukha caMdra jevu zAbhatu' hatu.. 5 91 5 cikIrSatA yanmukhamAttasAra - mAtmAnamanviSya caturmukhena / galanmarandAzrukaNAbjarAjI - dvirepharAvairiva rAraTIti // 92 // galantaH patanto ye marandAH madhUni makarandavindavasta evAzrukaNA rodane nayananirgatanIravipluSo yasyAm / tAdRzI abjarAjI kamalamAlA / utprekSyate - dvirephara rAbairmadhukagujA rAraTIti atizayena roditi pUtkRti vA kurute / kiM kRtvA / yanmukha yasyA zAsanadevatAyA vadana' cikIrSatA kartumicchatA caturmukhena brahmaNA AttaM gRhIta sAram / 'samyagmajjA sAro maJji' iti hemyAm / sAradala vA svakIyasadvastu yasmAttAdRzamAtmAnamanviSya vilokya // lAkA zAsanadevInuM mukha banAvavAnI icchAthI brahmAe grahaNa karelAM peAtAnAM sAratattvAne jombe, paDatA makaraMda (rasa)nAM biMdue!rUpI azruSAtane karatI kamalAnI pati, bhramarAnA guMjAravathI jANe ucca svare rudana karatI na DrAya !!! 92 // dosau vasanta, svamitra puSpAsvanRpaM nirIkSya / kimAgatastaM militu mRgAGko, vaktraM cakAse surakambukaNThyAH / / 93 / / surasya kambuH trirekhaH etAvatA dakSiNAvartazakhaH tadvat rekhAtrikAGkitaH kaNTho yasyAstasyAH / surakambukaNThyAH surasya kambukaNThayA vadhvA iti vA / sudhAzanavadhvA aa art cakAse didIpe / utprekSyate - yasthA idaM yadIyaM cetazcittaM tadeva vasatirvA savezma tatra vasanta vAsa kurvANam / devIsaMbandhini hRdayasadane tiSThantamityarthaH / tathA svasyAtmano mitraH sakhAyaM puSpAstranAmAnaM madanAbhidhAnaM nRpaM rAjAnaM nirIkSya vyAlokya taM prati militumAgato gaganAtsamAgataH / kiMbhUtaH / mRgAGkaH zazadharazcandra iva // Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam zlokArtha dakSiNAvartI zaMkhanI jema traNa rekhAthI jene kaMTha yukata che, arthAta kabUkaDI evI zAsanadevInu mukha zAbhe che. te jANe devInA hRdayamaMdiramAM rahelA peAtAnA mitra kAmadevane maLavA mATe AvelA caMdra na hoya ! ! 93 / / 552 [ sarga 8 zlo0 93-95 yasya mukhaM svarvanitArcitAyAH, saMvardhya tArAtatimuktikAbhiH / sindhutIre ki dimRgAkSyo, nirmicya rAtrImaNimutsRjanti // 94 // svaHsvargasya vanitAH sImantinyaH tAbhiracitAyA pUjitAyAH yasyAH zAsanadevatAyA mukhaM vadanaM nirmicya nIrAjayitvA mukhasya nyuJchanaM kRtvA / utprekSyate - diGmUgAkSyaH digaganAH svaH sindhutIre svargagaGgAtaTe rAtrImaNi nizAralaM candram | 'kathayati parizrAnti rAtrItamaH saha yudhvanA' iti naiSadhe rAtrIzabdo dIrgho'pyasti / candrakAntaratnamapi kimu utsRjanti tyajanti / kiM kRtvA / tArANAmarthAdagrahanakSatratArakANAM tatayaH zreNayaH eva muktikAH laghumuktAphalAni tAbhiH / 'sitA vamantyaH khalu kIrtimuktikAH ' iti naiSadhe / athavA muktA eva muktikAstAbhiH kRtvA saMvardhya vardhayitvA idAnIM tanyA api sadhavavadhvaH svagurUnmuktAphalairvardhayitvA maNipramukha nyuJchanIkRtya kacinmuJcantIti rItiH // iti mukham // zleAkA devAMganAevaDe ana karAyelI zAsanadevInA mukhanI AratI karIne AkAzagaMgAnA tIre dizArUpI strIoe tArAerUpI mukatAlAvaDe vadhAvIne, devInI AgaLa jANe caMdrakAnta maNi mUkaryA na hoya ! // 94 // agaNyalAvaNyapayastridazyA, AsyAtprasarpadvilasattaraGgaiH / mA stAdbahistAditi nimnabhAga, cakre viraJcicibukaM kimante // 95|| virazcirbrahmA ante vaktraprAntapradeze / utprekSyate - itIva hetornimno gambhIro nIco bhAgaH pradezo yasya tAdRzaM cibukamasikAdhaH pradeza cakre nirmitavAn / iti kim / yadasyAstridazyA devyA AsyadvaktrakuNDAdvilasattaranaiH prasphuratkallolaiH svaraGgAkArIbhavatkAntipratAnaiH / 'vimala' vartula' kAntitaraGima vadanaM vibho' ityukteH / kRtvA prasarpanni:sarat 'gacchati visarpatyayatyayate' iti kriyAkalApe / yathA visarpati tathA prasarpati / agaNyamameya lAvaNyaM lavaNimA tadeva payaH pAnIyaM bahistAnmukhAdvahirbhAge mA stAnmA bhavatu vaktrAdbahirmA niryAtu / 'dhRtyudbhavA yazcibuke cakAsti nimne manAgaguliyantraNeva' iti naiSadhe // Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 8 zlo0 95 - 97] DIrasaubhAgyam zlAkArtha devInA mukharUpI kuMDamAMthI anupama lAvaNyarUpI jala, prasaratA skurAyamAna taraMgAvaDe bahAra na nIkaLI jAo! tethI ja jANe brahmAe nIcA bhAgavALA cikSuka (haDapacI) banAvyA na hAya ! / / 5 / yadAnanAmbhoruhavAsasaudhe, sAta vasantyA jalarAziputryAH / vilAsavApIva payovihAra, svairaM vidhAtu cibukastridazyAH // 96 // 553 tridazyAH zAsana devyAzcibukaH / utprekSyate - jalarAziputryA lakSmyA vilAsavApIva krIDAdIrghikeva / kiM kartum / svaira svecchayA payasi vAriNi vihAra jalakelim / 'yasyAvarodhastanacandanAnAM prakSAlanAdvArivihArakAle' iti raghuvaMze / vidhAtu kartum / kiM kurvatyA jalarAziputryAH / yadAnanAmbhoruhavAsasaudhe yasyA devyA Anana vadanamevAsbho ru kama tadeva vAsasaudha vasanasadanaM tatra sAtaM sukhaM yathA syAttathA vasantyAH sthitiM kurvatyAH // iti devIcibukAH // zlAkArtha devInA cikSuka (haDapacI) te jANe devInA mukhakamalarUpI AvAsamAM sukhapUrvaka vAsa karatI samudraputrI lakSmIdevInI svaicchika jalakrIDA karavAnI krIDA-vAvaDI na heAya ! 5965 reje'dharo'syA harimanthakAlAt, pravAsinaM yanmukhacandraputram / illekha bhAjA militu pravAla:, payodhinAhAtumiSa prayuktaH // 97 // asyA devyA adharaH oSTho reje rAjate sma / utprekSyate-payodhinA samudreNa yasyA mukhameva candra N svaputramAhAtumAkArayitumiva pravAlaH samudrotpannatvAdvidrumaH / atha vA prakRSTa uktasaMdezavAkyakathako bAlakaH prayuktaH preSitaH / kiMlakSaNena samudreNa / hRllekhamukaNThAmautsukyaM bhajatIti tAdRzena / kiM kartum / militu putrapremNA sagaM kartum / candrasya samudrotpannatvena nandanatvam / kiMbhUta candram / hariNA viSNunA mandarAdriNA yo mantho manthana tasya kAlaH samayaH tasmAdArabhya pravAsinaM paradeze gataM punarAgatam ata patra milanotkaNThA // klAkA devInA adhara ( eSTha) zAbhe che, te jANe viSNue samudranuM maMthana karyuM tyArathI ArabhIne paradeza gayelA peAtAnA putrane devInA mukharUpI caMdrane maLavAnI utkaMThAthI samudre kheAlAvavA mATe mekalelA sa MdezavAhaka paravALA na hoya ! // 97 ll Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 hIrasaubhAgyam [ sargaH 8 zlo0 98-100 yadAnanAGgIkRtavigraheNa, radacchadAGgaH kSaNadAkareNa / priyauSadheraGgabhavaH kimeSa, prapAlyate vaptRtayA prabAlaH // 98 // asyA devyA Anana mukha tadeva aGgIkRtaH abhyupagataH gRhIto vigrahaH zarIra yena tAdRzena kSaNadAkareNa vidhunA priyAyAH svakAntAyA auSadheH phalapAkAvasAnikAyAH agabhavastanujaH / candrasyauSadhIpatitvAt ptiptniisNbndhH| prabAlasya cauSadhIjAtatvA. doSadhyAH putratvamevopapannam / tathA radacchado'dharaH sa evAga yasya tAdRzaH prabAla: pallavaH prakRSTo bAlaH pravAlaH / athavA prakarSeNa bAlakazca vaptRtayA pitRtvena prapAlyate samyaktayA pAlyate / anyo vaptA AtmapatnIsaMjAtamatIva bAlaka nijanandana premNA prapAlayati // kArtha devInA mukharUpa zarIrane dhAraNa karatA canTe jANe pitAnI priyA auSadhithI utpanna thayelA ( candra "auSadhipati' kahevAya che tethI pati-patnInA saMbaMdha ) zreSTha bALakanuM (adharanuM) athavA adhara e ja che zarIra jenuM tevA bALakanuM, (pravAla-zreSTha bALakanuM) pitArUpe pAlana dhya nahAya ! // 88 / / , idaMmukhIbhUtamavetya candra, bAla tadIya karacakravAlam / anvAgata prAkpraNayAdivaita-dantacchadaH sphUrtimiti tasyAH // 99 // tasyA devyA dazanacchado dazanapatramadharaH sphUti zobhAmiyati / utprekSyate-da. mukhIbhUtam asyA vadanabhAva prApta candra svajanakumudasuhRdamavetya jJAtvA samyagavabudhya prAkpraNayAtpUrvasnehAccandrAvasthAyAM nityamutsaGgIkaraNaprIteH pataddazanacchadadeha devIda. ntavastragAtraM tadIyaM yadvadanIbhUtacandrasaMbandhi tathA bAla laghukumAra karANAM cakra vAla maNDalamanvAgata pRSThe sametamiva / yo bAlaH sa piturmAturvA pRSThe sametIti rInirapi bAlatvAtkiraNAnAmaruNatvamapi yuktameveti // do devIne adhara zobhAne dhAraNa kare che te jANe devInI mukharUpe rahelA candrane jANIne tene kiraNarUpI bALaka pUrvagnehathI devInA adhararUpe pAchaLa Avela na hoya ! ! 99 / yahantapatreNa raNe'bhibhUtA, naSTvA praviSTApi payodhimadhye / raktAGkarAjI hRdi kRSNavallI, zalyaM kimadyApi na paryahArSIt // 10 // yasyA devatAyA dantapatreNa dazanadalenAdhareNa raNe paraspardhitayA mitho yuddhe abhi Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 8 zlo. 100-102] hIrasaubhAgyam bhUtA parAjitA satI raktAGkarAjI vidrumamAlikA hRdi manasi viSaye hRdaye vakSasi vA kRSNavallIm / 'kAlivela' iti lokaprasiddhA / tadrUpaM tAmeva vA zalya zUkakaNTakAdInAM zalAkA hRdaye marmapraviSTazastraM vA / 'zalya zAzalAkayoH' ityanekArthaH / tathA 'zalyaM zarIrAntargata zastrAdisImAcchidra vaMzAdonAM zalAkAvizeSazca' iti lismAnuzAsane / adyApi adyatana dina yAvanna paryahArSIt na pariharati sma hadaye pavAvatiSThamAnamAste kim / naMSTvA yadadharoduravirodhiviruddhavidhAnAtisAdhvasAtpraNazya payodhiH samudrastasya madhye atyagAdhajalAntaH praviSTA pravizya sthitApi // ityadharaH // blekArtha devInA adhara sAthenA saMgrAmamAM parAbhava pAmelI paravAlAnI paMkti nAzIne samudranA agAdha jalamAM pravezI hovA chatAM paNa haju sudhI kAlIvelarUpa parAjyanA zalyane choDatI nathI. 10 bandhUkabandhUbhavadetadIya-dantacchade dantarucizvakAse / nipetuSI kokanadacchadAGke, zaratsudhAdIdhitikaumudIva // 101 / / bandhUko bandhujIvaH / 'vipohariyA' iti lokaprasiddhiH / sa raktakusumaH syAt / tathA 'bandhujIvavighAta grISmadivasAvasAnajanAH' iti campUkathAyAm / grISme hi bandhUkAni zuSyanti / tathA 'bandhUkaprasavAruNAmbaradharAm' iti laghustave'pi / tasya bandhUkakusumasya bandhUbhavan sahodaro mitra vA jAyamAno ya etadIyo devatAsaMbandhI dantacchado'dharastatra nipetuSI patanazIlA patitA vA dantAnAmarthAddevIdazanAnAM ruciH kAntizcakAse dIpyate sma / utprekSyate-kokanadasya vikasitarakotpalasya yacchada patra tasyAzke utsaGge nipetuSI samIyuSI prAptA zarado ghanAtyayasya sudhAdIdhitiramRtavat zaratkAlena jaladhararodhoparodhAvadhIraNena nirmalIkRtatvAdujjvalA ativizadIbhUtA dIdhitayaH kAntayo yasyetyanvarthanAmA candrastasya kaumudI candrikeva / athavopamA / yathA raktakamalapalAze zAradInanizAnAyakakaumudI zobhate // zlokArya lAla puSpanA sadara (baMdhu)rUpa devInA adhara upara rahelI dAMtanI paMkti zobhe che. te jANe raktamalanAM pAtronI madhyamAM paDelI zaradaRtunA caMdranI caMdrikA na hoya ! 10 pIyUSapUrNasmarakelizoNa-maNInibaddhAdharadIrghikAyAm / yasyA vinidradvijacandrikAbhi-rAzrIyate kairaviNIvanazrIH // 102 // yasyAH zAsanasuryAH vinidvantIbhirvijambhamANAbhidvijAnAM dantAnAM candrikAbhiyoM snAbhiH / kAntibhirityarthaH / 'dazanacandrikayA vyavabhAsitam' iti raghau / kairaviNInAM Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 102-103 kumudinInAM candravikAzivizadavikasitAravindinInAM vana kAnanam / vRndmityrthH| tasya zrIH lakSmIH zobhA AzrIyate Alambyate / kasyAm / pIyUSaiH sudhArasaiH pUrNAyAM nirbharabharitAyAM smarasya ratipateH kelaye krIDAkaraNAMrtha zoNe raktairmaNIbhiH ratnaiH / padmarAgagarNarityarthaH / nibaddhAyAM racitAyAM ghaTitAyAmadharo'tha yA oSThaH sa eva dIdhikA vApI tasyAM rAjIva / 'vanarAjini dIrghikAvAriNi snAnam' iti pANDavacaritre'rjunasyASTApadayAtrAdhikAre / yatra rAjIvAni tatra rAjIvinIlatAyA api sadbhAva iti / tathA 'kecidvadantyamRtamasti pure surANAM, kecidvadanti vanitAdharapallaveSu / bUmo vayaM tvadarivargakarAGgulISu, yatpAnato maraNamAgatamapyapAstam // ' iti bhojaprabandhe vanitAdha reSu sudhArasaH // zlokArtha pahmarAgamaNithI bAMdhelI amRtarasathI paripUrNa, devInA adhara 35 kAmadevanA DAlAvaDImAM, dedIpyamAna dAMtonI caMdrikA vaDe kumuda-vananI (caMdravikAsI kamala-vananI) lamI jANe Azraya karIne rahI na hoya ! ! 102 svarbhANubhIro rajanIcariSNoH, kalaGkabhAjaH kSayinaH sitAMzoH / jyotsnA kimudvegavatI yadAsya, bheje'pavighna dazanAMzudambhAt // 10 // sitAMzozcandrAdudvegavatI khedaM prAtA satI jyotsnA / uttarekSyate-dazanAnAM rAjadantAnAmaMzavaH kiraNAsteSAM dambhAtkapaTAt apagatA vighnA vasatau svAniSTakAriNaH . pratyUhA yasmAtArA yadAsya devIbadana meje thitavatIva / udvegakAraNAnyAha-kiMbhU. tasya sitAMzoH / sverbhANo rAhoH sakAzAgIro(rukasya / svAbhyavahArakArisaihikeyabhayavihvalIbhUtasyetyarthaH / etAvatA savairatvamuktam / punaH kiMbhUtasya / rajanyAM nizAyAmeva pAradArikapATazcarAdivazcariSNoH saMcaraNazIlasya / patAvatA cauraviTAdiceSTAvattvaM ca / ata pava punaH kiMbhUtasya / kalaGkagurudArAbhigamanAdapavAda lAJchanaca bhajatIti klngkbhaajH| etAvatA sApavAdatvaM suzIlatArAhitya ca / punaH kiMbhUtasya / kSayinaH kSayarogavataH / svaparadAreSvatyAsaktasya vyasanino rAjayakSmAdayo rogA bhaveyuravazyam / yataH 'kampaH svedaH zramo mUrchA bhramilAnirbalakSayaH / rAjayakSmAdirogAzca bhaveyumaithunotthitAH // ' iti yogazAstre / pakSe kRSNapakSAnubhAvAt kalAbhihIyamAnatayA kSINatAbhAjaH / sitAMzo. riti padenApi pANDuratvaM sUcitam / taJca rogAdinA duHkhAdyatirekeNa vA pANDimA jAyate / tataH pANDukuSTharogavataH bhUtAdivadvaladehasya vA / tato'pi virUpavataH / panebhyaH kAraNebhyaH etaiH kAraNairvA manasyudvega prAptA // pradArtha potAnA zatru rAhuthI bhayabhIta rAtre cAlanAra hovAthI viTa puruSanI jema padArA-laMpaTa arthAta gurupatnInA saMgathI kalaMkti bane, kSayarogI arthata kRSNapakSamAM kSINa thato hevAthI Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - marga 8 zlo0 103-106] hIrasaubhAgyam 557 kSayI, AvA prakAranA caMdrathI uThega pAmelI caMdrikA, devInA mukharUpa upadravarahita sthAnamAM dAMtanI kAMti-( snA)ne bahAne AvIne rahI na hoya ! 103mA yasyAH pRNanirjaradRkcakorAn, dantaprabhAbhirvadana didIpe / zaradvinidrIkRtacandrikAbhi-vibhAvarINAmiva sArvabhaumaH // 10 // yasyA devatAyA dantaprabhAbhirdazanadIptibhiH kRtvA vadana mukha didIpe / vadana kiM kurvat / mRNat prINayat / 'pRNa prINane' tudAdidhAtoraya' prayogaH / kAn / nirjarA devAsteSAM dRzo locanAnyeva cakorA jyotsnApriyAstAn / ka iva / sArvabhauma iva / yathA vibhAvarINAM zarvarINAM sArvabhaumazcakravartI praannnaathshcndrH| 'kandarpe'nalpadarpa vikirati kiraNAzArvarIsArvabhaumaH' iti naattkgrnthe| zaradA ghanAtyayena vinidrIkRtA jaladharadhArAvadhIraNena nirmalIkRtya vistAritA yAzcandrikAzcandragolikAstAbhiH kRtvA dIpyate // . zlokAtha. jema zaradakAlIna caMdra nirmala evI caMdrikAthI zobhe che, tema denA nayanacakorane khUza karate devIne mukharUpI caMdra, dAMtanI prabhA-(kAMti)thI zobhe che. 104 smitazriyA mizritadantakAnti-vakAsti gIrvANamRgekSaNAyAH / bandIkatA candramasaM vijitya, jyotsnAsya dArA vadanena vidmH||105|| gIrvANasya amoghasadasaddhacanaprapaJcanArAcasya devasya mRgekSaNAyA hariNalocanAyAH striyaH zAsanadevatAyAH smitasya kathaMcidvinodAvasararasavinirmitahasitasya zriyA zvetimalakSmyA mizritA karambitA vyAptA dantAnAM dazanAnAM kAntiHptizcakAsti dIpyate / tatra vayameva vimo jAnImo vitarka vA kurmaH utprekSAmahe vA / vadanena devatAmukhena arthAnijajagajitvaravaibhavena candramasaM kumudabAndhavaM vijitya parAbhUyAsya candramasaH dArA jAyA jyotsnA kaumudI bandIkRtA nigRhya rakSiteva / 'vina ityutprekSAviSaye'pi bhavet' iti kAvyakalpalatAyAm // iti sasmitadantakAntiH // . lekArtha devInA hAsyanI lakSmIthI vyApta evI dAMtanI ti zebhe che. devInA mukhanI zobhAthI caMdrane jItIne tenI patnI caMdrikAne jANe kedI banAvI na hoya ! 10pa marunmRgAkSIvadanAbjadantai-stArezatArairvijitevi bhUtyA / Alocyate tadvijigISayeva, saMbhUya tIre'mbaranirjhariNyAH // 10 // Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 106-1.8 tArA jyoSi tessaamiishstaareshshcndrH| tathA tArA upalakSaNAtsarve'pi grahanakSatratArakAstaiH saMbhUya ekatra militvA ambaranirjhariNyA gaganatarahiMgaNyAH / AkAzagaGgAyA ityarthaH / tIre rodhasi tttprdeshe| utprekSyate-Alocyate manyate vicAra iva vidhiiyte| kayA / tadvijigISayA / teSAM svadveSyANAM vAdantAnAM vijigISA parAbubhUSA abhibhavitumicchA tayA / anyApi nijapratipanthiparAjayacikIrSayA ekAntapradeze militvA mitho mantrayanti / kim / tArezatArairmarunmRgAkSyA surahariNacakSuSA devatAyA vadanAbjena svamukhakamalena tathA dantairdazanaizca vibhUtyA teSAmadvaitalakSmyA kRtvA vijitaiH parAbhUtaiH // zlokAI zAsanadevInA mukhakamalavaDe ane dAMtanI advaita lakSmIvaDe parAbhava pAmelA caMdra, graha, nakSatra ane tArAo ekaThA thaIne AkAzagaMgAne tIre, tene jItavAnI IcchAthI jANe maMtraNA karatA na hoya ! // 10 // ajayyavIrya mukhapadamamasyAH, zriyA jayantaM mvamavetya rAjJA saMdhi vidhAtuM prahitAH pradhAnA, dvijAH sama tena kimullasanti // 107 / / dvijA devIdazanA ullasanti dIpyante / kiMbhUtAH / pradhAnAH prakRSTalakSaNopetAH / utprekSyate-rAjJA candreNa nRpeNa ca tena svajetreNa mukhapadmena sama saMdhi paraspara mela prIti vA vidhAtuM pradhAnAH sacivA dvijAH svapAripAcakA brAhmaNAH purohitAdayaH prahitAH preSitA iva / kiM kRtvA / ajayya jetumazakya kenApi spadhinA virodhinA kadApi kathamapi SaDguNaistisRbhiH zaktibhizcatubhiruNayazcatasRmirbuddhibhirapi na jIyate parabhUyate ityajayyaM tAdRza vIrya parAkramo yasya tAdRzamasyA devyA mukhapanna vadanAra vindaM svamAtmAna zriyA lakSmyA kRtvA jayantaM parAbhavantamavetya zAtvA yo'dhikabalo nijanijigISuzca tena sArgha saMdhirevocita iti // blekArtha devInA dAMta pradhAnanI jema zobhe che. ajeya parAkramavALA devInA mukhakamalanI lakSmIthI pitAne parAbhava jANIne rAjA caMde tenI sAthe saMdhi karavA mATe mekalelA dAtArUpI pradhAne na hoya ! 103 pANDuH kSayI zUnyanamazcariSNu-niragAhoSito'pi vibhyat / doSAkaraH zyAmamukho varAko-'smAkaM purastAjjaDa ! kastvamekaH // 108 // haMsadhuto'kSINamukhA mukhasthA, jitAhitAH sphItaguNA vizuddhAH / naike'bhibhUtAH kiminIndumudya-iyutA tridazyAH prahasanti dntaaH||109|| yugmam Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 8 zlo0 108-109] hIrasaubhAgyam 559 tridazyAH zAsanAmAyAH dantA dazanA udyantI prakaTIbhavantI uccairniryAntI vA dyutkAntistayA kRtvA / utprekSyate-iti hetoH indavidha prakarSeNa hasantIva za hAsya sRjantIva / iti kim / yat he indo he jaDa mUrkha jaDasvarUpa jaDAzaya / 'kimu. dadhau jaDa vA vaDavAnalAta' iti naiSadhe candrasaMbodhana jaDa iti / asmAkaM parastAhantAnAmagre varAkaH tapasvI dramako vA tvaM kaH / na kazcidapItyarthaH / varAkatAmevAdarzayatikiMmatastvama / pANDaH pANDurogavAn zvetakaSThavinaSTavapaH / bhatAdibaddhabalavigraho vaa| punaH kiMbhUtaH / kSayI rAjayakSmArogo'syAstIti / kSayAtpratidina kalAnAmapagamAt / bahulapakSe vapuSaH kSINatA astyasminniti vA kSayI / punaH kiMbhUtaH / zUnya nirmAnuSa tathAnenaiva samyaktayA babhastIti bhAtIti nabhaH kutsitasthAnam / 'nizAnabhAsadRze' iti campUkathAyAm / nizAnastejasvibhirvIrabhasti zobhate iti nizAnibhAstathA sadRzaH i. kAmo yasya tasya maMbodhanam / pakSe rAtrigaganatulye iti taTTippana (Na)ke / tatra nagaragrAmArAmamAnavAdiriktake sthAnake cariSNuH saMcaraNazIlaH zmazAnAdiSu bhakSaNazIlo vA / 'cara gatibhakSaNayoH' asya dhAtoH prayogatvena jagdhiH sthitizceti dyarthatA / punaH kiMbhUnaH / nirgatamaga zarIra yasya / viSNunA sudarzanacakre zirovazeSIkRtatvAdagarAdityam / tAdRzAdrAhoH vidhutudAda dviSato vairiNaH sakAzAdvibhyadbhayamAkalayan / punaH kiNbhuutH| doSANAmapaguNAnAmAkaraH khaniH nizAkarazca / punaH kiMbhUtaH / zyAma kalakena kRtvA kRSNa mukha vaktraM yasya / prAyaH kalaGkakalitAH zyAmAnanA eva syuH / punaH kiMbhUtaH / eko nAsti dvitIyaH sadRzaH ko'pi evaMvidhastvaka / vayaM punaH kiidRshaaH| haMsavat ubhayapakSavizuddhatvena dyotante iti / punaH kiMbhUtAH / akSINana kSIyate smetyakSINam aniSThIyamAna saMpUrNa vA sukha sAta yeSAm / etAvatA rograahiNtysaatvntH| punaH kiMbhUtAH / mukhe sarveSAmapyagre vaktre ca tiSThanti iti mukhasthAH / etAvatA susthaanbhaajH| punaH kiMbhUtAH / jitAH svakIyaparamavaibhavairabhibhUtAH vajraratnakundatArakAdayo'hitAH pratispadhino yaiste jitAhitAH / etAvatA nivairitaaH(nnH)| punaH kiNbhuutaaH| sphItA vizvavikhyAtA vRddhi prAptA vA guNA yeSAM te sphItaguNAH / etAvatA guNavattvam / punaH kiMbhUtAH / vizeSeNa zuddhA niSkalaGkAH sarvatrAvadAtAH / etAvatA sarvadApyuccaiHzirasaH / punaH kiMbhUtAH / naike aneke dvAtriMzatpramANatvena / etAvatA vRddhibhAjaH sagotratvAt / punaH kiMbhUtAH / abhi lakSaNayukta rUpaM yessaam| 'abhirvIpsAlakSaNayoH' ityanekArthaH abhirUpAH paNDitAH / 'vidvAnsudhIH kavivicakSaNalabdhavarNAH zaprAptarUpakRtikRSTayabhirUpadhIrAH' iti haimyAm // yugmam // zlokArtha devInA dAMta potAnI prasaratI jyoti (kAMti)thI caMdrano A pramANe jaNe upahAsa karatA na hoya ! yadra, he bhUmI, 13 mAzayavANA ! abhArI mAga (Eid mAgaNa) tu zu mAtra che? je, tuM pAMDurogI, kSayarogI, nirjana evA narbha (kharAba) (AkAza) sthAnamAM cAlanAra Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 108-110 sudarzana cakravaDe viSNue aMga rahita banAve, arthAta phakata mastakarUpe rahele, potAnA zatru rAhuthI bhayabhIta, doSAkara (donI khANa ) "kalaMka yukta hovAthI zyAma mukhavALo ane phakata ekAkI . yAre, 4 (id) sanI ne zubhrAMtiyANA chAye. 2|-2bit hopAthI sAga 2 chIme. mukharUpa zreSTha sthAnamAM vasanArA chIe. amArA vaibhavavaDe vajaratna, macakuMda ane tArAo Adi samasta zatruone jItI lIdhA hovAthI zatranA bhayathI rahita chIe. vizvavikhyAta nirmala guNonI khANa chIe. zuddha havAthI niSkalaMkI chIe. tema ja eka nahi paNa batrIzanI saMkhyAvALA chIe. amArI AgaLa tArI (caMdranI) zuM gaNatrI ? A pramANe dAMtonI paMkita jANe caMdranI hAMsI karatI na hoya ! 108109 AzAnurAgAtizaya sRjantI, pracetasaH mphAramarIcitArA / samujjihAnadvijarAjarAji-catrA sma saMdhyeva vibhAti devI // 110 // sA zrIvIrazAsanAdhiSThAyikA devI saMdhyeva dinAvasAnapitRsUriva vibhAti sma / prAtaHkAlInApi saMdhyA procyate / ato'rthena dinAvasAnasyenyuktam / 'saMdhyA tu pitRsUH' iti saMdhyAnAmadvaya haimyAm / devI saMdhyA ca kiM kurvatI / pracetasaH prakRSTamunnateccha ceto mano yasya tAdRzaya mahato'pi AzAyA vAJchAyA anurAgasya mohasya snehasya vA atizayamAdhikyamutkarSa vA sRjantI kurvtii| mahAnto'pi yAmAlokya muhyanti snihyanti ca / yAM spRhayantItyarthaH / pakSe pracetaso varuNasya / 'varuNastvarNavamandira pracetAH' iti haimyAm / AzAyA dizaH pazcimAyA anugata kramAgataM rAgasya raktatAyA atizaya prAbalyaM saMdhyArAga sRjantI viddhaanaa| punaH kiMbhUtAH / sphArA udArA bahupradezadarzinyo lakSayojanaviSayatvAnmarIcayo dIptayastAdRze tAre kanInike ysyaaH| pakSe dIpyamAnA jhagajhagiti kurvantyaH kAntayo rociSo yeSAM tAdRzAstArA jyotIMSi yasyAH saa| punaH kiMbhUtAH / samujihAna udayamAnaH / 'mukhendunAnena sahojihAne' iti naiSadhe / 'candreNa samudayantI' iti tadvRttiH / dvijarAjazcandraH dvijAnAM radanAnAM rAjAno dvijarAjA dantazreSThAH / kacidAmAdyantasya paratvam' iti dantAnAM rAjA rAjadantA iti dantazabdasya paratvam / tai rAjante ityevaMzIlaH prArambhaH / pUrNimAyAM saMdhyAprArambha eva candro'bhyudeti / ataH prArambho vadanaM ca yasyAH saa| rAjadantazobhitavadanA devI / uditacandraprArambhA ca sadhyA // iti dntaaH|| hekAtha devI saMsthAnI jema zobhe che. devI, prakRSTa cittavALA mahApuruSonI paNa AzAonA utkarSanuM sarjana karanArI che. saMkhyA pazcima dizA (pracetasa-varuNanI dizA )mAM atizaya rakatatAne sarje che. devInI kIkI ghaNA pradeza-lakSajana pramANa darzanIya viSayane jovAnI zakitavALI che. saMdhyA suzobhita che. kAMtivALI che, devI udaya pAmatA caMdra jevA zreSTha dAMtothI suzobhita mukhavALI che. saMdhyA udaya pAmatA caMdravALI che, Ama saMsthAnI jema devI de che. je 110 che Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 8 zlo0 111-112 ] hIrasaubhAgyam zazI sudhAM prekSya nipIyamAnAM, suraiH sRjaMstatra mamatvamantaH / . rarakSa nikSipya raho rasajJA-pAcyAmivaitAM kRtayanmukhAGgaH // 111 / / . zazI zazadharo vidhuH etAM svasudhAM raha ekAntasthAnasthitAyAM rasajJA devIrasanA saiva pAtrI bhAjanavizeSastasyAM nikSipya sthApayitvA / utprekSyate-rarakSeva gopAyati smeva rakSitavAniva / kiMbhUtaH zazI / kRtaM svenaiva niSpAdita svAtmanaiva viracitaM yasyA devyA mukha vadanameva aGgazarIra yena / zazI kiM kurvan / antazcittamadhye tatra svasudhAviSaye mamatvam iyaM sudhA mayA yathAkathaMcidramaNIyaveti / mama ityasya bhAvo mamatA tAM mohamUrchA sRjan kurvan / kiM kRtvA / suraiH sudhAzanaiH nipIyamAnAM pItvA pItvA niSThApyamAnAm / yaduktam-'virahivargavadhavyasanAkula kalaya pApamazeSakala vidhum / suranipItasudhAkamapApakam' iti naiSadhe / surAzcandramasaH sudhAM pibanti iti sudhAM nijA. sthAyukapIyUSa prekSya vilokya // .. lokAI svayaM jeNe devInuM mukha banAvyuM che, tevA ca, devaDe pIvAtI ( pIvAI-pIvAIne khalAsa thatI) potAnI sudhA (amRta)ne joIne, mAre mArI sudhAnuM yena-kena prakAreNa rakSaNa karavuM joIe AvA AMtarika vicArathI devInI jIbharUpa bhAjananA ekAMta sthAnamAM jANe sudhAne rAkhI dIdhI na heya ! 115 -- yasyA rasajJAM jayinIM nibhAlya, zoNacchadaM tatulanAvilAsam / pitAmahaM prArthayate svatAtA-ravindagehe nivasantamhe // 112 // . .. zoNacchada raktotpalapatraM pitAmahaM janakajanaka dhAtAra ca prati ahamevamUhe vitarkayAmi / tattulanAvilAsa tasyA devIrasazAyAstulanAM sAdRzyaM tasya vilAsa vaicitrya lIlAM vA / 'asakRdamRtabindusyandino vAgvilAsAH' iti campUkathAyAm / 'nirantarasu. dhArasAviSkAriNo vAgliAsA vacanavaicitrye' iti taTTippana(Na)kam / prArthayate yAcatIva / NyantatvAdvikarmatvam / pitAmaha kiM kurvantam / svasyAtmanaH svajanmakartRtvena tAto janako'ravindaH pannaH sa eva tatra vA gehaM mandira tatra nivasanta nivAsa kurvantam / patAvatA saMbandho jAtaH saMbandhe ca prArthanA phalegrahiH syAditi kiM kRtvA prArthayate / yasyA devatAyA jihvAM rasajJAM jayinI nijajayanazIlAM nibhAlya nirIkSya // ... lokAI pitAno jya karanArI evI devInI chavA joIne raktakamalanA patre potAnA pitA araviMda (mela)nA maMdiramAM vAsa karatA pitAmaha brahmA pAse javAnI samAnatA prApta karavAnI prArthanA karI! 112 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 [ sarga 8 zlo0 113 - 115 saubhAgyam svaM niSThitaM nityasuparvapAnAda, pIyUSamanviSya sitatviSeva / traiSIdamAnAyayituM rasajJA-sudhAdo'syA dvijarAjirAbhAt // 113 // asyA devatAyA dvijarAjirdantapaktirAbhAdvabhau / utprekSyate - sitatviSA candramasA idaM pIyUSamAnAyayitumAtmArthe AnayanArthamasyA devyA rasajJA jihvA saiva sudhAyA amRtarasasya hRdo drahastatra dvijarAjistadadhipatitvAtsvabhRtyavargIbhUtA dvijapaktirdazanAvalIrUpA brAhmaNamaNDalI praiSi prahiteva / kiM kRtvA / nityamahorAtra suparvaNAM devAnAM sudhAzanatvAtpAnAtpAnavazataH niSThitaM kSINa svalpAvaziSTaM vA pIyUSa sudhArasamanviSya samIkSya // zlAkA devInI datapati rAje che. dina-rAta devAe pAna karavAthI sudhA khalAsa thai gayelI joine candre devInI jArUpa sudhAkuMDamAMthI peAtAnA mATe sudhA lAvavAne, dvijarAjI arthAt peAtAnI nAkara banelI dvijapati ( dvija eTale brAhmaNa ane dvija eTale dAMta) jANe mekalI na hoya ! // 113 // jAne yadAsya sarasI sudhAyA, vijRmbhijiddAruNapadmapatrA / zreNIbhavantaH pulinAvataMsA, haMsadvijAH syuH kathamanyathAsyAm // 114 // yadAsya devIvadanam ahameva jAne vedmi / sudhAyA amRtarasasya sarasI mahatsarovaramiva / kiMbhUtam / vijRmbhi vikasanazIla jihvA devIrasanA saivAruNapadmasya raktakamalasya patra' dala yasyAM sA / evaM cenna tarhi anyathA sudhAsarasImantareNa asyAM sarasyAM pulinasya jalojjhitapradezasya taTasyetyarthaH / 'pulina' tajjalojjhitam' iti haimyAm / avataMsAH zekharIbhUtAstathA zreNIbhavantaH paktayA jAyamAnAH santastiSThantaH haMsadvijAH sitacchadavihaMgamAH haMsavadujjvalA dvijA dazanAH kathaM kena prakAreNa syurbhaveyuH // zleAkA devInuM mukha, jemAM vikasvara jIdvArUpI rakatakamalanuM patra che, tevuM mahAna sudhAnuM sarovara jANe na hoya ! jo ema nA hoya te| sAvaranA kAMThe zreSTha ane pa Mtirupe rahelA ujavala daMtapaMkitarUpa ha MsA kayAMthI hAya ! // 114 5 vardhiSNudevIhRdayAnurAga-vArAMnidhervi drumakandalIva / kaNThatrirekhena mukhe gRhItA, pupoSa bhUSAM rasanA sIyA // 115 // adasIyA amuSyA iyamadasIyA zAsanadevatAsa bandhinI rasanA jihvA bhUSAM zobhAM Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 8 zlo0 115-117] hIrasaubhAgyam pupoSa puSNAti sma / zuzume ityarthaH / utprekSyate-kaNTha eva trirekhaH timro rekhA yatreti kambunopameyatvAtkambureva tena mukhe svavadane gRhItA upAttA vardhiSNurvadhanazIlo yo devyA hRdaye manasi / hRdayaM mano vakSazca / anurAgaH svapriyAdyupari atyantAnuraktatA vardhamAno rAgaH sa eva vArAMnidhiH samudraH tasya / tadutpannasyetyarthaH vidrumasya pravAlasya kandalI navAikura iva / 'kandalI rUparAge'pi kalApe ca navArakure / mRgajAtiprabhede ca' iti liGgAnuzAsanAvacUrNI vidrumANAM zaGkhAnAM ca samudre sadbhAvAttagrahaNamucitameveti // iti rasajJA // plekArtha devInI chavA zobhAne dhAraNa kare che te jANe pitAnA priyajana pratye vadhatA anurAgarUpI samudramAMthI kaMThaphapI zaMkhavaDe mukhamAM prahaNa karAyelI paravALAnI kaLI na hoya ? e 115 che jaDIbhavantI ripunirjaye ya-dvAcA jitA hI vidhurA vipaJcI / yiyAsayA zaivalinIzapAre, tumbadvayaM kiM vibharAMbabhUva // 116 / / yadvAcA devIsudhArasodgArAyamAna(Na)vANyA jitAbhibhUtA ata eva hiyA parAtparAbhavodbhUtabhUrilajayA vidhurA vihvalA vyAkulA vipaJcI vINA / zaivalinIzasya saribhartuH samudrasya pAre aparapAvartini taTe yiyAsayA mandAkSalakSIkRtatvenAparasya kasyApi svAsya darzayitumazaknuvantI gntumicchyaa| utprekSyate-tumbadvayaM kim / alAbuyugala. miva bibharAMbabhUva dhRtavatIva / yo nadyAdijalamuttitIrSaH sa tumbakAni dharati iti rItiH / kiM kurvatI / ripunirjaye pratipanthiparAbhavane pratipakSasya pratIkArakaraNe jaDIbhavantI kiMkartavyatAyAm ataH paraM mayAtha kiM karaNIyamiti kAyakaraNaviSaye mandimAna mUDhatAM daghAnA / svazAtrava pratikartumazaknuvantItyarthaH / plekArtha devInI sudhAsAriNI vANIvaDe parAbhava pAmavAthI lajajAthI vyAkuLa banelI "vINA' zatrunA jyamAM kiMkartavyamUDhatA arthAta jaDarUpatA pAmIne samudranA sAme kAMThe javA mATe ja jANe teNIe be tuMbaDAM dhAraNa karyA na hoya ! ! 116 | zravaHsudhAyai jagatAM yadIya-vAce pikena spRhayAluneva / abhyasyate bhaikSabhujA tarubhyo-'niza vane paJcamagItiruccaiH // 117 // pikena kokilena aniza nirantara vane sahakArakAnane / prAyaH pikAnAM mano mAkadanikuJja eva ramate nAnyasmin zAkhikhaNDe / yataH-'yadyapi dizi dizi taravaH Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 hIrasaubhAgyam [ sargaH 8 zlo0 117-118 primlmttaalipttlvaacaalaaH| tadapi sa ekarasAlaH kokilahRdi hanta jAgarti // ' iti / uccairatizayena bADhasvareNa vA paJcamanAmno rAgasya gItirgAnaM kaNThakuharAntarAnekatAnalayamUrchanAgholanApUrvako dhvani, abhyasyate abhyAsasAdhyo vidhIyate / yaH paThan zAstrAbhyAsa kurute sa bADhasvareNaiva uddho(dghoSa kurute / kiMbhUtena pikena / tarubhyo'rthA. nmAkandapAdapebhyo bhaikSa maJjarIkalikArUpaMbhikSANAM samUho bhaikSam / atra samUhArthe'NapratyayaH / bhunakti aznAtIti tena bhakSabhujA / utprekSyate-spRhayAlunevAbhilASukeneva / kasyai / jagatAM trijagajanAnAM zravasAM karNAnAmupoSitAnAmiva pAraNAyai sudhAyai amRtarasabhUtAyai // zlokArdha 'prAyaH kelenuM mana AmravanamAM ja rame che kahyuM che ke "pratyeka bIjAM nava-pallavita ghaNaya vRkSo hovA chatAM eka AmravRkSa ja kekilAnA hRdayamAM skurAyamAna hoya che. tethI devInI vANIrUpa AbavanamAM niraMtara AmravRkSanI maMjarI Adi ja jenuM bhakSya che tevI kokilAvaDe gADha svare paMcamasvarane abhyAsa karAyo, zA mATe ? jagatanA upavAsI evA kaNene sudhArasanuM pAna karAvavA bhAre gae matI na hoya ! / / 117 / / svaraikasAra paravAdinIbhyaH, saMgRhya jAne jalajAsanena / vidhIyate sma dhvanitaM tridazyA-stAbhyo'tiricyeta na cetkutastat // 118 // paravAdinIbhyaH saptatantrIvipaJcIbhyaH / 'sAtha tantrIbhiH saptabhiH paravAdinI' iti haimyAm / sarvavINAsakAzAt svarANAm 'Saija-RSabha-gAndhAra-madhyama-paJcama-dhaivata-niSadha [niSAda]-iti saptAnAM tantrIbhavAnAM dhvanInAm 'SaDjaRSabhagAndhArA madhyamaH paJcamastathA / dhaivato niSadhaH sapta tantrIkaNThodbhavAH svraaH||' iti haimyAm / atra tu vallakIkaNAnAmevopAdAna [teSAM] madhyAdekamadvitIya sAra zreSThadalam / 'sArA majAsthirAMzayoH / bale zreSThe ca' ityanekArthaH / saMgRhya saMgraha kRtvA gRhItvA vA jAne veni / utprekSyate vA-ahameva cidgocarIkaromi / jalajAsanena kamalaviSTareNa brahmaNA tridazyA vIrazAsanadevatAyA dhvanita sArasvaro vidhIyate sma kRtam / evaM cenna tarhi taddhvanita devInisvanastAbhyaH paravAdinIbhyaH kuto'tiricyate kasmAtkAraNAdadhikIbhavati // kalekArtha sahataMtrI Adi vINAomAMthI nIkaLatA pa4, bha, gAMdhAra, madhyama, paMcama paivata ane niSadha, A sAta svaromAMthI advaita sArabhUta eka dalone saMgraha karIne brahmAe jANe devIno svara banAvyA na hoya ! je ema nA hoya to saptataMtrIothI devIne svara adhika kaI rIte heI za: ? // 18 // Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sarga 8 zlo0 119-120] hIrasaubhAgyam 565 yadvAkapurastAdiva pANDurAbhi-vilIyate sma trapayA sudhAbhiH / sitopalAbhizca tapasvinIbhi-stRNaM kimAdAya mukhena tasthe / / 119 // yasyA devatAyA vAcAM mAdhuryAdvaitatayA nijanirjitvarINAM vANInAM purastAdane trapayA lajayA kRtvA pANdurAbhirdhavalIbhUtAbhirduHkhAtirekAtyANDUbhUya sudhAbhiramRtarasaiH / utprekSyate-vilIyate sma vilInamiva galitvA gatamiva dravIbhAvaH prApeva / ca punaryasyA vAcAM puraH tapasvinIbhirvarAkIbhiH durbalAbhiH pANDurAbhirapi sitopalAbhiH zarkarAbhiH tapasvitayA / utprekSyate-mukhena vaktreNa kRtvA tRNamAdAya gRhItvA kiM tasthe sthitamiva / yadvAcA jitA pANDurIbhUya amRta vilIya gata sitA mukhe tRNa gRhotvA sthiteti bhAvaH // iti vANI // zlokartha devInA vANImAdhuryathI parAjaya pAmelI sudhA lajajAvaDe phIkI banIne gaLI gai. arthAta vIbhUta thaI. ane tapasvinI zarkarA (sAkara) bicArI durbalatAvALI thaIne mukhamAM tRNa (takhalA) grahaNa karIne rahI. 119 | svaprItiratyoridamoSThadhAmnoH, sApatnyataH saMsthitivAsabhAjoH / smarastadardhe vibabhAja sImAM, rekhAmiSAki vininISurAjim // 120 // smaraH kandarpastadardhe tayonijanitambinyonivAsasthAnakIbhUtAdhArasyArdhe tulyobhayapArzvayormadhye / utprekSyate-rekhAyA adharamadhyagatarekhAkArasya miSAtkapaTAtsImAmavadhibhUtabhUmI vibabhAja vibhAgIkRtavAniva vibhAgIkRtya dvayordattavAniva vA / smaraH kiM kartumicchuH / vininISuH vyapanetumicchurnivArayitu kAGgan / kAm / ANi parasparakalaham / kayoH / svasyAtmanaH prItiratinAmnyoH patnyoH / kiMbhUtayoH / idamasyA devyA oSTho dazanacchada eva dhAma mandira yayoH / ata evaH punaH kiMbhUtayoH / samAna eva patirbhA yayoste sapatnyo sapanyorbhAvaH lApanya sApatnyataH sapatnIbhAvataH kRtasapatnIkatvAdi. tyarthaH / saMsthitau paraspara samyasthitau vasativiSaye vizeSeNa vAda kalim idaM sthAnaka madIyamidaM sthAnaka madIyamiti kleza bhjtstyoH| svasvasthAnAdhikasthAnalipsayA mitho vivAdakAriNyorityarthaH // ityadharoSThamadhyarekhA // zlekArtha devInA adhararUpa eka ja sthAna (maMdira)mAM rahetI kAmadevanI rati ane prIti nAmanA be patnIo, sapatnI(zakya)bhAve adhika sthAnanI spRhAthI paraspara phaleza karatI hovAthI, kAmadeve te baMnene kulezanuM nivAraNa karavAnI IcchAthI adharanI madhyamAM rahelI rekhAnA bahAne sImA bAMdhI na hoya ! ! 120 | Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 121-122 tatsAdhu manye malayAnilena, yadetadIyasvazvi] sitIbabhUve / sarvatupuSpodbhavasaurabhasya, saubhAgyamApnoti kimanyathAsau // 121 // tatsAdhu manye aha kavistatsAdhu samIcIna manye hRdi mAnayAmi veni yanmalayA. nilena malayAmaparimalasurabhIkRtamalayazailaprasaratpavanena dAkSiNAtyavAyunA patasyA idametadIya devatAsaMbandhi yatsva[zva]sita zvAsaH tadvabhUve jAtam / zvAsastu zvasitam' iti haimyAm / devIzvAsarUpeNa saMjajJe anyathA tadbhavanavyatirekeNa aso malayAnilaH sarve vA te Rtavazca sarvartavaH hima-zizira vasanta--grISma-varSA-zarallakSaNAH SaDapi RtavaH samayavizeSAsteSAM puSpANi kusumAni tebhyaH udbhavebhya udbhava utpattiryasya tAdRza yatsaurabha surabhitA Amodo vA tasya saubhAgya subhagatAM mAhAtmyaM vA kiM kathaM kena prakAre NApnoti labhate / api tu na kenApIti / yato malayAnilo vasantartAveva nAnyartuSu tato vasantatI eva kusumasaurabha labhate / etadvadanazvAsAnilasya tu sarvatukapuSpaparimalalambhaH tasmAtsAdhimaiva malayavAyoH saMjAtaH // plekArtha huM mAnuM chuM te yuktiyukata ja che ! zuM ? malayAcalane sugaMdhI ane zItala pavana devInA zvAsarUpe banI gayA che ! je ema nA hoya to malayapavana, hemaMta, zizira, vasaMta, grISma, varSA ane zarada A cha RtunAM puSpothI pragaTa thayelI suvAsanuM saubhAgya kevI rIte prApta karI zake ? 121 | nimIlanonmIlanadUSitebhyo, nityaM dadhadbhyo madhupAnuSaGgam / nirvedavAn padmakumudanebhyaH, sthitaH kimAmoda idaMmukhAbje // 122 // pAkumudanebhyaH kamalakairavakAnanebhyaH sakAzAnirvedavAn khedamedasvimanaHkalitaH prAptodvegaH / utprekSyate-AmodaH parimalaH idaMmukhAbje zAsanasurIvakatAravinde kiM sthitaH sametya svayaM vasatIva / kiMbhUtebhyaH pdmkumudvnebhyH| nimIlana saMkocaH, unmIlana vikAzaH / nizAyAM padma nimIlati kairavamunmIlati dine padmamunmIlati kumudaM nimIlati / AbhyAM kramAsaMpadvipadbhyAM dUSitebhyaH vikAra prApitebhyaH / pIDi. tebhya ityarthaH / punaH kiMbhUtebhyaH / nitya nirantaraM madhurmadyapAyibhirbha marairvA anuSaGgo milana saMgama dadhadbhyo dhArayadbhyaH kurvadbhyaH ityarthaH // zlekArtha saMkeca ane vikAsa ! rAtrimAM padmane saMkeca ane karava-kumudane vikAsa! divase padmane vikAsa ane karavAno saMkoca ! A pramANe saMkoca ane vikAsazIla tathA niraMtara madhu-lelupI bhramarone jene saMga che tevAM kamala ane kairavanAM vanathI nirveda pAmela parimala ( sugaMdhI ) devInA mukharUpI kamalamAM AvIne vasyo na hoya ! ! 1rara che Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam vizrANayitva purA svasAra- saurabhyametadvadanAmbujAya / zobhAsahasrAMza itaH payoja-ramparAbhigR hayAMbabhUve / / 123 / / marga 8 zlo0 123 - 125 ] 567 payojaparamparAbhiH padmAnAmanekAbhiH paktibhiH ito'smAdeva tadvadanAmbujAddevatAvadanAravindAt zobhAnAM zrImattA - sukumAratA-surabhitA- saMpUrNatA - vRttatA - manojJatA-prabhRtilakSmINAM sahasraH dazazatasaMkhyaH aMzo bhAgaH / 'yadi prasAdIkurute sudhAMzoreSA sahasrAMzamapi smitasya' iti naiSadhe / gRhayAMbabhUve gRhItaH / utprekSyate - purA pUrva pUrvasmi nkAle etasyAH zAsanadevyA vadanaM mukhamevAbja kamalaM tasmai svasyAtmanaH sAra zreSThabhUta sArabhya surabhitAM vizrANayitveva pradAyeva // iti devIvaktraparimalaH // zleAkA kamalAnI paMkitae devInA mukharUpI kamalamAMthI suMdaratA, sukumAratA, sugaMdhitA, saMpUrNatA, vRttatA, ( gALAkAra ) AdizAbhAnA hajAme| bhAga grahaNa karyAM. te jANe pUrve peAtAnI suvAsanAM sArabhUta zreSThadale ApIne grahaNa karyAM na hoya ! // 123 ! vyarthIkRtAM zaktimavetya pUSa - dviSA virakternija dehAtuH / tUNIramAdAya manobhavasya, viraJcinAsyA vyaracIva nAsA // 124 // viraJcinA asyAstridazyA nAsA vyaraci cakre / utprekSyate - manobhavasya smarasya tUNIra niSaGgaM riktaM zarAzrayamAdAya gRhItveva / kiMbhUtasya manobhavasya / viraktevirAgAnmAnIya nirvedAt hetorhetInAM nijapraharaNAnAM hAtustyajanazIlasya / 'ohAk tyAge' tRn / hAnazIlo hAtA tasya hAtuH jahAtItyevaMzIlasya / kiM kRtvA / pUSadviSA pUSanAmnaH zatroH vyApAdakena zaMbhunA / 'gajapUSapurAnaGgakAlAndhakamakhAsuhRt' iti haimyAm / zakti svasya vIryaM balaM sarvAyudhasAmarthya vA vyarthIkRtAM niSphalAM vandhyAM vinirmitAmavetya jJAtvA // leAkArtha brahmAe devInI nAsikA banAvI. te jANe, izvare jANIne, mAnasika saMtApathI petAnAM sazastronA jeNe tUNIra ( bhAthuM ) grahaNu karIne. jANe brahmAe nAsikA peAtAnI sarva zaktine nila banAvelI tyAga karyAM che, tevA kAmadevanu banAvI na hoya ! / / 124 yannAsikAM vIkSya jagannirIkSyA - metatpuraH zrIrmama kA hriyeti / zake'niza N nyakkRtikaitavena, svaM gopyate kIrasRpATikAbhiH // 125 // Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 125-127 ___ kIrasRpATikAbhiH zukacaJcubhiH ahameva zake vicArayAmi / utprekSyate vA-iti hetohiyA lajjayA aniza nirantara divA rAtrAvapi nyakakRte caiHkaraNasya kaitavena kapa. Tena kRtvA svamAtmAna gopyate guptIkriyate channo rakSyate iva / iti kim / etatpuraH patasyA nAsikAyA purastAnmama zrIH kA / na kApItyarthaH / kiM kRtvA / samyaglakSaNope. tatayA jagannirIkSyAM trijagajanairvilokanIyAM yasyA devyA nAsikAM vIkSya // plekArtha huM zaMkA karuM chuM ke, vizvadarzanIya evI devInI nAsikA jeIne zukacaMcuo vaDe niraMtara nIcuM jovAnA bahAne, lajajAthI jANe potAnI jAta chupAvAtI na hoya ! zA mATe ? (vIna nAsinI zamA Aga bhArI zugAtrI ? ) // 125 // .... muktvA dviSaH paJcamukhI prati svAn, paJcApi ropAn smrdhnvinaajau| yadaGgavAsaukasi kiM niSaGgo, rikto vimukto'jani naasikaasyaaH||126|| smaradhanvinA viSamAyudhadhanurdhareNa yasyA devatAyA aGga tadeva vAsArtha nivasanakRte oko gRhaM tatra rikto nikhilavizikhavyapagamanatoccAraNarahitaH ata eva vimuktaH sadanAntaHsthApitaH niSaGgaH tUNIraH / utprekSyate-asyAH zAsanadevatAyA nAsA gandhakSA kimajani saMjAta iva / kiM kRtvA / dviSaH svazAtravasya Izvarasya paJcAnAM mukhAnAM samAhAraH paJcamukhI tAM prati / zaMbhoH paJca vadanAni santi kavisamaye / 'mRtyujayaH paJcamukho'STamUrtiH' iti haimyAm / paJcasaMkhyAkAni mukhAni prati Ajau saMgrAme pazcApi paJcapramANAnapi / smarasya paJcaiva bANAstUNIre nAdhikAH / yataH-'bANAH paJca ratipriyAH' iti haimyAm / ropAn bINAn muktvA kSiptvA // kalekAthI pitAnA zatra Izvara sAthenA saMgrAmamAM IzvaranAM pAMca mukha tarapha pitAnAM pAMca bANo pheMkIne zastrahita banelA kAmadeva, devInA zarIrarU5 vAsagRhamAM mUkeluM bANonuM bhAthuM nAsikArUpe banI gayuM na hoya ! ! 126 che svamandire yadvadanAravinde, lAvaNyalakSmyA prakaTIkRteva / bhUkaitavAtkajjalamudgirantI, pradIpalekhA vilalAsa nAsA // 127 // nAsA arthAjinazAsanadevatAyA nAsikA vilalAsa zobhate sma / utprekSyatesvasyAtmIyasya mandire nivAsasadane yasyA devyA vadanAravinde mukhakamale lAvaNya lavaNimA vibhramavilAsazobhAtizayaH tasya lakSmyA zriyA prakaTIkRtA udbodhitA pradIpalekhA snehapriyA kalikeva / kiM kurvantI / dhruvorlocanayorUrvayo romapaddhatyoH kaitavAdyAjAtka Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 8 zlo0 127-129] hIrasobhAgyam kajjalamaJjanamudrintI svazistrAyAH sakAzAt bhrazyAmikAana prAduHkurvantI // iti nAsikA // kalokArtha zAsanadevInI nAsikA zobhe che. te jANe pitAnA maMdira35 devInA mukhamalamAM rahelI saudaryalakSmI bhramaranA bahAne, kAjala pragaTa karatI evI pradIpazikhA na hoya ! 127 che ninapratidvandvividhutudasya, nirIya bhAgyAbhyudayena vaktrAt / punastadAtaGkitacetaseva, yadgaNDabhUyaM vighunAnusajhe // 128 // vidhunA candreNa yasyA devyA gaNDabhUyaM gallabhAvaH kapolarUpatA anusamra AzritA / utprekSyate-punavyAghuTaya dvitIyavAramapi tasmAdvidhutudAdvairiNaH sakAzAdAtako bhaya saMjAto'sminnityAtaGkita bhItiyukta jAta ceto mano yasyaivaMvidheneva / kiM kRtvA / nijasyAtmanaH nija AtmIyo vA pratidvandvI pratyarthI yo vidhutudo rAhustasya vaktrAnmukhAdbhAgyasya prAcInAcIrNasukRtasyAbhyudayenAvirbhAvena kathaMcitpUrvapuNyaprakaraparipAkavazena kRtvA nirIya nirgatya kenApi bhAgyasaMbhArodayena vairivadanAdvinirgatya punastadAnananiSpatanAzaGkayA vidhunA yatkapolakAyIbabhUve ityarthaH // blekArtha caMdra devInA gaMDasthala-kapilabhAvano Azraya lIdho ! potAnA zatru rAhuthI bhayabhIta cittavALA caMdra, za -rAhunA mukhamAMthI sva-bhAgyodaya nikaLIne "have pharIthI zatrunA mukhamAM nA paDavuM paDe e bhayathI ja jANe devInA kapilarUpe banI gayo na hoya ! e taraDa che yadAsyato'bhyaryayituM vibhUSA-bharaM triyAmAdayitAtmadazauM / tannityasevAvidhaye kapola-pAlIdvayIbhAvamivAbhajetAm // 129 // triyAmAdayito nizApatiH candrastathA Atmadarzo darpaNa etau dvAvapi tasya devIva. danasya nityamahorAtramavirahita sevAyAH paryupAsteviSaye prakArAya / karaNArthamityarthaH / kapolapAlyogaNDasthalyoH / kapolapAlIjanitAnubimbayoH' iti naiSadhe / yI dvitayI yAmala tasyA bhAva tatsvarUpatAm / utprekSyate-abhajetAm mejaturiva / kiM kartum / yadAsyato devIvadanAt vibhUSAbhara zobhAsamudAyAtizayamabhyarthayituM yAcitum // kalekArtha devInA mukha pAse vipula zobhAnI yAcanA karavA mATe caMdra ane darpaNa hamezAM tenI sevA karavA mATe kaliyugalarUpe AvIne sevA karatA na hoya ! ! 129 che Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 [ sargaH 8 zlo0 130-132 hIrasaubhAgyam kapolabhittau mRganAbhipakai - citrIkRto'syA makarazcakAse yadvezmano'dRzyatanoranaGga-tayAtmayonekhi lakSma lakSyam // 130 // yasyAH zAsanadevatAyA kapolo gaNDastadrUpAyAM bhittau kuDaye mRganAbheH kastUrikAyAH parakaiH kRtvA citrIkRta AlekhyatAM prApito 'makaro matsyavizeSaH loke 'magara' iti prasiddhaH / cakAse zobhate sma / kapolapatrAnmakarAtsaketuH' | 'kapole patravallIrUpAnmakarAt' iti tadvRttiH / utprekSyate - Atmayonermakaradhvajasya lakSya janadRggocara lakSma har cihnamiva / kiMbhUtasya AtmayoneH / yadvezmano yaiva zAsanadevataiva vezma vAsaMbhana yasya / punaH kiMbhUtasya / anaGgatayA azarIratvena zaMbhunA bhasmIkRtya nAmazeSIkRtatvAt adRzyA na nayanagocarIbhUtA tanuH zarIraM yasya // iti kapolaH // *leAkA zAsanadevInA e kapAlarUpI e bhItapara kastUrInA pravAhIthI Alekhana karAyelA magara bhe che te jANe devInA zarIrarUpI dharamAM rahelA temaja IzvaravaDe bhasmIbhUta thavAthI adRzya zarIravALA vAmadeva yA pratyakSa yihna na hoya ! // 130 // hiraNyagarbhaH praNayansurIM tAM vidmo'ravinda vadanIcakAra / marandalubhyannayanadvirephau, na ced bhavetAM kathamanyathAsmin // 131 // vayameva vidmaH jAnImaH utprekSAmahe vA / hiraNyagarbhaH vidhAtA / 'hiraNyagarbho lokezo nAbhipadmAtmabhUrapi' iti haimyAm / tAM jinazAsanAdhiSThAtrIM surIM praNayan ghaTayan sannaravinda praphullatpadmaM vadanIcakAra tasyA mukhaM kRtavAn / evaM cenna tarhi anyathA aparaprakAreNa aravindavyatirekeNa asminnAnananaline marandArtha makarandapAnakRte lubhyatau lolupIbhavantau nayane locane eva dvirephau bhramarau kathaM kena prakAreNa bhavetAm // leAkA ame jANIe chIe ke : brahmAe zAsanadevInuM sarjana karatAM kamalane devInA mukharUpe banAvyuMjo ema nA DhAya teA mukharUpI kamala upara rasalAlupI leAcana-yugalarUpa bhramaro kevI rIte hAI rADe ? / / 131 // sphuranmahogocaritAkhilA zau, bhUpAvivAsyA bhavataH sma netrau / adhAriSAtAM kathamAtapatre, pakSmopadhemUrdhani cenna tAbhyAm / / 132 / / asyAH sudhAzanasAraGgalocanAyA netrau nayane bhUpAviva rAjAnAviva bhavataH sma Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 8 zlo0 132-134] hIrasaubhAgyam 571 saMjAtau / sphuratA sarvatra prasaratA mahasA tejasA gocaritA svadarzanaviSayIkRtA / dRSTe. tyarthaH / akhilAH samastA api AzA dizo yAbhyAM tau / sphuradbhiH pratyarthipArthivasA sahyabhAva pradadhadbhiH mahobhiH pratApaiH / sa rAzirAsInmahasAm' iti naiSadhe / 'mahasAM pratApAnAm iti tadvattiH / gocarIkRtA vyAptAH samanA api harito yAbhyAM bhUpAbhyAm / evaM cenna tarhi rAjabhAvamantareNa tAbhyAM netrAbhyAM mUrdhani nijopari mastake pakSmopadhernetraromacchalAdAtapatre dve chatre kathaM kena prakAreNAdhAriSAtAM vidhRte // zlokAI jenA prasaratA mahAna tejanA viSayarUpe sarve dizAo banI che. tevA devInAM be netro rAjArUpe banyAM ! jo rAjArUpa na banyAM hoya te temanA lalATe pAMpaNanA bahAne be chatro kaI zahAI ! // 132 // asyayA svIyaparAbhaviSNu, dRzaM yadIyAM pravibhAjya bhRgAH / spardhA na dadhmo'tha vayaM kadAci-ditIva cakruH kajakozapAnam // 13 // bhRGgA bhramarAH iti hetoH kajAnAM kamalAnAM kozAnAM kuimalAnAM mukulAnAM pAnamarthAnmakarandadhItim / 'dhItiH pAne' iti haimyAm / 'dheT pAne' asya dhAtoH rUpam / dhAna dhayana dhItiH / pAna kurvanti sma kozapAna zApathamiva cakruH kRtvntH| iti kim / pUrva tu yadabhUttattu jAtameva / adyatanAdinAdArabhya vayaM tvayA sama spardhA saharSa [saMgharSa] kadAcitkasminnapi samaye na dadhmo dhArayAmo na vahAmo vaa| spardhA na kurma ityarthaH / kiM kRtvA cakruH / yadIyAM devIsaMbandhinI dRzaM dRSTimasUyayA bhRGgANAM mAnase saMspadhitAmavadhArya tdudbhuutbhuuritmeye yA kRtvA svIyAmAtmIyAM parAbhaviSNu parAbhavazIlAM pravibhAvya samIkSya // kArtha pitAne parAbhava karavAvALI daSTine joine bhramare prathama irSAne dhAraNa karatA hatA, paraMtu have ame AjathI AraMbhIne irSyA nahIM karIe, A pramANe rasanI bhrAntithI kamalanA segaMda na karatA hoya che ! 133 che . sArairdalaiH zAsanadevatAyAH, praNIya netre iva padmayoniH / zeSairazeSairdalikairakArSIta, punazcakArAmbujakhajarITAn // 134 // padmayonilA / 'janakAyonijaruhajanmabhUsUtyaNAdayaH' iti haimyAm / punadvitIyapAra zeSairuttarazeSaH sakalaiH sAretaradalikairvastudravaiH kRtvA cakorAn jyotsnApriyAn Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 134-136 mambujAni kamalakuvalayakumudAdIni salilajanmAni tathA khajarITAn khaJjanAn loke 'gaGgeTiyA' iti prasiddhAnakArSItkaroti sma / kiM kRtvA / praNIya nirmAya / kaiH| karmatApannaiH / utprekSyate-sAraiH sarvaviziSTabhUtaiH azeSadveSisaMtAnanirjitvarairdaleradvaitadravyaiH zAsanadevatAyA jinamatAdhiSThAyikAyAstridazyAH kimu netre karNAntAyatalocane iva kRtvA // zlekArtha brahmAe sArabhUta zreSTha dravyothI zAsanadevInAM netro banAvIne, bacelAM samasta levaDe jANe cake, kamale ane khaMjarI (gaMgeTIyA-pakSIvizeSa)ne banAvyAM na hoya ! ! 134 jeyA trilokyeva zaraitribhista-ccheSA dvikANDI kimiti smareNa / tyaktAtha sA padmabhuvA kRtArthI-kRteva devyA nayane praNIya // 135 / / __ atha pazcAnmadanadhanurdhareNa tyajanAnantara sA kRtyavandhatvena kSiptA tyaktA dvibANI iyorvANayoH samAhAra iti padmabhuvA paGkajajanmanA vidhinA devyAH zAsanadevatAyA nayane vilocane praNIya vidhAya kRtArthIkRtA saphalA vihiteva / sA kA / yA dvayoH kANDayoH samAhAro dvikANDI dvizarI / 'bANe pRSaktavizikhau khagagardhapakSAkANDAzugapra. darasAyakapatravAhAH' iti haimyAm / bANadvayamityarthaH / iti hetoH smareNa viSamAyudhadhAnuSkeNa tyaktA ujjhitA / iti kim / trayANAM svargapAtAlabhUmaNDalalakSaNAnAM lokAnAM. samAhArakhiloko eva tribhuvanameva jeyA parAbhavanaviSayIkaraNIyA / nAparA mama jetu yogyA trilokI / sA tu trilokI tribhireva pattribhirmayA jeSyate tahiM zeSA paJcasu zareSvavaziSTA dvivANI kimiti kiM kAryArtha kevala bhArabhUteva / na kiMcitkRtyakRte tenojjhitA // zlekArtha traNa bANothI traNa leka jItI zakAze te bAkInAM be bANe nirarthaka che arthAta bhArabhUta che,' ema mAnIne bANAvaLI kAmadeve tyAga karelAM be bANane brahmAe devInAM netro banAvIne saNa 4aa ! // 135 // zriyA sudhAbhAkaparamANumadhyA-cakSurvibhUSAmanukatukAmaiH / gupta kacitprAvRSi khaJjarITai-rArAdhyate mantra ivAptadattaH // 136 // khaJjarITaiH khaJjanapakSibhiH prAvRSi varSAkAle kvacitkutrApi janadRggocare sthAne guptamata. eva yathA kazcinna vetti tathA channaM yathA syAttathA / utprekSyate-Aptena vizvAsaprAptena kenacit hitakRtA siddhena vA kenacana datto'tiprasannIbhUtvA vizrANito Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 8 zlo0 136 - 138] hIrasaubhAgyam 573 mantro'tiprabhAvayukta varNa pAThamayaH ArAdhyate sAdhyate iva / kiM kartukAmaiH khajjanaiH / zriyAH svazobhayA vaibhavena sudhAbhujo devasya paramANuvadatisUkSmatvAnmadhyamudaraM yasyAH sA paramANumadhyA / tasyAzcakSuSo locanasya vibhUSAM lakSmIM vilAsamanukartuM svena sadRzIM vidhAtu kAmo'bhilASo yeSAM taiH // lAkA paramANunI jema ati sUkSma ane suzebhita madhyabhAgavALAM zAsanadevInAM cakSunI samAnatA prApta karavAnI icchAvALAM khaMjarIya pakSIvaDe kAI Apta puruSe ApelA maMtranI varSAkAlarUpI gupta sthAnamAM ArAdhanA karAtI na hoya 5 136 // candrAcca koro'mRtapAnadambhA - dyAnasthito gandhavahAtkuraGgaH / pitAmahAtpaGkajamAsanasthaM, yadakSilakSmImiva mArgayanti // 137 // cakorajAtivAcitvAdekavacanam / jyotsnApriyaprakaraH candrAtsudhAkarAdamRtapAnasya dambhAtkaitavAt yasyAH zAsanadevatAyAH akSNorDa zorlakSmIM suSamAM mArgayatIva / utprekSyateyAcatIva, yathA yAne vAhane sthitaH san kuraGgo mRgo gandhavahAtpavanAtsakAzAt / 'mAtarizvA jagatprANaH pRSadazvo mahAbalaH' iti haimyAm / pRSatkuraGgagajAtivizeSaH / tathA 'kartu zazAGkAbhimukha na bhaimyA mRga hagambhoruhanirjita yat / asyA vivAhAya vidarbhAstadvAhanastena na gandhavAhaH // ' iti naiSadhe / pavanAtsakAzAt / utprekSyatedakSilakSmI mArgayatIva / Asane viSTare tiSThatItyAsanastha brahmaNaH saroruhAsanatvAt / 'bhavAntakRjjagatkartR saroruhAsanAH' iti hemyAm / paGkajaM kamalaM pitAmahAjjanakajanakAdvidhAtuH sakAzAdevIvilocanavibhramaM yAcatIva // leAkA cakAra pakSI, amRtapAnanA bahAne caMdra pAse caMdrarUpIyAnamAM rahelA kuraMga, (hari) jagatanA prANabhUta pavana pAse temaja kamala, paMkajarUpI Asana upara rahelA brahmA pAse, zAsanadevInA cakSunI zAbhAnI yAcanA karatA rahyA na hoya ! tema jaNAya che. / / 137 || smita' dine nizyapi nityaraGgada - bhRGgAGkitaM syAdyadi puNDarIkam / praspandamAnAntaratArikAM ta--tato'nukuryAd dRzametadIyAm // 138 // yadi kadAciddevatAnubhAvAt dine vAsare nizyapi rAtrAvapi smitaM vikAza prApta tathA nityaM rAtrau divA vA'virahita rahagantau makarandaM pAtumitastato bhramaNatazcapalAyamAnau bhRGgau dvirephau tAbhyAmaGkita kalitamevaMvidhaM puNDarIkaM zvetakamala syAttatastarhi yathAkathaMcittatpuMDarIkaM praspandamAnA pracalantI antare madhye tArikA kanInikA Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 138-140 yasyAM tAdRzIm / etadIyAmetasyA imAM tridazyA devyA imAM dRSTimanukuryAt sadRzIbhavet / anukAra vidhyAdityarthaH // iti locanam // niraMtara madhupAnanA lupI bhramarothI-yukata ta kamala, koI devanA prabhAvathI divasa ane rAtrimAM jo niraMtara vikAsazIla bane te madhyamAM capala kIkIvALI devInI daSTinuM anukaraNa rIza! // 138 !! prItyA ca ratyA saha mInaketo-randolanAdohadapUraNAya / vinirmite nAbhibhuveva lIlA-dole tadIye zravasI vibhAtaH // 139 // dAdapuraNAya / tadIye devIsaMbandhinI zravasI kau~ vibhAtaH zomete / utprekSyate-nAbhibhuvA padmajanmanA lolAdole kelipreDole vinirmite svayaM kRte iva / kasmai / prItyA ca punaH ratyA prItiratinAmnyau dve smarapatnyau tAbhyAM strIbhyAM sama saha mInaketormakaradhvajasya dolAbhyAM preDolanAbhyAM yAndolanA tasyA yo dohado vAJchA abhilASastasya pUraNAya saMpAdanAya paripUrtaye / 'dolAndolanadohado'pi ca caladvIcIcayaiH pUryate' iti haMsASTake // zlekArtha zAsanadevInA kAna zobhe che. rati ane prIti be patnIo sAthe kAmadevanI khUlavAnI IcchA pUrNa karavA mATe jANe svayaM brahmAe devInA be kAnarUpa be hiMDalA banAvyA na hAya ! | 139 moghIkRtAzeSazaraM girIza, pratyarthina pAzayitu kathaMcit / adhAri pAzo viSamAyudhena, yadvezmaneva zravaNacchalena // 140 // yadvezmanA yA zAsanadevyeva vezma vAsamandira yasya tAdRzena viSamAyudhena viSamApyekIbhAvabhAji / ekatripaJcasaptasaMkhyAvanti viSamANyucyante / 'lakSmaitatsapta gaNA go. petA bhavati neha viSame jH|' AryAyA etallakSaNam / aSTamasthAne gurvakSarayutAzcaturmAtrikAH sapta gaNA bhavanti / 'ihAryAyAM viSame ekatripaJcasaptasthAne jagaNo na bhavati' iti vRttaratnAkare / tathA samAni tu dvicatuHSaDaSTAdIni tenAtrArthAdviSamANi paJcasaMkhyAkAni AyudhAni arthAdvANA yasya / viSamANi durdharANyasahyAni vA zastrANi yasya / 'viSamAyudho darpakaH kAmahRcchayA' iti haimyAm / sa tena smareNa zravaNacchalena karNaka paTena / utprekSyate-pAza ivAdhAri bandhanagranthiriva dhRtH| kiM kartum / moghIkRtA vyarthA vihitAstRNaprAyAH praNItA azeSAH samastAH zarA arthAnmanmathamArgaNA yena tAdRza girIza zaMkara pratyarthina svazatru kathaMcitkenApi prakAreNa kRtvA pAzayitu pAzasAskartuM pAzena baddhaM pAze pAtita vA kartum // Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 575 marga 8 zlo0 140-142 ] hIrasaubhAgyam lokArtha devInA zarIrarU5 gharavALA kAmadeve potAnA samasta bANone niSphaLa banAvanArA pitAnA zatru Izvarane koIpaNa prakAre bAMdhavA mATe devInA kAnanA bahAne jANe pAza dhAraNa karyA na haya? on40mAM dhRtaikapAzena payodhidhAmnA, svAGkaprabhutvena kimAtmayoniH / spardhA dadhAnaH zravasI tridazyAH, pAzadvayImAkalayAMcakAra / / 141 // AtmayonirmadanaH tridazyA jinazAsananirjaranitambinyAH zravasI karNAveva pAzadvayIM bandhanapranthiyugalImAkalayAMcakAra bibharti sma / utprekSyate -dhRta upAtta eka eva pAzo yena tAdRzena payodhidhAmnA jalanidhiniketanena varuNena / 'varuNastvarNavamandiraH pracetAH' iti haimyAm / sama sArdha svasyAtmanaH aGkazcihna makaraH yAdo'paranAmA / 'anye'pi yAdomedAH syurbahavo makarAdayaH' iti haimyAm / tasya makarasya prabhutvena svAmitayA / 'jalayAdaHpatipAzimeghanAdAH' iti hemacandravacanAt / svasya tasya ca makaraprabhutvena hetunA spardhA saMgharSamA vA dadhAnaH bibhradiva // iti kau~ // kalekArtha kAmadeve devInA kAnarUpa be pAza dhAraNa karyA (be pAza zA mATe dhAraNa karyA che ?) eka pAza dhAraNa karatAM varuNanI sAthe potAnA citnarUpa magaranA svAmIpaNAthI saMgharSa karatA kAmadeve. eka varuNane ane pitAne ema be pAza jANe dhAraNa karyA na hoya ! ! 141 | zriyAbhyabhUyanta mayA samagrA, navadvayadvIpamahImahelAH / itIva vaktuM jagatAM sma dhatte, surIzravaHsaGgi navAGkayugmam // 142 / / surI zAsanasudhAzanavadhUH zravasoH karNayoH saGgo milana sthitirvA yasya tAdRza navADayonavasaMkhyAkayoraGkayormAnavizeSayoH navAGkAkArayoyugma dvandva dhatte dhArayati / utprekSyate-jagatAM trijagajanAnAM surAsuranarANAmityamunA prakAreNa vaktuM kathayitumiva / iti kim / yanmayA zriyA svavapulatArAmaNIyakalakSmyA kRtvA navAnAM navasaMkhyAkAnAM dvayaM yugala te ca te dvIpAzca / aSTAdazadvIpA ityarthaH / 'aSTAdazadvIpanikhAtayUpaH' iti raghuvaMze / tathA 'navadvayadvIpapRthagjayazriyAm' ipi naiSadhe / teSAM mahI pRthivI tasyAstaprotpannA vA mahelAH pramadAH abhyabhUyanta parAbhavagocarIcakrire itikAraNAtkarNayAmalasaM. gatanavAGkadvandva svarvadhUrdhatte / 'karNAntarutkIrNagabhIralekhaH kiM tasya saMkhyaiva navA navAGkaH' iti naiSadhe // iti karNAntargatanavasaMkhyAGkaH // devI be kAnanA saMgI navAMka-yumane dhAraNa kare che. te jANe "mArA-zarIranA sauMdaryathI Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 142-144 navAMkayugma-aDhAradIpa-pRthvInI samagra mahilAono parAbhava karAyela che, " AvI jagatamAM jAherAta karavA mATe navAMkayugma dhAraNa karAyuM na hoya ! ! 142 che svapRSThalagnAgatakezakAya-svarbhANumAlokya jinAdhidevyAH / trAyasva nau vaktumitIndubhAn, zrutyorvilagnAviva kuNDalAGgau // 143 // svayoH sUryAcandramasAtmanoH pRSThe pazcAtpradeze lagna evAmataH pRSThazliSTa eva samupetaH tAdRk / tathA kezA devIcikurA eva kuntalarUpa eva kAyaH zarIraM yasya zyAmavarNatvAsvarbhANuvidhutudasta, Alokya vairitvAtsamaya vibhAvya / kuNDale karNaveSTike eva aGga deho yayostAdRzau indubhAnU candrasUryo / jayati parAbhavati bAhyAbAhyazaniti jinaH tribhuvanAdhinAthastasyAdhidevI adhiSThAtrI devatA tAdRksvAmisevakatayA tasyA apyacintyasAmarthyAt / zrutyoH zravaNayoH / utprekSyate-ityetadvakSyamANa vaktuM kathayitumiva vilagnau lagitvA sthitau / anyAvapi kiMcisvakRtyaM kathayitukAmau svAmizravaNayovilagataH / iti kim / he trailokyAdhIzAdhidevate prabalaparAkrame, tvaM nau AvayoH pracaNDavidhutudadaityAdasmajighAMsoH sakAzAttrAyasva rakSAjIvitapradAnena pAlaya // iti karNakuNDale // zlekArtha kezarUpe zarIravALA potAnI pAchaLa paDelA rAhune joine sUrya ane caMdra zAsanadevInA kAne. mAM kaMDalarUpe raDyA. zA mATe ? he trilekezvarI "he prabalaparAkramI, A pracaMDa rAhuthI tuM amArA baMnenuM rakSaNa kara, A pramANe kahevA mATe kularUpe rahayA na hoya ? 143 | nIlotpale karNayuge cakAsAM-babhUvatuH straNamaNeH surANAm / yuyutsunI tannayanotpalAbhyA-miva pratispardhitayAbhyupete // 144 // surANAM nirjarANAM strINAM samUhaH straiNa strIsamUhApekSayA surANAmityatra bahuvacana tasya tasminvA maNe ratnabhUtAyAH karNayuge karNayugale nIlotpale indIvare / 'nIle tu syAdindIvaram' iti haimyAm / cakAsAMbabhUvatuH bhAtaH sma / utprekSyate-tasyAkhidazyA nayane vilocane evotpale kuklaye tAbhyAM sama sAdhaM pratispardhitayA parasparAdvetavaibhavA. tirekodbhatAbhyasUyayA kRtvA yuyutsunI yoddhakAme ivAbhyupete saMmukha samete / aparo'pi saMspardhodayAnijasapatnopari yoddhamAyAti // kA devAMganAonA samUhamAM ziromaNI zAsanadevInAM karNa-yugala nIlakamalarUpe rahayAM che. te jANe zAsanadevInA nayanakamalanI sAthe paraspara spardhA (ISya)thI yuddha karavAnI IcchAthI nIlakamalA sAma sAme AvIne rahayAM na hoya ! che 144 . Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 577 marga 8 zlo0 145-147] hIrasaubhAgyam / abhyasyatAsyAH zravasI manobhU-dhanurdhareNeva dhRte zaravye / na ced bhavetAM kathamantarAle'-nayovinIle kamale kalambau / / 145 // abhyasyatA trijagajjayakRte zarAbhyAsa kurvatA manobhUrmadano nAma dhanurdharo dhAnu. kastena asyAstridazyAH zravasI zravaNAveva / utprekSyate--zaravye vedhye dhRte maNDite iva / evaM cenna tarhi anayoH zravaHzaravyayoH antarAle madhye vinIle nIlavarNe kamale etAvatA nIlotpale eva kalambI bANau / 'ropAH kalambazaramArgaNacitrapuDAH' iti haimyAm / kathaM kena kAraNena bhavetAm / kiM ca kuNDale nIlotpale ca naiSadhe damayantIpariNayanazRGgArAdhikAre dRzyete / yathA-'avAdi bhaimI paridhApya kuNDale vayasya yAbhyAmabhitaH samanvayaH' / tathA-'dhRtaM ca taM sotpalayugmametayA vyarAjadasyAM patite dRzAviva' / ityapi tatraiva ida dvitayamapyAnItamasti / kiM caiva jJAyate yatkarNakuNDalamadhye eva nIlotpale bhaviSyataH // karNayorutpale // sAartha traNe jagatane jya karavA mATe bANane abhyAsa karatA kAmadevarUpI dhanurdhare devInA karNadyarUpa vaSya (lakSya)ne dhAraNa karyuM. je ema na hoya to be kAnanI madhyamAM nIlakamalarUpa bANo kaI rIte hoI zake ? 145 . kaTAkSabANAnpraguNAnpraNIya, svaHsubhrUvo bhraH kuTilIbhavantI / dhanurlatA zrIsutadhanvineva, prasAdhitAbhAt trijagajjayAya // 146 // kuTilIbhavantI vakrabhAva bhajantI svaHsubhravo devyA bhrUrUce romapaddhatirabhAdbabhau / utprekSyate-zrIsutadhanvinA madanadhAnuSkeNa trijagatastribhuvanasya jayAya parAbhavanAya vazI. karaNAya vA prasAdhitA praguNIkRtA dhanurlateva kodaNDayaSTiriva / kiM kRtvA / kaTAkSAnakSivikUNitAni netratribhAgAvalokitAni eva bANAH zarAstAn praguNAn sajAn praNIya vidhAya // zlokArtha devInI vakra bhramare zobhe che. te jANe traNe jagatane parAbhava karavA mATe dhanurdhArI kAmadeve kaTAkSarUpI bANe sajaja karIne, dhanulatA taiyAra karI na hoya ! . 146 ujjambhavatrAmbujamandirAyA, lIlApravAlo'yamivendirAyAH / uptA tayA vA phalinIva bhAlA-jire vireje surasudhruvo bhrUH // 147 // surasubhravaH suparvapramadAyAH bhravireje bhAti sma / utprekSyate-ujjambha vikasita yadvaktra devIvadanaM tadevAmbuja jalaruha kamalaM tatra mandira sadana yasyAstAdRzyA indi Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 bhAgyam [ sarga 80 147 - 149 yA lakSyAH ayaM pratyakSalakSyo lIlAyai vilAsArthaM pravAlaH tamAlasAlapallavaH iva / vAthavA tayA zriyA bhAlAjire lalATaprAGgaNe uptA praropitA phalinI priyaGgulateva / 'priyaguH phalinI zyAmA' iti haimyAm // zleAkA devInI bhramara zAbhe che. te jANe devInA vikaravara mukhakamalarUpa thAnavALA lakSmIdevInA krIDA karavA mATe A tamAla vRkSane pallava na hoya ! athavA lakSmIe lalATarUpI AMgaNAmAM rApelI isinI ( sanAvizeSa ) lAgena hoya ! // 147 // mitho munIndreNa mRdhe manobhU-bhUmIpatirjarjaritAGgayaSTiH / suparvasubhruvamAzmagarbha-yaSTImivAlambakRte tatAna // 148 // manobhUbhUmIpatizcetobhavavasudhAdhinAthaH madananRpaH AlambakRte syasyaivAvalambanArthamAdhAravidhAnopayogArtham / utprekSyate - suparvasubhruvaH surAGganAyAH bhruvamevAzmagarbhayaSTIM marakatamaNimayadaNDam | 'marakata' tvazmagarbhaH' iti haimyAm / tatAna kRtavAniva / kiMbhUtaH / mithaH parasparaM mRdhe saMgrAme munIndreNa hIravijayasUriNA jarjaritA prahArairja - jarIkRtA aGgayaSTiH zarIra N yasya / jarjaraH pumAn svazarIrAdhArakRte haste yaSTiM gRhNAti / kiM cApavarNanAdirAbhasyAdgranthakRtAmAvarNanIyanAyako vismRtaH syAditi tadantardevIvanAntarAle munIndrapadopAdAnam / yathA naiSadhe'pi kuNDinapuravarNanAdhikAre - ' payasA 'naiSadhazIlazItalam' iti tadvRttAvapyetadevoktamasti // zleAkA parasparanA saMgrAmamAM zrIhIravijayasUrIe karelA tIkSNa prahArAthI jarita thayelA kAmadeve, peAtAnA AlaMbana mATe devInI bhramararUpI marakatamaNinI yaSTI (lAkaDI) banAvI na hoya ! 5148aaaa nIlAravindena purA praNIya, dRzaM tridazyAH sarasIjajanmA / kiJjalkavRndairvadane tadIyaiH, praNItavAn alatikAmivAsyAH || 149 || sarasIjajanmA padmanandanaH vidhAtA asyAH zAsanadevatAyA vadane mukhe tadIyairnIlAravindasaMbandhibhiH kiMjalkavRndaiH kesaranikaraiH kRtvA / utprekSyate-- bhUlatikAM locanordhvaromapaddhativallIM praNItavAn kRtavAniva / 'praNItavA'zaizavazeSavAnayaM jagajjayaM tena ca kozamakSayam' iti naiSadhe / kiM kRtvA / purA prathama' nIlAravindenAvinidradindIvareNa tridazyA bahirmukhayoSitaH dRzaM vilocana praNIya svayaM vinirmAya || zlAkA brahmAe pUrve nIlakamalavaDe devInA netro banAvIne pachI te nIlakamalanI kezarAethI jANe devInI bhramarA banAvI na hoya ! ! 149 / / Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 8 zlo0 150-152] hIrasaubhAgyam 579 saMsparSimAvaM dadhatA svalakSmyA, khaNDena paNDetarakAntimeva / jagrAha yoddhu tridazIlalATa, bhrUyugmakAyAM karavAlayaSTim // 15 // tridazIlalATa zAsanavRndArakasundaryA bhAla yugma dhruvoryAmalameva kAya zarIra yasyAstAdRzIM karavAlayaSTi nikaSollikhitanizitanistriMzalatAM jagrAha gRhayAMbabhUva / utprekSyate-svalakSmyA AtmIyazriyA sama saMspardhibhAva svavaibhavotsekitayA spardhanazIlatAM dadhatA vidhANena khaNDenAdhaina / 'khaNDe'rdhazakala bhittam' iti haimyAm / caNDAttIkSNAditarA aparA etAvatA anuSNA zItA kAntiH dIptiryasya tAdRzena candreNa sudhAdIdhitinA etAvatASTamItamIramaNena sama sArdha yorbu saMgrAma vidhAtumiva / 'khaDgA yattAkhilA pRthvI' iti vacanAt // iti bhrayugalam // zlokArtha pitAnA vaibhava sAthe ISyabhAva dhAraNa karatA ardhacaMdra-aSTamInA caMdranI sAthe yuddha karavA mATe devInA lalATe bhRkuTI-yugalarUpI tIkSNa khaDUgalatA talavAra jANe grahaNa karI na hoya ! 15mAM smaraM ratiprItinitambinIbhyAM, sahAbhiSektuM bhuvanAdhipatye / yadbhAladammAjalajAsanena, manye praNinye kaladhautapaH // 15 // ratiprItinAmnIbhyAM dvAbhyAM nitambinIbhyAM gRhiNIbhyAm / 'ratiprItI iva smaraH' iti prtikrmnnsuutrvRttau| tato madanasya ekA ratiH aparA ca prItiH ete dve patnyau tAbhyAM sArtha rAjJAmabhiSekasamaye rAkSInAmapyabhiSeko dRzyate / yathA 'kRtAbhiSekA mahiSI' iti haimyAm / smara kAma bhuvanAdhipatye trailokyarAjye abhiSektumabhiSeka vidhAtum ahameva manye jAnAmi / utprekSe vA / jalajAsanena kamalaviSTareNa brahmaNA yasyA devyA bhAlasya lalATasya dambhAtkaladhautasya kAJcanasya paTTaH paTTakaH praNinye vinirmita iva // plekArtha huM mAnuM chuM ke rati ane prIti e be patnIo sahita kAmadevane, traNe jagatanA adhipati tarIkene rAjyAbhiSeka karavA mATe, jANe brahmAe devInA lalATapaTTanA bahAne suvarNa paddhaka (21) manAvyo na hoya ! // 15 // trailokyamAkramya parAkrameNa, sukha niSaNNasya aSadhvajasya / vyadhatta hemnaH phalaka vidhAtA-vaSTambhanAyeva tadIyamAlam // 152 // vidhAtA brahmA / jhaSo mIno dhvajaH vetana cihna vA yasya sa matsyalAJchano madanaH arthAnmanmathapRthvIpatistasyAvaSTambhanAya pRSThapradAnArtham / utprekSyate tadIyaM zAsanasu. Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 152-154 rIsaMbandhi bhAla lalATa hemnaH kAJcanasya phalaka 'pATiu' iti prasiddha vyadhatta vidadhAti sma cakAra / kiMbhUtasya jhaSadhvajasya / parAkrameNa svapuruSAkAreNa nijabhujavIryeNa kRtvA trailokya tAtsthyAttadvayapadezAtsuralokapAtAlabhUmIlokavAsinaH surAsuranAganAgaranikarAnAkramya parAbhUya svAkavazaMvadIkRtya sukhaM sAtena niSaNNasyopaviSTasya AsInasya // kalekArtha potAnA bAhubaLathI traNe jagatane jItIne sukhapUrvaka beThelA kAmadevanA avachaMbha (TakA) mATe jANe brahmAe devInA lalATarUpa suvarNanuM pATIyuM banAvyuM na hoya! 15rA adhRSyamanviSya yadIyabhAla, nija prati spardhitayA jigISat / ardhAmRtAMzuH prapalAyya pUSa-dviSo jaTAjUTa iva praviSTaH // 153 / / ardhAmRtAMzuH sAmisomaH prapalAyya bhayAtpraNazya / utprekSyate-pUSadviSaH pUSanAmno dAnavendrasya vyApAdakasya zaMbhojaTAjUTe vikaTakaparde praviSTa iva nilIya tasthivAniva / kiM kRtvA / spardhitayA spardhanazIlatvena nijamAtmAnam / nijazabdena kvApyAtmApyu. cyate / yathA naiSadhe-'zrutvA nija bhImajayA nirastam' iti / jigISat jetumicchatparAbhavitu mahimAna tAdRza tadIyabhAla devalalanAlalATamevAdhRSya manAka kalanIyam kathamapyabhibhavitumazakyaM dveSya vairiNamanviSya nirIkSya // kalokArtha koInAthI paNa jItI nA zakAya tevA prakAranA potAnA pratispardhArUpa devInA lalATane joIne IrSAthI tene jItavAne icchato ardhacaMdra, tethI ja nAsIne zaMkaranI jaTAmAM pesI gayo na hoya ! 153 che advaitalakSmIkamavekSya yasyA, bhAlaM tadIyazriyamIhamAnaH / vizva bharasyeva pade lagitvA, tAM mArga pratyarbha ivArdhacandraH // 154 // - ardhacandraH aSTamItamIpriyatamaH vizva bhuvanamabhIpsitapradAnena puSNAti puSTaM kurute / 'dubhRJ dhAraNaSoSaNayoH' asya dhAtoH prayogaH / vimatiM rakSati pratyUivyUhApaharaNena vA iti vizvabharaH kRSNaH tasya pade caraNe viSNupade lagitvA vilagya samAzliSya / utprekSyatetAM vibudhavadhUlalATalakSmI mArgayatIva yAcatIva / 'ardati mArgati mArgayati yAcati yAcate'rthanArthAH syuH' iti kriyAkalApe / ka iva / arbha iva / yathA bAlakaH pituH pada vilagya yAcate / kiM kurvANaH / tadIyAM sudhAzanavadhUgoghisaMvandhinIM zriyaM lakSmImIhamAnaH kAsan / kiM kRtvA / yasyAH zAsanasumanaHsundaryA advaita na vidyate dvaita yugalametatsadRzamapara vastu yasyAH sA tAdRzo lakSmIH suSamA yasya / svArthe kaH / advaitalakSmIkamasAdhAraNavaibhava bhAlamalIkamavekSya vyAlokya // Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 8 zlo0 154-156 ] hIrasaubhAgyam blekArtha aMta lakSmIvALA devInA lalATapaTane joIne, tenI zebhAne Icchato ardhacaMdra jANe bAlakanI jema viSNunA caraNa pakaDIne ( AkAzamAM rahIne ) tenI lakSmInI yAcanA karato nahAya ! // 154 // yadbhAlalakSmyAdharito'rdhacandra-statsAmyamicchanvaruNAlayasthAm / abhISTadAM kAmadudhAM pratIcI-mastacchalAdyAti kimArirAtsuH // 155 / / yasyA bhAlasyA likasya lakSmyA vibhUSayAdharito hInIkRto dhikkArabhAva lambhito. 'rdhacandraH sAmikumudinIdayitaH pratIcI pazcimAM dizamAzAmastacchalAtkapaTAt yAti gacchati / utprekSyate-tatsAmyaM tasya apsarolalATasya lakSmyAH zobhAyAH sAmya sAhazyamicchan manasi vAJchan san varuNasya pazcimadikpaterAlaye gRhe tiSThatIti tAM varuNavezmanivAsinImityarthaH / tathA abhISTamabhilaSita janamanAkAmita dadAtIti tAdRza kAma manoratha dogdhi prapUrayatIti kAmadudhA / 'duha prapUraNe' ayaM dhAtuH / tAM kAmadhenumArirAtsuH ArAdhayitumicchuriva / 'haviSe dIrghasatrasya sA cedAnIM pracetasaH / bhujaGgapihitadvAra pAtAlamadhitiSThati // iti raghuvaMze / tathA 'kratoH kRte jAgrati vetti kaH kati prabhorapAM vezmani kAmadhenavaH' iti naiSadhe'pi // iti devIlalATasthalam // lokArya devInA lalATanI lakSmIthI tiraskRta thayela ardhacaMdra pazcima dizAmAM jAya che. zA mATe ? devInA lalATanI samAnatA prApta karavA mATe varuNanA gharamAM rahelI pazcima dizArUpI abhISTa phaladAyI kAmadhenune ArAdhavAnI IcchAthI jANe jato na hoya ! 55 * yadAnanazrIjitamabjabandhoH, padma karakroDa ivaitya bandhoH / . nirvedamAvedayate svameta-tpuro bhramaddhRGgagaNakvaNena // 156 // pana kamala bhramanto madhupAnakRte sametya lolubhatayetastato bhrAmyanto ye bhRGgA bhramarAsteSAM gaNasya samudAyasya kaNena gujAraveNa kRtvA / utprekSyate-patasya svabandhoH sUryasya puro'gre svamAtmIya nirveda parAbhavodbhUtabhUyastarakhedaM nijAvamAnanAduHkhaM vA Avedayate kathayatIva / kiM kRtvA / bandhoH svamitrasya / abjabandhoraravindasahado bhAnoH De hastotsaGge patyAgatya / 'cakrAbjAharbAndhavaH saptasaptiH', tathA 'mitro dhvAntArAtirajAMzuhastaH' itIdaM dvayamapi haimyAm / tathA 'sphuTAravindAGkitapANipakkajam' iti naiSadhe / kiMbhUta padmam / yasyA devyA Ananasya svaparispadhiparAbhAvukavaibhavavadanasya zriyA zobhayA jita parAbhUtam // Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 156-158 zlekArtha devInA mukhanI lakSmIthI parAbhava pAmeluM kamala, pitAnA mitra sUryanA usaMgamAM AvIne, sUryanI pAse bhramaronA guMjAravanA bahAne jANe potAnA parAbhavajanya duHkhanuM nivedana karatuM na hoya ! e 156 che vaktraM tridazyA vijitAtmadarza-nizAmaNi prekSya hiraNyagarbhaH / sRSTiM sisakSuH kimadonurUpAM, vinirmi mIte'mbujahastalekham // 157 // hiraNyago brahmA ambujaiH sakalakamalakalApaiH kRtvA hastalekham 'hastolaka' iti prasiddham / vinirmimIte kurute / utprekSyate-adonurUpAm asyA gIrvANagRhiNIvanAravindasadRzIm / 'adaHsamitsaMmukhavairiyauvatatruTabhujA kambumRNAlahAriNI' iti naiSadhe samAsAnto'dasUzabdaH / sRSTi racanAM sisRcaH sraSTumicchuH kartu kAGkSaniSa / kiM kRtvA / vijitAH svavaibhavAbhibhUtA AtmadarzA darpaNA nizAmaNayazcandramaso yena tAdRza tridazyAH zAsanasuraramaNyA vaktraM vadana prekSya dRSTvA / vaktrazabdaH punapuMsakaliGgayoH / 'netra vaktrapavitrapatrasamarozIrAndhakArAvaraH' iti liGgAnuzAsane // kalekArtha potAnI zobhAthI darpaNa ane caMdranI zobhA jItI lenAra devInA mukhakamalane joIne, devInA mukhamalanI samAna sRSTinI racanA karavA mATe icchatA brahmAe samasta kamale banAvIne jANe (2) hatheTI karI na hoya ! 157 manye kumugandhuridamRgAGka-mukhImukhIbhUya sukhI babhUva / niyantrya yattena tamaH svadasyuH, prAkSepi pRSThe sphuTakezakAyaH // 158 // ahaM granthakRdevamamunA prakAreNa manye vicArayAmi / yatkumudandhuH kairavasuhRzcandramAH idaMmRgAkamukhImukhIbhUya iya cAsau mRgAkamukhI ca kaumudIdayitavadanA ca tasyA mukhIbhUya vadanabhAva pratipadya / 'idaM nRpaprArthibhirujjhito'thibhiH' iti naiSadhe / atredazabdaH samAsAntaH / sukhI babhUva sAtavAn nizcinto vA saMjAtaH / yadyasmAtkAraNAt sphuTaH prakaTo dRzyamAnatvAtkezA eva devIzirazcikurA eka kAyo deho yasya tAdRzaH / svadasyunijapratpanIkastamovidhutudaH niyantrya badhyA pRSThe svapRSThapradeze prAkSepi prkssiptH| dhammi lasya vidhutudopamAnatvaM kAvyakalpalatAyAm / 'dhammillaH saMyatAH kezAH' iti hebhyAm / etadeva mahatsukham / yatsvadviSannabhibhUya niyantrya rakSyate // iti devIvadanam // zlokAI huM mAnuM chuM ke caMdra, caMdramukhI devInA mukharUpe thaIne sukhI thayo ! arthAta nizcita banya Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 8 zlo0 158-160] hIrasaubhAgyam zAthI ? pragaTapaNe dekhAtA devInA kezarUpI zarIravALA potAnA zatru rAhune bAMdhIne pitAnA pAchaLanA bhAge rAkhyo ! 158 | aho mahIyAnmahimA suprv-saarnggckssushcikurcchttaayaaH| nirjitya yasmAtpazunApi pazcA-dacIkaradyA camarAnpratIpAn // 159 // aho ityAzcarye / yathA naiSadhe-'aho ahobhirmahimA himAgame'pyabhiprapede prathitAM smarAditAm' / suparvasAraGgacakSuSaH surahariNekSaNAyAH zAsanadevyAH cikuracchaTAyAH kuntalakalApasya / 'jahAsa tasyAH kuTilAH kacacchaTAH' iti naiSadhe / chaTAzabdena shronnii| 'bhaTAntavizrAntaturaGgamacchaTAH' ityapi naiSadhe / 'azvazroNI' iti tadvattiH / mahIyAnatizayena mahAnatizAyI mahimA mAhAtmya dRzyate / yasmAtkAraNAt yA cikuracchaTA pratIpAn svazrIpratispardhitayA pratikUlIbhUtAn camarAn bAlavyajanAni nirjitya nijIjasA parAbhUya pazunA tirazcApi camaradhenvApi kA / na kiMcidarthe pazuzabdAttiryAmAtre ajJAne'pi / tathA 'pazustiryak' iti haimyAm / tathA naiSadhe-'pazunApyapuraskRtena tattulanAmicchatu cAmareNa kaH' iti / pArthe pshcaadbhaage| upahAsyavAkyametat / acI karat kArayati sma // lokAI mRgAkSI zAsanadevInA kezasamUhane koI ajaba mahimA che ! jethI potAnA zatru cAmarene chatIne, pazu ( camarI gAya ) hovA chatAM paNa bAMdhIne pAchaLanA bhAgamAM rAkhyA ! a15 spardhA vidhatte sumanaHsukezI-kezacchaTAbhiryadasau kalApaH / anaucitIya tamitIva kekI, jahAti kopAdapi pakSabhUtam // 160 // kekI mayUraH / utprekSyate iti hetoH pakSabhUtamapi sahAyabhUtabhapi / 'pakSaH sahAyaH picchaca,' tathA 'pakSo mAsAdhai picche ca sahAye virodhe / dehAGge rAjakuJjare' ityanekArthaH / kalApa zikhaNDaka kopAtkrodhAtirekAjahAti tyajatIva / iti kim / yadaso mama zobhAkArI pakSabhUto'pi mAtsaryAsUyAdidoSanirmuktaM mano mAnasaM yasyAstAdRzyAH sukeshyaaH| kezalakSaNena kRtvA sarvANyapyaGgalakSaNAni sacitAni khiyAH / tattvatasta zAsananAyikAyAH kezacchaTAbhiH kuntalamAlikAbhiH sArdha spardhA saMgharSa vidhatte karoti iyamanaucitI na yogyatA / 'sAnaucitI cetasi nazcakAstu' iti naiSadhe / etannaucityamiti kAraNAtyAgaH // blekArtha sukezI evI zAsanadevInA kezasamUhanI sAthe A pIMchAMne samUha IrSyA kare che te ayogya che. ema mAnIne mayUra, potAnA pakSabhUta ( pIMchArUpa ) hovA chatAM paNa jANe ropathI tene (pAnI) tyAga rata na hoya ! // 10 // Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 hIrasaubhAgyam sarga 8 zlo0 161-162 zrIspardhayA yaccikurAnvijetuM, vyavasyamAnAnsvamavetya bahaH / trAsAtpraNazyanniva nIlakaNThaH, pRSThe praviSTaH zaraNAbhilASI // 161 // barhaH kalApaH trAsAt rAtrau AkasmikAtaGkAt / 'trAsastvAkasmika bhayam iti haimyAm / praNazyan prapalAyamAnaH san zaraNamAtmatrANamabhilaSatItyevaMzIlaH nIlakaNTho mahAdevo mayUrazca / tasya pRSThe praviSTa iva / nIlakaNTha zaraNIcakAretyarthaH / kiM kRtvA / thiyA zobhayA lakSbhyA vA yA paraspardhA saMgharSaH tena kRtvA svamAtmAnaM vijetu parAbhavitu vyavasyamAnAnudyama kurvANAnpragalbhamAnAndevIkezAnkuntalAnavetya jJAtvA // iti kezapAzaH // kalekArtha pitAnI zobhAvaDe jItavAno prayatna karatA devInA kezasamUhane jANIne, bhayathI trAsa pAmIne nAsI jato zaraNabhilASI pIMchAne samUha jANe mayUranI pAchaLa pravezI gayo na hoya ! 16nA sImantadaNDaH surapadmadRSTe-runmAdayAmAsa manasi yUnAm / sahAvarodhaizcarataH smarasya, vyaktIbhavantI padavI kimeSA // 162 // surapadmadRSTevRndArakAravindalocanAyAH sImantaH kezavA sa eva dnnddaakRtitvaaddnnddH| dvAbhyAM kRtvA yadA badhyante tadA madhye kezarahitA daNDAkRtirlakSyate / saiva sImantaH 'saI tho' iti lokprsiddhH| para strINAmeva na puMsAm / saurASTragUrjarAdiSu / para lATadezAdiSu zrUyate / yathA lATadezavAsinA zrIharSakavinA naiSadhe samAnIto'sti 'dviphAlabaddhAzcikurAH ziraHsthitam' iti / dvAbhyAM phAlAbhyAM ca saMyamyamAne kezapAze madhye sImantaH syAdeveti / sa devIsImanto yUnAM vayaHsthAnAM taruNAnAM manAMsi sasmaravikAracetAMsi unmAdayAmAsa / 'unmAdazcittaviplavaH' / tadyuktAni kRtavAnityarthaH / utprekSyateavarodhairantaHpurapuraMdhIbhiH ratiprItinAmnyau dve patnyau prasiddha staH, paramanyA api bhAvinyaH evamavasIyate kavisamayAnusAreNa / yadukta naiSadhe-'sakhIzatAnAM sarasaivilAsaiH smarAvarodhabhramamAvahantI / vilokayAmAsa sabhAM sa bhaimyAH' iti / carataH atra devIzirasi saMcarataH sataH anaGgaragAbhidhAne zAstre proktamasti yatpaJcadazasu tithiSu khINAM paJcadazasu ziraHprabhRtiSu sthAnakeSu smaraH saMcarati iti / smarasya kAmasya vyaktIbhavantI prakaTA jAyamAnA eSA kezavamalakSaNA padavI mArga iva / yato ghanajalasaMcAreNa amArgo mArgaH syAditi pratyakSa lakSyate // plekArtha kamalAkSI devInA kezasamUhamAM rahelo seMthe yuvAna puruSanA cittamAM unmAda pedA kare che. te jaNe pitAnA aMtaHpura (rati ane prIti)nI sAthe saMcaratA kAmadevane jANe A pratyakSa mArga naya ! / / 112 // Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marga 8 zlo0 163-165] hIrasaubhAgyam 585 prekSya svadAhe jvalitAstramAlAM, jeyaM kathaM vizvamidaM mayeti / pitAmaho'dAnmadanasya tasyAH, sImantadaNDa vimanAyitasya // 163 // pitAmaho brahmA pituH pitA ca ityamunA prakAreNa vimanAyitasya viruddhamanA ivAcaritasya vimanaskIbhUtasya madanasya / utprekSyate-tasyA manyubhuGmAninyAH sImantameva daNDa pratibhaTakoTikaTikApratihatipracaNDaradaNDanamadAdiva pautrapremNA pradattavAniva / iti kim / svadehadAhe zaMbhunA kopAnalenAtmazarIrabhasmIkaraNasamaye jvalitAM dagdhAM bhasitIbhUtAmastramAlAM praharaNapaTalI prekSya nirNIya / atho bhasmIbhUtAzeSAstrasaMghAtena mayA vijayinA madanena vizva tribhuvana kathaM kena prakAreNa jeya jetavyaM parAbhavanIyaM vazIkartavya vA iti // zlokAI izvare roSathI potAnA zarIrane bhasmIbhUta karI detAM pitAnA sarvazastrone baLI gayelAM joIne have mAre kevI rIte traNa jagatane jItavA " A pramANe vimanaska banI gayelA kAmadevane, jANe pitAmaha brahmAe pautranehathI devInA " seMthA " rU5 daMDana arpaNa karyuM na hoya ! 16 sindUrapUrapracitena tasyAH, sImantadaNDena ziroruhAlI / vidyudvilAsena payaHprapUrNA, payomucAM paktiriva vyarAjat // 164 // pUrazabdo'tra lakSaNayA smuuhvaacii| sindUrapUreNa zRGgArabhUSaNagaNena pracitena vyAptena / sindUrapUritenetyarthaH / sImantadaNDena kRtvA tasyA devatAyAH ziroruhAlI kacacchaTA vyarAjadbhAti sma / kA keneva / [paNemucAM] paktirvidyudvilAsena / yadvA payobhiH pAnIyaiH prapUrNAnAM nirbhara bhRtAnAM payomucAM varSanmeghAnAM mAlikA taDidvilasitena kRtvA vidyudvijambhitena kRtvA virAjate // iti sImantaH // blekArtha . jema vighulatA ( vijalI )thI jalavaDe paripUrNa mevonI paMkita zame che tema siMdUranA samUhathI vyApta seMthAvaDe devIne kezasamUha zobhe che. me 164 che praphullamallIkusumAvanaddha-yatkezapAzaH sphurayAMbabhUva / apUji puSpairiva cAmarAdi-dviSajjayasyAvasare digIzaiH // 165 / / praphullaivikasitaimallayA mallikAyA vi kalasya / 'mallIbhiH pratimallIbhAva dadhatI vibhAti bhAvatkI' iti rAjavarNane / kusumaiH puSpairavanaddho grathito yasyAM marutsImantinyAM kezapAzaH sphurayAMbabhUva vibhrAjate sma / atra svArthe triH kevlaarthkthyitrii| utprekSyatecAmarAdInAm / AdizabdAtkalApikalApavidhutudakSapANAM grahaH / dviSatAM parasparaspardhAvirbhAvAdvairiNAmeva vijayasya parAbhavanasyAvasare prastAve digIzaistadvairivijayavyAlokanodbhUtAdvaitAzcaryairazeSAzApAlakaiH puSpaiH kusumaiH kRtvA apUji pUjito'bhyarcita iva // Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgyam [sarga 8 zlo0 165-167 zlekArtha 'vikasita puSponI mAlAothI bAMdhele devIne kezapAza apUrva zebhAne dhAraNa kare che. te jANe cAmara, pIMchAne samUha, ane rAhu Adi spardhA karatA zatruo upara vijaya prApta karavAnA avasare, dipAlavaDe jANe puSpavaDe kezasamUhanI pUjA karAI na hAya !! 165 | saMdarbhitAntarmucakundamallI-kacacchaTAyAH kapaTAdamuSyAH / vondunA maitryavidhitsayeva, tArAGkiteyaM kuhurAjagAma // 166 // saMdarbho racanAvizeSaH saMjAto yAsAM tAH saMdarbhitA prathitA antarmadhye mucakundAH kundagumAstathA mallayo navamallikA / 'mallikAsyAdvicakilaH saptalA navamAlikA' iti haimyAm / arthAt tadvikasitavikacakusumAni yasyAM tAdRzyA kacacchaTAyAH kuntalamAlikAyAH kapaTAdvayAjAdiyaM dRzyamAnA kuhuramAvAsyA AjagAma samAgatA / kiNbhuutaa| tArA. kitA grahanakSatratArakakalitA / utprekSyate-amuSyA animiyA vaktrendunA vadanakumudinI dayitena sama sArdha maitrya sauhArda tasya vidhitsayA vidhAtumicchayA eva kartu kAGkSayeva // iti kezapAze kusumaracanA // blekArtha vikasvara macakuMda ane navamallikAnAM puSpothI guMthAyelA kezasamUhanA bahAne devIne mukharUpI caMdranI sAthe mitratA karavAnI icchAthI graha, nakSatra, ane tArAovALI amAvAsyAnI rAtri naze mAvI nA hoya ! // 161 // veNIkRpANA bhujakarNapAzA, nAsAniSaGgA nayanAzugA va / bhrakAmukA kAntanitambacakrA, smarAstrazAleva murI cakAse // 167 // surI zAsamadaivatamattebhagamanA cakAse dIpyate sma / utprekSyate-smarasya madhusArathe. rakhANAmAyudhAnAM zAlA sadanamiva / AyudhAnyeva darzayati-kiM veNI kabarI saiva kRyApAzcandrahAsAsiyasyAm / punaH kiMbhUtA / bhujau bAhU tathA kaNoM zravaNAveva pAzA bandhanagranthayo yasyAm / punaH kiMbhUtA / nAsA gandhazA saiva niSagastUNIro yasyAm / punaH kiMbhUtA / nayane locane evAzugau bANo yasyAm / punaH kiMbhUtA / bhrareva kArmukaM zarA. sana dhanuryasyAm / punaH kiMbhUtA / kAnto manozo vairiNAM kasya sukhasyAnto'vasAna yasmAttAdRzo vA nitamba ArohaH eva cakra rathAGga yasyAm / 'romAvalIdaNDanitamba. cakre guNa ca lAvaNyajala ca bAlA / tAruNyamUrteH kucakumbhakartuH vibhatiM manye sahakAri cakram // ' iti naiSadhe nitambasya cakropamAnam / 'stanakalazakArakasya tAruNyakulAlasya yauvanakumbhakArasya bAlA damayantI sahakArikAraNAnAM cakra samUha vibhati ityevamaha zazke / kAraNAnyAha-romAvalyeva cakrabhrAmako daNDaH nitamba eva cakraguNasUtra svAbhAvikanIguNavajazca lAvaNyameva jalam' iti tadvattiH / / Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayI kI. 140-) ritIbhAm / - - sarga 8 zlo. 167-170] hIrasaubhAgyam 587 kalokArtha gajagAminI zAsaEvI zobhe che. veNIrUpa jenuM caMdrahAsa khaDaga che, bAhu ane karNarUpI jenA be pAza che, nAsikApI jenuM bANonuM bhAthuM che, netrorUpI jenAM bANo che, bhrakuTIrUpa jenuM dhanuSya che, ane mane hera nitaMbarUpI jenuM cakra che tevA prakAranI zAsanadevI jANe kAmadevanI AyudhazAlA na hoya ! che 167 vibhUSaNaiH svarNamaNipraNItai-rvasantalakSmIriva naikapuSpaiH / vididyute sA malayAnalairivA-modaidizaH saurabhayantyahanizam // 168 // sA AditeyavAsateyA varavadanA vididyute vizeSeNa dyotate sma / kaiH / svarNa jAtyajAmbUnada maNayo naikavidharatnAni taiH praNItaivibhUSaNairAbhUSaNaH / keva / vasantalakSmIriva yathA surabhisamayazrIH / 'vasanta iSyaH puSpakAlo balAGgakaH' iti vasantanAmAni haimyAm / naikairaneprakAraivividhajAtIyaiH puSpaiH kusumaiH kRtvA dIpyate / kiM kurvantI / AmodaiH svAbhAvikazarIrasurabhitAbhirvadanA ravindAmodairvAdizaH sarvA , api kakubhaH aharniza nityaM saurabhayantI saurabhakalitAH kurvantI / surabherbhAvaH saurabham, saurabhayuktAM karotIti saurabhayati / sugandhayantI / kairiva / malayAnilairiva / yathA madhuzrIrdAkSiNAtyamArutaiH kRtvA dizaH sugandhIkaroti // aura jema vividha prakAranAM puSpothI yukata vasaMtAtu, malayapavananI saurabhathI daze dizAone vyApta kare che, tema zAsanadevI suvarNa ane ratnamaya AbhUSaNo vaDe zobhAne dhAraNa kare che ane potAnI suvAsathI dizAone vyApta kare che. te 168 che divyairdukUlAbharaNaivibhUSitA, saMpUrayantI jagatAmapIhitam / AkRSya bhAgyena vibhormarullatA, nItA purastAdiva devatA babhau // 169 / devatA zAsanadevI babhau zuzume / kiMbhUtA / divyairdevatAsaMbandhibhirdukUlaiH kSomaiH tathA AbharaNaiH kanakamaNivibhUSiNaH kRtvA vibhUSitA alaMkRtA / kiM kurvntii| jagatAM jagajanAnAM vizeSato jinazAsanaikatAnalInamanasAM bhavyalokAnAmIhitamaihikayAvanmanaHkAmita saMpUrayantI pUrNIkurvantI / icchApUraNaparyanta prycchntiityrthH| utprekSyatevibhorgurorbhAgyena sukRtena AkRSya purastAnItA marullatA suravIrutkalpavallIva // plekAtha divya AbhUSaNa ane devadUSyo ( divya vastra )thI zobhatI tathA bhavyajInA manorathane pUrNa karatI zAsanadevI zobhe che. te jANe AcArya zrIhIravijayasUrinA prabala puNyathI AkarSAIne AvelI sAkSAta kalpavelI na hoya ! 169 che nikhiladiviSadyoSAlekhAkumudanakaumudI, zritatanulatA tadbhAgyazrIrivAmarasundarI / nakharazikharAdArabhyeti mAccikurAvadhi, prAtasuSamAmAzliSyantI puraH zuzubhe prabhoH // 17 // Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyam [ sarga 8 zlo0 170-171 amarasundarI zrIjinazAsanAdhidevatA prabhorhIra vijayasUrIzvarasya puro'gre zuzume vibhAti sma / kiMbhUtA / nikhilAH samastA ye diviSado devAsteSAM bhavanapati - vAnavyantara jyotiSka-vaimAnikanAkinAM yoSA vilAsavatyaH tAsAM lekhAH zreNayastA eva kumudAM kairavANAM vanAni teSAmAhlAdadAyakatvena kaumudI candracandrikA / prAyo jyotsnA hi gAnanartanavividhavilasanaprakAraiH svakAmukakalitayAminInAmeva vizeSata AnandadAyinI syAditi tadvizeSaNam / yadukta N ca- 'kuru candra tathA jyotsnAM vibhAti na nizA yathA / tAmbUlIdalavatpreyAnyato moktuM na zakyate // ' atrArthe dodhako'pi - 'candA kari tima cAMdaNI jimajimarayaNa vihAya / nAgaravelIpAna jima kaMta na bhelhyo jAya // ' iti candrikAvallabhyamapi strINAm / kiM kurvantI / nakharazikharAt caraNanakhazikhAyA Arabhya kramAdanukrameNa cikurAH kezAH avadhiH sImA yatra tAdRzIM prathitAM surAsuranaranikara vikhyAtAM suSamAM sAtizAyinIM zriyamAzliSyantI / AliGgantI AzrayantItyarthaH / utprekSyate--zritA agIkRtA gRhItA vA tanulatA zarIrayaSTiryayA tAdRzI tasya hIrasUrerbhAgyazrImUrtiH puNyalakSmIriva // 588 zleAkA bhavanapati, jyotiSa, vyaMtara ane vaimAnika ema cAra nikAyanI strIo-devAMganAenI zreNirUpa kumudravanane AhlAdadAyaka hovAthI caMdrikA samAna temaja nakhazikhathI Ara MbhI kezanA zikhA sudhI vizvavikhyAta evA prakAranI suSamA (zeAbhA)ne dhAraNa karanArI zAsanadevI zrIhIravijayasUri AgaLa zAkhe che. te jANe AcAnI sAkSAt dehadhArI bhAgyalakSmI na hAya ! / / 170 // yaM prAta zivA sAdhumaghavA saubhAgyadevI punaH, putraM kovida siMhasIhavimalAntevAsinAmagrimam / tadvAhyIkrama sevidevavimalavyAvarNa te hIrayu saubhAgyabhidhahIrasUricarite sargoM janiSTASTamaH // 171 // paNDitadeva vimalagaNiviracitAyAM svopajJaddIrasaubhAgyanAmamahAkAvyavRttau aSTAnAM saMkhyApUraNo'STamaH sa babhUva jAtaH / iti paNDitasahavimalagaNiziSyapaNDita devavimalagaNiviracitAyAM svopajJahIrasaubhAgyanAmamahAkAvye dhyAnavidhAnazAsanadevI samAgamanatatsarvAGgavarNano nAmASTamaH sargaH // leAkA vaNikakulamAM Indra samAna ziva nAmanA zreSThi ane saubhAgyadevInA suputra devilamagaNi ke je niraMtara sarasvatI devInI upAsanA karavAmAM tatpara hatA ane sarvamuniemAM siddha samAna sidhimalagaNInA prathama ziSyarUpe prasiddha hatA. te devavimalagaNivaDe jemAM jagadguru zrIhIravijayasUrinu savistara caritra Ave che, evA 'hIrasaubhAgya' nAmanA mahAkAvyanI svApana-TIkAryA hata racanA karAI. te mahAkAvyane sUrimaMtranA dhyAnathI ArbhIne zAsanadevInA sarva aMganA varNana sahita devInA Agamana pUrvakanA A aSTama sa samApta thayA. / / 1715 5 5 Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGG be VAN Orologio 2000 Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Ran Bu Cai